` are ~ RINA PEL = > a AR E. ur do Foy E “2 nt D ge Rae EEn ot do wi es das NNALES * Un Tg RTS aN | A RA ain ee Amen RHENO-TRAIE CTINAE. 4S di of TEMA N ‚2 - RR >: 10% tate er | PRE N p 3d we nr SIS x EN Hex Sahai, CIMILCENXVT — cIoI9CCCXXVIL. WW des 1 : Am M À Rat, rus 4 —— má ANNALES ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE, Ann. CI9219CCCXXVI — CIDIOCCCXXVII. BERNARDO FRANCISCO SUERMAN, RECTORE ACADEMIAE MAGNIFICO s CORNELIO ADRIANO van ENSCHUT, SENATUS GRAPHIARI@ TRAIECTI AD RHENUM, ; APUD IOANNEM. ALTHEER. PARA TYPOGRAPHUM. HOC ANNALIUM VOLUMINE CONTINENTUR, Nomina Profesforum et Lectorum in dcade- mia Rheno-Traiectina. §. I. Quaestiones ad certamen literarium propofitde, A. CIDIOCCOXXVI, §. JI: Series lectionum habendarum. S. II: Series disputationum publice et privatim des fenfarum. S. IF. Solennia §. V. BERNARDI FRANCISCI SUERMAN Oratio. IACOBI LUDOVICI CONRADI SCHROE- . DER raw per KOLK Oratio, t. + 2 | Re- IV Refponfiones ad quaestiones propofitas: DIDERICI IOHANNIS AGATHI ARNT- ZENH. HENRICI REIGER. V. I. pe Sr. MOULIN. PETRI ise GALEN. AN: < ACADEMIAE RHENO - TRAIECTINAL. fara V OMITTAOPJ - AIT e | "A6 le rire at nare ts anol 1 € 1l fi LÀ 2 L5 AHO Ann. CIDTOCCCXXVI--CIÐIÐCCCXXYIT, | = In Academia Rheno-T' ralectina,, inde adie xxvi Martii, À. CIDIOCCCXXVI. usgue ad. diem XKVL; Martii, A CIDIICCEXXVH. MUNUS one runt "t ci MEDICINAM lanus BLEULAND , NicoLAUs CORNELIUS be FREMERY ; BERNARDUS FRANCISCUS SUERMAN , A. ¢. Aca- demiae Rector, We | | Ianus Isaacus WOLTERBEEK, | "RUN! Pruieus Franciscus Heygcers, Profesfor extraordinarius. | LE PHI: Le PHILOSOPHIAM THEORETICAM ET LITERAS HUMANIORES - PumniPPus GUILIFLMUS vAN HEUSDE, ToHANNES Henricus PAREAU, _ ANTONIUS VAN GOUDOEVER, ` Apamus Simons i MOREA dae Bree ine MATHESIN EF PHILOSOPHIAM NATURALEM "Nicoraus CoRNELIUS DE : Fremery,” : ““ Gerarpus Moir, — ^ cmm doawNES "FREDERICUS' Lupòvicus Schröder 4 Ianus Kops, LASER ESS IVXX THEODORUS GERARDUS VAN Lipt DE EUDE,- Profesfor extraordinarius. % THEOLGGILAM Ionocus Herinca, E. F. GABRIEL VAN Oorpr, on et ex voto fuo. dimisfus , : ‘Hermannus Bouman , | Hermannus Ionannes ROYAARDS; IU. vil IURISPRUDENTIAM HERMANNUS ARNTZENIUS , Ianus RICHARDUS DE BRUEYS, CORNELIUS ADRIANUS VAN ENSCHUT, 7. f. Senatus Academici Graphiarius, LECTORES SamuEL Nynorr , Linguae Graecae , Gerarpus Dorn Seren, Literarum Hu- maniorum » Marie Franciscus Xavierius done i Literarum Gallicarum y Carorus Taomrson , Literarum FRERE | rum, * Iustus Henricus Kocu, Linguae Germani- cae Lector. MA- Vill j MAGISTER ACADEMICUS EQUITATIONIS onan SALENTYN HOFFMAN. MAGISTER ACADEMICUS. ARTIS GLADIATORIAE LAMBERT DE FRANCE. i §. IL Quaestiones ad certamen. literarium fingue | lis 5 disciplinarum fludiofis, in Academiis et Athenaeis univerfi Belgii, anno ciaiocccxxvi, ~ fuerunt propofitae his formulis : QUAESTIO MEDICA. Quandoquidem nostra aetate, alii nimium ita dicto Mechanismo partus, alii vero ejus Dynanismo tribuunt, quaeritur. 1. Quid de utroque argumento: disputaverint veteres et recentiores obfietricatores ? 2, Quae fit utriusque vis in partu feliciter ab/olvetido 2 QUAE- QUAESTIO "LITERARIA. dia exponatur magnifica vehementisfimae sempestatis. de[oriptio, quae, P[alma a9, conti- netur, ut. Hebraicae et Linguae, et. Potfeos idonea . habeatur ratio, utque.. fitus locorum, quantum opus fit, et componendi carminis op- portunitas attendantur. ... usd "WOUAZSTION MECHANICA: > pe » Lawes 4 Qoa Exponantur aique exemplis illustéentur mee thodi," quibus linearum: fuperficierum; atque .. corporum centra gravitatis calculo definiantur. QUAESTIO CHEMICO- OECONOMICA. " Quaeritur Analyfis Chemica comparata: car- nis bovinae, vitulinae , ovinae ei porcinge, ut inde efficiatur , quaenam: praecepta in fingulis his carnibus, five integris, five illarum ex- tracto, diu atque etiam per itinera longa, confervandis , fint fequenda. | QUAE- QUAESTIO THEOLOGICA. “Unde orta est , in Refirmaiis Belgii Eccle- füs, fiv& lex; five confuetudo , jubens antistites identidem, inftante folenni Sacrae Coenae ce- lebr atione; Vin mulos Societatis Christianae foda~ Les in corum "aedibus convenire , ad facrum. Epulum invitare, et de ufu ejus legitimo mos nere? Posfuntne antistites hac opportunitate, ad alias \facri muneris, partes. rite admini- firandas, prudenter uti? Quod ut fiat, quomo- - do univerfe. hac im. re, iis verfandum .erit ? Quae. tandem hinc utilitas [perari poterit ?. © " rem xe NC "TUN 4 s$ WR Ver A os sey Y QUAESTIO IURIDICA. Dotis origo apud Romanos ac jus, quod eo moinine conjugibus et per mortem foluto mairi- monio conftizutum. esin, € fi caus fi 15 lorica disquifitiaue illusir ÁUT ass SIT. x el eie | $, II, ^ [ -v td inde a La rs A. \ CIDIOCCCXXVIL, - | habendarum ; y haec fuit ratio ponftitusa. : 3 De SN. CN SY WE ^m FACULTATE MEDICA , a d NOOD BR iW 4 Ld rr : 111191 * | « LÀ Li fife IY B T 24 + d y RENE D. F. SUERMAN, cter per’ die- rum hebdomadem;:hora. IV... © à Phyfiologiam. Ta.G. van -LIDTH' pe IEU- - DE), . diebus .Junae,: mattis , © dovis vet veneris, horä audicoribusscómmodâ; >> 199 > d - Disfectionibus Cadäveris Anatomicis , Oppor- tino anni tempore inftituendis, praeerit B. F. SUERMAN, | : Pathologiam exponet B. F: SUERMAN, ter per dierum hebdomadem, hora IX. | Docirinam de cognoscendis. et curandis homi- num morbis I. 1. WOLTERBEER , en hora XII. | Therapeuticam alisiémtorüm et medicamen- tae XIV Loca Selecta ex Metaphyfices Doctrinal. Fy L. SCHRÖDER, diebus. iovis: et veneris, bo» ra IL. "Doctrinae moralis EM E partem, ed mar- tis, hora II. Literas Latinas A. van GOUDOEVER, diebus martis et veneris, hora X; , die mercurii hora TI. et die faturni, hora XII. interpretando cum Ciceronis libros de officiis; tum Horatii Epistolarum Librum I. Hifloriam Latinae Poéfeos A. van GOUD- OEVER, diebus lunae et iovis, hora X. Antiquitatem Romanam A. van GOUDOE- VER, die lunae, hora IX., die mercurii, hora IX. et XII, die faturni, hora IX. Exercitationibus .Oratoriis praeerit A. vAN GOUDOEVER , die faturni, hora I. vel alia . magis commoda. Literas Graecas tradet Pu. G. van HEUS- DE , interpretandis locis felectis cum Xeno- phontis et Theocriti, diebus martis et veneris, hora XI; tum Platonis, diebus lunaé et iovis, hora XI. | Hiftoriam Literariam | Philofophorum Vete- yum Pu. G. van HEUSDE, diebus mercurii et faturni, hora X. Li- xv diteras Hebraicas: docebit I. H. PAREAU, ita ut Grammaticam exponat, diebus lunae et iovis, hora IX. eademque hora, diebus. martis et veneris, quaedam tractet capita ex posteriore Samuelis libro; Literas Chaldaicas et Syriacas Y. H. PA- REAU, diebus lunae et iovis, hora XI. Literarum .Arabicarum initia 1. H. PA- REAU, diebus martis. et veneris, hora XI. et carmina quaedam Arabica ex Hama[ae. ex- cerptis tractabit, die mercurii, hora IX. | Antiquitatem Hebraicam 1. H. PAREAU, diebus lunae et iovis, hora I., diebus martis et veneris , hora IV. | Historiam gentium , prâcfertim Graecorum et Romanorum, Pu. van HEUSDE , d. lunae, martis, iovis et veneris, h. XII. Historiam Philofophiae recentioris, imprimis moralis, Pu. G. van HEUSDE , diebus mercurii et faturni, hora XI. Historiam Patriae, A. SIMONS, d. martis , mercurii, iovis et veneris, hora VIII. Literas Belgicas et Eloquentiam A. SIMONS, d. martis, mercurii , iovis et. veneris, hora II. . Mestheticam , quae. poéfin fpectat, A. SI- MONS, d. martis et veneris, hora IV. Praes XVI Praecepta flyli bene Belgici wadet A: Sl- MONS, d. martis, hora I., mercurii, horâ XE iovis, hora IV., et veneris, hora IX. Disputandi exercitationibus , fermone Belg: praeerit, alternis hebdomadibus, die faturni ^ ho- ra IX. A. SIMONS. Disputandi exercitationibus praeerunt , alternis hebdomadibus , die faturni, hora I. alternatim ^ Pm G. van HEUSDE et A. van GOUDOE- | VER. | In FACULTATE MATHESEOS er PHILOSOPHIAE NATURALIS docebunt Elementa Mathefeos 1. F. L. SCHRÖDER, d. martis, iovis et veneris, hora T , atque d. mercurii, hora IT. Phyficam Mathematicam , duce’ Poisfon, I. F. L. SCHRÖDER, diebus mercurii et fa- turni, hora IX. Lectiones: Opticas, die martis, hora II. Calculi differentialis et integralis fecundam partem, '1. FEL. SCHRÖDER ; hora audito- ribus commoda. Phy- ei” dé À 3. HN LATE EE à re MA ( Pre b x CIR t Ue « 4 5 a " Mid meet. Wi prsbfenbets oon T MOS Gk toh bette) UE LOT sum “Phyficam experimentalem G. MOLL, die lunae , martis , iovis et veneris , hora I. Astronomiae primas notitias G. MOLL, d, lunae , martis j-iovis et veneris, hs IX. vel alia, auditoribus magis commoda, — Astrónomiam theoreticam et practicam G: MOLL , isd. “de he HI. Elementa. Hydrotechniae , ad praefentem.con- ditionem Patriae adplicata, fi füfficiens numerus auditorum adfit, belgico fermone, exponet G. MOLL , hora deinceps indicanda, Chemiam generalem et applicatam N: Ci De FREMERY, diebus lünae, martis, mercu- tii, iovis et veneris, h. XII. Botanicam et Phyfiologiam plantarum T - KOPS, d. lunae, martis, iovis et veneris , h; XI. Zoölögiam univerfam, N: C. de: FREME- RY, diebus iovis et veneris, h. XI. Anatomiam comparatam Th. G. van LIDTH pe IEUDE, diebus mercurii et faturni, -horá auditoribus commodá. -© Mineralogiam et Geologiam N. C. pt FRE: MERY, diebus lunae et martis ; hora XI. Oéconomiam ruralem 1. KOPS , diebus lunae; mercurii et iovis, hora I. faturni, hora XII. Disputandi exercitationibus, die faturni: hos +$ ár Ls XVIIL rå; I; pracérunt Profesfores. vin- Facultate Mathe- feos et pe Dario bio. one [4 t4 PN Ni" EN iS * ei) BLA. se SE iLix v Ike: FACULTATE: THEOLOGICA. BAT DO eer eudirotbue „In Lheologiam, Naara cum. tuer bus inquiret H. BOUM ARM diebus. lunae et: vex ngripchorRo dien ba .ssiedoste SA mest caHisteriam Ecclefiae doute: inprimis.. res centiorem. trader -H. I, ROVYAARDS;, diebus. lunae, martis et iovis; hora XI, et. die merci) rii hora. VIII. - sk}. „Collocutionibus cum | provectioribus. de: locis. Hiftoriae Ecclefiae et Dogmatum vacabit. H. I. ROYAARDS, die. mercurii, hora EL … „Loca felecta Pairum 4. veterisque Ecclefiae Scriptorum ,. inprimis. quae ad ZZöfforiam Dog- matum referuntur , „duce, Olshausenio, ins terpretabitur. H. I. ROYAARDS, die lunae, ho- rà ll. igs} 35 101721 Exercitationes exedelicd in quosdam. Pfal- mos habebit I. Hs HARE Us diebus martis et veneris , “hora, I. | Ki - Hermeneuticam, Now Foederis endi: -H BOUMAN, die. mercurii s- hark, X, et dips ios vis! ac veneris; hora cnrs pamugi 18 dn m ; “Cri XIX > Critices Novi Poeder initia docebit. H, BOU. MAN, die martis, hora II. Epiftolae ad. Romanos. partem : moralem et epiftolam ad Galatas interpretabitur H. BOU- MAN, diebus lunae et martls, hora IX. Theologiam dogmaticam docebit I. HERIN-. GA; E. F. diébus lunae, martis, iovis et yes- neris , hora XII, Collocutionibus de Theologia populari vacas: bit I. HERINGA , E. F, die iovis, horis vess: pert. a VIL ad IX. . | TA - Disquifidonibus, cum provectoribus : infinien- dis, probationi, five academicae, five ecclefiase ticae, praeviis , fingularem horam dèiinabişl. HE RINGA, E. F. Doctrinam morum Christianam docebit H. L ROYAARDS, diebus martis et iovis, hora. X. et die mercurii , hora IX. Praecepta homiletica tradet 1, HERINGA, E. F. diebus lunae et iovis, hora VIII. Exercitationes oratorias facras moderabitur I. HERINGA, E. F. die faturni, hora I, vel alia magis commoda. ` Officia doctorum ‘et antiftitum in Bat a Christiana exponet Í. HERINGA, EF. diebus | Martis et veneris , hora VUL - "7.2 Pue- XX c Puerortüm doctrinae Christianae initiis eru- diendorum exercitationem inftituet I. HERIN- GA, E.F. die veneris, hora XL - Commilitonibus , orationes. habentibus facrás j praefes aderit I. HERINGA, E. F. die mercu- ri, hora XII, H- BOUMAN , die lunae, Ho- rach. et H. I. ROYAARDS, die iovis, hora I.) Publicis disputandi exercitationibus. praeérunt; alernis hebdomadibus, die mercurii, hora I. alternatim, I; HERINGA, E. F.;, H. Baur) MAN et H. I. ROYAARDS. | G» van OORDT; etfi, fuo rogatu , honori- fice a Rege dimisfus est, lubentisfime tamen fua. officia. et confilia, quoad eius fieri posfit, offert. - commilitonibus. Orationes facras habentibus prae- fes aderit, diebus et horis et fibi et commilito- nibus opportunis. ded FACULTATE TURIDICA, docebunt Inflitutiones Westenbergio duce H, ARNT ZENIUS, diebus martis, mercurii, io- vis, veneris et faturni » hora IX. Pandectas eodem duce H, ARNTZEN IUS, die» XXI diebus martis, mercurii, iovis et veneris, ho- ra X, et If. die faturni, hora X. lus Belgicum ad ductum linearum Iur. Civ. Holland. defcriptarum a, Cl, N. Smallen- burg, I. R, pz BRUEYS, diebus lunae, mar- . tis, mercurii, iovis et veneris, hora XII. Historiam Jurisprudentiae Romanae H. ARNTZENIUS, diebus martis, iovis et vene- ris, hora I. | Encyclopediam iuris Y. R. pe BRUEYS, die: bus lunae, mercurii et veneris, hora I. | Elementa | oeconomiae politicae 1. R. DE BRUEYS, diebus lunae, martis et iovis, ho- ra XI. | | Elementa methodi procedendi in caufis civi- libus I. R. pr BRUEYS, diebus lunae, ho- ra X. martis et iovis, hora I. lus naturae C. A. van ENSCHUT , diebus martis, mercurii, iovis et veneris, hora X.; duce Haus. | lus publicum et gentium C. A. van EN- SCHUT,, diebus martis, mercurii, iovis et vene- ris, hora I. Jus Criminale univerfum et belgicum c. A. van ENSCHUT , diebus martis , mercurii, iovis ` et veneris, hora IX. Dis- . XXI Fr -odDisputandi -exércitaiohibus,: alternis hebdo madibus, praeerüint: no in facultate Itt: ridica. ' | S G. DORN SEIFFEN, Li. Human. Lec- tor, diebus lunae et iovis, hora V., Gram- maticam Graecam exponet; iisdem diebus ho- ra VL, aut alia, auditoribus magis —Ó Inftitutiones poëticas tradet. | | I..H. KOCH, Linguae Germänicae gramma- tiedm ‘et historiam literariam interpretabitur, dic- bus mercurii et faturni , hora IV. Literas Francicas tradet F. M. eci vande diebus lunae et iovis, hora V. Literas Anglicas tradet °C: THOMPSON , diebus lunae et iovis, hora IV. L. pe FRANCE, Academicus gladiatoriae ar- tis Magister , quotidie aptum et clegirirem gladii uiam ig Bi- XXH Aa VA LOR VE „Binh leaden P dicbus Lunas, et Saura di 2 MN in We s et, Diner sem pore, fingulis diebus lovis, ab hora; JA. in: 4L, unicuique patebit. AR Inde a die xxyı. "Martii, a. .CIOIDCCCXXVÍ. usque ad. diem XXV, Martii, a. CIDIQCCCXXVIL. Disfertationes, . five. publice, five. privatim, de- fenfae funt hae. élu tallied lad^é aitih x e » Şi A Anno CIDIDCCCXXVI. | s ~- Sch Die xvu. Apriliss enorm pake VER- Loren, Reno - Traiectinus, publice defenfo fpecimine Iuridico de. iure, emphyteutico , Auris Romani et hodierni Doctor est ocreatus, men cum laude. | «t Die xxvm. Aprilis; Tiens enke, GA- ROLUS: Rovers, Dordracemis, publice. defenfa commentatione iuridica in M. Tullii Ciceronis orationem. pro Q. Roscio Comoedo, Iuris Ro- mani et hodierni Doctor, magne cum aude. : | Die XXIV Die xxvm. Aprilis, Wyncxo lonawwEs Tonckens, Wyka- Drenthinus, Iuris Romani et hodierni Doctor, privatim defenfo fpecimi- ne de modis, quibus confenfus vitiatur in con- tractibus, fecundum iuris hodierni principia, cum laude, Die vu. Junii, Georcius Mees, Roteroda- menfis, luris Romani et hodierni Doctor, pu- blice defenfo fpecimine iuridico, de revocatione testamentorum, cum laude. — Die xiv. Junii, PETRUS NicoLAUs ARNTZE- NIUS , Amftelacdamenfis, luris Romani et ho- dierni Doctor, publice defenfa disfertatione, de ratione ac vi iuris uxoris, communionem legalem fecutae, magna cum laude. Die xiv. Junii, GULIELMUS CAROLUS VAN BOETZELAER , Haganus, privatim defenfo fpe- cimine, fistente doctrinam Codicis civilis de in- certo morientium ordine, Turis Romani et ho- dierni Doctor est creatus, cum laude. | Die xvi. Iunii, lonannes Iacosus GERMA- “nus LUDOVICUS VAN OLDENEEL VAN OLDEN- zEEL, Raalta - Transifalanus, luris Romani et hodierni Doctor, privatim defenfa disfertatio- ne, de forma donationum, tam inter vivos, quam ex testamento. Eod. (XXV of Evd..: die, ~Carorus.. Hyacintuus : GuiLiEL- MUS VAN OLDENEEL VAN, OLDENZEEL , Transi- falanus, Turis, Romani et hodierni Doctor, pri- yatim ‘defenfo fpecimine, fiftente obfervationes nonnullas ad: Codicis civilis locum. de parentum potestate, cum laude. | Eod. die, lanus Iacosus HOLTZMAN ,,4m- flelodamenfis, Iuris Romani et, hodierni. Doc- tor, privatim defenfo fpecimine , de. emanci- patione luris Romani et hodierni, cum laude. Die xvu. Junii, Dipericus louannes Curis- TIANUS Meyer, Æmflelaedamenfis, Iuris Ro- mani et hodierni Doctor, privatim,defenfo fpe- cimine, exhibente obfervationes ad doctrinam luris Romani de pactis, cum laude. | Eed. die, Retnuarpus Henricus pe Vos VAN STEENWYK, Wyka- Drenthinus, Turis Ro- mani et hodierni Doctor, privatim defenfa disfertatione de praefcriptione acquilitiva, cum laude. Eod, die, lanus CORNELIUS RADERMACHER , Amftelodamenfis, Iuris Romani et hodierni Doc- tor, privatim defenfo fpecimine de compenfu- tione, imprimis ex Iure Romano. Die: xxv.. Septembris, Dimericus Frepericus VAN DER Pant, Rheno- Traiectinus , Medicinae Doc- XXVI Doctor est creatus, publice defenfo fpecimine medico de Artemifia vulgari, cum laude. Die xxviii. Septembris, loan’ Huco van Bornuuts, e vico Baanbrugge in agro Traiecti- no, defenfa publice diatribe literaria in M. Por- cii Catonis cenforii quae fuperfunt fcripta er fragmenta , Philo (ephine theoreticae et Litera- rum humaniorum Doctor creatus est, magna cum laude. Die xxix. Lupovicus GerracHus PAREAU, Daventrienfis, post defenfam, publice commen- tationem criticam et exegeticam ‘in Paulianae epiftolae prioris ad Corinthios Caput XIII. füni- mos in theologia honores confecutus est, mag- za cum laude. | | _ Die vir. Octobris, ale ANTONIUS VAN VLOTEN, Amftelodamenfis, Yaris Romani. et hodierni Doctor, privatim defenfo fpecimine de agnitione liberorum /naturalium. | Die 1 Novembris, lonannes Hora SICCA- MA, Groninganus, luris Romani et hodierni Doctor, publice defenfo fpecimine Turidico, de ministerio publico, magna cum lande, «+ Die x111. Decembris, Torres KANNES, Ame frelodamenfis, Yaris Romani et hodierni" Doctor, publice defenfa disfertatione luridica, de munere con. xxvi confalum mercaturae gratia, “in 'extetis tetris eofititncotum; , cum — ; MARNE CIDIOCCCXXVII.- Die XVII. Tanuarü, Ven ia Y Nas HUYS „ Harderovicenus, luris Romani et ho- dierni Doctor est creatus , privatim defenfo fpecimine de differentiis Codicis civilis Francici et novi Codicis Belgici i in acquirenda civitate, cum laude. Die xiv. Februarii, ABsaLom FREDERICUS VERBURG, Amftclodamenfis, Philofophiae theo- reticae et Literarum humaniorum Doctor, pu- blice defenfo . fpecimine literario de Carneade, Ronam legato., | ! Poser pud Medicinae Toug est .creatus , cum ‘laude . defenfa Mead disfertatione de Rheo. hi hails evn PAT Die xiv. Martii, Ur FA Char a Amftelaedamenfis, . Auris. «Romani et. hodierni Doctor y; publice defenfa disputatione de religio- nis.et poenarum necesfitudiie , dn degibus et mo- ribus gentium. confpicua. XXVIII Ceterum die xvırı. Aprilis 1826. Justus Hen- Ricus Kocs, Literarum Germanicarum in hac Academia Lector, in Senatu Phil. theor. et Liter. hum. Doctor honoris caufa est renuntiatus. Die xxix, Septembris a. 1826. Lupovicus Geruacuus Pareau, Th. Doct., in Senatu Philofophiae theor. et Literarum hum. Doct. A0- naris caufa creatus est. E X. CH) S O LE M N I A. Anno CII9CCCXXVI. Die 17. Martii. Academiae Curatores, Vi. ri amplisf., in Senatum venerunt , quorum Prae- fes BERNARDO Francisco SUERMAN, V. Cl. inftantis anni academici Rectori, postquam fo- lemne iusiurandum hic praeftiterat, novam ma- gistratüs dignitatem est gratulatus, et anni mox exacti Rectori, pro cura in Rectoris munere füb- eundo, imo labore, feliciter functo, gratias egit. Post haec, univerfo Senatu comitante, Fa- NUM RIcHARDUM, DE Bruzijs, V. Cl. in Ca- | the» XXIX thedram deduxerunt Curdtorés, qui habita ora- tione de Oeconomia politica, fi prudenter co- latur , optimo civitatis ac civium. prosperita- tis. praefidio, et -enarratis, quae, fe Rectore, ‘cum laeta, tum tristia, Academiae evenerant , deinde novum. munus congratulatus est Vi- ro gravisfimo Lupovico CRAEYvANGER, Cura- torum .actuario , Viro gravisfimo JANO van AckERSDIJK ; qui hinc Leodium abierat, ut Pro- fesfor extra ordinem in Academia Oeconomiam politicam doceret , fuccesfori dato. Tum Rector distribuit praemia in certamine literario victoribus, et honorifica testimonia il- lis qui ad horum laudes proxime accederant. Igitur praemia tradita funt in Facultate medi- ca SALOMONI Petro SCHELTEMA, Med. Cand. in Acad. Rheno - Traject.; in Facultate Ph, th. et — litt. hum. GuirieLmo Muuruine, Lit. Cand. et - Th. Stud. in ead. Acad.; in Facultate theologica CorneLıo Hoijer ; in hac Acad. Th. Stud. . Laudis meritae testimonia Rector exhibuit, in: Facult.. Ph. et lit. hum. lacoso Corne- LI0 VAN: THIELEN, in Rheno. Trsject. Acad. Jur. Stud. et Ionannr -FREDERICO WETTER, in ead. Acad. Th. Stud. Quibus peractis magiftratu academico fe ab- di- XXX : dicavit fibique fuccesforem , ab — Rege datum , proclamavit. | Die 23. Decembris. Rector ad Senatum des tulit, academiae hujus alumnos qui, ut huma- nitati fatisfacerent, ad epidemico morbo Gro- ningae laborantibus fubveniendum, a Rege au- oustisfimo rogati hinc profecti erant e prope diem esfe reverfuros, et ut Senatus decreto alie quod laudis documentum hisce erogaretur , maxi-- me commendavit; quo a toto Senatu probato, testimonium feribi atque ipfis reducibus publi- ce dari , jubet Senatns. "Cum ergo alumni Groningá huc rediisfent , duo Profesfores , antea electi , qui his luveni- bus, Diperico FREDERICO van DER ‘PANT, pridie quam Groningam próficisceretur, publi- ce Med., Doct. creato, ABRAHAMO VAN DER Lèeuw , Isaco Nrmorr, Sam. fil.” IoANNI Franco Beijen, Saromont Petro SCHELTE- MA, et loannr Turk, Med. Cand. extra ur- bem obviam irent, togis induti et fplendidis curribus vecti, primo quidem falvum atque in- columem ` reditum funt ‘gratulati,. deinde” vero ad auditorium majus “pervenerunt; quo Rector magnificus. totusque Senatus multique Viri hos norad er Academiae alumni plürimi convene- fd - rant, XXXI rant. Tum Rector iis de felici, Deo iuvante, reditu et de incolumitate gratulatus est, et prop- ‘ter rem naviter atque ad plurimorum falutem feliciter gestam testimonium ipfis erogavit , typis inpresfum. Die 28 Februarii a. 1827. Jacosus Lupo- vicus Conrapus SCHROEDER VAN DER Kork V. Cl. Iano Breutanp V. Cl, ob aetatem rude donato, ab augustisfimo Rege fuccesfor datus, publice in majori Academiae auditorio orationem habuit de Anatomiae pathologicae praecipue fubtilioris ftudio utilisfimo et ad mor- borum naturam inyestigandam maxime com- mendando, qua ordinariam Medicinae profesfio- nem aufpicatus est, spore Gehe Rura TE ARE 5 4: Vi oS n E ERN BERNARDI FRANCISCI SUERMAN, OURcA tT EO, DE ANIMI FORTITUDINE; VIRTUTE MEDICIS PROPRIA; MAXIME ILLA IN EPIDEMIIS CONSPICUA: DICTA PUBLICE DIE XXVI MARTII, A, CIOIOCCCXXF IÍ; QUUM ACADEMIAE REGUNDAR MUNUS SOLENNI RITU DEPONERET, IU dp d. bo EY c.i We EAR prit aura Vae dpi deine N LE Tox iae M pd Tu Led ni LH Ai À DUMAS BER FIV OU ie AV REVERS fired od vii d Wie wed GA AcApEMIAE Runno-TaainonisAt Cus RATORES , Vint GRAVISSIMI, ET QUI HIS AB ACTIS ES ET ‘sECRETIS, VIR CONSUL- \PISSIME ! | QuARUMVIS ARTIUM ET DISCIPLINARUM PROFESSORES; VIRI CLARISSIMI, CoLLE= GAE CONIUNCTISSIMI, UTI ET LECTORES DOCTISSIMI ! Qui E RELIQUIS BELGII ACADEMIIS ET ATHENAEIS, HUIUS SOLENNITATIS CAUSA, HUC CONVENISTIS, VIRI CLARISSIMI ! Qui iN mEGNo Betcico, IN REGIONE TRAIECTINA , AUT IN HAC URBE, VEL RE“ BUS PUBLICIS ADMINISTRANDIS, VEL IUS“ € À 2 TI- 4 OKK EM ^ TITIAE TUENDAE, VEL MILITIAE FACIEN- DAE PRAEESTIS, VIRI SPECTATISSIMI ! DoCcTRINAE CHRISTIANAE INTERPRÈTES pi VIRI VENERABILES ! eT DOCTORES CONSULTISSIMI, VIRI ERUDI- TISSIMI! ORNATISSIMA IUVENTUTIS ACADEMICAE CORONA, AMOR PARENTUM, PATRIAE SPES; NOSTRA CURA AC VOLUPTAS! Cives DENIQUE ET HosPITES, suo QUI- QUE LOCO HONORANDI! [am annus agitur, ex quo Vos, in splen- didum hunc locum, ad hanc eandem solen- nitatem celebrandam confluxistis. Multa. ab eo inde tempore in Patria nostra acciderunt, cum laeta, tum tristia. Sub auspiciis Regis augustissimi, qui artes. et doctrinas munificentia sua ac favore pro- sequitur, et alia apud nostrates commoda litteris afferebat tranquilla pax , et raram il- lam ORA CE M XX 5 lam temporum felicitatem, quae, -quas aleret doctrinas, in veram quoque populi salutem converteret. Mox vero laetam linc prospe= rae fortunae lucem . calamitatum umbrae ob- nubilarunt.. Plures: enim Patriae provincias dira clades devastavit, eam imprimis, "ubi per longam annorum. seriem floruerat Musarum sedes, coniunctissima nostra soror, Gronin- gam. Grassata est per populum .epidemia; nulli ferme domui parcens, ubique luctum ita afferens et mortem, ut civitates squale- rent, nec quisquam in illis . conspiceretur , nisi funebribus vestimentis indutus. "In tanto rerum discrimine, quo omnes con- cuticbantur, erat tamen , de. quo. Patria gauderet, quo gravi moerore depressus eri- geretur animus. Est enim haud levi: mise- ris solatio, est quod generosum pectus ef- ferat, ubi pericula urgent, crescentem spec- lare populi virtutem , cum cives sint, qui ci- vibus auxilium ferant, civium fletus et singul- tus cohibeant, quin, humanitatis sensu inci- tati, ne vitae quidem parcant, alios ut ser- vent, nec mortem reformident, ut a morte eripiant alios. | í En, & ORK T EG „En, À.A.! Medicae artis, qua jure supers biat, gloriam! Succurrit , qui vere eam colit, afflictis; se ipsum non curans. Haec est mag= nanimitas ila, quae Medicum heroä faciat, nemini virtute secundum ; quaeque, cum in omni eius agendi ratione appareat, maxime ve- ro elucéat, ubi morbi dominantur atrocissimi , simul ostendit salutaris artis et originem. plane sublimem , et praeclaram profecto indolem. Cuius eximiae virtutis, omni encomio maióris ; hoc ipso, quod. vivimus, tempore, a nostra~ tibus nonnullis, etiam ex hac illustri ; quacum maxime cingor, Auditorum corona, exhibita sunt exempla. Quis ergo miretur, aut minus probet , si hac opportunitate dicam de animi Fortitudine, virtute Medi» cis propria, maxime illa in Epide- miis conspicua. . - In qua materia tractanda animis linguisque mihi ut favcatis, A. À.!. quam humanissune Fa | we unicuique homini nihil S acci- a quam sanitate > frui corporis, aegro. aur IA tem, ORATIO 7 tem, qui. doloribus excruciatur, ‚magno; sit solatio levaminis aliquid nancisci, morienti- - bus denique in votis placidus e vita exces- _ sus; quid mirum. Medico, cui. haec, omnia debentur, et. gratissimus. vitae usus, et conr solatio in morbis, et sibavacía. , , quid mi- rum, iquam ,. Medico, vel ab antiquissimis inde temporibus, summum esse honorem ha- bitum ? Quid? quod ad eum. etiamnunc confugiunt, qui aut morbo corripiuntur , aut mortem. metuunt ?. Est ille civibus in adversa . valetudine. praesidium , solamen , adjutor... Jtaque cives. sibi beneficiis obstringit. . An eliam civitatem ? ¿Procul dubio. Est enim in -universa hominum societate. salus, quam publicam dicunt ,.. quippe. existentem ex ipso civium convictu et mutuo commercio. : Hanc, quod ad civium valetudinem, tueri, | huic prospicere, Medicorum est. Quae... hujus publicae salutis gratia constituuntur, confir- ‘mantur, corriguniur, recte constitui, con- firmari, emendari nequeunt: sine periti Me- dici consilio. Idcirco ei etiam societatis fe- licitas. est in propositis , de tota civitate op- dime meretur. | dut Hoc PEN * 6 À À49 - Hoc est duplex illud ófficium , erga cives, cet civitatem , quod seriore potissimum tempo- re a Médico requirebatur. Namque simpliciore : vitae genere“ utentes primaevi mortales „ per bonos mores, quos neque desidia, neque lu- xutia - vitiarant, robustiores erant. Pristini homines, praeter vulnera , aliasque. simplices laesiones, vix morbos patiebantur. Quocirca quoque, referente Celso, Medici, qui anti- ‘quis temporibus artem salutarem factitasse dicuntur, laudantür ob artis peritiam, quam in sanandis simplicioribus hujus generis mor- bis comparaverant. Homerus ipsius Aescu- lapii filios, bello Trojano ducem Agamem- nonem. secutos," non in pestilentia, neque in varüs niorborum generibus: aliquid : attulisse auxilii tradidit, sed eos vulneribus tantummodo, ferro et medicamentis , mederi solitos esse. Ea tum erat hominum conditio, utmorborum compositorum nulla fere occurrerent vestigia , firmis adhuc , solidisque corporibus et facili cibo , nee per artem , voluptatemque corrupto. Minoris profecto momenti erat -duplex illud Medici officiam, donec , pereunte in dies pris- tina hac generis humani ratione simpliciori , et OR ITEC 9 et-auctis ‚cum ipso crescente cultu, morbo- rum causis); magis complicata morborum in- doles etiam doctioris Medicinae i neces~ sariam. redderet. Ex hodierna hac rerum humanarum , ar- lisque salutaris conditione facile sequitur, densioribus nune tenebris obvolutam esse mor- borum indolem , ut difficillima saepe evadat plena morbi: cognitio, “Itaque si variis ex causis, ex incongruo vitae regimine , ‘mollio- re educatione; gravi agitatione mentis, quae cura et anxietate consumitur , ex lautiore di- aeta morbi ratio admodum componitur, non ita facile erit proximam eruere, ex qua exis- lit, causam. Quis morbus illo simplicior , quo; qui, corpore aestuante, ex calidiore lo- eo in atmosphaeram frigidissimam impruden~ ter se.induit, mox laborat? Per totam. enim corporis superficiem impeditur cutis actio, momenti plenissima: illa in oeconomia humana functio , pectus. in consensum ducitur, diffi- eulter- spiritum ‘trahit aeger. Tussis eum vexat, nec minus excruciatur urente faucium dolore. Caput gravescit, oculi lacrymantur , „omnia denique membra languent , molesto ob ‘ tu~ 40 OER ACT TO tusi doloris sensu affecta. -Haec profecto simplicia. Sed quid porro? — Febris exsur- git, vehementior illa, quam ut ferat mollior — homo. Res angusta domi diu iam animum exagitaverat, concusserat- nervos. Nunc. re- agit cum impetu sensile systema.: Febrem co- mitantur. convulsiones; tremores, singultus , aliique effectus: nervosi, qui. maligni audiunt. Studiis die noctuque protractis, aliisque im- modicis mentis exercitationibus , cerebrum nimis sensibile est redditum; facilius sanguis illuc congeritur „ eo fluens , quo stimulus pellit. Delirium nascitur ; primum mite, mox ferox. En febrem, quae indole sua catarrhus erat benignus, mutatam in nervosam, malignam. Hac autem hoc ipso, quod vivimus, tempore quam plurimi tolluntur cuiusvis ordinis cives. Nec haec quidem, quae memoravi , adeo obscura sunt; verum delitescunt in humano corpore alia, eaque bene- multa morborum semina, eliam a prosapiae vi repetenda. Aetas. generis humani quo provectior, eo plures morbos parit, magisque compositos. Evolvendo, quod infans, haereditatis- veluti jure, accepit, funesto-dono„ novus produci- tur OR À TEE ® 11 tur:morbus, vel mutatur indoles prioris. La- tet diathesis ad. morbum, uti vita in -se- mine ad, speciem inerti; quod. vero terrae fertili. mandatum, calore et humiditate, fo~ tum, se eyolvit in plantam venenatam. Si- mili ratione ex latente morbi causa, data opportunitate, existit malum fatale , exitiosum, Ne quid de illa dicam obscuritatis cau- sa, ex singulorum hominum diversitate. de- vivanda , quae quidem tam immensa occur- rit, ut nulla observationum vi possit exhau- riri; augentur insuper et multiplieantur dif- ficultates omnes in epidemia, si quae per populum grassatur. Promanavit fortasse ex causa quadam generali, sed remota, ex bel- lo sacviente et sexcentis inde nalis aerumnis ; ex aquis slagnanübus pestiferis ; ex cor rupto victu, quo plebs potissimum nutritur. Haec: vero genéralis causa specialibus, scilicet provinciae , urbis, quin platearum diversitate , civium indole, ingenio , moribus , singulorum aetate, ;sexu, temperamento, vitae genere, adeo mutari solet, ut vel acutissimum Me- dicum. haud rero fallant ortus et decas sus epidemiae. i - ” m " he í she In A: DORA tT SS In tanta rei obscuritate Medico non licet suspendere iudicium, donec certa lux afful- geat. Itaque ut gravissimum suum munus rite, sine mora, ‘cum ratione et scienter exerceat, omnes intendat mentis! vires, om- nem vitam consecret ct privatae, et publi- cae saluti. Semper in meditandis gravissimis rebus occupatum, “quas alüs. sors felicior, ut molestae dissipentur curae, praeparat, humanae vitae deliciae ipsum raro admodum delectent. Inter aegrotos et moribundos per- petuo: versatus, fortis animi esse debet, ut nunquam defatigetur, nec ponat humani- tatem , quae per se aegris levamen affert et solatium ;; nec hilaritatem, quae eorum ani- mum sublevat; nec perspicacitatem , . quae propositum ferit; nec denique constantiam, quam nihil turbat. At vero ex ipsa hac bieden licet Me- dici ornamentum merito habeatur, magna enascitur in arte salutari factitanda difficul- tas, quam nunquam superabit, nisi summa usus animi fortitudine. Ita enim corpus nos- ‘trum: fabrefactum est, ut tenerrimis constet ` fibrillis, per quas mollissimi nervi; facultati sen~ SR AT EN 13 sentiendi proprie destinati; ubique: sunt dis- persi: Ita porro mens humana comparata est, ut vivide afficiatur aliorum hominum. at- que animalium doloribus, quin etiam con- sentiat. intime cum omnibus rebus. creatis ; cum universa natura. Planta enim nobis gra- ta si decidit, molestum est. Vermis obtri- ius commiserationem . movet. Insuetus non fert cadaver secari; sentit tremores in intimis penetralibus , dum cor dissecatur, aut cere- brum, aut, qui spiritum trahit, pulmo. Na- tura nos humanitate ornavit, quae sedem ha- bet in. tenerrima et molli corporis fabrica ; ortum ducens e sensibilitate animi. Quantopere discruciatur, cui cor humanum est; aliorum- doloribus! ' Sentit suum ipsius pectus contrahi, qui crebrae anhelationis ‚in moribundo homine testis est. Maniaci facti sunt complures , observata in alis mania, Vi~ dimus saepenumero iuniores Medicos, dum aegrotantis manum exstirpabat . Chirurgus ; pallido vultu, trementibus artubus , ipsam ma- num anxie arripere, imo, mortuorum instar ; in terram prolabi, in. animi.deliquium | ver- sos, Quae ergo ex suo ipsius humanitatis ' sen- in OR X tT FO sensu existünt molestiae ; "has superet Medi: Quanta autem hie "Tequitür animi fors cités: ~ Nihil magis misericordiam excitat, quami infelicis hominis fletus ; nullus enim-nervus in homine mollior, quam qui auditum constituit; Imago rei tristis minus movet, efficacius nar- ratio, efficacissime miserorum gemitus. Vir durior concutitur clamore animalis mactan- di, — femina delicatior pisces vivos immota secat. Juris: criminalis historia plura tradit exempla infanticidii, recens nati fletu prohibiti. * Hac igitur ratione Medicus conimovetur për- petuo, nunc aegroti eiulatu, nunc totius do- inus. Quid mirum? Hic maritus carissima uxore, illic parentibus liberi orbantur. De- plorant sua fata orphani, sibique, ab om- nibus derelictis ; jam nihil remanere, praeter calamitates et infortumum , gemebundi con- queruntur. Quis depingat lacrymas matris dolorosae, cui filium mors acerba eripuit ? Sed consuetudo Medicum , ut vulgo perhi- bent, duriorem reddit. Si redderet, A. A:! incomparabili simul ille privaretur gaudio de civibus, in vitam veluti- revocatis et sanitati Mi re- ORB A T O. 45 restitutis. Eo igitur ipso longe foret infe- licior; primario carens, quo : sustentatur 5 subsidio ; — ipsa humanitate. : — Facile intelligitis, A; A.t ‘me non illam significare -humanitatem , quae officiosa- mo- rum urbanitate et sermonis suavitate .cerni- tur, quamvis magnam: ea habeat vim inter homines ad persuadendum et placendum. Ve- rum, cum Geunsio nostro, humanitatis nomine eam nobiliorem hic volo . virtutem , eamque animi vere benevoli affectionem , qua vir bonus benefaciendi studio sincero atque amore non fucato complectitur honiines om- nes, etiam rudes, imo alienissimos atque ini- micissimos. Plures alias difficultates, quae Medicinam premunt, ne longus sim, silentio praetereo. Unam modo leviter attingam, eam scilicet, quae ex ingrato et iniquo multorum hominum animo provenit, humano Medico , in exercen- da sua arte, molestissimam. Tempus delet recordationem malorum , quae passi sunt ho- mines. Est hoc solamen haud mediocre in re~ bus adversis, a summo Numine mortalibus datum , ut apti forent atque idonei ad fun- gen- ^6 O Rw T 1.0. gendum officiis et privatis, et publicis. Sed eheu! tempus etiam delet recordationem be- nefactorum; quod Medico eo. durius accidit, quo diligentius omnes mentis intenderit Cor- porisqué vires; imo ipsam consecrarit Sani- tatem, ut àegrum servaret. Praeterea inique maiora saepé a Medicina pöstulantur , quam quae ferat rerum humiana= rum conditio. Quodsi animi agitatio ; quod= si metus, si desperatio aegrum adeo com- moverint; ut morbus. in peius ruat; si miser ex temeritate, ex mentis levitate, ex affectuum | animi intemperantia, monita; sa= pienti consilio ei data; reiiciat ; si amici imperiti eum perturbent; si ex his, aliis- ve causis, vel etiam. ex absoluto vitae curri- culo, morbus docta plus valeat arte; haud. perpendunt male sani homines ;,non esse in Medico, semper relevetur ut aeger.": Non perpendunt, esse causas, ex sorte inevitabili; generi humano mortem afferentes; in. qui- bus ars salutaris auxilium largiri nequit j quae in hominem nascentem iam agere inci- piunt, ita ut merito Seneca iam quaesiverit s quid est novi; hominem mori, cuius to- ta ARA UT. T. 0: 17 ta vita nibil aliud, quam ad mortem iter est? | Quantopere igitur in his omnibus animi fortitudo Medico est necessaria, cuius artis exercitium adeo difficile est, propter ipsius. gravitatem rei; obscuritatem , quae intimam morborum causam tegit; Medici humanita- tem; hominum sive levitatem , sive ini- quitatem. At vero aliud insuper est, quod fortem Medici animum sollicitat, perpetuum scilicet, in quo versatur, ipstus vitae peri- culum. . 3 . Quot et quanta sunt sanitalis et vitae dis- crimina, quae Medicum per totam vitam, inprimis cum artem faclitare incipit, cir- cumdant! Eam exercet , quotiescumque eius auxilium requirunt miseri aegrotantes; quin ' Imo, quam hominibus, post graves labores, provida largitur Natura, nocturna quies, Medico, tranquilla saltem , saepe denegatur. In eadem prorsus, qua miles, conditione versatur , hostibus circumfusus, semper vigi- lans, semper paratus , hostem ut arceat ar- mis. | Funesta haec sunt sanitati. Est etiam, Bl quod "8 O RATE "quod ipsam vitam periclitetur. Medicus adit ae~ grum ‚in loco obscuro , humido decumbentem. Morti proximus est; tremunt membra, de- primuntur oculi, defiguratur facies, linguam dremulam ex ore vix extorquet miser, cutis ubique maculis lividis est obsessa , gangrae- na consumit carnem , sanguis dissolutus ef- fluit, uno dissolvitur quasi totus homo , iam odorem eadaverosum exhalans, — odorem, inquam , cadaverosum ,qui virus contagiosum continet, vitae adstantium infestissimum. Hi aegrum eminus prospectant, vix, ita morbum metuunt, porrigunt, quae infelicem refici- ant. Accedit Medicus, agnoscit facile, imo sentit virus, quod mortem continet, sed suum etiam novit officium. Non eminus prospectat, sed aegrum cominus observat, attente, diu. Pulsum explorat, cutem attrec- tat , exhalationes recipit , et, eheu! interdum, . eodem hoc momento, venenum letale, quod et ipsum ad orcum mittet, Quae Medico in singulis hominibus eve- niunt, vehementiora redduntur, ubi per po- pulum grassatur et saevit epidemia. Cres- cunt pericula, multiplicantur causae mortis, au- BR ATAG. — 49 augelür vis contagii horrendum in modum; nam quavis in domo pugnas ineunt homines cum morbo letali. Thucydides tradidit , in epidemia Atheniénsium neminem repertum fuis- se; quem non attigisset vel mors, vel mor- bus, vel certe luctus. Notum est, sub Ves- pasiano et Commodo, Imperatoribus , morbum hmae saeviisse, quo decem homi- num milla interierunt quotidie, et, Marco Antonino Imperatore , duas epidemias fuis- ‘se grassdtas, quibus paene ad internecionem . usque humanum genus deletum est. Ne autem; per antiquam historiam diva- gando, diu hacreamus in enumerandis ho- minum calamitatibus , dé recentiori aetate át- que patria nostra Diemerbroeckium, virum clarissimum , huius Academiae quon- dam ornamentum, audiamus. Hic enim re- tulit, ineunte saeculo decimo septimo, epi- demiam gravissimam tyrannidem, etiam in regione Traiectina , exercuisse ; et, praeter alia loca , oppidum Montfurtum misere adeo affli- xisse, ut vix dimidia incolarum pars super- stes remaneret. | Quid sentit Medicus, ubi talem ingreditur : VITA are- 20 OR AT FO. -arenam ? - Quantopere civitas in spem eri~ gitur, ubi venit sospitator? — Quid sentit Medicus? Gravissimum sibi periculum non „dissimulat; at vero, ardore ad praeclaram artem incitatus, humanitate erga miseros im- pulsus, confisus inprimis summi Numinis prae- sidio, mortem non reformidat, quamvis omni parte moribundis et mortuis circumdetur. Ita pracclarus inter nosirates Petrus Forestus, Alcmaria a Magistratu Delphensi in infelicem ‚urbem evocatus, in, qua epidemia, medio saeculo decimo sexto, quinque hominum mil- lia vita privavit, ut eo venit, ad amicos Scripsit: ,, portam ingresso, en! plura ca- .davera vespillones , mihi obviam facti, ad sepe- lendum ferebant, et vidi, o horribile specta- _ culum! coemeterium adeo cadaveribus reple- tum, ut muros, qui templum cingebant, ac- quaret altitudine.” Erat autem ille Forestus Medicus humanus , eruditione spectabilis , artis salutaris ornamentum , Patriae grande decus! Quantopere ex altera parte ad spem civitas erigatur, itidem nos docet historia. In qua- ‘vis olim urbe Gallo-Franciae obsessa, licet praesidiis optime munita , tum demum et miles, et — QUN A T T. 21 et civis se tutum credebat, quum adesset ille Ambrosius Paré, cui hominum morbos, diros belli comites, arte sua praevertere aut fugare toties. contigit. Quid vobis dicam de Medico litterato, Frederico van derMye, qui , quum Breda ab Hispanis, duce S pin olay saeva obsidione premeretur, civium infortunia pereximie lenivit ? Ne vero solummodo antiquio— res memorem , ipse, ante hossedecim annos; in variis Gelriae locis epidemiam dysenteri- cam curans, expertus sum, quidnam :valuis= set in epidemia graviore , illic antea saeviente , auxilium illustris Matthiae van Geunsy praeceptoris quondam et amici mei nunquant obliviscendi. "Triginta iam et quod excurrit anni praeterlapsi erant , necdum senes G eun- sio laudibus ^"efferendo defatigari ^ pote: rant. - Et vero hac ipsa. quoque, qua nos vivimus, tempestate, atrocissimi morbi epidemici in Medicis animi fortitudinem “efficaciter excita— runt, .Quis ignorat eximia Boschii merita; qui, domo relicta ac familia, Frisiis opem tu- ht ? : Cuius |. animum non discruciat ' do- lor, ubi novit infelix exitium Joannis Al ber- 22 WE AT HG berti.Monnik, qui, vix ni ie in pago vicino Abkouda ingressus, . vicli- ma. cecidit humanitas? Quis non Mulde- run. praedicat et Roclantsium, quo- rum ille praestanlissimus. est. huius Acade- miae alumnus? Testor Hornam , morbo pres- sam, Quis, denique, nam omnes recense- re longum. est, quis non celebrat iuvenes il- los, qui ex vestros studiosi Traiectini! so dalitio, Groningae succurrerunt ? Relictis pa- rentibus moestis atqüe amicis, arduum iter susceperunt ; in auxilium evocati, miseris mag- no fuerunt solatio ; mortem spernentes , mul» los cives "a morte liberarunt. - Mihi nunquam peribit laeta illius. diei me- moria, quo, sub auspiciis summi Numinis, salva. sanitate reduces, hunc ipsum locum intrarunt. Ab hac parte erat Senatus, ab ila iuvenum patres et cognati, ante studio- sa Cohors ac reliqui amici, paulo remotius (verecundae enim timebant animi proderé commotionem) matres piae et sorores. . Hic donabantur illi praemio , quod: unum virtuti, at- que humanitati conceditur; etenim , ut Tullii verbis. utar, ,, virtus: nullam mercedem. lax ba- ORATIO 23 borum, periculorimque suorüm desiderat , praeter hanc, laudis et gloriae." Ex lege iam mihi enarranda sunt, quae, volvente anno praeterlapso ‚ cum prospera, tum adversa Academiae nostrae acciderunt. Prospera autem, quae memorem, apio sunt, adversa pauca. Vos quidem intuentes, — Acade- miae Curatores! laetamur, vos salvos ‘esse incolumesque. Senex vos quidem reliquit vene- randus, van Doelen, hujis urbis Consul, honorifice a Rege augustissimo rude donatus , sed ita literas amat, ut hunc festum diem prae- sentia sua ornet. Tu, Vir praeclare! me rectore, civitatis nomine, insigni ad paranda instru- menta physica dono erogando, propensunr tuum in Academiam animum luculenter pro- basti. "Deus ©. M. te diu servet in littera~ rum salutem, tuamque ipsius felicitatem ! “Hoc idem tibi optamüs, amplissime van Asch van Wyk, qui successisti in prae- Clari senis locum. ‘Quam laetam provinciam ut ex omnium voto suscepisti, ita illam ad sum- 24 Wen summam tuam voluptatem, ad:civitatis feli- citatem, ad Academiae denique commodum diu adminisires. Primos novi magistratus tui dies gravissimo fuisse luctu obscuratos, vehementer dolemus, . dilectissimaeque . tuae conjugis mortem acerbam tecum lugemus. At tuum erigat animum, quod aliquando exor- turus sit dies, quo et hac in re supremam Providentiae divinae sapientiam et benignita- tem venerabundus sis praedicaturus! In vestrum ordinem cum oculos conjici- mus, Viri clarissimi! omnes, qui initio mu- neris, quo nunc defungor, nostram Acade- miam ornabant, in hunc usque diem sos- pites esse, grato laetamur animo. Unus iantum abest, noster de Brueys, morbo decumbens, eoque, quominus huicce intersit solennitati, impeditus. Qui tamen vir opti- mus, ut sanitati restituatur propediem, et ejus, et Academiae, et vero nostra ipsorum causa, vehementer optamus speramusque. Te vero hie compellare posse, mihi perjucun- dum est, Senex vegete, praeclare Bleulan- de! Ego te septuagenarium, a Rege augus- tissimo perhonorifice rude donatum, summa: | cuni OR A TIER 25 cum observantia saluto. Cum tua laude et Academiae gloriam esse conjunctam ; Senatus nomine, et tibi privatim significavi, et publi: ce nunc repeto. . Diutissime fruare quiete op- tabili, ut simul Academiae, de qua: pluribus nominibus praeclare meritus és ; utilis esse non desinas! Optamus, fore ut et vires, et animus tibi sustententur ad ulterius: edendum splendi- dum illud opus physiologico-pathologicum , quo denuo. artem nostram medicam tibi devincis. _ Ordinem hunc nostrum nuper auctum vi- dimus novo collega, Viro. clar. Jacobo Ludovico Conrado Schroeder van der Kolk. Gratum nobis accidit, a Bleu- lando nosiro vacantem provinciam tibi mandatam esse, Vir clarissime! quem pu- blice nunc licet collegam salutare. Ad or- dinem accessisii, qui in hac Academia per- quam, floret, cum insigni discipulorum nu- mero, tum, quod gravius etiam est et jucun- dius , eorum ingenio , studiis, humanitate. Cu- jus quidem rei tu, Groninganae alumne Aca- demiae! mecum agnoscis insigne documentum esse illud, quod de juvenibus. nostris , tuae Groningae succurrentibus, memorayimus. Cac- te M paar ee terum cedant tibi, Vir optime! prospera om nia, ut e tua disciplina etiam quam dms prodeant te digni alumni! _Laeto etiam animo tibi, clár. Pareau! gratulamur de honoribus, praeterlapso anno in ambos tuos filios collatis. Macte, Parens beatissime! Alterum, pro eximiis suis merit - tis, uno eodemque die, duplice laurea docto- rali ornatum, auguramur Patriae decus fore et Ecclesiae fulcimen; de altero autem' quid et in posterum sperare possis, ipse in cer- tamine literario Groningano abunde ostendit. . De te autem tacere, clar. Moll! me vetat pietas: et amicitia, Et Senatus, et studiosae juventutis, et civitatis Trajectinae animus ti- bi apparuit, quum metus adesset, ne nos te privaremur. Pauca modo tibi dicam. Quid enim opus est verbis, ubi rerum testimonia adsunt? Quanti te habeamus, lüculenter docue- runt et Senatus congratulatio , et studiosorum manifesta laetitiae signa, et splendidum, ad amplificandam, te duce, physicam et astro- nomicam in nostra Academia disciplinam, ero~ gatum. ab huius civitatis magistratibus donum. -'Inter tot laeta unum: est, quod- tristissi mum Omm BR RO 27 mum nobis accidit commemorare. Tu, clar. van Enschut! tu filium luges, animo tuo carissimum ,. glaciei nuper fraude deceptum et in ipso juventutis flore et vigore exstinc- tum. O diem infaustum! O miseram sortem At vero ne despondeas animum , dolore pres- sum et suffocatum. Vivit, vivit inquam , Deus, qui, pro sua erga te benignitate, et te suble- vare poterit, et efficere, ut, qui tibi super- sunt, liberi desiderium leniant defuncti filii et pietate. sua. denuo te felicem reddant parentem. Denique ad vos mea se convertit oratio, optimi Juvenes! qui omni ardore in veri rectique studium incumbitis. - Vos dico, qui industria, in studiis progressibus, morumque integritate nostrum munus reddidistis jucun- dissimum , ita ut ejus recordatio mihi sem- per futura sit suavissima. Hoe vero est, de quo inprimis laetamur, magis profecto, quam de numero vestro, ita aucto, ut juvenum frequentia longe illam nunc excedat, qua antea solebat haec Academia gloriari. Per- gite ita vestro honori atque Acádemiae exis- ümationt maxime inservire ! - Audivistis , quid sex illi juvenes, ex Medi- - | CO— 28 AR A T: 360. corum ordine , Groningae praestiterint , quan ta humanitate, quanta animi fortitudine gra- vissimo Medici munere, omnibus applauden- tibus, fuerint functi. Vidimus, at quanta cum voluptate! vidimus, quo animo vos illis re- deuntibus vestram laetitiam palam. significa. veritis, horum civium laudem toti vindicantes Academiae. At vidimus etiam, quanta libe- ralitate vos omnes provinciarum,. quae morbo erant afflictae , infortunio levaminis aliquid , imo permultum afferre studueritis. A. vobis euim, ad miseros earum incolas sublevandos, mille et sexcentos florenos collatos novimus ; qua in causa dubii. haeremus, ipsumne exi- mium. donum, àn vero ratio, qua disiribu- tum fuit, magis laudanda sit. Fuerunt, quod vehementer laetamur, ex nobili vestro ordine nonnulli, qui e certamine literario, in. quod, invitantibus aliis- Acade- miis, descenderant , victores redierunt. :T he o— dorum Cornelium Seegers. et Jo- hannem Gerhardum Ottema in Lo- yaniensi, Petrum. Cornelium van den Velden in Gandavensi, Antonium Hen~ ricum Parcau in Groningana praemiis or- na- oR AT EO 29 natos ; honorificamque Martini Leonar- di Reyerkerk mentionem in Leidensi esse factam , summa cum voluptate accepimus. Sed praeter haec laeta, etiam adversa quae- dam memoranda habemus. Ita enim res humanae sunt comparatae, ut bonis miscean- tur mala, Dolemus, morte nobis subreptos esse Ornatissimes juvenes, omnes illos, unum si excipias ; docendo coetui Christiano a paren- tibus destinatos, Guilielmum dico Alex- andrum Romer, Johannem Her mannum Backer, literarum humaniorum studiosum , Henricum Ottema, discipu- los bonos, omnibus commendatos laude pro- gressuum , humanitatis et vitae laudabiliter actae, Bernardum Lankhorst, Ca- rolum Buchner, quorum hic, juvenis amabilis , vix ex Germania, ille ex Frisia ad nostram ‘Academiam advenerat , | denique Guilielmum Adrianum yan En- schut. Hunc vero juvenem cum memoro, non possum, quin doleam, tam mulüs quotannis fraudi esse hibernum illud, tantopere nos- tratibus adamatum, at valde periculosum, d | . ob- ^80 OGRA TAO eblectamentum ; quod, nisi divina ^ cavisset Providentia, etiam commilitoni vestro H e n- rico Gerardo Smits letale fuisset. Est ergo,ut VV yttenbachii verbis utar, «lu- dus, qui mortis periculo non caret, quod multi sint loci, ubi oculi incautorum falli pos- sint fraude et insidiis glaciei, vel ruptae et apertae, vel tenuiter adstrictae , nec satis du- ratae, vel ab undis non sustentatae, quippe subsidentibus et in alvei fundum vergentibus.”’ Relinquatis igitur alis, O Optimi! periculo- sae plenum opus aleae, quo inceditur per aquas suppositas glaciei dolosae. | — Quae in nostra Academia exstant doc- ‘trinarum adminicula, et egregie increverunt , et perrexerunt utilitati studiorum inservire. Academiae : Bibliotheca librorum, copia aucta est, et maiorem quoque omnibus prae- buit utilitatem , non quater singulis hebdoma- dibus, uti antea, sed quotidie patens. . Hortus Botanicus quam maxime -ornatus et ditatus est, inprimis plantarum numero aucto, non tantum ex seminibus, cum va- riis Belgi hortis, cum horto Bonnensi, nec mon cum eo, qui Parisiis est, commutatis; | | ven OR A TA ©. 31 yerum eliam ex trecentis seminibus et nota- bili quantitate plantarum rariorum et exqui- sitiorum , quae ex horto lavano humanissi- me sunt missa. Harum multae spem prae- bent, fore ut, quamvis ex itinere longo va- rias molestias passae sint, provida Kop- sii nostri cura floreant, Laboratorium Chemicum plura nactum est instrumenta , ad chemiam praesertim. pneu- maticam pertinentia , quibus ut hodiernae artis postulatis respondeat , magis aptum atque idoneum evadit. | . Museum Zodlogicum , ut etiam Europaeorum animalium exemplis continuo. augeri pergit, ita inprimis hoc anno plures accepit aves ex hyperboreis Groenlandiae et. Labradoriae re- gionibus. Quae ubi cum reliquis eius thesau- ris in concinnis, quae parantur, scriniis ex- positae fuerint, quantum. illud Museum ad pulcherrimam | disciplinam exponendam ya- leat, cuivis, facile persuaderi poterit. - . Museum Mineralogicum , in aptissimo lo~ co expositum , pluribus etiam speciminibus auctum, scholis et oryctognosticis et geo- gnosticis egregie inservire pergit. ez] Ap- 32 O RATA p. -" Apparátum instrumentorum physicorum et astronomicorum egregie auctum fuisse , inpri- mis praeclaro dono, ab huius urbis Consule , viro amplissimo, insigni liberalitate Acade- miae nostrae, nomine civitatis, concesso, modo audivistis. Quo Mollius noster ita usus est ad pretiosam hanc instrumentorum supellectilem egregie augendam , ut jam locus, fs servandis destinatus, ca vix contineat; quam ob causam ampliorem sibi, aptiorem- que concessum iri, vehementer cupit et sperat. | Professorum effigies, quae nostrum or- nant senaculum, adeo instauratae sunt, ut etiam hoc modo optime conservetur me- | moria, nobis pia mente colenda, et maio- | ` rum nostrorum , et aequalium , qui vel olim in hac Academia inclaruerunt, vel etiam- nunc bene de ea merentur. . | In Museo anatomico Bleulandino omnia specimina diligenti cura custodis, viri exp. Petri Koning, egregie sunt servata. Praeterquam autem quod Pracfectus et Auc- tor huius Musei plura specimina nova ana- tomico-pathologica in -hunc thesaurum con- fer D RA AT A 0, 33 ferre: in animo habcat, etiam hoc nomine senex laboriosus Academiam. sibi obstringit , quod accuratum -edat et splendidum. deme catalogum. | | In Nosocomio een ed bibtutionk: elini- cae morborum internorum et artis obstetriciae "dicato; ‘hoc anno : academico .non defecit -Medicinae alumnis: opportunitas. videndi ae- gros; morbis- gravissimis laborantes; quorum -aliü in ipso Nosocomio ‘decumbcbant; : alii „vero ‚sive aliunde advenae; sive in hac urbe -habitantes, auxilium. artis nunquam frustra quaesiverunt. Ipsam, quae hanc urbem: gra- -viter afflixit, epidemiam morbillosam Medici- mae studiosi, qui huic institutioni interfuc- runt, egregie observare potuerunt. >- Omni- ‘bus praeterea occasio data fuit in cadave- ribus sedem morborum , subinde haud vulga- rium, investigandi; iis, qui se arti obstetri- ‚ciae "exercendae iam dicaverant, et: obser- vandi Naturae in partu efficaciam , eandem- que aberrantem ex artis praeceptis diri- gendi. -cv Jn: Glinico : chirurgico haud exiguus item ^ fuit numerus aegrotorum , qui fruebantur artis e C au ‘34 HORA TA SO. caixilio ,2cut exinde. fruétus | hica ond — nostri commhilitones. . dense ::;; Itaque. Nosocomium :atademicum ;: raken in nobis fuit, inserviebat studiis. juvenum -hostróruin;::: Séd, án: hóc. institutocest, quod desiderent omnes, qui cordi habent.ceausam SZA€ademiae, artis» salutaris ;; humanitatis; ^: In ea consentiunt omnes loca sin quibus. cü- erantur aegri; nequaquam. huic. consilio esse ;ápposita neque hodiernae medicinae : €ondi- «tioni ; Cum: in patria: nôstral;stum apud. exte- nos.) adaptata; «A fulget autem: laeta spes oni- - nibus , fore cute ih hap re:grayissima brevi:sa- -üsfiat’ Regis: optimi placitis ,; Acadeniiae:glo- ride y: duvenum 'uülitatt, humanitatis causae. -Quid; enim: huic magis. conveniat: quamims, -quit Medicinae < operantur: opportunitatem -präebere, aftem suam bene discendi? = -Quam spem: nobis: excitat: imprimis humanifas Apsal; quae. viros. orhat, virtute. peni , — Nosocomio praesunt.: :: | iboev mf pki : GiT HE ABD sig Jam aggredior suavissimum. munus ,. ut vo- ebis:, juvenés egregii ! qui in certamine litterario (19 > prae- ORATIO. 35 praeclara vestrae industriae specimina exhibuis- tis, nomine Regis augustissimi, praemia tra- dam. : Vobis autem non minus: gratum erit , quam «auditoribus reliquis, honorifica audire judicia, quae de vestris responsis tulerunt sin- gulorum ordinum Professores. -—— _Jupicrum ORDINIS MEDICORUM. Ordo Medicorum. ad propositam quaestio- nem: « exponantur singulae causae prae- disponentes, inprimis ex fabrica partium. -continentium derivandae , quae diversis her- nis abdominalibus ansam dare possunt.» -duas .accepit commentationes , alteram forma .quartà , in folio aliéram, utramque symbolo Ansignitam : Felix qui potuit rerum cognos- eere causas. Utraque disputatio drin perquam placuit. Prior, dispositione naturali argumenti , trac- ‘tatione accurata singularum quaestionis: par- „tum, auctoritate scriptorum, quos sedulo consuluit auctor, non neglectis fontibus nos- tratium uberrimis. Posterior , egregia diligen- ‘tia et labore indefesso , in exponenda fabrica 3 C 2 ab- 36 OR AA 4 O. abdominis. et locorum » herniarum proventui prae aliis opportunorum. | Cum vero pleniore argumenti céfositioée praecelleret prior scriptio, auctorem. praemio aureo decorandum judicavit ordo. . Fracto itaque sigillo schedulae , constitit, Did ericum Ioannem Agathum Arntzenium, Me- dicinae in hac. Academia candidatum, hoc opusculum scripsisse, qui, examine instituto , se auctorem esse, abunde demonstravit. Ne vero posterioris disputationis auctor Jaude sua destitueretur , testimonio honorifico -um ornare decrevit facultas. Quocirca pu- blice eum invitavit, ut nomen sibi declararet. Quo. facto, examine deinceps instituto., con- «stitit, Josephum Guilielmum deBlock, -Matheseos et Philosophiae naturalis candida- tum aique Medicinae studiosum in Academia .Gandavensi, esse scriptorem. Accedas itaque, dilectissime A rntzeni! ‘Tu, quem in carissimis habemus discipulis , -hoc accipe praemium. Argumentum , quod nos- -tro tempore etiam artis peritissimos tenet ‚ita stractasti , ut eohonore te dignissimum declararet -Üg ! ; Me- OR A T I OQ. 37 Medicorum ordo. | Exeitet ie ad gnaviter persequendam , quam nunc laudabiliter in- trasti, verae.gloriae viam. . Huc adscendas, diligentissime de Block! Tu, qui emines in Academiae Gandavensis ci- vibus, accipe documentum honoris, quod tu meruisti. Licet vix in ordinem Medicorum intraveris, responsionem dedisti ad quaestio- nem. gravissimam, ex qua et diligentia tua, et progressus in arte anatomica abunde patent, : . JUDICIUM ..ORDINIS,. PHILOSOPHIAE. - THEORETICAE ET: LITERARUM | HUMANIORUM. . Scriplionum, quas accepimus, in proposi- tam quaestionem: « Quae fuerunt Ciceronis placita de origine, Rraposifo. et felicitate Civitatum? » Prima, cum symbolo»: Ut desint vires, seqq. non satis nobis probavit auctoris dili- gentiam in Giceronis.scriptis exquirendis , „ut eam praemio censeremus gear — Prae- -Aulimus ci- & } Se- 38 «XB oa T bU Secundam, cum lemmate: Cognitio consi- deratiogue. rerum delectat , . disputationem valde elaboratam, . quaeque juvenem prodit cum industrium , tum in Ciceronis scriptis probabiliter versatum. Sed cum desiderare- mus in ca disserendi ordinem judicandique subtilitatem, ‘nec oratio se magnopere per- spicuitate aut elegantia commendaret , huic item praemium negandum esse judicavimus. ‘Quae autem in hoc specimine — , haüd desunt disquisitioni Tertiae, cum symbolo: würds ey, quae perquam nobis placuit. Brevis est illa, sed diligenter et accurato judicio conscripta, et, quamvis juvenile opuscilum, tamen locos continet philosophiae eximie elaboratos , im- primis de moribus, in Ciceronis doc- “trina. Quamobrem praemio eam ornare non ‘dubitassemits , Nisi exeetter et? ei — tatio - c "Quarta, tum symbolo: Honos alit artes, -quae €um, tertiae laudibus: non destituta , politicae Ciceronianae vim et naturam inte- ‘rius etiafn explicangt, caeteris eam omnibus praeposuimus. Aperta autem schedula, ejus j ES À | Ó RA TEC 39 esse auctorem cognovimus HenricumR ei- ger; Litteraruni liumaniorum ct Juris caia didatum in Academia Groningana. ^ ^ Caeterum, ne tertiae scriptionis auctor suo déstitueretür honoré, : ornare ‘eum ‘honoïifico sententiae : nostrae ^ documento decrevimus. Scriptorem speciminis se nobis probavit P e- trus Otto -Conradus;/Vorsselman de Heer, Litterarum humaniórum studio~ Bus in ‘hac Academia. et, ¢ DINONITISE .. ’ . ^ z = V . A" Ge Acrida ‚ ornatissime R ciger N ee, miae "Groninganae "praeclare civis! Accipe palmam, quam tibi, nomine Academiae Rhé- no-Trajectinae , toto animo offero. Magis magisque inter utramque Academiain “invdlés2 cat aemulatio, utrique We j Te salu- befria! | ifmyoul i ne Te compello, praestantissime Vorssel man de Heer! imote, quem ego, hujus: Academiae ‘Rector, civibus nostris adseripsi, qui: ergo nón Tisi paucis abhinc mensibus studiosis adnume- varis. Tibi idcirco magno honori est judicium or~ 40 65 TL6O ordinis litterarii de tua scriptione, nobis do~ cumentum, quid de te in posterum exspectare liceat, Ad quas maiores laudes te hoc, ies timonium perhonorificum in dies excitet. . JUDICIUM-- FACULTATIS MATHESEOS ET PHILOSOPHIAE NATURALIS. Ad propositam quaestionem Physicam; « Comparentur et diiudicentur methodi > instrumenta, formulae, quibus inquira- tur in solidorum corporum expansionem per calorem,» ` unam accepimus dissertationem , inscrip- tam: mévra perp &plüpQ xc craba, quae ita se nobis commendavit, iusto rerum or- dine, accurata explicatione atque diiudicatio- ne diversarum methodorum, quae adhibitae fuerunt ad corporum solidorum expansio- nem, quae ex caloris actione proficiscatur, definiendam , ut eam admodum dignam judi- caverimus, quae praemio ornaretur. Aperta schedula, nomen prodiit Petri van Ga- len, Matheseos et Philosophiae naturalis in Academia Rheno-Traiectina studiosi , qui, in- stis. ORATIO 44 stitato cum ipso examine, huius commenta- tionis auctorem omnino se probavit, Adscendas igitur, optime van Galen! Laetus tibi trado hocce praemium. - Quanta industria Mathesin et Physicam colas, tua os- tendit responsio, Perge huic doctrinae ope- ram dare eadem , quam iam ingressus es, via, in qua non solum laudabiles in arte progres- sus, verum etiam animi constantiam Prae- ceptoribus tuis eximie probasti. Ad quaestionem Botanico - Oeconomicam : « Detur accurata descriptio Botanica et Oeconomica arborum: Ulmi campestris , Aesculi Hippocastani, Tiliae Europaeae; Quercus Roboris, Fagi sylvaticae, Ju- glandis regiae, Pini sylvestris :(Linn.) Salicis viminalis, Populi moniliferae , nec non Ribis rubri.» ME duae missae sunt. responsiones, quarum altera, inscripta Catonis dicto: Quam primum rapienda tibi est occasio prima, Ne rursum quaeras, quae iam negle- weris ante; 3 ‘ga 42 ORA Tí Ó maiorem indicat industriam atque diligeritiam ; quam mentis acumen atque subtilitatem. — Altera, designata Linnaei sententia: in scientia Naturali principia veritatis obser- vationibus confirmari debent , satis distinc- te et accurate earum arborum, de quibus agitur, partes botanice descripsit, atque mul- tiplicem ab oéconomicis , imprimis recentiori- bus, indicatum , experimentisque probatum usum recte exposuit, additis, quae ex disei- plina Chemica haurienda erant. ‘Quare hanc commentationem praemio decorandam esse iudicavimus. Cuius auctorem , aperta schedu- la atque examine ex lege instituto, se esse probavit Vincentius losephus de St. Moulin, Matheseos et Philosophiae Natu- falis candidatus atque Medicinae vcrc in spinis Gandavensi. Tua denique res agitur , ornatissime de St. Moulin! Tu demonstrasti, quanto ardore doctrinam Botanico-Oeconomicam, cum Che- ‘mia coniunctam, tractes. Mihi periucundum est, etiam in te denuo discipulos Academiae "Gandavensis hac solennitate Academiae Tra- “iec ORATIO ° 43 iectinae me celebrare posse. Pergas esse Aca- demia tua dignus alumnus. RAS “Ad quaestiones Theologicam*et Juridicam , anno praecedenti propositas, nulla commen+ latio singulis ordinibus oblata est. “> ." Jam vobis, praestantissimi Tuvenes distri- buta sunt vestrae doctrinae et perseverantiae praemia. Hoc solenni die, tot viris, et mu- nerum splendore et eruditionis praestantia illustribus , praeceptoribus atque commili- tonibus vestris praesentibus, vestra nomi ma celebrata sunt. Haec stimulent et vos «denuo, et reliquos Academiarum ac Athe- mnaeorum alumnos, ad vires in novis, quas Mer M gr 5 re ORAN Ordo Literarum et Philosophiae theoreti- cae hanc proponit quaestionem : | Ita exponatur magnifica home riad mae tempestatis descriptio, quae Psalmo ‘ag continetur, ut Hebraicae et Linguae et Poëseos idonea »habeatur ‘ratio; utque _ itus docorum; quantum opus sit ‚et. vorm- N- | po^ # GO à T EG ponendi. carminis opportunitas attendan- tur. | < Quaéstio Mechanica, ab ordine Matheseos et Philosophiae naturalis prolata, os est argumenti : i | Exponantur atque exemplis ue as. methodi , quibus linearum , superficierum , atque corporum, centra gravitatis calculo definiantur, _Quaestio-autem Chemico-Oeconomica , quam Offert idem ordo, hisce continetur: ce Quaeritur. Analysis Chemica comparata -carnis bovinae, vitulinae , ovinae et porci- nae, ut inde efficiatur, quaenam prae- cepta in singulis his carnibus, sive arite- gris, sive illarum extracto, diu atque etiam per itinera longa, conservandis, sint sequenda. Gain Theologica huiusmodi est: "Unde orta est, in Reformatis Belgii Ecclesiis, sive lex, sive consuetudóy iu- bens , antistites identidem, instante solennt Sa- ORA TE O 45 Sacrae Coenae celebratione, singulos iSo- cietatis Christianae sodales in eorum aedi- bus convenire, ad sacrum Epulum invi= tare, et de usu eius legitimo monere? Possuntne antistites hac opportunitate , ad alias sacri muneris partes rite adminis» trandas ,prudenter uti? Quod ut fiat, quo- modo universe hac in re iis versandum erit? Quae tandem hinc utilitas sperari — 2 Juris-consultorum res sequentem ronin tractandam adducit: | - Dotis origo apud Romanos ac ius, er 26 nomine coniugibus et per mortem solu- to matrimonio constitutum, est , e suis eaussis historica disquisitione illustretur. Quaerit tandem facultas Medica: Quandoquidem nostra aetate , alii ni- mium ita dicto Mechanismo partus, alii vero eius Dynamismo tribuunt, quaeritur: 1. Quid de utroque argumento disputave~ rint veteres et recentiores obstetricatores? 2. Quae sit utriusque vis in partu feli- citer absolvendo ? e À His 46 DRATE® — His igitur peractis, unum superest, quód felix: faustumque esse iubaat Numen supre- mium! y 4 Ex decreas’ Regis FRA ‘successor mihi datus est Antonius, van Goudoe- ver, Vir clarissimus, quem ergo: buius Aca- demiae. Rectorem, in hunc, quem. ingredi- tuur; annum. renuntio,. dico, proclamo. 5 {Fu igitur: Collega. coniunctissime ! locum honorificum , tibi destinatum , occupa. | :«Salve;: magnifice Academiae Rector! iterum- que salve! Tibi iam trado, quidquid est in - munere: et honoris et oneris. Quae mihi Rec- tori laeta acciderunt, eadem tibi contingant. ‘Fe: Rectore, salva non tantum. sit;. verum crescat- etiam -et. augeatur Academiae laus et gloria! Ita faxit Deus O. M.! i —ÓD———Á—À]À AN Le ‘ 2 .% ho va d . 