Med be AS oen DIWNOÓ, enn i9 a amen tes, ral rust $us me ati e a ntt es e yag e En Ir « Joe * ANNALES ACADEMIAE LUGDUNO BATAVAE, 1822—1825. AAD^OCILAST Lo T b * pe 6 - » "NS n »^ bae i ANNALES ACADEMIAE LUGDUNO BATAVAE, 4. d. vix Februarii 44. woccexxu. ad d, vm Februarii «4, aDcccxxur; RECTORE MAGNIFICO CORNELIO EKAM A, ppt P Cp 4CTUARIO JOANNE vawv VOORST. LUGDUNI BATAVORUM, APUD S zs jj LUCHTMATN S, ACADEMIAE TYPOGRAPHOS, MDCCCXXIY, voe iD CT ERI: "T * Mad » eTITRAUOQM. AEST quay * H IN DE X EÓRUM, QUAE OCTAVO ANNALIUM LEIDENSIUM VOLUMINE CONTINENTUR, Nomina Professorum, Lectorum et Magistrorum Academicorum. Series Lectionum in Academia Lugduno Batava. ' Acta et Gesta in Senatu. Academiae Lugduno Batavae, Series Dissertationum inauguralium publice defensarum, Judicia Facultatum, ! r Programma novarum Quaestionum, die viri Febr, anni c190190cexxri11, pro* positarum, Orationes C. EKAMA, Jj. NIEUWEN HUIS, P.HOFMAN PEERLKAMP. G, WTTEWAAL, P.J UXLENBROEK, A, HL. HAMAKER, Commentationes B, Donker Curtius. J. N. van Puttkammer. G. de Vos. C. A. Bergsma. C. Dedel. T. Roorda. G. C. B. Suringar. J. H. van der Heim, G. Ruitenschild, — Nomina Professorum et Lectoris Athenaei Amstelaedamensis, Series Lectionum in Athenaeo ilo habitarum. ——— Series Lectionum in Seminario Evangelico Amstelaedamensi habitarum, BLUR "uvjoultda XUTXADORA. ey $do: doa. : , SERA s avPRSUITKOD. VEIEDIUA ON pons odi b "Wn A dr NOISE BM. NOMINA PROFESSORUM, QUI inde a d. vux. Februari cw0cccxxi, ad d, vir Februari ctorocccxxur, IN ACADEMIA LUGDUNO*'"--BATAYA DOCENDI MUNUS OBIERUNT, RECTOR. MAGINNIFICUS CORNELIUS EKAM A. ACADEMIAE ACTUARIUS JOANNES vaáN VOORS T. DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM xr PHTSICARUM PROFESSORES. C. EK AMA. S. SPEYERT vaN pER EYK. G. WTTEWAAL. C. G. C. REINWARDT. ] »& GELDER, Discipl Mathem. et Phys, Prof. extraord. PHILOSOPHIAE THEORETICAE zt LITERARUM. ]. H. vau nca PALM. M. SIEGENBEEK. S. J. vaN pr Lube SE, propter infirmam valetudinem rude donatus. M. TYDEMAN, propter aetatem septuagenariam rude donatus, JJ BAKE. - ; J. NIEUWENHUIS. H. A. HAMAKER , LL. OO. Legati Warneriani Interpres, P. HOFMAN PEERLKAM P. C. J. C. REUVENS, Archaeologiae Professor extraordinarius. A ME- MEDICI. M. S. nu PUI. G. SANDIFORT. jJ. C. KRAUSS. j. C. B. BER NAR D. A. G, F. PFLUG, in Nosocomio magno militari, quod Leidae est, Medi- cus primus. : JUD rot N. SMALLENBURG. E. HAGEMAN, propter aetatem septuagenariam rude donatus. jJ M. KEMPER. 2 G. TYDEMAN. C. jJ. vau ASSEN. THEOLOCI J vau VOORST. j. CLARISSE. L. SURINGAR. N. C. KIST, Historiae Eoclesiasticae et Historiae Dogmatum. Prof. €x- traord. "AP Jin ^ LEJCIOREMS 4q .! C. F. RUPPE, Musices, D. P. HUMBERT pe SUPERVILLE, Litérarum Italicarum. et Gallicárum. H. TAYLOR, Literarum Anglicarum; n5 N. G. vaN KAMPEN , Literarum Deinencenun MAGISTRI ACADEMICI. C. H. EYFFER T, Equitationis, G. KNIPPENBER G, Artis Gladiatoriae. SZRIES ————— SERIES LECTIONUM, IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA» habendarum, a die xvi Septembris A. 1822. RECTORE MAGNIFICO CORNELIO EK A M A. FACULTAS DISCIPLINARUM MATHEMATICA- ,, ARUM. xT PHYSICARUM. C. EKAMA demonstrabit Mathesin, diebus Lunae , Martis, Mercurii et Jovis, hora VIII. Astronomiam popularem, diebus Martis et Jovis, hora X. Physicam Mathematicam , diebus Lunae et Mercurii, hora X. Astronomiam , diebus Martis et Jovis, horu XI. Geometriam applicatam , diebus et horis deinceps indicandis. S. SPEYERT vax nen EYK Mathesin Sublimiorem docebit, diebus Lu- nae et Mercurii , hora XL Physicam , experimentis illustratam, tradet diebus Lunae, Martis, Mercu- rii et Jovis, hora XII. C. G. C. REINWARDT, quibus horis lectiones. in Historiam Naturalem —. in Chymiam — et in Botaniam sit habiturus, post adventum in patriam indicabit — Quamdiu vero cathedra vacet, lll. Curatores illas lectiones hoc anno, ut praecedentibus , post ferias tradendas curabunt, J »:€ GELDER, Professor Extraordiparius, demonstrabit Mathesin, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora VIII. Explicabit regulas Arithimetices Uuiversalis diebns Martis et Veneris , hora X. A 2 Tri. 1 S EMRHI E.S Trigonometriam rectilineam et Sphaericam, nec non Polygonometriam, applicatam ad Astronomiam , Geodesiam et. artem navigandi, diebus Lu- nae, Mercuriiet Veneris, hora I. t Mechanicam Analyticam tradet diebus et horis deinceps indicandis, Veterem Matheseos historiam etiam enarrare paratus est. Lecliones in Oeconomiam Ruralem habendae post ferias indicabuntur. FACULTAS PHILOS. THEOR, zr LITERARUM. J H. vay »nER PALM Grammaticam Hebraeam docebit, diebus Lunae, Martis, Mercurii, et Jovis, hora VIII. Antiquitates Hebraeas enarrabit, iisdem diebus, hora IX. Oratoriae, in primis Sacrae, praecepta iradet, diebus Martis et Jovis, hora I. : Lectionibus Coranicis vacabit, diebus Martis, hora V et VT, M. SIEGENBEERK praecipuas Historiae Patriae epochas observationibus il- lustrabit, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, bora VIII. Praecepta Stili bené Belgici tradet, addita explicatione Speciminum Elo. quentiae Belgicae a se editorum, iisdem diebus, hora XII. Literarum Belgicarum seculo XVII historiam Criticam tradet , diebus Mer- curii et Veneris, hora I. Rhetoricam atque eloquentiam Belgicam docebit, diebus Lunae, Martis et Jovis, hora I. Eloquentiae exterioris exercitiis vacabit die Veneris , hora IIT. M. TYDEMAN Antiquittem Romanam exponet, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora XII. J BAKE interpretabitur. Xenophontis Memorabilia Socratis et Homericae Odysseae librum III et IP, diebus Lunae , Martis, Mercurii etJovis, hora X. In provectiorum discipulorum gratiam tractabit Sophocls Trachinias et Platonis Phaedrum , horis post constituendis, Ciceronis libros de Officiis, et -4eneidos F'irgilianae lib. 1. explanabit, die; bus Lunae, Martis, Mcrcurii et Jovis, hora IX. Graeciae Veteris Jus Publicum, praecipuarum civitatum formam exponet diebus Martis et Jovis, hora I, : i LECTIONUM. $ J NIEUWENHUIS Logicam docebit, diebus Lunae et Mercurii, hora llf, Historiam Philosophiae recentioris tradet , diebus Martis et Jovis, hora Xl. H. A. HAMAKER Linguae Arabicae, item Chaldaicae et Syriacae elemen- ta docebit, diebus Lunae, Mercurii et Jovis, hora XIJ. In Jeremia Philologice et Critice interpretando perget, initio facto à Ca- pite V, diebus Lunae et Mercurii, hora I. In provectiorum gratiam Zidpajyi fabulas a Schultensio editas, et Pseudo- Wakidaei de Inferioris Aegypti expugnatione librum exponet, iisdem diebus, hora IV. Bar-Hebraei. Chronicon Syriacum explicabit, die Jovis, hora IV. P. HOFMAN PEERLKAMP explicabit Zistoriam zíntiquam , à primis in Asia regnis, ad finem Imperii Romani , A. Chr. 476 , diebus Lunae, Mar- tis, Mercurii et Jovis, hora XI. C. J. C. REUVENS, Phil. Theor. et Litt. Hum. praecipué Archaeologiae Prof, Extraord. ntiquitatis Indicae capita quaedam, secundum Heerenii Ideén übcr die Politik , u. s. w. illustrare cogitat paucis Scholis Publicis. Scholas item. I Vumismaticas privatas denuo aperiet. Denique exercitia privata, anno Academico proximo inchoata, conti- nuabit, | Quibus omnibus horas commodas in tempore constituet, FACULTAS MEDICA. M. S. nv PUI Chirurgicae disciplinam cum praxi in Nosocomio conjunctam , exponet diebus Lunae, Martis, Mercurii, Jovis et Veneris, hora XI. Artem Obstetriciam eum Theoreticé tum Practicé, iisdem diebus, ho. ra XII. Anatomiam Chirurgicam cum Operationibus, hiberno tempore, diebus Lu- nae, Martis, Jovis et Veneris, hora V. Medicinam Forensem explicabit, diebus Mercurii , hora X. et Veneris; hora I. Disputationibus publicis vacabit hora, dein indicanda. G. SANDIFORT, Anatomiam docebit, diebus Lunae, Martis , Mercurii ,, Jovis et Veneris, hora X. Physiologiam, Anatome comparata illustratam , iisdem diebus, hora IX. A5 Me; 6 sy E qm 1Ip B us Methodum secandi Cadavera, hiberno tempore , quotidie ab hora III ad V. Vacante adhuedum Cathedra, Botanices fundamenta , diebus Lunae et Mercurii, hora I, Plantarum hístoriam, verno tempore matutino, hora VII. j C. KRAUSS, Materiem Medicam tractabit , diebus Lunae, Martis, Mer» curii et Jovis, hora I. Therapiae Medicae praecepta, in specie circa morbos chronicos, diebus Lunae, Martis, Jovis et Veneris, hora X. Materiem Diaeteticam bis per septimanam hora auditoribus commoda. J C.B.BERNARD, Pathologiam docebit, diebus Lunae, Martis, Mercu- rii et Jovis, hora VIII, Medicinam Practicam cum exercitatione in Nosocomio Academico sin. gulis diebus , hora IX. FACULTAS JURIDIC A. N. SMALLENBURG Pandectas, secundum wzsTENBERGIUM, tracta- bit, diebus Lunae, Martis, Mercurii, Jovis et Veneris, hora X, Institutiones, iisdem diebus, hora XI, Primas Lineas Juris Civilis Hollandici, à se editas, explicabit, dietis Lu. nae, Martis, Mercurii et Jovis, hora XII, E. HAGEMAN, in quantum aetas et valetudo permittent, diebus et ho. ris postea indicandis, studiosae Juventuti prodesse conabitur. J M. KEMPER, Jus Naturae explicabit, diebus Lunae, Martis, Mercurii el Jovis, hora IV. Jus Gentium et Publicum, iisdem diebus, hora IX, Jus Criminale, iisdem diebus, hora VIII. H. G. TYDEMAN Encyclopaediam Juris docebit, diebus Lunae, Martis ei Veneris, hora l. Oeconomiae Politicae principia tradet, diebus Martis et Mercurii, hora XT, Historiam politicam summatim enarrabit, diebus Lunae et Jovis, hora XI, Siatisticam Patriae describet, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, hora. 1V. De Lectionibus Juris Mercatorii, aliisve, quae forté desiderentur, ulterius constituet, C. LECTIONUM, 7 C. J. vau ASSEN interpretabitur susrrNrANI Institutiones, diebus Lu* nae, Martis, Mercurii et Jovis, hora X. Pandectas, duce WESTENBERGIO, iisdem diebus, hora VIIT. Historiam Jurisprudentiae Romanae illustrabit, duce J. A. sACcHr0, iisdem diebus, hora IX. FACULTAS THEOLOGICA. |» G. TE WATER Loca Veteris Testamenti Selecta, si per aetatem Lxxxit . annorum liceat, interpretabitur diebus Martis et Veneris, hora XI. J.vaw VOOR ST Theologiae .Christianae Theoreticae Locos Selectos expli- cabit, diebus Mercurii, Jovis et Veneris, hora X. Quatuor Euangelia inter se collata interpretabitur, diebus Martis et Ve- neris, hora XII. Diffüciliora quaedam V. et N, T. effata Critice tractabit, diebus Lunae et Jovis, hora XII. Orationibus Sacris audiendis vacabit, die Mercurii, hora XII. Disputandi exercitia alternatim cum Collegis moderabitur, die Veneris, hora 1V. J.CLARISSE Theologiam Moralem tradet, sive. de Hominis Christiani officiis exponet, singulis Lunae, Martis, Mercurii et Jovis diebus; examen eadem disciplina instituturus, die Veneris, hora VIIJ. Theologiam Dogmaticam docebit, diebus Lunae, Martis et Jovis IX. Encyclopaediam aec Methodologiam Theologicam | explicabit, diebus Mercu- rii et Veneris, hora IX. ' Curas Pastorales exponet, diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis, ho- ra III. Exercitiis Oratoriis Sacris praeerit, die Lunae, hora I. L. SURINGAR Theologiam Naturalem tradet, diebus Lunae et Martis, hora X. Historiam Religionis et Societatis Christianae enarrabit, diebus Lunae, Mercurii et Jovis, hora XT. T Utramque Pauli ad "Thessalonicenses Epistolam interpretabitur, aut mino- res aliquot Pauli Epistolas cursorie tractabit, die Mercurii et Veneris, hora I. Orationibus Sacris pronuntiandis praeérit, die Martis, hora I, x 2L SERIES .LECTI'OONU M. N. G. vaN KAMPEN, Liter. Germ. Lector, Poéseos Germanicae Spe- cimina exhibebit e florilegio suo mox edendo, ( Zandboe& der Hoog- duitsche Letterkunde ) , diebus Mercurii et Veneris, hora IV. Lectionibus Grammaticis horam Auditoribus opportunam ulterius definiet, C. F. RUPPE , Musices Lector, Harmoniae fundamenta et principia Compo- sitionis Musicae docebit, diebus Lunae et Jovis, hora lll. D. P. HUMBERT pg SUPERVILLE, Literarum Italicarum et Gal- licarum Lector, has literas tradet, diebus Lunae, horalL, et Veneris ; horalX. Idem in illorum gratiam, qui artem Graphicam colunt, ejus theoriam linguà Gallicá exponet, die Mercurii , hora I, Alia hora, quae commoda videbitur, signa Antiquarum statuarum Aesthe- ticé illustrabit. H. TAYLOR, Literarum Anglicarum Lector, has literas tradet, horis dein indicandis. P. J. UYLENBROEK, Discipl. Math, et Physic, Lector, Historiam Astro- nomiae Veteris et Medii aevi exponet diebus et locis deinceps indicandis, E. H. EYFFERT, Academicus Equitationis Magister, artem equitandi quo» lidié. docebit, Theoriam artis equitandi exponet, die Jovis, hora V. G. KNIPPENBER G, Academicus Artis Gladiatoriae Magister, aptum et elegantem gladii usum quotidie docebit, zd ACTA ACTA zr GESTÀ i SENATU ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE. 1823. Die v Aprilis Tristis Senatui allatus est nuncius de morte Viri Cl. GEORGII JOANNIS VAN DER BOON XMESCH, Prof. in Facultate Scientiarum Mathematicarum et Physicarum Extraordinarii, in ipso aetatis flore e vita erepti, Eodem die recitatae sunt literae lllustr. Acad. Curatorum, quibus ad Senatum defertur nova formula Diplomatis doctoralis 5 Martii a Rege decreta, 1 Maji. Denuo contristatus est Senatus , accepto nuncio mortis Viri Cl nERM. TOLLII, in Facultate Philosophiae Theoreticae et Literarum Humaniorum Professoris emeriti, 1v Maji Lectae sunt literae Illustrium Acad. Curatorum xvi Martii , cui adjectum esset Regis decretum , quo Cl. 5, xiguwsxnuIs, in Athe- naeo Daventriensi Philosophiae et Matheseos Professor, designatur Professor in hujus Academiae Facultate Philosophiae 'Theoreticae et Literarum Hnmaniorum, xxv Maji Ex Literis Curatorum xxi Maji, iisdemque adjectis duobus Regis decretis, altero xxx Aprilis, altero vi1 Maji, apparuit, Lectorem in Facultate Scientiarum Mathematicarum et Physicarum constitu- tum esse Virum Doctissimum p», y. uvrLENsnRork, Academiae hu. jus civem , Professorem vero in Facultate Philosophiae Theoreticae et Literarum Humaniorum Virum JDoctissimuüm P, HOFMANNUM PEERLKAMP, Gymnasii Harlemensis Rectorem. v Junii. Dies a Rect. Magn. dictus est orationibus habendis a Viris Clarissimis NIEUWENHUIS et HOFMAN PEERLKAMP. Xv Junii. A Viris Cl. xizuwENHUIS et HOFMAN PEFERLKAMP apud Academiae Curatores solenne juratum est Jusjurandum. Mox prior munus capessivit, habita oratione 2e praestantia Philosophiae B Theos 10 ALGQUT A 7" zu GE SUROA Theoreticae 1n dissensu. Philosophorum conspicua , alter De praecipua Lege Providentiae in Historia observanda, 1922. xxi Junii, Lectae sunt literae Ill. Aeademiae Curatorum, de Viro Clar. m. 4, HAMAKER ex Regis decreto xxi Maji in Facultate Phi- losophiae et Literarum Humaniorum constituto Professore Ordinario, Decreti regii additum fuit exemplum. ui Sept. Similes lectae sunt literae xvitt Augusti de Viro eruditissimo €. WTTEZWAAL, Regis decreto 1x Julii, constituto Professore in Fa. cultate Scientiarum Mathematicarum et Physicarum, Ncc non eorun. dem literae 1t Sept. quibus cum Senatu communicatur munificum Regis decretum de studiosis in sororiis Academiis praemio ornatis, eo spectans, ut in posterum a sumtibus itineris causa faciendis li- berentur, xvin Sept. Vir Cl, m. 4, HAMAEER Orat, habuit; De wita et meritis GUIL, JONESIT, XX: Oct, Tristis affertur nuncius de morte Viri Cl, 0x4 cuir, TE WATER Leguntur literae Acad, Curatorum, quibus illorum: enm Senatu eom-* municatur decretum de aperienda propediem ad publicos usus Biblio- theca Academica, ad omnium Academiae civium desideria magis quam antea accommodata, et bue pertinentibus legibus, eorundem nomi- ne hoc ipso die a Protobibliothecario in Auditorio majori promulgandis, Xxxi Oct, Cum Senatu communicatur decretum Ill. Academiae Curato» rum de Lectionibus Chemicis, absente adhuc Cl, ng13 wann, ho- noris causa habendis a Viro Doct. H. C; VAN DER BOON MESCH; nec non Regis Augustissimi decretum de Doctissimo Viro 3, GEEL constituto DBibliothecario secundi Ordinis, ir Nov. Vir Doctissimus p, x. UY LENBROEK Orationem inauguralem ha. buit, De Zfstronomiae conditione apud .4rabes aliosque nonnullos medi aeyi populos Orientales, xxx Nov; :N SENATU. I xxx Nov. Vir Cl c. wrTEWAAL novum munus auspicatus est, habita Oratione, Over de- Landhuishoud£kunde , uit hoofde van hare belang- rüjAheid de bescherming van 's RíjAs Regering waardig, 1825. d. xvi Januarii, Quatuor ex diversis Facultatibus, ad normam a Rege Augustisimo constitutam, nominati sunt Professores, ex quibus unus a Rege eligeretur ad Rectoris munus, anno proximo inde a die Academiae natali gerendum, Nominati quoque sunt quatuor, ex quibus unus ex lege Regia eligendus esset Actuarius in annum sequentem. Nominatio prior mox per literas Latinas ad Regem missa, utra. que cum Curatoribus communicata est, iv Febr. Ad Senatum perlatae sunt literae Ill; Academiae Curatorum de addendis nonnullis formulae diplomatis doctoralis, anno superiori Re- gis decreto definitae. Eodem die regium recitatum est decretum, 2 Febr. ad Senatum transmissum , quo Rector Academiae Magnificus in annum proxi- mum designatur Vir Cl; wxATTHIAS SIEGENESEEK, Rectori electo adjecti sunt Assessores Viri Clarissimi 30, CAR. KRAUSS. CORN. JAC. VAN ASSEN. JO, VAN VOORST. CORN, EKAMA, vir Febr. Rector ad Senatum retulit, in consessu Curatorum, Recto- ris €t Assessorum cx nominatis electum esse Actuarium Virum Cl. S$. SPEYERT VAN DER EYK. Drevi post munere abiens Vir Magnif in Auditorio Majori solennem Orationem habuit, De sig. nium, qui in Scientia Zfstronomica facti sunt, progressuum fündamen- tis, a summis in re Mathematica et A4stronomica iris, partim deci- mo sexto, mazime decimo septimo saeculo Jam praecipue jactis. Caetera ex more antiquo et legibus regiis hoc die praestanda fe. liciter peracta sunt, B a2 SERIES S E.R.I.E.S DISSERTATIONUM [UAUGURALIUM, IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA PUBLICE DEFENSARUM, UT a die xia Februarii eiorccoxxu, ad diem vui Februari arm)0cccxxIite 1822. d. 29 Marti. Dissertatio Juridica, qua duae exhibentur Quaestiones, ex Ju- re Civili depromptae , defensa ab Ernesto Sigismundo Swaen, Demeraro Americano, pro Doctoratu Juris Romani. d. 26 Aprilis. Specimen Juridicum , quo Quaestiones aliquot Juridicae exhiben- tur , defensum ab Hendrico Abrahamo de Steuer, pro Doc- toratu Juris Romani et Hodierni, d. 2 Maji. JSpecimen Juridicum , quo. Quaestiones varii argumenti exhibentur , defensum ab Henrico Jochems, Hagano, pro Doctoratu Ju- ris Romani et Hodierni. d. 18 Maji, Dissertatio Politico - Historica de re Pecuniaria Imperii Romani , inde ab .J4ugusto Magno usque ad Constantinum Magnum , defen- sa ab Joanne Gerardo la Lau, Lugduno-Batavo, pro Docto- ratu Juris Romani et Hodierni, d. 25 Maji, Disputatio Philosophico Juridica de Nuptiis, de- fensaa im Auditorio Majori, ab Martino Petro Bleau- been, ex pago Nieuwvliet Zelando, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, eod, SERIES DISSERTATIONUM. X3 1822. eod, d. Specimen Juridicum de Juris Romani principiis circa Jura personarum et Suecessionum ex XII Tabulis, defensum in Auditorio Majori, ab Carolo Mario van der Kemp, Hagano, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. d. 5 Juni; Disputatio Juridica ad Locum Juris Romani, qui est de Fideicommissis, sive de Fideicommissorum Romanorum Historia, defensa in Auditorio Majori, a Dionysio van de Wynpersse, Amstelodamensi , pro Doctora- tu Juris Romani et Hodierni, eod, d, Dissertatio Literaria de Xenocrate Chalcedonio, Philosopho Academico, defensa in Auditorio Majori, a Dionysio van de Wynpersse, Amstelodamensi, pro Phi- losophiae Theoreticae Magisterio et Literarum Humaniorum Doctoratu, d. 8 Junii. Specimen Juridieum de. Jure occupandi, defensum a Wopke Wopkens Brouwer, Leovardia Frisio, pro Doctoratu Juris Ro- mani et Hodierni. d. 13 Juni. Dissertatio Juridica de Interpretatione in Jure Criminali, defensa in Auditorio Majori, ab Jacobo Ni- colao Jano Elout, Harlemensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, d. 14 Junii. Specimen Juridicum de Conditione resolutoria , defensum ab Guilielmo Hermanno Cost Jordens, Daventriensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, d. 17 Junii. Specimen Juridicum, quo exhibentur Quaestiones varü 4rgu- menti, defensum ab Adriano Petro Ja cobo de Schepper, Daventriensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. d. 19 Junii Dusputatio Juridica de Divortüs, defensa a Petro Rinnar do Reneman, Enchusano, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, B5 d. 20 Junii, 14 SERIES DISSERTATIONUM. 18. 25. d. 20 Junii, Dissertatio Juridica de Obligationibus, quae quasi ex delicto nascuntur, defensa ab Arnoldo Constantino Mom Faure, Indo Batavo, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, d. 21 Juni, Specimen Academicum, quo continetur Legum Fundamentalium Belgicarum a. 1805, 1806, 1814 et 1815 comparatio, defensum in Auditorio Majori, ab Henrico van Stralen, Amstelodamensi , pro Doctoratu Juris Bomani et Hodierni. eod, d. Dissertatio Juridica de Servitutibus IVaturalibus et Legalibus , defene sa ab Adriano Gerardo Burgerhoudt, Schiedamensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. d. »/4 Junii, Specimen Juridicum , quo exhibentur Quaestiones varii argu- menti, defensum ab Jacobo Salomone Rocho Sandifort, Briela- Patavo , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, d. 96 Junii. Disertatio Juridica, de poena talionis apud varias gentes , praee serm apud lomanos, defensa ab Adriano Petro van Dein- sc, Medioburgo Zelando, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, d. 28 Junii, Specimen Juridicum , de Obligationibus dividuis et individuis, defensum ab Augusto Cornelio Henrico Bakker, Neoma- go Gelro, pro Doctoratu Juris Bomani et Hodierni. eod, d. Dissertatio Juridica, de Emtione et F'enditione, tam Jure Romano, quam Hodierno, deíensa a Guilielmo Jano Petro van Fo- reest van Heemse, Transisalano, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, d. 19 Sept. Dissertatio Medica , de. Usu cantharidum interno , defensa ab Adriano Marino Ledeboer, Roterodamensi, pro Doctoratu Medicinae. d. 2o Sept, Dissertatio Juridica , de Officiis Tutorum et Curatorum, defensa ab Jano Henrico Hofmeyer, Jani Filio, ex Promontorio bonae spei, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, d, 16 Oct. SERIES DISSERTATIONUM, 15 1822. d. 16 Oct, Specimen Juridicum , quo exhibentur Quaestiones varii rgue menti, defensum a Cornelio Jacobo Versluys, Mediobur- £o Zclando, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, d. 25 Oct; JDisserlatio Juridica, de emancipationibus ex principüs Juris Ro- mani et Hodierni , defensa a Carolo Antonio Marchand, Amstelodamensi , pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, d, 31 Oct, Dissertatio Juridica, de Jure nuptiarum Romano atque hodierno, defensa in Auditorio Majori, a Samuee le Philippo Lipman, Londinensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni, d, 8 Nov. Dissertatio Literaria, de Aeschinis Oratione in Timarchum, defensa in Auditorio Majori, a Petro Here manuo Tydemanno, Campis Salio, pro Philosophiae Theoreti- cae Magisterio et Literarum Humaniorum Doctoratu, eod, d. Dissertatio Juridica, de Pedio Jurisconsulto, defensa in Auditorio Majori, a Francisco Constantio Cornelio Tydemanno, Campis Salio, pro Doctoratu Juris Romani et Ho. dierni, d. 9 Nov. Dissertatio Philosophica, de Sceleto Piscium, defensa 4 in Auditorio Majori, ab Jano van der Hoeven, Rotero- damensi, pro Matheseos Magisterio, et Disciplinarum Physicarum Doctoratu, d, r5 Nov. Specimen Juridicum, ad Art, 591r. Codicis Civilis Napoleontici, defensum in Auditorio Majori, ab Joanne Guilielmo Henrico Bosch, Rheno Trajectino, pro Doctoratu: Juris Romani et Hodierno, d. 7 Dec. Dissertatio Medica, de Usu Radicis Columbo, defensa in Auditorio Majori, ab Jacobo Cornelio van den Broecke, Aardenburgo Zelando , pro Doctoratn. Medicinae; d. 14 Dec; 16 SERIES DISSERTATIONUM, d, 14 Dec. Dissertatio Juridica, de compensationibus ex Juris Romani et Hodierni principiis, defensa in Auditorio Majori, a Nicolao la Grappe Dominicus, Goesa Zelando, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. eod, d Dissertatio Juridica, de conatu delinquendi, defensa in Auditorio Majori, ab Joanne Antonio Philipsc, Me. dioburgo Zelando, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni; d. 17 Dec. Specimen Juridicum , de Jure Zfccessionis secundum principia Jus ris Romani et Hodierni, defensum. ab Jano Petro Adolpho van Wickevoort Crommmelin, Amstelodamensi, pro Docto- ratu Juris Romani et Hodierni. d, 19 Dec. Specimen Medicum, de signis ex sapore warie mutato variis in morbis, defensum ab Eugenio Da vids, pro Doctoratu Medicinae. 1823. d, 16 Jan. Specimen Juridicum, de Lege ad praeteritum non revocanda , de- fensum ab Jano Smits Verburg, Amstelodamensi, pro Docto* ratu Juris Romani et Hodierni. d, 2 Jaw Disputatio Historico-Politico Juridica, de Ordini- bus Generalibns Belgii, defensa in Auditorio Majori, ab Jacobo Dedel, Amstelodamensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. 31 Jan. Dissertatio Juridica, de adoptione, defensa a Diderico Guiliel- mo Gerardo Joanne Henrico Brantsen, Roterodamensi, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. d. 1 Febr. Disputatio Juridica , de Legitimatione, secundum principia Juris Aomani et Hodierni, defensa ab Davide Piera, Breda Brabanto, pro Doctoratu Juris Romani et Hodierni. JUDICIA JUDICIA FACULTATUM DE CONSCRIPTIS HOC ANNO COMMENTATIONIBUS, AB ACTUARIO PRAELECTA, VIII FEDR, MDCCCXXII, I, ORDINIS DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM ET PHYSICARU M. Quasio e Physica ab uno elaborata est auctore Dissertationis, cujus erat tessera, Opinionum commenta delet dies, naturae judicia confirmat, cicg no de Nat. Deor. II. 2. tantae vero praestantiae, ut ejus auctor erogato praemio esset ornandus, quem , aperta schedula, institutoque examine, apparuit esse BOUDEWINUM DONKER CURTIUM, w. B, FILIUM, Juris Utriusque Studio- snm in cad, Lugd. Bat, Ls Ad Quaestionem e Mathematica disciplina desumptam accepta est una Commentatio , symbolo insignita, 72 Geometria partem esse utilem teneris aeta- tibus et. QUINCTILIANUS,. dignaque visa, quae praemio condecoraretur. Aperta schedula nomen ostendit , institutum. examen industriam probavit JACOBI NICOLAI VAN PUTTKAMMER, J/atheseos et Philos. Naturalis et Juris Utriusque Candidati , ut et Studiosi in .4cademia Lugduno - Bataya, — Ad Quaestionem e Chemia solvendam redditae sunt duae Commentatio- nes, altera hoc symbolo munita: /Vec species sua cuique manet rerumque re- C rum 18 JU.» br CT rumque novatrix, Ex alüs alias reparat natura figuras, ov1prvs. Altera inscripta: Multum adhuc restat. operis multumque restabit, nec ulli nato post mille secula praecluditur occasio aliquid adhuc adjiciendi, sz wxc a. Ambae hae commentationes dignae sunt judicatae pari honore, et igitur quae Regio praemio condecorarentur , quod tamen cum ex lege fieri non posset, erat forma praemii ad sortem revocanda. Publicis igitur Ephemeri- dibus invitati sunt auctores, qui coram Facultate aperuerunt schedulas suis commentationibus adjunctas , et sorti commiserunt praemii fortunam, Sors tribuit xuxuM Auctori, GERARDO DE VOS, Zfedicinae Candidato et Stu- dioso , in .4cademía Lugduno-Batava; piPLOMA Auctori , CORNELIO ADRIANO BERGSMA, ath, et Philos. INatur. et Med. Candidato , et Stu- dioso im .4cademua Trajectina, I I. ORDINIS PHILOSOPHIAE THEORETICAE xr LITE. RARUM HUMANIORU M. De commentatione, quae una allata est, qua respondetur ad hanc Quaestio- nem propositam ad certamen Literarum: Zistoria Critica | Bibliothecae Alexandrinae, Omnium sententiae in eo conveniunt, esse quidem. nonnulla reprehenden- da in disputationis uno alteroque Capite, sed eam tamen cerni auctoris dili- gentiam eamque rerum gravissimarum rite explorandarum rationem et facul- tatem, ut Auctor dignus censeatur, qui proposito praemio ornetur. Sche- dula, eodem , quo ipsa commentatio, lemmate inscripta , E/egantiae regum cue »aeque egregium id opus. v1vyus, ap. Senecam de Tranq. animi, C.9. aperta est, prodiitque nomen, GERARDUS DEDEL;, Lit, Hum. et Phil, Theor, Cand, J. U. Stud, Lugd. Batav; Commentationibus quatuor singulis responsum est ad Quaestionem bane: Quum. in exponenda Theologia Naturali saepius provocetur ad epéauw , Éwoiay, sive anticipationem, quae omnibus Deum esse persuadeat ; — quid veteres: Epicurei et Stoici his vocibus intellexerint; —. quo sensu hujus- mos F A;CjUSL]I NA "NU M 19 modi anticipatio menti nostrae sit vindicanda; et possitne inde effici, Deum esse ? Erant autem his insignitae symbotis Commentationes, L Honor alit artes. IL 4/5 Jove principium. JL Jinime sumus ii, qui populorum consensionem legis vim habere arbi- tremur. Sed nobis hoc loco non sermo est de populorum arbitrio et opinionibus, sed de constanti naturae judicio, momcGxemus, in Disp. de Mysticismo , p. 284. IV. Fuyez ceux qui sous pretexte d'expliquer la Nature sement dans les coeurs des hommes de desolantes doctrine. &oussEAUv. De quibus ita judicaverunt hujus Ordinis socii, summas tum industriae ac di- ligentiae, tum judicii laudes singulis scriptoribus esse tribuendas, quamquam alias ab aliis quaestionis partes melius elaboratas esse agnoscerent. Veram ut primam superabat secunda, sic utramque, imprimis quod ad philosophandi prudentiam attinebat, tertiae et quartae cedere : atque ex his ipsis, quum tertia praeter accuratum sobriumque sermonem, afferret judicium vere phi- losophum, difficillimamque Quaestionem liberrime simul et subtiliter exploraret et conficeret, huic praemium propositum tribuendum | esse. judicarunt, ita ta- men, ut reliquarum Commentationum dotes plane egregias publice laudandas censuerint. Schedula tertiae Commentationi addita eodemque nonc nr dicto insignita, aperta nomen prodiit, rAco noonpA, ZZeologiae Candidatus in -"cademja Groningana, Hac opportunitate Ordo Phil, Theor. et Litt, Hum. refert, hoc anno de- mum sibi innotuisse, quis scriptor esset alterius e duabus Commentationibus de L. Coelio Antipatro, ante hos tres annos ad se perlatis, quarum aucto- res dignos judicaverat, quorum nomina ad pablicam notitiam commendaren- tur. Hunc scriptorem quum debita laude ac celebritate, licet sero cogni- tum, privare nolit, nunc publice eum commemorandum censuit, quo intel- ligat nullo temporis -intervallo honorem recte factis tribuendum perire. Est autem THEODORUS PETRUS nERGSMA, Theol. Stud, tum Franequerae , nunc in Academia Rheno - Trajectina, : E Gg I1I. $5 i5. U^ D p cUISA FT. ORDINIS MEDICORUM. Faculiati Medicae ad propositam Quaestionem de modo , quo natura im corpore animali solutum redintegrat , unica oblata est commentatio, cui in- scripta sunt haec caArew: verba: XaAezbv ZwvÜpemov üyra à Oimpeupráveiv TOÀÀO/; , TÀ [AV ÜÀwc Ayvojcavta, Tk Oi kzxüc xpivoyrTM y TU Ob GjueMaTEpOV yp&vavra. Quam Commentationem ob egregiam argumenli expositionem , atque exi- mium ei impensum laborem unauimi suffragio , praemio ornandam esse cen- suit Facultas. Reserata ergo addita schedula, innotuit Auctor, GERARDUS CONRADUS BERNARDUS SURINGAR, Zfedicinae in hac zcademia Candidatus. Quamvis hic ob gravem, quo laborat, morbum, examen, lege praescrip* tum subire non potuerit, Facultas, cui egregii juvenis progressus in arte Medica jam diu erant cogniti; tamen non dubitavit ei praemium adjudicare. I V. ORDINIS JURISCONSULTORU M. Facultas Juridica ad Quaestionem a se propositam , de JMeritis 1c. COTHOFREDI, in restituendis XII Tabulis, unicam accepit Commentationem , non quidem omni ex parte plene atque perfecte , sed ita tamen accurate docteque scriptam, ut etiam cum pluribus aliis certamen minime detrectatura fuisse videretur, Unanimi itaque consensu praemium munificentia regia pro» positum deeretum fuit huic dissertationi, cujus, aperta schedula et examine deinceps instituto, Auctor apparuit ACOz. HENR. VAN DER HEIM, Juris Utr. in J4cad, Lugd. Bat. Studiosus, V. d ORDINIS THEOLOGORUZA. Ad Quaestionem De Doctrinae Zfnalogia , Hermeneutices in interpretandis Li- bris EF ASIGVOUYVL TAA. OU )M. 21 bris Sacris subsidio , una tantum responsio ad Ordinem Theologorum de- lata est symbolum praeferens: Ilévrz Jowj&ZQere , Tb xaAbv warÉxeTE. PAULUS. Haecce vero Commentatio, demorsos ungues ostendens, et concinno ordine, perspicue, bene Latine et docte conscripta, mirifice placuit Ordini Theologo. rum, tanquam quae Problema omnino probabiliter solverit, Itaque non du- bitavit ei erogatum adjudicare preemium; quamquam enim dolebat, non plu- res generosae indolis juvenes cum hujus Auctore scriptionis in arenam et certamen venisse, hunc tamen ideo fructu egregii lahoris defraudari minime oportere censuit. Quapropter adjunctam reseravit schedulam, quo facto no- men exiit GERARDI RUITENSCHILD, Z/eologiae in hac Z4cademia Studiosi. Hunc igitur juvenem ornatissimum ad se vocatum, cum de Dissertatione ejusque universa ratione, tum de peculiaribus nonnullis argumentis et locis interrogavit Facultas, Ad quae omnia, tam prompte, accurate et docte re- spondit juvenis, ut unanimi suffragio verus et unus commentationis anctor des clararctur et agnosceretur, at. E c3 PROGRAMA PR OG R 4MM A CERTAMINIS LITERARII, A RECTORE xr SENATU ACADEMIAE LUGDUNO.-BATAVAE, D VIII MENSIS FEBRUARII À. CIOIDCGCCXXIII, INDICTI Ia et Senatus Academiae Lugduno-Batavae, ex Augustissimi Regis Edicto | d. o» mensis Augusti A. cro12cccxv. N9. 14. omnes Academiarum Belgicarum Cives et Athenaeorum alumnos in annum sequentem ad certamen literarium invi- tant et evocant, et propositas a singulis Ordiaibus Academicis quaestiones pro- mulgari jubent, Ab ORDINE PHILOSOPHIAE THEORETICAE zr LITERARUM HUMANIORUM hae proponuntur Quaestiones: T BE ' Quae fuit origo, quale consilium. sodalitii Pythagorei , et. quam vim ea philo- sophandi disciplina im res civiles habuit? ue Exponatur, controversia de falsà Legatione, J:Demosthenem inter et eschi. nem agidiag id ut mon iamium historia illorum temporum, acionis judi- cüi- PROGRAMMA: 23 clique "forma, ipsaque cum. accusandi tum. defendendi capita proponantur , sed opera praecipue conferatur ad Scriptorum , maxime illorum Oratorum , un gentem interpretationem aut. emendationem. Ab ORDINE MEDICORUM quaeritur Brevis historia variarum sententiarum de inflammationis doctrind, à &osm- HAVIO izde ad mostra tempora, et judicium , quaenam | sententia plurimum conveniat cum hác rei medicae conditione ? ORDO JURISCONSULTORUM Quaerit, quomod) Carolus V. Imperator id. egerit legibus et institutis, us Provincias Germaniae inferioris ad aequabilem Juris et Regiminis formam componeret , dique ita inter se conjungeret? Et quis eorum. conatuum. fueris effectus ? Ab ORDINE THEOLOGORUM Quaeritur , quaenam sint praecipua diversarum divinas , quae dicumiur , proprietates. dispescendi rationum. ( methodorum) commoda et incommoda? ei quaenam. earum C TE quidem illerum habeat, his vero omnium minime prematur ? ORDO DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM zr PHYSICARUM has proponit Quaestiones: E PHYSICA. Datur vas cylindricum | lateraliier. ad. diversas supra se invicem distan* tds tribus instructum foraminibus, quae simgula et quidem pro lubitu. claudi vel aperiri possunt. Quaeritur, quaenam ope hujus instrumenti experimenta Hydraulica. institui, uti et quousque eorum explicatio atque applicatio. indi cari possint? T PROGRAM HM A. E MATHESI. Theoria de Maximis ez Minimis explicetur ez variis exemplis illustretur. Ex ASTRONOMIA, Horologium | Solare. inscribatur utrimque plano, quod transit per & et (C Orionis et per observatorium Leidense. Ex HISTORIA NATURALI, ; Zn et quousque Fundamentum Systematis Mineralogici deduci possit , sive ex concursu characterum dictorum externorum , sive ex formá erystallorum , sive ex intuitu compositionis Chemicae corporum ad Regnum lMinerale pertinentium. E CHEMIA, Quomodo conficienda sunt Thermomeira et Barometra , ut , eorum ope, variis in locis observationes Meteürologicae atque Chemicae possint institui et inter. se com- parari? ipsa comparandi methodus exemplis illustretur. Commentationes, Latinà tantum oratione conficiendae, et aliá quam Auctorum manu describendae, ante diem 1 Novembris hujus anni mittuntor ad Virum Cla- rissimum s1iMONEM SPEYERT VAN DER EYK, Academiae Actuarium , ita ut nullis ab Academiae parte faciendis expensis detur locus, Lemmate autem omnes inscribendae, iisque adjungendae sunt schedulae obsignatae, Auctorum no- mina continentes , eodemque in exteriore parte lemmate insignitae. Universa vero concertationis ineundae et dijudicandae ratio cognosci potest ex Edicto Regis supra dicto, Art. 205 — 213. [UG RUNCE DI, ER AMA O he b bx0 D E INSICNIUM, QUI IN SCIENTIA ASTRONOMICA FACTI SUNT, PROGRESSUUM FUNDAMENTIS, 4 SUMMIS IN RE MATHEMATICA ET ASTRONOMICA FIRIS, PARTIM DECIMO SEXTO, MAXIME DECIMO SEPTIMO SECULO,JAM PRAECIPUE JACTIS. HABITA DIE VIII FEBRUARII ANNI MDCCCXKXIIIL QUUM MAGISTRATUM ACADEMICUM SOLEMNI RITU DEPONERE T. PERILLUSTRES AC GENEROSISSIMI ACADEMIAE CURA- TORES! QUI JURI DICUNDO AUT CIVITATIS COMMODIS CURAN- DIS PRAEESTIS, QUIQUE UTRIQUE COLLEGIO AB AC- TIS ESTIS, VIRI AMPLISSIMI, SPECTATISSIMI! QUOCUNQUE DOCTRINARUM ATQUE ERUDITIONIS GE- NERE CONSPICUI PROFESSORES, VIRI CLARISSIMI, COLLEGAE CONJUNCTISSIMI! ARTIUM ET LINGUARUM LECTORES PERITISSIMI! 9RACULORUM DIVINORUM INTERPRETES VENERANDI! AR* CU ARTIUM ET SCIENTIARUM DOCTORES, VIRI CONSULTIS» SIMI! CIVES, HOSPITES , SIVE NATALIUM SPLENDORE, SIVE MUNERIBUS, SIVE INGENIO, SIVE VIRTUTE SPECTABI- LES, AUDITORES EXOPTATISSIMI! VOS DENIQUE ADOLESCENTES ORNATISSIMI, QUI PER HUJUS ACADEMIAE STADIA AD INGENII DOCTRINAE- QUE LAUDEM CONTENDITIS, FLOS JUVENTUTIS, OR- NAMENTUM ACADEMIAE, SPES PARENTUM, PATRIAE, HUMANITATIS! ,Ho- , Hioinen in hoe mundi theatro eollocatum , undique infinita prope rerum multütudine circeumfusum , cum contemplamur, duplici, qua usum illarum fructumque acquirat, facultate instructum eum comperimus, Sensu et Ratione, Illum ad corpus, hanc ad animam referre quamvis proclive videatur, tam indivulso tamen nexu has facultates inter se conjunctas esse apparet, ut al. tera alterius ope, in rebus explorandis ac cognoscendis, et indigeat et mu- tuam praestet, Sensum pro organorum varietate in partes distinguimus, Illae quidem omnes conservationi nostrae, vitaeque commodis procurandis inserviunt; visus autem prae ceteris, cum habeat oculum luminis (stupeudi naturae miraculi!) ef- ficaciae ad ipsam animam mirabile vehiculum, cujus ope rerum corporearum imaginibus mentem ita instruat, ut haec de rerum illarum et formis et spa- liis et motibus facile cognoscat, judicet , ratiocinetur; visus igitur cognitionis nostrae praecipuus fons est et uberrimus, tanto limpidior quanto majori cu- ra hauriat anima. Ab illo etenim corporum adspectu intuituque orsa Ratio mox fertur subli- mis sua vi, ei quo valet acumine, res ipsas penetrans, nexumque perspi. ciens, intus sibi informat imaginem omni sensu longe superiorem, Haec igitur scientiarum fuit origo: atque sic demum ad tantum fastigium perduci potuerunt Physica inprimis et Astronomia, ad quod nunc gaudemus evectas esse, ei vero stupemus merito. A383 Nec 6 C ENSMMXMC Nec tamen facilis fuit adscensus, Centena per secula homines Naturam licet oculis subjectam haberent intuerenturque , tamen, inani specie decepti, tantum non coecutiebant, et vanis, quae frustra mente finxerant, simulacris seduci se misere patiebantur. In causa vero quid fuit? nisi quod non adeo facile, nec ab errore semper tutum, sit menti a sensu ad scientiam procedere; immo visus praesertim obes- se possit, nisi magua quandoque adhibeatur cautio. Astronomos certe, quo minus jam mulla ante secula verum terrae coelestiums que corporum intelligerent motum , quid magis prohibuit? quam quod ipse coeli adspectus decepit, et praeter paucos illusit omnes, — Quamquam enim nihil detractum volo principum illorum, quos tulit antiquitas, virorum lau- dibus, venerorque lubens magna sequentium seculorum nomina, veram ta* men disciplinae Astronomicae lucem tum demum affulgere coepisse, cum il- lusionem illam opticam, qua etiam nunc vulgus fallit coeli adspectus, pri- inum arguere ausa fuerit sana ratio, pauloque post eo processerit humana industria, ut oculos ad propiora satis acutos, ad remotissima itidem Telesco. piorum auxilio acueret, neminem non consentientem me habere confido. Igitur, cum hoc Reeturae munere decessurus , Orationem quidem habendi ne- cessitlatem impositam mihi videam, omni vero facultate oratoria destitutus , vix quidquam, quod tanto Auditorio haud displiciturum sit, a me proferri posse intelligam , nisi e studiis, quibus detineor , petitum; non inconsultum me facere puto, si, quod modo attigi, argumentum paulo cxplicatius jam enarrem, Dieam igitur de insignium, qui in scientia J4stronomica facti sunt, progres- suum fündamentis, a summis in re Mathematica et .4stronomica viris , partim decimo sexto, maxime decimo septimo seculo, jam praecipue jactis. Quod quidem argumentum eo praesertim arridet, quod in laudibus tot excellentium virorum fere totum sit positum , quorum certe merita reverenter celebrare me decet, in memoriam revocare vobis A.A. H.H.! nunquam non dysge m accidere potest, Ate O RA T I O. j "Attamen quo magis vereor, vereor autem quammaxime, ut non noceat mea oris infantia, eo magis vestram A. A. H. H,! mihi implorandam esse benevo: lentiam et sentio et confiteor. Hac igitur ut me sublevare haud dediguemi- ni, enixe vos rogo et obsecro, LN JA dspicist hodie stelliferum coelum Astronomus , artis suae inprimis bene ' gnarus, qualis rgnscHELIUS, qualis orsensius, qualis nLAPLACIUS: Hic summi perfusus animi voluptate; dum oculis, quousque ferunt, immensam circumspicit stellantium siderum congeriem , multo magis acumine mentis perspicit infinitum prorsus spatium, solibus innumerabilibus, sed et inter se intervallis prope infinitis distantibus, magnifice ornatum, splendide distinctum , quorum singuli lucis suae eífusione immensos globos, incredibili celeritate, sed certis legibus, in gyrum circumvolutos medii illustrant beantque. Alicubi in infiniti illius spatii tanquam puncto, in globorum illorum, nu* mero carentium, uno, quem terram vocat, collocatum se intelligit, unde praeclarissimum hunc capiat mirabundus prospectum. Ex innumeris illis solibus suum solem, quem, ut propiorem ita reliquis ma- jorem visum, interdiu cernebat oculis, splendidum lucis calorisque fontem , noctu ita concipit mente, ut cireum hunc una cum globo, cujus punctulo insistit, cujusque rotatione obviam eunti sibi circum se quotidie coelum ferri videtur, alios quoque globos lucentes , magnitudine ac distantia diversos, par- tim ipsos globulis suis circumvolutantibus cinctos, circa hnac 1gitur solem omnes illos globos quam celerrimo cursu perpetuo cireumagi cognoscat. Horum, quae sic moveri intelligit, coelestium corporum alia quidem ante- cedere videntur cursu , alia retrogradi, alia sensim accelerare motum, alia retar- dare, nonnunquam consistere , aliquando in diversas partes trahi, Sed novit ille quibus legibus, certis iis aeternisque, moveantur cuncta, qua mutua inter se vi et efficacia distent inconcussa. Immo legum illarum viriumque simplicita* tem, et, qui inde efficitur, constantem sibi semper Universi ordinem ita pere spi- 8 C,..oE KA MI$ spicit, ut cunctorum , quocunque singula moveantur modo, corporum illorum conjunctionem aut disjunctionem , adspicienti quamvis confusissimam | saepe visam, mente tamen et ingenio ita cognitam habeat, ut nihil non opinatum videat, nihil non certissime ordinatum , nihil quod non solum non provide- rit, sed vel in futura etiam secula rediturum praedicere non possit, in omni- Abus ineffabilem suspiciens et admirans Summi Naturae Auctoris sapientiam et prudentiam, Verum enim vero jam nobis contra repraesentemus A. A. H. H. Astrono- mum, qui ante secula abhinc quatuor aut quinque coelum sit contemplatus, qualis, ut exemplum habeamus, fuerit 0a NNES DE SACROPOSCO, quem magnum seculi decimi tertii Virum eo lubentius appello, et tanquam testem produco, quod ejus de sphaera doctrina per centenos deinde annos sic vi- guit, ut omnes eam sequerentur scholae. Hujusmodi igitur coeli contemplator, paululum lucis, quam a Veterum nonnullis forsan accipere potuisset, vel reformidans vel negligens , fastuosam quamvis professus scientiam , vix tamen supra vulgus sapere vel audebat vel poterat. Hominum sane causa, omnia, quae exstant, facia esse sibi persuasum ha- bens, horum domicilium in ipso mundi totius centro positum opinabatur immotum , globum e terra et aqua conflatum , suo pondere medium occupan- tem lacum, inertem, omnisque expertem motus, undique rotundum. — Ter- rae illi et Aquae contiguum. putabat Aérem et circumfusum; Aéri Ignem, quem somniabat purum, — Horum vero omnium complexum e/ementarem appellabat JZundi regionem. Isti regioni proximam censebat regionem ; quam coelestem nuncupabat vel -"etheriam, lucidam eam et natura sua immutabilem , sed quae circa elemen- tzrem wolveretur semper motu circulari. In OUR £A T « ^g, E Tn bac igitur regione terram circumire videbat septem, nec plura noverat, lucida corpora, suis singula spatiis et temporibus diversa, proxime quidem Lunam, inde Mercurium, tum Venerem, remotius Solem, igneum, post Mare tem, hinc Jovem, tandem Saturnum, Horum circulos amplecti videbatur coelum stellatum , quod Zirmamentum dictum ; ultra quod decimus fingebatur orbis sive coelum, cui Primi Mobilis nomen tributum, cujus scilicet vi, penitus incognita, inclusum illum Mun- dum universum, assidue, viginti quatuor horarum spatio, circa Terrae glo- bum, ut centrum commune, velocissimo cursu, ab ortu occasum versus, rapi circumagique existimabat Astronomus, Sic Solem quotidie, sic Lunam, sic Stellas; pari velocitate omnes, et ori- ri videbat et occidere, at vero simul singulis diebus ita: mutari videbat coeli adspectum , ut nec loca nec tempora servarentur: Astra maturius identidem apparere omnia, quaedam nunc altius surgere, nunc inferius descendere, nunc procedere , nunc recedere , perque inextricabiles tanquam labyrinthi errores oberrare. : u Haec cum contemplabatur, vix ordinem rationemque reperiebat, varios sin- gulis corporibus motus, eosque motui omnium communi partim oblique op- positos, partim adversos contrariosque adscribere cogebatur. — Sed ne sic quidem difficultatibus se suis satis expedire valebat, ^ Accesserint Cometae; horruerit profecto, et quem cursum teneant ne suspicans quidem, in pro* digiis eos retulerit, irae divinae nunciis, Sed quid plura? , Intelligitis A, A, quam angustis finibus haec circumscripta sit coeli siderumque scientia, quam inops, quam obscura, quantum remota a sensu et intelligentia illius. Simplicitatis dicam an Majestatis, quam in Uni- versi machina, Summi Numinis Opificio, admiratur, veneratur, stupet nostri temporis Astronomus. At vero talis revera fuit multa per secula Astronomiae conditio. lsthaec de systemate Mundi doctrina, et antiquitus vulgo probata, et a magno prae- ar. B ser- ie Co E X /A MÀ sertim Ptolemaeo tradita , et ab Arabibus ad Europae populos propagata , omni. bus unice vera fuit visa ct habita ad seculum usque decimum sextum, im. mo et ultra. Oculis credere nemo nolebat, Nefas ducebatur vel dubitare de eo, quod ipsa religio tunc asserere censebatur et vindicare, Quae tamen receptae opi» nionis veneratio pertinax ac prope servilis, credi vix potest, quantum pro- gressibus in re Astronomica nocuerit, ut multa etiam praeclara jam eo tempo« re in partibus inventa ad Universi intelligentiam nihil prodessent, Sed ecce prodit, qui vincula rumpat, ad libertatem vocet x1corAus corrnmwicus, patria Borussus, Is veterum revolvens monumenta, cum jam a Pythagoraeis, igneum lucis fontem in medio Mundi collocantibus, Telluri nostrae cursum , circa eundem annuum, circum se ipsum simul diurnum , tri. butum fuisse reperiret; ab Aegyptiis vero Mercurii Venerisque itidem circa solem motum fuisse observatum ; haec secum animo volvens, et ad reliquo» rum planetarum applicans motum, quid inde ad facilem tot difficilium nodo- rum explieationem sequeretur perspexit sagax, et tanquam nova ipse luce col- lustratus stupendae illud simplicitatis systema, quod ab illo etiam nunc noe men habet, feliciter mente concepit. Magua quamquam perfusus invento laetitia sibi tamen fere soli dia gravisus fuit Vir modestissimus ; nec nisi sex et triginta deinceps annorum Oobserva- tionibus confirmatus, magnorum tandem Virorum rogatu maxime inductus, id, quod ipsi persuasissimum erat, modeste tantum calculi facilioris titulo produxit, jam septuagenarius, immortali opere de revo/utionibus Orbium Coe- lestium ; atque paucos post dies mortem obiit, anno millesimo quingentesi« mo quadragesimo tertio, Igitur medio fere seculo decimo sexto Vir Summus lampada, quin potius tedam ardentem , quae omnem scientiam Astronomicam collustraret ,. posteris tradidit, Quis non crederet avide statim gratoque accepturos fuisse animo? Minime gentium , parum abfuit, quin indigne abjicerent. Tanta nimirum vis est praejudicatae opinionis longa vetustate confirmatae, — Pauci admodum fue- OR A TIO. 71 fuerunt, qui Copernieo assentirentur: ceteri omnes ad tantam lucem coecu- tientes vehementer adversabantur, Quid? horum tanquam agmen paucos post annos duxit Vir magnus, magnis ceterum de Astronomia meritis laude dignissimus, rvcro snAnzUs nobilis Danus. Ingenio praesertim valuerat Copernicus, anni vicissitudines ex by- pothesi sua explicando, tum et, quo eam confirmaret, distantiam fixarum iantam incredibili audacia statuendo, quantam ante eum nemo, Philosophum in his egerat Sed Tycho, una severitate Astronomica rem expendens, ae. curatiorem observandi diligentiam , nec immerito, requirebat, Hane quidem ip- se, et methodo melioriinvenienda, et instrumenta longe perfectiora excogitando, multum revera promovit. Sed cum Copernico facere minime potuit, Attamen eam hypotheseos novae partem , qua circa Solem Planetae ferun- tur, quaque unice ratio reddi potest, cur retardentur saepe cursu, aliquan- do etiam insistant, hanc igitur partem, ubi satis demonstratam videbat Ty. €ho, jam rejicere nequivit; cetera vero phaenomena cum mon minus recte explicare sibi videretur, si sol a rcliquis cinctus planetis cireum Terram ageretur, quam si ipsa tellus eum circumiret; veterem istam eatenus prae- iulit opinionem , ut mixtam inde suam componeret hypothesin, quae multis tunc placuit, non intelligentibus profecto , similem mixturam aeque posse .aecommodari singulis reliquis planetis , dummodo centri loco habeantur, Nocuisse quidem ita quodammodo videri potest Tycho. ldem vero tui insignibus suis de Astronomia et theoretica et practica meritis, tum eo quam maxime profuit, quod tanquam e schola ejus, sub initium seculi decimi Septimi prodiret 30ANNES KEPLERUS natione Germanus, Vir omni praeco. nio major. Hic enim Tychonis methodum et praecepta secutus, suis ipsids maxime pràeclaris inventis, et studii Astronomici fines longissime protulit et Copernici hypothesin validissimis argumentis comprobavit, / Ad cursum Martis cum animum applicuisset Keplerus, calculis innumeris, iisque difficillimis, incredibili industria subductis, eo tandem pervenit, ut nullam curvam, nisi ellipsin certa ratione circum solem ductam, huic cursui B 9 exe 12 GO !ETKAASMOA explicando sufficere inveniret, Hoc nixus principio reliquorum quoque pla. netarum orbitis indagandis operam dedit. —- Universorum igitur et distantiis inter se, et, quibus singuli cursum conficiunt , temporibus invicem compa. ratis, quam habeant mutuam rationem tam certo definire ipsi contigit , ut omnem coelestem motum tribus enunciatis comprehenderet, Legibus illis Natu- rae perpetuis, quas etiamnunc Keplerianas venerabundi appellant Astronomi. Ita systematis planetarii Solem, ut commune centrum, ambientis univer» sam constituit theoriam,. Orbitas observationibus definiendi methodum docuit. Lunae anomalias e Solis attractione explicuit, et tanquam communem corpo. rum gravitationem praesentiens, a mutua inter Solem Tellurem Lunamque at- tractione fluxum refluxumque maris deduxit. Quin ipsum Solem circa axem revolvi, quod observationibus postea constitit , ille physicis rationibus in* ductus primus statuit. Insigues sic progressus in re Astronomica factos videmus A. A.! solo fere hactenus summorum Virorum ingenii acumine , sola ratiocinandi sollertia. Quid posset praestari, si longissime remota coelestia corpora, visum tantum non fugientia, oculis quasi propius cernere et observare daretur? En vero! ad tantam felicitatem , mox initio seculi decimi septimi, nunquam salis prae. dicando Providentiae Divinae munere , aditum aperuit Telescopii inventio , cu- jus omnino laus Patriae nostrae debetur: sive ZaCH ARIAE JOANNIDI, Mes dioburgenst atque y0AxNI rLaPRzrIO vel L1PPERHETY, sive potius Ac o» B0 ADRIANI filio, Alemariensi, clari mET11 fratri, tribuatur, Tanti scilicet. inventi rumor cum mox perlatus esset in Italiam ad Magnum SALILAEUM, Hic quo erat ingenio, et ipse Tubum BDatavum, ut tunc vocas batur, construxit, coelo admovit primus, emendavit, hujusque ope praeclaris deinceps scientiam nostram observationibus auxit, de via lactea, de montibus Lunae, de quatuor Jovis satellitibus, antea ignotis, de maculis Solis, deque pha- sibus Veneris: ut praeterea corporum cadentium gravitatis legem primus reperit. Ipse i UR 4A 2T X 0.2 13 Tpse quoque x zPLERUS mirum quantum in Dioptrica. Astronomica profecit. CHRISTIANUS vero HUGENIUS nostras annulum Saturni exposuit, hujusce primum, qui innotuit, satellitem vidit primus, —Ceterum et motus, qui cur- yam.sequalur, invenit legem. 'WILLEBRORDUS SNELLIUS, Eratosthenes ille Batavus, veram Terrae ambitus, per arcum Meridiani, dimetiendi methodum demonstravit, et ad physicam Refractionis theoriam viam munivit, Posthaec cAssiNI industria singulari magis perfecta fuit Solis, ut et 5Sa- tellitum Jovis, horumque Eclipsium theoria; perque eum Jovis, Martis Vene» risque rotatio, quatuor Saturni Satellites , unus quidem Hugeniano illo a plane- ia remotior tres vero propiores, tum. et Zodiacale lumen innotuerunt. — Interea n&vreLiUus tum longe meliora Astronomis instrumenta praebuit, tum primus Lunae topographiam mira exhibuit diligentia. Dein FLAMSTEDIUS HarLLEiusque hemisphaerium utrumque novis ditarunt stellis; Ille etiam Lunae theoriam denuo accuravit, Planetarumque cursus, calculis positis, per Tabulas indicavit; Hic vero. praeclaram Temporis aequationis rationem reperit, Sed vereor prope A. A. H.H.! ne Virorum excellentium quibus seeuluma decimum septimum, seculum illud scientiae nostrae vere aureum, abundat adeo, ut quem ceteris praeferam , quem postponam vix inveniam, vereor igi» Jur ne memoriam eorum excolendo vestra nune abutar attentionis indulgen- a, Sit igitur sua cuique pro meritis dignissima laus, sit singulis per. me debitus honor; liceat vero ad illum properare Summum Virum , qui, prio. rum quamquam aequaliumque inventis et observatis multum adjutus, suo tae» men ingenio, ut iniraculi instar sit, sublirài tantum valebat ipse, ut sub exitum fere seculi novam omnino formam Astronomiae indueret, De 15AAco urzwToxwo me loqui sponte intelligitis A. A.! Quem cum ap- pello; vix mihi tempero, quin, quantopere Vir ille incomparabilis, et ad .velamen , quo vultum hactenus celabat Natura, detrahendum natus, de cunctis quoque et Matheseos et Physices partibus meritus sit, itidem mihi praedi. candum esse putem, Sed Astronomum nunc potissimum spectamus. : B 5 llle ílle igitur omnigenas motus viriumque formas uno tanquam intuitu com- plexus Dynamicam scientiam mente concepit prodiditque, Nulla quidem sub- tilitate aretaphysica, ast summo Calcul: acumine Curvam , per quam corpus vi unaquaque impulsum agatur, monstravit: atque, inverso hoc problemate , ex curvis efficaciam Virium conficiens Physicam creavit Astronomiam. Quas Keplerus ex observatis deduxerat Leges, ex iisdem legibus, sed geo- meirica jam severitate demonstrabat Newtonus, cum Solem ea esse attrahendi vi imbutum, qua cursum circum se planetarum in orbitis cohibeat, tum qua ratione vis illa pro spatii diversitate crescat minuaturve, Ex ipso itidem Lu- nae Satellitumque circum Planetas cursu evincebat, ut Orbi terrarum, ita Jovi et Saturno inesse vim ei similem ,- quae Gravitatis in tellure cau- sa sit, Inde summa effecit probabilitate vim illam omnibus corporibus esse communem, Magnam itaque Naturae Legem, Universam | illam Gravitationem sive At- racionem , unde pendent pleraque coelestium terrestriumque corporum phoe: nomena, aperte explanavit; atque ex uno hoc principio, quidquid aut ob- servalis jam tum constabat, aut in posterum demum constaret, geometrico acumine a priori demonstrare perrexit sagacissimus ille Naturae |nterpres. Quid memorem anomalias perturbationesque ante ?nexplicabiles? Quid igno- rotam hactenus Terrae formam, sub axe ab utraque parte paululum ita de- pressam , ut a sphaerae perfectione recedat? Quid decrescentem in ea ver- sus Aequatorem corporum Gravitatem? — Ex eodem illo principio omnium Planetarum et formam monstravit simili modo globosam, et materiae, qua constant singuli , quantitatem, densitatem, gravitatem definivit: quin et Come- tis, nulla adhuc lege subito et apparuisse et disparuisse visis, suum assigna- vit locum et ordinem, cursum designavit, reditum praedixit, Uno verbo, eam explicuit Newtonus Üniversi theoriam , qua motus omnes, qua cuncta in mundo phaenomena ad Mechanicum fere Problema, seu potius Caleuli Analysin reducebantur: quam theoriam sequentium temporum inventa et obe servata. illusiraverunt magis magisque et confirmaverunt, Mee ORATIO 15 Merito haec stupemus A. A. H. H.! Et profecto si qua in re generi humano liceat ingenii sui fructibus gloriari , licet hoc certe luculentissimas illas scientiae consideranti divitias , quibus beavit seculum decimum septimum, Inchoavit «xz PLERUS, consummavit NEW TONU S, Horum vero Duumvirornm propria et praecipua laus non cernitur inven- tis, magnis quidem illis, sed quae majoribus mox sint cessura, cernitur il. la Legibus Naturae aeternis, genuina simplicitate conspicuis, sed hactenns abs- conditis, detegendis. Legum capita Stellifero coelo ipsa exaraverat Natura, sed notis arcanis, nec quisquam ante legere poterat, Explicuit primus Keple- rus legitque. — Magis adhuc universalem Legem; illarum quippe fontem, ex iis postea expedivit Newtonus. — llle Astronomum agens Mathesin adhi- buit adjutricem : Huic ex una, quam ipse sibi effnxerat, theoria Mathema- tica omnis Astronomia tanquam sponte deducta videbatur. — llle coelestem composuit Legum Codicem: Hic Legum illarum causas patefeeit. — Ut ve. ro causarum expositio ipsa Legum scriptione videri potest, quod posterior, eo et facilior, ita possit dubitari, an Newtonus, absque Keplero fuisset, phy. sicam reperisset Legum rationem ; num nisi ante Keplerus demonstrasset a posteriori, Newtonus hoc potuisset a priori; — Ut sic Newtoni Praeceptor dici possit Keplerus; nec facile sit judicatu , utri summorum horum Virorum plus debeat Scientia Astronomica, Ad seculum pervenimus A.A.! decimum octavum continuis illud progres. sibus illustre; quo nimirum firmis illis fundamentis priori seculo strui coeptum aedificium indefessa jam industria extructum est, in fastigium eductum , magnis fice exornatum. Scilicet multis magnisque subsidiis hoc seculo adjutum est Scientiae mos- irae studium, Quod ad Matheseos usum; Newtoni vestigia secuti multi Clari Viri Metho- dos invenerunt innumeras, Analyseos praecipue Infinitorum: eaque ratione ef 16 G 'E' W/.ASUMOA effecerunt , ut problema Trium corporum, unde omnis hodie pendet Astro- nomia theoretica, solvi tandem explicarique posset, Post ea, quae Newtonus aliique construere docuerant Telescopia, et Dioptri. ca achromatica ab Eulero sunt inventa et Dollondo, et Catoptrica ab Her. schelio praecipue Shorto aliisque emendata magis et perfecta, "Tum et varii ge. neris instrumenta Geometrico - astronomica ab artificibus Anglis, Gallis, Ger- inanis summa artis subtilitate sunt elaborata et accurata. Quorum omnium ope et cuncti stelliferi coeli tractus majori identidem diligentia oculis denuo 'perlustrari eceperunt, et phaenomena multa, quorum olim mensura iniri ne. quibat ulla, jam quoad magnitudinem accuratissime definiri potuerunt. Tum vero et hoc accessit, ut Réges ipsi et Principes his studiis ita favere coeperint, ut sui tanquam muneris esse existimarent, gloriae sibi certe et de. cori ducerent, ea munifice largeque sublevare et promovere. lnde igitur sum- übus haud parcitum fuit, turn aliis sic profituris, tum iis, quibus quaqua- versum per maria cuncta terrasque, a Viris peritissimis, nec labores nec pe- ricula subterfugientibus instituerentur itinera, quorum itinerum íructus, ut Mistoria naturalis et Geographia , sic et Astronomia percepit uberrimos, cum ilios multos, tum et hunc, ut vetustissima illa Indorum, Chinensium , Aegyp- tiorumque Astronomia nobis innotuerit magis. — Itidem et Observatoria quame plurima, ultra quinquaginta saltem, per omnes Europae Regiones sunt ex- structa, suppellectii necessaria instructa et ornata , atque summis in arte nostra Viris commissa. — Quid? per totum , qua palet, orbem fere terra- rum, a Philadelphia inde ad Pechinum, ab extrema Lapponia ad Promonto- xium Africae, Observationes Astronomicae innumerae a Doctis Europaeis factae sunt et promulgatae, Haec tam praeclara subsidia tantum, nam alia ejusmodi nec pauca ea nec exigua nunc mitto, haec igitur adjumenta considerantibus num mirum nobis videri potest A. A. H. U.! plurimum inde crevisse, seculo decimo octavo, sciertiam Astronomicam , magnis.inventis auctam fuisse et observatis, At vel sic tamen, ne iis quidem quidquam ita fuit immutatum ut a Kepler: New. e — ORATIO T Newtonique doctrina unquam sit recessum. - Immo haec tanto magis est confirmata atque stabilita. — Enimvero et amplificata est eadem et locupletata, Haec autem quo minus copiose explicem. A. A.! temporis nunc prohibent angustiae, ^ E praecipuis argumentis pauca, eaque leviter tantum, attinge- re sufficiat. ' Duo praeclari. apud Anglos Astronomi worvxwsux et pRADLEY observa- verunt, singulas fixas parvulam quotannis describere ellipsin, quo motu et in sphaera coelesti designatur simul Eclipticae imago, Hunc vero motum cum e celeritate. radiorum luminis, spectatorem in Terra per annuum circa So- lem cursum comitantium, ingeniosissime explicaret Bradleius, eum non verum esse motum docuit, sed qui specie decipiat. ZPerratiomem "vocavit. Idem et alium stellarum, itidem imaginarium, declaravit motum per motum axis Terrae circularem , quem JVatationez] appellavit. Hac autem argumentatione incredi- bilem illam probavit Luminis velocitatem, quam priori seculo e Jovis satelli- tum eclipsibus deduxerat Roémerus; simul et probavit fixarum a nobis distan- tiam, quam. Copernicus ;jam praedixerat, tam immensam, ut, e quocunque orbitae telluris puncto adspiciantur, eodem illae maneant loco, adeoque to- tius orbitae diametrum eo respectu puncü sit instar, Nihilominus recentioribus quoque constat observationibus , et Solem nostrum cum. suo planetarum systemate, et omnia itidem sidera, perquam lentissi- mo licet processu, revera tamen loco suo sensim dimoveri, E Gallo-francis indefessus pe ra carrrE, maribus trajectis , hemisphae- rium antarcticum haud minus Sideribus quam arcticum nostrum abundare mon- ' stravit primus; tüm et quo spatio sit Luna a Tellure remota accurate docuit, Quam infinita vero sit stellarum multitudo, qua vastissimum mundi reple- tur spatium, intelligimus praecipue post insignem industriam ngnsemzrrr, gente. Germani, inter Britannos vero. clari , qui ex earumdem multiplici lu« mine , sed immensa distantia confuso, viam illam , quam vocant, coeli Lacteam Cc no- 18 €.o "E IK AA 9M OA nobis effici, quod suspicabantur Veteres, distincte vidit primus; itidemques Lacteae illi plane similes, innumeras per coelum maculas nebulosas. indicavit, Quas Regiae Societatis Parisiensis cura, toto octennio mouGIER1US et CONDAMINUS, in summis Americae jugis, CLATIRAUTIUS Vero et MAUe PERTUISIUS, in extremis oceani glacialis oris, instituerunt. mensurarnm: rationes, his debemus, ut globi terrestris. magnitudinem et formam exacte nunc cognoscamus, et quod Newtoni theoria demonsiraverat, id ipsa expe- iientia jam confirmatum habeamus. Cum vergente seculo, intra paucos annos bis, Venus cursu suo Solem praes» teriret, nec sumtibus laboribusve parceretur, ut hoc phaenomenon. summa die ligentia observarent ubiqne praeclari Astronomi; inde, quod jam Halleius fo» re praedixerat, nobis constitit vera distantia Solis, adeoque Mensura , ad quam; totum exigi possit systematis planetarii spatium. Operam quoque dederunt quam maxime summi hoc seculo Mathematici RULER, DALEMBSERT, CLAIRAUT, LA GRANGE, LA PLACE, ut e Newtos niana illa theoria perturbationes, quas singuli planetae a reliquorum coeles- tium corporum attrahendi vi patiantur, ad caleulum vocarent. His igitur siue diis molestiae plenis acceptum jam referimus ,. quod perquam accuratissimas. cursuum illorum Tabulas habeamus, Lunares praesertim summa diligentia. a. MAIJERO confectas, a BURGIO et 3URCKHAnRDTO nuper adeo. perfectas, ut partim earumdem ope, partim adhibitis Horologiis marinis sive chronometris ;. qualia, post AR R1sONUA, artifices non Britanni tantum Gallique sed et Ba- tavi nostri, inprimis KNEBELIUS, nunc construunt, ipsa, quam primus, jam. medio decimo sexto seculo, plane divinans proposuit popularis. meus, GEM M.A- ?RISIUS, methodo, Longitudo a. navigantibus per Oceanum tam certo ubivis locorum possit indagari , ut vix quidquam. sit, quod. amplius. desideretur.. Nec minus profuit accuratissima. Satellitum: Jovis.,. eorumdem eclipsium: theo» ria, cujusrationem Summi itidem. Viri wARG.ENTIN, BAILLY, LA GRANGB;. L^ PLACE, eadem. subtilitate, qua rationem. theoriae Lunae, computaverunt,. Praee "OT RAAZTZUI OO 19 ' "Praeterea non minus exacte fere, quam planetárum orbitas, etiam. Come- tarum cursus definire, post Clairautium, docuit computator ille diligentissiz TuS LAPLACIUS, Ea vero laus seculi decimi octavi Astronomis omnino 'st tribuenda, illo- vum opera, maximo scientiae nostrae emolumento, et Theoriam et l'raxin pari utique passu fprocessisee , mutuamque sibi, qua necessario indigent, opem invicem tulisse, Ipsa observandi subtilitas iü disciplinae tanquam for. mam fuit redacta, et a Clarissimis Viris, quales LA LAWDE, MESSIER, HERSCHEL, DE LAMBRE, MASKELYNE, PIAZZi, SCHRÜTER, BODE, BOUYARD, VON ZACH, GAUSS, OLBERS, DESSEL, POND, LITTROW; aliique, magnopere exculta. — Inde igitur Astronomicae luminis refractionis theoriam , omnibus partibus absolutam , concipere licuit. e Inde ut maximorum inter planetas, sic et minimorum e satellitibus, magnitudinis mensuras agere potuerunt. — Inde annulum, quo cingitur Saturnus, e diversis constare an- nulis, eosdemque, et planetas omnes, immo et horum satellites, rotatione sua circumagi observationibus exploratum est. — Inde Veneris, ut Lunae , Topo- graphiam describere contigit. Sed quid plura commemorem , finem profecto haud facile inventurus. Duo tantum adjungam A.A.! praeclara exempla, alterum Astronomiae Practicae; alterum Theoreticae, Ex quo coelim observari novimus quater mille elapsi fuerant anni, qui- bus quinque illos planetas primarios contemplati Astronomi, ulwa quintum ne suspicabantur quidem ullum, En vero seculi decimi octavi anno octogesimo primo HERSCHELIUS Subi- io novum, Saturno longe remotiorem, planetam, vix cadentem sub oculorum adspectum, sed aeque ac propiores Kepleri Newtonique legibus obtemperan- tem, Üranum nunc vocant, primus reperit, atque stupenti annunciat orbi ; mox et sex hunc planetam comitantes satellites , itidemaque Saturnum comitantes , praeter quinque ante notos , duos| insuper novos, — Vix viginti post annis , ip» so seculi, quod vivimus, initio, Planetarum numerus denuo auctus est, primum C2 Ce« -Cerere, tum intra sexennium mox a/lade, dein. Junone, tandem esta ,. mi- nimis quidem illis, atque ocnlos arte non admodum adjutos prorsus eífugien- tibus, sed qui medii inter Martem et Jovem cursus suos conficiunt invicem implexos, ipsum illud spatiutu occupantes, quod cum vacuum miraretur olim Keplerus, ignoti forte. planetae. sedem esse, jam tum suspicatus fuit, — Pro uno igitur quatuor illos detexit PIAzZzI1, OLBERSII, H ARDINGIIQque industria. Alterum , idque Astronomiae 'Theoreticae ad summam perfectionem ad. ductae, exemplum. sit immortale. opus lllustrissimi n& rAPLAcE , quod Mechanicam coelestem inscripsit, tam acri tam sublimi conscriptum ingenio, et quo ex universalibus. Dynamices principiis omnia theoremata ita sunt de. monstrata, omnia problemata ita sunt soluta, ut quidquid in scientia nostra implicitum adhue fuerit , id legentibus jam explicitum sit, quidquid difficile visum , expeditum jam appareat ; scriptum omnino dignissimum , quod cum New- toni scriptis comparetur, aequetur. Ut his enim, sub exitum seculi decimi septimi, magnus Newtonus disciplinae nostrae. summa subtilitate Mathematica ilustrandae opus coepit, sequenti seculo facem praeferens ;.sic et praestantis- simus LAPLACIUS, cum conderet decimum octavum seculum, idem illud opus suis lucubrationibus non minus praeclare absolvisse dici potest, perfectumque posteris legavisse, apud. hos, bona si sua norint, nunquam interiturum. Vel sic tamen et eos non appellere piacalum esset, qui quidquid et Ve. teres et. Recentiores invenerunt, excogitarunt , observarunt, explicarunt, id omne complexi, universam scienüam Astronomicam, omnibus suis partibus absolutam, et theoretice et practice ita tradiderunt, ut ad sublime hoc stu- dium et excitarent et informarent rectissime, quoscunque nostra aelate teneat discendi amor, ita tradiderunt, ut, cum ipsi inter summos censerentur Astro- nomos, aliis, qua similes evadere possint, monstrarent viam, duces se aucto* resque uluro praeberent, aeterna quoque idcirco laude celebrandi ; quos, si quid utile sit praecipue spectamus , nescio an hoc suo labore reliquis praestare putem, dignissimos certe, in quibns Doctor publicus jam desinam, Quid ? UU ——EEEERREEEEN O3/R AA LT 5I 0, hf Quid? nonne tali praeconio dignum aestimemus magnum mrrnoNYwUw LALANDIUM, quem aevi nostri Ástronomorum Patrem recte quis dixerit; qui , cum praeclarum 'suum opus didacticum , anno superioris seculi nonagesimo se- cundo, postremum ederet senex , id, sui quidem per quadraginta annos labo; ris fructum, itidem vero omnium, quaecunque per secula quinque et vigin- ii praestiterant scientiae nostrae cultores, Summam ipse merito nuncupavit. Lalandio cur non proxime adjungam FRIDERICUM THEODORUM SCIUe BERTUM, virum eximium, qui sub finem quoque seculi decimi octavi, me. thodo perquam facili, veluti si quis horologii rationem doceat, primo exter- num horarum indicium , tum internam rotarum compagem, denique abscon- ditam elasterii, quod dicunt, vim motricem ostendendo, sic igitur, eodem, quo ipsa scientia crevit, processu, omnem disciplinam Astronomicam tribus partibus docte, perspicue, accurate ita proposuit, ut prima parte, quam spZae- 7icag; dixit, omnia coeli adspectabilis phaenomena enarraret ; altera, zheoretica ill, quibus legibus obtemperent motus coelestes, Keplerum secutus, mon* straret ; tertia, quae. pAysica dicta, Newtoniana subtilitate , sublimem , qualem Laplacius , analysis calculum adhibens causas explicaret: quae quidem tertia pars, multo licet difficillima mira tamen simplicitate elaborata apparet. Jam vero summis utique laudibus efferre decet, diguis equidem non va* leo, magnum olim Lalandii discipulum, quem magnus magister se longe su* peraturum , suis operibus, perfecta magis aliquando proditurum esse, jam tuin praedicebat verax, nobilissimum illum Geometram nELAMBRIUM, Optimum virum, et animi pariter et ingenii dotibus praeclarum. Qui hoc seculo cum Geodesiam tum Astronomiae et Historiam ommem et Theoriam et Praxin tot eximiis scriptis mirifice illustravit; idque methodo nova plerumque et propria , eademque aequabili sibique constante, süblimi simul et simplici, tam perspi- cua, tam facili, ut nihil non planum legentibus efficiat, scribendi genere usus peritissimis non minus grato, quam discendi cupidis aperto. 4 * . 22 C, EK ^A "MUN Vidimus igitur A. A.! summos, qui a Copernico inde fuerunt, Viros in- genti labore veluti rudem terram vertere primum coepisse et proscindere, mox iterasse, tertiasse, occasse, maximasque in ea sementes fecisse, praeci- pua spe messis alteri seculo relicta; quas vero laetas inde segetes surgere vi- derent posteri, has non minori illos vigilantia curasse, collegisse, expurgas. se, condidisse, sibi nepotibusque usui futuras. Ut apertius dicam, nam mihi tandem concludendum est , vidimus satis, ni fallor A. A. H.H.! id, quod ab initio mihi monstrandum sumsi, insignium, qui in scientia Astronomica hactenus facti sunt , progressuum fundamenta seculo decimo sexto et septimo praecipue fuisse jacta, —————ÉHPP. Qo n, AL P8780 "UR RR C*) Quam velim nunc profecto, me hoc loco, uti debueram, itidem cele- brasse, quem Lalandio, Schuberto, Delambrio parem , quin superiorem, pronunciaverim , magnum 3O0ANNEM HENRICUM VAN SWINDEN. Quod cur non facerem iunc in causa fuit ipsa Viri reverentia, Nimirum jam cum scriberem hanc orationem, immo et paulo ante quam recitarem , Vir Celeb. pro ea, qua me complectebatur benevolentia et amicitia, saepius mihi signi. ficaverat, constituisse secum , ut habendae orationi interesset auditor. —No- veram vero singularem ejus modestiam , sciebam displiciturum esse, si, ut dignum censebam , coram laudare conarer, igitur ab omni ejusmodi laudatio- ne, quanquam invitus, abstinui, brevi tantum elogio, cum Uylenbroekium nostrum alloquerer, Summum Virum commemorans, 'O RA^ TI 23 Sed et tune frigoris acerbitas illum prohibuit invitum, ne propositum ex- sequeretur, et nunc eheu! frustra lugemus rANrUM viRUM mortalium con- sortio ereptum. Equidem swrwrPExIo quantum ego debeam, ut eloquar verba deficiunt! bene memori meae menti nulla unquam subrepet oblivio, Quantum vero et universa disciplina Mathematica ac Physica, quantunr Patria, quantum cuncta prope Europa illi debeant, qui docendo, scribendo, consulendo, agendo, per omnem. vitam nunquam destitit, ut de omnibus quam optime mereretur, id vero immortalibus efferens laudibus aliquando explicet SWINDENIO dignus laudator. Interim testatur communis omnium luctus ; testatur Viri, quod cuncti clamant, desiderium; testantur tot monu- menta, illius. praesertim. studii, quo rem nauticam omnem et marinam tan- topere promovit; testatur ponderum mensurarumque systema, a populis Eu- ropaeis aut jam receptum, aut recipiendum, in quo quantum sWwINDENII inprimis industria effecerit, norunt et uno ore agnoscunt omnes, Sed vero quis imaginem verbis exprimet aut adumbrabit swriwpzmit, qui incomparabili eruditionis copia instructus, perspicacissimo ingenii acumine valens: sed moderatus, modestus, facilis, benevolus: tum candidus animo, hilaris mente vultuque, moribus et elegantissimus pariter et simplicissimus , politissimis abundans facetiis, idemque eloquentissimus et mire perspicuo ser- mone: sed et sapiens et recti honestique amans semper atque tenacissimus ,. sincera in Deum pietate supra sortem fere humanam positus: qui igitur in. hisce omnibus ita secum constabat semper in omni vita aequabilis, ut ad. per- fecti hominis speciem et exemplum nil deesse videretur. A- Ad "TA C.o'E K,AÀ 'M A Àa alia dudum me vocat hujusce diei solemnitas, diei natalis Academiae Lugduno-Batavae, quam ante hos ducentos quadraginta octo annos, auspi- Cclis GUILIELMI PRIMI AURIACTI, Patris Patriae, feliciter conditam , per laeta deinde per tristia stabilem semper firmam et inconcussam, etiam- nunc incolumem, atque munificentia inprimis et favore cu ILIELMI PRIMI oPTIMI nrcIS amplificatam , vigere cum maxime, florere, gaudemus hodie, laelamur, grato erga Deum Summum rerum Arbitrum , animo pro perenni salute vota facientes supplices. Per laeta per tristia stetit illa seculis fere duobus cum dimidio, utique com: muni omnium rerum humanarum sorti obnoxia, Atque hoc etiam anno fata sua habuit ut prospera, sic et adversa. Adversa nolim, quae commemorare jam exigit dura necessitas. Hoc tamen solatio. mox erigamur A. A.! prospe« ra, quae lubentes celebrabimus , adversa longe multumque superare. Primum ipso aetatis flore, annum scilicet agentem tricesimum quintum mors immatura rapuit eheu! Virum Praestantissimum G EORGIUM JOANNEM VAN DER BOON MESCH, Patris doctissimi exemplo cum Medicinae se dica- verat, expleto in Academia nostra, magna cum laude, studiorum sexennio, summum in Arte sua Honorem anno hujus seculi duodecimo consecutus, praxi se dedit Hagae- Comitum felici successu, clarumque obtinuit locum et nomen. Hac commendatione anno seculi decimo nono ad Professionem Oeconomiae ruralis extraordinariam huc evocatus fuit: quam suscepit oratione de recta oeconomiae ruralis institutione 4cademwa, cum ceteris. disciplinis physicis tam arcte conjuncta, ut mutuam et necessariam opem sibi ferant. Post biennium, ut praeceptoris pnuGMA NSII, Summi Viri, desiderio aliqua ex parte consule- retur, Chemiae docendae provincia illi fuit mandata, Sed ulta trimestre ad- O R AT ÍO. ab administrare non contigit, Lenta tabe correptus Vir optimus , quod malum fórti et Christiano homine digno animo pertulit , ipso vere anni proxime elapsi, placido fine quievit, 'Eodem fere tempore, qui per annos quinquaginta quinque Literis Patriae» que eximie prodesse semper studuit, Vir Illustrissimus HERMANNUS TOLLIUS, i& Academia Harderovicena, inque illustri Amstelodamensium Athenaeo, Hu- manitatem summo et applausu et fructu olim docens, inde Auriaci Principis, ipsius Augustissimi nunc Regis nostri, studiis juvenilibus Moderator praefectus, mox in Republica et in Aula Principis insignibus functus muneribus , apud exte- fos deinceps non minori quam apud suos honore habitus, nostrae tandem Aca. demiae adscriptus, Nestorea sua prudentia eidem decori futurus et gloriae, — et fuit profecto , quantum per valetudinem licuit — hunc igitur Virum prae« elarum optimumque, ante novem fere menses, nobis senili fato decessisse lue gemus, debitaque tristes prosequimur carissimae memoriae commemoratiorie, Meritis Magni Viri cum Literariis tum Civilibus celebrandis, ut imparem me sentio, ita post TFWATERUM Summum Virum, qui amicus et aequalis digne l&udavit, facile supersedeo. |" TzwaiTznUM appello; sed eheu quanto cum dolore luctuque! Et hoc quo. que clarum Academiae sidus jam occidit! Speratis viridissimae tanti Viri se- nectutis fructibus jam destituimur! Ipse tot magnorum Virorum lauda. tor, jam laudatorem postulat! Habeat , opto, quo dignus est, aliquan- do sui similem! mihi nunc liceat vitae bene actae memoriam paucis tantum vevocando defungi. Natus fuit z0NA GUILIELMUS TE WATER ahno praecedentis seculi qua. dragesimo , apud Flandro- Batavos in pago Zaamsíag, ortus vero gente a plu- ribus inde seculis apud Gelros gestis honoribus clara. Literis ille primum , informatus Flissingae, jam' paene puer 'prodidit' insignem , quo, Patris exem- plo, ducebatur , Historiae, Patriae inprimis, amorem, scripta oratione Scho- lastica, Honori et Meritis ilustrissimae Gentis Borssaliae. D Hunc haer 26 C.,0O H NY A&"M & Hune véro amorem Historiae, atque omne líumaniorum Literarum studiuna. mox excitavit magis, aluit, incendit summi tunc in Academia Trajectina: Doctoris, Petri Wesselingii, quem summopere colebat, praeclara disciplina; vnde hoe eruditionis genere brevi adeo excellebat rry wATEnus, ut octode- cim vix annos nato scholarum Amersfurtensium | moderamen illi offerretur, Verum. Ecclesiae se potissimum. dicaverat, Igitur studiorum cursu. rite peracto, sacro deinceps, munere functus fuit : primum in pego Zaamstede , tum. Verae, inde, Flissingae, aliorsum quoque , saepius studiose sed frustra evocatus, Hic autem loci TEwATERUS, ut omnis erat doctrinae et cultor egregius et patronus, anno seculi sexagesimo octavo prima jecit fundamenta Societatis; Scientiarum Flissinganae, postea Medioburgum translatae , Zeelandicae dictae; eujus ut instituendae, ita et indefesso labore amplificandae , laus ipsi praecipua; debetur , debetur et symbolum , quo etiam nunc utitur illa: 20n sordent in undise, Anno. deinde septuagesirao septimo Illustres Zeelandiae Ordines Historiograe phi sui publici munus perhonorifico Decreto in eum. contulerunt. Quod quis. dem munus adeo gratissimum illi fuit semper, ut, cum postea difficili tempore cessaret honorarium , titulus tamen solus haud minus placeret, Nec vero quid« quam neglexit, ut, quáe historiae ex officio conseribendae , dummodo. tem» pora sinerent, inservirent, sedulo colligeret. Interea post. triennium ad Philosophiam itidemque Historiam patriam in. ces lebri tunc Medioburgensium Athenaeo profitendam. vocabatur. | Quam docens di provinciam Oratione de Praestantia et Digniiate Historiae Batavae adiit; atque summa cum laude, magnoque egregiorum discipulorum emolumento ornavit per quinquennium. fere, Hac fama exciti, qui Academiam Lugduno-Batavam tunc curabant, Virum eximium anno seculi octogesimo quinto huc invitarunt ad Professionem Theo- logiae et Historiae Ecclesiasticae , saerosque sermones habendi destinatas vie €93, ces, "Suscepit munus ' Aeademicum: die nono: Aprilis. Oratione -$olemni de siu- -dio' Historiae Ecclesiasticae cum disciplina Theologiae. diligenter conjungendo. Ab eo inde tempore, per continuos quadraginta duos annos, quantum ille "disciplina , exemplo, consiliis, scriptis, Academiae, Ecclesiae, Patriae , Orbi 'erudito prófuerit'non meum est efferre, —Digniore opus est encomiasta, qui "merita celebret. Ego vero, cui contigit Viri integerrimi et morum simplicitatem , et animí amoderationem et. singularem prudentiam, et ingentem doctrinam. suspicere , admirari, diligere, tanto magis, tristi ex desiderio animo, Optimi Senis me- »moriam nunc venereor, summaeque reverentiae testificatione palam prosequor. Domestica etiam funera gravi nos dolore affeceruut, cum Te celeberrime .SANDIFORTE! Teque clarissime Knaussi! Teqüe doctissime wyYNPERSI dilectissimis optimisque conjugibus orbatos videremus moerentes, ..— Ceterum veró cum Ordinem Vestrum , Collegae conjunctissimi! intueor; est profecto quod satis felicem me praedicem , cui integrum fere salutare ho- die contingat. Salvos et. incolumes habemus, habeamus vero diutissime! ry pgM Aw Nu patrem , et nàAG EMANNUIA nostruru, quos, quamquam rude donatos, pa. "laéstrae suae agiliores reddidisse videtur longa senectus, Ex quibus non possum, quin Tydemanno raram felicitatem gratuler, qua hoc anno, tres uno , die filios viderit summis doctrinae Honoribus Academicis meritissime ornatos, Habemus Te, amicissime E y x 1! Teque sollertissime c Er D E nr! ambos mihi Tnuheris necessitudine conjunctiores, — Jam accessisse ad nos gaudemus Te "peritissime, de omni re Agraria , deque ipsa adeo Patria dudum bene merite , WTTR£WAALLI! cui Oeconomiae ruralis docendae provinciam ordinariam , a te oratione de insigni hujus Disciplinae utilitate, dignissimae propterea , quae Publi "a cummaxime Auctoritate promovealur vernaculo sermone habita, fauste sus- D a ccp- at C 'EERAXMA ceptam gratulamur, Seros in annos Tu administres laetus felix! —. Sur . Te gaudio coram adspicimus experientissime nzrwwaAnpTmI!.Per varios. ez- sus per tot discrimina rerum salvum et incolumem Te in patriam rediisse, ut omnes dudum gratulati sunt gaudentque, ita et nos, in Ordinem nostrum quod Te recipere contingit, magni p R UG MANSII successorem , laetamur vehe- menter. Naturae studio Tu, qui animi tui ardor est, totum te devovisti, . Ut scientiae naturali prodesses quammaxime, ejusque fines proferres latissime, iis praesertim, quae apud ultimos Eóos latebant hactenus, exquirendis, cognos« cendis, comparandis, ad nos transmittendis, nulla non adiisti pericula, nul« los non exantlasti labores; his vero tam immensis feliciter. tandem defuncto Tibi gratulamur. - Auspicato Tu brevi adeas novum tuum munus! Vita nune quieta frui detur! Otium Tibi ut honorificum , ita et gratum, inter nos ageze contingat et amoenum! Vivas diu et Tibi et Scientiis tuis et Academiae nostrae; ut laborum tuorum fructus uberrimos percipias ipse, percipiant omnes! Interea vero dum optatus ilie Reinwardtiüi in patriam reditus exspectabatur adhuc, ad Chemiae docendae vices supplendas ab Amplissimis Academiae Cue. ratoribus, honoris causa, invitatum Virum Doctissimum , Medicinae Doctorem: apud nos expertissimum , nunc vero, quod laetamur, designatum in lllustri Amstelodamensium Athenaeo Chemices Professorem, HENRICUM CAROLUM VAN DER BOON M ESCH, Subsidiarium hoc onus in se suscepisse, id illi ac« ceptum nunc ex animo referimus.. Gaudemus. et Te accessisse Doctorum. publicorum numero diligentissime UYLENBROEK! qui, quibus utuntur populi Orientis, Linguarum scientia, ex Wilmeti, Palmii et Hamakeri disciplina, copiose instructus, simul et Mathe» maticas Physicasque artes a swI1*DENIO, omnium. quotquot his studiis nunc excellunt, facile Principe, edoctus, nec meam dedignatus institutionem , Aca- demiae nostrae alumnus, eidem jam digne vindicaris , Augustissimi Regis Decreto, Auctoribus Academiae Curatoribus, ad Lectoris vocatus munus, eo praesertim consilio, ut qui in ditissima Bibliotheca nostra orientali invenian- tur Codices Manuseripti, Mathesin, Physicam et Astronomiam spectantes, eos sedulo explores, et quae in iis bonae Írugis esse videantur, in harum disci« plinarum commodum convertas, Sic tu profecto rectissime consules, commu- ni O R AT t O, 40 ni vinculo illi, et quasi cognationi, qua omnes inter se artus continentur : quantumque lucis praesertim Scientiae, quae severiores vulgo habentur et vocans tur, Literaeque illae humaniores invicem sibi possint afferre, tuo. praeclare constabit exemplo. Hoc igitur munus, solemni Oratione de 4stronomíae con. diione apud Arabes , aliosque nonnullos medii aevi populos Orientales , jam beue susceptum ex animo ubi gratulor. Elegantiorum vero Literarum illarum encyclo disciplinae ita demum apud nos prospectum esse, ut nihil amplius desideretur , exsultamus merito. PaAraIO nostro, Viro plane eximio, Literaturae Orientalis Statori, jam Or- dinaria muneris conjunctione sociatus est eruditissimus et indefesso labore cla- rus HAMAKERUS, cui hunc Honorem, quem Oratione de ita et Meritis CUILIELMI IOXESII1 ante quatuor menses rite adiit, ex animo gratulamur. Patriae Linguae, Rerumque a majoribus gestarum memoriae decus probe tue» tur SIEGEN SEEKIUS, quem et designatum Rectorem Magnificum, mihi mox suecessurum , salutare licet, annuum hunc Magistratum , si quid mea vota valeant, gloriose gesturum.. BakIo de omni Graeca Romanaque Antiquitate et Eloquentia deque Histo- "ria omni, a tristi inde poRcGERI, quondam eheu nostri, obitu, duplici fun- gendo. munere tantopere merito, et gratias agimus, et parte laboris jam le- - wato gratulamur. Suscepit nimirum feliciter eam sibi mandatam partem, habita de praecipua Providentiae Lege in Historia observanda. Oratione, elegantissimus prrnRr- KAMPIUS, dudum et apud Doccumanos meos, et apud Harlemenses eximia juventutis institutione, tum et scriptis suis ceteris, et, quae auro potiorem gloriam meruit, de Latinis, quos Belgium tulit, Poétis commentatione, cla- rum inter viros literatos nomen nactus, cui prospera omnia et secunda ap- precamur. "i D3 nk 30 CQ. E K A 'M'UA Itidem wvxPrERsIO nostro, missionem, cujus fructibus jucundo otio frua- tur diu venerandus senex! honestam adepto successor wy1EUWENRHUSIUS, et Physicarum ac Mathematicarum , et Metaphysicarum pariter rerum scientia, quam scribendo docendoque tam eximie probavit, illustris, suscepit Professio» nem Philosophiae Theoreticae Ordinariam , Oratione de Praestantia hujus Plu losophiae in dissensu, Philosophorum conspicua. Profiteatur eam ex votis ome nino vir praestantissimus. Veterum, quibus edax pepercit tempus, Monumentorum Gazophylacium , Tu diligentissime curas, Literatissime x EU vzw$! omnis Archaeologiae expli- cator intelligentissimus, Priscae vero Artis Miraculis, rite dispositis , .qui praeest ingeniosissimus wuw2EnTUS, quidquid Pulchri Venustique habeant gnarus, et admirari do- cet et imitari, judex et demonstrator, Pergit et kxAMPENUs indefesso labore, cum Literas Germanicas docendo, tum varias Historiae. partes scribendo illustrare. Reliquos itidem Doctorum publicorum Ordines habemus suis numeris expletos; Medicorum nostrorum Coronam plenam integramque adspicimus laeti, Viros Clarissimos, expertissimos, pU PUIUMS SAX DIFORTUM, KRAUSSIUM, BER- NARDUM, suis singulos meritis eximios , Suis singulos dotibus, latissime pa- tentem illam Artis salutiferae disciplinam , in publicum commodum , promoven- ies , ornantes, amplificantes, Quatuorviros quoque Juris Legumque interpretes consultissimos coram in. iuemur salvos, swarrrwsunGiux longo rerum usu perfectum, XKEMPE- RUM, qui, politicis quamvis implicitus negotiis, non minus tamen quid jus- tum quid rectum sit docendo intentus vivit , Teque vigilantissime TY p&- MANNE, jam olim in Academia Frisiaca Collega mihi conjunctissime! Teque omni liberali doctrina politissime vA ASsEN, eodem mecum oriunde na- tali solo, Frisia, tot magnorum Jurisperitorum fama illustri, quam utique gloriam et Tu digne tueberis, Trium» Ó R A T I O. 3x. "Triumviros itidem Sanctioris Disciplinae Antistites plurimum reverendos sa- Tutare- licet incolumes; Te inclite voonsr: Vir amicissime! quem Magis: "trum jam: olim. Franequerae me: coluisse summa: recordor ego animi volupta- te, cui quantum in hoc Recturae munere nunc debeam, consilis tuis adju. tus, Actuarium et diligentissimum et benevolentissimum Te semper expertus, palam non testificari nolo, Te multiplici scientia nobilis craAmissr! qui , quam Summi Numinis Sapientiae debeant mortales reverentiam , sacrum pan- dens codicem, ut debes, edocere soles: insuper vero Historiae Naturalis enar» randae labore , ne haec Disciplina deficeret nobis, sponte suscepto, ejusdem Sapientiae documenta , toto Naturae ordine conspicua, hactenus | exposuisti praeclare, quod gratum et acceptum tibi referimus. Gratias et ego Tibi ago, qui Prorector hoc anno consiliis tuis et opera mihi nunquam non summa adfuisti voluntate, Teque salutamus vitae integerrime sunINGAR! qui po- pularis meus. Frisiaci nominis laudem et tuo ingenio et de Academia nostra meritis egregie sustenlas, Quae publica habemus, ad amplificandas artes et scientias praeclare comparata, lauta illa et splendida Subsidia, hoc etiam anno egregie aceurata sunt et aucta; BisLr1oTHECA doctae voonsTII nostri industriae jam hoc debet, ut im- mensam librorum copiam sic ordine justo collocatam exhibeat, ut et adspectus Sit amoenus, et usus facilis, facilior adhuc brevi futurus ,. perfecto, quo occus patur etiamnunc.vir clarissimus, catalogo. Operis adjutore nuper dato c EEr10 "Viro eruditissimo, Nec minus saxpirFoR-I nostri curae et ingenio debet a UsEUM ANWATO- 3»IICUM, post tot eximias, quas continebat , divitias nunc et eo praecipue auc- tum, quod e privatis olim magni &RucMAwNsII et nos NiI1 Museis ad anato* men corporis humani, etiam. comparatam , maxime spectare visum est, totum vero ordine mitidissimo pulchre scienterque dispositum, — . Ejusdemque si* mul Viri praeclari studio indefesso, curatione ,,. et administratione, xomnrUsS SOTANICUS insigne pRU GM ANSII Monumentum , Urbis: et. Academiae orna» mentum, reciissime est conservatus et excultus. . Mise MosEUM mnrcIUM nova jam sede magnifice collocatum , auctum et locus pletatum, cum ceteris iliis thesauris , tum et Brugmansianis et Bonnianis quae huc spectare censentur, nuper et a Reinwarduo allatis ditissime splen* det fulgetque. NosocowIUM cLINICUM cognoscendis curandisque morbis et vulneribus] partuique difficili sublevando, ipsa experientia duce , Medicorum nostrorum au- spiciis cum maxime inservit , in commodum Juventutis Apollineae artis studiosae, TnraTnRA ila,et cmrewicvuw et PuysicuM, quamquam in loca magis commoda, ut dudum in votis est, nondum translata, sua tamen suppellecti- le copiose sunt ornata. — Chemicum quidem, ut ipse instruxerat nnuGMAN* $!Us, — Physicum vero, et pluribus identidem aliis auctum instrumentis, et hoc etiam anno iis praesertim, quae ad nova illa Oerstedii Amperiique experi« menta et repefenda et amplificanda pertinent, ut praeclare praestitit, suaque observata, et nova itidem experimenta de acu magnetica pro lubitu dirigenda, cum orbe erudito communicavit Clarissimus Eyxk1Us noster. OrsrRvATORIUM paucos ante annos , sic ut mihi in votis erat, tribus contignationibus pulchre apteque exstructum , Tabulatum amplissimum, quod contigui aedificii summo tecto innixum libero fere quoquoversus patet pro- spectu, conjunctum habens; erimiis ad Astronomiae praxin subsidüs copio- se est instructum. — Haec nisi commemorem ego, ego vero nec bona mea novisse videar, nec ingrati certe animi crimen effugiam. Quid? Summam hac in re Maecenatum nostrorum Benevolentiam expertum me palam profiteri €t agnoscere decet, Eorumdem cura, Regisque inprimis Munificentia, hoc stu- dium meum tot iantisque opibus liberaliter fuisse excitatum , efficaciter pro- motum , opulentissime adjutum , quot quantasque vix quisquam sperare auderet, Tlabemus enim et ad docendum et ad observandum instructissimum appara- tum, quique aliis in hoc genere non facile cedat. Excellit vero accuratissimus iile Circulus Bordae Repetitor, in summa observatorii parte aptatus, Excellunt €t varii Tubi achromatici, et varia duplicis vel triplicis, qua apparari solent, sSttucturae Telescopia optima. Prae ceteris vero longe illud praestantissimum ab ar- /jO-R'A TIO: 55 artificibus Frisiis, quorum alter Jen Aoelofs alter Sieds Rienfs, suo vocan. tur idiomate, mira sollertia confectum , Gregorii itidemque Cassegreinii theo- riae.adaptatum , quatuor pedum longitudine, octo pollicum diametro, cujus ope quam perspicue quam accurate coelestia cerni possint et observari phae- nomena, multos sane Vestrum habeo testes, Quid igitur exspectemus A. A.! cum primum novum illud longe majoris mo- duli Telescopium in specula satis apta, cujus exstruendae locatio publica ipso hoe solemni die, quod laetamur, jam facta est, cum igitur in specula ejus. modi ad usum fuerit collocatum. — Telescopium illud, novissime Regio jussu, ab iisdem illis Artificibus Frisiis, ART7EN ROELOFS, jam senescente, raro in. genii Mathematici acumine in primis praestabili, et sigbs RIENKS, summa praesertim artificii dexteritate quam. maxime excellente, ab his igitur, ceteruni hominibus rusticis , conditione agricolis, Eelcumi confectum, Regiae Munifi- centiae nunc Donum, quo grata superbit Academia Lugduno- Batava. — Spe- culum habet quadringentarum librarum , tubum longitudine quatuordecim pe- dum, diametro pollicum trium et viginti, qua quidem mutua mensurae ra. tione, hactenus nova, ceteris omnibus antecellit Telescopiis, — Suo imposi. tum commode fulcro e ligno durissimo movetur aeque et in plano et ad verticem , aeque accommodatum Newtonianae ac Gregorianae inspiciendi me- thodo, apparatu quoque Cassegreiniano instructum. Opus omne tanto ingenio est elaboratum tanta arte, ut, sive accuratissi- mam spectes subtitilitatem , . sive illabefactam firmitatem , sive vix credibilem in tanta mole -mobilitatem , sive nitorem -denique splendoremque , miraculi profecto sit instar. — - Et revera mirati sunt, obstupuerunt , quicunque specta- Nerint , et nostri homines et exteri, Illorum vero. Clarorum Virorum in docendo curae fructus , Horumqne Sub- sidiorum splendidae copiae usus ad Vos praecipue pertinent Juvenes Ornatis-: Simi! Almae Matris nostrae Alumni! quos lubens laetusque jam compello. E Quan- sh C ^ E'K AMA Quantum absit ab omni feritate ingenuarum artium studium , quantopere deceant et ornent mores honesti bonique , id Vestro exemplo cummaxime hoc anno comprobavistis. Vestrae modestiae et industriae qui publicus Spectas tor exstiti, idem quod Laudator esse possim , vehementer gaudeo. Nihil sae ne, quam conceperam, spem laetam turbavit, nisi mortis immaturae acerbi» las, quae quinque e numero Vestrum optimae suorum exspectationi ante diem eheu! eripuit. Vos igitur egregii Juvenes! quo coepistis, quo soletis, sic firmo sempez pede eatis ad. sanctum Virtutis Doctrinaeque Gloriaeque Templum, Nec est profecto quod ego industriam vestram studiumque laudem, Pus blica habemus testimonia, publica documenta. Uno hoc anno sex vel septem e numero Vestrum ea dederunt eruditionis suae specimina, quibus alibi etiam praemia tulerunt et laudem. Quid? nonne Te memorem sAwz vAw DER ROEVEN! nune Magistrum Ma« theseos et Philosophiae naturalis Doctorem, Te jam ante triennium fere apud 'Nos, in Botanico certamine, Victori proximum honorifice judicatum , mox apud Gandavenses in disciplina Naturali, sequenti itidem anno apud Trajectinos in Medica arte lauream adeptum victricem , hoc vero anno a Societate illa scientiarum , quae in eadem Trajeetina Provineia floret, insigni ornatum Brabéo, Nonne Te s4co2E CORNELI YAN DEN BROECKE/Í qui, ut ante biennium in Academia nostra Chemicam , sic nuper in Gandavensi Medicam praeripuistà palmam triumphalem, — Teque in eadem Academia e Chemico certamine; ejusdem simul gloriae socium, ANTONI HRENRICE VAN DER BOON MESCE] qui gentile tuum nomen, tot proemiis partis clarum, digne sustines. Nonne Vos? woPkE woP&ENS BROUW ER, fraternae quoque aemule laudis! tt ALBERTE VAN CAEZCAR! qui ambo, Jurisprudentiae alter, alter Medicie nae studiis dediti, in sua quisque disciplina, apud 'Trajectinos victoriam mna reportastis, Non* O R' A T-I O^ 25 fonne Te evirirrzME nHrwRICE DOMTNICE' SURINGARL qui fratrum *uorum, praemiis suis inclytorum , vestigiis insistens, vix Academicum ingres: sus enrriculum , continuo hoc. consecutus es, ut apud Groninganos in Lite. tario certamine Victor nuperrime renunciareris, Verumtamen Praestantissimi Academiae Lugduno-Batavae Cives! et apud Nos de vestra constat diligentia; Ex iis, qui certamine hic indicto, in are- nam se dederunt, plures Vestrum praemia Victoribus destinata meruerunt, abs« tulerunt. — Qui quidem honos, eum omnibus cedere non potuerit, illi Sane ,' qui sperato exciderunt, si qui forte adsint, ne propterea animis cadant, Colligant potius denuo; sic nunc superatis, novo certamine facile supera» re dabitu y? Ut vero interea; quae cuique laus hodie debeatur, pateat, praemiaque gro meritis distribuam, Te, Vir Clarissime! qui Senatui ab Actis es, rogo, «4t Judieum de commentationibus sententias, eorumque, qui Vietores judica« &, nomina promulges; Hos autem , ut singuli, suo cujusque nomine recitato , ad me accedant, "[u igitur agmen ducis mi cun Tr (1)! qui, dum quid justum sit quid &equum in rebus humanis diligenter curas, non minus, quas leges sequatur , quas (12 BOUDEWINUS DONKER CURTIUS, W. B. FILIUS, jur. Rom. et Hod. Mathes. et Philos. Nat. Studiosus in Academia Lugduno- Batava. Respondit ad quaestionem Physicam a Nob. Physicarum et Mathematicarum Disciplinarum Or- dine propesitam: Quibusnam effectibus 'Tensio elecrica, guam vocant, (tension électrique ), e? Fluctus electricus , ( courant électrique) , conveniunt? — quibus. sam differunt? — Concinne et simul accurate , quoad ejus fieri potest, ex fecene tissimis Physicorum cum Observationibus tum. Experimentis , haec quaestio exponatur £3 illusiretur, E2 56 Qj IETKAA MOX quas habeat mensuras Universa mundi natura, cognoscere;satagis," -Ut illud magna cum laude studes, sic et; hoc quanto cum íructu per triennium fece» ris egregia tua probat commentatio Physica, cui Facultatis. nostrae Judicium hoc praemium addixit, quod laetus Tibi trado, — Tu quo pede. coepisti, sie bene semper eas. Tu itidem , praestantissime PUT T X.4MMER (2)! et Jurisprudentiae et Philos sophiae sic duceris amore, ut alternam prope operam his disciplinis impen« dere soleas. ^ Nec cessabit profecto duplicis studii fructus, ^ En. vero, quam nunc tibi peperit. gloriam Mathematica disputatio tua, aureum. Victori. lege destinatum praemium, [ " Ornatissimi Juvenes! qui pari curriculum ingressi ardore, pari quoque velo- citate et arte confecistis cursum, ut alter alterum haud praevertisse videatur, Ambo victores! Ambo pari honore et gloria digni judicati (3)! Quam vellem parem utrique Vestrum palmam, par victoriae documentum exhibere. Vetat lex nostra. Res ad sortem fuit revocanda, huic committi debuit , non ;pre: tium barbéi sed forma. Sic alteri numus evenit, alteri diploma. 32 1- Tibi igitur praestantissime DE vos! aureum hoc porrigo praemium, pri. moque hanc $loriam gratulor. Academiae notrae alumnus Tu certaminis hu- (2) JACOBUS NICOLAUS VAN PUTTKAMMERn ; Jur. Rom. et Hod. Math. et Philos. Nat. Candidatus in Academia Lugduno-Datava. Respondit ad quaestio- nem Mathematicam ab eadem Facultate propositam: Z/corema Trium 4aium ex- dlicetur et. uno. alteroye exemplo illustretur. (3) GERnARDUs p& vos, Medicinae Candidatus in Academia Lugduno - Datava , et CORNELIUS ADRIANUS BERGSMA, Math. et Philos. Nat. ct Medici- nae Candidatus in Academia Rheno- Trajectina, — Responderunt ad propositam ab eadem Facultàte Chemicam quaestionem. «n Jnserustationes indigenae sitit. Che- füicat, an yero alius originis? OR ATIO. 53 hujus hoaorem tueri sic: potuisti, ut Victori non cesseris, sed stadio decés. seris virtute par veterano, Tibi etenim, .praestantissime seRcsAXA! trado Testimonium chartae per. gamenae inscriptum, quod sors profecto non iniqua Tibi tribuit, auro du- dum diviti , vincere sueto. Tu enim Franequerae, quondam meae, dum studiis operam dabas , primum a Groninganis , Chemico certamine, pal- mam retulisti, Mox ad Trajectinos profectus in. horum quoque Academia Victor coronatus es, — nunc, iransmissa inde commentatione tua similem apud Nos honorem consequeris. Quam tertiae victoriae gloriam Frisius ego tibi populari meo ex animo gratulor. E Ecce vero, alter adest popularis meus rTAco R&oonpA (4)! Tu nimirum Optime Juvenis! apud Frisios non frigere studia eximie probas, qui e longis. sime a nobis boream versus dissita Musarum sede huc perveneris, ut prae- mium, ad quod plures non indigne adspirarunt, Tu dignissime reportares, Accipe igitur, nostrique memor ad tuos redeas ovans, Nobilissime nEpEr (5)! rectissime intelligis ad jurisprudentiam elegan- tiorem optime parari viam per humaniorum Literarum studia, His igitur prae- clare excolendis ut fructum illum quaeris, ita et gloriam. consequeris haud vulgarem ; nimirum intra hujns anni spatium, primum e Trajectino certami« » ne (4) TAco nooRDaA, Theologiae Candidatus in Academia Groningana. Respondit ad quaestionem a Nob. Philosophorum et Literatorum Ordine propositam ; Quum in exponenda Theologia Naturali saépius proyocetur. ad mpdbxxpiwe 4. fyvanuv y sive anticipationem quae omnibus, DEUM esse, persuadeat; quaeritur ,' quid Veteres EPICUREI £c STOICI Ais yocibus intellexerint; —. quo sensu hujusmodi anticipatio menti nostrae sit. vindicanda; — ét possitne inde efici, DEUM esse? (5) cGERARDUS DEDEL, Philos, Theor. et Lit. Hum. Candidatus. Exhibuit eidem Ordini , ut quaerebatur, ZZiszoriem Criticam Bibliothecae. dlexandrinae. E 93 Go (ETEAA*MOA ne laudem victoriae proximam reportans, nunc vero e nostro ipsam, quam gratulabundus trado, Victoriae palmam. Medicorum Ordo laurum Victricem tribuit GERARDO CONRADO BERNARDO SURnINGAR (6)! eximio Juveni, Medicinae Candidato, cum dotibus prae- claris, tum insigni, quam ante biennium jam e certamine Botanico tulit, lau* de conspicuo. ^ Eheu vero! inopinata valetudinis perturbatio optimum Juve« nem ipso novi honoris gaudio nunc exclusit, Hoc tamen, ita faxit Deus Optimus Maximus! fruatur brevi! restitutaque valetudine reddatur sibi, pa- rentibus, amicis, praeceptoribus, orbi erudito! ^ Ego interea conservandum: recipio hoc ipsi destinatum praemium. € certamine a Jurisconsultorum Ordine indicto Tu Victor redis nobilissime vAW DER HEIM (7)! En debitum virtuti tuae praemium. Magni coTzGo- **EDI, quem in scientia tua praeclarum habes exemplum , vestigiis porro iusistas, Sic Gentis nEIw 1A E. gloriam et Tu digne sustinebis, Ades (6) cERARDUS CONRADUS-BERNARDUS SURINCGAR, Medicinae Candidae tus in Academia Lugnuno-Batava. Respondit ad. quaestionem à. Nob. Medico: rum Ordine propositam 5; AVaturae animalis facultas admirabilis est , quae solidae compagis Vulnera, Ulcera ez Fracturas, adeogqne solutum 7 corpore animali , av* dificio inimitabili , consolida , redintegrat , resarcit. — Super hac Naturae ani- malis facultate et tnodo, quo: hanc exercet , Physiologorum diversae sunt exphi- cationes, .Earundem , ex ordine temporis , quo propositae fuerunt, quaeruntur re- cesio , epicrisis et demum judicium de illa, quae- Oeconomiae animalis Legibus , hactenus cognitis , hodie maxime fundata videtur. (7) JaconUS HENRICUS VAN DER HEIM, Jur. Rom. et Hod. Studiosus in Academia Lugduno-Datava, conscripsit, quam Nob. Jnrisconsultorum Ordo quae- slerat, Commentationem de meritis JACOBI GOTHOFREDI in restituendis XII Tabulis. ORATIO 39 Ades nviITEWSCHILDI (8)! qui festo hocce die agmen claudas, jam tertius. coram e Frisiis meis. — Quam Nostrates, ab inani jactantia tam alieni , sola nempe facta virum probare reputantes, quam nostrates igitur Vernacula lingua usurpant gnomen; V(t í; ien fin ueat ta bigaen! hanc Tu sane exemplo tuo probas egregie. Ex Athenaeo Frisiaco ante bien- nium, de meliore nota commendatus ad nos accessisti, Nec fefellit; quidem exspectationem aut industria tua aut modestia; At vero nunc quid valeas, commentatione tua, de adhibenda in Libris Sacris interpretandis doctrinae analogia, sic docuisti, ut magna eum laude palmam "ibi decreverit Theologo- rum Ordo. Hunc igitur Tibi honorem gratulor; trado quod meruisti praemium, [d PP Solemnibus: nostris sic rite peractis, quidni A. A. H. H.! Academiam Lug- duno-Batavam felicem, beatam praedicemus? ^ Floret illa Claris Doctoribus, floret egregiis profecto Alumnis, iisque hoc anno etiam numero insigniter auctis, Igitur in tam fortunato hujus anni exitu, suMMO NUMINI, omnium rerum Arbitro et Rectori, primum, uti par est, pie, pro tot tantisque, quibus hanc Academiam cumulat beneficiis, dignas, quantum possumus, gratias agimus et persolvimus memores. Proxie (8) cGzRARDUS RUITENSCHILD, Theologiae Studiosus in Academia Lugdu- no-Batava, respondit ad propositam a Nob. Theologorum Ordine quaestio- nem; an, in Sacrorum Librerum interpretatione, divinae iis traditae doctrinae analogiam , quam vocant, adhibere liceat, et quibus prudentiae legibus horum» praecipue Scriptorum adstrictus sit. interpres, ne Dogmaticis magis, quam Grams zoalicis rationibus se duci patiatur 2 Requiritur autem, ut, qui in hac excutienda Quaestione elaborare. cupiunt , Hermeneutica. huc pertinentia praecepta distincte exponant, et exemplis à Veteri «eque ac iNovo Testamento petitis illustrent et. confirmena. lo C. EKAMA ORATIO, Pioxime, debita efferimus reverentia REc 1s nostri Auc usTISSIMI Favorem et Munificentiam , quibus quantum debeat haec Palladis sedes , cum ipsa loquan- lur rerum testimonia , quid opus est verbis? Sed et officio deesse mihi videar, nisi vos quoque memori gratoque animo compellem lllustrissimi hujus Academiae cun àronxs! Quidquid ad decus et gloriam faciat, id Vobis curae cordique est, Vobis nihil antiquius, nihil cari- u$, quam opera vestra et consilio integritatem ejus tueri, salutem promovere, amplitudinem amplificare. —Vestris igitur Auspiciis ut floret, sic crescat ma- gis magisque et augescat! Ita vero perennet! ut, quam nos laeti nunc celebramus incolumitatem , prosperitatem , eam longe laetiores etiam post secula celebrent seri Nepotes! FAXIT HOC DEUS OPTIMUS MAXIMUS! —— SQ: RI. P. TaÀ "n GEORGII JOANNIS vau nz& BOON MESCH, Viri Cl. Dissertatio Physiologica Inauguralis , De circulatione. et respiratione Znimalium pulmonibus instructorum. Lugd. Bat. 1819. Oratio Inauguralis, De recta. Ztcademica Oeconomiae Ruralis institutione cum caeteris disciplinis Physicis tam arcte conjuncta , ut gnutuam. et necessariam opem sibi ferant. Lngd. Bar. 1820. - EDCOTEULT IP VT. HERMANNI TOLLII Viri Cl. Orario, qua demonstratur. etiamnum superesse in. Craecis. Literis, ex. quo gra- viores disciplinae decus ac praesidium capere possint. Marderov. 1767. Oratio De Gerardo Joanne. Vossio, perfecto Grammatico. Amstel, 1778. Oratio de fine Statistices , quae vocatur, hodiernae. Lugd. Bat. 1809. "tpollonii Sophistae Lexicon Graecum Iliadis et Odyssege. Ed. Herm. Tollius, Lugd. Bat. 1788. Fita Nicolai Paradys Viri CI. (hujus Opusculis Academicis subjuncta.) Lugd. Bat. 1813. : Tollii conjecturas quasdam in Longi Pastoralia, editioni suae. inseruit Ansse . de Villoison. 1778. Tullii Observasiones in. Xenophontem Ephesium, cum Dastio olim. communica- tas, sed in Germania nunc latentes, commemorat CL Peerlkamp Proleg. pag. LXXI et seq. FE Fer- (42. 2 Fertoog over de Rampen van Holland en de hulpmiddelen daurtegen, 1796. et Belgice et Gallice; sed celato. nomine. Regtsgeleerd 4dvis van .B. Foorda en J. Palckenaar, im de zamk van den gewezen Stadhouder, met wederleggende Aanteekeningen, 1796. Siaatkundige Geschriften, betreffende de Fereenigde INederlanden. in. 1786. en yervolgezs, door Mr. H. Tollius, 1814 — 1816. 3 vol. ; Lofrede over Lambert ten Kate Hermansz. dem voorireffelijkem. Hoofd - grond- legger der iNederduitsche Letterkunst. Edita est haec laudatio, in opere misccllo Ferzamelimg van Stukken ter bevordering van fraatje Kunstem en IWetenschajpen, eersie Deel, a Cl. Siegenbeek,. Soon p q»opeo JONAE GUILIELMI vs WATER Viri Cl. Oratio honori et meritis Illustrissimae Gentis Borsaliae. 1795. Vita Johannis yan Hazen, e MS. Paterno Latine versa. 1759. - Invenitur in D. Gerdes scrinio Antiquario: tom. virt. part. IF, pag. 531—543- Disputatio. Historico- Critica ad. historiam. sepulcri ez sepulturae fesu. Christi. "Traj. ad Rhen. 1761. Kort Perhaal der Reformatie van. Zeeland in de XVI Eeuw , met eenige Ver- handelingen daartoe betrekkelijk ; begonnen door 77. Te JPater, door J- IF. T. I. voortgezet en voltooid. 1766. T Piegtige Inhuldisinge van Z. D. H. Prins Willem den V4», ls Erfheer van Vlüssingen; met eene woorafgaande leschrijvinge van de woornaamste gesch'edenissen der. Stad Vlissingen, sedert hare eerste. beginselen tot op dien tid. 1767. Tweede Eeuwfeest van de Frijheid im dem Burgerstaat em Godsdienst binnen de Stad Flissingem, se ert den 6 April 1572. — 177a. -anspraak aan de Hevormde Kerke i» Nederland, bij gelegenheid der imvoe- ringe van de INieuwe Psalnberjjminge. 1774. zonder naam.' an- & 43 ) a"Mánmerkingen over. eetige plaatsen. in. de. Heilige Schrift. Y775. In P. Hofstede Bijzonderheden der H. Schrift, rr deel, bl. 577—590. Verlandelinge over het. begraven der Lijken in de Steden en Kerken. In de Verhangelinpgen van 't Zeeuwsch Genootschap, rv deel lb. 629 — 667. 1775. Hütorie van. het Ferbond en de Smeekschriften. der .Nederlandsche. Edelen ter verkrijsinge van Frijheid in den Godsdienst en Purgerstaat, cerste deel, 1776. tweede decl, 1779. derde decl, 1795. vierde deel, 1796. Verhandelinge. over een? Penning van Ptolemaeus , zoom van AMennaeus , Tetrar- cha van Chalcidene. In de Verhandelingen van "t Z. Gen. vid. bl. 609—629 — 1776. Berigt wegens het verongelukte. O. I. schip Woestduin , en de reddinge der sche- jelingen door de gebroeders INaerebout , met hunne portraitten. 1780. zonder naam. Oratio de praestantia et dlgnitate Historiae Baiayae. Mediob. 1780. Genealogie der Familie Winckelman In Ferwerda's Adelib Wapenboek, 1 d. o stuk. 1781. zonder naa, Redevoeringe over de Unie van Utrecht 1579, gehouden in 1779. In de Historie voor het vr: d. der Verh. van 't Z. Gen. bl. 93—131. 1782. - Manmerkingen over eenige. Smijrnasche Penningen. Ir de Verhand. van 't Z. Genootschap 1x d. bl. 441—506. 1782. Beschrijvinge der oude DBuitenplaatse S. [an ten Heere in het Eiland Walclhe- ven. 1783. zonder naam. Genealogie der. Familie Van Reygersberg. In Ferwerda's Wapenboek; mnrd. ? stuk. .17893. Zonder naam. Historie van het Zeeuwsche Gemeotschap der. Wetenschappen te Vlissingen, ge drukt voor de tien eerste deelen, in de jaren 1769— 1784. uitgegeven. De Vaderlandsche. Historie van ]. Wagenaar verkort, en met leerzame aanmer- kingen ten dienste der Nederlandsche Jeugd uirgegeven, cerste decl, 1784. tweede deel, /794. derde decl, 1798. vierde deel, 1800. Ocatio de studio Historide Ecclesiasticae cum. disciplina Theologiae diligenter coniungendo. Lugd. l'at. 1785. Redevoeringe over de onderscheidene wijze der bevestiginge en yerdediginge van * den Christelijken Godsdienst , welke behoort in acht genomen ie orden , F2 naar C 4) naar mate Yan de verichillende wijze, waarop de waarheden vam den- zelven door de hedendaagsche vijandem bestreden worden. | 1788. Voor de Verhandelingen van het Haagsche Genootschap ter verdedi- ginge van den Christelijken Godsdienst, voor het jaar 17898. Oratio de Theologo Erudito. Lugd. Bat. 1790. Berigt nopeus de 48 4ntwoordem op de Fraag, door het Hiuzxehe Genootschaf. op verzoek der Zuid-Hollandsche Sijmode opgegeven , over de voornaam- ste oorzakem van hét klime getal der genem, die zich, im ons Vader. land, voorbereiden tot dem openbaren Predikdienst, enz. 1790. . Gevoegd bij de Verhandelingen van 't Genootschap, en ook afzon- derlijk in folio gedrukt, zonder naam. "anhangsel tot. de Historie der. Hervormde .Kerke. en Doorluchtige Schole t8 Gent, im 1756. door /P. te IF'ater uitgegeven. 1794. anmerkingen op. de Vaderlandsche Historie van 3. Wagenaar. Zonder of met naam van J. /Z. te /P. uitgegeven door Mr. JH. vat Jin, in diens Bijvoegselen en Nalezingeu. 1791 — 1797. Narratio de rebus, edcademiae Lugduno-Batavae ,. seculo xvur- prosperis et. ad- versis. decedunt. P. Fulcanii Consilium de. studio Medicinae 5 Muctarium. Legati Papenbroekiani ;. Series. Curatorum. ez — Professorum dcademiae J.B. Secz xv1M- | 1802. Aanmerkingen over. het slot van her allervolmaaktste. Gebed, Matth. vi. 13. 1802. zonder naam. ! Brief oyer de ontdekkinge der Stad Herculamum. In de Konst- en Letterbode 1802 n". 22 bl 340—342, bij gelegen- heid van het aldaar gezegde n?. 18. Boerhaave's Jekkeneel, eene uitzonderinge op het stelsel. van, den £Hoogl.. Gall, 1802. Zzonder naam. T In den K. en'Letterbode 1802 n?. 41 bl. 939—234. ex 36 Its over ^i Portrait Yan 1. C. Lavater, naar het oordeel ven P. Camper, jaa: In t Vengelwerk der Vaderl. Letterocf. 1802. n?. 12. bl. 559. PEE. Jablonski Opuscula, quibus lingua et. antiquitas. edegyptiorum ,. difficilia Librorum. Sacrorum loca, ct Historiae Ecclesiasticae capita. illustrantur ; magnam partc munc prium dm incem proiracta, vel. ab ipso Auctore , eniege C 5» emendata ac locupletata ; cum animadversionibus editoris. Tomus primus , 1804. Tomus secundus, 1806. Tomus tertius, 1809, Tomus quartus, 1813. Brief over de Rhetorijkkamer te Fosmeer. zonder naam. — ^ In.den K. en Letterbode 1805. n*. 1o. "anmerkingen op, de. Aamnerkingen , betreffende de Spellinge. in m zo0ge- nagmden Staten-Dijbel. 1805. zonder neam, In de Nieuwe NNederlandsehe Bibliotheek, m: d. 9 stuk bl. 569 en volg. Bedenkingen over het naauw verband der Opregtheid en. loorzichtigheid in Godsdienstige zaken. Voor de Verhandelinge van.'t H. C. ter verdediginge van den Chr. Godsdienst, voor "t jaar 1806. Uitvoerig Berigt over de Letterkundige verdieusíen van. C. F. de Nelis, Jaat- . sten Disschop van. Zntwerpen-. | 1806. In het voorberigt voor de Verh. v. de LeijdscheMaatsch. 1d. bl. vi—xxxr. "niwoord op de lraag, betreffende de Dea :Eurorina ; iz een Latjmsch Op- schrift op eem" oudem Steen, te. Domburg ontdekz. zonder naam. In de Nieuwe Verhandelingen van 't Zecuwsche Genootschap der .., Wet. rd, bl. 955—978. 1857. ' Levensbüjzotderheden van Pieter Adr. van de Werff, Zurgemeester te Leijden. . 1814. Verhandel. v. de Leijdsche Maatsch. 1d.» st. Lerigt over de verplaatsinge van. de Grafschriften der. Legdsche .Hoogleera- 7en Sciliger ez Clusius. zonder naam. In den K. en Letterbode 1819. n?. 43. bl. o11 —213.- lets over de Maleische vertalimge des Diíjbels. zonder naam. In den K. en Letterbode 1821. n?. 38 bl. 153 — 15. Foorberigten en. Aanteekeningen op. het qu, 1v em v deelen vam het Kerkelyke Plakaatboek. | 17592— 1807. Jansprakem, gedaan in de Jaarlijksche Vergaderingen van de Miaatschappije der Nederlandsche Letterkunde te Leijden. Dehalven een Aorz ertoog over het Nut der Letterkundige Histürie (1805 ), behelzen zij Levensschetsen der afsestorvene Leden van die Maatschappy. Uit de gedrukte Hande- lingen der Maatschappije zijn dezelve, voor een groot gedeelte, overge- nomen, en nagedrukt in de Konst- en Letterbode, te Haarlem uitgegeven. 1793— 1022. D Eg Nog A. E. C 45 ) Quae inedita reliquit Vir Cl. praecipue sunt: Arnobius adversus Gentes, e codicibus MSS. emendatus , et virorum docte- rum annotationibus Criticis ac Philologicis ineditis illustratus. Joannis Zlberti Observationes Criticae et Philologicae in IN. T., ab ipse "Juciore emendatae et praeclarum. im modum locupletatae. Oudheden te Domburg , vooral. Nehalennia betreffende, met eene uitvee- rige INederduitsche Verklaringe van H. Caunegieter, Professor te Arnhem. 'l'ot dit Werk behooren $9 à 4o Platen. door de voornaamste meesters in Holland, onder het oog van dien Oudheidkundigen geteekend, en daar- ni gegraveerd, Indien de Verklaringe in 't Latij» geschreven was ge- weest, zou dit Werk, op 't verzoek van beroemde Mannen in de Neder- landen, Frankrijk, Engeland en Italie , voorlang zijn te voorschijn gekomen, . Het Graafschap van. Zeeland , van de. vroegste tijden tot het jaar 1579, beschreven door X. /zcob van Grüjpskerke , Heer van Grijpskerke en Pop- pendamme, Dit uitmuntend Werk , uit een aantal echte stukken opgesteld, is tot nu toe onsedrükt gebleven, uitgenomen één Hoofdstuk , door TF. te later in het Hoogadelijke Zeeland eerst uitgegeven. Pervolg op ^t Geletterde Zeeland , weleer geschreven door P. 4e Ia Rue. JACOBI NIEUWENHUIS (upper, PRAESTANTIA PHILOSOPHIAE THEORETICAE, IN DISSENSU PHILOSOPHORUM CONSPICUA, MABITA A. D. XV. JUNII. À. MDCCCKXEKII, QUUM IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA PHILOSOPHIAE THEORETICAE PROFESSIONEM AUSPICARETUR. eIUHEZAXWJUSZIE. I4022AI (Q LL: 4 Mito ME É e. Btani : RURRIMUR) RUF eur vd | L0 ask, P ins Ak eMe aH je um mme erae qteecteeai s eut h (Cun oy Dude Mi QHBONTRÁAORRT S515 0203145 EATMO. reri "602511271023 WwOj5otut4o o j;0xXiwe Yd Ue f orgesqdia, RH TUE pnta A TInespurbl so (12329908 A ILRUq NE. HA ATIZAM 412 VI NC d c3 cda r po "HAIHdO2GOJIT AVATAd-OWUGOUJ AIMSOTAODA 9Xi( MUUD 02 AXSNUTTEAAC OId12UA Ma3MWOI?23407HM d AOITSAONHT QE CE —————— M €——— LEE 2l lI 9 Q1» M "sod geisbiacnt diae iSt etu mo PR "m — er T ; "Ex eorum nnmero hominum , qui auspicii causá in hunc locum escendant , nemo facile diversis animi,.laeti quidem gratique, sed anxii simul et sol- liciti motibus, me vchementius adfectus esse potest. Quod quam vere dictum sit, neque oratorum more, adfectata quadam ct simulata modestia, ipsi judicetis, A. A. H. H. Quo enim tempore inexspectatum dilectissimi Regis decretum de me phi- losophiae theoreticae Professore, in hac antiqua ac celeberrima musarum sede constituendo , hoc igitur decretum quum primum , per Ephemerides pu- blicas, ad mihi notitiam venisset; admirationis sensu, laetitiae et grati animi me percussum fuisse, non diffiteor. Felicitatem meam ipse admiratus sum , tanquam. hominis fortunati, quo nullus profecto. melius. scire potest, quam parum. in philosophia praestiterim , ut summis hujus muneris honoribus non indignus judicer. Maxima subinde, quae homini erudito juu accidere possunt, mihi "praeter opinionem ex co acciderunt, quod Amplissimi hujus Academiae Cu- ratores , singulari benivolentia me honorarent et Regis optimi. beneficio, nunquam grato animo non colendo, in hanc altissimam honoris dignitatisque sedem adscenderem. Verum, quo sublimius est hoc honoris fastigium ; quo praestantior, quem adscendi, suggestus, tot tantisque nominibus illustris; eo majori timore et sollicitudine , ab. hoc loco, cujus ex altitudine; vertisinem propemodum ad- ferente, auxius circumspicio, me totum perterritum sentio. . Ob oculos ver- santur immortalium mancs virorum, in quorum ipsis stamus vestigiis, quo- rumque e scriptis , ut e fonte perenni, ppofluit et ad ultimam posteritatem profluet, vera cujusvis ingenii doctrinaeque sapientia. Le A2 5 Di- 4 To NAPBXUPNVOE NOBIS USIIS Divinarum et humanarum disciplinarum Doctores video omni laule ma- jores, quorum coram conventu mihi verba sunt facienda, quae neque ab- horreant a persona quam hic gero, neque a munere quod hodie auspicor, neque a nostro tempore, neque allento summorum, virorum animo indigna videantur. à De philosophia insuper mihi dicendum est, neque de scientiis mathema- ticis physicisve, quas per totaur vitam maxime dilexi, ultimamque ad me- tam amaturus sum. Quid quaeritis? Animi commotioni accedit singularis mihi propria perturbatio, profecta a muneris, quod mihi sustinendum est, ratione, gravitate. Docendum est, defendendum cet mihi cofllaudandum disciplinae studium, saepius accusatae et vituperatae ab antiqui et. recentioris aevi hominibus, » qui philosophiam , omnium matrem jartium , donum et inyentum Deorum » non agnoscant, imo vero qui illam vitnperent ac contemnant, hanc vi- » tàe ducem, virtutis indagàtricem , expuliricemque vitiorum , quae urbes » peperit, dissipatos homincs in societatem vitae convocavit, inventrix legum » et magistra morum et disciplinae fuit (*): X cujus studio [oratores, a » quo imperatores, ac rerum publicarum principes exstiterunt; ex quo de- » nique mathematici, poétae , musici, miedicr, tamquaumr ex omnium: artium » officina profecti sunt (1)! " Attamen permultos esse intelliso, qui que- rantur de philosophiae theoreticae vanitate, neque multam operam in ea ponendam esse arbitrentur; quibus totum illud displiceat philosophari; quo- rum denique opinio si vera sit, per Deos immortales! vos obtestor, me "nunquam mathematici muneris stationem relicturuux fuisse, ut provinciam philosopham susciperent. Verum, et si diu haesitavi, quid facerem , utriusque amore a pueris impulsus; neque is ego sum, qui de gloria alicujus artis aut disciplinae vel minimam partem dctrahere velim, ut eo praeclarior, si hoc fieri posset, philosophia emineret: mihi tamen sic persuadeo A. A. si christianam ex- cipiatis theologiam , quae quidem gravissima e divino fonte argunenta hau- fit, verà philosophià socraticà cujüs omnia praecepta|referantur ad vitam, nul- COuGie bascule. Ct) Cic, de Fin. V. 3. M áÀ— E ERE vente Or R gÁArrnrd 0» $ nullam facile artem esse praeclariorem , disciplinam praestantiorem nullam. Permultae sunt atque diversae rationes, quibus haec sententia evinci po- test, quas enumerare longum sit, neque dignum summorum attento animo virorum, in quorum memoria inhaerent animisque insculpta sunt aurea Veterum scripta; inprimis PLATONIS, XENOPHOXTIS, CICERONIS, qui- bus philosophiae laudes celebrarunt humaniorum literarum. principes. Imo vero quotus est quisque, qui sit. itia hospes in rebus philosophis ; ut clarorum yirorum , in quovis doctrinae gencre excellentissimorum senten- tias de philosophiae laudibus, potestate , dignitate legisset nunquam vel audivisset? Sed videamus, ne haec ipsa philosophiae laus anceps sit atque dubia! valet quippe tantummodo de Socratícá, a plerisque scholis et com- pendiis aliená. -— Quae cum ita sint, discipulos sapienter monent boni doctores , ne 'scho- lasticorum barbarie corrumpantur juyenum ingenia: quin etiam sunt litc- rarum magistri, qui modum excedant, atque ab ommi philosophiae theorc- üicae studio, lanquam a morbo epidemico, maxime cayendum esse cen- Seant, et, si quid sit in antiquis philosophis ingenii ac Sapientiae, » ejus » suavitatem fructumque. positum esse in ralione eleganti et forma ». disserendi , non in materia et argumento , quippe de cujus veritate » omnia inceria esse putent (*).? Quid plura? nisi haec nobis esset a majoribus tradita, et summa aucto- riiate confirmata consuetudo , ut scholae explicarentur logicae ac meta-: physicae ; verendum esset profecto, ne tandem pauciores juvenes , philo- sopho praediti ingenio, philosophiae operam navarent: ne paucissimi exemplum séquererentur TIBERII HEMSTERHUSII ; » qui versaretur iu » Sancto PYTHAGORAE recessu, in Academia PLATON:s, in ARISTOTE- » Lis Lyceo, in zrwoxrs porticu, in hortis gPrcuRr; neque satis ha- » beret veteres cognosse, sed cum rraroxNE rEiBNITIUM , €um ARI- » STOTELE LockruM, cum alis alios conjungeret (4)." ^ At eadem profecto philosophandi fuit ratio magnorum virorum, qui literas restaura- runt , eorum in primis hominum doctissimorum , quorum manes hujus Aca- C*) CL. 7Zyttenlachit vita Ruhukenii , pag. 16. Cf) Elogium Ti», ug usTERHUsII pag. 260. in D. Ruhmkeni? Opusc. IL, edit, alterá, A 3 6 I. NIEUWENHUIS Academiae gloriam custodiunt. Ita philosophatus, est poncrmvs noster omnesque summi viri, qui humanitatis studio adducti, noctes atque dies id praecipue curarunt, ut cognoscerent quid antiqui et recentiores sapientissimi homines de rebus divinis et humanis praeceperint; ut mirum perspicerent consensum, ex ipso philosophorum dissensu saepe numero effectum. ^ Est enim sectarum varietas ac dissensio, nisi me omnia fallant, praecipuum argumentorum atque gravissimum ad praestantiam philosophiae vindicandam. Quod consideranti ab hujus conventus solemnitate mihi haud alienum visum. est, si verba faciam De praestantiá philosophiae theoreticae. in dissensu. philosophorum conspicuá. Quà de re gravissima utinam co modo dicere possim, quem postu- lant materiae dignitas atque efficaciá ad excitandum philosophiae amorem! — Meae vero et ingenii et dicendi mediocritati accedunt temporis angustiae, intra quas haec mihi oratio componenda fuit. Omni ergo quà par est mo- destià ad benivolentiam vestram et humanitatem confugio A. A.! et dicenti ut linguis animisque faveatis, etiam atque etiam rogo. Philosophià quid intelligendum , quid philosophorum dissensione, etsi omni- bus litrarum non plane rudibus, cognitum sit atque perspectum, paucis tamen indicandum. Latissimum enim adeuntes philosophiae campum, jam sub ipsam hujus itineris ingressionem dissentiunt philosophi in disciplina sua definienda, in rebus ei objectis, officio, amplitudine, principiis, finibus exponendis. Dissentiunt autem minus rebus quam verbis, et egregie cum philosophia actum fuisset, multisque ea 2eyouzyizie caruisset, si omnis aelatis philosophi artem bene cogitandi cum ea dicendi religiose conjun- xissent. Veriae autem philosophiae definitiones specie modo diversae sunt, nec non ex earum dissensu efficitur admirabilis quidam consensus, qui testetur disciplinae praestantiam. Ut enim boni artifices in pictis, caelatis, sculptis aliisve operibus artifi- eiosis, pro suo quique ingenio, judicio, cultu, temporisque ratione, varias puleri formas in lucem proferunt, quae colorum nitore, gratiá, ornatu, ce- ieris viribus admodum sunt diversae, etsi omnibus ac singulis perfecta quae- — " Ld spreta LOREMS. Q^ mA UCPUPUO) 7 quaedam pulcri imago ob mentis oculos versetur, quam autem omnibus numeris absolutam artificis manus exprimere nequeat: ita quoque philo- Sophorum animis perfecta quaedam inhaeret artis forma, quam mentis acie intuentur, pectorique inclusam ad vivum exprimere student; sed vel optimi tantum: modo adumbrant, cum adaequata philosophiae definitio nec data sit unquam nec dari possit. "Quae res mihi causa fuisse videtur, cur szNEDICTUS DE SPINOSA, Vir acüüssimus, systematis fundamenta jecerit, altumque metaphysices aedifi- cium iis superstruxerit, míssá omnino philosophiae definitione. Cui quippe homini sagacissimo , et si ille tantum modo intelligentiae formá ac frigida rationis specie cogitasse videatur, non defuit vivida illa ac fervida imagina- fio, qua mundum idearum persequimur; qua optimae notae philosophi , judice crcERoxz, contemplationibus suis » erzguntur , elatiores fieri vi- » dentur, humana despiciunt et cogitant supera atque coelestia." Quibus elati animi sensibus, ad vitam relatis, quid, quaeso, praestantius, quid praeclarius esse potest? Jam vero, ad ejusmodi animi elationem omnes propemodum ducunt philosophiae definitiones , ad cognitionem veri , boni, pul- Cri absolutam sltabilemque; omnes quippe magno tenentur philosophi sapien-- tiae amore et cupidine rerum divinarum humanarumque, rationis lumine Cognoscendarum. Philosophiae igitur defnitiones etsi inter se differant, ta- men eodem spectant. : Amplissimum deinceps philosophiae campum ingressi, de ejus partitione philosophi disputant. Modo partium disiributionem ducunt a varietate ma- teriae, modo a forma philosophandi ac ratione, modo denique ab ipsa hominis philosophantis indole. Dissensionem igitur concedimus , sed pariter videamus, omnium rerum neque aplius esse quidquam ad philosophiae dignitatem tuendam, quam di- versarum ejus partium rationem, neque efficacius ad. sapientiae amorem in animis excitandum. ' Ratione materiae, quis non eum felicem praedicat, qui rerum. divinarmn et humanarum causas cognoscere possit? Et si enim cicERoNr consen- ümus, » zu//am aciem humani ingeni penetrare in coelum, terram » intrare posse , omniaque crassis tenebris esse occulta et circumfusa :? philosophis tamen magna est rerum copie quae captum humanum non su- ] pe- s X; NIEUWENHUIS perat. Multa ex propinquitate cernit philosophus homo, quae oculos vulgi e'fugiunt. In coelum penetrare non potest, sed contemplari coelestium cor- porum motus, sed investigare siderum ordinem, sed admirari virium effi- caciam , totiusque mundi adspectabiis ornatum et harmoniam. 'lerram. intrare non potest, sed mdagare cjus fossilia, vegetabilia, animantia, vicis- situadines dotesque munificentissimas. Quae crcgRoNrs tempore latuerunt, hodieque cognitae sunt atque dete- ctae, rerum multarum quis est, qui numerum indicet? - Neque modo sunt res divinae, quarum quaestiones non exterminandas putavit ipse ci cERO; scd insuper et maximam partem sunt res humanae, in quarum indagatione vecisantur philosophi. Physicae sit proprium de natura rebusque occultis, disscrere; Ethicae de vita et moribus; dialecticae de vero et falso: Notioni- bus rerum atque ideis a sensibus remotis omnes philosophiae tenentur par- tes: Neque enim singulas res pulcras, veras, honestas; sed ipsum pulcrum, verum , honestum, ab omnibus aliis sejunctum | intueri cupiunt. philosophi. Cam rLATOoxzEz adscendunt quidem ad superos, ad idearum contempla- tionem, evehuntar ad regiones coelestes: Sed in locis hisce incognitis non haerent; sed cum Socraticzs philosophiam avocant de coelo, et in hominum domos introducere student. Dissentiunt igitur quidem philosophi in artis suac partibus designandis , sed ab illorum dissensione magnus nascitur consensus. Rivorum ab eodem fonte mananlium instar, ex ipso pectore diversae profluunt philosophiae partes; pectus enim est quod philosophos facit. Ex Jominis sentientis et cogitantis indole orta est philosophia. E sensu veri, pulcri, sublimis et religiosi ; ex admiratione, ex animi commoti in rem admirabilem intuitione nata est haec Dea in nobis. Sensu religioso tota nititur metaphysica; sensu morali pars ethica; sensu veri superstructa est logica; sensu pulcri atque sublimis artium et disciplinarum elegantiorum contemplatio. Diversa sint horum sensuum nomina; diversa cujusvis actio et efficacia; in ipso homine mirum in modum conspirant et allà voce praedicant praestentiam hominis, dignitatemque philosophiae , quae, quo magis humanitatis sensum quisque evolvit, eo praeclarius celebrat summi Numinis Majestatem , virtutes, in eujusvis boni et exculti hominis pectore, tanquam in speculo, conspicuas. Dissentiant ergo philosophi in disciplinae partium constitutione. Illorum per per bis mille.ct quadringentos annos studiis ac laboribus id modo. effectum sit , ut aliorum exemplis et sapientissimorum hominum . praeceptis edocti cayca- mus, ne philosophiae fines longius proferamus aut. ejus. partes. latius ex- tendamus; ne exaedificationem altius ponamus, quam velint rerum. digni- tas, virium, humanarum ratio, limites. . Uti delphico templo inscriptum erat iotius philosophiae socraticae principium; sic etiam diyersá partium distri- butione apparent fines, quo usque immensum. nobis pateat cognitionis im- perium, quo usque pervenire possit humana philosophandi facultas. Verum hactenus minimam. tantummodo dissensionis partem philosophae adtigimus ; sequitur maxima , sec£arum. dissensio. Quocunque autem hunc certaminis campum ingredior, pugnas vel pugnarum vestigia video. Suas quisque copias in aptum ducit locum sectae princeps; aciem. instruit;. ho- stium impetum sustinere studet, vel proelium. committit; et, nisi superiores Sint hostes, illorum phalangem perfrangit, alternis vicibus victoriam. repor—- iat, aut, aequo Marte pugnans, suum quisque locum tenet. Difficile dictu est A. A. quot quantoque viri ingenio, hoc bellum philosophum, suscepe- rint, pertulerint, aut victoribus succubuerint. - Nec hodieque bellum hocce finitum aut pax conciliata est; sed inducia- rum Specie paratur forsan acrius certamen: nisi alter veniat cErrrvs, qui philosophos, sectarum principes, in unum .convocet locum , ipsisque au- ctor sit, ut aliquando controversiarum. modum faciant (1). Nonne hac no- strá aetate vidimus, decimo fere aut vigesimo quoque anno, novam exoriri sectam? — Kaxrrvs vix protulisse videbatur » veraz aeternamque phi- » losophiam , publicae privataeque felicitatis, ac perpetuae inter omnes » sectas pacis effectricem (*)"; cum, ecce! continuo nova turba atque rixa, REINHOLDIUS, FICHTIUS, BARDILIUS, SCHELLINGIUS, ESCHEN-— MAYERUS, HEGELIUS, alii novas cohortes adducerent. Quid ergo speran- dum? Quid agendum? Quonam de philosophiá modo causa dicenda est? Et tu, bone, sed imprudens Orator! Sic vos A. A. loquentes audire mihi vi- deor, quid coepisti? An iu ex ipsa philosophorum dissensione philosophiae - praestantiam deducere instituis ? : Ve- (1) Crc. de Leg. I. 2o. (*) Bibl. Crit, Epist, ad Lysden , p. xxur. B fo y, NTEUWENHUIS Verum imprudentius sit, re philosophá non satis perspectà , corum insistere vestigiis, qui, cum pacem perpetuam, putidum illud cogztationum lDibera- rum sepulcrum , nusquam invenerint , nunc nihil boni , nihil fructuosi, nihil commendabilis, ne dubiam quidem in philosophiae studio laudem agnoscant. Quae argumentandi ratio si valeret ei adhiberetur ad omne doctrinae ge- nus, ad discordias et hominum contumelias Literatorum , ad "Theologorum: concertationes , ad lites ct maledicta Jurisconsultorum , ad invidiosa Medico- rum odia, imo vero ad rixas Physicocmathematicorum , etiamnune nondunr compositas: Dii boni! quid, quaeso, futurum esset de literis, artibus ac disciplinis? Quid de scholis, studiisque nostris? O frustra tunc omnes boni suscepti labores! — "Tunc valeant, sint incolumes , florentes atque beati, qui cum PzTRO BURMANNO (*) summo viro, pro pigritiá dicant, ut feicissimá aurei saeculi atque pacis perpetuae imagine! Verum ehim vero tam longe abest a veritate ejusmodi conclusio, ut po- lius omnes ac singulae se felices praedicarent disciplinae, si aeque ac phi- losophia, ex earum litibus et discordiis argumenta colligere possent pro suis quaeque virtutibus , laudibus. Quod cum aliis disciplinis quomodo constitu ium sit, nescio; sed nolite credere A. A. arrogantem esse philosophum , qui id sibi adsumat, ut disciplinae suae praestantiam e sectarum discor- diis probare: studeat, modo ne sit homo apadv£cAéyoc, sed csse velit verus philosophus, a rrATowz descriptus, u£ tir znodestus, nom quaestut de- ditus , non tlliberalis , non. superbus, nom timidus (). Sed quorsum haec omnia? Nullus A. A. in universà philosophiae historiá locus est majoris momenti, quam iste de philosophorum sectis in gencre, earumque caus;s, quatenus in mentis nostrae indole, in humani ingenii progressione , in loci temporisque opportunitate eae ponendae esse videantur. Adaequata enim veri cognitio, omnibus numeris absoluta, uti in Summo Numine est, homini non conceditur. Idcirco autem falso quereremur de na- lurá nostrá; quod ommes hominis facultates sint finitae et temporis, loci, viriumque nostrarum limitibus circumscriptae, j Quemadmodum , in rLATOoNrs similitudine de speluncá, ab uná tantam: mo- ( *) Cf. Ejus Oration; Hagae Com; MDCCLIX ed. pag..52»- Ct) De Republ. IV, paz. 496 C. Edit, bip.. O; R A; T, I. 0; 1r modo parte illustratá, etsi sese videre res ipsas sibi persuadeant, nihil ta- men vident homines nisi rerum umbras: ita quoque veri cognitio, luminis instar in oculos incidentis, dependet atque adficitur a medii interjecti, quod iransit naturá, nec non ab ipsius hominis constitutione, organisque, quibus res percipit, sentit, appetit. Quae cum ita sint, ne miremur, indagationem veri, inventricem secta- rum , semper dependisse a temporum. ratione, quibus vixerunt philosophi. Scio equidem , sapientissimos quosque viros, praecipue legumlatores et phi- losophos.suorum aequalibus temporum eo quoque praestitisse , quod elatiori animo longe evecti essent supra saeculz suz errores , judicia praeoccupata ac supersiitiones.. lmo vero permulti. fuere magno homines ingenio, qui animi. alacritate et. saeculorum quodam augurie futurorum consiliis rebusque gestis in hisce magis, quam suo ipsi aevo vixisse videantur. Verum dici non - potest, quanta sit etin maximos viros Zez7porzs vis gentiumque indolis na- iivae efficacia. Quibus bene perspectis atque concessis, quis est, qui dubi- taret de sententiae veritate ? Variarum. indolem gentium. ac. diversorum rationem temporum quod ad- ünet, nullus non videt, gentes, aeque ac singulos homines, suam quasque habere maturitatem, ad quam, temporum quidem lapsu, perduci queant , quam vero incolumes nunquam superare possint. Ad optima increscentis. aut decrescentis humanitatis indicia, ut, multitu- dinis ratione, recte referuntur populorum leges (*): Sic quoque sapientiae inventa et diversae philosophorum dissensiones, in historià humanitatis , illu- strissima ponunt monumenta ct quasdam quasi mensuras constituunt , quibus optime agnoscantur, apud diversas gentes, non populi ( qui quippe minime philosophatur) cultus ; sed summorum ingenia virorum, sed illo- rum: ad maturitatem progressus, sed indoles cujusvis aevi philosopha , ac cujusvis gentis accessus aique recessus in gravissimis rcbus divinis atque humanis investigandis. Longum sit rem exemplis illustrare cx ipsà philosophiae historià petitis; Attamen, pro materiae dignitate, temporisque quibus. concludor angustiis, paucis eam explicare liceat. In (*) Conf. Mee J.M.KEMPERI, V, ^ Oratio fá hee ipso argumento, habita Amftel, Ao, MDCCCVI. B 2 12 J.. INSDUESUSW BE, ON EISIUUTUS In historià gentes vivant, ut singuli homines, qui omnes quidem oriun- tur, crescunt, indolem innatam et aetatis evolvunt, sed quorum paucissi- mi, ratione ingenii animique cultus, virilis florem aetatis referunt. Suis vero quaeque dotibus gaudet aetas, suos quaeque flores fructusque ' profert. Est quaedam cuique meta, quam si trausgreditur homo, in sequentem continuo actatem pervenit. Qua observatione ducti ccleberrimi nostrae actatis historici probare student; gentes orientales studia evolvisse pueritiae, Graecos deinceps ac Romanos indolem adolescentiae, et Germanorum populos virilis actatis florem proferre coepisse. At pueri non philosophantur, sed sentiunt; a rebus corporeis vehementer adüciuntur iisque maxime, quae admirationem , pulcri, ac horribilis sensus vcl risum et jocum moverit. Quodsi res divinas a sensibus remotas cogitent pueri, pueriliter cas ingenio tractant fervido, et qua maxime pollent, fin- gendi vi, varii coloris vestibus induunt, affectibus exprimendis accommc- dant. Quae ita e phantasiae sensuumque connubio orta sunt apud Orien- iales cogitata de rebus divinis, de bono ac malo principio, ipsorum dicun- tur QuAecoQountva , ct in historià gentium monumenta ponunt pueritiae memorabilia. ; Adolescentiae propria sunt gloriae studia, pulcri admiratio et, quod ele- ganLtá vel magnarum virium cfficaciá se commendat, bonum. Supra mun- dum hunc adspectabilem ad illum intelligibilem alte spectat animumque tollit generosa juventus. Magnis intenta negotiis, coelum ipsum petit, nec juvenili animo quidquam est arduum. Hanc adolescentiae indolem, haec studia evolverunt Graeci atque. Roma- ni; quo factum, ut philosopha Graecorum placita primum versarentur in rebus arduis atque occultis; ut antiquissimi Graecorum philosophi Qáciuxe essent ac poetae; ut PyTHAGORAS àd harmoniam mundum canere statue- ret , aureaque carmine praecepta traderet; ut PAR MENIDES € EPICHARMUS versibus philosophas exprimerent sententias , et crescente aetate in hominum philosophantium pectore egregie se explicaret sensus moralis, sensus boni, jusü et aequi: ut denique apud Graecos Qucxaz2co; nata sit philosophia mora- lis. Quae primum humano inclusa pectori, veterum poetarum, historicorum , legumlatoruni, oratorum, sentenlis, atque Oraculorum responsis et consi- liis, Oi K zJAVUTIIUÓ OG 13 lis, antiquitati se manifestaverat philosophia ,' ut vera sapientia vitae, ut ex- pultrix vitiorum , ut animi aegri medicina et inventum Deorum; haec igitur, ex eó jam pectore profecta est, atque in longinquis imaginationis regionibus , in crassis nubium suffocantium tenebris diu aberravit, tandem vero ANAXa4- coná et socRATE ducibus, domum reversa est atque in hominem. regressa. "Temporum autem decursu , multum labis 'et. vitii iterum contraxit Graeco- rum. philosophia ,/ labente arte dicendi, flaecescente juventutis flore. Subtilitaus gloriolà ducti, novoram nec bonorum verborum mali opifices postea exorti sunt. .Glorià certandi et vincendi capti , ut in ludis Graeci olym- picis, sic quoque in pugnis philosophis eminere studebant Graecorum philo- sophi. Admirationis, disputationis et victoriae causá , variis contemplationibus dediti, a naturae judicio saepius discesserunt, et illam cicEnoxrs maxime confirmarunt sententiam : » In ipsa graeciá philosophia tanto in honore nuri- » quam fuisset, nisi doctissimorum contentionibus dissensionibusque viguis- set (*)." Universe autem per totam Graecorum philosophiam dominatur praecipue adolescentiae sensus, jactantia, gloriatio , sagacitas, pulcri et magni Studium, hilaritas, animi levitas et cogitandi licentia. Qui a Romanis postea Graecorum philosophiam acceperunt, Europae populi cum e barbarie ad eum pervenissent maturitatis gradum , quo inventa sapien- üae adire, multorum haereditatem in suos vertere usus et ipsi philosophari possent; Germanorum igitur gentes altiores animi sensus , seriorem virilis aeta- tis indolem, hilaritatezn quidem sed: compositam , sed dolendi quadam voluptate lemperatam , ut carminibus suis, inde a Bardo ossr4xo ad scuirnrERvA usque, sic etiam philosophando expresserunt. Virilem iis indolem natura de- derat: amoris, justitiae, magnanimitatis, naturae ac religionis studio dediti , recentiores aliam prorsus yjam ingressi ac subtiliorem ct abstrusiorem philo- sophandi rationem secuti sunt. Quá etsi multi obscuri facti sunt, eo tamen maxime spectat nostrorum hominum. philosophia, ut. vindicetur religionis ; animi incorporei, ejus immortalitatis et libertatis moralis causa; ut quod rectum sit atque honestum , missá voluptate ac felicitate , illud. ipsum expeta- tur et ardentes amores excitet sui, propter se, suá vi, suá sponte, suáque naturá. Quodigitar a rv 1Li0 dictum ]egimus de Stoicorum cum Peripateticis pu- (t Euscui, If.72; 14 J. | NIEUIWIENHUIS pugnà, id profecto de Germanorum dissensionibus philosophorum summo jure statuendum. arbitror: » Z//orum. certamen esse honestum, et disputatio- » nem splendidam ; omnis enim est de virtutis dignitate contentio (*)," neque de o5scoemis voluptatibus , de quibus ab antiquis et recentioribus Anglis Francisque saepissime disputatum est. Sed quo plura huc spectantia considero , et animo reputo medii aevi con- ditionem , bella. sacra, rem. equestrem , bonarum restaurationem literarum ; artis inventionem typographicae, Christianae ecclesiae emendationem ; horum isitur. omnium vim et eflleaciam in philosophiam recentiorem si indagare vellem ; dies, latera viresque deficiant. Redeat igitur, unde digressa est, oratio; et praestantiam philosophiae di- gnitatemque concludamus e sectarum dissensionibus, maxime eo perspi- cuam, quod zpsis gentium. indoles sit expressa; quod e cujusvis aetatis Hloribus, e praecipuarum gentium fructibus, de arbore humanitatis optime judicari possit; quod ex his sectarum dissensionibus, tanquam ex illustribus monumentis, saeculorum decursu ad viam humanitatis positis ,' accurate cognoscatur, quaenam. cujusvis aetatis peractae meta philosopha , quaenam cujusvis gentis in. philosophando esset propria vis, indoles nativa, maturitas , ad quam lento gradu progressa sit mens humama. Summmm denique argamentum pro philosophiae dignitate, probanda ex ipso philosophorum. dissensu, mihi positum esse videtur in diversis secta- rum dissensionibus, quatenus eae profectae sunt a diversa singulorum ho- minum philosophantium indole et constitutione. Quae modo diximus de gentibus universe, ea nunc adhibeamus ad singulos homines. De poetis, historicis, oratoribus, de pictoribus, sculptoribus, ceterisque cujusvis artis ac disciplinae cultoribus cognitum est atque perspectum, pro- priam ingenii animique indolem suo quemque opere manifestare. Idem sta- luendum est de philosophis. Ut eorum sectas distinguimus in classes, do- gmaticorum, scepticorum ceterorum: Sie commode ratione mentis faculta- tum, homines philosophi variis discerni possunt indolis generibus. Qui mentis humanae inürmitatem maxime sentiunt, eamque ob causam philosophorum placitis, imo vero hominis rationi omnino diffidunt ; — suum ipsi (*) Cic, de Fin. II. 2r. Qr R SACPTU: TL 70? 15 ipsi judicium cohibent, dubitant, ac limacum instar agentes, ubicunque mentis antennas extendunt, sed re quadam prudenter taciá atque perceptá , statim eas anxie contrahunt..Dialecticá vero adjuti, rationis imbecillitatis sen— sum ad quandam philosophandi artem mirifice excolunt. Jam vero audaciores fiunt isti homines sceptici, imo vero petulantiores, saepiusque laedentes. Idem agunt quod, apud rraroxrx» dictum est de adolescentulis, recens dialecticá imbnutis, qui disputando, opponendo et de- fendendo sibi ipsi vehementer placent, disputationis artificio, quasi ludo. eque- stri, ad gloriae studium abutuntur, ac, catu/orurn more , carpendis laceran- disque proximis mirifice delectantur. Altero philosophantium genere continentur homines sezs7/es, qui intelli- gentiae et rationi sezisum anteponunt , unde non immerito. dicuntur philosophi "sensuales; Iutimá vero sensus et phantasiae conjunctione ejusmodi philosophi sensiles facile dediti sunt ommis generis phantasmatibus, praesensionibus , superstitionibus, furori fanatico , mystico. His oppositi intellectum ducem sequuntur philosophi znte//ectuales, quo- rum plerique, sedatá et frisidá mente nec non bono praediti judicio , facile adhaerent syllogismorum formulis et angustiis. In philosophiá omnia intel- ligere, ommia tenaci judicii forcipe apprehendere stüdent, imo vero infini- tum conceptu et notione definire atque includere nituntur. . intelligentiae , tanquam judici supremo, ceteras mentis facultates subjiciunt, nullamque , nisi ratione perspectá penitus atque cognitàá, animi elationem sentire cupiunt. Praestantissimi profecto isti sunt philosophi intellectuales, in rebus acute agendis. Sed abhorrent omnino ab ommi sentiendi ac boná philosophandi ra tione; a platonico animi elati ardore, a mentis asscensu ad supera. In fastigio autem positi inter omnes illi eminent, qui rationem dücem atque vitae imperatricem philosophando et agendo sequuntur; qui hominum . gen- üumque indolem , et rerum principia indagant; qui viam ingrediuntur uni- versalem 5 qui rationis principiis , tanquam fundamento certo ct stabili ,. philo- sophiae aedificium exstruunt ad consummatam Ej operis ideam , ex ipsa ratione petitam. ^ ^ Quodsi vero ratio humana, ex ipsius innatá dominandi naturá, id sibi adsumere velit, üt ceteros ci subditos, sed maximi momenti humanitatis ous param colat, prorsus neglisat, imo vero stpprimat homo philo SQo-— 16 T. NO BOUPWAE NO IDU IS sophus; regit ipsa tyrannice, praeceptis obedientiam jubet , sed vi doe- minalionis tyrannicà cogit , sed verum sapientiae amorem, sed. humanitatis sensus non curat. 1 Quae rude delineata: discrimina. inter praecipua philosophorum. genera, si vera sunt, ut mihi ca videntur verissima , nullus dubito. .A. A. H. H. quin Vos omnes mecum consentiatis , optimam «cujusvis generis philosophandi ralionem , ideoque sectarum dissensiones magni csse faciendas. Dogmaticos cnim , qui se omnia certa habere arbitrantur, addubitare cogit, et caute phi- losophari doctissimorum hominum de maximis rebus tanta dissensio. Scepticos docet ea, vanam csse illorum positam Zrzpa£izy , ac , constanti judicii cohibi- üone dubiisque infinitis, omnem quidem tolli posse virtutem , enervari sensus ct rationis vim, sed hanc numquam Írangi, neque. innatam rerum. divina- rum. cognoscendarum cupidinem , aut earum ct humani generis necessitudinis sensum expelli posse. Praeterea ab. unà aut. alterá parte abeuntes; philosopho- rum sententiae unamquamque hominis sentientis , cogitantis et appetentis evol- vunt facultatem, cujus vim et efflcaciam in totam philosophiam excolunt ad ar- ilem et disciplinam. | Aut denique , quibusdam mentis facultatibus evolvendis , quodsi modum excedant philosophi et reliquas negligant; mirum omnium con- sensum perturbant, et perspicue ostendunt, quo usque tandem aberrare possit mens humana, cujus philosophandi studium in eo positum sit, ut illo non hominis, sed sensus, sed phantasiae, sed intelligentiae , sed rationis purae philosophia excoleretur. Verum enim vero totus homo tunc demum perficitur , cum, omnes ac singuli humanitatis sensus , harmonicá evolvantur ratione et poliantur. | Idem dictum sit de philosopho perfecto. "Numquam iste fuit nec esse potest, in hoc brevi caducarum rerum curriculo. Sed illius exemplar, ad ideam proxime acce- dens , admiremur in rnATOoNE Graecorum; in rLATONE Balayorum , FRA N- CISCO HEMSTERHU SIO! in perfecto philosopho optima quaeque philosophiae decreta. et praecepta harmoniae tenentur vinculo; neque tamen eclecticà ratione , sed organicá, ut diversa omnia cohaerent corporis humani membra ac sibi invicem succum praebent et sanguinem. In perfecto philosopho mirifice solvuntur sectarum dissensiones, et co ma- gis evanescunt, quo melius quisque se ipse perficit, humanitatis sensus ex- co- orm W TU:0 17 éolit, suam indolem corruptam emendare studet ad primitivam naturae in- tegritatem, quantum hoc rationis cultu. et religione fieri potest, ac mentis aciem animumque vertit ad vh vrepovpáviw TóTov. — Homo enim, quo pro- "pius abest ab ortu divino, eo melius verum cernit, eo distnctius pulcrum "videt, eo melior ipse fit ac beatior. -. E supra dictis et hactenus a me expositis pateat vobis, InnvsTRissiMr "HUJUS ACADEMIAE CURATORES! quid de meá philosophandi ratione Vos sentiatis et exspectetis velim. Non partium studio ducitur melioris notae philosophus ; non ratione capitur eclecticá, qua diversae philosophorum sententiae male componuntur , ad illius formas et lineamenta pictoris, qui humano capiti cervicem equinam jungere. vellet. - Sed eam. ingreditur viam et rationem bonus philosophus, qua. perduci possit ad diversas sectarum dissensiones, in ipso homine solvendas, exco- lendis ita humanitatis sensibus, ut, dum nihil' aliud nisi verum. amare videatur, per totam ejus. philosophandi rationem spiret et dominetur pulcri , honesti ac religionis Sensus; ut in ipsá philosophiae forinà, tanquam in cor- poris nostri vultu, motu, statu ac membrornm usu, ad quae nati simus, perspici possit. Vestro consilio et auctoritate, Viri Amplissimi! a Matheseos Physicesque statione Daventriensi , in qua maxima cum. voluptate. collocatus fui, ad phi, losophiam traductus sum theorcticam. Ingenue fateor, hanc..mihi transmi- grationem inopinatam fuisse. Justa mea gaudia e vestro beneficio percepta temperant|ac leniunt animi dolores; cum hoc ipso die fata me jubeant va- ledicere Matheseos Physicesque studiis: discessum jubeant a statione, in qua, Si ad diem supremum mansissem, egregie ;necum actum fuisse semper ar- bitrabar.: Sed vestris consiliis et optimi nrcrs decreto obediens, pro tanto bonore, gratias: Vobis debitas ago et maximas habere me profiteor. Ingenio et doctrinà alii mihi longe antecellant; sapientiae amore et com- munis studio utilitatis, nemini cedo. Sed quoties mecum reputo, quomodo hanc muneris dignitatem tueri po- C tuc- 18 J, NIEUWNEZENHUIS fuero ; toties variis curis sollicitor, sive vestram spectem berivolentiam ; sive disciplinae gravitatem , sive mcam mediocritatem. | Sed erigor voluntate, benivolentiam vestram pro viribus semper colendi ; sustineor. spe, quo a teneris imbutus fui, disciplinae philosophae: amorem mihi nunquam defatu- rum, sed esse id effecturum, ut quodeunque gravissimum libenter susci- piam officii onus, ad quod bene ferendum vires largiatur Deus Optimus Maximus! Illius benignitas servet vos incolumes; perillustres Curatores! in Academiae Patriaeque salutem! Vobis omnibus, Clarissimi Professores! ut gratus $im et acceptus ! Ad vos accedo, summüá veneratione pro vestris meritis, ingenii animique. doti bus, laudibus. Ad rz inprimis Clarissime wvxrEzsi! In' cujus locum me succedere voluit optimns Rex: quibusnam verbis significabo animi venera- lionem, qua me semper tenet celebre wvxrrEnsir nomen, per annos tres et quinquaginta cum hujus Academiae gloriàá conjunctissimum ?. Jucunda no- bis sit immortalis Viri memoria; Patris nroxvsrr, judice wvrTENBACHIO; acuminé et scientiae copid soAAdw Zwráiiw: &AAwy novitiorum, Mlius igi- tur laudes nunquam non pio animo colant Batavorum ingenia! — Tisi ve- ro, Vir Clarissime! sit placida vitae requies; dulce et amoenum, quo nactus *€s, otium, vacue curá, atque labore! Quid enim: dulcius otio literato, cum nihil impedit, ea. persequi, quae maxime placcant; quo. tibi sit, quam «do- cuisti, philosophia sapientia vitae, senectutis oblectamentum , meditatio mortis ! Vestram mereri benivolentiam, mecTrOR MAGNIFICE! PROFBSSORES celeberrimi! Ad vestram adscribi amicitiam , vestrisque sapientibus uti con- siliis , vehementer cupio; neque arbitror, Vos disertam officii promissionem a me requirere, sed potius bonam vitae rationem , amicitiaeque colendae so- cium studiosissimum. Vos. denique compello, orrrwr &porrscENTES! literarum: ct. discipli- narum, in hac Academiá Studiosi! Nostram de philosophiae | praestantiá audivistis sententiam. Magna profecto res est philosophia; Est ea vis vita- lis, succus et sanguis totius doctrinarum corporis, quod cadaveris instar, pallescit, torpet atque dissolvitur, soluto philosophiae et disciplinarum vin- cu- QUUR TA" COT 2. 19 culo; Verum multis laboribus continetur philosophiae studium; ^ Neque compendii, neque Academico unius aut alterius anni curriculo, neque ar- üis dialecticae angustiis ea conclusa est: sed genius socxmar:is, genius est sapientiae, qui amore veri, pulcri et boni vos allicit; sui amantes aureis catenis vincit; ad sapientiae templum viam sternit; e scholarum umbrá vos ducet per totam vitam; in vario casu rerumque discrimine, vos tueri, a villis revocare , ad virtutem cohortari, cupiditates frangere monen- do, accusando ; z!oerorem levare consolando spondet. Institutio Academica nihil nisi viam indicare potest, quam ipsi ingrediamini ; optimi commilitones! cum debitá judicandi modestiá in rebus subtilissimis et gravissimis, cum sincero ac fideli sapientiae amore, cum animi pietate, rc- rumque divinarum veneratione. Vestram industriam, docilitatem atque modestiam ego fide, amicitiá et benivolentià tenere cupio. Jam vobiscum studiisque vestris conjungor. Con- jungamur etiam amore sapientiae et animorum consensu! Te Deus; Pater omnipotens! supplex veneror atque oro, ut hoc nobis propositum bene vertas; ut mihi in hac novàá statione benignus sis vitae dux atque adjutor! serva mihi animum gratum , modestum atque religiosum ! Disciplinam nostram juventuti studiosae redde saluberrimam! Respice Pa- iriae dilectissimae, Regis optimi, hujus Academiae , hujus urbis salutem ! et 1 OO y TR iP o H "Td a 8 x abe onp: aM .ampibule snidqoaolidq A uiis asditodel i nig p. y ae «156 stor oluorrt2 "inno vie 196 eim ooimobnn otporr «übaoqmpg eo eio .errAAX208 eias boe: j29 nanlontoo. £5 ierat. Rud. a &i»miun eaMuenus iUe iioiít ao igod 19'fplpq .fr*v oYome imp 5. cov b1dum) euymelorbe 9 z3ürtoje aiv [rod oxilaoiqne be iIniy 8 » inj eov-.omiriteeib: anpra £ieno' ON ai imei 16101 19q door -ou0HE. S39 aAA Ml biquo vwoisdioo susuus bp PE ewe -sbsone Obteocsgo. Abel swe*oiboia ; obrgenaoe eb C e node leq: ntrp ,Jeoloq onnoibui riniv iein idis soimbroA oidpditect " de eiuieeiludpe oudor ud büesbont ibusoiliai &tid9b Ls Teonoiilimenoo. imüqo | est QoMsloiq iris m . "siot onitouioa ilo ibpil o8. eooriie 121 mies ; -uüoimtorr pin viri Ir "UpÉdUA . do Aiotuts cobi 02» iüsitesbornn ampi. cioiolilioiob Lrasidanbgi mung, j -üo9 .."10gtt(no» ahteov onpalibule: fmoéidow ret - eiquo « otii hiteedonrt ; "Tos Tieren riuPtocito 3 osittioiqes otorim "msi cumege aM pe i voro anphe otv aiqqna. 'apolocigristo Td Psp Es. ask oj "epigirod sonido: Crói out i idi Wr $oeno 4 9rd HB tihicotiber odplis *nüprS3Doni 1 adfue Hüsituts Mini üv tz Vuoiiribe E 5A aspe» 'umerriresdglna: »bbor. oeebibuye initamvi dtiideoft me "Lande dios auitit osito d unl, ed gr Nom cili 18 diciiciortia aldirmqegeutem y — LCCLRONC Wa M LLORPTTE iv » - | 721 lex z L -— 4 "- " aii (iN T vum A 2 ; wr 1 * : H ; D à deo nad gy esa onu Inu Er Ey xm Eg y See JAPON á bu tH M 3 * 1 ' , 1 : | x laetutis cde 3 1 Aenea. 11: ERE 1 " ' f: 1 TN á E í : " " TA "uan £ THO. Ma E EPIETLI e Dd We , IE a Htm 1 4 d M * , NEDE a " r E t6un "3 E disp j í *ilthw * 2 EN ls LU vrisetittamd h- r x ^ * " T. u » AMENS ' jus demi: cnno cof RR boe dielit or C2 p "d Kv 1 iiie i Boxeo cepa )greuas iut Ae PR vM | | 7 : Ae t PETRI HOFMANNI PEERLKAMP ou xuTIT1o D E ^ PRAECIPUA LEGE PROFIDENTIAE DIVINAE A4B HISTORICO DOCTORE OBSERVANDA, HABITA LEIDAE A. P. XV. JUNII MDCCCXXII. AD AUSPICANDAM PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITERARUM HUMANIORUM PROFESSIONEM ORDINARIAM. / rj Wa 3 1M] P6: pr A9, E W iu i. i Z NS lr CUT OMS »1 1 i. : E Ó [ IN * * " 1 ^ " * ! - J VT n iru ' nma e ded a P ST - ] E t je " - E x d » MR $1 ehe Aon m 1 M ^ " ' [ pw Mist "nu "m ^ (^t Milov. "E dos Á - — B Í - y / ^ r j ; za T MUR! 1 | "s y E jS Tm T à r. WT jd . * "Ly "T Ww. M D 1 NEMESIS E " E x UM , "Me es Pc A 21 1 " D vient T t LE Pg ri x ', » MS, ut LL RE E y * j - 251 Ux b jou. AUT &" LANA ia E TE M / ue" DIE irédi iu 54 Hu JUR n! Velia ias : dS e Ni Judo NU A4CADEMIAE LEIDENSIS CURATORES NOBILISSIMII RECTOR MAGNIFICE! CIVITATIS CONSULES ET JUDICES, QUIQUE IIS A CON- SILIIS ET AB ACTIS ESTIS, VIRI GRAVISSIMI! PROFESSORES QUARUMVIS DOCTRINARUM CLARISSIMI! ARTIUM ET LINGUARUM LECTORES PERITISSIMI! AUD INTER- (ou) INTERPRETES SACRORUM LIBRORUM VENERANDI! ARTIUM DOCTORES CONSULTISSIMI! INGENUI LITERARUM STUDIOSI ADOLESCENTES' AUDITORES ORNATISSIMI! Quoties - Quoties ego facta et fortunam singulorum hominum familiarumque con- iemplor, et ab his animum ad diversos populos adverto, ac totum denique genus humanum mente et cogitatione complector, toties me divina providen- iia adeo in sui admirationem rapit, ut eam pie venerer et tacite adorem, Laudamus curam prudentiamque boni patris, qui frequentem domum et varia liberorum ingenia apte regit, temperatamque dulci amore gravitatem adhibet. Merito laudamus. Suspicimus principis in civitate viri sapientiam , qui, in tanta studiorum ae voluntatum diversitate, rei alicujus publicae concordiam et salutem tuetur. Summo jure suspicimus. Sed ubinam gentium ae terrarum fuit ille mortalis , qui duobus tribusve populis imperio diuturno, tuto et fideli utiliter. praeesse potuerit ? Cyrum hio mihi aliquis appellat? Audio, et legi a Xenophonte relatum, Cyro paruisse, et aequissimo animo paruisse, gentes, quarum aliae iter die- rum, mensium aliae , ab ipso aberant, aliae regem numquam viderant, aliae se regem nunquam esse visuras sciebant. Sed omnis fere ista sapientissimi regis imago a Xenophonte non ad fidem historiae composita, optata est adhuc , non conspecta. Cogitate etiam, si velitis, ne Cyros semper et Alexandros et Caesares loqua- mur, Carolum cognomine magnum, Carolum quintum , Philippum, cogitate, quod hujus est memoriae, nuperum totius pene Europae dominum. Huic quum aulici et exercituum duces graviter simul et eleganter adulari A 3 vel- 6 P H PEERLEKAMP vellent, hoc fere dicebant. Magnum Imperatorem cum Deo divisum gerere imperium, Ridiculam et scelestam orationem! Vidimus enim , vidimus, quorsum novi Numinis providentia evaserit! Quam impatienter oppressae ab eo nationes servile jugum toleraverunt, tam lentae hominem, in insulam Sanctae Helenae abjectum , animam efflavisse* audierunt. Irritae adhuc fuerunt omnes omnium molitiones, plura regna suo imperio complecti studentium , quam Deus mortali mortalium causa concessit, Imo hoc Dei unius sapientissimi potentissimique est proprium. Hic non in annos aliquot, sed omnium saeculorum cursum, non ires ncc decem po- pulos, sed cunctum genus humanum gubernat, et Huseraabue quamdiu hoc genus terrarum orbem habebit. ] Christianos homines, philosophorum etiam nomen et honorem captantes, procurationem divinam dubitasse legimus, Sed vix unquam mihi persuasi eos serio dubitasse, at laudem potius quaesisse a ferenda tam forti "fudácique sen« tentia arbitratus sum, Quid enim? Hane sua ipsorum conscientia, hanc Graeci et Romani in tantis sacrae doctrinae tenebris refellunt ; quorum peétae etiam, quum lme perium Regum timendorum in proprios greges canunt, reges tamen in ipsos imperium esse Jovis cuncta supercilio moventis , adjiciunt. Ac videte quam debile parumque sibi constans sit THSE recoctum philoso. phiae Epicureae genus. LE: Unum ex atris congestisque nubibus vehementius tortum fulmen , unus rauco horrore coelum terramque personans tonitrus, magnos homines ex edi» a arce sapientiae dejicit et. deturbat, nec igneam sibi lucem, sed ipsum Dei minantis vullum, nec fragorem ílammeae éruptionis, sed ipsam Dei vocem, videre aique sudire videntur; ad ejusdem contra Dei' clarissimam lucem vo. cemque , providentiam suam in historia rerum humanarum testantis, aures et oculos babent obstructos. Equidem ita semper cogitavi, hoc ipsum, quod imperii divini rationes et praecipuam legem observare et intelligere possimus, jam maguum esse provi- dentiae documentum. Qua in re, quam explicare constitui, plurima profecto et gravissima sunt doctoris historici officia, Nam si ex ommibus fructibus, qui ex legenda histo- ria L Ho W JA" T 130. I j ria redundant, is fructus sit unus omnium longe praeclarissimus , ut eam audiamus tamquam vitae magistram, nescio sane, qui melius inde ad veram felicitatem proficere possimus, quam Deum, ubi fieri liceat, attente vere- cundeque intuentes. Jam. fingi aliquid cogitarique possit, quod historicum magis deceat, quam et Deum intueri, hujus vestigia sequi, et aliis minus in- terdum cogitantibus indicare? Multa sunt, nec diffiteor, plana et aperta; in quibus explicandis non indi- gemus multo interpretis acumine. : Nam ut semina vim habent innatam, qua humo condita turgescant, viriditatem ostendant, occulte crescant, ac fructus aliquando proferant, quod fieri nempe quotannis videmus; ita usu multorum saeculorum edocti cognovimus, eam esse virtutum potestatem, ut bene cultae, suam quaeque felicitatis partem nutriat ac procreét. Obsint tempora, ut coeli tempestas interdum seminibus, tuta fuit semper. que erit virtutis merces. Atque ut medici ex attenta humani corporis con. templatione, et praeteriti temporis experientia, docuerunt infinitos valetudini inimicos esse morbos, quorum alii ex contagione quadam, alii ipsa hominum . €ulpa oriantur, tabemque secum et mortem ferant, ita ex perpetuo eodem- que rerum humanarum cursu efficimus, omnibus adhuc populis contemtum justitiae et religionis maximas calamitates et interitum attulisse, Et cui obscurum est, cur Deus hanc necessitatem constituerit, qui cogie iet, humanum genus ad justitiam esse natum, et semper tristibus exemplis admonitum , tandem aliquando ad beatissimam aetatem esse ducendum, tes- iem illam aeternae pacis et unius, sed divini imperii, futuram? Simplex fortasse et nimis antiquorum hominum a nonnullis habear, si mie sereri me dicam Sulpicii, qui Ciceronem, commemoratis Aeginae, Megarae, et Corinthi ruderibus in morte Tulliae consolabatur, et patrem indignari ve- labat, si puella moreretur, quum tot oppidorum projecta cadavera jacerent! Non melius ille, quam Pausanias, qui deploratis Babylonis, Ninives, Theba- rum et Amphipoleos ruderibus, nihil se tamen mirari testabatur, qui sciret, Deum semper aliquid novare, et Foriunam pro arbitrio suo et impotentia omnia miscere. Nunquam fuit, nec erit, tam temeraria et subita regni alicujus eversio; non magis quam Aetna ruptis caminis flammam exspirat, quolies Encelado aut Typhoeo fessum latus a dextra ad sinistram convertere libuerit. Ut .. 8 P.H PEERLKAMP Ut enim materia sensim per telluris foramina nmascitur, et quotidie magis magisque crescit, donec in immensum aucta, exitum vi sua quaerit, cui nul obices resistant, et in furentes Íílammas erumpit, ita variae ex parvo initio contractae pestes virus letale per civitates dispergunt, viribusque eundo acquisitis , omnem mediccrum opem respuunt. Tunc sero sapiunt labefactatae nationes, et in ruderibus deletarum urbium philosophantur, ant in lenta et ingeniosa tyrannorum crudelitate intelligunt, fi- dem, continentiam , pudorem et religionem unica esse fundamenta , quibus superstructa civitas in sua sede stabilis permaneat, Omnium antiquarum civitatum origo et humanitas profectae sunt a Deo et religione, sive sacrorum quorundam societate, Hoc Amphictyones, hoc Panionium, hoc Iellenium , hoc templa in arcibus, hoc Romuli asylum et alia instituta satis declarant, Servius postea fanum Dianae cum populo La. tino commune Romae fecerit, quasi confessionem, Romam caput esse rerum, alii deinde atque alii religionem ad sua consilia converterint — unde com- munis iste in rem sacram consensus, nisi impressa quaedam animis cogi- tatio persuasisset, omnem potestatem a divino Numine pendere? — Agnoverunt nationibus praepositi reges et magistratus , et semel modo, quantum equidem sciam, publice factum est in hane sententiam decretum: Deus est. Quemadmodum vero leges sine moribus nibil proficiunt, ita disciplina omnis temporis clamat, vanam esse omnem illam confessionem, si nomini- bus luditur, res ipsa negligitur, si divina Providentia laudatur, callidi ho- "mines providentiam in ordinem suae sapientiae cogunt, si Deum O. M. tam- quam communem omnium parentem adorant, omnia ad suam, ad suorum ad suae regionis et patriae utilitatem instituunt, si denique reges dividunt ut imperent, Deus imperat ut conjungat. Troja erat delenda, datura quippe originem imperio Romano. — Quae uno mense capi potuit, dilata est in annum decimum ; idque discordia Deorum, quorum alii a Graecis, a Trojanis stabant alii, Sanguine interim humano 11vi manabant, et iter Scamandri caesis corporum acervis obstruebatur, Tan- dem aliquando Jupiter sapiens lancibus imponit fata Hectoris et Achillis, Hectoris letum vergit, finitum est certamen. Non necesse est has lances a Jove mutuemur, Deus immortalis has dedit in universi terrarum orbis historia, et frequeus est earundem usus, quod vel remite O. R A-T I 0. 