D IT medir s eo at ^s E od Bere Aca ida MÀ —Á MÀ A ———— a er : oM EU MU UM c E —— MÀ D S * Ey, nin tts etel e ——— nae SE O POENE. P * may m B N b vn Dp Y a ANNALES ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE , Ann., GI9I)CCCXXXIII-—CI9IDCCCXXXIV. A NNALES ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE, Ann. CI9I2CCCXXXIII—CIOIDCCCXXXIV, ` THEODORO GERARDO van LIDTH pr JEUDE , RECTORE ACADEMIAE MAGNIFICO, ÀÁDAMO SIMONS, SENATUS ÓRAPHIARIO. - TRAIECTI 4» RHENUM, — APUD IOANNEM ALTHEER; ACADEMIAE TYPOGRAPHU Me | MDCCCXXXY. HOC ANNALIUM FOLUMINE CONTINENTUR: , 217 "M A 7 Nomina Professorum et Lectorum in Acia demia Rheno-Traiectina. $. I. Quaestiones ad . certamen literarium 4. CIOIOCCCXXXIII. propositae. $. I. Series lectionum habendárum.. $. MI. Series disputationum publice et privatim defensarum, $. IV. Solennia. $. V. THEODORI GERARDI VAN LIDTH DE JEUDE, Oratio. ; "29 Re- IV Responsiones ad quaestiones propositas : LaAws2znTI Doeners Did. fil. ad quaestionem T'heologicam. . Francisci lanır JACOBI ALBERTI luxus, ad PT Theologicam. DipERICI VAN Doxxom, ad quaestionem Medicam, VVALRANDI ConxELun Lupovici CLARISSE N ad quaestionem, Literariam. ! lonawwi ConwELi: GERHARDI Door, ad quaestionem Literariam. ANNALES ACADEMIAE RHENO-TRAIECTINAE. Ann. CIOIOCCCXXXIII—CIOIOCCCXXXIV. — Pu a. —Ó an m 9 qu j. I. Inde a die xxvr. m. Martii A. CIOIOCCCXXXIII, usque ad diem xxv1. m. Martii À. CIOIOCCOXXXIV , in Academia Ritieno-Tralectima docuerunt MAÁATHESIN ET PHIL OSOPHIAM. NATURALEM | NirconaAus CORNELIUS DE FREMERY, GERARDUS Morr, JOANNES FRIDERICUS LUDOVICUS RR; Ianus Kors, | TuEODORUS GERARDUS VAN "ums DE Jewe, h.t. Acad. Rector, PETRUS IOANNES lsAACUS DE FREMERY, Prof. Extraord. RICHARDUS VAN, REES, aii. CORNELIUS AÀDRIANUS BERGSMA; c Prof. Extraord. vi THEOLOGI A M. lonocus HreniNcA, E.F. GABRIEL VAN OORDT, Aonorifice et ex voto suo dimissus, | HERMANNUS BouwAN, HERMANNUS loHANNES RovAAnDs. 1URISPR UDENTI. M. : HERMANNUS ÁRNTZENIUS , : Ianus RICRARDUS DE BRUEYS, CORNELIUS ÅDRIANUS VAN ÉNscCHUT, Aprranus CaTHAnINUS HorrrUs, IANUS AckEnsDYck, Prof. Éxtraord. MEDICINAM. Ianus BLEULAND, propter aetatem sep- "tuagenariam honorifice rude donatus, NiconAus CORNELIUS DE FREMERY, BERNARDUS FrAnNciscus SUERMAN, Ianus Isaacus VVOLTERBEEK , lacosus Lupovicus CoNR ADUS- SCHROEDER VAN DER KOLK. vm ana VII PHILOSOPHIAM THEORETICAM ET LITERAS HUMANIORES PHILIPPUS. GUILIELMUS: VAN: HEUSDE, ANTONIUS YAN GOUDOEVER, ApAMUS SIMONS, A. t. Senatus Acad. Gra- phiarius IAconBus CORNELIUS SwYGHUISEN GROENE- WOUD, Lunovicós GERARDUS VIÄ, Prof. . Extraordinarius. LECTORES SAMUEL NYHOFF , Linguae Graecae; GERARDUS DoRN SEIFFEN, Literarum Hu- maniorum , CAnorus TuoMPsoN , Literarum Anglica- TUM yi TM MAXR EE ai Ek aat Iustus: HENRICUS Kocu ) Linguae riam nicae , dg. | GrorcIus CAROLUS X disais : Jibi bod Gallicarurm. MAGISTER A4CADEMICUS LAMBERTUS DE FnANcE , rtis Gladiatoriae. VIII $. T Ad certamen literarium, singularum disci- plinarum studiosis in Academiis et Athenaeis patriis, propositae sunt hae just ani QUAESTI O ZOO0LOGICO- Ro did CA, Quaeritur y quales reliquiae fossiles ani- malium vertebratorum hactenus sint inven- tae, in septentrionalibus Belgii provinciis, praetermissis illis, quae multae prope Tra- iectum ad Mosam, zz huius loci formatione, adsunt. Indicetur porro, quales sequelae ex illis, quo ad constitutionem geologicam harum P ropinciarum ,tutoderivari possint ? QUAESTIO MATHEMATICA, JExponatur theoria. generalis curvarum duplicis cureaturae , eaque adhibeatur ad . inveniendas proprietates curvae, quae om- nes rectas in superficie cylindri aut coni recti eodem -angulo secat. QUAESTIO THEOLOGICA. Disquiratur, utrum e doctriná Ethices Christianae homini et Principi Christiano lim 1X liceat, bellum gerere , nec ne? | Quodsi li- citum existimetur , inquiratur , quatenus de bello gerundo hominum sententias emenda- gerit doctrina Religionis Christianae? bf y JAAET. QUAESTIO IURIDICA. Ad examen revocentur argumenta, quae ad leges commendandas afferuntur , quibus sive officinae et agriculturae tuendae caussa , sive ne certarum rerum copia desit, mer- cium cum imporíatio tum MROPPITO gra- vatur vel prohibetur, QUAESTIO MEDICA. “Quaenam mutationes pathologicae indu- cuntur Arteriis per Ligaturam? Hinc, ex- positis variis eam instituendi modis , quid singuli valeant , concludatur, |. | QUAESTIO LITERARIA. Vita Periclis, ex ipsis fontibus, maxime Plutarcho, petita. Viri characterismus. Quid profuerunt eius politica consilia civi- tati et imperio Atheniensium? | Quid no- cuerunt ? : $. HL Lectionum in Academia Rheno-Traiectina, inde a die v, Septembris Å. oxoroocexxxuirr, usque ad ferias aestivas À, CIOICCCCXXXIV , a Professoribus et Lectoribus habendarum, haec fuit formula : In FACULTATE MATHESEOS rr PHILOSOPHIAE NATURALIS, docebunt Elementa Matheseos, I F. L. SCHRÖ- DER, diebus martis, mercurii, iovis et vene- ris, hora IX. Stereometriam , Trigonometriam Sphae- ricam adhibitam ad Astronomiam Sphae- ricam. et Geographiam M athematicam 1. F. L. SCHRÖDER, die veneris atque. saturni, hora VIII. | Collocutionibus de ratione docendi disci- | plinas Mathematicas vacabit I. F. L, SCHRÓ- DER, hora postea indicanda. Geometriam analyticam R. VAN REES, diebus lunae, mercurii et veneris, hora IX, Calculum differentialem et integralem R. van REES, diebus martis, iovis et satur- ni, hora IX. | Me- xi " Mechanicam analyticam R. van REES , diebus lunae, martis, iovis et veneris, hora X. ^ PAysicam experimentalem G-MOLL , die- bus lunae, martis, iovis et veneris, hora I. ‘Astronomiae primas notitias G-MOLL, diebns lunae, martis, iovis et veneris , . ho- ra IX. vel alia, auditoribus magis commoda.: "ALstronomiarm: theoreticam et- practicam Gi MOLL; iisdem diebus, hora III. : Elementa Hydrotechniae, ad praesentem conditionem Patriae adplicata, ‘si sufficiens numerus auditorum adsit, belgico sermone, exponet G. MOLL, hora deinceps indicanda. Chemiam generalem et applicatam N. C. pEFREMERY, diebus lunae, martis, mer- curii, iovis et veneris , hora XH. ^ Chemiam artibus adhibitam |. P.3.L. ng FREMERY, diebus martis horà pémieridisi na VI-VIII. lis, qui instituendis Aetolis ibo operam dare cupiunt, praeerit P. J.I. png FREMERY, die saturni; hora IX ad XI. Botanicam et Physiologiàm plantarum I. KOPS, diebus lüinae, martis, iovis et ve- neris, hora X. Botanicam Historiam plantarum međi- cinalium et oeconomicarum C. A. BERGS- MA, diebus lunae et veneris, hora IX, ` Ana XII 4 natomiam plantarum C. À. BERGS- MA, diebus et horis Auditoribus commodis. Excursionibus botanicis singulis hebdo- madibus praeerit C. A. BERGSMA, ; Historiam naturalem Mammalium , A- vium, Reptilium et Piscium. exponet Tu. G. vAN LIDT ps JEUDE, diebus lünae et mar- lis, horà XL — Caeterorum autem anima- lium, vertebris carentium , historiam, du=- ce V. Gl, I. van der Hoeven, die mercurii , eàdem. horà. "I natomiam comparatam tradere Bolus Ta. G. van LIDTH pe JE UDE; die saturni , hora I. IM ineralogiam -et hangs N. C. DE FREMERY, diebus:iovis et veneris, horá XI. Oeconomiam ruralem 1. KOPS, diebus lunae, mercurii et iovis, horal. saturni, ho- ra XI. vel aliis diebus aut horis, auditoribus commodis. ! Disputandi exercitationibus , die saturni ho- rà I, alternatim praeerunt Professores in Fa- cultate Matheseos . et Philosophiae Naturalis, singuli in partibus sibi demandatis. - In FACULTATE THEOLOGICA, Encyclopaediam. theologicam , cels, Cla- | ris- XIII risse epitomen secutus, exponere perget H. BOUMAN, diebus iovis et veneris, hora IX, "Theologiam. Naturalem. tradet- H. BOU- MAN; diebus lunae. et martis, hora X. Patristicam , interpretandis Se/ectis Pa- trum 4postolicorum ,. duce |. CÀrestomratia sua Patristica. (Trai. ad Rhen: 41831.), | ex- ponet H. I. ROYAARDS ,. die martis, hora H, Historiam Ecclesiae Christianae a M u~ hámmede. ad nostra usque tempora, tradet HI. ROYAARDS; diebus lunae et martis, hora XL.et die mercurii, hora II. Historiae dogmatum Christianorum par- tem, quam. superiori anno, morbo impeditus absolvere non potuit, horis opportunis, .in-- eunte cursu Academico, - ad finem- .perducet H: I. ROYAARDS. : | Mus Ecclesiasticum hodiernum Belgicum — H. I. RAM ANS, die duse, hora Il.. | | Disquisitiontbus, probationi academicae praeviis, vacabit. H. I. NOYAARDS , die io- vis, hora Il. H ermenetiticam F'eteris ac Novi Siue generalem. exponet H. BOUMAN, diebus iovis et veneris, hora X. Exegeticas in C.S. lectiones habebit H. BOUMAN, interpreiaturus cum Zesazae. va- | ti- XIV ticinia quaedam , difficiliora Evangeliorum lo- ca, diebus limae, martis et mercurii, hora IX. "Theologiam dogmaticam docebit 1. HE- RINGA, E.F. diebus lunae, martis, iovis et veneris , hora XII. Collocutionibus de Thoolojgia : populari vacabit I. HERINGA, E. F. die iovis, — vespertinis a“ VII. ad IX. -Disquisitionibus, cum —Á in- stitaendis, probationi ecclesiasticae praeviis , vacabit I. HERINGA, - F. die mercárii, ho- ra XII. Doctrinam morum RA N ita Mio: bit; ut in exponendis Officiis Christianis et Ascetica pergat H. I. ROYAARDS; diebus lunáe; martis et mercurii, hora I. Praecepta Aomiletica tradet 1. HERIN- GA, E. E. diebus lunae et iovis; hora VIII, "Exercitationes oratorias sacras moderá- bitur I. HERINGA, E.F. die mercurii , ho- rå X. Officia doctorum et antistitum in Ecclesia Christiana exponet I. HERINGA, E. F. die- ` bus márüs et veneris, hora VHI | Puerorum doctrinae Christianae erzdien- dorum exercitationem . instituet I. HERIN- GA, E.F. die veneris, hora XI. Commilitonibus, orationes habentibus sa= cras, XV eras s, praesides; aderunt. I. HERINGA , E, F. die martis, horà I. H. BOUMAN, die lu- nae, horàl et H.I ROXAARDS, die: ve- neris ,. horà 1. Publicis satio exercitationibus i prae= erunt alternatim ; die mercurii, hora Ll. JHE- RINGA, E.F. , H.BOUMAN. et- H. I. ROY- AARDS, inte item H. I, ROYAARDS, 16s "TT OORDT , etsi suo irent honorifice a Rege dimissus est, libentissime tamen. ;sua officia. et. consilia, quoad eius fieri possit, of- fert commilitonibus, Orationes sacras. haben- tibus praeses aderit, diebus. et horis, et sibi zd cammiliiopibys opportunis, — Mii FACULTATE IURIDICA, docebunt 7 . Institutiones H. ARNTZENIUS , mi martis , mercurii , iovis et. veneris , hora IX. Pandectas , W estenbergio. duce, H. ARNTZENIUS, diebus martis, mercurii , io- vis el .veneris ,. hora X. Ius Belgicum; ad ductum linearum, Iur. Civ, Holland. deseriptarum a. CL, N. Smal- lenburg, i R. E BRUEYS, diebus lunae, marlis, mercurii, iovis et veneris, hora I. Encyclopaedíam iuris I. R. pg BRUEYS, die- XVI diebus lunae, hora X, mercurii et: veneris, hora XI. Elementa oeconomiae politicae l. R. DE BRUEYS, diebus lunae, martis et je ho- ra XI. lus naturae: C. A. VÄN ENSCHUT, die- bus mercurii, iovis et Uetenib, hora X, —— Haus. ! | Ius publicum et gitim C. A; vän EN- SCHUT , diebus mercurii et veneris; ; ‘hora XI, et iovis, hora VIL. | Ius Criminale universum et Begin C. A. van ENSCHUT, diebus —ÜÓ io- ` vis et veneris, hora IX. | | Iuris Romani Historiam secundum m Lineamenta (quae prostant apud Academiae Typo&raphum) A. C. HOLTIUS, diebus mar- tis, mercurii, iovis et veneris, hora XII. Historiam gentium recentiorum politi- cam tradet I. ACKERSDYCK, diebus mar- tis, mercurii, iovis et veneris, hora E "Rerumpublicarum imprimis patriae no- titiam tradet I. ACKERSDYCK, diebus mar- tis, mercurii et iovis, hora XII. Disputandi exercitationibus, alternis heb- domadibus, praeerunt Professores in facultate luridica. In XVII -» In FACULTATE MEDICA, docebunt "Anatomiam l L.C. SCHROEDER: vAN per KOLK, quater per dierum hebdomadem, horà IV. Máriiolaptain I. L. C. SCHROEDER vAN DER KOLK, diebus lunae, martis, mercurii et iovis, horà VIII. mátutiná. Anatomiam Pathologicar , bis per dierum hebdomadem, . I. L. C. -SCHROEDER vAN per KOLK, 'horå Auditoribus commodà. ADissectionibus cadaverum y No] opportuno anni tempore instituendis , praeerit quotidie L L. C. SCHROEDER VAN DER KOLK. Pathologiam exponet B. F. SUERMAN, ter per dierum hebdomadem, hora IX. Doctrinam. de cognoscendis et curandis hominum morbis Vl. MYDHTERBRER, qua- ier, hora XII. Therapiam generalem , et Hrsg uera me- dicaminum , exponet I.I. WOLTERBEEK, quater, hora I. Pharmaciam , vernaculo sermone, N. C. DE FREMERY, diebus lunae et martis, hora II. Examen aegrotantium et Semeioticam., I.I. WOLTERBEEK, in Nosocomio mde mico, hora X. Es Roch »** Ti XVIII Institutionibus Clinicis morborum inter- norum vacabit I.I. VOLTERBEEK, singu- Jis diebus, in Nosocomio Academico. Praxin chirurgicam iradet B. F. SUER- MAN, quater per dierum hebdomadem, ho- ra VIII. | uds SR ! — Operationes 'chirurgicas ^demonstrabit B. F. SUERMAN;, tempore hyemali, quater per dierum hebdomadem, hora V. Institutionibus in arte chirurgica, quo- vis die, vacabit B. F. SUERMAN. ` TTheoriam artis obstetriciae |. l WOL- TERBEEK, die martis, iovis et veneris , ho- ra IX. . Institutionibus | obstetriciis, imprimis 'practicis, in Nosocomio habendis vacabit I. I. WOLTERBEEK. ` Politiam medicam tradet N. C. DE FRE- MERY, diebus mercurii et saturni, hora VIII. Disputandi exercitationibus , alternis heb- domadibus, Professores in Facultate Medica praeerunt. L BLEULAND, licet propter, aetatem ho- 'norifice rude donatus, commilitonibus , qui ex- plicationem accuratiorem speciminum Anato- micorum et Pathologicorum in Museo prae- gentiüm desiderabuni, sua officia; quantum ad permittet, offert. | In XIX In FACULTATE PHILOSOPHIAE THEO- RETICAE gr LITERARUM HU- L1 MANIORUM, : docebunt Logicam, atque J£nthropologiam Y. F. L. SCHRÖDER , die lunae iro Mn , ho- ra IX. Doctrinam Morum l. F. L. SCHRÖDER, diebus iovis et veneris, horall. . .. Diteras Latínas A. v AN GOUDOEVER , diébus martis, iovis, veneris et saturni, ho- ra Xl. interpretando cum: Ciceronis libros de oratore, tum Virgilii Aeneidos. Li IX.. : "ntiquitatem Romanam A. v«N GOUD- OEVER; diebus martis , mercurii, iovis et veneris, hora X. | N LÀ Exercitationes . Paedagdýitas wioderdMbar A. vån GOUDOEVER, die mercurii hora I. et die saturni hora XII. Literas Graecas tradet Pu. G, vAN HEUS- DE, interpretaturus cum vitam Antonii Plu- tarcheam , diebus lunae et venetis, hora T. tum Selecta Aristophanis, Xenophontis et Platonis loca, diebus martis et iovis, hora II. Literas Hebraicas 1. C. SWYGHUISEN GROENEWOUD ,, cum interpretanda Gram- matica, ium eius ut cL Syntaxeos usu in legendis quibusdam V. F. capitibus historicis "T3 nion- XX monstrando, diebus lunae et veneris, liora Il, martis et iovis, hora f. ; . Literas Arabicas . 1. C. SWYGHUISEN GROENEWOUD , diebus mercurii et satur- ni, hora VIII. | "Ad ntiquitatem BI ebala I. C. SWYG- HUISEN GROENEWOUD, diebus lunae, martis, iovis et veneris, lida VIII. Caeterum, si qui sint inter commilitones , qui in lectione V. F. czrsoria aut Literis Ara- maeis se exercere gesliant, eorum pariter de- siderüs, quoad poterit, satisfaciet libentissi- me, I. C. SWYGHUISEN GROENEWOUD. Historiam gentium, praesertim receztio- rum, Pu.G. van HEUSDE, diebus lunae, martis, iovis et veneris, hora XIL ` Historiam philosophiae, Pu. G. VAN HEUSDE , diebus mercurii, hora XI. et XII. Antiquitatem Graecam, loca in primis, quae ad interiora Graecorum sacra perti- nent, Pm. G. van HEUSDE, die martis, hora I. | Praecepta styli bene Holil., A. SIMONS, diebus martis, mercurii, iovis et veneris, horà VIII. Literas Holl. et Eloquentiam, A. SI- MONS, diebus martis, mercurii, iovis et ve- neris, horà X. Poé- XXI Poétarum principum Holl. selecta loca , A. SIMONS, diebus marlis et veneris, ho- ra IV. | | Disputandi exercitationibus sermone ver- naculo habendis, praeerit alternis hebdoma- dibus, die iovis horà IV, A. SIMONS. Historiam Patriae vernaculo sermone , L. G. VISSCHER , diebus lunae, horá XI. marlis, iovis et saturni, horà X. Disputandi exercitationibus praeerunt, al- "ternis hebdomadibus, die saturni hora Í. al- ternatim Pu.G. van HEUSDE et A. vAn GOUDOEVER. ——— at ——À G. DORN SEIFFEN, Lit. Human. Lec- tor, diebus lunae et iovis, hora V., Gram- maticam Graecam exponet. lisdem diebus, hora VI., aut alia, auditoribus magis commo- . da, de rAythmica ratione, tam in Grae- corum, quam Latinorum poétarum car- minibus aget. LH. KOCH, Linguae Germanicae gram- maticam et historiam literariam interpretabi- tur, horà auditoribus commodá. XXII .. 4Literas Francicas tradet- G. C. VERE- NET, diebus lunae et iovis, hora V. Literas Anglicas tradet C. THOMPSON, diebus lunae et iovis, hora IV. L. DE FRANCE, Academicus gladiatoriae . artis Magister , quotidie aptam, et elegantem gladii usum docebit, Bibliotheca Academica, diebus. lunae, martis, iovis et veneris, ab hora Liin II; —. diebus mercurii et saturni ab horal.inIF ; et feriarum tempore singulis diebus iovis, ab hora I. in II. unicuique patebit. Mu- seum quoque zoólogicum, tam huius Aca- demiae, quam privatum. in aedibus Pro- fessoris Historiae Naturalis , cuique roganti patebit. $. IV. Summos honores in singulis Facultatibus, hoc anno Academico, inde a die xxvr Mar- üi A. CI2IOCCCX XXII, ad diem xxv Mar- üi A. CIOJIOCCCXXXIV , hoc. ORAP consecuti sunt: Anno XXIII Anno CIOIOCCCXXXII*. Die xxix m. Martii, Hermannus Hy- MANS, Tilanus, privåtim defenso specimine Obstetrico - medico, de placenta praevia, Medicinae Doctor creatus est cuz» laude. Die xxix m. Martii, Lanus PETRUS BAK- KER, ZZarlemensis, privatim defensa disser- tatione Medica, de radice Iwarangusae, Medicinae Doctor creatus est cum laude. Die xxx m. Martii, | lsAAcus FLORUS Muysken, Rheno- Traiectinus, privatim defensis quaestionibus Medicis, Medicinae Doctor creatus est cum laude. -— Die xvu m, Aprilis,: PAurvs HENRICUS HornrnEMAN,.Eindhoviensis , Medicinae Doc- tor, renuntiatus est Artis obstetriciae Doctor magna cum (aude. Die xix m. Aprilis, lanus ANNE ELIZA HixrnópEN, RAeno-Traiectinus , defensa pri- vatim dissertatione, sistente quaestiones e Codice civili Franciíco, creatus. est luris Romani et Hodierni Doctor. | XXIV Die xx m. Aprilis, PAuLUs HENRICUS HoLLEMAN, Zindhoviensis, Medicinae et - "A rtis Obstetriciae Doctor , creatus est Chi- rurgiae Doctor magna cum laude. Die xxu m. Aprilis, [OHANNES PETRUS GERARDUS VAN CAsTEEL, Zheno-Traiec- tinus, publice defensis quaestionibus iuris civilis Romani et Hodierni , creatus est lu- ris Romani et Hodierni Doctor magna cum laude. Die xxu m. Aprilis, Pgrnus Orro CON- RADUS VonssELMAN DE HEER, Jalburgo- Geirus, defenso publice specimine de frac- tionibus continuis, creatus. est Matheseos Magister et Philosophiae Naturalis Doctor magna cum laude. Die xxiv m. Aprilis, GysBEgR TUS LUCHT- MANS, /'ada-Geírus, Medicinae Doctor , renuntiatus est Artis Chirurgicae Doctor cum laude. Die xxvi m. Április, FRANCISCUS GUI- LIELMUS RIvA , Dorstensis, defensa publice dissertatione Medica ; de Cholera Asiatica, creatus est Medicinae Doctor magna .cum laude. ; XXV Die 1 Maii, GUILIELMUS CAROLUS AE- MILIUS DE GEER, Rheno-Traiectinus, de- fensa publice dissertatione, de caussis, e quibus testamentum impugnari possit, creatus est Doctor Iuris Romani et Hodierni magna cum laude. Die 1i m. Maii, HENRICUS IANUS VAN SETTEN VAN DER MEER, Culemburgensis, defenso privatim specimine luridico, de ven- ditionis rescissione ex caussa laesionis, Iuris Romani et Hodierni Doctor, creatus est cum laude. Die u m. Maii,lawus LAMBERTUS VAN: Liota DE JEUDE, Tila-Gelrus, defensa privatim dissertatione Iuridica, de domicilio, Iuris Romani et Hodierni Doctor creatus est cum laude. | * Die vii zm. Maii, [OHANNES BERNARDUS VERWAYEN, Rheno-Traiectinus, defenso: publice. specimine Literario, in Euripidis: Hecubam , creatus est Philosophiae theoreti- cae Magister et Literarum Humaniorum Doctor magna cum laude. Die xv m. Maii, THEODORUS ÁDRIANUS VAN SCHERMBEEK , Zheno- Traiectinus, de- XXVI fenso. publice specimine. Medico obstetricio , de praecipuis Dynamismi in partu. aberra-. tionibus, creatus est Medicinae Doctor mage na cum laude... Die xvu m. Maii, BERNARDUS RIEN- STRA, Snecanus, defensa publice disputatio- ne Historico- Theologica, de fontibus, e qui- bus Historiae Ecclesiasticae opus hausit. Eusebius Pamphili ; et de ratione, qua. iis usus est, creatus est Theologiae Doctor magna cum laude. Die xvii m. Maii, LrowAnpvs PROES, "4 mstelodamensis, defensa publice disputa- tione Theologica, de oratione ntiochiae habita (Act. Ap. XHE 16-21.) Paulo Apo- stolo tribuenda , creatus est yiii OU: tor magna cum laude. sind Die ut m. Junii, laNvs DAnTHOLOMAEUS SNELLEN, Aotterodamensis, defenso priva- - tim specimine Medico-chirurgico, de Sp/iacelo pedum pro caussis diverso, creatus est Me- dicinae Doctor. cum laude. | ^s Diew m. lunii, laNvus DARTHOLOMAEUS. SNELLEN, Aotterodamensis, Medicinae Doctor, Artis chirurgicae Doctor creatus. est cum laude, XXVII Die. v m, lunii, LAnus BARTHOLOMAEUS SNELLEN ,' Aotterodamensis , Medicinae :et Artis chirurgicae Doctor , = Artis obstetri- €&ae; Doctor reatus. est cum laude. Die xix m. Iunii, YonANNES CHRISTIA- NUS PALTHE VVESENHAGEN, Paramariboa- Surinamensis , defensa. privatim dissertatione Iuridica, | de „inscriptione Hypothecariay Iuris Romani et..Hodierni Doctor est renun- liatus cuz laude.. Die xxv m. Iunii, Greoncius pe Mer- NERTZHAGEN, Surinamensis, defenso pri- vatim specimine [uridico, sistente quaestio- nés iuris civilis, creatus est iuris Romani et Hodierni Doctor. | Die xxvii zz. Septemb., PHILIPPUS SMITS, ex Oosterhout, privatim defenso specimine Medico, de NepAritide, observatione illus- trata, creatus est Medicinae Doctor. Die 11- m. Octob., | Anne FnANcISCUS JONGSTRA, Frisius,- defensa. publice dis- sertatione, .sistente praecipua. argumenta quibus varias de fundamento civitatis et imperii civilis sententias defenderunt. et impugnarunt scriptores, renuntiatus est Iu- ris Romani et Hodierni Doctor cum laude, XXVIII Die xxx m. Octob,, ADRIANUS HENRICUS VADERS, Schidamo-Batavus, defenso pri- vatim specimine Medico forensi, de docima- sia pulmonali et: respiratoria, renuntiatus est Medicinae Doctor magna cum laude. | Die v m. Novemb., ÄLBERTUS DE IONGH, Noviomagensis, defensa publice disquisitio- ne, de Herodoti philosophia, "Philosophiae : theoreticae Magister et Literarum Humanio- rum Doctor creatus est magna cum laude. Die xvut m. Novemb., GERARDUS VAN DEN STEEN, Zheno-Traiectinus, defensis privatim quaestionibus Medicis , Medicinae Doctor est creatus. Die xxvi m. Novemb., CORNELIUS STAR NuMAN, e vico. Sapmeer. Groninganus, defensa publice parte altera diatribes; in Nicolai Machiavelli opusculum , Del Prin- cipe, inscriptum, luris Romani et Hodier- ni Doctor creatus est magna cum. laude. Defensa eodem die prime parte eiusdem diatribes, praeside Clar. van Heuspe, ho- noris caussa, idem renunciatus est Philoso- phiae theoreticae Magister et Literarum. Hu- maniorum Doctor. XXIX Die xut m. Decemb., AvTGERvs lonAN- NES CORNELIUS METELERKAMP , Delphen- sis, defensa privatim dissertatione, de Com- pensatione, luris Romani et Hodierni Doc- - tor est renuntiatus. Die xv1 m. Decemb. , HeNntICUS IGNATIUS HunEnTus VVonrr, Amstelodamensis, de- fensa privatim dissertatione Medica , de semi- nibus santonici, inprimis illorum extracto aethereo ,. Medicinae Doctor est renuntiatus. - Die xvm m. Decemb, , CAROLUS ANTO- NIUS ROMBACH, e pago Molenaarsgraaf, defenso privatim specimine Physiologico, de Embryonis nutritione ante placentam for- matam, Medicinae Doctor est renuntiatus magna cum laude. Die xix m. Decemb., CAROLUS ANTONIUS RomBACH, e pago Molenaarsgraaf, Medi- cinae Doctor , Artis obstetriciae Doctor Crea- tus est cuz laude. Die xx m. LaDeddnb. lANvus PEELEN, e pago Otterlo Gelrus, defensò privatim spe- cimine Medico, sistente observationes, “de morbo maculoso Haemorrhagico JF'erihofii, cum adnexa epicrisi, Medicinae Doctor est creatus cuzn laude. XXX -Die xxi. m. Decemb. , laNus PEELEN, e pago Otterlo: Gelrus, Medicinae Doctor; creatus- est Artis obstetriciae Doctor cum laude. | Anno cIOIOCCCXXXIV. Die xix m. Martii, ANTONIUS VERNEDE, Medioburgo-Zelandus, defensa publice dis- putatione, de J4edilitio Edicto et redhibi- tione et quanti minoris, luris Romani et Hodierni Doctor est renuntiatus cum laude. $. V. Anno cIOIOCCCXXXIV. Die vin m. lanuarii. Refert ad. Seña- tum Rector, Virum Clarissimum, ApAMUM Srwows, Amstelodami morantem, ex impro- viso vita decessisse. . Buget Senatus tristem obitum Clarissimi Collegae, de re literaria Belgica meritissimi. ^ Placuit vero Senatui, probantibus deinde Curatoribus Amplissimis , defuncto Graphiario sufficere Viram Glar, H. ARNTZENIUM. XXXI — Die xix m. Martii. Cum Senatu commu- icant "Curatores Amplissimi , in locum defuncti A. Simons, Phil. theor. et Litt. Hum. Profes- 'sorem ord. creatum esse, V. Cl. L.G. Vrs- SCHER , iam ante huic ordini adiunctum, OOoOUTW: .,; Quum; in proximum annum Academicum, a die inde xxvr Martii, e Regis decreto mu- nus Rectoris Magnifici V. Cl. H. I. RovxAAnDs; Graphiarii vero Senatus in concessu Curatorum mandatum . esset : V, Cl. I. L. C. SCHROEDER VAN DER Kork; die xxr Martii, in Senatu ritu solenni borum Virorum facta est inaugu- ralio. .. Quibus peractis Cl. Tu. G. vAx LrprH DE JEUDE , magistratu Academico se abdica- turus, orationem habuit: de vita et meritis AÁApamı Srmoxws, Enarratis deinde, quae hoc anno Academiae laeta vel tristia evenissent , in certamine literario victoribus, LAMBERTO Dornes , Diderici filio, Lit. et Theol. Candi- dato in Academia Rheno-Traiectina; Drpz- RICO VAN Dockum, in eadem Academia Me- dicinae studioso; et VVArRANDO CORNELIO Lupovico CLARISSE, Lit. Cand. in Academia Lugduno-Batava, praemia tradidit: eiusdem- que honoris meriti fidem scriptura consignavit Francisco Iano lAcoBo ALBERTO luNI1O, Litt. et Theol. Cand. in Academia Lugduno- Batava, et [oA nnI CORNELIO GERARDO Door, XXXII in eadem Academia Lit. et Iuris Cand. ; -qui~ bus sola sortis invidia aurum negavit... Qui porro ad. honores victoriae proximos, acces- serant,- in facultate "Theologica, GUILIELMO vAN Oonnz, in Athenaeo illustri Amsteloda- mensi; et in facultate Literaria, HENRICO van Berxvw, Lit. Hum. Cand. et Theologiae studioso in nostra Academia Rheno- Traiectina, honorifica huius rei testimonia praebuit. , Pu- blica vero laudis commendatione ornavit An- TONIUM BAKKER, Lit. et luris studiosum in Athenaeo Amstelodamensi. | Denique, datum sibi successorem , V: CL. H. I. Rov4anps Academiae Rectorem pro- clamavit. ! TH. G. VAN LIDTH DE JEUDE ORATIO DE IIS, QUAE TRISTIA ET LAETA ACADEMIAE PER ANNUM PRAE- TERITUM ACCIDERUNT, HABITA pi XXVI. x. ManrII: 4. MDCCCXXXIV. CUM AÁCADEMIAE REGUNDAE MUNUS ' SOLENNI RITU PONERET. JA C eed á iik. | ACTUM $ SNC P DE : : ; j Me : Noms vx 2 1 ORATIO. ACADEMIAE RHENo-TRAIECTINAE Cu- RATORES, VIRI NOBILISSIMI , AMPLISSIMI! Qui CunATORUM COLLEGIO AB ACTIS ES; Vin CONSULTISSIME! AnTIUM ET DOCTRINARUM PROFESSORES; Vini CLARISSIMII i; LECTORES ERUDITISSIMI! Qur ın Rzowo BELGICO, IN REGIONE RHENO-TRAJECTINA ET IN HAC URBE , RE~ BUS PUBLICIS ADMINISTRANDIS, VEL JUS- TITIAE TUENDAE PRAEESTIS, VIRI GRA- VISSIMI, SPECTATISSIMI! DIVINORUM OnAcuronuM INTERPRETES, VIRI DOCTISSIMI, PLURIMUM VENERANDI! 4 Ta. G. vau LIDTH pe JEUDE QUARUMVIS DISCIPLINARUM. Docronzs, VIRI CONSULTISSIMI, PERITISSIMI! Husus ÀcADnEMIAE'ÜrvES, JUVENES OR- NATISSIMI! QvorTQUOT PRAETEREA ADESTIS, IVES, HosrrrESs, | AUDITORES HONORATISSIMI , HUMANISSIMI! V arios esse, qui animum mihi commo- yeant , affectus , magistratu academico abitu- ro, festoque hoc die, coram amplissima hac concione, verba facturo, omnes facile intelli- gent, quibus ante me; eadem “opportunitate, dicendi, laetaque et tristia, quae Academiae acciderant , commemorandi impositum fuit officium. Suavi equidem sensu perfundi me "fateor, grávissimo simulque difficillimo mu- nere. me abdicantem;, faustoque hujus anni academici exitu gaudentem; ^ acerbo vero si- mul tristitiae „sensu afficdior, quum gravissi- mas reputem, quibus Academia nostra, aoe anno, afflicta est, calamitates. | ORATIO. 5 Est profecto quod, laetemur. sa'yum esse Augustissimum Regem, salvos: esse Amplissi- mos Academiae Curatores, eorumque. auspi- ciis hanc nostram Musarum. sedem, hoc ctiam anno, laete floruisse et Civium, numero: fuisse auctam. Laetamur vos, Viri Clarissimi! vel optata constanter usos esse, vel recuperata „frui sanitate. Dolemus vero., nonnullos Col- legarum, infirmiore | valetudine | etiamnunc, quo minus huic solennitati intersint, impedi- ri; sperantes fore, ut et illi sanitati. resti- tuantur propediem, et vos „cuncti, Viri Am- plisimi et Clarissimi ! diu felices vivatis , corpore et animo vigentes, cum Patriae tum Academiae profuturi. t O utinam ex voto evenissent, quae, hoc ipso praecedentis anni die matali, mihi op- tata fuerunt: ut Academiae commoda. cele- brans , nullius mortem deplorandam habe- rem !: utinam vestram coronam perlustrans, Ornatissimi-Juvenes !- neminem vestrum desi-. derarem; utinam omnibus nostrae Acade- miae alumhis, qui. gravioribus laborarunt morbis, de restituta sanitate congralulari mihi licuisset! | Sed ita D Eo non placuit. Lugemus juvenes optimos: 6. Ta.G. Vak LIDTH be JEUDE Joannem Jacobum IAR Fredericum Augustinum Bisdóm, Henricum Wassink, Georgium von Glahn, Petrum Casparum Keytel: Joannem Samuelem Swaan, “ qui laudibili ardore et diligentia sive in Theo- logiam, sive in Medicinam, sive in Literas incumbentes, in medio studiorum cursu; suis praeceptoribus, (amicis, parentibus erepti, immatura morte occubuerunt. ^ Luget! prae- terea Suermannus dilectissimam ` "filiam , quae, uti parentum amor erat atque deli- ciae, ita ob virtutem animique dotes pluri- mis fuit cara atque amata. Renovatum do- leo luctum parentum , gravissima hac clade afflictorum , quodque Religio Christiana affér- re potest solatium, iis perpetuo vae dit ex animo opto. deat Irritum eheu! irritum fuit votum , ab ami- cissimo Simons, prioris anni solennibus factum. Frustra quippe in gravissimo vestro ordine, Viri Clarissimi! oculis: meis illum rë- quiro, qui vobiscum , ante hos paucos men- ses, hujus Academiae decus erat atque orna- mentum! | Frustra equidem candidam ejus MARAT KO our og gratulationem opperiar, quum munus, quo ille. proximus ante me functus est, succes- - sori. meo -tradidero ; ==: nec;-vos A. A.H. H! | - dulcissimam -ejus | simulque. .fervidam., oratio- nem. unquam: posthac audietis, neque. disci- puli.,.qui illum. tanti. facere solebant, ex. ejus ore praecepta excipient, tam.. veritatis., ca spinptiae, Dienad i cutlusolóBi i De iis autem , quos magni aestimavimus, quosque. inopinata morte nobis ereptos de- ploramus, privatim colloqui, uti doloris nos- tri levamen . praebet- atque solatium , ila in eorum. laudem , qui nobiscum muneris vitae- que Societate conjuncti erant, publice dicere gravissimum. merito habetur officium. | Me igitur Collegam: de Collega, vita defuncto., - etiamsi Academiae leges verba facere non ju- berent, (1) ut,amicus tamen de ámico loque- . rer, grata me: cogeret- optimi viri memoria. Argumentum. profecto ex ea , quam. profiteor , disciplina depromtum, si hac opportunitate tractare licuisset , multo mihi optatior foret dicendi materies. At vero disciplinae nostrae amor officii cogitationi cedat oportet. . Et licet probe sciam, virum, in eloquentia et li- 8 Tu. G. Yan LIDTH be JEUDE . teris humanioribus praeclarum, ‘digne laudaz re, virium mearum longe superare tenuita- tem; paulo plenius tamen, de vita' Collegae nobis” erepti dicendo, vobis 'A. A: H. H.! - qui ejus fuistis fautores, cultores; discipuli' atqtie amici, neque importunum, neque ingratum me facturum confido; eoque magis vestram in audiendo indulgentiam mili dicenti affore existimo, quo minus elognawtis oratoris lau- . des affectem, | hog xr des Natus Amstelodami A”. 1769, parentes ha- buit tum honestate, tum fietate insignes. (2) Pater munere Argentarii' fungebatur; quum autem videret, filium, a prima 'inde pueritia, tot jam 'exserere ingenii. animique dotes; non ad paterna negotia, sed'ad literarum studia destinandum eum existimavit; . et eo quidem consilio; ut deinceps Theologiae ope- ram daret, tandemque sácro munere fungens, Oracula Divina interpretando, Hominibus viam monstraret Coelestia bona —adipiscendi, vi- lioribus hujus vitae bonis longe profecto an= teponenda! ^ Ad quod munus ut. rite infor- maretur adolescens, in Gymnasium Amstelo- damense ad antiquas literas discendas dela- ius, praeceptores habuit tum alios egregios US. ORAM EO... 9 viros; tum "imprimis Richeum van O m- meren;'virum unum tin paucis doctrina at- que- éruditione- insignem. i"Egregius hic juventutis. dux , ut "aom ad artium et literarum studia informavit ju- venes, qui postea in variis doctrinarum ge- neribus inclaruerunt; ità- tenerum quoque, sed pulchri jam 'venustique sensu. aestuan- - tem, Simonidis nostri animum ad litera- rum elegantiam'^atque humanitatem primus instituit. © Quo praestantissimo viro duce cum alios auctores, tum praecipue Latinorum exi- mios poëtas, Virgilium, Tibullum, Ho- matidmi et legit, et in intimam -eorum- fa- amiliritatém se insimuavit. -Ab hoc igitur in- de tempore, quem a Natura acceperat, ado- lescens aluit, e per totam. deincepe-.yjtam expressit, verae Poéseos amorem. : | "Ex Richei disciplina in Athenaeum Am- stelodamense traductus, studiosorum numero adscriptus fuit, annum decimum sextum agens. Ibi et Wyttenbachium audivit, Graecas Latinasque Literas, et Walravenum, Li- teras Orientales, et Swindenum, Philo- sophiam docentem. Qui quidem in sua quis- que disciplina praestantissimi viri, quantam / 10 Tzmg8.G. vAN LIDTH oe JEUDE suis praeceptis vim habere debuerint instan- iae indolis, tam- bene sjam: excultae; .juve- . nem, vos profecto intelligetis ; qui. illorum sive amicitia , . sivé dnciving x idinnipvig . usi fuistis. abrfie : dg T : Postquam: per poem jeron peuti Pro- fessorum scholis; sedulo : interfuerat Leidam se. contulit, studiorum- eursum : perfecturus. Neque in illa Musarum sede severiorés unice cogitavit. doctrinas.; Literarum enim; quae ab elegantia nomen: habent, suavitatem ;'du- - cibus Richeo.vat. Ommeren..et -VV yt- tenbachio, ità degustaverat, ut avide. hic quoque. has literas tradentem audiret. icum summum KRuhnkenium,. tum aculissimum - Lusacium. Pariter etiam-eum delectabant totumque fere- tenebant Henrici: Alberti Schultensii de. Orientalibus Literis. lec- tiones. Quem quidem virum -adeo < colebat et- venerabatur, ut, per totam deinceps vi- iam, de illo dicere et.narrare quum .coepis- set, dicendi vix invenire posse finem videre- tur. Hujus autem laudatissimi praeceptoris veneratio, pariter atque studiorum .commu- nio plurimum . valuit, tum ad; amicitiae vin- cula, quibus jam antea junctus fuerat Si- AGUT, 29 RISIT 1:0. .5 7 11 -monides:noster; commilitonibus suis Cla- risse, Ten Brink, Serrurier, aliis- "que eximiis: juvenibus, arctius constringenda, tum "etiam sad - moritissimos viros: W ilmet, väder Palm et Kantelaar, qui aca- -demicun stadium ` jam dgrenst erant ,. ei: de- xinciendos;' e IU" 103TTSfT à 3 r. 2QHUT -5Nullus 'éro^'amicoruni- majorem lin: ipsius studia vir: habuit , ^quain: Antonius. van der Woordt, Flessinga-Zelandus, inge- Tiüosissinrus juvenis,- qui praématura morte diteris- fuit ereptus." Egregia “quippe indole ad Poésin ambo praediti, et antiquorum ;poé- tarum continua lectione ad omne, quod:vere elegans: et pulchrum esset, toti informati , in vertacula iniprimis : Poési tractanda - atque excolenda , semet" invicem: incendere, et :ad - pulcherrima ‘quaeque -carminà canendæ jü- vare coeperunt. Quis enim est, qui utrius- que "€árminibus; tunc fusis ,' haud teneatur? Quis nón ex ipso quasi Naturae fonte- illa fluxisse fatebitur? (9 In praestantissimis: au- tem Simonidis nostri ^ carminibus ñon- nüllà éorüm-"hábenda esse; quae illo: tempo- ris spatio fecerit, nemini vestrum. A. A. H. H»! mirum videbitur, reputanti, quantum ad Poë- 12 Tna. G. van LIDTH pg JEUDE sin praesertim valeat juventutis ardor ,. ami- citiae calore incitatus. ‘Nec tamen huic juvenili ardori ita nid sit, ut prudentem -maturioris aetatis mode- rationem contemneret, Imo: vero, -quoscun- que paricbat ingenii foetus , hos ,. cum: alio- rum, verae Poéseos peritorum , tum maxime Kantelaarii sui, unius in paucis seve- rissimi judicis, arbitrio. mentia offe- rebat. jv Sed A. A. H. H.! iium nostri amici con- iemplandis, me a proposito abduci sentio; ad ipsam ejus vitam adumbrandam redeun- 'dum. | 05 "frei Quinquennium illud quod . Leidae. degit, quemadmodum literarum -elegantiae et.Poési, ita severioribus quoque et gravioribns dedit studiis, in quibus celeberrimum Pestelium Jus Naturae, et Viros Clarissimos Holle- beek, Broes, Boers et Ravium Fi- lium, Theologiam tradentes, duces habuit atque magistros. Quorum virorum praeceptis et disciplina quum satis ad gravissimi, quo se ornare cu- piebat, muneris professionem paratus esse videretur, anno praecedentis seculi nonage- ORATIO. 13 simo secundo, in' patria urbe, solenni exa- minis ritu, in Sacrae Theologiae Candidatos receptus fuit. ^ Neque diu stationis expers mansit. Mense enim Aprili insequentis an- ni Sacri Oratoris muneri initiatus fuit, in amoenissimo pago , huic urbi vicino, de Vuursche. "d Sic igitur voti compos factus, ila pro- fessione felicissimum se- sentiebat, quam, uti semper tanquam exoptatissimam sibi ante oculos posuerat, ita, propter animi probi- tatem dotesque ingenii, si quisquam alius, ornare poterat. Quodsi enim ejus ingenium spectes, in eo tanta erat dicendi facultas, linguaeque volubilitas , ut in orationibus , pro Coetu Christiano habendis, ad- subito dicen- dum ab initio assuefactus, hanc rationem, cum ipse postea praeclare semper. sequere- tur, tum etiam futuros oratores egregie do- ceret, ^ Sin animi reputes dotes, veritatis probitatisque amore flagrans, acer erat Di- vinae nostrae Religionis vindex, fidelis ejus interpres, ^et pius. maxime cultor. Hanc ingenii aciem orationisque celeritatem , hunc animum apertum et candidum, pietatis reli- gionisque unice amantem, nos ipsimet mirati 44 Tu.G. van LIDTH ne JEUDE fuimus, qui, sive in amicorum -circulis fes- tive disserentem, seu de literarum- artium- que loco quodam publice dicentem,- sive etiam in Coetu Christianorum . concionantem. eum audivimus. nini | | Non mirum. idcirco , eum, muneri suo .et aptum et prorsus addictum , anno A795 3 amicorum ,..in. rebus. civilibus. illo: tempore plurimum. valentium , consiliis ,. ad aliud. vitae genus , splendidum. magis . et. illustre, se. tra- duci. noluisse. | derie? [520 Quo magis autem stalione - Sua se fclicem sentiret ,: tum. domicilii sedisque. fecit amoe- nitas, (9. tum nuptiarum ; quas iniit, beati- tudo. Exeunte enim. eodem anno, quo fere ineunte munus obierat, uxorem. duxit. J o- hannam Mariam. Keer, quae, per qua- draginta. annos. optimi mariti. fidelissima. et dilectissima. conjux fuit, nunc autem moes- tissima vidua, una cum. conjuge vitae suavi- tatem sibi ablatam luget !. Postquam amoenissimo loco de Vuursche sex annos degerat, a Thamensium Coetu . vocatus fuit, |quorum pagus, quamvis natu- rae locique amoenitatibus praesenti domicilio longe inferior, ci tamen, imprimis propter 70751:9 RAT I0. 15 fatalis urbis vicinitatem; adeo arrisit, ut «oblatam sibi novam . stationem ^ acciperet. "Nec profecto hujus acceptae unquam. eum poenituit. Nam septendecim annos, per quos i Thamensium pago degit, postea semper; Jt vitae. suae cum felicissimos , tum Poéseo Literarumque: studiis *fructuosissimós , ^ práe- &liearé solebat, 6) Ibi enim majora: sua "et praestantissima fudit «carmina, quibus Æo- quentiae laudes , ^. Hominis dignitatem . et "Adlexandruüm, Russorum Imperatorem , Ce- debravit; tum etiam Odam illam , Populari- bus dedicatam, nemini vestrum incognitam, in qua, prouti in omnibus “suis scriptis, fla- ‘grantem Patriae amorem expressit. (6). >S Quum per biennium: inter 'Thamenses vi- xisset, cum. aliis; bene meritis: viris," publice vocatus fuit ad Scholarum, in quibus prima cognitionis literarumque : elementa pueri do- centur, normam. et rationem cum emendan- dam, tum stabiliendam, (7) - Quae. emendata ratio quum constitueretur , ipse quoque illa- rum ^ Scholarum | Praefectus fuit nominatus. -Quò quidem munere ad. mortem. usque, per -tertiam adeo seculi partem , functus est. ^'Anno- tandem hujus. seculi décimo: sexto, 16 Tu.6. van LIDTH ve JEUDE ex Summi Regis decreto; ad hanc nostram Academiam vocatus, ut Literas Belgicas et.Patriae traderet Historiàm, novam hanc provinciam grato animo accepit, aeceptam- que solenni Oratione. adiit, vernaculo ser- . mone. habita , de vero Poéta; (8) quod. ar- gumentum et ingenio viri convenientissimum , nec a muneris adeundi ratione alienum erat. Ipso autem .hoc munere fungens, qualem dis~ cipulis doctorem, qualem literarum amanti- bus. ducem . se- praebuerit , ut pluribus expo- ` nam, vix a me postulatis A. A. H. H.! qui, studiis Zoólogicis et Physiologicis totus ad- dictus, de Viro literatissimo -judicium .si ferrem , temerarius mihi ipsi viderer. Neque tamen hanc ejus vitae. gravissimam , et. ad Academiam . nostram maxime - pertinentem , aetatem silentio praeterire mihi licebit, Pau- cis igitur, quid praestiterit , videamus. Patriae Historiam | non. tantum. in scholis suis exposuit, sed nonnullos ejus etiam lo- cos principes ac . difficillimos, - elegantissimis et publice habitis | orationibus, illustravit (9) et Hooftii, ex nostris Historicis facile prin- cipis, quem. cum Vondelio maxime in de- liciis semper. habuit ,- novam editionem, una ORATIO. 17 cum Viris Clarissimis Siegenbeek et van Gapelle. adornavit, (19). Praeter consuetas, quas Literis Belgicis tradendis. destinabat, scholas, singulis fere annis novas aperuit, in graliam studiosae juventutis; . in quibus aut de Germanarum gentium Mythologia, aut de harum gentium :Zraditionibus; ^ aut. de Coloniarum . nostrarum | ratione, aut. de Aesthetica, aüt de Historia Poéseos, aliis- ve argumentis, mira. cum orationis suavitate rerumque. cognitione, eum disseruisse, omnes ejus discipuli uno ore- consentiunt. . Nec mi- rum... Antiquorum .énim, lectione a pueris inde -enutritus, recentioris. aevi, non tantum patrios pene. omnes, sed exterorum quoque, imprimis Germanorum, jitincipas scriptores lectitaverat. | Hanc ejus doctrinam; pA ea i faceliis. ac lepore conditam. atque exhilaratam , uti discipuli in scholis. ejus. mirabantur, ita Quaestiones illae, dé Literis Patriis, qua- rum disputationem primus instituerat, eo Praeside defensae, publice. probare solebant. Tali igitur Viro et honores literarios ob- tigisse plurimos , (3). et. principum in nostra Patria virorum ipatuisse amicitiam, quis cst 2 48 — Tu.G. vàN LIDTH oè JEUDE- qui miretur? ^ Fuit quippe. aéque :Sincerus amicus ; 12) ac fidelissimum conjugem ise prae- buit et amantissimum patrem. : Quantopere enim literariis natu maximi Fili Petri oliu- dibus delectabatur ! 69) quantopere gaudebat, suum Gerardum ad ampliora vocatum esse stadia! 94) “quantum domestica Filii Di dte rici felicitate laelabatur! in. cujus. familia, una cum carissima Conjuge, hibernarüm etiam feriarum «tempus transigebat , “` quum. eheu! morte inopinata, '"Uxori, Liberis, — Academiae Patriae ereptus fuit. j Lugemus Virum, tanto ingenio. tantaque probitate insignem , qui a suis tantopere lu- getur, et cujus desiderium: nostra“ Academia, imo tota Patria diu sentiet! | Sed hoc nobis solatium sit, e Religione Christiana; quam tanto ardore ipse praedicavit, petitum, in Coelestes eum -traductum: esse Sedes, ubi ab hujus ` vitae aerumnis-in perpetuum liberatus; maxima fruatur beatitudine.! 4 NA Ereptus nobis ' est. praestantissimus Si- mons, sed miomümenta sui ingeni, utiin ORATIO. 19 scriptis, ita in amicorum et discipulorum máxime animis reliquit. ^ Haud enim irrità fuisse praecepta, quae, sive in Scholis, seu in familiari vitae consuetudine dare solebat; grata, qua alumni nostri defunctum prose- quuntur praeceptorem , memoria egregie pro- bat. "Probat eliam insignis in patrias literas amor; cujus plurima , variis —€—— ; dederunt specimina. ^ Quae reputantes, habemus profecto, quod tibi, Clarissime Visscher! qui, ex Augüs- tissimi Regis decreto, in defuncti Collegae locum successisti, ex’ animo gratulemur. ^ Non novum tibi est; quod obiisti munus, et vero jam plures discipuli tuis praeceptis usi sunt. Eundem igitur, in caeteris tui muneris par- tibus- explendis, discipulorum experiare in studiá amorem, quem in Patrià Historia trå- denda te jam expertum esse censemus. © At- que in Patris Literis explicandis et nostrae juventuti commendandis ita tua disciplina versetur, ut tam in Patriae et Academiae nostrae gloriam, quam in studiosorum com- moda, quam maxime fieri pun illa va- leat. — | i "Ad vos jam mea se convertit oratio; 2 * 0 ^Tm.G. van: LIDTH. og JEUDE optimi Juvenes! qui, prouti in vestra. studia ardore, sic: eliam morum humanitate , : sub meo magistratu, nobis omnibus vos com- mendastis. Hujus rei documenta habemus egregias illas in variis doctrinarum. generibus commentationes, quas alumni nostri. con- scripserunt et ita propugnarunt , ut suo me- rito. summos honores illos. consecutos . esse inter omnes: constet. Documenta porro fue- runt disputandi . illae exercitationes, in. qui- bus, et ad verum indagandi, et ad bene dicendi scribendique facultatem, diligenter in- - genia vestra acuistis. "lestantur etiam, quan- tum in artium et literarum studiis profeceri- tis, honores in Leidensi Academia reportati, tum ab ornatissimo juvene, Gerardo R eg- nero Fockens, Math.: et Litt. Hum. Cand., qui antea jam lata praemia hac tertia vic- toria illustravit,- et sic merito ,. Observatoris nomine, Astronomiae Professori adjutor datus est; tum a praestantissimo juvene Joanne Adolpho; Carolo yan Heusde,. Litt. Hum. Cand.,:cui honorem illum. contigisse, -cum. amanüssimo ejus patre, Academiae nos- trae ornamento, vehementer laetamur! Tes- „tantur denique insignia. illorum juvenum me- L9 RIKTE qog..D.uT ` $64 -ritaj quos in 6o sum, ut régiis industriae ‘praemiis ornem. —'"Et vero non ardentem tantum ‘in literas amorem; sed gratum etiam in viros, de vobis bene meritos, animum aperuistis, - In- signiter hoc probavit festus ille dies, quo "vestros in Militia Duces "elegantissimis “a Co- horte donatos vidimus muneribus, in memo- riam officiorum , quae vobis MPhaniBUs prae- -stiterant , oblatis. - Tia enim opportunitate epedetum vir juvenis Córnelius Star Numan, qui postea, pro doctrinae praestantia, summos tam in Literis Humanioribus, quam in Juris- prudentia, eodem die, honores consecutus cst, vestro tunc nomine, pro amplissima) audito- rum corona, tam ingenuos animorum sensus tantaque humanitatis specimina exhibuit, ut, diserta ejus oratione, in. praeteritorum : illo- rum dierum. memoriam gratis- revocaremur animis. Et prouti postea primarius. militum Praefectus: Des Tombes parte spoliorum, ab hoste relatorum , Cohorti. donanda , exi- mie manifestavit, quanta Cohortis vestrae, apud. summos Militum -Duces ; laus fuerit at- que -existimalio,. ita: quoque festo illo die - 22 Tmn.G. van LIDTH pe JEUDE luculenter hoc apparuit. . Laetis profecto ani- mis Numannum audivimus: quanti Ducum vestrorum dicta atque nionita feceritis, :'com- memorantem; .sed. non. minori cum gaudio eum teslificantem. audivimus , eundem , in li- terarum studiis, a. vobis. omnibus jure ex- spectari ardorem , eandemque morum; hones- talem, quae Militiae vestrae ornamenta .: fue- runt. Haec igitur, tanquam .a. vobis omni- bus et dicta et probata, inposterum. quo- que vestris moribus. confirmetis4. ut nobis , Praeceptoribus vestris , eam -observantiam at- que illud obsequium praebeatis, quae stu- diorum. non minus, quam: Militiae ornamenta sunt. habenda. | Et sic quidem A. A. H. H. ! prospera, quae Academiae nostrae obtigere;, jam multa me- moravimus. In iis autem recensendis nequa- quam praetereunda, quae, ad suos usus rite adhibita , studiorum utilitati: praeclare. inser- viunt, Doctrinarum Adminicula. | Sunt ea; hoc etiam anno, aucta 'et amplificata- Aucta est Academiae Bibliothecà multis ac- rariori- 30 BUAI EO. .2 23 bus. scriptis, quae. ad Patriae. nostrae histo- riam pertinent. . Acquirendi opportuniiatem dedit Bibliothecae, tum. Goningianae, tum Wynianae- venditio publica. Dono accepi- mus a. viro. plurimùm venerando Leonardo Joanne Frederico Janssen » libellum, inscriptum: GrafAheuvelen der oude: Germa- nens: Var Biblia Junii 1592. , cui haec prae- missa inscriptio. est i-e: Bibliotheca Di Hil pastoris quondam in; Ecclesia. d nglicana , quae Christo» Roterodami colligitur: huic inscriptae sunt ;yariae lectiones et praes cipue in fine :adjectae sunt criticae obser vationes y... mani. auctoris. scriptae... Cae- terum. in. Bibliothecam. nostram translati sunt . communique .usüi destinati. libri cum. Nobis lium .A'rajectinorum Collegii ;: ùm: oecono- micae y quae hic. sedem: habet ,.- Societatis ; quorum : hi-Bibliothecae.dono dati sunt... Ca- talogus Bibliothecae. ad:Ziitt::S G. perductus est. ; Locupletissimus Physicorum Instrumentorum apparatus; uti-vigili curà. Mollii nostri quot- annis. aügetur sitai et-hoc: denuo. anno quam- pluriniis. novis iisque prétiosissimis Instrumen- tis. Opticis. iniprimis 'auctus. fuita; Laborato- rium; Chemicum -usui scholarum. Chemicarum 9h Tu.G. van LIDTH pe JEUDE theoreticarum et practicarum. tum et Phar- maceulicarum bene inservire pergit. | Museum Mineralogicum insigniter locuple- tatum fuit speciminibus ultra sexcentis egre- giis, ad historiam naturalem Vesuvii et cir- cumjacentis regionis vulcanicae pertinentibus. Specimina haec, petente Viro Cl. Nicolao Cornelio de Fremery, collecta et mag= na cum humanitate Museo oblata snnt a Cla- rissimo Neapolitano. Geologo Monticellio; continentque plurimas novas spécies,' quas primus ilis in regionibus et detexit, et ac- curate descripsit vir doctissimus. uu Hortus Academicus in eodem,' quo^ "n cedenti anno, statu floret, cura Cl. Kopsii, cujus indefessi labores, ad Museum, suppel- lectilis rusticae. exempla, aut Instrumenta quae dicuntur ruralia, continens; ex “Ams stelodamensium in nostram urbem transfe- rendum, felicem tandem eventum: habuerunt ; quum Augustissimo Regi placuerit, novo hoc benevolentiae indicio Cives Rheno- Trajectinos afficere. De hoc autem Regis beneficio eo ubentius mentionem facimus, quoniam hocce Museum, quamvis ad Academiam nostram haud prorsus pertinens, ejus tamen civibus, GUTT ORATI 0 i 25 Oecónomiae Rurali operam navantibus, aeque. ac Scholae nostrae Veterinariae alumnis, aliis- que ‘sive rei rusticae. curiosis ; S A ` utilissimum fieri posse censemus. | -«De-Museo Anatomico - pathologico quamvis nihil: nobiscum communicatum fuerit, id. ta- men commemorare licebit , omnia specimina , quae in illo. Museo adsunt, nitide servari ;: usuique studiorum egregie inservire. ~ Zoólogiae atque: Anatomiae Comparatae stu- diis inserviens Museum nova hoc eliam anno cepit incrementa. Vertebratorum enim, quae - dicuntur , Animalium numerus auctus fuit non= nullis Mammalium et: Amphibiorum , imprimis: vero plurimis Avium speciminibus, quae, ex Brasilia reportata , nostrae. Academiae: dono dedit. Vir Nobilissimus Martini, in Ameri- cae Septentrionalis Foederatis Begionibus Au-. " gustissimi «Aegis nostri. Legatus; cujus , muni- ficentiam “grato animo commemorantes , ma- ximas.simul agimus gratias Viro Amplissimo Paulo Adriano Beelaerts van Oos- terwijk, in hac urbe Magistratui, quo im- primis auctore hoc donum Academiae nos- irae contigit. | - Institutio : Medico - put in Nósocomio 26 Tu. G. VAN LIDTH pé JEUDE Academico, tum- ex- adventantibus quotidie: aegrotantibus , qui Medicinae Professores adi-. re, eorumque consilia petere.solent, tum -€x ilis, qui Nosocomio . assumuntur. atque. alun-. tur, eodem. tramite fieri: solet, quo- annis. sù- perioribus ; unde. fructuosam quotidie exhibet Medicinae studiosis. morbos observandi, at- que. curationem suscipiendi occasioném.' Non minore cura- partus negotium; atque puerpe- rarum morbos: observandi opportunitas om- nibus illis exhiberi:solet, qui Artém. Obste: triciam factitare. velint. -> da2g19121 Tot. igitur tantaque. sunt; | quae. a aani nostra suis alumnis, imprimis Medicinae stu diosis. praebet. sübsidia, ad quorüm. diligen-- tem usum magis ctiam; oni fallor, incitabun-- tur, in Museo Anatomico Bleulandino quotidie; contemplantes summi aliquando in. Europa Medici, Boerhavii pictam. effigiem , quam. Glarissimus..D y lius ^... Academiae Rheno~= 'Trajectinae, in qua saluliferam artém -ipse quondam :docuerat, testamento legavit, e —MED x LE o md Et sic tandem A. A. H. H. ! ad jucundissi-: mam. mei officii partem pervenio; o ut. ;prae- IUIL RACIO o sT W claros; qui hanci'sólennitatem:illustrant,: ju- venes, Regis Augustissimi nomine, victoriae praemiis : atque. honoribus .ornem. . . Audiatis igitur Jüdicia, quae de certaminis exitu sin- éuli tulere Ordines; hisce. concepta. verbis. tu079] osORkpo' THEOLOGORUM habo: proposuerat quaestionem: ;Disquiratur , utrum. e doctrina .Ethices Christianae ho- mini et Principi. Christiano | liceat- bellum gerere , necne? Quod si. licitum. -existi metur y!inquiratur , quatenus. de . bello. ger, ründo : hominum sententias i; emendaverit, dóctrina Religionis Christianae ?- T "Ad quam quaestionem. quique accepit dissertationes Ordo, quarum nulla. ipsi plane, contemnenda - videretur. :.-... Quae. enim .in iis prima erat, :symbolum adscriptum habens, Tertullianeum: Kobiscum militamus caet. levi quidem opera gravissimum argumentum attigit potius; quam debite pertractavit ,.. et alteri: imprimis quaestionis parti plane de- fuisse. censenda est, Eadem vero ea: orna. tur latinitatis: bonitate -eto praestantia sut hinc 98 Tnu.G. van LIDTH ne JEUDE s, justam "aliquam ‘commendationem auctor ac- cipere censendus sit. Huic quodammodo praeferenda esse- visa est altera commentatio, Arnobii dicto in- signita: Si omnes omnino, qui homines se esse caet. Est nimirum haec quoque jejuna potius, quam copiosa scriptio, nec ea ex limpidis doctrinae sacrae et extérae fontibus hausta, ac, propter negligenter tractatam historicam argumenti partem , reprehendenda. - Verumtamen auctor, a modestia, nec. infelici latine scribendi conatu laudandus, si minus facultateni rite explicandae materiae, certe voluntatem , laudabili admodum ratione, de- monstravit; ut; si quando ad studii conten- tionem exercitationis maturitas quaedam. ac- cesserit, melioris frugis aliquid a scriptoris industria sperare liceat. Longe magis tamen Ordini placuit. tertia: commentatio , Conservatoris nostri’ dicto .or- nata: Maxápior ol. eipyyomroiot. x. 7. A... Matth. V:9. " Quin haec, si sola fuisset | allata, "Theologorum suffragiis | praemium . tulisset. “jus nimirum auctor; fontium -delectu insli- uto," probabili stilo .nec inconcinno. ordine iüs, tàm recte uniyerse-et tam copiose gra-: ORATIO. r gp vissimum argumentum explicuit, ut non tan- tum magnam industriam proderet, sed va- riam etiam doctrinam , eamque, ut in juvene, valde..egregiam. . Quare laudatissimum, esse hunc ipsius conatum, censuit Facultas. . Quo magis doluit ill, valde diffusam rerumque. repetitione lectu molestiorem esse commenta- lionem; quae nec totam quaestionem com- plexa esset, et subinde ad Ethices Christia- nae singula praecepta magis, quam ad ejus- dem principia et initia attendisse videretur, Sequitur jam nobis. memoranda . eximia commentatio quarta , symbolum habens. dic- ium Grotianum: E. dilectione — nata sunt — pia bella, | Quacum continuo mentio conjungenda videtur quintae. dissertationis, non minus praestabilis -illius , - quae tessera dignoscitur 'Tzschirneri voce: Hierin nun finde Ich einen Beweis von. der, tiefen Weisheit Jesu. uss. wi -Utrique enim- com- muniter scriptori laudem. accurate, docte, copiose explicitae quaestionis tribuendam es~» sæ, Theologi. censuerunt::: Quamquam de. di- versis belli gerendi. formis. et consiliis. neuter distincte egit; ‘et aliae dotes huic scriptori, aliae illi, majorem in modum, propriae sunt. $40 Tu.G. vix LIDTH DË JEUDE Veluti ille, cujus disputationem "prion exci tivimus loco, cuique Grotianum dictum placuit, plerumque puro; concinno, presso, acuto, quod secutus est, dicendi genere" leci torem tenet, sibique conciliat, et; quod im- primis attendendum ‘ést; per allata luculen- tiora historiae testimonia reliquis" antecellit düatuor scriptoribus. ^ Sed integrior etiam praestantissimo juveni haec laus füisset, si totam scriptionis materiem tam sabtiliter 'ex- plicuisset, quam ille fecit egregius auctor , cujus. disputationem , postremo a nobis me- moratàm; Tzschirneri effatum ornat dis- tinguitque. “Hic enim, felicissimo plerunique Suécessu, quaecunque, hue spectantia, sive universa seu singularia, ponit aut docet Ethi- ca Christiana, haec animo complecti, et, facem etiam ^praeferente historia, scriptione explicare conatus est. ' Quod si puriore et concinniore oratione latina consignata fuisset ultima haec disputatio, nonnullisque caruisset digressionibus, ingeniosis quidem illis, | sed cum praésenti consilio non conjunctissimis , nova sine dubio praestantiae dos: illi acces- sisset. "Ut nunc sese res habebat, cum bi- nae illáe disputationés; quas quartam et quid- CCH OQ RIA T LO... 31 itam diximus; cum Grotii; tum Tzschir- „neri effato: notatae; et magnas secun in. vi- .cem..comiunes haberent laudes; et suas. sibi privas. singulae , -noù deficiente: tamen: cor- rectionis: aliqua materia, neutram. alteri prae- ferre decrevit Ordo, verum. utramque: aureo praemio dignam renuntiare; ea lege, ut al- . lerutri „id: auctori .tribueretur, cui. sortium fortuna favisset. Quod ubi unanimis Ordinis suffragiis, decretum. erat;. resignatae scidulae prodiderunt, et legitime institutae disquisitio- nes. demonstrarunt,. quartae commentationis Grotiano dicto: E :delectione, caét. no- tatae, auctorem esse. : | -Lamber rt tin Do: edes, . Diderici filium , , Litt; et Theok Cand, in Academia "PPM secundum. quem sortes ceciderunt ;- — quin- tae autem disputationis , "Tzschirneri dic- tum adscriptum habentis á auctorem esse Franciscum Janum Jàcobum "Albertum Junius, Litt, et Theol. Cand. in A cadériiia' "LugdunozBataya;- i i i , í : £4 1 e ILII e 411 SLAI 132132 EEU Bia T7" [TIT cui igitur idem, ac victori, honor tributus est. 32 . Tu.G. và LIDTH pk JEUDE Tandem proximum victoriae honorem offerre decrevit Ordo laudatissimo scriptori tertiae y quam recensuimus, dictoque: Maxápior x. T. A. ornatam esse significavimus ,. commentationis. Hunc esse apparuit, confirmante legitime i m= stituta mns j Guilielmum van Oorde, in Illastri Athenaeo Amstelodamensi 'Theol. Stud. , - Remonstrantium Seminarii alumnum. Vos igitur simul accedite , praestantissimi ‘Doedes et Junius! Neutri vestrum pri- - mi sunt honores, quos ex hoc certamine jam reportatis. Ambo quippe saepius jam in arenam degressi, victores ex illa discessistis. Tuis ergo, ornatissime Doedes! antea re- portatis honoribus hoc aurum novum adjun- gat splendorem. Tibi vero, ornatissime Ju- nius! cul iterum sors minus favit, hanc Chartam, auri instar jure habendam, aere perennius monumentum trado. | Tu quoque, -ornatissime van Oorde! huc escendas. Audivisti, quod "Theologorum Or- do de tua commentatione tulit, judicium, teque. ineo fuisse, uL reportares ; praemium. ORATIO. 33 Cujus honoris documentum hanc tibi Chartam irado, tua merita omnibus praedicantem. ORDO JunECONSULTORUM ad propositam quaestionem: 4d examen re- vocentur argumenta, quae ad leges com- mendandas afferuntur , quibus sive officinae _et agriculturae tuendae caussa, sive, ne certarum rerum copia desit, mercium tum importatio tum exportatio gravatur vel pro- hibetur, unum accepit responsum , insignitum symbolo: La verité finit par étre écoutée. Ordo in hac scriptione desiderat stilum bene latinum; quamvis enim hujus intuitu, aliquid argumenti tractandi indoli condonan- dum sit, tamen auctor praeter necessitatem a sermonis latini regulis passim recessit. Quod spectat rationem , qua auctor rem ip- sam tractavit, quaedam attulit. argumenta , quae tum ad commendandas, tum ad oppug- nandas leges, quibus mercium importatio et exportatio gravatur vel prohibetur, afferun- iur; attamen multum abest, ut haec, ea, qua par erat, diligentia ad examen revoca- verit; plura eliam, quae, ob peculiarem, in 3 394 Tn. G. van LIDTH ne JEUDE qua, civitas versari possit, conditionem , . ad hujus generis leges defendendas, tum. ab cutis: litate, tum etiam ab aequitate, peli possunt - argumenta , :prorsus omisit, .| Denique plures scriptores, qui hoc argumentum plenius trac- tarunt , quique. igitur - consulendi. fuissent ,.. vel non novit, vel.sallem non. consuluit. ..:Quo-- circa. Ordo ,. . etsi aliquas. diligentiae. laudes auctori tributas. velit," tamen . judicavit; <- eum. argumentum. non, uti oportuit , tractasse y: nec proinde praemium praposijun ipsi idie potuit. tu | mgri ^ ORDo MEDICORUM ad. quaestionem , superiore anno propositam: Quaenam mutationes |.Pathologicae. indu- cuntur arterüs per ligaturam? © Hinc; expositis variis eam instituendi | modis, quid singuli vealeant, concludatur, unam accepit responsionem , Ovidii verbis in- seriptam: Parve, nec invideo , caet. Hujus commentationis auctor probabili ordine car- gumentum disposuit. < Primum ab. ipsius na- turae;.in sanandis arteriarum Haemorrhagiis; salutari processu fundamentum sumsit ratio- ORATIO. uM g nalis 'Therapeutices. Deinde, qua via inces- serunt optimi chirurgi, bene exposuit, "Tan- dem, ex disputatis modeste quaedam corolla- ria practica deduxit, in quibus tamen desi- rantur ea, quae maturiori demum. studio ac- quiruntur. .Cum vero in universa argumenti expositione . multa inveniantur. judicii - atque industriae auctoris documenta; Ordo. Medi- corum. hanc cemmentationem | praemio dig- nam judicavit; :iFracto; adnexae schedulae sigillo, nomen. prodiit: ... | Diderici van Dockum, . Med, in hac Academia Studiosi , qui ad senaculum vocatus, hujus responsionis auctorem. abunde se declaravit. i Tu igitur, ornatissime , vañ Dockum! accedas, ut. praemio, quod meruisti, orneris. Non habuisü, qui. tecum- contenderent, cer- taminis. socios; sed majori adeo laudi hoc tibi praemium erit, quia, quod nemo -alius suscepit, tu solus suscipere non dubitasti. g^ 36 Tmu.G. van LIDTH pè JEUDE Onpo PAILOSOPHIAE TuügonETICAE ET LITTERARUM HuwANIORUM ad quaestionem: Vita Periclis ex ipsis fon- tibus, maxime Plütarcho, petita Viri characterismus, Quid profuerunt ejus politica consilia civitati et imperio Athe- niensium? quid nocuerunt ? ‘novem tulit responsa, his singula verbis inscripta: pri- mum: Tò &mpolójuoc trume X. T.A. secun- dum: XaAemby ZyÜpwmroy Vyra x. T. À.5 tertium: J'aleat res ludicra, caet. 5 quartum: Ogu- p.acTbe oUy Ó &yijp X.T.À.5 quintum : YloAó te dinQépew x.T.À.5 sextum : "Eome mÉTM .... T&AwÜse x.T.A.; septimum : Pericles ille et auctoritate caet. ; octavum: “Eome TÁVTM.... &Aulelac x.T.À.; nonum : C'est envain, que l'orateur etc. — Accessit. decima comment tatio, hoc symbolo: "'AAAk xol bmiX eipovv- 7T; X T.A; Sed, quum post definitum tempus , d. 23. m. Januarii, Ordini traditum sit, certaminis particeps esse non potuit. Pri- mum nec minus secundum. specimen Ordini placuit. Commendabat se utrumque diligenti rerum disquisitione, antiquitatis Atticae cog- '"t aO: BAT LO. 37 .nitione,. judicio atque ingenii acumine, sed, quamvis. primum cum alis laudibus, tum „doctrinae copia et varietate alteri excelleret, secundum vincere illud visum est rerum apta dispositione, tum vitae Periclis enarratio- ne, quae in altero per annos digesta est. Quamobrem in dispari utriusque scriptionis ralione cum parem utrique praestantiam tribueremus , | utri praemium destinaretur, sorti relinquendum statuimus. ^ Auctorem se prodidit primi opusculi Walrandus Cornelius Ludovicus Clarisse,.. Phil, Theor. et Litt, Hum. Cand. atque in Academia Lugduno- Bataya Stud, secundi oannes Cornelius Gerardus Boot, erdi Phil; Theor. Litt. Hum, et Juris Cand, in n Academia Lugduno-Dataya , i quorum illi sors propitia fuit. E caeteris commentationibus secundos bi. buimus bonores auctori disputationis tertiae. Praestare haec utrique illi videbatur cum cri- *» 38 Tu.G. van LIDTÉH pe JEUDE „fica fontium" indaágatione, tum disquisilionis diligentia de Atlieniensium fyspovía ; €édebat vero multuni rei literariaé cognitione atque orationis latinae bokat” — se üs | probavit kl. . Henricus van: Belkum, . :, AD Academia liheno-"Lrajeetina Litt, Hum. Cand, ` | ' et Theol. Stud. Nec vero scii" délit — aucto- rem disquisitionis quartae, qui, vita impri- mis Periclis ordine, perspicuitate et ele- gantia enarranda; perquam nobis placuit, Hujus auctorem: $€ prodidit Antonius Backer, id cs Hum. et Juris Stud. in Illustri Athenaeo | Amstelodamensi, 211799 Quae praeter.has quatuor nobis memoratae sunt scripüones, aliae aliis. praestare nobis visae sunt, omnes studium auctoris volunta- temque nobis probarunt, nec tamen, judicio nostro , propositam — Ó explicuerunt satis. | Vos quoque Simul escendatis, praestantis- simi Clarisse et Boot! ^ Áureum, quod ORATIO. < 39 sors tibi, ornatissime Clarisse! destinavit, praemium, non tantum tibi ipsi, sed patri quoque, tui amantissimo , gratulamur.. Perge hac:via, quam ingressus es, ut iuis meritis paternas imitere laudes et Leidensem Aca- demiam. ornare. pergas, Te quoque, orna- tissime Boot! illus Academiae ornamentum esse, non tantum haec Charta probat, quam auri loco’ tibi trado; sed antea jam, in hac ipsa Academia, relati honores egregie do- cuerunt. . . | $i Vos. denique accedatis, ornalissimi van Belkum et Backer! Laudes vestras Ordo literarius judicio suo celebravit. | Quocirca, licet victoriae palmam alii vobis praeripue- rint., secundis tamen, quos haec instrumenta vobis praebent, summopere laetamini hono- Videtis egregii juvenes! suas cuique, qui ingenii vires intendat, constare laudes. Agite idcirco ,.. novum .vobis. denuo certamen ape- rient praelégendae jam. Quaestiones, a sin- gulis Ordinibus propositae, 40 Tu.G. van LIDTH px JEUDE QUAESTIO THEOLOGICA. Laudetur et a vituperatione defendatur institutum, quo, in reformatis Patriae nostrae coetibus, doctrina Christiana, du- ce Catechesi Palatina, exponitur. QUAESTIO IURIDICA. Exponatur et ad examen revocetur lo- cus Codicis civilis de causa obligationis. QUAESTIO MEDICA. Quid disputaverunt veteres et recentio- res obstetricatores de placenta ín utero incarcerata , ejusque origine et caussis? Quaenam est ejus vera diagnosis? | Quae tandem optima curandi ratio? QUAESTIO LITERARIA, Flavii Josephi vita. Quatenus per vitae opportunitates ad conscribendam Histo riam atque Antiquitatem Hebraicam idös neus fuit? : Quid pronunciandum de iis, quae hujus scriptoris auctoritati obstare dicuntur? QUAESTIO BOTANICO-OECONOMICA. Quaeritur -historia Solani tuberosi Linns, hujusque plantae descriptio botanica, cul- turae modus et varius usus oeconormicus. : QUAESTIO PHYSICA, Ex iis praecipue, quae nostro tempore de effectu. luminis detecta sunt, dijudice- tur quaestio, utrum theoria emissionis an undulationis Zurnis verosimilior sit ha- benda. | His igitur peractis, unum superest, ut Successori dignissimo Rectionis munus &t- que insignia tradam. Te igitur, Vir Clarissime! HERMA NNE Joanne RoyxyAARrDps! ex -Auguslissimi Regis decreto, in proximum annum, Aca- 429 'Ta.G. v. LIDTH oe JEUDE ORATIO. demiae Rectorem renuncio“ -et ` proclamo. Accedas ergo et'jure tuo, quam tibi relin- quo, occupes sedem. ! Salve Magnifice Rector! Gratissima tibi sint muneris tui officia, eoque tam feliciter fungere, ut, post annum hunc Magistratum depositurüs, té “etiam Rectore; "Academiam nostram laete floruisse y Pw animo. "m teri possis! ! : Ita faxit Deus Optimus Maximus! ANNOTATA. (1) Vid. Besluit van Z, M. den Koning van dem 9 Aug. 4845. ^.44. Art. 25. 9^. (2) Parentes fuere Prrnvs Simons, et Bxrerrra: Con- MELIA YAN DEN STAM. | (3) In primo seilicet Carminum fasciculo, . titulo: Gedichten van Apam Sixors, Amstelodami apud J, ten Brink, anno 1805. edito, plurima reperiun- tur, quae illo tempore facta, hanc sententiam probare possint. 1n hoc autem fasciculo etiam reperitur egre- gium carmen in praematuram mortem amici sui Áwro- nir van DER Woonpr, cujus Poémata postea demum Am- stelodami apud C. L. Schleyer anno 1829 edita sunt. SEL (UJ (4) Hujus loci amoenitatem egregie depinxit in car- mine, ejusdem nomine inscripto et Carrio suo dicato, quod in fasciculo modo memorato reperitur pag. 85. ` 44 ANNOTA T A. (5) Quanta delectatione‘ ibi degerit, egregio ipse . carmine expressit, quod pago Thamen inscriptum est, et legitur in altero Carminum fasciculo, cui titulus: Verstrooide Gedichten van Anaw Srmors, edito Am- stelodami apud J. van der Hey, anno 1822. Et . novimus omnes, quanta cum festinatione postea, dum nobiscum vivebat, quam primum Feriarum tempus ad- venisset, semper ad Thamenses suos properaret, ubi ab officii munerisque laboribus quiescens corporis et ani- mi reficeret vires. (6) De Lof der Wiiorekndiad Amsterdam 1809, herdrukt in de Verstrooide Gedichten. De waarde van den. Mensch. | Amsterdam 18140; ÅLŁLEX4NDER, Keizer aller Russen, indi Zan- gen, door Apam Smons. ’sGravenhage, bij J. Al- at et E} lart 1815. Waar achter gevoegd is: ^ Ode aun mijne Landgenooten. EPE A (7) De hoc. argumento legenda sunt, quae, inve- niuntur in primo Carminum fasciculo, pag. 75. titulo : De Verlichting, aan J, H. van per Pau... — (8) Redevoering van Anau Srmors over den waren Dichter, gehouden den 25 Maart 1816 enz. Utrecht, bij 0.J. vanPaddenburg en J. vanSchoonhoyen. (9) In lucem prodiere sequentes -ejus - orationes : Herinnering aam het Tijdvak van Fmkpkmik Hwpuix , ANNOTAT A. 45 Bijzonder met betrekking tot de Nederduitsche Poëzij ; ieene. voorlezing door Anam Smons. . Vid. Mnemosyne, door Mr. H. W. Typeman en N.G. van Kameen. Dord- recht, 1820. IX. Stuk, 291 seqq. | /- Over den aanleg van Vorner en zijne Poëzij met die van Cars en Hoorr vergeleken; ` eene voorlezing van A. Smons. Vid. Mnemosyne; door H. W. en B. F. Troman, Dordrecht, 1822. I. Deel, pag. 153 seqq. la Kasteol van Antwerpen, door A. Simons. Te Utrecht, bij J. Altheer, 1831. -- (10) H oorr's Nederlandsche FA met aantee- Lehingen van de Hoogleeraren SiEGENBEEK , S1moNs en van: Cares, 8 Deelen, 1820—1824. q1) iiias „ in Patria nostra, Societates Litera- rias in sociorum numerum illum recepisse, ejusque meritis debuisse plurimum , omnibus notum est. (12) Uti omnes, qui ejus familiaritate usi sunt, sincerum maxime et apertum amicum eum cognovere, ita. mihi quoque, qui, dum Rectoris aut Graphiarii munere alternis vicibus fungebamur, arctioribus vin- culis. cum eo conjungi coeperam, candida illius et sincera amicitia patuit. ^» (13) Virum. consultissimum Perrum Srwows, qui, plu- ribus jam de Historia Patriae in lucem editis operi- bus, summam doctrinae laudem sibi comparavit, dig- 46 ANNOTA T A. nissimum se Patris sui in: hisce- quoque: literis Disci- pulum praebuisse, omnes consentiunt, ... Huic autem doctissimo -viro publice, :hoc opportunitate, | gratias agimus, pro singulari- benevoleutia, quá“ plurima, quibus in hac oratione, ad Patris vitam adumbran- dam, usi sumus, nobiscum communicavit. (14) Natu minimus filius, GrnAnDus DHT propter egregiam in rebus Physicis doctrinam, primo in hujus Academiae speculis Astronomicis Observatoris munere functus, postea ad ampliora stadia. vocatus fuit... Hunc autem quanta caritate Pater complecteretur, . ipsius verba -testantur, .quae leguntur pag. 44 orationis, quam: : De- imitatione Naturae: n, omni: arte: sedulo adhibenda, cum. Magistratum Academicum deponeret, | publice habuit, d. 26. m. Martii, A. 1833. - Praeter hane autem dation; quae ultimà ab eo; cum omnium applausu, publice dicta fuit, etiamnune memoranda supersunt, quae variis temporibus in lu- cem prodiere; sequentia ejus opera: Het Huisseljk leven. Amsterdam 1823. . Voorlezing over de Poëzij ; byzonder in Nederland, te vinden in de: Voorlezingen, gehħouden in het Lees- Museum te Utrecht, door J. Gert en A; Srmons. Te Utrecht, bij J. Altheer, 1830. ANNOTA T A. M Verzamelde Poëzij van A. Smwows, Te Utrecht, bij J. Altheer, 1034. Plurima praeterea. scripsit, quae edita sunt in Ephemeridibus, quarum tituli: Vaderlandsche Bibliotheek, et: — Boehsaal der Geleerde Wereld. Cujus posterioris in ordinem redigendae curam, post obitum Viri Cl. Y. van Hamzısverp (inde ab anno 1812—1814) in se susceperat. TET Vue D NI a ert Ss ai ntu, e A E Maipo ik M ade LAMBERTI DOEDES, pib. rit. THEOL., CAND. ^E VICO INGEN, COMMENTATIO, | QUA , RESPONDETUR AD QUAESTIONEM THEOLOGICAM, IN GERTAMINE LITERARIO ANNO MDCCCXXXII PROPOSITAM A PLURIMUM VENERANDO THEOLOGO- RUM ORDINE : IN ACADEMIA. RHENO - TRAJECTINA: » Disquiratur , utrum e doctrind Ethices Christia- » "ae homini et Principi Christiano liceat, bel- » lum gerere, nec ne? Quodsi licitum existimes » tur, inquiratur, quatenus de bello gerundo » hominum sententias emendayerit docirina Re- » Jigionis Christianae ? ? QUAE, PARI PRAEMIO, QUO FRANCISCI JANI JACO- BI ALBERTI JUNIUS AD EANDEM QUAESTIONEM RESPONSIO, AKSTIMATA, SORTIBUS JaCTIS, NUMMUM REPORTAVIT AUREUM, D. xx1 M. MARHTII] A. MDCCCXXZIV. , "i y’ En "Yn 4 IAR d às PRAEFATIO. Quaestio a vobis proposita, viri clarissimi , cuique studioso , qui et civitati nostrae hoc tem- pore bene cupit et, nulla impeditus re, patriae, nunc temporis periclitanti, vires suas, nec non vi- tam, consecraverit, magni momenti non esse non potest. — Omnibus patuit, ante triennium, vixdum vocem, qua noster Rex dilectissimus a civibus opem imploraverit armatam , auditam fuisse, quin omnes boni, quae possent, arma arriperent, Neque id temporis literarum studio- sorum plurimi, amore erga patriam commoti, de armis gerundis. dubitarunt. Verum nonnul- li rem perpendentes, paulisper sane haesitarunt, quod nescirent an bellum Christianis liceat, neque hac de re sibi satis persuasum haberent. Mihi adhuc in mentem veniunt quot disputationes inter A 2 ju- 4 PRAEFATIO, juvenes amicae. „ Quid, dicebant, num convenit „ bellari religionis Christianae indoli? Nonne me- „ rito tot patres veteris ecclesiae aliique religionem » nostram laudibus celebrassent summis , quippe » bello interdicentem , an non injustius plurimi, » qui philosophi | esse gloriantur (1), fam, ac „ Si rem detestetur milltarem , repudiassent.? — Alii vero: ,, qui divina posset censeri quae ,Teligio civitatis civiumque singulorum saluti „ adversetur ?? -Ita disputatum. Tandem ve- ro intelligentes , religionem Christianam minime spectare posse, ut civitatis salus pereat, et ni- si hoc tempore bellum gereretur, non longe abe fore, ut civitas periret, arma Christianis haud recusanda putarunt; immo ducti amore animoque grato erga patriam, cui paréntes , cognatos , ami- «cos, educationem , academiam , magistros et quam plurima debüerant,tum illi, atqueego , cupide arma cepimus. — Hine igitur, clarissimi viri, quaestione proposita gavisus sum et magna cum animi volup- tate in ea' tractanda versatus; ita et haec com- mentatio enáta, quam pid cum behevolentia in- (1) Quales fuerunt Tindal, Toland; Collin, Wiston, Shaf- tesbury, Tranchard, Bayle, Voltaire, Rousseau, Diderot aliique Quoxum . scripia citavir. Petrus Verstap in Dis- put. Nullum iu | Ethica Chelskiasi praeceptum esse , voa et singuli , relig. — Vid. opp. a curatoribus. Legati Stolpiani edita dé ni dd sf. desirina Chrirtiaua , "T4 IV. p. 96. seqq. PRAEFATIO. 5 indulgentiaque ;-oro , precor, — Quae si' Facuitati maxime venerandae ‘non plane: displiceat , Jaetissi- mó éro' animo, tum ob fructum, quem. res tractata mihi - largita fuit, cum ob honorem summum, quo véstrà comprobatio me afliceret. | ixaldms SEU .,QI9V 3 ORNI pf r ) C d Priusquam autem pergam liceat mihi pauca:dice- re:de responsionis argumento, — Responsio. facile distribuitur in duas partes pro duabus quaestionis partibus, Ad primam partem: ,, Disquiratur , utrum e doctrind Ethices Christianae homini et Principi Christiano liceat, bellum gerere, nec ne?" re pro viribus considerata , affirmative quod dicitur , respon- dendum aestimavi, Ut alios aütem et meae sen- tentiae assentientes haberem, et adversantes con- vincerem , minime supervaeuum habui, postquam meam enunciassem sententiam ,in alios , maxime in eos, qui bellum ex religionis Christianae prae- ceptis ac indole illicitum habeant, meam defen- dere, atque ostendere, eorum sententias falsis niti argumentis, Quam refutationem a Facultatis sum- me venerandae consilio minime alienam esse, col- lexi e ratione, qua quaestio sese habet, ut, dis- quisitione instituta, non exstaret dubium. Quum alter quaestionis parte quaeritur : » Quod- si licitum existinetur, inquiratur, guatenus de bel- : le A ` 6 PRAEFATIO. lo gerundo hominum sententias emendaverint dóc- trina Religionis Christianae? " hac ingressus. sum via, qua exposuerim hominum sententias de bello serundo, scilicet Ze causis, ob quas bella gerun: da, de belli gerundi ratione ac de bello finiendgi In singulis hisce rationem habui sententiarum, cum, quas gentes, antequam Christo nomen dede- rant, habuerint, zum quas his meliores docuerit Religio Christiana, zaezdezm vero, quas amplexi sint populi Christiani, quippe quae meliores fue- rint pro cognitione religionis Christianae ác lide ei habita, PARS PARS PRIM A. DISQUIRITUR, UTRUM E DOCTRINA ETHICES . CHRISTIANAE HOMINI ET PRINCIPI CHRISTIANO LICEAT BELLUM GERERE, NEC NE. p £ m» MÀ SECTIO PRIOR. IN QUA DEMONSTRARE CONATUR AUCTOR, HOMINI ET PRINCIPI. CHRISTIANO , NON OMNE BELLUM ILLICITUM ESSE. . LI Sue Quaestio exponitur. Saepius accidit, ut gens alia ab ali dissentiat , et in illa conditione neutra permanere velit, Decer- tandi genus tum est duplex, vel per disceptatio- nem; .v.. C, per. judicia, . vel per vim et arma. Genus hocce alterum: bellum dicitur.: Bellari autem utrum liceat nec ne, ex Ethices principiis, dijudi- cari potest. Nam aguntur bella ab hominibus, qui ratio- 8 COMMENTATIO rationis sunt participes ac libertate gaudent morali. Quisque, qui haec consideret, facile efficit, non armorum vi, sed ratione decertandum esse in re- bus , de quibus lis est; et idcirco: bellare non uni- verse justum dici posse (1). Sic quispiam populus certe" MS agit, qui ducitur injustis causis bel- li geründi ,. quippe. „qui armis petit illud, quod : suum non sit ,. ad haec motus, verbi gratia , vindicta, praedae profunda cupidine, regionis auc- toritatisque augendae atque. amplificandae deside- rio. Nec minus injuste agit illa gens, quae, quamvis prima. decertandi ratione. uti licet, cons : fugiat ad arma, Meum non est defendere quem- cunque bellum gerentem , tantummodo *Christia- num, justis de causis bellantem. Hic profecto , omnibus humani generis sociis amore conjunctus, justitiam. colit, "nulli ` injuriam infert; itaque si unquam Christiano bellum liceat, tantummodo bellum gerere potest, quum- extrinsecus vis, vel injuria, illata sit. Quaestio igitur proposita facile liac ratione defini- tur; utrum, pium alia g gens ab alia discrepet et hanc uon | | illam- G) Conf, bs op Cin de Off. L rm. rye ra de fure Belli ác pacis, Lib. II, c. 22. $. 1-25, 8. Briefe über den Krieg, Berlin 1778. p. 111. Ewald, Oorlog en Frede, vers, belg. 1814. p.23, Inprimis vero Tzschirner, 2er des Krieg , Eiu philosophischer Versuch. , Leipzig 1815. p. 5727. et Dráseke, vier peettidines. ever de Krijg, vers. belg. 1820. Pe Gmo, — (THEOLOGIC JA. 9 illamve rem, quae est hujus gentis, sive " clandesti- na opera , sive palam 'vi et armis, petat; homini, in hac civitate vitam agenti, et principi , qui huic civitati praedst , utrique Christiano , arma quippe talia, quibus hostes saepius occumbant, in istam gentem capere liceat, nec ne. Quae res mibi diju- dicanda est ex Ethices Christianae doctrina (1). $. 5. ia ] Non disertum dé bello praeceptum a Christo, neque 4b Apostolis , datum exstat. Eorum agendi ra: eR tio non plane interdicere videtur , tie bel- p s dum gerat Christianus (2). - [ ARENA in mundum venit. zsiAe[av. roù beoù conditurus ,. minime regnum terrestre, quod om- nino 1) Grotius, non omnia bella justa esse posse intelligens, quaestionem de bello ex indole Christianae doctrinae dijudi- candam hoc modo enunciat: An bellare unquam justum cest, Vid. ejus liber de I. B. et P. Lib, I. c. 2. et Tzschirner, --Opüsc. Acad. Lipsiae 1829. p. 128, Orationi hoc de argumen- to inscripsit: De bello Christianis non interdicto, - (C2) Nonnulli, veteris Codicis auctoritate moti, bellum universe - aDeononimprobari demonsiráre voluerunt, ,, Nam; dicebant e, g>, Deus ipse bella jussit." (Num. XXV. 175 18. XXXI. 2,3. XXXIII. 5c*956. “Deutr, Tagos Hl, 2. jos. 1. 6. Vlll, 1, 22e IX. 6. X. 2, 8. 1:Sam, XXX. 7. Jud. llI. 9, 10. VI. 34. XL 29+: XV. 14.) Unde bellare, re per se considerata, licee re effecerunt, Vid. Gerhardi, Loci Theolegi , Gencvae 1659. Tom. Vl. p. 9o1—81:. Male zutem id exinde colligi contendit Garve, Abhandlung über die Verbindung der Mo- ral Io COMMENTATIO nino inter Judaeos palam confiteri debuit, falsa spe eorum regni, a Messia restituendi, ductos. ldcitco sese non armis defendi voluit. Christus. El ix, ait, roù xdojuou To)TOU JW» Xj Basineih Ñ E s el Ümupérai X» oi: épo Ay avitoyro . iym (a mapali Tol; loudmloig (1). ^ Ejus doctrina spectat praete- rea omnium gentium felicitatem et; docet om- nes homines amore sese invicem complecti (2). Haud miraberis igitur nullum disertum praeceptum a Jesu, velejus Apostolis, de bello esse datum.. Attendas quoque plurimos civium , inter quos ver- satus fuit Jesus, non raro in novas res turbasque excitandas propensos fuisse, Ille igitur pro sua sapientia sese commiscere rebus publicis noluit id- que omni modo evitavit (3). Praecepta tantum dedit, quibus belli semina diminuerentur, belli atrocitates decrescerent (4); atque nec Jesus, neque Apostoli diserte docerent, necesse fuit ea, quae | | ra- rál mit der Politik, p. sz. seq. — Si vero ulla vis insit, mibi non exinde argumenta proferenda sunt; nam tantum e doctrina Ethices Christianae mihi licet ratiocinari, minime e veteris Judaeorum civitatis. theocratico regimine. CD Joh. XVIIL 36. {2y Conf. Reinhard, -Proeye over het plany: Tess de Stichter des Christendoms tot heil der wereld ontwierp. (quem librum e Germanica lingua in nostram. vertit vir venerandus F L Wolterbeek, Amst. 1816.) p. 28. seqq. 54. seqq. (5) Joh. VI. 15. VIR 11, coll. Luc. XIL 15, 14. (4; Conf. Reinhard, Proeve, p. 108. seqq. et Tzschir- ner, über den Krieg, p. 139. THEOLOGIC A. 2: ratio tet matura "hac de -tè satis luculenter do- cent (1). Minime autem patet eos militiam im= jrtobasse , ant siilites tanquam maleficos consideras- $é. Contra vero, Interdum ad milites conveniunt. Jesus "Capernai fidem alicujus centurionis, qui ad éüm venit, laudavit (e). Petras ad Cornelium profectus ést, quem, quamvis militari munere fun- é&entéii, Lucás memoriae tradidit sùseßhv fuis“ Se , xz) QoBoúmevoy vày dedy (3). Cornelius , quam- vis centurionis munus nom deposuit (4), a Petro fáen baptizatus est, ét 4 Deo donátus Spiritu süfitto. -—' Johannes autem "Baptistà (3) amice in ARS6HO ntilites quosdaur excepit. i et ud dis: ce pus Conf. Gerhardi, l.l. p.814. — i erren (2) Matth, VIII, 5 55.10». . Cf» Reinhard, Moral, CStutegars 1825.) HL p. 411. 8) Act. X. 2. Nemo Christianus, qüsmvis. Christi nome professus, munus suum relinquere jussus est, cf. r Cor. VIL 17—34. et Reinhard, Moral., lI. p. 411- Ne ulla quidem vis inest locis, Act. XIII. 13. XXIV. 3. er. Apoc. XVIII. 6. quae nonnulli ad belli licentiam demotistrandam abhisuerunt. Cf. Grotius, de F. B. et P. , lib. f. c. H. $. 2, 4, 14. (4) Pofecto Lucas- mentionem. injecisset, quodsi Cornelius priorem vitae agerdde rationem deseruisset. Talia omittere miaime solitus est, cf. e. g: Act. XIX. fọ. eáque de re pos- teros omnino edocere potuisset, cf, Grotius, i» Anm: ad Matth. V. 40, p. 197. (altera editio). (5) Cujus doctrinam Christi doctrinae consentire demonstrát Grotius, de A B. et P.,lib. L c. Il. $. 7. s. cf. Mos heim, Zedeleer , (Trajecti apud Paddenburg, 1776.) VII. p. 260—270, et Gerhardi, I. Il. p. 205-9809. (6) Luc. IIL 14. collata sectione 9. vid. Grotius, id b, 1. 12 COMMENTATIO ce, quid faciendum esset , ut xæproùg dElovc Tis wer vavolag proferrent, interrogatus, minime iis bel- lum interdixit, sed stipendiis contentos esse, et ab hominibus. vexandis iniusteque in eos agendo abstinere jussit, . Officia militaria ex hujus sens tentia non repugnare videntur,- resipiscentiae ac pietati. Paulus certe. non militum praesidio. ad- versus vim usus fuisset, si talem opem habuisset illicitam, .. Attamen dedit operam, ut a. vi munire- tur (1). De re militari ; exempla atque ; compa- rationes duxerunt Jesus et Paulus, qui certe res turpes ad honestarum exempla actionum aut com- parationem non adhibuissent (2). Imo auctor epis- tolae ad Llebraeos celebravit Gideonem, Bara- cum, Sampsonem, Jepthen, Davidem, praeclaros heroés , eorumque animi fortitudinem attribuit z/- crei , antea (3) descriptae Christianisque commen» datae. T t PN US 5 & iq TER UM T m Quid- Ci) Act. XXIII. 23« 31, 82. ad quem locum cf, Grotius, Annot. ad Matth. V. 40. p« 197. et de f. B. e£ Pa, libele c. AI, $. 7, IL , | P 2) Lec. XIV. 31, 32. 2 Tim. IV. 2e: cf, omnino Henrici Constantini Cras, disputatio qua demonstratur, mullum in Ethica Christiana praeceptum esse y quo et singuli cives in commodis suis sequendis, ot principes in republica secun- dum politices regulas administranda , impedianturs quae dis- putatio praemio ornata invenitur in O5. a curatoribus Stol- piani Legati editis de morum doctrina Christiana T. IV. ibique p. 67. vid. ec Gérhardi, L le p. 918, 819. (3) C. XI. 52—34- cff. Mosheim,l. lh pie? et Cras in disput, laud. p. 41: THEOLOGIC A. 13 Quidquid ex hisce effici posset , certe omni agen- di ratione Jesu et Apostolorum magis confirmatur, quam infringitur, eorum sententia, qui non omne bellum ab iis illicitum fuisse habitum credant. Vel sic tamen ex Ethices Christianae doctrina certiora argumenta afferre conabor. SEGMENTUM PRIMUM. AN UNQUAM HOMINI CHRISTIANO BELLUM GERERE LICET ? e. 3. Homo Christianus sui defensor armatus. Qui in bello arma gerit, versatur in eo, ut et semet ipse, et parentes, cognatos, amicos et civita- tem principemque, immo alias civitates armis de- fendat. De hac varia: hominis conditione videa- mus; primum igitur consideremus Christianum se» met ipsum armis in bello defendentem. Omnes felices esse cupimus. et in hac, et, in altera vita, et, si quis minus curet beatitudinem futuram, certe felicitati. studet terrestri; Hoc fe- licitatis studium , a Deo nobis inditum à religione Christiana baud improbatur, cui permagna vis in- sita 14 COMMENTATIO sita est ad beatam hominum vitam constituendam omnique cura ac virium contentione id agendum, ut ad summam salutis perfectionem adscendamus, » Quaecunque sunt vera, ait Paulus (1), quae- „ cunque honesta, quaecunque justa, quaecunque ». pura, quaecunque jucunda , quaecunque lauda- » bilia, si qua virtus, et si qua laus est, haec » agitetis. ^ Jam id, quod nostrae saluti studea- mus, ponitur in praecepto: , Ames alterum uti „ temet ipse." Ubivis a Jesu Apostolisque haec Qıaguriæ ponitur; nam sine ea nulla vis erit poe- narum minis aut praemiorum promissionibus '(2). Itaque corporis vires alere, bonam tueri vale- tudinem (3), res ad hanc vitam sustentandam necessarias utilesque , in. nostrum aliorumque usum curare (4), et multo magis vitam nostram conservare debemus; vita necessaria est, non tantum ut terrestri felicitate frui possemus, sed etiam ut -hic nosmet ipsi in vitam aeternam praeparemus. Vita est donum creatoris nostri ac Patris optimi, - Tantum vivi aliis, parentibus, cognatis, amicis, patriae hac in terra prodesse possumus. Arcet autem religio nostra omnem ige : | HIPTR na- Ci) Philipp. IV. 3. coll. Matth, V. 42. (2) Conf. omnino van Tricht, Verhandeling, p. 197. iu Opp. Societatis Haganae anni i1$ig. (3) Quod c, g. docetur 1 Tim, V. 23. (4) Eph. 1V. 28. 1 Thess. IV. 11, 12. z Thess. 111. 8, 70,12. f. Cras, in disp. land., p.412. THEOLOGIC A. 16 naviam atque pigritiam (1), incitatque adeo ho- mines ut ratione, nonnisi justa, ea, quibus felices reddi possent , diligenter ac continuo sibi acquirant. Itaque quisquis ea , quae nocent aut nocitura sunt, non declinet depellatque , neque se suaque contra ea defendat, minime consentaneum suae saluti augen- dae agit, neque religionis Christianae doctrinae obedire dici potest. Hinc efficitur minime officiis repugnare, contra vero omnino convenire, quod homines nocentes a nobis dimoveamus ab iisque nos tueamur, ac defendamus. Caritas autem postu- lat a levioribus ad seriora remedia confugere (2). Homini igitur, qui nos adoriatur, imo nos in- terfectos velit optetque , e£ ob nostram, eż ob "aggressoris vitam conservandam, effugere, si pos- simus, oportet (3). Sin minus, hostem inermem reddere conemur, quo facto nostrae saluti pro- . spiciamus, ac impediamus, quo minus male agat aggressor (4). Quodsi autem vim a nostro capi- te non propulsare possimus, nisi agressoris vita erepta, quid tum faciendum (5)? Raro is reperi- tur (1) Quod colligi potest ex Philipp. IV. 4. 1 Thess. IV, 11, 12. I Tim. VI. 9. aliisque locis. (2) Conf, Matth, 18. 15—17. (3) Jesus et Apostoli hac in re nobis sunt exempla: Joh. XI. 53, 54. Matth, X. 23. Act. XX. 1. | (4) Vid, Grotius, Ze F. B. er P., lib. H. c. 1.6, 4, 7. (s) Male vertit vulgata versio Pauli verba (Rom. XII. 19.) KÀ Éavroüg èxdixoŬyTeç per mom yosmes ipsos defendentes. Hac E COMMENTATIO tur, qui vitam sibi eripi potius patiatur, quam ut oppugrantis morte suam conservet (1). - Ratio ac jus naturae docent haud injustum esse oppug- nanti vitam eripere. Iste scilicet; qui impugnat, est auctor, ut et ipse in vitae discrimine verse» tur; minime ille, qui. invitus in hoc malum de- truditur et sese jam natura duce defendere COs natur; nam vitae amor alte homini est indis tus (9), Utriusque vita non conservari potest , oppugnato autem sua vita haud injusto majoris | : à; 9 "ERE Hac sectione cum praecedentibus (qu4Jevi x&xàv yrl xuxoU &mo3idÓyTeQ) comparata, patet verbum 2x3iuezy. he 1. signifi- care ulcîscis Certe ab ultione. et vindicta sémper procul ab- esse debet Christianus. — Conff. Grotius, Flatt, Tho- luck aliique ad h. 1. fta quisquam, qui verba: (Matth. V. 39.) M3 &wricTÉvzi v movyp& conferat cum sectione 38, ubi ille improbatur, qui injuriis injurias reddat, confestim intelligit hoc loco de vltione, mep 776 Tiuwpíag, agi. Conf. Grotius et Kuinoel ad h. 1. Hisce de praeceptis hoc loco enimad- vertere opus est, nam non raro iis effatis defensio su? impugnae tur, conf. Grotius, de F. B. et P. lib. c. 3e $. 3, 6. (D Cf. et Rom. V. 6—3. 2) Cff. Drissonius, in Lexico Juris (Francofurti 1587.) ad voces Jus naturale, Grotius, de 9. B. et P., lib. I. c. ]L $. 1—4, Wolfii, Fus naturae, Pars I. $. 1104. et VIIL $. 560—562," Pestelii, Jurispr. Natur., I. p. 265, Her- der, Briefe zur Beförderung des Humanitót, Il. p. 129. (Simmtl, Werke, Stuttgart und Tubingen 1227—1850), Gar- ve, Abhand. p. 14. aliique, Cff. quoque Cic., pro Milone, e. 4» T. De Officiis, V. c. 9, 10. De Republ. VII. 53. Ced. Orellii),Livius, XLIL 41, Quinci VII. 11. aliique. THEOLOGIC A. 17 est momenti, quam vita impugnatoris (1). Cuique vero civi Christiano licet perniciem a sese depelle- ré, miagistratüs 'ope implorata (2), cui concessum est maleficum punire, nec non, urgente necessita- te, occidere (3). Ille innocens autem in illa rerum conditione ad magistratum sese conferre nequit ideo- «que fit sui juris (4), atque ei idem licet, quod mae gistratui, Ne autem quis dicat hanc rem repugnare praecepto: ,, ames alterum , ut temetipsum 5?' nam- que alterum magis, quam semetipsum, amare co non praecipitur , quod ille sane faceret, qui hos- ti, suae vitae periculo, parceret. Istius salutem suae praeferendi praeceptum nunquam a Jesu aut i | Apo- (€D) Sunt, qai objiciant, aggressori tempore, quo resipiscat, opus esse, ideoque ei vitam relinqui oportere. His autem res- pondeo, ne alia afferam, omnino oppugnatüm qüoque se- se talem | existimare posse, qui repente vitam relinquere posset cum spe salutis aeternae; quapropter eorum objectio nihil valet. CH. Grotius, de F. B. et P., Lib. I. c. Il. 6.3. p. 3 Bóhmeri, Fus Ecclesiast. , Tom. V. Lib, V. c. g. &. 23. et Rein hard, Moral, Il. p» 374- | (2) Pauli exemplo , Acta XXIII. 25, 31, 32. — Apostolorum nonnulli , Christo non ignorante, sed rci conscio, iter fecisse videntur (Luc. XXIL 35, 36. ad quem locum vid. Grotius et Kuinoel) gladiis armati, quod et alios Galilacos , e patria Hierosolymam proficiscentes , ob vias , latronibus infectas , facti- tasse, a Flavio Josepho, (Antig. Judaeor. Xl. c. 1c.) memoriae traditum Est, . (3) Rom, XIII, 4, cf, Grotius, ad m V. 40. pag. 190. et Reinhard, Moral., IL. p. 372. . (4) Conf. Pestel, l. 1, I. p. 286. DOED. : B 18 COMMENTATIO Apostolis datum est. Jta et Paulus (1) a Chrise tianis non postulavit (AA, ut aliis &vegig -fos ret (2). Quodsi igitur quis vitam nostram aggre- ditur, quam nos, nisi vitá ei ereptá , conservare possimus , patet omnino licere, immo nostrum esse, -ut nostram salutem curemus et vim vi repellamus ,- sive aggressor inermis evadat, sive, nisi ulla salutis expediendae nobis ratio sit, iste occum- bat. — Cum vero miles in bello adhibet ar- ma, quae hostibus mortem minentur, hisce ea- dem sunt adhibenda, Nam... vidimus, Christia- num sese ab illo, qui ei vitam. bonaque, sine quibus -vita non est vitalis, eripiat , tueri omnino licere, immo huic, necessitate urgente, vitam eripere. In illa rerum conditione saepius versatur Christianus, uti et in bello, Itaque non est, quod tum ei negemus subsidiorum . usum,. quis bus solis, quamvis illa hostibus mortem instruant, vitam conservare possit (3). | (1) 2 Cor. VIII. 13, 14. (2) Conf. Grotius, ad Matth. V. 4o. p. 189. nec non S. D. de Keizer, Over de Geloofs- en Zedeleer yan Paulus in Opp. Socitatis Haganae anni r817. p. 236, 2485 262, Vetus codex, qui: se eccidito , jubet : permisit nonnullis casibus de. fensionem sui armatam , vid, Exod. XXII. 2. (5) Conf, omnino Dràseke, l. l. p. 62. seqq. — Conf. Reinhard, Moral, Il. p. 128. ubi $. 2co. agit de argumens to: Wie Collisions -fälle zu entscheiden seyen. $54 THEOLOGIC A. 19 S. 4s Cognatorum , amicorum , ciyium. Religione Christiana obligamur , ut omnes homi- nes, uti nostros fratres, ab uno Deo creatos, qui et omnes peccavimus, unius ejusdemque autem salutis participes, uno Jesu Christo interceden- te, evadere possumus, (amore amplectamur, Il- le amor in eo consistit, ut omnes felices cupia- mus, et, quoad ejus fieri possit, reddere (1) studeamus. ' Varia autem, praeter ejusdem maturae societatem y sunt vincula naturae humanae, neces» sitate atque liberå hominum voluntate. constitu- ta.. Ita, quo majori consuetudine ac familiaritate alter cum altero fruatur, quo plura, e. g. religio- nem, mores, linguam, patriam, inter se aequalia "habeant homines; eo magis accrescit caritas (2). Hinc alterum prae altero amamus, quod jam natu- ra duce agimus 5 consideres v. c. infantem, Primum amat matrem et pátrem, deinceps iis, qui ei ac- cedant, arridet, cum iis ludit; maxime vero sem- | per (1) Fieri non potest, ut aliquis omnium hominum eandem cus ram habere possit e. g. alterius valetudinem, .uti suam , curare, Nec minus potest eandem opem exteris afferre, quam iis, quos habet cognatos, quibusque quotidie utitur, — Conf. Rein, Mor. M. p. 59. n°. 7. Ill. p. 206. (2) Conf. omnino hac de re Plato, De Rep. ,. V. p. 21« seq. (ed, Bipont.) D 25 2o COMMENTATIO per parentes ; sensim paulatimque plures caros sibi habet, quos autem minus cognoscit, profecto minime. Ita lapilla in fluvio dejecta plures ducit orbes; qui longius vero distant, vix atque vix cer- nuntur. — Religio Christiana minime rem docet contrariam ; minime enim docet, nobis eandem erga: omnes benevolentiam esse habendam, Jesus ipse suam matrem amplexus est majort amore prae multis (1) nonnullis discipulis arctius. erat conjunctus , ita Petro, Jacobo et ` omnino Johanni (2), nec . non amicis, uti Marthae, Mariae, Lazaro (3), alis (4), Paulus improbat omnes ` gorópyoug et: dQiadyalcus, et Petrus monet Christianos , èri yopyyýcare év Tí £ucc(0elg thy QiAmoeAQiav, £v 3 tăi QuAmüeAQia Thv gymyy (5). Quod ex variis vinculis oriuntur singularia officia, et nobis da-: tum est- praeceptum: dZyazüjey èy: Épyg; non: alis ^(1) Joh. XIX. 25—37. | (2) E. g. Matthe: XVII. 17. cll. Luc. X. 28. Matth. XXVI. 37. cll, Marc. XIV. 23. Marc. V. 37. cll. Luc. VIIL 51. Joh. XIII. 25. XIX. 26. XX. 2. XXI. 7, 20. (3) Joh. I. 11. II. 1—12. X. 11—16. conf. omnino De Kei- zer, Geloofs en Zedeleer van Fohannes, vid. Opp. Societatis Hagaenae 1822. ibique p, 115. (QD 2 Tim. II. s. (5) 2 Petr. I. 5, 6. Vid. Omnino ad h, 1. E, Kist, Dei hoofdinhotd yan de Zedeleer des Christendoms,. 1l. - p.26. conf, praeterea Eph. L 1:5. VI. 2—4. Coll. IIO r4. 