1 1 : N . “ fot : : Y "fy , f , id $ —— En "T 7 LIT T.I ~za 2 ~ FW + À JPA _A D aà 4 APTS dW id $4 V ash A . ret _* / ARTIT m BID i: SICH, BII e 707 13. € eu. areas 39. tiupilst sort o> Quae- huius «orationis paginis - 21 et; 92. conti- simi ity paulo: plenius: exponere: haud: incongruum mihi visumest. JNon:enini omnibus innotuit;; quid såiixilii nostrates, aut artemr medicam: iam” factitan-: tes, aut ea addiscenda in: Academiis. etiamnunc. oc- cupati, ad-leniendas epidemiarum calamitates; an ais praeterlapsis’ in: patria nostra» saevientium 4 ate -tülerint. v Eo ‘magis illud peragere studui; quam nostrae genti proprium sit atque pfivum;, insigni isatisfacere humanitatis ardori ; nec gei ultra ipsi if sibi concupiscere, - -«Merüntamen: non de oninibusy qui, aut invitati- te Magistratu, aut impellente humanitatis sensu, - imiseris. illis succurrerunt , / in: ordtione- mentionem feci. Etenim dicendi opportunitas , . hoc : festo beso die, 4s ANNOTATA AD die, de iis modo disserendi facultatem mihi còn- cedebat , qui ad nostram pertinent Academiam. Quoad reliquos autem, unum pro mültis in me- moriam revocavi nomen, nempe Boschii, qui, . domo relicta ac familia, Frisiis opem tulit. | Hic Vir doctissimus virtute et doctrina specta- bilis, Trajecti ad Mosam artem salutarem cum omnim àpplausu factitans ét artem Obstetrie ciam docens, cuique etiam cura Medico-Chirurgi« ca, in civili huius urbis nosocomio tradita est, et haec reliquit , et familiam , ut infelicibus Pro- -nnciis - opem ferret. Epidemiam -annorum 1806 ‘et 1827, non tantum indagare. studuit, qui finis ‘per se iam maxime laudabilis est, verum etiam ci- “ves artis servare praesidiis, ibi maxime, dbi illa -deesse videret. Snecam ergo elegit, et calamitatum -vehementia, et indigentia auxilii miserrime vexa- -tam į tantaque cum humanitate: ibi versatus est, mut-omrnes sibi amoris vinculo non solvendo ob- -Stringeret. ~ Successu autem felicissimo - usus y lipsam adeo: fugavit. epidemiam. Quae>, omnia primum urbis Magistratus dono -auteovagnovit:, -coram tota civitate , dein. vero Rex augustissi- ‚mus, coram universo populo, attendere non de- dignatus est, hunc virum. ordini „Leonis-Belgict .adscribens. . msi 1291 esib Quod - ORATION EM. 49 Quod ad nostram. attinet. Academiam, referre vehementer iuvat, quot exinde cives in nobilem hanc arenam descenderint. Ab iis enim non .om- nino excludendus est Ioannes Albertus Mon- nik, qui,in hac urbe ad artem salutarem informa» tus, Academiae etiam commodis fructus est. Hic au- tom, viz curriculum artis in pago vicino. Abkouda ingressus, mox ibi vitae finem invenit, . Scilicet in hac inferiore Provinciae nostrae parte quotannis. magnus | incolarum numerus febribus , inprimis bilio- sis, et nervoso -catarrhalibus , aegrotat, tum maxi- me, cum aquae stagnantes ;. calore - aestivo exsicca- tae, fundum offerunt, ob suas exhalationes valde nocivum, Hac igitur calamitate , quae anno 1826 quo- | que accidit, afficiebatur ipse Vir expertissimus » qui unus, Abkoudae ad auxilium. Medico-Chirurgicum lar, giendum aderat. Qui in Vicinitate artem factitabant » tantum „quantum potuere., levamen attulerunt. Quos inter nominandus est Vir doct. Henricus Mar- t inus Byrde, -Loenae medicinam felicissime „exercens , etiam nostrae Academiae alumnus , anno 1824 " postquam. epidemiam variolosam , quae tunc poris in urbe Rheno - Traiectina fuit grassata, _ | egregie. descripserat, ad dignitatem doctoralem evec- ‚tus. Nequaquam autem haec conamina sufficiebant ; ; | Mbivis. enim nimius erat aegrotantium numerus. "i À D Ma- Es áo ÄNNOT ATA AD” ^ Magistrátüs ideireo "infelicis pagi! eürahi'"'de- mandavit Collegii rei" médicaé in hac proviheia ad/ ministrándae Pracsidi | N ico Tab Cornelio dé Fremery; Viro thfssiho. "Invitatus "est Vir. iuvenis expertissimus Monnik; qui; examinibus Jaüdabiliter" institütis, "ud exercendam" artem- Mei dico Chirhrgicam erat admissus, ut eam Abkoudaë factitaret. ' Admonitiorii ^ ‘optimus iuvenis partit, nec ignavum se miserorum ádiutorem- praestitit. At ve. ro, aegris succurréns „’ipse morbo ¢atarrhali - nervo: so ‘maligno corripitur. : ‘Tamjam in vitae’ periculo" vers santem ‘pater, qui düdüm in pago Benschop artem Chi: rurgicam feliciter exercet, domum reduxit, ubi prae- mature, eheu! wiciima cecidit: humanitatis. Up ~ Ut in argumento nostro pergam. "Omnes; qui- bus Hornae fata innotuerunt ; praedicant Mulde. rum et Roelantsium, quorum ile jraeitan- tissimus est Buius "tademiae alumnus, Diximus de auxilii medici inopia, ' dude "Abkoudae obtinuit!, grassante illic "epidemia; ^ "eändem’ quote expéric- batur ‘Horna , morbo atrocissime ' pressà.: E& qüa- quor enim: Medicis ; ‘ qui ibi arte /salutárem xet- cebant , unus modo salva sanitate” ‘Superérat’! ‘Xe ‘pat ille, qui ingenti prospiceret aegrotantiüm Ade "mto. ^ Hic. nimirum fere quarti "interan parteth aéquabat; ex "7890 enit hominibus: qur Hornatn hae | ORATIONEM. $i habitabant, 1800, mense Octobri anni 1826, more bo decumbebant. Vir autem illustris, provinciae Guberhator , tristem urbis sortem: vix Medicis. Rote terodamensibus indicaverat ; quim > Viri praedicati , Mulderus et Roelantsius, cóntinuo, nulla intercedente mora, eo profecti «sint: Muldes rus, inquam, qui, :dufn in nostra Academia versabatur , plus semel in certamine litterario vie» tor, dein orbi litterato y pluribus“ scriptis »edendis 3 ' Jaudabiliter innotuit. Adeo autem feliciter ‘rem egere, ‘ut brevi tempore gravissimus morbus de- pelleretur. Quod ne temere: dixisse videar ,. nume» rum indicasse sufficiat aegrotantium, quo ‘tems pore: adveniebant , eundemque , quo discédebants Quotidie igitur a 600 ad 1000 homines eorum curae erant mandäti ; e quibus paucissimi morbo succubues runt, dum, domum reduces , 39 modo reliquere Mes dicis Hornanis. "Tantam virtutem refnuneratus est eivitatis amor. Publice suum animum , donis pretiosis iis exhibitis , significarunt ; et Hornae: Magistratus 4 urbis nomine ,:et provinciae, Viriillustres ; qui Hol- landiae: septentrionali. praésunt.. Omnes; vero rem péractamicommprobasse , docet testimonium, ‘qué cos condecofavit Utilitatis- publicae Societas; ^^^ — *i'fandem ad argumentum accedo, quod ánimo quidem meo suavissimum: est, nec vero minus enog D a | nos- 53 ANNOTATA: AD nostratibus omnibus dignum videbitur , ‘cuits ser- vetur memoria. Quis enim, avitae gloriae vere studiosus, #07 : mecum: celebrat iuvenes illos, qui ex nostrorum . commilitonum ‚sodalitio -Groningae succurrerunt ? Nemini ergo ingratum fore puto, si totam rem paulo fusius exposueros © Die go Septembris A. 1826, Medicontin . di aeceperat litteras a Viro gravissimo, qui publicam artium. et. doctrinarum Tnstitutionem administrat quibus indicabatur, Regi augustissimo in votis es- se, nt Medicinae Candidati miseram illam urbem adirent. “Qui autem eos iam in arte salutari pro- gressus fecerant, ut apte huic voto responderent; erant. praestantissimi D. F. van der Pant, | A. van der Leeuw, I Nyhoff, Sam. Fi; S,P.Scheltema et J. Turk. J. F. Beyen vero ; qui etiam ad summos in Medicina honores petendos in Academia nostra erat admissus , oppor- tunitate quadam Groningae degens, omnibus viri- bus egregie morbo ‘coercendo iam erat occupatus; Hos igitur quinque iuvenes ordo arcessivit , iis- que rem proposuit. Sine ulla haesitatione accipie- bant omnes.; Quod ait pergratum ordini. accideret , idem tamen illis auctor fuit, ut crastino: demum die consilium constituerent, re cum parentibus deli- berata. Hi ut filiorum vota toto animo probabant con: ORATIONEM, 53 €ontinuo parabatur iter. Die 25 Septembris 4: ore . nat. vander Pant , ex proposito suo, lauream doctoralem petiit, publice defensa pereximia disser« tatione de Artemisia vulgari. Hoc peracto, quae supererat, diei partem mecum exegere, ut omnia perpenderentur, quae et aegris prodessent, et ip sis iuvenibus, epidemiae periculorum . vitandorum etiamnunc ignaris. Eadem nocte, relictis parentis bus moestis atque amicis , arduum iter susceperunt, ~ Quot et quanta munia Groningae sustinuerint ; cum. ob morbi vehementiam „ tum ob inauditum degrorum numerum -et eo tempore pluribus litte- ris mecum communicarunt, et postea doct. N y= hoff omnibus declaravit in specimine inaugurali , a pluribus patriae nostrae Medicis summis laudi- bus elato, quo egregias suas de epidemia ob- servationes complexus est. Non; igitur abesse possum, quin ipsum adducam, miserum specta- culum describentem , quod se iis offerebat, hors rendae cladis theatrum ingredientibus, >> Quum primo,” inquit, ,, die m. Octobris anni 1826, Groningam advenissemus , iam statim occurrebant manifesta saevientis mortis indicia.: Per totumenim diem , immo iam decedente die, ubi- que in urbe defuncti sepeliebantur „et ; qui, aut cog< nati aut amici, ad sepulcra deferebant defunctos , ip si 54 ANNOTATA AD si quoque plerumque morbo iam erant affecti, et pallido ore atque incessu vacillante „ spectaculum , per se iam triste, faciebant moestiüs. Adeo au- tem: mortuorum humerus accreverat, ut, qui soli- to. tempore erat de quindecim ad viginti per dierum hebdomadem, idm ad centum et septuaginta quinque adscendisset. Ingeris quidem haec defunctorum mule _ titudo prima. fronte videtur á qui vero insignem ac- grotantium numerum; atroci morbo laborantium , consideraverit y ille sane rem minime miram habe- bit: in quaque enim domo quatuor circiter inve- niebantur aegroti, Plures autem eorum, praesertim inter pauperes , si nom omni , saltem idoneo destitue- bantur auxilio , cum medicorum numerus nuto modo Sufliceret ad aegrotantes debita cura tractandos, = Qui autem «nostrae curae tradebaptur. aegri, nu- mero mille et quinquaginta circiter, iam ome - nes ferme per aliquot dierum hebdomades, im- — mo per plures metises morbo laboraverant , et adeo. erant exhausti, ut plurimi, morbi vi iterata, sums ma ‘cortiperentur debilitate." „Non ergo mirandum est, quod, in tanto vitae periculo laborumque gravitate, morbo non omnino manserint immunes, Etenim et Beyen, et Nya hoff, febre ilic correpti, haud exigua suos commilitones affecerunt anxietate. Verum, Deo fas | vens ORATIONEM. 55 vente, brevi ita convaluere, ut hie laborem; suuin denuo aggredi, ille vero „; quum..operi sustinendo maneret, impar „iter. domum, suscipere: posset 5. ubi dein ad. integram sanitatem. restitutus est. . , Quam praeclare autem rem. egerint. in. miserrima urbe,. unicuique facile: patebit , inspicienti egre» gium, quod mox citavi,. specimen | academicum ; quo doct. IN.y h o £f f. medica ratione descripsit suam et commilitonum Groningae moram, Idem vérolu- culentissime. probarunt urbis Magistratus , quis durante iuvenum ibi permansione, litteris ad eds missis, gratum suum animum ‚iis significavere. Quibus accedit novum. documentum , idque - non minoris momenti, ab honorificis testimoniis lau. dibusque , quibus ab eius urbis Consule ; ab emiae Groninganae . Professoribus , : aliisque Viris, dignitate sua spectabilibus , condecorati fue- runt, Haec igitur omnia satis superque demon- strare arbitror, me non immerito in oratione dixis- se : miseris magno fuerunt solatio; mortem. spernene tes, multos cives a.morte liberarunt. Quid ergo mirum, si mihi nunguam: peribit de ta illius. diei memoria y quo, sub auspiciis summi Numinis., salya sanitate reduces 5 in nostra Academia exciperentur. ` Dies ille festus erat octavus Januarii A. 1827.. Tempore- meridiano attingebant scholam RR Vee i 56 ANNOTATA AD Veterinariam , locum suburbanum, quo coticess serat etiam Iselostadio J; F. Beyen. Hic eos domi suae humanissime excepit Vir clar, A. Nu- man, qui illi Institutioni praeest, Eodem se dein- ceps contulerunt Senatus delegati , Viri clärr. N.C. de Fremery et J. J. Wolterbeek, ordinis medici Professores, qui iuvenes solenniter duxe- runt ad auditorium Academiae majus: ubi magno iam desiderio exspectabantur. Erant enim ibi con- gregati Senatus, iuvenum patres, cognati, ami- ci atque studiosa cohors, eaque numero insignis, licet; feriae eo ipso tempore ädessent. : Quibus ome nibus, ne quid in festo desideraretur, sese adjun= xerant, proprio incitatae impetu ; matres piae et so- sores. Ipse, variis affectibus commotus, ita eos allocutus -sum , nuila arte usus, sed unice animi sensibus obsequens: Welkom ! hartelijk welkom! geliefde Jongelin- gent Uit het eervol , maar tevens moegelijk strijd- perk in den schoot van uwe -teederste betrckkins gen wedergekeerd, ziet Gij allen, die U op deze aarde dierbaar zijn, in dezen gelukkigen oogenblik, door «eene omvcérstaanbare aandrifi hier jb t bragt , rondom U vereenigd. | Nu drie maanden geleden , wenschte onze gecere | bite ORATION EM 57 biedigde Koning, dat de kweekelingen onzer Hooge ‘School hulp aan het ongelukkige Groningen zouden aanbrengen. Dien wensch deelden uwe Leermeesters U mede, Het was hun bekend, (dat de zorg voor het leven'en de gezondheid van menschen veilig aan U kon worden toevertrouwd, en zij voorzagen tee pens- dat door U allen aan die uitnoodiging zoude worden voldaan , zonder eenigen anderen aandrang s dan dien yan uw eigen gemoed. Zij hebben zich daara in niet bedrogen. Drie dagen waren voldoende voor de beschikkingen tot uwe afreize; zij schenen te lang voor uwen ijver, om daarheen te snellen , waar het gevaar U riep. ur | Gij, van der Pant! die uwe akademische loop= baan voleindigd hebt , Gi allen, die in het verschiet dat einde ziet naderen , toondet U te Groningen de oproeping des Konings en het vertrouwen uwer Leer- meesters volkomen waardig. Eris, enwij zijn er trotsch op, er is maar ééne stem gehoord over de hulp, die Gij hebt aangebragt, en over de wijze , waarop Gy te eere onzer School hebt gehandhaafd op de too- weelen des jammers en in de verblij ijven der ellende. "ddr is de naam yan Utrecht's student ten zegen geworden „en nog najaren , wanneer eene heldere toe- komst het duistere heden vervangen heeft, zal men in die stad, elkonzer akademieburgers , om uwent- ^ wile 58° | ANNOTATA AAD wille gul Mong) „en: vrede aan uwe ER en aan uwen moede) ot Alan uwe deugde = A eenige HP En aan. eerbehaling 5 pem eenig uitzigt op. belooning of vergelding , hebt. Gy allen getrouw «uwen, pligt betracht. Geene zucht: tot roem. of tot: gewin was de drijfvebr van uwe handelingen; maar , bij cenen brandenden ijver voor uwe kunst, heeft reine menschlievendheid die pligtsbetrachting ondersteund s en daarom zullen de tranen, die Gij opgedroogd. hebt „de menschen, die. Gij hebt mogenzradden y het zaad doen rijpen „dat, door U op den akker ge~ strooid , voorzeker eerlang gewenschte vruchten dras gen zal (*). | Ah Quod tum Mie iuvenibus optavi, iam expleri coe- pit. Etenim paulo post doct. van der Pant vocatus est in pagum Soest , ut, ex benefico instituto , ab augustis- ŝima .Auraniae Principe fundato , indigis prospiceret. Dein . doct. Sch el tema, d. 5 Martii 1827, doctoris gradum nactus , data prolusione , de Rheo , Arnhemiam concessit, ubi feliciter Medicinam facit. Porro doct. van der Leeuw, d. 31 Maji eiusdem ami doctor creatus, defenso specimine, de Morbis vere pastricis, Amisfurtiae. civium desiderio satisfaciens , ibioptimo utitur successu. Hisce suc cedit-doct. N y hoff S. F , qui, d. 22 Junii ,acquisita . laurea doctorali » nominatus est Medicus in nosocomio Amstelo- dami subürbano, Verum, eheu! qued Grotiingae eons . Che ORATIONEM 59 - Uwen moed, — Wij hebben U het gevaar: niet: wils den verhelen, dat er in gelegen is voor degenth, die aan, den invloed van besmettende en inzonderheidvan volkse, ziekten niet gewoon zijn, in zulk cenebesmetting zich te begeven. Een gevaar, waarbij moed en geest- kracht zich even zoowel „ontwikkelen „als sop. het Hagveld bij de: verdediging des vaderlands. , Wi hebben de gevaarlijkste “omstandigheden, U aange, wezen .en de middelen tot vermijding aangetoond ; maar. daarbij toen reeds gezien; dat. Gij jens moed met bedachtzaamheid. zoudt. vercenigen ; om ender de leiding van Mn Bestuur die gevaren. te ontkomenas ooo … Dat hooger ru was aed u allen SÉ Zoen uwe krachten, Beyen! bezweken , toen eene. zicke te mi en dreigde , al Hj. in. wiens ot „hand ceperat à morbi seminium ibi. magis . magisque volum est, ita ut, febris , saepissime rediens A ipsi vilae ` ‘periculam thinitaretur. Itaque à in propriam site, lieet invites , coac= tus: est hand’ sedert. cam Arnhieiniäimutärd , ea spe, ut in- tegram recuperaret sanitatem. Denique doctt. Turk et Beyen, qui hoc rs summos in Medicina petierant honores , defensis speciminibus : ille de Acupuncturà , Hd. 5 artii, hic vero de Tussi convulsiva, d. 7 Maji, sedes obtinuerunt non minus felices. & wrk enim pagum Bloe~ mendaal , auxilio medico carentem, adiit. Beyen autem, a Magistratu Barneveldensi yocatus, in hoc pago omnium applausu rem agit. > ^ fo | ANNOTATA AD hand en leven, en dood is, voor Ù beiden. Fa U ale len bewaakte Hij, mijne Vrienden! Hij zegende wen arbeid , Hij sterkte uwe krachten „en ziet , Hij brengt U heden veilig in ons midden, in den boezem yan uwe dierbaarste betrekkingen terug. | De Senaat heeft, zegen voor U afbiddende , U zien vertrekken, hij heeft zich verheugd over uwen. arbeid te Groningen, Aj juicht nu hij U behouden: ziet wederkeeren. Uwe burgerdeugd , verdienstes lijke Fongelingen ! erkennende, doordrongen van eers biedige dankbaarheid jegens Gods bestel, dat U vei- lig wederbrengt, roept de Senaat U, door mijnen mond, nog eens het hartelijk welkom toe! h Gij windt die gevoelens in deze plegtige ont- yangst. Gij vindt dezelve in deze getuigschriften, Zij bevatten hetgeen ik U reeds gezegd heb. Zij blijà yen voor U eene duurzame herinnering aan het- geen Gij, onder den zegen van God, voor het [jj j- dende Groningen gedaan hebt , — eene herinnering , welke eenmaal tot uw nageflacht zal overgaans Quod iis, nomine Senatus, tradidi documen- tum, typis expressum, et maiori Academiae sigils lo instructum, his erat verbis conceptum s ACA: ORATIONEM. » € : RECTOR ET SENATUS ACADEMIAE | RHENO - TRAIECTINAE. - - Le Se S Tres fere sunt menses, quum, ingrayescenteG ros ningae morbo. epidemico atrocissimo, Regi Aus gustissimo placuit, ut Medicinae rogarentur Candidati , artis iam factitandae periti; qui aegro- tantibus in illa civitate opem ferrent... Quod poste quam nobis relatum fuerat, comperimus deinde , tantum abesse, ut officia sua detrectarent ÆAcade- miae nostrae cives, ut esset iam Groningae, qui miseris succurreret, I OANNES FRANCO BETEN, et , monente Ordine Medico , iter illuc et pararent continuo , et die Septembris XXVI suscipe- rent DIDERICUS FRIDERICUS VAN DER PANT , pridie a nobis Medicinae Doctor creatus, ABRAHAMUS VAN DER LEEUW, ISACUS NTHOFF, Sam. F. SALOMO PETRUS SCHEL« TEMA et IOANNES TURK. Id vero ut tunc soll noe E JANNOTA'TÁ AD nobis pergratum accidit, cum aegrotantium, tum horum-etiam iuyenum gratia, qui mortem non ré- formidarent, ut humanitati satisfacerent : ita part nunc voluptate et grato erga Deum animo accepi» mus} re illic naviter atque ad plurimorum sélue tem gesta, salvos illos esse incolumesque et propes diem ad nos reyersuros, Quamobrem , ne nos deëse semus iuyenibus , qu ipsi dedii oficio haud defuissent , hoc iis reducibus tradendum caritatis nostrae documentum curavimus, ut et ipsis inde singulis et omnibus pateret , magnum tos "doctrinae et eruditioni honorem tribuere, sed humanitati ges merosisque: facinoribus haud. suum negare. Datum Traiecti ad Rhenum die XXIII mensis De. ^ iow xev euros tees (vete st ction. (yim esee D ent BF TERMAN. s is QOW INT / BG nv a dt SLA Dy > ts Sd eene he te A^ ntes - ic [V XX ir S . QUMHNOD VES SAG VAN Tuor Es wa F ÁN. ENSCHUT.. e ARS AS "NOS. 41 SN «Y ; hri \ 1 SOR ait ta mn VAR ovv dle v ar dd yate repito GU Mk Se NI i PRAIL COATSS OUO SO LX Lu ARNO QUUM LAN OSY k e | AX t n MOL 1.3 MAT “on Hoe " hs en de ORATIONEM © 63 ^^ Hoc solenni ritu peracto, ab iisdem delegátis iuve- nes ducebantur ad aedes Viri doct. et perit. Samue- lis Ny hoff, Gymnasii Rheno-Trajectini Rectoris ét in Academia littérarum Graecarum Lectoris. Hue enim omnes ex auditorio maiori conflüebant ad patrem felicerh , ut et: huic gratularéntiir , " , et "Yüvénibus ipsis, et eorum cognatis de felicissimo eventu, Erat profecto spectaculum, intimos quosque seh- sus commovens , quod ‘praebebant matrum ‘affect tus , nullo: amplius freno ‘cohibendi , > patrumqué voluptas ; ; Se voce, vultu, “gestibus ‘ ‘prodens ; ét aläcres amicorum tumultus , insolito. gaudio" ‘esl tantium. | bob i ¿otimos eburdv Marin ^^beinéeps verd HE totus HI dits Ad Taelittain = poneretur , Senatus, ipsi iuvenes | eorumque pati patres ad convivium convenere „"siinpiex iua ; "ed ont bus, festivirdtis Causa , peak m 1n m. diis autem " epulis hopinäto € vis in” Via auditur concentus, et, en! facum splendor où nium subito oculos advertit, Accedunt delegati ex studiosa iuventute et festivo sermone commilitones suos aggrediuntur. Scilicet, nobili, quem vera virtus excitare solet, enthusiasmo impulsi, Acade- miae cives hac ratione palam ostendendum puta- rant, hic non paucorum quorundam , sed sui om- nium rem agi, laudesque, commilitonibus suis tris 64 ANNOTATA AD ORATIONEM. tributas, non iis unice competere ;. sed. ad totam etiam pertinere Academiam. ; t Sie. gommuni gaudii. vinculo. iuncti , hunc. exes gimus diem , nobis omnibus vere festum j quo eventum celebravimus, i in historia Academiae Rheno- Trajectinae insignem. locum occupantem. Et sic quidem exposui > quae de nostrorum iuvenum iti- nere ac reditu memoranda. habebam. Utrumque sua- vissimis adnumero e vita. mea recordationibus, Ab altera enim parte spectare. licuit . animi fortitudi- nem Pe veram humanitatem- et masculam virtutem ; ab. altera vero admirationem , applausus , gloriam , hujusce virtutis comites, Ipsa deinde patria do- cuit, vero se eam pretio aestimare, quum et So- cietas , Utilitati publicae destinata, argenteo, et postea Rex augustissimus aureo praemio publice Nostros iuvenes ornarit. Ita sane ex hisce omnis bus jure concludere licet: > hanc virtuti. laborum y | perieulorumque suorum mercedem. concedi — laudis et gloriae, | ORATIO ANATOMIAE PATHOLOGICAE PRAECIPUE © SUBTILIORIS STUDIO UTILISSIMO ET AD. MORBORUM NATURAM IN- VESTIGANDAM MAXIME | COMMENDANDO. JACOBI LUDOVICI CONRADI SCHROEDER van DER KOLK ORATIO ANATOMIAE PATHOLOGICAE PRAECIPUE SUBTILIORIS STUDIO UTILISSIMO ET | AD MORBORUM NATURAM IN- VESTIGANDAM MAXIME COMMENDANDO. i PUBLICE HABITA DIE XXVIII FEBRUARII 4 MDCCCXXV II, QUUM ORDINARIAM MEDICINAE, ANATOMIAE, ET PHYSIOLOGIAE PROFESSIONEM IN ACADEMIA ULTRAJECTINA AUSPICARETUR. OR: À. 4T. 1.0. ^ citée RHENO + TRAJECTINAE CURA TORES, VIRI GRAVISSIMI, AMPLISSIMI ! Qui IN REGNO BELGICO, IN REGIONE TRA- JECTINA, SIVE IN HAC URBE, REBUS PUBLICIS ADMINISTRANDIS, VEL JUSTITIAE TUENDAE PRAE- ESTIS, VIRI SPECTATISSIMI, INTEGERRIMI! ACADEMIAE MAGNIFICE RECTOR ! Quarumvis DISCIPLINARUM | PROFESSORES CLARISSIMI! — LECTORES ERUDITISSIMI, EXPERTISSIMI. Di- 6 ORATIO DivINORUM ORACULORUM INTERPRETES ET PRAECONES, VIRI QUAM PLURIMUM VENERANDI, FACUNDISSIMI. ORNATISSIMA JUVENTUTIS ACADEMICAE CORO- NA, JUVENES OPTIMI, COMMILITONES NOBILIS- SIMI ! Cives. DENIQUE, Hospites CUJUSCUNQUE ORDINIS, LOCI AC DIGNITATIS, ACCEPTISSIMI! = AUDITORES OPTATISSIMI ! a Cum: in hunc amplisfimum locum prodeo, et nobilisfimam hanc Auditorum coronam, om- nium fcientiarumrdoctrinâ atque eruditione prae- claram intueor, munus mihi delatum Oratione aufpicaturus, | provinciae mihi impofitae gravi- tate totus commoveor, et pudore quodam me fuffandi fentio; nam fi: facuüdi et in dicen- do exercitati viri ad. dicendum timidi accedant , quanto magis iis extimescendum , qui aetate gra- ves non funt, et e tali fuggestu verba faciunt! quibus follicitudinibus ego angar, necesfe est, T cui, O RA ;T;4.Q. p. cui, dum aegrorum faluti et cadaveribus perlus- crandis omne tempus et otium dabam, tam rara fuit occafio litteras latinas colendi, rarior ad- huc fequendi eloquentiae, et ornate et, concinne dicendi ftudia. / Accedit, et hac non minime „commoveor , accedit, inquam, cogitatio, quanti viri provin= ciam. fuscipiam, cujus egregia de Anatome me- ria celebrare, et venerandi fenis praefentia et verecundia prohibent. Quae omnia fi rite perpendam , concepto metu angitur animus meus, et cura atque follicitudine agitatus gravisfime perturbor; neque video, quorfum in his angustiis me vertam, aut quid convenientius agam, quam vestram humanitatem implorando mihi tutelam, atque praefidium quae- rere; quid enim depresfum animum meum ma- gis erigeret, quam vestra A. A. H. H. benevo- lentia, quam prolixam invoco? quid timidum fus- rentaret, nifi illa vultuum, quos in me conver» fos video, ferenitas. Condonate igitur mihi, quae minus ornate. et eleganter, quaeque tritis vestris auribus. aliena, minusve digna proferam. =) siei Itaque vestro fretus favore atque alsa ad RATE ad ipfum Orationis propofitum accedam, cujus argumentum tale felegi, quod quadam utilitate fefe commendare, neque prorfus vestra attentione indignum esfe cenfui; dicam ergo, | De Anatomiae Pathologicae praecipue fub» tilioris ftudio utilisfimo, et ad morborum na» turam investigandam maxime commendando, Quae materies huic loco et muneri, quod fuscipio, maxime idonea mihi vifa est. Si ul- libi enim, certe in hac alma Mufarum fede has fcientias avide excoli, fingulari diligentia exer- ceri, et inter delicias haberi, quis negabit, qui tantam elegaritisfimorum fpeciminum congeriem , nobile iliud dexteritatis et artis opus, quod hanc Academiam ornat et celebrat, obiter modo con- fpexerit ? | Neque vero hac folum caufa, fed praecipue utilitate et pulchritudine , qua Anatomia fefe commendat, prae aliis illud Orationis argumen- tum congruum judicavi; — quippe fi omne Naturae ftudium utilitate fummisque deliciis, fi primis modo labris .id gustaverit, contemplato- rem oblectetur, alliciat, et ad indagationem in- | de- SR ETEO ó defesfam impellat, praecipue confideratio nostri corporis, nunquam fatis admirandi illius fammi < Creatoris artificii, fmgulari mentis voluptate nos perfundit, admiratione et verecundia commovet , et ditisfimo rerum utilisfimarum lucro labores remuneratur. — Haec enim fcientia nos docet mirum illum partium nexum et ordinem, quo nihil est fupervacaneum, nihil ad actiones debi- tas peragendas non necesfarium, — fingularem, inquam, illam harmoniam, qua omnes partes in unum finem confentiunt et confpirant, neque ulla alteri est inipedimento, — admirabilem por. ro illam fabricam, qua nihil ne excogitari qui- dem potest pulchrius, nihil fubtilius, nihil, quo - fini respondeat, perfectius. Vel fi: modo formam et erectum corporis hu- mani ftatum confideres, — quid formofius! quae lis figurae elegantia! — quanta lineamentorum gratia et: venustas! — quam incom illud molle, rotundum, fculptoribus fculpere, pictori- bus pingere adeo difficile! ut pateat, corpus tanquam extremum artis, et ab omni parte ab- folutum opus, luculentisfima Divinae fapientiae restimonia proferre. Si vero fingulas partes obiter modo. perlustre- mus, ENT OR ASTIE- mus, quodnam firmius, quam osfium fabrica et forma! — quid magis. ad motum et ad omnem corporis actionem perficiendum. accommodatum esfe posfit, quam fingularis illa articulorum flexibilis fabrica et lubrica fuperficies! quid fpe- ciofius, quam vis musculorum et fitus, quibus et ad corpus movendum fortisfimi, et ad osfium commisfuras in articulis retinendas et fervandas optimi osfibus inhaerent; ne dicam, quanam cura partes nobiliores fint defenfae, et intus. os- sibus inclufae, quanta arte compofitae, ut.ac- tiones fuas quaevis abfolvere posfit; — tanta enim fummae Providentiae indicia corporis nos- tri indagatio exhibet, ut quoties Naturae fcruta- tor tantae artis fabricam perlustret, : toties nova quadam dulcedine animum. perfundi, novumque inde fructum fibi enatum fentiat. TM Neque minor nos admiratio fubit, fi Anato- miae fubtilioris ope teneriorem corporis.fabricam - et texturam perfcrutemur; nam. humana artificia a Naturae operibus hoc maxime differunt, quod, quo profundius inquiras , quo magis oculorum aciem in ipfos Naturae recesfus et adyta dirigas, vel oculorum adjumentis perlustres, eo majora fapientiae vestigia, eo plura Divini operis testi- mo. C7 2d OiR BP aA’ OO 11 monia animum ignotä quadam. hilaritate et de- lectatione commoveant, et ad venerationem fum- mi Numinis impellant, Nam Anatomiae fubtilioris arte, quam praeci- pue immortali nostro Ruischio debemus, ad- juti, in ipfos Naturae finus penetramus, fabricae fubtilitatem perfequimur abditasque partes in lu- cem proferre posfimus, Quippe fi vaforum minimorum, quibus fan- guis vehitur, quaeque omnes corporis partes perreptant, nutriunt, augent, et vitali atque fa- lutari actione confervant, ductum perfcrutemur , et liquore colorato injecto , confpicua redda- mus, inimitabili fabricationis arte in admiratio- nem rapimur. | | Quid enim clarius aperit fingularem partium pulchritudinem , quam innumerabilis, quam in vasculorum minimorum distributione animadver- timus, varietas et tenerrima conformatio, qui- bus jam, facta. fübtilisfimà ramulorum divifione, arbusculi in modum patula abeunt, jam paralle- lo ductu per membranulas comiter ducuntur, vel prorfus terminari et delitescere videntur; jam mirum in modum tortuofa vel in gyros convoluta membranas aliasve paries perreptant > vel t \ I^ TO R A T Oo. vel et in unum truncum undique confluxa con- junguntur, et humores fuos confundunt, vel de- nique fubtilitate fua omnem oculorum aciem fu- giunt, omnemque, qua liquore implentur, ar- tem eludunt. > ! Quid, ut exemplum adferam, tenerius, quid fpeciofius, quid ad mundum externum percipien- dum, et ad pericula avertenda magis necesfa- rium, quam oculorum nostrorum fabrica et col. locatio, quorum formam rotundam et ad lucis radios frangendos et colligendos, et ad motus levisfimos peragendos aptisfimam fi perfpeximus , quorum pelluciditatem et limpiditatem, quibus erystallum , ipfumque adamantem longe fuperant , fi admirati fuimus, perfcrutatio fubtilior, quo- ties inftimere mihi licuit, toties, nefcio, quam in animo fingularem hilaritatem et admiratio- nem induxit, ut ferreum fane crederem, qui cum tanta providae curae fimulacra contem- pletur, fe non toto pectore commoveri fen- tiat. | O! quam flupenda Divinae artis testimonia ! quanta Naturae vis et magnitudo! quanta rerum pulcherrimarum ubertas, e quibus Oratio efflo- rescere posfet, fi omnem illam fabricam perfe- L4 qui Fe REE É O'R: Ae TO... 13 qui vellem, qua uberrime omnes partes innume- ris illis vasculis fcateant, illis nervorum finibus ad percipiendum -et animi imperia quaquaver- fum .deferenda fingulari arte per corpus ductis atque implicatis, Neque. haec tantummodo funt, quae miramur, illam nervorum copiam, vasculorum fübtilita- tem, infinitam multitudinem, fed haec omnia vivunt, agunt, fe movent, — per infinitos tu- bulorum gyros et anfractus humores tam ube- res propelluntur, bene coquuntur, atque fingu- las actiones tam egregie adjuvant, ut fi, folidis corporis partibus fublatis, humores eodem motu | et ordine propulfos, confpicere daretur, vix quidquam nifi foliditatem in corporis humani fi- gura defiderares. | Obftupescimus fane ad tantum Naturae artifi- cium, tantum vitae, motuum atque actionum contextum , ordinem , vigorem atque conftan- tiam. int ind Si vero tenerrima fabrica, quod vel in huma- nis artificiis patet, facillime laedatur, an non longe magis mirandum est, machinam nostram, cum irritabilitate infuper mobilis fit, quá rebus externis concitata cito agitetur, inque motus in- {os u 0A FAO. folitos erumpat, per momentunt actiones fuas rite abfolvere posfe, per momentum, inquam, integra fanitate nos frui, cum tot vicisfitudini- bus ac morbis fimus obnoxii? non mirum ergo corpus nostrum innumera morborum femina in fe alere, unde tot tantaeque' rationes fiunt, qui- bus fanitas languescere -posfit, vel’ omnino labe- factati, quot modi, quibus mundus externus in. feste in diverfäs corporis partes: agere queat; ita enim homines comparati fumus, ut omne, quod excedit, actionem corpori infolitam indu- cat, agitatione commoveat ,.- actiones turbet , morbique periculum inferat, quin et levisfimis causfis turbae et immodica agendi ratio exciten- tur. sed Pulvisculus in oculum injectus dolorem et ru- borem et inflammationem inducet; illabatur osfi- culum in tracheam , et mox-violenta tusfis, qua Natura impedimentum amovere conatur, pericu- lum monet, quod fi illud removere non conti- git, diros morbos, peripneumoniam et ipfam fallacem phthifin infecutos viderunt alii, vidi et ipfe; justane adeo illa Senecae et trita quaerela fit? ,, multas rerum Naturam mortis aperuisfe » vias, multis itineribus fata decurrere, et hanc | | „ Mie Pis 4 ee À ORA TIO. 15 „ miferrimam esfe humani generis conditionem : , » quod uno nafcimur modo, multis morimur. — At quantum Medico incumbat officium , ut corporis fabricam "penitus cognoscat, ut agendi modum atque rationem intelligat, ut ftructuram partium etiam fübtiliorem atque nexum perfpi- ciat, fi eruere cupiat, quaenam pars laedatur, : quid ^in parte laefá Natura moliatur, quid effi. ciat, quanam ratione a norma aberret, et quae- nam fit caufa morbi proxima, quam auferre co- nature — Tanta enim follertia corpus nostrum _fabrefactum | est, ut; dum caufis morbofis “agitata Natura in actiones nimias morbofasque ruat, vel dolore excitemur, vel quadam molestia, aegri- tudine, vel fenfu ingrato admoneamur de occul- to periculo, ut caufas mali detegere et inftan- tem, aut jamjam faevientem morbum curare et tollere valeamus. Haec itaque phoenomena, hos morbi nuntios, fi rite intelligere velit, partium fitum et nexum, vaforum, nervorumque decur. fum bene perfpiciat Medicus. Quanti momenti est, ut exemplum adfera- mus, accurata viscerum cognitio ad morbos ab- dominis dijudicandos, fi fedem mali fcire veli- mus, fi definire 5 utrum in colo, hepate, liene, ven- 16 OR A Til O ventriculo , diaphragmate, ‚an in ipfo- pectore lateat morbus. Neque. dicere. posfum, quantam lucem exacta nervorum decurfus cognitio in causfis morborum nervorum , Convulfionum, Epi- lepfiae, Paralyfeos, Emollitionis cerebri alio- rumque eruendis faepisfime -mihi attulerit , qui nimis faepe vago et incerto nomine affectiones nervorum appellantur, quorumque.cura non ra- ro temere fic dictis fpecificis remediis tentatur. _ [n ejusmodi enim aegris, in quibus caufa idiopathica fubesfe videbatur, jam. diu confue- verim, nervorum. decurfum, quos morbi vi et actione affectos. vidisfem,. quafi oculis et animo perfequi , ut principem mali fedem detegerem , unde omnes hae turbae profluxisfent > quo fonte morbi cognito faepe miferis medelam aut leva: men afferre contigit, quibus antea frustra me- dicinam adminiftraveram , neque raro in cafu le- thali diagnofin factam cadaveris infpectione con- firmatam vidi, aliisque menftravi. Longisfime tamen abest, Anatomica corporis fani cognitione, licet intime haustá, innumera illa vitia, omnemque ftructurae depravationem cognosci posfe, quae et morbi effectus funt, et tot morbos fua vice gignunt et excitant, fed | fe- u ES » VU a | 0o Ri TA "a O: i7 fedulo: indagandum , ‘quibusnam modis“ corporis ftructura .à norma recedere. posfit ;; e quibus caufis vitia illa originem trahant; et quosnam effectus: morbofos inferant, fi rite morbos judi- care, eventum praedicere, et curare velimus. Quantae v. c. in cerebro laefiones fiunt, Emollitio, Induratio, Tubercula, Scirrus aliave vitia, quae Medicus harum. rerum ignarus ne fomniaret quidem! quot caufae, quàm variae et latentes laefae refpirationis perfpicatisfími- Medi- €i acumen quotidie aufugiunt. | | Ex hac igitur. utilisfima perferutatione’ nata ` est, tanquam ex optimo fonte Anatome Patho- logica, quá nostro praecipue tempore tanta lux omni Medicinae affulfit, ut plures morbos ac- curate diftinguere, eorum indolem definite cir- . cumfcribere, et prognofin certam facere valea- mus, quae veteres, quafi per transennam prac* tereuntes ftrictim adfpexerunt, aut vix fuspicati funt, | jT Belts Ex hoc ftudio, tanquam uberrima: veritatis fcaturigine, melior accuratiorque profluxit mor- borum cognitio, caufarumque definitio. -Quot commentis et praeconceptis opinionibus Medi- cina non repurgata est, postquam in ipfo cor- A B po- An Go M W Tho x pore, quae antea latuerunt, morborum causfas explorare er inquirere ftuduerunt Medici! — Hine tantis laudibus efferendi funt Anatomiae pa- thologicae cultores Bonnetus et inprimis Morgagni, qui in egregio fuo opere immor- talitati confecrato de Caufis ez Sedibus Morbo- rum immenfam obfervationum “copiam collegit , et unus omnium maxime laudandus ‘mihi vide- tur, quod. Anatomen cum Medicinae exercitatio- ne felicisfime conjunxerit, et e cadaverum fedula perfcrutatione morborum caufas et effectus eruere et. explicare docuerit. | + Et dolendum fane est, plures post eum Ana: tomicos. veram hanc viam nimis reliquisfe ; licet enim Recentiorum merita in vitiis confor- mationis; monftrorumque exemplis colligendis et ad. naturae leges explicandis non denegaverim, vix tamen dubito, A. A. H. H., quin mecum confentiatis, praecipuam atque egregiam Ansto- miae Pathologicae utilitatem eo ftudio compre: hendi-, quo morborum caufas atque naturam in- vestigando aegrorum faluti profimus, atque ipfam medicinam certiorem tutioremque reddere valea- mus. Hoc tramite jam dudum immortalis nostet praëibat Boerhavius, hunc fingulari industria og fe- O RFA TA O. 19 fecuti funt Boerhavii discipuli Hallerus, Swietenius aliique egregii viri, ne de San- difortio loquar, ne Doeverenum memo- rem, qui uti et Stollius, Hahnius aliique, commisfos a fe errores, quos fibi cadaverum infpectio indicaverat, fingulari candore publice confiteri aufi fuerunt, — Et hac occafione egre- gios labores nostri Bleùlandi , » quem fanum et vegetum et juvenili adhuc vigore alacrem gratulamur, filentio praeterire foret religio, quippe qui in Disfertatione de Dysphagia et Dyspepfia non tantum luculenter. docuit, quid cadaverum fectiones ad morbos illustrandos vas leant, fed etiam a fubriliori partium perfcruta- tione incipiendum fore monftravit, fi originem et causfas morborum funditus perfpicere velle- mus. Gaudemus igitur nostro tempore praeci- puam illam Medicinae partem fingulari industria denuo excoli atque amplificari, ut principes - in arte viri ferme confentiant, (*) vix ullam de morbis fententiam certo fundamento inniti, vix aliquam naturae aberrationem bene perfpici, aut fym- ( Bayle, Dictionn, des Scienc. Med. Tom. IL | P 73 aliique. B 2 20 (070. R 3A AT 44.0. fymptomata rite intelligi atque explicari posfe, nifi. indagatione Anatomica prius : conftiterit , quomodo afficiant merbi corpus, et: quinam eventus. ex detecta caufa morbofa fiant. „+ Huié ftudio atque indagationi fedulae praeci. pue deberi arbitror, quod tanta incrementa. Me- dicina hodie ceperit, atque multi morbi. clarius nobis innotescant, de quibus veteres ne fomniati fuere. Miramur fane ,. quin obftupescimus , quanto acumine et industria. pulmonum morbos Laennec, Hastings, quanta doctrinà cordis morbos Kreysig, quam fingulari perfpicuitate cerebri vitia. et laefiones Abercrombie ^ Rostan et imprimis Lallemand expofuere fidaque obfervatione et cultro anatomico ducti valde illustrarunt. . Hinc tot morborum _divifiones vanae atque antie non Natura fundatae, fed inani opinione fictae. accuratiori -indagine e Medicina depulfie atque oblivioni traditae funt; — quid inquam, Anatomiae Pathologicae ftudio novos, morbos cognovimus, et cadayerum fectionibus illustra- tos vidimus. ` | Neque. his tantum limitibus Anatomiae Patho- logicae utilitas circumfcribitur, quod morborum na- GR T-T-9. 21 náturam nobis explicet: et illustret, fed etiam Phyfiologiae lux ex hoc ftudio exorta est; — quam ^mültae enim. partium actiones nobis pror- fas laterent ; nifi illas morborum vi aberrare aut omnino deficere aliquando obfervasfent Medici. — Nefcio, quonam exemplo clarius haec’ veritas nobis appareat, quam cerebri explicatione. — Anatomia Pathologica probabile et quafi verifi- mile fecit; partem cerebri fuperiorem mentis fa- cültatibus infervire; hac enim inflammatâ , indu- rata, vel tuberculis, fcirro quocunque modo lae- fa, Delirium, Maniam vel Idiotismum mecum alii obfervarunt, parte inferiori, Paralyfin, ita ut, quod faepius vidi, fi in lobis posterioribus malam “haefisfet, manus, fi in anticis pedes ma- gis pati afficique viderentur. Quae omnia, fi diligenti obfervatione confir- mentur, quam bene his obfervationibus omnis cerebri oeconomia et actiones intelligi posfunt , quantumque in morbis dijudicandis, praedicen- dis, imo curandis exiftit adjumentum. (*) | Ne- (*) Fateor equidem; obfervationes quasdam dari cone trarias, attamen exceptiones in inítrumeuto adeo impli- cato, quod omni nostra perfcrutatione longe est fubti- lius , 22 OOR A TE GO. à Nequaquam autem credatis A. A. H. H, Anas tomiae Pathologicae ftudium jam exhaustum es- se, quin potius maximam gravisfimamque. pars tem fere intactam , aut pro parte tantum elabos ratam judico. Non enim fufficit, res morbofas in cadavere inventas defcribere, et morbi obfer- ‚vatione, fedulà licet,- illustrare , fed. etiam inda- gandum est , quid Natura ftruat aut faciat, quid moliatur, dum morbofas actiones in corpore ex- citet, quibusnam legibus, quonam ordine tex- turae mutationes faciat, dum ex fanis partibus morbofae novae fiant; quonam pacto ad fum- mum gradum perveniant, quibus fymptomatibus dignosci posfint, quamnam fingulae partes de- pravationem fubeant, quid vafa fanguifera, quid lymphatica, quid nervi denique patiantur aut procreént, quamnam curam provida Natura in- ftituat, ut contra morbofas partes fanas defen: dat, quamnam, ut partes affectas a morbo libe- ! ret j lius, facile patiamur, fi modo non nimiae fint; eo ma- gis, quum plures exceptiones rite componi et expli- cari posfe videantur. Vid. Lallemand, Reckerch. Anat. Path. Lettr. 11. pag. 246 fqq. Multum enim jam est, ín parte tam abscondita, fi non ad liquidum confesfumque , camen ad probabilitatem quandam res posfit perduci, @ RMA A HO 23 ret, et plura alia, quae, aut minus; accurate indagata atque explorata -caligine ‘obruta . la: tent, aut per tenebras leviter. pellucere inci- Styret asfentior, plu- res tales. Naturae, actiones. adeo esfe abfcondiias y ut in intima penetralia penetrare non finat inge» nii humani tenuitas ,. tantam. esfe diverfitatem et differentiam ,. ut vix. in „illa rerum multitudine fimplicitatem , - vix. in. varietate. et; discrimine .or- dinem legesque, quibus ducitur Natura, invenire atque. ftabilire valeamus. —— Tamen minime .des- perandum esfe arbitror; — multa eaque egres gia jam ex fubtiliori inquifitione. de. inflamma- tionis.-theoria, de morbis. chronicis. Eruditi nos- ui temporis protulerunt, multa futuro aevo. re- licta funt, et longe abest, ut nihil ultra. de- fiderari posit aut debeat; quin- et. vitiorum chronicorum indagationem. adeo. neglectam dole- mus, ut inter plurima, eaque locupletisfima Mufea, quotquot apud. exteros videre. con» digit, inter infignem fpeciminum pathologico- rum nümerum vix ullum invenerim ;. in, quo texturam fubtiliorem. | vafis fanguiferis arte im- pletis vel accurata disquifitione | exploratam vi- derim, | | : | Num 24 Ó RK A TO ~ Num icaque fectionibus cadaverum primam morbi ‘caufam detegeremus? nequaquam putetis, A. A. HH. num fi tuberculum vel vomicam _invenerimüs, primam" Phthifis caufam et origi- nem perfpectam habeéremiüs?'" num fi induratio quaedam, fcitíüs "üt Catcinoma in cadavere de- prehendatür, in quo morbum ‘anted fedulo ob- fervavimus, fons horum ‘maloram nobis 'innotes- ceret? — Nihil minus. — In omnibus his ma- lis caufa vitalis, latens, ‘et infeste agens prae- cesfit, et illa: vitia, illae texturae laefiones et aberrationes effectus tantum {unt hujus morbofae virium vitalium actionis. Hiep. 68 Asfentior equidem , actioneni hanc depravatam numquam funditus perfpicere posfe humanum ingenium; credimus vero, non parum lucis in his tenebris afferri, . fi fubtiliori investigatione conftiterit, qua ratione in haec vitia generanda Natura progrediatur, quaenam partes in .con- fenfüm trahantur, et quamnam patiantur. mutat tionem. ' Saepisfime, ut exemplum adferam, dolemus aegros diro carcinomate affectos ardentibus atque faevisfimis doloribus mifere excruciari, fanguinis profluviis debilitari, totumque nutritionis nego- dum OR A # PO 25 tium Jabefactari; — num vero inventus in ca- davere tumor. _carcinomatofus horuth, malorum aliquid explicet? Si vero novimus, quod fecan- do- 'etfubtiliter::perfcrutando ‘didici, ‘in carcino- matelinervos ipfos inflammari ÿ: in cartilaginis fpeciem. indurescere, pure’ difluere , vel et foedà gangraená: exedi: confumique fi, inquam, con- ftet,vascula fanguifera concréscere, emori, et gangraenâ! corrodi, fi- vidimus, vafa lymphatica dirum venenum quaquayerfum- effundere, ét fic totam" concoctionem et Rutritionem - languesce- re et gravisfime pati, multo luculentius omnis et morbi ejusque fymptomatum, et ipfius mor- tis patebit explicatio; — quis Medicus his vifis non quoscunque ftimulos-in hoc morbo fugiet, ne dirus. hostis. excitatus ex infidiis quafi pro- rumpat, et effraenate faeviendo omnem curandi artem eludat, - Fateor equidem innumera malorum, quibus corpus aliquando afficitur, esfe genera et varie- tates, ut arduum fane opus fit, omnium origi- nem, incrementum et indolem" investigare et perfpicere. — An vero Natura in omnibus fuis operibus et agendi ratione adeo prudenti in mor- bofis actionibus nullo ordine, nulla lege duce- re- M RATIO) `~ retur, fed quocunque moderamine depofito om: nem modum. folute excederet, et remisfis habe nis evagaretur? — Nequaquam: credite As A: H. H., eundem ordinem. modumque; eandent; fere agendi rationem, qua in formando. Embrio-: ne, informi. illo futuri hominis. rudimento Na: tura ducitur, eandem fimplicitatem, qua opera fua inchoat et perficit, qua e molli glütine mem: branas texit, perque illas; vascula fimplici rec- toque tramite ducit, osfibus firmet, et ad com- potita lente. progreditur,. eandem; inquam; te= gem, eundem ordinem in morbofis actionibus: etiam Natura. confervat ‚ad. easdem: regulas:ac- tiones moderatur >. quibus . novae partes more bo generantur et procrescunt; eádem enim ra- tione ex. inflammatis partibus. idem fere gluten: effundi, easdem pfeudomembranas generari, vas~ cula eodem fimplici tramite formari atque :pro-: crescere, eandem. osfis materiem e glutinofa. cal- li materie. reproduci .obfervamus. — Quis non hunc Naturae, ordinem | mirabitur, quae eodem tenore atque. conftantia agens , legibus innatis tum: etiam obtemperat, divinumque veritatis figillum. confervat, quando. vi quadam infestà ad actiones morbofas excitata a norma deflectere cogatur. | Ne- Q RA AT © 27 . Neque in his malis, quae) adeo : compofita funt, et a fana corporis ftructura longius rece- dunt, idem ordo, eaedemque leges defideran- tr; uti enim, fructus differunt pro vatiis arbo- ribus frutieibusque, e quibus gignuntur, et ad maturitatem, accedunt, fibique vero propriam - indolem confervant ,. fie vitia ftructurae chroni- ca, quae e corporis diverfis partibus generantur , pullulant , et augmentum capiunt, magis miy nusve congruunt.cum parte, e qua ortum et nutrimentum trahunt; hac enim ratione e tela cellulari. morbofa- tumores cystici quodammodo cellulares, e membranis mucofis polypi mucofi, | e periostio osfa nova et exosthofes, e. glandulis {cirrus et carcinoma, quae. glandularum glomera referunt, enascuntur, ut plerumque faltem quae- vis pars propriis fuis vitiis- fit obnoxia, quae . proferpente malo vicinas quoque aggrediuntur et depravant. Quantus igitur in bad Medicigae. parte cam- pus non aperitur, in quo Anatomia fubtiliori duce libere exfpatiari posfümus , quam multa de texturá et fabricâ fubtiliori horum malorum fume mâ caligine, obruta latent! quanta lux, quans tum in praxi emolumentum , quanta. in judicio | et 28 9 RAT et prognofi conftituendo et firmando Tecuritas et perfpicuitas ex perfcrutatione fubtiliori proe cederent! quanta dubia in morbis abdominis, hepatis, lienis aliorumve vifcerum fefe quotidie Medico offerant, quanta in explicatione morbo- rum, quos vafa haemorrhoidalia in corpore ex- citant, quanta in morbis oculorum et aurium nobis latent! quam levi faepe fündamento, fi practica opera, etiam recentiora pervolvamus; nitatur. omnis morborum explicatio! quanta Phy- fiologiae fanae , quin et intérdum Anatomiae in ilis repugnant, quae omnia'ex Anatomia fub- üiliori ec fedula obfervatione omnem fere lucem defiderant, et fexcenta alia, “quae nominatim fi afferrem et enumerarem „ {ane dies ‘me “defi ceret; quantopere remediorum vis ‘et agendi ra- tio illustrari posfent, fi prius probe novimus; quid in corpore fiat, dum morbi excitantur, quaenam fit depravatio, quam nostrorum reme- diorum efficaciâ faepisfime curamus. Hoc vero non unius Medici erit opus, ‘fed unanimum confenfum fidelesque exposcit labo- res; — plura nostrae industriae ad indagandum et evolvendum: relicta, plura Pepe aevo, ut ad maturitatem. perveniant. „ Mul- QR IK ME MO 29 » Multa enim, ut Senecae verbis utar , fecu- » lis futuris ‚cum memoria nostra exoleverit , res x fervantur, —. Rerum Natura, faéra fua non fi: , mul tradit. — Initiatos nos credimus ; :in vese » tibulo, ejus »haeremus.| — Illa; arcana non » promiscue ,. nec..omnibus «patent; reducta: et yy in interiori. facrario claufa funt, ex quibus » aliud. haec -aetas aliud „ quae post nos ‘fub- » ibit, adfpiciet. | —: Veniet tempus, quo ista, » quae nunc latent ; dies extrahet et longioris , aevi diligentia. … .Plura his: addere posfem, nifi tempus et: hu- jus" diei folemnitas me ad alia. gravisfima et lae- ta officia vocaret, ad quae praeftanda. grati ani- mi, fenfu adducor. Itaque ad vos, Viri Perillustres et Amplisfimi hujus Academiae Curatores, me converto, ut vo- bis fummas, quas debeo, perfolvam . referamque gratias. — Tam honorifice. enim de me meis- que. ftudiis. judicastis, ut mihi nihil minus _fu- fpicanti, neque tantos honores fperanti , praecla- rum munus,.quod hodie, aufpicor, Regis Au- gustisfimi voluntate, benignisfime offerte: vobis placuerit. E d -Pro tanto . benevolentiae et favoris testimonio de- 30 OR A.T EO. debitas grates agere: fi vellem, non posfem. At. illud ve mémoriâ nulla dies umquam eximet; — id tantum valeo, quod fancte pollicear, nihil me antiquius habiturum, nihil mihi magis ċor- di fore; quam ut delato munere non prorfus indignus videar; ut fcientiarum , quas 'prae om- nibus femper in deliciis habui, amore et cultu Studiofos Adolescentes imbuam , atque omni ftu- dio vestrae Viri Amplisfimi, Academiae commo- dis promovendis me totum devoveam; qua in re fi vestrae fpei minus fatisfécéro, id ingenii tenuitacì quaefo, nuniquam autem languori aut ardoris defectui” tribuatis. ; Vos autem Viri Clarisfimi !- quos collegas hac hora falutare mihi contingit, non compellare foret religió; — me in vestram amicitiam cam fuavem, quam honestam et utilem recipere, ves- tto favore profequi dtque confiliis adjuvare haud dedignemini , cujus gratiae eo laetior mihi fpes ét expectatio est, quo’ majora propenfae erga’ me voluntatis testimonia a vobis accepi, quorum recordatio cum mihi jucundisfima est, quid niagis enitir, quam ut vestro ufu et fa- miliaritate dignum me reddam. iq ^ Qüunr vero ad te me convertam, venerande fe- fenex Bleülandi! non parum commoveor, fi cogitem , me tibi fuccesforem esfe conftitutum , qüém et aetate et eruditione tantopere me fu- periorem fentio, et fi illud tuum diligentiae et dexteritatis opus , immortalitati confecratum , ad- fpiciam, fingulari pudore me affici fateor. — Id unum tantum animum recreat, quod me huma- nisfime recipere, et luculentisfima benevolentiae documenta in me cumulare non dubitaveris. — Id etiam atque etiam obfecro, ut me re atque confiliis ducere, tanquam Pater filium non definas. Hoc tibi perfuafum habeas, Vir optime! ut fi quid valeam, quo re et factis tibi gratias folvere, vel provectae aetati tuae aliquid gaudii vel levaminis afferre posfim , me nunquam lan- guentem invenias. Nec vos infalutatos dimittere volo, juvenes Nobilisfimi; et eos inter praecipue, qui mecum arti falutari vos confecrastis. Pergite, quo coe- pistis, eodem tramite; — me comitem habe- bitis fidum et indefesfum; — agite igitur op- timi Commilitones, in noftram fcientiam alacri- ter incumbite; me ducem et focium et ami- cum fequamini; conjunctis viribus, diligentia atque alacritate unum tendamus inter. Omnem ego 32 OR A TO ego curam, omne tempus vobis dico, omnem- que animum, intendam, ut vestris commodis in- fervire, vestraque ftudia quocunque modo pro- movere posfim. E "en | DIXI COMMENTATIO CAUSIS PRAEDISP ONENTIBUS HERNIARUM ABDOMINALIUM , AUCTORE D. J A ARNTZENIUS Mep. Cann, RESPONSIO A D QUAESTIONEM A IN ACADEMIA RHENO=TRAJECTINA AB ORDINE MEDICO, PROPOSITAM? „ Exponantur fingulae caufae praedisponen- » tes, imprimis ex fabrica partium continen= „ tium derivandae, quae diverfis herniis ab- ,, dominalibus anfam dare posfunt.” QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT. PROÔEMIU M. Lis: ut jam dudum celeberrimi in arte falutari Viri Camper et Richter monuerunt, nulli fere morbi in homine adfint, qui magnae frequentiae tantum, quantum herniae,, periculi momentique gradum jungant, nullique adeo dili- gentiori examine indigeant (1); quum denique, ex fummi Gaubii effato, Medicus tum , de- mum vere’ cognovisfe. morbum . dicendus. fit, cum caufam éjus detexerit (2), non est. quod miremur Facultatem nobilisfimam hujus Univerfi- | ta- (1) Conf. P. Camper, Verhandeling over de oorzaken der menigvuldige; Breuken in de eerstgeborene kinderen, Amfterdam 1800. p. 1. Holland/che Maatfchappij der We- genfchappen te Haarlem, 6 en zde- Deel, et. A. G. Richter, Abhandlung von den Brüchen, Göttingen 1785, p. 1. (2) H. D, Gaubius, Inftitutiones pathologiae mes dicinalis, editio 3. Leidae 1781. $ 55» 6 tatis medicam in certamine literario hujus anni quaestionem propofuisfe de caufis praedisponene tibus Hdd abdominalium, imprimis ex fabri- ca partium continentium derivandis, ad quam ut rite responderent , operam suam navarent ftudiofi juvenes. | | Perlegenti mihi et fufius de quaestionis ar- gumento mecum cogitanti hoc adeo arrifit, ut ad hanc pro viribus responfionem in medium proferre animo ftatuerim, Longe autem abest, ut huic operi vires meas fufficere fentiam, qua- re vos Viri Clar., ut hoc juvenile meum opus maxima, qua posfitis , tolerantia esee enixe rogatos volo. Quod ad opusculi distributionem attinet, men- tem esfe credidi Facultatis nob., üt non tans tum veritates pro magna parte jam cognitae de caufis herniarum praedisponentibus enarra- rentür, fed ut etiam imprimis ex fabrica partiüm accurate derivaretur et exponeretur feminium her- niofum, his partibus naturaliter infitum. Anato- me fuccincta harum partium. requirebatur , fed quia praeter caufas ex fabrica partium derivan- das, quae s imprimis”, et aliae quodammo- do rogari mihi videbantur, has omnes, quafi in tranfitu, in introductione generatim tractavi, ‚ut deinde fufius de fabrica partium, tanquam ‘caufarum fede, agerem, Condonandum | tamen fpe- z fpero, quodfi in expofitione illarum... caufarum nonnullas, quamvis minus ad fabricam partium pertinentes, ob fingularem, quem habent, in- flgxum i in hernias, paulo fufius tractaverim. ` Per hernias abdominales illas quatuor intellexi, quae faepius obfervari folent, hernjam igitur in- guinalem cum ferotali et pudenda, femofalem, umbilicalem et congenitam: illas omifi, quae no- mine Ventralium non nifi raro inter vitia hominum —occurrunt. — Sequentem itaque distributionem inftituere liceat: Introductio. De herniis, earumque caufis prae- disponentibus generaiim, ` Sectio I. Deferiptio partium continentium , quarum fabrica inter caufas praedisponentes haberi potest omnium Æerniarum abdomina- lium. Caput I. Séructura cutis. Caput II. Structura peritonaci. Sectio II. Defcriptio partium continentium , quarum fabrica inter caufas praedisponentes haberi porest fingularum herniarum abdomina- lium, atque expofitio caufarum praedisponene tium, pro fingulis ex fabrica illa derivata. Bil Ca- ús “Caput I. Expofitio herniae inguinalis. Caput. IL. Expofitio herniae femoralis. ‘Caput. Ill. Expofitio herniae umbilicalis. … Caput IV. Expofitio herniae congenitae. rennt IN« m INTRODUCTIO, DE HERNIIS EARUMQUE CAUSIS PRAEDISPO- \NENTIBUS GENERATIM. ^ Ph as od $i §. I." De herniarum definitione et: divifione. l uis primo intuitu, inquirenti videri posfit, fingulas corporis humani partes adeo -firmis praeditas esfe parietibus, ut contenta ne- quaquam egredi posfint , dantur tamen caufae, cum internae tum externae, quae hos collocationis vi- tiatae morbos, inter quos herniae primarium oc- cupant locum; producere valent. Hernia. idcir- co Io CoMMENTATIO co adest, fi unum vel plura intestina, fano fta- tu cavo naturali recepta, in praeternaturale ex- cedunt, plerumque evidentem fub cute tumorem producentia. , Hac definitione facilé ab alfis hujus clasfis morbis distinguuntur herniae, fimul autem magna earum diverfitas intelligitur. In capite eninr, licet quacun- que duris parietibus obfito , nonnunquam obfervan- tur, verum adeo raro, ut hujus fpeciei existentia a nonnullis dubia fit habita." Thótácica hernia , etiam pulmonalis dicta , nohnunquam quoque fuit obfer- vata 5 quae tamen duae fpecies fere numero carent, quum herniae abdominales cum his” Comparentur, Nimirum unicuique patet, naturalem occafionem in abdomine multo magis adesfe , quia fulcimenta os- fea hic fere prorfus deficiunt, dum muscalis tantum , tendinibus atque aponeuroticis velamentis hoc ca- vum obducitur. Peritonaeum , quod intimum intes- tinorum abdóminalium efficit tegumentum plerum- que cum cute intestinum elapfum continet , faccum- que format, qui herniofus dicitur ; quamquam peri. tonaeum nonnünquam rumpitur et fic intestina proxime infra cutim recondita. obfervantur, quod tamen non nifi’hujus partis destructione vel vul- neratione locum habere videtur (1). Veteres, (1) Conf, Je Cruveilhier, Zu fur ?Anatine eno etc. Paris 1816. Tom. IT, §.'6. pag. 228 - 236. 4 | | En, ee + r] M ze LE E «€ Ar 11 inter quos jam Ce lfus (1); credebant hanc fem- per adesfe peritonaei rupturam , ideoque herniam zv dicebant , quod et in nostro breuk et inan- glico rupture obfervandum (2). - Distinguuntur, inter hernias, duae in abdomine oriuntur, plures fpecies, inter quas inguinalis , femo- ralis et umbilicalis nomine abdominalium , ceterae vero ventralium occurrunt, Alii (3) hernias distin- guunt in frequentes , minus frequentes et raras. Adprimam fpeciem jam recenfitae abdominales refe- runtur; ad fecundam, hernia ventralis, ovalaris, perinaei et vaginalis ; ad tertiam, dorfalis, lum- baris et osfis facri, quorfum a Clar. S. Th, Soemmering (4) ‘etiam vreferuntur hernia uterina, foraminis pubis, MMC > lineae albae et diaphragmatica. N on. (1) Conf. Celfus, De re medica Lib. VII. me IL, Cap. III. Sectio I, pag- 415. Editio Paris. 1773. ; (2) Quae opinio tamen a fequentibus jam refurabarur; a Cl. Ruysch, Catalogus Rariorum, N°. VI. pag. 131. Palfyn, Handwerken der Heelkunde , Hoofdft. X. pag. 69 , et Munnicks, Chirurgie, Lib. I. Cap. 30. (3) Conf. W. Leurs, Verh. over den gard en, de verfcheidenheid der Breuken, in. de Verkandelingen bee kroond met den prijs van het legaat van]. M onnike hof, I Dee S. 11. | (4) Conf. S. Th, Soemmering, over de Buikbreus ken, en die aan den omtrek var het bekken Voorkomen, Verh, van Monnikhof, 6de Deel, 12 CoMMENTATIO Nonnunquam etiam nomina herniarum mutan- tur ratione partium in: facco herniofo "contenta- rum 5 ita Eyrepoxyay dicitur, cum pars canalis in- testinalis, ErirAögyAy cum omentum et Eyrspö- emimAdxyay vel hernia compofita, cum ambae hee partes facco herniofo contentae funt. Frequen- dior est herniarum distinctio in veras et falsas. Ad primas a nobis jam recenfitae pertinent; ad falfas falfo referuntur (nequaquam enim hernia- rum nomine infigniri debent) degenerationes et tumores fcroti vel. partium hoc contentarum, uti "YopóxqA4, Lapucuyay, ArmarönyAy, et Kip- goxyaAy, quae denominationes graeco xyAy adfcrie bendae funt, quo nomine veteres omnes testium ‘ac fcroti intumescentias intelligere folebant. A nonnullis huc etiam referuntür TlvoxyAy, Xróa- TÓMMAM , TpörnAy. (1). De ceteris minoris momenti divifionibus tacea- mus, fed videamus fequenti paragrapho genera- «tim de caufis praedisponentibus, quae feminium “herniofum in homine efficere posfunt. (i) Conf. F. G. van Ingen, Verh. over de zamen. geffelde Lies. eh Balzaksbreuken, pag-9. Verh van Mow nikhof, VlIde Dec. a PE M # D 1 CA > 13 Wire; De caufis praedisponentibus herniarum generatim. Cum caufa praedisponens fit omne id, per quod corpus illum acquirat ftatum, ut, data oc- cafione vel caufa occafionali, morbus oriatur, pa- tebit , hernias perillas caufas folas, quas nunc enu- merare in animo est, non posfe oriri, quia hae tantum corporis dispofitionem herniis acquiren- dis determinant, quamquam et in hoc morbo difficile mihi videatur caufam praedisponentem ab occafionali prorfus distinguere. Cl. Lawren: ce (1) caufas herniarum in duas clasfes divi- dit; in illas nempe , quae presfionem intestinorum contra parietes augent, etin eas quae reactionem integumentorum imminuunt. Has inter praedispo- nentes, illas inter occafionales numerat. Partim autem haec reactionis imminutio multis acceden- tibus caufis fieri potest, partim jam naturaliter in homine adest. Aptisfimam itaque existimo divifionem caufatum praedisponentium herniarum ab- (1) Conf. W. Lawrence, Abhandlung von den Brü. chen u. f. w. aus dem Englifchen überfetzt von G. von dem Busch, Bremen 1818. pag. 20. 14 CommM 2 ® TA TIO N. abdottinalium, qüam Clar. Gaubius (1) des dit, de feminiis agens morborum, quaque haec in naturalia communia, in naturalia propria et in praeternaturalia dividit. Ad -caufas na- turales communes herniarum illas omñes relatas velim, quae omnes homines cüjusvis fexus, tem- peramenti, aetatis e. f. p. aeque aptos et dispofi- tos reddunt ad hernias abdominales contrahendas. Ad naturales proprias, illas, quae praecipue fexu, temperamento, aetate, vitae genere oriune tur, adeoque non omnibus hominibus commu- nes reperiuntur. Ad caufas denique praeterna- turales, illas, quibus partes, quae contentis re- fistere debent, nimia laxitate vel ampliatione , itaque morbofa partium aberratione, impediun- tur, quominus his muniis fungantur. De his, in hoc generali caufarum omnium praedisponentium tractatu, brevius agamus, ut deinde fufius illas, quae ex fabrica partiti des rivari debent, tractemus. - (1) Conf. Gaubius, L 1, $. 608. L] M egy pos 45 he §. 3 De caufis praedisponentibus naturalibus come | munibus herniarum. abdominalium. Quandoquidem in fequentibus duabus paragra- phis faepius caufae occurrent, ex fabrica par- tium continentium derivandae, has tantum hic nominasfe fufficiat, ut de his infra fingulis capiti- bus agamus, Sunt autem fequentes: a. Structura cutis, ejusque expanfibilitas. b. Structura peritongei, ejusque expanfi- bilitas. | € Annulüs abdominalis confideratus ut lo- cus naturaliter debilis. d. Arcus cruralis etiam locus debilis. e. Umbilicus, ubi eadem debilitas obfer- vatur. de quibus omnibus postea fufius agendum erit. f. Pofitio, confirmatio et motus intestino- rum abdominalium. | de qua nunc videamus, Hanc pofitionem aliquid ad herniarum contrac- tionem eflicere, ex eo intelligitur, quod omnia intestina verfus memoratos locos debiliores ver- gen- +e 16, — CoMMENTATIO | gentia, libere aliquantum in "abdomine quafi fluctuantia, laevique sua fuperficie utpote mobi- lia, facile, fi aliae accesferint caufae , magis ma- gisque deorfum tendere posfunt, atque ita erum- pere. Haec praedispofitio magis etiam apparet, fi attendamus, illam portionem intestinorum , quae tenuisfima habetur , ilium nempe „maxime in fuper- ficie esfe pofitam et peritonaeo accedere. Prae- terea lumbis confirmata funt intestina, mefenterii ope, quod et expanfibilitate gaudens nequa- quam, descenfum intestinorum impedit, qui ho- rum gravitate naturali facilior reddi videtur. — Motusintestinorum huc etiam conferunt ; non il- li, qui vi fübita , occafione data, herniarum originem producunt , fed illi, qui, fempiterna fua duratio- ne et continuitate, feminium quafi in illis partibus efficiunt herniofum , quorfum presfio vergit. Huc re- ferenda funt motus intestinorum peristalticus , pres- fio ampliatione nonnullorum viscerum uti ventri- culi, duodeni etc., verüm maxime hic recen- fendus motus , qui fub infpiratione in abdomi- ne originem ducit. Diaphragma enim, cum aér pulmones implet, communi intenfione thoracis, deorfum mobilitate fua premitur, durante exfpi- ratione, rurfus furfum ducitur, quae quidem vis nequaquam herniae . contrahendae fufficit, ve~ rum „longa duratione , feminium herniofum produ- cere valet, aeque ac confumtio locum habet os- didis feae a ee ER SS ess TT M ep 1€ A 12 feae fübftantiae longa pulfatione arteriarum aneu- rysmatice dilatatarum. " ^w Grerfus hominis erectus, n Magnae lites ortae fuere inter artis pefitos; utrum ftatus gresfusque hominis erectus aliquid conferant ad herniarum praedispofitionem, nec - ne, Inter prioris fententiae propugnatores prae ceteris nominandus est Petrus Moscati, Pa- duae Profesfor regius Anatomiae , Chirurgiae et Artis obftetriciae, qui in oratione, Italico idio- mate Confcripta, de vera differentia corporea inter ftructuram brutorum et hominis, huic; brutorum. more, quatuor extremicatibus esfe in- cedendum flatuit. (1) Inter vatia argumehta , quae Vir Cel. affert, ut hanc faam thefin defen dat, etiam illud memorat, quod homo gresfü fuo flataque erecto multis morbis obnoxius fit; quos plane ignoraret, fi quatuor extremitatibus iñ: cederet ; inter eos autem herniae primarium locuti , occuparent. Non diu postquam Cl. Mosea». ti hanc fuam doctrinam publice pröfiteterur‘, (1) Hanc orationem ex Italica in linguam Germani- cam transtulit. Cl J. Beckman, Prof, Oeconomiae Góttingae , fab titulo: Von dem körperlichen wefent lichen Unterfchiede zwifchen der i Salle def mot ci def Menfchen, B 18 ^ | COMMENTATO non pauci hanc oppugnarunt. Inter varia contra eam dubia Cl. Vrolik, in disfertatione inaugurali, docte differentiam attulit, quae exiftit inter ftruc- turam integumentorum abdominalium hominis et brutorum (1), et quam Natura benefice hic con. ftituit. ,, Pars abdominis” inquit ,,fanterior et la= 9», teralis, vario refpectu in brutis firmior quam , in homine, viscera impofita facile fustentat, » omnemque prolapfus metum praecludit.” Quod- fi itaque homo quadrupes incederet, herniae um- bilicalis periculum multum augeretur, dum in flatu erecto presfio viscerum contentorum magis deorfum in annulum, arcum cruralem et ins feriorem pelvis partem locum habet. Hae vero partes longe firmiores funt in homine quam in brutis, in quibus annuli commisfura aperta est, quae eo magis clauditur, quo magis bruta ftatum erectum appropinquent, uti in fimiis, corpus faepe erigentibus (2), obfervari potest, in quibus testiculi jam non amplius li- beri in fcroto pendent, fed annulis inguinali- bus funt applicati, quo fit, ut intestinorum pro- lapfus versus inferiora evidenter prohibeatur. Ut her- (1) Conf. G., Vrolik, Disfertatio Inauguralis: de homine ad ftatum gresfumque erectum per corporis fabricam dispofito. Lugd. Bat. 1795. pag. 45 | (2) Conf. Vrolik, l. l. p. 82. M € 0 1e À 19 herniae femorales in homine aliquantum praecave- rentur, Natura pelvim ligamento, quod a Cl. . Poupart nomen habet, munivit, et os facrum hominis curvum, brutorum rectum creavit, quae curvatio fulcrum intestinis praebet. -Accedit quod , me judice , ftatus quadrupes homi- ni frequentius caufa foret herniarum umbilicalium quam erectus ftatus ipfi caufa est inguinalium ac femoralium. Confirmatione | enim. intestino- rum ope mefenterii fit, ut intestina magis a lum- bis dependeant, dum, propter minorem distan- tiam inde a confirmatione mefenterii vertebris lumbaribus usque ad umbilicum, quam ad annu- lum, intestina, fi homo quadrupes incedere ^ femper in umbilicum premerent. Vel fallor, vel haec fufficiunt ur protein : 3 Naturam, ut ftatum erectum homini tutum fervaret, fimul eum dispofitione muniisfe, qua metus herniarum, quae certe frequentius adhuc occurrerent , fi hominis ftructura circa memora- tas partes eadem esfet ac in brutis, pecpliari par- tium formatione praecluditur. Hunc gresfum erectum refutationis gratia huc attuli, quia varii viri perillustres fe fententiae Cle Moscati junxerunt. Videamus quid hac de re monuerit A A, G Camper (1). » Kühe find, » Wie . (1) Vid. A, G. Camper, Abhandlung von den B 2 krank. #0” : |" CoMMENTATIO 5 Wie man weisf, demfelben óffters ausgefetzt y , Werin fie Kälber ‚im gleichen die Schaafen , wenn _» fie Lämmergeworfen haben, doch weniger als: » die Menfchen, weil fie auf vier Füsfen und: » mit dem Korper mit der Erde: parallel laufen, = wodurch die Drückung der Bauchmusklen merk- » lich weniger auf das Decken würkt,” et alio locos » Der Menfch ist unter desfen, weil er auffrecht » geht, merklich mehr als das Thier Britchen ; » Vorfillén der Mutter und dem Hinken ausge- » fetzt, obfchon auch alle diefe Mängel nicht ; felte unter den Thieren gefunden werden. sy "Wie fehr diefes auch einigermasfen die Mei- S nung des Moscati zubegünstigen fcheint, fo „ erhebet doch aus allem dem Vorhergehenden , » Wie licherlich es fey behaupten zu wollen, » dasf alle Krankheiten der -Menfchen allein: » davon’ abhangen follten, dasf fie nicht wie » die Thieren auf ‘vier Füsfen gehen.” / Ut etiam aliorum fententias proferam: Exp. J Spruyt (1) dixit „ De opgerichte- gang en. boudig ; van het bns. moet men, als | » Z00 Krankheiten , die. fo wohl dem Menfchen als T. heren eis gen find, ote Auflage, Lingen 1794. pag, 28, 29 et 51e (1) Conf. J. Spruyt Verhandeling over de algemee ne en bijzondere oorzaken der breuken, Verh. van M o ne had LI. Deel Il. Stuk pag. 1190 4 — .non. videmus , quare non in his eodem jure con- oM r BB ia o ^ Ye |. 