9 vel ex usitatis vulgo nominibus, aequati examinis , aequilibritatis aliisque, idem tamen significantibus, apparet. Adspicite autem perversas hominum mentes! Iniquis ponderibus utuntur, et quo res ferat et studium. jubeat, alterum , or» bem gravissimis momeniis impellunt, Brennum imitati,. quem gladium. etiam injecisse et dirum illud « Vae victis" usurpasse non puduit. Respicite, decepti homines, quod a tergo est! Jam veniunt Camilli, in- juriarum vindices, victores gladii cervicibus imminent. Sanguine et morte luendum est , quod legem violastis, qua Deus non unius modi urbis, non unius regionis, non unius terrarum parlis, sed generis humani felicitatem consti» tuere decrevit. , Concessus est ralioni, ingenio, consiliis et. fortitudini liber cursus. .. Ha* bent his artibus ac praesidiis ornati mortales campum , in quem exspatientur, immensum. Sed perducant suam quisque civitatem eo magnitudinis, quae vel improbis votis respondeat, brevi hae ipsa magnitudine civitas laborat, | Et Si communis unius rei publicae salus continetur salute singulorum civium, res autem una publica pars est universae ilius, cui Deus. praeést , fieri pro- fecto nequit, ut aegrotis partibus, totum corpus valeat. Hodie non iste mos est gentibus humanioribus, ut faciant, quod Cimbros et Teutones olim fecisse legimus, qui a Senatu Romano petebant ut sibi aliquid ierrae darelur, uec obscure prae se fercbant, quid, lata repulsa, essent actu- ii. Aliae tamen sunt belli inferendi causae innumerabiles ,. ex. eodem. fonte omnes deductae. . Germani , narrante Julio Caesare , publice. maximam esse laudem putabant, quam latissime a suis finibus vacare agros. Qua re significari, magnum nu- Qierum civitatium suani vim sustinere non. potuisse, ; a laque falsa laudis opinione decepti, bella. semper inferebant, aut propulsa* bant illata, in vieinisque populis amicos habebant nullos. Homines inculti et vitae civilis rudes non suspicabantur, agros circumjacentes frugibus feren- dis, alendis hominibus, pagis construendis a Deo aeque atque suos fuisse destinatos. Recentiores populi, mitius sentientes , et ad normam Christianae. doctrinae instituti, non tanta sunt immanitate et. stupore, ut similem circa.se solitudi- nem esse cupiant, Imo laudant immensam Divini numinis bonitatem, qua, B ut ET PB H PEERLKA'M P, ut lumen solis et aquam, ità nec terram proprium munus hujus illiusve nationis fecerit, « Omnibus bene esse potest, et debet, alter alterius mutua ope indiget; quare Deam imitlaü, in universam omnium salutem eonspire. mus, Non omnis regio fert omnia, Quod uni deóst, hoc altera abundat, Non frustra. Imo Deus hic eiiam communem illam omnium societatem come mendavit, Hoe vident, hoc intelligunt , quod veteres illi Germani ne somniabant quidem, Sed cui bono et vident et intelligunt , si tanto sibi unaquaeque natio beatior videtur, quanto majus commodum nanciscatur, separatum illud ac seclusum a commodis aliorum , saepe etiam contrarium, Testor varias ho- minum in aliena imperia migrationes, testor leges legibus in media pace op* positas, testor mercaturae, sine libertate morientis, servitutem, — Honestae ma» ires, pannis obsitae , fame et miseriis consumtae, pueros tenellos impare pase su secum trahentes, tacitae clamant, perire aequilibritatem , negligi Provi» dentiam , in historia docentem, mala, unde oriantur, eodem aliquando re» dire. Quodsi ,, qui a multis inde saeculis suae patriae auctores invidendae magni- tudinis exstiterint, ab inferis revocari possent, quanta voce per omnes tere rarum oras testarentur: Discite justitiara moniti et non temnere Divos! Non certam ego regionem cogiiavi, neque exempla adferam , nec YOS ,. credo, ea postulatis. Sunt enim nota, sunt omniui nationum, sunt, si renx ad vivum resecamus, unius ejusdemque generis, poena spretae legis, qua salus et concordia mundi, vinculo firmissimo, constringi continerique debet, Consulite rerum ubique gestarum monumenta, videtis quasi metam in ime menso circo positam. | Singulae gentes stadium ingrediuntur, currunt, su- dant, anhelant, et, dum altera alieri iter infestum facit, deficiunt ante quam metam atüngunt, Itaque ad carceres, unde erant emissae, redeundum est. Si dubitatur an verum sit, quod nonnulli statuunt , orbem nationibus. quasi eireino esse descriptum , in quem orbem perpetuo motu circumdu- eantur, at hoc non dubitatur, nationes ad hanc memoriam usque in illum or« bem esse circuriductas, Utrum semper circumducantur, an monitae divina volunate, se ipsae in libertatem aliquando sint asserturae, Deus novit; vi quidem et armis nunquam eo pervenient. Quodsi igitur Divina providentia hoc consilium in tenendo omnium re- rum ORATIO. "1 rum imperio sequitur, sponte apparet, eandem mentem, per varias partes quasi infusam , singula ad idem consilium referre atque dirigere. Quod vete- zes historici usurparunt invidiam fati, ad ea explicanda, quae intelligentia non assequebantur, hoc iis tam facile agnoscimus , quam turpe ducimus, si quis hodie vel de hoc nomine cogitet. Solis et lunae vices, aestus et plu- via, certi annorum meatus herbas et fruges nutriunt, res hominum coeco erudelique casu fluant, non aptae inter se connexaeque a sapientibus et bo. nis causis pendeant, ut in catena annulus ab annulo? Et tamen hic nobis occurritur a doctis quibusdam , profitentibus: Multa acciderunt adeo mira et obscura, adde, quae dura et iniqua videantur, ut pro catena illa, si nodum aliquem Gordianum dixisses, ferremus, Non enim cohaerentes annulos, sed capita loramentorum ita perplexa et implicata intra- que nodos abseondita cernimus, ut gladio opus sit ad nexus resolvendos. Bonum factum, viri egregii, quod vobis ita videri pronuntiastis, a gladio, per Deum immortalem, abstinete, et intuemini accuratius individuam rerum seriem, -Improvidus et cupidus Alexander nesciebat se illo gladii ictu non magis lora nodi Gordiani solvere, quam imperium Macedoniae. Successu enim victoriauum supra hominem elatus, ausis ingentibus excidit, et immatura morte abreptus , hoc habebat solatium , quod regnum mole sua obrutum non viderit, An credamus vivo etiam Alexandro diu quieturos fuisse tot gloriae et belli cupiditate flagrantes praetores, quorum uni ne regnum quidem nec liberorum tutelam moriens relinquere ausus fuerit? Tanta vis flammae, ab ipso rege incensae, se ipsa consumere debuit, Causam equidem Divinae providentiae non agam, quippe quam ipsa ege- rit, inque historia gentium consignatam reliquerit, Dias homini cuidam ma. lo dixisse fertur: Non metuo ne non poenas sis daturus, sed ne ego id non sim visurus. Ineptum sane dictum, et quale a sapiente nemo exspectet. Dum enim providentiam agnoscit, eandem tollit, Sic sumus homines, !n- clusi angustis vitae brevi periturae terminis, una aetas nostrae aetatis fata vieissitudinesque perspicere et explicare voumus, nec respicimus praeteriti tem- poris memoriam, In quo si Deum cunctes fabulae humanae partes egregie descripsisse cognoscimus, eundem reliquas, ut inertem po&étam , quem labo- vis piget, esse neglecturum putemus? Quid physici? Nonne rerum ab ho- B2 | mi- "45 D P HO PÉERIK/AMP minum oósSnitione antea remotarum causas feliciter indagarunt? Nova sube inde videntur. naturae miracula, "Quid astronómi? fovent aethiérios orbes , et, ut Tribuni militares , transversos direetosque planetarum et cometarum ordines instruunt. "Venit ante hoe bienmium a nemiue antea visus nec ex: spectatus in coelum hospes, Et cui in mentem venit, ut diceret: Huic quie dem Comet!ae nunc non erat locus, Vos mihi date aliquem, non qualis unquam fuit, sed qualis fingi possit; unum omnium longe prudentissimum mortalem, ^ Conílemus ex cerebro sep« tem Graeciae sapientiumi, ex cerebro Magorum, Gymnosophistarüm et: omnium philophorum sapientiam, atque in unum hominem contrahamus, Huic ho« mini si in paucas horas proeuratio rerum humanarum olim fuisset credita, non haberemus recentiorem Europam, sedem artium et disciplinarum , omnis humanitatis magistram, in cujus gremio culta sanctissimae doctrinae radix in spatiosam arborem crevit, quae dulei umbra genus humanum velabit. Utamur ultimae, quod reperias, memoriae primo exemplo. Sapiens. meus, : misericordia quadam permotus, servasset credo Assyrios. Nam regnum. Assye: riorum everü erat durum, Medos per captam Nineven ferro flammaque grase sari crudele, infantes et feminas occidi inhumanum. At, o bone, una se quaeque natio delet ipsa, simul atque per nimiam. potentiam a bonis moribus deflectit,' neé stare potest, Nisi tu aquam sta-: re postules. et in agros circumjacentes fundi vetes, si aggerem superaverit. ^ Tunc quum populi vicinos populos injusto bello agsrediuntur, suis ipsi ne-- potibus arma inferunt — quum spoliant , suos nepotes bonis exuunt, — quum. dolis circumveniunt, suos mepotes fraudum laqueis irretiunt. Sua avari- iia, suo luxu, sua prodigehtia plus, quam quod adest, perdunt, Suis adeo ipsi moenibus arietem admovent, faces ardentes tectis. inferunt et innocentes liberos strangulamt, si a notata providentiae vestigiis semita temere. disces dant. — Videt hos tumultus et trepidationes Deus immortalis, videt malitiam et ferocitatem , videt insaniam et'foedami vitiorum. sentinam, et lento certoque gradu per tantos fluctus tempestatesque procedens, a se ipse nec consilio suo: discedit, Cujus eonsilii rationem esse unam humanitatis felicitatem , sed ve 72 virtute fundatam, nemo dubitet, qui ex tot malis tantum bonorum oriri videat. ja. O^. KR -À- T. I 0, 15 "Facebant Assyrii. Reguarunt Medi et Babylonii, Venit Cyrus — horum deleta est potentia, Persas fregerunt Macedones, Macedones Romani, Roma. uos'barbafarum gentiumr collüvio. Ex hac colluvione, ut ex rudi indigesta- que mole haec mundi pulchritudo , Europese nationes prodierunt, et ab in« genio et a terra ita paratae, ut, quidquid ubique sit praeclari, in se eonti- nere, et omnes reliquas gentes ad humanitatem informare possint, Omnis fere antiquitas plurimum debuit universae Graeciae, quam adeo qua: si communem melioris vitae auctorem populi ab ea eruditi venerabantur; : Praeclara vox est illa Ciceronis , Quinto fratri suadentis, ut, a quibus ad alios pervenisset humanitas, iis humanitatem inprimis praestaret, | Europam - humanitas reliquisse videbatur , quum genus eorundem Graecorum , pellendae per artes ac doctrinas barbariae signum extulerunt, Si Europaei gratiam non referunt, agunt saltem. Sed Deus Europaeis usus est ad majora providentiae suae consilia, Au. daces, duri, callidi et mercaturae pecuniaeque faciendae avidi homines, maria adhuc ignota aperuerunt, et barbaras immanitate gentes subegerunt, Cir- cümspicite incognitas prius terras, et coetus hominum sine religione , vir. tute, fide, ferarum prope ritu, viventium! Intuemini Americam, brevi ter- rarum omnium ocellam futuram? Quid foret illa sine 'Europaeis ? Qui ista accuratius exploraverunt, conjiciunt ex ommi auro et argento, quod tribus fere saeculis inde legerunt Europaei, si in unam massam con- flaretur, globum compositum iri, habentem diametrum: octoginta pedum cum dimidio. Sit globi ilius magnitudo triplo major, superet Chimboraconem ,. montem in Andibus Americanis alüssinium, tam vilis est. omni hoc auro nova Ameriea, quam. Europaei propterea non ditiores facli sunt. Auri atque argenti, dicit ille; diligentem adeo rationem inierunt, heminas. et cados fusi turpiter sanguinis non numerarunt, dolores et cruciatus inno-- centissimi generis silentio praelerierunt. Non excuso crudelitatem , et avari- tiam Europaeorum, et scelerum poenas. repetiit diu oppressa éoque vehemen- : tius erumpens libertas — nec impugoabo laudatam. istam Americanorum: in* nocentiam vitaeque integritatem. — est enim hominibus a natura insitum mie serorum studium — sed divinam Providentiam veneror, qui crimiaa, vexan- dis perdendisque gentibus nata, ad genüum salutem convertat, Non immerito statuunt historiam luce philosophiae esse illustrandam, re- B-^3 rum» 14 PB H PEERLKAMP rumque eausas et quae causis tenentur, indagandas, unde discamus quare et quaeque res gestae sint, et in posterum geri possint, Ullerius progress si sunt alii, et historiam appellarunt, eleganti sane et magno nomine,.me- ram philosophiam, sed exemplis compositam, Ut autem Plato scribit civita* tes fore beatas, si a philosophis regantur, ita nobis dicere licet, firmum universae felicitatis fundamentum constitui, si singuli philosophi se a sapiea* tisimo Deo regi patiantur, et praeclarum illud necessitudinis vinculum, quod bonis hominibus cum Deo intercedit, magis magisque adducant et cou- irahant. Homines falsa imagine felicitatis et magnitudinis illecti et inescati laxant illud vinculum in sua civitate? Brevi succedunt, qui resolvere et di- scerpere festinant. Coelo sereno maximas saepe tempestates una nubecula oslendit, Felices nationes, quarum principes omina non fallant, ut in medio mari non deprehendantur, nec miserum in modum conflictentur. Horreseimus ad commemorationem Syllanae et Marianae crudelitatis, qua hac memoria ncfarii homines, sive belluae in figura hominum, Franciam laceraverunt, Nulla in aliquo oratore tanta dicendi vis est, ut miserandam nobilium et optimorum virorum stragem digne deploret. Dicamus, quod de coena Thyestea canunt poétae, solem a capitibus regum puerorum et virgi- num, quae carnifices hastis praefixerant, vultum avertisse. — Sed iidem dica» mus nihil etiam hoc solem vidisse indignius, quam quum in eadem Francia, brevi ante terribilem rerum conversionem , sex agricolae , patres familias, boum instar currui juncti aquam portare cogerentur, puniendi scilicet, quod leporem sive perdicem contra voluntatem nobilis heri occidissent. Si acr pestiferis vaporibus repletus nos respirare non sinit, supplicamus Deo tonanti, ut per fulmina liberum spiritui meatum reddat, Et tamen ea- dem fulmina homines saepe et pecudes occidunt, turresque et domos feriunt. Quemadmodum autem prudentia maguitudinem periculi vitare, et arte ful. men derivare possumus, ita patet per annales nationibus semita, qua proce- dentes ipsae aliarum et suae utilitati sine calamitatibus volentes inserviant, O sanctum Providentiae beneficium! Qui fieri dicamus, ut ratione et in* genio ornati homines, neglectis tantae memoriae praeceptis, intelligere no- lint, Deum in rerum humanarum administratione constaniem suique simie lem tenere cursum! Ridemus veterum oracula, quae homines Deorum filios faciebant, et Grae- cos ie te Ge —' UL CBNM OD O30 15 cos probamus, dicentes Pythiam sacerdotem auro corruptam et coiüctam Phi. lippo favere. Num quid meliores fuerunt aut sapientiores , meliorem quam- vis religionem professi principes , qui fortunam altius altiusque evectam, et ab armis, a dolis, a vigore pendentem, tamen providentiam divinam inter- pretabantur ? Lugebant ante hos aliquot annos ad egestatem redactae nationes, urbesque «t pagos bella quotidie funestis domibus replebant. Is, in quo erant omnia, Providentiam pilae instar habens , hoc nomine populos decipere tentabat, Nunc quasi pro imperio edidit, Deum sibi dedisse et voluntatem et potentiam regendae Hispaniae, Nunc morti proximus, eoque verior creditus dux , an. nos ipsi vaticinatus est, quos in salutera mundi victurus esset scilicet. Deus homini jam mentem et consilium eripuerat. Excitabantur ex veterno laesae nationes , eratque in terris una omnium bonorum ac prudentium opi- nio, cui opinioni nihil unquam restitit, Itzque Providentiae iste divinae no* men usurpans tyrannus , qui multa veterum facta, paucas virtutes imitaba- tur, turpem fugam colore Themistoclis. ornavit, ' Utinam hoc exemplum tyraunidis esset extremum, cujus memoria ex ani- mis regum et imperatorum nunquam excideret! Sic fiet, nt ex campis Lip- siensibus et Wiaterlois, quos sanguis et cadavera caesorum pro libertate et servitute Europae mortalium, fecere pingues, efíflorescat fida et sincera con- cordia , efflorescat vera et moderata libertas, Sed video mihi cogitanti, quae sint officia doctoris historici im praecipua lege Providentiae Divinae observanda , idem fere accidere, quod his, qui a ter- ra in altum provehuntur. Quo plus spatii absolvo, hoc plus ex omui pros spectu erescere animadverto, Nunc igitur saüs habebo, si vos pro humani- tate vestra, quam inprimis imploro, justo tempore componeng?s»e meditandae- que orationis, non mea culpa, exclusus , sed satis habebo , si nonnulla me adumbrasse existimetis, quae historico ante oculos habenda esse judicentur. Aut enim fallor, aut ita fiet historia optima vitae magistra, si videamus nihil casu nec viribus geri, et Deum omnia fere in manus populorum po- suisse, si voluntatem illius in monumentis rerum gestarum declaratam cons sulant eique pareant; civitatibus autem, quod et':Ploto volebat, nec muros nec triremes nee navalia nec hominum frequentiam nec aliam. quamvis magni- tudinem ad veram felicitatem prodesse sine virtute, Qua 16 P. H,PEERLKAMP Qua. in re si non erraverim , Curatores Academiae nobilissimi, vos me et haec et alia officia implere conantem, vestro favore et benevolentia prosequimiui et animum adjungite. ' Non me latuit, ne credite, non latuit summa muneris a me obéundi gravi- tas, neque ad hanc docendae historiae partem ita ut ad docendas literas accessi, Serio antea et saepe mecum omnia perpendi atque exegi. Cogita, dicebam, rei suscipiendae novitatem et amplitudinem; cogiia in quam Academiam. sia venturus, cui successurus, quos collegas habiturus. Cogitavi, amplissimi Curatores, mihique eundum esse judicavi, quo me honos et gloria vocarent, postquam praesidia circumspexeram , quibus fretus viam ingrederer, Primam ae praecipuam spem iu Deo O. M. reponebam, qui me in multis vitae meae rebus, ipsum agentem ac vigilantem , pro infinita sua bonitate, auxilio sublevavit et adjuvit. Alterum , quo fidebam, auxiliam , vestra erat humanitas, cujus causa vos non minus amari, quam virtutüm causa observari, non incertis mihi auctori- bus constabat, De tertio, quod habebam, adminiculo, hoc a me ipse petebam, hoc est a diligentia et assiduitate, in quibus mihi adhuc mediocriter, aliis fortasse pau- lo plus satisfeci. | Quibus praesidiis, Clarissimi Professores , si vos amicitiam vestram adjunxe- riis, quam merere conabor, meruisse et jucundum et gloriosum et utile habe- bo, mirum in modum mea felicitas et fiducia augebuntur. His porro ipsis tum nihil deésse arbitrabor, optimi et optimarum literarum studiosi adolescentes, si hoc, sed bonis artibus, praestitero , ut vestra me exi- stimatione, fide, et amore non indignum esse arbitremiai, E Vulnus quod acerbissima morte Borgeri vestri accepistis, sanare, desiderium talis ac tanti viri exstinguere, reddere exemplum ingenii , omnia quaecun- que vellet, complectentis, hoc si ego profiterer, et ineptus sim , nec vos me feratis, Sed vulnus, qua possim, lenire, si tandem cicatricem. ducat, sed deside- rium mitigare, sed exemplum longe sequi, hoc me. profitentem et. feratis, et facientem adjuvetis, Quan- D O UBATEITTSUO. 17 Quanti ego Borgerum fecerim, alias ostendi, ausus eliam post Roscium in scenam prodire, Nunquam vero iste sensus in hoc pectore tam novo et mirabili more viguit , quam hoc tempore, hoc loco, in hac causa viget. Atque utinam illum, si vellet, lacrymis et auro, et si quid auro sit pretio» sius , redimere et in vitam revocare possemus! Bone et magne Deus! Qua voluptate ego hinc praeclarissimum hominem limen intrantem conspi* cerem! Quo studio, qua veneratione vos illi locum cederetis! De.me qnaeritis ? Ego Harlemi in literis, in conscientia mea, inque veleri amicitia laetus ac lubens acquiescerem., Lia Te S REDEVOERING O V. E R DE LANDHUISHOUDKUNDE, UIT HOOFDE VAN H4A- RE BELANGRIJKHEID, DE BESCHERMING FAN "S RIKS REGERING IFAARDIG, DOOR GERARD WTTEWAALL, GEHOUDEN TER AANVAARDING VAN HET GEWOON HOOG- LEERAARAMBT IN DE LANDHUISHOUDKUNDE AAN DE HOOGESCHOOL TE LEYDEN, DEN XXX NOVEMBER MDCCCXEXXIY Jo adf olaicadk. Zug m a A We ry quay amioua VENE d eie] Me i ad GETROUWE EN IJJVERIGE VERZORGERS VAN DEZE HOO- GESCHOOL, WEL EDELE GROOT ACHTBARE HEEREN! RECTOR MAGNIFICUS VAN DEZE HOOGESCHOOL! WEL EDELE HEEREN, AAN WELKE EENIGE WAARDIG- HEID VAN REGTSOEFENING OF VAN EENIG BESTUUR IN HET GEWEST OF IN DEZE STAD IS OPGEDRAGEN, HOOG- AANZIENLIJKE ACHTBARE MANNEN! HOOGLEERAREN, BEROEMD DOOR UWE GELEERDHEID EN WETENSCHAP, VEELGEACHTE AMBTGENOOTEN! ZEER GELEERDE LECTOREN IN ONDERSCHEIDEN VAK- KEN VAN WETENSCHAP! VERKONDIGERS VAN DEN CHRISTELIJKEN GODSDIENST, .WEL EERWAARDIGE MANNENI! A à DOC- ONE AM DOCTOREN IN ONDERSCHEIDENE WETENSCHAPPEN, WEL EDELE ZEER GELEERDE HEEREN! GELIEFDE JONGELINGSCHAP, OP WELKE HET VADER- LAND ZIJNE VERWACHTING VESTIGT, KWEKELINGEN VAN DEZE HOOGESCHOOL! GI ALLEN, EINDELIK, VAN WELKEN STAND, RANG OF ORDE, DIE HIER VERDER ZIJT BI] EEN GEKOMEN, EN ONS MET UWE TEGENWOORDIGHEID VEREERT, VEEL GEACHTE HOORDERS! A lles wat wij doen of ondernemen , moet eene nuttige en belangrijke strek« king hebben. — Van deze waarheid was men ten allen tijde overtuigd, doch de begrippen nopens de meerdere of mindere belangrijkbheid worden gewijzigd door den geest der tijden in welke wij leven. — Wie, aan welke wetenschap hij zich voornamelijk wijde, herinnert zich niet eene menigte geschilpunten, vraagstukken, onderwerpen in vorige tijden, als zaken van het hoogst gewigt aangeprezen, die thans, of onder de nietigheden worden gerangschikt , of als za- ken van gering belang aangezien; terwijl weder, omgekeerd , andere voorwerpen die nu voor zeer belangrijk worden gehouden, in vroegere dagen, of geheel ver- waarloosd, of wel op den achtergrond geplaatst werden. Onder deze laatsten behoort de Landhuishoudkunde. — Eene wetenschap, niet minder dan andere de aandacht der geleerden waardig, en echter ook in ons Vaderland achteloos voorbijgezien. — Gelukkig zijn ook ten deze opzigte, de denkbeelden beter gewijzigd. — In onze dagen zal niemand ontkennen dat de Landbouw , die groote bron van onzen nationalen welvaart, op de naauwste wijze met het belang van den Staat en het geluk van elk ingezeten verbonden is, — Wie zou dan over het verband der wetenschappen zoo bekrompen oordeelen, dat hij het gewigt ook van dezen Leerstoel niet gaarne zal erkennen en ter bevor» dering van deze wetenschap het zijne toebrengen? Deze bedenkingen gaven mij de stoffen voor deze Inwijdings-Redevoering. Ik wensche te spreken over de Landhuishoud&unde, uit hoofde van hare be- langrijkheid, de bescherming van "s Rüjls regering waardig. lk stel mij bij de behandeling de volgende gezichtspunten voor: Den opkomst, voortgang en tegenwoordigen toestand van den Landbouw. — À 3 De 6 G. nw ToTOEGWIA AGB D De middelen om deuzelven te bevorderen — en het belang van den Staat bij deze bevordering. à Verleent mij, zeer geachte Hoorders, uwe aandacht en schraag alzoo mijnen wankelenden gang. De oorsprong der burgermaatschappijen was ook die van den Landbouw. — Wanneer wij in de geschiedenis eenig berigt ontmoeten van een of ander volk der oudheid, wij vinden tevens eenige melding wegens hunnen Landbouw; — om tbans van de oude Egyptenaren en hunnen Osiris, van de kunstlievende Grieken en hunnen Triptolemus niet te spreken , blijkt genoegzaam uit de veree- rende onderscheiding , welke de 98 boeken van Mago bij den Carthaagschen on- dergang genoten, hoe zeer de Romeinsche volksgeest voor den Landbouw ge- slemd was; — de Romeinen hebben dan ook denzelven tot eene zoodanige hoog- te gebragt, dat wij, op eenen afstand van zoo vele eeuwen, hun rog gaarne als onze Leermeesters de verschuldigde hulde toebrengen. Ongelukkig mogen wij het dus noemen, dat deze edele kunst met de meer en meer toenemende weelde en het langzaam verval van den Staat, uit de handen der Cincinnatussen en Cato's in die der slaven overgaande, meer en meer verviel en eindelijk bij den geheelen ondergang vau dat magtige Rijk in den nacht der middenéeuw verdween, Had deze belangrijhe wetenschap het onwaardeerbaar voorregt mogen genieten, dat dadelijk na de gelukkige herleving der letteren, de azndacht onzer Geleerden op dit onderwerp ware gevallen, wij zouden op het pad van deze wetenschap met grootere schreden zijn voorigegaan, de belange rijke werken van een' Cato, Varro, Columella waren den vernielenden tand des tijds gelukkig ontkomen, en, waar kon men ooit beter voorschriften vinden? — Dan deze was niet de gang van den menschelijken geest bij de vernieuwde ont- wikkeling; men beocfende wel met eene nog altijd bewonderenswaardige vlijt de werken der Ouden, in den aanvang echter meestal om de taal, minder ter be. vordering der kunsten. De tijd, de meer doordringende beschaving en de vorderingen welke in dena. tuurkundige wetenschappen gedaan werden, konden alleen iets goeds beloven. Veze heilvoorspellende dag brak aan, nadat een Christiaan Huygens, onze Ne- derlandsche Newton, was opgestaan, -— Deze dag brak aan, nadat eene betere wijsbegeerte de oudeschoolsche vervangen had. — Wadat cen Linnaeus, ofschoon een R'E!D^E V'O.ETR'IVN G. 7 een Zweed van geboorte, aan deze beroemde School onder den zoo beminnelijken als grooten Boerhaave gevormd was. Door de nooitvolprezen diensten van deze en zoo vele andere Vaderlandsche Geleerden — door deu winstgevenden handel — door den toenmaligen bloei der fabrieken — door de pogingen van onderscheidene Vaderlandsche geleerde ge- nootschappen, werd de Landbouw langzaam meer en meer aangemoedigd en op- gebeurd, tot eindelijk in onzen leeftijd eene opvolging van gebeurtenissen de prijzen der voortbrengselen tot eene buitengewone hoogte voerde, waardoor de landman, in ruimere omstandigheden gerakende, tot denken, en alzoo op den eersten trap van verdere beschaving gebragt werd. Begeert men nu den toestand te weten van onzen Vaderlandschen Landbouw, dan behoeven wij, om hier een aangenaam tafreel de schetsen, onzen toevlugt niet te nemen tot onze Zuidelijke gewesten. Verlangt men eene doelmatige bewerking van den grond, begeert iemand de rijkste korenoogsten te zien, ik behoeve slechts op Zeeland te wijzen. Vraagt men naar uitstekende weilanden, alwaar in een bijzonder klein bestek 200,000 runderen grazen , runderen om hunne schoonheid door geheel Europa be- roemd, waar de zuivelmaking op zoo veele verschillende wijzen tot eenen groo- ten trap van volkomenheid gebragt is, — men denke aan ons Noord- en Zuid- Holland. Verlangt men ter afwisseling zich in rijkbeladen boomgaarden of bij de fraaiste houtplantingen te verlustigen, — men kieze Gelderland. Begeert men netbewerkte moeslanden te zien, — ik mag Utrecht aanhalen, Wil men het moedig ros in zijne volle kracht en edele fierheid zien, — Fries- land en Groningen bieden gelegenheid. Mogt ik hier in bijzonderheden treden, geen gewest bijna, waar wij den ons bezoekeuden Vreemdeling niet het een en ander voortreffelijks zouden kuanen aanwijzen. Dan, hoe zeer dit ock opbeurend moge wezen voor den Nederlander, wiens hart steeds voor ziju Vaderland slaat, zou het echter een gebrek aan kennis verra- den, ten minsten eene kwalijk geplaatste eigenliefde aanduiden, wanneer men wil- de beweren, dat wij in alle opzigten reeds tot den hoogsten trap van volkomene heid zouden zijn opgeklommen, dat wij van onze naburen niets zouden kunnen: over. 8 Qo WriTsTIEONWV Ayr Ag Ta E, overnemen, of dat alle onze Nederlandsche gewesten slechts éénen vermakelij- ken lusthof zouden uitmaken, Met de oprigting van dezen Leerstoel moet, verbeelde ik mij, voorzeker het doel verbonden zijn geweest, te onderzoeken, welk nut de Nederlandsche Land- bouw.den Staat kan toebrengen, met aanwijzing der middelen die geacht kun- nen worden geschikt te zijn , dat groote oogmerk te bereiken — en werd mij aan deze beroemde Hoogeschocl door onzen beminden Koning die gewigtige taak op* gedragen, dan staat het mij niet vrij den waren toestand van onzen Landbouw , aan de min gunstige zijde te verbloemen, — 1k vreeze dan ook niet , de plaatse van waar ik spreke, te zullen ontluisteren, wanneer ik eenvoudig opgeve in welke opzigten onze Vaderlandsche Landbouw nog achterljk is: daardoor toch zullen de middelen ter verbetering te gereeder kunnen gevonden worden. Mag ik dan met uwe toestemming op deze wijze vervolgen? dan gevoele ik mij verpligt te verklaren, dat niet één tak onder ons gevonden wordt die niet of uitbreiding, of verbetering, en niet zelden beide verlengt. Maar, war zoude ik beginnen, waar eindigen, wanneer ik alles wilde op. noemen; liever beroepe ik mij op zoo velen uwer, die raet cen landbouwkun- dig oog onze verschillende Nederlandsche gewesten bezochten, Hoe moet hij, overtuigd dat de vorderingen in den Landbouw steeds in be« trekking staan tot het aantal van vee dat de grond ka» voedea, niet verwon- derd zija geweest over de vele weinig-vruchtbare gronde::, met een schraal soort van rundvee bezet, dat slecht gevoed, nog meer verkeerdelijk behandeld, een zuivel gecft, bij geen Delf- of Rhijnlandsch te vergelijken — en dit in het zelfde land, dat juist, uit hoofde van het fraaije rundvee en de uitstekende zuivelmaking, de wereld door beroemd was, Hoe moet hij niet getroffen zijn geweest op het zien van een weinig belovend soort van Paarden, bij welke om dezelfde reden de voornaamste dier eigen- schappen te vergecfs gezocht worden, om welke ons inlandsch ras in vorige dagen zoo zeer geacht was, — terwij wij thans om onze eigen ruiterbenden voltalig te houden, bij den vreemden, helaas! onze toevlugt nemen! Wanneer wij het oog wenden op ons nuttig wolvee, ook dan ontwaren wij spoedig, dat ook dit nog niet gebragt is tot die hoogte op welke ieder Nederlan- der hetzelve gaarne wenschte; — ongelukkig, 't is waar , ziju de pogingen uitge- vallen om die fraaije soortcn, die thans niet alleen in Spanje, maar ook in Frank- rijk , REDEVOEZRIN C. 9 rijhk, Engeland en Duitschland algemeen gevonden worden , ook onder ous intevaeren. — Zouden onze gronden alleen voor dezelve niet gesch'kt zijn , of zouden ook andere zwarigheden, als in den verkoop der wolle, volstrektelijk niet te overwinnen zijn? — of zouden:veeléer ernst en volharding ook hier kunnen zegevieren? — lk zal in dezen niet beslissen; alleenlijk aanmerken, dat de meeste ondernemingen bij den aanvang aan vele zwarighedeu onder- worpen ziju, en ik mag er tot eer van onze Natie bijvoegen, dat de Neder. lander ook de grootste zwarigheden met eenen verdubbelden ijver is te boven ' gekomen. — Deze zaak verdient onzer aller aandacht, — de voorspoed en bloei van vele werktuigelijke kunsten en fabrieken hangen af van de volmaking van opns eigen wolvee, — Engeland moge ons hier tot een voorbeeld strek- ken. — Ongelukkig het land, dat zijne fabrieken moet gaande houden van eene ruwe stoffe, die eigen vaderlandsche grond zou kunnen leveren, en die men nu, als ware *'t eene gunst, van vreemden moet ontvangen, — Een niet ver- wachte oorlog, een ongedacht beslag op de scheepvaart, een verbod van uitvoer door vreemde Mogendheden op de ruwe stoffe gelegd , zijn in staat om als in €én oogenblik aan zoodanige, ofschoon bloeijende fabrieken, de gevoeligste sla« gen toe te brengen. — of, — men verschoone deze vraag, — zou ons Vader- land, zou welligt deze aanzienli]ke Staat hiervan niet eene droevige ondervin- ding hebben? Doch dit is het niet al. Zou ter vermeerdering en verbetering der houtteelt, ook niet nog wel het een of ander kunnen worden bijgedragen? — ligt niet, vooral wanneer wij de geheele uitgestrektheid van ons Rijk in aanmerking ne* men, nog menige plaats ledig, die voordeelig met hout kon worden bezet? ge- schiedt de behandeling, is de snoeiwijze doorgaans naar de regelen der Plant- kunde? worden niet vele boomen , enkel door gebrek aan kennis van den loop der sappen en den invloed des dampkrings , al vroeg geheel bedorven , — en dit in ons Vaderland, zoo schaarsch voorzien van hout! — wie toch kan onbewust zijn, welke ontzettende sommen , niet ligteljk te begrooten, jaar op jaar tot den aankoop van het benoodigd werkhout moeten worden uitge- voerd, — terwijl wij ook weder in dit opzigt in onze eigen behoeften, al- thans gedeeltelijk, zouden kunnen vocrzien. —. Ja, hoe meer ik op dit stuk doordeuke, des te meerdere gebreken doen zich voor mijnen geest op. Wer» waarts wij onze oogen laten weiden, overal wordt de behulpzame hand van B den 10 G. Ww. CT T—E.OW AÀ À kie den Landhuishoudkundigen verlangd; — hoe vele gronden, om nog slechts één voorbeeld aan te halen, zoude ik, indien men dit mogt verlangen, niet kun- nen aanwijzen, die, het zij dan door overdekte kanalen of wel door andere ge- maakte afleidingeu, in de beste en vruchtbaarste weilanden zouden kunnen veranderd worden, die nu echter, door verzuim of gebrek aan de noodige ken* nis, tot groot nadeel van. geheele streken, volswekt onvruchtbaar zijn gebleven, Hoe bedroevend is niet de opmerking, dat de vruchtbaarheid van den bodem veeltijds met de nijverheid in eene omgekeerde reden staat; van hier dat nog zoo vele braaklanden in onze vruchtbaarste oorden gevonden worden; en of. schoon ik mi]ne toestemming niet begeer te weigeren, aan hen die van gevoes leu zijn , dat men dezelve noch kan noch moet ontberen, is het mij echter steeds voorgekomen dat deze niets opbrengeude gronden, bij eene meer doelmatige behaudeling aanmerkelijk. konden verminderd worden, lk zou, zeer geachte Hoorders, misbruik maken van uwe groote toegeeflijk. heid indien ik u hierbij langer wilde bepalen. — Vergun mij slechts dat ik, als in het voorbijgaan, u opmerkzaam make op iets, waar ik van niemand eenige tegeukanting te duchten heb: ik bedoele die ontzettende — uitgestrektheid lands, nog nagenoeg geheel ongebruikt daar liggende, en die intusschen, men schrikt het woord te noemen, niet minder dan een derde gedeelte, ja een der- de gedeelie van onzen vaderlandschen bodem uitmaakt, — eene verschrikkelijke uitgestrektheid woeste gronden! — «oeste gronden, in een beschaafd land, bij eene nijvere Natie, die zich op haren Landbouw beroemt! Wie, mag ik vragen, zal na dit alles zich niet ten volle met mij overtuigd houden, van het gewigt van de leer der Landhuishoudkunde; wie beseft niet het groote nut, het wclk deze, wel ingericht, den Staat kan toebrengen? Wij zagen toch, hoe verre wij nog verwijderd zijn van dien trap van volkomenheid, dien de ware Landhuishoudkundige zica als een aanzenaam ideaal zoo gaarne voorstelt ; een ideaal waarnaar wij moeten streven, "t welk wij kunnen bereiken, wannecr een ieder onzer daartoe de hulpzame hand wil bieden; en, ik vrase dit met vertrouwen, waar zou een rechtgeaard Nederlander gevonden worden, die niet gaarne ten nutte van zijn Vaderland, tot roem zijner Natie en het bijzon- der geluk van elk ingezeten , in zijne betrekking aan zuik een edel doel het zij- ne zou willen toebrengen? — geen uitsluitend fabriek- of handelstelsel, dat door vreemden kan belemmerd worden, — geen, dus gezegd , eveuwigt onder de REDE VOERINGCG. II de Mogendheden, dat om kleiu belang kan verbroken worden, — geene looze onderbandelingea in de vertrekken der Vorsten kunnen daurzaam het geluk eener Natie uitmaken; — voor eenen tijd moge men al eeus wanen bij den Landbouw minder belang te hebben, — wij beweren, dat het ware volksgeluk - alleen op den Landbouw moet gevestigd worden. Het wenschelijke van de verdere verbeteriug toegestemd zijnde, ontstaat ech- ter bij sommigen nog deze bedenking: — zal men dit alles n'et het veiligst aan de zorg van onze gewone landlieden overlaten? Ik bekenne, hunue hulp en medeweiking zij» voorname vereischten, — Nimmer moeten wij uit het oog verliezen, dat zij de lieden zijn, die de meeste ervaring aan hunne zijde heb- ben; — en op deze moet alles gevestigd worden, — eene enkel theoretische bespiegeling, is, althans in mijn oog, vau weinig waarde. — Dan het is niet minder eene waarheid, dat de gewone landman slechts blindelings zijnen voor: ganger volgt; dwaalde deze, hij doolt mede; was zijn voorbeeld gebrehkig, zoo is ook de navolging. — Gij wilt bij hem welligt op eene betere wijze van han- delen aandringen? — Spaar die moeite, hij schrikt voor al wat nieuw is; uit gebrek aan genoegzaam doorzigt, houdt hij zich volkomen overtuigd, dat er slechts ééne wijze van handelen kan bestaan, - de zijne. — Gij wilt hem ter onderrigting een boek in handen geven? — Vergeefs, hij leest niet: — maar zoo hij met een goed voorbeeld wordt voorgegaan, hij volgt gereedelijk, — en zie hier de reden, dat alle verbeteringen die in den Landbouw zijn geschied, uit den meer beschaafden kring kwamen, Belangrijk zijn mij steeds voorgekomen, de woorden van Columella, met welke hij zijn fraai werk over de Landhuishoudkunde begint, « lk ben niet van gevoelen, zegt hij, dat de onvruchtbaarheid, waarover men ten aanzien van onzen grond zoo dikwerf klaagt, aan het ongunstige weder of aan welke andere oorzaak moet worden toegeschreven, behalve aan onze eigen schuld. — Wij hebben de zorg voor ouze landen aan slaven en huurlingen overgelaten, terwijl onze voorouders zelve den grond bebouwden en daar eer in stelden. — /aarenboven, wanneer iemand de toonkunst verlangt te beocfenen, of wil leeren dansen, zoo ziet hij om naar iemand die hem daarin de noodige lessen kan geven, terwijl de noodzakelijkste kunst voor 's men- schen leven, en die hem het naaste aan de wijsheid zal breugen, noch on- « derwijzer, noch leerling heeft: — men heeft scholen opgerigt, voor de re« Ba « des WA KA OCA RSUA UN t2 GD VW Lap REQUE dC 4 E ud « deneerkunde, voor de toonkunst, voor het dansen niet alleen, maar om de « kunst van te koken in de volmaaktheid te leeren, ja zelfs om de hairen op « de bevalligste wijze te leeren schikken ; — maar de Landhuishoudkunde, « wie zou die onderwijzen, en waar vond men dan nog toehoorders! — Iudien « het dan zoo onder ons gesteld is, dan kan het ons ook niet verwonderen , « dat het belangrijkste voorwerp voor den bloei van het Gemeenebest nog zoo « verre af is vau volmaakt te zijn, — ja, in dit zelfde Latium, waar de Goden « zelven eertijds zich verwaardigd hebben, om hunne kinderen den Landbouw « te leeren, in dit zelfde Latium hebben wij het nu reeds zoo verre gebragt, « dat, willen wij niet van honger omkomen, wij verpligt zijn ons koren uit « vreemde landen te ontbieden. — Dan dit kan ook niet anders, en zal zoo lan- « ge duren, als wij den Landbouw voor een laag handwerk zullen aanzien , dat « om behoorlijk beoefend te worden, geen onderrigt behoeft: — maar wat mij « aangaat, wanneer ik den geheelen omvang dier zaak naga, dan houde ik « haar voor eene wetenschap van eene verbazende uitgebreidheid, en wanneer « ik in de onderscheidene afdeelingen trede, dan vreeze ik eerder het einde « van mijne dagen te zullen zien, dan dat ik de geheele weteuschap. zal omvat « hebben". Dit zeide Columella aan zijne landgenooten, de Romeinen, — doch is ge- lukkigliik op ons Vaderland van geeue toepassing meer. Wij bebben ook buitendien dit onderscheid in ons voordeel, dat wij in deze wetenschap steeds voorwaarts gaan, en de Romeinen hunne grootste hoogte reeds bereikt hadden en rugwaarts gingen. Het kon dus ook bij niemand verwondering baren, dat bij de jongste veram» dering der Hoogeschoolen ook acht werd. geslagen op het onderwijs in de Land. huishoudkunde, als het eenige middel om de gewenschte bevordering van den Landbouw te bereiken, — wie, die dit. edel doel bezeft, juichte niet van gan- scher harte het wel gekozen middel toe? — Ik echter gevoele, hoe het al of niet gelukken voor een groot gedeelte zal afhangen van de meer of min geschik- te wijze, op welke dit onderwijs zal gegeven worden; - hij die den verbazen- den omvang van deze weteuschap kent, weet het gewigt van deze taak naar eisch te scliatten, en. — draalde ik eenen geruimen tijd, eer ik het van mij ver- krijgen kon, deze zoo eervolle benoeming aan te nemen, het was alleen omdat ik vreesde aan de zoo gunstige verwachting niet te zullen kunnen beantwoor- den, — E - REDEVOER IN & 15 den, — het was alleen omdat ik, den omvang kennende, met reden beducht was of mijne schouders voor den op te leggen last wel berekend waren. De Landhuishoudkunde, welke zoo veele takken omvat, laat zich niet zoo gereedelijk tot vaste en onwankelbare grondbeginselen te rugge brengen. — Dui. zenden van jaren is wel het land reeds gebouwd , doch wie onzer draagt de noo- dige kennis van den trapswijzen voortgang? «- eeu' schat van ervaring had men kunnen hebben, doch waar vindt men denzelven opgeteekend? hoe zou ook de eenvoudige landman, wiens denkvermogen zoo weinig ontwikkeld is, hiertoe zijn in staat geweest? — gelijk de kindsche staat van het menschdom onbekend geraakte en een aantal van jaren voor de geschiedenis verloren ging, niet auders is het met den Landbouw. — De Landhuishoudkuude is dus in de- zen tijd, wat alle wetenschappen waren vóór zij behoorlijk onderwezen wer- den. — Zaij heeft dus, even als gene, in den aanvang eene menigte van opgevate te vooroordeelen te bestrijden, — verkeerde begrippen, van geringe belangrijk. heid, telkens weder op nieuw te keer te gaan, — terwijl wij daarenboven met onderscheidene lieden te kampen hebben, wier goede bedoelingen wij prijzen, doch die den Landbouw op den akker nimmer beproefd hebbende, den voort- gang veeltijds meer belemmeren dan bevorderen. — Tegen de dikwijls ijdele ontwerpen van zoo veele Kamerlandbouwers, die, alles beter wetende, gaarne alles om verre halen, kan men niet te zeer op ziJne hoede wezen. De ware Landhuishoudkundige, die den omvang der wetenschap kent, volgt slechts éénen leidraad, — de ervaring in de natuurkundige wetenschappen. Door deze geleid mogen wij gerustelijk voortvaren, en — in stede van alles af te keuren wat met onze eenmaal aangenomen begrippen of met de gebruiken van dat gewest, in hetwelk wij het meest bekend zijn, niet overeenstemt, zullen wij veeléer eenen aanvang maken met het gene in elke streek sedert jaren, welligt eeuwen, gebruikelijk was, goed te keuren ; overtuigd , dat vele gebruiken op eene ervaring rusten, bij welke men zich steeds wel heeft bevonden. Wij zullen, de onderscheidene gewesten doorloopende, alles trachten op te sporen, wat hier of elders , het zij dan in voortbrengselen , het zij in de behande- ling , aanmerkenswaardig mogt worden gevonden, — Hierdoor zal zich, als van zelve, de gelegenheid aanbieden, tot eene belangrijke onderlinge vergelijking , en ligtelijk zullen wij daardoor ontwaren, in welke opzigten het eene gewest bij B3 het 1 G v»WTTLIEYSXALIRL het andere achterlijk is; dan zullen wij uitzien naar de redenen, en deze ges vonden hebbeude, de middelen ter verbetering trachten op te sporen. — Wij zullen ook gelegenheid hebben te zien, hoe onvoldoende het veeltijds is, de. wijze van handelen van andere plaatsen te willen overbrengen. — De aard toch van den grond, de verschillende lagen, de luchtsgesteldheid , de volk- rijkheid, de handel, de zeden, de beschaving moeten worden in acht genomen, en niet zelden zal ons de ondervinding leeren, dat die wijze vau handelen, die door menigen oppervlakkigen beschouwer het meest gelaakt werd, de beste was, die men zou kunnen uitdenken. De Oeconomische Tuin, thans aanzienlijdk vergroot, zal.ons met de onder- scheidene gewassen , die in ons Vaderland, of van zelve voortkomea , of tot ge bruik van mensch en dier geteeld worden, bekend maken, — Wij zullen daar gelegenheid vinden, tot het nemen van vele belangrije proeven; — «e Land. huishoudkunde toch, en dit kan niet genoeg herhaald worden, rust, even als hare zuster de Natuurkunde, niet op ijdele redeneringen , maar op herhaalde proeven en waarnemingen, zonder welke niets beslissends gezegd mag wor- den. — Ziet hier het belang van dezen Tuia — Maar, nu verbeelde ik mij te hooren vragen: — zal men dan langs dezen weg zulke bekwame landbouwers worden? — ik antwoorde: neen — doch hierin staat de Landhuishoudkunde met alle andere wetenschappen geli. — De ondervinding na volbragte Acade- mische letteroefening, vormt eerst den bekwamen Leeraar van den Godsdienst , den geoefenden Regtsgeleerden , den ervaren Arts, Het zij dan dat de jonge lieden in lateren tijd hunne hier verkregen kundighe- den op den akker verlangen toe te passen, of wel dat zij in onderscheidene be* irekkingen van Kerk of Staat geplaatst, hunne meer heldere begrippen helpen verspreiden, het groote doel zal eenmaal, ofschoon dan ook welligt iangzaam , toch zeker bereikt worden: — en heeft slechts nu en dan één van allen die deze lessen zullen bijwonen, het zij door een enkel woord op een gelukkig oogenblik gesproken, het voorregt slechts éénen landman, in een of ander op- zigt tot eene meer doelmatige wijze van handelen over te halen, dan kan dit aan eeue geheele streek de gelukkigste wending geven; — ééue verbetering is niet zelden de vruchtbare moeder van vele, « En" RAEGD.ERY qO xE aRürl jd. Gon 15 « Ex" ( zoo zong een onzer Vaderlandsche Dichters (*) « —— 0 zoo i& 't lot mogt danken, « Dat ik dén harte slechts bezield heb door miüja DA len , « Één zielontgloeid heb tot. der vadren moed, en &racht , « O, dan is niet vergecfs mijn Zang u toegebragt. « Één graankorl, achtloos in een vruchtbren grond. bedolven, « Zien we, als een zwangre halm, ras op den luchtstroom golven, « Hij schudt zijn. eruchten af, die, rijpende in den grond , « In halmen opslaan, «aar eerst ruigte en heester stond : « Dan duizendvoud herteeld en duizendwerf. herboren , « Doorgol/t een gansch gewest een gouden zee van ÉKoren : « En "t land , eerst naalt en woest, nu rijk en mild gevoed, « DanAt blíj aan d'eersten Korn zijn vrucht en overvloed." Door deze jaarlijksche verspreiding van meerdere kundigheden , zal. men ook op de beste wijze ontwaren , welke hinderpalen dan nog in den weg staan, die alleenlijk door 's Lands Regering kunnen worden uit den weg geruimd; — lig- "telijk zullen ook op vele plaatsen werken moeten ondernomen worden, die, of alleenlijk door openbaar gezag kunnen geschieden, of de middelen van bijzon- dere ingezetenen te boven gaan. Hiertoe behooren het praven van vaarteu, het aanleggen en verbeteren van wegen, het verdeelen der woeste gronden; en, zoo het mij vergund zij nog ééne hindernis aan te voeren, dan zoude ik het oog hebben op de nog bestaans . de tienden: niet dat ik op het verkregen regt of den wettigen eigendom van iemand, wie hij ook zoude mogen wezen, eenigen inbreuk zoude verlangen; dit zij verre! ik bedoele alleenlijk eenige billijke schikkingen , opdat de bevor- dering van deu Landbouw daardoor niet gestremd worde. Wanneer wij ons in het bezit van Nationale Wetboeken zullen verheugen, mogen deze en dergelijke bedeukingen, zoo vele hoofdstukken uitmaken in een Wetboek voor den Landbouw, hetwelk wij mede voor ons Vaderland hartelijl: wenschen., Dan, terwijl wij opgeven de onderscheiden punten, op welke wij de mede- wer. (*) uELMERS, de Hollandsche Natie, Zesde Zang. 16 G. Ww T T E Ww A A L L , werking van 's Rijks bestuur verlangen , moren wij niet afzijn dankbaar te erkennen , hoe veele nuttige inrigtingen hierdoor reeds zijn tot stand gebragt. Wie herinnert zich niet dadelijk de oprigting der belangrijke Kommissien van Landbouw in de onderscheidene gewesten ? Rhet zeventienjarig bestaan derzelve heeft ons met den waren toestand van onzen Landbouw op de bes. te wijze bekend gemaakt. Wie denkt hier niet aan het allezins merkwaardig Kabinet van Landhuishou- delijke Werktuigen binnen Amsterdam; een Kabinet zoo uitstekend ingerigt, dat hetzelve de bewondering der beroemdste buitenlandsche Landhuishoudkun- digen heeft verwekt; geen wonder! het overzigt dezer werktuigen alleen, is vol. komen in staat, ons een juist denkbeeld te geven, van den grooten omvang van onzen alleen nog maar Noord-Nederlandschen Landbouw. — Wij hebben alle reden ons te vleijen, dat door de mildheid des Konings, deze Hoogeschool zich eerlang in het bezit van eene dergelijke inrigting zal mogen verheugen. — Be- làngrij is de oprigting eener Veeartsenyschool voor het geheele Rijk. Pelaugrijk is de Maatschappij van Weldadigheid; — belangrijk boven al, was de daarstelling van een fonds voor den Landbouw, dat door eene zeer geringe jaaerhjksche bijdrage opgerigt en onderhouden, de gewigtigste diensten be- wijst; en — zou ik wan dit fonds durven gewagen, en mij niet met dankbaar« heid herinneren, de uitstekende bescherming vau 's Lands Regering, van onzen beminden Koning, iu de jaren 18:5 en 1814 den Landbouw bewezen, toen ons Vaderland te midden eener Staatsomwenteling , door eene verschrikkelijke Veepest bedreigd, dezelíde jammeren en ellende zou hebben moeten ondervinden, als hetzelve in vroegere jaren gctroffen heeft. — 1k zal van dien betreurenswaare digeu toestand hier geen tafereel ophangen; — genoeg, het onheil werd ge- Stuit, — en was ik door de nooit volprezen goedheid van het Opperwezen, zoo gelukkig dien ramp van het Vaderland te helpeu afweren, — 1k herhale het met genoegen, — Aet heeft mij aan de middelen niet ontbroken. —. Ster- ker bewijs van bet groot belang der bescherming van den Landbouw, door 's Lands Regering, en van eene allezins welwillende medewerking kan wel niet gegeven worden, Zoo ook ergeus de Landbouw bescherming verdient, — dan verdient dezelve die in een Land, waar alles schijnt te zamen te loopen, om denzelven te bevor- deren. Het v REDE VOERING 17 Het verbeterd lager onderwijs, op 't welk wij Nederlanders met reden roem dragen, is reeds tot de Landscholen doorgedrongen. Wij zijn in het onwaardeerbaar bezit der twee eerste bronnen van rijkdom, een niet ongunstig klimaat, en eenen grond bij uitstek geschikt voor vele soor- ten van gewassen. -Wij hebben eene Staatsregeling, bij welke de landelijke stand niet is voorbij- gezien, waardoor de belangen van den Landbouwer te gereeder onder het oog der Regering komen: — en zoude ik vergeten, dat groote middel, dat aan al- les geest en leven kan bijzetten? Wij hebben eenen grooten schat onder de verschillende Mogendheden in en buiten Europa, die, wanneer het der Natie eenmaal ernst wordt, den Landbouw met kracht te bevorderen, ook daartoe niet geheel zonder voordeel zou Aunnen wordeu aangewend. Wanneer wij ons intusschen een ílaauw denkbeeld willen vormen, van de hoogte op welke de Nederlandsche Landbouw, bij een behoorlijk onderwijs en eene voortdurende bescherming zou Aunnen worden gebragt, — men bedenke dan wat door onze achtbare voorvaders is gedaan, in tijden toen men met de reuzenschreden, welke in de natuurkundige wetenschappen gedaan zijn, niet bekend was, , Ik zalin dezen niet behoeven op te klimmen tot de dagen onzer vroegste voorouders , en betoogen dat onze Vaderlandsche grond niets opleverde , maar alle onze tegenwoordige voortbrengselen uit vreemde landen moesten worden ont- leend. — Men bedenke slechts, om uit honderd voorbeelden één te nemen , hoe door de invoering vau de Americaansche Tabaksplant, ofschoon slechis in een klein district gebouwd, een zoodanige voorspoed is verbreid, dat een groot aantal schrale gronden in eene bekoorlijke landsdouw is veranderd, hoe onder- scheiden dorpen en plaatsen hunnen bloei en welvaart daaraan alleen te danken hebben, — eene teelt, die bij eenen gewonen uitvoer, meer dan een mil- lioen guldens binnen onze grenzen brengt. Welk een aanuzienlijke tak van Landbouw en Handel tevens, was en is nog de Zoo belangrijke Meekrap; die alleen in ons Vaderland tot die volmaaktheid schijnt gebragt te zijn, dat dezelve in alle oorden gezocht wordt, eu tot wel- ker. instandhouding wij nog onlangs de beschermende hand des.Konings mog- ten. ontwaren. i Men bedenke, hoe de invoering van eene andere plant, die ik niet zal noe- C men, 18 G..D W. T m X wo DA EE; men, die dagelijks op den disch van rijen en armen verschijat, een gebeel nieuw tijdvak in de Landbouwkundige geschiedenis maakt, — het Vaderland voor eenen ellendigen hongersnood beveiligt, — en, door de nelte wijze van bouwen bij dit gewas gebruikelijk, aan den grond zelven en de opvolgende ge- wassen, een nog niet genoeg opgemerkten dienst bewijst. Men bedenke, hoe alleen door de invoering vau de zoo nuttige klaver in meer dan één gewest de braaklanden op de helft zijn verminderd. Men denke aan de millioenen ponden boter en kaas, die jaarlijks worden uite gevoerd ; — hoe ons Rijk thans reeds meer dan een half millioen paarden, meer dan een millioen stuks wolvee, en twee millioenen runderen bezit. Men bedenke, hoe reeds in vroegere tijden veele morgentalen alleen in Zee- land aan de golven zijn onttrokken. Hoe veele honderden van morgens in de gewesten Gelderland en Utrecht , door verbeterde rivierwerken , van drassig land in vruchtbare akkers zijo veranderd. Hoe alleen in de Provincie Holland meer dan een miliioen morgens zijn drooggemalen. Dan, genoeg, — wij zijn geregtigd te verklaren: de Landhuishoudkunde is ook in ons Vaderland bescherming waardig, en — mogen wij ons dezelve duurzaam beloven, dan aarzele ik niet, hier openlijk te beweren, dat de voorts brengselen van onzen vaderlien grond, zoo welin hoedanigheid, als in hoes veelheid kunnen verdubbeld worden, — ja ik zegge niet te veel; nadat een Thaer onus met zijn' helderlichtenden fakkel is voorgegaan, nadat een Lavoisier in Frankrijk, een Hermbstidt in Duitschland, en H. Davy in Engeland, de Schei- kunde ook op den Landbouw hebben toegepast, is het niemand bekend hoe verre de verbeteringen in onzen leeftijd nog kunnen gebragt worden. Dan de reeds verloopen tijd gebiedt mij over te gaan tot de plegtigheid welke deze dag van mij met reden vordert. Ik keer mij dus tot U, W. E. G. A. Heeren! aan wien de verzorging dezer Hoo- geschool zoo wel is toevertrouwd , — ik mogt reeds ondervinden het belang dat Gij steldet in dezen Leerstoel. — Heeft de Landhuishoudkunde eene regtma- tige aanspraak op eene bijzondere bescherming, zij zal die ook bij U vinden. — Overe Overtollig ,. ja weinig kiesch.zoude het zijn, dezelve U te wiilen aanbevelen, — Ontvang veeléeg mijne, erkentenis,. voor de menigvuldige blijdken van. Uwe gene- genheid , die il; reeds mogt ontvangen, eü die mij het bedroevend afscheid van ijne vrienden en betrekkingen zoo zeer hebben. verzacht. — Ja, het ontbrak mij niet aan vrieuden, die mij gaarne in hun. midden hadden gehouden, en het was al- leen de liefde tot de wetenschap, die mij van hen verwijderde. lk gevoele, hoe onvoegzaam het zou wezen zoo ik hierover wilde uitweiden: ik was dit alleen der vriendschap schuldig, en Gij, M. Heeren, en wie verder in mijne komst alhier eenig belang mogt stellen, Gij hebt ook geenen ondankbaren begeerd. — Dat Uwe veelvuldige pogingen tot verderen bloei van deze Hoogeschool met den ze. gen des Allerhoogsten mogen bekroond worden. Beroemde, Hooggeleerde Mannuen! die ik ihans mijne Ambtgenooten mag noemen, met schroom, ja met schroom wende ik mij tot U: — niets kan mij ooit aangenamer, niets streelender zijn, dan in uwen kring te worden toe- gelaten; maar ik gevoele hoe ik in geleerdheid , in ware wijsheid bij U zal ach- terstaan: dan terwijl ik anderen leere, zal ik gaarne Uwe lessen ontvangen, ter- wijl ik in Uwen broederkring, zoo minzaam als opbeurend worde aangenomen, zalik U gaarne als mijne oudere broeders eere. — Uwe hulp zal ik dikwijls verlangen, Uwe teregtwijziug zal ik dankbaar aannemen. — Door Uwe hulp, door Uwe medewerking, zal deze leerstoel, die ik nog nieuw mag noemen, aan zijne bestemming kunnen beantwoorden. — "Verleent mij Uwe vriendschap, en geniet op alle Uwe gewigtige werkzaamhedeu den besten zegen. Wat kan mij genoeglijker zija, dan U, achtenswaardige Tijdeman, oudste vriend mijuer jeugd, alhier te mogen ontmoeten: — raet genoegen heriuner ik mij, hoe ik in mijne kindsche Letteroefening in onze Vaderstad reeds met U- we bulp werd bijgestaan. — Mogten onze wederzijdsche betrekkingen ons eenigen tijd van elkander hebben verwijderd gehouden, Uwe vriendschap was daardoor niet verkoeld; — de voetstappen van Uwen achtenswaardigen Vader . drukkende, hebt gij reeds veel voor de wetenschappen gedaan. — De goede God rekke Uw leven nog eeu aantal van jaren ter bevordering derzelven. Cij, edele Jongelingen! sieraad der Leijdsche Hoogeschool, — Is de Landhuis- C 2 houd- 20 G WTTEWAALL, REDEVOERING. houdkunde de bescherming van 's Rijks Regering waardig, Gij alleen kunt de- zelve bevorderen. — Aan welken tak van wetenschappen Gij U ook voorna- melijk wenscht toe te wijden, de Landhuishoudkunde is zoodanig met het be- lang der Maatschappij verbonden, dat de tijd, dien Gij aan deze wetenschap zult geven, U zeker nimmer zal berouwen. — Begeert Gij dan ook in dit opzigt Uwe kundigheden uit te breiden, ik biede mij als Uwen Voorganger aan, ik verlange in dezen uw Raadsman te zijn, en, wat meer zegt, ik hope Uw vriend te worden. — Zoo doende bevordert Gij het welzija van Uw Vaderland, den roem Uwer Natie, den luister van deze Hoogeschool. Ja, mogt de Leydsche Hoogeschool meer en meer in luister toenemen. — Mogt de Landbouw bloeijen. — Mogt het ons Vaderland onder het bestuur van onzen Koning welgaan, en deze Leerstoel daartoe het zijne toebrengen ! PETRI JOHANNIS UYLENBROEK Qup AT. L:Q DE ASTRONOMIAE CONDITIONE APUD ARABES ALIAS. QUE MEDII AEVI GENTES ORIENTALES, HABITA DIE II NOVEMBRIS ANNI MDCCCKXXII, CUM IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA LECTORIS ASTRO- NOMIAE MUNUS SOLENNITER AUSPICARETUR. PERILLUSTRES AC GENEROSISSIMI LEYDENSIS ACADEMIAE CURATORES! MAGNIFICE RECTOR! QUI JURI DICUNDO IN HAC URBE ET AGRIS CIRCUMJACEN- TIBUS PRAEESTIS, VIRI GRAVISSIMI! AMPLISSIMI CIVITATIS CONSULES, QUIQUE HIS A CON. SILIIS ESTIS VEL AB ACTIS, VIRI NOBILISSIMI! QUARUMVIS DISCIPLINARUM PROFESSORES CELEBERRIMI! ARTIUM ET LINGUARUM LECTORES PERITISSIMI! A'e ORA- 614^) ORACULORUM DIVINORUM INTERPRETES PLURIMUM VENE-« RANDI! CIVES, HOSPITES, SIVE NATALIUM SPLENDORE, SIVE MUNE- RIBUS, SIVE INGENIO, SIVE VIRTUTE, SPECTABILES, AU- DITORES HONORATISSIMI! VOS DENIQUE HUJUS ACADEMIAE CIVES ORNATISSIMI, QUON- DAM SODALES MEI ET AMICI, ATQUE ETIAMNUM CARI ET DILECTI! Quoties. M EEPESERHCSM ^ uotiescunque, A. A. H.H. vitae meae a tenerrima aetate ad hunc usque diem memoriam repeto, toties singulari benignitatis erga meae divinae ad- miratione capi me sentio atque commoveri, Hunc vero animi mei sensum cum excitat multorum beneficiorum recordatio, quae tot ac tanta in me col. lata fuere et cumulata, quot et quanta vix in aliquem cadere posse pu- tem, tum vero etiam firmat cogitatio, tristia, quae mihi quoque accidere multa, laetis haud raro ita fuisse mixta et temperata, ut in rebus vel maxi- me adversis animus depressus et conturbatus mox placidam quietem recupe. raverit. Quodsi antea saepius sim expertus, hodie certe id imprimis experior ; siquidem , nuperrimo obitu carissimae sororis, quae mihi, caris parentibus . dudum orbato, adhuc ex omnibus necessariis sola supererat, vehementer 'me percussum et perfractum sublevat vitae illius bene actae suavissima memoria , sublevat jucundissima persuasio multis eam hujus vitae malis et aerumnis, qui- bus premebatur, liberatam, beatioris jam deliciis frui, sublevat denique haud parum hujus diei solennitas, quae ad studia, infaustissiriis rebus interrupta, alacri animo redintegranda, gravi momento me impellit, cum laetiorem mul- to et ampliorem, quam quae hucusque mihi contigit, opportunitatem nan- ciscor eas, quae maxime semper mihi curae cordique fuerunt, diseiplinas, excolendi et aliquantum, si fieri possit, promovendi. Neque ego is sum, qui has doloris, licet acerbissimi, leniendi rationes levissimas habeam, ne. que etiam qui publicum munus privatae causae postponendum arbitrer. Quamobrem, cum hujus muneris auspicandi officium hoc tempore mihi sit impositum, eodem, pro viribus, defungar, oratione pronuntianda, cujus ma- AUS te» 6 p.-J, U Y,DLEN BR OT E leriam eam selezi , quam nec a mea persona alienam esse putavi, nec Vobis A, A. ingratam fore spero. Dicere enim constitui de Zfstronomiae conditione apud -rabes aliasque medü aewi gentes Orientales. In qua tamen materia expli- canda, si nec rei dignitati, nec vestro , A. A. H. H. desiderio satisfaciam, id, precor, pon voluntati meae, sed virirm mearum tenuitati tribuatis. Sive enim meam aetatem spectetis, quae admodum est juvenilis; sive doctrinae copiam, quae exigua; sive ingenii vim, quae infirma; sive oratoriam faculta- tem, quae antehac nullis umquam exercitiis exculta fuit; sive denique ani- mum meum consideretis multis et diuturnis curis fractum et labefactatum , parum haec omnia ad apte ornateque dicendum composita invenietis. — Quam- obrem nihil habeo, quod magis optem, nihil, quod prius et ardentius a Vobis efflagitem , nisi ut meae infantiae vestra succurrat benevolentia, Non dubito fore, A, 4. quamplurimos, qui Arabum aliarumque gentium Orien- talium Astronomicam scientiam vel penitus spernant atque contemnant, vel eandem, quippe a barbaris hominibus cultam adeoque rudiorem nec cum ho* dierna comparandam, nostris temporibus momenti admodum parvi esse putent, Cujus argumenti primam positionem etiamsi lubentes concedamus, Arabum nempe Astronomiam non ad illud perfectionis fastigium | escendisse , ad quod hoc tempore nobilissimam disciplinam evectam videmus , multum tamen abest, ut eapropter ex Orientalium Astronomia nihil commodi in nostram redun- dare posse credamus, Ne igitur in inani futilique controversia occupari vi- deatur oratio, age! paucis, antequam , pergamus, causam explicemus, ob quam imprimis universa antiqua Mediique Aevi Astronomia magui sit habenda pretii. Qnod ut efficiam, nominasse suffecerit admirabilem systematis nostri plazetarüi compagem, variosque, quibus ingentes ejus maássae concitantur et propelluntur, motus, qui mutua ipsorum corporum actione sic inter se com* positi et implicati teneatur, ut in omnibus et singulis rite distinguendis et secernendis magna requiratur diligentia, magnum consumatur temporis spa* tium, His vero accedit, quod motuum istorum alii sunt celerrimi , qui igi- tur brevi suos cursus absolvunt, alii vero longe tardiores, et quidem ita tar- di, ut multorum annorum , quid dico? multorum seculorum series postule- tur, qua unam circumvolutionem ad finem perducant. Cogitetis A. A., ut dictum exemplo illustrem , esse periodum viginti sex millium annorum , in. qua Cd — OR A T I O. 7 qua polus orbis terrestris circa coeli stellati polum circulum describit, Co- gitetis axin nostrae telluris, quam in Ecliptices planum inclinatum novistis, non adeo constantem servare situm, sed tremulo cuidam motui esse obnoxium, at motui tantillo, quem viginti seculorum observationes vix extra dubium ponere potuerunt, Quid igitur. miremur nonnullorum annorum observatio- nes nullo modo sufficere ad motus adeo tardos detegendos et exacte intra suos limites describendos! nonne e contra fatendum est plures et antiquissi- mas requiri observationes, e quibus cum hodiernis comparatis, tum varios istos processus revera existere probemus , tum eorumdem rationem et quan. titatem vero quam proxime definiamus, Videtis A, A, quanti sit momenti re- molissimi temporis thesauros aperuisse et antiquas consuluisse observatio- nes. Verumenimvero cavendum est, ne, quod tantopere desideramus, idem illud nos in gravissimos inducat errores. Ingenti enim intervallo antiquae observationes, vel illae ipsae, quae integrae et nullum temporis diuturnitate detrimentum passae ad nostram notitiam pervenerunt, ab hodiernis, i.e, a probis et accuratis distant ; quod tum ipsis observatoribus minus exercitatis, tum instrumentis, non ea, qua oportuit, cura confectis, tum denique com- putandi methodis, non omnibus suis numeris absolutis , est tribuendum, Quaecunque igitur feruntur observationes, illae, antequam usu vertantur, ad examen. sunt revocandae, ingenio critico dijudicandae et quasi ad trutinam ponderandae, . Videndum est quinam observárint, quae instrumenta adhibue- rint, quam. fidem ipsi suis observationibus habuerint, quas computandi ra- üones inierint: verbo, ut singulis antiquiorum observationum suum tribua- mus pretium, easque tales fngamus , quas sine magno errore cum hodiernis comparemus, totam antiquam Astronomiam perscrutari oportet alque ex- plorare, Talis igitur cum sit et tam firma copula, quae veterem cum recentiori Astro- momia conjungat, ut nisi antiquae nobis superessent observationes, praecis puas aliquot. hujus disciplinae partes etiamnum; vel ignoraremus , vel dubias haberemus, nemo vestrum A.AÀ. H.H.- mihi denegabit, in Astronomiae histo- ria ea sedulo: esse supplenda. et coligenda, quae desiderentur. At desidera- iur multum ; nam Astronomiae, medio labente aevo, a multis in Oriente po- pulis exculiae nom. nisi imperfectam. habemus notitiam;. quae' vero testimonia: de g PB OLX.UX LEIN.BR)OOESXM de hujus disciplinae isto tempore conditione ad. nostram cognitionem per- venerunt, ea eandem tum maxime fÍíloruisse luce clarius ostendunt, Nec profecto si in rei causas inquiratis,, aliter illud evenire potuisse invenietis, Quip. pe Khalifaaum Regumque in concedendis subsidiis liberalitas, et astronomo* rum in observando diligentia ita quasi de principatu inter se certarunt, üt utri victoriae palma sit porrigenda semper fere haereas incertus. Quodsi ve- ro tum principum munificentiae , tum astronomorum sedulitati aequales et summos honores decreveris, haud raro continget, ut duplici laude unum eundemque virum condecoratum videas, cum saepius hoc qevo illustrissimus quisque princeps fuerit clarissimus astronomus. Atque jam ipsa nobilissimae disciplinae apud Arabes initia ea. quae diximus maxime frmant, Cum enim Arabes, jam dudum ex insáno futura praenun- tiandi studio astris observandis assueti, pro belli horroribus pacis dulcedines appeterent, atque e Graecorum libris, Khalifarum Abbasidarum auctoritate arcessitis et Arabice conversis, multarum disciplinarum vera didicissent elemen- ita, Astronomiae quoque, qualem Ptolemaeus in Magnae Compositionis li- bro explieuerat, operam dare coeperunt. Hujus autem studii imprimis au- ctorem habuerunt Al Mamounum, Khalifam Abbasidam septimum, virum animi ingeniique dotibus egregiis conspicuum , qui cum ipse erudiri maxim- opere cupiebat, tum, ut subditi vera felicitate ex ingenii cultu. consequens da fruerentur, summis semper conatus est viribus, Hic Astronomiam prae aliis disciplinis ita dilexit, ut, quamvis imperii regimine haud leviter distractus esset, multas tamen horas ei excolendae tribuerit. Scilicet Ptolemaeorum vestigia secutus, quorum auctoritate quondam Alexandriae celebratissimum exstructum fuerat observatorium, ante omnia id curavit, ut, in loco alto, ab hominum frequentia et objectorum circumjacentium impedimentis libero, qualis erat Schemasia in Damasci vicinis, amplum conderetur aedificium , ad instrumenta disponenda et astrorum phaenomena observanda adaptatum. In hoc dein aedificium eos omnes congregavit, qui vel in instrumentis conficien- dis dexteritate, vel observandi peritia, vel eomputandi solertia , magnam sibi comparassent famae celebritatem. Ibi itaque Arabes summo ardore manus ad opus admovere, Graecorum organa astronomica summa, qua fieri potuit , cura imi- iari, confectaque continuo ad observationes instituendas adhibere; ibi ad 1a- 07 4 Ww! 3 3*6 9 Khalifa cum caeteris astronomis saepius convenire, ibi non tantum suà prae- sentià omnium et singulorum ardorem excitare, excitatumque alere et auge re, sed etiam haud raro ipsis in hoc studiorum genere praeire, viamque, quam sequerentur, ostendere et commendare. Neque hic agendi modus du- bium habuit successum , quippe mox a peritissimis istius temporis astrono- mis tabulas, quas vocant, Astronomicas compositas fuisse legimus et editas, quarum aliae, propter summam , qua «onfectae erant , diligentiam, Probatae , aliae vero in Khalifae honorem .Z/mamouniae dictae sunt. ' Astronomiae studium ab Al Mamoune apud Arabes excitatum, post hujus obitum , aliquantum resedit. Sequentes enim Khalifae, quamvis fere ad unum omnes disciplinarum fautores essent, Astrologiae tamen quam Astronomiae ma- jorem euram habentes effecerunt ut istius disciplinae causa haec quodammodo sorderet; neque dubium est quin subsequentibus temporibus , Abbasidarum imperium et potestas ad nihilum paene redacta Astronomiam in commu- nem secum ruinam traxissent, nisi in aliis Imperii Moslemici regionibus aliorum principum potentia et gloria in diem crescentes astronomis hono- rificum concessissent locum. Proximo enim ab Al Mamounis obitu seculo, in tribus quatuorve regionibus totidem nova observatoria , vel principum vel privatorum hominum impensis, exstructa sunt. Primum hoc nomine memo- randa est specula astronomica Al Bategnii, viri tam natalium splendore quam eruditionis fama illustrissimi, qui, etsi Syriae, cui praeésset, moderamine occupatus, Al Mamounis tamen vestigia premens, in Mesopotamiae urbe Aracta astronomicis observationibus instituendis ita se tradidit, ut MHal- leyus, summus recentioris aetatis astronomus, peritissimis hujus artis cul- toribus eum annumeraverit, Mox eandem viam ingressa Bouyidaruur Dy. nastia, quae Íracam Persicam aliasque Khalifarum provincias occupaverat, astronomos magno honore est prosecuta: quippe imperante hujus familiae Sultano Rocneddaula, Abou Honaifah Ahmed Ispahane, regnantibus vero hujus filiis Adhadeddaula et Samsameddaula, Iba al Aalam in observato- rio Bagdadensi a Scharfeddaula condito magnorum astronomorum gloriam aequarunt. Nondum vero haec Bouyidarum Dynastia communem omni« bus sortem fuerat experta, cum in alia rursus imperii Moslemici parte , alia specula astronomica aedificata est, In Aegypto scilicet Hakemus, Kha. In : li- 1o P. , UYLENBROEXÉE, lifa Fathemida , observatorium — condidit instrumentisque ^ ornavit, quorum ope Ibn Younesius, celeberrimus sui temporis astronomus, multas, eas- que egregias fecit observationes , nostris quoque diebus magni aestimandas, licet laudem, quam ista observandi diligentia erat consecutus , computandi et problemata solvendi peritia amplificaverit, Eodem fere tempore, imperanti- bus Mahmoude et Massoude, Sultanis Gaznevidis, qui Persidis regionumque adjacentium imperium sibi vindicaverant, floruit Abou Rihan al Dirounius, Geometriae, Astronomiae et Geographiae, ut ferunt, expertissimus, qui, post« quam per quadraginta annos Indiam peragraverat, istorum Sultanorum au- lam frequentavit, ab iisque facultatem impetrasse videtur, in aptis locis ob. servaliones instituendi ; quamvis haud scio, utut hoc nomine imprimis a suis popularibus celebretur, an non majoribus etiam laudibus ornandus sit propter Indorum Arithmeticam verosimiliter ab ipso ad Arabes traductam. Qua- lis denique A. A. Sultanis Seldjukidis, qui e Turcica stirpe oriundi, quin- quaginta fere annis post, longe lateque imperium suum extenderunt, in Astro. nomiam animus fuerit, haud difficulter intelligetis, si hoe adjecero tertium hujus familiae Sultanum, Malek Schahum , decretum edidisse de calendario emendando, quod, uti non nisi astronomicis observationibus effici potuit, ita quoque iisdem, in lracae urbe Raya accuratissime est perfectum. Pervenimus jam ad eam aetatem, A. A. qua Arabum in Oriente imperium a Mongolis sollicitari et labefactari coepit. Qua in gente studium Astrono- miae, universe spectatum, haud magnopere floruisse videtur , neque adeo isti quidquam nobis offerrent, quod ad disciplinae nostrae historiam ornan* dam pertineret, nisi duo apud hos quoque extitissent principes, qui Astrono- miam cura sua haud indignam existimassent, Horum alter fuit Holagou Khan, Mogolorum Imperator bellicosissimus, qui medio seculo decimo tertio armorum suorum vi in Syriam usque penetravit et Abbasidarum imperium funditus delevit, Hic mirum in modum Astronomiam dilexit, adeo ut, quemadmo- dum bellica virtute neminem sibi parem haberet, ita quoque Astronomia pro» movenda omnes antecellere voluisse videatur et revera antecelluerit, — Cum enim a continuis bellis tandem aliquando requiem caperet, Meragae mag- nificentissimum . condidit observatorium , cujus curam summo. istius temporis znathematico et astronomo,, Nasireddino "Thousio commendavit, — In hoc aes Q; RA: T^ 1 «0, 17 aedificium celeberrimos artifices , observatores , et computatores undique con- gregavit, quos plurimis sibi devinxit beneficiis, iisque tum necessaria instru» menta, quorum alia veterem Graecorum rationem imitarentur, alia recens in» venta, pleraque vero maximae formae et affabre confecta forent, tum caetera omnia, quibus indigerent , adeo largiter concessit, ut tabularum astronomica- rum emendatio, quam intra triginta annorum spatium se confecturum esse pol- licitus fuerat Nasireddinus, ipso Holagou rogante, duodecim annis absolvere potuerit, 1 Alter de Astronomia optime meritus Darbarorum princeps est illustrissi- mus Ulug Begus, magni Tamerlanis nepos, Tatarorum imperator, et quan- ium novimus, ultimus apud Orientales, qui non tantum Astronomiam in suam tutelam reciperet, sed eliam ipse astris observandis vacaret, Ulug Begus enim in. observatorio Samarcandae , optimorum instrumentorum auxilio, siderum cursus et positionem accurate definivit, cujus laboris egregium condere coepit monumentum, stellarum nempe fixarum catalogum, qui post ejus mortem fuit absolutus et ad hunc usque diem perduravit, Neque vero iis tantum, quae memoravimus, observatoriis condendis prin- cipes Orientales suum erga Astronomiam amorem manifestarunt. Alia quoque in aliis regionibus, veluti Khorasana , Africae litore Occidentali, in urbe Hama- dane aliisque Iracae Persicae oppidis exstructa fuisse reperimus. Quin et Hispa- niam iis abundasse verosimile est, quae octavo jam seculo Arabes ad se transla- tos vidit, atque haud diu post as:ironomos genuit et aluit minime contemnendos, Sic quoque silentio praetermittendum non est observatorium in Syria conditum, et recentiori tempore, exeunte scilicet seculo decimo sexto, Ibn Al Scbateri cu- ree commissum, qui praeter alia praeclara opera astronomica, jubente Mourade vel Amuratho, Sultano Constantinopolitano, tabulas scripsit astronomicas , at. que eo imprimis famae suae consuluit, quod a Graecorum theoriis, ad suum us- que tempus pie sancteque servatis, prin s recedere, melioresque in earum lo- cum substituere ausus sit, Alia nec spernenda auxilia istius aevi astronomi habuerunt egregia instru- rjenta, quibus singula observatoria ornata fuisse jam aliquoties diximus. Multum quidem in hac Orientalis Astronomiae parte hucusque est ignotum; id vero procul dubio constat, Orientalium instrumenta, sive ab ipsis inven- ba ta, 12 P, J3.-"U Y E E:N'B FO E K ila, sive in eorum similitudinem composita, quae Graeci reliquerant, antiquio* ribus tam materia quam forma multo fuisse praestantiora, Graecorum nempe instrumenta e ligno fuisse confecta et aliquot pollicum magnitudinem non ex- cessisse reperimus; apud Orientales vero, quas diximus , gentes, eadem e variis constructa metallis, sáepius plurium pedum dimensionem attigisse vi- demus. Neque hanc parvi momenti rem esse apparebit, si, quid singuli suis instrumentis praestiterint, inquiramus; Hipparchum enim et Ptolemaeum; ut reliquos taceamus Graecos, aliquot minutorum primi ordinis errores neu. üiquam evitasse inveniemus, at Al Bategnium, l1bn Younesium, RNasireddi- num et Ulug Begum, suas observationes ad secundi ordinis minuta haud ra. ro definivisse, uerunt quoque multi apud Orientales, qui astronomica in- strumenta fabricandi artem profiterentur, qua non tantum sibimetipsis victum , nominisque celebritatem quaesivisse censendi sunt, sed etiam aliquantum ad. As- ironomiam promovendam contulisse, cum certe istis hominibus aemulatio sti- mulos addiderit, ut in fabricandis instrumentis summam, quam possent, adhi- berent curam atque cautelam. Brevem habetis, A. A. et concinnam expositionem eorum observandi subsidiorum, quae Medio Aevo astronomorum Orientalium operam adjuva- runt et sublevarunt, et quae viam ipsis effecerunt planiorem et faciliorem , qua tute et celeriter ad coelorum intimam cognitionem pervenirent, Atque hane profecto viam summo ardore ingressi sunt, magnamque ejus partem eodem animi fervore absolverunt, Nam quamvis fatendum est, nova, qui- bus hane disciplinam auxerunt Orientales, pauca fuisse, eosque Ptolemaei, aliorumque Graecorum hypothesibus nimium fuisse addictos, habuere tamen et sua merita, quibus non tantum Astronomiam ab interitu servasse, sed etiam reapse multis nominibus fovisse et aluisse dicendi sunt. Quod at mea oratione fiat manifestum , non id agam, A. A. ut multis verbis obser- vatorum, qui apud Orientales exstiterunt, numerum, ia tot observatoriis profecto insignem , nec magnam singulorum peritiam et assiduitatem expli- cem, verum id potius, ut paucis ostendam quid. demum ez ombium con- juncta opera in Astronomiae emolumentum cesserit, ] id ante omnia efficere studuerunt astronomi Orientales, ut in opportunis collocati stationibus et egregiis adjuti instrumentis, accuratiores, quam a Grae- cis acceperant , observationes instituerent, Observationes istae fuere variae, sed O^P/R NWSTLI 0. 19 sed pleraeque Astronomiae fundamenta spectabant, Ecliptices obliquitas non- dum bene cognita, et in qua rite definienda nullus non astronomus magno labore sudaverit, innumeris observationibus occasionem dedit, Reliquas vero omnes eae, quas Al Mamoun , Al Pategnius et Ibn Younesius nobis tra- diderunt, longe antecellunt; e quibus cum antiquioribus et recentioribus comparatis istam obliquitatem temporum decursu aliquantum decrevisse edo- cemur. Magnam deinde curam astronomi Orientales posuerunt in conficiendis ta- bulis astronomicis, quae Solis , Lunae, Planetarumque in coelo situm quovis die indicarent, Quod quantam iis, a vera systematis. planetarii conditione perspicienda longe remotis, sed cum Ptolemaeo omnia in cyclis et epicyclis continenter versari statuentibus difficultatem moverit, omnes vel me tacente intelligent, 'cum manifestum sit illos eo errore ad corpora. coelestia assidue et repetitis vieibus observanda, observationes vero inter se comparandas et emendandas coactos fuisse. Hinc vero plurimae apud eos exortae sunt ta- bulae, aliae, ut fit, in aliarum ruinis exstruciae et suo rursus tempore a novis et melioribus de isto, quod occupaverant, perfectionis fastigio dejectae. Fuere tamen, veluti Al Mamouniae, Hakemiticae, llekhanicae et tabulae Ibn Al Schateri, quibus per omnia tempora sua laus constabit; nec profecto du. bium est, quin inter quadripngenta hujus generis opera astronomica , quae sola Bibliotheca Mertoniana possidet, alia quoque inveniantur digna, quae lu- cem aliquando videant. Aliis observationibus instituendi ansam. praebuerunt stellarum fixarum positiones et motus; quam vero Astronomiae partem fun- damentalem , non éodem, quo reliquas, animi ardore prosecuti fuisse videns tur Orientales, Non temen defuerunt, qui nonnullis lucidioribus astris certio. rem locum adscriberent; neque etiam, qui^ Hipparchi ingentem laborem imt. - tari, omniumque siderum locum et magnitudinem defnuiendi curam in se sus. cipere tentarent: veluti Al Bategnius, Abdorrhaman Suphius, seculo decimo astronomus in Oriente celeberrimus, ^ Nasireddinus Thousius et Ulug-Pe- £us, qui suo quisque tempore novam stellarum recensionem scripserunt, His vero siderum positionibus observandis fieri non potuit, quin eorundem mo- tum, quem vocant, in longitudine , ab Hipparcho delectum , verum inve- mirent et accuratius definire conarentur, At utinam Arabes vel a decesso- ribus suis meliores accepissent de siderum situ observationes, vel ipsi atten- B3 ti. "1 p JL /UYITENBROEX tius easdem examinassent et ponderassent! Quod si fecissent, profecto nee Thebith Ibn Corah, egregius ceterum mathematicus , infelicissimum | zrepida* tonis systema proposuisset, nec qui ipsum per multa secula seculi sunt astro: nomi, illud retinuissent, Quod si ab hac parte Thebith Astronomiae baud leve damnum intulerit; ab altera parte ejus limites extendit Al Bategnius, qui primum ex observationibus suis. effecit, Apogaeum, sive maximam solis 2 terra distantiam non eandem semper coeli plagam respicere, sed peculiari motui esse obnoxium, Sic quoque ad Astronomiam promovendam pluri- mum contulerunt, et etiamnum aliquantum conferre possunt, multarum ecli- psum, tam solis quam lunae, multarumque conjunctionum, et transituum observationes, quarum pleni sunt astronomorum Orientalium libri, refertis- simus imprimis lbn Younesii opus. Hiec vero, ut erat subtilis admodum in observando et in computando sagacissimus , immortale sibi nomen. meruit, cum primus ingeniosam et absolutam docuerit methodum, qua phaenomeni no* cturni tempus accuratissime cognoscerelur; quod ideo majoris aestimandum fuit, quod Orientales non nisi pauca et valde imperfecta haberent subsi- dia tempus noétu definiendi. Videtur etiam haec methodus , quae observa- tione et calculo trigonometrico absolvitur , huie aetati, populique ingenio magis consentanea, quam Penduli inventio , quam nounulli, at testimoniis admodum incertis nixi, Arabicae. originis. pronuntiare non dubitant, His praecipue finibus praxin Astronomiae apud. Orientales circumscriptam fuisse ex editis hucusque testimoniis collegimus, Ad Astronomiam theoreti- cam vero si oculos convertamus, haec. apud Orientales populos, ut jam sae« pius dietum fuit, a. Graecorum ibeoriis baud fuit diversa, Omnes astronomi Piolemaei hypotheses sancte servarunt, neque quisquam, si forte Ibn Al Schaterum excipias, eam habuit ingeaii vim, ut vel Ptolemaei errores intel. ligeret et emendaret, vel novas et probabiliores fingeret et proponeret hypo- theses. In his igitur non habent quo multum se jactent Orientales. | Si- ve- ro eam spectemus disciplinam, a cujus nutu fere omnia pendent, Discipli- nam inquam Mathematicam, hane quoque Arabes Astronomiae causa felicis. sime excolentes, multis egregiis inventis ditarunt et ornarunt. In his lineae rum Goniometricarum inventionem ei usum , Trigonometriae sphaerieae theo rema primarium, aliasque cum bac doctrina conjunctas formulas, analyticam denique problemata complicata eleganter et facilius solvendi methodum no- mi- D. R41A Taco: 15 minasse suffecerit, cum ista. profecto Orientalium. Opera, non tantum astrono- mica, verum etiam mathematica, de meliori nota satis superque commendent , eorumque, quae adhuc:in Bibliothecis latent, desiderium apud omnes harum disciplinarum cultores excitent. Ea autem est temporum nostrorum conditio, ut propediem magna ex parte huic desiderio satisfactum | iri. speremus, siqui- dem in vicina Gallia Sedillotus, vir. disciplinarum Mathematicarum et lite- rarum Orientalium peritissimus, Arabum aliarumque in Oriente gentium Astro- nomiam data opera perscrutari jamdudum aggressus est, suasque ea de re perquisitiones ad publicam notitiam proferre constituit, Neque etiam ad eam Orientalium Matheseos et Astronomiae partem , quae incognita hucusque jacet et tenebris involuta, magis magisque patefaciendam et illustrandam pa- rum conferet Vestrum Perillustres hujus Academiae Curatores! decretum de explorandis codicibus Manuscriptis Mathematicis , cum. aliis,, tum Orientali- bus, qui in ditissimo hujus Academiae librorum thesauro inveniuntur, si mihi, in quem novum illud. munus deferre voluistis, Vestro consilio ali- quatenus. satisfacere contingat, Quod quantopere optem, meum testetur per quatuor annos in hac Musarum sede continuos, cum linguae Arabicae, tum Astronomiae, Matheseos ei Physices studium , Vestra auctoritate coeptum, Vestris auxiliis sustentatum , Vestra denique benivolentia nunc confirmatum et mirifice auctum, Pro tot tantisque in me cumulatis beneficiis accipiatis, Viri-Perillustres!. gratum, quem vobis offero, animum, idque Vobis a me . persuaderi patiamini nihil mihi umquam fore antiquius, quam ut pro- vinciam, Vestro favore mihi commissam , summa, quae in me est, cura at- - que diligentia administrem, Pergatis, auiem, precor, ut coepistis, mihique Vestram, quam toties me experiri voluistis, benivolentiam, in posterum ne - denegetis! Vobis, Viri Amplissimi, me meaque.studia ex animo commendo, . et sie demum laelam foveo spem, fore ut Golii, magni decessoris exemplo i incitatus ,' Vestris vero auxiliis adjutus , vel ex Orientalium , vel ex aliorum fontibus, nonnulla hauriam, quae in Matheseos , vel Astronomiae, historia dignum sibi vindicent loeum. - Vos dum intueor, quarumvis disciplinarum Professores celeberrimi! animus — gestit, quod. tandem aliquando Vestra quoque in me merita celebrandi pu- H . . . E - blieam opportunitatem nactus sum, Etenim ex lllustri Amstelaedamensium: E Athenaeo, in quo swisDEzxXuM, virum immorialiter de me meritum, LEx« $ Ne 16 P JL UYLZ&NBRGERX ORATIO KEPIUM, WILLMETUM, CAPPELLIUM, egregios habui magistros et be. nignissimos fautores, in hanc Academiam delatum ita me excepistis , ut gra» vem, quem ex Athenaeo, tot nominibus mihi caro atque colendo, abiturus conceperam dolorem , mox maximam partem Vestra opera sublatum sense- rim. Quod tibi imprimis me debere laetus profiteor , Magnifice Rector, vo. bisque Disciplinarum Mathematicarum et Linguarum Orientalium Professores clarissimi, EYRI, GELDERE, PALMI et HAMAKERE, quorum erudita et jucunda familiaritate me studiorum causa in hac Academia versantem, toto illo tempore usum esse in praecipua felicitatis meae parte semper sum habiturus , cum quidquid ad ingenium ornandum, varioque doctrinarum genere imbuendum , quidquid ad nominis celebritatem aliquam mihi comparandam , quidquid denique ad hodiernum honorem consequendum conferri potuerit, illud in me contuleri- lis cumulatissime, Tua praesertim HAMAKERE, Vir Cl, erga me merita majora sunt, quam quae dignis extolam verbis, Neque etiam tu is es, qui hoc a me publice fieri postules; sed qui id multo magis optes, ut re quam verbis meum tibi gratum animum significem, Quamobrem id semper omni» bus meis viribus conabor; ut, quemadmodum tu yowxEstr: exemplum imitans dum tibi proposuisti, ego talem me praestem , quem n4 MAKERI vestigia sequi voluisse (utinam et secutum esse!) aliquando omnes uno ore contendant. Quod vero ut ex voto mihi succedat, te, "Vir Celeberrime ! et Vos omnes Pro- fessores VV. CC. oro atque obtestor , ut in novo studiorum curriculo veterem istam mihi concedalis amicitiam et benignitatem, Ego certe , si ullam um- quam Vobis discipuli significaverim pietatem , hanc numquam me derelictus rum ut certissime scio, ita vobis ex animo polliceor. Ad- Vos denique me converto, Ornatissimi hujus Academiae cives! ad hunc usque diem amicos mihi et sodales, nec, ut spero, in posterum alio nomine compellandos, Ne putetis munus mihi delatum meum a Vobis alienasse animum , quia credatis nihil umquam me magis conaturum , nisi ut Vestrae causae addictissumum me ostendam. Vos vero etiam enixe precor ut Vestra me amicitia prosequi pergatis, mihique manus vobis offerenü manus Vestras porrigatis, ut sic conjunctis viribus, in doctrina atque honoris stadio progres. sus faciamus Academiae Lugduno -Batavae civibus dignissimos. . Dol o E HENRICI ARENTII HAMAKER QR A. TCI O0 DE VITA ET MERITIS GUILIELMI JONESII, HABITA DIE XXVIII SEPTEMBRIS ANNI MDCCCXXIIL, ' CUM IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA ORDINARIAM LITERARUM ORIENTALIUM PROFESSIONEM SOLENNITER AUSPICARETUR. PERILLUSTRES ET GENEROSISSIMI LEYDENSIS ACADEMIAE CURATORES! MAGNIFICE RECTOR! QUI JURI DICUNDO IN HAC URBE ET AGRIS CIRCUMJA- CENTIBUS PRAEESTIS, VIRI GRAVISSIMI! - AMPLISSIMI CIVITATIS CONSULES, QUIQUE HIS A CONSI- LIIS ESTIS, VEL AB ACTIS, VIRI NOBILISSIMI! QUARUMVIS DISCIPLINARUM PROFESSORES CELEBERRIMI! ARTIUM ET LINGUARUM LECTORES PERITISSIMI! ORACULORUM DIVINORUM INTERPRETES PLURIMUM VENE« RANDI! A25 AR- Cnt) 3 ARTIUM ET DISCIPLINARUM DOCTORE$ ERUDITISSIMI! CIVES, HOSPITES, SIVE NATALIUM SPLENDORE, SIVE MUNE- RIBUS, SIVE INGENIO, SIVE VIRTUTE, SPECTABILES, AU- DITORES HONORATISSIMI! VOS DENIQUE ADOLESCENTES PRAESTANTISSIMI, QUI PER HUJUS ACADEMIAE SPATIA AD INGENII DOCTRINAEQUE LAUDEM CONTENDITIS, FLOS JUVENTUTIS, ORNAMENTUM ACADEMIAE, SPES PARENTUM, PATRIAE, HUMANITATIS! Quoties (ace ego vitae anteactae cursum mecum ipse considero, multis variisque fortunae casibus agitatum, multis adversis prosperisque rebus insignem, to» ties in ista opinione acquiescendum esse sentio, nullum mihi diem umquam illuxisse feliciorem , quam quo primum, non sine Numine, ab Augustissimo Rege Franequeram evocatus, ad literas Orientales docendas, augendas, am- plificandas, omnem industriam diligeutiamque traduxi. Nam quo melius ego ipse in dies illius disciplinae magnitudinem intelligere, ejusdemque praecla- ram, nostra praesertim aetate, conditionem mente complecti possum et intue* ri, eo frequentius admirari soleo Dei Opt. Max. benevolentiam erga me pla. ne singularem, qui mihi, nihil tale speranti, in ejusmodi studiis vitam exi- gendam esse decrevit, quibus nihil ad multarum rerum, et novarum et uti. lissimarum, notitiam consequendam fructuosius, nihil ad laudem et gloriam adipiscendam uberius excogitari possit, Quodsi jam pridem in istius beatis. simae sortis contemplatione mens mea defixa et occupata fuit, quo tandem voluptatis sensu, in intimis praecordiis conceptae, me hoc quidem tempore perfundi et commoveri arbitramini A. A. H. H., quo in ipsa quasi arce lite. rarum Orientalium me firmo gradu positum et collocatum, atque eo denique munere auctum et ornatum esse video, ulira quod in hac vita fluxa et ter- restri homini literato nihil est, quod sibi optandum et expetendum | putet? Nonne haec, quae memoravimus , tot et tanta sunt, ut vel indiserto facun- diam conciliatura esse videantur? Nonne par est, ut pectus ex ipsa felicita- üs conscientia inter loquendum incalescat, ut ex benignitatis erga me divinae A 3 mag. 6 H. A. o HUAGOM AMESE BR magnitudine in majus quasi surgat et crescat oratio? Fatendum est, ista haud Sine magua veri specie posse jactari, nec argumentis carituros esse, qui ani- mio et mente commotum frigido, quieto et omni perturbatione vacuo elo- quentiorem opinuentur esse futurum. At nihilominus tamen vos omnes, qui mei audiendi gratia huc convenistis, etiam atque eliam obtestor, ut ne ora- lionis meae mediocritatem cum sensus ilius; de quo dixi, magnitudine et quasi sublimitate comparetis. Nam primum mihi per complures jam annos non in verborum elegantiis aucupandis, sed in rebus ignotis indagandis, in- veniendis, proferendis occupatissimo , facundia parva vel potius nulla est: quod autem intimis, ut ita dicam , animi medullis persentisco, id tale est ac tantum, ut ne Demosibenis quidem alicujus, aut Ciceronis, eloquentia ad illud rite explicandum sufficiat. Etenim, ut caetera omittam, disciplinae illius , quam per aliquot annos jam sum professus, et quam per reliquum vitae tempus sancte inviolateque tueri conabor, disciplinae , inquam, illius utilitas et clegantia amores sui in animo meo excitavit adeo incredibiles, tantaque pulcri- tudinis suae admiratione me implevit et occupavit, ut augustam illius imagis nem; qualem mentis sensibus intueri soleo, talem verbis exprimere nequeam. Quam speciem si aut ego ipse acutioribus veluti oculis contemplari, aut vo- bis, quantum fieri possit, depingere cupiam, equidem nullam viam reperire possum meliorem, quam ut ab immensa et paene infinita mole rerum, quibus literarum Orientalium scientia continetur, oculi nostri revocentur, ad eruditissimorum hominum considerationem , qui in hoc genere doctrina- rum excolendo et ornando, omnem operam suam laboremque posuerunt. Sic enim duplex orationis nostrae emolumentum futurum est; cum ex nulla re melius, quam ex magni alicujus viri meritis et famae celebritate, de ipsius, quam coluit, disciplinae praestantia judicari possit; nec quidquam exstet ad gloriae cupiditatem excitandam acrius, quam clari exempli in medio positi contemplatio, Quodsi jam circumspiciamus, quis eorum, qui rebus humanis erepti sunt (nam de vivis verba facere et adulatorium imprimis esse arbi- tror et invidiosum ) , quis defunctorum igitur maxime digaus sit, cujus num- quam intermoritura laus in hoc doctissimorum virorum consessu memoretur, neminem sane reperire usquam possum , quem magis omnibus commendatum cupiam, neminem qui universum rerum Orienialium ambitum adeo mente come Oi. R VAA TI L.f. 7 complexus esse videatur, neminem, quem, si modo fieri posset, libentius imi- tari vellem, quam currLiELMUM JowEsrUM. De hujus ergo viri, apud Bri- tannos seculo superiore clarissimi meritis coram vobis agenti aequis animis aunbusque adeste, A. A. H.H. facilemque mihi praebete audientiam , vitam quo- que publicam privatamque atque indolem sowrsrr, virtutesque, quibus ex- celluit, incomparabiles obiter celebranti. Horum enim si omitteretur quidquam, mancum plane et imperfectum futurum esse apparebat de tanti Viri magnitu. dine judicium: nec sane aliquid existere posse arbitramur ad commendan. dam nostram disciplinam aptius, quam quod is, qui ingenio, eruditione et ele- gantia omnes fere aequales suos antecelleret , literas Orientales dignissimas esse existimarit, in quibus maximam otii sui partem consumeret, Natus est cuirreL. MUS sowsstvSs Londinensis anno superioris seculi qua- dragesimo sexto, patremque habuit eodem praenomine insignem. Quod nisi Horatianum illud: Fortes creantur fortibus et bonis, perpetua omnium omnino temporum experientia refelleret, haberemus profecto Jonesium, cu» jus exemplo ad auctoritatem — dicto conciliandam — probabiliter uteremur. Quippe parentibus quidem usus est se ingenio inferioribus ( quomodo enim ta- - lis vir ac tantus aut pares sibi, aut superiores, habere potuisset?) sed pa- irem tamen in doctrinis Mathematicis principem, ipsiusque Isaaci Newtoni (at quanti viri!) amicitia eondecoratum ; matrem vero et insigni mentis acu* mine, et rara filii sui educandi peritia, ceommendabilem. Ipsa enim, marito duce, Algebraicarum formularum subtilitatem aecuratissime didicit, et trigono» metriae theoriaeque artis navigandi perfectam consummatamque scientiam adepta est. Sed majora illius erga filium merita fuerunt, qui patrem excellentissi- mum triennis amiserat, LHiunc non vi nec minis, sed suaviter confabulan- do, discendi ardorem rerum novitate et jucunditate excitando, sapientissime in- stituit egregia mater, infinitis pueri quaestionibus, omnia scire, omnium caus- sas et effectus intelligere cupientis, constanter oggerens sententiosum illud ; Lege et cognosces, Nec sane maternae curae in eximia ista indole colenda et formanda positae praematuris optatisque fructibus caruerunt, Nam zomsEsruM eum 8 H.: A.) HA'«:MAZEER cum annum aetatis quartum ageret, quemcumque liberum Anglicum reperis- set, eum celeriter et distincte et eleganter legere solitum, et pulcerrimas : quasque orationes scenicas Shakespearii, Tragicorum apud Anglos Principis, me. moriter declamitasse ferunt: nec minus profecto dignum est relatu, quod haud ita multo post, anno aetatis quinto accidit, cum forte in cubiculo matris sa- cros Novi "Testamenti libros evolventem adeo in admirationem rapuit, et su blimitate sua perculit eximia illa Angeli descriptio, altero pede mari, altero lerrae insistentis, quae ia Apocalypseos volumine legitur, ut postea cum ad summam ingenii judiciique maturitatem, maximumque gloriae culmen perve- nisset, saepe familiares audirent cum insigni delectatione memorantem, quan- iam ex prima illius loci lectione voluptatem percepisset, Haec prima initia, hi primi igniculi fuerunt ornatissimae illius facultatis poéticae, quá deinceps sic excelluit sowEstus, ut in vernacula paucos, in Latina aut Graeca lin- gua nullos recentiorum, sibi superiores haberet. Neque enim puer eorum Scriptorum, qui prae caeteris vulgo probantur, sola admiratione contentus fuit, sed quae ipse pulcerrima esse arbitrabatur, eadem interdum felicissima imitatione expressit et adumbravit. Quae ingenii Jonesiani ratio quodammo- do ostendit et declarat, cur idem puerili aetate et vernaculae linguae, ligas ila non minus, quam soluta oratione, usurpandae fuerit peritissimus, at in Latino tamen sermone isto quidam tempore minus profecerit, Nam quo ma- jore omnis elegantiae studio ferebatur, eo minus etiam ipsi placere poterant dif- ficiliora linguae intermortuae elementa, cujus neque pulcritudinem, neque utilitatem, tum adhuc satis intelligeret, Quas ubi semel percepisset, quod annum undecimum vel duodecimum agenti accidisse constat, quantos, exiguo lemporis spatio, in Latinis Graecisque progressus fecerit, incredibile dictu est. Nec sane hoc aliter exspectari potuisset ab eo, qui, ut ingenio , sic etiam in- comparabili valeret memoriae facilitate, cujus rei cum alia documenta dedit, ium unum adeo singulare et luculentum , ut hac quidem occasione illud si- lentio praeterire nequeam. — Versabatur tum temporis in prima classe scholae inter Anglos celeberrimae Harroviensis, ubi cum aliquando condiscipuli animi exhilarandi gratia fabulam scenicam agere constituissent , ipse commendatione sua perfecit, ut ex Shakespearii tragoediis eam potissimum eligerent, quae Tempestas appellatur, et mox, deficientibus libelli exemplis, sola memoria Írelus, totum drama adeo accurate consummateque descripsit, ut nihil omni- no, Om; X Til QG 9 no, quod sive ad actorum necessitatem, sive ad spectatorum delectationem pertineret, omisisse videretur, Nec aliorum versibus' memoriter ediscendis contentus fuit , sed ipse novos composuit, partim Anglice reddendis episto- lis: aliquot Ovidianis, omnibusque Virgilii Bucolicis, partim componenda fa- bula tragica, qua Meleagri et Atalantes historiam tractaverat. Quae quam- vis in puero duodecim annorum praeclara et summa admiratione digna es- se censerentur, at eadem tamen plane obscuravit, et paene delevit juvenilis 3ONESII gloria; cum triennio post Vir sagacissimus ROBERTUS SUMNERUS Scholae Harroviensis rectionem susceperat, Qui qualis fuerit et quantus, quibusque meritis nostrum sibi devinzerit, ex nulla re melius, quam ex ipsius discipuli elogio, intelligi potest, quo magistrum sibi et literis immaturo obitu "ereptum , in praefatione ad librum de Poesi Asiatica incomparabilem , celebra: vit. - /uit enim ir, inquit, sí quisquam alius, memorabilis, ingeniosus, inte» ger, admirabili praeditus indole, moribus perhumanis , exquisita. doctrina: facultatem porro talem habuit et communicandi et docendi , qualem in nullo alio magistro cognoverim; hilaritatem denique ac suavitatem eam , ut incertum omnino sit amicisne suis an discipulis esset Jucundior, | In literis egregie ver. satus est cum Graecis, tum Latinis, ac tametsi, velut alter Socrates, perpau« ca ipse scripserat , nemo tamen illo perspicacior et scientior in scriptorum omnium seu vitüs castigandis, seu comprobandis virtutibus : quod. si eum. aut. witae ra- tio , aut fortuna. benignior , in forum ac senatum eduxüsset , negue in ludo solum. et. gymnasio docendi munus suscepisset , nemini profecto in eloquentiae laude, quam ex omnibus terris: una jam Britannia excolit , cederet ille fascesque submitteret: nam singuíae virtutes , quae per se ipsae Oratorem commendant , in eo, si non perfectae, admodum certe laudandae fuerunt: vox canora, sermo politus, oratio volubilis, lepos festivus, memoria. singularis, oculi deni- que , vultus, actio, non histrionis, sed alterius paene Demosthenis , ad sum- mam , quemadmodum fere de Q. Roscio dixit Cicero, cum magister fuerit ejus- modi, ut solus. dignus videretur, qui pueros institueret , tum. orator erat ejus- modi, ut solus dignus esse videretur, qui amplissimis in. Republica fungeretur officis, Haec zowrsrius, cujus tersissimam orationem dum legimus, am- pliusne mirabimur A.A. sub tanti doctoris auspiciis brevi totam vim ingenii Jonesiani se explicuisse et- subito ingentia cepisse incrementa? Ampliusne, inquam, mirabimur soxrEsiux ab oratore facundiam, ab eleganti viro va- B ria- fo H. A; IHJA M AJUK 'E'R rarum linguarum recentiorum cognitionem , a perfecto denique literarum hu- maniorum) registro eam arripuisse Graecae linguae scientiam, ut in singulos rum auctornm elegantiis percipiendis ipsum doctorem, tum inter Anglos il- lius disciplinae faeile principem , in Graece scribendo omnes omnino recen- tiores. superare existimaretur? Habemus adhue eximiae illius in sedecim annorum juvene facultatis. documentum singulare , miscellaneorum librum, quem Ciceronis exemplo Aeíuevec sive prati nomine insigniverat, distinxe- ratque variis Ánglorum Latinorumque poétarum, Graecis jam versibus lo: quentium, floribus. n quo utrum sit admiratione dignius profecto definire non possum, orationis ex copiosissimo fonte manantis elegantia et ubertas, an incredibilis paene metri rhythmique scientia, Quo in studiorum genere quantum profecisset, alio etiam inedito opere familiaribus manifestavit, co- moedia Graeca ad Aristophanis imitationem conscripta , quae diversissimas versuum species, in dramaticis Graecorum scriptis servatas, ad unam omnes sola complexa est. His igitur, quae diximus, A, À. H.H. maximi ingenii indiciis, his exercitiis yoxEsr: adbuc in ludo literario versantis puerilis aetas inclaruit, Quae si in adolescentulo tot et tanta fuerunt, at qualem ergo fuisse existimatis 10 N E- SIUM, cum annnm agens decimum septimum ex scholae cancellis in amplio- Ta spatia egressus, in almae Academiae Oxoniensis gremium se contulisset , innumerisque Pibliotheeae Bodleyanae copiis uteretur. ^ Carebat quidem in nova ista s!atione dilectissimo Su M X ERO suo, qui studia regeret et juvenilis ingenii luxuriem et exuberantiam resecaret; nec alios diu multumque quae- rens reperiebat magistros, qui aut sibi aut sux X E RO pares essent, sed opti- mam dilecissimamque zmatrem perpetuam habebat jucundissimi otii sociam. In doctrinarum vero studiis tantos jam progressus fecerat, ut prope certum esset eum vel sine ullius praeceptoris auxiliis, ad gloriae culmen esse perventu- rum, Juvenem recens apud Oxonienses advenam ,et palaestram, in qua vires suas exerceret , avide circumspicientem , mox literae Orientales, Arabicae inprimis et Persicae, allexerunt, Has proprio Marte didicit, nisi quod Syri alicujus , quem Íorte Londini a se repertum aliquamdiu sumtibus suis aluit, opera uteretur ad pronuntiationem Linguae Arabicae vulgaris sibi rite comparandam. Quanta au- tem diligentia et perseverantia has literas prosecutus sit, non tantum eventus ipse declarat, sed etiam familiarium amicorumque de illius incredibili paene ln 0 /RICA. 7T. | LAO. n industria testimonium, Exstat Viri lllustrissimi RoBERTI cHaMPEnS!r: ad Societatis Asiaticae Calcuttensis sodales oratio, quae si vel nulla ingenii doctri. naeque suae monumenta reliquisset ow zsru s, ad incomparabilem Viri prae- stantiam posteritati manifestandam sola sufficeret. Primam, ut ipse narrat, familiaritatem cum y o N ESIO contraxerat CHAMBERSI1US,cum noster admodum adolescens in Academiam Oxoniensem pervenisset. Hujus deinceps amicitiam coluerat propter eximiam indolis integritatem , mentisque omnia arripientis nullumque laborem, nullas umquam studii molestias refugientis celeritatem. Nec adeo multi anni effluxerant a primo z0westr apud Oxonienses adven. tu, studiorumque in Arabicis literis positorum initiis, cum forte fortuna, dum nostrum invisit cHAMBERSIUS, in librum quendam incideret ponderosum et gravem, maximaeque formae, quem iste totum variorum auctorum Ara. bicorum excerptis compleverat. Stupetis profecto praecocem hominis diligen- tiam , A. A. tum temporis non doctoribus, ne candidatis quidem, sed studio» sis junioribus, aetate minoribus, adhue annumerati! At quanto major erit vestrum omnium admiratio, si hoc addidero, non unum, sed quatuor ejus. dem argumenti, ejusdemque magnitudinis, volumina ab eo fuisse conscripta ; si praeterea hoc etiam adjecero, haec excerpta non ex editis libris, sed ex manuscriptis fluxisse, magnam partem lectu difficilioribus, de quibus Lege Academica, quam ex Medii Aevi tenebris natam et ortam esse dixeris, hoc maxime cautum esset et constitutum, ne illos nisi statis temporibus et in loco publico inspicere, nec foras e Bibliotheca umquam efferre liceret. Qua* les igitur, quantique sow zsri annum vix decimum nonum agentis in Orien- talibus, item Graecis Latinisque literis, progressus fuerint, videtis. Ne tamen ideo quis existimet eum Linguarum recentiorum interiorem notitiam morum- que urbanitatem et elegantiam neglexisse, Assiduam optimorum auctorum Gallicorum , Italorum , Hispanorum, Lusitanorum lectionem , equitandi et sal- iandi exercitium , aptum gladii usum, quotidie cum severioribus studiis ita conjungere solebat, ut, qui haec agentem contemplaretur, ne minimam qui- dem particulam temporis negotiis levioribus superfuturam esse existimaret; qui ista prosequentem animadverteret, eum solius elegantiae laudem affectare arbitraretur. Quid memorem praeclarissima tantae facultatis indicia, quae ad- hue inter scripta Viri summa cum admirationc leguntur? Vitam Nadir-Scha. hi tyranni, superiore seculo famosissimi, nonne, flagitante et postulante Da» B2 niae ra H. QA. "H AMA NER niae Rege, ex Persico sermone in Gallo-Francicum ita transtulit, ut neque Orientales loquendi figuras vertendo negligeret, nee teretes Gallorum au- res offenderet ? Quid! quod Francieae | gentis urbanissimam — illam levi- tatem festivamque hilaritatem , quam severius Anglorum ingenium ple- rumque refugit, tanta eum arte imitabatur, ut anonyma illa epistola Gallica, qua intolerabilem Duperronii, Zoroastricorum librorum interpretis , rustici- tatem. vanitatemque. perstrinxit, ipsorum hominum Parisiensium acumen falle- ret, illam a nemine nisi in Gallia nato et educato,, adeo facete, terse et ele- ganter conscribi potuisse judicantium, Magna haec sunt, A. A. H.H. et admi- ratione dignissima, Quodnisi angustis limitibus nostra circumscribenda foret oratio, his alia ejusdem argumenti innumera et facile addere possemus et vel. lemus libenter. Sed haec, quae diximus, sufficiant, nec aliorum, (ut equi- dem arbitror) testimoniorum auctoritatem requiritis, ut tandem aliquando perspiciatis, qualis quantusque "Vir fuerit cuiLiELMUS JONESIUS, cuin suavissimis de Peési Asiatica commentariis, aliisque operibus editis insignis, et magnorum in republica literaria virorum amicitia cumulatus, aetatis vix anaum quintum et vigesimum corapleverat. At quo major ista Viri indoles fuit pluribusque virtutibus ornatior, eo impensius dolemus, hanc juvenilis ingenit aciem , qua nihil umquam melius intimos disciplinarum recessus per- vestigare et perlustrare potuisset, et fortunae iniquitate, et vero etiam ambi- tionis quadam temeritate, ab illarum jucundissima. consideratione rerum per multorum annorum spatium abductum fuisse et avocatum, Nam primum magnanimum juvenem, et ne in tanta rei familiaris. mediocritate optimae ma- tri molestiam faceret, metuen:em, pietatis quidam sensus commovit ,, ut anno jam aetatis decimo nono non amplius in Academiae Oxoniensis otio sibi commorandum , sed ad educandum Comitis se Exc xn 1 filium, quod. munus ipsi eblatum fuerat, in nobilissimam istam domum sibi transeundum esse decer- zeret, Quae res tamen haud scio an numquam a Musarum consortio aver- lisset Z0NESIUM, nec consuetam adeo studiorum viam atque rationem com- znutavisset, nisi aliae insuper caussae et graviores accessissent, quas ipsa edu. eatio, et procreaverat eadem , et aluerat. Quippe a prima inde juventute et Romanorum. assidue scripta legerat et Graecorum, praecipuosque veterum, Ciceronem imprimis, sibi tamquam bene vivendi 'auctores et exempla perpe- tuo amle oculos posuerat. Hos cum non semper in umbra latuisse ,. nec libris. ine O R A,.T.I O. 13 impalluisse, sed acri studio ad certamen paratos, in vi'ae publicae solem et pulverem prodiisse animadverteret, eandem sibi quoque rationem tenendam esse arbitrabatur. Hune praeterea vitae cursum monstrabat et commendabat ipsa illa aetas, civilibus jam turbis commotior, mox in flammam et incendium erupturis, Vocabat eodem animi ingeniique magnitudo. Ergo sepositis ne- glectisque literis, quas non adeo juventutis oblectamentum , quam senectu- tis ad otium rediturae refugium solatiumque esse cupiebat, totum ad jus ci- vile el in mediam aciem certamenque fori se transtulit. Quam vivendi ra- tionem non eo tamen consilio ab eo fuisse susceptam, ut lucri quaerendi gratia in solis privatorum controversiis contabesceret, ex universa nostra dis: putatione jam animo praecipitis, A. A. H. H. Altiora et majora spectabat illa mens, patriae suae non minus, quam omnis humanitads amantissima, et hoec solum in votis habebat, ut in caussarum forensium velitationibus elo- quentiae tirocinium poneret, quo deinceps, sic olim ferente fortuna, in se- natu concilioque publico ad gentis Britannicae jura legesque tuendas, ad majestatem populi ornandam et amplificandam , paratior accederet. Sed longe aliter visum fuit Providentiae rerum humanarum omnium moderatrici, quae tantum aberat, ut illud immortale aevi sui ornamentum in perpetuum 'ab elegantioribus studiis avocari sineret; ut potius, quod consilium zoxErsiUus in literarum. detrimentum susceperat, ipsa in earum decus et gloriam verte- ret. Nempe octo jam annos continuos exegerat in caussarum patronaiu, ei jurisconsulti consummatissimi famam sibi merito comparaverat: cum propter maximam, quam omnes in eo admirabantur, rerum forensium peritiam, et integritatem animi singularem , diguus existimatus est, qui judicis in primaria curia Bengalensi munere, et equitis dignitate, ornatus, in Indiam Orientalem mitteretur, Erat tum temporis adhuc in ipso flore aetatis, annum agens sep* timum et tricesimum , et inexplicabili, tam ignotas illas peregrinasque Índo- rum literas explorandi, quam justitiae tuendae et vindicandae ardore flagrabat ; ita ut nihil, vel ad provincialium sub Anglorum Imperio viventium emolus* mentum, vel ad fines diseiplinarum promovendos, illa missione Jonesiana ex- cogitari potuisse videatur opportunius, Quodsi vel nullum" alium fructum haec ad Indos profectio tulisset , praeter Academiae literariae Calcuttensis insti- Sutionem , ista sola res ad viri nomen posteritatr commendandum satis su- perque valuisset, Etenim illa societas, quae et tum et postea res Asiaticas in: E 3 clae 14 H. 'ÁA. HAWMARKER clarissima luce collocavit , scriptorumque dignitate non minus quam numero nobilitata est, xow zsruM primum parentem , fautorem, praesidemque habuis. se gloriatur. Cujus rei, deinceps complurium virorum, in literis et civitate principum, concursu ad felicissimum eventum perductae, ipse conditor pris mam cogitationem consiliumque mente conceperat, cum per Oceanum in In- diam Orientalem tendens, quadam vespera ex observationibus nauticis intel- lexerat, navem Persicum litus a sinistra radere, ex adverso jacere Indiam, Zephyro, qui ab Arabiae latere insurrexerat, puppim leniter propelli; quae res et gravitate sua et novitale mentem viri magnopere perculit atque com- movit: nec sane aliter fieri potuit, quin ubi amplissimis nobilissimisque Asiae regionibus se undique fere cinctum animadverteret, summa cum voluptate in eorum maxime memoriam excurreret, quae ab antiquissimis inde temporibus istis in locis gesta, scripta et inventa fuissent, Nec tamen doloris quidam sensus aberat, quo praestantissima quaeque ingenia propter ignorantiae con. scientiam torqueri solent et excruciari. Nam immensam vastissimamqne syl. vam, non tam earum rerum , quas scirent, quam quas ignorarent , sibi reliquis- que literarum Orientalium cultoribus oblatam esse videbat; quam non unius, sed multorum, non separatis, sed consociatis viribus explorari et investigari posse arbitrabatur, Hac igitur in contemplatione totus erat defixus et occu- patus , cum in Indicum litus escenderet, nec amplius quadrimestre spatium ef. fluxerat, cum inclyta illa societas Calcuttensis sub illius auspiciis laetissime effloruit, Quodsi deinceps Britannica natio quasi agmine facto in literas Orientales, Indicas maxime et Persicas, incubuit; si totius Asiae historiam, mo- res, linguas, religiones legesque, ab eo inde tempore, clarius et distinctius in- ielligere coepimus; si ipsa rerum regionibus istis propriarum, si ipsa soli ratio, commercia, opes et artificia gentium Asiaticarum diligentius explorata et investigata fuerunt; illius rei laus ab istis initiis exortae, magna ex parte ad cu1LIELMUM joNEsIUM referenda est, Neque enim Academiae illius a se conditae , praesidisque perpetui titulo et honore contentus fuit, sed hoc munus minime cüm dignitate se posse tueri existimavit, nisi ut loco, ita industria, reliquos omnes antecelleret, et quid agendum , quid vitandum, quae studio- rum ratio tenenda foret, gravissima exempli sui auctoritate sociis suis inde. sinenter ostenderet, Quae cum ita sint, jam id quod res est a vobis ex- spectari sentio A. A. Quid enim? dubitetne aliquis vestrum amplius, (licet nul- la O RAT IO 14 la vitae Jéresianae | pars nobilioribus ingenii exercitiis ópevib.sque vacave* rit immortalibus) dubitetne , inquam, tamen aliquis eum reliquo vitae tempore sibimetipsi semper similem et parem, hoc autem toto decennio, quod ad ex» tremum vitae diem apud Indos Orientales exegit row Es105, se ipso superio- rem fuisse, Hine, quamvis quotidianis muneris illius judicialis officiis perpe- tuo esset districtus et occupatus, nihilominus horis ' subsecivis otioque bre. vissimo feriarum sic usus est, ut ne minimam quidem particulam temporis sine studiorum emolumento effluere sineret, Cujus diligentiae documentum a summae auctoritatis. testibus memoratur ejusmodi, quod omnem paene fi. dem superet: nempe intra paucissimarum hebdomadum spatium, dum fo- rensibus negotiis vacuus in secessu rurali versabatür, et in multis variisque studiis operam ponebat, semel iterumque ab eo perlectum fuisse carmen Fere doüsii, Persicorum Poétarum Principis, quod centum et viginti millibus ver- suum absolvitur. Praecipuo autem in linguas Indicas ardore ferebatur, e qui- bus Sanscriticam, copiosissimam eandem atque difficillimam , primus Euro- paeorum post Wilkensium , in ipsa harum literarum infantia ita didicit, ut hodieque in summa rerum Indicarum luce, paucos sibi pares, nullos supe: riores habeat, Quod alii semper difficillimum existimarunt, Brachmanas sibi conciliare , suarum doctrinarum tenaces , Europaeorum vero contemtores acer. rimos, in eorum ventitare disciplinam , his magistris sacram linguam, idoneis tum adhuc Grammaticis Lexicisque destitutam, addiscere, horum libros, num- quam alias cum exteris eommunicatos , sibi acquirere; haec omnia ipsi pae- ne lusus jocusque fuerunt. Insignia vero variique generis commoda et bene- ficia , quae ex illo studio in omnes propemodum disciplinas redundarunt , si quis enumerare cupiat, ubi tandem dicendi finem reperiat? Neque enim quidquam fuit earum rerum, quae in India sciri aut investigari possunt, quod intactum illibatumque relinqueret , nec librum umquam nactus est an. tiquum et memorabilem , quin ex Sanscritica lingua in Anglicam verteret. Teruntur adhuc quotidie studiosissimorum hominum manibus et ingenti cum fructu et utilitate inter Scripta Viri leguntur Indicarum legum digesta, ve- iustisssmum — prudentiae humanae documentum, fabulae morales nativam vire tutis. pulcritudinem spirantes, de mystica Theologorum doctrina ex Brachma- norum libris depromta, item de Indorum Chronologia, Astronomia, Medicina etiam et Botanica dissertationes utilissimae, et quod merito reliquis omnibus cens 16 H. YA.| I AAM'"UA EYE R censetur esse praestantius, suavissimum illud drama Sacontalae, cujus Angli- ce redditi incomperabilem plane pulcritudinem lectores facile percipient, ego verbis exprimere nequeo. Nec profecto istorum librorum , quorum titulos at- Ugi, ambitu quantumvis maximo, labores literarii, quos in India 308EsrUs perfecit et exantlavit, omnes continentur, Sed quid ego plura memorem? Quin potius verendum mihi fuisset ne vestris auribus molestiam creasset is- 1à jam superius a me instituta librorum enumeratio, nisi haec ipsa titulo» rum series ad magni ingenii varietatem declarandam et admirationem tanti Viri vobis injiciendam pertineret. Admirationem dico .. .. dolorem potius de fati necessitate conquerentibus, quae tales viros diu superesse non. pati. tur! Nam haud ita multo post, in medio laborum suorum cursu, coeli Indi- ci malignitate, lethalique morbo victus , occubuit yox EsrUs, anno aetatis quae. dragesimo septimo, inexplebile desiderium aequalibus relinquens, posterisque nominis sui memoriam, quae vivit aelernumque vivet scriptis propagata inre mortalibus , et quod maximum censeri debet, vivet numquam interituri exem» pli praestantia. Quid enim? Num quidquam reperiri poterit ad commen- dandam magni alicujus viri famam aptius, quam ut omnes , mortui, tamquam vivi, gravissimam auctoritatem sequantur? Hoc autem z0xzsro obtigisse quis neget, qui florentissimam celeberrimamque contempletur Societatem Calcut. teasem , cui, tanquam filiae, et nominis sui hereditatem reliquit, et voluntatis suae exsequendae curam tradidit? Quis, inquam, neget, qui literarum Orien« talium conditionem , praesertim à sowzsir inde temporibus, in melius mu- tatam fuisse intelligat, pluresque deinceps exstitisse, qui haec studia reliquis omnibus praeferrent, hanc certissimam ad laudem et gloriam sibi viam fore arbitrarentur? — Quodsi vel in tanta facultatis. meae mediocritate illud me. morare fas sit, quod sentio, equidem hoc sine ulla dubitatione Vobis testor et affirmo, Curatores Amplissimi! hanc tanti viri auctoritatem, haud exiguam r vim in mea quoque studia exereuisse, banc me perpetuo excitare et commo- vere ad bene merendum de literis Orientalibus, nec ullum fere praeterire vitae diem, quin mihi Deus aliquis et vigilanti et somnianti occinere videatur Statianum illud: Tu longe sequere et vestigua semper adora. Quam vocem quasi divinitus emissam, hoe toto quinquennio, quod in Ve- Sira Academia jam exegi, effectu non omnino caruisse, Vosmetipsi agnovistis Viri O R'"A:T € 0, | 13 Viri. Generosissimi! Vestrumque honorificentissimum de mea diligentia judi- cium hodierni satis superque declarat diei solennitas, Jam quid in literarum Orientalium emolumentum Vestris auspiciis a me effectum sit aut institutum ; id omne si pro concione accuratius persequi vellem , superbiam. quodammo- do saperet mea. oratio: et vaniloquentiam , quae vitia semper a' meis moribus alienissima. fuerunt, Quapropter de praeteritis quidem laboribus nihil am- plius addendum censeo, de futuris autem sic statuite, me tanto majori cum industria laudatissimo Vestro literas Orientales juvandi , augendi, ornandi de- Siderio esse satisfacturum ; quanto melius de rebus studiisque meis hoc tem. pore meruistis; quanto optatius mihi accidit novum illud honoris et digni. tatis incrementum , quod. et. Regis Augustissimi in bonas literas liberalitati acceptum refero, et Vestrae apud Optimum Principem conimendationi. Quae cum ita sint, pergite Viri Generosissimi, Vestra me prosequi benevolentia, doctripamque Orientalem dignam existimate, quae Vestrum experiatur patro* cinium. Neque enim post renatas seculo decimo quinto literas ulla unquam aelas exstitit, quae aut a literarum Orientalium cultoribus majorem studii peiseverantiam , aut a Viris in civitate principibus tantam munificentiam postu» laret. Ergo si neutri officium suum deserant, quod' avertat Deus O. M! hoc Vobis ausim certissime polliceri, Academiae Lugduno-Batavae suos haud um. quam defuturos esse doctores, qui Batavis , quondam E nPrurO suo, Arabici studii conditore , scHurTENSIO QUr Hebraicae linguae vindice et statore, su» perbientibus , avitum literarum Orientalium principatum in perpetuumi restituant, In hoc autem Academiae tuendae et ornandae, gloriaeque majorum revocan- dae studio, Vobiscum mihi honoris certamen füturüm est , Professores celeberri- mi! Vobiscum etiam Lectores doctissimi ! qui omnes pari conatu eodem con: tenditis. At honesta illa contentio profecto non animorum pugna est, sed in- geniorum; nec discordia atque dissidiis, sed summo consilioru:z consensu ct conspiratione fovetur. Ergo nihil antiquius unquam sum habiturus, quam ut Vestris, si Opus sit, non minus quam meis commódis studiisque inser» viam, nec quidquam jucundius mihi futurum est, quam ut vobis omnibus quam maxime commendatus sim et acceptus, sed tibi imprimis, krew PEnE, Vir Clarissime! qui tantis beneficiis me tibi obstrinxisti, ut te Deum fortuna- rum mearum appellare non dubitem, Vos autem dum vivos et praesentes intueor, Collegae honoratissimi! fieri aliter non potest, quin redeam in me- C imno- 18 H A. HANMEXEXEB OORATIO moriam illius temporis, quo primum novus in hanc Academiam advena ad Vos ex hoc ipso suggestu verba facerem. Quae praeteritarum rerum recor- datio adeo luctuosa est et plena moeroris, ut omnem paene hujus diei laeti- tiam mihi funditus ex animo eradicet et evellat. Eheu! quantas fortunae vicissitudines hoc quinquennio experti sumus! quantum et nostri Ordinis et studiosae .juventutis dolorem sensimus! Quot bonarum doctrinarum antisti- ies vidimus fato occumbentes! ut ipsa lumina huic Academiae erepta esse dicerem, nisi tot tantique nobis superessent antiquae gloriae vindices; nisi vos novos et optatos jam collegas haberemus, w1ru wENnuist et PEgnrkAa i! nisi te denique nacti essemus optimae spei doctorem, U YLENBROEKI ca. rissime! de cujus insigni honore ita laetor, ut de meo non magis. Gratulor tibi, Vir Doctissime! novum munus, gratulor felicissimam studiorum conditio- nem! Nam est profecto aliquid , in ipso flore aetatis, in primaria Musarum sede cum dignitate collocari. Est aliquid, in eo disciplinarum genere sine ulla intermissione versari posse, quod cultoribus suis gnaximam famae ce» lebritatem conciliet, Quodsi Vos, studiosae juventutis lumina et ornamenta, aut de literarum Orientalium utilitate dubitatis , aut. earum difficultatem extimescitis , hunc, quem extremo loco nominavi, respicite et considerate, Hic enim , qui ante quadriennium , primis linguae Arabicae imbutus elementis, in meam discipli- nam venit, tantillo temporis spatio istam doctrinae copiam sibi comparare non potuisset, si tantis nostrae literae essent obsessae molestiis: nec is qui Mathematicarum scientiarum severitatem summo amore complectitur, in li- bris Arabicis excerpendis, haud exiguam otii partem consumeret, nisi com- pertum haberet, magnum ex isto studio emolumentum in omnem humanita- iem es:e redundaturum. Sed quid ego longo argumentorum apparatu vestram amplius diligentiam excitem et perseverantiam ? Generosissimi Juvenes! Nam in ornatissima ista adolescentium corona complures video et agnosco, qui ipso ore et vultu animi alacritatem ostendunt, qui et diu et saepe suam mihi industriam ingeniumque probarunt, qui denique sie existimant, doctrinam, quae ex^ perennibus ei oopiosissimis literarum. Orientalium fontibus hauria- tür, magno per universae vitae cursum subsidio sibi fore et ornamento, Dioils Xl. BOUDEWINI DONKER CURTIUS vw. ». riu, DORDRACOLBATAVI, JURIS UTRIUSQUE IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA : STUDIOSI, COMMENTATIO AD QUAESTIONEM PHYSICAM A NOBILISSIMO DISCIPLI- NARUM MATHEMATICARUM AC PHYSICARUM ORDINE A. Mpcccxxi. PROPOSITAM: Quibusnam effectibus 'lensio Electrica, quam vocant, (tension élec- -. trique) et Fluxus Electricus (courant électrique), conveniunt? — quibusnam differunt 2 — Concinne et simul accurate , quoad ejus fie- ri potest, ex recentzssimis Physicorum cum. Observationibus tum Ex- perimenázs, haec quaestio exponatur et illustretur. QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, D. viu. MENSIS FEBRUARII À. MBCCCXXILI. E 1 j FEUCTESG UJA4 "uis: A& iT € 1 k 1 | y AVAT, : . &n i LH 1A ; UE : i : s k MIXOPIEU - n s mtalor 1 - . E" b r r OTLTITATWSGNWMW C S CJ Loo o AL. As EXGRXEL LEM AT xS MEDI i 1 1 - n fti j UA m iov ! , r t TE A* errtrpü a P: d 4 MO x3 H JJ i lU E iX T ua | 23v "i jai. - P" yr E ; p 1 0t 143 T SIBATIBOSTOJA Adrzxocoda LA UG "^ 4 in nr - À ies & it . * * 2 " - Áo - ein n pi » * ! "TU 35:51 jd , d) T A e T an "PP iare sem Sas e Node DAN bn i, Sol SBOLBR Sz) sov Haee "f | "EN. Me ERE n"'t x9 « Van ix , ia &ciiumEuM Xe "rat qu Q1 np? h 4 comte a : 1 y 4 j ET vxcita on ST ; ebd Mr YrIAaT LM TEES: 4i Ur Ton »1 A205 X Nu i1 LKUD M ; uuTÉ- [P Pw a e. * x ; ad. COMMENTATIO QUAESTIONEM PHYSICAM. La ubooE uu. BLA T uL L Quaestiones, hoc anno ab Ampl. Ordine Disciplinarum Mathematicarum atque Phys Sicarum propositas, maxime mihi arridebat Quaestio Physica. Quamquam difficultates quis dem intelligebam ,. quibus illius tractatio obnoxia erat, illam tamen ita aggressus sum, ut potui; et sic nata est, Viri Clarissimi! scriptiuncula, quam nunc Vobis judicandam offero. Paullulum autem differam in iis, quorum hujus Commentationis intellectus 'explicatione. indiget. ' (Quaenam mihi mens Quaestionis videbatur sine dubio ante omnia est animadvertendum, Quaeritur differentia et convenientia effectuum zezozis Electrícae (tension Electrique ) et: fluaus .Electrici ( courant Electrique ) , et ut Quaestio exponatur et illustrezur ex recentissi- suis Physicis eum observationibus tum experimentis, Hisce ultimis verbis mihi visum est » expositionem requiri novae illius praeclarae atque ingeniosae Theoriae a Cel. Ampére cone ditae; inprimis quum intelligerem , me quidem effectus dare illos , quibus congrui quidam in tensione occurrunt , reliquos autem relinquere posse, sed tunc nullum fere ordinem - Bac in Commentatione fore. Hoc igitur duplici modo Quaestio poterat tractari: quia ?wero posterior priori inerat, hunc praetuli. Hinc mihi proposui effectus exponere fluxus Electrici, inter quos etiam illos retuli, qui - vulgo pilae Voltaicae effectus Chemici dicuntur, et a variis Physicis exeunte seculo: prae- eedenti et initio hujus fuerunt observati. Ut autem. , ommis", utait CZcero, » quae a ra- —,,tione suscipitur de aliqua re institutio , debeat a definitione proficisci , ut intelligatur 7» id, de quo disputetur" sic hanc sententiam huc quoque pertinere duxi, atque omnibus "quid per tensionem , quid per fluxum sit intelligendum, praemisi. Si igitur cositemus duo corpora, sive duo systemata corporsm, inter quae actio Elecs fro-motrix loc ;m habet, secundum prima hujus Physices partis principia, illam actionem. tantum intelligere possumus, tanquam Electricita'em positivam in hoc, negativam in illud As : COr- 4 DOUDEWINI DONKER CURTIUS w. n. FILII, corpus transferentem (1). Si enim primum corpus accipit Electricitatem positivam , se» quenti negativam communicabit, etita in ceteris, Electricitas vero positiva in primo core pore accumulatur , donec decompositio fluidi naturalis in corpore proximo est facta , et hoece Electricitate negativa ab una , positiva ab altera parte erit donatum. In hoc corpore etiam accumulatio locum habebit, donec in sequenti decompositio est face ta, et quaedam igitur tensio in illo aderit. Ita pergere possumus ad ultimum corpus systematis , quod ab exterioribus corporibus aé&re est separatum : in illo semper ten- sio adesse debet; quo major autem illa tensio hic fit, eo majores erunt tensiones in ceteris systematis corporibus. In toto igitur hoc systemate tensio utriusque Electricitatis locum habet in illa parte, versus quam utraque pellitur, et effectus observantur. Quan- do differentia tensionum attractioni mutuae Electricitatum tantam praebet vim, ut aequili- brium posset constituere eum actione Electro -motrice, ommia permanent m eodem statu, deperditionis per aérem ratione habita: nullum enim est corpus perfecte insulans. Quo major illa deperditio est eo majorem deminutionem tensiones patiuntur, qua attractio mu- tua minorem quoque vim habet ad illud aequilibrium constituendum. Actio vero Electro - motrix Electricitatem positivam iterum ad unam , negativam ad alteram partem transfert , et tensiones statim redeunt, icce status corporum Electromotricum et conducentium dis : citur zezsio Electrica. Si illud systema nunc in duas separatur partes, in utraque tensiones adhuc post illam separationem aderunt; idem quoque locum habebit, quando actio Electro - motrix cessat, et corpora tamen in contactu manent, quo vero casu requiritur, ut Elec- tricitas attritu aut pressione producatur (2). Ex his omnibus igitur patet Electricitatem sub tensionis forma agentem jam diu esse cognitam (3); producitur enim attritu, in ma- chinis Electricis ordinariis, atque calore, uti in lapide turmalino ac in omnibus corporibus non conducentibus, et contactu, in omnibus corporibus conducentibus et insulatis (4 ). Si vero duo systemata corporum, inter quae actio Electro- motrix locum habet, inter Se corporibus conducentibus communicant, quae nulla alia actione Electro - motrice gau- dent contraria priori atque ei aequali, quae aequilibrum cum illa actione constitueret, tene siones nullae fiunt, vel maxime minuuntur. Si enim aequilibrium non adest, differentia | tensionuim tantam vim attractioni mutuae Electricitatum non potuit tribuere, ut illud aequie- librium constitueretur: quae vis quum sit minima, tensio inde resultans quoque minima erit, Corpora levia etiam nonsensibile attrahuntur, Electro-metro ordinario actio Electrie cà non potest definiri: actio Electro-motrix tamen agit, nam aqua, acida, aliaeque sub- stan- (1) C£. Lites Dictionnaire de Physique in voce Electricitá Sect, II. cap. 3. (2) Cff. 4unales de Chimie et de Physique "Tom, XV. pag. 62. seq. (3) Hanc ob caussam, quum effectus tensionis Electricae enumerabo, nullam eorum addam explicationem :-satis enim cogniti suat, C4) Vid. 4f/gem. Konst- en Letter-bode, 1822, INo. 15, pag. 229. COMMENTATIO a5 QUAESTIONEM .PHYSICAM. 5 stantiae ejus ope decomponuntur, si etiam partem circuitus efficiunt; si autem circuitus rumpitur, tensiones iterum redeunt, et omnes illi effectus cessant, Haecce igitur for- ma, Sub qua Electricitas :sese manifestat , a priore maxime est diversa, ne dicam opposita, et status, in quo corpora tunc versantur , dicitur f/uxus, Electricus,. Quam- quam liiece status Electricitatis sit diversus a. priore, nihil tamen in corporum dispositione est mutatum , actio Electro-motrix igitur sine ullo dubio agere pergit, et quum attractio mutua utriusque Electricitatis mensuran habeat differentiam tensionum , hacce cum dilfe- - rentia manifeste illa attractio nulla vel minima fiet, et aequilibrium cum actione Electro - motrice non amplius poterit constituere, Facile inde intelligitur ( et omnes, huic assentiun- tur) illam actionem etiam pergere utramque Electricitatem in duos sensus producere, ita ut inde duplex fluxus oriatur, alter positivus, alter negàtivus , in directionibus sibi oppo» sitis prodeuntes , indea punctis, in quibus actio Electro-motrix oritur, usque ad circuitus partem hisce punctis oppositam, in qua conveniunt. Satis etiam intelligitur, fluxus illos non statim vi uniformi prodire; sed:quadam vi acceleratrice gaudere, donec inertia fluido- rum et resistentia conductorum cum illa vi aequilibrium constituant: deinde indefinite pro- dire pergunt velocitate constanti, si vis Electro-motrix eandem servat intensitatem; fluxus autem cessat, quum circuitus interrumpitur ( 5). ^: Mirüti videri posset, me hisce in definitionibus , ut et in omnibus reliquis, denominatio» nibus Electricitatis posizivae ac megativae uti, quum me deditum esse theoriae Ill. CouJoz- bii fateor, duo électrica fluida admittentis , alterum yiezeuz , alterum resízosum , quae in corporum statu naturali sese invicem destruunt: sed illa vocabula. mihi non cum rei natura convenire videbantur; quum enim cujuscunque rei nomen illi congruum esse debeat, vo- cabula Electricitatis pos/vae et zegativae praetuli , et hoc quidem ob sequentes rationes : 19. Quoniam in omni analysi Mathematica, illae voces. 2os//iyg et negativa duas desig" nant quantitates, quae proprietatibus gaudent, quod si sint aequales, sese invicem de» lent, et quod si sint inaequales, dant quantitatem earum differentiae aequalem, et signo maximae quantitatis affectam: quae omnia etiam in Electricitate locum habent. Quoniam denominationes Electricitatis vyZ;rege et zé$imosze nullo modo exprimunt proprietatem duorum fluidorum Electricorum , quod scilicet aequaliter in corporibus distri- buta, sese invicem destruunts et quoniam significant, vitrum semper Electricitate positiva do- (5) Cf& Aanales etc. "Tom, XV. pag. 63 et seq. 3. Zf/z. Koust- em Letter -Lbede, |. c. praeter hanc distinctionem inter effectus Electricos , quod vel ad tensionem vel ad fluxum pertinent, aliam Cel, Ampére instituit illorum phaenomenorum divisionem : alia enim ad E/eczro-szazicam i. e. ad Electricitatem proprie sic dictam, in qua semper fluida inter se in aequilibrio sunt, aut illud azequilibrium est rnptum; alia ad Z/eczro - Zynamicam retulit; per hanc vocem fluxum significans , quoniam in eo üluidum Electricum semper in motu consideratur, Cf. 4na/es ez. Tom, XX, Pag. 60. A 3 6 BDOUDEWINI DONKER CURTIUS w. 5; FILIL,. donari, resinum negativa, quibuscunque corporibus atterantur , quod experientiae contraw aium est (6 ). Quum vero nomina nihil ad rem ipsam facisnt, illae quoque denominationes pro lubitu. sumi possunt, modo dicatur, illa fluida iisdem proprietatibus inter se gaudere ac quantitas» tes positivae et negativae in Mathesi, Vocabula posiziva et negativa mihi tantum magis phe« nomenis congrua, et hanc ob caussam praeferenda esse visa sunt, In praecedentibus quaedam jam de ordine hac in Commentatione observato annotavi : non iamen supervacuum fore intellexi , illum hic totum dare, Hanc scriptionem in quinque dividi capita, quorum Primum Caput agit de apparatu Electro-motrice in genere, ejusque effectibus Chemicis y et continet quinque $. $. quarum 1? agit de inventione Electricitatis Galvanicae et pilae Voltzicae, «: continet descriptionem diversorum apparatuum Electro-motricume 3? diversos horum apparatuum agendi modos. 4^ decompositionem aquae, et 5* reliquos effectus Chemicos. ; Secundum Caput agit de actione mutua duorum fluxuum Electricorum , et subdiyitur, im septem $. $. quarum in 3* agitur de experimentis, quibus lex generalis actionis mutuae duorum fluxuum Elec« tricorum nititur. ) s? de legibus attractionum et repulsionum duorum fluxuum Electricorum in quacuns que positione. 9^ de conductoris sinuosi actione in conductorem rectilineum. 4* de compositione et decompositione portionum infinite parvarum fluxus Electrici, 5^ de expressione analytica actionis mutuae duarum portionum infinite parvarum. flu» xus. Electrici. 6* de actione directrice alius fluxus in alium et 7* de motu conductoris mobilis in motum deducti actione conductoris fixi. Tertium Caput continct expositionem actionis telluris in conductorem mobilem. Quartum Caput comprehendit expositionem actionis mutuae fluxus ep et Magnetis, atque in sex dividitur $. $. quarum 1* agit de experimentis Cl. Oersted, eorumque explicatione. 9* de attractionibus et repulsionibus inter fluxum. Electricum et Magnetem. 3! de (6) Vid, Exposé des nouvelles déceuvertes sur. P Electricité et le Magnuétzistme auctoribus Cll, Dae binet et Ampére , pag. I seqq., quo loco plures aliae dautur rationes, COMMENTATIO áp QUAESTIONEM PHYSICAM, ri $* de motu Magnetis a conductore in motum deducti, et vicissim. 4* de effectibus Magneticis , qui ope fluxus Electrici imitari possunt. 5* de Magnetisatione chalybis aliusve metalli ope fluxus Electrici. et 6* de quibusdam effectibus Magneticis ex theoria Amperiana explicatis, Denique Quintum Caput continet effectus tensionis Electricae , corumque comparationem cum simi ' jibüs e fluxu. Habetis, Viri Clarissimi! ea, quae praemonenda putavi; hoc: meum opusculum Vobis judicandum trado, indulgentiam vestram atque benevolentiam invocans, ut plurimis in ille inveniendis vitiis condonari velitis. Huic Introductioni finem imponere liceat verbis egregiis Ciceronis Opinionum tommenta delet dies , naturae judicia confirmat. "7 de Nat, Deor. IH , 2, C A« EH DOUDEWINI DONKER'QURJT l'US/ $5, F1LTI, C A PU T»P.R I M-U.M. DE APPARATU ELECTRO-MOTRICE IN GENERE , ET DE EJUS EIFECTIBUS, CHEMICIS, 41 d - $3. De inyentione. Electricitatie, Galyánicaes Gus, quum exploraret excitabilitatem organorum musculariuim pér Erectticitátém y forte inveniebat phaenomenon nondum cognitum ; ranae cute privatae, et. hs columna dor» sali uncum cupreum habentes, quum ad ferreum quoddam fülerum essent Süspensae , ner- vorum contractione afficiebantur eodem momento, quo. etiam pedibus illud tulcrum tange* bant. Professor Boloniensis haec phaenomena Electricitai cuidam animali tribuebat, il lam enim contractionem etiam ope excitatoris, ex uno metallo constantis , excitaverat; ra- rius tamen hoc in casu contractio observabatur, multo major vero erat, quando excitator ex duobus metallis diversis erat confectus. Vix in Italiam baec inventio pervenerat, quin Volta theoriam longe diversam ab illa Professoris Galvani, conderet; illam vim excitandi ipsis metallis tribuendo 5 observaverat enim, siduo metalla diversa in contactum venerant, Electricitatem, qua erant donata, mae ximam esse, si ejus quantitas ope condensatoris definiebatur ( 1). Omnem igitur illam actionem in corpus animale non ipsi corpori, sed laminis metallicis tribuebat, $. 2. De diversis apparatus. Électro-tnotricis speciebus. Hisce statutis , apparatum quendam Volta: excogitavit , constantem ex laminis, sive dis- eis metallorum diversorum. Metalla ad hunc apparatum constituendum aptissima , invenit esse cuprum vel argentum et zincum. Primi apparatus ab eo: confecti, constabant ex certo numero talium discorum metallorum, qui bini sibi invicem imponebantur, suprz quosque duos discos laminá aliqua corea posita, quae aqua acidulata permeata erat. Sic sese habet apparatus, maximis inventionibus, unquam in Physica factis, adnumerandus , et ab auctore 27e F'o/taice dictus. Vix cognita erat, quin plurimi in Europa Physici ex» berimenta sua cum ea instituere coeperint, et invenerint pilae energiam eo majorem esse, &uo major est numerus discorum sibi invicem superimpositorum. Magnus autem erat defectus in illa apparatus Electro-motricis constructione. Si enimr pila magnae energiae conficienda erat, pondere discorum metallicorum , aqua acidulata ex diss (r1) Conf. Bio Traizé de Physique, Tom. II. lib, 3. cap. r4. Usus sum editione in quatuor voluminibus in 8vo Par. 1816. Vid. Libes Dictionnaire de Physique, in. voce EJectricité Galvagigues ^ COMMENTAT|IO 4» QUAESTIONEM PHYSICAM. [] discis coreis deprimebatur, et tali modo actio pilae maxime minuebatur, Hic defectus ta- men deinde fuit sublatus, Nam simili modo , quo disci sibi invicem superimponebantur , laminae metallorum juxta se in alveo quodam disponebantur. Laminae illae diversi metal- li binae ferrumine sive plumbatura jungebantur, et ad certas in alveo ponebanrur distan. Alas, in quibus intervallis infundebatur aqua, cum g5 Acidi nitrici et 75 Acidi sulphu- rici mixta. Talis apparatus vulgo a/veus dicitur , Gallice Jnszrument à auges, Delgice Trogtoestel (2)- ; Amplissimus Offerhaus quoque operam dedit ad pilam Voltaicam emendandam; appa- "ratum confecit constantem ex duabus laminis, quarum altera est cuprea , altera zincea, quae longitudinem habent sedecim , latitudinem trium vel plurium pedum. Inter illas pan- ;mum lintei ejusdem dimensionis posuit; tres hae laminae circum cylindrum ligneum vol- vuntur, et in dolio aqua acidulata impleto imponuntur (3). In omnibus hisce apparati- bus communicatio constituitur ope filorum conductorum , ex orichalco constantium. Multi adhuc sunt apparatus simpliores, qui fluxum dant mobilem. nter hos est re- -ferendus apparatus Cl. de 1a Rive. Constat ex filo cupreo, et ex filo zinceo, quae ad certam altitudinem conjunguntur, et fere circulum constituunt; extremitates eorum tran. .seunt per obturamentum subureum, cujus ope aquae acidulatae, in vase quodam conten- tae, innacat (4 ). Doct. Dabinet apparatum paullum ab hoc diversum confecit ( 5 ). De.diversis horum appáratuum constructionibus videantur Diot, op. Z. tome. II. lib, 3. cap. I4; et Libes, op. J. in vocibus Couronne Z Tasses et Pile Electrique. Aliam horum apparatuum speciem invenit Doct. Ritter, quibus nomen dedit 9//arum se- eutidariarum , Gallice siles sácondaires , quae Electricitatem non in se ipsae continent , ve- rum illa ab alia pila accipiunt. Constantex discis unius metalli et chartae, sive alius ma teriae non conducentis, aqua permeatae, ita ut si talis pila Electricitate sit donata, tan- tum post certum temporis spatium illam amittit: quum autem sit onerata, eadem praebet phaenomena, ac pila ordinaria ( 6). $. 3. De modis agendi apparatus. Electro-motoris. Videamus nunc quo modo in hisce apparatibus fluxus Electricus constituitur, Sit (ig. 1.) H alveus ( Zpareil é auges ), in quo inveniuntur octo intervalla, aqua acidu- lata impleta. Sit polus cupreus in lamina C et polus zinceus in lamina Z5 si illi poli con- jungantur filo conductore Z E F C, circuitus, et hinc etiam fluxus erit constitutus ; flue- xus (2) Vid. Bici, cp. |. Tom. M. lib. 2. cap. 15. pag. 492. 4fnnales etc. Tom. XIV. pag. 419» (32) C£. Ais. Konst- en Letter-bode. 1821. No. 22. Annales etc, Tom, 18. pag. 315. seq. (4) Cf. Exposé etc. S. 67. (5) Vid. Exposé etc. S. 53. (6) Vid. Bio, op. |. Tom. lI. lib. 3. cap. 19. Lies in voce pile sécendaire. b 1o DOUDEWINI DONKER CURTIUS w. x. rILII, xus enim transit a lamina cuprea in laminam ei junctam zinceam, transfertur per aquam acidulatam ad sequentem laminam cupream etc. , donec ad laminam Z pervenit: hic filum conductorem percurrere incipit, in quo profluit in sensu ZEFC. Directio igitur totius fluxus erit in sensu CDDZEF 5 et pars CBDZ sensu prodit contrario directioni pa- rtis ZEFC in conductore. Extremitas C apparatus zega/ya dicitur , Z autem posi- ziva. Fluxus igitur profluens in directione ZEF'C erit 205/z/yus : filum enim conducens positivam Electricitatem accepit a lamina zincea Z ; hinc fluxus contrario sensu prodiens erit zegazivus. Duo illi fluxus semper constituuntur, quando communicatio adest; quum autem de fluxu sermo erit, hoc semper de fluxu positivo est intelligendum : negativus enim contraria directione prodit ( 7 )- Hisce praemissis facile etiam actio pilarum secundariarum intelligi potest. Nititur illa explicatio experimento, a Cl. Ermann, Derolinensi, instituto, quod sic sese habet. Si insuletur pila Voltaica, cujus polus superior sit positivus , et discus illius poli igi- tur zinceus , et cujus polus inferior sit negativus et discus cupreus: si communicatio inter illos polos constituatur ope materiae non conducentis, aqua pura permeatae, veluti char- tae, quaeque dimidia pars hujus conductoris donata erit Electricitate poli, cui proxima est, ita ut in casu proposito pars superior conductoris habeat Electricitatem positivam , pars autem inferior Electricitatem negativam. Si ope corporis insulantis ille conductor tollatur, non statim aequilibrium constitutum erit inter ejus extremitates , quarum etiam post certum temporis spatium altera manebit Electricitate positiva, altera negativa donata. Doct. Ritter loco talis conductoris pilam confecit, ex laminis chartae et cupri con- stantem , ita inter se dispositis , ut disci superiores et inferiores sint cupri, intermedii ve- ro chartae, Poli apparatus Electro-motoris cum discis cupreis communicabunt, et illo- rum ope discos chartae Electricitate donabunt, quae in hisce adhuc per certum temporis spatium residebit : si enim ejus energia non est fortis, quadam difficultate ab una superficie in alteram transit; quum autem in illa pila sit introducta, ipsa illa difficultate cogetur in ilis corporibus non conducentibus per quoddam tempus remanere, et pila Ritteri tunc di« citur onerata , atque inservit ad augendam actionem pilae, cum qua communicat ( 8 ). Haec sufficiant de constructione et modis agendi apparatuum Electro-motorum: videamus nunc de praecipuis eorum effectibus Chemicis. $» 4- De decompositione aquae, acidorum et corporum Salinorut. Primus apparatus Electro-motoris effectus Chemicus est decompositio «quae, Si enim in aqua U2) Cff. Exposé etc. S. 1. Zfunales etc. Tom. 15. pag. 64. Ceterum de Theoria apparatus Electro-motoris. vidd. Zjoz. Tom. I[. lib. 3. cap. 15 et 175 Lijes in voce ZZectricité Galyaniques (8) Cf. Bio, Tom. Il. lib. 3. cap. Ig. et Lizes in voce pi/e secondaire. 'COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM PHYSICAM. II aqua duo immergantur fila platinae , cum polis apparatus juncta, Cell. Nicholson et Cir. lisle observarunt gaz oxygenium in filo, quod cum polo positivo apparatus communicat , et gaz hydrogenium in filo eum altero polo juncto deponi. Si loco platinae fila sint cu- prea, argentea altusve metalli, quod facile oxydatur , oxygenium non in filo sub formam gaz observatur, sed cum illo filo sese jungit illudque oxydat (9). Non tamen demonstratum erat, tot gaz quantitates dissolvi, quot ordinario in aqua in- veniuntur, CIll. Gay-Lussac et Thenard sua hac de re experimenta instituerunt, atque invenerunt utriusque gaz quantitates , quae revera aquam constituunt. Nullum igitur du- bium remanebat, quin ipsa aqua apparatu EÉlectro«motore decomponeretur; sed nondum cognitum erat, quomodo illa decompositio fiebat; plures hac de materia a Physicis sen- tentiae edebantur: una tantum est, quae cum experimentis convenire videtur, et nunc est referenda. Quum ambae Electricitates oppositae agamt in aquae particulas , hae disponuntur tan- quam totidem condensatores, quique polum habent positivum atque negativum , ita ut quisque polus positivus tangat polum negativum sequentis particulae, et ut ope fili polus positivus vel negativus apparatus communicet cum polo negativo vel positivo alieujus par- ticulae. Si supponamus oxygenium aquae gaudere Electricitate negativa , hydrogenium Electricitate positiva; et si vis attractiva apparatus satis fortis sit, ut decompositio primae aquae particulae fiat, totum particularum systema decomponetur. Si enim oxygenium il- lius particulae fiat liberum , gaz evadet , vel cum filo sese junget, illudque oxydabit. Hy- drogenium quoque liberum fiet, et attrahetur ab oxysenio sequentis particulae, quoniam oxygenium Electricitate opposita est donatum. Hanc igitur particulam decomponet, et novam aquae particulam constituet. ali modo hydrogenium sequentis particulae etiam liberum fit, et hoc ita pergit usque ad filum negativa Electricitate donatum; quum bydro- genium hic non in novam aquae particulam agere potest, a filo attrahetur, et in illo sese deponet, vel cum illo sese junget ( ro ). Haec decompositio nullo modo tensionis actioni tribui potest; nam si filum aquae pue rae immergatur, decompositio est minima; aqua enim male Electricitatem conducit; quum ero acida aquae immisceantur, aqua melior evadit conductor, tensiones minuuntur, flu- xus augetur, et decompositio magis aperta atque breviori temporis spatio fit ( r1). Simili modo decomponuntur acida et corpora salina, de qua decompositione vidd. 4fzzz/es de Cüimie et de Physique, 'Tom, XVI. pag. 46. seqq. 8$. 5» (9) Cf. Pit, Tom. II. lib. 3. cap. 16 initio, (30) Cf. Bioz, tom. Il. lib. 3. cap. 16. pag. 508. (11) Cf. Biot, 4. c. pag. 5065 "anuales etc, tom. XV. pag. 65, pa Y BOUDEWINI DONKER CURTIUS w. x. riLit, $. 5. De ceteris apparatus, Eleetro-motoris. effectibus Chemicis, Quum circuitus constituatur filis metallicis tenuissimis, maxima vi haecce fila in puncto contactus sese attrahunt. Silla fila sint ferrea, ad certam distantiam scintillas edunt 2.et si ad horum filorum extremitates jungantur laminae aureae tenuissimae, hae laminae ab il- lis scintillis consumuntur. Gaz tonans, phosphorus et sulphur illis inflammantur ( ra ), Fluxu quoque Electrico fila conductores praecipue ad polos magno alliciuntur calore, its ut fila ferrea, argentea, platinae, aliusve metalli statim incandescant: et si fila ferrea sint tenuissima , illo calore consumuntur (13). Carbo etiam calore aflicitur, ut etin aére rarefacto, Il], Humphrey Davy hac de re experimentum instituit, Duas carbonis particue las conjunxit cum extremitatibus fili positivi et negativi; easque ad distantiam 45 vel 45 pol- licis disposuit. Primus fluxus effectus est, quod carbo incandescat; hoc quum apparuerit particulae carbonis gradatim a se invicem possunt separari, donec distantia sit quatuor pollieum; flamma autem a carbone edita non erit interrupta; ejus lumen est vivum, lar- gius in medio quam ad extremitates, formamque arcus habet. Quo magis aér sit rareface tus, eo melius experimentum procedit. Sub pressione $ pollicis, particulae carbonis jam incandescere coeperunt, ad distantiam i pollicis ; haec distantia deinceps augeri potest , donec septem pollicum eveniat: flamma non erit interrupta, eandem formam retinet, ac supra; color ejus est purpureus. Instituit haec experimenta Ill. Davy cum apparatu So- cietatis Regiae Londini, constante ex 2,000 laminarum paribus, superficiem quatuor pol. Jicum quadratorum habentium (14). Apparatus Electro-motor maximas etiam prodncit percussiones, easque fere intolerabi- les, si ejus energia sit magna. Sic batteria (uti vocant) talium apparatuum scholae po» lytechnicae Parisiis, constans ex 6co paribus laminarüm , quae singulae 81 centimetrorum quadratorum superficiem habent, producit tales percussiones. Cl. Gay-Lussac illis sese exposuit, et commotionem sensit per viginti quatuor horas ; maximo languore in brachiis afficiebatur. Si autem plures personae , mauibus inter se junctae ,. quasi catenam forment , cujus altera extremitas cum polo positivo, altera cum polo negativo apparatus communicet , percussio tantum personas ad illas extremitates positas afficit, atque maximum in brachia effectum habet, quae omnia facile explicantur ex dictis in explicatione actionis pilarum Ritteri (15). C As (12) Cf. Biot, 4 /. pag. 512. (13) |Cf. Hiot, £1. |. pag. 514. (14) Cf. 4nnales etc, tom, XV. pag. 101. seq.; ubi Cl. Arago novam dat hypothesin ad eue roram Borealem explicandam. Vid, etian Exposé ez. $. 55. (15) C£ Biot, |. 1. pag. 5133. COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM PHYSICAM, i9 CAPUT SECUNDIU M. DE ACTIONE MUTUA DUORUM VEL PLURIUM FLUXUUM ELECTRICORUM, $. 1. Experimenta, quibus dex generalis actionis mutuae duorum. Fluxuum. Elec- iricorum nititur. SN mutua duorum vel plurium fluxuum Electricorum consistit in attractionibus et repulsionibus, quas alter ab altero patitur. Ut vero lex generalis de hac actione consti- tuatur, duabus conductorum speciebus opus est; alter enim mobilis esse debet , alter fixus. Conductori mobili maxima mobilitas igitur est tribuenda ; modus suspensionis ergo talis conductoris primum erit considerandus. Modus suspensionis , uti datur in /zz, 2, magnam filo metallico mobilitatem cedit, Ad extremitates A et D filorum metallicorum CH et CH' duae sunt capsulae, mercurio im- pletae, cui immerguntur duae extremitates fili mobilis, ope duorum punctorum vertica- lium; illa fila transeunt per particulam ligni , eburis, altusve materiae insulantis ; capsulae Z et C cum positiva et negativa extremitate pilae communicant; fluxus igitur incipit in Z, percurrit flum ZH'A, pervenit in filum mobile, per quod transit versus punctum F, et redit versus GE in capsulam D, quae ope fili CHB cum extremitate negativa pilae communicat ( 1 ). In apparatu ( //z. 3) filum rectangulare secundum huncce modum est suspensum. Fluxus perveniens in Z percurrit conductorem mobilem in directione AEFIKGB , et redit ad cap- sulam C per filum CHB. , Obturamentum subureum D claudit foramen in tabula X con- .fectum , quae tabula est juncta jugumento URR^T , perpendiculariter basi UT insistenti, Conductor mobilis igitur supra puncta A et B fere circumferentiam circuli describere po- .test, C 2 »" Si nunc fluxus per filum PMZ , cum extremitate positiva pilae junctum , ad capsulam -Z perveniat, conductorem mobilem in sensu supra dato percurret, et.ad exiremitatem ne- .gativam pilae per filum N'VQLC redibit. In portione FÍ conductoris mobilis fluxus es descendens, et in porione VQ conductoris fixi eandem habet directionem: in hac au. tem positione portionem FI a conductore VO attrahi observatum fuit ( 5 ). Si quaedam in dispositione apparatus mutemus, effectus quoque mutatio observatur. Si (15 CK. Exposé etc. $. 3. (2) Cf. Exposé etc, 7. /. (3) Cf. Exposé ezc. S. 4. B3 14. DBOUDEWINI DONKER CUR TIUS w ». r1LIr, Si enim filum PMZ communicet cum capsula C , et filum N'VQLC cum capsula Z , fluxus directio in portione FI mutatur; fluxus igitur conductorem mobilem hoc in casu percurret in directione CHBGKIFE AZ , et ad extremitatem negativam pilae per filum ZLQVN" redibit. Fiuxus autem directio in portione VQ eadem manet, in portione FI vero fit adscendens , quum antea esset descendens; in duabus igitur illis portionibus fluxus contrariis directio- nibus profluit, quo cásu portio FI a conductore VQ separatur, atque repulsio igitur locum habet (4). Quum circuitus interrumpatur, omnes effectus cessant. Ex his ad legem generalem de actione mutua duorum fluxuum Electricorum facile nunc potest concludi, quae igitur in eo consistit, quod wo fluxus Electrici sese attrahant , 5i in eadem directione profluant , et sese repellant , sí contrarium locum habeat (5). Ccl. Ampére, qui primus hanc legem invenit, experimenta sua instituit ope apparatus (Jis. 4) Supra basin XY sunt quatuor fulera C, D, E, et F, quibus imponuntur fila verticalia metallica BC, AD, EH , et FG, quorum duo posteriora in punctis H et G horizontalia fiunt , ad extremitates [ et K duas capsulas mercurio impletas habentia. His- ce capsulis duo immerguntur puncta verticalia atque metallica cum cylindris T et U junc- ta, per quos tubus vitreus horizontalis transit ; ad puncta T et U illi tubo aliud filum 'TOPU conjungitur, formam rectanguli habens, Ad punctum L , medium tubi TU, alius cylindrus metallicus L adest, cui junctum est aequipondium MN, ut facilius conductor TOPU moveretur. Fila verticalia BC et AD inter se juncta sunt alio filo horizontali AB. Fulcera C et D moveri possunt versus fulera E et F secundum viam CF et AD in basi XY exstructam, et fixa manent ope duarum cochlearum , quae sub illa basi sunt quaes rendae, Eodem modo fulera E et F sibi invicem et duobus aliis fulcris appropinquari possunt. Quatuor capsulae Q, Q', Q", Q^" cum extremitatibus pilae communicant ( 6 ). Si nunc communicatio instituatur inter capsulas Q et Q^ et extremitatem positivam pie lae, et inter capsulas Q^ et Q"' et extremitatem negativam , in conductore mobili fluxus dirigitur in sensu EHIUPOTKGF , in conductore fixo in sensu DABC : fluxus igitur in portionibus parallelis utriusque conductoris in eadem directione procedunt; secuns dum legem datam attractio locum debet habere, quod experientia plane confirmat. Si fulera satis ad se invicem accedant, ita ut conductor mobilis cum fixo in contactu ve- nire possit, primus alteri affixus manet (7). Ne actio mutua fluxuum impediatur tractu a2&ris, totus apparatus in operculo vitreo includi solet, Si sub receptaculo machinae pneue mae (4) Cf. Exposé etc. 1. c. (5) Cf. Exposé etc, 1, c.5. Zdntiales etc, tom. XV. pag. 69. seq. (6) Vidd. Zmmales etc, tom. XV, pag. or» seq, Posset videri duos apparatus Electro motri- .ces necessarios esse hoc ad experimentum instituendum ; unus vero sufficit: capsulae enim Q et Q^, Q' et Q" cum eodem polo positivo vel negativo communicare possunt, sine aliqua effec* tuum mutatione, (2) Cff, Zdunales ete, tom, XV. pag. zo. COMMENTATIO ap QUAESTIONEM PHYSICAM. I5 maticae ponatur, et aér illum apparatum circumdans rarefiat , effectus tamen non mutantur (8). Quum autem experimentum ope apparatus ' fig. 3^ instituatur , attendendum est ad actionem, quam videbimus tellurem in conductores mobiles exercere. Illa actione conductor EFIKGE in positionem perpendicularem directioni acus Magneticae perducitur, ita ut fluxus in par- te inferiore IK prodeat ab oriente versus occidentem. Ne igitur conductor eodem momen- to actione telluris et fili QV afficiatur, antequam actioni fili subjiciatur, in positione me- morata est ponendus; hoc peracto sifilum QV in illum agere incipiat, non amplius telluris actione afficitur, sed tantum actioni fili paret ( 9 ). Conductor mobilis etiam actioni telluris distrahi potest, si scilicet formetur filo ita con- torto, ut conductor ex duabus constet figuris, quarum altera a tellure afficitur actione con- traria simili actioni in alteram. — Tales sunt conductores fzz. 5 et 6. Pars enim CDKFH (fig. 5) formam habet rectanguli fere clausi, in quo fluxus prodit in directione CDKFH 5 pars HIELG eandem habet formam , sed in hoc rectangulo fluxus directio contraria est di- rectoni ejus in prima parte. Actio igitur telluris in partem CDKFH est aequalis et con- traria actioni in partem HIELG ; hae actiones erso sese invicem destruunt, et con- ductor in quacunque positione nulla telluris actione afficietur, Simili modo conductor (fig. 6^) confectus est (10). Siigitur hi conductores in apparatu (fig. 3) loco conduc- ' toris EFIKGE suspendantur, filum QV solum in illos aget. z z Ex hisce omnibus igitur sequitur: 1?. Attractionem inter duos fluxus locum habere, si in eadem directione prodeant, et re- pulsionem , quum contrarium locum obtineat ; 29. Si attractio locum habeat , conductorem mobilem, cum fixo in contactum venientem , ipsiaffixum manere; 39. Omnes hos effectus etiam in aére rarefacto adesse; denique 49. Omnem effectum cessare, si circuitus sit interruptus ( 11). $.. 29. Leges attractionum et repulsionum duorum. Fluxuum | Eleetricorum y. in quacumque eorum. positione. Huc usque tantum egimus de legibus, quibus actio mutua fluxuum parallelorum est obstricta; hujus actionis leges in quacunque fluxuum positione adhuc sunt determinandae, Sint (£g. 2) duo fluxus AB et CD , quarum portiones infinite parvae aa! et (28' inter ' se agunt; attractio adest , si fluxuum directio eadem sit, repulsio, si contrarium locum ha- "beat. Legibus de actione mutua talium portionum cognitis, facile inde ad leges de actione i4 - x- mutua totorum fluxuum concludi potest; omnis enim fluxus considerari potest, tanquam ! con- (8) Cff. Annales etc. I. c. (9) Cf. Expos etc. S. 5. (10) Cff. Exposé ezc. $. 65. Munales etc, tom. XV, pag. 197 seq. 5 et. tom, XVIII. pag. 93. (11) Cff. 4nnales etc. tom. XV. pag. 7o. x6 BOUDEWINI DONKER;CUR TIUS w. 2. FIL 11, constans ex certo talium portionum numero, quae quasi ejus elementa sunt. Quaestio igi- tur reducitur ad cognitionem legum, quibus actio mutua talium portionum sit subjec- ta, quae actio variat, si earum positio, directio , qua fluxus prodeant, et distantia mus - tentur ( 12). Duo considerandi sunt casus; alter.quando duo fluxus in eodem sunt plano, alter quane do in diversis planis prodeunt, Sint (fig. 8) duae portiones infinite parvae ax' et (9/ in eodem plano sitae. Si per- pendiculariter insistant lineae cZ., quae earum media inter se jungat, attractio adest, si in . eodem sensu fluxus profluant, repulsio, si contrario sensu hoc fiat, uti inter portiones LLCEZÀ . &"«^. et (9. Attractio igitur locum habet, quamdiu anguli Zca* , 7cz , bcaY minores sint , quam duo anguli recti; et majores quam zero. Nam quum hi anguli hosce terminos ex. cedant, directio mutetur, et hinc variatio in actione mutua harum portionum eveniat, ne- Cesse est. Vis attractiva maximum uniformitatis gradum acquisivit, quando illae portiones lineae earum media conjungenti perpendiculariter insistunt; hac enim in positione fluxus in di- rectionibus parallelis. prodeunt, et perfecte in eodem sensu prolluunt, Propter hanc uni- formitatem igitur, attractio etiam erit maxima. Quo major vel minor angulus Zce fiat, eo magis illa attractio minuitur. Portio enim ac tunc magis magisque ad illum statum acce- dit, in quo attractio in repulsionem mutatur; magis magisque illa uniformitas cessat, et fluxus non amplius perfecte in eodem sensu prodeunt. Quum angulus cz fiat nullus , portio za' cum linea cd coincidit, et attractio etiam nulla est. Nam hoc in statu attrace tio in repulsionem mutatur, eique aequalis est; aequilibrium igitur est constitutum , et hic status limes vis attractivae erit, Idem locum habet, si angulus Zcz sit aequalis 18095 haec autem positio limitem repulsionis constituit (13 ). Omnia, quae hic de attractione diximus , etiam de repulsione valent. Portio enim a'/a/^ in sensu prodit opposito directioni portionis 9^» Maximum repulsionis adest, quando an- gulus Ac'z" cst aequalis go*5 tunc enim directiones fluxuum sibi diametraliter, ut ita di- cam, sunt oppositae, minuitur vis repulsiva, quo major vel minor ille angulus fiat, eva- nescit illa vis, quando ille angulus aequatur zero aut duobus angulis rectis, tunc enim re« pulsio in attractionem mutatur, et limes repulsionis adest (14 ). Quum portio £9' etiam in lineam cd inclinetur actionis mutuae portionum variationes tantum sensibiliores fieri sa- tis patet 5; eadem enim ctiam pro hac portione valent. In hoc casu igitur vidimus actionem mutuam duarum portionum, infinite parvarum flus | xus Electrici pendere ; 1*. (12) Cf. Exposé etc. S. 14. ; (13) Cl. Exposé etc. $. 16. (14) Exposé ete, 1. c COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM PIHYSICAM. 17 x*. 4b earum directione. Si enim earum directio versus lineam , quae earum media con- jungit, eadem sit, actio attractiva , in contrario vero casu repulsiva est. 29. 41b angulo, quem cum linea cd faciunt. Maximum enim actionis adest, quum ille an- gulus sit rectus; minimum , quum ille angulus sit aequalis Zero vel 180? , quo casu portio cum linea ed coincidit, et ctio nulla est; denique 3*. 4 distantia portionum inter se. Actiones enim mutuae fluxuum Electricorum sunt in ratione inversa quadrata distantiarum , quod clarius evadet infra, quum de experimen- tis Cll. Biot et Savart agemus. : Consideremus nunc duas portiones infinite parvas in diversis planis sitas. Sint (£g. 9 ) portiones «a' et ff' sitae in planis ABCD et ABFE , quorum sectio communis est linea AB, quae simul media portionum conjungit. Si planum ABFE cum plano ADCD coinci- dat, in priorem casum recidimus. Quum plana quendam angulum inter se faciant , attrac- tio adesse debet, donec ille angulus fiat aequalis 9o? hac enim in positione directio por. tionum mutatur , attractio in repulsionem transit, et limes harum virium adest; actio igi- tur hac in positione nulla est. Sub angulo majore repulsio locum habet; directio enim i portionum est mutata et fit contraria: sub angulo 1809 maximum repulsionis adest; tunc enim portiones diametraliter fere sunt oppositae; sub angulo 270? actio nulla est ;. repulsio enim in attractionem transit; sub angulo majore attractio iterum locum habet; et quando plana coincidunt, attractionis maximum adest ( 15 ). Hoc igitur in casu actio mutua pendet inprimis ab angulo, quem plana inter se faciunt. .Quando enim ille angulus est nullus, maximum attractionis locum habet; quando est 180? ; - maximum repulsionis adest, et quando est 9o? vel2709, nulla omnino actio locum habet. Praeterea actio mutua adhuc dependet ab inclinatione portionum in lineam AD , a distantia et ab earum directione , quod satis ex praecedentibus patet (16). $. 3. De actione cotiductoris sinuosi it. conductorem reciilineum. Actio conductoris sinuosi AB (iz. 10) , qui paullum a linea recta differt, eadem est ac actio conductoris rectilinei, Facile hoc demonstratur experimento ope apparatus ( fg.10) instituendo. Conductor sinuosus AD ope fii PA cum extremitate positiva apparatus Electro-motoris communicat. Fluxus iBitur adscendit in illo conductore AB, pervenit ope fili BMZ in capsulam Z, percurrit conductorem mobilem ( fs. 5), supra descrip- tum, in cujus parte 4 fluxus descendit, et pervenit in capsulam C, ex qua per filum — CDE in punctum E per viam EF' descendere incipit; horizontaliter prodit per flum FG, adscendit per conductorem rectilineum GH , tendit ad punctum I per filum HI , descendit per viam IK, et ope fili KLN cum extremitate negativa apparatus Eleciro-motoris com- Inu» (15) Cf Exposé etc. S. 17. (16) Cf. Exposé etc, L6. C 18 DOUDÉWINI DONKER CURTIUS w. s, rIL r1, municat. Pars ab conductoris mobilis, in qua fluxus est descendens, repelletur 'à come ductoribus AB et GH , in quibus fluxus adscendit, In medio intervallo inter hos con- ductores illa pars in aequilibrio stabit; actio igitur utriusque conductoris fixi eadem esse debet. Quum conductor mobilis paullulum ex illà positione pellatur, statim in illam re. dit. Vis enim repulsiva conductoris, cui appropinquavit, major evasit quam vis alterius conductoris ; primus igitur filum mobile adhuc illa exsuperantia in primam ejus positionem reducit, Si vis attractiva fuisset, in illa positione conductor etiam in aequilibrio esset z ex illa autem pulsus, statim ad conductorem ei proximum tetendisset, quod quoque ex« perimentum dat (172. &. 4. De compositione et decompositione portionum. infinite. parvarum. Fluxus £ ketrici. Ex aequalitate actionis conductoris sinuosi et rectilinei, multa deducuntur corollaria y eaque maximi momenti. Sit (fig. 11 ) conductor cujuscunque formae AaPB , cui substituantur duo alii Aahb9 et AaibD, qui tantum infinite parva portione 42 differunt. Facile liquet actionem horum conductorum in portionem in(nite parvam ef alius conductoris CD eandem esse , ac illam conductoris AabB. Quum autem quaeque curva 2/45, aib, composita intelligi pose sit certo numero linearum rectarum, et quum illa portio curva sit infinite parva, pro ile ja tot lineae rectae possunt substitui, quot volumus , sub conditione tamen , ne earum dis- tantia a conductore AB sit finita: tunc enim talis mutatio maximam actioni varietatem aífere zet ( 18 ). Hoc principio nititur compositionis et decompositionis portionum infinite parvarum flu» xus Electrici lex ; ante horum autem explicationem , quaedam directe ex praecedentibus . consequentia sunt exponenda. Sint (fig. 12) ab et 4i duae portiones infinite parvae fluxuum ejusdem intensitatis , po» sitae inter lineas Cg et Eg, quae per punctum g medium tertiae portionis ef fluxus AB transeunt. Secundum illa, quae supra diximus, pro portione a2, substitui possunt tres aliae portiones a, cd, et 6c , quarum portio c est parallela portioni 4/ , cujus portionis cd distantia a portione ef. paullum differt a distantia portionis ab ab eodem puncto g. , Por- tiones ad et bc nullos praebent effectus in portionem ef, uti supra vidunus cap. II. $. s. pag. 165 agit igitur tantum portio cd. Habemus hinc : " hi cd actio ^s aCtRO EP ec SE SP; gd lineae enim A et cd in computationem venire debent, quoniam magnitudinem diversam : por- (17) Cff. Exposé ez. $. 125 Zdnnales etc, tom, XVIII. pag. 1oI seq. (18) Cf. Exposé etc. S. 32. COMMENTATIO ap QUAESTIONEM PHYSICAM, 19 portionum definiunt, Haec autem proportio etiam sub sequenti forma referri potest; j : jay I Ho iA : actio eg z— A£.-.. : ed. — actio 75 : actio gi ed gi? «qua proportione accurate inspecta , statim vidimus ultimum membrum constare ex duarum I I fationum A : cd et FS : ga producto. Quum vero habeamus hi cd z— gh: gd propter similitudinem triangulorum Agi et cz, substitutione ratienis £7 : 4 loco rationis &i : cd, in proportione datae facta, obtinemus UL à I actio 47 : actio cg — Um f S4 gU, et quum portionum cZ et a£ distantiae a puncto 5 paullum inter se differant, habemus actio Zi : actio a5 — ji : jp sive actiones duarum portionum infinite parvarum fluxus. Electrici , in eodem plano, ei inter duas. lineas Cg et Ds sitarum, in aliam portionem. infinite paryam , sunt in ratione $nyersa simplici distantiarum ( 19 ). Sint nunc duae infinite parvae portiones superficierum , superficie quadam conica aut pyramidali terminatarum. Sint illae portiones tectae certo numero fluxuum Electrico- rum, ita dispositorum , ut in singulis portionibus inter se aequidistent, et ut directiones fluxuum unius portionis sint projectiones fluxuum alterius portionis, centro projectio- nis in puncto z (//z. 13) posito, quod simul vertex est superficiei pyramidalis terminan. tis, Secundum praecedentia habemus : 1/0 ndr si D et Z sunt distantiae portionum superficierum a puncto sz. Quo major autem haec dis- tantia fiat, eo major fit superficiei portio, eo magis numerus fluxuum illam tegentium au« getur. Possumus igitur concludere numerum fluxuum superficierum esse in ratione directa actio fluxus CDEF : actio fluxus cdzf — distantiarum. Quum igitur rationem actiones inter et distantias totius superficiei habere velimus, proportio data est multiplicanda cum illa proportione inter numerum fluxuum ct distantias. Obtinemus igitur ; : D actio N fluxuum CDEF : actio 2? luxuum edef z2 — $22 1:1 vel actio superf. CDEF : actio superf. eZef. — 1 : r. Actiones igitur superficierum in positione laudata versantium , in portionem infinite par- " vam (19) Exposé etc, $. 54. et 35. C 5 fo DOUDZWINIDONKER CURTIUS w, s. FIL.tf, vam ef, inter se sunt aequales; si igitur sibi sint contrariae et eodem mromento locum lia- beant, nulla omnino actio erit ( 20 ). Idem etidm verum es:de superficiebus finitis, eodem modo ac supra dispositis ; quodque enim unius. elementum eandem praebet actionem ac elementum conveniens alterius, er in ea-" dem directione; eadem igitur duarum talium super(icierum . erit resultans ( a1). Nunc lex de compositione et decompositione portionum infinite parvarum fluxus Elec- trici explicanda est, quam Cel. Ampére nuper primus invenit. Non vero generalis erat 5 vera tantum habebatur ia conductoribus in helices contortis, in ceteris adhiberi posse tarr- tum suspicabatur. Primum igitur inventio Doct. Viri hic est referenda, deinde generalis demonstratio hujus legis danda. Lex in. statica de compositione et decompositione virium satis cognita est. Si enim duae vires directione et intensitate duabus lineis rectis definian- tur, vis, quae secundum. diagonalem parallelogrammi dirigitur, cujus latera duae illae li- neae constituunt, resultans erit ex duabus illis viribus componentibus (22). Similis est lex a Cel. Ampére inventa. Si enim secundum tres illas lineas dirigantur tres portiones fluxus Electrici, directione et intensitate illis lineis definitas, actio portionis, quae se» cundum resultantem dirigitur, erit aequalis actionibus duarum illarum portionum simul sumtis, ac in eadem directione locum habebit ( 23 ). Si supponamus quamque spirae helicis portionem infinite parvam decomponi posse in duas alias portiones, quarum altera est in plano circulari helicis axi perpendiculari, altera se- cundum lineam , axi parallelam , et altitudinem definientem, dirigitur, habemus ratio- nem constantem inter portionem ipsius spirae et duas componentes pro omnibus cue jusque spirae portionibus. Quum vero talis ratio adest inter differentiales , (tanquam ta- les enim illae portiones infinite parvae considerari possunt) etiam inter integrales locum habebit. Omnes igitur spirae secundum illam legem decomponi poterunt; et totius helicis acionis decompositio locum habebit in duas alias actiones, quarum altera dirigitur secun- dum lineam axi parallelam et aequalem, altera in tot planis circularibus axi perpendiculari- bus, quot sunt spirae helicis. Secundum hanc decompositionem helix duplicem praebet ef. fectum , alterum in directione axi parallela, alterum in directione axi perpendiculari. Si horum effectuum unus possit deleri, alter remanebit, atque solus effectus praestabit: hoc autem sequenti modo fieri potest ( 24 ). Per tubi vitrei AB (fg. 14) axin transeat filum rectilineum PAB , in P cum extremi- mitate positiva pilae communicans, et in helicem contortum circum iilum tubum rediens, at-- (20) Cf. Exposé etc. $. 36. (21) Exposé ete, 4. c. (22) Vid. Poisson, Traité de Mécanique , tom. I. $. 13 et seqq. (23) Cff. dunales etc, tom. XV. pag. 174. £24) CÉ, Annales etzc, tom, XV. pag. 174. seq, COMMENTATIO ap QUAESTIONEM PIHYSICAM, : EP1 atque in N alteram pilae extremitatem tangens, Secundum legem helix decomponitur in flu- xum secundum lineam axi parallelam , et in planis circularibus axi perpendicularibus , ejusdem: que diametri ac helix, In linea autem axi parallela fluxus prodit a B versus A, in axiipso vero profluitab A versus D 5 quod igitur unus conductor repellit, after attrahit, et vice versa: nullos igitur illi luxus praebent effectus , et tantum remanebit actio ffuxuum in planis circu- laribus axi perpendicularibus. Sinunc conductor ( //z. 14.) , sublato filo in tubo incluso , sub- stituatur loco conductoris ftxi in apparatu (£z. 10), eosdem praebet ellectus, qui ratioci- nio jam definiti erant (25). Quae cum ia sint, vix de veritate legis in conductoribus in helices contortis dubitari potest, Lex inventa non est generalis: tantum enim est demonstrata, quod attinet ad conducto- yes in helices contortas ; nunc autem pro quocunque fluxu Electrico veram esse est pro« bandum. ; : .. Sit portio infinite parva fluxus cujusdam Oe (fig. 15) 5 pro ejus actione substitui pose sunt tres aliae portiones O5, £7, et 4e, sive linea sinuosa ex hisce tribus lineis constans. Punctum Z4 determinatur linea 4e , e puncto e paralleliter ductz ad lineam OX , unam trium axium rectangularium OX , OY et OZ, atque in plano ZOY est situm, Ducatur per il. lud punctum 7 linea cA parallela axi OY , quae axin OZ in c secet ; habemus igitur bh — Oc, propter aequalitatem triangulorum OZc, et OA, Per punctum e ducatur linea ge parallela lineae O5 figura Osc/ est parallelogrammum: propter triangulorum Oae et OAc aequalitatem ; hinc Ze — Oz erit. Pro portionibus igitur A et Ze possunt substitui portiones Oc et Oc axium rectangularium OX et OZ , quae erunt latera parallelepipedi ; figura enim Oe parallelepipedum est. Nam habemus parallelogramma O4Z/c et afeg , Oage et bfeh, Oafb et cze inter se parallela, propter aequalitatem et paralielismum linearum Oa et eh, Ob et ch , Oc et 055 figura igitur illis planis terminata, est parallelepipedum, cujus diagonalis est linea. Oc ( 26 ). 3 Pro data igitur portione infinite parva substitui possunt tres aliae portiones , quae diri- guntur secundum tres axcs coórdinatarum , atque latera sunt parallelepipedi , cujus diago« malis est portio data; et vicissim pro tribus talibus portionibus substitui potest portio, quae erit diagonalis paralleIepipedi ab illis formati (| 27). Loco trium portionum pro data portione duae etiam substitui possunt, quo casu pas r2llelepipedum in parallelogrammum mutatur. Lex igitur compositionis et decompositio- nis talium portionum. eadem est, ac lex in statica vulgo sub nomine gara//elegramumi vi- rium cognita, $. 5 (35) Cf. Expos) etc, S. 13. (26) Vid. Lacroix , Elemens de Géometrie. S. 239. (27) CR Exposé cie. $. 44. C3 $2 BOUDEWINI DONKER CURTIUS w, ». r1L11, $« 5. De expressione analytica. actionis mutuae. duarum. portionum. infinite. pare yarum Fluxus. Electrici. Ex praecedentibus nunc facile expressio analytica actionis mutuae duarum portionum infinite parvarum inveniri potest. Duo etiam occurrunt casus, alter, quando portiones in eodem plano sunt, alter, quando in diversis planis procedunt. ' Sit ( £z. 8) cd linea; quae media portionum «x' et (99 conjungat; sint anguli dez, dea, dcxv aequales y, et angulus cd — 3. Quum anguli illi v et 3 sint recti , maximum actionis semper locum habet. Actionis igitur mensura definitur distantia et intensitate fluxuum 5 tales enim actio- nes sunt in ratione inversa quadrata distantiarum , et in ratione directa intensitatum. Possumus igitur hinc concludere , actionem portionis az/, in pórtionem [9g esse aequa- iem £, si g sit intensitas portiones aa', et r ejus distantia a portione 98'; similiter ac tio portienis (32 in portionem a«' exprimetur quantitate 525 Si iterum À hujus portionis sit intensitas, Actionis mutuae harum portionum expressio constabit ex producto quanti. tatum , atque erit : gh 7 (28) Possunt autem portiones illae in planis diversis esse sitae, et tamen perpendiculariter li- neae media jungenti insistere. Hic casus nunc est considerandus. Sit (/z. 16 ) A projectio lineae, quae media portionum jungit; sint lineae AB et AC projectiones planorum illarum portionum , et lineae Á« et A9 portiones propositae, Vo- cemus angulum planorum AB et AC e, ita ut 2 BAC — «. Cogitemus duo alia plana, quorum projectiones sint lineae AD et AE, et quae augulum rectum inter se faciant. Vocemus angulum, quem plana AB et AD inter se faciant, £, et angulum planum AC . . . e MT. QT inter et AD , 4; angulus inter plana AC et AE tunc aequalis erit "ind re 9o?; et apgulus DAE — LT e£. Portiones Az et Ag singulae in duas alias ez et a2', (P et (3 decomponi possunt. In triangulo Aa' tonc habemus "r Ax : ag' — Y : Sin. CAE, et hinc az/ — Az. Sin. CAE ; et Ac: Aa' Z1: Cos. CAE , et hinc Az" — az z As... Cos. CAE. Eodem modo in triangulo AgZ AQ : (b — 1 : Sin. DAD, et hinc 92 — Af. Sin. BD; et AQ : Ab zz 1 : Cos. BAD, et hinc A2 — (7 — AQ. Cos. BAD. Qua- (28) Vid. Journal de Physique, de Chimie ez d? Hixoire INaturclle , Y820 , Septembre, 226 seqq. Sed y — £z e igitur y— g^. nisu H COMMENTXATIO Ab QUAESTIONEM PHYSICAM, 23 Quatuor igitur habemus aequationes a4' — Ag. Sin. CAE (1) aa — Az. Cos. CAE (2) 65 — Ag. Sin. BAD (3) BP — AB. Cos. BAD (4) in quibus lineae Az et AQ intensitatem portionum determinant. Si illas uti supra g.et 4 vocemus , obtinemus ! ez qe Sin (T — 4) 2 & Cos | (1) ea — g. Cos. (f 2) zugsSim (2) gh -— 5. Sin. & : gb h. Cos. &. Nulla erit actio inter portiones" aa^ ét az , (0D' et BP, aa et (D^, aa et (b, quia sib? invicem perpendiculariter insistunt. Actio mutua igitur definienda est inter portiones a^ et QP', aa et 82, quarum intensitates exprimuntur aequationibus (1) et (4), (2) et (3). Hae igitur aequationes inter se sunt multiplicandae, et per gh distantiae dividendae ; habemus igitur gh. Cos. ». Cos. € —— DII CU gh. Sin. ». Sin. € 7? actio mutua port. a4 et Qr -— 3 et. actio mutua port, azet gb — Hae sunt expressiones actionis mutuae componentium; additione earum opus est, ut exe pressio actionis mutuae portionum ex illis resultantium Ae et Afd obtineatuz, Habemus igitur, si actionem mutuam y vocemus: J — gh. Cos. «. Cos. £ 4- gh Sin. s. Sin. £ zy? z gh ( Cos. y. Cos. £ -- Sin. ». Sin. 2) "n z gh. Cos. (4 — 2) p Si accurate hanc oec AME no invenimus .: 7T . d . nt . . H 39, Si e « — vel 9o9, actionem esse attractivam, si scilicet fluxuum directio eadem sit P 2 quod hic semper supponimus. $i (29) C£. Journal de PAysique , 4 e« 24 BOUDEWINI DONKER CURTIUS w. 5, FILII; . 7T " o C NESIN EN : vel go?, Cos. « fit nullus, et tota actio deletur 5 observandum tamen est, hoc tantum ita locum habere in portionibus infinite parvis; in portionibus finitis enim magnitudo etiam computari debet, quod hic negligi potest. 39, «Si. 61» z vel 9o?, Cos, e fit negativus : actio igitur fit contraria , et attractio in re- , pulsionem est mutata. 49. Si c — cm vel 180?, Cos. & fit — — 1 : quod demonstat actionem. contrariam: tune maximam esse; si igitur actio primum observata fuerit attractiva, hac in positione re» pulsio maxima erit, z9. Si e — 0, Cos. e fit — 1, et maximum actionis primitivae adest ( 30 ). Vidimus igitur haec omnia perfecte convenire cum dictis $. 