1 Tim. V. 8. Tit. If. 9, 1o. 1 Petr. V. s. pta THEOLOGIC^4A. 2I aliter -fieri oportet (1), | quin. alterius -salutem prae. alterius curemus. - Itaque . parentum ,. cogna- torum, amicorum, civium, erga quos praeterea Ob plurima -beneficia atque commoda, quae no- bis ex eorum societate nascuntur, grato animo esse debemus ; horum omnium salus nobis imprimis promovenda, augenda, amplificanda, atque mala, „quae hisce imminent, si possimus , cohibenda ,. de- pellenda, arcenda. Quos igitur cum hostis injuste adoriatur, . eos tueri debemus ac. defendere, et quum vita familiae, amicorum, civium non cop- servari possit, nisi agressori vita. eripiatur, -Ron est quod dubites, quin: eum interimere liceat. ~ Qua quidem de re.ut nobis persuasum..sir , rem accuratius. consideremus. | Utramque. et hostem. et amicum diligere jussus, debes utrique bene cn. spere; huie autem ; cui: pluribus vinculis conjunc- xus es, cuique pluribus obligatus amoris officiis , prae. altero, cui non tot vinculis. tu | conjun- geris, qui et, praeterea" non. justitiau . colit. Haec jam vidimus. Itaque. si hostem factis. ad- juves , . ut iste. facilius amicum tuum viti pri- .varets.. officium; deseris. tuum. . Illum enim. relin- Quis, qui tibi prae hosti diligendus est. — Qui autem domi remaneat, ne putet munere fun- gi suo. Minime fungitur. ^ Nullo amore ilum »" N € WU suum p t Joh. III. 18. di Philipp. il. 4. et Cal. V, 15b. conf, omnino Reinh ard, Proeve, P. 84. seqq. f 22 COMMENTATIO suum amicum amplecti exinde patet, quod amor factis ipsis, non verbis, £y čpyy xoà ġanðelg cerni- tur (1). Praeterea simulac ab hosti facinus com- mitti sinas, quamvis injuriae obsistere possis, hosti sane, quamvis animo non velis, majorem affers opem , quam alteri. Hunc igitur amicum mi- nus tum diligis, quam hostem injustum , atque offi- ciis erga amicum non satisfacis. justitiam colere decet Christianum (2), Uterque in vitae discri- mine versatur , quorum iste injuria gaudet, hic vero innocens est. Quum igitur te jus- tum ac aequum praestare velis, non conatus in- justos, sed rem innocentis , adjuves. Debemus es- se QuAdyalo (3). Ita in hac rerum conditione te tuos cognatos ac cives defendere oportere, sponte intelligis. | | ! Quae cum ita sint, facile efficiendum est, quid in bello agere Christianum decet, quum ejus cogna- ti, amici, cives, hostibus auctoribus, in vitae sint periculo. Nullus tum dubitat , quin vitam horum ma- joris faciat , quam hostium, ac magis suos conservet. Talem. igitur opem cognatis, amicis, civibus affer- re debet, quali eos revera defendat. Quum igitur | hose C1) x Joh. HI. 18. ; (2) 1 Cor. XIII. 6, Ephes, V. 7—9. 2 Thess. III. 6, 13. — Reinhard, Moral. ll. p. 53, 99» —— (3) 2 Tim, HII. s. De QuAZ3seAQug conf. Gal, VI. 13. 2 Petr. I. 7. ; i THEOLOGTC A. 23 hostium arma letalia sint > nullum profecto usum tibi praestarent talia:arma , quibus vim a cognatis , ami- cis, civibus non arcere possis , et , nisi letalia adhi- beas, parces hostibus , et sines, utisti amicos tuos vita privent, -Quo facto revera eum relinquis, ' quem. magis amáre debes, -et adjuvas istum, quém factis adjuvare, quem diligere prae tuis jus- tis ac innocentibus, Christianorum amorí justitiae- que haud congruum est (1). - Mortem pro aliis obire, minime Christianis inter- dictum est; contra vero , amori nostrae vitae om> nino cedendum est, quum, vitá longius conser- vatà, nostro deéssemus officio. Summum prae- ceptum Ethices Christianae constat in amore erga Deum et homines. Quando igitur hoc officium deserere velis ob nimium vitae amorem , huic'cüpi-- ditati non obedias; ôç yàp à» béan cv Wu «oTov gc; &moAÉce| üvuT4v. (2). ^ Christus ipse eZgxz Tiv -émuroU dedit rsp rç roù xocmoù Cac (3)- Pastorem laudavit qui. ob vitae periculum non abhorreat ab ovibus tuendis, et cum illo sese com« paravit:: Eyi eiu, ajens, ô Toy Ò xAAU0G* - " ô (1) Conf, Dráseke, 1. 1. p. 68—79. 2). Matth..XVI.. 24, 25«. coll.. Marc, VIII. 34, 35. €t Luc. IX. 23, 24. cf, Garve, Abhandlung, p. 136. et Reim hard, Mora], MI. p. 394. nec. non Fichte, üPer den n griff des warhaften Krieges , p. neta C3) Joh. VI sr. bm 24 COMMENTATIO ô coh» Ó xard thy puyyv abro Tibuciy rèp TV rpoBartov (1). Quando Petrus ait: rhy Pugh uov ózsp coU (co , Jesus minime eum ideo reprehen- dit, quod vitam ponere vellet; verum ostendit non tanto amore Petrum eum amplexurum fore: ‘thi Wuxiw coU orep èuoù byos; dud, Aye col ws v. A. (2). Paulus sese gratum praebuit Priscillae et Aquillae, direc, ait, jzfprüo Puyi poU T) ixvrü» TpdxMAo» ücibu«zy (3), et Johannes, Christi exemplo proposito, xa;, inquit,: Zee óelNouen ózip rău åðeaQäv. règ puge iiu (4). Oms nino in hisce dictis jam datur: licentia, qua als ter alterum , necessitate urgente , defendat; sed lu- culentissime exiüde colligitur: capitis periculum adire, ut aliorum vitam tueamur, non illici- tum, summae vero caritatis esse specimen. (5). Ita Christus dixit: güry oriy ý évroağ 4 ény, d &yacücé. ARAMIAOUS y xæbùs jyámysæ Opis. Meltoya: | | y- rags (1) Joh. X. 11. cll, sect. 15. conf. de: Keiz er,l Lh pito. et Tholuck, ad h. l. i Tong (2) Joh. XIII, 37, 38. Rom. V. 7. cf. Tholuck, in comm, ad utrumque locum. (3) Rom. XVI. 4. (4) 1 Joh. III. 16. (5) Cff. J. Pap de Fagaras, Dissertatio de eadem mae teria, quam Crass. in disp. tractavit , (Vid. Opp. a Curatoribus Srolpiani Legati de morum doctrina. Christiana edita, IV. p. 2381.) et Clarisse, Bewijs uit dem aard der Zedeleer. Vidi Opp. Sec. Hag. 1813. p. 146. . ITHE OL 068 FC A. "es "&UTWe yanyu oùe čet, iva Tig TV pus. wýToð Oy ümip räv QuAGv «)roU (Y). W 5. Civitatis ac principis. Ille forsitan qui semet ipse, cognatos, amicos, cives in bello defendere licere concedit, dubius hae- ret, utrum civitatem ac principem defendat; haerere autem. non debet. Quod ut elucescat, rationem Spectemus , qua civis Christianus sese habeat erga civitatem principemque. Homo quisque arctissime solo natali adstringi so- Jet (2), ubi tot voluptatibus fructus est: ,, Quo- ya tiescunque ," ait Camillus, ,, patria in men- ,, tem veniret , haec omnia occurrebant, colles -,, campique et Tiberis et assueta oculis regio, et j hoc — sub quo natus educatusque es- », sem ? (35). Haec omnia recordari dulce ' est solatium morituro illi exsuli, de quo Maro cecinit : — — —— Coelumque Adspicit et dulces reminiscitur Argos (3). Om- (1) Joh. XV. 12, 13. Vid. Grotius et Kuinoel- ad h.l: Cf. de Keizer, in Opp. Soc. Hag. 1822. p. 110. et Reddingius, qui candem rem, quan De Keizer, tráctá- * vit, p. 158. ; (2 Livius, Histor, V. $44 ^ 74 i (3) Virgilius, en, X. vs. 782. 26 COMMENTATIO Deus omnino. pro sua benignitate ac sapientia ` ho- minibus talem sensum induit, quo loca et amoena et deserta , immo inhospitalia , cum voluptate ac con- tento animo inhabitent, Attamen religio Christia- na hunc sensum nobilitat augetque (1). In memo» .riam revocare illa jubet omnem beneficiorum copiam , quam a civitate percipit homo. Jam a tenera aetate particeps evadit commodorum, quae leges, insti- tuta, reipublicae administratio afferunt. Ita. quo magis singulorum jura in civitate Christiana defen" duntur, eo magis singulorum felicitas augetur, De- nique civitate prudenter ac bene gubernata, quis- que bonus tranquillam , securam , jucundam , quam potest, agit vitam. Hacc et alia debet civis civitati ac principi, qui éi praeest eamque gubernat (2). Quisque igitur , qui. Christo revera nomen dedit, ci- vitati principique gratum sese praebet ac bene cupit. -Non decet Christianos: čggæpioroug esse (3). Chris- tianus quoque gaudet, non tantum semet ipsum, sed omnes cives, amicos, necessarios, quemque carissimum , quos. complectitur patria, multis: bo- nis, civitate ac principe auctoribus, maxime re- dun. (r) Pestel, L l. II, p. 827. Reinhard, Proeve, p. 108, 109. (2) Rom. XIII. 3. 1 Tim, II, 3. 1 Petr. I 15-17. Pe stel, ], lI. p. 129. !. p. 869. (35) 1 Tim. II. 3. — Conf. Reinhard, Mor., lil. p. 352. seqq. Digna, quae legantur de grato erga civitatem et princi- pem animo exstant apud S eneca m, de beneficiis IV. 13-20. "'THEOLOGICA. 97 dundare; quibus rebus omnino animus gratus ac benevolus erga patriam valde augetur. Praeterea in- telligit ille, eo plura e civitate oriri posse commo- da, quo melior sit reipublicae ratio, ac magis regis jussis obediatur. ^ Quae omnia et ejusmodi eum stimulant, ut, quidquid possit , civitatis salu- tem augeat, amplificet (1) atque conamina , boni principis adjuvet (2). Cum vero hostes c/ardestino consilio ac opera civitatis principisque salutem perdere , prosperam- que rerum conditionem ' variis modis perfringere student, ut sensim paulatimque respublica in.per- niciem ruat 5 vel , cum hostes 22/20 civitatem princi- penque armis petunt, saeviunt in incolas, eorum ratiya vitae , neque hem ad vitam necessariis , par- cunt, (1) Cf. inprimis J. J: Hess, Predigten über die Volks -ünd Vaterlandsliebe, Zurich 1793. 1 et 29. Reinhard, Moral, II. p.417. seq et Pestel., 1. l. Il. 827. seqq. qui ,, amor patriae, ait, est civis animus in civitatem amicus, (2) Omnino principi obediendum est (conf. Matth. XVIL 24-27. XXIL 17—21. Marc. XI', 15 — 17. Luc. XX. 20—26. Joh. XVII, 11. Rom. XIII. 1. seqq. r Tim. IL I, 2., L Petr. Il. 13, 14,5 certe autem Deo, magis quam hominibus, Act. IV. I9. V. 29. — Quaestio: in qua- mam rerum conditione principi obedientia megarda et in -eum arma capienda, non mihi solvenda est. — CE, hac de quaestione Grotius, de J. B. et Pa, L c, IV. nec non Gronovius, in notis ad l-l- $, 7, 8. v. Hengel, Gesch, der Godsd. en Zedel. Besch, L p. 272. etGarve, Ver- mischte Aüfsätze, II. p. 8r. seqq. 28 COMMENTATIO cunt, ita ut principi vires desint, quibus. civitatis salutem curet; tum quoque civis opem ferre, quam potest, minime recusabit , succurret patriae pericli- tanti et nihil de suis officiis detrahet. Imo- militiam non sequi idem aestimabit, ut , si patriam: deserat, et opem hostibus ferat ; iste enim , qui tum unicum augi- lium , quippe armatum „detestatur , jure habetur ma- jorem afferre opem hostibus , quam civitati pericli- tanti ac principi. — Nunc forte quaeritur, num Christiano illi, qui erga patriam ac principem animo est grato ac benevolo, et ad diligendos om- nes humanae generis socios, sive amicos, sive inimicos, obligatus, num. illi liceat tum arma capere, Diffücultas autem tantummodo. specie ex- stat. Civitatem enim principemque , quibus pluri- mis vinculis , propter innumera beneficia: erga nos aliosque , nobis carissimos , collata , conjuncti sumus , relinquere, neque ab iis nocitura depellere; con- tra vero conatus eorum, qui utrumque, de nobis bene meritum , injuriis afficere in perniciemque detru- dere velint, silentio- adjuvare. ac sustentare; haud probari potest. Quisque.Christianus, qui haec së- cum perpendat, atque praeterea in memoriam revocet pluribus obstringi officiis erga illos, qui illum suos- que beneficiis accumelent variis, quam erga istos E. qui hos beneficos deprimant, ille revera sibi persua- debit: a Christiani civis- officiis maxime abhorrere, quod in tanto periculo patriae ac principi opem neget, quod hostium salutem ac vitam. praeferat salu- THEOLOGIC A. 29 saluti civitatis suae , saluti principis ac eorum om- nium, quos amplectitur civitas. Talis autem animus non aegritüdine ac pigriti, sed factis ipsis debet. esse conspicuus, Itaque arma capiat, quibus et hostibus mors afferatur. Ille moribundus in cer- taminis campo recte ait: » Dulce et decorum est pro patria mori." Namque non ille, qui vindictae honorisque studio permotus , sed qui , conscius facti, cui sese obli» gatum intimo sentit animo , arma gerit, hujus mor- tis sapit dulcedinem ac honestatem (1). $6. Nec non aliarum civitatum, Quisque Christianus non tantumj regionis, qua vitam agit, incolas amore amplectitur, verum etiam omnes per totam terrarum orbem diligit. Animo sentit ille: - ` „ Homo sum , humani nihil a me alienum puto. Omnes homines sine ullo discrimine diligere ju- be. '() Cf. Tzschirner, d.d. K. p. 286. et Garve, Phi- losophische Anmerkungen und Abhandlungen zu Cicero's Bu- chern yon den Pflichten, Anm, zu dem drittes D, p. 155. séqq. ] 80 COMMENTA TIO betur (1), et si revéra "Christianus dici potest; omnino: diligit. « Omnibus nationibus -bene cupit et. suae et exteris, atque, ‘simulac in ejus potestas- te sit, ac neque patria quid. detrimenti exinde- capiat, neque ipse aliis majoris momenti: of- ficiis fungi debeat (2) , omnes felices esse non tantum cupit, sed reddere quoque conatur. == Itaque aliarum civitatum salutem, quoad ille po- test, curat, auget, et multo magis hoc. facit, si hae civitates de sua civitate, quoque. de sese ac suis, bene meritae sunt; maxime vero cum; aliam curando, civitatem suam adjuvet. — Quaecun- que Christianus agit, justissima quaeque eaque, caritate ductus, agat oportet. Hinc profecto amat juvatque innocentes prae injustis (3). Ita- que quamque civitatem, immerito in periculo verə santem , si potest, defendit ac tuetur, minus vero eam, quae.injurias exstruit. Quando e. g. fera gens, silvis desertisque relictis, omnia sibi subji- cit, regionem aliam post aliam opprimit, nulla ditione aut praedà contenta, ubique vestigia in- | cene (1) Luc. X. 25—37. cf. Reinhard, Moral, II. p. Se-tI, uti et Lactantius, Znst. Diy., Vl. 10. j (2) Cf. Reinh., Mor. IL. p. 201. seqq. — Multi Chrise tianorum primis saeculis amorem erga omnes mundi incolas repugnare „amori. erga patriam putarunt. | Cf. Pontius, Diaconus in vita Cypriani, c. 18. Vid. Stáudlin, Gesch, der Sittenlehre Fesa , YI. p. 18. (3) 1 Cor. XUI. 6. conf. , quae supra p. 22. hac de re dicta sunt. THEOLOGIC A. T cendio atque caede contaminata reliquit, in ho- mines. saevit, agros devastat, urbes cremat ac de- populatur,. utri civitati. opem afferas, non - du- bium est, Illos innocentes non defendere ac tue- ri, si possis nullisque aliis officiis impedia» ris, minime convenit justitiae ac caritati. — En! hominem magnis ingenii dotibus praeditum , omni autem malitiae deditum, qui rerum po- titus, ut primum sese suo populo extulerit, jam- jam avidis adoritur alias gentes armis, populos rum religionem , mores, leges, instituta , gentium foedera, literarum cultum mutat, corrumpit, perfringit ,. perdit, .. Quum adhuc . pace. gaudeas , attendas tamen, hanc molem, undique viribus collectis , repente in patriam, uti flumen de rupe, proruturam, Ne dubites igitur, quin has gentes armis defendas, quibus tantum defendere possis in istos hostes.. Nam supra jam vidimus , Christiano suam civitatem defendenti omnino licere, et rem contrariam maxime ab officiis abhorrere. — Alia re- putes, quaeso. Omnino licet, uti supra vidimus , illam civitatem sese in hostes istos armis defende- re; cui igitur si opem afferas armatam , non tantum innocentes prae injustis defendis , sed rem quoque pro- moves haud illicitam. Itaque , nisi aliis officiis fungi debeas , his infirmis deésse valde dedecet ; deës re- vera, ut primum nonarma capias; quodsi non agas, dum possis, et relinquis rem innocentium et faves hos- tium injustitiae ac improbati, saltem eadem ratio» ne 32 COMMENTATIO ne tractas probum ac injustum: num haec probas 2. Denique praeceptum i mgvræ:oŭu ræ. ày béante; Mæ TOY Djslu oi ĞVÖPOTOL y OUTO KA} ÖKETG mrote]TE M ÜTOG S te moneat, ut illam civitatem miseriis afflictam - adjuves armis, qualem. opem tu in.eadem rerum conditione certe imploraturus esses gratoque animo accepturus (1). —— —— SEGMENTUM ALTERUM. AN UNQUAM PRINCIPI CHRISTIANO BELLUM GERERE LICET 2 I 1 $. 7* Nonnulla IN. T. loca ducunt, ut principibus: jus belli concedatur. Å postolus Paulus Christianos, qui Romae ha- bitabant(9), monuit, ut sese é£ovclzis Umepewcodocug submissos praestarent; neque enim ulli magis- tratus sunt, nisi divinitüs instituti, quibus qui re- (1:.Cff. omnino Fichte, sber den Begriff. d. w. K., p. 23. et 7ectio 3a. et Drüseke, Ld D. 73: (2) Epist. ad Rom. XIII. 1—6, cf. Tit. II, r. et 1 Petr. Il. 15; THEOLOGIC A. 33 restiterit, culpae suae poenas daturus sit (1). Porro addit Apostolus: , Si igitur mali quid coms » miseris, metuendum tibi est, quod non frus- » tra ille gestat gladium. Dei enim est minister » ad scelestos severe puniendos ” (2). Aposto» lus hoc loco spectare videt"r eos, qui civitatis quietem turbaverant (3). ^ Has turbas scilicet Ju- daeo- Christiani hic et illic concitaverant (4), quibus turbis: faciendis deterrere conatur Paulus, quod magistratus , a Deo constitutus ob malefac- torum scelera" (on frustra gladium gestat. — Qui autem dope? péygaipay, habet jus vitae ac ne- cis C». Recte igitur ex hoc loco efficitur, ma- gistratui eos, qui turbas aliaque facinora in civi- tatë’ faciant, si necessitas urget, capitis poenis plectendos ésse (6). Cum igitur magistratus istos 3v qur a Ime ju- EY get. 2. (2, Sect, 4. conf, Jaspis in Nar akg Latina, 9 Cf. Tholuck ad h. l. et Jaspis in nota a, ^ (4) Vidd. Flatt et Ruckert in introd. ad hanc capitis 4pocopen. ^Nec'in Creta Christiani omhe$ sese obedientes praestiterant (Tit. 3. .1—3.) , nequeVAsiatici, 1 Pet, lI. 16. cll, sectionibus 13—15. Cf. Calvinus, ad h. l. D (8) C Grótiug, in ann, ad h. 1l. Wolfius, in curis ad h. l,^Brétschneider, i» Lexico ad vocem uzx2ípa. jaspis, in vs, latina, — Flatt, Tholuck, Ruckerrt, aliique ad h. 1, Cf. omnino Act, XXIII. q1. 4(6) CF.’ Piscatór, in aun. ad h. citet de 3. Boet Pe bN c. 39 $07. 5^ Mos heim, l. T. VII. p, 289» Reinhard, Moral, Ill. p* 405. et eye l. " P. 64, DOED. — C 44 COMM.ENTATLEO maleficos jure plectit,.. omnino in eos jure. ani- madversurus est, qui. rempublicam ain; perniciem detrudere. conantur , „et multo. magis gladium strin- gere ei licet in hostes , | qui civitati ruinam . pa- rent. Itaque si supplicia capitalia. justitiae ac; cle- mentiae non repugnare. habeantur, certo minus ita aestimandum. est. bellum, quo REDSERF cuente sarià- hostes repellat , maleficos .(1).... | ' Alio loco (2) Paulus jubet, ut preces. a Chris- tianis effandantur: pro. principibus , et. omnibus., qui magistratüs. gerant > Mya, ÑPEROY xo} "cUnioy iov Didgropesv. CA mon ..eüce(oelo xai GépYTHTI» Ex hocce. dicto. jus, belli principi esse dandum non raro colligitur.(3). -Putant enim, „Christianos hoc, loco moneri, ut preces. effunderent. pro tran. quillá., ac quietà civium vitá , principibus, curandá, et, quum igitur argumentum precum sit, ut cives, 'a principe defensi, quietam et tranquillam agant vitam , omnino pertinere ad ejus officia, quod Se- dulo provideat , ut ab hostibus tuti et incolumes vivant ejus cives, quod nonnunquam, nisi . armorum vi , curare. possit.» Ita: contendunt pinon: omne. bel-- — E itti (Q1). Cf. Grotius, d Ja gs ét Pu €ei pirn T7«(8« et Gronovius, ibid.ad $.. 7. 2« nec non Gerhardus, fl rte fpe 811—818. í I i CQ) 1 Tim. Il. lg 933X .:3A«01 ) i bossi (3) Vidd.. Grotius, 1. 1. $. 7. 1. Pepe pena 4. ri | pe 299—901. . Bullingerus, adversus MP Er Ge 1560.) P. 192« seqq, cigar mE. CA ow wA qA VMEstU LI THEOLOGIC A. 35 lum.-principi «interdictum esse posse (1). Monito tamen Paulino , accuratius considerato, tanta vis non insita videtur, quamquam non omnis desit, Illo tempore facile: Christiani turbarum , quas Judaei excitare solebant , participes esse criminabantur (2). Ut. autem. haec. minus cogitarent Romanorum ma- gistratus, preces omnino pro iis, quibus obee diendum (3), effundendae erant, quo facto veni- rent eg èmiyvwsi &anbelæs (4) , ideoque Christia- nis faverent ac eos defenderent. Itaque monet Apos- tolus; ,, pro iis precemini, quo facto tuti ab in- » juria «er. persecutione vivatis ,. dummodo pie- „ tati ac honestati studeatis " (5). "Tantum igi- tur, quod nostro. proposito prodesset, deduci po- test ,. probos ab injuria ac persecutione tutos de- bere. ESSE, —. Cujus igitur id consequens est: si magistratus. eos. „defendere debeat a pravis ho- minibus, . non aliter fieri posse , quin ille etiam eos defendat ab exteris hostibus, Haec di (1) ,, Orandum est, ut tuti vivamus a barbarorum invasio- ne ét a latronibus, "- Jta Grotius, ad hil., cui assentiunt Witsius, in Exercitatienibus ad Orat. Domin., p. 144. €t J aspis, in versione Latina ad h. L (2) Conf, Heyd eüreich, ad h. 1. -(g) Rom. XII. 1. ^ ^ | (4) E contexta oratione tale fuisse precum consilium vide- tur, Conf, Flatt, ad h. l G) Cf, cl van der Palm, in Bibl. si h, 1. atque Flatt. C 2 96 COMMENTATIO Haec loca igitur suadent ut; "bellum gerere principi Christiano non licitum , minime habeamus: Res autem certius arguitur, eum officia principis Christiani ex ethices Christianae indole efficiamus j et, bellum gerere hisce nonnunquam non "répug- nare , sed maxime PAT ren coñe '- e —— $8. 8 A B Princeps Cklitiaius interdum officiis suis mon ^ ! UN porn, nisi belum agai UL ee - Prihceps, qui ad Étliices Christianae effata ani- mum flectat , ille universae civitatis ac singulórum civium salutem auget justáque- ratione amplificat, átque omnibus viribus, ut hanc efficiat , studet; omnia , civitati salutifera y religionem , literas, ar- tes, mercaturam 5 ágricülturam , EM quae plura, curat ac fovet; jura omnium defendit, et, quae noceant, depellit avertitque; bonos praemiis, ma- los poenis afficit; pacem: et tranquillitatem ubique conservat, neque bellum àppetit, nec ansam huic- ce praebet, nec minus. foedera, - quae. cum Aliis gentibus pepigit , violat aut rumpit. Ubique. ille cernitur pater patriae; non servorum. dominus, `et ejus populus est felix ac HYPE S Tum coluntur : - | D ag, Ci) Rom, XIIL 1—4. 1 Petr. II. 13, 14. I4HABOULO;S ROCA ^ -—c agri, vernant .horti., pascuntur. laetae pecudes., aedificantur. villae , exstruuntur oppida ,. instauran- tur collapsa , ornantur et augentur exstructa, cres- cunt, opes , aluntur voluptates , vigent. leges , flo- ret reipublicae disciplina, fervet religio, valet aequitas, pollet humanitas , calent artes opificum., uberior est quaestus pauperum, splendidior., opu- lentia divitum, efllorescunt honestissimarum.disci- plinarum studia , eruditur juventus, . tranquillo fruuntur: otio senes, bonis auspiciis nubunt.vir- gines, florent boni; minus. peccant. mali (1). Quanta ut efficiantur bona , contendit BERE Chris- . tianus continuo (22. eld : Quamvis haec officia. exsequi deber. Tex. ^ Chrjs- tianus . erga civitatem , cui praeest; profecto ta- men, erga alias civitates officia sua negligere , mi- nime eum decet. Uti homo quisque omnes amare., omnibus. bene cupere, omnium saluti, quantum in ejus potestate sit, studere debet; ita et princeps aliarum civitatem salutem adjuvare oportet, . Uti autem homo "Christianus eum, cui pluribus con- junctus est vinculis , prae reliquis felicem reddere | | niti- Q) Erasmus, ad bellum detestandum adhibuit hanc po- > puli, pace et rege Christiano gandentis ac felicis ,.. descrip- tionem, quam autem huic viro debere lubenter agupsco, Conf. Adagid. Chil, IV. Cent, I. ad ,, bis: dulce inex- pertis,” (2) Conf, Ps, LXXII. — Vidd. Reinh.,. Mor. ll. $. 336. p. 389. seqq. et Pestel, sll. 1l. p. 865.. seqq. 38 COMMENTATIO nititur; .ita ille princeps maxime omnium gen- tes socias ac optimas quasque , veruntamen suam prae hisce curat. Praeterea vero, homo quis- que Christianus malos de impietate fugienda mo- net, ac inimicorum odium in amicitiam mutare studet; nec minus princeps aliis gentibus injustis opem affert, qua injustitiae' ac odio indulgeant; sed multo magis, cum suae genti ab istis mala pa- rentur, monet eas, ne in malitiis suis perseve- rent (1). Qüuodsi autem nullo modo cogi possint, ne perniciem afferant; num princeps Christianus sinet pessima quaeque ab hostibus perpetrari: armenta abigi , proteri segetes, trucidari agricolas; rapi virgines puerosque ; divelli liberos a parene tium complexu; fana ac domos exspoliarig cae- dem, incendia fieri; armis, cadaveribus, cruore atque luctu omnia compleri (2); — num haec et ejusmodi clam palamque perpetrari ille sinet? Conveniet sane principi mala depellere ac ocissi- me civitati illam pacem, qua nil suae genti dul- cius aut salutarius , omni datà operà, recupe- rare, Principis Christiani officiis, qui civitatis commoda curare , augere, amplificare debet, con- trarium est, quod haec perfringi , pessumdari, prosterni permittat; contrarium profecto illius offi- cis, qui aliorum vitam conservare, producere, eos (1) Conf. Garve, zbhandeluvg , p. 141. seqq. (2) Ita Salustius, in bella Catal. C. 41« THEOLOGIC A, 99 eos beare debet, quod his vitam adimi, abrumpi, vario cruciatu auferri sinat. Carior est principi Christiano salus sui populi, quam aliarum gen- tium, carior fidelium ac bonorum felicitas , quam flagitiosorum ac injustorum, carior denique vita civium , quam hostium. Conamina igitur princi- pis illius demonstrent id, quod intimo sentire ani- mo eum oportet. Itaque dum casus oritur, ut aliarum gentium conatüs hostiles, nonnisi copiis et armis, arcere possit; ad haec confugere non ab ejus officiis alienum est. Contra vero, nisi armorum vi hostibus resistat, suo officio deést; quoniam tum hostes tnaleficos aeque ac suos cives innocentes, ne dicam prae iis, diligat. 4 Forte quis dicat, non esse, quod suos cives armis munire, ac eos mortem oppetere, jubere ei liceat. Respondeo tamen: princeps Christianus profecto non tot civium vitae periculum adire jubebit, quot in discrimine versati fuissent; non tanta mala suis civibus ipse afferet, quanta allata fuissent, si hostes isti libere egissent, ille et süos ad rem, his ipsis licitam , pérmovet , ad rem honestam in- citat, scilicet ad vitam ponendam pro fratribus, pro illis, quibuscum arctius conjuncti sint ,, quam cum hostibus istis injustis (1).. A civibus ma- jora mala depellere , eos ad rem honestam permo- vere omnino decet principem, haec a religione Christianà jussum. i i PE n " Qı) Conferas ea, quae supra, $. 4 €t 5, dicta sunt. ' CON- 40 COMMENTATIO CONCLUSIO. Videamus ad finem hujus sectionis, quid nos concludere possimus. . Haud raro dicitur, . ġel- lare malum necessarium — esse, ideoque licere, Aliam autem ingressi sumus viam. Quodsi. ve- rum esset, nos fato inexorabili regeremur, ac tolleretur libertas nostra moralis, Verum contendi- mus bellare idcirco homini ac principi Christiano non evitandum, neque his illicitum aestimandum, esse, quod saepius, nisi armis captis, omo Christianus erga semetipsum, erga cognatos, amie COS, cives , erga civitatem , principem , erga alios, atque princeps. erga suam gentem sua officia plane negligeret, et uterque revera hostium injustorum rebus prospiceret: qualem agendi rationem nus. quam in doctrina Ethices Christianae. jussam re- perimus. Contra vero, illa nostrae obligationi , ab illa religione praescriptae , valde. contraria est. Quidquid igitur huic morali necessitati adversetur , fugiendum. Hinc illam animi mollitiem , clemen- tiam, mansuetudinem , ne dicam ignaviam , quibus, quominus officiis satisfaciamus , impediamur , quis: que fugiat Christianus (1). His dictis, minime omne bellum gerere licitum habemus, Huc non ducit disquisitio 5 cum pateat, ' _jus- (1) Conf. Pestel, L 1l. II. p.496, 499» OTHEOLOGICA. 41 justum ésse talé bellum: quo jüra: ac bona vera quà- lia religio ;.arimi libertas, res ad vitam nécessariae ac ejusmodi defendantur, quum; nisi armis captis, in officio manere nequeamus (1). Itaque licere potest.;, bella gerere, et ea, quae vulgo audiunt defenso» ria (2), et aggressoria. Nam homines sibi invi- cem nocent, tim armis, cum alid rationc. - Sae- pius clandestinà operá hostes nobis majora affe- runt incommoda, quam armorum usu; quos co- natüs hostiles. si neglexeris, . salus. populi periet. Quae.cum ita sint, gens , quamvis prima susceperit arma, — quale bellum etiam aggressorium appellari solet, — revera sese defendere in pravaalterius mo- limina dici potest (3). Non est meum, ut indicem , quodnam bellum. gerere liceat. Satis constat , justis de causis: bellum. gerere Christiano homini ac prin- cipi omnino licere ; quod ad nostram quaestionem explicandam sufficit, Consentiat ergo Christianus Ju- dae Machabeo, quijuvenes de bello , in Antiochum | Epiphanem gerundo , hac monuit ratione: TEpICAO 7 ghe, xol ylvecÜe elg diode Xuværodg , xo ylverhe ror pop cig pul; ToU moreuioaær iy Toig Everi TOUTOIG » Tolg. emiouvyyuivoig Q’ juas Epai ÄLŽG, Kal TÈ i A &- (1) Conf. omnino Dráseke, I. l. p. 70775. (2) De voce defensorius conf, Brissonius, i» Lexico ad vocem bellum, (3) Conf, Pestel, I. p. 272. — Vidd. et Grotius, de 3- B. ct P, lib, II. c. 1 $.1, 4. $. $. Montesquieu, Es. brit des loix , I. 40$. et Fichte, L L p. 1—18. 42 COMMENTATIO &yiz pye Ori xpelocoy vx dzoüavels dy TQ mo- Aug, y rDev êm và xxxÀ ToU Élyoug XV xol vU) dylay. ‘Oç 36 Ry d Aum iv obpr, cUTC aojo (1). | —— MUI r SECTIO POSTERIOR. SENTENTIAM CONTRARIAM QUI SECUTI SUNT, FALSIS EAM PROBARUNT ARGUMENTIS, S 9. Nonnnulli Christianorum bellum illicitum: esse Codicis sacri auctoritate demonstrare co» . nati sunt. Muti Christiani, primis post C. N. saecu- lis, fervidiori pietatis studio admoti ac falsa virtutis specie decepti , praecepta religionis Chris- tianae ad severitatem , ab indole hujus religionis atque naturà humaná abhorrentem , interpretati sunt. Hinc Stoicorum austeritatem commendarunt et vitam, quae longius ab hominum consuetudine -vitae et communis ratione recedat , aestimarunt sanc- tiorem, Ita vita monachica, coelibatus et similia fa- ci- (1) Maccab., lib. I. c. 3« $8— 6o ) CTHÉOLOGICA.; 43 eile sensim páulatimque exstiterüht (1). Ecclesiam "oninibus perfectam nüméris esse debere, non- nulli^sibi finxerunt , eam voluerunt condere, ac sententiis de chiliasmo , qui dicitur, faverunt (2). "Nec mirum igitur, quod bellum, his contrarium , "detestati sint (3). ^ Hanc -sententiam scripturae sacrae effatis confirmare studuerunt. Primus Chris- tianorum , quem scio, qui åd bellum detestandum praeceptum : ne malo resistatis (4) , attulerit, fuit Justinus Martyr (5). Deinceps Athenago- rasverba: sj feriaris , ne rursus ferias , ad literam interpretatus est (6), Origenes ob praeceptum: Ne- occidito , bellum inunusque militare illicitum aestimavit; quod vero Christianis negavit, id Judaeis. ac Paganis concessit (7), et,ab his in Tyrannum defendi eumque e civitate armis ejici , minime condem- navit ille, (8) qui ita non sibi constare videtur. — C y- : pri- (1) Cf. Barbeirac, de Ja worale des Pères de l'Eglise, préf. p. 18 et chap. 5,28, 40. etGieseler, K. G.I. p. 325. (2) Cf. Baumgarten Crusius, Dogmengeschichte , I. P. 180, 209. II. p. 1303. - (3) Vid, Tzschirner, Opusc, Acad., p. 129. (4) Matth. V. 39. (5) Vid, Dial. cum Thyphoue, c. 8. et Apol. 2. C. 7. ` (6) Leg. c, 3o. cf. Stüudlin, Geseh. der Sittenlehre, lI. P Or ) ioc . (7) Advers. Cels. VII. 3. 9. "à (8) 4dver:. Cels. 1. 1 , 2. ad quem locum conff, Critici, — Vid. praeterea zfdyers. Cels. IlI, 5, 8. VIII. 10, 6, et Comm, in Matth. XXVI. übi bella dicit justa, 5, Efrore gorn” — 4 | COMMENTATIO prianus num omnem defensionem ac, vim in laesiones injuriasque detestatus fuerit, non certe definiri potest, Eum autem, qui nobis vitam eri- pere conatur, interimere sibi negasse videtur ob homicidium prohibitum (1). Vehementer oppugna- vit militiam Tertullianus. Testentúr haec dic- ta: ,, Licebit in gladio conversari, Domino pronun- ə tiante gladio periturum , qui gladio fuerit. usus ? s Et proelio operabitur filius pacis , cui ne litiga- Ie convenit? et vincula et carcerem et tormen- , ta et supplicia administrabit, nec suarum ultor , injuriarum? Et jam stationes aut aliis magis s» faciet, quam Christo ? — Et, quos interdiu exor- s» cismis fugavit, noctibus defensabit, incumbens et , Tequiescens super pilum , quo perfossum est la- », tus Christi; vexillum quoque portabit aemulum ,, Christi? — Mortuus cremabitur ex disciplina cas- „ trensi Christianus, cui cremare non licuit, cui , Christus merita ignis indulsit (2) ?? E quo T er- tul- (1) Epist. 56,60. conf. Stáudlin,l. ls II, p.368. In Epist. 2, s, homicidium , ait, cum admittunt singuli, crimen est; vir- , tus vocatur, cum publice geritur. Impunitatem sceleribus „ acquirit non innocentiae ratio , sed saevitiae magnitudo." - (2) De corona militis, c. 2. In libro de patientia, Ceo. ille ne gravissimas quidem injurias arcendas concessit, Vid. etiam Adyers. Marc. 4. Neque tamen semper sibi constare vi- detur; quod deducitur ex libris de cer mil. c. II, I2. de Ido- latria 19. et Apolog. C. 27, 24. conf. Grotius de F. B. et P. Lib. L. c. 2. $4.9, et Gerhardus, /. th. p. $19. TH E'OL'/OGIC A. 42. tüllíaniloco,ne'alia monumenta afferam , patet., a-Cliristianis:. bellum" eo 'tempore. quoque. prop- térea improbatum fnisse, quod, qui. militiam faces rérít; Deórumi'cultoribus misceri, et ad quosdam Gentium ritus:e militari disciplinae lege observandos cogi soliti fuerunt (1). Inter plures morum magis» tros, primis post C; N, saeculis; dominata fuit senten» tia omnis: militiae recusandae. Quo facto accidit, ut , qui'jmilitiam secuti, hostes necassent , nonnunquam difficilezpoenitentiis satisfacere potuerint (2). Quam» - vis autem : deinde, ut. primum. civitas cét :ecclesia arctiore vinculo conjunctae sint, et religio Christia- nd publici "facta juris, magis. magisque odium“: in bénüm decreverit. ( 3); ; honnülli tamen séveriores docuerunt mores. | Lac t antius, sẹ cur autem, „yait ,. belligeret , in cujus animo pax cum homini- sy Dusiperpetuå versetur ? — Morietur potiús justus »» quam occidet. — Sapiéntissimus est, qui mavult kenn tonii aS sb i «C LITT ha ro Vid, Tert de Idol, « c. 19. et de Cor., si. C. In cf. E u- éebius, in Hj Const, 1. 54- Sozomenus, H. E. V. 17. Grotius, inann. ad Matth. V. 49. p. 197. Tyge Rothe, "In- vloed en uitwerking van het Christendom (v (versio as. v.d. Hoek, edit, „ Trajecti apud W. van Yierworst; 1802 .) II. p. 252. Tzschirner, ; über d. Ky P. 24. Idcirco Judaei bellum Vitarunt; Joseph., Ant. Jid. XIV. 10, 12. 13. XVIII. 3,5. = (2) Vidd. Conc. Tolet. XVI. c. y Ancyr. c. 22, 23. Basilii Epp. Can, XLII 56» 875». quae loca citavit Stiud. LN Ld. dL p. 427. ; , (9 € situata, LL Kaga 46 | ,COMMEN/T)ATTO ,, perire: ne noceat (1). Etiam Basilius. Ma g, nus: bello interdixit ; tantum. vero 2zàp- cupporis vyg xol eücs(Qelors. certari concessit (2)... Plures pa- um.non omne bellum: improbarunt; Athana- sius ad pátriam. defendendam hortatur , idque sums mis laudibus: effert..(3). A.mb rosius y; », forti- ,, tudo, aity:quae bello tuetur a' barbaris patriam , ,» vel: domi defendit: infirmos. vel-a: latronibus. so- . 55 cios ,. plena est justitia: (4)."*: Ejusdem! senten» tiae. sine < dubio: fuerunt Hieronymus: (5), Au dc tinus xd. ,Isidorus Peli siota: (7); o3 oiti 5" Gre. rix Inst. Divs, Ve. dde Cf. $t tud Ha, C. l. | MIL. THEMA 2" qui ad literam, hunc ; locum vertit. et. interpretatur, Ex. quo ` Tzschirner (Opusc, Acad. P. 13 êt Gieh d. E P. 23) bellum a Lactantio improbatum fuisse colligit, Contrariam autem senə tentiam L dé tan tio attribuéfunt Cei Hier s Apologie de la mos rale des Pères; p. izo et Bud daeus;-/» Isagogems:pi:560., (2) Epp. Can. 1l. €. 13.. IT. 85 13, 43. Ill, Can, 55., Eu th y- mius bellum detestare videtur. Vid, ejus Caten., in Matth. c, XXVI. (3) Vid. Epitt, ad Amunem , Tom. f. Part II. Pe 766. ed. Paris, ubi, »x y mUAEUON, ait Bynipetu iUe ayriruMs s> KAI, ÉVVOMDV xa čmaiyou ARIN C4) De Ofic. I. a7 conf, De Offic. L 29. , ubi vitam. in rapto- rem defendi negat, ibid, J; 35« et in Comm, Luc. XII. Hoc loco pacem cuique semper servandam esse suadet, Vid. de hujus sententia omnino Stüudlin, L L HL p.65. — Ambros, De O ic. 1. 49. ac. Sermo VIL . à G) Contra Pelag, Ii. rM et Epist. ad Furiam I. 287. (6) De Civitate Dei, L. 2r. IV. 15. XIX, f. Epist. XLIV, It, ac XLVII, et Quaest. in Fos 10. : (7) Cf. Stáudlin,l. 1. IH. p. 259. — Isod ori É p p. 1.390. oTHEOLOGICA; (a Gregorius Nazianzenus. (1) aliique ,. et quaedam Synodi transfngarum poenas et alia ejusmodi definiverunt (2), — E Haereticis M anichaei bellum detestati fuerunt 5 ideo Abrahamum , Mosen, Josuam,Davidem aliosque viros probos impies tatis damnarunt ,. et hanc. quoque ob causam. fidem wn veteri. Foederi (3). [oaeb gid Sacris repiimgaa: nonnulli coetus secuti sunt udi sunt Anabaptis t tae, M ennonitae b pm ciniani, Quak eri: Et plurimi ad. vetus ecclesiae provocarunt , et loca attulerunt e.C. S, — A nab a p- tistae, qui jam Lutheri tempore exstiterant., neque se. defendere , neque obtemperare magistratui , qui eorum operam in. bello. gerundo requirat,” licere ef ! 4.) .Opue | )3 f i9 Q) Oras. parei in Pallante (Coloniae 1690. )L P. 9496. Ejusdem sententiae fuisse videtur Ch rysostomus ə de vita “Monach. V. c. 11. VII. 6), quamvis maxime saevitias detestae tur (Comm, in Matth. V. et 1 Cor. XIII. ac Homilia Uo RMMeg. „Joh. M. de-nuptiis.) . . do 2.0 3 ril 19 (2) E.g ATR Lets: paa vi, l i ' > C3) Idcircoineosegit Augustinus inlibro: is Faustum XXIL „74. Nonnulli Christiani. bellum propterea detestati sunt, quod Jesu Christo nascente, terrarum, orbis pacatus, atque , Romae, belli pacisque gubermatricis, Jani templi fores clausae fuerint, Cf, Orosius; adv, Paganos , Vll, c. 2 , et 3. Quoram senten- tia, quae nitatur falsa. hypothesi, non: admittenda: est, Quod demonstravit Johannes Maisson in, Tractatu. chronologi- 'co-historico. de jani phe: Christo mtem ul eserato , Roterod: 1700. (11131 . Am eai io jiuvooNsJ - 48 COMMENTATIO Putare: Inter argumenta duxerunt M o $s prae: ceptum 3 Ve occidito ; Christi verba : Ne malo re- distatis et Petri exemplum, quia Domino gladium in vágina reconderé jüssüs sit." Hisce" adjunxerunt Jesajae carmina (1),in quibus conditionem eccle- siae ; qualis existere et in hac terra deberet, et'posset, a propheta descriptam pürarünt^(2). Hi j chiliastae recentioris aevi ;- studiis/dücti fánaticis, "hic et illic in civitátibus turbas concitarüit ; et aciAelay oU (ic armorum vi, quorum "usunij ad 'illám citissi- iTaüé in-terra^ constitnendam j sibi concesserant , eri: gete cónati sunt. (3). "Subito vero oppressi sunt; et'montulli ^piorum, 'qui inter “eos "erant, 'sesé conjunserunt. coetui, ^quem "condidit in nostra pa- tia Menno Simons. Huic 'jam"antea quidam Anabaptistarum sese adjunxerant (4). Hicce atque ejus sectatores , Mennonitae, vitam piam sanc- tamque agere stüduerunt, sed , quod bellum huic G. mi- seci. 2 et Ii. e Vo VANE (2) Cf. Bullingerus, Advers. Anab. in idoli et pag. 19,» £6, 192—197. Brandt, Historie dér Reformatie, 1) p. 104. atque. Y pey; Gesch, yan" de /Christeliyke- Kerk im de 38de ecuw , 1X. p. 75. nec non Gerhardus in^L. th. !p. ,826—9313. ubi: inter Amnabaptistarum .argumenta © haec. loca enumerantur: Matth. Hinog iVe 22, XXVI.'52. Joh; XIV. i27. Rom. XII. 5, 185 Toe I. Cor. VII. 15. XII, 12, ?' Cor, X. " ep Vl? 15, 17; Hebr X. 35i iei qui IL 55e 101831 p.a i3 Cg): Anno:1534, 1395. 0597 o siyevonoma (4): Vid. Sch ym, «Historie, der: A E q^ pé d55.cet Uityoeriger Verhand.. p, £$0—134. Menno obiit anno. 156: THEOLOGICA. 49 minime convenire putabant, militiam improbarunt ; eamque sententiam inprimis. confirmarunt Christia- nae religionis Ethices: praeceptis de «more erga omnes: praestando (1). Itaque sese non -defende- rey sed- inermes. praestare , ; pii probique habue. runt(2). Deinde jin multas partes. discissi', diversis dé bello sententiis faverunt. Plurimi bellum pla- ne improbarunt,: et- Christianum , quippe: qui sese non conferat: ad magistratuti , ut hicce jus ejus defen? dat , àcinjuriam avertat, summ extulerunt laude (3). Alii:aütem mitiorem propugnarunt. sententiam (4). - Alii bellum concesserunt defensórium (5). Eorum ta- men; quihodie noinine Te/eio- Baptistaruim supersunt, plurimi officíà faceré militaria haud fecusaánt , saltem in^bello defensorio «(6).: -Unitariorum: plurimi fue- runtj: qui: et:alias et- las / sententias ,Anabaptista- , 0901 rum (1) E. g. Matth. V. 38745; et. Rom. XII, 18, 194.» (1) ^2) CT; Libellus,cui nomen, Oude Vlamingen, Gron. 1755. Je Beets, Eenige heofdleeringen.des geloofs der Mennonieten, .Hoorns : 1265. : p» 39 —41... €t AWA TAa esee. —€— .Gefeh; YX. Pigil ei Hos DEEP (3) Hi Zlamingi veteres. gurieres. dicebamus er. Walei aiai pa 43ans VELTITCU © ` i4:G4), Tales. fuerunt , qni Conjuneti Wuterlanii ,. TFrisgi: ac Ls Su" dicuntur, CF. Walch, 1. 1. VIII. 459. 465,et L.. van Emlüre, Historisch berigt yan al de, Geziudheden in. ons Va- derland ,:p«. 234 89q. `. ; ea A M: (C8) Ita cogitarunt Teleio- Baptistae. qui Mrminiesetam pars sibur fayisse dicuntur. Walch, VIL. p«,469« 5:5 8 (6) C£ Tzschirner, Op. Acad. p. 151, in nota. DOED. D Zo COMMENTATIO rum , quorum progenies : nof: raro; habentur ; :sécüti sunt (1). Hi, qui et deincéps-sSociniani dicti sunt; in bello reprehendendum dixerunt ; : quod: milites vim vi repellant , et:hostibus interdum màortem afferant ; nam ex eorum sententid plane interdictum est:homi- cidium; .amor erga hostes ; Christianis commendatus huic ageüdi rationi maxime repugnat; et Christia- nis:tantum coelestia , non terrestria, sunt sectanda, Ita ratiocinati sunt (2).. Dein Faustus Socinus; e Transsylvania in Poloniam: profectus; eos ab his- ce sententiis reducere «conatus est," et plurimos reduxit (5). Quakeri, ecclesiam perfectam cone dituri, multorum veteris ecclesiae. Christianorum sententias de bello secuti sünt (4). | Quidam quo- que hostes Deo depellendos fore cputarúint, dummo- do princeps, uti —" Josaphat, alique. uno in Deo, CD C£, Gerhardus, 7. rl p. 822 .- (2) Ita Laelius Soeinus in libello: Bionina Plap- nianis sese adjungere debent, et Smaltzius contra Frant- cium. disp. VL, de rebus éiyilibus, quos' citavit Gerhardus, 1, th. p. 812. Loca e sacro codice, quae attulerunt ,.sunt? Gen. IX. 9, Matth. V. 44. Coloss. III 4. Hebr. XIII. 14. ' (3) Anno 1579. Vid. Catechismus Rakoyiensis, CEs Sandius, Biblioth, Zntitrin, p. 41, et PrzipKovius, Fita: -— Socini , p. 24. m kii ! (4) Vid. Roberti Bercelaiji, Theologiae yere Chrissia- nae apologia, p. 262 — 265. Illi sententiam confirmare stueeut locis, Jes. I1. 4. LXV. os. Micha IV. 33 Matth, X323: XXVI. 2. Joh. XVIII. 36. Rom. opes d 2 Cor, X. ^ Gal. V. -— fie: ^ gon Pvt an (TC 39 THEOLOG/IC A.D 51 Déo „non adeo in armis, omnem fiduciam ac spem collocarent (1). Perlongum tempus hi Christiani , praesertim in Pensylvaniae regione, neque décesse- runt, neque deterreri potuerunt de sua sententia. Enimvero postremo tempore, in bello inter America- nos et Anglos gesso; non pauci patriam: defense- runt armis, qui Pe//antes, ymo: autem: pacifici , dicüntur (2). | "Praeter hosce coetüs hoiii Christiani sentene tidi de'omni bello fugiendo amplexi sunt , quales füerunt Valentinus Weigelius (3); Johans mes eda d Du CSS e Vives G» ith cf. van Emdre, " dp iiu Ssdqe (0c e^ (Q2). Sce Fighting Quakers et Free Quakers, Cf. Brissot de Warwille, Reise durch die Vereinigten Staaten yon. Nord- Amerika, p. 412» 413. Hernhuthani magistratui legitimo omnino parent et officiis funguntur militaribus. Cf. Comes de Zi in zendorfin Confessione ad Sueciae regem , anno 1735, missa , in art. XVI. Cf. Y pey , Kerkel. Gefch. der18de Eeuw ,1X. p. 173» et Walch, l. l. III. p. 1, 43. Nec antea Luthe- rus bellum detestatus est. Vidd. Confess. August. art. XVI. et Ejus epistola de bello. contra rusticos. (Opp. XIX. p. 272 3 Ejus séntentia de bello contra Turcas invenitur in Seckendorff, Historla. Lutheranismi , I. p. 177. II. 107. G2 In. Expl. Etang. Dominic. XXII. post trinit. p. 329. Cf. Gerhardus, 1. th. p. $23. (4) CF. R. Barcelayi, Apol. p. 262, ubi ejus sententia exponitur , et j. Peri, 4Innales i in Eccles, IV, et Comm. in Matth. vil. et Luc. xxi. [9] Tta lle in libello : de Veritate Fidei, Opp. V. p. 442 Eg et dn Juireductishe ad Sapientiam , N9. 595. ibid. II. m = vid, praeterea Opp. l. 139,334, 320. Il. p. 55,341» 447* D 2 52 COMMENITATIO His minime anüumerandus. est. E rasmus (3)5 qui profecto belli saevitias. ac' crudelitates .condem- navit làudavitque pacem et concordiam (2) ;. omne autem ‘bellum minime injustum -habuit , bellum, ait, habeat et suas leges, non omnino »¿damnans » dum; si justà de causa suscipiatur (3). .- Hodierno die exstiterunt in:nosira patria; qui ofii- cio fungi militari recusarunt. Hi praecepto, quo Deum prae omnibus , ac alterum , uti nosmet. ipsum, delige- re jubemür , sententiam confirmant suam, nec non inter argumeritaafferunt : ne occidito , — Denedicatis maledicentibus , — Recondas gladium in vagina, ac. ejusmodi dicta (4). — In Russia exstitit quae- dam Fanaticorum "Secta. inter Christianos, quae et jusjurandum. et bellum improbat. Haec secta dici- tur Q) Gerhardus Ü. th. p. 823) et Tzschirner (Opase, Acad. p. 131), Erasmum bellum omne detestatum fuisse , collexerunt ex ejus libellos Pacis . Querela, undique gentium, ejectae, ac prefligatae. Dasilise m, Dec. 1517. (0gp. 1V. p. 496). Erasmus autem , belTa saevissima , quot quantaque brevi ante tempore , immo a Papa, gesta erant, maxime indignans., hunc scripsit libellum , in quo autem P. ad 37 ») » quodsi: bellum. inquit, vitari non potest, ita geratur" ’ reliq. | (2) Ejus Adagia (Colon. yi )P. 894—889, ad prover- bium ,, dulce bellum inexpertis ?”? (3) Cff. Paraphr. in Luc. II. et XXIL e (4) Vid. Stoffel Muller in libello: De Wet, van TE te hebben boveu al, em onze naasten als otis zelven, (Dordr. apud ]. de Vos,) p. 7 et 15. — Hi in vitis Polsbroek et ai iini inu praecipua habent domicllia, —— RR URSI EA d THEOLOGICA/^ 53 tur nomine Duchobortzy (1). = In zfzericae septen- trionalis civitatibus , quas corjunctas audiunt j anno hujus saeculi decimo quinto , ac in Anglia paulo post societas (2): quaedam est. conflituta, quae salutare spectat consilium ubique pacem efficiendi perpetuam, Haec societas omnia bella , immo defensoria , condem- nat tollitque, adhibitis nonnullis. Novi Foederis 10- cis eg. Angelorum dicto 1 êm yj; eigyy , Jesu mo- nitis: Ne malo resistatis , — Diligatis inimicos , aliis- que ejusmodi effatis (3). " $. Io. Refutantur Christianorum sententiae » qui nostram sententiam Sacri Codicis auctoritate , ac in- dole religionis Christianae, oppugnant. Plurima locorum , quae vülgo ádhibere solent, nihil valere , quisque , paulo accuratius legens, sponte intelligit?-Nonnulla autem omnino eorum senten- tiam confirmare videntur. Quae classica loca, quantam vim habeaht, dijudicemus. T I. Provocant ad jusfum, Paiet yen posteris de ? Gho- TSR) 4 (1) Vid. Vater, Grihi Tello; p. $9 (£) (2) Peace - Society dicta. ^ e» (s) Vid. libellus, cui titulus : Basse gi der- Dodis, waarop hest yoeren yan dem oorlog is gegrondg dit hif En- gelsch, (Zutph, W. C. Wansleben, 1829.) pé7, Jo.. 54 COMMENTATIO homicidio datum , atque ad Mosis praeceptum (1). Quod attinetiad illud: jussum , Noacho datum , consi- deranda sunt inprimis tempora, quae diluvio anteces- serant, ubi alius: alium impune trucidare solitus fue- Jat. Quod licet datum esset vel sic tamen laudatur Abrahamus , : qui. postea .bellum gesserit (2). — Praecepto Mosaico omnino interdicitur homicidum , minime vero. quaecunque caedes 5 legislator tantum- modo caedem destinatàm-ac privatam , quae in inno« centem perpetratur , spectavit. Nam neque supplicia capitalia sustulit (3), neque eum , qui in furem sese armis defendat, ac maleficum interficiat, poenis dignum aestimavit (4) , neque bellando interdixit (5). Itaque his jussis. minime bellum interdictum fuis- se , neque caedem , quae vulgo im. bello fit, con- demnatam intelligimus, II. Plurimi sententiam de bello , Christianis non interdicto , impugnant argumento , quod dedu- cunt ex nonnullisl ocis vaticiniorum (6) , in quibus vates v. c. de gladiis in ligones , de lanceis in falces contusis loquitur. Hisce locis cecinerunt vates; tan- quam poétae, quorum dicta non ad literam -accis pien- (3) Gen. VII, 5, 6. Exod. XX. 13. coll. Matth, V. 21. (2) Gen. XIV. 14, 19, 20. (3) Exod. XXI. 14. seqq. Num. XXXV. 16. (4) Exod. XXII. 2. - C5). V. c. Num, XXI. 23. seqq. XXXI. 6. (6) E. g. Jes. II. 4. XI. 6, 9 LXV. 25. Joël Ill. 1o. Mich. . 1M. em. oDHEOLOGLELC:/. 53 -Aenda. sunt -ubi imagines .singulae. non: premens lae, sed ex hisce, secum invicem comparatis , genera: lis notio quaerenda, quae cum omnibus „conyes niat (1). Hi finxerunt auream. illam aetatem „i qua pax regnatura. foret perpetua (2) ,. et. cecinerunt rerum conditionem , qua omnes per totum. terrarum: orbem gentes ad Christum veniant, ei submissos sese praebeant ,. ac ejus praeceptis perfecte obediant ,. Et profecto , ut. primum omnes sine ullo. discrimi- ne perfecti essent Christiani, nusquam foret bellum nam bella, immo justa ,. exinjurid, ab altero populo. allatá , oriuntur. Sed, ubinam terrarum conspicuum est,uti fingunt poëtae , quod quisque tutus et securus (sub vite ac oliva). habitare dici posset (3) ? Quodsi igitur neque omnes homines Christi nomen professi. sint, nec minus veram fidem habeant ei, neque ubivis. quisque vitam agat securam ac incolumem s; haec va- | ti- a) Cf. Seiler, Bijbelsche Uitlegkunde , (ed, Cl. Herin- gi), 9. 161. p. 193. S. 220. p. 282. et Pareau, Instit. Int. Vets Test., p» 506. (2g) Cf. Rosenmullerus, ad h. 7. Tlle memorat ad Jes. XI. 1. plurimos interpretes putasse, à vateJesaija per sobòlem Da» vidis aut Hiskiam ,aut Zerubabelem , innui, Alii hunc locum tan- tum referunt ad Judaeorum regionem. (Vid. Cl. van H engel, Geschiedenis der zedelijke en'godsdienstige Beschaving, 1. p. 371. sqq.) Si huic. interpretandae rationi consentiendum. esset, vaticinia minime unquam ad Christianos pertinere posfent. Cf, Pareau, l. l. p. 5ot. 342 X3) Mich. IV. 3, 4.- 56 COMMENTATIO ticinia ad nostra tempora nom referenda sunt a» Quapropter haec loca sententiam nostram non oppugnant. | - IIl: Solentadversarii sententiam confirmare dictis, quae inveniuntur Matth. V. 34—42. Videamus. igitur hisce de locis. Plurimi Judaeorum , tempore: Jesu Christi, quasque injurias, immo levissimas, compensare solebant (2): Apostolos multae perse- cutiones variaeque manerent, quibus , si resiste terent, sese in majora dejicerent mala; nam illo tempore paganorum ` judices- minime rem illorum curarent , et religionis propagatio magnum exinde , quod resisterent, caperet decrementum, contraria vero agendi ratio maxime prodesset. Itaque haec praecepta inprimis Judaeis , qui Jesu tempore vixerunt, ac Apostolis data sunt (3). Praeterea intelligendum ést, haec omnia dictione gnomicá juberi, quae dictio minime ad vivum est resecan- da.. Illa praecepta, si verbotenus accipiantur, saepius res plane absurdas nos docerent. Sic e pre- (1) Religione Christiana non bellum comprimi posse jam dixit Jesus, Matth. X. 34, 35. CF, Gerhardus, Jeth. p. 828... 'Tzschirner, 05. «cad, p, 135,et Grotius,4e J. B. et P. (Hd. Ca 2s $48.00 (2) Male interpretati sunt nonnulla loca eaque nimium pres- serunt e,g. Exod. XXI. 24. Lev, XXIV. 19, 2o. Deut. XIX. 1 9. 2:1. Cff. CL. Heringa, Ferklariug der Bergrede van Jezus, et Tholuck, der Bergpredigr Christi. : (3) Cf. Seiler,l.l. p. 39o. Cl, Heringa,l. 1l, etFlatt, Mor. ubi ejus Einl. THEOLOG!IcC ^A. 57 praecepto zui vrioriva T TOV4£Q , colligi pósset , ar- maletalia, quae pueri arripiant, iis non eripienda esse. Ne igitur quaecunque verbotenus premas (4). Quod- si teneamus , patet, Christum hoc loco dehortatum fuisse auditores, ne vindictae indulgerent privatae. Christus verbis: xojexrs-23dvrog respicit ad jus ta- lionis, quod ab Israélitis exerceri, nisi ex judicis decreto, licuit (5). Illo autem tempore a nonnullis doc- toribus cuique privato concessum fuerat. Quod atti- net ad verba : u3j- 42s» , nomen rovypòç significat h. 1. dixi» (6), et žyrigrňvæi idem, quod HJM, cujus significatio tum est: yim vi opponere, cum: inju- riae injuriam retribuere. (7); verba: ciæydyæ i ezpéQer , continent proverbialiter dictum , et signifi- cant : patienter ferre (8) ; ad cTpéioy subaudiendum - ' est (4) Cf. Seiler, l.l. p. 172, 195 et Tholuck, 1l. l. p. 166 seqq. G). Cff, Deut, XIX. 21. (6) lta versio septuagenaria vertit vocem y (Exod. II. 13.) per Z3íix Gy et (2 Sam. IV. 11.) per m0yypò g. Itaque utraque vox graeca hoc loco idem significat, Cff, Bretschnei- der, is Lex, ad vocem: ovypoc atque Coccejus et ` Winer, i» Lex. ad vocem yv. (7) Cf. Coccejus.et Winery i» Lex. ad hej v. nec non Michaélis, in Supplem. ad Lex. Hebr. p. 794 seqq. i (8) Ita. occurrit haec loquendi formula Thren, JIH. 50, ubi verba *2 41329 1D? per parallelismumhis 39? 1233 respon- dent, et hoc dictum interpretantur, Cf. et Seiler, I. 1. p. 195. Vid, omhino Coccejus, ih Comi. ad he I. 53 COMMENTATIO est uaAAD) (1) , et conjunctio. dAA2 praecedenti w} plane oppositum est (2). Res ipsa ad vitam priva. tam, ad hominem privatum. pertinet., quod impri- mis colligitur ex exemplis , sect. 40—42, allatis, Sensus igitur huc redit, ,, Ne par. pari referas 3 imo potius illatas injurias patienter referas, quam cogites privatà de vindicta." Porro praecipit Christus de injuriis , quae in vita communi fieri solent.: Primum praeceptum : xol cQ-ipzrioy maxime convenit primis Christianorum temporibus , quorum jura judices gen- tilium (3) rarius defenderent, dum magis religionis suae sociis , quam Christianis , faverent, . Haec patien- tia ac mansuetudo, quae verbis: xa] ómri5-500 (4) et xui Tò- &voccpaQiig commendatur, omnino magis prodessent, quam ultio. Monitum autem: 7g Z- vOUvT) ce ğu non esse urgendum, colligitur tum ex rationibus allatis, cum ex aliis locis, ubi e. g. rei familiaris curam agendam esse docetur (5). Hise (1) Cf. Glassii, Phil. Sacr. p. 418, et Winer, Grams matik, des IN, T. Sprach- Idioms 3a, ed. pe 197. (2) Vid. Winer, Gramm, p. 731 in nota. (3) Verbum xpívec az. significat contendere , litigare, in jus vocare, Vidd. Bretschneider, iz Lez. et Cl. He- ringa, ad h. l. (4) Dictio: Sorig ðe Gryyupeser , spectat ad Persarum mo- res, qui a regis cursoribus ad currendum vel ferendum quid cogi solebant. Cf. omnino Wolfius, in Curis ad h. 1, Itaque dictum: xi dorig =— Sýo tantummodo exempli instar considerandum est. (s) 1 Tím. V. 8, — Adtotam hujus Matthaei capitis perícopen cft, JTHEOLOGIC/'A. 59 Hisce verbis ita interpretatis, minime bellum abro- gatur, verum improbatur ultio ac vindicta pri- xata; animique mansuetudo commendatur. Et om- . nino:quemque Christianum et militem dedecet ul- tio; justitia ac lenitas maxime decent, et injuriae minime in bello justo ulciscendae sunt, neque bel- la ipsa ideo gerunda, ut hostibus eadem mala, quae nobis attulerint, afferentur. GIV. Nostrae sententiae adversarii aliud nirin ar- .gumentum ductum ex Matth. V. 43,44. Cum autem recte observatur, qualis amor hic docetur, minime eorum sententiam hoc loco confirmari intelligimus. Jesus auditoribus in mentem revocat praeceptum, quod Moses de popularibus — nam ita vox zeíoc h. 1. est accipienda — diligendis dederat (1), sed male ab Judaeorum illius temporis doctoribus in- terpretatum est, ex quo effecerint: „ ques; vüy iwÜpóv. " Huic malae interpretationi Jesus op- ponit monitum , quod sectione 44. legitur, et diss cipulis. utilissimum foret, qui lenitate ac cleinen- tid benevolentiáque erga inimicos magnum praesta- rent usum doctrinae religionis propagationi. Enim- vero, quamvis nos jubemur, ut injurias illatas Mie cf, Grotius, Wolfius(in Caris),Kuinoel etel. Herin- ga,adh.1. Nostram sententiam confirmant Gerhardus,in 7, th. p. 829., Grotius, de F. B. et^ P. , lib. I. c. If. $. 8. 2—8., Reinhard,- Moral, Y. p. 573, Tzschirner, Op. Ac. pe 134. , aliique. Q) Levit, XIX. 17, 18. 60 COMMENTATIO minime ulciscamur, multo magis inimicis benefi- ciamus, ac.pro iis supplicemus; non aurem obli- gamur ad illos majori benevolentia ac amore ame plectendos, quam nostros amicos; multo minus mandavit. Christus, malis: inimicorum conatibus esse succurrendum. suffulciendumque. His omnino succurrit ille, qui maleficum, quoad potest, non prohibeat. Quid? Num ille, qui ne impediat qui- dem , quominus inimicus male agát, inimicum dili- gere est dicendus (1)? O crudelitas parcens (2)! V. Quod ad Matth. XXVI. 52, (3) attinet, Jesus pro seá sapientià ac justitià monuit, ut Petrus gladium reconderet. In magistratüs ministros Pe. trus, animi fervore abreptus, gladium detexerat, atque intempestivo tempore defendere conatus fue- rat Jesum, cujus regnum, non talibus armis erat tuendum (4). Ab hac defensione nulla. salus Spec- tanda ei erat; contra vero ipse justas dare debuisset poce C1) Vdd. omnino cl, Heringa, l. | ad l. l. atque Kist, Zedel, des Christendoms in eenige Leerredenen, Il. p. Go. Cf. Grotius et Kuinoel, ad l. l, nec non Grotius, de F. B. et P., Lib. Il. c. 2. 5. 8, 9—13. (2) Haec verba inveniuntur apud Augustinum, in Epist. LIV. etad Maced, — Tholuck,l.l.p. 325. ait: ,, eine heilige Liebe des Christen bleibt aber immer Liebe, auch wo sie strafend erscheint, " ; (3) CE. Sect. 53, 54. Marc. XIV. 47. Luc. XXII. 51, 52. ubi intelligenda sunt vcrba: éZrs fwg voüToV , et Joh. XVH. IOs II: (4) Joh. XVIII. 55b, 36. TMHEOLOGICA:S . 6r poenas'a. magistratu, Recte addidit Jesus: 4 quise: » Que , qui gladium stringit , gladio interibit.". Quod proverbialiter dictum. est (1), et discrimini con- venit,.in quo. Petrus. forsitan, nisi. Malchi vul nere..à Domino nostro. sanato, versatus .fuis- set (9). Illud proverbium re «comprobari. soleta uti.e. g. in. proeliis. (326 oi does -. VL. Quae de amore; docentur 1 Cor. XIII. ra (4 iyd) vávra imopiyei, bello repugnare nona nulli putant. ||. Nam; isti , dicunt , qui. bellum. ge- runi y: „minime. omnia,- tolerant. ”. ~- Quando. hune locum .conferamus :cum Pauli dicto; (4): .. zZvrz ónipdui: MA obs ixAewTOUG S iym. xal. miro) gurne TÚKUTL X. Te A.. patet, sensus illius loci; huc: re- dires- Nihil. est, Christiano. tam . molestum ». „quod non. Jubenter.. tolerare. is. vellet ;. quibus toleratis fratrum dilectissimorum „aeternae saluti posset pro- desse, Et revera sapienter id monuit, Apostolus Cos rintbios ,. qui aliis injurias. retulisse. magis „quam ipsi. aliorum . causa. eas. .olerasse videntur. G2. & VEL PESO EKON "UT E OUIS UT , XV S5 S "5 CE. Wolfius, Grotius et Kuinoel, ad h.l. - (2) Cf. Grotius, de Fe B. er P., Lib, I, c. 2e, $. 34 7 et Gerhardus, 48 3. n. p P. 829. ; (3) Cf. cl. van der Palm, in notis ad Matth, XXVI. 5a C4); 2 Tim, Ie 9.. coll. Rom. v. $5»4« 1 Tim. Vl, irei Cor. IV. 9.2 Cor. Vl, 4a , (5) Cf. 1 Cor. IV. passim. / via. omnino. Pargan, da Com, ment, de 1 Cor. XIII. , ad h. 1. p. 262, seq. Alii autem secuti sunt a liam senrentiam , quae minus faveat sententiae contrariae, Cif, Bret- & | CÓMMENTXATTIO Itaque hoc loco non docemur , nostrorum salutem, sive terrestrem , sive aeternam , hostium causa nes gligere ac omittere, sed monemur, ut fratrüm Caüs4' nostram salutem parvi faciamus. Tta miles Christianus probe quaeque dirissima patitur , ut A fendat innocentes (1). | Haec loca igitur, quae inprimis ád bellum omne detestandum afferri solent, rite interpretata , minime. nos hujus sententiae convincere possunt; reliqua áutem nihil demonstrare, cuique sponte stüá patet. Contraria sententia proptétea tot sacrae scripturae locis confirmari solita fuit, quod recta interpretatio, , àd Codicem S. rite intelligendim tam necessaria , non ádhibita fuerit (2). “In literis sacris interpretaridis y nostrae“ sententiae adversarii maxime neglexerunt: mulia doceri in Se C., quae tion proprie, sed tros pice dicta. (3), quae propter allegorias mon ad literam interpretanda sunt (4); multa , quibus üniyerse et simpliciter rey quidem reprehendantar ; quaeque tamen aut ejusmodi sunt, ut mon ipsae res , Yerum abusus tantum. ac vitia, iis vulgo ad- hac- Brêtschneider, in Lex, ad v. hojibi, Grotius,Flatt, | alii, Fi (69) Cf. Pareiu, P. 216, 217 -> e : ' (2) Cf. omnino Cras, in disp. laud., p. 17 — 67. passim, Cs) Cf. Ernesti, Inst. poda N. BR Ji EE fr. ec E $. 4. seq. Sect. 1I. c. 4. (4) Cf. Ernesti, E i E hS. Lx $. 9e Sect, CR $. 4.19. seqq. ^THEOLOGICSA. 63 háerentia, . interdicantur, aut warias ob causas céria cum definitione intelligendde sunt, quales v. c. sünt res, quae ad certa Men oido qc personas re- pu débent- (1). | deii “Alia autem causa, ob quat vo tot $a- cràe scripturae effatis sententiam suam probare stu- duerunt, est ea, quod indoli religionis Christianae omne bellum repugnare arbitrati sint. ,, Della, ajunt , ° ab injuriis. originem ° ducunt- ubi bella oriuntur, ibi amor deéstj illej qui' dissidiis ac hominum caedibus gaudet, Deum tamen liomines- que amare gloriatur, mendax est. "Quisque pro- fecto; humani generis amantissimus , horrore affici- tur gelidoque tremore, ut. primum belli saevitias sibi ponat ob oculos, Irn certamine immanis cere nitur crüdelitas ipsa ac vindicta; nullus amor aut clementias nullibi: jus. * Ubivis' perfossi 'vulneri- bus; sanguine facto campus natat; gemitus ac la. Twüentátio ad'aethera scandunt; circumtonat bellonas 1iorte cádunt subit. . Eheu eorum, qui cecide- rünt, cognatos, liberorum parentes, marum. uxo» re$, juvenum puellas! tot carissima capita: spe falluntür, luctüque implentur ac moerore! . Mon: sm sane horreüdum ingens. est bellum, cujus parés ést ipsum peccatum. "'^Ità loquuntur, Hi wero, qui. saepius animo ab omni rixa alieno, ^IDI 2UUIUD.., 053 5- i 1 2JCI -ABIL le- Li -if (r) Cf, Ernrsti, l. 1. P. Ie S, I. c. a. $. 16. seqq. Sect, I. c. 1. $. 12. seqq. et Seiler, l, 1. 6. 282. f 589. Segq. 64 COMNM;EN'TA TIO leniac placido, et haud ignavo ducti, rem..rite y - quaeso »...perpendant .. distinguantque ò quae. distin- guenda.,. Non. bellum..omne .defendimus ,, tantume modo Christianum , justis de causis. bellum: geren« tem 5, multo. minus ¿rationem bellisgerundis qualem- cunque, aut omnia. cujusvis militis. gesta:;Profecto damus ;. nisi ulla. injuria fieret , nullum: affore. bel. lum 5 illum autem ; qui injuriam: affert ynon eundem aeque judicent;, ac, eum qui. arcet; | ..Sese. aliosque ab injuriis; tutos reddere armorum: ope.j; nisi;; aliun- de. salutem-.exspectes, | tantummodo. probavimus. Verum. enimvero : negamus ,;nullum:amorem.in bel- lo: posse» adesse; .;; Certe. iste siguis belli; primarius auctor;:est-dmore:careta contra;vero ejus -adver- sarius ; Christianus. amore,. aliorum, :eorumque innocentium; commotüs ,. suam. vitam!- ob. fratres parvi facit, arma. invitus capit:.eaque gerit,.non ob caedem perpetrandam.,. verum, .ob- maleficos des pellendós ,..quos.ut. primum. inermes; .reddiderit..ac suos incolumes: r atituerit , lubenter iis. vitam cone cedit ,. eosq... 5; nonnisi; necessitate .nrgente morae li.(1),c interficit; «ut ab iis. tueretur; eos, .quos magis , 'quam. illos .injustos: diligere ,. haud; vetitum est;a religione ;.Christiana.,.. Quod, autem, attinet ad illos pravos. animi; affectüs, ;..miles revera Christianus. fugit. istos o motus.,. et . nemo, ‚sapiens rem ipsam damnat propter cupiditates , quibus non- i rns AU "eM Fm " e " ry r f * vs «129 G * 2e 5» ' p | P ^ E" bo Q,I3958 H1 4A M , (1: Vidi supra pe 4Q..! NL ES ke 35 1 092 1.,2 . THEOLOGICA, 65 nulli, nondum Christi praeceptis obedientes , ad rem illam ducuntur, neque propter scelera ac ma- la, quae hinc bellum comitantur (1). -> $. 11. Auctoritas veteris ecclesiae in mostrd re nulla est. Plurimi eorum, quos suprà audivimus, provo- ént ad trium primorum seculorum Christianos, -ex quorum sententia bellum quodvis interdictum esset (2). Enimvero huic argumento nuis vis inest. Nonnullae animadversiones ad hanc rem demonstrandam sufficiunt, ' I. Ethices Christianae doctrina non misi e Sacri Codicis fonte deduci potest. — Contrariam autem sententiam , locis maže interpretatis , aut re non rite 'distincta, confirmatam , a patribus jam supra vidi- tus (5). - i H. Horum plürimi virtutem , quae sublimior di- citur, amarunt, ét, quid magnificentius videtur, "maxime sectati sunt (4). III. Patres non semper. sibimet ipsi copstite- runt, CD Cf. Dráseke, tweede Leerrede, Ewald , 1.1, p. 117,84. (2) Cf. Gerhardus, 7. êh, p. 819—821. ' (3) Vid. $. praeced. (4) Vid. $. 9. initio, DOED. E : 66 COMMENTATIO nt. iti et Origenes et'Tértullianus nón semper : eandem - secuti -sunt: sentéritiam (1). IV. Nonnulli propterea: bellini detestati “sunt, quod militaribus officiis quidam gentilium ritus conjuncti erant. Ita, per gentium Deos, Jovem, Martem, jurare cogebantur milites (2). | Va E- nonnullorum. patrum . sententiis : ac: dictis , tantum hujus. illiusye, Christiani, minime univer- sae ecclesiae sententia derivari potest. Contra vero sy VI. testimonia exstant, e quibus ne. omnes quidem. Christianos bellum improbasse. luculenter patet. . — -Clemens Alexandrinus. (3) et „Scriptor Constitutionum, quaei Clementis - ¿Romani nomen prae se ferunt (4) 5; neque a sup- plicio capitali, neque a. bello .abhorruerunt... — - Milites antiquitus :a..sacri lavacri ritu. minime ar- cebantur (5).,- neque. ex, ecclesia ejiciebantur (6). Constat , imperatore Marco Aurelio,Christia- nos militasse. ,Nisi quidam Christiani. hoc tempore (a. 174.) munere militari functi fuissent, tum pro- fecto Tertullianus.et Eusebius me ullam quidem fidem. habuissent i iis, gne de. copia Julmi- Hay ge 1151998. Si 76- (Cf. $. 9. dé horum patrum sententiis, =" ^2) S. 9. med. (3) Lib. VII. c. 3. — Liber forsitan ad saec, "n finem re- ferendus est. Cf.- JGieseler, K. Gesch. I. pe 286. nota Ca (5) Vid. e. g. Constit, Aposte VMN C 35, (6) Cf. cta Apostol, Na 24 seqg. THEOLOGI CA > 67 natrice memoriae tradita sunt (1)... Nonnulli inter martyres enumerati.sunt ,, quamvis militaribus funca. ti fuissent officiis (2). ^Ne:dicam de Christianis qui Constantio Chloro, ejusque filio , Con- stantino Magno, imperatoribus , arma gesse- runt, nec non de sacerdotibus , qui. in primo Con- cilio: Arelatensi (3). jussi sunt; omnes , qui az. ma projiciunt in Lene OR abstinere de commue nione. rj onte $- 12. o Sunt, qui ponant s bellum » pace aeternd | dons cotifectd , tolli posse. . ‘Quandoquidem sectione i priori concessimus , bel- ' luin. gerere ; minime licere, simulac alia salutis. expediendae ratio exstet, et nos alio modo officiis nostris satisfacere possimus 5 sponte patet , bellum cuique esse improbandum, qui ad illud, nisi necessitate coactus, confugiat. taque, simul ac , ho- 9 Cfr. Tertull, Apol, 1ets5. Eusebius, H. E. IX. 9. de yita Const. C. 22s Socra tes, H. E, Vil, 18. — Vid, et Gieseler, K. G. I. p. 136. nota e. (2) Cff, Cy prianus, Ep. 39. et Basilius, i» Orat, de laude c. 40. | | (3) Vid. hujus come. can. MI. (4) i. e. dummodo nulla exstiterit persecutio., E 2 68 COMMENTATIO hodiertio tempore bellum : plane tolli posse: demone stratum sit, profecto desistendum esset est a quo- vis militari officio 3 quapropter de iis, quibus bel- lum omnino tolli josse visüm est, hoc lero agam necesse est (1). i Pacem illam , quam aeternam jam antiquo aevo plurimi |poétae: cecinerant (2), de qua Chiliastae somniaverant, recentiori aetate nonnulli constituere voluerunt. Primi diuturnam sperarunt pacem et . profecto conficere -conati sunt Henricus IV : Galliae rex , atque Elisabetha, Angliae regina. Nimiam enim potestatem, quam Austriae im- perium sibi colligebat, valde timentes, perpende- runt, qua ratione ista comprimeretur, atque sen- sim sensimque consilium ceperunt, quo tandem pax diuturna florere posset. Illis propositum fuit, diversas Europae partes in unam coagmentare ci- vitatem, eamque, nisi commode alid ratione: effici | Tpos- (1) Ita Erasmus; in Inst, Principis Christiani , cap, IX, COpp. omnia, Lugd, Bat. 1708. II. p. 607.) s, bonus prin- s eps, ait, nunquam omnino bellum suscipiat, nisi cum , tentatis omnibus, nulla ratione vitari potuit." Cf. TozE, die allgemeine Christliche Republik in Eupora nach den Ent- würfen Heinrichs IP, des Abts yon S. Pierre und "pate Gottingae. 1752. P A tu (2) v. c. Jesaja, Patíc. C. I1, Theocritus, Idyll. XXIV. 984. Virgilius, Bue Ecl IV. 17—24» vigi Metam, Is .97—100. oTHEOLOGIC4A. 69 posset ,. armis constituere:.(1).' Regis mors, 4 Ria- yaillaco. interfecti, hanc fefellit spem (2). — Hugo Grotius deinde Lüdovico XIII (3) suasit; ,, exstinctis. ubique armis; pax sua, non » imperiis tantum. sed et ecclesiis, te auctore, » redeat, discatque nostra aetas arbitrium. subire » Ejus aetatis , quam vera. sinceraque fide. Chris- » tianam fuisse, Christiani omnes profitemur. ”? ldem Grotius, ne controversiae in bellum erum- pant :.,, utile esse, contendit, conventüs quosdam » haberi Christianorum potestatüm , übi per eos , » Quorum res 707 interest, aliorum controversiae » definiantur , imo et rationes ineantur cogendi par- » tes, ut aequis legibus: pacem accipiant " (4). — Postero tempore Abbas de Sancto Petro (5) Cardinalem Polignacum ad pacem U/rajecti fa- ciendam comitatus , composuit ob multas molestias , p Q) cf. La Cretelle, Histoire de France pendant. la. 18 Siècle, Tom, VIII. p. 61—68. (2) De hoc consilio, quod. Galli: » Le grand dessein.de Hori IV,” dicunt, vid, Memoirs de Sully, Tom. IV. p. 93. seqq. (3) Cf. Grotius, de pA B. et P. in Diquiaetian ad Lud. XIII, nec non Cras, Laudatio Hugonis Grotii, p. 75777. (4) Cf. ille in libro Ze F. Be es P. lib. Il. c. 25. $. 8.4. Semper autem bellum evitari posse, minime posuit Grorius, vid. 1l, l. c. 22. (5) De quo cf, omnino Herder, Briefe zur Befürdereng der Humanitát, ll, p. 136—140, (nov. edit,) æ COMMENTATIO hac in re obvias , librum, quo'j Projet: de paix perpétuelle- dicto; tribunal spectavit! constituén- dum, cui qui assiderent, é diversis regionibus electi, lites regum discernerent Europaeorum, — Hujus consilii et principes , et viros doctos illius ae- tatis , certiores fecit, inter quos Leibnitzius ejus consilium non repudiandum censuit (r). — Dein Kantius (2), Fichte(3), Krause(4), Hu- go (5), aliique varid ratione, pacem constituere aeternam voluerunt. ^ Et omnino dd omné bel. lum evitandum. Parisiis (Septembris die 26. anni .MDCCCXV.) pactum est foedus iter tres Eu- ropae principes, quibus plures postea accesserunt; quod Sanctum dicitur, et pacem réddere vult, | | ae- (1). Cf. Leibn. in Observations sur le Projet de Paix per- getuelle. (Opp. omnia, Tom. V. p» 56—60.) Ubi et memorat ante Abbatem alios quandam rationem , qua ad pacem diutur- nam perveniatur, indicasse (ibid p. 57). Ita etiam Ernst von Hessen-Reinfelds in libello, Der sò wahrhafte , als ganz atufrichtig und discres gesinnte Catholische , quem citet Tzschirner, aber den Krieg, p. 79. | (2) Vid. Zum ewigen Frieden, 1795. Van Hemert, coram Societate, cui nomen : Felix Meritis , orationem habuit, de- monstraturus: illam pacem a philosophia Critica constitui pos- se. Vid. ejus Magazyn, III. p. 39. seqq. ( (3) Vid. Grundlage des Naturrechts , Th. II. p. 261—265. (4) Vid. Entwurf eines Europäischen Sraaten -B ündes , dn Deutschen. Blätter, 4. 19. : b (s) Vid. Lehrbuche des Naturrechts, p. 92. seqq. T B O pO GLEA. T equilibrio (1),. inter omnes. civitates: constituendo conseryandoque. Kposcpo .Iatidub g Denique pacem aeternam, si unquhm ) ea ocon- stitui posset, judice Tzschirnero, his tantum tri- bus modis consequi possumus: 1. pax ila speranda est, simulac commoda va- riarum gentium sibi haud amplius repugnent; ne- cesse. igitur..esset j...au£.. omnes. populi- in. unum conjungerentur imperium 5.4u£:omnia vincula inter varias gentes disrumperentur 5’ 42e. alterá. ratione. .perveniendum „ad; illam, est, quando, omnes. gentes. cuidam auctoritati. sublimio- n. lites dijudicanti , obedire velinta siye. ecclesiae judici. (32 " aive tribunali. e legatis, a. diversis po» pulis, missis , ‘composito ; EN tandem Vero ,...cum. justitia. atque pax. ma- joris censeantur. quam. privata . commoda; sive. ges- publicae., aequilibrio inter varias civitates exorto $ studere justitiae ac pacem conservare velint, sive i om- G): De aequilibrio; hocce cf. - members 2. d. Am p. gieseqq. o is pse oi | (2) Vid. Marterns;.- Supplem: au Recueil des principaux Traités, Tom. VI. p.:656. Illud foedus. summis. extulit laudi- bus cl. van Voorst, in Oratione: De commodis atque emo- lumontis xeliq. p. 14, 15, quae exstat in Anne- cad. Lugd. Bat. 1816—1817. œ= Fere ejusmodi "foedus fuit. 44 mphictyo- num;,-(vid, Tittman; ber dew Band der Amphictyonen , Berlin p. 130. seqq.) et 7Maercomannorum. na Cvid. Herder, den 1V. p. 234). E 1 va. C, (3) Cf. Erasmus, in Pacis querela, p. 5t. 72, COMMENTATIO omnes homines mulla in re ab justitia ac caritate discedant; quis dubitet, quin illam consequamur pacem (1)! j. 13. Qui pacem sperant aeternam , finem minime consequi possünt. Illa consilia, quibus pax nasceretur aeterna, uti- nam perfici possent (2)! Henricus IV. spera» vit fore, ut illa tantummodo per /oggum tempus . multis in regionibus dominaretur. Kantius ille, quamvis antea pacis aeternae strenuus defensor, deinceps pacem talem constitui non posse aesti- mavit (3). Gentium Foedus, quo pacto sems per et ubique pax floreret, habet Krugius (4) E in- (1) Hos tres pacis consequendae aeternae modos exposuit Tzschirner, über den Krieg, p. 59. seq. et minus proba- vit (p. 6o. in nota) aliam eos exponendi rationem, quam se- cutus est Zachariae in Fanus, Leipz. 1902. p. 21. 25. (2) Embser, (Abgöthery unseres philosophischen - Fahre hundertse — Erster Abgotte Ewiger Friede) pacem illam constitui non posse habuit. (3) Cf. Metaphysische Mb sid der Rochtslehre, p. 251, 257. altera ed. (4) Vid, Aphorismen zar Philosophie des Rechts, B. T. p. 166. THEOLOGIC ^A. 73 ingenii cogitatum , cui accedi posset, quod tamen nunquam attingi; — et Tzschirner, omni ra- tione, qua pax illa, omnibus sane desideranda , un- "quam oriri posset , perscrutata (1), concludit (2): nullo modo fieri posse , ut bellum , dummo- do homines in hac rerum conditione versentur, plane e societate humana tollatur. Quo duce, in varias illas rationes breviter inquirere mihi li- ceat. I*. Duplici tantum ratione commoda diversarum gentium inter se collidere possunt; «zd scilicet , im- perio uno e variis civitatibus constituendo, alterá vero, vinculis inter hasce rumpendis, ^ Quod ad primam attinet , nunquam populi omnes sponte suá convenient in unum imperium. Diversa eorum indoles , mores , diversa instituta, nec minus libertas, cui singuli student, quamque nullo pretio amittere vel- lent, praebent tot impedimenta, quominus suopte omnes e dissitissimis regionibus uni civitati sese subjicerent. Quodsi igitur armis hoc imperium con- stituendum putes, opus est fortissimo belli duce , cui omnia prospere succedant , ut totum terraeorbem , immo remotissimas regiones superet omnes. Huic im- mani operi perficiendo , invitis populis, qui ea non fa- - cile sinerent, ingenti opus potestate esset , nec non sa. | i Q) Vid. ille 1. 1, ubi (p. 61—72.) primam rationem, (p. 72—88.) alteram et (p. 38—91.) tertiam examinavit, (2) Ibid. p. 98. 7 COMMENTATIO pientissimo viro , qualis semper praeesse oporteret, ut quies ubivis servaretur. Historia gentium, Ma- cedonum , Romanorum, Francorum. aliorumque mos certos reddit de eventu ac exitu talium im- periorum. Verum enim vero tali pace,. cui :ser- vandae. perpetua arma essent necessaria, ipsa eri- pitur generi humano libertas pace homini carior, Altera vero ratio multis laborat difficultatibus..Co- mitas et vitae socialis. studium humano generi altius indita sunt , nec non cognitionis ac scientiae cupiditas. Hinc varia inter gentes vincula: religio., aoaumeíz ; amicitia, rerum peregrinarum egestas, mercatura, artes , disciplinae. Natura raro gentes montibus ac maribus ita a se invicem separavit , ut fere nullam cons trahant societatem cum aliis , uti e. g. Japones ab incolis terrae continentis. Quisque igitur, qui in aeternum illa aliaque hominum studia ac voluntates comprimere velit illaque vincula discindere , mutet His hominis ac terrae ipsam naturam necesse est. . Alterum pacis aeternae conficiendae subsidium in eo habetur, quod gentes obediant judiciis., sive ecclesiae ipsi , sive tribunali , quod ex legatis undique missis compositum est. Saepius jam medio aevo ec- clesiae auctoritate regum ac gentium. lites compositae sunt, atque nonnullis gentibus species affuit talium tribunalium, v. c. Graecis, Helyetiis, Haec scimus 5 verum, ut rem contingamus propositam , omnis gens suapte haec veneretür judicia necesse est, Ut gnes ecclesiae obediant , morele debet reli- gie OTHEOLOGICA. 75 gioi subesse, singulae gentes Christo nomen. dare ac-ín religione unanimes ac concordes esse; clerici tamen , qui lites solvant , non cupiditatibus pravis in- dulgere neque errare in judicando sed quanam po- testáte tum suffulciat ecclesia suam auctoritatem , nisi - vietarmis ? Nam secus ejus interdicta ac jussa , teste medio aevo , parvi forent valoris in remotissimas re- giones.: Pari ratione est judicandum de illo zzibunali , cüjus judex quisque ; quod. verum est justámque , in- telligat ; et ipsi judices iri jádicando consentiant , et po- puli-singuli, quod verum justumque, eadem mente ac animo percipiant ac amplectantur. Talis concor- dia in percipiendo , cogitando , judicando , in sentieri- do ac volendo raro obtinet inter uniüs domüs ac fami- liae socios, qui majori amoris gradu copulati; rarius inter ejusdem regionis cives, quibus multa prop- ter necessitatem , consuetudinem , familiaritatem inter se communia; rarissime sane inter plures civitates, quibus plura diversa, quibus magna dissimilitudo; nunqüam plane inter omnes ubivis terrarum homi- nes, quorum tot sensus, quot capita. ^99. Tertium tandem reliquum est, quod siye politica, quae dicitur y siye moralis conditio prin- cipes ac gentes suadeant de bello fugiendo. — Ut autem illa civitatum ratio politica exsistat; veZ omnes aequali gaudeant potestate, neque alia cum alia. sese in alias conjungat, ve/ sublimior potes- tas ceteras deterreat ab armis, valde necesseest. Ex quo' consilio tum accurate variarum gentium vires de- 76 COMMENTATIO definiri debent et omnes ad istos limites redigi. Pro- fecto hoc jaequilibrium constituere minus difficile foret, quam illud ad mundi finem conservare. Non omnes gentes per totum orbem quacunque in re eosdem progressus facient ; ita vires gentium continuo aut prosperis crescent , aut adversis decrescent , nec minus apud omnes populos mentis animique cul. tus eosdem faciet gradus, apud hunc altiores, apud ilum fere nullos. Ne rursus igitur perpetuo aequili- brium solvatur , necessaria sunt varia consilia politica, tum artes, cum arma,quam necessitatem jam justo plus nos usu docemur hodierno, Plurium sane gentium fọ- ret tristissima sors , ut primum talis civitatum ratio adesset per totam orbem. — Forte denique pacem ae- ternam exspectes a morali gentium conditione eaque emendata. Verum ad meliorem morum doctrinae cognitionem paucissima humani generis pars adhue pervenit, et, quamvis pauci, quod justum , quod verum est, cognoscant, minime tamen illud. vene- rantur , et, amore ducti , nihil huic contrarium agunt. Plurimi, et principes, et cives, quamvis nomen Christo dederint, minime Christianam religionem tanquam agendi normam quacunque in re secuti sunt, Enimvero, non tantum hujus illiusve civitae tis, sed omnium civitatum principes; non tantum haec illave gens, sed omnes gentes, meliorem sen- tiendi, volendi , agendi rationem induere debent, ut morali vi pax illa oriatur. Profecto igitur ad illam. constituendam illud justum , quod a caritate est cO- THEOLOGICA. 77 comitatum , e coelo in omnium hominum animos des» . cendere oportet, quoda creato inde mundo ad ho» diernum usque diem in uno tantum homine , in Jesu Christo , Sospitatore nostro ac Domino , conspicuum fuit. Non hac in terra illum humani generis mo- ralem statum , ^xalyoüg òè oùpavoùp xol yif» «atè và ÉmAyytApm müTOU 7rpogQoxG(ucy , èv olg OIXOUOCUMM xaTOIXS]. (I)e i --Quae cum ita sint , satis dilucide patet, hac in terra aeternae pacis conficiendae spem esse nullam , saltem hodierno tempore. Quod nonnulli aeternam paxem frustra constituere voluerint optarintque , non hac de re jocandum est aut ludendum (2). Pax illa est idea , quae nullis circumscripta finibus, atque aes terna est, ideoque hac in orbe, — in coelis, quis dubitat! —.non conspicua ,. quam praesagiendo viri magni, generis humani amantissimi, delectantur , et cujus {desiderium consolatur pios. Revera cele- berrimus Cras de nostro H ugone. „ Lepidum dis C1) 2 Petr. lll, 13e €f. Iselin, Gefche der Menschh. VII P. 328, 330. Jerusalem, Voorn, Waarh., 1. p. 205. Herder, Briefe, l.l. p. 162—178. Bretschneider, Handb. der Dogmatik der. Ey, Luth. Kirche, lY. p. 1144 Kemper, in Opp. Theol, societ, Teyler, XVII. p 6o et Drá- seke, Vierde leerrede, — (2) Voltaire, La paix, ait, imaginée par VAbbé de S. Pierre est une chimère , qui ne subsistera pas plus entre les Princes, qu'cntre les Élephans et les Rhinocéros, cntre des Loups at les Chiens. 79 COMMENTATIO dicant ac suave somnium , dt cogitent duntaxat som- dium esse Grotii Cn 9» M p 14» "un Dei cura in nón alidai defenditur NENETS TE Cuique Christiano ons Deum isi) dnbcume éssé, nequé inertem , Eum omaia fabricatum fuis- se, Suoque nutu ac imperio gerere, corisilio sapien- - fiac benigno, ^ Credimus igitur, res humanas non fatali cohaerere necessitate , verum a Numine sümmo iis consuli eaque" gübernari, nihil, Deo molentéj fleri, et homines ipsos , qui suo judicio ütantur ac voluntate regiac gubernari. Ut autem in omni regi- mine vis gubernationis: tanto dilucidius - cernitur; quanto pluribus et majoribus laborat difficultatibus 5 ita cum homines in maxima studiorum et jénténciavins varietate sint “ac 'discrepafiti4 ; "atque gentes contra sehtes omni virium contentione conspirent, tum et Deum, qui omnia sapientissimis ac benignissimis legibus. regat,- adesse ut maxime pateat, necesse est +: nihilominus tamen. bella. haud raro ejus consilio benigno ; nec non sapienti, repugnare habita .sunt. Quod düténi consilium saepius humani ingenii sa- gacitati effugere , ne mireris. Nos enim tenuissimo ingenio , exiguam mundi gubernationis partem cone | tema CD In Zaud, Hug, Grotii , p. 64. "(UHEOLOGICA.' 79 templamur., earum rerum , quas gentes gesserunt, cognitionem desideramus meliorem et hac vita com- prehendere mente nequimus.ea, quae demum post éüyrxclas , vel: multorum ;' vel omnium | seculorum perspicienda- sunt. Attamen hic 'vel illic in bellis nos Divinam sapiéntiam 'ac benignitatem venerari cogimur, "ac spes! confirmatur ' fore. üt semel inte- rius rerum rationes: — S — laudibus surimis:celebraturi simus,“ BD efi 0l Bella igitur humano generi prodesse crediti: , quod paucis: exponere: lubet , üt hisce huic —— tationis parti- finem imponam. ` 28 BIMLA HUS Primum igitur. oculos vertas. in certaminis cam» pum; Hte 'acuüntur mentis animique vires 5 ille bel- li-dux , qua praesentia animi agit ,-ab omni pavore aliend!' copias instruit prudentià ac sagacitate in- genii , tranquillo esse*animo in periculis discit ipse. En illum ‘Christianum militantem ! Bona terrestria , vitae voluptates ac dilicias, vitam ipsam rectá cori- "siderare' potest: aestimatione; haec omnia parvi fa- cit ob fratrum ‘salutem; paucis est contentus , ani- mo forti ac heroico mala et vulnera perfert; nam jn Deo , humanae vitae rectore ac victoriae auctore, -fidüciam collocare (1) , et quiete discrimini obviam ire » (1) Dignissima , quie legantur, . sunt K örn eri carmina: Ge- bet während der Schlacht : ‘Pater, ich rufe dich Brüllend umwölkt mich der Damp der Geschütze, ete. c$ b COMMENTATO ire, ejus est, Hic discit ille animum ipsum vinces reac regere, odium et vindictam compescere, ‘anis mo. esse magno et excelso, hostibus parcere, hostibus ignoscere, hostibus benefacere. Non idem magnis. meritis in pace locus, non idem nobilissi- mis animi dotibus acuendis, Raro datur a Deo eadem schola, quae pateat tot. tantisque ac. variis officiis fungendo 5 raro est eadem virtuti. colendae ‘schola , qua homo tot corporis animique nervos cone tendat. | Discedamus ex hoc campo, gentem ipsam contempla- - tum. Antea gens divitiis, opibus, luxuabundabat;ubi- quetamen mollities , lubido ; cives , pace longa dési« - des y superbi , haud raro discordes , Dei negligebant cultum, Nunc conspice. totum regionis orbem belli causa mutatum: desidiae locum occupavit labor , lu- bidinis continentia, superbiae ac. discordiae aequi- tas et concordia, Sic mores cum fortuna immutan- tur; vires non amplius torpent, ubivis illae sus- citantur: magis ac magis vincula constringuntur inter .principem ac populum; princeps: populum , populus principem amore complectitur 5 singuli sen- tiunt; quid homo sit, quid terrae hujus divitiae, Jam- et Gebet. Nach der weise : 0 Sanctissima. Hör’ uns Allmächtiger! Hir' uns Allgütiger! Himmlischer Führer der Schlachten ,c£c. atque alia in ejus Leyer «nd Schwert, ^ "THEOLOGIC A. 81 Jamjam tota gens ac princeps ipse in templa ruunt, peccata confitentur , a Deo patriae petunt salutem , ac delictorum remissionem sibi et hostibus. Sic magnis rebus animi permoventur. Panc medelam ad- tulit, Deo moderatore, bellum. Cum autem bellorum eventus observemus , saepius injustitiam , dementiam , superbiam videmus palmam praeripere innocentiae, prudentiae, probitati;: sae- pius intelligimus optima consilia ad feliciorem exitum nihil conferre; contra vero illa in bello perniciem ip: sis, qui bene' agunt , aliisque afferre , nefaria autem injustorum consilia prosperum habere exitum 5 et plus ra alia. Num hinc concludamus, Deum humana ne- gligere? minime vero. Quodsi nos uniuscujusque vis tam terrestrem ac coelestem , aut ab una veluti specula universam historiam , quae cunctum genus humanum coniplectitur , et totum seculorum ordinem , contemplari ac perspicere possemus , tum verius de bellorum eventu judicaremus. Jam vero nobis satis» fiant nonnulla exempla, e quibus bellorum eventus a Deo sapientissimo ac benignissimo gubernari colli- gere possimus. ` Bella magnam habuerunt vim in religionem Chris- tianam feliciter accipiendam. Alexander Mace- do Orientefh armis petiit , et plurimis victoriis im- perio magnae /f:/ae partis potitus est. Sic Graecorum linguam , cultum , litteras, et artes plurimi accepe- runt populi. Della cum id temporis , tum postea in Fudacos gessa sunt , quorum plurimi per varias regio- | DOED, F nes $9) 7 COMMERN;ITA/T1O nes dispersi. sunt. Romani armis. totum fere orbem terrarum- subegerunt- uni imperio, Hinc terra. E trae religioni accipiendae. exstitit aptior... 0.5. Per mediam 745/272 variae erraverant. gentes. Hae j in sese invicem arma ceperunt 5 aliae alias dispulerunt. Ita plures sensim in Eyropam profectae „quae rursus bella gesserunt., Providentiam autem. agnoscamus divinam sapientiamque in hac rerum confusione, Bellis maxime Deus. sua exsecutus est consilia, ut homo, ubivis. vivendo. aptus ,.. fere. ubivis. adsit, Hac item ratione Europa hominibus. est imple- ta, qui terram. colunt, et vitae: aurá ac. felicitate vescuntur, lllo tempore. e. bellis,.; cum. cultiori- bus populis gessis, hae ferae gentes artes, disci- plinas , religionem eamque. Christianam. acceperunt, Bella maxime valuerunt, ut. homines. magis , magis- que sesein civitates copulati sint , ab hostibus sese defensuri. Sensim. et aliis quoque, .et: hac oppor- tunitate, constitutae sunt civitates „ac populi ipsi consueverunt legibus obtemperare. Sic Hispani in nostros proavos.implacabile susce- perant odium , crudeliter eos oppresserant, et atro- cia quaeque facinora perpetraverant. Hinc bellum exstitit, quod dimidio seculo longius gessum. est. Batavi iniquam saepius experti. sunt. fortunam. Tan- dem vero relig tonis: libertatem adepti sunt; civitas nostra stabilita estac nostrae patriae felicitas. Hispa- norum autem vires fractae 5 iisque. potestas. est dem. ta, Datayos, aliosque longius adeo crudeliter vexandi. Quod- THEOLOGICA. ` 383 Quodsi autem singularia Divinae curae in bello exempla quaeras . perlustres nostrae patriae histo- riam; saepissime llla mari ac fluminibus nos lu- culentissime circumtegit. Nec vero minus recentis- sima aetate maxime memorandae sunt Russiae solis tudines , ubi non ‘hostium arma, sed, pruinae et nives , Francos, postquam tot- bella. injusta ac cru- delia in Europam gesserant, jussu divino prostra- visse videntur. | do O providam bellorum curam , sapientem et benig- nam , utinam semel rite te cognoscamus , ac Jaudibus dignis celebremus Deum , omnium bellorum aucto- rem ac moderatorem ! (1). | (0) Qui hoc de argumento plura legere velint; Cónferánt : Briefe u. d. K.'p. 5—11,46—58. Jerusalem, Voorn, Waarh, VI. Verhand. I. P. 201. Sqq. Ewald, ll. pe 18—22. D rä- seke, Derde Leerrede, M. Kemper, Proeve oyer den in- yloed der staatkundige EON , Jedert ruim yijfentwin- tig jaren ctc, (Vid. Opp. Theol. Societ. Teyler. XVIII.) Borger, Oratio de Historiae doctore , providentiae Divinae ad ministro, Tzschirner, v. dd. Ki, p. 2019297, D. Nassau, Historische proeve. oyer den gunstigeu invlocd , dien de opyolgende oorlogen der oude Geschiedenis op den trapswij- zen yoortgang en de uitbreiding der beschaying hebben uitgooe- fënd , (Groningae apud Rommelingh.) aliosque. F2 PARS PARS ADLERA QUATENUS DE BELLO GERUNDO HOMINUM SENTENTIAS EMENDAVERIT DOCTRINA RELIGIONIS CHRISTIANAE? UE ER e T me PRAEMONENDA, | P riusquam. ad hanc quaestionis partem trans- eam, lieeat mihi nonnulla, quae nequaquaui omit- terida videntur, antea animadvertere. ja 1 Nonnisi Religio movet ad virtutem bonosque. mores. Y i d Leges multum boni omnino efficere possunt 5 re- ligionis autem ope destitutae , parvam , ne dicam nul- lam , habent vim ad virtutis cultum suffulciendum ho- minumque animos emendandos. Metu poenae rarius pravi a malis deterrentur, et leges. civitatem ,' móri- bus corruptam , ne ullam quidem , emendarunt. Mul- to magis, ut quid efficiant legislatores , ponunt ip- si, virtutem jam coli a civibus; nam, simulac vir- tus a quadam civitate demigrata sit, legum auctori- tas in dies decrescit , immo ipsae negliguntur, ever- - COMM. THEOL. 85 evertuntur , perfringuntur, Quid Lex Oppia, bis ter- ve repetita , valuit in Romanorum luxuriam ? (1). — Cultui, quem audiunt, nullam vim insitam esse ad virtutem bonosque mores , satis docent Athenae , tem : pore Periclis, Roma, imperatore Augusto, Parisiae , rege LudovicoXVI. Cultus, cui reli gio deést , saepe vitia specie honest4 induit, idque , quod detestabile ac deforme sibi inest , adimit , addit- que, quo placeat atque oblectet. — Nec plus in pueritiam valet Educatio, quae religionis ca- ret cognitione. Tum profecto minime. parentum aut praeceptorum nudum praeceptum 5 colite vir- tutem! penetrabit ad puerorum animos, quippe qui continuo divitias , honores ;' nobilitatem , potes- tatem magni aestimari, virtutem autem parva af- ferre commoda, saepius parvi fieri , intelligant, — Tandem vero Philosophia efficit forsitan, ut colatur ab hominibus virtus, moresque emenden- tur, Experientia autem docuit, nisi Deum: et vitam alteram habeant philosophi cognitam , ho- rum monita a virtute declinare, neque eos, nisi Deum cognoscant ac venerentur, quidquam vale- re, Philosophi igitur a Religione petere debent grà- viora momenta; sed, ne alia afferam , philosophia paucorum mentes illustrat, et a populo minime iliius vox auditur, | Usu (1) Cf. Stuart, Rom. Gesch. (alera editio p anno 18.6. absoluta) V. p. ro. VL, pag. 125, 1444 . ' 86 COMMENTA TIO Usu autem edocemur , omnes gentes quo magis ree ligionem coluerunt ,. eo. majoris fecisse virtutem bo- nosque mores, . Apud: Graecos et. Romanos. e. g. religione. neglecta ac corrupta, virtus contemta est ac mores depravati, Religio al quemcunque pers tinet, ubivis et semper. operatur, tantum illa. cü- jusvis animum intimum -agitat , commovet , incitat, .Quae cum ita sint, religio est necessaria haben- da (1), ut virtutem rite colamus: moresque emendes mus. p | ;59.« Religio Christiana omgium maxime. pere moyet. ad. virtutem - colendam | moresque | emendan- dos, [ | | - Perfectior ac purior morum doctrina arctissime cohaeret cum meliori de Deo doctrina, — Quo rec- tius videlicet Deum, omnium procreatorem ac faue torem, cognoscamus , eo melius vincula, quibus cum. Deo et hominibus conjungimur , observare possumus , uti et officia, ad quibus fungendum obligati sumus. Perfectissima autem doctrina de Deo a Jesu Christo ejusque, Apostolis nobis: tradi- ta est, quae, si recte intelligatur , optima conti- net morum praecepta, quae, ad totum terrarum or- bem referenda, cuique populo, cuique rerum ac teme (2) Cf. omnino Rhynvis Feith, over de noodzakelijk- heid yan godsdienstige begrippen en praktijken ter beyorde- ring van deugd en goede geden, Maarl. 1826. altera edit, p. 147—174, quae disputatio aureo donatus est praemio a Societate Teyleriana, Vid. Ofp., hujus Societ. Theol, "E. XVI. 2OTHEOLOGICA. 87 temporum conditioni: conveniunt: talis omnino est illa, qua accuratius nulla religio ostendat, qualis et esse homo et evadere oporteat; qua nulla purius moneat, ut. Deo obsequamur moresque. geramus. Neque adeo dubitandum, quin haec nostra reli- gio maximi sit momenti in hominum animos re- vera emendandos (1). g. Virtutis studium efficacius ac meliores mores, quae utilyerse inter populos „Christi nomen professos , cernuntur , tribuenda sunt doctrinae religionis Chris- tianac. | - Undenam aliter oriri. possent? A legibus , quas a malo deterrere quidem , emendare autem non pos- se vidimus? A cultu forsitan, qui in omnium ore versatur ? Quam subito ille , nisi religio opem ei affe- rat, degenerat a virtute, “et inhonesto. honestum inducit colorem t Ab educatione? Jam animadver- timus, illos, non junctos, religioni nihil efficere posse in animos pueriles (2). Sunt sane, qui philosophiam clamitent fontem altioris virtutis ac morum emendationis, At vero praecepta, antiquo- rum philosophematibus praestantiora, quae ho- dierno tempore philosophorum sunt ,. undenam hauserunt ea philosophi ? Nonne debent illa mag- nam partem religionis nostrae cognitioni? Prae. 3 te- (1) Cf. Feith, l. l. p, 212—243. et Clarisse, Bewijs uit den aard der Zedeleer ,in Opp. a Soc. Hag, editis, 1905. I. pP. 165 , ac Móllor, de eodem argumento, ibid. p.. 500. (2) Vid, Roussesu, Emile, MI. p. 132 88 €COMMENTATIO terea, quam paucis reserato philosophia. suum- sa- crarium permittitque introire (1). Sienim hodie in- ter omnes varii generis bomines, inter patricios et plebejos , inter divites et pauperes , altior virtus ac emendatiores mores habitare a nobis intelligune tur, quam illo tempore, cum nondum religionem profiterentur Christianam 5e quonam igitur fonte haec meliora emanata sint , nisi ex- ipsa illa religione ? Haec sane praeclara religio utinam nobis adsit perpetua gentium emendatrix virtutisque sublimioris effectrix (2) ! 4» Pro profectiori ac — puriori religionis Chris- żianae cognitione et majori , quam ci habent , fide, praestantior ac salutarior cerni potest ejus vis et eficacitas. Plurimi , Christi nomen professi , eheu nomine tane tum non animo ac factis Christiani, aut fuerunt, aut sunt hodieque, — Sponte intelligitur: homines neque secundum normam, quam ignorant, vitamin- Stituere posse, neque ex eorum animo , qui estsimilis fontis impuri, pura ac sincera facta oriri. Sunt au- tem, qui parvam religionis vim, quae apud nons nullas gentes , quae Christo nomen dederint , cernitur, objiciant ad religionem nostram detestan- dam. Male autem judicant; namque tristior mo- rum OQ CE M 5iler, le 1, p. 300. Sqq. (2) Cf, Clarisse, l.l, p. 155, et Tzschirner, Opusc. Acad, p. 64. THEOLOGIC., ..89 rum ratio non religioni tribuenda est , sed cognitio- ni ejus corruptae ac multis vitiis laboranti. . Ita apud Gothos Pandalosque primis temporibus, cum sese professi essent Christianos, licet cunctos fe- re religionis doctrinae ignaros, nulla fere fuit religionis vis. Neque adeo multum illa effecit medio aevo, quo tempore gentes pro clariori Euangelii luce inanem habuerunt umbram (1). Ex his igitur facile patet, hominum cogitandi et sentiendi ra- tionem eatenus a religionis Christianae doctrina emendari , quatenus, puriori ac profectiori religionis populi imbuti sint doctrinà , — ei ha- beant. fidem, ! à Hisce práemonitis satis luculenter intelligere possu- mus , meliores sententias , quas gentes, postquam re- ligionis Christianae doctrinam professae sint , de bel- lo geruüdo sequi ac fovere coeperint , religionis efficacitati non deberi non posse, Quo rectius au- tem hancce religionis nostrae vim ob oculos po- namus, attendamus e£ sententias , quas gentes , reli- gionem Christianam nondum professae , foverunt , ez illas quas hae gentes ex hacce doctrina colligere potue- ` punt, e£ eas , quas deinceps ipsaeamplexaesunt, Tria haecce observemus in causis. belli- gerundi , in ejus ratione , nec non in bello finiendo. Quod ut fiat , haec TI al- () Cf. Clarisse,1.1. p. 197. sqq. Möller; p.356, 381. et Tzschirner, Opusc. Acad. p. 68, 66. — 9o COMMENTA TIO altera disputationis pars dividatur in tres sectio. SECTIO PRIM A. DE CAUSIS BELLI GBRUNDI. iri I. JExponitur , quibusnam. inprimis causis ductae ` gentes, antequam. Christi nomen professae fuerutit y bella gesserunt. Est sane difficillimum omnes belli gerundi caussas enumerare, Quapropter praecipuas tantummodo ex- ponere juvat , quales sunt : religio gentium , odium et vindicta , caedis aviditas , belli amor et gloria , opum et dominil cupiditas, — De quibus singulis breviter videamus. RELIGIO GENTIUM, .Quum religionem gentium, e quibus hodierni Europae incolae enati sunt, spectamus jin ea sane multa reperimus belli semina, Scythae antiqui fer- rum , THEOLOGIC SA. 9t rum, hostium sanguine maculatum ac humum trans- versum , et Deum habuerunt suum , et adorarunt ( 1). Hunc morem deinceps imitati sunt Mani (2). Ger- ` mäni , bellantibus Deos adesse et auxiliari, putarunt, dtque inter eorum Deos fuerunt ipse Mann, qui omnium fortissimus heros fuit, et ille Wo dan quem belli- ducem venerabantur. (3). Hunni Martis gladium , uti et Romani Seliorum ancilia , e Deorum sedibus dimissum , cogitarunt eoque honore sese prae reliquis sentibus donatos existimarunt , quod gladium Attilae ipsi commiserunt (4). Antiqui incolae Europae mediae, inprimis septentrionem versus, Seandinayi , Normanni , Saxones , alii, venerati sujt istum Odinum, Deum sanguinis humani avi- dissimum , et sperarunt fore, ut quisque, qui pluri- mos in terra trücidasset hostes, gratissimum potum in Walhalla , i.e. in beata mortorum sede, biberet e craniis galeisque interfectorum , ut mortui vic- torias de fortissimis hostibus ibi reportarent ae- ternas, quam felicitatem iis concederet O dinus(s). At (1) Cf. Herod. IV. c. 63. 2 Vid. Tyge Rothe, Zn»yloed en uitwerking van hêt Christendom op de yorming en den toestand der yolken yan Europa, (versio Belgica., Ultraj. 