9-200 -vele-nacuurlijke-voorbefchiktheden tot het, » vormen van breuken aanmerken.” Cl. Rich- ter (1) gresfum hominis erectum caufam. dicit, ob. quam circa inguen aliosque ventris inferioris locos herniae oriantur frequentius, quam altius. De- nique Cl. Cooper pronunciavit (2),, Bei diefer »;undjeder andern Urfache diefer Krankheit, wird » die aufrechte Haltung des Körpers ;fehr viel » zur Bildung des Druchs | beitragen; | indem. der » Druck der Eingeweide auf den untern Theil » des Bauches dadurch fortdauernd erhalten wird”, ! hy Praedispofitio haereditaria hominis … ho. hernias. qus E ‘ rir ty 1/1 Überrime Ben ‚varias. air isis Beria a -parentibus ad infantes transferri ; disfentiunt vero, utrum haec haereditaria praedispofitio quoad her- nias locum . habeat. Quia autem vero: haec’ revera 'exftàt in multis morbis, qüoram caufae multum a partium fabrica , ud etiam in herniis , dependent, - ce- 1) Vid, Richter 1, l. p. 45e , (2) Vid. A.Cooper, Die Anatomie und Chirurgifche Spe der ‚Leisten- Brüchen und. der. ‚angeborenen „Brüchen, aus dem: Englifchgp., herausgegeben, von, Dr. J-F. M.Krutrge, Breslau 1809. pag. 2% 55 CoMMENTATIO cedi posfit. Etenim frequenter parentes clau- - dicantes liberos procreare videmus, eodem ma-. lo affectos; qui ftatus morbofus procul du- bio a pofitione et adhaefione membrorum vel musculorum abnormali dependet. Phthifin faepe — haereditariam obfervamus, illam scilicet, cujus cau- fa quaerenda est in debilitate vaforum pulmona- lium. Valde probabile igitur mihi videtur, peri- tonaéi debilitatem, annuli inguinalis’ capacitatem justo majorem aliasque - caufas praedisponentes eodem modo transferri posfe (1). Varii viri in arte falutari illustres hanc hae- reditariam praedispofitionem inter herniarum cau- fas asfumpferunt. Hildanus(2) herniam in ter- tiam hominum aetatem translatam obfervavit. Cl. Mauchard ar 3) patrem cum tribusliberis tractavit wc (1) Conf. Cooper, 1.1. pag. ro. ubi ait: 4 Manchmahl ss fcheint bei Brüchen auch eine angeerbie fehlerhafte » Bildung abzuwalten. Oft bin ich von Vätern, die felbst “ss Bruchbänder trigen, für mehr als einer ihrer Söhne » die von derfelben Krankheit befallen waren, um rath „gefragt worden. In folchen Fällen‘, fand ich denn »» durcheine aufmerkzame Unterfuchung > ae der Bauch- » ring [ehr unvollkommen gebildet war’ (2) Hildanus, Tom. VI. obf. 73, et Hoffman, ` Med. Confult. Pars II. Dec. I. Caf. 10, p. 53e (3) Mauchard, Disfertatio de hernia incarcerata Tubing. 1797. M £°D 1, © va. 23 hernia laborantes. Cl. Richter (1) infantes hernia affectos et obfervasfe ait, quorum parentes eodem malo laborabant et in quibus nullam. aliam herniae caufam, nifi haereditatem , invenire potue- rat ; qualis tamen caufae abfentia praefertim in infan- tibus, me judice, difficillime certe determinari potest. Cl. Soemmering (2) ex hodierna ma- jore herniarum frequentia haereditariam fortasfe __praedispofitionem oriri posfe credit, cujus tamen hodiernam existentiam dubiam habet; a Cl. Blu- menbach discedens, qui hanc maximam cau- fam herniarum frequentiae in Helvetia dicit. Petrus Camper, Cl. Arnaud asfentiens, primum, uti et Monnikhoff (3) et Lawren- ce (4), hanc revera existere haereditatem ftatue- runt; ille vero postea contrariam opinionem ame plexus est. (5) j Si verum est, hanc reapfe existere haeredita- tem in herniis, eamque morbofa partium fabrica de- (1) Conf. Richter, l. I. pag. 26. (2) S. Th. Sómmering, über Urfache und Vorhü- tung der Nabel-und Leisten + Brüche; eine gekrinte Preisfchrift ; Frankfort a. M. 1797. pag. 59. « | (3) J. Monnikhoff, Ontleed- heele en werktuig. kundige zamenftelling ter ontdekking der breuken, Ame fierdam 1750. $, 39. et J. Spruyt, l. 1, pag. 117, (4) Lawrence, 1, L pag. 30. (5) P. Camper, l, 1, pag. 9. SA OR NST, AERO dependere , mirüm forfan videri posfit , a me illam inter canfas naturales communes relatam esfe, Quia. vero haec caufa nascentibus jam Mem haec collocatio condonetur. | | | gh. editur of De caufis praedisponentibus naturalibus - ` propriis herniarum abdominalium. a. Partium in utroque fexu- differentia. ' Differentia partium fabricae in viro et femina cir- ca inguina unica fere caufa. est,'ob quam: al- teruter magis huic illive ‘herniae fiat. dispofitus. De hac itaque. caufa, tamquam. ex partium fabri- - ca derivanda, pro fi ngulis hemia, connate capitibus , videamus. b. Actas. ! Partium debilitas quacunque ratione producta praecipuam plerumque caufam constituit hernia- rum. Homo quo propior origini quoque propior fiti, eo debilior ; infantes itaque et praecipue an- nofiores omnium facillime: hoc malo afficiuntur; imo CI. Coo per (1) paucos annofos homines fe . .exas € ICI) Conf. Cooper, kik pag. 19. -NR AMT» Dri e. a5. examinasfe perhibet odii hernia non laborarent, Permultae tamen dancur'caufae, quibus ‘fit; ut hoc malum toties occurrat etiam in hominibus pleno vitae, aetatis et. virium vigore pollentibus , inter quas: varia munia. et opificia: prae“ ceteris fant’ re- cenfenda ex ^ quibus: exercendis -quodfi. lierniae producaritur, his - plerumque majus fe jungit pe- riculum ftrangülationis „quam | in’ debilioribus, ob majorem fibrarum reactionem et: HR CEE tenfionem. | P ment. 35, Heninont Oct Infantes, qui: parvo - tantum „ac tenui gandene omento; neque: multiin: descendente ; fere femper hernias intestinales, munquam omentales,,; con trahunt ý magis autem umbilicalibus'obnoxii funt, quippe quae; propter . defectumrfulcimentorum naturalium post funiculi-umbilicalis:praecifioriem , annulo umbilicali nondum claufo; : penna in neonatis: originem | ducunt. ° 2 - ‘Quodfi aetati: herniis faventi fe. jun: tempe- ramentum phlegmaticum et conftitutio laxa; huic. malo talem hominem valde dispofitum fieri, uni- cuique patet. Men nine c Gra viditas. Quamvis durante gravidicate nonnunquam her- niae inguinales et femorales obfervatae fuerint (1), hac- (1) Conf. Verdier, . Memoires de l'Académie. de AM. ' "Chie | 26 COMMENTATO hacce tamen periodo umbilicalibus maxima existit praedispofitio. Crescente enim abdominis .capacita* te, vi uteri. à dorfo. urgente; musculi recti mule tum.a fe invicem dimoventur, linea alba tenuis: fima redditur, annulus umbilicalis fenfim. magis aperitur, variaeque. nonnunquam aperturae circa umbilicum oriuntur , per quas intestinis. fubtus jacentibus transeundi occafio haud raro concilia. tur (1). Uterus interim intestina et omentum ab annulo inguinali et ligamento Fallopii di- movet, quo fit, ut omnem vim in umbilici regionem dirigat et faepisfime diuturna presfione praedispofitionem hoc loco deponat. Quantam vim et efficaciam graviditas in herniarum umbili- calium originem exerceat , patet ex obferyationibus variis locis hunc. in finem inftitutis. In Hollandia, ex 71 herniis umbilicalibus, 17 viri et 54 feminae, et ex 344, a focietate Londinenfi tractatis, 315 feminae et 29 viri hoc malo affecti invenie- bantur, Chirurgie, Tom. II, obf, 12-24. et Smellie Pers loskunde II. Deel Verz. XY. N. — (1) Conf. J. L. Baudelocque, L'art des accouches mens „Paris 1807. Tom, Ie $.109. et Du Pui, Verh. van het Zeeuwsch Gen. te Vlisfingen. Deel XIII. d. Sige. ME SP X ee 27 ‘d, Sraris post gr aviditate. See dada herniis quam maxime favere utique patet. Peritonaeum enim , musculi abdomina- les et cutis, durante graviditate , magnae totius ven- _ tris excrescentiae participes facti , annulum inguina- lem aliasque aperturas abdominales dilatavere- Quodfi hanc dilatationem fubitanea fequatur eva- cuatio foetus, partes laxae collabuntur, herniaeque origini , potisfimum in conftitutionibus laxioribus , facilis aperitur. via, nifi tempestiva adhibitione . fasciae circularis abdomen cingentis reactio re- ftituatur, et hujus effectu, tamquam. adftringen- tis mechanici, metus herniae inftantis praecavea» tur. (1) Variorum tamen obfervationes eo nos ducere videntur, ut peculiarem in nonnullis hominibus praedispofitionem acquirendis herniis asfumamus ; . cujus caufam non femper ex naturali vel praeter- naturali formatione partium deducere posfumus. Omnes énim homines locos abdominis debilio- res et multas caufas occafionales communes ha- bent; dum tamen multi ab herniis liberi maneañt. Ck Lawrence et Richter homines obfer- | | vas» ^ (1) Conf. Baudelocque, LL Tom. If. $. 1027, ' ubi talis fascize ope hernias, post priores ejusdem fe: minae partus femper obfervatas , praecavisfe: narrat; N "8 CoMwmMEN TA TIO vasfe narrant in. quibus .4 vel 5 herniae fimul erant curandae , quarum cum praedisponentem tum ‘occafionalem ‘caufam prorfus "ignorabant. : :: Py ve v. < - aix NM 4 “3.273 / Sys Fu re tin mo ^is PI ETES E dis g T Pt PUK ch B hae | hae EN 4*3 @™ d'u oh vel et pas de Se we Y , v " B EXT! i pee d à x za N * mx , TG Kat + A m ‘ 1 ` Sk TET - . le Li Awd x a V J „De. caufis praedisponentibus praeiernatu-. ) ralibus. herniarum abdominalium, 111314 A a. Debilitas qualicunque : caufa: producta parietum — ži saga ai o^ * ritonaei. : 1095780 HUP ^19. eatem Imminuta m et debilitas tegumentorum abdominalium tuto. validisfima herniarum caufa - ¿dici potest,’ quam Cl. Richter, (1) folam : absque caufa externa. herniam -.prodücere posfe -credir. Etenim; ratione habita cetérarum partium „corporis humani, naturalem - jam, debilitatem -in -3llis locis abdominis obfervamus, ubi fulcimenta - valida defunt, non tamen adeo magnam , ut, in homine ab omni parte fano. intestina; non. in pofitione naturali fervari posfint.. Quum tamen roboris univerfi corporis imminutio incipit, pri- mus hujus effectus uem debet in locis ab mr C Sp (Conf, Richters I. li p.235. M Mos on rne As 29 ipfa. natura aliis debilioribus ; et intestina, in mar- E ginibus, naturalium . aperturarum debitam reac- tionem non invenientia, facile, fi levis accedat caufa occafionalis , erumpunt , herniamque formant. Haec tamen. marginum debilitas nequaquam pri- maria caufa falutari debet, quod male Cl. Law- rence (1). Hi enim communem fequuntur pa- rietum debilitatem, et. eam ob caufam primum effectum | morbofum praestant, quia a natura ce~ teris integumentorum partibus jam debiliores crea- d funt. . - Omnes itaque caufae debilitatis corporeae , tam- quam totidem caufae remotiores herniarum haberi posfunt.. Harum vero tanta adest cohors, ut praecipuas. brevi enumerasfe fufliciat. { t, Diaeta pinguis. debilitans. Praeter cognitam vim relaxantem, quam ex- ferunt pinguia in corpus nostrum univerfum» ab omni tempore , hanc exclufive verfus abdo- men dirigi ftatuerunt auctores (2). Hippo- cra- a) Vid. Lawrence, 1. l. p. 28, (2) Günz, Obfervationum Chirurg. de herniis Li- bellus, p. 24, Petit, Traité des Mal. Chir. Tom > OIL p. 287. Arnaud, Mém de Chir, Tom, II, Le Dran, 1. l|. p. id 30° COMME ENTÄTIO, crates (1) jam illos praeprimis hernias con- trahere fcripfit, qui aquas pluviales et paludofas haurirent ; et Gau bius noster, immodicus quo- tidie lactis, ait, olei, butyri, pinguium, aquae calidae ufus ad hernias disponit (2). Soem- mering (3), in commentatione de causis fre- quentiae herniarum apud juventutem in pagis , hanc etiam affert, licet in earum , enumeratio- ne pr debito longius procedere vi- detur: 5, & Vielleicht praedisponirt ferner die » Jugend in den Dörffern auch der lebens- » Wierige und unauthórliche Genusf der meist 5 fehr fetten Milchfpeifen und der Molken, » ftatt des Getrinkes dazu, (wiewohl letzteres . bei uns nicht fo häufig ist) zu Brüchen; fo wie auch die Diaeta lactea der Hollander eine Haupturfache der ebenfalls bei ihnen bekanntlich fo hiufiger Briichen ist. Man er- {chrickt wahrlich über die grosfe Menge der Brüchen in Holland, da einem einzigen Man- „ ne, Hn. Monnickhoffnämlich , allein über » zweitaufend Fälle zur Behandlung vorkamen.” Idem folani tuberofi radicidibus herniarum fre- quen- 29 29 (1) Conf, Hippocrates, Ed Foéfii Lib. de acre et locis, Tom. I. S. 3. p. 286. . (2) Gaubins, |. 1. $. 235. (3) Söwmering, l. I. pag. 55. \ — M. £ Df C A. ar quentiam adfcribit, quarum tamen vis relaxans non adeo efficax videtur, ut inter caufas herniarum remotiores justum mereantur locum. 9. Obchias. Laxitas cutis , quae in obefis animadvertitur , ori- ginem ducit e magna pinguedinis quantitate ,cellulo- fae inhaerente, quae augetur etiam vita horum ho- minum faepisfime fedentaria et diaeta debilitante, Obefitatis efficacia , tamquam caufae herniarum , ab experientia fuit. confirmata. (1) Cl. Richter frequentem herniarum praefentiam in obefis omen- ti presfioni adfcribit, quod in his multa pingue- dine repletum perhibet, quare eosdem etiam fre* - quentius hernias omentales contrahere affirmat (2). Haec autem fententia minorem veritatis fpeciem prae fe ferre videtur , quia pinguedo omenti ne- quaquam corporis obefitatem fequitur, imo vero faepisfimeiomentum in macris maxima, in obefis minima pinguedinis FRÈRE inftructum repertum fuit m % (1) Conf. le Dran, LI. p..106, Gaubius, 1, le Ge. 235. (2) Richter, lI. 1. p. 33. et p. 540. (3) D. van Gesfcher, Hedend, —€— Heelkuns de, ifie Deel, S. 1028, 32 |. COMMENTA Bad 4. Maries pose D. atem. Eadem herniae acquirendae proclivitas quae post graviditatem, exftat in emaciatione post obee- fitatem; idem enim integumentorüm collapfus et fulcri abfentia deprehenditur. Univerfi corpo- ris infuper debilitasvulgo emaciatione augetur (1). | Magnam in emaciatis efficaciam exercet abforp- tio adipis , ut hernias ácquirant , quod, ut exem- plo utar, intelligitur in hernia inguinali. Adeps enim locos et interftitia replet, quae in annulo non prorfus.a funiculo fpermatico vel ligamento rotundo uteri clauduntur; quodfi autem hic ab- “forbeatur, interflicia aperta fiunt et herniarum formationi Ke 7 ) i4 Rachitis. j Tis ‘morbus 5 infantibus PAR yi debi- litatem : et vemaciatiónem: fere: femper". comites habet,:-quibus; uti vidimus; . parietum . rede- tio multum imminuitur ,. accedente fere. femper aéris in intestinis et aquae in abdomine collec- tione, post mortem conftanter obfervata. His fit, ut _presfio in locos debiliores abdominis eo » mas T (1) Conf, . NATI Demonte. Anat, Pathol. Lib ll. Cap. 7. $. 1 et 4 ; | | ET M ED IC A . 33 magis augeatur, quia in infantibus pelvis cavum a vefica urinaria clauditur, Doct. Spruit (1) in eodem infante rachitico , 9: annos nato , duas her- nias inguinales ,umbilicalem et prolapfum intesti- ni recti obfervavit. ~ 5. Hydrops ascites. Duplici modo hicce morbus praedispofitionem herniofam producere potest, fcilicet. dilatatio- ne abdominis et vi relaxante , quam exerit {e= rum in integumenta abdominalia. In tantum non omnibus enim hydropicis hernia umbilicalis obfer- vatur, cujus faccus perapertum annulum umbi- licalem haud raro transit, postquam ‘aqua per hunc evacuata fuit. Tales hernias, hydropem in- fequentes, Cl. Lawrence practernaturali aper- turarum natvralium ampliationi adfcribit (2). Variae a variis auctoribus hic enumeratis addun- tur caufae debilitatis parietum , prouti habitatio in locis humidis, cui Cel. Ca mp er (3) multitudinem herniarum in nostra patria attribuit ; habitatio in climate calido (4), multaeque aliae ;prouti abufus | oleo- (1) Vid. Spruit, l. 1, p. 121, (2) Conf. Lawrence, L l. p. gr. (3) Camper, Verh. over de oorzaken, enz. p. 34 (4) Cooper, l. 1, p. 10. | C 82 ComMENTATIO oleorum, infufionis cafeae, piscium , radicis To- -lani tuberofi etc. quas vero rifü potius quam " memorati dignas eed Cl. Lawrence. b. créas aperturarum abdomi- nalium magnitudo. Non est quod probem, hancce morbofam for- mationem multum conferread herniarum originem. "[raüseamus vero ad caufas praedisponentes her- “tiarum abdominalium ; ex fabrica normali partim "«ontinentium derivandas. | SEC TIO_L DESCRIPTIO PARTIUM CONTINENTIUM , QUARUM! FABRICA INTER CAUSAS PRAEDISPONEN~ ' TES HABERI POTEST OMNIUM HER- ^NIARUM ABDOMINALIUM, ' CA pot TUE Structura cutis. $. 6. N uandoquidem ftructura cutis et: pe- ritonaei, primo intuitu , nihil cum intestinorum egresfu commune afro videri posfünt, obfer- vandum est, harum partium fabricam | ‘ideo ad caufas praedisponentes ` morbi nostri teferri debere, quia ex nostra herniae definitione patet, hoc egresfu intestina in faccum vel cae vum praecternaturale transponi debere; quo refpectu cutis et'peritonaei expanfibilitas, qua hicce faccus praecipue formatur, revera 'inti- mum cum herniarum origine commercium alit. Ponamus enim easdem in musculis a,erturas , C 2 COSe 36. CoMMENTATIO eosdem in peritonaeo dari procesfus, fed hanc ment- branam et cutem ftructura gaudere ftabiliore et fir- miore , cartilaginea v. g. vel osfea , herniarum nume : rus prouti nunc in capite et thorace, multo minor obfervaretur. Non is vero füm, qui hanc conditio- nemgeneri humano optatam. habeam , neque mage na detrimenta hinc refpirationi , digestioni, aliis- que functionibus oriunda, adeoque miram divi- ni Creatoris fapientiam , non agnoscam. Exactam non hujus. loci credidi cutis defcrip- tionem ; expanfibilitatem enim et elasticitatem , tamquam praecipuas proprietates phyficas, hic enumerare fatis videtur, cum hae tantum hernia- rum origini favere deprehendantur. Quum varias partes, ex quibus cutis cone flat, examinamus, reperimus corium , rete Mal- pighii et epidermidem , cunctas expansibilis es- fe naturae. Quamdiu enim vis et reactio cu- tis aequilibrium fervare valet cum interna pres- fione , nulla expanfionis datur ratio; hoc autem laefo, fenfim fenfimque , infurgente vi, contex- tus. cellulofi partes a fe invicem dimoventur, pororum ostiola amplificantur, totius cutis fa- brica fubtilior graciliorque fit , extenuatur, co- ri fibrae a fe invicem abeunt, areolae fe exten- dunt;eadem fere proportione cutis crasfities dimi- nuitur , qua volumen externum augetur. Altera vero proprietate, cujus imminutio inter caufas her- ni- PC Fn , me MED IC A | 37 niarum referri debet, elasticitate: nempe vel con- tractilitate, vi urgente amota, ad pristinam volumen reducitur cutis; quae autem contracti- litas non amplius in cute, fi nimis diu expan- fio duret, animadverticur ob debilitationem et enervationem hujus organi; quod fi locum habeat, ad pristinam formam reduci nequit. Haec enormis expanfio, in multis morbis” et post graviditacem , nifi debita adhibeatur cura, nonnunquam obfervanda , nimis nota est , goan ut longius in hac fubfisterem. Ci Ped endo pod ' r À Structura peritonaei. $. 7. Haecce membrana , quae intestinorum ma- ximam quantitatem includit , proximeque cutiadja- cet, ferofae est naturae, multis vasculis fanguiferis praedita, nervis autem destituta. Pro maxima parte ramos arteriae mammariae internae accipit et mag- na expanfibilitate gaudet. Hanc veteres ignorabant herniamque ex peritonaei vulneratione originem ducere putabant, uti jam monuimus. Postquam vero peritonaei expanfibilitas probata fuerat , pri- mi tantum non omnes chirurgi hanc ejus ex- panfionem fenfim tantummodo , neque fubito, ori- ri posfe ftatuebant, Hinc inter fubitas hernias et fenfim ortas distinguebant, dum in his tantum pe~ 38 CoMMENTATIO peritonaei expanfionem admitterent. Hodie haec expanfibilitas adeo absque omni exceptione asfu- mitur,ut Cl. Lawrence (1) nullam pofitionem vel motum fe cogitare posfe fateatur , quo perito- naeum rumpi posfet, Enormis expanfibilitas peritonaei evidens est in ilis exemplis. non adeo raris herniarum fcrotalium , quarum faccus usque ad genua delabi- tur. In tali expanfione peritonaeum eandem fer- vat. teneritudinem et fubtilem tenuemque ftruc- turam , ac in naturali ftatu, Fuerunt , qui crasfitiei auctionem in illo asfümerent; haec autem , non raro fex lineas aequans , dependet ab altera lamina, inter peritonaeum et cutem pofita, quae herniae presfione induratur. E contrario praeternaturali abforptione haec peritonaei pars talem nonnun- quam teneritudinem acquirit , ut motus peristalti- cus intestinorum trans faccum appareat. Facile tamen error oriri potest, quia in prima herniae origine et in fano ftatu peritonaeum non cum vicinis partibus cohaeret, mox autem , aucta hernia, jam concrescit et cum contextu cellulofo et cute unum idemque corpus format; quo fit M: conjunctionem peritonaei cum cute pro Crase i) Fonn Lawrence, LI. pag, to. ME Duly © :A 39 crasfiore peritonaeo habere posfimus , quae cras- fities .tamen folummodo a dicta altera lamina dependet. "Fuerunt, qui banc alteram laminam pro contextu cellulofo hic depofito haberent ; Cl. Langenbeck autem, peritonaeum ex” duabus laminis conftare ftatuens, hanc fe- cundam eamque externam peritonaei laminam es- fe probavit. Hicce enim Vir. Cl. in commen- rario egregio de ftructura peritonaei, postquam : comparationem inftituit inter diverforum auctorum - fententias, utrum fcilicet peritonaeum fimplex an vero duplex fit? pro hac pugnat et in disferendo adeo magnam veritatis fpeciem prae fe ferr „ut ejus fententiam hodie a tantum non omnibus ac- ceptam credam. | Secundum hujus viri fententiam, ipfius per- .fcrutatione probatam, peritonaeum ubique ex. duabus iamellis conftat, quarum externa vers: fus musculos abdominales ; interna vero ver-: fus intestina fita est (1). Externam mems branam. mucofae esfe naturae putat , : quae’ cum interna ferofa contextus cellulofi ope con- * (1) Conf. CI. J.M, Langenbeck, Commentarius de ftructura peritonaei, testiculorum tunicis , eorumque ex abdomine in ferorum descenfu, ad illustrandam herniarum |. indolem. Góttingae 1817, cum 24 tabulis. Tab. I. A, B. > et Tab, II, A, B, 49. CoMMENTATIO conjuncta est ; nonnullis autein in locis a fe invicenr - decedunt , variasque partes inter fe continent. Cl. Langenbeck porroegregie probavitatque deli-: neavit organa chylopoietica a toto peritonaeo dupli- : ci circumdari, uropoietica vero (1) , arterias et. venas majores (2), fpermaticas (3), veficulasque feminales cum ductibus deferentibus (4) intra binas laminas esfe fitas; qua in re multos fcrip- tores. fecum confentientes habet. ^ Variis au- tem. partibus, ex abdomine exeuntibus , addun- - tur externae laminae peritonaei proces(us cellu- lofo - membranacei , qui formationem facci herniofi - in hernia inguinali evidentisfime explicant. Om» nes enim partes, quae funiculum fpermaticum ef- ficiunt, usque ad fundum fcroti a procesfu " membranofo laminae externae peritonaei inclu- duntur (5); et quomodo, quaefo, nifi hoc modo rem explicemus, herniofus faccus a: peritonaeo obduci posfit? Scimus testiculos, qui an» te nativitatem non intra duas laminas fiti funt, perforati nem inftituere laminae internae , post - quam in fcrotum descendunt et peritonaei exter- nam ^ (1) Conf. Langenbeck, Tab. I. D. £ (2) LL in Tab. II. E. D (32 1.1. in Tab. II. e. d. (4) l L in Tab. II. c. (5) l.l, in Tab, I, If. IIL IV. a a. at OMEP Dr € o 41 nam laminam, tunicam vaginalem‘ communem conftituentem , fecum ferunt. Nifi hic autem duplex adesfet peritonaeum , nullum amplius existeret te- gumentum , ne faccum beenen me formaret (1). acing. Praeter hanc externam laminam peritonaei, quam faepius durante hernia crasfescere dixi- mus, in fingulis herniis inveteratis etiam alia inte-: gumenta crasfitie augentur , uti in hernia ingui- nali procesfus aponeuroticus fasciae latae et mus- culi cremasteris galea aponeurotica, quae autem omnia in fingularum —Ü( tractatione plenius memorabimus, Non autem hic non animadvertere posfum , magnam etiam caufam praedisponentem hernia- rum in eo confistere, quod mefenterium, intes- tinorum locum determinans , aptum fit „ut prolon- getur et expanfionem patiatur. Ut enim intes- tinum descendat. vel exiens prolongetur, -necese fe est, ut mefenterium extendatur „ adeoque cau- "(n De hujus peritonaei feparatione in duas laminas omnino conferatur totum caput primum commentationis laudatae, dum fitus partium generalis intra laminas pulcre in Tab. IV. perfpicitur, Generatim totus libellus perfpicuita. te et fimplicitate fe commendat, atque auctor tabulas dedit adeo accuratas, ut nemo; fidelius. De peritonaeo duplici ejusque procesfibus etiam conf, Perri Came per, Icones herniarum editae a S. Th. Sómmering, Francof. a, M. 1801 pag. 14 et I5. 42 ComMMENTATIHO caufa praedisponens in eo fita est, quod: hoc: non ex fubftantia dura inexpanfibilique .confis-, tat. Attamen non asfentimur ills, inter.quos. - Cl. Morgagni (1) , qui hanc expanfibilitatem. praecipuam caufam habuerunt, dicentes , mefente-: rium primum expandi et delapfum intestini produ- cere, quod deinceps continua pulfatione contra :par-, tes ‘debiliores abdominis elabitur. Hancautem me- fenterii expanfionem potius fequelam esfe credimus: intestini eloco fuo dimoti, vel faltem hanc dimotio« nem intestini et expanfionem mefenterii eodem tém- pore locum habere , ideoque eadem vi , qua intesti na verfus debilisfimum locum abdominis premun- tur perque hunc transeunt, etiam mefenterium expandi (2). | | Ex hac probata divifione peritonaei in duas la- minas patet, nomen aperturade, quod annulo inguinali dare folemus, ftricto fenf non rectum esfe, quandoquidem hoc loco: nequaquam aper- tura fed procesfus fistitur, Quae denominatio, fi in hac commentatione occurrat brevitatis caufa, condonetur. (a) Conf. Morgagni, de fedibus et caufis morbo. rum. Epist- 43. art. 13. | (2) Conferr. Camper, LI. pag. t1 et A. Scarpa, Traité pratique des hernies, Paris 1819, Pag. 38. SEC. ine SECTIO IL. ' DESCRIPTIO PARTIUM CONTINENTIUM , QUARUM FABRICA INTER CAUSAS PRAEDISPONENTES | | HABERI POTEST SINGULARUM HERNIARUM | ABDOMINALIUM, ATQUE EXPOSITIO CAU- . SARUM PRAEDISPONENTIUM, PRO SINGULIS EX FABRICA ILLA DE- | RIVATA. | 4 a dd e D a CR Expositio herniae inguinalis. | $. 8, Herniae inguinalis definitio. ! Hania inguinalis adest, cum intestina € ca- vo abdominis naturali in praeternaturalem. fac- cum abeunt per canalem inguinalem, vel, uti nonnunquam fit, per interriam tantum vel exter- nam hujus canalis aperturam, | $. 9 44 COMMENTATIO §. 9 Canalis inguinalis formatio. Hicce canalis , qui falfo annuli abdominalis nomine occurrit, tribus musculis abdominalibus, descendente , adfcendente et transverfo , forma- tur, cui Cl, Langenbeck (1) rectum etiam musculum partes fuas conferre ftatuit. Duabus gaudet aperturis, interna verfus abdominis ca- vum, externa fub cute jacente , inter quas cana- lis ades. Ejus formatio defcriptione anatomi- ca fequente evidentior fiet. Musculus abdominalis descendens externus fi- ve major, qui 8 dentibus ab 8 inferioribus >eostis initium ducit , deorfum currit; et fibras fuas usque ad abdominis fuperficiem dimit- tit. Postica fibrarum pars fe externo labio cris- tae osfis ilei affigit, dum anterior pars in apo- neurofin tendineam definat. Haec ad distantiam 1! poll. ab osfe pubis in duas partes dividitur, quae crura vel columnae annuli abdominalis. nuncupantur (2). Superior pars, quae ma- . gis (1) Conf. Langenbeck, 1.1. pag. 59. 9 (2) Conf.Hesselbach, Nene Anatomisch Pathologi- Sehe Unterfuchungen über den Urfprung und Fortgang der Leisten-und Schenkel-Brüche, in, 4to, Wurzburg 1915 , Tab. 1, b. M x D'I C A 45 gis ab osfe pubis remota est, etiam crus inter- num appellatum , verfus fymphyfin osfium pubis tendit, conjungitur cum crure interno alterius lateris, feque ramo descendenti osfis pubis hu- jus lateris affigit (1). Loco, ubi duorum cru- rum fibrae fe cruciant, procesfus oritur tendi- neus, ligamentum fuspenforium dictum, in viro ad penis fuperficiem, in femina ad clito- rin vergens (2). Inferior pars, crus externum five inferius, quod tenuius, compactius vero, multoque fortius praecedenti deprehenditur , ma- gis deorfum delabitur, fupra incifuram cruralem ; hic ligamentum Fallopii vel Poupartii nomina- tur, arcum cruralem format et osfis pubis tu- berculo affigitur (3). Separatione harum fibra- rum tendinearum fpatium formatur triangulare, quod annulus inguinalis five abdominalis exter- nus appellatur (4). Pars osfis pubis a fpina usque ad ejus angulum hujus tfianguli bafin conftituit, crura vero formant latera et apex locus est, ubi cru- ra a fe invicem decedunt. Annulus externus fisfuram for- (r) Vid. Hesselbach, in Tab. 1. a. (2) Vid. Camper, in Tab. 7. x. y. (3) Vid. Idem 1. I. in Tab. 9. fig. 1. ubi litt. C. in- fertionem cruris fuperioris , D. infertionem cruris inferig» rem ostendit. i (4) Vid. Cooper, h I. Tab. 1, f. 46 COMMENTATIO í format dliquomodo longitudinem, cujus punc- ‘tum fuperius, etiam exterhus angulus annu- li nuncupatum , os ilei, inferius vero fymphy- fin osfium pubis fpectat. Atque haec est, quae antea unica tantummodo apertura , per quam hernia egrediebatur, habebatur ; quam vero fententiam fal- | fam esfe ex fequenti confideratione patebit. " Prouti externa canalis inguinalis apertura for- matur a praecedente musculo, ita internam for- mant musculus abdominalis obliquus adscendens internus, five minor (1), qui infra externum pofitus est, et fascia deinceps describenda. Hic- ce musculus, a media crista osfis ilei oriundus , fe 10% et 12% costae infigit, ejusque fibrae musculares itidem in aponeurofin tendineam abeunt, quae verfus lineam albam decurrit, Antequam autem huc pervenit, in duas laminas dividitur, quarum fuperior fe cum aponeurofi musculi descendentis conjungit, dum inferior cum lamina tendinea musculi transverfi , infra eum jacentis, combinetur. Haec combinata lamina transverfi et adscenden- tis musculi, ad distantiam 8 linearum ab apice externae aperturae five annuli. abdominalis, et duorum circiter, pollicum ab osfe pubis fe in duos. fibrarum tendinearum fasciculos dividit , inter quos . (1) Vid. Langenbeck, Tab. I3, © €, e. e, vU d. ar + XE. 1 lx ele M È D 1 c A CT (aquós relictum. fpatium internam canalis ingui- . halis aperturam fistit (1). Inferiores fibrae for- “mant musculum cremasterem, quae fenfim eva- nescunt in expanfionem tendineo - membranaceam , füniculum fpermaticum circumdantem (2) et quarüm pars ligamento Poupartii affigitur; dum parsalia hujus aponeurofeos musculi transverfi per canalem verfus os pubis vergit et huic affirmatur, Haec musculi transverfi portio, quum canalis dis- "fectione aperitur, evidenter obfervatur fuas par- tes conferre, ut plenius annulum claudat. Hi tres igitur musculi ad canalis ingui- malis" formationem confluunt , quamvis funi- culus fpermaticus > qui in fexu virili per cana- ‚lem tranfit , monente S carpa (3), proprie fibras musculi transverfinon perforet, fed potius fupra ejus marginem abdomen exeat. Difficillimum au- . tem mihi vidétur, ob intimam fibrarum interni et transverfi musculi conjunctionem , verum fta- tuere limitem, et accurate determinare , utrum transvérfus etiam cremasterem forméc , nec ne. Procul dubio pars inferior musculi transverfi annulum internum etiam format , quod et S car-. pa (1) Conf. Scarpa, 1. I. Tab.2. m, Hesselbach, LL Tab. 3 et 4, d. e. (2) Scarpa, I. 1. Tab. 1. Ll. et 2, e. e. > €3) Idem 1.1. pag. 25. ` 48 CoMMENTATIS .pa (1) non negavit, et jam Doct. Schmit'(2) obfervaverat, dicens: ,, a natura edoctus fum,’ 45 Obliquum minorem et transverfum abdominis „ in illa regione laciniis fuis tendineis ad an- » nuli formationem aliquid conferre. " Notum . est, transverfum musculum porro fe verfus par» tem posteriorem rurfus in duas laminas divide- re, quarum altera procesfibus. fpinofis, altera transverfis vertebrarum lumbalium affigitur. Pars musculi recti, quamvis cum aponeurofi obliqui externi conjungatur, minus tamen ad formandum annulum conferre videtur (3). | Ut magis has cunctas partes firmaret natura, tendinea expanfione eas munivit, a Cl. Coo- per (4) recte defcriptá , nomineque fasciae iransver[alis infignitâ, a Cl. Hesselbach(5) vero ligamento interno lienali nuncupatà. Adest nimirum aponeurofis quaedam tendinea , quae a margine ligamenti Poupartii originem dus cit, infra externum annulum procurrit et cujus - praefentia, propter majorem refistentiam quam | quae (1) Vid. Scarpa, I. 1. pag. 28. (2) Vid. Schmit, Commentarius de nervis lumbalie bus, $. 47. Mi (3) Vid. Langenbeck, LI. Tab. 7. ge (4) Vid. Cooper,l. 1, Tab. 2, m. et defcripta pag. 5. (5) Vid; Hesselbach, h L Tab, 3 et 4.c. C. C. €. Se $ M-z,5reA 49 quae a folo peritonaeo praeftari posfit, digito premente facile fentitur. Hujus fasciae transverfa- lis fibrae tendineae intima conjunctione cum muse culo interno et transverfo ita concrescunt, ut re- vera harum partium confirmatio oriatur falutaris. Cle. Richter (1) haec fascia prorfus erat in. cognita, qui peritonaeum externo annulo proxi- me adjacere etiamnunc credebat, quod fi locum haberet, herniarum originem multo frequentio- rem obfervaremus. $. ro. Canalis inguinalis et partium, quae hunc transeunt , defcriptio. Per canalem inguinalem , cujus externam tan- tum aperturam veteres cognoverunt , intelligimus fpatium, quod funiculus fpermaticus occupat exiens per tegumenta abdominis (2). Accu- ratus fitus ejus fequens est: distat pollicem externus annulus ab osfe pubis. Ab, exter- no annulo usque ad internum, a cremastere et infimis fibris musculi adfcendentis interni for- matum, etiam pollicis fere distantia interest, ita ut (1) Conf. Richter, 1. I. pag. 39. (2) Vid. Cooper, 1, J. tab, 3.0.0. D i5 CoMMENTATIO ut externus margo interni annuli 16 lineas distet ab interno margine annuli externi. Annulus ita- que internus pone externum, fed magis forfam pofitus est, ita ut pars infima interni cum fupe- riore’ externi annuli, homine decumbente, per- pendicularem fere lineam formet. Externa ae- que ac interna apertura faciem | praebet fisfurae longitudinali oblique jacenti, .cujus externae longitudo pollicem aequat, latitudo : poll., dum centrum ejus 1} poll. a fymphyfi osfium pubis distet. Haec apertura verfus abdominis cavum fascia transverfali et funiculo fpermatico , per hanc transeunte, clauditur ; dum fpatium , quod | non prorfus hisce partibus repletur, contextu cel- lulofo vel adipe compleatur. Partes, quae hunc canalem transeunt , in viro in unum funiculum, qui fp ermaticus dicitur, colléctae funt; in femina nil nifi ligamentum uteri rotun- dum hic invenitur. Hae partes, quarum anato- me infra accuratius dabitur , in infantia pri- mo ad punctum veniunt, ubi, fascia transver- falis et inferiores fibrae musculi interni abdo- minalis internam aperturam formant, quo loco cum peritonaeo et contextu cellulofo conjunc- tae funt. Hic locus infignis est levi impres- fione externa peritonaei, cui Cl. Scarpa for- mam infundibuli conciliavit, et proxime adjacet are teriae epigastricae, ex iliaca interna oriundae, quae | fu. T, E! tab. I2. d, e. g. ~ Miret Dp men a sl funiculoiiofpermaticum , prope ejus ex abdomine egresfum , cruciatim transgreditur (1). Porro funi- culus vel ligamentum uteri rotundum , pro) iVa- rio fexu, ingreditur fpatium inter internum. et externum annulum, in quo igitur deorfum et an- trorfum vergit, donec hae partes 'aperturdii “ex- ternam transeant, quae fano: flatu ab his prorfus fere clauditur, et tegant infertionem - cruris ex- terioris annuli abdominalis..in.. osfe pubis. (2), de qua.in formatione hujus annuli locuti fumus. Differentia tamen maxima exfistit pro vario, fexu, i in- ter canalem inguinalem ipfum et partes , quae | hunc transeunt , 2 quam igitur fequenti. $. dare d i123ABJb (1. s ak Differentia partim | in à diverfi dii: al VERE SK ~ Différentia in numero. brin “et feminarum, hernia inguinali laborantium , tanta) est , ut fabrie cae partium differentiam jam a priori faspicemur. Hanc differentiam quoad feim ét litus ditim ; frequentius affectum, quod a plerisque "Thajóti M8- ft OMD, 1 Cr) Vid. eH £i) LL tab. 2. La ngenbeck, Porn MISIS (2) Ch Coopers Ll. tabs 6. dig: 1. curfum: funici. li per, canglem,-usque „ad testes cum, incipiente. hernia egregie ostendit, 3 D 2 52 COMMENTATIO- etui brachii dextri adferibitur:, egregie efficére pose -fumus ex . collectione 2000 herniarum, a CI. -Monnickhoff obfervatarum, e quibus inguie : males. hic. enumerabimus: - Herniae. inguinales duplices, In viris.. In feminis. : 407 . . e . e ” 348, bs ; e 59 Herniae inguinales u lateris. ive : 922 2 € B ovd breue 745 .. 177 ‚Herniae inguinales finistri lateris. CIS: e 437 OLDS «(ETIAM t 327 £i e 110 Ex collectione 7599 herniarum, a focietate Lon- " dinenfi, herniis curandis dedita , anno 1814 ob- "fervatarum , ratio hermiarum inguinalium fequens fuit: Herniae inguinales duplices. In viris, In feminis. > OOk wr eert ete 2187 eek es Herniae inguinales dr) lateris. 2587 . ee 0 + © 9567. « . 20 ‘Herniae inguinales I nistri lateris. TURE $g-. 3123489151 COD Ws 2409 M^ 14 "E , Anatomica partium infpectio hanc differentiam "prorfus explicat , et nobis annulum externum multo majorem ostendit in viris quam ‘in femi- nis, qua in re iterum divinam Creatoris fapien- tiam agnoscimus, quae difficiliorem . transitum fanguinis per vafa fpermatica prohibere voluit ; ‘haée autem cura rotundo uteri ligamento , in femi- i nis . M : Et p 1" a; À. 53 nis tantummodo exeunti, non requirebatur. In his longitudo annuli externi £ poll. aequat, latitudo z; quae dimenfiones duplo majores in viris obfer- vantur (1). Magna autem caufa frequentioris even- tus herniarum inguinalium apud viros fita est in partibus, quae annulum transeunt, majus fpa- tium requirentibus. De harum itaque partium anatomia, cum decurfum jam praecedenti § . dedi- ‘mus, paucis tantum videamus. | Funiculus fpermaticus in viris conftat : 1°. Ex arteria fpermatica interna, ex aorta vel nonnunquam e renali arteria oriunda , et in tes- ticulis in vafa capillaria transeunte, liquori pro- lifico fecernendo destinata, | 2°, E vena. fpermatica interna, Chinniskoemn re- ducente, qui feminis fecretioni non inferviit , in- que venam cavam inferiorem vel "A defi- nente. | *: | 3°. E vena fpermatica externa, in venam epi- pa (a) Conf. Hesselbach, LJ. tab. 1 et 2, ubi dif- ferentiam partium inter feminam et virum egregie ex- pofuit. ` Cl. Cooper, in Tom. II. operis fui de Herniis ac. - curatam dimenfionem dedit distantiae: partium circa an- nulum, quam autem nostro fcopo hic füpervacaneam duxi- mus, quia maxime notabilium partium distantias jam ine. _moravimus. 54 Commentamıo gastricam definente et nsu e tunicis vagi- nalibus reducente. ~ 4°. E vafis lymphaticis , a testiculis probar | tibus, inque plexum renalem vel lumbalem trans- euntibus. tu "5% E nervis nonnullis, a plexu rerit testi- hips petentibus. „6°. E. vafe. deferente, in sipidydiside variis circumvolutionibus: oriundo , deinde recte. cum funiculo per annulum currente usque ad veficu- lam. feminalem fui | lateris. | 1j -+ Hae :. omnes: partes conjunctae funt tunica va- -ginali «communi: peritonaei laminae externae pro- pagine (1), tunica propria funiculi fpermati- ci, et fibris musculi cremasteris , i uti vidimus, ex musculo : abdominali | interno’ et transverfo oriundis, quae ‘cum. funiculo annulum transeunt, prope testem fe expandunt et in membranam: dar- tos finiuntur (2): Praeterea exiens funiculus fper- | / ma- \ ~ (1) Vatii, prouti A. T. Hempel , Grondbeginfelen der ontleedkunde, ade druk, ode ftuk , pag. 493. negaverunt hanc membranam propaginem esfe peritonaei; hujus au- tem fententiae contrarium nos probasfe credimus, cum opiñionem Cl. Langenbeck, duplicem peritonaei -laminam ‘adesfe, nostram fecimus. Vid. fupra §. 7. (2) Vid. Scarpa, Tab. 1 et a, et Tabulae Anat- Pathologicae etc. auctore J. F. Meckel, © Fasc. | | IV. ` b Mt "M À : n. 5 Mj sp. € A : 55 maticus circumdatur tenui membrana tendinea , procesfu, fasciae, latae femoris , quae. adfcendit , cum. cruribus, externum annulum formantibus , conjungitur. et, postquam partim tantum fu- niculum comitatus fuit, in cunicam vaginalem de- finit. Vafa fpermatica ita a regione circa renes trans musculum iliacum internurh abeunt, cum adfürgente vafe deferente conjunguntur , (quolo- CO accurate interna apertura canalis invenitur) dum in -canali ipfo his adjunguntur, fibrae cremas- teris , ab inferiore margine musculi abdominalis interni et arcu. crurali. oriundae, fic, uti vidi- mus, canalem exeunt , fcrotumque sans CI). Hujus magni vaforum apparatus nihil in femi- nis obfervatur, quibus non nifi ligamentum uteri rotundum “ex abdomine per annulum exire dixi- mus. Duo nempe valida crura, infra tubas Fal- Aopianas ab utero Oriunda, anteriore laminá peri. tonaei circumdata , canalem transeunt et in. mon- tis Veneris contextum cellulofum abeunt. (2) An- Med nue IV. Intusfusceptiones et herniae cum Tab. 8. Lips fiae et Londini 1826. Tab. 29. Fig, 2. d, Tab. 30 Fig. 1. d. - (1) Conf, Camper; Ll, Tab; 8. fig; I: B. Fer A.; et fig. e. C. D. E, Fi ubi cremaster faccum circumdans estegie confpicitur, (a) Annults in corpore femineo loufpicitài apud Camper, Tab. 13. fig. 2. U. V. We 56 COMMENTATIO nulus circa hoc ligamentum tenue egregie clau- ditur. Ceterum in hernia inguinali eadem ra- tio manet hujus ligamenti ad faccum herniofum, quae funiculi in viris, dum tantum ‘cremaster y qui in viris funiculum ambit , in feminis liga- — mentum uteri non circumdat, quia in his hic. musculus prorfus defideratur (t). Hac etiam perfpecta differentia, ut faniorem nobis de hernia inguinali ideam comparemus, brevi ejus formationem inquiramus, in cujus de- fcriptione faepius caufas praedisponentes hujus herniae memorandi occafio dabitur. Be §. 12. Formatio herniae inguinalis per canalem | inguinalem. „testing elapfum pasfura , primum internam aper= (1) Nifi cum Fallopii fententia confentiamus, hoe. die a nemine forfan amplius accepta, ,, Cremasteres mu. » lierum esfe cavos, atque fedes esfe in qua feminas „ rum ramex fieri foleat, quemadmodum in viris.” Veteres autem de cremasteribus feminarum loquen- tes per illos ligamenta uteri rotunda intellexerunt , Conf. Oribasius, Medic. Collect. Lib. 24. Cap. 31. Riolanus, Anat. Cap. 29. et Fallopius, Obferv. anat, p. 750. i = Ms io ate! © 57 aperturam “canalis inguinalis adeunt, per hunc transeunt et ad externam apertüram prodeunt. Hic enim maxime communis elabendi modus est, Dantur tamen cafus, quibus intestina, in ca- nali haerentia, refistentiam annuli externi vincere non valent; atque haec est fecunda fpecies ‚qua intestina nullum faccum extra annulum externum formant. Datur et tertia fpecies, qua intestina non per internum annulum primum transgres- fum inftituunt, neque canalem pereunt, fed qua ftatim per externam aperturam transgrediuntur. Talis hernia a Cl. Hesselbach interna, et prius memorata externa nuncupata est. Harum itaque formatio fingulatim brevi enarretur. 1°. Herniae externae, quae totum cang- lem transgreditur , formatio. ‘Inchoatur elapfus accurate eodem loco, quo funiculus fpermaticus et arteria epigastrica fe cru- cianti atque tunica vaginalis in foetu cum ab- dominis cavo antea communicavit (1). . Intesti- . num itaque; quod elabitur , laminam internam pe- ri- (1) Haec prima ejus formatio egregie confpicitur apud Cl. Cooper, Tab. 3. p. dum primus facci ex ex» terna canalis apertura elapfus Tab. 5. fig. 2. ae i, osten» datur. 58 COMMENTA TLO ritonaei. adit, quae. in praedispofitis facillime cedit et in. procesfuin fenfim, magis fe. expan- dit (a). Peritonaeum protrufum | femper, pau: cisfimis cafibus exceptis, fupra. vaíà fpermatica viam eligit, ita ut faccus herniofus funiculum post fe habeat. In canalem inguinalem. pene- trare coacta, hernia fita est intra funiculum et cremasteris fibras , .quas usque ad. fcrotum de- fcendere diximus , deinde reactionem externi annuli vincit et extra hunc perveniens faccus; liberiore loco fruens , fenfim expanditur. „Hic, enim tu- mor revera uti faccus pyriformis formari: incipit, cujus initium collum , inferior vero pars bafis ap- pellatur. Ostium facci, quod ab externo annu- lo. formatur, media distantia fere fitum est intra fpinam anteriorem osfis ilii et osfis pubis angu- lum. In hoc ostio ftrangulatio fere femper inveni». tur, cujus caufa fita esfe potest in interiore aper- tura canalis inguinalis, vel in exteriore, vel in collo facci herniofi. Quum hernia increscit, decurfum funiculi | fe- -~ (1) Vid. Langenbeck, §. 94.et Tab. 18. b. b. Minus recte itaque Cl. Meckel, in explicatione Tab. 29. fig. 2. n. faccum herniae inguinalis lamina externa perito- naei esfe formatum perhibet; haec enim -tunicam vagi. nalem communem conftituit, qua faccus ipfe continga tur. Peres re SMEREN BD 35€ À. 59 fequitur; unde totus” canalis inguinalis habi- tus commutatur, ita ut hinc facile explica» ri posfit, cur hernia, femel orta , fponte fua non curetur Haec alteratio in fitu partium jam effici potest, fi animadvertamus, incipien- te hernia, arteriam epigastricam fitam ‘esfe eo loco ,ubi intestina primo per internam aperturam egrediuntur, adeoque 10 fere lineas ab ostio her- niae, dum, durante incremento herniae, ejus fitus ddeo cominutetur , ut arteria ftatim post ostium herniae vel externum annulum inveniatur. Haec ‘mutatio .fequenti ratione peragitur. Presfione partium intestinalium fit, ut internus annu- lus, in quem prima vis exercetur, inagis ma- gisque verfus externum deprimatur, ita ut na- turalis: relatio fere femper inter duos annu- los pefídita fit, postquam intestina primum . elapfum per externum annulum pasfa funt. Imo ‘in inveteratis herniis non amplius canalis invenitur , fed duo annuli ita funt appropinquati, ut direc- tam aperturam in abdomen fistant. Cl. Law- rence distantiam arteriae epigastricae ab inter- no margine interni annuli usque ad angulum osfis pubis = 2 poll. determinat, et porro narrat hanc distantiam in hernia , quam ante oculos habet, ad : poll; esfe mutatam (1). Hujus appropinqua- tio» (1) LL pr230. Hoc etiam egregie demonftratur in Cl. C 00s ~ 60 CoMMENTATIO tionis arteria epigastrica etiam particeps fit (1), cujus ficus, hac ratione mutatus, faepius: pericu- lofam reddit herniotomiam ; dum, fi in fitu. na- turali maneant, vafa epigastrica in herniae in- guinalis operatione non facile. laedantur (2); cui tamen fitui. fidem non magnam habendam | credo, ob varietatem frequentem fitus horum va- - forum (3. .. Quoad herniofi facci tegumenta Gbfervandum, in fexu virili musculum cremasterem validum fistere tubum tendineum , cujus fibrae , durante her- nia, faepe magnopere: mutantur, ita ut crasfitie mul- Cooper Tab. 4. ubi duplex hernia adest. Lit. w. apertu- ram ostendit internam majoris herniae , quae multo inferius quam in dextra parte in x fita est, quae litera apertus . ram internam minoris herniae defignat, | (1) Vid. Camper, Demonftrationes anat. pathol. lib. 2. 5. ubi habetur. ,, In herniis inguinalibus arteria et vena PARES verfus pubem a prolapfis intestinis com- pelluncnr.”’ f (2) Vid. Cam pe r, Icones herniarum, in explicatione Tab. 5. fig. 2. (3) Situm arteriae epigastricae egregie retulerunt, Cooper, Tab. 7, 8, 9. Camper, l.l. Tab. 5. fig. 9. et Tab. 19., M, O. Scarpa, Tab. 3, 4, 5,6, 8,9. Hesselbach, 1.1, Tab. 6 et 9: Mec- kel, Tab. 29, fig. 1. i. i. et fig. 3. i. i, ie. ubi artes ria pone ostium facci herniae ad la:us internum et dein adscendens . depingiur. Conf. Cruveilhier, EL Tom. 2. $. 9. pag. 252 et 253. ee eS M. MED: 1 °C" 61 multum increscant, | colorem mutent et cum marginibus annuli inguinalis concrescant. Huic” impofitus est fupra » memoratus fasciae latae procesfus ,- qui validum -annuli fulcrum con- ftituit-; hoc enim: praecifo , annulus quodammo- do. dilatatur et: ligamentum Fallopii tenfionem fuam: amittit. Huic ftrato fuccedit lamina externa peritonaei a Cl. Langen be ck indicata , tunicam vaginalem communem .conftituens. Quartum deni- que ftratum ét intimum fistit peritonaeum vel ejus interior. lamina, fecundum Cl. Langenbeck, cujus ftructura durante hernia eadem manet, Hise ce tegumentis inclufa hernia , quae totum canalem tranfit, quum plenius defcendit, pro vario fexu , vel ferotalis vel pudenda dicitur , de quibus ita- que. paucis videamus a. Herniae ferotalis Anatome. - Saccus herniofus, fenfim increscens , descen- dit et juxta decurfum funiculi fpermatici, quem post fe habet (1), denique, férotum intrat, ita ut intra tunicam vaginalem communem , externae laminae peritonaei procesfum, in ‚prima. infantia 'formatum , et vafa fit collocatus, Quum vero . us- (ı) Cooper, Tab- Ze Le Qe 62 COMMENTA To usque ad fuperiorem partem testiculi, ubi vafa fpera matica in hunc transeunt, pervenit hernia , ulte- rius descendere impeditur. a ‘tunica : vaginali‘ pro- pria. testis, 'albügineae tunicae propagine (1); quae hic , ftricturam ita dictam formans , meatum — a tunica-vaginali communi formatum., inde ab ans nulo in duas partes dividit;;nempe in fuperiorem longiorem „qua vafa fpermatica includuntur „et in inferiorem ; qua- testis -et 'epidydimis ‘continent tur. (2). Sais itaque ‘huic fepimento infige tit et in-invererata. hernia cum hoc: concrescit , ita ut in disfectione veterum herniarum vestigia ad- fint: abruptionis bafis hemiae a ME pane testiculi: «v ) 5i Up. «JORT Saepius: haec. hernia’ fcrotalis ad enormem exten- fionem delabitur , cui rugofa feroti fractura fa» vere videtur. Haec vulgo completa dicitur, in- guinalis vero hernia incompleta... > b. Her. Q) Coif. den hh Tab. 10; pou o, oit Ci. Hem pelinterim negat , hanc membranam propaginem esfe tunicae albugineae , cui tunicam propriam vaginalem testis infistere ftatuit; Le L Tom 2, page 401. fé) Conf) Camper, Ic. Hern. Tab. ro. fig. 4. T. E. F. dum IL. E. ftricturam. exponat ; er Ejusdem, Ver. hand. over de oorzaken der Breuken in reeks kinde. ren, page 24 et Tab. 1, … ; «4 nelle AS EM ESD uU X 63 by. Hernia pudenda, Tn fexu. fequivre yo nonnunquam, E quam- vis raro. delabitur _ juxta ligamentum uteri .ro» mundum , intra duas. laminas » EX. quibus labia ma- jora conftant. … “Altera enim externa est cutis, altera interna finis est membranae mucofae vaginae. Magna quantitas adipis inter has duas laminas in- venitur , quae tamen facile facco cedit, Cremas- teris tegumentum hic prorfus quidem deest ; attamen annuli feminei angustia caufa est ur hernia pu- denda non nifi raro occurrat. H1 o°. Hernia inguinalis, quae externi annuli aperturam non transgreditur’, fed in … dpfo canali remanet. "ry di Quum externus annulus ‚„Svicta refistentia in- terni, majore vi atque reactione gaudet, quam ut vir intestinorum a tergo prementium cedat, haec in canali ipfo remanent neque extus.ap- parent. Hujus herniae prima formatio per an- nulum. internum eodem modo prócedit, ac in pro- xime. memorata ; attamen volumen occupat val- de exiguum, propter canalis angustiam, quo fit ut frequenter" adfint herniae in hominibus , li- cet fe iis laborare non füspicentur, qu&e post 64 COMME N T-A TI 0 post mortem demum inveniuntur. Aponeuros mus- culi interni abdominalis et transverfi collum talis herniae tegit , cremasteris fibrae canalem transgre- dientes ipfum faccum tegunt, et fuper hos mus. culos aponeurofis musculi externi abdominalis ex- panditur. _ Ceterüm idem arteriae epigastricae et funiculi fpermatici fitus ac in priore obfervatur. Facillime tamen ex hac, quum vis urgens intes- tinorum augetur, prior herniae fpecies oritür ; tumor herniofus: enim in latitudinem non valde excrescere potest, quia parietes. "canalis inguina- lis non ita facile cedunt quam annulus exter- nus (1). 3°. Hernia, quae canalem inguinalem non transgreditur (2). Haec herniae fpecies pro dimidia parte tan- tum | ! | (1) Conf, Cooper, qui primus hanc herniae fpe- ciem defcripfit, Tab. 3. p. Tab. 6. fig. 1. n. Lan- genbeck, Tab. 13. h. Hesselbach, |. 1. Tab. 8. Conf. Murray, Animadverfiones in hernias incomples tas cafu fingulari illustratas. Upfal. 1788. (2) Conf. Cooper, LI. pag. 41 et Tab. 7. v. Tab. 8. p. q. ubi differentia inter aperturam internam com- munis herniae inguinalis et hujus fpeciei ostenditur. Tab. 9. p. et Tab. 7. t. v. m, m. ubi art. epigast. relatio ad -hancherniam depingitur, Lan genbeck;Tab. 16, e. f. et „Tab. 17. a. b. c. M xt» C A; | 64 tum ad nostrum argumentum pertinet, . Non enim faccus per internum annulum elabitur, fed perforat aponeurofin musculi interni et trans- verfi, atque ita linea recta fere ab osfe facro ver- fus annulum externum directionem fuam eligit, adeoque non, prouti prima a nobis memorata fpecies , oritur eo loco , ubi arteria epigastrica fu- niculum transgreditur , fed magis inferiora verfus circa fynchondrofin osfium pubis, quo fit, ut fu- niculus non- post faccum fed ad ejus latus pofi- tus fit (1). Haec fpecies itaque, quoad origi- nem, est hernia ventralis, qualis quovis fere lo- co abdominis per fibras tendineas tegumentorum oriri potest; quoad exitum vero, abdominalis, quia faccus per annulum externum exit. Hancob- rem parim tantum ad hujus commentationis argumentum pertinet, nempe ad hernias ab- dominales, dum exitum fpectes, et recta omnino Cl. Lawrence fuit denominatio.,. qui hanc ventro- inguinal appellavit. Rarisfima haec herniae inguinalis est fpecies ; . etenim. fecundum Doct. H, J. Brünninghau- sen (2), qui hanc enumerationem ex 5o anno- rum Lad » (1) Conf. Langenbeck, Tab, 17. a.c. Cooper, Tab. 7. v. w. q. » (2) Conf, H. J. Brünninghaufen, Gemeinnützi- \E ger 66 C'oMMENTATIO rum obfervatione deduxit, de ros herniis in. ‘guinalibus 90, nifi plures , herniae externae, ad primam a nobis memoratam fpeciem referen- dae, adesfent, et fecunda frequentius adhuc quam ‘haec interna locum haberet. . Quia funiculum ad externum latus facci pofi- tum esfe diximus, patet, faccum hujus herniae acre- “mastere non esfe tectum, qui hoc in cafu intra “vafa fpermatica et herniam pofitus est. Neque haec, quoad tegumenta hujus herniae, a'prioribus fola est differentia. Peritonaei enim lamina in- terna hanc quidem etiam obtegit, fed procesfus laminaé externae vel tunica vaginalis commu- nis hic quatalis deficit, licet hoc neget Doct, "Alexander ( 1). Arteriae epigastricae fi: tus in hac hernia nequaquam mutatur , fed ma. net ad distantiam 3 poll, ab externi annuli fü- "periore margine(2). Relatio tamen hujus arteriae ‘ad herniae faccum prorfus alia est, ac in priori" bus, quia in hac fpecie ad externum latus facci fita est, dum in hernia inguinali externa ad ejus in- ‚ger Unterricht über die Brüche, den Gebrauch der Brüchbänder etc. Würtzburg. | (1) Conf. Alexander, over de Lies- en Dijebreus ken in de Nieuwe Verh.van Monnikhof,edeD. p.64. — (2) Vid. Cooper, Tab. 7. 1. m. Hesselbach, ‘Tab. rr. Langenbeck, LI. Tabi 17. g. et 18, fige Ee d, 19. d. Ws bne. 67 internum latus inveniatur (1). ^ Saccus herniofus denique , extra annulum protrufus , contingit fúr- niculum; tumor autem non uti in aliis prorfus deorfum premit , fed magis rotundam praebet for- mam et erectam. Caufa praedisponens hujus her- niae videtur esfe praeternaturalis debilitas fibrarum musculi transverfi, harum nimiae feinvicem dis- tantia vel ruptio laciniarum vi externá (2), V 15 Expofitio caufarum fingularum praedisponen- tium, ex fabrica partium continentium fu- pra memorata. derivatarum , quae her- i niae inguinali an[am dare. posfunt. Quam multis auxiliis et praefidiis natura an- nulum muniverit, ex praecedenti jam. patuit con- (1) Conf. Cooper, Tab.7 1. m.et m, ad: finistrum la. tus, Langenbeck, Tab. 16. t. et n. o. ad fin. latus; in quibus tabulis hernia inguinalis externa ad finistram , interna ad dextram partem depingitur; et Meckel, "Tab.30. fig. 3. g. g. in latere finistro et g. indextro, ubi hernia inguinalis interna in finistro, externa in dex- tro latere adest. Ce) Conf. Hesselbach, Anatomifche Chirurg. Ab: handl.Cap. 3. et Neueste Abh. pag. 4o. Transitus hujus ‘herniae per externum annulum egregie a tergo confpi- citur apud Langenbeck, Tab. 19, b: De hujus:heriiae historia: prae ceteris conf. Doct. Alexander, Ll, pag. 56. boe E 2 68 COMMENTATIS fideratione. Fasciam enim transverfalem pofuit » quae aperturam interiorem canalis clauderet, cremasteris fibras, quae transitum funiculi for- tiorem tutioremque redderent et procesfum fas- ciae latae , qui, musculari vi gaudens, reactio- nem contra vim a dorfo urgentem exerceret. Non obftantibus . his omnibus ftructura tamen canalis inguinalis herniae inguinali favet, hic debilisfimum fistens locum. Tenuitas enim fibra- rum aponeurofeos musculi abdominalis interni et transverfi, quae hic jam ad infertionem per- venientes tenuiores fiunt, et apertura, inter has funiculo destinata, hoc periculum fistunt. Ete- nim fascia transverfalis quidem aperturam ver-. fus cavum abdominis claudit , attamen apertura ttansgredienti funiculo- remanere debet, quae) ab hoc non accurate repletur, quia margines apert- türae funiculum non prorfus circumdant , fed con- «textus. cellulofus locos non aceurate claufos re- . plet, qui facile vi intestini cedit. .Canfa, cur nonnumquam in ipfo canali inguinali .faccus remaneat, fita est in forti reactione crurum aponeurofeos externi musculi abdominalis descen- ` dentis , externam aperturam formantium; ex quo jam „patet, herniae scrotalis et pudendae originem in mi- ‘nore horum crurum reactione quaerendam esfe. Harum deinde, potisfimum herniae fcrotalis , majus in tempus incrementum explicandum est ex memo- ^ ras EMT E Dr EN 69 rata duarum áperturarum Canalis inguinalis ad fe invicem appropinquatione , qua directa apertura ab externo annulo ad abdomen formatur. ^ ' Caüfa herniae ventro-inguinalis , quam memora- vimus; fita est in majore refistentia annuli interni , quam fibrarum magis deorfum pofitarum muscu- li transverfi, quarum debilitas nonnumquam hic localis invenitur. Majoris frequentiae herniae in: guinalis in viris ratio in májore annuli apacia” te quaerenda est. T Magna ceterum caula herniae inguinalis prae- disponens in eo confistit „ quod peritonaeum in loco, ubi ‘cetera tegümenta debilisfima funt, etiam debiliori fabrica fit infigne. Ete- nim intra angulum osfis pubis et -fuperiorem fpinam osfis ilei, et magis accurate co loco, quo funiculus abdomen in viris exit, fibrae musculares musculi transverfi definunt in aponeurofin maxir me tenuem, quó fit, ut peritonaenm hoc. logg Mile ona ares ü nunc his uenia confideratis addamus, vim maximam intestinorum in hanc exerceri partem abdominis , quae revera debiiisima ftatui potest, et formationem pelvis talem esfe, ut osfa ilei quafi planum inclinatum forment et intestina non prorfus. fustinere pos- fint, fed potius äntrorfum cogant, quo fit ut te- gumenta anteriora abdominis huic etiam vi rè- B | fis- 7o CoMMENTATIO fistere debeant , non est, quod. miremur, aes. quilibrium inter vim urgentem intestinorum et reactionem tegumentorum , quum caufa occa- fionalis accesferit „tam frequenter rumpi , et her- niae. inguinalis eventum -anoidianam explicare poterimus. .. Atque hic in expofitione caufarum praedis- _ponentium herniae inguinalis. fubfistere posfu- mus, quia. in. defcriptione partium. continentium et'in $ de formatione herniae inguinalis. -hanc expofitionem „ab : harum partium. defcriptione, perfpicuitatis caufa, non fecernendam „ jam pro magna parte. inftituimus, quare taediofas repetie tiones evitare. maluimus. " Praeter jam citatos auctores, fequentes bene de herniis meruerunt; in quorum enumeratione talem ordinem fecuti fumus, ut illi , qui generas. li nomine de herniis egerunt, eos antecedant qui ex profesfo de inguinali fcripserunt, Post fingulam cujuscumque herniae fpeciei tractatioe nem auctores fequentur, qui de illa fpecie ege- rant quam fingulo capite tractavimus. Arnaud » CG.) Disfert. on hernies..or rup- tures, Paris 1749; Barre, (P. C. de la) Des Horie en gé- néral et en, particulier du bubonocèle, Paris 1804 , Ato. | Bee Mit DP 8 Ae 7i Beüevoli, ÇA.) Sopra Line delle er- nie intestinali., Firenze 1747. Benoit, (J. M.) Disf. fur les hernies S .s Paris 1807, 410", Ke) Berenger, Celandre ou Traité nouveau. des descentes, Paris 1701. Blakey,(W.) Obferyations concerning rup- | tures and the treatment, Lond. 1764, 8*9... ‘Boehmer, Disf. de herniis abdominalibus x Hal. 1780, B Bonini, Disf. de fim viscerum | naturali. et praeternaturali , Angolst. 1776. Bouchard, (P.) Esfai fur les hernist, Pax ris 1807 , 4°. Boutellier, Dis. de Herniis ihtestinalibus et omentalibus, L. Bat. 1692.. | Brand, Chirurgical Esfays on the caufes and [ymptomes.of ruptures , Lond, 1782. Comm. i Lipf. XXVII. p. 313. ag: r Brendel, (de) De Herniarum naturalibus , Goett. 1751. Camper, CP.) Fark euit Review 3 Vol. I. p. 465. Cat, (Le) Philofo phical (y ranfactions abridged. » Vol X. et pasfim, . Cloquet ^ (J. ) Recherches Anatomiques _ fur les hernies de l'abdomen et Recherches pas thologiques fur les caufes et V’anatomie des her- nies 72 CoMMENTATIO nies abdominales, faifant fuite au mémoire précédant, Paris 18171819, 400, avec 14 planches. Dejean, Obfervattone Hee. les hernies ` . 04 pisie. Paris 1762, 8vo, Dorgain, (M.) Propofi tions s für les here nies, Paris 1808, 4to. | Dreux, Disf. de herniis abdominals “DS Bat. 1777. A Emericus, Disf. de hernia, Bail. 1620, Eyselius; Disf. de hernüs, Erf. 1697. Foujols, Avis au peuple fur les hernies, Paris 1781. | _. Franco, (P.) Traité, des Berhier Lion 1561, 8vo,. Frebault, (J. F.) Obforvanons fur les hernies abdominales, Paris 1806, 4to. Froelich , Disf. De herniis cognoscen- dis etc., Bafil. 1612. Geiger, (M.) Kelegraphia etc. Monach. 1631, 8v0, — i . Gempt. (J. H.) Comment. de herniarum na- tura atque çaufis, Paris 1806, 410. | | Glaser, De herniis in genere fingulisque earum differentiis in fpecie, Bafil. 1673. - Hammer, (de) Disf. de ed Lugd. Bat. 1061; \ Heise "ME oD rr e AD — 7%. Heister, Disf. de Entero — et Ofcheocele, Altd. 1713. ^ | Hensing, Disf. deperitonaco , Giesf. 1742, — . in von Haller, Disf. Anat. Toin I. 'Hoegger, De herniis in genere fingulisque: earum differentiis in fpecie, Daf. "Hofmann; Disf. de enterofcheocele , Norib. 1690, 410, ° og ih Home, Transactions of a fociety for the improvement of medical and — knows ledge, Vol. H. ! Hoin, CJL.) Esfay fur v ARR hernies, Paris 1768, 8vo. ` _Houstoun, (Rob.) History of ruptures and rupture cures etc., Lond. 1726, 890.. pi acobi, Disf, de Entero dies ae etc. , Erk tro Javitte, Traité des hernies. Jutting, (J. W.) de vera herniarum dries- tinalium caufa; Berl. 1740, 416. - i ' Kesler, Dist, De: Herniis; Vindob. 176$. Köler, (F. L. A.) Verfuch über die Ure Sache der Brüche und den Mittlén'fie zu verhu- ten, Celle 1799. Gött. Anz. 1797, p. 384. Kreyfig, Disf. de Herniis obfervationes et meletemata quaedam, Salzb.. Med.. Zeit. IV. 1797+ Lafond, (Jalade) Confidérations fur- Tes hers ng CommENTATLO hernies abdominales, fur les bandages rénixi- grades et les anus contre nature avec 24 ple, Paris 1822, 2 vol, in BVO =: » Laer, (toe) Ferhand,-over. de algemeene en bijzondere. oorzaken der ware Breuken, Amfi. 1798. “Laquin, (N.) Traité des hernies ou descen- tes, Pavie 1685. Martini, Disf de enterocele, Lipf. 1696. -Meibomius, Disf. de hernia , Helmft. 1686. Nicholl, (G.) Esfai fur les hernies da l'abdomen, Paris 1815 5 410. © Percivall Pott, Treatife on Ruptures, Lond. 1765 ,,8V0, | Petermann, Disf. deenterocele , Lipf. 1696. ^ Ploucquet, Enumeratio et diagnofis here - ' niarum tam genuinarum | quam SERIE > Tu, bing. 1789. Pohl, de herniis et farcocele, Lipf. 1739. in Haller, Coll. Disf. Chir. III. n°. 74. Pujols, vis au peuple fur les. herpies Paris 1787. -Pyrnufius, Disf. de herniis, Bafil. 1588. Quin, (N, le) -Zraité des hernies ou dese ventes, Paris 1684. | | ‘Reich, Disf. de herniis : ‚cum, 6 blun, herniotomiae, Lugd. 1794. Re- Mena Cc. A 75. Reneaulme de la Garanne, Esfai d'un traité des hernies, Paris 1726, 8%°. . Rolfincius, Dis, de. jpagerogse,, Jen. 1664 Ryp,.(van) Disf. de hernia, Lug. Bat, ue | RM Schacher, Disf de morbis a. fitu i intestino- rum praeternat., Lipf. 1721. in Haller, Disf. Chir. Coll. III. n^. 58. Schifferdecker, Dist. de herniis , dedi 1700. Bahtimcker, Priis Chirurgifehe schrif ten, Band 11. et pasfim. , Strum, de herniis Dishis Grypniswald ; 1622; Timmerman, Dis, Obfervationtes. aliquot et animadyerfiones; de herniis, ‚Rintel. 1767: … Tuffer, (P. L. A.) Esfai fur. P'étrangle- ment des hernies Maiden Paris 1604. 9 Verpoorten, Dist de ramice , ‚ Lugd Ban 1706. ^ Wogel, Over de Breuken, Wereche PER Disf. Herniarum communia REFUUR et partitio, Goett, 1764. | | (Z.) Abhandlung piler, Arten der Brüche, Glogau 1769, 8vo. Walther, de Entero- farcocele, Lipf. 1737: Wat- 76 CoMMENTATIO Wattmann, (Joh.) Ueber die Vorlage- rungen in der Leisten-gegend, Wien 1815, 8vo. Wedel, Disf. de aegro hernia laborante ' | Jen. 1684. | TT Wilmer; Practical obfervations on herniae Lond. 1788. | Winslow, Traité du bas ventre, Amyot, de la Hernie fus-pubienne, Paris 1813, 4to. Beckers, (P. L.) Disf. Med. Chir. - hers nia inguinali, Paris, 1873. Beyckert, Disf. fistens nonnulla de hernia fcrotali, Argent. 1773. Bofe, Disf. de herniae — diagnofi, Lipf. 1778. | Briefwisfeling susfchen M. van Geuns en A. Bonn, Over eene binnen den buik verfirop- te Darmbreuk enz. Verhandel. van de Hol- landfche Maat{chappij der IWeten[ch. te Haar- lem, XXe Deel ote Sruk, Haarlem 1782, P. 445 en 463 feqq. = Carette, (A. N.) Dis. fur la hernie fus- Pubienne ou inguinale, Paris 1801, Svo. Cochet, Dis. fur la hernie: fus nt ee ou inguinale, Paris 1814, 40. | D ou s~ IF M D I CoA 7? = .Dousfe, (A) Dis. fur la hernie ingui- - pale etranglée, Paris 1815, 4to. J. Dupuy, Esfai les hernies inguinales con-* fidérées en général, Paris 1803, 8vo. Ä Eyfel, Disf. de hernia ferotali, Erf. 1717. Foullioy, (L. M.) de Pétranglement de l'intestin et de l'épiploón dans les hernies ingui- nales, Paris 1813, 4to. | Freytag, Disf. de Ofcheo- entero- et bu- bono-cele, Helvetiae incolis frequentibus, Ar- gent. 1721. Haller, Disf, Chir. III, n° 60. Hofmann, Disf. de enterofcheocele, No- rib. 1690. Houtou- Labillardiare,’ (P. Jj.) Dis. fur le traitement de Venterocèle inguinale avec etranglement et gangrene ; Paris 1804; 4to. Legoupil, (V. F. A.) Disf. fur l'opéra- tion de la hernie PEN étranglée , Paris 1804, 8V0. | Louis, (A. J. B.) Disf. fur la hernie in- guinale , Paris 1803, 8vo. Marjolin, (J. N.) Théfe fur l'opération de la hernie inguinale étranglée, París 1812, - gto, | < Mullot, (L. N. P.) Disf. fur le bubonocè- ` Je, Paris 1803, 8vo. Neubauer, Disf..de epiploo- -dclisacdis, Jen. 1770. in Gruner, Disf Jen. Vol, I. Quen- + 78 COMMENTATIO ` . Quentin, De divifionibus herniarum ingui- nalium et caufis earum rationis vitae vitiis obor- tis, Göttingae 1795 » Salzb. Med. Zeit., 1798, IV. Raveneau, (C) Esfai fur le bubonocèle, | Paris 1814, Ato. . Roquette, Disf de bubonocele, Lugd. Bat t. 1768. Schroér, Disf. de hernia ferotali meletemae ta, Lipf. 1791. Serré, Disf. fur la firii fuspubienne , Paris 1809, 4°. _ Stiegler, Disf, de oftheoreté: Argent. 1681. Sucret, Esfai fur les hernies inguinale et crurale, Puris 1808, 410. Vacquier, (P.) Disf. fur la hernie ingui- nale ou [uspubienne, Paris 1819, 4:0. Wolfzen, Dist. de bubonocele, Lugd. Bat, 1757 Wolftein, (J. G.) Bruchftük über die Leisten- und Nabel-Brüche, Wien 1784. ` CA. M ED A € A 79 C 4 PUT.ZIZI. Expofitio herniae femoralis. j $. 14. à Herniae cruralis definitio. y Hi cruralis est elapfüs intestini eo loco, ubi vafa et nervi extremicatum inferiorum cum abdomine communicationem alunt, adeoque in regione ubi os femoris in acerabulo jungitur. Accuratius determinata oritur ad fuperiorem et interiorem partem femoris fub ligamento Pou- partii et per aperturam, quae determinatur fu- perius arcu crurali, inferius et posterius osfi- bus, introríum margine fafciae iliacae, extror- fam vena crurali (1). (1) Vid. Scarpa, 1. 