2 hujus capitis; quin ex- | pressio data vera sit, nullum dubium remanere potest. | Huc usque tantum egimus de expressione invenienda, quum angulos y et 3 go? aéqua- les supponamus; quum vero illi anguli pro lubitu sumantur , expressio nutetur necesse est, Hoc nunc est considerandum ; et primum quidem casum proponamus, quo portiones in diversis planis sint sitae. : Sit (fig. 17) AD linea media portionum jungens, Sint Ax et (98' portiones proposi- tae, quarum portio ^in punctum A in directione Af projiciatur, Angulus «AB sit ae- qualis » , et angulus B6" vel ZA — 35; angulus inter plana portionum sit uti supra aequalis e, Si decomponantur portiones Aa et AQ, habebimus portiones Àa et Aa', AP et AP, Facile quoque nunc inveniuntur proportiones sequentes : Ac : Aa £3 1 : Sin. y, et hinc Az — As. Sin. y; Ac : AG! c 1 : Cos. y ; et hinc Az" — Ax, Cos. y; AQ' : Ab 2 1: Sin. 2, et hinc AP zc Ag". Sin, 25 et AQ6' : Al — 1 : Cos. 2, et hinc AZ/ — AQ'. Cos, à: sive Aa — g. Sin. y, / A«' — g. Cos. y, A5 — 5. Sin, 3, JV CES 1n omnibus hisce aequationibus ratio habetur angulorum y et à, quod supra negligi pote- rat, Si igitur hae expressiones rite conjungantur cum expressione supra data ;- £h. -— € habebimus pro actione mutua portionum Ac et A7 actio mutua port. Az et A5 — ica P. 3. Cos. « (A) (30) Cf. Journal de Physique ete. f. c. COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM PHYSICAM. ' 25 Considerandae nunc sunt duae portiones Az' et A7; hae nullam praebent actionem in portiones A« et B2, quibus perpendiculariter insistunt. Sed an etiam actio quaedam in- - ter illas ipsas portiones Az' et AZ' adest? Cel, Ampére non credit; nam secundum dicta p E] in$.2 hujus capitis, si portio aa* (//7. 8 ) ita in lineam c inclinetur , ut cum illa coinci- "dat, nullam exercet actionem in portionem (9f; si nunc similis inclinatio in lineam iliam cd imprimatur portioni 2^ , ut:etiam cum linea cd coincidat, in eodem casu ac portio aa^ versans, nullum in hanc pertionem effectum praeberet; actio igitur mutua esset nulla, Posset tamen fieri, ut eo, quod alterutra portio majore intensitate fuerit donata , quam wltera, actio mutua quaedam adesset; haec vero facile intelligitur negligi posse. Ut autem expressio sit generalis, ullo sine periculo possumus ponere, illam actionem esse partem. actionis mutuae, quam in se invicem duae infinite parvae portiones exercerent, quum in positione aptissima ad illam actionem versarentur, id est, quum inter se essent parallelae, - E. : 3 : ALAS . : 72 et lineae earum media jungenti perpendiculariter insisterent. Si haec pars fractione "à ex. primatur, actio mutua portionum Az' ct AP (fig. 15) exprimetur formula à z deu Cos. y. Cos. 3 (B) ^ Additione facta formularum (A) et (B), expressio analytica actionis mutuae portionum Az et Af' erit inventa; est enim h ; EN, gy-— z ( Sin. y. Sin. à. Cos. « d- z . Cos. y. Cos. 3) etsi ultimus terminus negligatur, ! —. &h. Sin. y. Sin. 3. Cos. € J 2 73 Si autem duae portiones in eodem plano sint sitae, angulus e fit nullus , et 3 — £h. Sin. y. Sin. 5. EIS QUIE rSUP fü 7 2: (31) Hae sunt expressiones analyticae actionis mutuae duarum portionum infinite parvarum , mon facile autem ex hisce formulis ad illas actionis mutuae duarum portionum finitarum fluxus concludi potest, Harum enim actio est summa actionum portionum infinite parva Ffum, quae fluxuum finitorum elementa sunt, Haec autem summa obtineri nequit, nisi duabus integrationibus peractis, quarum altera fieri debet in tota unius fluxus superficie 'ad idem punctum alterius; altera in prioris eventum ,*qui inter limites, extremitatibus rimi fluxus determinatos, in tota superficie secundi conductoris obtinuit, instituenda est ( 32 )- $. 6. (21) C£. Journal de Physique , etc. ). c. (32) Vid. 4düuales, e?c. tom. XV. pag. 179 seqq. D 265 BOUDEWINI DONKER CURTIUS w. n, FILII, $. 6. De actione directrice unius fluxus in alium. Nunc adhuc est consideranda directio , in. quam conductor mobilis tendit, quum in qus cunque positione conductoris fixi actioni subjiciatur. Hanc ob rem in apparatu (//z. 3) pro conductore mobili substituamus conductoreim (Jig. 6)5 extremitas positiva pilae directe cum capsula Z communicet , et filum in capsull C mergens loco directionis QV in directione OW prodedt, atque tali modo inter hanc capsulam et extremitatem negativam apparatus Electro-motoris communicatio. instituatur, Videbimus conductorem mobilem in illam pervenire positionem, in qua pars ejus IK est parallela conductori fixo, et utriusque fluxus in eadem. directione prodit. Si conductores sibi sint parallelae, quum circuitus constituatur, sed si fluxus in contrario sensu proe fluant, conductor mobilis a conductore fixo in omnibus ejus partibus repulsus, semicire culum. describit, donec etiam fluxus in eodem sensu directi sint. Non vero statim core ductor mobilis in illa positione stabit, nam propter velocitatem acquisitam illam praeterie bit, et post aliquot oscillationes tantum in illa positione in- aequilibrio erit ( 33). Simile experimentum Cel. Ampére instituit ope apparatus (£g. 18). Fluxus venit ab extremitate positiva pilae per filum , in capsula V^ mergens, ad conductorem BE, per- currit partem. horizontalem ED , descendit per filum DF , pervenit ope fili TS in cylin- drum metalicum P , quod communicat cum axi vitreo, supra punctum in capsula, mere curioimpleta, sese movente; fluxus deinceps percurrit conductorem POLMHNOUV^", cue. jus extremitas V^ cum extremitate negativa pilae communicat, Fluxus igitur directio im parte MH est contraria ejus directioni in conductore DE : si vero conductor mobilis see micirculum describat , directiones illae in eodem sint sensu necesse est. Circuitu constitue to, statim ille conductor semicircumferentiam describit, et post aliquot oscillationes in poe sitione stat, im qua fluxus HM et DE in eodem sensu. profluunt ( 34 )« Ex hisce igitur sequitur, conductorem mobilem , in. quacunque sit positione, semper de« duci in illum situm , in quo conductori fixo, in eum agenti, est parallelus, et ejus fluxus eodem sensu ac in fixo prodit. Facile haec phaenomena ex praecedentibus explicantur. Sit enim (/z. 19.) AB conduce tor mobilis, CD pars conductoris fixi, DE eorum perpendicularis communis , quae igitur eorum brevissimae distantiae est mensura. Sint illi conductores in planis FG et Hl sibi invicem perpendicularibus, quorum sectio communis secundum lineam DE dirigitur, Sus mantur in illis duae portiones infinite parvae ef. et 4j, quarum media g et A linea g& jun- gantur. Attractio aderit, quoniam fluxus in eodem sensu prodire supponuntur, et angue . ius, quem plana kg et ez& faciunt, neque est rectus, neque 270? aequalis. Facile liquet omnia puncta cujusque fluxus in se invicem agere: ut igitur actio inter partes CD et BE idees (33) Cf. Exposé etc. S. 9. (34) Cff. 4fnnales etc, tom, XV. pag. 171. COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM PHYSICAM. 27 definitur, primum illam quaeramus , quam in se invicem exercent puncta g et &, in utra- que parte pro lubitu sumta, et quae sunt media duarum portionum «ef et Zi. Pro portione 4i duae aliae possunt substitui, quarum altera est in plano 4D , per li- Tieam Ag et portionem ef transeunte , altera huic plano perpendicularis. Hujus uitimae portionis actio in portionem ef erit nulia: illae enim portiones in duabus planis sibi per- pendicularibus sunt. Altera portio in plano £gB decomponi potest in duas alias, quarum una secundum lineam portioni cf parallelam , altera secundum lineam s& ultra & productam dirigitur. Hujus ultimae actio in portionem cf adhuc nulla erit; est enim sita in linea, quae media portionum jungit. Oftnnis igitur portionis 47 actio in portionem ef secundum lineam, portionis ef directioni paralielam , locum habebit, Fadem quum constructio in om» aibus punctis conductoris CD) institui possit, plane hinc concludere possumus , illa actio- ne conductorem AB cogi ad conductorem CD se appropinquandum : atque tunc ejus planum «ircum communem sectionem sese movebit (35). Adest autem quoque actio quaedam inter portiones A7 et ef (fig. 20 ) 5 haec actio eo. dem modo determinari potest; et inveniemus actionem portionis A in portionem ef fieri secundum lineam Z£', conductori AB paralielam : haec actio autem erit repulsiva propter directionem oppositam fluxuum in partibus LM et DM, . Conductor AD igitur hac actio- e cogitur quoque ad motum versus conductorem CD, qui motus circa communem sectio- nem DE locum habebit, quod plane experientia confirmat ( 36 ), Si anguli planorum conductorum AB et CD sint pro lubitu sumti, simili decomposi« tione portionum facta , idem erit eventus ac in conductoribus in planis rectangularibus si- is. Observandum tamen est , conductorem CD semper filum AB cogere ad motum circum punctum E si partes AE et BE sint aequales; si vero inaequales sint, semper parti AE '&ctionem conductorum mutuam tensionem inprimere ad sese transferrendum in sensu LD , et parti DE ad simili modo sese movendum in sensu CD , in directione conductori CL parallela (57 )* 8» 7. De motu conductoris mobilis , in morum cotcitati actione conductoris fixi, "Hoc caput absolutum posset haberi; illi quoque jam finem imposueram, quum mili ma- ^giu venerit pars prime tom. oo Diarii Gallici 4fmra/es de Chimie et de PAysique, in quo plura referebantur experimenta, nuperrime a Cel. Ampére instituta , et ab. eo Elec- 'tro-dynamica vocata: quae cum mihi satis magni momenti viderentur, hic addere non ' dubitavi. - Sit (/z. 21) ABCD vas metallicum circulare , in cujus centro foramen aZcZ invenitur, PH quod €35) Cf. Exposé etc. S. 45. (36) Cff. Expos etc, 1. (37) C£. Exposé , etc, 1. ). Dao 28 BOUDEWINI DONKER CUR TIUS w. r». FILII, quod ope obturamenti suburei claudi potest. Per illud obturamentum transit filum cupreum LM, cujus extremitates capsulas IN et N' ferunt. ln capsula superiore N' mergit punce ium, filum conductorem caüpreum FGH sustinens, quod filum in punctis F et H, est cure vatum , et in punctis E et I circulo mobili cupreo EKI jungitur. Ad unum vasis ABCD iatus invenitur capsula N^, cum illo vase filo metallico juncta; ad latus oppositum alia est capsula N^^, quae cum toto apparatu sustinetur tabula lignea RS, etiam in centro perforata, ut filum LM quoque per illam posset transire. Tres cochlese O , O', et O^ inserviunt ad apparatum supra tabulam perlibrandum, Conductor fixus est filum tenuissimum , serico involutüm , et in spiralis formam contortum F,F',F^"(fg. 22), cujus duae extremitates ope laminarum cuprearum FN" et F"N^' cum capsulis N" et N"* communicant. Si nunc eapsulae mercurio, et vas aqua acidulata impleane tur, atque extremitatis interioris spiralis lamina F in capsula N^, ( fig. 2x ) , etaltera lamina F"'in capsula N"' imponatur, et si capsula N'" cum extremitate negativa pilae communi- cet, ac capsula N cum extremitate positiva, fluxus per filum LM adscendit ad. capsulam iN', prodit ab utroque hujus capsulae latere in conductore FGH , descendit per fila FE et HI in circulum mobilem IKE , transit per aquam acidulatam ad capsulam N^ et. per hanc profluit in spiralem ab interiore ad exteriorem extremitatem , quae ope capsulae N"' cum. extremitate negativa pilae communicat. Omnibus ita dispositis, circuitus est constitutus., ac statim conductor mobilis sese supra punctum G movere incipit ( 38 y Facile hicce motus ex praecedentibus explicatur. Sint (//z. 25 ) € et D projectiones eonductorum EF et HI (fg. 21), et HG et FE (//z. 23) portiones spiralis, hisce filis proximae: attractio locum habebit inter fluxum descendentem fili D et portionem BF ,, ree pulsio inter eundem fluxum et portionem BE ; fiuxus D enim ad lineam AB accedit, uti etiam fluxus portionis DF : portio autem DE ab illa linea discedit: in primo. igitur casu actio est attractiva , in altero vero repulsiva. Eodem modo aittractio aderit inter fluxum, C et portionem AG , repulsio inter eundem fluxum et portionem AH. Vi attractiya igitur portionis BF, et repulsiva portionis BE in fluxum D , hic fluxus versus partem BF pelle- tur; hae vires adhuc augentur viribus attractivis portionis AG et repulsivis portionis AH .3n fluxum C, qui etiam sese versus partem FG movebit, in eandem igitur directionem ac fluxus D. Quum vero haec omnia simili modo. fiant in quacunque fluxuum € et.D pos sitione ad spiralem , illi fluxus in motum uiliformem deducantur necesse est. ( 39 ). Omnibus hac in positione manentibus , si conductor fixus semicirculum describat, ita ut lamina F imponatur in capsula N'', et lamina F"' in capsula N^, directio flu- xuum iu conductore mobili eadem manebit, in spirali autem mutatur; quum enim antea fluxus ab interiori ad exteriorem extremitatem prodiret, nunc ab exierigre parte ad interio- reU (38) CFÉ unales exc. tom. XX. paga 6o seqq. (39) Cff, lnnales etc, tom. XX. pag. 62. COMMENTATIO: 4p QUAESTIONEM PHYSICAM; m rem hoc locum habet. JDirectio motus nunc necessario etiam mutatur: vis enim, quae supra attractiva erat, nunc est repulsiva , et vice versa ( 4o ). Si vero etiam in conductore mobili fluxus directio mutata fuisset, directio motus eadem mansisset. Nam mutatione memorata in conductoris fixi positione, illa directio invertitur, Nunc altera directionis luxuum fit mutatio , scilicet in conductore mobiii ; hac mutatione, si sola consideretur, vis, quae in ipso experimento attractiva fuerat, nunc repulsiva est fac« ti, et vice versa, Duplex igitur est mutatio directionis. motus, primum mutatione fluxuum directienis in spirali, deinde mutatione illius directionis in conductore mobili. Quum autem hae mutationes sibi invicem sint contrariae, facile liquet quod sese invicem destruce turae sint, et quod hinc motus directio non invertatur. Ex his igitur sequitur, conductorem mobilem semper sese moturum in directione parale 1ela conductori fixo, et quidem 1? in sensu contrario fluxuum hujus conductoris directio» ni, quando fluxus portionis mobilis versus fixum prodeat; 2»? in eodem sensu ac fluxus conductoris fixi, si fluxus portionis mobilis a fixo discedat ( 41 ). Si conductor mobilis auferatur, et in ejus loeum substituatur filum cupreum F F' F" p/? (fig. 24)» in spiralem contortum, atque extremitate F^ Pv, verticali et in puncto F cure vata, in capsula N' impositum 5 et si, ut spirae in codem, plano horizontali maneant, tibus utamur lineis EE^, E'E" et EE", quae triangulum aequilaterale constituunt ; come municatione instituta inter capsulam IN ( /gz. 21) et extremitatem positivam pilae, ac inter "capsulam NN" et negativam extremitatem , fluxus adscendit per filum MUL (fg. 24) per. "venit in conductoren N'GF , descendit deinde usque ad F"*, et prodit in plano horizon- tali secundum spiralem F"F"F'F, cujus extremitas F per capsulam IN" cum negativa pilae "extremitate communicat, 1 "7 Haee spiralis non conductoris fixi, sed aquae acidulatae fluxuum actioni est subjecta, Supponamus igitur F'D unum horum esse fluxuum , et F'O et F'O' duas portiones spi« ralis; fluxus F'D. repellit portionem. OE^, et attrahit portionem O'F"; duplici bac vi, quae in omni spiralis positione locum habet, conductor mobilis in motum deducetur , cu- j; - jus directio contraria erit directioni fluxuum in aqua acidulata ( 42). "^" Si'spiralis profunde sub illa aqua sit immersa, fluxus verticales etiam in illa oriuntur, - "qui eum in eadem directione prodeant ac; horizontales , horum. ac;iones augebunt. ; ^" Posset tamen videri hicce motus telluris.actioni in conductorem mobilem deberi; sed si - »eommunicationis modus et hinc etiam fluxus directio invertatur, nulla im motus directione observatur mutatio, Facile sane hoc explicatur phaenomenon; nam extremitate positiva . pilae communicante: cum-capsula IN" fluxus transeunt per. aquam acidulatam spiralem vere (42). Hoc experimentum , quod. Doct. Savary debetur, refertur in Z/najes ete. t0m, XX. pag» 66 seq. ü suss$ ; (40) Cff. A4unales ete. tom. XX, pag. 63. (41) Cff. Amnales etc. 1. JH. 1 Da | | *o BOUDEWINI DONKER CUR TIUS w, ». FILII, sus; hac directionis fluxuum in aqua mutatione motus conductoris mobilis inverteretur ; sed eodem momento idem fluxus spiralem percurrunt a parte exteriore ad interiorem : quum autem illae duae mutationes in fluxuum directione sibi sint contrariae , sese invicem: de- lent, et nullum effectum praebent. Hicce motus igitur non actione telluris debetur, hoe enim casu fluxuum directione in spirali mutata, etiam motus inverti debuisset, quod. vidi- mus nullo modo fieri. 'Pellus tantum actionem quandam in partem. F'"'T:v exercet; si igi- tur illa actio sit congrua aut contraria priori actioni, motus quoque magis minusve rapi- dus erit (45 ). Coe as Uo sTs om EORWEIÍioL.U .M. DE ACTiONE TELLURIS IN FLUXUS ELECTRICOS, Sun jam aliquid observavimus de actione , quam tellus in conductores mobiles exercet. Si enim in apparatu (sz. 3) pilae extremitates directe cum capsulis C et Z communicent, €t si conductor fixus tollatur, ita ut conductor mobilis nulla alia actione nisi telluris affici possit, semper hic conductor in planum deducitur meridiano magnetico perpendiculare , sic xt fluxus in parte inferiore [K ab oriente ad occidentem profluat. tinc si in tabula dis- ponatur parallelogrammum NOS WW, in quo directio lineae INS est in meridiano magnetico, et linea OW huic directioni perpendicularis , statim conductor mobilis in planum illi me- Tidiano perpendiculare perducitur, et fluxus partis inferioris IK dirigitur sensu parallelo li« neae illi OW (1). Quomodo nunc haec phaenomena sunt explicanda? Conferamus illa hanc ob caussa cum dictis Cap. II. $. 6. de actione directrice , etc. , et profecto vidimus eosdem praebee ze effectus conductorem mobilem , ac si fluxuum Electricorum subjectus esset actioni , qui in directione OW prodeunt: hi vero non sunt constituti in apparatu (f/z. 3)5 suppone- re igitur possumus cum Cel, Ampere, terram talibus fluxibus esse circumdatam , qui ab Oriente ad Occidentem profluunt, in planis meridiano magnetico perpendicularibus, Hujus &nim hypotheseos ope facile phaenomena data explicari possunt, si simul attendamus. ad ila, quae superiore capite diximus. Haectheoria magis adhuc affirmatur experimento, a. Cel. Ampére cum apparatu (zz. 25) Ig (43) CÍf Anuales etc, tom. XX, pag. 67, (1) Cf£, Exposé etc. S. 18. ZInnales etc, tom, XV, pag. 198 , seqq. et tom, 18, pag. 318 seqq. " D COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM PHYSICAM. $t stituto. Est filum conducens DEFGHIK, rectanguli formam habens, quod cylindro vi- treo ST sustinetur, eique est affixum cylindris K,L,G ; in puncto L, filum per interiorem tubum vitreum transit versus alteram partem ; cylindrus ST. sustinetur laminis metallicis LM, et MN, quae ad extremitates conductorüm BPI; et AON inveniuntur, Figura QR. est rhombus tenuissimus atque levissimus ligneus, centrtm gravitatis in puncto V habens, per quod axis ST transit; et quae inter latera EF. et Hf ponitür, ut constanter sibi invi- vicem parallela maneant. Si nunc capsulae U et U' cum duabus pilae extremitatibus come municent, circuitus erit constitutus ; fluxus adscendit in conductore BPI, , percurret filum rectangulare in directione DEFGHIK , per interiorem tubum ad laminam MN perveniet ,, et descendet per conductorem AON , qui cum capsula U* et per hanc cum extremitate megativa pilae communicat (2). Hisce ita dispositis, statim filum retangulare mobile in positionem deducitur acui inclinationis perpendicularem , ita ut fluxus directio in parti- bus EF et HI sit ab oriente occidentem versus: quae igitur omnia cum hypothesi con. veniunt et docent: fluxus terram circumdare ab Oriente Occidentem versus, per meridiem transeuntes, in planis directioni acus inclinationis perpendicularibus ( 3), .. Multa alia hac ex theoria explicari possunt phaenomena, Sic enim si in apparatu ( fig. or?) .$piralis fixa auferatur, conductor mobilis tantum actione telluris afficitur, capsulis N et N^ eum pilae extremitatibus communicantibus. Filum autem mobile illa quoque actione in mo- .tum deducitur, cujus directio in eodem sensu erit ac fluxuum tellurem circumdantium, si .fluxus in filis verticalibus EF et HI adscendat; si autem descendat, motus contrario sensu locum habet (4). Similiter si in apparatibus CIl. de 1a R ive et Babinet circuitus consti- . tuatur, hi apparatus statim a tellure diriguntur in positionem meridiano magnetico perpen- .dicularem, ita ut fluxus ab oriente versus occidentem prodeat ( 5). . Maximi vero est momenti veritatem vel falsitatem theoriae Cel. Ampére determinare, . Cl. de la Rive objectionem adversus illam fecit, quae nondum fuit depulsa, quod scio, et quae operis pretii est hic referri. ) Supra vidimus filum conductorem rectangulare actione telluris deduci in positionem me- ridiano magnetico perpendicularem , fluxibus in illius rectanguli parte inferiore ab oriente .versus occidentem proffuentibus. Si omnibus ita dispositis pars illa inferior possit tolli, sine circuitus interruptione , fluxus tantum in superiorem rectanguli partem agere possunt, quae pars igitur quoque meridiano magnetico perpendicularis esse, et fluxum ab oriente - .Wérsus occidentem prodeuntem habere debet; si directio fluxus in illa parte invertatur , SQ. (2) Vidd. 4fznales ezc, tom, XV, p38. 105 5; Exposé etc. S. 19, (3) Vidd. Zfuznales etc, tom. XV. p3g. 398 seqq. et pag. 1935 Exposé ete. J.A (4) Cff. Zfrnales erc. tom. XX. Pag. 64. €5) Vid. Expoeié efc. S8. 53 et 67. 32 BOUDEWINI DONKER ,CUR TIUS w. s. r1tit, semicirculum filum debebit describere, si theoria Ampcriaua vera sit. Cl. de la. Rive haec effecit et effectus invenit, qui nunc sunt considerandi, Cl. dela Rive ad suum experimentum instituendum apparatum sequentem adhibuit, Pa- tinam circularem in duas partes aequales dividit ope laminae vitreae, cerá patinae affixae, ita ut nulla communicatio inter duas illas partes adesset, in. quibus mercurius erat infusus. Patina perlibrata, et lamina in directione meridiani magnetici posita, duo fila platinae ad puncta oriezs et occidens mevcurio patinae immerguntur, quae alteris suis ex- tremitatibus cum capsulis, et per has cum pilae polis communicant. Filum cupri flavi tenuissimum in formam ungulae equinae inflectit, ita ut figuram habeat rectanguli ab una parte aperti, Sit hujus fili pars superior brevior quam brachia lateralia, quae singula ad extremitates filum platinae minimum habent. In parte superiore media est punctum quod- dam, quo sustinetur a perpendiculari per centrum patinae transeunte, | Laterum extremita- tes illis filis platinae cum mercurio cujusque patinie partis communicant , illudque tangunt; Ut vero mobilitas magis augeretur , supra mercurium elfundi solet aqua, acido nitrico per- mixta, quod oxydum mercurii dissolvit (6). Quum filum rectangulare in unaquaque positione immobile maneat , et quum illius planutn meridiano magnetico perpendiculariter insistat, circuitus constituitur; polus negativus pie lae cum capsula orientali, positivus cum oecidentali communicat. Directio igitur fluxus in parte superiore est contraria directioni fluxuum terrestrium: secundum theoriam filum nunc semicircumferentiam describere debet: sed contra filum immobile manet. Si fluxus di- rectio invertatur, ita ut polus positivus pilae in capsula orientali mergat, negativus in oc- cidentali , rectangulum sese movet, et quodque latus arcum 9o? describit , donec contra laminam vitream utrumque nmitatur:.quod ctiam contra hypothesin est; secundum illam enim hac in dispositione fluxus filum immobile manere deberet. Si Lac in positione fili luxus directio iterum mutetur, statim conductor mobilis in ejus positionem praece- dentem reducitur, ex qua deviatus, profecto magna vi in illam redit, Anjmadvertendum quoque est, brachia illa lateralia quum in positionem a septentrione versus meridiem de- ducerentur, singula nunc ad seprentrionem , nunc ad meridiem pelli: si enim brachium orientae v. g. paullulum in septentrionem declinatum erat, versus hànc partem de- pellebatur, si vero illa declinatio inezidiem versus locum haberet, ad hanc partem prodie bat (7 ). " Quaenam explicatio nunc ad' haec phaenomena adaptata est? Quum fluxus in illa par- te horizontali ab oriente versus occidentem profluat, et quum planum conductoris meri- diano magnetico perpendiculare sit, secundum theoriam filum immobile esse deberet, sed con.- (6) Cff. zfunales e?c, tom. XX. pas.7o seq. j (2) Cff. 4duales etc. tom, XX. pag. 272. ^ COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM PHYS:CAM, 33 tra sese movet, et arcum 9o? describit. Fortasse iliius motus causa videri posset quae- renda in actione, quam tellus in brachia verticalia exercet, Sed observandum , quod si illa brachia uno sensu secundum fluxus directionem moveantur, directio motus mutari de- beret, si fluxus directio invertatur: hoc autem non fit; nam conductor in motum deduci- tur, quum fluxus adscendat in brachio orientali , et descendat in brachio occidentali ; sed immobilis manet, quum fluxus in brachio orientali descendat, et in occidentali adscendat ,. quo casu secundum theoriam etiam sese movere debuisset. Etiam animadvertendum est, quod si brachia illa satis longa sint, motus semper constans sit, et excitetur minima ap. paratus Electro-motoris energia; si autem brachia sint brevissima, motus non tam uni- formis est, et experimentum difficile succedit, quod tribuendum videtur laminis illis plati- nae, in lateribus patinae positis, et in mercurio mergentibus, quae sine dubio aliquam ac- tionem in rectangulum mobile exercent (8 ). Talis est objectio Cl. de la Rive contra theoriam Cel. Ampére: quam ut Viri docti validis argumentis depellant, maxime est sperandum ( 9 ). LO RSB dE T IO EL AGE COL UM DE ACTIONE MUTUA FLUXUS ELECTRICI ET MAGNETIS. 8* 1. De experimentis Cl, Oersted , eorumque explicatione. C. Oersted quum in hyeme annorum 1820 et 1821 lectiones suas Physicas baberet de Elec- tricitate et Magnetismo, ei iterum incidebat cogitatio explorandi, an filum metallicum , utramque apparatus Electro-motoris extremitatem junsens, nullam actionem in Magnetem exerceret, Antea enim jam conatus erat, oinnes naturae vires ex sola Electricitate exe plicare : in illaum virium enumeratione tandem etiam pervenire debuit ad virium Magneticarum considerationem. llla idea primum ei venerat, quum iter in Europa face- xet, quod paret ex libro ab eo in illo itinere conscripto , de identitaze virium Eleciri- : €a- (8) Vidd. Anales etc. tom. XX. pag. »75 seq. (9) Quum jam praemio haec commentatio esset ornata, libellum accepi, cui inscribituz E Recueil] de. Mémoires , INotices etc. relatifs à P'électro-magnétisme par. M. zmpere. Paris 1822 , in quo pag. 262 et seqq. invenitur dissertatio Cl, dela Rive filii, qui hancce objectionem depulsit, ex- perimentis ostendens, telluris fluxus actionem exercere in illa latera verticalia, non autem in hori- - Zzontalia, E 34 BOUDEWINIDONKER CURTIUS w. 5. rrL11, carum atque Chemicarum , Parisiis A. 1813 edito, in quo dicit: ,, i| faudroit essayer, » si l'Electricité , dans son état le plus latent , n'a aucune action sur l'aimant comme tel." Quum vero illa cogitatio ei non clara esset, et quum maxime operam daret novo Che. miae systemati, illam non amplius fovebat. In lectionibus autem suis de novo ei illa venit, et hine experimentis institutis phaenomena maximi in Physicis momenti observa. vit ( I). Quum filum conducens , duas pilae extremitates inter se junzens, sit parallelum ad posi- tionem ordinariam acus Magneticae, et igitur in meridiano Magnetico sit situm , et quum fluxus ab austro versus semtentrionem prodeat, sequentes effectus obtinuit. 19. Quando filum supra acum Magneticam sit positum, polus ejus australis non in eadem positione manet , sed actione fluxus fili versus occidentem deviatur, *s?. Quando filum infra acum sit situm, polus australis etiam versus occidentem declinat. 39. Quando filum ad eandem altitudinem ac acus Magnetica, atque ad ejus latus orientale inveniatur, Magnes non amplius vel occidentem velorientem versus deviatur, sed ver- ticaliter sese moyet , ita ut polus australis sublevetur. 49. Quando filum in simili positione sit, sed ad latus Magnetis orientale, inclinatio ite- rum locum habet, et polus australis. deprimitur, Eodem momento, quo circuitus interrumpitur, omnia illa phaenomena cessant; quae etiam praecedentibus contraria erunt , quum in conductore fluxus directio invertatur. Ni- hil quoque in illis mutatur , si vitrum aut lignum aut metalla inter filum et Magnetem in« terponantur (2). . Haecce phaenomena satis inter se differre videntur, uno autem eodemque theoremate possunt proponi. Supponamus hanc ob rem observatorem ita in filo positum, ut fluxus directio ab ejus pedibus versus caput sit, et ut in facie acum Magneticam habeat; atque inveniemus , acum versus hujus observatoris sinistram semper deviari, In primo enim ef- fectu memorato Magnetis polus australis versus occidentem declinat: sed in data positione observatoris occidens ad ejus sinistram est; et sic etiam de ceteris effectibus. Habemus igitur, quod elus australis acus Magneticae, fluxus Electrici actioni subjectáe , semper ad sinistram. hujus fluxus partem pellatur , si scilicet illa fluxus. sinistra cum sinistra observa- toris memorati conveniat (3). C (1) Cff. Journal de Physique , etc. 1821 , Mars, pag. Y6z seq.s. Zfnnales etc, com. XIV. psg, 417. seq. : (22) Cff. Manales etc. tom. XIV. pag. 420 seq.; tom. XV, pag. 200 seqq.; tom. XVIII, pag. 320 seqq.5 Exposé ezc. $. 20. C3) Cff. Annales etc. tom, XV. pag. 1975 tom, XVI. pag. Ioe ; Exposé etc, $. 23. Obser- vandum in hisce experimentis est, quod, quo major sit pilae energia, eo major acus Magneticae est COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM PHYSICAM, £5 Cl. Oersted, quum haecce observaret phaenomena, invenerat acum numquam cum con- ductore angulum rectum facere, Si autem attendamus acum Magneticam, fluxus actioni subjectam , eodem momento actione teliuris affici, facile liquet 4 directionem acus declina- tae fore resultantem ex duabus illis actionibus, Si igitur illam telluris actioni subtra- here possemus , fluxus in eam actio accurate bus cns et videremus ejus directionem conductori perpendicularem fore. ' Apparatum confici curavit Cel, Ampére, cujus ope hoc potest obtineri, et quam vocat acum astaticam (aiguille astatique?) (4. Idem erit effectus, si duae acus NS, et N'S" (zz. 26) uno eodemque axi conjungantur, ita ut polus borealis unius, et australis alterius ad eandem illius axeos partem sint, Tellus enim in unam exercet actionem contrariam ejus actioni in alteram , quae actiones igitur se- se destruunt. Si nunc filum conductorem infra acum NS, vel supra acum N' $' ponamus, statim fluxus actione in acum proximam, apparatus deducitur in positionem fluxus direc- tioni perpendicularem. Si vero filum inter duas acus ponatur, eodem tempore fluxus in utramque agit, cujus actionis intensitas eo major est, quo minor sit acuum distantia ( 5 ). Si conductor mobilis :///z. 6 ) acus Magneticae fixae actioni subjiciatur, similia obser- vantur phaenomena. Circuitu enim constituto, hicce conductor post aliquot oscillationes in positionem deducitur perpendicularem lineae, quae polos Magnetis conjungit, et polus australis iterum ad sinistram partem fluxus conductoris mobilis erit ( 6). Ex hisce igitur omnibus apparet; quod acus Magnetica , actione fluxus Electrici , im posi- donem. deducatur , perpendicularem. directioni fili conductoris , ita ut ejus polus australis sit ad sinistram fluxus partem ; et vicissim conductor mobilis actione Magnetis in. positionem pellitur. perpendicularem lineae , quae acus polos conjungit , quorum australis itertum ad si- nisiram fluxus partem est. Sed quaenam est horum phaenomenorum explicatio? fHaec quaestio nunc est indaganda. Observandum est Magnetem eodem modo in conductorem mobilem agere ac tellurem. Si enimin fluxu mobili observatorem supponamus , a cujus pedibus ad caput profluit fluxus 3 et qui faciem versus terram vertit, polus australis telluris etiam ad sinistram hujus fluxus par- | | sit declicatio, Cel, Ampére hinc novum excogitavit apparetum , cujus ope ilia intensitas accu- -. rate definiri posset, et qui consistit in acu Meaguetica pilae superimposita: actione enim ipsius pilae, (quae contraria est actioni fili condactoris , sed ei tamen similis: vidd. Expos $.21; 4nnales etc, tom. XVIIE. pag. 315 seqq. ) illa acus quoque deviatur, quae deviatio major est, quum fluxus pilae iutensitas sit major, Ceterum hoc de apparatu vidd, Éxposó $, 32.5 4fnnales (0 (e. tom, XV. pag. 67. (4) Hujus apparatus descriptio invenitur in Diario 47z4/es e?c. tom. XV. pag. r99. Cf. Exposé etc. S. 24. (5) Cf. Exposé etc. 8. 25. (6) Cff. Exposé etc, $. 265. unales etc, tom. XV. pag. 2155 tom. XVIII. pag. 222. Es 36 BOUDEWINI DONKER CUR TIUS w. 5. FILIT, partem. est. Hinc si polos australem et borealem Magnetis convenire supponamns cunt polis ejusdem nominis globi terrestris , omnia data phaenomena explicare poterimus , si eandem fluxuum Electricorum distributionem supponamus in Magnete ac in tellure, id est, si in positione memorata Magnetis illum circumdatum cogitemus fluxibus Electricis , lineae ejus polos conjungenti perpendicularibus , et ab oriente ad occidentem prodeuntibus (7). Haec hypothesis , ut aliquem certitudinis gradum habeat, omnia phaenomena Magnetica ex- plicare debet, quod infra in $. 6 circa nonnulla conati sumus. Possumus igitur Magnetem cogitare, uti in fig 97 datur. A est polus australis , B bo- realis, et fluxus axin in directione circumdant, quam tela denotant. Pro puncto igitur P septentrio est in N , austrum in S, oriens in O , et occidens in W , ita ut fluxus in di- rectione OW profluant ( 8.). Quum vero non superficies Magnetis , sed ejus axis fluxibus circumdetur, non tantum illi fluxus in ejus superficie inveniuntur, verum etiam in interiore. Hinc si in Magnete , .pa- rallelepipedi formam habente, sectionem aliquam tenuissimam et axi perpendicularem zZcZ (figs. 298) sumamus, eamque insuiatam cogitemus , possumus supponere in illa peripheria abcd eundem Eliectricitatis statum ac in apparatu Electro-motore,. quum circuitus sit con- stitutus , ita ut moleculae ab z ad 2, a » ad c etc. a se invicem Electricitatem positivam accipiant, Electricitas negativa vero contrario sensu inter eas excitetur; atque talem esse dispositionem sectionis in Magnetis superficie. Sed immediate sub illa dispositionem si- mileu z'"2'c'd' intelligere debemus , et sic pergendum est, donec ad Magnetis axin pervee nerimus (9). ; Ex hisce igitur facile intelligitur, secundum illam hypothesin effectus omnes. Magne- ticos esse Electricos; hinc polus borealis non ab australi differat nisi situ necesse est. Primus enim semper ad sinistram observatoris memorati est, qui dorsum ad Magnetis. axin vertit. Polus australis igitur ad fluxuum dextram erit; quum vero Magnetis polo- rum situs ad fluxus axin circumdantes idem sit ac globi terrestris polorum. satis. li- quet. (7) Cff. Exposé etc. S. 285 Zdnnales e?e, tqm. XV. pag. 755 172 5 196 et 207. (8) Cf. Exposé etc. 7. J. (9) Cf. Exposé etc, /. c. Animadvertendum est, quod ex hac suppositione de fluxuum in Magg- nete dispositione etiam ad similem fluxuum tellurem circumdantium possimus concludere, Omnes enim substantiae heterogeneae, quibus terra constat, sine dubio aliquam Electricitatem inter se excitant, quam quidem observare non possumus, si loco metallorum diversorum. nostris in ap- paratibus Electro-motoribus, substantiae heterogeneae substituerentur, propterea quod. nobis non licet tantos conficere apparatus , quorum ope actio Electricitatis, tali modo excitatae , posset defini- ri. In tellure autem. haec supponi possunt, circum illam. enim illae substantiae ex consulto dispo* sitae esse debuissent, ut earum actiones in unam directionem perfecte delerentur actionibus earumr im alteram. CÍf, 4fana/es ec, tom XV. pag. 203 seqq. COMMENTATIO 4n QUAESTIONEM PHYSICAM. 37 quet praecedentia etiam ad hos applicari posse, ipsamque tellurem maximum esse Magne- tem ( 1o). E Ex iis, quae supra diximus, nunc explicatio phaenomenorum a Cl. Oersted observato- rum, facile deducitur. Si enim filum conductor verticale, in quo fluxus est adscendens 4 ponatur ad faciem O (fg. »7 ) Magnetis, in qua fluxus etiam adscendunt, attractio locum habebit, et polus proximus occidentem versus deviatur. ^ Si vero idem filum ad faciem W disponatur, in qua fluxus descendunt, repulsio adest, et polus proximus iterum occiden- tem versus pellitur, Si filum, in quo fluxus ab oriente ad occidentem prodit, ad faciem inferiorem apponatur, in qua fluxus in eadem directione profluunt, attractio iterum locum habet, et polus proximus descendit; si autem conductor ad faciem superiorem ponatur , repulsio adest et polus proximus etiam descendit: nam in illa facie fluxuum directio est ab occidente versus orientem , et contraria igitur fluxus sensui in conductore ; atque haec omnia sunt phaenomena a Cl. Oersted observata, quorum supra mentionem fecimus (ii). $. e. De attractione et repulsione inter Fluxum Electricum et Magnetem. Quum Magnes parallelepipedi formam habens ita suspendatur , ut libere possit moveri , et quum actioni fili conductoris subjiciatur, phaenomena plura observantur, quae hic sunt referenda. Si conductor apponatur ad faciem Magnetis, in qua secundum hypothesin flu- xus eodem sensu prodit ac in illo filo, attractio adest; si vero in faciem oppositam con- ductor agat, repulsio locum habet. Observandum tamen est, quod si filum ad' medium Magnetem sit positum , actio illa maxima gaudeat energia; si.vero nunc adscendat wel des- cendat, illa actio gradatim minuitur usque ad certum limitem, in qua positione attractio in repulsionem mutatur. Horum effectuum explicatio nunc est indaganda (12 )- Sit (/g. »9) AB projectio Magnetis verticalis, et C projectio conductoris i illum agentis, qui in plano.ejus axi perpendiculari est positus. Nullam actionem exercent flu- xus ejus facierum lateralium , et conductori perpendieularium: actio enim unius semper deletur actione contraria akerius. Fluxuum igitur facierum,, quarum alteri filum proximum est, et ab altera plurimum abest, et ipsius conductoris actio mutua tantum est conside- randa ( 15 ). Sint c et f projectiones duarum portionum infinite parvarum in utraque facie sumtarunr , quae in eodem plano horizontali sunt, Im singulis faciebus fluxus profluunt sensubus sibi invicem contrariis; in alterutra igitur fluxuum directio conveniet cum ejus directione im con- (10) Cf. Exposé ctc. S. 3e. (11) C£ Exposé ete. $.46. Probe in his omnibus observandum, in positione ordinaria acum Magneticae, ejus orientem et occidentem cum occidente et oriente in globo terrestri convenires (12) Cf. Exposé etc. $. az. ( 13) C£. Exposé etc, $. 49. E 3 $* BOUDEWINI DONKER CURTIUS w. 5. FILII, conductore , inter quem et illam faciem tunc attractio adest. Sit f portio, quae actione attractiva a filo afficitur, repulsio locum habebit inter portionem z et conductorem. Ex so- lo figurae inspectu atque ex ipsa rei natura patet, actionem fluxus C in portionem /^mas jorem esse quam ejus actionem in portionem e propter minorem distantiam , quae inter puneta C et f interest, Vis attractiva igitur in casu nostro proposito repulsivan: supera- bit; et tota conductoris actio in Magnetem aequalis erit differentiae illarum actionum in portiones e et f, Sed si fluxus C paullulum supra punctum f sit elevatum , nor tam facile de distantiarum magnitudine atque differentia statui potest, ct portionum decompo- sitione opus est. Haec autem singularum portionum e et f fieri potest decompositio in duas alias, quarum altera secundum lineam Magnetis axi perpendicularem , al tera secundum lineam illi axi parallelam dirigitur. Quum vero portiones in hac ultima di- rectione actiones praebeant contrarias atque aequales, in:scquentibus. negligi possunt. Dit- ferentia igitur portionum in altera directione sola erit sumenda, qua actiones inter C et portiones e et f definientur, Angulus C/Z minor erit quam augulus CeZ, et hinc adhuc magis apertum fit, distantiam inter C et f minorem esse distantia inter C et e, Quo ma- jores igitur anguli C/Z et Ced evadent, eo minor vis attractiva erit, quae diminutio inde angulis ilis est proportionalis. Hinc facile apparet positionem aliquam esse, quae limi- tem attraetionis constituit, et in qua vis attractiva in repulsivam mutatur. Si enim sup- ponamus fluxum C ad minimam distantiam a puncto g esse positum, sumto in producta fa- cie portionis f; si nunc portionum e et f decompositio fiat, modo memorato, portio f minimam componentem et portio e multo majorem habebit; actio igitur inter C et f erit minima, et inter C et e erit major quam sub angulo CeZ, ex quibus apparet, actionem attractivam inter C et e eo magis minui, quo magis C ad punctum zg accedat , atque re- pulsivam actionem eadem ratione augeri; actio tamen C inter et / mojor manet, quam il. la inter C et e, donec tandem in aliqua positione , hae actiones sibi aequales fiant, atque sese destruant, quae limes inter has actiones est. Omnia, qui diximus ad actionem inter fluxum C et portiones e et f, applicari possunt ad omnes. portiones infinite parvas, eodem modo ac portiones e et /^, atque in iisdem fa- ciebus sumtas, et hinc facillime actio inter conductorem et Magnetem cognosci potest. Tn praecedentibus formam Magneris supposuimus para!ielepipedis si vero ab hacce differat figura alius IVagnetis, idem tamen ratiocinium valeret: nam portiones infinite parvae as- sumtae semper singulae decomponi poterunt in duas alias, quarum altera in directione con- ductori parallela, altera ei perpendicularis est, quarum posterior in filum praebet actionem ob eandem rationem supra datam" ( 14 ). Praecedentibus omnibus nititur experimentum a, Cel. Ampere institutum , ad attractionem et repulsionem inter fluxum Electzicum et Magnetem definiendam, Sit (//g. 3o) conduc- to- (14) Cf, Exposé etc, 7. J. t COMMENT.TIO a» QUAESTIONEM PHYSICAM. 59 tor HI circum duo brachia eburea DG et EF circumvoluta , in punctis D et E ope ful- crorum BD et DE cum filo verticali communicantia, ad cujus fili extremitatem C magnes LK,in quem conductor agit, ope fili serici suspensus est. Fluxus conductoris, ad me- dium Magnetem positi, actionem aliquam exercet in sectionem horizontalem Magnetis , quae. cum: conductore in eodem plano est, et in aliquot alias sectiones supra et infra pri- mam sumendas, . Haec actio posterior multo minor est quam actio in priorem sectionem ; distantiae enim sunt majores, et anguli quos lineae conductorem et sectiones conjungens tes faciunt, etiam sunt minores, Si igitur fluxus in Magnetis facie, filo proxima , eodem sensu profluant ac in conductore , attractiva illa actio erit, contrario autem casu repule siva. (15). Quando conductor gradatim adscendat vel descendat , prima ejus actío in Magnetem paullatim minuitur, et si sub vel supra illam pervenerit, positio adest, in qua attractio re» pulsioni est aequalis, uti supra jam vidimus, et qua transgressa actio primitiva in contra riam mutatur, Facile igitur actionis natura potest definiri, si filum primum juxta Mags netem et deinceps sub vel supra illum fuerit positum ; sed quomodo hoc procedit, si filum v. g. sub Magnete inveniatur, nullo adscensu vel descensu praemisso? Hac de quaestione nunc videamus, -Sit (fg. 31) Magnes AB verticalis et prismatis rectangularis formam habens; sit CD filum conducens sub Magnetis polo boreali positum ; quaeritur nunc de ejus actione in Magnetem? Si illud filum esset in GH , actio illa esset attractiva , et si deinde descene disset in DE , hac in positione ejus actio esset contraria; similiter si in EF fuisset, re- pulsio.illud inter,et faciem LM adfuisset , quae actio in positione CD, conauctoris foret at- tractiva, Quum igitur illa in positione CD conductor faciem IK repellat, et faciem LM. attrahat, Magnes versus sinistram fluxus partem pellatur necesse est (16). Quum loco poli borealis substituatur polus australisy Magnes ad dextram fluxus partem depellitur ; sin vero et polus et fluxus directio mutentur, omnia phaenomena eadem manent, Si autem loco, Magnetis substituatur conductor mobilis (fíz, 5), et loco conductoris fie xi Magnes., similes observantur effectus , qui eodem. modo explicari possunt. ( 17 ). Hic nunc quoque referenda sunt experimenta plurium Physicorum praeclarorum , qui theoriae -Amperianae illustrandae. operam dederunt, Inter hos Doct. Ermsnn filum Coll». ductorem. actioni subjecit Magnetis, ungulae equinae formam habentis, et ita positi, ut filun inter ejus polos esset. Observavit, utrumque lMagnetis polum. eodem. mo» do ageres filum. enim si attraheretur , statim sese versus polum proximum dirigebat; si [ yes (15) Cff. Annales etc, tom, XV, pag. 2025 tom. XVIIL, pag, 323 seqq.; Exjosé etc. $. 49. (16) Cf. Exposé etc. 1. c. (17) Vidd. Exposé ete, $. 505. Zdnnales eic, tom, XV. pag. 15 seqq, ; tom. XVIII. pog. 324. 40 BOUDEWINI DONKER CURTIUS w. FP. FILII, vero repelleretur, in medio stabat in aequilibrio, quorum phaenomenorum explicatio si« milis est ei, quam supra similium effectuum dedimus ( 18 ). Ampliss, Boisgiraud quoque sua hac de materia experimenta instituit, in quibus autem Magnete horizontali, ope alicujus pinguedinis aquae innatante, usus est, Filum conduc- torem ita disposuit, ut in mediam acum ageret, et observavit acum in illa positione re- manere, si attractio adesset, ex illa autem pelli atque indefinite a filo discedere, si vis es- set repulsiva, Si filum autem inter punctum medium et unam alteramve Magnetis extre- mitatem esset positum , acus sese movebat, donec ejus punctum medium sub conductorem venisset, si actio fili esset attractiva; quum vero repulsiva esset, phaenomenon memora- tum iterum locum habebat. Hos eífectus in attractione et repulsione Magnetem inter et fluxum Electricum caussam habere , omnes fere intelligunt. Leges igitur hujus actionis eodem modo determinari possunt ac initio hujus $ fecimus; observandum tantum, illam decompositionem , quae supra in directione Magnetis axi perpendiculari fiebat, nunc in directione ei parallela fieri debere ; Magnes enim hoc in casu tantum sua gravitate atque telluris actione sese movere potest in plano axi parallelo; illius actionis componentes igi- tur etiam in hacce directione esse debent. Hinc resultantes actionis fluxus omnes in ea- dem erunt directione, et si illa actio sit attractiva, fluxus acum in omnibus positionibus eodem modo attrahet; si igitur fluxus cum media acu in eodem sit plano verticali, ejus actio in utramque Magnetis partem erit aequalis, qui in aequilibrio stabit. In positione vero fluxus inter illam mediam et ejus unam alteramve extremitatem , ejus actio in maxima parte erit maxima, et acus sese movebit, donec fluxus in utramque illius partem actiones sint aequales. Quum autem repulsio adsit, Magnes iterum movetur in directione ejus partis maximae , magis magisque a filo discedit, donec totidem ejus actioni sit subtrac- tus (19). . Hic quoque est, quod dicatur de experimentis atque inventis Cl. Speyert van der Eyk , in Academia Lugduno-Batava Physices et Matheseos sublimioris Professoris. Duas pilae extremitates filo in helicem contorto conjunxit, et ei acum Magneticam imposuit , in omni directione libere mobilem, sive suspensam in formam lampadis Cardani, observavitque directionem acus cum illa helicis axeos convenire, seu potius: ipsam acum, pro quo» cunque situ helicis, obliquo, horizontali, verticali, quocunque, semper quiescere in ip- so helicis axe, eoque accuratius et firmius, quo helix pluribus instructa esset spiris 5 indicio, fluxus electricos naturales circa acum magneticam, secundum Cl. Ampére, in planis parallelis, vel circulis clausis, perpendiculariter axi magnetis insistentibus , omni« no procedere videri, quoniam fluxus in helice, quo plures habeat spiras, eo propius ac- (18) Cf, Expos? etc. S. ST. (19) Cff. Exposé etc. $. 54 5. 4fnnales eit. tom, XV. pag. 279 s€3q. bj ] 41 " 'COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM PHYSICAM, "t. accedunt ad hosce circulos clausos et parallelos ; adeoque in utrisque, cum in circulis illis naturalibus circa magnetem,, tum in helice, fluxus electrici in eadem directione co &ccuratius et verius progrediuntur, quo spirae in helice majori numero adsint, et hinc eo firmius et exactius acus mobilis quiescere cogitur in axe helicis; unde patet, quoque his experimentis inprimis theoriam Cl. Ampére egregie confirmari ( 2o ). Locus nunc est, ut mentionem faciamus experimentorum a Cll. Biot, et Savart institua torum , quibus inprimis illam legem a Cel. Ampére suppositam non vero demonstratam inve perunt , quod scilicet actiones mutuae inter fluxus Electricos sint in ratione inversa quadra- ta distantiarum , quam jam supra cap. ll. $. 2. seqq. adhibuimus, Magnetem telluris actioni subtraxerunt appositione alius Magnetis ; momentum, quo fi- lum conauctor in illum agere incipiebat , accuratissime definiverunt, atque oscillationum a Magnete certo temporis spatio peractarum numerum determinarunt, cujus quadratum pro portionale est vi, quae occillationes producit. Primam distantiam inter filum et acum du- plam sumserunt, et numeri oscillationum quadratum tantum esse dimidium illius, quod ad simplicem distantiam observatum fuerat, invenerunt, atque hinc concluderunt, vires, quae oscillationes producunt, earumque numero erant determinatae , agere in ratione invere sa simplici distantiarum. |n casu autem proposito omnium fili punctorum summa in Ma- gnetem agit; calculo igitur definiendum erat, quaenam esset ratio inter actiones singu- lorum elementorum conductoris eorumque distantias a Magnete. Hoc autem perfecit Cl. la Place, qui invenit, singulorum illorum punctorum actiones in acum, esse in ra- tione inversa quadrata distantiarum , si eorum summa agit in ratione inversa simplici dis» tantiarnm, Haec igitur experimenta egregia Cel. aede suppositionem plane confir- mant ( 21). Cl. Biot quoque actionem comparavit fili rectilinei cum actione fili ita contorti , ut an- gulum quendam faciat, cujus vertex ad eandem distantiam a Magnete est ac punctum pro« ximum fili verticalis in experimentis memoratis. Calculo in eventum experimenti institue to, legem a. Cel. Ampére inventam, quod actio portionis infinite parvae fili proportionae lis sit, sinui anguli, quem portionis directio cum linea, ejus medium et punctum, in quod agit, conjungente , format, iterum confirmavit: hoc etiam modo , rationem inter ac- tiones et uid: eandem ac illam, quam dedimus , invenit ( 92 ). $3. De motu Magnetis, a conductore in motum deducti; et vicissim. Quum constet, Magnetem mihil aliud esse nisi üuxuum Electricorum collectio , certo mos (20) Cf. 4. Konst- en Leiterbode, 1822, No. 17. pag. 259 seqq. nec non JBiL/ioth, Umi- Wers. mensis Octobris 1822, (21) Cff Expos etc. $8. 56, et 575. "fnnales etc, tom. XV. pag. 222, et seq. (22) Cf. Exposé etc. $. s7 in fne, E az BOUDEWINI DONKER CURTIUS w. 5, FILII, modo dispositorum , facile liquet plures actionis mutuae duorum fluxuum Electricorum esse electus, qui etiam Magnete et conductore aliquo obtineri possunt. Cel, Ampére hac co- gitatione fretus , experimenta sua hac de re instituit, novaqne atque praeclara phaenomenz observavit, quae nunc nobis sunt enumeranda. In apparatu (//g. 21) spiralis fixus auferatur, et loco fili verticalis LM. Magnes substi- tuatur, qui ad suam extremitatem inferiorem, borealem v. g., capsulam habet N, sed €ui ad extremitatem superiorem filum metallicum est junctum , capsulam IN' ferens, et ope cochleae cujusdam in illa extremitate inclusum. Polus v. g. australis. per- illud fo- ramen aPcd transeat, circuitus. erit constitutus , et directio motus conductoris mobilis erit EIK, si simul fluxus in brachiis EF et HI descendat. Si vero in his fluxus sit adscen* dens, motus directio invertitur, et est secundum EKI. Idem obtinetur, si pro polo au* strali polus borealis fiat superior Magnetis extremitas, tunc enim fluxuum illum circum» dantium directio mutatur. Si vero. eodem momento et fluxus. directio inverteretur in con- ductore mobili, et polus immutetur, omnia eadem manent phaenomena (23). Loco unius talis Magnetis verticalis. substitui potest quaedam quantitas Magnetum horis zontalium, qui suos polos ejusdem nominis versus centrum apparatus habent, Fluxus su- periores , quum in singulis eodem.sensu prodeant, fluxum quendam continuum constituunt , et conductorem mobilem etiam in motum deducunt, Quum vero fluxus facierum inferiorum Magnetis contrariam in conductorem exerceant, si totam acuum actionem in filum mobile vellemus definire, sumenda esset differentia actionum utriusque faciei; sed semper videres ius actionem faciei superioris alteram superare ( 24). Magnes quoque a conductore in motum deducitur, et hic effectus ope apparatus ( //z. 32 ) Obtinetur. Est vas AB mercurium continens, in quo. mergit Magnes, ad utramque extre-- mitatem cochleam habens cavam, in quarum. una aequipondium satis grave imponitur, ut Magnes verticalis in mercurio sit; HI est annulus cupreus, per filum ejusdem materiae IPQ cum eapsula Z'communicans. OMLF est aliud filum cupreum, ad extremitatem. O capsulam Z ferens, et per obturamentum subureum , quod foramen N claudit, tran« siens, cujus fli extremitas F perfecte cum vasis AD axi debet convenire. Vas illud altius tollitur ope congeriei ligni Y , donec annulus HI mercurium tangat, in quo etiam. mergere debet illud punctum. F. His ita dispositis, si capsula Z cum extremitate poe sitiva pilae, capsula Z' cum. negativa communicet, fluxus adscendit in filo ONM, in. horizontali prodit secundum L.M;, et a. puncto L descendere incipit usque ad. punctum. *. Per mercurium deinceps. transmittitur ad annulum HI, et ope conductoris IPQR ad capsulam Z', et per hanc ad polum. negativum. pilae pervenit (25). Ad mercurii igitur Su» (23) Cf& Znnales etc. tom. XX. pag.65. tom, XVIII. page 330 seqq. (24) CÍf. 4danales etc, tom, XX. pag. 66. (25) Cff. Znnales etc» tom, XX. pags. G8. COMMENTATIO ap QUAESTIONEM PHYSICAM. 43 superficiem multi sunt fluxus , in centro annuli orientes , et ad ejus circumferen- tiam profluentes, Magnes ab illis actione quadam afficiatur necesse; quum vero eo- rum ali eum tangant, alii per eum transeant, alii autem neque in hoc neque in illo * casu versentur, actiones harum trium fluxus specierum sunt considerandae. Sit (fiy. 33) BDCI sectio horizontalis annuli, GHEK similis sectio Magnetis, F punctum , e quo fluxus prodeunt, FGB et TEC duo fluxus Magnetem tangentes, et punctum A polus illius australis, quem igitur fluxus in directione GHEK circumdant. Fluxus FB fluxus GH et GK attrahit , quia ambo ante contactum convergunt, et post illum divergunt. Contra fluxus CF fluxus EK repellit, quoniam unus convergit ante contactum et <er divergit, atque post illum hic divergit, quum ille convergat. Actio. nes igitur fluxuum BF et CF secundum perpendiculares AG et EA locum habebunt; hinc Magnetis polus prima actione pellitur in directione AGNN , altera autem in directione EAL; harum virium resultans secundum lineam AM diametro HK perpendicularam , et angülum GAL in duos alios inter se aequales dividentem , dirigitur. Quum vero hae actiones in omni Magnetis positione sint eaedem, polus Magnetis sese moveat in cire culo, cujus centrum est punctum F , et quem linea AM tangit, necesse erit (26). Sit (iz. 34) BLCM sectio horizontalis annuli, et DGHEIK similis sectio Magne- iis: considerandae tunc sunt actiones fluxuum FGB et FEC, per Magnetem transeun- tium. Portiones intermediae DG et EI nullam aliam exercent actionem , nisi illam qua ma. jor vel minor inter Magnetis moleculas attractio vel repulsio locum habet, nihil vero efficient ad Magnetem in motum deducendum. Restant igitur tantum fluxus FG, DB, FE et IC ; horum FG attrahit fluxum IEHG , repellit flusum DE ; simi- liter fluxus FE attrahit fluxum IE , repellit fluxum DGHE 5; quatuor hae actio- nes uti supra ad duas reducuntur, et in centrum sive polum A Magnetis exercentur secundum lineas , brevissimam distantiam metientes inter illud punctum et fluxus , quarum resultans igitur uti supra diametro HK erit perpendicularis. Simili modo quo- miam fluxus DB attrahit fluxum EIKD, et repelit fluxum GD; ac quoniam fluxus IC attrahit fluxum EI atque repellit luxum GDKE , facile intelligimus , Magnetem omnibus hisce actionibus in motum concitaturum iri secundum directionem perpendicularem diame- tro HAK in sensu lineae MA. Simile ratiocinium quum applicaretur ad actiones flu. xuum FB' et FC' extra Magnetem sitorum eundem eventum praebebit. Actiones igitur omnium fluxuum superficiei mercurii Magnetem in motum excitant se- cundum lineae MA directionem: quum vero illae actiones in omni Magnetis positio- me sint eaedem , illa linea. MA erit tangens circuli, a polo Magnetis describendi circum cen- (26) Cff, znnales etc, vom, XX, pag. 69. 44 BOUDEWINI DONKER CURTIUS w. z. r1LI, centrum F. Ille motus nullam tamen vim acceleratricem accipiet ; talis enim vis singulis momentis mercurii resistentia deletur ( 27 ). Fluxus descendens secundum filum LF (fgg. 32). praeter fluxus transversales etiam quosdam producit fluxus verticales, qui attrahent fluxum IE (fg. 34), et repellent fuxum DGHE. Duabus hisce actionibus Magnes ad motum tendit in directione IEHG ; et quoniam illi fluxus non ex Magnete exeunt, facile liquet illum motum tantum fore rotativum , qui nihil igitur in phenomenis mutabit, sed iis tantum novam vim addet; saepius tamen attritu mercurii totus deletur. Si vero cochlea cava superior Magnetis mercurio impleretur, et si punctum illud F (fig. 32) in illo mergeret, fluxus. descendens in filo LF motum illum retationis solum producit. In praecedentibus vidimus quod fluxus. verticales, qui in ipso Magnete re- manent, non vero ex illo exeunt, illum motum Magneti jam imprimant; sed eriam flu- xus, qui postquam verticaliter per Magnetem transierunt. deinde horizontales fiunt, et ad annulum a Magnete divergunt, illum motum. producunt. Si enim (//gz. 35) BCD sit sectio. horizontalis aunuli, et IGH. similis. sectio Magnetis, punctum A. simul erit poe lus Magnetis v. g. australis, et annuli centrum. Fluxus portio AG nullam in eum Magnetem praebet actionem; portio: vero BG portionem IG repellit et portionem AG attrahit, quae duae vires Magnetem: igitur in motum circum ejus centrum. A et hine rotativum deducent: in quacunque enim. Magnetis positione similes adsunt actiones (28 ).. Similiter motus rotationis conductoris., ope fluxus, obtinetur. Hanc ob rem ( fg. 32) conductor ONMLFE altius tollitur, donec extremitate F tangat mercurium in. cochlea ca- v& U Magnetis UX contentum. Huic Magneti ad extremitatem Z junctum est filum ali- quod gX metallicum , et nulla vi Magnetica donatum. Magnes. transit per globulum T, in eoque ad certas poni potest altiudines ope cochleae V. Hicce globulus ad extre- mitatem tubi vitrei horizontalis TS invenitur, qui tubus verticalis evadit in puncto S , et includitur. in. conductore 4PQ ad punetum. v. Loco Magnetis DGC in vase AB sub- stituitur, conductor cavus. DG ( £z. 36), cui ad extremitatem G- jungitur aequipondium €G, et qui ad alteram extremitatem D capsulam habet. Hicce conductor mercurio. €fig. 32) in. vase AB contento. immergitur, et Magnes UZV descendit, donec ejus extre- ritas X. in conductoris capsula D , mercurio impleta, mergat. Pilae polus positivus cum capsula: Z communicat, negativus cum capsula Z'. Circuitus est constitutus , et statim conductor: motu rotationis. afficitur ,, quod phaenomenon ulla sine difficultate. explica» tur, modo. conductorem DGC (fs. 36 ) non tanquam lineam sine crassitie, sed tan- quam: (27) Cfi. annales etc. tom. XX. pag. 69. seq: (28) Cff. jnnales cfe. tom. XX. pag. 7o seqq, COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM PHYSICAM. 45 quam fasciculum tot fluxuum , quot sunt illius fili particulae axi parallelae , conside- remus (29). ; Si in amule HI includatur tubus metallicus, fere ad extremitatem superiorem diaphra- gma habens vitreum, facile experimentum Doct. Humphrey Dayy repeti potest de ro- tatione mercurii, Quum enim supra illud diaphragma mercurius in illo tubo infundatur, et extremitas X Magnetis illum tangat, circuitu constituto, statim illud observatur phaenomenon, quod explicatur ex consideratione , mercurium continere fluxus, vel a tubi centro ad circum ferentiam ejus, vel a circumferentia ad centrum prodeuntes, se- cundum fluxus directionem descendentem vel adscendentem in conductore UZX (30). $.4. De effectibus Magneticis , qui ope fluxus Electrici imitari possunt. Supra vidimus conductorem mobilem EFIKGE ( fg. 3) fere clausum , a tellure diri- gi, et in eandem positionem deduci ac Magnetem, in quem fluxus agit. . Posset igitur illud filum EFIKGE tanquam sectio Magnetis ejus axi perpendicularis considerari: cen- trum rectanguli esset sectio axeos Magnetis, et fluxus in ipso filo profluens esset flu- xus exterior, qui Magnetem circumdat. Sed praeter illum fluxum exteriorem, plures sunt interiores, qui quoque in apparatu essent constituendi , si perfecte effectus Mag- meticos imitari vellemus. Tales apparatus confecit Cel, Ampére, quum suam theoriam condens etiam hac de materia sua institueret experimenta, Sic (/iz. 57) punctum quoddam A spirali circumdedit , cujus extremitas Z cum polo positivo, altera autem C cum polo negativo communicat. Hoc apparatu rite suspenso et circuitu constituto, statim illa spiralis a tellure dirigitur, ita ut si illa spiralis char- tae pars sit rubra, altera alba, album latus versus boream vertatur, si v. g. fluxus in conductore descendat, vel a Z ad C prodeat; quum fluxuum directio invertatur, etiam chartae positio mutatur, ita ut latus rubrum versus boream respiciat ( 31 ). Similiter Magnes in tales spirales telluris actioni subtractas agit ac in alium Magnetem: poli enim ejusdem nominis repelluntnr, diversi nominis attrahuntur. Ut vero talis con- ductor nulla telluris actione afficiatur, duae spirales. eodem modo ac in (/ig. 38 ) dis- ponuntur. Filum metallicum mergit in. capsula Z. (£g. 3), circumdat tubum vitreum in helicem , in puncto D (£g. 38) in spiralem curvatur, in puncto A , centro spiralis, in tubum intrat, quem percurrit ad B, centrum alius spiralis, quae sensu contrario prio- zis directioni contorta est, atque cujus extremitas cum altera capsula C (Jig. 3.) com- mue 619) Cff. 4nnalés, ezz, tom. XX. pag.7r seq, Hoc experimentum uti et praecedens debe- tur Cel. Ampére. , (30) Cff. Annales etc, tom, XX. pag. 72. (31) Cf. 4g. Konst- en. Letterbode , 1822, IN, 15. pag, 229.- F 3 46 BOUDEWINI DONKER CURTIUS w, s. r1r.t1, municat, postquam (fg. 38 ) tubum in puncto E in helicem circumdare inceperat. "Tel« lus nullam in hunc apparatum exercet actionem : ejus actio enim in spiralem A deletur ejus actione in^spiradlem B. Si nunc unus alterve Magnetis polus ad A et B appro- pinquetur, repulsio vel attractio aderit, modo fluxus eodem vcl contrario sensu punc- ta A et D in spiralibus circumdent ac in Magnete polos. Idem quoque polus acus, qui ab una parte a spirali repellitur, ab altera attrahitur et vicissim : quod enim in prie mo casu eodem sensu profluit, in altero contraria directione prodit, Si Magnes mobilis actioni talis spiralis fixae subjiciatur, similia observantur phaenome« ni, ac si Magnes immobilis in alium mobilem agat ( 32 ). : Melius tamen phaenomena Magnetica imitari possumus ope conductoris, tubum vis treum in helicem circumdantis, et per illum interiorem redeuntis ad polos positivum et negativum pilae. Talis est apparatus (£g. 39 ): tubus ABC ad extremitatem C ha- bet capsulam , mercurio impletam , in qua extremitas conductoris mergit, Sunt dug tubi vitre GHI et LKM inter se cera juncti, et circumdati filo in helicem contorto , quod deinde per illos interiores redit, et sic ad capsulam O pervenit. Si igitur cap- sula D eum extremitate positiva pilae, capsula vero O cum megativa communicet, flu- xus percurrit filum in directione DEFG , in puncto G in tubum intrat, ex illo ad punc* tum 1 exit, et prodit in filo duos tubos in helicem circumdante, donec iterum in tu- bum LKM ad punctum M intret, et sic per filum MN ad capsulam O perveniat. Circuitu ita constituto , tübi statim in directionem meridiani Magnetici deducuntur , eorumque illa extremitas boream respicit, quae ad dextrum est observatoris, in quo fluxus a pedibus ad caput profluit, et qui ad, exteriorem helicis partem prospicit; illa igitur tuborum positio eadem est ac illa Magnetis, quum a tellure dirigatur. Hoc quo- que in experimento fluxus dispositio eadem est ac in acu Magnetica: nam omnis spira- rum actio secundum lineam axi parallelam deletur actione fili in tubis inclusi; remanet igitur tantum actio fluxuum in planis circularibus axi perpendicularibus, quod in omni Magnete ita locum babere theoria docet (33. Hisce ita dispositis, si Magnetis polus australis prope extremitatem boream respicientem ponatur, ab illa repellitur , attrahitur vero ab altera extremitate , quod etiam in ipso Magnete observamus. $. 5. De Magnetisatione chalybis aliusye metalli ope fluxus Electrici. Quum praecedentibus experimentis jam identitas fluidorum Magnetici et Electrici de- sionstrata haberi posset, Cel. Arago cogitavit an chalybi non vis Magnetica ope flu- | xus (32) Cff. Exposé etc. S. 6o in fines Zfnnales etc. tom. XVIIT. pag. 328. (33 Cff. 4dnnales etc, tom, XV. pag. 373 tom. XVIII. pag. 326 seq.5 Exposé efe. $. 6t $egq COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM PHYSICAM. 47 xus Electrici posset imprimi, quum hoc etiam per tensionem effici poterat. Limaturam chalybis ad conductorem filum apposuit, atque observavit illam eodem modo a fili ac a Magnete attrahi, atque vim. Magneticam accipere ( 34 ). Quum vero ei cognita fuerint theoria Cel. Ampére atque experimenta, quibus condita erat, ei in mentem venit acum chalybeam nulla vi .Magnetica praeditam , in tubo vi- treo, filo in helicem contorto circumdato , includere, et inter hujus helicis extremita- tes et utrumque pilae polum communicationem instituere. Quum fluxus tali modo iliam -acum per certum temporis spatium circumdedisset, eadem illa acus Magnetico fluido erat donata, omnesque Magneticos effectus praebebat: ejus polus australis erat ad dextrum observatoris, in helice positi, et extra illam spectantis, atque versus polum nepati- vum sive cupreum apparatus Electro-motoris inveniebatur, si helix dextrorsum esset con- torta; si vero sinistrorsum hoc esset factum, versus extremitatem positivam ille polus terat (35). Si plures inter se conjungantur helices , quarum una sinistrorsumr, altera dextrorsumnr est contorta, et si in illis lamina longissima chalybea imponatur, tubo vitreo inclusa , illa lamina in plures dividitur partes, quae totidem sunt Magnetes, quarum intermediae in iisdem punctis polos ejusdem nominis babent: ita ut si polus primus exterior sit bo- realis, ejusdem partis aliquod punctum polum australem: constituit, quod simul est polus australis sequentis partis et ita deinceps: haec puncta corseguentia dicuntur, et conveniunt cum punctis helicis , in quibus ejus directio mutatur ( 56 ). Si inter illas helicis partes filum rectilineum sit situm, et si lamina longissima in illis imponatur, haec lamina nulla vi Magnetica erit donata in parte, quae cum illo interval- lo convenit, sed tantum in ilis partibus hoc fiet, quae helicibus fuit inclusa: ex qui- bus igitur apparet, fluidum Magneticum, quod dicitur, nullo modo ope conductoris rec- tilinei cum lamina chalybea communicari posse ( 37 ). $- 6. De quibusdam effectibus Magneticis , ex noya theoria Admperiana explicatis. Ut theoria Cel. Ampére de Magnetismo vera haberi possit, omnes effectus Magnetum ex illa rite explicari debeant necesse est; hinc non incongruum materiae tractandae duxi, aliquot tales effectus hic referre, eorumque explicationem indagare, Si Magnes sibi committatur , primus observatus effectus est, quod a tellure ita diriga- tur, ut polus ejus autralis versus boream , borealis autem versus meridiem spectet, quem C2- (34) Cff. Exposé etc, S. 653. Annales etc. vom. XV. pag. 94. (35) Cff. Exposé etc, 8. 655. Zfnnales etc, Xom, XV. pag. 95 seqq. (36) Cff. Exposé etc. l. 3. dnnales. etc, - tom, XX, pag. 99s (37) Cíf. 4nsales etc, l.c. Exposé. etc. i. 4. 4t BOUDEWINI DONKER CURTIUS w. 5. FILII, casum si paullum attente consideremus , invenimus in illa positione secundum hypothesin fuxus in facie inferiori Magnetis eodem prodire sensu ac illos, qui tellurem circumdant ; et hinc facile patet Magnetem , ex illo statu pulsum, actione directrice fluxuum telluris in fluxus Magnetis, statim cogi in illum redire. Non vero Maenetis polus australis perfecte convenit cum polo boreali telluris, sed meridiana Magneticum et Astronomicum angulum inter se faciunt, qui obliquitati eclipti- ces fere est aequalis, ita ut aequatorem Magneticum in ecliptices plano situm esse, sta- tui posset. Hoc phaenomenon etiam ex dispositione fluxuum circum tellurem explica« tur, de qua autem dispositione necessaria quaedam sunt praemonenda. Ex ilis, quae supra (pag. 36, in annotatione 7. 9. ) hac de re diximus , jam apparuit tellurem posse considerari tanquam magnum apparatum Electro-motorem , ejusque flu- xuum caussam praecipue in substantiis heterogeneis, quibus globus terrestris constat, quaerendam esse, lla vero caussa quoque in centro mostri systematis solaris posset poni. Sol enim suis radiis etiam illos fluxus, inter se parallelos, producere posse sup- ponatur , qui radii quum ad nostrum globum pervenissent, omnia in illo phaeno- mena Electrica producant. Haec autem suppositio veri similior fit, si attendamus , di- rectionem illorum fluxuum aeque ac orbitam apparentem solis inclinatam esse in pla* tum aequatoris, illumque angulum directionis flnxuum cum aequatore non multum dif- ferre ab ecliptices obliquitate, Ex quibus omnibus concludi posset , solis radios , qui in tellurem immittuntur, fluxus Electricos in planis eclipticae parallelis producere, eorumque praecipuam esse caussam ( 38 )e Ex hisce igitur facile phaenomeni declinationis explicatio colligitur: nam acus decli- nans tantum fluxuum telluris actione pellitur in positionem , in qua fluxus ejus faciei inferioris prodeunt directione parallela fiuxibus globum terrestrem circumdantibus, Idem quoque ratiocinium de inclinatione valet; vidimus enim fluxus in tellure acus inclina- tionis directioni esse perpendiculares ( 39 ). In phaenomenis autem declinationis et inclinationis quaedam observantur actiones diur- rae et annuae, quarum priores temperaturae diversae singulis diebus, posteriores vero majori vel minori gradui oxydatienis substantiarum , e quibus in tellure fluxus oriuntur , deberi videntur: eorum enim fluxuum intensitatem maxime a temperatura atque oxydatione pendere, negari nequit (40). Aliud quoque est plenonesog Magneticum non minus notabile, quod scilicet omnis Mag- £38) Cfi. Annales etc, tom, XV. pag. 205. Seqq.; Zf/ze Konst- en Letter -bode , 1822, No. 16, pag. $46 seq. (39) Cf. 4g. Konste em Leiferboye , 1892, NN. 16. 247 seq. (40) Cf, Jig. Konst- en Leiterbode , 4. Ll, COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM PHYSICAM. 49 Magnetis actio in extremitatibus concentrata videtur: hunc autem ad effectum explicane dum pauca sunt addenda de modis , quibus Magnetis actio decomponi possit. Haec vero facile ex dictis pag. 19. deduci possunt ex actione duorum planorum , fluxi- bus tectorum atque superficie pyramidali aut conica terminatorum, in aliquod punctum; sed attendendum est conditionem illic datam, quod scilicet portiones unius superficiei sint projectiones portionum alterius superficiei, quum punctum, in quod agunt, sit centrum projectionis , non adesse in Magnete: omnia igitur, quae hac de materia di- cemus, non sunt accuratissima , sufliciunt tamen ad nostrum propositum demonstrandum. Sit (fis. 40) Magnes AD , formae parallelepipedi rectangularis, ita ut plana CDEF , GHIK, CDIK et EFGH sint rectangula sibi invicem similia. Magnes erit compositus certa quantitate talium superficierum , fluxibus Electricis tectarum , ab ejus parte exteriore usque ad axin, uti jam supra observavimus. $Sit T punctum aliquod, in quod Mag- nes agit ; consideremus nunc illam actionem , et supponamus, superficies CDEF , CDIK , GHIK et EFGH in illud agere; superficies enim interiores hanc actionem tantum au- gebunt, Si ducantur plana EPQH et ELMG per lineas EH et FG, et punctum T, in cor- pore FLPEHQMG semper possunt cogitari duae infinite parvae portiones superficiei abcd et a'b'c'd', quae terminantur superficie pyramidali aut conica, cujus vertex est in TT, et quarum actiones in illud punctum inter se igitur erunt aequales: quum vero ita possunt poni, ut illae actiones sibi sint. contrariae, facile patet, omnem illarum actionem deleri. Si nunc attendamus , corpus illud FLPEHQMG ( quod formam prismatis trune cati habet) considerari posse, tanquam compositum certa talium portionum quantitate , quae quasi ejus elementa sunt, facile inde colligi poterit, nullam actionem in punctnm T ilud prisma praebere, Restat igitur actio prysmatum PDEHIQ et LCFGKM. . Du- catur planum COF per lineam CF et punctum T , habemus superficies CFL ; et CLO , quae terminantur planis per illud punctum et lineas CF, FL et CL ductis; eorum actiones igitur erunt aequales, sed etiam sibi invicem sunt contrariae, atque hinc de- leantur necesse est; idem locum habet in planis KNM et GKM , PED et PRD; QSI et HIQ: actio igitur totius Magnetis residet in [fluxious, superficies CONK et DRSI . tegentibus; hae enim non eadem superficie pyramidali aut conica possunt terminari, Punctum T ita potest poni, ut actio unius extremitatis superficiei Magnetis in illud Sit contraria actioni alterius extremitatis. Si enim illud punctum sit situm extra pla- na CFGK vel DEHI versus borealem extremitatem v. g., quum compensationes illae sint factae, facile intelligitur, portiones superficiei agentes fore in planis CDIK et EFGH, quae fluxus offerunt sensu sibi contrario profluentes, Quum punctum T in- veniatur in plano CFGK , extremitas B superficierum nullam in illud praebet actionem, extremitas A tantum agit. Si punctum T sit extra omnes superficies Magnetem ter- minantes, actiones contrariae superficierum sibi oppositarum inter se sese components G po- 5o BOUDEWINI DONKER CUR TIUS w. 2. FILII, positio igitur erit, in qua illud punctum nulla actione afficietnr: in tali enim positione illae actiones contrariae sese invicem destruunt. Hoc limite transgresso, actio maxima ad illam erit extremitatem , ad quam illae compensationes fuerunt minimae. Haec omnia tantum de superficiebus exterioribus diximus; idem autem locum habere potest in superficiebus interioribus axin circumdantibus ; hae enim considerari possunt tanquam actionem superficierum exteriorum augentes, et quoniam compensationes illae: fiunt in portionibus infinite parvis harum superficierum, facile inde colligi potest illas' quoque fieri posse in omnibus Magnetibus cujuscunque formae ( 41: ). Ex hisce sequitnr, actionem Magnetis in punctum quoddam T , vel in punctum flu- xuum alius Magnetis,, residere in porionibus superficiei, similibus portionibus CKNO et DRSI, ad extremitates Magnetis semper sitis, qua ex consideratione patet ratio, ob quam Magnetum actio ad extremitates eorum contracta videtur (42 ). [^U Ig. QUINTUM. DE EFFECTIBUS TENSIONIS ELECTRICAE , EORUMQUE COMPARATIONE CUM SIMILIBUS E FLUXU. Dssesea expositione theoriae Cel. Ampére, atque effectuum fluxus Electrici , ad illos j; qui tensione Electrica producuntur, nunc nobis est transeandum., Inter Chemicos fluxus effectus docompositionem aquae et acidorum retulimus; simis le quid in tensione occurrit. Si duo fila merallica, in puncta tenuissima finientia, in aquam immergantur, quorum alterum Electricitate positiva, alterum negativa est donas tum, et si in machinis Electricis ordinariis centum fere fiant laminae vitreae revolutiones , aliquod aquae decompositionis phaenomenon observatur. Sed qunm gas oxygenium ape parere deberet ad filum positivum , hydrogenium ad negativum, si hic tensionis effectus cum simili e fluxu conveniat, contra tantum vel oxygenium gas vel hydrogenium ad utrumque filum observatur, ita ut hoc plhaenomenon in utraque Eleciricitatis specie omnino sit diversum. Haec diversitas ex minore intensitate Electricitatis, sub tensionis formam agentis, oriri apparet: centum enim requiruntur revolutiones laminae vitreae , ut aliquis elfectus ad-. (41) CK. Exposé etc, 8. 39 et. 42, (42) Cf. Exposé etc. $. 40. COMMENTATIO 4A» QUAESTIONEM PHYSICAM, 51 adsit, quod multo facilius in fluxu procedit ( 1). In acidis autem illa decompositio per tensionem multo difficilior successu est: quoniam enim acida meliores sunt conductores J quam aqua, Electricitas magis magisque sub fluxus forma agere incipiet, et maxime igi- tur Electricitatis intensitas requiretur, ut tensio quaedam adesse possit. In fluxu et in tensione scintillae producuntur. Jn Electricitate ordinaria scintillae in —.. duas praecipue species dividuntur; sunt enim sive 9/umu/ae sive scimiillae (2) in fluxu — Slectrico autem nondum scintillae, quod scio, ad alterutrum horum generum sunt rea — Jatae. [In utraque autem Electricitatis specie gas tonans, phosphorum et sulphur inflam- mant, atque laminas tenuissimas auri consumunt. Similiter si inter duos conductores insulatos filum ferreum horizontaliter suspendatur, et si percussione lagenae Leidensis afficiatur, maximo gaudet calore, et quum Electri. citatis intensitas maxima sit, ab ea consumitur (3): quae quoque in fluxu locum ha- bere supra vidimus cap. x. $. wi. Sic etiam in tensione et in [fluxu in are ra- refacto lumen intensum observatur; in fluxu vero illud lumen, per flammam productum, etiam in aére atmosphaerico quoddammodo adest. - "(n utraque specie commotiones quoque locum habent; animadvertendum tamen est, ilas percussiones in fluxu Electrico statim adesse, quum circuitus sit constitutus ; in —. tensione vero illas demum produci, quando Electricitas est accumulata in lagena Lei- - densi, ex qua sese in corpora distribuens , illa commotionibus afficit (4 ). i In attractionibus et repulsionibus in fluxu et tensione illa effectuum diversitas maxime .. est perspicua, » 19. In fluxu Electricitates ejusdem nominis sese attrahunt, in tensione autem hoc inter Electricitates diversi nominis locum habet: in fluxu enim attractio adest, quando extremitates conductorum eadem Electricitate donatae sibi sint proximae, condüctoribus parallelis , repulsio vero locum habet, quando extremitates eadem Electricitate gaudentes ad maximam inter se distantiam inveniantur. 2?. Si in fluxu duo conductores sese attrahant, post contactum sibi affixi manent: in tensione autem corpus a conductore attractum, primum attrahitur, deinde repellitur, ut iterum attrahatur et sic deinde. 3?. In fluxu attractiones et repulsiones etiam in aére rarefacto locum habent, in ten- sione vero hoc secus. —— —— T —À ENT A RS T * 4? — (1) Cff. zmnaies ete, tom, XVI. pag. 48 seqq. !(2) Vid. Cl. S. Speyert van der Eyk, Inst. Phys. S. 925. —€3) .Cff. Bio?, tom. II. lib, 3. cap. 1T. pag. 4315 Lifes in-.voce EJecfricité Sect. I. cap. 9. - Art 5. " — €4) Cff. Biot, tom. IL. lib. 3. cap. 9. Libes dicto loco et in vocibus Zouteille de Leide ei — batterie Electrique; 5. Speyert 9an der Eyk, op. |. S. 928. : G 2 55 BOUDEWINI DONKER CURTIUS w. zr. FILtI, 49. In fluxu omnis attractio cessat circuitu interrupto; quod quoque in tensione Jocum non habet: cessante enim communicatione inter corpora et pulvinaria , Electri- citas in corporibus adhuc per aliquod tempus residere pergit, et ejus actiones quoque adsunt ( 5). Nunc in nostra theoriae fluxus expositione multi sequuntur effectus , quibus similes in tensione non occurrunt, quales sunt v. g. actio directrix inter duos fluxus, motus conductoris alterius conductoris actione, actio telluris, actio fluxus in Magnetem, etc. Horum igitur hoc in capite nulla est medio facienda, Remanet igitur solus effectus Magnetisationis metallorum , qui aeque in tensione ac in fluxu adest, et qui nunc est considerandus. j Cel. Atrago sua experimenta de Magnetisatione ope fluxus instituens, simili modo tadem fere phaenomena ope tensionis obtinuit. Laminam enim ferream in tubo vitreo , filo heliceo circeumdato,, inclusit; postquam, per illud aliquot scintillae transiissent , certo praeterlapso tempore, lamina vi Magnetica erat donata; si scintillae a conductore Elec- tricitate positiva donato proficiscerentur, idem erat effectus ac si helicis extremitas cum pilae extremitate positiva directe communicaret, i. e. si fluxus positivus per ile lam transiret 5 si autem conductor negativus scintillas edat, effectus sunt contrarii. Idem phaenomenon ope percussionum lagenae Leidensis obtineri potest, Sed tunc ni- hil certi de polorum situ constat: horum enim positio pro lubitu mutatur, quod motui alicui gyratorio Electricitatis tribuendum videtur (6). Si nunc hosce effectus tensionis cum illis, quos dedimus cap. 4. $. 5, conferamus, invenimus satis inter se convenire ; animadvertendum tamen est, Magnetisationem ope tensionis etiam cuidam fluxui Electricitatis ordinariae deberi: hic autem fluxus est coz- dintuus, quando scintillae per helicem transeunt, 7707ent4neus vero ,, quando. lamina ferrea. percussionibus vim Magneticam accipit. Hic quoque est referendum experimentum quoddam, a nostrate Doct. van Deek in- stitutum , et in diario Gallico Journa] de Physique , etc, 1821» tzensis Octobris. page 312 seqg. descriptum, j Percussio transit per filum metallicum EF (fg. 41)$ supra mediam laminam ABCD in sensu longitudinis positam: secundum theoriam pars superior CDNO polus. austra. lis, pars inferior ABON polus borealis erat; polus enim australis hic quoque est ad dextrum observatoris in filo EF positi, a cujus pedibus ad caput percussio prodit, et qui faciem versus laminam vertit. Drevi post percussio minus fortis transit per filum GH, quae igitur primam in puncto quodam secat. Ob eandem rationem ac supra pars BCQP polum australem, pars autem ADQP polum borealem constituit. Tota vis Mag- nee (32 4nnales etc, tom XV. psg. zo. (6) Cff. Exposé etc. S. 65. COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM PHYSICAM, 35 netica ex priore percussione orta hacce ultima debuisset deleri; sed actio posterioris commotionis tantum usque ad lineas IK et LM locum habet, ita ut partes IKQP , : KROC et NDMS polaritate boreali gaudeant , partes LMQP, BORI et ANSL polarita- te australi. Si nunc post priorem percussionem íluxus revera laminam circumdarent in curvis clausis, inter se parallelis , et concentricis, altera percussione quum omnes si- mul secarentur, omnis eorum actio delenda foret: sed hoc non fit; partes enim DCKI et ADML, extra lineas IK et LM sitas, polaritatem primitivam retinent. — Facile autem hoc phaenomenon explicatur supponendo fluxus omnes làminae moleculas circumdare in planis circularibus concentricis et parallelis ; tunc enim percussio posterior, quae minus fortis est quam prior, partes ABON et CDNO tantum partim secat, et totum eorum effectum delere non potuit, sed omnis polaritas primitiva in moleculis partis. BCKI et ADML remanet, Magis igitur cum experientia haec suppositio convenire apparet: et nihil obstat, quo minus illam aliam rejiciamus ; nihil enim in effectibus illa consideratione mutatur, nam quod de toto Magnete diximus, nunc de singulis ejus moleculis verum est. Ipse quo- que Cel. Ampére huic hypothesi adsentitur, et credir quidem jam ante Magnetisationem fluxus circum laminae moleculas prodire; sed quoniam unus hoc, alter illo. sensu. pro» fluit, nullum inde effectam oriri posse, qui igitur tantum apparebit, quando Magneti- satione fluxus omnes in eadem directione prodire coeperunt (7). Haec est, Viri Clarissimi! commentatio mea ad Quaestionem propositam ; ex. illa ap- paruit theoriam praeclaram Cel. Ampére fere nihil aliud nisi hypothesin esse, multis experimentis quidem corroboratam, Mathematica tamen certitudine indigentem. Sed si emnes hujus generis inventiones in Physicis exploremus , invenimus fere omnes initio hy- potheses minime certas fuisse , verum deinde post multos labores eosque gravissimos Doc- torum.Virorum plane demonstratas fuisse atque certas evasisse, "Tale enim fuit inven- tionis praeclarae Newtoni fatum 5 tale initium habebat systema illud Copernici, qui ho- minum superstitionem atque praejudicia, er monachorum potestatem atque fanatismum oppugnans , lucem illam in Astronomia edidit, qua nunc adhuc fruimur, Et quare idem non posset fieri de hypothesi Cel. Ampére ? Si hujus Doctissimi Viri sententia sit falsa, fortasse brévi jacebit, si contra sit vera atque naturae omni ex parte conveniens: vivet et ab omnibus recipietur: vera enim sunt verba egregia Ciceronis Opinionuzs commenta delet dies , INaturae judicia eonfirmas.. (7) ef Exposé etc. $e 92e d Pag. 4 Pag. 5 Pag. 6 Pag. 8 E UROCOBA MAS qISNA. reg. 1 accipit leg. accipiat — 3et 6 est facta — sit facta — 17 Electromotricum — Electromctorum — 18 separatur — separetur — 26 communicant -— communicent — 27 aequilibrum — aequilibrium — 28 adest — adsit — 1 efficiunt — efficiant — 2 rumpitur — rumpatut — 27 delent — deleant — — dant — dent — 31 destruunt — desiruant — 33 pertinent — pertineant — 36 rnptum — ruptum — jo Electro-motrice — — Electromotore — 13 Electromotricum — Electromotorunm — 2 Electromotrice ^ — Electromotore — I4 venerant — venissent — 15 definiebatur — definiretur — 17e£27 Electromotricis- Electromotoris — 99 erat -— esset, m A A ! — L| diis clie o nani ri mart et "e San ax JACOBI NICOLAI vax PUTTKAMMER , LUGDUNO-RBATAYI, MATHESEOS ET PHILOSOPHIAE NATURALIS NEC NON JURIS UTRIUSQUE IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA RESPONSIO QUAESTIONEM MATHEMATICAM A NOBILISSIMO DISCI- PLINARUM MATHEMATICARUM AC PHYSICARUM ORDINE A. MDCCCXXII PROPOSITAM : Problema irium. Axium explicetur , uno alterove exemplo illustretur. QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT D. vrtt, MENSIS FEBRUARII À. MDCCCEXKXIII. natae PIE UU YE YES LAOGT ES DT aw 1ELIQOM *- TE [ert T Hes c4 L450T 1C. aA THTOÓROEIN T T3 POZeXHTAM MCEG ADA WIWMJORUIASEU rm H I j [€ «a h, ) 4 Fr n T QVE uU 1] 1 eif |)q € UU YO XE d E SLMUHOW Kk MNAOITAEGRTAM UEOVPESAUQ L] ieu o4 NUIJESTUJ ILST'TAM FUAME "1 /MATIPOSTGATS 1757090904. A 3MIONO ] " . E - E. [ e " ^4 VA pa S ah 3 gWoseles vigiesi Gp. Va veicont - SMS. RYE ms 1f) "3X quy Go TPvATRAOHAH MK UIMJART T n ALIAE NO2209 5k AE UT. ein bl * 100] ] M | i a ? T | RESPONSIO QUAESTIONEM MATHEMATICAM. m disciplinis Mathematicis neminem credo diligentem operam posuisse, quin magnam ex eo studio utilitatem caperet. Hae enim sunt, quibus, ut ait Plato, purgatur et excitatur instrumentum quoddam animi, quod servari melius sit, quam mille oculos; eo enim solo veritas cernitur. Quae quidem me utilitas impulit ut in explicanda ma- thematica quaestione , ab Ordine Nobilissimo Disciplinarum Mathematicarum et Physi- carum in Academia Lugduno-Datsva proposita, vires meas exercerem : quod si mihi con. tigerit, ut Clarissimis judicibus haec scriptio probetur, summopere gaudebo; sin minus, temporis operaeque non sine fructu insumtae cogitatio me consolabitur. S. r. De Punctoe "Tres axes, sive ut vulgo vocantur 46$ coordinatarum , sunt tres lineae, quae se invi« cem in unum punctum, ozzginem coordinatarum., secant rectangulariter, continent igitut plana, coordinatarum piana dicta; ope distantiarum a tribus illis axibus vel tribus pla- Tís axibus contentis determinatur in spatio positio puncti, lineae etc. Sit itaque (fig. 1.) punctum M in spatio, ducantur ex illo puncto lineae MM', MM", MM"", supra plana coordinatarum , atque perficiatur parallelopipedum , nunc puncta M', M", M"', dicuntur projecziones puncti M ; positio puncti M erit determina- ta, quando illius coordinatae AP , AQ et AR cognoscentur. Coordinatae cujuscunque puncti in universum exprimuntur per literas x, y, z- axis supra quam metitur coordinata x dicitur axis x, atque haec exprimitur per lineam AX 5 Sic etiam de axi y, quae est linea AY; et de axi z, quae linea AZ repraesentatur. Plana rectangularia illis axibus quibus continentur denotantur, ita ut planum xy est planum inter axes v et y, planum jyz inter axes y et z, et xz inter axes y et z 5 sunte que illa planà tam ab hac quam ab illa originis parte longitudinis indeterminatae. llla diversa positio coordinatarum vel ab hac originis parte vel ab illa dicitur positiva vel negativa , signis -]- vel — significatur, atque inde puncti positio pendet, Sint AX, A2 AY AY et AZ positivae, tunc AX', AY', AZ' negativae dicuntur, atque sit octo possunt positiones , quae scquenti tabula continentur : x | y | z | Positio puncti M. | E | | m angulo XYZA. iE [E | — || m angulo xYZA. m | n" | t| In angulo XY'ZA.- — || 4- | 12 anguto x'vza. di | S | - | In angulo X'Y'ZA. ES | H|- | In angulo X'YZ/A. 4- | — | — | In angulo XY'Z'A, —— | — | — | In angulo X'YZ'A. ER (1). adesse Exprimantur coordinatae alicujus puncti per z, 2,c,tunc aequationes hujus puncti erunt TE—4 LEA CS illas varios propter puncti positionem valores habere posse ex sequenti tabula patet: z | Positio puncti M. o In plano axium aj. | 5] ES o "A|sre: | In plano axium zz. o | b | € | In plano axium yz. Sed o | In axi x. o |^ o | In axi y. | e]e|e| mesi z. | |e | o e | In origine. (1) Vid, J.. R. Schmid? , Beginselen der Hoogere Meezkunst , pag. 2 (2) Vid. Schmidt, 1.1. Monge, dpplication de Analyse a la. Geoi (2 »n 22, nétrie , page 2. Pro- RESPONSIO Ap QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 5 Problema. Invenire distantiam duorum punctorum, quorum coordinatae sunt cognitae. Sint (fig. 2) 2, M, illa puncta, coordinatae zy, y, 2» x^, j', z', ducatur ex zz in MM' linea z;Q' parallela plano xy et erit mM — o MQ - na (MM'—mm'y-- mM . (r—2y 4 mM — (z—sy 4 ^ MWwQ 4 mwQ o (sz—zy -- (MPCQP)?-F(AP'—AP);? Easy. c E—s)5 Sit D distantia quaesita, tunc erit D zc v(G'—y 4 0'—3* t G'—2)) unde sequitur quadratum distantiae duorum punctorum esse aequale summae quadrato» rum projectionum supra tres axes rectangulares. Ponatur punctum zz in coordinatarum origine et erit X 05,4 y-—05, 2-—0,5, Dzcy(x-ry^--27) quae est distantia puncti cujusque a coordinatarum origine: nam cum (fig. 3.) ANA, AMM"' et AM'P sunt. rectangularia, primum in. M' , alterum in P , erit AM '— CAM/? MM - AP?-4- M'P? q MM^ 4 ESO ME ER unde quadratum diagonalis parallelopipedi rectangularis aequale summae quadratorum trium ejus axium (2). Sit AM (fig. 3) vel z;M (fig, 2.) radius globi tunc. aequatio- nes propositae erunt aequationes globi. unde $. 2. : mQ' V. m : PUDE (1) Est etiam z; M — Cos. Ma et igitur liüea est aequalis siae projectioni supra quod- 5. m cunque planum divisae per cosinum anguli eum illo plano facti. (2) Vid. J.. B- Biot, Essai de Geométrie dnalytique , $« 37 — 40-« et. L. B. Franeoeur Matheina- tiques Pures , $. 599 — Go... A 3S 5 J. N. vaN PUTTKAMMER $8.2. De Linea Recta. Series punctorum in linea recta posita rectam efficit, eorumque punctorum projectio« nes supra quodcunque coordinatarum planum in linea recta sunt; 9/z2um projiciens dicitur illud planum quod omnes illas projectiones recipit, et pzejectio rectae vocatur interséctio cum plano coordinato. Ut igitur rectam cognoscamus projectiones suae supra plana coordinata cognitae esse debent, Sit itaque (fig. 4.) AP : PM z Sin. « : Cos, « x : z czSin.e: Cosi «e -— Sin. « Cos.x —z Tang. a (1). igitur x — z sive si pro Tang. « ponatur 4 zizUa4 "y CEnbES quae sunt aequationes projectionum supra plana az et yz si linea per originem A tran« sit: sed si per illam non transeat (fig. 5) distantia ab origine exprimitur per « vel 8 , ita ut sit ] x-zcaz-d-xa, y-—bz-4g quae projectionum aequationes etiam illae sunt rectae lineae, cujus positio a constanti« bus 4, 8, a, 6 pendet. Inveniuntur coordinatae punctorum ubi recta linea transit per tria plana jrectangue laria si ponamus z €o6j4995 o4 ESO nam tunc erit CEA $48 pro intersectionis puncto in planum xy. z -5, d es e 4r « pro intersectionis puncto in planum xz. GER -2, 32 — : - Q pro intersectionis puncto in planum yz (2). Problemata, I. Invenire aequationes lineae rectae quae transit per punctum datum et parallela est lineae datae, cujus aequationes sunt: a x (1) Vid. J. H. van $winden , Grondbeginsclen der Meetkunde, NIIU Boek 35 Voorst. No. 12c. (22) Vid. Menge, o. |, pag. 3. Biot, S. 24 et 289. Francoeur , $. 694. —— a rm M Sit Án RESPONSIO 4p. QUAESTIONEM MATHEMATICAM. | 1 x zone. ycóz-g: ut transeat per punctum cujus coordinatae sunt z', j', z' aequationes erunt: a'-a--sa, y — dg deductione facta ab aequatione lineae datae remanent x—a'-—a(z-—z), y—y-bi(z—z), quae sunt aequationes quaesitae ( I ). 1I. Invenire aequationes lineae rectae per duo punota data ductae, Sint z^ j', z/; 4", )", 2" coordinatae horum punctorum, aequationes lineae quaesitae s-ar-pz. yc) 4 tunc si transit per punctum cujus coordinatae sunt a^, j^, 2', erunt aequationes a'- ad... y có: et si per alterum punctum transit erit a" — az" lt &, y' - bz" l g: hinc deductione facta habebimus | zx a-o(zcz)s y—y-—ébé(z—s) x—x'-—a(z-—sk), y—y'2b(z—z") igitur (x— 2^) (23— 27) — (327) (2) 9 —») G—27) 2 Q7») G—2) — az" —a' zat I —zxzt—xs--x"z! —J2"—y'z]- yz" zm —yz-—yz-ry'2 x2!— xz" E a'z—ax"2z-|-x" 2 —a' 2" yz' —gya" — yz —J'z TYz—yz" vel z(z' — 2") — z(a'—a'")d-a"z—áxa" — vely(z—2") m zQ—)y)dvy—yz aequationes rectae (9). III. Invenire punctum intersectionis duarum rectarum, Sint rectarum aequationes: z-—aoz-d- «a. xar x. erit etiam FAT UMS PRSIR az -- a -— 4zd-x jz-4-g0-—VUVz-rEg (a4—4)2 Fa —a o z(b—F)z--g—Q'-—o a—2z g— 8^ zcaY 0RES— Ys igitur (e—4) (8—6') — (a—a') (6 —E) & (2—2) (£—) — («—4) (6—F) c. unde 2-—- quae (2) Vid. Monge, pag. 4. Prancweur, & 6og. ^ (2) Vid, Monge, page 4. Biot, A. 3», g J N vas PUTTKAMMER quae est conditio necessaria ut duo recta se invicem sécert; quae si adsit coordinata- rum aequationes facile inveniuntur, nam (a—a)z--u—c zo z(b—V)z-rg—]Qg'c-o. a—a — B-—É epo 2 — y m —M—À—— &—a p -—8 a2—a 7 b— vel z z— si nunc hos valores substituamus in aequationibus xad, y-—6--p, aequatio quaesita erit . «a-—aua--ax— ata . "—be-rop—uvg E a —u nor (Eg d aa —ax xii bp'— He vel — E E Dp (1). g. 3» De Plano. Planum determinatur si tria ejus puncta cognóscamüs : ponamus ergo (fig, 6.) plani puncta A, B , C, coordinatarum axes ita secaré ut sit OA zc az, OD — 2, OC — c3 sumamus M' punctum in plano xy, ducatur per illud linea OD et ex D linea ad C, erigatur ex M' linea perpendicularis MM', quae lineam CD secabit in M. Sint insuper M'P, M'Q perpendiculares supra OX et OY , et positis M^Q — x, M'P— y, M'M—z, invenienda erit aequatio inter », y, z et 4, b,c, quae plani propositi aequatio erit, Nune erunt aequationes- linearum OD et "AB ratione axium ÓX et OY: yz Tang: 2X, Y — — Tang. OX 4- ^ (e). etcum zx :yzca s Tang B 4:b- 1: — Tang. Q. : c Me uei d erit YlÉzx, NU X4 ivi 54 ET et igitur PES CRGO vel (i-;)X 4 j (ay d ix )X — 9 pro (1) Vid, Bib, S. so. Fraucotur ,. S. 613. (2) Tang. B hic negative sumitur, cum Z8 9o? sit. RESPONSIO A» QUAESTIONEM MATHEMATICAM, E pro coordinatis intersectionis puncti D, et cum habemus pro distantiis OD et M'D OD — V(X? 4- Y2) MD zc VQC -- Y) — v(a2-4- 52) aby ca ym my aM tbt n ya. ay 4- bx Bem at Ad- bx Vo à) — 2 2 mx m 1))vG Tx» Est etiam in /A/A uniformibus DOC et DM'M erit OD — a : DO zx M'M : OC. vel CET iE Dv : (5) VGhES) mo0z:oi:oc ( 222 vere: (S u)veem m ie igitur sc — zyc — bex c abz. box -- «yc ]- a?z - ab. Yu I I etia: - —-200— ps: pL "Hu d quae est aequatio plani, quam proponunt sub formam Ax 4-.By 4- Cz 4- Dz o (1). Plani aequatione inventa requiritur ut nunc cognoscamus angulos quos planus €um coordinatarum planis facit: si sit OD perpenlicularis supra AB, tunc erit angu- lus, quem planum facit cum plano axium x et y, ODC zc d. Habemus nunc . c AB : AO - BO : DO. c OAXOB ab Linc OD — —— VH UU VG - Ey Est etiam .CD z V (0D? -- OC?), -I Gato] ee EB LPS) (1) Vid, JMonge, 4. 3. pag. 6. Biot, $. 56. - Schmidt, $. 187 et 188. B et fé ]H N vau PUTTKAMMER et cum sit OD : CD z Cos $ : r1, ^ OD erit. Cos, $ — CD ab ud VC? 4r 6?) x ab S a2? -p qoa aL pRURN V C20 AT 236 r0) . / a? 4 p ) Eodem modo reliqui anguli inveniuntur, atque horum quadrata dabunt Cos.?$ -- Cos.* Q' -4- Cos.? Q^ a2)? act DR — mypesqiskat Sau» ssWRSSEPS CU Superest adhuc ut aequationis mutationes quaeramus pro. diversis plani positionibus. Sit planum perpendiculare supra planum v. g. jz, tunc secabit axin OX ad infinitam distantiam , erit igitur e — co et i — 0, sic etiam si sit perpendiculare supra plana «£ et xy, atque aequationes erunt: I I I I I I 5 dcs -5 —z -I. -x l-2y-i1 2? * c is & zs Pin 6 a * p? $ Sed si transeat per originem, 4, 4, c, eodem tempore evanescunt, ita ut nostra aequatio erit I I I —x — EE P o ees qp : [ o o vell —zx — —AM TO o Susi id en E unde aequatio generalis erit Ax -- By 7 Cz — o. Ponatur autem planum parallelum. plano v. g. xy, tunc erit 2 z co, 50 zz C2, I P9 sic etiam de reliquis, ita ut pro his positionibus MOMS et igitur 7 — o, et ESI 1 z c E vel'zi-—e. jj—rivwdycb zzcrvdsc-a Ducatur planum per axes, v. g. per axin x, tunc erit j —— o et c — o, atque c : ; fe) ^ 5 : plane indeterminatum, unde per g exprimi potest, et aequatio erit o I I EE - -2 — ge quy: us I, o o vel ox - L2 cmve "posu spe . atque sic etiam si transeat per axes y et z, RESPONSIO 4» QUAESTIONEM MATHEMATICAM; ri Si autem sit planum in planis coordinatarum v. g. in plano jz, tunc erit 2 — o, atque 2 et c plane indeterminata, unde aequatio fit I o o s? t$ odt.z -—-ax vel E 4 07 4-02 2:0: quod eodem modo invenitur si sit planum in planis zz vel yz (1). His praepositis non inutile erit tabulam adjungere, quae diversos valores, pro di» versis plani positionibus , continet aequationis Az 4- By 4- Cz -- D —o. |A | B | c| D | - Positio plani. | | Perpendicularis supra planum zz. | Perpendicularis supra planum zy. o | Per originem. | Parallela cum plano zj. [9] | [9] 1 | ojo | Parallela cum plano yz» [o] | [e] | Per axin z. o | Parallela cum plano xz. [9] | Per axin y. (2). Pra (1) Vid. de his omnibus Schmidt, Ll. |. 8. 192, (2) Vid, Schmidt , pag. 231. | Ba TY 4 kIN. và PUÜOTTKAMMER Problema. Invenire aequationem plani quod per tria puncta data transit, MO SHE 25 Sint £u 9*5 zs Eua DES 2. [s y Ax -- By -- €z 4- D — o: coordinatae horum punctorum et acquatio plani turc habebimus 2^ *B5 Ue Y5 - E T1-—o zbqe B*rR4i-o 7215 LI PA m—— spi diues pito oe ibus A P AE sunt invenienda: Sit igit in qu D? Dp' D inventi ; gitur 252 2) " [o PELIS n "n b ^n C — LI SptYp5t4pydTr-o ayptYmgtXpy^ti-o E C v AUN "B - li a" A 5" B I zx D z"D z"D a" z"D z"D z" et cum eodem modo ex ,A ,P ,C€ p íÁÀ m d|ne -— £p5ckxXYpgdtepyda:-9 up rXp5T45nmr:-9 invenitur E cue E HE ZG - D EIS yD yD y — 3"D y'D y^? habemus substitutione facta XUN S quay ALLota C y* 1 XE T LEVANTE SUO bis i 1 "D x y2"D TR yaz"D d yz" 2" -— z"D — yz" D TEC y'z"D es y'a" z" C PACA : ^2 A ar^y"". x" ay" y" y" IT "E D yz I. D) as 90772 -5 2" yx) ld yz" x yz" 1 z" z" C Unde: — — nde n Ld A (x'" L4 3 "o o x"!yfgft zt us x" y! y"z" -L. at yy /2^^) -- 3"y ^ Mr —5 nar. T 3"z "m n -—) ^9" z -—! di £lienldk £A 4E et RU o rama Ri 0D DARE M Mul lg 5 yy"s"2" — y'y'as cum RESPONSIO 4» QUAESTIONEM- MATHEMATI€ AM, cum nunc sit t ,A n: ,€ ! Yn m $ doe A D € ed —a-c-Ioy 2/'— , vel, 2p Yp 1 D Tor - . substitutione fàcta pro | Deere x"A ED 1 D D y'D y'D 9" a" y'A yz"c y j ent -— Lm —— - — — 7, 2 i X D y'D jy" D y T D E et substitutione facta pro S habebimus tandem A PLC zy" ded 2/y"* zi z''» VE Ne z"»y E s"! By 2". L-—- ar ER T ULT UII D a 3" z'" CL 723 T ERU ME gy z^ 4 a" yz ER 43 y 2 z '(y" — y") l z" (oft 4^) qz z'" ME —") ies. x ' ("2 — STE L1 t a" (yz! — y") z - x" (y z"—29 P201 [ A Reps e UD Er Eodem modo etiam invenitur 5 nam ex aequationibus A B (6; A ,B C zT os. [1/7 -— Hr mic m I X»5trxpcTt4p. bi o E tnl pk - habemus ; C tupb Es MLB uctor Cre A TE uci D ao z"D z"D inis Pad Tes. z"D 3 2D 7 B A (x"z LU UE a" pue -- ." C ced Ab: ergo D — D A NEN pes y gu sd ( z' '('— —J") EIS z" (" - y 2 EI z/" [C —»Y) 2 fx" a —m uU a" ,z E.) 1 ordi Bus Mim , y 27)-4- a" (y'2"— y ZA ) 9" z Mi olo. ut y" Pos x'2" 2) -r a"2". — x'"5 ct x'"'2! — x" z" xa a! (2" g/" IDEA —"z")- -r x" Vu —ys non E: La" Q'z " Cy" — 2) Pu (2" * z^) IL a" (z"—s ^) LR a" (z — 2") à — vg" y'a") l x" (Q"z 7 yz") il "y -m x^ Q2 24 — 3"3') Restat adhuc x quod deducitur ex aequatione LU A ,B ,€ IBS ESI Y 5E Sg buie | E in ns d ES 2 et substitutione facta | B3 — 1 J N, vay PUTTKAMMER is -£Á Nt. s" — A" )4-s "(yr y 4 s" Cy* —")) a ? (a' (s o gt --x" (a — 2')--z"'C z TAE Zi Xx ("s "lg es y" zt) d a^ (Q"'z '—Myz "n. )Tx"o— "2 ) zm y ox" — x") 1l 3" (a! s 4^) "LEA y" (x' — PUN TT x (9"z"" yn) T x" (Qs md y Br) d ) -r x" Q' 2" —"z Z 2 His nunc in aequatione A B [6 tuy lmpastpW wf pro 2. JR 5 substitutis, cognita illa erit (1). $ 4. Problemata ad lincam rectam €t planum pertinentia, Adjiciamus jam dictis unum alterumve problema respectu lineae et plani vel potius angulorum ab his factorum, ltaque m Invenire angulum duarum rectarum Linearum aequationes sunt? xz-az-d-e . xc—azd4 MN "t primae, ái : , P alterius lineae; ym ym zd Ducantur duae rectae per originem singulae singulis praecedentium parallelae ; quas tum .aequationes sunt x — az : &-—as d el primae. 3 alterius rectae, - DE— 7 gU Sumatur in unaquaque punctum aeque distans ab origine v. g. unitate, tunc recta quae ilia puncta junget (fig. 7 ) erit chorda anguli quaesiti et igitur duplum sinus di- midii anguli, Sint a', 5^, 2' coordinatae puncti M, aequationes erunt a -— 425. y — bz, I-— a 1l y? 4 P (2). Nunc ex his patet punctum esse supra primam rectam, cum tertia aequatio signifi» cat ejus distantiam ab origine esse unitatem ; est itaque in aequatione (1) Vid. Meuse, pag. 9. Biot, $. 59 etiam Francotur , $. 611 et. Schaiidi , $. 203: (2) Vidd. pag. 5. RESPONSIO a» QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 15 3? "c piura ad anser pot eterzo | 22(1-q-52--2)-—ri I "uid I . — Va-ce4cT»Py - quod si hoc substituamus in aequationibus a^ 2g! y — 6x habebimus 4 j "—yüteém o !—VyUESYÓy Sint x", 5", 2" puncti M' coordinatae, aequationes erunt CH ERN APA y'a, I -— x2 ga TR xz et erunt MUERE y'-— 2 A" - Las ; VG 22322) T7 yate p, VG T2243 25) Deductà a distantia — M'? — 4/7 -L 5' -p z' distantià — M"? — a"? -4- y"? -L z"? MP o e$ -— remanet M? — M"? — (a' — ^)? 4- (y — 9^? -- (z' —z" j. vl. M' — M" z yCGO 3» o 0-3» T QG-2y). Sit nunc V angulus quaesitus, tunc erit Co, V— 1—2 in^ (—-) (1). gu lg 6 ous l^ / CL 97V —-1— (nuca cma asit Gesn) (2) ; — & (2—G? Ey? 22) — (Q7 p y" 22) 4e a('s" Y" 2'27)) I . I — C1) Vid. ». $winden , 1. 1. VIII Boek 34 Voorst, No. I11. pag» 375» I. 1 v , Uu , PN - (2) Nam Sin, (4) E £VCG'—2a" 4- ( —-y»4M4G-—z y» 1 2 v , ^" " " , P Sn. (2)mi(G 2» d 6X»? T G-I7) 2 Eid aA 8D. LATI t o ERU] Bash (r)e GI LarrsdoLno, 2 2 T E I! ]J N. vam PUTTKAMMER a! x" 4- y »' 4 - g! 2 bb — -————— & a' I — VOU VatemEPE» VOTE Vd T V Oe) V Qd 4243) / 1 4- aa - bl VO TT UO) V Té7T) Sint autem lineae illae perpendiculares , tunc erit 'Cos. 1 a2 4- |) — 0 C1). V — o, et igitur iit Invento a nsm sint planorum aequationes Ax 4- By - C2 g3- D — A'x J- B'y 4- C'z 4- D' —o angulus quaesitus idem erit ac ille quem faciunt duae lineae hisce planis perpendicu. lares et quae ducuntur ex origine coordinararum , ita ut aequatio 1 d a2 d- 05 — LL ÀFBLIZRT EM eau EP) VG EE ngulo- duarum rectarum fjcile etiam illa duorum planorum cognoscitur; inutetur in AN -- BP' J- CC Cos V — Dci OR VO? RB^CTy " Si autem supra se invicem sint perpendicularia, tuc aequatio erit AA' 4- BB' - CC — o (2)* IIl Cum jam vidimus de angulis a duabus rectis vel duobus planis factis. videamus nunc adhuc de angulo a recta et plano facto. Sit itaque plani aequatio Ax By 4 Cz p D-—e xcazcbu y—i-4-8 datae rectae parallela, et alia perpendicularis nguli quaesiti complementum, itaque et lineae rectae tunc si ducatur alia recta per originem , supra planum, angulus harum rectarum erit a ilius anguli cosinus erit sinus anguli quaesiti, : int (1) Vid. Monge, pag. 18 et sq. Francoeur , 8. 618. (2) Vid. Francoeur , $. 619. Schinidt , $. 214. RESPONSIO A» QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 217 Sint igitur aequationes : 5i f^ [ lineae parallelae , x — az od-ax lineae erpendicularis gy — b"z d 8 y ; tunc erit cosinüs anguli 1 4- a2" -- P5" VG -r2?4 0) Vac 273-92) ergo, si repraesentetur angulus quaesitus per V, erit ; V — Aa J-P2-4-C 2 — GT 4 TP) VC? EB: CÓ ponamus nunc V — o, tunc erit Aa 4 BP 4- € o (1). Ex his tribus problematibus nunc sequuntur sequentia corollaria. — Sin. T. Utangulos X, Y, Z definiamus, quos recta cum axibus.x , y» z facit, ponamus ; : : I ; alteram lineam esse axin v. g. x, tunc erit y — o, 2 — 0o, / — o, ;79»5 autem 3 z 3 1 : s conveniat cum axi y habebimus x — 0, 2 — 0, 4 — o, pe^ et si cum axi z, rune x c o »y 2:0, 4 — o, V — o, unde Cosinus horum angulorum reducuntur ad ee CUR eB ale e" ur Qum VadTeTP)? VG 2T 4) Vad2zT)): 1I. Sinus angulorum rectae cum planis yz, xz, xy ejusdem valoris sunt ac il "Cosinus, cum, quod perspicue apparet; efficiant complementa angulorum X, Y , Z. TII. . Si Cos. X — Cos. Y — Cos. Z — b I Cos.X — osten deo MU Yom ——————— P LL —————3——3i2. Va-parpnjs€oeY san ceem pur (Ceci) —- ad quadrata evehantur, ita ut sit m [22 a* pu FE Ji iiis, EE de lel pdt Ctr ISERa 252,00 4-2 tapas ds EL- - : 2 2 E erit — Cos. X* -- Cos, Y? 4- Cos. Z2 — 1er IV. (1) Vid. Monge, psg. 15. 18 J] N. vay PUTTKAMMER IV. Sint Cos X — ——— m. CosYz LAC UTE £u. Z c o LT VOZ T)? VacTZéq«By UU YyactegrR, cosinus angulorum rectae cum axibus x, y, z, et Cos. X' z M cs UE PI ad 25608. Y — 8) K ed Cos. Z/— EREMO ces Vra Va-cz?T eS? Vas? ES Cosinus angulorum alterius rectae cum iisdem axibus », y, z: et substituantur nunc hi valores in. duarum rectarum anguli aequatione Xy I-- 2a' -- 0D iu Cos. V — V4 2-42) vaqd a4. p2)* tunc erit Cos. V — Cos, X Cos. X' -- Cos. Y Cos. Y' 4- Cos. Z Cos. Z'. V. Si sint perpendiculares tunc erit Cos. V — 0o, atque ita Cos, X Cos, X' 4- Cos. Y Cos. Y' -]- Cos. Z Cos, Z^ 0o (1). Sufficiant proposita haec problemata exempli gratia, transeamus nunc ad S» 5. De Transformatione Coordinatarum. Si transferamus originem in punctum, cujus coordinatae sunt 2, 5 et c sine muta- tione directionis axium praecedentium , et axes novae originis vocemus z', j^, z', quae prius dictae fuerunt x , y et z erit xad, y» -45)5 zzaz'- c. Axes primitivae z, y et z novis a^, j et 2^ sunt parallelae, sed insuper coordinatis 4, b et c valores qui ab earum positione pendent dari debent; ita ut si v. g. origo sitin plano xy, c — 0o: si supra axin z, z et & — 0o et sic deinceps (2). Cum nunc vidimus plani aequationem semper esse primi gradus in v, y et z quide - quid sit angulus coordinatarum , facile hinc concludere possumus, si transeamus ab uno coordinatarum systemate ad alterum , praecedentes sive primitivas coordinatas seui- per exprimi in novarum, modo lineari, functione, quidquid autem axium anguli sint, Igitur, si alias dicamus x, y et z, alias «^, 5' et 2' formulae generales erunt 4-— (1) Vid, Monge, pag. 15 et sq. Biot, $. 47, 48 et 49. Fraucoeur , S. 618 et 619, (2) Vid. Zio? , |. |. S. 81. Francoeur , |. |. $. 621. RESPONSIO 4» QUAESTIONEM MATHEMATICAM, 19. zya-ma-owy-Lme'sz, yzb-4. 2x o-Hony 4 wm, zz py o4 gy d-od)s, in quibus 7s, f, p angulorum cosinus exprimunt, Ponamus nunc z' — o, 5'-—0, z' -— o, quod novae originis character est, tunc erit Ec, 4/—x! 953 2. mm €, ,c sunt itaque coordinatae novae originis ratione antiquae : mutemus directionem axium sed non originem, atque nunc hae coordinatae, z, 5 et c sunt — o cum tan- tum requiruntur si novum axium systema priori parallelum exprimere velimus ; ita ut nunc sit xz — mx! T my l- m"z' y con o-d-owwy 4 sU£ z -— PI d- 2» 4d 2". Ad constantes z, n, 5 determinandum nunc transeamus, ut sic.has formulas ex. plicemus: ponantur itaque puncta sita supra axin a', tunc erunt j' — o, z' — o, et aequationes mutantur in x c mx, UEEEXE z zc px. Sit (fig. 8) AX' nova axis, M quoddam punctum et AX , AY et AZ axes prioris systematis, tunc AM erit 4", MM' erit z' et A AMM" dabit z zz x4! Cos, AMM". Indicemus Z AMM' qui a nova axi AX' et antiquá z formatur per Z, et sic etiani per X et Y angulos per idem axin AX' cum axibus AX et AY factos, tunc habemus - a Cos.X, g t 5. Cos, Y, zZ zz. 2 Cos.Z, hinc erit £g -— Cos. X, z — Cos. Y, p — Cos. Z, Si eodem modo consideremus puncta supra axin 5' sita, erit 3^ — 0, z/ — o unde x comy, y my, z zo: sint nunc X', Y' et Z' anguli ab hac axe cum axibus 2,39 et z formati, tunc erit 7z' zz Cos. X', &/-— Cos. Y', ^ -— Cos. Z. Tandem si habeamus puncta supra axin z^ constantes 75", z/' et »" determinabuntur, nam si dicamus angulos, ab illa axi cum axibus z5,75Z factos, X", Y", Z" habebimus m" — Cos. X", £'' — Cos. Y", 2" z Cos. Z*, unde formulae mutantur in C 2 sz 20 - J- N. VAN PUTTKAMMER x' Cos. X -]- 5' Cos. X' --.z'- Cos. X" / Cos. Y 4- 5' Cos. Y' JF ;' Cos. Y" x' Cos. Z -- 5' Cos. Z' 4 -- z' Cos. Z^: atque hae sunt relationes quae inserviunt ad axium directionem mutandam, —Animad- uo) 8 uw En vertendum porro 1l Cum X, Y,Z sunt anguli, qui a recta AX' formantur cum axibus x, y, z , esse Cosi2 Xoc -E: Cos.?;Yi1s 7I €08,35 Z Cos.? X^ 4- Cos.? Y' - Cos.?Z' — 1, Cos.? X" - Cos.?Y" -[- Cos.? Z' 2 1. (1). II. Si vocemus V angulum quem novae formant axes a^ et j', U angulum axibus y' et z' formatum , et W angulum qui axibus a^ et z^ continetur, ex praecedenti- bus (2) sequi Cos. V — Cos. X Cos. X -- Cos. Y Cos. Y' -]- Cos. Z Cos. Z Cos. U — Cos, X" Cos. X" -|- Cos. Y' Cos. Y" -]- Cos. Z' Cos. Z^ Cos, W 5 Cos. X Cos, X" -- Cos. Y Cos, Y^ -]- Cos. Z Cos. Z^. Si novae coordinatae sint rectangulares erit tunc Cos, V,— 0, Gosb Nos Cos. W — o: atque nunc sunt quadrata variabiliam unius alteriusque coordinatarum systematis aequa- lia, ita ut sit zx? -L-?-45-x- Tor? 272: haec itaque est conditio ut duo systemata sint rectangularia, eandemque frabeant origi- nem, quia summa quadratorum trium coordinatarum in utroque systemate puncti distan- tiam ab origine communi representat. Mutemus etiam duarum axium directionem, ita ut v. g. illas ponamus perpendicula- res supra tertiam v. g. z, atque sir angulus ab illis formatus V , tunc erit Cos: Um — 55 Cos. W — 0, €os. X^ 295 Goss, X^ 20g Cos, Z — 1: si illi valores substituantur in aequationibus cosinuum V , U, W erit Cos. Z' .— o, Cos. Z — 0, unde sequitur axes z^ et j' esse in plano xy, et cum in aequationibus Cos? X . (1) Vid. pas. 17. (2) Vid. pag. 18: conf, etiam iof, S. 82 et Prancoeur ;. S. 622. RESPONSIO: An QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 21 . Co? X. 4- Cos.?Y J- Cos.?Z — rz, Cos.? X' -- Cos.? Y' 4- Cos? Z' — 1 cic QósiiZ 105 Cosi2 ZA ese — Cos? Y — 1 — Cos? X, Cos,? Y' — 1 — Cos? X' Cos. Y — y (1 — Cos? X^, foasniY c — IA poe (0Sed N^) - ^ simX isdisipox*tic »9: quod si haec in aequationibus a — a Cos. X -4- y Cos. X'-]-z' Cos. X", — y zz a' Cos. Y 4- j' Cos. Y' -I- z' Cos. Y" substituamus, erit, cum sint Cos, X" et Cos. Y" — o, x zz a'Cos.X -L y'Cos.X', Jy — s Sin X 4 j' Sia, X^, e $. 6. De Superficiebus Secundi Gradus. Aequatio generalis secundi gradus cum tribus variabilibus est Az? 4 A'y? -E. A"x? 3- Byz 4- D'zz 4- B"zy 4- Cz 4- C9 C" x TF zo (2) unde si unius coordinatarum v. g. z aequationem quaeramus habemus z — — BUEUSTC X 1 AV (qe 4AM)5 d- (BB! — 457) (024447)? -F (BC — 44C^) 4- (sB/C — 4AC")s 4- (C? — 4AF)) » atque ita adsunt propter duplex secundi termini signum duo .curvati plani puncta aeque distantia a plano cujus aequatio est MApaR HUBS -pSDtecpue 2A quod igitur ratione superficierum secundi gradus idem est ac diameter respectu curvae lineae secundi gradus. Ut nunc etiam de ipso plano curvato agemus, ponamus id ex serie punctorum , quae secum invicem junguntur, esse conflatum vel illam superficiem ésse intersectam per pla- norum multitudinem, quae omnia per eandem axin transeunt vel sibi ipsi sunt parale lela: si sint parallela v..g, uni coordinatarum plano tunc series curvarum supra sue perficiem nascitur, atque inde forma superficiei est. deducenda. í . Cum vidimus (3) aequationem z — c adesse si planum plano zy sit parallclum , ui sub- (1) Vid. v. Swinden , VIII Boek, Voorst. 33. form. 9o. pag. 272» (2) Vid. Biot, $. 256. — Schmidt , S. o17. (3) Vidd, pag. 10. € 3 22 ] N vaN PUTTKAMMER substituamus illam in aequatione generali secundi gradus ut inveniamus omnia puncta quae sunt et in plano curvato et in plano parallelo illi axium xy, atque inde fit A'j* -- A38 -- By 4- (B'e 4-2 C")s 4- (De 4- C')y 2 — A? — Ce — TF: quse cum duabus variabilibus constat aequatio semper sectionem conicam representat, sive potius ejus ptojectionem sectioni conicae aequalem atque uniformem. Sit autem c — Oo tunc acquirimus : A/j? 4- A"3? -- B"zxy 4- C"x 4 Cy 4-F —0, quae est aequatio intersectionis plani propositi cum plano zy. Sie etiam si coordinatarum x , y et z duae in prima hujus $. aequatione sint zero axibus secatur: erit tunc acquirimus puncta, in quibus superficies curvata Az 4d-Cz 4q4F-—o; : Ay! 4C, EI, A"3? J- C"x 4-F —0, unde in universum duo in unaquaque axi talia intersectionis puncta adesse debere sequitur, Secetur planum curvatum per planum cujus est aequatio Ax 4- By -- Cz 4-D — 05 ut nunc aequationes trium intersectionis projectionum inveniamus , una trium variabilium x, y etz ex hac aequatione et prima generali est ejicienda: sed cum haec sit primi ila vero secundi gradus aequatio etiam aequationes quae inde profiscuntur non ultra secundum gradum possunt adscendere, atque ita sectionem conicam proponunt ( 1). Sic quaedam proposuimus quomodo per plani aequationem ad ejus formae cognitio- nem possumus pervenire, exemplo adhuc monstremus quomodo ex plani forma ad ejus aequationem possumus pervenire. Inveniamus igitur aequationem plani conici basi circulari. Sint verticis coordinatae a^, )', 2', aequationes axeos (x—2a)-macs(z—zx), (3—») 2m )(2—27), et lineae mobilis sive obliquae aequationes (s—a)-ma4(z—5£), | (y—y) 9 P (3—9), tunc c' et /' sunt variabiles , quae pro unaquaque lineae positione mutantur, Angulus hujus lineae cum axe est constans quantitas, atque si ponamus ejus Cos. — M erit Mz (t) Vid, Schmidt, $. 220. RESPONSIO Ab QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 21 1 - a2! 2- 5! (1) V Cr 4 -rÀ4) VG. TU) j Cum nunc habemus ex aequationibus lineae mobilis Mz n x—2x — des en acia quae si substituantur in aequatione M acquirimus p EUILD ..40-») z—2 Mc Vere po Gz2) € G2) »*j XO THEDRENE EE (bt aM Caeci a stall o stt es VCG-2x)» 4- G-»x» T G3) quae igitur est aequatio superficiei conicae: si sumamus verticem in origine esse posie tam, erunt x', )', z' aequales zero et igitur zx J- by --z MV t 24 4-P)-— ——:——z- ( 3: VG Tr »-T2») sin autem coni axis sit in axi z tunc erunt z — o ct / — o et igitur pa MI ——————s VG? T y^ 3 22)* secatur nunc conus per planum plano xy parallelum , atque sit igitur z z— 7 tunc erit CERERI L IRRETANE MT VG'UES) M: -— E ove DECLARE M? (32-- 5? 4-52) — 2? 2 et Symp —e4-e(uqs—i) quae aequatio illa circuli est cujus radius est c /^ (s MP 1): unde |apparet omnia haec plana quibus conus tali modo secatur esse circulos (2 ). $7. (1) Vidd. pag. 16. (2) Vid, Schmidt , $. 224 et Bio? , S. 86—97. 24 ] N. vay PUTTKAMMER 8$. z. De Lineis Curvis duplicis curvaturae. Si duee superficies curvae se invicem secent omnia puncta hujus intersectionis tam ad unam quam ad alteram curvam superficiem peitinent unde pro hisce punctis aequa- tiones ambarum superficierum adesse debent, unde si ex his duabus aequationibus unumquodque variabilium ejiciamus tres aequationes cum duabus variabilibus acquiri« mus quae non tantum projectiones sectionis quaesitae supra plana coordinatarum sed etiam totum planum cylindricum proponunt quod supra planum projectionis per perpen- diculares ex sectionis quaesitae punctis perficitur, Puncta autem , in quibus superficies duae se secant vel sunt vel non sunt in eodem plano siti, effüciuntque ultimo casu curvam, quae curva duplius curvaturae vocatur, atque supra superficiem esse delineata concipi potest ( 1). Ut exemplum afferamus , definiamus intersectionem duarum globiformium superficierum : sit itaque unius centrum in origine, unde erit aequatio a4: IÓAH alterius vero in axi z ita ut illa axis diameter illius globi sit, cujus tunc erit aequatio a Rht-4(—zrymr, vel ay qi: — 222 4: —:7, ut autem ejiciamus j? erit yLm—a—aiIgjdous—x43—:5—235, unde r1? -po£Q4U — :? — zz E pie scere ru p 93' rec quae pr^jectio quaesitae intersectionis tam supra planum xz quam jz linea recta per- pendicularis supra axin z est, Sectio igitur est in plano illi axium y parallelo , cu- jus distantia ab illo axium illarum exprimitur per (qa? — ru Si autem ejiciamus » ex aequatione a4. -2c—n tunc (1) Vid, J. F. Hennert , Curs. Mathem, Part, HI. $. 426. RESPONSIO 4» QUAESTIONEM MATHEMATICAM. 25 2 2:117. 45 tunc erit Ppgr-U l5, 2,9 .( 2 — ,,92 vel gi gium TELLS, qnae est projectio sectlonis qnaesitae supra planum xy et igitur cireulus cujus radius est I V Gra? — G7 4n —10)), eentrum vero in coordinatarum origines estque igitur ille circulus aequalis atque uni- formis sectioni quaesitae cum uti vidimus sectio in plano illi projectionis parallelo Sita est (1): ut autem puncta non in eodem plano sint, atque sic curvam duplicis curvaturae efficiant, requiritur ut duo sint secantia corpora non uniformia v. g, ut in- tersectio sit paraboloidis et coni , cylindri et globi etc. (2). Atque ita Viri Clarissimi susceptam operam ad finem perduxisse mihi videor, Vestrae judicandi-benignitati hunc libellum commendo: in quo quae vitia reperiuntur, ea jue veni condonetis, » In Geometria partem - esse utilem teneris aetatibus. agitari » tamque animos atque acui ingenia et celeritatem perei- » piendi yenire-yulgaris opinio est," QUINTILIANU $ (1) Vid, Schmidt , 1. 1. S. 229. (2) Vid. Hennert , 1. 1. 8. 427 sqq. Ux EXIT G'EDUALnUODUI pt VO S,oZ7 / AMSTELODAMENSIS, MEDICINAE CANDIDATI IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA, COMMENTATIO IN QUAESTIONEM AB ORhDINE DISCIPLINARUM MATHEMA- "TICARUM ET PHYSICARUM ACADEMIAE LUGDUNO- BATAVAE A. MDcccxxii, £ CHEMIA PROPOSITAM : Quaeritur , an Incrustationes indigenae sint Chemicae , an vero alius originis? — QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, D. vir, MENSIS FEBRUARII À. MDCCCXXIII, —-- nu |» 4 COMMENTATIO QUAESTIONEM CHEMICAM E XORDIUM. ^ me hodierna forma atque conditio indicant mutationem variam, quam inde ab ortu suo per multa saecula usque ad hunc diem continuo subiit, etiamnum subit, et forte perpetuo subiet. Caussae enim mutationis illius continuae existunt ad nostram usque aeta- tem , neque forte existere desinent. Sunt hae circum et supra tellurem , sunt in ipsius corpore quaerendae et inveniendae. Hae ignes sunt Vulcanici et terrae motus, illae aér telluri circumfusus , cui adjungantur caloricum et fluidum electricum , atque est aqua. De aqua autem , quae habenda est , caussa aliqua princeps mutationum superficiei teliu- ris, si sermo sit, duplici ratione de illa agi potest, vel de ea, ut corporum destructrice, vel de ea ut novorum-corporum creatrice. Destruit autem aqua corpora vel vi mechanica vel chemica. ; Saevis procellis imbribusque si feriantur montes, saepe tam stabiles non sunt, qui tan- tam aquarum vim ferant, abrumpuntur, solvuntur, corruunt, insignem quandoque stra- gem edentes. Fluminum ripae, aqua rapido cursu fluente, abraduntur et sui partem per- petuo amittunt. Rupes, quibus incumberent, destituiae, praecipites eunt. Aquae in lacubus stagnantes assidua pressione in aggeres, tandem claustra rumpunt et magna vi efüuentes omnia devastant. Quid valeat aqua marina in nostra Datava regione satis mani- festa sunt indicia. Hla mechanice agit aqua. Haec clemice. Per rimas montium manans saepe eorum partem dissolvit et salsa corpora in se suscepta, secum trahens e. g. carbonatem calcis, acidi carbonici ope, vacua format; inde cavernarum et antrorum quorundam in monti- bus caleariis obviorum , probabilis origo. Aér atmosphaericus humidus mineralia multa corrumpit et corrodit, per temporis longitudinem etiam penitus destruit, uti feldspachum ,.- micam, schistum immo ipsum granitem. 3 " A2 Ac- n QUECORDAUR UD D pu N95 Accedamus jam ad aquam novorum corporum creatricem. Vel autem aqua corporibus onusta, quae telluri variis in locis desumsit, illa secum ducit et tandem deponit; haec molitur currens. Vel stagnans est, et in suo ipsa gremio corpora format prorsus nova. Corporum sic formatorum magna est varietas, ad quam pertinent corpora in aqua crusta dura, lapidea obducta quaeque incrustata dicuntur. lorum incrustatorum , quae in nostra regione fiunt, origo nobis explicanda est. In quae inquirentes invenimus unum tantum genuinorum incrustatorum fontem. Quae enim in omni aqua fluente deponitur limi et arenae miscela, quaeque igitur in nostra quoque regione ad maris littora, in fluminum , lacuum, fossarumque fundis et ripis non deést, eam in quaestione nostra non intelligi , facile mihi persuasum habeo. Incrustatio igitur, quae nobis visa fuit indigenae nomine insigniri posse est Afzzezis. Primus, qui de ea mentionem faceret, quod quidem nos scimus, fuit J. Le Franmeg van Berkhey, vir doctissimus ,. in Zezis Harlemensibus Tom. VII. part. 2. Sententia doct. viri ibi proposita de natura hujus incrustati minus probabilis visa fuit celebri P4//zs, qua re eam reprehendit in suo .Z/emcho Zoophyterum $. 968, suam longe aliam opinionem proponens. Doct. ZerkAey in egregio opere, cujus titulus est ZVazuurike storie van Holland , fusius de hoc incrustato egit, suamque sententiam aliis argumentis firmare an- nisus est. Postea de hac re vix actum inveni. Cum igitur quaestio eo reducatur, ut in« vestigetur eujusnam haec incrustatio sit originis, an chemicae, an alius, duobus capiti- bus res absolvi posse nobis videtur ; nimirum ut in primo capite fons ipse, in quo fit'in- crustatio , describatur et detur chemica analysis tum aquae tum incrustati; in secundo ut dijudicetur , quaenam sit incrustati origo, CAPUT COMMENTATIO .1ix. QUAESTIONEM. CHEMICAM. x GU ATUPIUUNESUDSRUT M-CUCM. T. insula Voornana ad pagum Aakanje lacus est, cujus longitudo a septentrione ad me- ridiem superatlatitudinem. Meridiem versus, terminus ejus sunt dunae, ad septentrio- nem fossa est, quae prope Driellum abit in Mosam fluvium. Lacum hunc suam originem petere ex obruto antiquitus et deleto quodam Mosae ostio, "ut refert doct. Pz//zs, non facile est creditu; verosimilius autem videtur ex eluvie maris natum esse, cujus rei testimonium etiam est concharum copia in eo invenienda. - Profunditas aquae diversa est variis locis, variat quoque pro aititudine Mosae,, cujus aqua catarractis immitti aut coerceri potest, Fossae pratorum plures in illum sese exone- rant et multam luti copiam afferunt, praecipue versus meridiem , ibique tribus pedibus non profundior est; ad septentrionem solum sabulosum invenitur. Ad oras lacus diversae 'arundinum caricumque crescunt species. Sunt in eo quoque pisces (1) quos enumerare mon attinet. Quod autem lacum visentis bculos ilico ferit, est massa saxosa ad meridionalem illius partem , rupem dicas ex lacu emergentem , si procul absis; propius accedenti autem ap- paret congeries lapidum. Area ibi est oblonga, plures pedes longa et lata, tota massis lapideis, cavernosis, irregularibus , variae magnitudinis constrata. Ex his coacervatis ii, quorum interest, quique advenas cymba ad aream lacus scopulosam vehunt, rupem extra aquam eminentem, conicam exstruxere. Mihi lacum hunc ad meliorem omnium intelli- 'sentiam visenti , atque aream illam accuratius investiganti constitit, ibi loci solum limo- sum et sabulosum in se invicem abire. In hoc ipso saxoso et limoso solo prope a rupe locus est, ubi in media aqua magna copia arundinum crescit, quas si extrahas, omnes "erusta lapidea obductas invenis magis minusve crassa; atque hae crustae formam trique- tram culmorum referentes et trium , quatuor imo novem pollieum , copiosissimae per aream illam sparsae inveniuntur. Inquiramus jam in naturam tum aquae, tum incrustati, ut hac investigata, facilius et justius nostrum sit de hujus origine judicium. Cum nostrum lacum viserem tres lazenas aqua implevi, aquam hausi et prope rupem, et ibi loci ubi solum limosum est, et longe ilinc; implevi quoque lagenam limo. Aqua primae laginae erat satis limpida, subvi- ridescens , saporis ingrati, subsalsi, mali odoris, qualem ova putrida spirant. Cum ea con- (1) Vid, Berkhey 1, 1. p. 985. A3 6 G E R AR D-1.»5z-VW.Q9.S conveniebat aqua lagenae secundae, quae tamen erat limpidior, minus salsa, sed magis foetens. Aqua lagenae tertiae longe minus olcbat, caeterum iis similis; Atque haec etiam vix affecit solutiones plumbi; alterae valde, prior illa plumbum fuscum, posterior prorsus nigrum praeceps dans. Aquae diu servatae, neque limpidiores factae sunt, ne- que odorem amiserunt, neque quid sordium ejecerunt; coctae nonnihil limpidiores et salsiores factae sunt, omnique foetore purgatae. Ex singulis tribus coctis expulsus aér exceptus est sub mercurio; quaeque maxime foctebat aqua, plus aéris reddidit. Qui a&r exploratus solutionibus plumbi fere omnis ab- sorbtus est, plumbo nigro ejecto ; a reliqua parte aqua calcis nonnihil albicabat. Coctae aquae porro tentatae sunt acido oxalico et nitrate argenti, quo utroque albescebant, et pulvisculus et flocci albi praecipites dati, "Tentatae etiam sunt aliis corporibus, ut mu- riate barytae, acido prussico, aliis, sed nihil memorabile videri potuit. Deinde unciae viginti aquae decoctae sunt ad siccitatem; cumque jam fere omnis aqua esset decocta, pulvisculus albus praecipitatus est vix unius grani, qui neque aqua amplius neque spiritu vini suscipiebatur, sed potassa pura et fervida facile susceptus est, adeoque pro terra sive alumina sive silicea, vel utraque habendus videtur. PDrevi post tenues lamellae natae sunt, albae et saporis vere salsi, quem habet sal culinare, Omni aqua. decocta salina crusta relicta est granorum octo. Atque hujus maxima pars facile deliquium in aére passa est (lamelle enim humescebant quidem, nec tamen deliquescebant ) et fere uuiversa in spiritu vini suscepta. lili deliquescenti parti cum acidum oxalicum instillarezur, pulvis albus praeceps datus est; alteri autem parti in spiritu vini non susceptae, instillato acido muriatico, una alterave bullula prodiit. Omnibus igitur collatis apparet in. aquis illis. con- tineri et terras et sales et acres, siliceam cum alumina, murias calcis, murias sodae et tarbonas calcis; praeterea gas hydrogenium sulphuratum et acidum carbonicum. : In limo inveni et argillam et cretam et arenam, porro aliquid sulphuris et ferri, caete« zum putrescentes reliquias plantarum et animalium. Incrustati frustum scrupulorum sedecim in pulverem tenuissimum tusum est et cum acido ijuriatico tractatum, X Eflervescentia magna et valde spumea mata est; et aér expulsus exceptus sub mercurio. Qui acr cum ignem esxtingueret , liquores coeruleos rubros, zquam calcis albam redderet, fuit acidum carbonicum. Liquor:.natus subfuscus , acris et salsus , qualis est muriatis calcis solutio , cum .pulvere ex, eo ;praecipitato , .colatus. est. Relictus pulvis et aqua bene ablutus, subfuscus erat, sordidus et candefactus aliquod ponderis detrimentum tulit, nato aliquo carbone 5 acidis neque sulphurico , neque nitrico, neque aliis afficiehatur, sed candefactus cum potassa caustica, in hac susceprus est. At- que zunc in aqua solvebatur, cui, quocunque acido nitrico , muriatico, sulphurico affu- so, pulvis albus praeceps datus est. Quo igitur examine constibt illum pulverem sili« ceum esse. dLiquori autem adfusum est tantum ammoniae, ut alcalinus fieret. Mox ple- aus Ífloccorum erat, quibus praecipitatis limpidus factus est. Floccoso liquore colato , i floc- COMMENTATIO IN. QUAESTIONEM CHEMICAM, 7 flocci coiére in gelatinam mollem et subfuscam ; quae abluta, siccata et usta, facta est pulvis albus, qui et acidis et alcalibus solvi potuit. liaque hic pulvis alumina est, Tunc illi colato liquori additus est carbonas potassae alcalinus, quo pulvis :albus natus est; cui instillato acido magna effervescentia fiebat, quique acido nitrico penitus solve- batur, Huic acidis sulphurico et oxalico additis , rursus pulvis egregie albus expulsus est, Ille pulvis igitur carbonas calcis vel creta est; cui forte nonnihil magnesiae ad- haesit. Nam huic, diluto acido sulphurico affuso, cum colatus liquor carbonate potassae alcalino tentaretur, nubecula alba nata est. Sed constat etiam Sulphas calcis, inprimis Tecens natus, abundante acido aqua suscipi. Forte igitur illa nubecula ex nata creta repetenda est, Ratio autem ponderis horum trium corporum. haec erat : Pulv. silicei — scrup. 7 gr. 4 ——- Cretae — scrup. 7 gr. 13 ——— aluminae scrup. 1 Caeterum vestigium ferri deteximus, CAPUT SECUN D U M. Aa quam nunc pervenimus de origine horum incrustatorum disquisitionem , haec dise putatio bifariam dividenda videtur. "Vel enim haec corpora vi insita crescunt, vel ex aqua deponuntür$ aut igitur aliqua Vegetationis specie nascuntur, vel tophi sunt. llla opinio doct. Pa//as est; haec Berkheyi. Putat nimirum celeb, Pa//z illa vi vegetante insita crescere et coralliorum analogae indolis esse. 1 Argümenta enarremüs et recenseamus. » Si tophus esset, aqua lacus, in quo genera- » tur, et fundus, principia ejusdem Senerationi apta contineret, et per analysin chemie » cam largireturj verum curiosissimi labores hujusmodi nihil detegere potuerunt, et diu » asservata aqua nihil admodum sedimenti secernit, ?? Argumentum igitur sic se habet, si tophus esset, principia tophi continerentur aqua, aqua haec non continet, ergo non est tophus. At probandum est » aquam non continere principia tophi 5 imo e'cortra contie net. Solum enim sabulosum est et limosum, conchae inveniuntur multae, motus in aqua fit vel aperiendis cataractis vel vento: quae omnia ad tophos faciendos conducunt. Sed » analysis chemica nihil largitur, ? Vidimus tamen analysi nostra , aquam continere , praeter alia, calcem acidis solutam. Patet autem si calx chemice in aqua sit Soluta, hanc sér- à 6 £ R'AR DI?p* "vg" servatam nullumt sedimentum potuisse secernere , dicit enim vir celeberrimus » diu serva- » tà aqua nihil admodum CUN secernit. , Cur in exigua lacus area" alterum argumentum est , hoc inerustatüm produceretur , » dum in omni reliqua ora diuturno tempore vix levissimae crustae vestigium nascitur, » €t in ora etiam areae scopulosae proxima arundinibus té hilum quidem accréscit?^ Ad quam quaestionem responderi potest: cum in eo loco, ubi arundines crescunt, solum et lutosum et sabulosum conveniant, cum igitur ibi loci plus sit materiae incrustantis , cum praeterea ex minori profunditate aquae ibi loci major et citior sit aquae cursus, patet ibi quoque incrustationes observari oportere, easdemque pro rata parte minui ad ma- jorem loci distantiam. » Fundus hujus aquae (quae'pro stagnante habenda est, quamquam apertis interdum , Cataractis eflluat ), cur non totus crusta tophacea obducitur, et cylindri, qui nunc li« » beri reperiuntur inter se et cum fundo scopulisque concrescunt et consolidantur, si ex , Sedimento aquae oritur concretum nostrum ??^ Tn omni aqua stagnante quae incrustata format, observare licet, haec minus ad fundum deponi, quam corporibus in ea applica. 1i sive hoc eveniat cursu aquae, qui certe non in fundo , neque ad superficiem, sed in medio loco maximus est (cursus autem aquae requiri videtur ad incrustationem )5 sive quod fundus ipse, solum nempe sistens sive lutosum sive sabulosum . uti in nostro lacu, non idoneus sit, ad quem incrustationes orirentur. Quod rautem, ut ait docte Pallas, cylindri omnes liberi reperiantur, non omnino verum est, Inveni enim tum in- crustata, tum conchas, quae revera erant concretae. " ila » Cur externe," ait doct. Pz//z5, ,,cavernosa ac trunculis brevissimis confertis , retusis » quasi muricata sunt, er non continuo topho solido Jamellatim obducuntur? Laevés » enim laminas corporibus obducere tophaceae aquae solent , nec granulosas atque tu- '& berculosas 5 motus etiam aquarum requiritur et dissipatio ,. nt deponatur tophus, "* Quomodo autem Pa//zs originem crustatorum per lamellas neget, equidem nescio; qui enim semel tantum vel cylindrum talem AaKaniensem fregerit, vel accuratam valde illius delineationem apud Zer&&ey viderit, ei persuasum erit, omnino laeves laminas esse, quae sibi invicem impositae cylindrum talem forment. Praeterea non bene congruunt, (quod etiam doct. BezkZey (1) observavit ) quae uno loco dicit celebris Pa//zss ,,cur denique » Cylindri, qui in arena projecti alteri necessario lateri incumbunt, nihilo secius aquabili« » ter plerumque in omnem directionem crassitie crescunt," cum illis, quae alio loco in- veuiuntur: ,, hi trunculi in cylindris nonnullis , qui parte sui [intra fundi arenam latuisse » Videntur, ea parte minus incrementi cepisse observantur, at in compactiorem coaluisse » $ubstantiam ; cum in portione eorundem, quae in aqua prominula fuit, e contra elon- , gatae et luxuriantes esse soleant, ^" am (x) Vid, I. 1. p. 1c16. J COMMENTATIO 1: QUAESTIONEM CHEMICAM. [ Jam satis dutem mie disputasse videri possem- an ad coralliorum. genus nostrum ineru- *tatum sit referéndum , an vero tophüs sit habendus. Non possum tamen , quin aliorum de tophorum origine et natura sententias chartae mandem, ut comparatione cum mostro incrustato, melius adhuc pateat, incrustatum Rakaniense tophaceum esse, Multae autem icüm species sint tophorum, indicabo ad quamnam speciem a mineralogis descriptam noster iophus sit referendus. Linnaeus hoc modo describit toplium. ',, Éx terra cálcarea potissimum constans, ex « aqua infra aquam praecipitatus, porosus, inconspicuus." ^ Ejus septem species ha- "bet, quarüm ea, quam osteocollam vocat, maxime cum nostro topho convenire videtur. Vocat eum ,,tophum subcylindricum , perforatum, matum e materia calcaria tenuissima, » frequenter sabulo aut argillae mixta et saepe 'variarum arborum radicibus circummata ; » lae radices tractu temporis putrefactae, colliquescentes, excavatae largiuntur locum », Osteocollaé , dum caàvitates réplentur aquis soluta et allata terra calcaria, ut omne ca- » Vum prorsus repleat (1). " Haec egregie convenire videntur cum origine, tum in- €rustati nostri tubulati circa arundines, tum majorum lapidum, qui solo applicati inve- niuntur. JVallerius in systemate suo mineralogico, sub titulo pororum aqueorum p. 379. pluri- mos habet tophos, quorum multi cum nostro conveniunt, fortasse maxime ille, qui nu- mero 17mo liabetur, .,, Tophus solidus, margáceus, sub aqua minus vel non fluente, » deposita materia concretus. Est lapis margaceus vel calcareus, levis et friabilis, ali- -, quando porosus, interdum 'solidus, durior, colore diversus, cum acidis effervescens, » figura mire ludens , a particulis fossilibus, aqua fluente detritis, quas quiescens vel mi- ». nus mobilis deponit. ^ Gzaelinus haec habet de topho (2). » In topho, quiin aquis terra calcaria saturatis , 4 velcad solum vel ad corpora in eo invenienda deponitur, atque eorum formam assumit, » partes solutius fixiusve cohaerent; plerumque porosus est, Invenitur ad radices mon- 4, tium calcareorum , in aquis mineralibus et calidis et frigidis." Haec Geni fere "eadem sunt, quae habet J/demmanm (3), quare non necesse videtur , ea hic adjungere. Quae habet de topho Brozmizrt (4) mire nostram de incrustato Rakaniensi sententiam confirmant, Cum autem infra nobis locus erit ea commemorare , nunc ea mittamus. Superest narrare, quae inveniuntur apud $zefens (5). $4 Tophus calcareus ( chaux », carbonatée , concretionée , incrustante Hauy) war coloris et formae multis in locis » in- C1) Vid. System. ngt. cura. Gmelini , p. 8r. (2) S. T. Gmelin, Gruudris der mineralogies p. 70. (3) Handbuch des oryktognostischen theils der mineralogie, p. 559. ( 4) Traité élément. de sineralogie ; p. 2Yo. (3) Vallstándiges hantidb. der: Oryktognosie » Tom. YI. p. 9o. B - GERARDI nz VOS » invenitur. In scriptis veterum mineralogorum nomen habet osteocolle. Proprietas » multorum fontium caleareorum in Bohemia, Saxonia, Davaria, Wurtembergia, cor. » pora in illis invenienda, obducendi crassa crusta calcarea, veteres lapidum collectiones » replevit copia corporum singularium , quae aliquando petrefacta dicebantur. Inveniun- » tur autem plurimi laeus terram calcariam continentes, qui crescentes in iis arundines » crusta calcaria investiunt, " Quae hucusque de incrustato Rakaniensi'in medium protuli, satis mihi indicare viden- tur, illud esse tophum. Jam autem inquirendum est, quomodo formetur ille tophus, num mechanice, num chemice, num mechanice et chemice. Corpus mechanice suspen- sum estin aqua, quando hac quiescente illud sua gravitate praeceps detur, vel quando actione mechanica, colatione v. gr. ab ea separari possit, Chemice autem corpus est in aqua solutum , quando ab ea non secerni possit nisi vel ablatione illius. corporis , cujus ope solutum tenebatur , vel ope alius corporis singulari vi in mixtionem agentis. Corpus illo modo depositum. mechanicam originem habere dicitur, hoc modo: depositum , chemi- cam. JDifficile autem saepe est dijudicare, quanam. ratione corpus quoddam in aqua con- tineatur. Videamus igitur singulatim incrustati nostri principia, quomodo se habeant in aqua, antequam ad incrustatum. formandum conveniante. : Calx aqua solvi potest ; docet aqua caleis. Analysis autem" nostra doeuit caleem puram aquae non inesse, sed carbonatem et muriatem calceis. Carbonatis ealcis vero parum vel nihil aqua solvitur; duae autem sunt conditiones, quae faciunt, quod multum ejus che- anice solvat aqua, nimirum vel abundans acidum carbonicum, vel gas hydrogenium sul- phuratum (1). .Et revera utrumque in nostra aqua invenitur; quo. igitur satis calcis in aqua possit solutum teneri, quae avolantibus ambobus illis acribus deponi debet. Atque hac ratione-non- una fit incrustatio. Aquae lacus $agsezi Z[lirii descriptionem: dedit Gee zard (2). Limpidae sunt et clarde, carbonatem calcis solutam tenent, abundante acido carbonico, quod cum aquae hujus motu avolet, carbonas calcis deponitur, et pons hoc modo factus est plurium pedum longitudine et latitudine. —Memorandae quoque sunt thermae i$azcii Philippi "Toscanieae , in quibus carbonas calcis soluta tenetur, ope gas hy- drogenii sulphurati; in iis immissa corpora subito incrustantur et crusta tam dura inves- tiuntur, ut acmulentur marmorea antiquitatis monumenta ( 3). Hi lapides adeo duri sunt quandoque, ut ad construenda aedificia in usum vocentur. Ex iis urbs Pas in Italia constructa.est. "Travertino lapis, a. quo confecta videntur Romae monumenta, nec non Pesti templa, ab incrustatis originem petit (4). E carbonate calcis quoque incrustata sunt , (1) Vid. inter alios Brongniarz l.l. p. 187; C2) Memoir. de l'Academie an. Yz54. (3) Journal de Phys, , tom. VIL, p. 354. et Brongn. Y, 1. p. v15. (4) 4 Mubuisson. Devoisin traité de geognosie , tom, II, p. 154. COMMENTATIO 1i QUAESTIONEM GHEMICAM. Ii sunt, quae pisolithi vocata , in medio corpore arenae grana gerunt. Wernerus eos oh- servavit in aquis Carlsbadensibus in Bohemia, et eos ortos dicit a carbonate calcis in aqua soluta, quae ejus motu circa arenae grana deponitur. Cum igitur chemicorum indagine constet in memoratis aquis carbonatem calcis chemice solutam fuisse , sive abundante copia acidi carbonici, sive ope gas hydrogenii sulphurati et hisce expulsis incrustata formata fuisse, jure quodam statuere possem, in nostra aqua, ubi acidum carbonicum, inprimis autem gas hydrogenium sulphuratum indicaverimus , carbonatem calcis chemice solutam esse. De aliis aquis incrustantibus tacendum esse ju- dicavi , cum nondum quaesitum fuerit, quaenam natura sit tum. aquae tum incrustati in ea formati (1). — Ínvenimus porro in incrustato nostro aluminam, quae aqua non solvitur. Cum igitur neque acidum sulphuricum neque aliud acidum velin aqua, vel in incrustato invenerimus, quocum conjuncta reddi posset in aqua solubilis, possem. concludere aluminam ,. quae in Ancrustato invenitur in aqua non chemice solutam fuisse. Eadem de terra silicea dicta sunto. Reperisse tamen. videtur nostra analysis in aqua JRaeKkaniensi tantillum terrae vel Siliceae vel aluminae vel utriusque simul. Et memorabile est in aquis varios sales ferenti- bus, inprimis eas terras inventas fuisse; cujus rei exempla reperiri possunt apud 7707:0- zum (2). Quod vero alumina et terra silicea mechanice in aqua Aa&amiezs? suspensa teneantur, praeterea ex eo probatur, quod uno tempore sedimentum ponat aqua, alio non ponat. Observaverunt tum. P4//7;, tum etiam Gaubius vir celeberrimus, testante Zez&- Aeyo, aquam diu servatam , nihil sedimenti deponere; aqua quoque a nobis hausta et ser- vata nihil deposuit. €Caussa autem hujus phaenomeni facile indicatur. Cum enim corpos ra mechanice in fluido suspensa, sua gravitate fundum petant nisi illud motu fluidi im- pediatur, patet ( quae Zer£/Zeye observatio est) , non omnl tempore haec in aqua inveniri, Vidit enim vir. doct., confirmavit vero ille, cui per longam seriem annorum , hujus lacus cura fuisset mandata, aquam nunc turbidam et si hauriatur, materiem quandam deponen- tem, cum scilicet lacus velaperiendis cataractis ad mosam , vel cum ventis agitaretur,, alio tempore cum quieta esset, nihil deponentem. Jam autem nostra dicta in unum contrahamus et paucis explicemus., quomodo secundum nostram sententiam incrustatum formetur. Aqua lacus igitur cum ventis agitetur, vel ab alia quacunque causa. in motum cicatur, limi partem a solo desumit et suspensam tenet. Li- (1) Tales sunt, quae describuntur in ZMemeir. de P44cad., A.r700. p. 565 A. 1745. p. 165 A. 1754. p. 105: A, 1760. p. 20. In. EpAemer. Nature Curios, dec, II. an..5. p.457. In PAiLs. zransactions, Vol. LXIH. p. 241. ( 2 ). Systéme de chimie, An 1809. tom. VI. p. 373. Caeterum am terra silicea in aqua solabilis Sit nec ne, conferri possunt. Jergman, Opusc physechem. tom. l. p. 48. Berthollety Essai de Stat, chims vom. ILI. p. 315, D. 1» GERARDI pr VOS COMMENTATIO 1s QUAESTIONEM CHEMICAM. (imus aütem, cum parte tantum lacus meridionali inveniatur, hic loci quoque eum tan- tum suspensum tenet aqua; cum vero ibi arundines crescant, motu aquae sedato, limum illum deponit ad arundines, uti in omti aqua, quae movetur, locum habet. jam vero carbonas caleis, quam .aqua solutam tenet acidi carbonici et gas hydrogenii sulphurati ope, his amissis ( avolat autem facile tum gas acidum carbonicum tum gas hy- drogenium sulphuratum ) motu aquae, praeceps datur et deponitur ad arundinum culmos, seseque conjungit cum limo, et illud corpus constituit, quod nostrum est incrustatum. Unae laminse depositae tenuissimae , alia additur, quo fit ut incrustatum si frangatur, constare appareat ex multis lamellis sibi invicem impositis. Incrustatum sic sensim volu- mine crescens, tandem nimis grave fit et ponderosum, quam quod arundo ferat; haec irangitur et in fundum eadit, putredo tollit culmum, tubulus incrustatus remanet. Mic autem cum-semper,nova carbonatis calcis portio cum terris , et limus deponantur , volumine crescit, foramen oppletur, et massa formatur septem, octo imo novem pollicum magnitu- dine. Hi tophi sic formati illam lapidum congeriem faciunt, quae hodie ibi reperitur, exesorum et abrasorum insectis variis aquaticis, magno numero-in iis nidulantibus. In illaautem cum magis ad formam pertineant, quam ad formationem , non ulterius inqui- *amus. Nos igitur incrustatum Rakaniezse habemus , partim chemicae, partim mechanicae ori« ginis. Haec autem incrustatio cum unica sit, quam indigenae nomine insigniri posse cene seamus , quaestionem absolutam judicamus. SYMBOLUM. dNec species sua cuique thatiéi , rerumque s0yatria Ex aliis alias reparat natura figuras OVIDIUS, CORNELH ADRIANI BERGSMA, LEOVARDIA-FRISII, MATH. ET PHIL. NAT. ET MED. CANDIDATI IN ACADEMIA RIHENO-TRAJECTINA, RESPONSIO AD QUAESTIONEM AB ORDINE DISCIPLINARUM MATHEMA- TICARUM ET PHYSICARUM ACADEMIAE LUGDUNO- BATAVAE A. MwDCCCXxXIUL E CHEMIA PROPOSITAM: Quaeritur , an Incrustationes indigenae sint Chemicae , an wero alius originis? QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, D. vur. MENSIS FEBRUARII : À. MDCCCXXIII, — formari non possunt. 1 RI DURS ART LUC NAE: RN: DN UN QUAESTIONEM CHEMICA M. PRAEMONE N D A BU uie versamur, Natura aliquid admirationi nostrae offert; in minutissimis aeque atque in maximis quidem rebus sapientiae divinae deprehendimus vestigia, quid mirum si aecuratis considerationibus indefessorum Naturae investigatorum permulta jam cognita sunt in diversis regnis Naturae; plurimi enim itinera longa susceperunt, multisque periculis de- functi sunt, eo tantum consilio, ut amplificarent cognitionem Historiae Naturalis, Multa tamen etiamnum occurrunt in historia naturali, quae non possunt explicari vel quae certe hucusque non rite explicata sunt; haec inter merito recensentur incrustationes indigenae , dignissimae omnino quae ab historiae naturalis cultoribus et à Chemicis exami- nentur; quod si a juvene requireretur ut hanc rem absolveret, non auderem calamum suscipere, cum vero quaestio solis bonarum artium studiosis adolescentibus proposita sit , tantum faciam, quantum vires meae mihi permittant, Liceat mihi hic , antequam ad ipsam materiem tractandam transgredior, proponere, pri- mo quid intelligendum sit incrustationibus, secundo quaenam incrustationes in nostra pa- tria reperiantur, tandem quid mihi videatur requiri ad hujus quaestionis responsionem, Incrustatio oritur quando circum nucleum quemdam massa dura formatur, quae a natue ya nuclei non pendet, et est substantia heterogenea ab hac materie, Ad existentiam incru- stationis nuclei praesentia non necessaria est, tantum requiritur: ut nucleus adsit dum in. crustatio formatur. Stalactites proprie non pertinent ad incrustationes, nucleus in iis omnino desideratur, nec requiritur ad formationem stalactitis ; casu fortuito quidem ad- esse potest, tum vero stalactites tantum formam incrustationum accipiunt. Incrustationes igitur sunt, massae durae circum nucleos formatae , et quae sine nucleis Ad incrustationes nostrae Patriae primo loco pertinent: incrustationes Rockaniae , quales A. 2 sQ- "1 CORNELII ADRIANI DERGSMA solae in nostris provinciis septentrionalibus observantur, ( 1) deinde illae in aquis Sanctae Brunonis, Pippezeype dictis prope Anderlecht, pagum dissitum non longe a Bruxellis, Inprimis agemus de illis incrustationibus quae inveniuntur apud Rockaniam, earum enim quae sunt in vicinia pagi Anderlecht de quibus loquitur Cl. Burtin (2 ) examinan- darum occasio mihi, defuit, (3) illis autem quae prope Rockaniam occurunt bene exa- minatis, adjuti insuper observationibus quas dedit Cl. Durtin, tuto generale judicium de omnibus incrustationibus , quae forsitan alibi inveniuntur proferre posse nobis videmus. Quod vero ad responsionem pertinet, quantum potero, quià e Chemia proposita est quae- stio, hujus artis auxilia adhibebo ad incrustationum naturam rite cognoscendam , eaque de- tegenda quae ad formationem horum corporum aliquid efficiant. LONCEORSOSDOUUCETSITO: Leusenbses Rockaniae inveniuntur in parvo stagno cognito sub nomine 4e 7/247, quod situm est in jurisdictione Rockaniae, prope pagum ejusdem nominis (4) , in insula Voorn Jatitudine 519 52^ 29"2 , longitudine 1? 44^ 5"45 delineationem Stagni Rockaniae ad. sca- lam 0,0004 huic dissertationi addidi, ut de forma et extensione judicium ferri posset. Agri circum stagnum illum siti aggere inclusi sunt, ita ut aqua tantum per emissarium fluere possit, hujus stagni et fossarum aqua sustentatur pluvia, aqua enim tumulorum arenosorum intra stagnum et mare sitorum eo accedere non potest, tum quia agger inter- jacet, tum quod emissarium hujus aquae exsiccationi inserviens, alio loco invenitur , posset autem fieri quodsi terra ibi scaturiginosa esset, sed hanc rem aflirmare non audeo, licet mihi valde probabilis videatur. Clar. Pallas aquam hujus stagni, aquam marinam esse affirmavit ( 5), sed fallitur aqua enim (1) Clar. J. F. Martinet , in libro cui titulus : Verhandelingen en. waarnemingen over de Natuurlijke Historie meerendee!s van ons Vaderland, pag. 221. loquitur de incrustationibus in Frisia; sed eas invenire non potui. (2) F:encois-Xavier Burtin, Oryctographie de Bruxelles, pag. 65. (3) Postea aucem illum locum visitavi et ibi incrustationes inveni, ( Mense Augusti 1823 ). (4) Quantum e nomiue conjicere licet, hae incrustationes ibi jam a longo inde tempore fuisse viden'ur. Vox enim Rockanje vel Rockange, ut ex comparatione ejusmodi verborum patet sig- nificatione rotsach!ig utpote composita e voce Gallica roc, roc/te et terminatione 47je, agme quod est nostrum 4cZ/i£ , eigen; eadem ratio obtinet in vocibus Campagne, maragne ( moerasachtig ) fon- Jange , Orange C goudachtig ). (5) Elenehus Zoophitorum, p. 4o. edit. belzicae, pag. 49. RESPONS!Ó ap QUAESTIONEM CHEMICAM. 5 enim dulcis est, tantum quando agri nimis exsiccati sunt, aqua marina emissario recluso intrare potest , quod tamen non saepe obtinet, ideoque facile intelligitur, aquam stagni de Jaal, licet interdum subsalsi saporis esse possit, tanquam aquam dulcem considerandam esse, quia pisces et moluscae quae in stagno inveniuntur , sunt aquarum dulcium incolae; et insuper jam ex ejus situ abunde patet stagnum a mari separatum esse, In dicto stagno invenitur acervus lapidum in aggeris formam coacervatorum qui ad argumentum hujus dis- sertationis pertinent , horum illi qui supra aquam inveniuntur albidi sunt coloris et aspectum habent ejus qui dilineatus esta. Clar. Le Francq. van Berkhey ( 1 ) et tab. III. fig. 1., illi autem qui teguntur aqua subviridi sunt coloris eorumque maxima pars superficierum tegi- tur corpore singulari, spongiae formam et colorem habente, uti patet tab. lII. fig. 4. Hos inter lapides, et in poris eorum, magna copia Gammarorum pulicum (2) inve- nitur. In stagni fundo non longe ab acervo magna copia horum lapidum occurrit, qui omnes formam subrotundam praebent, nonnullis in locis hi lapides tantae sunt magnitu- dinis, vel tantopere concreti, ut fere rupem formare videantur; passim inter eos alii oc- currunt forma magis regulari, ut ille qui a Clar. Le Francq van DBerkhey delineatus est (3), et tab. II. figs. 3et4., qui omnes nucleo ligneo praediti sunt. Ripa stagni ubique arundine aliisque plantis est circumdata, harum omnium plantarum caules incrustationem praebent, a superficie aquae fere usque ad fundum. Fundus stagni est arenosus, sed magnam copiam limi continet; nusquam in stagno fundus densus in- venitur nisi in loco ubi acervus observatur. Haec sufficiunt ut cetera intelligantur , et ut status loci cognoscatur; paucis adhuc vi- deamus , quid de his incrustationibus scripserunt diversi auctores. ' Clar. Pallas hanc incrustationem credidit esse Escharam crustulentam (4 ), adeoque ori» ginis omnino animalis. Clar. Le Francq van Derkhey hos lapides formari putavit, parti- cuLs argillaceis quae aquarum motu in altum tolluntur, tandemque denuo subsidunt et concrescunt; originem ergo horum lapidum statuit esse: omnino mechanicam Y 5 ). De his sententiis nondum dicam; antea enim meas ipsius observationes tradere cupio, DE (1) Verhaüdelingen van de Hollandsche maatschappy van wetenschappen te Hearlem. tom, VIII. part. II. tab. I. fig. F. (2 ) Descripsit Gammarum pulicem Clar. Latreille, in librocui titulus: Genera crustaceorum et insecrorum tom. I. pag. 58. optime delineatus est Gammarus pulex a Clar. Geoffroy: histoire - des insectes tom. II. tab. XXI. fig. 6. et a Clar, ROssel: Hisroirc des insectes, tom. IIl. tab. LXI. fig. I, 92. 6. (3) Libro laud. ead. tab, fig. E. (4) Elenchus Zoophitorum, pag. 4o. (5) Naturrlyke Histoire volgens het zamenstel van Linnaeus te Amst. by de Erven Houttuin tom. III. p. IIl. p. 269. et Le Francq van Berkhey natuurlyke historie van Holland. A3 6 CORNELII ADRIANI BERGSMA DE INCRAUSTÁTIONIBUS INDIGENIS. S. 1. Descriptio inerustationum Rockaniae, dues incrustationum Rockaniae species considerare possumus; quarum differentia ine primis posita est in forma externa, duae species sunt forma oblonga et nucleo ligneo praeditae, harum altera constat crustula simplici circa culmum arundinis vel alius plans tae caulem deposita, delineatae sunt tabula ll. fig. 1 ct 9 ; altera quae natura omnino videtur convenire tertiae et tantum ab ea differre nucleo ligneo, quo formam magis re- &ularem accepisse videtur, delineatae sunt tabula Il. fig. 9 et 4 ; ultima species est for- ma mregulari omnino indeterminata quodammodo rotundata , delineata est tabulallI. fig. Y. , multa foramina in superficie harum incrustationum observantur, adeoque illae fere ad- spectum brassicae oloraceae botrytis habent, sunt fragiles et quando franguntur apparet, massam omnino constare e diversis crustis sibi invicem appositis; hoc facile observatur imprimis in incrustationibus secundae speciei. Quando incrustatio Rockaniae acido acetico imponitur, substantia dura solvitur et massa gelatinosa relinquitur, haec massa substantia organica esse videtur; requirat quis forte an an materies spongiosa causa incrustationum sit? sive, num origo harum incrustationum pen«- deret ab hac materie? Nos itaque videamus quid sit materies illa spongiosa, $. 2. Descriptio materiel spongiosae, Materiem spongiosam, quae invenitur in stagno Rockaniae, in statu suo naturali in ipso ioco observare potui, materies haec omnibus fere incrustationibus apposita est, uti ape paret tab. II. fig. 4., et passim tegit caules arundinis aliarumque plantarum , ut et sti- pite$ ibi a piscatore positos, alveosque servandis piscibus inservientes; haec materies ómnino spongise humectatae aspectum habet, forma est convexa et in ea parvae apperturae hexagonae in tubos transeuntes ad superficiem observantur, hi tubi fere recte descendunt , ita ut dicta materies, tota quanta constare videtur e tübis invicem conglutinatis ; quum haec materies dissecatur , corpora forma ovali nullo certo ordine dispersa observarm- irs dicta corpora mihi videntur convenire cum gemmatibus quae in polyparüs in- ve- 1 | Hi j album praebuit, et potassa liquida omne gaz cito absorbuit, His experimentis abunde RESPONSIO Ap QUAESTIONEM .CHEMICAM. 7 yveniuntur et à Clar. Róssel delineata sunt (1), ad marginem aperturarum fila observans tur, quae tentacula polyporum esse videntur, in his tubis massae albae gelatinosae faci» le deteguntur, quae sunt corpora polyporum , est enim massa spongiosa polyparium et qui» dem Alcyonium fluviatile ( Bruguiere) (2) Alcyonella stagnarum ( Lamarck ) ( 3). . Describitur a Cl. Lamarck polyparium nostrum: » Polyparium fixum , incrustans, in massam homogeneam crassam, convexam et irre- » gularem extensum , tnbis verticalibus aggregatis, menbranaceis, apice hiantibus et sub. » pentagonis compositum." » Polypi elongati, cylindrici, tentaculis circam orem 15 ad 2o erectis, fasciculum , turbinatum vel infundibiliformem , uno latere imperfectum componentibus" (4 ). Nullum dubium est quin sit Alcyonella stagnarum, quae in stagno Rockaniae obser. vatur. Non tantum ibi invenitur, aliis etiam in locis nostrae patriae occurrit, quame quam incrustationes ibi non observantur, idem polyparium inveni in stagno prope pa* gum Beek, non longe a Neomagia, ubi circum lapides et plantas crescebat, delineata est tab. III. fig. 9 et 3. . Alcyonella stagnarum causa incrustationum esse non potest, et origo incrustationum ab aliis causis pendere debet, licet deinde probaturi sumus eam multum conferre ad for- mationem incrustationum Rockaniae, $ 3. nalysis incrustationum Rockaniae. Quia naturam corporum saepe optime cognoscere possumus analysi chemica , videae mus e quibus principiis incrustationes Rockaniae constent. Partem incrustationum in pulverem tenuissimum redegi, qui acidorum additione effer- vescebat; ut horum gazorum naturam rite cognoscerem, partem hujus pulveris in retor- tam immisi, retortae illi tubum vitreum applicavi, qui in cupam hydragyro impletam perveniebat, apparatu sic constructo, pulveri addidi acidum sulphuricum dilutum, effer» vescentia mox incepit et gaza supra cupam collegi, Gaza collecta deinde examinavi : - pullum colorem habebant; flamma candelae extinguebatur his gazis; charta colore coeruleo tincta, aqua destillata humectata, mox colorem rubrum accepit; aqua destillata parvani tantum horum gazorum quantitatem absorbuit; aqua calcis cum his agitata praecipatum pae (1) Natuurlyke historie der Insecten, tom, III, part, IL. tab, 75. fig. 13» 2» 7. in Najsa -reptante delineata sunt gemmata polyporum. (2) Encyclopedie Methodique, tom. VI. p. 24. (3) Delineata est Alcyonella stagnarum in libro cui titulus-est: Tableau encyclopedique et — nc des trois regnes de la nature, tom. XXIII, tab. 472. fig. 3. a. b. c. d. | 4) Lamarck, Histoire Naturelle des animaux sans vertebres. tom, II. pag. Iol, $ CORNELII ADRIANI BERGSMA patet gaz evolutum nihil aliud esse nisi acidum carbonicum purum. Ut cetera princis pia cognoscerem , certam quantitatem incrustationum , antea in pulverem redactam acido hydro-chlorico diluto solvi, solutionem per filtrum colavi et ad siccitatem evaporavi; massam superstitem iterum aqua solvi, et solutionem illam reagentibus exploravi, poe tissa et ammonia liquida in hac solutione praecipitata praebuerunt, idem observavi aci- di sulphuriei et oxalici additione, et subcarbonas potassae praecipitatum copiosum prae- buit, His experimentis carbonatis calcis praesentia jam indicatur, solutio hydro-cyana- tis potassae et infusio nucum gallarum ferrum adesse in hac solutione demonstraverunt, His praemissis quantitates principiorum determinare experimentis sequentibus conatus sum. Decem grammata pulveris incrustationum cum acido hydro-chlorico diluto tractavi et ut antea solutionem filtri ope purificavi et ad siccitatem evaporavi, acido hydro-chlorico hac operatione pulso , massam superstitem aqua solvi, et solutionem iterum percolavi 5. illud quod filtris collegi in crusibulo e platina confecto calori satis vehementi exposui, mae xima pars combusta est, ceteram quae remansit cum acido hydro-chlorico tractavi; illud quod insolubile erat filtri ope separavi, et caloris actioni exposui, silex, qui post hanc operationem in crusibulo remansit, collectus pondus habuit abi ea quae acido hydro- chlorico soluta esse possent, liquorem evaporando, collegi; haec iterum aqua solvi et cum priori solutione conjunxi, Solutioni e qua cetera principia separari debent, et quae continet hydro chlorata aqua soluta , addidi hydro-sulphas ammoniae, quod in liquore prae- cipatum nigri fere coloris praebuit, illud quod hac operatione e solutione separatum erat filli ope collegi, deinde in crusibulo calori exposui, tandemque massam superstitem cum potassa liquida tractavi, illud quod hoc reagente non solutum fuit, percolatione liquoris collegi, et calefeci; oxydum ferri ita separatum , pondus habuit Room. ammo. nia liquida lixiviae addita nihil praebuit, hinc igitur patet aluminam in incrustationibus non inveniri, Liquori , quem post separatum praecipitatum ab hydro-sulphate ammoniae retinui , acidum hydro-chloricum addidi, et caloris actione ex hoc liquore hydro-sulphas ammoniae pulsi, solutionem per filtrum colayi ut depositum sulphur separarem 5 solutione purificata , carbonatis ammoniae solutionem liquori addidi, inde copiosum praecipitatum ortum est , gr. £ Ns quod collecrum et siccatum , pondus habuit 7,56, nec quicquam aliud esse potest nisi car» bonas caleis. Liquorem superstitem evaporavi et massam collectam per aliquot horas calori £XpOswi, cujus actione omnem massam perdidi et ad finem operationis nihil remansit, llis experimnentis patet "o incrustationum continere carbonatisscaltis ME 75360. e——-—— fer . l1 - «X» 495905020. silsicie: ee simm.rui dun. ini P ur euulext 0,107: 7.687. g 25313 RESPONSIO Ap QUAESTIONEM CHEMICAM. y $,313 incrustationum ergo videntur esse originis organicae , quia ignis actione combu« runtur, quod hoc in casu satis probat; quo certior de quantitate essem 1** 'pulveris te« muissimi in crucibulo platineo calori exposui, et post calefactionem residuum pondus has gr. * . L L . . buit o,79 , illud quod ita collegi acido hydro-chlorico solvi et post separatum carbo« nium quod nondum combustum erat, iterum e solutione sua ope carbonatis potassae praecipitavi, quod collectum et siccatum pondus habuit o,752, quantitate silicis his addi« 1a, hac analysi sequitur incrustationes constare , substantia organica. ^. . . . .« . . 92,70. carbonate calis, —. . « . «4-. e. 75,60. ——fehnlen u. 1o les od 9 * 9 e 0,20. Sites E SNO. S et nella 1 detti C 2507. operationibus perditum est. . . . . . 0,49. 100,00, Quaenam vero est substantia illa organica? comtemplatione attenta incrustationum geme mata ad superfidiem vel oculo nudo saepius observari possunt, et si materies calca- ria acido hydro-chlorico vel acetico solvitur, magna copia gemmatum per totam massam gelatinosam , quae remanet, observabuntur; hanc ob causam mihi videtur haec substantia "Orta fuisse Alcyonella stagnorum, $. 2. nalysis aquarum e stagno Rockaniae, Analysis chemica aquarum stagni Rockaniae profecto non parvi momenti erit , siquidem ta multum de origine incrustationum docere potest, Videamus ergo quid in his aquis observare nobis permissum fuerit. Aqua Rockaniae reagentibus explorata, cum potassa et ammonia liquida praecipitata praebuit; nitras argenti acidi hydro-chlorici praesentiam indicavit; hydro cyanas potassae ferrum adesse nos docuit; aqua calcis liquorem turbidum reddidit, et post aliquod tempus praecipitatum observavi; quando aqua haec ebulliit, charta colore coeruleo tincta quodam» modo rubrum colorem accepit. [NN Litra duo lente evaporavimus et residuum accurate collectum pondus habuit 9,8, il- lud aqua destillata tractavi et longe major pars iterum soluta fuit, reliqua pars separata et : 2st. : - SeinTr Siecata, pondus habuit o,54 quae cum acido hydro-chlorico effervescebat , et combinatione hujus acidi aqua solubilis reddita, praecipitatum praebuit acido oxalico. His jam patet «arbonas calcis in aquis Rockaniae solutum esse. B Ce- 18 CORNELII ADRIANI BERGS$MA Ceterae partes aqua.solubiles alcohole tractavi atque ita hydro-chloras calcis solvi; salia quae alcohole non solvebantur erant , hydro-chloras sodae cum parva hydro-chloratis mag-' nesiae quantitate; praecipitata, quae in his aquis cum nitrate barytae et plumbi obser- vantur, pendent ab exigua copia substantiae extractivae, quae omnes ulminae proprieta. tes habet et calefactione salium omnino comburitur. Partes solidas, quae ex aquis Rockaniae collegi, analysi observavi compositas esse , carbonate caleis cum parva carbonatis ferri quantitate , « . 4 » « « O,54e hydro-chlorate calcis e, * a Ma Sieg) tu RAT LIERUS S. hydro.-chlorate sodae cum parva hydro-chloratis magnesiae quantitate: ,« .. .. . 6,21. 9,60. Ut vero tanto certior essem de praesentia acidi carbonici in his aquis, lagenam vitream portione hujus aquae implevi, cum hac lagena conjunxi tubum vitreum , cujus altera extre- mitas pervenit in lagenam aqua calcis impletam ;5 lagenam priorem calori exposui et ebulli- tione gaza e liquore expuli, mox in altera lagena observavi, liquorem turbidum reddi, et post apparatum refrigeratum, praecipitatum in hac lagena observavi; praecipitatum illud acidis e[fervescebat, et erat carbonas calceis. Hoc experimento abunde probatur acidum carbonicum adesse in aquis Rockaniae. Videamus an experimenta haec sufficiant, ut de formatione incrustationum aliquid statuere possimus. $-.5. De formatione incrustationutne Aqua, acidum carbonicum continens, carbonas calcis solvere potest, et, quando calo- re vel actione Atmospherae perditur acidum carbonicum, carbonas calcis praecipitatur; haec videtur esse theoria generalis formationis incrustationum : et revera requiritur, ut massa inccustationum sit insolubilis aqua, deinde quod antea dum formabatur in aqua soluta fuit substantia illa incrustans: haec requisita dicta theoria confirmantur. Analy- Si aquarum stagni Rockaniae patet easdem substantias, e quibus formatae sunt incrus- tationes, solutas esse in his aquis, et hanc solutionem pendere ab acido carbonico, quod in his aquis adesse observavi, Aquae hujus stagni aeris atmospherici actioni expositae sunt et in diem perdunt acis dum illud carbonicum , hinc sequitur: carbonas caleis praecipitari , quia substane tia haec aqua absque acido carbonico est insolubilis ; carbonas caleis ita e solutio« ne sua. praecipitatum adhaeret illis corporibus, quae his locis inveniuntur; quod. pas- ——— RESPONSIO aA» QUAESTIONEM CHEMICAM, Uu passim ubi incrustationes occurrunt, observatur (1); hujus rei veritas optime cognos- citur et confirmatur Rockaniae, nam ibi difücile erit, culmum in stagno invenire, qui crusta calcaria non obductus est, uti tab. Il. fig. 1 et 2. Hoc, nisi jam aliis argu- mentis probatum erat, demonstraret: causam.incrustationum in aquis quaerendam esse, nam non tantum in stagno, sed et in fossis , quae in stagnum influunt, illud observavi, - Incrustatio quidem revera adest, quando carbonas calcis circum culmum arundinis vel aliarum plantarum caulem depositum est, sed haec incrustatio difficilior observatur et mox , quando perit planta, perditur, et illud carbonas calcis cum arena et limo miscetur (2), itaut vix aliquid de his incrustationibus nosceremus , nisi alia accederent, quae formas earum mutent , et massas adaugeant, Alcyonella stagnorum multum ad formationem confert 5 circum plantarum caules crescit et carbonas calcis etiam in ea deponitur, hinc massa in- duratur et formam determinatam accipit; ita formatae sunt incrustationes delineatae a Clar. Le Francq van Berkhey fig. E, et tab. II. fis. 3 et 4. ; ceterae incrustationes, quae sunt massae irregulares, uti patet tab. III, fig. 1. , nucleum ligneum non habent , nucleus earum fuit Alcyonella stagnarum , quo polypario , quod quotannis in iis crescit, (tab. III. fig. 4.) continue formae mutantur et massae adaugentur; quod unusquisque in ipso loco facile Observare potest. Gammari pulices nihil ad formationem videntur conferre, nec probabile est, aperturas, quae in incrustationibus observantur, iis formari, neque enim ego mihi possum persuade- re, Alcyonellam stagnorum iis corrodi (3) ; probabilius vero mihi videtur, eos vivere con- fervis, quarum etiam hoc loco magna copia observantur, aperturae autem videntur oriri quando perit Alcyonella stagnorum et pro parte putredine corrumpitur. .Hae autem confervae, de quibus modo locutus sum, aliquid ad formationem incrusta- tionum videntur conferre , nam etiam crusta calcarea obduci possunt; inprimis confervae, quae circum caulem plantarum occurrunt, multum conducunt ad formationem incrustatio- num primae speciei, Ilaec de formatione incrustationum sufficiunt, nunc de earum origine agamus, $« 9. - C1) J. B. D'Aubuisson de Voisin, traité de Géognosie. tom. I. p. Y53. ss. .(2) Hoc patet examine fundi hujus stagni, nam crustulae calcariae magna copia in Tem ob- servantur. ,C32 Piscator qui ex illo stagno victum quaerere solebat mihi narravit, alveos piscibus servare dis inservientes per biennium corrosos fuisse, quando illi alvei in propinquitate acervi incrusta- tionum essent, quod factum esse videtur Gammaris pulicibus, ( conferatur, Dictionaire des scien- ces naturelles tom. XII. p. 408.) sed hae bestiolae certo illud non fecissent, si Alcyonella stagno- rUm , quae ibi tanta copia reperitur, iis victum praebere posset, B2 LOI CORNELII ADRIANI BERGSMA $. 9. JDe origine incrustationum. Rockaniae. Origo mechanica incrustationum a plurimis proposita est, sed nostra aetate non opus erit eos refutare, quaerendo: quomodo explicare possint formationem massae solidae ejusque saepe durae in aquis, ope tantum motus particularum? et unde fieret, quod non omnes partes mox post formationem iterum destruerentur, siquidem status harum partie cularum actione mechanica mutari non possit? Facile ideo intelligitur incrustationes nume quam posse originem habere tantum mechanicam. Corpora , quae animalis sunt originis et quae ut incrustationes forte considerari possent, uti Madrepora aliaque polyparia dura, proprie non ad incrustationes pertinere censenda sunt, adeoque non sunt hujus loci; et quamquam Alcyonella stagnoruni multum quidem confert ad formationem incrustationum Rockaniae, harum origo tamen ab ea pendere non potest, Origo incrustationum neque est mechanicz,neque animalis, sed incrustationes illae sunt originis chemicae, quum haec pendeat a solutione carbonatis calcis ope acidi carbonici in aqua. Originem incrustationum Rockaniae ab hac causa pendere praecedentibus para« £raphis probatum est, unde constat incrustationes nostras esse originis chemicae. Possem hic finem huic dissertationi imponere, nisi adhuc agendum esset de incrustatio- nibus in aquis Sti. Brunonis inventis. 8-7. De incrustationibus aquarum Sti. Brunonise. Quod attinet ad incrustationes in aquis Sti. Brunonis a Clar, Burtin inventas, eas ob» Servandi occasio mihi defuit; ergo liceat tantum tradere ea, quae scripsit vir ille clariss.z » C'est dans nos ruisseaux, surtout celui de St. Druno, qu'on trouve nos incrustations 5 » Qui ne sont autre chose, que la terre, chariée par les eaux, qui s'est déposée sur » l'un ou l'autre corps: elles offrent donc autant de variétés dans leurs formes, » Qu'il y a de difference entre les corps, qui leurs ont servi de noyaux; plu- » Sleurs méme se réunissent et forment des masses singulieres, Mais comme le ruis- » Seau est bordé d'arbres et de haies, leurs racines, penetrant dans l'eau, sont la ma- » tiére la plus commune de ces noyaux , autour desquels la terre caleaire se dépo» » Se copieusement , et forme autant d'osteocolles , dont plusieurs renferment encore » la racine sur laquelle elles ont pris naissance; d'autres méme restent encore attachées » à l'arbre dont ces racines font partie." Et deinde ,, Toutes les incrustations dont » j'ai parlé jusqu'ici sont calcaires et d'un gris brun". (1r) His formam et naturam incrustationum cognoscimus et patet Clar. auctorem statuisse has incrustationes originis fuisse mechanicae. Sed prius videamus quil auctor dixerit de aquis Sti, Drunonis. , L'eau ce- ( 1) Frangois-Xavier Burtin , Oryctographie de Bruxelles p. 65. RESPONSIO A» QUAESTIONEM CHEMICAM. 13 eependant du Pippezeype, ce ruisseau qui sort dessous la chapelle de St. Bruno, (1) » ne m'a donné aucune sélénite: en revanche, elle est si surchargée de terre calcaire » gaseuse, quelle en revét la plupart des corps qui se presentent sur son chemin, » telles que les racines des arbres et d'autres. vésétaux, sur lesquelles elle forme des » Ostéocolles et d'autres incrustations tres variées, outres les dépóts quelle fait de la na- , ture des tufs et des stalagmites" (»). His patet, carbonas calcis in aquis Sti, Brunonis solutum fuisse et quidem, ut auctor indicare videtur, factum esse ope gazis. Origo igitur incrustationum , inventarum in aquis Sti. Brunonis nonne omnino chemica est, uti illarum quae sunt Rockaniae? hoc quidem ego ex iis, quae relata sunt a Clar, Burtin, vere affirmare mihi videor ( 3). CONCLUSIO. Huic dissertationi finem imponens, liceat mihi observare, naturam incrustationum indi- genarum nusquam recte descriptam esse, hanc ob causam opus quidem non erit, ut diver- sorum auctorum sententias de origine earum refutem; tantum conatus sum in iis, quae Facultatati disciplinarum Mathematicarum et Physicarum in Academia Lugduni Datavo- rum offero , accurate describere omnia, quae de incrustationibus observavi; et experimen- ta, quae institui, ut earum naturam rite cognoscerem me quoque ea docuerunt, ex qui. bus pro certo habeam, incrustationes indegenas esse originis chemicae. (t) Sacellum ante aliquot annos destructum est, (*) Libro laud, p. tr27. (3) Postea has incrustationes im ípso loco visitavi et vidi eas constare , crustulz calcaria, qua omnia corpora in his aquis teguntur; lapides omnes, plantarum radices et caules eodem mo. doincrustatos inveni. Alcyonella stagnorum ibi non occurrit, et eo tantum hae incrustationes sb Wis, quae apud Rockaniam sunt, differe videntur; atque ergo harum etiam incrustationum origo "absque dubio est chemica, T AN TUM. Multum adhuc. restat operis , multumque ses- abit; nec ulli nato post. mille secula praecludetur occasio , aliquid adhuc adjtciendi, SENECA, B3 EXPLICATIO TABULARUM. e SBWAWIOA p, Delineatio stagni Rockaniae ad scalam 0,0004. verae magnitudinis. 