1799.) IV. pe 392 (3) Vid. Tac. de Mor, Germ. c. 7. et Herder, Ideeën, VI. p. $8. ; (4) Vid. Jornandes, de rebus Geticis, p. A71. (5) Cf, F. Rothe, Il, p. 496, 412. III. p. 378, et Cha- teaubriand, l, l. p. 149» 170. 9a COMMENTATIO At vero non tantum hi: populi , sed ipsi etiam Grae» ci et Romani religionem | ejusmodi amplexi sunt. Mars omnino apud eos summo in honore fuit; Minerva, sapientiae Dea. armata dicitur, quam comitantur discordia et sanguinis cupido. Nam populis his summa sapientia in re. militari patere visa est (1). Nec mirum. Ipsi illorum Dei , qui hujus illiusve tutelam gesserunt, ex eorum opinio- “fe certamina inter se egerunt saevissima ; adeo ut ipsi Dii iis sint Heros , quales eos. depinxit H o- merus, aeque ac Virgilius. Nonne tales de Diis Deabusque sententiae illas gentes ad bellandum incitassent ? nonne ubivis, cum has Deorum pugnas attenderent homines, haec vox audita fuisset: Ego homuncio hoc non fazerem 9 .. .. (2). ODIUM ET VINDICTA; Quo incultiores populi, eo facilius ex odio et vindicta bella nascuntur. Inprimis ferarum gen- ` tium immanitati haec propria sunt; apud quas animi motus vehementissimi saepé non satiantur, nisi hostium sanguine effuso, hostibusve dele- tis. — Levissimae laesiones ac injuriae eos exa- cerbant, et vindictae furorem inflammant ; injuria, uni (1) Cf. Moritz, Mytholog. Woordenb, in voce Minerya. (2) Vid. Terentius, in Ezz. Act, II, Sc. V, vs. 43 THEOLOGICA 93 uni allata, omnium iram exstimulat implacabilem, Ira mutuis alitur sermonibus fet, a proavis here- ditate relicta liberis, in odium vehementissimum , nonnisi armis exstinguendum , accrescit.. Profecto bella, internecino isto odio suscepta, maxime a . feris gentibus gesta sunt (1), simul vero a. po* pulis, qui in quandam. coierunt societatem, ..Ho« rum; į religio . spirare. solet- ultionem . vindictam- que, Dii-ex eorum sententia injurias ulciscuntur 5 cum vindictam postulet eorum honor. Hinc iis vin- dicta habetur causa sacra , et apud Europae septens trionalis gentes olim sacerdotibus divino jure fuit concessa, quapropter saepe hi tantum bellandi jure gavisi sunt (2). — Non tantum hi populi, verum etiam , qui cultiores dicuntur , Graeci et Romani (3) , exteras gentes dixerunt barbaras, ita ut discri- men inter peregrinum et hostem iis fere nullum fuerit , utque eos , qui non eosdem adorarent Deos , neque eádem loquerentur lingua , odio habuerint, et in eos nullum humanitatis officium sibi prae- stan- QCR. Garve, Abhandi. p. 38. et Heyne, (Opusc. Acad, 1V.). de bellis: internecinis, pe 46s. Robertson, Inleiding tot de Hist, van. Karel p, (vers, belg. Roterodami 1728.) I. p.25, €t Muntinghej l. Ll. Ilf. p. óo et nota 140. p. 88. sqq. (2) Cf. Caesar, de B. G. V. 23. Vl, 15, et Tacit. de morib, German, C. 7. l4. (3) CF. Iselin, Gesch; der Menschheid , 1l. p. 575 136 ct Reinhard, Proeve , p. 221. à COMMENTATIO. standum putarint. Nonne historia teste , vindicta co git- Graecos ad Trojae muros ; vehementissimo fertur odio Sparta in omnes Graeciae.civitates, et summa ' quaeque scelera invidia excitat in varias Graeciae civita- tes? Èn Romanos et Carthagines ! Odio et invidia com- moti , delent illi Carthaginem aliasque urbes, Quanto fuit odio adversus hostes incensus Hannibalille; quem puerum, aram tenentem , pater Hamilcar jurare jussit : ^punquam in' amicitia” cùm Románis foré," qui, teste Nepote, velut hereditate re- lictum , odium paternum erga Romanos sic confir- mavit, ut' eia animam, quam id itur a) ? CAEDIS AVIDITAS. "Profunda, haec hindi sanguinis sitis non, tan- tum adhaesit Germanis aliisque antiquae Europae incultioribus incolis » Qui inter prostratos hostes ambulare eorumque sanguinem e craniis bibere, nec non carnem comedere y inter magna oblectamenta habuerunt; sed etiam Graeci; et Romanis. Ne dicam de Spartanis , quorum juventus, interfec- tione JJelotum saepius delectata; ad caedemque in- stitüta est, aut de aliis ejus modi (2), ipsa mors istis gentibus, maxime Romanis, in spectaculis fuit, Tes» () Nepos; in yita Hannibalis c. 1,2. Cf. Livius, Hist. XXI. C. 1. (2) Cf. H2yne, TOU Acad. IV, p. jab. et T. Rothe, Je p. 138. THEOLOGIC A, 95 Testes nobis sunt ludi , quanta voluptate humanum sanguinem viderint effusum, Interfecturi alii aliis juse si sunt. objici , et victor in aliam detineri caedem (1). Istis: spectaculis, cruentis non tantum mares. de- lectati- sunt, sedet,exuta sexüs sui mansuetudine, foeminae. (2)... Gladiatores, qui in, pugnam. pro» dibant, „nihil. habebant, | quo tegerentur;. cone tra vero ictibus toto corpore expositi... Immane novimus Caligulae dictum, qui turbae excla- avit » Utinam 2 populus, Romanis unam haberet + oT g x e EIER. dA quae. ludis praeparandáe erant ,. M constarent P plurimos ex noxiis hominibus , aniandos feris , an- notaverit ipse (4. Sed ad ludos ipsos redeo. Frustra quaeras alterum C laudium, undeviginti millia. hominum armantem , qui ad, populum delec- tandum. ejus jussu. in praelio ` navali occubuerint clamantes: _ ,, Ave, imperator , morituri te salu- tent "1 Et ipse, Ti itus, qui decus ac deliciae hu- (1) Cf. seneca, Epist, bu — Religio auaina ex- (2) Vid. Cic. pro Sexto, c. 59. (3) Cf. Becker, L1. VII. p. 27. — Profecto haec spectacula saeviora fuerunt ludis y qui medio aevo ab equitibus acti sunt. Hi scilicet in torneamentis nonnisi cataphracti (xev paso), qui dicuntur , prodierunt, et rarissime.ad mortem usque pugnarunt. (4' Vid. Sueton. in Calig. c. 27, 30s, Qs) Vidd. Tacit, Ann, XXIlI..c. 56, 57. Dio Cass, IX, 673 Suet., in Ner. c. 37. 96 COMMENTATIO humani generis dicitur , ut victoriam , a Vespasia- mo.de Hierosolymis reportatam , merito celebraret, ter. millia Judaeorum feris in spectaculis obje-- Cit (1). „ Homo, sacra res, inquit Seneca (2), » homo jam per lusum ac jocum occiditur. Po- pulum, cujus tota indoles his et aliis rebus ad cae- dem composita fuerit, quam maxime eum ad bel- landum. inflammaverit caedis cupiditas! ^ piv s d BELLI AMOR ET GLORIAS «i ias ' [nter omnes animi motus, hi certé haud minime . gentes ad. bellandum incitarunt. Pluribus placet easdem sibi parare Jaüdes . ; quibus. summis elati sunt ab antiquis Heroes, uti Ninus, Sesostris, Cambyses, Xerxes, Alexander, Cae- Sar, Attila (325 quod sane minus feris gentibus proprium esse solet, quas vindicta et sanguis inpri- mis exstimulant. Simulac autem gentes ferae acces- serint aliquatenus ad societatem, bellicae laudis in iis cernitur cupido , et haud minime apud populos , cuitu ^ qui dicitur , expolitos., quamvis ab huma- nie (1) Cf. Flav. Joseph., de Bello Fud., VII. 12. Traja- nus, cum triumphum, Daciá domita, egisset, decem gladiato- rum millia in arenam dedüxit, Dio Cass. XLVIIL. 15. 5 (2) In Epist. 95. Mis ! (3) €f, Reinhard, Pr p. ^ et wind Ll. 1. p. 322 ' THEOLOGICA. 92 nitate ;certe. alienos (1). Virtus bellica. apud barbaras. gentes non raro unica . virtus babita est, .— Apud Scythas quotannis. magnum poculum vino: impletum 'est, e quo tantum illis, qui hostes profligaverant , bibere licuit; quo facto ille prae ceteris. beatus judicabatur, qui multos in bello interfecerat. hostes (2). Germanorum. vita. omnis in.re. militari constitit (3) 5 qui nihil, neque. pus blicae , neque privatae rei nisi armati , gesserunt s nec arare terram dis tam facile persuaseris, quam. vulnera, mereri (4)... Arma sumere , primus. fuit. ju« ventutis honor. —- Fortissimus. quisque ferreum annulum y ignotnitiiosum id genti z. “ait; T acitus, veluti. vinculum. gestavit , donec: in: bello S.i hostis, caede absolyisset, (5). - Tanto belli. amore concitati sunt,.ut super sexaginta millia, non: armis telis- que. Romanis ,..sed., quod iis. magnificentius , oblec-. tationi oculisque ceciderint (6); tanta gloriae cupis ditate sunt inflammati , ut bellorum infamiam laqueo SATITIgUO. MAMO 2A.1 fi- Q) CE. Iselin, R 227. Herder, Briefe zur Befórd.der HyWhan. , VW. p. 172. etPestelii, Fund, gurisp. Natl. 280. (2) Herodotus, 1V. 62. Talismos invaluit apud Paro: et. sepe: Cf. Ammianus Marcellinus, Hist. XXIII. 6. l. 9. , (3) Caesar, de. B. Ges Vl. 21, i (4) Sunt verba Taciti, de mors Germ. c. 135 I4» gy Taco BdC. 39. 91. á (o Tac hl c. 33. ubi addit, ,, maneat, quaeso, duret- que gentibus, si non amor nostri, at certe odium sui, Quam inhumana vox! f DOED. G 98 COMMENTATIO finierint (1). Plurimi decus habuerunt belló* in- ethici, dedecus "vero morbo aut senectute mó- ri (25 Populorum fere omnium antiquae Euro- pae ‘éges! magnam partem rem spectarunt milita? rem , "cui valde incubuerunt.: - Tales fuerunt leges Gothorum , Vandalotum, Hunnorum C 3). Apud: nonhullos populos antea mos fuit, ut ille tantum, qui regi suo hostis interfecti caput trà- didisset ;' uxorem duceret (4). — Idem hoc obtiriuit -— NP" et siad vm ipo Ao et ipso Tho perg nomen jieton, hi fortitudinem bellicam" inprimis- appellarunt vizzuzem (5). Nu mae instituta de Fecialibus fere nullam habuerunt vim. Ubi enim belli amor major 'ésse "potuit quam apud Romanos, quorum Jani templum per multa saecula, bis vel ter páticos" dies , Rustic ocelusum ? OPUM AC DOMINII CUPIDITAS, Populi cultiores,-qui: antiquo aevo .ob humanis tatem celebrantur, maxime divitiis contrahendis- ac . (1) Caesar, de B. G. VE. c, 13. et Tac. L I; C. 4o (2) la et Hunni. vid Robertson, IL p. o^ (3) CF. Amm. Marcell, XXVII; c./2. - Robertsons. L p. 4» I13* 118. et Becker, VII. p. 44. C4) Strabo, XV. p. 837. (5) Iselin, VII. p. 136. THEOLOGIC A. 99 potestati, armortüm vi, augendae indulserunt. His cupiditatibus incensi fuerunt Babylones, Assyrii, Períae, sed non hi tantum; verum etiam Graecia bellis, ob sümmam rerum potestatem (jyepuvlay) gestis, dilacerata est ; Macedones Graecique, duce Alexandro, ad Indiam usque militarunt , eoque miortuo copiarum praefecti de imperio bella gesse- Tüüt plurinia, et Romani, qui totum' terrarum ofber" ditione tenere voluerunt, cum omnibus fere" populis de dominio saepius: dimicarunt. Hac‘ dominandi libidine Romani commoti , urbes et^ fatiónes” suo dmpetio' Suega” e quibus bona ` divitidsque 'rápuerunt. — Quo facto illi totius terrarum orbis ^ Taptorés et latrones facti sunt, et eorum res gestae , , quae memoriae traditae sütt, feré versantur in populis debellatis , regibus prostratis , urbibus vastatis, provinciis in ditionem redàctis , imperii finibus nefario modo prolatis (1). At quum deinceps populos. consideremus , qui pos- téro tempóre" maxime fhüemorantur ; primum vide- mus eos, praédá irflanmnatos, dein vero opibus quidem , magis magisque autem dominio concitatos fuisse ad arma suscipienda. > Alii populi pigrum, quin imo et iners, habuerunt sudore acquirere , quae possent sanguine sibi pa- - XI 1 il. QOUEN SIT SIT S E. ` ra» (1) Cic., Parad, IV. c. 2. et Sall., de bello Catil. c, 10-193. E G 2 100 COMMENTATIO rare (1). Alii, sylvis paludibusque relictis , magna: armorum vi regiones affines invasere , et , ubivis caee de incendiisque factis , secum :duxerunt. magnam captivorum. praedaeque copiam, . Saepius tantum: isti rapiendo victum quaesivere, et in regiones de» vastatas habitatum decessere, e quibus facilius alias. depopulari possent. Potità ita alià, aliam armis petierunt 5 nam validiorum omnia, esse putarunt. Hac ratione descenderunt in „diversas. Europae. re- giones Gothi , Hunni, Vandali , Saxones , Norman: ni , aliique , ut sedes praedamque quaererent, Pro- ruerunt in. provincias Romani imperii , et cum. Ros manis . „aeque ac inter se., de. dominio. dimicarunt.. =ef Quo accidit , ut expugnaverint Europae». nec. non; 4ffricae septentrionalis , , magnam partem. Sic. quinto. et Sexto saeculo. gentes, nonnisi.praedatum ac depos pulatum bellarunt Kada otiia dudid: Herioa Hae fuerunt praecipuae de. belli. seid causis Sententiae , quae inter gentes, nondum ‚Christianas s - reperiebantur , quas , maxime a. religione Christia. na, apud eas domitas „ac, fraenatas „jam advertas mus, top "m51D05 5D0D2rg201- eget fi in & 5 ,Q) CR Tac. de. mor. Germ, e, 14e Hista, IV. c. 79. €t Florus, EL y- f (2) (Ce T. HAP B j^ X 'g85, 596; Y^ "et 8 829212 ldeéén 1V. p, 149. ac Briefe zu Def. d. Hum. Y. p» 175. Mae wh 1152 29,2 ,5 YVI ows ..212 (1) THEOLOGIC A. 191 Religionis Christianae doctrina hominés | melioribus imbuit sententiis de belli ` gerundi causis. Quisque, qui ad summum hujus doctrinae -con- silium , quod verbis Paulinis: ézeQáv. ý wie 709 (e00 5 car4piog v&cIV Ry Üporolo s: zraiDsUoUTA, . UĞ » iyæ àpyuoajuevon Thu daéfoeiny xa) Tg xocQuxÀs mu Üupdas , cupdvws xal xalos xal eic eos Mo 777 èy v9 vüy gi&vı (1) ,. continetur , attendat , jam in- teligit illud alienum esse a probandis pravis anis mi motibus ac cupiditatibus, ab eoque nullum bel- lum , hisce accensum, juberi posse. Ut autem rem melius intelligamus, breviter nobis inquirendum est in praecipua religionis dogmata ac praecepta. Ex illa doctrina profitentur Christiani , Deum esse unum, summe perfectum , ab omni vitio immunem, non tantum unius gentis, sed: omnium. quoque gentium Deum, non tantum creatorem ac fautoe rem hujus illiusve hominis, sed omnium hominum patrem benignissimum , totius mundi per J. C., unicum suum ac amatum filium, amantissimum, monpa; xal yabag, xalos xol Jig maxime | A | PIO (5) Tit, II. 11, 12. 12 COMMENTATIO X propitium (1). Haec doctrina Deos varios, va» riorum gentium tutelares, secum invicem pugnan- tes, humani sanguinis avidos eoque effuso gaus dentes, atque homines suo jussu ac exemplo ad bella quaecunque permoventes, agnosci non sinit 5 liaec doctrina non distrahit gentes, sed conjungit arctissime. : Secundum illam doctrinam agnoscunt, homines omnes ¿È fyc ojuaro; enatos esse, omnes vinculo conjunctos fraterno , egregiis instructos facultatibus, - yévos Umdpstovres oU 0eo0 5 agnosctnt semet ipsi Eévoug xa maperinuoug eml T's yi; , non huic vitae ter- restri destinatos , “sed vitae aeternae, cujus ratio pendeat a vita, hac in terra bene maleve actá (2). Profecto quisque, huic doctrinae consentiens- anis mo, omnia aversatur, quae suos fratres laedant iisque noceant; ille rectius vitam ac bona hujus terrae aestimat omniaque, quae aeternae felicitati nos reddunt ineptos, declinat; quapropter a memo- ratis bellandi causis maximopere abhorret. Porro huic doctrinae addicti , profitentur , homines omnes peccando deliquisse,et hinc aeterná indignos esse beatitudine ; veruntamen , intercedente uno sospi- tatore ac domino, Jesu Christo, amissam felicita- tem , tanquam gratuitum Dei beneficium , fidei ope, ^ | Tee (1) Matth, V. 45. Joh. II. 16. XYII. 3. Act. XIV. I5. XVII. 28. d , (2) Act. XVIL 26, 29. Hebr. XI. 14. THEO GOGA C A.o 103 recuperare posse (1). Nulla profecto validior est.ad odium. et vindictam , ex aliorum laesionibus et injuriis ,accensam , exstinguendam , ad animum hostilem erga alios , qui, uti nosmetipsi , peccatores sunt, mitem iet mansuetum reddendum, ita ut ad ignoscendum , ¿mo hostibus, faciles reddamur. De Christo, "Wisin, locutus sum. Quid au- tem dicam de vi hujus exempli? Ille , qui ; ipse Dei filius toveyevijg ac àyamwrücs 0e Qv &madyacpu TÀs Ene xal wapaxTAp TÄS jmocTActU6 MÜTOD ,ÉnvTOy éxé- ye, nostrum causá pauper evasit, et nobis servi- tum venit; ille mitissimo ac. placidissimo . animo erga omnes, amicos aeque ac adversarios; ille, qui , jz7/xco; Deo , ac motus amore erga. peccatores , acerbissimos ab hostibus cruciatüs perpessus, at- que a Patre suo horum scelerum .supplicatus fuit veniam 5. ille, Christianis exemplar propositus (2) ; unumquemque a nimia opum ac- dominii cupi- ditate, a caedis aviditate, ab. odio et vindictá, quibus in bellandum abrumperetur , avocat. Praecepta moralia, quae hos animi motus. per- fringant domentque, adsunt in nostrae. religionis doctrind plura. Deum prae reliquis diligere ur- gemur, a quo amore, ne alia afferam , abhorret maxime odium erga nostrae naturae Socios. CE&y | Tis ES Rom. Ill, 23, 24. 1 Cor. VIII. 6. a Cor, V. 14, 1 Tim. lH. 4-76. . (2) Matth, XX, 29. Joh. XII 15. bici I.e. Hebr. l5 104 COMMENTATIO rig Ära’ ait Johannes (1), fri dyar viv hedy xal mv ddeaQòv óroù wiss pevernyg oriy: — Deum venerari, et, quidquid agamus, in ejus honorem illud agere jubemur (2), ideoque bella, ab. hoc consilio aliena , gerere non licet. — Deo. demissi esseab eoque veniam petere debemus, quam petere non licet iis, qui odio et vindicta erga homines , in sese committentes , inflammentur, iisque non condo- nent(3). — In Deo fiducia collocanda est , verum non illis, qui ejus mandata de amore repudiant, — Nec minus amor, reverentia, fiducia (4), quibus erga nostrum dominum, Jesum Christum, ob- stringimur, hominum animos ad ejus mandata observanda excitat, declinatque eos ab omni cu- piditate , hisce contrarid (5). Nostrae religionis doctrina maxime apta est ho- minem movendo, ut semetipse rite aestimet et amet. Ea docemur de naturae nostrae dignitate, de virium et facultatum nostrum praestantia, de finibus, quibus destinati sumus, ita ut cuguópo Tùs sixdvog TOU uioù roù Oeoù ejusque d3eAQol, im- mO wå roù beù ac belæg xoiywvo) QUceee , evadere b | pos- (1) In 1 Epist. IV. 20. (2) 1 Cor. X. 31. Apoc. XIV. 7. (3) Matth. VI. 12, 14, 15. (4) Matth. X. 37. Joh. V. 23. XIV. 1. 1 Cor. XVI. 22. Phil. II. 10, 11. C5) Matth, VIT. o1. Luc, VI. 46. Li XIV. 23. 2 Cor. V, 15: Col. III, e THEOLOGIC A. 165 possimus (1). Felicitatis sensum, quem Deus -erga nos fovet, nobisque amoris normam erga alios proponit , foveamus erga nosmet ipsos maxime decet. Ex hac doctrina pretium vitae nostrae aestimare debemus, ut non, armis temes» Te' captis, in vitae discrimen ac perniciem rua- mus; ut vitae terrestris commoda acquirere et augere studeamus , modo justa ratione, minime furto .ac hominum caede (2); ut nos sedulo ab omnibus pravis cupiditatibus fovendis . absti- neamus ,et potius coelestia , quam terrestria, pe- tamus (3). ; Piagzorlæy tamen in vitium illud , quo alios: non ali» ter , nisi nostrae felicitatis instrumenta , diligamus converti e praescriptis nostrae religionis, minime licet. Contra vero Christiani , dsoo/2zxrol ee rò dya- r&y &AMAOUG , eosdem , quos Deus Christusque , lu- benter ac sincere amant. Gaudent hi uo (aci KÕ ÅYATÁTEIG abs m Mtolcy eov de cen Tov , praecepto , quod maxime illustratur praescripto : zy où, su ày Üixwre, iym roi Bciy Opi» oi AvÜpomOl, OUTO xal úpe oié/rs avTog (4). Profecto summa : Chris- C1) CPs. VIIL).Matth. VI. 45. XXU: 39, Rom. VIN 29, Hebr. XII. 28. 2 Petr. 1. 4. (2) (Gen. III, 19.) Matth. VI. 1 1. Luc. XII, 15. Ephes. IV. 28, 1 Thess. III. 12. IVe rr, (3) Gal. V. 24. 1 Petr. IL 1 x. - (4) r Thess. IV. 9. Matth. - XXII. 29. Marc. XXI 2. Jác. li. 8. Matth, VIL, 12. Luc. VI. 21. dx 106 COMMENTA TIO Christianae morum doctrinae praestantia non tantuim in eo cernitur , quod praecepta, auctoritate diviná confir- mata, plura ac certiora tradat , sed maxime in eo, quod meliora sint illa, quorum peculiaris indoles sit caritas mutua , quaeque non subtilitatibus scola- rum implicita sint , sed simplicissima, et ad omnium hominum cujuscunque generis captum data. Universa religio Christiana spirat caritatem: ý z/ezig debet esse Oy dyrys éyepyoupévM , vAXowpue vios est Ñ yáryĘs TÒ Téo Tijg mapayyealag est dyorM èr ra- bup xmpolxg xa cuveyocewg ywbjo xai. mloertewg ĞYVTOKPITOV , €a est CÚVÕECUOG TÅG TEAEIONTOG, Ñ yA- 74 oùdérore éxmrizrrer (v). Qualis est igitur hic amor ? Curat ille omnium et aeternam et terrestrem salu- tem, mentis animique dotibus fratrum gaudet, . easque auget, vitiis dolet et resistit, veneratur hominum et vitam et vitae commoda , conservane do augendoque, beneficia potius distribuit, quam accipit, a furto ac caede. abhorret (2)5 eutmao secet xol cuypxupei, lenis est ac marsuetus, non iñ- juste irascitur, vindictam non molitur (3), potius fert laesiones; ipse cipyvormoiog et semper reconci- | | li- CD Gal. V. 6. Rom, XIII, 10. t Tim. I. 5» CoL. III. Hn 1 Cor. XIII. 8*. (2) 1 Thess. V. 11, 14. Gal. VI. 1 Hebr. X. 24; Jac." V. 19. o. — (Exod, XX. 1 3.) Matth. V.2I.—I Joh. 1II. 10*18. 1 Cor. vi $—r0. Ephes. IV. 28. 1 Thess. IV. 6. (3) Matth. XI, 29. Rom. XIII. 10. Ephes. IV. 31. 1 Petr. IIT. 8. — Matth, V. 22. Rom. XIII, 13. Jac. II. 16. Rom. XII, £9. liationis:pronus (1), etiam eos, quibus ipse odio aflicitur hostili ac injuriis , diligit , iis benefacit , iis omnia apprecatur fausta, pro iis preces ad Pa- trem suum et illorum effundit (2). —. Hujus de amore Christiano praecepti praestantia maxime insig- nibus augetur momentis, quorum ^ope Christia- nus intimo ac vivido animo mutuum sentit amo- rem ad eumque accenditur. Omnes, qui revera Christiani sunt, cum reliquis hominibus ab uno Deo ex duobus parentibus creati , prae illis singu- lari amore a Deo patre ac Jesu Christo diliguntur , quamvis peccatis . inquinati , gratuit horum veniá gaudent omnes, unum eundemque sospitatorem ve- nerantur , uno pretio a peccatorum miseria eorumque servitute liberantur, omnes sunt uno eodemque vinculo , fide scilicet, et invicem et cum Deo patre et cum nostro sospitatore conjuncti , omnes uno lava- cri ritu Dei cultui consecrati, omnes Spiritüs sanc- ti auxilio benefico ad vitae emendationem struuntur , omnes uni imperio subjecti sunt. ac obtemperant. Denique omnes unius ejusdemque corporis , cujus ca- put est ipse Jesus, membra conjunctissima , eĉ- | dem (1) Hebr. XIII. 4—7. Ephes. IV. 2, 31,32. Coloss. III. 31. — Matth. V. 9. XII. 18. Rom. XII. 18. Gal. V. 22. 2 Cor. XIII. 11. Col. Ili. 12. Hebr. XII, 14. — Matth, VI. 12. XVIII. 2 1—25. — Ephes. IV. 32. (2) (Prov. XXIV. 17-) Matth, V. 44. Luc. X. 55,54. Rom. XII. 20, 21. L1 168 COMMENTATIO dem spe tenentur vitae aeternae ac in societate Je- su ac beatorum beatae, in honorem Christi Deique semel percipiendae (1). His momentis sane nulla sunt graviora ad mutuum amorem alendum maxi- meque augendum, et ipso amore nihil sane vali- dius est ad homines arctissimis vinculis conjungen- . dos. lllo oritur sententiarum , studiorum, voluntas tum consensus, concordia, conspiratio , et omnes belli causae, quae ex amoris mutuae defectu nas- cuntur, plane evanescere debent. | ..Haec omnia, ne alia dogmata ac praecepta affe- ram , satis nobis persuadent, religionis Chtistia- nae doctrinam omnes,qui eå imbuuntur, de belli gerundi causis, meliora docere, quam eas sen- tentias, quae inter gentes, nondum Christi no- men professas, viguerunt. Nemo tamen opine- tur ex dictis colligi posse: bellari nunquam es- se licitum. fam supra, in prima disputationis. parte , contraria sententia e Christianae reli- gionis doctrina est allata. Non illa vetat bellum gerere idcirco , quod non aliorum salutem nos- trae felicitati praeferre debeamus, quod salutem eorum , quibuscum arctioribus vinculis conjuncti nos sumus, minus augere ac sustentare non de- beamus, quam. salutem. eorum, qui. illis injustá ratione afferre incommoda , eosque bonis ad vitam j | ne- (1) (Mal, IL. 10.) 1 Cor. VIIL 6. X. 17. XII. 4—27. Ephes. L 22, 23» IV. 1—6, 15; et alia loca. THEOLOGICA 109. - necessariis, immo vitá privare student. Haec bre- viter. repetita sufficiant. — Quae cum ita sint , inə telligere possumus , nostrae religionis dóctriná bel- landi licentiam. multis circumscriptam esse. limiti- bus, et, quo magis omnes homines huic praestane. tissimae doctrinae assentiantur , atque tanquam vi- tae normae obediant , co magis bellandi causas: de=: futuras atque ipsos homines , a bellando. deterritos, . bellum quoad fieri possit, evitaturos esse; '. | Quum ita. doctrinam. religionis: Christianae. con- sideramus . facile principia. colligere. possumus. quibus princeps Christianus ad bella gerunda mo- veatur. Ille in bello suscipiendo tria haec magni aestimet; caritatem , justitiam , prudentiam... Dili- gat suos cives eorumque. salutem curet ideoque ' eorum vera commoda augeat, et, nisi haec - amplificare possit, sane non. arma inferat hos- tibus. Sed etiam erga. hostes amore. ducatur; ome, nia | igitur tentet, quae hostes a proposito. reducere possint.. Ab hoc amore autem minime justitia ab» Site. Attendat , utrum ejus. populus. sese ipse in pes, ricula detzuderit , an. alter injurias istaque mala , qui- bus. civitas. sua in periculo versetur , huic intulerit, Nunquam quoqne praecipiti sit consilio , minime in; armis sumendis, Si finem suum non consequi possit , et vires desint , certe nunquam ad arma confugiat ; cagitet j^ quanta" "jncommoda- ex bellis * nascantur , duahí Sepe 4 e “benë Belüni seratur, "Hinc “figiat arma , nisi bello saeviora avertat, nisi bello „pacem com- 11e COMMENTATIO comparet sudmque conservet civitatem. ^ Tta ca- ritate ac justitid ductus haud imprudenter arma inferat“ hostibus, - Haec sunt principis Christia« ni, Cives autem. arma suscipiant , non pravis cu- piditátibus ‘ducti „ sed' majore caritate erga suos cognatos civesque ac principem , quam erga injus- tos? liostes , ut, simulac sive armis ə Sive alia ratio- ne ea, quae ad civitatis. salutem necessaria sunt, consecuti -sint , a bellando desistant (1). "Haee" meliora docet religionis nostrae enen pn — donde causis, xu jii TT e. $. 3 | Emendatae sententiae inter gentes Christianas. "Hae quidem pravae animi cupiditates , quas supra - vidimus saepius gentibus fuisse inter belli causas, sensim paulatimque salütati doctrina, jam considera- t ;cómpressae sünt, ita üt bella, ex istis fontibus órtå , apud gentes Christianas in dies: in contemtu ésse coeperint. Quae ut dilicidius pateant , pri- mum "éxponere conabor, ipsum bellari inter popu- lös ; 3 n fidem. Christo habent, hujus doctrinae | : ua ag Q5: QU. Ega s mud , in Institutione. Principis Christiani , C. 15, COpp. . Omn. Lugd. Bat. 1703. I. p. 607.), Gro tius, in nn. ad Matth. V. p. 198.. et Fenelon, apen citavit, Her- der; DedPurtéa , - p: 18. THEOLOGIC A. 111 ope , decrevissé , ac deinceps ¿eos de causis; ob quas bella gerurída sunt , sententias meliores amplexos esse; ¿> Siquis pravos animi affectus a religione Chriss tiana domari intelligit, jam exinde efficit, quemque populum ,. quo magis Christi praeceptis obediat j €ó majori odio omnes inimicitias , desidia ac bella ha- biturum , paulatim de hisce discessurum. ac rarius bella gessurum esse, uti jam a nonnullis Chris- tíánis: factum videt, verbi: causá, ab incolis reipu- blicae. Paraguagerisis, médià ingressis vid-Sperta- s0s inter et^ Pensylyatzos, et tantum rei militari propteréa: studentibus , quod :summá coacti (necese sitate sese e. gs in Porzuga/los - defendere. - debé- rent (1). Verum enim. vero alia sunt testimonia; e qtii» bus.:uberius patet bella, número: pauciora: auctore Christiana religione, gessa esse. Historia Europaearum gentium certiores nos facit , postremis temporibus bel- lorum.numerum diminutum esse. Neque populus; ut primum Christo nomen: dederit , tam raro pace ga- visus est , uti Romani , qui tanto temporis spatio jab urbccondita ad Vespasianum usqué J àni, tem- plum vix sexties , idque brevissime , clauserunt (2): Profecto feliciora Jza/iae fuerunt , rege Theodori- co ,tempora. Gori Christi nomen dederant , et tri- ginta tres annos nullus armorum clangor ibi audi- tus mO "43 * $i51534/l AA 2011)011546.1 5. Cf Chateaubriand, l l I, 191} 192), ; (2) Cf, Stuart, L1. XVII. Pe 3285. 112 COMMENTATIO tus est: (r). Quisque, qui attendit bella, per breve tempus ruinam Imperii Romani Occidentalis antigressa eamque secuta, intelliget, tum gentes - continuis colluctatas fuisse bellis, quacunque. re- gione immo et inter diversas tribus nac - familias belli ignem exarsisse , et ne dubitabit quidem; quin posteriori aetate Europae orbis sese patatiód s rem offerat (2). à Tuegen pl ¿Multum sane huic beatiori conditioni contulit telis gio nostrà. Non provoco ad A ttilam Alaricum- vei qui Pontifici Romano ,.ne Romam peterent 4 morem igesserunt , aut alia exempla ejusmodi 5 totam Europaearum gentium rationem videmus -religione Christiana mutatam, illarum: feritatem perdomitam;g hominumque animos humaritate et marisuétudine magis magisque imbutos. STRM ; :; Haud negari potest, ex illo tempore; ubi. religio- nis: nostrae cognitio - inter gentes . propagata. sit has revera: mitiores ac ' cultiores: maxime religionis ope; mihi: redditas. esse. Exempluin mihi- afferàt tempus ;R ollonis,: primi 'JNormandiae ducis, ac: ^tamquam -Christiani:. nomine Roberti. cog. noti; de: Normannorum feritate ac crudelitate tess tantur , eorum: incursiones iti: varias Europae, re> ii 1OSB9 mmutomis eni (I £O(KIS à : gio. (1) Cf. Sartorius, Die Regierung der Ostgothen , (Hamb, 1811.) pe 34. C2) Cf. Cl; vài Hengél, GHfeliudenis der zedkl, 6n “gôd dienste Bsschaying, l1. p. 450. ` THEOLOGICA. 15 giones; non multo, postquam Christi nomen con- fessi sint, quieti habitant: suas sedes, agros co- lunt, legibus obediunt pacique student, Et quam- vis non omnes gentes tam subito domitae sint, tamen vis nostrae religionis haud neganda est, — Monachi magnam operam dederunt , et sane effecerunt, ut incultiores Europae gentes septentrionem versus sylvas exscindere , agrosque eorum exemplo colere coeperint, quamvis antea non nisi militiam saperent, Postero vero tempore multae quidem veteris gentium conditionis reliquiae superfuérunts veruntamen Chris» tianae doctrinae vis conspicua fuit. Apud nonnul- los populos iis solummodo vitis , qui hostis interfec- ti caput tradidissent regi suo , uxorem ducere licuit. Mos, huic. quidem similis sed lenior, viguit medio aevo. Eques amatae suae offert non caput , sed signa tantum aliorum equitum, a quibus, non in bel. lo , sedin torneamentis , modo victor, non homici- da, discessisset. En hos equites! quibus virtuti- bus commoti ! Amor eos incitat. Innocentiam et cas- titatem defendunt. Sic gentes religionis ope domitae , sic civitates constitutae sunt, et bellari non decres- cere non potuit. Profecto Expeditiones sacrae: orbem Europaeum multum mutarunt 5 veruntamen num hic inauditus ardor regionis sacrae armis defendendae ac- census est nostra religione ; num hic ardor Europae in commodum conversus ; num haec mutatio ita religio- ni Christianae , quamvis depravatae , tribuenda est.,. atque ipsa civitatum conditionem emendavit belian- DOED. H do- 14 | COMMENTATIO doque restitit?:ex illa mutata civitatum: ratione; ine alia afferam , ortum ducunt copiae, mercede conductae, quae publice aluntur. Haec sane institutio multum contulit ad. bellum fugiendum. €— Hac. in re: Hie« rarchiae non suae denegandae sunt laudes. | Cum medio- aevo Barones principesque : bellando indulpée- re coepissent , Clerici sese belli amori opposuerunt;, in duellia y bella privata-similiaque , monitorum consis liorumque ope , egerunt. --Sic in Ga/// Episcopi ex synodorum : decretis: denuntiarunt, | Baronibus aliisque; «nisi: simultates: deponerent < saltem. nul. la sibi: invicem -bella inferre licere inde a: Satur- ni die; vesperae scilicet noná horá, usque ad. diei Lunae meridianam horam primam. Deinceps hoc tem- poris spatium constitutum fuit a Mercurii diei vespera ad Lunae diei matutinum tempus. In aliis regionibus alii fuerunt dies , quibus simultatum causá «armo rum usus prohibitus: fuit Jnmzerdicii poená. - Hoe salutare institutum" Zreuga , sive Dei Pax, dictum est (1). — Praeteréa vero, cuique leges attene denti, quas gentes uropaeae, postquam Christo nomen: dederunt, tulerunt ,- vis salutaris religio» nis Christianae in oculos incurrit. Haud raro lex ()) Cf. Möller, 1 1. 989, et Stáudlin, I. l. IV. p 116, 5135 607. — Hincmarus, libellum , quendam Carolo Cal- vo tradidit , quo eum ad bella tantummodo justa agenda adhor- tatus fuit, — Vid, ejus Opp. Omn. Parisiis C Vol, "x peimm929. - , L THEOLOGICA. 115 lex Mosaica magna ex parte, aut hoc illudve ejus praeceptum , : reperitur in: earum initio. Haud .ra- ro in iis legislatores gentes venerari ac diligere Deum jusserunt ,' nec non justitiqm ac amorem erga reli» quos.colere , et paci studere, et leges ipsas momentis , e religione Christiana ductis, $uffulserunt. (1). — Quae. sane. allata testimonia nobis , ni fallor. satis persuadeant de magna religionis Christianae efficacia ad: hominum , immo: et legislatorum ac principum, animos mitigandos , atque ita ad. belli studium maxime diminuendum (2). Non tantum autem bellari ipsum decrevit, sed sententiae , supra memoratae , de belli gerundi causis maxime emandatae sunt; utne longius rem. expo- namus, hac in Te praecipue»hodiernum. aevum. con- siderabimus. Cum hominum doctorum ac juriscone sultorum' effata audiamus, frustra quaerimus plu- res ,qui aures praebeant Machiavelli monito ,. ut quaeque bella quae civitatis commoda augeatit , jure geri. possint. (9). - Contra. vero: plurimi tantum illa arma habent justa, quae defensoria dicuntur, et, omnibus ad pacem conservandam frustra tentatis , | . ad ""03 Cf. Canciani, Barbarorum leges antiquae, Tom, I. pP. 106, 119, 139. II. p. LHICP I20 , 269 , 360. III. Li hd » 1745 385. IV. p. 12, 15, 246; 300. * C2) em. Robertson, Ni. p. 4, H3 ; 118. Ir. P. bere et Becker, L 1, VII." p. 44. " (8) Cf. Herder, Briefe. L |. i Ra 185 et Pestelii, Fund. ll. p. 913—915. H 2 116 COMMENTATIO ad pacem recuperandam necessaria sunt (1). “Bels la, quae. ob 'suasorias causas geruntur , ferina esse dieunt mihi fidelissimae , necessaria sunt. » Eventus autem | me fefellit, et. omnia frustra » institui ,- ad. dilectos. meos | cives . ab- income » modis et oneribus , illis impositis eorumque vires » longe superantibus , liberandos, - Idcirco: ne pà* » tria. intereat, . Deo: reique .nostrae justissimae » confidamus , etarmis ea nobis paremus , quae.non » aliunde consequi possimus ” Çr): Talia | profitetur et.agit princeps Christianus !.— Cives ipsi , quos sensus alere coeperint , breviter adhuc: exponamus. Illi qui Christi nomen gerunt , variam ingressi sunt viam, Multi eorum, nedicam hanc illamve gentem totam , nimis adhuc .bellandi studio indulgent, v.c. Francorum plurimi nondum a: bello. valde- abhor- rent, et inter alias gentes, quae. clariorio Euangelii fruantür luce , multi , militiae fungentes munere , bel- lico inflammantur furore, quos àütem. saepissime re- ligionem nostram ignorare, non est ,.quod dicam. Bel- licosis autem his hominibus multi oppositi sunt. pacis àmantióres qui;militaria: officia. recusant ;facere , et nomine Mennonitarum ; Quakerorum alioque cog- S fta in scripto, quod rex lile edidit a. 1851. m. Aug. d. 1. Vidd. diaria cjusdem anni e. g. Staatse Courant ad tie d. 3» et Bredasché Courant.ad Augs d. 4. 120 COMMENTATIO niti sunt, Verum universe contemplemur. homi- nes. Hi religionem Christianam professi, feritate y crudelitate, inhumanitate paulatim exutis, meliores ac humaniores induerunt mores. Vitae domesti- cae ac socialis voluptatibus ac ^ commodis frui eaque aestimare coeperunt; sensim omnia, quae paci obsint, magno prosequi odio, a. bello “abe horrere, humani sanguinis effusionem armorumque clangorem timere, neque hunc deponere timorem, nisi patria ipsa ac princeps in discrimine versen» tur, nisi salus et cariorum et sua ab hostibus pres mantur. His demum incitati, quamvis multi, tan. tum necessitate coacti temporum , bellum agere ve. lint, sese armant in hostes, et spes belli citissime finiendi eorum animos delectat. | Quam magnum obtinet discrimen inter has sententias ac proavo- rum, Romanorum, Germanorum, | Gothorum , Hunnorum , aliorum! A Haec conversio apud viros doctos , apud principes, apud gentes ipsas conspicua, annon religionis nos- trae propagatae effectus est habenda? Jam vidimus meliora a religione Christiana populos edoctos fuisse; jam vidimus hac religione Europae conditionem esse mutatam (1), ac bellorum numerum, haud exiguá ejus ope, valde decrevisse: quid igitur? Profecto ex mutata hac conditione ortae sunt meliores il- lae sententiae , quae magis magisque inter Christia- nas (1) Cf. van Hengel, L l. I. p. 45. seqq. THEOLOGY CA 121 nas coluntus, Mutata, conditio, efficacitati. illius tri- buenda est, adeoque sententiae ipsae praecipuam et primariam originem ex ipsa religione ducunt. Cui enim rei secus tribuis? adesse eas certe non ne- gas. Legibus, cultui, philosophiae, modo sua vi agentibus, non tribuis, Itaque religioni nostrae, cui jam pristino aevo Deda ipse (1), qui de ejus vi prae nobis rectius judicare potuit, pacem, qua Picti, Scoti, Anglosaxones ac Brittanni anno 731. gavisi Sunt, tribuit ; itemque deinceps pluri- mi, v.c. Montesquivius (2), Tenneman- nus (3), Hemsterhusius (4). Rite: igitur concludamus , sententias de belli gerundi causis , ope religionis Christianae „esse emendatas : scilicet Euro- pae conditionem religione illa mutatam y. qua mutata eas meliores sententias sensim ortas, easque magis magisque foveri ac ali, pro meliori hujus religionis doctrinae. institutione ac. veneratione statuamus. q Eade [ -otq 1 OCI) Vd. ejus Hist, Eccl; V. c. 24. "€2) Vd. ejus Esprit: des Loix, X, ch. 1. XXIV, ch. gi (s) Vd. ejus. Geschichte der Philosophie , VIL, p. 21. seqq. Qi Vd, „ejus Lesire. fur homme et ses rapports » Pe 182, 193. bs SEC- m; — COMMENTATIO SECTIO SECUNDA. DE RATIONE BELLI GERUNDI. i Ede Discrimen antiquum. jus. belli inter et hodiernum. Quando jus belli quod inprimis antiqui E u= ropae incolae ; nondum religionem Christianam pro- fessi, sequi soliti fuerunt, spectamus , patet' illos non tantum omnia, quibus finem sibi propositum consequi, aut ullo modo hostium copiis. nocere possent, sibi coricessissé; verum etiam , quaecunque in hostes agere vellent, Eorum“ mens , quamvis pravi bonique conscia, vitiis valde obscurata fuit, et cupiditas saepius iis pro lege stetit. Praeterea, quem necare iis honestum; fuit, eum. spoliandi violandique ' veniam ` sibi : dederunt... “Quo factum est, ut jus belli aestimarint 77fizitum , nullisque limitibus circumscriptum (1). Hinc justam habue- runt omnem crudelitatem , atrocitatem , immanis tatem, neque dubitarunt, quin omnia, ut sibi placerent, perpetrarent in. captivos, devictos, in- (1) Cf. Grotius, L 1, II. c. ge, Briefe v. d. Ky pe 29945. et Smeltzing,; l L Ul. p, 127. OTHEOLOGIC A. 125 innocentes , infantes, foeminas; quin eorumobonå et opes devastarent, .eorum regiones raperent et dominia, | Quod jus belli eo immanius: cernitur j quo magis eos: contaminarunt animi motus et ad. petitus pravi nefandique. : Hoc jure usi fuerunt non tantum iScy£hae , Gothi, Hanni, Vandali „aliis queso verum. etiam. Graeci et Romani. > lta quo» que Xenophon; woog y ait (1), £v rom gys paroi aog eerti y —' UV fAowrew elvai à yp pura, etPlato: závra 0b cà TÉy vikOpiyuv dy ao, qüv-vixiyray | ylyyecüon (2). Romanorum :histori- cus Livius, immanes militum . crudelitates -ihe- moriae prodens, saepius confirmat , eos jure vhelli haec fecisse (3). Ipse Cicero, de Julii Cae saris' clementia loquens::;,, jure,. inquit (4), omnes victi occidissemus ,"? et quamvis. C icero; Caesarem blandiens, haec dixerit, sensus tamen inest: victos victoribus esse jure necandos, Hle alio loco: ,, non esse , ait, contra naturam , spoliare eum , quem honestum est necare”, (5). Talia profitebantur antiqui Ethnici. Postquam vero Europae gentes Chris» ti nomen professae sunt (6) , sensim paulatimque ista : in C) In Cyropaed. VIL c. t (2) De Leg. I. p. 626. 15. e QD Hist., XXI. 13. . XXVI. 3. XXVII. 43. XXXI. áo. Ita et Caesar, de JB. G., l1. 36. Cf. omnino. Grotius, ds Je B. et P, , lib. IIT. c. 4. $. S. et c. 6. $.«. ik (4) Orat. pro Marcello, c. 4. 5) De Offic. , III. 6. Cf. Orat. pro Dejfotaro, C. Qs C6) Cf. omnino Reinhard, Proeve , p. 209,.$€qq. ^ 124 COMMENTATIO in contemtu habere, istam belli bnplobyra. non longius sibi concedere , sed eam abjicere , et animos ad amorem componere mutuum coeperunt. Si- bi deinceps leges statuerunt, quae doctrinae Chrise tianae indoli magis conveniant, et pacta pepige- runt ad belli mala mitiganda. |. Sic apud gentes Europae Christianas eosque populos, qui. earum rationem secuti sunt, valet minime illud jus. belli infinitum. .. Contra. vero ,- hodierno tempore populi cultiores hac in re consentiunt: omnia ji quat , quamvis non ` necessaria; belli- mala | augeatit , relinquenda esse; imo, quaecunque non ad justum finem consequendum necessarie postulentur , ea sutn- mo prohibenda studio (1). : Hujus ingentes conversionis causa praecipua est magna, quam habuit religio Christiana in gentes Europaeas , efficacitas. > Quod quo magis agnosca- mus, paulo longius rem exponaimus, necesse est. $ 5 Atrocissime egerunt ethnici. bella. Orbis antiquus nobis exhibet varios populos, Hebraeos , Babylones, Assyrios, Aegyptios , Persas , et alios, quorum bella fuerunt crudelissima; in- primis vero ad nostrum propositum pertinent po- | Jn. pu- (1) Vid. schmeltzing; l, 1. Hl, p. 126129. THEOLOGICA.. 125 puli, qui olim Europam habitarunt, et quorum posteri hodieque has terras incolunt, Ita sese nobis offerunt Graeci Romanique. Horum sane nulli sese commendant, cum attendamus, eos, bellum gessu- ros, interdum Diis homines sacrificasse (1). Im- manes saevitiae ab Homero memorantur, Aga- memnon, caedis avidissimus , reprehendit M e- nelaum, dicens: ^». Ue ^.» RAO OyTIUA. yacoTÉQL [oXTMD. | Koŭpoy dyra Qépot, pnd ds Qiyo QAN Rp mTRvTEG "Iakov iaronrolar àxýðeoTor xal &Qavra (2). En Achilles! Hec toris cadaver dire violat , et in pugna nulli supplici parcit, nisi duodecim juvenibus, quos in rogo Patrocli mactat (3). Talem heroem H omerus depinxit » quam diversum a Gothofr edo, fortiillo ac intrepido, humano -autem ac innocentibus parcenti, qualem nobis pro- posuit Tasso (42- — Nonnullae feritates in pro- verbia apud Graecos abierunt; ita ex consuetudine apud. (1) Cf. de Graecis; Je Je Barthelemy, Reize van dem jongen: Anacharsis; door : Griekenland , (vert. M. Stuart, Amste 1826, altera edit.) Deel: 2.. .-Hoofdst, 21. B. D. 4. H. .86. E« D..5«. H.. 52. B. et de Romanis, Stuart, Rem. Gesch, , ILID pe 349% 443% IV. 4. 158. (2) -JHliad. VI. 58—60. cf. et. II. 555; EAR 3) Hiad. XXI et XXII. (4) Cf. .Chateaubriand, Schoowh, des Christend. ll. p. 5-69. ! 36 | COMMENTATIO apud antiquos Graecos hostium cadavera non se. peliundi Homerus: dixit: — — gùroùg 0 awpiæ reye x)vecciy (I). Graeci, qui (anno 523. ante C, N.) cum Zfegyp- tiis sese conjunxerant , torve saevierunt in Phaneos regis pueros, eos mactarunt eorumque sanguinem, vino mixtum, e poculis biberunt (2). | Populus Aeginensium longo post militibus captivis pollices jussit praecidi ; et-ex: decreto Atheniensium factum est, ut .captivus. quicunqué- $cionatorum., qui in sociali Graecorum bello-ad Lacedaemonios defecis- sent, sine ullo aetatis discrimine confestim inter- fectus Sit, atque urbe capta, omnis pubes praeter senes, quos in servitutem abduxerunt (3). Romani vero Graecos saevitià superarunt, iis- que atrociora gesserunt bella. "Testes nobis sunt, Carthago , Corinthus, Numantia ,.. Hierosoly- ma (4), in bello iis morem fuisse: virgines rape- re, pueros divellere a parentum complexu, fana et domus exspoliare, caedem, incendia facere; pos- ! tree (n Hiad.l.4. — Cf. J H. J. Köppen; Erkiárende An- merkungen über den Homer. Il. 12. qui alia affert exempla; (2) Vd. Herodot, III. 11. (3) Cf. omnino Hugonis Grotii, Parallelon rerump. (ed. a Meerman, 1801.) lib. III. c. 5. p. 62, 62e (4) Vd.Stuart, Rom. Geséh. (altera ed.) VII. p. 221. seq, 275. Seq. 290. 374. XVII. p. 244. seqq. - Romani urbi oppug- nandae maledicere soliti. fuerunt, ne quis vivus orco effuge- ret. Vd, T. Rothe, I. p. 20x. THEOLOGICA. 127 tremo. cadaveribus , luctu atque cruore, omnia com- plere.(1)...—. Moestissima revera sunt ea, quae Seneca,.de dirutis illis urbibus loquens, addit : » omnia. mortalium . opera, mortalitate damnata ;». Sunt... Inter. peritura . vivimus " (2). . Romani; Capud capta, trecentos nobilissimorum conjecerunt in. vincula, ,qui variis- modis vexati - obierunt ; ceteri autem cives servi venditi sunt (3). Postquam Sylla coram Roma. praelio dimicasset , -centum millia. sunt. interfecti et in urbis viis septem mil- lia; quisque. praeterea ab isto invitatus est ad amie COS, beneficos , cognatos manu sua trucidandos, .et nemini ,. tyranno jubente, licuit interfectos deplora- re.(4).. Et Titus, summam ob humanitatem humani generis decus ac. deliciae dictus , „Judaeos esurientes , qui noctu herbas radicesque- quaesitum Hierosolymam; relinquant, capere jubet, et inter- diu singulis diebus. quingentos crucifixit3 immo ad. diem natalem patris sui, Domitiani, meris to. celebrandum ` bis. millia et. quingentós interfe» cit.(5). . (1). Vid. Bbasidpe: in bello Catal, € 52. ;(2) In Epist, 91. 8): Vde Stuart; 1.1, V. dr —. Cff, Livins,3 XXVI. c. 16. et C ic, pro lege agraria, Il. c.32 et 35. —— De: Romanorum more erga captivos cf. Grotius, 4e 9. DB. et P, Il. c. 4. $. lonas 5. S« 1. et. de decimatione Liv. II. c.59. ét Suet, in dug, C. 24. | | XX D Vd. T. Reths, lI. p. 245. Je Pa 161. 174, 428; (s) Vd. Fl. Josephus, is Bell. Fud. ML. 14 CK. Lam Stn- Plu- 198 | COMMENTATIO Plurimae gentes, "quae praeter illas atitiquo aevo Europam fhabitarunt, et, quo tempore Romano- rüm imperium occidentale ad occasum vergerfet, et postea, Europae regiones turbantes incursionibus, in rebus, -quas gesserunt, ab omni humánitate fuerunt alienae. | $c;zhaé captivorum "sanguinem biberunt e hostium, jam antea occisorum, craniis, atque e:cute , devictis detracto , confecerunt lora, frenis adjungenda. Quid! quod humanum fundere sanguinem assueti, nisi hostibus, tum suis alies -misque' corporibus ` inter épulas ferrum infixerunt , wt.-tantuinmodo sanguinem viderent effusum (1). Galli, cum Romam occüpássent, saevitias per- petrarunt inauditas in senes innocentesque , quod jus repetiériht. áb "armis (2). - Germani vero, teste Tacito, in mediis copiis secum ducunt familias, propinquitates pignoraque , ut foeminarum ululatus et infantium vagatus ploratusque ad certamina eos hortentur , et ipsae hortamina cibosque pugnan- tibus gestent. Hostibus moribundis, e. g. Vari, tris* Stuart, l.l. p. 258. 273« Qui (p. 274.) memorat. in oppug. nanda urbe cecidisse 1,100,000 S'udaeos. Omnes infra deci- mum septimum annum mph. vendi jussit Titus. Cf. Flav. Josephi; lonk VI. (1) Cf.. T. Bothe, II. p. 202; | (2) Cf. Herod. IV. 62-66, et Ammian. Marcelli, XXVIII. 4. — Barbaras gentes devictorum sanguinem bibere et carnem. comedere solere animadvertit Iselin, L1 s ps ado. nota 2. THEOLOGIC A. 14g tristissima morte defuncti, tempore, aliis oculos , alis manüs amputant. Germanorum aliquis, lin- guam hostis militantis recisam in manu tenens, ore suto , tandem , vipera! inquit, sibilare desiste, " Mulieres , victoriae reportatae testes , illius reperiun- tur maximae laudatricés, Ad matres conjugesque "vulnerati sese conferunt, nec illae numerare aut exigere plagas pavent, hi autem , a vulneribus pau- lisper refecti, arbores nemoraque sancta ornant ins terfectorum capitibus (1). Horremuüs sane , cum consideramus populos , qui deinceps in Europam descenderunt. — Gothi, Hunni , Vandali , ducibus Attilis et Genseri- cis, irrumpunt. Omne, quod virile, trucidant; neque infanti, nec matri , aut puellae , parcunt; pro+ .fana sacraque delent. Qui nunc latrocinio aufu- git, jamjam occumbit; neque barbarus desistit , nisi caede defessus. Beatus ille, qui occumbat: nam cruciatus, exquisiti dolores, fames pestife- rique morbi, manent superstites. Regiones fruc: tiferae urbesque celeberrimae in deserta mutantur et hic illicve, oppidis excisis, rarus inter ruinas reperitur homo esuriens (2). .Quvot bella -gessa “sünt (D CM. Florus, )II. s. 1V. 12. Caesar, de bello Galli- co, I. 51.. IV. 14. et Tacitus, de moribus Germ., C. T. De Vari cohortibus cf. Stuart, l. |. XIV. p. 581—3'6. C) Talis inprimis fuit Europaei orbis condit o, inde a Theo- dosii Magni morte (a. 595) usque ad Albuinum, Lom- bardiae Regem (a. 571). — Historicis istorum temporum desunt DOED, | I pla- 130. COMMENTATIO sunt. internecina! In praelio. apud. Catelaunut (a; 451.) Occubuere trecenta millia Hunnorum (t). Burgundi, Mediolani (a. 539.) saevientes , totis dem incolas interfecerunt (2). Nullus Alemanno» rum (3) rediit e pugna, quam fecit contra eos Narses (a. 553.), inque uno certamine totus Vandalorum exercitus interiit. | Multae Barbaro- rum invasiones in imperium Romanum per longum tempus quotannis constiterunt bis centum millibus "incolarum (4). llo tempore amoenae villae et regiones, in nemora et paludes mutatae, feris et lupis abundarunt (5). Vandali, postquam Hispa- niam devastarant, fere nihilo ibi relicto, nisi ca» daveribus et inopià, sese contulerunt in Africam , ubi ita saevierunt, ut tempore Delisarii cuique, per aliquos dies proficiscenti , nullus obvius fac- ` tus plane verbá, quibus illa crudelia memoriae traderent, Cf. om- nino Robertson, l. p. 25—27« atque Iselin, l. l. I. p. 223, 224. De Slaverum crudelitate cf. Procopius, de B. Goth, (Pasiliae 1551.) . p. 393. : (1) Cf. Robertson, 1. L JI. p. 13. T. Rothe autem (I. t. Il. p. 396.) memorat: interfectos csse 300,000 vel 400,000, et Decker, (l. Il, V. p. 267.) 150,000; — Jorda- nes vero (de Rebus Geticis c. 61. 66.) 215,000 homine. | (2) Becker, VI. p. 70. (3) Ib. I. 1. Vi. p. 78. C) CF. Robertson, IL p. 12. et Becker, VI. p. 65,72. (s) Inprimis saec. Vlll et IX. — Cf. Robertson, Il. p. 14, t£, ncc non Muratori, Antignit Ital., Vol. ll. p. 149. Isy et Eeeker, VI. p. 2 THEÉOLOGIC A. igt tus sit incola. Illi, duce Genserico, trajecti Romam , urbem per quatuordecim. dies. noctesque spoliati sunt (1). | | | Quid. deinceps egerunt .$24075es5 aliique 2 in. ter» ris, quas petebant, saepius omnes fere. incolae armis. ceciderunt, | Unde, verbi. causa , in Anglias nonnisi in Wallis regione montosa, paucissimi in- colarum saevitiae Saxonum aufugerunt. Tantum ate tendas eos populos in bello non tantum captivos aut devictos, sed consanguineos etiam , suis Diis- sacri- ficasse. Munni heroüm. interfectorum. manibus. hoss tes obtulisse, et Russi antiqui captivos. Diis immo- lasse. memorantur verum in. septentrionali. Euro» pa Rex, cui nomen Dag (sec. V.), filium suum Diis mactavit, ut bellum prospere ageret. Ef postea, saeculo insequenti , Upsaliae rex An e haud dubitavit, quin suum. traderet filium; imo (saec. X.)rex Erich Sagersol fecit Odino vos tum, sese filium. suum , :si Szirbionsm. vinceret , fore. immolaturum. . Profecto hinc facile effici potest, quales isti erga hostes sese praestite- rnt (2) E talibus gentibus, conjunctis cum antiquis. Graecis , Romanis, Scythis, Germanis, aliis , (1) Cf. Procopius, Hist. Afric, c. 18. Vidd, Robert son, II. p. 7—9. Becker, V. p. 270. Herder, de?» 1V, p» 120. (2) Cf, Robertson, 1l. p. 5. Becker, V. 252, 353: VII. P. 60: VIIL p: 44 " I a ie. COMMÉNTATIO aliis, sensim paulatinique exstiterunt hodiernae Ez- ropae gentes (1). | | Desinamus tandem in istis immanibus hominibus, qui postero tempore in 7/572 dominati sunt , atque il- linc interdum Europam invasere, inter quos foedissi- ma fuerunt monstra: Gengis ejusque filius, Octat. (saec. XIIL), qui secum duxerunt quindecies cen- tum millia militum (2); Dajazet, qui, (a. 1596. m. Sept. d. 28.) victor e proelio contra Sigismundum cum discessisset, postridie in certaminis campo Turcas numero sexaginta millia , prostratos videns, vindictà admotus, decem millia captivorum mactari jussit; nec non bellicosus iste Timur, qui, /nZ/am penetrans , secum duxit cen- tena millia captivorum eosque omnes , ne in itinere molesti essent, mandavit trucidandos. "Tota urbs Iipahan ejus jussu est devastata; plurimi cives, quippe septuaginta millia y jugulati; et capitibus in- terfectorum pyramides constructae; plurimi, bras chiis tergo adstrictis, militum tela viderunt in sese lusu dimissa , quibus occubuerint (3). ‘Sebaste captá, perpetravit iste immania , quibus, teste Ham- mero, nunquam saeviora (4). Frustra quaeras | bel- (1) Robertson, L. p, 28. | (2) T. Rothe, Il. p. 562. 562. De Gengi, urbem Pe- king devastante et captivam quandam Sultanam currui vinculis aligatam, vexante, cf. ldem L p. 23. lI. p. 561. (3) Becker, IX. p. 55. 59. b1. ec T. Rothe, I. p. 580. (4) Hammer, Goch, des Ormana Reiches, 1. p. 295. — R o- the, »THEOLOGILCA. 133 ` bella, neque temporibus Expeditionum sacrarum , neque Napoleontis, quae ista adaequare pos- sint. i $. 6. Belli gerundi ratio, aq Christianae religionis doctrind probata. Cum homo , qui ad normam religionis nostrae vitam agit, semper ac ubivis sese Christo minis- trum praestare debet; eum neque aetatum , nec tem- porum vitaeque varietas, ut sua negligeret officia, monere par.est. Propterea ille, ad bellum gerundum justitiá ac caritate permotus, in ipso etiam bello suae religionis praescriptis fidelissimus manet, Deum veneratur, et hostium creatorem ac fautorem , et vic- toride auctorem ac moderatorem , atque sese amore obstrictum intimo sentit animo erga suae naturae socios omnes, nec minus erga eos, qui nullo am- plectuntur amore ipsum. EZ» yàp, ait Jesus, ÅYATYTATE TOU; QYATÄYTÆG ÕE . Tiva miThdv. SeTE 5 Hoc monitum et alia, nec non exemplum Christi, Conservatoris ac domini sui, eum ab omni vindicta et the, Q. l. ll. p. 583.) contendit: si Europae incolae noudum religionis Christianae doctriná emendati cultique fuissent, Gen- gin Timuremque, aega ac antea Attilam Genseri- cumque, in Europae regiones penetratnros fuisse. Cf, om- nino Montesq. Erprit der Loix, |. lll. ch. 86, 134 COMMENTATIO et crudelitate revocat, eumque lenem, mansue- tum, misericordem ac placabilem reddit. Maxime vero jussum: quid tibi factum velis, fac et alte- ri, secum ipse reputat, ex quo cogitat saepissi- e: quid ego vulneratus, aut devictus si essem, ab hostibus mihi factum vellem? Profecto quise- que Christianus, haec et talia in memoriam re- vocans, nunquam de suo officio dubius haeret. Caritas, quae latius, quam leges juraque, patet, eum docet, qualia sint officia obéunda (1). — Quae cum ita sint , belli ratio , quam hic adum- brabimus , maxime indoli religionis nostrae convenit, Regionis princeps Y sive ipse sit militum dux , E nam eum, rei militaris peritum , suos cives in belli pericula dimittere , ipsum vero domi tuto vivere , , nisi salus populi id sibi vindicet, non decet; — siye do- mi remaneat , quodcunque in ejus est potestate, cu- rat, ut milites sui nulla re necessaria, neque ali- mento vestimentoque , neque stipendio careant; cu- rat, ut belli atrocitates, ac miseriae, quam maxime diminuantur; curat, ut ipsi hostes , non solum inermes, sed etiam armigeri, sive devicti, sive captivi vulneratique, humanius tractentur. Tum ille (1) Cf. hujus Comm. , Part. II. $. e. — Exod. XXIII. 4, 5. Proverb. XVI. 7. XXIV. 17 - 19. XXV. 21, 22. Matth. Ve 43 - 48 Luc. Vl. 27-36. Rom. XII. 18- 2t. r Thess. V. 15. 1 Petr. HH, 20- 23. Hi. 9. — jam Gentiles commendarunt amorem erga hostes, Cf Grotius, de veritate religionis Christianas, , Mb. IV. t. i2. nota g. THEOLOGIC A. 135 flle popülum suum praeit ad Dei templa. Cives eum sequuntur et lubenter principis conatüs illos summopere adjuvant. Dux militum principis illias mandatis obedit, et jussu monitisque, nec non exemplo ac tenerri- má erga suos milites curd, tendit, ut neque lii hostes ipsos, neque hostes, petulantid ac copiarum Jaesionibus incitati, hos immenius tractent. Ille parat arma, quae necessaria sunt, et gentium páctis, quae violare eum dedecet, concessa, quo- rum peritissimos esse suos summá studet indus. trià. Nec vindicta, aut pravae gloriae cupido, sed militum ac patriae salus et pacis citissime resti- tuendae spes, animo ejus addunt stimulos. Talis dux militum egestatem ac pericula commiseretur , omniumque malorum est ipse socius.. In praeliis. minimo certat sanguine et suorum; et hostium; ubique prudenter agit ac consulto, — Non tantum militum | sanguini ,. quoad ejus fieri potest. parcit . non tantüm, ne bona iis desint terrestria, curat ille praefectus Christianus , sed etiam nobiliorem militis partem , quae, omni cladi superstes , hos- tium armis effugit, haud negligit; animum puta, cui variis consulit modis. Hunc in finem cuivis. libellos, militari usui aptos, distribuit, neque mi- lites religionis institutione destituit, contra vero, ut in castris adsint verbi divini interpretes, pro- spicit, A religionis doctriná ipse petit , et scit mili- tibus petenda esse summa ad fortitudinem momen- ta, 135 ^ COMMENTATIO ta (1). Sunt profecto dux et miles qui Christi prae- ceptis obediunt, omnium fortissimi (2). Deum in certamine adesse, qui cujusvis vitam aut conser- vet, aut finiat, qui globulos dirigat hostiles , quo nolente, ne una quidem crinis. de capitis comis Jlaedatur, credunt. Horum uterque. illi providae curae confidit, et, animo fractus , sese confestim erigit 3- nam apud Numen. est perfugium salutisque praesidium. Ab Illo tantum victoriae auctore talem belli effectum , qui humano generi prosit , petit (3). Horum utrumque non amplius mortis metus vexat , neque eorum. vires frangit, Uterque hanc. terres- i565 ien ERR —. (1) Nonnulla exempla in notis adh. $. affero , e quibus pateat ' ofücia miliraria, quae exponere coepi, revera et praestari pos- $e , et praestita esse, — Sic a religione nostra petiit noster Ru: terus solatium, quem libellum: Karel Drelingcourt, Vertroosting der geloovige ziele, tégen de verschriklijkhe- den des doodts $ aestate anni 1675 ter perlegisse, memoriae tra- > dit Drandt in e£ Jeven yam de Ruiter , (Amst, 1687.) p. 865. : (2) Vilitum omninm Christianos csse fortissimos negarunt Machiavelli (Disserz. Polit. L. U. 2.), Rousseau (4s ' Contract social, Liv, IV ch, 9.) aliique. í o (3) Tales Christiahi revera exstititerunt , e. g. Henricus IV, qui, a. 1590. m, Martii d. 14, cum hostibus pugnaturus, pe- tiita Deo victoriam, si ipse civibus foret bonus rex; sin mi- nus, mortem. victoriae praetulit; . Cf. Becker, l. 1l. Xl, p, 520. — CF. de Gustavo, Sueciae rege, Guthrie, XVI. P. 670. 1004. li28. — de Rutero, Brandt L lps 325. 38:1. — de Carolo xil in bello septentionali, B eck er i. XIV. p. 238» | THEOLOGICA. 437 trem vitam morti, qua evitata satisfieri ofBciis Chrisi- tianis nequeat ,. non eripiendam credit; hac in terra vitam terrestrem definiri scit, vitam definiri ipsam negat ; immanis delictorum, antea. commissorum , moles, quam -sibi gratuito. Christi. inferventu. con- donatam credit, non terret eum; vitam, hoc ter- restri curriculo beatiorem , exspectat. Has ob cau- sas, uterque .est fortissimus, quo nullus unquam fortior heros, -Hostes , si possit , inermes reddere studet; sin minus, inter densos hostes intrepidus, numquam iratus pugnat. Null vindictàá, verum summa magnanimitate ductus est homo, qui ni- hil. humani a se alienum. putat. . Quemcunqne aspiciat vulneratum , sive amicum , sive hostem, quantum possit, amat amore, quem ipsa natu- ra ejus animo indidit, religio tamen auxit; san- guinem cohibet , vulnera obligat , ipsum recreat (1) ; ipse , letali afflictus vulnere, moribundus a Deo patriae salutem, pro se autem et. hostibus. veniam implorat (2). Quodsi tamen victor e campo rever- sus sit, non sibi tribuit, sed et laudes et gratias . tane - (1) Hoc animo erga hostes vulneratos fuerunt Totilas (vd. Procopius, de bello Pandalico , Basiliae, 1531. III. p. 184, 162, 559, 572), Henricus IV. et Carolus XII, (va. Bec- "ker. L1. XË p. 205, 320. XIV. p. 240.) (2) Digna, quae memoretur ,estR uteri mors. Hica. 1676. pro- pe Siciliam vulneribus acceptis moriturus, multa, e Psalmorum locis perita ,locutus est, maxime e Ps. LXIL: 6,8,9. LXII 2. CXIX. 138 COMMENTATIO tantum Deo habet , neque ab atiis nlmi4 celebrari lau- de cupit (1). Uterque Christum colere sedulo pergit. In castris luxúria , libido , lascivia, petulantia, quae saepe victoribus, non iis sunt comites; non in di- victos, in captivos, in infantes, foeminas senes- que saeviunt, contra vero eos ab injuriis tuentür. Christianus miles se praestat victorem in pravisanimi cupiditatibus domandis , in prosperis rebus non su- perbus est, neque lascivus ; in adversis nec seditio- sus ,'heque abjectus. Fert eas constanter ac fortiter. Utroque casu nec dux in jubendo ac praeéundo; nec miles in obediendo, suum deserunt officium , nequea caritate erga omnes , immo hostes , discedunt eorumve animos offendunt. Incolà autem regionis, ubi belli est scena, quip- pe Christianus, non odio aut vindictae indulget , nec liostium copias, per agros ac vias próficiscen- tés, laedendo vexandoque ad iram excitat, nec per» fidid ac proditiene ducitur. Non ille aquam cibos- que veneno mistos militibus praebet. Quamvis ab bisce laesus ac vexatus, non par pari refert, com- trà vero defessos recreat, neque esurientibus ci- bum , nec sitientibus potum negat ; cum eveniat 4. üt - : hos- ^ CXIX. yr. et ejus amicum Westhovium, dum ipse. linguà languesceret, pro sead Deum precari voluit. Cf. Brand telak Pe 9833 984. i () Sic Ruterus de animo suo ingrato. cum Westhovio conquaestus est. Suam vitam litteris mandari noluit. Vd. Brandt. h l p. 15, 862. í / THEOLOGIC A. 139 hostes vulnerati de certaminis campo , in ejus do- mum curandi ,gestentur , tum eos inferri non tan- tum lubenter permittit , sed ipse etiam hostem in- felicem curat eaque affert , quae baig, recreando. in- serviant. “Haec de officiis , . quae belli tempore praestanda sunt, sufficiant (1). Cum Princeps, tum cives, dux ae- que ac milites , qui Christi praeceptis obediunt, sunt sane omnium optimi et humanissimi. Hi omnes eo tendunt, ut belli mala quam maxime decrescant , ut hostes secum invicem celerrime reconcilientur , ut pax ipsa citissime redeat. Dellum illi pacis. causa gerunt. Quantum , quaeso, discrimen inter has sententias , e religione Christiana ductas, atque illas 4: quas. gen» tes , nondum eam professae , foverunt; quanta con- versio post ejus confessionem exspectanda est! E, Populi Christiani crudelem bellandi rationem relinquunt. Longo sane tempore opus fuit, ut gentes Ethnicae, postquam. nomen Christo dederant, in re- (1) Plura de iis inveniuntur apud Jerusalem, ll. 1, It, p. 228. sqq. Bricfe u. d. K. p. 5—453. Reinhard, Mor. Iii $. 226—233. III. $. 340 et 34t, Ewald, l1. p. 41em945. et. Dráseke, p. 61—38. 10 ^ COMMENTATIO rebus bellicis mitiores ac humaniores secutae sint mores. Neque enim cum gentes Euangelii- luce obscuratiori, ne dicam fere nullà, erant. collustra- tae, neque cum felicioribus gavisae sunt- tempori- bus, unquam nostrae religioni vis salutaris . defuit. Et hodie fere nullus est cultiorum hominum , qui non humoaniores mores et animadvertat, et religioni tribuat Christianae (1); Ejus efficacitatem in belli gerundi rationem magnam fuisse, docet luculenter gentium historia, | Profecto in principes populorum , qui. primi se- se religionis Christianae cultores -professi sunt, parva cernitur ejus vis; uti videmus in Constan- tino, qui, Romam intrans, Maxentii interfecti caput sibi praeferri jussit. Deinde autem ille mitio« rem sese ac'clementiorem praestitit in- legibus in- stitutisque (2). — Saepius postea in imperio Ro- mano milites, et quicunque civitatem defende- rent, ab Imperatoribus jussi sunt, ut nullam ine nocentibus vim inferrent, sese, erga omnes prae- starent humanos , €t incolas ne minime quidem vexa- | ; 5o dior MM Ci) Ctr. T. Rothe, Il. l.I. p. 44. et Garve, Abhandl. P. 145. ac Ucbersicht der yornehmsten Principien dor Sitten- lehre (Breslau 1818.) p. 422, 13t. Ipse Montesquivius. (Q"Espriz des Loix, L. XXI. ch, 3-)salutarem. illam conversio- nem religioni tribuit Christianae. | (2) Cf. Rothe, 1 L Il. p. 35, 9o. Ilf. p. 92, 114. UTHEOLOGICA^ č w rent. Talia ediderunt jussa Arcadius (1), Ho- norius (2), Majorianus (3). Alios, autem cum attendamus populos, v. c. Gothos , audimus Alaricum illum (a. 410. m. Aug. d. 24.), qui inde a tenera aetate militiae interfuerat , Romam capturum, ita milites alloquen- tem: ,, Vos, milites, juste agatis, volo. Cujus- », que hominis vitam aestimatote sacram ,et Roma ,. discito , nos , immo bello saeviente, esse Chrise j, tianos, Quidquid sacrum , nec templa , neque altae , ria, violabitis. Haec jubeo, et vosmet ipsos ma- s» net mors, nisi obediatis meis jussis,” Haec dixit, et obediverunt omnes (4). Gothi , uti aliae gen- tes, Christianae doctrinae praediti cognitione, in bello primum coeperunt sacra venerari, tum in- fantibus ac senibus parcere, tandem avaritiàm tem- perare ac libidinem. — Oszrogothorum rex, Theo- dericus, deinceps monuit Servatum, A/etía* rum ducem, ne ejus milites injustiis indulgerent (5). Plurimos dehortatus est reges ab armis propter ma- lorum pelagum , quae sibi contrahit bellum 5 ita Ala- ricum Visigothorum (6), Gundibadum Bur- | gun- (1) Vd. Codex Theodosianus, Lib. I. Tir. XI. (») Ibid. L. VIL. Tit. IX. (3) Vd. Majoriani, Lezum Novellae, Tit. 1V. (4) CF. T. Rothe, p. 353, 354. ét Becker, p. 260» (5) Cassiod., Variae Hitt. , Lib. I. c, 9. (6) Ibid, IIt, 1. 142 COMMENTATIO. gundionum (1), Ludovicum Francorum (2), et alios haec obtestatus est per Deum. Chrise tumque. Rex ftipendia accurate. curare solebat, ne praedá vivendi iis necessitas foret. Nam. suos milites nemini. insolentes esse voluit, ut illi, cha- ritate ducti, nec pecuniam, neque bona raperent. » Constat, inquit, militiam bene geri, quae pro- batis: moribus imponatur" (3). Athalaricus testari audit, arma Theodorici nunquam poss. sessoribus, ne ulli quidem, fuisse damno (4). Prae omnibus -Gothis in summam venit gloriam Totilas: Procopio etAretino , historicis , desunt plane verba, quibus memoriae traderent ejus benevolentiam erga Romanorum captivos , ejus castitatem in puellas captas, ejus pietatem in foeminas, infantes, senes, denique fummam ejus humanitatem (5). In suos vero consanguineos tantá disciplinae severitate usus est, ut nullum eo- rum malefactum impunitum fuerit (6). Milites ejus í obe- (1) Ibid. IJ. 9. (2) lbid. Ill. 4. Reges Herslorum , PR AMET ct Thuringo- sum quoque a5 co hac de re sunt moniti. Vd. Cass, ibid. li. 35. (5) Ibid, V. 44. VI. 22, 24. VII. 45- (4) Ibid. IX. 25. (5) CF. Procopius, (Dasiliae 1231.) de Belle Goth, IIL p. t345 136. et Aretinus, (Das. 155i.) de Bello Italico, p. 559. i (6) Ita armigerum suum, qui virgini cuidam vim intulerat, i con» percit (3). Quantum interest hos Gozhos inter THEOLOGICA:. 143 Obedientissimi erant, et palmam humanitatis Romae nis Belisarii militibus praeripiebant (1). : Quo facto agricolae in illis bellis, quae gessit, T ot ie las, intrepide potuerunt colere agros, fructusque in. horrea. congerere. (2). Continentis moderatique animi exemplar. dedit eximium, cum jam per biennium Romam militibus. circumdedisset, tandemque vero cepisset urbem. Tum ejus, milites , miseriae ac; ino» piae per tantum temporis spatium obnoxii , in. urbe non. tantum praedari, verum omnes sibi obvios interimere . coeperant ; Deo autem gratias relatus rus, in Petri templum sese contulerat ipse, cui ingresso Pelagius Episcopus , Codicem sacrum in manu gestans , occurrit , flexisque genubus: ,, Parce, s» inquit , princeps , tuis supplicibus." Mox, Totila jubente, copiae incolas obtruncare desierunt, et rex , quamvis urbis devastationem. ei magni fore emolu- menti Belisarius ipse aestimaverit, Romae pe- et confestim morte plectit istiusque opes tribuit illi miserae. Cf, Procopius, de Bello Goth. Il. p. 139. Saépius de humani- tate ac justitia copias monuit. Vd. Jdem, l. l. p. 120, 138, : 163. () Cf. Herder, Zdeën, IV, p. 75, et Procopius, de Bello Goth, lI. p. 139. | (3) CF. Procopius, LI. 1, p. zo. HI, p. 146, et Areti- nus, p. sór. i1 (3) CF. Procopius, IIL p. 162, et Aretinus, l.l. p. 571. 144 COMMENTATIO et istos, qui antea saevientes in /zz//em prorue- rnt! — 'Attendas Francos. — Eorum rex Clovis, út primum sese professus fuerat Christianum uxo- remque duxerat Clothildam, captivis: omiüi-- bus, quamvis antea atrocissimus belli dux, red- didit libertatem , et abhinc sese gessit mitius hu- maniusque (1). Agathias, historicus tempore Tustiniani, laudavit Francorum pietatem in sacra quaecunque , quippe qui sensim ferocitati vale- dixerint. Idem ille historicus memorat , illo tempore Allemannos bellantes templa diripuisse ac deformas- se, vasa bonaque sacra praedatos fuisse (2). Hi igitur maxime diversi fuerunt a rais illis (3). Hincmarus, RAemensis Episcopus, Carolum Magnum docuit: arma interdum modo Christia- nis licere , quippe quae ab omni crudelitate aliena 5 et pro militibus , in ipso bello interfectis, preces a clericis: fundi ac missas celebrari oportere. Mi. litibus in memoriam revocavit Augustini dic- ta (4). ,, Miles cum hominem occidit, nulla civi- s» ta- (15) C£. T. Rothe, ll. p. 454 2) Vd. Agathias, de Bello Goth. (Bas. 1551.) p. 407, 409. Ille autem ibidem monet, u:in bello quaeque injuria vitan- da sit, tantum patriae auxiliandum, neque avaritiae, aut odio ` indulgendum. (3) Mitiora deinceps 4/Jemannos docuit Lu pu s, Trojis Epis- copus , Sec. V. eosque monuit, ut captivos sine praetio hos- tibus redderent, Cf. Neander, Dexkwürdigkeiten ; AT. p. 52. (4) August. , de Ciy, Dei , 1. 26. ice uo. eiie THEOLOGICA: 145 ,, tatis suae lege, reus est homicidii " et eiusmo- di (1). > Carolus crudeliter omnino in Saxo- -nės egit, minime autem sese proavorum saevitiis contaminavit; Witekindo et Albino, Chris- tianos sese professis , libertatem concessit , et, ope Alcuini, severiores belli leges ac instituta mu- tavit tulitque humaniora., Maxime illo aevo clerici humanitati promovendae operam dederunt. Itadeinceps Alfred ope (2) archiépiscopi Du n- stani, Knoed Absalonis, Magnus Erlin- sen Oestenii et alii aliorum clericorum belli crudelitates domuerunt (3). | Postea magis magisque tristiora succedunt tem- pora. Gentes enim , licet Christi cultores, doctri- -nae religionis gavisae sunt tenuissimá tantummo- .do umbrà (4). Feudali systemate instituto , sae- pius intestina saevierunt bella; ubique sensim &yzp- (1) Cf. Hincmari, Opp. CParis 1645.) T. 1l. p. 1—238. Idem Carolum Calvum nec non Carolum III. et Ludo. vicum hortatus est ad militum rapinas cóércendas, ibi. I1. p. 1742. -u Œœ) Jussu Dunstani rex juravit; ecclesiae et populo pa- cem conciliare omnesque ab injuriis tueri, Quae illo tempore jurare etiam Francorum reges solebant. Cf, et T, Rothe, IL P: 260. = a) Cf. omnino T. Rothe, ll. p. 496, 495. IIL p. 226, $59, 260, 261, 275. De Normannis vd, Becker, i Vl p. 76. (9) Cf. T. Rothe, II. sst , 355. DOED. K "u6 COMMENTATIO avepxile conspicua facta:est ; bellantes tantum cleri- cos se superiorcs aestimarunt 4". et idcirco interdum litigantes hunc aliumve Episcopum; non.raro Ro- manum, crearünt sibi judicem. | Quo facto; treu- ga Dci, de qua jam supra vidimus; exstitit, —— Medio aevo,. quo nobiles , fere. nonnisi venatüs et belli scientes, e castellis continua gesserunt la- trocinia, et principes a Daronibus Vasallisque , qui dicuntur, cives non potuerunt tueri; fuerunt saepius equites, qui innocentes infirmosque. de- fendendi gloriam sectati sint. | Hic ilic adhuc sese obtulerunt principes ;, qui, quoad pote- rant, militum vim compesceré studerunt (1). L ue dovicus Sanctus (a. 1245.) jussit non prius , quam quadragesimo die post simultatem sus- ceptam , arma sibi invicem inferre licere , et Phi- lippus Pulcher (a. 1296.) omnibus. bellorum privatorum saevitiis finem jussu imposuit, dum ipse cum aliis civitatibus bellum ` gereret (2). Clerici varia ratione, confessione inprimis et con- ciliis, comprimere conantur belli atrocitates.. . In sacris expeditionibus oriuntur equites, qui. non tantum vulneratis militibus nullam. vim et inju- riam afferant, verum etiam praebeant opem. Ita | que his. sieculis , quod ad belli gerundi modum ate (1) Talis fuit e. g. Henricus II. , Angliae rex. Cf. Bec- ker, Vil. p. 237. (3) C£ omnino Robertson, 1. ]. IL p. 134—136. THEOLOGICA. isr. attinet, mitiores cérnuntur mores. Praeterea princis pes sensim copias sibi parare perpetuas coeperunt, quae e civibus conscriptae essent, et cives , jam cul- ti, obedire haud recusarunt. ` Illis copiis nobiles compressi hostesque fugati sunt. Deinceps et alia et pulvis pyrius inventa sunt. Quo facto contigit , ut tota belli ratio mutaretur (r). Tenebris autem, quibus offusa erat Europa, dispersis , gentes animos “suos magis ad religionis Christianae indolem composuerunt. et principes saes pius pacta inierunt tuleruntque leges, quibus bei- li mala diminuerentur. . Plurimi Christiani populi inter se convenerunt de quibusdam armis crudelio- ribus non adhibendis (2). ta Franci et Brite tanni sese conjunxerunt , si bellum unquam inter eorum civitates erumperet, ad captivos pro dignitas tis gradu mutuo reddendos (3); Borussi et ciyi- tates Americanae pactum pepigerunt: nunquam der don prae- (1) Cf. omnino Robertson, I. p. 115— 118. Iselin, | VILE. p. 233. Herder, Ideën IV. p. 256, 301. T. Rothe, IL. p. 50, 169. 184. IV. p. 351, 360, 440, 455. Medio aevo inprimis religio Christiana vim exseruit suam in externam gen- tium conditionem, — Cf. omnino Cl. Royaards in Commt, Hit Christendom in de Middel - eeuwen, p. 170. seqq. Vid. Ares chief voor Kerki Gesch, colléct.aviris Cl, Kisc et Royaards, T. Il. (2) Cf. Tzschirner, tt, de K. p. 175. (3) A. 1780. Vid. de Martens, Reenei!, IV. pe 276 ibid, VI. p. 744. Cf. et Grotius, de J. Beet. P. Lib. US c. 7. $. 9. K a 134485 COMMENTA TIO ` praedandi - veniam - piratis. se. daturos esse *(1) 5 Bavariae rex legem. tulit, ut omnes milites,» qui vim innocentibus incolis, foeminis aut infantibus inferrent , morte plecterentur (2):5 etalii alias, Prae- terea et populi, qui Christo: non fidem habebant; Christianorum. consuetudine usi, humaniora: secuti sunt V. C. Algerenses Coh: Marrocci €» Tura : cae (5). | Apud. populos cultissimos in: dies ibt hu- manitas; o ut..hodie. principes, bella gesturi 4 so- leant -hostibus - hac illave ratione -bellum - indicere y suos cives causae aequitatis convincere (6) , non eos hostes, qui adsunt in: eorum regionibus y vexare, neque eorum bona rapere (7) ; copiae vero arma , qui- . bus. usu communi uti licet (8), tantummodo inara uberis ai 0) A. agis. C Cf. Tzschirner, "e 4. Ke p«..127« Vd, de Martens, L1. T. 1b 5. 553- (2) Vd. Militär - Strafgésetzen yon Baier, 1613: art. 26. (3) Ata civitates. Algiers et. Barbaria, a. 1762. eti Tunis, A9,.1270.) cum Anglis- pacta pepigerunt, e quibus haec pateant. Cf, de Martens, del. Ibe p. 245.. IV. p. 29. T (4) Scilicet consuetudine Batavorum. , 3. 1787. Vd. 1. 1, I. p. 619. et imprimis.artr, IH, et XIX, (5) CI, omnino pacta, quae Austriae imperator, a. 179r» (vid..l 1. V. p. 53) et 1792. (le l. p.*67. ubi art. VII de cap- tivis sine redemptionis pretio reddendis) cum Turcis pepigit, Cf, l.p, 135. (6) CV. Schmeltzing, i l. m p«139,. 132, 134 (7?) lbid. 1I. p..154. seqq. () ibid, I p. 157. seqq. THEOLOGICA. 149 matos hostes gerunt, iisque, simulac inermes sint aut sese tradant, nullam inferunt vim , contra sane misericordiam impertiuntur , ipsique ob crudelitates puniuntur (1). Hostes in captivitatem quidem, minime vero jn servitutem abducuntur „quisque pro dignitatis gradu , quem apud suos adeptus fuit, ae» stimatur (2)5 vulnerati , et sui, et hostes , neque in- terficiuntur aut despoliantur, multo magis curan- tur (3). Incolis regionis hostilis iisque innocenti- bus cujuscunque aetatis sexüsque parcitur , et milis tes jubentur sese abstinere ab iis vexandis (4) eo- rumque bonis. praedandis , et solümmodo in eos peragere , quae temporibus necessaria sint (5). Foe- dera, et quae in bello inter diversos hostes pan- guntur, sancte servantur, et qui neutri utriusque partis faveant, summam colunt justitiam (6). — En belli: gerundi rationem, quam gentes, quae Christo fidem habeant, sequi solent. - Profecto quisque, qui nunc Ethnicorum mores in men- tem w Ibid. IL p. 143^ (2) lbid, It. p. 144. SCQq. 155. seqq. (3) Ibid. II, p. 203. Quae postliminii jure capta sunt, hodie hostibus relinquuntur; non ita antiquo -aevo factum est. ,Cf, Grotius, Lib. III. c. 9. Q) Cf. Schmeltzing, 1.1. IL. p, 153. seqq. ix $2qq. . 176. sqq. : (5). Vd. Schmeltzi " 1,:1..H. p» 128.5 179, 190: ^ (6) Ibid, 1I, p. 212, seqq, p«.235. 5eqQ« P. 254« seqq. 10o COMMENTATIO. tem revocet, luculentissimam rerum intelliget com- mutationem (1). ! ki T f. 8. Quo puriorem religionis cognitionem amplexi sunt populi, eo humanior est eorum belli gerundi ratio, Quod jam sponte sua intelligitur, rem sic sese non habere non posse, usu dilucide probatur. Compares modo res, a plurimis gentibus nonnul- lis saeculis ante sacra reformata gestas, cum iis, -quas gentes gesserunt, meliori imbutae nostrae reli- gionis cognitione. — Attendas Ottonem saevien- tem in Danos; equites Teutonicos in Borussos , mie lites cruce signatos in regiones, quas peragrarunt in Constantinopolim, in Turcas; Hispanos in Ame- ricae, vix detectae, incolas; quam diversi sint a Batavis, Germanis , Suecis, qui sacra, accepe- rant purgata. Incitarunt illos vahementissimae cupi- ditates et impura tot tantisque vitiis contami- nata religionis Christianae cognitio , quam ar- mis propagare magnaque vi gentibus obtrudere pro (3) Cf. de belli jure hodierno praeter Schmeltzingium Grotius, de jJ. D. et P. Lib, III. c. $—8. et Klüber, THEOLOGICA, 151 pro virtute duxerunt, Non autem ad talia provo- co exempla; imprimis rem efficere possumus, cum gentes , quae , sacris reformatis, sibi invicem arma intulerunt ,. consideremus, ! Hispanos inter et Batavos, quantum discrimen! Ili pro superstitione, pro injuriis, pro opum impe- riique cupidine dimicarunt; hi vero, pro religione ipsa, pro animorum libertate , pro vita, pro pa- tria. Apud istos valuit religio vitiis sordibusque contaminata , inquinata; apud hos religio purior, sincerior, Istis comites fuerunt perfidia, proter- vitas, improbitas, crudelitas; his vero prudentia , modestia , pietas , humanitas (1). Bellum , per triginta annos in Germania gestum , testimonia praebuit certissima, Tilly omnium maxime morum inhumanitate ac crudelitate infamis | fuit, Ipse in regionibus Imperatoris vi et armis coégit incolas, ut pecuniae obsoniorumque copiam sibi conferrent 5 ejusque milites ubique praedati sunt devastarunt, trucidarunt : quare a Ferdinando IL. petierunt incolae, ut has vagantes copias re» vocaret 5. sed frustra conquesti sunt, Ita ad sur gi ripas (an. 1625) ubivis caedes ac incendia fac- ' ta sunt (2). Et quac, Magdenburgé capta, per- pe- Q) Cf. omnino T, P. Tresling, 75 disquisitione histo- rica de prudentia Guilielmi I. (Vid, Ann, cad. dst E" 1829—1830.) p. 27, 39, et alibi. (2) Cf. Bekker, XIIL p.. 249, 251, 253e 59 COMMENTATIO petrarunt milites (a. 1639 m. Maji d. 20.) horribilia sunt dictu, Simul ibi flagrarunt sanguinis si- tis, praedae cupiditas , omnes turpes libidines. Croates hastis afhgebant infantes, ob parentes interfectos lacrimantes , eosque injiciebant in flammas , et Tilly iste, summa ob captam ur- bem affectus laetitia, templum intrabat, ac car- men? ,, Te Deúm laudamus" cantabat (1). Prae- ter huncce revoces et alterum in memoriam atro- cissimum Wallenstein (e). Omnia incens dio ac cruore miscere, incolis vestes detrahere eosque nudos remittere; boves in campis proterve transfigere; segetes in agris incendere, ut incolis nonnisi glandes radicesque essent superstites mu- lieres puellasque omni modo violare; vivos, au- ribus naribusque desectis, ludere consueverunt mi- lites , quos saepe ad ista scelera centuriones inci- tarunt (3). Germaniae opem tulit Sueciae rex, Gustavus Adolphus. Hic nobilissimus prin- ceps, puriorem religionis edoctus cognitionem , cum copias navibus eduxisset (a. 1632 m. Jul. d. 4.) ad fluminis Peene ostium , coram exercitu, - Deo C) 1. 1. p. 298—391. (2) Rarissime ille dux milites propter delicta morte mulcta- vit. — Vd. 1. l. p. 258, :63. : (3) Ha ssevierunt v. c. (a. 1627) in regione Holstein aliisque locis (Cf. l. 1. p. 263, 264), ita in urbe Straalzond et regione Brasdenburg , (1.1. p. 2/6) ,et (a. 16:9) in Polonis et Pommerasuia, L l.p. 9734 975.) FEQ THEOLOGICA. 153. Deo pro trajectu gratias persolvit, et ab Eo' precd. tus est prosperum rerum eventum. Omnes militum duces ac milites ipsi, hac re commoti,. regis exemplum imitati sunt, quos rex lacrymas fun- dentes videns, ita alloquitur: „ Ne lacrymemini, » vos amici; tantum oretis, Deus precantes adju» » Vàt, victoria preces manet, precantibus . res » prospere eveniunt, " Milites ipsi incolas , in quos tam crudelissime actum erat, quoad. possent, re- creabant; quidquid petebant ab iis, pro eo sol- vebant pecuniam ac nemo vexabat incolas, quo contigit, ut amici potius, quam hostes , aestima- ti sint (1). Rex autem ob morum pietatem ac humanitatem cuique dilectissimus fuit; bona, for- tunas, vitam suam aliorum saluti impendit, non ad gloriam sibi parandam, cujus immoderatam cu- piditatem religione Christiana jam moderaverat, ve- rum , ut suo satisfaceret officio (2). Tristissimo illo die, quo Gustavus (prope vicum Zuzsen a. 1632. m. Nov.d. 16) cecidit , W al- len- (1) Cf. Becker, l. l. p. 287, 290, et Guthrie, wnd Heyne, Allgemeine Weltgeschich;e, Th. XVI, Abth. IV. p. 966, 970, 1105. (2) Cf. Becker, 1. l. p. 285, 291, 322. G» De ejus ac copiarum agendi ratione, victorid prope Lip- siam reportata , urbibusque /»go/stad et Munchen i. „cf. Bèc- ker, l. l. p. 320, 321. et Gutthrie, l l. p. 1014. seqq. Disciplinam, breve tempus neglectam , Tex dd ac prudenter restituit, Cf. Becker, l.l. p. 326, 327 , et Gutthrie, I, l p. I1174—1119. qu4 COMMENTATIO lenstein iste copias suas promissis ac minis ac- cendere ac stimulare conatus est 5. in altera vero campi parreG ustavus,qui omnem in Deo posuit fidu- ciam (1), precibus ad Deum effusis, animorum vires corroboravit, quo consilio et ipse et copiae quaedam cecinerunt carmina (2). Quamvis ab his in proelio fortius dimicatum esset, rex ipse occu- buit, in cujus tentorio Grotii nostri liber, de Sure belli et pacis evolutus repertus est (3). Paucissimi sane ei virtute adaequarunt; sed. ta- men fucrunt, nec non in nostra patria, Ruterus talis fuit, qui tanquam heros revera Christianus , omnium ore ac omni tempore celebrandus est. Recentissimis quoque temporibus, cognitionis purioris apparuit salutaris vis. Conferas tantum- - modo Francos, duce Napoleonte, atque co- pias principum Russiae, Austriae , Borussiae An» gliae (4), duce Wellingthono aliisque, Pau- ca brevitatis causa monebo. . Dello incepto, edidit. : Fran- (1) Regi consuetum fuit dictum: omnes mei capitis crines sunt numerati, quorum nullus, invito Deo, decedit, Vid, - Gutthrie, l. l. p. 961. : | : (2) Carmina, quae rex et milites cantarunt, his incipiunt verbis: Eine feste Burg ist unser Gott, reliq. ct: Er woll uns Gott gnädig seyn , reliq. Vid. l. l. p. 1128. (3) Hic liber semper iu regis manu fuit et ejus jussu conver- sus in Suecorum linguam. Cf. omnino DBruckeri Hist. Crit. Phil., V. p. 236. | (4) Cl. cl. van Voorstz, i» Orat. laude, p. 17. et ann. sd h. pag. ! * "THEOLOGICA. 155 Früntorum conventus nationalis: jussa, quibus omnes aliarum Europaearum gentium cives, qui Franciam habitarent, necandi erant (1), et Na- poleon, pace Amiënsi dirupta, omnes peregri- nos abduxit in servitutem; Wellingthonus ve- TO V. C. ex Hispania copias in Francorum regio- nes ducens, milites suos severe monuit, ut in- colas innocentes debilesque non vexarent; sed eorum opibus et agricolarum segetibus parcerent. „ Me- », mentote, inquit, ista facinora, quae Hispani » et Lusitani a Francis experti sunt, Ne ad vin- » dictam liaec commoveant ; sed vobis sint exempla, ` » ut incolae tales nefandos exsecrentur. ^ Estote » vos digni nomine hominis ? (2). . Et attendas Belgas et Batavos , quales fuerint tri» bus ante annis. Je/gae injusta suscipiunt arma et illicita; vitrum , acüs,, vitriolum aliaque iis fuerunt: arma, Eorum dux Daine, Batavis Belgiam ine gressis, accendit (3) copias ad injuriam, quam | | mens (1) A. 1794. m. Maji d. 26. et m.' Aug. d. 11, Cff. Mar- tens, Recueil 1eliq. ,— Vl. p. 733. seq. 750. (quibus -jussis autem ab incolis non obeditum est,) et Schmeltzing, 1 L Il. p. 141 . 2) Hoc. edictum. magna ex parte exstat in nostro diario, Recensent ook der Recens., D. XXVI. N°, qs P. 182. (3) Sc. jusso. quodam, quod scriptum est in urbe Hasselt .A881. m. Aug. d. 3. matutina hora 5. C£. praeter alia idiarna =: Bredasche courant, edita eodem. anno m. Aug. d, 12. Belga- fum medici ac quaedam mulieres, quae Sorores charitatis di- 156 COMMENTATIO mentiri ausus est, ulciscendam 5 calumniatur hos- tes, iisque maledicit. : Batavio vero hoc. tempo- re (1) omnem in Deo collocarunt. fiduciam, - et belli dux, princeps Arausiacus nosterque haeredi- tarius, exercitum in Be/giam inducens , incolas hujus regionis palam de belli consilio certiores reddidit: „ Non vindictà, inquit, aut imperii » cupiditate incendimur. Pater meus tantum. jus- „ tam et aequam cupit pacem. Quisque-ab injus ..4 Tiis militum tutus esto ac incolumis. Sin minus, » vos ab istis defendam "^ (9). Ducis exemplum milites secuti sunt in expeditione hacce 9ey/uepo. Haec testatus est Francorum praefectus , Gérard, qui Batayos ob bellum , humanissime gestum, lau- davit. (3) Ex allatis exemplis, ut alia mittam ,- facile iir ligitur, gentes, quae religionis nostrae cognitione gaudent emendatà , universe humanius gessisse bel- lum, quam reliquas. Si. ea, quae hac dissertationis parte inde a $4. dicuntur, proptef opem valnératió nostris allatam, laudandi sunt. Cf, diarium jam citatum. (.) Decretum, in quo Rex noster dilectus Ça. 1931. m. Ap. d. 1.) causas expeditionis exponit iisque addit suum“ consi- lium, a Deo, more proavorum, die certo praecibus totius po- puli eventum prosperum petendi, occurrit in diariis, v. c, in Nederl. Staatscourant. a, 1851. m. Aug. d. 5. (2) Haec monia publice ubivis per Belgiam divulgavit, Ipsa inveniri possunt in Bred, Courant 1951. m. Aug. d. 3. Cfi Bred Cour, i 1, ad m, Aug. d. 26. / THEOLOGICA. 157 f. 4. huc usque exposita sunt, inter se con- ferimus, magna belli juris conversio nobis est conspicua , quam non tantum apud hunc illum- ve, verum etiam apud principes , duces ac gene tes universe adesse observamus. Videmus prae- terea hanc conversionem religioni nostrae proba. tam laudatamque; eam, religione Christiana non- dum cognità, non affuisse, sed solummodo , post- quam populi hujus imbuti sunt cognitione , obtinuis- se atque plane eundem tenuisse cursum, quem tenuit recta illius cognitio. Hanc commutationem nec philosophiae , cujus praecepta paucissimi audi- verunt, nec cultui, per se spectato, quem apud crudeliores gentes saepe eximium. fuisse intelligi- mus, nec soAmeígz, cujus. perfectio e civitatum conditione , maxime -post communem. religionis - Christianae professionem ejusque auxilio emendatà , exorta; est, tribuere possumus. . Concludere igitur cogimur, illam originem duxisse. primariam a relis gione.-nostra, quae sensim paulatimque universe Europae orbem -mutaverit , cujus igitur vi ac ope efficacissima +- magna: ejus incolarum pars hodie humanius bella gerat. Quod autem ejus vis non- dum ubivis aut dilucidius appareat, vel ejus igno- rantiae vel cognitioni corruptae et nondum ab om- nibus animo toto acceptae, minus doctrinae ipsi tribuendum est. SEC. 158 COMMENTATIO SE CT POLFER TI A DE BELLO FINIENDO. De tempore belli finiendi. Postquam de sententiis, quae de belli gerundi causis ac ratione inter gentes Christianas“ exstite- runt, nonnulla monui, non a consilio hujus dis- sertationis alienum duco , pauca observare de bello finiendo. Namque hac in re magna rerum bellica- rum cohversio cofspicua est. Duo; ni fallor, hic in censum veniunt: et tem- pus, quo bella fniantur, et ratio, qua finis dis imponatur. Quodsi de hisce actum sit, non erit dubium , quin gentes. Christianae magis stu- deant paci d — quam aeterno bello ge» rundo. i Quando ad tempus attendamus belli finiendi, antiquae Europae sors tristissima fuit, Tempus, quo bellis finem imponerent, fere nescierunt gentes, bellis consuetae internecinis. | Sae. THEOLOGIC A. 159 Saépius arma capta sunt utrinque eo consilio , ut bellum: alterutram gentem funditus deleret; sae- pius bella suscepta cum odio internecino, quo alter populus exstingueretur; saepius ad exci- dium usque pugnatum est et a copiis, coeco im- petu aut ird ductis, et a ducibus , ratione et con- silio id agentibus (1). Non tantum gentes fe- rie, quae rationis usu et humanitatis sensu fe- re carent, ad internecionem arma gesserunt 5 sed etiam populi, qui a belluina feritate ad so- cietatem qualemcumque adscenderunt, exempla sunt nobis, quam saepe bella, quibus gentes nonnisi praedam , mancipia , prata, captivos sibi conquisi- verunt, incolis fuerint exitio, Hac ratione barbari , qui, Asid relicta, praedae agendae causa aut no- vae sedis quaerendae in Europam descenderunt, regiones depopulati sunt (2), et ipsi nonnunquam in perniciem detrusi. Ita Ga///, Cimbri et Teu- tones, ita Hunni alique populi fere bellis pe- rierunt omnes. Plurima quoque bella cultiorum gen- tium ; quamvis fixam habuerint sedem , fuerunt in- ternecina: provoco ad Assyrios, Babylonios, Per- sas , maxime autem ad Graecos Romanosque , quibus superbia, avaritia, dominandi libido. fuerunt beilo- rum semina. Ita €) Cf. Heynii, Opusc. Acad, VI. de bellis internecinis eorumque causis es eventis, p. 462« seqq. (2) Cf. Tzschirner, e. 4. K.p p. 172, 173- 160 COMMENTATIO lta Graeci Trojam ob captam Helenam ad- venerunt, nec nisi Priami regno deleto. inco- lisque Occisis dispersisve, redierunt. | Coloni Graecorum saepe cum veteribus incolis dimica. runt, ut nullus. horum fuerit superstes, v. C. Ionum coloniae. per. Æsiae minoris oram con- ditae (1). Tristissimam omnium bellorum finem habuit. Ze//um | Phozense , sacrum quoque dictum. Philippo „Macedoniae Rege ,' intra Graeciae fines recepto , . debellatum. est cum. internecione ac. Pho- ceae et Graeciae servitute. . Perlustres res gestas Romanorum, quorum prudentia et solertia (2) Jaudari. solent. in tempore pacis faciendae. Ple- rumque ab hac gente consulto et considerato bel- lum susceptum est, etin toto bello illud, quod sectarentur , continuo ob oculos habuerunt : scili- cet pacem, Qualem vero? ABríttannus, Calgalus, Tacito. (3) teste,. de Romanis, testatus est: » auferre, trucidare 4 rapere, falsis nominibus „imperium, atque ,. ubi -solitudinem faciunt, pa- „picem appellant." (4)... Et. revera. simulac. Ro- ma- e Cf. Barthelemy, loLhR R54 ISl (23) CÊ Heyne, (in Opusc, Aead. 1V. ) - Romanorum pris- dentia im finiendis bellis, (3) dn vita Agricolae, C. 30. == Cf. Caesar, de B. G. I. €, 8. A ; |. C4) Idcirco Romani saepius obediendi necessitatem, genti- bus impositam , appellabant blandiori voce :Soetetatem , devic- 105 secies, et copias, quas hi mittere jussi sunt, auxilia. dtr i © Grae- THEOLOGIC A. 161 mani magnam terrarum partem ditione tenuissent , aut nunquam cum. hostibus: pacem. pepigerunt , aut demum , quum talem inire possent , in qua callide nova dissidiorum semina spargerentur , vel quum futuri imperii divitiarumque ex- illis regionibus sibi contrahendarum.-spes facta esset. lta tandem pacem fecerunt cum. Philippo Macedonum re- ge,cum Antiocho et Mithridate; ita tandem cum : Carthaginiensibus ,, Graeciae civitatibus , Ae- tolis (1), aliis,;. (Eandem. ob causam saepius et bella..gesserunt- ad. internecionem. . Haec testatur imprimis tertium. bellum Punicum., .quo Patres conscriptis nonnisi Carthagine., imperii aemuli, ex- scissł, conquieverunt. Tempus igitur bella finiendi nescierunt,.nisi magna, commoda , bona aut. impes rium iis arriderent; rarius profecto nobiliora sec- tati sunt (2). sA- tanto bellandi ardore ,.quo populi in mutuam ruant perniciem , abhorret. maxime religionis Chris- tianae «doctrina, .quáe luculenter docet, hominem non Graeciae libertatem. restitutam. annuhtiaftunt, et, Perseo capto, Macedoniam in formam provinciae redigeruut nomine libertaiis, Quae subdola ars! Vd, omnino Heyne, Opusc. , l.l. p. 536. ael me Vid, Stuart, Rom. Gesch., V. p. $22, «e» VI. p. 93» vd — p. 104, 107, 263, 295. — 1X. p. 74, 289. — IV. p. n. - = V, p. 491. — VI. p. 9$. 280. ORA Livius, XXII. :8. Tzschirner, w. 4, K., p: EU ISTON miij -Ja DOED, KATE 1:0 — COMMENTATIO non bello, sed paci à Pátré coelesti comparatum esse, Internecinum odium ac perpetuam bellum vetat, quid dico? vim, furtüm, caedem; imo iram 5 contra autem amorem mutuum, pacer , come cordiam commendat, et Jesus Christus; ipse pae cis homines inter et Deum auctor , paxdipious dixit TÜUG eipuvom oit Ge Supra jam vidimus ,. bellum tantum idcirco et civibus et principi agertidum esse, ut pacem recuperent , et ab hostibus injustis sese sua» que defendant. Itaque homo, religionis Christianae . principiis ductus, pacem et civitatis salutem pa- randam conservandamque sibi armis susceptis pro- pohit: simulac vero armis effecerit, ut hostis ipsius jura agnoscat, justaeque ipsius voluntati obediat, ut ipse pacem aequam ac tutam facere possit tum non invitus, sed lubens a bello desistit Christia- nus. | Has sententias Christianae gentes sensim fove- runt, Pacem bello praeferre coeperunt, interne: cina exercere odia, et potius se invicem quasi discerpere, quam auxilio adjuvare et amicitià am- plecti, haud amplius cupiunt. Nihil pace sance tius..a€. salutarius. aestimant, eam multis nego- tiis potiorem 'omni celebrant. sermone, ejus. de- siderio flagrant fere omnes. Jam quisque, qui si bi cladem ac luctum, quae e bellis nascuritür ; qui homines bella gerentes , immane in mutua praecor. dia saevientes; qui, illis densas acies, rabidum militum ac vulneratorum clamorem, qui florentis- si- THEOLOGIC A. 163 simas: copias brevi tempore in parvam cohortem edmque afflitam conversas; qui cadaverum strae gem, agros vastatos ac depopulatos; qui jacturam et luctum uxorum , parentum , puellarum, denique omnes praeliorum miserias ob oculos ponit , ille mag- nopere subitam belli finem toto ex animo optat. Quo desiderio , quamvis, eheu, saepe apud hunc illumvé principem , raro sane apud cives incerti commodorum spe debilitatum ; maxima tamen Chris- tiáanorum pars et principum et jurisperitorum et philosophorum tenetur. Gloriam vere regiam esse judicant in civibus beandis ac in dissidiis com- ponendis. Singuli etiam cives, nisi omnes, sal- tem plurimi, bello finem ponere cupiunt, ut quam primum pacem aequam ac tutam inire liceat (1). Saepius autem, quod jam monere coepi, spes commodorum principibus , quamvis Christianis , suasit, ut longius bellum protraheretur, quam res ipsa urgeret. Quapropter v. c. utramque pacem Monasteriensem et Westphalicam longius frustra ex- spectarunt gentes (2) 5 Franci enim sibi plura com» pa- CI) Vdd, Augustinus, Epist. 189. Erasmus, Pacis querela et Paraphr. ad Luc. c. lll. Grotius, de F. Z2. et P. II. c. 15. $. 14. Je A. Turretini, Orationes Acad, Orat. Xl. Votum pro pace, p. 327. Montesquieu, L 1, Liv, I. Ch. 5$. Briefe u. d. Ke p. 74. seqq. Iselin, h l, VIIL. p. 324. Garve, l. le p. 154. Drüseke, l. l. p. 58. Ewald, l. l. p. 67. seqq. Schmeltzing, l. l. p. 34> (2) Cf. Putter, Geist des Westphälischen Friedens , p. 22. et Woltman, Geschichte des Westph. Friede, p. 1622. L 2 14, COMMENTA;TIO parare commoda studebant , et. O x en stierna, licet Gustavus bellum ad libertatem vindicandam, ges- sisset , damnum ,. Sueciae regno allatum, justo plus | compensare volebat., Ob eandem rem (a. 1673.) An. gliae rex cum ordinibus Hollandiae inire pacem Ter, cusavit, quamvis ab his hac: de: re monitus, ut sanguini, parceretur humano (1).. Quid morata est. pax U/Zrajectina? Num legati Batayiae et maxime. Austriae idcirco Anglis obstiterunt , quod sibi ma- jora colligere commoda. sperarunt (2)? Enimvero populi, qui puriorem. amplexi . sunt. religionem, raro, ne dicam, nunquam; tamdiu bella gesserunt, donec hic aliusve populus in servitutem deductus aut deletus sit. Ista vel maxime gesta sunt a gentibus, quae in errores delapsae. erant majores. Ista Equites Teutonici egerunt. in Borussios ,. Hise pani in Americanos. tatarti Haec dicta sufficiant. . Cuivis secum reputanti , quae hac paragrapho diximus, satis patebit, gene. tes, nec non principes, de belli finiendi tempore: melioribus esse imbutos sententiis (3). Q) Cf. Brandt, lI. !, p. 351 (2) Cf. Becker, XIV. Pe 150, 153, 158, 159. (3) Cf. Robertson, lI. p. 1, 176, 179. $. 10. THEOLOGICA.: 165 ] $. 10. I $ ; $ — De ratione , qua bella finichda sunt. "Hac de re Profecto sententiae meliores exstant inter Christianos, Haud necesse est, ut plura de Ethnicis memorem. Feri ac barbari (1) populi fere nihil de justa pace facienda sciverunt. Cul- tiores vero, Graeci (2) et Romani, omnino in- terdum bellis finem imposuerunt ; sed ratio, qua victores erga incolas regionesque devictas sese praestiterunt, ab omni caritate plerumque abhor- ruit. — Perpetuam legem esse dixit Xenophon, ut in regionibus captis eorum, qui eas ceperint , sint corpora et omnes facultates. Jure igi- tur Mycenii ab Argis, Olynthii a Philippo fuissent venditi (3). Sic etiam Romanorum vo- ; ; lun- (1) ita Brennus, Romá capta, dixit: ,, omnia sunt vali- diorum." lta Vandali a. 411. Hispaniam devictam in sor- tes conjecerunt. Cf, Robertson, l. l. ]l. p. 232. (2) Paucos tantum excipias, v. c. Timoleontem, de quo vd. Nepos, vit. Timol. C. 3, 4. et Plutarchus, yit. Timol. c. 36. (3) Cf. ejus Cyrop. VII. — Crudelius aliae antiqui aevi -gentes egerunt: Minos immane tributum imposuit Azheniene "ibus, et interdum pactum initum cst, ut victns victori quo- tannis magnum nobilissimarum puellarum. numerum, tanquam tributum daret. — Cf. Grotius, h l. c, IX. $. 6. T. Ros the, LLL p. 127. Decker, l. KIX p. 193. 