1 Tab. 8. Langenbeck, |l, Tab. 20. et J. F. Meckel, Tabulae Anat. Path, eic, Fasc. IV. Tab, 31, fig. 2, m, n, g. $e CoMMENTATIO 4 pte §. I S: E j À Spatii, quod formatur et. limitatur ligaments Fallopii osfibusque , inde a fpina fupe- — riore osfis ilei usque ad fpinam pubis, anatomica defcriptio. Quum pelvim humanam intuemur, jam primo adfpectu animadvertimus, linea tracta inde a fpina fuperiore osfis ilei, usque ad fpinam osfis pu- bis, incifionem magnam formari, cujus pars in- ferior margine osfeo undulato, fuperior vero lie gamento Fallopii limitatur. Quia in hoc fpatio origo fistitur herniae crüralis, operae pretium du- ximus hoc paulo accuratius deferibere, ut deinde facilius justam herniae facci pofitionem et ori- ginem, partiumque huic affinium decurfum it- telligamus. | Margo inferior musculi obliqui externi vel diéssbtideride: fe fpinae fuperiori osfis ilei et fpi- nae osfis pubis affigens, ligamentum Poupartii hic audit, abdomen verfus inferiorem partem claudit et propter decurfüm , quo gaudet, arcua- tum, hoc fpatium nomine arcus cruralis a CL Gimbernat nuncupatum fuit. Ejus margo anterior rectam lincam format ab osfe pubis üs- ae T r2 €. Sate NE: Bo pin CA. 2 0 usque ad os ilei, dum margo posterior arcua- tae magis formae verfus os pubis tendat, quo fit, ut hic latior fic -ejus infertio quam ad os ilei (1). Distantia marginum a fe invicem vel ligamenti latitudo a 3-1 ‘poll. fere. femper dee terminatur, quamvis. Cl. Gimbernat illam pollice latiorem defcribat (2). . Quum hic Vir Cl. primum -hujus ligamenti ‘accuratiorem de- Aeriptionem exhibuerit,- hoc “ejus nominis par- ticeps factum fuit, nonnullisque Gimbernaticum ligamentum “audivit, De ejus autem longitudi- ne. vel distantia mediata inter os ilei er pubis _ fere omnes -.confentiunt , | tanquam 4; pollices aequante. ^ „Ut ‘vero de osfibus vidéamus. In- idea : fpina: fuperiore osfis ‘lei, in quam ‚ «crista -hujus- osfisdefinit, incipit incifura femilu- —maris4(3), unacum | elargato margine osfeo ab altero latere; quae. parte musculi iliaci. inter- ‚ni et pfoae magni repletur. Haec definit in fecundam eminentiam inferiorem (4), quae /pi- nae anterioris inferioris nomine -infignitur. Hanc (1) Conf. Lawrence, I. Il. Tab. I. G. He (2) Vid. Cl. Gimbernat, Account of a new method of operating in femoral hernia, pag. 34. Ex Ital. lingua verfio Cl. Reddnes., (3) Vid. Lawrence, l. 1. Tab. 1.6; (4) Ibidem, D, E 82 'CoMMENTATIo_. Hanc .infequitur fecunda incifura, non ita pro- funda (1), cui fuccedit levis osfis incurva- tio (2), in cujus medio locus invenitur, quo in infantia os ilei ab osfe pubis cartilagine “fee cesfum est. Verfus fymphyfin osfium pubis por- ro procedenti occurrit levis incurvatio (3) omni attentione digna, quia hoc loco vafa cruralia fita funt; hujus fuperficies fuperior est ‘applanata et verfus acetabulum latior, verfus fpinam pu- bis (4), in quam haec incifura definit, minus late finitur. Huic fpinae adjacet angulus osfium pubis, qui ille dicitur locus, quo pars horizon» talis osfis pubis cum adfcendente ramo jungitur. Distantia inter fpinam pubis. et angulum hujus osfis, 1 poll. longa, bafin format trianguli , quod in formatione canalis inguinalis memoravimus, quodque in viris funiculo fpermatico, in feminis ligamento uteri rotundo tegitur. (5) Spatium, his osfibus et ligamento Fallopü circumfcriptum, variis partibus transeuntibus re- dyes (6), quibus periculum herniarum mul- tum » (1) Vid. Lawrence, I. L Tab. I. E. (2) Ibid. F. (3) Ibid. G. (4) Ibid. H. (5) Vid. hujus comment. §. 9. p. 45. | (6) Conf. Meckel; h I. Tab. 31. T 2, inde ab a, ad b. M E p IC A 83 um quidem imminuitur, nec tamen prorfus avertitur, non obftantibus emnibus, quae natura ` adhibuit, adminiculis, ad hujus partis fecuritatem A augendam, Quanta haec fint adminicula , videamus, Si animadvertamus ligamentum Poupartii fi- nem esfe musculi abdominalis descendentis, hunc- que variis, quos excercet, motibus multas con- tractiones et relaxationes pati, primo intuitu hoc ligamentum faepius etiam locum füum mutare putaremus , unde frequenter herniis anfa daretur. Verum enimvero, quo minus hoc fiat, impedit confirmatio hujus ligamenti , qua vis vi opponitur aequalis , quaeque. fecundum phyfices leges, cor- pus, in.quod diriguntur vires, quietum fervat, Magnas etiam partes, ad hanc confirmationem ligamenti Poupartii perficiendam, confert fascia . lata, . Haec aponeurofis tendinea, a posteriore parte osfis facri et crista osfis ilei oriunda, ver- fus anteriorem partem femoris vergit, musculos includit et duobus locis femori inferitur. Tegit enim fibras musculi pectinaei et inferitur mar- gini exteriori osfis pubis, dum altera hujus fas. ciae infertio ad anteriorem marginem ligamenti Poupartii fiat, quo loco, ad internam partem fasciae latae, tubus formatur deinceps defcriben- pus, perquem vafa cruralia defcendunt. Altera fascia , quae fuas confert partes ad con- firmationem ligamenti Poupartii, dicituz fascia F 2 ilia- ad 94 CoMMENTA TIO iliaca. Haec incipit a musculo iliaco interno et pfoa magno, fuperficiem internam- osfis ilei tegentibus, hos muculos tegit, lineam. tran- . fit, quae majorent pelvim a minori feparat, porro cristae osfis ilei affigitur et’ cum arcu crurali conjungitur , ubi duas format laminas; ‘inter quas arteria et vena circumflexa: ilei trans- eunt; Portio hujus fasciae arteriam et^ venam moa comifatur et cum fascia lata conjungi- Inter venam iliacam autem et marginem jen iliacae “parvum fpatium remanet; me nullis partibus verfus abdomen claufüm , annu- lus cruralis, et'a Cl. Hesselbach interna apertura vaforum cruralium dicitur , tamquam initium tubi , de quo obiter locuti fumus. Hu- jus tubi apertura anterior ab eodem auctore -ex- terna vaforum cruralium apertura- dicta fuit. Apertura interna , a latere fuperiore et anteriore , arcu “crurali circumferibitur , ab inferiore. et posteriore ,` osfe pubis,'ab interiore, margine tenui fasciae iliacae , et ab exteriore, vena ‘crus rali limitatur, dum intra binas memoratas aper- turas, prouti in canali inguinali, etiam hic fpatium formetur, quod canalis cruralis audit, ad cujus uberiorem defcriptionem nunc transibi- mus. ) $. 16. w j MB D i idi Ae 85 §. 16. Canalis cruralis formatio et defcriptio. > Ut hunc canalem , cujus fabricam jam prae- cedente $ breviter illustravimus, plenius expona- mus, oportet, aperturas duas. prius defcriba- mus, quarum intervallo canalis cruralis oritur; per quem hernia elabitur. | > Fasciae, a Cl. Cooper iliacae dictae, ori- ginem jam breviter indicavimus, nempe, quod tegat musculum iliacum internum (1) et pfoae ` magni fuperficiem (2); ipfa a peritonaeo et vafis iliacis tegitur, ita ut peritonaeum, prope ho- rum vaforum ex abdomine exitum, huic fas- ciae proxime accedat, Vis itaque intestinorum primo peritonaeum, et ftatim, post hoc fas- ciam iliacafn: adit, | quae. marginem . posterio- rem ligamenti Fallopii offendit, et pro parte huic ligamento’ fupra venam iliacam infigitur, dum alia pars pone arteriam et venam iliacam des- -cendat atque haec vafa includens cum fascia lata, ante ipfam fita, conjungatur. Loco autem, ubi fas- cia iliaca ligamento Poupartii füpra venamiliacam infigitur, intra hanc et fasciae iliacae marginem , ys par= (1) Conf. Langenbeck, l.l. Tab. 22. f; * 86 COMMENTATIO parva apertura relinquitur, quae internam cana- lis cruralis aperturam sistit. Haec apertura nulla glandula inguinali, quae ceterum hic frequenter adfunt, neque contextu cellulofo clauditur, et fic primae herniae origini maxime favet: a Cl, Gimbernat (1) annulus cruralis, a Cl. Hey (2) et Hesselbach (3), uti diximus, interna apertura vaforum cruralium dicta fuit. Ad ejus exteriorem partem fita funt vafa cruralia et nervus crüralis , eo ordine, ut ad interiorem partem vena, arteria in medio, et ad externam partem nervus inveniatur. Hae partes deinde adeunt et transeunt apertüram externam, quae fequenti modo a fascia latä formatur. Pars fasciae latae margini anteriori osfis pu- bis affigitur, musculum pectinaeum tegens. Post vafa itaque cruralia fita est (haec enim fupra os pubis abdomen exeunt) et cum fas- cia iliaca conjuncta. Difficillimum ideo” est has binas fascias disfectione rite distingue. ré , quarum intima conjunctio Cl, Law- rence (4) ratio esfe videtur, quare alteram RARE s f al- (1) Conf. Gimbernat, I, L p. 88. (2)-Conf. Hey, Practical obfervations, p. 148. (3) Conf. Hesselbach, Neueste Unterfuchungen 8. Se W. Pe 15. Tab. 3. h, apud virum, et Tab. 4. he apud feminam. (4) Conf. Lawrence, 1. l. pag. 480, M # D 1 © a. | 87 alterius. fasciae partem esfe minus recte ftatuar. Altera pars fasciae latae anteriori parti ligamen- ‘ti Fallopii inferitur (1), cui adeo firmiter ad- haeret, ut ab hoc fine abruptione non fepa- rari posfit (2). Haec fortis confirmatio robur ligamenti multum auget, quod evideus fit, fi cultro incidatur fascia; tunc enim totum liga- mentum furfum ducitur. Hinc explicandum, quod herniae reductio five taxis multo facilior redditur, quum genu verfus abdomen ducitur ; hac enim pofitione-fascia lata et inde quoque ligamentum Poupartii relaxatur. Quum nunc obfervamus, vafa cruralia fpatium transire , quod formatur ab osfis pubis ramo hori- zontali , cui ramo una pars, etaligamento Fallopii, cui altera pars fasciae latae affigitur , evidentis- fimum est, vafa cruralia intra has duas laminas fasciae latae esfe fitas, Attamen eo loco, quo ante + rior lamina fasciae latae cum ligamento Fallopii conjungitur, fub hoc usque ad fasciae interiorem partem , particula adest, plicae femilunaris for- mam referens (3), quae "- est . fasciae latae ver- (1) Conf. Scarpa, I. I. Tab. 8. b. ec Gunzius, Ll. pag. 76. '(2) Scarpa, Tab. 8. b. (3) Conf. Hey, 1.1. Ed. 3. Tab. 4, 5 et 6. et Coo per, l. l, Tab, 1. quamvis nullis literis infignita. — $9 . COMMENTE tao. : verfus interiorem partem,et a Doct. Burns(1) procesfus falciformis fasciae latae, a Cl, Hey ligamentum femorale dicta fuit. ` Haec plica dimidium quafi tubum format vel tu- bum transfectum, qui arteriam et venam crurae. lem tegit, ita tamen , ut parva pars venae non prorfus ab hac plica tecta fit. Alia nunc plica oritur femilunaris ab interiore lamina fasciae la- tae, fe osfi pubis affigente, -cujus limbi fefe cum limbis primae plicae conjungunt, dum ipfa pone vafa cruralia fita est. Sic hisce femitubis to- tus oritur tubus , vafa cruralia includens, qua conjunctione communicatio alitur inter internam etexternam laminam fasciaelatae, Diximus autem y partem venae cruralis non tegi plica anteriore; haec relicta apertura infervit eo , ut vena fa- phaena per eum in venam iliacam hoc loco transi- re posfet (2). Hane inclufionem itaque vafo- rum cruralium intra duas plicas fasciae latde CI. Hesselbach externam aperturam vaforum crue. ralium appellavit. | ! Ex hisce patet , non adeo revera. hic canalem ades - (1) Conf. A. Burns, Obfervations on the firucture of the parts concerned’ in crural hernia, in Edimburgh Medical and Surgical Fournal, P. 2. pag. 265. (2) Conf. Cooper, L l. Tab. 1. L ah oa Ica Hern, Tab. 13. fig, 1.. C. Ge AI. 1 \ - FR. Die, o Far ue. Le My. Bt Dure A. 89 adesfe , per quem. hernia formatur cruralis , . ae- que ac in inguinali , neque alio respectu hanc aperturam externam dicendam esfe, quam in contrario fenfu. internae, quia in hac prima in- clufio . vaforum ex abdomine exeuntium . ope fas- ciae iliacae locum habet; in illa ope duarum laminarum fasciae latae. Spatium intra has duas aperturas obliquo gaudet curfü verfus inferiora, de cujus dimenfione pro vario fexu porro vide- bimus. Apertura, fascine latae fibris a fe in- vicem decedentibus formata , fisfuram fistit 15 lin- quae autem claufa est contextu cellulofo , totum canalem obfidente. Antequam: autem vafa pror- . fus hoc tubo includuntur , adhuc: incumbunt pro- cesfui fasciae iliacae, quae füpra osfa pubis ex- tenditur, cujusque pars cum fascia, quae mus- culum fartorium circumdat si} communicationem alit. : Conftat itaque , apertus vafis cruralibus des- tinatas adeo munitas esfe, ut per has hernia- non elabi posit. . .Saccus etiam, uti infra. viel mus , ! juxta has fitus est. Praeter fasciam latam , quae omnes partes quae À d cruris partem. fuperiorem fitae, herniae crurali affines fants quafi involvit (1), die adhuc fascia pro: (1) Vid, Langenbeck, L 1. Tab, 21. g. et Tab. 23. D. E. d : » 9o CoMMENTATIO propria, quae ex contextu cellulofo compacto proprie conftare videtur, quaeque intra fas- ciam latam et integumenta communia invenitur. Haec, a Cl. Cooper fascia fuperficialis dic- ta, tegit fuperiorem partem fasciae latae, cui . -nonnunquam fortiter adhaeret , ligamentum Fallo- piietinferiorem musculi abdominalis descendentis aponeurofin,itemque fuam confert fymbolam ad harum partium’ refistentiam augendam. Omnes defcriptae partes membranofae et apo- neuroticae non uti feparatae a fe invicem. haberi debent; omnes enim fecum invicem conjungun- tur, ita ut attentisfimo tantum -animo dis. tingui posfint ;} laminas potius diverfas formant transmittendis partibus abdomen exeuntibus. At- que haec, quae datur, occafio vafis cruralibus et nervis transeundi , nonnunquam etiam herniae originem praebet, qua intestinum juxta defcrip- tum canalem, a Cl. Gimbernat tubum tendi- neum dictum, ad latus internum venae cruralis elabitur. Hujus canalis cruralis, aeque ac annu- li inguinalis externi, formationi favet ligamen- tum Fallopii anteriorem enim partem hujus canalis fistit , illius fuperiorem. Hoc fufius perfpecto herniae loco natali, nunc accuratius ejus formationem indagemus. $. 17. Wr se ra À 91 Herniae cruralis formatio. Diu verus locus originis herniae cruralis ejusque fitus ignotus manfit , imo vero post Cl. P ott (1) , qui inter. primos fuit, qui facci fitum bene de- derunt , varii rurfus ab hujus fententia aberrave- re recentiores. Non hujus loci duximus horum va- rias proferre fententias, fed quia eo tantum fco- po hic formationem herniae describimus, ut inde - caufae praedisponentes melius exponi posfint , ve- ram hic dedisfe fententiam fufliciat, quae illis fcrip- toribus memorata fuit, qui corpus humanum tum ftatu fano tum herniofo inquifiverunt, uti Cl. Gi m- bernat, Hey, Monro, SEEDS, et Law- rence. : | Intestinum i igitur vel omentum peritonaeum (2) primum illo loco protrudit, quo fascia iliaca fupra venam cruralem ligamento . Fallopii infigi- tur, annuli cruralis nomen gerente , et per fpa- tium , quod fitum est intra marginem tenuem li- gamenti Fallopii et venam iliacam externam (3); vel, (1) Vid. P, Pott, Works , Vol. 2. p..152. (2) Ostium herniofum a tergo egregie videtur in Langenbeck, Tab. 22, h. i. et 23. F. h. (3 Langenbeck, Tab. 22. m. 92 - COMMENTATILO vel, ut alia ratione locum defcribam , in fo- vea (1) inter arteriam epigastricam (2) et um- bilicalem (3), eodem fere loco ac hernia ingui- nalis interna five ventro -inguinalis (4), ea diffe- rentia, quod in hac hernia intestinum per ex- ternam canalis inguinalis aperturam abeat , dum in ‘hernia crurali infra ligamentum Poupartii delabatur, adeoque magis extrorfum appareat; alius enim intestini delapfus fub arcu crurali ipfa fasciae iliacae infertione prohibetur. Collum igitur facci infra ligamentum Fallopii invenitur, plerum- que ! poll. longitudinem aequat et fere femper tan- ta adipis quantitate tegitur, ut fatis magna dis- tantia a cute fit remotum, Firmitate autem par-. tium magis inferiora verfüs pofitarum et variis - osfis femoris motibus fit, ut faccus herniofus an- trorfum cogatur et faepe anteligamentum Fallopii fitus fit, ita ut cum collo angulum rectum for- met. Intestina, facco herniofo contenta, os pubis transeunt eo loco , ubi fascia lata huic fe inferit, postquam musculum pectinaeum undequa- que texit, et fic pectinaeo et fasciae latae impofi- ca fun Lawrence, qui hunc facci fitum | A | | .- cons (1) Vid. Langenbeck, Tab. 22. i, (2) Ibid. k. | (3) Ibid. b. Arx (4) Conf. hujus Comm. p. 64 feqq. | Ob di E a 93 contra illorum opinionem defendit, qui herniam ' cruralem a fascia lata tectam esfe 'ftatuunt, hanc fententiam primus dedisfe videtur. Animadver- rendum vero, intra has duas opiniones,' primo intuitu fibi contfarias, aliquam mihi videri con- -venientiams Ita Cooper, flatuens faccum her- - niofum primum in tubum incidere , qui vafa crus ralia circumdat, ejusdem quodammodo opinionis _ésfe potest aC Lawrence, quamvis hic fe Cl. Cooperoppofuerit. Ipte enim Lawrence (1) ` duplicem ffatuit fascine latae infertionem , alteram ligamento Poupartii; alteram , uti diximus , osfi pu- bis, et concedit, vafa intra has das plicas esfe fita ; jam. vero herniajuxta venam fita est y ideoque faccus eherniofus ‘infra laminam -fuperiorem fasciae latae . .,jacet, inferiori vero impofitus est, quare utrius- que fententia defendenda videtur (2). Praerogativa vero Cl. Lawrence fententiae concedenda est, quia illa pars fasciae latae , quae osfi pubis in- . feritur,. praecipua- dicenda meretur; atque her- niae faccum huic fuperimpofitum esfe- patet , . LP jc a -. cum herniam cruralem disfecamus. Tune enim, = trans- a) Conf.Lawrence,l. 1. pag. 473. ubi dicit: ,, An 3, diefer Stelle liegen die Schenkel-Arterie und Schenkel. 9» Vene zwifchen den beiden Abtheilungen der Fascia." (a) Conf. Langenbeck, Tab, $3. E. h, ubi fascia lata herniam tegens obfervatur. 94 . COMMENT ATIO transfectis cute et contextu cellulofo , faccum fasciae internae laminae impofitum, imo cum hac con- cretum videmus. Saccus herniofus cruralis, postquam fere pre pendiculari directione abdomen exiit, . pofi- tus est intra venam cruralem et os pubis, neque fupra venam, prouti multi crediderunt. Hoc tamen in magno herniae volumine nons numquam accidere potest, imo Cl. Walter (1) faccum ` adeo. extenfum obfervavit, ut nervum tegeret. Quantacunque autem fit facci extenfio, collum femper ad internum venae cruralis latus invenitur (2). quod ab omnibus fere auctoribus conceditur (3). Secundum Cl, Cooper, quem . herniofüm faccum in tubum defcriptum, vafis cruralibus destinatum , descendere putare diximus , hernia deinceps per aperturas procedit, per quas, vafa lymphatica 'extremitarum inferiorum trans- eunt. Harum aperturarum angustiae caufam ftrangulationis adfcribit, quam vero Cl. Gim- bernat primus in margine posteriore arcus cru- (1) Conf. Walter, Sylloge comment, anate-pag. 24. - (2) Conff. Scarpa, l.l. Tab. 8. g. g. 2., Langen. beck, 1.1. Tab. o1, a, b. Meckel, 1, 1. Tab. 31, fig. I. p. h. fig. 2. m. n. (3) Conff, Auctores quos citavit Tor de I. 1, pags 905. 7 dee ad A, SS # Lj MISES DL Cx Ao 95 < cruralis confistere ftatuit, cui multi asfentiun- tur. Quidquid fit, certum est, quamvis hernia cruralis femper fere minor fit inguinali, in illa multo majus periculum fisti, ob minorem expan- fibilitatem partium-, per quas intestina decum- bunt, et parvum fpatium quod collum facci cir- cumdat ; quapropter, fi diutius differtur opera- tio, mors nonnumquam 22 horis post primum herniae accesfum fuperveniens obfervata fuit. Hoc majus periculum etiam in eo confistere vide- tur, quod presfio ostii, per quod hernia transgre- ditur, hujus facci celerius majusque incrasfamen- tum, producit, quare reductio fieri nequit, et ftrangulatio, fi adfit, in hernia crurali cantum non femper: vehemens animadvertitur, ita ut, funis inftar maximopere tenfi , fibrae fpaStice con» tractae collum facci circumdent, ` In hernia.crurali collum facci, uti ex anato» mica defcriptione videre est, multo profundius jacet quam in inguinali ; intestina vero, facco contenta, in hernia crurali minus profunde ja- -- cent, quod praefertim. chirurgo operaturo tee nendum. Haec minor facci crasfities praecipue dependet a defectu musculi cresmasteris , qui in inguinali hernia crasfitiem facci multum faepe augere folet ; et a minore crasfitie cellulofi con- textus intra internam laminam. peritonaei et fas- ciam latam pofiti, quae cellulofa tamen non- num- 96 COMMENT‘A TIO nümquam crasfior obfervatur. "Quamvis cremas» ter defit, varia tamen adhuc ‘facci dantur inte- gumenta, quae autem ut herniam circumdent, re- quiritur, ut hernia cruralis jam per externam aperturam vaforum cruralium- descenderit. Talem Cl. Hesselbach completam vocat, incom- pletam vero herniam, quae in canali ipfo refi- det. Quia hernia reactionem horum integumen- torum vincere debet, atque ideo ‘in :eorum expanfibilitate caufa praedisponens : quäeri pos fet hujus herniae, haec enumeremus. Primum integumentum est fascia fuperficialis , fab cute fasciam latam - gered verum etiam magis introrfum fe intrudens (1).! - | ..' Secundo huc referendus est ille fasciae la- tae. procesfus (2), cujus fibrae in hernia in- guinali canalem - inguinalem transeunt, partim funiculum comitantur et in tunicam vaginalem communem definunt (3). Hic procesfus aeque ^ annulo ac ligamento Poupartii fulcro est ; eo enim “praecifo, tenfio arcus cruralis multum immi- ` puitur, ^ Hanc: fequitur externa lamina ‘peritonaei (4), |. eel- (1) Conf. fupra pag. 90. (2) Conf. Langenbeck, L I. Tab, 20, b. b. b. - (3) -Conf. fupra, pag. 55. (4) Conf. Scarpa, l.l, Tab. 8. he h. et fupra, pag. | 39 f:qq. ( Moa mi-D scr 4. 97 eellulofa ftructura, cognoscenda, quae vafa cru- yalia comitatur , illa includens (1) , quaeque in hernia crurali cum interna peritonaei lamina (2), quartum integumentum facci fistente , intime fae- pe cohaeret, Haec concretio duarum laminarum peritonaei magnam exhibet differentiam inter her- niae cruralis etinguinalis facci tegumenta , ex eo deducendam , quia, uti vidimus, jam. una cum descenfu testiculorum ex abdomine externa la- mina ab interna feparatur, ut illa tunicam va- ginalem communem : maxime prolongatam for- met. Haec intima facci lamina , aeque ac in hernia - inguinali , pore naturalem. ftructuram fervat. Praeterea à Cl. Cooper in illa enlilue cru- ralis fpecie, quae in tubo vaforum cruralium: re- fidet, fascia ab eo dicta propria detecta est; quae, pone posteriorem. fuperficiem osfis. pus bis descendens, et ita: apertutam , per quam her- nia hoc in. cafu transit, tegens, ab intestino protruditur et fic totum faccum obvestit. Haec fascia. camen. in cadaverum fectione a Cl. Law- rence inftituta non reperta. fuit.. Ex dictis jam fatis fuperque patet, herniam crura» lem - (a) Conf. Scarpa, L l. pag. 212. ubi hoc experi- mentis inflatione inftitutis probatur. (2) Conf. idem, Tab. $. g, g. | G m ^98 CO MEN TTA T 10 lem parva tantum distantia ab inguinali remotam Jesfe, pro qua a peritis etiam chirurgis haud ta-. ro fuit habita. Apertura enim collo herniaéneru- ralis destinata tantum 7 lineas ab: :annulo inguinali distat (1); quare Heister (2) ‘ei. -nomen»con- ciliandum''Zeguinalis externae maluit. Opti- ma ab hac/diagnofis fit, quum tentamus , utrum ligamentum Fallopii fupra faccumpherniae trahere posfimuss hoc enim in inguinali: hernia fieri - nequit quia in hae’ collum -facci fupra digamen- tum fit este. In feminis tamen haec diagno- fis paulo difficilior evaditj: quia ‘in his annulus inguinalis? arcui crurali magis accedit (3): 1Ce- - terum ea inguinalis ad cruralem est relatio; ut collum facci herniae cruralis cum fpina'pubis et . annulo: externo: ‘inguinali” rectangulum formet triangulum; cujus hypothenufa dinca ab anmilo _inguinali ad: collum: herniae‘eruralis «dici; potest, Intestinorum < directio in crurali etiam differ ab inguinali ramice 5 in: oe enim ^ a en (1) Conf. $ N Tab. 8/2, d. E gv’ ver! Teb. 20 a b. n. Tab. 8h & f. Meekel, Tab igri fig. debs de fig: posce kim viro ét figs 2« mof jin fe. mina. (2) Conf. Heister, Inftit. chir. Tom. 2. Cap. 118. 6.2. pag. 819... ve i (3) Ma'e facta diagnofis. ridi pv |a SA moires de Chirurgie, Tom. 2. pag. 605, feqq. » Y E do M EID 1 vena 99 vérfus vergunt, dum in crurali a centro abdomie nis magis verfus femora tendant, quod in taxi omnino attendendum. Ceterum funiculus fper- maticus } fere pollicem ab ostio herniae cruralis distat ; “gue distantia in feminis a ligamento ute- ri rotundo minor est (1). Arteria epigastrica ‚Ad exteriorem partem facci herniofi fita est, (2), quia ex arteria iliaca externa oritur et haec etiam. ad externam partem herniae invenitur. Hinc me- tus iterum iterumque prolatus laedendae epigas~ tricae in kerniotomia minus recte movetur, fi fiat cum recta anatomica cognitione et fitus arte- riae fit narüralis ; $ hionnumquar enim ab hoc abere que mm herniae cruralisad has beren ita defini- "tur, ut edllum’ herniae cruralis eandem - fistat distantiam ab origine arteriae epigastricae ,ac a fu- niculo fpermatico vel ligamento uteri. : Hujus arteriae epigastricae interim .accuratior decurfus — magis..in illis. fcriptis, quae quoqne. de epe. tione herniae agunt, convenit. „A. variis auctoribus duo proponuntur ftadia in. hernia ‚crurali ; ; alterum, quo intestinum per- Q ith | b fr 9U , ncs | „Br ^r) Conf. Etac, |. 1. Tab. 93. h. f. (2) Conf. Scarpa, Tab, 4. 5. 6. 7.8. Meckel, 1, 1, Tab? 31- fig..13. Loh. fig. 21 0. De fig. 3. b. d. (3) Conf, Meckel, }. 4 Tab. 31. fig. # go : G 2 / joo ` C omMME NT A TIO. ^ pendiculariter pofitum est post arcum crnralem j <erum ,. quo intestinum fub hoc ligamento: ela- bitur, quoque horizontali magis pofitione gaus dit. In primo ftadio itaque: diagnofis difficilior est.ab inguinali hernia incipiente ; neque facile pro vera crurali. agnoscitur, quando, quod et in aliis herniarum fpeciebus fieri potest, non nifi -parsi circuitus: canalis intestinalis prolabi- tur, qualis hernia- dicitur parva five Littria- na (1). ^ Pro» vario fexu autem tegumenta a. nobis memorata herniam conftituentia facilius vel. dif- ficilius cedunt, majorque vel minor ad hanc her- niam invenitur praedispofitio, quae ex utriusque fe- xus partium differenti ftructura derivanda est, cujusque memoratio hujus loci videtur. REST s $. 18. Differentia partium pro vario fexu. fi | s 3 . . . . , . Prouti ad herniam inguinalem viros magis dispofitos vidimus, ita crurali feminae prae- primis funt choses adeoque praedispofitio ‚con- € ‘ (19 Conf. Scannen EL Tab, 9. "t 2 et 3 et Meckel, Tp 28. fig. 2 et $ f | VU CREDE. Me pic A 101 contraria hic obtinet, cujus caufam mox plenius explicabimus. Differentia frequentioris eventus in, alterutro fexu hic etiam major est , quod ex iis- dem 2000 herniis patet, a Cl. Monnikhof obfervatis et fupra jam citatis. Ex hoc nu« mero fequens cruralium herniarum ratio effici tur: ! 3 Herniae crurales duplices, In viris. In feminis. 16 B e ee e" o . o 2 é o ! 14 Herniae crurales dextri lateris. 74 +. e u. +% LI si ^ i 21 B . 53 Herniae cruralès finistri lateris... à 47 9... 6 LJ . LJ a . . o 10 * Ld 37 Ex 7599 herniis, a Londinenfi focietate obfer- vatis cruralium ratio fequens erat : Herniae crurales duplices. ^ Im viris, In feminis. MEME A04 eee » 8, 30 a ». ABO Herniae crurales dextri lateris. BLA. uo d ngs SATS 071868 Herniae crurales fi f nistri lateris. MA .-. ae AM sc. 046 Quamvis magnafane adfit differentia , numerus tamen virorum hac hernia laborantium , ab his auctoribus obfervatorum , magnus adhuc revera dici meretur , quum aliorum obfervationes cum his comparemus (1). Hu- (1) Conf. Mor gagni, De fedibus et caufis morbo- rum 162 COMMENTATIO AR _Hujus differentiae adeo. evidentis: caufae fe- quentes falutantur. Dum in hernia inguinali differentiae caufam quoad fexum in integumen- tis potisfimum fitam esfe vidimus, in hernia cru: rali pelvis ipfius -osfeae conftructio huc in femi- nis maxime conducit, eaque prima et praecipua est caufa majoris frequentiae in feminis; hujus enim voluminis incrementum partes vicinae item fe- quuntur , adeoque aperturae etiam elongantur fub arcu crurali fitae, | Pelvis enim feminea multo latior est, verfus horizontem magis inclinans, neque adeo rotunda ac in viris. Osfa ilei magis a fe invicem di- ftant; intus magis funt excavata et refupinata, ‚acetabulorum distantia. major, uti et tuberum osfium ifchii, quo fit, ut rami adscenden- tes magis exteriora verfus vergant, angulum 10? — 20° majorem quam in viris formantes , unde liberior « exitus foeni conceditur. Synchon- | dro- rum ,epist. 43. art. 14. ,, Mihi, ut verum fatear , nondum , » nifi in feminis accidit, ut eam viderem." Sandi. fort, Obfervat. Anat. Path. Cap. 4. pag. 72. Walter, Sylloge comment. anat. pag. 24 obferv. 21, qui uterque unum tantum/virum cum hernia crurali obfervaverunt. Cl, Arnaud Mémoires de Chir.Tom. If. pag. 782. qui raris- fime item virum hac hernia laborafitem obfervavit. Hu. jus autem defcriptio minus valet, quum cadaver; ex cujus disfectione fequelas duxit, hernia non esfer affectum, Se Me eN ee ee à f 1 À | vo Me Bern: fh te war | 109! drofis latior-est, et distantia a fpina osfis pubis ad fpinam osfis ilei fuperiorem major im feminis, unde etiam in his «ape Poupartii longius fit (1).- In móllioribus partibus etiam ‘notabilis gen differentia, dimenfionumque -diverficas, Latior enim est infertio ligamenti Fallopii in viris, quo: fit, ut hujus refistentia quoque major fit et fpas tium arctius, per quod intestina elabi posfent. Hinc apertura interna vaforum cruralium in feminis ma- jor formatur , et periculum herniae cruralis augetur. Ex fequenti tabula, quae dimenfiones a Cl. C o o- per inftitutas sinat partium differentia elucescit. In. viris. Infeminis, " Pollices, . Inde a (ymphyfi osfium pubis ad fpinam > fupetiorem anteriorem osfis lei. . 553 . 6 Inde à fymphyfi osfium pubis ad osfis pubis tuberculum + . . `e e Ie. pho: Indea fymph. o.p. ad mediam arteriam | Ham >... PM ADU S E — — — venam | j “ jliacam LJ * un,® © v . $ H t 2% . 2% - —— = originem art, epi PIE gastrieme: «ese VoU Je 32 — = i —— — centrum proces- | fus falciformis fasciae latae (2).” 21 . 3i Jam (1) Conf. Camper," in 2 Ed. Belg. Mauricaei de morbis gravidarum et parturientium , Amft. 1759. ubi femininam, et in Demonftr. Anat. Path, , Amft, 1762. Lib.2. ubi masculinam pelvim delineavit. (2) Conf. fupra , pag. 88, et dé partium bin ac 104: CoMMENTATIO Jam vero fi has dimenfiones ad fupra memora- tam partium fabricam et relationem inter fe in- vicem applicamus, facile erit intellectu, quare viri adeo prae feminis ab hoc malo liberi vindicen- tur. Non enim comprobanda videtur. Cl. ‘He s- selbach fententia (1), ideo hernias crurales apud viros minore numero obferyari, ftatuentis , quia parvo earum volumine plerumque non qua- tales agnoscuntur. — | 3 §. 19. Expofitio caufarum fingularum praedispones~ tium, ex fabrica partium continentium [u- pra memorata derivatarum , quae her- niae crurali anfam dare posfunt. Quando comparationem inftituimus inter even- tum herniae cruralis et inguinalis , hanc multo fre- quentius oriri ex herniis $. 11 et $. 18 allatis uti- que patet. Major vis intestinorum eaque magis _ fecta linea agens in canalem inguinalem , horumque mapis obliqua et extrorfum directa impulfio in cru. quoad féxum conf. Scarpa, Tab. 8. in viro, et Lan. ` genbeck, Tab. 23. in femina. (t) Conf, Hesselbach, de ortu et progresfü hern, etc, pag. 47. PE ce ME BEDI kif arg 105% . cruralem, hanc differentiam producit. . Si annu-- lus itaque inguinalis fatis refistit, qui locus ipfa, fabrica longe debilior est, cruralis hernia oritur in praedispofitis. Bene enim tenendum, hic per praedispofitos illos intelligi, qui, vel. debito debiliore ftatu marginum aperturae, per quam hernia cruralis elabitur, vel aliis caufis, prae, ceteris huic vitio obnoxii funt. Strictiore enim fenfu omnes a natura partium fabricà huic her- niae praedispofiti fumus, et ratio, quare, quam- vis adfint caufae occafionales, non omnes her- nia crurali corripiamur, in eo quaerenda vide- tur, quod levisfima ftructurae varietas nos tutos vel magis huic obnoxios reddere posfit. Haec naturalis praedispofitio ex partium fabri- ca derivanda in eo confistit, quod eo loco, quo fascia iliaca fe fupra venam iliacam ligamento Poupartii affigit, apertura parva relinquatur, quae ideo proxime ad intestina accedit, Quominus enim intestinum alio loco elabatur, impediunt truncus nervi cruralis, vafa cruralia, et tendines pfoae et iliaci interni, quo fit, ut ad internam venae partem et. ita ad internam et inferiorem ligamen- ti Fallopii partem tantummodo herniae detur occa. fio, qui locus, quippe infimus, huic etiam favet. Praeterea ligamentum Poupartii, a cujus robore herniae abfentia multum dependet, tantam cum vicinis musculis alit communicationem (de qua Vie 106 CoMMENTATIO vidimus $. 15.), ut frequentisfime variis motie bus musculorum abdominalium et femoris ob. noxium fiat, Impedit quidem confirmatio ope fasciae latae et iliacae , quominus enormis motus horum musculorum in ligamentum trans- feratur , attamen fieri potest, ut, fi haec confirmatio alterutra non fatis firma fit, liga- mentum relaxetur, cujus laxo ftatui hernia fee moralis tantum non femper adfcribi debet, quia ad ejus. marginem internum apertura, per quam intestinum elabitur, reperitur, et haec, nulla glandula neque contextu cellulofo claufa , parvam tantum vim vi opponere valet. X Expanfibilitas - autem integumentorum huc etiam referenda, fcil. .fasciae fuperficialis et latae. Non vero negandum, __ magna praefidia in his partibus a natura esfe pofi- ta. Nifi enim confirmatio valida ligamenti Poupar- tii, firmitas fasciae latae, quae partes ad femur pofitas includit, et fpatii aperturae internae exi. guitas obtineret, numerus et volumen herniarum cruralium multum augerentur. Ex defcripta porro differentia pelvis et hinc orta partium circa liga- mentum Fallopii diverfitate intra feminam et virum , facile fexus fequioris frequentior contractio herniae cruralis derivari potest. Quandoquidem praeterea in feminis canalis inguinalis est parvus, fola liga- menti uteri rotundi transmisfione, in his canalis inguinalis nón debilisfimus est locus, uti in vi- ki ris, M Ag) D: ot ICI: Ap . ta sis, 'adéoque. intestinum facilius per annulum - cruralem quam inguinalem descendit, . Hae om- - nes. caufae praedisponentes ex fupra partium me- morata fabrica.jam partim. derivatae fuerunt in harum fingularum tractatione, quapropter has hic: paucis memorasfe fufficiat. Alexander, (F. S.) over de Lies: en Dije- -breuken , in de Nieuwe Verhand. bekroond met. den prijs van Monnikhof, ee. Deel. Drefchet, (G. B.) Esfai fur les veines | du Rachis. Recherches historiques et experi- mentales [ur la formation du Cul. Confidéra- tions et. obfervations anatomiques [ur la her- me fémorale ou mérocèle, etc: Paris 1819, 8V0, Callifen, in Actis Soc. Med. Hafn., Vol. I. Cháusf é, (1a) Disf. de hernia Crurali, Ar- gent. 1746. v. Haller, Disf Chir. IL n°. 68. Cooper, Anatomy and furgical treatment of crural and umbilical hernia, 1807, in foh Goelicke, Disf de hernia femorali, Er. 1740. + Koch, Disf. de hernia Crurali, Argent. A v. Haller, Disf. Chir. II. N°. 71. Langenbeck, Anatomifche Unterfuchun- gen der Gegend, wo die Schenkel- Brüche ent- fliehen, in Neuen Bibliothek für die Chirurgie cic. Hanover 1819, 2e Band zer Abfch. by Lar- / 108 CoMMENTATIO ^ Larrey, CA.) Disfertation fur la hernie ~ crurale, Paris 1806. " Manec, Recherches Anatomico - pathologi- ` ques fur la hernie crurale, Paris. 13826, in 4to “vec 3 pl. Maryé, (A. J.) Disf. fur la hernie cru- rale, Paris 1806, 4'0, Mayot, (J. F. V.) de la hernie crurale ou mérocèle, Paris 1814, 4to. .. Monro, Obferyations on crural les Swertner, Disf. de hernia crurali incarce- rata et letifera, Goett. 1772. Thuesfink, Waarneming van eene zon- derlinge Dyebreuk, in de Verh. van het Ko- ninkl. Inflituut, 7e Deel, | Vrolik, (G.) Afbeelding der vaten welke in de operatie der Dyebreuken bij mannen be- hooren vermijd te worden, Amfi. 1800. | Walther, de crurali hernia, Lipfiae 1820, cum Tab, Welti, Disf, de hernia crurali , Argent. 17.44» EN. `X ENDE Ea 169. (^ ASP US FE HE ~ Expofitio herniae umbilicalis. $. 20. Herniae umbilicalis definitio. b Hes umbilicalis, Exomphalos, Ompha- locele, adest, quando omentum vel intestinum ex abdominis cavo in praeternaturale tranfit , facco formatum, qui per annulunr- umbilicalem exit, §. 21. De communicatione foetus cum matre ope funiculi umbilicalis. In foetu digestio atque ex hac chyli- et fan- guificatio nondum locum habet; homo tamen in fladio primae existentiae aeque ac in vita ulteriore variis indigebat functionibus, ut bene nutritus in lucem edatur infans. Huic fcopo fanguis a matre ad infantem transfertur ex placenta ad umbilicum, ope funiculi umbilicalis, cujus alter finis fo - COMMENT arto finis fere centrum placentae, alter vero foetus . umbilicum petit. Infertio funiculi vel locus, qui post nativitatem cicatrice notatus umbilicus di- citur, in medig lineae invenitur , quae ducitur a cristis osfium ilei ad fe invicem. Quo propior - foetus fit origini, eo major est funiculus um- bilicalis ratione magnitudinis " corporis, . quam- vis ipfe maximam magnitudinem abfolutam at. tigerit tempore nativitatis. Funiculus enim ume bilicalis non eadem ratione increscit ac totum corpus, verum quo. propior, fit disfolutio- ` Ti,.eo. lentior evadit evolutio , fütiicüli , > €t eo magis. quafi praeparatur morti “futurae. ‘Tanta enim, differentia in hac evolutione funiculi ad- est, ut, fi eadem intenfione ' ac in primis men» fibus cresceret funiculus, tempore, quo foétus nasceretur, femoris crasfitiem fuperaret, Longi- tudo naturalis füniculi foetus maturi ad 2’ pedes determinatur, "ejusque crasfities vad: poll; | in quibus tamen dimenfonibus magna varietas ob= fervatur. Rectior esfe folet in initio, ferius ve- ro contortus atque “in fpiralem vols" - Conftat füniculus: ^ MPO DATA | ~lie, ex duabus arteriis umbilicalibus, ‘quae’ ex arteria hypogästrica oriuntur et ad‘ latera veficae urinarias juxta urachum | adfeendunt OD» la ENT I. Lj eee a ee nt Éd, intra peritonacum et musculos abdominales po- fitae funt (13 et ad umbilicum, quo vergunt, ad fe invicem appropinquant, hunc transeunt, fpirali directione circa axin funiculi fe circum-. volvunt, variis furculis placentam adeunt et in hanc ramis radiatis abeunt. : | dud 2°, e vena umbilicali. Haec est truncus come munis, in.quem confluunt fureuli venofi placentae, Unica cintur adest; mulcotamen major qua are teria, irs ut ratio incer has ec venam fit = 4: 9 (9). À placenta. inter duas arterias cconvoluta unibili- cum sadit; eadem ` ratione intrà-periconaeum ‘ét musculos abdominales: procedit verfus” dextram partem et ab anteriore parte: fosfae firistrae he- patis excipitur. Varios ramos hepar illi coriciliat et ad finistrum: fine fosfae transverfäe hepatis dividitur: in: venam En ta oor e ductum venofum. ld i 3°. accedit hisce sacha qui e foetu — educere: "m “Canalem Pr stit conicum (3), 44 seein e Cap ctum o Erg auo * lis congenitae , Lugd. TH Tab: 4.5. m. Comm. Lip£ Vol. XXV. p. 257. et Sömmering’, Perhandeling over de. . JYavelbreuken , bekrs bij het leg. van Monnikhof, Amt. 1809, Fig. 2..f, g. (1) Vid. Söhmering,1.L Fig 2. f. g p.m! D (2) Conf. Sandifort, 1. A n : Sömme- ring, L 1, Fig. 2, e. AAS (3)Vid. SandiforsTab.4.te8 om mering, Pica Se 412 CoMMENTATIO anteriorem ét füperiorem partem veficae oriun» dum, qui per umbilicum. im funiculum um- bilicalem producitur. De ejus autem natura et vero ufu: nondum prorfus conftat. ub Vaginae inftar has cunctas partes circumdat. tu nicae amnios procesfus ferofus, qui a placentae concava facie oritur et in integumenta abdominis foetus definit, ope contextus cellulofi. . Vafa autem ipfa conjunguntur contextu cellulofo fpon- giofae naturae a peritonaeo oriundo, cujus cel- lulae gelatinofam quamdam crystallinam materiem continent, liquori amnii baud disfimilem; a cu- jus majore vel minore quantitate funiculi crasfi- ties dependet. Hunc itaque funiculum excipiunt fibrae tendinofae lineae albae, quae hoc loco a fe invicem fecedunt (1), et cutis, quae ita re- flectitur ut circulum vel tubulum quemdam aper- tum former. Hic in parvum cylindrum protra- hitur (2), linea limitatus (3), ad quam post partum fecesfio,.a natura facienda, inílituitur. Haec pars incegumentorum communium, initium funiculi circumdans, verfus dextrum latus fe ma- gis extendit quam verfus finisrum (4). Dif- | fe- ( * (1) Vid. Sömmering, l. 1. Figs 2. l, f. (2) Ibid. Fig. 1. b.c. (3) Ibid. Fig. 1. d. (4) Ibid. Fig. 1. b. 7 M t D Ch & 113 ferentia inter hanc cutis partem et funicu- lum in neonato optime obfervari potest, tum colore, qui carneus in cute, magis albus in funiculo , tum fuperficie, quae in cute lanugi- ne obfita, in funiculo laevis, tum denique füb- ftantia cylindri, quae corio fimilis et magis compacta, et funiculi, quae fubrilior et femipel- lucida obfervatur. Ab interiore parte fecesfione fibrarum lineae albae apertura formatur, quae propter formam annulus umbilicalis dictus fuit. Huic et transeuntibus vafis proxime affine peri- tonaeum invenitur, quod levi tantum adnexione cum linea alba et vena umbilicali cohaeret, dum inter peritonaeum et annulum umbilicalem tela cellulofa mollis inveniatur, quae vafa transeun- tia comitatur; paulo plenius cum arteria conjun- gitur, multo tamen debilius ad fuperiorem et dextram partem annuli, fub qua vena tranfit. Pe- ritonaeo itaque a tergo amoto, annulus apparet umbilicalis, cujus pars fuperior ex fortioribus conflat fibris femilunaribus, quae leviter tantum. cum vena umbilicali conjunctae funt; inferior vero femicirculus annuli ex debilioribus confta- re videtur, multo intenfius autem cum- ar- teriis umbilicalibus conjungi- (1), a qui- bus annulus hoc loco non fine dilaceratione | | fe- (1) Conf. Sómmering; h h Fig, 4. u. H 114 COMMENT A TIO feparari potest. Lineac albae pars, “in qua annu- Jus umbilicalis adest, fortis qnidem est, attamen jam cito post partum majus acquirit robur, ita ut in infantibus aliquot hebdomadum multo for- tior obfervetur, quam in neonatis, quare in his periculum herniae contrahendae. majus. ^ Atque hoc modo partes in embryone et foetu obfer- vantur. Videamus, quaenam mutationes: PON T tum in ‘his oriancur. | $. 29. De mutationibus post partum circa umbi» : eum oriundis. ^ -Infans in lucem editus a natura aptus reddi- tur, ut ipfius functionibus alimenta asfumta in füccum mutet. animalem, nutritivum, atque ut ;hunc, necesfario vitae pabulo continue inftau- randum, quum , circulo fanguinis per. corpus des- ‘eripto, fubftantiis inquinatus fit naturae. humanae ‚minus amicis, in fanguinem falutarem arterio- fum transformet. Aér enim pulmones, ante) par- „tum collapfos, intrat, foramen ovale ‘in: corde - clauditur, uti et ductus Botalli ; non amplius ita- ‘que peregrinis indiget auxiliis et funiculus um- bilicalis hinc, tamquam hoc tempore inutilis, feparatur. Ut ars naturae fuccurrat, praecidi- tur, "wu; 4 ge EEE ee > «ette E ~ M # m rom _ 113 tur, deligatur, et pars duorum digitorum latita» dinem aequans relinquitur. „Pars. relicta jain ftatim post deligationem ficcior redditur „ob defectum materiae nutritivae. : Haec vero fic- catio tantum. locum habet usque ad circulum cutis funiculum eircumdantem, fupra deferiprum ; quae pars dein moritur , dum ad internam hujus cir- culi partem levis oriatur inflammatio, arteriolis circa umbilicum. inflituta. Ex hac oritur ulcus- «ulum , quod planam füperficiem acquirit et fupra quod, procesfu naturae maxime communi et in ‘omnibus "ulceribus planis obfervando , cuticula verfus centrum fenfim magis propagatur, qua umbilicus externe clauditur. Vafa abforbentia in- terim in actum ducta materiam füpervacaneam abforbent, quo fit, ut hacce materiae jactura fosfi- cula -oriatur- füperficiei undulatae; haec claufio , variis his procesfibus peracta, mira quadam cele- ritate perficitur, temporis ‘3-6 dierum fpatio. Vafa umbilicalia etiam abforbentium actionem experiuntur; tenuisfima nempe redduntur et in ligamenta tenuia mutantur, vix in ulteriore aetate reperienda (1). Apertura enim horum vaforum, in ulteriore aetate perdurans a nonnullis obfet- vata, inter rarisfima pertinet phaenomena. Ar- teriae umbilicales in tenuisfima ligamenta mutatae nul- (1) Conf. Sömmering, Fig. 6. 1. m. n ` l H 2 116 CoMMENTATIO nullius amplius ufus manent, dum vena» circa menfem tertiam ‘in ligamentum teres hepatis con- vertatur. N ‘Quo magis ab origine decedat dine eo mas gis robur umbilici augetur, qui revera uti cica- trix. confiderari debet. Attamen in ulteriore vi- tae procesfu, ratione partium. vicinarum, mino- rem, incretionis gradum ostendit; hinc, quo ju- nior homo, eo notabilior fit magnitudo relativa, eujus diameter: maxima 3 -'4 linearum magnitudi- mem aequat. Ad posteriorem partent, verfus-ab- dominis cavum, fibrae lineae albáe etiam -coales- cunt, ita ut peritonaeum firmius cum his jungatur. Hic locus tamen lineae albae femper debilis ma- net, cujus ftructura plerumque infirmior fupra, quam infra umbilicum invenitur. Differentia partium pro vario fexu, quam in prioribus adeo evidentem obfervavimus, hic fere deest et aliquomodo tantum confiftit in diftan- tia ab umbilico ad genitalia, quae in neonato masculo 2 lin. minor esfe folet. Haec differentia: et in ulteriore aetate obfervatur, in qua femi- narum umbilicus ratione pectoris: magis etiam prominet, quam in viris; quam aufem differen- „tiam non tanti momenti duxi, ut huic peculia- rem locum concederem. À Mar Dorn on say ı §. 23. Herniae umbilicalis formatio. . Elapfus omenti et intestini per defcriptum an- nulum umbicalem, qui hernia dicitur umbilicalis multo minus frequenter locum habet, quam priores herniae crurales et inguinales. Hujus rei ratio in eo fita esfe videtur, quod hicce locus abdominis non ita perpendicularem patiatur pres- fionem intestinorum, uti annulus cruralis et in- guinalis. Ex jam citatis 2000 herniis, a Cl. Monnikhof taies ih iterum patet haec differentia , - is Hernige umbilicales. In virise In feminis. 69 e ^ ^ *. . LJ 18 hed LÀ si ‘dum de 7599, a focietate Londinenfi obfervatis , Herniae umbilicales In viris, In feminis. T 479 ee + + + +. 92. ++ 387 adesfent, quae frequentior origo herniae umbi- licalis in feminis non ita ex differentia partium „potisfimum est derivanda, verum -caufae naturali ;propriae, graviditati fcilicet, adferibenda. Miran- dam certe differentiam obfervavit Cl. .C a m- i (1); qu inter 1968 epizomata , ab anno 1744- (1) Conf, Camper, Disfertationes — 1860. Vol, 2, pag. 522. 118 ComMMENTA TIO 1744 - 1758 appofita, ro tantum herniis umbili- calibus deftinata edidit. ar a Locus accuratus, quo intestinum vel omentum elabitur, in illo fpatio adest, quod intra marginem fuperiorem annuli umbilicalis- et venam umbili- calem invenitur (1, qui locus tantummodo con- textu cellulofo repletus est. Potisfi mum, vero hernia verfus latus dextrum. hujus marginis oritur, quod Cl. Sómmering (2). et. ante: hunc Morga- gni (3) et Gunz (4) jam memorarunt. Ubi vafa umbilicalia adhuc adfünt, faccus herniofus ita pofitus est, ut vena umbilicalis: fupra fac- | cum (5) et arteriae infra vel ad latera ejus in- Vve. CH) Conf. SSmmering, KL 202 2. t. Fig. 3. x Fig. 4. x. et Fig. 6. i. g. _. (2) Conf. Sómmering, ll- Obfervationes pag. 40. et feqq. inveniendae. B. S. Albinus, Annot. Acad. 1754. Lib. 1. Tàb. 5. Fig. a. H. A. Wrisberg, De feriptio anatomica embryonis obfervationibus illuftrata , Góttingae 1764. Sandifort Thefaurus disfertatio- num, en M 3. Fig t et 2. Ed. Sandifort, Mufeum Anatomicum Acad. Lugd. Bat. 1793. Tab. 120 et 326. Fig, 2. Sómmering; Abbildung ‘und Bea | 0 fehreibung einiges Misgeburten, : Maints 1794. Tab. 8 et 10. Ra à ve Conf. Morgagni, de fed, et cauf. mor. Ven. | 1761. Eo. 48. Art, $5. :(4) Conf, Gunz, Obfervat, Anat. de henis, Lips fiae. 1744. Page 72. (5) Conf, Scarpa, h l Tab. 10, Fig. t. € e £f. + a 2 EI : Mi 2 D rea 119 veniantur. Herniis, quae hoc a nobis: definito loco oriuntur, tantum umbilicalium nomen con- ciliandum , quamvis varii fcriptores etiam illis hoc! defignarint, quae per fibras lineae albae cir» Ca Ambilichmn orirentur; quae autem magis ad ventrales hérnias pertinent, et aetate provectio- ribus propriae fünt (1). Hae herniae minus per- verfe forfitan umbilicales falfae dictae funt p ne- quaquam enim herniae umbilicalis nomen me- rentur (2).: Integumentorum quantitas multo minor in her-: nia umbilicali obfervatur, quam in ceteris, ete- nim cutis, téla cellulofa (3) et peritonaeum (4) hanc tantum circumdant. Diu disputatum fuit utrum peritonaeum faccum etiam formaret, nec: ne. Praecipuus, qui expanfibilitatem peritonaei in regione umbilici negavit, fuit Dionis (5), cujus fencentiae nonnulli “calculum fuum adje- ' ce (1) Conf. Petit, Traité des malad, Chir, Tom. Il. P. 250. ubidegicuns , Le hernie. ombilicale proprement » dite; celle qui fort précifement par l'anneau ombilicat, » est une maladie propre à l'enfance." (2) Differentia inter has duas fpecies obferv. jo Mec- ke! 1,1. Tab. 32; Fig. 7. et 8. | (3) Conf. Scarpa, Tab. 10, Fig 2.9. 4. as) de ; (4) Ibidem. babe , | (5) Conf. Dionis, Cours Eoeranim e en Chir, Brus. 1708. p. 96... UP 120 CoMMENTATIO cerunt (1). Haec falfa fententia ex eo orta fuis- fe videtur, quod vafa umbilicalia ab his perito- naeum penetrare. putabantur; cujus tamen falfi- tas ita mascule demonftrata fuit, ut de hac hodie vix dubitetur. Vafa enim umbilicalia, ubi cum funi umbilicali communicant, revera inter peritonaeum et musculos fita funt (2). Adest tamen differentia in hernia umbilicali congenita et postea acquifita, quoad integumenta; in hac enim cutis deprehenditur, in illa vero extimum integumentum formatur a membrana, quae funi- culum umbilicalem circumdat, Generatim in- tegumenta tenuisfima -funt, et intestina facco contenta faepe cum iis concrescunt. Non nifi faro hernia umbilicalis ad magnum volumen in- crescit (3). Omentum fere femper facco conti- : ^ netur, uti et hepar in foetibus et pars ilei; non- nunquam ventriculus et lien. Maxima caufarum occafionalium diverfitas exftat, plerumque tamen her- (1) Conf. Petit, L 1 pag. 265. ec Garengeot, Mém, de F Acad. R. de Chir. Tom. HI. p. 341. | (2) Conf. Cooper, l. l, Tab. 9. Fig. I et 2. Scarpa, l.l. Tab. re. Fig. 2. b. b. Meckel, h k Tab. 32. Fig. 4. c. c. et Sandifort, Icones herniae inguinalis congenitae, Lugd, Bat. 1781. Tab. IV. m, m, n. (3) Conf Sandifort, Natuur: en Geneeskundige Bibliotheek , Deel Nl. p. 162. Stalpart van der Wiel, Zeldzame aanmerkingen, Deel 1. Aanm. $3. Deel IE, danm 33. et Meckel, Tab. 30: Fig. 5. M ra D: rich À 107 hernia bona tractatione et cura umbilici in neo- nato praecaveri potest. §. 24. Expofitio caufarum fingularum praedisponen- dium, ex fabrica partium continentium fupra memorata derivatarum, quae herniae umbilicali anfam dare posfunt. Ex tribus ftadiis, quibus umbilicum obferva- re posfumus, ftatu nempe ante partum, dein ftadio inde a praecifione usque ad fummum fir- mitatis gradum, et denique ftatu in provectiore aetate, medium quidem maxime herniae umbilica- li praedisponere videtur. Rationem enim , quare in variis infantibus congenita obfervatur ‚non faci- le explicandam putaverimus, nifi cum CI. S 6 m- mering ponamus, potius monftruofitatem esfe et vitium nifus formativi, quam malum , in quo caufa externa fe praedispofitioni jungat. In em- bryone enim, qui a primo inde post conceptio- nem tempore magna liquoris quantitate circum- datus est, nulla presfio caufae externae locum habere posfe videtur; attamen a Cl. Albino (1) et (1) Conf. Bs S. Albinus, Annot. Acid. Lib. I. Tab, 5. 122 COMMENTA TIO et, Sómmering (1) obfervata est hernia in embryone, ovulo illaefo adhuc:contento, cujus herniae diametros } lin. aequabat. . In tali cafu presfio hepatis, quod in foetu provectiore maxi- mum volumen occupat, huc multum conferre pa- test, quia ejus presfio praefertim contra an- nulum umbilicalem dirigitur. In foetu nimirum faepisfime hepatis portio facco contenta inveni- tur (2°. Quum vero, praecifione funiculi, hoc quoque fulcrum amotum est, debilitas, quae hic naturalis adest, cicatricis formatione, caufa fit evidentior; quamvis praeternaturali laxitati et debilitati integumenti , quod umbilici cicatricem format, ut et praeclufioni annuli incompletae, faepe herniae origo fit adfcribenda, Ratio, qua- re ad fuperiorem et dextram annuli umbilicalis partem elabatur intestinum, ab eo derivanda , quod arteriae umbilicales firmiter adeo cum in- feriore margine annuli concretae funt, ut non nifi ruptione ab his feparari posfint. Tenuitas et parcitas integumentorum , quae refiftere posfüunt , etiam hic memoranda. Ob firmitatem interim , quam , fi in infantia be- ne (1) Conf, Sömmering, l.l. pag, 40. Obferv. t. Scarpa, Tab. 10. Fig. 3. (2) Conf. Scarpa, l. I. Tab. 10, Fig. t. d. Mec: kel, 1. 1, Tab, 32. Fig. 1 et 2. M ig i.» 1 High. QG A 3 he eriratus® fnerit , umbilicus Tapfü temporis at- quirit, noh nif raro verd hernia unibiliealis in pro- vectiore aetate obfervatur , ita ut cicatrix partibus vicinis firmiof locis evadat. Häneobrem ex multö- rum fententia hefnide umbilicales , quae in gravidis Oriuntur, fere" fémper jüxta umbilicum per fibras lineae albae exeunt; imo memorat funt cafus, ubi duae herniae umbilicales tin eidem ferina adesfent, quarum Beutra per afmulüm exiret (1), dum in adultis"à (Cl. Pe cit’ (4) “hernia am- bilicalis vera bis tantum obfervata fueric. Bóhmer et Burchart. De necesfaria fu- niculi umbilicalis deligatione; in Halleri Disf. Anat. Tom. 5. Büchholz, De hepato- omphalocele congeni- ta, Argent. 1768. cum Tab. ' Cooper, Anatomy and furgical treatment of crural and umbilical hernia, 1807. in Fol. Fusz, uber Nabel- und Leistenbriiche. Hebenftreic, Pathologia funiculi umbilicalis, in Halleri Disf. Anat. Vol. V. Hunter, (W.) Anatome uteri gravidi, Lond. 1775. Lab. 33. Fig. 3. | Mery, — (1) Conf. Monteggia, Inftituz. Chirur. Part, $ Sezz. 2. $ 659. | (2) Conf. Petit, 1, 1. Tom, II. pag. 250. 124 CoMMENTATIO Mery, Défcriprion fur les deux exomphales monftrueufes. Mém. de l Acad. des Sciences. Anno 1716. | b Meyer, De omphalo inflammato , exulcerato et postea confolidato, Jenae 1738. Oken, Ueber die Enflehung und Heilung der Nabelbriiche, Landshut 1810. mit Kupf. Rudolphi, Disfert. de peritonaei diverticulis, — illisque inprimis, quae per umbilicum et lineam albam contingunt, Gott. 1780. Che o MT E Er gan 125 Ci Ri hos. ARs Expofitio herniae congenitae. 1 $- 25. Herniae congenitae definitio. Hem: ia congenita est illa fpecies herniae . in- guinalis, cujus frequentior eventus circa nativi- tatem obfervatur, et in qua intestina elapfa in eodem cavo cum testiculis jacent, in tunica nem- pe vaginali propria testiculi. s. de 26. Situs sesticulorum in abdomine, eorumque in fcrotum defcenfus (1). Memorabilis, quae adest, differentia inter ana- tomiam herniae inguinalis congenitae et fcrotalis ac- . (a) Quia haec hernia potisfimum fexui masculino propria invenitur, tancum htc de partibus hujus fexus agemus, ut deinde differentiam in altero commenioremus. 12.6 CoMMENTATIO C acquifitae, praecipue confiftit in magna, quae ex- ftat, diverficate integumentorum harum herniarum- Quum vero haec herniae fpecies praecipue oriatur variis procesfibus testiculorum ex abdomine verfus fcrotum descendentium, horum cum. fitus , cum des- cenfus paulo füfius est explicandus, quo melius ex his herniae originem cognoscamus. De peritonaeo autem, aliisque partibus jam defcriptis huc referen- dis, breviores esfe poterimus ; illa enim tantum hic colligere necesfarium duxi , quae caufarum prae- disponentium derivationi utilia esfe posfunt. Quamvis multum variet tempus, quo testicu- li in ferotum defcendant, locus tamen, quo fiti füht, minus huic varietati obnoxius esfe folet. Tan tum nón femper enim, quinto ` plerumque gravi- ditatis menfe , ‘testiculi in utroque latere abdo. minis prope renes fiti fünt et planae osfium ilei ' füperficiei internae, et praecipue musculis pfoae incumbunt (1), hicque obducuntur membrana albuginea, quae peritonaei laminae internae .pro- cesfus esfe videtur, eodem modo, quo mefente- rium a lamina interna formatur. Quoties vene in (1) Conf. W risber g, Obfervat, Anat. de testicu- lorum ex abdomine in fcrotum descenfu, ad illustrandam in Chirurgia de herniis congenitis utriusque fexus doc. trinam; Götting. 1779. Comma. Soc. Gôtt. Scient. Vol, L p. 24. Tabula: quae ‘pagina 17-21 invenitur. Ejusdem Defcriptio Anat. embryonis, Fig. 4. V. T. o MP E Tou T sE mas 127 in abdomine: haerent testiculi, toties fere fignum deprehenditur ‘inmmaaricatis foetus; fexto menfe . paullatim- verfüs annulum defcendunt, et fupra internam canalis abdominalis aperturam haerentes manent (1) ,' denique externam laminam peritonaei adeunt, quam cum. albuginea fecum ferunt, ur haec tunica vaginalis communis fiat. Paullo au: tem: accuratius; haec communicatio inter perito» naeüm et testem ‘est explicanda, de qua Cl. Liane genbeck-:optime fuit meritus; cujus ; itaque fententiam ipic ano verisfimam ; hic Lau ite dem (a) uncut sited. sh osiqzo nit o.oPraeter : a ,externam peritonaei, quá - testis et funiculus fpermaticus postea tanquam tanica vaginali. communi obducuntur , testicu- lus, durante descenfü, non ipfam laminam iñ- ternam peritonaei , (haec enim postea herniae in» guinalis acquifitae- faccum formare potest), ive- rum hujus procesfüm fecum fert, qui post nati- vitatem tunica vaginalis propria’ audit. In hujus «nicae duplicatura vafa’ fpermatica jacent (3), quorum itaque communicato cum testiculo (4) eo- sr) Conf. Ed. Sandifort, Icones herniae conge- nitae, Lugd. Bat. 1781. Tab. IV. g, g. (2) Conf: Langenbeck, Tab. 4, 8, 9 et vo: > (3) Conf. Langenbeck, Tab. 10 Fig. 3.f.c. ^ (4) Conf. Meckel, 1, 1, Tab, 29. Fig. 3. q: s. t. 6. 128 CoMMENTATIO -eodem modo fit, quo vafa intestinorum , intra lamellas mefenterii pofita, ad intestina penetrant, et quo vafa majora ad cor et pulmones. veniunt. Secundum hanc comparationem albuginea cum tunica prima intestinorum et cum velamento , pulmones immediate tegente, et cum pericardii tegumento convenit; dum pleurae et pericar- dii relatio ad pulmones et cor analoga fit rela- tioni periconaei ad testiculum et intestina (1). Testiculus ita involucris fuis: conceptus (2), justo maturitatis tempore peracto, viam, quam - in capite de hernia inguinali defcripfimus , cana= lem nempe inguinalem , : perit, ~ verfus quem musculo cremastere vel gubernaculo testis Hun- teri tantummodo: trahitur, non vero. prorfus in fcrotum cogitur. Haud raro autem accidit , ut testes non adeo per canalem abdominalem ex- eant, qui descenfüs perfectus dici potest, fed fupra ligamentum Poupartii haereant, qui fitus praeternaturalis fi diutius perftat, gravia fympto- mata oriri posfunt. Plerumque quidem par- vam refiftentiam invenit testiculus , quae ta- men, fi bonus locum habeat descenfüs , faepius levi presfione, tusfi vel flatu, vi refpirationis et mus- (1) Conf. Langenbeck, L I. pag. 61 feqq. (2) Conf. Blumenbach, Elementa haden ADM b Tab. 3. fig 4. a. M & D i € à 129 ínuscülorum abdominalium potestate, imo non- _funquam folo motu periftaltico intestinorum vin- €itur. Scrotum, quod antea laxum et oedema- tofum apparuerat; post testium descenfum reple- tione ftrictius fit, quia nunc testiculus locum occüpat cellulofae vel aquae (1) qua ante de- fcenfam testiculi repletum erat. Funiculum fper: maticutn durante descenfu maxime prolongari, ejusque fitum mutari, fads fuperque patet; pars enim quae füperior erat, fit inferior: Invertitur etiam gubernaculi testis relatio ad testiculum ; hunc enim testem tegit, dum ante descenfum tess ticuli, ab hujüs inferiore parte usque ad partes circa os pubis fitas, forma pyramidali decurreret ; ita ut apex inferiora verfus fpectaret. Notandum vero, paulo postquam testes per annulum descenderunt, manere apertutam verfus cavum abdominis, quae iniium est canalis, qui formatüs est protrufione externae laminae péri- tónaéi atque cum digito chirotécae comperàri potest: Huic aperturae proxime accedit orifi- ^. cium productum perforatione testiculi. per laminam internam peritonaei. Quum autem omnia bene » procedunt, post descenfum ctesticulorüm- haecce apertura in interna lamina cito clauditur et dita- tricem format, qui tantum roboris gradum obs b te ^y acid €r) Conf. Sandifort, l. L Tab, IV, h, be | I 130 COMMENT A Tie tiner, ut herniae inguinales acquifitae „fi postea. - fuperveniant , juxta hunc cicatricem faccum fuum formare obferventur (1). Haec itaque apertura verfus abdomen, in neonatis naturalis, post nativitatem cicatrice inftrui debet et claudi. Quod vero haec enchirefis non rite procedat vel diutius perduret , ita, ut communicatio relinqua” tur inter abdomen et tubum, qui formatur tuni- ca vaginali communi, apertus, manet meatus, quo herniae congenitae -occafio datur uberri- ma (2). In hac perforatione itaque laminae in» rérnae peritonaei, ope testiculi, praecipua caufa. praedisponens haeret herniae congehitae. & §. 27» Herniae congenitae formatio. | r : Quia meatus defcriptus in adultis faepe apertus manet, per quem tamen five aliquamdiu post nativi- - s, ta-- (rn) Conf. Camper, Perk. over de Oorz. enz. p. 35. (2) Apertura haecce indicatur apud E. Sandifort, lt, Tab. 3. Fig. 2, Blumenbach, 1. L Tab. 3. Fig.1.e Camper, Icones herniarum, Tab. to. Fig. 3. _ A.B. Wrisberg, |. I. Tab. i. r Conf. Camper, Ferh. over de Oorz. enz. p. 19 et 20. ubi inveniuntut tabulae, continentes enumerationem fpeciminum , quae ip- fe vidit, esin quibus vel claufus vel apertus meatus indicatur. M E D tua 131 tatem , üt folet, five in juventutis demum terhpore; five nunquam intestinum elabitur , huic fpeciei no- men congenitae non rite concesfum est; quo {cilis cet eam femper et exclufive nativitatis cempore oriri, füspectari posfer. Attamen denominatio ex €o defendi posfet, quod testiculorum | descenfüs ; qui circa partum fieri folet, aperturam format, per quam intestinum prolabitur, adeoqué hoc. tempore maxima hujus fpeciei caufa praedisponens invenitur. Male tamen Cl. Cal- lifen, rarisfime et fortasfe nunquam hernias congenitas in recens matis jam adesfe, afir- mat (1).. Sacco herniofo congenito in. initio femper intestinorum pars continetur, quo minus enim omentalis fiat hernia, impedit omenti in _infäntia tehuitas et pafvicas: Formatio autem herniae eo modo procedit; üt intestinum, quacunque "ratione: levi. coms junctione testiculo adhaerens, in laminde perito: naei- internae procesfum adhuc apeftum (2) tfanseat, cum albuginea conjungatur et honnun- quam cum hac concrescat (3). Differentia ins terim inter congenitam et fcrotalem herniam . nunc etiam evidens fit: in illa nempe intestinum in (1) Conf, Callifen Í. I. pars posth pag 494. (2) Conf. Langenbeck, 1, l. Tab, 3. b. c. c. (3) Ibid: Tab. zo, Fig. 1. h. b, i; Is tgs COMMENTA NIO : in eodem cavo jacet cum testiculo, dum in hac faccus adfit peculiaris ipfa lamina interna peritos naei formatus, qui tunica. vaginali communi te- gitur (1). Hic faccus in hernia congenita ideo deest, quia apertura, per quam testiculi, trans» ierunt, non rite cicatrice claufa fuit, per quam igitur intestina absque facco pereunt. Si autem huius cicatricis formatio in infantia bene locum ha- bet et postea hernia inguinalis acquifica oritur , in- testina. contra laminam internam prorfus claufam pulfant, hancque uti faccum herniofüm e fitu fuo cogunt. Si intestinum diutius in fcroto haefe- rit, nonnunquam cum teste concrescit, unde re- ductio difficillima, imo nonnumquam non infli- tuenda redditur. Antequam descenfus testiculorum in (non recte cognitus fuerat, adfpectus intestini elapfi in eodem. facco quo testis, rationem medicorum prorfus fefellit. Prouti plerorumque phaenomes norum intellectu. difficiliorum talis datur expli- catio, quae, quamvis nullis certis nixa funda- mentis, obfervata credibili modo illustrat, fic etiam quad hanc obfervationem chirurgi tantum non (1) Haec differentia egregie patet ex Meckel, LI. Tab. 28. Fig. 1. ubi infans disfectus apparet, cui in al. tero latere hernia ehm in altero acquifita fcroralis adest. «Mex D Es c A. 133 nonomnes ftatuebant, faccum herniofum revera quidem adesfe, hunc tamen cum tunica vaginali communi fuisfe concretum vel faccum cum tuni- ca vaginali, testis fuppuratione confumptum , vel alia vi externa ruptum fuisfe; ica, ut intestina tésticulum libere adire posfent (1). Cura vero et opera virorum, qui ipfa cadaverum accura- tiore disfectione hanc rem melius explicarunt , uti Cl. Wrisberg, Lobstein et aliorum, ve: ` ritas fatis fuperque apparuit (2). + Intestina elapfa ante funiculum et testes pofi ta funt (3), dum arteria epigastrica (4) fub her: hiae collo transeat et ad ejus parietem internum adfcendat. oye | Pe- (1) Corf. Arnaud, de la Hernie de Naisfence, in Mémoires de Chirurgie, Lond. 1768. Tom. 1. pag. 52. W. Hunter, Medical comment. „of the rupture in which the testis is in contact with the intestine, Part I Cap. 9. pag 70. Richter, l. 1 pag. 687. Nonnunquam tae men haec coneretio vel ruptura revera locum hibet. Conf. Richter, l. |. pag. 7 feqq. Le Cat, in Phi. lofoph. Transact. Vol. 57. Pars II. pag. 293. 1 (2) Conf. Wrisberg, ll pag. get to § 4 et s. Lobstein, Disfertatio de Hernia congenita, inquain- testinum in contactu testis est, Argent. 1771. pag. 22 et 93. nota d. Richters Chis. Bibl 1. 4. p. 96. et Auctores, quos citavit Cl, Sandifort, Ll, page io etm c (3) Conf. S^ m I, Tab. 3. Pig. ete ke (4) Langenbeck, |. h Tab. 10. bi b, b. 124 C'omwEnNTATHO Peculiaris nonnumquam hernia congenita ob- fervata fuit, in qua testiculi ‘in inguine. firmiter haerebant et intestinum juxta testiculum hujus lo- co fcrotum intrabat, In hac igitur fpecie, quam Cl. Pott bis obfervavit (1) , intestinum occupat aperturam , per quam testiculus descendere deber. Alia autem ‚fpecies herniae congenitae ea. est, qua partes elapfae in facco peculiari fita funt, | qui tamen in tunica vaginali testis continetur. Haec oritur quando apertura laminae internae peritonaei jam claufa est, antequam tunica pro- pria fe circum fpermaticum funiculum appoluits haec tamen fpecies rarisfime evenit, quum hujus duo cafus tantum publici juris facti funt (9). : $. 28. . Differentia partium pro vario fexu. Huc usque tantummodo de fexu masculo lo. | cu- (1) Conf. Pott, Chirurgical Olfervations. pag 141. Ejusdem, Account of a particular kind of rupture, frequently attended. upan new - born children, and fometimes metwith in adults, Lond. 1757. pag. 35. in Comment. Lipf. Vol. IX. pag. 54. (2) Conf Hey, Account of a new fpecies of ferotal hernia, in Practical obferv. pag. aar. Cooper, l h Tab. 11. Fig. 1 ec 2. | t | dh Beat TE. fumus, quia hernia congenita in hoc multo frequentius. evadit, et partes in fexu femineo, per canalem inguinalem transeuntes, nullam aliam post nativitatem patiuntur mutatio- nem, quam ut increscant fecundum communem illarum partium legem, quae non tamquam cor- pori inutiles eliminantur. Ligamenta uteri ro- tunda eadem peritonaei lamina externa circum- dantur, quae in viris tunica vaginalis communis audit. Primo intuitu fuspicari posfemus, herniam congenitam ob defectum testiculorum in femineo fexu non oriri posfe, quia, prouti in viris fit, ho- rum ‘descenfu apertura non oritur in interna pe- ritonaci lamina; quoniam vero ligamenta uteri rotunda etiam per hancce laminam penetrant, fie- ri .posfit, fur ad eorum ex abdomine egresfum parva apertura maneret, inter ligamentum et la: minam internam, Si tabulas Cl. Camper fu- pra citatas (1) intueamur, patet ex 13 puellis neonatis duas tantum meatum habuisfe in uno la: tere usque ad os pubis, dum ex 17 pueris unus. tantum adfuerit, qui meatu in utroque latere pror- fus careret. Nullum exemplum tamen herniae congenitae in fexu fequiore annotatum invenire mihi contigit, quamvis eb Arnaud asferat, puel- «1 (1) Conf. fupra, pag. 130. | nota 2. 136: CoMME.NTATHA puellas huic herniae obnoxias esfe (1), Meatus., in fexu femineo apud varios quoque defcriptus. fuit (27. §. 