44. Acervus incrustationum. B. Effluvium, C. Fossa ad diversorium ducens. doOAIBOUSYUIS Fig. 1 et o. Tncrustationes Rockaniae primae speciei, Fig. 3. Incrustatio Rockaniae secundae speciei. Fig. 4. Incrustatio ejusdem speciei sed defracta. T ABO uud Te Fig. 1. Incrustatio Rockaniae ultimae speciei, Fig. 2 et 5. Alcyonella stagnorum. Fig. 4. Incrustatio ultimae speciei pro maxima parte tecta Alcyonella stagnorum. C.O R Rl G.E.N.DyA, Pag. 4 Zim. 1 Sanctae [ege Sancti 7 — 4,11 et IÓ stagnarum /ege stagnorum 8. — 16 et 21 crusibulo /ege crucibulo 8 — 3s silsicis /ege silicis, 4 e ) AB. 7I. m: EILPIBnD5I DEJÜIEIL,; JURIS UTRIUSQUE IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVX STUDIOSI, RESPONSIO AD /— QUAESTIONEM LITERARIAM, A NOBILISSIMO ORDINE - . PHILOSOPHIAE THEORETICAE ET LITT. HUMAN. ACADEMIAE LUGDUNO - BATAVAE PROPOSITAM: Historia Critica Bibliothecae Alexandrinae. QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, D. vir. MENSIS FEBRUARII À. M DCCCXXIII, lh EcSooes NS. I.0 QUAESTIONEM LITERARIAM S i quem forie haec dissertatiuncula lectorem. nanciscitur , et hic. miratur , Juris Stu- diosum eo profecisse in irabicis literis, ut historicorum ipsa Zírabica loca citare et de- scribere possit , ille, si haec quoque legerit quae in ejus gratiam scribo , mirari de- sinet. Nam ego quidem omnem meam illorum historicorum cognitionem | e. versionibus Latinis yel Gallicis hauseram : quod. adeo temerarium erat consilium , ut ego mirer me Viris Celeberrimis opellam meam quodammodo probare potuisse. — Quos. si quis. dicat mei studii alendi caussa connivere voluisse, ille me quidem assentientem | habebit. — Ve- vum hoc illi praestabunt. Quod autem locos illos Zdboulfaradji , Eutychii, aliorum , Zrabice a me dari voluerunt, illud profecto a me firi mon potuisset, misi adjuyante Viro Celeberrimo Hamakero , cujus praeclara doctrina , cum meo quidem praeconio major sit, eum iamen, qua est bonas literas juvandi plane singulari alacritate , suam. erga eue benevolentiam ostendisse, grato animo profiteor. PROLEGOM E N A. EL Graecarum literarum amantes noverunt, quae illarum fuerit conditio in Grae« cia, ea aetate, quae aurea aetas dici potest, tempore Alexandri Magni: nam tunc li- terarum studium ad fastigium pervenisse constat, et artes scientiasque adeo floruisse, ut earum splendor augeri posse- non videretur. Innumeri exstabant libri conscripti de quovis fere doctrinarum genere, qui non solum per totam Graeciam , sed, subacta ab Alexandro Asia, in illis quoque regionibus sensim dispergebantur. Mortuo autem Alexandro, cum ubique bella gererentur , et omnia caede et rapinis repleta essent , A 2 nul- " WM GE RO AURUDUR (DUE DUST. nulla relinquebatur literis tranquilla statio , atque adeo verendum erat, ne veterum lie bris describendis supersederetur; quae quidem megligentia tum codicibus scriptis, tum ipsis doctrinis interitum fuisset allatura. Verum opportuno tempore , incredibili cum la- bore atque immensis sumtibus, Reges Aegypti literas tuiti sunt, et literarum culto- res, una cum libris, Alexandriae exceperunt. Haec origo fuit Musei et Dibliothecae Alexandrinae, e quibus maximum emolumen- tum universe ad omnes literas redundavit. His enim non verendum est ne nimis tri- buam, affirmans, monumenta ingenii Graecorum, quae ad nos pervenerunt, hujus in- stitüti beneficio non intercidisse. Grammatici enim, qui in Museo vitam degebant, libros illos -transcripserunt , critico cum ingenio mendis liberaverunt atque commenta» ris illustrarunt; quos ita pristinae integritati restitutos in Dibliothecam posuerunt, ubi pro norma et exemplis habiti sunt, ad quae sequentes codices exararentur et redige- rentur (1). 'Tani momenti fuit haec Ptolemaeorum institutio : neque igitur mirandum est, pluri« mos veteres de illa egisse. Callimachus , Aristonicus, Callixenus et Aelius in libris suis de Museo plirima de Bibliotheca quoque narraverunt; sed haec omnia temporum injuria interierunt, neque ad nos institutionis Ptolemaeorum venit continua historia. Strabo, Athenaeus, Plutarchus, Plinius aliique Dibliothecae fata passim tetigerunt, et nonnulli recentiores , momento materiae allecti, ea colligere conati sunt, quae in vete- ribus auctoribus dispersa jacebant. Sed quamvis plures VV. Docti duobus postremis saeculis hanc materiam tractaverint, Bibliothecae nulla adhuc continua scripta est hi- storia ( 2 ). Vehementer autem agitata est quaestio de Bibliothecae Alexandrinae interitu, et pro- xime praeteritis his viginti annis multorum eruditorum hominum diligentiam exercuit; sed ne hanc quidem difficultatem solverunt; quapropter VV. Celeberrimi, hujus cer- taminis literarii judices , hanc quaestionem studiosis tractandam proposuerunt, non eo quidem proposito , ut omnes materiae difficultates solverent , et continuam perfe- ctamque Bibliothecae historiam traderent, sed potius ut quidquid de illo argumento tra* ditum reperirent, colligerent , ut nisi judicii, certe industriae suae aliquod specimen da- (1) Vid, Sueton, Vit, Domit, c. 2o, ,, Liberalia studia in initio imperii neglexit ( Domi- » tianus ), quamquam bibliothecas incendio absumtas impensissime reparare curasset, exempla. » libus undique petitis, missisque Alexandriam qui describerent etc. (2) Museum ante hos duos annos praeclarum nactum est historicum , Jacobum Matter, Callum, qui duobus voluminibus Musei Alexandrini historiam critice tradidit, Sed cum mate- ria quam tractabat, non tam arcte cum historia ipsius Bibliothecae conjuncta sit , ut haec quoque accurate illi conscribeada esset, raro etium hujus Dibliothecae fata tangit, RESPONSIS Ap: QUAESTÍONEM / EITÉRARIAM. 5 dare possent. Non enim peti poterat, üt, quod feque Langlesius neque Sacyus effi- cere ausi essent, id a juvenibus nondum diuturno studio exercitatis , praestaretur, "Itaque in historia critica Bibliothecae Alexandrinae conscribenda . hoc mihi agen- .dum esse duxi, ut, quae ab aliis VV. Doctis. hic illic observata invenirentur, di- ligenter conquirerem ét inter sé conferrem; tum ad ipsos scriptores, quos illi jam consuluissent, me converterem , quibus accurate legendis meum quoque aliquod de hac quaestione fierét judicium : nam aliter quidem:a me agi non potuisse, facile concedat quicumque cogitet et quam multi, quamque diversi generis libri in hoc argumento tra- ctando sint legendi, et quam ' parum sufficiant juveniles vires ad talem laborem rite con- ficiendum ; quem priusquam aggrediar, liceat mihi significare quomodo ipsam quaestio- nem accipiendam esse putem. Et mea quidem sententia , Ziszoria critica Bibliothecae Alexandrinae hoc sibi postulare videtur, ut illius ortus describatur; tum ut illius ordo, instituta atque incrementa ac- curate exponantur; praefecti cognoscantur; denique illius interitus et finis rite narren- tur. Sed cum Bibliothecae historía tanta obscuritate sit obvoluta, ut multa dubia ate que controversa, pleraque incerta reperiamus , alia etiam omnino ignoremus, meum pros positum, ut pro exiguis meis viribus continuam Bibliothecae historiam traderem , re- linquere coactus sums; et saepius verosimilia sectatus, quoad ejus fieri posset, conje- ctura assecutus sum , quidquid, certorum testimoniorum defectu, affirmare non licebat, Itaque sentio equidem , quam imperfecta sit haec opera in tantae difücultatis argu- mento; quae quidem difficultas primo adspectu eo major mihi videbatur, quod putabam in quaestione quatuor omnino significari bibliothecas , quarum zzz in Druchio, a/terz in Serapeo, zezziz in Sebasteo posita erat, 4z47/2 vero, quae a Schola Christiana Alex adrina nomen acceperat, a Pantaeno Atheniensi condita fuerat (1). Sed rem mi- hi accuratius consideranti visum est, non harum omnium historiam a VV. Celeber- rimis peti, sed hoc sibi velle quaestionem , ut illius Bibliothecae, quae per omnia sae» cula clarissima fuisset quaeque a Ptolemaeis fuisset condita, historia conscriberetur. Non ita tamen hoc accipi velim, quasi caeteras bibliothecas omnino negligere con- stituerim : saepius enim mihi accidit, ut ipsa ratio me ad illarüm commemorationem düe ceret. ; Disputationem autem meam ita distribuere constitui, ut caput primum complecta. tur Bibliothecae historiam ab origine inde usque ad Caesarem: e«puz secundum agat de ejus fatis a Caesare usque ad Saracenos: 7erz/o denique caire inquiratur de ejus extremo interitu. Et (1) Vid. Euseb. Hist, Eccles, L. VI, c. 19. un " GERARDI DEDEEL Et nune quidem nihil praefandum superesse videtur, quam ut indulgentiam benevo- lentiamque Virorum Celeberrimorum , hujus certaminis judicum , enixe rogem. Tractan« dae materiae gravitas atque difficultas primo me absterruerunt, imprimis cum cogita- rem, quot quantique viri in eodem argumento fuissent versati. At cum mihi repraesen- tarem Viros Celeberrimos non exigere opus omnibus numeris absolutum , et quale a veterano in literis jure peti posset, sed tale potius opusculum, in quo conscribendo virium suarum periculum facerent studiosi, animum meum confirmavi, et hanc qualem- cunque dissertatiunculam absolvere atque judicio nobilissimae Facultatis subjicere cons stitui, non immemor praecepti Mureti (Vol. I. p. 486): ,, Atque etiamsi nulla prae- » mia ejusmodi literis essent proposita, ipsa tamen doctrina amanda est per se," C A- RESPONSIO: Ap QUAESTIONEM.. LITERARIAM, ? ÜCOAUPHP PRIM IU IM. HISTORIA BIBLIOTHECAE ALEXANDRINAE AB ORIGINE USQUE,AD CAESAREM, uum de Bibliotheca Alexandrina scribere constituerim , primo quidem de ejus ori- gine et conditore agendum esse videtur, Et statim jam dubii haeremus quamnam de utroque sententiam amplecti debeamus; sive enim quaeramus, qua occasione quove pro- posito condita sit, Plutarchus , Strabo; et e recentioribus Harlesius aliique singuli singulas opiniones ediderunt; sive inquiramus, a quonam Ptolemaeo condita sit, eadem dubitatio animum suspensum tenet, Plutarchus narrat ,, Demetrium Phalereum regi Ptolemaeo persuasisse, ut libros de » principatu-et regno sibi compararet atque legeret; de quibus enim amici reges mo- » nere non audeant, ea in libris exstare (1). Strabo alii opinioni locum dedit," Pri. » mus omnium, inquit , qui nobis sunt noti, Aristoteles Bibliothecam ,. conductis libris , » composuit, idque Aegypti reges facere docuit" ( o). Locus quidam in Diodoro Siculo pluribus recentioribus ansam dedit, ut tertiam sibi sententiam fingerent, Ex illo enim scriptore constat Osymandyam regem Aegypti anti- quissimis temporibus bibliothecam sibi comparavisse (3): neque igitur Ptolemaeis opus erat exemplo. Aristotelis aut consiliis Demetrii Phalerei, ut id facerent, quod jam ante plura saecula.in ea regione exstitisset, Lipsius (4) credebat semper Bibliothecas in tem» (1) Plutarch. ^ Azoófeyg. p. 189. D. Aupfrpioc à P$aAWwp0e TIIToAsuaín TU BauciAes mUpÜüvek TE zep faciAcÍmo xol Tycuovíae BiBAkiz xrZabui, xz &vnyiwückxeiw. yp of. QíAa vois BaciAsUa tw ob ÜajjoVci. mapeuve?y aru dy roe Queis yéypaQiar, .C2) Strabo, Lib. XIII. p.996. C2... . . . . ztürog GV jcpus9 cuymymyQOs DipAIm, xoi Bibdhag Too Pv AsyÓmeTm DuciAÉns iparctisus cüvraEiwv. (32 Diodor. Sicul. Lib. I. p. 58. Edit. Wessel. 'E£Ze J'ózpxew Av iephw uifouoléusv , £Q' $6 EmuyéypaQUns duae IxTpezov. GUVExEria B vuórY TüV xaT AlyumsTO) Ücv Ac ÁvruV tixó- sz, TOU DaciAÉug ópcímg JupoQopoUvros , £ mpocsxow $€ $xdcTOio* xuÜdcIp Pvbeskvwuévov pág TS 7i» O'cipiw xci TO0g XÓrTQ "upÉDpoUGe, ÜTi T)V Bíoy i£eréAeoc) süscBy xz Duxaiompayüv mpóg T &y0piimouc xai Ükcóc. (4) Syntgm. de Biblioth, c. r. . . . , Non tamen dubito exemplum , si non ipsam rem » mausisse , et in: Aegypto Dibliothecas semper aliquas exinde extitisse , idque in templis praeci- » pue ^ g MALLUGOETRIAIRSDIIZODUE D-E/L templis Aegyptiacis fuisse; et antiquioribus temporibus Naucrates Homerum accusabat ; quod lliadem atque Odysseam e bibliotheca Aegypti reportaverat, Quartam denique traditionem amplexus est Harlesius ( 5). Innixus videlicet Strabo- nis testimonio ( 6) ostendere conatus est, Neleum, qui Theophrasti et Aristotelis li- bros acquisiverat , Ptolemaeo - suasisse ut bibliothecam conderet. — Quidquid ha. rum caussarum sit, non mirandum est, regem magnum atque potentem , qui literis fa- veret, et ipse, teste Arriano ( 72. haud contemnendum locum inter Alexandri Mag- ni historicos teneret, cum ad librorum colligendorum studium ferretur, eam Biblio- thecam condidisse, quae brevi tempore ab incunabulis ad immensam amplitudinem cre- sceret ( 8). Sed » pue et sacérdotum cura, Multa argumenta, tum et illud de Homero, quem Naucrates quidam » plagii accusat, et in Aegyptum cum venisset, libros reperisse Phantasiae foeminae, quae Ilia* , dem atque Ulysseam conscripserit; et Memphi in templo deposuerit Vulcani: Homerum igitur » vidisse, sibi adscripsisse. et edidisse, quae in viro opinor falsa, rem tamen et morem firmant," Lipsius haec hausisse videtur ex Photio cod. rgo. et Eustathii Proóemio in Odyss. (5) Biblioth, Graec. ed. Harlesii, Vol. III. p. 500. ; (6) Strabo, Lib. XIII. p. 996. (7) Arrianus de exped. Alex, Lib. I. initio. IIvoAegaioc 8 Adyov, xzi '"ApimróQovAos 6 "Api- evofoÓAcy , Uca piv TaUTE Luo mpi AAcEdvBpou moU QuAÍmmOV Évvéypzizv , raVTz Pyà üg mÉVTM ÀAwUp RuxypQu, Ücz 38 cà vziTR , ToÜTUV TÀ TiCTÓTEpm ÉpO) Quivópcwz uz uu &Eiuwywró- vcpm àmuAcÉdpevog. ÉAA0 uiv 33 ZAAx Üztp 'AAcEdyBpov Avéypaipzv , o)3' ZoriV Üzp ÜroV mAsía- vec, X àÉupQuvórepos Eg EAMÍAcUg 'AAX Pu IIroAeuuog ve xo "ApiyrópovAece icTÓTEpos É3o- £ay dq và» ÀQrrywiw , 6 Pv , Üri avyeo Tp reuse (QuciAez ! AAcEdiy3pa " ApioróovAocg* IIvcAep uos 32, mie cü Éverpurcloui, Üri xu müórü QucyAeÉ vri uicapórepoy Hd cà ÉAAm Weücucims 5v. Zu Qu BB, Ürs cereAcurÉxoTOG 124 " AAcEdvpov Evyypádovew , Üre aürois dvE Zvdyxw xui à uirlóc oU ZA- Aac vi H4 Qe cuvevéx a , Evyypáizi , &mive (8) Animadvertendum est, in errorem incidisse videri Strabonem et Harlesium, Strabo qui. dem p. go6. haec habet: à yàp "ApgicrorÉAwé. « .«- . mpürog Gv lage cuz yay QiBAfous. etc. cum ex Athenaeo et Aulo Gellio constet magnas -bibliothecas collectas fuisse, diu aute Aristote- lem, Locus Athenaei ( Deipüosoph. I. c. 23.).hic est: xz (;fAle» xv5ci; &vrÀ Gpysíuv 'EAAM- wxüy vr ro0cuÓTW , e Üctp[ÁAAtiy mávrme ToUg Evi cVwvzyuyA veüuvupucuéyoUG, IIoAvxpáTM TE TV Xác xz) Ylewcíavparoy voy " A6nyx(gy cupzwdavrz , EUKAciÀw mE TV Xd zÜcDV " Abuyzioy , xci Ni- xoxpácw vüy Kómpiov, Évs 78 moU0g Ilepyáguov (jzciMÉzS; ?"Eupizílws v6 TV TO4TÀV, "ApiaTOTÉAM TE si QuALooQov, xxi qv và [vcro ] BeTwpácavez BifAÍu NwAég, etc. et Aulus Gellius, Noct. Artic, Vl. c. I7. sie scribit: ,, Libros Athenis disciplinarum liberalium publice ad legendum 4 praebendos primus posuisse dicitur Pisistratus tyrannus; deinceps studiosius.accuratiusque ipsi 4 Athenienses auxerunt; sed omnem illam postea librorum copiam Xerxes Athenarum potitus , , Urbe ipsa praeter arcem incensa, abstulit asportavitque in Persas," Har- RESPONSIO 4» QUAESTIONEM LITERARIAM. 9 Sed, si incertum est quo proposito condita sit Dibliotheca, non minus dubium est tempus, quo condita est; et veterum de hoc tempore testimoniorum diversitas nostram dubitationem auget. Demetrius Phalereus ( 9 ) Athenis ejectus, "Thebas petiit; unde post aliquot annos in Aegyptum contendit, ibique per 19 aut oc annos vitam degit, et initio regni Ptolemaei Philadelphi (teste Hermippo apud Diogen. Laért. (10 ) ) , ab as- pide morsus obiit. Si hoc ita esse credimus, Bibliotheca, cujus Demetrius primus fuit summus praefectus , condita est regnante Ptolemaeo Lagi filio: — sed idem locus Dio- genis Laértii Scaligerum induxit, ut aliam eamque valde diversam opinionem tueretur, Hic enim (1r) tempus obitus Demetrii admittens, sed duos locos, alterum Vitru- yii ( 12) , alterum Plinii ( 15) afferens , contendit Bibliothecam Alexandrinam institutam esse ad exemplum bibliothecae Pergamenae, quae ab Eumene condita est post annum 23. regni Philadelphi: quod si admittitur, Demetrius Bibliothecae Alexandrinae praefuis- se nequaquam potest, Sed, ut recte observavit Donamyus , Scaliger falsus esse videtur de Eumene, Bibliothecae Pergamenae auctore (14). Eumenes ille, inquit Bonamyus , quem Harlesium in eó a vero àber?assé putem, quod (Bibl. Graec. Fabricii, "'om. IV. p. 499. seq.) Scribat , Neleus, Corisci filius, Scepsius, Aristotelis et Theophrasti, qui ei libros omnes suos legavit ( Laért. V. 52. ), auditor. Hic Reges Aegypti primus docuit Bibliothecas condere: Strabo XIII. p. 608. (ed. Par. 1620 ^." Videtur vir doctissimus locum Strabonis ( quem citavi- IUS p. 5. not. ) non recte intellexisse, quum de Neleo accipiat verba, quae ad Aristotelem re- ferenda sunt, zpácoc dv lcuev mvvdyuv Bip Af. (9) Be Demetrio Phalereo omnino vid. Doct. Bonamy , in Mémoires de Acad. des In. Script. ) (10) Diog. Laért. V. segm. 78. Quo) Y a)rw "EppeTTOS u£TE 3» KacdyXov UdymTow Qef4- Bévrz Avríyovov , mupR TlroAsumioy 8Aüeiw vw ETpm xzxci xpóvo» iwzvüy BinTpíBowrm cup[ov- Asc vcü IlvoAeuzÍm mpóc TOig LAAOi, uci v3» (ugciAcins mojo 8E "Evpulxwc mtpideiyzs mmicÍ* TOU 3& ob meicÜÉvrOG , &AAR mupalóvrog và Jidduum vü Pw Bepevínuc, usrà và Pxcívou ctAevTE» ÀÉru* Bávei mpPS ToíToU erzpzvAdTTEScUm: P cü xp uéxp ms DóÉrs crp$ müv(U, PvrnUlm AbvpéTrpoy Bust xzí muc ÜzwórTUV , Üm! LomÍlog TÀV tipa Juxlerig vàw Bow perfluke, oi Üdz TETUR EV T Bovcipíéru vopg , zA4gí09 AjogTÓ AEQ. , -€1r) Vid. [oseph. Scaliger, Animadv. in Euseb, Chronic. p. 135. (12) Vitruvius praef, ad Lib. VIT. ,, Reges Attalici, magnis philologiae dulcedinibus inducti, quum -egregiam bibliothecam Pergami ad communem delectationem instituissent, tunc item Pto. lemaeus infinito zelo cupiditatisque incitatus studio, non minoribus industriis ad eumdem mo- dum contenderat Alexandriae comparare"; .C13) Plinius, Hist, Natur. XIIL c. or. ,, Mox aemulatione circa bibliothecas regum Ptole- maei' et Eumenis, supprimente chartas Ptolemaeo , idem Varro membranas Pergami tradidit re- pertas etc," (14) Vid, Bonamy , in dissert, supr, laudata. 1 B 1o G E'R NR D PUDE TET quem Plinius designat, non est Eumenes, Nepos Philetaeri, sed (vid, Strabo 1. XIII. p. 626.) Eumenes Attali primi filius, qui regnare coepit anno septimo post Ptolemaei Philopatoris obitum ( A. C. 197. ): neque Plinius agit de ortu Dibliothecae, sed tantum de aemulatione, quae inter Ptolemaeum et Eumenem intercedebat de numero librorum, Quod ad locum Vitruvii attinet, Dibliotheca, de qua agit, non est magna illa Diblio- theca, quae in Druchio inveniebatur, sed minor, quae in Serapeo erat, et quam sane ctus Epiphanius (15) ejus filiam dicit, Nonnulli tamen fuerunt, qui Dibliothecam a Philadelpho conditam vellent, nitentes Athenaeo (16), qui narrat Philadelphum libros in Bibliothecam collegisse, Sed locus ile incrementa Dibliothecae, non illius initia spectat. Caeterum Athenaeus accurate Alexandrinas res pertractat, et quae refert plerumque depromit ex auctoribus, quorum nomina laudat. Fieri igitur potest ut veteres Philadelphum pro auctore Bibliothecae ha- buerint, et Callimachus, qui id sibi proponeret, ut nomen Philadelphi illustraret, in Museo suo huic regi soli omnem gloriam tribuerit, in cujus partem Lagi quoque filius jure veniret. — Nos enim illis assentimur, qui perhibent Dibliothecam conditam esse, regnantibus duobus Ptolemaeis. Haec sententia potior visa est Lipsio, Vossio, Petavio, Ricciolo aliisque. Sed quomodo Bonamyus dicat, Anatolium Alexandrinum illam quo- que amplexum esse, non recte intelligo ( 17 ). Et hoc quidem pacto, qui Bibliothecam a Ptolemaeo Lagi filio conditam volunt, con- ciliari possunt cum illis, qui ad Lagidae filium institutionem ejus referunt, Neque no. bis impedimento esse debent verba Plutarchi ( 18 ) : IIroAegaos Ó mpürog cuveyuv T) Move csioy (19 ). Sive enim haec verba ita accipiantur, ut ante Ptolemaeum Museum nullum coi- le- ( 15) S. Epiphanius, de mensuris et ponderibus p. 569. Edit, Basil, 1560, ,, Postea vero etiam altera facta est bibliotheca in Serapeo, minor priore, quae et filia ipsius nominata est," (16) Athen. Deipn. V. 8. zep; 38 BiBAíwv mAÁ6ove xx uguobuuü xuTucktViG xui TÓ5 cio TD pouceíoy cvyyayHo Ti Sei xui Afycu? mci voUruV Üvruv Xx TR pyÁóuwy. Miatterus hunc locum cie taus addit: , le vague de ce passage est frappant, etc, C17) Vir Clarissimus hoc probare vult ex Eusebii historia Ecclesiastica, quam in margine laudat, sed cujus locum non citavit, Credo illum respicere libr. VII. cap. 32. ubi haec legun- tur: '"ApiemoloíAoU vOU vUVÜ, 0c £v mOiG S(IBopkovT X, X TELAE y uÉVOG TUIS TÀG icpkc xz Üeíuma "EBpuíuy fpuwweÓcucs ypuQks IIroAceuaím cO QuAuiéAQu, xmi cU coÓrov muTpb «zi BíBAcvg £EwywrikS TOU Mavcfíag vóuov moie mücoig mportQiwce DaciAeUmiw. Sed ne hoc quidem probat, Bibliothecam regnantibus duobus Ptolemaeis conditam fuisse, Caeterum fidem huic loco tributam valde im. pugnat Valckenarius, Diatrib. de Aristobulo, qui p.20. statuit, Aristobulum Alexandriae inter ho- mines innotuisse literatos, circa aunum quartum regni Ptolemaei Philometoris, (18 ) Plutarchus, fv; o038 Züv àemiv $iéug etc, p. 1095. C19) Quamvis Museum et Bibliotheca eodem tempore sint condita, et una eademque insti- tü- . Codice rTepererat, ut ex illius versione apparet. - Josephi et Eusebii consensus, qui tamen haud ita magni est ponderis, Cum in Codd. numeri RESPONSIO 4» QUAESTIONEM LITERARIAM. 1L iectum fuisse credatur, incertum tamen est de quonam Ptolemaeo mentio fiat; sive sic intelligas, ut Ptolemaeus primus (Lagi filius) Museum collegerit, ille apparatum colli- gere potuit, quamvis bibliotheca ipsa serius demum constituta atque ordinata fuerit. Bibliothecae primus praefuit Demetrius Phalereus, ad quam ita usus est divitiis Ptole- maei, ut dubitare liceat, an melius impendi potuerinte Credibile est Graecos auctores et poétas , qui jam eo tempore classici habebantur, primos collectos esse. Auctores Ae- gyptiaci veteres, qui famam sibi comparaverant ( 20), locum in illa invenisse putamus, judaeorum quoque auctores classici in illam admittebantur ; quamquam dubitandum est an versio septuaginta interpretum jam in ipsis Dibliothecae initiis exstiterit, Probabilius no- bis visum est, illam serius, regnante Ptolemaeo Philadelpho inchoatam esse (21). Quid mirum igitur, si spectemus divitias, quas Demetrius adhibuit, et prudentiam, qua conjicere licet eas impensas esse, jam vivo Demetrio, innumerabilem librorum multitudinem in Museum aut in Bibliothecam coactam fuisse. Epiphanius (22) tradit Demetrium roganti tolemaeo, quot libri in Bibliotheca reperirentur, respondisse: quinquaginta quatuor mile lia et octingentos. Josephus vero (23) contendit, affirmasse Demetrium se jam ducen- t2 tutio dici possint, alterum tamen ne pro a!tera accipias, omnino cavendum est, De Museo Alexandrino omnino videatur praeclarum opus doct. J. Matteri, ( Essai historique sur l'école d'Alexandrie ) qui tamen de Bibliotheca pauca haber. (20) Cum Manetho sub Ptolemaeo Philadelpho demum floruerit, ut ex illius libro zz; Za- Boc apparet, ejus scripta ab initio inde Bibliothecae illata non sunt, "Vid, Fabricius, Bibl. Gr, (21) Vid. quae paulo post de versione septuaginta interpretum dicam. Disertis verbis dicit S. Epiphanius, de mens. et pond. p. 569. ,, Ptolemaeus hic Philadelphus , cujus tempore septuaginta duo interpretes interpretati sunt." Sed Epiphanii non magnam esse auctoritatem, satis super. que constat. Sic eodem fere loco narrat, Romanos quoque ingenii tributum solvisse, libros suos Alexandriam mittentes, (22) », Quum autem res procederet, et libri undequaque cumularentur, interrogavit ali- quando Rex eum, cui Bibliothecam commiserat, quotnam essent libri in bibliothecam collecti, llle vero Regi respondit: jam sunt quinquaginta quatuor millia librorum , et octingenti plus » minus," (23) Josephus Antiq. Judaic, XII. 9. p.586, Edit. Haverc., epouévww 32 mürbw oT? ToU Ilro- Cegmíos mócuc J3w« pvpuéiuo tuer cuveiASyufvas BiBAlav , mV Mw» ÜcUpxÓvruy civi ep) s/kOTL, QAfycu 38 xphvov , cic mevríxovrz cuvalps(eery etc. Cf. Aristeas, ad calc. Josephi, Tom. II. P. 104. 'qui eadem refert, Rufinus tamen, vetustissimus Josephi interpres, xiAiZ3ue pro pupióiue in suo Pro lectione pgvpid3ze pugnat Aristeae, per scripturae compendia signifücentur, facile hac in re errari potuit, Praeterea lectionis di- - versitas apud Josephum, sic explicari potest, ut ipse quidem in Aristea adhuc repererit xiu Jas, quod deinceps in pvpid3ag mutatum sit, Hoc vero partim ante oculos habuisse Eusebium B2 cen- 12 G'SPONROU APPROVE MER DINER ta millia collegissé et sperare fore, ut mox numerum ad quingenta millia augeret, [sie dorus vero (Originum VI. 3.) habet 76o0oo. Hanc testimoniorum diversitatem conci- liare non possumus , nisi ponamus Ptolemaeum semel iterumque interrogasse Demetrium ; quod sane probabilitati non repugnat. Sed quamvis ex auctoritate Josephi conjicere liceat, Demetrium 5co,ooo librorum collegisse , non tamen praetereundus est locus Euse- bii (24), ubi narrat, tempore Ptolemaei Philadelphi centum millia librorum in Bibliotheca inventa fuisse, Praeterea si teneamus, quot scriptores in schola Alexandrina post Demetrium floruerint, quorum omnium opera sine dubio in Dibliotheca deposita sunt; si teneamus , quanta fuerit horum scriptorum ingenii foecunditas (25), vix credibile est horum li- bros, una cum iis scriptis, quae post Demetrium collecta sunt, ducenta millia tantum effecisse. Constat vero, Dibliothecam , quo tempore maxime floruit, 7ooooo libros continuisse, Si igitur tempore Demetrii jam 3oooco libri ibi essent, 200000 librorum incrementum per sequentes Dibliothecearios cepisset ( 26 ). Quidquid sit de numero librorum , quotquot acquirebantur, in Druchio ponebantur, ubi Grammaticis et poéctis, in Museo vitam degentibus, praesto erant. Demetrius, ul jam diximus, illorum curam habebat. Sed cum Ptolemaeus Lagi filius mortuus esset, et Philadelphus regnum occupasset, hic Demetrium odio persequens, quod patri sua- sisset ut regnum non sibi sed filiis, quos ex Eurydice susceperat, relinqueret (27 ), ilum in exsilium misit, Sed quamvis Bibliothecam praefecto orbaverit, ipsam tamen non ne« censeo, P, E. L. VIIT. c. 2, partim librarios, Josephum ex eo fonte corrumpentes. Certe ratio suadet, xi2ud2zg praeferendum esse, Quis enim credat aut regem in ipsis bibliothecae initiis quaesivisse, quot librorum zzyrizdes jam collectae essent; aut, ea praesertim aetate, tantum li. brorum numerum exiguo temporis spatio comportari potuisse? Nec tantum ista correctione omnia Áristeae , sive Josephi, cum reliquis auctoribus, tantum millia librorum ad summum memo- rantibus, pugna tollitur, sed mirus etiam inter eosdem er Epiphanium l1, l consensus depree henditur, Sic enim Epiphanii locus continebit verba Demetrii Phalerei, promissum de quin» quaginta librorum millibus brevi tempore colligendis, quod regi prima vice quaerenti fecerat, nunc jam impletum esse significantis. H. (24) Vid. Euseb., Chron. p. 6e. Georg. Syncell. p. 273. et auctores a Donamyo citatos, (25) De incredibili foecunditate, qua plerique auctores Alexandrini libros cemposuerunt, vide quae haber Matterus, in op. saepius laudato, Vol. I. p.92. Callimachus 8oo, aut plures scri- psit (Suidas et Fabr. Bibl. Gr. III. c. 19. $.2.). Didymus zzAx£vrepos 4cco libros conscripsit, etc. ( 26 ) In computando librorum numero observandum est, magnum interesse discrimen inter ve- terum librorum et nostrorum rationem, Solebant enim illi sua opera ita in lucem prodere, et in bibliothecas reponere, ut plerumque singuli cujusque operis libri, vel singulae sectiones sins gulis voluminibus continerentur. Vids cmnino quae de his liabet Celeb, Heeren, Gesch, des "Stud. der Class, Litt. I, p. 28, «9. , (27) Diogen. Laért. V. segm, 78, o ciao RESPONSIO A» QUAESTIONEM LITERARIAM, 13 néslexit, sed insigni munificentia et liberalitate, quidquid literis atque eruditis emolu- mento esse poterat, comparavit, undique libros collegit, et inter alia, illo regnante , facta est versio septuaginta interpretum ((98 ). Zenodotus, qui una cum Philadelpho Philetae fuerat discipulus , Dibliothecae praefuit ( 29 ) et exemplum Demetrii Phalerei egre- gie secutus est. Athenae et Rhodus libros suppeditarunt (30). Praeterea Ptolemaeus Philadelphus vel ipsam Bibliothecam Nelei, quae libros Aristotelis et "Theophrasti cone tinebat, vel horum saltem librorum apographos coémisse videtur. ( 31). Quis (28) Faceta sunt, quae de 7o Interpretibus habet S. Epiphanius, I. l, p. 566. imprimis de mirabili horum Interpretum consernsu, (29) Vid, Suidas, in Zzvó3oroc. (3o) Vid. Athen. l. I. p. 3. B. (31) Athenaeus Lib.l. cap. 2...«.... '"ApurroTÉA4 vc Tbv QuAócoQov, xui viv vk coóruy Duerupácavra BiBAIn NuAÉz, map! o0 Qual mávrz mpiÁucvog b dueoumbg uriAcg IIroAegziog. In- de credibile est, Nelei libros in Aegyptum transiisse, Huic quidem Athenaei testimonio velie- menter obversatur Strabo, qui Lib. XIII. p. 9o6. haec narrat: ,, Scepsin protulisse Neleum Co- risci filium , qui auditor fuit Aristotelis et "Theophrasti; et qui hujus bibliothecam successione nactus est, in qua etiam Aristotelis fuit jbibliotheca, Nam Aristoteles suam "Theophrasto tra. didit, cui et Scholam reliquit, Primus omnium, qui nobis sunt noti, Aristoteles biblio. thecam conductis libris composuit, idque Aegypti reges facere docuit. "Theophrastus biblio- thecam Neleo tradidit, lic libros Scepsin translatos posteris suis reliquit ineruditis homini- bus, qui ineurie positos sub clavibus retinuerunt; eumque Attalicorum. studium intellexissent , quibus Scepsis parebat, conquirentium libros ad instruendam Pergami bibliothecam: sub terra suos in fossa quadam occultaverunt , ibi ab humore et blattis vitiatos, tandem qui ex ea erant stirpe, Aristotelis Theophrastique libros Apelliconi 'Tejo [magna pecunia veudiderunt, Tene- batur is Apellico librorum amore quam philosophiae studio majore, itaque erosarum particu- larum quaerens instaurationem , in novos libros'transtulit exemp!a, lacunas non recte implens, ediditque libros mendorum plenos, Usu venit Peripateticis antiquis, qui post Theophrastum vixerunt, cum omnino libris carerent, paucosque duntaxat, praecipue exotericos, haberent, ut nulla de re, exquisite pertractando eam, philosophari possent, sed tantum de propositis dispus tarent. Posterioribus ab eo tempore, quo libri isti sunt editi, facilius fuit philosophari et Aristotelem imitari, quamquam ob mendorum multitudinem cogerentur multa probabiliter mo- do dicere, Multum huc etiam Roma contulit ( statim. enim a morte Apellicontis Sylla, cum Athenas cepisset, bibliothecam illius recepit; quae quum huc esset allara, Tyrannio a Bi- bliothecae praefecto obtinuit, ut sibi eorum usus permitteretur, homo Aristotelis studiosus), et librorum venditores nonnulli ineptis usi librariis, neque cum exemplari descripta compa- rantes, quod et aliis accidit libris, qui exscribuntur vendendi causa, et Romae et Alexan- driae," In eamdem quoque sententiam Plutarchus, in Sylla, p. 468. A. scribit, cujus verba huc redeunt: B3 » Ibi 1 GERARDI DEDEL Quis Zenodoto successerit, non liquet. Lomeierus quidem, teste Donamyo 1. c. Callimachum putat, quamvis sententiam suam nullis rationibus confirmet. Bonamyus contendit Eratosthenem successisse (32), qui in omni eruditionis genere excelluit, et varis scriptis de geographia et historia ingentem famam consecutus est ( 33 )» Huic successit Apollonius, ex urbe Naucrate (34), qui a Suida Alexandrinus dici- tur, sed vulgo Rhodius vocatur; qui, quum aequalis Eratosthenis fuerit, aetate jam gravis esse debuit, quum Bibliothecae custodiam susciperet, et eo munere functus est usque ad annum rgo ante C. N. (35). Huic successit Aristonymus Poéta Comicus, qui quum Bibliothecae praeesset, Eumenes, Attali primi filius, Pergami Bibliothecam condidit, quae postea Alexandrinae aemula fuit. Eumenes Aristonymum sollicitavit ut Alexandriam relinqueret, et ad se veniret; quod Aristonymum facere parantem Ptolemaeus Epiphanes comprehendit atque in carcerem misit ( 56). Mox tamen inde solutus est Ari- sto- » Ibi ( Athenis mysteriis initiatus ) sumsit sibi bibliothecam Apolliconis Teji, in qua plerique Aristotelis et Theophrasti libri erant, Zuddum satis in vulgus noti, Ex ea, ubi deportata Ro- mam fuit, ferunt plurima intervertisse Tyrannionem Grammaticum, a quo accepisse Androni. cum Rhodium exemplaria eaque in lucem edidisse, et vulgasse hos, qui nunc manibus terun- tur, indices — verum Aristotelis et Theophrasti scripta ob haeredes Nelei Scepsii, cui libros suos reliquerat "Theophrastus, ad inertes homines recidisse atque indoctos." Ipse quoque Athenaeus l, V. p. 214, E. hujus facti meminit, et de Apelliconte , xzi v3» 'ApigroréAovs , in- quit, Q.fAuobáxu» xa3 LAAug cuwwyopíte cvxv»ác, et Ammonius Hermeas in Comment, in Arist. Ca:eg. apud Ald, fol. 3. a. IImoAeu auTov và» QuAd3sAQow my QamOUDauÉvus ua) mepi c2 " Apiamore- Auk cuvyypáupuzTz — xx xpüpnzrz Mióvzs Og mocQÉpowri) mérü QíBAcvg vov QuAoróQov. At- qui tota illa narratio Strabonis parum vero similis est: quomodo enim fieri potuit ut libri isti aut ad Alexandri successorumque notitiam non pervenerint, ( neque enim facile credam toto illo tempore, quo Aristoteles, Theophrastus et Neleus vixerunt, illos non fuisse editos ): aut haeredes Nelei illos defodere quam vendere maluerint, aut illi libri defossi tandem conservati sint? Equidem putaverim autographa mansisse penes Neleum, ex illis autem descripta fuisse exempla, in Museum deportanda, (32) Notum est Eratosthenem B fuisse cognominatum, quia in unoquoque doctrinae genere secundum locum tenebat, Alii vero contendunt hoc nomen illi venisse, quia secundus erat Bi- bliothecae custos, cum munus istud vilius esset, quam quo Demetrius Phalereus fungeretur, Sed invalida nobis haec argumentatio visa est, er una cum Heynio (Opusc. Academ. I. p. 99. ) vulsarem traditionem amplectimur, Cf, omnino Fabricius, Bibl. Gr. Lib, III. c. 18. $. 12, in nota. (33) Vid. quos laudat Fabric, Biblioth, Graec. l.l. (34) Aelianus, Hist, Animal. l. XV. c. 23. "AzeAAéw06 6 "Pó3105, | Navsparivuc. (35) Hoc acute probat Bonamyus, 1, l, (36) Vide Snidam, in voce. RESPONSIO ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 15 stonymus; sed utrum curam Bibliothecae iterum Susceperit, incertum est ( 37). Obiit tertio anno regni Ptolemaei Philometoris » à. C. 178. Post Aristonymum potam, Lomeierus vult Aristonicum Dibliothecae custodem fuisse ; ex tripode vero pronuntiat, nihil afferens, quo suam opinionem probet, Quisnam Ari- Stonymo successerit, mea quidem opinione incertum est: et quum alii auctores aliam sententiam de Bibliothecae praesidibus pronunciaverint, dubii haeremus quonam ordine disponendi sint. Fortasse plures eodem tempore Dibliothecae praefuerunt, unius prae- fecti cura tanto librorum numero non sufficiente. Hanc sententiam aliquomodo confirma- re videtur Vitruvius, his verbis: » Iétulit ad eos qui supra Bibliothecam erant ( 38 ).? Quid- (37) Vid. Bonam. 1. 1. (38) Vid. Bonam. 1. 1, Caeterum, cum de Bibliothecae Alexandrinae custodibus singulari cum sagacitate disserat Matterus, totum viri doctissimi locum describere, non supervacaneum vie detur, Vol. I. p. 130, 131. » Le vague que les Anciens se permettent dans leurs données, les contradictions dans les quelles on les trouve entre eux, rendent souvent nos calculs pénibles, et notre chronologie incertaine, Rien ne saurait étre plus embarrassant, rien m'est plus embrouillé, que la série des Bibliothécaires de cette epoque; elle l'est devenue, parceque les Modernes ont recu sans critique les indications de tel ancien, en rejetant sans pitié celles de tous les autres; on ad. met ordinairement , d'aprés Suidas, qu'Apollonius à son retour de Rhodes, fut chargé de |a surveillance de la Bibliotheque , et que ce poéte succéda dans cette dignité au savant Era- tosthéne, Cependant on affirme » d'un autre cóté , qu'Eratosthéne fut à la téte de la Dibliothe- que depuis les premiéres années du regne d'Evergéte, jusqu' à la 199 de celui d'Epiphane ( Fabricius, Bibliotheca Graeca, Tom. IV. p. I19. ). Si cette derniére donnée est exacte , Apol- -lonius de Rhodes a dirigé la Bibliothéque avant Eratosthéne, mais Apollonius que nous avons placé sous Philadelphe , parceque sous les derniéres années de ce Prince, il fut membre de la Pleiade, n'a joui de toute sa réputation que sous Evergéte; on affirme d'ailleurs que ce fut Eratosthéne et non lui, qui succéda dans la Bibliothéque au grammarien Zénodote, Il y a plus; nous avons vu quelques modernes avancer qu'Aratus fut Bibliothécaire sous Philadelphe, et nous allons prouver, qu'un autre Savant encore était chargé de la surveillance des livres sous Phi- ladelphe et Evergéte, Aristophane de Byzance, que Tonsius et plusieurs autres ont entiérement oublié dans la liste des Bibliothécaires, est précisement celui que nous Croyons devoir placer entre Zénodote et Eratosthéne, Voila donc Aratus, Apollonius et Aristophane, tous trois Bibliothécaires , sans qu'on sache à quelle Époque, puisqu'on veut qu'Eratosthéne, qui succéda á Zénodote , soit Iésté en place jusque sous le regne d'Epiphane, Mais cette derniére donnée est sans doute inexacte , et nous pouvons établir en principe, que le grand nombre de livres exigeait les soins de plusieurs Bibliothécaires, S'il était donc vrai qu'Aratus et Apollonius eussent exercé des fonctions de ce £enre, on devrait croire, que c'était conjointement avec Zénodote , Aristophane ou Eratosthéne, 16 GOBOR. AURINDAIDSIDUIEADEEAS Quidquid hujus rei sit, constat numerum librorum tantum incrementi cepisse, ut quum Physcon post varia bella civilia regnum occupasset , Dibliotheca Druchii omnes libros diu- tius continere non potuerit. Quamvis enim Reges Aegypti omni vitiorum generi indul- gerent, Dibliothecae tamen favebant; sive putarent eam ad regni magnificentiam pertine- re, sive aliqua saltem essent humanitate, et voluptatem ex literarum studio atque erue ditorum societate caperent, Sed Ptolemaeus septimus, qui Évergetes secundus , Kaxegye- Tis, Vel Physcon dicitur, omnes antecessores cum vitiis tum virtutibus superavit, qui- bus clari vel famosi erant Ptolemaei. Ingenti erudelitate in Alexandrinos saeviit atque urbem fere incolis orbavit, ita ut plerique Poétae, Grammatici et Artifices Alexandriam relinquerent et in Graeciam iter facientes, docendo vitam sustentarent, Postea tamen adeo ornavit Bibliothecam , ut immensus librorum numerus illi ex hujus regis liberalita- te accesserit; ex quacunque regione libros collegit et imprimis studuit ut aór/ypaQx exemplaria consequeretur. Nota est historia (39 ) de operibus Aeschyli, Sophoclis et Euripidis, quorum fabulas ingenti pretio fraudulenter ab Atheniensibus comparavit; et ex unaquaque navi, in litus Aegyptiacum appellente, libros quaerebat, quibus Diblio- thecam locupletaret. Sed gravis inde literis orta est calamitas, quum mercenarii lucri causa sub nomine maximorum scriptorum varios libros offerrent, qui alios auctores ha- bebant (40). Neque his incrementis contentus fuit Ptolemaeus Physco, sed ludos quo- que instituit literarios in honorem Apollinis et Musarum (41) quorum victoribus prae- mia dabat. Sic literas, quibus sua crudelitate nocuerat, postea iterum instauravit, et ita copiam librorum auxit, ut quum Bibliotheca in Bruchio illos amplius continere non posset, alteram Bibliothecam in Serapeo aut templo Serapidis institueret. De hac enim intelligendus est locus Vitruvii, de quo jam pag. 7. not. r. egimus. ,, Reges Atta- lici magnis philolosiae dulcedinibus inducti, cum egregiam PDibliothecam Pergami ad communem delectationem instituissent, tunc item Ptolemaeus, infinito zelo cupiditatis- que incitatus studio, non minoribus industriis ad eundem modum contenderat Alexan- driae comparare" (Vid. Vitruvius, Praef. ad lib. VIT). Quippe constat Dibliothecam in Druchio diu conditam fuisse ante tempus, de quo hic a Vitruvio agitur. Probabile igitur est, hanc Bibliothecam esse Serapei, cum tempus, quo haec condita sit, a ne« mine veterum fuerit indicatum. Et ingens librorum copia, quae Alexandriam compor- tata est sub imperio Physconis, valde credibile reddit, eo tempore adeo auctum fuisse nu. (39) Galeni ózóuvuuz B eig vv cpívov cüv "Emilwuiuy, Dasil. 1538. Pars V. p. 4II, 4I9. — ubi jam loquitur de dy "AAc£ay3pefg uey&Ave (if2uotxus p. 411. 1. 48. conf, Athen, I. 3. ( 4o) Vid. Galenus, l. l, et Ammonius Herm, in Arist. Categ. loco supra laud, (41) Vitruvius, Praef, ad lib. VII. ,, Non putavit id satis esse , nisi propagationibus in semi nando curaret augendam, Itaque Musis et Apollini ludos dedicavit, et quemadmodum Athletas fum, sic communium scriptorum victoribus praemia et honores constituit etc," RESPONSIO an QUAESTIONEM LITERARIAM. 17 numerum librorum, ut locus in Druchio deficeret. — Constat ex testimoniis Tertulliani , Ammiani Marcellini et Joh. Chrysostomi, illam ante Caesarem extitisse, Ex inopia quo« que eruditorum , de qua refert Vitruvius, Praef. ad Lib. VII. agens de judicibus in cer- taminibus literariis, deduci possit haec accidisse co tempore, quo Physcon immani cru- delitate Alexandriam vexabat (42). ,, His ita institutis ( inquit), cum ludi adessent , judices literati , qui ea probarent, erant legendi. Rex cum jam ex civitate sex lectos habuisset, nec tam cito septimum idoneum inveniret, retulit ad eos, qui supra Bi- bliothecam fuerant; et quaesiit si quem novissent ad id expeditum. Tunc ei dixerunt esse quemdam Aristophanem, qui summo studio summaque diligentia quotidie. omnes libros ex ordine perlegeret.. Itaque in conventu ludorum , cum secretae sedes judicibus essent distributae , cum ceteris Aristophanes citatus, quemadmodum fuerat locus ei de- signatus , sedit. Primo Poétarum. ordine ad certationem inducto , cum recitarentur scripta, populus cunctus significando monebat judices quod probaret. taque cum ab singulis sententiae sunt rogatae, sex una dixerunt, et quem maxime animadverterent anultitudini placuisse, ei primum. premium , insequenti secundum tribuerunt. Aristoe phanes vero, cum ab eo sententia rogaretur, eum primum pronunciari jussit, qui mie nime populo placuisset. Cum autem Rex et universi vehementer indignarentur, sure rexit, et rogando impetravit, ut paterentur se dicere; itaque , silentio facto, docuit unum ex his verum esse poétam, caeteros aliena recitasse. Oportere autem judicantes non furta sed scripta probare. Admirante populo et rege dubitante, fretus memoria , «ertis armariis infinita volumina eduxit et ea cum recitatis conferendo coégit ipsos fu- ratos de se confiteri, Itaque Rex jussit cum his agi furti, condemnatosque cum ignos minia dimisit. Aristophanem vero amplissimis muneribus ornavit et supra Dibliothee cam constituit." Post tantae eruditionis documentum Aristophani munus Praefecti Bibliothecae delatum est, cum recte Ptolemaeus judicaret ; neminem ad hoc officium, adeo esse aptum, quam qui omnes totius Dibliothecae libros perlegisset. Dum Aristophanes Bibliothecae prae« fuit, quotidie locupletata est, et Physcon eodem studio quo majores, hoc sibi propo» suisse videtur, ut damnum, quod initio regni eruditis atque literis intulerat, reparae Xet. Sed quum post illius mortem internis dissidiis et bellis turbaretur Aegyptus, et La- T (42) Hunc qnoque fuisse Ptolemaeum recte censuerunt nonnulli recentiores qui, indigna wemulatione ductus, papyri exportationem prohibuit; sed, uti vulgo usu venit, illiberalem illam prohibitionem infaustus eventus consecutus est. Pergami enim cliartae Pergamenae con- fectionem invenerunt; quo factum est, ut brevi Bibliotheca Regum Attalicorum incredibüiter $ucta sit. Cf, Plinius, Hist, Nat, XIII, c. 21. C T s GERARDI DEDEL Lathyrus, Ptolemaeus Alexander, Ptolemaeus Auletes aliique regnum alternatim oce cuparent, nimis imperio suo vindicando intenti erant principes, quam ut augendae Bi- bliothecae incumberent, et propter obscuritatem , qua ipsius Aegypti historia eo tempo- ie Obvoluta est, nihil omnino de Bibliothecis apud veteres historicos reperimus. Jure tamen conjicere licet ,. nisi Bibliotheca, ab anno 116. A. C. , quo Physcon mortuus est , ad annum 48, quo Caesar Alexandriae obsessus fuit, suas copias auxerit, tamen non multum minutam esse, quum constet eo tempore septingenta millia librorum in illa fuisse, Notum est, Caesarem post pugnam Pharsalicam , paucis comitantibus copiis, Alexan diam venisse, ubi Cleopatrae praestigiis deceptus, hujus partes contra Ptolemaeum suscepit et Palatium. occupavit. Sed cum ab Alexandrinis premeretur, et classem, qua venerat, tueri amplius non posset, hanc incendit; cujus incendii cum. flammae. latius spargerentur, quam ipse voluisset, regiae aedes, museum ac Bibliotheca combusta sunt ,. et, in aeternum detrimentum literarum, monumentum illud gloriae curaeque Lagidae rum, solo aequatum est (43). Lucanus Pharsal. X. vs. 495. seqq. sic incendium de» scribit : nec puppibus ignis Incubuit solis 5 sed, quae vicina fuere "Tecta. mari, longis rapuere vaporibus ignem, Et cladem fovere noti.. Arübus atque literis deploranda est ruina ista Musei et Dibliothecae, ia quam tot tantaque artium. monumenta collecta erant, et quae jure elegantiae regum curaeque opus a Livio dicitur. Alexandriae Dibliotheca eo: tempore 700,000 libros contine» bat, 420,000 in Druchio et 390,000 in Serapeo. Immensum igitur. damnum. fuit, quamvis meminisse debeamus, libros veterum minores fuisse quam nostros, ideoque minus materiae combustum esse, quam totidem nostris voluminibus contineri so» let, Adsentior itaque Cl. Mattero (44) putanti, hos 400,0c0 libros, qui in Bruchio erant, quod ad voluminum momentum, comparandos esse cum 150,000, quales noss ro. tempore scribuntur, Sed si quid sit, quod dolorem atque desiderium nostrum lenire possit, inde illud ae- cipiendum est, quod Bibliotheca in Serapeo ab illa quidem calamitate incolumis mans sit (45): Caesar enim eam uzbis partem, quae Rhacotis dicebatur, in qua erat Serapeum , non (43) Auctor historiae belli Alexandrini incendii Bibliothecae nullam facit mentionem, Caussa cur haec omittit, manifesta videtur, Caeterum de incendio vid. Plutarchus, in Caesare, p. 731. €. Ammianus Marcellinus XXII. Aul Gellius IN, A. VI. z7. aliique, (44) In opere saepius laudato. Tom. I. p. 195. sq. C45) Vid, Orosius, Hist, adv. Paganos Lib. VI. , ea flamma cum partem urbis invasisset, Quas |: | RESPONSIO 4p QUAESTIONEM LITERARIAM. 16 mofl occupavit (46 ). Et si forte quis putet, ambas Bibliothecas eo tempore combus: tas fuisse , nitens loco Ammiani Marcellini (47), hic recordétur necessé est, quanta sae- pe fuerit tum veterum scriptorum tum librariorum , in numeris vel computandis vel de- scribendis, negligentia ( 48 ). Et nunc quidem Bibliothecae fata usque ad Caesarem persecutus esse mihi videor; ià altero igitur capite hujus historiam tradere conabor usque ad teinpora Saracenorum, CAPUT SECUNDUM, HiSTORIA BIBLIOTHECAE ALEXANDRINAE A CAESARE USQUE AD SARACENOS, Qu deploravimus materiae inopiam in conscribenda prima parte hujus historiae, eà- dem quoque in hac secunda parte nos premit , et cum raro fiat mentio Bibliothecae a Scriptoribus ejus temporis , quo Aegyptus a Ptolemaeis regebatur , rarius multo memo- zatur, ex quo haec regio provincia facta est Imperii Romani, Vix in historicis primo- rum nostrae aerae saeculorum, series invenitur gravium miserabiliumque eventuum et €onversionum , quibus Aegyptus agitata fuit; et, si de operibus atque institutis litera- ziis quaerimus , chronica Caesarum horum nullibi meminerunt , nisi ubi ad magnificen- tiam ac gloriam Imperatorum referuntur. Ex duabus magnis Bibliothecis, quae a Ptolemaeis conditae erant, altera, incensa fuit a quadringenta millia librorum proximis forte aedibus condita exussit," Conf. omnino Plu. tarch, in Caesare p.731. et celeberrimus Prideaux, Zszeire des Juifs y qui dilucide probat , Bi- . bliothecam Serapaei combustam non fuisse tempore Caesaris, (46) Vid. Bellum Alexand. c. I2. (47) Ammian. Marcell, 1, XXII. (48) Hujus negligentiae plura exempla adferre non difücile esset, Haec quidem sufficiant: "Aulus Gellius agens de Bibliotheca, qualis fuit incendii tempore , 80,000 libros in illa fuisse dicit CN. A. VI. 17. ) Ammianus Marcellinus, 700,0co in solo Serapeo fuisse dicit, in qua computatione - luculenter falsus est. ,, Sic quoque celeb, Lipsius in Syntag. de Bibl, Cap. 2. jam ostendit, Isido- " i "fum dicentem Septuaginta millia librorum Alexandriae, emendandum esse, legendumque sepzig- 1. —gen'a millia etc, C 2 ib GERARDI DEDEL 3 Caesare, altera in Serapeo posita hanc calamitatem effugit; sed non adsentimur iis; qui putant magnam Dibliothecam omnino deletam esse, neque ullum librum inde servas tum esse, Imo Johannes Chrysostomus affirmat ( 1), suo tempore extitisse in Dibliothe- ca exemplaria authentica prophetarum, in Graecum sermonem conversa jussu Philadel- phi, quae, teste Epiphanio (2 ), in magnam Bibliothecam reposita sunt. Quodcumque igitur ex hoc incendio evasit, in Bibliothecam Serapei venit, quae tempore Caesaris 900,000 libris constabat ; sed brevi post alio incremento aucta est, cujus tanta erat mage nitudo , ut f//iz illa z22rem defunctam divitiis fere aequaret (3 ). Antonius enim , amo» re Reginae Cleopatrae captus, illique et Alexandrinis placere cupiens, Dibliothecam , quam summa cura summaque diligentia Reges Attalici collegerant, huic dono dedit (4) et quamquam in historicis non reperi, quo loco ducenta millia voluminum Attalicorum condita sint, ipsa tamen librorum in Serapeum transportatio in dubium vocari nequit, quum magna Dibliotheca penitus combusta fuerit, et illa, quam postea in Sebasteo cone didit Augustus, nondum extructa esset. Ergo non vereor ne falsi quid statuam, affir» mans éos libros in Serapeo collocatos esse, ibique una cum iis quae ex DBruchio servati erant, illisque, qui jam a Ptolemaeis in illud templum erant congesti, brevi secundam -Bibliothecam Alexandrinam effecisse, priori haud multo inferiorem ( 5 ). Eadem fere aetas originem vidit tertiae Bibliothecae, non ignobilis quidem, Nam Ane tonio devicto Aegyptoque in provinciae Romanae formam redacta, Augustus hanc regio- nem (1) Vid, Sancto Crucius, in Dissert. saepius laudata, Johann. Chrysost. adv. Jud. I. $. & Tom. I. p. 595. edit. Bened, xz àzélero eig à voU Zpdámidog iepóv* xa3 yERp X» "EAAww Ó àyop xai uéxp vUv Exe? cv mpoQwurüv ai Épuwvevüe?ezs QíAor uévousi, Tertull. Apol. c, 18. ,, Hodie apud Serapeum Ptolemaei Dibliothecae cum ipsis Hebraicis literis exhibentur." Nolo tamen iu eorum numero censeri, qui nimiam auctoritatem VESQE SEO et Tertulliano tribuant, (2) S. Epiphanius de mens, et pond. (3) Omnino credibile est, reges Attalicos opera classica Graeca in suam quoque Bibliothe- cam contulisse, et Grammaticos Pergamenos ea commentariis illustrando , Alexandrinorum cone suetudinenr secutos esse; sed combustione Caesariana crediderim non paucos poétas et Grammae ticos e Schola Alexandrina interiisse , quorum opera autographa in magna Bibliotheca asservats fuerant, neque fortasse aliis exemplis propagata, Conjecerim tamen Bibliothecam Pergamenam non omnino caruisse scriptoribus Alexandrinis, Exemplum Aristonymi (vid. cap. 1. ) probat, Reges Attalicos imprimis studuisse ut commercium et societatem cum hominibus literatis Alexan« driae inirent, (4) Plut. M. Anton. p. 943. A. (5) Non accesserim sententiae celeb, Langlesii in JVofes e£ éclaircissemens sur Je voyage de JVerden lll. p. r69. seqq. dicenti: ,, ce fut ainsi que la fille devint presque aussi riche ei $ur tout plus précieuse encore que la mére," Unde hoc efficiat Vir celeb. non video. RESPONSIO 4p QUAESTIONEM LITERARIAM. 2I gem praefecto commisit, qui ab illo Augustalis dictus est (6). Hic templum Sebasteum condidit, in quod Augustus , Ptolemaeos imitatus, omnia monumenta artium et scientia- ' rum congessit, in quibus insignis etiam erat Dibliotheca (7), quam cum Imperator maxie mopere in deliciis haberet, huic fortasse Augustales , detrimento Bibliothecae Serapei, faverunt. Sebasteum aedificatum erat in regione urbis, quae Druchion dicebatur, vallo et munimentis septa, indeque ab Aphthonio (8) arx Alexandriae vocata. Rhetor ille non de solis aedibus loquitur, in quibus homines literati habitabant, verum etiam de por- ticibus, in quibus libri prostabant. Sebasteum eumdem exitum habuit, quem reliqua pars Bruchii, et sub Claudio aut Aureliano penitus eversum est; quique in eo erant libri , aut dispersi sunt, aut fortasse in Serapeum translati, quod nondum interierat. Haud ita multo post institutionem Bibliothecae in Sebasteo , quarta quoque condita est "Bibliotheca. Cum enim Christianorum in diem numerus cresceret, Alexanariam quoque weluti sedem sibi elegerunt; et cum jam primi Christianae religionis praecones pristi- nam morum simplicitatem deponerent, ac Scholasticis studiis incumberent, mox Diblio- thecae condendae necessitatem intellexerunt, librosque imprimis Scholasticos collegerunt. Hujus Bibliothecae vulgo auctor habetur Pantaenus (9 ), vir literarum Graecarum ac philosophiae in paucis peritissimus, qui regnante Marco Aurelio vixit, Hic Scholam illam Christianam aperuit, e qua profecti sunt Clemens Alexandrinus , Ammonius, Ori- genes, alii. De hujus quidem Bibliothecae fatis infra videbimus; sed huic digressioni fi- nem imponamus et ad nostrae Dibliothecae historiam revertamur. Postquam igitur Aegyptus Impeiii Romani provincia facta erat, primo quidem literis Alexandrinis valde faverunt Caesares, et novis institutis gloriam literariam hujus urbis auxerunt, Augustus novam Dibliothecam condidit, et Claudius, teste Suetonio (10), yce (6) Digest. Lib. f. Sect, 17. Codex I. Sect. 97. etc. (7) Omnino vid. Philo, Legat. ad Cajum, p. 697. Edit. Turneb. Paris 1552. 0238 yEp cmoicV- wvóv dei vÉÍutvog cow và Acybptvoy Ecfmo míos , PmiBuerwpíou Kalozmpog veüg RwrixpÜ TÀV tÜopuoTiT v Aukévuy peTíupoc "Ipurzs pÉyirTog xmi ÉmiQavéaTuTOG, *Zi 0log ob, ErépuUi , xaTazAÉUuc; Gynowud- *av, £v ypziurg xc RyDpufos wa ApyÓpe, xci wpvoü mepifeAwufvog £v xógAw, Téucvog &vpóra- m0y , Groxi5 , DiBAuobixzic , Evopüsiv , KAcsmi , "pomvAaío; , sVpuxupío , Umuilpoic, &maucs Toig ix moAvTEAegTÓTOU xÜGLOU YcXMjÉVOV , &A7lg xxi Gymyouívorg xu warum AÉOUI cur ápiog. (8) Aphthonii Sophist, Progymnasmat. in descriptione Arcis Alexandrinae p. 335. Edit £r - zev. liaec habet: , addita autem porticibus introrsum armaria, quibus libri reconduntur , eaque T semper, si cui vaeet aut libeat legere aliquid, patent, totamque velut urbem ad philosophiae * eultum adhortantur." * €9) Vid. Euseb. Hist, Eccles. VI. c; 19; p. 180. et Georgii Syncelli Chronogr., p. 212. E. € 10) Sueton. in Claudio c. 4». , Denique et Graecas scripsit historias, 'Tvjjywxüv XX, Kzpaxwiowaxüw VIII, quarum caussa veteri Alexandriae Museo alterum additum ex ipsius no* €3 mi 23 GERARDI DEDE.L veteri Museo alterum addidit, et libros de antiquitatibus aut de historia Hetruscorum et Carthaginiensium conscripsit, quae ibi recitarentur, Strabonis etiam tempore Museum pu- blice pecunias habebat, et Sacerdos , qui Museo pracérat, cum olim a Ptolemaeis elige- retur, tunc ab Imperatoribus creabatur (12); sed, si haec collata testimonia probant, literas iis temporibus Alexandriae floruisse, ad historiam Dibliothecae nostrae parum referunt; imo instituta literaria Alexandrina a Romanis non eo proposito facta sunt, ut doctrinas promoverent, sed potius ut gloriam capesserent. Omnino igitur probabile mihi videtur, Dibliothecam Sebastei et Museum Claudii ex Ptolemaeorum copiis magnam. partem confiata esse, et credere licet , Dibliothecam Serapei multo minus ac lentius cre- visse, quam sub Ptolemaeis. Attamen e crebris auctoribus, qui etiam sub Romanis Alexandriae floruerunt , constat numerum librorum auctum esse, et, imperante Domitia- no, videmus Bibliothecas Alexandrinas adeo celebres evasisse, ut, cum plures Imperii Re» mani Bibliothecae incensae essent, Domitianus aliquot doctos homines Alexandriam miserit, qui ibi nova exempla describerent atque emendarent (12). Utrum vero descripserint illi libros Serapei an Sebastei, non prodit Suetonius; sed verosimile est, Domitiani legatos Dibliothecam Serapei non praeteriisse. Circa eadem fere tempora, a Neronis nempe ad "Trajani aevum , floruisse memoratur Dionysius Alexandrinus (13), qui Suida teste vá Qi&AicÓuxGv apos T4. Quae verba forte de Alexandrinae Bibliothecae praefectura intelli- Senda sunt, cum Dionysius iste Alexandriam patriam habuerit, et, quantum ex Suida colligi potest, in ea urbe vixerit. Sed hic et Chaeremon, quem Matterus ( Tom. I. p. 221.) etiam praefectis annumerat ( 14) , unici sunt Bibliothecarii eorum temporum, quo- nine, institutumque «ut quotannis in altero Tujjiwikdy libri, altero Xapxw3owzzü», diebus statutis velut in auditorio recitarentur, toti a singulis per vices," vid. Casaubonus ad h. l. C11) Strabo Lib. XVII. p. 1143. Edit. Amstel, Zee; 38 vj evóle maírS xà xpápaTa xn, xwi iepeUg 6 emi vÀ Movssiío TtTUyuÍvoG , TÓTE piV Uzb vüV [DxciAÉuv, vUy 3^ iz Kaícapoc. (12) Sueton. in Domit, c. eo. » Bibliothecas incendio absumtas , impensissime reparari cu- TNVit, exemplaribus undique petitis , missisque Alexandriam, qui describerent emendarentque,'" Vid. Gujet, ad h, 1, ; quamvis videatur vir doct. non distinguere inter Bruchium et Serapeum. (13) Vid. Suidas in voce, C14) Fuit quidem hic. Chaeremon celeber ejus temporis philosophus, Stoicus et /epoypaupa. rc, de quo vid. Fabric, Bibl. Gr. Vol. II, p. 392. Voss. de H. G. Lib. II. c. 1. p. 106, Sub Augusto er insecutris imperatoribus vixit, juvenemque Neronem educavit, Sed nescio, an teme- serium sit, eum inter Dibliothecarios referre, quod Matterus l, l. fecit, abusus Suidae, uti vi- He:xur, auctoritate, Hic enim, in v. Aiovésicg " AAsÉzy3pe0g , hunc Chaeremonis discipulum fuisse, bibliothecarum curam gessisse, et magistro Chaeremoni Alexandriae successisse affirmat quidem, aL non addit, quo tandem in munere, Quamobrem cum et in Stoica disciplina et in Zepeypayu- guréss ofücio ei succedere potuerit, potius horum alterutrum elegendum, nec de Bibliothecae Alexan. RESPONSIO A» QUAESTIONEM LITERARIAM. 23 quorum aliquam mentionem invenerimus, et dehinc (etsi suspicamuür, interdum libros Bibliothecae adjectos esse ) apud scriptores nihil certi reperire potuimus, nisi quod ad calamitates referatur, quae urbem Alexandriam universe, et Bibliothecam aflixerunt. Et primo quidem fuerunt (15) qui contenderent, Serapeum sub Antonino Commodo jam semiustum fuisse: verum nos, quamtumvis attente, pro nostris viribus, hujus ae- tatis scriptoribus pervolutis, de illa combustione nihil comperimus, nisi in Chronicis («Eusebii et Georgii Syncelli, quorunt testimoniis, in caeterorum silentio, quanta fides habenda sit, nescio. Sed quum Antoninus Caracalla Alexandriam venisset, ira incen- sus ob dicteria et asperos jocos Alexandrinorum , totum exercitum suum arma capere jussit, urbem invasit, omniaque igne et ferro vastavit. In ea calamitate Museum fun- ditus eversum est (16); sed cum Dio Cassius diserte dicat, Caracallam in media ure bis vastatione Serapeum occupasse ( 17), fidem negaverim Reinhardo, afürmanti, illam €ladem etiam ad Bibliothecam Serapei pertinuisse: nam illam quidem aedem, quam Im- perator sibi domicilium elegerat, incolumem mansisse verosimillumum est (18). Ita» que credendum est, Bibliothecam in eadem fere conditione remansisse, in quam tempo- re priorum Caesarum venerat. Si enim aliquot libri inde sublati sunt, aliorum, ut - widetur, auctorum scriptis illud damnum reparabatur; sed circa annum 950, pluri- - bus seditionibus atque bellis civilibus. conturbata est urbs Alexandria, quae adeo misee rabiliter describit ac deplorat Episcopus Alexandriae Dionysius Magnus (19) ut dubie n [C - Alexandrinae praefectura cogitandum esse videtur, quam gessisse Chaeremonem nemo alius vc* terum affirmat. . (15) Ex. gr. Reinhard, in Opusc, saepius laud, (16) De mora quam Caracalla Alexandriae fecit, vid, Dio Cassius, Lib. XXVIT. p. 1306 et 1 1307. Edit. Reimari: Herodian. IV. 9. et Spartianus, in Caracalla, cap. 6. Georgius Synceilus, »dn Chronog. p. 594. scribit, in popularis seditionis ultionem civitatis ornatum omnem evertit? — Narrat Dio Cass, p. 1293. quomodo Caracalla Musei instituta abrogaverit, 17) Ll p.I1307. xe roóré&w TÀk piv zAt(w mire b Avravivog cup xl SpG9. Émoíté, và 3B ui A TOU ZipecíoU epnáctmra vicÍv* £y yàp và Tspéuek QipzrATO xZv Tuio TV paziQowiy ad- "mv vuET xui quépzic. €18 ) Silentio praetermitto ignem , qui totum Serapidis eem interius invaserit, ut ait. Dio —€ass, LXXVIIL. p. 1314. nam ex natura narrationis, hoc manifeste inter fabulas numerzn- be. est, i (19) Vid. Euseb. Hist. Eccles, VII. cap. 2T. jo» yp " Tig 0Ux ücUG sia p" Ümepópity » EAM xui àT àwwroAUy igi JucpRe mepciuleíM s i "AAc£as3peinu &mw. abrAc Tis AXcbavipsiac LéméAbo * TÁc y2p épáuoU m6 mOAMja XuXÀ &rpi[joUg Éueíuna , 5v iv Jugi ysvsmio Jidasvaev à "Iapa3A, Gbreipos MEAAO xoi &Buvóg icri, 9»! uscoiTÉTW TíG mÓAcug blóc, xci vic ÜnAdccHc, Lv Pxcivo "jaysiauy xu MiaTcizuolcinas Üoxcy FrmáAnTO. xci dy By 75 Acoópa. unramovríaiumas ei " AuyÓarion , sj 24 ; GERARDI DEDIE/L tari non possit, quin Dibliotheca his novis turbis multum detrimenti passa sit. Post aliquos interjectos annos tamen res in urbe ad tranquillitatem redierunt; ( Euseb. Hist, Eccles, VII. 22.) verum haec quies non diuturna fuit: nam mox, regnante Aureliano , Firmus , homo, utait Vopiscus (cap. 4. ) statura ingenti, oculis foris eminentibus et fronte vulnerata, contra Aurelianum sumsit imperium ad defendendas partes, quae sue pererant, Zenobiae (cap. 5 )." Hic igitur Alexandriam Aegyptiorum incitatus furore invasit ( Vopisc. cap. 3.), ibi- que sedem sui imperii posuit. Non diu tamen ista statione tranquille fructus est; nam brevi post Aurelianus à Carris rediens Druchion (20) obsedit, quo Firmus se intra munimenta receperat. Per multos annos haec Alexandriae arx impetum Romanorum suse tinuit: in Eusebii autem Hist. Eccles, VII, 32. plurima inveniuntur de fame aliisque ob« sessorum miseriis, et de Anatolii auxilio Christianis allato. "Tandem Bruchium captum est, quod Imperator, ferox animi (21), funditus evertit et solo aequavit, una cum templis et aedificiis) quae ibi inveniebantur (22). loc igitur tempore communem vastationem expertum quoque est Sebasteum , et Bibliotheca , quam Augustus ibi condi« derat, aut omnino lacerata et dispersa, aut partim (ut putat Sanctocrucius in dissert, laud.) in Serapeum translata est; itaque sola nobis commemoranda superest Bibliotheca Serapei, Urbe Alexandria illis calamitatibus vixdum aliquo modo liberata, anno 296 Diocletianus Aegyptum ab Achilla occupatam invasit, et Achillam qui sese Alexandriae incluserat, post octavum obsidionis mensem ad deditionem cogit atque interfecit; sed victoria impotenter usus, totam Aegyptum proscriptionibus caedibusque foedavit. Cf. Eutrop. Lib. IX .cap. 13» Orosius narrat, urbem militibus spoliandam traditam esse (23), et Suidas (in voce A xMri&vo; ) refert illum vàs (slug airav ypaQàe xaraxalecüza et yeypapqutya (Q9Ma Qiepeuvsrao [7 ei yan xui GxÜpzvrO Arkfysg veydunci &s«dv. Tota Dionysii epistola lectione omnino dig, na est. (20) Putaverunt nonnulli, fide Eusebii Chron. p. 176. Bruchion obsessum et destructum fuis- se sub Imperio Claudii, Sed Scaliger ad h. l, probat, hoc sub Aureliano factum esse, ut ome nes caeteri hujus temporis historici referunt, (21) Vopiscus, in vita Aureliani, p. 491, ,, atque ut erat ferox animi, cogitatione mul. tus, etc, vid. VV. doct, ad h. 1. (22) Vid. Euseb, Chronic. p. 176. Scalig. ad h, 1, Amm, Marc. XXII. 16. haec habet: , sed Alexandria, . . . . . . . . internis seditionibus diu aspere fatigata , ad ultimum, multis post annis Aureliano Imperium agente, civilibus jurgiis ad. certamina interneciva , prolapsis dirutisque . moenibus, amisit regionum maximam ( ut legere vult Scaliger ) quae Bruchion appellabatur, diuturnum praestantium hominum domicilium," (3) Orosius, Lib. II. c, 25. p. 215. ————————ÁÉÁÉ—Á——— OOÁÓÓ CCRS—- RESPONSIO 4» QUAESTIONEM LITERARIAM. 25 pvo; fuxucs (24). taque nullus dubito, quin hic Imperator Dibliothecae magnam cladem intulerit. i Mortuo Diocletiano , secutae sunt lites et contentiones Arianae, quibus Sancto-Cru- eius interitum , Dibliothecae Christianae tribuit (25 ), quamvis Sacyus et Langlesius ve- lint, illam aut serius demum interiisse ; aut reparatam atque denuo instauratam ad tem- pora usque Saracenorum extitisse. At eodem fere tempore, de quo nunc agimus, in veterem Ptolemaeorum in Serapeo Bibliothecam gravissima incidit calamitas, non illa quidem.a Barbaris aut furioso milite illata, sed a Christiano Episcopo, amico Theodosii magni. "Quum enim ab Imperatore vetus quoddam templum Dacchi impetrasset , quod in Ecclesiam convertefet , atque ita paganis illusisset , hi furore incensi arma ceperunt, et aliquot Christianos interfecerunt, Quum inde bellum civile ortum esset, et Theophilus a militibus adjutus , paganos repu- Tisset, hi philosophum Olympum sibi ducem elegerunt, ac Serapeum velut arcem occu- pantes, assidue pugnaverunt, multosque Christianos interfecerunt. Quum vero univers sis totius Imperii viribus tandem cedere deberent, pagani sua sponte dispersi sunt, et partim in vicinas urbes, partim in remotas regiones transierunt, "Templum igitur a pa- ganis desertum funditus eversum est, et auctores ecclesiastici , hanc pulcram victoriam jactantes, referunt, quomodo eversum sit, Manserunt tamen aedis fundamenta, quae asportare non potuerunt ob saxorum moles, quae difficulter loco movebantur (926). Ita destructum est illud aedificium , quod, teste Ammiano Marcell. Lib. XXH. cap. I6, solo Capitolio erat inferius, et de quo Theodoretus 1l. c. váy 3? zAyTA0U ví (inquit) xa^ Z dac cives piyurrós rs cÜros xal xdAMmTog. | Sed quae in tanta ruina fuerit sors Dibliothecae Ptole- maeorum, nullus scriptor, quod Sciam, tradidit. Illam multum passam esse ipsa res loquitur; sed cum aedes, in qua posita erat, non in medio tumultu et trepidatione, quae pugnam comitari solent , exscisae sint, sed quodam ordine et diruendi consilio , om- nino probabile est, libros eos, saltem qui magni essent pretii, servatos esse; quae opi- nio loco Orosii confirmatur ; dicentis: CLib. VI. cap. 15. ): ,, Singulare profecto monu- Tréntum studii curaeque majorum , qui tot tantaque illustrium ingeniorum opera con- gesserant; unde quamlibet hodieque in templis extent, quae et nos vidimus armaria li v bro. (24) Conf. Johann, Antioch. p. 834. | C25) Vid. Sancto Crücius, in diss. laud. et auct. ibi cit, » màlheureusement les livres nome breux dont elle était formée , ne purent échapper à la fureur des Ariens, secte déstructive, qui travailla' plus qu'aucune aütre à plongerle monde dans la barbarie," (26) Vid. Theodoreti Eccles, Hist, V. 22. p. 928, 229. Socratis Hist, Eccles, V. 16. p.225, 226. Sozomeni Hist. Eccles, VII. I5. p. 587 — 589. Suidas in voce ZZpazg, et Eu. napius in vita Aedesii, p, 44. Edit, Boisson, ubi conf, annotatio Wyttenbachii, D 26 GERARDI DEDEL brorum; quibus direptis exinanita ea a nostris hominibus, nostris temporibus, memo- fent, quod quidem verum est (27), honestius tamen," etc. Quum igitur ex nostra opinione omnino verosimile sit, partem Bibliotlisese integram mansisse, ulterius quoque ilius fata breviter persequi conabimur, quamvis hic quo- que, sicut in multis hujus disputatiunculae locis, nihil affirmare audeamus Notum est Theodosium secundum librorum colligendorum studiosum fuisse, et undi- que petitis exemplaribus (ut verbis Suetonii utar) librorum collectionem sibi compara. visse; at vix aliter fieri potuit, quin hoc studium perniciosum esset Bibliothecae Alexane drinae, Neque diu post urbs illa iterum civili bello turbata est inter Orestem et Cy. rillum, et dissensionibus inter Christianos, regnante Imperatore Marciano (28). Hae adeo frequenter repetitae contentiones , quibus Alexandria vexata fuit, ut univer« sae urbi, ita Bibliothecae quoque, damnum adtulerint; sed imprimis sub Imperio Heraclii, anno 616. post Christ. nat. gravi calamitate oppressa fuit Aegyptus, ab ex- terno hoste vastata et spoliata, Persae enim, qui jam pridem bellum Imperio Ro- mano intulerant, imbecillitate. hostium freti, ad Aegyptum usque penetrarunt, Pelu- sium occupaverunt, et inde Alexandriam aggressi sunt. Haec a classe auxilium accipere potuisset, nisi Episcopus et Praefectus militum in Cyprum effugissent, urbemque fato suo reliquissent; itaque Chosroés sine ulla pugna secundam Orientalis Imperii urbem intravit (29). Quanta spolia inde reportaverit, sponte intelligitur, et hanc quoque expugnationem Bibliothecae, siquidem aliquid hujusmodi adhuc supererat, nocere de* buis- (27) Celeb. Sancto- Crucius legere vult, ut in uno Codice scriptum invenit ,, exizenita ea mostri temporis hominibus ," loco vulgatae lectionis a. zoszris hominibus , nostris zemporibus; ce qui, inquit, est évidemment une faute: on en avait conclu faussement, que Paul Oroze avait avoué lui méme que les Chrétiens dilapidérent la bibliothéque du Sérapéon ( Diss. laud, not. ro. ) Ego vero eum er vulgatam lectionem minus recte accepisse, et emendationem non necessariam pro» posuisse existimem, Illi zoszri Aomines, i. e, Christiani, templa destruxerant, quod ipse Oro- sius, quippe post Theodosii tempora vivens, negare non poterat. Si armaria exinaniuntur, non continuo sequitur , libros dilapidari. Si isti templorum inimici libros tam exigui pretii aestie massent, armaria et codices una cum templis delevissent, et Orosius libros invenisset am- bustos, conculcatos, laceratos, Nunc erant armaria vacua, adeo ut libros inde exportatos fuisse ap- pareret. Denique attente locum inspicienti, ni fallor, patebit, Orosium indignabunde loqui: et magna vis est in illo ;eoremz, quasi dic^ret; , Sciant posteri, in hoc nostro tempore, in hac religionis nostrae luce, fanaticorum impetum ne literis quidem et doctrinae monumentis peper. cisse," Quodsi Orosii verba ita interpretanda sunt, fateor verba quod quidem verum est, pro glossemate habenda esse. (28) Vid. Victor Turonens, Chron. p, 2. et Theodori Lecroris Hist. Eccles. I. p. 552» (29) Vid, Gibbon, Decline and Fall. etc, Tom. VIil. p. 222. et auct, ab illo laud. RESPONSIO Ap QUAESTIONEM LITERARIAM., 1? buisse, nemo negabit; sed ego illam tempore Heraclii ne superstitem quidem fuisse, neque adeo Persas, urbe Graecis reddita, hoc vetus Ptolemaeorum institutum, post se relinquere potuisse arbitror, ut brevi post in Saracenorum manus incideret. Quae tamen res, cum incerta sit ac controversa, insequenti capite de extremo in- teritu hujus Dibliothecae inquiremus, CAPUT TERTIUM, DE EXTREMO INTERITU BIBLIOTHECAE ALEXANDRINAE, I. bistoria critica alicujus instituti conscribenda, maximi quoque est momenti , hujus instituti finem et interitum describere. Ergo cum ejusmodi sit haec de fine Bibliothecae quaestio , de qua in paucis plurimum à summis in literis viris disputatum sit, non du* bitavi, quin in postrema hujus disputationis parte, quaestio de incendio mihi seorsim tractanda esset. Itaque collegi quaecumque ab Assemano, Gibbono, Reinhardio, Sa» Cyo, Langlesio, Sancto Crucio aliisque egregie disputata sunt; ac tandem hanc gravis. simam difficultatem aliquomodo explanare conatus sum. — De interitu Dibliothecae Alexandrinae nihil plane Europaeis notum erat, donec Ed* warduüs Pocockius, vir de literis Orientalibus egregie meritus, anno 1663 auctoris Arabis, Gregorii Bar Hebraei sive Abulfaragii, Zistoriamm Dynastiarum in. lucem ederet. Quo in opere de extremo interitu Bibliothecae amplissimis verbis agit: videlicet ca pta Alexandria a Saracenis duce Amruo, Bibliothecam combustam esse marrat; neque tamen hoc praeterire licet ,, Abulfaragium hoc factum non narrare eo loco, ubi de ex. pugnatione Alexandriae scribit , sed ubi de viris auque et de Johanne Grammatico lo- quitur. ^ * Totus Abulfaragii locus-tanti ést momenti, et ita hic. nostrae disputationis exitus illo tamquam fundamento nititur, ut hujus auctoris verba describere omnino necessarium videatur; qui in Hist. Dynast. p. 114. vers, Pocock haec refert ( 1). | ; » Pore —C1) Verba Abulfaragii Arabica haec sunt ( p. i0 sq.) oid oS 68 ull Ts Lgs eJ! Ue — uilaA QU, ceeXE sl (uibus) UaXe coil Cle Quim) Qum 28 . GERARDI D.EDE'E » Porro h. t. claruit inter Muslemios Johannes, quem vocamus nos Grammaticur , qui Alexandrinus fuit, vixitque donec caperet Amrus Ebno'] As Alexandriam, et ad Amrum accessit; qui, cosnito quem in scientiis locum teneret, honore ipsum affecit, audiitque de sermonibus ejus philosophicis , quibus assueti non fuerant Arabes, quód eum ad stuporem redigeret, quoque percelleretur. Fuit autem Am:zus intellectu praedi- tus, ad res percipiendas promptus, conceptibus claris; adhaesit ergo illi, neque ab illo discessit. Deinde die quodam dixit illi Johannes; circumivisti tu omnia Alexandriae re- positoria, ( verte: per omnia, quae Alexandriae exstant) omniaque rerum genera quae in iis (1. in ea) reperiuntur , obsignasti; quod ad illa igitur quae tibi profutura sunt, no- lo tibi contradicere ; at quae nulli tibi usui futura sunt, nobis potius convenient. Dixit illi Amrus , quid est quo opus tibi sit. Dixit ille; Libri Philosophici, qui in Gazophy- Jaciis (Bibliothecis ). Regiis reperiuntur. /Zoc, inquit Amrus, es de quo statuere not Qossum ; ( Quae diversis literis expressimus , desunt in Arabicis ) illud [ petis ] de quo ego ^quid in mandatis dare non possum, nisi post veniam ab Imperatore fidelium Omaro Ebno'l Khattab impetratam. Scriptis ergo ad Omarum literis, notum ei fecit, quid dixisset Jo- hannes; perlataeque sunt ad ipsum ab Omaro literae, in quibus scripsit: quod ad libros quorum mentionem fecisti, si in illis contineatur quod cum libro. Dei conveniat, in L- bro: Dei [est] quod sufüiciat absque illo quod si in illis fuerit quod libro Dei re- pugnet, neutiquam est eo [nobis] opus; jube igitur e medio tolli. Jussit ergo Ebno'l As dispergi ea per balnea Alexandriae, atque illis calefaciendis comburi: ita spatio se« mestri consumpti sunt. Audi quid factum fuerit ac mirare? (2 ). f j Si ue | dil de Le El lg coa Qo qd. Lu bili dl que pes as C. gm) uet. JU ud ijs uf, ae SG queo ple uem No Coupe) Gsnex , $3, all c3 Ue - liv (je em, XC deem? ende ac CB Cas Qi gas dU y M De icy cU QU Y lg ad cal Ms pil ay a &J Qus Can dez. XS lE oll?) a6 all Lgls- 9 QJ! ke!) COS QU udb cues (. colibs!l 3) else Col pae all uel gliiel a Yl, las ed ul queri yc CLXÓ! Lay ad QR ge CUR ade 3 Cl uem) get y ios gen cll euis UL. S ucs$ el Quà Xie l| CUGS Vu aD CoUS quls Ce us ul QJ 3 qu T liy T Qoesl uy Moy po IRSE es 4J| kel s adJ| c2U$ cum ni XXn Pàe (3 Cin marg. CoA X) CoU onte T Milo] à aX ees r - ) H. * CcAscb esum axes (2) Operae pretium cum hoc loco conferre, quae nobis de Alexandriae expugnatione tra. di« RESPONSIO ap QUAESTIONEM LITERARIAM. 29 .' Si huic Abulfaragii loco integram fidem habere liceret , de extremo exitu Bibliothecae nulla dubitatio superesset; et diu profecto nulla superfuit Nam a VV. Doctis acce- ptum erat tamquam factum historicum omnino fide dignum, Bibliothecam Alexandrinam , tertio ante Christum saeculo a Ptolemaeis conditam, anno P. C. 640 , a Saracenis incen- sam esse. , Audi quid factüm sit et mirare." (Infinitum esset enumerare recentiores, qui mirati sunt et crediderunt; sed honorifice ab his sejungendus est Renaudotus; qui -in historia Patriarcharum Alexandr. p. 170. fidem huic. facto habitam primus impugnare au- sus est, , Historia . . . . inquit, habetaliquid Aziercw ut Arabibus familiare est? ( 3). Post- tradiderunt Eutychius et Elmacinus, Locus Eutychii hic est ( Annal. Tom, IT. p. 316 seq.) c A3XG cel Y Xx. cna | Sb coles CL.) qol yas (JI ell CL ua. uid CL spa) pee c3Jl etrh rem c Xo) Cl dAdro) duse c—33] ij] l5 Cel "2 las Cs cS 723. QUE uei QUES CXII Re QU ual ie ke) Ày/b nee exe eS C. ua) eil ee aad eG Ades all iaeiall Ql Ale), dac Qu) By las dus. de quel hr qual li eli yb) lasiy 5 iple Y uli usb) ail) euo c5 rele od lal Las-l, (l yer) pec ii5 phe o» » Scripsit ergo. Amrus- Ebnol- Asi 'ad Omarum Ebnil Chetabi: Urbem cepi in qua quid siz mon describam , nisi quod in ipsa repererim palatia quater mille 5 balnea quater milles Judaeorum qui tributum solvunt , quadraginta millia, cir« cos Regios (et theatra) quadringentos , olitores , qui olera vendunt duodecies mille. Ipsam vero wi cepi, nullo inito pacto, certiorem etiam ipsum fecit poscere Moslemios ipsam sibi dividendam. Cui escribens Omar Ebnol Chetabi , consilium ipsius improbavit jussitque ne ipsam illis | spoliandam ] per- amitteret qut divideret, verum vectigal ipsius in ipsa Mosleminis relinqueret ; quo. subsidio ipsis in Opprimendis hostibus esset, Eam. ergo quo erat. statu confirmavit. Amrus, numeratisque incolis fri- Lbutum ipsis imposuit." Elmacinus vero in Historia Saracenica sic scribit p. 3o. gi o ool " ys CLAXG Ces ca e| VS ul ab eS US Cuinel jas] 3, coyxall Ease enm il MEUS yel uy ce3,e Cle) Cl ie "aRYE Qual quus Ua CUL ue Ud, aeu * Xoaslb go XP QPoe, nC dc al c6 nt CLAAG T EU x55 » Scripsitque ad Omarum filium Alchittabi ; cepi urbem occidentis; meque narrare possum quid in ea sit, nisi quod contineat 4020 balnea , 19000 olizores vendentes olus vir. ide; 4ooo Judaeos solvene fes tributum et 4oo mimos (4. circos et theatra ) Omar. fel. mem. rescribens , et gratias egit, es eum certiorem fecit annonae caritatem Med?nam invasisse etc. etc." — H. (3) Gibbonus in monumento sui ingenii , quod acri judicio et summa cum eruditione composuit , in 5r capite, not. r16. Audi quid factum sit et mirare. It would be endless to enumerate the moderns who have wondered and believed; but I may distinguish with honour the rational-scepticism of Renaudot: historia . , . . . habet aliquid Zz;evoy , ut Arabibus famis — liare est. D 3 30 GERARDI DEDEL Postea Assemanus, Gibbonus (4) Reinhardus, Sancto-Crucius, Sacyus, Langlesius, alii, plura de isto Abulfaragii loco disputaverunt; sed ipse quoque locum, pro viribus meis, perscrutabor, et critice quaerens , quid deillo existimandum sit , huic quoque parti quaestionis propositae satisfacere conabor. Primo igitur grave argumentum inde petitur, quod Abulfaragius Christianus fuerit, et propterea suspecta sit ejus fides historica, quippe qui ea retulit, quae aeterno Ma- homedanis opprobrio essent futura; praesertim cum de illis taceant Eutychius et El. macinus, ambo auctores Arabes fide dignissimi, et ambo Christiani, Imprimis Eutychii silentium plurimum semper valuit, propterea quod non solum Alexandriae tribus sae culis cum dimidio ante Abulfaragium vivebat, et ejus fides historica magni aestimatur , sed quod ipse de epistola, quam Amrus ad Omarum misit, copiose agit. Sed quamvis fidem Eutychio habitam oppugnare nolim, observatione tamen dignum mihi videtur, Eutychium historiam obsessionis Serapei illiusque eversionem per Patriarchum Theophi- lum plane omittere (5) quae omissio illum aut negligentiae aut fraudis crimine convin» cit. Sed quod hoc loco scribit de literis quas ad Omarum dedit Amrus , ita cum nar» ratione Abulfaragii Elmacinique consentit, ut illius silentium gravissimum sit, Quodsi ili scriptores nihil de Bibliothecae combustione habeant, alii sunt, quorum magna est auctoritas in Orientalium historia; alter Abdollathifus , Medicus Arabs, qui sexcen- tesimo fere post Hidjram anno vixit, et plurima de Aegypto tradidit; alter Takiéd- din al Makrizius, qui obiit anno Hidjrae 845, et auctor fuit praeclarae descriptionis Ae» Bypti, quam summis laudibus effert Langlesius, sed quae nondum in lucem edita est, Ambo iisdem fere verbis tradunt, uti ait celeberrimus Langlesius (6) , eodem fere lo- (4) Nimis acerbum nobis videtur judicium Sancto-Crucii de Gibbone, Magaz, Encycl. T. V. ,, Il tranche la question plutót que de la résoudre; Il y repand de l'érudition, sans néanmoins approfondir la matiére," Pace viri celeberrimi dixerim, Gibbonus mihi videtur talem. repre. hensionem non mereri, Quicumque locum in s: capite historiae Rom, Imp. legerit, hoc saltem sibi persuasum habebit, Gibbonum mon ex tripode quaestionem solvere, sed breviter argumenta quoque adferre, quibus suam opinionem confirmet. Quod breviter-illud fecerit, neque longam dissertationem de Dibliotheca Alexandrina operi suo inseruerit, propterea illum. laudandum , non vituperandum esse putem, Quomodo enim perfecti historici officium tueri, quomodo historiae ?nmoenitatem et harmoniam servare potuisset, si de quacumque controversa quaestione, fusam disputationem conscripsisset? (5) Nihil enim habet, nisi haec: ,, Theophilus autem, ubi Alexandriam pervenit, idola quot. quot in ea fuerunt, confregit, Eutych. Annal, Tom. I, p. 527. (6) Notes et éclaircissemens sur le voyage de Norden. T. IlL. pag. 173 sq. Abdollathifi verba, quae respexit Langlesius, haec sunt: $&ecj| xá "E csl! dye Lal eJ Jam! daa, Eyes cud Ld de Qu. qi ipae phe, ceo lie Reo Uy TNT RESPONSIO:4p: QUAESTIONEM | LITER ARIAM. m loco, ubi hodieque columna Pompeji, ut vulgo appellant, cernitur, ingentem fuisse por- ticum , ibique olim asservatam fuisse Bibliothecam, quam combussit Amrus, postquam veniam impetraverat ab Omaro." "ires igitur scriptores , omnes fide digni, Diblio- thecam ab Amruo combustam fuisse tradunt; quorum duo iisdem fere verbis illud referunt. Mihi quidem ultro narrationis. similitudo: suspicionem injicit, Makrizium hunc locum ex Abdollathifo desumsisse (7). Si igitur ponamus scriptores, qui historiam incendii enarraverunt, ex eodem fonte hausisse, crescit silentio .eorum momentum, quippe qui in ipso loco viventes omnia Sibi comparare poterant ad rei veritatem indagandam, | Eutychius, Abulfeda, Elmacinus et Murtadius de Dibliotheca nihil habent, et quamvis ars critica semper ea argumenta, quae ex silentio alicujus scriptoris depromuntur, merito pro secundariis habuerit, ta» men gll jo. all, sae qe dni, Quas] 4) as ees osS2l gl) X3l ces —- cal gel um puc Mum UE CLAU Xe cnulé lai, Xue Quo Qu j239 so (ell J^ gi » Fidi etiam eirca columnam dissawari , ex ejusmodi columnis reliquias haud exiguas, quae rum aliae essent integrae , aliae fractae , liquidoque patet ex ipsa earum facie , fuisse eas olim opertas fecto , quod a. columnis sustentaretur ; ibique porticum fuisse censui, in qua. Jiristoteles , quique post eum 3lius | disciplinae asseclae fuerunt, lectiones habuerint: fuisse scilicet; domum scientiae , ab. Mlexandra tum aedificatam , cum exstrueret urbem suam, —.In illa ( scil. domo?) fuit bibliotheca , quam. combussit "dmrou ibn. Mas , permittente Omaro, Jam subjungamus locum Makrizii ex illius Descr. Aeg. MS, L. D. 371. page 280 depromtum : (jl, ges cn3l66 Saar] Xbe-. EEUU get dy Co346 Epi ad, deo quf ah a£ a Qu)3) Uf cell Quales 1 esl "E gb ool ep» Hacc autem columna ex earum numero columnarum fuisse me- fuoratur , quse porticum. Zdristotelis , in qua sapientiam docebat , sustipuerunt , ibique domus scientiae fuisse traditur, quae continuerit bibliothecam, ab Amrouo ibn al 4s, jubente (vel suadente) Omaro, ibn 9] Khettab , combustam. Qui locus, quod ad rem-attinet, satis accurate respondet Abdollathifiano , verbis autem adeo differt, ut adhuc dubitem, an Makrizius decessorem suum Abdollatbifom ante oculos habuerit,; Certe «3l et gu multum discrepant. "Neque enim gu, quod Lan- $lesius existimavit, est assensus ( consentement ) sed vel suasio, eZhorzatio ( quae significatio non est ex persona Omari, cum legato suo agentis ) vel imperium. Caeterum h, l. omittendum non est nec Makrizium ipsum , ubi de capta a Moslemis Alexandria amplissimis verbis agit, nec re^ liquos scriptores, Beladzorium, Mesoudium , Abdorrahmanum, Thabaritam , Nuweirium, Pseudo. wakidaeum, quorum narrationes de Aegypto in provinciae formam redacta ad unam omnes accurate perlegimus , ullam Bibliothecae Alexandrinae mentionem facere. H. /— (2) Similem quodammodo opinionem edidit Sancto-Crucius in Magaz. Encycl, V. IV. p. 433. seqq. et hanc Viri Celeb. conjecturam confirmat Sacyus in versione Abdallathifi, Paris 1910, p. $40. Seq. 32 GERARDI DEDEL men hoc loco silentium illud magnam profecto auctoritatem habet, Ut enim pri- mo de Eutychio agamus, erat Patriarcha Alexandrinus, vir eruditissimus atque uni- versae doctrinae studiosissimus , qui certe Bibliothecae exitus , quippe rei, sibi litteris- que calamitosae, mentionem eo minus neglexisset, quod imprimis peculiaris ac memora- bilis esset ejus calamitatis natura, Vixit decimo post Christum saeculo, igitur antc Abdollatlifum ac duos alios, qui factum referunt, et quidquid ad expugnationem ur- bis Alexandriae pertinet, fuse et copiose tradit. Elmacinus etiam ipse Christianus , saeculo decimo tertio vivens, ideoque aequalis Abul- faragii, cujus fidem historicam nemo, quod sciam , in dubium vocavit, historiam suam in Aegypto condidit, neque operae aut impensis pepercit, ut veritatem assequeretur. Vitam et res gestas Omari accurate tradit, et de expugnatione Alexandriae (8) minute àccurateque exponit; sed bibliothecae fata ne verbo quidem commemoravit, Doctissimus Ryanus, in opere Anglice conscripto (9) fidem Elmacino habitam evertere conatus est, inde praecipuum sibi argumentum capiens, quod a Mohammedanorum arbitrio pendebat; Sed invalidum hoc argumentum mihi videtur, neque sufficiens ad fidem Elmacini evere tendam. Caererum , quod de Eutychio dixi, mea opinione, de Elmacino quoque va- let. Idem fere de Abulfeda et de Murtadio aliisque dicere licet, quamvis tamen Moham- medanorum silentium propter ignorantiam eorum, quae ad Christianos eorumque litee ras spectant, non ejusdem ponderis sit. Quapropter mihi persuasum habeo, unumquem- que, nisi putet horum silentium testimonia illorum gravitate superare, illud saltem con- cessurum esse, ab utraque parte argumenta aequalia esse. Gibbonus, qui ergumentum ex silentio aliorum valde urget, aliud quoque adfert, cujus haud levius apparet auctoritatis pondus. Existimat igitur incendium bibliothecae , jussu vel potius venia Omari perpetratum religionis Mohammedicae praeceptis esse con- trarium; cum Theologi Moslemici statuant, libros de religione sive Judaica sive Christia- ni, bello acquisitos, numquam comburere licere, propter reverentiam Deo debitam, cu- jus nomen in his scriptis occurrit; et scripta mathematica, historica et medica , poésin atque historiam in suum usum convertere licere Moslemis ( 1o). Sed dubitandum est , an jam prioribus istis temporibus talis fuerit consuetudo Mohammedanorum (11); et do- (8) Vid. Georgii Elmacini Histor. Sarac. Thomae Erpenii, Lugd, Batav. r623. cum vers I. p. 3c. (9) Edward Ryan. The history of the effects of Religion on Mankind, London. 1789. (10) Vid. porro de hac re Reland, de jure militari Muhammedanorum, in Vol. III. dissertatio- num. p. 37. (11) Quin potius, contrarium de Mohammedis sociis primisque successoribus affirmari pos- $t, Attulit hanc in rem varia scriptorum Orientalium testimonia Sacyus Rel. de l'Egypte. p. 241. RESPONSIO A» QUAESTIONEM LITERARIAM. 33 sdoctissimus Ryanus in opere modo laudato, de occasionibus refert, quibus Theologi ( TÀe $4I Sqq. et p. 529. coll. p. 565 et 570. e quibus unum , hunc furorem etiam sub priorum Abbasi- darum imperio nondum plaue deferbuisse ostendit. Imprimis vero de ista Moslemorum barbarie memorabilia sunt verba Hadji Khalifae, quae cum Vir Celeb, Gallice tantum laudaverit, hic ite- rum, quatenus huc pertinent, Arabice et Latine PEE esse duximus ex Cod. MS. Viri lllustr, Euer quce NE Uxb y LN vt sQq LUAS Y pl je S cjl eh ie od p "" adi Ne Qde dal adis, pun s yd m. "E Lal a cuo APTA EC pb CoL kal] aus) daz, iil i Bil " en "E e^ o -— NE "I EA2U joe ene X) Quy Eia, T iles "y "i 3l Jsj ac Foe es e$ ge d-é U3] 3i OV "a: ese a3] oue Bosse S A cs) — gU ER) és, EUOP de haad! Mf JD eSy QJ endes |3 G4 3 Qui Ub Ua Hive i viai ved d id ui oe AE ELA vuela) Vai jo ues cul y pee ull Qa, Cell quur au EEUei dei ah Glas a8 cons lei Gi d GI Uyosbl gl dei ria Hg) yl ee ems I TE sul TE "S 4J| UGS a3 Jia (Go quls d. "wdrabes in ipsis PORE initiis nullis artibus operam dabant, si linguam eorum , legumque ad re* Aigionem pertinentium scientiam exceperis , item aliquam artis Medicae partem, quam nonnulli eorunz -xallebanz , cum omnibus omnino hominibus illa disciplina opus sit. Qua in re hoc eorum consi- lium erat, ut religionis Islamiticae fundamenta fidemque eorum , qui eam profitentur ,. adversus Jabem corruptionis sancte inviolateque tuerentur , quae ex veteribus istis. disciplinis Islamismo nondutr. stabilito e£ confirmato immineret. Traditur etiam illos , quoscumque Jibros in. provinciis a se occupa- dis reperissent , combussisse , e£. ne quis Pentateuchum aut Euangelium inspicerez , prohibuisse 5 ut opi- "mionis unitas conservaretur , omnesque consentirent de accipiendis observandisque praeceptis libri Det * 0. M. , Iegisque ( Sonnae) , exemplo prophetae c. d. b. v. confirmatae. Mansit autem isra. rerum con ' ditio, usque ad extremam aetatem eorum , qui sociis Prophetae proxime successerunt, — Ferunt Ihn "adbbasum imprimis improbasse scribendi artem , et dixisse eos, qui Moslemos praecessissent , bac arte E" errorem fuisse abductos. Cum autem quodam tempore vir aliquis ad Ibn. Abbasum venisset , dicens ! se librum scripsisse, quem ipsi offerre cuperet eumque revera. detulisset , Ibn. zAbbasus. scripturam: aqua ^^ delevit , e? interrogatus cur ita faceret , hac de caussa. inquit , quod homines , si. libros scribant , illis "quae scripto constgnaverint , confisi , ziemoriam non amplius exercebunt etc, — it. Ibn Khaldoun in Aniroductione sua — Moslemos cum regiones Persidis in potestatem suam redigerent , incidisse in. Per- E 14- 4 GERARDI DEDERL CThe Casuists) severe de illa re judicarunt, et quosdam Chaliphas excommunicavee runt, quod litteris favebant. Quodsi jam eo teupore illa lex a Theologis lata fuisset, Abule faragius ejus mentionem non omisisset, ubi facinus memorat, huic legi omnino cone trarium. Sed in ipso facto, quale ab hoc auctore narratur, si attente spectetur, plura inve- niuntur omnino improbabilia; in relatione quoque, quam ab Abulfaragio et Abdolla- thifo accepimus, contraria nonnulla inveniuntur; quae quum praéclare a Clar, Reinhare dio exposita sint, hic ea enumerare optimum visum est; neque tamen ita, ut non saee pius ab hujus opinione discedamus, et illius argumenta retorquere conemur, Et primo quidem observandum est, Bibliothecam ob physicas causas non existere po» tuisse anno 640 P. C. Quid enim ? Libri MSS. , quibus constabat Dibliotheca, partim charta Pergamena , partim Papyro conscripti erant; et quum haec materia in Aegypto abun- dans exiguo constaret pretio, conjicere licet plures libros in Papyro descriptos esse. Sed Papyrus facile destruebatur, imprimis a blattis tineisque, ita ut saepius libri instaurandi aut nova exempla transcribenda essent exiis libris, qui jam magnum damnum passi essente Alexandrinae vero cura Dibliothecae extremis temporibus valde negligebatur, et cum Romas num imperium externis bellis internisque turbis laboraret, et amor studiumque literarum in diem decrescerent, probabile non est multum operae collocatum fuisse in instaurandis transcribendisque MSS. libris Dibliothecae, quae in remota provincia sira erat, et in civitate, quae frequenter rebellans et ab Imperatoribus deficiens odium deminorum sibi contraxerat, Probabile igitur non est, imprimis si humidum atque calidum hujus regio» mis eoelum spectemus , multos Papyrinos codices superfuisse. Qui charta Pergamera erant conscripti, diutius exiszere potuerunt, sed tales frequentes fuisse, vix credere li- cet, — Sed quamvis non eadem cura Bibliothecae sub Imperatoribus Romanis. haberetur , qua clari fuerunt Ptolemaei, difficile esset , mea opinione, probare, illam neglectam fuisse; Claudius, ut supra ostendimus, Museum et Bibliothecam cordi habebat; regnante Do» mitiano, floruerunt literae Alexandriae; posterioribus temporibus floruit studium Chee miae, vel potius Alchemiae, et Zosimus , Panoplius, Heliodorus, Stephanus et Olyme piodorus ex ista schola profecti sunt (12) Alexandria Papyri quoque mercaturam exere cult sarum libros , eaque de caussa scripsisse Saddum ibn Abou wakkas ad Omarum ibn al. Khettab rogans ue sibi pro re nata agere eosque ad: Moslemos transferre liceret. dt rescripsit Omarus c« d. b. v. Illos im. aquam. conjicite : nam si. quod illis continetur ad veritatem. duciz , Deus O. M. profecto nobis illud: dargifus est, quod huic vei melius inserviat. Si autem errores complectantur , Deus Àoc. a nobie: qvertat, Ergo illos. aut in. aquam gut in ignetm. conjecerunt , et sic una cum illis Persarum disciplinae: perierunz. H. (1&) Vid. Fabricii Bibl Graec. edit, wet, Tom, XII. p. 748» RESPONSIO An QUAESTIONEM LITERARIAM, 35 euit (13) neque libros neglexit (14). In fine saeculi sexti magnam accepit famam e *alligraphis; et nomen magistratus cujusdam Augustalis servatum est, qui I4 homines adhibebat ad transcribenda et interpolanda opera Sanctorum patrum (15). Ex his igitur collatis testimoniis, mea quidem sententia, elicitur , transcriptionem librorum non omni- . mo neglectam fuisse; et fieri potest, ut novi in Bibliothecam repositi fuerint libri, loco illorum , qui temporum injuria perierant. Sed aliud quoque occurrit dictum in Abulfaragio , quod arti criticae ansam praebere po* test ad totius loci veritatem in dubium revocandam. Abulfaragius diserte (l. c.) ,Dixit ' ille ( Johannes ): Libri philosophici qui in bibliothecis Regiis reperiuntur", adeo ut Jo- hannes non Ecclesiae aut privati cujusdam viri libros, sed magnam, publicam, celebrem bibliothecam petere debuerit. At cum confidam me /ostensurum esse (16) illam non amplius exstitisse tempore Saracenorum , totam fabulam, ut a Bar Hebraeo narratur , evadere necesse est. Non enim verba , bri pAilosophici qui in bibliothecis Regi repe- wiuntur" significare possunt aliquam bibliothecam , quae in Palatio Regio inveniebatur. Immo hoc aedificium in Bruchio situm erat (17) et una cum hac celeberrima urbis re- gione, regnante Aureliano, interierat. Et in ipso quoque incendio difficultates quaedam occurtunt, quae vix expediri possunt. Abulfaragius in fine loci celeberrimi , de quo agimus, , jussit ergo , inquit, Amrus Ebno "1 As dispergi ea per balnea Alexandriae atque illis calefaciendis comburi,? At cum hoc scriberet, procul dubio non meminit, ex quanam materia libri essent confecti; non enim idem esset ac si nostris temporibus ingens chartarum acervus combureretur, qui : fumum quidem et foetorem, sed caliditatem quoque, emitteret; sed libri veterum ad com- büstionem nequaquam erant apti: charta Pergamena vaporare quidem potest, «ed focus tali materia repletus nullam flammam habebit, et paululum aut nihil caliditatis emittet. ldem de Papyro dici potest; et, si balnea per sex menses materia tam inepta ad ignem concipiendum aut alendum fota essent, mirari subit, ex tam tetro foetore neque rebellio- nem neque pestem ortam esse. Sed haec mittamus , et ultima Abulfaragii verba consi- de- (13) Hadriani Epist, apud Vopiscum in Sctipt. Aug. Tom, II. p. 723 et Selmas, not, etc, Atii vitrum conflant, ab aliis charta conficitur, alii linophiniones sunt, C14) Philostrat. vit, Sophist, p. 603. (15) Theophylact. Simocatt, 1. 3. c. I, vid, Montfaucon Palaeogr. Gt. p. 109. et Anast, Si- m^it. Hodeg. Op. p. r99. C16) Vid. pag. 36 sqq. hujus opusculi, "(7) Vid. omnino Cl, Manso: Alexandrien unter Ptolemaeus dem Zweyten, cujus de Aegyp- to epistolae inveniuntur ad calcem primi et secundi voluminis ejus Miscellaneorum ( Vermischte Schriften ), Es " GERARDI DEDEL deremus. 5, Libri scilicet per balnea Alexandriae distributi, illa calefacientes sp4//g s£«4' zuestri consumpti sunt, Zudi quid factum fuerit et mirare." Mirandum certe, sed ma- gis mirandum , tot fuisse viros, qui huic fabulae fidem haberent: non statuit numerum librorum auctor noster Arabs, qui in ista conflagratione perierunt; sed si spectemus: relationem Eutychii' et Elmacyni de urbe Alexandria, apparet quatuor millia balneorum in urbe fuisse tempore expugnationis, Si igitur numerum librorum vel majorem fuisse putemus, quam quantus erat sub Ptolemaeis, et ex. gratia octingenta millia librorum in bibliotheca fuisse credamus, sequitur singula balnea quotidie singulis circiter libris fuisse calefacienda. ^ Caeterum non obliviscendum est, libros veteres non comparari posse ponderosis illis voluminibus in folio, quae postea lucem viderunt, et balneorum apud veteres naturam talem fuisse, ut plurimo igne opus esset ad illa calefacienda. Nescio quis homo perfacetus hoc ita explicuit, Alexandriam forte tempore aestivo captam: esse, neque igitur multis calidis balneis usos fuisse Mohammedanos ; sed haec explicatio refutationem non meretur, et praeterea secundum Eutychium et Elmacynum urbs ab Amro capta est die 22 mensis Decembris (18 ). Ut ut est, hoc mihi persuasum habeo, si vel omnium auctorum, qui jam tum scripserant, exemplaria Alexandriae adfuissent, ne haec quidem. suffectura fuisse ab balnea calefacienda per tot menses. Nec solis internis istis difficultatibus narratio Abulfaragii premitur, sed traditione etiam ab Abdollathifo servatae adeo manifeste repugnat, ut alterutra sine ulla dubitatione re-. pudianda sit, Quid enim ex tota fabella remanebit , si, ut Abdollathifus testatur, Amrus non jubente, sed. permittente Omaro , atque adeo non invitus, sed sua sponte Bibliothes cam. combusserit ? Sed quae hucusque disputavimus , quamvis aliquid saltem efficere videantur, ab alio tamen argumento longe graviori superantur. JNam, mea quidem opinione probari. po- test, veterem Ptolemaeorum Bibliothecam non amplius exstitisse tempore Amri; ac pro- pterea quidquid de incendio nescio cujus Bibliothecae narretur, hoc certe liquebit, illud: ad nostram Alexandrinam Dibliothecam non spectare, si probaverimus,, eam plane deles tam fuisse ante tempus de quo agimus. Et primo quidem hoc ita demonstrare conabor. Quum Ímperator Amrus, post ob- sidionem 18 mensium, tandem caput Aegypti expugnavisset, his fere verbis factum ile lud Khalifae exposuit, teste Elmacino. ,, Cepi urbem occidentis, neque narrare pose sum, quid in ea sit, nisi quod contineat 4ooo balnea, I2,0co olitores vendentes olus viride; 40,000 Judaeos solventes tributum et 40oo circos et theatra." Literae, quas Eutychius memorat, eodem fere redeunt, sed addit: ipsam vero vi cepi (19 ), nullo m (18) Vid. Gibbon. in opere celeb. saepius laudato. (19) Abulfaragius op. laud. p. 112, legitur, , Amrus urbem deditione accepi." E: RESPONS!O-A» QUAESTIONEM . LITERARIAM. 37 inito pacto; certiorem etiam ipsum fecit poscere Mosleminos ipsam sibi diripiendam ; cui Omarus respondit, se hoc consilium improbare, vetuitque urbem militibus deprae- dandam relinquere. —— : Ex epistola Amri manifestum est, illum ex urbis expugnatione gloriolam captavisse; Propterea in recensendis ejus monumentis sibi. placet, neque olitores quidem aut bal- nea, aut Judaeos tributum pendentes, aut quidquid aliquam miraculi speciem praebeat, omittit. In tota narratione, Abulfaragius eum tamquam fautorem et amatorem. literarum librorumque depinxit, qui si talis fuerit, enumerans res pretiosas, quas sibi acquie Siverat, id omisisset, cujus maximum erat pretium, si exstitisset (20)? Vix enim fieri potuit, ut Amrus ignoraret Dibliothecam in urbe quam ceperat exstare, et, si po- namus Bibliothecam extitisse, quomodo Elmacinus et Eutychius literas Amri traden- tes, de illa omnino tacuissent? Eutychius :et Elmacinus ambo eruditi, ambo literis dediti illam certe pluris aestimaverunt, quam aut olitores aut balnea. gitur his sal- tem adeo notum visum est, Dibliothecam jam dudum interiisse, ut hujus rei ne men- tio quidem illis necessaria esse videretur. Si hanc epistolam revera ad Khalifam misit Amrus, (nam haec quoque res non omni dubitatione major est) non potuit Omarus celebrem illam responsionem mittere, quum de bibliotheca nihil omnino rescivisset. Aut statuendum esset Amrum iterum ad Omarum scripsisse, hujusque responsum Alex- andriae expectavisse; quod ideo non admittendum videtur, quia Amrus haud ita lon- gam Alexandriae moram fecit, et Omarus ducem suum jussit ut omnibus rebus Alex- andrinis parceret sine Bibliothecae exceptione. Sed si priora quoque Dibliothecae fata spectantur, si combustiones calamitatesque con- siderantur, quibus. exposita fuit, non Bibliotheca; tantum ,' sed. universa quoque urbs Alexandria; si numerus librorum ,'qui in istis calamitatibus perierunt, nemo est quin facile concedat, medio saeculo septimo tot libros Alexandriae superesse non potuisse. Isidorus (21) dicit, tempore Philadelphi 70,000 libros collectos esse, Epiphanius (22) habet 54,800, scilicet ante versionem Septuáginta Judaeorum ;, Eusebius (23) et Syncel- lus (20) Huic argumento objici posset, Amrum de industria bibliothecae mentionem neglexis- se, quum speraret fore ut tali modo illam servaret, Cognoscebat enim ferox Omari in literas ingenium , et conjicere poterat, quinam rei eventus futurus esset, si cum Omaro de illa agen- dum esset; sed cum Johannes Bibliothecam ab illo peteret, huic placere cupiens, omnem jacta- wit aleam et Domini sui jussum rogavit, Haec tamen explicatio, ob caussas hac disputatione expo- sitas, nimis invalida videtur, (21) Origin. VI, 3. (22) De mens, et pond, c. 9, (23) Euseb. p. 66, E3 " GERARDI DEDEL ius (24) 100,000; Gellius (25 ) et Ammianus Marcellinus ( 26) 700,000, Seneca (27) et Orosius (c8 ) 400,000 tantum prima combustione periisse narrant» Sed quotcumque li- bros Caesar combusserit, et cuicumque horum diversorum scriptorum fides habenda sit, hoc saltem omnino probabile est, secundam Dibliothecam, a Sancto Epiphanio f///am dic« tam, una cum Pergamena collectione vix ad quadringentorum millium librorum nume. rum perveuire potuisse (29). Sed recenseamus calamitates, qvibus urbs Alexandria ex- posita fuit, et in memoriam revocemus, quantum detrimenti acceperit a' Caracalla, Au- reliano et "Theodosio; et profecto mirabimur, illam , post continuas illas turbas ac sae- pius renovata bella, tam diu floruisse. Sub Antonino Commodo incendii in Serapeo jam fit mentio; etsi autem non penitus eo tempore flammis consumitum sit, vix tamen aliter potuit, quin Bibliotheca multum detrimenti inde acciperet. Vehementius adhuc in Alexan. driam saeviit Antoninus Caracalla, quo regnante Museum interiit. Sub Aureliano Bruchion eversum est, neque haec urbis regio postea instaurata est. Diocletianus quoque urbem diripuit, ac depopulatus est. Secutae sunt innumerae illae de religione contentiones, et deinde, regnante Theodosio magno, bellum civile inter Christianos et Paganos , et obsidio , expugnatio, ruina templi Serapidis, quod Pagani tamquam arcem muniverant, Constat omnes aedes, quae ad immensum illud aedificium pertinebant, tunc funditus eversas €sse, et omnino verosimile est librorum haud exiguam partem ibi quoque periisse, Quod si meliores rarioresque libri ex hac calamitate servati sunt, illi forte vel statim, vel postea ab Imperatore "Theodosio secundo, non minus quam Ptolemaeo Philadelpho librorum stu- dioso, collecti et Constantinopolin deportati sunt, aut litibus civilibus inter Orestem et Cyrillum, aut rebellionibus sub [mperatore Marciano flagrantibus, perierunte Denique Persae quoque, regnante Heraclio, urbem expugnaverunt, quorum invasioni post breve temporis intervallum Arabum dominatio successit. Quis credat, per tot tantasque repe- titas calamitates , cum nulla librorum cura haberetur, Dibliothecam , non dicam incolumem mansisse, sed aliquam ejus partem integram servatam esse? Praeterea magnam veri spe» ciem habet Reinhardi observatio, libros partim antea dispersos fuisse, partim in Ecclesias et monasteria, partim Constantinopolin et in alias urbes migrasse (39). Sed (24) Can. Chron. p. 18. (25) Noct. Att. 1. VI. c. I7. (26) Amm. Marc. !. XXII, 16. (27) De tranquill, anim, c. 9. (28) Orosius Hist. 1. 6. c. t5. (29) Reinhard. in opusculo saepius laudato hoc aflirmat, Et quamvis argumenta non omnino Supervacanea mihi videantur, res tamen satis probabilis apparet, (30) Sub Imperatore Zenone Urbs Constantinopolis incendio vastata fuit, quo iugens bibllo« theca 120,000 libros continens, periit, ( vid. Cedrenus p. 35. et Zonar. p. 43 et 44) Probabile est horum partem Alexandria deportatam fuisse, RESPONSIO ap QUAESTIONÉM LITERARIAM. 59 "Sed Gibbonus,. cum probare vellet, Bibliothecam. jam prius interiisse, inde praeci- puum argumentum repetivit, quod ex variis auctoribus manifestum est, illam post Theo- dosium non extitisse. Loci, quos adfert, desumti sunt ex Aulo Gellio ( 31 ), Ammia- no Marcellino (32) et Orosio (33)» Gellius et Ammianus statuere videntur, bello Alexandrino ambas periisse Dibliothecas, et Ammianus manifeste Serapei Dibliothecain cum Bruchiana confundit. Imo constat a Caesare majorem tantum Bibliothecam com- bustam esse, neque fortasse penitus periisse , minorem vero omnino servatam esse; et sub Imperatore Domitiano Bibliothecae, tamquam omnino florentis, in Suetonio vidimus mentionem (34) et quamvis Serapeum ab Episcopo Theophilo dirutum sit, credo ta- men ex loco Orosiieffici posse Dibliothecam neque tunc omnino periisse (35). Sed si Bibliotheca ad tempus usque Orosii ex omnibus incendiis et calamitatibus integra eva- serit, hujus tamen scriptoris testimonium postremum est, quod de illa invenerim. Suspi- centur fortasse nonnulli apud Scriptores Ecclesiasticos quinti et sexti saeculi plura il- lius vestigia inveniri; sed cogitent, Patres Ecclesiasticos opera sua adeo replevisse lie tibus, contentionibus ac disputationibus de argumentis Theologicis, ut Dibliothecae ali- eujus mentionem pensi non haberent. BDeplorandum tamen est, quod non aliquam sal- tem olii partem, taediosis illis persecutionum ac conciliorum descriptionibus detractam veteri huic Alexandrino instituto commemorando insumserunt. Interea Cl. Reinhardus summa cura et diligentia eos scriptores pervolvit, in quibus se novi quid, de novissimis Bibliothecae temporibus reperturum sperabat; et hujus co- natibus non omnis successus defuit. Igitur duos invenit locos, alterum Johannis Phi- loponi, alterum Ammonii Hermaeae, e quibus apparet, Dibliothecam id temporis non amplius extitisse, Philoponus quidem, cujus tam magnae sunt partes, in marratione Abulfaragii,.in Comment. ad Aristotelis Analyt. pr. z. fol. o. B. Qaciv óe recoapáxov- Ta Éupéó cà dymAuTIx&V (li(jAm iy rais mmAaiauS (lfBAlxaie y xaà TÀ TÍscpm pda vaUra . : &xpl .C3r) Ingens postea numerus librorum im Aegypto a Prtolemaeis Regibus vel conquisitus vel confectus est ad millia ferme voluminum septingenta; sed ea omnia bello priore Alexandrino, dum diripituz ea civitas, non sponte neque opera consulta, sed a militibus forte auxiliariis in» €ensa sunt, Aulius Gellius Noct, Attic. VI. c. 17. !€32) Ammianus Marcellinus XXII. c. 16, Inter quae (templa) eminet Serapeum , . » . « in quo fuerint bibliothecae inaestimabiles; et lequitur monumentorum» veterum concinens fi- des, septingenta voluminum millia, Ptolemaeis regibus vigiliis intentis composita, bello Alexan» drino, dum diripitur civitas, sub Dictatore Caesare conflagrasse,. (33) Orosius, Lib. VI. c. r5. . €34) Vid. quae supra de illo Suetonii loco. diximus, (35) Vid. supra caput 2. 49 G ER A-R D'I ''D.E'D ET &xplüyeay elvat "ApimroréAcue. Quaenam hae maA«las (QiBAtofx2a fuerint , dubium non vi. detur (36). Vixit et scripsit Johannes Alexandriae; unde sequitur az/quas Bibliothe- cas significare Bib/iothecas lexandrinas , quae olim extiterunt ,| nunc yero non amplius sunt. Majoris adhuc momenti est locus alter Ammonii Hermaeae magistri Johannis, qui in Comment. ad Aristotelis categorias ap. Ald. fol. 3. a. lin. 4719. ita scribit. Zsyroügsev Bi kal el ywXcicv ToU QuAocóQvu Ó (QiBA(cv 5 mpelg yàp aQopuo ysydvme: ToU voleUecÜmn và cuyytdpuaro cO "ApiaroréAcus» Mía ply 94 Opevupula y yeyduasi yàp xol érepot ' ApigTOTÉAEIG » Gy cà cupypéuparm oux XV ÓpGYupa» clveg Éyiimuy "ApieroréAcUg, — Acurépm Ob 5 vüV cuyypepup.drav ópevupla , ch yàp uaUyre] aüroU EUowu0 , kal aviae, xxl OsiQpacTos xarà fü2ov oU DidackdAou yeypauQukaci xoTWyoplmg , xoà cep Épuxvelag » xoà &vaAvrIMMV. "H b qpíts voiduTS £evly. — YMlrcAequnioy vy QuAAOeAQov méivu. éemouDuxévoa: Qai aep) rà; "ApieroreM CUyYpAUquATX , Qs ko ép T& Aolrà, xol spáporm Oliveti Tolg mporQépouciv xr (Ji(gAcue ToU QuAocóQou Olew Tlveg wpujsmTloucÜmi (QouAdpevot Émiypapovreg cuyypáupumrm TQ TOÀ QuAO- edQou dwdpart mposiiyoy. "ApéAn Quolv éy vij ueydAm (QuOMol«g süpijaos GymAUTIKRV pniV veccepáxcyra (ül(8Aoug , xoTwyopigy O8 OUo* Éxplü, 2à üzD crGv PLxyurüv xeTWycopiüv EV TOUTO elvai yv4city TOU "ApictoréAoUG , GymAUTIK&V OB TíGCGpX , Éxpióg Óà ix mE TOV vo4uATGV , xal Ts Qp&c:ue , xal uà del Éy vaio AAAGIG mpeypuuTelais wuepviiaÓzi voUroU TOU (Qi Mou àv QuAdsoQove . Quomodo clarius et distinctius significari potuisset , Bibliothecam non amplius existere, Scribebat haec auctor Alexandriae; et si fuisset Dibliotheca, illam inspexisset neque scripsisset Qasiv. x. T» A. Ex his argumentis, mea quidem opinione, sponte colligitur, Bibliothecam Ptolemaeo« rum non a Saracenis combustam esse. Attamen Langlesius et Sacyus aliquam certe Bi- bliothecam ab Amro incensam fuisse contendunt. Langlesius dissertationem saepius lau- datam (37) sic concludit, ,, Il est incontestable qu'à l'arrivée des Musulmans il exis stait encore à Alexandrie une Bibliothéque, et qu'elle fut livrée aux flammes par Am- rou, d'aprés Pautorisation du kalyfe Omar." Sacyus (38) idem fere affirmat , dicens : il est vraisemblable néanmoins . « . . qu'Amrou condamna réellement au feu par l'or. dre d'Omar une collection nombreuse de livres , qui se trouvaient à Alexandrie, lors de la conquéte de cette ville par les Arabes; et iterum : La Dibliothéque, qu'ils lie vré- (36) Praeterea ex sequenti loco Ammonii hoc patet, Quin ambo eamdem bibliothecam significant, quod ex mentione eorumdem Aristotelis commentariorum manifestum est, Et Am« monius distincte Alexandriam designat. (37) Notes et éclaircissemens, etc. (38 ) Relation de l'Egypte par Abdallatif, Paris 1810. p. 240. seqq. RESPONSIO ap QUAESTIONEM LITERARIAM, &I vrérent aux flammes, n'était assurément ni celle établie par les premiers Ptolemées, ni l'ancienne Bibliothéqne du Sérapéon, ni peutétre celle du Sebastéon ou temple d'Au« suste, mais une nouvelle collection fort inférieure aux précédentes, formée pour le service de l'école d'Alexandrie, et qui avait pu étre placée dans ces mémes armoires, dont Aphthonius fait mention." 'Tantorum virorum sententiae si meam adjungere mili liceat, eorum argumenta mage nam apud me vim. habere equidem profiteor; etsi eo magis mirer, Eutychium et El- macinum de hoc incendio tacere, quod postremam hanc Bibliothecam ad Scholam Chris- -tianam pertinuisse ipse Sacyus putat. -Ut ut est, ego quidem contentus sum, si satis firmiter adjuvero illorum sententiam , «qui incendium et balnea, et quidquid admirationi augendae in illa traditione inservit, inter fabulas referunt. Magnificum igitur illud Ptolemaeorum opus non in una quadam calamitate concidit, sed per diuturnam bellorum ac devastationum seriem , veluti morbo languescens, consumtum est: ita ut in hac quoque parte orbis terrarum sensim illa barbaries invalesceret, qua per illa fere secula Imperium Occidentale premebatur.. Elesantiae regum curaeque egregium id opus, LIVIUS , apud Senec. de trang. anime C. 9». EM cO NWNPSU":.00RDISXA, FRISII, THEOLOGIAE CANDIDATI IN ACADEMIA GRONINGANA, pug s" POBCUMUESO DE ANTICIPATIONE CUM OMNI, TUM INPRIMIS DEI, ATQUE EPICU- REORUM ET STOICORUM DE ANTICIPATIONIBUS DOCTRINA: RESPONSUM QUAESTIONUM, QUAS POSUIT CLARISSIMUS ORDO PHI- LOSOPHIAE THEORETICAE ET LITTERARUM HUMA- NIORUM LUGDUNO-BATAVUS, PRIMAM: Quum in exponenda Jeologia INaturali saepius provocetur ad «pías- iw, $weev, sive anlicipalionem , quae omnibus, DEUM esse, persua- deat; quaeritur: quid veteres EPICUREI e£ sTOIcL Ais vocibus zntel- lexerint; — quo sensu huiusmodi anticipatio menti nostrae sit vin- dicanda; — et possitne inde effici, nEUM esse? QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, D. vir. MENSIS FEBRUARII À. Nu DCCCXXIII, "1 l * , 3 eL ; i T 1 ^ r D ) 0 ] " ES E - 1 jio ] sx V Rn 1 NIOS | 2109.4 - , eA Hh ) ^i Jcr » " —-— ; JACI 1 JA0I [UP 150j LfT 5 13$ £ 2 r* C B es : I i wo AERE E o^ [us 3 Em | 84 íJuormagAGO C080 " UP ' AM " Ul 2 LV L AM L: * j nocs mv ouem " à ' » * Tog YU 1 WC NE WC id LZ i J 13513 131 x 13293y 35 sy Q0 Gua T V Xue 3t 1 [35 -—— (5»5nb5lb JU I TTROSA f "x WI iH ., [ E » RESPONSUM 4A D QUAESTIONEM PHILOSOPHICO. THEORETICAM- R A E.E.A T1 O. S; quà alid in re magna fuit opinionum diversitas, maxima certe in ea quaestione , quae est de Deo immortali: res enim nulla est, de quá tantopere non solum indocti, sed etiam docti dissentiant. Inter veteres philosophos quanta est sententiarum inter se pugna? Hic acra dixit esse Deum; ille animum per naturam rerum omnem intentum et commeantem; alius continentem ardore lucis orbem , qui cingit coelum , appellat Deum ; alius quattuor naturas, ex quibus omnia constent, sive quattuor elementa, divina esse censet; alius stellas vagas et fixas, solem et lunam, deos dicendos vult; tum alius mundum: tum Epicurus, ab his diversus, quos induxit deos ? homunculorum 'similes , lineamentis duntaxat extremis, non habitu solido, pellucidos et perflabiles , membris lio- ihinis praeditos omnibus, usu membrorum ne minino quidem, omnino mihil curantes , nihil agentes , qui nec corpus habeant, sed quasi corpus, nec sanguinem, sed quasi Sanguinem: verbo, quasi deos. Quid de recentioribus dicam? Spinosa Deum esse di- xit naturam necessariam, quae omnia e necessitate suà agat, quam necessitatem , ne-cum plebe loqueretur, libertatem appellavit: hanc maturam infinitam ait esse extensionem , et infinitam cogitationem , et omnia, quae videamus extensa, omnesque maturas cogitantes Todos esse illius Dei, e quo mecessarió emanaverint. Fichtius Deum esse dicit 77074- Jdem illum ordinem wel ordinationem , in quam enitimur, cum limites libertatis nostrae magis magisque extendimus, et a sensibilis naturae vi et impulsione nos liberare cona- mur: quam moralem ordinationem nec personam esse dicendam putat, nec naturam ali- quam a morali nostrà maturá seiunctam. Schellingius Deum esse censet Absolutum illud, quod nec obiectum sit, nec subiectum , sed utroque superius, quodque utrius- que communis fons sit: Cogitare et Cogitatum , Archetypum et Ectypum; sed ita, ut et hoc, et illud, ne differant quidem. Cogitatum sive Ectypum illud dicit esse res, «A D A2 quas 4 Ti ATO D DINOUTUSH OO ORINOOIROSDUMA quales reapse sunt, non qnales nos eas cogitamus: sic enim nihil eas esse, Quid de reliquis dicam ? Quot capita, ut dicunt, tot sensus. Quorum opiniones cum tam va« riae sint, tamque inter se dissidentes , alterum fieri profecto potest, ut earum nulla, alterum certe non potest, ut plus unà vera sit. Qui autem de Deo numquam fando quid audivisset, huic si narraretur, ita de haturá rei cuiusdam, quam numquam aut vidissent, aut audivissent, aut tetigissent, aut ullo sensu percepissent, doctissimos dis- sentire quosque, rideret profectó omnem hanc quaestionem , et veliinde patere, nullam esse talem rem, affirmaret. Eidem. autem si narratum esset, quamvis maxima sit sententiarum de naturd diviná diversitas, omnes tamen et doctos et indoctos in eo consentire, esse Deum; facile su- spicaretur, argumenta, quibus esse Numen demonstretur, ab-omnibus haberi eadem. Sed quam falsum etiam hoc est? Epicurus inde nos scire, esse deos, affirmat, quod eos videamus in somniis. Cartesius Deum esse vel 4 priori, ut dicunt, demonstrari posse putat: cum enim natura omnium perfectissima, quae omnes possideat perfectissi- mas qualitates ,. esse potest, eadem sit, necesse esse; alioquin unam , et eam perfectissi- mam qualitatem , ipsam exszez4i47 , ei defuturam. | Fichtius e conscientii;nostri ,' in qua ponatur và .Zg0, cui necessario opponatur aliud quid, quod sit /Voz c0, elicit tertium, Z/5so/uturz cgo , nullis limitibus terminatam. libertatem. . Schellingius . Abso- lutum suum cognosci posse aut argumentatione aut. conclusione , prorsus negat, sed immediatà et intellectuali intuitione illius Absoluti: quae intuitio supra omnem demon- strationem posita sit. JDarbara barbaré narravimus. | Alii ex elegantià et harmonià mun. di, Deum .sse, clare liquere dicunt. alii alio modo. . Num ita multa igitur sunt ar- gumenta, quibus Deum esse cogatur? Qui hoc statuunt, pauci sunt; alter alterius ar« gumentum nullum prorsus esse clamat. Itaque nihil firmum in hac quaestione, nihil stabile est, praeter illam omnium con- sensionem. Qualis sit Deus, quibus eum esse demonstretur argumentis, varium est: om- nes consentiunt, esse Deum, Quae huius communis persuasionis sit origo, quae natu- I3, quae vis? haec quaestio quanti sit momenti, quam gravis, quam utilis , facile quis» que ex iis, quae dicta sunt, perspicit: uti autem temerarium est, de re quádam quid sentiamus , ante pronunciare, quam eorum, qui antecesserint, nobis cognitae sint senten- tiae, ita etiam sapientissime petiistis, viri clarissimi, ut responso ad hanc quaestionem praemittatur narratio sententiarum eorum philosophorum , qui de hoc consensu pluri- mum fuerint loquuti, Epicureorum atque Stoicorum. Quamque jucunda varietas! — Sed nos ipsam rem aggrediamur. Uti autem ipsa quaestio tres continet partes, ita omnem quoque nostram disputationem in tria capita esse dividendam , existimavimus, C A- RESPONSUM 4p QUAESTIONEM?PHILDSOPHICOARTHEORETICAM. — 75 n 4 ^ ^ - »ft none: t ) JU BTHT e ji i I ! Visi Toojtotie Fra uM le com MU v E 1 M € ' 5E SIGNIFICATIONE VOCUM mpdAulus , fwwoim , anticipatio , YN SCHOLIS EPICUREO- ' "RUM ET STOICORUM VETERUM, tt : e 25D € / , . Ae prius .quidem , : quae Epicureorum fuerit sententia ,. inqüiréüdum esse; non tantum nobis videtur. propter. locum,: quem in quaestione: posità priorem. obtinent. ( quod qui« .dem maximum est:;quis;euim. melius vobis, viri clarissimi, perspectum habeat ,. quo .ordine huic quaestioni sit respondendum ) ; sed. et propterea, quod , quemadmodum Ci- cero, ait. (.1.) 4- Epieurus prigius eam rem TBdRunadp depclisesiuns "quam antea nemo. eo , Verbo: nominasset, ( "EpfcUnus omnem philosophiae ambitum in duas cum dividit partes, physicam et .ethicam ; priori partig- tamquam ducem, praemittit cazoziczz , expositam in libro, qui Anscribitur xayav... Haec naturalis partis. accessio, quae ei, totam dialecticam propter ;abusum , etiam - tum; frequentem 47et. contemmnenti et: irridenti (2) j.-sola logices munere fungebatur ; apud' Diogenem: Laértium in decimo defiitürz weg xpiruplou ko pie» xal -'foicelorixby » de judicandi instrumento et de principio ,: primaque philosophiae. elementa (3). 'Cicero,in primo libro:de natürà deorum (4), atque post hunc Seneca (5), vertunt, De iudicio et reguld yeri. Ex quibus quae hac parte continebantur, abunde apparet: nos ea decerpemus, quae ad rem praesentem facere videntur. Sensus omnes veri nuntios dixit esse; quae -obversantur. etiam. insanorum mentibus species, et visa in somniis, arripiens. Cicero in primo de finibus libro, Iudicia rerum" inquit , in sensibus ponit, quibus si semel aliquid falsi pro vero! probatum sit, sub- latum esse omne iudicium) veri et falsi putat. Lucretius etiam in libro quarto de ree xum naturà (6) verbosus est in demonstrando, » — primis ab sensibus esse creatam ,. » notitiam NLYeH, neque sensus .posse refelli."" quem (1) De Nat, Deorum , l.1, c. 17. . ( 2) Laértius, segm.31. Cicero Acad. II, 3o. de Nat. Deorum I. 25. de fin. I. 7. alibi. Sen- ep. 89. : (3) Vid. Lar? , segm. 29 sq. (4) Cap. 16. (5) Ep. 89. C62 Vs. 480—515. A3 4 .MA- SOdPL TAO OBHLODONITIESSTE SRO102 20. Ug) D. !'KU CLOSE 7I quem locum claudit his versibus: » Illa tibi est igitur verborum copia cassa - , omnis, quae contra sensus instructa , parata 'st, Eadem discere licet cut ex Cicetonis primo de naturà deorum libro (1 )» ac Lu- cullo (2), tum in primis ex Laértii decimo (3), ct Sexti Empirici utroque contra Logicos (4); qui rationes huius fiduciae afferunt plurimas (5). Quamquam vero Epicurus sensus dicit fallere nescios , opinionem tamen ho. minum fallaciae incusat, quae possit esse vel vera vel falsa, Quare, quemadmodum yefert Cicero in Lucullo ( 6), Timagoras Epicureus negabat, sibi umquam, quum ocu- lum torsisset, duas ex lucernà flammulas esse visas: opinionis enim esse mendacium, *pon oculorum. ldem illud Epicurus, teste Sexto in altero contra Logicos (7), illu- strabat exemplo Orestis in fabulà, qui quum videre Furias sibi videretur, sensus, a simulacris motus verus: erat: obiecta enim existebant simulacra: mens autem existi. mans, solidas esse Furias, opinabatur falsum. Lento igitur gradu procedendum esse, et difidenter perseverandum in visis iudicandis: ita demum opinionem futuram veram (8). Cave autem, ne Epicuro obiicias, non omnes ingenio adeó esse perspicaci, ut seme per opinionis in visorum iudició errorem animadvertant: quare Veri ac falsi iudicium te- mere apud sensus constitui. INae male sedulum te appellasset Epicurus : 'quaestiuncular enim esse nullius fere momenti. nisi ingenio polleas tam! acri, ut ubi opinio te fefel- lerit, hanc fraudem deprehendas; recte judicabis ,. si opinionem sequutus fueris , etsi fal- sam. Homo si sapere velit, uti in agendo, sic in iudicando, naturam sequatur. Audi Lucretium. (9 )* , Etsi non poterit ratio dissolvere caussam , , cur ea, quae fuerint juxta quadrata, procul sint » visa rotunda; tamen praestat rationis egentem , reddere mendose caussas utriusque figurae, » quam mianibus manifesta suis emittere quaequam 5 5, €t (1) C. s5. (2) C.25, 26, 32. i (3) S. 31, 32, 146. (4) L. L, s. 203 216. l. IL, ^5, 95 et saepius alibi. 3 (5) Conf. Tennemann , Geschichte der Philosophie, tom. 3. p. 403 Seqqe (6) C.25 (72) S. 63. NITE (8) Vid, Za8ri., $.34« 147. Sext. I. contra Log. s. 210, ?1I, alibi, Conf, Temnuemann , tom. 2. p.407 Seqq. , (9) L. 4. vs. 503 seqq. ! : RESPONSUM A» .QUAESTIONEM PHILOSOPHICO-THEORETICAM. 7; L .* » et violare fidem. primam, et convellere tota » fundamenta , quibus nitatur vita, salusque," * Hoc ipsum, naturam esse sequendam , summa est totius rationis Epicureae, atque una càussa, cur sensus omnis absolvat fallaciae ; et maximum discrimen oblata visa inter et rectam rationis scientiam fere penitus tollat ( 1 ). . Ex hisce sensibus adeo eximiis, veluti e fonte. limpidissimo ac. saluberrimo, omnes profluxerunt notiones , omnisque ratio humana: quá de caussi, cum Lucretius contra fal. laciae crimen sensuum caussam dicit, hoc etiam in caeteris utitur argumento (2): 5 — An ab sensu falso ratio orta valebit » dicere eos contra, quae tota ab sensibus orta 'st? » qüi nisi sint veri, ratio quoque falsa fit omnis."? -Diogenes Làértius e-doctriná Epicuri. ,, De occultis". inquit ,-oportet ab his, quae appareant signis colligere: namque mentis notiones omnés a sensibus manant et usu, et collatione rationis, et similitudine, et coniunctione, adiuvante quid etiam ratiocinio^ Quos varios notitiarum generandarum modos si quis explicitos cupiat, is adeat Gassen- dum in commentario ad hunc Laértii locum, et in libro de Logicae origine et varietate, quo capite Epicuri logicam narrat ( 3. "Atque haec est: ennoeólogia, prouti placuit' Epicuro. Perinsignis vero harum notio num spécies ea est, quae singulari zpgoAWiew» nomine appellatur. Cicero e graeco fe- Cit: anticipationes Nel praenotiones, Seneca praesumtiones dixit. Eae a Laértio ita defi- niuntür: cXy 9B mpóXpuv Aéyowsiw olov& xaT&Awpuv , 9X BdE£xv Ópünv , 9*| fvvoiav y 2) xmÜoDuxilv yóusiy évamroxetpÉvsy ) qourécTI , pyxuv TOU moAAEKIG PiuÜsw Qaviyrog * Zinticipationes ( Epi curei) dicurit | yeluti comprehensionem , sive opinionem veram , siye. notionem , siye uniyere salem intelligentiam insitam , hoc est, memoriam eius rei y quae saepe extrinsecus apparuit. Quae verba primum quidem clare ostendunt, intelligi eas notiones, quas nostri philosophi universales nominare sunt soliti : sunt enim universales intelligentiae insiiae, sive, queme admodum , personam ferens Velleii Epicurei, ait Cicero in primo de naturà deorum (4), dnteccptae animó rei quaedam informations , sine quibus nec intelligi quicquam , nec quaes Ti, nec. disputari ; potest (.5 ). Monstrat nobis deinde eadem definitio, has praenotiones origines ducere a sensibus: ^ 5 di» UR 1) Vid. P/aetser , Aphorismat, Philos, tom, 1 ,.$ 705 , in nota, p. 357 ed. uovissimae. .£ 2) L. 4. vs. 485 seqq. (3) Cap. 7. can. 5, C4) C. 6. (5) Conf, Sextus Eupiricus , in primo contra Mathemat, $,57. contra Eth, s. 21. 8 TACONIS ROO TR DA dieuntur enim /emoriae earum rerums, quae saepius extrihsecus 'apparuerint (1). Nam hoe ponunt esse omnium mnotionum -abstraetarum principium illi philosophi, qui no- mine , a medicorum. quáàdam sectà translato , «epírici ab experientia dicuntur. | Ve- luti cum Condillacius, horum philosophorum princeps, notiones omnes dividit in. sem. sibiles et intellectuales ; has. dicit esse memorias. obiectorum ,. quae impressione factá eva« nuerint (2 ). | : Quae .autem hactenüs dicta sunt, confirmant et illustrant verba Diogenis sequentia: » Simul enim?* inquit ,, atque nominatur Homo, continuo per anticipationem forma etiam illius intelligitur, praecedentibus sensibus. Evidentes sunt hae anticipationes , nejue enim, quod quaerimus, quaereremus, nisi prius illud novissemus, "Veluti cum dico: Quod procul hinc stat, equus est, aut bos; oportet antea per anticipationem agnovisse equi aut bovis formam; haud alias enim, nominassem"" ( 3 ). Denique his Laértii verbis pretium praenotionum aestimatur. Cum enim opinio, quae potest esse vel vera, vel fülsa, etianr jzdAwdus nominatur; si-vera sit, dicitur kzrdA«4- yus et 0f ópó4. Quare Epicurus in hisce anticipationibus, cum agnis et aífectibus omne. posuit. veri ac falsi iudicium. ( 4-). At vero si quis huc usque de anticipationibus ex Laé rtio. notata attentius considerat , facile autumiabit, abstrdctas notiones omnes ab Epicuro "tanti esse habitas, ut plenam. iis habuerit fidem: neque ex Diogene aliter colligere est. Sed Epicurum non adeo rus dem fuisse atque hebetem, qui in eius; doctriná non plane. hospes sit, novisse puto quemque, Dicamus igitur potius, hanc Laértii definitionem non esse absolutam, ab-. solvet autem Cicero, Velleius. enim , loco saepius laudato, opinionem deorum veram, esse dicit propterea, quod haec opinio, non instituto aliquo, aut more , aut lege; sit; consutnta , sed ab. ipsá naturà nobis insita. ZVarura/em. autem esse hanc notionem, core. store ex omnium gentium et hominum, consensione perpetuáà. Ut totius huius ex an* ticipatione argumenti summa haec.sit: De quo omnium natura consentit , id verum. esse zccessc est. V quibus patet anticipationem melius definiri. ezzecepzem animo rei quan- dam informationem naturalem: quod confirmabit sententia Stoicorum , de qua mox dicetur, At (1) Conf, Tennemann, l c. tom, 3. p. 402. J. M. Kern, Diss. Epicuri Prolepsis s. Anticipa. tiones sensibus demum administris haustie etc, in loc. Cic. d. N. D. 1. 16. (2) Les idées se divisent en deux especes. J'appelle les unes sezsiL/es, les autres imfellec- iuell:s, Les idées sensibles nous réprésentent les objets qui agissent actuellement sur nos sens, les idées intellectuelles mous réprésentent ceux qui ont disparu aprés avoir fait leur impres- sion: ces idées ne différent les unes des autres, que comme le souvenir differe de la sensafion. Traiió des Sensations, (3) Laert. X j. 5, 33. (42 Laert. s. 31. 1 RESPONSUM 4p QUAESTIONEM PHILOSOPHICO-THEORETICAM. 9. , At enim, quamquam Laértius anticipationes a sensibus, tamquam principio , derivat ; Cicero tamen eas iz724:4s esse dixit ( 1). Ita enim ille: ,, Intelligi necesse est, esse deos, quoniam insitas eorum, vel potius 7774725, cognitiones habemus." Cicerone isitur erravit? Haud putem: licet haud temere boc obiici, auctoritas doctissimorum virorum .et nobilitas testatur; quorum plurimi eas intellexerunt. notiones , quas recen. tiores barbará voce dixerunt cozza£4s. |Sed observari velim ,. locum hunc ita posse ex- plicari; ut cum Cicero translatione usus. fuisset ab arboribus vel plantis, quae terrae inserantur, durius hoc ipsi fuisset visum, mitiori vocabulo usus sit, itidem a plantis sumto, ut significaret, eas spoz/e quasi suz esse ortas; itaque verbo zzsci de plantis usus est Horatius (2): » Neglectis urenda filix innascitur agris." Praeterea cum Cicero paullo inferius dixisset (3): ,, A natura habemus omnes om- nium gentium speciem nullam aliam, nisi humanam , deorum 5; ? addit tamen continuo : » Quae enim alia forma occurrit umquam aut vigilanti cuiquam aut dormienti?" Qui- bus verbis deorum notitiam a sensibus mamasse, manifeste significat. Neque aliter in se- "cundo libro, ubi Stoicorum de naturà deorum doctrinam exponit: ,, Omnibus enim" inquit » innatum est et in animis quasi insculptum , esse deos." et tàmen statim hoc ab experientià , tamquam caussá, deducit. Sed haec hactenus, videamus de doctriná Stoicorum, SrToiconuw plurimis accepta iam a Platone philosophiae in tres partes partitio retine- batur, quarum tertia est de disserendo, et quid verum , et quid falsum , quid rectum in oratione , pravumve, quid consentiens, quid.repugnet, iudicando (4 ). In distin- .ctionum vero et partitionum gurgitem , quibus variis in illà scholà scatet haec doctrina, "animus mihi non est descendere, ea tantum delibaturo , quae ad caussam nostràmi sulfice- re videantur. Druckerum legat istarum cupidus. : . Ad haec, quae visz sunt, 2Zsjensjonem adiungunt animorum: quam esse volunt in no- -bis positam et voluntariam. .Visis enim non omnibus adiungebant fidem , sed iis so* dum, quae propriam quamdam. haberent 'declarationem earum rerum , quae viderentur , Sive quae impressa essent, eífictaque ex: eo, unde essent, qualia esse non possent ex ;*€0, unde non essent. Id autem visum cum ipsum per se cerneretur, comprehensibife , Sed cum acceptum jam et approbatum esset, comprekensionem appellabant, similem iis «pebus, quae manu prehenderentur; ex quo etiam hoc nomen, quod antea non fuerat, duxerat Zeno. Nam quum extensis digitis adversam manum ostenderat , Z/;szz , inquie- - ? A " bat , (1) De naturá. deorum libri T, cap, 17. (2)-L. 1. Sat... (32 C. 18. (4) Vid. Laert. , 1. 7, s. 39, sqq. ibique interpretes. ; Ret B 8 Wa TACOÓON LS R'00nR D.A' bat, huiusmodi est. deinde cum paullum digitum constrinxerat ,' Zfrsensus huiusmodi, tum cum plane compresserat, pugnumque fecerat, comprehensionem illam esse dicebat. Haec comprehensio fit tum sensü, qualis est alborum et nigrorum , asperorum et le- vium; tum ratione, quo pacto quae colliguntur demonstratione, perspiciuntur, veluti deos esse, eosque bumanis rebus providere. Ceterum huie comprehensioni omme ve: ri falsique iudicium tribuebant, ac soli credendum .esse dicebant, quod nàtüra eam quasi normam scientiae et principium sui dedisset, unde postea notiones rerum in animis im. primerentur. Quae fiunt, si aut usu aliquid. cognitum sit, aut similitudine, aut colla- tione rationis, aut transponendo , aut coniunctione , aut a contrario. Omnis enim notitia oritur a sensu, aut non sine sensu, et usu, aut non sine usu: verbo, non poterit cogitando inveniri quicquam , cuius non aliqua pars extrinsecus incurreritin sensus, Qua- re etiam Boéthius, pro Platonis ideis, innatae quae dicuntur, propugnais , sententiam Stoi- corum 'contratim ita describit in potmate de consolatione plilosophiae : Quondam. Porticus attulit .Obscuros nimium senes, qui sensus et imagines e corporibus extimis credant mentibus imprimi , ut quondam celeri stilo mos ést aequore paginae, quae nullas habeat notas.,, pressas figere literas. . Atque haec quidem. ex multorum Stoicorum mente est illa philosophiae. pars, quae est de ratione et iudicio, strictim posita. Ex quibus rivulos deduxi fontibus, non in- dicavi, quoniam apud Bruckerum ( r). Stanleium (2), Tennemannum (3), aliosque historiae philosophiae narratores., videri possunt (4). Usus sum , quantum fieri potuit, verbis Ciceronis in Academicis quaestionibus, iis ex Laértio, Sexto , DBo&thio interpo- sitis, quae ille vel prorsus non explicaverat, vel non satis clare, In hac autem Zenonis aliorumque doctrini, quae omne rerum iudicium in comprehensione ponit, nullam ine venire potui mentionem anticipationum , quas Chrysippus, qui. Stoicorum placitorum vaferrimus putatur interpres , et fulsisse Porticum , ex Epicuri hortulis: huc primus ' in- iue (1) L. 7, p» 819 sqq. (2) In historia philos, tom. 2, p. I55 seqq. (3) L. c. tom, 4, p. I5 sqq., ubi logicam Zenonis exponit, in primis videndus. C4) Breviter etiam Stoicorum logicam exposuit Wyttenbach, in praec, Phil. Log, P. HE, €. 2, $, 5. RESPONSUM AD QUAESTIONEM PHILOSOPHICO-THEORETICAM. n tulisse videtur. Sed palam est, eum non tam res mutasse, quam verba usitata dese- ruisse. quae enim alia erat Zenonis doctrina, nisi ea vera habenda esse visa, quae sanae menti naturaliter et sponte suà probentur? Hinc alii ex illà scholà rectae ra- tioni veri tribuebant iudicium, Non caussa igitur fuit Chrysippo , cur in hac discipli- mae parte et ab ipso Zenone, et a superioribus dissideret. ^Cuicuimodi sit, hic quidem Chrysippus tria dixit esse rerum iudicia, sensum , scientiam , et amticipationem. lua certe Suidas im voce géAwQus. Latrtius semsum et anticipationem tantummodo nominat, Itaque vel alteruter fallitur , vel Làértius ex Suidá est emendandus: cui: posteriori con- iécturae illud favere videtur, quod Suidas in omnibus , quae de anticipationibus refert iisdem plane cum. Laértio verbis utatur, ut ex hoc ille hausisse videatur. Sed conie- ctura est. ^ Haec autem anticipatio a Chrysippo definitur ANazuralis notitia rerum universalium. Cuius definitionis neminem meliorem putem interpretem, quam Plutarchum , vel quis- quis auctor sit librorum, sive integrorum , sive contractorum , de philosophorum pla- citis. Hic libro quarto (1) ita ait: , Stoici dicunt, quando in lucem prognatus est homo, habet principem par:em animi, veluti chartae, actuosus ad inscribendum in eà. Primum inscriptionis modum esse a sensibus: ubi enim sensibus aliquid percepi- mus, ut album, eo sublato, memoriam tamen eius retinemus: post cum multa eiusdem generis concurrerint formae, experientiam adepti dicimur, Haec enim. enum o mul- titudo eiusdem generis molionum. . lam notionum quae naturales. sunt, eo, quo dictum est , modo fiunt, nulláque artis industriá: aliae doctrinà porro nostrà accu- ratoneque parantur. Hae tantum zozi£ige dicuntur j istae étiam [azticipationes sive praenotiones.. Ratio. praeterea, a quá rationis dicimur compotes, isti$. anticipatis. no» tionibus dicitur absolvi. primo septenario." Haec auctor, interprete;summo Wytten- bachio, quo quis melior? JPseude-Plutarchum licet - Meinersio. eum. nominare: hac .sal« tem in re eius auctoritatem , propter Chrysippi verborum consensum, negare non li- cet.. Quo autem minus dubites, en anticipationum definitionem , quae invenitur in libro adversus Stoicos de communibus notitiis, qui omnium consensu vere est Plu- tarchi. Ibi (2) dicitur, eas a Stoicis definiri , zeconditas aliquas. intelligentias , memo» vias constantes quasdam , et habitds similes impressiones. Quam accurate etiam haec de- finitio conveniat cum definitione" Epicuri, quam notavit Laértius, quivis videt, Eaedem praenotiones quia zazurzles hominibus, sive quemadmodum Cicero ( 3) dixit, naturae unt iudicia, et propterea hominibus communes, a Stoicis saepius quoque appellantur €ommunes -tiotitiae, communes. anticipationes , xgwal Éyvaiui » sina mpoAAeig (4)« Seneca ver- (1) C. ur. (2) C. a7. (3). de.N. D. 1. 2, c. 2. (4) Ita apud Plutarchum adv, Stoicos de comm, notitiis , qvavis fere pagind, B 2 ia T À CO Noris! ^u^ ou^ vertit praesumtionem omnium hominum; 4, multum" inquit , dare solemus praesumtioni omnium hominum: apud mos veritatis argumentum , aliquid omnibus videri." At hic dissentientem nobis babemus Lipsium, recentioris aevi Stoicum , qui Manuductio- nis, quam vocat , ad philosophiam Stoicam ( 1) libro secundo, et Physiologiae Stoicae li- bro tertio (2), has notitias anticipationesque nobis aequales dicit a Stoicis haberi, Pla- tonis ideas cum magistrorum notitiis. confundens. In primis nititur auctoritate Ciceronis qui in Topicis (3) , Notionem appello" inquit .,, quam Graeci tum £yorxzy 5 tüm mpdA4e iy dicunt. Ea est insita et ante percepta cuiusque formae cognitio , enodationis indigens." Additque Lipsius ,, Vides zzsitam ? vides emodationis indigentem £? — Video, Lipsis vi- deo eriam azepereeptam: quod quare in anzepraeceptam mutare velis, non video, Video quoque , Ciceronem paullo ante (4) eamdem rem definire ,, conformationem quamdam insignitam , et impressam intelligentiam , sacpe in argumentanda definitione explican- dam." ubi cum Zzmszgnitam et impressam appellat , mihi vel invito obversatur illa rerum externarum in animo impressio, quam vuz«c; Graeci dicunt. Scio praeterea Ci- ceronem zzsitam cognitionem appellasse id, quod Stoici et Epicurei Zzoweigév4v , vel évxzo- x&uiv4v vi4siy. nominare fuerant soliti. Uteris porro Ciceronis testimonio in primo de. Legibus (5), loco satis obscuro, et dubiae lectionis: sed legere perge, ut videas, has inchoatas intelligentias a. "Tullio dici in animo Zzprimi (6). Sed nolo esse verbosior, quoniam contrarium eius, quod dixit Lipsius, ex iis, quae dicta sunt supra, tam clare appareat, ut nullà confutatione digna videatur haec eius opinio, Et tamen a Lipsio se induci passus est Leibnitzius, qui contra Lockium (7) sen- tentiam Aristotelis, |JVzAil esse: in intellectu , quod non qrius fuerit im sensu , defenden- tem disputans, Stoicos «comunes notiores et wpoxwWwss appellasse dicit principia plu- rium notionum et doctrinarum , quas res externae non suppeditant, sed excitant solum, ubi visae sunt, assumtiones fundamentales, vel id, quod ante ponitur ab omnibus esse concessum (8); ut eos mire Leibnitzio hac in re dixeris consentire. "Verum enimvero cum doctissimus Daro, quo sententiam suam stabiliat, non afferat quicquam , et uii die ximus, Lipsium videatur sequutus; quod nos moveat, nihil esse videtur. Si iam ea', quae secundum Epicureos et Stoicos de anticipatione hactenus sunt pcsita ,! inter se comparamus, utrorumque de hac. re doctrinam tam sibi invi- centi (1) Diss, II, c. r. (2) C. 8. (3) C. 7. (42€. 5. DMKOSGE (0619 2NId; C2 IO; (7) Essay on human underst, l, 1, c. 1—3. (9) Les Stoiciens appellaient ces principes moz/oms communes, prolepses , c'est à dire, des as- sumtions fondamentales, ou ce qu'on prend pour accordé par avance, — ZVouveaux essais sur l'en. £endemcut humain , nou longe ab initio. RESPONSUM a» QUAESTIONEM PHILOSOPHICO-THEORETICAM, ;3 cem esse similem , tam parem intelligitur, quam unum uni. Apud Laértium ab Epicureis ita haec anticipatio definitur, ut Stoicos , apud Plutarchum ita eius notio explicatur à Stóicis , ut Epicureos te audire putes. Est itaque ex ambarum scholarum mente, ut dicta paus cis contraham , /ne///genta sive motio rei cuiusdam universalis , ante animo percepta. ai- que impressa , sed naturalis , id est, non instituto aliquo, aut more, aut lege constituta , mou arte aut industrid. parata , sed ab ipsá naturd insita, yel potius. innata, quae quo- miam naturalis. est, et omnibus omnium gentium. hominibus communis , veri est indicium. de quó enims omnium. natura consentit, id verum esse necesse est, Sed nos immensum spatiis confecimus aequor, Et iam tempus, equum fumantia solvere colla. * Q0 ACD 505 5592 E €. UN LD 2D, M; DE SENSU, QUO HUIUSMODI ANTICIPATIO MENTI NOSTRAE SIT VINDICANDA. E. iam pervenimus: ad partem quaestionis secundam; quá posità, viri clarissími, non quaesivistis , num tales notiones anticipatae hominum animis tribui debeant: quippe quod norunt omnes : sed hoc voluistis, num istas praenotiones, quas intelligunt Epicurus et Stoa, ita nobis inesse, statuendum sit, ut recte in illis ponatur veri ac falsi iudi- cium: sin minus, an sint motiones hominibus naturales, omnibusque communes , quibus nisi plena, at aliqua, iure habeatur fides. Atque quaestione sic intellectáà , omnem — meam disputationem ita dividam , ut primum ostendam, falli eos, qui omnibus communi- - bus notionibus assensum praebeant: dein doceam, quibus earum hic competat honor. Ac primum quidem fefellit eos, quos diximus, philosophos bella ista vox za£ura:- neque hos tantum, sed omnes fortasse veteres philosophos. Veluti Plutarchus in toto libro, quem adversus Stoicos scripsit de communibus notitiis, nusquam eorum ex istis — notionibus improbat argumentandi rationem : ostendere tantum videtur, qui adeo multum - de iis praenotionibus loquantur philosophi , quam parum sibi ipsi sint consentanei. Ne- "que etiam Cicero argumentum Epicureorum,, quo deos esse demonstrabant ex omnium gentium consensu, sub personá Cottae Leve dicit, quoniam minus iustum ipsi videba- tur hoc eorum decretum : de quo omnium natura consentit, id yerum sit, necesse esse: jd solum docet, falsum esse hoc argumentum , quia non omnes consentiant, Idem de- cretum a Scepticis non fuisse negatum, tum docet ipsa scepticismi natura, tum Sexe P3 tus 14 TACONIS ROORDA tus Empiricus, qui ita de anticipationibus loquitur, ut aliis philosophis hac in re as« sentiri. vidcatur (1). Quamque multos fucaverit errores idem maturae nomen, cum in niultis aliis, tum praecipue in poési (2), tristis docuit experientia, et ut quisque est docüssimus, ita certissime persuasus est. Quamobrem nos memores simus proverbii, quod apnd Arabes quotidiano viset usu, Qui experiatur , eum augeri scientid , errore, qui credat (3). Neque enim quicquam etiam afferunt isti philosophi, quod nos cogat, huic argumentandi rationi assentiri. ,, De quo" inquiunt , omnium natura consentit, id verum esse, necesse est". caussam nom addunt: quod philosophorum non est, Atque non omnia naturae iudicia esse vera, de- monstrare facile esse videtur. Quid enim? nonne et errores hominibus sunt naturales ? Veluti quia, quemadmodum suus quemque docet usus, naturae humanae est, nihil nisi corpore quodam indutum, posse cogitare; hinc factum fuit, ut illa quoque, quae ace curatior consideratio incorporea esse docuit, naturae humanae iudicium corporea esse pronuntiaverit. quare nec omnes veteres, nec plurimi etiam nunc homines, Deum ani- mamque humanam ab omni materiae notione segregare potuerunt (4 ). Quid? quoniam ea est hominum incultorum natura, ut omne quod stuporem moveat vel admirationem , Ssuspiciant , venerentur, adorent; nonne. eà mundi aetate, quà hominum genus minus erat cultum , naturae fuit iudicium , /urzes umo esse deos? nonne si veteres Israélitae tem- pore migrationis ex Aegypto Epicurei fuissent aut Stoici, Mosen lapidassent, qui con» tra communem , ab ipsá naturá insitam opinionem doceret ; unum tantummodo esse Deum 2 Nonne longe firmior est illa, quam a7£e et izduszrid paravit, sententia Copernici, ter- ram circa solem moveri, quam naturalis, omnibus omnium ante eum gentium homini* bus communis , opinio contraria ? Si in praenotionibus. ponendum sit weri ac fal. si iudicium , falsum esse, necesse sit, quod docuit Cartesius, colores, quos videmus, haud esse in rebus, neque eorum esse tamquam materiam aliquam partibus constantem, Sed longum est recensere omnes, qui in rebus physicis totum genus humanum perva- 2ati sunt, errores. — At enim haec opinionum commenta delevit dies, naturae iudicia (cons (1) Vid. secundi contra Los. libri s. 357 seqq. (92) Hos errores in poési dramaticà cecinit et risit Sc/;//er in carmine, cui titulus: Shakes* pears Schatten. 46 t€ to!» €f Lade a2 * (23) 2 red nS 2? a: ex 16015; SEC. Sell ut | (4) Quiu imo nullum , «qui ante Cartesium vixerunt, philosophorum anim^m humanam vere simplicem cogirasse et purum spiritum , existimat P/a/ner , l, l. tom. I, $. 751. —— ys RESPONSUM AB:QUAESTIONEM PHILOSOPHICO-THEORETICAM. 15 confirmavit." Audio, néc tamen me quicquam moves. Num. quod iam .falsum. est, id verum esse potuit antea? si enim mihi licet ex omnium consensu probare, esse Deum , Hcuit olim eodem argumento, esse Deos. . Quare relinquamus Epicuri et Chrysippi scholis hoc ex' omnium consensü argu- mentum: nos vero, qui anticipationum doctrinae fines, et quasi termini sint constituen- di, nunc videamus, Quod ut recte fiat, in antecessum , si qua modo sit, notam quae- ramus et signum, quibus verum a falsó secernamus, sive quà in re iudicium sit po- nendum. rerum, diligenter perscrutemur, ut ad hanc normam istos terminos iuste de; scribamus. "Verum est vel obiectiyum , cum notio, quam formavimus rei, accurate, uti ipsa. ,per se est, rei respondeat, et cum eà conveniat; vel et suiectivim , quod exi- - Stit, quando quod Aomini yerum wideaiur , id verum esse dicimus. "Ita novitii Ger- manorum philosophi, qui nominibus barbaris incredibiliter delectari videntur: nos ob- lectivum. simpliciter yeruz appellemus, subiectivum verzszmile. Atque in hac disputa- tione ita versabimur, ut primum quidem ostendamus , regulam, qua verum iudicetur ; in» veniri posse nullam; deinde afferamus EE ob Quas Reip tpi quo. yerum.» gradu habendum esse , putemus. ; " Atque yerum spississimd nocte involutum; iacere, nec bac quidem in vità hominibus revelari umquam , non adeo difficile videtur probatu, Neque enim notiones rerum , qua- funi visa sensüs nostros feriunt, cum rebus. ipsis convenire, neque. veritatem. ZZez747z (quo nomine Platonico novitii: recte-appellarunt notiones.earum rerum , quas iidem jz- télligibiles vocant quo verbo Latino eas nominem nescio, cupide discam ). posse: demon« strari umquam , ex ipsá liquet hominum natur. '"Quod ad notiones rerum , :quae' sensibus 'obversantnr 5 exea pt verae illae. esse poss -$unt, cum tam. fallaces sint nuntii atque testes? Veluti visus, qui horum princeps existimatur, quam perversa rerum nobis ferat visa, cognoscitur eX eo, quod primus vi- dit Cartesius, ét iam 'morünt omnes, qui rerum physicarum aliquantum sunt, peritiores , Quos videmus, colores ipsis rebus.non inesse, neque corpoream esse quamdam mate- riam , sed nasci tantum in oculis. At, dicat quis, hic nunc error retectus est; novi- mus igitur, quid hac in re falsum sit, quid verum : illud concedo, hoc nego. Tecum faciam ,. si me docueris, quales res sint sine colore: et quomodo hoc scire possumus, qui eo sumus consuetudine oculorum adducti, ut et extensionis, et figurae signum nobis exstiterit color, quo per cogitationem demto , et extensio , ét figura, evanescant? Quid de auditu. dicam, qui e motu corporum facit sonum ? quid de reliquis sensibus (12? -n Qui e (1) Conf. Carzesius principiorum philosophiae &. 159 seqq. Locke, de intellectu humano l Ll II, c, 8. Idem quoque viderunt veteres philosophi :vid, ZZ577er Aphor. philos, p. 157. in notà. 16 r'ACOGUOUN q'S UR QUO RODA Qui testibus adeo mendacibus ullam habeant fidem, iudices mihi videntur vel admodum imperiti ac creduli, vel corrupti. Quin etiam ne scire quidem nobis licet, num eadem earumdem rerum omnibus homi- nibus imprimantur visa: omnes quidem eodem nomine eamdem rem appellare solent 5 quis autem doceat, eamdem etiam cuique esse rei notionem? Contra ea propter sen- tendi instrumentorum varietatem , quae maxima est in hominibus, necesse est, ita ex eàdem re quemque aliam suscipere notionem , ut eius instrumenta aliter constituta tem- perataque sunt: quam diversitatem experientia docet. Sic aliquando ex homine audi- vi, ubi diceret, se magis, quam concentu musico, delectari bovis boatu. Alter re incredibiliter delectatur, eamdem maxime aversatur alter (1). Et si vel maxime unam eamdemque homines eiusdem rei impressam habeant notionem 5 quis nobis illud praestet, notionem esse talem, qualis res est, neque aliud quicquam longe ab eà diversum ? Dissimillimas potius dicamus res et perceptas earum animo no- tiones, Atque hoc in primis patet e modo, quo physiologia docet, ad mentem perfer- ri visa, qui fiat probabiliter motu tantum nervorum, vel animi iis contenti, ad senso. rium commune, quod dicunt, translato : quare recte contra Cleanthem statuebat Chry. sippus, visa menti non offerri per cmwciy xaT^ eicox,/v e xol &EoxUv, sed duntaxat per érspoíocjw (2). ltaque clarissime conspicitur illa, quam iam duduur tractamus, vi- sorum rerumque inter se dissimilitudo : visa enim rebus similia esse tantummodo possunt, quatenus effectus similes esse solent caussarnm; sive hoc mavis, visa menti impressa non sunt nisi rerum signa, prouti caussarum signa sunt eventus ( 3). Quocirca omnium opinionum iure eam dixeris insipidissimam, quae notiones no- stras a rebus, ut illae revera sunt, ita menti nostrae imprimi, sibi persuadere conatur. lNotiones a mente ips formari, necesse est, Et reverà si omnes, quas habemus re- rum externarum notiones, attente consideramus , iis invenimus quamplurima esse communia, in quibus omnes conveniant. Omnes res, prouti nos eas cogitamus, sunt extensae; omnes ita temporis noiam habent impressam, ut vel altera sequatur alte- ram, vel plures simnl sint: omnis res huius rei effectus est, illius caussa: in omni cone Spi« C1) Vid. /yrtenbachii Y. c. P. III, $. 3. (3) Vid. Sextus Emp.-adv, Log. l. I. c. 228. Diogenes Laérz,, |l. VII, c. 49. Eadem fuit mens Cicerotis, "Tusc. Quaest. l. I. c. 95. C4) Vid. "s Gravesande , introd. ad philos, $. 782. P/atmer , l.l. tom. I, $. 76. Vid. Douterwek, Lehrbuch der philos, Wissensch. tom. I. p. 65 sqq. De sensuum erroribus legi possunt e veteribus Sextus Emp. Pyrrhon. Hypoth. l. XIV, $. 9o— 135 ; e novitiis Malebran- che, Recherche de la verité, 1. 6726, P/atner, l.l. $. 157 sqq. aliique, quos hic citat $- 166. in notà, ora NC 6g scorre co A m RESPONSUM Ap QUAESTIONEM PHILOSOPHICO-THEORETICAM. 77 spicitur substantia, proprietas, similiaque plura (1). Cras quid cogitaturus sis, ne. scis; extensum futurum , et caussam, et effectum, hoc iam-nunc novisti. Si quis tibi narret, se vidisse aliquid, quod nec unum esset, nec plus, nec magnum, nec parvum; nonne illum Anticyram , ut Helleborum bibat, iubeas navigare? — Sed quorsum. haec? Ut intellipatur scilicet, ea omnia a nobis visis tribui, cum ipsis rebus non imprimi mentibus: quàm insulsum enim sit, formam et qualitatem rerum cum visis dicere ani- mó imprimi, ex dictis cogitur. Recte igitur Platner: ,, Saepius, inquit, hoc tempore lego , non fallere sensus. At quo verbo id nominem, istos homini a primà infantià vi- sa aflerre et nuntios de mundo externo, qui reapse veri non sint; cüm ipsi dicant, Hic spatium est atque exiemsio, illic color et motus; dum species tantum sint haec omnia? tc." (2). Neque opus est his diutius insistere: id enim, quam nos videmus, re- rum formam ipsis ita non inesse rebus, iam constat inter omnes, et evidentissime post Leibnitzium , Humium aliosque (3) probavit Kantius, eiusque Inperpretes (42, quo- rum non est numerus: Quem qui scire velit, Lybici velit aequoris idem discere, 'quam multa Zephyro turbentur arenae, aut, ubi navigiis violentior incidit Eurus, nosse, quot lonii veniant ad littora fluctus, Atque sic verum fit, quod posuimus initio, quae habemus rerum externarum visa, non, esse vera, id est, ea rebus, ut reapse sunt, nec esse similia, nec paria. Haec veró quia ita sunt; quomodo veras esse nostras ideas, id est, veré illis respon» dere eas, quas praeferunt res, invictá nobis quis praestet evidentià ? -Nonne ad harum - plurimas pervenimus. rationibus , sumtis ex notionibus ,. quas veras-non esse, modo vi- dimus ? nonne eae;ab illis notionibus abstractione duxerunt origines? Quis porro ab-' solutam legum rationis probet necessitatem ? omnes quidem omnium gentium homines iudicant et statuunt : hoc esse potest , illud sit necesse est; eddemque normá omnes notiones Suas, omnes ideas metiuntur: at sj verum est, quod narrant, solem quoque, lunam, et : ^ ' (1) De quaestione, num spatium et tempus referenda sint ad nostrum intuendi modum ( sen- smalitatem ) , quod Kaniius statuit, an ad formas intelligendi ( cazesorías ) pertineant, ut fert" aliorum opinio, vid. 2/zzser. l. l. I, $. 656, 697. et quos plurimos ibi .citavit auctores, (2) Vid, P/atser., l.l S. 713. in not. .(3) Vid. etiam subtiliter hunc locum perstringentem , Maupertuis in Biens annexis parti se- eundae libelli doct. Z;//ers, Philos, de Kasz, ou princip. fondament, de la philosophie transcen- dentale P- 430. sqq. - C4) Vid. P/atmer , V. 1. $. 661. sqq» S. 709, alibi, J, [o 18 *oAsCoO6uNcbS R OORD X astra, suos habere incolas, quis sciat illos etiam iisdem , quibus nos, iudicare regulis ? nonne etiam hae leges nostrae menti inde a nativitate. insitae sunt, et omnes nostras. co-- gitationes suà auctoritate constituunt ? Atque hic subridere. mihi. videor videre omnes Kantianos, et nutu assensum: suum. mihi significare. Age, inquiunt, ad unguem igitur castigemus., quid scire possit homo , quid minus? Kantium sequamur, et accurate-nostrà intelligenti iudicatd ita statuamus, intellectunr nobis datum esse eo. tantum consilio , quo rerum. externarum nobis fiat ex- perientia; rationem , quà cogitemus : res. autem. zzze///gibiJes a nobis cognosci non pos- se5 esse eas ut credamus, postulare rationem practicam. Pauca vobiscum. Dicitis nihil a rebus externis ad nostram pervenire cognitionem, nisi rude quid. varium : sed: quomodo hoc confirmatis ? Quia quas in visis conspicimus qualitates ,. earum — for» mandarum non solüm habet mens mostra facultatem habilitatemque, sed ne- eas quidem nom formare potest: ergo non sunt in rebus, Expedita sane argumentandi ratio! non» ne ita potiüs argumentari debuissetis: Harum in visis qualitatum. caussa, id est princi- pium, vel in rebus est externis, vel in mente, vel in utrisque: atqui menti harum qualitatum. videmus inesse formas: ergo caussa est vel in mente solà, vel in mente re-- busque und. Siiam iustis affirmare- possetis argumentis, qualitates illas rebus non inesse externis ; ita demum, quod posuistis, concludere liceat, earum caussam menti inesse soli. Fac (hoc enim exemplo uti soletis ), camerae cuidam ,. obscuram quam dicunt, esse mentem, foramen autem, quo immittatur lumen, rubro. instructunr esse: vitro. ins 'callidam. eam dicatis, si propterea , quód omnes res rubrae ei videantur, hunc etiam colorem ipsis inesse statuat. Quod hac in re verb dictum z sed gotest etiam. ruber co- lor omnibus inesse rebus. Nonne maxime quoque erret camera, si quoniam has res moe veri, illas immotas esse videat, huius. vel motüs, vel firmitatis, sibi inesse existimet caussam? At hic vester error: quodsi probare vultis caussam, cur qualitates istae vi- sis insint adeo constanter, sitam esse in ipsà mentis nostrae naturi; qualitates eas ipsis. rebus non inesse, priüs demonstrandum esse videtur. atqui hoc non potestis: res enim externas nobis esse occultas, ipsi assentimini (1). Quod ut exemplo firmem: Kantius qualitates caussae et effectüs rebus non inesse probaturus, demtà dicit, quae est intel- ligentiae forma, non rerum qualitas, temporis notione, harum qualitatum restare nihil. Nonne veró hocarbitratu suo dixit? cui quaeso notiones caussae et effectüs nihil continere videntur aliud, quàm successionem in tempore? nonne ad has notiones in primis perti- net, effectum e caussáà pendere ( 9)? Meliüs Cicero in libro de fato : » Caussa, inquit, ea est, quae id efficit, cuius est caussa; ut vulnus mortis, cruditas morbi, ignis ar* do- (1) Reinhardus in praef. ad ed, tertiam operis, cui titulus, System der Chr. Moral. p. 13 Sq. ed nov. (2) Vid, ZZo/fi Ontologia $. 881. D a t -— ons ED ^. RESPONSUM an QUAESTIONEM PHILOSOPHICO-THEORETICAM. 19 doris, Ttaque mon sic caussa intelligi debet, ut quod cuique antecedat, id ci caussa Sit, sed quod cuique eficietter antecedat: nec quód in campum descenderim, id fuis- $e caussae, cur pilà luderem: nec Hecubam caussam interitüs fuisse Troianis, quod Alexandrum genuerit: nec "Tyndareum Agamemnoni, quód Clytaemnestram. hoc enim «odó. viàtor duoque bene vestitus caussa grassatori fuisse dicetur, cur ab eo spoliare- tut (1)." Saepius quoque ita cogitamus res, ut altera antecedat, sequatur altera, (ut in exemplis Ciceronis ), nec tamen ilam huius dicamus caussam. Unde hoc, si (omnem caussae et effectüs notionem :expleat successio? quare porro hanc rem caussam "dicimus, illam eventum; :nec vice versá? quid caussae est, cur-hanc alicuius eventüs j 'esse dicam caussam, nec aliam? Cur te, Kanti, dico philosophiae criticae auctorem , mec sedulum tuum adversarium Statlerum (2)? ambo antecessistis : si igitur caussam "sic tantum intelligimus , ut illa antecedat eventum, hic sequatur; quid est, quód omnes ^homines te eius auctorem esse statuant, omnes reliquos magis, quam Statlerum ? Quia "Scilicet :Statlero Ànon ea inerat »/s , ut haec posset; quia non effücienter antecederet: "tua mens magna ralibus sola'erat par. JNomne et ipse, vel invitus, huius notionis in ipsis &ebus veritatem agnovisti? ;nonue dixisti zz455272, ob quam.caussam et effectum in re- "bus cogitemus , esse nostrae intelligentiae maturam; caussaz non esse res externas ( 3). Nonne sic . ... sed ohe! nolim tamquam Cerberus allatrare Herculi, aut Phoenicis in "altari movere cineres (4 ). * - In rerum externarum visis igitur, quid a rebus externis derivatum sit, quid mens nostra iis suppeditaverit, non posse iudicari, iam certum esse videtur: ideo non ita .verum esse, ut affirmat schola Kantiana , zaeríasm visorum esse a rebus, externis , ,ab intelligenti formam, atque maturae leges irrogare intellisentiam. Dicunt autem insuper Kantiani, quas habemus rerum ideas sensus non ferientium, quales sunt De, universi, unius individui, has prorsus esse inanes, meras "umbras: rationis enim, quae earum est auctor, esse cogitare, non cognoscere: cüm continuó ratio nitatur in infinitum , nec ullos sibi velit positos terminos, simul autem ad ultimum quoddam ve- | niat, necesse sit; hinc omnes has fuisse natas ideas. Veluti cüm ratio tendat ad in- .fimitum in corporibus dividendis, neque tamen infinitum cogitare sit hominis finiti, dta ortam fuisse ideam unius absoluti, quod dividi nequeat, arómi , menadis. ratio ite. '(x1) Wid. €. 65. sq. . C2) Auctorem libri | Z£pzi-Kanz, (3) Vid. auctorem Zfenesidemi, p. 137. sqq. i *04) De veritate notionum caussae et effectus in ipsis rebus, vid, ZfenesiZemus,y p. ro8. «qq» Platner , X th. S. 837. sqq. et quos citat, multos auctotes in $. 860 notá subiectá, et Zouzer- *wek, Lehrbuch dér philosophischen "Wissensclaften , p. rio. sqq. editionis sec, Aliud exem» plum recurret infra, ubi contra Fichtium ostendere conabimur, cemere res nullas esse externas "affirmari. C 2 dj o MAOUTSGPIATÓOONNOQSG VEZGTOLRIODoAUVOTO5I iterum infinitam cogitare annititur caussarum eventuumque seriem 5 aliquando sub- sistat eadem necesse est ratio: sic mentibus nostris innasci ideam caussze ultimae, ab- solutae , Dei. vanas porro esse nas ideas atque inanes, quoniam e soli rationis ho- mini propriae necessarib sequantur indole, in primis hoc fieri verum , quia ratio sibi ipsa non sit consentanea: quum enim naturà suá usque tendat ad infinitum ,. ideo nullam caussam agnoscere eam velle primam , nihil quod veré unum 'sit ,, nec. de. nuo dividi possit; quoniam autem absolutum quoddam quaerat, ultimumque terminum , propterea eam caussam primam statuere et unum absolutum , esse mecesse. varias sie" oriri e2/inomias, quas dicunt. rationi autem adeo Vine et inconstanti non esse cre« dendum, ! 93 s 'odn quà doctrinà: hoe primüm réprehétideódum nobis esse videtur , ideam Dei ortam "dici e rationis nisu ad: absolutum: hoc enim modó idea, quam .habemus Dei per reve- lationem , confunditur cum eà, ad quam pervenimus ratione. ldeam Dei inter homines non ex eo füisse natam, quód cüm natura humana caussarum et eventuum seriem cogi« tet continuam , tandem pervenire necesse sit ad. caussam omnium, quae. sint fiant« -quej primam et absolutam, vel ex eo videre est, quód omnes veteres philosophi tum Graeci et Romani, tum: Orientales, materiam non a Deo, tamquam principio , derivave- rint, sed dixerint aeternam. Licet multi inter Christianos philosophi . somniaverint', esse Deum, se demonstrare posse, qui omnium rerum sit auctor; nihilominus ad hanc ideam. suá vi. nec adscendisse, nec posse adscendere , rationem humanam, testatur anti« quitas ( 1 ). Deinde rationis humanae eam esse naturam , ut usque tendat in infinitum , nec ubi pedem fi&at, locum invenire ullum , minüs verb mihi videtur dictum. Phantasiam hoc facere, non rationem , mea mihi testatur experientia, et qui accuratiüs mentem suam inspiciant, omnium hoc testaturam experientiam, necesse mibi esse videtur. Et quare pedem sistere nequit phantasia? quia scilicet. nulla ipsi est notio z/Z. Veluti cüm cogito universum , video illud e partibus esse aptum et nexum. quia autem, quod ex partibus est conflatum, omne fines habeat et terminos, necesse est, hos ponere conor; sed.frustra: ultra enim hos terminos cüm z/A// mihi cogitandum est, ziAi/i autem notio- nem habeo nullam, loco zi4i/j repono spatium, Ea veró est mentis meae matura, ut Si spatium cogito, illud cogitem ex/ezsum. quod autem extensum est, id habere ter- minos, necesse est. et sic progredimur a termino ad terminum, nec ullum invenit phantasia finem, ac tandem infiniti cogitatione turbata, et vertigine correpta, lassa de- sistit ( 9 ). x | |o Cau. C1) Vid. Moshemius, in dissertatione de TU ex nihilo, iuncta eius editioni systemaiis intellectualis CuZworzii ; Platner. xomo 1. $. 1045, notà 2, (2) Vid. P/atmer , l 1. $. 1041. RESPONSUM ap QUAESTIONEM PHILOSOPHICO-THEORETICAM. ei Caussam, cur ad terminum tandem quemdam subsistamus, qui sit absolutus et omnium ulimus, Kantiani dicunt esse finitam nostram naturam, quam sensibi/tatem appellant; quod non magis firmum esse, ex dictis consequitur, Ad sensibilitatem enim ,, quam di- cunt, pertinere phantasiam , quis neget ? Immo ratio est , quae dictatorid auctoritate pio- nunciat ,' zz/um esse in dufinitum grogressum :. fieri. posse negat ratio, quod e partibus est conflatum ( quarum j. quotquot sint. numerus tamen €st ) , id nullos habere terminos, Haec non vidit Kantius , haec non perspexere, qui eum sequuti sunt, omnes. Hinc illae lacrymae (1). Í APA Nulla igitur est^pugna rationis cum. ratione » nulla antinomia... At, enim , quamquam haec ita sint; ideae. tamen hae, utut/nascantur, e, nostrae mentis naturà necessario ortum ducunt nec ülla- est "absoluta necessitas , quae. cogat his ideis .eas ; quas conti. nent res, vére subesse ( sunt: sudieczivae ). -Haudquaquam. negamus, nec. ullus nega- bit philosophus umquam: in eo vobis non assentimur, quód has ideas prorsus esse inanes, temere, tamquam e tripode Delphico, pronuntetis, et quam ratione habemus cognitionem idearum , tam longe experientiae postponatis (2^. Nonne omnis humana cognitio , est visorum tantüm cognitio, vel ut loqui soletis » Subiceriysa ? Num cognitio, quam habemus experientià, est alia? alindne quid videmus praeter vis3? ^quis vidit res ex- ternas? quare dicimus esse res externas? nonné dicere praecipit ratio ?'af quis praestet, rationem ducere ad veritatem ? nonne ideo dicimus esse res externas, quia aliter cogi- tare non possumus? Rem tetigit Borgerus summus, in quem hic quadrat ingeniosus Ausonii versus: PUT ERES e eb LER TURBHU 360; ogitgedd, d : : IC2 Indole maturus , funere acerbus, obis. Tlle igitur : » Atqui hoc ipsum" inquit » in disceptatione versatur, liceatne ab co, quod nos sentiamus, argumentum ducere, res extra nos positae non tantum quales Sint: in quo Kantius Scepticis assentitur: verum etiam a7 siz£ omnino? quod cum per Se probari non potest, tum pugnat etiam cuni criticáà Kantianà. Res enim , quibus afficimur , et existere sumuntur, et causae esse alfectionis. ^ Atqui liaec" ipsa, exsiszere €t causam esse , ab ipso Kantio ad categorias referuntur, et cogitandi formae , non re- rum qualitates, habentur ( 3). . At enim visa inprimunt res externae, ideas non imprimunt res, quas eas continere (1) Vid. P/atzer, $. 703 et Skeptische Fragen in Beziehung auf den Begrif des Uneud- lichen, p. 640 sqq. (2) Eo usque progressus fuit , ut cognitionem , quam habemus experientia, dixerit obiectivam ; quamobrem tamen satis ab aliis fuit castigatus, Vid. C. C. E. Schmid , Würterbuch zum Ge- brauch der Kant. Schriften, artic, Objektiv. ex Platnerem. $. 699 auctoresque citatos, (3) Disputationis de Mysticismo p. 113 ed, », C 3 23 T- KkC.0O NIS // &00 50; Ro D. À dicitis, Ita est: sed sic accidit, quia sensus ferire.mon possunt; quocirca ex adiunctis et eventibus eas esse, colligimus. Quare statuimus in naturá vim esse electricam , galvanicamque ? nonne quia ex everitibus, qui feriunt sensus , ratiocinamur et cogimus esse vim, quae eorum sit caussa? lta ex ordine mundi sapienter nexi, qui ad sensus TnCOS Venit, cogo esse caussam sapientem, quae ita mundum constituerit ( 1 ). Deinde nos iubet Kantius, veritatem earüm rerum, quas ratio nos docere nequit, credere, quoniam «eas credere, ratio postulat practica, et maximi est momenti. prop. terea credendum, esse Deum, mos esse liberos arbitrio , animos esse immortales, Sed hac in re Kantius mihi semper simülis est visus ei, qui homine miserrimo reddi. to, eum .bono animo esse iubeat, .et dicat, "Crede, te esse felicem , erisque felix, — l'ieri potest,^ut fillar, sed nullam video mecessitatem id verum habendi .et credendi, quod Ti0n sim persuasus esse verum, hanc unam ob rationem , quia credere utile est, Vi- derint alii; equidem :mon video, nec viderunt philosophi perspicacissimi ingenii pluri- qmi (2). Atque ita primüm quidem verum est, non posse ostendi convenientiam rerum cum earum notionibus vel ideis: nihil enim nos cognoscere, nisi mutationem nostrae mentis , nihil nisi visa; ipsas res comprehendere, homini non esse concessum. deinde apparuit, ad vivum resecandum non esse, quid homo scire possit, quid nescire: neque hoc qui- dem ita definiri posse. fidem denique practicam, quo nitatur, fundamentum Habere nullum, quod homine sit dignum, Nostroram autem visorum omnium, ut ita dicam, rempublicam constituit ratio , iisque leges suas irrogat, quibus quid fieri possit, et quid esse necesse sit, pronuntiat (3). Huic imperio et quasi dictatoriae potestati subiecta £st intelligentia, ratio omnes moderatur notiones, omnia iudicia, omnia decreta. Quic- quid igitur pronuntiet ratio , ei assensum praebemus: ratio enim sibi reluctari nequit: cuius contrarium fieri posse negat, id ipsum dicit esse necessarium. Quae igitur visa ra- üo mutare non potest, quia ita id existat, quod ipsa fieri posse neget, iis visis 4Z- 3ensutm adiungimus , quem "Graeci evyxaratesiy vocant: et reapse cum nemine hic nobis lis est. Nemo, id est, nullius hominis ratio , umquam dixit, id esse verum, quod ratio ad- versum suis pronuntiaret legibus. His legibus obedientiam praestans Kantius philosophiam instituit .criticam.; rationem ductricem secutus res externas sustulit Fichtius; eádem auc- toritate nisus Schellingius veterem , Zez, Jdem , cecinit querelam. Quod igitur rationi, id est homini rationali, verum esse videtur, quod verisimile est, id homini verum ese 5e, necesse est. At (1) Vid, Platrer, $.701 slibique saepissime, (2) Vid. Platner, S. 704. (3) De intelligentise raüionisque discrimine huiusque definitione , vid, P/azmer , $.65o et quem citat, -Baumgarten, RESPONSUM ap QUAESTIONEM. PHILOSOPHICO-THEORETICAM. 23 ^ At enim, quàm vaga et incerta haec sit rationis auctoritas , ipsa probat ista opinioe "Rum distantia, ut talem ductricem sequi, valde sit temerarium. Ita videtur: sed huius varietatis caussam - non esse rationem , vel inde videri potest, quod ommes ab: Aristotele philosophi ad hunc usque diem leges iudicandi et colligendi, quas tradit logica , quam puram appellare consueverunt, constanter tradiderint easdem., et maximus sit in discie plinis mathematicis consensus (1). Omnis huius diversitatis principium: est in intele lisentià, quaé diversis im hominibus varias ob caussas possit esse varia , per nativitatem y ét naturalem cerebri et sensori communis strücturam , per educationem 9' per consue«4 tudinem , aliasque caussas plurimas, quas omnes enumerare totius voluminis spatium pose Iter. ^ 7^ . His autem , quae disputavimus, illud haudquaquam: significare voluimus j, ut omnia nostra ratiocinia vera habeamus. Hoc tantum voluimus, illam sequendam esse ratice pis legem , quae nos moneat ita cogitare, ut si aliter cogitaremus, id sibi repugna- ret. Atque uti suprema lex moralis ea est, quae nos iubeat, ut nihil agamus, quod rationi repugnet, et huius legis habeamus sensum conscientiam ; sic suprema in cogi« - tendo lex est: lllud cogita, quod cogitare per consensumr rationis secum. vides esse mecessarium. Neque huius legis nobis deest sensus , qui ubi contra factum fuerit , pos moneat, . 'et reum faciat. Atque hoc exemplo Kantii disci potest, quem quid ille sensus monuerit, cum argumenü physico-theologici, quo Deum esse, deuionstretur , infringeret valorem , quidque propterea scripserit in criticà purae rationis, et quam pa- rum sibi in eo capite fuerit consentaneus, notum esse arbitror (2). Sensüs huius valorem optime descripsit Borgerus: ,, Qui enim praeter semet ipsos, inquit, quicquam existere, aut negant, aut dubitant, eorum tam acuta est tamque subtilis disputatio, ut qui - Coritrariam sententiam tüentur, eos causd cadere necesse sit, si illorum aut negationi aut - Qubitationi mathematicam se evidentiam opponere posse putent. Et tamen ita nobis pere — suasum est, eaiszere mundum , ut nulla mathesis certiora docere videatur. Ecquid igi- Tur causae est, cur ratio, impetu adversariorum de hoc evidentiae iudicio deiecta, in - probabilitate tamquam in statione aliquà su£siszaz, nec lapsu graviori ruat? Sensus fam sustinet, nec penitus cadere patitur, eamque probabilitatem , ut ita dixerim , core - Toborat , menetque rationem , ut quamvis illà evidentiae possessione spoliata sit, ta- men yerisimilitudinem sequatur? (1). Verum est, hunc sensum non docere, quid E" ye- (1) De consensu in Mathesi probante rationem in omnibus hominibus esse eamdem, vid, —— Platner , L|. $. 