166 COMMENTATIO luntas definivit pacis conditiones (1); bona e de. victis regionibus contracta sunt, incolae earum vexati et in servitutem redacti. Conspicias modo triumphum , quem egit Pompejuss currus auro argentoque onusti, et servi, ex undeviginti popu- lis eorumque principibus. collecti , eum sequeban- tur (2). Sic bellum finitur, et regiones ipsae sibi dominos accipiunt proconsules et quaestores > at- que gaudent, nisi crudeliora eos maneant. Nam bello cum Perseo finito , senatus excercitui, cujus cupiditatem praeda Macedonica nondum expleverat, praedam Epiri urbium , quae ad Persea defecerant , tradidit, et uno die septuaginta urbes direptae sunt incautique incolae servitutis vinculis constricti (3). Hunc bellorum finem detestatur religionis Chris- tianae doctrina. ,, Quod tibi vis, ut fiat, facias et alteri,” praecipit illa, Si quis ad ejus effata suum componat animum, caritatem ac justitiam veneratur colitque, non victorid abutitur, neque ul« (1) Cf. T. Rothe, L 1. I. p. 226. (2) Cf. Stuart, l. l. X. p. 170. Pretium opum et divitia- rum, quibus currüs Scipiónis, de Carthagine triumphan- tis, onusti erant, fuit florenorum 134, 000,000. Idem Scipio antea vendiderat 25,000 mulieres et 30,000 ma- fes, quod illum belli jure fecisse ipsa agnovit Hasdrub a- lis uxor. Cf. Stuart, 1l. le VII. p. 260, 261, 265. De Sylla, bello finito, in Romanos saeviente, testatus est Cae- sar in oratione, quae exstat apud Sallust, Bell, Catil. C51. (3) Cf. Livius, XLV. 34. THEOL OGI C A. 167 ulcisci cupit, nec animum prodit implacabilem. Sibi tantum postulat, quae aut hostilis populus eripuit aut, quamvis id justum esset , non concede- fe voluit, tantum igitur ea quae suae civitatis civium- que saluti necessaria sunt, Profecto non ea postu- lat, quorum defectus hostibus ipsis interitum af- ferat aut paret, (In gentium devictarum milites civesque, quos victor tenet captivos, se praestat mitem ac misericordem eos tractat, prouti ipse in captivitate ab iis vellet tractari; profecto eos non in servitutem abducit. Verum , bello finito , non tantum in devictos sese officiis multis sentit ob- strictum ; sed etiam in milites illos, qui eum ab hostibus defenderunt ac reportarunt victoriam. Et milites, sive incolumes sive vulnerati aut detruncati , et militum, maxime eorum, qui in proeliis obie- runt, familiae superstites, viduae ac infantes, sunt omnes Christiano curae «cordique. Dignos praemiis ornat et veneratur, egenos alit et susten- tat, Verum enimvero Deo persolvit gratias, quas debet, Ejusque beneficia suis enarrat posteris (1). Christiani hodie non tantum humanius de pace facienda sentiunt, sed etiam humanius eam ineunt, Sic victores et victi ad certum locum conveniunt (2). Tum agitur de iis, quae sibi invicem concedenda et : C) Cf. Garve, Abh. p. 154. et Reinhard, Mor. Ill. $s 276. p. 53« $e 288. p, 96. $. 289. p. 99. $. 302. (2) Schmeltzing, l. !. Ill. p. 342—346. 16$ COMMENTATI O. et reddenda sunt. Religio, libertas, vita, leges, imperium devictis. relinqui solent et captivi utrin- que redduntur. incolumes (1); de: inimicitiis. ac dissidiis , quae antea: fuerunt, me diutius. quidem cogitari volunt (2); pax et amicitia restituuntur ( 3); atque damna, quae innocentes: incolae: passi. sunt 4 quoad ejus fieri possit , resarciuntur (4)5 quisque (1) Cf. Grotius, Il. L lib. IH, c. ge i$. 12. Schmel* tzing,l. L Ill. p. 353. litt, c, Schmalzy, Europ, Völker» Recht, p. 263. Constantinus Magnus adhuc. captivos regulos cum feris certare jussit. Cf. Je Rothe, II. p. 407. Gothi autem devictis avitam reliquerunt religionem , Pepinus Longobardis regiminis formam, Carolus Magnus leges et instituta. Cf. Grotius, 1. l. lib. Ill, c. 15. $e 24, 63-93 13e c. 16. S. 4. l | : (2) Idcirco foedera, jam antea pacta, confirmari solent. Vd. $chmeltzing,l.l, p. 267. Idcirco amnestia , quae dicitur , fere in omnibus paeis pactis aunnuntiatur. Cff.: pacta, quae reges Brittaniae, Franciae et Hispaniae, a. 1673, Parisiis (De Martens, Rec. I. p. 33.)3 quae codem anno. Reges Huna griae et Boemiae in Castello Hwbertsburg (l. 1. L p. 61. art. 4.), ec deinceps in oppido Tesschen a. 1779. pepigerunt Cl I. Hi. p. guart. 2.) =m Pace JFestphalica difficillime pacta, Imperator Germaniae oblivionem omnibus concessam vix agnos- cere voluit, quam Euangelici continuo postularunt, Catholi- ci verorejecerunt. Tandem autem eam concesserunt. Cf, Wolt- man, l.l. I. p. 164. sqq. i ; (3) Cf. Kluber, 1. 1. IL $. 326. et Schmalz., I. le p, 5 16, C4) Jam Ossrogothéi haec fecerunt Cf. Sartorius, d. i p. 7i THEOLOGILECA.. . i69 utriusque. salutem ac. commoda. augere. (1) , atque socios; sive Christianos y sive. nondum Christi: nos men profitentes,. moribus imbuere humanioribus co- natur. (2)... Talia docet. hodie peegioe Europaeos jus gentium (3). Tos Nullum. pactum , . bello. finito, piatka exop- tatius,; quam illud, quod ,tres. Europae prin- cipes Russiae, Borussiae et Austriac , bello ges- to, in quo ili eorumque socii dimicarunt pro Europae libertate inierunt Parisiis. (a. 1815. m. Sept.-.d; ..96.)... Singuli, videlicet sese. sancte obstrinxerunt ad Christi. doctrinam tanquam vitae normam strenue sequendam. Sese invicem tan- quam fratres. amare voluerunt, in pace vivere perpetuá , et, non. longius inimicitiis .odioque, ve- rum justitiá. et caritate duci, cum in rebus do- mesticis, tum in faciendis foederibus (4). Pluri- mi principes huic pacto deinceps accosserunt. (5). Quae (1) Hoc consilio articulus primus pacti JJestpAalici con- scriptus est. Cf. Woltman, l, l. Anhang p..1 et 74. (2) Sic Batayi cum Maroccis a. 1777. pacem inierunt (De Martens, Rec..]. p. 624), Russi cum Turcis a. 1792. (1.1. V. p. 68. art. 1.) atque Angli Batayique cum Algerensium civitate a. 1816. (KIuber, Jefe des Winer - Congresf 1. p.8.) (3) Cf. Kluber, Schmalz., et Schmeltzing inl. 1, (4) Pactum ipsum inveniri potest in Orat.. laud, clarissimi v. Voorst, notå Z4. vd. etiam Schmeltzing; l. l. lil. p. 573. notá 4. p. 374. notá 7. (5) Principum nomina, qui huic pacto accesserunt, enume- rat cl. van Voorst, l. i. notà Ig, 170 COMMENTATIO. Quae cum ita sint, lubenter agnoscimus, ‘de belli finiendi et tempore et ratione sententias hu- maniores amplexos esse Christianos, qualem con- versionem religionis Christianae efficacitati ; tribui- mus, — Pravas enim animi cupiditates , quibus Ethni- ci, imo cultissimi, bella gesserunt iriternecina , a religione nostr maximie compressas y jam su- pra intelleximus. Hisce domitis, gentes belli fi- nem non differunt, verum festinant, ac^ magis consulunt aequitati , humanitati, caritati (1). Ra- tio bellandi ipsa crudelior, quá «haud raro bello- rum exitus fuit tristissimus , religionis Christia- nae ope prodiit humanior, et ita bellorum finis mitior evasit. — Forte mutatae civitatum condi- tioni, atque artis militaris perfectioni tribuis il- lam; attendas quaeso, hanc artis perfectionem ex ila mutata conditione sensim ortam, hanc vero e meliori vitae cultu , ad quem -religionis nostrae confessio gentes educavit Europaeas. — Itaque me- liores de utraque re sententias sensim paulatim- que ac universe a nostra religione effectas esse, non est, quod pluribus: moneam (2). (0 Cf. Heyne, L l. p. 472. (2) Humaniorem belli finiendi rationem Montesquivius huic gentium emendatrici jam tribuit. Vd, ille I, 1. Livr, HI. ch. 36. et XXIV. ch. 5. $. IIe lDHEOEOGIC/A. 171 "E AI. dy : | d à Pax aeterna. Pacem amant perpetuam fere omnes homines cul- tiores, ut primum , susceptis armis , fugam illius , artium atque scientiarum rerumque omnium bona- rum almae matris ac altricis experti sunt; licet ani- mi motus quoddam temporis spatium impediant , quominus homo existimet pacem, licet efficiat, ut paci succedat bellum; verum enimvero simulac bello omnis jacet salus ac sordet, quisque usu edoctus tristissimo , eam requirit (1), Pacis stu- dium, htümanae naturae inditum , omnibus populis , societatis vinculo conjunctis , haud abfuit , et ipsi in foederibus pangendis pacem summis extulerunt laudi- bus. Imo populi , belli amantissimi, Romani scilicet, in foederibus verba ,, ut pax pia perpetua sit” adhi- "bere soliti fuerunt (2). Impie autem saepissime ab iis pactam fuisse ,jure possumus dicere(3) , quippe quae subdola fuit devictisque gentibus interitum struens, Hominum bona indoles sic rectá vià declina- re (1) Cf. Schmalz, l. 1, p. 260. j (2) Cf. Brissonius, de formulis Populi Romani, lib, IV. cap. 49. (3) Vd. $. praeced, 172 COMMENTATLIO re ac depravari coepit , ut potiusodio ac bellis , quam . mutuo amori ac paci incumbant, ut pacem , quam piam aeternamque pronuntiant , belli consilio faciant. Ab his differunt ea, «quae nostra religio lau-. dat docetque 5 summum ejus consilium est, omnibus bellis in aeternum talem finem ponendi, quae om- nibus saluberrima sit hominibus. Mutuo amore vult eos conjungere , quo commendando et efficiendo suum exsequitur consilium (1). Gentes , illius cognitione imbutae , mores jam exue- runt ferinos , ipsae mites ac pacificae evaserunt. Hic illic inveniuntur docti , qui pacem optent perpetuam , qui morum doctrinam , quae pacem ac amorem maxi- me commendet, optimam pronuntient (2), qui va- rias excogitarint vias ad eam conficiendam (3). — Principes ipsi sibi fingere videntur pacem aeternam , et omnia, quae eam efficiant, tentare. Testes no- bis sunt plura pactorum , quibus aeternam oblivio- nem, aeternam promittant amicitiam eamque non impiam subdolamve , sed veram ac aequam , cujus indicia reperias in pactis, utrique, et victori et devicto, salutaribus (4). — Cives autem universe FM ! à (1) Cf. Ewald, L I. p. 69—76. (a) Hoc judicium etiam fert Kluber. l. L Il. p. 506. (35) Vd. supra Part. I. $. 12. (4) Vdd, Schmeltzing, l1. lll. p, 572, et Kluber, l p. 234. Conferas pacta pacis, inter Brittanniae, Franciae et Hispaniae reges, a. 1765. initae. (De Martens, Rec. i. p. 34. art, I). pacis eorum anno in Castello Hubertsiburg et THEOLOGICA. 173 a bello abhorrent et: pacem aeternam , nisi inter fa- milias, saltem inter varias civitates adesse amant, ;"Eodem igitur jure ac antea, concludimus : reli- ligionem Christianam , quae altrix pacis est perpe- tuae, maxime: dispersisse semina, e quibus jam germinentur palmae , quarum folia nisi homo ipse ea decerpat, nunquam marcescent ,: sub quorum . fron- dem tum pax illa descendet, quaeadhuc in caeli sphae- ris versatur, raro autem.supra. hunc orbem alas sol- vit: suas: . Deus. faxit, ut pax illa aeterna magis ac magis. gentibus. accedat, tritt rst COMMENTATIONIS CONCLUSIO, Itaque finem responsioni ad quaestionem impono.» Demonstrare conatus sum, a religionis Christianae d doc- età. 1779. in oppido Tesschen confectae (I. 1. i. p. 62, art. t. et pe 7). art. 1, ll. p. 3. art. 1.) Conferas quoque pactum, quod inierunt Austriae imperatoret Turciae princeps y 3. 1791. a. l. V. pe 20. art. 1) et Russi ac Turcia a. 1792. Cl. l. V. p. 68. art, 1.)5 prae omnibus autem inspicias foederis sancti acta, (Kluber, 1.1. T. p. 232. nota a.) — Jam antea talem pa- cem proposuit sibi pactum JestpAalicum. Cf, Woltman, dne hang. Pe, Ly 24e Art. Jlli, o Utinam gentes hanc sententiam factis semper confirmassent, A. 1634. Wesimunsteri inter Angliam et Hollandiam pax facta erat, in cujus conditionibus, 4drtic. l, et 11. , de perpetua amicitia ac concordia actum est. Deinceps autem bella crudeliter gesta sunt, et pax iterum, Zre- dae a. i667. ex. W'esetmunstori a: 1674« sanciretur necesse fuit, i14 | COMMENTATIO doctrina homini et principi Christiano arma 'con- cedi; quippe quae, nisi aliunde auxilium exspec- tent, cognatorum , amicorum, civium, principum aliorumque bonornm saluti vacillanti certam affe- rant opem, árma tantum, quae homines, amore erga bonos ducti, suscipiant. . Demonstrare cona tüs sum, meliores. sententias de bello gerundo , maxime effectrice illà, quae mutuum docet amorem, eXstitisse'et de bellorum caufis et de belli gerundi ratione nec non de bellis finiendis ; religionem illam ; non uno ictu aut impetu , hominum sententias” emen- dasse, sed sensim paulatimque hominum animos reddidisse mites ac mansuetos; non singulorum , qui Christiani appellantur, sed universe, docto- rum et rudium, principum ac subditorum , ac pro aetatis ratione , pro religionis illius cognitione ac re- veneratione varia, — Quibus rebus expositis, mihi ipsi me non satisfecisse toto ex animo confiteor, quapropter. meum opusculum. etiam atque etiam sub- misse F heologorüm 'Facultati-- summe venerandae judicandum trado. $n Qualecunque autem sit lb Geta: tu vela Christianaedoctrina ; quam praeclara es , quae non ve- tas arma civitatum saluti necessaria ; sed insignis, Reli- gio Christiana ! est tua vis , quae , tam vehementiores animi motus compescere potueris , et homines huma- niora de bello gerundo. docere... Dei , qui humanum. genus te , moribus emendandis. aptissimá , donavit , bonitas ac sapientia in tali rerum conversione elu- ces- THEOLOGIC A. 175 cescunt,. Efficacitas tua , in hominum de bello gerundo sententias saluberrima , quoque certissimum est argus. mentum , te a Deo esse profectam. Utinam nonnisi di- lectio nos ad arma vocet , dilectione ea gerantur , dilec- tione deponantur. Utinam omnes populi agnoscant - factisque demonstrent vera esse Grotii (1) verba: E dilectione- nata sunt- pia bella. Ci) Vid, ejus liber II. de F. p. ac P..C. Ze §. 8, Io, x7 t ae : P pnstitiemtt - M 3 T , E ` A Y. JUR 4 EJ ^ ".: ^ me ` - Er , UN € 3^ i y ^ | & € a DE ve "es ' rr CM ce | Spo t 57551 5 MERERI ER ` D m - i * Y EPA | i / n - 2 i 7 7 mtbüteren s e 3 CONSPECTUS COMMENTATIONIS. n V— FRARBPARERNTOT UT. Ue re e n e n. BUS de PARS PRIM 4. . .DISQUIRITUR, UTRUM E DOCTRINA. ETHICES CHRISTIANAE HOMINI ET PRINCIPI CHRISTIANO LICEAT BELLUM GERERE, NEC NE. SECTIO PRIOR. IN QUA DEMONSTRARE CONATUR AUCTOR , HOMINI ET PRINCIPI CHRISTIANO NON : OMNE BELLUM ILLICITUM ESSE. $. 1. Quaestio exponitur... . v PAR. ^ $. 2. Non disertum de bello praeceptum a Christo , neque ab Apostolis o datum DOED. M EX a 178 CONSPECTUS COMMENTATIONIS. exstat, — Eorum agendi ratio non plane interdicere videtur , ne bellum gerat Christianus, œ . . e-e pag.9 SEGMENTUM PRIMUM. AN UNQUAM HOMINI CHRISTIANO BELLUM : GERERE LICET? $. 3. Homo Christianus sui defensor arma» tus. e 9- 9 e ^ [] . e 2 ^5 — I3 $. 4. Cognatorum , amicorum , civium. . — 19 8. s. Civitatis ac principis... . . s e — 25 $. 6. Nec non aliarum civitatum, s . . — 29 SEGMENTUM ALTERUM. AN UNQUAM PRINCIPI CHRISTIANO BELLUM GERERE LICET? $. 7. Nonnulla IN. T. loca ducunt , ut prin- cipibus jus belli concedatur... . — 32 $. 8. Princeps Christianus interdum officiis suis non satisfacere potest, misi bele lum gerat. E . 2. p - . LI » ueni 36 CONCLUSIO. a . B LI L] . e e ^ LJ qe 40 m CONSPECTUS COMMENTATIONIS. 179 SECTIÓ POSTERIOR. /SENTENTIAM: CONTRARIAM QUI SECUTI SUNT, FALSIS EAM PROBARUNT ARGUMENTIS, $. $. g. s. demonstrare conati sunt, 10. Refutantur Christianorum sententiae , qui nostram sententiam , sacri Codi- cis auctoritate ac indole religionis 9. Nonnulli Christianorum bellum. illi- citum esse Codicis sacri auctoritate — 42 Christinae, oppughatt. s s.. — 53 II. Auctoritas veteris Ecclesiae in nostra re nulla est. 12. Sunt, qui ponant, bellum , pace aeter- * na confecta, tolli posse. . . — 65. — 67 13. Qui pacem sperant aeternam , finem | minime consequi possunt. `» 14. Provide Dei cura in bello admittene do defenditur. PARS m 180 CONSPECTUS |. COMMENTATIONIS. PARS AL TU RIA. QUATENUS DE BELLO. GERUNDO, HOMINUM SENTENTIAS EMENDAVERIT DOCTRINA RELIGIONIS CHRISTIANAE? PRAEMONENDA. e o e .; SECTIO PRIM A. DE CAUSIS BELLI GERUNDL 8. 1. Éxponitur , quibusnam inprimis causis > r e € — 94 ductae. gentes , antequam Christinas men professae fuerunt y bella ges- SEU. o o 0. Religio. gentium, + . Odium et vindicta. Caedis aviditas. . . belli amor et gloria. . . Opum ac dominii cupiditas, . $. 2, Religionis Christianae doctrina ko- mines melioribus imbuit sententiis de belli gerundi causis... ry 9o CONSPECTUS:;COMMENTATIONIS; 18: $ò 3« Emendatae.. sententiae inter gentes | Christianas.. o . e , e, sa~, 1o na e A A M s SECTIO SECUNDA. DE RATIONE BELLI GERUNDI. $. 4. Discrimen antiquum jus belli inter. et hodiernum., s e e e a * . — 122 $« 5. Atrocissime egerunt ethnici bella. . — i24 $. 6. Belli gerundi ratio, a Christianae religionis doctrind laudata. « . — 133 8 7. Populi Christiani crudelem bellandi rationem relinquunte . . . . — 139 $. 8. Quo puriorem religionis cognitionem amplexi sunt populi, eo humanior est eorum belli gerundi ratio, . . — 150 SECTIO TERTIA. DE BELLO FINIENDO. $. 9. De tempore belli finiendi. . . . — 158 $. 10. 182 CONSPECTUS COMMENTATIONIS. $. 10. De ratione , qua bella finienda sunt, — 165 $. 1T. Pax aeternà. e s e s e » o c dI COMMENTATIONIS CONCLUSIO, » . . — 173 anu Q ape — L. DOEDESD. Fr. COMMENTATIO THEOLOGICA DE BELLO. L.DOEDESD. r. COMMENTATIO THEOLOGICA DE BELLO, FRANCISCI JANI JACOBI ALBERTI JUNIUS, LUGDUNO-BATAVI. LITT, HUM. ET THEOL. IN ACADEM. LUGDUNO- BATAVA CANDIDATI, COMMENTATI O; QUA RESPONDETUR A D QUAESTIONEM THEOLOGICAM, IN GERTAMINE LITERARIO | ANNO MDCCCXXXII PROPOSÍTAM A PLURIMUM VENERANDO THEOLOGO- RUM ORDINE IN ACADEMIA RHENO - TRAJECTINA: » Disquiratur , utrum e doctrin Ethices Christia- » nae homini et Principi Christiano liceat, bel- » lum gerere, nec ne? Quodsi licitum exisiimee » tur, inquiratur, quatenus de bello gerundo » hominum sententias emendaverit. docirina “Rés » Jigionis Christianae ? ”? QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT. D. xxr M. MARTII A. MDCCCXXXIV. CONSPECTUS. PARS PRIMA. QUA DISQUIRITUR , UTRUM E DOCTRINA ETHICES CHRISTIANAE HOMINI ET PRIN- CIPI CHRISTIANO LICEAT BELLUM GE- AERE AN MINUS. . . . . Pag.1691m CAPUT PRIMUM. EX EO, QUOD BELLUM INEVITABILE ESSE DEMONSTRATUR 9 AUGURANDUM, ETHI- CES CHRISTIANAE DOCTRINAM NON POSSE NON BELLUM LICITUM PRONUNCIARE. p. 16—37 $. 1v Murolo RO ie ^ " $^. 28 $. 2. Bellum inevitabile esse videtur ex ipsa Physica mundi conditione. . E $. 3. Bellum inevitabile est ob hodiernam ge- neris humani deprayatam conditios — neri. wo MINE EM e. P 88 $. 4. Bellum inevitabile 655€ sequitur ex po- pulorum indole et ingenio. hT TA $. 5. Bellum eyitari non posse haud temere statuitur ex frustra adhibitis co- nalibus illorum, qui pacem volue- runt perpetuam. . . . . 98 $. 6. CONCLUSIO, Ve vor. E CONSPECTU.;S. CAPUT ALTERUM. QUO PROBATUR EX ETHICES CHRISTIANAE DOCTRINA PRINCIPI ET HOMINI CHRIS- TIANO BELLUM GERERE LICITUM ES- UL Ll. E E E NE Tut SECTIO PRIOR.. EXPONUNTUR ARGUMENTA, QUIBUS EX ETHICES CHRISTIANAE DOCTRINA PRIN- CIPl ET HOMINI CHRISTIANO BELLUM GERERE LICITUM ESSE PROBATUR, pag. 37—70 $. 1. Quomodo disquisitio, utrum c doctrina AEthices Christianae homini et Prin- cipi Christiano licitum sit bellum gerere an minus , instituenda site. : 37: $. 2. Argumentum primum pro bclli licentia petitur ex eo, quod gravissimum Civitatis consilium, quale ex Ethi- ces Christianae doctrina esse debet , obtineri nequeat, nisi, ubi aliter fieri nequit , populi jura vi vindicare liceat. . . ` ^ NRI e: . 464 $. 3. Argumentum secundum , quo probatur '$ Principi et cuivis homini Christiano „licitum esse bellum gerere, petitur | ex C ON S)PJEIG: T: S) ex officiorum indole , quae utrique erga societatem civilem praestanda incumbuht. «^. 1 0. 75 pag. 51 $. 4. "dilata argumenta urgentur co, quod ~ | ex Ethices Christianae doctrina lici- ium sit yim yi repellere. ^ oua! SECTIO ALTE RA. SENTENTIAE EORUM,.QUI BELLUM GERE-;../4* RE HOMINI.CHRISTIANO HAUD LICITUM ESSE PUTANT, AD ETHICES CHRISTIANAE “DOCTRINAM EXIGUNTUR ET. REFUTAN- TUR. v7. iy tta sc. y Bag. PO ERE $. 1. Zdversariorum mens et ratiocinandi. ratio proponuntur. . . m". JP $. 2. Inquisitio historica; quomodo homines ad opinionem ide “bello, Christiano - homini haud licizo , peryenerint. — . 75 $. 3. Quid de hominibus, qui bellum gerere . Christiano homini haud. licitum cen- "seit , judicandum sit... a «29 $. 4. Duae obseryationes generaliores de sen- tentia eorum , qui ex Ethices Chris- dianae. doctrina bellandi veniam non - Conéédi puteh s erp» I IGu agr §. s. De locis minoris momenti , Quae ex Ve. T CONSPECTUS. teris Foederis libris ad. suam sentere tiam confirmandam afferunt... pag. 83 $. 6. Loca mifloris momenti , e Noyi Foederis libris. allata. .. $ B nus . 89 $. 7. Loca majoris momenti , e Novi Foederis libris. è ` e ò s . 98 6. 8. Argumenta e Sacro Codice petita , quae praeter supra “allata | comprobent , "Christiano homini bellum licitum esse. -411 $..9. Appendicis loco , quaedam de bellorum | commodis adsperguntur. $9... 114 CONCLUSIO GENERALIS. von Ue, quid PARS ALTERA. QUA INQUIRITUR, QUATENUS DE BÈL- LO GERUNDO, HOMINUM SENTENTIAS EMENDAVERIT RELIGIONIS CHRISTIA- NAE DOCTRINA. . . . . pag 122—229 NONNULLA PRAEMONENTUR. . . œ 122 CAPUT PRIMU M. QUO DEMONSTRATUR, RELIGIONIS CHRIS- TIANAE DOCTRINAM, EAMQUE UNICE, VALERE AD HOMINUM DE BELLO GERUNDO SENTENTIAS EMENDANDAS. . pàg.124- 158 CONSPECTUS CAPITIS. UTR 439 Jugag $. 1. Quid rit hominum de bello Na seni sen- CONSPECTU S. sententias emendare et quid id efi- cere valeat... . . n .« pag. 124 § 2. Quf apud populos , non. Chrfstianos , i omnia co tendebant , ut homines , ex perversis, quas docerentur foyere,. sententiis , bella non possent non. ex- y citare . eademque. et. malis -ducti principiis et atrocissime gerere. . 130 8$. 3. De Religionis Christianae doctrina ad hominum de bello gerundo sententias | emendandas aptissima. 4... 144 $. 4. Qualis a Religionis Christianae doctrina . in hominum de bello gerundo sentene tias emetdatio speranda site. . 151 CAPUT SECUNDUM, QUO RELIGIONIS CHRISTIANAE DOCTRÍNA HOMINUM DE BELLO GERUNDO SENTEN- TIAS EMENDASSE ET QUATENUS PROBA- ! TÜR. '.:'. ^ WirTHRAWONGAdpdg. Igon SECTIO PRIOR, QUA RATIONE RELIGIONIS CHRISTIANAE DOCTRINA, HOMINUM SENTENTIIS EMEN- DANDIS, VIAM SÍBI STRAVERIT , UT BEL- - LA ESSENT NUMERO PAUCIORA EADEM* , QUE EX MÉLIORIBUS PRINCIPIIS MITIUS- QUE GERERENTUR. 000. ^ pag. 159—185 $rCTIONIS CONSPECTUS. . ` e ¿< 158 $. CONSPECTU S. $. r. Religionis Christianae doctrina tales ; inter homines excitavit. sententias , quae, quod ad bellum gerundum at- ^ tinet , salutarem vim exseruere, pag. 161 $. 2. Ex eo, quod Religionis Christianae doctrina hominum sententias emen- ` dayerit , populi conjuncti sunt , quae |» populorum conjunctio non potuit non in bellum beneficam yim habere. . 167 $. 3. Religionis Christianae doctrind imperii formae ita mutatae sunt, ut et hae " son possent non benefioam in bella yim habere. . A api" 24 824 $. 4. Religionis Christianae doctritia , legibus et institutis emendandis , hominum de bello gerundo sententias emendayit. 180 $. 5. Quid ex disputatis sequatur. V o5». 194 SECTIO POSTERIOR. DEFINITUR ET HISTORIA COMPROBATUR , QUATENUS RELIGIONIS CHRISTIANAE DOC- TRINA HOMINUM DE BELLO GERUNDO SENTENTIAS EMENDAVERIT. . pag. 185—229 CONSPECTUS SECTIONIS. . " e . - 105 $. 1. Quatenus Religionis Christianae doc- trina hominum sententias de bello suscipiendo emendaverit. . j . 189 CONSPECTU .S. i. Bella non sunt tot numero. . .. pag. 189 2. Non levi de causa suscipiuntur. e. . 193 (8. Contra voluntatem populorum. |.» | . 196 | 4. Si Della evitari nequeant , populi , me- lioribus rationibus- ducti sese ad bella accingunt eademque gerunt. . 199 $. 2. Quatenus hominum. de bello gerundo sententiarum emendatio cernitur in ipso bello. . M GOAN o ROA Homines minus nec datd operá sunt crudeles , quod inprimis post victoriam reportatam in jure belli aliisque cernitur. e `. | . | e 205 Quae non singula deinceps sed simul probantur. . e. o; —. $. 3. Quid de iis,. quae disputatis. vulgo objici solent , statuendum sit. . Ce 221 MindgUE 7. 2l o ini c M M IN. INTRODUCTIO. De indole et consilio religionis Christianae, Ubi ad religionis Christianae indolem et consi- lium attendas, facile in oculos incurrit, hanc esse religionem, quae, unice amorem spirans 3 sectatores , amoris ejusque integerrimi principio ductos, ad summam perfectionem moralém tenderé jubeat (1). Ipse — (1) Etiamsi non ii simus , qui putemus Jesum vel Apostolos de in- dustria principium Ethices statuisse , tamen cum ex indole Ethices Christianae , tum ex arcta omnium officiorum conjunctione sequi putamus omnem Ethicen Christianam in hoc uno effato conspirare : TÉAsi0t osole, orep å maTA3p DjiGiv èv ToTg oUpzvoíG TÉAsibG icri. Matth. V. 48. coll, Luc V. 36. Ephes. IV. 24. Coloss. III, 10. 1 Petr. I. 18 , 16. II. 9, 1 Joh. III. 9. Ratio autem, quà homines ita perfecti evadunt, est amor erga Deum ei froximum, uf erga se ipium, Luc, X, 97. coll. Matth, XXII. 37—39. Marc. XII. 30 $qq. X LI 4 INTRODUCTIO. Ipse Deus, non, ut legum suarum severas vin- dex austerque judex, sed tanquam pater benignis- simus perfectissimumque. amoris exemplar, DN Solet, Naturae Divinae unice propria est 5 ZyZ- 74 (1), omniaque ipsius operà et praecepta ex amore ducta et in eodem fundata sunt. . Jesus Christus , summum illud perfectionis moralis exemplar, quo Numen supremum veluti ad homi- nem reducitur et hominis moralis natura ad divinam excitatur, dum in terris esset, perfectissimi illius amoris imaginem retulit sensibusque exposuit, — Divinus -hicce legatus" homines--ad. Divini amoris normam agere jussit (2). Hinc amor erga Deum et proximum in Ethices Christianae doctrina: ọm- nium sistit primarium praeceptum , cui Jesus Chris. Ca) t Joan. IVi 16. Nüsquam tale effatum de Dei proprietatibus reperitur; habet hoc Joannis effatum, magnam et peculiarem vim. Videtur enim hac ura charitatis notione omnem Dei per fectionem moralem indicare voluisse. 2. ^ (2) Omnium religionis Christianae mandatorum summum est ofücium charitatis; nullum saepius commendatur, nullius ma- gis.aperte ob:eqvium requiritur. Siue illà nemo in discipu- ; lorum consortium recipi poterat. Joan. XIII, sqq. Apostoli qua- vis pagina ad charitatem fraternam incitant. Rom. XIL 10: XII, $. 9. 10. 1 Cor. XIV. r. Ephes. IV. 2. 15. V. 2. Hebr. XIII, f 1Tim. VI. Ir. t. Petr. Il. 17. 2t. 1 Joli. HI. 16. 17. 19. IV. 7: 9. ir. 21. Hac Christiani ab aliis dignoscuntur;. commune sis- tit iila omnium vinculum; quapropter illud praeceptum lex regia est dicendum, Jac. IT, 8. Coll, J. 27. cévdesuoc : vic veAeiórwwos. Coloss, IIT. 14. LINTRODUCTIO. $ tus omnem suam. morum. doctrinam ;superstruxit ; quod ubivis in Ethice. Christiana. dominatur sin- gulisque placitis. et praeceptis colorem tribuit 5 adeo ut virtus Christiana: nihil aliud:sit, nisi.amoris exer- citium , et omnis perfectio moralis ;:e: Jesu Christi doctrina , ih. amore: cernatur. (1). «s: Hoc: amoris principium simplicitate: sese commeridát j^ ab:.om- nibus ratione sensuque morali praéditis naturis. in- tellipitur, et earum. naturae. convehit. o Eo «ductus homo Christianus Deum non /Legislatorem tantum ; verum-simuL patrem considerat, et Jesum Christum habet .doctorem , qui sibi: in imitationem est. pro- positus; ut sic ad exemplar Divinum, quód im N. F.- libris ^ amore et- sanctitate conspicuum propó- nitur g2) y asese componat et Jesu ‘Christi vesti- giis insistens; eodem..modo; quantum.-hoc penes hominem--ést., :sentiat ,: cogitet -.jüdicet ,. loquatur et-agat;-ut ita ufiice veri , boni , justi et aequi sen- su düctus : quae universo generi humano; éivitati- civili "et: fingulis homi- sibus quam- maxime prosint. |. ina i! Hic: demum. ex: verou BaaiAeloc inot (cdi: sociis rore xdi Talis yolitienit doctrina 13.19...,.215 aon nag 39 ryquae ol + -4 »" ^ uml i J e ^ ia i 1 C a " i ls efi H (1) Reinhard, Christelijke Zedekunde , Tom. III. $. 174. ^ (2). Cfr. Reinhard,: Chr. Zedeke, Tom, I. $. 8o. - CS) Cfrr. quae de notione (zciAcías voU soU scripsicclare NCC. Kis t, in Disputatiore, Over de Christe]ijke Kerk op aar- de, in Societ. Teiler, Tom, XXXKI pag. 16. — item H; Mun- Aa ting- 4 INTRODUCTIO. quae cunctos amore fraterno complecti jubet, justi et aequi sensum alit, et erga omnes , ipsos etiam hostiliter animatos, amoris et humanitatis officia praestare inculcat , non potest non esse religio pacis , ejusque magistra , quin et ad concordiam ducere (1). Unusquisque enim,” cuicunque tandem civitati nomen: dederit, si Christiani nomine dignus esse velit, ita perfecte rationem 'excolat necesse est, ut haec, omnibus pravis animi affectibus. missis , divinae. voluntatis instar interpretis, “id, quod aequum et justum sit, cum singulis. civibus, tum universis populis, decernat, velit, tueatur et vin- dicet, “Utv ipse nullis pravis. ducitur consiliis et nihil ab aliis metuit ; ita vicissim ab unoquoque id jure'exspectat, ut amoris et justitiae praecepta er- ga se exsequatur. | Ubi potestate prae aliis valet, officii sensu ductus, non tantum infirmiori j si jure hoc illudve huic competit, lubens cedet, sed et indefesso studio huic jus vindicare. conabitur, ubi ab' aliis injurid affectum videt. . Nihil sane a regno, in quo omnes ita sentire et agere jubentur, alienius esse potest, quam lie tés, — lic enim rationis rite excultae est, quid justum et aequum sit, pacae vi et gladio lon- tinghe, Geschied, der Meuschheid , Tom. IX. pag» 374—186. inprimis pag. 182. (1) Legatur Tzschirner, iz Opusculis Academe quae. edi- dit J. F. Winzer, Lipsiae 1829. pag, 128 sq. INTRODUCTIO. 5 longe remotis; nisi forte quis eo stultitiae proce- dat, ut putet, pugna et gladio melius definiri pos- se, quid justum sit et aequum, quam. ratione rite excultá. Quodsi forte lites "exortae sint, cuivis juri cedere incumbit (1). g 2, Hinc Christiano , prima fronte , bellum gerere haud licitum videtur. Quae cum a singulis suis sectatoribus postulet Religio Christiana, nihil illi, prima fronte, magis contrarium videri potest, quam -bellum , quo gen- tes jus sive opinatum ,. siye yerum , yi et armis sibi vindicare. student (2). Quid enim ab iis, quae modo exposuimus , alie. nius excogitari possit, quam si homines , ratione et sensu morali instructi , amore sui invicem obstricti , eoque consilio creati , ut promovenda pace perfectio- nem moralem sectentur, bella movent, sive exter- na, (1) Cfr. J. H. B. D raeseke, Pier Leerredenen over den Krijg, belg. vers., Groning. 1820. 1 Leerr. pag. 11: sqq. (2) Videtur haec definitio omnium simplicissima. Grotius, de Jure belli ac pacis, Lib, I. Cap. I. $. 2. aliam dedit: sta- tus per vim certantium , quá tales sunt. Tzschirner, ueber dle Krieg, pag. s. Die gewaltthátige wechselseitige Bea fehdung entzwyeter Vëlker der feindlicher Parthyon zerrisse- ser Staaten 5 alii aliter. 6 INTRODUCTIO. na, sive interna, ^brutorumqueé nore inter se vi et armis concertant! Quodsi enim respicias causas, unde bella oriuntur, 'ad utiam Omnes. in peccato -quaerendae, in migratis ab alterutra parté justi , aequi et amoris legibus , quales Ethices Chris- tiange doctrina praescribit, Ut igitur Ethice Chrise tiana non potest non bellorum causas improbare, ita multo magis ipsum bellum (1), — Quippe cum rei ratio, tum historia testantur. homines , in bello yersantes , haud raro magnam certe partem , omnem fere morum dimittere honestatem , innocentiam , pu- dicitiam, quin rem sacram flocci pendere, et effre- natissima libidine incommoda , quae patiuntur, et commoda, quibus destituuntur, compensare velle, Haud pauci nulla alia crimina norünt, quam quae verberibus et nece sunt luenda; non tantum ipsi militantes omni degenerant sensu morali, verum illarum quoque regionum incolae, in quibus castra posuere. Vim tyrannos aeque ac servos, animos pertinaces aeque ac imbelles formare , cuivis, ani- mi (1) Recte cecinit jam Ovidius, de Arte Amandi Lib. III. Candida pax homines, trux, decet ira feras. Pax optima rerum. Legantur etiam quae, suo more, lectorem in stuporem ra- piens , cecinit Miltonus, Parad. EMT MN IL vs. 496—505. Q i $0 wen! etc. puema Aog destruction wait, . INTRODUCTIO. 2 mi hurinani-dépravati gnaro , in confesso est. Hinc , ut:L ucanus Çr) jam cecinit : -'ANulla fides , pietasque viris; qui castra sequuntur , , :Fenalesque. manus, ibi fas, ubi maxima merces. Qui, quaeso, religio Christiana licitum pronuncia- ret bellum > monstrum illud horrendum, quo ur- bes incenduntur, agri vastantur, fruges diruuntur, incolae omnibus privati, seminudi, inopia labo- rantes, nec habentes unde victum quaerant, in silvis. dispalari coguntur! quo alter alterum cru- deliter vulneribus configit, vexat, ipsi morienti il- ludit, eumque haud raro sine solatio ulláve curá diu cum morte luctatum, saevissime at lente tamen mortem ""oppetere sinit! quo populorum salus postponitur, omnia tributa , solitis etiam majora , militibus , armis , arcibus impenduntur , ecclesiae in militum aedificia commutantur, schoiae in noso- comia, et monumenta dirui et libri comburi solent; verbo, omnia, quae alias populo excolendo in- serviunt, impediuntur. Bellum dico, quo finito saepius , cum Fortuna belli semper ancipiti in loco est, injustus bellator victor decedit, homines castra secuti ad vitam civilem haud facile redire queunt, rapina quippe et caede delectari soliti (2)! Qui- i 15541 bus (GL Lib. H. JC) De malis ,- quae-bella secum Bia legg. JoL- Ewarta; Oorlog an-yrede uit her standpunt yan don Christen heschouwd. pag, $ INTRODUCTIO. bus omnibus adeo Jesu Christi consilium homi- nes ad perfectionem. moralem ducendi plane im- peditur; ut haec reputans cum antiquioribus Men- nonitis fere exclamaveris: 4 Mirum es? homines , » ad imaginem Dei conditos, potuisse adeo dege- » nerare, ut potius referant imaginem et, naturam " leonum rugientium , tigridum | dilaniantium , lu- » porum deyorantium cet | ursorum | saeyientium s » quam creaturarum ratione et intellectu praedia. » tarum; imo majori ctiam admiratione dignum » Est, horrendum hoc monstrum , ex orco erum- o» pensa non tantum locum invenisse , sed ab iis ze » foyeri potuisse, qui se discipulos pacifici nostri » magistri Jesu Christi profitentur , et xar oy » principes: pacis yolunt nominari (1). $. 3« His de causis multi Christiani bellum non lici» zum esse dixerunt. Christi sectatoribus, Quum negari nequeat bellum , in se spectatum , malum esse, et prima fronte Ethices Christianae doctrinae contrarium -videatur , facile est intellec- * | ^n page 9—17. Je H. B, Draeseke; Leerr. , pag. 33» sqq. A. | Elink Sterk, Philantropische gedachten oyer den oorlog , et inprimis H. G. Tzschirner, ueber des Krieg, pag. 6. sqq. C) H, Schyn, Historia Mennonitarum , Page 585 59» INTRODUCTIO. 9 tt, qui plures, ut ex Ethices Christianae, ita e philosophiae moralis decretis (1), beilum illicitum pronunciarint (2). | | | Ta- (1) Cfr. Tzschirner, ueber den Krieg, pag. 1I. $Qq. (2) Quamdiu Religio Christiana, anre Constantinum Magnum , nondum publica religio esset constituta , multi Christiani pii et mi. litiam et bellum sibi interterdictum habuisse videntur; maxime illi , qui theoreticam , (idealem barbare dicunt) vitam agere et spiritua- le certamen certare studentes (cfr. Neander, Depkwiürdigkei- ten, Tom. I. p. 290 et 419) et quibus, Ethnicorum cultum, in Romanorum castris dum versarentur, sequi jussis, persua- sum erat, saepe se injusta de causa alios debellare (cfr. Mosheim, Zedel. Tom. VII. p. 247 sqq.). Quod tamen de omnibus- Christianis, uti nonnullis placuit, dicendum non est. Plures enim bello interfuisse constat, (cfr. Grotius l. 1. c. 2. de jure b. ac p.). Nec Origenes,nec Tertullianus, neque alii, qui in bellum invehuntur, (et ad quorum testlmonia pro- vocari solet) sibi semper constant 5 quin bellorum justas esse posse causas affirmant. (vid. Grotiuri l. l. qui dignissimus est, Qui bic legatur). Tam gravia a summo Grotio afferuntur argu- menta,ut Tz schirnero vix accedere ausim , qui in sripris: Fa// des Heidenthums , p. 233, ueber den Krieg, p. 22 et in Opusc, Acad. p. 130, statuisse videtur, omnes Christianos bellum sibi interdictum opinatos fuisse, Patrum Ecclesiae loca, quibus bellum illicitum esse censent, sunt Tertulliani, de Patien- tia et in Apologetico, Cap. 27, maxime de Corona militis, Cap. i, 2. Iis Cypriani, Epist. 2. Origenis,, Contra Celsum, Lib. IV. Cap.. 82. p. 564 Lib. V. Cap. 33. p. 602. edit, Ruaei, Post seculum, IV. Lactantii, Instit. Div. Lib. V, Cap. 18. (quo de loco legatur Staüdlin, Geschichte der Sittenlehre Jesu, Band, lli. p. 26929.) Basilii M ag- nii, Epist, Canon, Canon 13. Deinde Sociniani, Mennonitae, Quakeri, Mystici item bel- lum Io INTRODUCTIO. "Tales à Christianismi inde incunabulis ad nostra, quae vivimus , tempora reperti sunt, qui Deo potius (sic loqui amant), quam hominibus obe- dientiam praestari oportere opinati, bellum gerere sibi haud licitum esse censerent, et, militiae etsi adscripti , arma capere recusarent. lum illicitum putarunt. Leg. Grotius, de Jure belli ac pa- eis, Lib. I. Cap. 2. Arnold, in vera effigie primorum Chris- tianorum. P. III. Cap. 5. Staüdlin, Geschichte der Sitten- lehre Jesu, Band Il. p. 282. 111. 220. IV. 16. Walch, Ein- leitung in die Religions’ Streitigkeiten auszer der Euangelisch- Lutherische Kirche, Th. IV. p. 597. 731. et 804. De Menno* nitis, Schyn, Historie Mennonitarum, p. 60—65. Kort on- derwijs des Chsisi. geloofs naar de belijdenissen der Doops- gezinden, p. 159. Bullinger, adversus Anabaptistas , Lib, VI. 192—197. De Quakeris, Robert Barklay, in Theolo- giae vere Christianae Apologia, p. 4639. Brissot, Weue Reise durch die vereinigten Staaten yon INord-ZLmorica , Thi Il, p. 175. De Socinianis, Gerhard, Loca Theo], Tom. XIII. p. 273. ed. Cott. Reperiuntur quoque inter Reformatores , qui nullum bellum, nisi defensivum q.» d. , licitum existimente Cfr, Hist. der Menn,p. 63. De Mysticis, Gerhardus, Loca Theo]; T. XIII. p. 275. ed. Cott, Neque ab his (ne de Wiclefo aliisque loquar) prorsus alienus fuisse videtur Erasmus, cfr. Querela pacis undique gentium ejectae profligataeque , Opp. Tom. IV. p. 486—501. Reperiuntur denique et hodieque in patria nostra fanatici, qui bellum illicitum censeant 5 cfr. quae scripsit illo- rum hominum dux, Stoffel Muller, De wet yan God lief te hebbem bovem al en onze naasten als ons zelven, INTRODUCTIO. 11, §. 4o s Quaestionis propositae 1momentum y. utilitas , ) sin s^ $Uayitas. Quum haud sine veri specie olim plures bellum gerere Christiano homini haud licitum professi sint, et etiamnum | piis. Christianis, ubi ad arma vocan- tur, scrupulus injiciatur 5 quaestio : rum ex KEthices Chr... doctrina Principi et homini Christiano. bellare licitum sit , an minus , nemini non , ex Ethi- ces Christianae. praeceptis. agere. cupienti, magni momenti, nostris. maxime temporibus, videri po- test. — Neque vero minoris momenti est disquisitio , quà inquirendum est , quatenus religionis Christia» nae- doctrina hominum de bello gerutndo sententias emendaverit, —. Quapropter: quum. a Nobilissimo in Academia Rheno - Trajectina: Theologorum. or- dine de utroque argumento quaestionem positam vidissem , respondendi periculum facere decrevi, et quae nobis de utroque argumento exponenda viderentur, justo et aequo clarissimorum judicum judicio submittere, Quid enim est, quod dubius haererem, quae- stione sua sese utilitate et suavitate magnopere mis hi commendante et ad respondendum me quas si alliciente? Anne: futuro doctori "Christiano utilius quid cogitari possit , quam intime in Ethi- ces Chr indolem penetrare ?. Est enim liocce ut 12 INTRODUCTIO. ut deinde (Part. I. Cap. M: $. 1.) patebit, si ri- -te ad quaestionis partem priorem respondere veli- mus, maxime necessarium. Quod ad alteram atti- net, quid suavius sit, quam de religionis Chris- tianae doctrina ejusque vi in hominum sententias emendandas, deque hujus emendationis sequelarum efficacitate ut universe, ita speciatim in bella , phi- sophari et accurate in eam inquirere! ^ Velsic tamen ab altera partediffiteri nolumus , nos , nostrae virium tenuitatis conscios, vix ad respon- dendum nos accingere ausos fuisse , reputantes , eum , qui ad hanc quaestionem respondere cupiat , non tan- tum penitus Ethices Chr. indolem investigare oporte- re; verum etiam historiam y ut antiquiorum , ita recen- tiorum populorum, eorumque sentiendi rationem , itemque vim et efficacitatem, quam omnes religio- nis doctrinae, ut gentilium , ita Christiana, in ho- minum animos de bello gerundo habuerint, perspi- cere. - | $. 5. Quid censendum de iis, quae de utraque quaese tionis parte a. viris doctis scripta sutt. — — Huic difficultati alia accedit ; quod nimirum, quum , quae viri longe nobis doctiores de utraque quae- stionis parte in medium protulerant,; perlegisse- | - mus INTRODUCTIO. 13 mus et meditati essemus, parum contenti libros deposuimus , quippe qui nobis saepe argumen- ta, vel minus valida, vel minus apta, vel omni prorsus probandi vi destituta, attulisse videban- tur. Quod enim ad priorem quaestionis partem at- tinet, licet plures quidem bellum licitum . proba- rint , plurimi fere non Ethices Christianae doctri- na, verum philosophiae decretis (1) usi sunt; pau- cissimi, (quod ne negligatur,) Philosophiam mo- ralem et Ethices Christianae - doctrinam , amice conspirantes , conjunxerunt. Et qui, Ethices Chris: tianae doctrina duce, in rem inquisivere , plerumque ita argumentum tractarunt ,ut vel non satis accura- te, velobiter tantum (2) rem exponerent , vel argu- : mens td Huc pertinent Grotius in opere praéstantissimo dé gure belle ac pacis, qui obiter tantum ex Ethices Chr. doctrina hoc argumentum tractavit, Lib, I. Cap. 2. Je H. Fichte. über den Begriff des warhaften Krieges, in. Bezug auf deu Krieg im jahre 1815. . Tubing. 1815. passim; egregium opus. culum H. G, Tzschirner, ueber den Krieg; Ein philotes phischer versuch, Lipf. 1815. alii, (2) Huc pertinent Moralistae R einhardus, Tom. V. p: $0"..sqq. Moshemius, Tom. VII. p. 247. J. L. Ewald, Oorlog en vrede uit let standpunt yan den Christen beschouwd. Multo melioris notae sunt sermones Draesekii supra cit. ipse Tzschirnerus,in Opusc. Acad, supra cit, p. 128—136 porius historiam opinionum de bello gerundo , a Christianis pro« latarum, éxhibuisse , argufnentaque in utramque partem. allata te= tiglsse , quam quidem rem satis accurate tractasse dicendus est. i4 INTRODUCTIO. menta ex effato aliquo, quo diserte bellum gerendi licentiam. doceri putabant , petita, ad rem- confi» ciendam in medium proferrent 5 unde. non. poterant non ab historico - grammatica interpretatione , unice vera, aberrare et ad contortam sese convertere (1). Quod. ad alteram. quaestionis partem , multi qui- dem,iique egregie, eximiam vim, Religionis Chrise tianae inhumanitatem et salutem civilem ,:ex melig- ribus , quas bomines ex illius doctrina conceperant y sententiis , exposuerunt 5... quod- vero- ad belum, quantum;equidem novi, nemo hucusque de indus- tria et accurate ifiquisivit-(2). | Li- » (1) Huc; praeter Gerhardum in Locis Theol. Tom. XIII, relatum volo, hac parte nimis eedulum, Grotium; qui opere cit. Lib. I. Cap. 2. duodecim attulit argumerita, quibus bellum ex Ethices. Chr..doctrina licitum,esse probare conatur. E nos- ira sententia probandi vim habent tantum argumenta. III ,.1V, VI ; VIII; alicujus momenti sunt 1, XI; et XLI. In reliquis id tan- tam ostendit, ex Ethices Chr. doctrina licere magistratus mu- nera obire, iisque incumbere, ubi alia: jus vindicandi non. sus perest: ratio, vi uti ad maleficos cives compescendos et . pu» niendos; per centesimam quidem inde consequentiam. sequitur , non vero. directe ,. Christianis licitum esse bellum gerere. (1), Libris huc spectantibus usi sumus: Tyge Rothe, Uit- werking yau hes Christendom op den toestand der volken van Europa. H, Muntinghe, Twee .Perhandelingen over. den invloed van den Christelijken godsdienst „op „het. volksgeluk. Porteus, De gelukkige uitwerkselen yan het Christendom. op de belangeus der menschen. T itt man, Over den inyloed van ket Christendom op dé oniwikkeling van het menschelijk. ge- &lacht INTRODUCTIO, 15 Licet haec me ita absterrerent , ut de incepto opere fere desisterem , tamen mecum reputans judices a juve- ne non opus exspectare omnibus numeris absolutum et perfectum , verüm. ipsos conatus laudare solere, in eo pergere constitui ; iisque , quae ab aliis monita sunt, iin: usum meum. conversis, alid vid, eáque ut -opirior, nov4' incessi. Quamvis: probe intelli- gam me argumentum, pro ejus gravitate, noh satis digne exponere posse et victoriam in certamine vix sperare audeam , id certe lucri inde tuli, quod summo gaudio in hacce commentatione conscribenda versatus sim, inec unquam temporis , ei impensi, poenitentia mé captura sit. eiii), N. 6. v. Kampen, Vergelijking. yan hes AA der eude volken met dat der nieuweren, in Comment. Soc, Teil. Tom. XXIV. aliis, quos in commentatione citabimus. Hi suas singuli , easque rüaghas , habent laudes. At vero, quum univer- se de vi religionis Chr. in hominum salutem agerent, non nisi in transitu hominum religionis Chr. doctriná emendatas sen- tentias de bello gerundo, attigerunt, Una est Clarissimi W. A. ,van Hengel Oratio, (Leidae habita, anno 19832.) de reli- gionis Chr. eficacitate im bellum, omnino lectu dignissima. Pro orationis finibus tamen rem non nisi ultimis labiis tangere potuit, minime vero, ut in accurata rei expositione necessa: - rium 'est. Nos sane illi orationi, in hac conscribenda com- mentatione, multum debere, lubentés fatemur. AY ew PARS PARS PRIM A4. QUA DISQUIRITUR, UTRUM E DOCTRINA ETHICES CHRISTIANAE HOMINI ET PRIN- CIPI CHRISTIANO LICEAT BELLUM GE- RERE , AN MINUS. CAPUT PRIMUM. EX EO , QUOD BELLUM INEVITABILE ESSE DEMON- STRATUR, AUGURANDUM, ETHICES CHRIS- JTIANAE DOCTRINAM NON, POSSE NON BEL LUM LICITUM PRONUNCIARE:« N Ks E Introitus. ' Etiamsi, ut supra vidimus , nihil excógitari pos- sit , quod tantopere indoli et consilio religionis. Chris- tianae obftare videtur, quam- bellum 5 etiamsi multi clament, bellum homine rationali indignum , idemque, quo nil magis , hominum saluti impedimento esse : vel sic tamen omnia haec dicta valeant tantum de Ethi- ces doctrina , qualem sibi excogitatavit philosophus y qui , ad depravatam hominum conditionem vix atten | dens ; COMMENTATIO THEOLOGICA. 17 den shomines sibi proponit , quales esse debent , per- | fectos illos áa cujus mundi moralis idea bellum adeo uon potest non quam maxime esse alienum ; valeant deiis quiaureum, quale nuncupari solet, seculum exoptantes, solá ea , quae huic conveniant , approbae re solent: (1). Ethices vero doctrina, undecun- que habeat originem , ut omnibus orbis terraruni incolis apta sit, depravatae hominum conditio- nis rationem habeat, et quid in ZA2cce, qualis esse solet, rerum humanarum. conditione , agen- dum omittendumque sit, praescribat necesse est; homines sibi. proponere debet ratione non. tan- tum verum et sensibus ductos , quippe quibus haud raro rationis dominium concedunt, et hinc, quod ad mores attinet, multum perversum efficiunt et noxium. Talem Ethices doctrinam, rie haud | fa- (1) Omnes Poetae , ut profani, ita sacri, in eo conveniunt, tum demum homines felices fuisse et beatos, quum in aureo illo seculo mon acies , non ira fait, non bella, nec ensem , Immiti saeyus duxerat arte faber. Tibullus,Lib, I. El, VII. vs. 35. Ovidius, Metamorph. Lib, le v$ 97-1006. alia Veterum localaudataaBroekhuysio ad Tibul- ium, Lib, I. El, III. vs. 35. quibus e Sacris addantur Jobi locus , Cap. III. 17. Jesaiae carmen Cap. I. comm. 4 quem locum for- tasse ab eo mutuatus fuit Micha, Cap. IV. dq. 3. De aureo seculo lega- turMuntingh e Gesch. der menschh. Tom. I. ann. 79. ibique laud. Ipsa vocabula couv. &lpfy4 , Pax, omnia bona indicant et in salutationibus ueurporl solita erants Cfr. Simonis Lexicog ed. Wineri , Schleusner, in v. D 18 COMMENTATIO facile. quis post Reinhardi et Planckíi (1) operam negaverit, unam novimus Christianam. Ab hac, (nisi Jesus Christus forte putaverit, homines ad unum omnes, post suam introductam religio-. nem, fide quasi stimulo actos, perfectam virtutem assecuturos; quod nemo facile dixerit), ab Ethice Christiana , quae homines quidem iri perfectionem moralem niti, tanquam finem, jubet, nec tamen perfectam rerum hümanarum . conditionem- perfec- tosque sibi homines proposuit; si quaeratur bel- lum licitumne sit an minus; et si simul aliunde constet bellum evitari non posse, jure meritoque auguramur, Ethices Christianae doctrinam bellum licitum. declaraturam. i Bellum autem revera pro hac hominum conditione inevitabile esse, quatuor potissimum argumentis breviter comprobabimus : 1.) Primum, quod Philosophi. afferre solent, petitur ex ipsa mundi natura et conditione, 2.) Alterum sequitur ex hodierna generis hu- mani depravata conditione. 9.) Tertium ex populorum indole et ingenio. 4.) Ultimum denique ex frustra adhibitis cona- tibus illorum, qui pacem voluerunt perpetuam. (1) Legg. Reinhard, Plan vas den stichter des Chris- tendoms. C. J. Planck, Geschiedkundig bewijs voor de Goda delijkheid des Christendoms , p. 100—121, Ti ttm an,in Opusc, T f. $.2. THEOLOGIC A. 19 $8. 2. Bellum | ineyitabile esse videtur ex ipsa physica mundi conditione, Antequam hoc argumentum exponere aggredi- mur, praemonendum ducimus , nos, ut deinde pa- tebit, non adeo magnum huic tribuere pretium 5 sed, ne argumentum, quod philosophi attulerunt, ut bellum evitari non posse probarent, praetermittere videremuf, illud et hic locum invenire oportere, | putare. b. ` Quodsiad omnium rerum naturam et conditionem attendas , quinque potissimum in oculos incurrunt , é quibus bellum , quod variae gentes inter se ge- runt, phaenomeenon necessarium, in ipsis physicis mundi legibus fundatum , esse effeceris, Sunt au- tem haec: 1.) Vires ubique sibi ex. adverso oppositae depre: henduntur. | | Quot enim faciunt ad conjunctionem, toti- dem ^ad disjunctionenr reperiuntur; ut elementa consistunt vi centrifuga et centripeta , sic et po- puli, naturae leges mutare non valentes , jungun* tur, ubi benevolentid vel commodi causa sese cum aliis jungere necesse existimant; sed iidem illi populi, si vel ante arctissimo necessitudinis vin- culo juncti fuerint, ubi cujusque rationes et com- moda nexum vetant, divelluntur. Ps 2) Ed 20. COMMENTXATEIO 2.) 'Icovoplac , quae dici solet , lex ubique regnat et efficit , ut singula consistere queant, Quis leviter modo rerum maturae peritià imbutus, nescit, alia jungi , dum alia disjunguntur alia interire , prodeun- tibus aliis; motum quieti, mortem vitae sihi in- vicem ità subsequi , ut hac ratione omnia consis- tere pergant. Eadem illa icovop ias lex in populis: observatur. Quiete et turba,. pace et bello sibi invicem subsequentibus , vetera regna dissolvi , no- va prodire. solent; et hac demum ratione populi flore accrescunt et decrescunt, 9.) Est hacce constans et perpetua naturae lex , ut omnia mutentur et nihil sit stabile. et perpetuum, Hinc omnia vel ipsa mutantur, vel in alia talem , quà commutentur, vim exserunt. Quum ipsa re» rum natura in perpetuo motu. sit , omnia sive sen- sim „sive perpetuo , moveantur et commutentur ne- cesse esse nemo non videt; hinc et populos, phys sicis legibus obstrictos, quum. diversas et saepe plane sibi oppositas habeant rationes et commoda mutationi obnoxios esse, ut ipsa rei natura, ita omnium populorum historie.. docent. Tum, ubi junguntur, simul disruptionis . ponunt fundamen- tum et vicissim, cum omnium in rerum natura inijum et finis esse debeat. 4.) Nemo non novit, rerum naturam varictate maxime delctari, Montes , maria, verbo , omnia summi Creatoris voluntatem esse declarant , ut va- riae sunt spccies animalium , plantarum ,. sic diver- sos THETA ERO 4 sus quoque esse populos, qui suo. singuli charac- "tere et indole insignes, a reliquis sunt diversi; quare ipsi physicae naturae conditioni vis infe« ratur, si omnes populi in. unüuf 'coalescant ; quod nisi ponis, ut infra enucleatius demoón- strabitur, bellum evitari vix potest. .Fac enim bellum esse sublatum , sensim sensimque cuncti totius orbis terrarum populi , in unum coalescent; quodsi fiat, privus singulorum character mox eva. nescet, 5 5.) Denique est we naturae voluntas , zz re- rut creatarum genera quidem esse pergant , quodvis yero generis individuum (sit venia verbo) intereat. Plantae. et. animalia intereunt, ipsa vero genera superstitia manente: Sic quoque, naturà et histo- riå ducibus, credendum , singulos vel homines , vel populos, interire debere , genus vero humanum, quamdiu Numen supremum "—- superesse vo. luerit, superstes futurum. io In Phaenomenis autem , quae populos his na- turae legibus satisfacientes reddunt, bellum maxime recensetur (1), Ex qua quidem legum Physicarum comtemplatione id effici posse videtur, bellum in hoc terrarum orbe evitari non posse. a Vi. (1) Legantur híc H, G. Tzschirner, Ueber de» Krieg, pag. 100—118 ,et quos citat, Embser, zfbgütterey unsers Phi- losophischen gahrhunderts, Erster Abgott. Ewiger Friede, Man- heim 1779. et von Rühl, i» Apologie des Kriezes, in F. $«hlegelii, Deutschem Museum, Febr, 1812. 22 COMMENTATIO Video mihi occurrentes, Deusne,. qui has nas turae leges imposuit , belli auctor habendus est, si homines his naturae legibus se submitte- re coacti sint? Longe absit: Deus non potest non velle, ut populi, juste agentes, finibus suis sese contineant , singulique cives , quantumpote. omnium promoveant perfectionem moralem. Deus pro sua omnipotentia. alis uti potest phaenomenis, qui- bus populos his naturae legibus satisfacere faciat j et penes ipsos homines etiamnum , quum iis libe- re agendi sit facultas, est, pro lubitu bellum inci- pere vel sese ab eo abstinere , et, cum eruperit, atrocius leniusve illud. genere, citius tardiusve ip- si finem imponere. At vero, postquam homines a statu, qui dicitur, integritatis, aberrarint, (in quo si mansissent, numquam fortasse populi fuis- sent diversi) bellum ab hominibus excitatum , ip- sum illud phaenomenon esse videtur, quod Provi- dentia Divina adhibet ut naturae legibus satisfiat. Equidem (ut dicam quod sentio), verens, ne in hacce disputatione hominum rationalium natura moralis nimis ad naturae leges exigatur, haud ita multum pretii huic argumento tributum velim, nec tamen omni prorsus vi destitutum esse opinor. $8. 3: THEOLOGIC A. T $. 3. Bellum inevitabile est ob hodiernam generis hu- mani deprayatam conditionem. Majoris momenti argumentum, quo bellum evita- ri non posse probetur, est id, quod petitur ex depravata hominum conditione, Qui Ethices prae- cepta praescribit, omnibus populis apta , (nisi il- lius insistens. vestigiis ,, qui tales sibi homines fin- git, inter quos nunquam officiorum vel commodo- rum collisio locum obtinere potest, consilio plane frustrari“ cupiat ,) homines sibi proponat oportet, quales esse solent, naturas finitas, quae non sem- per ad rite excultae rationis decreta pure cogitant , sentiunt et agunt, — Quodsi hic experientid edoc- tus sit, inter homines quoque privatos , etiam ubi bene morati sunt, lites semper. évitari non posse; sibi persuadebit, multo minus exspectandum , nun- quam in civitate Principem | inter et; populum, dis- crepantiam et sententiarum diversitatem 'exorturas , vim juri inferri et pacem' rumpi (1). Jam ve. ro, si unusquisque, prudenter de rebus humanis judicium instituens , ita invitus de Principe et pos pulo cogitare jubetur, quidni -lites et: bellum po- pulos inter diversos dixerit, si non necessarias, cera te saepe inevitabiles ; reputans , his nec leges esi | se . Qı) Pluribus. hoc explicuit C. Schwab, Ueber das vnyer- meidliche unrecht, pag. 9 sqq. 24 COMMENTATIO se, nec arbitrum, quo provocent? Unde quisque perspicit, in ipsa hominum depravata ,:et populo- rum, qua talium, conditione, multas dari causas , ex quibus bellum semper evitari non posse constat, Nonne (ut dicta exemplis comprobem) facile fie- ri potest, ut unus aliusve populus , ubi multa sibi commoda exinde videt promanatura, si foee dus olim pactum, nunc, cum sibi noxium magis , quam profuturum videatur, frangat, et. justi et aequi leges , non quidem statim , sed sensim sens simque politicà arte migret, . Cives unius. ejus- demque civitatis, ubi injuste et inique. secum a Principibus actum vident, ad leges provocare so- lént, aliasve inire possunt vias, quibus jura sua vindicent; etiamsi non ad arma confugiunt 5. popu« lis vero diversis, nec legem nec arbitrum | habenti- bus, non superest, quam tali in casu vi anmiana jus sibi vindicare. Fieri porro potest , et saepius s fit, ut unus al- terve populus alium laedat, vel laesisse videatur; saepe pro infinita- juris notione non perspicitur , quid aequum et justum sit; saepe pacta sancita. varie explicari; possunt; ex quibus omnibus. bellum : haud ráro‘ exardet, quod uterque populus, jus suum esse ratus, fortissime gerit, firmiter -cres dens, se non nisi sua jura vindicare (t). Non- CI) Legatur híc Grotius, de Jure belli ac pacis; Lib. m Cap. 23e S. I3* THEOLOGICA.. es ‘Nonnunquam , sub speeie justi , princeps , quo ma- jora. a` suo populo avertat damna talii bellum in- fert, ' Etiamsi hanc agendi rationem in viro priya- to: statim improbaveris, tamen , ubi totius populi ':causa agitur, facile escusationi locus dabitur, si idem foedera frangat, vicinive populi: potentiam imminuat; nam illa foedera sub priore Principe sanciri potuerunt; jam vero aliter agere populi ju- ^ :bent commoda. | | Denique , ne plura afferamus, cives persaepe inviti arma gerere coguntur; Principe enim , sive justis causis ducto, sive ira aut dolore abrep- to, bellum gerere opus esse putante, cives, cau- sarum, ob quas bellum gesturi: sint j irniscii , nec eas rite perspicientes (quod fit saepissime) , nisi con- "trà omne fas agere velint, ad arma vocati eadem. accingent. ltidem , si Princeps , totum populuni re- ferens , ab alio Principe laesus , vel quacunque de causa, dedecore affectus sit. Omnes has, quas posuimus, causas, etiamsi ad justi et aequi leges exactae , confestim damnándae sint, tamen: in hac generis humani depravatione et po- pulorum conditione , incidere solere, ratio et his» tória^doéent? Ugra, p eiui “Quae omnia quum feputamus et' negare adeo. non possumus, populis, quibus de ;suis juri- bus:-judicare- licitum “esse nemo ` negaverit “ar ma saepe necessaria esse; exspectamus summo ju- re et merito, qui Ethices doctrinam praescribere ve. 26 COMMENTATIO velit omnibus populis convenientem , hunc , deprava- tae generis humani conditionis. et populorum , quá talium , rationem habentem , bellum non vetitu- rum, sed, ubi alia jura sua vindicandi via non "sit, nisi populorum ruinam cupiat, illud Titium esse declaraturum. $. 4e. Bellum inevitabile esse sequitur ex populorum indole et ingenio. Tertium, quo bellum evitari non posse. probe- mus, argumentum , haud temere quaerimus in ipsa populorum indole et ingenio, sive ratione, in qua nonnulli versantur, vel sese excoluerunt. .Nimie rum, qui philosopho more historiam tractat, et in causas, unde bella exstiterint, accuratius inqui- rit, illi apparebit, principes vel. gentes nonnun- quam in tali conditione versari, ut hae fere non possint non aliis populis bellum inferre, et illi suis ipsorum civibus bellandi copiam facere, nisi eorum indoli, et ingenio vim inferre et deside. riis resistere velint, Quis, exempli gratia, evitari potuisse putet bella, quae Graeci cum Persis ges- serunt, postquam uterque populus in. ea condi- tione versaretur , qualis. erat; tempore belli. Persici primi. -Quis aliud quid ab Alexandro Magno ; cum apud Issum Darium Codomanum. fuderat, ex- THEOLOGIC A. 27 exspectavisset, | quàm ut etiam Phoeniciam, Ju- daeam et Lybiam sibi subjiceret ? Punica bella nonne ex ipsa Romanorum et Carthaginiensium ingenio et utriusque populi ratione provideri poterant ? quid aliter judicandum de bellis , quae, ut regnum undique tutum esset, gesse- runt varii. populi? Quid de bellis, quae pro sociis, quibuscum adjuvandi aut defendendi cau- sa foedera icta sunt, inprimis Romani, bellarunt ? Non poterant non existere bella Germaniae po- pulos inter ec Romanos 5 itidem expeditiones, quas milites cruce signati Orientem versus susceperunt. Nonne idem. exspectandum de populis , qui etiam- num servili jugo premuntur (1)? Haec similiaque bella qui evitari velit, Numini supremo, qui sapientid summá. mundum gubernat, praescribat oportet , ut populorum natüram, indo- lem , ingenium , humanitatis progressus commu- tet, nec patiatur, ut populi tales evadant, a qui* bus bella vix aut ne vix quidem amoveri possint. Hanc quoque, qui Ethicen omnibus populis praescribere cupiat, populorum. indolem et Tatio- nes attendat necesse est; et licet hac populorum . contemplatione non eo ducatur, ut bella talia sem- per justa et necessaria pronunciet, ex ea tamen discat, bellum tale in rerum humanarum condi- tio- (1) Legatur htc Tzschirner, I. L qui pluribus hoc expli- cuit. 28 COMMENTATIO | tione esse phaenomenon , quod , nisi impediatur , quominus populi ita sese excolant, haud raro . prorsus inevitabile esse sibi persuasurus sit. S. 5. | i Bellum eyitari non posse haud temere statuitur , ex frustra adhibitis conatibus illorum y qui pacem voluerunt perpetuam. Haud minus grave denique argamentum, quo, quod volumus, evincatur, erit, si probaveri« mus, conatus illorum, qui .perpetuam inter terrae - populos pacem esse voluerunt et, ad hanc consti- tuendam, varias vias inieré,' irritos fuisse, nec homini , rite populorum rationes eorumque indolem consideranti, probari potuisse. Etiamsi Philosophi plures alias hujus pacis. per- petuae constituendae rationes excogitarint , tamen ex hac potissimum triplice ratione pacem deme sperandam esse censemus: 1, Si cuncti populi aut in unum coalescerent, aut ita a se invicem separarentur, ut nulla inter eos intercederet necessitudo , atque adeo nunquam ulla de diversorum populorum commodis lis exar- dere posset. bd. 2. Si ád unum omnes populi sese auctoritati supremae, sive sit Ecclesiasticum , sive Politicum concilium , omnes populos referens , submitterent j ut THEOLOGIC A. 29 ut hoc, arbitri partes agens; diversas populorum lites . dirimeret. 3. Vel denique, si omnes populi eádem gaude- rent potentid; vel, si universum genus. humanum ad eam pervenisset perfectionem - moralem, ut ad unum omnes. unice justitiae et aequitatis legibus ducti, pacis studio tenerentur; et, si forte es- sent, qui bas aequi justique leges migrarent, laesi injuriam sibi illatam ferre, quam bello jus sibi vindicare mallent. | Has, quas Philosophi et Politici excogitarunt , pacem perpetuam constituendi vias irritas esse „et ineptas quoque, jam probabimus. 1. Quodad primam attinet, si quis cunctos po- pulos in. unum -coalescere cupiat, naturae ipsique populorum. indoli. vim inferat, magnopere vereor. Hac enim ratione nulli prorsus «essent diversi populi, quum cuivis. appareat. eam naturalem esse orbis terrarum conditionem, ut variis iisque diver- sae indolis constet gentibus. ^ Praeterea ea gen- tium est indoles , ut singulae satius ducant, pris vas gentes constituere, quam una cum aliis in unum populum coalescere; quippe (historia nobis adstipulatur) hac ratione , libertatem et carissima quaeque.sibi amissa haud temere existimantes. . Quod si quis contra eos ita separare velit, ut nullum varias inter gentes existat necessitudinis vinculum, hic non tantum naturae legibus resis- ter, verum etiam culturae et perfectioni, ut ge- ne- 39 COMMENTATIO neris humani universe ita gentium singularum , male consulet, Quodsi enim ad ipsum orbem terrarum at- tendatur, (ut unum e multis memorem, mare internum unum nominasse suffecerit) , is ita comparatus videtur, ut diversos populos ad se invicem alli- ciat, ut mercaturam exercentes seque invicem fa- miliariter utentes , variis utantur commodis; et, ne dicam ipsum illud conjungendi studium homi- ni populisque innatum esse, historia in aperto collocat, eos maxime populos in artibus et literis citius magisque profecisse, qui aliorum populo- rum consuetudine uterentur; qui vero contrarium facerent, populos evasisse ab humanitate rejectos omnisque elegantiae expertes, et (exemplo sint Jappones) quo ante seculo essent humanitatis gra- du, in eodem fere perstitisse, Quibus de causis iis calculum adjicere non dubitamus, qui hanc belli auferendi propositam rationem explodendam cen- suerunt. : 2. Videamus ergo quid altera ratio efficere queat, Reputantibus, plures esse civitates foederativas, in quibus saepe haud sine felici successu pax cone servata est et confirmata; attendentibus praeterea, populos hodiernos, ubi paulo sunt humaniores, amicitiae vinculis conjungi; non mirum videatur, plures; repertos esse philosophos (1), qui eum | sume (1) Fost Grotium et Leibnitium,Frichte, in Grund- lage THEOL O'G" G A, 931 summum artis politicae finem ponerent, ut omnes omnino gentes unum concilium constituerent, quo suos quaeque mitterent legatos, qui suorum ci- vium nomine, de litibus, si forte exortae essent, judicium ferrent easque dirimerent, — Etiamsi haec pacem perpetuam conservandi via, primo obtutu, sese valde commendet, tamen si et hic ac- curatius in populorum conditionem , variaque, quae singuli spectant, commoda , inquiramus , óleum et operam perdituros confidimus, qui tale conci- lium constituere conentur. Quis enim speraverit , etiamsi nonnulli populi , inter quos. convenit hac ratione bella auferri posse, sese foedere ad tale concilium ` constituendum . adstrinxerint , reliquos omnes ad hoc libere accessuros; quodsi enim non libere. faciant, foedus dici nequit? Nonne potius eX- lage des Naturrechts, Th. II. p. 2619265. Zachariä, Fa- nus uberschrieben, Krause, Entwurf eines Europäischen Staatenbundes, Kantius, zum Ewigen Frieden. Licet ipse summus Regiomontanus Philosophus in Metaphysischen: An- fansgründen des Rechtslehre, p. 251. pacem perpetuam con- stitui non posse fateatur, Notum est, qui Bernardin de St. Pierre, in Projet pour rendre la paix perpetuelle dans l'Eu- rope , Oeuvyr, I. idem urgeat; de quo opere ejusque argumento legatur R oussavius, Oeuyr., Tom, XXIIL, p. 56r. H en- ricus Quartus jam simile quid voluisse videtur. Cfr. die algemeine Christliche Republiek in Europa nach den Ent- "würfen Henrichs IV, des Abts yon St. Pierre und anderer; Goting. 1752. Perefixe, Histoire de Henri le grand, p. 202. 32 COMMENTATIO exspectandum , Si alii foedus inierint,. alios. cons trarium iis foedus pacturos? Sed, si vel ponas omnes gentes in eo convenire, hac unà ratione. bella componi posse, suos, quosque legatos mit- tere,- ac revera tale concilium existere; an tum etiam. omnium populorum pax speranda? Equidem auguror, talis concilii decreta huic illive populo mox displicitura; hunc, ubi cum aliis, quibus itidem displicuere, conjunctus , facultatem sibi obla- tam-esse videt, gt armis jura sua, sive vera sive opinata, vindicet, bellum excitaturum 5$. ipsos- le- gatos saepe dissociatis fore animis, ut altera pars hoc, illud. altera statuat. . Quid multa? et híc pro parum finita justi et aequi notione disputa-. bitur et in varias sententias discedetur (1). Quod autem diximus, exempla esse civitatunt , pacis conservandae gratia, foedere junctarum, id prima tantum specie valet; quum tale foedus non inter omnes , sed paucissimos tautum, locum obti- nuerit, et, quod nostrae sententiae maxime fidem facit, historia doceat, civitates illas olim foedere junctas , mox iterum disjunctas fuisse. » Quodsi politicae conjunctiones tantum non va- leant, non facile quis, religionis Chr. indolem perspiciens, hoc ab Ecclesia, Pontifice Maximo vel alio viro in Ecclesia primario, perfici cupiverit; Nam , (1) Ctr. Krug in Aphorismen zur Philosophie des Rechts; Fom. l. p. 169. sqq. - THEOLOGICA. 33 Nam, qui hoc effectum velit, exspectet necesse est, donec omnes omnino populi unam eandem- que profiteantur religionem; et, nisi egregie falli- mur, vix putamus etiam tum, religionis Christia- nae indole bene perspectà , a civilibus quippe pror- sus sejunctá, populos (quum historia eos docue- rit, ne medio quidem Aevo, quo Pontificem Dei instar colerent , omnes obedientiam ipsi praestare voluisse) eo esse perventuros, ut tali primario vel concilio Ecclesiastico, et ipsi erroris haud immuni, de suis juribus statuendi' eaque dirimendi potestatem committant, idque multo minus, quum Ecclesiastici et Politici plerumque diversa spectent commoda sibique ex adverso oppositi esse sóleant. 3. Restat igitur tertia via: si omnes populi eddem potestate gaudeant et ad illum perfectionis gradum adscendetint, ut unice justitiae , aequitatis et pacis studio ducantur; et si forte quis alii inju- riam afferre velit, hanc potius patiantur, quam bellum excitent. Si enim haec esset populorum conditio, ut omnes , e&dem potestate gaudentes, aeque valerent , et justi, aequi pacisque studio te- merentur, exspectandum foret, ut, si una alterave 'gens injuste agere cuperet, reliquae omnes illi, cui jus competeret, auxiliarentur et injuriam illatam uleiscerentur; sperandum tum , nullam civitatem , -sibi certo certius ruinam instare scientem , eo pro- cessurum dementiae, -ut cum alia injuste agat, At vero, quis unquam fieri posse dixerit, ut C sin- 34 COMMENTATIO singularum civitatum fines aequo jure et quasi ma» thematice definiantur 5 et fac fines hos aeque posi. tos esse, nonne historia omnis aevi docet, brevi hunc illi. populo praevaliturum , quum diversimo- de singuli populi viribus et humanitate crescere vel decrescere. soleant. Quod. ad alteram rationis propositae partem ate tinet, etiamsi speramus, fore ut genus huma- num ad eam olim accedat perfectionem. moralem, ut omnes, quid.zequum et justum sit, percipien- tes, se invicem amore tam integro amplectantur , ut justitia , aequitas, amor notae sint characteristi- cae generis humani, non tamen est nisi pium vo- tum (1) ; dequo semper erit quaestio instituenda (2). Et sane, etiamsi demus genus humanum semel ali- quando eo perventurum , quamdiu nondum eo per- venerit, pax perpetua stabiliri non poterit. Ecce, quas Philosophi et Politici pacis per- petuae constituendae gratia proposuerunt vias, tat quas , (1) Cfr. Cl. v. Hengel, QGeschiedenis der Zedelijke en Godsdienstige beschaying yan het hedendaagsche Europa, Tom. I. p. 278. sqq. qui ipse de statu, qualis hic desideratur, me- rito dubitat. De locis, quae ad contrarium probandum ex V. et AN. Foederis libris varii attulerunt, cfrr. Rev, Statius Mul- | ]er et CL. N. C. van Kampen, in disse Soc, Teil, Tom. XXil. pag. i9 et 455, quae quidem temere allat ? proba- runt. (2) De quà egit Jenisch, in Universal historischer Ueber- — blick dor Entwickelung des Mensehengeslechts als eines. sich fersbildenden |. Ganzen, THEOLOGICA. 35 quas, pro generis humani depravata morali cons- ditione variisque propulorum rationibus eó ducere non posse, jam probasse putamus (1). $...6. J Conclusio. Ex quatuor his argumentis, quibus alia forsan addi possent, sequi quivis intelligit, bellum in hacce rerum humanarum conditione esse [ine- vitabile; confirmat hoc omnium ubicunque ter- rarum populorum historia, ab antiquissimis inde temporibus ad nostram usque aetatem. . Hinc quoque quovisaevo (paucos fanaticos si (2) excipias) sapientissimi quique viri, bellum lici- tum pronunciarunt, bellique gerundi rationem praescripserunt. Unde haud temere concludimus, illum, qui bella ab hominibus geri non velit, quamdiu homines ad perfectionem et mutuam conjunctionem nondum pervenerint, variaque sin» gu- (1) Cfr. Tzschirner, L. p. 57—100, item Alig: Homil, Magaz., 3e B. ze St. seite 77—895. (2) Philo Judaeus de Esfenis testatur, neminem inter eos inventum esse , qui instrumenta militaria conficeret. Jta hic in Orat. omtem bonum esse liberum , pag. 877. edit. Par, BeAdv 9$ Exóvrus Ñ Eiiliuv , xpávovug Ñ (dpaxoc 94 čert Jos o)Mwg map uvvoig Èu sÜporg Dupaovpyby Å bwAoromy 3 uwx;avomoióv. C 2 64 | COMMENTATIO gulorum sint commoda, id postulare, quod fieri non potest, et tum demum ipsius desiderio satis- fieri posse, si orbem terrarum. commutaverit aliis- que hominibus habitandum concesserit. Quae quum ita sint; auguramur, Jesum Chris- tum, quem depravatae generis humani conditionis probe conscium, per ipsam suam religionem tur- bas exorturas praevidentem comperimus, pro sum- ma, quà gaudebat, sapientia, non id efficere nec praescribere voluisse, quod fieri non posset; neque adeo bellum suis Sectatoribus illicitum pronuncias» se: sed, ab altera parte, simul ab Eo, qui reli- gionem condidit, quá omnes populi in, hoc terrarum orbe educari beatique evadere. possent, exspecta- mus, cum bellum semper maneat malum et ho- mines libere illud excitent, gerant, et, historia duce, negari nequeat, bellorum numerum diminui , et varia, sive crudeliore sive mitiori , ratione ge- ři posse; exspectamus , inquam , ut hac sua reli- gionis doctrina, quantumpote belli causas aufe- Tat, et, non nisi summa jubente necessitate, geri sinat; et denique , si geri opus sit, quam brevis- sime et clementissime. gerere doceat. | Quae si probaverimus religionem Christianam re- vera docere et efficere velle, si quid videmus , novum nobis praesto erit argumentum , quo reli- gionis Christianae, quippe omnibus populis aptae et salutem. civitatum quam maxime 'promoventis ; etiam hac in parte agnoscamus praestantiam s- Nu- mi- TH E'OL O-G'IC A. $7 mini supremo pro dono illo maximo gratias aga- mus, et, quantum quisque pro viribus valeamus, ' hanc cum omnibus populis communicare, et effi- cere, ut suam salutarem in hominum animos vim exerceat, magis magisque studeamus. CAPUT ALTERU M. QUO PROBATUR, EX ETHICES CHRISTIANAE DOC- TRINA PRINCIPI ET HOMINI CHRISTIANO BELLUM GERERE LICITUM ESSE. SECTIO PRIOR. EXPONUNTUR AROUMENTA , QUIBUS EX ETHICES CHRISTIANAE DOCTRINA PRINCIPI ET HO- MINI CHRISTIANO BELLUM GERERE LICITUM ESSE PROBATUR. $e od Quomodo disquisitio , utrum e doctrina Ethices Chrii- danae homini et Principi Christiano licitum siè bellum gerere an minus, instituenda sit. i Quum (ut in Introductione vidimus) fuerint , qui sive minus accurate hanc quaestionem tracta- rent, sive argumenta, quibus veniam belli gerundi dari probarent , nullius fere pretii in medium profer- rent > 33 COMMENTATIO zent, haud abs re nobis visum est, paucis ex- ponere, quam viam ingrediendam esse putemus illi, qui ex Ethices Christianae doctrina hoc ar- gumentum tractare conetur, ut simul appareat, quae et qualia, pro religionis Christianae indole et consilio, huc spectantia praecepta exspectari queant, quae minus. | Si ad consilium attendas, quo fetus Christus in terris versatus est, in propatulo fit, hoc ei propositum fuisse consilium , ut hominum generi viam et rationem monstraret, quá homines eum ta- lem, qualem se haberi voluit , per fidem accipientes , amoris, ex fide oriundi, ducti principio, mo- rales suas vires explicantes , et Numen supremum y cyedpari et &anlelg colentes, ad ipsius sum- mi Dei perfectionem tenderente _ Hanc suam di- vinitus cum hominum genere communicatam re- ligionem omnibus gentibus, quippe in morali omnium hominum natura fundatam , tanquam uni- cam eamque veram per hanc in alteram vitam ducem, annunciatam esse voluit. Quodsi porro, populi Judaici, Galilaeorum maxime, ad seditionem proni, indolis, odii, quo omnes fere eum consectabantur : receptarum deni- que illo tempore de regno Messiano opinionum ra- tionem habeas; haud mirum videatur, Jesum Chris- tum, nullum fere de rebus civilibus: dedisse prae- ceptum. Jpse enim religionem condere voluit, om- nibus societatibus civilibus , non obstante diversa y THEOLOGICA. 39 imperii forma, diversisque legibus ,- iisque iterum pro mutata populi conditione mutandis , accommo- datam (1). Neque mirum adeo Eum unquam , gen- tis Judaicae , quoad conditionem civilem , mentione facta , magistratus vituperasse,, vel Apostolis rerum publicarum tractationem permisisse; quin potius sapientiam ejus, ut in reliquis omnibus , sic etiam hoc nomine magnopere admirandam, quis, nisi hostili animo in Christum affectus , nobis non con- cedat (2)? Ne: quis tamen existimet eos , qui Christo nomen dederunt, nescire, quaenam iis erga societatem civilem incumbant officia. Nam , primum quidum Jesus Chris- | tus (ry Hoc religioni Christianae vitio verti nequit. Est enim ne- cessarium postulatum q. d. in religione omnibus apta, Cfrr. quae Scripsit Clarus inter Germanos Theologus K, G, Bretschnei- der, in libello, quem belgice vertit Venerandus Te Gempt, Wat- leert de Heilige Schrift ten aanzien yan het goddelijk regt der Vorsten, Quae versio etiam habetur in Diario, Lest- terkundig Magazijn, anni 1833. N°. s. pag. 211. [Conjicio pluribus de. hoc argumento egisse virum plurimum venerane dum J. J. Le Roy in responsione ad quaestionem, ,, quum hodie gravi dissensione agitetur controversia de fundamento juris majestatis deque Principum et subditorum officiis; quae- ritur: quae placita et praecepta de utroque argumento posue- rint Christus ejusque Apostoli, et quomodo inde hodierna controversia dirimi oporteat. praem, Orn.a Curat. Leg. $t01.] . (2) Cfr, Hess, über die Lehren, Tham und Schiksale unters Herrn, Tom. l. Reinhard, Chr, Zedek. , V. p. 259-266. Muntinghe, twee Verhandelingen over. den inylocd van hes Christendom op het yolkigeluk , p. 124. not. le 4o COMMENTATIO tum universa, ' quae sub quavis imperii form va-. lent, de rebus civilibus dedit praecepta (qua obser- vatione modo dicta aliquibus circamscribuntur limi- tibus); praeterea Christi doctrina eas suis sectatori- bus praescribit virtutes, quae, a religionis doctri- na, si omnibus gentibus apta erit, a priore ex- spectandae, non possunt non optimos cives infor- mare (1). Quis enim negaverit, religionis doctri- nam, quae hominibus summi ac. perfectissimi Nu- minis reverentiam , amorem erga omnes homi- nes universe, speciatim erga eos, quos arctiora intercedunt necessitudinis vincula, instillet, inci- tamentisque urgeat efficacissimis, justitiae et le- gum, non dicam metum, sed amorem excitare debere?2.. Porro Jesus Christus, cujus vestigiis Christiani jubentur insistere, semper fidum, jus- tum, honestum civem ita 'sese praestitit, ut et hoc nomine dignus sit, in quem omnes, tanquam exemplar perfectum, intueantur; quod exemplum eo magis (ut pro solita sua perspicacitate alicubi monuit Reinhardus) Christianos ad imitandum alicit, quum, qui talem se praebuit civem , sibi innocuo et non nisi gentis suae salutem Spectanti , necem ab ingratis civibus instare novisset. i Hinc (Qr) Leg. Reinhard, Christ. Zedeki; Tom. Ill. pag. 158. sqq. et Anonymus, in libro qui inscribitur, De huidige al- gemeene geest des oproers ter totts.gobrogt aan het Christen» dom , Amsterd. 1831. Fad T H BO KO LICA, 41 ». Hinciappareat , quum .Ethice Christiana, sapieüe tissimis de causis, officia erga civitatem: praeceperit non nisi universalia (1); ubi disquirimus j' utrum ex - Ethices: Christinae. doctrina. bellum gerere dici- ium. sit an minus, non tam directa, quae dicun- tur, praecepta exspectanda esse, quam indirecta, .His de causis et nos, quum nullum. im Novi Foederis libris. praeceptum compererimus, quo diserte bellum. gerere jubetur, optimam et enice veram hanc disquisitionem | instituendi. viam rati sumus; si ex religionis. Christianae consilio. et universa Ethices Christianae indole , ex. praeceptis magis: universalibus, disquiramus , num- homini et principi Christiano licitum sit bellum. gerere- an eminus. i SEN | Nec vero. putet quis, nisi directe doceamur. in Novi Foederis Codice , patriae jura vi et armis vindi- care contra eos , quijusti et aequi leges migrant, bel. lum illicitum esse. Nam et tum praecepta Chris- tiana dicenda, si non tantum ex disertis effatis; verum etiam ex Ethices Christianae indole et Jesu Apostolorumque exemplis petamus et colligamus , quid homini Christiano agendum vel. omittendum sit. Hanc viam ingressuri , bellum licitum esse comperiemus, si I. probaverimus gravissimum civitatum consi- lium, quale ex Ethices Christianae doctrina esse de- (1) Cfr. Mosheim, Zedeleer, Tom. VIIL peg. 684. sqq. 42 COMMENTATIO debet, obtineri non posse, nisi, ubi aliter fieri nequit, populi jura viet armis vindicare licitum sit. “g. Magis peculiariter ex officiorum indole, quae principi et cuivis civi Christiano incumbunt, pro- bare conabimur, utrique licitum esse bellum ge- rere, | 4. Nostram de belli gerundi licentia sententiam. urgebimus eo, quod diserta Ethices Christianae doctrina sit, homini Christiano licere, jura sua vindicare et vim vi repellere. 4. Quum de belli gerundi licentia nostrae sen- tentiae, prima fronte, ex Ethices Chr. indole multa obstare videantur, et historia doceat! multos fuisse et etiamnum esse, qui a nobis discrepent, si alicubi, híc certe et altera pars audienda; quae- que nostrae sententiae opponi solent, 'accurate exploranda erunt; quibus in refutandis simul co- pia nobis erit, aliis, licet minoris momenti, ar- gumentis, nostram de belli gerundi licentia sen- tentiam ; ex Novi Foederis Codice fuleiendi. Ut denique 5, Paucis de bellorum commodis monitis ex disputatis, quid sequatur, colligamus et conclu- damus. $. 2. THEOLOGICA. 43 $. 2. Argumentum primum pro belli licentia petitur ex eo , quod gravissimum Civitatis consilium , gua- le ex Ethices Christianae doctrina esse debet , obtineri nequeat , nisi, ubi aliter fieri ne- quit , populi jura yi vindicare liceat. Uti religionis Christianae consilium homines eo ducit, ut ad perfectionem tendant moralem, ita sectatoribus suis id imponit, ut purissimo , ex ra. tione rite exculta profluente , Dei et hominum amore ducti , quae Dei promovendo honori et hominum sa- luti inserviant, meditentur et agant (1). Non tan- tum Q) Christianos omnium omnino hominum salutem promove- re debere, ut aliis Ethices Chr. praeceptis, ita satis evincitur ex co, quod amoris principio agere jubentur; &yay enim cum fÜüAoyeiw , XzAGG molti, TpOGEÓ ena) y permutatur s Luc. V. 44. Amor erga homines Dei amorem normam habeat. Matth. V. 45. 48. Luc. VI. 35. am vero, quomodo hicce Dei amor se manifestavit? Si ad mundi gubernationem et reve- lationis historiam attendas, in eo, quod homines ab initio in- de ad perfectionem moralem et inde natam felicitatem grada- tim ducere voluit, (ut Cl. Muntinghius in toto suo opere Geschicdenis der menschheid ostendit), Quomodo Ens q.d. per- fectione morali gaudens , aliud quid velit a naturis rátionalibus ? Ipse Jesus Christus , quem imitari par est, per totam suam vitam sibi non alind consilium fuisse propositum ostendit, Notum est Kantii scholam, formalia et materialia principia statuen- tem, ad haec salutis publicae principium retulisse. 44 COMM;ENTATIO tum ipse suam ad Divinam conforment voluntatem homo Christianus , veri ; pulchri et honesti studio te- neatur, veramque virtutem summo amore amplecta- tur; verum , et hoc maximenomine , ita aliorum curam gerat, ac si suiipsius causa agatur, ut omnes hujus terrae incolae ad illam perfectionem , in quam Christus eniti jussit ,'quam proxime accedant , et beatitate inde oriunda, in hac et altera vita, quantumpote fruan- tur, Huc quae faciant, cognoscat, meditetur et in suum aliorumque usum adhibeat 5 ad consilium, cui ut satisfiat Deus genus humanum, procurat, attendens 5 physicam. et moralem hominum. condi- tionem , conjunctiones , quibus singuli junguntur, pernoscens ; vitia, quae, accurata instituta explo- ratione, animadvertit , emendare studens; verbo, Dei consilium suum faciens, omnia intento ani- mo, suo quoque damno, quin vitae” periculo , ubi omnium agitur salus 5 nullam praetermit- tit occasionem , quà homines omnes sapien- tiores et moratiores reddere valeat et sic effi- cere, ut homines Dei consilio respondeant om- nes: (1). Quicunque Christianum se profiteatur , illi incum- bit, quantumpote vires eo intendere ut huic Dei - consilio . satisfiat. Uti ita erga genus humanum universum "quem- vis (41) Legg. Mosheim, Christi Zedel. Tom, I. p. 115.sqq. Reinhard, Christ, Zedek, Tom. Ill. p. 6t, sq. THEOLOGICA. 45. vis affectum esse oportere , Ethices Christianae doce trina docet, ita, ut ex ipsa rei ratione apparet , disertisque. effatis et exemplis in Novi. Foederis literis confirmatur -erga eos , quibuscum necessitu- dinis vinculis jungimur , quibusque plura debet, majorem. praestandum esse amorem „oportere , nemo non percipit. | i-vuib Jam vero si attendas, ,cuivis ubique terra- rum.homini. patriae suae innatum esse amorem, eumque talem, quo suam ,. agrestiorem quoque, aliarum gentium regionibus praeponat; patriam esse, in qua primam lucem adspexerit ; eandem , in qua educatus et institutus. sit ; qua theatrum. sibi apertum conspiciat, in quo animi sui facultates explicet , hominis dignitatem perficiat, et ad feli- citatem enitatur; —— hanc esse regionem fatebe- ris, cui omnia debet, cujusque incolarum adeo non potest non amore duci quam integerrimo. -— Quodsi porro consilii (1), quo societates civiles cone (1) Nec vacat ,nec locus hic est perstringere et refutare opi: niones Roussavii,in Discours sur lorigine et les fondements de l'inégalité parmi les hommes, Tom. !f. p. 1 sqq qui de- monstrare cónatus est, homines non creatos esse, ut una cum aliis viverent; quin imo, quum natura hominum conjunctioni cum aliis obstet, degenerationis luculentum esse testimonium 5 omnes. aequales esse, adeoque hominum jura infringi, si unus vel plures aliis praesínt; societates civiles ex metu exortas esse. xc scent (licet in praefat. pag. 20, ipse Koussavius alius opi- 46 COMMENTATIO condi coepere, rationem habeat; nimirum, ut plures homines , civilibus juncti rationibus; auxilio sibi invicem praestando , difficiles vitae labores al- levarent, vitaeque gaudia augerent; jura, quibus singuli gaudeant, vindicarent, et eam conditionem, quà tuto et prospere majoribus uterentur commo. dis, quam si singuli seorsim vitam degerent, ij- tentis. animi corporisque viribus efficerent; huic societatis civilis consilio, quemque, cujuscunque patriae civem se profiteatur, satisfacere par esse, nemo non nobiscum faciet, Quodsi haec , quae natura et ratio nos disputantes fecere , ad religionis Christianae effata exigas , et con- si- opinionis esse videtur). — Hujus philosophi vestigiis insistunt. Monboddo, Vom Ursprung. und, Fortgang der Sprache , Th, I. D. 1, pag. 1815 item Wendebornius, Bony de Saint Vincent, alii, i Argumenta in contrariam partem valida prorsus attulerunt, Puffendorfius, de Jure naturae ct. gentium, Tom. I. L ll. C. 3. 8$. 14. sqq. Pestel, Fundamenta Surisprudentiae Nat, Vol. I. p. 1. Sect. IV. $. 120. sqq. qui satis evidenter ostenderunt, homini societatis studia inesse; hanc natura esse voluntatem: hominem, qui omninm animalium nascitur maxime imbecillis, aliorum commercio indigere: hominem sine hoc nec victum sibi quaerere, nec locum ipsi in. rerum naturae as» signatum occupare posse, sensus non nisi in hominum societa- te explere, nec facultatibus, quibus gaudet, uti posse, Cfr. J.F. vyan Oordt, in disp. Theol. de re/igione: Chr. ad. con- junctionis et societatis studia alendaet promovenda ,cum aptis. sime, tum efficacissima. Traj, ad Rhenum, 1821, p. 4—7. THEOLOGIC A. 47 silii ejus , de quo modo egimus , rationem habeas , id constabit, religionem Christianam nequaquam sese nobis opponere, verum prorsus nobis adstipulari 5 hoc tantum discrimine , ut, pro indole ejus morali, civi- tatum consilium morale quoque haberi velit.. — Jes sus Christus enim patriam suam prae reliquis om- nibus regionibus dilexit, quin toto suo exemplo do- cuisse nobis videtur , amorem erga omnes praesta- ri non posse, nisi quis patriae suae amore tenea- tur integerrimo (1); — gratum animum. pro praes stitis beneficiis praestaridum esse, quavis pagina do- cetur 5 virtus enim Christiana nil est aiiud , quam gra- tus animus , qui sese exserit in sententiis , gratum animum testantibus erga Deum et Jesum Christum , studioque Numini supremo, qui primus eos adeo dilexit, placendi ejusque voluntati obsequendi. Religionis Christianae doctrina non tantum civi- tatum formam probavit, ut deinde videbimus , sed gravius. et sanctius ejus consilium esse voluit; nempe, Jesus Christus,- suá religionis doctriná homines vere moratos reddere , et ut beatitate , ex moralitate. profluente, frui possent , educare cu- piens, quum civitatum formam probaret, non po- tuit non hunc finem moralem intendere, ut ipsi hac (1) Qui patriae salutem non omni ratione promovere cupit, Apsis naturae hominis insitis legibus resistit. Infames sunt hoc nomine Alcibiades et Coriolanus, Cfr. Plutarchus in Zóy- xpumi Vitis eorum. subjecta, 48 COMMENTATIO hac civitatis forma animi et corporis: faculta: tes facilius conservarent et explicarent. — Quid aliud, quaeso! Jesus velle potuit, quam, quo- celerius et facilius gravissimo - Dei consilio ho- mines“ ad perfectionem moralem ducendi, satis- faciant , ut externas suas conditiones. quam maxime commodas reddant et aptis, quibus copia iis fiat Dei honorem suamque veram salutem" promoven- di (15? Ipsas autem societates civiles esse comperi: mus, quibus studia moralia explicare , omniaque vir- tutis genera facilius colere discamus , verbo, facile lime in perfectionem enitamur moralem (2). Jesus Christus probe praevidit, civiles societates bene constitutas , sio consilio. quam maxime inservire, Ex hoc consilio, quo Jesus. Christus civitatum formam probavit, appareat, cuivis Christiano so- cietatem civilem quam maxime cordi esse, utque exsistere pergat, omni labore curare, oportere ; idque pro graviore et sanctiore ejus consilio , mul- to magis quam si cives Christianam religionem non ainplectuntur. | I | “Quae quum ita sint, quis , religionis" Chris» tianae ‘consilio leviter modo imbutus, eos cul- pare velit, qui Jésu' Christi consilio , quod ci- Ci) Tpsa natura hanc viam monstravit. cfr. Jerusalem, oyer de voornaamste waarheden yan den Godsdienst, Tom. I, pag. :3?. sqq. (4) Cfr. Reinhard, Christ. Zedek., Tom. V. p. 259. sqq. Mosheim, Christ. Zedek., Tom. VIII. 675. ay THEOLOGICAÀ^ $ civitatum quoque fórmå consequi cupit , respondere cupientes, patriam civiumque jura armis et' vi defen- dere conantur, ubi hostes injuste aggredi videant patriae carum illud. solum , agros va$tantes,. caris- sima. quaeque. eripientes , rem ` indefesso labore conquisitam auferentes , templa , scholas desolan- tes, omniaque, quae faciunt ad cives meliores et feliciores reddendos; omnia, quibus facilius ci- tius et commodius ex Dei voluntate virtutem exer- ceamus , nostram nostrorum aliorumque civium promoveamus salutem terrestrem , eosque ad beati. tatem ducamus aetérnam ; si civium jura violata tueantur , aliosque ut cognoscant , cogant , quum jus- ti et aequi legibus obsequium praestare nolint ? Quis, quaeso! tales reprehendet, quum noverint , vix vitalem esse vitam, si carissima homini abla- ta fuerint: quum sciant, facultate in perfectio- nem enitendi hominibus ereptá, exstingui quoque vitae cupidinem, quae in eo cernitur, ut nosmet ipsi perficiamus, aliisque - quam plurimam affera- mus salutem :- quum persuasum sibi habeant, vi- tae perire dignitatem , si externae, quibus beati simus , negligantur conditiones (1); historia deni- ; que. eos doceat , „simulac populi in servitutem - redigantur et opprimantur, libere facultates, mora- . les exercendi copid.iisereptà , morum quoque stu- ied : dia (E9) Ctr. Draeseke, Leerredenen. oyer den Krijg, pag. 61. Sqq. F JUL. D 5o COMMENTATO dia opprimi, virtutem.et vim moralem interire sole- re (1), omniaque impediri et everti, quibus exco- lantur felicitasque eorum constitui possit ? — Quid multa? quum gravissimum civitatum . consilium effidi nequeat, nisi omni ratione, vi quoque , ubi aliter fieri nequit, populi vitam , libertatem , hono- rem, salutem , carissima quaeque vindicare liceat 5 nec quí Dei voluntas, nec quí Jesu Christi con- silium, qui omnes quam celerrime et facillime. ad perfectionem moralem- eniti et salutem. veram con- sequi voluit, perfici possint , meintelligere fateor 5 unde non tantum bellum gerere licitum , sed inter gravissima , quae nobis Christianis incumbunt , of- und , reputandum censeo. (0) Id rin noverat ille apud Homerum, Odyss, E. 322. SpicÓ ydp v kpeTüc čmoutvurai, EUpÜomm ZeUc &yép, , sÜr. Éy piv xaTE doÓA«V Xpuup EAs. Bene summus Ewald, Oorlog en Vrede uit het standpunt yan den Christen beschouwd, pag. 28: ,, In vrijheid is de mensch geboren, de zucht tot yrijheid ligt in alle menschen, = Zonder yrijheid kan de mensch zich niet tot een mensch ont- wikkelen, Alle volken zijn minder menschen , naar mate zij minder yrij zijn. leder vrijheidhater is eem Godhater, Een = Satan is hij , die het heiligste te yerwoesten poogt, dar. God den mensch gegeven heeft,” THEOLOGIC^A. 5I $ 3. ! Argumentum secundum , quo probatur Principi — et cuivis homini Christiano licitum esse bel- lum gerere, petitur ex officiorum indole, quae utrique erga societatem | civilem praestanda incumbunt. Superiore paragrapho probavimus, gravissimum civitatum consilium effici non posse , nisi alios po- pulos, justitiae et aequitatis leges migrantes pa- triaeque jura violantes , quam lenissimá atque inno» centissimd quádam necessitate cogere (quale ex Ethices Christianae doctrina habemus bellum) liceat , ut eadem agnoscant. Universe haec disputata viam. nobis. sternunt , quà jam magis singulatim et Principi et cuivis homini Christiano bellum gerere licitüm esse demonstree mus. : . Quod quo clarius evincamus, singulis quae in- cumbunt, officiorum indoles consideranda erit. Quare: ' 1.) ex indole officiorum , quae principi Christia- no incumbunt, huic licitum esse bellum gerere; et -..9.) deinde eddem ratione, e civi Christiano cui- vis impositorum officiorum indole, ipsi idem“ con- cedi, ostendere conabimur, Da Prin- 5o C'OMMENTATÍO Principi Christiano licet bellum gerere. Quum nulla societas sine principe, sive uno ,sive pluribus , consistere queat, et historia doceat , ubi principatus absit, nec aptam rempublicam, nec vi- tam securam esse posse, homines ab antiquissi- mis inde temporibus , ubi societates civiles iniere, alios duces sequi et obedientiam iis V Dine par esse viderunt. ` {iW Ipse Deus non tantum legibus, quas naturae imposuit, ex quibus alii animi corporisque viribus praevalent „ alii ad obediendum nati videntur, verum etiam religionis Christianae doctrin , sin- cer Divinae voluntatis. interprete, principatum t . D 1 f ees. "Nj . . . à . civilem. SEPAREN probavit (1). (1 Tim. II. 1—3. KED) Sumimus híc Christiano homini nak magistratus gere- re, quod Mennonitae antiquiores , aliique „negantes , principi bel- lum gerere illicitum. esse dixerunt. Hinc: Grotius libro laud. ante probavit, ex BEthices Chr. doctrina licere magi- stratus gerere, quam civi Christiano bellum gerere evinceret. Gerhardus i» Locis Theologicis, Tom. XIII. p. 260. sqq. . ubivis, et dentoópstrando , et refutando magistratus mune- re fungi, adeoque principi bellum gerere licere, simul proe bavit, Notum est, ut hoc, obiter dicamus, has Mennoni- "arum opiniones exinde ortas esse, quod loca, Matth. XX. 25. Coll Luc. XXII. 24—26. Marc. IX. 36. 37. 42. Matth. AIL. 170. perverse intelligerent. Utinam attendissent , aequa- litatem doctriná .Christianá non talem edoceri, ut inferiores se contra. superiores efferant, quod omnem in rebus humanis or- dinem subvertere, ipsa rei ratio et tristis docuit experientia, ~ sedut hi ad illos disccndant! Non docetur, infimus sit ut fum- mus Z THEOILOGLCAS / s 1—3. Rom, XIII, 1—7. XIV. 3. 4. Matth. XXII. $1. 