29. Expofitio. caufatum fingularum : praedisponen- tium, ex fabrica partium. continentium fi upra memorata: derivatarum , quae herniae congenitae anfam da- notre Oa Manet Pleraeque caufae praedisponentes, quae ex. fa» brica partium derivari posfunt, uti ex canali ins guinali e. s. p., quasque in: herniae inguinalis trac- tatione memoravimus, huic etiam applicari pos- _ funt, quare has hoc loco omittimus. Praeter il. las autem in neonatis maxime favet herniae con- tractioni aucta intestinorum presfio in annulum , quia pelvis cavum pro maxima parte vefica uri- maria repletur, quo fit, ut meatus facile dilate» | LI (1) Conf. Arnaud, l-1. pag. 8. nota A. (2) Conf. Ochme, de morbis recens natorum Chirur- gicis, Lipf. 1773. Art. 12. achter Rosenvan Rosen: stein, Ziekten der Kinderen, ade Deel pag. 379. Bernstein ‚ Nieuw vrage Woordenboek , ade Deet Pag: 55: Richter, | e l» pag. 704. X : à N M ED 1.C. A 197 tur; haec tamen praedispofitio post aliquot an- nos imminuitur propter pelvis: evolutionem et veficae descenfum. ^ Quamvis meatus defcripti exfistentia in infantia non fufficientem fistat cau- fam herniae .congenitae, quod ex eo derivan- dum, quia. communicatio inter tunicam vagina- lem testis et abdominis cavum in- quadrupedibus maneat et rarisfime tamen in;his herniae obfer- yentur congenitae, imo et quia homines inve- niantur, qui in protracta aetate meatum apertum fecum ferunt fine hernia, magnam tamen cau- fam praedisponentem formari ex fabrica: meatus defcripti facile patet, quae et fequenti confide- ratione. evidentior fiet, - Angustia aperturae anr nuli inguinalis interni in foetu. vel neonato efti- Cit, ut testicülus hanc adiens durante aliquo tempore ante. eum manere debeat (1), quo fieri potest. vel, ut diuturniore mora et contactu cum intestinis, albuginea vel ipfa testiculi mas- fa cum omento five intestino concrescat (2), vel, ut apertura meatus in interiore. lamina. pe- ritonaei ita augeatur, ut cicatricis formatio postea difficilis reddatur; in utroque cafu orrus herniae congenitae egregie explicari potest, Diuturna, quae nonnunquam locum habet, testiculi pone | à | aper- (1) Conf, Sandifort, 1.1. Tab. gag. g ie (2) Conf. Langenbeck, i.l. Tab.10. Fig. 1, huh. j 71938 COMMENTATIO aperturam canalis inguinalis internam mora, cau- fa itaque praedisponens esfe videtur ^ herniae congenitae. | Quia vero , quamvis descenfus testiculi jam ante partum nonnunquam locum habuerit, hoc tem- pore foetus nondum in pulmones aérem accepit, ideoque diaphragma requiescit et intestina vacua adhuc deprehenduntur, origo herniae congenirae ante nativit.tem non nifi raro obfervatur. Si intestinum femel delapfum fit, fenfim magis aper- tura et-annulus dilatantur , ita ut ad ingentem magnitudinem faccus nonnumquam increscat (1). Animadver'endum infuper, faepe infantes robus- tisfimos fanisfimosque obfervari hernia congenita laborantes, dum debilisfimi faepe liberi ma: neant; quod egregie quoque ex meatu expli- candum, qui in his rite praeclufus et cicatrice firma munitus ‘esfe potest, dum in illis apertus manferit, Externus habitus itaque et robur pa- rietum | hic fallere posfunt. Ex naturali ergo fabrica partium, qua fit, ut apertura oriri des beat in interna lamina peritonaei descenfü tes- ticulo um, etiam hujus herniae fpeciei caufa praedisponens derivari potest. | Ber- (1) Conf. Wrisberg, | l. Tab.a. Langenbeck, Tab. 10. Fig. t. M ses A lnc: 40 , 189 Bertrandi, Abhandlung von den Gefchwal: v fien |. 705 feqq. Bonr, Disf. de Continuationibus membranarum , Lugd. Dat. 1763. Sandifort, Thefaurus Disfert., Vol. II. pag. got. Brugnone, von der Lage. der Hoden in „Kühn. Hal. Bibl., B. 1…,St. 1. ..44- Haller, De herniis congenitis , Götting, 1749. 4°. Ingen, (F. G. van) Over de aangeborene Breuken. Prysv. bij ^? leg. van Monnik- hof, 5de Deel. | Kaltfchmid, Pr. de embryone herniofo “Atrium menfium, Jen. 1767. Koolwyk, Disf. de herniis congenitis ut xix rimum infanabilibus,' Duisb. 1776. Larrey, (D. J.) Notice [ur les hernies congé- ‚ giales, fuivie Pune obfervation remarqua- ble fur cette espèce de hernie etc. Journal Complém ‘etc. Cah. 65. Nov. 1823. Tom. XVII. p, 82 feqq. Lasfus, (De) Disf. de hernia congenita in- guinali, Par. 1775. Martin, (Rol ) Comment. de herniae fic dic- tae congenitae ortu et fede, et de partium - corporis foetus, quae ad ejus illustrationem pertinent, administratione anatomica. In no- vis actis reg. foc. fcient. Upfal., Vol. HI. | Mec- 140 COMMENTATIO Meckel, De morbo herniofo congenito fingu- - lari curato, Berol. 1772. Richt. Chir. Bib, I 4. p. 161. 8°. | Neubauer, Disf. de — vagiialibüs tes- tis et funiculi fpermatici, Giesfae 1767. Neübauer, De epiploo- ofcheocele, cujus re- ceptaculum peritonaei mentiebatur procesfum, testem fimul et epididymidem continentem ; Jen. 1770. Pelletan », Disf. de hernia inguinali congenic, Par. 1725. Quaestius, (J. W.) Disf, Inaug. de hernia congenita interne incarcerata cum hydrocele „complicata, Duisburgi 1809. Robertfon, Cafe of hernia congenita. Reichel, De descenfu testiculi in puero cum hernia incarcerata lethali, in Ludwig, Ad- verf., Vol. HI. Sharp , Critical Inquiry into the prefent fila- te of Surgery etc. in von Haller, Bibl, Chir. IL. p. 221. Hisce peractis, Viri Clar ! hoc meum qua- lecumque opusculum vestro judicio lubens offe- ro, fperans fore ut aeque Vobis ac mihi per- : fuafüm fit, a juvenili aétate non nova detecta et pérfcrutationes exfpectari posfe in doctrina , qua tot Viri illustres excelluerunt, Sufficiat Vobis me, ars M's-b ı c A, TU ordine congruo, optimas de hoc argumento fen- tentias collegisfe et propofuisfe. Etiamfi, quod metuo, vires defecerint , operam ‘amen non dolebo, quam utili materiae impendere conti- git; verum enimvero fi palmam eripere potue- rim, quod opto, fed vix tperare audeo, experiar quod Virgilius hisce expresfic: Felix, qui potuit rerum cognoscere caufas, TANTUM HENRICI REIGER; LITT. HUM. ET JURIS CAND, IN ACADEMIA GRONINGANA, COMMENTATIO AD | QU AES TIO NE:Ms PROPOSITAM AB ORDINE PHILOSOPHIAB THEORETICAE ET LITERARUM HU= MANIORUM, IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA # „ Quaenam fuerunt Ciceronis placita de Ori » gine, Felicitate et Propofito Civitatis, ” QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT, D. XXVI. Me MARTII Ae MDCCCXX VIE mt 5239132 ıdaanan S UB har s \ as E jas s. A e | arr: LM om GE "OPERI Í 1 iA u . / " k à MN f ee Lo at a a A EE e MuUAS i1» 0 AE A 119.3 sx Beh à * | OÍTATZAMMOÓS OITATWA Ure } fees : ; 42 2 | | 5 à ; É v € ; = = k j [ ^ WA A f q Honor alit aries, omnesque incenduntur ad fun dia gloria. Wo RERE ^ 4 f^ Bo 12 ; } dde. N à jid pov 4 aas 10 HÀ. Croero: TA 2A9Yra ont AU MIATELE AUMEQAOA nı HUMOIMAM ; ; S'AMETOSTR s ~O OMe "nA : ew vies uit Ware A sang | m HU Totor 15 "€ em Xt e JTIVAT ROGER Musa st BAU: e pan? X. (fn adam j i 'ü ram a Aris d ty K \ R J ^ à i » \ Ÿ - j x. hs ; j | / du | PRAEFATIO Si qua datur quaestio » quae elapfo fécalo. Occupavit et, qua vivimus aetate, viros doctos occupat , Philofophos, itidem ac Juris Publici doctores; profecto ea est, quae agit de „Civitati- bus, earumque origine, propofito 5. ut et de ju- ribus ex hoc oriundis. … . Variae et discrepantes funt. doctorum | Toi num fententiae ; imo. acerrime facpe his de rebus inter eos fuit disputatum. Alii (ut de propofito Civitatis tantum dicam) disputant, id esfe moralem perfectionem ;. re- ligionem alii; alii felicitatem, alii ftatum. justi- tiae, five juris fecuritatem. | Dantur etiam, qui ‚omnem disputationem de propofito civitatis. inutilem et fupervacaneam du- «ant: quafi e propofito civitatis, Imperantium atque & PRAEFATIUW atque civium jura et officia non fint defcriben- da et definienda. | Sed recentiorum difcrepantes fententias his de rebus afferre, non hujus est loci. | In tanta opinionum diverfitate inter recentio- res, utile et jucundum est, cognoscere, quid de origine, felicitate et propofito civitatis fen- ferit, philofophiae apud — en parens Ci- cero. \ Fuit enim ille, qui operam fuam Pola in, contemplatione civitatis non tantum, fed majo- rem etiam vitae partem in administranda repu- blica confumfit, cujusque fcripta cupide defide- rantur, religiofe confervantur. Tanti philofophi placita cognoscere de rebus, quae ad civitatem pertinent, operae pretium est, cum négari nequeat, eum non in una disciplina facem recentioribus praetulisfe. Idem fortasfe de eo esfet praedicandum, fi com- paratio inftitueretur ejus placita inter et recen- | tiorum fententias de civitatis origine, felicitate ac propofito. Utilisfima et jucundisfima certe est quaestio ‘ab Ordine Philofophiae Theoreticae et Litera- rum Humaniorum in Academia Rheno- Fie na propofita : | | „ Quaenam fuerunt Ciceronis placita de ori- » gine, felicitate et propofito civitatis." Qvid PRAEFATIO. 5 Quid igitur miram, juvenes excitari, ut vires pe- riclitentur in exponendis hisce placitis? Mihi faltem arrifit materia, et manus operi ad. movi, non fpe praemii! (quam quidem exiguam — esfe fentio, ubi et cognitione et fcribendi facul- tate peritiores in certamen funt venturi) fed ut lucrum, quod mihi certisfimum promifi, incre- mentum nempe doctrinae meae quantulaecunque , caperem ex argumenti elaboratione. In fcribendo eum fecütus fum ordinem, quem Illustr. Ordo indicavit: praemisfis camen pau- cis de notione civitatis , populi et civitatis praestantia, ex fententia Ciceronis. Itaque T Car. I. Agam de origine civitatis, ex (en: tentia Ciceronis. | Car. lI. De felicitate civitatis. $. 1. De notione Felicitatis: A. De Felicitate civitatis res- pectü civitatum externa- rum. B. De Felicitate civitatis ra- tione conformationis inter- nae. $. 2. De Imperii formis, deque op- tima forma Imperii. Se 3. 6 _ PRAEFATIO [44 tonie iu eg, Dei Tmperante, deque ejus. of- spia Bells «1 crite | : icf 4 De Legibus.. | S5. De “Justitia, $. 6. De: Libertate. §> 7. De Concordia: Ss 8: De Civibus, eorumque off | sciis. uas $. 9 De Terra hein 512012 §. 1o. De Religione, còco) ml ni ‚Car. IIl. De phis to civitatis... | ow Cadet nd: ae dies kere: ferentem, id fecisfe, retentis ipfius Tullii verbis, ita) ut colligendi rationem fim fecutus; interjectis meis, paucis vero, ut inter fe cohaererent loca ex fcriptis ejus collecta. nb PRO: * E s; PRO LEGO MEN Ao. hl > tit | ms 4 f j : A ) ve i . 4 ( ` ‘ ( , DE NOTIONE: CIVITATIS. j =n POPULI, mb DE | CIPITATIS PRAESTANTIA EX SENTENTIA | | CICERONIS. bud | n. Nec bene vivi- fine ‘Republica » potest, nec quicquam civi- » tate, bene conftienta ,- bea: run Piero n T ; Cic. de mE Ve: Ger Rece omnino “Tullias' noster” obfervavit : » ingrediendum esse in: disputationem ; "qua-om- ‘5, nibus in rebus disferendis utendum est, fi er- rorem velis tollere ; üt ejus rei, de qua quae- » ratur, fi nomen quod fit conveniat , expli- » cetur, quid declaretur eo nomine ; quod fi » Convenerit, tum demum decere, ingredi in », fermonem ; numquam enim. quale fit illud, » de quo disputabitur ,. intelligi posfe, nifi | „ quid 8 CoMMENTATIO » quid fit fuerit intellectum prius (1).”: Ideo- que et nos, quoniam de- Civitate quaerimus, primo loco videamus, quamnam Cicero tradide- rit civitatis notionem. Ciéero vocabulo Civitas. non frequenter uti- tur; fed eam potius defignat voce Respublica; quam non intelligendam esfe eam Rempubli- cam , quam recentiores hoc vocabulo fignifica- verunt, fed. generatim eam focietatem , quam Graeci TOATE EY appellaverunt, non est quod moneam. Civitas autem (ut a Cicerone defcribitur) est Respublica, five Res Populi ,, multitudo ho- sy minum, in quoddam vinculum redacta con-. -.»:Cordiae..(9).. Civitates non funt omnis fero- , rum et immanium conventus, non omnis fu- 5 gitivorum ac latronum [unum in locum con- » gregata multitudo; (3) fed conventicula funt » hominum ; juris funt focietates,a concordi ho~ : , minum multitudine initae (4); | ~ Populus vero; non. est. omnis. hominum: coe- „gs CUS, quoquo. modo scongregatus , fed; coetus - den coi i qu juris confenfü et -utilitatis | » com- (1) Cic. de Rep. I. 24. De Orat, I. 48, | (2), gene III. 31.. 32. 33. 34: ib. D 25. 32. (3) —— Parad. IV . t. (4) —— Pto Sext, 42. De Rep. t. 32 cf, Fragm, L, 6. Lg Re ASAT RE eas 9 » communione est fociatus; et continetur ita, ut fine confenfu et focietate, cogitari nequeat Populus (5). De praeflantia talis conventus hominum, jus re fociarorum , ipfum audiamus Ciceronem. Eum vocat: ,, focietatem /anctam (6); imo æ Diis conftitutam; nam ex ea nascitur pietas , » religio, justitia, fides, pudor, continentia, fue » ga turpitudinis , appetentia laudis et honesta- » tis, in laboribus et periculis fortitudo (7). » Quare omnium rerum, quae in terra fiunt , ni. » hil Principi Deo, qui omnem hunc mundum » regit , accéprips est, quam concilia coetusque » hominum, jure! fociati, qui Civitates appellan- » tur (8). Nec ulla res, ne Philosophorum » quidem oratio datur , tam exquifita, quae fit ,, anteponenda bene conftitutae civitati. (9) ; nec » quicquam bene conftituta civitate datur bea- » tius (ro); nihil denique Republica carius , »> nihil optatius, nihil dulcius CTI EE a | CA- oe Cic. De Rep. I. 25 cf, wilen. lil, 37. De Rep. III, 33 et 31. ~ (6) — De Legg. Il. 7. (7) — De Rep: L 2. Cic. de Of, Il. 6. 6. (8) — ib- I. 7. (9) — de Rep. I. 2. (10) — ib. V. 5. (11) em Or. Philipp. V, 18, shui cd be DE CIVITATIS. ORIGINE EX SENTENTIA CICERONIS 12)... Bassin inter doctos homines mota fuit quacstio, an unquam homines in ftatu naturali, $ five nondum civili, vixerint. Quicquid hac de re fit, nostrum non est, tantas componere lites , qui fuscepimus tantum , Ciceronis fententias referre. Hic igitur judicavit : civitatem non esfe a natura, fed fuisfe tempus, quo extra "civitatem vixerunt homines. ,, Nam (its loquitur) fuit » quoddam tempus, cum in agris pasfim, bes- 5, tiarum modo, vagabantur homines, et fibi » victh fero vitam propagabant; mec ratione d» ingenii quicquam, fed piede viribus corpo- » iris (12) Probe tenendum, me originem inter et a- mentum civitatis distinxisfe. Scio equidem a recentiori. ‚bus nonnullis neglectam fuisfe hane distinctionem: in. ter ea autem rite esfe distinguendum, non habeo quod moneam, Ceterum quaefitum fuit de origine civitatis pon Societatis, cujus illa videtur esfe fpecies. D 4 4%, E Ra Ak ROT) A. ET! » ris adminiftrabant ; nondum. divinae. religionis , » non humani officii ratio colebatur ; nemo nup- s, tias viderat legitimas; non. certos quis adfpe- > Xerat liberos „non -jus aequabile „ quid utili- S AB liie acceperat. . Ita. propter. erro- » rem, atque infcientiam. caeca ac temeraria doe » minatrix animi. cupiditas , ad. fe explendum vi- » ribus corporis. deber c pemiciatirümie fatel- » litibus.(13).” an | „Caufae , quae. civitatibus. originem dederunt, diffinguendse videntur in occafionales - (fit. venia verbo, quod in fcholis ufurpatur) five; hiffo- ricas „ (quo nomine etiam, veniunt) (14) et, fi- nales (5). Occafi nal five Hiftoricae apud omnes po- pulos non fuerunt eaedem, fed diverfae , pro diverfis temporibus , diverfis hominum ingeniis et necesfitatibus. | In has autem | caufas inquirere i difficillima est, res ,. propier veterum monumen- torum some (16). : e khi e Prae. 2 Cic. A rà I. 2. Adde Cic. Pro "ami c. 42. eundem de Oratore I. 9. - (14) Ita vocantur a Cl. Ke S. Zachariae: Staatswiss Senfchaftliche Betrachtungen über Cicero's Mende nes Werk. vom Staate, p. 68, 69. (15) De Caufis Finalibus, ut in fcholis vocantur, wi- debimus, ubi de propofito civitatis agemus. : (16) Mille circonstances peuvent avoir donné lieu à » la 12 ^CoMMENTAT6tI Praecipua tamen caüfa est hominis natura, quae ita ad focietatem civilem rapitur, ut' citra eam vivere vix posfit. Cicero etiam, humanam naturam praecipue originem civitati dedisfe, existimat; quia ho» ‘mo, naturali folitudinis odio, focietatem quae- rit aliorum , quorum caufa est natus; ad quam naturalem hominum: ‘congregationem , quam expresfis verbis primam caufam coeundi vor cat (17); etiam referri posfunt connubia fami- liarumque conjunctiones. PM >> Homines (ita loquitur) Natura funt con- » gregati(18); Natura autem facti funt ad par- » ticipandum alium ab alio, communicandum- » que - » fa naisfance d'une fociété civile, fans que les meme- »» bres y aient été portés par les motifs, qu'on leur at- » tribue, — Mille différentés caufes en differents temps ,, et en differentes circonftances, — dont le temps a » effacé le fouvenir = ont pu porter les hommes. à ss Sunir en congs d'etat." E. Luzac ad Wolf. 3. N. er G.. $. 927 in nota. ,, Semblables aux vents, qui viennent , .., on ne fait d'où, et qui foufflent partout où il leur , plait, les formes des fociétés fe rapportent à une ori- » gine obscure et lointaine ; elles naquirent avant la da- -,, te de la philofophie, et l'inftinet y eut plus de part, „ que les fpeculations," Fergus/on Histoire de Lx Soca Civ. I. p 266. C17) Cic, de Rep. I. 25. (18) —— De Off. L, 44. La eet. AR. A 2 que, inter omnes jus (19). Homines non fi- » bi folis nati, fed hominum caufa generati » funt, fut ipfi inter fe alii aliis prodesfe pos- » fent (20): nam omnes inter fe naturali qua- m dam indulgentia et benevolentia continen- » tur (22). Appetit homo (nam hominum » genus non est fingulare nec folivagum) homi- » num conjunctiones et focietatum (22); et , nemo in folitudine vitam agere vult, ne cum , infinita quidem voluptatum abundantia (23).” . „Ad hanc naturalem hominum congregationem referri posfünt connubia, familiarumque cone junctiones. , » Commune funt verba Ciceronis) animantium . , omnium est conjunctionis appetitus , procreandi oa caufa , et cura quaedam eorum, quae procreata » funt. Sed inter hominem et. belluam hoc » maxime interest , quod haec tantum fenfu mo- - , vetur; ad id. folum, quod adest, quodque x praefens est, fe accommodat, [paululum ad- , modum fentiens praeteritum aut futurum. Ho- 33 mo autem, quod rationis est particeps, per | » quam (19) Cic. De Legg. I. 12. (20) —— De Off. I. 7. (a1) —— De Legg. I. 13; (22): —— De Fin. IV. 7. de Rep. "I. 25. (23) — ib, III. 20. 14 CoMMENTATAIO quam confequentia cernit caufas rerum vie det > earumque progresfus et: quafi antecesfio- nes" non ignorat, fimilitudines comparat, et ‘rebus praefentibus adjungit atque annectit futu- ras, facile totius vitae curfum videt, ad eam- que degendam praeparat res necesfarias. — Eademque natura, vi rationis, hominem con- ciliat homini, ingeneratque inprimis praeci- puim quemdam amorem in eos, qui procrea - ti funt, impellitque, ut hominum coetus et celebrationes (24) esfe, et a ‘fe obiri velit; ob easque caufas ftudeat parare ea, quae ad cultum et ad victum fuppeditent; nec fibi fo- li „fed conjugi, liberis, caeterisque, quos'ca- ros habeat tuerique debeat (25). Cumque fit hoc natura ‘commune animantium , “ut ha- beant libidinem procreandi, prima focietas in ipfo conjugio est, proxima in liberis ; ; deinde una domus, communia omnia, Id autem est Ä principium Urbis et quaft. Seminarium Rei- publicae. Sequuntur fratrum conjunctiones , deinde confobrinorum , fobrinorumque, qüi “cum: una domo jam capi non posfunt, in alias domus , canem in colonias exeunt.. Se- T 99% .quun. (24) Celebrationes : durius hoc eu: Nonne poe tius legendum: Conjunctiones : AN (25) Cic. de Of, I, 4. * Ly 1 tt X RS à TROIS A. 15 39’ quuntur connubia et affinitates, ex quibus » etiam propinqui , quae propagatio et: foboles » Origo est Rerum publicarum (26). ‚Cicero porro eloquentiae vim ‘caufam vocat, \ quae: homines in civitates contraxit. ^: Quaerit enim; ,, Quae vis alia potuit, aut disperfos ho- » mines unum. in locum congregare , aut'a fera » agrestique vita ad, hunc humanum cultum ci- » vilemque deducere, aut jam conititutis civita- » tibus leges, judicia, jura defcribere ? (27). ” In (26) Cic. de Of. I. 17. (87) Cic. de Orat. I. 8. Adde: de Inv, I. 1. de Orate I. gi Ne quis dicat, Cécefonis non esfe hanc fen- tentiam , fed Crasé. Scio equidem (monente fummo Wyt- ` tenbachio in Disp, de Immortalitate Animi , in Opusc. Vol. IL p. 638) diligenter animadvertendum esfe, quid ex fua, quid ex aliena perfona pronuntiet Cicero. Sed ‘an Cicero fub Crash, an vero fub Antonii, qui lo- quentes inducuntur, perfona, fuam: de vi Eloquentiae „explicet fententiam; -an tandem in libris de Oratore non fua, fed celebriorum Oratorum praecepta pos teritati mandare voluerit (de quo inter eruditos certa tur, Vid. Cl. J. A L. Schröder, Werken der ‘Holl Maatf. van fraaije Kunffen en Wetenfeh. D. Ml. p^ 493. et Conf. F. A. van: Hall, In. Opusc. Over de vraag: „Heeft Cicero in zijne Redek. Voorfchriften enz, Amft 1819. haec, inquam, quaestio a me praetermitti potest , cum, quod hic invenitur, placitum de vi eloquentiae ipe "fi Ciceroni videtur tribuendum, propterea quod in Li» bris de Inventione idem occurrit, 16 ComMMENTATIO » $9 EL » 59 EL 3 33 9 59 55 2 2 99 » b> 2 95 ?5 35 33 39 In isto ftatu nondum civili fuit quidam vir magnus et fapiens, qui cognovit, quae mate- ria esfet et quanta ad res maximas opportunis tas in animis hominum, fi quis eam posfet elicere et praecipiendo meliorem reddere; qui disperfos homines, in agtis et tectis filvestri- bus abditos, rátione quadam compulit. unum in locum et congregavit, et eos in unam quamque rem deducens utilematque honestam, primum propter infolentiam reclamantes, dein- de propter rationem et orationem ftudiofius audientes , ex feris et immanibus mites reddi- dit et manfuetos — — — ac mihi quidem videtur haec nec tacita, nec inops fapientia perficere potuisfe; ut homines a confuetudine fubito converteret , et ad diverfas vitae ratio- nes traduceret. — — — Profecto némo, nifi gravi.ac fuavi. commotus oratione, cum viri- bus corporis plurimum posfet , ad jus voluis- fet fine vi descendere; ut inter quos posfet excellere, cum iis fe pateretur aequari, et fua voluntate a jucundisfima confuetudine re- cederet , quae praefertim jam naturae vim ob- tineret propter vetustatem (28). — Inde quo- que factum est, ‘ut cum in dicendo faepe par, nonnumquam etiam füperior vifus esfet (28) Cic; de Inv. I. 2, T nn er Or E cuerit s ocn voluit: Hlustr, Ordo. 8.05 L1 ARE à T » is, qui, omisfo ftudio fapientiae , nihil fibi » praeter eloquentiam comparasfet, et multitu- » dinis et fuo judicio , dignus qui Rempubli- » cam gereret, Videretur'( 29). ” Duas igitur, ut vidimus , recenfet Cicero caufas , quae civitati dederunt originem : natu- ralem nempe quandam hominum congregatio- nem, et eloquentiae vim; nam quae aliae ab eo vocantur. coeundi caufae , uti posthac vide- bimus, ad caufas, quae dicuntur Finales, five ad Propofitum civitatis ,, funt referendae. . Fuerunt inter: veteres ,. qui inter caufas, quae civitatibus dederunt- occafionem , homi* num imbecillitatem haberent , ut Polybius (30). His vero non adfentitur Cicero; negat enim express verbis, eam caufam coeundi es- fe. (51) Plures alias, a philofophis propofitas caufas, quae civitati originem jdederunt, enumerare et ad examen vocare posfemus (e. g. defectum et indigentiam , communem religionem, aliasque mul- tas) : fed quaestionis fines egredi noluimus; qua non quid aliis, fed quid Ciceroni ea’ de re e "CM. (29) Cic. Ibid. L 3. — Ero Gb Poly! vig; e 7o SOGN, (eos | (31) Cic, de Rep. 1.35, tx 7007 ay B CAPE Ih DE CIVITATIS FELICITATE EX SENTENTIA CICERONIS. s. OUTE Tac sÜüTQUylxis Tay Öl jo YOY, OÙTE THIS Òveruyidis ded » TV TOAG Erepov 7| Ñ TO THs 99 WOAEWS opo arm.” Dionys. Hal. | EI. Quid fit Felicitas civitatis. U. finguli homines , ita et populi , fortuna fruuntur vel prospera vel adverfa. Qui prospe- ra florent fortuna, Felices dicuntur , et felicita» Ga. 25. "I. Quid de Foederibus inter me ‚praeferip-. ferit Cicero. >; Foedustenetur stblicé vinculo religionis( 49) ¥ » quod fit contra foedus, id fit contra populi af religionem et fidem (50). Ubi cum hoste (justo nempe et legitimo , namque piratis praedonibusque , quos communes hominum omnium vocat hostes, fidem non de- beri, docet Cicero (51)) foedus est initum, hoc fancte fervandum est; ,, nemo enim est, » qui non hanc animi affectionem probet , at- » que laudet , qua non modo utilitas nulla quae- » ritur, fed contra utilitatem. etiam conferve- » tur fides (52). ii Itaqué; ,; Regulus non debuit conditiones » cautionesque bellicas et hostiles perturbare. » perjurio; cum justo enim et legitimo hoste » Tes“ agebatur, adverfus quem — multa jura , funt communia (53). Ut vero: laudandus Re- » gulus, in confervando jurejurando, fic de- » cem illi, quos post Cannenfem pugnam jura- » (OS (49) Cic. Pro Balbo C. 15. (50) —— ib. C. 4. (51) —— de Off. IIL. 29. Qnae contra hanc Cicero» nis doctrinam disputat immortalis H: Grotius. vide in lis bro def. B. et P, L.3. C. 19. 2 etbaa.C. 13: $i 154 (52) Cic. De Fin. V. 22, (53) —— De Off. ILL, 29. af ComMMENTATIO »y tos ad Senatum mifit Hannibal fe in castra » redituros ea, quorum potiti erant Poeni, nifi- » de redimendis captivis impetravisfent, /£ non 5 s dedierini vituperandi (54)." . B. De felicitate Civitatis prions conformatio- nis internae, ui 2. De imperii formis, deque optima regimi- i mis Jorma I. Felix , uti vidimus, dicenda est civitas, quae quam proxime accedit ad propofitum , quod cives in contrahenda civitate fibi PROS cen- fendi funt. | | | . Civitas autem gubernanda est imperio: Nam » nihil tam aptum est ad jus conditionemque i » na- pom Cie, de Off. III. 32. Si non redierunt : Disfen- tiebant fcilicet auctores, quot ex decem illis'ad Hanni- balis castra rediisfent. Cicero enim (ibid) addit: +» de quibus non omnes uno modo; nam Polybius, bo- s> nus auctor inprimis, fcribit , ex decem nobilisfimis , qui ss tum erant misfi, novem revertisfe, a fenatu re non 4 impetrata; unum ex decem , qui paullo post quam egres» s fus erat e castris, rediisfet, quafi aliquid esfet obli» , tus, Romae remanfit. Reditu autem in castra libe: sa Tatum fe esfe jurejurando , incerpretabatur: non recte, Lo 4 «o» Re & Ro TD À, 27 s naturae, quam imperium, fine quo nec do- , mus ulla, nec civitas, nec gens nec uni- » verfum hominum genus ftare, nec rerum na- » tura omnis, nec ipfe mundus potest (55 ). Qui civitatem regit, omnia referre debet ad Civitatis propofitum: ,, Omnis civitas confilio s quodam. regenda est, ut diuturna fit. . Id » autem. confilium primum femper ad eam cau- » fam est referendum’, quae caufa- genuit- ci- »» vitatem (56).” Populi igitur felicitas’pendet ab imperii iformis, quarum fimplices, five, non mixtas , Cicero re- «enfet tres : ^ ^". Monarchicam f. regiam: - b. Aristocraticam f.' optimatium: Ces Democraticam. f. popularem. ` » Aut enim uni tribuendum est imperium; „ aut delectis quibusdam aut multitudini fus- » cipiendum est atque omnibus, Cum penes , unum est © omnium fumma rerum, Rë » gem illum unum Vocamus et Regnum ejus » Reipublicae ftatum. Cum autem est penes » delectos, tum illa -eivitas Opimarium arbi. » trio regi dicitur, Illa autem est civitas Po- » PU: 455) Cic. de Legg. IL 1. (56) — de Rep, I. 26. a De Legg. lll. ^M 28 COoMMENTA TIO. » Pularis, ita enim appellant, in qua aie » funt omnia (57). ". ^V ,O Horum trium generum quodvis, fi teneat illud vinculum, quod primum ^ homines fo» | cietate, Reipublicae .caufa, devinxit , non , perfectum illud quidem , neque mea fententia optimum , fed tolerabile tamen et aliud alio posfit esfe praeftantius. Nam vel Rex aequus et fapiens, vel delecti ac principes cives, vel ipfe populus, quamquam id minime pro- bandum > tamen , nullis interjectis. iniquitati- bus; aut cupiditatibus, posfe videtur aliquo esfe non incerto ftatu (58). Atque hoc lo- quor de tribus his generibus Rerumpublica- rum, non turbatis atque. permixtis, fed fuum ftatum, tenentibus ; quae omnia perniciofa ha- bent vitia; nullum est enim genus illarum. „ Rerumpublicarum, quod non habeat iter ad » finitimum quoddam malum praeceps atque lu- » bricum (59). Nam illi Regi, ut eum po- » tisfimum , nuncupem, tolerabili, aut íi vultis , ama, (57) Cic. de Rep. I. 26. — (58) —— ib. ib. - (59) Cf. Plato de Legg. III. p. 693. RER cum Cicerone convenit Dionys, Halic. II. p. 79. ubi: „ nat „ ToÜTU, Tplwv oddeutay sivas Tay TOM TE eikix- Exagrn wipes | cum Pun EN » pM. ompousivas 8, Tivas >> gs TOUS. LL ^» a N ‘ Wurm EUR WHR D A 29 amabili etiam „ Cyro, fubest ad immutandi animi licentiam: crudelisfimus ille - Phalaris, cujus in fimilitudinem dominatus unius procli- ÿ vi curfu et facili delabitur. | Masfilienfium ?5 » a » «95 29 ») «utem paucorum et principum adminiftrationi civitatis finitimus est, qui fuit quodam tempo- re.apud Athenienfes , triginta confenfüs et fac- tio. (60). Regimini autem populari fubest licentia, quae ipfos liberos fervicute afficit. » Nullum vero de tribus hisce generibus minus . probandum , quam. illud, -quod rem populi vocant (61). Ex hac enim porro ni- mia licentia, ut e ftirpe quadam exiftic, et quafi nascitur Tyrannus. | Nam ut ex nimia potentia principum oritur interitus principum , fic hunc nimis liberum populum libertas ipfa fervitute afficit : fic omnia nimia, cum vel in tempestate vel in agris vel in corporibus latione fuerunt, in contraria fere convertun- tur, maximeque in rebus publicis evenit: nimiaque illa libertas et populis et privatis in nimiam fervitutem cedit, Itaque ex hac maši- ‘ma libertate Tyrannus gignitur; etest illa injus tisfima et durisfima fervitus. Ex hoc enim popu- lo indomito vel potius immani deligitur aliquis $2 ple- (50) Cic, de Rep. I. 28, (61) Cic, de Rep. IIL ss. $6 ^ COMMENTATIG 5, plerumque dux; contra illos principes afflictos 5 jam et depulfos loco, audax, impurus, cone » fectans proterve bene faepe de Republica me- >» ritos, populo gratificans et aliena et fua; , cui, quia privato funt oppofiti ‘timores, dan- 5» tur imperia et ea continuantür; praefidiis y etiam, ut Athenis Pifistratus (62) , faepiun- tur; postremo , a quibus produeti funt% exi- , fiunt eorum ipforum tyranni: quos fi boni op- 55 presferunt, ut perfaepe fit, récreatur civitas, s fin audaces, fit illa factio, genus aliud ty- rannorúm ; eademque oritur ex illo faepe op- s timatium praeclaro flatu, quam ipfos princi- ; » pes aliqua pravitas de via deflexit. Sic tai- „ quam pilam rapiunt inter fe Reipublicae fta- , tum, tyranni a regibus , ab iis autem princi- 5» pes aut populi, a quibus aut factiones aut ty- ‘4 ranni: nec diutius unquam tenetur idem Rei- ,, püblicae modus (63). | P ae ii: igitur tria genera per fe feparatim „ non funt probanda ; fed, fi unum ac fim- , plex probandum fit, Regium probem atque , inprimis laudem. In hoc genere occurrit nô- , men quafi patrium Regis, ut ex fe natis , ita $9 cons (62) Cf. Plutarchus Sol. go. de Dionjfio narrat Arís- tot. Pol. III. 15. de Pifistrato idem, Pol, V. (63) De Rep.I. 44. Cf. Polyb. VI. 3. 7. ,1 19 9 "EXC Ae D A, 4t .,,, confulentis fuis civibus, et eos confervantis » ftudiofius, quam redigentis in fervitutem ; ut fane utilius fit facultatibus et mente exiguos 3 -„ füstentari unius optimi et fümmi viri diligen- » da (64). | | » Naturae denique magis congruum regnum, » quam caetera Reipublicae genera. Ut enim , Rex putaretur unus esfe in coelo, ita confen- » ferunt, nihil esfe rege melius, quoniam » Deos omnes cenfent unius regi numine (65); > ita quoque omnes antiquae gentes regibus quon- (^, dam paruerunt (66). — Tandem uti uni dic- “ss to familia domi audiens debet esfe (67), fic , uni gubernatori, uni medico, fi digni modo ‚se fint iis artibus, rectius est alteri navem com- » mittere , aegrum alteri, quam multis(68). Pro. » bandum vero regnum tantum, quoad ftatum » faum retinet; is autem est flatus, ut unius » perpetua potestate et justitia omnique fapien- „ tia regatur falus et aequabilitas et otium ci- » vium. (69)." | OM (64) Cf. Polyb. V. rr. (65) Cic. de Rep. I. 36, (66) —— de Legg. III. Cf, Arist, Pol. I. pi belii - eis Vid, Dionys. Hal. V. 74. (67) Cic. de Rep. I. 39. (68) ——- ibid, I. 40. (69) —— Ibid. II. 234 “32 C oMMEN TA TAO “IL. Quaenam fuerit Ciceronis fententia de optima mi dut forma, Postquam virtutes et vitia diverforum: civita- tatis generum , fimplicium , et non mixtorum’, recenfuit Cicero „eam «describit formam, quam optimam ducit. | Simplicia per fe, feparatim , ut vidimus, ei non placent; fin vero ex fimplicibus eligenda -esfet, Monarchicam ceteris anteponeret, fi mo- do rex esfet. bonus. ‘Sed datur imperii forma, quae ex tribus fim- plicibus est temperata et permixta, quaeque fimplicium virtutes conjungit, vitia vitat. ;, Tri- bus (ita loquitur) primis - generibus- (i. e. » fimplicibus) licet longe praeftat regium , regno „ tamen ipfi praeftabit , quod est. aequatum et » temperatum ex tribus optimis Rerumpublica- , rum modis.. Placet enim , esfe quiddam in Repu- , blica praeftans et regale, esfe aliud. auctorita- „ ti principum partum et tributum. (70) 5. esfe » quasdam res fervatas judicio, voluntatique mul- (70) Cic. de Rep. I. 97. cf. Aristot. III. 10. De Regno v. quoque Cic, Rep. lI. 23. ,, defunt fub reg- s» DO omnino populo muita ; inprimisque libertas , quae » non in co est, ut justo utamur domino, fed ut nul. » d" ; [t^t € » lo t i BORN "RC dé À 133 multitudinis (71). Id praeftat fingulis , quod e tribus fimplicibus est modice tempera- tum (72). Haec conftitutio primum haber aequabilitatem quandam magnam, qua carere vix posfunt liberi, deinde firmitudinem , quod et illa prima facile in contraria vitia] conver- tuntur, ut exiftat ex rege tyrannus, ex ope timatibus. factio , ex populo turba et confufio 5 quodque ipfa genera generibus faepe commu- tantur novis. Hoc in hac juncta moderaté- que permixta conformatione Reipublicae non ferme fine magnis principum vitiis evenit. Non enim est caufa converfionis ubi in fuo quisque est gradu firmiter est collocatus et non fübest, quo praecipitet ac decidat (73)" Talis erat Reipublica conformatio Romanorum , quam Cicero optimam praedicavit. „ Sic enim ?» ” $5 LE 33 (ait) decerno, fic fentio, fic affirmo, nullam omnium Rerumpublicarum aut- conftitutione. N N 39 aut (71) „ Romulus vidit judicavitque , fingulari imperio et potestate regia tum melius gubernari et regi civis tates, fi esfet optimi cujusque ad illam . vim domina- tionis adjuncta auctoritas." Cic, dé ps cad II, 9, ch Dlon. Halic. II. 12 - 14. (72) Cic. de Kep. Il. 39, et 23. (73) — de Rep. Il. 45. De mixta illa Rep; Tacitus Ann. IV , 44. „ Facilius eam laudari, quam conftitui; et fi conftituta fit, haud posfe diuturnam esfe, C 34 COMMENT A:T IO! saut disciplina conferendam esfe cum ea, quam sx patres nostri nobis acceptam jam inde a majo- »] ribus reliquerunt (74). $. 4. „De Imperante. idt ^ civitas IRE SY adfequatur -mecesfe est Imperante: videamus igitur de Imperan- te , deque ejus Officiis. | , Imperans , f. civitatis Rector, est 55 qui con- filio et. opera civitatem tuetur " (75); f. qui potestatem exercet, in civitate actiones. civium _ ad propofitum civitatis dirigendi. Imperantis administratio maximaest ars (76); est.altera postrerum coelestium cognitionem , Rerumpubliearum administratio, aut admini. 9» ftrandi fciendique prudens, temperata, for- tis et justa ratio (77). Ufus enim virtu- » tis maximus est civitatis gubernatio (78). ” SE € CO 374) Cic. de Rep. L 46.cf. porro de Reip. Rom, lau- dibus Polybius VI. 9. quas quam egregie adumbraverir, docuit Cl. A. van Goudoever, | (75) Ita fere Cic, de Rep. I. 48, (76) Cic. de Rep. I. 22. (77) em de Fin. V. 2% (78) — de Rep, I. 2, LOF FAP W'A' R34» 88 Quamobrem Cicero ‘éxclamat: ,, O Dii im- , mortales! quam magnum est , perfónatü in Re« ;; publica tueri principis, qui non animis folum: jy debét, fed étiam oculis fervire civium (79) Quod ad Officia imperantium , praecipit" ‘Cices to: 5, Duo’ Platonis: praécepta tefieant: ünum ,, ut utilitatenY civium fic tueantur, ‘ut quaecun- s que agunt, ad eam referafit, obliti commodo: , rum fuorum: alterum, ut totum’ corpus Reis 3; publicae. curent; ne, dum partem aliquam 5» tuentur; reliquas deferant, Ut enim tutela; » fic procuratio reip. ad utilitatem eorum, qui », commisfi fünt, non ad eorum. quibus commis. ; p A est, pétenda est (BO): OREA A et «Porro justitiam, principem virtutem colat imè perans. ,, Imprimis videndum erit ei, qui Remp: , adminiftrabic ; ut fuum quisque teneat (81); , nam nihil tam regale, quam explanatio acquis , tatis (82):” Quare 5, fummi juris. fit peritise 3; fimus imperans, civilis non GEEN (83). ” ; We (79) Cic. or. Phil. VIII. to; (go). —— de Off. I. 25: adde de Ren 1..97. (81) —— de Of. IL. 21. cf. Aristot. Pol. Ife 2. (82) —— de Rep. V. 2. |o (83) — ib. V:3. Summum Jus Intelligendam vidé tur, jus aratione oriundum, cf. Cic. de Legg. I. 15. ubi à dicitur: ,, Lex est ratio recta. imperandi atque prohi- - $4, bendi, quam qui ignorat, is est ipjustus," Sero ad me, cumjam abfoluta erat haec commentatio, pervenit | C s Noe , 36 COMMENTATLO, / Tandem praecipit Cicero: ,, ut numquam. a fe » ipfo inftituendo et contemplando discedat; ut ad imitationem füi vocet alios, ut fe fplen- » dore animi et vitae fuae ficut. fpeculum prae- » beat civibus (84).” . Nobilisfimum autem, ac pene divinum est imperantis munus: ,, Nam nulla est res, in qua .» propius ad Deorum numen virtus accedat hu- » mana, quam civitates aut condere novas, aut » confervare jam conditas (85); nullaque re » homines propius ad Deos accedunt, quam fa- j lutem hominibus dando (86)" | „Gravisfimi autem difficillimique officii amplisfi- ma funt praemia; terrestria non tantum, quae civium gratia et amor in imperantem conferunt, fed et coelestia: ,, nam iis, qui patriam confer- # varint, adjuverint, auxerint, certus defini- a tusque in coelo est AOC Da ubi beati aevo fem- » piterno fruantur (87).” | §. 35. nova editio Lib. de Rep. Moferi cum notis Creuzeri, quam adeofconfulere mihi non licuit. Video tamen me hac in re confentientem habere Creuzerum, qui fummum jus vocat ,, aeterna et primitiva juris in animis nostris ptin- | s Cipia,” v. p. 592. (84) Cic. de Rep. II. 42. (85) — ib. I. 7. (86) —— Orat. pro Ligar. C. 1$. (87) Cic. de Rep. VI. C, 8. u §. 4. De Legibus , ad civitatis drobof zum con» .. dendis. r f is Legum in civitate maxima est necesfitas ad civium felicitatem. Cives enim ab injusto et illicito deterrent, ad officia impellunt. ^^ s - Videndum igitur de Legibus. “Lex dicenda est norma actionum, ad propo- fitum civitatis inftituendarum civibus a legisla- tore praefcripta. | » Leges ad civium falutem, incolumitatem- » que civitatum , vitamque hominum beatam et 3 quietam inventas esfe; et hoc fpectare, hoc . » velle, ut incolumis fit civium conjunctio: " feri- bit Cicero (88). Inventae igitur funt ; ut civi- tas propofitum adfequatur. Leges civiles (de his enim hic agitur) ita funt fcribendae, ut quam proxime accedant ad il- lam antiquisfimam et rerum omnium -principem náturam (i. e. legem naturalem); ‘imo ut. eam éxprimant (89) : ,, Huic legi conformes fcri- "9j 9 ben- (88) Cic. de Legg. II. 2. s. De Of. III. 5. Porro ^. de Legg. IL, 5. ubi LL. dicuntur defendere ac ?ueri bon -. nos, | | (89) — de Leg. II. 5, E ‚CoMmMENTATIO » fcribendae funt illae leges, quibus civitas ute- » tur (9o)." Est autem haec Lex Naturalis „una naturae maxime congruens „conftans; fempiterna, , quae nec tempore „nee loco mutatur; quae non |» alia est Romae, alia Athenis, alia nunc, alia post i» hac; quae undmquemque. ad officium, impel- o» lit, a: fraude. et. illicito. deterret, quae, neque » per Senatum, , neque ‚per legislatorem : ‚aut , populum unum. potest :abrogari 5, quae’ com- » munis, hominum est „Magister „Imperator, a Deus. Huic, legi qui non parebit hoc ipfo „ luet maximas poenas, etiamfi effugerit cetera 9. fupplicia , : quibus | vulgo mortales. a fcelestis o» deterrentur (91).” jT ‚„Porro. Lex, quae quidem, recte. adeft ie, dex gs posht; y debet esfe: /audabilis (92). -Ur et 4» Justa 3 „CX quo intelligi par. est, „eos 5» qui » perniciofa et injusta populis jusfa defcripfe- ss runt, cum; contra fecerint, quam polliciti pro- »» fesfique -fi int » quidvis potius tulisfe ,-quam .. de wm ges (93)°” crise ng! _ Tandem. aequalis esfe debet: f^ ps JUS: enim legis E Dale est, in. omnes, qui fant, cives in eadem ec ; À > Re- 4:«9o) Cie; de-Leggs IL, ib. ib; — ib» L 6.) (91) m= de Legg. III, one. : (92) —— de Legg. IL ‘5. (93) === de Legg. IL 4. 5 : Lien WE. R Ac ® Da. 99: », Republica (94); quare privilegia ne irrogantor ! ss in.privos enim homines leges non funt feren-. ,» dae; id enim est. privilegium , quo «quid est. injustius? cum legis haec fit vis, fcitum ésfe. y et jusfüm in omnes (95); quare etiam ne. » lisdem. de. caufis. plectantur alii, alii ne Pr » pelantur quidem:(96). > vos si à ., Itaque recte ‚Cicero. leges. dixit: „ mend „tum civitatis. ejusque mentem et animum et, » confilium. et. fententiam pofitam: esfe in legi- » bus; ut. enim. corpora. nostra, fine mente , fic. » Civitas, fine legibus, fuis partibus „ut nervis. , ac, fanguine. et membris uti :non.-potest, — » Legum igitur Ministri Magistrats legum in- » terpretes judices , legum denique idcirco om» » nes fervi fumus, ut liberi esfe posfimus (97).” … | re E M STELL 05] m Por inne | LE UN De Justitia. Si juris fecuritas fit propofitum civitatis , om- ni ratione colenda est Justitia. ,, Est enim > aes 2 ha- (94) Cic. de Rep. I. 32e T (95) — de Legg. III. 19, Secutus fum eménditio= nem. apud Ernest. laudatam, (96). de Off. I. 35. | (97) — Pro Cluent..C. 53e " 4o0 MComMMENTATIO » habitus animi, communi utilitate | fervata:; s» fuam cuique tribuens dignitatem (98), latim. » affectio, jus. [uum cuique tribuens atque fou > cietatem! conjunctionis humanae munifice et: » deque tuens C99 Je T » Est igitur una virtus, omnium derne et » regina virtutum (100), ad quam Deus nos: » procreavit (101) quae praecipit, parcere om- » nibus, confülere generi humano, facra , publi 9 Cà, aliena non tangere (102); qua' utemur, » fi ostendemus , bene merentibus gratiam referre , convenire; fi fidem magnopere confibimus » confervandam; fi leges et mores civitatis egre « » gie dicemus confervari oportere ; fi focietates ,, atque amicitias ftudiofe coli convenire ; fi quod » jus in parentes, Deos, patriam ; natura come ^» paravit, id religiofe colendum demonftrabi- ` ə mus; fi hospitia, cognationes , affinitates fancte » Colendas esfe dicemus; fi nec pretia . nec gra- » tia, nec periculo, nec fimultate a via recta » Ostendemus deduci oportere; fi dicemus in s 9m- -+ 98) Cic. de Inv. IL. 53, (999 —— de Fin, V. 23. (100) —— de Off, HI. 6. . (101) —— Lactantius de Ira Dei c. we Inft, lk. 23. qui fe hoc effatum e Cicerone hanfisfe testatur. “en w= de Rep. Il], 12. Lon Pie RIA RIA, 4i » Omnibus jus aequabile ftatui convenire, His » atque ejusmodi partibus justitiae, ' quam rem in concione, aut in confilio faciendam cen- -p fébimus, justam esfe ostendemus, contrariis |.» injustam.” (103) ` < Recte. igitur Cicero Justitiam vocat: ,, Rem 5 auro cariorem ( 104.) ; vinculum civitatis (105) 5 , fine qua Respublica geri nequit (106); ita ut » numquam fuerit Respublica, in qua nunquam » vera fuit justitia." (107) | E | $ 6. De Liberiate. » Libertas est potestas vivendi , uti velis (108); idque est proprium civitatis atque - urbis, ut » fit libera (109); ea autem libertate nihil po- » test esfe dulcius. — Debet esfe aequa, quo- » niam fine aequitate ne libertas quidem est: fi | oom Ve OW MA c EO (103) Cic. ad Herenn. IH. 3» (104) — de Rep. III. 5. (165) —— Parad. IV. 1. | (106) —— de Rep. IIl, 44. (107) Fragm. de Rep. III. 37: . (108) Cic. Parad. V. 1: de Off. L 20 (109) —— de Off, IL 21 42 ACOMMENTATHO „vero non.:facis jlibertatis in-populo - fic, non. 95. potest, incommudfils Reipublicae ;epnfepnr, yy ad prea nati. rt) da: quare. nul- s _» lus cafus pro libertate non est ferendus (112); ‚et pro ea vitae periculo est decertandum (113). sb (Nimia autem ne fit libertas; haec enim libe-, „rum populum. ipfum. fervitute afficit. (114) 5. » videndum igitur prae omnibus.ei qui rempu-. igs blicam tenébit, populum non: fatiati- debere. li-. » bertate, fed incendi cupiditate libertatis (115). $7 Concor dia. ^^» Concordia arctisfi mum atque optimum. est .» in omni Rep. vinculum incolumitatis G 16); . » fundamentum est totius Reip. € 117). Unum e Ces. » enim Omnibus debet este propofi ium,. ut Urs | S v eddenf?. d Cic, de Rep. II. 33. cf. ib. c. 37. (111) =— Orat. Phil; HE. 14. ON (112) —— Ib. XIII. 21. (113) —— ib. X. to. 1 — (114) — de Rep. bap N en ee (115) — Ib. II. 28; 341/97 | : (116) —— de Rep: Ts 42, (117) — de Off. IL, 3. LI / 5 D Leslie Reh Rok A ' 24 eadem fie. utilitas uniuscujusque et univer- » forum (118), et omnes oportet idem vel- » le (119) , Ut in fidibus, aut tibiis, atque ut in cantu » ipfo ac vocibus concentus est quidam tenen- „ dus ex distinctis fonis, quem. immutatum aut » discrepantem aures eruditae ferre non pos- » funt; isque concentus ex disfimillimarum vocum - ». moderatione , concors tamen efficitur et con- er gruens ; fic ex fummis et infimis et mediis et » interjectis ordinibus, ut fonis, moderata ratio a Ne, civitas confenfu disfi millimorum concinit; » et quae Harmonia a Wluücis dicitur in cane mt, ea est in civitate Concordia (120). .Dis- » cordia, quae nafcitur ex utilitatis varietati- , bus, cum aliud aliis expedit (121), est res ». perniciofisfima (122), quam gravis et fortis. » Yir fugit (123); nam quae tam. firma est Civi- E tas, quae non odiis ac disfidiis, funditus pos- i fit everti (124)? Nec beata civitas in fedi- i E tio- . (118) Cic, de Off, Ill, 6... oe) (119) —— Or. Pro Marcello c. to, (120) — de Rep. II, 42. cf, Phil, I. 9. II. 106 III, 14. de Amicitia c. 7. (121) —— de Rep. I. 2. (122) —— de Off. I. 25. (123) — Ib. ib. (124) = de Amicitia C. ‘Ta 44 CoMMENTATIO » tione esfe potest; nec in discordia domino- . » tum domus, " (195) - ibas E] ? rd By ^ f P i ^ ^ kad s * h d à M rn . an i Kal an R Y Cd ul P ds hdi Lad ce "~ * Do doe i zt etos bi Basset. 320^ De Civibus; eorumque Officiis. e U eives commodis emolumentisque fitu, ex bene ordinata civitate oriundis, . ita ad officià erga eam tenentur, quorum princeps est, ut ejüs | incolumitatem, communemque univerforum utili- tatem confervare et augere fludeant. Nam ,, qui 5 fibi nihil juris et nullam focietatem , commü- a nis utilitatis caufa, ftatuunt esfe cum civibus; , horum fententia omnem focietatem yt pr » civitatis, (126) —.» Cives funt, qui et fermonis et multarum » rerum focietate conjuncti funt (127); unde » fequitur, duarum civitatum civem esfe nemis 3. nem posfe. (128) ; Erga Patriam civium multa funt officia: ,, Pa- p tria enim est communis omnium parens (129); p T9, t (125) Cic. de Fin. I, 18. (126) — de Off, IIL. 6. ' (127) —— In Q. Caecil. e 34. pro Balbo’ C. Ie (128) — Pro Balbo C, e (129) —— Fragm. ap. cti in voce EHRE t | (VAB BOR AR; BÀ A 45 est et antiquior parens, plurima continens beneficia (130). . Omne officium, quod ad conjunctionem hominum et focietatum valet , anteponendum illi officio, quod cognitione et fcientia continetur (131); cum enim omnia .ratione animoque lustraris, omnium focietatum nulla est gravior, nulla carior, quam ea, quae cum Republica est unicuique nostrum. Cari fünt parentes, cari liberi, propinqui, familia- res, fed omnes omnium caritates patria una complexa est. (132) . » Discendae igitur funt civibus illae artes quae efficiant, ut ufui civitati fint; id enim est praeclarisfimum fapientiae munus maximumque virtutis. vel documentum vel officium (133). nam non hac nos patria lege genuit, aut educavit, ut nulla quafi alimenta exfpectaret a nobis, ac tantummodo nostris ipfa commo- dis ferviens, tutum perfugium otio nostro fup- peditaret , et tranquillum ad quietem: locum; fed ut plurimas et maximas nostri animi, in- genii, confilii partes ipfa fibi ad utilitatem fuam pigneraretur , tantumque nobis in nos- , trum (130) Cic. de Of, I, 17. (131) —— Ib. ib. cf. de Rep, I. 1 , 19, 20. (132) —— Ib. ib. — (133) —— de Rep. I. 20. 46 CoOmMMENTATiO » trum privatum ufum, quantum ipfi füperesfe » posfet, remitteret. (134) ^ a Quamobrem bonus civis ` vpro patria pe-. is ricula , labores , ‘dolorem’ "etiam ~ fusci- » piet (135): eumque. decet, fua omnia postes » riora habere, patriae commoda prima et maxis „ ma: ducere, a quibus nulla. omnino humana „ avelli perturbatione debet. (136) | » Cum ‚nihil praestabilius fit vito, quam pes - 5, riculis patriam liberare (137); nullus cafüs | » pro ejus dignitate et libertate non est ‚ ferens ,, dus. (1 38) - » Cum maxima pietas confervatione patriae » continedtur (139), civis femper fit paratus ad füscipienda patriae frena." Illum enim oportet, qui paret, fperare, fe aliquo tem- pore imperaturum C30); er quamobrem ip- „fi (134) Cic. Ib. I. 4, (135) =~ de Fin; I. 7 - (136) ——- Confol. p. 1163. —— de Fin, 1L 26, pro Sext. c. I. (137) Pro Milone Cap. 35. (138) Cic. Or. Phil, XIIL 2r. — (139) — Ib. XIIL 90, ad Att, IT. 3. Ita quoqae Homerus Il. M. vs. 243. 5 Ese dir “porog auiveatas Rept WaT Ps. T (140) - de Legg. III. 2. Adinata cum pee rone facit des Pol. VIII. 8, 13. Ip ate FRc NOROE A. 47 » fi minime negligenda rerum civilium. fciene o» tia, " (141) KAA b Praeterea boni civis est; parietis non tantum , et labores pro Patria fuscipere, ,, fed ne dubitet » quidem provea mortem oppetere , ei'fi fit proe » futurus (142); namque, ii qui pro. Republica » vitam dediderunt, nunquam mortem, fed Im- » mortalitatem asfecuti funt putandi. ( 143) » Res igitür optimae funt curae de falute pa- » (riae, quibus agitatus et exercitatus animus » velocius ad beatorum fedem et domum fuam » pervolabit. (144) » sed qui incolumitatem civitatis dirimunt, » morte eos et exfilio, coerceant leges. (145) » Principem in honore habeat civis; nam , » quoniam omnibus bonis expedit, falvam ese » fe Rempublicam, ideo ab “omnibus princi- » pi honor est exhibendus; tamdiu ‘enim far » Respublica, quamdiu. honor: principi exhibe- » tur. (146) ;» Magiftratibus vero non folum obtemperent, ! » at (141) Cic. Cic. de Rep. I. 6. (142) —— de Off. L 17. (143) ——- Pro Pianc. C. 7. (144) —- de Rep. IV. 26. (145) —— de Off. HI. 5. (146) —— de Rep. V. 7, Fragm, 48 CoMMENTATIO » atque obediant, verum eos quoque colant , ate „que diligant cives. (147) ~ : s landem privatum civem oportet aequo et _» pari jure cum civibus vivere; neque fub- » misfum , atque abjectum, neque fe efferene s, tem.” (148) Rem comprehendamus ,, Ea est ratio fumma », et~ fapientia. boni civis, commoda civium non divellere, fed omnes aequitate eadem cone - » tinere." (149) ($9: De Terra. Habitationis. » Qui diuturnam Remp. ferere vult, ei dili- s gentisfime providendum, ut locum urbi ido- , neum eligat (150); hinc omni laude fuperior »» dicendus Romulus, qui locum Urbi mira op» » portunitate delegit. - Risque e enim ad mare ad- | „ mo- (147) Cic. de Leg. III. 2. Plane ita quoque Polyb. V. 12. (148) —— de Off. UL 6. (149) —— Ib. II. 23. (150) — de Rep. IL 3. Urbs i e. Civitas f. Rese publica. ,, Urbes non erant civitates illae, ut in nostra >, Europa exftant. Erant Respublicae, is e. civium >> communita es etc, " Verba funt CI. P, Ge van Heus, de, ll. p. 4t. * Lott ^£ 4€ wei 49: , inovit, quod” fuit illa man copiisque fa- ss cilliniüum;' üt in agram Rutilum, Aborigi- , numqie procederet, “aut! in ostio’ Tiberino s » quem in locüri tiulris póst ants Rex’ An« 29 cus‘ eöloniam deduxit; urbem ipfe ‘conderet 5: » fed ‘hoc vir’ excellenti: providentia’: fenfit ac. $5 “vidit; ñon esfe opportunisfimos fitus maritimos + Urbibus iis, quae ad fpem diuturnitatis con« » derentur, “atque -Imperii (151) ^ Primum; » quod’ ésfent Urbes maritimae non folum mul- 5 tis periculis oppofitae, féd etiam coecis, Nam ,, terra Cünitinens 'adveritus "hostium non’ modo 9 exfpectatos fed etiam repentinos, multis" ine » diciis et quafi frangore quodam et foritu ips, » fo ante denüntiat," Neque’vero quisquam'po- 3, test hostis advolare terra, quin eum non modo s esfe, fed etiam quis et düde fit, fcire posfis » mus. Maritimus vero” ille et navalis’ hostiss "ante adesfe potest; quam” quisquatmi'vencurum : » esfe, füspicari'queat; Néc vero’ cum venit » prae fe fert, aut quis fit, aut ufide veniat, ,, aut etiam quid velit; denique ne nota quidem ANN pes. an i“ hostis - distent ac judi | y 9c 5 cas Af De deles an civilis orndansia adeat 5 ure bi condendae eligere locum ad mare fitum, nec ne: "conf. Aristot.. Pol. L Vil. b. 51 6. — Cic, de Rep, er 3e D 5o. COoMMENTATIO. » cari potest, +. Est autem maritimis urbibus » etiam quaedam. corruptela ac mutatio. morum; „ admiscentur enim novis fermonibus -ac .disci-. »-plinis et.importantur non merces folum ad-. » ventitiae,-fed etiam. mores; ut nihil posfit. in , patriis. inftitutis manere integrum. Jam,. qui » incolunt illas Urbes, non haerent.in fuis; fe- » dibus, fed volucri femper fpe et: cogitatione: , rapiuntur a domo longius, atque etiam. cum , manent corpore,. animo tamen EXcurrunf „ac, s Vagantur.. —..iMulta etiam,.ad, luxuriem inci» » tamenta perniciofa civitatibus; fuppedicantur, , mari, quae vel capiuntur vel importantur , noatque habet etiam amoenitas ipfa, vel fumtuo - sy fas vel. defidiofas illecebras. :;multas - „gupidita- „htm. —.. Sed tamen in illis: -vitiis inest. illa » Magna commoditas, et. quod ubique gentiunt » 5t, ut ad eam Urbem,. quam. incolas „pos; 5. fis adnare. et. rurfus, ur id, quod: agri efferant $$c li s; quascunque; velint in. terras, pesce pos- »sidfint;ac mittere." -5 jun up mt st 3i Civitatis igitur candle sb ida d fita tus est. deligendus ; » quoniam non ingenerantur ho- „> mininibus mores tam a ftirpe generis ac fermo- s nis, quam «ex iis rebus, quae ab ipfa natura > loci füppeditantur, quo. vivimus. Carthagi- ». nienfes fraudulenti et mendaces ,. non genere, » fed natura loci, quod propter. portus fuos, | | » mul- a, VESTE RIA ROM a ~ 9 ,, multis et variis mercatorum. et advenarum fer. 4, monibus ad ftudium: fallendi ftudio quaestus - 'vocabantur. Liguri montani, duri atque agres- tes; docuit ager ipfe nihil ferendo, ni(i mul- ‘ta cultura et magno labore quaefitum. Cam- pani femper. fuperbi bonitate agrorum et fruc- tuum magnitudine, urbis falubritate, defcrip- » tione, pulchritudine. (152) T §. Io. De Religione. 1 » Haud fcio, an pietate adverfus .,, Deos fublata, fides etiam et »» focietas humani generis et una, „ excellentisfima virtus opis » tollatur,” Cic. de Nat. D.I a. Ut nemo beatus fine virtute esfe potest, ita respublica felix esfe nequit, nifi in qua virtus colatur. | Virtutis maxima adminicula e religione petun- ‘tur. — Praeterea quos lex civilis non potest, eos ad officium ducit religio. Re- (152). Cic..de Rep. II. 3, 45 5, 6 202 #2 ACOM MEN TAT 10, ee ‚Ciceroni dicitur: 5, Justitia erga op (153); verfaturqüe in metu; Deo- - sé zum sa 54) et continetur corum ‚pio culs » tue (155): i» Sit igitur ‘hoc a principio - perfuafum civi- » bus, dominos esfe omnium rerum ac modes ,; ratores -Deos, eaque quae gerantur, eorum » geri judicio ac’ numine, eosque optime de » genere hominum mereri, et qualis quisque » fit, quid agat, quid in fe admittat , qua mente, » Qua pietate colat religiones, intueri piorum- - » que et impiorum habere rationem, His enim .» rebus imbutae mentes haud fane abhorrebunt » 8b utili et a vera fententia, — Utiles autem », esfe- opiniones has, quis neget , cum intelligat, » ‘quam mula firmentar -jurejurando ; quantae » falutis fint foederum religiones; quam multos » divini fupplicii metus a fcelere revocaverit? „ quamque fancta ft focietas civium inter ip- » fos, Diis immortalibus interpofitis, tum judi- gä cibus, tum testibus? (156) , Hinc est res praeclarisfima ad diuturnita- » tatem reipublicae religio. (157); quamobrem | i de » Tẹ- - (153) Cic. ad Herenn. LIL, 2. M (154) — Top. C. & i | (155) — de Rep. IIL 7. (156) mm de Legg. IL 7. (57) = de Reps Ils 14 Pro Sexts.C. 46. am, Ui B Ro ACOR 1 54 religionis esfe et patronum et defenforem , magni animi est, magni ingenii, magnaeque conftans tiae, (158) » Sed nifi honesta de numine deorum ac meti» te fit opinio, hülla est erga eos pietas (159), quare omnes fuperftitionis ftirpes ejiciendae ; non enim fuperftitione tollenda; tollitür reli- gio (160). Confervanda vero religio non. metu, fed conjunctione ea, quae est homini ; cum Deo.” (161) (158) Cic. Pro Sext, Ch 46. (159) —— Pro Domo C. XXXXIH: (160) = de Div. II. 72. cf, ib. I. 4: (161) —— de Legg: I. 15: CAs CA RE Deorai: pE CIVITATIS PROPOSITO EX SENTENTIA , CICERONIS. + Hoc fpectant leges, hoc vos » lunt, incolumem esfe civium » conjunctionem. Cic. de Off. II. 5. | E oisi 1°, diximüs, cum de origine civi- tatis quaeritur, distinguendum esfe inter caufas, quae civitati originem dederunt, Occafionales , five Historicas, et Finales, ita dictas. De prioribus Cap. I. egimus, nunc de Finga libus agemus. ? Quo propofito hic illic homines vitam civi- lem inierint, defectu. monumentorum, ignora- mus: ingeniis vero nostris proponere posfümus aliquid, quod ratio praecipiat, ut propofi tum civitatis dicatur. Ut homines nullam fuscipiunt actionem, nifi pe boni cujusdam; ita nec focietatem contra- - hunt; — L d; ® „BTN KAM 420. 55 hunt, nifi fpe boni ex illa focictate oriun- di, -. Sed quid et quale est illud, quod qui civi- tatem contraxerunt, fperarunt, fibique propo- fuerunt bonum? Aliis verbis: quid dici potest propofitum. civitatis? "Ciceroni placuit , generaliori enuntiatione , utilitatis communione, civitatem fociatam di- cere (162). Accuratius autem populum fibi, civitatem cum iniret, propofuisfe cenfet: 1°, Ut jura fua tuta haberet: five flatum jus- titiae. 2°. Ut beata, et honesta vita frueretur. _ I. Cives fibi propofuisfe, cenfet Cicero, ju» ra fua tuta habere. ss Hanc ob caufam, inquit y wt fua tenerent, » respublicae civitatesque conftitutae funt (163) 5 » et licet duce. natura congregabantur homines , » tamen /pe custodiae rerum fuarum. urbium s prae? (162) ,, Unum debet esfe omnibus propofitum, ut » eadem fit utilitas uniuscujusque et Univerforum.” Cic. de Off. IIL 6. V. porro Cic, de Rep. I. 25. == — Hic loci Cicero populum etiam dicit Juris confenfu fo- ciatum, Hoc vero referendum videtur ad fundamentum civitatis; five ad Pactum fociale, quod dicitur, Cf, Za- chariae Il. p. 68. (163) Cic. De Off. LE, 21. 56 CoMMENTATIO » praefidia quaerebant (164). Id enim pio- prium est civitatis, atque urbis, ut fit libera et non follicita rei fuae cujusque custodiae ( 163). 5, Detrahere alteri fui commodi caufa, | magis , est contra naturam, quam mors,:dolor, quam , cetera generis ejusdem. (166) ^ ‘+, Imprimis igitur videndum erit ei, qui tem- ,, publicam administrabit, ut fuum» quisque te- 5, neat, neque de bonis privatorum publice fiat 35 diminutio (167); eiqui opera danda est, ut » juris, ut judiciorum aequitate /wum quisque ə teneat et neque tenuiores propter humilita- - , tem circumveniantur, neque locupletibus, ad 5» fua vel tenenda, vel recuperanda, obfit in. s Vidia,” (168) | | Hoc propofitum, juris tuti nempe, primum, fummumque cenfendum est, idque ita existima- vit Cicero; fine eo enim incolumis esfe nequit Civium conjunctio; estque tale quod omnibus aeque convenit, quodque omnes voluisfe et vel- le intelligi posfunt. IL Propofitum civitatis quoque habüit Cicero vitam honestam et beatam. à Confiderate hk » nune (164) Cic. de Off. II. 12. (165) —— de Off. II. 22, (166) —— Ib. II. 5. (167) = ib. II. 214 (168) —— ib. IL a4. L'art by & Aukıd A 57 9 nune (ita dicit) „cetera ,.. quam -fint provifa » fapienter ad illam civium: beate et honeste yi- , vendi focietatem; ea enim est prima. caufa » coeüundi, et id hominibus effici debet ex. re- » publica, .partim inftitutis, alia legibus (169): » Omnia fere in republica providenda funt pru- » denter ad illam civium beate honesteque vi: » vendi focietaten (170) ; unde profecto con. s» ftat, ad falutem civium, civitatumque inco- » lumitatem vitamgue hominum. quietam et bea- » tam inventas esfe leges (171), quibus ad- » fcitis ka cives honeste beateque vives » rent.” (172) Vidimus, Ciceronem ftatuisfe propofitum ci- - vitátis esfe jus tusum, five juris fecuritatem, ét vitam beatam et honestam. > Dixit etiam communione utilitatis fociatam rempublicam; porro incolumitatem « conjunctio- mis civium , tanquam propofitum ins me- morat. Primo obtutu pugna. videtur esfe inter Cis ceronis placita hac de re, quafi non minus quam quatdor civitatis propofita tradiderit, atque adeo fibi parum. conftiterit. | 5 Re (169) Cic. de Rep. IV. 3. (171) —— de Legg. H. 5. 58 COMMENTATIO © Re jautem penitius perfpecta, hae’: fententiae optime, ut mihi videtur, conciliari posfunt. Incolumitas, ^ fi tuta. et. integra» dicenda” fit juris confervatio, nihil deflectit a propofito ‘cie vitatis, quod dicitur jus tutum, juris fecuritas. Vitam beatam. et honestam etiam. fibi propo- füisfe cives flatuit Cicero. Sed num hoc. pro» pofitum. primum existimavit ? — Licet ipfis Ci- ceronis verbis ad hanc quaestionem respondere nequeam, mihi.tamen verofimile videtur, Cice- ronem ftatuisfe primum et fummum civitatis pro- pofitum juris fecuritatem; remotius vero vitam beatam et honestam. Haec conjectura. quodammodo brobabiliör mi- hi videtur ex ordine, quo pofuit Cicero duo ila propofita: ,, conftat profecto. inquit, ad , falutem civium, civitatumque incolumitatem , , vitamque hominum quietam et beatam inven- tas esfe leges. " (173) Ubi primo loco pofuit incolumitatem, five tutam et integram juris confervationem ; fecundo vitam beatam et quietam. | ‚Si ex hoc ordine, Ciceronis placita .conficere licet, primum fummumque duxit civitatis. pro-. pofitum juris fecuritatems remotius vero vitam diii et quietam. . Et (173) Cic. de Legge II. 5 Lieve KIA Re Ge 59 Et recte ita: certum enim est, jure merito juris fecuritatem civitatis propofitum /ummum appellari, cui uni alia omnia propofita infunt, quod univerfale est et omnes cives voluisfe co- gitari posfünt. -= Vita autem beata, honesta et quieta, haben- da est pro fructu, quem cives capiunt ex jure tuto, ex legibus infticutisque, quae ad incolu- mitatem civitatís funt inventa. — Utilitatis tan- dem communio, poena appellatione , dicenda quae cives “percipiunt” ex juris, ‘fecuritage’, et x vita quieta et beata. “ | X Y eN ventat f —— vw ` © » am MENE) ns "oe OPEN „A te ^A) | + 24% Its (ai éd p f 1 sd we y 3 Mat + reg y "IZMINRICITIS EST | Ist wih ta 4 —À ia , 4 à » Sic igitur pro ‘Viribus, expofüimus. Ciceronis placita de origine, felicitate, et propofito civi- tatis: quaeque de iis collegimus, jam judicio vestro Viri Clarisfimi! tradimus. Credo equi- dem, et ‚peritiores et magis exercitatos mecum. in arenam esfe descenfuros; attamen honestam praemii laudem, fi non fperare, optare certe licet. Quodfi in hacce nostra commentatione, nonnulla minus recte disputata reprehendit lec- tor, ignoscat precor juveni, qui ftudiorum primi- tias virorum doctorum examini fubmifit, li. AN T UM. Fe WE Bc da 4 k BELL b Beide v - i } » H 1 mc ~ e a ms 2 i wi ) ‘ i iS ‘ \ > P ? ra R "Y P si Va vr s \ f * firre Ji xh 4 i åd 4 Ir , t + : T r 4 ~ - +4 = w 444 dew aha ^ vr + a a ; - ^ " ? (tà p^ D f pret ` " * A i . à " j " kw wx d Mcr oS ROT eqs d Défis par Praefatio; e * F 12. Commentati Zeg. Commentatio — 13. lin. 8 focietatum Zeg. ‘focietatem | "À 18. ÖMY wY leg. nyay ard c Ee: - 33 quisque est Jeg. quisque 39 appellantur Zeg. appellentur 49, confibimus leg. cenfebimus_ och dad 40 prena s Le. EN BEE HER aT d E aten ii 90 QUI A. * 23b a sibs nen) Hi onuesv í O36) G SG 9 „ah roi, non Naash. sies ragas, ni JOO «ce 2IEI D. . not iff RIG idein. sti [| oat ) | 1) gib , 999° & n Hd Lu be ) | MO 107 { v IN P COMMENTATIO BOTANICO-OECONOMICA, QUIBUSDAM ARBORIBUS, IN BELGIO CULTIS, AUCTORE V. J. DE S7. + MOULIN, MATH. ET PHIL NAT. CAND. J.« f, "T / f / [/ IN ACADEMIA GANDAVENSI See eee r RESPONSIO AD QUAESTIONEM, BOTANICO = OECONOMICAM , IN ACADESIÉA RHENO- TRAJECTINA, ITA SESE MNT M ^» Detur atcuraia defer bor nica a oet- nomica arborum, 3% Ulmi campestris. 2°. Aesculi Hippocastani. 3°. Tiliae europaeae. 4°. Quercus Roboris. 5°. Fagi fylvaticae. 6°, Fuglandis regiae. - 7*. Pini fylvestris . Linn. 8°. Salicis viminalis. 9°. Populi moniliferae. 10°. Ribis rubri.” QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT,. J D..XXVI. M. MARTII A. MDCCCXXVII, Prospexit Natura fibi, Quod habere. necesfe est Sub quovis Cacli climate mundus, habet. Est flupor in nobis „ gravis ignorantia mentes Posfidet , et quae funt. proxima, [pernit homo. Quod procul est, curat ; longinquis quaerit in oris » Sponte licet tellus det meliora domi. Boyus. Non qui multa novit, fed. qui utilia, fapit, ct maxima laus est, civitati infervire. A] | | ^. S. J. BRUGCMANS, Orat. de accur. plant. indig. notitiä, p. ge m BERDA E ng AL EUM t, [| I. | Fx omnibus historiae naturalis : partibus , nulla amplior esfe mihi videtur quam Botanica; "mullibi plura et copiofiora objecta, nullibi dis- tributa magis nec variantia, quam in regno. orga. nico - vegetabilis Si paulum modo: applicationes hujus fcientiae ‘aestimaverimus ,' mox confitendum etit, ipfam fcientias inter utilisfimas locum. ob- tinere fpectatisfimum. Jam enim; quod ftudium liberalius aut jucundius quam ftidium planta- rum , quibus horti ruraque exhilarant, quibus prata et fylvae fuperbiunt?1 Botanicae ftudia omnium funt temporum, omnium aetatum atque locorum; ftudia ejus et maxima funt ornamenta hominum atque folatia. . Luxuriant ubique gen- tium plantae: Natura in rerum principio ipfis ter- SCOP RACE RMT DXX terram ornavit, omnibusque tempestatibus, vel per ipfam hyemem, invitis ejus pruinâ, frigori- bus, nascuntur novae plantae ac regenerantur. Minime praeterea dubitandum est, quin Bota- nica fit primaria, maximi momenti; demum lon- ge naturalis; unoquoque die, de agriculturá, oeconomiá quam maxime meretur, dies nullus est, quin artibus praebeat officia, quin praebeat Medicinae. Plantis vel minoribus infunt pro- prietates maximae: nec ulla est inter ipfas, quae despectus vel ignorantiae a nobis rationem reposcere posit. O nimium igitur felices, fi nostra bona norimus! His enim in terris cunc- ca ad nos referuntur, omnia namque pro nobis creata funt. Et vero nullus unquam philofophus fat meditari .poterit, quanti fint plantae in totä ferüm mnaturá: ipfae enim Athmosphaerae .com- . pofitionis rationem fovent, eamque forfitan pro- ‘creant (1), quibus demum demptis, terrae fi- -perficies-nuda et arida nihil jam aliud nifi fle- ilem eheu! folitudinem, nifi vifu. foedam hor- "rendamque faciem nobis. praeberet. Quid jam “Haque judicandum de iis, qui Botanicam ducunt “ASIA maid nem nomenclaturam ? 