716 sq. j i | (2) Vid. Kritik der rein, Vernunft capite quod inseribitur: Unmóglichkeit des Physico-Theo« - "logischen- Beweises, s.648. sqq. —— (1) Vid. pag. 308 seqq. 23 TACONIS ROORDA yerum sit, sed quid a nobis pro vero sit. habendum : satis bene autem nobiscum actum arbitramur,: quód in maturà nostrà aliquid insit, quod sequamur tamquam cogitandi normam. Cum enim rerum matura nos lateat, sed ita, ut quid in nostrà earum cogi- tatione verum sit, quid falsum , nesciamus; sufficit ita de iis statuere, ut naturae nos- irae non repugnemus ipsi. Quod de rationis et sensüs auctoritate in religione a- gens (2) explicat idem Dorgerus: ,, Ceterum, inquit, quae de ratione disseruimus , non ita continuo interpretanda sunt, quasi tantam ei auctoritatem tribuamus,: ut et esse ves intelligibiles , et -quwa/es. sint, nos certó docere queat: quam auctoritatem re- centiores philosophi conszitutivam appeliant, Satis est rationi adsignare auctoritatem z27/774« tivam sive regulatiyam , ut vocant: quam illa obtinet, cum iudicia sua componit ad certam aliquam normam, cui per suam ipsa naturam ita adstricta sit, ut aliter iudicare non possit, ita tamen, ut id, quod ad eam normam iudicetur, non continuo per se etiam verum esse ac certum , existimetur." Quae de vi rationis in rebus intelligibilibus dicta facile ad omnem. cógnitionis nostrae ambitum transferuntur. Quare quia, quemadmodum. e dictis liquet, primüm quidem omnis nostra cognitio, ut aiunt, est suDiectiva , deinde ratio per indolem propriam omnes nostras notiones et ideas imperio suo moderatur, in omnibus porro hominibus idem prorsus eius est iudicium , ita denique indissolubili cum paturà humaná iuncta est vinculó, ut nemo , qui ad eius léges attendat, umquam ei adversctur , sed assentiri cogatur; ideó id, quod rationi humanae verum videtur, aut ye« risimils est, veri habeamus locó. — Atque haec mea est de veró ac falsÓ sententia, quae fuit etiam sententia Dorgeri. Hanc quoque, vel huius similem, multis defende- ^runt lacobius, DBouterwekkius , Platner, aliique in Germania philosophi, qui non omni novae doctrinae ventÓ se abripi, passi sunt ( 3). Erunt fortasse, quibus haec de veró disputatio, quamvis pro rei et gravitate et dif- ficultate sit brevissima , institutà tamen reliquae huius capitis partis comparatione , ni« mis videbitur copiosa. Hi duo animadvertant velim; alterum , non licere hoc tempore in tantà, quae est de veró , opinionum varietate temere, nec addità caussà, in hanc illam- ve ire sententiam : alterum idque maximum, quando de veró disputabamus , nos verà egisse de enicipationibus. ' Cum enim -anticipationes, sive eerurae iudicia omnibus come sWunia, quo sensu eas intelligebant veteres Epicurei et Stoici, vera non esse, dictum sit capitis huius initio quoniam nec notio szoz/e innata necessario sit vera, neque id, in quo omues consentiant: quae de verÓ praemissa sunt, monstrare videntur, si cautiüs na- tuü- (1) Vid. pag. 267 sq. (2; Vid. Jac^bi, inlibro, qui inscríbitür: David Hume, über den Glauben oder Ideslismus und Reslismus, JBouterwek , Lehrbuch der Phil. Wissensch, nach einem neuen System entworfen, Pjlatner,; in libro saepius laudato. - RESPONSUM a4» QUAESTIONEM PHILOSOPHICO-THEORETICAM. o5 turae definiatur nomen, recte dixisse Epicurum et Chrysippum , vera esse zaturae iudi- cig, recte eosdem aflirmasse ,, De quo omnium natura consentit, id verum esse, ne- cesse est." JVazurae veró iudicia non intelligimus , ut illi philosophi, notiones prop- terea zaiurales dicendas , quia sponte sud, nullà arte nostrà et industrid , nobis inna- scantur: contra ea illas signi&camus, quae ita humanae naturae congruant, ut homines aliter statuere nequeant: id enim , uti diximus , verum est homini, quod ut verum esse statuat, naturae eius convenit humanae. Neque ird cum veteribus illis philosophis sta» tuimus, ut omnes zo//ones communes dicamus quoque zurae esse Zudicia; quod nec fie- ri vidimus in decretis rationis practicae. Nonne ante Christianae religionis in mundum ingressum communis fuit notio, inimicos odio esse habendos? dicemus igitur, iudicium hoc ita fuisse naturae, ut homo aliter statuere non posset? .Nemo hoc tempore id af- firmaverit honestus, Neque vicissim omnia nazurae iudicis simul sunt noliones commu- 365; quod si verum, quàm pauca sint vera. In quàm plurimis tamen naturae iudiciis consentiunt omnes: cuius consensionis duplex potest esse caussa : altera est in brevitate et facilitate argumentationis ; quó modó omnes statuunt, esse Deum; altera in sensu, sive animadversione statüs mentis nostrae, in quo nunc ipsum versetur; qui efficit , ut in admodum multis consentiant homines. in his enim fallere non adeo facile est, quia nullum intercedit ratiocinium. Ita rarissime de eo , quid bonum sit, quid malum, dissentiunt homines: hic sensus caussae est, cur omnes coelum stellis fulgentibus con- situm dicant pulcrum: hinc iudicamus, liberum nobis esse arbitrium , nos esse immor- tales, Cüm autem dicimus, naturae iudicia omnibus omnium gentium hominibus esse communia, id non ita dicimus, ut nulum putemus ullibi gentium esse posse homi- nem, qui illis non assentiatur: quod mec veteres philosophi ita statuerunt: paucos excipi, non repugnamus. Quis enim neget, nonnullos esse posse homines, qui sive ma- lae indolis, sive pravorum affectuum, sive perversae educationis, sive infelicis nativita* tis, sive opinionum praeiudicatarum vi coacti, aliisve de caussis , ita sua instituant ratio» cinia, ut exeat summa a communi omnium reliquorum longe diversa. Sunt igitur anticipationes , sive iudicia omnibus communia, talia iudicia , quae ita ra- tionali hominis naturae conveniant, ut contrarium si statuat, ratio secum pugnet ipsa, simul ita sint spontanea, ut sine ullà arte et industrià ipsi innascantur 5 quare in iis consentiant omnes omnium gentium homines. Ut autem haec meliüs percipiantur, exem- plis illustrare conemur. Uti duplex potest esse harum anticipationum fons, intelligentia. et sensus internus; ita duplex earum est genus, pro duplici genere duplex proferamus exemplum, Omnes homines, paucissimis certe exceptis, zes dicunt esse exzermas, Id ita esse cre- do, quia sic est comparata intelligentia mea , ut sponte ita statuam. nisi igitur iustis contrarium demonstretur argumentis, in sententià med manebo. Nos autem errare pu- D tat 26 ToU IC UL O0 NUUS ARIS OUR PELA : tat Fichtius , qui res externas sustulit, Sententiam eius et argumentandi rationem pro» ponam verbis clarissimi Dorgeriz aliter facere esset temerarium. Hic itaque: ,, Fichtius? inquit ,, propterea negabat, quod ipsa notio abse/utae existentiae inepta ei videba- tur et absurda, et secum ipsa pugnans. .Nam ipsum illud exiszeze non esse rerum per se spectatarum proprium, sed a nobis existentiam iis tribui, quoniam aliter nullam earum notionem informare possimus. ltaque notionem exi/emiüase prorsus esse subie- cliyam, mos eam ex animo mostro expromere, atque , necessitate coactos, rebus ac- commodare? dé rebus autem 75s/s, atque per se speciatis, dici non posse, eas exisere. De re intelligibili qui dixerit eam exzszere, eum non magis rationi consentaneum di- cere, quam qui dixerit, cireujum quadratum existere: nam notione exiszemüae tolli no» tionem, ut ita dicam, zzze//igibilitatis? (1). Videamus primum de rebus, quarum visa ad sensus etuniités deinde de iilis, zzze//i- gibiles quas dicunt, T Quod igitur ad res corporeas adtinet; dicit Pichtius, 20s zecessitaie coactos iis exi- stentiam i1ribuere: et tamen non tribuit. in quo secum ipse videtur pugnare, et parum sibi esse consentaneus. Quae est 7:c655i/45, nisi faciat? si autem zecesse est facere $ quo pacto fieri 2e/e5£, .eum id zoz facere? nonne id est zecessarium , quod «iter fie: vi non polest? Sed mittamus hoc, quia aliter fortasse intelligi potest, et duriüs, quàm ipse voluit, dictum esse videtur. Ciüm autem dixit, nos necessitate coactos de re. bus dicere, eas.esse, id vult, cüm mihi zz ipse sim conscius, et eius quod ziA op. positum est, hoc ipsum zziAi epposizum milil esse aliud, nisi quod necessario e notione zuei profluat, sive và so, ut ille loquitur, necessarió opponi, quod sit ZVoz-ego. At quare non dicit, illi 702-670 necessario opponi và ego, itaque esse res emiernas, non esse illis oppositum ego. Non enim zzej mihi sum conscius sine conscientià eius, quod sihi est oppositum : quin etiam ne mei quidem mihi essem conscius, nisi essent res, a quibus ze ipse distinguam. Nonne aeque certam habemus conscientiam ex/szem/iae rerum externarum , ac ea est, quam habemus 7057/7 ? Pér conscientiam meam intele ligo, cuique viso inesse et alterum , quod videtur , et, quod videt, alterum. Quare si demonstrari nequit, non esse mundum externum, ego credo esse eum, quia necessitate cogor, ut ita credam : zturae est zudrerum. [ Magis etiam urget Fichtius, non esse res Zmze//gibiles: at quó modó? quia scilicet notioni rel zn/e//gibilis contravia est notio ex/stemtize. Modó hoc verum sit, iustum sane argumentum. cuius autem notioni rei intelligibilis contraria est notio existentiae? an notioni omnium hominum ? Hoc fieri nequit. quod enim sibi pugnat ipsum, quod absurdum est, id cogitare non possumus: ita notioni rei ize///zibi//s non adiunxissemus TiO (1) l.l. pag. 114. Tr RESPONSUM ap QUÁESTIONEM PHILOSOPHICO-THEORETICAM. 27 notionem existentiae; quod tamen facimus. Notioni igitur Fichtii. Cuius autem culpá hoc accidit, ut Fichtius tam privam et singularem sibi informarit rei intelligibilis no- tionem ? Probavit igitur Fichtius , non esse res intelligibiles, prouti ille eas cogita- ret: nostram notionem fálsam esse, non probavit. - Ideone dicemus non esse res in- telligibiles , quia sublatis proprietatibus corporeis, quas ideae alicui tribuit nostra phan- tasia, nulla restet imago, cuius ope hanc' ideam sustentet phantasia? num quia, ut cum philosophis illig loquar, nostra natura est sensibilis nihil esse intelligibile, ne- cesse est? Num omne esse continet ex/ense esse, esse im ipaiió? Cüm tam incerta sint haec argumenta, contraque, ut dictum est, multa sint alia, quae veras esse nostras ideas, reddant verisimile; quare non sequamur naturam ? Huius anticipationis , de quà diximus, principium est ratio, vel potius intelligentia. quominus rationibus , quibus contrarium probetur, adiungamus assensionem , facit sen- sus pugnae rationis secum ipsius. Alterum exemplum sumtum est.a praenotione, cuis fons est zostrae conditionis et naturae sensus. Sentiunt omnes homines, liberum sibi esse in eligendó arbitrium (1). Ratio absque huius sensüs respectu, res omnes statuit ita esse iunctas , ut altera alterius necessaria sit caussa, et ineluctabile infert fatum. Sensus docet, actiones, quas eligit , veré esse suas; ratio omnes fató subiicit. Ratio autem huius sen- SÜüs respectu veré liberam esse hominis voluntatem pronuntiat. Num igitur ratio sibi non est consentanea? Nequaquam. ratio -si humanas actiones prorsus subiicit fato, nullam habet rationem sensüs liberi arbitrii: ratione huius habit, se peccavisse videt ratio, et neglexisse in ratiocinio , quod negligere nom debuisset. Quia sentis, te esse libe- rum, inquit ratio, liber es: non enim potes te sentire non liberum ; hunc sensum removere nequis. Habet quidem ratio, quae sibi obiiciat; sed horum obiectorum va- lorem ipsa videt esse nullum, quia multa insunt in ratiociniis de 'fato , quae humana mens capere nequit, et intelligentiae imbecillitas multos in iis stuere potest dolos. Al- terum ratiocinium per nullas fit ambages: sentio, id est scio, me eligendi habere po- testatem ; ergo sum liber (2). (1) De experientià , quam habemus liberi arbitrii, acute scripsit Zzzess, in den Philosophi- $chen Versuche über die menschl. Natur, IL. 12 V. s. I sqq. (2) Bouterwek, Lehrbuch der philosophischen Wissenschaften, $. 49 sg. D 2 C A« 28 T:A-70::0 :N 11:45; -—R404:0 SR. (D 5A C ALB UEDUT 25D, Es Roa DodbedludM, DE ARGUMENTO SUMTO EX ANTICIPATIONE , QUO ESSE DEUM , DEMONSTRETUR ki tertià quaestionis parte quaeritur, possitne ex anticipatione effici, esse Deum? Coin- munem esse ommibus gentibus et hominibus opinionem, esse Deum vel deos, et pau- cissimos tantüm , qui hoc negent, posse excipi, norunt omnes, et ab omni aevó fuit animadversum (1). (Unde hanc opinionem arripuerint homines , non una est sententia ; de quo tamen ut constet, maximi videtur esse momenti: ita enim demum certi erie mus, haec opinio num ad anticipationes sit referenda, an minüs. Quo consilió pri- müm quidem Epicureorum ac Stoicorum examinaturi sumus sententiam ; dein hac de re quid statuendum sit, disquisituri. Atque illa quidem ratio, quae solem tantum esse censet, quantus videtur, vel paulló aut maiorem, aut minorem, htc non minüs conspicitur hebes atque rudis: omnem enim hanc consensionem a visis, càüm animo vigilante, tüm maxime in somniis, simulacris deorum derivat. quare Lucretius in quintó de rerum maturà rationem reddens, — quae caussa deüm per magnas numina genteis pervolsarit, et ararum compleverit urbeis , suscipiendaque curarit solennia sacra, quae nunc in magnis florent sacra rebu" locisque: unde etiam nunc est mortalibus insitus horror, qui delubra deüm nova toto suscitat orbi terrarum , et festis cogit celebrare diebus 5 prius illud, id est opinionis deorum communis originem , ita explicat; Quippe etenim iam tüm divüm mortalia saecla egregias animo facies vigilante videbant , et magis in somnis mirando corporis actu. His igitur sensum tribuebant, propterea quod membra movere videbantur, vocesque superbas mit- (1) Vid. Groriu;, de Jure belli ac pacis 1, II, c. 31» S. 46. Jac. Perizon. ad Ael. Var. Hist, l, 2. C. 31» / RESPONSUM Ap QUAESTIONEM PHILOSOPHICO-THEORETICAM. 9 mittere pro facie praeclarà et viribus amplis : aeternamque dabant vitam , quia semper eorum suppeditabatur facies , et forma manebat (et manet omnino ) , et quod tantis viribus auctos non temeré ullà vi convinci posse putabant. Fortunisque ideo longé praestare putabant, quod mortis timor haud quemquam vexaret eorum , et simul in somnis quia multa et mira videbant efficere, et nullum capere ipsos inde laborem (1). Alterius deinde (cur superstitio in homines invaluerit) caussam ita aperit s Praeterea coeli rationes ordine certó et varia annorum cernebant tempora verti ; nec poterant, quibus id fieri, cognoscere causis: ergo perfugium sibi habebant, omnia divis tradere, et illorum nutu facere ommia flecti. etc. (2). ( Huic.philosophó veró , nisi deos res humanas curare negaret, compellare liceat illis verbis, quibus Antenori, Helenam cum opibus reddi iubenti, increpat Alexander: Ei O'ér&y.95 voUrov &dmÓ ezcv0üs dyopsisis , & dpa 04 vo) Ézewr Üeo) Qpfuymg dAecmy aürol. Ita enim, quàm sit ignarus somniorum naturae atque indolis, luculenter demonstrat ,. et iure sub Cottae personà in primo de naturà deorum (3) dixit Cicero: ,, Non pudet igi- tur physicum, id est speculatorem venatoremque naturae, ab animis consuetudine imbu- tis petere testimonium veritatis 2 Istó enim modó dicere licebit, Iovem semper bar- batum ,. Apollinem semper imberbem, caesios oculos Minervae, coeruleos | esse ..Ne- ptuni,"* Nonne eódem .modó , quod minime putavit Epicurus, demonstrare possimus , animas hominum post fata restare, quas in somniis videamus saepius? Sed nemo de stupore Epicuri hac in re dubitat (1). Nunc quam Stoici huius consensüs posuerint caussam , videamus. Instar omnium autem nobis sit, quam memoravit Cicero in secundó de naturà deorum , Cleanthis sententia , qui quattuor de.caussis.dixit iu animis hominum informatas deoruim: esse Hotiqnés, Primam " r b. : po- -:( 1). Vs..1158 sqq. Vid, etiam S. Empir, a. M, ]. 9»..5..25.. Cic, d. N, D. l. 16 sqq. conf, cosi l. c. tom, III, p, 414 sq. (2) Vid, vs, 1182 sqq. «0 €32 c 3e (1) Cf. Tennemann , l, Cc. p. 415 sq» * D 3 30 "—T ACONIS ROORD A posuit eam, quae orta esset ex praesemsione rerum futurarum: 4/rergm, quam ceperimus ex magnitudine commodorum , quae percipiuntur caeli temperatione , foecunditate terrarum , aliarumque commoditatum complurium copids zer/z7, quae terreret animos fulminibus, tempestatibus , nimbis, rivibus ; grandinibus, vastitate, pestilenti, terrae motibus, et saepe fremitibus, lapideisque imbribus, et guttis imbrium quasi cruentis: tum lapidi- bus, aut repentinis terrae hiatibuss tum praeter naturam hominum pecudumque por« tentis; tum facibus visis coelestibus: tum stellis iis, quas Graeci cometas , Latini crz- sitas vocant: tum sole geminato: quibus exterriti homines, vim quamdam esse coelestem et divinam, suspicati sunte Quarta caussam esse, eamque vel maximam , aequabilita- iem motüs, conversionem coeli; solis, lunae, siderumque omnium distinctionem , varie- tatem, pulcritudinem , ordinem: quarum rerum adspectus ipse satis indicaret, non essc ea fortuita (1). Priusquam autem hanc sententiam diiudicemus ,. paucis videndum de alid, quam defen. dit Boeles in responso ad quaestionem , quam nuper, id est ante hos sex vel septem annos, posuerat clarissimus ordo theologorum Groninganorum ; qui igitür propterea dicit, omni * bus omnium gentium -hominibus communem esse consensum, esse Deum vel deos, quia ita a maioribus acceperint: idemque vel sic tamen inde eflici posse, esse Deum, existi- mat. In quà sententià illud maximé laudamus, ét hanc ob caussam eius iniecimus men» tionem , quód a traditione maiorum ad omnes homines notionem deorum pervenisse statuat: hoc enim docet experientia historiaque. Sed so//onem habere deorum non item gst consentire esse deos. Etsi igitur notionem quamdam a maioribus- omnes gentes ac- ceperint deorum; unde illà consensio ?' quare uti caeterae traditiones, sic haec quoe que temporis diuturnitate non periit ? quare ad onines haec traditio pertinuit ? unde maiores nostri, vel qui primi huius traditionis fuerint auctores, hanc acceperunt notio nem? Respondetur, a Deo. At enim sic ante, quàm probaveris, ponis esse Deum , er in illum incidis disputandi errorem , quem pez/zionem principii nominare consueverunt, Nunc de caussis notionis deorum , quas statuit Cleanthes, quid sit statuendum , videas *nus. Atque illud primüm in eius sententià laudabile praedicamus , non unó e fonte apud omnes gentes hunc consensum derivari: quod recentiores quidam minüs recté fecerunt. Quod gentes Europae cultiores, id non item- Americae feros, esse Deüm, persuasit po« pulos: alia testimonia necesse est persuasisse gentes superstitiosas; alia eas, quae ome nibus magnis, miri$,.raris et horrendis percelluntur ; alia illas , quarum. sensus. et affe. ctüs perpolivit cultus delicatior; alia alias, Atque ita negari nequit, quam pfimam posuit Cleanthes, praesensionem rerum futm- à Ta- (1) Vid. Cic. 1. e. d, N. D. c, 5, 1, 3. c. 7. S. Emp. l.l. s. 26 sqq. qui et alias refer gententias Stoicorum, RESPONSUM/ 4p QUAESTIONEM PHILOSOPHICO-THEORETICAM. 5i rarum, postquàm a maioribus deos esse accepisset, superstitiosum populum ita potuisse movere, ut opinio eius de diis confirmaretur. - De valore autem huius persuasionis si quaeratur, eum prorsus esse nullum, lice oportet. .Naturalis quidem est haec persuasio; sed ita solüm , u: Epicurei et Stoici dixe. re opinionem naturalem: quó sensu nos naturalem dicendam esse sententiam supra diximus, eÓ haec e praesensione rerum futurarum persuasio naturalis dici nequit. Qui hariolatio- nis et divinationis perspicimus fraudes, apud nos quis earum possit esse valor? De tertió consensüs huius fonte, ( de secundó enim mox dicetur )» quid statuendum sit , vileamus, Estille horror, sive vehemens apud magnos et terribiles rerum eventus animi affectus, Hunc affectum in plurimas gentes et homines, postquam aliquam deüm notionem accepissent , ut re verà , deos esse , crederent , persuasisse, nullum quoque est dubium (1). E sensu autem horroris numen esse, non posse effici, cum per se est perspicuum , tum in primis. probayit Borgerus (2). Neque etiam dicendum est, res illas , quibus terreantur homines, probare esse Deum maiestate venerandum. Quid enim? an plura nos docent hi magni eventus, quam maximam esse vim, quae earum sit caussa? Sed hoc credunt etiam athei , nec tremunt. quomodo quaeso inde eflici ullo modo potest, esse Deum , qui zzezs sit, vel mente praeditus ? si probatum sit, esse Deum, has res maiestatem Dei mon. strare , minime negamus: sed temere mo esse Deum ut credamus , cogere , dictum esse videtur, * Si àd caussas NCC: esse Deum, secundam. et jid sias quas posuit Cleanthes, advertimus: animum 5 apparet eas iunctas absolvere illud argumentum ,- quod nos. e fini- bus caussarum appellaturi sumus (caussae finales Latine non dicuntur,.sed voces sunt e Gallicis causes finales versae ) : atque id argumentum. imultis persuasisseg esse. Deum; Quis neget '(3)2- Quamquam multi-fuerint, qui veritatem.finium caussarum in mundi structürà' et eventibus suspectam reddere. sipt;conati (4j ,eas tamén;defenderunt et ideo perspicuis et invictis argumentis demonstrarunt. alii (3) , ut nibil dubii restare I pos: "t4 3 Vid. IMeizers, Oordeelkundige Geschied. der Veniam. tom, I, p, i (2) kl. p. 257 —26745& 4 : dug :sod .(3) Vid. Szaádlin, Ideen zur Kritik des idee der Chr, Rel... 7(4) Vid. Lucrétius de rerum naturá,. 1, 4... Diderot. interpr.. dela Nature, Ps 53. ;, Robinec de la Nature, 5. 70. sq. Systéme de la Nature tom. L, ch, 5. Hume's dialogues. concerning matural relig. p. 80. sqq. Maupertuis Essay de cosmol., avant. propos. Zuffs, Histoire. Natu, telle Génér, et particuliére , tom, II. p. 78. .D'zdJember , Mélanges de Literature , d'Hist, de Phi- lós, Vol. Ll. 'p. 275... .Kanz .. Kritik der; reinen, Vernuft,. p. 648 sqq. '* (5) Vid. opera nota: cum; Belgarum ,. Jeuyenzyz ,. Martinez , UE tum Anio Ray et Derham. Vid. etiam ZZélon , traité sur l'existence de Dieu: Reimarus, Abhandlungen von den vornehmsten Walrheiten der natürliche Religion, 4. Abhandl, multique alii, dii TACONIS ROORDA 2 possit; et. haud scio, an qui aliquantulum adhuc dubitare velint , omnium sint dicendi petulantissimi, Si quis urgeat, omnem hunc mundi ornatum et pulcritudinem pro« priam solüm esse mentis nostrae afectionem , neque nos res, quales per se sint, pos- se cognoscere, cum eo mon altercabor: sed eo usque hanc meam affectionem veram esse credam , quoniam rationi meae nullo modo refragatur, donec mihi in rebus , sicuti per se sint, hanc elegantiam .et harmoniam non inesse, manifeste ostenderit: quod facere se non posse, ipse fateatur, necesse est. Est igitur Zudieium naturat , in mundo esse fines caussarum , sive omnia ad certos et stabiles fines, id est sa- pienter , inter se connexa esse et apta. Uti vero maturae est iudicium , sapientiam inesse rerum maturae, ita non minüs naturae humanae proprium est et necessarium, huius sapientiae sapientem esse caussam. Dicant centiesque repetant, caussgz esse co» gitationis formam, non rerum qualitatem: mihi sufficit ipsos eos dicere, nos naturae necessitate coactos hanc categoriam ad rem quamdam traducere. hoc ipsum , indisso- dobili yinculo cum maturá humand esse coniunctum , nec quicquam aliud, ut suprà dixi« znus, veri est iudicium. Quae quaeso esse possit sapientia sine szpienzze ? Si aliter cogi- temus, natura a'se ipsa dissideat. Est igitur maturae ratio intelligentis , quae ita hunc mundum constituerit: hanc naturam intellisentem appellamus Deuz. Hunc propterea mundi ornatüs auctorem omnes agnoscunt gentes , omnes nationes, omnes homines, nisi cum ratione omnem exuerint humanitatem ( 1 ). Qui nullum esse huius argumenti valorem audácter negant philosophi, Diderotius (2), Humius (3), Kantius aliique , per reverentiam , quà hoc argumentum adoriantur, testantur ipsi, quanta hic vis. sit naturae. Quid est quod tanto opere devenerentur? ipsumne argumentum, quod nul: Jum esse dicunt ? an potiüs eos, qui istis rationibus assensum praebent, quos vel superstitiosas. mulierculas, vel miseros appellitant Empiricos? Suam ipsi reverentur na« turam, cui vim faciunt: intus est ratio, quae leges suas impune violari non sinit. Na- turae est igitur iudicium, idque constans, esse naturam intelligentem , quae tam apte omnia connexuerit, ut admirabilis illa hinc existeret, quam quotidie suspicimus , ome. nium rerum, omnium eventuum; harmonia ( 4). Et (12) Boetes, l.l (2) Pensées philosophiques , p. 26. (3) Dialogues, p. III, I3I. (4) Argumentem hoe variis ab omni aevo modis explicuerunt varii, Ex antiquis videatur Socrates apud Xenophontem in Memorabilibus Socratis, l. 1. C. 4. l, 4. C. 3. Aristoteles apud Ciceronem de naturà deorum 1l. 2. c. 2. c. 37. Cliniss apud Platonem de Legibus, l. 10. hsud ionge ab initio. Sextus Empiricus adversus Physicos l. I. segm. 9. p. 573. Cicero de maturà deorum, l. 2. c. $ sqq. Tusculanarum Quaest, l. L. c. 28. Plutarchus de Plac, Phil, Lor. c. 6. conf, alia testimonia a Barthelemio citata in capite 79 itineris Anacharsinis, E receu- ror,bus Fénélon l.l, Reimarus l 1. RESPONSUM ap QUAESTIONEM PHILOSOPHICO-THEORETICAM. 53 Et tamen quaeri posse opinor, unde factum sit, ut haec persuasio, Deum esse, tam fuerit constans, tam omnibus, incultissimis etiam, nationibus communis? unde si tra- ditionem , ut recte ponitur, primam eius ponamus caussam , unde inquam factum fuit, ut nulla fere gens huius a maioribus acceptae memoriae füerit oblita? ^ Si caussas illius consensüs, quas posuit Cleanthes, consideramus, conspicitur, ut illae efficiant hanc omnium persuasionem, quamquam brevem et facilem , aliquam tamen requiri argumen- tationem. At veró quae est apud gentes illas, quas dicunt supra ternarium ignorare numeros, argumentatio? quantaque sit occupationum in vità quotidiand, quanta sensuum xonsuetudinis vis, docet usus et experientia. Requiritur igitur aliud quid, quod hanc persuasionem adeo constanter fecit ubique vigere, et quasi florere. Inest menti nostrae sensus religiosus, id est divinae ac humanae naturae necessitudinis. DBorgerus ,, Est profectó , inquit, aliquid in nobis, quo, tamquam cognationis vinculo, cum naturà aliquà, nobis superiore, nos coniunctos sentimus . ... Intus est ratio, quà brutis animantibus praestamus,, intus lex, ad quam non facti, sed nati, non in- stituti, sed imbuti sumus. His dotibus veluti impressa quaedam est divinitatis nota , earumque obscurus sensus efüicit , ut nobiliori quadam stirpe nos genitos suspice- mur (1)." Hunc sensum humanae naturae proprium esse et nativum ,. argumentatione effidi nequit: conscientia eum quemque sua doceat, necesse est. Sentire autem om- nes hanc cum mnaturá divini coniunctionem , magnum est argumentum, quód nullus ad hunc usque diem repertus sit populus, nulla gens, quae cüm esse quoddam nu- men Sibi persuaserit, id non continuó cultu religioso prosequendum esse putet. Haec enim nostra cum Deo necessitudo rationi pervia non est, quia nec e numinis notione continuó nascitur et profluit, nec etiam notionum, quibus hic sensus constat, nobis su- mus conscii, ^ Huic sensui fidem ut habeamus oportet, quoniam turae est judicium. Rationem ] enim illis insitis necessitudinis cum naturá divinà notionibus non esse contrariam , docet omnium populorum omniumque nationüm consensus, qui profectó Deum esse colendum, Ton adeo constanter iudieassent; si id rationi fuisset repugnans, - Quamquam: enim omnes . gentes , ut diximus, possint errare; htc nullus errori locus est, quia non ratiocinio haec - efficitur coniunctio » Sed omni ratiocinatione est antiquior, et absque ullis ambagibus in ips: mente praesens sentitur. Praeclare iterum Borgerus: , Sed si veré diximus, inquit, — am religiosum ita proprium esse naturae, ut ab à develli nequeat, sequitur no- -tiones, quibus ille sensus constet, aeque cum mnaturd humaná esse iunctas, lam hoc ipsum: indissolubili vinculo cum. humand naturd coniunctum esse: hoc ipsum, inquam , quis non intelligit , quantam auctoritatem habeat ? Quae tandem alia est auctoritas sensüs [A ) ) 51 " mo- (1) L1. p. 39. E 24. Emm .e-maavors R:007:0 Ré, D. moralis, quae conscientiae, quae rationis practicae, quam haec ipsa, quod in natur humaná insint, nec ab. eà seiunsi possint? Quid? ipsius rationis theoreticae iudicia si persequimur ac veluti dissuimus, nonne tandem perveniamus necesse est ad ultimum aliquod et extremum, in ipsà naturà nostrà positum, ultra quod progredi non liceat, omni argumentatione maius,^ ? Atque huius sensüs quae sit ad omnium persuasioneur, esse D'eum , vis et efficacia, fa- cilé nunc perspicitur. quae enim numinis notio vel idea, quamdiu illi niliil inesset, quod pertineret ad humanam naturam, iacebat quasi sopita; simulac alicuius Dei senerisque hu- mani necessitudinis accesserit sensus, excitatur et actuosa viget: adest cultus ; accedunt arae, templa, sacerdotes. Si autem verum sit, ut saepissime rei cuiusdam excitetur no- tio, ita facillime eius servari memoriam s quis in anticipatae Dei notionis constanti non videat, quanta huius sensüs fuerit vis et efficacitas ? Quaenam veró Liuius sensüs religiosi sit auctoritas in demonstrando, esse Deut; quaeri potest, et erunt fortasse, qui ita argumentari velint: Si habemus sensum nee cessitudinis nostrüm et naturae divinae , hanc esse etiam , necesse est, quácum haec sit coniunctio, Sed haud scio, an haec argutiiis persequantur. Nam primüm quidem norm explicatur hic sensus, nisi Deum esse nobis persuasum sit. dein qualis ille est Deus, quicum nos iunctos esse sentiamus? num alius, quàm natura excellens? an alia praes terea hoc sensu continetur notio? quis denique alius est hic sensus, quim praestantiae naturae humanae atque excellentiae? Nec tamen propterea nulla continuó huius sensüs est vis, Cüm enim, nisi credamus naturam esse nostri et eorum, quae conspicimus, nà3turá longe excellentiorem , aenigma sit ipsa nostra, quod solvi nequeat: natu. rie nostrae repugnaremus necesse sit, si persuasionem, Deum esse, removere vel- lemus, dum ipsa nostra natura testetur , eam non esse vanam, Quare recte ite- zum Dorgerus $ ,, Altera sensüs , inquit, utilitas est, quod nostram de Deo ac de religione sententiam ac iudicium confirmat, nec facile eam ex animis nostris evelli pa» titur. Fieri potest, ut errem, sed ita prorsus statuo, multos, si haec iis lex. scrie, beretur, ut, deposito sensu, unius rationis argumentis niterentur , un4 cum sensu. ipsam . religionem. exuturos esse. | Non sumus. nobis. satis conscii ,. quantum sensus. apud nos, valeat etiam. tum , cum in unius rationis auctoritate positum ac fundatum no». strum iudicium. putamus, Tum autem illa sensus vis et effcacitas optime intelligi so». let, cum in. eiusmodi aliquando. aut. scripta aut sermones incidimus, quibus religionis. causa oppugnetur" (2), 1 Lon :'€9) Vid. praeclare et eleganter dé hoc: sensu disputantem Borgeram l.l. p. 268 «329 conf. auctores. ab: eo citati p.20; CX) hl p» 304. RESPONSUM ap QUAESTIONEM PHILOSOPHICO-THEORETICAM, 5: Atque haec sunt, quae ad ea, quae quaesivistis, viri clarissimi, habui respondenda, Neque quicquam est, quód aequissimum vestrum reformidem iudicium: verum enim est, quod dicunt Arabes, 775i est hominis, laudes quaerere vanas, ww ^, d eoa , Ul eo w 2 eue «ulus Qe SYMBOLUM, Minime sumus ii, qui populorum. consensionem Jegis vim habere arbitremur. Sed nobis hoc [ocó zr sermo est de populorum arbitrio et opinioni- bus, sed de constanti naturae iudicio. BORGERUS de 777506252205 E HROURUIDA THEHTQUS CM: Pag. 16, lin. 18, pro érepolocyy legatur éregolaci. AMAoIT3sÓ0IfT-Oo1fI2080uIfq LXVLOPTSTIAUQ 30 1 J4WOTRSR - :Sbetogetr: düudad. itleaiasla- iiv . «aide rvieo nui [7] thm fax"abaus sa AX isnt À "a PA, ZUMASM Mutuo 235099 t rXMECUÀ Y ix! 3 / ILE atu 3 Cove Tulio ber ug 2 AES TEN ost com wL e up «d£ d 3o dix ve - - ^ Sb Euh. ÉD a ibat TET. 3. "Ara Q NS eH WALT DENUNCAM " " aem loe Hn 950a oU ibo 5$ x3 Um*5 S09 i » " "T E 152, 09918 E Ao wd SUMAS: 9n, ec ITE "CIAM ^ Qe va Sy eUAMOZOH à D ! E r£ - r^ E (T " r- T j [ U A E simislang i ms cIVMISITSI T uml t otq' 21 iil 8p. e22:briotup 38e; 258] SUIT, "svarqnisibol- eobimrolor murieow rüsmizetup9s bóosp 369 mmupoiup snpsM rix Ds uem vx S EOM - 81 Ua ng A "Mui * ? Í ? 1 "4 t s magielsess a ud CUR ux wv 2 AbÜ e [ rec ect oe f (iet a ultipisu x yicA 1005i5 bonp-.589 7 D » ———: : * w Ns ppofÓmrt L " $31 *(n prt [ un " uico oque -- - iz 354 i ; z GER. CONR. BERNARDI SURINGAR , LINGENSIS, MEDICINAE IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA CANDIDATI, COMMENTATIO A D QUAESTIONEM AB ILLUSTRI MEDICORUM IN ACADE- MIA LUGDUNO-BATAVA ORDINE A. MDCCCXXIL PROPOSITAM: JVaturae animalis facultas admirabilis est, quae solidae compagzs vul- nera , ulcera et fracturas , adeoque solutum zn corpore animali arti ficio inimitabili consolidat , redintegrat , resarcit, Super hac Na- iurae animalis facultate et modo, quo hanc exercet , Physiologorum diversae sunt explicationes. Earumdem ex ordine temporis , quo pro- positae fuerunt, quaeruntur recensio, epicrisis et demum Judicium de illa, quae Oeconomiae animalis legibus, hactenus cognitis, hodie maxime fundata videtur, QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, D. vun, MENSIS FEBRUARII À. M Deccxx1Irz á " A 1 v u r v" 3 |^ A Wu F 3 LEJ "Y : TE . Y : E "im d c Nx [] » ' em ! "Ed "T2 àt13 - ' &-d j . !4 4 & lAUO- 1 uiu - , d y [4 J .I A ud ^ - L T h x 1YV94 MM , 2 $ [2210] um . . te Le | D un | 9550059 *3 A19»! [(MYITU , * iox " 2 2 M USXKC E , ; Y t 6t * Y E L à » i» P STA ' d n I 13] etn -—- "X y "avésrESTES. UN "Y a CI t*tilfr II SIQEXND mre XI QUIVAXROQDE WODAIABY AU "- e&uxxooodgW A à ; : M - b - »i Y * - "t (B VM E T E E m P ———R—u——— COMMENTATIO QUAESTIONEM MEDICAM P RoA EuSEOGAQT L0; Osa fere, quae nos circumdant, corpus nostrum fragile atque caducum variis modis afficere, hanc illamve ejus partem laedere, quin totam Oeconomiam humanam turbare, et destruere possunt. Magna hinc atque ingens est morborum, quibus continuo , expositi sumus, caterva, et multiplex undique nobis imminet mortis discrimen. Itaque non posset non ex tot, quae semper hominibus insidiantur atque interitum minantur, periculis, maximnm in genus humanum redundare detrimentum , nisi a summo Naturae Auctore corpori animali indita esset facultas medicatrix, qua noxas avertere, corrigere , iisdem- que sese opponere possite ,, Quemadmodum enim ut Cl. Gaubii verbis utar ,, Natura , humana morbos mortemque aversatur et horret; ita suis quoque viribus instructa est , armisque, quibus sese ab illis tueatur. ?? Hac quidem Naturae animalis facultate subtiliter exponendà ejusdemque indole ac sede dcfiniendis supersedemus , contenti inquirendis harum corpori animali insitarum virium ac- tionibus, quarum salutarem scopum mirari semper debemus. ta profecto haec facultas in omni fere elucescit morbo, ut, si quae morbosa conditio, seu forinsecus in corpus delata, seu intus genita, praesens sit, latura statim, molestiae sensu admonita, arma paret, vires suas omnes colligat , quibus irruenti hosti vel aditum praecludat, vel pro- gressus cohibeat, aut vim vi opponat, donec vel ipsa vincat, vel victa succumbat. Quum itaque Natura ipsa, in omnem stimulum morbosum caput erigens, mala aver- tere studeat (1), patet, quanti momenti sit, ad hasce Naturae vires attendere (9). Na- (1) » Qui vero probari potest, ut sibi mederi animus non possit, cum ipsam medicinam Core » porís animus invenerit, cumque ad corporum sanationem multum ipsa corpora ec natura va. CHE) » leant," |. Cicero , Tusc, Quaest. L. III. c. 3. (2) , Omnis ars imitatio est Naturae, itsque quod de Universo dicebam , ad haec transfer, » quae ab homine facienda sunt." — Sezeca, Epist. 65. A 2 4 6G. 70,8. 08 2. CR TUN, ARR Natura itaque observanda , imitanda , adjuvanda (3), bac enim. repugnante irrita sunt artis: molimina, Et haec quidem adeo vera sunt, ut, qui hisce viribus prudentissime u-i sciat B Medicus artis fastigium attigisse dicatnr (4) , ille autem, qui Naturam, viam in morbis. monstrantem, repudiet, erga Matrem suamr et Nutricem ingratus habendus sit ( 5 ). "Iargel vij; Ureus évr) Amrpela , cujus asserti veritatem si quis dubitet, adeat ///ppo- cratem ,. Galenum , Celsum , Baconem | Verulamium ,. dretaeum. Cappadocem , Baglivium , iSydenhamum , Hofimannum , ^ Boerhavium , Siietenium , Gorterum ,. Gaubium , ewque tot alios magni nominis Viros, qui regiam bancce viam, Naturae nimirum observationem atque imitationem , semper calcandam esse, Praxi suá medicà, optimo. cum eventu ple- rumque institut4, egregie comprobarunt. Autsi recentiores quis velit, nonne, ne nunc de Pringlio, Macbridio, Lorryo, alisque, quos Anglia et Gallia habuere, Medicis Hip- pocraticis dicam, nonne, inquam, JZufzlandius, Sprengelius ,| Heckerus, | Richterus , aliique, quamvis in Medicinae parte contemplativà, ut dici solet, non raro dilferant atque suas singuli sequantur Theorias, in eo tamen ad unum omnes, si de Praxi Medica sermo sit, conveniunt, quod soli Naturae hnmanae optimum: superstrui possit Therapiae: rationalis fundamentum ? Pluribus autem , ad avertenda et superanda mala, Natura medicatrix utitur instrumen tis, quae, doctrinae ergo, ut totidem considerari possunt facultates , quas autem , quum Gaubii immortale opus in omnium manibus versetur, ne lliadem post /Zozerum me canere velle videar, enumerare vix opus est; quum de uná tantum harum facultatum dicendunr sit, nimirum de illà, quae vulnera glutinat , carne implet, cicatrice claudit, ossa: fracta conjungit, novam, si requiritur, substantiam organicam, amissae similem, creare niti- tur, et tandem omnia in corpore humano morbose soluta et mutilata redintegrare et resti- fuere conatur. Hujus Naturae fàcultatis contemplatio sequentis, a vobis V. Cl. propo- sitae, efficit argumentum Quaestionis: ,, Naturae animalis facultas admirabilis est, quae » Solidae compagis Vulnera, Ulcera et Fracturas, adeoque solutum in corpore animali, » artificio inimitabili, consolidat, redintegrat, resarcit. Super hac Naturae animalis fa- » cultate et modo, quo hanc exercet, Physiologorum diversae sunt explicationes. Ea- » rumdem, ex ordine temporis , quo propositae fuerunt, quaeruntur recensio, epicrisis ,. » et (3) Vid. de hoc argumento Ji. J. JPelterbeek V, Cl. oratio de Nat, observanda, et. imitanda. summo medici officio, in Annal, Acad. Rheno.Traj. 1817 — 1918. C4) Vid. Gaubii , Instit, Pathol. $. 646. (5) Cicero, de Decoro disputans in libro I. de Officiis c; 31. optime monuit: , Sic enim est , faciendum , wu eontra universam Naturam nilil: contendamns : eà tamen conservatà, propriam. , nàturam seqJ3mur; Ut, cuemei sint alia graviora atque meliora, tamen nos studia nostra natu. » 2e regulà metiamur, INeque enit attinet repugnare naturae , nec quidquam sequi, quod: as» , Sequi non queas, COMMENTATIO ac QUAESTIONEM . MEDICAM. E] » et demum judicium de illà, quae Oeconomiae animalis legibus ,. hactenus cogritis, » hodie maxime fundata videtur. " Argumentum sane difficillimum , ulteriori autem dis- quisitione tam dignum, ut recte monente Gawbio . merito universae Chirurgiae funda- » mentum habeatur." — Hujus autem Quaestionis solutionem mihi in primis diílicillimzm fore, vix. opus est ut moneam : cum enim nec, [quod gaudeo, Medicus Platonicus sim, nec in aliis, quod doleo , morbos, circa quorum sanationem Quaestio versatur , observandi frequens mihi fuerit occasio, ipsam nem satis potui , Zz£errogare naturam , quae numquam non petenti » per certos respondet. eyentus , tnodo apte et frequenter | consulatur (6 )." — Quidquid au-- tem sit, audaces fortunam juvare putavi, quod an jure cogitaverum, a Vobis. V. Cl, diju- dicandum erit. ORDO ET ARGUMENTUM COMMENTATIONIS, PARS PRIMA. SENTENTIARUM ET EXPLICATIONUM, DE MODO, QUO NATURA SOLUTUM REDINe& TEGRAT, A VARIIS AUCTORIBUS PROPOSITARUM, EX ORDINE TEMPORIS RECENSIO ET EPJICRISIS. SECTIO PRIMA. Breyis Enarratio et Dijudicatio illorum, quae Medicinae. Patribus de Naturd , solui continui Medicatrice, innotuisse videntur. $. 1. Hippocrates, $. 2. Celsus. $. 5. Galenus, í $-4. Conclusio. SECTIO SECUN D A. Sententiarum de Naturá , omnis in corpore humano: morbose. soluti restauratriec , a. Res centioribus propositarum Recensio- et. Epicrisis. C AP.UT PRIMIU HM. Recentiorum Auctorum , qui Naturae Medicatricis, in vulneribus. et ulceribve samane :dis; agendi modum explicandum sibi sumserunt, recensio. $8 1 (6) Sunt verba, quibus utitur Cl. Erugmansius in Diss, de. Puog. pag. 7. , Opinionum. enim. 5, commenta delet dies: naturae judicia confirmat," Cicero, de Nat, Deorum, L. Il, c. 2.. | A 8 $. $. G«1116. r//Bior S UR dy NAwGrAoR I. Auctores qui; saeculo decimo septimo ad. finem vergente, et sequentis saeculi initio , partium corporis molliorum restitutionem explicarunt. . 2. C. Magatus 1733. Guisard 1735. Schulzius 1735. 8. J. de Gorter 1739. G. van Swieten 1742. 4. Du Hamel 1746. | C. F. Traun 1747. 5. F. Quesnay 1749. Palucci 1750. 6. J. Parsons 1752. H. F. Delius 1755. - Charmetton 1757. - 7. A. bertrandi 1763. H. Dezoet i763. ]. Morgan 1763. A. Donn 1763. . 8. C.G. Ludwig 1764. A. Haller 1766. D. G. Triller 1766. G. Doehmer 1766, J. €. Pohl 1767. 9. Fabre 1768. Louis 1768. - Ic. J. A. Montani 1769. G. Eyting 1770. E. Platner 1776. — Champeaux 1778. P. Camper 1778. Chambon 1778. Aubray 1778. . II. Nanoni 1782. W. F. Domeier 1784. C. T. G. Kleeman 1786. Klemm 1786. J. W. Murray 1786. A. J. G. Murray 1787. ]. Arnemann 1787. 12. O. Huhn 1787. J. Moore 1789. J. F. Blumenbach 1789. J. D. Andersch 179o. - I3: D. Esper 1793. J. Hunter 1794. K. Sprengel 1802. van Hoorn 1803. Au- tenrieth ét Schnell/18o4; Auctor in Reillii Diario 1805. -H. C. A. Osthoff 1809. - 14. Zimmerman 1812; "Bellemain 1812. ' Petit 1813. Jeromin 1815. - 15. X. Dichat 1818. J.F.Meckel 1818. Ev. Home 1818 — 1820. J. C. Eggers 1821. 16. Richerand 1821. Seiler 1821.' Dreschet 1821 et 1822. C. H. Schulz 1822. -CAPUT sECUNDSU WM. Recensio sententiarum , quae de modo , quo Natura fracturas redintegrat, a Recentio- ribus Medicis propositae sunt. 8. I. Brevis praecipuorum scriptorum recensio, quia saeculi decimi septimi exitu ad tertium subsequentis saeculi decennium , ossium callum explicarunt. 2. C. Magatus 1733. ]. L. Petit 1735. ]. de Gorter 1739. 3. Du Hamel 1741. van Swieten 1749. i 4s. Vacher 1746. |J. B. Boehmer 1748 — 1752. . Du Verncy 1751. 5. Detlef 1753. H. F. Delius 17535... Th. Schwenke 1755. T. Bordenave 1758. 6. Fougeroux 1760, J. Morgan 1763. F. Martini 1764. J. B. Morgagni 1764. A. Haller 1766. D. W. Triller 1766. E. P, Swagerman 1767. . 7 P. Pott 1768. P. Camper 1771. TF, Ludwig 1772. Louis 1774. 8. M. Troja 1775et1776. Callisen 1777. Tenon 1778. David 1782. Parks 1782. 9. A. Donn 17553. A. Marrigues 1783. Io. J. F. Dlumenbach 1786. GG. L. Küoler. 1786. ]J. D. Andersch 1790. S. Th. Sóm. T"——-———————————-— n COMMENTATIO ;Apn; QUAESTIONEM. MEDICAM. 7 Sómmering. 1791... J. Hunter 1794. Russel i1795.. ]. F. Dóttcher 1793. FF. A. Walter 1796. , $. 1r. J. van Heekeren 1798. Macdonald 1799. u$4.12. J. DelliS8ore .K. Sprengel 1802.. F. G. Voigtel 1804. Scarpa et Leveillé 184, S. 1;. Delpech 1812. Beclard 18273. Doyer et Dupuytren 1815 — 1816. $. 14. Ribes et Haime 1816. Cruveilhier 1816. Sam. Cowper 1818. $. 15. X. Bichat 1818. J. Howship 1818. ]J. F. Meckel 1818. $. 16. L. R. Villermé et G, Dreschet 1819. F. Ribes 1819. . Richerand 1821.. M. J. Charmeil 1822. CAPUT TERTIUM. Sententiarum , a Recentioribus propositarum brevis et generalis quaedam Epicrisis. $. 1— 4. PARS SECUND A. €ONTINENS SENTENTIAM , QUAE OECONOMIAE, ANIMALIS LEGIBUS, HACTENUS COGNIÍe TIS, HODIE MAXIME FUNDATA NOBIS VIDETUR.» SECTIO PRIMA. De modo, quo partium solutarum redintegratio , secundum nostram. qualemcunque seme gentiam , fieri. videtur. CAPUT PRIMUM, De partium solutarum sanatione per intentionem Naturae primariam , sive per simpli- cem restitutionem in integrum, $. 1. Ut solutum in corpore animali redintegrari possit, Natura praeparat lympham coagulabilem. $. 2. De nonnullis hujus Iymphae coagulabilis proprietatibus atque de ejus origine ex verá et genuinà vasorum secretione explicandá. $. 3. Quomodo hàcce Iymphá coagulabili utitur Natura? $. 4. Quid tandem ex hác lymphá fit? Quomodo, Naturae ope, partium molliorum restitutioni inservit? $. 5. Quomodo Natura versatur in ossibus , per intentionem primariam , redintegrandis ? CAPU T SECUNDUM. De partium laesarum consolidatione per intentionem Naturae secundariam, sive supe purationis ope. $. 1. De puris origine, ejusdemque praecipuis proprietatibus. E S» 26 QC TB S SUIUOROEUN TEE $.o. De usu, quem Pus in partium laesarum redintegratione praestare videtur, $. 3. De modo, quo suppurationis ope, junguntur partes laesae molliores. $. 4. De modo, quo Natura operatur in partibus firmioribus seu osseis redintegran- dis, si suppuratio, aut aliae Inflammationis majoris sequelae loeum habuerint. $. 5, De Experientia hactenus suppositam vasorum vegetationem comprobante. SECTIO S85ECUNDA. De Legibus quibusdam , quas Natura in hac sua. salutari operatione servare videtur. I. Partium solutarum redintegratio et deperditarum restitutio ed decrescit proportione, quà animalis explicatur energeia, i. e. eo magis restringitur atque diminuitur , quo magis systema cerebrale in animalium ordinibus evolvitur. Il, Pro varia aetate , varia est partium solutarum glutinationis et amissarum regenera- tionis energeia , quae in universum eo major deprehenditur, quo origini suae pro- pior sit homo aut apimal, III. Non tantum pro varià totius corporis aetate, hujus facultatis differt energeia, sed ipsa etiam organa diversa ejusdem iu peculiares habent restitutionis et re- productionis aetates, iV. Hujus facultatis vigor diflert, pro varia singularum quarumvis partium structurá et conformatione. V. Consolidationis et reproductionis energeia varia est, pro vario sexu, temperamento atque idiosyncrasid. Vasorum sanguiferorum vegetationi ( ex quà inprimis omnem cujuscumque solutae unitatis sanationem explicandam esse, indicare conati sumus) certi ac determinati in statu sano praeseripti sunt limites, a PARS COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM MEDICAM, lx ——— ———————-M— T po uosqaves P ups pq». "SENTENTIARUM ET EXPLICATIONUM , DE MODO » QUO NATURA SOLUTUM REDINTEGRAT, A VARIIS AUCTORIBUS PROPOSITARUM, EX ORDINE TEMPOe RIS RECENSIO ET EPICRISIS, D Mis esse Naturae sospitatricis in restituendis partium , cum mollium, tum dura-. rum , laesionibus et jacturis, potentiam atque solertiam , omnis fere aevi observarunt Medici atque Profani, Vulnera enim profunda glutinari, repleri, cicatricesque indue- re; ossium fracturas callo iterum conjungi, eorumque partes destructas novo quodam Corpore, post corruptae partis separationem, non raro Suppleri; ossa luxata articulo Tecens enato suffulciri, atque tot alia salütaria phaenonema , sua Sponte, in corporis animalis laesiohibus, sine aliquo hominum auxilio, fieri observantes, mox ad incogni- tam quamdam facultatem restauratricem concluserunt, eamque facultatem Naturam ap- pelarunt. —^^— ; Homifes autem, ratione, causas simul et effectus cognoscendi cupidissimá , a Natu- rae Auctore praediti, hisce observationibus Solis, jure suo, non. erant contenti , sed mox rogabant: cuz haec tali modo evenirent, et quinam esset 7:0dus, quo Natura in hisce faciendis uteretur, Atque hinc factum est, quod non tantum Naturam vulnerum , reliquarumque externarum , corpori humano inflictarum , laesionum medicatricem et restau- ratricem observaverint omnes fere, ab Hippocrate in hunc usque diem, Medici atque alii quoque Naturam agentem spectare soliti; verum etiam, horum effectuum causam cognoscendi. cupiditate ducti, in modum , quo Natura haecce ptaestaret , inquisiverint , eumque variis modis explicaverint. Harum variarum explicationum , quae de hocce mo- do, quo Natura morbose solutum in corpore animali redintegrat, propositae sunt, ex ordine temporis, recensionem primo loco rogastis Viri CIl.! et quidem maximo, ut mihi videtur, jure, quüm nunquam verum Naturae agendi modum intelligere possimus, nisi, a singulis Auctoribus factas, observationes secum invicem comparemus , atque, ex hisce observationibus confectas , Auctorum de hoc argumento sententias audiamus. » Nondum ( enim ) Satis, ipsam Naturam spectare agentem , oportet hanc prope, quan- » tum liceat, Sequi, et cum eá conditas hypotheses conferre ( zx J. ; Has- (1) Vid, Brugmansii Diss, laud, P. 71. 10 G,.-—€. "Bi. Se"m ^R. qe NS'Gy UWEOR Hasce variorum Auctorum sententias memoraturus, possem quidem , neque hoc inep- tum plane aut superfluum foret, nonnulla huic primae commentationis parti praemit- tere de variis continui solutionum generibus , de horum singulorum definitionibus , cau- Sis, symptomatibus et speciebus, atque tandem de vulnerum, ulcerum et fracturarum decursu, quatenus hunc, ab ipsius laesionis tempore ad sanationem usque factam, ob- servarunt et descripserunt Auctores: magnum autem ipsius Quaestionis ambitum jam praesentiens, haecce mittere me debere credidi, utpote hac in re otium nobis fecerint innumeri fere Viri Clarissimi, singula illa accurate describentes. Horum itaque loco praemonere pauca liceat, de ratione, quam in recensendis Auctorum sententiis sequen- dam existimavi. Primam hancce commentationis partem elaborandam suscipiens, in magnum admodum lapsus sum vitium , in nimiam nimirum , quae ex ignorantid med proficiscebatur, am. plitudinem. Tgnorans nimirum, de illa Naturae facultate, de qua sermo esse debet, tot exstare Medicorum sententias, quot dein, in hoc opere per aliquod tempus versa- tus, inveni, omnia fere colligere incepi, quae cum "nostro argumento aliquem nexum habere videbantur, neque tantum ipsa verba, quae diserte hanc facultatem explicabant , ex auctoribus desumsi, sed etiam non raro magis obscura collegi dicta, quorum sene sum explicare, ex quibusque ratiocinari et ad auctoris mentem concludere conatus sum, Hoc modo aliquot elaboratis sententiis, in reliquis, ut justa servaretur ratio, eodem modo pergere debuissem, atque hinc in magnum illud, quod nimis sero percípiebam , lapsus sum vitium , in nimis amplam et copiosam nimirum sententiarüm, ab auctoribus propositarum , recensionem. —Delere itaque constitui multa illa superflua, non tamen sine fructu a me elaborata, atque ad ambitum, quem nunc habent, singulas sententias, qua- tenus hoc per temporis angustias licuit reducendas esse credidi. In memorandis auctorum de hoc argumento sententiis, incipiendum videbatur ab ipsis Medicinae patribus, Hippocrate nimirum, Celso atque Galeno, utpote ab hisce prae» cipue tota Medicina profecta sit, quae serioribus temporibus magis tantum exculta, et ad perfectionis fastigium, quo nunc gaudet, perducta est. Ab his itaque incipiendum esse credebamus , memores verissimi Listeri (2 ) praecepti: ,, Addant veterum labori- , bus nuperi, emendent, ilustrent, suis quaeque hypothesibus novis facta interpreten- » tur, at vanum est, et levis maleque instituti ingenii indicium ,' Auctores , multis sae- » culis approbatos, vel alto silentio praeterire, vel perfünctorie tantum memorare." De Auctoribus, quos huncce Triumviratum excipere debere credidi, quum. postea di- cendi occasio sit, haec quidem de sententiarum recensione, quam rogastis Viri CI. ? universe dicta eufüciant, quibus pauca quaedam addere liceat de epicrisi, quam institui debere, jure quoque voluistis. Hanc (2) Vid, Praefat, in Exercitat, Med, COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM MEDICAM. II Hanc nimirum epicrisin optime cuivis sententiae recensitae addi posse sentiens , eodem modo, quo hoc in primá sectione feci, singulis omnium reliquorum Auctorüm senten. tis verbula aliquot, hunc in finem facientia, subscribere constitueram , quod autem consilium , Quaestionis scopo rectius percepto , mutandum esse censui, ut sic et eorum- dem repetitio et nimis copiosa disputatio evitaretur. Itaque e virorum CIl. mente omnibus Auctorum sententiis recensitis, epicrisin quamdam generalem dare conabor. Quod autem talis auctorum epicrisis aleae plenum sit opus , et maximas habeat dif- ficultates, et quod itaque vos Viri Cll.! non multa a juvene exspectare debeatis, vix opus est, ut moneam : ipse enim Hippocrates tale bene maleve scriptorum judicium ar- duum admodum, sed simul utile esse, egregie docuit in initio libri de Diebus judica- toris (3), sic scribens: |, Artis magnam partem esse duco, posse, quae recte scripta » sunt, speculari ( xavaexoméesÜa: — dijudicare), Qui enim haec noverit, iisque uti- » tur, is mihi in arte non multum falli videtur". giis elabpig cgi irginummp o A Brevis Enarratio et Dijudicatio illerum , quae Medicinae Patribus, de Natura , con- inui selutionum | Medicatrice , innotuisse videntur, » 8. 1... Hippocrates. m ducat divus estre strenuus ille Naturae observator , cujus tot et tan- ta sunt de re medica merita, ut omnis Medicinae facile parens atque princeps nomi- mari possit (I), atque ut dignissimus sit, in cujus doctrinam semper inquiramus , et cu- ! jus sententiam de nostro quoque argumento audiamus : » Principium ille. quoddam motus in homine agnoscebat, quod sibi sufficiat, a se » ipso sciat omnia, a nemine edoctum. Per eam náturam corpus regi, ab ea morbos » Superari, eam movere movenda, compescere motus noxios, tueri, quae offensam me- ,» tuunt, humores affundere" (2). Pluribus autem denominationibus hocce principium sig- Up ASyr qf (32 Vid, Peu Sec2 IL p; 56. (1) Vid. Cl. Bernard, Oratio de ratione Hippocratica, nostra non minus quam Boerhivii aetate commendanda, I. B. 1819. (2) Sunt verba Halleri, Biblioth; Med. Pract, Tom. I, p. 101. Conf, A. Schindelmeisser, Da Diss, 12 Gic C, VBIOUS*U R T^ NGA ^R , significavit Hippocrates (3) : modo enim éypgav sive impetum faciens dicitur (4 ), mo- do calidum innatum (à Zuqwrcv mp. và Üepuy dÓavarüv) nominatur (5), fontes suos praecipue in corde habens (6 ), modo Naturae nomine insignitur. Haec Natura, quam sollicita sit de corporis humani salute, optime certe perspexit Hippocrates: illam enim per se sibi motiones invenire, et, quae conveniunt ,- efficere ; atque illa repugnante nil Medicinam proficere, egregie docuit (8). 'Quam caute autem Medicinam faciat Natura, praeclare indicat Hippocrates , dicendo (9): , Haec enim , ubi morbum percepit, curationem instituendam censet, id unum spectans , ne temee , ritate magis, quam consilio , et ut facilitate potius, quam vi curationem adhibere vi- » deatur," Credat forte quis, ab hác Naturà multa quidem in morbis internis , pauca vero in laesionibus externis exspectanda esse; sed et in hisce sanandis suas Naturam tentare vires, optime intelligimus , si cogitemus ,. quod , parte quadam. affecta, totum corpus in consensum rapiatur, quam veritatem egregie certe significavit Hippocrates dicendo (10). » Ac si vel minima corporis pars malo aliquo afficiatur, eam affectionem , qualiscunque , tandem fuerit, totum corpus sentiet, quod minima corporis pars eadem omnia ha- » beat, quae et maxima. Eaque minima pars, quidquid. tandem, pertulerit, ad cogna- » tonem et gentilitatem refert, quaeque ad suam, sive bonum sive malum id fuerit." j Quod Diss, de Vi Vitali, praeside T. D. Metzger, in hujus Viri Cl. Exercitationibus Anat, aut Physiol. argumenti p. 122 seq. (3) Hippocratis Opera omnia in VIII Sectiones distributa , latina interpretatione et anno* tationibus illustrata ab Anutio Foesio. edit, novissima, Genevae 1657. Quà versione utendum esse credidi, praecunte et suadente magno Sprengelio. vid. Pragm, Geschichte der Arzney- kunde. edit. 2dae. III. Theil, pag. 20, I (4) Vid. A. Kaauw Boerhave, Impetum faciens dictum Hippocrati Lugd. Bat, 1745. (5) Vid. Hippocratis de Corde liber, Foes, Sect. III. p. s69. De Carnibus seu Principiis liber, Foes. Sect. III. p. 249. atque hujus in h.l. Commentarius. Conf, Libr. I. Aphor. XIV. et Sprengelii in h. Aphor. Commentarius , in Apologie des Hippocrates und seiner Grundsátze, Leipz. 1789 et 1792 I Theil p:' r6? seqq. (6) ,.Hi sunt humanae Naturae fontes, / hincque- flumina excurrunt, quibus corporis alveus » irrigatur". vid. Hipp. de Corde Foes. Sect. III. p. 269. (7) Vid. Epidemiorum libr. VI. Sect. V., Text. I et II. Foes. VIL p. 1184. atque kxjus in hos locos commentarius, C8) Vid. Hippocratis Lex, Foes. Sect, I. p. 2. ,, Inprimis igitur Natura opus est — doce » trina paratur." Conf. Hipp. de Victus E PAN Foes, Seca IV jn $e ; » Ar$ Me-* » dica 2b eo — Natura per se facere novit," ]) b C9) Vid. Hipp. de Arte Liber, Foes, Sect. I. p. 7. (10) Vid, de Locis in homine Liber, Foes, Sect. IV. p. 408, COMMENTATIO ap QUAESTIONEM MEDICAM. 13 Quod certe. dictum y. ingeniose monente Sprengelio , magis in hodiernis Incitationis 'Theo- riae asseclis, quam in Hipocrate quaereres. Quidquid autem sit; in vulneribus quo- que aliisque continui solutionibus naturam activam esse, imo criticos motus instituere, Hippocratem perspexisse convincimur, si illum de vulnerum decursu, aut potius judi- catione seq. modo scribentem (1r) audiamus. , Ulceera autem quinto die inflammatione sedantur, et secundum horum dierum ra- » tionem pro ulcerum magnitudine, etiam tertio die et quinto et septimo, — Deinde » exacto primo circuitu, rursus tertio die, qui est secundi principium , et a primo , decimus quartus, Ex his vero maxima decimo quarto die inflammatione sedantur. » Atque haec oratio:declarat morbos diebus imparibus judicari." Talia autem effata legentes ,- tenere semper debemus, quod Hippocrates vulnera et ulcera non distinguere videatur ( 12 ) , atque: quod per: ulceris aut &Axeoc; (13) nomen omnem in carne unitatis solutionem significet. : Dum illa, quae de variis ulcerum generibus ( 14 ), de puris origine ( 15) , atque de hujus proprietatibus ( 16 ) disputat , brevitatis gratia mittimus, modum explicare debe- mus, quo ex Hippocratis mente, soluta partium unitas restituatur. in omni continui solutione, quae ad sanitatem reducenda est, vel coalescere ( mu Quecóai) Vel Afta (avEssdzi (17 )) debet natura: id est, vel discissi corporis labra ; UpcS. 1 (uti (11) Vid. Hippocrates de morbis Lib. IV. Foes, Sect, V. p.507. Conf. liber de Carnibus, Foes. Sect. Ill. p. 254: ^ ,, Ad eundem autem modum — aut duodevigesimo", Et Epidemiorum Lib, VlI. Foes, SectVII. p. 120: ,, Quibus ossa fracta füerint — etiam ilico." ^ (12) Vid. v. c. Hippocrates de Morbis Lib. IV. Foes. Sect. V. p. 508: .,, S81 quidem vulnus 5» factum sit; carnem! dissectami esse manifestum est, ülcusque existit." Conf, Foesii Oecono- mia Hippocratis in v. v. cepa et &A«og, Apud Homerum quoque vocabulum ZAxog vulnus sae. pe significare videtur: sic v. c. Iliad, A. v. 811. ( 13 ) Per ZAxez veorpórz, de quibus nonnumquam loquitur Tui , vulnera potius quam vlcera intelligere videtur. (14) Vid. Hippocrates de Medieo, Foes, Sect. I. p.21. $ At Vero ulcera quatuor progre- » diendi modos — motus videtur, (15) Vid. Hippocrates de Victus Ratione im morbis acutis. Foes. Sect, IV. p. 393: , Pus 5 €x carne — ex reliquo humore." quem locum explicant verba, quae inveniuntur in lib.lL, de Morbis, Foes, Sect. V. p.462: , Inreliquo autem corpore — pusque gignitur," Conf. quoque Hippocrates de Flatibus. Foes. Sect. IIl. p. 399. , Sanguis vero — in pus verütur," Et in li. ' bro de Ulceribus. Foes. Sect. VI. p. 870. nem autem ("üleera ) — in pus QUIM EK AERE (16) Vid. Hipp: in Praenot. Foes. Sect. T. p.39. , Pus vero optimum - pessimum," ibid. p.43. , Cum vero suppurati — moriuntur.", -C€onf, de orare liber. Foes. Sect, Il. pP. 53. , Ulcera namque — inaligna evadunt, (17) OMNI vÉze cápxze dicit Hipp. in lib, de Ulceribüs Foes. Sect. VI. p. 87o. Conf, Foesii Oeconomia Hippocratis in v. BAaev£guzTc. B3 14 G21CXg/. (IB 0IS^ Wr. Um d; NYIG | AZUK (uti haec Hippocratis verba explicat Galenus (18)) sine alterius substantiae interven« tu agglutinare debet, vel talem aliquam substantiam generare, qualis est abscissa. Jam vero quaenam partes, ex llippocratis sententia, tali modo agglutinari et rege- nerari possunt? Ad hanc qnaestionem ita respondet Hippocrates, ut ills tantum enu- meret partes, quae neque coz/eseere neque augeri possunt, Atque hine est quod in pluribus locis (19 ) moneat: ,, Os cum persectum fuerit, aut cartilago , aut nervus, , aut genae tenuis particula, aut praeputium, neque augetur neque coalescit (20 )."' Quá in sententià statuendà , ad harum partium generationem (de quà postea dicentem audiemus Galenum ) in primis respexisse videtur Hippocrates (21). In aliis autem 1o- cis, partium dissectarum coalitum fieri non posse, ex ipsà harum partium dignitate et functionibus conficere videtur, sic v, c. dicit (92): ,, Cui vesica persecta fuerit , ut cerebrum , aut cor , aut septum transversum , aut tenue quoddam intestinum , » aut ventriculus, aut jecur, lethale est (23). Ex vulnere autem minime mori cone » tingit (haec alibi (24) addit) si his partibus vulnus acceptum non fuerit, sed ab » his quam longissime absit." Uti in multis, sic inprimis in illis, quae nostrum argumeutum spectant, admodum brevis est Hippocrates, ita ut nec partes, quae coalescere ét augeri possunt, determi- net, nec modum, quo hoc fiat, describat et ex sua sententia explicet, Quidquid au- tem sit, hunc modum Hippocrati non plane incognitum fuisse, e quibusdam dictis confici posse videtur. Sic v. c. in capititis vulneribus ossa fracta non auferenda, priusquam sponte sur- sum cedant, monens Hippocrates (25), sequens gravissimum addit praeceptum: , Sur- », sum autem os educi, priore laxato et carne subnascente, est consentaneum , quae ex » ossis meditullio, ubi ossa inter se connectuntur, et ab eo, quod sanum est, suc- , Crescit, si superior tantum ossis pars corrupta sit, Llac vero ratione tum caro ce- , lerrime succrescet et pullulabit, tum ossa sursum educentur, si quis ulcus quam ! (18) Vid. Galeni in Aphorismos Hippocratis Comment. |VI. Aph. XIX. Chart, Tom. IX. p. 258 seq. Conf. Foesii Oeconomia Hippocratis in v. cvgQscózi. (19) Conf. Aphor. XXVIII. Sect. VII. Coacae Praenot, Foes, Sect. lI. p. 199. (20) Vid, Aphor. XIX, Sect. VI. (21) Hanc tamen inter partes seminales et sanguineas differentiam an jam cognoverit Hippo, crates, et itaque an hic Aphorismus genuinus sit, dubitat Sprengelius l. C. pag. 41. (22) Vid, Aphor. XVIII, Seet. VI. Qui Aphorismus ut rite ex Hippocratis mente intelliga- tur, consuli omnino merentur Gorterus in Medic. Hippoc. Amstel, 1739. Lib. VI. p.703. seqq. er Sprengelius in opere laudato II Theil p. 34 seqq. C23) Conf. Aphor. XXIV. Sect, VI. De Morbis L. I. Foes,. V. p. 447 et 450. (24) Vid..de Morbis Lib. I. Foes. l, c. pag. 447. (252) Vid. de Capitis vulneribus Liber Foes. Sect, VI. p. 910, COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM MEDICAM. 15 » citissime in pus mutatum repurget." E quo asserto patet neque caz7i; nomen a re- centioribus inventum , atque callo impositum esse, neque phaenomenon illud, quod, externá calvariae tabulà ablatà, ex diploé inprimis granulatio procedat, Hippocrati fuis- se incognitum: praeterea quoque ex hoc dicto elucere potest, quod natura, si frusta Ossea emortua separare velit, partibus sanis adjacentibus indigeat ( 26 ). $i porro Hippocratem dicentem audiamus , quod acuto telo inflietum vulnus sine suppuratione possit curari, quod vero contusae et dissectae carnes putrescere, et, in pus versae, tabescere debeant, atque dein novas carnes renasci requirant (27), tunc certe ex tali dicto confici posse videtur, Hippocratem non tantum duplicem , quo vul- nera ad pristinam unitatem reducuntur, modum intellexisse, sed etiam puris utilitatem pro aliqua saltem parte cognovisse. Scimus enim, pus eo consilio a natura formari, wt laceratae partes a vivis et sanis separentur: jam vero quod hoc fieri debeat in par- tibus contusis, ut Hippocrates dixit, minus vero in simplicibus vulneribus requiratur , et ratio et experientia docet. Quum praetereajulceris siccitatem inter signa mortis futurae recenseat Hippocrates ( 98 ) , et contra calidum suppuratorium ad ossium fracturas sanandas plurimum conferre scribat (29) puris formationem ad ulcerumi sanationem requiri, ex fideli observatione certe didicisse videtur. Atqne observationis et experientiae, non autem rationis fructus Hippocratem proferre solere, semper tenendum st, quis enim non miretur fidelem naturae observa- torem, si Hippocratem dicentem (30) audiat: ,, Ulcera annua quaecunque fuerint, » aut longius tempus habuerint, os abscedere est necesse, et cicatrices (31) cavas » fieri." Nonne enim haec Hippocratis verba significare videntur, quod per longioris morae ulcera ossium caries oriatur, et quod, haec si orta sit, carnes regenerari ne- queant, et cicatrices itaque cavae relinquantur (32)? Quum, si talibus Hippocratis dictis immorari vellemus, finem 'vix inveniremus, atque Medicinae Patri jam sua jura tribuisse videamur, nunc quidem exponendae ejus sententiae nos finem facere posse ate que debere censemus. Quam- (26) Conf. Hippocrates de Fractis Foes, Sect, VI. pag. 774. ,, Hisigltur in totum celerrime — ea fere in sublime ossa attollit," 1 (27) Vid. Hippocr. de Ulceribus Foes. Sect. VI. pag. 870. (28) Vid. Hippocrates in Coacis Praenot, Foes, Sect, Il, p. 691. Conf. Swietenius, Tom. I. pag. 659. (29) Sect. V.. Aphor. XXII. (30) Aphor. XLV. Sect. VI, Conf. de Ulceribus Foes. Sect. VI. p. 873. C31) Has in eo a cute differre, quod nullos emittant pilos, jam scripsit. Hippocrates in Libra, de Natura Pueri'Foes. Sect; Ill, pag. 240» (32) Conf. Swietenius Tom, I. pag. 946. 16 QUO, JASBLOTIS TUR «Eb INST GIAXR. Quamvis de naturae illà facultate, quae in partium soluta unitate restituendá versa- tur, arguta cum brevitate dicentem audiverimus Hippocratem, eujus seutentias ut Dei vocem habendas jam pronunciavit Galenus (33) : paucis illis tamen abunde contenti sumus, ut pote cogitantes , venerandum senem doctrinam suam sibi soli debuisse, ab alis nihil mutuatum esse, alios vero omnes ab ipso multa desumsisse. Praeter hanc autem rationem plures sunt, quae facile explicant, cur pro parte tantum hanc naturae facultatem cognoverit Hippocrates: haec enim facultas non, ut reliqua salutaria naturae molimina, solà observatione ad aegrotorum lectos perspici potest; sed huc, praeter alia requiruntur et anatomica cadaverum sectio et inprimis physiologica corporis humani cognitio, Jam vero quod,. praeter.illam , hác quoque destitutus fuerit Hippocrates , manifeste plura probare possunt effata. Quis autem ab Hippocrate ossium calli v. c. desiderabit descriptionem , qui ejus de, ossium generatione legit sententiam (34) aut, anatomicum cadaverum examen ab eo fieri non potuisse, perpendit ? Atque sic quidem Hippocratis de nostro argumento sententiae justam nos dare spe- ramus epicrisin, si dicamus, Hippocrati naturae humanae in statu morboso conamina aeque bene, ac nobis cognita fuisse, inorborum,coctiones atque crises eum fortasse melius et accuratius perspexisse quam recentiores; illam autem naturae virtutem medi- catricem , de quà nünc agimus, nec satis intellexisse , nec satis intelligere potuisse Hippocratem. |, Quodsi quis (igitur) unus alterve (ut justissimo hoc Galeni (35 ) » de Hippocrate judicio utamur ) dicat, parum se id opus mirari, his opportunissime » respondeatur illud poétae ,, Hos unum ajterumve permitte tabescere ( 36 )." " $. 2. Cehus. . Inter eos, qui medicinam Hippocraticam serioribus temporibus tradere et commen dare studuerunt, primum locum jure tuetur Aurelius Cornelius Celsus, quem, prop- ter singularem et succinctam cum elegantià doctrinam, mec ventura silebunt saecula, nec ignota rapiet sub nube vetustas. ,1n nullo quidem morbo plus fortuna sibi vindicare quam ars, ars, quam matura, » potest: ut pote cum repugnante natura nihil medicina proficiat (1)." En elegans dictum, non minus Hippocratis quam ipsius naturae discipulo dignum, Audiamus ita- que (33) Vid. Libro I, de Usu Partium cap. IX. Chart. Tom. IV. p. 29". (34) Vid. Hippocrates in libro de Carnibus. Foes, Sect. III. pag. 249. et de Natura Pueri ibid, pag. 238 et 34o. Conf, Albinus in Annot. Academ, lib, VII. Cap. VI. pag. 46 seq. (35) Vid. Method, Medendi Lib. VI. Cap. V. Chart. Tom. X. pag. 144. -' ( 36) "Toc X £z Qtivélem yz xo Sio. (1) Vid. A. Cornelii Celsi de Medicinà, Lib. III. Cap. L, ex edit, Caroli Christiani Krause, Lipsiae 1766. pag. 112. COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM. 17 que hujus experientiam , veritatis primam parentem, optime monstrantis, auctoris, de mostro argumento sententiam, in quà enarrandáà a vulneribus initium sumamus. Si horum definitionem (2), atque prognosin e varia partium dignitate , ex ipsorum vulnerum figurd, ex aetate atque alüs conditionibus conficiendam (3), tradere, si vul- nerum symptomata communia (4), aut pro varid parte peculiaria (5) , enumerare, aut eorum decursum describere, aut Celsi de suppuratione, de variis puris generibus (6) atque hujus proprietatibus ( 7) narrare vellemus sententiam, in nimium volumen exe cresceret hujus auctoris recensio , in quà, datá operá , brevitati studere conabimur, quum postea Galeni sententiam paulo fusius tradere debeamus. Quibusnam itaque modis, si vitae vires rite ordinatae sint (8) , vulnerum sanatio in. stituitur ? Duplici modo, e Celsi sententià, haec sanatio fiet , nimirum per g/u/izazionem , quae longe optima est (9), atque per vulneris iz j/ezionem (1o). Per i//am vulnus sanari potest, ,, quod vel in cute, vel etiam in carne est; si nihil ei praeterea mali acci- » dit ( 11)". Per Zazc autem ea (ita enim deficientia , e Celsi mente, supplere liceat), in quibus ob gravem inflammationem, non glutinandi spes est, in his enim pus movendum est (12), dein purganda sunt (13), ac tandem impleri debent (14). Quum vulnerum impletionem (73 epxebsfzi) per &xupoAoyíav signiüicare videatur Celsus, si ulcus ali (15) , vulnus nutriri (16) , atque similibus vocabulis utitur. An vero hoc zzjietionis nomine veram amissae substantiae regenerationem intelligat Celsus, dubitandum est: de labiorum enim vulneribus agens, sequentia, memoratu dig. missima, addit verba (17): ,, Neque enim creatur ibi corpus, sed ex vicino addu- » Citur; quod etsi in levi mutilatione, et nihil eripere et fallere oculum potest, in » magnà, non potest." ' Videamus, quaenam sit ejusdem de ossium fractorum sanatione sententia. Ossa fracta possunt coire (18), quod quà ratione fiat, Celsum audiatis dicen- L tem (2) Vid. Libr. V. Cap. XXVI. pag. o8» seq. (3) Vid. 1. c. pag. 283 seq. (4) Vid. Libr. V. Cap. XXVI. pag. 295 seqq. (5) Vid. l. c. pag.285—287. —— ( 6) Vid. 1. c. pag. 288. Vid. l, c. pag. 289 seq. et libr. V. Cap. XXVIII. pag. 321. 7) pag q (8) Vid. Libr. V. Cap. XXVI. pag.295: ,, Nimis vero intumescere vulnus , periculosum: ni* » hil intumescere, periculosissimum. lllud indicium est magnae inflammationis, hoc emortui $ Corporis." (9) Vid. 1l. c. pag. oot. (10) Vid. l. c. pag. 99. C11) Vid. 1. c, pag. 291. ( 12 ) Vid. pag. 297. C13) Vid. pag. 298. (14) Vid. pag.299. (15) Vid. Libr. VII. Cap. XXVII. pag. 496. Libr. VIII. Cap. IV. pag. 518. (16) Vid. Libr. VIII. Cap. VIII. pag. 528. (17 ) Vid. Libr. VII. Cap. IX. (18) Vid .Libr. VIII, Cap. X. p.541: ,, Si quando vero ossa non confezbuerunt, quia sae- [e * PE 18 Go 2/€i,; (Doy 2,8 UU RSVUIOGN (GA UR tem (19): 5, ubi tempus. processit, ab ipso osse caro increscit ,. eaque factum manu sinum » complet, Si quod etiam os.adustum est, a parte sand: recedit, subitque inter inte- » gram atque. emortuam partem carunculà, quae, quod-abcessit, expellat (20). Eaque- , fere, quia testa tenuis et angusta est, Aezle, id est squama a. Graecis nominatur." Saepius hác carnis et carunculae denominatione utitur Celsus (21), quorum vocabulo- rum significationem accuratius nonnumquam , de cazae rubicunda loquendo (292), indi- care solet. Neque tamen Cz// nomen Celso incognitum: est.(23): calvariae enim fracturis. eme- plastrum emolliens,. rosaceum , imponendum suadens, Sequentia addit (24):: ,, Hàc ,» ratione saepe rimae callo.quodam. implentur; estque.ea ossis velut cicatrix : et la-- ,» tius fracta ossa, si quà inter se non cohaerebant, eodem callo glutinantur :. estque - » id aliquando melius velamentum cerebro, quam caro, quae exciso osse increscit." Quibus. verbis an proprie dictum Callum describat. Celsus, dubitandum est, quum ex hác descriptione potius Callum corigceum Bomnnii confici posse credamus, Haec aue. tem mittamus ,et ultimo loco sequens audiamus memoratu dignissimum Celsi dictum (25): , ubi bene. res cedit, incipit ab ipsa membrana, vel si os eo loco duplex est, inde » quoque caro increscere, eaque id, quod inter ossa vacuum. est, replet (26) : none s numquam etiam super calvariam excrescit (97 )". Nonne hoc effatum, quot verba, tot quoque continet axiomata , recentioribus tempo« zijbus. egregie. comprobata? Nonne enim, in calvariae callo perficiendo , magnas durac matri atque. ossium diploae partes tribuendas esse, multa saecula post Celsum viven- tes, comprobarunt, auctores ? Classicà aurei saeculi latinorum linguá uti , et suavissimo eloquentiae. ore . Medicis nam tradere solitus, Aurelius. Cornelius. Celsus ., ab innumeris, omni fere tempore , Medicis, latinorum Hippocrates, Medicorum Cicero dictus est, lNomina certe quibus Cel« ^. pe. soluta, saepe mota sunt, in aperto deinde curatio est; possunt.enim coire," Medicus nimi- rum, si vetustas fracturam occupaverit, membrum , secundum Celsi praeceptum, extendere debet, ut aliquid laedatur , i. e, ut ossa concurrendo. exasperentur, et sic. fractura quasi recens fiat, (19) Vid. Libr. VIII. Cap. III. pag. 512. (C20) Conf. Liber VIIL, Cap. X. pag. 540. Hancce sententiam a Cl. Bonnio ( Vid, Diss, lau- xanda-pag. 167. ) aliisque abunde comprobatam esse, infra dicendi occasio. erit, (2x) Vid. v. c. Lib. VIII. Cap. IV, pag. 517. à (22.2, Vid. Libr. VIII, Cap. IV. pag. 523. — Caro increscens rubicunda etc. (23) Vid. Libr. VIII. Cap. VIII. pag. 528. Cap. X. pag. 538 et .542« (24:) Vid. Libr, VIII. Cap. IV, pag. 517» ( 25.) Vid. Libr, VIII. Cap..4. p. ser, ( 26.) Conf, Heister Instit. Chirurg. pag. 505. $. Ir. (7) Conf. Libr, VlII. Cap. X. p. 342. ubi de callo luxuriante aut £i? agite 'COMMENTATIO a» QUAESTIONEM MEDICAM, 19 "Celso digniorem quemdam invenire posses, dubitamus valde: nomina autem simul : quae satis docent, Celsum non eum esse, quem judicio nostro juvenili submittere pos- simus. taque tacemus, monentes, 63, quae de nostro argumento scripsit Celsus, non multa quidem esse, sed multum cogitata et talia, quae se ipsa, sine nostro prae- "conio ,, abunde commendent. $- 3. Galenus. "Tertium locum -occupet 'Claudius Galenus, alter ille artis Medicae stator atque pa- rens, qui Medicinam Hippocraticam perfecit, atque mirá , quà pollebat, ingenii so* lertià illustravit. Si nimirum varios Galeni libros, et inprimis illos , in quibus de Naturalibus Facultatibus (1) agit, perlegamus , evincimur, Galenum quoque Naturae, cujus cognitionem nobis admodum arctam esse dicit (2), in Medicina dignitatem per- Spexisse , et varias, quae illi competunt, facultates optime descripsisse, Haec enim Natura ita est erudita, ut maxima sine doctore noverit (3): haec Natura omnia mo: litur, nihil autem sine causá, nihil frustra operatur (4). Neque hoc mirum est, quum suá Natura instructa sit facultate attractrice, alteratrices concoctrice , nutrice, - auctrice, retentrice, -expultrice atque aliis diversimode a Galeno denominatis, ad quas pertinet quoque facultas formarrix , quae omnem corporis materiem ita effingit, ut Praxiteles, aut Phidias, aut alius quispiam statuarius illam imitari nequeat ( 5). Natura itaque, cum variis instructa sit facultatibus, in vulnerum sanatione quoque principatum obtinet, atque duplici quidem modo partium divisarum coalitum instituit , uti Calenus docet dicendo (.6 ): » Porro bifariam simul manent, quae commissa sunt, » quum alia per se, alia ope aliorum maneant; per se quidem, quaecunque secum » Coalescunt; aliorum ope, et quae colligantur et conglutinantur." Priorem unionis modum, secundum 4zzezionem primariam , posteriorem secundum mentionem secundae Tiam (1) Vid, Galeni de Naturalfbus Facultatibus Libr, III. edit, Charterii Tom. V. (2) Vid. v. c. Galeni de Foetuum Formatione Liber Cap. 6. Chart, Tom, V. p. 2973 ,, Ne- » T»)0 enim tam stolidus est, ut non intelligat quandam foetus generationis causam esse, quam » Omnes naturam appellamus , quae ejus sit substantia ignorantes, Ego vero sicut ostendi, cor. » POris nostri structuram , summam ejus, qui illud fabricatus est, et sapientiam simul, et » Potestatem repraesentare; ita velim mihi philosophos istos opificem indicare, Deusne aliquis » Sit sapiens etc, & persuaderi posse pronunciant," (3) Vid, Galeni Comment, V, in Hippocratis Epidemiorum Libr, VI. Sect, V. Text. II, Chart, Tóm. IX. pag. 514. (4) Vid. Galenus de Semine Libr, I. Cap. V. Chart, Tom. III. pag. 120, (5) Vid. Galenus de Nat. Fac. Libr. II, Cap. III. Chart, Tom. V. pag. 35. C6) Vid. Method, Medendi Libr. IIT, Cap.IV. Chart, Tom, X. pag. 65. . C 2 E EXOuM MEXLOISONAUS qXTÉLTTA SEC ziam fieri dicere solent Chirurgi: quam denominationem a Galeno quoque desumsisse Medicos, patet ex Artis Medicae (7) loco, ubi fracturam ossis, quatenus ad primum scopum (Zz] vG mpéárg exor) insanabilem esse, quatenus vero ad secundum. (xarà Be- Tepoy oxomiv ) quodammodo curari posse asserit. Quaenam nunc sint partes, quae per intentionem Naturae primariam , quaenam sint , quae per intentionem secundariam sanentur, his verbis docet Galenus (8): ,, Quae , Coalescunt ,, omnino mollia naturaliter sint, oportet; talis sane est tum caro ipsa, , tum quaecunque concretione carnosae sunt partes; quaecunque vero dura siccaque » sunt (9), eorum diversae partes coire simul nequeunt, sed glutinum aliquod vincu- ,lumve, quo commissa maneant, requirunt." Ut itaque partes solutae per intentio- nem primariam coalescere possint, mollem mnatuzam habere debent, cui accedat valida satis , quae ad novam formationem sulficiat, facultas, atque larga et copiosa materies. Facultatem nimirum habere debent, ut docet Galenus, substantiae illius, quae innas. citur, opificem (10) sive effectricem , cujus ope -,,si quid aliud, et hoc naturis in- ,» est, ut sibi ipsis similia faciant ( 1r )." Praeterea autem, una cum hoc agentis ro- bore, materia larga et copiosa in parte vulnerata requiritur, cujus necessitatem ( ,, om- » nino enim defluit aliquid a substantia unius cujusque") iisdem in locis proposuit Galenus (12). Partes itaque solutae, in quibus hae conditiones concurrunt, glutinari iterum. pos- sunt, atque huc pertinent carnosa omnia, quae e sanguine generata sunt, dum mem- branacea et omnia, quae e semine ortum habent, aut prorsus non, aut valde raro, Naturae ope restituuntur ( 13 ). Atque hujus quidem rei rationem Galenus. expli- cat (7) Vid. Galeni Ars Medica. Cap. XXX. Chart. Tom. II. pag. 223. (8) Vid. Method. Medendi Libr. III. Cap. IV. Chart, Tom. X. pag. 63 seqq. (9) Quod per haecce dura siccaque, quae non nisi glutine quodam i. e, per intentionem tintum Naturae.secundariam coalescere possunt, ossa signifieare velit Galenus, patet. e loco in quo dicit: ,, Quod igitur coalescere nequeat tam durum os , quam id, quod in juvenibus et ado- » lescentibus, et in viris, multoque magis in senibus cernitur, id profecto vel cuivis patere po- » test, Potest certe illud tantum unitionem recipere, quod abunde molle est 5 cujusmodi con* » Spicitur in puerulis, Quod autem alià quápiam interveniente substantià, seu glutine quodam » Agglutinari , colligarique secum separatae fracti ossis particulae queant, hic maxime speret » quispiam." Vid. Method, Medendi Libr. VI. Cap. V. Charc, Tom.X. pag. 145. (10) Vid, Galenus de Semine Libr. I. Cap. XIII. Chart. Tom.III. pag. 202 seq. (11) Vid. Galenus 1. c. Cap. XI. Chart, Tom. II. pag. 198. C12) Vid. l. c. Cap. XI, Chart, l. c. pag. i98 seq. Cap. XIII. pag. or. Conf. Galeni de Constit, Artis Medicae Liber Cap. XII. Chart, Tom. lI. pag. 184. seq.: |, At hic ad alias artes analogia consideranda est, Ut enim si quis ex coctis lateribus etc, — construere non potest." (13) Vid. Galeni de Semine |Libr. L. Cap. XI, áb initio: ,, Omnia enim, quae sunt carnosi » generis etc, — aut valde raro regenerantur,? 5 v-————ÓÉc———" "en Ó— COMMENTATIO 40 QUAESTIONEM MEDICAM. 2r cat (14) dicendo: ,, Non tamen ex omni in omne similiter transmutationes fieri, di- , cere licet; in id enim, quod naturae ejus, quod transmutatur, propinquius est, fa- » Cilis transmutatio est, et ob id sanguini facillimum est carnem fieri, difficillimum » Vero membranae et nervo, et venae (15), etarteriae (16) , et tunicae." Et praeter- ea: ,, Tantum nullibi acervatim contentum semen reperire licet, quantum unumquod- » que eorum , quae deperdita sunt, indiget ad generationem (C17): Haec de partium e sanguine et semine natarum diflerentià, ex Galeni mente, dicta sufficiant, audiamus illum potius Naturam laudantem (18): , Agglutinat vero dissi- , dentes partes, ac pristinae unitati restituit Natura," atque alio in loco (19): , Est » Vero, sicut in cavis ulceribus, natura causa productionis carnis , ita in simplicibus 5 ulceribus, coalescentiae, quare si quae dissident, in idem ad amussim componas, » Citra omnem reliquam: extrinsegus molitionem. coalescant.^ Cujusnam autem generis sunt vulnera, quae per simplicem coalitum iterum conjun- gi possunt? Ut hoc indicet Galenus, dicit (20), in talibus vulneribus ,, divisam esse. » carnosam partem citra ullius portionis amissionem." Atque hinc facile patet, quod nullum requiratur. corpus heterogeneum, intermedium , quo laesae partes uniantur, sed quod hae tantum glutinari- debeant ; ,, Glutinatio enim aut omnino carnis generatione ', non eget, aut plane exiguà (21i )." Ab hoc simplici Naturae opere transeamus ad magis compositum , ad illud nimi- rum, quo vulnera majora aut ulcera ad sanationem perducit; neque enim et hic Na- tura reliquit animal, nec virium sibi insitarum oblita est. Ut vulnerum majorum sanatio intelligi possit, attendendum est, num plana aut ca- Va sint ulcera: ,, Quippe in cavo ulcere non ipsa niodo periit cuticula, verum etiam » reliqua cutis naturd universa, et subjectae carnis portio aliquando non exigua; in » Iepleto ulcere caro non deest, exterius tamen operimentum desideratur (92) ;" Ita- que (14) Vid. Galenus de Semine f, c, Chart, Tom. III. pag.r98 seq. C15) In ulceribus tamen venas renatas se observasse, licet numquam arteriam et nervum , testa- tur Galenus in Libro de Semiüel, Cap. XII, Chart. k c. pag. 20€. et Method. Med, Libr. XIV. Cap. XVI. Chart, Tom. X. pag. 339. '- C16) Agglutinatas tamen, in adultis etiam , drterids se sdepius vidisse, dicit Galenus in Meth, : Medendi Libr. V, Cap. VII. Chart. Tom. X. pag; 113. (17) Vid. Galenus de Semine I. Cap. XIII, Chart, Tom, III. pag. 2or. * (18) Vid, Galeni Ars Medica Cap. XXIX. Chart. Tom. II. pág. 223. (19) Vid. Galenus Method, Medendi Libr. III. Cap. IV. Chart, Tom. X. pag. 64. ' (20) Vid, Method. Medendi Libr. IIT, Cap. IV. Chart. Tom. X. pag. 64 seq. ' €21) Vid. Method. Medendi Libr, III. Cap. IV. Chart. Tom. X. pag. 64 seq, (22) Vid, Method. Med, Libr, III, Cap. IV. Chart. Tom. X. pag. 63. C 3 25 Co OV, BO USICULTRO EEXNIEGSIATORS que in liisce vulneribus vel cexnis generationem , vel cicatricis formationem , vél hanc utramque instituere debet Natura, guod quomodo faciat, ex Galeni mente explican- dum est, i Carnis generationem Naturae .opus esse, monet Galenus dicendo (23): , Itaque . quoniam in cavo ulcere id nobis proponitur, ut caro, quae periit, restituatur, sci- , Ie licet, generandae carnis materiam sanguinem bonum esses opificem (ut ita dicam )) 4; à&uctoremque Naturam. Verum non satis est, Naturam simpliciter dixisse, nisi etiam , » Quorum Natura, sit adjectnm et ubi: constat autem, quod subjectorum corporum, ,, quibus.super induci caro debet,.natura ipsa gignendae carnis opifex sit," Duo ita que, .ex Galeni mentre, requiruntur , ut ulcus cavum carne impleri possit , alterum , quod natura subjectorum corporum i..e. ipsius partis vulneratae bene sit constituta aut temperata, alterum , quod sanguis adsit, materiem sistens, quam in carnis naturam, illi quae periit similem (232), vertere possit Natura (24). Missi .Galeni de suppuratione sententid (25), de cicatrice pauca moneamus, quam TNaturae (26 ), et pro parte etiam Arti (97) tribuendam esse censet, Uti nimirum car- ais novae, quae generatur, materies est sanguis bonus, ita cicatrix ortum suum debet ipsi carni, quà ulcus impletum .est (28): cujus ope corpus quoddam cuti analogum for* (23) Vid. Method. Med. Libr, IIT. Cap. III. Chart, Tom. X, pag.s9, Conf. Cap.IW. Chart, d. C. p.64. - (235) Vid, Method. Med. Libr.III. Cap. V. Chart. Tom. X, pag. 66. .,, Caeterum caro eádem £ Specie cum eà, quae periit, gigni in.cavo ulcere potest," (24) Conf. Meth. Medendi Libr. III, Cap.ILI. Chart, Tom. X. pag.59. ,, Ac primo quidem 1n omni cavo ulcere — non potest prohiberi carnis regeneratio," Cap.IX. Chart. l. c. pag. 74. », Si quidem proba subjecta carnis temperies — impleat. Libr.IV. Cap. I. Chart, l, c. p.80: £» Subjectae vero carnis affectus causae rationem — tum carne implenda, prorsus oportet" (25) Vid. Method. Medendi Libr, III. Chart. L c. pag.59: ,, Verum in ipsá primae carnis . generatione — utique et quod siccet et quod expurget;" De simplicium Medicamentorum Fa- cultatibus Libr. V. Cap. VI, Chart, Tom. XIII. pag,119. ,, Etenim quum tres in animalium cor- 4» pore fiant alterationes — in movendo pure conspicitur," Ibidem Libr. V. Cap. IX. Chart, "Tom. XII. pag, 12: ,, Perro autem unum — quaedam conficitur coctio," De Differentiis Fe» brum Libr.1. Cap. VII. Chart, Tom. VlI. pag.Ii5. ,, Atque haec putredo — et colorem et , Consistentiam et.odorzem," In Aphor. Hippocratis Comment, IL, ad Aphor. XLVII. Chart, "om.IX. pag. 85: ,, Pus ex sanguine fit — calor est inflammationis." ( 26) Method. Med. Libr, III, Cap. VIII, Chart, Tom. X. pag.71. ,, Quum fieri non possit — ,. haec omnia Naturae esse opera," (27) Vid. Method. Med, Libr, III, Cap. V. Chart, Tom. X. pag. 67: ,, Ergo, quoniam cutis — ,; uti etiam pereimilem reddemus." De Simpl. Mediam. Facultat, Libr. V. Cap. XVI, Chart "lem. Xl. pag.131: ,, Id enim est — velut in callum durata caro sit," (23) Vid. Method, Med, Lib.III, Cap. 5. Chart, Tom. X, p. 66. ,, Si quidem, quod cavum ENSIS €OMMENTATIO: 4» QUAESTIONEM" MEDiCAW, 23 formatur, dum vera cutis, ex Caleni mente , regenerari nequit, unde. dicit (29): ,, Cu- » tis talis omnino, qualis erat, quae Periit, prorsus restitui non potest, sed simi- » le quiddam cuti ( 30.) , et quod. ejus- officium suppleat, potest, non tamen plane cu- » lis.. Ac causa quidem, cur, sicuti caro adepsque resignuntur » ita cutis, quae » Prorsus perierit, regigni nequeat, ex naturalibus problematibus est petenda," Quomodo tandem in ossibus continui solutiones restituantur, lectu dignissimus: do- cet Artis Medicae (31) locus, in quo Galenus monet, continuitatis: in ossibus solu- tionem per scopum Naturae secundarium tantum curari posse (32), scopum enim prie marium sive agglutinationem , in ossibus, si puerorum excipias Ossa, ob siccitatem fieri Bon posse (3355; ossa itaque conjungi corpore quodam intermedio , i. e. callo fractu- ram circumligante (34), qui Naturae ope, ex ipso ossium nutrimento (35), quod ad qualitatem et quantitatem temperato (362, formatur; atque sic originem suam habet, KceAAG. ulv civ TÀ Dieariuora y uz Tiv EL doxüs tyaciw RaoDucuy 5 Qées (37). 'O3 | (vàp) 56st, inpletur — quae ex: subjectá carne creatur," Et paulo post in eodém. C ».niam tegere carnem .naturali aliquo tegumento — efficere est tentandunm,?' (29) Vid. Method. Med. 1 c, p. 66 (30) , Cicatrix vero, quae ín hac. calli modo dürata gignitur, ea cuti quidem est quam simil- ».lima, cutis tamen-non est; quum et densior eá visu tactuque sentiatur; et ratione, ex eo, quod ». pilos non edat, intelligitur." Vid, Method, Med, Lib. XIV. Cap. XVI. Chart, Tom. X. pag, 339. (31) Vid.. Ars Medica Cap; XXX, Chart Tom,IL P38.224. , Fractura igitur solutio — fuz » Sius tradita: sunt,?^ ' C32) Conf. Meth, Med. Lib, VI, Cap. V. Charr. Tom. X, p. 144. » insanabilem esse afféctionem dixeris, (33) Conf. Meth. Med, Libr, VI. Cap. V. Chart. Tom, X. pag. 144. » nequeat tam durum os e cuivis patere potest," apitel.c, , Quo. » Qüoniam. fracti ossis — » Quod igitur coalescere Conf, in Comment, ad Hippocratis: Aphor, XIX. Sect. VI. Chart.. Tom. II. p38.258:. , Jam. vero-quod neque cartilago — quorum pars quaedam .5». fracta callum. contraxit," ^ (34) Conf. Commentarius in Hippocr, Aphor. XIX. Sect, V1, Chart, l c;: , Haec enim si ». quis viva aut mortua dissectione velit inspicere, manifesto partes ossium. separatas, callo, tan- » quam vinculo Circumscripto, constrictas. esse- comperiet, etc." Conf. etiam Galeni Commen-- tar. in Hipp. de Articulis Librum ad Fectum LXV, Chart, Tom. XII. P. 325. (35) Conf. Method, Med, Libr. VI. Cap. V. Chart. Tom; X, P38.144.: , Id si verum est, os. » Sium certe idoneum nutrimentum e illa quoque conglutiner," In Comment, I. ad Hipp. de Frac- turis Text. XLT. Chart. Tom, XII. P35.179.: , Quidquid. igitur exeo, dum effunditur —- calluse » que nominatur,?* (36) Conf. Method, Med, l.c. pag. 144.:- , Itaque considerandum déinceps est .,. id plane: : » CSt evidens" Conf, demum Galeni in Hippocratis; Librum de Fracturis-Commentar ad I, ad Texe. tum XLII. Chart, Tom, XII. pag. 180, (37) Vid. Galeni-Ars Medica: Cap. XXIX. Chart, Tom. II. Pag. 223. ( yàp) olira, Supicopybs ve wol mexvlrus 9 isis (38). En duplex effatum , quod, nisi graviter fallar, egregie comprobavit , non minus docte quam pure et eleganter Medi- cinam docens, Claudius Galenus (9 ). Cujus sententiam si relegamus, facile vie demus , Galenum quidem nonnulla Hippocratica placita sectatum fuisse eaque perfe- cisse, alia vero novis addendis locupletasse, alia vero reliquisse , eorumque loco no. vas sententias proposuisse, Quodsi itaque de Galeni dogmatibus nostrum quaeratur judicium , facilis est responsio, quod, quae de Hippocrate diximus , in universum ad Galenum quoque referri possint, quod autem multa melius perspexerit et proposuerit alterum hoc, ab Hippocrate, Graecorum Medicorum decus. $. 4. Conclusio. Si haec omnia, quae ex Hippocrate, Celso et Galeno breviter indicavimus , secum invicem conjungamus , atque tunc inquiramus , quatenus hi Medicinae Patres Naturae illam facultatem , de quá dicimus, cognoverint, atque explicaverint, ab alterà quidem parte mirari certe debemus veros Naturae scrutatores, dum ab alterá parte ingenue fa- teri debemus, pauca admodum esse, quae de nostro argmmento memoriae tradiderint aut tradere potuerint iidem Medicinae Patres et Principes. Neque mírum est, quod hisce et aliis quoque, qui illos proxime insecuti sunt, arcta et obscura admodum fue- rit, propter Anatomen et Physiologiam illis fere incognitas, hujus rei cognitio. Quum enim et Hippocrati et omnibus fere priscis Medicis illae defuerint notiones , quarum ope a generatione ad Naturae facultatem reproductricem , per analogiam concluderent atque hanc ex illà cognoscerent, explicari facile potest, cur in ipsis Medicinae Pa- tribus atque in omnibus fere, qui hos insecuti sunt, priscae Medicinae Doctoribus, tam pauca inveniantur, quae ad mostri argumenti explicationem facere atque partes suas illi tribuere possint. ! Atque haec quidem hactenus scripta facere debent, quibus probetur, molestissimum atque d2uvarà» fere opus fore, ne dicam aliquot annorum laborem, si a Medicinae Pa- tribus in hunc usque diem, omnes, ab auctoribus, de Naturae illa facultate restaura- trice, propositas sententias colligere , enarrare atque dijudicare vellem. Neque hoc ex vestrà Viri Cll., qui quaestionem solvendam dedistis, foret mente aut consilio, quum optime certe ipsi intelligatis, tale opus maxime impeditum, atque et vobis et mihi molestissimum fore. Praeterea autem omni fere careret utilitate talis molesta nec Sine taedio legenda recensio atque epicrisis , quum certe centies eadem repe- 1e. (38) Vid. Galenus Meth. Med. Lib. Ul. Cap. III, Chart, Tom, X, pag. £9. (39) Lec dignissimam Galeni Apologiam videas in Pierers Medizin, Realworterbuch III Band S, 186—202. 1 ^ COMMENTATIO ap» QUAESTIONÉM MEDICAM. 25 tere deberemus. Qnamvis enim in veterum Medicorum scriptis, et in illis, quae Chi- rurgiam docent, non raro inveniantur observationes , e quibus hanc Naturae facul- tatem cognoscere potuissent Auctores, harum tamen usum reliquerunt, atque coeco quasi impetu Hippocratis, qui tale certe studium improbasset, amplexi sunt partes, at- que, ut brevis sim, jurarunt in verba magistri, i. e. singula Hippocratis, Celsi et Galeni effata tantum interpretati sunt, non autem ab illis recesserunt, aut aliam, ex- perientiae magis consentaneam , sententiam proposuerunt. Cujus asserti veritatem , si comprobatam velitis, refero vos ad illa, quae de partium, e sanguine et semine natarum, differentid, ex Galeni mente, plerique veteres docuerunt Medici. Sic v. c. Duretus (2) notavit, partem e spermate ortam numquam reponi aut augeri, si se- mel amissa fuerit; partes vero carnosas continuo generari posse , utpote e sanguine perenni enatae sint. Quae doctrina, postea dijudicanda, per longum substitit tempus , atque vel ad Vesalii (3) et Magati (4) aetatem transiit. An itaque operae pretium foret, quod illorum Auctorum, qui talem Galeni doctri- nam explicandam et defendendam sibi sumserunt, atque secundum hancce Theoriam, et e temporis genio, de Naturae illà facultate restauratrice judicarunt , magnum, fastidio certe non cariturum , enumeraremus catalogum ? Recensenda itaque potius esse credidi recentiorum de nostro argumento merita, quo in opere faciendo quemnam servaverim ordinem, in sequentis sectionis initio breviter indicandum erit. SECTIO SECUNDA Sententiarum , de Naturá , omnis in Corpore. humano morbose. soluti vestauratrice , a Aecentioribus Medicis propositarum, Recensio et. Epicrisis. : LE Sectione hácce secundá recentiorum auctorum i. e. illorum Medicorum, qui a sae- culi decimi octavi initio in hunc usque diem de argumento nostro sctipserunt, senten- tias, quatenus nimirum hasce mihi, pro exiguá Historiae Literariae cognitione, atque temporis, huic operi concessi, angustiis, cognoscere licuit, memoraturus atque dijudica* tu. (2) Vid. Commentar. in Coacas Hippocr. pag. 400. (3) Vidd, Opera Anatomica et Chirurgica, Tom. lI. pag. 969. (4) Vid. In Opere postea laudando. D 26 060/00. DBIOOS. "UHR? EUN G^. ACRI turus, sequentia de ratione, quam in hoc opere servandam putavi, praemittere debeo, Cogitaveram, Hippoeratis, Celsi atque Galeni sententiis praemissis , celebriorum ali- quot Medicorum, qui hanc Naturae facultatem in scriptis suis passim explicarunt , bre- viter memorare sententias, ut dein in peculiaribus sectionibus auctores recensere pos, sem , qui vel omnem hujus facultatis ambitum , ut ita dicam, descripserunt, vel eandem facultatem in partibus corporis durioribus aut mollioribus tantum explicarunt, vel deni- que de simplici partium laesarum coalitu, aut de harum, si deperditae sint, regeneratio- ne seu reproductione disputarunt; verum difficultatem , quam talis ordo haberet, mox intelligens, atque praeterea, in Quaestione proposità ordinem chronologicum praescrip- tum esse videns, melius me rem acturum esse censui, si omnes illas sententias und sectione comprehenderem, quam si, multiplici operis partitione et Galenicd divisionum subtilitate, ordinem aptum satis et perspicuum , a Viris Clarissimis indicatum , relinquerem. Id itaque faciam, ut omnes, quae mihi innotuerunt et memoratu non indignae visae sunt, Auctorum recentiorum de argumento nostro sententiae alterà hàcce sectione con- tineantur, quam tamen, ne nimis variegata sit sententiarum indicandarum farrago,, in duo capita distribuendam esse puto. In primo nimirum hujus sectionis capite Aucto* rum, qui vulnerum et ulcerüm , a Natur instituendam , sanationem explicarunt, re- €ensionem , ex ordine temporis, dare conabor, dum in eodem capite sententias quoque illorum memoraturus sum, qui de partium laesarum , aut deperditarum redintegratione et regeneratione in universum scripserunt. In altero capite de modo, quo fracturae, per Naturae virtutem medicatricem , ad pristinam unitatem reducuntur, varios disputan- tes audiemus auctores, non illos tantum , qui de calli in ossibus genesi, verum etiam illos, qui de horum regeneratione scripserunt, atque Naturae agendi modum in utráque hàc operatione explieare conati sunt; Quum autem plurima scripta, in quibus hujus illiusve capitis argumentum, datà ope- ri, exponitur, mihi comparare et legere non potuerim, neque haec tamen reticeri et omitti plane posse viderentur, id agendum esse credidi, ut illos Auctores, quos, quum pro magnà parte in Bibliopoliis non amplius inveniantur, adire non potui, breviter sal- tem indicarem, ut sic, ipsi sententiarum recensione deficiente, historia literaria saltem ,- quatenus fieri posset, traderetur et exponeretur. Auctorum sententiis itaque secundum hunc ordinem in utroque Capite, ed, quà fieri poterit, brevitate, expositis , generalem quandam dare conabor epicrisin , quae finenr huic alteri sectioni et universae Parti primae imponet, atque ita terminabitur , ut aptum transitum ad alteram Commentationis Partem nobis praebeat. € A- COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM. 27 QA PILULT PRIMUM. RECENTIORUM AUCTORUM,$, QUI NATURAE MEDICATRICIS, IN VULNERIBUS SANAN« DIS, AGENDI MODUM EXPLICANDUM SIBI SUMSERUNT , RECENSIOe wt $. 1. uctores, qui , saeculo decimo. septimo ad finem vergente et sequentis saeculi initio, partium corporis molliorutm restitutionem explicarunt. ; Ms Auctores, qui de Naturd, partium. laesarum integritatem restituente , datá ope. rd, scripserunt, primo loco memorandus est Rosinus Lentilius ( 1672) , qui in Disserta- tione, hoc de argumento conscriptá ( 1),. varias corporis partes examinavit, quae, si ex- ternas injurias passae sint, vel Naturae vel artis ope, restitui et redintegrari pos- sunt. De xoAef)euaray, seu curtorum , Chirurgià fuse inprimis egit bicce auctor, ita ut, qui hancce cognoscere velit, antiquissimarum observationum medicarum , ad hoc argumentum pertinentium , non parvam, in Lentilii Dissertatione, inventurus sit copiam, Lentilium, quum Doct. de Fontenelle (2) sententiam nondum legere potuerimus, ex- cipiat summus Boerhaavius ( 1708 ) cujus de modo , quo Natura partes vulneratas resti» tuit, sententia huc fere redit (3): si in vulnere, naturalem decursum servante, san- guinis effluxus sponte desierit, crusta sanguinea vulneris cavo inmata sit, et liquor di- lutus, rubellus, tenuis, effluxerit, labia vulneris rubere, dolere et tumere incipiunt fundo tumido assurgente: haec symptomata si locum habeant, febricula atque suppu- ratio oritur, ,, et sensim cavum vulneris, a fundo sursum et ab ambitu versus cen- » trum , crescente nova , rubra, viva materie, carne dicta, impletur, coeunte margi- » ne albo, sub-coerulescente , molli, aequali, Postremo siccatur vulnus et obduci- » tur (1) Vid. de Restitutione in Integrum, seu partium corporis restitutione. Chirurglea et ar* tificiali : Resp. Rosino Lerntilio etc., 1672, quae Dissertatio invenitur in D. Georgii Franck de Franckenau Satyris Medicis etc. editis a Georgio Franck de Franckenau, Lipsiae 1722. pag. 499 — 510. (2) Vid. Hist. de l'Academ. Royale des Sciences an. 1704. (3) Vidd, Hermanni Boerhaave, Aph, de cognoscendis et curandis morbis, Lugd, Bat. 1708. ibid, 1737. Da o8 OG. "Eo vUBLn HIS U PRONDUNSEG DUASSRRC » tur cicatrice, (4)." Quum autem non semper sufficiat, quod separata uniantur, ve» rum etiam partes deperditae, novà regeneratione , suppleri debeant (5), quaeritur jam, quomodo haec regeneratio fiat, et an revera locum habere possit? Ad banc Quae- stionem respondentem audiamus DBoerhaavium: , Depurato — vulnere, si ablatum quid » fuerit de corpore, id repleri debet, generatá iterum materià, simili perditae, Id fit, » si primum vascula arteriosa, lymphatica, nervosa etc. ita se habent, ut sua liquida bona excipiant, transmittant. 9. Si liquidum bonum naturale, debita copia, et apto impetu fertur in illa vasa (6). His enim fiet canalium vulneratorum , retractorum , obturatorum , compressorum, fere exsuccorum , impletio , humectatio, extensio, elon- gatio, implicatio cum vicinis, applicatio ad alia, quae ex reticularibus plexibus pro» pinqua, et ope boni liquidi, conglutinatio (7). Et dum haec ab omni puncto fun- di praecipue et laterum , aequá vi, simul fiunt, impletnr, ab omni parte ad cen- » trum , cavitas vulneris , materie solidà et liquidà, amissis simili."" Quibus ex Apho- rismis confici posse videtur, Doerhaavium propriam carnis regenerationem assumsisse et docuisse. Quae sententia, quamvis a recentioribus jure limitata sit, comprobat tamen egregie veritatem illorum, quae alibi (8) scripsit Doerhaavius:z , In sapandis tandenr » morbis principatum obtinet Natura, quae vulnera pura cito consolidat, et ossa frac- » tà, si minister Medicus peregrina sustulit, separata in situm naturalem reposuit, at- » Que aptata, quiescentia et humecta detinet. Ulcera depurantur solo genito pure, so- » lius Naturae sobole. Quid sanat inflammata ? sola Natura, febre resolvens, suppas » lans aut separans," His demum addere liceat Cupfferschmium ( 1715), qui, notante Portallio (9) , plures Anatomicas et Chirurgicas, de vulnerum consolidatione et analogis argumentis, dedit observationes ( 10), quas autem me nec legere potuisse, nec in Portallii opere brevis ter indicatas invenisse doleo. » » » 55 » » $. 2- C. Magatus: 1733. Guisard 735. Schulzius 1735. Postquam de duplici, quo vulnera sanantur, Naturae modo (11) et de variis par: tium conditionibus, quibus fit, quod' vel ver? unione coalescant , vel per remedium quod- dam extraneum conjungantur (12), disputavit Magatus, de. vulnerum agglutinatione: se» C4) Vid, 1. c; $. 158. (5) Vid. Aph. 158. (6) Vid. Aphor. 189. (z) Vid. Aphor, 195. (9$) Vid. H. Boerliaave, sermo Academicus de Honore Medici Servitute L. D. I73I.. (9) Vid. Histoire de-l'Anatomie et de la Chirurgie Tom. V.. Paris 1770. pag. 656. C10) Vid. Diatribe Medico Chirurgica, de Machinà liumaná ejusque conservatione 1715. 4t0s. (1r) Vidi Caesar Magatus de rarà. Medicatione. Vulnerum: Lib. I, Cap. XIV. pag.73; (12:) l.c. pag. 74». COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM MEDICAM. 29 sequentia, breviter indicanda, scripsit (13): , Ut ergo appareat, undenam hoc sit cli- ciendum , videre oportet, quà ratione fiat agglutinatio. Quod quidem alicujus glu- tinis interventu fiat, non est dubitandum. Quomodo enim duo in unum coirent, nisi quod esset, per quod unum fierent: hujus glutinis materia nulla afia esse po* test, quam eadem, ex quà nutriuntur ipsae partes, sanguis videlicet probus. Hic ergo ad partem , nutritionis gratia, attractus, a finibus vasorum, in parietibus vul- neris existentibus 5 nec non et porositatibus, hinc inde, roris instar resudans, à naturali calore partis elaboratur, et excoquitur, viscidiorque redditur, ac densatur, ut necessario per eum coé6&ant, quae dissidebant, partes. Et si diligenter inspicia- mus, hujusmodi gluten non est, nisi exigua quaedam carnis portio : posteaquam sanguis concretus , et densatus à carnosá parte, non potest esse nisi caro, et labia ad veram contínuitatem non redirent; mediaret enim quoddam extraneum , unde non es- » Sent unum, nisi sicuti leves tabulae artificiali glutine conjunctae." Quo argumento, Cicatricis exemplo, illustrato, et Naturae facultatibus, ad quas glutinatio pertinet ,. in» dicatis (14 ), ad carnis regenerationemr transit ( 15), quam ex eo explicat, quod san- guinis portio a finibus vasorum exsudetur, a naturá partis elaboretur, et vivens caro reddatur, docens, hocce opus a /facultaze Naturae eugmentativá minus peragi, quam quidem nová generatione, quà nova plane caro vulneri adnascitur. Missis illis, quae de suppuratione ( 16), et cicatricis inductione ( 17) disputat Ma- gatus, sequentia ex auctore quodam Gallico, qui eandem, quam Caesar Magatus, ra- ram docuit vulnerum medicationem (18), tradere h. 1. liceat verba : , Ne sortons: » point de la Chirurgie, et consultons ceux, qui savent reduire les choses à leur jus- » te valeur: s'ils sont de bonne foi, ils conviendront tous, que la digestion des ma- » tieres crues et des bouts des vaisseaux contus, la production du cal, et la reunion » des os, sont autant de merveilles au-dessus de l'Art, et dont nous avons. toute l'obli- » gation à la seule Nature ( 19), Vellem, me hoc loco quoque tradere posse sententiam Doct. Schulzii, qui scripsit Dissertationem. de Mechanico Naturae medicatricis, in vulneribus persanandis, artificio. Nlalae 1735; 3 NU: (i3) Vid. Cap. XXIV. pag. 135 seq. | (14) Vid. 1. c. -(15) Vid, Cap. XXV. pag. r4t seq. (16) Vid. Cap. XXVII. pag. 156 — 159. (17) Vid. Cap. XXX. pag. 183. (18) Pratique de Chirurgie, ou' Histoire des plhies, eu general et er particulier, par Guisard, Avisnon 1735. 12mo. Paris 2 vol. Iomo. 1742 et 1747» (.19.) Conf, Portal: Hist, de l'Anat, et de la' Chirurgie Tom. V, Paris 1770. pag. 53» D 30 GG. LU BAIOU S OXOUR mW WUSSCAUR $. 3. Je de Gorter 1739. G. van Swieten 1142. » Inter plantas.et corpus ( Gorterus (20) inquit ) illa maxima observatur differen- » tà, quod ramus arboris amputatus, renascatur, arbor e suo trunco novos emittat » Tàmos, nostrum autem corpus, si privatur quadam parte, non regeneret novam, si » excipiamus pilos et ungues: ideoque in nobis et aliis animalibus perfectis constans » tem hanc legem observamus, partem aliquam mutilatam non regenerari. Ergo non » est opus, ut solummodo annumeremus partes, a veteribus spermaticas dictas: si au« , tem portio media ex carne fuerit ablata, regenerabitur, et quali modo, infra (21) » videbimus." Hancce sententiam ulterius explicat Gorterus , nionens , quid per coales- centiam intelligat (29 ), quomodo hancce fieri credat (23), quaenam inter partes sangui- neas et spermaticas, quod ad hanc rem, sit differentia (24) 5 denique variam vocabuli ze- generationis significationem indicat (25) atque puris, morbosi quidem, sed ex omni- bus mitissimi, fotu suo et blandà indole consolidationem promoventis (26) , originem , pro suo tempore, omnium optime explica t( 27 ). Ex Illustrissimi Swietenii sententiàd (28) vulnus, si omne id, quod redintegrari nequit, vasorum vivorum ope separatum sit, digestionem fecisse aut purum esse die. citur. ,, Tunc incipit (ut ipsis viri Clarissimi verbis (29) utamur) illud stadium » vulneris, quo consolidatio perficitur. Sub pure enim, naturali et blandissimo bal- » Sümo, videmus tunc quotidie sensim elevari fundum vulneris; uti et ab ambitu mar- ; ginum versus centrum aequabilissime prodire novam materiem , quae, microscopiis » lustrata, tencrrima et pulposa vasorum excrescentium extrema exhibet. Hoc vocant , Incarnalionem Chirurgi: non quod caro, proprie dicta musculosa, succrescat, sed ob. » v» (20) Vid. Medicina Hippocratica, exponens Aphorismos, Hippocratis , Auct. Johanne de Gor- ter, Amstelod, 1739 — 1742. Libr. Vi. Aphor, XlX. pag. 709. C21) Doleo, me nullibi haec invenire potuisse, ita ut dubitem , num promissis suis steterit auc- tor. (22 ) Vid. I. c. (23) Vid. Medicinae compendium, in usum exercitationis domesticae digestum a Johanne de Cor:er, Francofurti et Lipsiae 1749. Part. II, pag. 58 seq. j (24) Vid. Med. Hippocratica pag. 7o9 seqq. (25) Vid. Med. Hipp. pag. 711. (26) Vid. Med. Hipp. Libr. VIT, Aphor. 44. pag. 846. (27) Vid. Med. Hipp. Libr. II, Aphor, 47. pag.216 seqq. Libr. VI. Aphor. 9o, pag.712 seqq. C58) Vid. Ger. van Swieten Commentarius in H. Boerhaave Aphorismos de cognoscendis et curandis morbis Tom. I— V. L, B. 1742. 4to. Edit. novissima Tom. I— XI. Wirceburgi 1787 — 1790 8vos - (29) Vidd, Commentaria in Aphorismum 158, n. 9. Tom. I. edit, £d. pag. 231. seq. ^h JH» COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM. 8t 5 obtinuit usu, novam hanc ruübram et vivam materiam, in vulnere puro quotidie , auctam, Carnem vocare. Omnium pulcherrime hoc apparet in illis vulneribus, in , quibus'jactura substantite facta est: dum v. gr. acinacis ictu cutis, cum subjecti » panniculi adiposi parte, ablata est; tunc enim maturaliter, primo in vulneris fundo, » apparet vasorum recrescentium congeries, deinde a marginibus similia protruduntur , » quae cum ptioribus, a fundo surgentibus, concurrunt, uniuntur, sicque perditam core » póris substantiam restituunt mirabili Naturae artificio. Nihil enim ars hic agit, im- » pedimenta tantum removet, aérem arcet tegendo vulnus, reliquunr corporis creata fa- , brica perficit. Iaec si fieri novimus omnes; quà lege fiant, ignoramus omnino." Ex hocce classico Swietenii loco satis patet, quánam cum restrictione carnis deperdi- tae regenerationem assumat ille, et quomodo Naturae agendi modum in vulnerum sanas tione explicet ( 30). $. 4. Du Hamel 1746: C. F. Traun 1y4z. Ingeniosus Naturae scrutator, Cl. du Hamelius lectu dignissimam scripsit commenta- tionem (31), cujus argumentum versatur in explicandà vulnerum, arboribus inflicto- rüm, coalescentià, et in indicando modo, quo surculus arbori, cui' inseritur, uniri vi- deatur: dum Naturae, in animalium vulneribus coalescendis . agendi et sanandi metho- dum:hinc conficit auctor, atque exempla quaedam affert partium , animalibus artificio quodam insitarum, Cum magno nimirum studio institutis, experimentis, invenit Vir. Cl. in plantarum surculis, per insitionem propagatis, veram fieri fibrarum coalescentiam; neque tamen fi- bras ligneas separatas vel ruptas coire iterum posse , sed omnes in vegetabilibus continui Solutiones, solius corticis, vel, ex interiori arbore propullulantis, materiae ope redinte- , &rarij córticis vulnera superficialia facile, sine cicatrice remanente, sanari; cortice vero àd lignum usque detracto, protuberantiam, ex dilatato libri vel alburni contextu con. stantem , circa lignum formari, indurescere, novo cortice, gemmis erumpentibus simili ; tegi, atque tandem vulnus cláudere. Hancce sanationem remediis balsamicis et laminis vitreis, arborüm vulneri applicatis, accelerari posse inveniens, atque in hisce faciendis occüpatus, Vir Clarissimus , sub cortice et inter fibras alburni longitudinales, observa- vit nonnumquam promanantem succum gelatinosum 3 primo transparentem , dein albican- tem, - .:€8o) Conf. praeter locum citatum, Vir Cl. in Aphor, 199, 192 et 191. Tom, L. pag. 306 — 310. Comment, in Aphor. r7. T. c. pag. 342. (31) Vid, Histoire de l'Aeademie Royale des Sierces. an. 1746, avec les Mem, de Mathe* matique et de Physique, pour la méme année, tirés des Registres de cette Academie, Paris '3751. pag. 3I2 — 363. 22 Gs «0.5; BoriS SUC IR. GI HN 6rvALUR tem, tunc griseum, postea quodammodo viridem, atque tandem in interiora ligni sese insinuantem. llancce substantiam , mucilaginis formam primo referentem , minus suce cum inspissatum , quam quidem cellulosum esse contextum , valde dilatatum ,. experi- menta docuerunt Virum Clarissimum., Ex hactenus disputatis igitur concludit Auctor, corticis, in Vegetabilibus, et .car- nium, in animalibus , regenerationem simili modo fieri: illam enim materiem spissam et albicantem, quà carnes granulatae citissime obteguntur, contextum esse vesicularem ad- modum dilatatum. Ab auctore in partibus , corpori animali insitis, facta, experimenta mittere debemus , monentes, iisdem, veram, ab Anatomicis saepe negatam, vasorum in 'cicatricibus ana- stomosin optime comprobasse, gallos gallinaceos xegareQégows reddentem , ,du Hame- lium ( 32 ). Ex ordine temporis h. 1. quoque recensendus est Christianus Fredericus Traun (33), qui scripsit Dissertationem De odo, quo consolidantur Vulnera L. B. 1747-49. $. 5. FF. Quesnay 1749. Palucci 1750. : Inter doctissimos, quos Gallia habuit, Medicos suum sibi vindicat locum Franciscus Quesnayus, qui pluribus, erudite scriptis, operibus gloriam semel partam optime tui« tus est, ^Ad haec scripta jure referri meretur. Commentatio de Suppuratione (34), in quà Auctor, argumento hoc explicato, sequenti fere modo, de regeneratione, quá simplicem partium extensionem intelligere videtur, disputat. Ut continui solutiones redintegrari possint , in substantid partium tenuissimarum , ubi ultima sanguinis fit distributio, extensio assumenda est, i. e. in illarum partium substantià, quae nullum nervum, aut aliud quoddam sensile vas accipiunt, quae autem continent vasa insen- silia (imperceptibles) , atque inprimis vasa sanguifera, quorum dilatatio , regenerationis tempore, maxime notanda est. Si nimirum parva haec vasa insensilia dilatari et sane guinis globulos admittere atque inde colorari possint, fieri nequit, quin, ut rubrum colo- rem accipiant, maximum voluminis augmentum patiantur. Horum vasorum itaque vo« lumen si duplex aut triplex reddatur, tela quoque cellulosa partium, haec vasa cone tinentium, augeri et dilatari debet, ^ Regeneratio itaque consistit in vasorum et con. textuum tenuissimorum dilatatione , i. e. in dilatatione illarum partium , quae stabilimento SUQ Orbatae, minimam resistentiam praebere possunt, quaeque, si per suppurationem et (32) Maec legantur in Commentariis de rebus in scientià Nat, et Medic. gestis Vol, I. pag. 293 — 298. (33 ) Conf. Portal Hist. de l'Anat, et de la Chirurg. Tom. V. Paris 1770. pag. 424. (34) Vid. F. Quesnay Traité de la suppuration, Paris 1749. 12mo. Nova editio Parisiis prodiit an 1770 I2m0, C MMENTATIO Ap QUAESTIONEM MEDICAM. 33 ét emollientia remedia relaxatae sint, resistere nequeunt succorum, a tergo urgentium, quos Circulatio praebet, impulsui. Ín cute, epidermide, membraná pinguedinosd, ceterisque partibus membranaceis, re- generationem , aut saltem substantiae reparationem, locum habere, docens Cl. Ques- nayus, eandem in vasis, in tendinibus, in nervis majoribus et in ipsà carne muscu- Jari, si haec substantiae jacturam patiantur, negandam esse censet. Inter primos, qui partium regenerationem , de quà dicentem audivimus Cl, Quesnay, negandam sibi sumserunt, memorandus est Doct. Palucci, qui in opere, de Lithoto, mià conscripto (35), sententiam suam explicuit, eamque alibi (36) seqq. verbis com firmavit: ,, Ut vero multiplici ratione convincimur, quod nulla pars organica ex in- , tesro regeneretur, ubi semel amissa fuerit, aeque suademur, quod nulla talis caro 5 alteri cuicumque, a natura originario datae, supercrescere ex integro possit, nisi , ex morbo contingat; quo casu, nullo modo naturalis atque vere organica, sed luxu- rians caro, quae sui ablationem indicat, potius dicatur. $. 6. J. Parsons 1752. .H. F. Delius Yz55.. Charmetton 1757. » ' Quae de polyporum redintegratione (37), et de modo, quo ungues, pili, plumae, dentes et cornua , aliaeve partes destructae, per subordinata rudimenta orsanica , in om- ribus partibus recondita, in animalibus restituuntur, scripsit, verus .Eyo/ziionis Theo- riae assecla, Doct. Parsons (38), mutatis mutandis, in hominem transferri possunt, quem tamen subordinatis illis rudimentis organicis destitutum esse dicit. CI. Delio Praeside, de Cicatrice et Callo, ex nutritione explicandis, Dissertatio (39) conscripta est, in quá cicatricis genesin seq. modo explicat Auctor (49). In vul- neribus minoribus, post ligationem institutam, vel lympha gelatinosa e discissis lym- phaticis vasculis plorat et eorum latera glutinat, vel suum expellunt haec vasa lym- phatica, ostiis sanguiferorum demum contractis, humorem, qui in superficie vulne- ris (35) Vid. Nouvelles Remarques sur 1a Lithotomie a Paris 1750. (36) Vid. Methodus curandi fistulam lacrimalem, Viennae 1:762 pag. 65. Conf Huhn in | Diss, laudandà-pag. 17. (73) In hàác explicandà convenit cum Bonneto et [ Halistot qui Vir Cl. videatur in Element. Physiolog. Tom. VIII pag. 170. seq. (38) Vid. Philosophical observations in the analogy between the propagation of Animals and that of Vegetables etc. With an Explanation of the manner, in which each Piece of e divided Po- lypus becomes another perfect Animal of the same species. Dy James Parsons. London 1752. 8vo, (39) Vid. Cicatrix et Callus, idea nutritionis. Praeside Henrico Frederico Delio; Res. pond. Jo. Georg. Laurent, Anton. Rudelgast, Erlangae 1755. 4to. (40) Vid. 1. c. pag. 2 — 12. E T 6.130, LOBVOIST AO Ei COUTE ris crustam format, quá exsiccatà et decidente, nova rubella cutis, primum tumidula, dein magis stricta, protruditur, veram sistens cicatricem , cujus exemplum post vario- las videmus, In vulneribus vero majoribus, suppurationis ope, partes: dilaceratae vel. cortusae atque stagnans sanguis removentur, quibus remotis, in relicta spatiola. tran« sit nova lympha, novas sensim formans fibrillas, quae elongatae , vel ad. latera. novis auctae et cum aliis junctae, telam efíliciunt cellulosam, quae novam adinittit in. spae tiolis suis appositionem. Absterso pure nova conspicitur caro. mollius cula, vellicata sanguinem plorans, adeoque vasculorum sanguiferorum praesentiam indicans; super- ficies albicat, exsudansque lympha, spissior sensim facta, novam cutem et cuticulam efformat. Cicatrix ergo non sola epidermis aut tela adiposa insensilis;; sed. novae in cicatrice generantur fibrae. In Commentatione de Remediorum exsiccantium et causticorum- agendi modo usuque; praemio ornatà (41), Naturae, in solutis restituendis, Mechanismum explicuit quo- que Doct. Charmetton (42). Fluidorum nimirum, quibus solida aliquomodo resistunt j impulsu fibras et vasa prolongari aut evolvi posse, atque hanc evolutionem e sangui- nis obstructione inprimis explicandam esse, docet Vir Doctissimus. Quum autem haec: partium evolutio non talis sit, quae sola sufüiciat, fluida accedere debent, quae carnium regenerationem perficiant. Succus itaque gelatinosus, i, e. ]lymphae maxime unctuosa et balsamica pars, seu potius succus nutritius, per vasa, ad vulneris aut ulceris. margie- nes pertinentia, continuo propulsus, varias eorum percurrit directiones, et tandem ,. Si ad parvorum vasorum dissectorum extrema pervenerit, inde guttatim stillat, margie nibus omnium fibrarum vasculosarum apponitur, ad earum ostiola retinetur, coagula-- tur et inspissatur, atque circularem aut periphericam vasorum assumit formam, unde nova generantur vdsa, novos deinde succos admittentia, ^ Vulneris itaque sanatio, et €x novarum partium appositione, et ex solidorum expansione explicanda est. Quam sententiam ut probet Vir Doct., provocat ad cicatrices, numquam substantiae deperditae latitudinem referentes; hoc nimirum phaenomenon ex eo explicandum censet, quod so- lida prolongata perfecte similia et analoga sint illis, quorum iocum occupant, quod vero pars illa, quae formatur e succo nutritio coagulato, a reliquis distingui, possit eo, quod lympha haec tractu temporis albidior et compactior reddatur. $. z. 44. Berirandi 1763. — H.. Bezoet. 1765. J. Morgan 1763. 44. Bonn 1763. In refutandà partium deperditarum regeneratione, eodem tempore, versati sunt Ame bro* (41) Vid. Discours sur les Medicaments Dessicatifs et les Caustiques, par M. Charmetton, dans le Recueil des Piéces, qui ont concouru pour le prix de l'Academie Royale de Chirurgie, "Tom. It. Paris 1757. pag. 531—603. (42) Vid. Commentar, Part. IL ab initio l, c. pa7.575 seqq. COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM. 55. Prosius Bertrandi (43) et Hermannus Dezoet (44 ), quorum priorem mittimus , ut pos- terioris sequentia argumenta, quibus novae substantiae, in partibus mollioribus vulne- gatis , generationem impugnat, breviter indicare possimus. i. Nova in vulnere renata substantia minime confici potest e vulneris hiatu, sub ipsá sanatione, paulatim imminuente; apparens enim haec incarnatio pro necessarià labiorum vulneris detumescentiae sequelà habenda videtur ( 45 ). o. Vasculorum coarctata extrema humorum a tergo impulsu extenduntur, elongantur, ad se mutuo accedere et secum concrescere possunt, sine novae substantiae generatione (46). $. In vulneribus, notabili substantiae jacturà comitatis, praeter vulneris imminutio- nem, e labiorum detumescentià oriundam, nulla regenerationis animadvertuntur indicia, ut v. c. apparet post membri alicujus praecisionem ( 47 )* 4. Substantia illa, quae in capitis vulneribus , denudatam ossis superficiem tegens , pro nová carne saepe salutatur, vasculis discissis vel disruptis, nullo amplius retinaculo fulcitis, intumescentibus et extra ossis superficiem protrusis, ortum suum debet (48 ). 5. Caro luxurians vel fungosa, & sanà carne, quoad indolem et originem, quam maxi, ine differens , regeneratam substantiam nonnumquam mentitur (49 ). 6. Regenerationem corpori humano vel nullam esse, veladmodum limitatam , probant Medicorum testimonia (5o ), dum observationes, quae contrarium probare videntur , aliam explicationem facile admittunt ( 51 ). 7. In hujus sententiae favorem plura argumenta ex ratione peti possunt ( 52 ). Hisceargumentis, quae, cum miro ingenii acumine explicata, in ipso auctore relegantur , partium molliorum regeneratione refutatàá, et conditionibus quibusdam, quae ad vulne* rum sanationem necessario requiruntur, praemissis (53), suam de hoc argumento tradit sententiam Doct. Dezoet. E peculiari nimirum in cohaesionem nisu, quem C. H. pare tes in se mutuo exserunt, si justà sub conditione in mutuum contactum veniant, vul- nerum simplicium sanationem explicat ( 54 ) , nullum suecum quemdam intermedium assu- mens, veram circulationem per vulneratam partem restitui docens (55), atque naturam non (43) Vid. Ambr, Bertrandi's Abhandlung von den Chirurgischen Operationen, aus dem ital, (1763) übersetzt. Wien 1770 8vo. C44) Vid, Dissertatio de Modo, quo Natura solutum redintegrat. Lugd. Dat, 1763. quae inser. ta est Cl, E, Sandifortii, Thesaur. Dissert. Tom. I1[ pag.148—168. Conf, Mémoires de l'Acade. mie Royale de Chirurgie Tom. V Paris 1774. pag. 131. (45) Vid. |. c, $. 5. pag. 150 seq. (46 ) Vid. Diss. 1l. c. (47 ) Vid. i. c, $.6. pag. I51. (48) Vid. 8.7. pag. 151. seq. (49) Vid. $.9. pag. 152 seq. * (50) Vid. $. 5. pag. 153 — 156. ( 51) Vid. $. 11. pag. 156, (52 ) Vid. l. c. $$ 14. I5 et 16. pag. 157 —161. (53) Vid. $ 17. pag. 161 seq. - (54) Vid, 1. c. $ 18. pag. 162. (55) Vid. $ 19. pag. 163. Eo 936 6 11€. ^ oBIOPISzTUCHR ael ONT GUVAU/RA non, in omnibus partibus redintegrandis, eddem semper ratione procedere ,. exemplis prae bans (56)5 vulnera autem , substantiae jacturà comitata, pristinam, ex auctoris mente, recuperant unitatem , dum vasa, post suppurationem , concidunt, et humor quidam effu- sus in firmam, inorganicam, concrescit materiem , quae cicatricis nomine insignitur (57). Vulnerum sanationem, vasis, in speciem organi secretorii conversis, tribuendam esse, atque sic Naturam corpori melius prospexisse, quam si singulis. partibus , quae vulne- rari possunt, glandulas hunc in finem dedisset, egregie, quamvis breviter,. indicavit Doct, Morgan (38), qui, Puogenià rite explicandà, optime de nostro argumento me- ritus est. De epidermidis denique in vulneribus regeneratione, in egregid suá de continuationi- bus membranarum Dissertatione (59), monuisse nonnulla Cl. Donnium , dixisse sufficiat, $.8. C.G. Ludwig 1764. 4. Haller 1766. D. G. Triller 3266. G. Baehmer 1766. ]. C. Po] 1767. Praeter Cl. Ludwigium, qui cicatricis genesin breviter explicavit ( 60), memorandus: . inprimis est, de Physiologid meritissimus , Albertus Hallerus. Memoratis nimirum va- ziis Auctorum experimentis et observationibus, quibus constat, quomodo facultas Na- turae reparatrix a. vegetabilibus per varias animalium classes prodeat, et sensim magis mae gisque imminuatur (61), monet tandem Vir Clarissimus, ne hominem quidem hác fa- cultate destitutum esse 5 magnas enim. cutis jacturas non solum reparari, sed ctiam alias corporis partes , laesas aut deperditas, a Naturá restitui (62). Missis illis, quae de modo, quo hoc in animalibus imperfectioribus fiat, habet Vir Cl. (63 ), seqq. verba memorare liceat, e quibus confici potest Halleri de Naturà, partes corporis humani molliores redin* tegrante, sententia. ,, Novam ( Vir Cl. (64) inquit) cutim, putem, partim protrusione » nasci; partim novà substantià.renatà. Protrusionem ita intelligo , ut arteriae , pulsando » longiores factae, secum adnexam cellulosam telam educant, quae, in majus spatium di- » ducta, utrimque sibi occurraz. In omnibus certe tumoribus cysticis arteriae lumine au- » gentur et longitudine, et unà cutis, et cellulosa tela extenditur. » Deinde nova cellulosa tela fit ex succo glutinoso , de vasis resectis emisso, qui tre- nues 5» (56) Vid. $ ro seqq. pag. 163. seqq. (37) Vid. $ 24. pag. 165 seq. (58) Vid. T. Morgan Tentun. Medic. de Puopoiesi sine puris confectione, Edinb. 1763; Cap. V. $ 5o. pag. 46. t (59) Vid. Diss, 'de Continuationibus Membranarum, Lugd. Bat. 1763. pag. 6:seqq. (605 Vid, Christ, Gottl, Ludwis. Instit, Chirurg. , Lips. 1764. pag. 118. $ 354.seq. (6r) Vidd, Element, Physiol. Tom. VIII. pag. 155— 162. ( 62.) Vid, l; c, pag. 162 seqq. (63) Vid. 1, c. pag. 161—171. (64) Vid. l, c. pag. 172. COMMENTATIÓ: Ao QUAESTIONEM MEDICAM. $2 $4, mulam in Sélatinam fit, qui idem in fila praeter naturam amet figurati , inque laminas, Hic demum succus glutinosus ipsis vasorum extremis apponitur, sanguinis impulsu perfora*ur, et in nova vasa sanguifera mutatur. C1. "l'rillero: praeside egregius conscriptus est libellus Academicus ( 65 ), qui Naturae Sospitatricis et restauratricis quaai plurima continet documenta , cua in: antiquoruni Medicorum observationibus enarrandis praecipue versatur. Dolemus inprimis, nos legere non potuisse Gr. Boehmer, Programma de Natura vulne- rum Medicatrice. —Vittebergae 1766. 4to. J. C. Pohl Programma de Callo Ulcerum.. Lips. 1767. 4to. "Quà ultimá in Dissertatione ulcerum calli genesin, salutarem ejus scopum, et Natu- rae, in vulneribus. sanandis, agendi modum breviter descripsit Vir Clarissimus, $.9. abre 1168. Louis. 1268. Nullam partium molliorum, in vulneribus , substantiae jacturá comitatis, fieri regene- rationem , probare conatus est Cl. Fabre ( 66 ) , qui ,. praemissis aliorum explicationibus , Naturam nullam substantiam deperditam reparare docet (67 ) : I. In partibus extremitatum C. H. amputatis. 2. In vulneribus ad os usque penetrantibus, 9. ln abcessibus, post copiosum puris eflluxum: in his enim partes subsidere , et, nu. tritione. iterum largiore factà, contextum cellulosum tantum quodammodo repleri posse ( 68 ). Hisce argumentis omnem: regenerationem satis refutatam censens, suam explicat Auctor de hoc argumento sententiam , huc redeuntem. Partes solutae, vasis post fluida, quae continebant, expulsa collapsis , ad vulneris centrum contrahuntur, quibus factis, nutrien- tem (65) Diss, de mirá Naturae solertià ín reparandis damnis, corpori animato illaris ," Praeside D. W. Triller, Resp. Chr..Dav. Zop&o, Vitteb. 1766., quae invenitur in Viri Cl. Opusc, Medic.. et .Medico-Philologic, edit, Christ, Krause , Vol. II. Francofurti et Lipsiae 1766. pag. 266 — 307. .. C66) Vid. Mémoire ou l'on preuve , qu'il ne se fait point de régéneration de chairs daus les playes.et les ulceres avec perte de substance. Dans les Mémoires de PAcademie-Royale de Chi- rurgie, Tom. IV. Paris 1768. pag. 74—105. . Coff, ejusdem auctoris duo Opuscula: , Sur le Me- » Chanisme de la Régéneration" etc. Paris 1752. ',, Essays sur. diíférens points de Physiologie » et de Therapie." Paris 1770 pag. 205 seqq. :€67.). Vidd.. Mémoires de l'Academie etc. l. c; pag. 74 seq. (68) Vid. 1, c. pag. 76 seqq. E 3 $8 Go 7:€. LcB4OiIS2 AUS X». DIG A2 SR tem quemdam Natura praebet succum , qui, spissior et solidior evadens, partes solutas se- cum invicem jungit. Hujus partium in vulneribus collapsus causa duplex est. i. Ipsa partium , inprimis telae cellulosae et musculorum , imminutio, quà cutis simul laxior evadit, et eo magis ad vulneris centrum ducitur, quo magis partium subjacentium volumen imminuatur. 2. Suppuratio, cujus ope partium molliorum , et ipsorum quoque ossium ( 69 ), volu- men imminuitur, dum humorum praeternaturalis infarctus inde dissipatur, et ipsarum partium tela cellulosa, vasorum contractione , tota fere disparet. Cicatricis ergo fornmatio per collapsum carnium exulceratarum contingit, atque consistit in exsiccatione extremitatis vasorum , quae, suppurando depressa, succo nutritio affluente conglatinantur. Cicatrix primo pellicula est subtilissima , sensim firmior et crassior eva- dit, et a peripherià versus centrum progreditur, Subsidet denique cicatrix, quamvis suce cessu temporis aliquando iterum clevetur, si nimirum partes subsint, extensionis et in- crementi capaces (70). Caruncularum tandem originem (71) et observationes, quae regenerationem probare videntur, in sententiae suae favorem explicat Auctor (72). Eandem hanc, de partium inolliorum in vulneribus regeneratione, doctrinam amplexus quoque est Cl. Louis (73) qui suam , Hippocratis et Galeni testimoniis comprobatam ( 74 ), sententiam explicaturus, monet, quod hujus in corpore humano regenerationis asseclae eandem saepe admittant in , nullà substantiae jacturà comitatis , vulneribus, in quibus itaque nil raparandum sit (75). Caeterum autem ad partium regenerationem impugnandam , eundem fere sequitur ordi- "pem, et lisdem , vel saltem similibus, utitur argumentis, quibus regenerationem partium snolliorum negatam esse jam vidimus ( 76 ). Dubiis denique, quae adversus suam doctrinam proposita sunt, diluendis, peculia- rem * €69) Vid. l. c. pag. 79 — 82. (70) Vid. l. c. pag. 82 —84. (71) Vid. 1. c. pag. 84— 92. (72) Coff. Commentarii de Rebus in $cient, Nat. et Med, gestis Vol, XVI, pag. r1 seq. Vol, XVII. pag.631 seq., quo ultimo in volumine recensio invenitur illorum , quae in CI, Fabre laud, opusculo, , Essays sur differens points de Physiologie etc," hoc de argumento inveniuntur. Conf, eiiam Cl. E. Sandifort Na:uur- en Geneeskundige Diblioth., VIII Deel, pag. 295 — 313. (73) Vid. Mémoire sur Ja consolidation des playes avec perte de substance, dans les Mémoi- -Tes de l'Academ, Royal. de Chirurg., Tom. IV. Paris 1768 pag. 106 — 140. (74 ) Vid. l. c. pag. T06— 1 Io. (75) Vid. l. c. pag. 111 seqq. (76 ) Conff, Comment, de R. in sc. Nat, et Med, gestis Vol. XVI. pag. I2 seq. Portal Hist, G'Anatom, et Chirurg. Tom. V. Paris 1770. pag. 364. Cl. E. Sandifort, Nat. en Gen, Bib. VIII D, p. 313 — 319. COMMENTATIO. 4» QUAESTIONEM MEDICAM. 89 rem-Vir Cl, aliquot post traditam sententiam annis, dicavit Commentationem (zz, in quà novis argumentis sententiam suam defendere conatus est (| 78 ). S. 16. J- «4. Montani 1769. QG. Eyting 1770. E. Platner 1776. Champeaux 1778. P. Camper 1778. Chambon 1718. Zubray 1778. Dum. Doct. Montani Dsseriationem (79) indicamus tantum , nescientes munr ad ar- Eumentum mostrum pertineat, initi sumimus ab Eytingio, qui Dissertationem (85) Scripsit, in quá modo propositas sententias examinandas sibi sumsit, atque nonnulla in canibus, hoc consilio , instituit experimenta, quibus regenerationem quamdam partium, quamvis non plane analogarum, locum habere vilit, atque adeo Doct. Fabre et C1. Louis sententiam, experientià quoque refutatam, non sine magn limitatione assumendaim €t concedendam credit Vir Doctissimus C 81 ). Partium deperditarum in vulneribus regenerationem negavit iterum Ernestus Platne- rus (82), qui vulnerum sanationem ex mente Cl. Fabre explicavit, e cujus hoc de ar- &umento Commentatione multa desumsisse videtur. Eandem sententiam plerique illorum amplexi sunt, qui Quaestionem de abusu Unguen- torum (83), ab Academià Regid Parisiná propositam, solvendam sibi sümserunr. Nul- lim nimirum substantiae deperditae restit&tionem "locum habere asserit Doct. Cbam- Peaux (84), qui monet, quod si talis locum haberet, massa tantum informis et in- Sene C77) Vid, Nouvelles Rémarques sur la prétendue Régenération des chairs dans les plaies et les ulcéres, dans les Mémoires de l'Acad. Royale de Chirurg. Tom. V. Paris 1774 pag. 128—160, (78) Conf. Comment. de. Rebus ete, Decadis III, Supplem. I. pag. 329. : (79) Jo- Aug. Montani Diss. inaugur. de Curatione Ulcerum per puris resorptionem, Erford, 1769. 4to. (80) Vid. Gerhardi Eyting Diss, inaug, de Consolidatione vulnerum cum deperditione substan. tiae, Argentor, 1770. (81) Corf. Mémoir. de l'Acad, Roy. de Chirurgie Tom. V. P38. 157. seq. Weiz, Anszüge aus den besten Chirurgischen Dispüten, Band V. pag. 107. Cl. E, Sandifort Nat, en Gen. Bibl. X Deel Pag. 741. seq. (82) Vid, Einige Anmerkungen über die Heilung der Wunden seines Vaters Einleitung in die Chirurgie Iter Theil Leipz. 1776. pag. 45—60. (33) , Quels sont les inconvénieus, qui resustent de l'abus des Onguens et des Emplàtres? » De quelle réforme 1a pratique vulgaire est elle susceptible à cet égard, dans le traitement des » Ulcéres?"" — Question proposée pour l'année 1775. (84) La régenération des chairs n'est qu'une bélle chimére, dont il seroit inutile de se repai- tre aujourd'hui, in Ernst Platner's Zusütze zu 40 (Ceo. Be SCUOLE INO ASCTNI Sensilis per eam produceretur (85). Quo cum Viro Doctissimo convenit Cl. Cam. perus, qui cicatricem formari docet, si cutis vulnerata contrahatur, ad se redeat atque claudatur (86): etenim cutis ipsa non regeneratur, sed tantummodo pro* » Breditur pedetentim super subjectas partes ad oppositas, donec se mutuo contin. ' gunt orae, et tum, quo loco co&unt, cicatrix enascitur (87) ". Quam sententiam l. c. (88), ulterius explicat, Vir Clarissimus, atque in alio etiam opere (89) seqq. verbis confirmavit:. ,, Occurit non raro, in mautarum brachiis, figurarum , vel noe » minum inustio, pulvere, uti perhibent, pyrio facta, quae ad mortem usque rema- » het. Servo talem cutis portionem, e dextro octogenarii brachio depromptam, de- » traxi epidermidem , quae, ut in omnibus, excolor est, reticulum coloratum, figue » rae curi inhaerent. Non sine probabilitate. inde concludi posse mihi visum fuit, » cutem numquam regenerari: quod enim in amputatis cruribus, brachiis, ac mammis » Videmus, non est cutis regeneratioy sed contractio, circa nudam alias manendam » plagam. Hinc parvae cicatrices, licet insignes ablatae fuerint partes; in ossibus cons » trarium observatur", n Camperi Commentationem | excipit illa Doct. Chambon, qui ad regenerationem veram et spuriam attendendum esse jure asserit, atque partium deperditarum restitutionem va« sorum mininorum, dilatationi. et succo nutritio, qui regenerationis materiem praebet , tribuendam esse censet ( go). ; Illorum denique, qui nullam talem regenerationem locum habere statuunt, magis iterum amplecti videtur partes Doct. Aubray, qui docte de hoc argumento disputat in Commentatione, quae in explicandis Unguentorum et Emplastrorum noxiis versa- tur (91). -) 3 $. 11. Nanoni 1782. JF. F. Domeier i84. C. T. G. Kleemah 1786. .Klem 1786. J. IP. Murray 1786. 4. J. G. Murray 1781. J. 4frnemann 1787. Praeter Doct. Nanoni et Domeierum, quorum ille dé partium simpliciorum corpo- ris (35) Vid, Mémoire oà l'on expose les inconvéniens etc, Chap II. dans les Prix de l'Acad, Soy. de Chirnrg, Tom. IV. Part. II. Paris 1778. pag. 649. seq. (86) Vid. Comment, de Unguent. et Emplast. abusu. Prix de l'Acad. etc. l, c. pag. 732. C37). Vid. 1.:c. (88) Vid. 1. c. pag.724. Conf. pag.842. (?9) Vid. Petri Camper Demonstr. Anatomico-Pathologicarum. Amstel, 1769, Lib, I, Cap. I. pag. 2, (90) Vid. Prix de l'Acad, de Chirurgie Tom. IV. Part. II. pag. 6c4. seq. (91) Vid. Prix de l'Acad, de Chirurgie Tom, laud. pag.934— 937. p38.952—955« Pag. 97le S?q. et tandem pag. 1018. et seq. COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM. 41 ris humani regeneratione scripsit (92)5 hic vero vulnerum glutinationem inprimis ex- plicavit (93 ), h. l. mentio est facienda Dissertationis, quam scripsit Carolus Frederi- cus Gulielmus Kleeman (94), e cujus Viri Doct. mente, partis cujusdam deperti- tae, quoad actionem et functionem prorsus analogae, restauratio fieri nequit (95 ). Maxima est inter generationem , nutritionem , et reproductionem analogia, quae suadet, ut unam eandemque vim primigeniam, in functionum harum causam admittamus. Ab hác itaque vi primigenid, sive eam viz» plasticam , yim essentialem, 2Zinimum aut mi- sum formativum appellare velis , pendent generatio, nutritio et reproductio, tanquam plures effectus unius ejusdemque causae, diverso modo agentis (96 ). . Auctor igitur in illà versatur sententià, quod reproductio nil sit nisi repeztz partialis generatio, et quod itaque, ut haec locum habere possit, requiratur, , ut et Jymphatici praeéxis- 5 tant liquores, in quibus gelatina contineatur, atque ut adsit vis, quà partes efor- » mentur (97)". . Quam suam sententiam, interjectis nonnullis de hujus doctrinae historià, atque de varià reproductionis, pro varià aetate et variis animalibus, vi et potentià (98), ulterius. explicat auctor (99), monens, praeter vim quamdam, ma- teriem quoque requiri, quá regeneratio fieri possit, quam materiem seu lympham, pro varià partium indole, diversam quoque esse censet, dum tamen se dubitare asserit Vir Doct. , num regeneratio vera musculorum ét nervorum fieri possit. [Instituta itaque sunt a Cl. Meckelio tria hunc in finem experimenta (1co), quae yerze partium de- perditarum regenerationi non favere videntur, quaeque laudatae Dissertationi finem ime ponunt. ; Ad ila, quorum legendorum occasionem mihi non fuisse inprimis doleo, pertinent , praeter Dissertationem Doct. Klemm (101r), sequentia tria opuscula, quorum duo prio- 14, num ab eodem auctore profecta sint, nescio. -] W. Murray, Commentatio de redintegratione partium corporis animalis, nexu suo solutarum vel amissarum. Gott. 1786. .8. maj. cum Tabulis. Andr. Joan. Georg. Murray, de redintegratione partium corporis animalis, nexu suo so- (92) Vid. Nanoni de partium, humanum corpus constituentium , regeneratione , Mediol; 1782. Vid, Roemer Delect. Opuscul. Libr. I. n. 4. (93) Vid. W. F. Domeier Diss. de Viribus Naturae medicatricis in reparandis et coadunandis partibus corp. hum. abscissis, Gotting. 1784. (94) Vid. Dissertat. sistens quaedam circa Reproductionem partium corporis humani, quam, Praeside J. F. G. Goldhagen, defendit C. F. G. Kleeman , Halae 1786. I (95) Vid. lI. c. pag. 1o. ( 96) Vid. 1. c. pag. 1o. seq. C07) Vid. pag. 33. (98) Vid. 1. c. pag. 33— 46. (99) Vid. pag. 47. seq. ( 100) Vid. 1. c. pag. 49 — 52- (101) Klemm Dissertatio, sistens quaedam circa reproductionem partium mollium corporis humani etc. Halae 1786. F 42 & .Q;, B9 U.R IN GA R; solutarum velainissarum. Gott. 1787. 49. cum 9 Tab. aeneis (102). Vid. Journal de Medecine Tom. LXXIV. Just. Arnemann's (pag. 5:6.) Versuche über die Regeneration an lebenden Thieren. Ll. Gotting, 1787. 89. mit. 4 Kupf. $. 12. O. Hun 1787. J. Moore 1789... ]. F. BlumenbacA 1779» J- D. 4ndersch 1190. Doctissimi Huhn (103), de novae carnis in vulneribus origine, sententia sequens est (104). Massa haec recens, firma, rubra et sana, eo majori quantitate apparet, quo plus sanguinis in parte cozporis animalis inest, atque prius tardiusve granulorum sive tuberculorum assumit formam, dum in variis differt, et in omnibus. corporis partibus laesis apparet (105). Caro haec nova nil aliud est, nisi lympha quaedam sanguinis, aut hujus fibra coagulabilis, quae ex admixto sanguine rubrum habet colorem ( 106) ,, qui color disparet, si pars illa sanguinis resorbeatur (107). Haec fibra sunguinis, quamvis pseudo-membranas formare possit, vasis sanguineis instructas, non tamen no- vam formare potest carnem, quippe illarum non regemeratio. sed. generatio locum has beat (108). His explicatis, ad ultimum idemque gravissimum: commentationis suae caput, progres ditur Auctor, explicaturus nimirum, quomodo vulnera, si regeneratio locum non ha- beat, claudantur et ad unitatem reducantur. Quo. in opere ita versatur, ut primo exe plicet modum, quo cutis jacturae, per ejusdem supra vulnus extensionem, restituane tur (199), dein huncce modum in tendinibus indicet (110), atque demum. in, muss culis (111), atque ossibus (112), Naturae illum processum examinandum sibi sumat, Brevitatis causa huncce sanationis modum, ex Viri Doct. mente, indicare non possue mus, monentes, omnia ab Auctore disputata triginta inniti experimentis, quorum ure decim priora ad cutem regeneratam (x13), quatuor dein ad tendines (114), octo se« quentia ad musculos (115), atque quatuor postrema ad ossa reproducta (116), pere ti- C102) Idem auctor scripsit Comment, de redintegratione partium, cochleis limacibusque prae- eisarum ( Gott. 1777 80, ) quae vid, in Viri Cl. Opusculis, Gotting. 1785. (103) Vid, Ottonis Huhn, Commentatio.de Regeneratione partium mollium in vulnere: in. Concertatione civium Academiae Georgiae Augustae 4.]unii MDccLxxxvu, praemio.ab Ordine Medicornm ornata, Gotting, cum. Tab. aen, 4to. (104) Vid. $. 11— t9. pag. 13 — 18. (105) Vid, S. 11. pag. 13. (106) Vid, S. 12. pag. 14. C107) Vid. $. 13. pag. 15. (108) Vid. $. 15 et 16. pag. t5. seq. (109) Vid. $.20. pag. 18. seq. (100) Vid. $. 21. pag. 20. (iir) Vid. $.22, pag, 20. seq. (112) Vid. $.23. pag. 22. ' (113) Vid. pag. 23 — 38. (114) Vid. pag. 39 — 42. (115) Vid, pag. 42 59 (116) Vid. pag. 50— 54. COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM. . 42 Xinent: -dum denique tria quoque experimenta ad agglutinationem investicsandam instituta sunt '| 117). Inter Auctotes, qui datà oper de mostro argümento scripserunt, praecipuum locum meretur, quem iterum indicare tantum possum: James Moore , A Dissertation on the proces of mature, in the filling [up cavities, healing of wounds and rastoring parts, which have been destroyed in the human body. ' London 1789 49. Vid, Salzb. Med. Chirurgische Zeitung 1799. IV. pag. 167. James Moore, Ueber die Verfahrungsart der Natur, bey Ausfüllng von Hóhlen um. s. w. Neueste Samml. für Wundàrzte I. n. 6. A. L. Z. 1792. n. 295. ]our- nal de Medecine Tom. LXXXIII. pag. 448. Magna quoque Cl. Dlumenbachii (118), de hacce doctrind, sunt merita, quam inge- niose et Naturae humanae legibus convenienter, e ez formativo (119), homini quo- que concesso, explicandam sib: sumsit, quod quomodo fecerit, indicandum foret, nisi auctoris sententia plerisque cognita censeri posset, H. 1. demum recensendus est Johannes Dan. Anderscb, qui ex DBlumenbachii mente, partium laesarum aut deperditarum reproductionem in repargzionem formae atque ma- teríci dispescens, manifesta utriusque, in homine quoque, j(nveniri vestigia, cum ex suà mente, tum ex aliorum observatione asserit ( 190). $. 13. JD. Esper 1793. J. Hunter 1794. K. Sprengel 1802. Van Heorn 1803. "utenrieth et Schnell 804. "ductor in Reillii Diario 1805. .H, C. 44. Osthoff 1809. Monentes Doct. Esper de incarnatione vulnerum opusculum Academicum conscripsis- se ( 121) , ad Johannem Hunterum transimus , in cujus Viri Cl. doctissimo opere ( 122) tam multa et tam egregie disputata, nostrum argumentum spectantia, inveniuntur, ut, Si hujus Viri Cl. sententiam pro meritis recensere vellemus , longissimá disputatione uti deberemus. Haec (117) Vid. pag. 55—57. (118) Vid. Jo. Fr. Blumenbach, über den Bildungstrieb. Gotting. 1789. Conf. ejusdem Viri Cl, Instit, Physiolog. Sect. XL. (119) Conf, quae nuper scripsit J. B, Friedreich in Diss, de nisu formativo. Wirceb, 1818. 4to. (120) Vid, Specimen de Nutritione anno 1790. propositum , quod invenitur in Exercitat. Aca. demicis, argumenti aut Anatomici aut Physiologici etc, auctore Joh. Dan. Metzger. Regiomori. ti 1792. pag. 250. seqq. ' (121) D. Esper Dissert, de Incarnatione vulnerum , Erlangae-1793. (122) A. Treatise on the blood, inflammation and gun schot wounds , by the late John Hunter edit, Home, London 1794. De quo opere Sprengelii legatur judicium in K. Sprengel's Kriti- sche Uebersicht des Zustendes der Arzneykunde in den letzten .ahrzehnden , Halle 1801. Pag. 193 seq. F2 44 GUdi. 1485 OLI: OE VR aLoNITOO ACRI Haec pauca, quorum ulterior explicatio in ipso Viri Cl. opere legatur, de eà dixisse suflicia. In vulnerum sanatione per intentionem primariam i. e. per inflammationem ade ^ haesivam , quam" salutarem in scopum instituit Natura (123), redintegrationis processus in eo consistit, quod sanguis, e vasis in partes ruptas diffusus , coaguletur, unionis fun- damenta quasi ponat,- vasa dissecta claudat , aut horum inosculationem faciat, atque quod. post aliquod tempus, sanguis extra vasa superíluus absorbeatur. Uti facile intelligi potest, quod vasajclaudantur per contractionem. muscularem tunicarumr, sic diffi- cile explicatur, quomodo vasa sibi iterum inosculentur, num hoc fiat per attractionem mutuam orificiorum , an vero vasa dissecta elongentur, ut in mutuum contactum veniant et uniantur, an denique in lymphá coagulabili intermedià nova formetur vasis portio. Haec tamen inosculatio non locum habere potest, nisi partis vulneratae superficies non admodum magna sit, aut labiorum contactus inveniatur: atque veltunc probabile estj vas sorum in utroque labio communicationem ex alio unionis imodo explicari debere; si enim inosculatio non locum habeat, aut non locum habere possit, vasorum ruptorum) unio per sanguinis extra vasa diflusiin parte, quae vasculosaredditurz coagulationem obtinet (124). Ex quo loco patet. Cl. Hunterum, in vulnerum sanatione explicandà ;; inprimis ad. vasc sanguifera attendisse, ex quibus Naturae zgzeztionem secundariam | seu-granulationem egre- gie quoque explicavit Auctor, monens, haecce, quae in vulnere formantur, corpuscula e lymphá coagulabili, a vasis exsudatà, formari, dum vasa jam praesentia extenduntur et nova formantur , quae granulationes vasculosissimas reddunt (125). Quomodo per hancce granulationem (126), atque dein per cicratisationem (ad quam explicandam, crystallisationis quamdam speciem assumit) partium soluta unitas restituatur; et quaenám deperditae partes per eam regenerentur (127), ipsum explicantem , qui velit, legat Vie rum Clarissimum, cujus opus cognoscere neminem poenitebit. Ut Cl. Sprengelii ( 128 ) et Doct. van Hoorn (129) , de nostro argumento merita brevitatis causa mittere debeo, sic inprimis doleo me legere non potuisse sequens opusculum: B. F. Schnell, Praeside J. H..F. Autenrieth, de natura reunionis musculorum vulneratorum Tub. 1804. 8. In Diario Physiologico Reill' denique Commentatio invenitur de processus vegetationis, in ani« C123) Vid. Join Hanter, Traité sur le sang, l'inflamur, et les playes d'armes à feu, par J. Dubar , Ostende an. VII. Chap. IIl; $ XIV, Vol, II. pag. 331 seqq. (124) Vid, I. 1, Part. II. Clap. I. $. I. Vol. II, pag. 9 seq. (125) Vid. Part, II. Chap. VII. $. II. Vol, III. pag. 196. C 126) Vid, I. c. Chap. VII, des Granulations S. I—IV. Vol. III. pag. 188 — *o7. C127) Vid. 1. c, Chap. VIII. de la Cicatrisation S I —II, Vol. III. pag. 215—226. (128) Vid, Kurt, Sprensei's Handbuch der Pathologie, I. Theil $. 564—367. et $ 579» edit, 3. 1802. pag. 338. seqq. C129) Vid. Diss, infra laudanda, COMMEÉNTATIO ap-QUAESTIONEM MEDICAM, : "m animali Naturà, variis modis , atque de legibus hisce modis praescriptis (130). Haecce Diatribe, cujus auctorem ignoramus , ut plurima continet memoratu dignissima , ita quoque nonnulla habet , quae ad forum nostrum pertinere videntur, quum ex primo vegee tationis modo, partium corporis vegetabilis. atque animalis. reproductionem ( 131), at- que ex altero, praeter alia, exfo//sziomem sive pattium« emortuarum a vivis separatio nem (132), explicet Auctor, cujus tamen Commentatio terminis, e Schellingianà scholà petitis, adeo est repleta, ut ejus argumentum , sine vocabulorum barbarorum, et nauseam moventium, usu, a me tradi nequeat. Lectu denique dignissima est, in Siéboldii Diario chirurgico invenienda , de nostro argumento scriptiuncula, quae autem nimis fuse conscripta est, quam ut h. l. recenseri possit, cujus titulus est: Die Deziehung der reproductiven Function auf die Wundar- zneykunst im allgemeinen und besondern, dargestellt von dem Herrn Dr. Heinrich Chris- tian August Osthoff, in J. B. von Siebolds Chiron, oder der Chirurgie gewidmete Zeit- schrift, IIten Dardes otes Stück, Sulzbach 1809. pag. 259 — 328. B $. 14. Zimmerman 819. Bellemain 1812. Petit 1818. Jeromin 1815. Partium deperditarum regenerationem in homine! quoque assumendam esse, ex Oeco- nomiae humanae legibus desumtis, argumentis probare tentavit. Doct. Zimmerman- nus (133). qui de.hoc argumento docte, et secundum hodiernae Philosophiae Natu- ralis principia, disputavit. Praemissis nimirum nonnullis, quae regenerarionem, in uni- versum spectatam, probare debent, argumentis et ratiociniis, de nervorum praecipue, uti et de musculorum regeneratione, datá operà agit, atque, non minus in hisce quam in illis , de-Naturae facultate reproductrice manifesto constare censet. Praeter Doct. Bellemain (134) , cicatricis in vulneribus generationem explicavit Cl. Petit (135), qui quatuor, quae Natura, hoc opus peragens, sequi videtur ,. stadiis indicatis, seq. modo caruncularum evolutionem describit, Si inflammatio per aliquod tempus locum habuerit, evolvi incipiunt tubercula parva, rubicunda, vesicularia, li« quo- ' (130) Vid.Ueber die verschiedenen Arten (modi) des Vegetations processes in der anima- lischen Natur, und die Gesetze, durch welche sie bestimmt werden, in Joh. Christ. Reil's Ar- chiv für die Physiologie, VlIter B. Halle 1805. pag. 120 — 167. (131) Vid. l.c. pag. 130 seqq. ( 132 ) Vid. l. c. pag. 139 seqq. (133) Vid. Ueber Reproduction im allgemeinen , und über Reproductions fáhigkeit einzelner Organe , besonders der Nerven und Muskeln , von Zimmermann, in Reil's uud Autenrieth's Archiv für die Physiologie, XI Band. pag. 131 — 155. (134) A. Bellemain, Diss, inaugur. sur les Cicatrices , Paris ann, XII. 4to. ( 135) Vid. Dictionaire des Sciences Médicales, par une societé de Médecins et de Chirure giens, in v. Cicatrisation, Tom. V. Paris 1813. pag. 183 — 186. F3 46 GC 7 C2ILOBC CS CU HR GE CONDIGC VASA quore quodam magis minusve crasso, albido, tumida, quae ad insertionis locum secum invicem junguntur, et superfciem reddunt inaequalem , rudem , magis minusve rubi- cundam. ancce caruncularum evolutionem , in .cicatrisationibus zzzziediazis, substan- tiae cujusdam secretio excipit, quae illi partis affectae analoga est; sic v. c. in ossibus gelatina et substantia calcarea, in musculis pars fibrosa secernitur. Jn cicatrisationibus vero méd;atis alius indolis secretio obtinet, suppuratio nimirum, Hujus suppurationis ope, omnis fere, tuberculorum telam zeplens, dissipatur liquor subalbidus; hinc ho- rum tuberculorum cellulae , antea tumidae, sensim quod ad volumen imminuuntur, con» trahuntur, reuniuntur, et inter sese cohaerent. Haecce tuberculorum contractio ipso sanationis tempore observari potest, eaque differt secundum naturam telae cellulosae , quae carunculis sedem praebet. Huicce caruncularum vi contractili; ut reliqua mittamus , tribuendae quoque sunt ci- catrices difformes, quae saepe, combustione nata aut substantiae jacturà comitata, vule nera tegunt, quarumque explicationem nos quoque postea dare conabimur. Partium jacturam passarum reproductionem , quae alteram nisus formativi constituit fore mam, in Dissertatione egregid (136), explicuit Doct. Jeromin, cujus auctoris ingeniosa hujus argumenti explicatio breviter indicata inveniri potest in Russische Sammlung für die Naturwissenschaft und Heilkunst von Alex. Crichton, Joseph Rehmann, und Karl Friedrich Burdach , II Band, Riga und Leipzig 1817. pag. 160 seqq. $. 15. X. Dicha 1818. J. F. Meckel 1818. Ey. Home 1818 — 1820. J. C. &£ggers 1821. Secundum Cl. Bichati (137 ), de Anatome meritissimi Auctoris, sententiam, carun. 'culae, quae in vulnerum sanatione formantur , non tubercula carnea sunt, sed parvae vesiculae cellulares, fluido quodam denso, lardi speciem referente (138 ) , nondum satis cognito, repletae. Haec substantia cellulas tali modo replet, ut, si aér in telam cel- lulosam, vulneri subjacentem , vel in animali vivo vel in mortuo, impellatur, nullo modo per tubercula haec penetrare possit. Carunculae, si earum sufficiens copia evo- luta sit, secum invicem junguntur, et speciem membranae temporariae ( membrane pro« visoire ) formant, quae a&rem a partibus subjacentibus arcere debet, dum vera perman- ura cicatrix formatur. Hancce membranam temporariam partim a membranis serosis dif- ferre, partim cum illis convenire, egregie monet Vir Cl., qui autem non satis validis, ut (136) Diss. Medic. inaug. de morbis nisus formativi, Dorp. 1815. 8vo. ( 137 ) Vid. Anatomie Générale, precedée des Recherches Physiologiques sur la Vie et la Mort, par av. Bichat , Nouv. Edit,, Tom, I. Paris 1818. pag. 124 — 132. £338) Conf. Meckelii opus mox laudandum, II Band. 2te Abth, pag. 4I. COMMENTATIO ap QUAESTIONEM MEDICAM. 4 ut mihi quidem videtur, argumentis , vasorum, sanguiferorum in carunculis evolutionem refutare studet, Magna quoque sunt Cl. Meckelii de hoc argumento merita, e cujus doctissimo opere (139 ) pauca sequentia (142) desumere liceat, Quemadmodum ex- sudata coagulabilis lympha in inflammatione adhaesivà, sanguinis et vasorum evolutione , partibus solutis ligandis, simplici admodum modo, inservit, ita, post factam suppura- tionem, partium divisarum unio multo magis composito modo , per caruncularum nimirum formationem , seu granulatiopem , restituitur. Harum caruncularum in omnibus. partibus eadem est indoles, ab organi, in quo inveniuntur, indole minime pendens; composi- tae nempe videntur illae e lymphà coagulabili, et maximam. continent vasorum sangui. ferorum copiam, quae e parte, cui insident, elevantur, et satis constanti modo, sibi parallela , exteriorem illarum superficiem petent, Quomodo hisce carunculis partium unio restituatur (141), et quomodo per illas ipsa obtineat partium regeneratio (142), ex- plicantem audire deberemus Meckelium , nisi sequentis Auctoris mentio quoque fa» cienda esset. Plura nimirum organicarum formationum memoratu dignissima phaenomena , in san- guine concrescente , observans Doct. Everardus Home (143), eadem, in pure coagulato. examinando occupatus, invenit, atque inde. verisimiles. deduxit conclusiones ,. quibus con- Stare possit, quomodo pus, in corpore animali vivo , in granulatas concretiones , vel in ipsam quoque carnem sanam, transire videatur (144). Tumores, aneurysmaticos deni« que examini submittens , non patíca invenit Vir Doctissimus , quibus ea, quae de orga- micarum. coagulationum , in sanguine locum habentium , formatione antea observaverat ,, comprobata et confirmata sunt ( 145). Inprimis autem mentio est facienda Commentationis magno. studio conscriptae, cujus auctor est Johannes, Christianus Eggers (146), quaeque nimis sero ad nos pervenit, quam. ut accuratam ejus epitomen tradere possimus, Commentationem. Auctor dispescit in. duplicem sectionem, in. cujus primá de partium, regeneratione in universum ,. de hujus significatione, divisione atque legibus, uti et de hacce facultate in. variis ani- mas (139) Vid. Handbuch der Pathologischen Anatomie von Johann Friedrich Meckel, IIter Band 2te Abth. Leipz. 1818. pag. 20 seqq. (140 ) Vid. l. c. pag. 38 seqq. (141) Vid. l. c. pag. 42. (142) Vid. I. c. pag. 45 — 110. (143 ) Vid. Philosophical Transactions ofthe Royal Society of London, for the year 1218 €onff. Gócingsche gelehrte Anzeigen für das Jahr 1820. pag. 1012. (144) Vid, On the Conversion of pus into granulations or new flesh, by Ev. Home, in Phi. losoph. "Transact, etc., for the year 1819. C145)! Vid. A further investigation of the component parts of the Blood, by Eye Home, in Philosoph. 'Transact. for the year 1820, (146) Vid. J. C. Eggers, Medizinisch - Physiologische Abhandiuug von der Wieder - erzeugung Würzburg I821. 48 AUPGSSQ, ^29) aS WD WR. VE CUNG: 1A: MWIS malium classibus diversimode limitatá, agit Vir Doctissimus (147), dum in alterá scc» tione modum ,' quo sanationem in singulis corporis humani partibus praestat Natura, ex Gruithuisenii inprimis mente, docere videtur ( 148 ). $. 16. Richerand i821. Seiler 1821. JPreschet 1821 e£ 1822. | C. H. Schultz 1822, Vulnerum, per intentionem primariam, sanationem e vasorum laesorum inosculatione explicat Cl. Richerandus (149), qui hanc facile fieri posse credit exinde , quod numerus vasorum capillarium insignis sit, quod omnia haec vascula eandem habeant capacitatem, (nonne etiam eandem irritabilitatem et contractilitatem? ) et quod itaque parum referat, an vasa illa eundem iterum, quem antea habuerunt, accipiant locum, et an unius lateris vasa iisdem illis alterius lateris applicentur, quibuscum ante factam so« lutionem. juncta erant; unde, omnem succi glutinosi inter vulneris labia depositionem re- fntari, credit Vir Clarissimus.: Nullam tandem , epidermide et huic analogis partibus ex- ceptis, regenerationem in homine locum habere statuit (150). Cutis aut potius epidermidis deperditae regenerationem , ex muco Malpighiano, muci aut albuminis formam referente, et sub epidermide praesente, intelligendam esse, at- que sic ín homine eundem, qui in animalibus, pellem saepius deponentibus, institui processum , breviter indicavit Doct. Seiler (151). Inter recentiores Auctores, omnia, quae ad nostrum argumentum pertinent, egregie, si illa, quae e Meckelio desumsit, excipiamus, explicavit Doct, Breschet, cujus Auc- toris sententiam , propter magnum ejus ambitum, non recensere, sed indicare tantum possumus ( 152). Vim sanguinis vitalem , saepius impugnatam et iterum comprobatam, explicandam sibi sumsit Carolus Henricus Schulzius (153), qui, praemissis variorum virorum doctorum explicationibus (154) , vitalem, quem in sanguine observamus, motum, seu processum illum, per quem sanguis internam quamdam aut dynamicam actionem manifestat, ex- plicavit atque indicavit , secundum observationes microscopii ope, in vespertilionum alis, rà* (147) Vid. pag. 5— 66. ( 148) Vid. pag. 67 — 123. (149) Vid, Nosographie et Therapeutique Chirurgicales, Paris 1821. Tom.I, pag. 282. seq. (150) Vid. l. c. pag. 256 — 297. C151) Vid. Pierer's und Choulant?s Anat, Physiolog. Réalwórterbuch, in v. Integumente des Kórpers, IV. B. Leipz. 1821. pag. 243. (152) Vid. Dictionaire de Medecine in v. v, z2ZAésion , (Tom.I, Paris, Tuin 1821. pag. 349—354)* Citatrise, ('Tom, V. Paris, Aoüt 1822. pag. 244—450. ) . Cicatrisation, ibid. pag. 251—298- (153) Vid. der Lebens-process im Blute, eine auf mikroskopischen Entdeckungen gegründete Untersuchung, von Carl, Heinrich Schulz , mit einer illum, Kupferrafel, Berlin, 1822. (154) Vid, Einleitung $. 2— 19. COMMENTATIO. 45 QUAESTIONEM MEDICAM. 49 z282rüm membranis natatoriis similibusque partibus institutas (155), quibus expositis, de processu hoc sanguinis vitali, in partibus, continui solutione a se invicem separa- tis, pergente, atque inde explicandà partium, a corpore solutarum, glutinatione dis. putat Auctor (156). Brevitatis causà missis ilis, quae mitti posse videntur, dix- isse sufficiat, quod, ex eleganter hoc de argumento disputatis, sequens sit Viri Doct. conclusio. ,, Sanguis ad glutinandam denuo partem ex vulneris labiis affluens eam- » que inundans, cum illius partis, quae substantiae jacturam passa est, sanguine, viti » nondum orbato (si enim hoc locum habeat, actio Chemica in sanguine suscitatur, et 5 nulla cogirari potest partium reunio vera), mutnuá activitate fungitur, dum sanguinis , utriusque particulae in processu vitali instituendo pergunt, secum invicem uniuntur ,, et iterum separantur, hoc modo mutuam actionem instituunt et vitalem. unionem prae» ,» Stant." Quod tandem ad partium deperditarum regenerationem attinet, monendum £st, quod Doct. Heusinger (157), se haec explicaturum esse, promiserit. G "AU e gus qauissogl do expporppd ON.) UrUMD RECENSIO SENTENTIARUM , QUAE DE MODO, QUO NATURA FRACTURAS REDIN- TEGRAT, A RECENTIORIBUS MEDICIS PROPOSITAE SUNT, $. 1. Jirevis praecipuorum. scriptorum. recensio, qui, a saeculi decimi septimi exitu «d tertium subsequentis saeculi decennium , ossium. callum explicarunt. Lin sumimus a Nicolao Antonio Flachio (1681), qui Dissertationem scripsit de callo (1), in.quà varis vocabulorum sápeu et calli explicavit significationes (2), at- que dein quaedam de calli origine atque naturà commentatus est (3). Hunc virum Doct. nonnulli insecuti sunt Auctores, qui observationes suas de callo ossium publici ju- (155) Vid. Iter, Abschnitt, $. 20 — 36. (156) Vid. IIter, Abschnitt. $. 37 —44. (157) K. Fr. Heusinger System der Histologie IIten Theils, ote Abtheil, Lehre von der Rege- neration der Theile. Heft III. Naturgemásse Regeneration der verschiedenen Gewebe. Heft IV. Nach gewaltsamer Trennung erfolgende Regeneration der einzelnen Gewebe Heft. VIL, Neue Bildungen. j ; (1) Vid. Nicol. Ant, Flachius Diss. de Callo. Argentor. 1681. (2) Vid. 1l. c. $.2 et $.3..— ; (3) Vid, l.c, €.4, $.7, $. 12. Conf. Boehmer in Diss. laudandà pag. 3, not. D. et pag. 4. not, E, G 3o DUGUCO 1077.8 "U/ RO ENG. AURI juris fecerunt, inter quos, praeter Rosinum Lentilium (4), inprimis nominandus est Antonius de Heide (1686), qui optime docuit, cujusnam utilitatis, in formando callo, sit lamina, e sanguine formata, ipsam fracturam et musculos obtegens ( 5). Si quis caeterum de' calli ortu et naturà varios disputantes legere velit auctores, sequentes adire poterit, quorum sententias, brevitatis gratid, mittere liceat, ipsis aucto» rum praecipuorum scriptis, quorum cognitionem Doehmero inprimis debemus, e tem. poris ordine indicatis: J.B. Verduc (169o.) Nouvelle Osteologie, Paris 169o. 89. Chap. VIII. pag. 58. seqq. cujus operis anonymus auctor esse dicitur, Joh. Christ. Heyne(1704.) Tentamen Chirg. Medicum de praecipuis ossium morbis, Amstel. 1705. r2mo. $. 35. Nicol. Wolfg. Muller(17o7.) Dissert. Medico-Chirurgica de Callo ossium, Norimb, 1707. 4t0. ; Joh. Jacob. Baierus (1707.) Dissertatio de Callo ossium. Altdorf. 1707. Herm, BDoerhaave(1708.) Vid. Aphorismi de cognoscendis et curandis morbis. Aphor. 204» 347» 357. Praelect. Academic...n..456. Tom..llL.. p. 648. Michael Burger (1719.) Vid. Dissert. de Morbis ossium. L, D. 1712. $. 37. Wagret (1717.) Vid. Observations de Medecine |et-de Chirurgie à. Paris 1717. pag. 186. seqq. Henric. Schulzius (1727.) Dissertat. de Ossibus Conferventibus, Altdorf. 1727. Clopton Havers (1729.) Vid. Osteologia nova, or some new Observations of the Bo- nes, the sec. disc. London 1729. 89. pag. 127 et 134. $.2 2. Caesar Magari? 1733. FK L. Puit 135. Joan. de Gorter 1739. Quum ossa ad partes, a viribus seminales dictas, per excellentiam pertineant, facile intelligi poterit, quaenam Caesaris Magati de fracturarum sanatione fuerit sententia. Partes seminales quippe coalitum verum et novae substantiae, quae deperditae similis est, generationem non admittunt, sed heterogeneo medio connecti tantum possunt; Ossa itaque, ob siccitatem. suam atque materiae et agentis defectum, nec coalescere mec regenérari possunt, sed medio quodam heterogeneo , extrema fracta circumligante, reuni- untur (6), quo tamen aeque bene sustentantur et fulciuntur, ac si medium homo- geneum..esset (7).: E quo- Caesaris Magati ratiocinio patet, quod Galeni doctrinam brachiis et ulnis amplexus. sit. E De (4) Vid, Ephemerides Natur, Curiosor. Decas II. An. VI. Observ, 4. Pag. I2. seq. (5) Vid. Observat. Medic. LV. pag. 123. seg., quae accedunt experimentis circa sanguinis mis» sionem etc. Amstel, 1696. 8vo, (6) Vid. 1,1. Libr, I, Cap. XV. pag. 9o, Conf, Libr, IL. Cap. VI. pag, 6o. seq. Cz) Vid. l. c. pag. 8r. COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM MEDICAM. 5I De quà summi Galeni doctriná, ut Johannis Ludovici Petiti sententiam mittamis (8), dicentem audiamus Gorterum (9). ^, Miror sane Galenum, virüm longo usu practico 4 exercitatum , hanc sententiam" ( os dissectum sc. neque augeri neque coalescere ) » adstipulari, contendentem partes ossis fractas, postea consolidatas, vero nexu non con- » Crescere, sed per callum circumnatum conferruminari, dum hodierna observatio Chi- » rurgica. constans sit, ita conjuncta ossa vero mnexu'conferruminari,: et quidem tam » firme, ut, si os bere corsolidatum sit, eo in:loco firmiorem hàbeat nexum, quam in » partibus nondum ruptis, Neque latere potest ossium incrementum , si quaedam pars » media fuerit ablata, observationes Chirurgicae nrmultae exstant, in quibus satis notae » bilis portio ossis fuerit ablata, qui locus dein vero osse fuerit impletus. Portio » quoque cranii ablata, ;et-locus. dein primo membranaceá. substantiá j | dein cartilagineà , » ultimo oSsed fuit^ impletus. Quare non possumus diutius dubitare , quin: ossa in » loco tecto modo éxtrémitates eorum- maneant viventes ,-possint post nativitatem 'ulte- » rius incréscere et consolidar". "Num autem Arti aüt "Naturae. hic ossium fractorum coalitus tribuendus sit, alibi explicavit Gorrerus (1o), ^ proposità ibidem quaestione : » An vera callum generatia invenientur medicamenta (11)?". $..3. Du Hamel 1741. Fan Swieten 1742. Novam de ossium formatione sententiam proposuit Doct, du Hamelius ' ^it I2), quam au- . rem mittere debemus, ut^de callo ossium 'eundeni audire possimus disputantem Virum Clas rissimum, Ossium formationem nempe periosteo tribuens ( 133.- Vir Clarissimus eandem etiam sententiam ad exostoses et ossium callum transtulit, illas nimirum periostei indurae tiones esse, hunc Vero ex periosteo, fracti ossis jacturam ICRlenie, originem .syam- habes je statuens. : - Ad hanc de callo ossium sertentiam auxermge du^ IHessdlim., analogia ia, quam drbores et ossà intercedere eredidit,. atque "mütationés-ipsáe, "quas in arborum: fractae rum coalitu observaverat. Hinc: itaque factam j^ quod' ad- eallum- ossium. in- animalibus, conjecturam varia secuta sunt experimenta, qüibus non tántüm verisimilem , sed-etiam ; üoQis3nE rro: cer- (3) Vid, J. Louis Petit Traité des Maladies des os, Tom, Il. Chop. I. pag. $Q,,sed« à Paris 1735 8vo. -(9) Vid, Med. Hipp. 1. c. p2g. 710. (10) Vid. J. de Gorter Medic. Comp. Francof, et Lips, 1749. Part. II. pag. 49. (11) Vid. Med, Comp. 1. c. pag. 50. 'C12) Vid. Historie de l'Academie Royale des Sciences , ann. 1739, 1741 , 1742 ; 1773 1746 etc. Nostrum aurem argumentum inprimis spéctant Tractatus duo, qui anto a srt qc dol de Ossium fractorum coslitu prolixius aguut, C 13) Hancce sententiam tradit Hallerus in Elem, Physiol, Tom. VIII, pag. 345« seq. G 2 52 G8. M BL QOIS eUAUOO Zu NITGO AR. certam illam redditam esse asserit. Experimentis enim illis institutis sibi constare scri- bit du Hamelius, ossium fractorum extrema, etiam post coalitionem, manere disjunc- ta, callo se vel formante vel jam formato; neque haec extrema inter se jungi fibris, ex ossium marginibus natis et exeuntibus; neque coalescere secum invicem per visci- dum. quemdam , ex ipso osse exsudantem humorem, sed fracti ossis ambitum tegi et involvi tantum plus minusve molli tümore, quem ipsi ossi contiguum potius quam con- tinuum esse credit. Hunc tumorem, ad fracturae locum tumefacti, periostei partem esse, conjicit inde, quod;.callum, cauta manu dissectum, e pluribus constare viderit laminis seu stratis, quae, accuratius examinata, in periosteum ipsum continuari vide- bantur. Hisce, primis post fracturam diebus, observatis, alia fecit experimenta, qui- bus, in periosteo natum , tumorem in verum. callum mutari cognosceret. Et haec ex- perimenta- du. Hamelium docuerunt, tumorem illum sensim residere et densari, dein car- tilaginis, ac tandem ipsius ossis duritiem. acquirere, atque hanc quidem mutationem ita procedere, ut primo interiores et ossi proximae, dein exteriores periostei laminae ine durescant et in osseam naturam gmutentur, Has porro laminas vaginae adinstar os com. prehendere, idque et continere et firmare, asserit. Atque, ut hanc suam de callo ossium sententiam magis confirmet, monet Vir Celeberr., non tantum alias in corpore partes molliores osseas factas repertas esse, sed et ipsa ossa durissima prius mollia et pau- latim: indurata fuisse. .Provocat porro ad. experimenta, in. animalibus instituta, quibus dicit se observasse, periosteum ad fracturae sedem intumuisse , descendisse, vulnus, papilla instar, replevisse, primo levem 4 dein majorem, et tandem firmissimum cum fractorum extremis nexum habuisse, atque concretum et continuum cum illis corpus formasse (14). 1 Hancce du Hamelii sententiam plures, quos Hallerus notavit (15), secuti sunt auc- tores, quos mittimus, ut brevem, Swietenii mentionem facere possimus, In. indicando nimirum modo , quo Natura Ossa fracta restituat, a plerisque antiquioribus Medicis differre videtur Vir Clarissimis, dum. docet (16):. , fieri horum concretionem non » interpositione glutinis cujusdam, sed verá unione substantiae , et in illis casibus, ubi » pàrs ossis ablata est, non interponi inter separata fragmenta lentum humorem, qui » Sensim indurescit, sed renasci organicam fabricam osseam , quae perditi damnum re- » pàárat"" (17 ).. $. 4e (14) Vid. du Hamel l, c; ann. 17431. Conf. Boehmer in. Diss. laudandà. pag. 5 seqq. C15) Vid; 1. c.. C16) Vid. Comment. in Aphor. 343. Tom, I. edit, 2dae pag. 563. (17) In hujus loci explicationem legantur, quae. l. c. et [psg. sequenti monuit. Swietenius, Conf, etiam Comment, in Aphor.294. pa8.432. in Aphor. 347. n0.3. pag. 573» in Aphor, 357» pag. 591» ooo M Wo MM OM Ae o1. €"——— EBERT COMMENTATIO a» QUAESTIONEM MEDICAM. en [5») 8. 4. Pacher 1146. ]. B. Boehmer 1748 — 1752. Du. Verney 17st. Quemadmodum duplici, quam cum Academià Regii scientiarum. communicavit, ob- servatione, Du Hamelii asseclam sese probavit, fracturarum unionem e periostei ossifi- catione explicans, Doct, Vacher (18 ), ita eandem Du Hamelii sententiam refutandam sibi sumsit Johannes Benjamin Boehmer, qui Professionem Anatomes et Chirurgiae , extra ordinem sibi demandatam, auspicaturus, Dissertationem scripsit de Callo (19), atque, post quatuor elapses annos, de eodem argumento edidit commentationem (20), in quà, cum rubià tinctorum instituta , experimenta descripsit, Primo loco laudatum opusculum Du Hamelii sententiae refutandae, pro maximá par- te, dicatum est (21), quà in re faciendà tam bene versatur Doehmerus, ut optime probasse videatur, nimias a Du Hamelio aliisque, in callo faciendo, periosteo tribu- tas esse laudes. Inter haec Boehmeri argumenta est quoque illud, quod majori ossis cujusdam parte deperdità , Natura non raro substantid nová jacturam restituat, cujus phaenomeni ut evincat veritatem , magnam, singulari cum diligentià, collegit observatio- num copiam (92), quibus memoratis, veterum de callo sententiam recentiori, a Du Hamelio propositae, praeferendam esse censet. Quod ad alteram scriptiunculam attinet, triplex in hac exponitur experimentum , in animalium ossibus factum. Alebantur nimirum baec animalia rubiae radice, iisque dein ossa frangebantur, quae, datà operi, non reposita, sed Naturae soli commissa sunt. In hisce ossibus, accuratiori examini submissis , sequentia inprimis, calli naturam il. lustrantia, notabantur momenta: 1. In ossium fractorum extremis nodus conspiciebatur , ubivis ab intumescentibus ossibus enatus, quod ad externam superficiem , albus arque periosteo tectus, 9. Periosteum , album , vel non mutatum, vel paulo crassius redditum erat: in no- di praecipue loco laminas dimittebat, quae cellulas quasi efformabant et ossium frag- menta, eleganter rubra, continebant, ipsaque nova enata ossium tubercula involvendo complectebantur, ad interiores ossium sedes descendebant, cumque interno periosteo communicabant. 3. Extremis ossium fractis, a latere sibi appositis, cartilaginea itidem intererat sub- stantia, non ossescens, nec colore rubicundo tincta, sed. eleganter alba (23). Quae- C18) Vid. Portal, Hist, del'Anatom. et de la Chirurgie Tom. V. Paris1770. pag. 124. (19) Vid. To. Benj. Boehmer de Ossium Callo. Lips. 1748. (20) Vid. Jo. Benj. Boehmer Prolusio, quà callum ossium, rubiae tinctorum radicis pastu in» fectorum, descripsit, Lips. 1752. Vid, Haller, Opusc. Minor. Anat, Tom. II. pag.463. (21) Vid. 1. c. pag. 7. seq. (22) Vid. 1, c.- pag. I5. seq. (23) Conf, Comment. de Rebus in Sc, Nat, et Med, gestis, Vol. I. pag, 521. sed. : G $5 54 G..0€ | ByouS SUCRE Iu NYIOGA AUR EI Quaeritur jam, quid hinc, quod ad calli ossium indolem , derivari et concludi pos- sit? Haec, alio tempore, se expositurum esse promisit auctor, cui promisso an stete« rit nec ne Vir Cl. ignoramus, Quum in hujus Viri Cl. sententià indicandáà paulo diutius versati simus, illam Cl. Du Verney (24), Anatomici quondam Parisiensis Celeberrimi, mittere debemus, cu- jus de nostro argumento cogitata alibi quoque legi poterunt (5). $.5. JDetfi753. 1H. F. Delius 1755. Th. Szhwenke 1155. T. Bordenaye 1758. Eundem in-finem et eodem fere tempore, quo Boehmerus Lipsiae, summo EHallero in secandis cadaveribus adjunctus, Detlefius Gotüngae, in experimentis instituendis oc- cupatus erat. Ut nimirum constaret, quid de Du Hamelii sententià statuendum esset, plura, suadente Hallero ( 26 ), Detlefius instituit experimenta, quorum eventus Socie* tati Regiae scientiarum obtulit (27), et in Dissertatione 'inaugurali- proposuit . ( 28 ). Experimenta illa pulcherrima sunt et lectü dignissima , atque egregie Halleri sententiae responderunt: nullae enim, praeter ossa , partes , nec cartilagines, nec membranae, nec periosteum , colore rubro tingebantur; callus autem , simulac osseam induerat na- turam, radicis illius usu rubicundus . reddebatur. Haec experimenta si quis descripta legere velit, adeat Hallerum in Operr. Min. Anat. "Tom. IL. pag. 463—-476. Praecipua quoque hujus Dissertationis. momenta inveniun- tur in alio Halleri opere (29), quod in ossium formatione explicandà versatur. Ex mente Cl. Delii (20), cum partium molliorum cicatrice multum analogi habet fractorum ossium callus , cujus genesin ex ipsá ossium substantid elongatà, explicat auctor. Cujus rei comprobandae causá, aliorum exemplo excitatus, rubiam. tinctorum. duabus dedit columbis ,. quarum ossa fregit et dein examini.suo submisit : ex horum enim experimentorum eventu conficit auctor, calli genesin omnino dependere a succo, qui (24) Vid. Traité des Maladies des os, par M. du Verney etc., Paris 1751. I21n]O pag. 421 seq. (25) Vid. Comment, de Reb, in Sc, Nat. ec Medic. gestis, Vol. I. pag. 647. seq. (26 ): Vld. Oper. Minor. Anat. Tom. II. pag. 462. seq. (27) Vid. Güttingische Anzeigen von Gelehrten Sachen. Jahrgang 1753. pag. 771. (28) Vid. Dissertatio ossium calli generaricnem et calli naturam , per fracta in animalibus, rue biae radice pastis, ossa, demonstratam exhibens, Gott. 1753. 4. C29) Cui titulus est: Deux Mémoires sur la formation des os, fondés sur des experiónces, par Alb, de Haller. Lausan. 1758. "Vid. Mem, I, ab initio. Conf. etiam Portal Hist. de l'Anat, et de la Chirurg. Tom. V. Parisi770. pag.7or. seq. Contra haec. Detlefii experimenta dubia quaedam movere conatus est Cl. Fougeroux, ad quae, ut amicum suum et veritatem defendat, nomnulla re- ponens legatur, Hallerus in Oper. Minor. Anatom, l, c. pag. 478. (30) Vid, Dissert, laudata, pag. 12—20, Qou-"—-"————— I COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM MEDICAM. 35 qui nutriat ossa integra, qui per eorum fibras et vasa transsudet gelatinosus atque postea spissior factus, in ipsam sensim abeat substantiam osseam (3I). Inter auctores, qui cum rubiáà tinctorum experimenta instituerunt , memorandus quo- que.est CI. Thomas Schwenke (32), qui; in cuniculis ea instituens , invenit, perios- teum semper cum osse diffringi, callum vero exspectari non posse, antequam perioses teum fracturae denuo superinductum sit. Quamvis autem hoc ita sit, fracturae ossium tamen, quorum extrema debite sibi opponuntur, coalescunt iterum, sive intermediae -ommnes partes adsint, sive illarum aliqua ablata sit, sive ipsum etiam periosteum de- sit. Si nimirum ossis portio perierit, 'ex margine periostei fibrae osseae exeunt, primo moliiores, deinde paulatim indurescentes, eodem modo, ac, carne ablatà, adjacentes partes carneas fibras emittunt, Si vero periosteum deficiat, aliud ex ejus marginibus enascitur, hoc enim deficiente; callus exspectari nequit. Unde concludit Auctor, pe- -riosteum esse organum illud, unde nascantur fibrae osseae, et cui adhaereant ( 33). Uti plures alii, sic quoque Cl. Bordenave Naturae, in perficiendo callo, opus haud inepte cum ill, quem Natura in vulnerum sanatione instituit, agendi et operandi mo- docomparari posse, monstravit in duobus, hoc deargumento scriptis, commentariis (34), in quibus dubia quaedam contra Du Hamelii de callo sententiam proposuit, atque ve- terum , succum osseum assumentium, et inde calli genesin explicantium , pue defen. dere et accuratius subtiliusque explicare conatus est (35). | 8.6. Fougeroux Y]6o. Morgan 1763. F. Martini 1764. J. B. Morgagni Y164. A. Haller 1266. D. IF. Triller 1766. .E. P. Swagerman 1767. : CI. Du Hamelii de ossium callo sententiam , quam ab aliis impugnatam , ab aliis 'eomprobatam audivimus, contra dubia quaedam, a viris quibusdam Clarissimis propo- sit2, pro patruo suo defendendam suscepit Ill. Fougeroux (36), cujus argumenta bre- vitatis causa mittere debemus. Cal» — (31) Conf. Comment, de Reb. in Sc. Nat. et Medic. gestis, Vol. V, pag. 530—534. C32) Vid. Verhandelingen uitzgegeven door de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem. I Deel. pag. 39—55. edit. »dae 1755. (33) Conf, Comment, de Rebus in Sc, Nat. et Medic, gestis. Vol. VI. pag. 309—312. * (34) Vid. Essai sur le Méchanisme de la Nature dans la génération du Cal. — Rechérches sur la facon dont se fait la réunion des os fracturés, Quae jutraque Commentatio invenitur iu pos- tea laudando opere Doct. Fougeroux. '€35) Conf. Comment. de Rebus in Sc. Nat. er Medic. gestis. Vol. IX. pag. 626—629. Hist. de l'Anat, et de Iz Chirurg. par Portal. Tom. V. Paris 1770. pag.514. seq. Dictionn. des Sciénces Medical. Tom. XXXVIII. Paris1819, pag. 433. Dict. de.Médecine, Vol. IV, pag. 43. (36) Vid. Mémoires sur les os, pour servir de Réponse aux objections, proposées conue le sen- £6 Gi40.21 BzU SHIP RUN NIGTASR. Calli genesin e vasorum secretione explicandam esse, docuit Doct. Morgan (357); qui, per causas exterDas, secernendi conditiones vasis, in homine adulto nullum suc- cum osseum vehentibus, conciliari iterum posse, breviter indicavit. [nter Dissertationes Chirursicas , praeside Henningio , in publicam disceptationem conscriptas a Ferdinando Martini (38 ), Dissertaio quoque invenitur de Calli for- matione (39), quam si quis cognoscere (cupiat, adire velit Commentarios de rebus in scienti naturali et Medicináà gestis (40 ). Praeter Joan. Baptistam Morgagnium , de calli orisine disputantem (41), memoran- dus inprimis est Albertus Hallerus , qui, nonnullis de succi ossei indole praemise sis (42), atque consensu eorum , quae in pullo incubato et ossium callo apparent, indicato (43), callum variis diebus examinatum describit, atque modum indicat, quo gluten, si fractura facta sit, ab ossibus emissum, in osseam naturam mutetur (44). Quibus factis, experimenta, a variis viris Cl. cum rubià tinctorum instituta, descri- bit (45), atque, quae inde derivari possunt, tradit (46), dum plura de modo, quo gluten inspissatum in cartilaganem , et haec iterum in os mutatur, disputat (47), quae certe ad callum quoque referri possunt, ut pote hunc primo glutini, dein cartilagi- ni, ac tandem ossi similem esse statuat. Callus et ipse (haec Halleri (48), verba finem huic sententiae imponant ) , ossis est imitamentum; gluten nempe ex ruptis » vasculis et fibris ossis fracti, vasisque lacerae medullae, exsudans, quod sponte con- , Sistit, et in cartilaginem abit, ut etiam ex naturae ordine, ex eodem glutine care » tilazo formatur. Idem demum ossescit, quando vàsa habet satis dilatata, ut san- » guis ruber in eum penetrare, et secum terreum succum advehere queat. Ea tunc » terra in puncto ossea, quae rubia rubro colore tingit, effunditur, quorum singulum abit sentiment de M, du Hamel du Monccau, rapporté dans les Volumes de l'Acad. ;Roy. des sciences , avec les Mémoires de M. M. Haller et Bordenave, qui ont donué lieà a ce travail, Par M. Fou- geroux. Paris1760. 