1 Petr, M. x7. Tit. IIl. 1.). , Populum pro libertate, quà gaudet , sua jura vindicandi potesta- tem: in, principem, conferre posse ,: haud facile quis Degaverit, alis princeps populum, cui praeest, refert ejusque nomine agit, Religioni: Christianae , quae, qui.alis sint praepositi, subditorum maxi- me saluti prospicere jubet, addictus, id sanctum habeat et carum, ut reliquorum civium, qui se suaque ipsi tradiderunt, amore ductus, hominum- que; praestantià motus, ad Numinis supremi. cum genere. humano consilium attendat, et quantumpote üt omnium universe , ita singulorum speciatim sa- lutem promoveat. (1); fraterno singulos amore com- plectens , benevolentia , justitia , aequitate , lenitate imperium exercens y id agat , ut quam maxime. fortu- spi jol Hu an nom: nas ` mus, sed semper et ubique , summus ut infimus sit, Matth, Xx. i. : sqq. Marc. X. 43« sqq. ij x61 Reges olim dicebantur Patres, Jess rotueysg Ad, duT5pc6 , eüepyém ai. Antiquis temporibus eo maxime constitu- ti erant consilio, ut civium jura vindicarent, Cicero: ge Offic. Lib. II. C. 12. baec habet: ,, »am cum premeretur inops multitudo ab iis qui majores opes habebant, ad unum aliquem confugiebant , virtute praestantem , qui cum prohiberet inópia tenuiores , aequitate constitaendd , summos cuin infimis pari ju» ré rclinebat," Pariter Aristoteles,quem hic secutus est Ci. cero, Cfr. Graevius, adh, H "Beneficentiam maxime regibus propriam esse, disputat. apud Xenophontem Socrates, Memorab, MI. 2, Cfr. et Cicero, de yf 'Lib.: F7. C, 53. p. 236. sqq. item Lib. Il, 54 COMMENTATIO nat et prosperà civitatis conditione fruantur , quo facilius: et celerius in perfectionem moralem ‘eniti possint, Alto sibi animo infiget princeps Christia- nus , hoc sibi propositum esse oportere consilium; non tantum ob causas supra allatas, verum etiam quod semel aliquando coram judice supremo con- siliorum actionumque rationem redditurüs sit , poé- nis afligendus gravissimis, si, quem Providentia Divina tanto munere dignum censuerit, non"ci- vium salutem, sed suum arbitrium agendi normam posuerit , liberorumque salutem praeterviderit (1). — Huc redit indoles officiorum priücipis Christia- ni (2). Fede Hoc, quod princeps sibi proponere debet con- silium, obtineri non posse, nisi suis singuli juri- bus libere et tuto utantur, vitamque degant secü- ram, nemo non perspicit. — Hinc Ethices Chrisa tianae doctrina Principi, tanquam gravissimum ofis cium, imponit, civium jura vindicare, qui eadem non agnoscunt,castigare et vi quoque prohibere, quominus sancta civium jura injuste aggrediantur 5 ubi enim Paulus Timotheum , Epist. I. Cap. II. ^ com, (1) Platonem. jam istiusmodi quid in principe et legislato- re voluisse, patet ex lib. de Rep. VII. p. 519. C. ubi ita: ,, Legislatoris est curare , ut tota civitas sit beata, oms nesque communem utilitatem colant ,ciyili enim coetu homines congregat, ut ipsis.ad copulum civitatis utatur." (2) Leg. Mosheim, Zedel, Tom. VIII. p. 239. sqq. C(THEOLOGIC A. 55 com. 1—23. admonet, Christianis Principum quo- que res cordi esse oportere, pro iisque preces fun- dendas , quia hi efficiant , va 7psuov. xol ýsúyov Bios Didyapuey: iv máu süce(0ela. uat Gepvdvumi" voro yàp xandy xal grodexTòy ywrioy TOU corpos Wow soU, et.conferamus .cum iis, quae idem Apostolus Christianis , qui Romae erant , scripsit, Rom, XIV. 9—4. cac; à. py Qochar atv: i£ovslay , Tò Zya- bdu roles , xa Egeo ëma abris, beo yàp did- xovdç êsri vot sig 10 ġyæbdvi Ekv è rò xændv moig s Doßoŭ o0 yp six Tm wayay Dopet, beo yàp diki xovág éwriw, ëxdixog sige Üpy s TQ v Kary TpÉTTOY- qiş id, quod modo diximus, diserte doceri haud temere. statuere videmur, Nam, etiamsi. posterio- re loco tantum doceatur, magistratibus licere cives ipsos, legibus contraria agentes, vel civium alio- rum jura violantes vi coercere, unusquisque tamen mecum confitebitur, si ipsi unius ejusdemque pa* triae cives, ubi justitiae leges migrant, coercendi sint, candem , quin majorem , magistratibus , ut idem faciant, imponi necessitatem , si, alii. populi ejus; cui se praefectos vident, jura infringere et vio. lare studeant ,. vel injustà et iniquáà ratione ea agere velint, quibus populi status in deteriorem mutetur (1). Ut ` ^1) Cfr. de h. 1. ad Rom. Zibliotheek van Theol. Letterk. ad annum i811. Tom. IX. Pars I. p. 19. $11. de loco ad Ti- moth. Mosheim, Zedel, , Tom. VI. p. 10», 231. VII. p. r2 56 COMMENTATIO Et qui aliter fieri possit 2S. Quum quamdiu. ho- mines civilibus rationibus non jungantur , quisque j sui juris vindex , ipse se defendat suaque. jura tuea- tur, necesse sit.. Jam vero, civili societate conditá et principe cujusque civis jurium vindicandorum gratia constituto , cuncti ad hunc sese convertent; jure et merito ab ipso postulantes , ut, quum po- pulum referàt ejusque nomine agat, jura sua omni ratione vindicet ; quibus quippe. violatis , vel pc- pulo in. servitutem redacto ,;nec ipse grave; quod Dei nomine. gerit, munus praestare; -nec . reliqui ; suae curae mandati, cives beati esse possint. . Ponas principem , qui in orbe terrarum; ubi pro generis humani depravatione et diversis populorum commodis, gentes perpetuo sese invicem minis ter- reant et inimice tractent, nunquam bellare consti- tuerit, nec sui suorumve civium libertatem juraque tueri sciat. ^lalemne Christianum principem dixes rs? An potius ignavum (1) et indignum, quin patriae proditorem, quippe qui munere gravissimo se contra omnes justitiae leges juraque privari si- nat! Qui populum , cujus commodis et saluti omni ratione prospicere debet, injuste agentium libidini ta | low < $"exe 44. VIL. pe :72.. Witsius Exercitationes in Orationem Dos minicam , pe 196. (1) Notum Epigramma in Jaco bum nimio pacis studio duc- tum, ! Rey erat Elisabeth, nunc est regina Jacobus, (TH EOLOGIC A. 57 exponat, eundem ad interitum ruere: sinat ,' quae- qüe suis et "olim futurae posteritati: debet ;' aliis violentis tradat! p] Hirmo Yra - Quibus de causis ' quicunque principi Christiano bellandi veniam. non concedat , nec civitatum gravis- simum consilium , nec Christiani principis officiorum indolem: perspicere , sed Dei consilia fallere , civitati- bus male consulere , atque adeo religtoni Christia- nae sese ex adverso opponere, ex disputatis (cum hac} tum superiore paragrapho) luce clarius apparet. Cuiyis civi. Christiano bellum gerere. licet. At vero sit ita, principi Christiano bellum gere» re licitum esse, quum hic eo consilio constitutus. sit,!ut civium. jura vindicet eorumque saluti con- sulat; nonne alia res esse videtur, nobis disquiren- - tibus, an cuivis ciyi Christiano idem liceat ? Suffe- terit dixisse , si: principi Christiano concedas bel- lum gerere, sponte sequitur , cum solus hoc age- re nequeat , ipsi reliquorum civium auxilio opus esse, Sed, quo accuratius res agatur, potius ex offi- ciorum, quae civi Christiano incumbunt, indole, sedulo inquiramus , num et huic bellandi venia con- cedat, Ex"iis, quae jam disputavimus , quisque in- xelligit , quaestionem haud adeo esse difficitem. Nam; quum Ethices Christianae doctrina sectatores doceat , sub quacunque imperii forma magistratuum dicto obediendum. esse, (1 Petr. Il. 13. Rom. XIIL. 5. 7. Tit. 58 COMMENTATIO Tit. II. 1.) , nec unquam principi ità adversari dices re, ut jura ipsius externa infringantur (1 Petr. Il. 13—16. Johan. XII. 129—14.) , obsequium. etiam tum praestare oportebit , ubi princeps cives evocat , ut omni ratione, ipsa quoque vi principis et civium jura defendant et tueantur. — Video nobis occur- rentes , qui dicant: quid vero, si princeps , civilibus unice causis ductus, omnes justi et aequi fines mig- rans, cives suos periculo exponat aliosque debellet 5 an tüm quoque civem Christianum oportebit. arma accingere, alios contra omne fas et jus interimere et omne calamitatum genus afferre ? Hodie enim principes non amplius ut peculiares Dei amicos consideramus ,nec ipsorum effata adeo Dei dicta et mandata habemus, neque amplius sub despotico imperio vivimus, sub quo, ut Montesquie- vius alicubi dicit , homo animalis instar , unice alius . voluntati obtemperat, sed Christiani est, princi- pis suaque facta ad justi et aequi leges’ exigere; quodsi principem aliis injuste bellum inferre per- spicit, an tum auxilium‘ suum praestabit, ut. alii. injuste vexentur. et opprimantur ? - Audio 5; . ne- que sane postulat Ethices Christianae . doctri» na ut cives, ubi belli injustas esse “causas vi» dent, bellum gérant. Tale bellum Ethices Chrise tianae doctrina, quae quemvis summá justitià et aequitate agere jubet, ignorat plane, — Sed id simul hic obiter monitum sit, civi. Christiano, nisi plane et aperte. belli causas injustas esse vi- det DH EO LO GIC A. 59 déat, rarissime principi obstare licere, quia, licet non cuivis in oculos incurrant , principi. cau- sae esse possint, quae cuivis. declarari nequeant, sed ob quas alii populo bellum inferre justum et aequum .censeat (1). TPE "Quivis Christianus non tantum arma accinget, quia princeps jubet (valeat. hoc de populis, se principis servos 'considerantibus) ,; multo melioribus principiis ductus bellum geret: secum quippe re» pütabitj Deum ‘non. posse non- velle , ut. homines sint beati et vitam degant quam suavissimam; Ci- vitate vero ab hostibus pessumdata , cum omnium civium , tum “sti suorumque , quibus nihil habet carius, simul destrui salutem , > libertate sublata vidque; quà sibi, suis," omnibus .civibus usui et saluti esse possit, interclusá. — Hoc ut Dei vo- luntati contrarium esse videt, ita Jesum intuens ejusque mandata attendens, alto sibi animo infiget , $i Christiani nomine dighus esse cupiat, oportere maxime: amore duci, eoque ductum, quae civium saluti inserviant, meditari, circumspicere, alios ad illam incitare; suo quoque damno in eå efficiendå aliis exemplo praeire, Huc universe redit civis Christiani officiorum indoles; hoc. animo erga ci- vitatem esse debet, ut patet ex iis, quae supra de civitatis consilio disputavimus. vila Si (1) Cfrr. K. G. Bretschnüeider, opusculo supra citato, |l.1l.Mosheim, Christ. Zedeh, Tom. VII. p. 272. s * Gd ó COMMEN T.A/T1)0 Quodsi singulatim civis Christiani officia cons sideres ,' constabit , ^» eum ,. quocunque ; mune. re civili fungàátur,. id .acturum , ut. alacriter, ne alicui aliquid debeat, (Rom. XIII. 7. 8.) nun- quam invidià tactus imprudenterve agens, sapien- ter, juste et honeste leges; quid. cuivis agendum vel omittendum sit definientes vindicari curet 5 ut omnes libere et tute jüribus fruantur.(1); -quae- ant iis competant , adipiscantur.| «c ii "Persuasum. illi-est. civitatem y quam homines: sa~ pientissimis de causis inierunt , constare noh posse y nisi ¿nterne omnia sint. bene ordinata , floreant, vi~ geant, unanimis omnium sit voluntas 5 et externe: e^tüta sit; “uni” cum Principe, quo existere pere gat, omniaque, quae huc faciunt , efficiantur, me- . ditabitur ^ vires -intendet, --auxiliumque «praesta» bit, — Ita animatus, tributa, quibus: Princeps societatem civilem. existere fáciat, lubentissime sol» vet, vitam etsi plurimi: ducens, tamen Dei vocem considerabit, dulce. et decorum. pro civium salute mori putabit (925. ubi Princeps: cives evocat, ut | vid- - (r) Nonne antiquissimae leges fuissent, quibus singulorum possessiones tutas esse cavebatur? Cicero certe hac opinione - stetisse videtur, ubi ait: ,, hee enim spectant leges hoc volutt, incolumem esse éiyium conjunctionem," | De Offs, Lib, Ili, apis i026: 10719" 2d (3) Cfr. Abt, vom Tode fürs Vaterland. Quam misera et explodenda sit sententia Theodori, Atheistae cognomine , qui nullum bonum inter et malum discrimen statuens mortem pro pa- ) THEOLOGICA. 6t violata civium jura tueantur, 'cafissima pignora servent vel deperdita recuperent; fortiter arma accinget bellumque geret, ignavorum esse censens, omittere , quae quietem honestam et gratam faciant; si vitae dignitas non nisi bello vindicari liceat, remedium, quo haec vindicetur, haud spernet , etsi amaritudine morti nil cedat ; quum Religionis suae doctrina eum doceat, id demum esse fratres amare, ubi omni ratione , periculo saluti eorum imminente, salutem quderat , amissamve restituat. (1 Joan. III. 16. Act. XX, o4. (1). ` Quae quum ita ex Ethices Christianáe «mente sint, quis populo Christiano vitio verfet, si bel- lum gerat, quo liberam religionis , qua nihil ha- bere debet carius, cujusque veritatem perspicit , professionem vindicet, si alii vi et armis eum co- gant, ut edabjuratá, aliam, quae quam vara sit et homine indigna, perspicit, ámplectatur? Quis non Jaudaverit populum , qui pro libertate pugnat , quá nominis decus, patriae leges , patrios mores, lin-. guae usum, omnia quae sibi suisque usui sint patriae salute obire stultorum esse putaret, jam veteres didé- runt, Cfr. ejus placita apud Sex tum Empiricum adversus Physicosr, Lib. IX. p.664. et Diogenem Laertium, Lib. II. Cap. 98—103. Cicero, de Office. Li I. C. 17. haec scrip- Siti, Societatum omnium nulla est gravior, nulla carior, quam -quae bum Republica est unicuique , ~= pro quá nemo bonus dubitat mortem oppetere, si ei sit profaturus,." (1) Cfr, Reinhard, Christ, Zedel, Tomi 1V» p. 27. sqq. 62 COMMENTATIO et saluti, tueatur et defendat , aliis; haec omnia injuste aggredientibus , unde tota externa et inter- na, quae dicitur, vita pendet? Aut, si alios populos. cogat, ne pacta foederave sancita vio- lent, ne jura laedant, possessiones eripiant, suos vità privent, ne principis domum, . quam magni ducit, dignitate spolient$ quum homini dignius ni- hil excogitari queat , quam „servitute exemtáà, fe- licitatem , ed, quà lubet, ratione, efficere, et coelestem beatitatem in patria quaerere? -Vel-si alios debellet , ne artium et literarum progressus , omniumque, quae populum excolunt.et ad humani- tatem ducunt, quibus animali , ratione praedito , nil convenientius excogitari potest, impediant et. ar- ceant? Quis denique culpaverit populum , qui, dum ipse pacis commodis fruatur, arma accingit, qui- bus aliorum populorum, aliis injuste omnia cara aggressis resistendis imparium , jura tueatur, hos- tium perversam ambitionem coerceat, lubidini sese opponat, dominandi studium castiget , aliorum mi- seris finem imponat (1)? Sane populi ,tali consilio jure meritoque aliis bel- lum inferentes , nequaqum contra Ethices Christianae | doc- (1) Neque tamenhis dictis probamus turpissimum morem mi- lites in aliorum populorum usum, nullà jubente necessitate , vendendi; qui perversus mos, Despotismo proprius, non potest non semel.aliquando ipsi patriae cladem afferre. Cfr. Je L. Ewald, ever Staatsomwenteliugen , derzelyer bronnen en be- hoedmiddelen , pe 164. Sqq. THEOLOGICA. 65 doctrinam agere censendi sunt, quum Jesus eos do- ceurit injustitiae ac violentiae obicem ponere , et cum omnium universe hominum , tum eorum. maxime, quibus necessitudinis vinculo junguntur, salutem promovere. Vituperent talia bella fanatici, nec Jesu Chris- ti religionem percipientes, nec, qui ab eo vo- centur , digni. Qui autem Christiani veri nomine dig- nus esse velit, tali in casu arma accingere nullus dubitabit ;; quin. imo , nisi graviora officia prohi- beant, gravissimum suum officium ducet se suos- que cives vi et armis defendere , vel violata eorum jura restituere. Ipsi vero senes , patriae amantissimi ipsae- que, matres , curá anxid oppressá, et virgines , belli justitiam agnoscentes , cunctos incitabunt , qui armis gerendis pares sint , ut eadem accingant et carissima quaeque defendant 5. solatio inde petito , quod , ubi Deus, justitia , civium hominumque salus bellum gerere jubeant, silere fas sit, et carissima quo» que saluti communi postponere quemvis Christia- num deceat (1). (1) In tali patriae statu valet maxime Spartanorum illud: Patriae se, non sibi esse matos, Cfr, Plutarchus, in Ly- cargo. él COMMENTATIO $. 4. s mad Allata argumenta urgetntur eo, quod èx Ethices Christianae doctrina licitum sit vim vi repellere. Studium (sive. instinctum) ,' quod. homini- na. tura inest, vitam et bona tuendi, ne irritum es- - set, rerum naturae Procreator prospexit, Ubi enim ad rerum naturam oculos convertas, quaevis ani* mantia, sive majoris generis sint, sive minoris , à summo Creatore,- armis, quibus se suaque tueantur et defendant, instructa vides; unde ex vero Venusinus cecinit: Dente lupus, cornu taurus petit , unde nisi intus l monstratum (í)? Hinc haud temere jam antiquitus plures monue- runt, hánc esse naturae voluntatem , ut animalia bruta, ubi ab aliis petuntur (2), sese defenderent et vi sua sibi vindicarent. Quodsi hominem consideres , qui semi tantum ani- mal dici potest, in oculos incurrit, huic quidem non a) Horatius, Satyr., L, I. S. I. 53. Xenophon, in Cyrop. , L. II, C. 3. Lucretius, De Rerum Natura ,'1. vs. 1032. Ne ad notissimam Anacreontis odam, ýs xépamz vTUÜpoiG et quae sequuntur, provocemus, (2) Verbo haec hic monuisse sufficiat: plura qui cupiat, adeat Grotium, de fure belli ac pacis, Lib: 1. C; 2: 8$. 7 ubi Vir doctissimus multa veterum loca, idem referentia , contulit, THEBEOLOJGICA:?^ 65 non-ea concessa esse a natura armia, quibus se suaque:ab animalibus , sive brutis , sive rationalibus tueatur ,. sed simul, ut Galenus. monuit, ratione praeditum , quà manibus (quibus etiam sponte $uà , nec áliunde, id edoctos z infantes uti: constat) ar- ma. paret eaque tractet Çi); unde, secundum rè epe. The.Quesee , ut Stoici loqui amant, idem de hominibus sequi in aperto est, et quisque C i- ceroni accedere cogitur, ubi: ait (2): ,, es? Aaec 105 .5Cripta , sed. nata Jex , quam: noù didicimus , accepimus; legimus ,; verum ex: natura ipsa arríi- puimus., . hausimus ,. expressimus, vad- quam non docti, sed facti, non instituti, sed imbuti sumus ; utosi vitactiostra in^ aliquas insidias, si in yim, dm tela aut -Jatronum Aut inimicorum incidisset , omnis honesta: ratia- esset expediendae. salutis. ? His ,' quae naturà. monstrat , vestigiis insisten- tes, homines, ubivis terrárum, omni aetate jus- tum et aequum esse censuerunt vim vi repelle- re (3), legibusque confirmarunt (4); nec memini (0 Hinc scite dixit Aristoteles, manum esse pro hasta, Pro ense €t pro armis quibuslibet , quia omnia poteit sumere ac tenere. Cfr. Grotius, LN ; (Q2) In Oratione pro Milone , Cap, IV, 3) Cfr. idem Grotius, l. c. 4) Jam antiquissimis temporibus homines hoc sensisse, pa- tet ex Caini dicto *J] "Ryo 02 ny Er erit ut, gui- eünque me inyeniat, me interfecturus. sit. Vid. et Genes. XXVII 24-45. Exod. Il; 11. Etiam ubi nondum leges scrip» Juv. E tae 66 -=> COMMENTATIO me (Essenis fortasse exceptis), ante introductam religionem Christianam, usquam legere j homines fuisse, qui contrariam foverent opinionem.. Jesum Christum nonnulli, nescio quam perversam intere pretationem secuti, huic naturae legi obsequi ves tuisse opinati sunt. Quod equidem non auguror; nec facile credo. Quum vero tota quaestio , num homini Cliristiano bellum gerere liceat nec ne; inde maxime pendeat, num Ethices Christianae ^doc- trina homini vim vi repellere concedat (1), accus ratius nobis hoc argumentum. tractandum“ incum- bit; — quare, quid hac de.re doceat , breviter videamus, S Quum vita sit pretiosum illud donum divisim | ,quo servato omnia praestare valemus, quae Creatoris ho nori promovendo inservire possunt, moralesnostras facultates. explicare, nostrae aliorumque saluti pro- spicere discimus, et id agere; ut aliquando bene | mo- tae erant, sanguinis vindicta apud populos rudiores et etiam- num apud Arabes locum obtinet, == Nullam legem tam unie versalem esse, pluribus probavit Hezel, Sehrifrzforseher , Th. I p. 151. sqq. iem Iselin, Geschiedenis der Menschheid, Ilie Boek VIe Hoofdst, Fuit haec lex quoque apud Israelitas. De Arabibus vide librum docte , accurate et eleganter. conscrip- tum a D'Arvieux, cui titulus: Reize maar de legerplaats van den grootéen Emir, p. o2o7. ibique Voip undis an. notat, (1) Qui belium gerere ex Ethices Chr. doctrina haud licitum existimant, quaevis pati notum est, THEOLOGICA. 6 moriamur et in-beatorum sedes transeamus; Etlri- . ces Christianae doctrina quemvis:docet ,. quae huie conservandae et sustentandae inserviant, honeste circumspicere (Matth. VI, 25, Act, XVII. 25. 26, Gal. VI. /7—10. 1 Petr, IV. 11; Rom. XIV. 7. 8. (1),) et non nisi gravissimis de causis in salutem -communem deponere; ubi alii vitae noss trae insidias struant, magistratui, qui tales casti- gent, deferre (Act. XXIII. .12—22. Rom. XIII 9. 4.). — Praeterea Ethices Christianae doctrina vult, ut, quo facilius studia. moralia explicemus (2) honeste nobis bona terrestria paremus, -optimo iis consilio utamur, et id agamus, ut eadem cone 'servemus , nec alii nobis auferant (3) , quum , ca« rissimis quibusvis homini ereptis ,-'omnis vitae digni- tas pereat ejusque hominem pigeat. Quum Ethices Christianae doctrina haec jubeat et non possit non jubere, quis metuat, ubi alius injiste eum aggreditur, carissimisve spoliare cu- pit, nec locus ipsi datur, ut ad magistratus, vel alios quoscunque, justitiam vindicantes, provo- cet; quis tum. metuat, inquam, injustum age gressorem vi repellere, ut vitam, cujus conser. vandae necessitas ipsi imponitur , ut carissima | bo- ~ G) Cfr. Reinhard, Chr. Zedel, , Tom. IV. pag. 26... (2) Cfr. Mosheim, Christel. Zcdeleer , Tom. VI. p.231. = (3) Cfr. Reinhard, Tom, IV. pag. 160. sqq. Mosheim Tom. VI. paragr. 220. "Avia , 68 COMMENTATIO bona, quibus sibi etalii: maximo usui esse potest; conservet et retineat ?. Quis latroni se suaqué tra. dat ?- Nonne ignavum , summa Dei: dona , pro infini« - ta Numinis supremi benignitate ipsi concessa , pare vi aestimantem ,: nonne indignum, qui. animam ducat, dixeris ? Nonne tum contra primarium Ethie ces Christianae praeceptum peccat, alium majore quam se ipsum prosequens amore? Qualis, quae- so! pro: generis: humani depravatione foret civitas, qualis. publica quies, nisi liceret, quemvis injuste agentem , alios laedentem vel necantem javi: coérce- re (1), „castigare, et, si opus sit,- in aliorum exemplum .neci, usque. tradere (2)?2. Jesus. ipse nonne voluit;,: ut discipuli vitam -gladio defen- derent (3)?. Si Jesus sectatores suos vim. vi repel» lere vetuisset ,' Religionis Christianae «doctrinam summo jure. cuivis civitati pestiferam vocaveris , minime vero summum, quod. Divinitus homi- num generi concedi. posset, - donum, — Sed quid plura in medium proferemus de re, quam na- (1) Observetur velim, in actionis moralirate aestimanda, bo- nitatem non ipsis semper inhaerere actionibus; adeoque saepe non tam ipsius actionis per se , quam adjunctorum , intentionis, loci, temporis, modi, Ih objectorum rationem haben- dam esse. (2) Reinhard, Tom. IV, pag. v" Mosheim, Tom. VII. $. 313. y (3) Lucas XXIL 86. ; Lepus | pretühára, Plan v. d. S. T Cir, p. 122. et quos citat ann. 36. OTHEOLOGICA. p matura; et ratio (1). jubent, :quamque * Ethices Christianae doctrina non potest non comprobare? Est illa fanaticorum doctrina, quae hominem jubet, ipsum potius interire , quam alii , hostili animo ipsum aggredienti, vim opponere, et omnibus juribus et bonis , quae naturà et jure acquisivimus , valedi- cere et privari se sinere, Quodsi haec valeant de singulis hominibus pri- vatis; num populis: idem liceat ; non est, quod uberius disseramus (2). Nam , quum popülorum sit; cumaliis'omnibus , üt cum singulis Civibus, summá.justitid agere, merito ab aliis, ut secum eidem agant ratione, exspectabunt: quod si vero alii non faciant, quin contra omnia, a quibus aliüs po- puli.salus pendet, destruant; quidni gens, quae socialibus juncta vinculis, unam quasi refert per- sonam, cui substantiam, libertatem, honorem, possessiones et reliqua, quibus salus augeri po- test, conservandi et tuendi curam .Ethices Chr. doctrina mandat, multo etiam magis operam dabit, ut alios vi cogat jura violata restituere, justitiae et aequitatis leges observare ? Quod et tum Ethi- ces Christianae doctrina concedat necesse est, ubi populus prior alterum , nae agentem , ag- grê- C1) Fichte; System der Sittenlchre , pag, 373 et 410. Heringa, Tiental Leerredenen tot aanprijzing yan Christ, deugden, p. 192. C) Mosheim, T. VII. pag. 254. sqq. 25... COMMENTATIO -greditur ş quum:et hoc mil sit, nisi vim vi tepel- c SECTIO ALTE R A. SENTENTIAE EORUM ,QUI BELLUM : GERERE ` HO* MINI CHRISTIANO HAUD LICITUM ESSE PU- TANT , AD ETHICES CHRISTIANAE DOCTRI- NAM EXIGUNTUR ET REFUTANTUR. Nisi egregie fallimur , ex Ethices Christianae doctrina probavimus, Homini et Principi Chris- tiano belli gerundi veniam concedi $ at vero parum omnino profecerimus , nisi quae adversarii, ad contrarium evincendum , nobis obgerunt (1), rite exploserimus ; quare, quae objici solent , et quid in contrariam partem allatis argumentis pretii sta» tuendum sit, jam videamus. Á (1) Legantur , quos in Introd. citavimus, 6. 3. quibus possint addi, Venema, Histor. Eccles, Tom. VII. pag. 437. sqq. Marheinecke, Institute Symbol., S. 127. et sq. THEOLOGIC A. 71 $ or - 4edyersariorum tens et ratiocinandi ratio | | proponuntur. /Quo melius adversariorum mens- et- ratiocinandi ratio intelligantur, fingo mihi pium hominem Chris- tianum , simplicém , qui , (bellum ;gerere haud lici» tum putans , haec fere nobis opponit: Quae jam sub Veteris Foederis Oecónomia Divi- no Spiritu agitati, ideoque falli nescii , vates prac» . dixerant, Messiam , übi comparuisset , ipsum om- ne exerciturum imperium et judicium, homines» que a bello gerundo maxime fore alienos (Je- saiae II. 2—4. Coll. Mich. IV. 1—3. Jes. LXV. 25.), verissima esse, cunctosque , qui Messiae cas. tra sequi vellent ; ad haec. se componere oporte« re, ipse Messias , spirituale regnum conditurus , af- firmavit, quum de sui regni -indole coram Pilato haec confiteretur : 'H (9«oiAelm jj ig» cx feTiv dx TOU xdcjuoU TOdTOU. El:éx ToU xdc[ucu ToUTOU V ý Bes ciAsla 9» éy, o) üm-cwpérou ày ob ua! xyavitovro, iya [A mrapoa3o03 rors "loudodoig" vOv Dè 5 (QaciAsim å suyi odk few vrelcev, (Joann. XVIII. 26.) et suos sectatores juberet Aajzgdyery. vàv ema)pov: aŬroð (Matth. X. 38. XVI. 24. Marc. VIII. 354. X. 21. Luc. IX. 23.): quibus verbis suos ad patientiam adhortatus. bellum quominus gererent , vetuit. Sum- 72 COMMENT T ATIO Apostoli, summi magistri vestigiis insistentes , Christianos, coelestis quippe regni cives, ante omnia coelestia spectare et quasvis hujus mundi res parvi ducere jusserunt : armaque , quibus in- duti esse deberent, non corporea esse oportere, sed spiritualia, nec adeo secundum carnem milie tandi, nec adversus. carnem collüctandi in régno Messiano locum esse posse, docuerunt (9 Cor. III. 4. Ephes. VI. 11—17.) ; quum bella et lites: ex libidinibus , quae in hominum carnalium: membris militant, oriri soleant. (Jacob. LI. gpl m: riw Yota bi Uti ex talis regni spiritalis indole jam statim cuivis in oculos incurrit, nemini Christiano li- cere bellum:;gerere; ita res in aprico ‘collocatur, ubi ad praecepta, talis regni indoli . convenientia y attenderis; Deus jam olim neminem necandum esse praecepit. (Gen. IX. 5. 6. alibi). Jesus Christus , qui longe prae Mosaic praestantiorem -et purio- rem cum hominibus communicavit doctrinam“, disertis. verbis docuit, nemini injurià nos afficienti resistendum. esse, quin- potius alteram quoque maxillam, altera vapulante, ut ultro praebeat, de- cere Christianum , amore Dei hominumque ductum. (Matth. V. 38—42.) Dictis fidem fecit, Petrum gladium. quo: Magistrum defenderet, stringentem vagin condere jubens, (Matth. XXVI. 25.) Pau- lus, quo quisquam vix penitius Christianae relis gionis indolem perspexit; omnem omnino vindice tam THEOLOGICA. 73 tam. summo. Numini relinquendam : esse. praecepit. -(Rom.: XII...19.: 90. 21.) Quid. multa ?-Res omni dubio fit major, ubi Jesum praecipientem legis pro inimicis nos *calumniantibus , quin odio persequen. tibus internecino , preces fundere, amore eos am- -plecti integerrimo.,. quin: imo | potius vitam: depo- sinere, quami: calumnia ullove damno: eos afficere (Joh; IHE 17.) ==- Quae quum ita sint, quî tandem nosy Christiani nomine ex animo. digni .esse:cupientes, contra Messiani regni indolem , con- tra /diserta Jesu. Apostolorumque praecepta ,. belli- gerantés; hujus mundi regna occupemus, alios :telis;.deleamus,- idque (quo vix stultius | quid- "quam excogitari potest) armis mere carnalibus, gladiis, ensibus , sclopetis ,. quorum nulla fit men- tio in armis Christianae militiae;:a. Paulo enume- ratis! Qut quaeso! nos haec faciamus , carnem cum vitiis et "libidinibus. cruci affgere jussi, Jesu Christi exemplo , ejusdem: et. Apostolorum disertis effatis, ne malo resistamus nec: de ullo vindictam sumamus 5: edocti ! Mi bone , tu , qui bellum Chris- tiano homini licitüm esse dicis, et nos ad illud 'excitas; nonne ejerarz conjungis, :quum . talia praecepta cum impia+ belli, in quo homines om- nia plane contraria agere jubentur, conditione con- ciliare- velis ? — Quis enim conciliare | poterit, ze -resstas malo, ac wYím wi repellere tibi licet ; praebe et... alteram. maxillam ,' et percute. yi- cissim © diligite: inimicos - vestros ^ et -spoliate, uot prac- B 74 COMMENTATIO praedamini , igni ferroque persequimini. cos ; orate pro: persequentibus et piment s et perse- quimini eos ad internecionem? | jidu Nos certe, qui haec conciliari possint, non vi- demus. -Immota et firma nobis stat sententia 4. si per Dei gratiam nos totos Deo , qui:se suos: con- tra Inferni portas defensurum promisit, in fide et patientia. commendemus , et-Jesu Christi praecep- tis - obsequamur, nobis nihil: eventurum 3; -nisi quod Deus sapiens velit, et. quod ferre possimus. Valeas cum perniciosa tua sententia. tu, qui nec Messiani regni indolem perspicis , neque Magistri praeceptis obsequens, injurias ferre vitamque in aliorum salutem deponere mnovisti; si salus tua aeterna tibi cordi est, et ex vero Christiani no- mine insigniri vis, nostras sequere partes, Quicunque , sive quae Veteres scriptores Christia- ni, bello sese opponentes, memoriae prodiderunt , sive Quakerorum et Mennonitarum libros ,.quibus eo- rum doctrina continetur , inspexerit , et cui copia facta fuerit cum id genus hominibus, qui et- híc. illic in patria nostra reperiuntur- colloquendi 5 hunc me ipsis eorum verbis usum, neque eorum cogitandi et ratiocinandi rationem perverse proposuisse, af- firmaturum spero et confido, Has si consideremus exceptiones , apparet, pri- ia fronte allata argumenta haud. omni -veri specie carere; nec mirum adeo esse, si homines: pii, simplices, artis interpretandi nescii, his ita loquen- tibus ACTHEOLOGIC A. 75 tibus accesserint, ex animo confidentes sese Dei volüntati adversaturos, si bellum: gererent: : om- nes, qui arma capiant, non posse non. Deo dis- plicere. |. : ? ^ Nobis jam incumbit, ut veritatis studio ducti, Minuto h- grammaticam interpretationem, quam unam veram esse unanimi consensu omnes sapien- tes testantur sequentes, diligenter inquiramus, utrum adversariorum argumenta valeant, nec ne. Antequam vero eo transeamus , historicam lubet instituere. inquisitionem, unde homines ad hanc opinionem de bello , Christiano homini haud licito , pervenerint; et deinde, ut brevitati consulamus, duas :praemittere universas observationes. $. 9; Inquisitio historica , quomodo homines ad opinionem de bello ,. Christiano ho- mini haud licito , pervenerint. Ex iis, quae modo exhibuimus , apparet , sen- tentias, quas singuli deinceps diverso tempore in medium protulerunt, huc redire ,' nimirum: I. in regno Messiano , pro spirituali ejus in. dole, gladio uti non decere; quia E Christiano vim repellere haud dicet; quum < 3. Jesus omnes inimicos quoque, amore ame plecti jusserit integerrimo ; quin 4. In 3» COMMEN DA TTO —4. In aliorum usum et: salutem: vitam deponere. Lubet: breviter inquirere , quae :causae 'homites impulerint, ut ita cogitarent et: sentirent; Ex ratione, qua nobis adversantium opiniones proposuimus , nemo non videt, unam. ex altera ortam esse. - Fontem, unde. singulae fluxerunt; unum eundemque.esse;crediderim , eumque: in per- veria, quam sibi de regno Messiano informarunt , notione quaerendum ; quá semel receptá, non po» terant-non singulae hae opiniones exoriri. | Ubi enim scriptorum Christianorum , qui tribus seculis prioribus. vixerunt, monimenta perlustre- mus, (Ignatii, "ertulliani.,.. Clementis Alexan- drini, Origenis nomina citasse suffecerit) cuivis in oculos incurrit, haud paucos eorum regni Mes- siani, omnibus numeris absoluti, notionem sibi proposuisse (1). Quid mirum? Religio Chris- tiana hominem maxime docet internos sensus ad Dei voluntatem . componere et informare; id | | maxi- (1) Qui a Patribus Eccles. allata argumenta apud Stáudli- num inspexerit, eos hac ductos opinione , bellum illicitum esse ^ statuisse, reperiet. Cfrr. et Arnold, Abbildung der ersten Christen, Lib. V. C, s. Neander, Denkwürdigkeiteg, Tom. lI. pag. 3578. sqq. Pfaff, de Ecclesia, sanguinem non sitiente , Tubing. 1740. De Quakeris , Broes, , Engel- sche Kerk, Tom, L, pags 243. sqq. De Mennonitis patet ex eorum placitis, de quibus Schyn, L 1. et L. Weydman, Qver het beginfel det Leryorming in Dissert, Soc, Teyl, T. XXXI. pag. 4$. | | T T HE/0O?2LVO:GH C. A 2 77 maxime agit. ut homines morales -vires explicare discant. Scripta Novi: Foederis praecepta conti- nenr, huc pertinentia. Haec autem proverbiis, hy- perbolica ratione, saepe prolata sunt. — Jam; vero homines, misere saepe instituti, verae certe inter- pretandi rationis; ignari indole ad. austeritatem et morum severitatem proná instructi, temporum me- piarr&ossiv Oppressi, ad haec scripta legenda acce- dunt,: ut inde, quid sibi agendum omittendumve sit, cognoscant. An mirum, inquam, hos, sibi unice spititualem vitam vivendam essé credidisse , et sese a rebus mundanis, et omnibus , quae tali vitae spirituali non: convenirent , ‘abstinuisse ? Quodsi primarii doctores in tali starent opinione, nemo sane mirabitur, homines Christianos , maxi- mam partem simplices, illorum vestigiis institisse , et bellum gerere sibi illicitum: censuisfe. "Has suas de regno Messiano ejusque civium of- ficiis veterum. Vatum oraculis confirmari putabant. Fama huc accedebat, terrarum orbem, Jesu Christo nascente, pacatum, et propterea Romae, penes quam belli ac pacis arbitrium erat, jam fores clau- sas fuisse (1)s ros: Haec (1) Orosius, adversus Paganos, Libr, VII. Cap. 2. pag. 456. ed, .A. Haverc., de auno Jesu Christi natali agens, haec habet: ,, quí annus, quantis, quam novis, quamque inusitatis »» bonis abundayerit, satis, me etiam non preferente, comper- »» tum haberi arbitror j toto terrarum orbe una pax omnium, 78 COMMENTATIO Haec (ne alias causas memorem) qui secum re« putet, et mentem scriptorum , qui tribus seculis prioribus vixerunt, perspiciat, facile; intelliget , qui plures arma capere sibi haud licitum putas rint. : : ie : srti tor Attendamus jam ad tempora, quibus Mystici y: Quakeri (1) et Mennonitae exstiterunt. His tempo- ribus in spinosis (2) maxime quaestionibus solven- dis homines occupati erant, omnis fere pietas , om- ne moralitatis studium interierat, Jam vero. Historia. Ecclesiae Christianae. ab incunabulis. inde docet in.tali rerum conditione, hominum desideriis haud. satisfieri , et ubi ab ;una parte unice spinosis quaestionibus solvendis: operam dant, ab altera parte homines in pietismum et mysticismum pros labi. — Haud mirum adeo cuiquam videri potest, si his temporibus plures exstiterint , qui Antiquio- | rum „ non cessatione sed abolitione bellorum, clausae Jani gemi- 33 nað portue, exstirpatis bellorum radicibus, mom repressis, » «ensus ille primus et maximus fuit , cum. in hoc unum Cae- s saris nomen universa magnarum gentium creatura jurarit y simulque per communionem census unius societatis effec- » ta est," Item Cap.3. Hanc fabulam , multis rerum Chr. scrip- toribus propagatam , falsam esse demonstravit j oan. Masfon; 55 jani templum Christo nascente reseratum, scu, tractatus chronologico- historicus, vulgarem véféllens opinionem existi- montium, pacem toto terrarnm orbe sub tempus. Seryatoris nostri natale stabilitam fuisse , Roterod.. 1700. CQ) Broes; Engelsche Kirk, Tomat. pi 2344 (2) Idem ever de vereeniging der Protestanten , pag. 19«sqqe THEOLOGIC A. 79 rüm vestigiis insistentes , moralibus studiis maxime intenti j easdem , quas veteres, de regno Messiano foverent opiniones, iidemque, semel hac recept4 opinione, in extrema ruerent; tum ex religionis Christianae indole, tum ex locis nonnullis, maxi- me Orationis Montanaeé , quae dicitur, probare co- nantes, Ethices Christianae doctrinam vétare ma- gistratu fungi, judicia exercere, atque adeo bel- lum gerere , quin potius omnia ferenda ,: sustinens da , perpetienda , quam contra amoris principium (uti opinabantür) alios vi atque intertiecióne cogere. f. ico». ov Quid. de. hominibus , qui bellum gerere Chrise.-. iato homini haud licitum censent, judi» i candum sit? - Fonte, ex quo adversariorum opiniones exortae sunt, considerato , paucis significare lubet, quid nobis de ita sentientibus judicandum videatur. Equi- dem ita sentientes haud adeo, ut vulgo fit, exse- crandos et-odio .persequendos. internecino velim. Etenim (dicam quod. sentio) sit ita," quod negari nequit, horum hominum sententias Ethices .Chris- tianae indoli penitus esse contrarias, quin civitati perniciosissimas ; tamen Novi Foederis libros in- tuens, quaeque perversa hominum cogitandi ratio , quamque prona in errores eorumdem mens esse SO* So COMMEN;T. A TIO soleat ,. attendens , auguror, perversas: istás: de. doc- trina Christiana sententias yario tempore prolatas ; quas Doctrinae Christianae , quae dici solet 3 Histo- ria exhibet, fere ad unam, omnes hominum. men- ti,. quae rite. interpretandi, ratione; est destituta y Obversaturas esse. — Tempora, quibus sententia de bello ,. Christiano homini haud .licito , 'exstitit, hos mines eo. ducebant z- consilium, ..quo :.ducebantur ` hoc.erat, ut. vitam viverent... spiritualem , . unice Deo et. Christo dicatam. . .- | Quae quum. reputo, . id. Mid et confido, hos homines ad hanc sententiam pervenisse, non adeo ignavià malisve consiliis ductos, sed potius ex pio animi sensu, ex eo quod perversà amoris, qualem Jesus: voluit, notione imbuti, opinaréntur , se, si a bello-alieni erant, reliquis. omnibus in ob- . servandis Dei et Jesu Christi. praeceptis , praesta- re, — Hinc appareat, quid de iis judicandum sit, eorum. nimirum potius miserendum eosque leniter ad meliores sententias ducendos esse, quisque ae- quus? judex. mecum fatebitur. Haud scio an, qui aliter ut de his, ita aliis, perversas de Jesu Chris- ti. doctrina opiniones foventibus,, judicatum - velit 3 mentis humanae in errorem pronae et temporum , - quibus singuli exstiterunt ; minus sufficientem ha» | beat rationem, $8. 4. THEÉOLOGICA.- 81 8$ Duae obseryationes | generallores de sententia eorum , qui ex Ethices Christianae doctri- na bellandi yeniam non concedi putent. ^ Duplicem praemittere lubet observationem , ex qua generatim pateat, quá ratione horum adver- sariorum sententia refellenda et propulsanda sit. Prima haec sit: causa, ob quam omni aevo fue- runt,qui bello sese opponerent , in perversa , quam homines sibi informabant , zc;Ae/z; roð eoù notione quaerenda est. Opinabantur quippe , Christianum ab omnibus rebus mundanis sese abstinere, et unice spiritualibus intentum esse decere. Ad hanc suam sententiam confirmandam afferebant vaticinia, quae quá conditione edita fuissent , nom attendebant ; tum praecepta , quae , quo tempore , et loco , quà occasio- ne, quibus et qualis ingenii hominibus data essent, non animadvertebant, contextus denique locorum, quae iis adversabantur, nullam prorsus rationem ` habebant. | Quodsi meliorem et puriorem fgzeiAeizg coU beoù notionem sibi fingere, et loca melius interpreta- ri novissent, eximie dubito, an unquam, homini Christiano bellandi veniam non concedi statuis- sent. : Altera haec est. Si quid video, haud pauci ex iis perversam belli notionem sibi informarunt, F eame 82 COMMENTATIO eamque talem, qualem Ethices Christianae doc- trina condemnat plane, quin ignorat; belli ni- mirum, ex perversis animi affectibus . et. concu- piscentiis, ex furore, ira, vindictae studio , ame bitione,, similibusve causis oriundi, quod eo con- silio geratur, ut aliae regiones contra jus fasque unius. imperio subjiciantur aliae spolientur, et pes- sum dentur; obliti bellum justum et aequum esse, quo patriae jura , ab aliis violata , quam citissime et mansuetissime vi, ubi aliter fieri. nequeat, vindi- centur, : ! diis. da Has si, in adversariorum objectionibus explorane dis, teneamus observationes, illasque ad has exiga- ¿mus , refutatio haud adeo erit difficilis , et facile cons „stabit eas maximam. partem nullius esse momenti, „His praemissis, jam singula, quae ad suam sen- tentiam afferunt, loca. quid perhibeant,. inquiren- dum est. Quodsi facimus, permulta loca nullam prorsus, vim. habere, et nisi hic de industria de belli licentia ageretur, facile | praetermitti posse , ut dudum viderunt viri docti , ita quivis , rite in- terpretari sciens, mecum fatebitur. Loca afferre solent cum ex Veteris y tum .e Novi Foederis libris. Alia aliquid valent , alia omni probandi vi prorsus sunt destituta, Primum videamus: THEOLOGICA 83 CU $. 5. "De locis minoris momenti, quae ex Veteris" Foederis libris ad suam sententiam confir- mandam afferunt. In Veteris Foederis libris suam sententiam maxi- me stabiliri opinantur vaticiniis , dé quibus verbo híc tantum monuisse suffecerit, Quis sumi 'Jesaiae ignorat vaticinium (1): nya o my r2 otyn mma mma YON Sym) maio mun con vo 132 now cm D'ey iom icum. um Spy now manco mintwToW noy min. NSD- Jyo 2 vnm. non Y2230- PAM DiN pa 659) :D2UTYO MITIN biypinam bmw? DM3 nna o3 D'py? ONTI 220 "uo "à RENN? rin? Lead :ngn?o Tp 2.) Et futurum est. postea temporis, ut. stabilia- tur mons domus Sehovyae in vertice montium , et prae collibus elatus. erit , et confluent ad} cum omnes gentes. 3.) Q Jesaia II, 2—4. $4 COMENTATIO 3.) Et aderunt populi multi et dicent: agite, adscendamus ad montem Sehovae , ad domum Dei jacobi, ut doceat nos vias suas et ambulemus in semitis ejus, nam e Sione erit institutio et verbum Srehovae ex Hierosolymis. 4.) Judicabit inter gentes et arguet inter mula tos. populos , et conflabunt gladios suos in. vomeres , eb lanceas suas in falces, nec- tollet altera | gens contra alteram ensem , nec ultra bello adsuescent. jesaias hancee Orationem , inde. a. Cap. II.. usque ad Cap. IV. in fine, habuisse videtur sub. Uzzia. vel Jothamo; sub quorum imperio Judae cives, prosperis rebus utentes, simul, ut vulgo fit, luxuriae et dissolutis moribus manus dederant. Hoc: tempore fuisse videntur, qui laete Messiae tempo- ra proxime instare opinarentur. — Hinc fesaias, regni Messiani, quo verus Dei cultus per totum. terrarum. orbem dispersus foret, et quaevis bona hominum generi redundatura essent, descriptione praemissi, perversam eorum agendi rationem iis objicit, in superstitionem quippe et idololatriam lapsis et lasciviae deditis ; admonetque sic procul adhuc abesse regnum illud Messianum , nec falsá spe illudi eos oportere, quum Jehova, acer sui cultüs et verae virtutis vindex , non posset non quaevis. iis mala et. calamitates ob. peccata immit- tere, Simul tamen Prophetico more, post mala annunciata, meliorum rerum spe animos erigit; praedicitque laetiora tempora sub duce quodam, quem ^PHEOLOGICA.- js quem Hiskiam intelfigendum Cetisemus., eo eos mä- nere, qui periculo erepti superessent. QA. Haec de hujus Orationis argumento (2). ^" "Adversarii nostri jam tria asstümunt quae haud facile iis" damus : Io CT.) verba a comm, IM directe Chiiscianismi tempora spectare 5 2.) omnia ad vivum esse resecarida ; '$-) cunctos , qui ab incunabulis inde Christia- nismi ad sua usque tempora Christo" nomen dede- rint, et bella — —— falso Christianos dici. "De singulis quid sit, paucis videamus. Quod ad primum attinet, vaticinium hocce statim implétüm iri; quum Messias in scenam mundi prodiisset et régnut suum condidisset, id unde habeant, me nescire profiteor; multa imo pro cotitraria senten. tia faciunt; ex ratione quippe, qua- hunc locum summus vates praemittit, non. adeo vaticinium a Jehovae. profectum -esse dixerim , ad pacificum tempus describendum ,. quo- gauderent, qui. in Messiae castris militarent, sed carmen quoddam uni- &) Cfr. V; d. Palm Jesafías yerklaürd en ebgehoidemi ; Tom. I. pag. 66. sqd. bya) Mittimus hte criticam in hosce versus inquisitionem , nee locus. híc. est refütare Eichornium, qui glossam esse pue üt ex Michae vaticiniis in margine primum adscriptam, quae deinde textui irrepserit. Cfr, Viri docti. InJeidirg in hes | Oude "Testament , Tom. VI. p. 125. i$ — COMMENT ATI. uniuscujusque, animo infixum. (1) 3, qued. hic, ve. ille, quum. omnes. gentes in. Abrahamo. benes, dictum iri scripto consignatum vidisset, rem Poba; ticis coloribus ARIRE Rin pepigit 3o; „deinde autem quae . viverent , fina retulisse , sibique -persua- sisse, jam exoptatum illud tempus venisse y. dum. interea in longissimum aevum remotum esset, — Pri- mum igitur illis demonstrandum est, hocce. carmen revera esse vaticinium; nam quod com, i. legi- mu$, nil indicat nisi hoc: JJesaiam auctoritate divis non singula verba a Jehova accepissent, /Shidiziite Messiae tempora spectarent haec verba, Jesaiam. merito vaniloqguum dixeris, quum eventu . neque: hodie. comprobata legimus, At vero nec ipse. Jer saias hoc dixit, Verba ejus sunt con» MINNI; id est, ubi alia loca conferas (Genes.: XLIX? T» Dent. IV. $0. Jerem. XLVII. 47.) futuro aliquo tempore (i), . Uti igitur haec verbà /néc' directe Messiae tetur Lg n. potest, ita cre- | 223 SueoWid (1) Crf. Gesenius Philosophisch —: kritischer und. histo- rischer Commentar über den Jesaia, Th, I. Seite 173. sqq. V. d. Palm, l. ..et Rosenmuller, in Commentario ad h, l. Tom. Ill. p. 63. et inprimis, M. S. Friedrich, qui huncce.locum grammatice interpretari atque in fontem ejus ins quirere conatus est, Zwiccaviae 1793er s (7) Cfr. Vitringa is» Commentario ad. h. L. oTHEOLOGIC /4A. 97 dimus: şı T10n. esse. nisi. carmen quoddam ,: quo' 'fe- licissima;::tempora. depingebantur , : plures: hoc. Je- saiae tempore. in: ore. habuisse, et idéo hunc illud praemisse,: quo facilius osténderet, in tanta mo» rum. pravitate y : illud: exoptatum: tempus nondum as Jehova- concedi posse; sed contra. poenas neos manere, qui ità T voluntati sese | T INA wus 201/202 oils; m2); Valde dubito pan omnia ad. ei nécsdds Sinta- Ubi nimirum veterum. Hebraeorurn. vatum orationes . legimus non. obliviscendum rest , orien- tali. eas conscriptas. esse .sermone, vatesque pro suae, gentis indole, vividos imaginatione: pleno., et haud. raro hyperbolico usos esse dicendi. gene- re. (1)5.jd quod tum, maxime. locum habet. (quod bene. notetur.) ubi futuram: felicitatem céetribete solebant.(2)« «59 holh iod olodsn :. ig 3-) Nisi. vanum. et ikiia nium iive velis » dicta sub. conditione .quadami intélligenda esse, in propatulo.ests nimirum , quando . omnes Numen ;supremum „ea ratione, quá Messias dic- turus esset, manu. fidei qnas filiae il colerent, ... 112.39. 810309. .99) , Mu ——Tá -His Ko) Utinam qui ex bini Apocalypsi: futura praedicere Solent , ad orientalem sermonem semper attendissent! (2) Similes descriptiones plures in Jesaiae. carminibus .occur- runt, ut. XL 2. Crf, hic Muntinghe Geschiedenis der Menschheid , Tom, VII, p. 188. sqq. 88 COMMENTA'TIO His de causis ,' summis. praeeuritibus interpreti« bus, putamus , huic: vaticinio (modo sit vaticinium) eventum partim respondisse, quum post Babylonis cam captivitatem multi e Persia, Chaldaea , Aegype to et Occidente Israélitarum religionem assumerent 5 deinde: quum Israelitae ex Babyloniain patriam re« duces ad Antiochum usque pacatis uterentur re- bus; porro: quum, Evangelio coelitus cum homi« nibus communicato, multi hoc assumerent; partim vero adhuc responsurum ésse, ac^ tum demum omnibus numeris absolutum irij quam “primim omnes ,in Messiam fidem habentes; Deum £y zvej- pati xol &anbelg colentes, uni regi eidemque Ju- dici: obsequentes (r), amoris principio ducantur et unice honesti, justi et aequi studio teneàntur. Quando. autem speratum illud tempüs venturum sit, nescio, sed nondum illud venissé, nemo ige norat, — Simili ratione judicandum puto de Je- saiae Cap. LXV. 95. XI. 6—2. Zach. XIV. 9. Ezech. XXXIV. 98: in quibus locis interpretandis id teneatur, omnia, quae speratum illud aureum seculum, pacatum illud in Palaestina tempus spec- tant, poétice exornata et sub conditione. quadam intelligenda esse (2). Eheu! quod et ad Jesaiam , in cujus Orationibus Ethices doctrina regnat, | quám OQ) Cfr. V. d. Palm, I. c. | (2) tfr. Interpp. ad h. l. Imprimis Rosemmullerus et Palmius. THEOLOGLUICA. 89 quàm. Christianam fere dixeris, provocarunt, ut bellumi non licitum esse demonstrarent ! Missis igitur his aliisque. locis (1), nihil. omnino dicenti- bus 4. quos e veteris Foederis codice afferunt, tran» simus ad explicanda Bo ros 58$ 6. Loca minoris momenti , e Noyi Foederis libris . allata. Non tantum in V, F., verum etiam. N. F. li- bris suam sententiam confirmari opinantur. Mi+ noris: momenti loca huc pertinentia mihi esse vi- dentur, ex Johanneo Euangelio Cap. XVIII. 36. Ex Epistolis haec: ad Rom. XIL 16—21:. ad Ephes. Vl. 11—17. altera ad Corinthios ei 3g. 4 Jac. IIs 13— 18. 1V. 1. 2. | ! Quum Jesus coram Pilato esset, et hic ex eo quaereret, an sese Judaeorum regem profiteretur; Te- (1) Ezechiel XXXIV. 28. Jes, Xl. (em. Zach. XIV. q. in plerisque vaticimiis illis de paccato et sperato illo tempore in Palaestina sermo est. Non opus est hic ostendere , legem latam Genés. IX. 5. 6. huc nil facere, Est enim híc sermo (quam- cunque sequaris lectionem, a viris dostis propositam) de nece sanguinolenta, Nec latius sese extendit, quam quod in deca- logo praecipitur, mom eceídes, Cfr. Grotius, de. Jure belli uc pacis , Lib. 1, Cap. c. n Gesch, der wenschh, , Tom, 4. ann. 221. : ð COMMENTATO respondit nv'H Baæsisely 5585 robu ory dx ro xdeuou TtiTOU. El éx roð xicgou ridrou ñy 5 Baot cly 5j wyrok órypérer Gu oi Equo) wyaviCdvro y ya wh er pa3o03 rors: ^ Youoaoig* | vür 98 5 — 5 MAN "Ux čoriy éyreüley. (1). TET In aperto est, Pilatum Jesum. piia adition sum considerasse, quippe’ qui, si terrestrem se Judacorum regem professus esset, eos ad defectio- nem incitasset, Jam vero Jesus ait: Pilato nil a se metuendum esse, quippe qui rex quidem es- set, non vero, ut ille putabat, regnum Palaesti- nae. ambiens, quum ne copiis quidem militaribus se stipatum videret; nec se tale quidquám in ani» mo habere, Id tantum; indicat, regnum .Messia« num spirituale, de: quo veteres Hebraeorum: vates vaticinati- essent, jam. a se conditum esse, qui, qua ratione Numen supremum .colendum esset j dós cuisset, quique omnibus , qui sua: castra. seqüue- rentur, praeesset, .eosque in: certamine contra impietatem omniaque. quae ]Jeo- displicerent, du " ceret; quod si id agere voluisset, ut Judaeorum rex constitueretur, se copias collecturum fuisse ac vi et armis suam regiam dignitatem. vindicatu- rum (2). Undei iat hunc locum. arripere - potues tint eF) Joan. XVIII.:360 i = (g) Cftr. De 5h. 7. Grotius et patai, ad b. j. - J.Heringa, iw Comment. Soc. Hag. ad annum 1797. p. 51. 94. 205. N. C. Kist, over de Christelijke Kerk op. áurde , =p. 20. et 3o. ibique Bezae Annotatio citata po THEOLOGI A^ 91^ rint quo; bellum illicitum esse probarentj vix.ine telligo; nec aliis locis, ad quos provocant «id docetur. Ephes; VL 1ir—1i7. du hac, quain. ad Asiae Minoris Occidentalis ecclesias scripsisse vide-' tur Paulus, Epistola sublimiore uti -solet dicendi genere. In fine Epistolae, ut solet ;! demonstrat , qui amor in variis vitae zepizT46eci) Sese exserere debeat. -In his, imagine ab armatura sumta, egres gie omnino praecipit, quf virtutis Christianae hos» tes -debellandi sint; ^ hunc. in. modum s dy2Uezete. viv: mivoraluy «iU bey mide TO DivicÓzi Op otini irpo rs pelbodelæs "TOO u[90AcU. "Ori ox Éoriw juv 4 méan wp Gips kel CUpkm, RAME mpg và) dpyÀe y wpis rite vdlouolate , mpd tob xdofiorja- vojag TOU axóroug v0U GiQyoc rourou j mpg T% myeu! prix vio covupglag. iy Tas évovpasloies ^ NIA vtUTO: dvaxA(lsre vy) "maomAday "TOU: beot fyo Duvulifre du viaTíjuci : dy rý ymépg TH- Tovro xarrete a eee oeTíivar. Erre oUv-repifadqusy0b TRA ürdQUvw *ónGv Š dxxlela. ko dyDucdquevoi ay . Gigire Tic: Dru0cUV4c* ^ xx) VeoOwcauevor Tovg mÜDEÓ Lejl ércpacig TOU eüayysMou «ijo eipivuo" Emi rari Waz Aufdyrec: Tüy (Upsov. vig? mloveut y i» O^ ouvuexeto müyra/cà. BéAw TOD rovnpoð Tà hawo | eBécuni y xai Ti mepixedaAalay ro euruploy oéEaelas J no qp puixRipay TO vyeUpuATOG , 0 cti fug coU. — Mul- ta, de his eectionihns diçi possint ,. quibus lamen pro. istituti, satione, hie. logus.non est, Probavis- se sufficiet, ex iis non sequi, bellum. non, licitum: esse. 92 COMMENTATIO esse. Duae hae observationes rem, ut putamus; conficiunt: paiol "u x 1. Paulus hic tantum praecipit, quà ratione ho- - mines pravis animi affectibus omnibusque, quae vir-. tuti Christianae sint impedimento , resistere debeant. 9. Facit id imaginibus , ab armatura sumtis, quas hic non agnoscere, et singula proprie. su- mere, stulti foret, -Paulus de bello, vel armis. capiendis, proprio sensu nme cogitavit. quidem. » Agit tantum (sunt verba Grotii) de pugna, quae Christianorum est, quà sunt Christiani, non quam communem Habere cum aliis hominibus cers tis eventibus possunt ^ (1). Deinde afferunt ex altera, quae dicitur, ad Co- rinthios Epistola,- Cap. X. comm. 3, 4. ubi le- guntur verba: éy cwpx) yàp TEPTATOVYTEG 9 00 xx và cápkm cTpxTEU0juen* tà yp irav tis OTpDUTEÍAS Xy où CXpkIXÀ y QAAQ&: dvare: TQ ÜeQ rpp xabal- pesi) ĉyupupéTuys — Ex priore et altera , ut vulgo: audiunt, . Epistolis constat, Corinthi fuisse, qui Pauli inimici varios eosque malévolos de ipso spare gerent rumores. Contra hos. Apostolus :hocce. capite et seqq. vehementer invehit, et. a Corin« thiis observari cupit, -sibi a Deo potestatem esse concessam omnes castigandi y qui falso illum ca« (1) De jure belli ae pacis, Tom. I. pag. 6o. edit. Bar- beyracli, iem Ammon, Entwurf einer reine bibh Theologie , 1. B. p. 259« TPHEOLOGICA.. 93 lumniarentur , reive Christianae promovendae obes- sent; nam, ait, corpore etsi sit debili et infirmo , tamen, ubi adyeríarios castigare opus est, sibi arma a Deo esse concessa, quibus omnia valeat. — Intellexisse videtur arma, quibus in Elymam Hy- menaeum et Alexandrum usus erat. Paulus etiam h. l. ne cogitasfe quidem de bello videtur , id tan- tum affirmans, sibi maleficos puniendi facultatem esse, metaphorà sumtá ab armatura. — Imo vero huic loco potius argumentum inest, quo belli jus demonstretur; nam ipse hic locus aperte indicat, ubi homines, quo minus male agant, leni admo» nitione. coerceri nequeant, -eos vi cogendos ese ser) - | Videamus an Jacobi loco, quem nobis obge- runt, aliquid insit, quo suam sententiam rite tueantur, Jacobus hanc suam Epistolam popue lari oratione scriptam, moralis maxime argumenti , ad Christianos olim Judaeos scripsit, in qua quum eos ad patientiam et fidem in virtute Christiana exercenda conspicuam ,.'variasque virtutis. species excitasset, inter alia in lites quoque ét risas, quae. inter eos, -ad quos literas daret,- maxime viguisse videntur, his verbis invehit: ley zd» - Äe xal oyar £v Üuiv$ oùz évreUley y èx TV 30ov&y Üp4Gv TV CTQXTEUOUévuV Cy TOG pÉAECIY ÛRÕY S IT G) Círr. Mosche, JBijbelvyriend, Tom. IlI. pag. 223. Grotius, de jJ. D. ac P, pag. 59. et Interpp. 94 COMMENTATIO émilupueire: næ} o)x ÉweTs. QovsUere xal DuAOUTe, xol o) o 9dvac0e éxrrux ws pågerle xal. moAsuelTs 9 ogr Exerc 2b, dw TD wy aireloÓmi DuXe. Hoc loco ni- hil. aliud -docetur , nisi hoc: omnes illas rixas et lites, quae. non. poterant non quam maxime noxiaeé esse, ex invidia. aliisque: pravis. animi cupiditas tibus ortum ducere; lites porro, et pugnas ex is- tiusmodi.causis ortas , quam maxime improbandas esse. `: lloc verissimum esse et nil fere -Ethicae Christianae magis contrarium esse , haud facile quis- quam negaverit 5 at vero , an inde sequitur bellum, quod. justa de causa suscipiatur, illicitum cesse? Si. ita interpretari: velis ,; et. tali interpretatione Ethices Christianae systema superstruere , vix. tam stulte quidquam excogitari poterit , quod non cab- balisticá. ratione sacris literis inesse iisque compro» bari, ostendi queat. — Lites et pugnas non nisi mála-.quaevis secum. ducere , idem docet Jacobus Cap; III. comm. 13. sqq., ad quem. igitur locum eos ad 'suam sententiam | tuendam . frustra pro- vocasse ,. uberius explicare supervacaneum duci- mus. (t). E. oxi «Majoris. momenti- prima. fronte locus esse vides tur, quem ex Pauli ad Romanos. citant epistola , Cap..XIL. comm. .17,.18, 19. . Licet seriore aevo variae de- consilio quo Paulus hanc episto- lam scripserit ə prolatae sint sententiae, haec | í " i M ta- fo Cfr. Grotius; le Ce p. 6o. et Interppe OTHEO LOGICA: 95 tamen omnium. videtur simplicissima: nempe, ne Judaei , qui. jam Christo nomen dederant, molesti essent iis, qui gentilium religioni valedixerant, et «Christi castra sequebantur , urgentes , ut Mosaicam "legem tenerent; nimirum omnes, ut Judaeos, ita gentiles ; peccatis esse obrutos et unice fide in Jesum Christum., 3ixauocóvs» (justificationem coram Deo) obtinere posse; mec porro hi illos offenderent "Christian libertate abutentes. — Quum a capite primo ad duodecimum egregie illam ex fide justi- ficationem exposuisset, nec non causas, ob quas tam. pauci numero tantum e Judaeis regni Mes- siani participes essent, et contra permulti & gen- tilibus : capite duodecimo: plura tunc. temporis maxime necessaria praescribit officia; quibus exer- centes concordiam et amorem, Christianorum pro- priam illam notam, alerent. In his haec verba quoque occurrunt: Myer) xzxbv dv) naow dmo- Diyego Ylpoyooüjueyon xa Bvmioy myruV AvÜpooruy. E? Doverüv 7) dE kB y perà wüvre» AwÓpozay cl- guyedoyrec. Mà énvroUg éxDikcüyreg y dy amwrol. AAA dre rómov tă pyyhe yiyparTer yp. mot éxDiwZcic. éyà &vramoouct y AÉYEL kÜpiog, — Comm. 17 et 18. docetur tantum, cum quovis leniter et clementer agendum esse; Christianos id agere opportere , ut alii bene audiant, et quanzumpote cum quovis pa- cem alant. — Quodad comma attinet 19 , ad. quod praecipue. provocant, licet locus sit e difficiliori- bus et varie explicari possit, tamen hic suffecerir oS- 96 COMMENTATIO ostendere , quomodocunque locus accipiatur, nullo inde modo effici posse bellum non licitum esse , quod satis. probari putamus , sequentia modo teneantur: 1. Paulus hic citat verba, quae in pulcherrimo illo Mosis carmine occurrunt , Deuter. XXXII. 35. ubi "Deus loquens inducitur, Israélitis ingratum ani- mum variaque peccata objiciens; sese, qui tot | tantisque eos cumulasset beneficiis, justam ultio- nem sumere posse ostendens; quo loco docetur ergo, Jehovam sua jura vindicaturum ‘et maleficos puniturum, — Ponamus jam hunc locum recte a Paulo allatum. esse, ad id, quod cupit, proban- dum; verba ejus 3óre rórov ví pyğ roù leoù (ver- ba roù soù addenda esse, suadent proxime se- quentia) x. 7. A. (1) id significabunt: non de- cet Christianum, si ab alio laesus sit, statim vindictam sumere, sed lenem et clementem esse; est omniscius Deus justus vindex, qui eos, qui alios. laeserunt, castigabit, et pro piis sui culto- ribus vindictam sumet, — Jam. vero haec non ita accipienda esse, ac si Paulus Christianos jussisset omnia injusta pati, et nunquam malo resistere, liquet ex iis, quae jam monenda sunt: : 2. Con- CD Cfrr. quae monuit Cl. van Hengel, in Comment, egregia, dignaque, quae omnium Novi Foederis Interpretum manibus teratur, oyer den inyloed yan het karakter der Apostelen op hunne Schriften, pag. 24. iu Dissert, Soc. Teyler, Tom. XXVII. THEOLOGICA. 97 '2. Conditio Christianorum tunc temporis Romae plane alia erat, quam quidem hodie, Christiani undi- que ab hostibus erant circumdati id agere debebant , ut aliis bene audirent, quo alios moverent Christo sese addicere, et, ipsi inter se concordiam alentes, plus valerent. Quodsi igitur illa verba: perè mdy- Twy yðpúmwy, interpreteris de iis quoque, qui non Christiani erant, sive de Christianis, qui et ex Judaismo et ex Ethnicismo ad Christianam Religio- nem, transierant, (prior interpretatio huic praefe. renda videtur) omnino opus erat, ut, mites et clementes , amorem alerent et cum omnibus pacem conservarent. — | | '$. Ne Paulus perverse intelligatur , quasi nun- quam pravis hominibus resistere jubeat, addit comm. 18. e| ðuvyæròy, unde patet ipsum Paulum bene scivisse casus dari, in quibus pax conser. vari non possit. ! 4. Quando ad exemplum ipsius Pauli (ut ex Actis cognoscimus) attendimus , apparet , eum non quaevis passum esse, sed, ubi injuste eum aggre- derentur, vel insidias ipsi struerent, jura sua vin- dicasse, omni modo sibi ab inimicis cavisse seque defendisse. 5. Paulus hic scribit ad Christianos, unius ejus- demque coetüs socios, non vero ad unius ejus- demque patriae cives, Nemo non intelligit , aliter praecipiendum Christianis tunc temporis Romae, aliter civibus patriae, omni aevo , ubivis terrarum, G 6. Quod- 93 COMMENTA; TL-0 6. Quodsi Moses. „et „Paulus, his- verbis indicare voluissent , omnem omnino . pravis, resistendi. libers tatem Isradlitis .vel Christianis | interdictam . esse (cujus contrarium sexcentis in locis utriusque scrips toris demonstratur) , Jehova. eodem fere tempore alios populos debellare non jussisset , nec. bellandi leges. praescripsisset. . | UT Sed jam satis superque. in fotilibus. sententiis refutandis occupati - fuimus... —— . Ipsos DostFOS sady versarios , nonnullos certe , ex. ratione , qua. eas affe- Tunt, parum iis pretii statuisse opinor; nec hodie quemquam , nisi qui omnium, interpretandi. legum ignarus est, haec similiaque loca, ad probandum, bellum: Christiano homini haud licitum esse; alla- WENP», pro certo habeo et seio. thegiti: Gai faxa E frets f , rt M $^ i n ` ~i i ? Pig B A - i ^ £ 4 " l ; $ /129 DRYG e € 1 d Pü i í Loa majoris 1 “momenti, kS Novi Foederis - libris Glata, Jam transeundum est d Dc " "quae magis valere videntur , quaeque haud sine veri specie - áfferunt illi.. Sünt autem haec: . Matth. V. 38-48. XXVI 47.1 Joan. Db. 15. v Primus locus. Matth. V. 38—48. ita sese habet: VS. 38. . Hxoúgate Dri JBjlla planui áyri pizat, xal D uti ó30vrOc. 39. yb b AÉ- THEOLOGICA. 99 Aéye uiv, p^ Qutiorivæi TQ Opp! AX orig ge farisei ém) vy dekiţu oov giuyóva , eTpédov QÙTG xol THY &AAM4v* 4O. xal cQ ÜéAovri cou xpiüáyzi, xal Tiv. yiT&yA, Gou Am[üeiv , Xe aùr xci. TÒ ludTIOv. 41. Ka) erig ce &yyapeicer [Moy Eyy Ummye MET «TOU. 2000. 42« "TQ airoUvri.ce DÍ00U* xal v» ÜEAov- Ta &mTb coU QOavelomcÜui, uM. dmooTpaQe. 43. -H-7 xoUcare Ori. ED ÉIN ." Apyarsoeig TOV. WANTIÓY OU. , xa) puo5ceig. Tüy. éxpdv . cous 44s "Eyü dè ayw Ou, ayacXTS TOUG ixlgcbs Ou y eÜüAoyeiré TOUG k&TOpu- pévoug üpsAG y KAAĞG Tote: TOUG (MG OUVTAG Üj4AG , xal posed ens Dmip rü» èrnpealivruy due xol Duuxdv- TUY ÙG. 45. rug yév4cÜe viol TOU marpòs wuy èy oüpayole , OTi qüy. Alv. TOU. QYaTÉAAEE Em) mowy- pobg xol dyaloUes xol. (Qpései dmi Duxmloug x2 Ql- X6. 46. "EÀà» yàp Ayamücuyre coUe. dymmüvrag üpAe, Tiv& pioldy Éxere S o0) xol oi TeAGwaI | TO abr) mowUcIS 47: xe) iky ġoráonole ioù dDeAQoUe Op óvo s Ti erepiccov mroleirs 3 obyt xal oi TEMA outos TooŬciv's, 48. “Eceche cv dutie TÉAEIOI y oTEp Ó caThp Dj , Ô éy TTG cüpavolo , TÉAEIOG eI. En verba, quae adversarii urgent, et quibus adeo suam sententiam firmari credunt, ut vix ine telligant, qui alii ia contrarias partes abire potue- rint. — Lubentes damus, si verba, ut sonant; accipiantur , et hic praecepta omnibus | omni- no Christianis tradantur, ex iis sequi, vim vi haud esse repellendam , néc armis decertandum. At Vero, ubi placitum aliquod morale e Literis sacris G5 etui- to COMMENTATO eruitur, caute circumspiciendum est, quo ‘tente pore, loco et quibus hominibus praecepta data sint; et, praeter alia , maxime ad dictionis fórmam attendendum est, ut, omni proverbiali loquendi ratione missa, quid, hoc involucro demto, verba significent, quid minus, disquiratur. Quare et nos, de tempore et occasione, qua Jesus hunc, summa eloquentia conspicuum , sermonem habuerit, pauca praefati , quid Christianis omnis aevi his commatibus praecipiatur , datá operá inquiremus. Optimus noster. Magister, per annum et quod excurrit, doctoris munere functus, miraculis pa» trandis et sublimi vereque divinå doctriná tradendá, multos sibi conciliaverat discipulos. Ex Judaea in Galilaeam (quo multi, Jesum Messianas exspecta- tiones expleturum opinantes, eum visum confluxe- rant) redux, Orationem, quae Montana vulgo di- citur, habuit. - Duplex Jesu, hanc Orationem habenti, nisi egre- gie fallimur, fuit consilium. ; 1, Ut vere spiritualem regnisui, quatenus Con- servator, cruci nondum affixus , facere poterat, indo- Jem proponeret; ut sic opiniones, quas auditores - de regno Messiano terrestri conceperant, aboleret; Pharisaeorum doctrinae, quae omni verae virtuti adversa erat, suam puriorem opponeret; calum. nias dénique, quae de eo spargebantur , refelleret, 2, Ut suos auditores et maxime Apostolos, hac sui regni indole proponendá, admoneret, ne, per- ver- THEOLOGIC A. 191 versi. de suo regno opinionibus | abducti, quae- vis bona et fausta exspectarent; eorumque animis inculcaret, sui nominis causa nullum non malum iis; perferendum esse, idque omni patientia et: lenitate; quum totus fere térrarum orbis, falsis opinionibus delusus , in Chrísti asseclas quasi con- spiraturus esset et nihil non acturus, quo hos Nazareni . sectatores.funditus exstirparet. ..Uti Jesu monita. quadántenüs | omnes spectabant auditores, ita tamen , quicunque leviter modo Ora- tionem- inspexerit , fatebitur , multa inesse, quae, nisi directe, praecipue certe ad Apostolos per- tineant; ia ut Jesus, oculis suis in Apostolos, propius sedentes , fixis, digito eos indicasse videatur. Utut est, illud. luce clarius est , duplex, quod modo. diximus , consilium: Jesum sibi proposuisse, adeoque praecepta, quae híc exhibentur, Jesu ae- quales et maxime Apostolos spectare. Quae quum de regno Messiano terrestri opiniones: alto animo essent infixae , auguramur, sapientissimum Servato- rem ; quo magis contrarium iis probaret , fortiorem in modum locutum esse. . -»Haec de tempore et consilio , quo Jesus hanc CoRR: begah praemoñuisse suffecerit ü). Com- W De PRE SPAY num hiec oratio eadem sit, quam quae me- moratur a Luca, aliisque , híc non est dicendi locus, De iis, quae cripsimus , conferantur ,licet in nonnullis dissentiant, K u i- noelius, in Comment. , Tom. I. pag. 116. sqq. Fritsche, qui Euangelium Matthaei resentuit «t «um. Commentariis pet- petuis 192 COMMENTATIO .Commatum,. quae afferunt , singula verba: philo: logice et critice explicare non opus est; — tia monita nostro consilio sufficiunt, ^ "^ ^" Ex Exod. XXL comm. 21—25. Levit. XXIV 19, 20. et Deut. XIX, 16-—21, constat, lége Mö- saicà Judices juberi, eos, qui graviora crimina commiserant, eàdem poenàá afficere; quod. jus ra? lionis vulgo dicitur. Judaei vero. sensim sensim- que a vera legum ^ Mosaicarum / indole, (secun- dum. quas minorum injuriarum ‘talio ,: si- laesus vellet, pecunid redimi poterat (1)); desciscentes j privato cuique jus talionis liberum relinquebant y licet. e Deuteronomii loco non“ nisi judicis. decre- to exerceretur. Judaeorum vero doctores [esu temd pore huic legis Mosaicae neglectüi sese haud op- posuisse, imo potius suo ipsorum exemplo ceteros ad ultionem sumendam incitasse videntur. =" Porro ex Levit. XIX. comm. 17, 18 , (übileguritur ? Ww nin nain ga353 qnem NWYN? bro pres? NON voy NENN ay Er nra CM | «s dINofi petuis edidit, Lips. 1826. pag. goo. sqq. Clar. Heringa} Verklaring der Bergrede yan Jesus, pag. 7—21. et quae magno doctrinae apparatu scripsit Tholuck, ZPhilolegische theologische Auslegung der PE Y Christi , Hamb. 1833. pag. 5—39- | | i * (1) Cfrr. Josephus, Antige, L. 1V. Cap. VIII. $. 35. Rosenmullerus, is Scholiis ad Exodum XXI. aie mi” chaelis, Mosaisih Recht, $. 240. M OTHEÉORZEZOGIUIC. ioj Non oderis frairém tuum in. corde tuo; . Valde re- prahendes proximum: tuum , et. non perferes in co peocatum. Non ulcisceris j^ nec iram = fovébis con- tra filios populi tuis) sed amabis proximum tuum , uti ips)s Judaei, pro superbia sua p> putabant sibi licere, et peregrinum, et hostem, odio per- $édui ^ihternecino. (1). lpsi doctores hoc 'odium aliisse et instillasse" videntur. : Hine Jesus. dixit: "Hxojcere Uri. Riilu* "Ay miesis viv. m Adjoity Sóu; xa iyore ^ riy èglpév cov. — Ubi ad totius reli- gionis Christianae , amorem et lenitatem. spirafitis' indolem ét ad consilium hujus Orationis ," quà Jesus maxime perversas sui ‘aevi opiniones perstringere sibi proposuit," atfendas; haud mirum videatur, sapientem Doctorem , omni vi et Zyzpye/z , amo- ris, liberalitatis et humanitatis officia proponere et"alto animo infigere voluisse. - Hinc primo de vulgari Miiotié doctrinae nem Pd DE Aya mp : , 9 je 39ftoloa ugue UD De: TESTAN hostili in génie» animos dft? "pighe foótlius e: Wétstenius, alii, quos citànt Interpretes ad 1/1, Matt haei. In Institutione. Mosaica multis Jocis ;: quantuin ; ex remporis gentisque gatioge et;consilio divino: feri pesietn bg- nevolentiam . Aoc o populos et universum. genus, humanum 9 Ti praecipi, probavit Vener. Winlopen; i in Vervolg van Oyer- dénkingen, pag. 243. sqq. In Éebráeorüni serfptis "egregia fidc perünenria: praecepta: reperiri , | inter; alla; pateat | ex: Proverb. B3 ois Cons XXn gll? |» $15 POSER Nersen senpima3e e odium (D, hostes, a alucrunt, vios ry , habet. vir ceteroquin CON CETY $yFacides; o il. 913. ei. Misthigue JGHhiER. deo Mieksehhi, 3 ail jin og 104 COMMENTATIO viyy pi &vvio TVA TQ vrOVMDO* AA berig 00 fart- cer èm) Tv OeGlav oc0 giwydvæ y orTpépov gT xol TAY &AMye Kær ro ÜEAovrl. cot wpiliiya xat ròy yirõvæ o0 Aul. Qeg aürR xal TÒ- ÎLÉTIOVy xal ÖCTIG CE &yympsucst pinov Evy UTAyE eT AÜTOU Dúo. — Haecce: verba; non ad latum unguem resecanda, sed. proverbialiter dicta esse,' quivis... me jinon monente, intelligit; quorum. adeo sensus huc. re- dierit + noli yim -vi opponere et par pari referre - imo. potius illatas injurias, quin. et. alias; majores ac plures , aequo animo perferre, quam. de ultione et privata vindicta | cogites yisi ex. judicis decreto jura tua vindicari , vel alia legitima. et. Christiano digna ratione. injuriae - illatae . depelli nequeant, Hunc verborum sensum. esse , ipse. Magister, qui, quae dixerat, exemplo ~ interpretari solebat, OS- tendit, quippe qui in Pharizaeos et. Sadducaeos, eum calumniantes et injurià aflicientes , acriter ine vehi soleret, et tum demum, ubi Judices injustos conspiceret, ut coram Pontifice Maximo, parum quippe se profecturum sciens , quaevis . pateretur, Et hic quoque Jesus, alteram maxillam -non prae- bens, luce clarius ostendit, verba non ad vivum resecanda esse, — Qui quaeso ! aliter interpretari velis haec. verba Jesu, qui coelitus descendit , ut omnium et singulorum hominum. salutem: et. feli- citatem promoveret ; nonne tum, ut recte e Heringa monuit, in pravos indulgens, in bonos crudelis fuisset? Nonne tum probi una. cum im- pros THEOLOLI/IC A. 105 probis in. perniciem ruant, necesse. sit ?. Qualis ista foret civitas , ubi cuivis liceret alteri impune inju- riam inferre ! — Alteri opinioni ,. ac si omnes, non Judaeos , odio persequi possent internecino, haec op- ponit: iyà 32 Aéyo uiy, dy amie Toùg 5 fpobs Div , EÖMOVETTE vous. KATXPOMEYIYG pnis y was TEŠTE TOUS puaeüvras, dps, » xa) aqoeedoqenda Uorhp vin irupen ivan Üp&c ox. DiundyT au MAG. «74 Ae — Ubi reputo ipsum Jesum hostili in eum animo affectos acriter perstrinxis- ses eundemque.voluisse , (quod in ipsa rei natura posi- tum. est) ut, illos majore, prosequeremur amore, qui- buscum; arctioribus necessitudinis vinculis juncti si- mus, quibusye, plura debeamus ;. alios Vero. omnes, I a uti nos ipsos pon vero. magis, quam no S. ipsos... di» ligeremus ; ubi. porro mihi in. „memoriam revoco , quae; de consilio. civitatum. aliisque. supra disputa - vimus, aut me, nibil. intelligere. profiteor , aut Jesu praeceptum, id. sibi velle, persuasum ihi habeo : » quum. fieri. non possit, ut. liis > qui injuste. no~ biscum agunt s eandem. existimationem , fiduciam et auxilium praestemus ; Christianum tamen decet. in- vidiam et, vindictae cupiditatem. exstinguere , quin generis. humani praestantid. motum , cujusvis. erran- tis.. misertum , , cuivis, " infenso. in se animo, bene cupe- Tey quaeyis. communis, benevolentiae. „praestare, ofi- cia, bona et. fausta omnia apprecari » pro viribus , quantum decus . incolumitas et. communis societatis salus patiantur , quaeque y: ub meliora "videant , b probent ,. et. sequantur , circumspicere e ficere. " Ta- - 106 COMMENTATIO Tali inimicos tractandi ratione Christiani nomine dignos sese praestarent , ‘et prae gentilibus , ab hisce animi sensibus prorsus alienis ; $ longe excellerent; — Uti igitur hac loci interpretatione jam patet haud adeo belli geründi licentiam prohiberi, ita, quae forsat huic illive dubitatio remanserit, prorsus disparebít ; ubi attendimus, quae Christianorum tunc témpo- ris fuerit conditio et quibuscum hominibus 'et^ira- gistratibus rem maxime habituri "essent. Nimi- rum futurum erat, ut Jesu sectatores summo habe- rentur contemtu, et si rem ad magistratus (qui, Deorum quippe audaces contethtotes summique Im. perii occupandi studio ductos Christianos pestis instar habituri 'erant) deferrent, pejus de se ac- tum expertuti erant, quam si, patienter injurias ferentes , siluissent potius. Nonne in tali civitate, ubi, gra$sante veri cultüs Dei ignorantia et su- perstitione, cuivis impune alios, quos innocuos commune odium persequitur, injurià afficere licet; potius sit damna et detrimenta corporis posses- sionumque pati, quin ipsi libertati "aliquatenus cedere, quam resistendo majore damno affici, spoliari, premi et quaevis mala perpeti? Quin in civitate, ubi boni ita premebantur , facile" fieri poterat , ut Christiani , sese injuste contemtos "et spretos videntes , ab aliis se sejungerent" 'sibique soli viverent; quod ne fieret, 'summus magister eis quaevis liberalitatis et humanitatis officia prae- stare praecepit, (42) quo ostenderent, se'ex op- | timo THEOLOGiCA. i tio hofiiinátm "genere ejje cives 'ad' cuivis “anxi lium präestañdum , suo qiioque damno ,, paratos; — Ex Judaeorum exemplo, quibuscum ; Romanos: in: juste agentes deferentibus , durius actüm videbant, quid. melius foret, edocéri poterant, — fac de- müm ratione , quaevis patienter ferentes omribus- qué bere cupientes , Gentiles , Christianos séditioso- rum "instar habentes et nullum non pravum de iis rümorem spargentes , refutare poterant; hoc modo, quantopere de religionis Suae "veritàte et praestari- tia pérsuasum sibi hiaberéfit ; palam facturi éránt, aliosque incitaturi, ut: eidem religioni nomen da- rent; hoc denique modo Euangelium , ex summi Magistri voluntate, non Bn sed exemplo sectato- rum , qui quaevis niala Christi causá pati scirent, optime commendari et propagari póterat. (D. j -Christiànos his Jesu mandatis obsecutos esse , aliosque , ut Euangelium amplectérentur , excitas- se; rerum Christiangrum ^ ` historia satis superque luculentis docuit testimoniis, — a t seculo es viventes , spectant , his verbis danti åevi Christianis Jesus commendavit non ignaviam turpem, sed summam. lenitatem et. mansuetudi- nem (39 742. J3 Mac et cuivis , "Suo quoque id2aji11 Asupil, occidi mum ot .IHVX .qe» oil - dim. IT Bi ag z 2 (1) Cfrr. Interpp. suprá Taudáti, maxime Th óluck ius; i » pagi 306--344. et Heringa; p. 71-78; ^ ^^ — 102 COMMENTATIO damno , auxilium praestandi studium alendum (42.) , iram et vindictae cupiditatem compescendam;: cui- vis, quem hostili erga nos animo affectum esse novimus, bene cupiendum ejusque saluti. consu- lendum ; denique fac (quod tamen sumi nequit) Jesum Christianos jura sua. defendere et vim vi repellere vetuisse , non tamen. inde sequitur, bel- lum gerere haud licitum esses; Jesus enim. hic , de. privata tantum injuria loquitur, quum principum et civium tali in casu alia sit ratio, quam homis num privatorum , nec, quod. singulis praecipitur, idem populis injungi posse, quivis perspiciat. ... Duo restant loca , nobis consideranda. n Quum Jesus in horto. Gethsemanitico a satelliti- bus caperetur, Petrus (1) pro fervidiore animi in- dole, gladio , quo magistrum. defenderet, stricto , Malcho aurem abstulit: (Matth. XXVI. 47- sqq.) Petro Servator dixit: ZzóevgeWow cou ty uyapay sis cy Torov mÜTle. Ylavreg yàp. ol. Au odvreg pud pac. pay ¿y payalpg &sroAcvT2U (2), quibus. ex . verbis Jesum. Petrum, gladio ne uteretur , vetuisse patet. Etenim , proverbiali quadam addit locutione (3), Ug Ms | (1) Ex Joannis (qui, quidnam quisque aut dixerit aut fecerit ct quo quidque modo gestum sit, diligentissime. persequi sólet) Euangelio Cap. XVIII. io, Petrum fuisse , liquet, Fritsche, ad Matth, locum in textu cit, C2) Lectio ümobuvotyv as glossema esse videtur. (3) Cfr. Elsnerus, Kuinoelius Fritschius, sd kah THEOLOCGICA. 109 qui gladio se defendere volunt, gladio quoque facilé peribunt. Rationes, ob quas Jesus Petrum gladium vagind condere jussit, haud adeo longe sunt quaerendae. Causa nimirum, quà Petrus du- cebatur, ut gladium stringeret, non àdeo in defen- dendi (nam ipse servator defendi se noluit) , quam . potius ' in ulciscendi studio fuisse videtur (1). Praeterea , qui captum Jesum venerant , publicà auc- toritaté muniti erant, ut Jesüs sapientissimis de eausis Petrum castigaret , summo magistratui , cui quemvis obsequi decet, sese opponentem; deni- que Petrum parum profecturum , si vi et armis se defenderet, et praeter necessitatem sanguinem fue surum, probe noverat. Nonne hic ex conjectu- ra addi possit, Jesum, quum, in horto Gethse- manitico precatus, arctá cum Patre communio. ne usus esset, magis magisque persuasum sibi habuisse, Patris sui voluntatem esse, ut sese ho- minum causa devoveret, ita ut Petrum , velut sanctae Patris voluntati resistentem non posset non considerare, X Quibus de causis Servator sae pientissime Petrum gladio uti vetuit, ne se ipse et reliquos condiscipulos in vitae discrimen addu- ceret (2). Uti hinc apparet et hoc loco parum vel nihil praesidii contra belli licentiam peti posse, ita Ci) Cfr. Grotius, de Jure belli ac pacis, Lib. I, Cap, Ilf, $5. $ et v, ; , (2) Kuinoelius, ad b, h iio COMMENTATIO ita ab altera parte melius facturos fuisse putave- rim adversarios, si hunc ipsum locum, ad suam sententiam tuendam, non attulissent ; nam ex ipso hoc loco patet Jesum suis concessisse gladium | se» cum ducere, quo se defenderent. Cf. Luc. XXII. 35.36. 38. (1). ! ! d Parum. scite denique objecerunt locum 1 Joan. Ill. 16. éy vojro éywoxmuev Tw. yTy, TI éxeT yog rèp Uu&v Ti» uv eoTOU -čne xal úpe üfsiAoucw üzlp vüv GOeAQGw tg Puy Tiv est enim Ethices Christianae doctrina , Christianum vitae maxime conservandae studio. teneri oportere ; tum vero, ubi communis inde pendet reipublicae sa- lus, vitam ipsi esse deponendam (2). At vero an tum huic praecepto obsequetur, si quaevis injusta et iniqua (nam ponimus ubique Christianum bellans tem jura. sua contra iniquum et injustum viola- torem vindicare) ignavià suáà adjuvet, morteque sua stabiliat ? An, ne aliis injuste agentibus | inte- ritum . paremus , nostram et patriae incolumitatem non defendamus! Anne potius vitam , quae. saluti publicae impendi debet, eamque non temere perden- dam, percussoris hostisve irae et libidini trademus y quam ut Patriae nostra ipsorum salute pluris ducen- dae , (1) Ulterius hoc explicuit summus Moshemius, Zedeleer der. Heilige Schrift, Tom. VIL p. 215—219. (2) Matth. X. 28-932. Marc. VIII. 3438. Cfr, Reins hard, Chr. Zedek, , Tom., Ill. p. 178. sqq. THEOLOGIC A. III dae, jura et salutem. vindicemus et contra hostes tueamur (1)? $. di -drgumenta e Sacro. Codice | petita, | quae, praeter, supra allata, comprobant | Chris- s brano. homini bellum licitum esse, iX 451] | zo 3015 r? / Quae adversarii. obgerere solent, nullius prorsus esse momenti, rite modo interpreteris, .paucis , nisi. fallor, probatum est. Uti haec nil valent, ita contra in S, Codice multa insunt, quae bellum licitum. esse doceant; Ne enim dicam, Abras hamum, Mosem, Davidem, alios viros probitate insignes , qui Deo familiariter uterentur, bella gessis- se, eaque jussu haud raro divino , Exod. XVII. 16. Deuter. XXV, 19. ; prophetas quoque ad. bellum incitasse 5 merito exspectaveris Jesum , si bellum vetitum . voluisset , disertis verbis novum et. inau- ditum hac de re. mandatum daturum fuisse; idque eo magis , quod nemo Judaeus aliter existimare posset, quàm. vid Mosaicas ad judicia et rempublicam per- CD) Cfr. Draeseke s Leerredenen oyer den Krijg , p. 66.sqq. Joannem hic ex Domini mente locutum essé, efficitur ex Joan. XV. 12. 13» Cfr. Stronck, de Doctrina et dictione Joannis Apostoli „ad. Jess magistri doctrinam dietionemqne exacte com- perita, p. 66. 112 COMMENTATIO pertinentes, vim suam in liomines exercere debere, quamdiu Judaeorum staret Resp. (1); quid aliud cogitare poterant, qui e Gentibus ad Christi cas- tra transibant, ne verbo quidem de tali manda- to audito ! Non tantum bellum gerentes in S. Codice non vituperantur, sed summis laudibus celebrantur; ut Gideon, Baracus , Simson, Jephta, Davides, Samuël, quod bella gesserunt ex fide. (Hebr. XI. 33. 34.) Jesus nec Apostoli milites. unquam mili- tiae renunciare jusserunt ; (Matth. VIII. 5. Act. XI.) Imo potius e ratione, quá cum militibus ver- santur, bellum magis licitum dixeris, quam illici- tum :-quum plures enim. ad Joannem baptistam ve- nissent milites (Luc. III. 14.), ex eo quaesitum , quid. sibi, ut Dei iram evitarent, agendum es- set,.non jussit eos militiae valedicere, sed, a pe- cuniarüm extorsionibus et fallaciis sese abstinen- tes, stipendiis esse contentos; quem ad locum monitum sit, Jesum Joannis auctoritatem confir- masse,: quin hujus morum doctrinam séveriorem: esse, quam ipsius Jésu Christi, (2) — Cornelius centurio eádem a Deo exauditur benignitate; Je. su Christi doctrinae nomen profitetur, baptiza- tur, Spiritus Sancti donis instruitur, militiam au- tem C1) Grotius, de Jure belli ac pacis , Lib. I. Cape 2. (2) Cif. 1, c. Mosheim, Chr. Zedenlecr, Tom, VIIL. pag. 561. ^THEOLOGIC A. 111 tem abdicasse idve a Petro admonitus fuisse non legitur (1). — Quum Paulus sibi a Judaeis insis dias parari intellexisset, "Tribuno eas indicari cura- vit; "Tribunoque' eum stipante militibus, quo- rum praesidio ab omni vi. tutus esset, nihil con- tradixit; meque Apostolus., quamvis occasionem alios instituendi avide" arripiens; Tribunum- mili- tesve edocuit Deo displicere jsi vimi vi repellerent. (Act; XXI.) —' Denique, ut et theseos veri- tas ex contrarii absurditate probetur, Jesus Chris- tus ne suam quidem religionis doctrinam ad pacem perpetuam. homines adducturam , sed dissensionum bellorumque causam futuram esse praenovit, eà- que de: re. discipulos monuit. (Matth. X. 34. 35; coll. Linc; XII. 49. 51.:(2).) Praevidit itaque omni dubio procul moralem hominum conditionem non ita commutatum iri, ut pravos animi affectus et .cu- piditates plane deprimerent, nunquam contra jus age- (1) Bene híc monuit summus C totius, Lucam, ubi perso- narum qualitas specialem quandam vitae mutationem deside- rabat, . id silentio praeterire non solere, Methel m; le` c ag. 266. : id Cj Notum est, , qut plures pervetse plane ex h. l; petierint 'areumenta , ad. probandum in Jesu Christi;docrrina multarum li- tium et bellorum. causas qiaerendas esse, Cír. Hame Isveld, „Bijbel yerdedigd , Il. D. p. 380. Montinghe, Twee ver- handelingen oyver den inyloed van den Chr. Godsdienst op hes yólligéluk, ind ann. p. 113, Reinhard, Pian vas den Stich- fer odes Christéndom: ; Pe 120« Sqq. " Jox. H 114 COMMENTATIO agerent; sed saepissime fore nt rixae, lites et injus riae locum obtinerent , bellumque adeo excitaretur. Jam vero finge tibi, Jesum noluisse vim vi repelli, patriaeque jura vi et armis vindicari, quid, quaeso ` brevi foret de patria! Nonne: hostés patriam infess tarent, omnia delerent, sic cum incolis agerent; quemadmodum sub Veteris.' Foederis Oeconomia Hebraeorum Vates. Chaldaeorum , Assyriorum, alio« rumque incursiones vividis ` coloribus dépingere solent? Quis , quaeso! sana mente praeditus , hanc Jesu. voluntatem esse dixerit? Tali religionis: doc- triná. viam aperuisset latam licentiae, crudelitati, injustitiae; verbo: malorum diluvio. Talis Ethi- ces doctrina non. saluberrimum, quod. hominibus dari potest , donum , sed. pestis ,. M dns saut interitum parans , dicenda esset ! - E E Appendicis loco , quaedam de bellorum commo- dis adspergunture s sii sssi « Quamquam non ii sumus, qui bellum. geren- dum .esse.putemus, quoniam multa secum. dücat commoda, tamen. hic haud: abs. re. nobis. visum est, paucis de belli commodis agere (1)5: ut. sic t1) Nuper scriptor anonymus IHfbris quiz imseribitutig De. Bui- ige algemeene geest des oproers , in.eos ,"qui bellum ob «fí7i* « Vil) r £8. THEQIOGhCA^ us lis, quae supra attülimus, e bello oriundis , malis, ea opponamus , quae ab alteta parte bellum , nisi commendent, certe multis nominibus. utile eyin- cant; praeterea, ut quodammodo cum. eo recon- cilientur. illi, qui a bello sint alieniores , illud» qué , ob innumera inde orta mala, geri nolint, si- bique persuadeant ipsum illud malum a. Numiné supremo in optimum finem converti , hominumque generi quam maxime esse utile, — Est enim ea per» vérsa hominuri judicandi ratio, ;ut, ubi ma- lum aliquod advertant , quaecunque. possint, inde eriunda, incommoda -enumérent et; vivide depin- gant, bonorum contra nullam fere habeant ratio* nem. Quod uti locum habet, ubi homines mi- seriis premüntur, ità quoque, ubi de. bello ser. mo injicitur. Minus recte ita omnino ab homini« bus judicari solet ; quuni homo-, diligenter ad. re- rum naturae moderationem attendens , quávis horá tot taritaque ; hominum pravitate excitata , a Deo sa- pientissimó in optimum finem dirigi: animadvertere "e ut contra gratias li acturüs$ sit quam maximas ;, c9010 150. MAINEEN: DOUR. ead qui; tatem , cupiunt, acriter invehens , inter alia haec dixit, pág. 17« in ann. » Egoismus alleen kan het inzien, (dat de oorlog $u tiig LON ën Egoismus en kortzlgtigheid zijm in de moreele ' dereld eemluidend, Puto virum acutum et doctüm hoc tantum intellectum. velle dé íis, qui bellum, propteréa quod utile sit, et magna sibi inde commoda sperent, non vero ob alias easque graviores causas , geri cupiant. I d i Tiat H g 116 COMMENTATIO qui; quae homines male cogitaverant, in bona eonverterit, —- Quodsi Providentiam - Divinam ;ag noscimus , omniaque ad finem aliquem. tendere con spicimus , nonne etiam. de bello auguramur , Deum ; qui nil. praeter voluntatem permittit , ` pro summa sua sapientia facturum, ut et hoc quoque malum consilio respondeat suo (1)? Facinsuper nos ubi- que finem illum :non animadvertere, nonne queme vis decet, si alia omnia hominum saluti inservire videt , persuasum -sibi habere, : beilo qn Dei consilia obtineri?: . ^.^ ! ar £ Quodsi jam gentium bíscstáióà ibd inlionia his- toriam fere dixeris) consideremus , bellum esse. com- perimus , quo homines per orbem terrarum: disper» siet quo civitates fundatae sint; quod totius ge» neris humani? conditionem : commutaverit , gentes debilitatas fortiores reddiderit ; lapsas erexerit, ig- hotas:claras fecerit, ^ pauperioribus novos salutis fontes | aperuerit ; bellum; (quo, tonitru. instara aérem. purgantis ; populi e' somno velut -morali sint excitati , ut virium suarum: conscii; quid vale- rént, perspicerent; quod humanitatem per orbem terrarum — populos excoluerit ; ante- quam iniretur; homines varias virtutis species exer cere, et dum gereretur, . ‘moralia studia et. sensum religiosum. excitare et confirmaz e jusserit 5 bellum esse , ua Patriae amorem ,fortitadinem ; animi con- | qus. Ao stati* (1) Legantur híc Briefe über den Krieg. Bert? 1778. Br. I THEOLOGIC A. 117 stantiam , verum . sensum -heroicum , justitiam ,- ge: nerositatem , temperantiam, alias virtutis species exercere doceat (1); bellum denique, quo homf- nes clara magnaque patrandi facinora , animi et cor. poris vires explicandi , copiam sibi factam videant. , Memorare hic suffecerit, quantum ad genus hu- manum. excolendum usum praestiterint bella, quae Salmanassar et Nebucadnesar cum Israélis. posteris gesserunt eorumque sequelae;. expeditio ,...quam Alexander M. suscepit ; bella, quae Romani ges- serunt; incursiones populorum barbarorum , ex Asia superiore descendentium ; expeditiones militüm-cru- ce -signatorum 5 expugnatio Constantinopoleos a Turcis, alia. Consideres patriam nostram ; bello maxime , varia virtutis genera exercere edoctus , po- pulus Hollandus ad tantam nominis celebritatem pervenit, et concordia, labore, sensu religioso de- cies fortiores hostes superare didicit. Quaeras. ex hominibus bene moratis, quantam ex bello quoque utilitatem. perceperint , | quique . eo seses formare pore Y. gita hot edoncs T ^ ) .395A4 A ASA , (1) Bellum homini morali ausam praebet. varias. virtutes exercendi, quae alias rarius exerceri „solent, Recte vero air Niemeyerus, Karakterkunde des ,Bijbelsy'Tom. IV. p. soo. s, Elke goede daad Mift, zoo lang zij geeme gelegenheid. ont- yangt, om zich. te openbaren s, eene enkele bekwaamheid j en het is nooit voldoende tot volmaking. Yan dem gecst , eeuwig sluimerende btkwaamheden , e] waren zij ook. nog .zeo graoot., te bezitten; dan alleeng wanneer xij eens boaeferd zijn y cu Zij tet. eene merkelijke kracht wardens y at. iaa * 118 COMMENTATIO edocti sint: et, ut exemplum; nemininon in ocu los incurrens, afferam , quis nescit quf homines ; ubi in eo est, ut bellum exarsurum sit, vel etiam dum geritur, ad templa confluant sensusque re- ligiosus excitetur? Sit ita, bellum in multorum moralem ` conditionem vim exercere perniciosam, bello civitates frangi, debilitari, hominibusque maxime obesse, quominus ad meliorem vitam educene tur; nemo non rem rite reputans, causas remotio- res attendens , 'historiamque populorum consulens ; mobiscum fatebitur, bellum quoque, Divirå mode- rante Providentid (1), esse, quo hominum genus excolatur et ad perfectionem moralem ducatur (2). CON- (1) Recte ait Tzschirn er, ueber den Krieg, p. 273. sqq. Und wenn er diesem Glauben (der Forsehung) festhält, so ist ihm der Krieg nicht Verhüngniss, das yon einem die Ge«- stalè der Wellt planlos yerandernden Schicksale kommt , son- dérn eiue Schicking Gottes, der es so geordnet hat, dass das Menschengeslecht in den Wechsel des Krieges und des Friedens seine irdische Bestimmung erreiche; so erkennt es in dem yere derbenden Kriege, wie in dem seeguenden Frieden, einen Voll- zieher des Güttlichen Willens und weiss mitten unter den die Völker bewegenden Stürmen, auch wenn sie sein Glück erschu- tern und ihm selbst den Untergang drolien , Fessung der Seele , - Vertrauen und Hoffnung zu bewahren. (2) Verbo haec monuisse sufficiat, Singula pluribus persecuti sunt eaque exemplis confirmarunt H. G. Tzschirner, weber den Krieg, pag. cor—242. 4t0. sqq. Je W. Linde, Ire- naéus,voder das Kriegsübel ,zur Boruhigung an seinon Freund, Regiom. 1797. Jerusalem, Over de voornaamite waarheden yanu THEOLOGIC:.A. 119 CONCLUSIO. ` Quae ex disputatis sequuntur , hic paucis contra- hamus. — Quum gravissimum civitatum consilium obtineri nequeat , nisi ejus jura vindicentur: quum ad primaria regis officia referendum sit, ut curet patriam liberàm ésse et incolumem A civiumque ju- ra servari, et cuivis civium impositum sit, re- gem, ut hoc obtineat , adjuvare: quum Codicis Sacri doctrina haec inculcet et nihil contineat, ex quo bellum illicitum esse sequatur : historia deni- que probet, ipsum bellum esse , quo , divina mode- rante cura, gravissima Dei consilia obtineantur ; haud temere concludimus , Erhices Christianae doctrinam , quae yim yi repellere docet , non tan- tum principi, verum et cuivis homiti Christiano, übi aliter civium jura vindicari , vel amissa recu- perari , nequeant, bellum gerere licitum pronun- tiare „quin tali in casu , arma arcingere „ad gravis- sima civium Christianorum pertinere. oficia ;.. mec adeo culpandas esse civitates, quae ordinem mili- ta- ydn den Godillienst , Tom. I. p. 525 quae Yota quinta disputatio dignissima est, quac htc legatur. Briefe über den Krieg. Berol. 1728 5 quae omnes . octo epistolae hüc faciunt, Embser, die AIbgüttery ünsers philosophischen Sahrhásderts. Draeseke, Leerridenoen oyer din Krijg, p. 61. qq. Ewald, Oorlog en Prede uit hes standpant yan den pen béschouwd , pag. 18 «22. 120 COMMENTATIO tarem instituant, et alant (1), nec qui militiae nomen profiteantur ; multo magis laudandos et ho- S nore prosequendos , quippe quibus, molestae et durae vitae rationi nomine dato, multa pati in- cumbit et perferre , multis vitae suavitatibus care- re, vitam quávis horà in discrimen adducere, id- que ob gravissimam eam causam, ut patriae jura vindicentur et carissima quaeque conserventur. — Hinc omni aevo (2), maxime vero , ex quo Reli- gio Christiana publicá auctoritate munita fuit, optimi quique Christiani, sapientissimi Christiano- rum scriptores (3) , et Synodi , bellum gerere lici- tum pronuntiare haud dubitarunt, Nullus fere hodie ex Mennonitarum familia reperitur, qui bel- lum illicitum pronuntiet, et haud pauci quoque e severiore Quakerorum secta, si palam nonnulli bellum. licitum. pronunciare ausi non fuerint , tacite ta- (1) Historia Romanorum et maxime Feudalium, qui , instante periculo, omnes fere ad arma vocare solebant et post bella finita domum remittere, docuit, quot et quantae inde in civita- tibus turbae existere soleant. (2) Cfrr. supra in Introd. dicta, quid de primis Chris- tianis statuendum sit, Ex ipso Tertulliani libro de Corona militis patet, multos militiae nomen dedisse. Patet quoque ex iis, quae habet Eusebius, Hist. Eccles. Le V. cape. 5. (3) Ambrosiuss de Officiis, Lib. I. cap. 7. Athanas sius, Epistola ad Ammunem Tom. I, P. 11. Opp. pag. 766, edit. Patr. Augustinus, Contra Faustum, Pe 74—76., Ct de Ciyitate Dei , La IV. cap. 15. L, XIX. c. 7. THEOLOGIC A. 121 tamen, suá agendi ratione, belli gerundi justas esse posse causas approbarunt (1); et nostrå me- . morii, qui a nobis discrepant, ut alias ob sen- tentias, ita ob hanc quoque , fanaticorum numero adscribendos- esse (sunt autem pauci) , est omnium hominum , rite judicare scientium et Ethices Chris- tianae indolem probe gersplstenduatic ünaniihe et consentiens yoti UA TWO Mcr (1) Multi Quakeri, bello Anglos inter et Americanos exorto arma sumere non dubitarunt, Hi, officia militaria non recusan- tes, a reliquis hujus familiae dicuntur, Quaker? bellantes (figh- ting Quakers) et Quakeri liberi, (free Quakers). Cfr, Bris» sot de Warwille, Reise durch die vereinigte Staten yon Nord- Amerika, pag. 412. Sq. Alii, quum pecuniam, qua pul- vis pyrius compararetur, tribuere deberent, hujus loco triti- cum, grana aliaqdüe contulerunt, .Cff. Condorcet, Eloge: des Messi, Tom. Ve pag. 25. sq. Y PARS PARS ALTER A. > QUA INQUIRENDUM EST, QUATENUS DE BELLO GERUNDO HOMINUM. SENTEN- TIAS EMENDAVERIT RELIGIONIS CHRISTIANAE DOCTRINA. : PRAEMONEN D A Nini! omnino Christiano homini suavius con- tingere potest, quam, omni missá praejudicatá opinione, inquirere, meditari et proponere, qui religio, quam toto amplectitur animo, cujus- que vim et praestantiam persentit, genus huma- num sapientius, melius et beatius reddiderit, — Sic nobis jam, quatenus Religionis Christianae doctri- na hominum de bello gerundo sententias emenda- . verit, inquisituris, campus aperitur latissimus, in quo laeti et exsultantes exspatiamur. Praevi- dens vero me cómmentationis hujus limites longe migraturum , si, genio indulgens, fusius exponere velim, qui Religionis Chr. doctrina hunc in finem apta sit; quantopere rudissimorum quoque senten- tias COMMENTATIO THEOLOGICA. 123 tias meliores reddiderit; quantam hinc in mores hominüm informandos vim exseruetit et efficacita- temi; qui Protestantismus longe prae Catholicis- mo, historid teste, valeüt;^ qui contra apud getites , "Christianae Religionis ignaras, omħia éó valueruát, ^ üt per pravas, quas foverent, sententias, bella levissimis de causis exorirentur ét maximá atrocitate gererentur $ hiec, inquam, si uüberius' exponere exemplisque confirmare velim, me justo longiorem fore praevidens , primam legem mihi constitui, quam maxime brevitati consulere et plura istiusmodi argumenta, expositu licet dig- missima, paucis tantum attingere. — Secundo id agam, ut a veritate non discedam, nec religionis Christianae doctrinae tribuam, quae ei non sunt tribuenda (1), nec. emendationem in nimium au-. geam; quum vix quidquam majus Religioni Chris- tianae detrimentum attulisse, magisve impedimento fuisse, quominus adversarii ei assensum praebe- rent, noverim, quam insulsas illas, cuique sanae mentis homini cáchinnum excitantes,, sive placito- rum apologias, sive commodorum, ex Christianis- . eaea S Lomo C1) Notum quí magni nominis viii hte- non satis. medium tenuerint; T. Rothe et Gibbon nominasse sufficiat quorum hic in egregio opere: Decline and fall of the Roman Empire , Christianae religioni non justas,et meritas laudes tribuit; .ni- mias ille in opere, cui titulus: De iuvloeed en uitwerking van het Christendom op de vormiag en den toestand der yolken yan Europa, belg. vers. 234 .COMMENTATIO mo. provenientium , ostentationes ! — Veritatis igi- tur studio ductus et brevitati consulens, hanc al- teram commentationis partem in duo primaria. ca» pita dispescere constitui :. . Hi^ on .r. Religionis Chr. doctrinam, eamque unice, valere ad hominum. de bello errando sententias, emendandas : ; 2. Eandem revera hominum sententias de bello gerundo emendasse, et quatenus , ostendere co- nabor. | SH CAPUT PRIMUM. QUO DEMONSTRATUR, RELIGIONIS CHRISTIANAE DOCTRINAM , EAMQUE UNICE; VALERE AD HOMINUM DE BELLO GERUNDO SENTEN- TIAS EMENDANDAS. CONSPECTUS CAPITIS. Quatenus de bello gerundo hominum sententias emendaverit religionis. Chr. doctrina inquisituris, ante videndum erit, num haecce doctrina eo va- leat? Quod ubi facimus: | I. quid sit hominum de bello gerundo' senten- tias emendare, et quid id efficere valeat, significan- dum. vi 2; Anie THEOLOGIC A. 125 ^e, Animadvertendum ,.qu$ ante Christum omnia eo tenderent, ut talibus homines imbuerentur sen- tentiis , ¿quibus et facile bella excitarentur et quam atrocissime gererentur, . | 4 3. Demonstrandum, quî Religionis Chr, "a trina, plane: contrarium faciens, id agat, ut. cau- sas bellorum amoveat ji ea. optimis VER et quam lenissime gerére jubeat. j iNe autem in objectionibus refutandis, conti- -muo- ad: eadem argumenta pu— necesse sit, brevitatis causa 2 | '4. universa quaedam monere constituimus, ex quibus intelligatur, qualis hominum de bello ge- rundo sententiarum emendatio , eaque in bellis con- spicua, a religionis Chr; doctrina exspectanda sit. »Haecce inquisitio , ut: viam nobis munit alteri capiti, ita in campos nos ducet suavissimos, in quibus magis magisque: persuasum nobis: erit, quam apta sit hujus Religionis doctrina ad homi- num. de bello. gerundo sententias ; emendandas; quoque magis homines hanc ducem sequantur, seo minora bella non posse ` non 'erümpere, eaque mi- tius geri. J bony sisti ai MA M eia | III emendare „ét guid, id eicere valeat, — ast 2 Kidd de bello. gerundo sententiarum mem ° da- 1:66 COMMENTATIO dationem eam intelligimus y udi homines tnagis magis- que ita sentire doceantur y üt: bella hinc amoveantur y. eademque y | si geri opus dit y bono. consilio, quam: clementissimo et Sud. id parti minime noxio ge: rantur todos =o t E "Jam :vero-quid sit, itliog Pr dn — efficiat, videamus. Est illa multorum hominum. pervérsà rae tiocinandi ratio, qua, ubi: de bellorum càusis. sere nio injicitur, has in civilibus reperire sibi videan- tur; respiciunt causam: proximam ad rémotiorem ;: unde reliqua omnia profluunt, non attendunt. Quodsi nimirum in omnium bellorum ,cum interno- rum (i), tum externorumi causas inquiras , occure runt eXpugnandi. aliosque; sibi subjiciendi cupidi« tas, ambitio ,.ut duci aliisque virtutes suas militas res monstrandi fiat copia; ulciscendi studium in- , juriam 4.si unus. alterve. populus, inter quos bels lum exarsit, justi et aequi fines migraverit; si »n C) Bellorum internorum éorümque causarum rationem Ha- bere.a commentationis consilio: haud alienum duxi; quum et horum causae, et ratio , quá geruntur, variae sint pro diver. sis, quas homines fovent, sententiis; bellaque interna maxis me valeant in éxterna suscipienda et gerenda. Novimūs qui- dem a Platone jam zóAsuoy inter et gréci discrimen factum. IÍóAegog bellum proprio sic dictum, quod non nisi cum exteruis gentibus geritur, CTÁGIV , inter cives, Cfr. Pla- to, de Repub, p. m. 470, sed bella interna híc oitti-ne- queunt. Discrimen enim tantum in eo cernitur , quod illi differant , inter quos de juribus suis vindicaadis vi et ermis certitur, LUTZ EE c "THEOLOGIC A. 127 populi tyrannide opprimuntur, vel pravis legibus , quibus non omnium salus promoveatur , gubernen- tur; similiaque , quae in hominum male morata conditione causas habent (1), probantque eos amo- ris, justitiae, aequitatis parum ‘rationem: habere, dignitatis generis humani nulla notione imbutos; non ad alium finem tendere , quam ut, qualicun- que: etiam ratione, sensibili voluptati Bia busque indulgeant. = £ Ut hae sunt bellorum causae, ita deterioribus principiis et atrocius eadem gerentur, “quo. Ho- mines rudioribus gaudent moribus, sensibus et pravis animi affectibus 'abripiuntur, rationis domi nium rejiciunt , irae, vindictae, furori, odio indul- gent; verbo, quo minus bene de hominum dig- pmitate sentiunt et magis male morati sunt, eo plura. esse bella eademque pravioribus consiliis, principiis: et atrocius. non posse mon geri, üt ipsa rei;ratio, ita historia docet. ^»Quid autem est, quod. homines «melius enlie facit: et Imoratiores: réddit? Non Philosophia , rion artes; non literae5: nam j^ nev dicam, horum stu- dium tantum ad. paucissimos pertinere, historia gentium, quae ab humanitate: nominis celebritatem o pi dado . 