51 legas. mii No- we Vid. opus M. A. Moreau de Jonnes, Brus wellis nuper praemio ornatum, in nour. mém. de P Acad. Royale des fciénces et lettres de Bruxelles , Tom. IF. " PBA KR RA KO Cg Nomina ‘Celeberrimorum virorum , qui in illâ ex- colendá mirifice , defudaverunt, et,eorum, qui apud nos ipfam tam honorifice colunt,- propo- ficionem illam jam. fatis fuperque discutiunt, _ Phyficarum igitur et M ithematicarum discipli- narum Clarisfimus Ordo in Academia, -quae est Trajecti ad Rhenum y Botanicae maxima utilitate, ne dicam necesfitate, gloriofisfime ductus eam colere atque extendere conatus ‚est, quaestione huic rei egregie apt4. Hoc autem vel inde factum est, me quaestionis Doctisfimorum momento ita motum fenfisfe, ut meas vires licet debiliores intendere, et, quantum id fieri. potuérit, verum . attingere fcopum audax ftatuerim, Licet alma Natura, in fe fpectata, non fit fystematica, neque retum catenam agnoscat, ta- men fystema quoddam eligendum erat, nam fys- tema est filum Ariadneum, cujus ope labyrin- thum facile exire posfumus, quo «dempto, Bota- nica femper chaos erit; Quem in-finem Lin- naeanum elegi fystema : quod facile quidem est, et magnis: dotibus fefe commendat , licet, quod ad perfectionem, non negemus, illud aeque ac omnia reliqua omnibus difficultatibus omnino non carere, — Quod ad exercitationis tenoren attinet, ipfam in duas fectiones dividendam mecum con- ftitui. In alterá ordinem , quem exhibebat quaes- tio, fervavi; ita ut primo florescentiae temporis, dein ¢ PRA EF A TTO dein defcriptionis botanicae, praeterea. locorum natalium mentionem fecerim, et denique ufum oeconomicum ita ordinavi, ut vicisfim rationem habuerim cum lignis , carbonibus , quandoque cum humore, dein cum corticibus, foliis, floribus et tandem. cum feminibus, eorumque integumen- tis; cum ratio expostularet: fed pro diverfis plantarum partibus communes ufus identidem praestantibus, omnino potius esfe in unum ad- ducere credidi: ita enim inutiles et odiofae vita- bantur repetitiones. Ih alter autem fectione fermonem habui de utilitatibus generalibus plan- tarum et de productis, arte chemicà acquiren- dis; cui posteriori ufus fuliginis et cinerum ad- didi: | | i PA Tout ce qu'on dit de trop est fade et rebutant, o L'esprit rasfafie le rejette à Vinflant.” inquit Bolaeus; Vir magnae auctoritatis, «Sed. in tanto elaborando argumento, fümmis difficul- tatibus oppresfo, fi effatum illud fequi : non valuerim, aut fi faepius etiam res in pejus rue- rit, fuit nova discendi cupido; fi in quibusdam falfa -protulerim, finatis, Indulgentisfimi Virit Vos mihi „veniam exorem. x SEC- SECTIO PRIMA. ULMUS CAMPESTRIS. Sermone patrio . Gemeene Olm _(IJpenboom) xls gallico . Orme des champs, Orme, x doit Ormeau. ` | Floret Apfili, Maio. h Oh Vi PENTANDRIA-DIGYNIA. Ord. nat. Linn. LILI. Scabridàc. Rais: Caudex descendens , lignofus, cras. fus, ramofisfimus, teres: ramificationibus la- teralibus late expanfis. Caudex adfcendens arboreus, erectus, ramo- fisfimus: Cortice duro, crasfo, por fubru- bro vel cineraceo. Rami patentes, nunquam fuberofi, teretes, in comam denfam conferti, "Geni- 10 ComMMENTATIO Gemmae foliiferae ovatae, acutae, prominen- tes, leviter ad latus flexae, glabrae, conftruc: tae decem circiter fquamis , alternis, imbrica- tis, fubrotundis, obtufis, oblongis, ventrico- fis, ftipulaceis. Stipulae gemmaceae fub folio fingulo ue. lanceolatae , oblongae, obtufae, arm de- ciduae. F olia tenella conduplicata , plicatula ; adulta alterna, unciali fpatio remota, ovato - lanceo» lata, rugofa, fcaberrima, inprimis paginä fu- periori, bafi hinc productiora, interdum vil- lofa fübtus , acuta, duplicato - ferrata, Petioli teretes, fubvillofi, brevisfimi. Gemmae foriferae lateribus ventricofisfimae , . obtufae; conftructae fquamis exterioribus oc- to, fubrotundis, quarum primae concavae in- cludentes flores, quas tum interftingunt fqua- mae oblongae, extrorfum latiores, obtufae, tenuisfime ciliatae, tenuisfimae, deciduae. Flores hermaphroditi , praecoces, fubfesfiles, conglomerad. Florum Calyx. Perianthium campanulátum , quinquefidum, intus coloratum, perfistens. Corolla nulla. Staminum filamenta quinque, calyce longiora, fubulata. Antherae breves, erectae, biloeulares, quatuor fulcis. —Pistili germen fimplex, liberum, compresfum. : S4y/2 duo BoTANICO-QECONOMICA. — ^ 11 duo breves, reflexi. Stigmata pubescentia. Fructus Bacca (famara) fupera, fuborbicula- ta, glabra, plano-compresfa, membranacea, medio tumida, mono perma. Semen lenticu- lare. - | | Corculi perispermo destituti : radicula recta. Arbor 25-30 Ulnarum. Locus natalis. In nemoribus frequens. "Obf. Ulmus Scabra, Sativa, Glabra, Hollandi- ca et Minor Milleri, nil nifi varietates. funt, cultura oriundae.. (1 ) USUS OECONOMICUSI Radix crasfa, fortisfina, ftivis conficiendis plerumque infervit. — Lignum denfum, durum, primarias nobis pracbet carinas navium, fed ad materiariam majorem flructuram raro ufurpatur, nam ficcum nimis rumpitur ; ex ipfo tamen quae- dam opera molendinaria, prela, aliaque. confici folent. Ad opera intestina nèc faepe adhibetur , multum enim fefe torquet. Saepius vero ufur- patur ad fabricas ligneas, quibus lintea Compla- nanur. Lignum pulchre variegatum feligitur ad | qnae: (1) Du Tour, Vid. Nouveau dictionn. d'hifloire nav Zureile, appliqué aux arts, etc. , Tom. XVI. p. 355» 12 CoOMMENTATIO quaedam ex’ ebeno opera loco oleae (1). Cum- que valde tenax, ad axes, modiolos , canthos, temones, valde idoneum est, praecipué cum op- time ficcum est; expetitur et ad-bellicorum tor- mentorum apparatus, mortaria jaculatoria, men- fas praecipue laniorum et porcinariorum. Multa quoque opera tornanda, nec non, maxima’ pars rhedarum ex Ulmi ligno conficiuntur. In An- gli, cistas optimatum pretiofisfimas fepulcrales — ex ipfo praeparant, eo quod fero corrumpas tur (2); ob id etiam valde idoneum est ad ca- nales in aquarum deductionem, et ad antlias, quae praecipue funt in ufu nautico. Idem lig- num prius decorticatum, aqua coctum, grifeo colore (nuance-noifette) lanas inficit (3). — Ex Ramis ambrices, fepimenta , fasces atque care "bones. — Lignum, maxime calefacit in foco, — Recentiorum experimenta docuerunt , Corticem ad pelles in corium mutandas omnino esfe ido- neum (4); idem cortex, convenienter praepa- ra- (1) Flora Oeconomica: Vid, Linnaei, Amoenita- tes, Tom. I. p. 516. Flore naturelle et économique des Plantes qui. croisfent aux environs de Paris, Tom. IE, pag. 589-590. (2) Flora Oeconomica , p. gib. 4 (3) Dambourney, de recueil de procédés et diene - per iences fur les teintures, etc. p. 269. (4) Journal d'agriculture et des manufactur es des Pays. bas; 26 ferie, ann. 1825. Tom. Il, p. 143: BOTANICO-OECONOMICA. 13 ratus, ftoreis, funibus putennis faepisfime infer- vit; ex eo praeterea confici. potest chartae quae- dam fpecies (1). Dambourneius varia cum hoc cortice inftituit experimenta ad explorandum ejus ufum in arte tinctoriá, et experimenta docent, varios colores, quibus lana, pannus, aliaeque fubftantiae per hunc corticem infici posfant’, plus minusve Inteos esfè, et praefertim pendere a variis praeparandi modis atque fubftantiis ad- ditis (2). — Ex junioribus Foliis et Radicibus Obrutis et pinfitis conficitur optimum glutinum, quo doliarii faepisfime -utuntur ad rimas cado- rum explendas (3); folia tenella hominibus vin cibo esfe- queunt; adulta vero exficcata ovi- bus, Capris, equis, inprimisque bobus opti- mum hyeme praestant pabulum. — Flores. api- bus, . Semina. vero columbis noxia referune tur. (4) Coc- (1) Du Mont Courfet, Je Botaniste cultiva- teur, Tom. I. p. 385 (2) Dambourney, opere GRASS p. 269. et fe. quent. (3) Chomel , Dictionn. économiq. Tom. II. p. 774. Flore natur. et économique des plantes, qhi croisfent aux environs de Paris, Tom. II. p. 590. (4) Encyclopédie, Tom. XI, p.654 Chomel, opere citato, p. 774. 14 COM MEIN TATTO Coccus Ulmi, infectum undique in ramulis, rubro «tingit colore, nec infuavi. (1). : Ulmus vitibus aptisfima; ad ambulacra gratis- fima, ob jucundam et viridem comam. Alias etiam tondetur, retrahitur et arcubus affigiturs tecta format et fenestrarum aperturas patitur (2). Nihil damni fentit, inquit Linnaeus°(9), fer- tilitas graminum ex hujus plantatione: fed mihi haec. videtur e: gravisfimis, fit radices: laterales late fefe expandentes non refecantur. - | à | (1) Linnaei, amoenitates , Tom. V. pag. 341. (2): Linn, amoenit., Tom, V. p. 229 - (3) Flora: oeconomica , p. 517. Nota. Illud notatu maxime dignum est, quod ad aggeres Ulmis e nostra patria accitis maximo cum fructu uti foleant Angli; dum nostrates ad eundem ufum alias arbores, e longinquo adductas et maximo pretio emptas, ufurpant. Haec quidem illorum, qui - rebus praefünt, attentíonem omnino merentur, B N® 93: BoTANICO-OECONOMICA. 15 N°. 2... AESCULUS HIPPOCASTANUM. Sermone patrio. Gewoone Puirdenkatreie, - - gallico . Marronnier d'Inde. . Floret Maio. b CL. VI. HEPTANDRIA-MONOGYNIA. Ord. nat. Linn. XXIII. Trihilatae. Radix: Caudex descendens , divaricatus, ra- ‘` mofüs, teres, flexuofus. Caudex: adfcendens arboreus, erectus, cras- fus,- ramofisfimus: Cortice tecto Epidermide in antiquo ex rubro - füscá , sere à, in tenello laeyi , cineraced,. Rami patentes, faepe oppofiti, in comam den- - fam, latisfimamque conferti, Gemmae maximae, ovatae , quadrangulares , viscofae , conftructae fex fquamis pariter op- pofitis, triangulo- ovatis, carinatis, ovatis, concavis, oblongis, tenuibus, fübpilofis. Folia tenella fecundum venas et divifüras pli- catula; adulta digitata, quinque- feptem. fo- lios 16 DAC wo MOM EN TAM EOS liolis ovato-reverfis, oblongis, irregulariter dentatis, acuminatis, glabris, fubtus lue in axillis venorum parallelorum. Petioli communes, teretes, elongati. Flores rubro-variegati, thyrfoidei, terminales: thyrfis conicis, erectis, pedicellis fupra thyr- fos articulatis, fubrutilo - pubescentibus. Floris Perianthium monophyllum, quinque- dentatum , ventricofum, minimum. Corollae Petala quinque, fübrotunda, margine plicato- undulata, plana, patentia, unguibus angustis, calyci infertis. ^ Staminum Filamenta fep- tem, fubulata, declinata, inaequalia, longi- tudine corollae. Antherae fubincumbentes , didymae. . Pistilli. germen fubrotundum , fu- perum, villofum. Stylus fübulatus, fere al- titudine ftaminum. Stigma acuminatum. Pes ricarpii Capfula coriacea, muricata, trilocu- laris, trivalvis: Joculis dispermis, faepe 1-9- abortivis. Semina fubglobofa, hio lato, cor- tice coriaceo. Embryo curvatus , absque perispermo, Ra- dicula in lobos crasfisfimos prona, Plumula magna, conftructa duobus foliolis digitatis, Arbor 20-25 Ulnarum. Locus natalis. Clufius (hist. I. p. 6.) narrat , fe hanc arborem. ex Conftantinopoli accepisfe atque in Belgium introduxisfe. | | |. Botanico-OEeconomica. 17 Variat fructu. nudiusculo , foliis albo vel luteo variegatis, et Flores hermaphro- ditos et masculos in hoc genere obfer- vavi. USUS OECONOMICUS: Lignum molle, tenerum, . fpongiofum , fub dio facili corrumpitur: hinc a capfariis faepius ufurpatur ad capfas; non facile vero cariem fen- tit: opera igitur quaedam fculptilia et tornanda ex illo LORI Soleas praeterea ligneas, op- tima juga, modios, etc., ex eodem conficiunt. Lignarii fabri ad armariorum cava, tabulas, illud etiam adhibent, nec non ad opera intestina pa. tietibus cubiculi applicanda, et ad alia opera locis ficcis. destinata. Recentiorum praeterea experimenta docuerunt illad lignum ad asferes et cantherios ufürpari posfe (1); cumque politiem fat pulchram admittat, variis ex ebeno opcribus infervire potest. — In foco non bene laudabile lignum; Carbones vero pulveri pyrio pictorum- que delineationibus infervire posfunt. — In Cor- tice fat magna tannini copia reperitur, et verifi- mile ést ipfum coriis praeparandis aptum fore. | Dam- (1) Poederlé, Manuel de Parboriste et du forestier W Belgiq., I: edit, Tom. II. p. 61. , B 8 CoMMEN TA TIO? Dambourneiana experimenta docent hunc cor- ticem. lanas tingere colore fusco valde durabi- li (a). — Folia a pecoribus comeduntur ; flra- menti loco, pecoribus faepe fubfternuntur, cum ita laetamen optimum faciant. — Flores apibus vindemiam cerae et mellis praebent. — Semina amara comeduntur a cervis, capreolis, leporibus , etc.; quae etiam in cibo esfe queunt domesticis animalibus, fi parva quantitate mifceantur ufita- tis pabulis, ficque fubministrata morbos ex iner- tia folidorum et liquidorum relaxatione prove- nientes ab iis propulfare valent. Caeterum apud "Turcas molita, pabulisque immixta accommo- dantur in ufus equorum torminibus tusfive labo: -rantium , ibique optimum ducüntur remedium (2). Experientia vero docet illorum cibo effetas fieri gallinas (3). Haec femina more lucernarum cu- biculariarum adhiberi posfunt; quem in finem delibrata et optime ficcata, demumque pertere- brata ut ellychnio liber pateat aditus, in oleo quodam optime perfunduntur, quo facto, uni- cum femen per totam noctem hyemalem illumi- nare potes. Ex ipfis fructibus in farinam re- | dac- (1) Dambourney, opere citato, p. 246, 247» (2) Miller, Dict. des Jardiniers, Tom. I. p. 50. (3) Dictionn. des feiences médicales, Tom. XXXI. P. 56. — a Bd \ BoTANICO-OEcONOMICA. 19 _dactis conficere folent optimum gluren quod in fuccedaneum glutinii frumentacei abire potest; bibliopegi aliique illud plurimi faciunt, tineas enim fugat amaritie materiei refinofae; ob hanc fübftantiam in foco bene calefaciunt, er pluri- bus in locis adhiberi folent in caldariis. Exftiterunt bene multi qui varias methodos variaque experimenta inftituerunt, ut in artibus et oeconomid fructus accommodari potuerint, Sic jam, v. g. macerationi committebant femi- na cum in lixiviis alkalinis trita fuisfent, dein ipfa coquebant quo pasta fuerit edulis, et ica crediderunt fe reperisfe modum quo frumentum in victum volatilis pecoris fuffecerint (1); fic vero femina hác methodo praeparata non fiant alimentum omnino infalubre, ea propofitio fal- tem evanuisfe videtur, ut testatur minutus eorum ufus, lotiones enim ac macerationes, quae fem- per multum laboris et impenfae fecum contra- hunt, materiam extractivam cui enixe adhaeret principium amarum, ex toto auferre nequeunt: | fola mutatio quae in feminum naturá effici po- test, omnino verfatur circa levem amaritiei di- minutionem. Idem etiam fructus rafi et aqua macerati a quibusdam adhibentur ad linteorum pur- (1) Encyclopédie, Tom. X. p. 145. Richard, Vid. Dictionn, de médicine, en 18 Volumes. v» B 2 20 . CoMMENTATIO, purgationem , pannorumve laneorum terfum nec non ad cannabis macerationem (1): nec vero magis utilia haec nobis videntur, nempe fi po- tasfa quae post cinefactionem extrahitur, in fe- minibus ipfis omnino esfet formata, liceret, dum in aqua bulliant, ficque in olei cujusdam con- tactum adducantur; liceret, ne negemus, vid humidä verum faponem conficere: eam vero com- binationem inftitui non posfe , experimentis notum manet. Ex iisdem fructibus in farinam fubactis, et cum febo mixtis nuper comparatae fuerunt candelulae, quie ob majorem impenfam malam- que illuminationem brevi repudiatae fuerunt (2). Praeter haec omnia, - fructus aliae : fpei anfas dederunt. Multi enim fibi propofuerant: fpiri- tum vini ex ipfis confici posfe: quamdam reve» ra materiei faccharinae quantitatem continent fructus, fed ex ipfis destillationi commisfis vel minutam fpiritus vini portionem nunquam emergi, multiplici experientiâ notum habemus. liquor acidus tantum femper producitur. Ex iisdem praeterea coctis et in pastam redactis oleum fructuofe extrahi posfe creditum fuerat. (3); | imo (1) Id. p 145. Chomel, Dict. économ., Tom. LI. p. 482. (2) Dict. des fciences médicales, Tom. XXXI. p. 57, (3) Chomel,. Dictionn. économique, Tom. IL p. 491. BoTANICO-OECONOMICA. 21 imo ex iis emergit oleum, fed minori quantitate , ut res oeconomica fiat, Semina Aesculi Hipp. magnam feculae amy- laceae copiam continent; ipfius : extrahendae et dein ex illà panis conficiendi gratiâ, Cl: Parmentier, eandem inftituit methodum quam adhibent Americani, ut feculam nutritiam (casfavam) e radicibus Jatropae Manihot extra. hant. Ita fefe habet Cel. Panificatoris metho- dus, | Panis e feculä feminum Aesculi Hippo- castani, fine farind frumentarid. Recentia femina corticibus et membranis in- ternis destituta, ope radulae, e ferro candido confectae, dividuntur in pastam mollis confisten- tiae, quae in facco linteo inclufa, prelo fub- mittitur ; ex ipfä exprimitur fuccus viscofus, amaritiei intolerabilis: Quod in facco restat, in aqua diluitur manibus defricando ; liquor lactes- cens cribro ftrictisfimo fuccretur, in vafe aquam continente excipitur, et demum ope quietis, lotionum et decantationum obtinetur lenis fecula, quae temperato calore ficcata, omnino est can- dida, fine odore et fapore; pars vero quae in cribro fuperest, enixe retinet amaritiem. Ex hac feculâ aequali ratione mixcà feculae fola- \ 22 OM iM BOM TAT LO Solani tuberofi, Cl eelde panem haud ingratae notae confecit. Eadem etiam fecula ad pulticulas; amylam, etc., nec non ad pulverem cyprium , dum fcilicet depurgetur, alkalinis vel acido hydrochlorico, ufurpari potest. . Caeterum ,: Ill. Baumé de iisdem feminibus varia inftituit experimenta;: quorum vero fum- mam, i é. rem .eibariam -referre conftituo. Panis e feculä [eminum Aesculi farinae frumenti mixta conflatus. Cum Baumaeus omnino ratus esfet feminum amaritiem in materie extractivä in lotum refide- re, triplici methodo ufüs est; ita ut amaritiem fecreverit, omnemque fubftantiam nutritiam fer- vaverit. Quarum prior methodus in eo confis- tit, quod fructus recentes. decorticati, rafi in mortario vitreo pinfantur, et dein ligno ver- fatili in pastam fubigantur in porphyrite; quae pasta per viginti quatuor horas temperato calo- re committitur. infufioni in lagen? vitreà cum fpiritu. vini: quod: vel fexies: repetendum est, et in fingulas vices mutandus est fpiritus vini. Ré- "fiduum denique decantatum, radiis folaribus aut ‘in furno convenienter ficcatum ; pani conficiendo infervire potest. Aiterá autem methodo, larga quantitas aquae adhi- BOTANICO-OECONOMICA. 23 adhibetur. loco. fpiritus. vini; femina ih pastam reducuntur; praecipitatum quiete. ortum. decan- tatur: haec operario, etiam. ter repetenda est, quod tres per dies circiter. durat, et eaedem. cau- tiones; quibus- fupra-fuerat opus, hic etiam ad- hibendae funt, i Tertià denique vid, BG f ccati in pulve- rem. rediguntur. et- iisdem lotionibus. ac in prae- cedenti. operatione- tractari. debent; quo facto, . fecula; amaritudine. carens acquiritur, . | -Sexdecim unciae nonum, aqua. tractatorum , mania: Corticum - - Zii - Ziv Miferiafiim ; Extracti - + Ziii- Zi - 8 L) inutilium , $40 RS 3 5 ELE + o ( Humiditatis - Zv - 5v -id xii Zxi - gii Materiarnm € Feculae - Zi - av utilium, Pai enchiymiatis - EM iL REN "d . Ponamus- farinam feminum omnino. destitutam amaritudine. ope; harum. operationum., quod fa- cile effici: nequit, praefertim. cum parenchyma ipfam fortiter retineat: ista fecula pro tertià par- te, fecundum Baumaei methodum, in panis compofitionem ingreditur, et reliquae binae par- tes 24 COMMENTATIO tes farini frumenti et fermento. conftant : illa proinde methodus nihil praecipui affert, nec ip- fa potest aequiparari methodo, quá panis absque farina frumentariâ conficitur. — | Jam itaque nobis nulla mens est rependendi difficultates quae locum habere deberent, fi prior - methodus inftitueretur + quas fat novit Bau- maeus, et tantum ufus est fpiritu vini ut na- tura partium femina conftituentium melius dig~- nosci potuerit. Caeterum, etiamfi variae opera= tiones praedictae, jam non tantos labores requi- rerent, ille nobis asfentiri deberet ipfas inftitui per omne tempus non posfe, quandoquidem fa- rinofa materies, tantá aqua diluta, in câque- per triduum remanens, aestivo tempore acescere de- beat, et imo putrefieri, praefertim cum farina fermentum maxime actucfüm contineat, i.e, glu: ten, fubftantiam vegeto - animalem, Praeter haec, omnes illae methodi a Clarisfi- mis inftitutae, omni quidem laude dignae falu- tantur, necesfario enim requirendum est ut ome nes utilitatum vias cognoscamus, quandoquidem penurià conflictati, nihil fausti inftituere valea- mus, Agnoscendum tamen est, illas operationes jam adeo complicatas et in laboratoriis diffici- les, nimias fecum contrahere impenfas, et fere nullos afferre fructus. Ob has igitur caufas in- oeconomia inftitui nunquam poterunt. Ju- BOTANICO-OECONOMICA. 2g- Jure itaque ac merito dolebant quod hi fruc- tus, quibus fingulus certo exuberat annus, ad ufus cibarios adhiberi non posfent; illorum amarities in materie extractivà quae est naturae refinofo- gümmofae, penitus refider, istaque amarities, ut vülgo notum est, tam esfentialis est fructibus Aesculi H: quam fapor dulcis fructibus- Casta- néaé vescae į inocultatione igitür aut furculis au- ferri nequit. Quae cum ita fint, nunc alia est ratio omnium rerum: experimenta tandem pros- perius césferunt, et confirmant illam amaritiem facillime auferri posfe, ficque ad ufus cibarios familiaresque adhiberi. Integerrimus: H auff, Profesfor ordinarius in Academiâ Gandavenfi, methodum fructus fu amaritie orbandi inftituit, et adeo fimplex et fa- eilis, ut omnes eá ‘uti oan sec : auteni va- poribus efficitur. Jam itaque, dolium fructibus impletum; fù: perne pertundatur, ita ut liber nimiis vaporibus pateat exitus; inferne etiam pertundetur et adap- tetur tubus quem caldarium quoddam ad certam distantiam locatum et aquae plenum recipiet. Commisfuris denique luto obferatis, urgeatur ig- nis ut vapores in dolium deducantur. Continua- to dein igne, post binas aut tres horas, vapo- res materiam refino- gummofam omnino disfolve- runt et fecreverunt. Cum 26 COMMENT ATH : „Cum. hi fructus ‘optimum. pecoribus , : avibus cohortalibus, . füibus,. aliisque. praestant. pabu « lum (1), «vel decorticati, ficeati, redigantur in farinam quae ad inflar cerealium frumentaceorum: tractari potest; ex. illá enim amylum , feculam amylaceam, varia pulmenta, et panem. acceptis- fimum conficere licet, Varia infuper a) pistori- bus dulciariis, etc. , confici. posfunt. fapore et aspectu gratisfima, placentae fcilicet ,- fcriblitae , aliaeque. lautitiae „et cupediae. Licet et masfam fübactam farinae post deficcationem.. conformare in formam vermicularem aut granulofam, nomine Vermicelli et Simoule; quae fubftantia, -fecun- dum narrationem) C/arisfimi Viri,- aliis e farina triticed, confectis nequaquam cedit,. Seminum Cortex fusco colore et folido bein. inficit. (2); quamvis ille tanninum contineat ,, in ufum coriariorum aut nigrotingentium ‚frustra exploratus est (3): illud enim ta inninum mul- tis materiis extractivis refertum est, additaque ferri folutione, colorem nigrum : omnino, fordi- dum praestat, hisque fordibus oblitum. gelatina. prae- (1) Si quis ad pecora fructibus tantum uti. vellet, in multa aqua coquere illos posfet : principium amarum in eå pariter disfolvitur. | (2) Dambourney, opere citato, p. 247. (3) Dictionn. des feiences médicales, p. 17. 29 7 ee LUS le _ BOTANICO- OE CON Oo Wi cia. 27 praecipitare non potest: ita ut fi quis, puri tannini obtinendi gratiä, fpiritum vini adhiberet , fumptus fierent majores et prointie | in geconomia rejiciendi. En igitur Planta, quae nuper adhuc ad ame bulacta vel ornamenta feligebatur, ad quam au- nónà premente confugere posfümus; ecce alia planta quae maximos fructus oeconomiae praes- tare poterit, ét “eo majoris est pretii, quod omnia fola et climata perferre posfit. Si vero, vestram ,\ Indulgentisfimi Profesfores!! patien- tiam exhauferim, hoc mihi ignoscatis fupplex rogo. Pro rei enim markets! quam brevisfi- . me referenda esfe credidi varia, tentamina ant propofita , quae de fructibus huc usque infti- tta | fuerant; ita , enim -melias-: judicare: | lice bdtiu^so .bitgnob: | Ü «25191 „Sieh N°. 3, 28 COMMENTATIO Nig, TILIA EUROPAEA, Var. Linn. y. Sermone patrio . Kleinbladige Linderiboom. - -. gallico . Tilleul des bois; Tilleul a pe- tites feuilles, etc. ony Floret Junio, b Cl. XIII. POLYANDRIA, MQNOGY NIA. Ord natus. Linn. XXXVI. Columniferae, — Radix: Caudex descendens, dispanfüs, ramo- fisfimus , teres, flexuofus, epidermide caducä : Radiculis capillaribus , flexuofis, fubramofis. Caudex adfcendens arboreus, teres , ramofisfi- muss; Cortice crasfo, porofo; tectus Epider- mide in antiquo ftriato-rimofâ, in tenella, laevi, glabrá. Rami glabri, juniores fubangulofi: ramis an- tecedentis anni confiructis gemmis alternis. Gemmae ovatae, oblongae, magnae, conftruc- tae duabus fquamis alternis, oblongo - ovatis , obtufis, convolutis, fubcarnofis, ftipulaceis. Stipulae gemmaceae oppofitae, extrafolia- | ceae, ef Sake BOTANICO-OECONOMIC A. 29 ceae, magnae, ovales, glabrae, integerrimae, concavae, deciduae, —— Folia tenella. conduplicata, plicatula, fecunda; adulta cordato -{ubrotunda, nernofa , venofa, argute ferrata, acuminata, fuperne glabra, pi- lis vix confpicuis adfperfa, inferne in axillis nervorum lateralium barbata. Petioli terestusculi, laeve3, folio breviores, fere distiche prodeuntes, interjectis fpatiis fo- lio brevioribus. Pedunculi folitarii, axillares, filiformes, api- ce ramofi, extremitatibus unifloris; Flosculi altitudine aquales. Bractea folicaria, tie mbitaticas; fublanceolata , obtufiuscula , albo - colorata, integerrima ,.1on- gitudine pedunculi, a bafi ad medium longi- tudinis pedunculo unita. Calycis Perianthium monophyllum, quinque partitum, concavum, colorato-flavescens, mag- nitudine fere : corollae, deciduum. Corollae Petala quinque, oblonga, obtufa, calyci al- terna, apice crenata, nectario destituta. Sza- minum Filamenta plurima: triginta vel qua- draginta, fetacea, receptaculo inferta, longi- tudine corollae. Antherae fübrotundae. Pis- tilli germen fimplex, fubglobofum, villofum. Stylus filiformis, teres, altitudine ftaminum. Sigma capitatum, quinquedentatum, Peri- car- 30 COMMENTA TIO carpii Capfula coriacea, fubglobofa, fübpu- befcens, vix costulata, tenuisfima, fragilis, quinquevalvis , quinquelocularis , ante foecunda. tionem loculis dispermis, demum unilocula- ris, monosperma, . Semen fubrotundum (1) Corculum lobis finuatis in perispermo car- nofo; Cotyledones intra feminis tunicas jamjam ‚dentatae, Radicula fere femper recta. Arbor 16-20 Ulnarum. Locus #atalis. In Daniä, Bohemia, et fere omnibus fylvis nostratibus. Obf. Sub ea Tilia Celeb. Linn&eus | com- prehenderat aliam "Tiliam, ut varietatem. Ea vero Tilia (Gewone Lindenboom) quae au- dit Tilia Platyphyllos, Ventenat. (Monogr. p. 6.), pro diverfis propriisque characteribus ut vera fpecies habenda est. Plantis enim ejusdem generis Facies non omnibus una est ‚Nee diverfa tamen: qualem decei esfe fororum. Differtitaquecum priori, fcilicet Tilid mycrophylid , (Ventenat, Monogr. p. 4.) E. (1) Capfulae, ut vule Linnaeus, a bafi non dehls- cent; quod pegant praeterea Ventenat , PA i étc, , et Clarisfimus van Hall, BOTANICO-OECONOMICA. 31 1°. Trunco minort, 2°. Foliis mollioribus, villofioribus, inaequa- liter ferratis, ad tertiam usque circiter majoribus. 3. Corymbulis florum minus multifloris; ipfis vero floribus paulo majoribus, tardioribus ; pedunculis ab infertione ad bafin alae bre- vioribus, 4°. Capfuld turbinatâ, costis extantibus in- fignità, lignofà, crasfa. io eds natalis. In Sueciâ, Hispania; ad am- bulacra in. Belgio culta. USUS OECONOMICUS, Ligni materies mollis, levis, glabra, faci- lis fectu; hinc a fculptoribus fimulacrorum ad fimulacra, a futoribus ad calceorum formas cal- cesque calceamentorum expetitur, nec non ad folliculos typographicos et menfas quibus coria fecantur, cum cultri aciem non retundat (1). Varia quoque operum intestinorum fabri, tor- natores, operum ex ebeno artifices conficiunt, Cumque teredinem non fentit, ex eo ligno con- fectas herbariorum pyxides, vafaque pulverem Pi (1) Linnaei, amoenitates, Tom, I. pag. 524. Des- fontaines, hist, des arbres, etc., Tom. I. Pe 38. 192 CoMMENTATIO pyrium ficcasve merces fervatura, magni faciunt. -Ob levitatem capisteriis feu ventilabris fabrican- „dis infervic. , Porofum autem est, adeoque ad vafa liquores adfervatura, pene ineptum. Tilia ¿caeterum ad magnam altitudinem pervenire po- test, quin vel intus vacua fiat: hinc in portübus faepe utuntur majoribus truncis ad prorae figu- | ras (1). — Conficiuntur ex Ramis ambrices , fepimenta; juniores vero rami quibusdam in lo- > cis ufurpantur ad manuales fcopulas quarum ope pelluntur muscae; iidem etiam, fed multo mł- nores, cribris vannorum aliisque vietorum ope- ribus infervire posfunt. — In foco non bene laudabile lig;zum; fed nullus fere fumus com- bustionem ejus comitatur: hinc praecipue pro- dest fornaculis faventino opere. — Carbones pluris faciunt pictores, ad praeludia figurarum aptos; in pulvere pyrio hi etiam magni haben- tur. — Æ corticibus aqua maceratis conficiuntur funes, nasfae atque fascinae in quibus ‘inclufa Pix Burgundiae ad nos affertur. Hosce funes ufurpare folent Sueci ad cymbarum aperturas juncturasve explendas, cum ita diu ferventur (2) ; cor- (1) Du Hamel, de l'exploitation des bois, I partie p. 305. (2) Nouveau Dictionnaire d histoire naturelle, Tom. XXII. p. 175, 176. BoTANICO-OECONOMICA. 33 cortex vero externus ad funes crasfior, inquit Du Hamel (1), infervire potest praeparandis liga- minibus, quibus frumenti fasces conftringuntur. Experimenta docent quamdam chartae fpeciem cortice praepari posfe (2). Secundum narratios nem Cl. Dambourneii, hic cortex grifeo colore. valde durabili. lanas inficit (3). Partes vero corticum internae, convenienter praepara- tae, nasfas piscatoribus Suecis fuppeditant, pas- toribus vero Carhiolienfibus atque aliis quamdam telam crasfi quidem. Mineryé, ipfos tanien. con- tra.aeris injurias defendentem (4): hae telae imo fegestria optima forent. Nec: reticendum puto hujusce afbotis corticem, mucilagine foe- tum, pecoribus pro pabulo, annoná premente, baud inutilem fore: historiae caeterum proditum est Librum ejus etiam pro cibo hominum fuisfe ufurpatum (5). — Ex arbore fauciarä profluit abundans liquor. ex quo Saccharum. conflari potest; is humor fermentationis ope vinofum li- quo- (1) Opere modo citato, p. 293. (2) Du Mont de Courfer, Je Botaniste cultiva- teur, Tom, I. p. 385. (3) Dambourney, p. 348, 349. (4) Encyclopedie méthodique de Lamarck, Borat. que, Tom. VII. p. 677. (5) Dictionnaire des feiences médicales, Tom, LV, p. 170. | Ç 2 34 ACOM ME N-T A Taro! , quóremo haud: ingratum: praestat: — Folia bobus, equis, ovibus:pabulum praestant née non captis er'fuibus; folia-tamen optimum non funt pabu- lum: vaccarum > iis enim copiofius comefis; ):lac fit tenax et ingrati. faporis; butyrum vero :du- tum, febaceum, male fapit et in: hyemem (non facile fervari» potest: (1). ==" Apes pascuntur pingues Tiliae Flores; hos: vero ficcatos pro thei- formi :infüfo ufu frequentisfimo recipimus.. -E refiduo: florum ftillatorum , - fubftantiâ omnino mucilaginofà , fpiritum vini, mediantibus fcilicet fermentatione et nova ftillatione , comparavimus, = Mirum in hác arbore fructum a nullo animaliuni attingi; nec tandem filentio illud premere debe. mus, quod virides hi fructus dulcisfimum . qui- - dem oleum nobis füppeditaverint, ficcati vero et more Cacao amygdalarum tosti, aliis ven chocolati fpeciem. (2). "uU Arbores cultae, tonfae pro: inti oat in opere topiario; utilisfimae, ruraque floribus fua- ventibus exhilarant. | (1) Linn amoenit., Tom. X. pe 155. | (2) Du Tour, mouv. dict. dhisté nature, Tom, XXII, p. 175. N°. 4e L5. * BoTANICO-ÜzrzcoNowIca. 35 mete pep Ir NO aa, Nik QUERCUS ROBUR. Lingua vernaculà x Ongefteelde Eik. | - ~ gallict „ Chène roure; Chéne à grap- | pes. Floret Aprili Majo. b a i à se end MONOECIA, POLYANDRIA. Ord, natur. Linn. Le Amentaceae. Radix: Caudex descendens, fortisfimus, diva- ricatus, ramofisfimus, altisfimus. . _ Caudex adftendens arboreus, cras(üs , erectus, ramofisfimus: Cortice crasfo, aspero, in an- tiquo fulcato, in tenello glabro, cineraceo. Rami divaricati, tortuofi, in’ comam denfam conferti: zuriomibus purpurea- fufcis. Gemmae ovatae, exftantes,,obfolete quinque- . angulare$, conftructae fquamis copiofis, alter- ‚nis, quinquefariam inbricatis, ovatis, angus< tis, ftipulaceis. | Stipulae gemmaceae fub folio fingulo bime, _Janceolato - lineares, integrae ; deciduae, | C a Fo. 46 CoMMENTATIO Folia tenella conduplicata; adulta alterna, oblonga, femper glabra, fuperne latiora, fi- nuofo - pinnatifida, lobis rotundatis et fubirre- gularibus, fupra levia, pulchre fubatro - vi- rentia, fubtus fubglauca, nervis laterali- obli- quis nota, decidua, — Petioli teretes, brevisfimi. - * Flores monoici:- Masculi in amentum laxum , pendulum, filiforme conferti. Calycis Periantium monophyllum, membra- naceum , fübquinquefidum laciniis acutis. Co» rolla nulla.. Staminum. filamenta quinque vel decem, brevisfima, „Antherae magnae, didymae. | ** Femineé flores in axillis foliorum fupe- -riorum, pedunculo communi, axillari, elongato infidentes. Calycis Periantium monophyllum , hemi- 'fphaericum, coriaceum, integrum, e fquamulis plurimis imbricatis. Corolle nulla. Pistilli ger ovatum, minimum. Szyl/us fimplex, brevis- fimus, bi-quinquefidus. Stigmata reflexa, perfistentia. Seminis INux (glans) ovato-cylin- drica, coriacea, glaberrima, bafi cincta calyce perfistente (cupulä), extus tuberculato; bafi derafa, unilocularis, non dehiscens. Semen unicum, carnofum, compactum, bilobum. Cotyledones femi-ovatae, crasfisfimae; nul- Borawico-OrcoNoMica. 97 ‚nullum perispermum; radicula brevis, fubo- vata, füpera, "Arbor 3o Ulnarum. | Locus natas. In nemoribus, fylvis, món- tofisque locis. Obf. Celeb. Lamarck, Hoffmann, etc., hanc arborem Q. fesfiliflorae confuderunt; ip- fam vero esfe veram fpeciem Linnaei pro comperto habemus, ut testatur Bauhini fy- nonymia quae fub phrafi Linnaeanä legi- tur, id est, Quercus cum longo pediculo. Vid. Linnaei, Species Plantarum, a R i- chard, edit. Tom. II. p. 996. USUS OECONOMICUS, Nulla quidem arborum majorem praebet uti- litatem, ut ex hâc brevi recenfione confici po- test. | i Radices ejus fortisfimae ad ftivas conficien- das faepisfime ufürpantur. — Ligni materies dura, tenax, flexurae patiens, nec. tormentis concusfa facile rimas agens; hinc ad naves pri- maria. « Lignum teredine navali laeditur; dif- ficile alias est conglutinatu, unde tornatores po- tius Alzo ad rotas coli utuntur (1). . Aetatem fex- (1) Flora oeconomica, Vid. Linn., amoenit, Tom. I. p. 533. | B OSC OMMEN TA’: fexcentorum annorum attingere potest, modo: ne injuriis aëris exponatur, et fi penitus ficcum ac tempore opportuno üfurpatam fuerit. In aquis etiam duresfit, ibique quam diutisfime fer- vatur, et quotidie nigrius evadit; ita ut tandem colore ad ebenum proxime accedat: hine ad ag- geres, pontes, machinas hydraulicas maxime ido- neum, Omnium quoque expetitisfimum est ad aedificia, nec non ad conficienda talia inftru- menta, quae magno fübmittuntur attritui, uti prela, cochleas, rotas molares, rotarum radios , taliaque. — lllud etiam quam plurimum adhibent tornatores, fculptores, nec non ex ebeno ope- rum artifices. Expetitur et ad temones, plau- ftra, cistas fepulcrales, menfas, fellas, repofito- ria, 'volvulos agrorum, aratra, palos, variaque. ~ - inflrumenta. Fisüle caeterum est, hinc e lami- nis filulae, modii, dolia, cupae aliaque vafa ad vini praeparationem elaborantur, Arbore putre- - factâ; fcobe pro hortis et praefertim plantis bul- -bofis, nec non pro fumatione pleuronectum, utantur (1). Quod cadit e ligno ferrá defec- to, quibusdam in locis ufurpatur ad‘ vias. hor- torum ornandas. == E ramis ambrices, horto- rum cancelli; fepimenta,. praeparantur et fasci- “nae, carbonesque optimi, — In foco laudabile 3 est; (a) Eadem, p. 533. | Sun ef BoTANico-OECONOMICA. 39». est; lignum ín-ufus coriariorum: decorticatum. faepius ufurpaturs a coquis, ut faciant ignem clarum, Experientia docuit quamdam chartam ex ipfo Cortice confici posfe (1). | Idem cor. tex praestat fülvum colorem qui cupularum gal. larumve loco ad opera nigro inficienda ufürpari : potest (2); hoc colore plus minusve fusco pro. variis praeparandi modis, lanas infecit Dam; bourneius (3); inprimis vero. prodest cortex ut ex ipfo paretur pulvis ad pelles in corium mutandas idoneus (4); hoc etiam pulvere retia, vela, telae tentoriae vel molendinariae aliaeque. fubftantiae vegetabiles aéris injuriis exponendae infici folent: quo facto per longum temporis fpatium fervantur. | Pulvis ille praeparatus, id est, quo coria, aliaque fuerunt macerata, in caldariis ad ftrata adhuc ufürpatur vel etiam in hor- (1) Du Mont de Courfet, opere citato, Tom. I. p. 385. (2) Du Tour, in Nouv. diction. d hist. natur., Tom. XVII. p. 149. i | (3) Opere citato. p. 147. (4) CL Du Rondeau, probavit fcobem quercinam et inprimis juniores ramos ad coria praeparanda multo magis idoneos esfe. Vid. Mémoire fur la question: Quel- Jes font les plantes les plus utiles des Pays-bas , ez quel est leur ufzge dans la médecine et les arts? Bruxelles, an. 1772. pag. 14 et feq. 49 CoMMENTATIO hortis ut viae tam noxiis non repleantur herbis, aut tandem reducitur in masfulas, quibus ac- cenfis utuntur mulierculae aliique ad pedes tem- - pore hyemali calefaciendos. — Folia recentia quidam in pabulum pecorum adhibent; inpri- mis a fuibus expetuntur. Haec folia nec non Turiones faepe destillant liquorem mellitum , quem accurate colligunt apes (1). — Gallae foliis in- natae, atramenti colorem atrum et tinctorium - cum martialibus ingrediuntur ufu vulgatistimo 3 quarum infufum conftituit fidelisfimum reagens quoddam, ad ferri praefentiam in quocumque: liquore detegendam idoneum. Eaedem praeterea gallae, ut fuadet Virgilius, faciunt ad repres- fionem alvi quå laborant apes: Proderit et tunfum Gallae adiniscere faporem, Georgicon , Lib. IV. v. 267. Flores ab apibus non recufantur. — Coria optime macerantur cortice et cupulis fructus. Hae cupulae lanas inficiunt pulcherrimo colo- re grifeo-rufo; haec coloris fpecies ad aulaeo- rum umbras valde idonea est, quod folidisfi ima est (2). Quidam propofuerant torrefactionem | ini et (1) Chomel, Dict. économ., Tom. I. p. 552. Roe zier, én Cours complet @agricult, Tom, VL p. 542. (2) Dambourney, opere citato, p. 158 Borsnico-O£EcONOMICA. 41 et lixiviationem, ut glandium amarities levari potuerit; Cl. vero Davy experimenta docent hane amaritudinem torrefactione non modo non diminui , verum etiam evolvi: glandes enim in furno calefacto ad 80? R. coctae, magnam tannini copiam praebuerunt, dum e contra in ftatu naturali illud principium non continebant (1). Quae cum ita fint, Glandes, ut verbis Linnaei utar (2), primis mortalibus et adhuc incolis Barbariae pro cibo fuerunt et funt; illud vero certius est quod Norvegiae, fmolandiae incolae, aliique fame coacti, panem ex ipfis confece- rint (3), nec ullum fere latet, Gallos, anno 1709, gravi annonà conflictatos , ad illum pa- | nem (1) Biett, Vid. Diezionn. des feiences médicales, Tom. V. p. 23. Philofi transact., an. 1803. (2) Flora oeconomica, vid. Linn, amoenit. Tom, L p- 533. Eaedem, Tom, III. p. 95. Non verifimile est glandes hujus arboris priscis unquam in cibo fuisfe, Quer» cus Ballota (Desf.) crescit in Atlante, in AGâ minori et Hispaniá; glandes dulces, crudas et torrefactas co- medunt incolae, Haec arbor pretiofistima uon ignota veteribus fuit, ,, Glandes opes esfe nuuc quoque mul- tarum gentium etiam pace gaudentium conftat, nec non et inopia frugum arefactis molitur farina fpisfaturque in panis ufum." Plin. Lib. XVI. Cap. V. Caeterum, » Glandis appellatione omnes fructus continentur," in- quit Plin. (VII, 56.) M (3) Flore mediçale, Tom. Il. p. 225. 42 | COMMENTATIO nem confugisfe, talemque : cibum - bene multis nocuisfe, .Hae' tamen: glandes pro. pane: utilius tutiusque adhiberentür, fi ipfae in proportione. tertiae partis farinae frumenti miscerentur: vic. tus meus in hoc unico pane ita praeparato per Otto dies nuper conftitit, et affirmare- posfum illum: mihi nullatenus nocuisfe, Potus quidam fermentatus, ut indicat Du Tour (1), ex ama- ris glandibus confici potest; qui potus oeconomi- cus et falubris pauperibus in fuccedaneum cerevi- fiae abire potest. Tempore belli , durante imperio INapoleontis, àtque interrupto commercio, quer cinae glandes, loco coffeae, a plurimis ufurpa- bantur, et revera coffeae penuriä, tanquam füc- cedaneum, optime adhiberi queunt. Nunc in totà fere Europá e tostis glandibus comparatur pulvis, Cichorii intybi pulveri immiscendus, ut obtineatur. faturius decoctum 5. liquor. ex hoc pulvere paratus, proxime ad coffeam colore cer- to accedit: deest vero et defideratur id aroma, tot fenfationum dulcis origo!! Glandes praeterea valde utiles funt porcis, quibus lardum fit opti- mum; quibus et faginari posfunt oves, caprae, etc.; glandes tandem molitae, furfuri aliaeve fübílantiae mixtae, ad pabulum volatilis pecoris ad- | (1). Nouv. Dice. d'hist. natur. ps 130°. 1 BOTANICO OECONOMICA. 43 adhibentur, nec non quibusdam in locis equis porriguntur , praecipue cumr avena rarior fic: Nostratum maxima arbor, hyemáli frigori re: fistens, ad ales pulcherrimasque’ fylvas idonea. - - Salve, Divina Jovis arbor, vetus Dodonae va» res, falve! fie Naturae collibuisfe videtur in te ipfà utile-dulci miscere , damnaque ex aña- ris fructibus - profluentia multis optus repen- pet | N° y, FAGUS SYLVATICA. Lingua Vernaculâ . Gemeene Beuk. + > Francica. . Hêtre, Fau, Foyard, Fou- : m NEL ae | Floret hth Maio. b CI. Xu MONOECIA, POLYANDRIA. Me cA =: Ord, atur. Linn. L. Amentaceac. à | Radix: Cages descendens , m, repens , 4 . ramofisfimus. | Caudex adfcendens arboreus, erectus, ramo- fis 44 COMMENTATIO fisfimus: Cortice laevi, mediocriter crasfo, in antiquo cinereo vel grifeo, in tenello, vi- ridi, fusco. | Rami patentes, fubdivifi in ramos, tenues, -pendulos: ramis junioribus fubpubescentibus. Gemmae pyramidato-conicae, longae , acutae, rectae, conftructae triginta fquamis circiter, fuboppofitis , fere quadrifariam imbricatis ; bre- vibus, ovatis, acutis, oblongis, ftipulaceis, Stipulae gemmaceae lineari-lanceolatae, ca- naliculatae, pilofae, marginibus reflexae , de- ciduae, Folia tenella fimpliciter imbricata, interne con- duplicata, plicatula; Adulta ovato - fübrotun- da, repando -undulata , obfolete ferrata, fub- acuta, glabra, nitida, marginibus pubescen- tia, nervis obliquis et parallelis fulcata Cau- tumno rubentia). Petioli brevés, villofi. Flores monoici, terminales, paulo post folia- tionem prodeuntes. * Masculi.receptaculo amentaceo com- muni affixi, — Amentum globofum, e longo pedunculo pendulum, fpisfum. Calycis Perianthium monophyllum, came panulatum, quinque -fexfidum. Corolla nula, Staminum filamenta octo -duo- dee DoTANICO-O £CONOMIC A. 45 decim, feracea, longitudine calycis. An- therae erectae, oblongae. — * Feminei in gemmá ejusdem plantae, inferiores, pedicello fübbrevi infidentes. Calycis Perianthium monophyllum, co- riaceum , quadri-dentatum , erectum, acu- tum. Corolla nulla. | Pistilli germen a calyce. tectum. Styl tres, fubulati. Stigmata fimplicia, reflexa. Pericarpii Capfula (calyx antea) fubrotunda, fub- acuta, coriacea, extus fpinis mollibus hispida, unilocularis, quadrivalvis. Se- minum INuces duae, triquetrae , trivalves , acuminatae. Seming oleofa. Corculi perispermo -destituti Cozy/e- dones carnofae , crasfiusculae, extus lae. ves, intus plicis irregularibus exaratae, et fibi mutico coaptatae; radicula ova- to-acuminata, brevis fupera! (Gaertner, Decandoile). | Arbor 20-30 Ulnas adaequans. Locus natalis. In fylvis, juxta vias, et ali- bi pasfim. Var. Fagus foliis purpureo - fuscis. " USUS OECONOMICUS: Lignum facile corrumpitur füb dio, at füb per- 46 COM M.E.N TA TI 0. perpetuä aqué,; diutius: durat: hinc pro navium carinis receptisfimum. in Anglia, (1)5;. cumque flexurae patiens. est. quamdiu: | retinet aliquantu- lum fucci, remis conficiendis valde idoneum est. Ad materiariam ítructuram raro -adhibetur: ni- mium. enim rumpitur , nimiamque. trahit cariem ; < ipfum tamen a tinearum. laefionibus immune red- di potest, dum fcilicet per quatuor vel quinque menfes in aqua) maceretur (2), illudque hoc modo praeparatum , apud. Anglos. ad aedificiorum ftructuram tanquam Quercus ufurpari folet (3). . Ex hoc praeterea conficiunt; varia. fabri ligna- rii, operum. ex.ebeno artifices; prout menfas, lectos, armoria ,. multamque fappellectilem. Ad- hibetur ‘et ad’, bellicorum. tormentorüm appara- - tus, canthos,..ocymata, -óptimos :-calceos lig- neos, juga; palas, folles fornacibus ferreis ac- commodatoss etc.5. Tornatores illud quoque ela- borant „ad trullas, gabatas, aliaque vafa, Lig- num caetero fectilibus laminis in. tenui flexibile: hinc capfis, fcriniis ‘nec -non fitulis ac modiis valde MIE hae ligni lamellae flexibiles , ; € (1) Flora oeconomica, vid. Linnaei, amoenitates , Tom. I. p- 533 (2) Desfontaines, histoire des arbres et arbrise feaux , Tom. II. p. 497. (3) Flore naturelle et économique des Plantes qui croise (ent aux environs de Paris, an. 1803. Tom, II. p. 218. BOTANICO- OECONOMICA. 47 e quibus librorum cortices quondam: conficie- bantür ‚vaginisienfium, testudinibus adhuc infer- viunt. „Ex: hoc quoque. ligno 'cultrarii confi- ciunt-quosdam . cultrorum -capulos; quem in: fie nem.in typis ferreis- calefactis et. oleo. illinitis capuli: presfantur, quo: facto nigro: colore: tin- guntur .politiemque fat pulchram: dein asfumunt. Scitur.postrémo fchediai! ligni :ad>clarificationem vini ufurpari (1). — ExRemis ambrices „ofepie menta, tingunt lanas (1); illarum decoctio, Cariophyllum omnino redolens, ad cibos condiendos et ‘liquores inodorandos ali- quam. utilitatem habere Dambourneio vi- detur (2). = Jageae INuces non omnibus in- fimae plebis, vel: efurientibus invifae funt, cae- teris denegatis alimentis; quas liberalius comefas , lolii inftar, caput turbare fertur. Annoná vero ur- gente, panem ex ipfis praeparant, at cephalal- giam et temulentiam inducit (3); leviter itaque Castanearum more antea torrendae funt, aut etiam bene ficcatae et in farinam redactae, do- nec feculae istae fübcidant , coquendae funt ; hae denique feculae, aqua effufâ, iterum exfic- cantur, et vi fuä narcoticá liberatae, ad panem magis idoneae fiunt (4). Nuces tostae in fücceda- neum (1) Dambourney, p. 139. (2) Idem, p. 139. (3) Flora oecomica, vid. Linn. amoenit., Tom. I. P. 533e (4) Videartur primum Linn. amoenit., Tom. III. p. 95 et dein p. 94 Botantco*Ogeconomiéa. TE neüm coffeae abeutit; his nucibus delectantur aves, volatile pecus, nec non porci, fed fi illis faginantur, adeps fapore ingrato inficitur (1^. E nucibus extrahitür multum olei, quod picto: ribus et fabris lignariis valde utile est, nec non ad lucernas, typographiam, aliosque ufus. cons gruum. Id oleum, vetustate meliús et dulcius, ad üfus alimentarios ufurpatur. Sunt, qui Fagi recens oleum levi ebullitioni committaht , ut linia- tur ejus acritudo ; ista vero methodus, qua gus- tus ingratus locum habet, fuppleti debetet ebül- litione cum aqui, ut communiter fit pro oleo Palmae Christi. — Nucum Panibüs, feu refiduo nucum expresfarum, optime faginantur pecora et cohortales aves, | Arbor haec maxima, gratisfima vernantibus frondibus, plantas umbrä fuffocans, adeoque pra- tis invifa; topiaria praestantisfima in hortis, ad altas pulcherrimasque fepes. (2) | Obf. Sinatis, velim, Integerrimi Judices ! ut aveam nostrates colere Fagum fylv., plantam, cujus nuces fummo cum fructu ufürpari pos- funt loco feminum Brasficae campestris Linn, olei ad lampades extrahendi gratiâ, Jam abhinc aliquot annis, vere novo pariterf ac hyeme tan- tum (1) Linn. amaenit.-Tom, X. p. 169 (2) Eaedem, Tom, V. p. 195. | D so AC: OM: MOEN TA TAN OS tum faepe fic frigus, ut Drasficae muleunrnocent; maximum tamen detrimentum profluit e tinea- rum in dies crescentium laefionibus , quibus plan- ta tempore florescentiae afficitur: hinc oleum vulgo fit carius. | i N°. 6. JUGLANS REGIA. Lingua vernaculâ . Gemeene Walnoot. (Walno- AN | ten - boom.) > - Francicá . Noyer royal; Noyer com- mun. - Floret Majo unio. b CI. XXI. MONOECIA, POLYANDRIA. Ord. natur. Linn. L. Amentaceáe. Radix: Caudex descendens, elongatus, fortis , .fibris raris inftructus, fere eame PP | „cularis. | | Caudex ad/cendens arboreus,: erectus, teres; ramofisfimus ; Cortice crasfo , rimofo, cinereo in antiquo, laevi in tenello. Rami patentes, foliacei : Juniors rámis mě- dul- BoTANICO-OECONOMICA. 5t dullá in laminas transverfas et on divifA infiructis. Gemmae ovatae, exftantes, conftructae fex cir- ‘citer fquamis alternis, imbricatis, ovatis, fub- carinatis, oblongis, concavis, petiolaribus. ‘Folia tenella conduplicara, plicatula; adulta magna, alterna, ctm impari-pinnata, pulchre virentia; quinque — novem foliolis fesfilibus, ovato-oblongis, integris, fübferratis , aequa- libus, glabris, venis fübtus parallelis, fed utrinque in venarum angulo parvis pilis ad. - fperfis. Petioli triangulares, fublaxi. Flores fexu distincti in eodem trunco. * Masculini amentacei. Calycis Amen- ta axillaria, oblonga, communia, undi- que imbricato-fparfa , teretia, conftantia fquamis unifloris, fingulis fingulae corol- lae affixis in centro exteriore, extrorfum verfis. Corolla {ex -partita , elliptica, aequalis, plana: Zaciniis erecto~conca- vis, pedicellatis, centro corollae inte» riori et rachi infertis. Staminum fila- menta plurima: duodecim — viginti et qua- tuor, brevisfima. Antherae erectae, acu- minatae, fubfesfiles. " Feminei flores absque amento, - alte- ro vel tertio fociati, fesfiles in eâdem " D 2 plan- 52 C OMMEN TA T-1 0.7 planté, inftructi quatuor fquamis déci. duis. | . Calycis: Perianthium quadrifidum , . erec : tum brevisfimum, germen coronans , evanescens. Corolla quadripartita, acu- ta, erecta, calyce paulo major. Pistilli germen ovale, magnum, inferum. Szrylé duo, brevisfimi.. Stigmata maxima, cla- vata, reflexa, fuperne lacerata. Pericar- pit Drupa.coriacea, ficca, ovalis, mag- na, unilocularis, monosperma. . Nux maxima, fubrotunda, osfea, bivalvis, in- interne femi - quadrilocularis y- nucleo G- nuofo, bafi quadrilobo : dis/epimentis membranaceis lobos distinguentibus. „Embryo erectus, absque perispermo; Cotyledones carnofae, bilobae; radicula in lobos prona. Arbor 30 Ulnas adaequans.. Locus „atalis. Afiae indigena; in Belgio cul- ta, fed caelo nondum Bier familiaris, cum „faepe geletur. | Var. Nux juglans fructu maximo, Bauh. Pin. 417. Mo teneri et fragili putamine. TY Bauh Pin. 417. —— ——— bifera. Bauh. Pin. 417. —. —— fructu ferotino, Bauh. Pin. 417. No- | BoTanico-Orconomica. 53 Notatu dignum est, juglandes e femine enatas a marum fuarum forma deflectere, neç dari certas earum differentias fpecificas, antequam fractum tulerint. Millerus in Gard. dict. J USUS OECONOMICUS. E Radicibus varia quaedam, prout tabulae; fcrivia, foruli, capfae, etc., elaborantur. Ede- dem radices, valde durabili colore fusco tingunt lanas (1). — Ligai materies dulcis, pulchre variegata, elaboratu facili’; nec non ad pulchram politiem habilis: hinc operum. ex ebeno artifi- ces,” fabri lignarii ex ipfà conficiunt. menfas , abacos, armoria, multamque fuppellectilem ita elaboratam, ut cum lignis exquifitis(imis certet. Temen multum abest, ut nostras lignum tam fit undulatum, quam lignum Gratianapolicanum (de Grenoble) , aliarumque provinciarum meridianarum. Ufurpatur etiam ad quaedam opera fculptilia ; fed cum facile fentiat cariem, plurimi respuunt hoc lignum; tamen fi liquore glutinofo quo- dam, prout fuccinea, illinitur, melius fert ve- tustatem. "Ex eodem longe optimi calcei prae- parantur, varia quoque conficiunt tornatores, üt orbiculos, patinas, "vafa lactea, palas, ro- BR oue vae (yee tas (1) Dambourney, p. 60, 261. 54 CoMMENTATI:IO! tas coli, quia ad conglutinationem idoneum est. Rustigis: etiam ufü venit eligere hoc lignum ad eultrorum manubria, variaque inftrumenta, = E Ramis pali,’ fepimenta, fasces, optimi car- bones. — Dambourneius varia cum Cortice inftituit experimenta ad explorandum ejus ufum in arte tinctorid, et experientia docuit, corticem tam ramorum quam trunci omnino esfe idoneum ad lanas: colore fulvo valde durabili tingen- das. (1) -— Succus vere novo ex arbore fau- ciatá extractus dat potum mucilaginofum ; ex illo fermentationis ac destillationis ope fpiritum vini comparavimus ; ex hoc fucco convenienter fpis- fao Cel. Bacon faccharum extraxit (2). — — Folia: amara non comeduntur a pecoribus. Si veterinariis creditur, foliorum decocturá increscic juba et occurritur fcabiei equorum; quin. et as- tfeverant, equos eâdem decoctione lautos per diem: minime pungi myscis (3). Tingunt et lanas fulvo colore valde durabili (4); addità vero ferri folutione, color migrat in nigrum: quam dá | ob (1) Opere citato, p. 26T, 262. (2) Dictionnaire des feiences, médicales , Tom. XXXV. pw ' | 4 : (3) Duhamel, 7 raité des arbres et arbustes Tom. IL p. 54. ` — (4) Dambourney, p. 261. Encyclopédie, Tom. XI. qp. 870. it cd Bor AN cor GEC ONOMICA. 55: ob caufam fuccus five decoctum folii ad ferri praefentiam detegendam adhibetur. ve E. mas-: culis floribus. post. faecundationem - delapfis acz: quiricur color, quo lanae luteo tinguntur (1). — Solertiorum experimenta docent, viridem nucum: corticem lanas colore luteo, fusco. vel fulvo: valde durabili tingere, quin vel falimmixtum fue-: rit aut lanae praeparatae fuerint :.( quae qualitas; non tribuitur plurimis fubftantiis, colorantibus. . Sed. fubftantiae végetabiles praeparátiones : quasi dam requirunt, ut jidem effectus: obtineantur (2). Caeterum, fi viridi. cortici addatur. folutio nferniip panni nigro inficiuntur. colore; multum enim tans nini-et acidi: gallici continet involucrum, iet åta! etiam atramentum: quoddam conficitur. Involu-. coum illud aqua. maceratum praeftat colorem fus-: cum, quo fabri dignarii uti folent, dignis colorem: Juglandis inducendi grati. Ejusdem extractum. alumini mixtum | praebet | materiem vofialvam - ad: umbras ichnographiae :valde idoneam; . :Cacte~) rum , enecat tineas, curculiones, formicas ; alias! que infecta nociva: €um hoc involucro «aut fos lis.àn lixivio coctis fparguntur vel irrigantur arbores, horti, prata, etc., quod remedium IM At ^t Kat . TM. 15! ' Jat- (1) Dambourney, p.261 , 262, . OJ Rellor, l'Art de la teinture, Dambouraey, P. 117, et gen. H ROT ,° * 56 COMMENTATO laudatum “ab agricolis faepe audivimus. Nemi- nem praeterea latet, piscatores adhibere idem pus tamen vermes praedandi caufa: haec enim infec- ta e. terrà, in quà fant, huc et illuc propere exeunt, dum illa. infufo irrigetur. Scitur postre- mo eadem nucum involucra, in pastam ebulli- tione redacta; ufurpari ad planos domuum lateres colorandos (1). — Ex osfeis nucum putamini- bus acquiritur color, quo lanae colore flavo val- de’ durabili tinguntur (2); eadem putamina ma- xime. calefaciunt in foco; ex ipfis paratur carbo, quocum. in Helvetia optimus pulvis venatorius conficitur (3). — Nuces virides ac fuaves pa- lato placent, fecundisque in menfis apponuntur. Ad maturitatem perductae „minus fuaves, cibum tamen bene multis familiarem; et deteriores eva- dunt, fi rancorem, ob vetustatem, contrahunt: fed partim corriguntur, ut docuit Duhamel, fi per aliquot dies cum putaminibus in aqua ma~ cerentur, et fi dein pellicula extrahatur. Aliter fentiendum de nucibus viridibus vel antequam puramina obduruerint, faccharo conditis, quae, 5 prae (1) Rozier, Cours complet d'agriculture, "Tom. VIL p. Lia. (2) Dambourney, p. 261. (3) Bose, Vid. Olivier de Serres, Thedtre Fagriculture, Tom. IL p. Sit. 4 n BOTANICO- OECONOMICA. 57 praeter gratisfimum faporem, maxime expetun- tur, Nemini non notum est illud acceptisfimum alimentum feu Nouga, e nucibus ficcis paratum. Agua nucum, quae conítat e floribus Juglandis et fructibus vario in tempore et pluries destilla» tis, nec non Ratafia, alius liquor dulcisfimus, qui paratur e nucibus recentibus aquae vitae et faccharo mixtis, in officinis ubique prostant. — Oleum .e nucibus rite felectis ‚et absque" ignis fubfidio: expresfum , © dulce feilicet et recens, cum oleo olivarum y ratione bonitatis, ‘certat: hinc hujus olei “frequentisfimus ufus tam ‘in cu linis quam \ in acetariis; ‘ubio faepisfime butyri vices geri. Oleum vero igne paratum ad lu- cernas,“ atramentum” typographicum, faponem fervatur. Pictoribus praeterea colorumque trito- ribus, ob naturam ficcativam, utilisfimum est; adhuc fit melius; fi cum plumbi praeparationi- bus coquatur. Idem oleum fi radiis folaribus expofitum fpisfetur, et fi dein oleo terebenthinae © misceatur, liquorem efformat glutinofüin ad ope- ra intestina illustranda maxime idoneum (1) — Quod ad magma füb prelo restans post olei ex- presfionem attinet, fubftantia. nutrititia omnino est, ad faginandas öves , cohortales aves, etë., : : rA \ 4 ! b AD a d- (1) Rozier, Cours complet d'agriculture, Tom. VII. Pe 110. - 58 CoMMEN TAT IO admodum utilis: quin et a cibis hominum non aliena est. Nec illud. tandem reticere debemus ; quod idem refiduum flammá valde lucente can- deat: unde Mirebalenfes candelas ex ipfo fibi comparare norunt (1) | „Ad ambulacra arbor gratisfimas umbra vero gravis et noxia omnibus fatis et hominibus fub tegmine diutius. recubantibus. Ex his itaque vel paucis abfolutis -colligere est, fere nullam in nostra patria esfe arborem , ex quá fructus majores percipi queunt; illad vero mirum est, quod nosmet ejus cultione non ma- gis oblectemus, et iis quos procreavimus, con- fulere quodammodo oblivifcamur. Caeterum , deberemus Juglandes ixferere, ut id jam abhinc octoginta et quatuor annis in Dauphiné locum - habet: . eá enim operatione nuces majores et ad vescendum magis idoneae fiunt „nec non oleum dulcius et abundantius ex iis extrahitur... Repe» riuntur utilitas ec methodus has arbores inferendi in Mémoires fur l’économie, par la ners de arth Tom. I. vent. uf Lu | (2) Chomel, Dictionn. économique, Tom. IL p, 659. Duhamel, Semis et Pjantation, im additions pour le traité des arbres et arbustes, p, 19. Bor anico-QECONOMICA. 59 B 7. PINUS :SYLVESTRIS. Lim. Sermone nostrate . Denne Pynboom, Mast Pyn, | (Denneboom). h, == gallico Pin fauvage; Pin Tüisfez Su»: (0007 «Pin de Genève, etc., Di- ucio Do o mittit” femina fequente an- i IDs — frondescen- tiae; et i KON GELI A Maio, Sunio. b OL guias os MP MONOECIA, MONADELPHIA. Ord. natur. Linn. LI. Coniferae. Radix: Caudex: descendens, :lignofus, flexuo- fus, ramofisfimus, repens, primarid tantum radice exceptá, quae perpendicularis est. _ Caudex wdfcendens arboreus, erectus, infer- _ „ene nudus. in fylvis, et in altum continuo in- . wyemescens; ^ a (bafi vero ramofus, fi ab aliis — : fejunctus est: Corrice crasfo, rimofo , fubci- Ra- 6o ComMENTATIO Rami verticillati, fcabri, admodum foliacei: turionibus ile "idibus. | Gemmae ovatae, feu oblongae, teretes, viri- des, piceo-refinofae, conftructae fquamis co- piofis, imbricatis, ovatis,,acutis, dorfo cari. natis, lanceolatis; tenuioribus, membranaceis, fublaceris, Folia primordialia folitaria, glabra; adulta gemina, rigida, angusta, acuta, integra, fub- canaliculata, nervis longitudinalibus, glauco- viridia, longitudine duorum pollicum, con- çenta gemmula. partiali cylindricâ : qua- tuor — quinque /guamis laceris, tenuisfimis, arcte adnatis. Flores. monoeci. , * Masculi Racemi breves, compacti, ter- minales, conítructi fquamis fpiraliter im- bricatis, apice dilatatis. Calyx tetra- phyllus: foliolis .oblongis, oppofitis, deciduis. Corolla nulla. Staminum fè- lamenta plurima, inferne in columnam erectam, apice divifam coalita; Antherae erectae, nudae, fesfiles. | * Feminei. Calyces: Strobili ovato- co» nici, fübgemini , bafi rotundati , terminales , fere longitudine foliorum : (f/robilis ju- nioribus pedunculatis ,recuryis;) — con- . ftantes fquamis bifloris, imbricatis. oblon- gis, BoTANIco-ORCONOMICA. 61 - gis ; perfistentibus, rigidis, Corolla nul- la Ovaria duo, minima, ad bafin fin- gulae fquamae. Stylus unicus, fubula- tus. Stigma fimplex. | Squamae matu- rescente fructu lignofae, clavatae, apice incrasfatae , angulofae, extus umbilicatae. Nuces fupra fingulam fquamam geminae „ uniloculares , evalves, monospermae , alà membranaceà exceptae. Corculum cylindricum, in- peri- fpermo carnofo centrale ; Jobi lineares , digitati; Radicula perpendicularis. Arbor 30 Ulnarum; ftatura vero ni- turd foli admodum variabilis, | Locus natalis. In Europae Borealis fylvis glareofis, montibus. | Var. Pinus rubra. USUS OECONOMICUS: "Truncus ejus ingens et erectus ad malos conficiendos praecipue adhibetur; ligni materies adverfus cariem tineasque firmisfima, ob refino- fum principium, quam diutisfime fervatur in aquis vel fub terra: hinc ad navium margines, ad antlias, ductus aquarum, etc, maxime ido- nea ést, nec non ad palos, remos: hinc etiam, im fodinis ufürpatur. Variis in locis, in quibus Pi- 62 CoMMENTATIO Pinus abundat, pleraeque domus ex ejus ligno conftrui folent; asferes etiam varios in ufus abeunt, prout in lectos, menfas, armoria, cap- fas, etc., fed bene multis displicet gravis et penetrabilis odor, qui ligno fat diu enixe adhae- ret: odor ille partim .evanefcit, dum planta flans decorticetur et per biennium deficcetur. Pinus in denfisfimis fylvis exfiliens, pertica fit, Humulo fulciendo potisfimum idonea; pygmaea vero in paludibus buxeá duritie gaudet. Lap- ponibus igitur in ufu est ad foleas Skjz dictas, arcus, carinasque traharum (1). Laminae ligni tenuisfimae et maxime refinofae rusticorum cane delae; reticulatius implicatae pro tapetis et can- cellis inferviunt (2). — Radix e paludibus antiquisfima picem producit, taedaque est pis- catoribus (3). — E Ramis ambrices, fepimen- ta, fustentacula Phafeorum, Humuli, etc., cons ficiuntur atque fasces et optimi carbones. Hi rami, inquit Linnaeus, verfus Auftralem pla- gam prolixiores, loco pyxidis magneticae esfe posfunt in fylvis. | Plerasque exustiones fylvarum : , l « ex í i (1) Flora oeconomica, in amoenit, Linn., Tom. I. p. 533. (2) Eadem, 533. Desfontaines, Kist. des arbres et arbrisf. , Tom. II. p. 620. 3) Eadem, p. 533. ee ee a er sé mite c : : ET ' Boranico-Oscowomica. 63 ex hic ipfà habemus (1), — Lignum in focis ' nostris füepisüme adhibetur. Carbones in ree ductionem metallorum maxime expetuntur ($). = Pinus fylv. menfe Maio delibratur, ut docet Cel. Linnaeus (3), et alburnum extrahitur in itri- tamentum gulae. Variis praeterea in locis, ut refertur (4), pueris in deliciis est comedere librum recentem, primo vere cultello vel filo orichalceo derafum. — Cortex exterior loco füberis in doliis et retibus ufurpatur (5)5 ex- perimenta Dambourneiana docent, lanas per honc corticem fabflavo tingi colore, vel fusco- rubro, fi coctio diutius producatur (6). Ille cortex vero, ut volunt Cel. Duhamel (7) et Poederlé (8), an idoneus foret ad coria praeparanda? Quod negant ad unum omnes co» riarii ; across cotifilia exquifivimus. == Dale- kar- (1) Eadem, p. 533. P > (2) Eadem, p. 535. Duhamel, Semis et plantas tions, p. 36. '(3) Flora oeconomica, in amoenit., Tom. I. P. 534 (4) Linn. amoeni. Tom. Ill. p. 96. Roücel, flare du Nord de la France, Tom, Il. p. 348. | (5) Flora oeconomica, in-smoenit,, Tom I. p. $34 (6) Dambourney, opere citato, p. 304« (7) Traité des arbres et arbrisfeaux, Tom. II, p. 169. (8) Maruel de larboriste es du forestier Belgique » Tom Li. pe nS7. 64 ComMMENTA TIO karli, aliique, ex interiori cortice, principio nutritio facto, panem tenuisfimum , feu twunbrüd , fibi comparare norunt; cujus corticis farinam , . aquâ calente antea elixatam, cum aliquantulo frumenti pletumque commiscere folent, et, pane ita praeparato, non tantum inediâ presfi victi- tant, fed et uberiore licet annoná gauderent non». nulli, hoc nihilominus vescuntur, ne tandem. defuetudo ab hujus efu frequentiori nimiam. ipfis adferat molestiam (1), Idem etiam cortex internus falfamentis faepisfime miscetur aut pa- bulum füibus praebet (2), Turiones Pini destile lati fpiritum dant optimum flagrantisimum (3), et cerevifiae addi folent (4). — Folia tantum attinguntur a capris et ovibus (5). . Cerevifia haud ingrata confici potest e fucco foliorum et e junioribus Pini ramulis, dum aquae, pani tos- - to, faccharo aliisque fubftantiis misceantur, tra- danturque fermentationi (6). — Florum pollen ab apibus ad ceram et propolim colligi obfer- vatur; eorumdem pollen ignibus artificiofis nunc. | | | fae- (1) Linn. amoenit., Tom, III. p. 96. (2) Dictionn. des feiences médicales, Tom. XLII. p.455. j (3) Linn. amoenit., Tom, III. p. 96. (4) Eaedem, Tom. I. p. 534. . (5) Pan fuecicus, vid. Linn. amoenit., Tom. X, p. 156. (6) Encyclopédie méthodiq. Botanique, Tom.V. p.335: BoTANIcO-OECONOMICA. 63 „faepe infervit. — Cel. Willmet docet fpiri- tum vini optimum. extrahi e ftrobilis destilla- P^ de Cad ine Pinus fylv. adhuc. alia affert commoda; nam ex incifionibus vere novo vel autumno in trunco inflitutis , quod . arbori minime nocet , manat füc- «us refinofus qui, pro varia praeparatione, variâ- que perceptionis methodo y. diverfa fortitur noe mina. t Sed has varias operationes non refero; ne, longius ab incepto. trahar: producta tantum et eorum principales ufus indicabo. (2) i Refina taedis, . funalibus,. etc... cunficiendis infervit; ex ipfa.etiam..confici -folent candelae in ufüs.pauperum,. quae praeterea candelae in portubus ufu. vulgatisfimo. recipiuntur, vilisfime enim conftant ( 3). Scitur. postremo refi inam illam. a» fylvicolis adhiberi ut cymbalarum junc- turae ftipentur (4). — Pix flava vel Burgun» . dica cum, oleo malis et capitibus navium illi. | nendis infervit destilata, vero „praestat Oleum 2 | Tes -(1) Phytographie eñcyclopèdique ou Flore économique,” - (2) Refpectu harum. operationum, vid; Duhamel; Traité des arbres et. arbust, Tom. Ils p. 141. e£ fequenz, Rozier, cours “complet a agriculture ,. Tom, VIL … P. 689. ef feq.; aliosque. — — (3) Encyclop. methodig., Tom. V. p. 332. — (4) Duhamel, Traité des arbres e£ arbuste, Toms mil p 141, rga 7 66 ‘COM MEN FA FIO Terebenthinae’, cujus ufus in pictura , liquoribus glutinofis ( (vernis), nec not in medicinà vetë- rinariä, extenfisfimi funt. _ Colophonia, feu refiduum destillacionis, a. muficis ` üfürpatur ad chordas illinendas. — Pix telis, velis, ruden- tibus, 'illini folet nec non lignis üt ipfa defen- dat ab injuriis a&ris et "huitidicitis. © Eadem ad EAS A 'vulnera et fcabiem ovium. prefcribi* ir. — Fuligo tandem ad atramentum typogra- Vici: liquoies nigro infectivos, etc., ufür-. pari folet; ex ipfà etiam conficitur materies quà calcei vel ocreae collustrantur. | Pinus tonfilis non est, cum novos non edat famos, Sylvas altisfimas conftituit, aetatemque 400 annorum attingit (1). In feptis et nemó- ribus interdum plantatur. | "Obf. Variis in regionibus multa füperfunt loca, omnino ficcisfima et arida, in quibus Du- meta, Ericae, etc., vix crescere posfunt. Ea tamen fola, tam a longo tempore quafi damna- ta, laetificare nec non fructuofisfima reddere li- cet... Jam enim; v..g.. Pinus, quae quam plu- rimo veneunt, ibi maximo: cum fructu crescunt, et nullam aut fere nullam requirunt culturam. Omnino mirum est quod ii qui rebus. praefunt, bain. SRE TET) Flora ecconom., vid. amoenit. Linn., Us. I P: 535. | NOT CNT 4 | h a "n à N | BoráNico-OgcóNOMica. 67° cuim huc omiiia referre debeart üt populus fit^ quam beatisfimus, non irrogent leges aut privi«' legia quorum beneficio ‘Pinorum plantationes ‘vis gerent. Ah! miferam hujus temporis corditio- nem! Ita enim vivitur, ut quisque jam in vita fuá bonis potiri velit. Plerique omnes credunt Pinus lento crescere: et haec falfa opinio jam fatis fuperque est ut ab illaram plañtationibus alienentur. Sed certum est Pinus mulro celerius crescere quam plerasque arbores, cum. viginti: post annos ad quadragenos .usque--pedés perve- nire queant; compertum etiam est ex iis multo majores percipi fructus, quam ex ipfä Quer- cu (1). Caeterum, quamvis egerent centum annis ut ex ipfis materia conficeretur, valeretne ea caufa ut nihil fererentur? Quousque tandem, imperiti homines, ignorantia ista vestra nos elu- det? Quampridem, et quânam apachiâ inflati , fic omnino emori nullaque vitae figna posteris patefacere velitis! Et vos, Patres familias, qua laetitid perfrür; quibus gaudiis ex‘ultare, quancaque in voluptace bacchari deberetis, fi cogitaretis liberos Vestros.s owes progeniem, brevi percepturos , ex ; Pr are 12 ” - (1) Du Tour, 1 nouv, Dict. pii che natur, y igh p bed ond amai vt efe, ot nuldo 09890. 9 z I dd 9 0 E's > 682 ^ CoMMENTATIO arboribus a. vobis. confitis eas longe maximas utilitates , quibus res augerent aut labentes omni- no reficerent ! N°. 8. SALIX VIMINALIS. Sermone nostratum . Bind Wilg. | ur + gallicorum . Saules a longues: feuilles; | Ofier blanc etc. | Floret Aprili; Maio. % Cl. XXIL |J DIOECIA, DYANDRIA. Ord. natur. Linn, L. Amentaceae. Radix lignofa , fibrofa ‚divaricata; ramofa, te- res: radiculis. capillaribus, flexuofis, fübra- | mofis. Caulis frutescens. altisfimus , glaber : : cortice ftriato, cinereo aut fusco. Rami alternatim fparfi, longi, void flexibi- les , virgati, juniores pubescentes. : Gemmae ovato- NEN "eem lateribus. cari- Ror C1) Rudimentum ‘perminis F Jusfievusy = BOTANICO-DECONOMICA. 69 carinatis, inferiores folia producentes, con- ftructae fquamá und dorfali; gemmae figura, apice fubfisfä, ftipulaceo - foliaceä. EURO axillares, vix manifestae, fubulatae, ` femilanceolatae, deciduae. Folia juniora revoluta; alterna, fimplicia, fub- SS integerrima, ^ lanceolato -linearia, longisfima, marginibus fubundulata, acuminata, fupra gla- ' bra, fubtus fericeo - pubescentia. Petioli breves, teretes , : canaliculati , fubto- ~mentofi. 02 : GE emmae Floriferae fuperiores Amenta non fo- — liacea producentes ; univalves, ovatae, acutae, emarginatae, fübcurvae, extus- fübtomentofae, conftructae fquamá magna, coriaceá, con- cava. . * Flores dioici, amentacei, ré À * Masculi. rnm Amentum commune alternum, ovato- oblongum, cylindraceum, fesfile, con- ftans fquamis integris , ünifloris, im- bricatis, 'fubrotundis, villofis. Squama calycina. ^ Corolla nulla: Glandula (1) bafeos nectariferae , teres, erecta, longior quam in cdeteris falicum {peciebus. Stæ- minum filamenta duo, erecta, filiformia , 4 ; I 05560 n e: Ca- go CC OMMEN TA-T 1 0: -aco „calyce; longiora., Antherae ind | compresfae, :didymae. >... MR Femingisi. atn | „SR Alan ur rl , ut in mare. N seine fquama. longior amenti. mas- -euli--fquamä,' fusco - ciliata. „Corolla: nul- «la. Pistilli: germen. fimplex ,: ovato -lan- seolarum, Allot Stylus unicus, elon- | gatus, filiformis „ bifidus., Stigmata duo, ^1 fimplicia. … Pericarpii Capfula ‚ovalis, lanceolata, villofa, unilocularis, bivalvis, ac ooa valvulis revolutis, polysperma.. Semina . ovata,. minima coronata pappo fimplici, ; hirfuto, .. parietibus valvarum, internis, af- fixa; Frutex 8 Ulnarum. | Locus natalis... Ad Europae borealis. fluvio- rum ripas, humidisque in locis frequens. Var. Salix virescens Will. Dauph. 4 Ps 7855 Tersis 0.490. ^; Frutex admodum variabilis refpectu coloris ligni: hinc apud vulgus falix vim. alba, | v «#igra, viridis, dicitur. USUS OECONOMICUS: . Ufüs ejus in oeconomiá nostra maximi qui- dem est momenti, Jam enim Frutex ad fepes vivas SERZR ULOUTOA ER Se en Sn - ee Tom. u SV eee See Pw BoTANICO-OECONOMICA. 