90. Vid, Mém.lI. pag.102. seqq. Conf, Haller Elem, Physiol, Tom. VIII, pag.345. seqq. Comment, de Reb. in-Sc. Nat. et Med, gestis. Vol. IX. pag. 61o. seqq. (37) Vid. Tentamen Medic. inaugural, de Puris confectione. Edinb. 1763, Cap. V. $. XLVI. pag. 42 seq. : (38) Chirurgische Streitsehriften, welche, start des gewóhnlichen Examens, zur óffentlichen Vertheidigung, unter dem Vorsitze des Herrn Prof, Hlennings, aufgesetzt sind von F. Martini, Kopenhagen 1764. (39) Vid. l. c. pag. 2 seqq. (40) Vid. Vol. XV. pag. 30 seq. (41) Vid, De sedibus et causis morborum Libr, IV. Epist, Anat. Medic, LVI. art, 98 et 29, (42) Vid, Element, Phys. Tom. VIII. pag. 316—324. (43) Vid. l, c. page 324. C44) Vid. l. c. pag. 325 seq. — (45) Vid. Element. Pbys. Tom. VILI. pag. 327 seq» (46) Vid. l, c. pag. 328 seq. (47) Vid, l. c. pag. 329 — 334. (48 ) Vid. l. c. pag. 334 seq. COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM MEDICAM. 57 5» abit in nucleum osseum, qui vasa recipit et emittit , quoad cartilagínem omnem cli- » Serit, ut sola natura ossea supersit. Callus tamen inorganicum semper cellulosum » €t spongiosum, aut solidum , concrementum est, quod succus osseus nullam a Crea- » tore structam fabricam reperiat, quae cum ordine et ornatu, a succo terreo , possit » confirmari (| 49 ). . Qui aegrotorum exempla, quibus beneficae Naturae , in restituendà ossium integri» tate, liberalitas quam luculentissime comprobatur, cognoscere cupit, adeat h, l. indi- candos Cl. Triller (5o) et Doct. Swagerman ( 51). $. 7. P. Pott. 1768. P. Camper Yz71. | V. Ludwig 1772. Louis 1774. Ad Pottium usque plerique auctores docebant, calli materiem , ad ossa fracta jun- genda paratam, in ossibus semper reconditam esse, eamque, nisi limitaretur et artis ope duceretur, tam magná copid fluere, ut hinc semper deformitates oriri deberent, Pottius (52) primus fuit, qui, hancce sententiam neque justam nec accuratam esse, Gmonstravit, probavitque, calli deformitatem non a copià materiae effusae pendere, sed in modo, quo fractura facta sit, et quo ossium extrema sibi applicata sint, quaeren- dam esse. CI. Camperus anno 1751 , primá vice in Hoviani thesauri exemplo, dein in aliis multis speciminibus, Naturae solertiam in curandis fracturis miratus , icones fracti , conferruminati atque serrà diffissi . Ossis dedit , addiditque suam de callo senter- tiam: (53.). Haec sententia eo redire.videtur , . quod , duplici callo inter se uniri Ossa fracta, statuat Vir Clarissimus , altero nimirum externo , altero interno. Illum in- tra periosteum generari censet, et quidem ex gelatinà, quae ex vasis seu fibris osseis exstillaret ,. atque, cujuscumque ossificationis adinstar » per incrustationem quasi in OS condensaretur. Hunc vero, callum nimirum internum, lamellarum ossearum inter- marum separationi atque elongationi ortum suum debere, asserit Vir Clarissimus C 54.). Caeterum autem cum Anatomicis, qui callum primo gelatinam, dein cartilaginem refer- IP, (49) Conf. ea, quae inveniuntur in opere: Deux Mémoires sur la formation des 0s, fondés sur des experiences, par Alb. Haller, Lausann. 1758. Mem. I. pag. 39 seq. et in Oper. Anat. Argum, Minoribus Tom.II. pag. 476 seq. haec enim brevitati studentes intacta relinquimus, (50) Vid. Dissert. , hoc Viro CI. praeside , a Christ, D. Zopfio defensa et antea laudata, (51) Vid. E. P. Swagerman Ontleed. en Heelkundige Verhandel. van het Waterhoofd etc, Amsterdam 1767, $.277. pag. 339 seqq. (52) Vidd. Some few Remarks on Fractures and Dislocations, by Percivall Pott etc, London 1768. Chirurgical Works, London I779. Part. I. pag. 407 seqq.! (53) His verbis utitur Cl, Bonu in Diss. laudandá pag. 1713. - (54) Vidd, Essays and Observations Physic, and Literary, Edinb, 1771. Vol. III, art, o8, P238. 544. H 88 JIAgQONp, MALUS TUR q^ NIGTAUR re, atque tandem hanc in solidum mutari corpus, scripserunt, consentiens Ill. Campe« rus, compagem hancce organicam et reliquo ossi similem esse, addere non dubita- vit (55 ). Cl. Ludwigii (56), de calli ossium genesi, cogitata exponeremus , nisi altus Viri Clarissimi mentio esset facienda, Cl. nimirum Louis, qui, quamvis eodem nomine usus sit; et eidem proviticiáe praefuerit, non paruui tamen, quoad de' ossium regenee ratione sententiam, a Ludwigio dissentire videtur. In partium molliorum nimirum re- generatione refutandà occupatus (357), eddem facultate ossa quoque destituta esse, pro- bare conatur 5. monet enim Vir. Clarissimus ,. ossibus. deficere ductilitatem , quà longiora reddi et partem deperditam restituere possint, atque ossa itaque, si fracturam aut sub- stantiae jactüram passa sint; succum: quemdam tantum emittere. posse, qui concrescat et ossis duritiem accipiat; Per hancce duritiem, quae tali modo formatur, substantia partis deperditae functionem quidem replere potest, caeterum autem multum ab e4 differt, quum massa informis sit, omni contextu vasculoso: et organico , sedullà et inembraná medullari , atque, ut brevis sim, omni texturà ossed destituta et inorgani- ca (58).. Quo argumento ulterius ex "Galeni et sui ipsius mente explicato (9), os- sium consolidationem explicandam sibi sumit observationibus, quas in cervorum ossi. bus, fracturam expértis, vario' tempore instituit Vir Clarissimus (60). $. 9. AM. Troja 1175 et 1716... Callisen yz]z. Tenon 1718... David. 1782... Parks 1783. Plura de ossium regeneratione experimenta instituit; Medicus Neapolitanus , Doct. Tro« j&, quorum enarrationi, et, Tabularum opé, explicationi peculiarem dicavit; Lutetiae Parisiorum editam, Commentationem (6r), quam dein, ab eodem auctore, de hoc ar- gumento, conscripta insecuta est alia, in Actis Medicis societatis Regiae Parisinae in- venienda, scriptiuncula (62 ), quae etiam una cum Viri Doct. Dissertatione in gere manicam: linguam translata est ( 63). Qucd* (55) Vid. l5 c. pag. 540. C56) Vidd.. Adversaria Medico- Practica Vol. III, Part. I. pag. 62 —66. (57) Vidd. Nouvelles Remarques sur la prétendue Régéneration des chairs, dans les playes: et les ulcéres, Mémoires de l'Acad, Royale de Chirurg. Tom. V. Paris 1774. pag. 128 seqq,. (58 ). Vid. I; c. pag. 147. (59) Vid. l. c. pag.41 — 150. (60) Vid. l. c. pag. 151 —155* Supplement du. Tom, V.. pag. 864 seq. (61) Vid. M. Troja, De novorum ossium, in integris er maximis, ob morbos , deperditionibus;,. vegeneratione experimenta, Paris 1775. Alberti Halleri Biblioth. Anat, Tom. II. pag. 716 seqq.. C 62) Vid. Mémoire sur la Régéneration des os, dans l'Histoire de la Societé. Royale. de Me- dicine , année 1776. pag. 355 seqq.. (63) Vid. Herrn Michael Troja, Versuche über: den: Anwachs neuer Knochen etc; aus. dem la: teinischen, von Karl Gottlob Kühn, nebst noch einer andern aus dem franzósischen übersetzten Abhandlung über eben dieselbe Materie, und einem; Vorbericht. des Herrn Carl.. Christian Krause;, Strassburg; 1780, 89., COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM. MEDICAM. 55 Quod ad primam commentationem attinet, haec in tria dispescitur capita, quorum prius de ossium, pro magn parte deperditorum , -regeneratione. agit, alterum ossium. fractu- ras et modum , quo hasce Natura restituit, explicat, tertium tandem in vim et potentiam inquirit, quibus Natura utitur ad ossa laesa longiora reddenda. | Singula haec capita suis explicantur, hunc in finem , cum columbis et canibus praecipue institutis , experimentis ? quibus autem enarrandis si vacare vellem, et nimium temporis: consumerem, et vestrá certe. Viri Cll.! abuterer in legendo. patientid. .Qüod autem ad ipsam attinet Auctoris de calli origine sententiam , haec difficulter admodum, si varia legamus. experimenta, confici posse videtur; in universum autem auctoris sententia, si ejus mentem rite in- telligamus, huc fere redit, quod calli füturi materies; quamdiu fluida est, ex vasis san- guineis, in externà ossium fractorum superficie inveniendis, ortum suum habeat, quod haec lympha in gelatinam, et dein in cartilaginem atque os, transeat, quod etiam sub periosteo divulso et morboso exsudetur, quod itaque calli magis modulus, quam mate- ries, sit periosteum , quod tumidum quidem fieri, et hac ratione extrema ossium diffraeta continere, non autem, quae est du Hameli sententia, prolongari atque super ossium soluta extrema revolvi possit, Quae in tertio hujus Dissertationis capite, atque in alter, Actis Medicis Parisinis insert, Commentatione (64) continentur, silentio praeterire debemus (65), monentes contra haec, a Dott. Troja instituta, experimenta acriter insur- rexisse Doct. Brun, in Commentatione an. 1781 Academiae Regiae Parisinae praelectá (66) , ' Ossium calli genesin e prolongatione vàsorum, ex ütroque ósse fracto exeuntium, at. que.ex accedente succo osseo, explicavit Doct. Callisen, qui gallinae tibiam fregit, ejus- que utrumque extremum tantopere a se invicem distraxit, ut insigne inter utramque pare tem spatium inveniretur: hac ratione gallinae tibiam dispositam tenuit, atque, post ali- quod tempus, magnum volumen referente , callo utrumque extremum. SEE reden ite- rum vidit (67). PN Partium in ossibus deperditarum , atque Naturae ope regeneratarum , eXemipla dederunt Viri Doctissimi Tenon (68) et David (69), qui ultimo loco laudatus Vir Doct. ; MW expe« ( 64.) , Vid. Germanica versio, 1, 1. pag. 177 — 200. (65) Conf. Commentarii de Reb. in Sc, Natur. et. Medic, gestis Vol, "XXIV. pag. 698 — 630. A. G. Richters Chirurgische Bibliothek, oter Band, pag. 677. ." (66 ) Sur la prétendue régéneration, des os, dans.les Mémoires de Toulouse , Tom. 1. pag. 65. Praecipua hujus auctoris argumenta legi possunt in Diction, des Scienc, Medical. Tom. XXXV, pag. 356 seqq. (67)) Vidd. Annotationes circa callum ossium, in Actis Societatis. Medic. Hafn, Tom.I. 2,1777. De-variis calli impedimentis , in Collect, Societat.. Hafniensis: Vol, 1I. pas. 199. (68) Vid. Histoire de l'Academie des Sciences 1778. .. . E (69) Vidd. Observations sur une Maladie d'os , connue sous le nom -de, Nécrose , par M. Da. vid, Paris 1782 89, H2 6o GU 10. BSOLIS 1E UG oE ON TEDTWIUR experimenta, a Doct. Troja instituta, et inde explicatam novi ossis regenerationem, con- tra Doct. Brun, de quo locuti sumus, defendendam sibi sumsit argumentis , quae e CI, Richteri Bibliothecà Chirurgicà cognosci poterunt (70). Sententiam enim hane propo- suit Davides, quod humor purulentus inter os et periosteum effundatur, os, ita perios- teo separatum, mox emoriatur, sic succus osseus, qui ad os pervenire non possit, in periosteo accumuletur, ibique in os demum transeat. Experimenta denique, quibus: probavit, fieri posse, ut duo diversa ossa, modo sau. ciatae superficies sibi applicentur, uniri iterum et conjungi possint, instituit Doct, Parks (71). $. 9. 44. Bonn i183. 4. Marrigues 1783. De primá nascentis calli origine, de parte, ex quà potissimum formatur, atque de mo- do, quo crescit et sensim magis evolvitur, egregie disputavit Cl. Andreas Bonnius (72), cujus Viri Cl. cogitata praecipua huc fere redeunt. Humor glutinosus, qui ex ossium fractorum meditullio, et ipsis fractis capitibus, stil» lat atque concrescit, in homine mortuo examinatus, colore alieno, plerumque subflavo, atque mollitie suà tenerum, inertem atque informem , mucuim. referre solet (735, dum in vivo homine vivam, turgidam, sensilem, atque subrubram ca77 repraesentat, te- nerrimis papillis instructam, pure albido obductis et sanguinem facile fundentibus (74 ). Primo nascens itaque callus carzem refert, i. e. contextum artificiosum, cellulosum, vivum, sanguiferis vasis refertum , nervis, quibus instructus est, sensilissimum, et cum carne, quae vulneribus innascitur, vasorum vibratione convenientem (75). Deinde callus corium referre solet, i. e. membranaceam vibroso-vasculosam, densam atque -flexilem structuram accipit (76), quam dein in cartilagineam mutari statueruut none nulli auctores, quorum sententiam experientià chirurgicá in vivo homine et anatomicá in mortuo refutari, docet Cl. Bonnius (72). Callus hactenus imperfectus denique in callum o55eu77 mutatur, i. e. ultimum percurrit evolutionis stadium, circa quod plura. .Observari merentur, brevitatis causd mittenda (78). Missis quoque aliis, quae minus ad argumentum nostrum pertinere videntur, breviter, praeéunte Viro Cl., indicemus, quaenam ex ortu ossium naturali, atque ex induratione praeter naturam partium corpo- ris (70) Vid. A. G. Richter's Chirurg. Bibliothek. VIter Band, rtes Stuck,, Frankenthal 1790. pag. 486 — 491. (71) Vid. New Method, of treating diseases of the joints etc. London. 1783. Conf, J. F. Meckei, Handbuch der Path, Anat. II Band ote Abth. pag. 71. (72) Andr. Bonn, Dissertatio de Callo, quae adnexa est Descriptioni Thesauri ossium more bosorum Hoviani. Amstel, 1783. pag. 149.— 200. (73 ) Vid. I, c. pag. 15r. (274) Vid. l, c. pag. 152. (73) Vid. l.c. pag. r45» (76) Vid. l. c. pag. 158 — 16r. (77) Vid. l, c. pag. 161 — 167. (78 ) Vid. l c. pag. 168 — 175. COMMENTATIO ap QUAESTIONEM MEDICAM. 6t ris humani aliarum, rite perspectis ( 79), quod ad naturam atque generationem calli, con- fici possint. Et haec quidem sequentia sunt (30): I. Callus, in universum ,. id commune habet cum OSsibus, secundum et praeter natu. ram natis) ,, quod non ex glutine nascatur, neque naturam, quae inorganica sit, ha- » beat unquam: verum pars organica sit, vasculosa, quae, mollior in initio, postea in- » durata, perfecta, veram osseam habeat naturam, firmam, duram, rigidam"., - 2. $, Ossi naturali praeterea similis est in eo, quod incrustatio. non Sit, sed crescat » Per filaj et, ubi perfectus, intus fibrosum medullare meditullium , cortice laevigato » foratoque obductum, extus autem corticem, periosteo simili membrana vestitum , ha- » beat. Differt e contra, quod neque ab initio referat gelatum, neque dein organica » Cartilago sit, cui os succedat: neque nucleos exhibeat, qui, cortice forato , vicina » Vasa accipiant, ut crescat atque expandat se crustd laevi undique terminata". 3. » Convenit cum praeter naturam induratà parte molliori, quod, ante perfectam in- » durationem, naturam veram cartilaginis organicae, candidae, fere pellucidae atque » elasticae non exhibeat: verum mollem, fibrosam, vasculosam fabricam Ostendat; quae » Sensim densata ac minus flexibilis facta, osseam induat naturaa", 4. Callus quoque aliquam habet cum cartilasinibus morbose induratis convenientiam , barum quippe adinstar, cum a parte exteriori, tum ab interiori simul, particulas osseas oriuntes exhibet, i. e. per totam calli substantiam fibrae osseae nascuntur et dispere guntur, Ex hactenus disputatis quum Cl. Bonnii conclusio (81) facile confici possit, trans- ire liceat ad indicandum Doct. Marrigues, qui calli substantiam cum illà ossium, quo- rum separata extrema conjungit, intimé cohaerere, cum eáque imam quasi partem conti- nuam formare, pulcherrimis experimentis probavit (82). Ossa nimirum, in quibus vetustae sanatae fracturae inveniebantur, acidi nitrici efficaciae exponebat Vir Doctis- simus, atque semper videbat, callum quidem, phosphate calcis soluto . aeque flexilem fieri ac reliquam ossis portionem, basin vero gelatinosam , seu contextum illum, qui cal- cem continet, eodem continuo tramite pergere, i. e. nullibi interruptam esse (83). $-. 10, (79) Haec egregie describit Vir CI, pag. I90— 198. (80) Vid. l1, c. pag. 198 seq. (81) Vid, 1. c. pag. 199 seq. ; (82) Vid. André Marrigues, Dissertation Philosophique et Chirurgicale sur [a formation du cal dans les fractures, Paris 1783. Quae etiam, uná cum Cl. Bonnii Commentatione , germanice red. dita est sub titulo: » A. Bonn's und A, Marrigues Abhandlungen über die Natur und Erzeugung, des Callus überhaupt, und insbesondre von den Unfórmlichkeiten und Fehlern desselben, Leipz, 1786. (83) Conf. Meckel's Handbuch etc, II Band. 2 Abth. P3g. 70. Conf, quoque postea laudam. da Dissert, Doct. Kóler, qui hancce sententiam exposuit, H 3 62 GIU, UíB2U18 70 7R ob NNTYTGTTASIRO S. 10. J. F. Blumenbach 1786. .G. L. Küler 1786...]. D. 4ndersch Y79o, S. TÀ. Sümmering 1791. J. Hunter 1194. Russel 1795. J- F. Büttcher 1795. F. d. Ialter 1796. Ex mente Cl. Dlumenbachii, Natura in restituendá ossium laesorum zazerie (84), sive in formando callo, atque regenerando osse, ita procedere videtur, ut semper, circa ossium fractorum aut dissectorum extrema, in ipsam periostel telam succus osseus ex- travasatus deponatur, atque in callum sensim mutetur, qui, annuli ossei externi adin- star, diffracta conjungat. lac itaque ratione, lamina periostei externa ab internà sepa- ratur, dum illa noviter formatam osseam partem investit, haec vero in internà ejus superficie invenitur (85). . Hanc Dlumenbachii de callo ossium sententiam explicandam sibi sumsit, Viri Cl. dis- cipulus, Georgius Ludovicus Kóler (86), qui, expositis aliquot. Virorum Cll. sen- itentiis, Naturae in callo formando processum, ex Blumenbachii mente, describit, atque hunc probantia experimenta, in columbis, gallinis et canibus instituta, enumerat, quae in Commentariis de Rebus in Scientià Naturali et Medicinà gestis (87), accurate des* cripta inveniri poterunt. Drevitatis causà, illa, quae de callo disputarunt Doct. Andersch (88) et Cl. Sóm. meringlus, secundum observationes a se ipso factas haec describens (89), mittere de- bemus, ut mentionem facere possimus Cl. Hunteri, Medici certe magno a Naturà do- nati ingenio, de quo Anglia jure superbire potest. Vir hicce CJ. callum effici credit per sanguinis effusi evolutionem organicam, ejusque in osseam naturam mutationem, Per vasorum nimirum rupturam effusus sanguis spatium , inter ossis fragmenta et pare tes ambientes intermedium, replet, dein coagulatur , et nova suscipit vasa , per ore ganisationis quemdam actum formanda. Inflammatio adhaesiva ossium fractorum extrema occu. (84) Reproductionem formae atque seriei distinguens, Blumenbachius legatur in opere, cui titulus, Geschichte und Beschreibung der Kuochen des menschlichen Kürpers, Góttingen 1786. $. 55— 6o. pag. 4o seqq. (85) Vid. Anmerkungen über des Herrn Troja Experimenta de novorum ossium regeneratio- ne, von dem Herrn Prof, Dlumenbach, in A. C. Richters Chirurgische Bibliothek, VIten Bandes ites, Stück, edit, 1790, pag. ro1—106, De h, I. proposità Blumenbachii sententià vid, Meckel. l. c. II Theil, 2 Abth. pas, 72. (86) Vidd, Experimenta circa regenerationem ossium , aucrore G, L. Kóler, Gotting. 1786. cum 3 Tab. aen, 8vo, (87) Vid. Vol. XXIX. pag. 124— 131. (88) Vid. Specimen de Nutritione Ll, c. $. 16. pag. o8. (89) Vid.S. Th. Sómmering, vom Baue des menschlichen Kórpers , Iter Theil, Frankf. am Main 1791. $.45— 54. pag. 48 seqq. COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM MEDICAM, 65 Occupat, atque singulare Natura eo tempore peragit opus. Haec inflammatio squamas- quoque et frustula, cum osse adhuc cohaerentia, afficit, atque in omnibus partibus absorptionem. zmzerstizig/em. auget et incitat, ita ut hujus ope fragmenta ossium dis. pareant, eorumque extrema emolliantur et apta reddantur, quae callo claudi et con- jungi iterum possint. Caeterum h. l. monendum restat, de ossium regeneratione scrip- sisse Doct. Russel (9o) , atque calli genesin explicasse Doct. Bóttcher (91) et F. A. Walter (92). $. ir, J. van Heekeren 1798. Macdonald 1799. Suam quoque de ossium callo sententiam dedit Doct. van Heekeren, quem. auctorem, hoc argumentum tractantem (93) ; tantà cum voluptate legi, ut, si fieri posset, totam sen- tentiam h. 1. memorare vellem: quum autem illud auctoris opusculum in plurimorum mani- bus versetur et facile legi possit, sequentia fragmenta sufficiant. - Callus ossium, qui effectus habendus est facultatis reproductricis morbose modilfica- tae (94), orituf e lymphà plasticá, quae, exaltatà per stimulum fortiorem vasorum vi vitali, secernitur, et per quam vascula numerosa distribuuntur , düm fractorum extrema Naturae beneficio emolliuntur et aequabilia redduntur. Propullulant nimirum ab omni parte vasa multa sanguifera, quae contextum cellulosum , vivum , .granularem, sensilem formant, carnem seu carunculam dictum (95). . Haecce caro in corium, co» rium in osseam substantiam mutatur (96). Quod ut fieri possit, organa absorbentia et secernentia suas tribuunt partes, egregie ab Auctore descriptas (97). Dum tandem Naturae consentaneo modo explicat Vir Doct., cur non immediàte callus osseus., jactu- ram deperditi redintegrans, producatur, et unde sit haec mutata sensim substantiae se- cretae indoles (98). Inter nostrates quoque, Alexander Hermannus Macdonald, praecedente saeculo ad fi- nem vergente, scripsit Dissertationem inauguralem. de callo (99), in quà veterum de hoc (99) Vid. Russel on Necrosis, Edinb. 1795; (9r) Vid. J. F. Bóttchers Abhandlung von den Krankheiten der Knochen, Knorpel uüd Sch nen, Kónigsberg 1795. 3 Dünde. I Dand. S. 156. Conf. F. G. Voigtel's Handbuch der Pathol, Auatomie Iter Band, mit Zusütze von P. F, Meckel, Halle 1804. pag. 18r. ) (92 ) Vid. Anatomisches Museum, gesammelt von J. G. Walter, beschrieben von Fr, H. Wale ter, IIter Theil, Berlin.1796. pag. 126..$..4. seq. pag. 137.. $. 9. pag. 164. $.19... Conf, Voigtel's Handbuch etc. 1l. c.. (93 ) Vid. J. van Heekeren , de. Osteogénesi praeternaturali;. Lugd, Bat. 1798. pag. 23—69. (94). Vid. l. c. pag. 23 seq. (95) Vid..l, c. pag, 24. (96). Vid. 1l. c. pag.25— 27» ( 97 ) Vid. lI. c, pag. 28, (98) Vid. pag. 28 seqq. (99) Vid, Macdonald ,. Disputatio inaug, De Necrosi et callo, Edinb, 17997- 64 Gc! CILHBIO LS ETE az OCTO hoc argumento sententiam refutare conatur, asserens, omnes fere Medicos, qui ante Hallerum scripserunt, ct magnum huncce Physiologum ipsum (100), materiem calli gelatinosam in cartilaginem mutari asserentes, errasse. Credit contra Doct. Macdonald, substantiam gelatinosam numquam in cartilaginem mutari, substantiam autem illam, cartilagineam habitam, nil esse quam verum os, molle et flexile, phosphate calcis ma- gis dein evolvendum, et ad solitam ossium duritiem perducendum. Quam. sententiam ut comprobet Vir Doct., ad experimenta provocat, cum rubià tinctorum instituta, ute pote quibus constiterit, callum ipsum rubro colore tingi, numquam autem in cartila- ginibus hocce phaenomenon observari. Provocat tandem Auctor ad ipsa experimenta chemica, ab amico suo Allen instituta, qui Vir Cl. cartilaginum indolem chemicam examinandam et inquirendam sibi sumsit (101). In calli porro structuram inquisivit Doct. Macdonald, atque monstravit, ipsam ejus fabricam ab illà ossium differre ( 102 ). Sanguinis praeterea, (post fracturam evacuati, in callo formando dignitatem indicavit Vir Doct, , atque hujus sanguinis mutationes accurate examinavit (103). $. 12. Himly 18oo. J. Dell 1801. K. Sprengel 1802. — Renard 1803. F. G. Foigtel 1804. Scarpa et Leyeillé 1804. Periosteum organon esse, quod in ossibus regenerandis plurimum valeat, statuit Expert. Himly, in opere, cui titulus: Ueber den Brand der harten und weichen Theile pag. 101, Inter Chirurgos, quos Anglia habuit, meritissimus, Johannes Dellius Naturae, in for. mando callo, processum quoque explicuit , quá in re faciendà, Dordenavii sententiam amplexus esse videtur Vir Clarissimus (104 ). Ex Bonnii et Kóleri mente, calli orginem , caruncularum in vulneribus et ulcerie« bus adinstar, explicandam esse docet Cl. Sprengelius, qui multa, in hoc opere perfi- ciendo, periosteo tribuenda esse censet, atque calli materiem primo sanguinem, e vasis disruptis evacuatum , dein ]ympham aut gelatinam exsudantem, constituere, et in bancce vasa vicina continuari posse, breviter docet (105). Quam de periostei dignitate senten- tiam protulit quoque Doct. Renard in opere: Versuch, die Verinderungen der Knochen etc. zu erkliren Leipz. 1803. CI. (100) Dubito, an unquam callum in cartilaginem mutari asserueric Hallerus, quum semper, callum cartilagirem us; referre , dicere soleat. C101) Conf, Diction, de Médicine in voc. Cal, Tom, IV. pag. 39. (102 ) Conf. Meckel Handbuch etc, II Theil. ote Abth. pag. 74e (103) Conf. Meckel. 1, c. pag. 64. C1c4) Vid. John Bell, The principles of Surgery, Edinb. 1801. 4to. Tom. I. pag. 5or. Conf, Diction. des sciences Medicales Tom. XXXVIII. Paris I819. pag. 433. C105 ) Vid. K. Sprengel's Hznibuch der Pathologie, Ister Theil, $. 611 —615. 3te Ausg. Leipz. I80s, pag. 371 seqq. COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM. MEDICAM. 65 Cl. Voigtelius, ossium calli origine ex Walteri inprimis mente , explicat4 ( 106), fracturarum aliquot memoratu dignarum specimina, in Meckeliano Museo invenienda describit (107 ):: quibus factis, de ossium ,: per. necrosin deperditorum , regeneratione disputat (108 )., atque ,;de .hacce substantiae deperditae restitutione factas observationes; cum magná curá collectas, tradit (109). ^: 09 c0 2050518 I Legatur quoque de nostro argumento ; Mémoire de Physiol.'et. de Chirurg. Pratique par Scarpa et par J. B. F. Leveillé, Paris 1804. 89. pag.69. Conf. Diction. des Sciences Médicales. Tom. XXXVIII. Paris1819. pag. 438. Docuit nimirum. Doct. Leveillé, qui sententiam suam ,,a Cl. Scarpa mutuatàm,;prolixo et nimis severo sermone contrà. adver- sarios. defendit, Naturam providam «compactum ossium. corticem laxare, et spongiae ad- instar amplificare, quà ossa fracta augeantur, vel vaginà quasi suscipiantur -et compre- hendantur, $. 189. JDelpech i819. Beclard 1 813. Boyer et Dupuytren 1815 — 1816, Missà sententià Doct. Delphech ( 100) atque Beclard (111), qui Viri Doct. Diatriben de callo, ossium | scripserunt, hac. $. explicare liceat;sententiam . Cll.. Virorum Bóyer et Dupuytren. ET UEHT TUN : Oblivioni nimirum fere traditam, du Hamelii de callo ossium sententiam, recentissimis temporibus iterum amplexi sunt Cll. Viri Boyer et Dupuytren, quorum illé novam quam dam de callo theoriam breviter indicavit et Bordenavii inprimis partes amplexus est (112), hic vero sententiam illius in;scholis suis ' Anatomico : Pathologicis- ( hiberno tempore anni 1815-1816 ), accuratius explicavit. Ut itaque pateat,.quatenus hi Viri Cll. du Hamelii sententiam. amplexi sint, illàm . illustraverint atque .immutaverint, breviter narrare liceat C1. Dupuytren hoc de argumento cogitata, quae in observationibus Anatomico-Pathologicis fundata dicuntur, Harum: nimirum. observationum auctoritate, duo stadia quae Natura in formando callo observet, vel duplicem potius callum, quorum. alter alteri succedat, assumit Vir Clarissimus, Horum primus, sive. ca//us témporarius (cal provisoire), for. matus est, si medulla .ossea utriusque extremi iterum conjuncta sit, si in interiori illorum parte cingulum osseum (bouchon osseux), ambo extrema conjungens , invenias tur, sique periosteum , vel solum , vel etiam cum telà cellulosà, et vel cum ipsis mus- pu 4 cu- C106) Vid. F. G. Voigtel's Handbuch der Pathol, Anatomie, Iter Band mit Zusitze von P. F. Meckel. Halle 1804. pag; 181 Seq. ^ ^(to7) Vid, l« c. pag. 182 — 19r. (108) Vid. peg. 193 — 195. bng19doi (169) Vid. l.c. pag. 195 — 269. C110) Vid. Diction, des Sciénces Médicales , in v. 227. Tom. III. Paris 1812. pag. 446 — 453. Conf. Viri Cl. opus, Precis element. des máladiés reputées Chirurgicales Tom. I. pag. 204. C 111 ) Vid. Reflexions sur le Cal. Bulletin de là faculté de Médicine de Paris, an. 1813. p. 430. (112) Vid. Traité des Maladies Chirurgicales, Tom. III. pag. 80 et gi, et Germanic. vers, Würzburg. 1819. ater Bd. pag. 85. f J I "m MOATKISICOLGBIOTERSMUR q. NUGCOA SR culis aut Jigamentis," annulum ,'fractorüm. marginem circumdantem- ( 113) , formaverit.. Huc usque fractorum superficiei: unio nondum restituta est, sed unice haec per callum modo descriptum inter:se-cohaerent, unde. est, quod facile iterum" separari possint, et in eodem loco iterum frangi. -Quatuor autem j aut quinque , aut. pluribus. elapsis mensi« bus, cavitas medullaris in loco, quo cingulo illo-osseo obstruebatur; restituitur iterüm 5 substantia ossea accidentalis "per ossificationem periostei , aliarumque pártium exte- riorum, producta, volumine diminuitur; periosteum, tela cellulosa et musculi pristi- num recuperant statum, id est indolem osseam iterum deponunt, si. modo fragmenta Ossea rite sibi sint applicata; denique ipsa reunionis actio, in superficie ipsorum exe tremorum , incipit, et alter obtinet ca//us. perpetuus (cal delinitif) , 'qui non nisi post octo menses ad perfectionis stadium pervenit, quod notatur omnium partium ad statum primarium reductione. Ex hacce breviter tradità Viri Cl. Theorià patet, quatenus haec cum sententià du Hame- lii conveniat, et quatenus ab illà differat. In eo nimirum cum du Hamelio convenit Vir Cl., quod primariam calli. sedem'in periosteo;assumat: in eo autem differt ab eodem" Viro Clarissimo ,' quod hancce periostei indurationem et ossificationem temporariam modo do- ceat, non vero ex ed, semper permanentem, callum masci statuat Vir Clarissimus ( 114). $. 14. Ribes et Haime 1816. Crnveilhior 1816. Sam. Cowper 1818.. Post perfectam fracturarum in ossibus longioribus consolidationem , si fragmenta rite sibi essent applicata, externum marginem a callo formatum non tantum diminui, sed etiam septum transversum cavitatem. medullarem ;. in.fracturae loco, in duas dividens partes, tractu temporis. perfecte deleri; observavit Doct. Ribes (ri5). Quod a Viro Doct. observatum phaenomenon, eodem fere tempore a Doct. Haime (x16) factae, ob- Servationes ( 117) comprobarunt. Quales observationes egregie facere possunt, quibus probetur, quod Natura opus suum, semel factum, non statim relinquat, sed, in eo mu- tando et magis perficiendo,, continuo. pergat. A. Doct. Troja cum: animalium ossibus instituta Gipétie ris) praeter Blumenbachium , recentioribus quoque temporibus, repetiit Doct, Cruüveillier (118), per. cujus experi-- mene (113) De hoc: conf, Cruveilhier, Essais sur l'Anatomie ipsu cei Paris 1816, 8o, Tom. I.. pag.46 seqq. (114) Vid, Diction; des: Sciénces Médicales Vol. XXXVII. Paris 1819. pag. 434. Conf, Dic« tion. de Médecine-etc, Tom. IV. pag.42 seq. Richerand, Nosographie et Therapeutique Chirur- gicales, V. edit, Tom. II. Paris 1821, pag. 16. (115) Vid. Mémoire dela Societé Médical. d'émulation VIIIme, année pag. 61r. (116) Vid; Auguste Haime , Dissertation sur les fractures comminutives des membres etc,, dans: là Collection des. Thesés de Paris, 1816.. pag. 25 seqq. (117) Vid. |. c. pag. 28. Conf. Diction, des Sciénces Médicales, Tom, XXXVIIT, pag. 4345: (118) Vid. Cruveilhier, Essais d'Anatomie Pathologique ,. Tom. II; pag. 33« COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM MEDICAM. 67 Tnenta de pluribus constitit memoratu dignissimis phaenomenis, quae in novi ossis for- matione observantur nonnumquam, In canicülis nimirum atque columbis, non tantum partem quamdam ossium, sed in horum quoque extremo remanente inveriendam, me- dullam, destruens, atque cavitatem medullarem linteo carpto replens, ossium volumen insigniter augeri, lympham plasticam non tantum ad ossis superficiem, sed per vici. nas etiam partes, dispergi, periosteum atque ipsos quoque, huic .adjacentes, musculos in substantiam osseam transire, atque hac ratione :deperditam osseau partem mon tan- tum restitui, sed destructam quoque medullam regénérari, vidit Vir Doctissimus (119). Doleo inprimis, me legere non potuisse, quáe de callo ossium scripsit Samuel Cowper in Dictionary of practical Surgery. London 18:8, Conf. Dictionn. des Sciences Médica- les Tom. XXXVIII. Paris 1819. pag. 433. $. 15. X. Bichat 1818. J- Howship 1818. J., F. Meckel 1818. C1. Bichati sententiam (120) iterum mittimus, ut, quam Doct. Howshipius: pro- posuit, paulo auccuratius indicare possimus. Johannis Hunteri nimirum de callo os- sium sententiam explicandam 'et perficiendam sibi sumsit Doct. Howship, qui dicit, Hunteride hoc argumento cogitata ommbus, vario tempore, de callo propositis, longe meliora esse, eorumque plurima observationibus, a se institutis, mirum in modum com- probrari. ;;Viri: Doct, de callo ossium doctriüa hüc redire videtur. 1. Primus fracturae effectus est sangüinis effüsio per partes ambientes, cujus copía ipii pro vario contusionis aut complicationis gradu, . Sanguis hicce inprimis dispergitur per telam cellulasam periostei, cujus crassi- tiem adauget. 3. In canali medullari etiam et: inter. ossium fractorum lextrema ,. invenitur sanguis, variasque ibi experitur mutationes, atque medium evadit, in quo calli perficiendi opus peragitur, 4. Color sanguinis, quo periosteum repletum est, sensim juo an membrana haec firmior evadit et cartilaginis formam referre incipit. | Aer 5. Calli materies vel deponitur in ilum ossis superficiei locum, in quo unio perfi- ci debet, vel in extremorum fractorum peripheriam , vel;demum in ipsam etiam, cavi« tatem medullarem, , j 6. Succedentes sibi hujus sanguinis mutationes; vel-evolutiones!, per. quas in 'substan* tiam osseam vertitur, in extremorum marginibus conspiciuhtür , priusquam .in ipso spa- tio, extrema separante , observari possint. A56 Naturae operandi modo 'fitj quod frac- C119) Conf, Dict. des Sciénces Médic. ete, Tom, XXXV. pag. 352. seq. (120). Vid. Anatomie générale etc. , par Xavier Bichat: Systémes, Osseux Art, V. $. lil. Phe- noménes particuliers du développement du cal, ; edit. 1818, Tom. 1I. pag. 199—201, ve I2 68 Gri318€.144BO LIS 3EC. od ONT IGT WALCURU fractura jam magnam acceperit soliditatis; aut firmitatis gradüm;, antequam unio vel ci- catrix. Ossea extrema fracta. conjunxerit. ( 121 ). L Ne limites, quos nobis praescripsimus , excedat haecce $,, pauca sequentia ex Mec- kelio notasse sufficiat. . Veram ossium reproductionem comprobant et calli genesis, et novarum articulationum pro ossibus luxatis formatio, et ipsorum ossium novorum, in locum destructorum , generatio (122). Horum. processuum. ratio in universum eadem est: oritur nempe substantia, quae, sive duo separata extrema ossea conjungat, sive deperditum plane os iterum restituat , easdem percurrit evolutionis periodos, quae in normali ossium ortu et decursu notantur, atque tandem, si summum perfectionis, cu- jus capax est, attigerit fastigium , hisce, quodad essentiales proprietates , perfecte similis est, Quae comprobaturus Meckelius, explicat, quaenam substantia sit, e quà novum os formetur, quasnam haec experiatur mutationes, quaenam ratio hancce materiem et periosteum intercedat , et quaeram sint conditiones, quae ejus ortüi faveant aut ob- stent ( 123 )* í n TO $. 16. L. R. Fillrmé et G. Brechét 1819. F, Ribes i819. Larrey 1820. Ritherand 1821. Charmcell i821. M. J. Charmeil 1829. C. H. Me- ding 1823. Ad recentissimas de callo ossium. sententias pertinet illa , quae ante triennium publici juris facta est a Doct. Villermé et Brechet, e quorum Virorum Doctt. mente callus ortum suum debet ( 124): : : 1 ] 1. Sanguini e disruptis vasis, inter ossium fractorum extrema, fluenti et concrescenti, 2. Succo cuidam viscoso, inter periosteum secreto et disperso, atque e laesis pare tibus. adjacentibus , aut(ex ipsorum ossium fractorum superficie , provenienti, Qui .suc- y5 i 5 gita t Í €us,, (121) Vid.Tohn. Howship , Experiments and observations. on the union. of fractured bones, in Medico- Chirurgical Transactions, Vol. IX, Parte I. London 16818 pag. 143. John Howship's Ver- suche und Beobachtungen über die Vereinigung gebrochener Knochen, in Sammlung auserlesner Abhandlungen zum Gebrauclie Practischer Aertzte , XXVIII B. Iltes Stück Leipz. 1820, Conf. Diction. des Sciénc, Médical, Vol|.XXXVIII. pag.435. Diction. de 'Médecine; Tom. IV. pag.49 seq. Ergünzungs blátter zur Jenaischen allgem. Literat. Zeitung 182r. num. 83. pag. 279. (122) Vid, Meckel l. l..lI. D. 2te, Abth. pag.62.— 86. 1 (123) Vid. l. c. pag. 66 seqq. : (i24) Vid, Gilbert Drechet et Louis René Villermé, Experiments, upon the formation of callus: Quaterly Journal of foreign medecine and surgery, no. 2. London. Febr.1819. Gilbert Brechet, Recherches expérimentales sur la formation du Cal. Paris 1819. 4to. Diction. des Scién. ces Médicales in v. ossifícation du Cal. Tom. XXXVIII. pag. 416 —4538. Dietion. de Médecine 'ete, Vol. IV. Paris, Avril. 1822. in'v. Cz/. pam 442247." In'quibus operibus ulterior hujus senten» iae explicatio ; et experimenta, quibus haec iünititur, legi poterunt, COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM. 69 cus, aut quae lympha plastica, comparari meretur cum illà, quae in partibus molliorie bus inter vulneris labia invenitur, quaeque in pluribus organis per inflammationem fore matür, et concretiones membranaceas: constituit. 3. Sensim locum habenti inspissationi horum fluidorum ( sanguinis et lymphae plase ticae, cum plantarum cambio comparandae), quae fluida secum invicem miscentur, et continuo fortiori nexu conjungunt partes, quae inflammationem patiuntur, et in vera organa secretoria mutantur. 4. Intumescentiae et inflammationi moderatae periostei et partium mollium. vicinarum. 5. Cavitatis medullaris ossium contractioni, marginum utriusque partis fractae emol- litioni, et materiei, illi, quae in periosteo et partibus aliis vicinis invenitur, analogae, in cavitate medullari, et inter ipsa ossis fragmenta, formationi et depositioni. 6. Hujus materiei inspissationi et organisationi per vasorum evolutionem. Haec lym- pha nimirum modo granulata, modo fibrosa, modo cartilaginea apparet, et tandem in statum osseum transit. Hae mutationes primo in exteriori fractorum superficie obser- vantur et callum constituunt zezporarigm ( cal.provisoir), dein autem in cavitate me- dullari et inter ipsa extrema fracta obtinent. Partibus mollioribus, quae fracturam circumdant, ad statum pristinum redeuntibus, si calli materies omnia indicata stadia transierit. Doct. Ribes (125) plura lectu dignissima scripsit de ossium regeneratione, quam (si nonnullas necroseos species excipias) latissimo sensu assumere et ex periostei ossis ficatione inprimis explicare videtur. Dum iterum Doct Larreyus (12542) persuasum Sibi habuit, callum formari vi et actione arteriarum, nec ullam inter illum et perios- teum rationem intercedere. A multis jam indicatam, calli cum partium molliorum cicatrice analogiam , explicare et confirmare studuit Cl. Richerand, cujus Viri Cl. hoc de argumento doctrina legi meretur ( 126 ). Ossis regenerationem , periosteo simul cum telà medulíari destructo, locum habere posse, dixit Doct. Charmeil (127), et sic eo progressus est, qno nullus huc usque et veterum et recentiorum. Novae denique de ossium regeneratione inveniri possunt observationes in opusculo muperrime edito , cui titulus: Recherches sur les Métastases, suivies de nouvelles ex- pé- (125) Vid. Diction. des Sciénces Médicales etc, in v. JVécrose; "Tom, XXXV. Paris 1819. pag, 351—358. VIII, Reproduction. (1254) Journal Complem. du Dict des Se. Médic. Tom. VIIT. 1820. pag. 107. (. € 126) Vid. Nosographie et Therapeutique Chirurgicales v, edit, Tom. II. Paris 1821. pag. 12 seqq. ; (127) Sur 1a Régéneration des os, Journal univérs, des Sc, Médic, Sept, 1621. l5 76 GIc76: 1/82:08 15 Bp DuNC CAI périences sur la régóneration des os, par M, J. Charmeil, ajMetz 1822. 8?. Vid, Gazette de Santé N?. VIII. 15. Mars. 1822. Postquam haec Commentatio Typographo jam erat tradita , Dissertationem accepimus de Regeneratione ossium , per experimenta illustratà, auctore Medingio (128), qui, praemissá sententiarum , de ossium regeneratione, brevi historià, plurima experimenta , ossium regenerationem illustrantia , accuratissime instituit cademque pulcherrimis iconibus iliustravit, et denique, ex observationibus praemissis, ossium regenerandorum modum egregie, ut nobis videtur, indicavit, (ks Pda kc Los D ELE M, SENTENTIARUM, A RECENTIORIBUS PROPOSITARUM, BREVIS ET GENERALIS QUAEs DAM EPICRISIS, $. Ie e Naa temere assentiendum , neque quidquam negligendum (zepgeczy contemnene » dum), contraria paulatim inducere (mgoséyeiw i. e. factà accessione adhibere) oportet, » et interquiescere (1)". Secundum hoc summi| Hippocratis praeceptum, senten- tiarum, a nobis propositarum examen instituentes , in singulis non pauca invenimus, quae ad explicandam Naturae, de quá dicimus, facultatem facere atque suas conferre possunt partes, Quamvis enim non omnium, ut facile intelligitur, sententiarum idem sit pondus, neque eadem dignitas, habent tamen pleraeque et singulae quid, quo sese commendent. Licet autem in singulis sententiis optime quaedam scripta miremur, in plerisque tamen non pauca simul invenimus , quae genium temporis, quo vixerunt auc- tores, testantur. Nonne enim in universum auctores , quo antiquiores sunt, eo minus factorum , quae referunt, licet verissima sint, causam, quod non mirandum, intellexe- runt aut explicare potuerunt? Nonne contra recentissimi auctores rerum causas solli- citer admodum indagare solent, dum, in ipsis factis; aut e Naturá desumtis observatio. nis referendis, antiquioribus Medicis non raro cedere debent? Quaeritur autem quaenam sit ratio, quod Auctores antiquiores Naturae illam facul- t2- (128) Prodiit haec Dissertatio Lipsiae 1823. ^1) Vid, Hippocratis Epidemior, Libr, VI, Sect, II, Foes, Sect. VII. pag. 1169. €C—————————GQÓMÓ COMMENTATIO 4p QUAESTIONEM MEDICAM. 7i tatem restauratricem observare quidem, sed non satis explicare potuerint? Non omnium tantum Medicinae partium arctior, quae olim fuit, cognitio hujus rei causa dici potest, Sed praecipue, ut quaestio illa solvatur, attendendum esse videtur ad Theoriam illam , a Galeno verisimiliter ortum suum habentem , quam huicce Naturae facultati perscru. tandae et intellisendae admodum: nocuisse antea jam diximus. Intelligitis, de partibus e sanguine aut semine natis propositam , me innuere doctrinam', quam. multi auctores secuti sunt, cujusque, in explicandà Naturae facultate restauratrice , rationem haben- dam esse existimarunt. Sic v. c. explicaturi, cur partes seminales coalescere nequeant ; defectum materiae et agentis atque partium siccitatem accusabant, et hacce ratione par. tium omnium laesarum , prout e sanguine àüt semine illas natas putabant, explicare solebant faciliorem aut difficiliorem coalitum. Hancce sententiam , quum , a Galeni temporibus usque ad praecedentis saeculi annum trigesimum , i, e. ad Caesarem Magatum usque , atque ultra forte, secuti sint, atque inde vulnerum , ulcerum et fracturarum, in diversis corporis partibus, sanationem explica verint "Medici; non ineptum esse videtur, hancce Theoriam dijudicare, i. e. breviter monstrare, quid de partium e sanguide et semine matarum differentià statuendum sit. jam vero nullam talem inter seminales et sanguineas, quae dicuntur, partes admittendam esse differentiam , praeter experientiam ipsa quoque docere videtur rei ratio, Etenim 1- Nulla proprie, ut subtilior facile docet Anatome, inter carnis et membranarum aliarümque partium seminalium structuram et fabricam invenitur differentia, i, e, omnes corporis humani partes ex eádem constant telà cellulosà, diversimode quidem' in va« riis partibus modificati, sed omnium. tamen organorum basin aut fundamentum con- stituente.' 9. Onminia organa non diverso, sed eodem tempore, in utero materno oriuntur, atque uni eidemque materiae ortum suüm debent, — — 3. Quaecumque corporis animalis partes eodem. plane modo ,. vasorum nimirum ope, nütriuntur et:conservantür, ^42 Et in carnibus, et in ossibus, ct in omnibus reliquis partibus , eadem invenitur aut parari potest, damnis corpori illatis reparandis inserviens, lympha coagulabilis. ^5. Nisus denique formativus non tantum per totüm vegetabile et animale regnum praesens:atque activuüs est, sed etiam in singulis corporis humani partibus, diverso quamvis gradu, invenitur, et salutares suas vires exercet (2). E quibus argumentis Satis constare videtur, differentiam illam, inter varias corporis partes assumtam, inge- niose quidem. excogitatam, minus vero in Natur fundatam esse. Theoriam itaque illam serioribus temporibus jure reliquisse videntur Medici, qui, ana« logiam quamdam inter omnes corporis humani partes. perspicientes ,. Naturae facultatem, SOo- (2:) Conf. Sprengel!'s Apologie des: Hippocrates etc.,. II Theil pag, 497 72 Gict:G. 1c Bv ori: 0 HRC o ON IO? DAS DRE soluta redintegrantem , late admodum patere, et in omnibus partibus laesis eodem fere agendi modo uti, docuerunt et explicarunt: Recentiores itaque de nostro argumento egregie meriti sunt, quod ut melius patere possit, primo de illis dicamus , qui in partibus mollioribus hanc Naturae facultatem explicarunt, ut dein breviter dijudicare possimus sententias, quae, de Callo ossium, a variis auctoribus propositae atque a nobis recensitae sunt, 8$. 2 Auctores de modo, quo Natura in partibus mollioribus solutum redintegrat, si dis- putantes audiamus, sique sententias, a paulo antiquioribus Medicis propositas, cum ilis, quas recentissimi auctores scripserunt, comparemus, mirari certe debemus, de liacce Naturae facultate jam tot scripta esse, atque tot tamen dubia in hoc argumento superesse; multa profecto in auctorum sententiis adsunt: ,, primo avide excepta, etiam » laudata, dein impugnata, iterum defensa, tandem oblivioni tradita (3 2." Hanc inprimis sortem scripta experta sunt illorum, qui regenerationem , quae in parti» bus mollioribuslocum habeat, probare, et modum , quo Natura hanc operationem instituat , explicare voluerunt, - Quemadmodum enim, quoad simplicem vulnerum glutinationem , in universum secum invicem satis conveniunt auctores , ita de pariium molliorum ree productione , omni fere tempore, disputarunt, et mirum in modum hac de re dissense- runt, Auctorum nimirum hoc de argumento sententiae ad sequentes classes referri posse videntur. 1. Paullo antiquiores Medici, ut Magatus v. Cc. aliique, novae substantiae in vulneri- bus regenerationem assumsisse videntur, ex antea propositá ratiocinantes Theorià , et pu- tantes, in musculis omnes adesse conditiones, quae ad reproductionem requirantur, sufficiens nimirum agentis robur et satis magaam materiae aut sanguinis quantitatem. 2. Horum sententiam amplexi , plerique , qui illos insequebantur, Medici phaeno- menon illud, seu partium molliorum regenerationem , mox explicare, i. e. modum quo fiat, indicare conati sunt. Naturam nimirum, in hoc opere faciendo, mechanico quodam agendi modo uti, credentes, dixerunt succum. nutritium ad singulorum dissec- torum vasorum ostiola atque ad singulas fibras deponi, ibi concrescere et partis, cui aflligitur, formam et structuram assumere; hac ratione partem deperditam restitui, at- que in nove formatà substantià vasa, per sanguinis impulsum , prolongari. 3. Hactenus a plerisque. assumtam , a paucis in dubium. vocatam , partium corporis molliorum regenerationem ,. plane negarunt deinde Medici, inter quos praecipuum occus pant locum Viri Cll. Fabre,et Louis, atque Doctt. Viri Hermannus Dezoet et Otto Huhn. 4. Horum auctorum sententiis propositis, mox diversimode vulnerum , quae sub- stan- (3) Verba sunt Cl, J. F. Jacquin in Element, Chemiae Vol. I. pag. 8. COMMENTATIO A» QUAESTIONEM MEDICAM. 75 stantiae jactur comitantur, sanationem explicare coeperunt Medici, dum alii, viam me- diam sequendam esse putantes, continui. solutiones , partim per labiorum collapsum, partim per novae substantiae generationem , redintegrari statuerunt, ut v. c. Hallerus et.Meckelius: alii contra nullam -plane regenerationem locum habere scripserunt, dum alii iterum , eandem latissimo sensu assumendam esse, putarunt. Num substantiae regeneratio vera .in vulneribus locum habeat nec ne, quaestio est, ad quam postea redeundum erit, quamque. satis bene solvisse videtur Meckelius, qui in dijudicandis Cl. Fabre, Louis aliorumque sententiis, otium nobis abunde fecisse vide- tur (4). Quod autem ad modum, quo haec fiat, attinet, vix opus est ut moneam, "hanc quidem subtiliter e mechanico quodam agendi modo explicasse nonnullos Medicos 5 hos vero non satis tenuisse, quod Natura quidem artifex sit, raro autem mechanica nostra artificia imitari soleat. Sic quoque novorum vasorum ortum minus recte e san« guinis impetu explicasse videntur Hallerus aliique ( 5); quum hancce sententiam refutare videatur observatio, quod vasa illa plerumque non in inflammationis vigore, sed, hác remittente et lymphá coagulabili per secretionem natá , formari et prodire demum soleant. Optime itaque vulnerum sanationem explicasse videntur illi inter recentiores , qui in caruncularum originem atque in scopum, quo hae a Naturáà formantur, accuratius in- quisiverunt , atque inde Naturae facultatem restauratricem in partibus mollioribus ex- plicarunt. S. $8. De ossium callo varios quoque, vario tempore, disputantes audivimus auctores, de quorum sententiis verbulum nunc quoque dicendum est. Patuit nempe ex tradità antea variorum Physiologorum hoc de argumento doctrinà, litem inprimis esse de materie, quae callo formando inserviat, atque de variis evolutionis stadiis, per quae callus transeat, donec ad perfectionis suae fastigium pervenerit. . Quod ad materiem attinet, hanc vel in periosteo vel in succo quodam, fracta ex- trema glutinante, et in callum abeunte, quaesiverunt auctores. Post propositam nimirum du Hameli sententiam, non pauci fuerunt, qui tantam periosteo competere docuerunt dignitatem , quod, illud ipsum in callum et osseam naturam transire, probare voluerint: quam sententiam tam abunde examini et epicrisi penitiori, praeter alios , submiserunt Hallerus (6) atque Albinus (7), ut nullà amplius refutatione indigere videatur, r Quod (4) Vid. Handbuch der Pathol. Anat. TIten Bandes ote Abtheil. Leipz. 1819. pag. 50 seqq. (5) Vid. v. c. H. G, Lamberts; Diss, de Viribus Nat.- derivatricibus, Lugd. Bat. 1781. pag. 37. -(6) Vidd. Elementa Physiol. Tom. VIII. pag. 347—356. Oper. Minor, Amatom, Tom, It, pag. 46o seqq. et ibid. pag. 588 — 595. ; (7) Vid. Annotat, Academ, Libr, VI, Cap, I. pag. 3— 35. K 74 6 uigs HopiUris MAT URSAEUN AGATUR Quod autem attinet ad sententiam Cl. Boyer et Dupuytren, qui recentissimis tempori bus hancce du Hamelii sententiam , mutatis mutandis, iterum secuti sunt, monere li- ceat, quod plura quidem in 'Theatris Anatomico-Pathologicis inveniantur specimina , quibus haec Cll. Virorum sententia comprobari possit, quod autem inde minime sequa- tur, Naturam semper hunc sequi operandi modum, et quod] praeterea non intelligi pos* Sit, quomodo. periosteum , semel osseum factum , pristinum suum statum iterum recu. perare possit. Quod autem ad illos auctores attinet, qui calli materiem in succo quodam concress cente quaesiverunt, dicendum est, quod hi inprimis de hujus succi origine et sede disputent: alii nimirum , inter ipsa extrema fracta huncce succum deponi, ibique in cal- lum osseum mutari, docent; alii contra huncce succum fracturam ambire, camque , annuli adinstar, circumdare putant, alii iterum, inter utramque periostei laminam calli mate- riem inveniri, statuunt; dum alii tandem , ipsam ossium membranam medullarem: calli materiem praebere, docuerunt. Pro varii itaque sede, quam calli materiem habere pu- iarunt, diversimode quoque hujus succi originem explicaverunt, illum vel ex ossium extremis exsudari, vel per hasce illasve partium adjacentium formari, docentes. Neque tantum de hujus succi origine et sede, sed etiam de ejus indole disputantes audivimus auctores. ^ Uti enim- plerique hancce materiem sucemm osseum aut Zympham coagulabilem esse dixerunt, sic inter recentiores. Hunterus aliique ipsum sanguinem , in- ter Ossa fracta evacuatum, in callum mutari docuerunt. Ad quorum Virorum Doctt. sententiam observare liceat, quod casus quidem esse possint, in quibus Natura ex ipso, per fracturam simplicissimam evacuato, sanguine callum. facere possit, quod. autem, ab alterá parte, parum probabilis;videatur haec de ossium callo sententia: dubitari enint potest, an Natura unquam, si tanta, quanta supponitur, sanguinis fiat evacuatio, callum perficere possit. Nonne crudeli modo ageret Natura, tantam semper requirens partium laesionem, ut sufliciens inter extrema fracta inveniretur sanguinis copia? Nonne Natura raro admodum talia corpora, quae per laesionem aut injurias. quascumque me- chanico modo evacuata sunt, in usus salutares convertere solet? Nonne analogia satis docere videtur, quod, si inveniatur paulo. major sanguinis inter fracturam copia, haec absorbeatur iterum et in sanguinis circulum reducatur? Uti de calli ossium origine, sic quoque de ejus decursu, aut de ejus, quam, in- stituto variis temporibus examine, referre solet, natur disputarunt auctores, quos, quum baec quaestio copiosá tantum experientià et observatione dirimi possit, dijudicare certe non possumus, nescientes, quibusnam auctoribus maxima fuerit observationum fidelium faciendarum occasio, Atque, quum praeterea hoc argumentum: minoris momenti esse videatur, haec pauca quidem dicta sufficiant de: sententiis illorum, qui de callo os- sium scripserunt, quorumque dissensum postea explicare conabimur, $. d COMMENTATIO a» QUAESTIONEM MEDICAM. 73 $. 4 Ex hactenus breviter dictis satis constare videtur , Naturae facultatem , vulnerum , ulcerum et fracturarum restauratricem, a multis quidem descriptam et explicatam esse auctoribus; hos vero , ad facultatem hanc explicandam , varias condidisse Theorias, cum 'sanae Physiologiae legibus magis minusve convenientes, ^ Quaeritur jam , üt'iltimae quaestionis parti satisfaciamus , juZieiwm de illd sententid , quae oeconomiae humanae legibus hactenus cognitis hodie maxime fundata videatur ? Ad hancce quaestionis partem difficillimam statim responderemus, nisi duplex esset ra» tio, quae opus hocce difficile et à3vvzràv fere redderet. Primo nempe loco, virium mearum juvenilium tenuitatis optime conscio, optionem hac in re ex auctorum clarissimorum sene tentiis facere, arduum admodum atque audax mihi foret negotium , quum hicce auctor haec, ile iterum alia optime explicaverit. Secundo, quamvis inter sententias, a me - propositas, non paucae inveniantur , auctoris sui , Naturae observationibus fundatam, doctrinam et veritatis studium probantes, nulla tamen (quod cum verecundiá dixerim ) recensitarum explicationum ea mihi videbatur , quae omni ex parte ad explicandum nos- trum argumentum sufficere posset. Ita ut, post multiplices etiam propositas auctorum sententias, cum Morgagnio (8) dicere;nos debere; videamurs.,, Multa fiunt, quorum » perobscura, quo fiunt, modus et ratio est." Quid itaque agendum ?' An mova proponenda sententia? Minime certe, sed magis demonstranda et comprobanda tantum videtur, vasis sanguiferis competens , quae hacte- nus non satis descripta videtur, facultas ramos emittendi aut vegetandi. Hancce ni- mirum vasorum faciltateni a Swietenio, Albino sliisque breviter indicatam, ab aliis ite- rum rejectam inveniens, dubitabam primo, num vasis sanguiferis tribuenda, an vero dee neganda'esset.- De eàdem autem 'vasorum facultate docte et ingeniose, in scholis chirur- gicis, disputantem audiens:virum quemdam Clarissimum , mox hujus sententiae veritatem intelligebam ; de phaenomeni itaque veritate convictus, incepi haecce, quae a Viro Cl. audiveram, colligere, collecta disponere, eademque magis explicare, explicata observa- tionibus illustrare , atque sic novam quasi formare sententiam conatus sum. . Quamvis enim de memoratá vasorum facultate, recentioribus temporibus, locuti sint "Hunterus atque Meckelius; non tamen li | Viri.Cll. facultatem. illam ,explicasse, i. e. rae "tionem ,' quae inter lymphám''coagulabileni et^ progerminantia vasa locum habet, perce- pisse videntur, Sperans itaque meum laborem non plane inutilem fore, in alterd hujus commentationis parte, eX vegetatione vasorum Naturae faculiarem restauratricem expli- "care, eamque explicationem , tanquam in oeconomiae humanae legibus maxime fundatam, proponere conabor. Hoc itaque argumentum in alterà scriptionis parte, pro exiguo vi- b rium (8) Vid. de Sedibus et Causis morborum, Epist; Amat, Med, 56. art. 13. K 2 E GUUCGISVBUTESAUO Ro. EIN AG AN RU rium mearum modulo, explicabo, quod si ex vestri Viri C]l. mente fecerim , impense laetabor, de vestrà in dijudicando convictus facilitate, quà fit, quod, non doctrinam sed docilitatem probans, a juvene exspectetis opusculum. Neque me eum esse cre- datis, qui in hac Naturae facultate arcana et dubia me explicasse putem. Quamvis enim, hac de re cogitando et scribendo, pauca quaedam , non docuisse, sed didicisse mihi videar, numquam tamen horum Petri Servii (9 ) me pudebit verborum: ,, Quid vero , Sit haec vis — fateor me plane ignorare, puto in Naturae penetrali intime et obscure , delitescere, et nobis datum esse, admirari potius quam novisse. " PssAssdAuS S»;E..C..U NJ D.A. CONTINENS SENTENTIAM , QUAE OECONOMIAE ANIMALIS LEGIBUS, HACTENUS COGNITIS HODIE MAXIME FUNDATA NOBIS VIDETURs S Ego NpdigsagPorBi XM De modo, quo partium. solutarum. redintegratio , secundum nostram qualemcunque sententiam , fier videtur. pA puru mmp PeRSEHWSUATM DE PARTIUM SOLUTARUM SANATIONE PER INTENTIONEM NATURAE PRIMARIAM , SIVE PER SIMPLICEM REUNIONEM. $. 1. Ur solutum , in corpore animali , redintegrari possit, (Natura praeparat Iympham coagulabilem. E. est omnium corporum organicorum, in animalibus vero perfectioribus , ut dici solent, inprimis conspicua, proprietas, quod , quamdiu vita supersit, variae instituan- tur secrétiones et excretiones, quod per has continuo eliminentur e corpore variae partes, per illas autem vel partes deperditae restituantur, vel novae prorsus formen- tur. Omnes hae secretiones et excretiones, quae justd concurrere debent ratione, ut vitae Servetur integritas, diversimode modificari et mutari possunt. Neque id mirum: vi- (9) Vid, P. Servius de Unguento armario p. 94 COMMENTATIO ap QUAESTIONEM MEDICAM. 427 vitale enim principium; quod in corpore inest, et sine quo nulla peragi potest func- tio, a vario stimulo affectum , diversimode reagit. Hinc itaque omnes, et secretiones et excretiones , quum ab eádem pendeant vi vitali, et sine hac intelligi nequeant, vario modo peraguntur, modificantur et mutantur, pro vario stimulo, in hancce vim vitalem agente. Exemplis rem illustremus : Vasa uterina, quamdiu sana ac vegeta virgo aut faemina est, fluxus periodici tem- pore intrante, sanguinem secernunt aut potius excernunt, menstruum vulgo dictum. Post coitum autem institutum, si conceperit faemina, id est, si semen virile, -Graa- fiani ovuli liquido mixtum , matricem intraverit, insignem mutationem , quod ad orgz- nicam suam constitutionem, patitur uterus: hoc enim stimulo incitatus, longe majos rem humorum copiam attrahit, ejus vis vitalis augetur et status producitur, quicum» que ille sit, quem phlogisticum dicere solemus; hinc eadem illa vasa, quae, menstrua- tionis tempore, sanguinem emittebant rubrum, magis turgere incipiunt, eorumque agen- di modus novo hoc stimulo tali modo mutatur, ut alius generis instituant secretios nem, et alius prorsus indolis, fibrosum, si velis, secernant humorem , qui lymphae coagulabibis nomine, secundum Senacum et Hunterum insigniri solet. Eadem Naturae operatio, quam exemplo hoc, e statu sano desumto, explicavimus, in corporis inprimis conspicitur statu morboso; sic v. c. si stimulus quidam morbo- Sus, pulmones investientem , afficiat pleuram , membrana haecce serosa, in statu sano vaporem secernens tenuissimum , a vasis absorbentibus facile iterum. recipiendum et in sanguinis circulum reducendum, ab hocce stimulo ita afficitur, in eumque tali modo reagit, ut status obtineat inflammationi proximus, cujus ope novum, vel saltem mu- tatum , obtinet secretionis genus, quo fit, quod non vapor serosus , sed eadem, quam supra diximus, formetur lympha coagulabiliss Quod de pleurá diximus , de ipsis pul- monibus, de hepate, et brevi de omnibus valet corporis humani partibus internis; modo teneamus, quod variae partes vario, hunc in finem, indigeant stimulo, et vario vel minori gradu idem hocce exhibeant phaenomenon (tr ). Quum talis secretióonum et excretionum mutatio, ut vidimus, locum jam habeat, Si a minori quodam stimulo afüciatur pars organica, facile intelligimus, 'hancce ma- jorem etiam fore, si majori laesione aut irritatione haec vel illa corporis humani pars afficiatur. Et revera, si non ratio, experientia saltem hoc aperte docet. Si nimirum continui solutiones ; a potentià quàádam mechanicá in corpore humano fiant, id est, si vel C1) Vid, inprimis Matthew's Baillie's Anatomie des Krankhaften Baues: aus dem Englischen , mit Anmerkungen von Sómmering, Berlin 1820. pag. 66.— 68, atque in hosce locos Sóumerin- gii, observationibus illustrata , annotatio, K 3 78 G. C UB S BURCDOM GUAE vel vulnus vel fractura corpori infligatur, ex hocce stimulo primo quidem patitur Na- tura, mox autem reagens, omnes suas intendit vires , quibus corporis sui saluti, quafie tum fieri possit, prospiciat. Quid itaque , primo loco, facit Natura? Quamnam opee rationem instituit? "Ut Jaesa pars restitueretur, aut pristinam acciperet integritatem , materia requirebatur, quà soluta pars iterum conjungi posset, itaque eandem iterum praeparat lympham coagulabilem aut plasticam , quà vulnus aut fractura, modo postea describendo , restitui possit. $. 29. De nonnullis hujus. Iymphae congulabilis proprietatibus , atque de ejus origine ea verá et genuind yasorum secretione explicandd. Antequam ad hujus lymphae coagulabilis usum indicandum transeamus, hacce $ bre- viter exponemus, tum quid per illam intelligendum sit, tum quid de ejus ortu sta- tuendum videatur. Quod ad prius: Fluidum hocce, de quo huc usque locuti sumus, ipsius esse sanguinis partem, vix opus est, ut moneam, quamvis variis nominibus, vario tempore, a Physiologis haecce sanguinis pars insignita sit: sic v. c. basis cras- samenti, pars glutinosa, fibra sanguinis, seu materies fibrosa, pars fibrosa Ruyschii, vel aliter appellari solet. Si vera fateri velimus, incongruo quidem nomine /ympAa codgulabilis dicitur, quum Zympha proprie nil nisi aquam significet , atque epitheton codgulabilis ad multos pertineat animales liquores, et rectius hinc in evzgulars (2), mutari posse videatur: , Plastica (autem ) merito vocatur ideo , quod principem is* » tam praebeat materiem glutinosam, ex quá tela, quam vulgo cellulosam vocant, uni. » Versi corporis basin constituens, proxime formatur, idem corpus per omnem vitant , nutritur, injuriae, eidem vulneribus et fracturis illatae, reproductionis mirandá vi ré- » parantur, vasorum sanguinem ferentium majorum, si dissecta fuerint, lumina obtu- » rantur, aliaque id generis coagula, quae inflammationem comitari solent, formantur, » adeoque et ipsa ea memorabilis membrana caduca, quà novo conceptui in utero, re- , Center impraegnato et oestri venerei igniculis calente, solum, cui adhaerescere possit, » praeparatur." Huncce Blumenbachii (32), locum inveniens, non potui, quin illum toium h. ]. memorarem, egregie ab hocce Viro Cl. comprobata putans, quae in praece- denti nostrà $ inveniuntur, Aristoteles primus fuisse videtur (4), qui hanc lympham plasticam seu coagulabi- iem cognoverit, quum huncce Philosophum alicubi dicentem legerim, in plurimorum . ani« (2) Vid. Hunter in opere laud, "Traité du Sang etc, Vol. I. pag. 27. C3) Vid. Institut, Physiol. $. 15. (4) An a veteribus, ex Avicennae doctzinà, descriptum, cambium (a cambire, muto , formo) Scu tertius ille succus nutritius , qui , duo priora stadia, roris nimirum et g/uzinis, transgressus, formaretur et assimilationi inserviret , huc quoque pertineat, equidem determinare non auserim, COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM, 79 animalium sanguine inesse fibras, quas si exemeris, talem sanguinem non coagulari. Caeterum autem veteres parum curarunt hanc sanguinis psrtem , unde factum est, quod ab Hallero alüsque auctoribus confundatur cum sero sanguinis, alius prorsus indolis .humore, quod, si a vasis sanguiferis deponatur, partium organicarum cohaesionem ime pedit, ut hydropicorumr exemplo facile comprobatur. Cl. Gaubium primum fuisse ex- istimo , qui, majori cum curà, hancce partem examinaverit (5), post hunc autem Virum Cl. plures recentiorum Physiologorum in hocce fluidum inquisiverunt, ejus pro- prietates, quibus cum aliis fluidis vel conveniat, vel ab iis dilferat ,. descripserunt, et yariam ejus analysin Chemicam instituerunt (6). Haec autem, quum ad forum nostrum minus pertinere videantur, et quum non nie si notissima ex aliis auctoribus afferre possem, mittere liceat, et sequentia monuisse sufficiat. Inter Anglos Doctissimus Moore (7) statuit, fieri forte posse, quod haecce sube stantia numquam fluida sit, utpote quae saepius in internà vasorum, inflammationem passorum, superficie inveniatur, et in primis in venis haud raro reperiri scleat. Haec autem. Viri Doctissimi sententia (monente summo: Meckelio (8.) ) non conciliari pos- se videtur cum omnium partium organicarum statu fluido primitivo, neque cum alios rum auctorum, quos inter nominandi sunt Fordyce, Hewson et Hunter, lympham hancce spectantibus, observationibus , ex quibus constat, illam, quamvis firmiori, diffi- ciliori tamen modo concrescere. Quod autem lympha haec coagulabilis, si in contextus organicos deponatur, aut in venis v. c. inveniatur, citissime concrescat, illarum parie- . tibus adhaereat earumque. canalem: non raro obstruat, ex ipsorum vasorum, quae per inflammationem energeiam majorem accipiunt, in humorem huncce contentum actione exe plicandum videtur. Color hujus íluidi non semper idem est; plerumque autem griseum, subalbidum, et nonnumquam flavescentem induit illud colorem. Caeterum , quod ad hujus humoris consistentiam et quzntitatem , magna varietas obtinet. Tenuia haec lympha formare Solet strata, quae octavam aut decimam lineae partem , quoad crassitiem , referre solent: nonnumquam etiam membranae , dimidii aut integri pollicis crassitiem habentis , figue ram assumit. Saepe etiam e pluribus partibus, sibimet impositis et facile a se invi- cem separandis, constare solet: quod. si obtineat locum, verisimile est, unumquodque stra- * (5) Vidd, Instit, Pathol, $.340. «(6) Vid, Anatomisch-Physiologiches RéalwórterBuch von J. F. Pierer, in v. v. Z/uz ( B. I. pag.803 seqq.) Eiweisstof f ( Band, IL, pag. 294 seq.) et Faserszof" ( Band. III. pag.41 — 44.) (7) Vid, On the process of nature in the healing of wounds etc, London 1789, pag. 14» Conf, Meckel lib, laudando, (8) Vid, Handbuch etc, IIter Band, ate Abtheil, pag. 28. 85 Gne, Dope bPssmo PT UC NNI ORTADITRE stratum secretioni, vario tempore institutae, ortum suum debere, quum variarum la. minarum, sibimet impositarum , consistentia admodum differre soleat (9). Quod demum lympha haec coagulabilis in regno vegetabili quoque inveniatur, quod- que pulposum illud, quod in fructibus, pomis, pyris, prunis aliisque deprehenditur , nil aliud sit, quam ipsa lympha coagulabilis, telà cellulosà inclusa, non est, quod mo- neamus: neque est, quod indicemus, fructus tales, si in putredinem abeant, idem ex- hibere phaenomenon, quod in vulneribus Gangraenae nomine insigniri solet. Verum ad alteram hujus $ partem transeamus. Ut lymphae coagulabilis ortus explicari possit, indicandum prius videtur, quaenam in vasis sanguineis, si vulnus corpori humano infligatur, observentur mutationes. Ex irritabilitate et contractilitate, quas systemati vasculoso competere, datà operà hunc in finem instituta, Doevereni, Geunsii, Dennisonii, Verschuirii multorumque aliorum ex- perimenta ( 10) docuerunt, facile intelligitur, quod vasa, in vulnere hiantia, saltem qui- bus lumina exiguae sunt diametri (11), sese mox, insolito stimulo admoto, contra- hant atque claudant. Quodsi autem materies quaedam requiratur, quà horum vasorum coalitus efficiatur organicus, praestat certe, in interiori vasorum parte, lymphae coa. gulabilis) ex vasculis minimis , assumere secretionem , quam cum aliis, thrombum laesis arteriis mechanico obturaculo esse, statuere (19). Hanc autem mechanicam vasorum mutationem mittamus, ut, quomodo ipsa arteriarum actio mutetur, videamus: eadem enim vasa, quae antea sanguini tantum vehendo destinata erant, nunc, per stimulum in. solitum mutato agendi modo , lymphae, de quá loquimur, coagulabilis praeparationi inservire, nostro, quod vivimus, saeculo, vix dubitare quis poterit. Vasa nimirum, quibus secernendi facultatem per excellentiam tribuendam esse, Ruy- schium aliosque felicior administratio anatomica, subtilior praesertim injectio, oculus armatus et experimentis nixa ratiocinia docuerunt, hujus lymphae .coagulabilis officinae habenda sunt, quum, sine vasorum actione, nulla hujus lymphae fieret secretio. j Quum vero vasis sanguiferis, in statu normali, vis illa, lympham coagulabilem se- cernendi, non competat, probandum erit: D 1. 5» Va- € 9) Vid. Meckel I. c. (10) Vid. in primis S. Th. Sómmering, vom Daue des menschlichen Kórpers, IVter Theil $. 58. pag. 67 —73. edit. 1793. Pierer's Anatom, Physiologisches Réalwórterbuch, in v. Zfr£eríen I "Theil. pag. 420 seqq. (11) Hoc ponimus, quum majus vulnus, in quo majores vasorum trunci discissi sunty vix per indicationem , ut dicunt, primariam sanari posse videatur, (12) De hac Fabricii ab Aquapendenre , Petiti, Morandi, Platneri, Gorteri, Swietenii mul. iorumque aliorum (vid. Ueber den Blutpfropf, in Ernst Platner's Zusátze etc, I Th, Leipz. 1776. P28. 60 — 66) sententià vid, Doct, van Hoorn, in Diss, laud, pag. 31, / COMMENTATIOÓ a» QÜAESTIONEM MEDICAM. gr I. $4 Vasorum eam esse proprietatem, ut contentorum indolem mutare queant, ita » quidem, ut solà illorum actione novum creetur corpus (13). ^ — 2. ,, Posse hanc vasorum vim, per allatas extrinsecus circumstantias, ita mutari, , üt vas, quod liquorem, quem A. appello, naturaliter secernat, jam alium B, creet. » Atque hoc quidem de toto systemate vasculari non minus verum esse, quam de. » ejus parte. 3. » Denique huc pertinere" lymphae cogulabilis ortum; vasa scilicet ita affici pos. se, ut lympham hanc, ,, novum corpus, creent, ac emittant". Hac ratione cum Cl. Brugmansio (14) pergens, si singula haec, mutatis mutaridis, explicare vellem, optime certe lympham coagulabilem per vasa, structurá horum or- ganicd et peculiari per causam externam mnutatà, ex sanguine praeparari et secerni, pro»: bare possem: verum, cum et nimis longus forem , et Illustr. DBrugmansii dictorum mutilator accusari nollem, ea tantum, quae de ipsius lymphae coagulabilis secretione per transennam monet Vir. Clar., hoc loco afferre liceat. Ut nimirum probet, veram lymphae coagulabilis locum habere secretionem ,. non autem simplicem ejus emissionem (quam quis forte habere posset sententiam, statuendo, vasorum extrema non quidem reverà illum. praeparare humorem ; 'sed tantum 1ympham coagulabilem , in sanguine omni contentam , transmittere ), seqq. Cl. Brugmansius utitur argumentis (15). f. , Lympha sanguinis coagulabilis, sud naturà sero magis iners, non posset per os- » cula irritata, inflammata, adeoque contracta, ante serum aut cruorem emitti; serum » enim transmitti posse, eorum angustia vetat". 2. ,, Nisi in ipsis vasculis suas proprietates acquireret humor ejiciendus, hoc est, nisi » in illis crearetur, non posset, eodem, quo emittitur, instanti, concrescere, ut' nun- » Quam concrescit tam cito lympha sanguinis coagulabilis". Quo argumento paulo uberius explicato, ad sequens tertium transit Auctor: 3. .$ Asserti veritas et ex eo patet, quod ipsa. vasculorum oscula, quae liquidum » hoc, tanto ad concrescendum nisu gaudens, eímittunt, ab eodem non obstruantur. » Quodsi enim mechanica locum tantum haberet transmissio ac transsudatio, certe in » ipsis arteriarum finibus, ubi motus lentissiius 'est, jam inchoaret et perficeretur » Cconcretio, cujus effectus foret irresolubilis obstructio, jam orta, antequam gutta tran- » Slisset"*. .4. Numquam probari posse videtur (hoc enim argumentum addere mihi liceat) , quod per (13) Conferri merentur , quae, de puris secretione agens, scripsit Doct. Underwood, in opere: A Treatise upon ulcers of the legs etc., London 1783. Introd, pag. 30. in not, ,, [t is not ne- » Cessary, that a part shall have precisely, what we understand by a glandular structure, in » Order to secrete fluids for particular purposes etc," Conf. etiam Doct. T. Morgan in Diss, laud, (142 Vid. Diss, laud, pag. 99 seqq. . (15) Vid. Vir Cl, l. c. pag. 106, : L $2. annoi Cr o BeoS UURO YONG ACK per simplicem , ut dicere solent, filtrationem , pars fibrosa a sanguine separari possit, quippe cujus omnes partes essentiales non mechanice sed chemice junctae sint. Pertinet itaque lymphae hujus formatio ad. secretiomes erteriosas , quarum character est, quod nullum inter vasa afferentia et excernentia sit corpus intermedium: pertinet autem. porro ad secretiones accidentales , ad illas nempe, quae obtinent, si fabrica nian Cile - jusdam sit mutata, y Quamvis autem organorum fabrica, in lymphae hujus coagulabilis secretione, vitiata sit, non tamen ideo statuendum est, hancce secretionem esse morbosam: plerumque enim, non nisi cum, maxime salutari scopo, Natura hanc secretionem instituit, quem salutarem scopum non tantum in vulneribus et.aliis. continui solutionibus videmus, sed non raro quoque conspicimus in talibus organis, in quibus. hanc. secretionem salutarem in finem fieri, primo intuitu non crederemus, (Nonne enim ipsae pseudo - membranae, ut dici solent, morbosae quamvis sint, salutari tamen plerumque scopo a Natüra me- dicatrice formarentur ? Explicavimus itaque, quomodo fiat. haec inflammationum primi exi- tus species, seu haecce resolutio improprie dicta, quam certe ad primum inflammationis exitum , cum Macbridio (16), referre possumus; sequitur, ut, quem in finém haec ex«' sudatio seu secretio a Naturà instituatur; breviter explicemus, $. 3." Quomodo hácce Iymphá coagulabili utitur Natura? Exemplis antea C$. r. ) allatis probatum. est,. Naturam, .cum in stimulum naturalem sed insolitum , tum in praeternaturalem aut ,morbosum;: reagentem, inter adminicula, quibus corporis sui.saluti prospiciat,. lymphae. plasticae- habere formationem et secre- tionem. Nunc autem. indicandum. est, quomodo hác. lymphà coagulabili utatür Natura. : Quem in finem secernitur Jiquidum illud: peculiare tenax, ^ quod, brevi post coitum foecundum ,, uteri cayum obducit 2. Ut inde, per crystallisationem quasi vitalem (Sic enim cum Autenriethio (1722 dicere. liceat ),. membrana formetur decidua Hunteri. Quid fit ex exsudatà coagulabili ]ymphá, quae, post peripneumonias, aut aliorum viscerum in- flammationes , observatur? Inde oriuntur membranae, quae, quum in statu tantum ori- aptur morboso,, pseudo membranae. aut, organicae partium. concretiones' dici solent. Quare i in vulneribus ex. morbosá, irritatione. ejusdem instituitur lymphae coagulabilis se- cretio, ut hujus ope partes solutae possint conjungi? ^ Hoc quomodo fiat, nunc paulo fusius explicandum esse. videtur, .Kespondendum nimirum est ad gravissimam- Quaestio- nem: ' quomodo hujus lymphae ope dissoluta partium unio restitui possit? ad quam Quaes- tionem ut rite respondeamus , primo indicandum esse videtur, quomodo de hácce lymphà coagntebid ps in Occonómià uper usu cogitemus, : Si (16) Vid. A Methodical. Introduction to tle theory and practice of Physic, By David Mac- bride M. D. London 1772. 4to. in, praef, ad Vol, I. C17) Handbuch der empierischen Physiologie des menschlichen Kürpers, $. r4. COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM. $5 Si arboris eujusdam surculus in terrám foecundam, aut in , simplici aqu repletum immittatur vasculum, huncce surculum parva emittere filamenta, quotidie magis magis- que crescentia et radicüm formam mox referentia, observare possumus. | Terra. aut aqua itaque adminiculum est, quo Natura indiget, ut surculi illius aut cujuscunque plantae institui possit Vegetatio; Jam vero id, quod terra aut aqua plantarum respectu est, idem lympha, de quà dicimus , vasorum sanguiferorum respectu esse videtur. . Na- tura.enim, cum homo non, plantarum adinstar, terrae affixus sit, utin ipso corpore. humano terra foecunda contineretur 'et inveniretur ,. curavit; Haec terra foecunda, lym- pha est coagulabilis. dNostrum non est indicare," quousque inter plantarum radices et vasa corporis huma- ni/sanguifera analogia demonstrari et assumi possit: ridiculum , enim foret; inter cor-. poris vegetabilis et animalis pártes, quarum plane diversa est. et structura .et functio, . convenientiám demonstrare velle. ' Quidquid aütem. sit; cum omnis "Theoria, quae sime. plicitaté se commendat et exemplis ' illustratur. » lacere soleat, nos.certe tali, quo. ins. cepimus ,. modo' rátiocinantes a Beiibe culpatum' iri speramus, Quemadmodum igitur radices praecipuam et essentialem" plantarum constituunt partem, sic etiam in corpore animali systema vasculosuin ejus est dignitatis, ut sine eo, vita, haud - adesse nec persistere possit. "^ v anné Quemadmodum ' radices , - quavis - innmeris " modis terram , cui infixae sunt ,,, perrep- tare soleant, certum .ét constanteni" tamen, non facile indicandum ,,. in, decursu. suo. se- qui videntur ordinem, hunc vero ordinem, a Naturà sibi praescriptum , relinquunt , Si.terrae,' cui inhaerent, habitus mutetur et turbetur: sic quoque vasa sanguifera, certum ét determinatum. decursum per corpus servantia, corporis, bujus. habitu in, parte quadam mutato, alias in decürsu suo sequuntur leges ,, atque partes. intrantj quas in Statu sano nom perreptarent;' si Timirum; vulnere corpori inflicto ,. Iymphae,.coagulas bilis. sufficientis instituta. sit- secretio, 'vàsà sanguifera in parte laesá hiantia, ab omni parte*, radicum adinstar , per hanc lympham disperguntur. Praeterea, quemadmodum nulla'terra& foecundae pars esse potest, quae non a vicinarum plantarum perreptetur radicibus, sic nullam in corpore nostro lympham plasticam formari posse statuimus , quin a vicinorum vasornm sanguiferorum ramulis: aut: radicibus , ut ita Wm ubivis appetatur 'et* perreptetur. Quemadmodum denique. non in ommi terr$ créscére possunt Mr sic etiam nom omnis lympha coagulabilis vasorum Vegetationi iriservire potest; hujus enim prava indoles aeque bene vulnerum , quae non sanantur ; eus haberi debet , ac terrae non foecundae plantarum sterilitas tribui solet. i & 120 Ex iis, quae supra diximus, jam patet, quomodo. in vulneribus dymphá: cosgulabili utatur Natura, Ut haec:lympha nimirum partis solutae reunioni inservire possit, vàsa L 2 ace $4 G; C, xo SOME Gd MAUS E AMEL accipere debet, quibus et nutriatur et evolvatur; quibus in parte vulneratá sanguinis restituatur circuitus, Quod in vulnere post breve longiusve tempus nova oriantur vasa, et horum ope mar- gines secum invicem conjungantur, experienti tam luculenter constat, ut nemo facile hujus asserti veritatem in dubium sit vocaturus. Audiamus Cl. Ludwigium (18) di- centem: ,, Namque genesis novorum vasculorum evicta et extra dubium posita est ob. , Servatione et experientid, tum in organicae telae procreatione, exempli grati in vul- ,nerum consolidatione, et sic dictà reproductione, in bestiis inprimis frigidioris. san- » guinis, tum in pseudo-morphosi, in tumoribus e. gr., indurationibus scirrhosis, ve. , luti in mammá, calli generatione e. s. p. Caeterum novorum vasculorum genesin non , tantum vidi in praeparatis musaeorum Guil. Hunteri et Desaltii; verum quoque in , ulceribus fungosis plus unà vice in aegrotis conspexi; et asservo in meà collectione , anatomico-pathologicà etiam specimina, quae istam ab omni dubitatione liberant. , Valet saltem certo certius de arteriis, vasis principalibus: de venis et lymphaticis » non adeo manifesta testimonia extant. Quorum etiam restitutio non adeo necessaria , €sse videtur, quoniam in majori copid creata sunt". (Nec tamen se dubitare, quin haec quoque regenerari possint, quamvis tardius, paulo post idem monet Vir Claris- simus (19). Neque videmus, cur non noyorum vasorum genesis, in vulneribus, ulceribus et frac- turis assumenda sit. Si quis enim dicat, quod vasorum organicorum, per actionem mor- bosam, formatio cum Oeconomiae animalis legibus conciliari nequeat, respondemus cum Ci. Meckelio (20), quod ossa, vasa, pili aliaeque partes organicae in ovariis faemina- rum, per actionem aeque morbosam, formari et generari videamus. Modo itaque aliquo nobis incognito, vasa, a lymphà coagulabili praesente affecta (21), vegetare et per ni- sum, non facile explicandum aut denominandum, excrescere incipiunt, atque sensim sen- simque elongantur, donec tandem pulposis ac tenerrimis suis extremis concurrant, et sic arteriae cum arteriis, venae cum venis, nervi cum nervis conjungantur. » Quod autem vasa", haec probantem audiamus Doct. Bezoet (22). , sub vulne- rum (13) Vid. C. F. Ludwig ProlusiolLl,dé Nosogénià in vasculis minimis, Lipsiae 13 Jan. 1809. pas.6. Conf, Prol, ultima pag. ult. ' (19) L. c. pag. 7. (29) Vid. Handbuéh etc, IIter. Band. ate. Abtheil, pag. 25. (21) Aeque minus enim modum, quo vasa lympham coagulabilem formatam et praesentem esse percipiunt, explicare quis poterit, ac determinare conabitur, undenam sit, quod planta flexills , si ad diversas ab eà distantias baculum aut sustentsculum quoddam in terram infigas, proximum semper petat, aut undenam sit, quod Fragariae vescae, in arenae sterilis acervo crescentis, ra* dicés versus illüm exéreseant locum, cui humus fertilis proxima invenitur, (22) l.c. pag-163. COMMENTATIO 4n QUAES TIONEM MEDICAM. 85 rum coalitione inosculentur denuo , atque ita circulatio per vulneratam partem restitua- tur, — indubie probant ex industrid capta experimenta. Pullo v. c. frangebatur crus, et factà dein reductione, exspectabatur, donec per callum ossis unio facta esset; carnes tunc successive circum os perscindebantur; ita ut primà incisione carnes, per & partem cruris circumferentiae, ad callum usque, dividerentur et os quoque scalpello derade- retur; quo sanato vulnere, altera tertia pars carnium, os ambientium, simili sectione dividebatur, et tandem, factà vulnerum reunione, quod integrum adhuc supererat » inter duas cicatrices, eodem modo secabatur: ut autem nihil indivisi relinqueretur , ita instituebantur posteriores incisiones, ut aliquid etiam formatae jam cicatricis iis comprehenderetur. Post perfectam sanationem , mactatum animal cultro anatomico » Subjiciebatur, et factá injectione per arteriam femoralem, uti et per venam circa inferiorem cruris partem , utramque materiem injectam per reunitas partes sursum , €t deorsum ita penetrasse patuit, ut per carnes ubique dispersa se exhibuerit". ;» 8i porro consideres, quod partes quaedam ex animali corpore resectae, uti calcar rescissum e pede galli, et capiti alterius galli, loco ablatae cristae, insertum , cum alius animalis corpore exquisite uniantur, ibiqne ad plures etiam pollices excrescant, et si vel in homine exempla habeamus partium resectarum denuo reunitarum, quemad- » modum in sequentibus patebit, an talem reunionem quis explicuerit absque vasorum » accedente inosculatione? (23 )"". » $- 4. Quid tandem ex hdc lympha fii? Quomodo , Naturae ope, partium molliorum reunioni inseryit.? Lympham plasticam principem istam praebere materiem glutinosam, ex quá tela, quam vulgo cellulosam vocant, universi corporis basin constituens, proxime formetur, su- pra ($.2.) dicentem audivimus Blumenbachium (24), cujus dicti veritatem hac $ de- monstrandam esse credimus, ut, quantum fieri possit, explicetur , quomodo corpori vul- neribus illatae injuriae, mirandà Naturae facultate (25), hujus lymphae coagulabilis Ope, reparari possint. Praecedenti $ explicavimus, quaenam, lymphà plasticá in vulneribus formatá , in vasis sanguiferis obtineant mutationes, i. e. quemnam haec processum salutarem instituant: nunc autem explicandum est, quaenam in ipsà hác lympha mutationes obtineant, quo- mo. (23) Experimenta illa, quae a Doct, Bezoet afferuntur, institutá sunt a Cl. du Hamelio, et leguntur in Mémoires de l'Academie des Sciénces pour l'an, 1746. €24) Quocum Conf, Meckellus, Handbuch etc., II Th. 2te. Abth. pag.49 seq. (25) , Natura siquidem sola medetnr, pari solettià, partibus mollioribus, quemadmodum soli. » dis; neque unquam artis auxilio indiget, non magis quam ad callum generandum, nisi impediatur." Vid. P. Camper de Ung. et Eanplastr, abusu l. c. p27.732. L3 86 GjIZ6Cc.lBoStU- R^ np.N/ GC AC^OR modo ulterius efformetur et evolvatur, atque quid tandem ex lymph4 hác-coagulabili fiat; "Totum corpus humanum, uti omnia corpora, e fluidis formatur materiis, ita-ut' pri« mum hominis rudimentum e guttuld constet humoris genitalis, quae initio -massae vise cidae induit formam, donec, per varios (ut Lenhossekii ( 26) verbis utar) densationis gradus transiens , manifestam accipiat futuri hominis formam. Si modum, quo hoc primum hominis rüdimentum seu haec guttula, quae ex lymph&á coagulabili per excellentiam constare dici potest, in telam cellulosam mutetur et elfor« metür, aeque bene explicare, ac ipsius rei veritatem demonstare possemus, non diffi« cile foret, quaenam in vulnerum lymphà coagulabili fiant mutationes, evolutiones, et efformationes, indicare. - Quum autem circa hoc argumentum multa dubia atque incoge nità supersint, et talia Naturae afcana nom facile explicari possint, pauca tantum, quae ex analogid, recentiorum observatione et ratiocinio. hanc. rem Codi illustrare vi« dentur, attulisse sufliciat. "Si Phytologos dicentes legamus , se in plantarum liquoribus invenisse globulos, qui sint rudimenta cellularum furürarum (97), atque vesiculas discretas omni formationi partium vegetabilium occasionem praebere (28), verisimilis ex hac analogià fit" conclu-: sio, quod, in animali quoque corpore, fluida ipsa, e quibus solidae formantur partes 5: in eandem primitivam--tendant fisuram globosáàm. Quae sententia recentiorum "observa« tionibus comprobata videtur; invenit nimirum Doctissimus Gruithuwisen, sanguinem ,: praeter globulos, vesiculas continere (29 ), quas, oborto inflammationis processu, se. cerni et novae formationi impendi observavit ( 30 ). Praeterea, ,, partes solidas anima. » lis corporis e granulis componi, Celeb. Prochaska (Inst. Phys. I. $. 24) microscopio » dispexit , et vidit eam granulosamsubstántiam in sanguine quoque, in lacte et bile, » in semine et pure; serum sanguinis, albumen , lympha coagulabilis et pinguedo , ubi: , in statum abeunt solidum, similia exhibent granula" (31). "Ex hisce recentiorum, quos fide dignos putamus, observationibus, verisimile fieri cre. (26 ) Phys. I. pag. »72. (27) Vid. v. c. praemio ornata Kieseri Commentatio, in. Verh, van Teyl, tweede Genootsch, Deel XVIII. pag. 218 seqq. (28) Vidd, inter alios K. Sprengel's Anleitung etc, I. pag. 89. 99. R. Treviranus Biologie, - IV. ». seqq. (29) Gruithuisen, Beytrüge etc. pag. 87 seq. Conf. Lenhossek I. pag. 273. (3o) Gruithuisen, Organozoonomie p.VI,. Conferantur ea, quae leguntur dans la Bibliorhéque ; Universelle des Sciénces, belles lettres et arts etc. Tom. 17. Aoüt 1821, Examen du sang et de. son action. dans les divers phénoménes de la vie par. J. L, Prevost et J. A. Dumas. pag, 255, & 31) Sunt veiba CI, Lenhossek pag. 273. COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM. 87 eredimus, primam, quae nisus formativi (32) ope, aut quomodocunque hanc Natu. zae facultatem nominare velis, lymphae coagulabili ,' in, vulneribus formatae, inducitur, mutationem, in eo consistere, quod. sphaerulae in eà aut formentur,; aut, si jam prae. sentes sint, manifestius appareant, magisque evolvantur. . Nostrum non est inquirere , undenam sit, et quomodo fiat, quod hujus lymphae evo- dutio, ut ita dicam, a sphaerularum incipiat formá; haec enim si quis ex recentiorum mente explicata cupiat, adeat Consbruchium (33) aliosque. Nobis scire sufficiat, quod e sphaerulis talibus, si vires expansivae, ut nostro aevo receptam sequamur loquendi rationem , praevalere incipiant, formentur vesiculae, quod hae vesiculae, quae initio discretae sunt, mox ad se invicem acéedant et secum jungantur, atque tali modo in cellulosum textum transire possint, ex quo et totum nostrum corpus constare et omnes ejus partes evolvi constat. Possemus hác in re describendà uberiores esse, si indicare vellemus, quomodo, si elongatae vesicae ostiis suis in se mutuo. transeant, formentur vasa, quomodo formen- tur musculi, et-reliquae corporis humani partes, Haec autem, quum et quingentis mo- dis. explicari possint, et jam explicata sint (34), brevitatis gratià linquimus , satis in» dicasse: putantes , quod lymphae cóagulabilis (35) glutinis illius animalis , ope, vulne- rum reunio fieri possit, et nova in his, si requiratur, substantiae regeneratio ; quae tamem regeneratio. non requiri videtur, quum raro aut nunquam vulnera, in quibus substantiae.jactura facta est, per zmientionez] Naturae primariam, de quà loquimur, sa- nari: aU videantur. ei ne! (B. ond Natura versatur in ossibus, per intentionem primariam , UE redintegrandis ? .Ad hancce. quaestionem. respondentium , auctorum insignem antea recensuimus numee rums, eorumque fere singulós, in hocce, quo matura in. callo faciendo utitur, modo indicando 'et-explicando,. priva: quaedam | et. peculiaria sibi habere indicavimus, | Aucto- rum- illotum; plerique plane /sibi;opposita facta non raro referebant, et Naturam tamem agentem se observasse; et hasce observationes tantum , sedulo factas; se enumerare, tes- Ia- e) Bildungs - trieb 5; Bildungs - process ; Evolutions -process; Crystallisat!ons * proce. (33) Phys. S. 59 seq. £341) Vid. Y. €, J. C. Reil's und jJ. H. F. Autenrieth's Archiv für die Physiolog. IXter Baud, Hdlle 1809.- pag. 556: seqq. jJ. F. Pierers Anatomisch - Physiologisches icai e in voce Bildung-I Band, Leipz. 1816. pag. 741 seqq. (35) Quae ct Sómmeringius in notà 514 ad Doct. Baillies Anatomie des krankhaften Baues: etó; de prdecipuis in hác lymphá coagulabili, vario tempore , observandis phaenomenis, egregie disputavit; mutatis. mutandis, huc. referri merentur, : a s 88 G0, poss CO R^ TA NUGTETR tabantur. Quid itaque agendum?. quomodo et quaenam hàc in re optio est facienda? An inquirendum est in auctorum singulorum auctoritatem? Quis autem hanc ponderare poterit, si a quavis fere parte stent viri, veritatis quaerendae studiosissimi et obsere vationum faciendarum peritissimi ? Undenam est, quod in tali labyrintho versemur? Undenam sunt tot illa dubia, quae circa hoc argumentum supersunt? Unde explicans dus magnus ille auctorum dissensus? En quaestiones Viri Cl., ad quas inprimis attendendum esse puto, quum, si haec bene solvi possint, multa dubia, quae in hac re inveniuntur, si non tolli, explicari saltem posse videantur; indicandae itaque sunt rationes, e quibus auctorum, de calli in ossibus genesi, dissensus intelligi et derivari possit. Atque hae quidem rationes, quamvis multiplices sint, ad sequentes tamen referri posse videntnr. 1. Plerique illorum auctorum, qui per experimenta calli originem explicare conati sunt, fracturas ossium per aliquot tantum , post horum laesionem, dies examinarunt, hinc in universum callum descripserunt talem, qualem eum primis post fracturam dies bus invenerunt, neque satis observarunt, num sequentibus quoque temporibus talis restaret, et eodem sese semper exhiberet módo. 2. Neque callum non tantum non, nisi primis post fracturam diebus, examinarunt, sed etiam non ad eosdem usque dies hoc suum examen instituerunt, sed singuli fere aucto- res privum et peculiarem in hoc examine servarunt ordinem. Sic v. c. Cl. Du Hame- lius per quindecim , Cl. Troja per octodecim, Dethlefius per viginti quinque, et Doct, Howship per triginta duo dies, ossium callum observarunt. Jam vero, quomodo horum Virorum Doctiss. sententiae, si hae ex omnium dierum observationibus simul sumtis conficiantur, secum invicem convenire possent? 3. Medici Practici contra ossium callum non, nisi diu post factam reunionem, exami. narunt plerumque, atque, quod facile intelligendum , longe alia invenerunt, quam illi, qui recens junctas fracturas examinandas sibi sumserunt. Quomodo enim fieri potest, : quod in ossium fracturis, per annum v. c. sanatis, de periostei, in callo faciendo , dig- nitate, atque de aliis similibus judicari possit? nonne enim verisimile est , quod tractu : temporis aliae in callo adhuc formentur partes, aliae iterum dispareant ? 4. Sunt auctores, qui ossa, per callum sanata, in cadaveribus, vel et in vetustiorie bus sceletis invenientes , a callo mortuo ad vivum, itaque .3 corpore inorganico ad or- ganicum, concluserunt. 5. Plerique auctores non ad omnia symptomata in callo, qui examini submittitur , simul invenienda, pari studio attendisse videntur, dum illa non raro tradere tantum Solent, quae cum sententià aut Theorid, quam amplectuntur illi, optime congruere videantur. 6 Magnus quoque auctorum dissensus inde explicandus videtur, quod multi Viri Cil. illa, quae unius alteriusve observationis ope didicerant, in cujusvis fracturae sa- na. COMMENTATIO 4n QUAESTIONEM MEDICAM. 89 4gatione locum habere crediderint. Sic v. c. nonnulli observarunt, ossa conjungi callo quodam in cavitate medgullari inveniendo , alii contra massam quandam osseam, fracta extrema circumligantem , viderunt, alii sanguinem inter utramque partem laesam invene.« runt, eumque in ipsum callum transire viderunt , alii alia observarunt , atque ex his, per aliquot observationes comprobatis, mox ad omnem .cujuscumque calli genera- tionem concludentes, existimarunt, illa, quae nonnumquam locum habent, semper eves vire debere. 7. Hisce omnibus denique accedit partium studium, a quo nulli fere auctores im- munes sunt, vel immunes esse possunt, uti er dulce illud, et homini quasi innatum, novorum inveniendorum et inventorum comprobandorum desiderium. Et hae quidem rationes sufficere videntur, e quibus, multum a se invicem differentes , auctorum de callo sententiae intellisantur: per hasce enim rationes constare potuit, auctorum de hoc argumento dissensum aliquando componi posse, atque singulas Viro- rum Doctissimorum observationes, quamvis mire etiam differant, suas tamen tribuere partes atque multum reverà conferre, ut aliquando Naturam, in salutari hác operatione, melius observare et intelligere, atque de ejus agendi modo secum invicem convenire pos. sint auctores, Quomodo autem callus ex nostrà sententià generetur, et quemnam Natura in illo formando sequatur processum, nunc indicandum foret, nisi persuasum mihi esset, ne* minem Clariss. Virorum , qui hujus opusculi judices esse debent, tale quid desideratu- rum esse a juvene inexercitato , cui rara, ipsam Naturam observandi, hactenus fuerit occasio. Quum autem ex variis auctorum de aliquo argumento Theoriis, si hae secum invicem comparentur, sententia quaedam confici possit, pauca sequentia, ex Clarissimo* rum Praeceptorum mente, ut spero, de calli genesi monere liceat. Ossa, aeque ac reliquae corporis humani partes , vasis sanguiferis instructa sunt, quae, si illa frangantur, sanguinem fundunt, eodem, quo vasa laesa, in aliis partibus ; illud facere solent, modo, Sanguis tali modo effusus partim per vasa absorbentia, ubi- vis praesentia et activa, in sanguinis. circulum reducitur, partim. inter extrema fracta remanet (36 ), et coagulabile suum principium, in scopum postea describendum, ad laesi ossis extrema deponit. Ipsa ossis fractura et sanguis effusus , qui eam sequitur, stimulum sistunt, quo vasa, in osse fracto hiantia, afficiuntur, et ad aliam actionem instituendam disponuntur (37 ). Vasorum vi vitali nimirum per stimulos illos excitatá , alum vasa accipiunt agendi modum, et, quum huncce nunquam ion mutata sequi des» (36) Hujus erustae sanguineae usum jam indicasse Doct. van der Heide antea monuimus, (37) Conf. Brugmans Diss. de Puogenià pag. Ioz. Doleo me illa, quae de vegetabilium callo alibi disputavit Vir Clar;,, legere non potuisse, 9o G. (G7 15/5 S U R I N G AUR debeat secretio, in vera mutantur organa secernentia, i, e. eandem illam parant plasti- cam lympham, quam ut omnium novarum formationum initium et fundamentum sae. pius jam descripsimus (38). Haec autem malo Hunteri, quam meà probare auctori- tate, qui ossis denudati et rasi superficiem mass quádam albido-coerulescente tanto- pere tectam invenit, ut specilli ope non os ipsum, sed hujus substantiae resistentiam tantum , perceperit Vir Clarissimus , illamque sequenti die vasculosam redditam , et a sana granulatione non distinguendam, invenerit (39 ). Atque sic per hancce observationem simul constitit, non modo coagulabilem lympham, aut liquorem quemdam viscosum et selatinosum (4o), in ossibus fractis secernere, sed eodem quoque modo, quo in par. tibus mollioribus, illà uti solere, salutaribus scopis ditissimam semper, Naturam. Jam intelligitis , me innuere vasorum sanguiferorum vegetationem , quam in ossibus quoque locum habere, non tantum Cl. Belloste (41), sed ipse Swietenius quoque egregie obe servavit, qui Vir Cl. testatur (42) , se in ossis laesi superficie veram vasculorum mi- nimorum systolen atque diastolen, manuum pulsibus respondentes, observasse, atque substantiam , ex osse laeso prodeuntem, veram vasculosam esse compagem, invenisse: quam Swietenii observationem Cl. Monroi experimento egregie comprobatam esse, postea videbimus. Propullulant itaque ab omni fracturae ambitu vasa sanguifera, quae liquorem illum viscosum et gelatinosum perreptare incipiunt, magis magisque per illum disperguntur , et mox illum mutant in viventem, tumentem, granularem , sensilissimam, ad tactum senguinem fundentem, atque rubrum colorem referentem , contextum cellulosum, qui a Chirurgis carunculae nomine insigniri solet. Carunculas hasce, in laesi ossis superficie inveniendas, non tantum vasorum sanguiferorum praesentià, quam et pulsatio et in- jectio. probant (43 ), sed etiam indole suá et structurá, cum iisdem, quae in vulne- ribüs oriuntur, convenire, Meckelius et plerique recentiores auctores jure statuisse vie dentur. Quaeritur jam, undenam sint hae carunculae? An ex periosteo aut aliis pare tibus oriantur? Periosteum , quum ivasis sanguiferis ditissimum sit, atque , post amputatum membrum , totum rubere soleat (44), non parum in ossis fracturà restituendà praestare videtur, ca- (38) Conspiciantur ossa , serrae ope divisa, apud Camperum , in Essays and Observations Physic, and Literary , Edinb, 1771. Vol, ILI, Tab, V. fig. 1 et 2: apud Bonnium in Thes. Hov, Tab. VILI. íig,2 et 4. Tab. XI et XII, fig. 3: apud Cheseldenum Osteogr. Tab. LIV. fig. 1 et 9. (39) Traité sur le sang , l'inflammation etc. Part, II, Chap, VII, S. II. Vol, IIT.. pag. 196, (40) Vid. Heister Instit. Chirurg. pag. 185, C41) Chirurg, des Hopit; pag. 78, ( 42) Pag. 411 seqq. (43) Monro Observ. in fol. Tab, 46. C44) Vid, Ruysch Epist, II, pag. 17 seq. Epist, V. pag. 18. Adversar, Dec, III, Tab, II. fig, 8. COMMENTATIO: A» QUAESTIONEM MEDICAM. 91 carunculas, in osseam naturam dein comiutandas » emittendo , atque. limites constituen- do, quibus harum morbosa impediatur evolutio. Neque tamen hinc sequitür, ad perios- teum solum caruncularum genesin ésse referendam, cum membranae ossium medullari , insigni quoque vasorum sanguiferorum numero. instructae 445), non parvae hác in re tribuendae videantur partes, Nonne enim substantia ossea, quae canalem ossium frac- torum non raro replet , huicce membranae medullari inprimis ortum suum deberet? Nonne, si egregias Sandifortii "Tabulas inspiciamus, verisimilis evadit sententia, quod massa illa ossea ex membranà medullari oriunda, tractu temporis absorbeatür iterum ac dispareat, atque sic canalis osseus iterum restituatur. -Quainvis autem periosteo et membranae medullari insignes, in callo faciendo, tribuendae videantur partes, non ta. men inde sequitur, sola ossium fractorum extrema non suflicere, e quibus carunculae evolvantur, ossis laesi integritatem restituturae, Itaque potius statuamus, Naturam, ut callum formet, modo solis ossium fractornm marginibus, modo periosteo solo, modo membranà medullari, modo durà matre, aliisve adjacentibus partibus, modo aliquot ha- rum simul sumtis, modo omnibus hisce partibus, eodem tempore, uti, atque sic mag- "nam habere remediorum copiam, quibus ossium laesiones restituere et redintegrare pos- sit. Requiritur autem, ossium fractorum extremis sufficientem ,. hunc in finem, com- petere vitalitatis, ut ita dicam, gradum , atque vasa in illis invenienda apta esse ad bo- nae indolis secernendam lympham coagulabilem, quae , quod fractum est, jungere , quod deperditumi, restituere possit. Accidit autem nonnunquam, Natüram in hoc suo opere perficiendo turbari, quod si fiat, ars saepe succurrere potest, uti sequens ob- servatio pulcherrima docere posse videtur. Chirurgus Anglus, Expertissimus Carolus White (452), frácturam humeri in aegroto invenit, cui sanandae et ad. pristinam unionem reducendae impar videbatur Natura, cujus Naturae facultati succurrere cupiens Vir Doct., aegroto hanc operationem concedente, ad utramque ossis fracti partem frus- t2 ossis serrae ope abstulit, quae fibris musculi tricipitis separabantur, quà operatione institutá ossium extrema stimulabantur, ad novam actionem incitabantur, et, lymphae coagulabilis secretione factd, callus formabatur » quo jungebantur extrema. Quum vero Natura in nullà suá operatione uno impetu scopum suum ferire soleat, Sed, per insensiles gressus, ab altero statu ad alterum transeat, donec summum tandem perfectionis attingat culmen, et ne tunc quidem opüs suum immutatum relinquat, sed hoc decrescere, increscere et mutari continuo faciat (46), operae pretium certe foret, caruncularum origine explicatà, modum atque leges quoque indicare, quibus hae magis ; pers (45) Vid. Albinus, Annot. Acedem. Lib. III. Cap. IIT. Tab. V. fig. 5. (452) Vid. Ch. White Surgery with Remarks, London 1770. pag. 69 sedq. (46) Vid. Van Heekeren pag.24. dH: adis M 2 , « ad) 9 6.07€. 137778 UR EN. G^A-K perficiantur atque ossis fracti reunioni demum inserviant, i. e. in verum callum osseunp mutentur (47 )« » Vestrà autem Viri Cl. in legendo patienti jam abusus, nolo aliorum cramben reco- quere, sperans fore, quod hisce paucis, quae primo menti meae sese offerebant , con» tenti sitis, atque,non a me, sed a posteris nostris hujus argumenti difficillimi so* Tutionem exspectare velitis, 5 Veniet (enim) tempus, quo posteri nostri tam aperta , nos nescisse mirentur. Veniet tempus, quo ista, quae nunc latent, in lucem dies , extrahat, et longioris aevi diligentia ad inquisitionem. tantorum, aetas una. non suff» » Cit, ut tota coelo vacet" (48). EVE TP Sis AE - S:E OC U.N.D U:M RO DE PARTIUM LAESARUM CONSOLIDATIONE PER INTENTIONEM NATURAE SECUNDARIAM 9 SIVE SUPPURATIONIS OPE.. $. 1. De puris origine ejusque praecipuis proprietatibus, Ü: lympha coagulabilis, de quá ante locuti sumus , formari, et scopo, cui des- sinata est, inservire possit, inflammationem requiri diximuss eandem hanc inflammatio- nem requirit Natura, ut, per salutarem quoque intentionem secundariam, solutam pare tium unitatem redintegrare possit: sine inflammatione enim, aut aptà et sat magná vis vitalis reactione , nec per primariam nec per secundariam Naturae intentionem , soluta TC» (47) Hujus calli ossei sequentem analysin Cliemicam iüstituit Henrieus Gaultier de Cluubry ;. quam, quum iüdé calli ab osse primitivo pateat differentia, h. 1, tradere liceat; In: osse primit : In: Calo, Mater, anim. 56,284. 43:795»- Carbon. Calcis. 3.246 9,785» Phosph. Calcis, 83.75 445894» Phosph, Magnesiae- 1,12: 1,526. Vid. Diction, des Sciénces médicales. in v. Ossifcation du cal Vol, XXXVIII. Páris, 1919, pag. 430. $. 1r. Analyse etc, (48) Seneca Q. Nat, Lib, VII. Cap..25;. COMMENTATIO ap QUAESTIONEM MEDICAM. 93: redintegrari, deperdita restitui possunt, quum, sine inflammatione, nulla formari possit lymplia coagulabilis , nullum secerni possit (1 ), bonae notae, bàlsamicum pus, alte- rum illud Naturae restauratricis remedium. Iu quibusngm autem convenit, in quibusnam differt utraque haec inflammationis. spe- cies? En Quaestionem, ni fallar, satis. ponderosam , ad quam itàque censui primo 1o- co respondendum esse, quia, hác Quaestione bene soluti, optime: ipsius puris genesis explicari posse videbatur; verum in hanc rem inquisiturus, ut varios alios auctores, sic tandem etiam consulebam Johannem IHunterum, quem Virum Clarissimum ' egregie admodum hanc Quaestionem solvisse mox percipiebam. . [lla itaque, quae hicce Vir Clar. in suo, post viginti annorum observationes conscripto, omnium admiratione dis- . nissimo opere (2), de inflammationis adhaesivae et suppuratoriae differentiis. optime scripsit (3 ), repetere aut mutilare nolens, hancce Quaestionem mittere constitüi, ut. pote hic Vir Cl. hác in re otium nobis fecerit. Statim itaque ad ipsum hujus $ argumentum transire possum, ad indieandam nimirum modum, quo Natura utitur im formando pure. Ab. instituti nostri ratione non plane alienum certe foret, varias Auctorum de Puo- senid sententias, a Doerhavii inde temporibus in hunc usque diem propositas , expone re atque dijudicare. "Verum hoc facientes, et, a pluribus jam factum (4) » laborem ree pe. €1) Vid. T. Morgan in laudandà Dissert- Cap.II. De Inflammationis ad Puopoiesin necessita» te, pag. Io seqg. - Contrariam sententiam docuerunt tamen nonnulli: Vidd, v. c; Ph, G, Schroeder, Dissert, de pu« ris absque praegressà inflammatione origine; Resp. J. C. Grimmann Gótting, 1766. 4o. Cujus Dissertationis auctor est J. Andr. Georg. Murray, in cujus Viri Cl, opuscul. Gótting, 1785. edit, Vol,.I. invenitur pag. 143 — 186. Ph. A. Boehmer, Dissert, de Genesi materiae purulentae sine praevià inflammatione, Halae 1767. 4o. (2) A Trearise on tlie blood , inflammation and gnn-sehot wounds, bythe late John Hunter ed, Home Lond. 1794. (3) Vid. Traité surle sang etc, par J. Dubar Part. II.. Chap, 3.. Vol, II. pag. 166 — 331. Chap. 4. Vol. III, pag. 3e 5o. Chap. 6. ibid, pag. 127 segq. (4) Vid, Ernst Platners Zusiátze zu seines Vaters Einleitung. in die Chirurgie-I Theil. Leipz. 1776. Iter Zusatz, von der Entzündung und.Eiterung.- Vid, Doct. Aubray, Mémoire sur les inconvé- niens, qui resultent de l'abus des onguens etc, Sect. I, Chap. II. article I, dans les Prix de l'A« cad. Royale de Chirurgie Tom. IV. Part, II, pag. 941—950. Conf. quoque Michaél Underwood Introduction on the preecess of Ulceration and the origin of pus laudabile , which. is prefixed to the Treatise upon Ulcers of the legs etc. London, 1783. 8o; Vid. Doct, Morgan in Diss, laue dandà Cap. l. pag. 1 seqq. ,Cl. Brugmansius in Proüemio'ad mox.citandam Dissertationem, p B. Monfalcon, dans. le Dictionaire des Sciénces Médicales, par une Societé de- Médicins. et- de Chirurgiens in.v. Pyogézie Tom, XLVI. Paris 1820. pag. 304. seqq. M g 94; LAG IG Cs p. SU oRcI OV TIOrvALMSS petere, :et. vestrá Viri Cl. in legendo patientià abuti deberemus: vix enim opus est, ut dicam , quod. Boerhavii (5),: Swietenii (6), Grashusii (7), Pringlii (8), Gabe- ri (9), et Nicolai Romayne ( 10), Haanii (11), et Quesnayi ( 12), atque tot alio rum.( 13) auctorum, de suppuratione sententiae non;aliquot paginarum spatio recenseri et dijudicari possint. . - Liceat itaque illam. tantum memorare de puris origine sententiam, quae Oeconomiae humanae legibus. hactenus cognitis maxime superstructa videtur. jam intelligitis Viri Clarissimi! me Drugmansii innuere sententiam , secundum quam ni- mirum per actionem vasorum organicam puris. genesis:explicanda est , utpote haec absque illà intdliginequeat.. Hanc nimirum sententiam , quam jam significasse videtur Gorterus (14), et.quam ,. praeter Simpsonum , egregie explicavit Celeberrimus Morgan (15) , elaborane dam et probandam sibi sumsit. Cl. Brugmansius, qui in classic. hoc de argumento cone. scriptà Dissertatione (16 ), aliorum auctorum de puris origine sententias examini penitio- ri submisit, easque egregiis ex magni observationum copià desumtis argumentis refuta- vit; atque tandem suam de Puogenii proposuit, non minus ingeniosam. quam. veram, et indefesso Naturae scrutatore. dignissimam ,. sententiam, eo redeuntem; ^, Quod Pus » liquidum: sit sui generis , opus. vasorum h. e. per vàsa, juxta structuram horum or- » ganicam et peculiarem , sed per causam externam mutatam, ex'sanguine praeparetur » ac (5) De cognoscendis et eurandis morbis Aplor, 587. (6) Vid. in Boerhav. Commentar. Tom. I, pag. 656 seq. ^ í C7) In Commeéntatione de generat, Puris, praemio ornata ab Academ, Chirurg. Paris, Vid, Kecueil des. Pióces, qui ont concourru pour le Prix de l'Acad, Royale de Chirurg. Tom.Il. Paris 1757. pag. 279 — 359. (8) Appendix tothe Diseases of the Army, Conf, Drugmans pag. 4. (9). Vidd, Mémoires de l' Academie de Turin Tom. II. ( 10) Dissert. de Puris generatione Ediuburgi 1720, 8o. C11) Rat. Medendi in Nosoc. Pract. edit, oae 1760. Part, T. Cap.7. et Part; II. Cap. 5. ( 12 ) Traité de la suppuration, Paris 1749. nouvelle edit, ibid, 1770. (13) Conf. Diciion. des Sciénces Médicales, l, c; ubi etiam pag, 330. auctores enumerantur y qui da.à operà de puris origine scripserunt, (14) Vid. Medicina Hippocr. auct, Johanne de Gorter. Amstel. 1739. Lib. II. Apt; XLVII. p38. 216 seqq. et Lib. VI, Aphor, XX. pag. 712 seqq. (15) Vid. Tentam. Medic. inaug. de Puopoiesi, sive de Puris confectione. Ediunburgi 1763. 8o, (16) S. J. Brugmans Dissert, de Puogenià. Groningae 1785. ^ Hujus Dissertationis: epicrisis a Sprenselio eonscripra invenitur in Neue Literarische Nachrichten für Aerzte, Wundiürzte und Naturforscher 35 St. pag.z48. ubi dubia quaedam contra Brugmansium proposuit, atque suam de- dit hoc de argumento sententiam, Conf, Apologie des Hippocrates I Theil. pag. 386. 404. 468. Ii Theil, pag, 17 et 44. COMMENTATIO ap QUAESTIONEM MEDICAM. 95 » aC secernatur, mutatá, ut fieri in secretionibus solet, liquidorum , quae puri origi- , nem praebent, per determinatam illam solidorum actionem , indole" (17). Hancce Cl, Érugmansii de puris origine sententiam plerique auctores secuti sunt, eamque novis experimentis atque argumentis comprobarunt nonnulli, inter quos in pri- mis nominandi sunt Cll. Viri Home (18), Hunter (19 ), et Meckel (20). Atque argumenta quidem ab hisce viris Cll. proposita tam valida et veritati consentanea no- bis esse videntur, ut nullum dubium superesse possit, quin ex verá et genuini, quam instituunt vasa, quorum fabrica et agendi ratio ex insolito stimulo mutatae sunt, se* cretione explicanda sit suppuratio (21), atque quin haec suppuratio aut puris formae tio omnium secretionum animalium leges generales sequatur. In physicis puris proprietatibus describendis omnes fere consentiunt auctores, qui Hippocratis, Celsi et Galeni hoc de argumento effata mire comprobare solent. Di- cunt enim fere omnes , quod pus, strictiori sensu sumtum, humor sit aequabilis , blandus, albo-flavescens ; quod, dum calet, odoris sit specifici, refrigeratum vero nul. ium odorem referat; quod habitu sit humor ungumosus, in fila tamen non ductilis; quod aquá gravius sit et subdulcem habeat saporem; atque quod taudem in loco ope portuno sibi relictum pus in putredinem abeat. Quamvis notum sit illud fluidum, nec acidum esse nec alcalinum; in aquáà non solvi, huic autem ex. miscelà parum adhaere- re; nec alcohole, nec acidis , nec alcalinis , nec aquá fervidà illud coagulari posse; in Chemicis tamen hujus fluidi proprietatibus multa supersunt obscura et dubia, quod facile patere potest, si a Drugmansio aliisque (22) institutae, puris analyses secum in- vicem comparentur. Atque magna hinc orta est puris ab aliis fluidis analogis distinguendi dif- (17) Sunthaec ipsius Cl, Brugmansii verbal. c. pag. 99. Ut pateatquatenus cum Cl, Brugmansio conveniat Doct. Morgan seqq. hujus Viri Doct. verba h. l, memorare liceat: ,, Puris confectio- » nem , Oeconomiae animalis opus esse, secrétioni maxime analogum, aut revera fluidi. peculia- » Iis secretionem , ex sanguine vivi, factam virtute vasorum, ex debito gradu imflammationis prae- » Cuntis, huic accommodatorum." Vid, pag. 5 et 48 seq. (18) Vid, E. Home, on the properties of pus. London 1789. quae Commentatio etiam Germani- co idiomate prodiit Lemgoviae 1789. 8vo. 2» Theile , et invenitur quoque in C. E. Knapp's Samm- lung auserlesner Abhandl. etc. 12ter Band. (19) Hunter on blood, inflammation etc. Gallic, edit, Part, II. Chap, V. Vol: IIL. pag. 84 seqq. (20) Meckel Handbuch etc. II Dandy; ete Abtheil. Leipz. 1818. pag. 36— 33. Conf. etiam Doct. Vitringa Coulon Diss. de Mutatà humorum in regno organico indole, a vi vitali vasorum derivandá, pag. 53 seq. (21) Conf. quoque de bac sententiá Doct. Underwood in Introd. ad L. h pag.29 seqq. (22) Vid. Diction. des Sciónces Médicales Vol, XLVI, pag. 308 seqq. ibique landati Auctores , quibus addatur Rossi et Michelotti Analyse premiére du Pus; dans les. Mémoiresde Turin, Tom, Lll. pag. 109 seqq. ! : j6 GUUUAC) Mi TIS ROC ORI OG ACCU 9 difficultas, quam tollere studuerunt. Viri Doctissimi , Darwin (23), Grasmeyer (24), Waldmann: (25), et Gruithuisen (26) , cujus posterioris Viri Celeberrimi observationj- bus eonstitit, in pure inesse globulos, illis, qui in sanguine inveniuntur, analogos, hos vero in muco desiderari, aut irregularem saltem habere figuram; atque animalculorum , quae in pure et muco sibi commissis generantur, haud exiguum esse discrimen. $. 2. De usu, quem.Pus im partium laesarum redintegratione praestare videtur. Si vulnera majora corpori sint inflicta, aut si stimuli laedentis major locum habue- rit irritatio, quam ut resolvi possit inflammatio, salutari Naturae scopo, febris (27) in corpore oritur, quae vulneraria diei solet, quaeque una cum topicá adauctá partis vul- neratae temperaturd (28 ), suas tribuit partes, ad puris, in vulneratá parte, originem. Quaeritur jam, an im salutarem quoque finem hocce fluidum per Naturae energeiam formetur? Si ulcera vetusta, nullá arte saepe superanda, consideremus , hanece Quaestionem ali- quomodo in dubium vocare possemus, nisi persuasum nobis esset, Naturam ne vel in his quoque prorsus esse desidem, aut inerti languere otio, sed suas semper intendere vires, quibus corporis sui saluti prospiciat. Neque tamen hinc sequitur, suppuratio- nem semper, et in omni casu, aeque salutari Naturae scopo respondere; uti enim in omnibus , sic et in his qnoque suos Natura habet virium limites , quibus fit, ut non semper illam £ormare possit puris quantitatem (29), et qualitatem (3c), quae 3 «rad (23) Vid. C. Darwin, Experiments establishing criterion between mucaginous and purulent matter, Lightfield 1780. de quà Darwini sententià vid. Cl, Soemmeringius in Libro de morbis va. Sor, absorbentium corpor, humeni Traj. ad Moenum 1795. pag, 159, (24) P. F« H. Grasmeyer, Abhandlung vom Eiter, und den Mitteln ibn von allen ihm àühnli- chen Feuehtigkeiten zu unterscheiden. Górzing. 1799, 8. Conf, Lenbossek, 1. 1. Vol, II. pag. 75. (253) V. G. Waldmann Disseriauo sistens Disquisitiones de discrimine inter pus et pituitam Marb. 1807. 4to. (26) F. P. Gruithuisen Naturhistorische Untersuchung über den Unrerschied zwischen Eiter und $chleim durch den Mikroskop. Müuchen 1809. 4to mit r Kupf. De criteriis porro, qui- bus pus a muco discernitur, vid. J. A. Tittmann Leerboek der Heelkunde, naar het Hoogdnitsch vertaald door: A. van der Hout. I Deel. pag, 40. ( 27 ) Ut jam egregie notavit Palladius, in quo certe sequens in libro de Febribus Cap. XXVI. pa£.86. inveniendum, Stahliaaum dictum non quaereres: ,, 4 zpovosrix3 Qcig £vdov ojrm, Gazcp » LTpàs GyaÜbo, zpovotVMÉVM vOU GüJLxzTOG, É7IVOET TOV TUDETDV. X» T. A (28) Vid. Experimenta Thermometrifope a Doct, Goupil instituta,in Recueil periodique de la Societé de. Médecine de Paris. N. XXXII. an, VI, et in Schregers und Harles Aunalen der neues. ten franz. und engl. Chirurgie und Geburrshülfe. Sr. 2. Seite 354 seg, (29) De hàc inprimis videatur F. A. Cornet de Hyper puosi L. B. 1808. (3o) Vid. Cl, J. C. D. Bernard Diss, laud. COMMENTATIO 4n QUAESTIONEM MEDICAM. 97 ad partium pristinam unitatem restituendam apprime requiruntur, Si nimirum aut va- sorum suppurantium determinata fabrica, quam Natura postulat, mutetur et vitietur , aut stimulus alienus, qui praeternaturalis est, accedat, vasorum secernentium actio vi- tiatur, i. e. suppuratio sequitur non laudabilis , quae reverà functionis suppuratoriae mor- bus dici meretur. Quamvis itaque, in pure formando , 2 justo tramite nonnunquam rece. dere possit Natura; nemo tamen erit, qui non facile concedat, salutarem in finem, sup. purationem, in solutis corporis humani partibus, a Naturà Medicatrice institui. Quem autem in finem secernitur pus? Quo modo hocce fluido Natura utitur Medicatrix? Ad hasce Quaestiones diversimode responderunt omnis fere aevi Medici, quorum non- nulli vires detergentes puri tribuebant, alii ex pure ipso partium regenerationem fieri credebant, alii, nullam regenerationem assumentes, puris ope labia vulneris tumentia col- labi statuebant, alii puris ope, in carunculis formatam , lympham coagulabilem dissipari , atque has inde contrahi dicebant, alii iterum alio modo puris in vulneribus utilitatem explicabant (31). : Quum autem nulla harum de scopo, quo pus Naturae ope formetur, sententiarum, Oeconomiae humanae legibus consentanea satis videatur, liceat sequentia hoc de argumen- to proponere cogitata, Usus, quem a pure in partium laesarum sanatione praestari credimus, ad sequentia capita referri posse videtur. 1. Primus suppurationis effectus est sanguinis, quod ad quantitatem , imminutio, ut facile intelligi potest, quum pus e sanguine secernatur. Hinc, propter sanguinis poten tissimi illius stimuli detractionem , organa vulnerata quodammodo debilitantur, Neque quis dicat, quod homines inveniantur, qui per plures annos vulnera majora, non emacescente corpore, habuerint; haec observatio enim probat tantum, sanguinis copiam sensim sen- simque diminui, ita ut corporis nutritioni nihil detrahatur. Quum vero in vulneribus, sanguis, puri formando inserviens, ex vasis capillaribus desumatnr, non vero cordi im- mediate detrahatur, intelligi certe poterit, quod vulneratae partes debilitari possint, ea- rumque nimia vitalis actio imminui possit, absque eo, nt haec debilitas et virium immi- nutio eüm toto communicetur corpore. 2. Alter suppurátionis effectus est, ut morbosae quaecunque fluidorum accumulatio- fies, aut quaecunque cruda, ut dici solent, evacuentur et expellantur, et contra novi et sani sanguinis ad vulneratas partes fiat adfluxus. Si itaque vulneris labia ex alienae ma- teriae accumulatione senis suppurationis ope ad pristinum reducuntur statum, et no- vum * C31) Vid, John Hunter, sur le sang, l'infammation ete, par J. Dubar, Part, II. Chap. V. S. III. des Usages du Pus Vol. III. pag. 124 seqq. et Doct, Aubray , Mémoire sur les inconveniens, qui resultent de l'abus des Onguens et des Empláters etc. Sect. I. Chap. II. Article II. III, et IV. daus les Prix de l'Academie Royale de Chirurgie Tom. IV, Part. Il. pag. 950 — 957» N 98 Gr 09, 1BOOST S7 ZRE ND UE TUS vum continuo accipiunt sanguinem, e quo secernatur lympha coagulabilis, ut postea ulterius explicatari sumus, et ipsum quoque balsamicum et laudabile pus. 9. Tertius et praecipuus, ad quem hactenus non attendisse videntur Auctores, suppue rationis effectus quaerendus est in ratione, quae inter puris generationem et ipsius pare tis, per inflammationem laesae, restitutionem obtinet: quod enim puogenia et solutae par« tis restitutio arcte admodum secum invicem cohaereant, et a se invicem pendeant, brevie ter demonstrandum est. Pulcherrimà Hunteri (32) observatione constat, in ulcerum superficie quoque obsere vari materiem quandam albidam , lymphae coagulabili, quod ad adspectum, perfecte si- milem, quam, si non detergeretur, proximo die vasis repletam et ad attactum sanguie nem fundentem inveniebat Vir Clarissimus, Quid de hác lymphá coagnlabili cogitandum sit, et quem in finem a Naturá paretur, in seq. $ explicaturi sumus, dum nunc indicasse sufficiat, quod, in hujus lymphae coas gulabilis defensionem , pus balsamicum a benignà Naturà formetur et secernatur ( 33). In vulneribus, quae per primariam intentionem sanantur, hocce remedio non indigebat Natura, utpote vulneris labia, vel per se, vel Medici auxilio, ad se invicem adducantur: in illis autem vulneribus et ulceribus, quorum labia majorem referunt superficiem, et in mutuum contactum venire nequeunt, pus formari voluit Natura, ne lympha coagu- labilis, aut ex hác oriens tenerrima vasculosa substantia, aéri Atmosphaerico exponere. tur, atque sic indole suá mutaretur, aut quocunque demum modo laederetur (34). Quum itaque e lymph4 coagulabili, quae in vulneribus suppurantibus formatur, partium, ut postea patebit, obtineat restitutio, elucescit jam, quod arcte admodum haec cum puris formatione cohaereat, et quod Natura, quamvis ratione-carens, omnia tamen secundum rationem efficiat (35). $- 3« (32) Vid. John Hunter, Traité sur le sang, l'inflammation etc, Part. IT. Chap. VII. $. T. p. 1965- (33) » Optimum hoc Naturae balsamum blanditie suà fovet ac defendit partes vivas, earum. » Que laesarum regenerationem facilem reddit", Brugmans l.c. pag. 7o. (34) , Pus igitur" (ut inquit summus Camperus) , non auferendum, quoniam balsamicurmr , est, quoniam auferri non potest, sine laesione tenerae substantiae., cutis pelliculam formantis, Id » Centies expertus sum, atque ideo raro in ulceribus ex vulneribus natis medicamento utar 5. atque , Cautus sum, simulac superficies a pelliculà illà.-obtegi incipit, ne, si linimentum adüaerescit , , detraham, E& enim prudentiá neglectà, saepe in longum trahitur ulcus, quod demirari non de- , bemus, quia Natura de novo telam reficere tenetur". Vid, Comment, de abusu Unguentorum. etc, I; c. pag. 842. (35) Vid, Demetrius Pepagomenus in Libr. de Podagr& Cap.I. edit. Bernardi pag. 8, , "Hm » Qísig, ZAwyos cUrm, và xuvk Alyow mte". Quo cum asserto convenit Sydenhami. dictum, » Naturam quoties nomino, toties. causarum. naturalium. complexum significari volo, quae quidem: caue COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM, 99 $. 3. De modo, quo, suppurationis ope, junguntur partes laesae molliores. in vulnere, quod simplici reunione redintegrari non poterat, duo attentione nostrà dignissima, per intentionem Naturae secundariam, formantur corpora, caruncula nimi- rum et pus. Quaenam inter utrumque hoc corpus obtineat ratio, jam in praecedenti $ explicare conati sumus, ubi de puris in vulneribus dignitate sermo erat: nunc itaqne de ipsà caruncnlà est dicendum, i. e. modus est explicandus, quo caruncula oriatur, et quo Natura illà utatur in partibus mollioribus redintegrandis et restituendis, Carun- cula, quam jam egregie descripsisse Celsum antea indicavimus, nihil aliud est, si ad ejus ortum attendamus, quam ipsa illa lympha- coagulabilis, quam saepius descripsimus, et cujus secretionem in vulneribus suppurantibus quoque locum habere, ex Hunteri ob. servatione probavimus. Vascula nimirum, talium vulnerum labia perreptantia, eodem plane modo lympham secernunt coagulabilem , quo, in recens factis vulneribus et per simplicem unionem redintegrandis, hoc fieri diximus. Neque tamen credendum est, in omnibus plane convenire lymphae hujus coagulabilis, in utrisque vulnerum speciebus secretionem et formationem : e nostrà enim sententià, sequentia, quod ad hanc rem, notanda videntur. 1. In vulneribus, quae per intentionem primariam sanantur, omnia, quae in vulne- ris ambitu haerent, vasa lympham coagulabilem secernunt, dum contra in vulneribus sup- purantibus, aut ulceribus, alia vasa puri secernendo, alia lymphae plasticae formandae inservire videntur. .9. In recens factis vulneribus, in quibus magnam sanguinis quantitatem vasa acci- piunt, largà admodum manu lympham coagulabilem parare solet Natura; dum in vul. neribus, per intentionem secundariam sanandis, magis avarà manu hanc lympham secer- nere videntur vasa, quae eodem tempore sanguinis quddam indigent quantitate, ex quà pus secernere possint. 3. Non tantum lymphae énigiubiis quantitas, sed hujus quoque qualitas , aut indo- les in utráque vulneris specie differre videtur: lympha nimirum coagulabilis, quae in Suppurationis stadio a vasis sanguiferis secernitur, spissior et tenacior deprehenditur , quam in vulnere, quamdiu puris genesis locum non habet, inveniri solet. Cujus phae- nomeni ratio in eo quaerenda videtur, quod Natura hoc modo curare voluerit, ne plas- tica lympha, a vasis formata, cum eorumdem vasorum praeparato purulento commisce- retur, atque sic et hoc et illa corrumperetur. Hisce praemissis, ad ipsam Naturae operationem secundariam revertamur et indice- mus, » Causae, brutae licet, atque omni consilio destitutae; non tamen sine summo consilio reguntur ; » dum suas quaeque operationes edunt, suosque effectus exsequuntur", Vid, Oper, omnium Tom, V. edit, Genev, pag. 78. x No 109 G6; BUUCSCBem qUNCOLGÓLUOAMUR mus, quid ex ipsá illà lympháà coagulabili parciori fiat; et quomodo Natura monmstret ,. paucis se quoque contentam esse, et e parvis se magna posse formare. Hácce lymphá coagulabili cinguntur vasculorum , a quibus secernitur, extrema, et ita quidem , ut post aliquod tempus lumina horum vasorum lymphá illà, capitelli adinstar, obtegantur. Singula nunc, exceptis illis, quae puri secernendo inserviunt, in vulnere hiantia vas- cula, capitello tali tecta, et lympham coagulabilem praesentem percipientia, seu terram invenientia fertilem , in quam radices emittere possint, eumdem instituunt vegetationis processum , quem infra satis descripsisse putamus. Nimirum capitella illa albidum primo colorem referentia, mox rubicunda magis evadunt, carneum accipiunt colorem, et, ut brevis sim, omnia monstrant vasorum perreptantium indicias quod si obtinuerit locum, caruncularum nomine insigniri solent. Noviter illa generata vasa sanguifera, quae per carunculam aut novam, carni similem, substantiam decurrunt, serpentinum: servare videntur ductum, atque, si subtili injectionis materie repleantur, elevata punc- t2, hic rotundiora, illic in lineolas extensa, ad nudum oculum ostendunt. Eadem haec vasa arte repleta, si ad oculum armatum examinentur, anguillas, serpentinà ac tore' tuost multiplici convolutione conspicuas, aemulantur, uti egregie, in experimento a CI. Drugmansio instituto , se vidisse testatur Doct. van Hoorn (36). Exhibent hae carun- culae parva, irregularia, profunde rubra punctula aut minimas quasi carnis particulas , quae quo minores sunt, eo perfectior dicitur granulatio, Notanda autem inprimis est ilarum inaequalis, flori Drassicae cauliflorae analoga (37 ), superficies, quae: ex vascue- lorum minimorum, carunculas perreptantium continuo crescere pergentibus extremis explicanda.videtur. Vasa nimirum, in capitellum suum aut carunculam radiculas immit- tentia, continuo vegetare (38) pergunt, ita ut in quàávis tali carunculà innumerae in- veniantur minimorum vasculorum anastomoses. Vascula haec minima ipsa demum moe vam lympham coagulabilem. formare incipiunt (39 ), quà eodem, quem descfipsimus,* modo utuntur: imo auctores volunt, ipsa nova haec vascula puri quoque secernendo: inservire. Quidquid autem hác de re sit, certum est, quod carunculae, quae primo Separatae sunt, sensim ad se invicem accedant, quod vasa sanguifera mox ex alterá carunculà in alteram transeant, quod singulae carunculae, hioc modo, multiplici vaso- rum. anastomosi secum invicem conjungantur, et quod demum, dum sensim sub hác j ope«e (36) D'ss, laud. pag. 84; (37) Meckel Handbuch etc. II Theil ote Abtheil, pa9..39; (38) Les granulatious tendént toujours vérs la peau, ce qui est exactement analogue a là vé- getation; car les plantes croissent toujours par tout du centre de la terre vers la surface: John: Hunter Traité etc, Vol. I9, pag. 192. (39) — , il est par consequant. raisonnable de supposer, quae la nature des. vaisseaux. n'est: »Pas alterée en formant les granulations" etc; Hunter-l.c. pag.-I97s COMMENTATIO Ap QUAESTIONEM MEDICAM. Ol operatione puris secretio imminuitur,' omnis caruncularum apparatus, qui in vulnere invenitur, in mutuum contactum veniàt, confluat et concrescat, absque eo ut, monente Meckelio (40), materies quaedam animalis, partes hasce glutinans, assumenda. videatur. Atque hac quidem ratione (41?) pristina partis vulneratae restituitur integritas, ad quam tamen.faciendam aliquid quoque conferre videtur, a multis auctoribus indicatus, la biorum vulneris collapsus, et caruncularum sensim locum habens contractio, Simulac itaque hoc modo partis solutae unio restituta sit, externa vulneris super- ficies tegitur cicatrice , cujus, ex lymphá.coagulabili, formationem quisque Naturae stu- diosus facile observare poterit. Si nimirum cuti imponatur Emplastrum Vesicatorium ad oboli magnitudinem, ita ut. Epidermis elevetur et vesiculam aquá impletam referat, sique tunc cuticula haec, sic elevata, tollatur et plaga sauciata examinetur, apparet facile, epidermide sublatá, lympham coagulabilem secerni, eáque locum vulneratum obduci: haec lympha, si per aliquot dies sibi committatur, mox aliam inducit formam, et modo aliquo, nobis incognito, in ipsam cicatricem mutatur. (Idem hicce Naturae processus obtinet quoque, si non tantum epidermidis, sed ipsius quoque cutis, jactura locum habuerit (42). Plerumque autem vires Naturae medicatzices cutim non aeque bene restituere possunt, ac epidermidem , cujus ortum recentiores ex seeremiose quéádam. siccd explicare solent, quaeque itaque, si sententia illa vera sit, per lymphae plasticae secretionem facillime restitui poterit, si ablata fuerit (43 ). Quaeritur autem, quaenam sit ratio quod cutis deperdita difficillime restituatur, sive quamobrem cicatrices ple- rumque minus decorae esse soleant? Atque hujus quidem rei plures dari posse viden- tur rationes, Sie v. c. eo pulchrior et magis decora erit cicatrix . quo minus vasorum , lympham coagulabilem secernentium, fabrica et functio a statu naturali recesserint, et contra, eo magis turpis et deformis cicatrix erit, quo magis, post inflammationem ve- hementiorem. praegressam, omnium partium habitus sit mutatus , ita ut hae secretionem instituant, a statu normali maxime aiienam: ad quam rationem accedit a&ris atmosphae- rici influxus, et similes quaedam conditiones, quas praetereundas esse credo, ut cau- sam quamdam commemorem, quae inprimis cicatricum deformium genesin explicare poss (49) l.c. pag. 39. (41) Conf ea, quae habet CI. John Hunter in Traité du sang etc. Part; IL, Chap. VII. Des granulations $. 1 — 4. Vol. III. pag. 183 —2o7.- (42) , Natura enim, quae |in carne carnem generat, ut vis cütifica in cüte cutem generat." Vid. Sennertus Libr. V, Part. 9. Cap. ^. (43 ) H. 1. indieare liceat duplicem, quam citatam inveni, Dissertationem: Jos, Thadd. Klin- koseh (Resp. Fr. Herman ) de verà naturà cuticulae et ejus regeneratione, Prag. 1771. 8v0.- Fr. Herman Diss. de verà naturá cuticulae ejusque renovatione juxta sensum. D, Klinkosch ;. I775. $vo.. N 3 102 GiG316.1 LZB40L1S3 AU GR 4/EGNC AGE ALURE posse videatur, Antea nimirum Cl. Petitum, ambustorum vulnerum cicatricem turpem explicantem , audientes , diximus, nos postea quoque hoc phaenomenon esse explicatus- ros, quibus verbis ut fidem faciamus, sequentem ingeniosam certe Cl. Praeceptoris " : ' . : SI lioc de argumento sententiam tradere liceat, Credimus, vel fingimus nempe cum Viro Clarissimo, cutim humanam tegminis adinstar esse constructam, et quidem ita, ut e duplici strato fibrarum , se invicem decussantium, compositam eam credamus. Si ita» que combustione, (quà hoc saepius fieri autopsid constare potest), aut alià quácunque de causi, superius tantum stratum cutaneum, e fibris transversalibus constans, tolla- tur, inferius autem intactum relinquatur, vel saltem remaneat, cicatrices admodum tur- pes relinqui debent. Stratum nimirum hoc inferius componentes fibrae longitudinales , fibris alterius strati transversalibus non amplius in situ suo et justa directione servan- tur, sed secundum longitudinem , pro suà, quà sunt, irritabilitate, sese contrahere, et sic cicatricis minus decorae causam sistere possunt. Verum haec mittamus, superest enim, ut breviter explicemus, an in vulneribus , quàdam substantiae jacturà comitatis, regeneratio quoque aut reproductio locum habeat. Quam rem ut explicare possimus, indicanda est primo vocabulorum Aeproductionis , Regenerationis , Restaurationis et similium significatio : jam vero per haecce vocabula significar solet singulare illud Naturae opificium , quo partes, quocumque modo, aut prorsus, aut aliquatenus deperditae , redduntur iterum , restituuntur atque complentur. Cujus restitutionis duplex est ratio: vel nimirum deperdita affecti corporis substantia tota remascitur, et pristinae, in cujus locum succedit, substantiae prorsus similis est j vel nove generata materia veram substantiam imitatur, cum eíque.non nisi analogiam quandam habet. Ille restitutionis modus rzegezerzia vera, hic regeneratio sensu latiori sumta, sive improprie dicta nominari potest. Ut autem regeneratio yerz locum habeat, requiritur, ut nove generata substantia e talibus consistat partibus, quae ad deperditae substantiae qualitates proxime accedant, i. e. ex eádem constent materie, eandem ha- beant fabricam , eundem referant colorem , iisdem funsantur muneribus ( 44). Quaeritur itaque, an in corpore humano partium mollium obtineat regeneratio? An haec, si locum habeat, reproductio vera dicenda sit? et tandem quaenam sit, si rege- neratio vera in homine non inveniatur, hujus phaenomeni ratio? Triplicem hancce quaestionem breviter explicemus, et ordiamur a primà. A tempore, quo Cl. Fabre atque alii, qui hujus mentem ulterius explicarunt, pare tium deperditarum regenerationem refutare conati sunt multi Viri Doctissimi, magnus auctorum hoc de argumento fuit dissensus, dum alii nullam prorsus novarum partium generationem, in vulneribus, fieri statuebant, alii vero magnáà observationum copià hanc- (44) Conf, O, Huhn Commentatio ante laudata, pag. 4« RESPONSIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM. 193 hancce probare (45), et extra omnem dubitationis aleam ponere, studebant. Ab utrá- que parte Theoriis suis nimis addicti fuisse videntur auctores, quippe qui non semper hasce 'Theorias ad Naturam composuerint, sed non raro novam et aliam Naturam sibi condiderint ad hypotheses suas explicandas et comprobandas. Quod si probare vellem, multos enumerare possem auctores, in quibus, hoc argumentum explicantibus, manifes- tum monstrari posset partium studium: quum vero et vobis Viri CIl, et mihi molestum admodum et ingratum foret hocce, non aliquot dierum spatio absolvendum , opus» conslusionem , quae inde certe sequeretur, memorare tantum liceat, quod nimirum non parum verisimile, imo certum fere sit, partium molliorum quamdam, in corpore quo- que humano, locum habere regenerationem, ,,Si enim aliquid membranaceum ^ Cut Morgagnii (46) verbis utar) ,, osseum fieri, fibrillas aliquas crasse factas magisque den. » Satas ligamenta aemulari, increscentibus partibus vasa quoque excrescere atque ma- » nifestari concedamus, ullam tamen novam prorsus corporis partem , quae praesertim » eleganti intimá structurà sit, gigni posse dubitemus ?" Quaenam autem est partium harum regeneratarum indoles? En alteram quaestionem , ad quam verbulo respondere liceat, Si omnia, quae ex magno auctorum numero, hunc in finem perlectorum, didicisse mihi videor, in unum contraham, illa mihi maxime probabilis videtur sententia, quod in laesionibus partium molliorum simplicioribus, novam nonnunquam Natura generare possit substantiam , quae ab illà, in cujus locum succedit; discerni nequeat, sed con-: tra, si ommes qualitates simuI spectemus, plane cum illà conveniat; quod autem raris- sime hoc obtineat locum ; et contra regeneratae partes molliores, quod ad fabricam et . functiones, a statu normali plerumque recedere soleant, quamvis tamen egregie partium redintegrationi inserviaut. Credimus itaque raro admodum regenerationem veraz locum habere, sed Naturam plerumque, per analogum quoddam corpus, partium deperditaruur locum restituere. Sed nonne Natura, quae giütdtibhs imperfectioribus regenerationem. yezzm, homini vero reproductionem tantum Zzroprie dictam competere voluit, nonne, inquam , Natura haec dura et severa in hominem fuisse videtur? minime gentium certe; elucet enim dinc structurae et oeconomiae humanae praestantia, atque omnium ejus partium digni- tas, quà non tantum animalia imperfectiora, sed et sibi analoga, longe superat homo; contenti itaque simus Naturá , non semper jucutide , plerumque autem cio et zuto , Sanante, Quaenam autem est ratio, quod in animalibus imperfectioribus partes. regeneratae amis- (48) Sie v. c. provocant ad Hildani Observat, Cliirurgic, Cent; V. Obs, LXXVI seqq. pag. 468. et ad observationem a Fr. Hofmanno descriptam, in Diss. de jo o feliciter. Curato , quae ine- venitur in Operum omnium Tom, II. pag. 527. : (46) Vid. Morgagni ad. Valsalvae Epist 3. p2g. I3» 104 GrviCo: Bey Sr UuRid QN ces Aq 1 amissis sint simillimae, dum in homine, et aliis perfectioribus animalibus, semper a de. perditis, quod ad fabricam et indolem, longe differre solent denuo generatae partes? Ad tertiam hanc seu ultimam quaestionem haec respondenda habeo. Ex Cl. Drugmansii mente, hujus phaenomeni ratio in eo quaerenda est, quod in homine reliquisque calidi sanguinis animalibus, nulla partium regeneratio locum habere soleat sine suppuratione 5 quod autem in inferioris ordinis aut frigidi sanguinis animalibus , in quibus tamen actuosa inprimis est vis illa regeneratrix, nulla, etiamsi maximas experiantur laesiones ; locum habeat suppuratio, et ne vel obtineat veri nominis inflammatio (47). Ingeniosa certe Viri Cl. sententia, cujus veritatem €o magis intelligimus , quo magis perpendamus partium , si pus formari debear, structurae modificationem , et inde pen- dentem immutatum illarum agendi modum, $. 4.4 De modo, quo Natura operatur in partibus firmioribus , seu 055615 , redintegrandis , sà suppuratio aut aliae inflammationis majoris sequelae locum habuerint, Modum, quo Natura, per intenfionem maxime salutarem primariam, ossium fracto- rum Coàlitum instituere videtur, antea breviter indicare conati sumus: restat nunc, ut verbulum quoque de illo moneamus Naturae processu, quo, per intentionem secundae riam , ossium fractorum extrema conjunguntur iterum , atque redintegrantur. Accidit nimirum non raro, quod vel ex ipsorum ossium , vel ex partium adjacentium, nimiáà factà laesione, aut mutilatione, talis in parte solutà organorum obtineat turba, ut per antea indicatum modum, ossis redintegrationem instituere nequeat Natura; oritur itaque suppuratio , cujus ope fractorum marginum osseorum asperitates emolliantur et ad perficiendam sanationem disponantur. Quum autem de puris, in partium laesionie bus restituendis , utilitate antea jam locutus sim, haec quidem mittere possum» ut vere bulum quoque de aliis inflammationis majoris sequelis dicam , quae ex ossium magis complicatà fracturà quandoque oruntur, de Gangraenà nimirum et Carie. Si nempe in ossium fractorum exiremis, ex carie, aut simili morbos quàdam affec- tione, vis vitalis tantopere deleatur, ita ut nulla nutritio amplius locum habeat, sed vera, partium moliiorum sphacelo respondens , obtineat Necrosis, fieri nequit, ut Natura. sanationem | perficiat , nisi et simul auferat omne id, in fracturae ambitu, quod mutilatum atque emortuum est. Dum itaque sine mutilatione malum in corpore prae- sens curare non potest, ita tamen sanare conatur Natura humana , ut, cum deperditione vitamque conservet ( 48 )» exfoliationem itaque, partis unius, reliquas a morte liberet, si- (47) Conff, ea quae scripsit Vir Ill, in Diss. de Puogenià , S. 138. pag. 109 — H1 I. (48) Dahm, Dissert, de ossibus in corpore vivo, per Sphacelum sponte et salutarit artificiosà amputatione ; secedentibus , Duisburgi 1766. 4t0» er, sine COMMENTATIO àp QUAESTIONEM MEDICAM. 105 sive partis mortuae a vivà separationem, instituit, ut sic e sano osse processum suum perficere, i. e, osse novo amissam partem restituere posset Natura.: Atque hoc in opere peragendo nonnunquam tam facilis est et benigna Natura, ut, nisi plura exstarent hu- jus rei exempla (49), fidem certe superarent observationes. Quaenam est, et per quae- nam organa instituitur haec Naturae facultas separatrixX? Quomodo Natura, per hanece facultatem parte quidam osseá deletà, in novo osse generando et substituendo versatur? Quaenam est hujus noviter generati ossis indoles, i. e. an generationem yer; in os- sibus instituere videtur Natura? | En triplicem satis ponderosam, ut mihi videtur, Quaestionem, quam itaque solvendam anihi sumerem , nisi brevitati admodum esset studendum , inprimis quum in praecedenti $ justo amplior forte fuerim, et sequens $ paulo longiorem quoque requisitura sit explicationem, dixisse itaque sufficiat, quod primam. Quaestionem egregie explicaverint Cl. van Maa- .nen, Doct. van Hoorn, aliique (50), atque quod hoc opus venis inprimis tribuendum nobis videatur, quod altera Quaestio ex antea disputatis facile solvi possit (51), et .quod ad ultimam Quaestionem afürmantes respondeant Meckelius, aliiqne recentiores auctores (52). $. 5. (ib) Vidd. van Swieten, Tom.I. 582seq. 757 seq. et 924. Haller Elem. Physiol. Tom, VIII "pag.36o seqq. Triller Diss. laud, in Opusc. Medic, Vol.II. pag.393 seqq. ibique laudati auctores. Boehmer Diss.laud. pig.20— 25. Cl, Bonn l, l. pag. 159 seqq. Comment, de Rebus in Sc, Nat. .et Medic. gestis. Vol. XVI. pag. 347. et XVIII. pag.644 seqq. Tractatio de Diaphysibus ossium cy. .lindricorum laesis, exfoliatione. separatis, et callo subnato restitutis, in Advers, Medic, Pract. Vol. III, Part. I. Lips. 1772. pag.45 seqq. ibique pag. 54. laudd. auctores. F. J. van Maanen Diss. de Narurà humaná etc. pag, 73 seqq. Lenhossck Physiol. Medicin, Vol. II. pag,253. Geneeskun- dige "Verhande! ingen van de Swecdsche Academie, uitgegeven door J. B. Sandifort, IT. Deel. "pag. 271—977. Diction, des Sciénces Médicales, 1. mox l&udando. In Actis Literariis demum "multiplices, hoc de argumento, inveniendas observationes cum magná curàá collegit et recensuit :Doet, F. G. Voigtel in Handbuch der Pathol, Anatomie r Band, mit Zusitze von Meckel, Hal. .l& 1804.- pag. 19$ — 09. 3 - (50) Vid. P. J. van Maanen Diss, de Absorbtione Solidorum L, B. 1794. Sect. III. pag. 76 seq. Conf. G. Vrolik. observ. de. Defoliatione :L. B. 1796. et Cl. Sómmeringius in Progr. De cog- pidonis subtil, systematis lymphatici in medic. usum, Cassel. 1779. "Vid. P. G, van Hoorn , Speci- men Medic. De iis, quae in partibus membri etc. notanda sunt L. B. 1803. Sect, II. pag. 45—76. A. P, Kuys, Diss, Medico- Chirurgica De Pede dextro crurisque parte inferiori sphacelato ete, "Y. B. 1805. pag. 28 seqq. (51) Vid, de hoc argumento F. G. Voigtel's Handbuch der Pathologischen Anatomie Iter, Dand. mit-Zusitze von P, F. Meckel, Halle 1805. pag. 193 seqq. (52) Vidd. J. F. Meckel Handbuch der Pathol, Anatomie II, Dand, ete Abth. Leipz. 1818. "peg.62 seqq. F. Ribes in Diction, des Sciénces Médicales in v. Nócrose Tom, XXXV. Paris, 1819. pag. 351 seqq. 1 [0] 105 € c. $5. SURING AR. $. 3. De Experientid vasorum. Venetationem comprobante. De modo, quo Natura medicatrix in vulnerum, uleerum et fracturarum: sanatione vere satur, qualicumque nostrá explicatà sententià, respondendum nunc videtur ad gravissi- mam, quam jure quis facere possit, Quaestionem z. utrum nimirum Vegetatio illa vasorum ingenii humani sit partus, an vero temporis filia? 5, Tgnorabant tamen veteres subtilissimo« » rum vasorum mirabilem structuram, quibus partes nostri corporis constant. Anato- » micis demonstrationibus edocti hodie stupemus, quomodo elongata vasorum, in. vule , nere hiantium , oscula vicinis concurrant, uniantur, concrescant" etc. (53). Huic Swietenii dicto analogis, aliorum auctorum. assertis ,. ad. propositam Quaestionem: responsuri, uti possemus, ut sic Clarissimorum: virorum testimoniis sententiae nostrae fidem, vel saltem aliquam veri speciem, adderemus, Cogitantes autem , verba. et asserta variorum auctorum hunc in finem non sufficere posse, observationes colligendas esse credidimus, quarum auctoritate de sententiae nostrae veritate constare possit. Harum ob- servationum non paucas collegit Clarissimus, et de omni fere Medicinae ambitu meri» tissimus, Johannes Fredericus Meckelius (54) ,. ex quo auctore itaque observationes alí- quot tradere, easque aliis. huc pertinentibus observationibus et experimentis augere. et confirmare liceat. : An rever& nova formari possunt vasa? Quonam tempore haec vasa formantur? Une denam haec vasa originem suam habent? En quaestiones aliquot, ad quas, quatenus hoc pro virium juvenilium tenuitate fieri poterit, nunc respondendum est. Initium sumas» mus a primd , et videamus, num nova revera formari possint vasa (55). An haec semper et in omnibus denuo formatis partibus evolvantur et inveniantur, dubitari potest, Ob- servavit saltem Hallerus. (56 ) in laminis ligamentosis, inter pleuram et pulmonem in» veniendis, nulla saepe vasorum vestigia inveniri posse, quod. Viri Cl. assertum analo- gis a se factis observationibus se comprobatum vidisse, testatur Meckelius. Quamvis lisce ab hisce. Viris Clarissimis, maxim4. fide dignissimis, factas observationes. non in. dubium vocare velimus, cum. Viro quodam Doctissimo. (57 ): respondere tamen liceat, quod haec vasa adesse possint, licet non conspiciantur, multas enim adesse partes or- ganicas magnà vasorum copià praeditas, quarum tamen vasa in statu normali conspici nequeant; uti v. c. in. membraná ammios et chorio, in. membranà hyaloideà, et in ips quoque corneà.transparente.. Ace (53) Van Swieten Comm, in Boerli, Inst. ad'$, 158. Tom, I. pag.232»- (54) Handbuch der pathol. Anatomie II. Band, ote Abth, Leipz, 1818. 21. Seqqi (55) Conf. ea quae jam scripsimus. Part, II. Sect. I. Cap. I. $. 3. (36). Vid; de corp. humani fabrica. edit; 1778.. Tom. I. p« 51,. ,, Magnas membranas. abse que. vasis esse posse, manifesta: exempla evincunt," etc; Czz y Vid, G. Breschet, dans.le Diction, de Médic etc. Vol, L.. v..adhesion pag. 358. 'COMMENTATIO a» QUAESTIONEM MEDICAM. 107 . "Accedit praeterea, «quod, observante Meckelio (58 ) , vasa, per has partes decurren- tia, in primo suo stadio majora inveniantur, quam in periodis subsequentibus, et quod itaque facile ea deficere tunc credere quis possit, dum tamen revera adsunt. Quid- quid sit4 multiplici constare videtur experientià, Naturam partes hac ratione a se for» 4ngtas vasis sanguiferis instruere. Unum alterumve afferre liceat exemplum, Vir quidam, impuro celebrato coitu, et insigni inde pruritu atque alis inflammatio- pis molestiis vexatus, Clarissimi Bellii implorat consilium, qui, genitalibus examinatis, in glande penis collocatam reperit vesiculam , liquore albido repletam. Vir Cl. hujus vesiculae effectum cognoscendi cupidus, aegrotum Naturae committebat, ct quotidie , lentis vitreae ope, vesiculam examinabat, quae post aliquot dies rumpebatur et liquo- rem , quo fuerat repleta, emittebat. Parte penis affectá accuratius nunc inspectá, ulcus parvum in-glande reperiebatur, in ambitu suo vasa progerminantia exhibens, quorum ope mox a Naturá beneficd restituebatur. "Crederet autem forte quis, vasa quidem in ulcusculo tali parvo formari aut explicari posse, non autem eadem vasa in partibus majoribus, denuo generatis, Naturae ope, for- moari aut crescere posse. Sed nonne observationes multiplices novorum vasorum gene- sin in pseudo -membranis demonstrarunt 2 Nonne Stollius , Michaélis (59), Blue menbachius (60), aliique nova vasa in anginá polyposá infantum formari perspicue observarunt? Nonne observationes illae, quibus constat, cranio patefacto, et durá ma- tre dilaceratÀ, cerebri corticem , ad similitudinem fungi, in insignem molem excrescee 1e, extus eminere, et resectum brevi resurgere posse, nonne, inquam, observationes illae, quarum plures, notante Bonnio (61), apud Hildanum , Trioenium , Pollium, alios- que inveniuntur, magnum vegetationi vasorum propositae adderent argumentum ? Non- ne experimenta jam instituta sunt, quae hanc rem egregie probare videntur? (62) Nonne Cl. Swietenius (63 ) microscopii ope tenerrima et pulposa vasorum excrescen- tium extrema in vulneribus observavit? Nonne jam Marrheri ( 64) observatione con- stitit, in nudo et diducto vulnere, microscopii ope ubivis lustrato , minimas observari arteriolas rubras, quae eodem tempore elevari et vibrare cernuntur, quo arteria in car* po pulsare percipitur? Nonne demum experimenta adhuc institui possent, quibus no- vorum vasornm ortus probaretur? (65) Neque quis dicat, hinc quidem confici novo. rum 58) l. c. psg. 35. (59) Conf, Richters Chirurgische Bibliothek VIII Band. I Stuk, Seite 137. (60) Vid. Medicinische Biblioth, I Band. s. 420. (61) Dissert. laud. pag. r7. (62) Vid, Part, II. Sect, I, cap. I. $. 3. (63) Vid. Tom. I. pag. o3r. . (64) Praelect. in Boerhav, Institut. Tom, II. pag. t3. (65) . Detachez sur ]a téte d'un chien, entre les deux orbites, un lambeau de chair O2 » triage - 108 G. C. B. SU R INGAR rum vasorum in partibus mollioribus genesin , neque hanc tamen inde in ossibus qtio. que assumendam esse. Verum est, analogiam non sufficere, ex quà vasorum in ossi« bus vulneratis ortus assumatur et conficiatur; sed ipsa autopsia ei fidelis observatio in his.quoque eundem vasorum processum docuit. Heisterus (66) quippe, Belloste , aliique nova vasa ex ipsorum ossium vulnere prodire perspicue observarunt. Eandem rem dos .cet egregia Cl. Monroi observatio, quam memorare liceat. Observavit nimirum Vir Cl. in Gallinae Gallinaceae cranio, de quo insignem ossis calvariae partem abstulerat, post aliquot dierum tempus varia, rubro colore tincta, in ipsá durà matre conspici puncta. Horum cognoscendorum cupidus, oculo armato adhibito, plagam examini sube mittebat, atque observabat et perspicue videbat Vir. Cl., non tantum a durà matre, sed etiam ab omni ipsius marginis ossei ambitu vasa excrescere tenuia, haec quotidie majora et longiora reddi, plures emittere ramos laterales secum invicem communican. tes, atque sic progressu hoc vegetativo plagam illam, cranio arte inílictam , sensim claudi et ad pristinam unionem reduci. Hanc Cl. Monroi pulcherrimam observatio» nem (67), quae Swietenii antea memoratum experimentum (68) egregie comprobat, abe unde suflicere credentes, quà novorum vasorum ortus in ossibus quoque comprobe- tur (69), ad alteram transeamus quaestionem: quonam tempore nimirum haec vasa formentur ? " In » triangulaire; dissequex ce triangle jusqu'a sa base, puis rappliquez l'immediatement a l'os, » €t lorsqu'il s'y sera recollé, detachez un autre lambeau triangulaire à l'opposite de celui-ci, , de maniere, que leurs bases se trouvant adossées, ils représentent ensemble un losange par*' » fait; rappliqué à l'os, dont ila été separé par la dissection, il s'y reunira immédiatement » Comme le précedent. Or par quel endroit ce second lambeau pourroit-il recevoir les sucs » HD^cessaires à la vie, si les cicatrices n'etoient point organisées, vasculaires et.perméables aux » lvides réparateurs?" Vid. Richerand, Nosographie et Therapeutique Chirurgicales V, Edition. (Tom. I, Paris 1921, pag. 283. (66) Vid. Mediz. Chir, und Anatom, Wahrnemungen, Observ, 6, pag. 6. Conf. Cl. Donnii, Dissert. pag. 153. (672 Pulcherrima sunt Doct, Dutrocheti , qui nuperrime experimenta in Salamandris insti- tuit, vcrba sequentià:— il en resulte, que la reproduction des os commence par une végéta- tion du périoste, qui contient une substance gelatineuse dans son intérieur; c'est un premier phénoméne tout-à-fait distinct du second, qui consiste dans la formation d'os séparés dans les divers parties de cette tige, ou de cette végétation fibrogélatineuse, qui est d'une seule pié« ce, Vid. Journal de Physique, Chemie et d'Hist. Natur, Paris Sept. 1822. pag. 172. (68) Vid, Alex. Monro, Observarions on the structure and functions of the nervous Systhem. Edinb, 1783. foi. Tab. 46. (69) Vid. Part, II. Sect. I. Cap. I. $. 5. Legantur quoque ea, quae habet Cl. Swietenius in Tom. I. Comment. in Boerhaav, Aphorism. pag. 309, ubi dicit: , Anautem sic renata compages » eadem sit omnino, ac ante vulnus fuerat, quis dixerit? Simillimam saltem esse omnia phae- » no* COMMENTATI!O 4p QUAESTIONEM MEDICAM, 109 -"Ad hanc quaestionem ut respondeatur, sequentia ex ante laudato Meckelio desumere liceat (70). Num in parte quàdam inflammatá , ipso inflammationis tempore , novorum vasorum formatio fiat, inflammationisque ipsius partem efficiat, difficile demonstrari po« test. Neque enim profundum partis inflammarae ruborem hanc sententiam probare pos- se, docet observatio , quod. calor intensus aliaeque inflanmationis catisae remotae tam. cito agere soleant, ut.nulla nova vasa formari possent, et quod tamen. rubor partis aeque magnus ,'et inflammatio aeque vehemens statim sint, quam post elapsum, quo ca- lor ille agere potuerit, diem. Ab alterà autem parte, ab inflammatione. comitata novorum vasorum genesis in tali- bus organis, quae nullo, ne vel felicissimo injectionis: artificio repleri possunt , con- trariam seütentiam verisilem reddit, i. e. dotere videtur, quod ipso inflammationis tem- pore novorum vasorum formatio procedat. :Quidquid sit, celerrime saepe hanc vasorum evolutionem fieri posse , sequens Doct. Home (71 ), a Meckelio (72) memorata, docere videtur observatio. Herniotomia instituebatur hor septimá matutini, in homine herni$ incarceratà laborante. Sacco aperto, sex pollicum longitudinem habens, intestini ilei pars inveniebatur, quae accuratius examinata superficiem laevem et nullis vere.vasis con spicuam referebat, Vicesimà noná, post peractam operationem , horà moriebatur aeger, iu quo. per quinque ultimas vitae horas nullus ad tactum sensilis percipiebatur pulsus. Cultro anatomico subjecto cadavere, pars intestini, quae incarcerata fucrat, maxime inflammata inveniebatur, ejusque superficies exterior mollis et lymphà coagulabili mal- tis in locis tecta erat, In quávis hujus lymphae coagulabilis plagà arteriam, venà ma- jori sociatam , subtilis injectio artificiali modo instituta monstrabat. Evidens: cst (ita pergit 'Cl, Meckelius (73) ), quod in hoc casu post factam operationem demum lympha coagulabilis exhalata^sitj et quod nova vasa, quorum formatio, propter vim vitalem , per ultimas quinque vitae horas, penitus fere suppressam et deletam , locum habere non potuit, quod, inquam haec vasa viginti quatuor horarum tempore formata sint: atque si- ro » nomena docent, et crassissima sanguinea vasa, aeque ac tenuissima perspirantia sic renasci, exe f£» perimenta docent. Si enim mucosam illam vasorum renascentium in cavo vulnere eonge* » riém linteo rudius tangas, sanguis ruber exit; si leviter tantum attingas j tenuius exit liqui- c dum; si laminam metallicam politissimam, vel speculum apponas, orietur in^ superficie poli» » 'tà talis corporis macula humida, brevi evanescens sine ullis sordibus relictis 5 ; manifesto" in» » dicio, patere in hac congerie etiam vasa talia, quae subtilissimum exhalans fluidum. conti- ,nent et emittunt, Unde probabiliter concluditür, cum et'vasa TAcegun et mírima exhalancia » 3dsint, pariter hic inveniri intermedias vasorum Pee cue series," "(70) L..c. pag. 23 seqq. : (71).On the properties of pus, pag. 41 seqq. Mit: (72) lk c. pag. 3t. (23) l c. pag. 5z. ue 110 (GIG: MBUALOBT TULARO T; ND O7 V simul ex hac observatione patet, quod denuo generata vasa cum illis systematis. vaseu- losi primitivi jungantür atque: colaereant, Atque sic sponte quidem ad tertiam, et ultimam pervenimus quaestionem : undenam nimirnm haec vasa nova originem suam babeant? Ad quam quaestionem nunc varios; praecunte Meckelio, respondentes audiamus Viros Clarissimos., Ad illos, qui nova vasa prolongatis aliorum, jam existentium , vasorum ramis ortum suum debere credunt, pertinet Cl. Sómmeringius (74), qui plures a se observatos memorat casus, in quibus injectiones anatomicae probabant, vasa in pseudo - membra- nis, inter pleuram et pulmonem inveniéndis, formata, non a pulmone ad pleuram, sed ab hác ad illum decurrere atque arteriarum. intercostalium esse ramos. | Eandem rem docere videtur observatio Cl. Monroi, qui novam et magnam depinxit (75) membra* nam , cujus ope intestina peritoneo juingebantur; cujusque membranae vasa illorum , quae in peritoneo inveniebantur, continuationes erant, liane quoque sententiam pro- bare videtur observatio Doct. Hastings (76 ) 4- qui!dicit, se in vulnus obtegente flavi* do- albidà massá vasa formari perspicue vidisse, cum vasis capillaribus. vicinis. com* municantia. Haec et alia in causá füerunt,-quod multi auctores, nulla vasa nova ge* nerari, sed jam existentia insignem in modum tantum :elongari posse, statuerint. Ad cujus sententiae patronos, ne plures enumerem, pertinet quoque Cl. Dichatus (77); et, ut videtur, Cl. etiam. Wrisbergius ( 78 ). Ab alterà autem parte non pauca sunt argumenta, quae contrariam sententiam pro- bare videntur, i. e. quae docent, nova illa vasa non per veram novam generationem. formari, atque inde originem habere. In inflammatione membranae conjunctivae ( haec enim argumenta e Meckelio quos que desumere liceat ) rubor initio tantum ad. corneae ambitum usque pergit. Quam vehemens quoque hujus inflaammationis gradus sit, in corned tamen vasa non apparent, prius. (74) Vid. Matthew's Dailli?s Anatomie des Kiankhaften Baues etc. aus dem Evglischen mit Anmerkungen von Sómmering. Berlin 1820. pag. 32. not. 67. Conf. Cl. Sómmering, Gefisslehre $. 162. (75) Vid..A. Monro, Observations on the structure and functions of the nervous Systhem. eic. Tab. 47. et in Germanicà versione Leipz. 1797. 4to. , quam. Meckelius laudat, Tab. XIII. (76) Vid. Abhandlung über die Entzündung der Schleimhaut der Lungen, Nebst einer, auf Ver. suche sich gründenden, Untersuchungüber die Contractilitaet der Blutgefisse, und die Natur der Entzündung von Karl Hastings M. Dr, Ausjdem Englischen übersetzt von G. von dem Busch, Bremen 1822. 4to. i (77) Vid. Anatomie Generale, précédée des Recherches Physiologiques sur [a vie et là mort; par Bichat, Nouvelle Edition. Tom, I. Paris 1818. pag. 343 seq. et pag. 394. (78) Vid. e1ste Note zu Alberts von Haller Grundriss der Phys., mit Verbesserungen und Zositze von Prof. Wrisberg, und mit Anmerkungen von Sómmering und Meckel, Berlin 1788. (COMMENTATIO Ap» QUAESTIONEM MEDICAM, YIEK priusquam per aliquod tempus locum labuerit inflammatio. Cornea praeterea non tos ta rubet, quod verisimiliter ita foret, si vasorum in illà formatio in solà vasorum, jam existentium , prolongatione causam suam agnosceret; rubor autem ejus plerumque in externá tantum superficie locum habet, et saepe pauca tantum , quamvis etiam core Dea incrassata et obscura reddita aut ulcerata sit, in illà conspici possunt vasa. None munquam, sed raro tamen, tota cornea ab hisce vasis denuo: generatis perreptatur, et in maxime vasculosam substantiam permutatur; quod. plieenomenon: inprimis observatur 3 si inflammatio primo vehemens sit, dein per aliquod tempus. remittat, atque post brevia: intervalla redeat. Forte autemr, ut pergit Cl. Meckelius, ipsae hae zepízrzcei; ( Um» stinde) docent, nova vasa in ipsá demum, per inflammationem nove formatà , lymphá coagulabili formari. Quam sententiam paulo post uberius sequenti modo explicat Vir Clarissimus (79): Hunterus saepissime in medii, quae per vasorum laesionem egrese- Sa erat, partes conjungente, materif plures reperiit parvas sanguinis rubri maculas. Non: verisimile autem est, huncce sanguinem simul eum lymphá coagülabili evacuatum esse ,. dum, si hoc locum habuisset, magis dispersus et in solà intestini superficie, non vero' in lymphà coagulabili, inventus fuisset; praeterea etiam per injectionem factam similis: sanguinea evacuatio (ein àühnliches Extravasat) tunc. facta. fuisset 4. quod tamen non lo. cum habuit. Magis verisimile itaque est, sanguinem in ipsá denuo generatà lymph& coagulabili oriri, eodem modo, quo in ovo incubato sanguis formatur, guttarum dis- tinctarum et separatarüm induens formam. Quae sententia verisimilior redditur eo, quod: sanguinis et vasorum , in nove generatis elymph$á coagulabili corporibus, formatio eas« dem sequatur, quas ovum incubatum, periodos: in tali nimirum ovo non nisi viae- sanguineae initio apparent, dum hae serius demum in vera vasa organica. mutantur.-' Wolf- fius (80) quippe jam pulchre monstravit ,. quomodo y. ut et: Hunterus postea. notavit , in pulli, in ovo incubato inveniendi, peripherid initio series tantum parvarum macus larum sanguinearum formetur, quae maculae mox in contextum vasculosum. mutentur j- quamvis illarum parietes initio a. circumjacentibus: partibus. distingui. nequeant, Imo* divus jam probavit Harveyus (31), sanguinem esse parteri primo formandam, dum: vasa tantum. huic. transferendo. inserviant. Processu itaque quodam (haec est Meckelii conclusio) repellente: et attrahente ( Abs Sstossungs- und Anziehungs - Kraft), quiin effuso fluido suscitatur , formantur verisimi-- liter interstitia. et secum. communicantes canales , dein sanguis, qui in hisce ductibus; forte secundum nullam constantem directionem , . ut. in- inferioris ordinis animalibus, des currit, eosque: canales in vera mutat vasa sanguifera,. cum pristinis demum. communie- Cantia.. Porro ,. uti: in. ovis incubatis,. sic. et. in. denuo generatis-corporis partibus venae: Cers- (79) Pag. 33: ] (86). Tlieor; Generarionis, Halàe 1759. $. 176 seqq. (81) De Generatione- pag; 6j.. 190. 236, 23 TUM ; 1:9 Gic GLZVIDUT SILLA ORSAIONC AG AURI certe citius quam arteriae apparent, quum illae jam statim abortu suo: hisce majores sint, Hisce, dqhae e| Meckelio desumsimus, argimentis, quae: vasorum originem per no- vam generationem fieri. docere videntur, pauca quaedam addere liceat et quidem see quentia Sanguinis indolem , si calidum innatum praevaleat, plasticam fieri, et hinc sanguinem ipsum contentum cum. proprio vase.concrescere,.ct in pellem mutari posse, jam notae vit Swietenius:( 8e ).: Quod. autem. ex ipso hoc sanguine. aut e lymphá : ejus. coagula- bili; si im telam. cellulosam. aut ad partium: organicaruim superficiem deponantur, nova generari possint vasa, recentiorum observata docuerunt, Observationibus , a Meckelio jam memoratis, addi inprimis meretur observatio quaedam: Hunteri (85). qui Vir Cl. dicit, sanguinem «eodem nonnunquam modo partes vivas conjungere posse, quo ramorum di- «ersorum.'sücci recentes inter. se, conjungantur ; stüne sanguinem ipsum in va$a cone Crescere. posse. 3 : Magno quoque. studio in hanc rem ináuisivit Dóct; Gruitiuisen (8455. qui moa observavit.e sanguine ipso nova formari posse Vàsà: 5 Vidit quippe Gruithuisen (85), » posit inflammationis :causà ,. sanguinem stagnare in vasis capillaribus ,, dum vascula » alia, affecto loco vicina, ampliantur, ét copiosum adducunt humorem, . Prodromum » hunc inflammationis.secretio sequitur. molecularum sanguinis, quae Tubra effingunt punctnla; augentur. haec : magnitudine ;et mittunt. radios, . qui.cum. vicinorum. punctus lorum. radiis junguntur ,-et;reticula efformant; iidem. radii nova formant capillaria , vasa, in quibus neogeneratus cruor coushue stagnat , doncc ita prolongetur , ut an- , tiqua attingant vascula," En Viri. Clarissimi | observationes ,quasdam ,- quae ad tertiae, a me propositae, quae stionis 'responsionem' faciant. Quaeritur jam: quaenam .ntriusque hujus sententiae verior habenda sit, i. e.'an nova vasa per jam existentium vasorum prolongationem , aut. per novam reverà formationem , ortum ;suum ;habeant? . Í Quod. ad primam. sententiam attinet, facile certe intelligi potest, quod vasa, per in- ftam. sibi crescendi facultatem, quam adminiculis. quibusdam in statu sano limitatam esse, postea monstrare conabimur, quod inquam vasa, per hanc facultatem , crescere et E ? ( in (382) Comment, in. Boerhaav. Aphor, 39. Tom. s pag. 51. (83) Vid. Medizin. Comment, von einer Gesellschaft Aerzte zu Edinburg , IItes Stück , pag. 3j Conf. Huhn Diss. laud. pag. 17. (84) Vid, Organozóonomie, München 1811. 8vo. Alicubi etiamlegi, hoc de argumento quae* dam inveniri in L. R. Villermé , Essay sur lés fausses membranes, Paris'1814. 4to. - Doleo quo- que me legere non potuisse: 5, Parry , Additionnal Experiments on the arteries of, warm» blooded animals" etc, London 1819. 1 (85) Sunt verba Cl. Lenhossek ia vor pue 6s. ird : COMMENTATIO 4p» QUAESTIONEM MEDICAM. 113 sn nove. formatas partes sese extendere possint, |, Non hic" (ut Doctissimi Viri (.86 ) verbis utar) ,,pàtet via immediata per truncum majorem , nec per ramos primi aut se- » cundi ordinis, quorum omnium extrema firmissime coalescunt, sed rami minores, » qui.in statu sano vix ac ne vix quidem sanguinem rubrum vehebant, organa viden- , tur, quae nova vasa emittunt, dum ipsa primum extenduntur, dein etiam suas pro- » Pagines, per extrema crescentes, quae initio gelatinosae sunt, suà vice extendunt." ., Quod autem ad alteram sententiam attinet, neque haec plane omni veri specie desti- tuta videtur. Ne enim dicam, quod aeque Bene e sanguine aut hujus quàdam parte Natura , nisus sui formativi ope, vasa generare possit, quam e guttulà limpidà homi- nem et animal format, ne, inquam, hoc vel talibus argumentis hanc sententiam me probare velle videar, unicum tantum memorare liceat argumentum , quod mihi magni ponderis esse, et hanc sententiam non parum probare, videbatur, Narrabat nimirum ante aliquod tempus, in scholis suis Chirurgicis, Cl. du Puy ( qui, me háàc suà observatio- ne uti, permittere velit) suae curae jam per plures annos commissam esse faeminam (...P—m y; cui saepissime V. S. a Chirurgo instituendam suadere debuerit. San- guinem hujus faeminae, per V. S. detractum , saepius examinavit Vir Cl., et semper in- venit hunc non tantum , quocumque demum tempore detraheretnr, per excellentiam seme per phlogisticum esse , sed etiam , post aliquod temporis spatium, in lymphàá hujus san- guinis coagulabili conspici strias rubras (87), non certum decursum servantes, modo majori modo minori copià praesentes. .Post hancce observationem saepius factam , se dubitare dicebat Vir Cl.: 1. num striae illae vera sint novorum vasorum primordia, an vero e guttulis sanguineis ; in lymphá coagulabili format depositis , et. striarum for- mam assumentibus , explicari debeant. 9. Num, si prius verum sit, eddem quoque ra- tione, in vulneribus aliisque continui solutionibus, Doya vasa ex ipso sanguine for. mentur, atque huic originem suam debeant. Haec Viri Cl. observatio eo majoris momenti m)hi videtur, quum illam a Viro CI. jam diu narratam audiverim, et itaque tempore, quo mihi antea memoratae observatio- nes plane incognitae erant. Videtis itaque Viri CIl. hanc rem non facile'confici posse. Sed nonne verisimile est, fabricam organorum in hác re magnas habere partes? Nonne credendum est, quod (monente Meckelio (88) ) in organis vasculosis, sive horum vascula minima sanguinem ves ' (86) Doct. van Hoorn Dissert, pag. 35. (87) In lymphà hácce coagulabili, cujus secretio inflammationis sequela est, puncta rubra quo. que, oculo armato distinguenda, observavit, ut nunc demum video, Cl. Sómmeringius , quij illa vascula minima, radiatim disposita, esse credit, Vid, Sómmeringius in not. 514 ad Cl. Baillies Ana» tomie des Krankhaften Baues etc. uit ZUR von EDDIE pg. 245. (88) Pag. 25. : B 114 QuUre vapore mge Y RAT vehant aut secus, nulla, si inflammatio locum habeat, formentur vasa nova, sed quod jam praesentia tantum crescant atque augeantur, quod e contra in organis, quae vasis destituuntur, ut v. c. in corned, nova, per novam formationem, generentur vasa? Quidquid autem sit, sive per vasorum elongationem crescant, sive denuo generentur haec vasa, semper tamen hunc processum per vegetationem locum habere dici poterit, Sentio autem jam nimis longum me fuisse, quam ut hac in re ulterius pergere pose sim. "Finem itaque huic $ imponere liceat , sequentibus summi Albini (89 ) , memoratu dignissimis, et meam, nisi fallar, sententiam egregie comprobantibus, verbis:. , Sed » anne etiam generentur nova ? Ubi in ulcere profundiore caro mascitur, crescitque ; » ubi vulnus hians impletur eà, nonne et vasa gignuntur? T'orsan non negabunt, » qui omnia vasa esse volunt. Ostendat sanguis, si cicatrix, quam duxerunt, vulne- , ratur, erumpens. Allata sunt experimenta, quibus vasa numerosa comparuerunt in » Cartilapine , post fracta ossa animalium natà, quam vocant callum. Et hoc quidem . » Secundum matüram, sarciendo quod perditum, gignende quod deést, Sed luxuriat » Quoque caro et supercrescit, fungi specie , sanguinem facile fundens, Sunt tumores, » Quibus crescentibus vasa crescant, credasque fieri ramosiora. Polypus narium, quam- » Vis tenui radice dependens, vasorum plenus est, et abscissà aut avulsd parte, san- » guis manat. Indicium vasa faciunt facultatis ramos emittendi , quemadmodum videmus » in arboribus: sive jam velis, omnium, quae post futura sint, primordia cum homine » nata fuisse, truncis suis inclusa, sive sensim generata nasci, crescereque, ^ Credas, » €x tantillo embryone crescentibus nobis, vasa ramosiora et ramosiora fieri. In pla« » Cent res evidens visa. In eà primum rami non admodum ramosi, ut procedit aetas j » Tamosiores (90). Inveni in iis novellos ramulos pullulantes similitudine gemmarum. » Si ergo vasa secundum maturam prodeunt, si praeter naturam luxuriant, quidni etiam » in oculi inflammatione vehementiore luxuriarent, in corned nova mascerentur? Fieri » ld certe posse, cur negemus, causam non invenio." (9t). Ex hisce itaque de Medicinà meritissimi Viri verbis constet, me non inepte plane vasorum vegetationem in corpore animali assumsisse, atque inde vulnerum, ulcerum et fracturarum sanationem inprimis explicare tentasse. 4 At- (89). Vid. Annotat, Academ, Libr, III. Cap. I. pag. 9 seq. (9o) Conf. Aunot, Academ, I. Cap. 18 et 19. (91) Hocce summi Albini dictum confirmare possunt Cl, Hunteri, egregie hác de re dispu- tantis, memoratu dignissima verba (vid. Jraité sur le sang, linflanmation etc, traduit de l'An« glais de Tohn Hunter par, J. Dubar I Vol. pag. 165 seq.) quae legi et relegi certe merentur; » Ce sangextravasé forme des vaisseaux, soit par lui - méme, ou par ceux, qui viennent de la sur- » face originaire du contact, formans des prolongemens d'eux-mémes, comme dans la granula- » tion, ——: ceci, jusqu'à présent, est compris aisément et parfaitement dans les parties vivan- » te5, mais non autrement," fa — ovum n ER a ndi i a NN COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM. 115 Atque sic quidem aptum finem imponi posse credo huic primae alterius Partis Sec- tioni, in quà Naturae virtutes medicatrices in omni corporis humani parte solutà, in salutarem semper scopum actuosas esse probare conatus sum. Neque tamen credide- ris, motuum Naturae adeo salutarem semper effectum esse, ut victrix in omni casu de morbo triumphet: habet enim et virium suarum limites et defectus, atque, quamvis in salutarem finem ejus molimina continuo tendant, non raro tamen fit, ut vel morbi vi Succumbat, vel obstaculis repulsa aberret, deteriora sequatur et Medici imploret auxi- lium. .Hoc auxilium quomodo caute et prudenter a Naturae ministro faciendum Sit, et quatenus hoc ex tradit nostrá Theoriá confici possit , nunc explicandum foret, nisi jam ;nimis longum esset Commentationis hocce specimen, et nisi alia restarent ad ipsam quaestionem magis pertinentia, quae nunc explicanda erunt. SE CT 1I.0 S'ECUNIODIA De Legibus quibusdam, quas UD in ds sud salutari operatione servare yidetur. / Qa. Blumenbachii ingeniosam, quam semper mirari soleo, de nisu formativo scriptiunculam , atque huic additas, nisui illi formativo praescriptas , sex leges relegenti tt meditanti non incongruum mihi visum est, leges quoque nonnullas, quas Naturae omne solutum redintegrans facultas servare videtur, explicatae nostrae qualicumque sen» tentiae adjungere atque illarum explicationi ultimam hancce dicare Sectionem. Si vos Viri Cll. miremini forte perexiguum barum legum, aut quomodocunque illas nominare velitis, numerum, scire velitis, me illum duplo certe augere potuisse, modo per tempus et volumen, quod Scriptiunculae juvenili concedi solet, hoc mihi licuisset. Praeterea quoque sex leges potius, ad Blumenbachii exemplum, explicare volui, quam plures, difficile probandas, tradere leges, quas non Naturam, sed me ipsum facultati ill restauratrici praescripsisse , jure diceretis. Sin autem plures velitis, recentissimam adeatis Doct. Eggers scriptiunculam , in quà sex quoque leges, partium regenerationi praescriptas, atque mutatis mutandis in nostrum argumentum, i, e. in universam illam Naturae facultatem. reparatricem , facile transferendas, explicavit Vir Doctissimus (1). Lm (1) Vid. 1, c, .