3ü93e»a 10, Cf. quae. pias vener., 2v v Wout, in Diario, "Leferlievend MaandschrifF, Tom. XVII. pars 4. Bas edow, 4n "Practiséhe "Philósophie für elle Sránden , 2, Tuo seit, 45i—239. "M osheim, Zedeleer , "Toni, VII. $. 13—À36. | gt 128 COMMENTATO mactae sur; satis superque. docet; haec non es. se, quae talibus homines iinbuant sententiis yun- de.in bello gerundo emendatio. sperari queat; Graeci. sub. Pisistrato et: Pericle; quum* ad sume mam `; humanitàtem : pervenissent + bellandi- ardore flagrabant erantque crudelissimi, Idem docent Ro- mani sub Augusti imperio 5. idem Mexicàni, quo. rum duces , sacerdotibus Deos esurire affirmanti- bus, captivorum millia, ad Deos satiandos, iis objecerunt; :docet seculum Lüdovici XIV, | quo Itali ,»..sub, Gente Medicea , literarum et artium studio quam maxime florerent; quo sane tempos re ad unum omnes bellandi. studio arsisse con- stat. Quid igitur? PUSCMHTPIND INS est aliquid, quod cue justi, veri , aequi , et pacis amantes: reddat; tum demum bella erunt numero pauciora. — Si eos melioribus principiis duci ab iisque bella. mitius geri velis, res, pro qua arma accingunt, veram : sui aliorumque civium felicitatem promoveat; necesse est; ipsi non terrestrium bonorum- studio. unice teneantur, nec hujus. vitae. finibus vitam. descrip. tam -ésse certo certius. credant ; amore generis hii» mani pleni ,' pravis animi affectibus- temperare edocti, mitissimis gaudeant moribus; ut tales sese praestent, gravissimis incitentur momentis. Id, quod eos ita sentire et agere doceat, facile in hominum animos penetret; non hominum VOX. Sit, sed Numinis cujusdam . perfectione gaudentis .mo- ra- THEOLOGIC A. iaĝ fali, a quo se pendere sentiant, quod idem om- niscium et futurum justuni judicem agnoscant. — Ni tale quid reperiatur, me de hominum, quod ad bellum gerundum attinet, sententiarum emen- datione desperare fateor. Una vero est, quae cunctis hisce satisfaciat , Religionis | Christianae doctrina (1). i | Haec enim, ut deinde lüculentius «patebit y una id agit, ut talibus homines .imbuantur sen- tentiis , iique his ducti talia constituant, quae non possunt non hominum sententias de bello ge- rundo quam maxime emendare (2). Ut autem appareat, quantopere Religionis Chr. doctrina eo valeat, ante videndum, quí apud ve. teres omnia eo tenderent, ut homines tales fo- verent sententias, quibus non poterant non bella excitari et atrocissime geri. | (1) Legg. Lactantius; Divin, Insiik; , Libr. Il. Cap. 26: Porteus, De gelukkige uitwerkselen yan het Christendom , pag. 76. J. A. H. Tittman, Over den inyloed van het Chris- dendom op de ontwikkeling van het menschelijk geslacht ; pP. 99. Van Kampen, in Comm. Soc. Teyler, Tom. XXIVj pag. 388. Ipsi Religionis Christianae adversarii hoc professi sunt, Cfr. Roussavius, Emile, Tom. II. pag. 132. (2) Cfr. quae habentur in Diario: Le£fefeefeningen, men: ŝis Decembr, 1833. | fo COWMMWNENTATIO [n it j i1 . TERR i 44034 4À Qut apud populos , non Christians , omnia to tene debant , ut homines tx perversis , quas doceren- "tur: foyere sententiis , bella non possent non facile excitare , eademque et malis duce ti principiis e£ atrocissime gerere. Hoc ut probemus, ea nobis consideranda sunt, quae homines varie sentientes reddunt eteoram mora- tam conditionet informare solent, Pro variis enim, quas homines fovent, sententiis et varia inde homi- nüm morata conditione , variae quoque erunt ho- minum de bello gerundo 'sententiae. Huc facientia occurrunt Regio, scd NOM Leges et. Instituta. | i ld adeo nobis erit ostendendüm , "haec omnia pravos hominum affectus excitasse, aluisse, et inflaiüómasse. ^ Nec unüm alterumve erit in me- dium. proferendum , ex quo, quod volumus , maxi- me probari queat; sed quae ubique terrarum , ubi Religionis Christiana doctrina ignoratur: locum habeant. "Tantum aütem abest, ut híc causá des- peremus, ut potissimum ea, quae apud gentes, : ab humanitate nominis celebritatem nactas, locum. obtinebant, proferentes , thesin probatum iri spe- remus, Neque tamen negamus hic et illic, variis temporibus, in variis civitatibus , melius quid in- stitutum , et homines nonnullos fuisse repertos, qui THEOL OGICA. 13t qui prae ceteris longe «excellerent$. at simul con« tendimus ,' hos non à cogitasse et sensisse, a quibus hominum de bello .gerundo sententiarum emendatio spefari posset; et si vel hoc quis mi- hi non concedàt, id certe fatebitur, hos fuisse tam raros, ut nüllam prorsus -huc spectantem vim et efficacitatem in hominum genus exercere possent. Quibus praertonitis , breviter: de —À quae memoravimus , «videamus. Est nihil prorsus, quod homines magis pravis animi affectibus resistere doceat, quam religionis doctrina (1), quà homines unum Numen supre- mum , omnipotens , omnis$cium , bonum et sanctum agnoscunt , quocum. conjunctos. se sentiunt, originis quippe suae auctore, curam sui gerente, idque cupiente, (ut ex sensi morali, cuivis innato , appa- ret) ut homines ad quaevis moralia adspirent; et, quum pro hacce rerum humanarum ratione se eo pervenire non posse videant, immortalitatem spe- rent, in qua eo perveniendi copia sibi fiat, ^ Nisi hae populorum religioni adsint notiones, parum vel nihil sperandum est, ut hominum de bello gerundo sententiae. emendentur. : | | Jam (1) Cfrr, A. Ypey, Oratio De vera religione , humanitatis sensu ubiyis gentium excitando, apprime accommodata. Im- primis summus J, L. Ewald, Over Sraatsomwentelingen , der- gelver bronnen em behoedmiddeleng dignissimus , qui, cum o^ Orationem (de quo legatur Ew. Kist, Redeyoeringew em Verhandelingen , laatste Verhand.) tum ob egregiam argumen expositionem , htc legatur. I : 2 Bm — COMMENTATIO. icfam:vero:s si ad. deorum «cultum 4 apud -veteres quoscunque populos, Judaico excepto (1) , attenda- mus; nontantum universe: has notiones desideramus , verum contrà tales offendimus, quae in hominum de: bello gerundo:.sententias -non poterant. non, vim exercere .pestiferam. -.. Cui; non statim ingens. ille Deorum numerus (2) ob oculos obversatur , qui, vi et potentià -prae hominibus.. maxime . excellen- tes, lisdem vero, quibus homines, vitiis laborans tes, ad unum. omnes magis minusve erant crude- j les., c) Licet in V. F. lib ris Jehova non ut Deus popularis proponatur, quód suo more egregie docuit Hesz, uber Fe- hoya den Gott Israels, in^ Bibliothek” der heiligen: Geschichte, Th. II : tamen plerique ex Judaica natione Jehovam habuere Deum tutelarem ‘et haud pauci alios Deos simul coli posse putarunt 5- quod in hominum de bello geftundo sententias non potuit non pervérsam vim habere. Cfr. Tittman, l. L, pag. 47. sqq: et 91. seqq. pag. 25. sqq. Ne dicam omnia fere' apud. Israé- litas id agere, ut a reliquis. omnibus populis separarentur. Cfr. Spencer, 4e legibus Hebraeorum ritualibus s. Le La: .(2) Ne sagacissimi quidem Philosophi Graeci et Romani opi- nionem de Deo uno, perfecto , omnium creatore et gubernatore habuere. Cfr. Cl, W. A, v. Hengel,in Comm. Soc. Teyler, Vol. XXVI. p. 216. sq. Ne summus Plato quidem: cfr. Tiec» deman, de Deo Platonis, pag. 34. Hic honos debetur Christi doctrinae, Cfr. H. Bouman, in Oratióne de histo- ria Philosophiae de Deo, sapientiae magistra, pag. 38e sqqi Etsi Zoroaster unum Deum statuisse videtur, certe non talem; qualis Christianorum Deus. Hoc Zoroastri: placitum parum *el nihil in Persarum moralitatem valuit, quod fortasse Des- | potísmo tribuendum est. `x IT AË 0 DI o:G"'1I'C A. ; *133 Aes , ab' omni fere! moralitate aliet perfidia; irà et. vindiét& ;plénij implacabilesj "iliis pravis aniti affectibus;;obsequentes -Talestfion - tüfitum / Hobis decurrunt Scytharua , "Dyriorum y Carthaginiensium et: Assyriorüm Dii ; verum etiám Iidorum'; Persarum, Aegyptiorum , Graecorum et Ronanorum , né de Ger- manoruni | diis ,-qui omnes bclló* praeerant, Toquar. Neque hoc: tàntum y verum ciati suos) quaeque gens- Deos : habebat: tutelárés 5 quae "quideui opinio nibus: adeo erat communis ; ut ipsi Philosophi, qui emnibus: Deum: docerent natüraleta ; poptlares plürés esse istatuerenti (1) , «et: legislatóres "id" inculeaterit , patrios: Deos níaxime' esse. colendos- (à); Hi ddid’, diversis: gentibus faventes y ^nón:póterant mon iñtér s® esse divisi; unde dii semper inter se conten- dunt; bellorum duces homines incitant iisque auxilio adsunt y^ infensissimi ' ‘attiq ue düvVersarii. sumnio -giudio" eorum caedem. adspiciunt j. in i bello | R3 inimi. &ibguipe, satiantur, ;et igicur (33 dr ost obnu Aë y 1 p 2 1 Ci) Negari óniderm nequit y G raecorum. et Romanorum philo- sophos inde a Socrate officium amoris erga alios agnovisse. Cfr, Grotius, de Veritate Religionis Chr, Cap. IV. vs. 12. no- ta 5. Stoici ad eum incitarühr. Cfr. Buddaeus, Introductio ad Philosophiam Stoicam ex mente Antonini, Inprimis, Wolfii, Commentatio , quid de officiis et amore erga inimi- eos Graecis et Romanis placeat. Halae 1789. Sed non est, ni- si philosophema. Quominus in. praxin convertere ur ,- obsta- bant opiniones tum receptae et deérant satis gravia incitamenta j certe aliam amoris notionem concipiebant., Op HEODOGICAO 149 rit, tum memento , quod tibi fieri tion yis , alteri ne feceris. (Matth. VIL 12. Luc, VE 31.)." Ne hic lo- quamurde ritibus , amori alendo quam maxime aptis; ‘< Eñ Christianae doctrinae. summam , quae non est traditio oralis, non fraude fundata, non hu- manae sagacitatis inventum y. sed' ipsius summi Numinis vox, quà homines, amore sociati frater- no, consilio , quo nati sunt , conjunctim respondere jubentur, ^ Talis. religionis dóctrina -non potest non, quo magis populi eam amplectantur et ad ejus praecepta agant, hominum de bello gerundo sententias emendare, — Haec enim, aliquam mo- do in populos vim exerceat, «eosdem sociare, in pacem et concordiam redigere, čt arctissimo carita- tis vinculo conjungere debet, quum, amoto om- ni, ex prava plurium. Deorum sententía enato, odio, omnes communibus sacris jungantur; unum eundemque, non hujus illusve populi, sed uni- versi generis humani Deum colant; omnes fratres sint ; Christus centrum quasi} circum quod omnes congregantur (Coloss. IH. 10. sqq»); qui omnium Dominus , eadem omnibus beneficia largitur (1 Cor. VIII. 6. Rom.. X. 12) ; omnium liberator , om- nium “salutem: cupit (Coloss. I. 20.); Omnes, ejusdem Spiritus auxilio, liberum cad eundem. Pa. trem habeant aditum (Eph. IL. 17. 18.); omnes procula patria sibi occurrant invicem , atque in eun- dem finem tendant. Praeterea quoque , omni odio, inyidid , vindictae cupiditate y superbid , aliis pra- yis 150 COMMENTATIO vis animi affectibus longe exsulantibus , misericor- dia, clementia, lenitas erga : peccantes , injuriarum oblivio , neminem non , si Christiani nomine dignus esse velit, exornare debent. Quid aliud. efficiat doctrina, quà Deus omnes peccatores y Divino fa» vore prorsus indignos, eodem gratuito -beneficio liberare velle docetur (Rom. III. 22—24.)! An amoris principium, quo omnia agere praeceptis , incitamentis, Dei et Jesu Christi exemplo jubetur et inculcatur, aliud quid efficiat, quam ut Chris- tianus magnanimus injurias non rependat, aliorum vitia aequo ferat animo , amoveat invidiam , osten- tationem 5 caveat ne alios laedat, non sua tantum, sed et aliorum commoda quaerat, neque ad viam acerbam, neque ad mali injuriarumve suspicionem promtus sit atque paratus, alios opprobrio non tradat, facile tegat vitia, excuset, optima de uno- quoque speret , similiaque ! ' Quum Christianus in hac terra per fidei et amo- ris vias in veram coelestem patriam tendere, et hic quam facillime et citissime dignitatem hominis perficere debeat, om summum esse sibi- persuade- bit, ut famam, gloriam , divitias ,. sibi qualicut- que etiam ratione , comparet , sed ut Deum amicum sibi reddat, omniaque, quae fini , quo homo crea- US ests promoyenda inseryiant (1), stabilidat ats que vindicet , quare, si bellum geri necesse est, pu- (1) Igitur civitatis quoque formam. THEOLOGIC A. 151 putas, doctrinam, quae Deum omnes providà suá curá prosequentem docet; quae Jesum Christum, amore hominum ductum, ut regnum veri, hones- ti, pulchri stabiliretur , magnanime supplicium crucis suscipientem proponit; quae patriae amorem puriorem reddidit , homines immortalitatis spe eri- git; — putans, inquam, talem doctrinam aliud quid quam veram fortitudinem , verum sensum he- roicum , qualis ante ignorabatur, efficere potuisse? Adeo ut, ubi patriae jura vindicanda sunt, unus quisque animo promto arma accingeret, incom- moda perferat, fortiter certet, nec. tamen te- mere vitam exponens vel extra necessitatem sae» viens; vulneratus in Providentia Divina' ac quies- cat; vel denique, si e bello redierit, non praeda- tioni vitam dicet, sed ad consuetam vitae ratio- nem redeat (1)? silo 8$. 4. Qualis, a Religionis Christianae doctrina , in hominum de bello gerundo sententias emendatio speranda sit ? Religionis Christianae doctrinam hominum de -bello gerundo sententiis emendandis quam maxime aptam esse, nemo, nisi ignorantià vel praejudicat£ opi- (1; Cfr. W. A. van Hengel, in Orat, laud., pág. 12—144 152 COMMENTATIO opinione ductus, facile negaverit: ac revera, si re4 ligionis Christianae indolem et consilium. (1) consideremus, eandemque tantam in res humanas habuisse vim et efficacitatem , ut nullus fere in ci- vitatibus, ubi Christiana religio recepta est, ho- minum ordo sit, qui non ab eo inde tempore emendatus fuerit; auguramur quoque eandem in hominum de bello gerundo sententiarum emendatio- nem valuisse. Ipse orbis terrarum status pacifi- cus, quo Christus in scenam prodiit, id indicare videbatur. Nostrum erit in luce collocare, quas tenus historia gentium huic emendationi respons deat, i | | At vero, quum multos, nobis emendationem il- lam demonstraturis ,. ita occurrere videam, ut di- cant, post introductum quoque Christianismum multa bella, eaque gentium voluntate, injustá de çauså suscepta, quam crudelissime gesta, quin in ipso Christianisno multorum eorumque saevissi- morum bellorum causas quaerendas videri; ante, quam ad alterum caput transeamus , ne saepius in iisdem objectionibus refutandis -occupari necesse sit, breviter exponere lubet, qualem emendatio- mem et quales ejus salutares sequelas a Religionis Christianae doctrina sperare possimus. Quod ut rectius faciamus , paucis videndum , qua- tenus. C) Leg. W. A. van Hengel, Geschied, der Zedel. em : Godsd. beschaving , Vom Te pag. 45. sqq. j ; LJ JH BO LOGICA. 153 tenus-et- qualis Christianismus a populis - receptus sit, quales commutationes subierit, et qualem his omnibus convenientem vim in homines éxercue. rit; —' Tres hte periodos generaliores coristituere liceat, in quibus variam in hominum de bello ge- rundo sententias emendandas vim non potuit non habere : | ST. A Jesu Christo ad Constantinum Magnum ab anno I. — 324. l -+ I, A Constantino ad Sacrorum instaurationem. 324—1517. vr -ME- Indé ad: nostram aetatem. — Jam verbo adumbremus , quid singulis his periodis exspectan-. dum sit. qi H4 - Quod ad primam periodum attinet, etiamsi Patres Ecclesiae et multi recentioris aevi scriptores , ex qui- bus Caveum et Arnoldium nominasse .suffecerit , nimis. magnifice de primis Christianis praedicarint, tamen ad seculum usque. quartum, amor erga omnes homines , justitia , constantia, lenitas, mise- ricordia, aliaeque virtutis species, ex religionis Christiande doctriná, magnam partem purá servatá , oriundae, certo certius :permultos eorum exorna- runt (r). Quum. vero Religio Christiana nondurm publica-populorum religio facta esset, nec ad prin- cipum aulas satis aditum sibi patefecisset; augu- | ramur , (0. Vid Neander, in Denkivürdigkeiten , Th, T. pag. 30s. 390. 333». s9 ! 154 COMMENTATIO ramur, Religionem Christianam non adeo effecisse , ut bella arcerentur, sed ut Christiani, in Roma- norum castris stipendia merentes, non tantum ipsi multas virtutis Christianae species exhiberent, ve- rum etiam in feroces gentilium animos aliquam certe vim exercerent, In altera periodo, quá reli- gionis Christianae doctrina sensim sensimque mi- sere depravabatur, ignorantia et superstitio ale- bantur, Dei cultus in cerimoniis magis, quam èv mveúuarTi et ġanbeig constabat, quá Ethices Chrise tianae doctrina vix cognoscebatur; verbo, quà po- puli non nisi speciem Christianismi habuisse di- cendi sunt; non adeo magna hominum de bello gerundo sententiarum emendatio speranda; major tamen, quam quidem prima fronte videtur. So- lent enim homines de Christianismo , qualis medio aevo fuit, haud raro perverse judicare. Vix quid- quam nisi de corrupta religionis Christianae doc- trina clamitare sciunt, bona, ut vulgo fit, praeter- videntur. Quodsi ad populos barbaros, qui tum Christi doctrinam reciperent, attendissent , Chris. tianismum ipsam illam formam induisse animadver- tissent, quam unice fere in homines barbaros, sensuales , Polytheismo addictos, eam vim habere posse dixerim, quá unius Dei cultum recipere, eorumque mores leniri possent (1). Hinc quo- que (1) Plures viri docti, ut in Germania, ita in nostra patria hoc docuerunt. Nominasse sufficiat Droesium,in Kerk en Staat; j Rooyen- THEOLOGIC A. 155 qué, si accuratius investigemus, qualem vim in hominum . de bello gerundo sententias emendandas -Christianismus habuerit, haud pauca bona depre- hendemus. | Primaria enim placita, ipsaque illa, quae. hominum de bello gerundo sententias emen- dare valent, conservata erant. |Promulgabantur placita de Deo uno eoque justo, sancto, omni- scio , benigno; de Jesu Christo homines , qui om- nes sunt peccatores, redimente; de omnium aequa- litate; de vita post mortem; de hac vita in futu- ram peregrinatione: nec non praecepta moralia, Obscurata etsi et depravata, de amore erga omnes homines , de temperantia et aeqüitate, Licet medio aevo proprie Hierarchia .quaquaversum propaga- retur ,- tamen populi barbari, quibuscunque de causis religionem Christianam , amplecterentur, haec placita et praecepta edocebantur; iisque ad prin- cipum quoque aulas aditus patebat. Hinc Religio Christiana, qualiscunque hoc tempore fuerit, po- pulis illis certe quam maxime apta, eatenus vim in hominum de bello gerundo sententias emendan- das habuit, ut populos diversos conjungeret, ali- quatenus redderet pacatiores et mitiores, iique talia edocerentur, quibus antiqua barbaries non poterat non aboleri; atque adeo bellorum nume: Tus, Rooyensium, iu Oratione , quamunus Theologiae doctorís auspicatus est; Royaardsium, over het Christendom in de middel-asuwen, in: Archief yoor Kerkgeschied,, TT. 1. 156 COMMENTATIO rus, qui aliter certo certius, pro populorum bar- barorum indole et sententiis , numero fuissent in- finita, imminueretur, et atrocitas ex parte lenire- tur. Ab altera tamen parte superstitio et doctrina Christi depravata, qualis medio aevo fuit, non poterant non, si essent, qui hanc religionem re- cipere nollent, vel opinionibus tum receptis sese ex adverso opponere auderent , bella religionis cau- sa excitare; eosque, qui talia bella, a Deo, ut putabant! jussi, gerebant, adhortari et cogere "quasi, ut infidelem quemvis, velit nolit, ad Ec- clesiae fidem tum receptam , vi et armis ut ho- mines solent, ubi religionis causa agitur, redi- gere. Maxima vero emendatio speranda, ex quo sacra reformata sunt. Ab hoc enim temporc purior Christi doctrinae cognitio , purior Ethices doctri- ni (1), hominum animos imbuit. Ab hoc maxime tempore, quo populi medium aevum excutere in- cipiebant, et ubivis veri et honesti, verá religio- ne fundati, sensus excitabatur, exspectamus po- pulorum conjunctionem , morum honestatem, om- niaque, quibus hominum de bello gerundo senten- tiarum emendatio effici potest! ^ Verumenimvero ne bona.spes nos illudat. Nam plurimi Europam et alias orbis terrarum partes, ubi Christi religio Tes CO Dignus , qui hfc legatur , Villers, Proeve over den gecsè en. inyloed der kerkelijke horyormiug yan Lnuthér.. THEOLOGICA. 157 recepta est, incolentes, catholicismo addicti ma- nent! Qui, a sacrorum reformatione emendatus qui- dem, Christianae religionis certe initia docet, ta- men ex indole sua non potest non erga omnes aliter sentientes odium et contemtum alere (t), ne dicam Ethices doctrinam, multum a germana Christi doctrina degenerasse, nec eam animi pie- tatem alere posse, quam Christus voluit (2). — Et quod'ad regiones attinet, ubi Protestantismi causam susceperunt atque tuiti sunt; ne oblivis- camur, quaeso! homines, Catholicismo valedicto , non statim unanimá de quovis placito fuisse sen- tentid, nec, ut rei ratio secum ferebat, potuisse non de multis inter se litigare; quo factum ut non doctiores viri tantum, verum integri quoque populi,.sacro ardore incitati , suarum singuli sen- tentiarum patrocinium suscipientes, vi et armis eas vindicare sibi impositum putarent! — Ex quo lites illae sopitae sunt, quot reperiuntur, qui non nisi nomen habent, ne ullà quidem religionis Christianae. cognitione imbuti, neque adeo eam morum ducem habentes! Quot, postquam princi- piorum levitas a Gallis quaquaversum dispersa est, (1) Cfr, Jerusalem, Over eenige voorname waarheden yan den Godsdienst, ie Deel pag. 421 et 423. H, Muntinghe, in Theologia, Tom. II. pag. 55—59. (22 Cfr. W. A. v. Hengel, in Op. cit., Tom. I. pag 204 sqq. ibique laudd, 158 COMM. THEOL. est, cum in regionibus, . ubi Protestantismus , tum ubi Catholicismus viget, in omni hominum ordine. deprehenduntur, qui superbià,. ignoran- tià, et morum libidine «ducti, Christianam doctri- nam, si non spernunt, certe contemnunt, eamque omni sua. salutari vi, ut in se ipsos, ita in alios privare conantur! Haec. omnia bene tenenda sunt; ubi inquirere velimus, quatenus Religionis Christia- na doctrina hominum de: bello gerundo emendaverit sententias , ejusque emendationis. sequelas- rite di» judicare. | | | AUti.ex his apparet, qualis emendatio. speranda sit, ita. quisque ex aequo judicans, perspicit , si apud. populos, qui Christi religionem profitentur; non talem de. bello gerundo sententiarum emenda- tionem deprehendat, qualis esse potuerat, id non religionis Christianae doctrinae. tribuendum esse, sed. ipsis. hominibus, qui -eam non. cognoscerent, vel cognitam | depravarent , : ejusdemque .salutarem in hominum animos vim imminuerent, | Qualem hominum de bello. gerundo sententiarum emendationem | verbo |augurandam esse significavi- mus, talem revera locum habuisse, nobis historice probare superest. CA: CAPUT SECUNDU M. RELIGIONIS CHRISTIANAE DOCTRINA HOMINUM ^^ DE BELLO GERUNDO SENTENTIAS EMEN- --"pASSE, ET QUATENUS, PROBATUR. SECTIO PRIOR. QUA RATIONE RELIGIONIS CHRISTIANAE DOCTRI- NA, HOMINUM SENTENTIIS EMENDANDIS, VIAM . SIBI STRAVERIT , UT BELLA ESSENT NUMERO PAUCIORA EADEMQUE EX MELIORIBUS PRIN- . CIPIIS MITIUSQUE GERERENTUR. CONSPECTUS HUJUS SECTIONIS. Ui supra (Parte IL. Cap. LoS. r:)- vidimus, tum demum sententiarum de bello gerundo emen- dationem exspectari posse, ubi homines religionis doctrind humaniores , justiores , aequiores et mitiores evaserunt, et singula haecce in hominum cum aliis . agendi ratione, nec non in iis, quae populorum indolem et mentem exprimere solent, aperte cer- nuntur; ita jam nobis incumbit demonstrare, re- ligio- 166 COMMENTATIO ligionis Christianae doctrinam haec revera praestitis- se et eatenus viam munivisse , quá hominum de bel- lo gerundo sententiae emendarentur. Quod quidem quatenus effecerit, alterá hujus Capitis sectione ac» curatius. definiendum et ex historia. probandum erite , Duplex hic spectamus consilium, nimirum: pri- mo , hominum. sententias revera emendatas esse, et ita quidem ut non possent non hominum quoque de bello gerundo: Sententiae emendari ; deinde , cerni hanc hominum sententiarum emendationem in tali- bus, quae non possunt non iz bellum beneficam maxime vim habere. TUN A A "Nisi me omnia fallunt, Religionis Cialis doc- trina quadruplici ratione nisi malis und, nam om- nia reliqua ex humanitate profluunt A effécit ut hominum de bello gerundo Senténtiaé emendaren- tur,- quóniam 1. inter homines tales excitaverit sententias , quae, quod ad bellum attinet, salutarem vim exserueré; | xiu cse s A 2. conjunxerit populos; $8. impetii formas, ' 4. leges denique et instituta enia veis Quae singula jam erunt probanda. : THEOLOGIC A. 161 bay o Religionis Christianae doctrina tales inter homines ex- citayit sententias , quae , quod ad bellum gerens dum attinet , salutarem yim exseruerce. Ut omnia, quae hominum salutem spectant, si emendata cupias, ex eorumdem sentiendi et vi- vendi ratione profluant ,. necesse est; ita etiam, si hominum de. bello gerundo sententias emendare velis, ante omnia melius cogitantes , sentientes ct agentes reddas, opus est, — Quae id effecit, est Religionis Christianae doctrina, cujus summam su- pra exhibuimus. Si jam nullum exstaret historicum monumentum , facile tamen mihi persuaderem , hac; eáque unà, -hominum sentiendi et agendi ratio- nem, emehdatam esse (1); aliter quippe fieri vix potuisse, quin eâdem homines instituerentur ad melius de. Numine perfectissimo deque generis hu- mani fine et dighitate cogitandum , ex melioribus principiis agendum, et puriores virtutis notiones concipiendas, At id revera Religionis Christianae doctrinam effecisse cuivis patebit, qui comparatio- nem instituat mores inter hominum, qui ante et post Christum vixerunt, singulaque consideret (1) Cfr. Herder, Ideen zar Philosoph, der Geschichta def Menschheit, Th. IL. pag. 324. SQ» JUN. L 162 CÓMMEN' YA'TIO instituta, quae pro varia hominum morata condi- tione varia esse solent, Populos. enim » apud quos religionis Christianae doctrina viguit , meliores et humaniores factos esse, inter omnes constat. Quod quum argumentum haud pauci (1) ) docte et copiose in luce collocarint , verbo hic tetigisse suffecerit. Morum illa emenda- „uio "cernitur in vita Civili et domestica; in fide conjugali et liberorum disciplina „` in' Scholis, va- ris institutis, quae hominum salutem spectant , in sollertia, sedulitate , aliis. Humana sacrificia ábo« lita prorsus, poenae crudeliores abrogatae :(2); mutuae istae caedes continuae hodie ignorantur , uti quoque servi catenati, cultores vincti, ` fös- sores, alii bestiarum instar tractati; ne innu- mera alia memorem. Quunr olim varias propter causas sensus moralis obstupesceret fere, et hinc homines injusti, perfidi, saevi, luxuriosi; hodie homines uriverse, licet vera Christiana animi pié- tas in plerisque desideretur, dici possunt justio- res, duitorés, humaniores; et si qui contrariae indolis occürrunt a non laudantur, sed ubivis vitus u 5 „2i ? pe- . Qr) Legg. ]. Ch isses Bewijs voor den " Goddelijken or- sprong van het Euangelie uit den aard- dèr Zedeleer, pag. 147. sqd. Tyge Rothe, Tom, Ll. p. 378. sqq» Chateau- briant, Scheonheden des Chre, T. Il. p. 146—164. alii per- multi. (2) Cfr. De Rhoer; De effectu Religionis Christianae in Surisprudentiam Romanam, Diss ll, pag. 13-16. OTHEOLOGÍCA. ' 365 perantur et cóndemnantur, — Quo magis Religio- nis Christianae' doctrinam homines amplexi eamque ducem secuti sunt , quo purior eadem inter populos recepta est , eo magis quoque illa emendatio cernitur. . Non hoc tantum de populis universe dicendum, verüm speciatim quoque de iisj a quibus bellum exire, idemque geri consuevit , Mon ee xps ;, militibus. ^In omnibus fere FAR Um: ubi Christiana Re- ligio recépta est, exstiterunt principes; qui, im. perio im justitia et amore fundato , cum- gentis), cui singuli praerant, tum omnium reliquarum sd- Jutem spéctarent; qui exemplo 'suo sudm aliasque gentes edocerent 5- singulorum populorum - jura - vin- dicanda, foedéraque; aequis et justis conditioni» - bus inita, servanda esse, — Unicuique historiae pe- rito multi tales in. memoriam revocabüntur , qui (ex sua singuli; qua viverent, aetate judicandi) honot rificum intér principes locum ' óbtinent, quibusque Christiani nomen. denegari: prorsus nequit. Noti sunt Leones -^Isaurici, ‘Caroli? Magni, Othones | Magni > Alfredi, Constantini Palaeologi, Henrici quinti, Ludovici Pii, Caroli duodecimi ; Frederici sapientes," Leopoldii, Frederici secundi , Gustavi Wasae, Gustavi Adolphi, Christiani quinti, Eduar- di Confessores, Pedrones de Braganza , Sobieskii; Stanislai; Josephi secundi, Ludovici decimi sexti} Guilielmi , inprimis primi, tertii et. quarti , et; ne de aliis, qui hodie variis;regnis?decori sunt atque L 2 ho- 164 COMMENTA TLIO honori, dicam, ^ dilectissimus noster , princeps, In quorum plerisque: multa quidem desiderantur , . et de quorum- haud -paucis historia: nonnullas ho- mine Christiano indigna ,. quoque retulit 5. at vero, si cum optimis, quos antiquum ; aevum . protulit , conferas, :;.quale quantumque hos inter et iflos ine tercedit- discrimen! | Te Uti haec valent de principibus, iis,- penes quos, magnam. partem certe, -est bellum jubere vel prohibete; ita. ad moralitatem -quod attinet , discrimen illud | cernitur in ducibus et militibus reliquis , qui. suas quisque in: bello partes agunt. Jactet Antiquitas suos. duces et:heroes; jactet Graecia. suos. Leonidas j. Miltiades y "Themistocles , Aristides, Pausanias ,. Cimones , Alcibiades, Epa- minondas, Agesilaos, . Phocionesj ^ Archidamos 5 Roma suos .Camillos , Fabricios, . Cincinnatos , Regulos , Catulos, Scipiones, Atticos , Caesares , Pompejos, alios! Patriae amorem et fortitudinem haud facile quis his denegaverit;. at vero, simul omnes occurrunt immoderatá ambitione ducti , cru- deles, avari, nullam fere humanae naturae dignie tatis rationem. habentes; ac metuo, ne,. si in principia, quibus ducerentur, inquiras ,* ipsaque eorum ficta ad justitiae. et aequitatis. leges „exigas, talis disquisitio parum iis honorifica evadat, | — Orbis Christianus opponere scit viros non qui- dem perfectos , at tamen. longe iis: nobiliores - at» que praestantiores, ^ Memineris hic tot Belisarios et THEOLOGIC A. 165 et Narses, La Nouios, Bayardos, Gastones Ne- morenses, Colignyos , Condeos, "Turennios, Fa- bros, -Catinatos, Philippos Sydneyos, Bläkios, Moukiós, Wassingthones , Spinolas , Andreas D'O« ria, Kutusowes, Ziethenos, Scehweridos, Trom- pios; Ruteros; Frisones , Coehoornios , Beilingios , Wassenaerios, Fredericos Henricos „alios , qui mul- tis" nominibus 'egregii et Christiani duces Gallis, Anglis , Hispanis , Genuensibus , Russis, Germanis , Batavis, aliis gentibus ornametito fuerunt; qui- que fere omnes suprà dubitationis aleam posuere, Religionis Christianae- doctrinam esse, quae ho- minem ex melioribus agere doceat principiis , eum- que mitem reddat et clementem , etiam tum, ubi periculum est, ne animi affectus praedominentur et homo, ferae instar, in hominem saeviat, — Quodsi milites consideres, est horum militum gregariorum vulgaris sors, ut, nisi splendidiorá facta ediderint, vate careant sacro , et vera eorum . virtus ,' ab omni saepe ostentatione aliena, obli- vioni. tradatur. Ne dicam, Historicos, qui bella conscribunt, multos- saepe esse in factis heroicis referendis, parcos vero in morata, cum ducum, tum. militum maxime gregariorum , conditione exs ponenda, hinc rarius de militibus , quod ad eoruiv mores attinet , mentio injicitur. Sed quales Chris- tiani , in Romanorum castris stipendia merentes , quales Henrici quarti. copiae, quales milites. sub Frederico prope Leuthen. belligerantes; tales haud pau- 166 COMMENTATIO pauci. in quovis exercitu invenientur (1). Quae. ras, quaeso, ex sacrorum Oraculorum interpreti» bus, qui sermones sacros pro militum concione habuerunt; hos audias dicentes, quid milites aegro- tantes et vulneratos loquentes audivere; exposie tionem legas, a militibus ipsis conscriptam ,. eorum quae singulis diebus facta sunt. In his aliisque . deprehendes sensum religiosum, dicta , senten- tias, quae quanta; scriptoribus adsit. fides , quanta animi. pietas, luculenter probant; neque haec - tantum occurrunt in militibus melius institutis | et educatis , verum etiam in iis , qui genere sunt igno- bili et ex infima plebe conscripti. At dixerit fortasse quis, vehementer dubito, num quis inter milites ipsos versatus, ac dissolu- tae vivendi rationis , ebrietatis lasciviae , petulan. tiae eorum testis, ita scripturus sit! Audio. Ip- se (animi dolore recordor) saepius omnibus his vitiis: deditos milites. quam plurimos vidi et cog» novi- At vero, si velim, non dicam cum Roma» nis militibus post mortem Pertinacis, qui, opti- mis Imperatoribus Pertinace, | Alexandro. Severo, Aureliano, trucidatis, regnum plurimum licitantibus tradiderunt; si, inquam ,. comparationem velim insti» f tuere (1) Cfrr. Chateaubriant, Schoonheden des Christendoms , Tom, I. p 39. Ewald, Oorlog en Vrede uit het Standpunt yan den Christen, påg. 41. sqq. item 62. sqq. Tzschirner, Veber dem Krieg, pag. o64. in ann, THEOLOGILCA. 167 tuere cum Graecorum militibus. in bellis Persicis et Romanis usque. ad seculum post Urbem condi- tam V, moribus eorum nondum . adeo depravatis , utri, quod ad morum honestatem et lenitatem at- tinet, praeponendi sint, non est, quod dubitem. Ili enim nunquam non deprehenduntur crudeles, inhumani , . sua singuli crudelitate exsultantes et jactantes ;. hi (universe loquimur? humaniores mul. to, minus. crudeles. et. haud raro misericordes. Sit ita quod minime negatum volumus, milites Christianam Religionem . profitentes , multis vitiis esse; deditos , hoc nil.facit ad rem; quaestio hic est, quid universe sentiant, quas de bello ge- rundo. foveant sententias, et quales in bello ge- rundo- sese praestent. Haec si inquiras, eos bel- lum , quà bellum , plerumque improbantes | et. de- testantes audies , nec non nimiam -crudelitatem -et ferociam. condemnantes de cáque querentes... (S IL »* | Ex 60, quod Religionis Christianae docirina hominum Mipontiey emendaverit, populi con* juncti sunt , quac populorum conjun- ss Ctio non potuit non in bellum benc- "umido. uh oli "dep yim. habere. "eia Religionis Christinae doctrina, quam modo homines humaniores reddidisse vidimus, effe- 188 | COMMENTATIO effecit, ut diversissimi populi inter se conjunge- rentur; omnes quippe edocti, unum omnium esse Patrem, unam omnium stirpem, omnes peccato- res, unum Servatorem , unum finem (1). Mirabile dictu , quantum populorum conjunc- tio, ut universe in res publicas et privatas, ita singulatim ad bella arcenda habeat efficacitatis. Est enim haec, quá diversissimi populi fraterno se amplectuntur amore, quá diversissimarum regio- num fructus fiunt communes, nec ulla alicujus po- puli bona finibus et limitibus continentur; quí literarum studia non armorum strepitt impediun- tur, sed excitantur et aluntur. Est populorum conjunctio , quá principes amicitiam et pacem alunt , mutuáque aemulatione id agunt, ut sui „populi quam maxime sint beati et felices; quà omnes unam quasi constituunt familiam , et, si lites et. dissidia exorta sint, omnium consentiens vox est, pacem esse servandam litesque sopiendas et com- ponendas. (2). Ne quis híc opponat, aliunde, quam (1) Lege van Oordt in Diss, Zaud. pag. 84. sqq. Tit- mann, l. l. pag. 156. | (2) Cfr. Tyge Rothe, LI. Tom. I. pag. 216—7206. im- primis, pag. 230 sqq. Digna, quae de hoc argumento legatur, . De wall Disputatio: De populorum conjunctione ad pacem perpetuam, Gron. 1818. J. van Voorst, Oratio de Commo- dis atque emolumentis, quae e singulari principum Euro- paeorum , in Religione Christiana his temporibus profitenda , consensu sperare et augurari liceat, in fine, Quae est inser- ta Annalibus Academiae Lugd. Bat, 1816—1817. THEOLOGIC A. 169 quam ex Religionis Christianae doctrina , populo- rum illam conjunctionem repetendam esse et jam anté Christum fuisse. Etenim gentes-indóle , mo- ribus , legibus et institutis adeo diversae, nec vi, nec armis, quod tentarunt Romani, nec aliis ra- tionibus junguntur , nisi humanitate, mutuique amoris et benevolentiae vinculo: quod id inter veteres populos efficere poterat, prorsus erat ig- notum, Etiamsi enim veteres sacris jungerentur , ut Hebraei Jehovae cultu, Graeci templo commu- ni et Jovis Olympii: veneratione, Jones. commu- ni Dianae Ephesinae cultu , Romani feriis Latinis 5 tamen Hebraei ad Palaestinam , Spartani ad Spar- ` tam, Athenienses ad. Athenas, Romani ad Romam ceteraeque omnes ad suas singulae civitates omnia referre solebant (1).: Istiusmodi sacra unam qui- dem gentem conjungebant , sed suorum singuli an- tiquiorem et nobiliorem. jactantes originem prae- tantioresque - Deos,. reliquas omnes non poterant non. odio habere, ita ut ipsis illis sacris magis mágisque a -se invicem disjungerentur (2). —- Haud negamus religione apud Graecos, communi instante periculo, ması junctas fuisse ; Alexan- drum (1) Hinc ex universa gentium erga se invicem ratione sem- per bella, Cfr. quae Plato Cliniam loquentem facit, De legi- bus, Tom. I. pag. 7. edit. Dipont. (2) Cfr, Athanasius; Contra gentes, pag. 25. 26, Van Oordt, in Diss. laud. pag- 50» sqq. 92. sqq. | 170 COMMENTATIO drum Romanos, societatis maxime studia alentes , jungere voluisse: verum et id haud temere. conten- dimus, hunc et reliquos omnes , qui populos con» jungere voluere, politicis unice consiliis ductos fuisse, ut populos denique vel sibi subjicerent (testetur Romanorum agendi ratio cum regnis, ex ingenti Alexandri. Magni regno ortis, maxime Ae- gypto, testetur Judaea, aliaque), vel, si jam. su- bacti essent, ne seditionem moverent ; quo. cons silio Titus,“ Trajanus, Antonini , Alexander Se- verus, ceteroquin hoc nomine magnopere laudane di, egisse censendi sunt, — De omnium. populo- rum conjunctione eáque unius Dei cultu efficien- dá nullus populus, ne Romani quidem, unquam cogitavit, ! : irooete: Quod nemo mortalium. ante. Christum excogita- verat, hicce Legatus Divinus cum hominibus. com» municavit, qui religionem omnibus. populis. aptam tradidit ac societatem condidit , zou :oóx ëve "EAAMIv xa) '"LoyBalog" repiro[ xol axpo[uerim* Qmp(Qngos:, zx) Xvul4s' 9oUAOG , ræt éAcUlepoc* AAA TÈ mÉYTÆ xod év cci Xpieróz. (Coloss. III. 11.) (1).. Ad. hanc; po- pulorum conjunctionem promovendam Jesu. Chris- ti tendunt praecepta, quippe quibus hominum SO» C) In diversissimis licet regionibus migreret yún Chris- tiani juncti unius societatis participes sunt, ‘Paulus maxime gentium conjunctione delectabatur. Cfr. W. A. van Hengelin Comm. Societ, Teyler Tom, XXVII pag. 56. alibi. ODHEOLOQ OG IC:A. 171 societas- firmioribus constituitur fundamentis, ejus- que fines ^magis magisque .extenduntur, . adeo ut indivulso contineatur nexu et in summa amplitu- dine, arctissima sit et quam maxime stabilis (1) 5 unde ex quo Religionis Christianae doctrinam ho- mines cognovere, genüs humanum, quae homini inerant ,: nec antea prorsus ignota, societatis stu» dia suscepit et ad veros fines direxit; ita ut ip. sa haec doctrina, justo tempore tradita; quam maxime fuerit opportuna ad“ humanae societatis studia alenda et promovenda eaque ad tantum.eve- henda fastigium , quantum sine illa nunquam atti- gissent (2). Conjunctio populorum ab eo maxi. me tempore initium ducit, quo barbari populi Re ligionem Christianam acceperunt, Dici vix potest, quantam vim et efficacitatem Religionis Christianae doctrina habuerit ad hos populos, hostili sibi in- vicem animo oppositos, conjungendos et lenien- dos.: Hierarchiae Romanae hoc nomine meritae lau- des hand. denegandae. Romae, urbs illa sacerdo. talis, erat centrum , circa quod cuncti movebantur, et" quo jungebantur. Hinc missionarii quoquover- sum. in Europam septentrionalem et occidentalem profecti „unam doctrinam , unum cultum , unurn imperium Ecclesiasticum | condebant. ^ Haecce" fides Catholica Gallos junxit eum Francis, Hispanos cum (1) Cfr. Möller, Bewijs voor den Goddelijken oorsprong uit de Zedeleer , in Comm. Soc. Hag. ad annum 1801. $. 32. (2) Cfr, Tittmann, I, I. p. 6o. 17$ COMMENTATIO cum Suevis et West.Gothis, Germanos cum. Al« lemannis, alios cum aliis. Fides illa Catholica, sensim sensimque per totam Europam, tam ubi Latina , quam ubi Germanica lingua vigebat, etiam ubi Arianismus invaluerat, latius propagata, quum ipsá ^hacce fide ubique Episcopatus, coenobia; synodi, lingua una repérirentur , omnes:uni subes: sent imperio, unum: omnes: haberent -cultum y unum commodum, quantum ad. populos conjun. gendos et uniendos , atque adeo bella, seditio- nes, saevitiam amovendam valuerit, nemo non intelligit (1). Populorum conjuntio universe cernitur post sae cra reformata et maxime post pacem Westphali- cam. Ab eo in de tempore Europae populi nul- lam amplius paene habuere peculiaris civitatis rationem , atque ad veram hominum conjunctio- nem tetenderunt, Religionis Christianae doctriná meliores de naturae humanae dignitate , hominum- que conjunctione enatae sunt sententiae, quae in gentium commercium , in servorum maxime condi» tionem saluberrimam vim habuerunt; quo factum; utad communem hanc hominum societatem nulla ion gentium genera facilius admitterentur. | Vivitur omnigenis in partibus haud secus , ac si Cives congenitos concludat moenibus unis Urbs patria , atque omnes lare conciliemur avito (2). (1) Cfr. Cl, Royaards, ìn Archief voor. Kerkelijke Gs» schiedenis , Jste Decl, ode stuk, p. 100. Sqq. (2) Prudentius Contra Symmachum , ll, vs. 609. THEOLOGICA. 173 A pace inde Westphalica humani generis salus evasit causa communis 5; nihil singulari genti privum; literae; mercatura, alia, sunt bona communia; lacs tantür populi Christiani j^ ubi aliis bene. est, do- lent, ^ubi contrarium locnm obtinet;: quit imo haud. raro fit, ut id, quo alii populi meligres et feliciores; evadere possint, a peregrinis praestetur. In quavis civitate, in quovis hominum erdine plures reperiuntur Howardi, Davides Darclayi , Pestalozzii , Woltemadii , Leopoldii ; exultat de nostrae patriae: salute America, et omnes Chris- tianae regiones (ut unum’ e multis afferam) de Graecorum libertate laetantur. Quum diversi po- puli amoris et benevolentiae vinculis jungantur, sin- gulorum ‘jura diligentius observantur, finesque aequis constituuntur legibus. Quodsi metus sit, ne nonnulli populi, Deistarum potius quam Chris- tianorum. nomine .insigniendi, bellandi ardore fla- grantes, injuste agant, alii, ne tale quid accidat, omni studio cavent ; hoc vero ubi minus ex voto successerit , et illi tamen regiones invadant sibi- que subjicere velint, omniem una indignans vox satis. testatur, qui Religionis Christianae doctri- na populos -aequi et justi observantiores reddide- rit et singularum gentium jura tueri docuerit. Haec omnia quantum in bellum valeant , quisque videt. — Quum multis dicta comprobare possem, ad foedus tantum provocasse sufífecerit , quod ad bella arcenda sancivere Russiae, Austriae, Dorus- siae, 174 COMMENTATIO siae, Sueciae, Sardiniae ; Saxohiae , Ddniae; Dá- variae, | Wurtembergae,; Hassiae ; ^ Oldenburgae ; Mecklenburgae principes, civitates -Helveticae Ü aliae (1).. Hoc foedus doceat. Religionis. Christia» nae esse, doctrinam , quae plures. populos et prin- cipes, eosque diversi coeli, aetatis, ibgenii, mo- rum , legum atque institutorum; arcte. jungat , eós* que.amoris et benevolentiae vinculis sibi obstrice t08,' ea sentire et constituere faciat, quibus in pace degant bellaque. árceantur. . Ipsi. illi. princi- pes Religionis Christianae doctrinam praedicarunt ; quae homines. melius. sentire faciat, eoque ipso civitates firmas reddat , bellim amoveat, pacem constituat , quo magis homines hanc coeléstem doca trinam amplectantur, eo rariora fore. bella et pe cem servatum iri(2). + Hs Quodsi forte: -quis ¿hte objiciat post ;reformata sacra giaqué populos universos , Anglos , Mp 1 H gra a Á pr^ Crf. J. van X.oorst, in. Orat, laud. p. 15.€ et 46... (2) Audiamus ipsos; „ Par cette: alliance y mous nous cligageons mutuellement à adopter dans nos relations , soit en- tre nous, soir pour nos sujets, comme Je seul moyen propre 5 la consolider , le principe puisé dáns là parole ët là doctrine de notre Sauyeur Sesus Christ , qui aenseigné aus hommes , qu'ils deyaient vivre comme freres, non. dans des dispositions d'ini- mitié et P yengeance, mais dans un esprit de paix et E charité !™ 'Cfr. Foederis argumentum , ut ab Alexandro de xxv. Dec. 1315. in lucem prolatum est, Exhibuit Cl, vau: Voor sry ii Orat] laud, ann. 6. p. 43eg OTH. E Œ L Q! GLIC A.. 175 gratia y et Gàllos , odió contra. se invicem flagrare internecino,- principes non nisi politicis ductos consiliis societatem inire; alia: memento, si prius de hoc illove populo dici potest , non tamen id uni- verse valere; et quod ad posterius attinet, politica consilia haud semper. damnanda,. quin. Christianis principiis niti possunt et semper debent, Utut sit quae disputavimus ;'dubio superiora esse, quis- que»sibi persuadebit p- qui liodiernorum. populorum ad-se invicém.ratione$ cum: veterum rationibus conferat; comperturus quippe, hodiernos - poe pulos universe. jus. gentium agnoscere, se inyis cem revereri et: salutem. spectare , ante cognitam Religionis Christianae doctrinam , peregrinum quema vis infensissimi instar hostis habitum. fuisse. . " i | : ] S. EL - Religionis Christianae doctrind imperii formae ita mutatae sut, ut non possint non beneficam in bella vim habere. Religionis Christianae doctrina non tantum po- | pulorum. conjunctione , hominum de bello gerundo sententias emendavit, verum etiam in singulis ci- vitatibus talia constituit quibus non poterat non idem finis obtineri. Imperii formas dicimus, leges et instituta. De imperii formis hacce $ videamus. Quan- 176 COMMENTATIO Quantum -ad populorum ingenium. informandurit valeant imperii; formae, quisque norit. Populo» rum Orientalium , Graecorum et Romanorum hise toria doceat, principes et cives in iis regionibus , ubi non tàlis imperii forma viget, quà qui rerum potentiam -nacti sent, singulorum, quá hominum et civium, jura agnoscunt, eorumque saluti pros- piciunt , non posse non ea cogitare, sentire , alere; et efficere , quibus facillime bella excitentur et cru- delissime gerantur (1). Hinc bella olim tot erant numero , ut astra facilius numeraveris , quam bella veterum interna; et si externa gererent, imperii maxime formis. tribuendum. putaverim , . quod, omni excussa humanitate , e saevos et cru- deles sese praestiteririt. | Aliter res sese habuit, ex quo Christus (2) omnes coram Deo aequales esse docuit, judicium omnium fore extremum , Principes in honore haberi , iisque obedientiam praestari oportere. Ex quo enim Religionis Christianae doctrina post deletam supere stitionem purior inter populos. recepta esset , imperii formae ingentem subiere commutationem ; principes meliores potestatis , quá gaudebant, nacti notio- nes , sibi ipsi temperare edocti, non sui ipsorum tantum, sed populorum maxime, quibus singuli praeérant, salutem spectarunt 5 atctior exinde prin- ' l cde COD Cfr. Ewald, Staatsomwentelingen , p. 121. S99 (2) Cfr. Tyge Rothe, /. c, Tom. I. p. 212. THEOLOGIC A. 177 cipes inter et populum, qualis ante Christum prorsus erat ignota, intercessit necessitudo “sins gulorum quippe juribus aequis legibus constitutis et sancitis, Hinc in Europa Christiana Despo- tismi non nisi nomen superest, Ignoti prorsus Xerxes , Tiberii, Caligulae, Aurengzebi ,, Mahe mudi. Summum imperium nón penes unum est, sed ipse populus, Religionis Christianae doctriná humanior factus et -melioribus libertatis notioni-. bus imbutus , imperii particeps est. Imperii for- ma ex Democratia, Aristocratia et Monarchia mix- ta, veteribus prorsus erat ignota, nisi forsan ali- quis Romanorum Rempublicam hie excipere velit 5 sed sub ipsa hac imperii apud Romanos forma, Senatus ita praevalebat, ut populi potestas fere nulla esset. Hacce imperii formå, quae hodie ubivis fere in Europa magis minusve dominatur, ipsi populi per viros, moribus et civili scientia in- signes, regnant. lpsi sibi leges ferunt, tributa et reliqua imponunt. Sic hominum , quà talium , et civium vindicatur dignitas. Dici vix potest, quantum singula haec ut in reliqua omnia, ita inprimis ad. pacem stabilien- dam et bella, cum externa , tum interna amovenda valeant. Nunc enim omnes prudentiores, verae libertatis notione imbuti , suaque jura agnosci ex- perti, principum et legum auctoritatem contra Tevioris animi vulgum , immoderatam libertatem, quae non nisi damno esse potest, desiderantem JUN, | M et 178 : C OM MENTAI’ O et:exoptantem:;,. tuentur atque: defendunt, ;; Tum demum 5 ubi:princeps-.populi jura violare- eumque; oppriuiere conatur iusta .omnium voxiiest somi-s nes nón servos, sed-liberos , suaque adêg jura ss si aliter; fieri nequit. vi; quoque: et armis vindican-: da esse. —.: Occurrere mihi videot:haud paucos ;: qui permulta hicsantecet post. reformationem deside- rári dicànt., tristi. aniuio recolentes, gentes. medio. aévo j.servórum star, a principibus. habitos esses: Galliam aliasque: regiones -plureso protulisse: princi- pes; qüi despotico in. «subditos saevirent imperio ; horrendas” vexationes per magistratus nusquam non locorum- obtinuisse; similiaque, quibus: lites et seditiones. exoriféntur. ——- Táàles.ne putent, me . ipsi$ adversaturum, | Quis inficias- iverit, ¿plures fuisse principes, qui populorum jura non agnos- cerent, plures. ex oppressione ortas. esse .seditio- nes? Veterum forsan Orientalium, Graecorum: et Romanorum seditionibus: omnibus furore et saevis. tia dion ‘eedit Rusticorum illud: bellum et. diu. ante parata in Gallia rerum. conversio! At vero non nisi sensim sénsimque populorum et. principum de hominum juribus e: dignitate | sententiis emendan» - dis; omnia huc spectantia emendari potuere. Quae quidem. medio: àevo ex. populorum indole vix aliter -esse ^ potuerunt. » Multa, ipsis insciis principibus; docum habere: solent;:.: Meliores ;impérii formae exstiterubt maxime, postquam. insitum |. Germanis libertatis: studium“ Religionis. Christianae - doctriná 1 | so evi. THEOLOGICA. 179 evigilasset et populi:Protestantismum amplexi es-. sent. "Ab eo máxime tempore, ocum in. regioni- bus ubi Catholicismus , tum inprimis ubi Protes- tantismus invaluit, valde. emendata «hoc nomine principum ét populorum cernitur sentiendi et agen» di ratio. ^ De plerisque Europae. regnis hodie prac- dicari potest, quod principes, si populorum; quis: bus singuli- praesunt, jura; non agnoscunt, indig- ni videantur, qui imperent; vet: vicissim populi;, si temere principibus sese opponunt ,: haud dignis qui Christiañis populis annumerentür.::: Complura , quie dicta probent ,^^ mutui: amoris: et: benevolen- tiae afferri possint exempla. Provoco' tantum ad . Daniám, in qua fegione princeps absolut4 gaudet potestate, Hîc“a Frederico" inde tertio (anno 1660) principes fere omnes regnasse, qui, humanitaté et virtute Christiana insignes, potestate non abute- rentur, nec sui ipsorum, sed gentis maxime spectarent salutem , hujus populi doceat historia. Adeatur Russia, ubi ex longo tempore ab omni dominatione liberi fuerunt; testentur Helveticae civitates, quae per quinque fere secula libertate uti sciverunt. Comparentur omnes Europae regiones , qualicunque gaudeant imperii forma, cum Roma, ubi odiosa Oligarchia ; cum Athenis , Syracusis, The- bis ceterisque Graeciae Civitatibus , ubi effrenata vi- gebat Democratia ; cum Spartanis , qui imperii formå , et sibi ipsis et subjectis crudeli, premebantur; cum Orientalibus regionibus , Syracusis et. Romanis M 2 sub 189 - COM M:IEON.TOAJTH Q sub Caesaribus,: quorum -despotismo subjectorum-- nulla, nec quá hominum, nec: quá civium , obser- vabantur jura;j 'comparentur. cum iis regionibus, ubi religionis Christianae doctrina nondüm. recepta; est; uti horum omnium populorum , qui religionis Christianae doctrinam ignorabant, ;historia docet, - principes: per metum et. vim dominare; cives per*. petuá, optimorum quoque civium:;, caede, huma-: num sanguinem parvi ducere , continuas seditiones movere „summaque «imis miscere, ita populorum Christianorum historia probat, apud eos, meliora de ‘sua ipsorum dignitate | et consilio . edoctos , principes plerumque fuisse, qui sese principum nomine dignos praestaárent, cives, vero liberta- tis notione imbutos, pacis fuisse amantes et ne maligni seditiones moverent, sedulo curasse (1). Veirina Religionis Christianae doctrina, legibus et institutis emendandis , hominum de bello gerundo sententias emendavit. ! Ut imperii formae in bella, cum interna, tum externa , valent, ita quoque Zeges et instituta. | Quo magis enim leges justitià et aequitate ni- Te tun- (1) Vid. N. G. van Kampen, in Comm. Soc. Teyl. , Tom. XXIV, pag. 227—243. M2 THEOLOGICA. 181 tuntür , omniumque jura atque commoda tuentur , eo minus rixis, discordiis, contentionibus, tur: bis, altercationibus, dolis, suspicionibus, m— tionibus , invidiis, odiis locus est. "Religionis Christianae doctrinae, quae homines melióribus induit justi et aequi notionibus y debes tur, quod leges magnam subierint commutationem ; quae legum emendatio non potuit non; ut in alia multa, ita in bellum maxime, benefieam vim exer- cere, ' | Effecit enim Christi doctrina, ut leges fer- rentur, secundum qtas omnes cujusvis ordinis, loci, sexus, aetatis aequálibus gaudent juribus; quibus nofi hujus illiisve, sed omnium simul spec tatur salus, quibusque- homines ad sedulitate et solertiam impelluntur. Effecit eadem ut homi- nes, melioribus. ducti principiis et incitamentis , .Sese ad eas componerent (1); ne dicam, eandem illam Christi doctrinam animi humani vitia .mul- to melius detexissé, quod. eam. vim in leges ha. buit, ut pleraeque id agant, ut pravos animi affectus regant, tenmperent, ordini homines subji- ciant, et ad justi, “honesti, utilis. studia exci- tent (2); id quod maxime locum obtinet, ubi Protestantismus viget. . Ex quo religio Christia- do na * (a) €fr. Tyge Rothe, Tom. lI. p. 369. sqq. (2) Cfr. liber omnino egregius Viri pii van Alphen, Pre- dikt het Euangelie allen creatureu, pag. 70. sqq. 150. 303 COMMENTATIO na publica facta esset, hanc in leges vim .exse- ruit (D. eigint i y Barbari populi, ; agriculturam Pei aribedini assuefacti, legibus sunti donati, in; quas ferendas maxime valuit Clerus , -qui id: sibi proposuit, ut talés. sancirentur, quae humanitati, qualem. ex Euangélica mente esse oportet, et morum. probi- tati promovendae inservire possent, X Magna hoc nomine Bonifacii aliorumque fuerunt merita, qui nil potius duxerunt, quam ut legibus cives con- cordes redderent (2). Maxime. post Sacra instau- rata. legum illa emendatio .cernitur;. unde nostra aetate. in plerisque. fere. Europae. regionibus tales reperiuntur, quales omnes justi | et aequi amantes non possunt non probare. : : | Religionis Christianae doctrina . non tantum le- gibus ,. vel ferendis y vel emendandis, beneficam in bellum. vim exseruit, verum etiam abrogandis insti- tütis, | quae olim. vigebant,. quibusque. homines saeviores et. atrociores evadere solent. : Valentianus (ut nonnulla exempla afferam), ge lens et Gratianus turpem istum liberos, ubi. minus ad bellum apti videbantur, exponendi morem abro- igi. , ventad (2) fe (1) Cfr. De Rhoer, de effectu. religionis Christianae in Qurisprudentiam Romanam, Diss, IV. item Gibbon, l. c.; (om. I. pag. 72. sqq. 2) Cfr. Royaards, het Christ, in de Middeleeuwen: in Archief voor Kerkelijke Geschiedenis, 'Tom, I1, pag. 122. et quos citat“ vir. clar. ann. 39. OTHE Q LO GECA» 183 garunt. (1)... Patrum. in liberos potestatem. quà durius et; atrocius. saepe, . quam servi tractaban- tury Constantinus. adeo limitibus . circumscripsit , ut patres. non,. nisi omni humanitatis sensu. €x- cusso.,.. liberos. vendere... possent. (2)... Crudelis cum. servis. agendi. ratio, quá. veteres. hominum jura.oblivisci discebant, „et, servis omnia agere coactis., inertes. et. otiosi ,, rerum: novarum. semper cupidi erant (3); multis. nominibus; est emendata ; quod,majore jure afürmari: potest. de | egenorum sorte ,.quae. apud Veteres (Spartanos et Cretenses siexcipiamus) fuit miserrima; et in qua. plurium se- ditionum, quae Athenis et Romae locum. habuere, causae. quaerendae. sunt... Vix.opus erit hic me- morare.aut ludos gladiatorios , bonis militibus , ut dicebant ,.. informandis . inservientes !. . post... irritos Constantini conatus, ab Honorio inde .cessavisse.: aut bestiarum certamina seculo sexto ab Anasta- sio, et complures id genus.ludos et festa ab aliis deinde abrogata: aut Treugas, quibus certis heb- domadis diebus ab. omni lite y pugna, et inimicitia abstinendum erat, | pluribus conciliis et legibus civilibus Sancitas RO , duella ,. argumentis e reli- gio- ^ " T "TU TO f k aovi Ko ct. grp Apai ar pant jaor asg Roman, gurisprud. Illuir, , Lib. I. Tit. IX. $. s. ibique scripti laud. €») Heineccius, 0p. cit., Lib. Il. Tit, IX. „$. g 6) Cf. Barthelemy, Reis van Tee. j Jongen, Mnacharsis , cap. XX. ' KED) Ctrr. quos citat ws Muntin ghe, Twee Fat bakkin- gen 14 — COMMENTATIO gionis Christianae doctrina petitis vetita et abroga- tà, aliaque complura. Quid quod ipsum jus Cano- nicum , ut scite monet Robertsonus (1), licet imperio Ecclesiastico stabiliendo inserviret, multa continebat, quibus civitates pacátiores et tutiores redderentur. A seculo decimo sexto, in plerisqué Europae regionibus , quae populis magis magisque ad humanitatem informandis obstabant, abrogata sunt; et in Hispania, Italia et alibi, ubi antiquá superstitio et ignorantia sedem tenuere, nonnullá instituta occurrunt , quae olim ubivis erant , et nunc adeo apud populos, Christianae doctrinae ignaros j reperiüntur, ` un joa Hac legum et institutorum emendatione homines, justiores, aequiores, leniores et humaniores facti ; non potuerunt non meliores de bello gerundo fo- vere sententias, f | EE 7 Quid ex disputatis sequatur, Religionis Christianae doctrinam hominum sen- rentias universe emendasse, eosque humaniores, | jus gen over den invloed van het Christendom op het Volksgeluk , Ann. 99. pag. 154. (1) Historie der Regering yvan Karel den Vde, T, L pag. 199m O9. THEOLOGIC A. 185 b justiores, aequiores, et leniores reddidisse, ut alia probant ^permulta, ita inprimis ‘talia’, quibus non potuit non id effici, ut bella, cum externa, tum interna, pauciora essent numero , eademque melioribus principiis leniusque gererentur; His viam nobis stravimus ; quá jam magis spe- clatim inquiramus et definiamus, qualem. vim. et efficacitatem haec omnia in hominum de bello gerundo sententias emendandas habuerint, SECTIO P QOS T;ERIOQ.R. DEFINITUR ET HISTORIAE TESTIMONIO .COMDPRO- BATUR ,QUATENUS RELIGIONIS CHRISTIANAE DOCTRINA HOMINUM DE BELLO GERUN- ^ ‘DO SENTENTIAS EMENDAVERIT. CONSPECTUS SECTIONIS. 2 B aigionis Christianae doctrina homines meliora docens,“ populorum conjunctione constituendá , imperii formis, legibus et institutis. emendandis , viam sibi stravit, quá ‘hominum de bello gerundo sententias emendaret. Quod quatenus fecerit, jam definire et probare aggredimur. Cer- 186: COMMENTATIO Cernitur autem. illa. emendatio, in- bello y: par- tim suscipiendo , partim | gerundo. Hominum de bello suscipiendo sententias emendatas esse hinc effi- citur: | 7 | 1. quod. bella non sint tot numero ; rdis 2. nec levi de causa; quin 3. contra populorum voluntatem. suscipiantur ; 4. et. si evitari nequeant, populi - melioribus ducti principiis, sese ad; bella - accingant .eadem- que gerant. | | In ipso bello gerundo homines meliores fovere sententia$, patet ex eo: Ir quod minus, — nec datà oper , — sint homines crudeles ,. vel atroces, — id quod inprimis, post victoriam reportatam, in jure belli -aliisque . cerni- tur; quae singula ut :clariore; in. luce ..colloce- mus, opus erit comparationem instituere senten- tiarum , quas populi religionis Christianae doctri- nae ignari, iique qui hujus luce collustrati erant , cum de bello suscipiendo, tum de eodem gerun- do, habuerint. £ Duas híc praemittimus observationes. 1. Comparatio haec non. potest esse nisi u/üyer- sä, iniquum sit, egregias de bello gerundo praeter- videre sententias, quae apud populos non Chris- tianos interdum occurrunt. Quis non laudaverit Athenienses, quum, uno Aristide auctore, .consi- lium, a Themistcle secum communicatum , injustum pro- mc CNN T"-————— MM cup E PES (T; H.E OGA € A. Ux pronunciante , illud. improbarent. et omni commodo renunciarent, (1)... Quis, non, Numam. memoret de fecialibus ,.legem..(2); ferentem , quà sancitum, ut Romani eos populos, qui prius laeserant, nonante deberent quap. ad injuriae. SPARA AO RSA dr Capillos,,. Fabricio, Scipiones, alios iinan dam praedicet, | quod. omnisaevo , reperiantur ,. qui ejus, .quod. justum, aequum: et, honestum. sit , prin- cipio; ductis: hominum jura agnoscunt earumque saluti prospiciunt.!; Ut.:ad: istiusmodi animum: non advertere. iniquum: foret ,; ita; stultus: omnino dicen- duso sits qui tot. bella. eademque injusta, . tot vfa» cinora ..atrocia , a: Ç heistjania; » commissa eric WiMeosus osb& dH dhqog uda iuam "vg inGenetis- humani decus | et Anahita in quo ex« ponendo versamür,: gravitas . nos jubent, -Omni Mmisså praejudicatá..opinione , in rem inquirere; et quae. apud. populos ante. Christum bona occurrunt; eximie celebrare; quae apud Christianos mala , jus- to:.vituperio. damnare. Quidni ita agamus , quum id nobis constabit sententias ; quae olim paucis» simorum :de' bello gerundo erant laudabiles y hodie universorum fere.ésse populorum. .: | 2. Ne justos commentarionis fines migrarem, com- pa- (D Cicero, De Officiis, Lib. Ilf. c. 11. (2) Hunc regem inprimis pacem voluisse, patet ex Plutar- cho, in Numa. Cfrr, maxime cap. 3 et 16. 188 COMMENTATIO parationem instituere haud necesse duxi sententiarum Christianorum cum iis Assyriorum , Babyloniorum , Persarum , Chaldaeorum et Medorum, qui semper alios populos adoriri eosque servili jugo subjicere árdebant; vel cum sententiis, quas de bello gerun- do fovebant Gali, Cimbri, Teutones, Vandali , Suevi, Gothi, aliique, qui quaquaversum dis- palantes , ferarum instar, praedando omnesque tru- cidando mirum in modum delectabantur; nec cum sententiis Normannorum ,. vel hodiernorum - popu- lorum barbarorum , qui infimo humanitatis gradu , rationis dominio spreto, ut in reliquis ita in bello maxime, unice affectibus abripiebantur ; sed. cum sententiis, quibus de bello gerundo: Graeci et Romani imbuti erant, populi illi adeo encomiis celebrati, qui summa humanitatis laude florebant et nominis inde celebritatem nacti sunt. ‘Quodsi populorum Christianorum, illorum. quoque, qui Graecis et Romanis Literarum et artium, cultu longe sunt inferiores, multo meliores de bello gerundo deprehendamuüs sententias , causa nostra videbitur quam maxime superior. | Deinde, quid de iis, quae vulgo objici solent, censendum sit, verbo: significabimus.- | THEOLOGI:C A. 189 | rm rni Quatenus Religionis Christianae doctrina „hominum sententias de bello susci- piendo emendaverit. Hominum de bello suscipiendo sententias emen- datas esse, ex quo religionis Christianae doctri- nam populi amplexi sunt, primo loco nobis pa- tere videtur ex eo , quod hodie. Bella non sint tot numero. Quodsi enim quis veterum bellorum multitudi- nem cum hodierna comparet, permultum interes- se, ipsi apparebit, Veterum populorum, Graecorum maxime et Ro- manorum , historia, non nisi bellorum , continuá ses rie gestorum , memoriam exhibet. Haud cui mirum hoc . videatur, qui veterum populorum moralem conditionem et civiles erga se invicem rationes consideraverit, eosdemque hostili sibi invicem ani- mo semper acto$, totamque eorum institutionem civilem militid et bello fundatam fuisse meminerit. .. Bellorum Cut praecipua tantum memorem) quae Graeci gesserunt, agmen ducit Trojanum, cui con- tinua fere serie succedunt Thebana, bella cum Heraclidis, Messeniis, deinde Persica, Peloponne- sium, Macedonica Philippi et Alexandri ejusque in 1 COMMENTATIO in pluribus terrae partibus. successorum, donec tandem totus: fere terrarum orbis subigeretur Ro- manis, qui a condita inde. urbe. semper. illius ef- fati: Tu regere imperio populos, Romane, memento memores , omnigenos ubicunque terrarum populos debellarunt , ita ut per septingentorum ,' et quod excurrit , annorum spatium ter tantum idque bre- vissime aa templum clausum fuerit G). Uti bella externa numero erant infinita, ita quoque interna, adeo ut verissimum sit -nullam non Anti- quitatis gentem, continuis seditionibus et bellis internis'se ipsam dilacerantem „vel viciis’, vel Te- motioribus populis viam planam“ reddidisse et" aper- tam, quá facile opprimeretur et funditus deleretur. Jam Europam Christianam consideremus, non cona festim post introductam religionem ' Christiatiam ,- sed ex quo Christi doctrina benignam suam vim ini- populos exseruit, ' iidemque in talibus rerum zepirráaeri versati sunt, "cordi bella 'evitari pos- ? 8 T0 iet TUVES sent. dieto: died edi a) Quisque. Calgaci bond Tacitum xg verba. meminit, in Pita Agricolae, cap. 80. ,, Raptor es orbis; postquam cuncta yástantibus defuere terrae, et mare scrütanturg si locuples hostis est, ayari, si. pauperi, ambitiosis quos non Oriens, non; Occidens satiayenit s soli omuium opes atque iñe epiam pari affectu concupiscunt. Auferre , tIrucidare, rapere, falsis nominibus imperium, trt ubi solitudinem faciunt, pacem a ppeltaut !! THEOLOGIC A. 191 sent. Etenim (quod inprimis animadvertatur) a Je- su: Christo inde nato gentes Europaeae saepissime, ob:causas:.sive politicas sive Ecclesiasticas ,. sive alias, in tali rerum conditione versati sunt, ut bella non possent non geri. Medii aevi. histo- ria et gentium conditio -qualis fuit post seculum decimum. quintum, hoc aperte docent. Postquam lites politicae! et ecclesiasticae. sopitae sunt, et singularum civitàtum jura magis definita et confirmata , bella numero exstiterunt pauciora. Plures sunt regiones, quae per annorum. seriem placida pace fruitae sunt. Tempora, quae vivi- mus; id.maxime docent. . Est enim talis. Europae hodiernae conditio, ut non tantum nonnulla regna malis politicis consiliis ducantur, verum etiam ipsi cives, ob religionis defectum et quandam princi- piorum levitatem , novas res moliantur. In tali rerum conditione apud. veteres bella cum externa, tum interna, certo certius numero fuissent infini- t2. Jam omnes prudentiores, ne bella erumpant, cavent, et si erumpant, bella. vix dici possunt; qui minor bellorum numerus, eo magis observari meretur, quo magis Principes et populi hodie secum invicem agant , gentiumque plura et diversa sint commoda. “Uti bella externa numero hodie sunt. paucio- Ta, ita quoque interna. Hoc nomine maxime cernitur Christianae doctrinae pure receptae vis et effüicacitas. In iis regionibus., ubi: cives Chris- io COMMENTATIO Christiani vix dici merentur, sed partim super- stitioni, partim incredulitati, quae omnis moralita« : tis sunt impedimenta, serviunt; homines’ depres henduntur ut humanitate longe inferiores , ita seditiosi et tumultuosi; in regionibus, ubi Pro- testantismus viget, contrarii vulgo occurrunt, Gal- lia, Belgium , Hispania, Borussiae pars Catholica, Hibernia cum populis collatae, qui reformata sacra amplexi sunt, dicta probent (1). Dicat forsan quis, bellorum numerum post Chris« tum majorem fuisse quam antea, quin nostra me- moria totam Europam bellis fuisse implicitam; hic ne fpractervideat,. oro, . quod jam: monuimus , homines sententiis de bello gerundo maxime emen- datis instructos, nonnunquam variis de causis bella suscipere coactos esse. Nonne gentes, etsi a bello gerundo maxime alienas, arma capere sua- que tueri oportebat, quum tyrannus, qualis Na- poleon, hominum eum comitante turba, qui, omnis religionis expertes, contra jus omne et fas, humanitatis et populorum jura violare non dubita- bant, eos aggrederetur eorumque libertatem oppri- mere vellet? Uti tali in causa bellum gerere ne- cesse est, sic plurimae existunt causae, quin multo : plu- CO Cfr. WoA- van Hengels Zedelijke en Godsdienstige beschaving , Tom. I. pag. 204 et 273. sqq. et qui ibi laudan- dantur. Qut Romano - Catholicorum doctrina incredulitati pro» pagandae inserviat, vide apud f. A. Turretinum, Opusc. Tom. It. pag. 126. sqq. THEOLOGIC A. 193 plures quam. apud. veteres , a se sejunctos fere, qui- bus bella evitari nequeunt. Sed ponas quoque (quod tamen dari nequit) in Europa Christiana bella numero non esse paucio- ra; nihilominus sententias hominum de bello sus- cipiendo emendatas esse fateri necesse est, modo tria reliqua, in quibus hominum de bello susci. piendo sententiarum emendationem cerni diximus ; non cadant; quorum primum hoc est, quod Non levi de causa suscipiantur , quoniam nimirum religionis Christianae doctrina homines justi et aequi tenaciores reddiderit; non tantum -singularum gentium jura definita - sunt; verum etiam, quae singulis competunt , observan- tur. Principes et populi Christiani non quamvis, levissimam quoque, aliis bellum inferendi, causam arripere, nec contra jus et fas omnia subigere et fines dilatare, nec pacta sancita nullà de causa frangere audént. Si sint, qui tale quid sustineant , omnium alio- rum populorum indignans et improbans vox satis superque docet, quantopere hoc. nomiue hominum de bello gerundo sententiae emendatae sint. Gra- vissimae 'caüsae, "ob .quas bellum suscipiatur, exstare debent, eaeque, quae cuivis: jüsti et aequi amanti probantur, nisi , qui suscipiunt ,' vitupera- ri et damnari velint. Uti hoc. omni tempore -.ali- -quatenus cernitur, ita inprimis nostris diebus et Jun. N l in 194 COMMENTATIO in universum post reformationem, — Quis non credat Carolum Quintum ; Philippum: secundum j Ludovieéum decimum quartum, Carolum: duodeci- mum, bellandi et expugnandi stüdio flagrantes “et ingenti valentes. potentià , Alexandri et Gengiskani instat, orbi terrarum expüugnarido animum 'appli- cituros et levissimas causas arrepturos füisse qui- bus genio suo indulgerent, nisi justi et aequi no* tiones hominum animos imbuissent, nec levi nec injusta de causa bellum suscipi oportere populi clamassent, Tum demum, si quis , ut Napoleon, parum, quid justum et aequum sit, curans, genti se praefectum videt, quae, omni spretá verá re- ligione , animi levitati indulget , multaque suo pro- posito faventia conspicit; tum demum, inquam; quis eo audaciae procedet, ut levi vel nulla de causa alios debellandi studio duci audeat y quo: olim omnes, modo tempora consiliis: suis: apta esse viderent, Quam longo lic post se: intervallo populi recentiores antiquiores relinquunt! Non memora- bo (ut dicta, exemplis probem) populos Noma- dicos ; qui ob -ereptos sibi porcos , camelos , pu- teos; prata, vel privatam injuriam. sibi illatam. to- tam tribum armare et horribiliter saevire solebant; non Orientalium Despotas , qualem Xerxem: eique "plures similes: novimus,: qui. nulla fere de causa, vel: certe. ficta, omnes alios innocuos aggredieban- tur; nec Caulos, qui, quod:;tres juvenes. temere Amperii mandata transiissent ; furore ;incitati omnia vas- TW. T TRT THEOLOGIC.A. 195 vastant , multaque hominum- millia trucidant: sed de Graecis et Romanis loquar, qui, spretis) jus- titia, aequitate et. jure gentium, omnia fere bella pro. arbitrio gesserunt, sanctissima foedera violan- tes, ubique sese ad auxilium. ferendum, : etiam non vocati, insinuantes, ut. ipsos illos, quibus succurrerent, tandem sibi subjicerent; qui nihil sanctum nimis, (de Romanis maxime hoc dictum sit) censebant, modo fines imperii dilatandi, pos pulosque tributarios reddendi copiam sibi factam yiderent (1). Cuivis hic. e Graecorum bellis succurrunt Trojanum, ex privata causa exortum, ob quam, si quis hodie bellüm suscipere vellet , omnium cachinnum excitaret: bella contra Messe- nios: contra insularum incolas, quibuscum so- cietatis vinculo juncti erant! alia , exlevissima vel potius nulla de causa suscepta. Haud sine quo- dam animi dolore imo horrore quisquam Thucy. didem audiet exponentem , qui bello Peloponnesio civitatum , quae, incertae utros sequerentur , neutrarum -partium esse cuperent, incolae. crude- lissime necati, ipsaeque eorum urbes funditus de- letae sint! Respice Philippi Macedonis agendi ra- tionem, qui, Amynta amoto, Thracià et Thessa- liâ Q) Intellectum hoc-maxime volo de Romanis inde a bello Punico I. Ante rarius hoc nomine fuere infames. Cfr. Cro- tius, De jure belli ac pacis, Lib. IIl. p. 19. Cicero, De Officiis, L. MI. c. 29. LI Na 196 COM MENTATIO lið occupatis, Liberatoris nomine sed verius tan- bitiont satisfaciendi gratia, fraudulentissime -. cum Graecis egit; ipse ille Philippus, unice: Graecos subigendi studio ductus (1), rarissime justas o0% causas diversas civitates debellavit; Quid memoe rem Alexandrum 'ejusve successores, qui nil sance tum nimis: habebant, quo “sibi invicem "ruinam pararent! Qaid Romanos, qui quominus orbis ters rarum domini evaderent, nec justitia nec aequitas nec jura gentium impedire poterant; adeo ut ne sociorum quidem jura observarent vel vindicarent ; et ipse Senatus et populus de decretis a se san citiscerubescerent (2)! ^ ^ ^" ^: ! |o. Della non tantum hodie non levi de causa susci- piuntur, verum et n iOi Contra voluntatem populorum. (V ai) Est religionis Christianae doctrina , ^ij animis ; s i. ! rJ ' ho- ED poaa eperdi in Örarionibus Philipps I et n. saepius indicavit, (2) Cfr. Polybius, Lib. I, c. to. Quum ante legem agra- riam Patricii bellum fontem. considerarent, unde maxima com- inoda sibi redundarent, quippe agros. plerumque. inter se divi- dentes, | vel alia quacunque raiione sibi comparare gore Senatus Romanus semper systemate quodam Fellandi ductus vi- detur; quae dum gererentur, non nisi capiti censi, omni po- testate privati, in urbe manebant. Hac ratione cavendum ne misere vexatus populus in seditionem prorumperet. Quisque intelligit, quot inde sive fulla sive injusta de causa bella ron potuerint non suscipi! Leg. de his N. G. van Kampen; in Comm, Teiler, cit, pag. 100. sqq. THE OTLT'/OG'C. A. 197 hominum :vitae tranquillae ét in páce degendae in- jecit cupiditatem. "Hac beneficá religionis doctrinà effectum , ut homines vitae domesticae et socialis commodis. uti' atque adeo vita mélius frui disce- rent; animusque eorum ad quietüm rerum ordi- nem componeretur. Uti hoc in singulis? paulo moratioribus civibus cernitur, ita in universis po- pulis. .- Norunt omnes bellum. pacis, "omnibus exoptatae, commoda "destruere, “Elince” commune hodiernorum “principum et. populorum Christiano- rum votum et clara vök , pacem servandam esse; praeterea homines in universüm lenioribus et mi- tioribus gaudent inoribus; unde ab omni saevitia et crudelitate , atque adeo a bello mentem habent alieniorem. Hinc metus quidam homines obrepit , si modo fando dictum audierunt, bellum suscep- tum iri; hinc omnes id agunt, ut, si periculum est, ne bellum erupturum sit, ejus causas toliaut et amoveant; et, ubi bellum eruperit , quantocyus ei finis imponatur. Hinc quoque hodie et per brevius temporis spatium bella geruntur, et quan- tum fieri potest , rarids , etiamsi hostili - animo sibi oppositi, confligunt. Quid quod adeo homi: nes non plures, quam quibus opus est, ad arma vocantur? Tum demum plurimi, ubi bello. jura sua vindicare necesse est, arma capiunt, quibus injuste agentem vel patria jura violantem debel- lent, ipsique ostendant , religionis Christianae doctrinam (quod nonnulli illi objecerunt) hominem 198 COMMENTATIO non quidvis pati docere, sed, ubi aliter fieri ne- quit, omni ratione sua quemque jura defen- dere. 36 t. Quodsi cui hic multi ex militibus. in mentem veniant, qui belli gerundi studio flagrant; atten- dat, quaeso, quales hi homines sint? haud. prae» ter veritatem dictum puto, si tales omnis boni et honesti sensus expertes habendi videantur. Quod idem quoque valet de Gallorum. impia gente, qui partim superstitionis , partim incredulitatis alum- - nus , vel Catholicismum misere depravatum , vel Voltarii, Roussavii , aliorum id genus philosophiam vitae ducem normamque sequuntur, Qui horum vestigiis insistunt , uná omnium Europae populo- rum, paulo humaniorum, voce damnantur. Popu- lorum Christianorum de bello gerundo sententias hoc nomine mirum in modum emendatas esse lu- .ce clarius apparet, ubi cum veteribus comparantur. Graeci et Romani enim, pravis animi affectibus. temperare edocti, furoris, crudelitatis, bonorum terrestrium sibi comparandorum, qualicunque etiam ratione, studio ducebantur; vitae domesticae com- moda prorsus ignorantes, nec pacata rerum condi- tione gaudentes, bellare nunquam non exopta- bant, Praeterea viri fortes et heroes magni aes- timabantur et ad-astra usque encomiis tolleban- - tur. Hi ră perä conspicui omnium ore circumfe- rebantur, his ad omnia munera aditus patebat $ ne dicam, Romanorum civitatem tum demum. sa- lu- THEOLOGIC A. 199 lutem sibi sperare y Si populis internà discordià divisis imperarent (1). | | .Quae.quum ita sint, haud mirari subeat, om- nes omnino veteris orbis gentes bellandi studio arsisse, eoque gerendo, magnopere delectatos fuisse. Non. tantum ipsae Antiquitatis. gentes tales nobis occurrunt, verum viri quoque, humanitate con- spicui. ad unum omnes ; ne ipse. quidem, cetero- quin magni aestimandus, Epaminondas, | Theba- norum decus et ornamentum, hic. excipiendus 5 qui, Leuctricà pugná finitå, quum Graeciae civi- tates ,. adeo bellis defatigatae , pace. quam maxime indigerent, tamen de integro Thebanis bellum. sua- sit idque excitavit. | E a TTET SENTEN Aaiaoe Si bella eyitari nequeant , populi , melioribus - ducti raiionibus , sese ad bella. accin-. gunt , eademque gerunt. Quum nobis constiterit, populos Christianos nec levi de .causa , nec voluntarios bella facile suscipe- re, apparet causas esse -oportere gravissimas, ob quas arma accingant; quo fit, ut melioris ini dolis homines , melioribus ducti rationibus et sen- tentiis, sese ad bella comparent eademque gerant. Est enim ea religionis Christianae indoles, ut sin- gula officia religionis specie commendans, ex suis quaeque praeceptis praestari jubeat. . Placita reli- dios | je, oov gio- C1) Tittmann, Lib. cit. pag. 53 et Siu 200 COMMENTATIO gionis Christianae, ut supra (Part. I. Cap. L §: 3.) uberius explicuimus, non possunt non id elicere, tut, qui pro civium libertate et sàálute vindicanda arma capiunt, alacritate quádam hoc faciant, gravissimum quippe suum esse officium censentes , ab ipso summo Numine jussum ; neque hoc tantum, verum etiam, ut in ipso bello ge- rundo sensu vere heroico, sincero, nec perfidi, nec tristes vel queruli versentur, sed viros vere fortes sese praestent. Hoc nomine quoque, ut Christiani popa uni- versi, ita singuli belligerantes prae veteribus ex- cellunt. | Bohemorum et Germanorum, justissimam caus sam armis tuentium, quae essent virtutes belli- ‘cae, nemo ignorat. Helvetii et Batavi vera for- titudine iuprimis elucent. - Miramur illos; quum libertatis studio ducti, sensu vere heroico, parvá omnino manu adversus Albertum, Geszlerum et Landenbergium jura sua vindicarent; hos, et ex iis Hollandos maxime et Zeelandos , Carolo Quinto , Philippo Secundo, Margarethae Parmensi, Grans vellio. et Albae resistentes. Jactent Veteres suas victorias; non iis secundae Helvetiorum -apud Morgarten, Naeffels, Sempach , Granson , Murten et. Marignam ; nec iis postponendi patriae nostrae cives in bello octogenario, quod plures civitates, plures viros, veri sensus heroici aere perenniora monumenta protulit Quid memorem tot popu- los THEOLOGICA 201 los “nostra memoria .Napoleonti sese opponentes , qui véro libertatis studio incensi laudabili forti- tudine. excelluerunt ?:: Quid. Datavos contra | foedi- fragos Belgas. arma promte et alacriter accingen- tes? Cujusvis aetatis, loci et ordinis cives , qua- Jem religionis: Christianae. doctrina. civibus, pa- triae amorem instillet, 4uculento testimonio pro- barunt (1). — Dicta valent quoque de singulis bel- lum gerentibus, Astrorum instar inter Helvetios lucent Guilielmus. Tell; Arnoldus Winkelried , qui anno 1386. ad Sempach sese Austriacis oppo- nens suis;victoriam comparavit; lucent mille illi et ducenti heroes, qui anno 1445. omnibus Lu- dovici XI. copiis adversantes, morte suá heroicá Ludovici animum ita moverunt, ut pacem cum Helvetiis pangeret 5; inter Gallos Eustache de Sr. Pierre, qui cum. aliis Eduardo tertio sese offe- rens, complurium vitam, regina adjuvante, depre- catus est (2); Eques d'Ayas qui solus ingentem Gallici exercitus copiam salvam et sospitem red- | di- (5 Cfr. M. C. van. Hall, Redeveering ten betooge, dat de geest yan oude moed en zelfopoffering en andere volks- deugden , die de ingezetenen yan Oud Nederland thans zoo lof- felijk onderscheiden, aan ware godsdienstigo en zedelijke yer- lichting en beschaying yoornamelijk zijn dank te weten, 1851, Item Vener, D. T. Huét, Over den invloed der Volkibe- schaying ep de rust der natien, (2) Cfr, Belloy, in praefat, histor., Tragoediae Le Siege de Calais praemissa, 202 COMMENTATIO didit (1). Plures sunt Ruteri, Trompii , Claesse- nii, Speikii; noti Pistorii, Merulae, Beilingii , Hambroekii (2). At vero, ubi finis mihi essét, si omnes memorare vellem, quos singulae regio- nes Christianae omni aevo protulerunt; nemo ne- scit, quàlis a Christianismi inde incunabulis he- roes fuerint, qui firmi et intrepidi animi egregia dederint documenta, qui summa constantia, pet- severantia, fiducia in Deo ornati essent, qui in carceribus , spectaculis , rogis, tormentis cruciari maluerint, quam recti et honesti conscientiam amittere, et exemplo suo probarint, unaii esse Christi doctrinan, quae veros informet heroes. Fortasse quis nobis ita occurret; quas in Chris- tianis praedicas virtutes , multo magis in Graecis et Romanis cernuntur. Nobilissimo enim hi du- cebantur libertatis sensu , vero patriae amore atque mirabili animi fortitudine; quin imo ipsa. Graes corum et Romanorum maxime religio non poterat non multas virtutis bellicae species alere et effi- cere; Diis quippe tutelaribus confidentes et ora- culis, libris Sibyllinis et similibus de victoria persuasi, non poterant non fortes sese praestare. Hinc | C1) Vid. Archenholtz, Geschichte des | Siebenjáhrigen Kriegs. (2) Cfr. de Heroibus, patriae nostrae, quatenus ‘prodiit, opus egregium J. Bosscha, Neerlands Heldendaden van de vroegste tijden af tot in onze dagen, Leov. 1834. THIELOIL O.GI CA- 203. Hinc immortales ili heroes ad Marathonem, Sa- laminem, Plataeas, Mycalen, in. bellis contra Por- sengam; Pyrrhum. et Hannibalem. | Hinc plures Graecia suos “habet Codros, Leonidas, Miltiades , Themistocles, Cimones, Agesilaos, Epaminondas, Phociones; suos Roma Decios, Fabios ; Brutos, Fabricios ; Camilios , Marcellos , alios permultos. => Ne: quis: putet. me de horum, qui optime de patria sua meriti sunt , virorum laudibus. quidquam. de- tractum. velle;.-quis negare ausit Graeciam: et Ro- mam, ex tempore, quo viverent, dijudicandos ; veri nominis heroes protulisse? At vero, si cunt Christiánis.;comparentur, utri praeponendi sint; non est quod dubites. Amor enim patriae vete» rum: nullis justis finibus erat circumscriptus , qua- propter eum patriotismum potius et superbiam quamdam nationalem: dixerim (1). Ipse ille, ita dictus, patriae amor effecit , ut Graeci et Roma- ni omni humanitati. renunciarent, et omni injus- titiae, iniquitati et crudelitati inservirent, œ Hinc studium illud explicandum, quod in omnibus cer» nitur, dominandi , superandi, ruinam aliis paran- di, externis factis splendendi et gloriam sibi com- parandi. Itane hi veri sunt heroes, vero patriae amore ducti! Sed, ut jam monuimus , ex tempo. re, (1) Cfr. Zimmerman, Uber national- Stolze Herder, Ideen zu ciner Geschichte der Menschheit, Tom, lll. pag. 297. sqq. 204 COMMENTATIO e, quo viverent, judicandi. Non solebant adeo - veteres factorum principia, nec sententias, quibus heroes ducebantur , respicere, unice externam fac- torum speciem admirabantur. Ipsa rei ratio -do- cet veterum heroes tales non esse posse, quales Religionis Christianae doctrina «informat. Qut enim. veri nominis heroes esse possent,. quum perverso Deorum cultui addicti, haud raro: religio* ni illuderent , et tam perverfas de. virtute haberent notiones! Qui possent puro patriae amore duci, quum civitatum consilium gravissimum, quale Christus esse voluit , ne suspicarentur quidem; quum non civium sed sua singuli commoda spec- tarent; denique patriam iliud solum haberent, in quo. genio indulgentes gulae omnique volupta- tum. generi satisfacere possent! Quare. Graecorum | et Romanorum heroes iis tantum probari. poterunt, qui devotiones ex su- perstitione , temeritate et enthusiasmo quodam exor- tas magni faciunt, miinus ad principia deudo agendi rationem attendere solent. $. 9. Quatenus hominum de bello gerundo sententia- rum émendatio cernatur in ipso beilo. Vidimus hominum de bello suscipiendo senten- tias mirifice emendatas esse; jam inviti, ubi de principiis et sententiis , quibus homines Christia» ! ni THEOLOGIC A. 205 ni sese ad bellum accingunt, agebamus', attigi- mus: id, -quod forsan híc melius locum inve- nisset;. nimirum , qut homines melioribus quoque principiis et sententiis ducti ipsum bellum gerere solent. At, quo magis brevitati consuleremus , quae (paragr. super.) cum agendi principiis arcte cohaererent, quaeque fere eadem sunt et in bello suscipiendo et in eodem gerundo, ibi simul expo- nere placuit. — Hominum autem de bello gerun- do sententiarum emendatio non tantum in eo cer- nitur, quod melioribus principiis ducti, bellum suscipiunt idemque gerunt, verum etiam in eo, quod. minus, idque- non data opera: sint erudeles vel atroces, - quod inprimis post victoriam "T tatam in jure. belli aliisque cernitur. Hàec ‘tria ut- cuivis in oculos incurrant, non necesse duxi, singula deinceps probare, verum paucis tantüm- descriptionem exhibere veterum bel- li gerundi rationis , eique hodiernorum populorum Christianorum rationem opponere et conferre. Ante quam vero eo transeamus , sequentia prae. monenda sunt. - Plerique homines , ubi agitur de hominum de bello gerundo sententiarum | emendatione, in mes moriam sibi revocare solent dira illa et. nefan- da, quae populi Christiani belligersntes pere- gerunt, et ex factis unice rem dijudicantes du- bii haerent et disceptare vix audent, utrum vete- res Christianis populis crudelitate et atrocitate ce» dant , 206 COMMENTATIO dant, an hi illis; alii, hominum de: bello- gerun- do. sententias emendatas fere nepant, quamdiu non omnia immutata vident; postulant hi, ut ne suscipiantur amplius, bella eademque, si ipsi cau- sas, Ob quas; suscipiantur, non possunt non approbare,nulla crudelitate vel saevitia gerantur. — Ili utrum viam rectam. ingrediantur , quá in. homi- num. de. bello : gerundo. sententiarum emendationem inquirendum est, dubito. Hi temere et inique is. tiusmodi, quae vix effici poterunt, postulant. — Bellum enim non potest non caedem; rapinam , omniaque mala secum ducere, Cum duo exer- citus hostili animo sibi oppositi sint, aliter fie- ri non potest, quam .ut uterque victoriae cupi. dus alterius cladi inhiet.. Hoc qui mutare. ve- lit, ipsum bellum tollat oportet; exsistunt praete- rea tales in bello -casus , ut. plures , optimi. quo- que homines, vim: in alios adhibere eosque vule nerare et necare inviti cogantur. Quid mirum, quum qui bellum gerunt, vulgo homines sint jus nioris aetatis et vividioris indolis, hos. in. tali rerum casu moderationis fines migrare nec animi afs fectibus.; semper. temperare? Ipsum bellum et ho- minum. in eo vivendi ratio secum ferunt talia, quae illi ipsi, -qui bellum gerunt, extra bellum. non agee rent , .nec probarent. liomines optimis ducti rationibus et. vera virtute: Christiand ornati in bel- lo nonnunquam affectibus abripi et violenter age- re possunt. « Quapropter hominum in ipso bello , ge- THEOLOGIC A. 207 gerendo sententiarum emendationem cerni nihilo- minus constabit, modo probari possit, eos, quae violenta. peragunt, non gaudio ductos et volup. tate, verum necessitate magis coactos et invitos' eadem. agere. Quae res erit. extra dubium, si et in ipso bello hujus rei prostant indicia et maxi- me quidem si, ubi alterutra pars arma deposue- rit, nec caedere; vel vi agere amplius opus sit, victores victis. parcant, lenes et mites sese iis exhibeant, non. vastent, non extra necessitatem rapiant, non caedant , nec violent ; quae omnia si hodie locum «habeant, hominum de bello gerundo sententias magnopere emendatas esse apparebit, quum olim vulgo contrarium locum obtineret. Ex his praemonitis colligitur, qualis hominum de bello gerundo sententiarum .emendatio speran- da sit. ^ In veterum. et. hodiernorum. populorum bellandi ratione delineandá id agemus, ut -simul appareat , quibus sententiis imbuti singulaagerent; — Nemo non, qui veterum Historicorum: scripta. le- gerit et ab iis, quae veterum fuerit . belligerun- di ratio , didicerit, probe novit, qui veteres vin- dictae studio ducti, furore et odio flagrantes, non .nisi caedem et cruorem spirantes , | prae- datorum instár in possessiones publicas et privatas pro lübitu grassarentur ; agros, domos, urbes , fa- na depopularentur , ` sacris illuderent, in quemvis gaudio quodam saevirent , nullum non trucidarent. Tales sese non tantum praestabant, dum armis con. 508 COMMENTATIO confligerent , verum etiam ubi alterütra : pars vic» toriam- reportasset. Etiamsi humanitas 'et civitas tum salus apprime jubebant victis parcere eosque leniter et clementer tractare, tamen veteres haud . raro voluptate quadam miseros et inermes de. victos torquere et trucidare solebant (1).. Nec equidem facile dicere ausim, quid melius illis mi- feris captivis sit, vità donari an mortem- oppetes re! Quidni enim illis satius sit mori , etiamsi . ca» daveribus illuderetur, humo defraudarentur , vul- turibus et canibus objicerentur, quam. superstites manere, religioni , moribus , omnibus ,. quae homi- ni cara sunt, non tantum valedicere, verum. etiam agros inter milites, quos modo carissima quaeque clade internecina afficere viderunt, divisos . con- spicere, quin imo patrid expuli (2), notá inu- ri (9), ut nemo non eos agnoscere üsque illudere posset, sub duro servitutis jugo vitam miserrime trahere, vinculisve includi usque ad ludorum diem , quo dum populus laete Aoc habet , vel accipe fer- rum clamet, se invicem trucidarent ,: vel. sese, | | onst ut (1) Quar. stulte hoc nomine agerént Lacedaémonii et Athé- nienses, monuit Cicero, pro Balbo, cap. 12. (2) Captivi, si alio ducebantur, legibus, magistratibus aliis omnibus privati a. Romanis praesidibus misere vexabantur. Ch s igoni us, de tiquo Jure Proyinc, Le 1. C. 2e "(3) Vid. Plutarclius in Perich! Cdp. 26. ibique inter- pretese THEOLOGICA, 209 ut: rudem mererentur , infiniti hominum numeri sanguine macularent , vel denique bestiarum den- tibus dilaniarentur! — Dura illa servitus , nex vel captivitas non tantum milites gregarios manebant ; reges quoque, principes, duces, Senatores ligati. triumphum condecorare debebant; quin, quo ma- gis populi Romani superbia et crudele domina- tionis principium alerentur (r), ipsi Dii captivi ducebantur! Mirumne adeo, quum tale belli jus esset, plurium civitatum obsesfos cives (Sagun- tum(2), Numantiam, Abydum (3), Xanthum (4) nominasse suffecerit) potius se ipsos necare ur- besque suas incendio deletas voluisse, quam tali- bus se tradere victoribus,.qui non aliud ^ quid agebant, quam ut omni dolo, perfidiá , et. crude- litate victis. ruinam pararent eosque funditus de- lerent; qui adeo hac ipsá su4 crudelitate glorian- tes et voluptatem inde percipientes, ad suos re- duces, lauris coronati unà omnium voce laudibus astra usque tollebantur'! Tas belli gerundi ratjo, quam non nisi primis lineis delineavimus , apud omnes Veteris Orbis po- pulos deprehenditur, Non hic memorabo Orienta- les, Ninum, Cyrum, Xerxem , Cambysem , non ad C1) Tittmanm. I, L pag. 52. (2) Vid. Livius, Históriarum lib. XXt: (3) Polybius, Lib. III. (4) Cfr. Plutarchus, in Bruto, JUN. .O 210- COMMENTATIO ad populorum illorum barbarorum seculo V. Euro. pam decurrentem- colluviem., omnia ferro et igne vastantem , ex^ qua Heruli et Thuringi;: bello unice intenti, lege quoque sanciverant, ut senio- rés, aegri et debiles manu perirent (1) 5 cui legi ' 'Thuringi sub Attila obsecuti , crudelissime in cap- tivos, senes et virgines Saevierunt (2)! .— Non loquar de copiis, quae a- Tamerlane Indià ex- pulsaé in Europam transierunt ,..ad. Tagum | usque omnia praedantes, -omnes trucidantes!: vel. de Gengiskane iisque, qui feri dicuntur, novo- Zee landis, Groenlandis et Africae Occidentalis. popu- lis, qui, ut quondam Scythae , victis vulnera. ex» sugere gaudent, hostium carnem sibi parant, avi- deque dentibus devorant! | Conspiciamus ipsos. ils los Graecos et Romanos, quos. quamvis. diffiteri nolimus seriore maxime tempore, nonnunquam mi- tius cum captivis (3) egisse , tamen omni tempo- re, recentiore quoque, .generí humano hoc. no- mine dedecori quam maxime fuerunt. . TM An hic. Heroicum. illud. aevum memorabo »' quo omnium sapientissimus, quem omnes summi. pro- sequebantur. veneratione ,... Nestor, , suis auctor est; CA deci | | | T (1) Cfr. Procopius, de Belo Gothico, Lib. II. cap. 14. £2) Cfr, Gibbon, Op. cit. Tom; VI.. pag. 102. : (3) Cfr. Tacitus, Annal Lib. XI. cap. 24. Cicero, pro Balbo, cap. i2 CD Homerus, Iliad. M.. vs. 574. sqq THEOLOGIC A. 21I vä pári mpv Ümtvyéova dluóyde vícalas mp» viv nap Tpúwy &A xm xaranouniiyt Tícualam. X 'EAÉvu6 Ópufppara FE CTOVÉXAG TE. Quo Agamemnon, omnium Graecorum dux , Mene- laum mitius agere cupientem et Adrastum in vi- vis esse passum, acriter his verbis perstringit (1): O mémov., à MevéAuse , Tin 38 oò xfdems nUTUG | &yBpv; 94 qo) pota vrETOÍWTUL xar O1XOV) mp6 Tpéaev , cv pÁTig UmExQUyor viry ÓAcüpov "aps O huerépač uua Üvriw yucTípz wp "xoUpoy byre Qépoi pnd $c Qíyor, ŽAN pæ mvrec t "Io EumoAcÍuT xáiseTos xw avrai. Quo non aliud belli j jus noverant , quam quale de- scribit Homerus (è). v E 2 TTA i XTEÍVOYCL, RÓA Bé TE mÜp Zualóvei _réxya Bé T? GAA: “yovsi, Baebučávovg re yvvatnags. < Quales Graeci tempore Heroico. de. bello ge- -rundo fovebant sententias , tales semper deprehen- duntur. Exemplis ex omni Graecorum historia me obrutum :video. ~ Nonnulla attulisse. hic | suf- fécerit. "Respicias Graecorum agendi rationem cum He- lotis, cum Persis , quo in bello humani ipsi Grae- €i Sandauces regis Persici sororis tres filios, moe ) (1) Idem Miad, VÍ. vs... 55. sqq. (2) Iliad. Lib. IX. vs. 5989. Cfr. et Lib. XXI. vs. 26. XXIII, vs. 175. 181. $qq. O a àla COMMENTA ATIO monente vate Euplirantide , - Baccho- sacrificarunt. Respicias eos bello: Peloponnesio, - quo: tempore ad summüm humanitatis fastigium pervenerant , quomodo egerint cum Mytilenaeis, Plataeis , quos horribiliter trucidarunt fere cunctos ; cum Corcye raeis, Aeginetis , Megarensibus, Scioniis et Me- lis, Mycalessiis, quorum ne innocuis quidem liberis in schola parcebatur, aliis; Unusquisque Thucydidem (1), locupletissimum testem, hic le- gens, horrore obstupens , Graecos agnoscit, qui a barbaris; omnem. humanitatem | excutere edocti erant! Oculos deinde. convertas ad .Syracusanos, qui , duce Gylippo , de Atheniensibus victoria repor- tata, Niciam et Demosthenem confestim trucidant ; reliquos in lautumias conjectos, calore, frigore, fame, siti, putore crudeliter mortem oppeteére si- nunt; et quum per 70 dies furori ita indulsis- sent, reliquos in servitutem vendunt (2) ! Dicamne de Corinthiorum caede. a sociis die. festo patra- ta (3), de bellis: sacris (4), de Philippi, fortas- se ob humanitatem in captivos prae reliquis. lau- dandi, in Olynthios crudelitate, de Alexandro "Thebas. et Tyrum funditus -delente! Dio -Hla hoe minum millia; Tyri cruci affixi, quae fuerit Grace co- (1) Legantur inprimis Lib. III. V. et VIL (2) Cfr. Thucydides, Lib. VII. sub fine. 3) Xenophon, Historia Graeca, Lib, IV. (4) Diodorus Siculus, Libr. XIV; " THEOLOGIC A. ote corum lenitas, probent! Ostendant Persepolis de- leta,. Gazae strenuus defensor, quocum ut cum Hectore ab Achille agebatur! Sic cuncti ex omni ordine et loco occurrunt! Qui humanitatis gen- tium sociorumque jura agnoscerent. eademque in bello vindicata vellent, cachinno plerumque excipiebantur (1)! Graecis omnino similes erant Romani, quo- rum crudelissimae in bello agendi rationis nemo facile exempla desideraverit. Totam fere Romano- rum historiam, quae non est nisi bellorum, de- scribere opus sit; et quis hoc desideraverit , ubi vi- ros ob humanitatem maxime claros, haud aliter sentientes vel agentes viderit. Quis ignorat Ro- manum Senatum decrevisse septuaginta Epiri ur- bes, quae ad Persei partes transierant, spolian- das tradere et militibus permittere incolas - capti- vos abducere, Aemilius Paulus, septuaginta urbi- bus exspoliatis, centies quinquies millies (150,000) incolas servos abduci jussit; Scipio, Carthagi- ne expugnati, militibus incolas aggredi impe- rat, ad unum omnes trucidare, nemini more Romanorum parcere (2); addit Polybius, causam | ob- (1) Cfr. ut unum afferam, quae Elpinice Cimonis soror Pe- ricli, de Samiis Graecorum sociis victoria reportata objicit, -apud Plutarchum in Pericle, cap. 29. (2) Leg. vener. Stuart, Romeinsche Geschied., Tom. 1X. pag. 532, L| 214 COMMENTATIO ob quam ita facere solent Romani; ut nimirum omes ad Romanorum nomen horreant ! Eadem de causa non solum homines, sed canes quoque et animalia in frusta secabant, et membra per vias dispergebant. Julius Caesar trecentas nationes sub- egisse fertur, mille urbes vi expugnasse, centies milles homines servos reddidisse, totidemque gladio et in proelio et in urbibus jugulasse!