71. vivas celeriter- obtinendas, ad. fepimenta, OM; nium praestantisfimus. est, nec non ‘ad arcendum , ventos, domosque, viliores obtegendas (a ) Sed, inprimis. pagos oraret, qui calvis montibus face, pius inaedificati, omnibus procellis et tempesta tibus. expofiti ,. hoc. frutice egregie munirentur ac, includerentur (2): — E Ramis funes pro. falcibus manubrio. _alligandis plurimi conficiunt, , Idem praeterea.rami in ufus infinite varios abeunt, - prout in vincula circulorum, doliorum, fepimen- torum, arborum, eto... venduntur, et. ad corbes cafeorum formas, incunabula, aliaque Vietorum, opera. Is etiam incesfit mos, ut e ramulis in, lacinias tenuisfimas ac filiformes divifis confi- ciantur leves petaf. Notatu dignum est, quod rami prius in aquà ebulliente macerati fiant flexi- biliores, cariemque non tam facile fentiant (3). — Lignum, etfi non laudabile in foco, tamen ad- hiberi potest. = Carbones molles ac teneri pul- veri pyrio pictorum delineationibus praestantisfi- "^mi. — Cortex olitoribus faepe infervit pro al. ligandis emplastris ; per hunc corticem lanas «olore flavo infecimus. — Folia comeduntur a bo- (1) Linnaei, amoenit., Tom. V. p. 215. (2) Eaedem, Tom. V. eâdem pagina, (3) Encyclopédie méthodiq. Arts e métiers mocani- gues, Tom. VII p. 227. / 2 C'S MW ORE EO bobus, capris, ovibus et equis. Caeterum, ho- rum foliorum gallae luteum colorem fuppedie” tant (1). — Flores ab apibus expetuntur. = Pappus postremo: ad pulvinos, ftragula acu punci ta, ad pannos intrinfecus vesti asfuendos ufur- patur; ‘hac etiam materia utüntur in lampadi- - bus, eamque adhibent ad ellychnia candelarums his addamus , pappum ad fila, ac pannos ufurpari nec non ad quamdam chartae fpeciem. Ex hoc frutice maximos percipiunt fructus, cum celerrime rami crescant; umbra ejus mes* did omnino noxia dicitur, pratis vero accep. a. (2) . (1) Liunaei, amoenitates, Tom. V. p. 339. (s) Encyclopéa. method. Arts et métiers, Ton Vit, Pr 227. Momma | N° 9 JN ; i BorANICO-OECONOMICA. 73 | rein, rn Hr. ROMO NSD BEARR 4,05 i i pangih iet, ‚N°. um ienie Ded : | Ae GIBIAT we zeten | POPULUS MONILIF ERA. ia B. suibipisgor.oyot. Reczamoo toiled 1101164 Sermone vernaculo . Canadafche Populier. ©; : - .Francico . Peuplier: monilifere; „Petur E di23. ^ MA EO oo onp ese du Canada. i do «Mena; ENG Beleg, Aprili. d EN | VS PERN? o ECTS | i | M ta Gh MX inidih- eso LA D anb sx DLOREIA, | OCTANDRIA | | | | Ord. | natur. Linn. E. Antentaceae. > Radix: BER defcendens; dívaricatus , ramo- "^ fisfimus, | teres, flex&ofüs, repens. Caudex tendens arboreus, teres; crasfus, ramofisfimus: Corzice ctasíó. oup > Rami patuli,’ cylindtici; "wer geo; gla- bro, canalicülàto; © .2» en: Gemmae foliiferae alternace} ovatae, Mine) a “conftructae fquamisalterniss-dorfali fubovarâ, | '* concava; oblongis, ftipulaceise | 1 ec ii gemmaceze fub- folio fingulo binae, füblanceolatae , or po , deci- " diae; s | rest... | por fi spe, "utrinque | plenerineelura; al- \ AE ter- 74 COMMENTAT.19O. U terna, magna, deltdidea, fubcordata, glabra, ~ bafi emarginata, acuminata, bafi glandulofa, ^ ferrata: Serraturis cartilagineis , dum; pla- niusculis, nervis patulis. Petioli lateraliter pers fete longitudine folioramqo 2d915 ) DST: Srtormse Gemmae florales acutae, SE SE foliis praccociores, fquámofae /quamis circiter oc- to, alternis, imbricatis, dorfali crasfa, oblon- gis, integris, apice laceris, amentaceis, Flores dioici. * Mascula amenta e gemmis explicatis exferta, oblonga, cylindracea, laxe im- bricata; /quamis unifloris, margine ci- liatis, bafi unguiculatis, medio floris pe- dicello infertis. Calycis ` fquama. lacera. Corolla {nectarium Linn.),monophylla, turbinata „tubulata , integra , -fuperne oblique in limbum ovatum terminata. Staminùm filamenta octo. imo corollae intus affixa. Antherae: erectae, oblon- 'gae o bilobae. * Femina Amenta ut in mare. Calya et Corolla maris. Pistilli, germen. fin- plex, ovato-acuminatum,. bafi cinctum corolla, Stylus brevisfimus. Stigma quadrifidum. Pericarpii Capfula ovata, fubrotunda, bilocularis, bivalvis: Valyu- 123 lis BoTANICO-OECONOMICA. 75 dis .eras(is, rugofis, reflexis, polysperma, #94 0 Semina -parti valvarum. inferiori affixa, _ | v s'Ovatas pappo -capillari volatilia. nbori -Coreuli. récti perispermo destituti „nâdicula | fuperior, nt, Arbor. 25-30 Ulnarum. a ur natalis. Canadae, Penfylvaniae, ind — gena; nunc in Belgio culta. ‚Nora. Affinis. est. Populo angulatae, nam in “ie .Wtráque fpecie truncus et rami funt.ca-- | 1100. maliculad; licet in^ priore fulci non tam + profundi- videantur; , Sed differt. colore - ramorum grifeo, quandoquidem. Popule . | angulatae viridis olor ramis adfc. ‚dn , utráque fpecie canaliculi manent, donec -coo rami in ligaam perfectum -mutati fue- ci Lrints et etiam eorum. vestigio fat adhuc 0 diu fignatur corpus. Ex his itaque cog- | nosci queunt hae binae Populorum fpecies | Ä a caeteris Populis, path folia dimife- | runt. r -nÀ USUS OECONOMICUS,. Ligni materies mollis, levis, glabra: licet operibus folidis diuturnisque non apta fit, tamen in ufus varios abire potest. Jam enim ad cli- tellas, vafa lactea, lacus, amphoras, vafaque ; « ma- 76. ‘COMM Een TA T TO majora elaboratur ; ^ conficiuntur- et ex ipfä cap. fae, armoria, meihe, aliaque ` "frivola opera. Cantheriis praeterea nec non palis, foleis lig- neis, follibus ferreis: fornacibus accommodatis infervire potest; quin et -ex ipfá quidam obte- gunt tecta parvarum aedium ex ardofià confecta- rum. «= Ex Ramis. ambrices, -fepimenta j^ fus- rentacula humuli, fascinae, etc, confici folent, — Lignum ,licet non laudabile ‚in foco adhibetur. — Carbones teneri. pyrio pulveri figurarumque prae- Judiis omnino utiles fünt. — Cel. Dambour- neio duce, varia cum Cortice inftitui experi- menta ad explorandum ejus ufum in arte tinc- - torià: quae omnia fi reférrenr, multo longius progredirer «quam conftitui: tantum igitur no- tabo, hunc corticem facillime praestitisfe colo- rem luteum valde durabilem et aptum ad ingre- diendum in omnes colores compofitos, eumque colorem ‘loco Refedae Luteae ev Mori tincto- rige ufurpari posfe ; notatu paeterea^ dignum est quod lignum lanas grifeo infecerit colore, ‘qui color in alios migrari potest pro ligni quan- tiate adhibitä variisque praeparandi modis. — Folia exficcata bobus, capris, ovibus, equis et praeterea fuibus pabulum hyemie : praestare queunt. — /Yores-ab apibus expetuntur. == Ex bujus Plante Pappo cum alid lana "mixto, fabricarentur fili ^quorüm ope ‘biblia , ‘manicaë’, Her alias DoTANICO-ÜECONOMIC A. 77 aliaque ejusmodi haberentur Ex hâc materia, ad candelarum ellychnia, etiam adhibitá, nec non ad pulvinos, certa conficeretur charta uti manifeste ostenderunt Schaefferi experiménta cum Populo Alb’, etc., infticuta (1). Tamen, ob pappi collectionem quae , habet. multum la. boris. et difficultatis, nec non ab elasücitatis _ ejus defectum, non integrum videtur, ut pap- pus magno cum. fuccesfu adhiberi posfit. Populus monilifera, in hortis et feptis culta, loca paludofa fructuofisfima reddit. Ex hac po- pulo conftant ea pulcherrima ambulacra quae verfus inferiorem partem hortorum Ver/aliarum (Verfailles) confpiciuntur. (1) Abhandlungen des Beierichten Acad., p, 260. N°, fe 78 COMMENTATO | N°. 10. RIBES RUBRUM. Sermone vernaculo - Roode Aalbezie , of Aalbes. "s Callico - - Grofeiller rouges Grofeil- | ler commun, Floret Maio. b CE V. PENTANDRIA, MONOGYNIA. Ord. natur. Line. XXXVI. gc Radix ligndfus, divaricatus, fexuofus, teres , _ ramofus. Caulis frutescens, erectus, teres, ramofus. Rami inermes, alterni, flexibiles; Cortice an- nofiorum ramorum. nitido -nigricante , junio- rum grifeo, epidermide fecernente. | Gemmae ovatae, ventricofae, acutae , conftruc- tae {quamis novem — duodecim , alternis, ova- tis, fubrotundis, oblongis, petiolaribus. Folia fimplicia, fecundum venas et divifüras plicatula, alterna, bafi emarginata, inaequali- ter dentata, tri — quinqueloba: Zodis dentatis ij et a LA P Bó'r'AN1có- OECONOM:eA. 79 dii: divergentibus ; - fuperne glabra, seo inferne! nérvofà; pubescentia. ` Petioli elongati, canaliculati, ciliati, femi- " ampléxicaules, bafi dilatati «^ | e9cpA Pedunculi brevisfimi, glabri, axillares. Bracteae minimae, ovatae, obtufae, : ree pedunculis long. breviores. Flores fuperi „ planiusculi, herbacei, - in race. mos glabros, pendulos, modo ope e nunc fasciculatos ' congésti. / Floram Calyx. Perianthium, monophyllum, | femi = “quinquefidum , 'ventricófum ; | laciniis oblongis 5" concavis, reflexi$, perfistenribus. in orollaé Petala quinque, parva, obtufa, erec- ta, Calycis ‘divifüris alterna, eique inferta, Co Snminum filamenta quinque fübulata, erec- t "t$, vix petalis longiora, calyci inferta, divi- “fris oppofita. Antherae compresfie incum- bentes, margine dchiscentes. Piszilli. germen "fabrotundüm. Szy/us brevis, bifidus, reflexus. Stigmata duo obtufa. | Pericarpit Bacca in- ‘fera, globofa, unilocularis, coronata, umbili- "cata: receptaculis duobus, oppofitis, femini- feris, Semina plura, fubrotunda, fubcom- N presfa , pulpa nidulantia, -"Corculum rectum, minimum, in peris- ‘Spermo carnofo, durisfimo, Frutex r; 2 Ulnarum, Le- So CoMMENTATIO™® Locus natalis.» In dumetis, fylvis, aliisque Patriae locis fponte nascens; in hortis fre- .-quenter cultus. | kt Ribes fylvestre, petiolis pedunculisque fubhir- futis. ~—— hortenfe: petiolis pedungulisque glabris; fructu rubro. ad —— idem fructu flavencente. | USUS OECONOMICUS. Lignum in foco ufurpatur. =. genre in aqua. cocti,. lanas. valde durabili colore. grifeo (couleur noifette) tingunt (1). — Folia bobus, capris; et ovibus pabulum. praestant;. interdum etiam devorantur ab equis. — ores ab apibus expetuntur. — Fructus acidulos comedere nobis in deliciis est; ex, ipfis potum aestivum faccha- IO temperatum paramus ; "ex. iisdem praeterea - paratur gelatina; omnibus norisfima et. gratisfi- ma Varia iofüper a pistoribus dulciariis, etc., conficiuntur fapore gratisfima; placentae fcilicet , fcriblitae, congelationes, etc. His etiam fructi- bus utimur, aliisque mixtis, ut praeparemus po- maceum quod a Franco- Gallis emimus. . Fruc- tuum fuccus in. füccedaneum. fucci. Citrei et | à bns Ma- (1) Dambourney, p. 217. noe BotANnico-OzrcoNomica. 81 YMalorum Aurantiorum abire posfe nobis omnino videtirj ex eo fucco, Saccharo, Theiae, Etc., mixto, gratisimum confecimus liquorem, cui nomen Punch. His prolatis addere juvat, quod ex eodem fucco variis in locis quaedam paretur cerevifia fecundaria, optima quidem et quae op- time fervari potest; quod ex ipfo conficiatur fpiritus vini, qui foliis ejusdem fruticis inodo- rari folet, ut fpiritum vini gallici aemuletur. Saepisfime etiam fructus ufurpantur ad acetum . comparandum, nec non optimum vinum, quod loco vinorum exoticorum ufürpari potest; vinum illud optime fert vetustatera (i). Scitur pos- tremo, Dambourheium lanas infecisfe coloré favo, Ope fruticis baccarum. (2) ^ "Egregie tonfilis frotex ad Isis Hébert et eo utilior est, quod ‘fractus in frutice ipfa crudi et optimi fervari queutit usque ad finem Octobris, dum paulo atite Era ipie ftri: mento operiantur. ` alb s a) olivier de ERU Theittre d'agricultire, Ton. II. pe 804. et fequent, ' LE H^ Ter e Opere Citato, Pease eS) ENEN 00000 82 COMMENTAT HO” NDNOTATIONES, hot lignorum vis refistentiae maximi pon- deris est in aedificatione, eo maxime incubue- ` runt, ut robur et denfitatem- eorum augere po- tuerint. Hunc igitur ad finem Cel. Dasnel et Buffon arborum adhuc ftantium decortica- tionem propofuerunt : quae operatio fucci cir- culationem adhuc per annum patitur mediante alburno, adeoque alburnum duritiem, medii lig- ni duritiei comparandam , acquirit. Jam in An- gliâ et Germania inftituitur illa methodus; cae- dendae arbores verni fucci tempore ibi decorti- cantur adhuc ftantes, er.dein hyeme fequente fucciduntur, Quercus Robur v. g., multum al- burnum admitit, quae materia, brevi cariofa, infestat viciniora ligna: adeoque ftatutis vetatur ne quis materiarius alburnum illud adhibeat: in- ner BOTANICO: OECONE MIC A. 83 ftiturå vero ill decorticatione, hujusmodi dam. num non accipitur. (1) In lignis intempestive caefis aut in lignis in- ferioris notae, in Fago fylv. fcilicet, etc., füc- cus calescit, vitiatur, cosfos trahit; unde. lig- num rimas agit, vertitur in cariem et. praema- ture corrumpitur. His vero malis occurritur, dum ebulliat lignum et in caldario ficcetur; eo enim modo: fuä parte extractivà exuitur. lignum . Cite jus et dein fibrae repleri queunt. variis: ingre-: dientibus, quae ad medium usque. in illud pene» trantia,. robur augent firmançque.-fervarionem:! Hinc. lignum fit optimum, et viride lignum: fti:) tim adhiberi potest, Oboritur. praeterea facultas. in omnes facies ligna concamerandi „et ineutva| corrigendi, quando e caldario educuntur. | 011 Optime ferantur ligna.in.-cerram defodiendas. pali fcilicet , fulturae valli, ete. 5) fi» defigendum | extremum carbone inficiatur, ed namque metho- do a tinearum laefionibus et humiditate immu- ne redditur. Pro- (1) O Utinam, carisfimi cives! in vestram rem pri- vatam ut in laudem nostrae ipfius Patriae, hancce de. corticationem arborum etiam inftituatis! Ex vicinorum experimentis fructum percipite et denique illos antecel- lite; canta vobis patet via praestantiae ! ! DA? F a 84` COMMENTA TIO -iProlatis indicem" lignorum denfitatis addere propofitum est. | "T Tabula fonder ay dle kehren fecundum o or-' “dinem ponderis decrescentis , aut eorum pot- "deris per metrum cubum , metro aquae Lagen 1000: vad i d Nomina nin: ^ Pondus petiole: Quescas viridis Sp co 90100. WG "1 Media pars Quercus ^. — . " L's 11707 Fagus fylvatica . Fe ne NET Ultius campestris’ ^ TR H Men Tiliaveuropaed 5. 002 7 41270) 687 Jogians regia, ONSEN? STORES “632 Pinus fylgeseis 0/9, 0/5 .)43 9 COURT «iles Aesculus Hippocastanum © . ^. 7506 ° Populus monilifera; .. — . ^ .: 492. CT d nns “A wap de f BozxANiICO-ÜECONOMIC A4. $5 SECTIO S E CUND A — ule fe —— M Een utilitates percipi queant ex ar. boribus a Clarisfimis Viris propofitis , multum ramen abest, ut omnes maximi- ‚fine momenti. Sequentes, de quibus agere “conftitui ,' in prae- cedentibus forfitan refer potuisfem, fed: cum pleraeque utilitates illae omnibus fere memoratis arboribus communes esfent, longe praestabilius mihi vifüin fuit, et mearüm' esfe partium. existi- mavi, curare, üt alteram divifionem inftituerem, ibique de ipfis generatim ac feorfim de fingu- lis fermonem: haberem.“ Caeterum; : ita . agen- -do, jam mihi licebat, : atque integrum. erat, ufum — wet cinerum melius, indaga- re. …: „u Per vestram igitury CeleberrimicPro- ' fioi 1 ugua estis. in» judicandoyıclementiam , 'enixisfime'rogo yut inftitutivrationem meam 'om- “fino mo&:repudietis]: A miro coude ed) His — 86 (COMMENT A TPO His itaque pofitis, enumerentur fequentia pro- ducta fructuofe acquirenda. 1°. Gummi et faccharum e materie lignofa | acquifita. 2°. Acidum pyro-aceticum. 3°. Acidum aceticum. 4°. Carbones. | 5°, Gaza in illuminationem uedificiorum et platearum. 6°. Chlorophylla. | 7. Humus vegetabilis et lactamen. optimum. 9. Gluten. 9°. Saccharum amylaceum , fecula in aqua frigidà /olubilis. RR 10% Fuligo. ar. Cineres. + DE. GUMMI ET. SACCHARO E MATERIA LIGNOSA ACQUISITIS. : Cl. Braconnot nuper méthodum reperit praeparandi ex omni materie lignofa, ope aci- di fulphurici, quamdam gummi et facchari fpe- ciem. Nobis etiam voluntas accidit; ut de hâc -utilisfima lignorum in faccharum et.gummi con- verfione inftitueremus experimenta, quae felicem habuerunt exitum, Res ipfa expostulare vide- | tur, - BorANICO-OECONOMICA. 87 tur, ut illa ordine, uti gesta fuerint, expo- nam. Duas materiei lignofae partes ficcatas et mi- nutim concifas, in mortario vitreo fenfim fen- fimque humectavi tribus partibus acidi fulphu- rici concentrati; triturae ope mox orta est, post quartam horae partem, fubftantia tenax, muci- laginofa, leviter colorata et aqua folubilis. Haec disfolutio aquofa carbonate calcis tractata fuit, ut acidum fülphuricum tolli potuerit, dein aci- do oxalico in praecipitationem calcis, et demum alkoole, qui acidis potitus est, et brevi post gummi fefe praecipitavit. — Illud notatu dig- num est, quod in hác operatione gummi ratio fuperet materiae lignofae receptae rationem. Quod ad faccharum fpectat, illa disfolutio mucilaginofa, quae fcilicet calce non faturata fuit, per decem horas ebullitioni commisfa fuit: quae materia mucilaginofa brevi post mu- tata fuit in faccharum omnino fimilé faccharo amylaceo. - . Si quis de hoc. plura cupiat, videre potest Annales de Chimie et de Phyfi Bee: Tom. XIE: p. 172. DE 88 COMM iM EN TA TIO DE ACIDO PYRO-LIGNOSO. "Neinigem nostrum fugit, ligna destillata prae- bere acidum-pyro-lignofum, cujus bexeficio mul- ta quidem artibus utilia recens creata fuerunt. li vero, qui de lignorum acido fermonem habue- runt, penitus nescii videntur Cl. Glauberum inftitnisfe furnum quemdam , cui nomen Prelum , cujus ope carbones una cum acido et oleo fine fümptu praeparaverat (1). Multum igitur abest, ut acidi pyro-acetici inventio fit recens. i Quidquid ita fic, e lignis destillatis , lignorum fcobe, etc., emergunt. acidum pyro - lignofum , cui füpernatat quoddam oleum (dictum a Gal- lis Faux Goudron), gaz hydrogenio - carbona- tum, gaz oxydum carbonii, et denique carbones fuperfunt. — In hâc lignorum decompofitione ponitur theoria „nec non inventio apparatus, quo -Cl. Mollerat utitur, ut eam magnam obtineat quantitatem aceti , quo fingulis annis ipfe locu- pletat artes, et apparatum ita perfecit, ut gaza Bu RER in ejus furnum a a meh et igni materiam praebeant. Pre (1) De figurá , ufu et utilitate preli, five torticularis , cnjus adjumento ex lignis fine magno labore, copiofe exprimitur fuccus idoneus, ex quo falpetrae paratur. Miraculi Mundi Continuatio, p, 16. TS NO ON] Ant — ww 2 J i ee ee a iz Tu TETE ES BorANICO- ÜECONOMICA. 89. Pro rei magnitudine varia de quibusdam ar- boribus inftitui experimenta 5“ quorum fummam cum vestrá, Indulgentisfimi Profesfores! bona veniâ referam. Sic itaque faepisfime Quercum Robur, Fagum fylv. et Ulmum camp. explo- ravi, et eorum producta femper plus minusve varia fuerunt pro lignorum ficcitatis gradu di- | verfo, ita ut Ulmi lignum optime ficcum praefti- terit acidum, -revera minus abundans, fed viribus longe fuperius s acido Quercus femi- ficcataè ; cae- terum , tres illae lignorum fpecies; ad eunderh fice citatis gradum reductae, praebuerant acidum in ratione directa: texturae durae ac folidae. Sic igi- “tur Quercus ; ‘aequali ratione: praestitit acidum =. 'cesfit Fagus, quam denique Ulmus fecuta est. “Cum Aesculum Hippocastanum, Populum, mo- -nilif., ctc., experimentis tantuni fübjecerim, eá fcilicet mente, ut nota fuerit vig eorum acidi, et cum illud acidum . generaliter -adımodum .- tenue fuerit, de ipfis nihil notavi. Ita. caeterum fefe habent quantitas et visvacidi e fequentibus lignis enint. OM. neun de | | INDEX. EN-DE X. COMMENTATIO = “Nomina | "Quantitas | Gradus | Ratio | Vis Lignorum destillatorum. bon lignorum. - ficcitatis, | acidi, ejusdem acidi. E = ] LE Quercus Robur. — | {33 4 (3 |. (65- 70 6 = 7° Fagus fylyatica. : xm 33 À ficci | i litra J fere idem. 52° — 6° Ulmus campéstris. 33 3 60 - 65 nz go BOTANICO-OECONOMiCA. , gf Monitum. Accidit, ut igne nimium urgente vapores adeo expandantur , ut optima condenfatio defiderata fuérit: multum-igitur acidi per valvu- las tranfiit: hinc productorum variatio. Caetes rin, fi ita Fagi quantitatem definivero, non ramen cólligeré est, mihi füisfe perfuafisfimum ; eadem producta (Pope comparari ex "enden ce 3 ‘Acidum illud non purificatum maximo cum fructu adhibetur in illis fabricis, in quibus pan- nos € gosfypio factos, nec non in illis, in qui- bus pannis varios colores imprimére folent: con- ficitur et ex ipfo acetico acetas rubrum ferri Cpyro-lignis ferri), quo omnes, prae acetate ordinario ferri, utuntur ad cunctos ufus artis tinctoriae et impresfionis telae: colores enim vi- vidiores et elegantiores inprimit (1). — Acidum pyro-lignofum purificari potest, dum per pul- vérém carbonum bis coletur, et dein ope chlo- rinae tractetur, et denique destilletur cum car- bonate calcis pulverifato, ‘et’ ita purificatum in plurimis fabricis utiliter adhibetur ; V. g., in fa- bricis acetatis plumbi et acetatis cupri. - 3 DE (1) .Multiplici experientià notum habeo, illud acetum non tantum ad vegetationem urgendam, verum etiam ad vires plantarum reficiendas maxime idoneum esfe? haec autem facile intelligere licebit, cum de fuligine fermo eric. | 92 COMMENTAT a " 5 DE: ACIDO ACETICO, ` , Expcrientisfimus M. o lle rat, de artibus jam be- pe meritus , infüper reperit methodum , cujus. ope acidum pyro-aceticum in purum acidum aceti- cum mutatur: nempe post oleum empyreumati- ‘cum, quantum effici potuerit, mechanice fegre- gatum acidum carbonate calcis tractatur,.. quo. facto pyro- lignis. oritur, quod. dein fulphate fo-- dae decomponi et purificari „debet. despumando. et. crystallifatione.;.. ita ut. mutetur. in acetatem fodae ; atque tandem. acetis fodae. decomponitur mediante acido fulphurico., et ita acidum -aceti- cum, purum et bene.concentratum, obtinetur,.... _, Acidum illud in ufus infinite varios abire po; test... Vegetabilia et animalia. prohibet a corrup- tione; hinc in Anglià, v. g., ubi praecipue ad: "hibetur, Salmones , aliique pisces, in eo con- venienter demerguntur. et ita optime . fervantur, Mibi nuper contigit, ut quosdam ita. praeparatos. comederim, et ipfos eo, meliores habui, , quod fumo redolent.. In nostrâ vero. Patriá, iidem . pisces ligni ope fuffumigando confici folent:. hing multo majores impenfae et labores. Idem aci- dum. odore. tetro. liberat; quamque fubftantiam animalem aut vegerabilem jam in viria abeuntem ; et praeter haec omnia commoda, ex ipfo prac. parantur varia acera Vel in ufus cibarios , vel ig odo- BOTANICO-OECONOMICA. 93 odorainenta ad muliebrem mundum ' pertinetitia, Certa portio hujus acidi quando miscetur aquae portione octies majori, producit aceti genus aeque concentratum atque illud acetum , quod e vino fabricatur. DE CARBONIBUS. i © Vülgatisfima methodus, qua ligna in carbones clair i in eo verfatur, quod fub dio in acervos magnos congesta et cespite obducta, ne nimium- pénètre aër, lente" comburantur. ^E centum partibus ligni fexdecim vel feptemdecim. catbotuti partes’ obtinencur. CI | „Ex ist igitur operatione fequitur, ut non fo- sm acidum aceticum, oleum, et gaza perdan- cor, verum etiam carbonum minor quantitas ob- titieatur ;' aéris enim athmosphaerici oxygenium quamdam carbonis partem in gaz oxydo - carbo- natum mutare debet, et revera. experimenta do- cent; viginti et novem’ carbonum partes acquiri e centum partibus ligni in vafis claufis destilla- TE aol Haee TO carbonifütio ‘nunc’ a il omi vig 1914 į D Fra @ Thenatd, Traité de Chimie se; Tom. III. p. 362. | “O Orf E Elémens' de Chimie , 3e edit, 1824, Tom. I" À à es; 94 :COMMEN TATION . Franco - Gallis inftituitur, et optabile quidem est, mt in nostri. Patria etiam locum habeat. 1,4") Praeter ufum vulgarem: ad. temperaturam aéris in. domibus augendam et ad praeparationem. ali- mentorum, hi carbones etiam adhiberi: folent, ut metalla oxydata oxygenio liberentur, aliaque e fodinis extrahantur;. ferro, immixti ad chalybis praeparationem conducunt. Sunt praeterea valde fegnes calorici conductores: hinc Merallurgiy ut retineatur: caloricum et concentretur „in cruci- bulis ea crucibula fpisfe induunt argillä cum car- bone depfatas. hinc.. etiam. Agricolae ~ carbones pulverifatos: aestate.. calidisfima pedibus arborum fubjicere folent:, eandemque ..ob.. caufam. ad ‘ars mandos pedes. apparatuum . fulmina- avertentium' idonei fiunt, Sicci caetera carbones humiditatem: athmosphaerae avide appetunt , ad hunc igitur ufum alde idonei funt, nec non ‚ad quasdam aedium humidarum partes. ficcandas.. Cum: omnino: po» rofi fint, omnia gaza abforbendi proprietatem: babent: unde fubftantias vegetabiles’ aut animales. optime fervant: hinc carnes jam, in vitia. pronae ; hinc aquae dulces, intra navigandum vitiatae ; odore tetro et proprietatibus nocivis omnino li- berantur, dum ebulliant cum carbone pulveri- fato. 'Pohitur in hâc virtute depuranti carbo- num theoria fontium filtrantium,, qui continent medii in arena ffratum carbonis crasfe pulver rifa- BaTANIco-OECONOMICA. 95 rifatiz) ponitur et theoria doliorum quae carbo- nio interne inficiuntur: unde fequitur, ut liquores non-modo.non.cormumpantur, yerum etiam me» liores fiant. Liquores praeterea decolorantur a . carbonibus, et. in. hac, postremä proprietate ver- fatur putificatio mellis. Dritannici, quocum. fyru- pum optimum comparare. nörunt, (1) Plaustrum quoddam , piscibus. calidiori aesti transportandis sinferviens, confici posfe nobis vis detur. Hoc plaustrum variis capfis fefe. invi- cem recipientibus, conftaret, inter quas capfas quaquaverfus, pollicum aliquot. remaneret. inter- vallum, quod omnino repleretur pulvere carbo- “num. Capfa vero centralis reciperet pisces, qui fani et integri, etiam post quatuor vel quinque dies itineris, ad locum destinatum pervenire pos- fent? . -Allium Cepa maximum faepe. décinenmin ac- cipit a verme quodam et :mucore quibus plantae radices laeduntur. . Cognoscitur hic morbus cø- lore, glauco- foliorum, que Bosco et dein marcescunt. - ie tid fuperficiem $ ann fentini terrae man< k (1) Ea inventa, quae Cel, L'owits. debentur, nu- _ per adhuc-a D^. Busfy, confirmata fuerunt (Vid,. t$ poupa de Phar macie y Tom. VID, iN Í » 96 CioM MENT AT 1O mandentur, fpargatur carbonum pulvis fete di- midii pollicis crasfitudine, morbus ille jam 10- cum non habet: quod in domo paterná multi- Fi experientià notum manet. _Obfervatur praeterea eandem ciibonis ——Ó nem occurrere inflationi radicum Brasficae óle- raceae, Linn. ; qui morbus (verbo anglico , Club) femper evincitur, ex quo feruntur haec legumina in locis, ubi carbonium ad Allium oe pam NUS ctia fuit. GAZA IN ILLUMINATIONEM AEDIFICIORUM ET PLATEARUM. 1 Caeterum ii velim, cárbones; . ope gazorum, ad illuminationem aedificiorum et pla- tearum optime ufurpari posfe; ex ipfis enim de- flillationem fübeuntibus emergit. magtia copia ga- zis:-hydrogenio - percarbonati , . quod. flammam valde lucentem | combustione fecum trahit; quin et iterum e carbonio in retortä relicto ‚gaza pro- ducuntur, dum carbonium illud, aquá humecta- tum denuo in apparatu. idoneo exponatur. calori. Hác de re Clar. Dóbereiner experimenta inftituit in carbones lignorum , et refert unciam hujus carbonis et fefcunciam aquae jam fufficere ad tantam gazis productionem, quanta concla- ve quoddam illuminari queat per totam ves- E ‘BoTANIco-OECONOMIGa. 07 peram hyémalem (1). E productis igitur Pa- triae nostrae parvo pretio praeparari potest gazo- za illuminatio; cum haec illuminatio , uti nunc in provinciis patriae feptentrionalibus, confici» . tur e carbonibus fosfilibus, e longinquo accitis; certe majori flat pretio, quam fi modo asfueto oleum ipfum in lucernis combureretur, quá de caufa vel er hunc illuminandi modum repudiant Angli, Bruxellenfes, etc., qui, loco gazis ex li: thanthracibus extracti, oleum decompofitum ufur- pant. — Si igitur ipfius Patriae nostrae bona nosceremus , in posterum nulla jam cupiditas nos teneret, ut rebus exoticis et maximo pretio emp- tis uteremur, et admodum optabile est, ut cura- tius colligantur faginae nuces, quibus in fylvis terra communiter fternitur. CHLOROPHY LEI A. Chlorophylla, principium praefens in epider mide foliorum viridium, formare potest, ope oxydorum metallicorum, .compofia infolubilia quae audiunt Laccae. Cl: Pelletier et Ca- ventou, qui de chlorophyllâ magnum opus fus- | ce. (1) J. W. Dóbereiner, Neueste Stöchiometrifche Unterfuchungen und Chemifche Entaeckungen , Tena 1816. Tom I. p. £4. G 98, COMM EN T AT TO ceperunt, certisfime affirmant, hasce laccas om. nino. idoneas esfe, ut abeant in fuccedaneum coloris viridis Scheelii , cujus, ut pote arfenicum tenentis, ufus metuendus est. Ipfe etiam D ema- chy refert, Cl. Dambourneium chlorophyl- lam illam transformâsfe in verum Indicum. (1) DE HUMO VEGETABILI ET LAETAMINE, - Quando folia delapfa aëris humidi et caloris actionem experiuntur , mox decomponuntur , abeuntque in humum optimum, praecipue fi ci- neribus, calci vel potasfae miscentur. Idem lo- cum habet respectu caeterarum partium vegeta- bilium vita carentium. Fructuofum igitur est folia colligere, coacervare, nec non viridem nucum Juglandis corticem , lignorum fcobem, : pulverem ,.quo coria praeparata fuerunt, quove ufi fumus ad ftrata in caldariis inftituenda, de- mum omnes fubftantias vegetabiles, quae ad alios ufus jam non adhiberi posfunt. Eodem etiam modo ex iis conficitur laetamen optimum, ad- dendo praeterea cineres , ftercora et lotia. (2) DE | ( 1) Journal de Pharmacie de la focieté des Pharma- ciens, in 4°. p. 102. Dictionnaire des fciences médicales y Tom. XXXXV. p. 192. | (2) Maurice, Traité des engrais, quae obvia est in N € BorANICO-OECONOMIC A. 99 DE GLUTINE. . Reperitur gluten in Glandibus quercinis, fed multo majori quantitate in feminibus Aefculi Hippocastani; nullum caetero nostrum fugit, fer- - mentationem panis omnino pendere ab illà fub- ftantiâ vegeto-animali. — Gluten illud, ut do- cuit Cl. Cadet, ad aliquot ufus adhiberi po- test. Jam, v. g. in aquá maceratum donec in pultem refolatum fuerit, ad conglutinationem vae forum vel porcellanorum vel fictilium ufürpatur. Verum fi gluten prius fermentatum trituratur in alcoole, conficitur quaedam mucilago, quae, de novo in alcoole diluta , praestat liquorem gluti- . nofum (vernis) ad illustrandum ligna , chartam, cet., maxime idoneum. Hlud praeterea gluten, calci mixtum, conficit lütum, quo vafa destillae toria optime obturanitür. (12 | DE SACCHARO AMYLACEO. Vidimus, p. 21-25, feculam amylaceam uti- liter extrahi posfe e feminibus esculi; cujus feculae utilitatis mentionem fecimus. Restat ad- huc in libro, cui títulus: Kops, p ones yan Landbouw, Tom. I. p. 409-501, (1) Cadet, Annales de Chimie, Tom, LXI. p. 315» G 2 A A 100 COMMENTATIO huc ut agamus de faccharo amylaceo, et pro utilisfima hacce feculae in faccharum converfio- ne, non omnino erit abs re, ut praeparandi me. thodus | iori indicetur. OR ‘i amylaceae Na kilogr.' ff iv. Aquae purae . . . 4 kilogr ff viij. Acid. fulphur, ad 60° ..4 gramm. 3i .; Fecula diluatur in aquá, in quá prius disfolu- tum fuerit acidum fulphuricum; ebulliat haec mixtura per 36 horas; fpatulâ agitetur fere con- tinuo per primam ebullitionis horam; quo facto masfa fit liquidior, et jam non nifi identidem verfabitur. . Nova aqua addi debet aquae in va- pores fefe refolventi. Quando liquor,- quan» tum opus est, ebulliit, calce faturetur et ad- jumento carbonum et albuminis ovi clarificetur; - per manicam coletur, dein evaporetur usque ad confistentiam fyrupi; quo facto vas plumbeum aut argenteum a foco abducatur, ut viá refrige- rationis fulphas calcis praecipitetur; decanta» tus denique fyrupus de novo evaporetur, quoad faccharum conflatum fuerit, , (Theoria. Nullum gaz emergit per ebulli- tionem; acidum fulphuricum non decomponitur; aër nullam vim exerit in mixtionem, et expe» . rimenta docent, 80 vel 9o partes facchari con- flari BorANICO-ÜECONOMIC A. 101 flari e 100 partibus feculae amylaceae. Cl. Th. de Saussure, ex analyfi comparativä facchari et feculae facta, conclufir, feculam, fefe con- vertendo in faccharum, augere quantitates oxy- genii et hydrogenii in proportione necesfariâ, ut aqua producatur, id est, ipfam feculam folidifi- care quamdam aquae portionem, et acidum ful- phuricum nullam vim habere, nifi quod disfolu- tionem feculae fluidiorem reddat. (1) Caeterum, non posfum, quin referam, feculam amylaceam , ope levis torrefactionis, more gum- mi in aqua posfe folvi. Pluribus in circumftan- tiis haec fubftantia in fuccedaneum gummi abire potest, prout ad colores nigros, ad atramenti confectionem , vel etiam in officinis tinctoriis ufurpari potest. (2) Ea GENERALIA QUAEDAM. Si ligni materies aut quaevis ‘pars plantarum comburatur, caloricum fit liberum, materiaque combustibilis mutatur femperque -minoris est voluminis, © Fumus praeterea fere femper flam- m mam C1). Mémoire de Vogel, vid, Annales de Chimie , Tom. 82. p. 148. (2) Bouillon Lagrange, vid, Bulletins de Phar- macie, Tom. 3» p. 395. 109 COMMENTATI IO. mam comitem: habens: adfcendit, quo fumo fuli- go deponitur in camino, et combustione per- acca jam nihil in foco füperest nifi. cineres. — Operae pretium videtur, ut quaedam de ufu Ar liginis et cinerum referam. f Me DE USÚ FULIGINIS IN ARTIRUS. Fuliginis utilitas in artibus neutiquam infician- da est; pleraque jam pigmenta nigra conftant e carbonio , quod est vel ipfa fuligo, nam nigredo Czwarifel) nihil aliud est, nisi pulvis carbonii tenuisfimus.. | Jam, itaque fuligo cum oleo lini cocta ad artem typographicam ufurpatur (1); in pigmen- tis aqua tritis quam plurimum etiam adhibetur: quem.in finem aquá macerata coquitur, ficque conficitur folutio, quae, per pannum linteum co- lata, fervatur ad ufum. Atramentum Chinenfe quoddam et color fuscus Bister, quae atramen- ta in picturis recipiuntur ufu vulgatisfimo , etiam e. fuligine conficiuntur. (2) — Fuliginem prae- terea in officinis tinctoriis adhibent, ut pannos laneos vel lineos fusco colore tingant; hi qui- | dem (1) Bredow, Algemeene gefchiedenis, Tom. II. p. 202. (2) H. Prechtl, Grundlehren der Chemie: in teche nifcher Beziehung , Tom, TE, p. 344. BOTANICO-OECONOMICA. 103 dem inde odorem tetrum asfumunt, fed etiam hoc. odore a tinearum injuriis defenduntur; illa caeterum fuligo, inprimis Curcumae longae mix- ta, ad colores fulvos magis idonea, quam radix Juglandis, ducitur (1). — Illud caeterum notatu. dignum occurrit, quod fuligo optime posfit ad- hiberi, ut nigro colore corià tingantur (2). Fuligo etiam a piscatoribus et venatoribus faepe adhibetur, ut retia nigro colore tingantur. . Caeterum, neminem latet, Cl, Baumé infti- tuisfe methodum, quà hydrochloras Animoniae in Europá conficitur. Subcarbonas fcilicet Am- moniae ; quod fübftantiarum animalium destillatio- né producitur , ope fulphatis calcis decomponitur ; fulphas ammoniae ʻita. ortum- chlorineto : fodii, miscetur et deinde fubmittitur fublimationi, ate que ita conflatur hydrochloras Ammoniae. | In fuligine lignorum magnam quantitatem fub- = carbonatis Ammoniae reperimus; haec Ammonia = in fuligine obvia. formatur: | fab combustione ;; azoto ex atmosphaerà accedente ad hydrogenium. e lignis evolutum.. Hydrochloras igitur Ammo- niae etiam: ex illa fuligine confici. posfe nobis: omnino videbatur; hunc in finem : chlorineto à Be fes fodii: 3 (1) Encyclopédie méthodique , Arts b métiers mécani- …. ques, Tom. VII. p. 726 - 721. | (2) Prechel lL 1.5 Tom. il, p, 244. 104 ComMENTATIO fodii mixtam fuliginem fublimationi fubmifimus, et vidimus, hoc modo facillime conflari poste magnam quantitatem hydrochloratis ammoniae. Adhaeret huic fali oleum empyreumaticum, quo camen mediante crystallifatione nullo negotio illud liberari potest: ita ut hic methodo fal optimum utiliter conficere liceat. | | E = DE FULIGINIS USU IN AGRICULTURA. In Anglia fuligo praecipue laetamen opti- mum ducitur, et eximiam ejus utilitatem expe- rientia docuit; collectio tamen ejus. in magnam difficultatem incurrit, fed parvá quahtitate mul. tum effici potest. — Ut res melius intelligatur, non incongruum videtur quaedam proferre de probabili modo, fecundum quem nigredo illa mi- hi videtur agere; | Plantarum nutrimentum praecipuum est aci. dum carbonicum, ut vulgo notum est; hujus: acidi carbonium, omnium plantarum pars con-: ftituens, fuliginis non aliter- est pars praecipua; illud vero carbonium, quale ita est, certe plans: tarum in nutrimentum cedere non valet, fed affinitate fuà cum aëris oxygenio vertitur in gaz acidum carbonicum, Hinc mera fertilitatis cau- (a, quam affert nigredo, quaerenda mihi videtur , namque gaz illud carbonicum omnino requiri- tur ~ BorANICO-OECONOMICA. - 105 , » , ' 4 tur ad vegerabilium accretionem et inprimis ar- borum, quae magnam hujus acidi quantitatem de- componere et carbonium fibi conjungere debent. Experientia’ caeterum rem firmat: obfervatur nempe fuliginem praecipue arboribus perquam utilem ‘esfe, adeoque in arborum feminariis mul- tà uti fuligine, nec non eå radices vitis vinife- rae et fruticum e genere Ribis adfpergere fo- lemus (1). Hujusmodi theoria etiam obfervationibus Clar, Saussurii et aliorum ftabiliturz quod fcilicet fuligo, quà fi praeparetur ager ut dein ipfi fe- mina mandentur, germinàtioni omnino -noceat; et revera germinatio magnum ab evolutione aci- di carbonici. detrimentum ‘accipit, cum fcilicet femina acidum illad decomponere non valent; dum vero idem acidum obftat, quominus oxyge- nium ad illa accedere queat, qui tamen oxyge- nii accesfus ad germinationèm plane necesfarius est; namque carbonii portio mediante hoc gaze ex ipfa feminum fubftantià fecerni/ deber. Tan- tum itaque post germinationem fuligine utendum est, et exiguá etiam quantitate, ‘carbonium enim o CO) cum (1) Notatur et infuper, fuliginem vires reficere pom: # ferarum et drupiferarum arborum, ipfamque eo magis ir fis utilem esfe, quod formicas inter earum radices eibi | gula componentes enecet. $ 106 CoMMENTATIO cum folo corporis tractu. in acidum carbonicum abit, pars carbonii e fuligine, fi fcilicet magna ratione ufi fuisfent, diutius quam planta rema- neret in agris ubi feges colitur, eoque modo obftaret quominus. cerealia rurfum terra conde- rentur: quam ob. rationem fuligo forte magis arboribus prodest, quibus fcilicet acido. carbo» nico femper indigent. | Is hodie pluribus in locis optimus mos inces+ fit, ut fuliginem cineribus misceant; fed multo majorem cinerum quam fuliginis -copiam . mixto addunt, atque. ita laetamen. potens fibi compa- rant, quod ubique. facile transportari potest, ubi adhibendum est: quod ftat minori: precio; quodque. prae variis laetaminibus commoda :praë» bet; jam enim illa fuligo quae coloré nigro in. duitur, temperiem agrorum , in quibus adhibetur , auget. Quam plurimum etiam dispergitur per loca depresfa et uliginofa in quibus mufcos, juncos, arundines, aliasque . plantas mucofas, caeteroquin prolixe crescentes ac luxuriantes, maximo cum fructu delet. Solent | praeterea fuliginem dispergere per. agros Trifolio pratenfi; etc, confitos, et ita potens est illud laetamen, ut brevi altisfimae et fortisfimae plantae produ- cantur; fed hujus disperfio aliquam prudentiam requirit, et quidem operae pretium est, ut ineun- se hyeme dispergatur fuligo, ut ejus aetatis pluviae et BoTANICO-OECONOMICA. 107 et nives 'falia disfolvere, ipfaqué cum aliis terrae _ principiis combinare posfint; nam fi post hye: . | mem inftituatur illa operatio, et fi vere novo » ficcitas locum habcat, certe magnum trifolia alia | que detrimentum accipiunt, et odorem prae- teren ingratum" asfumunt. © Si quis vero fuligine uti vellet in agris frumento confitis deberet- (ut vitetir’ incommodum de quo fupra) fuliginem fumo cónvenienter miscere, et hoc potenti lae- tamine' ita compofito uti’ posfet ad agros ube- randos; tunc enim falia disfoluta fant. (1) N: Füliginis ufüs in agricùlturâ, praeter utilita tem qui gaudet agros ferciliores reddendi, alia etiam affert commoda. Arcet enim fuligo a plans. ti) laéfiones , quibus infectr nociva ipfas faepe afficiunt. Quid est vero caufäe, cur haec infec te füliginis wf deleri posfint? In continu acidi carbonici evolutione guacrenda’ nobis videtur, eó quod in hujus gazis armosphaerd' vivere: non | queant , “quaé res praeterea’°confirmatur, quia olitores nonnulli ferraginem adhibent; ur pulices deleant, et quia notum matiet evolvi acidum car ATO bo (t) Nec illud reticendum , quod frumentum aqua fus gine faturatâ tractatum a cariei laefionibus immune ddatur; quin et obfervatur fuliginem tantis pollere Viribus, ut fimul laedat frumenti germen: hinc curatur, majore aquae portione illa nigredo diluatur. 108 CoMMENTATIO bonicum e ferragine, fi humectata aëri atmos- phaerico exponatur. | DE CINERIBUS Diverfae plantarum partes, de quibus agendum > erat, majori vel minori ratione cineres fuppedi- tant; experimentis probatur minorem cinerum quantitatem: ex arboris trunco quam e ramis ejus, majorem vero copiam e foliis quam e ramis acquiri (1), et neminem ferme latet, folia plan- tarum, prout folia Juglandis regiae (2), variis in locis vulgo colligi; comburi, cineresque ad pannos lixivio lavandos ufürpari. _ Ex cineribus quorumdam lignorum multa po- tasfa extrahi potest, et varia de quibusdam in. ftituta. fuerunt experimenta, ut dignosceretur po- tasfae quantitas, quae in eorum cineribus contenta erat; fed ejus ratio femper varia fuit. : U/mi lig- num majorem potasfae copiam praestitit; aetas et arborum natura, maturitatis gradus, tempus quo caefae fuerunt, methodus quá combustio initi. tuta fuit, multum agunt in proportionem pro- ductorum ex illis acquirendorum: ex quibus fae- i pe (1) Perthuis, dan. de Chemie, Tom, 19. (2) Flore natur, et économiq. des plantes qui croisfeus aux environs de Paris, Tom. Il. p. 311« BoTANICO-OEcONOMCA. 109 pe efficitur, duas vel tres cinerum menfuras , . respectu quantitatis potasfae ex iis acquirendae, non valere unicam menfuram cinerum, licet ex - eádem planta provenientium. Cineres lignorum diu - fluviis vectorum eo minus potasfae continent, quo -diutius jactata fuerint fluctibus; minime vero cree dendum est, arbores putrefactas parvam potasfae copiam praestare, experientia enim docet ejus quantitatem tum duplicem fieri: hinc nova fabri- candi officinis remedia, pro tenui pretio, quo ftant illa ligna generaliter repudiata. vx Tabula Cinerum quarumdam arborum , et quantitatis potasfae ex illis acquifitae. % Y d Nomina [|Quantitas| Ratio Ratio = Plantarum | harumarbo-| cinerum. | potasfae. combustarum rum. Kil. gt. Cent, Cent. Ulmus camp. 489,550 23,05. 3299 i Idem. 508 24,08 3.90 À Quercusrobur.| 489,550 13,05 1,05 Idem. | 455 12,02 1,35 Fagus fyly. 489,550 5,08 1,27 Idcm. 442 5,10 1,15. ic. Pini fyly.| 489,550 10,00 2,49 410 CowMENTATIO: DE CINÉRUM USU. IN ARTIBUS. .. Cineres, quibus multa est potasfa, magno cum fructu ad linteorum depurgationem, in fa- ponis et nitri officinis, ac in arte tinctorià ad- hiberi folent (1). Hi praeterea cineres, are- nae aliisque rebus ad vitra conficienda idoneis immixta, per colliquefactionem igne inftitutam ductiles redduntur, adeoque ex his vitra conflare dicet (2). — Cineres lignorum. ad caementum parandum exploravit Cl. Higgins, invenitque ilos reddere caementum fpongiofum, illudque ad ` ficcitatem et duritiem praeparare , atque ita efficere, ut rimas non agat (3). — Illud ne- que reticendum est, quod elixati cineres adhuc utiles reddi queant: aéri enim expofici fub an- gariis (kangards) a pluviä defenfis, aliquam vim refümunt , praecipue cum faepe verfantur ert aqua lixiviofa, ftercorofà adfperguntur aut lo- tiis (4); tum cineres majorem vim exerunt, et | . hu- (1) Cours complet EREA de Rozier, Tom. XI, p. 320. d À (2) Bouillon Lagrange, vid. Manuel d'un cours de chimie, Tom. I. p. 452. (5) C. Le Cadet, in Dictionn. de chimie, Tom. Il, p. 105, 106. (4) Parmentier, in Nouveau Dictioun, d hist. naa turelle, Tom. IV. p. 469. BoTANICO-OECONOMICA. 111 hujusmodi operatio nullatenus negligenda est, cum fine impenfä et fine labore inftiuatur. DE EORUMDEM USU IN AGRICULTURA. Omnium plantafum cineres in agriculturâ ad- hiberi posfünt, quin et fummam eorum utilita- tem adeo docet experientia, ut ruricolae ligno- rum cineres ab oppidanis emere foleant, elabo- rentque ut fat magnam quantitatem posfideant: qui cineres ut ficci ferventur, habent horrea ad rem accommodata, | | Etiamfi lignorum cineres colligi et tenui pre- tio acquiri posfint, pro maximâ tamen parte non tanti aestimantur, quanti certo deberent. Sic jam cineres, v. g. faepius in Flandriâ et Bra- bantiä adhibentur, ubi disperguntur per agros Trifolio pratenfi, et. Lino confitos, et agri ira uberati, brevi plantas altisfimas et fortisfimas » producunt; nonnunquam tamen ibi cineres cum feminibus ftatim in terra conduntur. [n quibuse dam praeterea locis cineres ufurpantur in feren- dis arboribus, nempe fingulis in cavernulis paus Julum immittitur cineris, quod multum confert, ut melius et celerius excrescant. Jamque lubet agros indagare, quibus cinerum ufus inprimis prodesfe videtur. — Hi cineres ficci, partium tenuitate, et facultate quam ha- bent 112 .CoMMENTATIOG bent humiditátem abforbendi eamque retinendi - modo admodum divifo, fummam afferunt utili» ratem terris afenofis cuidam argillae quantitati mixtis , quae redduntur minus mobiles, ita ut plantas melius fustinere queant, nec non terris argillaceis, quae. redduntur minus durae et refis: tentes : ita ut aër facilius et melius fuam actio- nem in ipfas exerere posfit; ita ut etiam plane tarum radices proclivius fefe explicare queant, In. prioribus caeterum humiditatem . adaugent, in posterioribus vero» illam diminuunt pariter. et ipfarum lentorem, fefe infinuando in texturam tenacem , faepe eriam colore vulgo nigriori tem- periem foli frigidioris elevant, vel eam faltem reddunt, qualis fubftantiarum vegetabilium fer. mentationem adjuvare folet, cujus fermentatio- nis fübfidio, plantarum principale nutrimentum , i. e. acidum carbonicum, praefertim evolvitur, calee demum, quae in ipfis continetur, illud acidum carbonicum deducunt et in fuâ masfä fi- gunt, quod dein fermentatione ex ipfis folvi potest. Prolatis addere juvat, uliginofos agros et loca depresfa ficciora et calidiora reddi cine- rum ufu, inde fit ut multum caloricum liberetur, quod dein a terrà viciniori et quidem ab humo nigrá excipitur. de Conditiones necesfariae fermentation putri- . dae hae font. Expofitio certae temperiei (10 BorTANICO-OECONOMICA. 114 adi2s°40), contactus cum aquae convenienti quaütitate et liber denique’ aéris “aditus; + Ni- mirum agri; cespitofis ; qui, multam aquam totti” nentes ‘er: ‘conftantes plerumque ex plantdrum pai- tibus non fatis destructis; "defi fant f egrégie- corrigi posfent cineribus, ‘ealeeer "argilla albig quin ~et’: levioresredderentur’, .calce! multatn’ aquam . abforbente : “hinc terra fieret calidior ,! fermentatio putrida urgeretur, atque ex his hu- mus “formaretur fertilisfima ; cetera’ falia ur fi- mulgntia vagereritvin plantarum radices, et fimul’ carbonium ,.quod® post ‘combustiótiem fuperest ia” cineribus\leviorum lignorumi , in’ earum asas mentum cedere posfer (1). 9 Caeterum, alia commoda. cinerum dus afferre. potest. Jam enim faepe fit, ut in renovatis plu- ribus agris ‘defideretur ‘fufficiens laetaminis quan- titas y quod in vicinia multum abfie pecus, aut quod vulgaria laetamina traduci navibus non posfint, carius ‘conftet plauftris “transportare; ' tum igitur udlisfimum erit ad cineres confüge- ` requibus viginti quinque dolia impleta uno equo transportari posfent: quae cinerum quanti- gas et valore et efficaciá "E quinque plauftra equa A Vid. Elementer der Agrienliur Chemie v on Humphry Davy, Berlin 1814. p. 369. TUS. MAD ? 114 s Cio cM EIS T AT 0 A equorum fimo, repleta~ aequiparare valeret rye Nec parum. fructus. in. fe -haber cinerum. ufus: nam. fi .feges minus. prospere cresceret, et fi proinde ..flercoratio repetenda foret, facile per. agros manu ‚dispergerentur. .Pratis;demum ma- gis „conveniunt,‚cineres, quod. fe aequali modo, dispergi finunt, faciliusque penetrent,|atque in; fuper hic uberandi-modus:non tam ee vac alia: laetamina,, requirit. laborem. ©. "5 - Nunc autem animadverti velim, cineres. noci- vas quasdam plantas delere, illasque impedire quo- minus per totum agrum propagentur. | Ita jam conftat, Tusfilaginem farfaram in agris Zelandiae: non posfe deleri ni(i cineribus (2)5. plantae: praeterea. aliae rusticis ‘invifae in àgris, aut pra- tis prout Junci, Arundines, aliaeque plantae aqua-: ticae, ut ita dicam, cinerum ufu deleri posfünt:- - cujus rei ratio est in promptu; cineres avide: abforbent humiditatem, quae illarum incremento prodest, cujus humidicatis redundantia ad phy- ficam earum confticutionem et vitae fervationem omnino requiritur: illae igitur fiti moriuntur, . Nec illud reticendum est, quod cineres a fege.. | uud | te (1) Hac de re, vid. Kops, Magazyn, Tom. I. p. 3/9 | A (2) Vid, Verh. van de Maatfchappij vaa Landb. te Æinllerd., Tom. |. p, 107, 207. Bopanwico-Orcomomicas -> DES at: de tevtener laefiones)arceant;2.quibus/infecta no civa ipfam caflieiant. «Perquam: itaque! utile erat; fi, feges in: ipericuld. verferúr nimium ab infectis detrimentum. accipiendi , cineres ' vdispergere: ‘per agros; hinc duplex commodum: infectorum de- letio et agrorum fertilitas (1); cinerum tamen disperfio per agros tempore caliginofo vel plu- viali inftitui debet, Scitur postremo, agricolas folertes frumentum .macerare in aquá cineribus etiam faturatá: quae operatio valde efficax est et illud ab hen dre lef onibus immune redda- - tur. ! r^ Mt uan a al AE AA PBR PBL a PLD PL A umm san. aa om um ^" RPT EO Ge: s DT Sito ss ba it We ene sss SER ` nV Ecce igitur, Cleris/fiil Sp} ' fudi mei fpecimina ; quae judicio vestro clementi' com- mendo. Ut opus omnino improbum, juvenile, BAM APO I duo LO uf ur "al if um m quale’ est tifonis, qui primos fcientiae limites vix falutaverit, accipiatis etiam atque etiam ro- go. Nec unus profecto in quaestionem propo: fitam ego hos animos gesfero; alii forfitatt in ea folvendâ feliciores erunt, Sed nec ad ves- trum decretum minus animi erit, quam fuit ad meos (1) Istud locum haber ob easdem caufas, quas jam > protulí, cum de fuligiue locutus fum, H 2 336 COMMENTATO) DofANICO:OsCONOMICA. meos conatus... Agere 'et pati fortia, Belgicum est; et laborem: meum. jam. fatis compenfacum habebo , fi ime:;nón absque ullo utilitatis: fructu in qon dam ires inc PO j pen $ ne. > did eid Tut 122121 TE EF si t 197.9 VAT th Alard v, À ew ` ^ " rer? > emna R3 ds i 13791 112 2 bad ARS & pyi > » "TET Cie "AC Ke T e M.~ . ^v nen wa eee rey V C EB et QUIS (X 4 À Br. , ; x Ar | € Aaa iQ e à m A rn vey? (C "td "IT à } T à É | In piui nali principia veritatis s lferva- tionibus confirmari debent, Cain: Limwarus. COMMENTATIO y | DILATATIONE CORPORUM EB , .SOLIDORUM.; AUCTORE / VEV AN TNA D ES Maru. kv Parr. Nar. Seun: L 3 t J ^ t P4 à « " > 4 d N d ty Academia RHKNO=TRAIECTINAI a Ee at nn Boo QM TT Y j ETES S RESPONSIO A D Q@UAESTIONEM MATHEMATICO - PHYSICAM IN ACADEMIA RHENO - TRAJECTINA AB ORDINE | MATHESEOS ET PHILOSOPHIAE NATURALIS PROPOSITAM : ss Comparentur et dijudicentur methodi , in- firumenta, formulae, quibus inquiratur in folidorum corporum expanfionem per cale rem.” QUAE PRAEMIUM REPORTAVITy PROOEMIUM, zier E T Aa in rerum natura en -quod tanquam modus potentiae naturde univerfalis „in timas omnium corporum et organicorum et in- organicorum particulas penetrans , in illorum con- ftitutionem maximas non folum producere po- test commutationes, fed quo fublato, illorum quoque exiftentia penitus exftinguitur. Quomo- do hoc principium agat nos prorfüs later, ejus tamen effectus quotidie experientia confirmantur. omnia corpora, in quacunque circumftantia poó* fita, per istud principium, calorici nomine infig- nitum, fine masfae incremento increscere ,volu-- mine videmus. Simul in diverfis ftâtibus - in? quibus collocantur, diverfimodo “ quoque hocce: voluminis incrementum five dilatationeni perfici cognoscimus, prouti caloricum majore minoreve quantitate naturali ab ipfis contineatur corporibus. fic gasformia omnium maxima omniaque eadem. expanduntur quantitate , liquida "hisce minore à © folida omnium quam minima. A priori jam pa- ter, operae pretium esfe, minimam illam in fo- | | li- (.6. 3 lidis expanfionis quantitatem pro omnibus cafi- bus posfe computari, cum in cunctis fumendis obfervationibus atque experimentis , cum phyficis . tum astronomicis , inftrumenta adhibeantur ex di- yerfis folidorum fubftantiis conftituta, quorum veras dimenfiones maximi fit cognoscere momen- ti, ne graviores committantur errores. Cujus rei gravitatem , nobilisfima — Ma- thefeos et Philofophiae naturalis, profecto refpi- ciens, quaestionem propofuit, qua illa corporum folidorum expanfio ex experimentis, de illa jam inftitutis, investigaretur. Ad quam, pro viribus meis, elaboratam responfionem mittens, vestro Vis ri Clarisfimi! tradere audeo judicio. Quaestionem vero ipfam infpicienti, facile pa- tebit, duas illius ex quibus confiftere videatur partes, ad unam posfe reduci; fc. ad methodos explorandas, quum in re experimentali nulla ad- plicari posfit methodus fine adhibitis inftrumen- tis, atque haec arctisfimo rurfus cum illis con- jungantur vinculo. Itaque totam quaestionem ip duo capita dividere lubet, quorum agat I" De methodis atque infirumentis quibus dnquiritur in [olidorum corporum erpanfi onem per calorem. Ti De illarum methodorum comparatione atque dijudicatione. CA- CAPUT PRIMUM DE METHODIS ATQUE INSTRUMENTIS QUIBUS INQUIRITUR IN SOLIDORUM CORPORUM EXPANSIONEM PER CALOREM. mm ffe nnen GS: +. Tan. dudum folida corpora per calorem ex- pandi, cognitum erat experientia; fed diverfo- rum corporum dilatationis quantitatem , accurate .demetiendi, necesfitas primum prodire coepit, longi:udinis commutatione in pendulis obfervata. Clar. Richerus fc. A° 1672 in Cayenna expertus est, pendulum ex Parifiis allatum, quo- tidie 2’28’’ retardari, ira ut 1,25 lineae esfet contrahendum. Commutatio temperaturae incre- . mento adfcribebatur. Jam Picardus (1) ob- fer- (1) Histoire de P Académie royale des fciences, 1670. Tom. 1, pag. 116, à - 8 CoMMENTATIO fervaverat, virgam ferream unicum pedem longam ; frigore 0,25 lin. FI itaque eadem quoque Tatione calore dilatari Le‘ ejus longitudinis. Item la Hirius (2) perticam ferream , quae hieme 6 pedes longa fuit, aestate 0,66 lin. igitur i “105 ` füge, longitudinis- crevisfe. .Newtonus (3) virgam, ferream, pedes tres longam , tempore hi- berno in Anglia. breviorem esfe. obfervaverat, quam tempore aestivo, fexta parte unius lineae. Ex quibus rudioribus experimentis , N ewtonu s recte conclufit , pendulum non ita magnis tempe- raturae exponi differentiis, ut ex iis folis com- mutatio illa esfet repetenda, fed rationem quo- que esfe habendam terrae circa axin fuam cir- cumverfionis, atque ejus figurae ad polos compla- natae. “Sicuti i in obfervationibus quae pendulortim lon- gitudinem “indeque terrae figuram: determinandam fpéctant, expanfionis effectus cognitio quam maxi- ‘mi est momenti, fic etiam in illis experimentis "haud est negligenda , quorum finis est terrae mag- "nitudinem explorare. Cujus rei veritatem infpi- "ciens, ftren. Don Jor ge Jua nt 4) ad ejusmodi ob- | fer- (2) Mem. de l'Acad, 1688 Tom. 2. pag. 61. o 09 Phil. nat. princ. Math. Lib. EH Prop. 19. Pag. “432. (4) Obfer vaciones Astronomicas y Páyficas , hechas de o." den uf conte nt he A pro 10? R. MatuemMatico-Prysica. E furvatioues inflituendas mandatus, in itinere "ad regionem®Peruvianam ‘varia’ fumfit experimenta cum diverfis.metallorum frustis, ex quibus inftru- menta componerentur, fc. cum ferro, chalybe, -eupro, aurichalco, atque etiam cum vitro. et las pide. Primum “illa ad umbram menfuravit in temperatura inter 12° ad 145,9 R. atque dein postquam folis. calore calefacta funt, ita fc. ut gradus caloris inter 26° ad 42° R. 'obfervaretur, rurfus illorum menfuram cepit. ‘Tali ratione ex fex experimentis, quorum quinque a 31 m. -‘pri- lis ad 5 m. Maji 1740, atque fextum 7 m. Janua- rii 1744 inftituebantur, invenit; hexapedam ferri augeti 0,25 lin., chalybis tripedam c,1»5 lin., cupri 0,195 lin., aurichalci frustum 0,185 lin. , vitri tubum 0,03 9 lapidem 0,016 lin. ©) $ 2. Immortalem fibi adeptus est gloriam inter nos- trates clar. Musfchenbroekius, pyrometri inventione, quod ab illo nomen accipiebat, quod- ^: que orden de S. Mag. en las Reynos del Peru por Don Jor- ge Juan, D.Antonio de Ulloa, En Madrid 1748 pag. 89-101: (5) Cf. Don Jorge Juan, 1. |, pag. 96. to CoMMENTATIO que x omnibus talis generis inftrumentis, uni- cum est cui privilegium tribuitur in mufeis phy- ficis asfervari; duae dantur fpecies. Primum fc. pyrometrum (6) conftat ex virga ‘metallica AB Tab. I. Fig. 1, quae ad unam extre- mitatem B comprimitur , ne ulla ad hanc partem illi locomotio tribui posfit, dum ad alteram extremi- tatem A, libere ponitur in fubiculo tantummodo tangens regulam dentatam AC , quae cum denti- bus fuis, ita rotae D radium adprehendic, ut baec rota paululum circumagatur, quando per- tica exploranda , ope lampadum infra appofitarum , expandatur, ideoque virgam dentatam AC amo- vere ftudeat. Eadem quoque ratione, ab hacce rota, radius E, fimul cum indice ei adfixo, cir- cumagitur, qui in orbe divifo , gradus expanfionis indicat. Orbis dividitur in 300 partes five gra- dus, quorum quisque — : 55 poll. Rhenani indicat, ia ut quisque gradus 0,00000666.... partes to- tius longitudinis menfürare posfit, quoniam vir. gae generatim 12 pollices longae fuerint. tali ratione Musfchenbroekius pro diverfis metallis expanfionem invenit pyrometri gradibus expresfam | | des (6) Cf. Additamenta ad Tent, exp. nat. captain Acad. del Cimento, 1731. Yom. 1L. pag. 12 feq. — MET OT DE PER, QW FAT er Marurmatrıco-Puvsica. 11 Aes fulvum vulgare 89 gt. Plumbum «-. » 155 gt. Aurichalcum . » 10 me Srannum Anglicum 153 — Ferrum, …. «+, BO — Argentum «78m _ Postea aliud excogitavit pyrometrum quo metal- lorum dilatationes in variis liquoribus ebullien- tibus examinavit, fimul comparando cum thermo- metro mercuriali (7). Filum metallicum AB Fig. 2, fex pollices longum, parte posteriori T firme affigitur cochlea lateri postico capfulae, parte anteriori. in C, furfum flectitur eminens ex rima capfulae qua nititur fili extremum. Ad- jungitur cochlea D , regulae dentatae quae rotu- larum ope movet indicem fupremum IK. Est LMN capfula aenea capiens filum metallicum. Capfulae infunditur liquor qui flammis fex ex rostris lampadis OP incenfis, calefit. R est coch- lea qua latus posticum capfulae L aliquantum comprimi potest, ut filo merallico antrorfum propulfo, index IK gradui alicui accurate res- pondeat. ST est thermometrum mercuriale, in. fidens cavo respondente cum capfula, ut tum hujus tum cavi liquor bulbum alluens fit paris ca- loris. Hocce pyrometro Musfchenbroekius invenit, fila metallica tantum fufa, in aqua ebul- liente longiora evafisfe hoc modo: Plum- (7) Introductio ad Philofophiam naturalem , Logd. Bat‘ 1742. pag. Gio. 12 COMMENTATO Plumbum... |. 164 gr. Aurichalcum ‘92 ge Stannum o +. + 104 = Ferrum es 23 S Aes fulvum Japonenfe . 84 — Chalybem . . 67 — ‚des fulvum Barbaricum. 81 — Cum vero metalla fuerunt tracta per idem fos ramen, dilatationes in aqua ebulliente, fuere in aére fulvo . 94 gr. in plumbo . . 154 gt» dm aurichako , 106 — in argento. . 81 inferre . «+ 23 ==. | i Ma \ $679» Post Musfchenbroekium, in fcenam pro- dit Bouguerius, qui eodem propofito ac ftren. Don jorge Juan in regionem Quirenfem misfus , virgarum quibus obfervationes inftituere debebat dilatationes, cognoscere ftuduic, ope inftrumenti fimplicisfimo modo conftructi (8). Duae fe. regulae Fig. 3. ex chalybe ductae, quarum quaeque unum pedem longa est, formant angu- lum rectum ACB, atque pro majori firmitate connectuntur cum alia regula BD. Ad punctum C , amusfis EF adfixa est, quae maximam partem ex ligno confecta, in circulo divifo - movetur, fi pertica exploranda KL, in puncta I et F illata, ca- \ (8) Histoire del Acad royale des fciences pen 1745 " Paris 1749. pags 235. p EE Pe yet ^ — - a. Meg En Re RS ee à en ak À MATHEMAÄTICO PHYSICA. 1$ calori exponitur-- Quoniam CF «4 lineas; CG autem’ 1 pedem longa ‘est, patet, expanfionis quantitates. in indice, trecies fexies fenfibiliores reddi. Hacce pyrometri fpecie; Bouguerius determinavit «hexapedam; ex balneo -glaciali ad calorem aquae ebullientis, incrévisfe longitudine ; plumbi 0,94 lin.» argenti 0,81 lin., auri 9,63; ferri 0547 5° vitrit0,29: lin. ^» angy | : dein 5 e: $ = Methodus. dexter. Ellicoti. Defcriptionem nobis dedit dexter. Ellicotius inftrumenti quo: utebatur ad demetiendas meral- lorum expanfiones (9). hujus. inftrumenti: | Fig. . 4) fundamentum est crasfa tabula ex ligno ma- gahonio , cui ope cochlearum connexa est regula AA ex aurichalco: ducta, quacum perpendicula- riter conjunguntur: tria frusta, etiam ex aur chal cos’ quorum unum ad fuperiorem lpértenr cons fistit in circulo D- cujus- diamerer est 3: poll. fere ; divifo in. 360 gradus, quisinfervit ad mu» | tas (9) The defeription and manner of ufing an inTrument for meafuring the degrees of the expanfion of metals by heat by Mr. John Ellicot, in p, Philofophical Trans» P actions”. Ai, 1736. Vol. 39. pag. 297. - 34 COMMER TA TIO tationes virgae explorandae , defigriandas; intri hunc circulum alius invenitur circulus mobilis 4, pro virga normali, eodem modo divifus, qui cum priori habet indicem communem tenuem ; ex chalybe ductum; duae alterae fünt ftelae ex aurichalco BB tanquam fulcra pro virga fer- rea normali C infervientes, contra quarum alte- ram altera virgae explorandae premitur extremis - tas; Ad alteram vitgae finem, ope fibulae G; tenuis horologii catena fixa erat, quae circa trochleam 0,25 poll. diametros (cujus axis duo perforat aurichalci frusta, cum una ftelarum con- juncta | eircumvolüta movet vectem F ; ipfi axi al. ligatum; Ad ipfius finem alligata. est catena; quae circa tenuem cylindrum circumvoluta, troch leam tranfit, ad cujus finem | pondus praepen- det. Alius vectis H immediate ope catenae, co- haerens cum! pertica normali, eadem ratione qua prior conftructa est, ea fola eum differentia’, quod ipfius catena ad alteram extremitatem cire cumvoluta, circa cylindrum , quo fixus est circus ' jus mobiis, postquam infra trochleam tranfit cui pondus praependet, iterum. cum altera ex- tfemitate conjungatur, cum vecti priore F, ita üt idem -pondus pro duobus vectibus infer. tiag POM | li … Ut hocce inffrumento inftituatur experimen- tum, primo ope lampadis virga normalis cales fiat ; vn E foe Marusmarıco-Pursıck: 15 fiat, cujus expanfionis gradus in circulo mobili defignitur. Dein fuper hancce virgam alia ap- ponatur pertica metallica, cujus expanfio, calore ipfi per virgam normalem communicato, indica- tur per indicem in circulo ex aurichalco. : Fa- cile patet quomodo hi motus cum circulis com= municentur. Utraque fcil. virga per calorem elon- gata, anfam praebet ponderi vectes furfum trae hendi, actione illis per catenam atque per fibu- lam, tributa, atque eodem tempore circulus mo- bilis aeque ac index, ope fili ferici prorfum du cuntur, atque contracta virga tergum redeunt. Summa cura in eo verfatur, quod fi plura fa- menda funt experimenta, ab eodem femper tem- peraturae: gradu incipiatur. Menfura expanfionis ita fuit inflituta, ut femel index percurreret circulum, fi virga expanderet 0,05 poll., ita ut metallo 0500013988 pon expanfo index 1° moveretur. $ gi | à Methodus Celeb. Smeatoni. Principium quo nititur methodus Celeb. Smed- toni (10) corporum expanfionem per calo- - | | rem (10) Defeription of a new Pyrometer bij Mr. Sm ea- tem \ P4 16 Comme NT AT to NI fem inveniendi, eo redit quod intrimendi alio demetiendae fant dilatationes, ita conftruetum evadit, ut eo ipfo bafeos quoque qua’ confiftit j. expänfio, abfoluta: posfit inveniri. Quo enim facto, uniuscujusque alius folidi expanfio tantum- — modo differentia erit ‘inter bafeos atque illius - indicatam expanfionem; quem in finem Smea- tonus pro bafi fubftantiam adhibuit; cujus di- latátio medium fere tenet inter, dilatationem: füb- ftantiaram minimae ^et maximae expanfioni ob- noxiarum „ofc. aurichalcum (quod medium fere tenet inter vitrum et Zincum) ; cujus dilatatio de- _terminabatur ope virgae, quam minimae dilata- tioni obnoxiae, fc. virgae ex abiete alba, quae ad majorem firmitatem ad fines frustis: aurichalc? inftrücta, ne humiditate afficeretur, “vernice ob- ducebatur, atque ftuppa circumvolvebatur. Pa- tet, fi hujus virgae ligneae dilaratio „inter. duos temperaturae gradus cognita est, bafeos quoque expanfionem exprimi per differentiam inter totius inftrumenti atque ipfius virgae expanfionem, et fic quoque eadem ratione omnium folidornm ab- folutam pösfe inveniri dilatationem, adhibitis cau- telis in ejusmodi experimentis perquam. necesfa- riis; ' | 3 | In- ten F, R. S., in 241, Trans , trés, Vol, un Parte IE, pig. 598 (eq. Sf eee CO MATHEMATICO-Puysica. 17 Inftrumentum , quo huncce finem attingere co: nabatur, ita fuit conftructum, ut virga exploran: da EF (Fig. 5.), ad unam extremiratem E . in ine cifura ponatur, cochlea G firmata . atque cum al.era extremitate moveat medium fere vectis fe: cundi generis HI, cujus fulcrum K est in bafi ABCD, ita ut motio extremizatis vectis, fit due plex fere differentia inter virgae et bafcos expats fionem. Vectis hicce, tenui momento O, in ftacu gest.nte contra virgam retinetur, ejusque apex inftructus est appendice N (che feeler), qui ma: nubrio QR praeditus , furfum deorfum moveri po: “test, cujus extremitas S confiftit in frusto me- talli duri prominente, ut ita cjus contactus ad majorem evehatur perfectionem cum cochlea micrometrica T, quae tranfit per duo foramina Det Y. Vectis locomotionem demetitur index V, cujus circumferentia in 100 partes a qu les divifa est, atque index X cochleae circumvolu- tionem. “ Totus hicce apparatus immergitur cis. ternae aquae AB ( Fig. 6.)-, quae operculo inftruc: ta, ope 7 lampadum, infra oppofitarum , ad certos temperaturae adducitur gradus, qui indicantur thermomerro mercuriali E. = Inftrumentum, tali. modo adhibendum est, ut una manu corripiatur bulla ad Q (Fig 5.), atque fenticor (venia fit verbo; furfum «eorfum mọ- veatur, altera vero manu cochlea T piorfum D _du- 18 Comme NT &k Tro ^ ducatur, donec cjus umbo «um illo. conveniat, atque igitor itezum in illo loco reponatur, quo initio obfervationis fuerit. „Jamjam, ut. inveniatur abfoluta bafeos, ex aurie chalo ductae. expanfio, fupra memoravimus Crt )s a clar. Smeatono ligneam adhibitam fuisfe vir- gam, cujus primum quaerenda esfer dilatatio : quem in finem cisterna ita ponitur, ut intrumento , ibi apii alcitudine, fustento , virga lignea- füpra opers culum fic, dum: bafis in aqua remaneat; tali ra- tione illa ab: operculo: contra humiditatem. dez fenditur. - Aqua. in, cisterna jam adfertur ad duos inter fe diverfus temperaturae gradus, primo ad; yel prope ad, temperaturam „balnei glacialis, mox: ad: temperaturam aquae. ebullientis. Singulis vi- cibus.,, ba(i. fatis diu. in. aqua verfatá, ut eundem caloris. accipiat, gradum, virga lignea inftrumen- to adponaiur, gradusque micrometri ct. thermo- metri obferventur, ligneá virgi iterum ab ‘ins firumento - deductä.,. Ad- praevertendam . quam maxime vaporis emanationem; quando aqua ad ebulliendum pervenerit ss: „necesfe: restis! operculo jam. deorfum. chulo, rimae ftapa - oppilencur.: Quibus jam omnibus peractis, ‘obfervata differ: rentia genade are i ‚Can ym cum. dif- a Vide NUT Coins pag: "16. ° Bill iu À de aad 4 d LISTES 073% 19345 q 4w u2V “ub med ren A MATHEMATICO-Puysica. 13 ferentia inter gradus thermometri, ' baféos expzis met expanfionem incer duos caloris gradus. | i oii tigo: Fe Goo ba mu sois : Methodus clar. Deluci FM | jivenigitia fcalaram aptırım “ hygromettig (uis , nulli expanfioni obnoxiarum, clar. De lucio locum d.dit, iterum explorandi dila: aio, . nem vitri et orichalci , quibus fubftanciis compen. farionem perfici existimavit; hoc educere ftuduit , uniuscujusque harum fubftantiarum fumendo vir- gam, quarum una, qualicunque ratione, fixa, al- tera vero libera. erat, ita tamen, ut cum priore, „ad unam extremitatem c: mjangererur. Cognita jam, * distancia, a, puncto füspentionis virgae, fixae, ad punctum conjunctionis cum vir a libera, quachi., taque distantia. a punç'o quodam immobili vir, gae e; liberae, ad punctum fuspenfionis virgae fivae, rer, Jativa expanfio inter duas -hasce fübft ntias inver, : niri potest; quoniam enim, fi fubftantiarum dilas; tatio diverfa fit, punctum illud immobile, vel pros, fundiorem , vel altiorem losum occupabit » refpec-, | ar EN Ui (12) John Andrew Delve ER. S., an. es/ayt on Pyromerry and Areomet y io Philidrarf. 