$. 10—25, 3 Í r P2 116 Ga Pop SETBEURUN CSENIRGEENANTTS I. Pariium solutarum. redintegratio et. deperditarum restitutio ed | deerescit- proportione , qud animalis explicatur energcia , i. e. eo. magis restringitur atque. diminuitur y quo magis systema cerebrale in animalium, ordinibus | eyolvitur. Si aqua fontana, in vase quodam contenta, per aliquod tempus radiis solaribus ex- ponatur, materies oritur vegetabilis, quae ab inventore materia viridis Priestleyi nomi- nari-solet. Jam: vero haec materia, uti pulcherrimo constat Ingenhouszii experimento; etiamsi siccetür, et in pulverem redigatur subtilissimum , regenerari iterum potest, Si mo» do in aquam iterum injiciatur, et lumini solari exponatur. Ab hác miaterià vegetabili simplicissimà si initium sumamus, atque per plantas perfectiores ad Zoophytas transea- mus, atque ab his iterum per varies-animalium-ordines, ad amphibia, aves et mamma- lia adscendamus, ubique, uti multiplici constat observatione (2), egregie hancce legem- comprobatam invenimus, et quidem tam ;constamter, ut in avibus v. c, mu!to major sit regeneratio, quam in mammalibus: periosteum enim et ossa cylindrica in avibus citius et perfectius reproduci, quam in mammalibus , Troja et Kólerus docuerunt, dum Ar- nemanni experientid constitit, vulnera cutanea, in canibus sine largiore suppuratione vix sananda, in avibus facillime consolidari; quam Viri Cl. observationem comprobare poterunt seqq. Cl. Drugmansii verba (3): ,, Egregium quoque nuper exemplam. (re- » generationis ) in eolumbà vidi, cui pars fauciüm notàbilis amissa , sine ullo suppu- » rationis indicio |anf cicatricis vestigio, restituta fuit," ' SI denique hominem, (alii enim Auctores (4) 'in uberiore hujus legis explicatione otium nobis fecerunt ), perfectissi- mum illud caeteroquin animal, ab hac parte consideremus , illam facultatem certe longe minus evolutam deprehendimus, quum partium laesarüm redintegratio in ratione inversd majoris cerebri evolutionis esse videatur, quumque major quae in corpore humano Ue € diffcilioris vulnerum sanationis LE sistat ( 5). Kwon orn Hoc t € (2) Vid. Fur Mech in Element. Physiolog. Tom, VHI. pur. d544—3174. Si quis vero: Auc» tores. ipsos, qui hauc facultatem in animalibus, et perfectioribus , etimperfectioribus, uti dici so- lent , explicarunt,. cognoscere cupiat, adeat catalogum Bibliothecae. Historico - Naturalis Josephi Banksii, Auct, Jona Dryander A, M. Tom.II, Lond, T ;pag» 428,— 431. (3) Vid. Diss, de Puogenià pag. rio. '€42 vidd, Doct. Huhn, in Comment, laud, pig. —— 'ci M. Lenhossek in Physiol, Medicin. Pestini 1916, Vol, f. pag. 280—2?2. Zimmerman in Reil's und Aurenrieth's Archiv , XI Band, pag. f5o0 seq. Vid, autem inprimis fuse haec explicans Doct [. C. Eggers ll, pag. 24 76$. (52 Elucet hinc, cur, durante somno, quippe quem imminutz.corporis cofnitatur seüsibili- tas , ————— icit COMMENTATIO an QUAESTIONEM. MEDICAM. I17 E Hoc autem non impedit, quo minus in homine quoque stupenda passim observentur hujüs faeultatis redintegrantis et reproductricis exempla. -Quam rem si comprobare vel. Jem, ad Taliacotii-( 6), a multis confirmata ( 7 ), et nostris temporibus ad majorem per- fectionem | dücta: (8), provocare possem experimenta: aut magná: observationum, a Mec- -kelio'aliisque'notatarum', catervà verbis fidem addere possem; » Il . Pro vyariá aetate , yaria est partium solutarum glutinationis. et. amissarum Tegene- rationis enerseia , quae in. universum eo major deprehenditar , p orísini suae propior sit fomo aut anitál.- : A Embryones secundo mense lentius crescere quam tertio, hoc autem citius quam ini- tio quarti; a medio vero hnjus mensis usque ad sextum augeri, ab hoc autem demum tempore ad nonum mensem iterum retardari foetus incrementum , Observatio est Sóm- meringii (9). quam legentes , facile cogitaremus , per totum vitae hnmanae decursum ; hoc modo, sine certo quodam praescripto sibi ordine , procedere Naturam. Si autem accuratius rem.'spectemus, facile convincimur , quod ;; quamvis non. negeius ;aliqua «esse intervalla: quibus: humani. corporis evolutio vel retardetur. vel acceleretur.j in. universum tamen homo, quo propior sit suae origini, eo citius quoque increscat atque evolvatur. .'- Si mimirum hominem , in variis vitae epochis , consideremus , variam. inter. vires xorporis evolutrices;;:conservatrices atque. destructrices . invenimus rationem ,'. ita. ut, primis vitae humanae périodis, Natura in formando, augendo. et evolvendo. corpore inprimis occupata sit, contra autem , aetate hominis. provectá, auferat ,. diminuat ;et de- struat corporis vires eadem. ipsa Natura. Haec si vera sint, facile intelligimus ,. quod - aetate ,juvenili, in quá maxima viget materiae permutatio, maximus, quoque sit hujus Naturae (nedicatricis vigor, quod autem hic , senili intrante aetate, diminuatur et tan- $219vib , 190 3£j j T - dem tis , optimos progressus faciat continui Solutionuni sanatio, quum multiplici: constet experientià, somno saniem saepe in pus melioris notae converti, asque. totum vulnerum habitum somni ópe non ráro mutari, eaque dd sanationem disporii, : " (6) Vid. Casp. Taliacotif De Curtorum: Chirüfgid per insitionem , Venet. 1597. (72 Vid, K. Spreneel's, Geschichte der Chirurgie IIter Theil von W. Sprengel, Halle 1819, XV, Bildung künstdicher Nasen pag. 183—223. 8)" Vid. J. C. Carpue, An account of two operations for restoring a lost nose , Lond, 1816. C. F. raefe Rhinoplastik, oder die Kunst den Verlust der Nase organisch zu ersetzen, Der. lin 1818. Jos, Baronio, Ueber animalische Plastik aus dem Italiünischem übersetzt von À. F. Bloch; mit I Steindr. Halberstadt i819 8. (9) vid. S. Th. Sómmering i in explicatione ad [cones embryonum as eie Francof, 1799. P3 i18 GIOCO TTESEUR aI ONU GOAL S dem totus desinat, INon autem sana ratio tantum , sed observatio quoque docet, aeta- t& juvenili maxime intensam esse hujus facultatis vim , ita ut vulnera: celerrime agglus tinentur, et partes deperditae facillime restituantur. Hic reproductionis et totius vitae vigor , durante aetate virili perstat, ingruente autem senectute ;- diminuitur atque, decres- cit, ita ut particularum appositio ablatis restituendis minime sufficiat; hinc igitur est, quod, hác praesente aetate, vulnera et ossium fracturae aegerrime consolidentur, atque amissa substantia difficillime restituatur. Si itaque dicentem audiamus Cl. Louis, quod vulnera in senibus, ex promptiori telae cellulosae et membranae adiposae collapsu, faci- lius curentur, mirari certe debemus , quomodo ingenii probabilis auctor falsam 'Theo- riam ipsi Experientiae praeferre potuerit ( 10). III. Non tantum pro varid tolius corporis aetate hujus facultatis differt energeia ,. sed ipsa eliam organa diversa ejusdem organismi peculiares habent restitutionis e£ reproductionis aetates. Ingetiosa et in muita phaenomena, alioquin mon facile explicanda, egregie quadrans, Tllustrissimi Brugmansii est sententia , statuentis singulas plantarum pártes arctissimo qui«- dem nexu inter se junctas esse, et omnes concurrere debere ad vitam constituendam et alendam , singulas vero etiam partes privas sibi et peculiares percurrere vitae pe- riodos vel longiores vel breviores, i. e. vit propri esse instructas, atque hoc sensu a se inyicem maxime discrepare. Haàncce sententiam (modo Drugmansii v/tzz propriam cum ilà Blumenbachii non confundamus), üti in animalia imperfectiora , sic pro parte in hominem quoque transferre possumus. Quamvis enim omnes corporis partes aequa- les esse, i. e. eodem tempore formari, dici possint, earum tamen variae vario evolvun, tur et perficiuntur tempore, Non enim in foetu tantum alia organa citius, alia tardius evolvuntur, sed, durante quoque totius vitae periodo, diversa observatur in evolutione diversorum organorum proportio, ita ut quaedam perfectum jam consequantur statum , alis diu adhuc increscentibus. Continua obtinet, ut cum recentioribus dicamus , vario- rum organorum vel evolutio vel involutio, ita ut semper aliae partes cvolvantur, aliae diminuantur, vel prorsus dispareant, atque sic continua organorum obtineat Metamor- phosis, | Jam (1o) De hujus legis explicatione conferatur Cl, Lenhossek, l, 1, Vol. I. pag. 283 seq. Pul- Cherrime de hoc argumento disputavit Doct, Osthoff, in Diatribe, cui titulus: Die Beziehung der feproducriven Function des Organischen auf die Wundarzneykunst im allgemeinen und be- sondern, von -H. C, A, Osthoff,, in J. B. vod Siebold's Chiron, oder der Chirurgie gewidmete Zeitschrift, II Bandes eres Stück , Sulzbach 1809. pag. 281 seqq. COMMENTATIO ap QUAESTIONEM MEDICAM. I9 - Jam vero, si hoc modo quodvis organon , peculiares sibi et privas, 'percurrat vitae pe- riodos, facile confici posse videtur, varium quoque, vario tempore, diversis organis competere debere redintesrationis et reproductionis vigorem , ita ut hic, modo in hác, modo in illà párte, maximus deprehendatur. IV. Hujus, facultatis vigor. differt, pro. varid singularum. quarumyis partium structurd. ei co/formatione. Novimus omnes, in diversis non solum corporibus organicis, verum etiam in variis ejusdem individui partibus, variam adesse materiae organicae mixtionem atque proportio- nem, variam inveniri partium structuram et fabricam, atque variam hinc in diversis ejusdem corporis partibus assumi debere virium organicarum conformationem. Hae quip- pe: vires ,, quae cuivis parti insitae Sunt, ita per variam partium et organorum structu- ram modificantur, ut in singulis partibus peculiari modo a rebus externis afliciantur, proprii sibi ratione reagant, atque singularia, sibi priva, edant phaenomena. - Haec si-ad nostrum argumentüm accommodemus , inde. conficimus ; variam 'esse debe- re, iii diversis ejusdem organismi partibus , redintegrationis et reproductionis magis mi- nusvé perfectae facultatem. Cujus asserti veritatem copios2 penitus -evincit- observatio, Quamvis enim omnes corporis organici partes, in quibus continui solutio facta est, mo- do inde non nimis laedantur vires ipsae vitales, redintegrante instructae sint facultate ; hujus tamen in diversis partibus varia admodum ratio est, ita ut vulnera simplicia, partibus, simplicissim4 structurà praeditis , inflicta, per solam reumionem consolidentur , dum alibi: inflammationis major gradus et suppurgiio requiruntur ,. quarum ope partes. lae- S2€, per intentionem Naturae secundariam , restituantur. Partes: nimirum ,. quo 'simpliciori gaudeant structurà, eo facilius, continui solutionem expertae, reuniuntur,' et deperditae regenerantur. à Quaenam autem sunt illae partes, quae structurá simplici instructae dicuntur, atque hinc facillimam formae et materiae deperditae restitutionem admittunt? Diximus jam , planta- rum faciliimam esse regenerationem , atque hanc in zoophytis ac polypis, utpote ani- malibus simplicissimis , Sat magnam quoque inveniri: omnes itaque partes nostri corpo- ris, quae vegerabilium aut animalium horum imperfectissimorum indolem | quodammodo referunt, facillime. restituuntur et spomzaze reproductione instructae dicuntur. Atque huc inprimis pertinent epidermis C11); pili, ungues, animalium. ungulae atque cornua. ; io 3er I : ] ) : 'Te- : (a1); De epidermidis regeneratione dicens, non. possum non sequentem bh. 1. memorare oDserva- tionem, in Transactionibus Philosophicis inveniendam , cujus, a Cl. du Pny in scholis Chirurgicis nara 120 G«821€4/2Bo1rr&3/U OR aJ. (NTGT VAS NR 'T'ela.dein- cellulosa simplex, quae omnium partium basin constituit, sive partem elenien- terem, facillime reproducitur, et, hoc respectu, inter, caeteras organismi humani partes primum occupat locum.. Omnes autem partes, quae magls sunt compositae et magis intricatam fabricam habent, ut v. c. intestipa (12) et nervi ( 13) difficilem restitutio» nem admittunt. Quod si probare vellem, omnia corporis animalis organa examinanda forent, et monstrandum esset, quomodo haec Naturae facultas in variis corporis huma- partibus limitata sit ( 14 ). "Verum haec mittere debeo , dum satis jam constare cre- do, quod major vel minor hujus facultatis visor inprimis partium sequatur strüctu- ram et conformationem, ad quam accedunt situs (15), partium usus, aliaeque conditio- : ] pes narratae, memini, quaeque-in Commentariis de Rebus in Sc. Nat. et Medicinà gestis , Vol. XVIIT. pag. 659 seq. his verbis descripta legitur: ,, Vir quinquaginta annorum, laxiori corporis habitu prae- » dits, per decem annos, febre singulari, in anni spatio bis recurrente, laborare solet, quae » Catherralis speciem prae se fert, juncto tamen eo symptomate, ut pruritum insignem cutis, » praesertim circa articulos, sentiat, quem maculae in cute rubicundae, tumor exiguus et ri» » giditas digitorum, :sequuntur, Quae ubi per viginti quatuor horas duraverint , cuticula in to» 5 10 corpore separatur, ita ut quinque digitis manuum pedumque, formá Chirothecarum , 'un& » cum unguibus secedat, non sine insigni aegri dolore, Reparatur tamen damnum ill'ud mox no- » và cuticulà, quae primis diebus maxime sensilis est; ungues vero intra sex menses restituuntur," (12) Travers, Inquiry into the process of nature in repairing injuries of the intestines , London 1812. Vid. inprimis Meckel. 1, l. II Band, rte Abth. Leipz. 1816. pag. 4oI seqq. . (13) Vid. ReiPs und Autenrieth's Archiv für die Physiologie , II B. 1 Heft. pag,ós seqq. CW. Cruikshank). pag.71— 86. ( J. Haighton ). II D. 3H. pag. 449—467. CT. C. H. Meyer ). HI B. 1 H. pag. Too. (]. Arnemarn). VII B. pag. 297. ( Reil ). XI D. pag. 142 —153. ( Zim- mérmann),. F. Micbaélis.über die Regeneration der Nerven; ein Brief au Herrn Prof, Cam- pér.' Cassel 1785. ^ Jz:Arnemann;! über:/die Reproduction der Nerven, Góttingen 1786. : Dessel. ben Versuche über die Regeneration; sn; lebenden. Thieren, Iter D. über. die Regeneration der Nerven Gótting, 1787. Fontana, Abhandlung über des Viperngift etc. Berlin 1787. pag.35o0— 356. Sómmering Nervenlehre etc. $. 177 seqq. ]. C. Eggers. l. l. pag. 93 — ror. Dictionnaire de Médecine in V, Cicatrisation ( Breschet). Tom, V. Paris 1822. pag. 265 — 271. (14) Vid. de hoc argumento inprimis Cl. Lenhossek, l.l, Vol. I[. in quo cujusvis systee matis descriptioni circa hanc rem notanda addidit, ]J. F. Meckel, 1. l. II B. 2te Abth. Leipz, 1819. pag. 58— 110.. J. C. Eggers, l.l p.72-122. Diction, de Médicine in v, ZfZAérence, Tom. I. pag. 33977349 et in v. Cicatrisufion "Tom. V. pag. 951 — 288. (15) Quis v. c. ignoret magnam, ab omnis aevi Medicis observatam, in extremitatum infe* riorum vulneribus sanandis diflicultatem ?' Cujus pbaenomeni causas, praeter Hunterum ( Traité sür le sang. etc, Vol, III. pag. 199) explicarunt Doct. Underwood in Treatise upon ulcers of the legs etc, London r783. in Introduct. pag. 22 seqq. et Doct. F. K. Mezler in opere: Welche Methode ist die pe veriülterte Geschwüre an den untern Gliedmassen zu heilen? Wien, 1792 4t0. uJ COMMENTATIO 4» QUAESTIONÉM MEDICAM. I2I mis (16), a quibus facilior aut difficilior partium laesarum redintegratio et reproductio pro parte etiam pendent. V. Consolidationis et reproductionis energeia varia est, pro vario sexu, temperamento atque idiosyncrasid. Hoc nostrum assertum , quod potius phaenomenon, in vulneribus et fracturis sanandis nonnunquam conspiciendum , quam quidem legem, Naturae facultati, sanationem illam perficienti , praescriptam , nominare posses, non eo sensu esse accipiendum, ac si deter- minare velimus, in quonam sexu ac temperamento optime continui solütionum curatio fieri possit, non opus est ut moneamus; non enim illi sumus qui Naturam medicatri- cem hoc illove temperamento aut sexu circumscriptam crederemus. Hoc tamen non im- pedit quominus, hanc Naturae facultatem nunc cito nunc lente agentem conspicientes , ad sexum, temperamentum et idiosyncrasiam attendamus, utpote quae hujus citioris aut lentioris, a lNaturá instituendae, sanationis causam efücere possint, licet, quo haec Suas huc conferant partes, modum ipsum ignoremus, ; Jam vero textus cellulosi quantitatem majorem in faeminis quam in viris deprehenden- tes, eumque, si ad temperamenta attendamus, in phlegmaticis,. ex Bichati sententil, praevalentem invenientes , facile inde, si theoretice de hoc argumento disputari posset, deduceremus , quod in sexu sequiori major quam in potiori reproductionis cujuscunque Sit vigor, quodque hic quoque pro vario temperamento multum differre debeat. 'Dum autem haec mittimus, non incongruum nobis videtur, hác occasione verbulum dicere de saepius agitatá qnaestione , num nimirum in.gravidis ossium fracturae confer- ruminari possint ? -— apud Hildagum, nonnullorum yita (17) experientià. comprobatae, legun- ! : tur L4 € 16) Huc pertinet multiplici observatione comprobatum phaenomenon, quod in ossibus lon- gioribus multo major sit facultatis reproductricis energeia, quam quae in ossibus planis, iu eo* dem corpore inveniendis, observatur. (17 ) Observationem ,. ab Huntero communicatsm', videas in Medical Observations and. Inquiries by 3 Society of Physicians in London Vol. IV. an. 1771. pag.410 seqq. Vid, etiam. Philosophical "Transactions, . giving some account of the present undertaking, studies, and labours of the inge- nious in mamy considerable parts of the world, London 751. No. 404. pag. 397. seqq. Recueil periodique: d'observations de Médecine, . de Chirurgie et de: Pharmacie, Tom, III. Paris 1755. p2E.234.. Vid, taudem observationes laudatae- ab ]: F. Meckelio, in. Handbuch: der patholog. Ana: tomie. II. Band, ote, Abth.. Leipz, 1818. pag. 81. Q 122 G. C. DIML I SUPRA VNIUNG. HDADUE tur observationes (18), quibus multi Medici nitentes, ad hanc Quaestionem negando respondendum esse credunt. Monendum autem est: 1. Ab alterá quoque parte non raras esse observationes, quibus probari possit, Na» turam in faeminis gravidis non minus quam in aliis, ossium restituere fracturas, easque, calli ope, iterum glutinare (19). Plerasque observationes, quibus auctores, ossa fracta in gravidis non sanari, proe bare voluerint, hanc rem minime conficere posse, quum observatae illae et descriptae fracturae talis fuerint indolis, ut etiam, in statu corporis non gravido, defücillime re- stitutae fuissent (50). 3. Plures etiam inveniri observationes, quibus constet, minus Naturae virtuti medica trii, quam quidem incuriae Chirursorum , non perspecto Sex haud unitae in gravidis fracturae culpam esse tribuendam (21). Quum haec argumenta probare videantur, quod ex solà observatione et experienti4 quaestio illa dirimi nequeat, quumque praeterea, monente Cicerone (22), non tam auctoritatis, in disputando, quam rationis momenta quaerenda sint, sequentia duo argue menta, quae facile augeri possent, aflerre liceat, quibus probetur, vel saltem verisie mile reddatur, quodin gravidis non minus, quam in aliis corporibus, fracturae consoli- dari possint. I. Quum semper mirari debeamus insignem Naturae curam atque solertiam, quá grae vidas faeminas, ne nempe duo corpora simul interirent, ab omni fere morbo graviori: (quod v. c. in morbis contagiosis conspicuum est) defendit, eumque praesentem. citis- sime tollere studet, verisimile admodum est, eandem Naturam benignam omnes etiam. Suas intensuram esse vires, quibus mala. quaecunque, materno corpori inflicta, eddem curi quam citissime curet, atque fracturas quoque, quamvis foetui minus infestas, ad pristinam unitatem reducat. 2. Praeterea si perpendamus, quod corpus totum faemininum , jam ante graviditatem et inprimis durante hác, ad foetum in utero gestandum et alendum egregie sit dispositum y quodque baec dispositio fracturarum sanationi magis prosit quam noceat, sententiam nostram non parum verisimilem fieri censemus. ]Jam vero, quá in re consistit haec dis- positio et hicce corporis habitus, durante graviditate? Quum in lymphà coagulabili seu parte sanguinis fibrosà, ut antea diximus, fons sit quaerendus telae cellulosae, omnes ite. (18) Vid. Fabr, Hildani Observat, Chirurgic. Cent. V. obs. 87. et Cent, VI, observ. 68, C19) Vid. v, c. observationes, quas habet Meckelius l. c. pag.8I seq. (20) Conf, Medical Observations and Inquiries etc, l, I. pag. 44. C21) Qualem observationem Richterus in Bibliothecae Chirurgicae volumine nono refert , qua* lemque etiam, in lectionibus suis Chirurgicis, narare solet Cl. du Puy. (22) Vid, de Natura Deorum L.I. cap. 5. DO cy fo mper mE egec iet COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM. 143 íterumi corporis partes efformantis, hácce parte sanguis maternus, qui foetus evolutioni - inservire debet, dives inprimis invenitur, uti egregie in Commentatione, hoc de argue mento conscriptà, probavit Doct. Dake. Hinc itaque in corpore matérno gravido prae- cipuam adesse censemus conditionem , quae , ut ossa fracta consolidari possint, requiritur, l]ymphae coagulabilis nimirum sufficientem quantitatem. Sed in viam revertamur; superest enim ut monstremus, magnum quoque esse 7Z/o. synerasiae in hancce facultatem medicatricem imperium: cujus asserti veritatem üt. pro- bemus, ad quotidianam provocare liceat observationem , quá constat, in aliis hominibus citissime, in aliis vero, licet eaedem sint conditiones externae, lente et difficillime vul- mera, ulcera atque fracturas sanari, ita ut horum posteriorum corpora non inepte 9uséAxez jam nominaverit Antiquitas. Ubinam in corpore talis dispositio sedem suam habeat, non facile quis determinare poterit ; quod autem reverá adesse, et vel faciliorem , vel difficiliorem , solutae unitatis curationem reddere possit, jam e sanguine, in variis hominibus examinato , constare videtur. "Uti enim ab uná parte homines inveniuntur, quorum sanguis, quamvis morbo inflammatorio corripiantur, examini submissus ita se refert, ut nullum auctae par- tis fibrosae indicium reperire possis; sic iterum, ab alterá parte, fieri potest, quod hanc partem fibrosam, in sanguine hominum perfecte sanorum , maxime adauctam invenias. Memini, me CI. du Puy narrantem audivisse, suae curae commissam esse faeminam , in eujus sanguine, ut saepius observavit, tanta semper invenitur lymphae coagulabilis quan- Titas, ut, quocunque etiam tempore sanguis mittatur, insignem semper ac densam exhi- beat crustam phlogisticam, ita ut, si e sanguine solo judicares, numquam hanc, faemi- nam sanam esse posse crederes. jam vero, si e tali observatione, a priori, ut ita di- cam, aliquid deduci possit, nonne tunc inde concludendum videtur, talem humorum dispositionem aut idiosyncrasiam multum ad illam, de quà dicimus, Naturae faculta- tem vel augendam vel minuendam conferre debere? Huie Viri Cl. observationi aliam, eamque egregiam et a nostro argümento, ut vide: tur, non prorsus alienam, subjungere liceat, quam ab eodem Viro Cl. in scholis Chi- rurgicis audire mihi licuit. Ante aliquot annos nempe Vir Cl. cognovit virum et fae minam, in quibus aegrotantibus observandis saepius occupatüs, singulare, memoratu dignissimum, homineur dextrum et sinistrum optime probans, observavit pliaenomenon. Sanguis nimirum, e dextro brachio eductus, multum a sanguine sinistri Drachíi differe- bat, ita ut in unius lateris sanguine nulluni plane inveniretur pdrtis fibrosae vestigium, dum haec in alterius lateris sanguine, eodem tempore, eo majori inveniebatur quan- titate. Atque loc pliaenomenon, saepius in illo viro et faeminà a Viro Cl. observatum, adeo constans semper erat, ut Medicus, cujus curae aegrotantes erant commissi, C solo inspecto sanguine judicare semper potuerit, in quonam latere Venaesectio esset iüstitu* ta, Hancce observationem, quae forte aliis comprobari posset, legentes, rom possue mus, quin sequentem proponamus Quaestionem:: Am verisimile est, quod, sl Tujus Q 2 vi- 124 GO. irBseHl SEHR, CI, NIGGIHASUES viri et faeminae utrique corporis lateri; eodem tempore, infligeretur vulnus, quod, in. quam, in utroque tunc latere eodem modo, et aeque facile ac cito, Natura medicatrix sanationem esset factura? VL Fasorum. sanguiferorutm Fegetationi (ex quà inprimis omnem cujuscunque solutae unitatis sanationem explicandamesse, indicare conati sumus) ceri «c determinati in statu sano pracscripti sunt limites, Hancce legem praecedentibus , quibuscum certe non satis apto nexu conjungitur, ad. dendam esse credidimus ob sequentem rationem. Si quis nimirum nostram de Vege- tatione vasorum, et ex hác explicandis phaenomenis, legat sententiam , sponte ducitur ad instituendam quaestionem , quare haec assumta vasorum VVegetatio non ita locum habeat, ut extra corporis peripheriam in statu sano prorumpant vasa? Ad hanc itaque Quaestionem breviter respondendum esse videtur. INe Vegetatio vasorum tunc quoque, quando nulla continui solutio facta est, insti- - tuatur, egregie curavit Natura, quippe quae, hune in finem, involucro cutaneo tectum esse voluerit corpus humanum, Cutim enim partibus mollioribus , partibus vero due rioribus externam ossium laminam, quae cortex durus nominari solet, limites constitue- re, quibus vasorum vegetatio forinsecus cohibeatur, egregie statu morboso elucere po- test. : Quod enim ad cutim attinet; quamdiu haec justum habet crassitiei et duritiei gra- Oum, nulla vasorum vegetatio e corporis ambitu locum habere potest; aeque minus ac per crassum et durum quercus, aut similis cujusdam arboris,.corticem vegetatio ramus lorum institui solet: quemadmodum autem ejusdem arboris ramulorum cortex tenuior et mollior ingentem ubique foliorum emittit copiam , sie etiam in corpore humano, cute in quádam parte deficiente aut tenuiori existente, vegetatio vasorum versus exte- riora institui potest. Exemplo rem illustremus. Fingamus, in infante nondum nato plagam quamdam cutaneam inveniri nimis mollem et tenuem ; jam vero, quinam hujus conformationis erit effectus? ^ Vasa cutaneo hocce involucro tecta, minorem in hác par- te resistentiam invenientia, per vegetationem morbosam, extra corporis superficiem lux- uüriose excrescunt et in causá sunt, quod naevi materni aut sarcomata in tali corporis parte oriantur, Quod ad ossa attinet; diximus ea tegi involucro quodam durissimo , quo in iis li- mitetur vegetationis vasorum processus: quam nostram sententiam egregie quoque com- probari censemus conditione ossium morbosá4. Si enim durus, externus ossium cor- tex, vel laesione mechenicá externà , vel quocunque alio modo , deleatur, vasa mox, in ossium diplo& decurrentia, et ubivis ramulis collateralibus instructa, vegetare inci- piunt COMMENTATIO 4» QUAESTIONEM MEDICAM. 125 piunt et nova, ad externam ossium superficiem invenienda, efformant corpora, quse exostoses plerumque dici solent, ad ingentem quandoque excrescere possunt magnitu. dinem, et ortum suum, ex nostr mente, vegetationi debent vasorum morbosae. Ean. dem rem jam egregie perspexisse videtur Belloste, qui, in capitis integumentorum vul« neribus , tabulae ossium externae instituebat perforationem , quá ossium promovere: sranulationem et eorundem evitaret desquamationem ( 23 ). Et hàc quidem ratione quaestionem illam satis bene solvi putantes , hujus, quae vegetationi vasorum praescripta est, legis explicationi aptum imponere possemus fi- nem, nisi ad aliam quoque respondendum foret quaestionem: quomodo nimirum fiat, quod Natura vulnera, ulcera et fracturas, in quibus limites illi, de quibus diximus, deficiunt, ad pristinam unitatem reducere possit, absque ut vasa per partis, cujus ine tegritas restituenda est, ambitum morbose vegetare incipiant atque sic foras prorumpant ? Ne hoc fiat, vel saltem rarissime locum habeat, duplici modo curavit Natura: 1. Vegetationis vasorum causa sive conditio sine quà locum habere non potest, iu lymphae coagulabilis secretione, ut antea probare conati sumus, posita esse videtur. Jam vero, per egregiam solertiam, non majorem Natura formare solet hujus lymphae coagulabilis copiam, quam quae ad usum, cui inservire debet, requiritur et sufficiens est, An itaque mirandum est, quod vasa non ultra lympham, aut terram hancce ferüi- lem, prorumpere et vegetare incipiant. 2. Natura tamen, quum hác in re facile aberrare possit, Medici implorat auxilium , qui cutis labia distantia ad se invicem adducat, et sic pristinum illum vegetationis resti- tuat limitem , aut, si hoc fieri nequeat, remedio quodam caustico vasa, morbose vege- tantia, reprimat. Et haec quidem sunt, quae respondemus ad Bertrandi (24) quaestionem : , Si , Une réproduction etoit possible , pourquoi ces parties ne deviendraient elles plus » Grandes, et ne passeroient elles pas le niveau des organes mémes."? Quam quaestionem etiam contra vasorum vegetationem factam esse video a Doct. Be- Zoet, dicente (25): , Et cur, ubi jam impletum vulnus carne esset, ulterius proger- » minare haec vasa cessarent? Cur non extra vulneris oras excrescerent, atque ele- » Vàtam valle nasci videremus cicatricem 2^? EPI- (23) Vid. Chirurg. Tom. L. pag. 87. (24) Vid, Operat, de Chirurg. Par. 1769. p2g. 531. (25) Vid. Diss, laud. S. 14, in oper. laud, pag. 159 seq. Conf. Cl, Fabre dans les Mémoircs de l'Acad, etc, 1, c. pag. 78. ) Q 3 126 G. C. B. SURINGAR, COMMENT. 4p QUAEST, MEDIC. BEXDLL II GIUM » Qui stadium currit, eniti et contendere debet, quam maxime possit, ut vincat: » Sic, qui literarum currienlo versatur, omni operd et studio elaborare debet, ut exi- miam sapientiae et virtutis laudem consequatur. Quodsi ea vis ingenii, ea subsidia » facultatum , eae corporum, vires, ea hominum studia non suppetunt , ut optatus labo- » li respondeat eventus, non idcirco animus remittendus est, aut, abjectà hasti, de » Statione decedendum; nam rei bene gestae laus , non ex eventu, sed e consilio et » voluntate ponderanda est, adeo ut, cum desint vires, tamen landanda sit voluntas.^» Pulcherrimum hoc Ciceronis effatum toties , dubium et vacillantem , sustentavit animum , quoties virium mearum tenuitatem cum magná Quaestionis, a vobis Viri CII. proposi» tae, difficultate atque insigni ejusdem, ambitu comparabam: neque enim diffiteor, me sae- pius de argumenti explicatione desperasse, et per vestram tantum Viri Cl. aequitatem, et in judicando facilitatem , factam fuisse, quod ad saepius interruptum opus redierim, illudque ad finem tandem perduxerím. Doleo, me tam pauca hác in re praestare po- tuisse, Et quo minus mulüplex, quod ipse probe sentio, vitiorum, partim isnorane ti, partim festinante calamo commissorum , genus corrigere potuerim , vetuerunt tere E) I 3 3 poris angustiae : ad quas me non immerito provocare, vos ipsi certe concedetis Viri. Clarissimi, qui optime sciatis, ad hancce Quaestionem rite solvendam non duodecim hebdomadum aestivarum , sed totidem certe mensium hibernarum, otium requiri, Quid- quid sit, feci quod potui et conatus sum aureum probare Galeni effatum (26): , Oà » vàp 9i xaraAcAoTE yid QUris và Gaby, o0. EmiAEMgot TOV. Duyiueuv Gv Fx ave orav." Ex vesro Quatuorviri Clarissimi! judicio constet, num vires meae juveniles , egregio huicce effato probando non plane impares fuerint; in hoc vero judicio vestro faciles sitis, et multis, quae reperietis, vitiis aut minus accurate exposiris benevole et hu- iaaniter ignoscatis: quodsi saepissime. non alacris ingenii juvenilis, sed somnolentiae, re- reperiatis indicia, cogitare velitis, aestatem pro magná parte. calidissimam et corporis mentisque quieü non inimicam fuisse: si quid desit sermonis elegantiae . rerumque sua» vitati, si quid juveniliter et"impedite dictum, si quid durum et minus jucundum tere. tes vestras offendat aures, condonare velitis adolescenti inexercitato , et , ut omnes meas vobis simul offeram preces, in dijudicando hocce meo. labore, meinores semper esse welitis hujus, quod scriptiunculae meae /&77722/15. loco: subscribo, verissimi Galeni effati s » XaAeziy, GvÜpomew Üyrx y. 3 Dumexprayem. £y » TOAAU;, TÀ [Abv ÜAGG DyVONCAVTX , TÀ Ob xx- ». «8g xtlytyTA y TÀ 0b duo EAE TEOV vYoXlavra." (26) De Semine Cap. XI; JACOBI HENRICI vas »pzaH EI M, ROTERODAMENSIS, JURIS UTRIUSQUE IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA STUDIOSI, RESPONSIO AD QUAESTIONEM AB ORDINE JURE- CONSULTORUM IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA A. MDCCCXXII, PROPOSITAM : Qui quaerit de Jacobi Gothofredi meritis im restituendis XII Ta- bularum legibus Commentationem. QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, D. viu. MENSIS FEBRUARII À. M DCCCXXIII, Rr SRI DE IN eidwonkse ld QUAESTIONEM JURIDICAM PRAEFATIO. M multa alia, quae Turis Romani studium commendare solent , et illud esse videtur, quod non ab aliquo legislatore certo tempore constituto codice circumscribatur, sed ex populi Romani constitutionibus diversis temporibus factis sit collatum 5; unde ex illius Juris studio docemur non tantum. quid Juris apud Romanos fuerit, sed etiam quo. modo Juris notiones apud illum populum ortae , paulatim adultae et denique excultae sint. Quum enim Juris Romani Codex ex multis legibus , Senatus consultis, plebiscitis , principum placitis, responsis prudentum et Imperatorum Constitutionibus sit compositum , ex illorum omnium, quae in Pandectis et Codice supersunt fragmentis, qui ad Juris Ro- mani studium animum adverterit, facile intelliget, quomodo Jus Civile apud Romanos moribus introductum , paulatim libera republica vires explicare coeperit, a diversis tempos rum conditionibus aliam acceperit formam , quomodo denique cum ipsa republica adoleve- rit. Quod si verum est, ut nemo dubitat, inde sequi videtur in Jurisprudentiae Ro- manae studio eandem valere regulam, quae in omnibus disciplinis vim obtinet; nempe fontes ipsos scaturientes non turbidos rivulos, esse adeundos; ita ut bene instituere Ju- risprudentiae studium is tantum dicatur, qui initium ab antiquissimus legibus fecerit, et sic Juris quasi cursum sibi sequendum statuerit. Hae enim leges, cum ab omnibus doctis et Juris peritis fontes et incunabula Juris Romani habeantur, a quibus non tantum Roma- norum sed omnium fere deinceps cultiorum populorum Jus Civile fluxerit, haud contem- nendum videtur illorum consilium, qui initia Juris Romani e legibus XII Tabularum haurienda esse statuunt. ; Quod consilium cum et mihi, de ratione hujus studii instituendi cogitanti, sequendum visum esset, ecce! ab Amplissima Facultate Juridica in Academia Leidensi ad certamen Litterarium proponitur quaestio, de zerizis Jacobi Gothofredi in restituendis XH Tabula- rum legibus, quae ut erat cum. XII Tabb, studio conjunctissima , me statim alliciebat , As ta X JACOBI HENRICI vau neEzR HEIM ita ut mihi persuadens hac disquisitione sponte me ad Juris decemviralis cognitionem ductum iri, quid hoc in certamine possem experire statuerim , et hujus quaestionis respon- sionem pro viríbus suscipiendam duxerim; quo factum, ut incautus hoc susceperim opus , non cogitans quantis difficultatibus et aerumnis obnoxium esset XII Tabb. studium, quod in tanta antiquitate versatur, quamque difficile juveni Juris haud perito merita sum- mi in jurisprudentia viri ita praedicare , ut doctissimis et celeberrimis ejüs Academiae Juris Antecessoribus probetur disquisitio. Nec tamen difficultatibus, quamvis res ardua videretur, deterreri me passus sum, hac inprimis spe fretüs, fore ut, si non proposita palma a me auferetur, uberrimos tamen ex instituto XII Tabb. studio àd Juris Romani cognitionem fructus perciperem, Itaque ut rem suscepi, proximum erat, ut qua ratione res tractanda esset viderem , de qua mihi cogitanti a proposito non alienum visum est; $zZzuz exponere brevem originis et fatorum XII Tabularum historiam ; Zeizde quid Jcti ante Gothofredum nostrum in expli- candis et colligendis XII "abb. legum fragmentis praestiterint, enarrare, ita ut, expositis zeriio loco quae ipse Gothefredus hac in re fecerit, de ejus meritis judicari posset, Quare in tria capita haec dividitur disputatiuncula; ita ut Caput T. exponat historiam XII Tabb. deque earum fatis disquisitionem. Capite II. exhibeatur disputatio de [ctis , qui ante Gothofredum floruerunt: et quidem $. 1. De Dalduino. $. 2. De Raevardo. $8.3. De Hotomanno. . $8. 4. De Dionysio Gothofredo. $. 5. De Pithoeo, $. 6. De Marcilio. Cap. HII. De Jacobo Gothofredo diceretur: et quidem €. 1. De J. Goth. in universam jurisprudentiam meritis. $. 2. De Goth. in restituendis XII Tabb. universe meritis. $. 3. De fragmentis Tabulis suis primum ab eo restitutis. $. 4. De Legum singularum ordine et serie legitimá in ipsis Tabulis ab eo consti- tutis et probatis. $. 5. De ejus conatibus in veris Legum capitibus a falsis distinguendis, et omis- sis ex antiquitate eruendis, in corruptioribus denique conjecturis resti- tuendis. T j $. 6. De Legum verbis legitimis, cum apud, auctores exstarent ex iis relatis: si non adessent, ad similitudinem coeterarum aflictis. — $. 7. De pluribus explicationibus et illustrationibus egregie ab eo factis. CAPUT m" ——— RESPONSIO à» QUAESTIONEM JURIDICAM, 5 uocApaipiquuopnciprem ÓTM'UUM, HISTORIA LEGIS XII TABULARUM, DE EJUSQUE FATIS DISQUISITIO. Us omnium fere populorum prima initia tenebris obvoluta esse solent, ita quoque Romanae civitatis historia; de primis saltem temporibus obscura multa et scriptorum dis- sensu vexatà continet: qui quidem dissensus veterum historicorum , qui illius urbis ori- ginem et incrementa memoriae tradiderunt, effecit ut nonnulli viri docti omnem fere fidem iis denegandam esse dicerent, Quam sententiam ut tütentur, docent alios traditionibus fabulosis unde, deficientibus adeo puris fontibus , historia conscribenda esset , ni- miam auctoritatem tribuisse: alios vero et inprimis Graecos accusant, cupiditate aliqua ductos fuisse similitudinis cujusdam inveniundae inter novae Romanae civitatis et Graecarum civitatum instituta, ità ut in illis describendis has civitates ab oculos habuisse credas: alios denique nimis patriae amore ductos fuisse reprehendunt; ita ut civitatis originem il- lustrem et splendidam significare et majorum virtutes extollere magis voluisse dicendi sint, quam vere tradere, quae boni est historici laus ( 1). Tn obscuro hoc, de quo loquimur, tempore, incidit celeberrima illa Decemviratus historia, quae ut tota hujus historiae pars, digna est, quae opera et studio eruditorum investigetur et illustretur, Qui vero hanc XII Tabularum legum historiam tradunt, ad ipsas has leges illustrandas initium facere solent a lege Terentilla, quae primum a?. urbis céxci latà est; minus recte ut videtur; valet et hic observatio non temere in historia partem esse per se spectandam et seorsim enarrandam , ne saepius in causarum et effectuum observatione labarur: quam ob causam propositum mihi est paullo altius rem repete- re, quo meliüs appareat quae causa, quaeque ratio fuerit latarum illarum XII Tabularum legum, et quid statuendum sit de quaestionibus quae circa illas leges agitari solent. Re- petendum igitur videtur ab initiis contentionum , quae paullo post ejectos Reges Patricios inter et Plebeios exarserunt, Potentíae illius supremae, quam Patricii paullàtim exercere coeperunt, originem ab ipsis ; t ci- (1) Conf.-C, D. Beckii Disputatio de antiquissima historia Romana praemissa Fergusoni Ro- tnanae historiae, ab eo germanice versae, T. L, p. 1 — 97. A3 6 JACOBI HENRICIvAaN pnER HEIM civitatis initiis deducendam esse constat (2). Tanta enim erat senatus a Romulo institu ti auctoritas, ut regis ipsius potestatem aequasse videatur. Accessere deinceps et alia. instituta, quibus paullatim potentiam firmarunt, donec tandem , regibus ejectis, consuli« busque creatis, summa rerum potiti sunt, Inprimis hic pertinet ratio clientelae et patro« natus, quae ut concordiam inter cives promovit, ita tamen ad Patriciorum dominationem augendam haud parum contulit. Accesserunt etiam comitia centuriata, quae ita instituta erant, ut penes solos ditiores et Patricios omnes decernendi potestas esset. Firmissimum tamen aristocratiae fundamentum positum erat in religione et administratione sacrorum , quae penes solos Patricios erat , quaeque non tantum in publicas, verum et in privatorum res maximam exercebat vim, Hoc institutum quanti momenti fuerit facile patet, praesere tim si cogitemus quam arcte religio apud Romanos cum ipsis civitatis institutis conjuncta. fuerit, ut qui religionem pro arbitrio administrare potuerint, facile dicendi sint maximam in ipsa civitate potestatem obtinuisse. Novum denique incrementum ipsorum potestas accepit, regibus ejectis , consulibusque creatis , ita ut potentiam , quam cum illis partiti erant, jam nunc indivisam sibi concessam viderent. Hac tamen tanta potestate primis temporibus abusi non sunt Patricii ad domie nandam plebem , verentes, ut videtur, ne ita forte aliquando desiderium regis ejecti oriretur , verum contra multa illi grata concesserunt ; quo factum est, ut concordia per breve sal- tem tempus adhuc civitas floreret (3). Hac vero temperantia et modestia diutius usi non sunt, quam timor impendentis mali illam praecipere videretur; nuntiata enim Tar quinii morte, metu liberati paullatim potentia abuti et plebem vexare coeperunt (4). Patriciorum auctoritate perspecta, sequitur ut videamus quibus modis illam minuere co- nati sint Plebei, et quomodo sibi ipsis potentiam acquirere potuerint, qua tandem factum est, ut in civitate aequilibrium quoddam inter partes existeret, Primae querimoniae, quae a Plebe habebantur fuere de vexationibus, quibus miserrime exagitabantur debitores Plebei: magno enim aere alieno obruebatur plebs , quod contrahe- re cogebatur, tum propter inopiam , tum propter frequentes agrorum depopulationes ab hostibus factas, quodque ingentibus usuris in immensum cumulabatur ( 5). Hac ratione ei magis devinctiPatriciis ab his crudeliter habebantur, si solvendo non essent, vinciebanes tur, carceribus includebantur, interdum etiam servi habiti sunt, Ejusmodi vexationes jam saepius plebem ad seditiones incitaverant: saepius jam appropinquantibus hostibus ne- ga* (2) Conf. Dionys. Halicarn. NI. Papaío và puc» i£ mpg moAvTEUum 9 IX TOV Ex TG Die Asíag &ai Lp rokpuTEiz2 , p. 494, Edit, Sylburg. (3) Vid. Liv. Hist. II. 9. in fine, (4) Liv. Il. ot, Eo nuntio erecti Patres , erectae Plebes: sed patribus nimis luxuriosa fuit eà laetitia: plebi, cui ad eam diem summa ope inservitum erat, injuriae a primoribus fieri coepere, (5) Cf£ Livius L, II. c. 23. RESPONSIO 4» QUAESTIONEM JURIDICAM. * £arant se nomina daturos, se arma capessuros: ,,Patres militarent ," dicebant, ,, Patres -arma caperent, ut penes eosdem pericula belli, penes quas praemia essent (6 ). " Patres vero nullas artes negligere Dictatores creare, promissa facere coeperunt, quibus plebem ad imminentia bella adhortarenturs donec tandem plebs haud semel vana spe et exspectatione melioris conditionis illusa in zz0z£erm sacrum. secessit, se redituram negans, nisi de con- «ditione sua certum quid statueretur, et non amplius vanis promissis jactaretur (7). His rebus perterriti, cum non amplius resistendum esse viderint, Plebeorum hominum vo- luntati indulgere coacti sunt. Missi adeo sunt legati, qui Plebi concessere ut suos ha- beret magistratus sacro-sanctos, qui Plebis semper causam sustinerent, et contra Consu- lum Patriciorumque dominationem defenderent, Ytaque hic primus legitimae et provocatae seditionis fructus fuit, ut Tribunos nancisce- Tentur, per quos Patriciorum jam nunc potestas circumscriberetur, et postea multo plus minuenda esset, Audiamus Ciceronem, qui idem de hoc instituto judicasse videtur : ,,hoc enim, inquit, ;primum minuit consulare jus, quod exstitit ipse, qui eo mon teneretur; ista potestate nata, gravitas optimatum cecidit, convaluitque jus multitudinis ( 8 ). * lllud jam Tribunorum institutum, quod concordiam et salutem reipublicae allaturum «credebatur, discordias, ut in rei natura erat, magis fovit et auxit. Plebei enim defensores macti, per quos, aristocratiae resistere possent, hanc potestatem firmare, novisque in- «rementis, si fieri posset, augere studuerunt. Patricii contra, qui hanc tribunitiam po- testatem inviti Plebi concesserant, illam omnibus viribus minuere conati sunt. Hinc per- petuae contentiones ortae sunt, quarum utrimque causa fuit, ut suam potentiam non minui paterentur (9). Primam novarum turbarum ansam praebuit annonae caritas, quae paullo post populi in urbem reditum vim exercere coepit. Notum est quomodo in Senatu variae egitatae sint sententiae de frumento, quod Senatus exaliis regionibus arcessiverat; utrum nimirum Plebi tradendum , an subducendum esset, ut ita Plebs seditiosa coerceretur et pue niretur. Josterior, cui et Coriolanus et juniores fere omnes senatores favebant, sene . tentia magno reipublicae damno praevaluit (10 ). Notissima est M. Coriolani historia, neque hic enarranda ; illud tantum observandum videtur, utrumque ordinem hisce de anno» nae caritate contentionibus usum fuisse ad praedictum consilium : Patricii ut impugnarent , Plebei vero ut defenderent Tribunerum auctoritatem, Hi vero victores e pugna exierunt ; ef- (6) Cff, Livius L. 1T. c. o4. (72 Cff. Livius I1..c. 32. et. Dionys. Halicarn. VY. (8) Cft. Cic. de Legg. 1. III. c. 7. (9) Cff. de tota illa ordinum contentione praeter Livium et Dion, Halye, Schulze, Kampf der Demokratie und. dristokrarie in Rom. (10) Cf Livius |, II. c. 34. PJutarchus in vità, 5 JA'COBIHENRICI vaw pEm HEIM :elf'ecerunt eniin: noff tantumi' ut veorum,.potestas non minueretur; verum et üt nova ca» .peret ihcrémenta, Hac: enim opportunitate cum Tribuni. plebis. Coriólanum- ad popu- lum vocassent, ortaque esset quaestio num Plebi jus competeret Patricios in judicium vocare, tandem post magnas in ipso Senatu contentiones illud jus obtinuerünt; de. Sp. Cassii infelici sorte. non. est.quod longiores simus; modo hoc observetur, primum illum zlegem. agrariam tulisse nunquam deinde usque. ad-hanc memoriam, ut ait Livius; sine -maximis motibus rerum agitatam ( 11). Neque etiam post has turbas licuit Romanae civitati. diu concordia früi: quamquam enim Plébs cum Patriciis vires cohjunxerat ad exitum Cassii , dulcedo tamen legis agrariae (ut idem Livius €, 42.) ipsa per se subibat ani« 7mos; hinc saepius Tribuni Patres hortati sunt, ut quae juste promiserant de dividendis agris, ea rati haberent. Vanae adhortationes! illi contra Plebem bellis externis occupare et ab agrariae legis. cogitatione avocare , variis denique modis elüdere student. : Nec Tri« buni Plebis causam deserunt. Suadere iterum et adhortari incipiunt ne nomina dent, né arma capiant ad bellum: externum , omnia denique moliuntur, ut Patricios promissa exsequi cogant. Hinc de novo acerrimae contentiones exarserunt; "Tribuni ut timorem Patriciis injiciant et jus sibi concessum stabiliant consulem Menenium coram populo vocant (12), eique exitum miserrimum Fabiorum 'exprobant, et mulcta pecuniaria frustra renitentibus Patribus damnant (13). Paucis jam post annis Consules anni superioris accusant ob neglectam agrariam legem, duce Genucio, ad quod malum evitandum Patres omnia frustra "tentant, et omnem salutem cum in unius Genucii morte positam esse vident, clam» eum interfüciendum curant. Hoc tam atrox facinus Tribunorum animos fregit, Plebern contra eo majori ira incendit , quae derelictam a 'Tribunis se videns clamare coepit actum esse de libertate sua , eo res venisse, ut se ipsa, quando aliud nihil auxilii habeat , defendat (14). lta cum se haberet Plébs., opportune nacta est seditionis ducem Voleronem;, qui se laesum a Consulibus arbitratus causam suam cum causa comniuni conjunxit; ille viz acer id non tam curans ut semet ipse ulcisceretur, quam ut Plebem dominationi Patrum subduceret, rogationem tulit ut pro comitiis centuriatis sua haberent comitia, in quibus magistratus Plebei crearentur, Frustra huic tanti momenti legi resistere conantur Patres ; urgent eo magis Volero et assumtus collega Laetorius, tandemque legem perferunt ( 15 ); Quanti momenti haec fuerit victoria unicuique perspicuum est, graviores accipi leges; quam in-sgero 7:0nte acceptae sunt, testatur Appius (Lv. c. 57. ), et alio loco idem Livius duas inquit civitates ex una factas, suos cuique parti magistratus , suas leges esse. Ex his jam "Tribunorum conatibus patet, illos non diu vice defensoris contentos fuisse, ve- rum etiam mox aggressoris munus suscepisse; hoc etmagis ea docent, quae paulo post ad potestatem suam augendam susceperunt. 4 Ex- C1 ) Livius L. II, 41. (12) Ao. Urbis CCLXXVII. (13) Livius L, II. c. 52. (14) Livius lI.:55. (15 ) Ao. Urbis CCLXXXIII. "RESPONSIO a» QUAESTIONEM JURIDICAM. 9 Externis bellis occupato populo Romano, paucos annos a seditiosis motibus requies fuit; verum ea illi diu frui non licuit, cum C. Terentillus Arsa Tribunus plebis legem tulit ( 16) eo Plebi gratiorem , quo magis per eam Consulum auctoritatem minui sentiebat, Haec lex, quaeab auctorelex Terentilla dicta est, eo spectabat, ut Consulum potestas in jure pro arbitrio dicundo certis scriptisque legibus circumscriberetur : , ut quinque viri crearentur legibus de imperio consulari scribendis, quod populus in se jus dederit eo Consulem usurum , non ipsos libidinem ac licentiam suam pro lege habituros (17 ). Pa- tres, uti par erat, omnibus opibus resistere; neque hic opus est enarrare artes et molimi- na, quibus ne lex perferretur usi sunt Patricii, neque machinationes et conamina Tribu- norum, ut tandem perferrent (18): quid multa? sufficiat hic dicere , post novem tur» barum et, seditionum annos tandem Patres ipsos, duce Tito Romelio Consulari ; auctores ipsius legis exstitisse, Legem igitur promulgarunt, ut mitterentur legati Athenas Sp. Posthumius, A. Manlius, P. Sulpicius Camerinus ex ordine Patriciorum, jussique sunt inclytas leges Solonis describere et aliarum Graeciae civitatum instituta, mores, juraque noscere (19). Hos jam legatos revera Athenas pervenisse, indeque leges reportasse est quod nonnulli recentiores contra veterum testimonia in dubium revocarunt, quam opis nionem , in qua jam olim versabantur Bonamins Callus (20) et Gibbonus Anglus , hodieque doctissimi nonnulli viri in Germania praesertim; amplectuntur (21). Nec tamen desunt, qui contrariam sententiam vindicare studeant, inter quos et Gothofredus ipse(22). NNosau- tem non dubitamus sententiám Heereniiviri Clar. nostram facere, dicentis hanc legationem missam fuisse Athenas, ibique pervenisse, pluribus et gravioribus veterum testimoniis doceri, quam ut de eo dubitare nobisliceat (23). Etsi igitur revera leges ab Atheniensi» bus petitas esse admittamus, cavendum tamen ne temere, si forte similitudo intercedat legi Romanae cum lege Graeca, eam statim ab Atheniensibus petitam statuamus, Com- mu- (16) Ao, Utb. CCXCII. (17) Conf. Livius, L. III, c. 9—31. Dion. Halicarn. XI. (18) Conf. Livius, Ill, o —11. Dion. Halicarn. XI. ( 19) Livius, VI. c. 531. (2o) De Pouamii sententia , cfl Terrason. hist. de la. Jurisp. Romaine, p. 77—86. ubi illius opinio explicatur et refutatur. (21) Cf, Cl. ZZarskünig , in versione Gallica, Cap. 44. Gibboni, p. 5. ubi in notis ita: L'opinion négative, que l'auteur professe , est aujourd'hui presque généralement adoptée notam. ment, par 77. JM, JViebu£zr» Hugo et autres, p. 97. (22) Quod dicimus Gothofredum referendum esse inter eos, qui veterum testimoniis nixi revera legatos Athenas pervenisse docent, probare nobis posse videmur, quod in Cap. XII Tabb.vbi veterum testimonia affert, literis distinctis ea verba excudi curavit, quibus diserte significatur Athenas missos fuisse legatos. CÍf. ll. p. 53-859, et 61263. ubi etiam brevi nota hanc sententiam confirmat: vid. opera minora edita a Trozzio, (23) Hecren , Handbuch der staaten des Alterthums , p. 420. B Io JACOBI HENRICI vaAN nER HEIM munis enim omnium legum fons est summa ratio, quae diversos homines diversis in regio- nibus constanter eadem docere solet. Sunt hae leges, de quibus loquitur Cicero in Or. pro Mil, c. 4. ,, quae non scriptae sed natae sunt, quas non didicimus , accepimus, le- gimus, verum ex natura ipsa arripuimus, hausimus , expressimus, ad quas non docti, sed facti, non instituti, sed imbuti sumus, Ab alio etiam errore ut caveamus , monet tota hujus legislationis historia, ne scilicet nimis Patriciorum prudentiam et aequitatem laudibus efferamus, quod leges externarum gentium cognoscere voluerint (24). Cum in ea re potius illorum artes observandae sunt, quibus iterum Plebem eludere conati sunt. Si enim superiorum omnium contentionum naturam bene perspectam tenemus, appa- ret quam vere Hugo vir Cl. dixerit: ortum suum XII Tab. leges multo magis debere contentionibus patres inter et tribunos, quam quod Romanis non suflceret jus partim le- gibus statutum partim moribus introductum (25). In civitate quae trecentos fere annos steterat, etin qua plures etiam leges scriptae memorantur, Jus civile.satis vires potuisse explicare verisimile est, Neque etiam rogationes Tribunorum eo pertinebant, ut novum constitueretur jus , verum ut jus moribus introductum auctoritatem et stabilitatem nan- cisceretur, adeo ut ab eo recedere Consulibus non liceret; ex quibus sequi videtur Pa- tres, cum diutius Plebis rogationibus resistere non possent, illud excogitasse ut mitterentur legati legum. quaerendarum causa, quo facto rem in postcrum tempus differri arbitrabantur. Hanc sententiam quo magis amplectamur, suadet Patriciorum post legatorum reditum agendi ratio; his enim post duos annos in patriam reversis, accitis quae usquam egregia (ut est apud Tacitum) Tribuni jam urgent, ut tandem scribendarum legum initium fiat; hic iterum Patres negant, rem variis artificiis differre conantur, donec Appius Claudius in sequentem annum Consul designatus eos invitos tandem cogat Plebis voluntati satisfacere. Placet igitur in posterum annum creari decemviros sine provocatione, et ne quis eo anno alius magistratus esset, Admiscerenturne Plebei, controversia aliquamdiu fuit: postremo concessum Patriciis ut ex eorum numero crearentur decemviri, modo me lex Julia de Aven- tino aliaeque sacratae leges abrogarentur (26 ). Hi Decemviri munere suo functi post annum illud aliis Decemviris tradiderunt, qui quantopere potentia abusi sint, et qualem exitum habuerint supervacaneum est dicere, Leges autem , quas Hermodoro ( 27 ) Ephesio interprete adhibito confecerunt, primum Plebi roboreis tabulis incisae propositae, postea ab (24) Cff, Ozzo in Praef, illius ZLesauri III, in capite, «5 Romani prudenter leges peregrinas adoptarinte (25) Cff. Hugo» historia Juris, p. 63. edit. 8vae, (26) Vid. Liv. L. III. c. 32. Item Dion. Halyc. L. X. ubi ita: v2 32 u£AwTE mtiozV nÜTOD ( Patricios sc.) mposAécÓzs mà Dexupx iav 5v 4 cv O«pápo,uv xuráAvcIG 0 mavTüG pao TZ. Eod AOVTO. (27) De Hermodoro vid, veterum Testimonia apud Gozhefredum , l.l p. 59. Cf. etiam Bouchaud discours préliminaire p. 19. Bach hist. Jur. p. 28. : T —À —— —— RESPONSIO Ap QUAESTIONEM JURIDICAM, II ab ea comprobatae Tabulis aeneis incisae sunt, et nomine Legwm Duodecim Tabularum , quod deinceps harum numerus ad duodecim creverit; innotuerunt (28 ). Hae vero XII Tabb. leges quanti ab omni antiquitate hábitae sint, indicant veterum en- comia. Ouimes enim quotquot XII Tabulas commemorarunt, laudant earum cum aequi- tatem et elegantiam , tum brevitatem et simplicitatem. Quamquam non opus est hic anti- quitatis testimonia commemorare, quae Jac. Gothofredus diligenter collegit in capite de hist. XII Tabularum , non possumus tamen quin repetamus illud tam celebratum Ciceronis encomium, cum dicat: , Fremant omnes, inquit, licet; dicam quod sentio: bibliothecas ^ mehercle, omnium Philosophorum , unus mihi videtur XII Tabb. Libellus , si quis legum capita ac fontes viderit, et auctoritatis pondere et utilitatis ubertate superare ( 29 ), Neque minus XII Tabb. praestantia inde arguitur quod tamdiu vim et auctoritatem re» tinuerint: ita ut Livius eas suo adhuc tempore fontem omnis publici privatique Juris vo- care non dubitaverit (3o). Id quoque testantur summi quidam JConsulti, qui eas dignas judicarent , quae commentariis illustrarentur et explicarentur,, inter quos vulgo recensentur Sextus Aelius , L. Aelius, L. Acilius, Antistius Labeo , et praecipue Gajus ( 31 ). Hae virtutes , quas veteres in XII Tabb. legibus laudarutt, quamvis non ita primo ad- spectu nobis eluceant , qui fragmenta tantum habeamus , tamen non omnino eas latere existi- mandum est, cum ex ipsis his fragmentis de ipsarum Legum praestantia judicari possit, Tabulas ipsas ad suam adhuc aetatem perdurasse testatur Dionysius, quas et Cypriani Episcopi tempore superstites fuisse ex ipsius dicto (Epist. o. c. 2.) conficere nonnulli voluerunt; ignotum est quo tempore et casu perierint; at licet tempore Justiniani non ,Superfuisse constet, leges tamen in commentariis JCtorum et inprimis Gaji servatae fue« runt; cujus commentariorum libros ad nos non pervenisse summo jure dolent Juris pe» riti, Quamquam igitur non nisi fragmenta habemus, tantam tamen vim exercent ad omne jus Romanum percipiendum , ut Cujacius acutissimus harum rerum judex, ab iis studium Juris Civilis exordiendum esse jure meritoque existimasse videatur ( 32 ). Haec jam sufüciant de historia et fatis XII Tabb. legum. Ad aliam gravioremque hujus disputationis partem transeundum est, in qua quid summi ante Gothofredum JCti ad TE« (28) De materia XII Tabb, vix consentiunt recentiores laborantes diversa veterum testimo* nia sibi invicem conciliare, Vid. Srockzam 4d Bach. l.l. p. 29. et Bouchaud Ml. p. 21, cujus hic sententiam amplexi sumus, (29) De Oratore, Y. 44. (30) Livius, III. c. 34. C31) Cff, Bach. l. l. p. 33. Gozhofredus 1. |. p. 145. ubi fragmenta, quae ex illorum Jctorum scriptis exstent, afferuntur, His etiam annumeratur ab eo Zz/ ZMessglg ex auctoritate Fes in voce Zuguria, (32 ) Cif. etiam Bavius Poorda , oratio de arze Jegislatoria ex Tabulis Romanorum. decemviralibus comparanda , Franequerae 1763. Bo 12 JACOBI HENRICI vau pER HEIM restituendas has ipsas leges fecerint ostendere conabimur, inde ut appareat qualem laborem ipsi perfecerint , qualemque infectum reliquerint ; cujus laboris qualem partem ipse exantlaverit postea videndum erit, CAP. UPosrSs28U C UN NJDUU NM DE JURE CONSULTIS, QUI ANTE GOTHOFREDUM XII TABULARUM FRAGMENTA COLLEGERUNT ET INTERPRETATI SUNT: Quai momenti in omnem Jurisprudentiam Romanam judicata sint XII Tabb. frag- menta, vel summa cura indicat, qua ad illa colligenda et iliustranda ductos videmus summos quosque JCtos. Nulla fere alia jurisprudentiae pars est, quae tantopere studia JCtorum excitaverit et occupaverit, quam leges illae decemvirales. A renatis enim Romanae Jurispru- dentiae studiis , celeberrimi JCti certatim hanc Juris Civilis partem restituere et illustrare coeperunt, merito cogitantes, ut videtur, ab hoc Jure Decemvirali omne Juris Romani stu- dium esse ordiendum. Horum vero alii illud tantum propositum habuerunt, ut fragmenta apud scriptores antiquos dispersa colligerent; alii ut colligerent non tantum, sed et proba- tionibus et interpretationibus eadem illustrarent: quorum omnium nomina hic enumerare lon- gum sit, vel ipsorum merita rite recensere difficilius, nec etiam suscepti operis ratio id postulare videtur (1). Propositum autem nobis est, ut hoc capite videamus, quid prae- cipui ante Gothofredum JCti praestiterInt iu resutuendis XII "abb. legibus; non éo consilio ut quae sint cujusque merita accurate exponamus , verum ut quid ab iis factum sit exponen- tes, et in quos errores interdum lapsi videantur indicantes , quid Gothofredo faciendum et restituendum relictum sit ostendamus. Atque ita inter hos praecipui videntur Fr. Daldui- nus, Raevardus, Hottomannus, D. Gothofredus , Pithoeus et Marcilius; qui quid prae- stiterint jam videamus, $1. Zr. Balduinus. Inter primos JCtos, qui XII Tabb. apud veteres auctores dispersa fragmenta collegerunt et illustrarunt , referendus est Za/duinus, monente Ottone viro Cl, (2) Eleganti sane et docto C1) Cf Haubold , institutiones Jur. Rom, literariae » P. 300 302. Bouchaud , Discours prélimie ainaire ecc. l, Ll. C2) Cft, Haubold l.l. p. 63. et Ozo in praef. ad Thcs. Jur, lI. p.49. natus est Ba/duinus Ao. 1520, mortuus Ao. 1573. MEME ÉLuuustkmlbníeMa un ÉS an RESPONSIO 4» QUAESTIONEM JURIDICAM. 13 docto commentario huic proposito satisfecit, ita tamen ut quamvis maximas ipse laudes meruisse videatur, insequentibus multum faciendum reliquerit (3). Etenim ut jam ad ipsum opus accedamus, de ordine quo leges in Tabulis dispositae fuerint sollicitum eum fuisse non apparet; nullo enim in fragmentis afferendis et expli- candis vel legitimo vel systematico ordine usus est: sed ut animus fert, ab alid ad aliam juris partem transgreditur: ita enim , ut dicta exemplis probemus , commentarius incipit a lege: quodcutique postremum. populus jusserit , id. jus fatumque ésto. Quam porro sequun- tur leges nonnullae ad jus publicum pertinentes. Has autem excipiunt leges de zeruz; Ds- minio, de Seryitutibus , de Usucapione , de. Tt estamentiss haec vero Testamentorum doctri- na intermittitur legibus quibusdam interjectis de modo Sepulerorum et aliis de Jure Sacro. Denique post revocatas "Testamentarias leges accurrunt leges de Jure Patrio, quae; si or- dinem juris systematicum observare voluisset auctor, primo certe loco disponendae fuis- sent. Plura afferre exempla nilattinet; nemo enim » qui hunc commentariorum librum in- spexerit, Balduinum de ordine cogitasse facile dixerit. Neque majorem ejus curam fuisse apparet, ut legitima legum verba inveniret vel resti- tueret; quamvis enim quae mens fuerit legis cujusque, ex diversis ad eandem lesem pertinentibus fragmentis studiose conficere studeat; quae verba genuina fuerint eadem sollicitudine non quaerit. Haud injuria igitur quis dicat Dalduinum diligenter quidem col- legisse et. explicasse fragmenta , non vero ab illo leges restitutas fuisse, In explicatione vero maxima diligentia et rerum peritia versatus est. Legum enim explicationes plerumque ex Jure Graeco et ex omni Jure Romano petere solet. Quae interpretationes etsi indicio sunt quanta rerum scientia et juris peritia instructus ad hoc accesserat opus, observandum tamen est nimis anxie eum Jus Atticum cum jure Romano. conferre voluisse, adeo ut, si inter eas aliqua intercedat similitudo , Romanas leges a Graecis desumtas pronunciare haud dubitet, Primum ejusmodi exemplum occurrit in Cap. VII. ubi agitur de fz/so zestimonio , ubi sic: ,non dubium est, inquit, Decemviros in sancienda falsi testimonii poena, Graecorum exemplum secutos esse; audiebant enim Athenis in Areopago gravissimum esse judicium speudomaprupiáv (cujus et apud Demos- thenem frequens mentio)" (4). Aliud exemplum est Cap. VIT. ubi agitur de poena ca- pitali in judicem statuta, qui pecuniam ob rem dicendam acceperit (5). Hoc loco auctor memorat historiam cognitam Sysammis judicis a Cambyse Rege Persarum severissime pu- niti; hinc itajratiocinatur: ,factum id est, inquit, vivente adhuc Athenis Solone, Romae imperante Tarquinio Superbo, vix 8o annis ante Decemviros; ejus itaque et hi meminisse: po" (3) Prima horum commentariorum editio est Ao. I550. repetita vero et 9/zze soya Bazel 1557. Exstat et in Zeizeccij, Juris prud, Roue ez itt. 1. p. 59 — 170. C4) Baid. apud Heinecc, l.l. p. 76. (5) Zac. Y 1. p. 78. B 5 14 JACOPBIHENRICI vas pzà& HEIM poterant, ejusque etiam. memoria et exemplo commoveri," Quanta cautio adhibenda sit, ne temere leges , quas apud diversas gentes similes videamus , aliam ex alia natam. esse dica- mus, jam supra monuimus. . Nec enim ip hisce exemplis opus est ut statuamus leges illas ab Atheniensibus esse petitas , quum tam horrida sint facinora de quibus agunt, ut facile unicuique gravi supplicio punienda esse ratio doceat. Alio ctiam loco haec Qyas23:vla. er- roris satis gravis causa fuit, in lege de finibus agrorum ; ubi postquam legem Solonis hac de re explicarat, addit: ,, ad. ejus Atticae legis exemplum zzz ezizm scriptum fuisse in Xif "abulis et id observandum esse in. judicio Finium. Regundorum , auctor est Gajus (6 ).? Quod tamen minus recte ut videtur, cum in Gaji loco l. qui est inl. ult. ff. siu Aegundorum , legitur, quodammodo ad. exemplum. ejus iegis 5; quae vox, ut ait Gothofre- dus (7), imperitiae arguit'eos , qui Soloniae hujus,legis sententiam totidem verbis in XII "abb. fragmenta conjiciunt (8. jam alii varii generis errores. nobis notandi restant; incumbit enim. munus ingratum ut Ton tam merita laudemus , quam errores diligenter notemus. Primo loco igitur, perperam ut videtur legem attulit, qua agitur de iis qui furtum ope €t consilio adjuvarint (9). Hanc legem probare studet ex Festi loco in voce /Vec, ubi ita legit Dalduinus, s aderit furto quod nec manifestum erit ; deimde etiam huc facere ar» bitratur locus Pauli in l. 53. $. 1. 1f. de veré. signif. , ubi Labeonis explicatio affertur verborum ofe e£ comsilio, quae verba ad hanc XII Tab. legem pertinere docet auctor, quia et Labeo XII Tab. interpres fuit, Quod ad primum locum animadvertendum est , apud Festum non legi adezi verum aderat, cujus vocis et alio loco explicationem dat Festus. Pauli vero locnm videtur temere ad XII Tab. traxisse, cum ex eo id tantum con- ficere licet antiquam. fuisse formulam ope et consilio suo furtum factum esse ajo (ut est apud. Ciceronem de Natura Deorum , Cap. 3o. ) , quae tamen formula potius a Jure Con- sultis introducta dicenda est. Jam vero in capite 26 ubi de usucapionibus hu memorat legem de csurpatione mue diceris ex Gellio HI, 2; ad quem Gellii locum minus recte attendisse videtur , quia ex illo dilucide apparet legem fuisse in qua ipsis verbis de tempore anni statueretur , quod tem- pus ad usucapiendum actum esset, nisi mulier trinoctium usurpandi causa abfuisset. Ve- (6) Bald. l.l. p. 59. (7) pag. 126. ad Tab. VIII. I. l. ( 8) Plura exempla afferre non attinet; cum passim inveniantur: vid. Cap. 26, 132. in Zeg, de Usucap. iem c. 99. p. 108. ubi Jegezs zestamentariasm suis tabulis injunxisse Romanos Athenien. sium exemplo commotos perhibet. Denique ut alias jam mittamus, c. 38. p. H45. ubi de zuze/a testamentaria agitur. € 9) Conf, Ba/4. |l. pag. 86. Cap. 12. RESPONSIO Ap QUAESTIONEM JURIDICAM, [ 13 Verum haec auctorem fugisse videntur, qui quid de mulierum usucapione cautum sit , pronuntiare nom audeat ( 1o ). Deinceps etiam occurrunt quae minus bene se habent in Cap. 31, ubi de Legibus agitur ad jus sepulchrorum: pertinentibus.. Et primo quidem conjecturam proponit ad verba Aoc plus se fucito etc. (apud Ciceronem de Leg. Libro II. Cap. 23.) ubi legen- dum esse censet Aoc opus, eo inprimis nixus argumento quod Cicero postea in Cap, 26. loquitur de lege Solonis, ne quis sepulchrum faceret operosius quam quod triduo decem homines effecerint. Sic itaque inquit, ex auctoris sententia hoc referendum esset ad ipsum sepulcrum sive monumentum, reliqua ad sepulturam et sumtus funeris (11). Minus autem necessaria et plane supervacanea videtur haec immutatio, quia illis verbis hoc plus ne facito simpliciter jussisse videtur lex, ne quis modum in funeribus post ex- ponendum excedat. cf. Gothofr. ad h. l, Alio deinceps loco (qui est in Cap. $8. pag. 145. ) illam celebratam Tabularum brevitatem non respexisse videtur, cum censeat alia et speciali lege fuisse patri concessam facultatem tutorem liberis in testamento dandi, quam legem perperam diversam arbitratur ab illa generali, Paterfamilias uti degassit. sue per pecuniae tutelaeye suae rei etc. minus autem recte, et brevitati illi. celebri ut dixi. mus contrariam, Neque id etiam probant loci JConsultorum ab illo allati, qui, quam- quam illam legem suo more fusius explicant, non nisi de una illa generali lege agere videntur. Ultimo denique loco auctor noster agit de i7 jus vocatione; leges vero, quae huc spectant, minus recte collegisse, certe perperam disposuisse videtur. Ita e. g. legis illius partes nonnullas omisit; post allatam v. c. eam partem 52 iz jus vocat atque eat, alia pars zi i2 antestamino igitur em capito sequi debuisset, ut optime docet Jac. Go- thofredus ; hanc vero totam partem non attulit » cujus tamen auctores sunt Hor. Satyr. IX. V. 74. , ibique Porphyrion, ut mox apud Gothofredum videbimus. Alteram vero par- tem, quae continetur hisce verbis, si ca/vitur pedemyve struit manum endo jacito , magis suspicatus est quam intellexit. —,, Illud scire velim inquit, quid sibi voluerit lex illa XIL Tab., cujus principium fuit sz calvitur; an pertinuerit ad fugitantes reos, cavil- latoresque, atque calumniatores sistendos." Plures tamen exstant veterum loci, quos vide apud Gothofredum ,. qui Balduinum docere potuissent; quorum praecipuus est apud Festum in voce szruere, ubi haec ipsa verba, s calvitur pedemye struit manum endo jacíto. Cap. 48. minus recte monet in XII Tab, de Zztercalatione aliquid statutum fuisse. In ( 10) Nobis antem , qui Gaji libris institutionum Veronae inventis gaudemus , hujus legis novum testimonium exstat in ejus J- I. $. 111. C 11) Zaid, l. 1. pag. 120. 16 JACODI HENRICI vaN prn HEIM In Macrobii autem loco (12), quem ad probandam sententiam adfert auctor, nihil est, quod efficiat talem legem in XII Tab. retulisse Decemviros. Mic pertinet. quod ait Gothofredus, ubi errorum fontes enumerat ,, scirent etiam , inquit, quae alias a Decem- viris facta fuere ab iis quae in leges XII Tab. nominatim relata sunt distinguere , non illi certe legem de Intercalando hanece relatum irent. Possem plures depromere leges a Balduino omissas (13); verum quum jam longior fuerim, haec satis ostendant , quid statuendum sit de ipsius conaminibus.. Haud dubitamus igitur dicere magna quidem Dalduini esse fmerita in XII "Tab. fragmentis sedulo colligens dis et explicandis; non ita magna tamen ut ab omni parte perfectum ejus dicatur opus, et non magnum aliis reliquerit laborem. Quam sententiam nemigem arbitror suam non facturum , qui hunc commentarium cum Gothofredi laboribus contulerir. $. 2. Jacobus Raecyardus. Jam cum ad alios transitus faciendus est, Raevardus inprimis sese commendat, ad eujus commentarium de XII Tab. diligentius attendamus. Fuit Raevardus JCtus eximius Sec. XVI Druggensis, Antecessor Duacensis, quem Lipsius Belgii Papinianum praedicare non dedignatus est. (14 ). Inter varios ejus de pluribus Juris Civilis partibus commentarios üle praecipue eminet , qui est ad LL. XIJ Tab. quem nunc data opera consideremus. Quantopere ad rectam fragmentorum intellisentiam valeat, quod legitimo vel certe sys- tematico ordine collocentur faeile apparet, Quo magis notandum et mirandum est pri. mos harum legum collectores nequaquam cogitasse de certo illis ordine disponendis, Quod supra deDalduino annotavimus , idem de Raevardo dicendum videtur, nimirum eum singula legum capita singulatim ex veteribus scriptoribus eruisse verum in illis colligendis nullum ordinem servasse. Quod vero ad singula legum verba restituenda attinet cum hac de re Balduinus sollicitus non fuerit, contra maximam apud nostrum auctorem reprehendimus curam. Non tamen eo spectat haec laus, ut omnium omnino legum legitima verba eum vel adduxisse vel invenisse dicamus ) cum permultarum legum sententiam tantum et mentem explicat; verum ut eum verborum restituendorum saepius egregie periculum fecisse judi- cemus, Denigue non omnes leges, quae ad XII Tab. pertinent, hoc in commentario col- lec- (12 ) Qui est Saturn. I. cap. r3. Tuditanum, ait libro tertio, Magistratunum referre Decemviros qui XII Tab. duas addiderunt de Intercalando poputum rogasse. (13) Ira v. c, memiuit quidem legis de parricidii quaestoribuss quid vero in illa cautnm fuerit non docet, de qua sic; ,, utinam , inquit, hanc de iislezem haberemus", quamtamen ex Festo in voce Parici et voce Quaestores facile eruere potuisset 1l, l. pag. 72, ita quoque legis sj egs/ef qui ?n jus vocatum vindicit non meminit etc, etc. etc. (14) CÓOhf. Haubolz l.l. pag. 96. Natus est Raevardus anno r234 et praematura morte extinctus anuo 1560. Editus est commentarius ad XII Tab. leges auno 1563. Conf. /Zau£o/d |. |. pag. 304. RESPONSIO. a» QUAESTIONEM JURIDICAM. 17 lectae sunt; verum multae omissae videntur, quod utrum consilio semper an negligentia etiam factum sit non facile dicamus. In fine autem commentarii ita loquitur auctor: , Et haec quidem ad illa XII Tab. fragmenta, quae expressam aliquam legis sententiam conti- nent. . .. Si quidem in hoc libello nostra fuit intentio leges aliquas depravatas restituere, restitutas aliasque ab interpretibus non' recte, ut nobis videbatur, intellectas interpreta- tione illustrare; non autem quae ab aliis accurate et erudite tradita sunt, iterum hic incul- care (15). ". Haec autem , quae universe de Raevardo dicta sunt , quo magis intellisantur et fidem accipiant, paucis exemplis illustranda sunt. Quod igitur primo loco diximus, nullum apparere ordinem in hac collectione fragmen- torum , vix longa demonstratione eget. Cuivis enim qui modo librum inspicere velit, sponte auctorem de ordine ne cogitasse quidem perspicuum erit, Ne igitur longior sim, exempli instar sint, quae initio hujus commentarii occurrunt. Primum locum cum occupat lex illa: jussus populi et suffragia sunto , quodcunque postremum jussit id jus ratumque esto (Cap. 1I. )5 e privilegia ne irroganto (Cap. 11.) , quae ad jus publicum pertinent, statim ( Cap. III. ) transit ad leges de patria potestate , quas, ut et hoc addamus, leges exci- piunt de jure patronatus et de ia jus vocando , quem ordinem nemo legitimum vel etiam systematicum facile dixerit, . Porro quod monuimus , Raevardum in DUC MEIP HN verba legitima et adeo ipsas leges restituere conatum fuisse, jam exemplis probandum est. Atque primum vestitutionis exemplum est in lege: sz zzorbus aeyitasye vitium erit qui im jus vocassit jumentum dato: si volet arceram , ne sternito , cum legitur apud Gellium: 5 zo/et , ar» ceram ne stertito. Sane subtilis haec emendatio est, quam tamen ut minus necessariam et vulgari lectioni contrariam rejicimus. Quod ad sensum enim adtinet, parum refert quam lectionem sequamnr , sive enim in vulgari lectione suppleamus: 57 zo/ez actor arceram dare , arceram ne sternitos sive secundum Raevardum : 5; volet arceram i. e. accusatus habere qua vehatur, ze serzíto i, e. actor: eadem tamen inde efficitur sententia, nimirum ut actor co- $i non possitad sternendam arceram. Ad aliam jam legem transeamus , in qua tria emendanda ipsi videbantur, quae sic se habet: azze. meridiem causam. GNosciTO cum perorant ambo praesentes , post meridiem litem addicito sY AMBO PRAESENTES, SOLE OCCASO diei supre- 72a tempestas esto. Quod ad. primam igitur emendationem , gzoscito pro conscito , ea vix ali« cujus momenti est, nam quod dicit se nunquam legisse , veteres dicere, causam cozscizo pro €0gt05c220, ejusmodi argumentum est quod vix valere potest, quando de XII Tab. disseri- tur. Vetustissima enim et puerilis linguae latinae conditio tam parum nobis cognita est , Ut ex ea argumentari temere non possimus contra manuscriptorum fidem. Habent autem MSS. auctore Hottomanno cozscizo apud Auctorem ad Herennium II, 15. Cf. Gothof. in no- (15) Conf. Raevardi opera, T. I. pag. 55, Neapoli 1779, [o 18 JACOBI HENRICI vay neER HEIM notis ad Tab, I, Neque altera emendatio : 5? 2720 praesentes pro praesenti, multum habet quo se commendet; nec enim MSS. (ide nititur, nec eam mens legis postulare videtur, Cum enim ipse Raevardus litis addictionem explicat litigandí potestatem facere, nihil est quod judicem impediat quominus hanc faciat, etiamsi uni tantum praesenti sive reo sive actori; in qua re etiam poenam spectare eum qui in jus non venit, docet Gothofredus ad h. 1. Tertia denique immutatio so/e occaso pro s0/ occasus nos moretur non necesse est, cum omnibus veterum locis adversatur, necad sensum aliquid facere videtur. Alterum: restitutionis exemplum praebere potest lex, quae ita ineipit, aes cozfessi etc. 5 et primo loco, ut supervacaneam illam conjecturam aezisque debiti judicatis pro rebusque judicatis omittamus, commendat se restitutio verborum illorum Gellii, zu£ sj quis psendo eo in jure vit dicit , pro quibus ex conjectura Cujacii proponit zezzuz (i.e. aut si ) quip s endo eo in jure vindex esit. Ceterum hic egregie ad legitima verba redigere conatus est legem , cu- jus mens tantum et sententia apud Gellium exstat Lib. XX. C. 1. , hünc in modum: zi cum eo pacit sexaginta dies in vinculis retineto etc. , quae apud eum vide, quam restitutio- nem ipse Gothofredus suam facere non dedignatus est, Non eadem felicitate tamen sem- per leges restituisse, indicio est lex, Aoc pius ze facito, quam ita exhibet: ze facito rogum. ascia , n€ polilo. Maec enim verba Aoc pus ze facito apud Ciceronem de Legibus II, C.23. cum non recte intelligeret, /acizo ad. sequentia transtulit, et Zoe 2/4s non legis sed. Ciceronis verba existimavit. ,, Sunt enim, inquit, haec verba Aoc ?/us non Decemvi. rorum, sed Ciceronis, quibus lex illa decemviralis notatur, quae a Solone repetita non est. ^ Minus tamen placet haec contorta Ciceronis loci explicatio, cum non temere di- camus tali breviloquentia eum usum fuisse, ut hisce verbis Zec p/us illud. intelligeret, Aoc plus in decemviralibus. legibus. inest, quod mon in Solonis invenitur. Nec etiam opus est ut ad emendationem recurramus , cum haec verba Zoec $/us ze facito sensum conti« neant aptum , et quasi introductionis loco sunt ad sequentia legis capita (16). Plura. exempla afferre non opus est, ut recte dixisse videamur curam et operam adhibuisse Rae- vardum , ut nonnullarum legum verba restitueret 5 non tamen eum semper eadem diligen-- tia usum fuisse vel multae aliae leges quarum tantum mens explicatur, tum illae inprimis de furtis testantur. Restat denique ut quod initio diximus ostendamus, Raevardum multas omisisse lee ges, quod partim negligentia partim. consilio. factum. esse nobis videtur.. Errore. enim in- duc-- (16) Si plura exempla: cupiat. aliquis , adeat Raevardum l, l, Cap; 15., ubi in legem qui coro» "4m parit etc, minus recte proponit. 226/72 ;: idem. 1, l, Cap. 16. lesi qui mexum faciet mancipium- que uti. lingua nuncupassit ita jus. esto, minus: recte adjunxisse videtur w£ nominassit Jocutusve essit* ita jus esto ,-quae. verba non nisi tautologiam. cum superioribus continent; denique. in Cap..26.. V. 1, recte. restituit. sj. adoraz: furtum. pro-aderits. RESPONSIO 4» QUAESTIONEM JURIDICAM. 19 ductus eam legem , quam refert Gothofredus,, endo liberis justis vitae necio venum dandique potestas ei (mimirum patri) eszo omisit. Diserte autem Dionysius Halicarnassensis :L. e. hanc a Romulo factam legem retulisse Decemviros in quartam tabulam testatur, neque illud tantum pertinere ad proximam memoratam legem, filium ter venditum non re- dire in patris potestatem , verum etiam ad priorem de vitae necisque potestate, sequentia Dionysii probant verba, quae conff. Huc etiam faciunt, quae sunt in lege secunda Codi- cis Theod. libertati a /Zjorbus tantum inpensum est, ut, patribus, quibus jus vitae in liberos necisque potestas permissa est , eripere libertatem non liceret. Idem dicendum est delege de partu monstroso de qua ignorantiam suam profitetur, cum dicat » exstat quidem apud Ciceronem L. III. de Leg. locus , qui de partu monstroso Decemviros quidquam scrip- Sisse tam obscure significat, ut quidnam illud fuerit divinare nequeamus , ?. de qua lege conf. Gothofredus ad h. 1,. De reliquis non memoratis legibus difüicile dictu est, utrum eas consilio an negligentia praeterierit; multas tamen omissas esse constat. Id. v. c. va- Jet de lege s? ensicz qui in jus etc, (apud Goth. Tab. I. 1. 2.) cujus auctor est Gajus 1. 29. 1f. de in jus voc. Huc etiam pertinet lex ezdo via ud paicunt orato (Tab. I. ) , cujus auctor est Auctor ad Herennium II. cap. 13. et Priscianus L. X. tem Lex s quid endo deposito etc. ( Tab. III, ) quae exstat apud Paulum Lib. II. Sentent. sub Tit. de deposito ; et apud auctorem collationis legum Mosaic. Tit. X. $. 7.5 item leges illae, sz jurgant adfines etc, et illa sj «qua pluvia etc« — Cujus utriusque legis probationes vid, apud Gotho- fredum 1. 1. Tab. VIII. Ex his omnibus facile constare videtur, maxima quanquam tam in explicandis et colligen- dis quam in restituendis legibus sint merita Raevardi, non ita magna esse ut insequentibus interpretibus non magnus campus pateat, in quo vires exerceant suas. Quare quid qui insecuti sint fecerint, jam videndum est. $. 3. Franciscus Hotomannus. Proximum ab Raevardo , si temporis editi commentarii rationem habemus, locum occupat Cranciscus Hotomannus, Parisiensis, JCtus eximius; quamquam aegre ferimus eum in adversariis Cujacii acerrimis numerari, nostra.tamen admiratione dignus ob eloquentiam et doctrinae copiam , qua instructus ad jurisprudentiam accessit ( 17 ). Hic igitur elegantis doctrinae vir peculiaà commentario Jus XII Tab. complexus est, in quo earum legum reliquias colligeret et ilustraret, denique ordine quodam disponeret. Ordinem enim cum alii nullum curassent, hic primus de ordine sollicitus fuit, nec ta- men legitimum. vidit; Nam quod ad locum Ausonii attinet , unde ordinis argumen- tum desumit; » Jus (17 ) De Hotomanno conf, Zau2o]Z 1.1, pag. 66. et Gravina , de.ortu et progressu Juris Civilis P. 127. Edidit commentarium de XII Tab, primum 1564. Lugd, C 2 20 JACOBI HENRICI vau pzR II EIM » Jus triplex quod.ter sanxere quaterve » Sacrum, privatum , populi commune quod usquam est. ?? ex illo confici posse videtur, tres Juris positiones in XII Tab. fuisse, Jus sacrum , Jus. privatum, Jus publicum ; verum nequaquam inde apparet ordinem eundem Decemviros fuisse secutos, cui versuum lege obstrictus obtemperare deb erit Ausonius. Deinde, etiamsi haec argumentatio aliqua ex parte valeret, obstarent tamen aliorum veterum testimo- nia, ex quibus velillud Ciceronis memorasse sufficiat, ubi testatur (de Leg. lI. Cap. 23.) decima Tabula de Jure sacro cautum fuisse, a quo tamen auctor hic noster initium le- gum sumit. Quod vitium in Dalduino et Raevardo notavimus eos plura legum capita omisisse, illud Hottomanno non facile quis exprobrare poterit; verum » Cecidit in Scyllam cupiens vitare Charybdin ; '? nam jure quis dicat illum contra temere multas leges ad XIF Tab. retulisse, quarum non diserta exstarent testimonia. Plarimi autem ejus generis errores ex eo fonte fluxisse vi- dentur quod non reputans celebratam istarum legum brevitatem eas leges ad XII Tabulas retulit, quarum mens harum Tabularum legibus inclusa , cum postea a JConsultis ex iis elici- ta, et in eorum responsis relata fuerit, deinceps legis vim obtinuit; quales tamen leges non ipsae in XII Tabb. locum obtinuisse censendae sunt. Majorem vero cautionem , ne nimiam dicamus , adhibuit in restituendis ipsis legum verbis; cujus rei opportunitatem sae- pe ita neglexit, ut non nisi, quarum legum exstarent diserte expressa verba, ea retulerit ; ceteras vero leges solutiore sermone deprompserit; de quo suo consilio ita ipse auctor , summam, inquit, in illis distinguendis diligentiam ac potius religionem adhibuimus; ut quorum integrae formulae superessent, ea suis verbis quasi gemmas auro inclusas propone- remus; quorum vero argumenta tantum exstarent, eorum sententiam simpliciter fusa et soluta oratione proferremus ( 18 ). * Haec jam quae universe de commentariis Hotomanni diximus, diligentiore studio con- sideranda et probanda sunt. De ordine igitur, quem secutus est in disponendis legi- bus, non est quod longiores simus , cum hac de re disquirendi aptior mox dabitur locus. lllud tantum monendum videtur, eum duce Ausonio primum locum tribuisse Juri sacro, quod excipit Jus publicum, Jus privatum denique ultimum locum occupasse ( 19). Il- (18) Conf. Opera Hot. conjunctim edita Genevae apud Vignon 1700. T. III. pag. 38. (195 l.l. pag. 377» quod non plane Ausonii ordinem servavit, verum Jus publicum privato Juri anteposuit, excusat his verbis: ,, etsi privatum secundo loco nominat Ausonius, tamen id illum versus causa fecisse vel ex re ipsa vel conditione Juris intelligitur, vel ex Quintiliani auctoritate; qui L. II. Cap. 4. Juris Romani tria genera constituit sacri, publici et privati, " Quae argumen:a quam inania sint quisque perspiciat, RESPONSIO av QUAESTIONEM JURIDICAM. s . Illud autem quod plures confecerit leges, quarum in antiquitate non adsunt idonea testi- monia, plurima jam nunc adferenda exempla probabunt. In parte igitur ea quae est de Jure publico ( 20) ,£deprehendimus legem: uz sanatibus idem juris esset quod fortibus; in qua lege eodem quo Balduinus et Raevardus errore ductus videtur, qui hanc legem hoc modo. absolutam sententiam continere arbitrati sunt, pon illud suspicantes verba zexo so/uzo ei praemittenda esse, ex quibus. demum legis mens ac sententia confici potest, uti docemur ex Festo in voce s74:e:5 quamvis hujus corrup* ti loci restitutio demum Josepho Scaligero debeatur. Si dein ad Jus privatum transitum facimus , prima fex allata jam habet quod nos offen- dat (21); verba enim priora: «77 qui ex patre tmatreque familias ejus nascuntur. in patris fum. sui manu potestate mancipio essent, non ad XII Tab. pertinere docent sequentia: 4z- beres que jus vitae ac necis , cum iis omnia contineri videntur, quae verbis prioribus dicia sint, qualem tautologiam in XII Tab. admittere vetat illa celebrata simplicitatis laus. ^ Tn secunda ejusdem legis parte occurrunt verba: u/que filia caeterique liberi una tanci- gatione liberarentur , quorum ipse auetor confitetur nulla idonea exstare testimonia , propterea tamen in XII Tab. habenda, quia apud JCtos est quasi fons unde multiplex jus ipsi postea derivarunt, nec tantam fuisse auctoritatem JCtorum ut hanc legem , quae fon- "tis instar est, ipsi constituerent (22 ). Eadem fere ratiocinatione utitur in lege sequenti : ut qui alierius filium familias sibi ab ipsius patre mancipatum in filium f. locum adoptaret zs vitae necisque in eum potestatem haberet , essctque hic. illi filius uti si ex ipso matreque familias ipsius natus esset, Nullum. enim hujus loci legitimum exstat vel argumentum vel fragmentum ; auctor vero rem tanti momenti judicat ) ut si nulla ea de re praecessisset lex publica, eam a solis JCtis constitui potuisse neget. Quam parum haec valere possit argumentatio, facile quisque perspicit, ac videt inversam hanc argumentandi rationem esse, quae in Scholis Dialecticis principii petitio vocatur. Nam ad probandam rem de qua agitur, desumit argumentum ex tali re, de qua ipsa dubitatur ezde qua tum demum cori- Stare potest si prior illa res ad veritatis evidentiam pervenerit. Nimirum non satis con- Stat, quanta JCtorum auctoritas, sive eam licentiam sive prudentiam nuncuparis, fuerit, et vel maxime ex accurata XII Tab. cognitione patere debet, Unde sponte sequitur, non posse in lege aliqua XII Tab. constituenda valere argumentum ex majori minorive JC:o- rum auctoritate in legibus interpretandis desumtum, quae tamen hoc loco-est auctoris ratiocinandi via. Sequens lex ab auctore allata eundem habet erroris fontem z/ fii f/iae- que fam. vei paternae quasi. suae essent. heredes (23) , de qua illud: insuper monendum est, hac de re propterea XII Tab. disertis verbis non cavisse verisimile esse , quia ex alia lege: 5i paterf. etc., sponte sequi videtur. Sequentes jani duae leges, altera Ze u/itre, quae (20) l. 1. Hott. pag. 407; (21) Kl. 1. pag. 409. (22) l. I. pag. 412. (23 ) l. 1. pag. 414. C 3 o9 JACODI HENRICI vau nznR HEIM quae in manum mariti conyenerit , matris fam. et suae heredis loco habenda (24 ). altera de temeto a tuliere ton bibendo (95), inde maximam auctoritatem derivant, judice Iloto- manno, quod de his rebus Romuli leges fuisse testatur Dionysius Hal. Antiq. L., II. INec majorem vim haec argumentatio quam praecedens habere videtur. Non enim constat omnes regias leges in. XII Tab. tralatas fuisse (26 ). Plura ejusmodi temere adlatarum le- gum exempla depromere opus non est; haec sufficiant ut non temere dixisse videamur imprudentius versatum fuisse Hotomannum in legibus colligendis (27 ). Restat ut demonstremus auctorem nullum fere verborum legis restituendorum pericu- lum fecisse. Nec tamen hic longa demonstratione opus erit. Cum enim antea jam aucto- ris consilium hac de re exposuimus , satis erit si uno alterove. exemplo docuerimus omes nino ab hocce consilio non recessisse, ne in his quidem legibus ubi commode potuis- set ac debuisset. Ne longis igitur utamur ambagibus; exemplum nobis sit lex illa: zz sz culyis arbor in vicini agrum impenderet. eum. dominus pedes. XP. a. terra. altius coERCE- nET (28). in hac enim lege restitutionem verborum omnino neglexisse dicendum est, cum ipso auctore profitente Pauli locus in Sentent. Libro 5. Cap. 6. nos docet verbo sublucandi usam fuisse XII Tab. legem, .INec tamen , ut ipsa allata docet lex , ea indicatione usus est ad legis restitutionem. Aliud etiam exemplum commode petere licet ex lege: uz ctierarum rerum si heredes partem quisque suam habere mallent familiae erciscundae ar- bitrium sumerent , cui Votius rei jus arbitriumque permitterent; de qua lege praeter alia id monendum videtur , neglexisse auctorem verba legitima ezczz ei tuz in lege adhibere, quae ipse ex Festo memorat. Et his perspectis si quis videt ordinem , quem secutus est Hotomannus, a nobis non legitimum haberi, plures ab eo ad XII Tabb. relatas leges tanquam spurias rejici, plu- rimarum denique verba non genuina judicari, forte minus recte existimet nos nulla prorsus Hotomanno merita tribuere. Magna enim sunt illius merita, tum in ipsa diligentia colli- gendarum legum , tum maxime in egregia et eleganti legum explicatione.conspicua. . Caete- rum teneri velim quod antea dixi , non illud disquisitionis hujus de singulis JCtis, qui ante Gothofredum XII Tab. fragmenta collegerunt et explicarunt, propositum esse, ut 1p- (24) l. l. pag. 416, (25) 1. l. pag. 419. : (26) Conf. Bach. Historia Turis, pa;. 32, ubi ita , atque adeo omnes relatas in XII putem quae adhuc essent observandae, "* (27) Adjiei praeter alia et haec possunt quae auctor l. l. pag. 437. in lege de fmibus agrorum ex Gaji l. ultima ff. finium regu;dorum, tanquam XII Tabularum non attendens Gajum expresse dicere quodammodo. conf. Goth, in notis ad h. 1, Item quae 1l. l. pag. 44o. de testamentis non sine mancipationis formulis faciendis habet. Item pig. 446. Ut in locum patris defuncti uepotes tanquam sui heredes succecant. etes (28 ) I. 1. pag. 435* RESPONSIO an QUAESTIONEM JURIDICAM. 33 ipsorum merita per se accurate dijudicentur; verum ut inde pateat quid ante Gothofre- dum ad restituendas illas leges factum esset, quidve faciendum superesset; quare si forte iniquiores videamur in illos JCtos, magis eorum errores notantes, quam merita laudantes; wibuatur id non nobis, sed operis instituti rationi. $. 4. Dionysius Gothofredus. Dionysius Gothofredus propriis suis in XII Tab. leges meritis hic locum obtinere de- bet. De doctissimi viri universe in jurisprudentiam meritis non opus est ut multum dica- mus; praestantissima enim Corporis Juris editione, quae in omnium manibus Versatur, satis in claruit. Qualem autem operam contulerit ad XII Tab. colligendas et disponendas paullo diligentius videamus ( 29 ). Duplici commentario has leges aggressus est, quorum alter magis tituli quam argumenti eausa hic pertinere videtur. In illo enim commentario leges a Cicerone in Libris de Leg. allatas omnes refert, brevibusque scholiis illustrat, nequaquam autem has leges, ut alii putarunt, omnes vere XII Tab. esse perhibuit, qua de re initio commentarii monet: » Quae leges, inquit ,. ex Ciceronis Libris de Leg. decerptae verae XII Tab. non sunt , sed a Cicerone partim inventae, partim ex ipsis legibus XII Tab. interpolatae (30); fecit igitur mixtura veterum legum rerumque ipsarum utilitas, ut eas lectori proponeremus non tam ut eas cognosceret quam ne ignoraret, ^^ Alter autem commentarius magis huc spectat, cujus qui scopus füerit vel maxime ex ipso Gothofredi operis titulo patet. Inscribitur enim: fragmenta genuina legum XII Tab. ad f. et Cod. seriem. accommodata etc, Et hoc loco merito observare licet quomodo pau-- latim fragmenta ad germani ordinis accesserint restitutionem 5 jam enim auctore Dion. Goth. magis ad illum accesserunt, quanquam non adtigerunt illae leges. Hoc igitur con- silium fragmenta disponendi ad ordinem ff. et Codicis seriem ab ipso Jacobo Gothofredo maxime laudatur, partim quia hoc ipso insequentium collectorum operam allevatàm judi- cat, partim etiam quia similitudinem ordinis inter XII Tab. et ff. intercédere demonstrat , quodque exemplis probare conatur (31). Germanum autem illim haberi ordinem non: voluisse vel hac re probatur, quod ipse alium secutus sit, quem et aliunde petitis idoneis: argumentis probare et commendare conatus est, uti mox videbimus. - Quodsi igitur disquisitione de ordine missa , ad fragmenta ipsa accedamus , caveamus ne titulo: operis decepti.et in errorem inducti. majoris pretii. existimemus hosce: commeatarios,. quam: quis (29) Conf. de Dion. Goth, Haubold li 1. pag. 78; (30) Conf, Cicero de Leg. Lib. IIT. Non recognosciius ,- inquit, nunc leges Populi R,. sed! aut repetimus ereptas-aut novas scribimus, "'' (31) Conf..Jacob. Goth. 1, 1. in. Epist. ad lectorem: pag; 16-et. 17;- 24 JAC/OBI HENRICI vaàms:pEROHEIM quidem habendi videantur. Inscriptionem enim /7agzenia genuina cum legerit, recte quis exspectaret hac appellatione non contineri leges , nisi quaejusta testimonia haberent. Sola autem hujus libri inspectio contrarium docet, cum in illo non solum adsint verae XII "Tab, leges, verum etiam multae inveniantur, quae omnino huc non pertinent. Ejusmodi sunt loci scriptorum , in quibus XII Tab. mentio fit, qui aliorum capitum interpretationis instar habendi sunt, verum hic tanquam genuina fragmenta exhibentur. Ita quoque multa minus recte hic retulit ex interpretatione JCtorum, non perspiciens, ut videtur, aliud esse , aliquid lege constitui, aliud, ex legis mente per consequentiam deduci. ta in- ter has leges retulit ex eadem lege XII Tab. Zíberzorum et libertarum tutela ad patronos liberosque eorum pertinet, ex institutionum L. I. de Leg. patr. tutela, in quo titulo ta- men diserte dicitur quid illud /Zegizimum significet (32 )e. Idem dicendum est de altera lege: Zege mobis acquiritur degatum , ex lege XII Tab. ex Ulp. i7. (332. Plurima autem exempla afferre opus non est, quia tam graves sunt errores ut unicuique vel le- genti vel sponte in oculos incurrant. Neque in colligendis harum legum fragmentis cu- rasse videtur auctor ut verba restitueret antiqua , ne hoc quidem ut mentem legis accurate exponeret. Restitutarum legum paucissima apud eum sunt exempla, earum vero, quarum mens tantum , non accuratis verbis exponitur, longe frequentiora occurrunt. Inter quas hanc memorasse sufliciat: //gec actio i. e. fümiliae erciscundae profisiscitur ex lege AUI Tab. quamquam in notis verba legitima hujus legis c/zum et erczum explicantur ,. nul- io tamen modo docetur, qualis haec in XII Tab, actio fuerit. Ex quibus omnibus cum sequitur, ceterorum laboribus in XII Tab. restituendis non ita multum novi adjecisse D. Gothofredum, ad reliquas transire possumus , qui an majori successu banc in rem con- tulerint Jabores,. videndum restat, $. 5. F. Piühotus. Francisci Pithoéi JCti judice Cujacio eruditissimi (34) commentarios] esse ad leges decemvirales testantur et Otto et Dionysius a Locella (35). Quem vero commentario- rum librum vel nulla neglecta opera, nec comparare nec inspicere mihi licuit, In Codice vero Tbeodosiano Cujacii cura edito ( 36 ) inveniuntur fragmenta. XII Tab. legum nullius tamen auctoris nomine adjecto, quae a nonnullis viris Cl. Franc. Pithoéi dicuntur et (32) Conf. Goth. Comm. pag. t9. (33 ) Ibidem pag. 20. (34) Conf. de F. Pithoco Haubold l. 1, pag. 78. Natus est 1543. obiit 162r. (35) Otto in praef, ad Thes, T. III. pag. 48. et D. a Loc. in Libro Tenzamína zria ad Illustr, leges XII Tab. Viennae 1754, pag. 45.» (36) Parisiis 1586 post recc. r6oy. Conf. Hugo in Libro de fontium edit, Corporis Juris pag. 178 , adjecto Pauli editioni , Berolini 1795. RESPONSIO Ap QUAESTIONEM JURIDICAM. 25 et habentur (57 ). Inter quos et S. H. van Idsinga , qui (in praef. variorum Jur. Civ. ) ei hanc fragmentorum collectionem tribuit, quae subjecta est editioni Parisiensi Cod. "Theod. Ao. 1586, ea nixus auctoritate quod "Theod. Marcilius (in praef. suorum com- mentariorum ) hanc collectionem citat , eamque Pithoéi esse dicit. Nullius tamen auctoris nomen praeferunt illa fragmenta , quibus tantum in fine haec adjiciuntur verba: ,, qui haec » XII Tab. fragmenta edenda curavit , in illis disponendis secutus est fere ordinem Libro- » rum Gaji ad easdem leges: verba quae putavit ipsa legum rubrica designari voluit; quae » €x legis potius actionibus , charactere aliquanto minore exprimi: cetera pro sui quisque » ingenii captu et lubitu effingit, quod vix ipsi tentassent Aelii fratres. Vidit haec aetas » Germanicam , Hispanicam, Italicamque in isto periculo licentiam. Viderit nunc et in » hacce rutuba Gallicam. Pro cl. Idsingae sententia, pugnat quod Hugo loco 1. mo- net (38) , alium huic editioni praefuisse JCtum quendam, quem Hauboldus Pithoeum fuisse dicit 1l. 1, 259. Sed cujus tandem , sive Pitho&i sive anonymi auctoris, sit libellus, qua- lis sit, et quid contineat videamus. » Haec igitur fragmentorum collectio , uti jam verbo monuimus, nullo commentario illus- tratur, neque ordinis ratio exponitur, neque de consilio auctoris, nisi ex paucis in li- Tine operis adjectis verbis, certiores facti sumus. Ex quibus illud colligere licet , aucto- rem fragmentorum Gaji in ff. viginti fere numero nobis relictorum maxime rationem ha- buisse, ad eamque fragmenta XII Tab. disposuisse. Dolendum tamen est, quomodo hunc ex Gajo eruerit ordinem , eum non ostendisse ; neque probasse, unde facilior evaderet dis. putatio de illius meritis. Ordinem tamen hunc maxime ad genuinum accedere, nemo est qui neget , modo diligenter consideret, quanti momenti sint haec Gaji fragmenta; legpi- timum eum vero dicere, temere quis pronuntiet, qui item attenderit non diligenter ratio- nem habuisse auctorem aliorum ex antiquitate locorum , qui ad restituonem ordinis legi- timi valere possunt: uti est locus de Dion. Halic. L. X. ubi testatur ultimis tabulis actum fuisse de cozzubio Patribus cum Plebe vetito. Xlunc enim locum si respexisset, illam legem non praeposuisset illi de zzz/iezis wusucapione, quae in medio fere libro locum obtinet, verum in finem rejecisset, Denique vix opus est ut dicamus , quanti momenti sit haec collectio , et quantopere Gothofredi operam allevarit, de quo mox monendum erit , in quem locum etiam cetera de hoc auctore monenda rejicere non dubitamus. Ce- (37) Conf. Haubold 1. 1. pag. 239. et Bouchaud l.1, qui ea auctoris anonymi esse docet l1. I, "Tom. I. pag. 214. C38) Hugo l.l. pag. 164. ,, Alius tamen quidam JCtus huic editioni praefuerit necesse est; admonitiones enim ad lectorem indici et fragm. XII Tab, adjectae Parisiis datae sunt, ubi tunc temporis Cujacius non commorabatur, licet Ao, 1582. Parisiis eum fuisse documenta publica vi- tae ejus adjecta doceant et auctorem ostendunt anonymum, D 26 JACOBI HENRICI vaN nzn HEIM Ceterum praeter hanc ordinis restitutionem non ést quod valde haec fragmenta nos mo« Penturj quamquam enim et singularum legum restitutionem deprehendimus, multa tamen occurrunt, quae minus recte se habent, alia etiam quae ad XII Tab. non pertinere viden- tur; qua de re eo difficilior est disputatio quia nec argumenta auctoris adjecta sunt , nec loci, unde hae desumunturleges. Ut exemplum afferamus, non dubito dicere illam legem minus recte se habere , quae itaest: pazer, quod contra formam humani generis conyerso tno«- ve procreatum erit, si volet. actae legatos uti et eam: ambitus insulae sestertius pes estos quibus medela a Gothofredo adhibita est; quem vide ad h. locum. Ad ea autem frag. menta, quae non ad XII Tab. fragmenta pertinent, referre vix dubito illa: zmazezf. viro filiae loco divina humanique Juris socia estos ett si quis liberum nominem indemnatum zmorti duit parricida esto. Et haec jam sufficiant de auctore nostro: tandem videamus de 'Th. Marcilio, et qualem XII Tab. operam praestiterit , exponamus. $. 6. Th. Marcilius. "Theodorus Marcilius JCtus eximius, in Gelria natus, et Professor eloquentiae Parisiis ,. dignus est, qui ultimus , priusquam ad Gothofredum transeamus , hic memoretur(39). Li- brum vero, quo XII Tab. leges illustrare et commentari instituit, in duas partes distribuit , quarum altera Co//ectz , altera vero Zzzerpretamentum inscribitur; quae vocabula, etsi inso- lita aliquantum , satis ostendunt, quid sibi in hoc libro voluerit auctor. Et prioris qui- dem partis ea est ratio , ut exhibeantur fragmenta suo ordine et suis verbis disposita; alte- rius vero partis, ut haec eadem fragmenta explicentur, et ex veterum scriptorum locis probentur. Ut via igitur ad singula procedamus , primum quidem monendum videtur de ordine quo fragmenta disposuit; vel sola libri inspectio ostendit, eum hac in parte Pithoti maxime vestipia pressisse, Ipse in praef. qua gloriatur se antecedentibus in eodem campo JCtis nihil debere, ex horum numero Pithoéum excipit, et ilii plura se debere confitetur. Non ita tamen Pithoéi vestigia legisse dicendus est, ut ab. iis deflectere non sit ausus; verum quamquam eundem ordinis testem Gajum , ut videtur , secutus est , multa aliter dis» posuit; in quo velillud Jaudandum occurrit, quod leges quasdam ad Jus pub. pertinentes, ut sunt :. pzZvilegia ne irroganto , de capite civis non nisi per maximum comitiatum ne ferutito , aliaeque, quae apud Pithoéum locum occupant priorem , magis in finem ante leges de Jure Sacro. disposuit. Ceterum non magis quam Pithoéus de illius. ordinis probatione solli- ci- (39) De Marcilio conf, Otto, in Praef, ad Thes, Jüris Vol. III. pag. 5o. et Vol. IV, pag. 9. , quo volumine continetur hujus auctoris comment, ad XII Tab, liber, quem primum edidit Ao, 1600 , et. Bouchaud 1. 1,. T. I. p..222;. RESPONSIO A» QUAESTIONEM JURIDICAM, 27 citus fuisse videtur; illud enim tantum monet , Decemviros Tabularum initium fecisse ab zz jus vocatione, quod ex Cic. locis in Legibus et auctore ad Herenn. probat, cujus rei vel seriem in ff» et edicto perpetuo et ordinem in Gaji libris testimonia esse docet, Quantopere autem haec ordinis ratio ad genuinam accedat, vel quantopere ab illo re- «edat, non est quod nunc moneamus , cum ea de re mox aptior. disserendi locus dabitur. Illud autem interea dicerenon veremur, ordinem a Marcilio propositum non illum fuisse, quem secuti sunt Decemviri, Misso igitur ordine, si quaeramus, an fragmenta ipsa et ommia genuina et legitimis suis verbis concepta hic proferantur, ad utrumque negando respondendum erit, Primum enim multa fragmenta retulit , quae non ad XII Tab. pertinere , manifeste apparet. Ex eo genere sunt v. g. quae habet Cap. XIV. Zanc ego rem ex jure Quiritium meam 6556 ajo, eaque mihi emta esto hac aere aeneaque libra ...... raudusculo librum ferito; quae potius pertinuisse ad le&um actiones a Prudentibus introductas, probat vel ipse Doéthii 1o- cus abauctore ad partes vocatus. Nam quae ibi habet: ,quaecunque igitur reslege XII Tab. aliter nisi per hanc solemnitatem abalienari non poterat : ? indicant quidem mancipationis ri- tum praescripsisse XII Tab, non vero formulas hujus mancipationis concepisse. De hoc er- rore monet etiam Gothof. in Ep. ad Lectorem etc. Ex eodem fonte manasse videtur error, quod Cap. 31 arbitratur actionem tutelae XII Tab. introductam fuisse , neque videt illud non peculiari lege fuisse constitutum , verum lege Cap. seq. proposita de zuore suspecto contineri, Quod vero monet Cap. 36: eum qui zzero est ad hereditatem vocari , vel id probat non di- serte statutum fuisse, quod in lege ff. 3. $. 9 de suis etleg. hered. dicitur, illud esse ex /ege XII Tab., cujus dictionis vim saepe esse constat per comsequentiam ex XII Tab. illud jus constitutum esse; accedit quod ex lege alia in XII Tab. ubi monetur de f/Zo Jegitimo inira decem post mariti mortem mensas edito , facile haec deducere potuerint JCti. Eadem ratio fere videtur , cur variis capitibus ea protulerit, quae una lege statuta vel intellecta videntur , sic v. c. Cap. 38. de cz. Aeredit. et Cap. seq. de fa. ercisc. monuit, quae una lege de ercto cito comprehendi et subintelligi videntur. Ita quoque perperam diversas Capt- tibus 49 et 5o. de sud/ucatione et de conlucatione arborum memorat, item quod diversas leges ponit de non. necandis indemnatis et de. capite civis nisi per maximum ne ferunto. Plura denique apud. Marcilium inveniuntur fragmenta , quae nullo modo ad XII Tab. per- tinere constat, sic y. c. quae habet Cap. o1. de bonorum societate inter conjuges, quae nituntur loco Dion. Halic. perperam intellecto. Dionysius enim memorat legem Nu- mae, quae agit de filio, cui pater potestatem fecerit ducendi uxorem sociam sacrorum et fa- iliac legitimam; non vero illam legem refert inter illas leges regias, quas suis tabulis re- ceperint Decemviri, Item dicendum est de iis, quae habet Cap. o7. de 9udrcitia matro- ziarum., quae partim auctoris errori tribuenda sunt, quod omnes regias in XII Tab. translatas arbitratur, partim etiam , quod ab auctore male Livii locus intelligitur ; cene set enim auctor omnes fcre leges regias in XII Tab. migrasse, et quidem in primas Tabu- D2 Jas 28 JACOBI HENRICIvAaN pER HEIM las fuisse receptas (40); quod etsi non omnino negandum est, non ita ab ommi parte probandum , ut inde conficere liceat leges. omnes regias relatas esse in XII Tab. Quod dein ad locum laudatum Livii attinet (41) , qui profertur ut probetur hac/de re cautum fuisse, nihil tale inde sequi videtur. Verba enim Lucii Valerii legem improbantis et in- terrogantis ,, an vetus regia Lex simul cum ipsa urbe nata? an ( quod secundum est) a » Decemviris ad condenda jura creatis in XII Tab. scripta? " contrariam potius senten- tiam indicare videntur, cum huic rogationi apponuntur verba ,, quis igitur nescit novam , istam legem esse Quinto Fabio, Tib. Sempronio Coss. viginti annis latam ?"' (42) Et haec jam satis de spuriis ab auctore allatis. fragmentis dicta sunto. Quod vero etiam diximus, auctorem non verba legitima semper adhibuisse, id paucis potest con- firmari, Vel sola enim prioris partis Co//ectz inscriptae inspectio satis ostendit non id sibi proposuisse Marcilium , ut. leges legitimis verbis restitueret, Pluribus enim capitibus leges continentur , quae non tantum verbis legitimis non sunt expressae, verum etiam quarum sententia ex inscriptione non satis notatur, Ejusmodi sunt Cap. 7. , quod poena falsi estis; Cap. 2o. quod uxor usu; Cap. 22. quod partus deformis inscri- buntur, quae in Jmzerpretamento explicantur et exponuntur quidem , verum non diser- tis verbis proferuntur. Neque etiam ubi verba restituere conatür, semper legitima vidisse dicendus est; exemplo sit Cap. 57. ubi de furto nom manifesto ; in qua lege pro adora£ restituere vult edu/e?; quod contra Festi auctoritatem est, a quo recedere nihil est quod jubeat. Quae porro egregia habet auctor in explicatione tum singularum legum tum universi Juris antiqui alii videant; nobis autem id agentibus , ut appareat quid singuli JCti ad re- stituendas XII Tab, egregie fecerint, haec de Marcilio satis esse videntur, Conclusio. hujus capitis. Hi igitur summi JCti quid universe praestiterint in commentariis ad XII Tabulas , ex illis quae diximus patet. Etmnniverse quidem illud dicendum videtur, quamvis egregia sint singulorum merita, nullum tamen revera ita leges restituisse , ut vere legitimae haben- dae sint. Nam si quis vel ordinem et seriem fragmentorum attenderit, multum etiamr hac parte desiderari nemo negabit, Plurimi enim nullum omnino ordinem in disponendis : frage (40) Conf. Marcilius 1, 1. Cap. 8r. C 41 ) Conf, Livius, L. 34. Cap. 6. (42 ) His autem adjungi possunt et alia fragmenta, quae mimus recte ad XII Tab. referuntur 5 V. g. quae Cap. 45. habet de pariete communi ; iem Cap. 55. de aquaeductu , ad quem locum conf. Goth. pag. I8o. Cap. 72. Zt. si stipulam incendenti ignis fuit," item Cap. 75. ,,/Von mittendum qui percunctetur nomen matris fam" de qua ipse auctor dubitare videtur, et alia plura, RESPONSIO 4n QUAESTIONEM JURIDICAM. 29 fragmentis servarunt; alii probabilem quidem, non vero legitimum secuti sunt; alii denique genuinum ordinem magis sunt suspicati quam firmis argumentis probarunt. Si vero quaeramus, an falsa a genuinis fragmenta discernere sciverint, iterum negantes respondebimus. Plures enim multa proferunt, quae hic non pertinere videntur, adeo ut maxima ingenii subtilitate et acumine post illorum operam indigeat, qui genuina a spu- riis decernere voluerit. Denique, ut verbo dicamus , omnes fere hi JCti summam laudem quaesiverunt et meruerunt diligenti collatione et interpretatione horum fragmentorum ; nulli vero legitimae restitutionis laus tribuenda est, quam solum Jac. Gothofredum me- ruisse sequenti capite docere conabimur. poU SBRepm ger vpps prem. qurapo pee DE JACOBO GOTHOFREDO. $. 1. De J. Gothofredi in universam Jurisprudentiam meritis N atus est Jacobus Gothofredus Ao. 1587 Genevae, Dionysii celeberrimi JCti filius, juris Civilis scientiae, quam haereditariam a majoribus accepisse videtur, ita se totum tradidit , ut facile aevi sui princeps exstiterit, "Tanta enim erat, cum ejus stuperiia doctrina , tum ingenii alacritas et immensa diligentia, ut omnes eum Cujacio aequipa- randum, certe secundum locum ab illo occupasse statuant. Anno 1619 in patria Aca- demia Antecessor creatus ita hoc munere functus est, ut brevi ipsius eruditionis per to- tam Europam fama celebraretur. Hinc quoque factum est, ut ab illustris Academiae Lei- densis Curatoribus in Cuzaei viri Clar. locum ad professionem Juris honestissimis invi- taretur conditionibus, quibus tamen sollicitationibus renuit patriae amantissimus , cui et pluribus honorum testimoniis devinctus tenebatur. Non tantum enim professoria dignitate valebat in civitate , verum etiam in senatorium ordinem coóptatus est, consulatum quater gessit, quinquies: syndicus fuit , variisque legationibus in Gallia, Germania et regione Pede-montana egregie functus est, Quae diversa munera si quis cogitat, et memoria re- colit varia ejus doctissima de-jure antiquo scripta, quanra ejus fuerit diligentia admira- tione prosequetur. Denique, anno 1652, aetatis 65, familiae, patriae et orbi literato ereptus est magno jurisprudentiae damno. De vita ejus privata , de juventute, de stu- diis, quibus ad tantum doctrinae culmen pervenerit, non multa tradunt , qui illius vitam D35 con- 50 JACODI HENRICI vaN nzgR HEIM comscripserunt, in eo scilicet unice intenti, ut omnes quibus polleant vires adhibeant in laudandis. ejus animi ingeniique dotibus praestantibus. Inter opera ejus , quibus maxime studium jurisprudentiae illustravit et amplificavit, om- nium consensu primum obtinet locum commentarius ad codicem Theodosianum , cui operi 3o annos impendisse dicitur, Maximam Juris doctrinae scientiam in eo libro expo- suit Gothofredus , tum etiam historiae Ecclesiasticae cognitionem accvratam, quae quomodo ad nostras litteras transferenda sit feliciter docuit. Alterum ejus opus, ut de reliquis taceamus, egregium laudatur: Legis XII Tabb. fragmenta, quod nondum 3o annos natus edidit, in quo ita strenue versatus est, ut omnes superiores JCtos hac in re superasse et insequentibus superandi spem eripuisse vere dicendus sit. De quo opere praeclare testatur Otto: , Nullus hanc provinciam magis opportune susciperé potuit, quod a priscae eruditionis subsidiis, multisque literis exquisitis et reconditis erat instructus 5 nullus etiam superiorum tanto diligentia rem tractavit, tantoque judicio operas digessit et idoneis documentis confirmavit ubivis; nemo feliciore successu discrevit, quid in his sincerum , quid suspectum foret, aut legem majori sagacitate a superíluis repurgavit ; nemo etiam fragmenta, quaeque tam probabili conjectura Tabulis suis restituit , aut ma- jore fiducia sui de Serie earum pronuntiavit. Hinc quotquot ipsum exceperunt harum legum editores, et verba et ordinem ejus tanquam originaria et ex tripode retinuerunt: quasi supervacuus nunc omnis ea in re longior ponatur labor, nec fieri posset ut ab illo praes ceptis meliora investigentur ( 1). $. e. De Gothofredi in restituendis XII Tabb, uniyerse meritis. Nemo sane , qui superiorum omnium ante Gothofredum JCtorum labores in XII Tabb, colligendis diligentius examinaverit, dixerit eum inutiliter operam suam exercuisse in ma- teria elaborata. Consilium vero suum exponit auctor in z27uz/e Juris p. 1257. le l. fusiusque ctiam in Epistolae ad Lectorem , praemissa ipsius commentario: hanc epistolam qui le- gat , admiretur necesse est cum ejus in erroribus aliorum investigandis solertiam , tum in reprehendendis modestiam 5 maxima enim sagacitate errores superiorum non ostendit tantum, verum ad fontes quosdam retulit, unde fluxisse videntur. In quo quidem labore hac humanitate versatus est, ut non JCtos ipsos verum ipsorum lap- sus notaret, silentio etiam eorum nomine praetermisso, vera quae essent, non quanto ipse caeteris praestaret, ostendere studens. Quae quidem modestiae laus eo major ju- dicari potest, quo rarius eam eruditis tribuendam esse constat , qui saepius eam fa- mam sectantur, quam ex magnorum virorum reprehensione facilius sibi comparare pos- se (1) Conff, Qzzo , praefat, ad T/es, Jur. I1I, 30. RESPONSIO a» QUAESTIONEM ]JURIDICAM. 51 se arbitrantur; neque eandem semper humanitatem , qua alios errantes prosecutus est, ipse expertus est. Quod vero diximus eum superiores omnes JCtos superasse, illam lau- dem triplici in re meruisse dicendus est. Primus enim omnium , leges Tabulis suis re- Sstituere conatus est, quod et firmis argumentis et probabilibus conjecturis assecutus est, Deinde nemo certius et melius de Fragmentorum serie in ipsis tabulis disseruit , nemo denique tanta judicii vi, quid in his sincerum esset, quid minus, observare valuit. Ad quae singnla latius exponenda transitus nunc faciendus videtur. Priusquam tamen ad haec progrediar , non possum silentio praeterire auctorem nostrum velhacin re summis laudibus dignum essé quod elegantissima operis forma lectores allicere studuerit, Non enim hic deprehendas verbosos et horridos adeo commentarios, in quibus inulta quidem docta conscripta invenias , ita tamen nullo ordine, nulla elegantia , prolata ut te in nodum incidisse existimes , unde extricandi nulla facultas, quales eheu! plures in- veniuntur eruditi commentarii. Verum hic regulam illam auream ze quid nimis observa- tam videas, hic omnia ordine et distincta adducuntur. Quinque libris apte, ut videtur, dividitur opus, quorum in primo exponuntur Fragmenta ex sua restitutione Tabulis in- clusa, ita ut uno oculorum obtutu de serie eorum judicare liceat, quod et intellectum faciliorem reddit, Ne autem antiquitate et obscuritate vocum excrucientur lectores, adjecta est paraphrasis, quae longioris explicationis munere.eleganter fungitur. Hunc alter exci- pitliber, quo docemur historiam XII Tabb. non quidem continua auctoris oratione , ve- rum expressis omnium veterum scriptorum , qui hanc attigerunt, fragmentis, quibus per- paucae adjunguntur notae ad illustrandas res controversas. Quantopere haec ratio prae- stet communi consuetudini eorum, qui de hac re fusius et saepe neglectis testimoniis ve-- terum auctorum disserant, ibique quaestiones subtiles et inanes agitent, quisque videt. Sequitur liber tertius, in quo leges ipsae ex antiquitate quasi eruuntur, ubi occur- runt singularum legum Probationes ex veterum testimoniis, ad quae inter se concilianda vel illustranda, vel emendanda perbreves auctoris observationes apponuntur. Quarto deinceps Libro exhibentür veterum JCtorum , qui ex professo ad XII Tabb. scripserunt, reliquiae pauciores, inter quas Gaji plura loca. Quae reliquiae merito hic locum in- venire videntur, quia multum faciunt ad probandum ordinem , quem secutus est Gothofre- dus. Quinto vero libro- ZVozze continentur ipsius Gothofredi, in quibus ordinis a se pro- positi rationes exhibentur , nec non capita quaedam Juris explicantur et illustran-- tur. "Toti denique operi adjicitur Index , qui glossarii loco habendus est, quique in ex- plicandis singulis verbis antiquis egregie occupatur. Non vereor ne quis hanc, qua con- silium auctor prosecutus est, formam elegantem esse neget, qui illam comparaverit cum 3liorum. JCtorum libris, in quibus vel omnia illa, quae hic distincte locum inveniunt, misere inter'se confunduntur. Verum aliam objectionem a nonnullis fieri me' non fugit. Est enim: genus hominum, qui elegantiam in Poetis, in. Oratoribus, postulari arbitran-: tur, eam autem ad.seriora ,. quae vocant ,. studia referendam non. censent, Itaque in JCtis : in 32 J AG O0, BI uE EN ORG Divan DPEIROUBOSEBIOM in Medicis, in Philosophis et Mathematicis aliisque id solum spectandum docent, utrum bene et docte quid exposuerint, non vero an eleganti forma et oratione lectores alli- ciant. Illud quam sit inane dictum jam Cicero ostendit, qui et exemplo et praeceptis il- lam ipse et commendat et laudat elegantiam. Hic enim de Philosophis inprimis agens, »fieri autem potest," inquit, ,ut recte quis sentiat, et id quod sentit polite eloqui non possit: sed mandare quemquam litteris cogitationes suas, qui eas nec disponere, nec illu- strare posset, nec delectatione aliqua allicere lectorem , hominis est intemperanter abuten- tis et otio et litteris. Itaque suos libros ipsi legunt cum suis; nec quisquam attingit , praeter eos, qui eandem licentiam scribendi sibi permitti volunt ( 2 ). ? $. 93. Primus Fragmenta Tabulis suis restituit. Ex iis, quae sup. Cap. diximus, satis constare videtur, quidquid egregie in restituendis XI Tabb. legibus fecerint JCti priores, neminem cogitasse vel periculum fecisse legum suis 'l'abb. restituendarum, Quanquam non defuerint, qui animadverterint a. nonnullis veterum leges memorari, et qua in Tabula positae fuissent indicari, nemo tamen ea valuit audacia ut ea indicia adhiberet ad universas leges in tabulas disponendas. Nec alterum subsidium , quo usus est Gothofredus, eos fugit: nimirum reliquiae ex Gaji commenta. ris; vidimus enim iis satis feliciter esse usos Pithoéum et Marcilium, ut de serie legitima pronuntiarent , non vero , ut ex iis leges Tabulis restituerent. Haec vero laus unice per- tinet ad Jac. Gothofredum, eamque sibi soli deberi agnoscit ipse in titulo, quem prae- fecit sui commentarii Libro I, qui inscribitur 77 ZaUb. Fragmenta nunc primum Ta- bulis restituta. Itaque si qua ratione et quibus argumentis eam Tabularum restitutionem aggressus sit, scire velimus, diligenter ea legenda sunt, quae hac de re universe monet auctor in prae- faiione, quae, qui diligenter ponderavit, stupendam ingenii vim et subtilitatem auctoris extollat necesse est. ] Duplicis autem generis sunt argumenta, quibus Tabularum ordinem et materiam probare conatur; alterum genus constituunt ii veterum scriptorum loci, in quibus non tantum leges adferuntur, verum etiam Tabulae indicantur, in quibus collocatae fuerunt. Hi loci quin que tabularum materiam docent, nempe ut primae, secundae, quartae, decimae, et duarum ultimarum (5); huic firmissimo argumento accedit argumentum e Gaji libris petitum , in quo auctoris acumen manifestissime cernitur. Constat enim Gajum sex Libros interpreta- tionum ad XII Tabb. conscripsisse; unde probabili conjectura eflicit Gothofredus singu- los Libros binis Tabulis respondere. Hanc vero, conjecturamme dicam an divinationem , supra allatis testimoniis non adversari, verum et ab iis probari luculenter demonstrat. Cum (2) Cff, Cicero, Tusc. Quaest. I. C. 3. C3) Ci, Gorhofr. 4, 1. p. 18 , 19. RESPONSIO ap QUAESTIONEM JURIDICAM, 33 Cum enim ex Ciceronis, Festi et Gellii locis (4) illud abunde constat in duabus Ta- bulis prioribus de tribus hisce rebus cautum fuisse de iz Jus vocando, de judiciis et de furiis, ostendit auctor de his etiam rebus agi in reliquiis L. I. Gaji, quas vide apud Gothofredum 1. 1. p. 147. Alterum ejusdem generis exemplum petitur ex allato Dion. Halic. loco, ubi de Jure connubii Patribus cum Plebe interdicto legem fuisse in ultimis duabus Tabulis dicitur, cui respondent ea, quae ex Gaji L. VI. servata supersunt, ubi explicatio vocis 2/ebs commode ad hanc legem referri posse videtur. Elis, quae priores decem Tabulas spectant, subjunguntur quaedam de duabus extremis, in quibus, cum ad supplendas superiores adjectae essent, monet auctor non sine veri specie eundem in his quem in superioribus ordinem secutos esse Decemviros, ita ut undecima Tabula quinque priorum, duodecima posteriorum supplementum fuerit. Cui opinioni consen- tire Gajum in L. VI. ostendit (5). Hisce jam subsidiis ingeniose inventis, quomodo usus fuerit in singulis Tabulis punc videndum. "Tabulam adeo primam de in jus vocato egisse probat ex Ciceronis ll. ll. et ex fra- gmentis Gaji ex L. I. Apud Ciceronem enim ita legitur: ja parvis didicimus : 5 72 jus vocat gique egt et ejusmodi alias leges nominare (6 ).? Unde merito efficit Gothofre- dus XII Tabb. significasse Ciceronem , quod et ex alio loco discimus (7), et primis adeo legis verbis totam Tabularum legem appellasse, cujus moris plura exempla apud antiquos exstare variis locis probat, quorum hic satis est illud repetere, quod saepe Tiias significatur verbis illis pw «eie 0ez. — Accedunt jam quatuor Gaji loci, in lege 18. ff. de 2 Jus vocando; in lege 20, ff. eodem 5; in lege 92. ff. eod. lege 233. ff. de V. S. lex 22. S. 1. de Zn Jus vocando (8)5 qui omnes loci, cum agunt de in jus vocatione et quomodo dimittatur in jus vocatus, eos jure in primam Tabulam retulit. Secunda "Tabula continet leges, quae referri possunt ad Judicia et Furta, de qua utraque re actum fuisse probabilibus argumentis docet. Quod ad Judicis at- tinet, ubi Ateji Capitonis haec proferuntur verba: ,, Numa in II Tabula, secunda lege, in qua scriptum est, sí quid Aorum fuit unum judici arbitrove reoye eo die diffensus estoz? recte monet Gothofredus hac in "Tab. de Judicis actum fuisse. Naturalis quoque ordo postulare videtur ut post iz jus vocationem et judicis dationem sequantur leges de judiciis: quam sententiam quoque confirmat locus Gaji in lege 953. $. 1. (4) Loci Ciceronis, qui de prima Tabula referunt, sunt de Legz. L.Il. c. 4. 23. Festi autem locus est in voce, reus, ubi Capito Tabula II. de JuZjciis actum fuisse ait. Ge//ii deuique locus, L. VIT. c. 15, ubi memorat, Labeonem in L. I[. de XII Tabb. memorare judicia habita fuisse acria de Furtzis, ( 5) Cff. GozIof. 1. 1. p. 22. ( 6) Cic. de egg. L. M. C. 4. (7) eod, Ioco c. 23. 8) Cff. Gozhofr, |. 1, praef. 18, 19. in notis p. 153 » 147» E 34 JACOBI HENRICI VAN DER HEIM S. 1. ff. de V. S. et leg. 6. ff. 5 quis cautionibus. Hisce jam legibus alias de furtis in eadem "Tabula adjunctas fuisse docet ex A. Gellii loco, ubi Labeo, in libro de XII Tab. secundo, acria et severa judicia de fur/i; habita esse apud veteres scripsit; quod autem liber secundus de Tab, II. sit intelligendus, illo nititur argumento, quod, cum scripserit Labeo 12 libros ad Leges XII Tab. singuli adeo libri Tabulis singulis respon. dere videntur. Argumento etiam est locus Gaji in lege 233. ff, de V. S. lege 2. et 1.4. ff. arborum furtim caesorum , quae de furiis intelligi possunt, Ut Tabulam zerziam restitueret auctor , non expressa argumenta apud antiquos exstabant ,, conjectura igitur eaque valde audaci arbitratur de rébus creditis actum fuisse hoc. lo- co (9). Loci enim qui supersunt ex Gajo, verborum singulorum 4oszes /ocuples , vives 7e, explicationem continent, ex quibus ea de voce /ocuples solum ad res. creditas trahi posse videtur 5 cum ita ibi se habet ,,locuples est, qui satis idonée habet pro magnitudine rei, quam actor restituendam esse petit." Quod autem haec ex Gaji L. II. ad quare tam Tab. pertinere non possint , inde docet, quodjex diserto Dion. Halic. loco significatur de jure patrio illo loco actum fuisse: quod vero verbi 4os£ez; explicationem ad legem refert: adversus hostem aeterna auctoritas €sto, nimis audacter fecisse videtur; potuit enim et in alia deperdita lege verbum 40s7ez7 occurrere: tum etiam possit non sine causa dubitari, an non potius haec lex referenda sit in "Tabul. VI. ubi de. domimio et de possessione et de ipsa usucapione agitur. Denique non absurde quaeri possit, an non leges de aeris confessis etc. ad quas refert interpretationem Gaji vocis vivere, commodius ad Tab. II. referri possent, Haec autem conjecturae tantum instar sint, neque eo vae lere possunt, ut laudem minuant Gothofredi , verum eo magis ostendunt , qua ingenii sae sacitate valuerit vir ille. praeclarus, quamque difficile sit in tantis tenebris certum quid pronuntiare. : "Tabula quarta expresse gaudet, ut diximus , Dionysii testimonio , qui testatur in IV Tab. relatam esse legem regiam de Paria Porestaze, unde merito omnes de Jure Patrio leges in hane Tabulam collocavit auctor. In inscriptione hujus Tabulae legi voluit[etiam de Ju- ze contiubii , quod eo nititur argumento, quod idem Dionysius testatur in duabus adjectis Tabulis egisse Decemviros de cozmubio prohibito etc. Cum enim docuisset has leges esse supplementum superiorum decem: Tabularum , indé cum nullius Tabulae melius dicatur supplementum , conficit Gothofredus in hac Tabula hac de re actum fuisse. In Tabula quizta et. sexta restituenda jam novo argumenti genere usus est , quod desumitur ex serie. ff, Quatuor enim loci Gaji, ex Lib. 3. cum omnes referendi sunt ad Jus domin et possessionis, dubium fuisse auctor testatur, utrum ad quintam an ad sextam Tab. illud referendum esset. Ita cum auctor in praefatione monuisset maximam ordinis merito ex- (9) Goéthofred. l.l, p. 163... Gaji , loci exstant in 1, 234. in. princ, ff, de V. S. ibid. $. 1 et 2, RESPONSIO a» QUAESTIONEM JURIDICAM. 95 exstare similitudinem inter ff. et XII Tabb. seriem ; jam hic docet priores quatuor partes ff. consentire cum quatuor Tabulis praecedentibus: quinta autem ff. parte agi de szccessio- zübus; et sextà demum de Jure possessionis: ex quibus acute conficit, sextam Tab. de Jure possessionis et dominii egisse , quintam autem de Z/aereditatibus et Tutelis. Ut sepzima et octaya "Tab. restituantur , multum faciunt fragmenta Gaji, quae supersunt ex libro 4« Ad duplicem autem materiam referri posse videntur ; nimirum vel ad delicia vel ad Jus praediorum cff. l. 9. ff. de incendio; l. 236. in princ. S. 1. ff. de v. s.; 1. ult. 1T. de collegiis ; 1. ult. ff. finium regundorum. Leges autem de delictis Tabulam VII. oc- cupasse recte arbitratur Gothofredus, eo nixus argumento, quod patet ex l. 236. ff. Gajum primum de decis, tum de Jure praediorum egisse. Monuit enim auctor, in Praef. Tribonianum varias ex uno eodem JCti alicujus libro sententias eo ferme ordine; quo ab ipsis JCtis conscriptae fuerint, collocasse; hoc loco, cum in principio leg. cit. agat de venenis et $. 1. de glandis significatione , merito inde recte effecit Tabulam VII, occupasse leges de Ze/ictis, "Tabulam vero VIII. leges de Jure praediorum. Quod ad zonam Tab. attinet docet in ea actum fuisse de Jure publico , quod tamen expressis testimoniis probare non potest; conjectura tamen verisimillima assequitur. Constat enim ex Cicerone de Jure sacro actum fuisse in ultima , id est, decima Tabula, et item docemur Ausonii loco notissimo , de Jure publico leges fuisse in XII Tabulis; quod testimonium fragmenta quaedam etiam confirmant: inde cum haec fragmenta ad priores Tabulas referri non possunt, neque in Tabulam X. conjici, conficit Gothofredus hac Tabula de Jure gublico fuisse leges. fam vero de decimae Tabulae materia magis firmo argumento pronuntiare licet. Cicero enim, ut jam verbo indicavimus , ea affert unde efficere jure possimus de Jure sacro sta- tutum fuisse (10) in Tab. X. ,, Sic enim, inquit Cicero, sumtuosa funera et lamen- » tabilia Solonis lege sublata sunt, quam legem eisdem prope verbis nostri viri in , decimam Tab. conjecerunt. ? Hisce jam argumentis priores decem Tabuias restituere conatus est: quod ad extremas duas attinet , cum sint supplementum decem priorum Tabb. leges in ipsis eodem fere ordine positas fuisse docet, idque prob: ur ex Gaji reliquiis, quae exstant in lege 238. ff. de V. S. cujus principium quartae; $. r. quintae; $. 2. sextae; $. ge septimae Tabulae supplementum dicit, Accedit etiam testimonium Dion. Halic. qui legem de eoznubio yerito alterutri harum Tabularum insertam fuisse docet. Et haec quidem de restitutione Tabularum singularum ita ingeniose et praeclare se ba- bent, ut melius fieri vix posse videatur. Neque, quae moveri possunt dubia de nonnullis non satis idoneis argumentis, eo valere possunt, ut to..m hoc quasi systema improbetur ; me- (10) De iegz. II. 25. Es 36 JACOBI HENRICI vas nzx HEIM melius enim restitui posse non docent insequentium conatus, Quidquid enim de singu- larum legum serie vel interpretatione disseruerint, hane tamen Tabularum seriem intactam reliquerunt, ct religiose servandam esse omnes fere duxerunt. Quomodo autem singulae leges his in Tabulis dispositae sint, et quomodo. earum seriem probaverit, nunc operae pretium est diligenter videre, $.4. Legum singularum ordinem et seriem legitimam in ipsis Tabulis inyenit et probayit. Illud superiori $. vidimus Gothofredum primum cogitasse de legibus "Tabulis suis inserendis , et qua ratione singularum "Tabularum argumentum a se propositum probare conatus sit docuimus. Nuncigitur proximum est, ut videamus num leges in ipsis Tabulis locatae sint eo ordine, quem uniuscujusque Tabulae argumentum postulat, et an inter se bene cohaereant haec ipsa fragmenta, Quid vero hac in re praestiterint JCti, qui Go- thofredum praecesserunt, in Cap. supereriori non paucis exposuimus. Et quidem ex illis constare posse videtur, a reliquis JCtis nullo modo , a Pithodo vero et Marcilio aliquan- tum Gothoftedo opus allevatum fuisse. Hi autem viri viam ei indicasse magis, quam munivisse dicendi sunt, ita ut eos. ad pedem sequi non potuerit ; legitimum. enim ordinem quin invenerint et proposuerint ita multum abest, ut plurima exempla facile contrarium docere possint, quod et supra conati sumus. Deinde universe iilud dolendum est, illos non adjecisse rationes , quibus nixi talem ordinem secuti sunt. Gothofredo vero haec laus debetur, quod non tantum legitimum illum ordinem restituerit, verum quod etiam argumenta quibus haec restitutio firmatur exposuerit, Nostrum quidem jam erit paucis ostendere, qua in re ordo. Gothofredi ab illo a superioribus excogitato recedat, et quibus argumentis suum ordinem legitimum. esse demonstraverit.. Itaque si leges inspicimus ,.jam ipso initio. ordinis apud illos JCtos diversitatem ob. scrvare licet... Apud Gothofredum enim post tria illa capita, quae de zz /ws vocando. sunt ,. sequitur lex illa, 5i. ensiez. qui in. jus vocatum vindicit. mittito; apud Pithotum vero et Marcilium occurrunt alia aut sza£us dies cum) Ao0st& «e... tfhorbus sonticus sí quid horums fuit unum judici arbitroye reoye co. die. diffensus esto, in quo loco merito genuini ordinis laus Gothofredo tribuenda videtur.. Quae enim hic habent illi auctores ad secundam Ta- bulam perünere vix dubium. est, in qua actum fuit de judiciis ut supra vidimus, cum etiam de differenda die judicii in 11. 'Tab..9..1. actam fuisse docet Festus in voce reus; apud Gothofredum.vero rectius sequuntur. leges de vindice et. de transactionibns , quod et Gaji testimonio niti videtur; est enim apud Gajum, ,,qui in Jus vocatus est ,' duobus casi* bus dimittendus est , si.quis. ejus personam. defendit, et si, dum in Jus venitur, de re trans- actum fuerit? in L. 22. $. r..de in Jus voe. Jam vero si in comparatione ordinis perga- mus, statim uterque erroris arguendus. esse videtur et Pitho&us.et Marcilius.. Apud Pi: tho&um post- praedictam legem sequuntur: duae aliae, quae hic non pertinent, nimirum altera », si qui. in. jure. manum conserunt, utrique superstitibus yindicias sumunto , et altera ,. 5i RESPONSIO Ap QUAESTIONEM JURIDICAM. 37 si vindiciam falsam tulit etc. Prima quidem lex, si legitima esset habenda, uti eam pro- fert, locum hie obtinere posset; nunc vero cum eam falsam et ita restituendam esse fecte ostenderit Gothofredus., ut sit: 52 qui ig jure manum conserunt , secundum eum y qui gossidez yindicias dato, vecte quoque eam retulit in Tabulam, ubi de jure possessionis agitur. Alteram vero legem , quam naturalis ratio huic alteri de vziciis legi subjungen- dam postulat, merito Gothofredus in XII Tab. rejecit, quia in L. VI. Gajus hanc legem explicat, adeoque haec lex habenda videtur inter supplementa superiorum Tabularum z haec vero quod ad Pithoéum. Apud Marcilium vero haec lex sequitur: qui si sierez antestari libri pensae. ni testimonium fariatur caet. j quae minus recte hic locum occupare videtur. Si enim tantum de a7:65:22/; loqueretur, forte hic referenda esset; cum vero et Jbri pendis mentio fit, legem generalem esse apparet contra Aerrouapruplcu; , adeo- que rectius in Tab. VII. quae. est de delictis , ut vidimus , locum invenire posse videtur: quod idem fere dicendum est de sequenti lege, de poena falsi ies. Et hanc ordinis a Pithoéo, Marcilio et Gothofredo exhibiti comparationem si ad finem usque persequi vellemus , facile appareret quantopere illi a genuino recesserint, hic vero ad legitimum si non attigerit, certe accesserit. . Verum haec et quae superiore capite hac de re dixi- mus, satis sint ut illos mittamus; restat adeo ut videamus qua ratione tandem illam in XII Tab. legitimam seriem hic constituerit, - Et primum quidem, ilud dubium non est, uti Gaji ad universam Tabularum ma- teriam maximi esse pretii docuimus auctoritatem , ita non minus valere ad seriei in sin- 'Sulis Tabulis setvandae restitutionem. Ex Gajo enim id quoque discere possumus ,. quae lex priorem , quae posteriorem occuparet locum. Verosimile enim est, ut supra' jam monuimus, "Tribonianum in Pandectis plures unius JCti sententias ex eodem libro, eodem ordine eolloeasse , quo ab ipsis JCtis scriptae sint, Hinc multum lucis: oriri necesse est; si enim v. g. in 1. 223. ff. de V. S. $. prima pertinet ad Judica , $. secunda ad f/z7zz -' hoc principio admisso , concludere possumus leges de jzudiczis ante leges de furtis collocatas fuisse. Praeter haec, si et alia exstabant testinronia , diligenter iis usus est; ut sunt Fesir' Tocus in voce 7ew;, de quo supra; et alter Ulpiani locus lib. 44. ad Edict. l:r. ff. sz zabul. test. null. extap. quo loco docemur in XH Tab. leges de successione haereditaria: ab intestato füisse post doctrinam Testamentorum. Tertium denique et maximum ordinis constituendi argümentum in eo est positum , quod omnium legum capita, quae ad unam: eandemque: doctrinam pertinere viderentur ,. ordine naturali conjunxerit, etin Tabula argue: mento convenienti collocarit. * "Et hae quidem ratione, quae unica fere recta videtur, qua ad genuinum pervenire' licet ordinem'j ilud effecit auctor, quod nullus ante: eum, ut fragmenta ordine pro- babili restitueret; | Quod si vero quaeramus- an revera ordinem. a Gothofredo inventum lesitimum habere debeamus, eundemque olim servaverint Decemviri , dubit quid respondea-: dum sit hlaeremus. Quamquam enim magni facienda sunt argumenta, quibus nixus ita de: E. 3 Qf-- 38 JACOBI HENRICI vau nER HETIM 2 ordine pronuntiaverit Gothofredus, multa tamen occurrunt, quae an omnino legitima sint, merito dubia excitant. Quam exiguae et paucae sint ex antiquis scriptoribus reliquiae , quae ad ordinem indicandum valeant, supra vidimus; ita ut ab altera parte stupendam dicamus: ingenii alacritatem Gothofredi necesse sit, ab altera parte tamen, non possimus quin lugeamus , tanta nobis temporum injuria periisse monimenta. | Itaque. universe nemo erit, quin nobis assentiatur dicentibus verba vix inveniri posse ut apte ingenii prae« stantia et acumen Gothofredi justis efferatur laudibus , qui ex paucis hisce veterum testi» moniis tanta subtilitate ordinem restituere valuerit, quem nisi legitimum veterum Tabu- larum dicas, ingeniosum et probabilem certe agnoscas, quo melior vix excogitari possit, nisi, quod valde optandum est, ex antiquitate nova ermantur veterum scripta, quae hanc materiam. attingunt. : $. 5. Fera Legum Capita a falsis distinguere, et omissa ex antiquitate eruere , corruptiora denique conjecturis restituere conatus este Quaestio, quam hoc loco aggredi oportet, est maximi sine dubio momenti, nimirum num in colligendis. fragmentis non nisi genuina ad XII Tab. retulerit, omniaque cer- tis testimoniis gaudeant, quod si demonstraverimus hanc laudem Gothofredo jure de- beri, ex eo ipso apparebit, quantopere ipse omnibus , qui ante eum hanc provinciam susce- perunt, praecelluisse dicendus sit, Superiori enim capite vidimus, quam incaute egerint JCt in colligendis harüm Tabularum fragmentis, quamque multa temere in illas cone gesserint nonnulli nullis. certis testimoniis nixi, et quam multa etiam ab aliis fuerint omissa, quae merito et jure ad Decemvirales leges pertinere videntur. Nec tamen negan- dum est, magnum im hac parte auxilium mutuatum esse Gothofredum ex illorum JCtorum opera, qui, etsi non satis subtili judicio usi sunt ad decernendum quid. in his sincerum , quid minus esset, diligenter tamen, quae huc pertinerent, collegerunt. Hinc non ine juria hi comparari possunt opificibus illis, qui v. c. ad domum exstruendam ligna, saxa, omnem adeo materiam aedificandi colligunt et afferunt, quibus allatis artifex ingeniosus utitur ad domum aedificandam. Cui artifici quam similis fuerit Gothofredus , age ; quan- tum fieri possit, demonstremus, Quam egregie superiorum JCtorum errores non tantum, sed et errorum fontes per» spectos habuerit, velindicat doctissima Epistola ad Lectorem, in qua quae horum erro» rum causae essent optime ostendit. Unde jam suspicari licet eum , qui tanta solertia aliorum errores investigarit, eadem usum fuisse, ne ipse committeret. lllud quoque cuique apparebit legenti librum V. nullam prolatam fuisse legem, quae non firmis argue mentis probari posset. Neque in eo substitit, verum ei et alterum adjunxit laborem, nimirum loca veterum huc pertinentia, quae corrupta esse viderentur, conjecturis restie tuere conatus est. Si jam dicta exemplis probare velimus , primae leges;satis docere possunt quam praeclare Frag- RESPONSIO Ap QUAESTIONEM JURIDICAM. 39 Fragmenta restituerit Gothofredus. Quod ad primam recte eam sic profert: s 77 jus yocAT , quEat, i. e. yocat atque eat, cujus legis primae parti multi, ut Pithoéus et Marcilius, aliique, perperam adjunxerunt, z i aztestamino, atque eat omittentes , quae ad legem non pertinere arbitrabantur , quia non viderunt haec priora s /7 jus vocat dmi 700 ocu huic et sequentibus legis capitibus omnibus ab auctoribus adjungi. Revera autem haec e/que eat adjici debere verba docet Cicero de /esg. IT, 4. et Gajus in frag- mentis l. eo. de zm jus vocando (11). Nec rectius alteram legis partem exhibuerunt ]Cti, quae est, mé i& emtestamimo igitur em capito. Duplicem enim errorem hac in re commiserunt, alii, locum Porphyrionis ad Horat. restituere nescii, plerumque ita profe- rebant legem , 52 yis vocationi fuat testamini igitur em capito antestari. Alii contra poste- rioralegis verba non addiderunt, inter quos Pithoéus. Proxime vero ad genuinam lectio nem accessisse videtur Marcilius, qui ita: nec i& antestator igitur im capitos rationem vero qua nititur haec lectio non item addidit. Legem vero uti eam noster refert auctor, veram et genuinam esse docet ex egregie ab illo restituto Porphyrionis loco. Vulgo enim legebatur apud Porph. ad Hor. Sat. IX. ]. L. vs. 74. si vis vocationi testamini igi- tur em capito antestari; est igitur antestari scil. antequam manus injiciat: hunc locum véro egregie hunc' in modum restituit: $77 (i. e. si in) jus vocaz nIz (i. e. ni it) 5. se- quuntur jam verba, ex opinione Gothofredi, Porphyrionis legem interpretantis: a7;J/cse tari est sc. antequam manum injiciat. Quam restitutionem non vanis conjecturis esse annumerandum docet Carrioni testimonium , qui ex M. S. meliorem lectionem deprompsit , cuique fere convenit haec Gothofredi restitutio ( 1» ). Aliam vero legem quae est , sz ezsiez qui in jus vocatum. vindicit, mittito,ab aliis perperam omissam recte refert auctor noster. Docet enim Gajus l. 22. $. 1. ff. de im jus vocando , diriittendum esse in Jus vocatum, si quis ejus personam defendat. Alterum vero argumentum nititur conjectura, quam licet forte cui minus simplex videtur, nemo sane ingeniosissi- mam esse negabit; vulgo enim legitur apud Ciceronem Top. C. ll. cum Jex 4elia Sentia assiduo yindicem assiduum esse jubeat ,. locupletem jubet. locupleti, Quae verba Aelia Sentia : Spue (a1) Vid. Gozzef. ad. h. 1, iu. probationibus ez notis; cum etiam 7m Epist. ad Lect. p. 12, ubi hunc perstringit errorem. : : (12) Cf. Bouchaud, Comment, I. 249. ,, Il nous faut recourir au manuscrit de Porphyrion, qui selon le témoignage de Carrion (LL. lI. emend. c. r9. ) était beaucoup plus ample , moins corrompu; et oà notre Loi premiére était congue dans ces rermes: De hac autem Lege XII Tább. his Vérbis cautum est» si in jus vocat ni it antestator igitur em capito. Là finissent les paroles de Porphyrion et de la loi; vient ensuite le mot azzes?ari, qui est d'Horace, et auquel pouf l'expliquer le scholiaste joint les paroles. suivantes; Est. ergo necesse antestari antequam vadatus manum injiciac. * 4o JACOBI HENRICI vaN pzR HEIM spuria esse apparent, tum quia haec lex post Ciceronem Augusti tempore lata est, tum etiam quia huc referri ita non possunt, adeoque reponendum censet cum Lex ét.ia $i ensiet (id est, cum lex e Tab. I. quae incipit s ezsiez). Quam facile ex horum ver- borum commixtione oriri potuerit Aelia Sentia eleganter docet, cui tamen restitutioni , si forte displiceat, alteram adjungit, qua legendum monet: Lex Zfe/ia Sexta nempe a Tri- partitis Sextii Aelii, ubi leges XII Tabb. cum interpretatione et legis actionibus lege- bantur. Nobis autem , si prima audacior et ingeniosior quam verior dicenda est conjec- tura, minus ad alteram confugiendum esse videtur, et potius cum Ernesto voces illae eji- ciendae videntur. In eadem Tabula si pergamus , legem bene restitutam invenimus: endo via rem uti pai- cuti orato: ni ia paicunt etc. quae ab aliis aliter, a nemine vero bene adlata est. Dal- duinus totum hoc caput omittit, et haec ex auctore ad Heren. verba em ubi pagutmt ora- Jione pagunt, ad explicandam legem 4e za/ione refert, ubi est smi eum eo paicit; neque Raevardus hanc legem commemorat. Hottomannus autem verba ex ], l, refert hoc modo , rem ubi pagunt oratione pagunt; de quo loco ita: , itaque existimari potest sub voce » oratione verbum aliquid de ratis pactionibus latuisse , quasi in hanc sententiam compo- » Situm caput fuisset; rem ubi pagunt rata 'ut sit paguntur, vel sic rem ubi pagunt ir- » ritam ne pagant .... tametsi et apud Priscianum l. 10. locus Cic. ille totidem litteris » descriptus sit, et apud Quintilianum L. I. c. 6. ita legatur, nam cum in XII Tabb. » legeremus , zi ite paguntetc. In illo scrupulus durior est, quod in sequentia verba in » Comitio aut in Foro etc. temere et extra rem adscripta viderentur. Qua de causa veni » aliquando in suspicionem ita legi possel: rem ni ita pagunt, (sc. ut sup. Cap. prae- » Scriptum erat) oratione peraguntur in Foro ant comitio etc." (13). Pithoéus vero ita hanc legem attulit: rez? udi peicumt ratum esto, ni paicunt etc.; quem secutus est, ut solet, Marcilius, qui autem hujus lectionis rationes non reddiderunt. Gothofredus denique meliorem , ut videtur , supra memoratam restitutionem effecit, Primum enim aucto- ritate Gaji huic legi recte addidit euo yi, ut est apud Gajum, dum it jus venitur , tum egregia Ciceronis et Prisciani l. l. emendatione tota haec restituitur lex; apud Cicero- nem enim cum legebatur rem UBI pagunt, reponendum censet z/j, Prisciani denique locum mendosum docet ex confuso hoc et sequenti cap. zem ubi pggunt ORATIONI PA- GUNT , pro ré7 Uii bagunt, ORATO, NI PAGUNT etc. uti supra vidimus Yvocgzioni pro vocat ti. Denique utraque huic loco ita inter se conciliato egregiam administrat resti» tutionem legendo z/j pacunto rato, ita ut pacunto sit dpyaixórepo» pro pacunt, et rato pro zatato frequentative pro zum Aabeto ; quam conjecturam his verbis vindicare studet. Neque enim vox orazo aut similes ad ipsos litigatores pertinent, hoc capite legitima esse pot. (13) Cff. Hottoman, p. 479. RESPONSIO 4» QUAESTIONEM JURIDICAM. 4t potest: nempe quod in Praetoris personam hoc et proxima sequentis legis capita con- cepta fuerunt, haec prima verba docent: causam conscito denique, ut in memoratae legis "mentione pergamus, recte videtur auctor causam comscito retulisse, cum et alii nonnulli perperam legi mallent cusa; corjiciunto; satis enim apparet haec verba pertinere ad Prae- torem, qui causam cognoscere debet; quod jam observavit Hottomannus, qui testatur se in duobus Herennianis libris MSS. legisse vecem conscio omnibus litteris cui ad mar- ginem unius glossema adscriptum est, i4 esz, cognoscito sc. tu judex. Quod ad alteram hujus legis partem, ibi lis. praesenti addicitur; recte. quoque hac in re lectionem vulgarem Gellii 17. c. 2, tuetur, neque cum Raevardo et cum aliis lezendum censet sj a7Lo praesentes; non enim permoveat nos necesse est, quod ait Raevardus, hanc litigandi potestatem (quam significationem recte tribuit verbis Zi; addictionis) facere non solere judicem nisi actore et reo praesentibus. Haec enim ipsa lex est tanquam ex- ceptio regulae generalis , poenamque adeo absentiae continet; non quidem quod nonnulli arbitrati sunt, quod causae damno multetur absens, verum quod praesenti alteri actio con- cedatur; quem morem in jure Attico obtinuisse docet Gothofredus , ad h. 1. p. 16o. Et sic quidem leges, quae in Tab. I. obviae sunt, genuinas propositas aliasque egregie restitutas a Gothofredo esse nobis docuisse videmur. Quod si porro unius cujusqua in reliquis Tabulis examen habere vellemus, utrum omnes hae genuinae sint habendae, quam egregie hac in re versatus sit vir praeclarus , luce clarius appareret; verum hujus disputa- tiunculae fines non sinunt, ut hac in re prolixiores simus , quam opus est ut merita ejus eluceant. Rectius igitur nos facturos existimamus, si uno alterove exemplo ostendamus, eadem judicii subtilitate in coeteris quoque Tabulis usum eum fuisse, qua vera a falsis distingueret; ut denique etiam videamus de iis legibus, quae nonnullis minus bene ab illo exhibitae fuisse videntur. ! Igitur quid judicandum sit de restitutione legis de zigmo juncto videamus, de qua multi laborarunt interpretes. Balduinus cum vocis CoticGaDt , slve comcapet, sive concapes ex- plicationem vix invenire posset, omnem hanc vocem ex Festo non attulit, adeoque hujus Vocis explicationis difficultate non impeditur. Neque magis alteram legis partem Zigzz quandoque Sarpta etc. restituere valuit ex Festi verbis: serpum;ur vineae, id est pu. tantur, quae tamen ipsa affert verba. A Raevardo vero ita depromitur lex: zignum jurc. tum aedibus vineaeque et capulo ne solvito; Capulum adeo ex Festo explicat, illud esse quo mortui efferuntur; qua tamen immutatione opus esse non videtur, cum, ut mox vi- debimus, vulgata lectio , quam vindicat Gothofredus , probabilem sensum contineat. Alii denique JCti plurimi secuti sunt auctoritatem Josephi Scaligeri viri celeberrimi pro coticapez legentis cozczpes, ( quarum literarum s et 7 transmutationem saepius in libro illo MSS. Occurere docet) cujus vocis talem porro explicationem dat: ,, 7Zgzum recte, inquit , "Theophilus zZv £vAiy épydciuoy; et tunc junctum aedibus aedificiove dicitur; at concapes vineae tantum dicitur, quia habet caput suum cum capite vineae commissum .... signi« F fi- 4A JACOBI HENRICI vAN D2R HEIM ficat ergo depactum ac defixum terrae ad vineam sustinendam" (14). Gothofredus tamen recte, ut videtur, docet huic vocis comcapes significationi a viro longe maximo. proposi- tae repugnare quae l. l. ipse l'estus. Tisnum non solum. in aedificiis quo utuntur ap- pellatur, sed etiam in vineis, ut est in XII. Tabb; etc. Igitur antiquam lectionem vin- dicans egregiam hujus loci lectionem hanc proponit auctor: 7 concapET , ne solvito , id: est, ne concape et ne solvito , uti supra z1T pro zi i; vidimus-(15)5 adeo ut ze concae pe significet ze yindicato , atque ita haec lex prohibere et vindicationem et solütionem tigni juncti videatur; cui consentit et Ulpianus. 1. 1. ff. de zigzo juncio; reliqua denique pars egregie etiam e Festo in voce sazpunmtur restitui videtur, Veterum deinceps auctoritate legem ab omnibus fere ante Gothofredum interpreti- bus omissam recte depromit, quae ita se habet: qui parentem. necassib, caput obnubi- to, culcoque insutus dn profluentem | snersitor. Hujus loci est testimonium apud auc- torem ad Herr. ubi ita: Jex est, qui parentem necasse judicatur, is obvolutus et obligatus coiro dejiciatur- in profuentem. (16). Quod autem. hoc loco /ex ZzAág pro lege XII Tabb. dicatur sit suadent tres aliae leges, quae hanc comitantur, quaeque ad XII Tab. pertinere haud dubium est, Quod vero pro verbis zs obyolutus caput obnubito. posuerit , confirmatur ex loco Festi in voce zuftias , quem locum ita ingeniose restituit auctor in no« tis, ut legatur pro /egem» quoque parenstam , legem quoque QUI PARENTEM ( quasi ini- tium totius legis ) jubere caput ejus obmubere qui parentem necassit. Denique cum constet ex Val. Max l. 1. C; r. $. 13. tali supplicio usum fuisse Tarquinium in Mar- cum Tullium Duumvirum, ibique dicatur: ique supplicii genus nom multo post par- vicidis lege erogatum est, inde merito alteram legis partem ex his verbis expleri posse dicit. Facit hic etiam Nonius c. 9. in voce perüizere.. Atque haec jam satis sint, ut appareat leges ab aliis omissas recte Gothofredum at« tulisse, ab aliis autem allatas melius restituisse: si jam enumerare vellemus leges, quas injuria ab aliis allatas omiserit, infinitus esset labor. Quam variae a variis. JCtis et falsae interdum afferantur leges, ex sup. capite disci potuit, quarum non nisi minimam partem attulimus. Cum autem eo loco jam ostendimus ab illis falso allatas a Gotho- fredo recte omissas esse , in hac parte longiores ne simus, vetat superior ille labor: Ut tamen unum alterumve exemplum afferamus, recte videtur Gothofredus legem saczz privata manento non in legum XII Tabb. numero habuisse, quum ejus legis nullus sit auc- tor nisi Cicero in libro de /egg. ubi haec lex inter multas alias proponitur, quarum ne (14) Cf Festus in voce zignum. ed. Dacer. (15) Gorhofr. in Tab. VI etin probó. et in nott, dissentientem vero habemus Gravinam it Comm, ad leges XII Tabb. in Orig. Jur. Civ. p. 215. qui Scaligeri sententiam amplectitur. (16) 4uct. ad Herr. Y, 13. RESPONSIO Ap QUAESTIONEM JURIDICAM. 43 ne una quidem huc pertinet, neque hanc in XII Tabb. fuisse adjungit. Ita quoque plures legem 4e zztercalatione huc referre voluerunt , quorum errorem jam supra no- tavimus; merito igitur et ab hac abstinuisse dicendus est Gothofredus, de quo quid ip- se in Epist. dixerit conferri potest. Et jam si quaeramus de legibus, quae a Gothofredo minus bene restitutae revera sunt, aut esse videntur , primum attendendum est ad legem Ze zutela: 44 si intestatus moritur , cui impubes suus. heres. tiec escit. agnatus. proximus tutelam nancitor. Quam le«- gem Hugo (17) propterea falsam dicit, quia hac etiam .de tutela mülierum cautum fuisse constat, de quibus in hac lege nulla mentio est. Quae observatio quamquam non plane rejicienda videtur, certe ad culpandum Gothofredum valere non potest; non enim minus cogitate eum legem de tutela muliebri non finxisse, illud docet, quod ait l. l , De muliebri tutela cautumne his legibus fuerit, dicere vel negare non ausim : mi- , hi saltem propositum est ea referre, de quibus exstant aperta Veterum testimonia," Quo magis tamen Hugonis sententiae accedamus statuentis de muliebri tutela cau- tum fuisse, facit locus ex Gajo Veron. I. $. 145. ubi haec occurrunt verba, ,, Itaque » Si quis filio, filiaeque testamento tutorem dederit et ambo ad pubertatem venerint, » filius quidem desinit habere tutorem , filia vero nihilominus in tutela permanet; tantum , enim e lege Julia et Pap. Pop. jure liberorum e tutela liberantur foeminae: loquimur , autem exceptis virginibus Vestalibus, quas etiam Veteres in honorem Sacerdotii liberas , esse voluerunt: itaque etiam lege XII Tab. cautum est," E quo loco, si alius existat Gothofredus, lex de muliebri tutela restitui posse videtur. Sequitur. jam ut videamus de lege illa, s? qui im jure manum conserunt secundum eum qui possidet etc. quae sine satis firmis argumentis ita adlata videtur. Solus enim auc- tor, qui ad probandum hunc locum affertur est Ge//us. XX: c. 10. ubi nonnisi priora verba s qui im jure manum conserunt inveniuntur; alteram vero legis partem nulla nixus Veterüm auctoritate ita restituit Gothofredus, nec causam hujus restitutionis ad. didit; monet etiam. Hugo ( 18) multum abfuisse, ut in lite vindiciarum possessio rei remaneret apud eum qui possideat. Videntur igitur ultima hujus legis verba expungenda esse, et totum fragmentum referendum ad ea, quae non integram sententiam contineant. -|dem fere dicendum videtur de lege de repudio, quam ita exhibet Gothofredus, si vir mulieri repudium mittere volet causam | dicito harumee unam. Hanc legem , cu- jus auctor esse videtur Cicero, zz P4Ai/. ll. c. 28. ita posse restitui recte dubitatur: nam quod huic Ciceronis vocem «cusa; addidit, illud contra optimorum MSS , et con- tra Nonii Marcelli auctoritatem est, uti observat Garatonus (19), cum ibi legitur vul- go (17) Hugo. Hist. Jur. p. 120. (18) Hugo. Hist. Jur. p. 990. (19) Cf. Cicero Phill, orr. ll. ex ed, Wernsdorf IL, p. 447. ubi varietas lectionum et notae Garatoni, Itali doctissimi, additae sunt, Fo 44 JACOBI HENRICI vaN nznR HEIM go claves ademit. Denique sunt qui cum haec ad XII Tabulas minus pertinere quanr ad Jus Praetorium existiment, legi malunt pro ex X// Tabulis , Tabulas fregit, Quid vero de hoc loco statuendumr sit, inter viros illos doctos litem dirimere nostrum non est. Minus etiam recte exhibuisse videtur legem de osse fracto, cujus mentio fit apud Gell. XX. 3. et ad quam pertinere videtur locus corruptissimus auctoris collationis legum Mosaicarum T. II. $. 5. ubi vulgo ita, quae /ex generalis : e quo loco e con- jectura P. Pithoéi ita legem restituere sibi videtur, qui os ex genital fudit etc. ; quam adeo intelligit de dentibus excussis. Verum recte Schulting ad h. l. monere videtur ni- hil habere quo haec nitatur emendatio, nec Veteres usquam referre, legem egisse de osse suo loco moto, sive, ut ille ait, fuso , sed de osse fracto (20:). Accedit etiam quod monet, hujus legis ad dentes tantum restrictae, nimis coangustatum. videri sensum. Haec igitur sufficiant, ut quam egregie versatus sit in legibus genuinis inveniundis aut restituendis appareat, quodsi, ut ostendimus, quaedam minus recte se habere vi- dentur illud tribuendum esse censeo testimoniorum, quae supersunt, paucitati, tum quoque quod in tam alta antiquitate versantur hae leges, ut ab erroribus vacare difficillimum sit. $. 6. Legum werba legitima, cum apud auctores exstarent ex dis retulit; si non adessent , ad. similitudinem. caeterarum. affinxit. Postquam viderimus quanto cum acumine Gothofredus singulas leges restituerit , proximum est, ut id quoque laudibus prosequamur, quod et ad verba singula attenderit. Quantam autem curam adhibuerit, ut verba restitueret singula, vel ex sup. $. vidimus, cum ea res tam arcte cohaereat cum restitutione totius legis, ut vix ab ea separata co- gitari possit. Dreviores igitur hac $. esse licet, quia hanc rem jam. supra attigisse videmur. Universe igitur hic in laudem Gothofredi dicatur, quod sedulo ex diversis locis, quae ad eandem. legem pertinere viderentur, eam lectionem elegerit, quae non tantum maxime sententiae legis congrueret, verum quae etiam optimis verbis hanc legis men- tem exprimeret. Proxime vero si adessent, uti revera multa sunt, fragmenta, quae sententiam tantum, non vero verba continent, ipsa verba investigare conatus est. In quibus verbis investigandis, optimum ducem secutus est Festum, qui multum ad veteris linguae rationem percipiendam facere videtur, tum etiam ex comparatione alia- rum legum, quarum exstarent verba diserta, ad imitationem in caeteris legibus sese applicuit, ut universe leges fere omnes, nisi legitimis certe aptis verbis conceptae es- (20) Cif, Schulting. Jarisp. ante. Just, p. 740. RESPONSIO ap QUAESTIONEM JURIDICAM. 4s esse videantur. Qua in re multum etiam superioribus antecelluit, quorum nullus, nisi forte Pithoéum excipias, omnes leges probabilibus formulis concepit. Quanti autem momenti sit, ut legum non sententiae tantum , verum et verba inveniantur, cvique per- spicuum erit, quia in omnibus legibus a verbis, quibus expressae sunt, maximae quaee stiomes oriri solent. Quod vel maxime in XII Tabb. accidere debuisse, perspicuum est, in quibus, singulis verbis, propter illam cognitam brevitatem , saepe inclusas fuisse integras sententias JCti insequentis temporis docuerunt. Ne tamen lectores in errorem ducerentur, quae legitima essent verba , ea charactere majusculo exprimi, et a caeteris distingui curavit. : Jam igitur quod primo 1oco diximus Gothofredum , cum exstarent verba legitima apud 3uctores, ea expressisse, vix probatione egere videtur: tot enim sunt ejus rei exempla ut v. c. leges in I Tab. legitimis verbis ex antiquitate expressas esse fere omnes die camus, si unicam legem secundam s ensiet, qui im jus vocatum caet. et sequentis le- gis prima verba! ezdo yis excipiamus ; quarum hic legum verba ad imitationem caete- rorum bene expressit. Quanta vero cura et quam egregie in iis legibus , quarum tan- tum mentem ex antiquis monumentis conficere licet, verba in Festo antiquissima et le- gitima eruere conatus sit, inter alia exemplo -sit lex: s se ze/o defensint quiritato , Euw- DOPLORATO:. quam vocem ex Festo in voce sz yos huc. pertinere. docet, quia ita apud Festum ut in legibus Z747:quedazo et endoque plorato; cujus vocis significationem esse cum quaestione inclamare, docet alio loco in voce ezdop/orato. Ex quo eodem loco verbo zrazsquedato utitur in lege in Tab. VI. res yenditz etc. Quomodo in lege illa signa quandoque sarpza donec demta erunt vindicare Jus esto "Tab. VI. ex Festo legitimis restituerit verbis, supra jam, docuimus , quae tamen Festi verba multos fugisse videntur. Sie quoque egregie ex Festo verba ercium citum retulit ad leges de nominibus inter haeredes pro portionibus haereditariis dividundis, — Quamquam vero ita egregium ejus dicamus etiam hac in parte laborem , quaedam tamen auctorem fugisse videntur, quae inprimis spectant duo haec verba pazerfamilias et praetor, quaé perpe- ram ad XII Tabb. relata esse probare conabimur. Vocem enim parzezfamilias perperam in XII Tabb. et quidem in lege prima Tab. V. adhibuisse Gothofredum .et alios col- lectores egregie docet Cl. Erb (21). Recte enim monet vir Clar. in fontibus hujus legis apud JCtos hanc vocem non adjici, ut v. c, non continetur loco Ulpiani XI. 14. quamquam is legem ipsam se referre ait, neque etiam loco Pomponii in l. 190, ff. de V. S. neque Justiniani in Inst. II. 99. et unicum testimonium vocis fa/erfa- wülias esse in loco Ciceronis de Invent. lib- 2. c. 5o. unde descriptum dicit locum ad Herr, (21) £rb, in dis. peculiari inserta in Zlugonis Horreo Jur. Civ. IV, 6o. F3 46 JACOBI HENRICI vau nzn HEIM Herr, I. 13. in quo loco Ciceronem studuisse non apparet legem suis propriis ver- bis proferre. Unde igitur efficit Cl. Erb, ex his l, l. parum anctoritatis voci gater- fumilias exstare. — Aliud ingeniosum .Erbi argumentum contra hanc vocem illud est , quod dicit (29): ,4,si in legg. XII Tabb. ea uti fuissent, certe ex ea re argumentum de- , Ssumsissent JCti ad probandum filiumfamilias testari.non posse; quod certe majoris , momenti füisset, quam quod nunc ita explicant, quoniam filiusfam. nihil suum ha- , bet ut testari de.eo possit (23 )." — Tertium vero argumentum ex antiquae linguae cognis tione deductum est: docet enim vocem illam Decemvirorum tempore significationem juris non habuisse et honoris potius titulum fuisse, in vita civili adeo parum vulga. tam, ut Plautus, qui 950 annis post Tabulas editas vixitj illa voce ne semél quidem usus sit. Itaque .cum llugone legenda videtur haec lex: 4 Jegassi& super pecunia etc. ( 24). Jam si ad vocem Przzezor sttendamus , qua quater usus est Jac. Gothofredus in ipsis fragmentis, illa non magis ad XII Tab. pertinere videtur. Fuerunt enim multis demum annis post creati Praetores Ao. Urb. 387. Consules vero ante Praetores eorum munere functi esse videntur, quod jam :suscipere debuerunt Decemviri, cum nullus praeter eos alius exstaret magistratus, Incertum igitur est utrum voce Consulis vel Decemviri usi sint Legislatores illi; an vero nullius magistratus mentionem injecerint. Quod aue tem ab auctoribus, qui lis leges memorant, ut v. c. in lege Tab. II. de furte marie ftsto , ubi dicitur: zgpubes Praetoris arbitratu verberator etc. , cujus meminit Plinius 5 et in altera. Tab. V. | Praetor ad arctum ciendum arbitros tres dato, quam memorat Donatus: et denique in lege: 52 vindiciam faisam iulit Praetor etc. , cujus auctor est Serv. Sulpicius apud Fest.; quod in his locis, inquam, expresse ab auctoribus addita fuit vox Praetor, nihil probare videtur; cum facile in illum induci errorem potuerint, exemplo quotodiano haec omnia ad Praetores pertinere videntes et non reputantes, Praetoris magistratum .nondum creatum fuisse XII Tabb. tempore. Praeter haec, in quibus humani quid accidisse viro magno videtur, optime antiquae linguae verba protulit. Sic v.c. partim ex Festo, partim ex aliis auctoribus habet 2/77 pro eum: eundo pro imi im pro eum nec pro mon: mox pro mociu: qui pro quis, se pro sine, siremps pro idem, hostis pro peregrinus, perduellis pro hostis: ita etiam in verborum formis, ut cepsit, duit, escit, fascit, fuat, incensit, lenassit, pacit, sicrit et alia multa. Quod si vero quaeratur, num revera verba, quibus usus sit Gothofredus, ad antiquae linguae illius decemviralis rationem accedant nesando sine dübio responden Qum videtur5 quaenam enim-ilo -remotissimo tempore ratio loquendi et scribendi fue- rit, difficillimum dictu est, quum omnia ex illo tempore monumenta perierint. Et si ex ( 22 ) Cif, :Cl. ErZ. 4. 1. p. 470. (23) Cif, Ulpianus |, 1. XX. 20. (24) Cft. Huso Hist. Jur. M l,. p. 166, RESPONSIO a»- QUAESTIONEM JURIDICAM. " .ex illo, quod. ad nos pervenit columnae Duillo consecratae fragmento , argumentari velimus , quae tamen columna ducentos fere annos Tabulis recentior est , monet Otto (25) vir Clar. inde effici posse quantopere etiam. Cicero, Festus, Gellius, aliique auctores ha- bitum vetustiorem neglexerint, et quam. pauca nativis vocabulis , paucissima secundum exoletam illam scribendi rationem ab illis recitentur. Llujus autem priscae linguae in- veniundae egregie periculum fecisse dicitur Funccius (26) , cujus commentarii nobis copiam factam non fuisse valde dolemus: interea Ottoni assentimur dicenti: ,, de verbis XII Tabb. si quis multa dixerit commode , potius boni consulendum est, quam eos, qui aliquid nequiverint, reprehendendos esse. putem." $. z. Explicationibus ez illustrationibus lucem multis. locis obscurioribus administrayis. Denique ut omnibus suis partibus absolutum. esset opus, mon tantum restituen- -das leges, verum etiam illustrandas esse putavit, Neque tamen id sibi proposuit, ut omnia verboso commentario explicaret, quod cum ab aliis factum: adeo praeclare sit, à se posse praetermitti jure duxit et subinde tantum notis brevioribus ea illustrare conatus est, quae obscuriora. viderentur. Et. in hac etiam explicatione, quam non nisi obiter attingere voluit, qnam egregie et eleganter versatus sit videamus, Et primo loco observandum est, qua elegantia explicationis partem aliquam complexus sit in paraphrasi, consuetudinem longorum commentariorum merito, ut videtur, respuens; quae paraphrasis quantum faciat ad rectam legum intelligentiam , quisque videt, in qua Ie. gum antiquo sermone prolatarum mens ac sententia soluta et intelletu faciliore oratione explicatur? quam explicandi per paraphrasin rationem non dubito elegantem dicere et. certo- praestantiorem more aliorum JCtorum, qui verbosis adeo commentationibus utun- tur, unde tamen non multo plus lucis in singulas redundat leges, quam ex hac sime plici paraphrasi. Nec tamen hic substitit, verum et alterius generis interpretationem adjunxit, recte enim arbitratus huic interpretationi quasi verbali, quae singularum le- gum mentem explicaret, aliam quasi realem sive juridicam addendam esse, qua illustrare- tur, quae vis illarum legum fuerit in omnem Jurisprudentiam , quomodo ex iis alias item leges elicere sciverint JCti, quomodo denique et Praetores illas leges suis Edictis supplere conati sint, nec etiam illud negligitur, ut ostendatur fons ex quo aliqua lex provenerit ; sive enim ex jure Regio tralatas, sive moribus introductas, sive denique ex jure aliorum populorum desumtas has leges esse constat. Quam quidem explica- tionis partem , quae quanti momenti sit apparet, melius confici non posse illi visum [ est, (25) Cff. Ozto praef. p. o4. in Cap. VII , num fieri possez. et ati conduceret uz. prisca [egis verba restituantur, - (26) Cf. Bachius, hist. Jur. p. 33» 49 JACOBI HENRICI vay pnzgR HEIM est, quam allatis iis, quae de his tum JCti tum alii ex antiquitate Scriptores memo- rnverant, testimoniis. . Itaque in 1l. 2, qui continet probationes seu testimonia Vete- rum de singulis legibus, merito quoque adjunxit ea loca, quae non tantum ad pro- banda, sed et ad explicanda singula legum capita vim habent; cujus rei, ne temere ilud dixisse videamur exstat egregium exemplum "Tab. V. ad legem: 2z£sz si éniestato znoritur cui suus heres nec escit, agnatus proximus familiam habelo, si agnatus mec escit. gentilis familiam heres mancitor. In qua lege optime, quos intellexerit lex suos Aeredes et cur ita dicti sunt JCtorum scriptis illustratur, ita ut doceat szerz;z» appellatione contineri tam ///jos quam Jfe//as, tum etiam zefotes, non vero capite fninutos: neque etiam filios esse matris haeredes suos ostendet, Eodem' modo quoque illustratur vox agzazus et proximus, quam ultimam vocem docet quamvis singulari numero in lege expressam tamen ad plures referri, si eodem gradu sunt: docet quoque quale tempus spectandum sit in dijudicando uis jroximus fuerit etc. Denique si post hoc duplex interpretationis genus dubium adhuc superesse auctori visum est, illud in motis fusius explicatur. In quo tamen singula verba tum etiam integras sententias illustrat: . sic v. c. ad Tab. I. quid sit azgue, quid assiduus, quid stJitem adducere explicat: item in Tab. V. quid sit erc/z cita: sic deni- que in Tab. IX. integram legem: exo so/uto forti sanati Siremps jus esto, ita interpre- tatus est, ut inde demum quid sibi haec voluerit lex pateat. Postquam enim ex Festo probaverit revera verba nexu soluto ad hanc legem pertinere, ejusmodi explicationem huic loco dat, ut ea lege significetur eum, qui ob aes alienum nexus postea solutus sit, deinde iisdem juribus frui posse, quibus ii, qui numquam nexi fuerint. Verba adeo forti sanati adjuncta fuisse e. c. ut significarent ad eandem rationem illud esse, quae valet in populis fortibus et sanatibus. Sunt autem interpretes plurimi, qui inversa ratione de illis populis proprie hic agi dicant, et verba exu soZii exempli loco ad- jecta fuisse. Magis tamen placet Gothofredi sententia, cum potius de nexis aliquid statutum fuisse his in legibus, quae praesertim jus civile amplectuntur, quam de illis populis vicinis verisimile est. Adjecit jam ultimo loco Glossarium, in quo et anti. quiores verborum formae egregie explicantur. Ex his quidem confici posse videtur, merito etiam Gothofredo laudes tribuendas esse propter interpretationem et illustrationem harum legum, quae etsi simplicitate sua forte minus eluceat, haud tamen minorem quam in caeteris JCtis inveniet is, qui diligenter eorum laborem conferre voluerit. C QN C "po UDISEU T, Ex his igitur omnibus quae diximus, maxima merita fuisse Gothofredi constat, quae si uno verbo contrahere velimus, dicendum videtur illum revera leges XII Tabb. 7eszi- tuis- RESPONSIO 4» QUAESTIONEM JURIDICAM., 48 zuisse. Tn qua restitutione quantopere doctrinae copia et ingenii subtilitas eluceant, supra latius exposuimus. Triplici praecipue in re summas laudes meruisse videtur ; pri- *0, quod genuinas a falsis optime distinxit leges; deinde, quod ordinem legitimum invenit; denique quod egregie obscuriora interpretatus est. Quae singula supra de- mionstrasse speramus, ut his nihil a nobis hic addi necesse sit. Uni tantum adversa- riorum objectioni respondendum restat, qui non magna in restituendis XII Tabb. ejus esse merita agnoscunt, dicentes facilem ei restitutionem fuisse, qui ab egregiis supc- ziorum JCtorum laboribus maximum auxilium petere potuerit. Quam vere inanis sit haec objectio ex Cap. II. ut mihi persuasum est, facile patebit, in quo quam paruui ab iis JCtis ad restituendas has. Tabulas effectum sit, docere conati sumus. Deinde etiam quod illi detrectatores praestanti labori illorum JCtorum id adscribant, quod in- £enio felicissimo Jac. Gothofredi jure sit tribuendum , docent Commentariorum libri Rittershusii, qui quamquam eodem anno quo Gothofredi editi sunt, tanto inferiores sunt Gothofredi libris , quanto ipse ingenio Gothofredo inferior esset. Hanc adeo de Gothofredi meritis disputatiunculam non nisi trepida mente virorum Clarissimorum judicio committere possum , conscius ipse quantum sordis huic operi ad- haerescat, quamque difficile sit merita tanti viri praedicare. Quod si igitur minus hic meus labor placeat, aliusque feliciori ingenio inveniatur, qui dignius viri ingeniosis- simi laudes exponere potuerit, ad illum beatum! pertineat certaminis praemium, mihi autem semper manebunt fructus, qui ex studio legum XII Tabb, non possunt non redundare in omne Jurisprudentiae studium. TUUTATONDERTI IRIEVUMS » Elegantissimos libros, et in primis Codicem Theodosianum atque » fragmenta XII Tabb, quoties manibus yerso , toties pene iras- » Cor ineriiae nostrae aetatis, quae tot mobis iulit scriptores » Syntagmatum ,. Compendiorum , Paratitlorum ,. Decisionum , » Consiliorum , Responsionum , et. infinitarum aliarum rerum , » Quas yulsu» attonita mente suspicit; Unum aut duos Go- » thofredos, qui Jurisprudentiam Romanam. quantum. adhue » fri posset ex amiquitate historica eruere pergerent , dare w 20m fuit apia." THONMASIUS, AMET P". MH VICES i » MN CMRDRE biniiod! [n WS mom $m od i.c au Pat SER M AO RN dames pia e api an Vi kB LcY: Am TE Do L Cbr Angel i : Abs LN p etn Y * " R i d$. l m LE , 1 ut iiqnesi "m L a d I E ita ut Eas Met 1 rus y t n Enn t jp Ure 3t itu n PS gta ^ i diiit art. iet o due aan sw E LEE di Mal ] CHA eem » dee ind bt : , ; "x ue Ww M ED iiv " "TERR MG iav we PUO" vin j riim Dd id nur jets iced nin m D E poh nh. 3 ins siat sym. aW e jT Me "PE sii ^k is nk m Fo NVAEERHLU EHE Hi UY ; wieit or n Pi EMEENI NUM : A lee a ui n TES i "it wv ves $ d^. id x. uh x / Ha [14] Vena Lora MAL. E B y so aii Büros We EHE * iis ipid ye! Latius ant K 2 din ü ] T "11, T» £ : yos "Uii ic Hb (Phe NP , zm 203 M SUN | 2 M : n Neira , hir ? ic EO : TESI : ! y . ; | -— . PN j vod maiis pb D n t T" "11M 2J M ee T H GERARDI RUITENSCHILD, LEOVARDIA-FRISII, THEOLOGIAE IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA STUDIOSI, COMMENTATIO AD QUAESTIONEM AB ORDINE THEOLOGICO ACADEMIAE LUGDUNO-BATAVAE, A. MDCCCXXIL, PROPOSITAM : . Ordo Theologorum quaerit : an in sacrorum librorum interpretatione di- vinae iis traditae doctrinae analogiam , quaz vocant , adhibere liceat , et quibus prudentiae legibus horum praecipue scriptorum adstrictus sit znterpres , ne Dogmaticis magis quam Grammaticis rationibus se du- ci patiatur. Fequiritur autem , ut, qui in hac excutienda quaestione elaborare cupiunt , Hermeneutica huc pertinentia praecepta distincte exponant , eL exemplis e F'eteri aeque ac INoyo Testamento petitis illustrent et confirment. QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, D. vii, MENSIS FEBRUARII À. M DCCCXXIII, j OJIBOROGTIUA. ALD iA "i tg patti nidiskcaideeroda des. ATA riens MM guio6 Jon "m i5 i ages " a. £N dei VENE n wal RE NNET pue ed 5 css Mead wraluA no Varo iaa miigedbap. 5i Y 15 oi'oiro exiotq itor siio quio vallis siunitien di E st vs moin i oAIREL Uf bw fum uenstt. SK. UNES imn zs amd EPEQIMR s». P wo. gen DIE... Wi i 5.057 01g Mdfertoo, hold s'poeshr| sien tiit aud gaijnenumme MI ME Mind ves Licinii fiai 52 im send » mies m tts te T. Beseniogenda "e H3-euHsR USE ecc epaetln o DE INTERPRETATIONE LIBRORUM SACRORUM IN UNIVERSUM , ET DE DIVINAE LI LI . * * 21 LI . CUAVPLDUPTOUE DOCTRINAE ANALOGIA, $. 