- Octa- vianus Perusiae, praesidio sese illi tradenti et non nisi vitam deprecanti, respondet: moriendum est. Corinthus , Numantia , bella, quae proxime sibi in: vicem successere, Mutinum, Philippicum , Peru- sinum , Siculum, Actiacum, Hierosolymitanum , ver- bo omhia bella, quae sive Graeci sive Romani gesserunt cum interna tum externa, probant, hos nullam generis humani praestantiae rationem ` ha- buisse , temeritatem, lasciviam , perfidiam, exqui- sitissimam in hostes crudelitatem licitam , quin laude dignam censuisse , voluptate inde affectos, nec aliud quid novisse quam, quod alicubi monet Thucydides, vindictae studio plenos, ġrorañoxi TÜ; yywuys TÒ bupoúgeviv. Haec pauca sufficiunt ad probandum, quas vete- res de bello gerundo- foverent sententias. Jam oculos convertamus ad populos Christianos hodiernos, in quos Religionis Christianae doctri- na aliquam modo vim habuit. Nonnulla in mes dium proferamus , quae non quidem in singulis sed universe cernuntur, ex quibus pateat," qua. te- THEOLOGIC^A. 215 tenus in ipso bello geruüdo sententiarum illa. emen- datio conspicitur. aus Etiamsi gravissimum e ages ducant pa- tride jura vi quoque" vindicare, plarimi tamen (homines omnis sensu. moralitatis' destitutos sem- per excipimus ,) horrore quodam sese ad ipsuin bellum gerundum accingentes , malint hostes non occidere, non sanguinem effundere, non sclope- tis et gladiis uti ; omnes crudelitatem et atrocita- tem improbant et condemmant; quod Socrates apud Platonem (1) cum Polemarcho disputat, hosti plurimum noxae inferri oportere, nemo non injustum , iniquum , impium dixerit; hostes quam ! brevissime, fieri si potest, et clementissime coge- re ut patriae jura agrioscant, est commune desi- derium; ipsi duces, ne milites agrestiores genio indulgeant suo süb gravissima saépe poena ni- mium sanguinem effundere vetant; ab incolis prae- ter necessaria quidquam flagitare , agros. vastare et similia; quod ducis imperium si^ quis migrasse déprehendatur, graviore: poena crimen. luere de- bet. Tali animo populi Christiani se invicem vi et armis aggrediuntur; — mox proelium com- mittunt, fortes quidem , at simul secum ipsi ex animo. dolentes, quod liomines alii^cum aliis bel- lare cogantur , nec aliter vicaria jura agnoscant. Non exsultant nec volüptate quadam afficiuntur , ubi (1) Lib. I. de Rep. A »6 ' COMMENTATIO ubi hostem vulneratum , vexatum vel caesum con- spiciunt, cadaveribus non illudunt, nec extra ne- cessitatem rapere, saevire vel trucidare hones- tum putant. Dux militibus non imperat, nisi quod valeant humeri, nec, suorum militum vi- tam magni faciens , temere in pericula mittit, Milites, gregarii quoque ;/' ubi hostes misere afllic- tos vel vulneratos vident, misericordia afficiun- tur, et, si possunt, officium praestare non recusabunt. Haud pauca sunt hostium exempla, qui hostibus pepercerint, et, ubi in vitae. pe- riculo versarentur, suam ipsorum vitam illorum saluti postposuerint. — Post haec alterutra pars Spies et in arcem vel urbem cogitur, ibique se defendere studet. Jam interea militibus quies datur, ante quam ure bem expugnare moliantur. Haud pauci dolent, quod nimis affectibus se abripi passi, furori in- dulserint, et praeter necessitatem alios cruciarint, vel clade affecerint. Alii, animo ad humanitatem duriore, continuo sese excusare solent, et aliis atrocia enarrantes erubescunt. Vae illi, qui cru. delitatem et immanitatem jactans,laudem sibi expe- tit. Talia qui sustineat, omnium vituperio et con- temtu. sive manifesto sive tacito, excipitur; quod si causas quaerat, responsum in promptu: Suntne homines ut nos? extra culpam, non. aliud quid- quam agentes quam nos ipsi, principi obsequuttur et patriam defendunt ; haud uni succurret, guod t. THEOLOGIC.A, 217 tibi fieri -non yis , alteri non feceris. Dux, interea cum aliis, locum, in quo proelium commissum est, perlustrat. . Ac licet non centum et- ducenta vel plura etiam millia, ut olim saepe, occubue- rint, tamen dolore quodam affectum . se , sentit , ubi tot; ex suis et hostibus caesos misere vexa- tos conspicit... Quodsi ex eo quaeratur, quid. de captivis et hostium cadaveribus velit, idem re- spondet quod olim Ludovicus XV , quum. nondum omnem humanitatem exuisset, post proelium apud Fontenoi: u nostra tracientur , non amplius hos- tes sunta — Deinde urbs obsidetür. | Ut ex ipsa rei ratione patet, fieri non potest quam ut obsidentes omnem vim adhibeant ,. quá scopum attingant. Jam quidem negare nolumus tormentorum ignivomo- rum usum inventum esse crudelissimum et civi- bus obsessis maxime noxium; crudelitatis studio tamen non inventum esse ex eo etiam conjece- rim, quod nonnulla arma, olim usitata, ob nimiam crudelitatem tacite in abusum abierint (1), et, qui hodie iis utuntur, populi omnium contemtu digni habeantur. | -Post obsessionem urbs vel arx expugnatur. Jam maxime appareat, an homines minus nec data ope- rå sint crudeles. Qui obsidione premuntur, nullam sibi illatum | iri (1) Cfr. de Martens, Prečis du droit de: gens moders nes de l'Europe fondé sur les traités et l'usage, pag. 405. sq. 218 COMMENTATIO iri injuriam, ét urbem vel arcem non ulterius defendi posse praevidentes , citius sine ullo metu sese tradunt 5 nemo de se interficiendo cogitat ob mala ab hostibus sibi forte metuenda; non aliam patiuntur fortunae mutationem, nisi quod alium dominum agnoscant. Quod olim Alexander mag- nus politicis ductus consiliis Porum non obtrun- cari, nec cives interfici vel in servitutem redigi, agros non decurri, urbes non vastari jubebat, aut quod Romani nonnunquam, quo plures mili- tes haberent, eádem cum devictis ratione age- bant; id hodie, non ob politica consilia, sed quia humanitatis jura et justitiae aequitatisque le- ges flagitant, inter omnes populos Christianos more receptum est; id omnes gravissimum suum oficium esse censent. Si quis hodie devictos sub jugum mittere, distrahere, vel tormentis exquisi- tissimis cruciare velit, omnium populorum ipsius insolentiam. condemnans clara vox satis probat, qui aliter hodie quam- olim sentiant homines. Subactorum agri , urbes, monumenta non vastan- tur, totaque natio non funditus deletur nec sub hasta venditur 5 sed singulorum jura observantur, diruta restitunntur, vulnerati curantur; qui dam- num e bello tulerint , ii restituitur ; quin id agi- tur; ut si minus sint populi exculti et humani, meliores et feliciores evadant. Captivi non ob- truncantur, quum omnes milites gregarii non aliud jus noverint, quam, si quis hostis arma depo- sue- THEOL'OG1C A. 219 suerit, leniter eum tractare, necessariis instruere , nulla ratione laedere vel vexare (1). Scipionem, quod ^ virginem. Celtiberam gratuito manumitteret , : Deos. immortales aequiparare judicabant ; hodie hoc et similia facta unusquisque dux gravissimum suum. officium esse judicabit. Quamdiu bellum non ad finem perductum. est, captivi in arces ducuntur, vel totae urbes iis cus- todiae dantur, in quibus: nullam injuriam patiun- tur$ quodsi ex plebe infima sint, qui iis inju- riam “facere tentant, ipsi magistratus, ne. tale quid; accidat, sedulo cavent 5 (finito. bello, vel etiam induciis factis, permutantur -et. suis sin- guli illaesi restituuntur. — His alia, qüae tamen minus ad nostram rem pertinent , addi possint. Ni- mirum, Principes , ubi pacis conditiones constituen- dae sint, nisi ab omnibus - populis- Christianis contemni velint, id agent, ut non temere, nec inconsiderate , -nec dolose, nec in patriae dede- cus, sed aperte , sincere, civium et devictorum sa- lutem spectantes , justas ct aequas pacis conditio- nes. proponant, constituant, sanciant. Hinc talia vulgo constituuntur, quibus alii omnes non civium tan- (1) In regionibus, ubi religionis Christianae doctrina | ex- sulare dici debet, ad veterum morem redire et captivos ne- candos decernere possunt. Testetur. Gallia. Cfrre decreta die xxvr Maji 1794, et xi Augusti ejusdem anni, quod de- cretum tamen non perfectum est. Cfr. de Martens,- Recuei! de Traité, Tom. Vl. .pag. 750. sq. 290 COMMENTA TIO tantum, séd hominum quoque jura a principibus revereri discunt. Notum est, ut,unum instar omnium exemplum afferam, quî, quum, sociatá Britannorum nostrorumque militum navalium ope, victoria de Algirensibus .reportata esset, horum princeps ed lege pacem acceperit, ut in posterum captivos nunquam servos redderet (1). Post pacem stabilitam milites laeti ad aras et focos redeunt, cives bonos sese praestant et pa- cis commodis fruuntur; quodsi qui sint vulneri- . ` bus affecti, curantur et varii generis beneficiis cumulantur; si qui, quominus victum sibi quae- rant, praepediantur, et, uno alterove membro amisso, labori impares .sint, publice aluntur, . quin imo uxores et liberi, ne inopia laborent, ca- vetur. Quisque novit, quî haud pauci ex populis veteribus ex bello reduces luxuriosae et dissolutae vivendi rationi se dederent ,^ praedá vivere satius ducentes, quam in vitam civilem redire et honeste vivere, Graecos post bella Persica, Hannibalis copias post Cannensem victoriam , Romanos anti- quos (2), ne seditiones moverent, a Patriciis ad bellum missos, inde reduces, haud raro summa ; imis (1) Cfr. jJ. van Voorst, in Orat. cite, pag. 55. -- (2) Audiatur Velleji Paterculi de Romanis post bella Punica testimonium: ,,42ippe , remoto Carthaginis metu, suba » Jataqne imperii aemula, mon gradu, sed praecipi cursu » à viriute. descitum, ad vitia transcursums vetus disci- » plina deserta, noya inducta, in somnum a vigiliis, ab ^" j 33 gr- THEOLOGICA. 221 imis miscentes , eosdem sub Augusto effoeminatos , quum pacem ferre non possent, hic nominasse sufficiat. Atque [sic probasse nobis videmur, hominum sententias emendatas in ipso bello. gerundo cer- ni Si cui htc multae. exceptiones in mentem veniant, reputet hic, de tali argumento, in quo fos exponendo versamur, non nisi universe dise putari ` posse, $. 5. Quid de iis, quae disputatis vulgo objici solent , statuendum sit. Superest ut, quae vulgo objici solent, in me- dium proferamus, et quid quantumque pretium iis tribuendum videatur , verbo significemus. ^' Sunt nimirum haud pauci homines, qui varias propter causas religioni Christianae infensi, omnia laeti afferunt, quae in malam partem de ea dici posse videntur, parum curantes utrum ex vero dicant et judicent, an minus. Sic quoque, ubi de religionis Christianae doctrina hominum de bello gerundo sententiarum emendatrice sermo est, haud sine veri specie, ut contrarium. probent , ad lites | et armis ad voluptatem , a negotiis im otium conyersa ciyis EEJ tas," ib COMMENTATIO et bella. ob religionem ‘Christianam. , eaque ingenti crudelitate gesta , provocare solent , quin eo audaciae procedere, ut, melius cum genere humano actum fuisse pisi homines hanc nunquam cognitam |: habuis- sent, clamitare audeant (1)! vix (sic argumentan- tur) religio Christiana. per aliquot secula exstite» rat, quin lites et: bella interna omni sua. vi exo- rirentur;' Episcopi“ suos 'singuli- inflammabant vêt omni crudelitate in se invicem saeviebant (2); probet id seditio a Damaso et Urficino commo- ta (3); — ut ex mille exemplis unum afferatur. — Mox Primarius Romae Episcopus, quum omnia paene sübegisset , fulmine Vaticano caedem, sedi- tionem, turbas concitavit! Non tantum Ecclesiae ministri bella excitarunt, ut imperium Ecclesiasti- cum stabilirent > sed et ipsi- principes ob religio- nem Christianam , innumera. bella. gesserunt +. Ca- rolus Magnus uno die quatuor Saxonum millia, quiy baptizari nollent, trucidari jussit! Quis igno- rat ida: in- Danos agendi rationem ,- Equitum Ht aop- .f001S]g Helle [y a) Haec Piin ls in haud paucis. Deistarum scriptis occur- er rit. Cfr, praeter alios , liber iste turpissimus , cui titulus est: "hf er im achtzehnten TTA dri zu fruh, sich zur Vera nunft -religion zu bekehreng ev PaalzoWwj; iu QGeschichre ider religiöse. Grausamkeiten, Mainz.1800455055 Tay s , C2) Cfr. Venema, Histor., Eccles, , Tom. IV. pag. 964. $. 247. | (3) Ammianus Marcellinus, XXVII. B. Bouwer, Historie der Pausen, Tom. I, pag. 265—770, : Es THEOL: OGICA 223 Teutonicorum in Borussos., Militum cruce .signa- torum in Turcas! Quis nescit Valdenses et Albi- genses ferro petitos, Hussitas, Mauros- Hispanià expulsos.. In memoriam revocentur Siculae Ves- perae dirae, et nefandae illae Nuptiae Parisienses , Hiberna caedes, bella in patria nostra gesta, bel. lum trecennale , ne. de aliis mentio fiat ! Tanum religio potuit Jugere malorum ! W Ranan tale in aliter -sentientes odiidi depre- henditur , quam quali Christianos affectos fuisse: con- stat! quare optandum sit, ut Graecorum et Ro- manorum tempora redeant, qui rarius ob religio- nem, plerumque ob politicas tantum rationes. bella suscipere „eademque certe non tanta atrocitate ge- rere solebant, quanta Christiani isti Hispani bello trecennali . affecti «erant, — Sic nonnulli religionis Christianae doctrinam. hominum de bello gerundo sententias non emendasse, sed contra ipså illâ- re- ligionis - doctriná -pluta | bella: excitata et crudelis- sime gesta clamant. . . ^ - . Neque hoc tantum , verum ex omni aevo tot dira , nefanda, saeva, crudelia, impia a: Christianis po- pulis peracta afferre sciunt, ut imperito, et minus quid verum quid falsum secernere ac dijudicare so- lito, 'assénsum fere extorqueant, in nulla re minus hominum sententiarum emendationem cerni , quam in bello. Citant. . plures populos qui ,. an- tiquis. moribus retentis , Graecis et Romanis bel- Jandi 224 COMMENTATIO landi ardore et crudelitate nil cedant. ^ Herülos ad Danubium seculo sexto, qui, Christiani etsi dicti, pristinam barbariem et crudelitatem retinue- rint (1); Alemannos , de quibus, Agathia auctore, idem dicendum; Francos hostes immolantes (2). ''estetur, si€ pergunt, medium Aevum, quo omnes animo militari affecti fuerint, Imperatores, reges, sacrorum antistites, pacis. foedera rumpere non iniquum censebant; idque eheu! ut jactabant , ad 'Dei gloriam! Omnes fere medii Aevi principes non minus alios subigendi studio férvébant, — Alexander et Attila! "Ne ad seriora tempora provocetur. Quid enim crudelius excogitari possit, quam Philippi ` se- cundi: bellandi ratio, quam Ludovicorum fere omnium in Gallia impie gesta? Gallorum omnium superiore seculo bellandi ardorem et atrocitatem quis nesciat? Tales occurrunt Italorum, Hispano- rum, Lusitanorum milites. fere. semper! - Ipsa illa recentiora. tempora docuere, qui Aüs- triaci Gallorum legatos, ceterum sacrosanctos, prope Badstadz interemerint! Nostra memoria Na- poleon Xerxe pejus saeviit. Quot hominum mil- uM | (1) Procopius, De, bello. Gothice, .Lib, III, 4 Eva. grius, Historia Eeclesiast. , IV. 20. mæ) Procopius, Lib. II. cap. 26. Alia istiusmodi plura exempla attulit Baronius, Annales, ad annum 597. Sem- ler,-Seleeta Historiae Eccles, capita, Tom, I. pag. 364. 5qqQ. THEOLOGIC A. 295 lia temere periculo objecit ? quot. frigore, fame, omnique aerumnarum genere perire passus est? Intra trium mensium spatium totus fere militum quadringentorum millium exercitus deletus! Quid veterum annales simile produnt proelio illi hor- rendo Lipsiensi per tres integros dies gesto! Denique, (ne plura afferantur) in Belgica sedi: tione turbae virorum et mulierum per regiones, praedonum instar, vagantes ubivis, excusso omni pudore, dira et horrenda patrarunt! Milites cu- jusvis ordinis nullo sacramento et officio se ob- strictos habuere! regi legitimo se opposuerel sum» ma perfidia pacta violata! Milites, armis deposi» tis, infirmi et inermes, horride trucidati (1)! quid quod ipsi Hispani hodie captivos. statim crudeli: ter necarunt ! | NUT Istiusmodi ' scilicet probant, quatenus religionis Christianae doctrina hominum de bello gerundo sententias emendaverit ! dorg Haec et similia vulgo opponi solent.. Quum jam supra (Part. IL. Cap. I. $. 4.) et alibi pas- sim, significaverimus, quid de his et similibus objectionibus statuendum videatur, singula multis refutare non opus erit; sequentia, pro parte jam prius in medium prolata, hic in universum simul animadvertisse suffecerit. | | 1, Unus: (1) Cfr. La revolution de la Belgique ct Jes évónemeni de -Bruxelles en Septembre 1830. pag. 76. sqq. JUN. p 226 COMMENTATIO 1. Unusquisque intelligit y omnem : horum. bello- rum.caus$am, eorumque gerundorum rationem nom in ipsi religionis Christianae doctrina quaerendam esse, sed in. perversis hominum ^ moribus, qui eam parum sibi intellectam. corrupissent. et impe- divissent, . quominus salutarem suam vim tim ho« minum animos exsereret, | .. 9, Quum. nostrum argumentum moratam spectet hominum. conditionem , ipsa rei ratio docet non posse non multis exceptionibus locum esse; nec - hominum de. bello. gerundo sententiarum - emenda- tionem in singulis, sed universe spectandam esse eamque pro: diversis rerum, cum politicarum , tum religiosarum: rationibus, in quibus. populi Christiani versarentur , dijudicandam, 3. Non unice bellorum numerus ponderandus, non unice ratio consideranda; .quà eadem gere- rént, sed testimonia undique conquirenda ; quae probant, quibus animi sententiis homines bella sus- ciperent eademque gererent. | 4. Religionis Christianae. doctrina non potuit non, ubicunque recepta sit, homines melioribus sententiis imbuere, quae sive in praxin conver. tantur, sive minus, hominum animis nullo modo excidere. possunt. Quare nullo tempore non hos minum de bello gerundo sententiae emendatae dici possunt, quod de eo quoque aevo dicendum, quo religionis Christianae nou nisi species in terris es- se videbatur. Quid enim de Europa medio:aevo fac- tum THEOLOGIC A. 227 tum esset ,;nisi Christianismus , qualiscumque fue- rit; viguisset! Nisi ipsà illà. degenerat4, religionis Christianae formå- effectum -esset,. ut populi illi rudes et barbari agriculturam vitam civilem , ci- "witatis- formam , justis et aequis legibus tempera- tam, amare didicissent! Haec ipsa religionis. forma eximie valuit. ad hominum de. bello gerundo .sen- tentias. emendandas. - Hâc Hierarchia: per totam Europam. septentrionalem et occidentalem- benefi- cam suam vim exseruit ; Anarchian amovit; Feu- :dales sibi invicem -hostili animi - oppositos con- junxit; :quoquoversum Episcopos et - monachos emisit; qui reliquis humanitate praecellentes unum Deum; unum -Christum , unam familiam genus hu- manum esse. docerent, et ad coelestia oculos fi- gerent; qui, dum .Feudales nil.nisi bellum ave- - bant; de animi ;pietate loquerentur, in iis justi. et aequi sensum éxcitarent, homines. a seditionibus . . amoverent, saevitiam reprimerent.. Qui. (Benedic tinos -nominasse sufficiat) artium et literarum stu- -dium :commendarent et promoverent; qui, =ne plura afferamus; in res politicas maxime valerent, ét ut in Synodis, ita in concionibus res- polit- cas cum religione conjungerent, cicio o s Religio Christiana quantum ad hominum de bel. lo gezundo sententias emendandas hoc aevo values rit, testentur Gothi, Hunnis eodem fere tempore Italiam .infestantibus comparati, IMi religionis Christianae doctrinam -edocti tales occurrunt, in Po Si qui- 228 COMMENTATIO quibus justi et aequi sensus cernitur, hi cum animi voluptate saevientes, Italiae incolas j nisi omnes trucidari velint , Venetias confugere cogunt. TTestentur Burgundiones ,. Alemanni , alii, quos-paci studuisse fide digni referunt scriptores; testentur Equites justi et aequi studio ` flagrantes qui «vi» duas et orphanos sese tuituros jurarent..; Lauda- bile illud Juris studium , amor ille hominum ¿quiin Equitum ordinibus cernitur, mox ad populum univet- sum transiit (1), ne de aliis permultis loquamur; Quod denique a sacris quoque reformatis tot bella eaque ob religionem crudeliter gesta historia prodat, observetur velim , olim parum pretii tributum fuis- se religionis diversitati; quid mirum adeo populos Christianos, quum (ne dicam plurium. bellorum causas potius in politicis rebus quaerendas ' esse) pro melioré causa pro vero Dei cultu se certare scirent, omni vi id egisse ut lux de tenebris victo- riam reportaret ?. Sed satis jam superque in objectionibus refu- tandis versati sumus, Nemo , nisi qui praejudi- catis opinionibus ducitur, facile negaverit, popu- los hodiernos Christianos uniyerse mentem a bel- jo habere alienam, idque, geri si opus sit, non da- (1) Cfr. Cl. H, J. Royaards, Het Christendom in de Mid- del-Eeuwen , in Archief voor Kerkelijke Geschiedenis, Il. Deei 1€ $t, p. 57, sqq. vener, Broes, Kerk en Staat, Tom, ]i ubi acute de LHierarchiae commodis agit. T.H:EOLOGICA.- 229 datà:ioperá:nec crudéliter | vel^ atrociter "gerere , "in quibus kaminus de. bello:, gerundo-- — emendatio quàm: maxime cériture cio jə e5i29qe «yr ops sIuloeds zimom epdinmto ,3291]0] 9223 "m 1 4n15i15q $uponp i! | J. euoCE ms "T "EPILOGUSs. PR -m03 eudin uro 2nd .16udn3 bod iv51d . PNostráin qualemque — € ad finm per- duximus , de Hovo Relisiomis Christianae prae” stantiam cognovimus j quippe quae , omnibus populis quàm "maxime aptà, eorum salutem omni hetero et atc Wen cives in- fórmat. - Pu aus tsia acit UO" quic: i "Christianam ! Tu pd justiores. aequiores , : clementiores red- dis! ' Bonos., et felices , homines. et cives formas! Tu, ubi .opus.-est, vires suppeditas., quibus cives dulce. et-decorum pro" patria occumbere doceas ! Tu homines in bello quoqüe^ mites, clementes, aequos ,- humanos. facis! s: 5555s Utinam haecce religio magis magisque cunctis or- bis terrarum incolis innotescat, animosque im- buat; ut semel aliquando tempora illa illucescant , quibus orbis terrarum gaudeat beatitate illa coe- lesti , in qua, pravis animi affectibus exsulantibus , id omnes acturi sunt, ut in perpetua pace, duce Jesu Christo, fraterno juncti vinculo, ad perfec- tam tendant virtutem pietatemque, et Dei referen- tes imaginem in perpetuum sint beati et felices ! Uti» so . COMM. THEOL. Utinam omnes Christiani id ex- animo velint, agant, praestent, ut Bæriaclæs T&v oUpayGy -non species et umbra, sed, quantum hoc in: terris esse potest, omnibus numeris absoluta imago ree periatur ! | | Utinam Deus Optimus. Maximus mihi quoque brevi hoc tribuat, ut hanc cum hominibus com- municem doctrinam, quà quid praestantius, ..quid. optabilius excogitari queat, equidem nihil novi !. SYMBOLUM. Hierin nun finde ich einen Beweis von der tiefen Weisheit Jesu Christi , nach wel- cher er zwar den rohen Trieben und ‘iden Leidenschaften , welche Streit und Kampf entzünden , kräftig durch seine Religion entgegen wirckte , aber das unmigliche nicht forderte und kein Gebot aussprach,. welches die Menschen ==- nicht plicht seyn kann. TEAM ! (Tzschirner, ueber den Krieg , p. 159.) E T L ad y DIDERICI van DOCKUM WESOPANI, MEDICINAE IN ACADEMIA RHENOeTRAJECTINA STUDIOSI, COMMENTATIO, QUA RESPONDETUR AD QUAESTIONEM MEDICAM, A NOBILISSIMA FACULTATE MEDICA IN À ACADEMIA: RHENO-TRAJECTINA PROPOSITAM: » Quaenam mutationes pathologicae. inducuntur ar- » teriis per ligaturam; hinc, expositis variis » cam instituendi modis , quid singuli valeant , » concludatur, ? | PRAEMIO ORNATA. D. xxvr M. MARTII A. MDCCCXXXIV. o a oe 6 oa D TRAÁAJECTI AD RHENUM, APUD JOR, ALTHEER, = ACADEMIAE TYPOGRAPHU M. MDCCCXXXVI "PRAEFATIO... aJ rst ' EL pia +? Í IRN eD -x9 tnusbueed rmuibi1927& asgiigy &oborninur fli 21 Quaestionem;.. a nobilissima Facultate Medica in Academia Rheno - Trajectina -propositam quae est de arteriarum. ligatura $quum legissem j; ipar- tin. ipsius -argumenti- dignitas atque. momentuni, partim emolumentum, quod exinde. institutioni meae medicae redundaturum esse existimabam, par- tim vero etiam, quid enim negem? honoris stu- dium me impulit, ut in hac materia elaborarem. Verum enim vero, perspecta mearum tenuitate vi- rium, primum a tantis coeptis alienum me per- sentiebam , ad quae me una haec sententia revo- cavit, ut desint vires, tamen esse laudandam vo- luntatem. Sic ergo opus et aggressus sum, et ad finem perduxi, quod, qualecunque demum, nunc vestro judicio submitto, Viri Cll.. Teneatis autem spero, me non quod volui dedisse , sed quod potui. A 2 Quo» n PRAEFATIO. Quoad argumenti expositionem , ordinemve, quem mihi sequendum putavi, indicantur haec ipsa quaestione. Primum enim mutationes arteriae rum per ligaturam quaeruntur, dein expositio va- riarum ligandi methodorum , tandemque earundem dijudicatio;. Sic sponte sua in tres“ secedit partes commentatio, quarum I». de naturae auxilio agit in [sistendis haemore rhagiis, ab arteriarum vulnere. profectis , qui pro- cessus magnam analogiam ostendit ad arteriarum per ligaturam mutationes ; II^, methodos varias arteriarum ligandarum ex- ponit, variosque effectus disquirit ,' , icit in. are teriarum tunicas 'exserunt 3 "I^. ex expositione variarum“ methodorum élis ciet, quaenam artis requisitis optime dicii i quae minus. CA- CAPUT PRIMUM. DE AUXILIO NATURAE IN SISTENDIS ET SANANDIS HAEMORRHAGIIS, AB.AR- TERIARUM VULNERE ORTIS. a 8. 1s De arteriarum structura, Priusquam de processu naturae agamus in sis- tendis haemorrhagiis , eruditorumque sententias de hoc argumento consulamus, pauca de arteriis ipsis praemonenda videntur. Arteriae ex tribus (1) componuntur stratis, fa- brica inter se diversis, licet permagna in secando dexteritate in quinque vel plures laminas (2) fa- cile dividi possint, ^ Haec strata insigniuntur no- mine tunicarum vel membranarum , externae, me- diae et intimae. ^ Summi momenti nostrum in finem C1) Albini, Annotationes; Atad. , lib. IV. c. 8. p. 32. (2) F. Hildebrandt, Handbuch der Anatomie des Men- schen, 19032. band. Ml, s. 63. 6 COMMENTATIO finem est, ut exacte sciamus , quaenam sit earum differentia , quaenam singularum proprietates, Ho- dieque plurimi anatomici statuunt, esse numero tres (1), contra antea admittebantur quinque (9). Tunica externa est tunica alba, tenax, difficilis ruptu, magna elasticitate praedita j -e° multis fibris composita ,:quae- se ad. omnes. partes dispergunt, et miro vasorum reti stipata; quae vasa in ipsam arteriae substantiam penetrant illamque nutriunt. lla tunica, quae vocatur. cellulosa (3), ad infe- riorem partem ita cum media cohaeret, ut sine hujus laesione separari nequeat. le Ablata tunica externa, tunica media, fibrosa dicta, prodit, Haec, crassissima trium tunica- rum, gaudet colore flavo, in majoribus arteriis , in minoribus vero rubescente (4); ejus. fibrae sunt circulares ; quas alii (5). descripserunt for- -ma spirae contortas, arteriam ambientes, Fibrae quidem hae videntur esse musculares; attamen ab his differunt, non modo elasticitate, sed etiam che- (5 Hildebrandt, l.l. p. 66. Beclard, Grondbeginse- Jen der: Ontleedkunde, 1829. deel II. p. 6. (2) L. Heister, Compendium Anatomicum, Altorf, 1727. p. 302. Nota, De Gorter, Compendium Medicinas, tracte XIX. $. 4o. Haller, De partium corp. hum. praec, fabrica et functionibus, lib. II. sec. I. $. 5—9. (3) Hildebrandt, lele band III. s, 62. sqq. (4) Hildebrandt, 1. 1. band I. s. 366. (5) Sómmering, de Corp. hum. fabr., Ve p. 56. chemica acidorum actione; namque illae solubiles sunt in acido acetico , hae non item (1). Tunica tandem intima est tenerrima, expolita , glaberrima., vasis et nervis destituta et sero- sa (2). Omnes illae tunicae tela cellulosa. inter se con- junctae sunt, quae magna quantitate circumdat arteriam , et ejus in substantiam intrat (3). Pa- rietes arteriarum e minimis vasis nutriuntur, quae vel ex arteriis ipsis, vel ex arteriis substantiae cellulosae oriuntur et formant retia vasorum , mag- na parte in tunica externa sita. Tunicae quoque praeditae sunt venis, vasis lymphaticis et nervis, provenientibus a systemate gangliorum (4). Ho- rum autem vasorum concursu ad inflammationem disponuntur (5). Cı), Berzelius, im Schweigger's Journal für Chemie und Physik » A?, 1814. XIL (2) Sómmering, 1l. l. p. 57. (3) Hildebrandt, l, 1. band. III. p. 72. (4) S. Ch. Lucae, Quaedam observationes anat. circa meryos arterias adeuntes , Tranc. a, M, 1810. 4, Reil's Ar- chiy., band, IX. 1809. tab. VI. b. (5) J. L. C. Schroeder van der Kolk, Obsery, Anat, Páth, et preet, arg., fasc. T. p. 48: III. ul $ | COMMENTATIO De variis doctorum sententiis circa naturae operam ad sistendas haemorrhagias, —— Siquidem Chirurgorum scripta evolvimus , statim apparebit, non unam eandemque horum fuisse sententiam de modo, quo solis natprae viribus sistatur haemorrhagia, Nobis igitur memorandae sunt variae opiniones, quae de hoc processu na- turae inveniuntur, : Petit (1) statuit, haemorrhagiam ex arteria transcissa formatione coaguli sanguinis sisti, quod partim extra, partim intra arteriam est. Coague lum externum, secundum ejus sententiam, forma- tur guttulis sanguinis, quae ex arteria proveniunt: coagulum internum nascitur e sanguine, qui in ar- teria est. Hocce coagulum se adglutinat tunicae intimae arteriae, ejus orificio et partibus circum- dantibus, ]Illa.coagula nominat Couvercies et Bou- chons, Morand (2) credit, coagulum quidem juvare ad sistendam haemorrhagiam , sed statuit mutatio- nes, quae oriuntur in arteria. ipsa, multum hunc m (1) Petit, Mémoires de PAcad. des Sciences Med., Paris 1732. p. 295. (2) Morand, Sur les Changemens qui arrivent aux artà- | res blessées, A9. 1736. MEDICA. o 9 in finem conferre. Has mutationes describit, tam- quam corrugationes fibrarum arteriae, quibus ca- nalis arteriosus angustatur, porro tamquam incre- mentum fibrarum longitudinalium , quousque ad Jaesionem sanandam requiritur, - Scarp (1) dicit, arterias post descissionem libere. fundere sanguinem ;. hanc haemorrbagiam cessare, cum vel arte sistitur, vel contractione et retractione arteriae in riii vel cum, ejus fines sanguine clauduntur. Pouteau (2) coagula et contractionem arte- riae parvi habet , sed ponit intumescentiam telae cellulosae. maximam esse molem in haemorrhagia. Kirkland censet, haemorrhagiam minime sis- ti coagulato sanguine, sed quidem, si arteria su- pra pollicem. contrahatur , et imminuto sanguinis impulsu versus finem claudatur usque ad ramos laterales. „Gooch et White (3) eidem favent senten- tiae (4); Je Bell vero iudicat, comprimi arteriam sanguine in tela cellulosa, qui illam circumdat nimis . repletam, (1) S. Scarp, Operations of Surgery, 1739. ed. II, (2) C. Pouteau, Melanges de Chir., Lyon 1760. p. 305. (3) White, Cases in Surgery. (4) J. Bell, Principles of. Surgery. 10 COMMENTATIO S. 3. Symptomata post arteriam plane transcissam. Quum expositae sententiae naturae processum , de quo agimus, imperfecte tantum illustrarent , experimenta instituit cl. Jones, ut principia, quibus ille processus innititur ; extra dubium poneret. Denudabat , protrahebat et transcindebat arte- riam, atque vulnus, inde ortum , suturis conjun- gebat. Fluxus sanguinis subitus et vehemens, retractio arteriae in vaginam et parva contractio ip- sius finis sunt actiones, quae eodem tempore lo+ cum habebant (1). Fluxus sanguinis naturalis ime pediebat quodammodo retractionem et contractio- nem arteriae. Sic initio liaemorrhagia obliteratio- nem quidem impediebat , mox vero fluxus vis im» minuebatur ob orientem debilitatem systematis san- guiferi. Fundebatur sanguis inter arteriam et va- ginam in substantiam cellulosam , et penetrabat in canalem vaginalem , qui in retracta arteria manebat , in partem exteriorem abibat, vel extravasabatur in tela circumdante cellulosa, Superficies interna vaginae, retractione arteriae, aspera fiebat , quia il- lae fibrae circulares, quae utrasque conjungunt , vel (1) J, F. D. Jones, Abhandlung über den Proeess, den die Natur einschlágt, Blutungen zu stillen von Spangenberg. Hannov, 1813. p. 58. Sqq. et 64. MED ECA T vel.rumpebantur vel dilatabantur, Fibrae illae siste- bant sanguinem, dum fluebat , et itaformatio coaguli circa orificium arteriae locum habebat, quod coa- -gulum paulatim accrescebat, et tandem totum cire cumdabat orificium. : - Hoc coagulum externum , positum circa orificium et in vagina, primaria moles est contra sanguinem ; coagulum. secundum formatur in arteria et dicitur coagulum internum. . Eodem tempore. transscissa pars arteriae inflammatur, atque vasa vasorum ex- - sudant lympham , quam coagulum externum prohi- bet, ne dimoveatur. Haec lympha finem arteriae implet et posita est inter coagulum externum et internum: sanguinis, quodammodo cum illo externo est mixta, vel cum illis cohaeret et arcte con- -juncta est cum tunica intima arteriae, Retardatio haemorrhagiae praesertim ab hoc coagulo lymphae dependet; exsudatio augetur; canalis arteriosus non modo obliteratur, sed etiam finis confluit cum circumjacentibus partibus. In fine inferiori arteriae perscissae, observaban- tur iidem effectus, ac in superiore parte, hac tan- tum differentia, ut ipsius orificium magis contra- heretur, coagulumque externum gracilius esset, quandoquidem sanguinis impetus minus obftaret. Videamus autem paulo accuratius de coagulis quae generantur (1). LA (1) Jones, 1. 1. 73. sqq. | 12 COMMENTATIO 19. Coagulum externum forma et extensione di- versum est pro diverso vulnerationis modo 5 si nem- pe, una cum arteria, vagina , venae et nervi prore sus transcissae sunt, ea forma et extensio depen- dent a retractione relativa arteriae in proportione ad vaginam , et porro , a majore vel minore parte te- lae cellulosae , quae ab arteria separatur, Sola arteria transcissa et vagina longitudinaliter aperta , coague lum , quod formatur circa orificium arteriae, dif- fert longitudine a quarta parte pollicis ad dimidium , et gaudet forma conoidea. 2°. In extensione et formatione coagüli interni , distantia rami collateralis multum valet, ita ut, si arteria fere quarta parte pollicis sub. ramo late- rali transcissa sit, vix oriatur coagulum 5 nam exsu- datio lymphae ex parte transcissa arteriae jam suffi- cit ad formandum coagulum, quod implet apertu- ram arteriae, ejusque distantia ab ipso ramo tam parva est, ut coagulum internum formari nee queat (1). Nonnullis in casibus inveniuntur la- minae sanguinis coagulati crassitudinis duarum vel trium linearum , positae super coagulum lymphae. Procedit lymphae coagulum aliquantulum in ca- nalem , cujus causa videtur esse compressio , quam contractio arteriae continua in lympham exercet. 'ranscissione procul a ramo laterali facta, coagu- ` lum internum gaudet forma conica, cujus basis ver- (2) Jones, l l; p. 82. MEDIC A. 13 versus finem arteriae posita est et cujus circumfe- rentia cohaeret cum coagulo lymphae. Coagulum in- térnum non plane occupat lumen arteriae, et, quamvis formam habeat conicam , tamen sensim sensimque videtur ortüm esse. | 3*. Magna est differentia inter coagulum , quod e parva sanguinis quantitate formatur et inter lymphae coagulum , quod ex fine arteriae inflammatae oritur 5 cujus color, primo jam adspectu, magis bruneus, quam albescens apparet, Causa huius coloris for- sitan est mixtio cum globulis sanguinis rubris, sed praesertim coaguli plastici nexus cum inter- na arteriae superficie, dum contra coagulum san- guinis internum nulli .loco adhaereat, praeterquam in parte baseos, quae juncta est cum lympha ree center exsudata, : - Paulo vero post coagulum internum sanguinis tam arcte conjunctum est cum interna superficie , ut prorsus videatur separari nequi, cujus. con. junctionis. causa latet in contractione arteriae con- tinua. Quum coagulum, hoc internum sanguinis - à superficie . interna arteriae separatum sit , haec semper gaudet colore flavo nigro , prouti videntur laminae coaguli superficiei internae adglutinatae. Mirandum, colorem nigrum etiam in iis arteriis occurrere, in quibus vix ullum coagulum adest. Coagula. illa. sanguinis -temporaria sunt et non multum faciunt ad sistendam haemorrhagiam ; dum primam bhaemorrhagiam coercent, permittendo , ut vis 14 COMMENTATIO vis .medicatrix. naturae - processum organicum in arteriae fine proferre possit,- Sic igitur coagulum internum «et externum absorbetur, et tandem. us- que ad primum ramum lateralem arteriae pars in filum ligamentosum mutatur, quod: vel- absorbe- tur, vel in massam similem partium. circumdantium redigitur. Finis obliteratae arteriae impedimentum est.in..sanguinem circulantem , quare sanguis per ramos anastomoticos cursum suum perficit, OE gi Synptomata , partialem arteriae discisionem ` insequentia. | A Natura medicatrix majores invenit. dificultates in arteriis curandis, quae solummodo partim sunt de- cissae, P etit (1) quidem. de his non pauca inves- tigavit, Tones (2), vero integram experimento- rum seriem instituit, quibus etiam hac in causa naturae viam egregie ostendit. — Denudabat arte- riam et per longitudinem quatuor vel. quinque linearum eam inscindebat ; sanguis per aperturam statim transgrediebatur et t dirundebarur 1 inter arteriam ejus- (1) Petit, Mein. de PAcad. Royale des Séiences. Paris 1735. P.: 597- (2).)0ne$, l. 1, p. m" sqq. G M E D.E CIAs ^ I5 ejusque vaginam eti partes. circumdantes....Coagulum inde ortum! supra: et: infra aperturam per.duos -vel tres; pollices se:extendebat crassius vero;secundum alios: supra. àperturam. Celeriter oriebatur exsudatio Iymphae: plasticae ex parietibus (arteriae, quae. clau- debat et;jurigebat aperturam et; sicuti in. partibus mollibus fierisolet ; cicatrisatio oriebatur (1). Eodem modo:'ex ;circumdantibus . partibus lymphae ; exsuda- tio locum hábebat;:: ]Nécesse. autem est;.ut.in men- tem revocemus , quantum híc elasticitas et contrac- tio arteriarum valeant; nam, si laesio longitu- dinalis non nimis magna sit, jam illis fere aper- tura clauditur (2)3 scilicet parietes ad centrum vergunt, Sic accidit, ut, brevi temporis spatio post, vix possimus cognoscere laesonis cicatri- cem. EE pid Vulnera transversalia difficilius sanantur, quam longitudinalia , quia priorum ora magis dehiscunt. Si contra illa vulnera transversalia non nimis mag- na sunt , ut longitudinalia sanantur 5 sed ex experimen- tis patet, si vulnus transversum arteriae ipsius di- midio majus est, difficillimam esse sanationem. Coagula sanguinis temporaria habenda sunt, et prouti coagula lymphae, absorbentur. In vulneri- bus , et longitudinaliter et transversaliter productis , per- (1) Trew. Aneur., Spur. hist, et cur. im Lauth, CoA. P. 562. (2) ]. Bell, Princ. ef Surgery. 16 COMM. MED. ‘pervia manet arteria; itaque vidimus , illarum. vul- néra sanati posse, remanente arteriae lumine... Haec de iis, quae naturá'in sanandis arteriarum vulneribus efficiat, dicta sufficiunt. -- Jam: vero. in- dagemus, quodnam remedium ad. flàxum sanguinis 'sistendumi, a variis inde temporibus , Chirurgi adhi- buerint, quaenamque mutationes in arteriis produs €antur; qua vero im causa ut rite. procedamus , quaedam 'antea monenda videntur:.de ligaturae his- HRP? 39 SEIDUASS ; M £e "31 £091 CA. CAPUT SECUNDU M. DE METHODIS IN ARTERIIS LIGANDIS, BARUM- |. QUE MUTATIONIBUS PATHOLOGICIS, $4.5. ha fS , | Ligaturae Historia. -Historia nos docet , antiquos : "Chirurgos "usos fuisse" adsistendam haemorrhagiam caüterio et réme- - diis stypticis, Diversis locis loquuntur dé ligà- tura , quasi remedio, quod saepe spem. Chirurgo- rum fefellit, . Conftat (1) , Hippocratem ligas turam. non ignorasse; si Fóesium;- "Hippo- cratis interprétem , et Platnerum sequi licet. Celsus (2) jam indicavit , , quid. faciendum. esset jibaloi ina auí:9i1s5 ,9*« (5 39 .123 euru con- q) Pinecipuorum virorum sententias ipsas in notis PU A Hippocratis. Coi, Opera omnia , interprete Fóesio, Francofurti, 1611. Lib. VI, Sect. VII. Pe 1194. s Sanguinem e e venis profluentem sistunt animi deliquium , “figura aliorsum - tendens , venae interceptio , linamentum contortum opposi- E: deligatio," $ C2) Celsus, de re Medica. Lipsi- e "1666. le "v. Q, 26. DOCK. -B » Po 18 COMMENTATIO contra profusionem sanguinis in vulneribus, Ac- curata ejus descriptio de adhibenda ligatura oppor- tunitatem dedit ,.ut postea alii methodum institue- rent arteriae ligandae cum duobus filis et perscin- dendae, quae ab eo nomen accepit. i In äniputatiónibns adhibita est ligatura 3b Ar- chigeńe. (AS. 9r. p. C. N.) [6 VALRAS E Et piani maat (2) | etiam cli xoi se, qui aneurysma noverit , dum Philagrius (A?. 364.) (3) primam in eo instituit operationem. Eodem —— ac P hilagrius floruit A n- ^ a oR X i j i TNR C tyl- :p»«:290«./. 5: Quod si illa: quoque. proflüyio vincuntur ji vénse, „39:9026; sanguinem, fundunt y- apprehendendae ; TT circaque id, » quod ictum est , duobus locis, deligendae intercidendaeque » "sunt, ut et in se ipsae coeant, et nihilominus óra praeclusa "E Aéh ge 395 — € ib) Amnticcohii Graec, Chir, minag p. DP NN .nes ibi. dicit:;,, Laquéo- igitur constringenda vel: consuenda s» yasa; sunt, ad partem, secandam ferentia, et in; aliquibus to- a tum membrum deligandum est, frigidaque Aspergendum non- 29 ^ ralis" et vena secanda ést. "Ubi plenae fuerint et subjicien- “y dus arcus est, et ex ordine, celerius enim abscinditur, ex- » cisionegque. Contra, ipsum articulum declinandae Sunt," à io! Galen us d Methodus medendi , Bas: à 1542. L v. [3 2. "i 114e E Sin arteria sit duorum alterüm, aut vinculo amplec- e tens , aut ttum. Vas praecidens , profiuvium Sistes, Sane ali vinculum mágnis. quoque venis injicere interdum cogimur, ^,» atque etiam interdum totas Hugs cd utique traisversas," Cs) Lb t. His et serm, 3. Ce iF Ww X "MEDICA ^7 i9 tyllus. CA?. 350) (1), qui quatuof filis it ligatura o êst; quam inethodum ‘multi secuti- sunt; ^^ Aëtius (A*' 550.) (a) autem. , qui duobus $éculis post vixit, rursns duo fila usurpavit, quem etiam secutus est Aegineta (A*. 634.) C3» praesertim in "aneurysmate, ' Post Aeginetam vix Chirurgi in historia occurrunt. > quorum. nomi. na aut inventionibus aut scriptis suis ad nos per- venere; "Chirurgie eadem sors cótitigit: ac — t J à ce rs49À) Í i'4d4 9 | ( s [i1 DO. (1) Pauli Aeginetáe Mediet insighis apud divinum, iBasiliae 1532. l. VI. c. 37. | (2) Aétius, Librorum XPT. Dasiliae 1535 , tom. IIT. p. 79. » Qua paulatim denudata "deinceps adjéceftia corpora sensim | ?» 'excoriamus ; 'et 'sephrámus , F ipsamque artcríam volsella subin- » "de attrahentés duobus fili vinculis exquisitissime co nstringi- » mus, "médiatique" uter duo vincula abicindimus , "gectione- » que polline ^ thuris” ‘repleta ac linamentis impositis congruis 5 ligsturas adhibemusz postéa tumorem Gn cubiti cavitate) tü- " to secamus, nihil amplius i ereptionem sanguinis veriti, tum J grumis dedre evacuatis, arteriam, unde sanguis emanabat ; = pedin quam ‘inventam volsella attrahentes , sicut prio- » rem "constringimus, - rursusque. thuris polline sectionem re: » 'plentes puri génerandó stüdium impendimus," NO Pauli Aeginéta, Medici etc. 1532. L VI. e 36. » Situmor sive aneurysma ex arteriae laesione factus est, sec- n tionem rectam in longitudinem cuti infligimus , deinde , di- » "vi dili; aüpiici filo lMigamus, "Partem ifta mediam r^ scalpello incidimus et quod in ea continetur evacuamus, at- » que suppuranté curatione t reümur, donec de ligata vincalorum » fili excidang? ^ 0 Da 20 COMMENTATIO artibus disciplinisque tempore medii aevi 5 quamquam j tunc apad. Arabes ;bono cum, eventu. exercebatur, cujus habemus exemplum praeter alia in, Arabico Medico Ab u'l.Kasem.. (A*. 1100.).(1)., , qui non.tantum ligaturae instituendae. modum descrip- sit. ,sed etiam indicavit, quaenam materia. ad ligatu- ram sit-usurpanda. .. " ! „Historia ligaturae denuo incipit , ineunte dicia «d cimo sexto , quum Vigo (A^. 1516.) (2) methodum proponeret, ut sanaretur aneurysma compressione. Eodem tempore Gersdorffius(A?. -— )02 ligaturam instituit duobus filis. |... 10s te uud 1 Sed à, Álbucapis, de. Cilranatic. aahi et. latine eurá, Joh. Channing, Oxonii 1279» 4°. lib. II. sect. 3. p. 19» », SÌ ». arteria. magna sit, oportet. illam. in duobus locis ligare , cum ». filo duplícato forti: .sit vero:filum vel. ex. serico vel. ex $5 testudinis chordis , ne festinet illi corruptio , antequam vulnus ». consolidetur: "accideret enim haemorrhagia. „Tum, amputa „quod, superfluum est, inter duas ligaturas."" | à " Johannis de Vigo, Practica in arte Chirurgica, Rom. 1514» 4 lib. IH. tr. I. cap. 2. fol. 65. » Insuper necesse eSt, ali- » quam venam. aut arteriam totaliter incidere , ut. earum introi- - tus fiat in profunditate membri in. tantumque a carne. va- ya leant coóperiri: sicista via plerumque restringitur absque ma- wy tre sanguis, Siliquse modo est necessarium aliquam ligare » venam praesertim arteriam: quae ipsa ligata loco facile in- s Carnatur remedio. Modus autem ligationis earum efficitur, „s intromittendo acum sub vena desuper filum stringendo cum » facilitate aut ligent venam ipsam excoriandam s deinde in , superiori parte et cum filo optime stringent," PME (3) Joh. ab Gersdo rff, Feidbueh det: radaras. Strass ` IME DICA. o1 - Sed post eos celeberrimus ille Paraeus (1), qui alter inventor ligaturae vocari potest, ejus usum valde emulgavit , praesertim in amputationi- bus. Utitur ille uno tantum filo 5 praeterea etiam di- cit esse praecavendum , ne haemorrbagia secundaria oriatur, si vinculum ligaturae resolvatar. Invenit ad extrahenda vasa ecarne in qua latent, instrumen- tum, gallice dictum yalt & patins et bec de corbin. Guillemavus (2) ,ejus discipulus , eandem li- gandi methodum descripsit , bn etiam fecerunt gane Strasburg 1517. 1. VIIL p. 29. ,, Du solt auch ollwege die arm » oder die bein mit heylbünder binden, wo denn die wund ss iste Du solt auch mer lugen, ob ein ader, wer die du sehen » magst und darzu kommen, so solt die seye mit einem zwy- » fachen faden in einer nodel absirichen, das ist als vil als zu » knypffen, und da thun also. Nim die nodel un stich under », die ader und, zeuch hdd dann —S: und knypff dan die s» ader zu, so stet €s,” (1) Ambrosii Paraei, Opera Chirurgica , Francof, di M, 1594. lib. 8. c. VII. p. 25745» Quodsi ne sic quidem sistatur tum » Sutra, si quae facta fuerit, dissuenda et. vasis ipsum osculum s originem seu radicem versus, acu, filoque, cum carnis tan- s» tà portione , quantam partis conditio permittet, comprehen- » dendum, vinciendumque est. Sic enim ingentes haemorrhagias s» etiam in artuum amputatione «ohibui; ut suo dicam loco. s» Nam si , vena arteriave jugularis dissecta; sursum deorsumque » se contraxerit et. subduxerit, tum cute ipsa sub qua latet, s» denudanda erit, et acu filium ducente subtus: inmissa , deli. s» £anda, ut pluries a me factum memini: at priusquam viticu- y» lum resolvas, oportet carnem succrevisse, quae vasis oscu.ug » obturet, ne denuo sanguis fluat.” (2) Je Gui llemeau, Oeuvre: de Glrargies Paris 1612. E V. p. 714. h^ i ) " yt 22 COMMENTATIO Fabricius. Hildanus (A9. 1683)), Dio- nis (1) aliique, Alii contra hanc. methodum mita» runt, uti. ex gr. van Solingen (2) (A?. 1673.). Ut haemorrhagia „i quae saepe | post. institutani operationem; observabatur, secundaria non. magis locum: haberet 4 Chirurgi varias methodos institue- re conabantur, inter quos, ut exemplum aíferae mus, Dionis-(3) suadet , ut. arteria ligata, alter fill finis. ope acus per arteriam ducatur, atque al. ter arcte convinciatur. Ab hoc inde terhpore liga- tura vasorum aneurysmatis causa Widonis in his- toria occurrit. ; ' ' Huc úsqué omines Chirurgi instituebant opera- tionem aneurysmatis laesione tumoris. A nel (4) (A*, (D Pet. Dionis, Cours d'operations de Chirurgie, 1740* Pe 745* out iip (2) C. van Solingeu, Manuala operatien der Chirurgie, Amst. 1694. Part. IV, c. 2. p. 252. ,, De maniere van binden s» i$ verscheijden; men doet dit met een Kromme Naelde , voor , €en:oog hebbende; daar het dunne zegelgaren door is, en » men steekt die schuijns vau onderen om d'arcerie, en dan , die geheel doorgehaald hebbende , weder fchuijns van boven; » invoegen deze fchuijnsheijdd na binnen gaet, en soo een ge- j^ deelte: van de spieren vatte, de INaelde soo wijd gekomen s» zijnde, voor de tweedemael, dat men den draed siet, soo - ə, Vat men dien draad en trekke de Naelde te rugge, en binden |» S00 d'Arterie eerst met een dubbeld doórgehaelde strick, en „ dan een enkelde ` daerop, contrarie de vórige dubbelde, Dit » kan ook met een andre kromme Naelde yen, agter al* » leen een oog hebbende.” © ` (3) Dionis, « l. p. 587. (4) Lassus, Medic, Operat., t, 2. p. 474; IME DICIA. ) 25 CA?. 1710.) ligabat primus, propter aneurys- ma, arteriam radialem, ligatura simplici supra tumorem et quidem optimo cum. eventu. Quam quam autem ligatio prospera fuerit, ^ deinceps tamen neglecta est et legimus, (A?. 1785.) De- sault (1) iterum instaurasse hanc methodum in arteria proplitea.. Eodem anno Hunter eandém methodum invenisse dicitur, Nonnulli scriptores laudem tribuunt hujus inventionis. sine jure H u ne tero (2). Verum quidem ést, illum eam in. usum duxisse, minime vero invenisse, — Hac periodo mentionem faciunt ligaturarum , quae. Gallice di- cuntür Jgatures d'attente , —- Mieten si haemorrhagia secundaria oriretur, Inter recentiores Deschamps (3) ligat multis filis supra et infra aueurysma arteriam, illaque circumdat ope acus argentei (4). ‘Describit , por- ro instrumentnm compressorium Gallice“ presse ar- tère dictum, quo arteria inter filum. et laminam metallicam comprimet. H unter (5) proponit , ut 911g: qua- (1) Chir. Nachlass., Gött. 1801. 2en band, 4en th. Pp 297. (2) Hunter, Jed. s. Chir, e coe aus dem Engl. Lèipsich i284. 1fte th. "s (3) Deschamps, Observations sur Ja ligature des fiiit blessées, Paris 1793. p. 21s xS : (4) De instrumentis, mo" — Nariis vsi sünt, infrá dicemus. ; (3) Everard Home's, Papers on aneurysm, inthe Trans att, of a Soc. fr. improy. of med; knowl,, vol. I. 2. 24 COMMENTATIO quatuor. ligaturae juxta: se arteriae imponantur , et Jligaturam: propinquiorém cordi minore, remotioe rem majore vi contrahit; Dirch duas ligaturas sub arteria ponit, quorum inferiorem. constringit, haud vero. superiorem minus ,. qua uti posset oborta haemorrhagia secundaria, Thomson For- ster (1) commendat. parvum cylindrum -ligneum cum tenuiore spleniolo linteo , quo modo : parietes arteriae se invicem tangunt. Maunoir (2) pros- ponit, ut arteria, postquam duabus ligaturis usus Sit, in mediis hisce transcindatur, et, sub arte- ria ponit cylindrum metallicum. Asalini (3) fuit inventor compressorii, quo comprimebat ar- teriam denudatam, Duret et Dubois invene: runt compressorium simile praecedenti , quo usi sunt àd comprimendam arteriam mechanismo elas. tico: si autem compressio major necessaria sit, epitonii ope adhiberi potest. Dicunt, praeterlapsis tribus diebus, imo jam viginti quatuor horis, hoc instrumentum demi pos- se, obliterationemque jam factam esse. Aberne- thy (4) ligat arteriam duabus ligaturis et inter il- (1) Forster's, Account of two cases of poplit. aneuryms in , medical facts and obs, , VOl. 5, 2) gournal gen. de Med. et Chir. et de Pharm. red. par Sedillot, t. XL. 1811. Mars. (3) Asalini's, Taschenbuch für W'undárzte übers. yon Grossi. München, 1816. tafel 4. fig. 5. MEDICA. 25 illas vas transcindit, Hogdson- (1). proponit, ut in magnis arteriis duobus cum filis arteria : li» getur; et quidem prope vulnus propter ramos ana- stomoticos. Scarpa (2) patronus est Forste- ri; sed: instituit ligaturam interposito cylindro lin- teo convoluto, — Quamquam (3)' nonnulli autu- mant,“ illum primum hancce methodum in usum duxisse,. non ita res sese habet, nam ipse Scare pa (4) commemorat, CAirurgos Italicos antiquio- res: jam | cylindris linteis in liganda arteria ob aneu- rysma usurpasse. Heisterus (5) nobis describit fere eandem methodum, qua nunc Scarpa uti- tur. In scriptis suis Scarpa dicit, suam methodum esse Hunterianam, sed muta» tam,. Nobis vero videtur illa esse. methodus jam instituta a Forstero, Heistero aliisque ; nam- que Anel dein et Desault instituebant opera- tionem aneurysmatis una cum ligatura simplici. et postea Hunterus ei favebat, etenim illi sine substantia ligabant, Scarpa non item. Quodam- modo dici potest methodus Scarpiana, nam pri- mus (i) Hodgson, Die Krankheiten der Arterien und Venen, «tus dem Engl. durch Koberwein, ann. 12917. p. 289. | (2) A. Scarpa, über die Pulsadergeschwülste , uebors.yon Harless, Zürich 1808. p. 133. (3) Manec, Trai: theor.ét practi sur la ligture des Ar- téres , 1832. Paris. p. 19. Q) Scarpa, 1. 1. p. 191. (5) Heisterus, Institutiones Chirorgicae , Amstelodámi 1739. D» 424» VOL I. ` - 266 | COMMENTATIO mus in historia occurrit, qui proposuit quarta - die apparatum ligatorium demere, Vacca Bel- linghieri (t) sequitur methodum .Scarpianam vituperat autem solutionem praematuram. P. Mae lago (2) suadet, ut ligatura super cylindrüm coin- volvatur, tribus diebus praetérlapsis, | revolvatur et extrahatur, ne culter anatomicus: laedat vulnus: Jones (3) utitur filis tenuissimis. linteis ,, quibus- cum transscindit tunicas intimas, cui favet C hee lius (4). Dupuytren (5) commendat me» thodum secundum Anel. | $. 6. De instrumentis atque substantiis variis ad lisaturam adhibitis. Praeter Chirurgos jam excitatos multi adhuc ce- lebrantur, quorum enumerationem compendii causa omittemus. Hisce autem de historia absolutis; ! ' ^ pon C1) Sammlung einiger Abhandlungen yon Scarpa, Vacca Bel- linghieri. und Uccelli über die Pulsader Geschwulste, Aus dem Ital.. übers. vom D. B. W. Seiler, Zurich 1822. p. 12I. (2) Canella, Gom. di Chir. pt. Trento, 1926. Marzo. (3) Jones, 1 l. variis locis. (4) Chelius, Handbuch der Chirurgie, Heidelberg , 1826. i band 2 abth. s. 842. (s) Froric p's, Notiz. 1823. 22 band n9. 465. Us s. Wi TM E DIAM 27 non inepte nobis videntur quaedam" dieenda de in- strumentis ; atque de substantia ligaturae , quo melius dein singulae methodi. pertractentur, ` In- strumenta ad tria praecipua genera: reduci possunt. Antea usurpabant Chirurgi forcipes. ad protráhenda vasa liganda: serius vero volsellas, Huc referun- tr Guillemavus (1), Paraeus (2), Ga- rengotus (3), Heisterus (4), Smücke- rus (5), Brambilla (6), Savignius (7), Weirus (8), D.Dellius (9), Druninghau- sius (10), Grafius(i1),Rustius(12);,alii- que, — Tenaculis utebantur Bromfieldius (13), Wol- (Q) Guillemeau, les Oenyres de Chir., Paris 1612. T. Vil fig. 4e | | (2) ^. Paré, Oeuvrés, Lyon 1625. €. XXX'. p. 30. (3) Nouveau traité des instruments de Chir., Paris 1723. tom. l. ch 7. art. 4. p. 241% . - C4) Instit. Chir., Amstel. 1750. c, XXIV. tab. II. fig. 4. (3) Fermischte! Chirurgische Schriften, Berlin. und Stertin Th. I. Taf. I. Fig. 5. p. 45. (6) Instr. Chir., Vindob. 1720. tab. LIX. fig. 7. (7) Coll. of Engrav. repres, the most modern and improyed instruments etc, , Lond. 1798. pl. XXX. fig. 14. (8) E. Savigni, libro, pl. XXIL. fig. 16. (9) Lehrbegriff der Wundarzneikunst , Leipzig 1904—10. Ths V. Abs. Il. p. 492. (10) Erfahr. und Bemerk. über die Amput. 1918. tab. I, p. 2. (11) Jahres - Bericht über das Clin. Chir. augenárzliche In- stitut der Univ. zu Berlin für W'undartze, München 1816. (12) Magazin für die gesammte Heilkunde , berlin bu (13) Bromfield, £E. Coik Mitan: 28 COMMENTATIO Wolsteinius (1), Bellius (2), Savig- nius (3), aliique, — Numerum acuum permag- num adhibebant: Scarpa (4), Golardius (5), Petitius (6), Boyerius (7), Larreus (8), Cooperius (9), Kirbisius (io), Swif- tius, DBoothsius. Porro sunt. tornacula et permulta compressoria, quae h. l. omittimus , quia horum multitudo commentationis fines excedit. Non autem possum non mentionem facere instrumenti, cujus inventor fuit Jacobsonius (11).. Ger- manice dicuntur Fingerhůte; sunt instrumenta forma munimenti digitalis, quo sartores digitos a vul- - (1) Knauer, Selectus instr. Chir., Viennae 1826. tab. I. fig. 2. p. 26. (2) Bell, System der operat, Chir., Berlin 1815. tab. H. . fig. 1. p. 49. (2) Savigni, L L pl. XXIL fig. 15. (4) Scarp, a Treatise on the oper. of Surgery with a deser. and repres. of the Instr, used etc. , Lond. 1743» p. Le bi, I. fig. D. E. F. (5) Traité det Maladies Chir. et des oper. qui leur con- yiennent, Paris 1783. tom I. pl. I. fig. 5. 7, 8. pl. 2. fig. 2. (6) Dictionn, des science Med., tom. I. p. PT LI. fig. E. (7) Med, Chir. Denkwürd, aus dem Franz., Leipzig 1813. (8) Med. Chir. Zeitung, 1818. 4 band s. 173. tab. 2. (9) The Edinb. Med. and Surg. Journ. 1823. vol. XXVI. jul. I. p. ur. (10) The Lond. Med. Repository, vol, XXIL, n°: 13 1. Nov, 1324. VIII. (11) v. Gräfe und v. Walther, Journal der Chirurgie und Augenheilkunde 1. l Band VI. s. 477; Tab. V. figi 218: 5 "MEDICA. © 29 vulnere tuentur: consistunt e filis argenteis aut e ‘bractea argentea in apice: bacillum breve et an- nulos duos admodum leves, quasi trochleas, su-. per quas filum ducitur, habent. Inventa sunt, ut sine.ministro ligari possit. . ..Quoad materiam. variam qua. ligaturam. institue- bant Chirurgi ; , nunnulli inter -eos putabant , eam esse; ducendam ex regno animali , alii ex vegetabili , . licet. etiam fuerint , qui e substantia . minerali. „lie gaturam , conficerent,. UE . Primis temporibus substantia sumta est tantum eX regno, vegetali, In regno animali utuntur lo- ro (1) ex intestinis animalium , ex gr. felium (2) et bombycium .(3) 5. (apud Anglos nominatur. Silk- wormgood) et. filis (4) bombyceis , inductis. cera. .Ex regno. minerali ligaturis. ex argento (2. cu- pro, auro et -platina (6.. — Ex regno vegetali ligatura ex gummi elastico (7); avid p AL JJC) Med. recond. for. Med, and Surg., vol- XI. Jan. 1937» (2) Chir. Handbibliothek , band L, th. IIl. Weinar 1821. C3) The Edinb, Med, and n patimen ns 57. nov. 153. v() jones, Indi p.221 a wN cbe 509421 (5) Sabatier, Medicine LANG ; | s6) The, American Journ, of «the Paid Seiencet, | Philad. ibi vol. IV..n?. z. May... dadi 36 d eb (2) Diss. de. Jaqueis art. dne. iniery, etc., Bonnae Fiber H ^i ys I1 30 COMMENTATIO jug. 3 |: ui "m ox rules: 53501: æ Mw d suh e . De parium. circumjacentium . una cum „artes ' ria constrictione, ;. was .ec fI Hn 2 e Chirurgi inter se dissentiunt de optima ratione, qua ligatura perfici debeat. Inveniuntur , qui SO- lam (D arteriam ligent; sant (On qui una cum arteria vulnerata vicinas partes. constringant. Non- Tulli telam céllulosam ex. gr. Ulhoorn et Mon- ro, quidam musculosam carneam ligatura ` interci- piunt, ne, parietibus. disseetis, arteria decideret , antequam in solidum corpus niütita esset, Ipse Richérand (3); una cum arteria exiguam más- EG circumdantis partem digiti "Qod attinet ad "evum, jam“ dissuaserunt suo tempore "illorum Constrictionem Fabr, Hildanus (4), Brom- fieid (5), Belt (6) aliique, Hodierno 'tem- pore Scarpa (D, Jones (89), Manec (9), aliique. Ci pontig. 1) pn8go ood. ait e V xS (2) eCa Heistefüs, 1. ps460, 59 25318 liso E (I (3) Richerand, Peep Chir.4' Paris 1812. tom. Iv. pi 58. nto io 3nipibsM . 12i j bayi HP daads ,' pera Obf. et tur. med, Chir. "^ ex: stant omnia, Francofürti 1646. cap. 19. p. Bige — ^" 91 448) Brómfield; Chir. Observ. ; vom, I; p. 160. ^ — (6) Bell, Zamonstel der Heelkunde, tom. I. p. 17. (7) Scarpa, l. l. p. 184. (8) Jones, !. L p. 183. (9) Manec, Il. l, p. 12. MEDICA. $I «Ut sola itaqué- nostro: tempore arteria ligetur, commendant. Chirurgi; et,.experimentis institutis ale Brun. (1), qui ischiadicum” nervum: cuni- culi vinculo constrixit, patet; convulsionibus ani- mal vexari, ita ut quinta post institutam opera- tionem: die, oborta. iterum ^ pet morere- tür vn CEMHI uirga anosa i ^ s » ! l gy f , ^ RI ot mI MT MJ. Ad IJ TES | 2 j J9 T "Tw €. | F1 ç 4€ t ( 1$; O < Í T2 TF. HJI M iw M J3 M a 901! lv IT" je0q De. pranscinsione Md arope nA /ae32808 . O £ d In, methodis., variis: temporibus Hino - gait nullum vel. unum „filum: prope ; ad: nodum; descis- sum est, dum alterum. n angulo., vulneris . est positum, Etiam amborum descissio. filorum, prope nodum, multis placuit ,, ut Lauwrencio (3), Hennenio 2.4425. Pipes (OP aliisque (6). sili AN l Lauw- , , t » , b Br, ` ' D NITE e s dl "v TIN JJ | L| NM E a / o (1) Dissert. "exhibens exper, quaedam circa ner). lig. in yar anim, inst irec in collect. Diss, Neur.Cl. Lud wig, tom. E ReAl esili Ji mulsdorq uubnor T4305! turo MRA lenel ck i 4 Peobasht, Äter einige fitermuinde der Wund- rz. , ^ p. 200. “BBJ Midico- Vene) Toaiiaetils" Ju by tlie med, and "Chi. =Iociety of London, vol. 6. p. 156-208. (4) Bemerkungen über einige wichtige Gegenstände aus der Feldwundarzneik., Halle 1820. s.180,:- L tafitafi (1) -ns G) Obses Refl: sur Ja ligatüre des iia, artéres , p. 85. (6) Frenkel, Diss. de laqueis arter, del, in sery, prope 6d nodum revinctum resecondis , Bonnee 1824. — Y 32 COMAMENTATIO Lauwrencius- utitur ad ligandam arteriam filis bombyceis tenuissimis, quorum fines prope nodum abscindit;. -Credit nempe, ligaturam , | quadragesi« mae partis: grani. pondus habentem , süppuratione non--ejectum iri. Eam ob causam imprimis. hanc methodum. instituere. praecipit , ut vulnus per: pri- mam intensionem sanetur. Multi, ex gr. Coo. per et Collier (1), cum fructu hanc metho- dum instituebant. Guthrie et Delpech (2) aliique saepe exinde abscessus parvos sex hebdo- madibus post oriri observabant, quin etiam post longius temporis spatium 3 tales vero abscessus périculosi sünt, ideoque vitandi. Utrum illae Tiga- turae-a capsula lymphatica | semiorganica in loca féman&int, an absorbeantür, non dijudicari potest, Laüwrencio et Hénnenio illud verisimile videtur. "Experientia tamen docuit; nonnunquam Thàecce'' corpora absque "ullo "detrimento (32: y. dh -Orfahidmo contineri. ^ Recte prudentissimus ille Lauwrencius dicit , plurima experimenta insti- .tuenda.esse; antequam. haec.methodus.suadenda sit. Cum igitur nondum probatum sit, illas” ligaturas : "absorberi, repudiamus ligaturas, ex intestinis ani- malium paratas. . Huic methodo. objesera, 1 tenu- ! TUCIRWUBALI- ÍS- {1) Neuestes Handhuch der Chir. 1824. - (2), Guthrie, über dia hopara Pm yon idus iud genberg,1821, $.109. 55» s 0s E (3; The American Med. Recordi; ve'y $: in 820, n?, 4: MEDICA. 33 issima: haec fila bombycea transcindere totam arte- riam, & 9 Methodi Sonesianaé descriptio. Permultas atque diversas dari methodos arteria- rum ligandarum, ex disquisitione nostra historica abunde patet, Quas autem si paulo accuratius perpendamus, manifestam habemus, omnes illas methodos ad tres praecipuas reduci posse. Prima, quae Anello revera tribuenda est, a Jonesio nomen mutuavit, quippe qui experimentis atque examine anatomico illam egregie illustravit. Alte- ra ob causas jam memoratas Scarpiana audit. Tertia, eaque antiquissima , vocatur Celsiana. De singulis singulatim : videamus. Initium autem nobis fiat a Jonesiana. : Denudat auctor hujusce methodi arteriam, i. e. separat carnem musculosam , vaginam et partes cir- cumdantes, praesertim cavens, ne una cum ligatura -nervum constringat.. Post arteriam denudatam (quae . denudatio major non esse debet , quam operationi suf- ficit) circumdat acu curvata Deschampsi (1), dei in re | Po (1) Deschamps,.Trairé historique et dogmatique da l'opé- ration de la Taille, Paris 1796. tom, IV,.p. 93» DOCK. 6 54 COMMENTHXKTIO arterias supérficiales; profündióres vero W e 8 1i^et -Kirpi (1) filo linteo cera inducto, latitudiüls unius lineae, et in nectendo nodo eam vim adhi- bet, ut tunicae intimae prorsus rumpantur (2). Non utitur nodo Chirurgico (3), quia non satis te- nuis est et pressionem;in arteriam. inaequalem efficit. Post descissionem unius fili prope nodum (4), filum alterum in uno alterove angulo vulneris -poe nit et ligatura solvitur inter octavam et decimam sextam diem, quo tempore arteria in massam liga- Amentosam mutata est (5). 8$. 10.7 . De arteriae mutationibus. pathologicis in methodo Fonesiana. Symptomata, quae observantur post institutam ‘operationem descriptam , sequentia sunt. Tunicae DDL E. von Fróriep, Notizen aus dem Gebiete der - > tür- uud. Heilkunde , 5 Band n?. 93. S. 78. (2 Jones, ls le- p. 211. $qq». i (3) J. Hogdson, l. l. p. 271. E. kirsti, Hasdkeek jra Akiurgie, 1950. band I. s. 199. Manec, l. P» p. I$ - (4) Chelius, Band L Abth I. p. 118. (5) Jones, 1.1. p. 197,168 et eot, ' MEDICA. | 35 intimae rüumpuntur (1), quarum margines aequa. les et glabri (2) sunt, minime dentati (3), et ora vülnerata sibi invicem appropinquantur forma co- hica (4). < Tunicae intimae aliquantulüm se contra- hunt (5) ab una ad unam et quartam partem lineae, quae contractio serius inveniebatur a tribus ' ad qran et^ a ^ Nee ad "octo T neas. - ADS nds Fluxus sanguinis dus arteriam ipsam non diütius locum habet: finis arteriae "supra ligaturam non valde dilatatur (6) , quia sanguis per ramos latera- les effluit. Certa quidem quantitas sanguinis supra ligaturam adest, quae in quiéte manet, ideoque coagulatur. ^ Coagulum' hoc sensim: paulatimque àccrescit , primum ad longitudinem j' deinde vero ad latitudinem (7), et differt ab uiia ád novem lineas, a dimidio ad unam et dimidiam- partem li- neae latitudinis, se vergens ad primüm ramum lateralem supra en (199 Hstorim: nonnunquam "d ERPE.. m altius «iCX Jones, 1. k pozri. (2) Ye Gräfe und v. Walther, L. L Bd. 16 s. $28. (3) A.Scarpa, Ahhandl. über die Unterb, der bedeut, Schlag- adern der Gliedmassen yon. Fr. Parrot, Berlin 1821. P. 33. | iet (4) Jones, 1. 1. Kupfer ro. fig; 2. | (5) Delpech, Cii», Chir. aus dem Franz. , 1821. 1, 8 und 4 Beob. (6) Halleri, 0». min, , Vol, I. sect. 3. MN $i p.74 (7) Manec, 1l. L p Ige ` C's 36 COMMENTATIO altius (1). . Non semper adest hoc coagulum; in viginti et octo arteriis ligatis octodecim. throm- bi ab utraque parte inveniebantur; semel (2) - deérat in superiore, octies in inferiore , semel in utraque arteriae parte (3). | Coagulum sanguinis inter horam decimam et decimam, quintam forma acuminata gaudet, cujus (4) basis in fine arteriae posita ést. Primis horis liberum in arteria jacet, aucta vero coagulatione , tangit tunicas intimas ar- teriae, quod plerumque inter tricesimam sextam et quadragesimam octavam horam fieri solet: tum aus tem arcte sese jungit cum illis, quia tunicae illae intimae: exsudant quandam materiam plasticam. Videmus igitur, coagulum sanguinis a centro ad peripheriam increscere , et parietes arteriae conges- tione hujus materiae crassiores fieri, ita ut coagulum sanguinis et parietes arteriae in ratione inversa cres- cant, [n hoc coagulo oriuntur striae rubrae, quae forsitat sunt vasa absorbentia (5), illae pedetentim consumunt principium colorans sanguinis ; atque transfundunt in circulationem. — Hoc facto illae striae solidiores redduntur, formantque basin fi- bringe, in quam coagulum sanguinis semper mu- ta. (1) Sammlung. etc. yon B. W. Seiler, L L p. 133.. Ae Scarpa. Von Harless, l. l. fè 146. (2) Jones, l.l pe 186. Hogdson, l. l. p. 247. (3) Jones, l. l. p. 185. j (à Jones, del. p. 212, C5) Blandin, Journal hebdom, de med. Paris 1850, Mai, MEDICA. $7 tatur, - Verisimile est, quodvis filamentum esse vas. obliteratum ; plerumque enim vasa nova in tela nova ex oppositis sibi partibus oriuntur , quasi prolonga- tiones vasorum minimorum parietum arteriae (1). Nonnunquam autem inveniuntur vasa longitudi- naliter currentia (2), quae immediate restituunt circulationem per cicatricem. Tempus eorum gee nerationis valde differt; nonnunquam maturius, ex gr. post septem dies (3), accidit aliquando serius, ex gr. post triginta dies (4). Praeter lapsis octo vel decem horis post adhibitionem ligaturae fines tunicarum intimarum inflammantur , quae inflammatio nascitur earum ruptione (5). Pri- mo oritur nodulus , vel stratum lymphae plasticae, quod crassitudinem dimidiae lineae habet; haec plastica strata pseudomembranas ita dictas consti» tuunt (6). Nodulus ille distinguitur a thrombo sanguinis, cui color est purpureus; ille vero al- Xbescens superficiei vulneratae internae, quae ope ligaturae stricta in contactu retinetur, agglutina- tur .()) Schroeder van der Kolk, 1.1. p. 48. ^ (2) Parry, Additional experiment on the Arteries of Warmblooded Animali, London 1819, | . (9 Manec, 1. l. p. 16. (4) ^. N. Gendrins, Anat; beschr. der Entz, und ihrer Folg. a. d. Franz, übers, yon Dr. Je Radius, th. ll, p- d (5) Jones, J. 1: p. 124. (6) I. G. Rooseboom, Spec: Anat, Path, de Pseudo- membranis , 1852. P 2. 38 COMMENTZATIO tur.et haecce, pars in saccum..coetum (f) conver- titur, Exsudatio autem hujus. lymphae efficit ut coagulum sanguinis. cum -partes baseos- in. fine ar- teriae cohaereat (2)... Tunicis intimis sic interose cohaerentibus , . magna. copia. lymphae: exsudátur inter illas et partes, quae. illum finem.circumdaht;, ut brevi. temporis spatio:fines arteriae.» inclusae sint. (3). .Vulneratione partium . circumdantium;, circumducto: filo orta , in. parte. exteriore. exsudatio lymphae nascitur.(4)., quae arteriam. et ligaturam per quinque ad. octo. lineas tegit. Paulo (5) post inter tertiam. et quartam. diem: ligatura per- petua: irritatione producit inflammationem. in tunica cellulosa.,.se ad.duas vel tres lineas .extendentem, Nata imflammatio est adhaesiva et eo tendit, ut conjungat. finem superiorem cum. fine inferiore, quae ligatura in contactu retinentur, — Tum: vero in suppurationem abit. et..destruit conjunctionem inter coagulum sanguinis et coagulum lymphae plas- ticae internum (6). In coagulo plastico. externo parva est apertura transgressu fili, per quam tam- diu aliquid puris transit, quamdiu ligatura non ! AN ATERT TEEN Vajs Q) Tides, 1.1. Kupfert. 10. fige 2. (2) Jones, L l. p. 194. Kupfert. IO. fig. I. Morand, Mem. da TAi p. des $6. , A9. 1736. (3) Jones; l. lepo 213. T (4) Jones, l. le p. 171. Kupfert, 8. fige 12« (5) Manec, h -pe 16. (6) Jones, I. I. p. 214. MEDICA... 39 soluta sit, . Tandem, ligatura suppuratione solvi- otur.s Pro majore parte absorbetur coagulum plas- ticum externum, partim mutatur in substantiam fibrosam cellulosam , quae 3, si filum suppuratione expulsum sit, conjungit partes obliteratas et con- fluit cum vicina tela cellulosa (1). Ubi ligatura. soluta est suppuratione , antequam arteria prorsus separata sit, ibi fines arteriae tunica cellulosa cohaerescunt et coagulum plasticum externum confluit cum reliqua parte tunicae cellulósae. Fines arteriae, dum coagulum. plasticum externum absorbetur, se contrahunt: cohaerent tamen semper massa majo- re vel minore, crassiore vel tenuiore ligamentosa. - "Nonnunquam pars tunicae cellulosae involuta est coagulo plastico extérno. Actio fili. in tunica cel- lulosa, uti vidimus , aliter sese habet, ac in tu- nicis internis , - quae transcinduntur (2). Hoc in genere locum habet, sed exempla. prostant non- nullis in locis systematis vasorum animalium | illain tunicam ` transcindi, Mirum est, id fieri in tunica cellulósa. aortae thoracicae bovis in qua tunica cellulosa trànscinditur minime autem tunica inti- Tn Aorta abdominali hocce phaenomenon non ae, Qu | Materies plastica externa et interna Chemice inda- gata [et «ID esigistii . '"U(D v. Gräfe und v, Walther, l. l. Bd. 4e S. 473. (2) Hogdson, l. l. p. 252. (3) v. Gräfe und v. Walther, l. È Band 16. S. 393, da COMMENTATIO gata est; ejus ,a sanguine liberatae , color est albus , constans, similis fibrinse; sub microscopio videne ` tur globuli aequales globulis sanguinis incolorati. Secundum experimenta instituta a Cl. Barruel, neque ex fibrina, neque ex albumine constant ; secundum (1) alios in genere videntur constare ex albumine, praegressa inflammatione ex fibrina. Cm De mutationibus in circulatione sanguinis. Sanguis per canalem suam propriam non ulterius transgredi potest et magna quantitate et fortiore impetu per ramos in partem supra ligaturam vehi- tur (2). Majore copia sanguinis rami valde dila- tantur et ramuli anastomoses formant cum ramulis infra ligaturam, quae etiam dilatantur. Sic primo momento per multas arterias anastomoticas circulatio perficitur ; paulo post nonnullae harum magis di- latantur quam ceterae , et diminuuntur; et sic qui- dem rami anastomotici formant canalem, quae sane guinem parti affectae advehendi munus in se recipit. Admiratione digna est permagna dilatatio ramorum arteriae , cujus truncus ligatus est; non vero minus angustatio, postquam rami laterales di- la- (1) Gendrin, l, l. Th. 1I. p. 320. 2) Hogdson, l |. p. 283. sqq. MEDICA. 41 latatae sunt, Imo observatum est, ramos laterales eundem diametrum accepisse, qua arteria ipsà gau- debat (1). Nonnunquam vero partes. corporis ' gaudent directis et apertis orificiis , sicuti, si unum vas praeclusum sit, statim per alterum fluit. - Illis in casibus dilatatio ramorum lateralium non requi- ritur, cujus exempla habemus in arteria radiali et ulnari. Duobus igitur modis circulatio post arte- riam ligatam perficitur , vel per ramos anastomo- ticos, vel per ramum directum arteriae, ~ " De ramis autem illis anastomoticis magna lis orta est, utrum revera arteriolae dilatatae sint, an vero novae arteriae producantur. mNonnullis in casibus: videtur posterius fieri; Sch wencke, (2) quidem dicit: ,, zempore necessitatis inyisibiles dilatantur „ rami, ita ut diceres fere noyos oriri,” cui sen- tentiae etiam favent Bichat (3), Rudol- phi (4) aliique. Zhuber (5) autem egregie fes generationem arteriarum demonstrat , cujus patroni sunt Hildebrandt (6), Maunoir (7); Scar- pa £1) Senac, Traité du Coeur, White, lele p. 139. pl. 7. fig. 1 et 2. , | (2) Schwencke, Haematologia sive sang. hist. 1743. (3) Traité de Anat. , Genév. 1802. (4) Grundriss der Physiologie, Rd. 1. Berlin 1821. (5) Zhuber, Wene Versuche an Thieren und deren Reinla tate über die Wiedererzeugung der Zrterien , Wien“ 1822. (6) Hildebrandt, l. |, Pd. 3. p. 81. Vj (7) Maunoir, Mem, sur lZ1neur. , Genév; 1902; p. 106. 42 COMMENTATIO pa (1) aliique C2). Multa. hac de re experimenta instituit Zhuber, et in nonnullis vidit regenera- tionem, in. aliis haudquaquam. Sagacissime igitur Zhuber se exprimit hac de re (3). dicens; 5. Es » lässt: sich daher mit Grunde behaupten, das nur » dann neue Gefüsszweige wieder erzeugt wer- » den, um. eine undurchgüngig gewordene Stelle der Aged Zu ersetzen, wenn. dieses auf keine andere Art. zu Stande gebracht werden. kann, wenn keine Schlagaderzweige da sind , welche » Sich zu. Anastomosen verbinden könnten z wo » aber diese zugegen sind, da werden sie nur ein- ' ander -gen&hert, und in Anastomosen umgestal- » tet, wie es aus dem vorhergehenden zur genü- » ge erhellet."' | 4 ! Quodsi ergo. colligamus effectus , quos arteria , ex pregi Jonesiana ligata ,, producit, hi ad sequen- tes titulos reduci possuut. tes. GR Ligatura transcindit tunicas intimas et con» . jungit superficies vulneratas, : 2°. Sanguinem pelit in ramos laterales arte- ?" ?? ?? riae. -3° Adjüvát' formando coagulo.:: sanguinis 5 nisi propius adsit ramis Ligeris. 49. Aska) Nee: yos udin ^á b RAS BEYA Medic, Chir. Zei- — tung y 1929. Bd. IV. S. 280 Pa (2) Pärry, "ak f Jones, l; 1. p. 197—211. CE) Zhuber;.I.. h p. 36... OITM.ED'/ILC!A.M O 2 43 -54' «Producit inflammationem: in: tünicis- intimis:et ori tiw lymphae: exsudationem , “qka vulneris .» Jabia c arétec | conjuncta sunt, — in -fli E onanan Clauduntzóm: obom diti QISIP 15v cigs Promover inflammationem in. superficie exter» „igi na:sartériae, dum crassior fit; lympha j quae -neys (arteriam: -— et. filum. annuli instar circum» "Wa dl teioálq esie iag yaa nec. ssbüsq — nr 1^ Prbducit suppuratiónem' in : itla: 'parte arteriae , 1125 quam» Jigatüra circumdat, scilicet: in tunica e 1219 : ;€ellulosa,. eudisteq ausy (8523 si19178 idg saig»; Immediate non modo claudit itansibvi: "arterio- ids; sumssed -arteriam ipsam. ad utramque — 5555 Usque ad ramos: laterales, : | ..8*,. Favet tandem dispersioni et dilatationi ramo- rum lateralium, |. 0.500 $. 12. ,."De methodo Scarpiana. ni Denudat Scarpa (1) , sicuti Jones , arteriam , dein utitur duobus filis „quorum utrumque constat ex Sex x filis tenuissimis linteis » cera inductis ,! quae per acum. sub arteriam. transmittentur., .ut. se. invicem i attingant; porro arteriae imponit. cylindrum ; ex (1) Scarpa, k lipa a834:sqqd sie 00 egsa Cu 44 COMMENTATIO exlinteo convolutum , diversae longitudinis et lati- tudinis, plerumque secundum diametrum arteriae et super illud ligaturas nodis simplicibus claudit. Cavet vero in nodo nectendo , ne parietes se in- vicem «attingant, neque ita comprimantur ut emo- riantur, vel tunicae intimae transcindantur, Liga- tura sic instituta, credit , eum modum arteriae rum- pendae optimum esse, si parietes planis. cum sus perficiebus conveniant. Apparatus ligatorius totam partem arteriae tegit et ligatura ibi praesertim agit, ubi arteria cum organicis partibus adhuc cohaeret ; porro statuit, ligaturam die decima quinta vel decima octava expelli suppuratione. .Diu sic sese habebat methodus S carpiana;nonnullos vero ante annos methodum mutavit (1), nempe quarta: die post operationem ligaturae, illam transcindit totumque apparatum ligatorium demit. ye De methodi Scarpianae effectibus, Accuratius indagemus ; quaenam phaenomena in inethodo "arteriae ligandae Scarpiana occurrant, Scarpa denudat, uti Jones aliique, arteriam t ponit infra unam vel duas ligaturas cylindrum liüiteum ceratum longitudinis sex linearum , latitudi- nis. (1) Scarpa, Ubers, yos Parrot, l. hL MEDICA: ES nis trium 5 tunc ita nodum nectit., ut. superficies in- ternae se agglutinent, minime. vero ut tunicae in- timae rumpantur, 1e. Sanguinis profluvium impeditur,. et igitur pedetentim thrombus formatur;lentius vero , quam in methodoJonesii; nam apud hanc oritur inter fextam. et decimam horam, apud illam post duo- decim horas. Quia tunicae non ruptae sunt, nihil nisi exsudatio tunicae intimae serosae adjuvat coa- gulo formando, Apud Jonesium, tunicae inti- mae celeriter exsudant ]lympham , quae centrum est coaguli sanguinis ; minus arcte igitur cohaeret coa- gulum sanguinis cum basi in fine arteriae. . Diu liberum in. arteriae cavitate manet, si vero tandem formatum sit, idem obtinet, quod hac in re vi- dimus, in. methodo Jonesiana locum habere: attamen. in parte infra cylindrum invenitur alius quoque thrombus, sed minor. o°. Pressione (1) cylindri pars sub illo partim amittit proprietates vitales, Duodecim vel quinde- cim. horis praeterlapsis, sub cylindro invenitur ` thrombus tenuis, applanatus , incolor , qui cohae- ret cum tunica intima ope strati rubescentis muci , qui ad fila extrahi potest. -T'unica intima est pal- lide rubra, minus glabra, cohaerens cum tunica media. llla tunica est flava, rubescens ; quodam- mo. QD Manec, 1 |. p.136. sqq. Gendrin,l, 1. Th. Il. p. 1o, $99 Scarpa, h 1. 146. 46 COMMENTATIO inodo yo et confluit cum tunica 'cellulosa supra et infra cylindrum: tunicà media et extima inflatae sunt rubescentes et ad sex vel octo linearum di- stantiam liquore repleta. ' "T'ühica ' intima ést tole lis, dilatata, non arcte conjuncta, èl ejus super- ficies paululum rugata. Inter tricesimam vel gua- dragesimam horam stratum fibrosum quodammodo coloratum inter tunicam intimam partis depressae, invenitur circumdatum , ut et tunica intima , liquo» re glutinoso colorato. Villosa et rugata est tunica intima , crassior, haud difficilis “separatu a tunica media, quacum cohaeret materia rubra’ plastica; Ad inferiorem partem. tunica media formam ‘habet telae cellulosae inflammatae j ""ad exteriorem vero pártem valde est rübra; non distincta à tunica èx- terha, sic attenuati, ut distingui nequeat, Tuni- ca media et intima supra et infra cylindrum con- fluxerunt ad massam rubram repletam liquore dquo: so et sanguine. In tunica cellulosa sanguis punéta- tim extravasatus ést, tunica media valde rubra et crassior est, tunica intima est fusca , rübra et cohaeret cum coagulo sanguinis strato lymphae plasticae, quod magnam densitatem habet prope cylindrum. Supra et infra primum ramum latera- lem tunica apparet in statu; sano. Nonnunquam vero observata est inflammatio tunicae intimae' post ligaturam arteriae extensa uique ad cor (1). San- ! guis (1) Hogdson, L1. p. 7. ME DPA. 47 guis profluit ex vasis in tela cellulosa, quae opera- tionis causa ab arteria separata sunt; sanguis mis- cetur cum liquore seroso albuminoso et replet te- lam cellulosam: (1). | Vulneratione partium circumdantium e circum. düicta. ligatura | orta. etiam-:exsudatio -lymphae: plasti- cae; locum: habet ,:; quae: celeriter: accrescit; ét cire - euindat: àrteriam'z:'eo (loco "vero, ^'übi 'éylindrüs fuit ,:;/non- exsudatar. ]ympho : plastica p“ nam ^ fere nunquanr ab; illa tegitur; Plerumque ' eteriim exsüda- tio lymphaé plasticae:circum ^márginés: cylitdri 10« cum habet. "Tunc vero, cum ità res sese habeat; tratiscinduritur "ligáturaes et "apparatus igatorius tollitur g nam” ipse Scarpa (o) testatur , nori diutius” metüeridam “esse haemorrhagiam, i Inter düm - quarta * vel quinta. die” post obliterátionem arteriae" tünicae sub cylindro omnes: eonflüünt et mütantür in massani 'fuscé rübram ; parvati aquae et sanguinis quantitatem continentem. " Supra et infra-cylindrum tunica cellulosa obtusa est, san- puine et pure repleta, cum inflammata vagina co- "iaeréns, Tunica media partim est contracta, "t Hogdson, l.l. p. 244 Seiler, l. L P. 61 e 6:. 20 Par rot, 1. 1, variis locis. $. 14. 48 COMMENTATIO $. 14. De methodo Celsiana. .... Nobis superest , ut secundum ordinem. proposi- tum loquamur de tertia methodo | sic dicta Celsia- na, cujus ratio non multum differt a methodo Jo- nesiana. Scilicetarteria separatur a partibus circum- dantibus et circumducuntur , ope acus. curvatae , duo | fila , inter quae aliquod spatium adest , ex gr, trium quartarum partium pollicis, Dein in mediis hisce filis arteria plane transcinditur.. Nodus. filos rum sic nectitur , ut tunicae intimae rumpantur , at- que filum alterum prope nodum abscinditur ,. dum alteri. filorum. fines in. angulo vulneris ponuntur. . Retractio arteriae in vaginam et contractio ejus finis statim locum habet. In utroque fine. arte- riae oritur coagulum sanguinis, quod eodem modo locum habet, ac in methodo Jonesiana. Tunicae intimae etiam inflammantur. | Exsudatur extra arte- riam magna lymphae copia, -quae finem circume dat. Partes arteriae sub ligatura celeriter emo- riuntur; namque non .nutriuntur, natura igitur hic multum pertendat oportet quia pars inter li- gaturam atque finem descissae arteriae posita satis notabilis est, et longum temporis spatium requi- rit, ut absorbeatur vel suppuratione deleatur. ‘Cir- culatio plerumque dilatatione ramorum lateralium Te- MEDICA. 49 restituitur. Infra ,in capite tertio, de valore hujus methodi dicendi locus erit. | | $ I5. De Haemorrhagia secundaria. Eo consilio ligatura instituebatur variis tempori- bus, ut sisteretur haemorrhagia: saepe vero obser- vatum est, illam postea oriri. — Duabus imprimis periodis haemorrhagia secundaria post ligaturam in- surgere potest. | I: Paucis post operationem horis haemorrhagia secundaria oritur, si ligatura in fine arteriae elabi- tur. Ligatura secundum methodum Celsianam in- - stitüta, tunicae intimae transcinduntur : si autem minor vis, quam requiritur, adhibita est, prope ter metum, ne tunica . cellulosa . transcindatur , facile sanguinis impetu finis elabitur (1). Si por- ro ligatura non exacte circulariter circa arteriam ducta est et ita irregulariter ut ovali gaudeat for- ma, tunc, cum fibrae se contrahunt, ligatura lar- gior est, quam utcanalis comprimi possit: depelli- turigitur,quod saepe locum habet apud amputationem, ubi metus, ne tunicae prorsus descinderentur, hu- jus haemorhagiae secundariae causa est (9). Invenitur, | quod (1) Hogdson, l. I. pé 247. sqq. (:) Jones, L h p. 228 et :5$5. DOCK, D 5o COMMENTJATIO quod non raro fit , massa caxcaria. in Joco,,;;quo. li- gatur, quae tum tunicas -perforare potest. et. quam sequitur haemorrhagia secundaria, Haecce autem non nisi raro obtinent. . II. Inter decimam et decimam tertiam diem, fi- lum vel fila.solvi possunt, . quod imo. frequentius obtinet, quami eadem die, Impedimenta formationis lymphae plasticae plerumque molesti ejus phaeno« meni causae salutandae veniunt, quales. recensen- tur quatuor : "s 1°. Status morbosus tunicarum intimarum, Cum arteria , cujus tunica intima steatomatosa concreta , aut lamina massae calcariae tecta est, ligetur, fa- cile loco exsudationis lymphae plasticae et adhae- sionis ,. arteriae inflammatio sequitur, quae abit in suppurationem vel gangraenam.. Suppuratio tunc parietes arteriae pervadit vel post solutionem ligatu- rae canalis prorsus aperta est (1). | o°. Usus ligaturae, quae forma peccat (2) . Inflam- majio adhaesiva facilius in vulneribus simplicibus et puris nascitur, quamin dilaceratis ; eam ob causam sic institui debet ligatura , üt , perscindendis forma circuli tunicis intimis , producatur separatio simplex harum tunicarum, intimarum et. exsudatio sufficiens lym- phae nascatur (32.. Ubi adhaesio non sufficit, mem- (1) Transactions of a Soc. f. the improv, of med, knowl. Vol, 2. P. 255. Scarpa, ll p. 142. (5) Jones, l. l. pe 221. K (2 Jones, 1. L. p. 174. MEDICA; 9 Y si membranae partim transcissae sunt. Lárgae ligatu- rae hinc minus conveniunt, cum vix fieri possit, ut'aequaliter et glabre cireumdent arteriam , quam certe in plicis constringunt (1)5 quare nom trans- scinduntur tunicae intimae. Sed ponamus, hoc ita fieri, nempe tunicas intimas prorsus transcindi, ta- men, cum tantam partem superficiei externae re- gant ligaturae, minima vasa destruuntur , quáe ad exteriorem partem cum arteria cohaerent; atqué illam perforant, et impediunt ," quominus” infam- mentur. -Sane hoc in quadam relatióne est^ cum circulatione3 nam si rami, qui immediate 'superfi- cies. vulneratas-nutriunt , ligatura. vel franguntur, vel comprimuntur, sanguis per illos transgredi non potest. Tegit ligatura illam partem , quae' posita: est supra recens ortam partem, et, si suppuratio- in;tunica externa provocata- sit, transgreditur ad tunicas intimas et haemorrhagia secundaria oritur (2). Gaudet ligatura igitur forma irregulari, certe tuni- cas intimas non omnibus punctis aequaliter fin- dit. Da -E multis experimentis (3) pàtet , ad sufficientem exsudationis lymphae . plasticae quantitatem pro- ducendam necesse. esse , ut tunicae intimae trans scindantur. Jones utitur in ligatura filis linteis rotundis , fortioribus , cera inductis ; et vituperat tila ali- Q Jones, 1. I. p. 223. (2) Jones, 1.1, p, 174 (3) Jones, I. l. p. 167 sqq. D a 5a COMMMEN TATIO aliquantulum latiora propter causas, supra allatas (1 ). Pecot contra instituebat. experimenta quibus de- monstrare conabatur, fila quoque unius. vel. unius; et dimidiae lineae latitudinis internas tunicas circu-. lariter transcindere; dummodo magna . vi constrin- - gantur; nam ligatura hujus latitudinis eo momen-- to.,quo adstringitur , accipit formam. rotundam (2). Non.vero hoc valet de ligaturis. duarum linearum. latitudinis ;.-quae. si adhibeantur, tunicae intimae finduntur , ubi nodus fili arteriae incumbit. Hinc de> i monstrabat , transcissionem arteriae circularem mem-- branarum .magis pendere a constrictione, quam a ligaturae forma. Cum porro partes. circumdantes- una cum. arteria ligentur, vix determinari potest vis, qua opus est ad rumpendas tunicas intimas: contusione autem partes illae transeunt in gangrae- nam velsuppurationem , quae si propagentur; ar- teria ipsa corripitur et haemorrhagia secundaria oris: tur, cujus exempla enarrant Pouteau (3), alii- map . Solutio praematura orig pm scimus , quam facile partes recens alite rumpantur vel dilacerentur , non mirandum, plura exempla dari, quibus probari potest, puncta adhaesio- nis ,7nfine ligato arteriae , separari , quando aegri se- y | mo- à. Jones, I. I. p. 230. (2) V. Gräfe und v. Walther, L L P. IV. $ S. 461. (3 Pouteau, Melanges de Chirurgie, p. 501. OI! TM E D bOJAA; o^» 53 movent, Petit.(1) observabat haemorrhagiam se- cundariam ; die - vicesima post amputationem , cujus causa elevatio aegri in lecto erat. Pecot (2) vide- bat. apud , canem , ligaturam , secundum. methodum Sca rpianam institutam, solvi atque haemorrha- giam; secundariam. oriri ,. quia animal , ictu. in. capi te allato, convulsionibus vexabatur ,. quae. destruee bant. cohaesionem arteriae, et coagulum sanguinis expellebant. ^ Optandum quidem, ligaturam . post aliquod -tempus ¿solvi posse; cavendum. vero , ne .Aadhaesionis puncta .laedantur,. quia vis, quae ad» ; hibetur ad illam torquendam certe. nocebit oblitera. . cum illa.parte, quam ligatura circumdat. .. Tunica . cellulosa , .quae solutionem. ligaturae. prohibet , par- tim..quod tardius in ,suppurationem abit, partim. .etiam;, .quia-suppuratio., quae extra arteriam inci- pit. Jigaturam relaxat illique. multum: sui vigoris ad .producendam suppurationem in ceteris partibus arte- riae demit... Tamdiu .tunica externa. nondum rum- pitur, quamdiu; ulla. pars cohaereat cum tunica ex- terna. recens. Obliteratae, partis arteriae , et ideo laesio..ab. altera. ad. alteram. transit. . Conamina, ad- .juvandi solutionem filorum , illis torquendis ; ansam praebere possunt ad haemorrhagiam secundariam.; nempe yst obliteratio in fine arteriae nondum ea est, ut resistat fluxui. sanguinis, .Saepe hoc .apud.am- 83 .4 ` pu- (ED) P et it $ le P aT. I 73°. (2 V. Grüfe uhd v, Walther, L l. $. 475. z4 COMMENTATIO putationem obserwatür. Coagulüum sanguinis 'quie dem moles est, attamen nonnumquam déficit! (05; quod semper fere "occurrit, si ligatürà: propé ra. mum lateralem instituitur. ^ Statuere igitur possu- mus , bono operatiónis eventui prodesse ligátionem factam in illa -arteride' Patte; quae non “Rise: ra> mis lateralibus gaudet. | OLLUT . OJpliR 51 4°. Gangraena- et Supptratio arteriae peto circumdantium. ^-^" üs2q0 datlsqxe lae sunt frequentissimae causae raio Agile | secundariae : saepe nascuntur ineptis remediis itisti- tutis ad produceridam obliterationem. - Nimia vis ad operationem efficiendam- saepe liüic rei anim prac- bet ; nam , si arteria, operationis causa ; à májore par- te telae cellulosae separata est, tum demitur fons nutritionis , gangraena Ofitür 'et, post ligaturae' so- lutionem , haemorrhagie secundarias Súmmi momenti jd est in methodo Scarpiana 5 J qnin ila: operatio- ne spatium magnum requiritur cet denudatio: arte- riae; haecce igitur saepe causa 'est/gangraenae; Harc ob causam ‘etiam omnia illa instrümentá ad compri- mendam inter duó corpora arteriam noxia" habenda sunt. Nonnulli Chirurgi etiam j ad- circumducer- idum filum circum arteriam mom utuntur acubus;, sed medió” digito; quod^ valde: vituperandum sest, .quia digitus nimis crassus est et ideo chia pars erteriae a tela cellulosa separatur. i $. 16. () Allan Rurns, Orery, on diseases of the heart, "w MEDICA/^? s 29BU0 Li309V105 .f£IQO 114] 21113 43405615 5S£1101 Solutio ligaturae. —Á P 1*7 sw J9bcb q iv s , ) j |i Nonnulli proposuerunt , ut, Statim , post institu- tam ligaturam , haec tolleretur : "hoc vero haudqua- quam cómmendandum videtur ob incertum évehitum, - F ones (Q) ligabàt et cum urio filo et (2) duobüs, e Ko tribus , et G) quatuor filis arterias carótides equorum E statimque ; post transcissionem tunicarum intimarum, Separabat ligaturam a jungebatque vulnus. Duabus vel tribus diebus praeterlapsis ; inveniebat circa arteriam lymphae plasticae coagulum „ eamque ipsam eo loco, ubi ligata fuit , cóntractam et re- clusam. Intus observabat majus minusve 1ymphae coagulum atque ‘coagula sanguinis (5). Nisi lia instituta. essent experimenta , haecce multum vile- rent 5' ast Vero experimenta hac de re ab. aliis sum- ta non, eundem dederunt effectum (6). Hogd- y son nünquam videbat obliterationem arteríde , ve- rum tantummodo exsudationem dympháe. iuter Wai- scis: (9 Jones, i. n P. uu. EASCM PE: NEA. No) Jones, 4 k p. E | (3) Jones, 1. lp. 168. (4) Jones, LI p. 170. -Ks) Hutchison, pract. Beob. in der Chir. as d. Engi, 1828 S, 308. (6) Hogdson, L m Ep. 1 et z. Cooper, l.l, Bd, 4 $. 169. à 56 COMMENTATIO scissas tunicas, qua lumen arteriae pro dimidia par- - te repletum erat. Hinc igitur non convenit haec operatio apud homines ; nam in ipsis animalibus , in quibus ea experimenta instituta sunt, vis plastica major. est, hominesque insuper tam saepe morbo etiam arteriarum affecti sunt. Primo quidem ad- spectu multum valere videtar , quandoquidem , filis . statim remotis , . vulnus prima intensione. sanari posset, sed in methodo Jonesiana detri- mentum remanentis ligaturae , ex uno filo constan- tis, non tanti est habendum , cum eo non irrite- tur arteria 3 in methodo vero Scarpiand: nocet il- la. remansio, uti facile intelligimus , si in men- tem revocamus, quantopere uie p hic linteus et fila irritent. arteriam. Cum hoc non do mr eie E sit, inquiramus , an ligatura tamdiu manere debeat , donec suppuratio- ne solvatur. Actiones primariae ligaturae nobis cogni- tae sunt, nempe congestio sanguinis in partem liga- tam arteriae , reactio ligaturae ,. Iymphae plasticae exsudatio interna et perfectio thromborum - sangui- nis. Hoc loco monendum est, strictam conjunc- tionem vulneris esse (UNE os iE MES nam si hoc non locum habuit, nonnumquam observatum est , in lympbae plasticae exsudatione , actione aéris granulationem oriri (1). De actione vero . fili. in | ^ tü- (G).L angenbeck, Nosologíe und pure der EUN Krank- heiten, Ed. III, S. 294. OI M E D. LC, As O2 57 tunicam cellulosam scriptores malum differunt, jeo- - nes (1) illam partem tunicae cellulosae non amplius. posse perdurare credit et post separationem. ligaturae: suppurationem , oriri ,. quae. manet , donec, arteria separata site Vacca Dellinghieri (2) statuit, suppurationem. perdurare ,. licet ligatura. die. quar, ta, separáta;.sit et arteria sanetur, Hogdson. (3). ponit ,. pressione. ligaturae vitam in arteria. exstin- gui. et. , Suppuratione. ligaturam. .Solvi.: “Secundum, Pecot (4). pars.: tunicae cellulosae in. gangrae- nam.. abit ,, si adhibentur largae. ligaturae ,. vel si vasa. vasorum nimis destruuntur, Alii (5) inves, niebant tunicam, cellulosam.. ad. . locum. ligatum.. in statu, sano et consistentem, Omnia illorum exs perimenta ; varios effectus dedere; unde. haec diffe, rentia. explicatur. 6). Hogdson; et Q2 lones non.modo suadent, ut tanta vi. comprimatur arte. ria, ut tunicae intimae. transcindantur, sed etiam, ut major vis adhibeatur; nam. illi credunt, illud -adjuvare.ligaturae „solutionem... Qui | vero -invenies bant tunicam cellulosam illaesam ,. tunicas. modo transcindunt ,. quare non emori debet illa pars........ o) Jones, ld. p. 2325: (uaa T ©) Seiler, ld. P. 6o. . C3) Hogdson, l. l. p. 243. EU) V. Gräfe usd v. Walther, L i. S. 569. (s, V; Gräfe und v. Walther, Kd. T3 S. 498» eb naecsn X6) Hogdson, l. l. p. 270. C) Jones, 1. 1. p. 230. 58 COMMENTATIO - Nunc vero actionem fili in tunicae cellulosae pári te” describamus. . Cum (1) nempe ligatura ^ sic instituta sit, ut tunicae intimae solae transcindan- tur, paucis horis post, parva pars illius absor- betur, unde ligatura illam làxius circumdat, Ubi- | cunque ligatura in partibus corporis vivi agit, sed nof necat, videmus novaim productióncm y "exv $udationemque plasticam." Ita in "süperficie! interna | tunicae ' cellulosae inflammatio et exsudatio lympliae plasticae oritur, quae illam tunicam arcte conjun- git atque quidem supra 'et infra Tigiturim usque ad saccum coecum tunicarum intimarum. "Multum id éerte affert ad prohibendam háemorrbagiam secun- dariam , nam postea mutatur in massam ligamen- UNE Longitudo hujus massae est unius lineae , füóHhünquám $ linee, donnumquam unam et di. midiam partem “ideie superati latitudo $ vel rji- néae: ejus color est pallide? über, ' ri exspecta- nius, "donec ligatura natura solvatur, perpetua irritationé producitur suppuratío ^in téla cellulosa. Quamquam actio fili sic" sese habeat, tamen nobis videtur tanta vi constringi filum, ut: illa pars tu- nicae cellulosae emoriatur. Difficile est, tanta vi constringere filum, ut tunicae cellulosae parietes se invicem attingant, et, si cum filo nico linteo ligaturam instituimus, suppuratio non tam noxia habenda est, .dummodo non. diutius adsit; nam ( pru tuhe (5) Langebeck, l l, Bd. Jil. $. 