1770. Tour ms a anditan | . di #65 du Ba $60 | "CoMMENTATIO tu ‘puncti füspenf onis, prouti virgae liberae ex- panfio aut major, aüt minor erit dilaratione’ vite gae fixae, — relativa expanfio erit in inverfa ra- tione distantiarum ad püncuim cóhjunctionis. Punce tum illud immobile, quo nititur tota operatio, tentaminibus invenire fluduit Delucius, ope fili immobilis, quo microscopium inftruc:am érat. Pro reperienda dilatatione abfoluta, mi- ctoscopium inftruebatur filo mobili, atque coche lea micrometrica, cujus circuitu, ope divifionum in larnina aurichalci, determinato, facili calculo ihveniri potest abfoluta corporum folidorum ex- panfio. | Inftrumenti, guo hunc in finem utebatur, ba- fis confistit ex frusto rectangulari abietis CCC (Tab. Il. Fig. 7), quae modo tabulae quatuor - cruribus DDDD fepitur, atque alio latere etiam quatuor frustis transverfis EEE , admodum va- lidis , j jungitur, quae fimul formant jugamentum 3 ab hocce jugamento füstinetur microscop'üm HH, firmius inclufüm alio jugamento minori FFF F, quod in priore furfum deorfum move- wur, fpondarum ad inflar, quatuor cochleis SSSS inftructaram. Microscopium’ HH, quod interiore jugamento in pofitione horizontali te- metur, ita est conftructum, ut objectum: obfer- vancum pollicem. distet- a- lente, atque filum et in foco Vitro in quibus objecta !in- . ver- eo E csi file f sd M C CURE MarneMATICO-PuvsicA. 21 vérfa apparent, Virga exploranda frusto abietis OP fuspenditur, quód 1,5 poll. crasfum, et. a poll. latum, horizontaliter applicatur ad faperia- rem adparatus partem ; fc. ad unum latus con- mectitur cum bafi, ad alterum cum jugamentos ope cochleae R, quae objectis in microscopii foco ponendis infervir. Virga confirmatur ope phelli fuberei K, cavo verticali inftructi, ita ut fimpliciier praependeat, nullaque presione ejus dilat.tio confumatur. Ad calefaciendam virgam infervic ‘ampulla cylindrica TT TT, ex tenui. vi- tro confecta, 21 fere poll. alta, atque 4 poll, «diametros, in qua virgae praependentes calefiunt, inducta aqua, fenfim fenfimque ad majores tem- peraturae gradus, qui indicantur thermometro X, ibi quoque praependente. Aqua agitatur ope baculi YY, atque educitur ope fyphonis “ZZ, cujus unum latus intra, alterum extra ampul: lam, epistomio inftructum fefe habet. — Jam cum virga fixa LL vitrea, ad punctum N frus:um tenue, ex aurichalco ductum, connec- titur, quod minutisfima divifione in 100 partes jnftructum est: quod fi nunc ex fententia clar. Deluci, ope micoscopii, tentaminibus quibus- dam, tamdiu ad laminam aurichalci divifam , ob; fervatio inftituatur , donec tandem filum ejus immobile congruat cum puncto gnodam imma; bili in lamina, quod igitur temperaturi mutati noa a ."CownMrNTaATIO:^ mon amplius defcendere aut adfcendere posfit, ‘omnibus requifitis, ad inveniendam relativam inter vitrum et aurichalcum dilatationem, fatisfacrum ésfe cenfer. Ad hoc punctum immobile, longi- tüdinem aurichalci atque vitri, esfe inverfa ra- tione numerorum 100 ct 252, fe sobfervasfe re- fert. 200 -^ Ad inveniendam abf/olutam vitri expanfionem, amicroscopium ; praeter filum immobile , adhuc filo mobili, arque cochlea micrometrica est praedi- tum: quaefito jam numero revolutionum. hujus cochleae, refpectu divifionis in lamina aurichalci, quem 21,333 invenit pro quaque parte, i. e. pro p parte peis Francici, five 22 revolutiones pro = pede Anglico , (aut r rev. = css Ped. An. gl), inde determinavit, quaenam esfer dilatatio virgae vitreae 18 poll. longae. Cum gam inter 10? — 70° R., vitrum longitudine increverit 7.5 revolutionum. cochleae, addita : pro _expantio- ne inter o^ —10? R., atque inter 70?— 6c? Ras facit 10 revoluciones pro. 18 poll., ant 6,66 í H Pria 6 46 deii [| i pro 1 pede; fed 6,66 revolutiones == =, parti pedis Anglici: igitur abfoluta expanfio - vitri fuit = o.ot parti poll.. quod eventum | aeque ac prius de relativa expanfione, exacte con- fruit cum illo celeb, Smeatoni. m pt at al ee Wee ee ee eee Eb d. ada . ! L| Margematico+Puysrea. 43 d. | r "id f $. 7e 4^9 0 ond ^ £ Methodus celeb. virorum vpn brente | Lavoifierii. 2. «dad ~ © Inter experimenta, quis de dilatatione corpo. ‘rum folidorum exftant, in primis memorartda "merentur illa, quae’ viri celeb: Laplacius atque Lavoifierius inftiraerunt , a lat. Bioto edita (13). Illorum methodus fimi. plicisfima. eo nititur, quod“ virga exploranda "moverur vectis inflexibilis , qui motum fuut communicat cum «clescopio, fex pedes loti- “go, quocum in limbum quéndam divifum, ‘ad ‘distantiam’ 100 hexapedarum pofitum, fpeé- tari potest. Cognita jam vectis brachiorum lof - giudine, cum telescopii distantia ad limbum’, “facili calculo, relatio posfec inveniri , inter mi- nutisfimam virgae explorandae expanfionem, at- que auctas in limbo divifiones. Haec relatio t&- lismodi fuit, ut virgi explorandâ unam linesm auctä, telescopium 62 poll., feu 744 lin. in lim- “bo, ad distantiam 100 hexapedaram pofito, per- curreret, ita ut ps divifio , five linea in - "i jit- (13) Biot Traité de Phyfique expérimentale ef wia thématique, Tom. 1. pags 154-1585 PRE ep gv. he : - Pas, a 24 CowMENTATIO TY ane = 0,0000015565 of parti expanfionis tocius virgae longitudinis. Inftrumenti , quod adhibebant viri celeberrimi, bafis fuere quatuor prismata MM’ NN (Fig. 8.), ex lapidibus excifis confecta, quae pro majoe | re firmitate, ad profunditatem. fex pedum in foe lo fixo, calce vincebantur: eorum longitudo fuit 2 pedum, latitudo unius pedis, atque distantia la- titudinis inter fingula trium pedum; in quo fpa- tio collocatus est furnus RS, ex laterculis con- ftitutus, qui aquae, folio GH impofitae, calefa- «iendae inferviebat. Virga exploranda BB’, ad .unam exiremitaem obftaculo fixo, fc. vitro ad- fixo. traverfis ferreis TT’, lapidibus infitis, pre- mitur: ad alteram. extremitatem , frustum. quoque vitreum illi adplicatur, ita autem confticutum, ut libere virga movere posfit vectin CC’, qui ite- rum mo:um communicat cum telescopio OO'. Quo facto, minutisfima virgae dilatatio , ftatim telesco- pio locomotionem quandam tribut, per ejus lo- cum refpectivum in limbo divifo obfervandam. n pofitione centrali atque horizontali virga te- ` netur duolus frustis vitreis fg et fg. per trochleas, fuper quibus virga moveri posfit, ad fe invicem, conjunctis, ita ut nullo modo neque . exenfionem , neque contractionem impediant, at. que ad qualemcunque evitandam dimotionem, vir- ga limbo responderet MaATHEMATICO-PHYSICA. 25 ‘ga BB’ adhuc ope fili cuprei, ad frustum vi- «eum FF’ adnectebatur., Ut hocce jam inftrumento dilacitioties: inter qualescunque temperaturae gradus inveniantur, "primo vas GH impletum est aqua frigidâ, cui + glacies contrita commiscebatur, donec aqua-ad temp. o^ perveniret: deinde, ut ad -altiores gradus evehererur temperatura, primum in for- mace RS incendium comparatum ‘est, ur ita fenfim fenfimque aqua, vafi HG contenta, cale- fieret; postea autem , a thermometris non omni- "bus balnei locis eundem femper temp. gradum indicari obfervantes, in locum aquae tali ratione calefactae, ope epistomii misfae, aliam, quae -in vicino folio coquens tenebatur, viri celeberri- mi fubftituerunt. Tali ratione , non ad cbullicntis quidem aquae temperaturam , demitiri dilatationem , fed facilius frequentiusque obfervationes repe» | tere, atque comparare potuerunt, cum non ame + plius exípectari necesfe esfet, donec furni refri- + bgerado prae fe ferret. i Ex hisce experimentis fumtis, celeb. Lap la- cius ec Lavoifierius invenerunt: næ) Corpus folidum, a termino -balnei glacia- Jis ad terminum usque aquae ebullientis calefac- tum, eandem. recipere femper dimenfi ionem, fi rurfus a termino aquae ebullientis ad balneum „glaciale refrigescat a) Om- “26 i COMMENTA 6" w «(y P) Omnium corporum folidorum dilatationem esfe ratione directa graduum thermometri mer- curialis, five cum eo proportionalem. ~y) Dilatationem in eisdem fubftantiis differr 4 fecundum diverfas ejusdem fubftantiae axi at- s qualitates adhibitas, | } 20) Chalybis temperati dilarahilicatem ous fenfim. fenfimque, diminui, quo,major fueric tem- peratura. „Hoe phaenomenon exinde explicandum putarunt, quod chalybs temperatus eo magis-âd flatum. chalybis nom temperati perferretur, quo. mmazis ad fufionis terminum. accederet; id.oque E agua calefactus, gradatim. partem fuse dilata- obilitatis amittat , atque propius accedat ad ‚cha- -dybis non, temperati expanfibilicarem, mecesfe ; est. j T | $8. 4. Methodus dext. Ramsdenii, : Occafione datá demitiendi arcus meridiani ad aérrge magnitudinem explorandam, duce viro ftre- nuisfimo Gulielme Roy , experimenta nonnulla de - dilatationibus : fubftantiarum „quibus bafis -e-fer -menfuranda, ope inftrumenti, a dext. Ra msde- "nio excogitati, fumta fuere. (14) ti Ä | | fn- (4) 2 account of the meafuremens of à bale pn Hours. MargemaricosPugsrca. ^ ‘ay > Inftrumentam- -hocce cotiftat- ek tabula, “ex firma abiete confecta (Fiz. 9.), cujus longitudo est 5 pedum, latitudo 28 pollicum, altitudo 42 | f poll. Ad tabulae apicem, ad quamque ejus pät- + =~ ey a a 7 tem, duo ‘alvei,’ etiam ex "biete conftructi, circiter 5 ped. longi, firmiter torquendo cogu- tur; quorum squisque prisma; ex ferro (ifo Gué- ‚tum, continets ad finistram parcten, ‘prisita haec ita adaptata fuut, var zrefpeeu ‘alvcordm ullatenus mióveri: queant; vad ^ descri ^ autem partem . leviter ;iacludumtur,. ‘ita we libere Coh- trahi atque :dikatariposfiut, Ad utramätie partetn ‘anterioris prismatis adponuntutr mieröscopia, quó- um illud adodektram partem imiérôétro est Th- . fructum. Ad posterius prismi“ fizaa adaptátt- tur, filis decusfacis praedita, ad quae microsco- pia collineari: valent. u Inter duos hosce alveos ligneos,, tertius ‘inte? ponitur, €x cupro T ductus, pro lebete infet- wiens, prioribus paullulam brevior, attamen cit- iter 5 pedes longus: ejus. latitüdo est 2275 poll., alitudo 3,5 poll. ro lampades, fpiritu vini impletae, in tres ‘divifiones feparatae, per “partes tabulae. cransverfas, illi infra adpofiiae , - | di E que p. NS bij Major - General William Roy F. R. S. and ‘A. S. in Phil dien hee Vol, 75 Pig 462 feq. Dar au e x uU fi 28 : CoMMENTATISO aquae coquendae inferviunt. Lebes ( Fir. ro. i ‚in fe costinet duas trahas, quarum altera lon- gior, aitera brevior existit, quaeque cum parti- bus traverfis, genas conjungentibus, climacis in- duunt formam: major traha, quamvis totam cu- pri longitud nem comp'ectens, ad duo. tamen puncta cum illo connectitur, fc. ad punctum A, quocum per duo frusta aurichalci, cum lateri- bus fixa conjung'tur, atque. ad punctum D, ubi latera trochleae innituntur. Ex quo fequi- „tur, ad punctum A, cuprum et traham re‘pective -esfe immobilia, indeque autem ad utramque par- tem loco posfe moveri. Ad finistram partem traha intercluditur frusto aurichalci perpendicu- lari, quod etiam conjunctionem alit cum annü- lis, quibus fustinetur lens objectiva microscopii fixi, quodque fixum evadit obflaculum pro virga exploranda, quae ad hancce partem nullat-nus extendi queat. Huic, trahae majori imponitur brevior, ad dextram partem, cujus longitudo est 14.5 pol.. quae ad unam ejus extremicatum ipfi - majori inferitur. atque per frustum perpendicu- lare, cum annuiis, microscopii partem circum- volventibus, conjunctum , limitatur; ad alteram vero, ope virgulae DE, libere movetur in ingifu- rå, hunc in fi em in’ majori traha adplicat). Ad finem lebetis dextrum, rubus cylindricus R ad- ponitur, virgula aurichal.i praeditus, quae mọ- mene CAC ILL et GA MATHEMATICO-Paysica. 29 mento fpirali, ex chalybe ducto, circumvolvi ur, quod leberem intrans, contra frustum perpendicu- . lare, quocum jungitur microscopium, premit. — Quodfi jam virga exploranda, quae pofita in. utrique traha, centrali pefitione femper . tene- tur, ope frustulorum cylindricorum, circa axin volubilium , calori exponitur, momentum fpira'e . cedere, indeque traha minor atque microscopii pars, ei adplicata, loco moveri cogun:ur, tali- que ratione virgae expanfionis menfura, quae est fpatium, quod lens microscopii objectiva, motu ipfi adplicato, percurrit, capi potest. Ur jan experimenta ipfa famantur, necesfe est, udad punctum quoddam fixum, omnes re- duci queat adporatus, quod perficitur, tres al- veos glacie contufa implendo. Quo facto, om- ne inftrumentum ad balnei glacialis perfertur temperaturam. ^ Deinde paullatim paullatimque aqui tepidä lebetem implendo, glacies folvitur, - atque aqua ad ebullitionem usque perducitur, dum ceteri alvei perpetuo glacie impleri fervane tur, ita ut refpectu totius inftrumenti, femper in eodem maneant ftatu. Ad explorandam ex- panfiohis quantitatem, alter obfervätor micros- copii fixi fila decusfata, femper cum filis decus- à LM b 1 £, fatis figni, ad posteriorem alveum aplicati, co» _incidi ftudet; dum alter ope micrometri, ad mictoscopium dextrum adpofiti, refpectu filo | rum , À 30: :C:0.M M ENT ATL On - rum, ad ejusdem. generis fignum, ad dextram! partem accommodatorum , idem’ perficit: quo facto fpatium, quod virga exploranda lenti ob» jectivae -percurrere facit,. five. virgae expanfio, ope revolutionum. micrometri pervestigari valet. Cum jam a clar. Ramsdenio relatio inter ré- volutiones..cochleae micrometricae, atque. inter, cognitam menfuram. fic determinata, fc. 55 rev. = 0,77175. poll., aut o,1 „poll. respondet 7,13 rev.; atque, itidem compuratum, quot revolu- tionum respondeant fpatio figni, fc. o,r poll. = 24 93 rev., œ~, fumma 32,06 exprimit numes rum revolutionum, quae .congruu.t cum .o,% poll. motus lineae. objectivae,. five quantitatis. “qua virga extegditur 3. atque quum. cochleae mie crometricae quaeque revolutio in 100 partes di vifa -virzaeque, plerumque 5 pedes. longae. es» fent, cum hocce initrumento , abfoluta. expan(io ad Lj Fa am i e . Men IOI 198 parcem totius longi-- tudinis potest inveniri, ` | H, TN - 4. Methodus | viri .expert.. Richteri. a | Dimienthal, Inter esperimenta (minoris ambitus, quae etiam occafione bafeos mefurandae, circa cor- LUE dé, E MATHEMATICO-Pwrstoa. gt: porem. folidorum expanfionem - per : calorem fit mebantur ; ilia quoque pertinent , quae veh viro expert. Richtero a Bimienchal, Hungária facia fimt, ad indagandam justam vire: gaum ferrearum longitudinem, quarum ope ba. feos illius inftituerecur menfuratio (15). Quem: in. inem, duoi lapides, uniformiter cach, muro ferruminabantur, cum -quorum altero divifio in Scala argentea. conjungebatur ; ad alteram vero, : retinaculi ope, virga exploranda ita fixa teneha» tur, uc ejus fortisfima contra lapidem. presfia: fine ullo esfet effectu, atque igitur ejus expanfio ad unam tantummodo partem procedere posfet, _ Virga ponebatur in incili, ex lamina ferrea duc. to, in pontibus: niecallicis; atque. ad unam ejus partem nonius adplicabatur, qui ad fcalam ar- à genteam adpofitus, ope microscopii- expanfio- nem. indicabat ad. 0,0000! partem ulnae, Jam! incili, glacie contufa impleto, virgseque tems pera urà ad. cyphram duct& ope 3 thermomerra«' ram, nonius legebatur. . Glacies fenfim: fenfime: que aëris temperaturd atque aqua tepidá fuper «ine! zoteg mobo |. 94 inf frz) Relation über die im jahre \810 bei Firs ta Un. gern im Rauberkoñitet gemesfene balis. vom Directeur: der Oesterr, landesver wmes/ung, A” General R€ hateg von Bimienthal, in diario. Monatliche Correspondens von x von eus 1812. Januar Tom. 25. p E 5de P | oo. MASA 32 CoM ™M EN TAT To infufa disfoluta est: tum aqua, ope lampadum; fpiritu vini replerarum , paulatim: paulatimque ad ebulliendum perducti, expanfio non folum in: calefactione adfcendente ^ fed in defcendente quo- que, ad refrigeradonem usque, explorari pote- rat. Eventa ex hisce experimentis fuere, quod _diverfarum virgarum ferrearum, 2 hexapedas lon- garum, expanfiones non eaedem in eisdem calos- ris gradibus, fed fingularum dilatationes, tempes raturá auctâ, aut deminutà, admodum conformes fefe habebant. e $. 1o. Methodus clar. D ordae (16) Datá :opportunitate magnae illius in Francia bafeos menfürationis, ad arcum meridiani deters minandum, clar. Borda rationem iniit, femper inveniendi virgarum , quibus bafeos men'ura ca»: peret, temperaturam indeque expanfionem. Hunc in finem duas fumfit regulas (Fig. 12.), quo» rum una platinca PP, duodecim pedes longa, cum altera cuprea CC, priori paullo breviore, firmiter conjuncta erat. In libera regulae plati- neae parte, divifio exactisfima delineata fuit, ito j | | cu» (16) Biot, Traité de Phyfique Tom. I. Page 164 -> IIE ESTE MaATHEMATiCO:PitYsiCA. 45 Cujus partes continebant 0,000001 partem to- tius longitudinis hujus regulae, dum ad extre- mitatem regulae cupreae nonius adplicaretur , qui mictoscopio inftructus, in hacce divifione propulfus, quum jam cupri et platini dilatationes pro aequalibus temperaturae mutationibus fint in- aequales, mutabilibus divifionibus respondere de- beret, prouti temperatura mutaretur. Appara- tüs ita confticutus, horizontaliter immergitur lig- neo alveo, qui fuccesfive aqua calidi, ad ter- ore fere aquae ebullientis, atque aqua frigi- ‘da, ad balnei glacialis fere terminum , impletur, -accuratis thermometris aquae temperaturam indi- cantibus. Ex cogiita jam platini atque cupri dilatatio- ne, factaque obfervatione, quaénam in regula platinea divifio nonio respondeat, quaeque vir- garum deduci potest temperatura; atque igitur femel determinato, quaenaim divifiones cum cer- to temperaturae gradu, inter duo puncta fixa, v. €. balnei glacialis atque aquae ebullientis , congruant, hicce apparatus tanquam thermome. trum metallicum, quemque temperaturae virga- rum gradum indicans, infervire valet, ex quibus gradibus indicatis, viceverfa conveniens dilatatio- nis quantitas determinari licer. 1 C &. it, 34 COMMENTATIO: m. RT. Methodus virorum clar. Dulongi et | Petiti. | Methodus cla. Dulongi et Petiti du- plex est: altera fpectat determinationem dilata- donis folidorum relativae, altera vero abfolu. tac. | Ad prius inveniendum, vestigiis clar, Bordae infequentes, adparatum confecerunt ex duabus regulis aequalibus, una platinea, altera cu- prea (17), quae ad alteram illarum extremita- tem, ope cochlearum, ad partem transverfam ferream, firmiter adplicantur; ad alteram extre- mitatem, in utraque virgula, ex aurichalco duc- m, accommodatur , quae verticaliter adfcendens, horizontaliter reflectitur; quarum una fcalam ge- rit, in 0,2 partes millimetri divifam , altera no- nium, qui 0,05 partem cujusque divifionis indi- cat, ita ut ad ojoooo1 partem, aut, quoniam regulae 1"» longae esfent, ad 0,0000083333 . partem longitudinis regularum , obfervatio. infti- tui queat. Regulae in 4 trochleis ex aurichal, | co (17) Annales de Chimie et de Phyique, 1816. Tom 2. pag. 220 feq. Matiematico+Puysi¢a.' 55 co, ad vitgam ferream adplicatis, ponuntur. Tó» tus apparatus in latro, cupreo operculo prae- dito, verfatür, quod in experimentis fumendis oleo impletur, vim ignis fustinenti, quodque in furno ponitur, qui ita conftructus est, ut ab omni parte aequaliter calefaciat. Quo facto regulae cum oleo non tantum in aequalem, fed etiam in fatis durantem adigi poterant tempera- turam. Ut porro omnes liquidi partes unifore mem fübeant temperaturae gradum, ad utramque regularum partem laminae adplicatae erant, quae in liquido huc illuc moveri posfent. Quatuor thermometra, in aperturis operculi pofita, tempe- raturae inaequalitatem > indicant, dum vera liqui- di temperatura obfervatur per aliud thermome- trum, intra virgas collocatum. Tali ratione fene fim fenfimque balheum oleofum ad temp. 100°; 250°, 300° adferendo, in altioribus gradibus ul» . tra 100°, dilatationes non amplius esfe in ratione directa thermometri mercurialis invenerünt, ` ita ut 300° thermometri ‘mercurialis cut 310? ther mometri metallici, cujus.locum regulae implere posfint, congruat. — Eodem fere modo vitri frustum, cum cupri regula conjungentes, diffe- rentiam inter dilatationem cupri et vitri ad temp; 300 et ultra, proxime thermometro mercuriali . esfe- proportionalem deprehenderunt. Ex quo concludendum esfe cenfuerunt, vitrum in altio- Ce . ribus 36 CoMMENTA TIO ribus temperaturae gradibus, majori adliuc metal- lis frui dilatationis incremento. | Altera methodus, quae inveniendae folidorum dilatationi abfolutae infervit, eo nititur, quod ex cognità mercurii dilatatione, antea fumma cura investigatä, incognita folidorum quorundam re- periatur (18). Quem in finem tubus vitreus, ad unam extremitatem claufus, ad alteram in tubum capillarem terminans, mercurio repletus, aére et humiditate purgatur: quo facto, pondere mercu- rii effluentis, a temp. balnei glacialis ad ter- minum aquae ebullientis perlati, | determinato, indeque cognita mercurii dilatatione vera atque apparente, vitri quoque expanfionem computa- runt. Ad dilatationem porro ferri explorandam , tubum fümferunt vitreum, ad unam extremitatem claufüm, in quem cylindrica ferri virgula intro- ducebatur: cujus tubi extremitatem alteram alio tubo capillari conglutinato , ille totus quantus mercurio, antea aére et humiditate privato, im- pletus, diverfis temp. gradibus, etiam ultra 100^, exponitur, determinatoque mercurii effluentis pon- dere, dilatatio ferri exinde deduci potest. Vo- lumen enim mercurii eflluentis, fummam exhibet dilatationis mercurii atque ferri; fublata vitri ex- (18) Ann. de Chimie et de Phyfque, 1818. Tom 7 Pag. 136-142. MATHEMATICO-Puysica, 37 expanfione. Pro ceteris metallis eodem modo procesferunt, ea cum differentia, quod illorum, quae actioni mercurii folventi obnoxia esfent, fuperficiem prius in oxidi ftatum. permutarent: fic gratia exempli cum cupro experimentum in- ftituere. Ad inveniendam platini dilatationem, methodum priorem .abhibuerunt., conjungendo fc. regulam platini cum cupri virga, ita ut prio- ris expanfio ex posteriori deduceretur. CA: $8 COMMENTATO (a4 ti CCOCODAPUT SECUNDUM * | -“PRAECEDENTIUM. MÉTHODORUM BON ARDT RETO $ 1 (E corporibus folidis particulae ita firmiter inter fe cohaerent, ut maxima potentia fit adhi- benda, ad illorum vim attractivam derimendam : qua de re principium, quod folummodo illum aggre- gationis particularum ftatum mutare valet, quam minimas in folidis commutationes potest perhi- bere. Inter quas mutationes jam exinde facile patet , dilatationis, five illius calorici effectus , quo . corpora , fine masfae incremento , augeantur volu- mine, quantitatem in folidis inter omnia esfe minimam. Quandoquidem vero nostrorum fenfuum imperfectio, mutationes illas quam minimas , nu- dis obfervari oculis, aut prima fronte investigari , haud eS oS ee E MaTHEMATICO~-Puysica. 99 haud permittat, atque maximi camen fit momenti, in cujuscunque generis obfervationibus infticuendis , atque experimentis fumendis, uti etiam in diverfisfi- mis circumftantiis , ad artes pertinentibus , mitiimum illud voluminis incrementum cógnosci, atque ra- tionibus inferri, non aliter potest, quin hune in finem ad inftrumenta perfugiatur, quibus minutisfimae illae variationes ante oculos ponan- tur. Sed ut inftrumentum perfectum haberi pos- fit, uti et methodus, qua applicetur, tot tantis- que fatisfaciendum esc conditionibus, ut plurimis in cafibus revera difficilius fit decretu, num ob- fervationum atque experimentorum eventa inexac- ta, magis in(lrumentorum imperfectioni, an po- tius minori obfervatoris dexteritati- fint adfcri- benda. Evidenter patet, boc in fümendis de cor- porum folidorum dilatatione: experimentis, quam maxime locum habere, in. quibus, ut minima expanfionis quantitas, ad maximam, quoad fieri posfit, fcalam traducta, obfervari' defideratur. Videamus. igitur, antequam ad ‘methodorum expofitarum tranfeamus dijudicationém, quibus- nam postulacis, ad perfectam folidörum expanfio- nis dimenfionem , fatisfieri beni oo hue pertinent: i 1 d ; " a. infans adhibendi bafis, talis est eli- genda, quae neque dilatationi, neque: contrac tioni obnoxia fit, atque igitur nulla ratione coope- 40 CoOMMENTA TIO cooperari posfit in temperaturae variatione, quam fubftantia fubeat, cujus dilatatio fit exploranda. Sin minus, attamen ejus mutatio calculo fubdu- ci posfe oportet. | | [^ B. Quoniam expanfionis quantitas , in directa esfe debet ratione cum virgae explorandae longitudi- ne, ceteris paribus, quo longior virgi, eo fen- fibilior expanfio, y. Ne obfervationis difficultas augeatur, virga exploranda tali ratione inftrumento est adplican- da, ut in unum tantummodo fenfum fefe ex- tendere queat. . / ð. Caloricum virgae communicatum , in totam ejus longitudinem, aequaliter. divifum esfe opor- fet, ejusque. effectus accurate determinentur ne- cesfe est; quoniam autem hucusque nullum ad- huc existit remedium » quo abfoluti colorici effectus investigetur, fumma cura est ponenda , in effectibus ejus relativis obfervandis, ideoque in- ftrumenta, hunc in finem infervientia, quae ther- mometrorum nomine vulgo veniunt, quam accu- ratisfime conficiantur. | s. Quoniam calor virgae explorandae optime impertitur, interponendo medio aliquo,, cujus temperatura in diverfis ftatibus rite adaequari posfit, uti aqua, oleo, aliis, inprimis obfervan- dum est, virgam explorandam, uti et thermo- metra, horizontaliter esfe. collocanda, quia ex ob» ee ne -- Le ipsi Cee n = jp SRS ‚> ` MATHEMATICO-PHYSICA. 41 obfervationibus patet, temperaturam alicujus li- quidi, in'ftrato folummodo horizontali, esfe uni- formem, neque in ftracis regionum altiorum aut inferiorum. : | - "€. Minima virgae explorandae dilatationis quan titas, quam accuratisfime obfervari posfe oportet. Jamjam investigandum erit, quatenus haec ad methodos expofitas adplicari posfint, quibusque praeterea vitiis laborent, quoad rationem obfer- vandi, atque experimenta fumendi. Priora experimenta vir. Picardi, de la Hi- rii, Newtóni (1), aliorum, nulla ratione accurata esfe, per fe jam facile patet, quo- niam fine ulla menfurationis via ac ratione füb- tiliori, atque fine ulla quoque temperaturae indi- catione inftituebantur; ideoque univerfe eo tan- tummodo tendere potuerunt, ut dilatatio magis confpicua redderetur. | / Methodus ftren. Don Jorge Juan (2), ex. perimenta fumendi, praeter tantam inftrumenti imperfectionem, ut ipfius nomen vix mereatur, valde imperfecta cenferi debetur, quoniam, fi actione folis calescant corpora, attendendum erit an conftent ex materia homogenea, atque etiam ad eorum colorem ac fplendorem. Idem (1) Vid. Aujus Comm. pag. 7, 8. (2) Ibid, pag. 8. 42 COMMENTATIO Idem fere dicendum. de experimentis, recentis» fimis temporibus, occafione bafeos menfurandae , ad terrae nostrae magnitudinem melius cognos- cendam, fumtis, duce viro expert. Schwer- do, in regionibus urbium Manhemii et Spirae, quibus fc., licet differentiae inter refpectivam virgarum longitudinem paululum accuratius: ob- fervarentur, ope comparatoris, quo ad 07000006 partem. menfura capi posfet, id potisfimum in~ haeret vitium, quod in aére atmosphaerico, cur jus. maxima temperaturae differentia ad 8° R, tantum eveheretur, fuerint inftiruta,. (3) $..9. Pyrometrum clar. Musschenbroekii, et prius, et posterius, plurimis requifitis, , §,..1, allatis, non fatisfacit. In utroque enim virgae; aut fila metallica, neque fine ullà aliarum par- tium inftrumenti, fc. rotarum ‘illarumque den- tium etc., ponuntur. conjunctione, neque fatis ha- bent. longitudinis, ad dilatationem admodum fen» fibiliorem . reddendam, neque etiam ita funt cob . locatae, ut ad unum tantummodo fenfum exten- TT | lo» unos Hdi (3) Die kleine Speierer bafis von F. M. Schwerd, Prof. der Mathem. und Phyfik zu Speiet, 1822, pag. 11-19. BARS ek MATHEMATICO-Puystca. 43 di queant. In priori porro , in quo: lampades adhibentur , alcohole repletae, quarum immediatá flammá virgae funt calefaciendae, calor non in toram longitudinem. uniformiter propagari, ne- que, abfente thermometro ,..ulla ratione gradus temperaturae potest adaequari 5. dum in posteriore thermometer quidem adest, ad temp. indican- dam, neque tamen horizontaliter in liquido po- fitus, {trati horizontalis, in quo adest flum metallicum, temperaturam indagare valet. Huc quoque accedit rotularum frictio , quae nunquam evitari poterit, etiamfi omnes partes, huc pertinen- tes, fubtilisfime fint confectae, -Praeterea eventa, a, car Musschenbroekio, ex hisce pyro- metris, de dilatatione folidorum .ducta,. non ita accurata funt habenda, etfi imethodus: quam- per» fectisfima . cenfeatur , quoniam. in priori, nulla ratio habetur.gradus temperaturae „atque in pos- teriori, quo, temperatura ad terminum aquae ebullientis usque obfervata esfe, perhibetur, .a quonam gradu haecce incipiat, non indicatur. Musschenbroekius igitur, magis dilatationis rélationem, inter plura metalla , in eadem tempe- ratura, quam abfoluta corum expanfionis menfu- ram, determinare voluisfe videtur. (4) -— Pyrometrum Musschenbroekianum pos D ) 2 te a (4) Vid. Zujus Comi, pag. 11. 12, Y 44 COMMENTA TIO tea viri clar,, Desagulierius (5), Nol- letus (6), Hoogendykius (7), emen- dare ftuduerunt, neque tamen meliori cum fuc- cesfu procesferunt. Nil mirum; etenim; res non in eo verfabatur, quod inftrumenti memo- rati partes, una vel alia ratione, commutatio- nem aut emendationem fübirent, fed quod tota mutaretur methodus obfervandi, atque — menta iuftituendi. | 8$ 3 Inftrumentum a clar. Bouguerio adhibitum, ne primae quidem conditioni, $. z. allatae, fatis- facit, quoniam regulae, ex chalybe ductae, effectum profecto exferere debent, in virgarum ipforum, ipfis adplicatarum , dilatationem mutan- dam (8): hac igitur ratione cognosci nullo mo- do potest, num revera expanfio virgarum per ai an potius, combinata cum regularum dilata- À do- (5) Desaguliers, Proefondery. Natuurkunde , Tom. 1, pag. 450. (6) Nollet, Leçons de Phyfi ique, Tom. 4. pag. 535; (7) Befchrijving van eenen nieuwen Vuurmeter, door Steven Hoogendyk, in era. van het Bataafsch Ge- voot[chap der Proefonderv. Wijsbegeerte te Rotterdam, Tom. 1, pag. 211-234. (8) Vid. Aujus Comin. pag. 12. MaTHEMATICO-Puysica. 45 tione, obfervetur. Déinde aliud adhuc incom- modum atque dubium restat, quoniam regulae non femper fub eodem angulo in indicem age- bant, ideoque haud una femper via ac ratione, pro omnibus virgis explorandis, inftitui poterat obfervatio. Praeterea. quoque, ipfa methodus, qua experimenta fumebantur, falfo nititur funda- mento: virgae fc. in nive refrigeratae, dein ex ex illa extractae, ad pyrometrum perlatae fuere, dum fenfim fenfimque temperatum aëris ambien- tis calorem asfümebant; quoniam autem adlata metalla, quodque plus minusve, pro calorico habent capacitatis, virgae ante obfervationes in- cipientes, jam calidiores, quam esfent in nive, fieri debuerunt, atque vice verfa pyrometrum refrigerari oportuit. Contrarium locum habuit, cum regulae, in aqua ebullienti calefactae, ad pyrometrum adferentur, ad illarum contractionem | obfervandam. . Eventa igitur, ex cali obfervandi ratione ducta, neutiquam certisfima cenferi pos- funt; attamen illa in tabula expanfionis adtulimus , ut cum reliquis comparatio quaedam inftitui posfit, numeros abfolutos, quos pro diverfis fubftanciis invenisfe refert Bouguerius, tanquam propor. tionales asfumendo, atque ad dilatationem ferri, a celeb. vir. Lavoisierio et Laplacio in- ventam , reducendo. 46 COMMENTAT ICG [4 Ge... Dijudicatio Methodi expert. Ellicoti. Quodammodo melius, quam ceteri, proce- dere ftuduisfe videtur expert. Ellcotus (9), quod. adhibendis duabus virgis, duobus vecti- bus, duobus circulis divifis, quorum alter mo- bilis, alter immobilis erat, quantum fieri posfit, eo tendebat, ut influxus evitaretur, quem fub- flantiae exercere posfent, in quibus virgae es. fent ponendae ; quum tali ratione, non tota quanta virgae, una cum inftrumenti expanfio , fed quafi differentia, inter ipfam atque virgam ferream normalem, indicaretur. Ideo aliquomo- do, ne dicam omnino, jam uni ex praecipuis requifitis $. 1. æ) fatisfactum esfet, nifi horolo- gii catenam, quam ad unam virgae finem ad. fixam esfe vidimus (to), nullo modo expandi fupponeretur. Quod autem attinet ad reliqua vitia, in eo prioribus methodus haec. postponi nequit, quonium æ) temperaturae non aliter ratio habe- tur, nifi quod ab eodem femper gradu incipia- tur; (2) una tantum lampade adhibenda, ad vir- gas (9) Vid. kujus Comm. p 13. (10) Cf. kujus Comm. page 14s Mi. pe Lee c — as té is aten . MATHEMATICO-PHysica. 47 gas calefaciendas, nulla ratione caloricum, una vice, et ubique cum virgis aan communi- cari posfit. ' Praeterea hac in methodo fupponitur, om- nes motus, ex actione vectium, trochlearum , cylindri, in fe invicem ortos, omnino quam per- fectisfime peragi; hoc autem non ita evadere posfe, etiamfi omnia huc pertinentia. rite esfent confecta, facile patet, quoniam in motu ejus- modi compofito, non amplius ratio haberi po- test effectuum, qos fingula elementa produ- cant. - De fecil quoque. horüm experimento- rum in dubio verfamur; etenim nil aliud no- bis de iis cognitum est, nifi numeri quidam, quos Ellicotus, ea occafione cum ftuduit, pendulorum invenire compenfationem, nobiscum communicat, quosque pro diverforum corporum expanfionibus invenisfe refert, fine ulla ulterio- re explicatione (11). Sunt enim fequentes: Aur. Argent. Aurichale. Cupr. Ferr. Chal. Plumb. 73 | 103 95 89 | 6o 56 149 Nihil aliud verofimiliter hi numeri fant, nifi gra- dus ipfius gs Sr proportionales, qui ferro (11) Phil. Tranf, Vol, 47. pag. 485. 48. COMMENT A TIO tanquam bafi asfumto, ex differentia inter cir- culum . immobilem et mobilem invenirentur. Cognito jam valore circumvolutionis indicis pro quoque gradu, pollicibus expresfo (19), nil aliud restat, ad cujusque pyrometri gradus va- lorem abfolutum explorandum, nifi determinatio longitudinis virgarum. Quodfi jam iconi adpic- tae in Phil. Transact. fides fit habenda, virga- rum longitudo fuit 7,2 pollicum, fc. ter fere fuere longiores brachio vectis F, quod est 2,5 poll. Qua fuppofitione facta, valor cujusque gradus erit = 0,00001929... totius longitu- dinis: fecundum hanc formulam, abfolutae foli- dorum, ab Ellicoto investigatorum, dilata- tiones, in tabula expanfionis, compuratae inve- niuntur; fatendum autem, propter totam de tem- peraturae indicatione ignorantiam, haec eventa nihil minus quam accurata esfe cenfenda, $. 5- Dijudicatio Methodi celeb. Smea toni. Celeb. Smeatonus, ferie exactisfimorum experimentorum, ad meliorem de corporum fo- | lido- (12) Cf. hujus Comm. pae. 15. SSS ES = n E Fais ^ $ Ma THÉMA TICO-Puvsica. 49 lidorum expanfionis quantitate cognitionem per- venit, illiusque eventa inter optima de hoc ar- 'gumento poni merentur, cum primus esfer, qui adhibendis methodo atque inílrumento, quae princip'o ftabiliori niterentur, majorem etiam, in obfervandi ratione, producere posfet perfectio- nem. Etenim eo jam illius methodus a priori- bus fefe distinguit, quod inftrumenti bafis tali modo est conftructa, ut ejus quoque expanfio ipfo inftrumento menfuretur (13); quodfi enim haec calculo fubduci licet, eoder recidit, ac fi ex ejusmodi fubftantia conficiatur. quae nulli obnoxia fit expanfioni. Effectus itaque, qui ex- ternis produci posfint caufis, tali ratione, quafi . prorfus tolluntur, ideoque praecipua jam condi- tio ©. 1. a. impletur. Porro inftrumentum totum quantum aquae immergendo, omnibus ejus par- tibus idem temp. gradus tribuitur, ita ut pro ‘certo temporis fpatio, non folum in totam vir- gae explorandae longitudinem, fed et in totum inftrumentum, caloricum eadem intenfitate age- re, cerdere posfimus. Animadvertendum autem, quum thermometer mercurialis verticali ratione aquae cisternae adaptetur, temperaturae quidem gradus ipfius partis cisternae indicari, neutiquam vero ftrati horizontalis, in quo virgae poneban- | tur 3 (13) Vid. Aujus Comm. pag. 16. D zo COMMENTAT10 tur; qua ex re parva orietur differentia inter thermometri gradus indicatos, atque inter pro- prie indicandos, ideoque etiam omnes expanfio- ‚nis quantitates, debito paullo minores evadant necesfe est. In univerfum, ad temperaturae gra- dus rite indagandos, pluribus uno opus erit thermometris, cum in adhibendis talium inftru- mentorum . pluribus , vitia. fingulorum fingu- lis. compenfentur, - ideoque -quoque diminuan- Ey Phan, | ai Principium , quo agit inftrumentum, a celeb. Smeatono adhibitum, fimplicisimum evadit: vina cialennda EF "CE B» ^ calore dilatata, pars. eel cui cochlea AR SE * adplicata est,- e loco fuo recedat, atque hu- jus motus quantitas menfüratur, cochleam mi- -crometricam, iterum ad priorem ejus locum, quo initio obfervationis fefe habebat, reducen- do; fc. ita ut cum puncto. S in immediatum feratur contactum. Duabus igitur hypothefibus tota nititur obfervatio, quod fc. a) Cochlea micrometrica omnino perfecta fit i. e. quod helices (threads) cochleae, non folum diverfis in locis, aequalem inter fe fer- vent distantiam, fed quoque in omni circumfe- rentise parte, in axin aequaliter propendeant. Ê) Quod ejus contactus cum puncto S, non MATHEMATICO-Puvysrca. 51 tantum perfectisfime reddatur, fed etiam exac- _ «isfime: obfervari posfit. Quod ad primam, quum ex omnibus tentamie nibus, huc usque facris, conílet, perfectam cochleam perficere inter gravisfima pertinere ob- ftacula, in rebus mechanicis obvia, ‘hujusque problematis, fi unquam fuccedet, ‚folutionem maximi, esfe habendam , concludendum . erit, quamvis celeb. S meatonus cura et diligentia, quam in cochlea micrometrica examinanda po- fuerit, ad hanc perfectionem . quodammodo accesfit , femper. tamen in ejus experimen. tis, in hac re, aliquid defiderari, neque. il- lius eventa. tam perfecta -esfe cenfenda, ac fi e.g. cochleis micrometricis ufus fuisfet, a viro expertisfino Dollondo, opifice celeberrimo , recentisfimis temporibus, Londini confectis. Quod, ad. fecundam, ut. contactus: cochleae micrometricae cum puncto S rite, obfervetur, auditus- fenfu- opus est, quo fc. ex fententia celeb. Smeatoni (14), hoc melius: perficitur, quam tactu aut vifu. Quoniam autem nondum existit remedium, quo auditus imperfectio ope -inftrumen:orum , uti hoc pro vifu locum habet, quo- C14) Cf. Phil, Tranf. Vol. 48. pag. 600% D a - so. CioM MEN TA Tirol quodammodo tollatur, ipfiusve acies quam pluri- mum augeatur, abunde conftabit, quam maxime diligentia in audiendo atque filentio in experimen- tis fumendis opus esfe, (quae ambo autem ta libus in cafibus raro conjuncta inveniuntur) ne per minutisfimum in obfervando vitium graviores committantur errores. | + Quibus perfpectis, manifestum erit, expe- rimenta de dilatatione corporum folidorum a celeb. Smeatono inftituta, atque eventa exinde ducta, etfi omnino magni fint facienda, ta- “men perfecta non esfe habenda, atque metho- dum ab illo adhibitam ex fupra allatis haud prorfus esfe commendandam. Etenim illa fo- fa methodus plane perfecta cenfetur, quam to- tam in posterum adhuc adplicandam dici po- test, ; © Quaedam adhuc in mediam proferamus de com- putanda fenfilitate, quae hoc intrumento ac- quiri potest; ex cognita enim distantia a fulcro vectis ad fentitorem (5,875 poll.), atque nu- mero revolutionum cochleae, pollicibus expres- fo, (70 revol. = 2,455 poll.) quantitas dilata- tionis pro unaquaque divifione indicis, in 100 partes divifi, pollicibus expresfa, determinatur. Nam fit A haecce dilatatio quaefita, atque per ò et d’ utraque distantia a fulcro vectis expri- ma- MATHEMATICO-PHYSICA. 53 matur, atque V indicet valorem uniuscujusque divifionis cochleae , eric | V:A = d : 0’, unde å = 2 = 0,0001728201 poll. et quoniam virgarum longitudo fuit 28 poll., erit quantiras dilatationis, und divifione expres- fa, pro tota virgarum longitudine, five AUSSI 0,0009061721 Y LI . LJ E . » . atque cum z adhuc pars unius divifionis percipi Ca a QE ee ee posfet, erit fenfibilitas inftrumenti, feu ele V 3’ TR À = iig; 3 7 9000001543 Ex, computatione autem celeb. S meatoni (15) tantummodo fuit A ro 2345 X 28 A" = = 0000015229 … * Patet igitur, decies fere fenfibilius fuisfe inftru- - mentum quam ipfe. fciebat. Sed uti optandum i E cf - erat, hicce calculi error in eventorum indicatio- nes (15) Cf. Phil, Tranf. Vol. 48. pag. 605. 54 LO MM E, N: T, A. T. I.0 nes nullum: habet influxum , quippe. quae exin- de non fint Betermigapae, Gs 6! Dijudicatio Methodi clar. Deluci. Quaecunque methodus falfo nititur. fundamen: to, non est admittenda: quid enim tali ratione prodesfet inftrumentum, etiamfi perfectisfimo mo- do confectum? Falfo enim femel accepto argu- mento, ad incertas quoque dein pervenitur con- clufiones, atque ex his, fi tamen verae habean- tur, tandem ad incertam eventorum enuncia- tionem. Revera autem methodum. clar. Delu- ci falfo niti fundamento, ex eo concludi po- test, quod in obfervandi. ratione : aliquid astu- mitur, quod nusquam in talibus experimen- ds existit. Supra (16) fc. illius metho- dum eo niti vidimus, quod virgarum exploran- darum, quarum una LL (Fig. 7.) fixa, altera M libera; ad fe invicem ad punctum N° con- nexarum, expanfiones relativae esfent in inverfa ratione distantiarum, fc. virgae fixae à puncto füspenf onis K ad punctum conjunctionis N cum VIE Hibéra, et virgae liberae a puncto quodam | im- (16) Vid. Aujus Comm.o page 19: MATHEMATICO-Puysica. 55 immobili ad:punctum unionis N cum virga fixa. Quid autem abfurdius, quam in virga, expan- fioni quaquaverfüm obnoxia, asfümi punctum, nulli dilatationi obnoxium? Punctum hoc immo» bile, fi unquam forte locum. habere posfet, in . temperatura. conftanti, uti aquae ebullientis, aut balnei glacialis existeret. ^ Quandoquidem. vero clar. Delucius ad tales temp. gradus | obfer- . vationes fuas non inftituerit (17) , fed tantum inter 10? — 70? R., ejusmodi punctum immo- bile haud obtineri potuisfe fequitur, quoniam in ejus experimentis temperaturae gradus femper aut adfcendere, aut descendere deberent, prouti aqua plus minusve. calefieret. — Porro vidimus (18), laminam aurichalci . in 100 partes minutisfimas .esfe divifam , quarum quaeque valet = pedis Francici; quando au- tem haec divifio non rite est infticuta, quae ta- li in caf’, parva ejusmodi longitudine" adhibi- tà (3 fc pollicibus) ,' difficillime est facm haud ^ éritaffirmandum , pro quaque parte di: latationes' uniformiter evadi, quod tamen fup- poni videtur, neque edam ejusmodi lamina | fervire potest, ad abfolutam dilatationis men- fürim; ^ ^ — Ë i33 oist } rh (TO |: Suse (17) Cf. Phil Transf. Tom. 63. pag. 454 et 471. (18) CF. Aujus Comm. pag. 21. \ zó CoMMENTATIO „Suspecta adhuc redditur haecce methodus it- liusque experimenta, miro eventorum cum il- lis celeb. Smeatoni confenfu. Ipfa- haec congruentia anfam fere: praebet conjecturae, clar. Delucium, cum nihil melius. invenire posfet, eventa, auctoritate celeb, Smeatoni reperta, retinere maluisfe, quam novis incer- tisque. experimentis propriam deminuere gloriam, quam in aliis fcientiarum partibus acquifive- Fat, | 5 27 N Dijudicatio Methodi virorum celeberr. L à- placii et Lavoisierii. Si unquam juveni, qui plerumque via et oc- cafione des'ituitur, in rebus phyficis ipfe expe- rimenta fumendi, in examinandis atque evolven- dis virorum clar. operibus, difficultates exhiben- tur, infuperabiles fere evadunt, in dijudicando labore celeb. virorum, quorum merita ubique terrarum fummi habentur | pretii, Lavoisierii et Laplacii, quorum alter , tristisfimo fato fcien- tiis ereptus , fundamenta jecit recentioris Chemiae , alter ep: nostri temporis Mathematico - As. tro- MATHEMATICO-Puysıca, 57 tronomus; adyta huc usque impenetrabilia re- velare conatur, quique ambo ftellarum ad inftar primae magnitudinis in aeternum femper fempere que lucebunt. Non igitur fine quadam vere- cundia accedamus ad judicium methodi, qua ufi fint viri illi incomparabiles. Exfpectandum ‘erat, rationem qua illi-ad hoc propofitum utebantur, quam maxime a priori- bus differre, atque tum fimplicitate, tum accu- ratione fefe commendare; et revera fi illorum methodus: atque: inftrumentum paullo accuratius infpiciantur, quamquam non omnino perfecta, ad perfectionem. tamen jam. multo accedere invenietur. Nam quoad ‘inftrumentum , im- pleri videmus maximam partem requifita $. 1. allata; | etenim . virga exploranda ‚in illorum ex- perimentis ita adaptata fuit, ut ejus extremitas altera B (Fig. 8.) fixo teneatur. obftaculo FF, ex frusto vitri compofito , quod invariabili mo- do cum frusto ferreo. TT, ad utramque > pris: matum MM. partem fixo, «nullo modo illi ad hanc partem motum atque extenfionem praebere posfit.(19); an vero ipfa haec virgae pofitioy qua. inter diverfas fübftantias , eam. ambientes, uri vitrum , ferrum: ipfosque lapides, qui totius | | | in- (19) Cf. kujus Comm. pag, 24. 58. CiO M: MEN TA TIO inftrumenti: bafis. esfe debent, aperitur commu-; nicâtio ,. impedit, quo minus hae partes in vir- gam ipfam influentiam. exferant, alia est quaes- tio. Quod lapides ad fuflicientem | distantiam, 1,5 pedum fc., a virga remoti funt, eo quidem quodammodo hicce effecüs, qui nunquam tas men gravis esfe potest, diminuitur; fed omnem tolli influentiam, quam temperatura aucta inde - que dilatatio harum partium > allata in virgam. habere posfit, ne. dici quidem, .multo minus determinari .aut computari licet: ab» hac igitur parte quaedam femper, | etfi non, adeo magna, remanebit incertitudo. — Ceterum. in uniformi calorici propagatione, in totam. virgae: longitu- dinem, curam pofuerunt, «ei. adplicandis ‚frustis vitreis. fgs fg, per quae .trochleae transeunt ia; ut virga. femper in pofitione horizontali. reti- neatur, horizontaliter quoque; liquido imponen- dis chermometris , accuratisfime (20) conftruc- tis, quibus temperaturae mutatio virgae, in om- aibus igitur partibus uniformis, indicatur. 03s ^ Quod attinet: rationem, quà minima -virgaram variatio longitudinis anfam praebet accuratae'de- terminationi ,‘ haec . fimplicisfimo modo ‘ope vecs tis, cujus. brachia inaequalis {unt longitudi- nis, telescopium OO’ moventis, infticuta, per- fece (ao) Biet, |. L pag. 151. PEU À Poe x ne T 9 MA THEMATICO-PHyYsICcA. £9 fectisfima est. cenfenda, .. Etenim “exigua frictio, quae; hic locum - habere: potest „valde : minui- tur.modo, quo telescopium ‘est adplicatum , quippe quod fuper axin mobile, ideoque minie mae.motus.actioni parens tenetur: vitia; quo que,» exinde- forte -oriunda, 'dilarationis actione tam... maxime - aucta," fefe compénfant et dane prorfus tolluntur, | §. 8. à | Die Methodi «clar: Ramidenii “Quod, Qd ad: sonia ber. Ramsde- nii attendamus (21); pátet, illum quam maxi. me effectum vitare. ftüduisfe , quam: partes inftru- menti 'exferere posfuntsvvin »mutandam "virga- rum explorandarum dilatationis quantitatem; quae est Fes: quà omnes feré: methodi:laborant. Qua de re.cum inflrumento: conjunxit: duas virgas nors males, alveis ligneis impofitas,:quae ope glaciei contufae femper-ins-conftäntistemperätura 6° res nentur, ita ut exinde nulla calorici quantitas in ceteras inftrumenti partes propagari posfit , quae ullum habeat effectum. Ob eandem cau- fam, microscopia paraleliter femper fervantur; fed (21) Cf. ujus Comm, pag. 27. c- 60 CoMMENTATIO fed quamvis ab hac parte prohibetur, ne tem- peratura inftrumenti mutetur, ab alia parte idem hic effectus nullo modo tolli potest. Lebes enim ex cupro ductus, uti vidimus, in fe con- tinet trahas ex aurichalco, in quibus ponenda est virga exploranda: gradus igitur temperatu- rae fluido inductus, quum ‘primo hisce trahis impertiatur, antequam cum ipfa virga commu. nicetur, non aliter fieri potest, quin paullo mutent virgae dilatationem. In genere traha- rum illarum actio adeo est complicata, ut vix dubitare posfimus , multa etiam in his experimen- tis adhuc esfe incerta. Omnino requiritur, ut conjuncta fit virga; cum microscopio, fed fim- pliciore via profecto id obtineri potuit. Con- cludendum igitur, quamvis haec methodus maxi- má jam folertià est inventa, cum etiam dilatatio- nis quantitas tam accurate invenitur, adhibito micrometro multo jam illo celeb. Smeatoni perf.ctiore » non tantum per fe, fed et ratione adhibendi, multum tamen abesfe, ut persona numeris perfecta cenferi mereatur. $. 9. MATHEMATICO-PHysica. 62 ús 9. | Dijudicado Methodi clar. Richteri a Bimienthal. De hacce methodo (22), quoad effectum quem habere potest bafis, idem fere dicen- dum erit, quod jam in dijudicanda metho- do. celeb. Laplacii et Lavoisierii dictum fit: adhibitis quoque lapidibus caefis firmisfimis, qui et per fe, et ratione, qua virga explorauda cum illis fic conjuncta, etiamfi non ita mag- nam, aliquam tamen edere debent effectum in ipfius virgae temperaturam, et proinde in .dilatationis; quantitatem. : Praeterea | obfer- vandum est, (uti patet ex ipfius disfertatio- nis pag. 49.) thermometra neque horizonta- liter pofita fuisfe, neque etiam in balneo vir- gam tantummodo tangentia. [taque neque bal. nei, neque ipfius virgae temperaturam indicare poterant, atque fpatium , in fcala pyrometri per- curfüm, majus esfe oportebat fpatio columnae mercurialis in thermometris: quam ob caufam expanfiones debito paullo majores fiant necesfe est. Quoniam autem experimenta non folum in [ = Cea} Vid. kujus Comm., Pag. 3h- 62 COMMENTATO calefacienda, fed quoque in refrigeranda aqua obfervata fuere, atque ultimo in cafu contrarium locum. habere. debuit, aliquo modo, fumtis mediis, fefe compenfire, adeoque vitia inde or- . tà, non ita magna cenfenda videntur. Ceterum animadvertendum , unicam hanc esfe methodum, in qua ad ftatum barometri attende- tur, cujus eo tutius habetur ratio , quo magis ex obfervationibus conftat, aëris, presfionem quam maxime habere momentum, in ipfum flui- dorum ebullitionis punctum mutandum. $:: 10. Dijudicatio Methodi clar. Bordae et. prioris virorum clar. Dulon- gi et Petiti. © Comparationem inftituendo inter methodum clar. Bordae (23) atque inter priorem viro- rum cla. Dulongi et Feriti (24). patet y magnam inter utramque existere convenientiam, aptasque ideo illas existimavimus, quae fimul dijudicarentur. — Utraque ep tetendit, ut relati- va (23) Cf. hujus Comm. pag. 32. (24) Cf. hujus Comm, pag. 34. 3 zl ee, ECT pn MATHEMATICO-Puysica. 63 va folidorum inveniretur dilatatio: in utraque igitur quoque duae fecum invicem conjunguntur virgae, una platinea, altera cuprea, quarum clar. B or- da, quippe quae bafi menfurandae infervientium , temperaturam investigare voluit, ita ut ad fixum regulae reduci posfent ftatum, qui eo magis necésfe est ,- quo magis talibus in circumftantiis , diverfis caulis externis allatis, temperatura - vir- garum ab illa aëris-ambientis differat. Clar. D u- longus: et »Peritus folutionem fibi propo- fuerunt: problematis, num in altioribus tempera. turae gradibus „thermometri mercurialis, motus proportionalis adhuc esfet-cum progresiu folido- rui dilatationis,. an vero haec aliam legem feque- rentur. A diverfis hisce exeuntes propofitis, ra- tione quoque differunt, qua adparatu ufi funt. Borda fc. regulas inaequalis longitudinis in aqua, Dulongus et Petitus autem acqua- les virgas in oleo calefecerunt, quoniam ille in vulgari aéris temperaturae gradu obfervationes inftituendo, ultra aquae ebullientis terminum transgredi non cogebatur, quum duobus tantum punctis fixis, fecundum quae thermometrum me- tallicum conftitui posfet, illi opus esfet; hi ve- ro in altioribus adhuc gradibus operari cupien- tes, liquido egebant, quod non ita facile quam aqua, ad ebullitionem perveniret. In utraque autem methodo exacta dilatationis cognitio unius fal- 64 CoMMENTA TIO faltem fubftantiae fupponitur, ex qua aliorum - folidorum expanfiones deducuntur; quamvis igi- tur abfolutam dilatationem per fe determinari posfe plus valeat, quam ex fuppofita alicujus fubftantiae .expanfione; quae multis fubinde vi- tiis obnoxia-esfe potest, aliarum deducere, con- flat camen, ex una parte methodum clar. D or- dae ingeniofisfime fuisfe excogitaram, cum ta- li ratione in ipfis virgis thermometrum haberet, per quod illarum femper temperaturam investi- gare posfet; ex altera autein parte, fumta a clar. Dulongo et Petito de hocce argu- mento experimenta maximi esfe momenti, quum id potisfimum nos docuerint , corpora folida fi ad temp. ultra 100? pervenerint, non direc- ta ratione cum thermometro mercuriali: fefe ex. pandere, fed eo majorem esfe illorum dilatatio- nem, quo magis ad punctum accedunt, ‘quo aggregationis ftatum mutando, in fluida trans- eunt. er do EEG $.. ik Dijudicatio alterius Methodé vir. clar. Dulongi et Petiti. In altera methodo (25), ut dilatationes foli- | | (do (as) Vid, hujus Comm. pag. 27. rees unt ee re en à TE + m Nt um Dnm RR i MATHEMATICO-Puysicai 65 dorum reperiantur abfolutae, exactisfima expan- fionis mercurii cognitio requiritur, quae autem nulla alia ratione, nifi, adhibitâ ex corpore. fo~ lido- confectä fubftantiâ , acquiri potest. Hanc- ce mercurii dilatationem adhibito vafe ferred determinarunt , cujus expanfi ionis quantitatem fe- cundum experimenta: virorum celeb. Laplacií et Lavoisierii cognitam cenfuerunt ; atque cum ipfa.haec mercurii expanfionis determinata . me- diante folido cognitio, rurfus adhibeatur ad ip- fam folidorum dilatationem inveniendam , quis non videt, in orbem: hic torqueri, | cujus aeque dif- ficile. fic exitum , ac „principium .. invenire. Sed. pofito jam, mercurii dilatationem | accura- tisfime esfe cognitam, ad aliorum. folidorum di- Jatationem ,. hac via ac ratione determinandam, requiritur, ut mercurii pondus. exactisfime :cog- hoscatur, primo ad o?, deinde. postquam calo- tis actione fluidum evafit, qua fefe distendere at- gue igitur, majus volumen nactus, ex repleto vafe recedere cogitur. Haec pro vitro adhuc fieri posfunt; fed pro aliis fubftantiis folidis, quorum expanfio: mediante vitro est invenienda , . porro requiritur; ut volumina trium horum corporum fc: folidi explorandi, vitri, mercurii. ad o°. fint éognita. ; Ut vero alicujus corporis folidi volu- men + inveniatur, gravitas. ejus fpecifica, five denfitas ad o^, determinetur necesfe est, ad E quani | (66 COMM E N T'AUE TO quam rite investigandam, ut ad folidi dilaratio- ‘nem iterum perfugiatur, oportet. T à Quibus“ omnibus perpenfis, facile incelligi- “mus, hac in ‘ratione adhibenda, tot tantis- que fatisfaciendum esfe requifitis, ut obfer- vatione ad finem perducta ne dici quidem posfit, an revera ullo modo exacta fit habenda. "Tantum autem abest, ut eventa a clar. Du- longo et Petito tali ratione comperta, omnino falfa habeamus, ut potius maximi illa esfe momenti exisimemus, quum legem priori Yethodo jam celebratam, quod fc. folida in al- tioribus gradibus, non amplius progresfibus ther- "mometri mercurialis ' fimpliciter proportionalem ostendant dilatationis quantitatem, fed quo magis _ «ad fufionis punctum accedant, eo magis quoque liquidorum ad inftar variabili modo fefe dilatent, iterum confirmatam exhibeant. §. Jo Restat, ut verbo adhuc loquamur de metho- do, quae prima fronte theoriae quam maxime fefe commendat, quaeque nititur principio illo "hydrostatico, corpus foliduni fluido immerfum partem fui ponderis amittere, aéqualem ponde- ri voluminis Bos quod dimovet. - I | Po- PE Se es See : MaTuzMATICO-Puvstc a. 67 Ponamus volumen alicujus folidi esfe cogni- tum ad o°; atque exprimi per V, ejusque volu- men temperatura auctâ ad r° = V + A, at- que ad hunc. gradum: ejus pondus, bilance examinatum , esfe M7, dum volumen liquidi alicujus dimoti, cui immergitur ad 7? = m", runc M = mi erit pondus liquidi ad T^. Por- ro ponamus, pondus ılit hujus liquidi ad o^, esfe P", átque dilatationem cubicam ejusdem liquidi ab 6° — 7? esfe cognitam: tunc hicce liter ad r° erit (1 Jd) lit, ita ut exinde oria- tur proportio (14-2) lit: V--A— P: Mem unde Vans Mom Cor» u ex quo dilatatio ie ay CORRE five In hac igitur methodo, quantitas dilatationis dependet: | &) a volumine corporis folidi ad temperatu- ram o°. B) a pondere liquidi ad o°, atque ad tempe auctam. y) ab ipfa dilatatione cubica liquidi. 3) Adhuc in fenfum venit dilatatio vafis, in E 2 quo \ 68 a Erom M EIN Ami T old quo porideratio fiat, nifi ex eadem „qua foli. dum, explorandüm; conficiatur - fubftantia. Quodfi. haec - omnia. perfecta: ratione -fianty in easdem ¿difficultates incidimus ,~ quas in ~al- tra Dulongi et. Petiti methodo dijudi- canda -$.. rr, jam enumeravimus. . Uti enim ilic volumen corporis, et folidi, et liquidi; mercurii fc. hujusque etiam pondus ad: certam temperaturam , atque etiam dilatatio . mercurii quam accuratisfime cognita esfe debebant, ex quibus folidi dilatatio. computaretur, fic ‘etiam hic locum habet, quum infuper adhuc requiri tur , ut volumen corporis folidi ad o? fit cognitum. Revera igitür haec methodus, quae theoriae quam maxime fefe commendari videtur, haud- quaquam in praxi erit adhibenda, ideoque etiam filentio praetermittamus , , quae ad: ipfius, vel tae _ lis generis methodorum laudem clar. T ralle- sius (26), clar. Biotus (27), alii, in me- dium protulerint, (6) Trallesius. in diario ,, Gilberts ciu dus der Phyfik, Vol. 27. pag. 241. (27) Biot, 7r aité de Phyfique, Tom, 1, page 243. Ma THEMA TICO-Pirvsré A. 69 Onion mimo fad i ` 129 "I t Omnibus experintémtis; entei vird- rum clar., exceptis. illis a clar., Dulongo et Petito fumtis, linearis tantummodo expanfio- nis, five illius, quae ad unam /dimen(fionem per- Binet, ratio habebatur. Quum ; aurem folida qua- quaverfum Tele extendant , nostrum eit indicare, qua ratione haec dilatado cubica, feu "illa, ı quae omnes dimenfiones fpectat, ek-ineari -depen- Bar. C5 CH END Ve: “Sit ð dilatatio linearis alicujus folidi pro uni? tate iy sir onan atque pro 1 ° qualiscunque ther- mometri, pofitä expanfione inter limites glacici fundentis atque. aquae ebullientis à proportionali cum thermometro mercuriali j haec dilatatio pro temperatura r graduum eric. 2 T: ponamus porro, per. Z;repraefentari unitatem. longitudinis ad. temperaturam; glaciei. fundentis., atque per i, longitudinem pro--certo temperaturac gradu, quo pofito, langimio I. dilationem, fubit. = eh ita Ut GE imani! stab v5 ie er Lg T3)... c ME no E Gònderemus jam net v M temp. glaciei fundens; cujus trés ‘dimenfiones faphlae fubeant dilatationem linearem, ita ut ad temp. 7° exinde | oria» Zo COMMENTATIO:. oriatur volumen Vy , priori fimile. Quoniam autem aliunde cogrium est, volumina corporum fimilium esfe inter fe, uti cubi laterum homo- ; ballet oritur: propouioc: | ds Ve = B: T unde BETEN, > Ve = = TP aut pro 4 ipfi us valorem ex aequatione t D fübftiruendo y | | Si aee diia. «AO = V(1i+337r+3% pp» ee) .. Es ) Unde fequitur LG Vr Vaa = ee WO NER in ubi Ar fignificat dilatationem cubicam, five dif- ferentiam inter volumen ad Gelske © T^, atque inter volumen primitivum. ! -Hujus aequationis (3) in qua dilatatio cübica tanquam functio dilatationis linearis atque tem _pératurae occurrit, plerumque primus tantum- modo terminus adhibetur, ad déterminandam dilatationem cubicam, ex data lineari, atque vi- ce verfa( 28). Videamus, quo tandem jure et.qua- tenus hoc tuto fieri posfit. Ad hoc lio tum fü- (a8) Cf. Biot, Traité de Phyfique, Tom. 1. pag. 169, Marnemarico-Puysica. 7b fumamus exemplum glaciei » quae fubftantia ex corporibus. folidis. omnibus maxime dilatatur, Ejus. dilatatio linearis pro 1° „therm. cent. est. == 0300024512 = 2: igitur. dilatatio cubica pro 1? therm, cent. five ^ (0,00004512) su A TI 0,00073536 [1o eoo: 12 dem; /£210,000735540266 «. . Primus autem terminus aequationis (3) five 32 est = 0,00073536, unde patet duos reliquos in quinto jam decimalium loco exferere effectum, quorum vero tertius non nifi in nono apparere coepit: hicce igitur tertius terminus, cum extra limites obfervationum cadat, pro omnibus aliis corporibus. folidis fine erroris periculo negli- gi potest, fecundus vero retinendus est, fi quidem in fümendis atque computandis obfer- vationibus. phyficis accurate, uti par est, pro- gredi velimus. Quodfi enim ad certum de- cimalium locum omnes computandi conditio- ‚nes extenduntur, revera necesfe est penulti- mus, et multo magis adhuc antepenultimus quam exactisfime exprimatur. Quare haud in- «congruum duximus, fecundi quoque termini ra- tione habita, dilatationem corporum folidorum cubicam, fecundum formulam 3. computatam, in tabula exhibere. - | Ple- 72 CoMMENTATIO Plerumque dilatatio linearis pro temperatura aquae ebullientis ex obfervationibus deducta, ex- hibetur ab auctoribus, attamen nonnunquam opor- tet, dilatationem cognitam habere, pro quocun- que gradu dilitiscunqus thermometri : quodfi igi- tur 2' fignificat dilatationem linearem pro tèm- peratura aquae ebullientis atque (3 relationem : quae existit inter aliquem. «alicujus thermometri gradum, atque inter ipfius divifionem, formu- la (3) mutatur in fequentem ` | | Aen B? y^ Ar = ser: (14 ret : Quandoquidem vero pro therm. centigr. — 0,01 DE T NM Wo. . Reaumuriano B= 0,0125 ee . SM UD "Fahrenh f =,0,0055 pro f ngulis hisce thermometris , fecundum ordi nem propofitum, fequentes habentur formulae 0,03 3 r + 0,0023 3? r? + 0,000001 374 (5) „quae cuicunque ufui particulari infervire posfunt, quando reductio ex alterius thermometri divifione in alterum ‘evitetur. Quodfi vice verfa., dilatatione cubicä dati, iterum ad dilatationem linearem recurrere opor- Wt gury To ; == 0,0375% c +0 ‚00046875 3 Aalen o, 000091953125 55 g? (6) ama. 9,0166 dr H o ‚00009259 Ser + 099900817147 33 4? C7) nm m tt e ee MaTHEMATICO-PHYSICA. 73 tet, hoc etiam perfici potest ope-form. (3), un. de fc. ftatim fequitur Br d M | 0^ r? Hun ger lir bor ih SS pp aA hing, Dm ndr ty five 7° + 329^ r+5—A—=O unde habetur — dr = Ik Vic Ar | =i Ar CI SAT Hay Art A? 75-j- cet.) (8) feries admodum convergens, cujus duo priores termini fufficiunt; haec autem feries dilata- tionem linearem exhibet ' tanqüdm functionem temperaturae atque dilatationis cubicae, ita ut - hâc, obfervatà exinde illa posfit determinari. Nonnunquam necesfe est, ex volumine alicujus corporis folidi, ad certam temperaturam perduc- ti, volumen inveniatur ad alium temperaturae gradum: huic propofi ito adhuc infervit formula pU IT fc. ‚Pro aliis temperatüris i > vr ‘ elicitur - -i = V. Cha), Vu y CEPO in màs formulis brevitatis grátia pofitum est "User of. a gar! fms + dr „EE , atque i 52 pe e. ora eee) T3 Eliminando“ V, five verum primitivum ex hisce ` aequationibus , erit 74 AO OR MONTE ERR Nene tu ima EO g” os Ii+« oe "T Ad volumen pfimitivum five abfolutum, fi nulli temperaturge, obnoxium _fuisfer corpus, etiam recurri potest ope-form. 2, unde fc. ftatim fequitur potendo iteram compendii gratia 7442414 3 = 53% (4394 =F) franc tof ? 3 $. 14. Formula generalem quaefivimus, in qua ex- ro AR atque. relationum cognitarum expri- meretur. Quum enim folida minus liquidis fefe extendant „ haec iterum minore gazformibus quan- titate, in univerfum igitur dilatationis incremen- tum augescat,, quo minor fit corporum denfitas, atque particularum attractio, existimandum. quo- que prima fronte posfet, hancce legem a foli- . dis inter fe quoque fervari, ita ut quo denfius folidum, eo. minus ejus. expanfio . dicatur... Sic e. g. glacies et platinum duo folida, quam maxi- me a ae F Open "eN MaTHEMATICO-Puysica. 75 me denfiare inter. fe .divería,.- eriam dilatatio- ne quam „maxime, inter fe. differunt,' quum. gla- ciei. inter „omnia folida maxima, platini vero, vitro. jn „minima fit. dilatatio; haec au- tem, lex neque. ratione quadam- nititur, né- que conftans est, quum jam. comparando : in- ter fẹ „aliorum .folidorum ‚dilatationes, uti cupri et. ferri. pateat, ipfum contrarium. locum habe- Ie, quoniam, cupri et dilatationem et: denfita- tem, ferri expanfione et denfitare majorem. esfe cognoscamus. Hac. via. igitur. nil certi invenien- tes experti. fumus; an. denfitatem cum, calorico fpecifico , . cuigue..corpori. diverfa quantitate in. fito ,.. conjungendo , quod. igitur effectum etiam habere queat in dilatationis -quantitatem | commurandam ;,. ,. meliori. cum; -fuccesfu legem quandam. detegeremus ; fed, fatendum, hac quo que ratione non melius quam priore nos pro- cesfisfe. Nil vero mirandum, quaerendam formu. lam generalem non ex votis nobis füccesfisfe ; nam a tot tantisque elementis, uti a majori vel minori tenacitate, duritate, aliis nobis huc- dum. incognitis, hoc, pendere. potest, ut vix putandum ‚fir, an unquam hac via er ratione dilatatio cum aliis corporum conditionibus in conjunctionem ferri. queat.: Optandum quidem esfet, unà vel alià ejusmodi. viis, tandem ad in- ter- 76 COMMENTATIO ternam de hoc argumento perveniri cognitionett, cum femel lege detéctai, unüm tantum ex fo- lidis pro bafi asfümi necesfe esfet, ex quo dein- de aliorum dilatationes calculo computarentur, Nunc. enim experimentis virorum celeb. La pla. eii éu Lavoisierii, aliorum, certa ’ratio- ne.nil aliud. nobis cognitum est, nifi quod in- ter. temp. o*-— 100° folida omnia "diverfa ra tione, fingula. autem directa’ proportione cum ihermometro mercuriali fefe exparídunt : porró quod . fecundum experimenta clar. Dulongi et Petiti, in altioribus gradibus, ^nonnüllorum folidorum | expanfio ' parvo ineremento 'aujéat , prouti magis ad fufionis punctum accedant. ‘An vero: hac in re omnia legem generalem fequan- tur, quae formula exprimi posfit, propter mi- morem experimentorum | ambitum > nos adhuc + latet. ^ | | $. 15. Praecipuae igitur a nobis enumeratae fint me. thodi, quibus inquiritur in corporum folidorum expanfionem per calorem, et quid de fingulis existimandum fit, quoad ejus fieri posfit, exhi- buimus. Plurimos: viros clar., quamvis alii ‘alia E ratio- nr © uem 0 MATHEeMaTico-Puysica. 27 tatione, pervestigandi dimenfionis quantitatem „ qua. corpora folida, calori expofita, mutarens tur, operam dederint, in eo tamen potisfimum convenire vidimus, quod finguli. minutisfimam, qua folida augerentur expanfionis quantitatem , evidentisfima ratione ante oculos sag ftudue= runt. Quum autem ex rei natura. cüjusque fcientiae doctrinaeqüe initium admodum fit. imperfectum; nil mirum, hoc etiam dicenduni esfe de priori- bus hujus :argumenti experimentis. Haec enim id tantummodo evincere potuerunt, revera fo- lida omnia diverfa . quantitate . fefe expandere. Postea vero nonnulli viri clar. Smeatonus, Laplacius, Lavoisierius, Ramsdenius omnimodo id efficere. ftaduerunt, ut accuratis- fime. vera dilatationis quantitatis menfura cape- retur. Quibus eo major fides est tribuenda , quo diligentius et accuratius omnem operam in eo collocarunt, ut optimam obfervandi viam et ra- tionem: explorarent. Itaque, etiamfi. non ad abfolutam . accesfisfe dici. posfint perfectionem , quae in rebus hu- manis femper defiderabitur, tamen pro ho- dierno fcientiarum. progresfu ad ultimum perfec- ‘tionis: gradum eos pervenisfe est existimandum; Quod. in. primis de -methodo valet, atque de investigationibus celeb. virorum Laplacii et 78 CowwkNTATIO Matnematico-Puysica. et Lavoisierii, quae in omnibus obfervatios nibus et experimentis, in quibus dilatationis ra- tio est habenda, tute adhiberi posfunt, dum expanfionis quantitates corporum, ab illis non exploratorum , experimentis celeb. Smeatoni fuppleantur. | | ys .. Quod tamen non ita accipiendum, quafi omnia in hac re jam abfoluta esfe dicamus 5: optandum potius, phyficos, omni adparatu, ad ejusmodi experimenta inftituenda necesfario, .inftructos, eventa a viris clar. de hac materia hucdum acquifita, de novo repetere, fimulque addere folidorum nondum exploratorum dilatationis quantitatem. Ita fane optime confulerent om- nibus, qui vero. fcientiarum amore ducuntur, quandoquidem tum demum, de vera folidorum conftitutione, quae prorfus adhuc latet, magis magisque certiores fierent. Unusquisque hisce temporibus, quantum po- test, adferre fludet, ut novas pervestiget leges, novas perfcrutetur theorias, quo denfa disperga- tur nebula qua naturae mysteria adhucdum te- guntur. Est autem admirabilis quaedam et con- tinua feries rerum, ut alia ex alia nexa et om- nes inter fe adaptatae colligataeque videantur. Vetera igitur cognita, ut nova phaenomena cum fructu indagentur, magis magisque ad fummum perfectionis gradum funt perducenda. p j AC Za T i D ck > ^n e ecd OT! ' x X 1 SOLIDORUM NOMINA. Antimoniéi... ES Afgentüm tarte x. Argentum depuratum . . = . . . Argentum typi Parifin |. . . . Aurichalcum ,.1. . . « Aurichaleum Hamburgenfe . . . Aurichalcum Angl. forma virgae ~ Aurichalcum Angl. forma alvei , Aurichalcum fufum . . . . Aurichalci filum Q e e te: Ps ° Ligatura 16 part. Aurich. et 1 p. Stann Ligatura 2 p. Aurich. et 1 p. Zinci . Aurum L . e € Lj . . . Ld LI Aurum terfum (de départ) . . iR Aurum non candefactum . . xs . Aurum candefactum . . . . e HE a SOLIDORUM NOMINA. Farm. Ferrum cusum Ferrum fusum . . Filum ferreum . à. Fistula fumaria humida Fistula fumaria sicca GERS: q.s Palladium... . PACE SE ety Plumbum. . . . di (4 fF ri 4 S, X 3 mr i. y E VIR d A e F