1. De interpretatione Bbrorum sacrorum in mmiversum, C kil S adi: Joa doi RUN. Interpretationis definitio, ó ; : 5 : ; 4 4N7À : : WU ze S. *. I. In scriptoribus sacris interpretandis eadem ratione versandum est atque in hu* manis, . . : : : th. . : 3 . " " H . II. Iüterptes , qui indicavit 4uid ab auctore significari potueri? , haud muneti Suo shtisfecit, . Suns : . . : : . . . . . III. Historica, Quam hodie vocant, interpretatio , minime negligenda est, . , IV. Interpretis munüs hoc uno tantum continetur, ut quid a scriptoribus traditum ^ vsit, Ostendar. .- '. . . . . . . CUL OH TAE OS . " De 4nalogia doctrinae divinae sacris libris traditae, vine . . » . De Aunalogiae doctrinae definitione, . . " : - ^ : . : , De illius fonte. . . . v ANT, . QUSS RUN SNNT . . HS TRADITA£ 1. Non est Analogia doctrinae eadem cum Regula fidei. . . e "LL II. Pontificum et Conciliorum placita non exhibent fidei Analogiam. . D . III, Non quaerenda est Analogia doctrinae e doctrina universa coetui alicui pro- bata, aut systemate hujus illiusve viti, . . . . . . . * IV, Non est in eadem cum scriptoribus sacris "cogitandi sehntiendique ra- j 2. "none, 13s. . . . . . . . . . . . . . - Revera exsistit Analogia doctrinae divinae libtis sacris traditae,' . [: » " C AP UT II. INDAGATIO, NUM LICEAT IN SACRORUM LIBRORUM INTERPRETATIONE DIVINAE Hi$ TRADITAE DOC- $, 1. $. 2. TRINAE ANALOGIAM ADHIBERE, . Sacer Codex ton jubet directe ZJnalosiam dectrinae adhibere. — . * » . . Rerum cogritione opus est it libris secris interpretandis. . . e . . . CUYO NUOSUCPAOESGTILUNS Y. Sapienter auctores sacri multa auditoribus cognita sumsertunt, . . . 19 II. Tota dicendi forma, in libris sacris obvia, abhorret a Philosophorum sub: tilitate. . . . . . : . . * . . " . . 20 - . A. Lingua nempe, qua usi sunt ?uctores sacri, est Orientalis, "IPGISHOTASMT: D. Ad usum in vita communi recep]um se accommodarunt, . . . . br C. Erant Philosophorum Scholis non innutriti, atque ab eruditionis gloria alieni, . . . . . . . . . . E . . . 21 D. Ubicumque et quocumque tempore docuerunt, ^ . . . . . . 22 III. Usus loquendi in libris sacris nonnumquam aut vulgari modo reperiri nequit , aut scriptoris menti assequendae non sufficit, . . nel Ee . . 22 Á. Sünt vócabíla Zza£ Asyópiva , et pltrases semel tartum óccurrentes, . 8 D. In libris sacris etiam usus loquendi eadem aetate, imo vel in eodem scrip- tore, est varius, . . . . . * . * " . . 22 C. Interdum verborum constructio est ambigua. . . . F . . 23 D. Nonnumquam nexus vel structura difficultatem parit, . . . . 2111193 E, Interdum duplex sensus eidem verbo aut loquendi modo in eodem contex-. tu subjicitur, sys iens leih- wi Fla, ali male RIASIRDECSEEEEEED DO F. Res nonnumquam obscurae memorantur, * . . E " . . 23 G. Res. etiam;govae, 2... 0 83 v. * eU Ua) o e rei iile E SEINE CA Conclusio, ., . . . * . . * . . Mt Vah . " . 24 $.3. Prodest, Analogia, doctrinae , imo vix ac ne vix quidem ea carere possumus, in libris sacris apterpsetatdkteetisenm qmitüms "exmmaTouolii*. Ai^ eia *manz n DEN dz Probatur.hoc exemplis e V. F. . * " . Bd t . . . . . 24 Ex N, F. ue . . . . L] e. s Me . L . . P . 26 Conclusio, | . . . E etia D . LER US . . . " 27 $«4. Interpres librorum sacrorum qui divinae iis traditae doctrinae. Analogiam adhibet , ' nihil committit a munere vel persona , quam gerit , alienutm . . E . E o8 I. Interpres,qui Analogiam doctrinae adhibet minime ea tamquam vera sumit , quae sumere non licet, . . . . . " . . . . . . 28 IL. Neque etiam omnibus scriptoribus easdem tribuit rerum divinarum notitias, 3o Iil. Praeceptum de Analogiae usu non pugnat cum lege, qua jubemur res cognose« cere e verbis. — , . * » . . . . . . . . " 31 IV. Analogiae usu non fides tribuitur iis, quae auctoritate careant, . . . 31 V. Falso statuitur, Analogia doctrinae adhibita, interpretem non subsistere in solo loci sensu eruendo, . E . . . . . . . . . 32 Conclusio. . . . " . . » . . . ^ . e . " 32 Lez ys ver idv Oro cc esa forbu PRUDENTIAE LEGES, QUIBUS SACRORUM SCRIPTORUM ADSTRICTUS EST INTERPRES , NE DOGMA- TICIS MAGIS ; QUAM GRAMMATICIS RATIONIBUS SE DUCI PATIATUR, $.1. Pauca dc interpretibus, qui Doginaticis magis, quam Grammaticis rationibus ducuntur, 33 Va- cóN9$rEÉEéTUS 77.— Wrria interpretum Dogmaticorumi génétá "'j "v c0 cvpcol Done Y € B Tnterptetattonum Dogmatiearum exempla» 4. * ,. » 59; 5 "m "ur S. 2. De Adnalogia doctrinae recte quaerenda et constituenda, «4 Qt Yu - z 1 * EL Inquirertdum *est, quaenam singuh auctores peculiaria habeant, .. à t * t. Oportet nos quasi insinuare it ingenium boi iiA Sure in. commodum lie ! 1 0 * britsacrt primum «conscripti sünt. . : 469 gubmesbpmoO .A , LI pe "ctorum notítiás de 'rebus'divinis €ognoscendas; noti sufficit liominum dE, LAM ipsorum' aevo viventium ; | opiniones /nosse, - 5^ 5 $à sQuodilbn v .i s nus £ij qui perspieua uetoris dé rebüs divinis placita tenere velit; inprimis tc * — 7? grtendemndum'est ad loca classici, ad éa quae repetitis vicibus urgentur , ^ quzeque "alis "oppo&unmtüre 952p «ru düfov aigusm ario 9d 4i. - * "V. Quatenus locorum parallelorum comparatio liuc: pertineat; ^; 55.7 . ^, VI, Non sufficit singulis probatas de religione notiones tenere , sed variorum scriptorum dicta et placita inter se sunt conferenda, : 5 n : à (VII. Addita, quae hujus respectu peculiariter cum ad V, tum ad N, F. pertinent, Conclusio, . . . . . . . . E . z . P . 6 $8.93. Praecepta quaedam universalia , directe ad usum Analogiae spectantia, : : E I, Usus adminiculi tantum pertinet ad eam librorum sacrorum partem, qua doc« trina divinitus patefacta continetur, . Q : Z - . . . . II. Proprie ad ea quae aliqua obscuritate laborant, . . i . . Ü III. Analogiam doctrinae adhibere licet, ut ostendatur hunc vel illum loci sen- sum esse non posse, . . . . e dsinol AS . . . s. IV. Non ejus ope loci sensus cognoscitur, . . . . . 5 ; V. Interpretem tamen nonnihil sane juvabit saepissime, ., . . . : $.4. Praecepta quaedam magis specialis — 40. 04 0» m e e o... I. In verborum significatione quaerenda , non est incipiendum ab Analogia doc- trinae, . . . . . . . . . . . . . . Si usus loquendi non sufficit ad eam cognoscendam , minime statim confu- giendum est ad Analogiam doctrinae, sed ad certiora subsidia. . , , III. Semper ratio est habenda contextus et usus loquendi, Alia cum hoc prae- Cepto arcte connexa subjecta sunt, scc. . Wien AS E uis IV. Est tamen aliquis Analogiae doctrinae usus. . . C is AEG V. In loci sezsz eruendo semper initium est faciendum a Grammaticis ratio- nibus, . . . . . . . . . . . . . z VI. Non verus est loci sensus habendus, licet verba in se spectata eum patian- tur, atque alibi dictis conveniat, . . . . . . P o VII. Numquam sensus est admittendus , quem Analogia doctrinae patitur, consi- lium vero scriptoris improbat, . . . . Habe . . 5 VIII. Contextus eximie ita dictus non debet obstare interpretationi, quam sua- det Analogia doctrinae, . . . . . . . . . : : IX, De usu Analogiae in dictionibus tropicis interpretandis, E rs ion, O2 €2 O2 o3 eB cB ou cn [72] [»3 CONSPE CTUS X, De illius usu in locis, quae sibi invicem repugnare videntur, - s z XI. De ejus usu in Critica, | . | « . e 54 «utinsioemeo(I fnnmncionts toe -sp $5. lVonnulla , quae vel peculiariter , vel inprimis, interpres cum V. tum IN, Fs in adhibenda Znalogia doctrinae | observare tenetur, . . &*3üIT4 ; en* AN LS . . 1l, De adhibenda ea ad V. F. interpretationem, . - 2 Pini d . « A. Considerandus est usus loquendi Hebraicus, - . " . . . B. Probe attendendum est ad mensuram cognitionis sub V. F. imperfectioris, I. De adhibenda Apalogia ad N. F. interpretationem, A p 22. A, De ejus usu in vocabulis , de quibus dubium est utrum ex Hebraico an vero ex Graeco loquendi usu sint explicanda, . . . . . . B. De ejus usu in verbis et formulis, quae ex ingenio universae T, Christi doce trinae originem duxerunt. pto» . sila 2. T5. . MOMTOEES 5t 52 53 53 54 54 54 54 53 Teequeowgeropes qni onsgib e puce pgs QUAESTIONEM THEOLOGICAM. PRAEMONEN D A. uaestio , ad quam respondendum est, duabus constat partibus, Prior eo spectat, num in sacrorum librorum interpretatione divinae iis traditae doczrizae azaJogiazm ., quam vo«- cant , adhibere liceat; altera pertinet ad modum rationemque , qua illius usus sit instituendus., Etsi haec ipsa docent, Vos, Viri Amplissimi! in ea versari sententia , ut in librorum sa. crorum interpretatione revera adminiculum habendum sit divinae iis traditae doctrinae ana». logia, ipsa tamen quaestio luce meridiana clarius ostendere videtur , tantum abesse , ut so- ]ummodo de eo sit agendum , quazenus doctrinae analogiam adhibere liceat , ut omnino de- dita opera argumentisque satis firmis prius sit probandum , edzsiculi modo memorati usum Jicitutm esse; quo facto demum pergi potest ad eum suis limitibus circumscribendum. Quum itaque prima fronte appareat, ea, quae tractanda sint , latius patere , nec a vero alie- na videatur suspicio, haud contemnendas difficultates obvias fore, illud profecto mihi ad- fertur, ut non timere non possim.. Quodsi praeterea in mentem revoco illud Horatii , — — Fersate diu, quid ferre recusent , Quid valeant humeri. non solum poé?&tis, sed et omnibus, qui aliquid aggressuri sint, observandum; in eo me esse confiteor, ut animum tantum non despondeam. Ab altera vero parte, ad vires quo- modocumque tentandas propellor atque incitor rerum, de quibus quaeritur , gravitate atque momento; quippe quod eo majus est, quo saepius miserum in modum antiquiores prae. sertim interpretes analogia doctrinae in librorum sacrorum interpretatione abusi fuerint , quoque plures recentiori aetate prodierint, qui, analogia doctrinae adhibita , interpreta- tionem Dogmaticam , zozstrum horrendum , ingens , caput sublaturam esse, vaticinati sint , variisque modis subsidium optimae notae interpretibus probatum migrare atque exterminare studuerint, A-2 Quae A G, FRUITENSCHILSB Quae cum ita sint , rem , quae cum gravissima , tum jucundissima videatur, animo prompto aggrediar, paucis postquam explicui, quanam ratione in agendis sim versaturus. Dicenda tribus capitibus includere conabor. Capite Primo, cum de librorum sacrorum interpretatione in universum , tum de divinae iis traditae doctrinae analogia , pauca observabo , quae in tota quaestione tractanda in primis vim habere, nec non viam et aditum ad sequentia munire videantur, Capite Secundo indagabo , num liceat in librorum sacrorum interpretatione divinae iis tra- ditae doctrinae analogiam adhibere. Primo inquiretur, num Codex sacer directe praecipiat analogia uti: dein probare conabor , nonnumquam rem et analogiam doctrinae etiam atque etiam prodesse, imo vix aut ne vix quidem interpretem haud paucis in locis sese expedire posse, nisiea in subsidium vocata ; quo facto illud agam , ut fiat manifestum , interpretem , qui analogiam doctrinae adhibeat, nihil committere a munere alienum. Capite Tertio explorabitur , quatenus adhibenda sit analogia doctrinae. Primo pauca tra- dentur de iis , qui Dogmaticis magis, quam Grammaticis rationibus se duci patiuntur : dein, quae in quaerenda analogia doctrinae sint observanda , subjungentur: tum praecepta, magis directe ad usum adminiculi nostri quae pertinent, non tantum universalià , sed et specialia , exponentur: denique nonnulla addentur , quae peculiariter cum ad Veteris tum ad Novi Foederis interpretationem pertinent. Haec de commentatiunculae nostrae ratione praefati, quod felix faustumque sit! ea, qua par est, modestia, in rem praesentem veniamus. C A- RESPONSIO Ap QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 5 QA SPuUgiep PRIMUM. DE INTERPRETATIONE LIBRORUM SACRORUM IN UNIVERSUM , ET DE DIVINAE IIS TRADITAE DOCTRINAE ANALOGIA, " $. 1. De interpretatione librorum sacrorum in uniyersum. Qa eorum ratio omnino probanda videatur , qui praecipiunt, omnem disputationem , quae via ac ratione suscipiatnr, ab ejus rei, de qua agitur, definitione proficisci debere , ne ejus vis et notio fluctuet, et sub uno quidem eodemque nomine haud tamen de. una eademque re disputetur, praemittimus definitionem interpretationis. Quid sit Zmzerpretari, monuit f. 4. Ernesti , in. Instit. Interpr. N. T. Prolegg. $. 3. quem secutus est S, F. N. Morus, in Zfcroas. zícadd. super Hermen. N. T. Vol. I. pag.6. Eodem redit Cl. D. JZyttenbachii definitio , qui in Annotat. ad Herodoti Selecta Capp. pag. 337. interpretatio , inquit, est oratio , quae efficit, ut alterius orationem » intelligamus," id est, ut mox declarat, ,, orationi eundem , quem ipse alter , adjunga. » mus sensum." His ducibus interpretationem fzcu/zazem " dicimus docendi, quis auctorum orationi sensus subjectus sit, seu efficiendi , ut alter cogitet eadem cum scriptore quoque, Y .De motione interpretationis universe egerunt Morus et Eichstádz. loc. cit, De variis interpretandi generibus 4/7z2:302» ad Ernestii locum modo laudatum et 7/yztenbachius loc, supra cit.; his igitur, quae a consilio nostro aliena sunt, nunc supersedemus. Nonnulla vero ad librorum sacrorum interpretationem spectantia praemittenda sunt, quae in toto disputationis itinere ob oculos habuisse profuerit, Primo ergo notamuss Jg scriptoribus sacris interpretandis eadem ratione versandum est atque in humanis, Auctores, qui pluribus et perquam egregie hoc demonstrarunt, citati sunt in Mori Acroas. Vol. I, pag. 7o. Praeter hos conf. J. 4. Turretinus, operum 'Theol. Philos. et Philolog, A9. 1775. "Tom. II. 'Fractatu de interpret. Scr. Sacrae. Parte II. pag. $1. qui etiam memorat, in genere non aliam esse scripturae interpretandae rationem , quam ree liquorum librorum. Hic vero aliquis nobis objiciat, multa libris saeris contineri, sive a dicentium anie mno etingenio, sive a forma scribendi profecta, quae prorsus sint singularia. Provocet A3 for. 6 G, RUITENSCHILD forte ad librorum sacrorum inspirationem , eamque argumento esse contendat, plane sin- gulares leges in earum interpretatione adhibendas esse. Ast homini importuno respondisse sufficiat, auctores sacros in eo , quod singuli sibi pro- pria ac peculiaria habeant, cum aliis quibuscumque auctoribus convenire, quos inter quo« que nunquam non magnum discrimen observare in promptu ést, Quod vero ad Theopneu. stiam attinet, quicquid de ejus modo agitatum est quaestionum ad Theologiam Dogmatis- cam pertinet. Id quidem ex disertis promissionibus Jesu manifestum videtur, sacrorum librorum auctores vi divina auxiliatrice ab omni errorum labe servatos esse immunes, et benignissima hac Summi Numinis cura effectum esse, ut ne quis inscitia aut incogitantia a vero aberraret. Ex his autem etsi necessario sequitur, quod numquam nobis eripi patie- mur, universum hunc Codicem librorum cum veneratione scriptis originis divinae debita tractandum , nec rationis nostrae modulo metiendum esse, nequaquam tamen hinc effici po- test, leges , quibus librorum sacrorum interpres obtemperare debeat, plane diversas esse ab iis, quibus librorum humanorum interpretes adstricti sunt. Sane auctores sacros, quorum munus postulabat, ut: doctrinas divinas traderent, nequas quam decuisset illas ejusmodi involucris verborum includere, quae non intelligi: possent ab iis, quibus ad rectas rerum coelestium notitias suscipiendas et ad. beate vivendum inservi- re, et quorum res omni ex parte adjuvare studebant. Quis credat eos usos esse obscuro loquendi genere , quod omnium captum superaret? . Qui in gratiam hominum scripserunt , nusquam monentes, se a stilo humano recessisse, non alio scribendi modo , nisi eo, quo homines uti solent, usi fuisse censendi sunt... Singulis porro suum proprium est scribendi genus, sua singulis propria sentiendi et cogitandi ratio, Et frequenter versantur ipsi in commendando: humanae. rationis usu ad. librorum sacrorum: sensum "explorandum. || Vid, Rom. XII: rz. et locus ibi a Kopgzo cit. in primis I Cor. X: r5. et y Thes, V: o1. Quin ct in Auctorum divinorum dictis laudandis et explicandis ad hanc. normam se composuerunt j vt nihil a scribendi consuctudine alienum committerent, Haec et multa alia nobis persuadent , in Scriptoribus sacris interpretandis eadem ratione versandum esse atque in humanis, Ut in his legitime explicandis primae sunt partes Gram- maticorum praeceptorum, ita in iliis omnia a Grammaticis praeceptis pendeant necesse est, (1); Ab eorum vitio cavendum est, qui j qualicumque rerziz cognitione-freti , ne» glectis regulis Crammoticis, superbius quam verius decernant, quisnam scriptori serm sus tribuendus sit. Solà verorum intelligentià certa ab incertis possunt distingui. ac per eam ad rerum cognitionem progredi datur. Quam ob.causam numquam laudibus defraue dandus est Zrzesiius, qui plurimis in locis. omnium studiosissimus id egit, ut Grammatica praes (1) Conf, Ernestii Inst, Interp. P. T... I. Cap. 1. $. 12. etc, Sectio I, Caput I. et III. 7orus l. €. pag. 41 — 43. C. A. T. Kei/ius, in E/ementis Hermeneutices INavi Testamenti, passim, prae« RESPONSIO: An QUAESTIONEM 'THEOLOGICAM, 7 praecepta interpreti. numquam. negligenda. inculcaret. Loca huc pertinentia citavit; Cl. y. van Voorst , in Orat. de J. 4f. Ernestio , optimo post IH. Grotium duce et magistro. in- terpretum IN. T. notis 11, 18 et 19. Secundo observamus :. Minime existimandum est j Interpretem ,| qui. indicayerit , | Qu1D '^AB AUCTORE SIGNIFICARI POTUERIT , /2Uf£!f. 5U0 Salisftcisste à Profecto nemo intelligentior eo audaciae progrediatur, ut neget librorum sacrorum inter- pretationem plurimis premi difficultatibus, . Qua de re videri possunt J. 4. Ernesti Inst. Interp. iN. T. Proll. $. 2. ad eumque locum 2477202 , et in primis rzestius ipse Diss. de difficultatibus interpretationis Grammaticae , in. Opusculis Philologicis; et Morus Acroas: Vol.I. pag.4. etc. Quapropter omnino culpandi sunt, qui, cum interpretes dici velint, adeo temerarios , vel potius stupidos sese praebeant, ut ubique hunc illumve scripti sen- sum esse, tamquam ex tripode affirment. «Ne alias difficultates memorem , in locis quidem Dogmaticis non raro tot insunt , quae nos latent, ut nemo ab errandi periculo tutior fu- turus esse videatur, quam is, qui in iis explicandis sibi caveat, ne temere ubivis definiat, quid ab auctore significetur. . Ast dum hunc scopulum securi praetervehimus , id sedulo agendum est, ne ad alium ei oppositum appellamus, atque adeo eos interpretis munere recte fungi existimemus , qui sudant et algent , non illud adeo spectantes, ut palam fiat, quid ab auctore revera significatum sit, sed guiszam Joc, quem multae et variae doctrinae ostentatione fatigent vexentque , se2sus esse possiz, mirifice illi sibi placentes, et tanquam de re bene peracta gloriantes, cum illud certe demonstrasse sibi videntur, hunc illumve sensum in.se spectatum loco, qui sub manibus sit, apprime convenire, nihil hoc as- sumto sensu contineri, quod aliunde cognitae Scriptoris cogitandi rationi et reccptis de Deo rebusque divinis opinionibus repugnet. . Haec omnia enim , etsi in interpretatione li- brorum sacrorum non plane sint negligenda , et saepe viam parent ad rectam ejus intelli» gentiam, nequaquam sufficiunt ad evincendum , quaenam revera auctoris mens hoc illove loco fuerit. Quidquid illi contradicant , qui Dogmaticis rationibus se duci patiuntur, vel praeconceptis opinionibus indulgent; ei tantum , qui orationis seriem , scriptoris opiniones scriptionisque consilium indagare studet, in interpretando patebit ad certitudinem aditus. Et hic quidem sponte deducimur ad tertium illud ;; quod observare fuit animus. "Tertio: Hiszorica , quam hodie yocant , interpretandi ratio zninime negligenda est. De diversa ratione appellationis vits Sino historicae conf, monita Cl. vez /oorst ad Orat. supra cit. pag 63 — 65. Olim a nennullis, inter quos Erzeszius fuit, Zistorica interpretatio eadem esse censebatur quae Grammatica, A magistri vero sententia discessit /Morus, in Zferoas : Vol.l. pag. 67. et Semlero in primis auctore, quem tamen. praeiverat. //vezstemius , distingui coepit interpre tatio Uziyersalis et Historicg. Et Semlerus quidem Historicam interpretandi rationem stu- diose adhibuit ad ea interpretanda loca NN. F., quibus sententias contineri putaret, quae ad 8 G RUITENSCHTILD ad hominum illius aevi falsas opiniones accommodatae essent, ab effatis ,. divi- na auctoritate munitis, caute distinguendas. Quod multis displicuit ; qua de re infra videbimus, Post $em/erum tamen multi interpretationem Historicam valde commenda- runt. In his eximius interpres C. 7f. T. KAc//. Vid. ejus Programma editum A?. 1788. de Historica librorum sacrorum interpretatione , ejusque necessitate , nec non. zfpalecten für das Studium des Exeget. und System. Theol. Vol. I, pag. 47 etc. 19r etc. . Edidit una cum Zzschirrero. Praesertim vid. Praefatio, quam praemisit libello K. 77. Stein, über den oberstén Gründsótz der. Historischen Interpretation, et Dedicatio EJementorum Hermeneuti- ccs, Cl. van Voorst inscripta. Assumsit quoque K, G. Zretschneider in Hstorisch-Dogmae tiche. Auslegung. des N. (T. nach ihren Principien, Quellen und Hulfsmitteln dargestellt. Postquam J. D. Scáu/ze , in. Animadvers. insertis Zugusz? TAcologischen . Monatschrift, Y, pag. 344. et seqq. , nonnulla monuerat adversus Keilium, scse huic etiam opposuit C, P, Stáudlin , in Programmate. Ai, 1807 , de interpretatione librorum. N. F. Historica non unice yera, nec non in ZbAandlungen über die bloss Histor. eduslegung der. Bücher des N. T. in Znmonii et Bertholdi Crit. Journal des Theol. Literat, "T.I. P, 4. T.H. P, 1. et 2. Non- nulla contra monuit D. J. P. Gab/erus in. Journal für auserl. Theol, Literat, T. VL. P. 1 pag. 168, quibus egregie ostendit , Stáudlinum veri nominis interpretationem Historicam non recte tenere, Vid. quoque A. /7". Sein , in libro supra cit. et JD. /P. Stark in. Beytragen zur Feryollkommnung der Hermcneutik , insbesondre der des. N. Ts .Pauca de his videri pos- sunt Observatione quarta. Dolendum est profecto, viros doctos eosque artis Hermeneutices Nicole , concertare coepisse de appellatione Historicae interpretationis, a prudentioribus Interpretibus sapienti consilio ad illos admonendos "adhibita, qui sacrum Codicem ad systema mente conceptum; vel ad ejus sacri coetus , cui nomen dederint , receptam doctrinae formulam suasque de gra» vioribus ejus momentis opiniones accommodate interpretantur, aut potius ejus arguinen- tum universum instrumenti instar ad hanc normam contorquent; ut cautius illi rem sanctis- simam agere discant. Utrum, quaeso, in animum inducendum sit, hac notione eo consi- lio usurpata universam interpretandi artem sibi non constare? Praestabitne rem ipsam, numquam certe parvo pretio habendam, tenere, et id religiose agere, ne abpteiióudi culpa in Religionis detrimentum trahatur ? lllud igitur, quod jam Jrzzeszius postulavit, opiniones scriptoris , aetatis j-qua libros exaraverit, lectorumque , in quorum gratiam scripserit, in interpretando passim spectandas esse , ut de adhibito usu loquendi judicium feratur, sane id nequaquam parvi faciendum est. Interpres tenetur perscrutari, quid scriptores sacri eorumque lectores et auditores cogita» verint, qualisque singulis in locis eorum fuerit cogitandi ratio. . Quis, quaeso, Homerum sese intelligere gloriari possit , qui pulcerrima illius carmina , primaevorum hominum sim- plicitatem redolentia, ad nostri temporis mores exigat? JNum confabulationum Socratica- rum , ES RESPONSIO ap QUAESTIONEM TEHOLOGICAM. :] rum, quas in aureo libello, nemini non cognito, tradidit Xenophon , sensum percipie- mus, si ignoramus, ad quale hominum genus Philosophus sapientissimus verba fecerit? An Ciceronis scripta praeclara, exempli gratia illius artificiosissimam pro Q. Ligario orationem , multaque ibi in Caesaris laudem dicta intelligemus, nisi oratoris ingenium , ad festivitatem blanditiasque nonnumquam pronius calleamus ? jam vero nulla causa obstat, quominus librorum sacrorum interpres his teneatur of- ficiis , quae cuique humanorum scriptorum interpreti praescribi soleant. Nam , etsi lubenter concedimus , ea, quae libris sacris continentur, non solum in homis mum suae aetatis utilitatem , sed universae omnium temporum Societatis Christianae usum exarata esse; tamen, ad primum scribendi consilium quod attineret, in oculos incur. rit, eorum auctores orationem ad eos potissimum direxisse , quibus libros suos tradide- rint, ad homines ergo sui temporis, In Servatoris nostri effatis ubique argumenta pro. stant, quibus appareat, dicta ad eos praesertim spectasse, qui ab illius ore penderent. . Et in universum omnia in literis sacris sermone simplici et usitato pertractantur. In rebus ad religionis doctrinam pertinentibus minime loquendi genus sublimius, et homie num captum oinnino superans, adhibetur; sed omnia ita explicantur ab auctoribus, ut hominum sui temporis vulgarium illos rationem habuisse in aprico sit. Ad hominum tunc viventium ritus, consuetudines, mores, itemque ad errores tunc temporis animis infixos, posterioribus vero temporibus minus frequentes vel prorsus inauditos, est re- ,spectus. At, aliquis forte dixerit, longe aliter rem se habere in iis scriptis, quae hominum commenta tradant, quam in. iis, quae res divinitus patefactas, omni eX parte veras et certas, contineant; et nos jam tollere illud, quod supra Obs. I. dedimus, nimirum Co- .dicem sacrum humano aut ingenio, aut cogitandi modo non metiendum esse. Haec ve. TO, quamvis recte dici videantur, minime sententiae nostrae obstant. Quum enim His- toricam librorum sacrorum interpretationem coinmendamus , nequaquam calculum adjici- mus eorum rationibus, qui nescio qua philosophandi vanitate statuant, in sacro Codice aeque atque in scriptis quibuslibet humanis reperiri errores ab ipsis Scriptoribus sacris traditos et commendatos, et ipsis Jesu Apostolorumque sermonibus bene et egregie dictis passim immixta esse commenta Judaica nulla ratione probanda, Eam enimvero ZZstoricam interpretationem librorum sacrorum dicimus, qua non tan. tum inquiratur, quaenam qualesque fuerint perversae opiniones eorum, qui auctores s3* «ros Velaudiebant vel legebant, quidque cum iis scriptores sacri commune habuerint: sed qua insuper et inprimis quidem investigetur atque ex antiquitate eruatur, quasnam veras doctrinas mente conceptas habuerint auctores sacri, et num quid ipsis, utpote auctoritate divina munitis, proprium fuerit et peculiare. Hic vero vix possumus, quin pauca adjiciamus ,. quibus refellatur D. JZ. Starkius, qui in Zweyrer Beyrrage libri supra cit, illud praesertim agit, ut doceat, interpretem B le 1o QGJOURTUMdSTOE NLSJO H.I)L D» Jibrorum sacrorum eadem sentire debere , quae in singulis locis senserint auctores sacris ejus ergo, qui N. F. interpretetur, esse officium, ut sublime et diuinum illud, quod in Jesu et Apostolis eluceat, ipse persentiscat, seque ad fastigium illud quasi evehat; qui si desit sensus, omnia in his libris tenebris esse circumfusa, contra si cui obtingat; omnia illucescere et luce meridiana clarius patere, At observare liceat, Starkium nobis videri in hanc rem multa postulare, ad quae escendere nobis hominibus non datum sit, eaque confundere , quae diversissimae sunt paturae. Concedimus, nonnulla eorum, quae commendaverit, plurimum prodesse ad religionem Jesu recte percipiendam et ad usum vitae recte adhibendam ; sed ad interpreta- tionem eximie ita dictam hoc tantummodo requiri, ut Grammaticus dictorum sensus inda- getur, infra videbimus. Quodsi sensum religiosum , nescio quem , summum in interpre- tando arbitrum constituimus, statim nos eadem cum legatis divinis sentire in animum inducimus, nubemque pro Junone amplectimur , nec secus atque illi interpretes antiqui qui, sese Spiritu divino correptos opinati, ex quovis quidvis, nec raro ineptissima ine genii deliria e Sacra Scriptura elicuerunt, miserum in modum in avia ac devia abri- pimur, Id quidem satis egisse nobis videmur, ut intelligatur, dicta de Historica interpretatios ne nos nequaquam eam in partem accipi velle, ut vel cum iis facere videamur, qui in Codice Sacro nihil divini inveniant, vel cum iis, qui ad interpretationem Historicam etiam arcanum et inexplicabilem qnemdam sensum referant. Contendimus ergo, eum tantum interpretis munere legitime fungi, qui Historice interpretetur, id est, nmotitiis modo memoratis instructus sit, easque ad singula literarum sacrarum huc pertinentia loca recte conferat; [ qua de re egregia exstant in Ae// E/ez. supra citt. $. 96 — 103] eum vero, qui harum sit rudis, tales passim verbis horum Scriptorum SREHS adjune gere, de quibus illi ne cogitare quidem potuerint. Quod vero attinet ad fontes interpretationis Historicae librorum sacrorum, verbo tan. tum notamus, ipsum Codicem sacrum potissimum adeundum et pervolutandum esse, Primarius certe in eo et limpidissimus fons est tum ipsius cognoscendae religionis di- vinae, ad cujus normam effatorum plerorumque interpretatio exigenda est, tum etiam Observandae diversitatis ingeniorum opinionumque , ex qua non raro dictis lux affundi possit. De sensu Historico hac ratione dijudicando multa egregie monuit Szorrius in Dissertatione , quae recusa exstat in iSy//oge Opusculorum ad doctre s. pertin. edita a Cl. H. Muntinghe M. p. 63. et seqq. Quarto tandem observamus , Zmrerpretis sunus hoc uno tantum contineri, ut quid a seriptoribus traditum sit exponat. Nequaquam interpretis est, de rebus traditis subtiliter philosophari. Conf. Eres? Diss. de vanitate philosophantium in. interpretatione librorum sacrorum , in. Opusec. PAi- Joel. pag. 233. Nonnulla etiam huc perünentia animadverüt 2. L. 7Muzel, de discrimi- L4 RESPONSIO A» QUAESTIONEM. THEOLOGICAM. 11 ne Grammaticae et. Theologicae librorum. Sacrorum | interpretationis, in explicando loco Phil. LII: 18. oszes0, 1793. Exstat in $y//oge Commentt. Theoll. cdita a D. J. Pot et G. Z4. Ruperti, l. pag. 244. Huc spectant quoque de finibus interpretationis nota- ta in Jeckii Monogrammatibus. 'T. I. pag. 184. Ab interprete, sive in Theologi, sive in Philosophi provinciam invadente, atque hoc modo terminos ab ipsa rei natura pactos migrante, diversissimas res misceri maximasque oriri turbas nimio plus docuit historia. Conf. J. C. G. Ernesti Diss. de usu vitae com- munis etc. in AMuntinghii Opusculis. 'V. 1. pag. 4, s. Keilius im Diss. supra cit. jam statim initio ad Ernest? Opusc. Philol. et Crit, pag. 924. provocans, ex vero omnino asserit, interpretem oportere de hoc uno esse sollicitum , ut quid ab auctore dictum sit, intelligat, minime utrum vere an falso dixe. rit; hisque praemissis subjicit, Sem/erum errasse, qui Historicam interpretandi rationem huc revocandam esse contenderit, ut intelligeretur, multa, ut supra jam verbo diximus, in libris sacris commendari, quae ad nostrae aetatis res transferri et omnino probari nequeant, Quod, si vere dicatur, Theologi,znon interpretis esse, supra jam animad- vertimus, Siaudlnus quidem in scriptis Ae///o oppositis eam ob causam, quod Codex Sacer aeternas et mutari nescias veritates contineat, interpretem philosophum desiderat. Ex universa vero ipsius disputandi ratione, ut ex iis quae. Szeimius et Szarkius in libellis supra cit. in medium protulerunt, dilucide apparet , quanti sit momenti interpretis partes accurate definire. Perquam docte eas exposuit Gaberus, in Journal für auserlesene Theolog. Liter. 'T. VI. P.I. pag. 157, 148. ubi ad examen revocat Z£gmonii dicta de interpretatione narrationum mirabilium , praefixa 5. editioni Ernestii Inst. Interpr. N. T. nec non l. C. p. 166, 167, ubi sententiam dicit de Keilii Elementis Hermeneutices ; inprimis im epicrisi, quae loco Obs. IIL. cit. exstat de Svgudlim cum Ke litibus. His igitur ulterius persequendis nunc supersedemus , sed pauca de iis videbimus, quae J. Kantius et J. G. Eichhormius de interpretis librorum sacrorum munere statuerint : quippe quae sententiae , quam professi sumus, opposita videantur. J. Kanüus, in libro Die Religion innerhalb die Grenzen der blossen Vernunft , edit. a. 1794. P3. 43. 150 et seqq. mec non in Svreit der Faculidten, pag. 49. [a. 1798] , Codicis Sacri interpretandi rationem , quam Practicam , vel Moralem dixit, commendavit. Interpretis nempe esse statuit , eum auctoribus sacris tribue re sensum , qui amice conspiret cum rationis nostrae de religione notionibus, atque il. lud ei prae caeteris omnibus agendum esse, ut sensum, hominum moribus emendandis cum maxime inservientem, e verbis cujusque Scriptoris eliciat, et vel neglectis rationibus Grammaticis auctori adjudicet. —Verisimilitudine quidem non abhorret , Kantium ab interpretatione Grammatica incipi voluisse. "Vid. JZ7. 44. van Hengel, in Bydragem 1oi de Godgel. Wetensch, a. 1817. Vol.1. pag. 148 — 150. et in Nota C. ad Orat. De Ba eje- 12 G2 RUUEOPAE! NSS"GUBP TT "D elementis disciplinae Theologicae. Franequerae, 18:5. collata nota z,. At primarias tamem partes in Sacra interpretanda Scriptura philosophis rationibus eum. tribuisse , nemo ne- gaverit. J. G. Eichhornius, in. ZAIlgemeine Bibliothek der Bibl. Litt. '(T. IV. pag. 330, primum quidem , Scriptores Sacros secundum normam, quae in omnibus aliis scriptoribus expli- canlis valeat, interpretandos esse contendit, omnium vero sic repertum dictorum sen- sum ad philosophiae decreta exigenda esse affirmat. Alibi T. VI. P. I. pag. 6r, de Kantii Hermeneutica agens, dicit, interpretationem tum demum omnibus partibus abso- lutam esse, quum repertus sensus Grammatico - Historicus ad sanae rationis principia di- ligenter exactus, et ad hanc regulam sic constitutus est, ut appareat, doctrinam libris sa» cris comprehensam nequaquam iis adversari, sed pro divina omnino habendam esse. Kantii quidem illam rationem interpretationem dici non posse, ex supra dictis mani- festum est. Non enim per eam id agitur, ut intelligatur, quid revera auctor in scri- bendo cogitaverit, et quid dicere sive scribere voluerit; sed ea, de quibus scripsit, ac- commodantur ad alias res, et verbis ejus tales inferuntur notiones, quae iis plane nom insint, et de quibus ne per somnium cogitaverit scriptor; omnia contorquentur ad pro- positiones interpreti Phiiosopho probatas inde eliciendas; tantum abest, ut in sim- plici sensu. Grammatico ad leges linguae ex dictis eruendo subsistatur. ^ J/cAhornius vero aeque ac XAaz/ius in eo peccasse videtur, quod in interpretando ea assumcerit , quae a re aliena sunt, et populariter dicta eàdem pensare trutina studuerit atque ea, quae philosophice sunt elaborata, Quod tanto magis improbandum videtur, quo majori cautione et veneratione res divinas in sacris libris traditas tractare oporteat. An, ut hoc utamur, interpretem agat veri nominis, qui in verbis Jac. I: 5. Ej 3é vi Óp2v Aeime- vci: colas explicandis szpzemzize definitiones e scholis Philosophorum repetat, ad eas. que loci sensum subtiliter exponat, neglecto plane usu loquendi, ex quo praestat con- ferre Hebraicum rmm. atque in universum intellisere studium id agendi, quod opti- mum videatur, et optima ratione. De librorum sacrorüm sententiis judicium ferre, earumque nexum prudenter inquire- re, ilius tantum est, cui propositum sit Codicis Sacri argumentum ad vitae usum ad. libere. Dum vero philosophiae usuuij interpreti denegamus , tantum abest, ut eum Oti. ni veri nominis philosophia carere posse existimemus , ut potius contendamus , eum se- cundum justas verasque leges interpretari non posse, qui philosophari nesciat, Hoc tantum requirimus, ut neque in verborum potestate definienda, neque in explicando sen- su, philosophandi subtilitate abutatur interpres, sed loci sensum Grammaticorum more conquirat, et in eo reperto acquiescat. Quodsi nonnumquam incidit in ea, quae cap- tum superant, taliaque occurrunt, quae ab intelligentia humana remota sunt, quae ra- tio nec intelligere omni ex parte, nec recte dijudicare potest, nequaquam philosophan- dum RESPONSIO ap QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 15 dum est; sed re ad sanas interpretandi regulas accurate et subtiliter exacta pie et secure subsistendum , et a Cr/z/ca , quam vocant, Zzzerpretatione, sive ea, qua judicatur, vere fec ne dixerit scriptor, prorsus abstinendum est. $. 2. .De Znalogia doctrinae divinae , sacris libris traditae. Jam inquiramus, quid per divinae sacris libris. traditae doctrinae analogiam intelligen- 'dum sit. "AvaAcylag vox olim Mathematicis in usu fuit. Apud Euclidem ( V. Defin, 3.) sic dicitur rationum similitudo, qua numeri inter se comparantur, duarum pluriumve ratio- num consonantia, aut, ut barbare olim verterunt, proportionalitas, Vid. 4M. /acius in C/ayi S. S. P. I. in voce Zfzalogia. , Cicero , Tusce. Quaestt. I. 32. vertit similitudinem. — Quintilianus ,. Institz. Orator. Y: 6. Analogiam vocat proportionem. Non tantum Mathesis, sed etiam aliae disciplinae hoc vocabulum.sibi vindicarunt, eoque usae sunt ad quamcumque rationum similitudi» nem indicandam, quam mostra lingua dicimus ,' evezredigheid , gelykmatigheid. Varro, de lingua Latina Znalegiae voce usus est ad verborum similitudinem indicandam. Cf, Zemischius in Diss. de 2fnalegia linguarum interpretationis subsidio, S. 3, recusa in Pottii Commerntt. Theol. Nol. VII. Demosthenes, Plato et Philo vocem Graecam adhi- buerunt ad significandam zw/omem , proportionem. Vid. ScAleusmer in Lexico N. F. in voce. Koppe ad Rom. XII: 6. Praeterea de ana/ogia Vid. G. S, 44. Mellin, in. lige» meines IVorterbuch der Philosophie 1. pag. 159. in voce. JDivinae, quae dicitur, saeris JHbris traditae doctrinae analogia , etiam appellatur aza- logia- scripturae, sive scripturarum sacrorum V. et N. F. librorum , quippe fontem 'doctrinae divinae constituentium, Non raro insuper audit Z/z/ogiz fidei. Vid. Ernesti. Instit. Interpr. N. F. P. I. S. II. C. s. $. 35. Mori, Acroas. Ll. pag. 235. Fides tunc per Metonymiam dicitur de eo, quod creditur, sive ipso doctrinae christianae argu- mento, quemadmodum Graecum zís;zi; nonnumquam in N. F. adhibetur. Vid, Act. VI: 7. XIII: 8. coll. 7, 10, 12. Gal. I: 23. aliaque. Secundum rmestium Analogia fidei sive Analogia doctrinae divinitus patefactae est dán summa religionis formula et lege, evidenter. in scripturis tradita: quae, ut Mori ver- bis utamur, Acroas. i. pag. 253. est eim summarischer Inbegrif der ganzen Religionse jehre. Morus ibidem recte monuit, quomodo summa illa religionis formula conficiatur. Hisce comparatis cum modo dictis de usu vocis Z/zz/ogiz etsi appareat, Ermestitm Analogiam doctrinae, ab aliis minus perspicue propositam, accuratius definivisse ; paulo latius tamen veram ejus notionem exponemus, ne aliquid alieni referatur ad rem, in qua dispntationis cardo vertitur. Ommpium primo tenendum est, doctrinam divinitus patefactam e Codice sacro peten- , B 3 dam 1 14 C. RUITENSCHIL2D dam esse per interpretationem Grammaticam: qua de re nemo profecto dubitaverit, qui Codicem Sacrum unicum veritatis divinae fontem habeat, atque eorum sit memor, quae Cap. I. Obs. I. dicta sunt. Hoc nisi fiat, quidquid praedicemus de Analogia doctri* nae, per eam res redibit ad paucorum auctoritatem, ususque illius librorum sacrorum interpreti Grammatico concedi omnino non poterit Haec vero obiter a nobis dicta sint, mox ad alia progressuris. Dum Codicem Sacrum unicum fontem doctrinae divinitus patefactae habemus, cavene dum est, ne quidquid per interpretationem legitimam in sacris literis reperiatur, ad eam rcferamus, Certo enim constat, non tantum ea, quae ad religionem cum objectis vam tum subjectivam pertineant, in Codice Sacro distincte et perspicue tradi, sed etiam nonnulla hic et illic obvia esse, quae ad eam non pertineant, ea verbi causa, quae spectant ad notitias, mores cultumve hominum, tunc temporis viventium, cum haec scripta confecta sunt. Praeterea animadvertendum est, non solum legatos, auctoritate divina munitos, sed alios quoque peculiare Dei auxilium sive afllatum divinum nequa. quam expertos in Codice sacro loquentes induci. Quis, quaeso, ut exemplo res pate- fiat, quis ergo existimaverit, ea, quae probi et sinceri Jesu sectatores , dum divinus inter eos versabatur Magister, subinde temere assumebant atque acriter defendebant, ad doctrinam divinitus patefactam referenda esse? Nec ea quidem omnia, quae probabili quacunque ratione ad doctrinam divinitus patefactam nobis pertinere videantur , eam ob causam ad Analogiam doctrinae divinitus patefactae nobis referre licet: ad hanc enim tan- tum ea, quae in libris divinis a viris (eozvéueror; perspicue tradita exstant, sunt referenda, Ea unice in censum veniunt, quae certae sunt interpretationis , atque ab omnibus, qui in Codice Sacro interpretando perite et sine partium studio versari solent, agnoscuntur. Plu- ribus hac de re infra agemus , Cap. III. $. 9. Neque hoc praetermittendum existimamus , ad doctrinam divinitus patefactam non ea solum referri oportere , quae diserte et divina "auctoritate in scriptis sacris commemorantur, sed ea quoque certo respectu huc perti- nere, quae cum perspicue et omnino divinitus traditis arctissime cohaerent. Saepe enim vel silentio praetermittuntur vel leviter tantum attinguntur gravissima Religionis capita, quorum patefactione supernaturali haud opus esset, nimirum ejusmodi, quae aliunde cognosci et ipsius rationis lumine detegi poterant. Hic vero etiam atque etiam cavendum est, ne humana cum divinis commisceamus , et ne ipsi nobis effingamus, quae ab auctoribus sacris praestet edoceri, Ea tantum, quae necessario et indivulso nexu cum traditis in Codice Sacro conjuncta et omnino ejusmodi sunt, ut communis hominum intelligentia iis facile assensum praebeat, huc sunt referenda. His ita in universum praemonitis, ut intelligatur, quo sensu de Analogia doctrinae divinitus traditae hic agendum putemus, notionem hanc paulo distinctius. explanemus. L Absit ut credamus, Analogiam doctrinae, quam cum .£rz5Zo l. cit. pro adminiculo &nterpretationis Sacrorum Librorum habendam esse existimamus, eandem esse quam La- RESPONSIO 4p QUAESTIONEM . THEOLOGIAM. "I5 -Latinae Ecclesiae doctores Aegu/zm fideà dixerint et summopere jactare soliti fuerint. .Hanc enim a fidei illa Regula toto coelo distare, ex ipsis Patrum Latinorum libris luce clarius apparet. Conf. J. G. Rosemmuller liber de orisine Christimmae Theologiae, cit. in Mori 4croas. l. pag. 254. ubi vitio typographico pro 7/o/osia legitur Re/igio. "ritum revera est et pervulgatum , Patres Latinos eam fidei Regulae auctoritatem trie » , buisse, ut piaculum ducerent, vel latum unguem ab ea discedere , atque haereticos ab 'omni de Scripturis disputatione arcendos statuerent, quod Regulam istam fallere nesciam nequaquam admitterent. Solis Catholicis veram Scripturam veramque ejus interpreta- tionem privam esse et peculiarem gloriabantur: omnem interpretationem Regulae fidei ab Ecclesia Catholica receptae convenire debere postulabant, atque eam commenda- bant, quae ab Episcopis atque Ecclesiae doctoribus in docendo et disputando adhibe- retur. Quodsi quaeritur, quid sit Regula illa fidei tantis laudibus ornata, verbis Ao. Senmulleri respondemus , eam esse Epitomen credendorum , corpusculum doctrinae Christianae, de quo mira marrabant fingebantque. ^ Christus nempe dicebatur eam, a Deo accepisse atque Apostolis tradidisse: quorum disciplina longe lateque propagata sit, Alius fontem non in libris sacris quaerendum esse dictitabant, quippe ante quos col- lectos jam exstiterit, sed in Ecclesiis Apostolicis. Qualis vero fuerit illa fidei Regulas. nos penitus latet: quod tamen aequo animo ferimus, quoniam, si ex Patrum interpre- tationibus augurari licet, non optima de ea sperare possumus, et forte nil aliud fuit, misi imperitiae praesidium, De ea conf. J. G. Rosezmullerus, libro sup. cit. $. 26. in fine, 27. 29. 30. 34. 37. 38. et ejusdem Jszoria interpret. l. pag. 227. et seqq. II. pag. 32. sqq. III. pag. 37. 58. 217. 988. sqq. Nonnulla etiam huc pertinentia exstant in Rambachii Institut. Hermeneut. $. 4. ed. 4. cum praefat. J. F. Buddei. Conf, et Jahn Enchirid. sup. Hermen. N. F. $. 32, qui, postquam monuerat, Analogiam doc- trinae e sacris libris repetendam esse, mox addit, se. tamen non ita velle intelligi, ut omnis Analogia doctrinae his cireumscribatur terminis, quo facto, ad Regulam fidei pro» vocat; quam sententiam vel Reformati "Theologi dictis corroborare studet. Facili negotio demonstrari posset, nullam huic Regulae fidem in. interpretando ha» bendam esse, sed, quod jam sufficit, e modo dictis de Analogia doctrinae apparet, il- "jam ab hac prorsus esse diversam, II. Ut Analogiae doctrinae qua tali nihil commune est cum Regula fidei modo me- morata, ita, quidquid Pontifices, Concilia, Ecclesiaeque Patres statuerint, quidquid de Patrum interpretationibus , unanimi consensu firmatis, narretur, et quidquid hodie Ec- clesiae Romano- Catholicae praesides decernant, non eodem loco ponendum est cum Analogia doctrinae, et ad hanc e libris sacris definiendam nullus ejus est usus. Veterum, quorum plurimi necessaria linguarum scientia carebant, et de caeteris rectae interpreta tionis subsidiis minus recte judicabant, horum igitur aeque ac Recentiorum interpretatio- mes justo et modesto examini subjiciendae sunt; quibus tum demum, si bonae depree hene 16 G. RUITENSCHILD henduntur, assentiendum est, sin vero minus bene fundatae, meliores iis sunt substi- tuendae, — Vid. AMorus, Acroas. Il. pag. 70, 71. atque ibi citt. Scriptores , inprimis J- 4. Turretinus , qui in. Tractatu. de. Script. S. interpr. C. Il. pag. 5—17. Operum. s. cit. T. II. plane egregie et docte Romano- Catholicos, quod ad hanc opinionem, prae caeteris adamatam , refutavit, Conf. et S. JPerenfelii; Opusc. TÀcol. Philos, et. Phi- lol, VI. Lection. Hermen. pag. 346. ed, 3. ]lI. Errant etiam illi , qui Analogiam Doctrinae ponunt in universa coetui alicui probata doctrinae forma, vel hujus illiusve "Theologi systemate, sive corpore doctrina- rum in unum congestarum et definiendo et distinguendo artificiose exornatarum , qua de cunque causa prae aliis hujus generis scriptis cum maxime celebrato, Multis quondam in more fuit, in eo acquiescere. li ergo, qui continuo contendebant, in interpretatio» pne omnia ad Analogiam fidei exigenda esse, rogati quid tandem esset Analogia Doctrie nae, ad systema quisque suum provocare et quidquid in eo undecunque et quomodo cunque corrasum esset, religiose in suas partes vocare solebant, quidquid eo contine- retur ad Analogiam Doctrinae pertinere existimantes. Recte illos refutarunt JErzes£ius loco s, cit. et JMorus loc. s. cit. pag. 253. seqq. Prior rei illustranda gratia com. parat Zfnalogsiam Grammaticam , quae non sit in ipsis verbis , sed in lege dicendi et forma lege constituta, et Z/za/ogiam Juris, quae non sit in ipso jure, aut legibus, aut earum nexu, sed ad ea pertineat, quae vim normae habent et in judicando et interpre» tando. Conf. Grotius de Jure B. ac P. lI. 16. nec non cl. Graz; in Praelectt, ad Instit. Tustinian. pag. 96. seqq. apud quos tamen vox Zz4z4/ogize non occurrit. Hic vero obiter animadvertere liceat , errare G. 2f. Te//erum , qui in Excursu secun- do ad Turretini "Tract. de $. Seripturae interpretatione, pag. 45. contendit, cum auce toritate Ecclesiae in decernendo sensu divino valde cohaerere judicium , ex. 4f72/7ogia fi- dei faciendum , quod valde perstringit, id agens ut demonstraret, per usum Amnalogiae in interpretando omnia denique ad paucorum auctoritatem redire. Haec igitur nos non poterunt morari, quando Cap. sq. usum Analogiae in interpre- tatione defendere conabimur. Videlicet ex modo dictis et infra dicendis C. III. $, 2, apertum putamus, ex nostra sententia, in adhibenda ad interpretationem doctrinae Ana- logia, nullam plane Philosophematum nostri temporis habendam esse rationem , nullam etiam aut publice recepti doctrinarum ordinis aut hujus illiusve Compendii, a quibus sane omnibus nihil humani alienum. IV9, Neque Szarkio concedere possumus in libro cit. affirmanti, Analogiam doctrinae esse in eadem cum Scriptoribus Sacris cogitandi sentiendique ratione, Nimirum is clanculum Jrzzes//o illud crimini dare videtur, quod in definienda doctrinae Analogia nonnihil certe auctoritatis Ecclesiae tribuerit, quod vehementer improbat, Eo aucto- re Jesu Apostolorumque dicta interpretamur secundum Analogiam doctrinae, si eadem «quae illi sentimus, eodem modo rebus externis afficimur, iisdem , quibus illi, delecta- mur RESPONSIO Ap QUAESTIONEM THEOLOCICAM, 17 mur rebus; hoc modo praeceptum de adhibenda doctrinae Anilogia multo accuratius et omnino rectius exponi, quam ut factum sit ab Ernestio. Huic vero sententiae num quid veri insit, judicari potest ex supra dictis Cap. I. Ob. 3. d quidem satis super- que evictum esse arbitramur, Analosiam doctrinae Superstruendam esse soli interpreta- tioni Grammaticae. Jam pergi posset ad disquisitionem de eo, an Analogia doctrinae in sacris libris in- terpretandis omnino uti licitum sit, nisi paucis antea inquirendum esset, num talis revera ;exstet Analogia doctrinae, Aliquis forte dixerit, in libris Sacris crassiores di- cendi formulas esse quam plurimas, eos ex omni parte populariter scriptos esse, at- que eam ob causam non facile justas et accuratas in iis reperiri definitiones, summam igitur religionis formulam et legem , evidenter in Scripturis traditam ,. non posse infor- mari. Lubenter priora concedimus ; ast observare liceat, quamvis plurima sint loca, in quibus Scriptores Sacri, ex nostro certe sensu, de rebus ad Religionis causam per- tinentibus minus aperte et distincte mentem suam exponere videantur, aliis tamen in locis quae sunt hujus generis, eas etiam , quae intelligentiam humanam vel maxime fus giant, dilucide tradi, quod plurima exempla, in sequentibus obvia, ostendent. Sunt perspicuae et certae propositiones, quas omnes Scriptores sibi invicem communes ha- bent, quas valde prodest colligere et inter se conferre et digerere. Vid. Morus 4feroas. l1. pag. 253. et dicenda Cap. III. $. 9. Atque ita hoc Capite ea animadvertimus, quae viam nobis ad arcem causae duobus sequentibus Capitibus distinctius tradendae munire videntur. lis enim recte et pruden- ter observatis, quae $. r. monita sunt, illud in primis efficietur, ut ab erroribus si* mus tutiores, quos alii commiserunt adhibita Analogia doctrinae in librorum sacrorum interpretatione; quae vero animadvertimus $.2. cum in probando adminiculi nostri usu, tum in praeceptis ad usum, quae spectant, tradendis, multis nos liberabunt diffi cultatibus, P C Eoo qronpuerg en qup ow -Ty* pr^M INDAGATIO, NUM LICEAT IN SACRORUM LIBRORUM INTERPRETATIONE DIVINAE 1IS TRADITAE DOCTRINAE ANALOGIAM ADHIBERE. S. 1. Sacer Codex mon directe jubet. Vnalogiam doctrinae adhibere, Cosi haud exiguus eorum fuit numerus, qui contenderunt, ipsum Codicem Sa- crum directe Analogiae usum praescribere , atque adeo jubere, ut ad indagandum dicto- [6 rum " G; RUITENSCHILD rum sensum , in. locis inprimis diflicilioribus, inquiratur, an et quomodo locus obvius:,. cum summa religionis formula in Sacro Codice traditae consentiat, operae pretium fuerit, paucis agere de loco Rom. 12: 6. qui vulgo adfertur tamquam directum pro. usu Analogiae doctrinae in interpretando continens testimonium. M. Flecius in Clayi Script. S. Y. in voce zalosia, haec habet: ,, "nalogia igitur » fidei. Paulo est, Rom. 12: 6 congruentia aut. consonantia cum. fides vult enim, ut » omnis interpretatio scripturae, et ommis doctrina aut dogma, vel etiam consilium aut » conatus in Ecclesia consonet cum summa fidei aut doctrina christiana, quae etc.? Non solum Flacius, sed etiam alii loco illi hunc sensum tribuerunt. Z;cz;or de eo agens narrat, sui temporis interpretes omnes fere hic errare; locum. nempe eo sensu accipere, ut Paulus dictis xar& 4v. &vaAoyíaw TÀg TicTtws; praeceperit, omnem librorum Sacrorum interpretationem, quam proferamus, esse debere fidei articulis analogam, id est convenientem illis atque consentientem, non autem repugnantem. Lw/Aerus enim, quod valde miramur, a vulgariori veterum Interpretum hoc de loco sententia discesse- rat, ct similitudinis seu zypi doctrinae significationem verbis Pauli tribuerat in vere sione Germanica. "Vid, Erzeszi Opusc. PAilol. et Crit. pag. 391. Fuerunt, qui existie iarent, zpoQurelxy hoc loco de Codicis Sacri interpretatione, cf m/ereeg vero dyaAos víay dici de variis doctrinae partibus arcte inter se connexis; optimae tamen notae in- terpretes, inter quos eminet nostras GroZizs, cum iis non fecerunt. Per zgoQurelav. hic, ut et alibi, significari videtur facultas de rebus divinis in. Sacris. Christianorum coetibus disserendi eosque instituendi; mcr; vero. dicitur, coll. 1. "Thess. 3: 1o. de Christianae religionis notitiis , quas alii aliis perfectiores habebant. De phrasi werà riw- dyxAcylaw Tf; micreue. conf. Koppe ad loc. Ep. ad Rom., qui recte contendit , dyaAo- vlas vocabulum. non idem significare quod rízcz , jzorümaei; , et hoc versu dicta con- tulit cum iis, quae in fine com. 93. dicuntur, quaeque quod ad sensum huic phrasi ace curate convenire videntur. Si contextum consulimus , apparet , Paulum agere. de donis et facultatibus, quas Deus Christianis erogaverit: monet illos ut sint eddpovsz , suis cone tenti, neque aliena cupientes , atque munere sibi demandato recte perfungantur. Hoc igi- tur loco postulat, ut nominatim ii, qui vaticinandi , id. est de rebus divinis disserendi facultatem consecuti erant, eam adhibeant pro mensura fidei, idcest ,/ pro^diversa do- norum vel facultatis. cnjusque hominis Christiani ratione, prout cujusque notitiae re- ligionis. Christianae ferebant. Conf. Michaelis, Inliding in de Godd., Schriften y. A. N. F. $.928.. Ernesti , INeue Theol, Biblioth. lM.. pag. 223. Koppius ad Pauli locum ; alii citati ab. Zmmonio ad. Ernestii. Inst.. Interpr. P. 1. S. Il. C. 9. $. 34. Morus in 4croas. Y, pag. 954.. Je .H. .Pareau in ast Interpr.. V... T. pag. 192 , 193. Ita cognito, illud, quod nonnulli temere pro usu Analogiae attulerunt, testimonium: minime huc pertinere, alia argumenta circumspicienda sunt, ut. scopum nostrum fz- riamus., Jàm; RESPONSIO a» QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 19 Jam vero cum hoc agendum est, ingens quidem metus atque timor me de sano animi statu tantum non detrudit: nam hac lupus, hac canis urget. Hinc mira interpretatio- num commenta, quae Analogia doctrinae adhibita prolata sunt, oculis nostris sese of- ferunt. Ab altera parte illi, qui literarum studiis restauratis id studiose. egerünt, ut a Dogmatica interpretatione abstinendum esse demonstrarent, omnemque Analogiae usum ab interpretatione longissime removerent, adversarii profecto: non contemnendi , agmine facto insurgunt et confligare minantur. Sed quando nobiscum cogitamus, abusum non tollere usum , idque hominibus esse proprium, fere dixerim hominum naturae insitum , ut in extrema ruant, metum tradi- mus protervis in mare Creticum portare ventis, et animo tranquillo pergimus ad illud interpretandi subsidium defendendum, e cujus usu, justis terminis circumscripto Sacro Codici, omnis verae sapientiae fonti, lux affüundi posse videatur; eoque alacrius ad hoc opus nos accingimus, quo certius nobis sit persuasum , fore ut Cap. III. appareat, nos minime facere cum iis, qui sive turpi socordia, sive malo consilio ducti, interpreta- tionem Grammaticam , unicam illam veritatis in Sacris libris reperiundae magistram, nauci floccique faciant. Sed in viam redeamus , et rationem , quam in hac re agenda animo propositam habe- mus, explanemus. Conabimur igitur illud, quod probandum nobis incumbit, hac via efficere, ut pri- mum dedita opera demonstremus, interpreti Analogiam doctrinae maxime prodesse, imo eum Analogiae usu neglecto in multis locis non eo pervenire posse, quo, ut vidimus Cap. I. $. 1. Obss. 2. et 4. ei est tendendum, Dein illud agemus, ut palam fiat, in- terpretem librorum Sacrorum, qui Analogiam doctrinae adhibeat, nihil facere quod ab illus munere vel persona abhorreat. $. 2. Rerum cognitione opus est in libris Sacris interpretandise Si cui forte illud, quod nobis probandum sumimus, celebrium interpretum auctorita- te muniendum esse videatur, prae caeteris plurimis, qui in hanc sententiam iverunt, eamque suo singuli modo exornarunt, .Erzes£ii inprimis nobis commemorandus esset consensus, ejus viri qui, ut Cap. I. vidimus, sensum verborum non e rebus colli- gendum, sed res potius e verbis eorumque usu cognoscendas esse, numquam non do- cuit et gravissimis argumentis demonstravit. In quo tamen testimoniorum genere quo. niam veremur ut illi acquiescant, qui non auctoritatibus pugnandum , sed rationibus dis- serendum existimant, rem nostram agemus argumentis, quae ducta sunt ex ipsius Co- dicis Sacri indole modoque universo. I. Nemo auctor, nisi qui forte scribat in puerorum gratiam eorumveg qui rerum plane rudes sint, hac lege teneri existimandus est, ut ipsius sit singula verba inter C 2 pre- " GOJOoRUD I TE NOSXC Hard] D pretari, singulas res late describere. taque sapienter ea, quae omnium sensui, usni, experientiae exposita innotescunt, quaeque ab omnibus hominibus pro veris et certis haberi judicantur, saepissime sive praetermittuntur, sive leviter tantum attinguntur in Codice Sacro: multaque auctores Sacri recte omnino absque demonstratione: assumse- runt: quo pertinent, exempii gratia, notiones communes, ea, quae de rebus Mathema- ticis et Physicis pro veris haberi solent, aliaque, Vid. JMorus, 4derozs. T. pag. 189. Neque ea tantum in Scriptura Sacra obiter subinde attinguntur , quae omnibus omnino hominibus innotescebant, sed inprimis ea, quae iis locis et temporibus facile ab omni- bus cognosci poterant. Quam ob causam affirmare liceat, mne aequales quidem horum scriptorum eos intelligere potuisse, nisi aliqua rerum scientia fuissent instructi, Quando auctores V. T., exempli gratia, memorant "2iNU/, non semper addunt , quid hac voce sit intellisendum 5 cum Goélis ("2815 ab. iis mentio fit, ita loquuntur, ut sumant, rem. hoc nomine significatam iis, quibus scriberent, cognitam esse. In N; T. etiam plurima occurrünt exempla: in locis v. c. 1 Cor. 15: 52. et I1 Thess. 4:: 16 , ubi zubae notio translate adhibetur, sciendum erat Pauli aequalibus, hac formula judiziz in- dici solere," Locum Rom. 5: 1. nemo poterat intelligere, nisi, quid per Zgya wdmcv in- dicari solitum esset, teneret. In locis Jac. 5: 7. et 3: 12. lectoribus cognitam agri. cnlturae rationem in rem suam auctor adhibuit, Similiter in usu' verborum Zyóv, Zya- vl£ezÜmi, 3Spduos, ad ludos spectantium, in usu phrasium ZyvaqQepem Üuclzs , Gydwew 0u- cix; , auditoribus nota sumuntur ea, quae ad ludos et sacrificia spectarent. Quoniam igitur ad multa intelligenda iis, qui tum. vivebant, rerum , de quibus scriberetur, intelli- gentia opus erat, statuendum est, minime nos, à quorum. moribus alienissima. comme- morantur in Codice Saero , ea carere posse, Ii. Minus excultum subinde scribendi genus est in libris Sacris, ab ea diiisentia et puritate dictionis, quae in Graecis: Latinisque veteris aevi monumentis vulgo cernitur, longe discedens , totaque dicendi forma, in scriptis divinis conspicua, abhorret a Phi- losophorum subtilitate Scholarumque Zzo(js/z. Si forte. quis, praeconceptis. opinioni. bus düctus, hoc negaverit, attendat , quaeso , ad sequentia. A. Etsi in omnibus omnino linsuis plurima sunt negligentiae imperféctionisque vesti- sia, sermo tamen Orientalis, quo auctores Sacri usi sunt, plurimas hac parte habet difficultates, In lingua Hebraica concretum ponitur pro abstracto, et frequens. est per- mutatio graduum comparationis; verba habent nec optativum nec subjunctivum, et dua tantum tempora;. substantivum idem eodem casu repetitum significat non solum rei uni- versitatem , sed et multitudinem, distributionem , diversitazemque ; quae quis jubere vel et agere dicitur, de permissione et notificatione haud raro intelligenda sunt;. plurimaee que occurrunt.dicendi. formae. vagae et vulgo latius quam ex proposito scriptorum in certis locis patentes ,. quorum. omniu.n. exempla. notavit G/asszz; in PA//olog. S$gera. In: Graes RESPONSIO Ap QUAESTIONEM THEOLOGIAM. 21 Craeca quoque N. F. dictione, Hebraeorum consuetudinem saepissime referente, pas- sim neglectae subtilitatis indicia obvia sunt. Veluti Jo. 1o: 18. Sane verba Jesu, cübde elpet adTHs Àu? igcD , ZAXS ép cihupi nüTüv Àc! dgavroU , non ita sunt accipienda, ac si Jesus ipse sibi mortem consciverit, coll. vs. I1, 15, 17. Quod de Judaeis affir- matur Jo. 2: 23, soAAd dzlereusay , non de fide, sed de fidei professione intelli- gendum esse, docent vs. o4. 25. Similiter Matth. 6: 95, 31, 34. non universe cu- ras, sed nimias et inanes intendi, apparet e collatione ce. 32 , 33. et toto: contextu. Prac- terea videri possunt, 2 Tim. 3: 16. coll. c. 15. r Cor. 10: 32, 33, coll. cum c. 95—31. nec non Marc. 8: 31. Conf. L. C. Palckenarius in Scholis ad. Act. II. 1, B. Auctores Sacri iique, quos loquentes et Religionis causam exponentes introdu- xerunt, in docendo ad usum in vita communi receptum sese accommodarunt. Neque enim homines tantüm ingenii cultioris et qui artibus et disciplinis omnis generis ex- politi essent, sed turbam mixtam aequalium de rebus divinis admonuerunt, id in primis agentes, ut ab imperitioribus quoque intelligi possent. Huc spectavit usus parabolarum , de quo vid. G/assius. PAil. S. ex edit. DazAii, pag. 1300. et J. C. G. Ernesti in Comment. s, cit. pag. 27 seqq. Ex studio ad com. munem loquendi usum se accommodandi derivandum est, quod in exponendis rebus mo- ralibus stilo admodum conciso vulgo utantur auctores sacri, nec raro corpus huma. num, singulaque fere corporis humani membra Deo tribuant, Vid, Gen, 6: 7. Exod. 2: 13, 19. 2 Sam. 924: 16. Ps. 106: 45. £o quoque consilio iis potissimum usi sunt imaginibus, quibus maxime assuetos scirent auditores. Vid. Matth. :3: ir. coll. cum Marc. 4: 11, atque in primis ex Epistola ad Hebr. plurima ex hoc genere loca. Hic vero obiter animadvertere liceat, haec dicta de scriptorum accommodatione ad usum communem non eam in partem rapienda esse, ut sermonem, in libris sacris obvium, humilem atque abjectum, ab omni certe elegantia longe remotum arbieremur. Fuerunt profecto ,.qui, jactantes se monumenia Graeca perlustrasse, omnem libris Sacris abnue- rent elegantiam ; illi vero vel genio nescio quo malo fuerunt ducti, vel alieni ab omni puleri sensu , quem Graecorum monumenta alere procreare vero non possunt. Quis quaeso in oraculis Jesaiae, Habacuci, Nahumi, in plurimis item carminibus Davidis aliorumque Poétarum veterum Hebraeorum, ipsisque Mosaicis, veluti Deut. 52. Ps. 9c. . et antiquissimo illo atque unico in suo genere po&mate Jobaeo orationis eiegantiam et sententiarum sublimitatem desideret ? In orationibus Jesu, veluti montana illa Matth. V —VII. atque eximiis illis sermonibus, quos Joannes scripto consignavit Euang. Cap. XIV. et seqq. multisque cum a Luca traditis tum in ipsis Pauli Epistolis obviis hu- jus tanti viri effatis, nemo non peritior judex exquisitissimae dictionis lumina et omni- no incomparabilem eloquentiam admiratus est. Sed ab hoc diverticulo in viam rever- tamur. ; C. Scriptores ipsi maximam partem fuerunt homines plebeji, Philosophorum Scholis C 3. non 22 G, RUITENSCHILEnD non innutriti, verborum lumina indocti, ab eruditione , saltem ab eruditionis gloria ali. eni; quod imprimis spectat ad IN. F. Auctores. Vidd. Act. 4: 13. 2 Cor. 11: 6. 1 Cor. I: 17. 9: I — 4. D. Auctores sacri, et quotquot in eorum scriptis loquentes introducuntur , orationes non habuerunt, postquam in literarum umbraculis delituissent, aut argumento, de quo dis« serendum esset, elaborando insudavissent, quod nostris diebus subtiliter et accurate lo- quentes agere solent; data vero in faciendis itineribus de rebus ad religionem perti- nentibus dicendi opportunitate ubivis usi sunt, sub dio aeque atque in aedibus, cum privatis, tum publicis, saepe cum maxime improviso de iis disserentes. Plura afferri possent: ex gr. de diverso animi cujusque affectu, quo factum sit, ut in sermonibus habendis et in scribendo subinde aliquid, quod nobis ad rem pertinuiss se videatur, plane reticerent, vel, quae abesse poterant, adderent et de his quidem con- citatus, de illis vero remissius dicerent. Ex his vero, quae attigimus, satis superque apparet, quod initio diximus , Dialectices subtilitatem in libris sacris non regnare, cras- siusque subinde esse dicendi scribendique genus: quo concesso concludere licet, aucto- res Sacros non nihil supplendum, limitandum , definiendumque lectoribus reliquisse, Qua tamen in re universa magna opus est cautione, ne quid temere et ad opiniones praeconceptas accommodate sumatur. IIi, Usus loquendi in libris sacris nonnumquam aut vulgari modo plane reperiri ne- quit, aut scriptoris menti assequendae non sufficit, Vid. JErzeszà Inst. Interp. P.I. S.l. C. r. $.5. et S. IH. C. o. $. 1. Opusc. PAilol. et Crit. p. 999. Hoc vero ne cui videamur temere assumsisse, paucis confirmare studebimus. A. In mentem igitur revocandum est, cum in V. tum in N. T. vocabula reperiri Gral Asyduevm et phrases semel tantum occurrentes. Huc pertinent "nsn, Ezech. CB dot gn: Mich. 6: r4. Etiam subinde assumendae sunt signi(icationes et in se pro- babiles et id contextum aptissimae , quarum alia exempla in Codice Sacro frustra quaeruntur: v. c. significatio ezrazdi, quae tribuenda est voci *73& Deut. 26: 5. In'N. T. vo- cabula sunt Zza£ Asyopévm , émio0si0g Matth. 6: 11. éÉawéeracig, Phil. 8: 115 míAv- ci; 2Pet. 1: 2o. Phrasium semel tantum obviarum exempla sunt mweügz ZyieGUvgs, Rom. 1: 4. éÉcuciay Eyes éml Tis xeQxmAds, 1 Cor. 11: 10. sg Qóvoy émimofeiv. Jac. ^ ^d Quod in omnibus fere scriptoribus videre est, etiam in libris sacris reperitur; usum nempe loquendi eadem aetate, imo vel in eodem scriptore esse varium. Ty verbi causa, apud eosdem scriptores vzbem denotat, iram, pavorem, consternationem- que. na proprie zo//re, significat vulgo /eudare; in Ps. vero 65: 8. compescere fluc- AM U€A—eRERRRS RESPONSIO Ap QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 23 fluctus marinos. "1I cum de futuro, tum de praeterito tempore adhibetur. In N; T. L huc referendum est verbum gepizvzv , quod Paulus 1 Cor. 7: ge. adhibuisse videtur in bonam partem , in malam vero Phil. 4: 6. mNpQw jo. 3: 99. sponsam significat, Matth, 10: 35. 4eurum. Zwayey» dicitur de coetu civil et sacro, et vocabula zveüga , yépcc, saepWssime apud eosdem scriptores significatione discrepant. C. Interdum verborum constructio est ambigua. In V. T. verbi causa, non raro dubium est, utrum Participium praeteritum TP passive, an active sit accipiendum. In N. T. passive, et medio 'sensu accipi potest 3ix(Jefauobvra; 1 Tim. 1:7. Ambigua inter. dum est. scriptio Indicativi et Imperativi. Conf. Matth. 27:65. 5:34. Jo. 5: 39. x Tim. 1: 39. 1n loco Matth. 5:39. cQ ov;pp potest esse dativus et ablativus masculini et Neutrius generis. IlIegueórepoy Matth. 11: 9. alii masculine, alii neutro sensu acci. piunt; aüzQ Matth. 17: 18. potest esse masculini et neutrius generis. De permu- tatione. generum conf. Grorius et Heinrich; ad Hebr. 11: 93. Kaappii Scripta T. I. paz. 185. JDorger ad Gal. pag. zig. 'orstius de Hebraismis Cap. 11. Frequens in- super est permutatio graduum. conf. Grorizs ad Rom. 14: 21. et 1 Cor. 7. 96. Kui- 200] ad Luc; 10: 42. — Exemplum Participii Praesentis pro Futuro occurrit i Thess.. 1: IO. D. Sunt loca, in quibus nexus vel structura ambiguitatem parit.. Forte huc referri posset TrrPoym Judice, 11: 3r. ubi 371 nonnulli positum existimant pro in sive ib, atque ad Deum referunt. In N. T. huc pertinent ajrg; Matth. 16: 18. é «à ma- Amyeveclg Matth. 19: 98. cpi; Matth. 26: 24. 3B3i& mveógaro; yi Act. 1: 9. Qv dwaerdcseg "LycoU Xpig0T0U ix vexpüy , 1 Det. r: 9. dubium , utrum referenda sint ad éAzíóx GQ3cav, an vero ad dvwayew:5szs. Züvrog, C. 23. referri potest ad Aé- ycu et ad 6&0. Conf. et Grous ad Marc. 9: 2o. 2 Cor. 2: 5 et 13. Gal. 1: 23. I Petr. 2: i9 et alibi saepe. Kzappii Scriptorum pag. 185. Awinoe] ad Matth.. 21: 28. E. Interdum duplex. sensus eidem verbo aut loquendi modo in eodem contextu sub-- jicitur. Exempla, cum e V. tum e N. T. petia, videri possunt. in G/ass Pw. S. L. I. Tr. », C. 3. pag. 1342 —1348. ed. D«íA. In loco Marc, 8: 34. ejusdem: phraseos in eodem contextu duplex est sensus posteriori loco quippe. ZxeAev/eiy includit- id ita facere, ut oportet... F. Res ipsae, de quibus: sermo est, nonnumquam intellectu tam difficiles sunt, ut. usus- loquendi non sufficiat ad notiones verbis subjectas exponendas, Huc in V..T. rc- ferri potest frequens mentio Go, cujus appellationis ratio ab illis tantum. intelligi potest, qui rem eo vocabulo significatam, et ex moribus Orientalium tantum. expli. eandam,, bene cognitam habent. In N.. T huc perünent. phrases. sepeUegÓa4: map 70U- 6eo2 24 G. RUITENSCHILDOD OsU, Jo. 15: 96. mAupouz vüc Osóruro; Col. 2: 9. et multae aliae, quae ad arctissi- mam Jesu cum Deo Patre conjunctionem spectant. G. Propter res novas Sacri scriptores necessitate coacti, novis subinde vocabulis usi sunt, et novos vocabulis nonnullis significatus subjicere debuerunt. Ex priori genere sunt dvayswüsüct ,1 Pet. 1: 3, et alibi obvium. yir; Mebr. 12: 4. verba fÉwe- vm , éEfevósvío , aliaque. Multae insuper huc formulae pertinent e. g. 1 "Thess. I? IO. dvapuiyey có» Div i cv ocüpmwüy. | EX altero sunt mveUux et qux, quae respondentia vocabulis Hebraicis m et D51 novum sSignificotum in NN. T. ac- ceperunt, ita ut hoc ad pravas animi commotiones, ilud ad pietatem animique sen- sum religiosum spectet, vid. inprimis 1 Cor. 9:. 14, 15. IIaAwyevecla Matth. 19: 98. cst irmegra moralis mutatio hominis, Graecis vero simpliciter zmuzao in mclius, et cum de terra revirescente , tum de republica in meliorem statum re- stituta adhibetur. ^ Merayeée apud Graecos tantum ad sores externos, in N. T. ad animi plane emendati rationem pertinet. De usibus verborum íeri , àA4felm , et Bie xaióg res est notissima, Et multa ex hoc genere hic commemorari poterant. Sed jam satis manifestum nobis reddidisse videmur, usum loquendi saepissime vel omnino nihil facere ad verum verborum sensum intelligendum, vel pro parte tantum hanc in rem conducere, Et haec quidem et caetera de scribendi consuetudine Auctorum Sacrorum notata nobis plane persuadent, nihil obstare quominus cum .Erzszie, Opusc. Philol. et Crit. pag, 229, 230 statuamus, in hac necessitate constitutis , confugiendum esse ad artes inter pretandi quasdam vicarias, jam dudum in omni scriptorum genere usurpatas, in qui- bus ponenda sit scientia rerum , de quibus agatur. Concesso igitur, universe rerum, de quibus sermo est, indolem esse spectandam, $. sq. efficere conabimur, ipsa Analogia doctrinae nonnumquam opus esse: quod etsi forte jam pateat ex nonnullis exemplis modo memoratis, paulo pluribus tamen perse- quemur, ; $. 3. Prodest JMnalogia doctrinaes imo vix ac ne vix quidem ea carere possumus, in interpretandis libris, sacris. In ipso susceptae demonstrationis initio aliquis forte nobis objecerit, longe aliud esse adhibere rerum scientiam in rebus vitae communis planeque cognitis, longe aliud, in rébus divinis ab intelligentia humana remotis, ad Analogiam doctrinae provocare; hae certe in librorum sacrorum interpretatione adhibira regula, multa sumi, de quibus non certo constet. Nos vero, ne dicenda $. 4. praeoccupemus, ad istiusmodi ratiocina- tiones hic loci non respondendum putamus, illud potius in antecessum acturi, ut pau- cis RESPONSIO An QUAESTIONEM THEOLOGICAM, 95 cis in 'medium prolatis exemplis, adhibendi subinde adminiculi propositi necessitatem demonstremus. Etsi lubenter concedimus, haud paucos statuisse interpretes, Analogiam doctrinae con- sulendam esse iis in locis, quae commode alio. modo explicari possint et debeant, inprimis in V. F., cujus rationis in sequentibus plurima occurrent exempla; salvo tamen me. liori judicio constare videtur, in' V. F. etiam loca nonnulla esse, quae secundum sa- nas Hermeneutices regulas explicari nequeant, nisi his illisve, quae in permultis N. F. locis satis perspicue tradantur, in subsidium vocatis. Huc referri posset oraculi di- vini effatum, Gen. 3: 15. Equidem inimicitias positurus sum , quod quomodo salva divina sanctitate intelligendum sit, ex Analogia doctrinae de Providentia dijudicari debet. Addatur ex eodem libro locus, C. 50: 2o. ubi, quo sensu dicatur Deus effecisse , quod ab ejus natura abhorrere videatur, tum demum apparebit, si locum ad Grammatices leges ex- plicatum conferamus cum iis, quae perspicue tradita sunt Act. o: 22 sqq. nec non 4: 97,28. Sed inprimis rem nostram loca sequentia probare videntur, quae omnino rite explicari nequeunt, nisi in N,- F. aperte tradita in auxilium vocentur. In Ps. 45: 7 carminis auctor Regem, quem alloquitur , appellat cyrus. quo ip- so nomine mox c, 8 Deum compellat; et hujus quidem nominis, in eadem orationis serie bis adhibiti, non parva esse videtur vis. Si praeterea attenditur ad omnium de hoc tanto Rege praedicatorum colorem poéticum, interpres vix ac ne vix quidem hunc locum digno modo explicuerit, nisi confugiat ad ea, quae permultis N. F. locis per- spicue docentur, sive ad Analogiam doctrinae divinitus patefactae. Dicta Ps. 2: 7, 12. nns p^ EZ i3 "piro o. convenienter universo Psal- mi argumento explicari nequeunt , nisi N. T, doctrinam de Messiae promissi divinita, tate in subsidium vocemus. Quae Jes. 9: 5. puero nascituro nomina tribuuntur cum maxime honorifica, quis quae- so intellexerit nisi adhibita N. F. de Jesu Christo homine , eodemque naturae divinae atque imperii divini socio, doctrina? Similis est ratio ex eodem fonte repetendae interpretatio- nis locorum Ps, 110: 1. Jerem. 23: 5, 6. Mich. 5: I, 3., inprimis vaticinii Je- salae, Cap. 59. 13— 15. et cap. 53. toto, descripti, ubi ortus, maó/garz et mors mie Tistri Dei, de quo sermo est, et salus ab eodem omnibus gentibus afferenda ejusque latissime patens imperium, honor et gloria ita describuntur, ut ad omnium et singue lorum interpretationem luce historiae religionis Jesu omnino opus sit, Ejusdem gene- zissunt loca, in quibus Prophetae, praeter haec illave populo Israélitico brevi post confe- renda beneficia divina, longe majorem simul et illustriorem salutem praedixerunt. . Vid, inprimis Jes. g: L — 6. C. 45 et 61, ubi cum promissa liberatione e captivitate Ba» bylonica mentio alius multo magis exoptandae arcte connecti videtur, ut ab una ad alte- ram fiat transitus, In hujusmodi vaticiniis saepissime de liberatione, quam Messias al- D ]a* m G, RUITENSCHILD laturus esset, agitur, et lux petenda est e N. T. Alia V. F. loca, in quibus Amas logia doctrinae adhibenda videatur, infra commemorabimus. Antequam e simili genere loca NN. F. recenseamus, in quibus interpretandis Analo« giam doctrinae adhibere cogamur, pauca animadvertere liceat. Quodsi auctorem manu. versamus , qui in propria quadam disciplina versatus, paulo: insolentiorem: orationem et: vocabula adhibuerit, quae e novae disciplinae ratione et indole originem: duxerint, ne« cesse judicamus , nobis comparare notitias ad hanc disciplinam pertiren:es , aque. ex iis- vocabulorum significationes. definire. ld vero si recte fit, ut fit omnino ,-quidni conces damus, Analogiam doctrinae haud raro esse adhibendam in N. T., ubi plurima occur. rünt vocabula, quae non male CAzistiana: dixeris? In mentem revocentur v. c. vocabula &ayy £y ,. mo TIS » càpf y Oud , Bixcaco Uv. &ylórue » duayevviolon , VÀEoS » TAY EvenÍ a s. QQdfos » ricis , wudple y KAAETV y COGEIV » avanalyoUcÜzt y dyaveoUÜat wríZecÜat et caet. Ejusdem, indolis sunt formulae faciAéie Gv oüpavGv y mmpoucím nplsToU , ulüg ÜsoU , vido vo kvÜpdroU S. decis &pupriy y noui wisis s &yÜperos mAGIDS , GuÜpmmos Xeivüg et caet, Et hoc obiter ani- madvertendum, dicta de adhibenda in his doctrinae analogia non ita esse accipienda, ac si ea sola ad ejusmodi formulas et voces explicandas sufficerent. Enimvero semper prodest , to» tàm loci exponendi contextumatque orationis seriem sedulo animadvertere , et diversas aeque ac similes voces et formulas, de eadem re alibi obvias, diligenter conferre. Praesertim. usus loquendi cum V. T. tum Judaeorum serioris aetatis , una cum historia opinionum et. commentorum,. quae diversis temporibus viguerunt, est consulendus ; ad descriptiones ,, quam-ipsi interdum addunt scriptores, attendendum est, aliaque subsidia, de quibus. üunc non agimus, diligenter. sunt adhibenda, His praemonitis, e N. T, quoque non- mulla proferemus loca, in quibus explicandis vix ac ne vix quidem sese expedire po-- test interpres, nisi adhibita doctrinae Analogia. Principem hic assignamus locum praeclaro Jesu effato, Jo. 3: 16. "Ovra vyàs üyde qwcsy ó Üsbg ly xdogoy , Gore vb» vily aüroU bv qovoysyij fümxev » lym ms à TiGTEUGV de abrbw p móMwTcu, ÀAMS Ex Cay du vy. Profecto, si qua alia, haec certe Jesu dictà egregie docent, quanti sit momenti cum aliarum quarumvis rerum scientia, tum inprimis germanae ipsius doctrinae ejusque analogiae, in librorum Sacrorum interpre- tatione, Ad ez enim. intelligenda sciendum est, quo sensu Deus dici posset dyazZv viv xócuoy , quis. sit filius Dei jwweyevüs et quo sensu ita. dicatur, porro unde et quo consilio. a Deo missus sit, et qua ratione hanc provinciam expleverit, Quin imo ea. omnia. tenere nondum sufficit. Superest enim Interpreti indagandum , quid sit ziemévei 4g rb) bi» , quid. ut dadAAeclat , ÀAA^ Dew Lui). &idvicy , quid. egerit Servator mundi ad lanc tantam afferendam. salutem , et quis ejus consequendae et fidei ipsi habendae po- situs. sit: nexus, Quuidem.ex doctrinae Christianae Analogia unice. cognosci et di- judicari posse, negari nequit, En alium e sermonibus Jesu locum. Videlicet prae- [uL] RESPONSIO ap» QUAESTIONEM THEOLOGICAM., 27 teptum ejus Mat. 5: 48. obvium "Eceote ov Opeiz v£xeit y Domep Ó mxrlp Ou» Ó £y rU; Qupavoig TéA&ióg écri. lorum ipsius verborum Interpretem scire oportet, divinae naturae perfectionem longe superare, quidquid in hominibus praestans est et maxime excellens, neque adeo virtutem humanam ulla unquam ratione eo usque posse adscendere, ut, quod hic postulari videatur, assequatur, atque adeo divinae similis sit. In loco r Petr. 1:21. "Tob; 9i abro micTÉUOVTAG ci (ED) vb» iyelpawrm mürbw Éw vexnpv xo Ddímy durQ Bdyra , &sTs Thv cleTww Spy xm) dXziDm elvai elc (edv, phrasis 3f müroD muscTivsiv SPEC Em aon potest, adhibita paraphrasi, explicari, nisi auxiliante Analogia doctrinae. In comm. Seg. 22. sensus dicionis jmaxo Tij; &A4fela; capi nequit ab eo, qui ignoret, religio- mem Christianam non simpliciter pro vera habendam esse, sed et oportere ei obedire, Cap. 2: 12. ubilegitur ziv dva rpoQyiv Üj&Gy &y vois Élvsciy Éoyres xmAWv » ium éy Q uaTAAGACUTIV Dpw Oc xekomoiGw Ek cR KmAGV Épyuy ÉmomrtUcAvreg Sohdcmci» cvi» Üebw iy Zufpg frwexo- 7i, phraseos é Zuépg émicxoriig haud commodus sensus nobis constitui posse videtur, nisi vertamus accommodate ad Analogiam doctrinae, zempus zpsis concessum ad resipiscen- dum. Egregie huc spectat locus. 2 Cor, 6: 1, 2. Zuvepyoüvreo 0B xal mApaxXACUJAEV » RÀ ele xtvüv TX, w&piv ToU ÜcoU OéEmcÜmi ÜppG. | yel yàp» xoupg: OEXTQ EzXoUTA GoU , KA) EV 3uípg coruplzs iQoniusa cor, i900 vüUy xaupg &umzpócbexroG , i300 vUv Xjufpm camcupíxc. | Ad- dimus haec Petri 1. Ep. 4: I. XpivT0U0 ow aÜóvros Ücip 5Gy.cmpxkl. xxl Dpsig TÀ4v du- Ti» fwoxy ómAlcmoUs, jr) ó maÜAv fy cmpxl mémauTX: Gsprimge Phrasin masiv capx! non de passionibus in universum sive malis omnis generis a Christo exantlatis accipi, ap- paret ex paulo ante de eadem re Cap. 3: 18 dictis, ubi de Christo haec leguntur Zza« mp) &uxpriüy ÉmaÜüs — ÜmvaTeUrls pi» cmpxí. Formula vero , saódvros ózsp uv, quid significetur, ignoramus, nisi doctrinam aliis locis clarius traditam adhibeamus, e. .gr. ejusdem. Ep. 2: 24. ubi quod primum c, 91. phrasi simili ei, quae reperitur cap. 4. I. dixerat Apostolus universe, Xpizzie fmaüsv ózip $uGv. sic latius exponitur, 27 às &pprlas uv durüe &yrveyxty dy TQ cpuxTI &uTOD iml T LUA. .A Joanne. 1 Ep. r: 7. id sic effertur, c2 Ziuz I. X. voU Y. ZwroD xabzplte «uA; Ac TÀcus Guaprixs. In pro- ximo Petri contextu, cape 3: 18. antecedens phrasis, ep) égepridv Pmxós, mox ad- ditis, 3/xaic ózip à3lxev, melius intelligendis inservit. Neque in hac collatione sub- sistendum. Conf. insuper Rom. 4: 25. 5: 6 — 10. Gal. 1: 4. Si jam in- mentem revocamus , quod Cap. I. $. 1. nobis apparuit, interpretis non tan- tum esse singula verba singulosque loquendi modos illustrare, sed et eorumdem sensum atque adeo ipsas quoque res sub illis latentes ostendere: nulli dubitabimus statuere, etiam Analogiam doctrinae nonnumquam in librorum Sacrorum interpretatione adhiben- dam esse. 1 ' Quidquid vero de rei necessitate sive magna utilitate disseratur, illis, qui a nobis dis- cedunt, tam parum probatur, ut contendere soleanf, eos omnes, qui in Sacrorum libro- i Dao : rum 28 G;:o;R]U L;T EIN43S:€) H1 D rum interpretatione ad Analogiam doctrinae confugiant, a munere atque persona Inter pretis omnino aliena committere: qua de re nunc agamus. 54 Interpres. librorum sacrorum ,. qui divinae iis traditae doctrinae "dInalogiam adkibet 4 nihil committit a. munere. yel persona , quam. gerit , alienum. Tantum abest, ut intelligentiores in literis sacris legendis, omnino numquam, quos cumque consilio Codex Sacer tractetur , Analogiam doctrinae respiciendam esse existi- ment, ut omnes contra uno ore affirment , atque ipsa agendi ratione probent, unicuique hos libros ad usus practicos religiose adhibere cupienti, hunc iis comprehensae doctrinae haudquaquam illicitum esse respectum. At numero non pauci statuunt, eandem veniam in librorum Sacrorum interpretatione , eximie ita dicta, dari non posse, quia interpres, ea adhibita, personae, quam sustineat, sit immemor. Cum alii aliter hoc probare stu- duerint, multa nobis ante oculos obversantur, sententiae, quam defendendam suscepi- mus, opposita, Haec igitur candide proponamus addita brevi refutatione. I. Dictitant ergo: ,, Ab Interprete, qui Analogiam doctrine adhibet, ea tamquam » Vera et certa assumuntur, quae concedere non liceat." Plurimi eorum , qui in interpretando adminiculo illo uti continuo et secure consue- verunt, hisce auditis , sibi visi sunt paucis rem absolvere posse, ita fere disputantes s Probantur librorum humanorum interpretes , si auctorem explicant secundum Anmalo« giam doctrinae ab eo traditae: si » V. €. philosophum secundum summam dogmatum ipsi probatorum formulam interpretantur, atque universe in eo tractando ita versane tur, ut ei non facile quid adscribant, disciplinae ipsius placitis repugnans. Numquam librorum humanorum interpres culpatur, qui illud institutum , quod literarum sacrarum interpreti denegandum esse judicatur, constanter sequitur, Errant igitur illi qui Sae crorum solum librorum interpreti id vitio vertant. His vero minime contenti adversarii nostri, sententiam suam ita fere fulcire conantur: librorum humanorum Interpres, qui Analogiam doctrinae , ab auctore traditae , in suas pare tes adhibet, nullam plane culpam committit, sumit enim, auctorem sibi non repugnare , non alio tempore affirmare, quae alio negaverat: id quod omnino liceat, imo fieri de* beat, si auctorem mente captum esse, nondum expertus sit. Similiter Sacrorum Scrip- torum interpretem recte omnino agere, si unumquemque interpretatur ad normam sen- tentiarum opinionumque, quas diserte professus sit, tum vero peccare, si corpus quod- dam doctrinarum , in Sacro Codice traditarum, in omnibus libris Sacris sequendum exis» timet. Etenim sic temere sumi, doctrinae a variis auctoribus traditae capita convenie Te, et divinam esse doctrinam universam, quae Codice Sacro contineatur, quae quidem ejusmodi sint, quae per legitimam interpretationem prius ellici debeant; his vero gra- tis RESPONSIO 4n QUAESTIONEM THEOLOGICAM, ag. tis assumtis, ommia fieri HH summa imis quasi misceri, totumque rerum ore diném distrahi, : Nos vero ejusmodi ratiunculae minime tangunt. A nobis quidem non de uniuscujusque auctoris doctrina ejusque Analogia instituta est quaestio. Analogiam doctrinae per inter- pretationem legitimam e libris Sacris universe petendam esse, diximus Cap. I. $. 2. 'et jam lubenter concedimus ; ab Interprete, qui Analogiam doctrinae adhibeat , Scripto- Tum Sacrorum in' summis doctrinae capitibus assumi consensum. Sed videamus, num "ad ea, quae adversus hanc sententiam nostram disputata modo memoravimus, prorsus obmutescendum sit, A vero non abhorreret oratio , siquidem contenderemus , eorum, qui plerumque Analogiam "doctrinae consuli nolint, sive infesto in Codicem Sacrum animo ductos, sive in luce claris- sima coecutientes , in eum incidisse errorem, quem supra jam attigimus, Cap. I. $. 1. "Obs. 3. eum scilicet , utstatuant, Codice Sacro vix quidquam tradi, nisi opinionum com- menta, quibus imbuti fuerint homines, qui iis temporibus, quibus haec scripta confecta synt, vixerunt. Haec vero mittamus. Habemus tamen, quód respondeamus. Omnino eorum rationem vehementer improbamus, qui literarum sacrarum rudes, no- bis persuadere studeant , se interpretari secundum Analogiam doctrinae ; et profecto verendum , ne, multis sic statuentibus, tempora redeant, quibus Scriptorum Sacrorum verba tantum significare, existimabantur, quantum possint,. Sed num.fas est homines istiusmodi, plane hospites in literis Sacris, Interpretum titulo ornari? | Ut nobis qui- dem videtur, is tantum librorum Sacrorum interpres dicendus est, qui eos nocturna atque diurna manu verset, qui lectione continua sibi interpretandi facultatem comparare stus deat, ex ipsa Codicis Sacri indole sibi praecepta deducat, et a-locis clarioribus incipiat, atque ita ad obscuriora pergat. "Talis autem veri nominis Interpres ,. quoniam in locis facilioribus versatus, miram videt convenientiam Codicis Sacri, quod ad ea, quae de Deo, Natura Divina aliisque rebus ad religionem pertinentibus dicuntur, non fieri po- test, quin eorum rationem habeat, atque adeo universae libris Sacris traditae doctrinae Analogiam continuo ante oculos ponat: quod nemo profecto ei vitio verterit, nisi for- tasse is, qui sciptorum humanorum interpreti, etsi nihil in auctore reprehendat, quod rerüm indoli aut sensui communi repugnet, eam tamen veniam concedere nolit, .ut nonnumquam scriptoris dicta ad ea exigat , quique jubeat interpretem omnibus carere adminiculis, quae ex ipso, quem interpretetur auctore, derivari possint. Sed his, quae nonnullis forte leviora videantur, sequentia addimus, Nos quidem ingenue profitemur, aliam prorsus Codicis Sacri, quam caeterorum ex omni genere librorum, ex nostra sententia esse rationem. — Eorum auctores fuerunt Zyuor &soU vüpwo:, quos divinus Spiritus in tradenda religione ab errore immunes praestitite Quod quidem beneficium omnibus obtigit. Hinc mirificus ille omnium in rebus ad re- figionis doctrinam pertinentibus consensus explicandus est, quem praesertim in disci* D5 plie $2 G, RULITENSCHIL/]D plinae Jesu Apostolorumque concordia , nemo non a partium studio alienus in 1i- bris N. F. prudenter et perite lectis admiretur. De qua vid. Lotze, Verhand, oyer de eenheid der leer van Jesus en: de. Apost. in Opp. Societatis Theologicae Haganae 1801. Diss. Stronckii de doctrina et dictione Apostolorum ad. Jesu. doctrinam dictionemqae exacte composita , 1796. atque inprimis Cl. Clarisse, Proeye over de waardy en het gezag van de leer der Apost. Nos .hoc,argumento dedita opera vindicando , ne a proposito ab- ducamur, nunc supersedemus, Non dubitamus autem affirmire, nullam nobis videri cul- pam committi ab interprete, qui illud, sumat, quod omni aetate agnitum videt, adeo- que pro certo statuat, Sacros scriptores in componendis iis monumentis, quae relique- runt, afllatu divino usos esse, Cum autem, vel nesata horum scriptorum. Theopneustia, nemine contradicente illo« ram, qui ea justo pretio habeant, id agendum sit, ut auctorum dicta in concordiam re- diganturs quidni statuamus , in librorum, Sacrorum interpretatione Analogiam doctrinae om« nino usum habere? ]dque eo magis, cum demonstratam sit, interpreti veri nominis, id est illi, qui non tantum verba curet, sed et de rebus sit sollicitus , hoc non raro ad definiendum sensum maximopere inservire ? Nequaquam vero verendum est, ne hoc rectae horum librorum interpretationis adhibito Subsidio , committatur quod Cap. *. $. r. in initio Obs. i. reprehendimus, dummodo caveatur, ne Sacro Codici, cum debita semper divinae horum scriptorum originis venera- tione tractando , hominum arbitria inferantur ,:atque adeo humana divinis immisceantur, Il. ;, Qui Analogiam doctrinae adhibet, statuit, neminem inter auctores sacros ex- » Stitisse, qui pro aetatis suae indole tenues et humiles notiones de Deo foverit, atque » Omnibus eandem rerum divinarum scientiam vindicat." : Paucis tantum ad haec respondebimus. Quodsi adminiculi nostri usus repugnaret historicae interpretationi, quam C. IL. $. r. Obs. 3. minime neglisendam esse efficere conati sumus, victas dare manus haudquaquam detrectaremus. Si autem attenditur, cum ad illud, quod C. 1l. $. 2. diximus, Ana- logiam doctrinae per interpretationem. legitimam e Sacris literis petendam . esse, tum ad €2, quae C. III. $. 9. dicentur, unde apparebit, in, Analogia doctrinae quaerenda, etiam Historicae, quam dicunt, interpretationis omnino rationem habendam esse; si pore ro tenetur, quod C. III. magis fiet manifestum , Analogiae doctrinae minime primas partes in interpretatione tribuendas esse , nec, quod antiquiores nonnulli interpretes censebant, prima fronte locum ad eam tanquam ad lapidem Lydium exigendum esse; his igitur, ut oportet, animadversis , nemo facile crediderit, adhibenda Amnalogia, inter pretationi Historicae valedicendum esse, Hoc igitur loco plura non addimus ad diluen- da ea, quae non ad usum, sed ad abusum adminiculi illius spectant. III. RESPONSIO Ap QUAESTIONEM. THEOLOGICAM, 3t. Tm. » Praeceptum de Analogiae usu revera pugnat eum lege ab interprete sanctissime óbservanda, qua jubetur res cognoscere e verbis." "Sane, si quis a verbis atque mente divinorum scriptorum aliena doctrinae divinitus: patefactae admiscet, suasque opiniones de alicujus scriptoris doctrina, neglecto verbos rum usi atque orationis contextir, 4liisque postpositis Grammaticae interpretationis sub« diis, Codici Sacro infert, nequaquam is dici poterit ad principem illam. interpretandi regulam se, ut oportet, componere, At quid quaeso lioc facit ad quaestionem, quam hic tractamus ? Quidquid est istiusmodi ratiuncularum , ad eos tantum perstrin- gendos pertinet, qui praecepto de adhibenda analogig, cum contemtu eorum, quos rum in interpretando primae sunt partes, incaute abutuntur. INos vero hunc abusum; vehementer improbamus, et omnino in ea versamur sententia, infra distinctius profitens da C. III. $.3. in interpretatione omnium primum verborum rationem habendam esse; Neque adeo ad nos pertinent monita, de sententiae nostrae pugna cum les ge omnis in interpretatione veritatis: magistra ; nisi forte statuatur, hanc le- gem tum demum inviolatam servari , quum verborum interpretatio ab ipsis rebus ita Sejungitur, ut interpres, nulla rerum notitia imbutus, verba tantum et loquendi mo- dos curet: quod quam sit absurdum, vel prima: fronte. apparet. Sumendum est enim, adhiberi a dicentibus scribentibusque verba, quae sint rerum cognitarum signa ab au- dientibus ac legentibus haud difficulter intelligenda. ^ Quis vero, nisi res verbis expressas cognoverit, mentem eorum intelligere possit, qui suam de rebus illis sententiam rerum indicibus enunciarunt? Porro, quoniam in verborum perspicuitate' non raro fit, ut res: sint obscurae, atque imagines saepe petuntur ab institutis ritibusque, quorum. notitia opus est ad ea, quae sub his involucris recondita sunt, percipienda, nemo facile dus bitaverit, quin, quo melius res exponere quis possit, eo propius ad interpretationem omnibus numeris perfectam accedat. Rerum ergo scientia verborumque intelligentia: tam arcto nexu quasi copulatae sunt, ut altera alterius poscat opem res, et conjuret amice: qua de re si quis dubitaverit, eum rogamus, ut cogitet de erroribus illorum interpretum , qui, in antiquis scriptoribus admodum versati, saepissime mira ex iis proe tulerunt, quia solummodo linguarum periti, res, de quibus agebatur, minus callebants IV. , Analogiam doctrinae si adhibemus, iis fides tribuitur, quae nullam. omnino » habeant auctoritatem." Inter eos, qui hoc defendere conati sunt, fuerunt, qui contenderent, per usum Anas logiae omnia ad paucorum auctoritatem redire, quos cum jam refutavimus C. I. $. 2. nunc silentio praetermittimus. Alii vero ita fere sententiam suam probare studuerunti » Potest aliquid dogmatice verum esse, atque adeo Analogiae doctrinae ad amussim » convenire, quod sanae tamen Hermeneutices regulae in hoc vel illo loco falsum. » esse ostendant; ab co, quod Dogmatice verum est, concludi nequit ad veritatem » Hermeneuticam." Quid ? ja G. RUITENSCHILD Quid? nonne haec certe nobis persuadebunt, interpretem a munere aliena committere , qui Analogiam doctrinae; adhibeat ? Nobis, inquam, qui C. I. $. 1. Obs. 2. notavimus ' illud interpretum genus, quod in interpretando argumentis tantum probabilibus se dü- ci patiatur? At enimvero nos lubenter fatemur, haec verissime dici, et omnino largi- mur, eum. loci sensum, quem unice Analogia doctrinae suadeat, minime certum esse, summumque in interpretando arbitrium Analogiae doctrinae concedi non posse, Id qui- dem ex dictis universe concludi potest, prudenter in Analogiae usu esse versandum, atque ubi rationes firmiores suppetant, iis plus tribuendum esse. Minime vero inde consequi- tur, nullam esse auctoritatem Analogiae ; quod. quantopere a vero alienum sit, cum efiri possit ex iis, quae supra dicta sunt C. I. $. 2. et C. II. $. 4. Obj. 1., nec non e dicendis C. IIl. $. 2. et 3. nihil addimus, nisi quod in iis, quae vera sunt et consilio revelationis supernaturalis consentanea, amplectendis et caute in usum nostrum convertendis, nullum sit errandi periculum. V. , Analogia doctrinae adhibita, non subsistitur in solo loci sensu eruendo." Qui hoc urgent, narrant, interpretem ,. qui Analogiam doctrinae adhibeat, indagare utrum vere an false dixerit auctor, et num ab eo tradita nostris quoque temporibus accommodata sint. Porro clamant, per Analogiae usum dogmaticas admisceri quaestiones , eumque, qui interpres dicatur, de dogmaticis et moralibus philosophari, atque in sin* gulorum rationes et causas inquirere. Provocant ad omnium temporum experientiam , quae docuerit, omnes fere interpretes, qui Analogia doctrinae usi sint, non indagas- se, quid homines, antiquissimis temporibus viventes , cogitaverint, sed potius placita sua suasque opiniones literis Sacris intulisse , atque inde decretis suis praesidium et ro- bur aptavisse. Quod si haec cum Analogiae usu indivulso nexu conjuncta essent, nos quidem, qui C. I. $. 1. Obs. 4. efficere conati sumus , interpretis munus hoc uno tantum cons tineri , ut , guiZ a scriptoribus traditum sit , declaret , nos inquam, concedere oporteret , in- terpretem , qui analogiam doctrinae adhibeat, muneris sui oblivisci. Cum vero praeceden- ti $. jam satis superque apparuerit, ne vel sic quidem subsidii hujus usum deprimendum esse, si ad nonnullorum tantum locorum sensum reperiendum inserviret, atque insuper e dictis C. I, et addendis C. III. manifestum sit, nos minime sive Theologi sive Philosophi partes interpreti velle mandare, brevitati consulentes, ne verbum quidem addimus ad di- luendam objectionem , quae tantum spectat ad rei abusum , quem minime defendimus. Similis est ratio aliorum, quae ab his illisve allata sunt ad usum Analogiae interpreti pro- hibendum. Quae quidem omnia, cum animadversione eorum, quae in definitione Ana« jogiae dicta sunt, vel mox C. III. subjungentur, facile refutentur, in his jam subsi- 8timus, et cum jam usum Analogiae ad praecipua interpretis officia exegimus , nulli dubitamus concludere, interpretem librorum sacrorum, qui eam adhibeat, a munere alie- na RESPONSIO ap. QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 33. na non committere, et Analogiam doctrinae libris sacris traditae frequentissimi omnino in interpretando esse usus, Hac igitur absoluta demonstratione pergimus ad C. III. quo nobis propositum fuit ostendere, quibus prudentiae legibus sacrorum praecipue scrip- torum adstrictus. sit interpres , ne dogmaticis magis , quam grammaticis rationibus se duci patiatur : atque. Hermeneutica huc pertinentia. praecepta distiticte exponere atque exemplis e V. atque IN. F. petitis illustrare e£. confirmare. gos posgesp.crUpP Bgm Io UoM. PRUDENTIAE LEGES, QUIBUS SACRORUM SCRIPTORUM ADSTRICTUS EST IN- TERPRES, NE DOGMATICIS MAGIS, QUAM GRAMMATICIS RATIONIBUS SE ! DUCI PATIATUR. $. t, Pauca de interpretibus, qui Dogmaticis magis quam | Grammaticis rationi- bus ducuntur. uoniam altera quaestionis parte pro certo assumitur, eorum rationem esse culpan- dam, qui in interpretando Codice Sacro Dogmaticis plus quam Grammaticis rationibus tri- buant, non opus fuerit data opera interpretum , qui dicuntur, Dogmaticorum errores hic loci notare et refellere: quod eo melius hoc loco omitti potest, quo clarius e dic- tis C. T. S. 1. pateat, illud hominum genus vix interpretum nomine compellari opor- tere. Priusquam vero progrediamur ad' praecepta tradenda, quibus observatis eorum errores caveri possint, paucis exponere liceat, quid sit Dogmaticis magis, quam Gram- maticis rationibus duci, ut vitium, quod fugiendum sit, nobis ante oculos quasi sista- tur, atque omni cum studio indagetur, quomodo ab eo tuti futuri simus. Fuerunt, atque etiamnum sunt hodie, qui, Grammaticam interpretationem in syllabis et literis haerere praedicantes, nescio quam Theologicam interpretationem jactent, atque nec communibus interpretandi principiis utantur, nec suas interpretationes Grammaticae superstruendas esse censeant. lta, verbi causa, multis more receptum est, ut, in V. F. occupati, omnibus viribus promissum Judaeis Messiam ubivis quaerant. Non tan- tum in iis locis, in quibus verba quomodocunque interpretationem , quam optant, admit- tere videntur, res ejus describi eumque typis repraesentari et proxime significari statuunt 5 sed etiam in aliis , ubi nulla verborum specie ante conceptas opiniones ornare possunt, de E Mes- 94 GO) pu rT BONS BOg Di5 Messia agi contendunt. Alii, sive in V. sive in N. F. interpretando occupati, invito contextu et repugnante linguae indole undecumque rationes et argumenta solent repete- re, ad doctrinas quasque cum e dogmatico tum e morali genere confirmandas, vel ad easdem aliasve aperte in Sacra Scriptura traditas perversa interpretatione labefactandas. Alii in libris Sacris interpretandis philosophantur, et nil magis fugere videntur, quam ut acquiescant in intellecta et enodata scriptoris sententia. Vid. de interpretibus, cum antiquioribns , tum recentioribus, /. 47. Erzeszi in M. ll. a Cl. Poorstio in Orat. de J. «4. Ernestio , optimo post. 1H. Grotium duce et magistro. interpretum N. F. not. 27. et 98. Si quis exempla interpretationis Dogmaticae desiderat, videat, quaeso, quid inter- pretes protulerint in 1l. sqq. Ps. 33: 6. memorantur ninm "21 et "f113. — His verbis interpretum , praecipue antiquorum, non pauci, in eam perducti sunt opinionem , ut hoc loco Trinitatis dog- ma respiciatur; quum tamen ex indole linguae Hebraicae verbum Jehovae illiusque Spiritus, quae loco hoc plane sunt synonyma, ad aliud quid spectent, et nihil in con- textu reperiatur, quod interpretationi de "Trinitate patrocinetur. Ps. 49: 8, 9. verborum specie permoti, pro certo habuerunt interpretes, agi de doctrina redemtionis morte Christi praestitae, quum tamen, collato c. 7. dubio careat, hoc loco sermonem esse de iis, qui divitiis superbiant. In verbis Jesu apud Matth. 5: 2o. interpretandis etiam a veritatis semita aberratum esse, existimamus. Antiquiores interpretes hoc loco juszitigz Cristi, fidem ipsi haben- tibus imputatam , commendari.sibi persuaserunt. Quam plurimis Theologis cum Luthe- ranis tum Reformatis haec interpretatio probata est, in quorum numero quoque recen- tiori memoria fuit Zermannus Fenema, excellentissimus caeteroquin librorum Sacrorum interpres, qui in Commentario in Euangelium. Matthaei Siauoodyyy h. 1. de justitia Jesu Christi, pro hominibus parta atque ab his fide accepta, explicare non dubitavit, et duplicis quidem generis justitiam "Servatori hic' ob- oculos fuisse statuit, alteram ab eo pro hominibus impetratam et ab his fide acceptam, alteram vero in virtutis colendae studio positam et hominibus, ad salutem aeternam adspirantibus, non quidem sufficien- tem , attamen omnino necessariam. Nobis quidem de virtutis studio agi ; ut ex verbis ip» Sis, ita et ex universo orationis contextu manifestum videtur. 1 Petr. 1: 9. verbis, cerea Gv qvx5v mulnü putarunt salutem futuram intendi ; eum iis nempe per se spectatis comparantes doctrinam , in Euang. Marci 16: 16, at- que alibi traditam. Ex commatibus vero 1o et II. hanc interpretationem falsam esse apparet, In ejusdem Ep. cap. 4: 6. argutius nonnulli interpretes per wexpoüs spiritualiter zworitos intellexerunt, quod dogmaticas rationes redolet. Praecesserat vero mentio fv» rüy xol vexpüv , quam ob causam plane non licet aliam hic interpretationem assumere , Eie Á- RESPONSIO Ap QUAESTIONEM THEOLOGICAM, 35 nisi eam , ut oj yewpo) opponantur oj; dew , atque adeo intelligantur mortui proprie ita dicti, : In loco Jac. 3: 9. simili Theologiae Dogmaticae abusu quibusdam placuit in verbis Tày Üsbv xxl mwrépm , Patrem intelligere cU xuplcu Xu&v "Djco0 wpucroU. Nobis potius Grammaticae rationes persuadent, universe Dez: spectari, qui. sit pater moster. Multa addi poterant. Sed pergendum potius ad exponendas prudentiae leges , quibus librorum Sacrorum interpres adstrictus sit, ne Analogia doctrinae adhibita, Dogmaticis magis, quam Grammaticis rationibus se duci patiatur, Hoc autem sic agemus, ut prae- cepta Hermeneutica, ad usum Analogiae doctrinae Spectantia, quantum pro virium te- nuitate fieri possit, cum distincte tradamus, tum exemplis, e V. aeque ac NN. F. pe- titis, illustremus et confirnemus, Quoniam autem primaria certe causa, cur multi, in adhibenda ad interpretationem doc- trinae Analogia, Dogmaticis rationibus nimis indulserint, hàec est, quod in Analogia doctrinae quaerenda et constituenda minus recte versati, non pauca ab ea aliena huc perverse retulerint, primum e re nostra erit eas exponere leges, quae observandae sint ad Analogiam doctrinae recte quaerendam et constituendam. $. o. .De Znalogia doctrinae recte: quaerenda. et constituenda. Quoniam Cap. I. $. 2. nobis probasse videmur, doctrinam divinam e Codice sacro pe- tendam esse per interpretationem legitimam , porro ad eam mon referri oportere quid- quid in libris sacris dicatur, denique solummodo ea, quae perspicua sint certaeque interpretationis , in censum venire , si de Analogia doctrinae est quaestio, nunc non lubet ea repetere, sed potius ante demonstratis, tanquam satis firmo tibicine fultis, ea superstruere, quae ad analogiam doctrinae reperiundam praecipienda judicamus. I. Deus, in doctrinis religionis hominibus patefaciendis, hoc modo est versatus, ut alis temporibus alias rerum notitias hominibus impertiret ; et illius provida atque sa- lutari cura factum est, ut, quae antiquissimo aevo tenebris quasi obvoluta jacerent, post- ea clarius innotescerent , temporisque successu alia atque alia clariori luce fulgerent. Cf. ex. gr. Gen. 3: 15. 12: 3. cum lis , quae reperiuntur Act. 3:25, 6. praesertim Gal. 3: 2 Sam. 7: 12 — 16. Ps. 2: 8. 16— 18. Porro inter se comparentur Deut. 18: 15. In posteriori- IIO: I. 92: 7, 8, I3— 19. Jes. 7: 14. 9: 6. 11: 1. Mich. 5: rz. bus tradita nemo non videt multo magis definite spectare ad promissum Redemtorem, quam quae in prioribus reperiuntur. Iluc etiam pertinent Hebr. 1: r. Gal. 4: 1—4. 1 Cor.2: 7, 9. De religionis divinae progressibus, vid. multa egregie monita a cl. MUNTINGHE , in GescAiedenis der Menschheid naar den Bijbel. Praeterea negari nequit, in ipsis auctoribus sacris magnam cerni varietatem cum ingenii dotium , tum animi in- dolis. Nemo enim tam ineptus erit, ut prophetis Jesaiae, Jeremiae, Habacuco, Da- nieli et Zachariae easdem ingenii facultates, Mosi , Davidi, Paulo atque Petro eandem E 2 ani- 26 GR CUL, OE SNNS CO OGHOTOTESD animi indolem adscribat. Auctores, qui hac de re egerunt, citati sunt a Ke///o in Jem. Herm. N. F. $. 104. n, a. Quae cum ita sint, unusquisque nobis lubenter dederit, singulos auctores Sacros, in tradendis et explanandis rebus divinis, quaedam sibi propria et peculiaria habuisse, Omnium primo igitur ei, qui Analogiam doctrinae, libris Sacris traditae, reperire stu- deat, id agendum est, ut sedulo exploret, quae cujusque scriptoris divini et cogitandi et scribendi ratio fuerit , et quid unusquisque sua aetate de religionis doctrinis et praeceptis cognitum habuerit, et quas adeo rerum divinarum notiones apud eos quae- rere liceat et oporteat. Quod prospere omnino succedet, si singuli auctores accurate et perite legantur. II. Ad cognoscendas singulorum scriptorum opiniones! atque doctrinas de religione, vel de rebus cum religione conjunctis, in primis prodest, sese quasi insínuare in in- genium eorum, quorum in commodum libri Sacri primum conscripti sunt. Plurimi interpretes, plane, ut videtur , obliti se religionis Christianae institutione beatos, multa cognoscere atque perspicere, quae antiquissimis temporibus vel prorsus ig- nota, vel tenebris adhuc involuta essent, magnificentius, quam pro re, de V. F. scrip- torum notitiis, statuerunt. Fuerunt, ut hoc utamur, qui contenderent, auctores dic» torum Job 33: 4. et Ps. 139: 7. dogma de Spiritu Sancto, ut in NN. T. traditur, ac- curate tenuisse, et in his locis professos esse. Alii in errorem contrarium incide- runt, atque admodum exiliter subinde de scriptoribus sacris judicarunt , ita ut eos cuicumque nostri aevi scriptori sive aequipararent sive postponerent. Nec solum V. T. interpretes horum librorum auctoribus saepe sua magis, quam ejus temporis, quo ili vixerunt, de religione placita adjudicarunt, sed et illi, qui N. T. interpretando operam dederunt, haud raro systematis adamati formulis et opinionibus quibusvis prae- judicatis in errorem inducti sunt. Quod ipsi Erzeszo , incomparabili in arte inter- pretandi viro, nonnunquam accidisse, equidem , nisi ab aliis) quos valde suspicio, hac de re monitus, haudquaquam afürmare ausim. At quomodo tuti futuri sumus ab is- tiusmodi vitiis? Nos sic interrogantibus respondemus: minime nostras nostrique aevi sententias ad interpretationem sacrorum librorum adhibere oportet. CTantummodo viden- dum est, quid scriptores , quorum dicta interpretari cupimus , senserint, et in loco, qui Sub manibus est, tradere voluerint, et omnino aetatis , qua vixerint, ratio habenda est. Ut recte de corum placitis statuamus, verba cujusque scriptoris sic explicanda sunt , ut ne contra sensum communem et consuetudinem scripsisse videantur. CÍíL J. C. G. Ernesti Diss. de usu etc. sup. cit. 4Morus Acroas. I. pag. 185. Grotius ad. Luc. 6:1. Storrii Diss. sup. cit, et Kci/ij Elem. $. 98, 99. Multa afferri possent loca, veluti Hebr. r2, 22, 23. Rom. 4: 13. Matth. 19: 28. Luc. 16: 23 sqq. Gal. 3: 19, € quibus appareat, de scriptorum notitiis saepissime judicari non posse, nisi eorum, quae primi lectores cogitaverint, rationem habeamus. Vid. dicta. C. I. $. 1. obs. 3. 1H. JUNMCMEE 2 Ideen RESPONSIO 4» QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 37 III. Etiam atque etiam tenendum est, ad auctorum sacrorum notiones de rebus di- vinis cognoscendas minime sufficere hominum, qui ipsorum aevo vixerunt, opiniones nosse. Nec Moses , mec alii V. 'T. auctores ea superstitione imbuti fuerunt, qua He- braeorum vulgus inquinatum videmus; plebis de Numine supremo sententiae valde dif- ferebant ab iis, quas intelligentiores passim professi sunt. Conf. Deut. 4: 15 — 19. Jes. 40: 18 —25. Praesertim N, TT. auctores id frequentissime et solertissime egerunt, ut sese aequalium opinionibus opponerent, et eo tantum consilio ad vulgares subinde et non omni parte probandas opiniones se accommodarunt, quo melius errores quosque noxios oppugnarent. Vid ex. gr. Luc. 16: 23 sqq. modo cit. Matth. 1: r1, 19. et Luc. 13: 9. Quum igitur ex opinionibus eorum, in quorum gratiam scribatur, non semper effici possit, quid Sacri auctores ipsi senserint et statuerint, alia insuper ob- servanda sunt, IV. Videlicet in primis quidem ad ea loca attendendum est, in quibus de rebus divinis sermo est. Perverse vero egerit is, qui ex iis locis, ubi non nisi obiter, atque aliud fe- re agentes auctores sacri, sive illi, quorum dicta referunt, res divinas attingunt, eorum placita eruere studuerit. Ita, v. c. e loco Marc; 13: 32 , ubi ó ij dicitur solennis judicii tempus ignorare, non mox concludi potest, Jesum Christum Filium Dei hoc loco rerum futurarum inscitiam confiteri, quoniam hic obiter tantum et singulari respectu de hac futuri temporis ignoratione locutus est, alibi vero omnium rerum scientiam aperte sibi tribuit. Multo melius et certius contra e locis, in quibus diserte, aperte atque ex professo quasi de aliqua re ad religionem pertinenti exponitur, auctoris de ea pla- cita cognosci possunt, lta, v. c. e locis Ps. 36: 7 sqq» Jes. 49: 15. egregie effici potest, quid uterque auctor statuerit de benevolentia divina. E loco Joan. 5: 17, 19, 21, 26—29. clarissime apparet, Servatorem nostrum revera sibi aeque ac Patri vim | omnipotentem tribuisse, E loco Jo. 1: 1 — r4. apertum est, quid de duplici Jesu na- tura statuerit Euangelista. Alia de variis doctrinae capitibus ex hoc genere loca sunt Eph. 4: o2 sqq. Act. 17:24— 31. 1 Cor 32 9—15. 1 Cor. 15: 3, 4» 14, I7, 20—22. jJac.2: I4 sqq. Heb. 6: 1,2. 1]jo.2: 6, 29. ex quibus haud dubi- tanter effici possit, quid singuli auctores de iis statuerint. Praeterea, ad judicium de cujusque scriptoris placitis de religione caute ferendum , ea praesertim animadvertenda sunt, quae repetitis vicibus urgent sacri auctores; et de quorum. adeo veritate et. cognoscendi necessitate eos nulla ratione dubitasse satis con stare videatur. lllius generis sunt , quae tradidit Moses in 1l. Exod. 20: 3 — 11, Deut. 4: 35, 39. 6: 4, 5. aliisque; quae fesaias professus est, c. 44 : 6, 45: 5— 8. atque alibi; nec non Pauli de fide Christiana effata Gal. 29: 20. 29 Cor. 5: I5- Coll. 1:23. Gal. 52 6. 1 Col. 13: 13. ES De- 38 G^ RÁOU E'PE NUS" CE NOTED Denique, ad scriptorum sacrorum sententias de rebus divinis dijudicandas, ea cum maxime in eorum scriptis consideranda sunt, quae ad.aliorum opiniones improbandas et refutandas spectant. Ut quae exstant Rom. 1— 93. Phil. 3. Rom. 6: 1 sqq. Col, 2: I6 sqq. Ps. 49: 6 — 14. V. Si jam porro quaeratur, num et locorum parallelorum comparatio in hac re agens da utilitatem afferat, eam omnino late patentem hinc capi posse, affrmamus. Quo- niam vero hic quaestio éest de summa religionis formula, perspicue in libris sacris tradita , ex iis repetenda, non hunc adeo eximii illius rectae interpretationis subsidii usum hoc loco intendimus , ut obscurior quisque auctoris cujusque locus e simili ma- gis perspicuo, qui alibi occurrat, illustretur, sed illum , ut plura, in quibus perspicue de rebus ad religionem pertinentibus exponatur, diligenter inter se conferantur loca, quibus hac ratione expensis, de sacrae scripturae doctrina certiores reddi possimus. Huc pertinent ll. quae citavit Morus, Acroas. I. p. 94. atque ea, quae modo citavi« mus e scriptis Mosis ct Pauli. VI. Etsi vero summi momenti est in interpretando, singulorum auctorum doctrinam atque opiniones de religione rebusque cum religione conjunctis , singulis probatas, tene- re; in iis tamen cognitis interpreti, qui Analogiam doctrinae quaerit , haud subsistendum est. Illi enim, quod e supra dictis jam liquet, omnino incumbit ad auctorum in tra- denda religione consensum respicere, atque investigare, quomodo ea, quae variis tem- poribus de rebus divinis perspicue tradita sint, cohaereant, Oportet eum totius Codi- Cis sacri argumentum, quod ad effata de religione attinet, quasi in conspectu positum habere, sententias late sparsas colligere, collectas digerere, atque notiones et proposi- tiones universas sibi formare, quod quomodo fiat, egregie ostendit Morus, Diss. de notionibus uniyersis in Theologia. in Diss. Theol. et Philoll. Vol. I. p. 939 — 307. In hune finem interpres inter se comparet classica, quae vulgo dicuntur, variorum auctorum loca, ea praesertim , quibus de eadem re ad religionem pertinenti paulo uberius sermo €st. Qualia sunt, de modo consequendae salutis Joc gs!r62- o!Betrzir-s-"et Roms de Deo numquam non exstituro Ps. 102: 98. Deut. 32: 40: *D)dn. roi: SPssligie 8. Apoc, 5: I4, 15: 7. de Dei imperio universali Ps. 103: 19. 1 Chron. 99: I1, I9. I Tim. 6: 15. de Jesu duplici natura Josexi58pi trac or "Bim. Use Sr Tos 16. Rom, 1: 3, 4. His aliisque istiusmodi locis rite inter se comparatis, summa relisionis formula in libris Sacris tradita cognosci, et hac adeo via Analogia doctrinae reperiri potest, VII. Priusquam vero monitis . quae ad Analogiam doctrinae quaerendam spectant, fi« nem imponamus , duo insuper notare liceat. Primum est: ei, qui in V. F. scriptis inter. pretandis versetur, etiam atque etiam cavendum esse, ne eorum sit immemor, quae Praecepto I. tradidimus. Etsi enim plurima in eorum scriptis effata ad religionem di- Tecte perünentia reperiantur tam eximia, ut in omni antiquitate nihil sit, quod cum iis .COllle RESPONSIO ap QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 39 comparari possit, tamen ad perfectiorum , quas Christi religio praestantissima nobis. cum communicavit, notitiarum normam et regulam exigi nequeunt. Alterum pertinet ad scripta N. F. de quorum argumento, quatenus omnino ad religionem pertinet, in. terpreti observandum est, multas ibi formulas sublimiore sensu adhiberi, quam in V. F. Ex quo genere sunt notiones vy//2e, morHis, fidei, ut et Messiae, Pili Dei: sed plura de his in sequentibus occurrent. Haec de Analogia doctrinae quaerenda, etsi, ut nemo non sentit , ad adminiculi nostri usum non spectent, nihilominus praemittenda videbantur , quia partim rectus Analogiae usus omnino inde pendet, partim in ulteriori hujus subsidii commendatione , his antea monitis, res universa nobis facilius et expeditius definiri posse videtur. Jam non verendum erit, ne, assumta ad interpretationem doctrinae Analogia, Systema quoddam decretorum vel dogmatum, sive jamdiu huic illive Christianorum Societati probatum , sive nostra aetate inventum , pro norma reperiendi sensus habeatur, ad quam judicium dirigatur in legendo et intelligendo. Ne autem quis existimet, hac persequenda via, universam interpretandi rationem incertam et lubricam reddi, et scriptoribus divinis ea quoque affingi posse , de quibus ne per somnium quidem cogitare potuerint , e re nostra erit, eas tradere prudentiae leges, quas observare in librorum Sacrorum interpre. tatione teneatur interpres , qui Analogiam doctrinae , more legitimo et recta ratione e li" teris Sacris haustam, caute adhibeat. $. 3. Praecepta quaedam universalia , directe ad usum. Zfnalogiae spectantia. I. Universe monere liceat, hujus adminiculi usum nequaquam pertinere ad omnia, quae Sacro Codice continentur Ili quidem , quibus visum est, omnia, quae in Codice Sacro scripta sunt, accura- tissime sibi invicem convenire, atque omnibus omnino locis res divinas tractari, Ana: logiae usum ad omnia, quae in Codice Sacro obvia sunt, spectare censuerunt. Falso tamen ita existimarunt: nemo enim, etsi omnino magnifice, ut oportet, de Codice Sa- cro statuat, in omnibus locis loqui homines auctoritate divina munitos, affirmare ausit. Ea librorum Sacrorum in summa argumenti convenientia, quam ab interprete jure as- sumi contendimus , ad doctrinam tantum divinitus traditam spectat. Qui ergo Analogiam doctrinae recte adhibet, id agir, ut animadversione eorum , quae perspicue de rebus ad religionem pertinentibus tradita sunt, alibi dictis lucem affun- dat. Quoniam Sacri scriptores, doctrinae divinae ratione, inter se conveniunt , recte con cludimus, intellectis iis, quae de re aliqua ad religionis doctrinam pertinenti in uno alterove loco dicantur, paralleli quoque cujusque loci similis argumenti sensum reper- tum esse; falso vero exinde efficiatur, verum cujusque loci sensum hac ratione reperi- ri. Sedulo igitur cavendum est, ne regulam , quae ad partem tantummodo Sacri Codi- cis pertinet, ad totam Scripturam transferamus, atque ea, quae plane heterogenea sunt; in E 40 G, RUITENSCHILD inter se comparemus, Analogia doctrinae eorum tantum locorum intelligentiam adjuvat, in quibus de rebus divinis agitur: qualia sunt v. c. Gen. 5o: 2o. Hos. 6: 6. Matth. 24: 15. Absit, ut ea, quae homines religionis verae inscii vel ejusdem adversarii libris Sacris subinde affirmavisse leguntur, ex Analogia doctrinae illustrare conemur. . Simili opus est cautione in iis interpretandis, quae discipuli Jesu, dum Magister in his terris versabatur, nonnumquam professi sunt. Hic vero aliud addere liceat monitum cum praecepto illo arcte connexum. — Nimirum, ut cavendum est, ne humana e divinis illustremus , atque igitur haec eodem loco , quo illa , habeamus, ita et cum versamur in locis, in quibus aliquid ad doctrinam divinitus patefac- tam pertinens , traditum est, non temere ad comparationem adhibenda sunt, quae similia quidem videntur, nec tamen sunt. Quod factum est ab iis, qui locum Jo. 1: 18, ubi Servator loquitur de Deo oculis corporeis non conspiciendo , illustrare conati sunt ex iis, quae traduntur in loco Matth. 5: 8, aliisque. Illi nempe, verborum similitudine in errorem inducti, non animadverterunt, in loco Matth. 5: 8. phrasin, Deum videre, ut et in aliis, tropice accipi de singularis favoris divini usu. Haud minus vero cavendum est, ne in locis, ubi diversis verbis eadem res exponi- tur, propterea a comparatione abstineamus; quod factum estab iis, qui locum Ps. 51: 7. illustrare noluerunt ex iis, in quibus, de humani ingenii perversitate aliis phrasibus sermo est, veluti Gen. 8: or. É II. Adminiculi nostri usus non adeo ad loca perspicua pertinet, quam ad ea, quae aliqua obscuritate laborant. Priusquam pluribus hoc de praecepto agamus, animadvertere liceat , post dicta C. II. non opus esse refellere eorum opinionem, qui omnia aeque perspicue in Codice Sacro tradita esse, existimant. Etsi Scriptores Sacri, in tradenda religione, providam Dei cu- ram singulari modo experti sunt, interdum tamen minus distincte et dilucide sententiam dixerunt: unde factum est, ut occurrant dictiones nonnullae dubii sensus, et minus certae interpretationis , imo etejusmodi, quae aliis repugnare videantur. Ad has igitur Analogiae usus pertinet, Analogiae inquam , quae e locis perspicuis certaeque interpretationis eum in finem ducatur, ut obscurioribus lucem praebeat. In locis perspicuis, quorum sensus Grammaticis rationibus facile invenitur, Analogiam doctrinae adhibere, est imbecilliores rationes praeferre, ubi firmiores suppetant. Vid, dicta C. 3. $. r. Obs. r. Hoc autem quam absurdum sit, ipsa docet rei natura, quam periculosum , omnium temporum hi- storia Exegeos manifestum reddit, Exempla interpretationum , allatarum pag. 94, 85, 86. ostendunt, Grammaticas rationes, ubi sufüciunt, Dogmaticis esse praeferendas. Exempla locorum, in quibus Analogia doctrinae adhibenda est, sunt v. c. Ps, 2: T. Jo. 3: 5. 2 Cor. 5: 17. Luc. 17: 21. 2 Pet. 3: 8. Tit. »: 14. Gal. 6: 15. Matth. 19: 32. Marc. 10: 18: 19.; de quibus cum postea futura sit agendi opportunitas, nunc nil addimuse Haec RESPONSIO An QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 41 Xlaec vero non ita sunt accipienda , ut improbari videatur ratio eorum, qui interpre- tationem , Grammaticis fultam rationibus , provocando ad Analogiam doctrinae confirment : quod passim ab optimis librorum sacrorum interpretibus factum est. Vid. Cl. J. yas Foorst, Specimen 2nnott. 1. pag. o7, 98. III. Analogiam doctrinae adhibere licet in librorum sacrorum interpretatione eo cons Silio, ut appareat, hunc vel illum loci alicujus sensum esse 707 posse. Profecto mirandum est, viros plurimos, caeteroquin doctos, in interpretandis auctori- bus humanis versatos, nihil antiquius habuisse, quam ut auctorum veterum loca, quae alibi traditis repugnent, ad haec ipsa, vel omnibus sanis interpretandi legibus migratis , non accommodarent , sed torquerent et vexarent. In ea enim videntur versati esse opinione, a communi omnibus omnino hominibus errandi periculo immunes illos fuisse scripto- tes; quos quidem si quis magni faciat , imo veneretur, laudandus sit; sin vero totidem Deos fuisse existimet, ridendus. Quod vero ad libros sacros attinet, iis in memoriam vocatis, quae C. II. $. 4. Obj. r. probata sunt, nulli dubitamus asserere, Analogiam doctrinae iis traditae do* cere, hunc vel illum loci sensum esse non posse: quidquid illi contradicant, qui, auc. torum sacrorum Theopneustiam negantes, eos humanis scriptoribus aequiparant, aut mobis persuadere student, Jesum et Apostolos saepe minus vere de rebus ad religionem pertinentibus sententiam dixisse. Ita, v. c. locorum , quibus sermo est de Pharaonis animo obstinato, citt, a G/a55/o , Phil ,$. Ll. Tr. 3. ed. Da:h. p. 242, non eum sensum esse posse docet Analogia, ut, Deo cogente, Pharao animum obduraverit. Loci Jerem. 4: IO. non potest is esse sensus, ut Deus impulerit falsos prophetas , ad quos respici videatur, ad mentiendum coram populo, eumque fallendum. Loci 1 Sam. 15: 11. non potest is sensus esse, ut Deum poenituerit regiam dig- nitatem in Saulum contulisse, Vid, praeter alia loca, quae prohibent haec proprie ac- cipere, in eodem contextu c 29. In institutione fesu de modo faciendae praecationis, Matth. 6: 19., verborum Zee X21» etc. non eum sensum esse posse, ut Deus eodem modo peccata condonare cen- Sendus sit, quo nos peccantibus veniam dare oporteat, manifestum est ex Rom. 3; 23 — 26. Eph. 1: 7. et inprimis Matth. 26: 928. Luc. 17: 2:1. verbis, 5 (xciAela ivrig ügG» frr, minime contineri descriptionem Basin cius ilius , de qua alibi sermo est, docemur Analogia doctrinae. Vid. Ke//, £Ejem. Herm. $. 101. n. ),, ubi et alius locus, qui huc spectat, citatus est. Conf, porro de loco Lucae , Cl. J. yan Foorst , Verh. over de Koninkl. Waardigh. van Jesus Christus. pag. 65, 72. Verborum Jesu Matth. t0: 34. non eum sensum esse posse, ut 7) (jaATv gdszi- pk» consilium adventus Christi fuerit, docent ea, quae in V. F. de pace, quam Jesu F ade 42 G, R:|UIT/ENN.S.C.H-OI L:D adventus allaturus esset, tradita sunt, atque passim obyiae:in N. F. sententiae, quae huc spectant. In loco Matth. 6: 13. non potest indicari, Deum ad male agendum sollicitare hoe mines. Conf. praeter ea, quae ubique perspicue de Deo sunt tradita, inprimis locus classicus Jac. 13 19. Dictis vero de hoc adhibendo praecepto illud omnino addatur monitum, ut sedulo caveamus , ne ea, quae intelligentia humana non percipiat, eam ob causam Analogiae doctrinae repugnantia esse statuamus, atque ita miserum in modum torqueamus. Quod si ergo incidimus in phrases et enuntiationes, quibus continentur doctrinae, quarum modum rationemque non perspicimus, quaeque plane ab intelligentia humana sunt re« motae, nil magis studendum est, quam ut in iis secundum Grammatices leges subti- liter et prudenter explicatis acquiescamus. IV. Nequaquam vero cognita doctrinae Analogia huic usui potest inservire, ut loci sensus ejus solius ope reperiatur , quod recte monuerunt Erzeszi Inst. Interp. P. I. S. I. C. 15 $. 19. Kel, Elem. Herm. S. 101. Hac de re, qui dubitat, attendat, quaeso, ad sequentia, Auctores Sacri in iis, quae ad religionem pertinent, non ita inter se conveniunt, ut de iisdem rebus plane eodem modo loquantur, et in omnibus utcumque similibus locis idem argumentum eo- dem plane modo pertractent, atque eadem doceant. Ita, v. c. 1 Pet. 1: 18, I9. et 1 Pet. 29: 24. etsi aliquatenus sunt similia, plane non eadem continent: nam illo loco non agitur de liberatione à poenis, sed de mutata animi et vitae conditione, quod ap- paret e formula ik cz; parzike ÜpGv dyxoTpoQUcs hoc vero sermo est de morte Christi peccata expiante, atque a viet consuetudine peccandi avocante. Similiter argumentum loci Luc. 21: 97. non omni ex parte comparandum est cum iis, quae traduntur Matth.: 25: 31 Sqq. Ex his igitur aliisque hujus generis locis effici potest, per solam doctrinae Analo- giam nequaquam planum fieri, quis revera alicujus loci sit sensus. Quod misi in in- terpretando teneamus, ex animadversione ejus quod dici potuit facile concluditur, reve- ra id Ziczum 655653 quae quidem ratio dici non potest, quantum noxae et incommodi ipsi olim religioni attulerit. Quanti sit momenti,ea distinguere, quae et hoc et superio- ri praecepto tradita sunt, videre licet e locis sequentibus, "Znterpretes plurimi, iis permoti, quae de futura corporum restitutione docentur lo- cis Jo. 5: 28, 29. Matth. 22: 235—532. et parallelo loco Luc. 20: 27— 38. nec non Jo. 6: 39, 44, 47, 51, 54. itidem verba Pauli Rom. 8: rr. in eandem semn- tentiam explicuerunt; quod, quam sit a vero alienum , apparebit ex infra dicendis. Similiter hoc neglecto praecepto multi, incidentes in locum Tit. s: I3. statim e Systemate Theologico verba, xol éziQavefav rio Ddfue ToU ey dou OsoD , ad Jesum Chris- tum retulerunt; quae interpretatio , etsi omnino assumenda videatur, tamen non eam ob caus 1——— RESPONSIO. 4n QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 43 causam , quia Amnalogiae. doctrinae conveniat, pro certa est habenda. Vid. dicenda pag. 48. Simili lubrica omnino et fallacissima ratione aliis locis v. c. Ps. 93: 6. supra jam cit. nec non 2 Cor.5: I. 29 Tim. 1: 1o. Phil. 2: 12. aliisque, quae postea occurrent, illatae sunt sententiae, de quibus scriptores ibi non cogitarunt. Caute ergo adhibenda ea, quae monuit /Morus, 2feroas. l. p. 258. V. Quamquam loci sensus per solam doctrinae Anidogiunu non cognoscatur, inter- pretem tamen non nihil sane juvabit saepissime, Hic vero ne opinemur, per adminiculi hujus usum in interpretatione ad. evidentiam Mathematicam perveniri posse, In omni enim comparatione multa crebro dubia remae nent. Caute igitur in locis praesertim difficilioribus Analogia doctrinae adhibenda est, Veluti in locis Tit. 3: 5. etJo.3: 5. ubi formulae rariores et minus perspicuae , yev- yuürvoi ££ Ubaros xal vVeUjumroc , Ct fcmtV vjuAg OIÀ AcUTpoU TAAyytysclag xal Dià &vaxatyde ct06 TVcUp.MTOs Gylos, aliquatenus saltem illustrari possunt ex apertius tradita Jesu doctri- na, Marc, 16: 16. et Act. 9: 38. Quid sit xawA4 xrlez; 9 Cor. 5: 17. et Gal. 6: 15. intelligi potest e copiosius tradita doctrina Eph. 4: 22 —24, Quae sententia sit subjecta locis Rom. 3: 90, 98. 5: r. Act. 13: 39. Tit. 3: 7. 1 Cor. 6: ir. in- tellisitur ex constanti Pauli doctrina de 3iezideet GV. ziorevdvruv. Cf». Clar. J. van Foorst Spec. 2innott. ll. pag. 86. . Eorum, quae reperiuntur Hebr. 9: 14, 15. 12: 24. 1 Cor. 6: 1r. sensus perspicuus est ex Apostolorum doctrina de mortis. Christi vi ad peccata expianda. Quae leguntur Hos. 6: 6. explanantur , comparata Michae dictione 6: 6 sqq. et praecipue iis, quae tradidit Jesaias r1: 10, 19. Sed his finem imponimus, illud tantum rogantes, ut ne quis in malam partem acci. piat, quod hoc loco eadem fere repetierimus, quae jam supra, inprimis Praec. II. sunt obvia. lllo nempe consilio id fecimus, ne quis ex iis, quae Praec. IV. prae- cesserunt, consequi putaret, Analogiam doctrinae nil juvare eum, qui loci sensum in. dagaturus sit. $. 4. Praecepta quaedam specialia. T. In librorum sacrorum interpretatione , ne omnia fiant.incerta, initium. ducendum esse a verborum significatione quaerenda, C. I. $ 1. obs. 2. jam vidimus, Id igitur agendum est; ut in verborum 'significatióne- quaerenda recte versemur: quod ut fiat, princeps haec interpreti ponatur lex, in ea indagadnda summum .jus atque arbitrium ' mon esse tribuendum 'Analogiae: doctrináe, sive ab..e2. nequaquam incipi, oportere. Ili, qui olim passim loquebantur: de Z/zuguz sancta: Hebraicam, intelligentes , quippe ab ipso Deo ortam, et a)viris divinis in sanctissimis per afilatum. Spiritus. Sancti con- signandis antiquitatis monumentis. adhibitam ;. illi ergo - eruditam. omninoque. dilficiliorem interpretandi rationem missam fecerunt, atque in verborum significatione constituenda F2 'Theo- 44 G.'"R'U I T"E' N'S^CH qp TL./D Theologicis rationibus se praecipue duci passi sunt. Alii utriusque Foederis sz//uf2 sacru'? dicentes, etiam in N. F. ita saepissime sunt versati, ut, quando de verborum significatione quaereretur, "Theologicae rationes principatum obtinerent. Ex hac agendi ratione plurimi omnino orti sunt errores, Hinc v. c. factum est, ut in locis fodl 2: 28. Dan.4: 5, 6. Judice. 3: 10. Ps. 51: 13. et alibi, perverse doctrina de persona- Jitate Spiritus Sancti e N. F. assumeretur. Cautior formularum ibi obviarum indagatio eos in hanc potius sententiam adductura fuisset, eas intelligendas esse de vi agendi di- vina , vel de dotibus divinitus collatis. Ex eodem fonte fluxit interpretatio loci Gem. 19: 24. e doctrina de Deo Patre, Filio et Spiritu Sancto; ubi si recte linguae. He« braeae ratio consulitur, non personae a persona reperitur distinctio , sed repetitio tan- tum substantivi pro pronomine. Eidem interpretandi modo tribuendum est, quod in N. F. vocabula 72; et qvoyev4s , nonnunquam nimis premantur, Sed de co infra plu- ribus agemus. At quis hic forte dixerit , incipiendum tamen videri ab Analogia doctrinae consu- lenda, si quaerimus significationem verborum , quibus usi sunt scriptores de rebus di- vinis locuti, Respondemus, lingua humana eos de his quoque locutos esse; quam ob causam , ab inquirendo communi loquendi usu incipiendum sit. Quoniam vero loquendi usus, vulgariori modo repertus, saepe non sufficit ad. verborum significationem cognoscendam; tamen in iis verbis, ubi hoc locum obtinet, explicandis, eam ob causam non statim confugiendum est ad ^ Analogiam doctrinae. Sunt enim certiora, quibus verborum formularumque significatio reperiatur, subsidia; plures sunt rationes significationis reperiundae subsidiariae. Vid. Jrzeszius Inst. Iur. S. IL. C. I. $. 24. S. II. C. ». $. 2—15. Haec enim, quod obiter notare liceat, in- primis ad verborum significationem spectare videntur: sed paucis exémplis mentem ex- plicemus. Ps. 82: 1. ubi occurrit formula crow 2003; recte antiquiores interpretes vide- runt, vocabulo conos non posse e yere nm Dei, quam vulgarior loquen- di usus suppeditet ; hac enim assumta significatione , nullus omnino rediret sensus. Nonnulli ergo ad "Trinitatis dogma, quemadmodum in N. F. praecipue traditum est, confugerunt, atque ex eo significationem constituerunt. Egregie vero errarunt, quia certioribus praetermissis rationibus ad minus certas provocarunt, Si nempe ea, quae in hoc Ps. sequuntur, considerassent, vocabulo E3?*51?M , Judicum signifcationem trie buissent, quam et in aliis locis habet, v. c. Exod. 21: 6. 22: 8, 9, 28. Eph. 2: 1. dictio, vexpobs roig mapa TOjxct xo) &jsxprlarg , ex loquendi usu variam ha- bere potest significationem. Non igitur sufficit loquendi usus ad cognoscendum , quisnam significatus ei hoc loco tribuendus sit. Num igitur lux petenda erit ab Analogia doc trinae? Praestat ea, quae omnino in orationis serie obvia sunt , animadvertere, , lis nem» pt RESPONSIO 4» QUAESTIONEM THEOLOGICAM, 45 pe, quae proxime sequuntur, accurate consideratis , inprimis c. 5, 6, Ir. luculenter apparet, quinam significatus praeferendus sit, "Similiter, ut cognoscatur, quisnam vocabulo 6Zvzro;, Rom. 6: 23. significatus sit tri- buendus, non ad Analogiam doctrinae confugiendum est, sed ad verborum hoc ipso in c. nexum, qui in illis inprimis locis tutiorem interpretandi viam monstrat, ubi contraria enunciantur. In Pauli certe hoc loco, reU Óavzrou significatio manifesta est ex oppo- sità phrasi v; ws alwweu. Dubia quoque hic videri possit interpretatio formu- larum , zveUgux. Xyiv , mysÜpe TOU Oco0 , quoniam diversos in N. F. habent significatus. Eam tamen ob causam non mox ubivis Analogia doctrinae usu venit, ut de significatu hoc illove loco assumendo certiores reddamur. Facile v. c. hoc adminiculo caremus, cum quaeritur de significatione hisce formulis tribuenda , in locis Rom. 8: r. Gal. 5: 17. Rom. 1:4. 1i Petr. 3: 18. 2 Cor.3: 6. ubi contraria enunciantur , quae lucue lenter docent, quo sint referendae. ; III. Nec tamen in hoc monito subsistendum putamus, ut in vocabulorum phrasiurm- que significatione quaerenda, haudquaquam initium fiat a consulenda doctrinae Analo- gia. Contendimus insuper, nullam umquam signi(cationem verborum assumendam es- sé, quam usus loquendi et contextus rationes improbent, etiamsi, hac assumta, sensus Analogiae doctrinae magis conveniens prodire videatur. Si enim verum est, quod initio commentatiunculae nostrae vidimus , Sacros Scriptores hominibus scripsisse, et eo quidem sermone usos esse, quem illi intelligerent, atque eos ipsos sanae mentis auc- tores fuisse; id si verum est, non potuerunt alias verbis adhibitis significationes sub- jicere, nisi eas, quae usui loquendi et seriei orationis consentaneae essent; potuerunt vero subinde significationes ejusmodi illis subjicere, quae sensum prodant alibi dictis non omni ex parte convenientem , quia non ubique easdem et similes phrases de iis- dem rebus adhibuerunt. Neque ommibus Scriptoribus Sacris propositum fuit, singulas doctrinas attingere , vel dedita opera docere. Plane igitur improbanda est eorum ratio , qui, adhibitis iis, quae in N. F, de regia Christi dignitate traduntur, vocabulo mun Ps. 20: 7. ad statum Messiae gloriosum respici putant. Eam enim interpretationem contextus improbat, nec loquendi usus hoc loco postulat. Porro, quod cum hisce arcte connexum est, tenendum, verborum. significationes , etsi iis admissis sensus exeat Analogiae conveniens, ne tum quidem esse probandas, quando usus loquendi quidem eas utcunque permittit, contextus vero rationes impro- bant. Ut enim constat, usum loquendi subinde varium esse, ita aeque certum est, ni hil unquam a scriptoribus bonis , nedum. divinis ; scribi potuisse j^ quod. orationis series prorsus respuat , quodque plane ineptum sit. lta v. gr. in loco Deut. 32: 6. verbo $23 non potest tribui significatio emendationis, quam loquendi usus utcunque permittit, ( Vid. Ps. 51: 12.), quamque Analogia doctrinae probat, quia contextus F s eam 46 GC. RUITENSCHILD eam repudiats cf, c. 5 et 6. init. Idem patet ex iis , quae dicta sunt pag. 94 de locis Matth. 5: 9o. et 1 Petr. 1: 9. Significatus enim, quem Dogmatici interpretes in loco priori, vocabulo, àxeioc)vw , iu posteriori, formulae cwerZpux Gv 1uxGv. tribue- runt, neque usui loquendi repugnat, neque. sensum exhibet Analogiae doctrinae repug- nantem; est tamen improbandus, quia contextus alium efllagitat. "Tandem hoc quoque non negligendum , non licere eam significationem assumere, quam. Analogia doctrinae suadet, usus vero loquendi non requirit, si-nihil e contextu effici potest, ad eam commendandam. Tta v. c, in interpretando loco Rom. 8 : 32. non licet confidenter affirmare, quod multi fecerunt, neque improbavit J£zz/s/ius Jnsz. Int. P.L S.IL. C. 4. $. 13. phrasi eU iblov ówü per se spectata contineri descriptionem moe di, quo Jesus .Christus .sit. .F7//zs Dei , : videlicet proprio sensu, atque adeo proprietatis significationem , vocabulo 12/g, omnino subjiciendam esse. Quod misi alia simul loca conferantur, ex usu vocis /2;e non necessario consequitur. Frequenter enim, cum apud Graecos auctores, tum in IN. F. simpliciter denotat idem , quod aórej. Vid. x1 Petr. 2: 16, 99. 1 Thess.o: 14. Eph. 5: 22, 94. ad quem locum cf, Koppius ut et ad. Rom. $8: 359. Similiter non faciendum est cum iis, qui Dogmaticas rationes secuti voca- bulo govoysvis propriam ad naturam Fili Dei. spectantem adscripserunt: significationem unigeniii, is etiam, in locis, ubi e contextu nihii, quod hanc suadeat interpretationem , effici potest. . Apud Alexandrinos V. F, Interpretes respondet Hebraico TIY. atque accipi adeo ,, ad. usum loquendi tantum exacta interpretatione ,- posset de-Filio z57imis caro et: dilécto:: Conf; Proverb: 42 4. Hebr. 11: 17. cum Gen. 92: 9. IV. Ex his tamen non concludendum, nullum esse usüim Analogiae doctrinae, ad | quaestionem de. verborum significatione, Nam in verbis, quacumque' de causa 'ambi- guis , omnino subinde ducit ad definiendam verborum significationem ,' sive ad delectum significationis, | Vid. JErmesti Inst. Int. P. T. S. I. C. x. $. 19. et Fromannuüs in Opusc. pag. 364 — 566, ubi et nonnulla exempla nuc. pertinentia. recte allatà' esse vi« dentur; [ Í Porro illius ope, non raro ea confirmatur. significatio ,..quae Grammaticis rationibus: reperta est, ta, v. c. quando Ps..2; 7..significationem. vocabuli nen. quo , -proban- te usu loquendi et contextu, denotari videtur tempus praesens, quo Jehovah loquens a poéta inducitur; quando, inquam, hanc significationem , Grammatica, ut oportet, ratione indagatam , reperimus, eidem confirmandae Amalogia doctrinae" inservire ' potest, ' Ia loco 1 Petr..1:9.: postquam per loquendi usum; loci nexum 'orationisque 'seriem ; ' ( praecedit enim: &yizopbs j ad animi munditiem sive emendationem pertinens ), postquam crgo .hac ratione detectunr 'est; vocabulo $avrieuüs expiationem significari; hanc signifi- cationem facile probat, eique novum robur addit animadversio constantis Sacrorüm Scrie ptorum doctrinae de expiatione peccatorum vi mortis Jesu. comparanda.: ' Prae« e 1 RESPONSIO 4A» QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 47 - Praeterea, si usus loquendi varius est, et contextus suadet significationem , e qua sensus redeat Analogiae doctrinae inprimis conveniens, liec vulgo praeferenda est, Ita v. C. I Petr. 1: 6. significatio particulae &? ex usu loquendi diversa esse potest, Fre-' quenter quidem in N. F. ponitur pro s ; non raro tamen rectius vertitur quozigm. eX. gr. Act. 4: 9. 18: I5. Quodsi contextum consulimus , posterior significatio in Petri illis, 2; 3£v ier, praeferenda videtur, idque eo magis, si iis, quae praecedunt, &y-Q dyaAM&cÓs, de gaudiis, quibus Christiani jam in hac vità, propter eximia benefi- cia Christi, affici et compleri possint ac debeant, agi statuamüs , quod comparatio lo- corum Rom. 19: 12. Phil. 4: 4. nobis persuadet. Igitur d, à conferendum «cum He- braico TUN. et tempus praesens, Hebraeorum more, de eo interpretandum , quod fie- ri possit vel oporteat, ut sensus sit: quam ob causam jam, laetandi causam. habetis , etiamsi opus sit, ut subinde tristitia afficiamini. Hisce igitur consideratis, in parti- cula à; praeferimus significationem quoniam ,. qua assumta , universae enunciationis argu mentum egregie confirmatur per Analogiam doctrinae ; de utilitate calamitatum, .. Vid. Rom. 8: 28. usque ad finem. Jac. 1: 12. — Conf. et Math. 18: 3. ubi occurrit £a» 3 crpaQire. Usus loquendi varius est. Quamvis enim imprimis zo/iozmem reciproca sua-. deat, passivam tamen etiam permittit. Contextus docet, ( quippe Jesus versatur in monendo et praecipiendo ) ,. significationem reciprocam pracferendam esse, quod egregie, confirmat Analogia doctrinae. " "'Tándem, usus si varius est, et alia interpretandi subsidia non docent, p illamve significationem esse praeferendam , ea assumi potest, quam Analogia doctrinae suadet, lta v. c. in loco 1 Petr. 2: 25. quod attinet ad verbum cum zi compositum. similis formae ézespdQwrs, usus loquendi itidem varius est: e nexu loci quoque non apparet, quis hic assumendus sit usus, neque alia interpretandi subsidia lucem praebent, .Ana- logia vero doctrinae cum nos doceat, vi quidem divina homines ad meliorem. mentem converti, sed hoc non ita fieri, quin unumquemque oporteat suam operam strenue ad- hibere, (conf. Phil, 2: 12, 13.), praeferimus significationem reciprocam. In istiusmo- di tamen locis summa adhibenda est cautio, ne ilud, quod verosimile sit, pro vero et certo habeamus , et nimium adeo Analosiae doctrinae tribuamus, V. His ita traditis forte subsisti posset, si interpreti nil aliud. esset agendum , quam verborum formularumque significationes indagare. At cum saepe loquentis et scri- bentis mens et sententia intelligi nequeat ex literali verborum signifcatione , et revera quoque interpretis sit, notionem rei significatae verbis, aut quoad notionem permutandis , aut quoad vim circumscribendis , sic exprimere , ut lector ducatur ad notionem eandem, quam scriptor suis verbis expresserat, plane cogitandam; his igi- tur de causis etiam sezsuzs omnino est inquirendus , qui revera diversus est a vocabu- lorum significatione. Conf, Ari Progr. De discrimine sensus. et significationis in is- zérpretando, Lips. 1777, iterum typis descriptum in ejus JDZss. 74e0/. et Ph. 1. pag- 48 G,, - RU. IUE RN S EE loi pag. 61 sqq. Vid. porro idem in 4feroas. ad Ernesti Institut, Interp. IN. T. L. p. 98, 54. et ad haec loca JEicAszádt pag. 58 sqq. uc et pertinent nonnulla, quae dicta sunt. C. I. $. x. Obs. III et IV. Haec autem cum ita sint, etiam praecepta sunt tradenda , quae observanda sunt in locorum sensu eruendo. Sensus autem quoniam universe iisdem ac significatio reperitug subsidiis, initium hic quoque faciendum est a Grammaticis rationibus, non vero a Dog. maticis, quae numquam solae docent, quid certum sit. Ita v. c. in loco Proverb, : 24. exponendo , non, ut multi fecerunt , Dogmaticis indulgendum rationibus , atque adeo incipiendum est ab iis, quae de Filio Dei traduntur in NN. T. sed loquendi usus Hebraicus consulendus , et conferenda sunt loca, Proverb. 1: 20. 3: 19, 20. unde liquet, ibi non exponi modum, quo Filius Dei exsistat, sed prosopopociam esse assumendam. Vid. DaAe et Dóderlein ad h. 1. et Clar, Mutitizghe, in Introductione ad in- terpretationem Belgicam hujus libri, p. 6o sqq. In loco r]c. 5: co. si sensum eruere cupimus verborum , ejrdg égri 6 ZAxÜüivig (elg xol y Cw midwog , quae omnino, probante Analogia doctrinae ad Jesum Christum Filium Dei sunt referenda , non incipiendum est a Dogmaticis rationibus, sed a Grammaticis. Primum igitur videndum est, num in ip- so commate adsint, quae jubeant haec ad Jesum Christum referre ; quo facto statim in oculos incurrit, verba modo notata proxime adhaerere antecedentibus , et auctori tau- tolosiam tribui vix ferendam, si connectantur cum prioribus atque de Deo universe in- telligantur, qui jam dictus erat à ZAx/i 5 ne dicamus , mox addita, xai 9» Q3 Ziówioe , ex stilo Joannis magis Christo convenire. Conff. c. 12 et 13. et r: r. in Euangelio 1$ 4. 14: 6 Similiter in explicando loco Tit. 2: 13. supra jam cit. ad sensum dic. torum Zzifavelay Tüc ws ToU queyáAcU ÜrcU xal Xwrüpos ac "I,co0 XpwroU, defi- niendum , non incipiendum est ab Analogia doctrinae consulenda; hoc enim si fit, interpretatio tantum verosimilis reperiri potest, cerla vero, si GCrammatice primum in- quiratur notio phraseos ézifaveae Tis O0iuc. Post ea, quae dicta sunt $, praec. Praec. II et IV, vix opus est monere, tum , quan- do Grammaticae rationes satis certo sensum docent, Analogiam doctrinae non esse ad- hibendam. ta improbanda est ratio eorum, qui in loco 1 Pet. 2: 25. Analogia doc- trinae adhibita, probare studuerunt verba zoaéva xal émisxomov TV WpuxGv Üjov ad Je- sum Christum esse referenda, quoniam certiora adsunt, quae hoc doceant; nimirum ipsa denominatio zoiuévog et Émicx. v. p. articulus his additus , et tota orationis series. Nec in verbis óg zi9rQ xrizTj , 1 Det. 4: 19. interpretandis adhibenda est Analogia doctrinae, sed respiciendum antecedens v2 (fayua To0 (c0, unde manifestum fit, reticeri dur Vel cQ (eg, quod per breviloquentiam nom repetitum est. VI. Ut praecepto, de summo Grammaticarum rationum momento, rite obtemperetur , cavendum est, ne verum existimemus esse sensum, quem , quamvis conveniat Ana- logiae doctrinae, verba in se spectata non requirant. Etsi enim lubenter concedimus, . sen» RESPONSIO A» QUAESTIONEM THEOLOGICAM. 49 sensum aliunde inferri , si a verbis disceditur ; ab altera tamen parte constat, numquam eum certum dici posse, quem cum verba in se spectata suadeant, tum Anmalogia doc- trinae admittat. Plura ut certi simus requiri, seqüentia exempla docent. Verba 2 q3 von nun , obvia Tobi 7: 17. si a caeteris sejunguntur , secundum Analogiam doctrinae accipi possunt de Providentia divina , quod tamen contextus vetat: vid. praeter praecedentia, ea quae ad finem cap. sequuntur. Si in loco Jes. 6: 2, 3. repetitionem nominis vel attributi divini in se spectamus, non plane incommodum fuerit, ibi tra- dita explicare e doctrina de Deo, Patre ac Filio, quod tamen non probamus propter inox dicenda de hoc loco. Similiter verbis, quae occurrunt Eph. r: 19, 20. in se spectatis, aliquis suspicari potuerit, Analogiae doctrinae convenienter contineri mentio- nem futurae corporum resurrectionis, cum tamen, collatis iis, quae proxime sequun- tur 2: 1 — 6. pateat, minime hunc locum de corporum resurrectione esse intelligendum , sed formulis figuratis efficacissimam omninoque divinam doctrinae Christianae in, ani- ios vim describi. lis, quae hoc praecepto traduntur, cum sponte quasi ad alia deducamur, porro ob- Sservamus , VIL Numquam sensum esse admittendum , quem Analogia doctrinae patiatur, consi- dium vero scriptoris, ex serie totius orationis colligendum , improbet. . .Lubenter quidem concedimus , non semper verum dici posse sensum , qui consilio Scriptoris convenire videatur; sed tamen illud ipsum magni profecto est momenti admi- miculum, imo tanti, ut interpretatio, quae ei recte reperto repugnet, numquam vera haberi possit: quod inprimis valet de auctoribus sacris. Auctores enim prudentes cum € dicere soleant, quae dicendi consilio conveniant, quidni statuendum , sctiptori- bus divinis semper scribendi consilium ante oculos fuisse? Rem paucis exemplis illu- stremus, à : In loco Jes. 6: 8. ubi Deus dixisse legitur, uv T "m nw "D. plurimi in- terpretes , propter numerum pluralem , dogma Trinitatis respici judicarunt : quae interpretatio omnino falsa est. Neque enim convenit consilio scriptoris , qui mi. nime in eo versatur, ut subtiliter de natura divina agat, sed poétice Deum describit tamquam in throno sedentem et ministrorum comitatu stipatum. Similiter locum Jobi 6: 9, 10. nonnulli, Analogia doctrinae in subsidium vocata, de corporum resurrectio» ne eum in modum interpretati sunt , ut Jobus hac spe se erexerit, fore ut tandem aliquando reviviscat. Quod ut ipsis verbis et seriei orationis minus consentaneum tst, ita et consilio libri repugnare videtur, Ea omnia nobis potius persuadent, Jobum simpliciter mortem optare et affirmare, hoc sibi in gravissimis doloribus solamen esse, quod Dei praeceptis obtemperaverit. Contra ad interpretationem dictorum Ps. 2: 7. recte doctripam. N. F. in auxilium vocari existimamus, lbi enim non Davidis solum G res 5o 6 RUITENSCHILD res et tempora spectari, sed de Messia sermonem esse, universum Psalmi argumentum: atque ex eo -elucens divini poétae consilium manifestum — reddit. VIII. Cum monito praecedenti arcte connexum. est aliud, quod pertinet ad respec. tum proxime antecedentium aut consequentium , sive contextus eximie ita dicti. Ni- mirum nullus omnino locus, invito: contextu , ex Analogia doctrinae explicandus. est. Evidens enim et necessaria sententiae exponendae cum antecedentibus vel consequentibus conjunctio, in scriptore quocunque probando, inprimis vero in iis , qui ab erroribus im- munes fuerunt, non repugnante loquendi usu, in viam deducit rectae interpretationis cere .ia ratione reperiendae, Quanti sit momenti, huic obtemperare praecepto, sequentia. exempla docent. Locus Rom. 8: 11r. perverse adfertur ad probandam futuram corpo- rum restitutionem , quamvis res per se verissima sit, (vid. Il. all. pag. 42.) atque adeo interpretatio illa Analogiae doctrinae sit consentanea. Contextus enim indicat, Aposto- lum Paulum hanc doctrinam hic loci non tradere evoluisse: Ceozore;y nempe explicandumr est de felicitate allata, opposita miseriae humanae, quo pertinet fyyróv, — Quae significatio minime usui loquendi repugnàt. Vid. ScAeusmerus in Lexico. Zwh c. Yo. est vita. fe lix, qua de re nemo dubitet, qui attendat ad c. 4. ubi agitur de hominis ad melio- rem sanctioremque. vitam per religionem Christi instauratione et emendatione. Locus 1 fo. 1: 7. non potest explicari ex iis, quae alibi traduntur de benigno Dei. consilió,. quo Filium suum in hunc orbem miserit, v. c. r Jo.4: Io. et 2: 12. ubi traditur, id eo spectasse, ut humano generi et immunitas a meritis poenis et felicitas acterna: affer. rentur. Eorum enim, quae hic occurrunt, và a/4z I. X» ToU vioU «müroU xaapleer "sx dzb más4s àXiklag , non tam late patet sensus: quod apparet e c. 9, ubi haec dis- tünguuntur fv& ad uev Tàs d&guxprlas xxl xalzplzy 5e dc mcus; doklage Ne. igitur plura cogitemus, quam cogitavit auctor, illud agendum est, ut locus secundum. con- textum explicetur, Verbis Jobi quoque, cap. 14: 7 — 16. perverse, repugnante cons textu ,. N. F. doctrina illata est. Acerbissime nempe queritur Jobus de. sortis huma« nae miseria, et omnino hanc conditionem pejorem esse affirmat, quam arboris , cui ,. 'tsi fere emortuae, spes superesse soleat reviviscendi, cum homini contra. mortuo nul la spes novae vitae supersit. Locus ergo de corporuin resurrectione accipi nom po- test. At, quis forte nobis objecerit, C. 19: 25 —27. vel tradi doctrinam de judicio post resurrectionem corporum habendo, (quod non pauci optimae notae interpretes sta- tuant), vel saltem de spe vitae melioris sermonem esse. luic vero, auctoribus utentes viris doctissimis, respondemus, nequaquam Jobum, cui spem vitae melioris non de- negamus, semper sibi constare. Inprimis animadvertendam putamus conjecturam in geniosissimam a Cl. Pa/mio propositam, Annot, ad versionem DBelgicam c. 25. .Con- 1extus rationes ii quoque interpretes nobis non satis consuluisse videntur, qui formulas menm ÜsoU , mveüpe Gyiov, in locis Luc. 1; 35. Gal. 4: 4. Jo.7: 37. 1: 32. Act. lo: — RESPONSIO: A» QUAESTIONEM THEOLOGICAM. st xo: 36. Rom. 8: 16, 96. acceperunt de Spiritu Sancto eximie ita dicto. In omni« bus enim, ut contextus perspicue docet, adhibentur phrases illae de vi divina et do- tibus supernaturalibus. — Conferan:ur porro supra notata de locis ri Pet. 1: 9. Ps. 49: $8, 9. Matth. 5: 2o. nec non de verbis wpuroü zaüévros Üzip Zpüv, obviis 1 Pet, 4: I. e perspicue tradita doctrina ibid, c. 3: 18 et 9: 94. contextu minime repugnan- te, explicandis. IX. Ex his tamen ncn efüciendum est, Analogiam doctrinae iis, qui in loci sensu eruendo sint occupati, nulla ratione usui venire, Vidimus enim $. praec. Analogiam doctrinae, quae doceat hunc illumve loci sensum esse non posse, nos nonnumquam in viam quasi ducere , eamque passim recte adhiberi ad loci sensum confirmandum, Hic vero pauca subjungere lubet de dictionibus tropicis, nec non de locis, in quibus Occurrant e dogmatico genere éwevri Qai. In dictionibus tropicis interpretandis duplex praesertim est interpretis officium : 7«- €f ut tropos agnoscat et recte judicet 5 secundum wt tropos recte interpretetur et eorum verum sensum tradat. Vid. ZMorus zferozs. I. pag. 274. n tropis agnosceri- dis, praeter ea, quae notavit et egregie exposuit £rzes£éus Inst. Int. P. I. S. 1I. C. 4. $.8 — 15. etiam nonnumquam Analogiam doctrinae in censum venire, nemo post ea, quae supra jam dicta sunt, dubitaverit, Ita v. c. in metaphoris agnoscendis Ps. 82: 1, 6. Ps. 138: I. et in tropo agnoscendo Jes. 18: 9. praeter aliorum subsidiorum , etiam usus aliquis Analogiae doctrinae esse potest. Quod vero attinet ad ipsam troporum interpretationem sive explicationem, tenendum est, eam cum a rebus ipsis, tum ab usu loquendi repetendam, et consilium tropi, quod nonnulli tertium comparationis dicunt, indagandum esse. Conf, Ernesius, l.c. P. 1l. S. II. C. 4. $. 15— 17. Keilius Elem. Perm. $. 435 57 et 117. Nihilominus tamen, ut vis nec non origo tropicae dictionis: cujusdam appareat, interdum quoque et seriem orationis et Analogiam doctrinae con- sulendam esse, recte monuerunt et exemplis illustrarunt interpretes. X. Ex iis, quae supra vel de ipsa Analogia doctrinae , vel de illius usu tradita sunt, jam satis liquet, in iis inprimis locis, quae sibi invicem repugnare videantur, eam esse adhibendam. Recte itaque Erzeszius Inst. Int, N« F.. P. L. S. II. C. 3. $. 356. Morus Zíeroas. Y. p. 935 sqq. et Promannus Opusc. pag. 365. subsidii hujus usum iis commendarunt interpretibus, qui évawricQjavíj componere studerent. At vel sic tamen tenendum est, Analogiam doctrinae minime sufficere ad cognoscendum , quisnam loci, qui sonare aliquid videatur a veritate divina abhorrens, revera sit sensus, et ad repug- nantiae speciem e genere Dogmatico tollendam, 1ta, v. c. quando versamur in inter- pretando loco Matth. 19 : 32. docent loca Act. 13:38. 1 jo.2: 2. (Vid. Zmmon. in n*. ad Zrzestii Inst. Int. P. 1. S. H. C. 3. $. 33. 2, verba eizeiv xarà TOU mveÜpme Té; non denotare peccatum numquam remittendum. Juvat ergo Analogia doctrinae ine G 2 ter^ ga l0]20,R]'U!T T/E/N'S*CLHUL 07/7. D terpretem , qui. huncce locum cum modo memoratis in concordiam redigere velitt sed ut verus loci sensus cognoscatur, et ut jure affirmari possit, eum cum aliis consentire, aliis opus est recte interpretandi subsidiis. Igitur attendendum! est, quibus, quo tem. pore et quo animi affectu. Servator. ea, quae ibi obvia sunt, dixerit, et in memo- riam vocandus est loquendi usus, quo docemur, per duo opposita non raro denotari universaliratem , neque in talibus enunciatis negandi formulas anxie premendas esse, his ergo phrasibus , obe '"àQe/4cerzi durQ Ours éw» clurg TQ al|w , cre dw TQ pEAAovrL , tantummodo contineri descriptionem summae Judaeorum aetate contumaciae et improbitatis., cujus certissime , nisi sincere resipiscerent, poenas gravissimas luituri essent. 'Similis est ratio loci 1 Tim; 4: 8. Ad locum Matth..6: 13. cum aliis come ponendum ,.opus e$t observatione usus loquendi. Orientalium et collatione similium for- mularum in V. F. obviarum. Non mox Analogia doctrinae, tamquam Deus ex ma- china, dictionis illustrandae causa, est producenda, ne repugnantiae species supersit. Non sufficit clariora afferre, sed ostendi debet, dieta obscuriora, quae illustrare cu- piamus, hauc vel illam. sententiam, secundum .inguae indolem , continere posse et hac ratione , explicando loquendi. usu évavridQovela tollenda est. In promptu: ergo continüo-eses sé debent «observationes 'de-vi- verborum 'e- consuetudine Hebraica, maxime saepe ab Occidentaliam linguarum indole abhorrente,. Quum autem locorum ex hoc genere con- ciliatio varios cum maxime liabeat modos, admodum difücile fuerit leges et regulas scri- bere universales, quae omnibus. ejusmodi locis expediendis sufficiant. Loc tantum im universum: animadvertendum , ab interpretatione legitima semper initium faciendum esse, Qua de re égregie exposuerunt Twrretinus in. Tract. de seripturaé Sacrae interpr. n Opp.l c. pag.129 — 197.. Zrnmestus List. Int, P. l. S. lh C. 3. $637, 38. Ci 6, toto. AMorus zdcroas. Il. p. 956, 257,: 2958. ll. p. 8 sqq. XI. Quoniam inter omnes constat, Criticam interpretationi esse priXiatién adn pau- cas addere liceat cautiones, ne in Critica Analogia doctrinae abutamur, Assumta sacrorum librorum Theopneustia , lectio, quae exstat tamquam profecta ab auctore munito auctoritate dívina , repudianda est, si nullo modo cumr aliis locis; quibus de religione exponitur, conciliari potest. Cavendum vero , ne ea emendemiüs; quae emendatione non indigent, Antiquiores immoderato agebantur pruritu mox ea cor- rigendi, quae minus digna auctoribus divinis atque alibi dictis repugnantia videbantur, cum saepe verum locorum sensum :minime tenerent. Conf. a nonnullis allata in hanc rem loca, Marc. 13: 39. Jo. 1:13. 8: 44. 10: 7. 1 Cor. 10: g. 170.5: 7. Non- nulli etiam huc referunt omissionem. in multis Codicibus factam pericopae Joh. 7: 53 — $: 11. Marc. 16::9 — 2o. in Cod. B. ut et mutationes factas Matth. o7: 16, Act. 15: 16. Ne quid simile committamus , si quid tale nobis occurrat, quod istiusmodi objiciat dilicultates , caute circumspiciendum est, num alio modo difficultas ea tolli possit, prius- quam RESPONSIO! 45. QUABSTIONEM UTHEOLÓDCICAM, 55 'quàm-'ad "emendationem confugiamus, - "Ftà "ex: gr, in Toco Tae. 2: f4., qui álibi per- spicue traditis, veluti Rom. 3: 24. , repugnare videtur, non mox ad emendationem text tus progrediendum est, sed videndum ,' an ea revera opus sit,- Singula dieta atque uni- "versae orationis seriem diligentius" animadverteritibus omnitio in oculos incurrit, in textü recepto Epistolae Jacobi minime tradi repugnantia iis, quae'alibi de natura zíoreue Chris- tianae docentür , speciem - tantuni quandam pugrae'superesse, quae plane accurata dic- torum 'et sententiarum 'explicatione-facile tollatür. Praestat saepe ignorantiam nostram 'fateri, quam petulanti-corrigendae lectionis et ad opiniones nostras emendandae licentiae indulgere. Conf. L. C. P'alckenaerii Oratio de Critica emendatrice in Libris Sacris IN. MF. a literatoribus , quos vocant, nen adhibenda, : Clàr. Heringa' Dissertatio de. usu et abusu - Critices..:N. FJ in Opp. Soc. Haganae, 1790/'pag. 185; 209. etc. 461 etc. Si Vero opus. est; emendatione , aliquid. nonnumquam .Analogiae tribui , nemo improbaverit, qui concedat , lectionem; €X qua omnium optimus. exsistit Sensus, omnino eligendam €sse. Sed tantum abest, ut eam lectionem , . quae Amnalogiae doctrinae inprimis cone veniat, numquam non praeferendam esse censeamus , ut contra ea, quae difficilior sit ,et insolentior , atque, prima specie .Analogiae repugnare videatur, saepe probanda sit, In omni. porro emendatione. non. tantum ;62, ,, quae , sua. se , bonitate, commendant , | sed in .primis quae gravissimorum . testium auctoritate nituntur j praeferenda. sunt ; gravitas. aue tem, testium pendet.cum ex antiquitate, tum ex &ypiB elg. Codicum ; quibus utimur, vel -quibus. usi comperiuntur ,. : qui, versionem. Codicum, MStorum confecerunt;, aut textus loca citarunt. At manum de tabula: ne cum eorum, quae nobis agenda incumbunt, ium. tenuitatis nostrae obliti, àn, Criticae, adyta, non nisi intelligentioribus. atque ini- tiatis conculcanda, invadamus atque, irrumpamus. ; $.5. Nonnulla , quae vel peculiariter , yel inprimis, cum PF Fi tum IN. F. in- zerpres in adhibenda «dnalosia doctrinae observare" teneatur. Priusquam finem praeceptis imponimus , nonnulla addere liceat, quae in. interpretatioa ne cum V. tum. N. F. vel peculiariter, vcl inprimis sunt observanda , quaeque etsi e supra waditis jam manifesta sunt, aut antea obiter tractata, nunc magis dedita. opera attingere non supervacaneum fuerit. : I. Quod ad V. F. sunt variae ejus partes , quibus continentur doctrinae, vel ad religionem , vel ad mores pertinentes. De his, sive obiter agitur, ut in quibusdam vi- Torum sanctorum dictis, in Psalmis, quamplurimis multisque vaticiniis , sive magis data opera, ut in quibusdam Psalmis v. c. I, 8, 15, 19, 33, 145. itidemque in libris Proverbiorum Salomonis et Ecclesiaste, Porro loca quaedam .in scriptis Prophetarum reperiuntur, in quibus directe de Messia Sermo est, et talia de eo ejusque rebus prae- dicta sunt , quae nonnisi ad eum solum Ieferri possunt, et quibus accurate eventus » quod ad G 3 his- "m G,. RU T/ENSCHLILD historiam , doctrinam et omnino res ejus attineret, respondit, Qualia sunt, v. c. Mi« chae 5: I. et Jes. 53. supra jam citata. Praeter haec sunt etiam vaticinia, quae magis indirecte ad Messiam spectare videntur, nimirum talia, quibus oracula continentur de viris illustribus ex. gr. de Davide et Salomone, quorum res nonnunquam a vatibus di- vinis tam splendide describuntur, ut imaginem Messiae adumbrare voluisse videantur, in istiusmodi locis Analogiam doctrinae et lucem e N. F. nonnumquam adhibendam esse, tuto statui potest, quia inter N. et V. F. libros, etsi non iisdem temporibus scriptos , arctissimus est nexus. Numquam vero abutendum est hac regula. Et ommi- no proderit huc transferre supra jam universe monita, paucis hic loci repetenda, A. Usum loquendi in libris V. F. frequentatum omnino considerandum esse, qui saepe a nostro loquendi usu valde differt, veluti in. voce wp (Vid. Cl. Suringar Dissert. De sienificatibus hujus vocis affniumque) , quae non semper sanctitatis , sed sae- pe in universum majestatis divinae habet significationem. Primum itaque verba accu- rate ad Grammatices leges sunt explicanda, dein quaerendum , quatenus interpretatio aliunde ducta probari possit. D. Probe attendendum esse ad modum et mensuram notitiarum , quae sub V. F. ome nino minus late patuerunt quam seriori aevo, atque adeo cavendum, ne in vitium in- cidamus interpretum , qui vocabulorum ac phrasium similium specie inducti, longe per- fectiorem doctrinam NN, F., imo et opiniones et universum systema "Theologorum re- centiorum, in V. F. se invenisse putarunt, et omni studio id egerunt, ut ea, quae se- riori demum aevo patefacta vel distinctius explicata sunt, scriptis quoque antiquissimis inferrent atque igtruderent, 'Quando ex. gr. de rebus divinis occurrit vocabulum pun . antiquorum interpretum exemplo non statim universa doctrina de Orarmeüvg TcÀ Ós00 , prouti in scriptis Paulinis exponitur, in auxilium vocanda est, sed aucto- ris de religione notitiae ex genio saeculi explorandae et examinandae, Quantopere V. Y. interpretatio impedita fuerit, quod praeceptorum hujus generis subinde obliti sint interpretes, liquet vel ex iis, quae ad loca Gen. 1: 26. et I9: 24. commentati sunt antiquiores. Conf, G. L. Baueri Hermeneutica Sacra , qua edita PAilelosiam Sacram Glassii, post primum volumen, DA opera in lucem emissum , locupletavit, Tom. II, P. 2. p. 956 sqq. i TI. Quod attinet ad N. F. pauca tantum monebimus de Analogiae usu cum in voca- bulis, in quibus dubium est, utrum ex Hebraico, an vero ex Graeco loquendi usu sint explicanda, tum in verbis et formulis, quae ex indole universae Jesu Christi doctrinae originem duxerint, A. N. F. auctores Graeco quidem sermone usi sunt, sed tamen ita, ut in plurimis Slebraeorum magis consuetudinem loquendi, quam Graecorum referat. In eadem non zaro oradonis serie verborum et phrasium usus modo ad Graecorum modum proxime ac- | : a RESPONSIO :Ap; QUAESTIONEM "THEOLOUICAM. E accedit, modo ad Hebraicum magis compositus eundem deserit. Qua re nequaquam, quod hic obiter dictum sit, librorum divinorum imminuitur auctoritas, quippe qui vel sic indiciis sententiarum gravitatis et divinitatis minime sint destituti, Intelligitur vero ex dictis, ubicumque in singularum vecüm ae loquendi formuülarum in cerüs N. F. locis significationem ánquiratur,' primam 'esse'quaestionem ; ex quonam loquendi usu ununi- quodque vocabsülum , in loco-aliquo occürréns, explicari debeat. Vid. Kei] l. c. f. $5." Concedi tamen -honnumquam- potest aliquis- in hanc'/rem- Amnafogiae doctrinae usus, "quaé w. c. adlüberi potest ad-confirmandum de quaesito signifiédtu judicium. Ex A- nalogia doctrinae a Paulo inprimis late expositae confirmatur interpretatio formulae Bj xai0Uv4 TOU Üsoü lom. T: I7. 3: 21, 22, 25, 96. qua statuitur, non jusZiiam in- telligi, quae /2,Deo est, sed e Singulari. genere Pezeficium , a. Deo: hominibus collocatum | sive demonstratum iis Dei favorem. Vid. Cl. J. van Forst Spec. znnott. l. p. 69. Similiter Tit. 5: 8. ziereUew TQ 0g, non ex Graeco usu dici, sed Hebraico, confir- mat Analogia doctrinae. Addatur locus 1 Pet. 2: 8. quod ad vocabulum éz££4;av, cujus interpretationem ductam ex usu loquendi Hebraico vocabuli £3]? , quod refertur ad decretum Dei , cujus propositis et promissionibus eventus omni ex parte respon. deat, doctrina de Deo confirmat. In his vero agendis prima cum maxime cura sit, ut ipsas voces et dicendi formas ad leges Hermeneuticas diligenter exponamus, habita si- mul ratione eorum, quae de scriptoris placitis. manifesta sint, et in subsidium , si opus Sit, vocatis rationibus cum contextus, tum locorum parallelorum. B. Quod attinet ad. voces et formulas, sive novas sive nova ratione adhibitas , doc- trinis Novo Testamento- propriis tradendis et explicandis inservientes, in his inprimis Analogiam. doctrinae consulendam esse, nemo nom intelligit; Conf. supra dicta pag. o6. Ita v. c. quid Jac. r: I4. per émouia» intelligendum. sit, exponit religio. Christia- na, cf. inprimis. Rom. 7: 7. Formula véuog ríAst5 Tij; &AcvÜspízg , Jac. 1: 23. coll. Jo. 8: 34 sqq. aliisque locis intellisenda videtur de libertate ab affectibus. At vel sic in hisce quoque haud nimio- plus Analogiae doctrinae tribuendum est. Ut hoc uta- mur, male nonnulli haeserunt in verbo ed£erzzi, obvio I Pet. 4: 18. et incommode con. tulerunt alibi tradita de ewrweg exin ita^idict&,, siWe salute et beatitate in vita futu- I3 vog Oikouois certissime exspectanda. Contextus enim n ut, nobis ggidem videtur, di- serte jubet verbum hoc loco interpretári de liberatione à à mülis COTDUTeiS, Quo assumto , evanescit omnis hufus lodi difficuitas, ei os M. á In istiusmodi igitur vérbis et fishuni?l qae prodest "Analogiam doctrinae consulere , tamen contextae orationis numquam non ratio habenda est, et iis obtemperandum , quae pag. 96. praecepimus, Jd 36 G6 RUITENSCHILJD pibnerut isch ojo c po c putt Id quidem pro viribus universa hac Scriptione effecisse nobis videmur , Analogiam doctrinae in interpretando. minime .negligendam esse, prudentemque ejus usüm, si prae- ceptis traditis regatur, cum veri nominis interpretatione omnino bene consistere ejus- demque universam rationem variis modis adjuvare et confirmare, Finem igitur com- mentatiunculae nostrae imponimus , nulla re magis gavisuri, nisi quando videamur ali« quatenus saltem obtemperasse praecepto Paulino: Il&yra OokisMCeTe, TO K&ADV KATÉANETE» E Go RGhAS Tau Pag. 99. lin. Io pro eoru. leg. eos. | — 40. — 93 et 34 pro 84, 85, 86. leg. 34. v— 3 — 37 pro 19. leg. Luc. 18: Ig. i N- 1f TT UO f)0 02 O2 "I: kV cr G AYIWNWOXLXM J € € €&à Jy - M JMUU A NOMINA | IN ILLUSTRÍ AMSTELAEDAMENSI ATHENAEO inde a die 8 Februarii "CIDI9CCCXXIT ad diem 8 Februari CIolOCCcCXxniI, DOCENDI MUNUS OBIERUNT, Ba CLARISSÍMI ORDINIS PRAESES J5pote ao CAPPELL E. ; 4ACTUARIUS H BOSSCHaA. PHILOSOPHIAE THEORETICAE xv LIT ERARUM HUMANIORUM PROFESSORES. J. B vay CAPPELLE, D. J. vaw LENNEB j. WILLMET. JURIDICA J. H. vas REENEN, C. A. pzs TEX. A THEO NOMINA PROFESSORUM. THEOLOGUS. W. A. vay HENGEL. ! DISCIPLINARUM MATHEMATICARUM t1. PHYSICARUM. J. H. vay SWINDEN. €, G. C; REINWARDTLI vicem: sustinens H. W. vay ROSSEM, Med. Doct. Jj P. S VOUTE. MEDICI. G. VROLIK, F. vay pnz& BREGGEN, conu, rir. H. BOSSCHA, LECTOR. H. n: HARTOG.. - SERIES SERIES LECTIONUM zr INSTITUTIONUM, QUAE HABENTUR A PROFESSORIBUS ILLUSTRIS ATHENAEI AMSTELAEDAMENSIUM, inde a feriis aestivis anni crorocccxxi, ad ferias aestivas cxoroCccxxtrr. JOANNES PETRUS vaw CAPPELLE, publice, ^ partes quasdam historiae literariae Belgicae tractabit ; privatim, de stilo belgico aget; De Poétis seculi decimi septimi Batavis disseret; Historiam Patriae tradet; Exercitationes oratorias moderabitur. JOHANNES HENRICUS vau SWINDEN, publice, ^ Selecta Philosophiae loca privatim, ordinarie exponet Matheseos Elementa , Philosophiam Rationalem , "stronomiam aut Geographiam. GERARDUS VROLIK, publie, — 1* zonro sorAxico, agit de viribus plantarum medicinalium; privatim, — docet í Obstetriciam theoreticam et practicam ; Physicam plantarum, 4a DA: Y publice, privatim , publice, privaum, SERIES "DAVIDJACOBUS và LENNEP; 7 7 77 77 praecipua quaedam Historiae et literarum capita tractat, vel ipsi ju» ventuti, exercitationis causa, Bisi ior I mpts E tradit Literás Latinas , interpretandis, Ovidii Heroidihn Epistolis, Cicero- nis Oratione Philippica secunda, Terentii Phormione; Literas Graecas, 'interpretandis locis Terodoti et Thucydidis quibus. dam in selectis principum . Historicorum, a wxTTENBACHIO editis, Homeri Odysseae Rhapsodia, elegantioribus aliquot Theo- criti Idylliis; explicandis antiquitatibus Graecis. Historiam Universam ab orbe condito ad captam a Turcis Constan- tinopolin, .- , u d» DAE] I e. JOANNES. WILLMET, de Dictione Hebraeorum Poética agit, ac praecipua Philologiae mo« menta ad disceptationem proponit : docet Linguam Hebraeam , cum institutione Grammatica, tum interpre- tandis, ratione aelatis, argumenti et sili habità, sensim diffi- cilioribus V. T. Locis; Linguam 4rabicam, primum Grammatice, deinde explicandis se- lectis ex Anthologià Schultensianà locis ; Kxegesin V. T. interpretatur, tam illustrandis Carminibus nonnullis in Falicinüs Jesaiae obvüs, quam moderandis Exercitationibus Exegeticis; : Linguas etiam. Chaldaicam, Syriacam et. Samaritanam , si adsint auditores; uti et Zrabsiadis l'itam. Timuri, aut Corani quaedam capita explicat. CAS. JrE Eo Tob: 0- N:U: Moa CASPARI GEORGII CAROLI REINWARDTI publice, privatim , absentis vicem sustinens, HENRICUS WILHELMUS vaw ROSSEM, [2 tractabit Elementa. Chemrae, JACOBUS HENRICUS vau REENEN, praecipua quaedam Historiae Juris Romani capita tractat, vel ipsi juventuti disceptanda proponit; Historiam Juris Romani et Institutiones Justinianeas , docet; In explicandis L. Düestorum libris, ad Jurisprudentiae practicae diligentiorem cognitionem viam monstrat; Jus Hodiermum docet. FRANCISCUS vaw pER BREGGEN, CORN. FIL privatim; publice, privatim, publice , tractabit Pathologiam generalem, Materiem ' Medicam, Medicinam Forensem, WESSEL ALBERTUS vaw HENGEL, quaestiones aliquot argumenti Theologici juventuti discey tandas proponit : ^ Relgionis tam naturalis, quam drvinitus patefactae tradit-doctrinam; PAULI posto ad Romanos: Ep'stolam interpretatur: de Ziütoria Societatis et Religionis Christianae cemmentatur ita, ut praecipua exponat rerum capita, quae' ab aetate CAROLI Magni usque ad nostra tempora factae sint: JOANNES PETRUS STEPHANUS VOUTE, varios locos e Philosophia Naturali tractat : privatim , exponit Physicam mathemalicam et experimertalem 5 latheseos- Sublimioris partes. COR- 6 SERIES LECTIONUM, CORNELIUS ANNE pzw TEX, publice, ^ varios locos ex Jure Gentium et Publico tractat vel ipsi juventuti disceptandos proponit, privaum, tradit jus publicum atque Gentium — Jus criminum et poenarum; Encyclopaediam Jurisprudentiae, IDE N R1C'US""BOSS-CHA; publice, — in THEATRO ANATOMICO Partium corporis humani fabricam et usum explicat. Operationes Chirurgicas demonstrat variasque eas instituendi expo- nit methodos, : privatim, tradit Z/natomiam , Physiologiam ; Praxin Chirurgicam. HENDRIK »n: HART OG, Lector in de Wiskunde, Zeevaart en Sterrekunde, zal Dingsdag, Woensdag en Donderdag, des middags om fwaa/f ure, in het klein fuditoríum van het 4/thenaeum Illustre, publieke Lessen, in het Nederduitsch , over deze Wetenschappen geven; en dat wel in de volgende orde: Eerstelijk over de ZeAen£unde , Decimale Breuken en Logarithmus Ge- tallen; vervolgens over de 7MeetAunde en A4(gebra, en het maken der Sinus en Logarithmus Tafelen , voorts over de Platte en Klootschc Driehoels-meling en eenige Hoofd-eigenschappen der Kegeósneden; waarin over de beginselen der Sterre- en Aardrijkskunde; en laat- stelijk over de Theorie der Zeevaartkunde ; en wel inzonderheid over de berekeniug der Lemgte op £ee , zal gehandeld worden; het een of ander Stuk echter meer of minder uiigebreid, of wel met bijvoeging van eenige verklaring der Zcevaarlkundige instrumenten , naar mate het getal en de lust der Toehoorders zulks zal schijnen te vorderen. LECTIONES. LECTIONES, IN SEMINARIO EYANGELICO LUTHERANO HADITAE, inde a ferüs aestivis anni ciomcccxxi, usque ad ferias aestivas CIorocccxxum D. JO. THEOPHILUS PLÜSCHKE, nor. on». Conspectum Commilitonibus proposuit universae eruditionis theologicae , et singulorum studiorum , quae illam praeparant, constituunt, adjuvant, ornant, subjuncetis consiliis, quae ad singulas Theologiae partes recte traetandas faciunt, Doctrinam fidei Christianae tradidit cum singulorum dogmatum brevi deli- neatione historica , secütus potissimum Zpitomen Theologiae Christia- nae dogmaticae editam ab H. 4. scHorr. Exercitationes exegeticas instituit cum var generís colloquiis ad explorandos studiosorum profectus, CHRISTIANUS HENR, EBERSBACIH, pPnor, EXTA AORD. Theologiam naturalem docuit, Praecepta Homiletica et Catechetica tradidit cum reliquis, quae pertinent ad munus sacrum rite oheundum et prudenter adminisirandum , adjunctis varüs exercitationibus, Y Cue Y OLTÓ. S cobumeg Mata ddotbi e Ap KMorey di Ple Aie c dj Dub US tieu exusta ooi310m4Yv3 orrayimma Wi SEP (5 MMES du Me por fihus x7 "ipd aident gx arn iN " ^ - d , : kV "Uo MAE *»* ves: vei "s : "wuxioogciclo wvian wi! I ehe quoda Van — Í y. !' y P. [? H " X e "t it : LE Ie tm «nos OMA. u COSME dem EXT savpedu Miürun z na. VE p (Sani d E uiis eim V - "5 oS rg De dnuniénon - Son ad. «ut " ns A. rc ny E ; A : Parvi UM wj Rf r E JHsb. Pest — amuols dein mio ; la eii UN ! nitendo andes MAN a:mdsiosibuq as105oa , rohrotehl 9nolieed ' . siu ud Cogit Le dia o RO aA LE d y a M ASEh . tuc asi T CM dv Seb pui E Vua M crinem x» fien iei Xvwer sio Boni inds 6d * e gus "pur € gu? 1 e i ) d "SOR Ur fie uou. ovs dE ru ri fad Co CuwaeaETxs coss HQ 8 ; a "R sw Net i T 3 HARI I LADIES | " Evi cá rie ig ej SSRTAMA M. 3i lio ut V vam E 2 Lp dui : Wer Im tooniteq sep, stp. mu», ibibent. siigids dan WI mo iyi estd aie á uuphun. pens i. cna : "e ? " Witt - 7 34 * SImC-ro tid LE 21 GUN qe is ien " 5 ME E DOOPAT E / * i | Y db [ri die 1 ti * E E ri LI M- k eM Y UNT V uu ru ap » Y Cu 200€ rr im Tet am je e — Em ms D rmt dia A