15. MEBILICAXOO tunc (partes circumdantes 'praegressa Süppuratiorie ,. etiam in suppurationém abeunt. Ex experimentis patet, et: statuimus j^ ligatürae' solutionem- hatarae ésse tribuendam 5 nempe illis: in pn bi — substantia ligata ‘est arterid, => l i ^ Attamen, si decima -aut decia. quiha die non- dum ligatura soluta est, éxtřahere-eam-ticeryj nisi haec';extráctio. valde diflicilis sit, si ligatura gra? nulatione retinetür 5 quatn;ob causam oritur nova quaestio; quid: faciendum: sieg si — menu ne'igetiiieaturg. i102: , ersi osik 9 - Mirandum “est 3o Rritëm: primum disni qui loquitür' de^ methodo, “si filum vel: fila ‘retis nenturgranulatiońė i dicit némpé; repetitam: re- tractioném ét torsionem filoram favere eorüm rè? solutioni; 'Saepé aütem haecce conamina ^ nihil adi juvant, et: nonmunquam. áéeidit, ur j' ceteris" filis ligatoriis.jam resolutis , umn món ejieiatür a ma- tura, quod aeque ino aneutyématis. operatione ac in:arteriis: vülüératis "observatur, ubi ligatüra diü- tius remanet, ^ Iteratis^ vicibus quotidie^ attrábunt Chirürgi:fila /et:circa! snum axim volvunt, "spé: rantes, fore ut illa párS' Ofpanicaj quam ligàturá circumdat; quaeque eam: retinet," majori irritátione, $uppuratione solvatur. Frustra autem: nam his conaminibus vulnus, penitus coit, ligatura Vero , fistulam efficiens , adhuc cobaeret.. . Ob. irritatio- nem ulcus oritur fistulosum ex pártíbüs organicis ; quod quoque difficillimum est sanatu, cum tem- pus ^0 COMMENTATIO pus jam atque fluidum semper destillans. filum -pu= tredine | solverunt. - Multa, hujusmodi exempla quo- tidie observantur ,: ut , torquendis filis, tamen illi non solvantur, . Antea suadebant Chirurgi, - vulnus iterum 'aperiretur. et cultro et.fórüce traris- scinderetur. filum. remaánens; -attamen videtur hic modus'esse difficilis et: periculosus... Eam: ob cau- sam Cl. Kluge (1) machinam excogitavit , quae , leniter atque perpetuo filum:extrahendo ,. partes :ób- stantes findere potest, Instrumentum est constructum ex annulo metallico plano , disciformi cui: spira elas- tica e chalybe arcuata , uno: loco perpendicularis , jita affixa est, ut finis ejus. libere bamulo. parvo. prae- ditus, supra. mediam. annuli illius, aperruram | pen- deat (2).. Apparatus ita imponitur eo loco, ubi ligatura e partibus mollibus prodit, ut filum. per mediam.anuuli aperturam duci possit (3). Instru- mento .emplastorum nope tali modo alfixo,- ligatura per.annulum. trahitur... hamuloque. illo. jungitur , hunc in finem, spira ,deorsum flexa. annectitur, Spira se attollere conatur, et inde:filum ; perpetuo intendens ,. sufficientem. irritationem ad partes- ob: stantes; descindendas. praebet, (00.50 srci o6 >» (Theoretice quidem dendendyim: hoc instrumentum , Sioi usu U(1. N. Rust, Magazin für die gesammte Heiikunde , Berlin 1827. Bd. XXIV. S. 3—17. (2) Rust, |. l. fig, L (3) Rust, l. h fig. ^. ME DICA | 61 wsu-tamén practico minus: valet; magnus enim do- Jor oritur, quia apparatus magna vi agit , dum pos- tea, cum filum prolongatum est, relaxatur. Scopo igitur minus respondet instrumentum illud, quare ingeniosus ille Kluge excogitavit alterum instru- mentum, quo cum fructu: usus est. -Apparatus hic«.constat, 19 (1) ex duobus frustulis qua- drangularibus spongiae cómpressae ceratae vel con- glütinatae „longitudinis -duorum | vel trium polli- cum, quorum superficies superior totam ad lon- gitudinem tenui lamina lignea tecta est: 99 (2) ex bacillo: quadrangulari. ligneo longitudinis unius et . dimidii vel duorum pollicum, in media autem parte rotundato: 3? ex rebus, quibus destinato loco figi potest, ex. gr. ex emplastris glutinantibus , filis bombyceis et fasciis. | Usus bujus apparatus sequens est: Ambabus illis spongiis compressis , partes juxta se ita po- nuntur, ut ligaturae filum in medio sit, fere quar- tam vel dimidiam partem pollicis ab illo separa- tum: nunc vero emplastris affiguntur, ne dilatari possit (3). — Hoc autem saepe locum habere po- test, melius igitur est, cuilibet spongiae fini plura fila lintea vel bombycina annectere (4). Si codem (Qr) Rust, Il. l. fig. 3. (2) Rust, L l. fig. 4. (3) Rust, fig. s. f. (4) Rust, fiz. g. h, et i. 6a COMMOMEÈDIC A eodem modo spongiae positae sunt, transversim -bacillus. (1) ille. ligneus | superimponitur. et. liga- tura parti: rotundatae it3'nectitur, ut tensio fili bacillum in situ illo absque- doloribus retinere va- leat. Aegroto tranquillitas commendatur, ut ap- paratus;in eodem situ remaneat. Spongiae illae secreto, e vulneris canali profluente, madefiunt et extenduntur. Ur id efficiatur, situs membri ita reddi debet, ut fluidum ,e vulnere profluens , spon- gias tangere possit, ^ Si omnia haec sic instituan- tur, plerumque inter viginti et quatuor horas liga» tura solvitur. Aegroto vero inscio, Cl. Kluge testatur, in quocumque casu eventum esse faustum, (3) Rust, L c. fig. s. K. | CAPUT TERTIUM. DIJUDICATIO VARIARUM ARTERIAE LIGANDAE . METHODORUM. . f ' ) —ÉÓ M — i atii A De operationis nostrae postulatis... Quandoquidem indagavimus , quid et natura et ars valeant. in sistendis et sanandis haemorrhagiis , quaenam mutationes pathologicae arteriis. per illas.. inducantur, nobis secundum ordinem propositam superest: inquirere, quaenam optima habenda sit, Postulata operationis ligaturae sunt: — I? ut producatur perpetua obliteratio., formando.: coagu- lo: sanguinis- interno: 2? ut faveatur. sufficienti exsudationi lymphae plasticae , quae juvat inter- clusionem , et 3^ ne nimis organismus laedatur, neve: nascatur haemorrhagia secundaria. Primum tria operationis nostrae genera separatim perscrutabimur et indagabimus, quid in. singulis videatur laudabile, | Deinde comparabimus eadem in- 64 COMMENTATIO inter se et secundum nostram opinionem optimam defendere conabimur, ut tandem exinde nonnulla generalia proponere possimus, f rwa ' A 3 "4" «4 t £1 : d dd dag y A ode b TAN Fa, Dijudicatio methodi Jonesianae. Methodus, qua utitur Jones; nobis plurimum arridet. Quod ut probemus, attendendum, in illa parvam arteriae partem "Óperationis causa denudari debere , quo filum hoc unicum ex linteo vel bom- byce praeparatum et céra inductum, cujus latitu- do dimidiam vel unam lineam superat, arteriam circumdet. INEE E: Hoc filo tunicae intimae transcinduntur , quae transcissio summi momenti est ad perpetuam in- terclusionem arteriae, i, e. transcissione tunica- rum intimarum celerius capaces redduntur ad ex- sudationem sufficientem lymphae plasticae , "quae exsüdatio multum valet, quia coagulum sanguis nis arcte se cum illa jungit, Extra arteriam, uti - vidimus, etiam oritur exsudatio lymphae, quod coagulum vero non magnum volumen occupat, ideoque natura facile illud absorbere potest, Quia ligatura est tenuis, organismum .quidem- irritat , quae vero irritatio -nécessaria habenda est, ut in: tunica cellulosa ea inflammatio producatur, qua sol- MEDIC A. 65 solvitur dum patet inflammationem debito mino- rem esse, si ligatura tenuior est. | Praeterea in illa methodo haemorrbagia secun- daria, si ligatura bene instituta est, fere nun- quam observatur; nam omnes conditiones favent ad illam prohibendam. Si primum ponimus, lis gaturam suppuratione spontanea se ipsam solvere, vidimus, coagula sanguinis confluxisse cum arte- ria, coagulum externum lymphae plasticae absorb- tum esse et conjunctionem productam inter fines transcissae arteriae. Quid autem ansam dare pos- set ad haemorrhagiam secundariam, quum nulla ex causis supra allatis adsit, nescimus. — Nonnulli proposuerunt, viginti quatuor horis praeterlapsis, ut ligatura demeretur, quod vero dissuademus etiam propter causas allatas. $. I9. ^ Dijudicatio methodi Scarpianac. Methodus, a Scarpa adhibita, primo adspectu placet; nam, quarta jam die post institutam Ope- rationem, apparátum ligatorium demit, unde vul- nus prima intentione potest sanari. Attamen, si paululum accuratius eandem perscrutemur , minus placebit, Ut vidimus, imponit arteriae cylindrum ` linteum, cera inductum , longitudinis sex linearum , latitudinis trium, super quem ponit duo fila, DOCK. E quo» 66 COMMENTA TIO quorum utrumque constat. ex sex..filis. tenuissimis ad unum reductis, cera obvestitis. Itaque. per- magna pars arteriae denudatur et a; partibus;cir- cumdantibus separatur. Dein suadet, illa vi. fia constringere, ut tunicae intimae .superficiebus. pla- nis conveniant; sed difficile est. determinare vim necessariam et credimus , non. raro tunicas intimas haud comprimi (1), sed transcindi , quo. facto, arteria. sic. comprimi debet, ne pars. sub: cylindro emoriatur; atque igitur operator. magna. dexteritate gaudere debet, ut recte. cognoscatur. gradu$-.con- strictionis: Scarpa autem ipse dicit ,, hunc non difficulter cognosci. Coagula sanguinis quidem oriun- tur, sed non ad basin; tam- fixam. punctum -hae bent, quia: tunicae haud laesae sunt, atque igitur exigua tantum quantitate exsudatur lympha, Itaque thrombus sanguinis diutius liber in arteria ma- net, unde pulsus sanguinis actionem habet in are teriae finem; tandem autem se conjungit cum tuni- cis intimis. ` ia m Lymphae plasticae exsudationem externam summi momenti credimus 5 quae omnino in hac methodo locum habet, atque quidem. magna quantitate, quia arteria tam magna parte laesa est et ab organis cireumdantibus separata. [Hud exsudatum tegit arteriam et partim cylindri margines; unde hic re» tinetur. | Cum Cay Vid. supra pag. 48. MEDIC A. 67 "Cum. autem res” sic sese habet, Scarpa die quarta demit apparatum ligatorium. — Jam vero ligatorius apparátus tám arcte conjunctus est cum dla parte, quaf tegit, ut vis, qua opus est ad "demendum apparatum , certe noceat in parte sub- jacente, quae ante quatuor dies tantopere con- quássata est. Quodsi hoc respectu: non noceat, Cylindrus véhemeriter irritabit ét celeriter producet suppurationem. — Si igitur methodus S carpiana -ab ilo non fuisset mutata, plane illam vitupera- remus, nunc vero quodammodo placet, cum, cy- lindro quarta die sublato, vulnus prima intentione "sanari possit; quod saepe observatum est, quare permulti Chirurgi ei favent. Attamen methodus haecce saepe ansam praebet ad haemorrhagiam secundariam ; quando pars, quae sub cylindro ponitur, in suppurationem abiit, unde nihil nisi thrombus sanguinis fluxum im- pedit, et conjunctio stricta inter thrombum san- guinis et arteriam nondum ea est, ut fluxui san- guinis resistere possit, Concludimus ergo, hanç methodum minus tuto esse adhibendam. $e 205 De valore methodi. Celsianae. De.methodo Celsiana, nempe transcissione ar- E 2 te- 68 COMMENTATIO teriae inter duas ligaturas, vix: loqui. debemus. Primum nobis occurrit permagna denudatio arte-* riae. De formatione thromborum. sanguinis idem valet ac in methodo Jonesianas quod autem objecere huic. methodo, nempe prolapsum ligatu- rae, ille impetu sanguinis fere nunquam locum ha- bere potest, dummodo sic instituatur, ut tunicae intimae transcindantur, tum illa etiam hic. est in- ter duo puncta fixa vel potius in sulco. Natura vero difficultates majores demonstrat, apud hanc operationem , . si pars arteriae inter ligaturam et finem transcissae arteriae magna est et facile sup- purationem , irritatione perpetua, in vulnere pro- ducit. | Nonnulli. favent huic methodo, -quandoquidem arterias comparant cum chordis tensis , quae mo- mento transcissionis valde se retrahunt; 'verunta- men haec proprietas ex- veris physiologiae funda- mentis ilis non competit. RENT Cuique Chirurgo haud incognitum est , haemor« rhagiam secundariam rariorem esse. post amputa- tionem , quam post adhibitam methodum Celsia» nam. Differentia autem haec non adscribenda est retractioni arteriae in uno alterove casu, sed huic rei, quia Chirurgus , amputationis operatione , arte- riam magis protrahit sine denudatione telae cellu- losae circumdantis , et sine transcissione vasorum - nutrientium. Non diu nobis immorandum est. huic : methodo, «si verbis utamur Cl. Heiste: ris MEDICA: 7i mm $. i22; De optima ligandi norma. Methodum ligaturae instituendae cum: filo linteo aut bombyceo optimam. habemus. Haec enim me- thodus propterea praecipue praeferenda est ,/quia , apud ligaturam circularem, lymphze plasticae. ex- sudatum- internum. citius oritur, quam apud me- thodum Scarpianam. Annulus lymphae plàsticae perfectior est, meliusque circumdat finem arteriae , favetque'adhaesioni,; (Apud ligaturam circularem vulnus tunicarum intimarum sanatur per primam, apud. methodum. Scarpianam: per. sécundam in- tentionem.' — Si, post solutionem ligaturae, institutae secundum J on esiu m, arteria indagaturt , ora vulnerata arteriae arcte cohaerentia et clau- sa inveniuntur; thrombus retinetur et expelli. ne- quit. In methodo Scarpiana, parietes arteriae non cohaerent; sed thrombo sanguinis solummodo obli- terantur , qui , adhaesione cum tunica , defenditur con- tra circüulantem sanguinem. Filum illud simplex multo facilius imponitur arteriae, quam hic liga- torius apparatus, Errant vero illi , qui dicunt,- fi- lum -rotundum et tenue arteriam facillime penitus transcindere, Non metuendum est, ne ligatura im- petu sanguinis ‘ab arteriae fine depellatur;. latet enim in. sulco, tunicis arteriae internis dilacera- tis orto, | | | $. 23. 7à COMMENTATIO $4793. Conclusiones. ` In danda generali ligandi norma, ex. disputatis sequentia potissimum nobis ducenda videntur: I. Ad producendam obliterationem arteriae neces- se est , ut canalis clausa sit. | II. Obliteratio semper locum habet coagulis. et adhaesione, non vero semper iisdem temporibus. III. Obliteratio celerius oritur, si tunicae inti- mae transcissae sint, quam si modo sint com- pressae. IV. Quando fieri potest, arteria sine ulla parte vicina liganda est, prae ceteris vero nervi aliaque vasa sanguifera vitentur , necesse est, $10 V. Eo in loco arteria ligatur, ubi in conjunctios ne- naturali est. Vi. Arteria non majore parte «denudari debet, quam ad operationem requiritur 5; ceteroquin - illi proprietates vitales demit. VII. Duobus filis utendum esto si autem ullam ob causam major pars arteriae denudata est, unum in superiore et alterum in inferiore vulneris 'angulo ponitur, arteriaque intercidi debet, ut fines retra- hi possint. VIII. Ligatura tractu uno constringatur, quia coarctatio , quae sensim paulatimque fit , nullius est utilitatis , neque formationi coaguli favet. | IX. LL." temm y "PIT Wut, C UC SCENE MEDICA. 69 ri (1): „ Vincta arteria, proximo sub vinctura » loco transversa concidi a quibusdam solet, quo » Scilicet,- retractis et clausis arteriae vulneratae » Oris, baemorrhagiae periculosae praecaveantur. » Verum noxium, vel saltem supervacuum , hoc » ipsum .negotium -esse judico, atque- ipsemet » hanc operationem bis institui, ut arteriam non » praeciderim , et feliciter nihil minus aegrotos » curaverim,". Quibus etiam addere liceat haec Calliseni (2): , Arteriam inter vincula me- » diam discindere, ad extremorum retractionem „ nocuum, et superfluum merito habetur." De- nique nostram sententiam stabiliunt verba Hodg- soni (3), ubi loquitur de methodo Celsiana. » Erfahrung hat die Sicherheit des Gebrauchs einer » einfachen "Unterbindung hinlünglich bewiesen , » und der grösste Theil der. erfahrensten Wund- » ürzte Englands bedienet sich jetzt derselben. ” | $. 21. De pretio compressoriorum et ligaturae sic dictae d'atteinte. De methodo .Lauwrenciano. Methodum a variis institutam, ut producerent obliterationem compressione, prouti compressoriis T | aliis- Ci) Heister, l. 1. Nol. I. p. 425. (2) Callisen, Principia fystemasis Chirurgiae, Vol, I, P. 473. | (3) Hogdson, l. T. p. 269. " 7o COMMENTATIO aliisque. instrumentis ,' valde repudiamus,' quia de- nudatio- operationis causa nimis magna est; deinde quod illis «quidem -prodücitur- exsudatio lymphae. plasticaes quae autem mon satis celeriter apta est, ut fluxui sanguinis resistere. possit. "Eandem ob causam ligatura, dicta P’'atteinte , supervacanea vides tur, Inquirenda: igitur nobis ultimo loco est me- thodus,: quae auxilio tam. incerto . non. indiget , cujus operatio haud difficilis est; et quae non. mag- .nam denudationem arteriae postulat. < Methodus, usurpata a Lau wrencio aliisque, nonnumquam adhiberi potest , atque quidem quatuor observationes adducere liceat. de. ejus. indicationi- bus: scilicet instituenda est, 19 ubi alia emolu- menta, quae celeriore obliteratione producuntur , ejus noxas superant, ex. gr. in castris et prae- sertim. in nosocoiiis, quum . necessitas urget, ut aegri abeant, antequam gangraena nosocomiali af- fieiuntur; 2? institui potest forsitan in homini- bus robustis; 3? ad operationem aneurysmatis nunquam instituenda est, cum. híc fistulae magis noceant, quam ad amputationem; nam. in aneu- rysmate arteriae saepe prope tumorem in statu morboso sunt; ideoque transcissio totius arteriae metuenda esset; 4° hoc etiam valet apud cachecti- cos, qui valde proclives sunt ad ulcerationem. $. 22. IX... Lágatura, institui debet procul. a;;ramo . Jate- rali, .quia,. si haud longe hinc. facta sit, coa- .gulum nunquam fere formari potest,- X. Filum habeat formam rotundam , aut fere ro- tundam , ut arteriae tunicae intimae transcindantur et per primam intentionem .coëant, XL. Ligatura circulo arteriam circumdare debet ; nam , si gaudet forma. ovali , tum ejus superficies in- vicem non arcte se tangunt, at si postea forsitan formam. assumit circularem , major. est pie ar- teriae nec raro depellitur. > ; XII. Crassitudo fili sit. dimidiae vel. unius Dicas et filum optimum ex bombyce vel linteo cera in- ductum praeparetur. In vasis minimis crassitudo tenuis esse debet. | XIII. Ligaturae nodus sit simplex; huic alter imponatur, minime ille dictus chirurgicus, quod non tenuis sit, et pressio in arteria inaequalis, et facile relaxetur. | XIV. Nodus chirurgicus in majoribus arteriis adhiberi potest, quia simplex majore vi sanguinis nonnumquam jam relaxatus est, priusquam secun. dus formatus sit. . XV. Filum unum prope nodum praescindatur , eam ob causam, quod magna copia filorum vul- nus nimis irritet. XVI. Quodsi nolis abscindere filum unum pro- pe nodum, ambo convolvenda, et convoluta nodi ope in apice formata retinenda sunt. XVII. 74 COMMENTATIO MEDICA, XVII. Si uno loco permagnus vasorum minimo- rum numerus sanguinem mittit, melius est. om- nia simul ligare, quam sex vel decem seorsim li- gare vasa. I1 sa XVIII. Ligaturae sctiitió naturae tribuenda est, ne tractationes partem exsudatam nimis offendant. XIX. Decima vel decima quinta diè, ligatura none dum soluta, instituendus est MPIHPEN "en Cl Kluge. XX. Ad circumducendum filum arteriae , acum descriptam a Deschamps, argenteam , flexibi- lem eligimus. | CON? e € 0'NSP'ECTUS. PRAEFATIO. À : e e g. CAPUT PRIMUM. Pag. 3 DE AUXILIO NATURAE IN SISTENDIS ET SANANDIS HAEMORRHAGIIS , AB AR» TERIARUM VULNERE ORTIS. Lr. De arteriarum siructura. . « 2, De variis doctorum sententiis circa na- turae operam ad sistendas haemorrha- S UPS Hg a ea a 9. Symptomata post arteriam plane trans- scissam. . qM L6 iy 4. Symptomata , partialem arteriae discis- sionem insequenti., e . . CAPUT SECUNDUM. 2E] 5 8 lo 14 DE- METHODIS IN ARTERIIS LIGANDIS , EARUM- QUE MUTATIONIBUS PATHOLOGICIS, à S. $. 6. De instrumentis aique substantiis ya- 5. Ligaturae historiae s . . riis ad ligaiuram adhibitis. . 17 Pag. 17 26 $8.7 CONSPECTUS. $. 7. De partium | circumjacentium una cum 8. Qe IO. II. I2. 13. I4» 15. 16. arteria cotnstrictione. . e . . Pag.go De transcisiione florum prope: nodum » $1 Methodi Jfonesianae descriptio. e . ^. 33 De arteriae mutationibus pathologicis in methodo Fonesianai s a e ` « « 94 De mutationibus in circulatione sangui- Hiis EE E R ET p A ETN De methodo Scarpiana. |. e e « e 43 De methodi Scarpianae effectibus. . e 44 De methodo Celiiana, .. s- mrio o « 48 De Haemorrhagia secundaria. . . . 49 Solutio ligaturaee |. oov e (m o 557 AQuAsP f TUE ESRB T, IM, DIJUDICATIO. VARIARUM . LIGANDAE, AR- 17. 18. 19. 20. 2l. TERIAE METHODORUM ET CONCLU- SIONES» ... Pag, 63 De operationis nostrae postulatis. . . 63 Diüudicatio methodi gonesianae.. . . 64 Dijudicatio methodi Scarpianae. . . 65 De valore. methodi Celsianae. . e . 67 De pretio compressoriorum cet ligaturae QAO dice, s s y io o GO De optima . arteriae ligandae norma, . 7I Cohtelpilünes soy NEUE DL, a € TWALBANDI CORNELII LUDOVICI CLARISSE ; HARDEROVICO - GELRI, PHIL. THEOR, ET LITER. HUMAN. IN ACADEMIA LUGDUNO - BATAVA CANDIDATI, | l l EXPOSITIO QUAESTIONIS, A NOBILISSIMO ORDINE PHILOSOPHIAE THEO- RETICAE zr LITERARUM HUMANIORUM ; Qui TRAJECTI 4» RHENUM EST, IN GERTAMINE LITERARIO; ANNO MDCCCXXXUI PROPOSITAE:! Vita Periclis ex ipsis fontibus , maxime Plutarcho ; petita. Viri characterismus. Quid profuerunt -. ejus politica consilia? Quid mocuerunt ? QUAE PRAEMIUM REPORTAVIT; D4xxvr M. MARTII A. MDCCCXXXIV. , AY A D SUN py bae (X Pol ET T. 2 | "EDITI "rpm oen SERI s ATL * , kv d c PROOEMTIUM. ro uda a j T i € 1] aand 4! t N A ARRA f 7! " "i i ; ^ T5) dis TLC"TLARSU E ry — 1 S GiM AR. - bx d f Aja d+ "v" ~ g f ťa syi P - Mitti Jia i táji e Jit ; " 1 "wa r Py , » f Frritvss * Ippe , * —«» . : * bre ry Pei -laifelt- ostas] riui ns veg D (Quamquam omhium temporum: gentiumque His-: torià--habenda est dignissima: quae: accuratissime: illustretur 5 negari tamen non potest; iri vastissimo illo-indagationis campo, ^ quaedam sese offerre j. quae:cognoscere prae multis aliis rébus omnium intersit. INam uti Graecorum , v. €. j historia sese: nobis Scytharum: commemoratione. magis commen-: dat, sic e :;Graecis imprimis ^ Athenienses: virtute bellica , praeclara: curandae : reipublicae:fotma.,: bo-: nharumque artium gloria claruerunt. Sed et in. hujus Civitatis: historia: enarranda aetates quaedam inve- niuntur:5-quae- potissimum antiquitatis #tudiosos ad senaliciunt:; ʻallectösque mitifica; voluptate: perfun- dunt. E;iquibüs :tamen aeratibus nulla» memorabilior: est ista qua Athenienses j; post devictos Persas , Grae- torum principatum obtinuerunt: 3c , quamvis: eorum el | A2 có- 4 PROOEMIUM. copiae expeditionibus in longinquas terras suscep- tis magnopere distraherentur, potentissimas civi- tates socias tributariasque sibi adjunxerunt, alias plane subegerunt. | Nec foris tantum crevit res- publica, sed urbs, nuper funditus eversa, brevi omnium in Hellade pulchetrima facta est, magni- ficentissimisque Deorum templis et signis ornata 5 ac Literae, quae adhuc nullae fuerant, simulatque Athenienses pacis otio frui coeperunt, celeriter tam laete floruerunt , ut monumenta 4- quae nobis ex istis temporibus supersunt , hodieque optima cen- seantur exempla, quibus te ad perfectionem in- formes, In causas autem inquirenti tantae felici- tatis! atque | incrementi ,;. plura: alia. in. animo | sunt habenda; sed maximus: honos 'tribuendus: praeclaris illis'-belli dicibus: rerumque publicarum: «curatoris bus;-quos:eo teuipore Atheniensibus habere cori tigit ;.. quorum: laudes nunquam: satis extolluntur;: quosque omni aevo, ex omnibus populis posteri admiratione. prosecuti sunt. Perpetuo. celebrita- tis. splendore. fulgent nomina Miltiadis p Themis- - toclis.,.. Aristidis j;.Cimonis. |. At siderum . lumen evanescit sole orto: atque uti anni tempora: solis luce: definire solemus; noctium. vero, quamquam astrorum ; splendore ; magnificarum ; minorem: ratios nem -habemus 5; -sic: nullus ex iliis quatuorviri$ «no« meii aetati,:: qiià vivebat: «tribuit:;-:Pericléd vero aetate Athenienses viri: summo» steterünt vprosperitas tis.rgloriaeque pfastigig:scnido mutsqiomirg muros T 7 e > Is WV PEDE O O E E R OE S cS wur mS NT aon E i PRERE T O PROIOEMIUM. | $ sois enim fuit Periclés ; qui, mortuo Aristide atque exsulante-'T'hemistocle ; «quum: res. publicas Athe: nieüsium. attigit; eas, prioruui opera crescentes quidem; o sed adhuc tamen "parvas; itd. auxit ; ut; quüm: eds. primum: ab. aliis; adjutus. dein solus regeret, populares. :suos fecerit totius maris -do- minos, eosque, qui Peloponnesiacarum civitatum societdti "fausto successu. obniterentur. Quum ve- TO: brevi post-Periclis obitum ; «Athenienses ab excelso -statu dejicerentur , ac. bellum. Peloponne- siacum, cujus auctor ille habebatur j; Athenarum subactione .Lacedaemoniorumque victoria finiretur ; gravissima orta est quaestio, utrum ejus politica consilia Atheniensibus re vera profaetien; an potius nocuerint. | j ito Quae quidem quaestio a decidua viris saepis- sime agitata, Nobilissimo Phils. Theor: et. Litt. Hum. in Academia Lovaniensi. Ordini digna visa est, quae juvenum studiosorum. diligentiae com- mitteretur,. in qua. vires. suas experirentur.. (1). Unus tantum in certamen prodiit, qui se, tam argumenti in. suas partes describendi , dexteritate , quam diigauis - id ad finem. usque (opus) illud ' Hi j GiH v Ing T ; O pérs i T PER f "e .Q. Conf, Annales Acad. Lovan. suni. 151871819: Quaestio erat haec: Doceatur accuratius ac diligenter undiqu: fonti- bus indicatis ,' quodnam feyera. Periclis fuerit ingenium, et quaenam illi tribuenda sint in rem Atheniensium publiea werita? j kl i 6 P'R'O'OEMLUMi persecutus est, summopere Ordini probavit ; in Qua tamen Commentatione Ordo desideravit doctrinae co- piam, criticam rationem: probamque: orationem: lati- nam : quas ob causas hoc scriptum praemio: ornari rion potuit ; sed ejus inscriptionem: publice: praelegendam esse duxerunt Ordinis: Professores, Nuper - Phil. Theor. et Liter. Hum. in Academia Rheno -"Frajec- - tina Ordo, quum-Batavarum Academiarum alumnis occasionem praebiturus esset elaborandae alicujus par- tis e Graecorum historia, similem illi quaestionem proposuit; quae vero , ut sororibus nec diversa; nec tamen una, esse solet facies, in nonnullis ab ea discrepat. ^ Postulavit enim ut Periclis vita , ex ipsis fontibus, maxime Plutarcho, petita expo- neretur; cui tanquam fundamento superstrueretur viri characterismus atque inquisitio , utrum ejus politica. consilia Atheniensium. civitati atque impee rio profuerint, an nocuerint. Commentationis igitur partitionem a Nobilissimo Ordine jam indicatam putantes, opellam nostram in tres sectiones. distribuimus ; quarum prima Pe- riclis vitam, altera viri characterismum , - tertia inquisitionem in ejus zcurzlzy continebit." Adjectae sunt Observationes, quibus de illis quaestionibus agitur, quarum uberior tractatio disputationis Or- dinem impedivisset; e. g. dé longis Athenarum muris, de Periclis uxore, cet. Harum opportuni- tate praeterea usus sum , ad exponendum nonnulla de vitis eorum, quibuscum Pericli aliquod. neces- situ- PROOEMIUM. ^ situdinis vineulum intercessit y Xanthippi, v. c., Ephialtisque g Anaxagorae vero j Cimonis“Alcibia- dísqué fata erarranda: non duxi „i quippe ‘de` quo- rut vitaà- plura exstant Veterum: testimonia , a re- centioribus- collecta atque "explicata, "Restat, ut aliquid de Fontibus addam. E- (bb, Plutarchum | potissimum adeundum putavi iquam- obrem Periclis vitam , ab eo conscriptam, ex alio- rum veterum scriptorum , praesertim ejusdem Plu- tarchi, commemorationibus auxi, raro emendandam existimavi, Hos fontes, quantum potui, accura- tissime indicavi; recentiorum opera utendum es- se non duxi; id tamen egi, ut, si qua dubitatio exorta esset, interpretes adirem , eorumque sen- tentias inter se conciliarem , aliumve ex alio emen- dare conarer; Veterum scriptorum loca, quae a recentioribus citata videram , non nisi prius a me explorata, e scriptore ipso apposui; nisi qua essent minoris momenti, vel ab interprete , a me indicato, in unum quasi corpus collecta. Amplius quid dicam, Viri Clarissimi, quo meam opellam Vobis commendem ? Vobis eam offe- ro timide, sed confidenter. Timide, alieno quippe periculo doctus, non cuivis contingere adire Co- rinthum , ac praeterea mihi nequaquam dissimu- lans, nonnulla fortasse in his inventum iri, quae , vel minus quam par esset illustrata, vel male dijudi- cata, vel negligentius scripta sint. Sed et confi- denter, quum facile mihi persuadeam , Vos , qua i es- 8 PROOE MIUM. estis aequitate, non consummati quid atque om- nibus numeris absoluti exspectaturos a juvene, quem in certamen vocastis, non, ut continuo cla- rissimos in illo stadio cursores anteverteret, sed, ut horum vestigia premens viam ingrederetur, qua decursa metam sese aliquando deprehensurum spe: Fare posset, SEC- $ J MWE C doro - PERICLIS VITA AD TEMPORUM ORDINEM DIGESTA, Cogitanti mihi saepenumero, qua ratione Peri- clis vita describenda esset, àc memoria repetenti clarissimos apud quasque gentes, qui viri cujus- dam illustrioris fata enarraverint, deque ejus in- dole atque ingenio exposuerint; obtulerunt se di- versae argumentandi quasi viae, quarum hae via- torem ad itineris scopum perduxerant 5 aliae eum , qui, eas ingressus esset, in devia atque abrupta abduxerant. Duae tamen ex illis viis prae ceteris mihi pla- cebant; altera floribus obsita, amoenissimisque de- verticulis distincta, ita ut ambulator, quum ad itineris finem, pervenerit, miretur se tantum emen- sum esse spatium: altera aridior quidem est , sed recta ad scopum ducit; quam qui inierit, licet fortasse minus oblectamenti capiat , citius tamen domum perveniet. Illam ingressus Plutarchus, ma- nus floribus, quos undique discerptos collegerat, re" 10 COMMENTATIO repletas ostendens , me invitare videbatur, ut ejus vestigia sequerer:sed quamvis ejus exemplo magno. pere allicerer , aridiorem hanc tamen praetuli, in quam - videbam Plutarchum ipsum e deverticulis nonnun- quam reduci. Verum cesset metaphora. Quum igi- tur Nobilissimus Ordo mihi videretur hoc potissi- mum in Quaestione spectasse, ut vitae expositio- ni cetera superstruerentur 5 optimum putavi, eam chronologico ordine enarrare, ac , quantum possem , simplicissime res gestas exponere , nec, nisi urgente necessitate , in aliquam digressionem abire. Quo fac- tum est, ut oratio híc illic aridior steriliorque eva- serit, nullisque luminibus. distincta 5 verum. eadem ratione me assecutum esse existimo, ut narrationi meae major fides haberi possit , quam, si historiae alias quasdam res minoris vulgo, saepius levissimi momenti , interposuissem, Ne autem diutius lectos torem detineam , statim in rem ipsam veniamus, Anni Olymp. A. C. — e LXX. * 98"? Pericles Atheniensis, e tribu Acamantide et de- mo Cholargo (1), natus est, si probabilem, sequa- LXXII. mur conjecturam , intra Olymp. LXX. annum I. ^ — 99 et LXXII. annum 4« (Vid. Obs. I.). Nobili genere natus patrem habuit Xanthippum , in pugna navali ad Mycalen victorem (2) , quique aliis rebus bene ges- tis . (1) Plut, in Vit, cap. 3. init, pag. 153. C. (2) Ibid. ÓóÓLuXERARIAO 11 - tis nominis celebritatem adeptus est. (Vid; Obs. I.X: Mater vero fuit Agarista, filia Hippocratis; (cunmfratre Clisthene ,.. qui], tyrannide; Athenis sublata , renpu* blicam ordinavit) e nobilissima illa Agarista, Sicyo- nii tyranni filia, Megaclis filii. Itaque fuit, = Peri- clis mater Clistheni e fratre neptis (1). (Jd. Obs. IHA. Ylla dum puerum adhuc in utero. gestabat, in--somhio. sibi videbatur leonem peperisse , et bre- vi post Periclem in lucem edidit ; ita ut jam ante- quam natus esset, plurimis terrori evaderet, et magna oriretur popularium exspectatio, hunc in- fantem aliquando memorabile: et praeclarum quoddam facinus patraturum. esse (2). Habuit fratrem Ari» phronem , ab avo paterno sic dictum (3) , et memo- ratur soror.a Plutarcho, quae peste Athenis gras- sante mortua est (4) (Vid. Obs. IV). :3De pueritia adolescentiaque Periclis admodum pau- ca cognita sunt;.neque ita a parentibus institutus esse videtur, ut exspectaveris, si tibi in animum | - re- d -CD Herod. VI. cap. 131 | (2) Plut. Herod. ll, cc. — Aristid. Sophist. I. p. 143. Jebb. ubi Schol. causam explicat, ob quam Pericles ab Aristide cum Meleagro comparetur, Plura habet editio Scholiastae Frommeliana, Pa 139. — Suid, i in voc, IIegx. — Galeno qui falso tribuitur, libel" lus sl õoy TÒ xaT. ya Tpoc.. in fine haec habet: ovz e IIepz- gañ èyéuero "OXvmÍOS xai .müciv Dóßspos ky vog EA- Ansi diù à évvmTVÍOV. - (3) Plut. in Vit, Alcib. cáp. I, p. 191. F. — cap 3. p. 1954 A (4) Plut, in Vit, Per. cap. 36. p, 172. B. Iib, T COMMENTA TIO revocaveris ingenii elegantiam literarumque et phi- losophiae. studium; -quibus -postea ' tantopere" pol- luit, .Nullus enim eorum, quibus doctoribus usus .est, illum in ineunte adolescentia erudivisse vide» tur ; nisi fortasse Pythoclidem Musicum excipias (1). Quare, quum postea celeberrimos istos praecepto. res Anaxagoram, Zenonem Eleatem, Damonem, ceteros, sponte sua sibi adjunxerit; de his ser mo erit in Sect. II. , ubi de Periclis ingenii animique dotibus agemus (Vid. Obs. P.). .Incidebant «vero primi aetatis anni in turbulenta illa bellorum contra Persarum Regem tempora 5. peregrinationesque , quas Athenienses in alienas regiones: suscipere debebant , proeliaque, quae, usque ad memorabilem Cimonis LXXVII. ad Eurymedontem (2) victoriam, fere continua 3e 47% serie, tum inter Persas Graecosque , tum inter hos invicem committebantur, strepitui armorum magis , quam studiorum quieti favebant. Ac licet Peri- clis nomen non inveniatur inter illos, qui pro patria pugnaverint , tamen e victoriis, quas postea ree (1) Plut, in Per. cap. 4» init. p. 153. F. ex Aristotele. — de Music. cap. 16. p. 1132. D. — Plat. Alcib. I. cap. 14. init, p. 118. Steph. ubi Schol. — Protag. cap. 8. p. 316. E. (2) Plut, Cim, cap. 12° p. 496. C. — Thuc. I. cap. 100. — Diod. Sic. XL, cap. 6o. sqq. — Nep. vit. Cim. cap. 2. qui tamen hanc pugnam cùm Xanthippi victoria confundit, — Frontin, Lib. 1V. cap. 7. extr. e De pace, quae dicitur Cimonis, conf, quae , contra Boeckhium et Heerenium , dixit. C. G. Kruegerus , in Seebodii Mu- seo, dicto : Archiv für Philologie und Pádegogik , I. 2. p. 205: 504. LITERARIA. 13 reportavit conjicere possumus, illum militiam non intactam reliquisse; id quod a Plutarcho confirma- tum. videmus (1), qui illum strenuum et audacem vocat militem. Verum dedita opera id agebat, ut popularium oculos mentemque a se averteret; id- que.potissimum hanc ob.causam, quia valde ip- simetuendum erat, ne Pisistrati memoriam in po« puli animum revocaret. : Provectae enim qui erant aetatis , valde percellebantur similitudine , quae , etin facie, 'et in suavi linguae volubilitate „cernebatur inter adolescentem: Periclem: et famosum istum tyrannum , cujus-pràeterea genere materno cognatus erat (2). Nequeipsum fefellit existimatio. Fertür enim senex aliquis, qui Pisistratum concionantem audiverat, cum primae; concioni adolescentuli Periclis: interesset, sibi non: temperasse: ab: exclamatione s syi caveri il> 5, lum -civem- oportere; quod Pisistrati orationi si» , millima esset ejus oratio? (3); Quibus permo- tus atqué insüper genere, divitiis et.amicis multum in. civitate valentibus spectábilis,. sese. ab. om- nibus rebus civilibus abstinuit, bellicis: tantummo- do - operá .datá 5: bu nmi et: ratione Os- tracismüm.evitayit. 501] .00 ouiionóo mui - Rempublicam capessere coepit aíridto Aristide, et cxXvIIL Thenisticle in eium ejecto de Obs, VI.), ^ 469 “dum- f&*y. . ff TE -—— q {f CHI nt ` gí akai Plut: Per. capoz. pe —] " A zT x - " Ki) lbid.-Con£. Herod, Aego ligii A bugi — .JK8) Valer. Max. VIIL cap. 9, Extern. o. 14. COMMENT TA'TTO dumque. Cimon expeditionibus '*extra: patriam: :sus= ceptis impediebatur, quominus crescenti adversarii auctoritati sese opponeret (1 ).: Nani Pericles: pruden- tissimo usus consilio ;; non 'adeo`/splendidis: rebus gestis: -nominis -celebritatem “sibi *acquirere conabas tur: verum, sensim pedetentimqtue :procedens,, - in dies magis :sese in Populi benevolentiani ; insinua« bat. Hujus enim partes prae: Optimatium::sibi ele« gérat,- quamquam ejus "animus adoq Aristocratiant propensior éerat; verum metuens , ne fortasfe tyran- nidem affectare videretur , üc praeterea animadvertens; Cimonem ditiorum causam defendendam sibi: susce- pisse ,;pauperioribus: ipse $e applicuit , eosque variis concessionibus muneribusque sibi deviricire" studuit; At, quum illi-nofi essent tantae divitiae; quantas Cimon e praeda: de Persis reportata ; sibi paraverat , quique hortos: suos. unicuique: aperiebat ;»quotidie Atheniensibus ^ coenam capparari^ curabat; | seni- bus vestimenta’) indigentibus:^pecunias: dabat: ade publicò: largitus. esti Pericles p Deimonide 'suadente 5 DR et theatralibus | judiciálibusque ^ 'sportulis j^ aliisque tures 463. largitionibus correpta plebe-usus est: ádversüs “Areo Eo concilium (2). Hoc enimij-si&Cimonis . 7129 Abherri otmish 310509 319269082 masildirqurs ac QU- ca . LC NV AX) .022512 : fayillaxo. ni 912916! L C1); Plut. in Per, éap. 7. p. 155. C. ids (2) Plut, in Per. l. c, — cap. 9. p. 156. F. — Cim. cap. 10. sqq» p. 484. C. — Theopoiüp. Lib. X. Philipp: ed. Wichers. fragm. 95. — — Athen EPEN 559» m 2a Arist, "Poliric. » SÍ " 9 lis V4 | Tib. OLITERARLIA. 15 accüsationeri: excipias (724. Obs. VILY , primum fuit facinus ; quo sese palam'civibus suis ostendit (Vid; Obs; FII.) ; quamquam et nunc per alium agens , et. Ephialtis (V18: Obs. 1X.) auctoritate. adjutus , praes: térea occasionem arripiens, qua Cimon , Lacedaemo- niis contra Helotas: Messeniosque opem ferens , extra pátriam'" occupatus 'erat.(1).: Absente igitur Opti- niatiüim defensore y Areopago’; cujus Senatoribus:non adscriptus erat, (nunquani enim 'Archontis munus ` sortitus erat (Jd, Obs. X.) ; plurima judiciaademit ; illi tantuin relinquens actiones'caedis praemeditatae j- T incendii ; veneficii , aliorumque sed levioris: momenti criminum (2). . Quo factum est , ut Periclis aucto ritas apud populum quotidie major fieret , omnia- qué tribürnalia ejus atque Ephialtis nutu regerentur, Quapropter Cimon, qui exercitum e Peloponneso pér Corinthiorum agrum: domum reduxerat, omnem dedic panar , üt res in pu conditionem 1317712059. 1::92513 [3 [; r€- „mamis mat "t5?eib: pe rue : Lib.ll c cap. ultim. — Dro. in Cim., cap. 4. «= - Conf. Hemsterh, t Luc. Tim. cap. 49». p. 162. Reitz. —W.v. Swinderen , Comm, de Areopag. in Annall.' Gron. 1818—1819. p. £o. $qq. "OG! put: if Per. BISL id Cim. cap. 14. p. 497. Fw e cap. 16 p. (489. D. Aristoph. Lysistr. vs. 1140. sqq. 1. prex 5:9) Blut. in Per. cap, 7, p» 155. E. — Cap. 9« p. 157. E. mrin Cim. EPa 15e P» 488. A. — Aristot, Politic. II. cap. 12. — Liban, De- clam. XXIX. — Poll .Onom. VIII. Segm. 117. — denique, nam om- nes recensere infinitum.sit, 'scriptores 'citati a Meursio Areop. Tap! gio Pridehuxio ad-Marm. Oxon; ps i85» = Barthelemio, in Aná&ehárs; "T oin. Iy "D. 739. ced, g. Bat; i^... fis LXXIX. 4 LXXX. ls 16 COMMENTATIO redigeret, atque edm zoarrelay , quae. sub -Clisthené viguerat , restitueret. Verum: conatus ipsi male ces sit; nam plebs, Pericli dedita ;; Cimoni :exprobravit necessitudinem ,: quae ipsi cüm sorore intercedebat (Vid. Obs. XI.) ; atque insuper illi objecit Lacedae- moniorum studium atque odium populi (1). Ideo lis benter usus est occasione , qua «Lacedaemonii urs bium obsidendarum expugnandarumque ignari Athe- niensium auxilium denuo implorabant; iisque sup- petias laturüs profectus est; Neque ex hac expedi- I. Li . .* . 4E tione multos- fructus: cepit; Lacedaemoniis- enim oborta est suspicio, res quasdam novas. ab Athe- niensibus agitari. Itaque metuentes , ne. Messenien- sés Atheniensibus, ;ab Ione genus ducentibus, persuaderent , ut aliquid contra. Dorienses molis rentur, eos. dimiserunt praetextu - utentes , si» bi non amplius» eorum auxilio - opus. esse; o Athe- nienses graviter. lianc.contumeliam ferentes, Lace. daemoniorum societatem deseruerunt, seque Argi- vis horum hostibus adjunxerunt; Cimonem autem, levi causa árreptá , per Ostracismum in exsilium agi Pericles curavit (2). (Via. Heo et A efr Dum haec .in Graecia. agebantur , Inarus., majo- 460. rem Aegypti partem ad defectionem a Persarum rege sollicitavit , AArBeniedistumt auxilio implorato, Hi qua Pr etant do lcu ia» Plut. in Cim. 1l, l, et Let. om p. uui lr s foit ^2) Plut. Per. cap. 9. p» 157. Fs: immi Cim, l|, proxime -— 1hue.l. i62. — Diod. Sic, Xl. cape 645 :— Paus. 1V« cape 24$. 2s LITERARIA. 17 erant levitate, classem — ducentarum navium , tam suarum, quam sociorum, e Cypro demise- runt ut versus Aegyptum vela daret (Vid. Obs. XIIl.). Quo quum appulisset, Graeci, duabus Memphidis partibus potiri sunt, et per sex annos varia fortuna contra Persas pugnarunt; donec ab his Aegyptum relinquere coacti sunt (1). Quam te- mere Athenienses ad hanc expeditionem animos appu- lerint, exinde intelligi potest , quod nullus eorum , quos habebant clarissimos imperatores , Pericles , Myronides vel Tolmides, inter auctores praeto- resve enumeretur. Inimicitiae autein , quae inter Athenienses et La- LXXX. cedaemonios ortae fuerant, aliquamdiu tamquam sub ^" — * cineribus latuerunt; hi domestico, illi longinquo bello premebantur. Neque sibi invicém alio modo nocere conati esse videntur, quam tacitis crimina- tionibus similibusque molitionibus, "Tandem vefo bellum erupit; proelioque, quod Athenienses na- vibus egressi, cum Corinthiis Epidauriisque com- miserunt , fusi priores , postea ad Cecryphaleam cum Peloponnesiorum classe conflixerunt , e qua pugna abierunt victores. Praeterea in Aeginam arma intulerunt, ac post- quam Aeginetas navali proelio superarant, horum urbem obsidere coeperunt, Corinthii igitur ut in- | Stt- (1) Thuc. I cap. 104. 109. — Diod. Sic. Xl cap: 74. sqq» CLAR. b LXXX. 457. 18 COMMENTATO sülanos obsidione liberarent , in Megaridem, quae nuper Lacedaemoniorum societate relictà , Athenien- sibus sese applicuerat , impetum fecerunt ; Spe- rantes fore ut Athenienses „Copiis in Aegypto dps Aegina versantibus , has ex insula revocarent , cociis suis auxilio mitterent : quae tamen spes eos fefellit; nam Myronides collectis iis qui ob aeta- tem Athenis manserant , Peloponrnesiis obviam ivit , eosque duabus pugnis funditus - profliga- vit (1). Flagrante ipitur bello inter Corinthios cum sociis, atque Athenienses, Lacedaemonios. tà» men adhuc quievisse, inde colligas , quod semper Peloponnesiorum mentio fiat, horum vero nomen nusquam inveniatur; verum quominus dubitemus eos revera hujus belli auctores habendos esse, prohibet locus e Justini Philippicis (2). Brevi ta- men aliquid accidit quo Lacedaemoniis Athenien- sibusque, acie utrinque instituta , pugna exstitit. Phocenses enim unam ex istis urbibus ceperant quae in Doride erant sitae, quaeque ab. Lacedae- mons wnTtporoacsig habebantur. Itaque ut eam res ciperent Laecedaemonii Phocenses aggressi, eos coegerunt ut urbe reddita inde discederent. Victis igitur hostibus in patriam redire cogitaverunt ; sed iter per Geraneam (montem inter Megaridem ab | | | Athe. (12 Thuc. I. cap. ros. sq. meliora habens quam Diod. Sic. .-Kl.cap.78 — Conferri poterit Schol, Aristid, p. 187. ed. Fromm. (2) Lib. ML cap. 6. OLIUITERANLA?o: 19 Atheniensibus occupatam;/et Corinthum), parum tutum. videbatur. Manserunt igitur in Doeotia; animo^ volventes qua. ratione optime ;iter institue: rent,,^atque interea , - cum quibusdam Atheniensi- büs-agentes de Democratia, longisque muris: non- dum :absolütis ;: diruendis3.ita ut Athenienses mes tu:;ne quid novi molirentur, cum omnibus. quas habebant:copiis; sociisque additis, Lacedaemoniis tanquam hostibus obviam irent. | In Doeotia apud Tanagram - pugnatum. est ,. . ibique. ; Athenienses ; inter. quos -etiam Pericles erat (1), proditio- ne Thessalorum , quamquam fortissime pugnantes , tandem in. fugam. conversi. sunt. (2) (Vid. Obs. XIPV.)...Non. diu tamen. hac. adversa usi sunt fortu- nå, <- Cimonis. enim ope; :quem nuper revocave- rant, inducias cum Lacedaemoniis fecerunt: Boed- 456. tis iterum arma intulerunt 5 iisque sexagesimo se- cundo. post. Tanagraicam pugnam die, ad Oeno- ` phyta. superatis, "Tanagraeorum -muros dirnerunt atque-a Locris Opuntiis. centum | ditissimos am- plissimosque cives obsides abduxerunt (3). De- nique etiam Aeginetae Atheniensium :armis succu- buerunt; murisque dirutis y navibusque traditis, vectigal iis impositum est. Nec (1) Plut, Per. cap. 1o. p. 157: C. (2) Thuc. | cáp. 107, ==> Conf, Diod. Sié. XL cap: 80. sq. (3) Thuc. I. cap. 108, = Diod, Sic. XI, cap, 83. — Conf: Boeckhii explicatt, Pindar, Tom. lI. Part. 1. p. 122: B 2 LXXXI: 4 — COMMENTATIO Nec foris tantem "Atheniensium civitas victo riis quas de hostibus reportabant, in dies poten- tior fiebat, verum et domi" magis magisque confire mabatür; ita' ut de manubiis , quas; Cimon e Per- sarum: bello- fecerat, -nonm tantum australis sarcis murus (1), verum etiam longi muri- ab urbe use que ad Piraeum Phalerümque pertinentes , Megaris cae expeditionis tempore incepti, paulo ante Ae- ginae subactionem absoluti sint (2). His postea accessit tertius murus , rò 3i£ (écoy Vel và vorlov Toc appellatus quem :Periéles exstruxit; et de quo adhuc ambigitur, utrum a mari usque ad ure bem pertinuerit3 an e Munychio Piraeum versus Phalerumque ductus , priores muros inter se junxe- rit $ denique an unquam exstiterit, Qua de re Observatione XV. fusius egimus. Hostibus autem terra marique omni: modo nocere 455. cupientes Athenienses , neque Laconiam omiserunt , quae ab illis duce 'Tolmide vastata est, Lacedae- moniorum navalibus deletis. “Idem imperator , Co» rinthiorum oppido Chalcide subacto, Sicyoniisque qui sese exscensioni opponere voluerant victis, in urbem Naupactum collocavit Messenios , qui bello de- (1) Plut. Cim. cap. 13. p. 487. B. — De Glor, Ath. cap.7. p. 349 D. —- Nepos in Cim, cap. 2, (in, — Pausanias Lib. I, cap. 21. e 4. — cap. 98. $. 3. (2) Thuc. I. cap. 107. $Q LA OLITERARKIA. 21 decem annorum exhausti , è pactionem . cum Lace- daemonis inierant , : "ut Perm à se relinque- fewr (PYA uoi00ibsqz3 mM . Dum igitur Ei Graecia res feliciter gerebantur , LXXXI. in Aegypto'clade affecti sunt Athenienses, ac Per» ^ sae illos coegerunt hacce regione cedere: ita ut naves quinquaginta Athenis auxilio prioribus missae .hujusque- calamitatis ignarae, a Phoenicibus inter- céptae 'omrnés fere deletae fuerint, ac paucae tan- tum -effugerint.'' Eodem fere tempore Atheniensi- bus ab Oreste Thessalorum rege pér$uasum est, ut'ipsum in "Thessàliain ; e' qua: expulsus- erat , re- ducerent. Misso igitur exercitu aliquam quidem re« gionis. partem occuparunt , ' urbem- vero: expugnare: non potuerunt; ita ut re infecta ‘cum Orest re. vérterentur (2)4 .200 00070 contr } fio e «(Hanc autem , Cefügun experti FOIS obi for- tnam; reparavit fausta ^expeditio in. Sicyoniam , quae non unam ob causam ^in'hacce: disputatione metoratu-"dignissima. est, ^ Siquidem non tantum ab eo inde tempore: Periclis historia magis magis- que Atheniensium historia dici meretur, verum- etiam ' rés' ab eo gestae certiore: Chronologico cordis: ne enarrari possunt; Diodoro «enim hanc expedi- 454. tionem Vids narrante- duobus. locis, Olymp. Qgeb msi g3A ey mati LXXXI, Q) Thuc, L cap 108. | — Diod, sic. XI. cap. 8s. — Paus, J. cap. ez. 8. 6. 2) Thuc, I. cap, 109. sqq. LXX XI. 3. 22 .COMMMENTATIO LXXXI, 9, et rursus; 4 ie temporum computatio- ne: corstat - Periclem:-Olymp; « LXXXI 2: Athenis. abfuisse, Nam istam expeditionem excepit; trium y+ annorum spatium j de. quo- Thucydides: loquitur , quoque. praeterlapso;. foedus: quinquennale; factum: est js secuti. sunt t£ricennalis. foederis. anni quatuore decim; -Hiscé:collectis. fiunt; anni. viginti..et ; duo: quibiis distabat. initium- belli. Peloponnesiaci ;.ab;an« no.primo: post Periclis in Sicyoniam expeditionem. Sed quum: Peloponnesiacum -bellum initium cepem rit.anno. As C. 431. , necesse est; ut primus trium: annorum: spatii annus fuerit A. C. 4334} et: is: qui hunc: annum antecesserit;;-(eum dico , quo Pericles in. Sicyoniam. profectus-isit) , annus ;quem:indieavimus, -Pegis;: Quam: urbem in Megaride ad. Corinthiacum. sinum sitam Athenienses habebant , navibus; centum y (secundum Plutarchum , quinquaginta ut. vult Diodi), cum. mille - delectis militibus -profectus. est Pericles: ac Pelopontiesum versus navigavit, hic:illic.ad littus, appellens ,. neque ut antea 'Tolmides fecerat ; mariti-. mas tantum urbes vastans', verum et longius a ma»: ri: procedens; incolas in urbes! inclusit; Sicyonios . qui:ipsi obviam: iverant , ad INemaeam. profligavit s. ibique: tropaeüm: excitavit. i Mox ex: Achaia. Athe-- niensibus .amica , militibus: .in«::classem :-acceptis 5: adi óppositam continentem delatus Acarnaniam depo- pulatüs est, atque Oeneadas in suos muros com- pulit, quorum vastata regione domum . rediit P hos-. tibus terribilis, a civibus vero cautus et strenuus ha- LITERARLA. 23 habitus , siquidem. nulla. offensio ne. fortuita quis dem. militibus oblata est (1)... Qeneadas. Atbenien- sium. obsidione liberatos aggressi sunt Messenien- Sẹs ,... qui, nuper. Naupactum, impetraverant, | Hi urbem ceperunt et per aliquod temporis spatium te- nuerunt,. donec et: ipsi; ab omnibus Acarnanibus obsessi, urbe. cedere. debuerunt „seque ; Naupactum receperunt. (2).;,(7;2, Obs., XFI.). - NIIS, adhuc; laudem ah omnibus copsgcutas em Eee ia ubi jen incolis esci sese praestitit " civitates. mille. colonorum, frequentia . confirmavit muroque in Isthmo a mari ad mare ducto , (quem nonnulli ; jam.:a. Miltiade. inceptum fuisse conten. dunt)..(3) „incursiones. Thracum aliorumque impedi- vit, ac finem imposuit perpetuo bello , quo hujus regionis incolae.a latronibus infestabantur. Eodem tempore quo Pericles, in. Chersonesum. coloniam transmisit, . Tolmides. aliis mille. civibus. Naxum A. Ca 466. anno. ab Atheniensibus subactam inco- lendam. dedit, ..Circiter haec tempora Pericles etiam in Pontum navigasse videtur , .qua occasione trede» cim. naves cum Lamacho reliquit , ut earum ope ty- ran- NO Plut. in ‘Per, cap, 19. P. 163. D. o znam 1. — Diod. Sic. XI, cap. 85. 88, —. Conf. Aria Orat; Sic. cap. I. Tom, I. p, 387», Jebb. (2) Paus, Mess. cap. 25. (3) Nep. in Miltiad, cap. 2. S. 1 Thuc, L.cap. LXXX 4s . 450. LXXXII. 3* 24 COMMÉNTATIO rannum Timesileontem expelleret; et superatà ty- ranni factione populo Atheniensium persuasit , üt sexcentos cives Sinopen mitterent. Praeterea apud Plutarchum memorantur coloniae , quas idem misit, in Andrum insulam, atque in illam Thraciae partem quam Bisaltae tenebant, licet Macedonicae ditionis es. set (1). Has colonias missas esse puto. trium il- lorum annorum spatio, quibus nihil: memorabile in Graecia accidit, quosque eam ob causam Thucy- dides praetermisit; verisimile enim est Periclem hac quiete usum fuisse ut etiam extra Graeciam Athe- niensium fama ubique celebraretur (2). Eorundem tamen levitatem repressit, qui Aegyptum amissam aegre ferentes, Siciliaeque inhiantes jam Hetruriam ac Carthaginem somniabant; id maxime agens ut sese Lacedaemoniis , quos vehementissimo odio pro- sequebatur , opponeret, eorumque auctoritatem , ubicunque posset, frangeret (3). Tribus igitur annis post Periclis expeditionem in Sicyoniam atque Acarnaniam praeterlapsis, Cimon Spartanos Atheniensesque inter se reconciliavit 5 at- que effecit ut quinquennalia foedera inirentur (4). Abs- (1) Thuc. ll. cap. 99. — (2) Plut. in Pericl, cap. 11. Pp 158. D. - cap. 19. SQq. p. 163. C. sq. — Thuc. I. cap. 1i!2. init. — Diod. Sic. XI. cáp. 88» — Pausan. I, cap. 27. €. 6. (3) Plut. in Pericl. cap. 26. sq p. 164. Ae Alcib, cap. 17. p 1:99. D. CD Couf, Obsery. XIV. ODR4ER ANA 25 Abstinuérünt "igitur Atheniensés a” bello cóntra Gráécos , et Cimonem cum ducentis navibus tum suis" tum sociorum in Cyprum míserünt; tota ve- ró' classis ibi non permansit; Amyrtdeus enim qui pam 'cladein WS coii paludés , perat, atque “Adhuc” petpetuo- eontra eos s balliga? bat; "quxilia ab Atheniensibus petivit 5 ac sexaginta. naves impetravit, quae in Aegyptum: vela dederuht: literén dnus praetériit ; nec per magnum tempo 49- ris spatii bi^ mansisse ^videntur; Cimóñe enim mórbó'; quei nonnulli petpéram dixerunt e vule: fé; Quod acceperat ortum fiss e; gráviter-afflicto ; rés non beñe riis biqud d inii “in patriam reversi sunt, quó étiam màves quae “in Aegyptum profectáe fuerant redierunt" €». Wid. Obs. XVII). Nec aliquid ampliüs qiénioratu dig- núm hoc 'afnoaecidit; nisi quod hisce tèmpo” ribus ,"u&"apud Plütiélium" legims j^ Peticlés pér totant Graeciam legatos "miserit , singulis civis tatibus persuasuros, ut legatis in unum- lociim (Athenas?) missis, de^ éoómmmni Graeciae Salite >H delibersretut^(9).^ (V2. Obs. XFIHT) ^ ps ad e ^(1) Plut i Per. cáp. 16. p. 157. D. $q. = iu Cini; Cap. 78. P. 490. A. Sq. =~ iu I. cap. 112. ~~ Diod. Sic. XH. cap. 3. sq. — Nep. 'Cimi cap. 3. xps g? as — voce Kípuve TW o Diu è Sey Aef A be ions? (2) Plut, in Per, cap. 17. pe 162. D. :20v gi .Woyesti LXXXII. 4. LXXXIII. le p LXXXIII, EI] x. ^ COMMENTATIO te 443. Apparuit. jam, breyi.. post;.Cimonis obitum ,; amis citiam , quam inter Athenienses. et. Spar tanos.junxee; rat, fundamento niti ,, quod: prima. occasione corruez. re deberet... Tanto zenim, odio. . Peloponnesi. Peri. clem; habebant, . ;quanta ben 2evolentia. , ejus , adversas; rium. fuerant . amplexi. shda quamquam , Megaren- sium. defectio. a. Diodoro. Cr) huic, anno adscripta s; potius, ad annum; 445, referenda: est. hoc, tamen: anno. Athenienses, denuo. ostenderunt , id. imprimis, „sibi |. esse, — st La ieednemania Aya Ui eio: T Quum , enim. Lacedaemonii. Delphos: profecti.,.....civibus . templum a Phocensibus, occus — xeddidissent ,.. ac. mpougyTelas jus. accepisz sent, cujus rei documentum. dn,- fronte. lupi ; cuz, jusdam alienei. insculptum, erat; Athenienses , Pea riclis ductu, statim post illorum discessum Delphos aggressi sunt, jtemplogue . Phocensibus reddito, y zpopawrélay Sibi. vindicayeruntg ejusque, rei indi» cium in, dextro lupi.latere. inscripserunt "(22*; i. Obrs XIX)» t eBossD 3g o.6odhegdeTAq veudinfd 446. ., Hoc anno.ad finem. vergente ,. vel. fortasse njam sequenti ineuntey gravissima .clade affecti sunt Athe- -qÅ | nien- Pt »X;nibl, Xll... dics ges verum. conf... Pines Cap. IAK Sig. boid weit sabo ul ood T m. sti -(2) PlutainPers cap.21. p.164, Ber — Thuc. l. cap. "n [o Schol ad Aristoph. Aves vs, 557. — Suid, in tepos deir Hesych. in voce. AP.sos A oni (deo c1 ud (e) óobEZTERARELAo5 g pienses, qui. duce Tolmide, Boeotiam invadentes., Orchomenum ac.Chaeroneam ceperant; inde Haliars tum. revertentes ,, prope. Coroneam, in. Boeotos , ins cidunt ,. qui. sibi socios. e.; Locride, atque, Euboea adjunxerant; proelioque commisso Athenienses proz fligati, sunt,,ingenti strage inter eos. edita, .for- ussimisqpe.. atque, amplissimis /Atheniensium. duci: bus ,.Tolmide ac.Clinia | Alcibiadis, patre. (1) x Caen Sis. Vigtores , pro. captiyorum: redemtione. hostes, coegerunt ,, ;ut ;tota..Boeotia cederent; quo , facto illae urbes; ubi antea, Atheniensium, auctoritas va- lyerat si receptis, exsulibus., . denuo; sui. juris „factae, sunt. (2). (id; Obs. XX... o euilli (191380: adab - sFractis;, ; ut, putabant. Graeci 5 hac. adversa. for» 44s tuna ;, Atheniensibus, |. plurimi; occasionem ,.. quam, sibi.aptissimam. ducebant „avide ;arripuerünt;, atque; 3b. invisis.;sociis; qui. sibi.. dominationem, vindica:; verant s; alacriter , defecerunt. Exemplum dederunt Euboeenses, .contra, quos; quum. Pericles., magno cum..exereitu.: profectus, esset. fretumque jam. tra- jecisset si ipsij;nunciatur etiam Megarenses .defecis- Se; .;Sibique,. Corinthios ,, Sicyonios:. Epidauriosque adjunxisse 5, atque PA iis, fuisse interfectos «Io». sigob»»aM. di supis .zielugxa sdiu eji E rKFbPlonoinAjclledtioi op. aper; F.. mo Pati Alcibe opi uu Piston; 7] Isoc, . de .Bigis gap. I, E p. 352: Bei _aigsaio (2) Plut. in Pericl. cap. "i p. 163. À. — là Ages. Cap, I p. 656. A. — Thuc. I. cap. 113. — IV. cap. 92. — iaoi, Mem. Iip caps. $. 4.,— Diod, Sic. ub Cap; 6,. 77, Pausan. L. cap. 27. $. 6. Aorcqua IX oil boid — -fg qa AHIXZXI LXXXIII. 4. a8 COMMÉENTATIO milites, qui in urbibus relicti fuerant ;' exceptis tantum P , qui —— T pleri Práe- cum Lacedaemoniis valeret, ducditie/diirwat in Atticam invasio exspectabatur. Quibus auditis , “Pet ričles , Eüboicam expeditionem intermittens , statim in patriam rediit. Non tamen ausus est Pelopon- nesiis obviam ire: nam Megarenses eorümique so cii sese cum “Lacedaemoniis ^ cofijünxisse ' videntur. Hostium exercitui praeerat Plistonax , Spartanorum rex, Pausaniae filius, cui, ' propter immáturam áetatem ;' Ephori praeposuerant comité "Cleandri- dem, patrem illius Gylippi ; qui Atheniénses' “ii ^^ Sicilia" profligavit (i). Animadvettenis igitur Peri- cles, sese collectis hisce copiis imparem fuüturüti y Cleandridem - decem talentis tentavit; qui, tanta pécünia/ corruptus, exercitüm ;" Eleüsinem 'et dd "Thriasios campos progréssum ,' "domum ^ redüxitz Hostibus e patrii profettis' Periclés continuo in Eubo&am "fevérsus' est, ` totamque insulai sube» git; ceteràs civitates certis conditionibus in fidem recipiens , Hestiaeensibus vero , qui ; nave Athenien- sium capta, omnes, quos in ea invenerint, morte affécerant, urbe expulsis, atque in Macedonia col- locatis? itisüper 'etiam ^ ditioribus "Chalcidensium ejectis, — Haéc omnia tanta celeritate .efftéit, ut 5 men. t4 SC Plut, in Nic. cap. 28. p. 342. Ait Coaf." Tide vii cap. 93. — Diod. Sic. XIII. cap. 106. LITERARIA.: 29 mense Munychione,. post Euboeae subactionem , tricennale. foedus. cum Lacedaemoniis: composue- rit (1)... Sunt autem in his, quae ulteriore quadam explicatione. egeant; quam ob rem ista.in Obs. AXXI..ulterius persequemur. |... ha -Cimon moriens. Pericli omnem. in civitate auc. 444. toritatem reliquerat : nam ,. etsi Leocrates. Aegineta- rum. victor , Tolmides Myronidesque inter princi- pes in republica viros enumerabantur ; nullus tamen eorum , quum nibil nisi res, bellicas callerent ,. in civili rernm administratione, crescenti ejus. aucto- ritati sese opponere poterat. Optimates igitur, ne reipublicae forma quaedam oriretur, quae merito mo- narchia vocari. posset ,, Thucydidem Milesiae. filium (Vid. Obs. XXII.) ,. Cimonisque affinem, excita- runt; quo Periclis potentiam diminuerent.. Minor quidem ille erat Cimone, si res bellicas. spectes ; sed eum superabat eloquentia rerumque .civilium cognitione; et quotidie in concionibus cum Peri- cle decertans, brevi rempublicam ad aequilibrium re- (1) Plut. in Per. cap. 22, 23, 24. init. p. 164. C. sq. — Thuc. I. cap. 114 sq. quique eum descripsit Dion. Ha- lic. p. 846; R. et Schol. Aristid. p. 183. ed. Fromm. — Thuc. ll, cap. 21. — Theopomp. fragm. 164. ed. Wich., « Diod. Sic. XIL cap. 7, 22. — Strabo X. cap. 649. Falcon, — Pausan, V. cap. o3. $. s. — Schol. ad Aristoph. Nub, vs. 213. — Conferri poterunt Andoc. de Pac. p. 24- n^. 14. et Acschin. de Fals. Legat. p. 51. n°, 23. De quibus egit Krucge- rus in Novo Mus. Seebodii, parte 3. p. 84. Sq. LXXXIV. Le 4 COMIMEÉNTATIO reduxit. ^ Imprimis efficere: conabatur, ut Opti- mates non amplius cum plebe confunderentür; qua te eoruni dignitas valde minuebatur; verum .eós sécernens; atque omnium copiis in unum contrác- tis, valentiores reddidit. Ab eo inde tempore. duae factiones, quae antea inter se'permixtae fuerant, separatae sunt, atque ortum est discrimen inter pau. corum, et popularis , dominationis fautores, Con. tra has molitiones Pericles populo plura indulsit j festa , epula, pompásque concedens ; naves colo- niasque 'emittens; verum" imprimis magnifica illà .monümenta exstruens, quorum rüdera hodieque ad- miramur (7d. Obs. X.XIII.). Verum et haec mag- nopere a 'Thucydide ejusque asseclis culpata sunt; qui- clamabant, reditus, quibus ad bellum contra Persas gerendum Pericles uti debuisset, hac’ ratione pessumdari: ita ut, in diem magis aucta intet ambas factiones discordia, res eó pervenerit, ut ostra» cismo decerneretur, uter patrià cedere deberet. Sed et ex his Pericles victor abiit, adversarioque ejecto per quindecim deinceps annos civitatem guber- navit (1). Per omne vero illud tempus arbitrium Athenarum Civitatumque : huic urbi subditarum , tributorum , exercituum , classium, insularum , ma- risque penes eum fuit, imperiumque tenuit, quod regale merito dicatur. Sic et ab eo inde tempore de- (1) Plut, in Pericl. a cap. 11, ad 144 fim, a pag. -— A. ad r61. A. passim. OWUHTERARIA- 4i desiit populi "libidini indulgere? ' "verum , ubi eos pérsuasione non eo, quo vellet ;' pérducére- poterat, invitos 'Saepé coégit ad'ea,- quàe publicae saluti prodesse putabat. ` Qusi jimi stitim. , post Tne didis exsilium ostendit. jvc ' "Archonle enim a adliuc "m ` " Psármieti- chus, Aegyptiorum. ‘Tex, pecuniae "inopiae 'Succur- Tere cupiens, ‘qua Athenienses öppritebanitur , pê- nuriaeque ex agrorum devastatione exortae, ug draginta mill shedimnoruin frumenti copiam ' Atticam misit. > quae inter cives divideretur. ` jun. cles hac occasione usus: est, ut non tantum plu- rimos ex infima plébis facte, ‘Verum etiam plures alios; qui revera cives, sibi vero' odiosi essent, jure civitatis privaret.- "Quo consilio instauravit Solonis legem, qua omnes, qui non ab utroque parente , Atheniensi cive, nati essent, nothi habe- "bantur: quo facto civium numerum , qui antea ul- tra 19,000 fuerat, ad 14,040 reduxit; cujus tamen legis postea ipsum poenituit, ut infra dicemus (1) (Vid. Ob. XXIV.). | Sed et alia ratione Athenas nimia civium mul- 443: titudine liberavit. Sexaginta enim annos ante, Maro Crotoniatae Sybaritas proelio vicerant , omnesque , quos prehendere potuerant nece affecerant; ita ut illa urbs. ad. solitudinem redacta esset. Prae- .ter- a) Plut, in Per, cap. 15. pe 161. B. -— Conf, cap, 37. p.172.- D, — Schol. ad Aristoph, Vesp. vs. 2i6. LXXXIV. 4a 32 COMMENTA TIO terlapsis vero quinquaginta tribus annis , nonnulli Thessali in eam habitatum concesserant, verum , quinquennio vix transacto , inde .a Crotoniatis ex- pulsi sunt. . Miserunt igitur legatos Spartam. Athe- nasque, ut ex illis urbibus colonos peterent , quo- rum auxilio Sybarin redire sibi liceret. Advenerunt hi legati Athenas Archonte Callimacho , ac per duos annos de colonia in Italiam mittenda , ab Atheniene sibus consilia agitata sunt. Tandem, extremo Praxi- telis anno, Lacedaemoniis petitionem abnuentibus , multi Athenienses , inter quos amplissimi viri , decem ' navibus Sybarin profecti, in hujus urbis vicinitate 441. 440s Thurios condiderunt (1) (Vid. Obs. XXV.) Eretrienses, qui in Euboea habitabant, no- vas res hoc anno moliti esse videntur; sed eorum conatus repressi sunt, atque ex eorum numero Athenienses ditiorum filios obsides ab- duxerunt , Psephismate decreto , cui deinde nomen fuit "Eperpizxou XaTAA0yoU (2). Nullis igitur hostibus Atticam infestantibus , et civitate magis magisque confirmata, Pericles , qui nolebat, ut populus quiesceret, nullisque bellis : OC- (1) Plut. in Pericl. cap. rr. p. 158. D. — Pseudo Plut, in X. Orat. cap. 3. p. 835. D. — Diod. Sic. XII. cap. 10. — Dion. Halic. Tom. V. p. 453. R. — Plin. Hist. Nat. XII, cap. 4. Catonianam aeram sécutus, = Steph. Byz. in voc. Oocópiei. (2) Hesych. in voc, — Lexicon MS. Photii citat, a Dodw. de Cyclis , p. 742° LITERARIA. 33 occupatus, res novas in republ, agitare conaretur, praeterea id agens ut Atheniensium nomen, etiam extra Continentem terram, auctoritate valeret; Ooc- casione , quam sibi oblatam putabat, usus est, ac bellum Samiis inferre instituit. Contendebant Sa- mii cum Milesiis de urbe Priene; e quo certa- mine, quum Samii victores rediissent, ab Athe- niensibus jussi sunt a bello desistere ; quod nisi ` fecissent, Athenienses minabantur, sese illorum insulam aggressuros esse (1). Quum tamen Peri- cles, non tantum a posterioribus Grammaticis, ves rum etiam a Plutarcho, dicatur (2), privatis qui- busdam de causis, consilium suum Sami oppug- nandae populo persuadere. conatus fuisses ali- quantulum a publicis rebus degrediamur, Periclis- que familiam et privata negotia consideremus. Re+ pudiata enim uxore. (Vid. Obs.. XXVI.), e qua duos filios, Xanthippum et Paralum, suscepe- rat, quamque ,. quod matrimonium, marito ae- que ac conjugi, odiosum esset, minime. invi tam alii collocaverat; ipse in aedes suas recepit celeberrimam illam Aspasiam (Vid. Obs. XXVII.) , cujus consuetudine ab eo inde tempore quotidie utebatur , quamque tandem uxorem duxisse vi- de- (1) Plut. in Pet. cap. 24. sq. p» 165. == Thuc. I. cap. 115. — Diod, Sic. XII. cap. 27. =» Schol. ad Arist. Vesp. VS. 233. (2) Plut. l. L - Harpocr. et Suid. in voce. CLAR. Q 34 COMMENTATIO detur. Haec, ex urbe Mileto oriunda, ‘populares suos coram Pericle defendisse dicebatur, expedi“ tionemque contra Samios ejus precibus effectam esse, vulgo creditum est. Negarunt aütem Mid plurimi, inter quos Assenus, Ts O; 5: eamque rem alibi ulterius persequemur 5 nunc vero ` € ipsum consideremus. /^6 o map Recusantibus igitur simis’ a bello desistere , Athenienses sexto post icta foedera tricennalia anno, Periclem in hanc insulam miserunt; qui , quum eo venisset , democratiam restituit, quinqua- ginta pueros totidemque viros obsides abduxit » at- que in insula Lemno deposuit , custodia ibi relic- ta; quibus factis cito domum rediit. [Interea nonnulli e Sami, qui ex insula discesserant, cum potentioribus ibi adhuc degentibus, ac Pis- &uthne Regio Praefecto, societatem inierunt ad mu- tandam in Samo regiminis formam, Deinde , sep- tingenti numero in insulam trajecti, democraticam factionem subegeruünt, obsidibusque e Lemno sure teptis , "pilam ab' Atheniensibus ` defecerunt, cus- todibus magistratibusque quos Athenienses reli- querant, Pissuthni traditis; et simul ad Miletum oppugnandam” sese' parare coeperunt, Byzintiis etiam persuadentes, ut secum una deficerent. Quod ut. Athenienses resciverunt, statim Periclem. ite- ' TEMP . rum (4) In libello cui titulus: Perikles van Athene, Hag« Com. 1919. pi 34. quus rn LITERARIA. 35: rum cum sexaginta navibus contra Samios miserunt, Is, sedecim naves in Chium Lesbumque ablegans , quae Phoenices observarent, atque ubicunque man- darent, ut insulani Atheniensibus venirent auxi- lio, ipse cum reliquis Samiorum classem „> Mileto redeuntem , profligavit ad Tragiam insulam. Dein- de quadráginta Chiorum et viginti: duabus. Les- biorum navibus Atheniensium. classi. additis, Pe- ricles milites suos escendere jussit; qui , pedes. tri praelio victores, Samiorum : urbem -undique cinxerunt, atque a mari omni. commeatu. inter- cludere conati sunt. Dum haec geruntur, Pericli nuntiüs affertur, Phoenices appropinquare 5 - qua- propter sexaginta navibus, ex iis quae: ad. lit- tus appulerant, sumtis, celeriter contra eos- in Cariam profectus est. Opportunitatem, qua ob- sidentium exercitus Imperatore magnaque militum parte. orbatus erat, oppidani usurparunt, atque, Melisso düce, de improviso ac repente ex urbe in Atheniensium exercitum, nulla munitione tectum, invadentes , eos facile in fugam verterunt , naves- que, quae pro castris in statione manserant, dele- verunt, Deinde, pugna cum ceteris navibus com- ,.,, missa, eas profligarunt; ac per quatuordecim, dies maris domini fuerunt. Diutius tamen ipsis mari libero uti non licuit, Reversus enim ab expeditione Pericles, novis, quae "Thucydide duce allatae erant, suppetiis adjutus , omni studio urbem op- pugnare incepit; hac in re Artemonis opera usus: C 2 ^ ac LXXXV, Le 36 COMMENTATIO ac tandem nono mense in:suám :potestatem redegit. Urbis moenia diruta sunt; ex incolis obsides ab- ducti: etiam naves absumtae ; Samiisque tributum impositum. Quibus omnibus perterriti , Byzantii se- se denuo. Atheniensium dominationi subjecerunt (1) (Vid. Obs. XXV HI). Exteris igitur rébus compositis ad danbada Peri- cles animum: advertit. Et quum: Comoediae licentia mirum atque horrendum in: modum. crevisset , eam reprimere conatus est Pseplismate scripto: roù gh zouwe, eaque lex valuit per hunc duosque qui se- | quebantur annos (2). Cujusmodi vero illa lex fuerit , non satis explicasse videntur viri docti, quos; hac de re consului. Nam, quominus credamus Conmioe- diam his temporibus plane prohibitam fuisse, ob- stat Oderici Marmor, a Clintono (3) citatum ; . e quo discimus, Dionysiis anni 439. , Archonte Mo- rychide , et 437. , Theodoro Archonte, Comoe- dias esse actas. Putaverim : Scholiastae . verbis addendam esse voculam 7/72, ut- indicare -vo- luerit, per illud temporis spatium non licuisse, aliquem. in scenam producere, ejusque imaginem persona gestibusque. imitari; eadem fere ratione, - postea Antimachus one tulit, u} xwepuoaely e£ yó- Cr) Plut. in Per. cap. 259-223. p. 165. sqq. — Thuc. cap. 115—117. in fin. — Diod. Sic. XII. cap. 22, 28. ; (2). Schol ad A:ris:oph, Acharnn. vs. 67. — Suid. in voce Eióvpévyge. (3) Conf. ad h. a. Columna IV. — ad a; 737» Col. IV. OCLITERARILUA $ bvfunrog; (1)... Eaque opinio mihi optime cum temporum ratione convenire: videtur; siquidem constat ,- praeter alios, etiam Periclem jam antea sae- pius Comoedorum: dicteriis petitum fuisse. Pse- phismate igitur in eos scripto, per tres hosce annos quieverunt: verum, quum, Archonte Euthy- mene, haec lex abrogata esset, brevi postea, Me- garensis Peloponnesiacique belli tempore , antiquam impudentiam denuo susceperunt; quoque magis in. viti tacere debuerant, eo acrius in eum, quem hujus mali auctorem putabant, insultarunt.. . Victoria autem , quam de rebellantibus Samiis re- 437. portaverant. Athenienses , ceteros insulanos | popu- losque, «quos tributarios habebant, coércuit, at- que in officio retinuit, Pace simul inter Athenienses Peloponnesiosque vigente, priores, bellorum ac longinquarum expeditionum. avidissimi , denuo ani- mum appulerunt ad. possessiones extra Graeciam acquirendas, taque Pericles, qui in his populo morem- gerebat, dummodo inceptus faustum exi- tum polliceretur, auctor fuit coloniae Amphipolin deducendae, Eo jam Aristagoras , qui a Persarum rege Dario defecerat , anno A, C. 497. venerat; verum, paullo post ab accolis Barbaris circum- ventus, . cum toto exercitu periit.(2).. Post duos igi- (1) Conf. quos citat Petit, ad Legg. Att. p. 151. sq. (2) Herod, V. cap. 126. — Thuc, IV. cap. 102. -— Diod. Sic. XII, cap. 63. , LXXXV. 4e 436. 38 COMMENTATIO igitur et triginta annos in eam regionem, quae inculta jacebat, navigarunt. decem mille -.Athe- niensium coloni a. A. C. 465.: sed ne his quidem tranquille has terras habitare contigit; quippe quos aggressi "Thraces ad Drabescum profligarunt , atque ad unum omnes occiderunt (1). Quam ob rem Athenienses hisce temporibus otium nacti, cladem quam ante undetriginta annos acceperant, reparare studuerunt 5 et, Archonte Euthymene, Agnonem Ni- ciae filium, in Thraciam miserunt; qui eodem illo loco, quo priores advenae perierant , quique êyyéæ ôòoi appellabatur, urbem condidit , Amphipolin vo- catam , quippe ab omni parte duobus. fluminibus circumfluam. Quae urbs postea pugna inter. Cleo- nem et Drasidam nobilitata fuit (2). Multo vero majorem gloriam Athenis addidit Pericles eodem hocce Archonte Euthymene5 quum Phidia ex Elide, ut videtur, reverso, Propylaea aedificare incepit (3). De cujus aedificii splendore ac magnificentia una tantum omnium et consentiens VOX (1) Herod. IX. cap. 275. — Thuc. Il. cap. 100. IV, 105. == Diod. l. c. Conf, lib, XI. cap. 70. — Paus, I. cap. 29. $, 4. — De Drabesco Strab, VIL. pag. 481. — Steph. Byz. in voce. (2) Thuc. IV. cap. 102. — Diod. Sic, XII. cap. 32. — Schol. Aeschin, p. 755. R. — Stephani Byz. Epitomator quaedam tur- bavit. Conf, in voce "Ap QízoA:s. : Cs) Plut. in Per. cap. 13. p. 160. B. — Diod. Sic. XII. cap. 49. — Harpocr. in voce, quique sua ab eo mutuatur, Sui- das. O LITERARNA 39 vox est: etiam corum , quibus ejus rudera a Turcis in suggestum tormentarium (batterij) mutata , con- spicere licuit. (i7. Obs. XXIX.). i Quamquam Spartani atque. Athenienses „+ Dorien- 434. sium Ionumque stirpium principes , pacem composue- rant, triginta. annorum foedere facto 5: plurimae ta- men causae erant belli instaurandi , seminaque discor- diae ubique: dispersa. Lacedaemonii, qui post Pau- saniae arrogantiam -proditionemque , principatum Atheniensibus , eorumque praeclaris. Imperatoribus concesserant, postea, quum. viderent, Athenienses classibus suis totius maris. Aegaei maritimarumque regionum imperium tenere , .sociosque.ram liberos, quam subjectos cogere, ut ea facerent quibus Athe- nae maxime augerentur 5 Lacones igitur tandem intel- ligere: coeperunt; omni opera. sese obniti oportere , ne omnis Spartanorum auctoritas. in. Graecia pror- süs- interiret (1). -Athenienses contra , felici belo- rum exitu elati, quotidie majora. concupiscere, id- que unice studere y ut, quemadmodum plurimas ssi- bi jam regiones extra Graeciam - subjecerant,. sic. et "EAAzog ipsius eüroxpdopec fierent,- "Tricennalia vero "foedera bellum per longum temporis spatium impedi. verunt; donec tandemexarsit , quum legati ex insula "Corcyra, Athenas venientes hujusque urbis. cives in“ suas partes perducere tentantes, eorum auxi- 1 lium (1) Thuc. 1, eap, J ISa 433. LXXXVI, 8. , LXXXVI, 4 40 COMMENTATIO Ium contra Corinthios imploraverunt (1). (Vid. Obs.. XXX.). | | : Pericles , quum intelligeret , Peloponnesiacum bellum nulla- ratione evitari posse, hanc occasionem non praetermittendam censuit, reipublicae, quae post Athenas re nautica optime valebat, societatem avi- de amplectens. In altera igitur concione (prio- ri enim, Corinthiorum | dicta, non minus quam Corcyraeorum placuerant) , populo persuasit, ut cum JCorcyraeis foedus icerent; non offensivum (ut vocant), quo tricennale foedus violaretur., sed . defensivum. Namque Athenienses probe sciebant, - et hac ratione bellum cum Peloponnesiis eruptu- rum; nec siverunt , ut Corinthii," Corcyraeorum clade confirmati , eorumque classibus aucti, sibi pares fierent. Quae secum reputantes, auxilia. Cor- cyraeis mittenda censuerunt; ac Pericles decem na- ves huic rei designavit, quibus praeposuit Lace- daemonium , Cimonis filium, duobus Collegis illi additis. . His ducibus mandatum est, ut ab omni proelio abstinerent, nisi Corinthii Corcyram ip- sam àdorti fuissent (2). Dici igitur poterit ista Corcyraeorum legatio Pe- loponnesiaci belli facem per Graeciam accendisse ; verum etiamsi haec omnia non accidissent, alia etiam hujus belli causa fuisset. Si quidem. Pse- phis: (1) Thuc. I. cap. $1. C.) Plut. ia Per, cap, 29. p. 167. F. =~ Thuc. I, cap. 44.5Q..- LEEFTOERSAAR I A. 41 phisma in: Megarenses, “e sententia Meieri | V. €. , huic anno ae esv (1). Kirie Obs. XXXI). T * zu {Primo :autem vere insequentis anni Corinthii , 452. omnibus: sociorum- copiis collectis, © paratisque quae: ad bellum necessaria esse possent, -quum noctu >a Chimerio: solvissent, primo diluculo Cor- cyraeos -sibi: obviam: navigantes . animadvertunt. Acies- igitur utrimque instruitur, signisque subla. tis-acerrima fit pugna, in qua Athenienses Cor- cyraeis sicubi »premerentur, : alacriter opem tule- runt. Non vero Corinthios aggressi sunt , nisi quum hi, Corcyraeis in fugam conversis, in. Athenien- ises impetum fecerunt. Et voluerunt Corinthii ejus- dem diei vespera. iterum in Corcyraeos invadere, «quum animadverterunt viginti naves, Atticas (Plu- tarchus habet decem (2));, appropinquantes. | Peri- cles has prioribus decem addiderat, populo aegre ferente, quod Lacedaemonium -tam parvae classi praeposuisset.. Quamobrem Corinthii , metuentes ne recenti huic auxilio impares futuri essent, primum . quidem a proelio abstinuerunt, et postero die indu- . cias fecerunt, ut salvis sibi domum redire liceret. Quo Bifieric o 50615125": orc, nimbi d fac. o0Q) Index. Lectt. Universite Gryphisvald. 1821. p. 6. citatus a Kruegero s ad Clint, F. H. ad ann, 433: Conf, Diod. Sic. xt. cap. 39. (2) ln Pseudo- Plut. etiam legitur e/xoc;, Vit, X, Orat. in Andoc, init, p. 834. C. 42 COMMENTATIO facto, postquam "tropaeum exstruxefunt, domům profecti sunt, in via Anactorium per fraudem capiet tes. Ab altera vero parte etiam Corcyraei trópaéum erexerunt, quod hostes recedere coacti essent (1). Hanc autem pugnam alia cito secuta est, Nam j quum viderent Athenienses, Corinthios id. ihaxime agere, ut ultionem caperent de iis , qui, dum foedere sibi conjuncti essent , hostibus tulissent suppetias, Po» tidaeatas , Corinthiorum colonos, sibi vero: subjec- tos, jusserunt, ut muros demolirentur, magistra- tusque, quos quotannis e Metropoli: accipere sole- bant, expellerent. Suspicabantur enim: Athenienses , ne illis defectio persuaderetur a Corinthiis et Per- - dicca Macedoniae rege, qui antea Atheniensium amicus, nuper eorum ` hostis factus erat. Qui- bus si obtemperassent Potideatae ,-ne et ipsi deinde ceteros socios, in "Fhracia habitantes ;; ad: defectio- nem sollicitarent , perquam timebant Athenienses. Quam ob rem triginta navibus Potidaeam. missis , etiam obsides sibi dedi postularunt. "Verum. Poti- daeatae Athenas legatos miserunt, qui: populum orarent, ne quid novi de socia civitate statuerent, Quum autem nihil inde proficerent , Lacedaemonem et Corinthum adeunt, ibique de defectione consilia agitant; ita ut, quum Atheniensium naves in Thra» ciah venirent, Potidaeatas aliasque Civitates jain defecisse deprehenderent. ^ Simul enim Perdiccas Chal- Ç) Plut. in Per, I. ], — Thuc. I. cap. -4655 e» Se LB AT n, n meme Mosa e T Lg SO aa gu (o LITERARI A, e da Chalcidensibus persuaserat , ut , relictis maritimis op- pidis ,, Olynthum commigrarent , eamque urbem con- „tras Athenienses munirent, Atque, ut Potidaeatae ..&ese. contra Athenienses , qui defectione audita bellum parabant ; defendere possent, Corinthii, duce Adi- amanto: eò auxilia miserunt, | Peloponnesii , quum «quadragesimo -post defectionem die eò pervenissent , ibrevi post. certamen commiserunt cum copiis , quas Athenienses ad Potidaeam recuperandam duce, Cal- Jia miserant, Hac. pugna, victores exierunt Athe- anienses, atque. exercitui, plurima auxilia. duce Phormione addiderunt; |a quibus Potidaea terra marique obsessa fuit. (1). (Vid. Obs. XXXIIL.) Quae. omnia effecerunt ,, ut. Peloponnesii eorum- sque socii, quum viderent, Athenienses jam cum nonnullis armorum vi dimicasse, -atque adversus ,alios..decreta facta.esse, quibus commune Graeco- rum jus tolli contenderent ;. his, inquam , omnibus permoti ,. Lacedaemonem | convenerunt „quò, omnes Civitates sociae legatos miserunt , ut de communi sa- lute deliberarent. Inter quos Megarenses Corinthii- que belli studiosissimi erant, Aeginetae prae metu Atheniensium , clanculum tamen concilium vehemen- ter incitabant; dicentes , se praeter foedera alienis legi- bus (1) Plut. 1. 1, — Thuc. I. cap. 56—65. — Diod. Sic. XII. cap. 34» $7. — Interfuit huic expeditioni Socrates cum Alcibiade. ! Conf. Plut. in Alcib. cap. 7. p. 194. E. — Plat. in Apolog. cap. 17. p. 28. quosque ibi citat Stallbaumius, praesertim Athe- naeum , lib. V. cap. 15. ibique Casaub. p. 376. LXXXVI, Fe 44 COMMENTATIO ' bus obtemperare debere. Erant et ibi Atheniensium - legati; sed hi suam Civitatem defendere noluerunt ; ve- rum quum Corinthii, sociorum extremi , Lacedáe- monios contra se incitare conati fuissent, moriüe- runt, non leve fore bellum, neque Athenarum hostibus utile, si temere susciperetur. Suadebant etiam Lacedaemoniis, ne inconsiderate sociis Oob- temperarent, certamenque inirent , cujus brevi post ipsos poenitere posset; simul Atheniensium in bello contra Persas merita celebrantes. Hos ex- cipiens Archidamus, Spartanorum rex, etiam omnes vires intendit, ut bellum nisi prohiberet , tamen differret. Sed Sthenelaidas, oratione brevi sed vehe- mentissima in Athenienses dicta (1) , socios statim in suffragia misit: ac pedibus in. sententiam itum est, foedera esse soluta. Quibus factis, singuli domum redierunt, decimo quarto anno , postquam - tricennalia foedera factà fuerunt (2). Non tamen continuo post hoc cóncilium ad arma perventum est, Lacedaemonii , qui ad bellum suscipiendum non admodum pronierant,nec sociorum verbis tantope- re excitati erant, quantopere Atheniensibus crescen- tem quotidie potentiam invidebant, pigread bellum - sese accinxerunt, Sed tamen ante legatos Delphos mi- serunt , rogatum , utrum res sibi feliciter cederet, Deus res. CE) Cujus meminit Plut. in Reip. Ger. Praeceptis, cap. 6. p. 803. B. — Conf. Paus, III. cap; 7. $. 10. (2) Plut. in Per. cap, 29. pe 168. B. — Thuc, I. cap. 62-57. ie pei ed arm oLITERAR IA. 48 respondit, ipsos victores fore , si omnibus viribus bellum gererent; seque vocatum et non vocatum iis adfuturum promisit (1). .Convocatis iterum so- ciis ,. plurimi Athenienses accusarunt, bellumque suscipiendum monuerunt : Corinthiique metuentes š ne Potidaea everteretur , orationem . habuerunt : qua dicta Lacedaemonii unicuique, et majori, et minori civitati, suffragii facultatem dederunt , ma- jorque sociorum pars bellum gerendum esse decre. vit; neque ullam amplius moram interponi volue- runt. Anni tamen tempestas atque omnium rerum , quibus in bello egerent, inopia prohibuit, quo- minus statim in Atticam irruptionem ` facerent (2). Hoc temporis spatio usus est Archidamus , qui Pe- riclis amicus habebatur (3) , ut plurimas criminatio- nes dilueret sociorumque animos demulceret; ita ut quum legati Athenas missi essent, sperare liceret, fore ut pax instauraretur. Sed quod Peloponnesii postulabant, ut Athenienses a Potidaea disce- derent, Aeginetasque suis legibus vivere .sine- rent; atque imprimis, ut Psephisma adversus Me- garenses antiquaretur, impetrare non potuerunt. Nec felicius iis cessit conatus , quo jam antea , pri- ma legatione , Periclem e civitate ejicere voluerant; di- (1) Thuc. I. cap. 88. 118, (2) Thuc. I. cap. 119—125. (3) Plut in Per. cap. 33. p. 170. B. —- Thuc. lI. cap. 13. == Justin. Philipp. II. cap. 7. 431. ài COMMEÉNTATIO dicentes eum Cylonio (1) piaculo pollutum esse; Nam Athenienses animadvertentes , hostes illum maxime odisse ac metuere , dehinc in eo majorem fi~ duciam , quam. unquam antea, posuerunt (Vid. Obs. AXXXIII.). Tandem Ramphio , cum duobus collegis, Athenas misso , nihilque aliud , quam anteriores lega« ti (Vid. Obs. XXXIV >) postulaverant, exigente , plu- res in utramque sententiam verba fecerunt , donec Pericles suggestum conscendit , indeque verba ad po- pulum fecit, quibus ei persuasit, ut nulla ratione Lacedaemoniis cederet. Re igitur infecta legati do- mum redierunt , neque alii Pepe Athenas vene- runt (2). Athenienses, in rebus quidem civilibus , Peri- cli adhuc obsequebantur, nec tamen deérant, qui ipsi nocere studerent , eumque in populi invidiam adducere conarentur. Quem autem quum ipsum aggredi non auderent, ab ejus amicis initium fecerunt; fuitque Phidias primus , qui obtrectato- . rum criminationibus exponeretur. Septimus enim annus jam agebatur, quo fabellam aliqui spar- serant, Atheniensium matronas officinam Phidiae frequentare, ut scilicet" statuas similiaque opera spectarent , sed revera uti Pericli adessent (3). (Vid, Obs. XXXV.) Mirifica tamen quae con- fe- (1) Conf. Obs. liI. 2) Plut. cap. 29. in fin, — cap. 33. iuit. p. 168. C. et p. 170, A. => Thuc. Is cap. 126. et cap. i5999145. (3) Plut, in Ter, cap. 19. p. 160 D. I LITERAKIA. 47 fecerat; Phidias, monumenta , ac: praecipue celeberri- mum -illud Minervae signum , ex auro atque ebore confectum , omnium animos duntaxat admiratione im- pleverat: quumque ab Eliacis optimus artifex ad Jovis Olympii statuam fingendam arcesseretur , Athenienses Phidiam. in. eorum- urbem- miserant. Quievit tunc;aliquamdiu invidia; sed quum. nova gloria auctus in patriam reversus erat, ab aliquo servorum , atque in operibus. adjutore, Menone , accusatus est corrupti auri , quod Minervae signo im- pendisset, Suaserat ipsi Pericles, ut aurum eum in modum. signo adjungeret, ut facile inde demi posset: quod quum accusatores: facere jussisset , eos hoc.modo mendacii- facile arguit. Excogitarunt igitur alia; v. c. Periclis imaginem in clypeo con- spici, uti et Phidiae, tam artificiose confectam, ut illà demtá totum signum corruere deberet (1). Quumque viderent Phidiae inimici , inter quos Glyco- quidam fuisse videtur, ejus innocentiam adeo omnibus apparere, ut jamjam absolvendus esset, veneno eum in carcere interfecerunt; hu- jus rei culpań in Periclem transferentes, uti pri- dem Ephialtis interfectores jam fecerant. Menonem autem justae ultioni surripueruünt, populo persua- dentes, ut ejus cura Strategis committeretur (2), Quam- (1) Conf, Liber qui Aristoteli tribuitur de Mundo, cap. 6. p. 61g. E. — Cicero Orat, cap. 7. — (2) Plut, in Per, cap. 31. p. 169. $ 48 COMMENTATIO Quamobrem Pericles, cavere cüpiens, nme' populi favorem amitteret , in püblicum prodiit; atque ora» tione. corám pópulo' dicta , pecuniarüm omnium- que rerum sibi commissarum rationes reddidit 5. et simul Atticae incolas docuit , qua ratione ipsis agendum esset, si Peloponnesii irruptionem face- rent , eos excitans, ut omnibus rebus ex agro in urbem illatis , hostibus terra non occurrerent, rem vero nauticam instruerent , quippe mari. hostibus máxime nocituri (1). Bai Ac brevi quidem post apparuit hórum: appara- tuüm necessitas, bello hujus anni vere erumpente. Duos enim menses adhuc magistratu fungente Py. thodoro , Plataeae, cujus oppidi incolae Athenien- sibus semper deditissimi fuerant, noctu. per prodi- tionem a Thebanis occupantur ; sed incolarum virtute hostium -impetus repulsus est. Plurimi aggres- sores caesi vel vivi capti sunt. Sed et hos; pac- tum. cum Thebanis initum violantes Plataeenses, nece affecerunt; Quapropter Athenienses, : veriti , ne brevi fieret ut. urbs. a. Thebanis oppugnaretur , frumentum in eam militumque custodiam miserunt pueros vero ct mulieres. ex. ea subduxerunt (2). (Kidi Obss XX XVI.) : ! | pinozsTi2 ,m1Uo aiio 3i Pe- (t) Thuc. IL cap. 13. (2) Thuc. II. cap. 276. — Diod. Sic lib, XII. cap. 41. sqq. perperam haec mariat Euchydemo ArChonte. -— Conf. Dem, iu Neaer. Tom. V. p 193. sqq. Tauchn. p. 1379. Re :"————————Ó a LITERARIA. 49 Peloponnesiorum exercitus interea extremos At- ticae Doeotiaeque fines attigerat. In iis sita erat . Oenoe, oppidum ab Atheniensibus munitum , quo- que utebantur propugnaculo. Ibi adhuc per ali: quod temporis. spatium -consedit Archidamus 5; qui hanc ob causam magnam sibi conflavit invidiam ; quum. etiam auctor haberetur dilati belli, complu- riumque.conatuum ad pacem instaurandam. In Oe. noae obsidione tamen perseveravit , neque exercitum in Atticam duxit , putans incolas facilius morem hos- tibus gesturos esse, si oinnia adhuc salva essent; quam si fruges periissent devastatione, Sed quum agricolae nihilominus. omnia secum ex agris in ur- bem inferrent, | neque oppidum expugnari posset; simul;et suorum exhortationibus incitatus, octoge- simo post Plataearum oceupationem die, segete flo4 rente, atque aestate adulta, magistratum ineunte Euthydemo, in Atticam invasit; omniaque in via per Eleusinios 'Thriasiosque campos populatus, Acharnas nique progressus est (1). (Vid. Obs: XXXFII.). Athenienses ei obviam ire voluerunt , sed Pericles horum animum repressit, ac tantum paucos equites ex urbe emisit, qui prohiberent, ne palantes hostes agros, in Athenarum conspec- tu (1) Plut. in Per. cap. 33. p. 170. B. — Thuc. Je cap: 18—22. — Diod; Sic. XII, cap. 42, — Leviter haee omnia adums bravit Justinüs Philipp. III. cáp. 7: CLEAR, D LxxxvIl, 2s 5o COMMENTATIO tu sitos, vastarent. ^ Hi proelio victi, ^" Athe- niensibus veritatem ostenderunt eorum quae Peri- «les Populo dixerat, unicum Athenarum praesi- dium in navibus situm- esse, opusque fore pericü- losae plenum aleae, si cum sexaginta millibus àr- matorum pugna decernere vellent (1). "Ne tamen Peloponnesii- impune in Attica castra haberent, Pericles classem centum navium duce Carcino emisit, quinquaginta Corcyraéeorum navi- bus adjcnetis ; quibus hic imperator Peloponne- sum circeumnavisavit et Methonem tentavit , ve- rüm ea urbs Brasidae virtute servata est, Classia- rii igitur inde solventes, Eleorum urbem Pheam capiunt, aliaque in Peloponneso loca depopulati sunt (2): nec fefellit Periclem: existimatio , fore ut Peloponnesii ; si bellum in suam ipsorum patriam traductum esset, brevi ex Attica discederent. Nam hi nullos sibi occurrere videntes, itinere per Oro- pum facto, in Doeotiam venerunt, ex qua in Pelo: ponnesum profecti j singuli in suas quisque urbes, ! -se | (1) Plut, l. 1, — an seni ger. sit resp. cap. 2. p. 784. "ARN Conf. Thuc. l. 1. — I. cap. 143. — Diod. Sic. 1. 1. — Scholl, ad Ari- stoph, Ran. vs. 15t!, 1513. quique inde profecit Suidas in voce TÀ) yy ræv. Vid. etiam sub voce IIep. — Pergm. ad Isocr. Areop. pe i51. — Ad haec állusit Cic, in Ep, ad Att. Lib. VII. Ep. 2. l (2) Plut, in.Per. cap.:34« D» 170., E» «— Thuc. ll. cap. 93. cap. 35. Diod. XII. cap. 42« fqq. — ;Polyaen, Lib. I, cap. 37. 8", 5 | LITERARIA. 5i se disperserunt (1). Hisce temporibus etiam clas- sem' in Locridem navigare jussit; quae simul Eus boeam observaret; cujus dux Cleopompus, Cli- niae filins, Locros pugna superavit, Thronium oppidum expugnavit , obsidesque inde abduxit: insulà Atalantá, quae Locridi opposita erat, mu- nitá, ut Athenienses ea uterentur éziT&ie uz s unde perpetuo in hostilem agrum incursiones face- re possent (2). ^ Sed et ipse Pericles, quum hostium discessu non amplius defensione opus esset, sed libere in quascunque vellet, regiones invadere posset, cus» todiis ubique dispositis , et sufficientibus praesidiis relictis , quibus:/si fortasse res minus feliciter gere- retur; illae refici possent, ipse Athenis cum classé Solvit ,; atque Aeginam aggressus est ; cujus insulaé habitatores identidem ab Atheniensibus ad Lacedae- monios deficientes , ante viginti et quatuor annos (3) aegre superati erant, Quum igitur insuper hujus belli auctores haberentur, deque eorum insula, propter Peloponnesi vicinitatem, Atheniensibus semper me- tendum esset, ne ex improviso inde sibi aliquid mae (1) Thuc. I. cap. 23. in fin, == Conf. Steph. Byz. in vocé A puróg. (2) Thuc. 1I. cap. 26. cap. 82. — Diod, XIT. cap. 44e — De Thtonio et Atalanta conf, Steph. Byz. in voce; fillitür enim Scylax, p. 53. Gron. (3) Conf, ad annum 456. D 2 52 COMMENTATIO mali accideret, tutius iis visum est , 'omnes incolas inde expellere; quo facto e suis civibus coloniam eo miserunt (1). (Vid. Obs... XXXV HD. 0 Ad finem .jam vergente aestate, Pericles ex Ae- gina domum redux, cum omnibus quas praesto has bebat , tam civium quam inquilinorum copiis , incur- sionem fecit in Megaridem. Hujus rei fama perve- nit ad classem centum navium , quam Peloponnesum circumnavigare jusserat, .quaeque Solio, oppido in Peninsula Corinthiorum sito , Cephalleniaque insula subactis, domum rediens circa. Aeginam versabatur. Classiarii , Megarensis expeditionis fa- ma audita, Pericli sese adjunxerunt 5. hic. pugná cum Megarensibus commissi; salvus domum re- diit (2). Eadem etiam hac aestate Athenienses :so- cietatem inierunt. cum "Tere Thracum rege: atque etiam Perdiccas, Macedonum rex , inimicitias depo- suit, et Atheniensibus in. bello. contra. Chalci- denses adjutor fuit (3). Sed quamvis Pericles tam praeclare patriam. ab hostium aggressionibus tueretur, tamen pro hono- re invidiam atque obtrectationem | consecutus est, Et ne his quidem temporibus ausi sunt ejus inimici eum C Plut, 1.1, — Thuc. Il. cap. 27. e quo Dion. Halic, p. 846. Re — Diod. Sic 1, L (2) Plut. 1. I — Thuc: 1l..cap. 30. sq. — Diod. l I — Conf. Obs. XXXI. | (3) Conf. Thuc II. cap. 29. — Schol. ad. Arist. pon V$. 145. "CENE a a e a a GT low vt x MP 7 OC are a a LITERARILIA.: 53 eum; palam accusare ; quamquam quotidie eorum nu- merus augebatur , qui hoc vel illud in ejus admini- stratione publicarum. rerum culpazent, rationem, qua bellicas res instruebat , imbellem | vocantes , omniaque hostibus prodentem. | Idem fecerunt, quod .Phidiae inimicis brevi ante tam feliciter: cës- serat: Periclis amicos, Ánaxagoram Aspasiamque, Populo denunciarunt impios, plurimisque crimini- bus illibutos. Aegre eos servavit Pericles, alte- rum ex urbe subducens, alterius judices precibus lacrimisque exorans. Suffecit hoc ejus: inimicis , Po- .puloanimadvertente, virum quem jam. tamquam do- minum. vereri coeperat, civem esse , qui a populi voluntatetotus penderet (1). (Vid. Obs, X X. XIX. ). Elegerunt. igitur Periclem publicum oratorem, qui cives hoc bello mortuos; funebri- oratio- ne celebraret. Fieri hoc solebat hiemis .tempo- | re, quo caesorum Ossa publice exponebantur, deinde .includebantur. publico sepulcro, quod in Ceramico situm erat; ibi enim omnes jacebant pro patria mortui, exceptis ad Marathonem caesis , eodem 'quo cecidissent. loco sepultis. ^ Expressit nobis Thucydides (2)' imaginem hujus ritus; uti et orationis quam Pericles. ea“ occasione: habuit; ob id'ipsum reprehensus a Dionysio Halicarnassen- 2 Sl, a» Plut, in Per. - 32. Sq. p. 169. .D. sq. — Diod. ic, Xil, cap. 39. (2) Thug. II. cap, 54—46. 4 | COMMENTATIO si (1), contendente, hanc opportunitatem impe- rite ab Historico usurpatam esse, quum pauci tan- tum inglorie interfecti essent; alias vero expedi- tiones, quarum post faustum successum oratio fu- nebris necessario majoris deberet essé momenti, ab eo silentio fuisse praetermissas. (Vid. Obs. pm ; Praeterita bieme , Lacedaemonii obsidendarum urbium ignari, proptereaque in bellis gerendis id potissimum- spectantes , ut hostium agros infesta- rent; ineunte aestatis primo mense, Munychione , iterum. in Atticam irruptionem fecerunt, eodem duce Archidamo , omniaque:quae in via deprehen- debant deleverunt , sola Tetrapoli , ut vocatur, excep- ta, atque insuper etiam a sacris olivis abstinentes , diris, quibus harum arborum violatores devove- bantur, perterriti (2). (Vid. Obs. XLI.) Omnia tamen a Pericle tam bene curata erant, ut nullus metüi concederetur locus: damnaque, quae Pelo- ponnesii superiori anno acceperant, satis jam os- tenderant , brevi fore, ut bellum nequaquam longius ab-iis duci posset, sed ipsi penitus exhauriren- tur. Pericles ista jam ab initio praedixerat: quum aliquid accidit, quo Apollo. .e:;Graecorum sententia | | 21 pro- (1) Judicium de Thucyd. cap, 18. p. 849. R. 2) Thuc. 1t. «ap. 47. — Diod. XII. cap. 43» — Schol. Sophocl. Oed. Col. vs. 698. — De sacris istis olivis conf Schol. ad Aristoph. Nub. vs. 1001.4. dedere 0 mp : LITERARIA. 55 probavit , sese Lacedaemoniorum partes fuisse am- plexum ; quodque, humana consilia avertere ron valuerunt. (1). | 4 Nam paucos ádhuc dies Peloponnesii: in Attica degerant, quum gravissima pestis in illam invasit, quae ex Aethiopia orta, per.Graeciam proserpens, solamque. Peloponnesum omittens, alias quidem régiones. aÑixit, nusquam tamen tantopere saeviit quam Athenis. Multum huc faciebat maxima ho- minum frequentia ,'quae parvulis ac miasmate infec- tis.coacervata erat aediculis, Hi non amplius , ut an- tea, assidue in agris occupati, inertes domi atque án otio. veluti pecora occlusi, mutua contagione perierunt. Augebatur malum Periclis inimicorum sugillationibus , qui omnem hujus rei culpam in .Periclem. transfer ebant; e qua re «tanta per totam urbem exorta est perturbatio, ut. malefici homines omnes humanas. divinasque leges sublatas judican - tes , impune ,' quae. sibi; placerent , diriperent ; mor- tuorumque vestimeata , suppellectiliaque sibi vindi- «antes, morbum quotidie latius spurpeeenh (2). (Fid. Obs, XLII.). JJno tanta. autem. rerum | afllictione i Pesickes in eadem, guam.antea habuerat, sententia. perstitit; ( ( ac, Q» Plut. in Per. cap, 34» p. 17L A, (2). Plut. in Per. l. l. ^ in Nic, cap. 65 p. 526. F. — De Sera Num. Vind. Cap. 14« pe 558. E, — Thuc. H..cap. 477754- fin, — Diod. Sie, Xll. cap. 45. LXXXVII. 9. 56 COMMENTATIO ac, licet cives intus gravissima lue, foris hostibus totam Atticam usque ad Laurium, ubi argentifo- dinae sitae erant , oramque orientalem infestantibus , premerentur, eos in urbe continuit, sed iterum classem instruxit, ad Peloponnesum circumnavi- gandam , ejusque oras devastandas. Constabat cen- tum navibus, quibus Chii Lesbiique quinquagin- ta addiderant, iisque collectis profectus Pericles Epidaurum tentavit, sed quum urbem capere non posset, agris circa eam , Troezenem , Halias atque Hermionem sitis, vastatis, se Prasias, Laconiae urbem , contulit , captamque delevit, quibus factis classis domum rediit (1). Non tamen amplius in Attica versabantur Peloponnesii; qui suis ipsis possessionibus , verum et multo magis contagio- nem metuentes, quam in urbe adhuc grassari e transfugis cognoverant , celeriter e regione discesse- runt; quum per quadraginta dies, quo tempore nunquam diutius irruptionem fecerunt, ibi perman- serant (2). .Sed tandem nubes, quae sensim sensimque sese supra Periclis caput condensaverant, tonitrua ful- guraque emiserunt; et populi animus, jam pridem contra eum incitatus , prorsus ab eo alienatus est. Quum- (1) Plut, in Per. cap. 35. Pe 170. C, — Thuc. II. cep, 56. — Diod. Sic. 1. l. — Confundi videtur utraque in Peloponnesum expeditio ab Aristide, Tom. lI. p. 142. (2) ' Thuc. 1I. cap. 56. fin. sqq. = Diod, Sic, 1. L LITERARLA. 57 Quumque morbo semper àdhuc , cum in urbe, tum in *éxeréitu vigente, irrita Epidauri oppugnatione, ac nuper inutili ad Spartanos de pace componenda mis- sa legatione , magis magisque contra eum exacer- barentur Athenienses , in eum accusatorem excita- rünt ,'de quo ambigitur utrum Cleon, Simmias an Lacratides fuerit; plurimi autem antiqui scripto- res Cleonem Periclis accusatorem vocasse viden- tur (1). At hic, omnia illa accidere animadvertens, - quae jam dudum praeviderat , atque Atheniensibus animum addere, eorumque iram a se avertere cu- piens, dignitate Strategi, qua adhuc fungebatur, usus est ad verba coram Populo facienda ; quibus eos admonuit, ne praesentis morbi calamitate , quae tamen unica erat, qua civitas revera aflligi dici posset, animum desponderent , neque ab illa ageüdi ratione discederent, quam se quidem auctore, verum et sponte sua primum amplexi fuerant. Fi- nem fecit in cohortatione , ne amplius legatos Spar- tam mitterent , eoque omnibus ostenderent , sese his- ce molestiis gravari; eos enim esse optimos et priva- tarum et publicarum rerum gubernatores, qui fortissi- me aequoque animo , quidquid sibi eveniat , perferant. Qua oratione effecit, ut Athenienses in rebus pu- bli- (1) Plut. I. 1, — Aristid. IL p. 25: ct 262» — Himerius p. 318. e Photii Biblioth. pag. 1144. =~" Cleonem Periclemque saepius a posterioribus scriptoribus sibi invicem fuisse opposi- tos apparet v. c. ex Aristophanis Equitt, vs. 283. : 58 »COMMENTATIO blicis ejus consiliis morem gererent, nullosque amplius legatos Lacedaemonem mittentes, alacri- ter bellum pararent; sed Populi in se indigna- tionem effugere non potuit, ita ut imperium aliis Praetoribus deferretur , ipseque mulcta plecteretur quindecim , ut nonnulli , quinquaginta, ut alii vo- lunt, talentorum; Diodorus Periclem octoginta ta- lentorum mulctam subiisse testatur (1). Nemo fuit unquam , qui tali infortunio tam ve- hementi afficeretur dolore, quam Pericles; qui, quum omnem vitam civium saluti impendisset , nunc septuagenarius omni laborum fructu privaretur ,-at- que amicos, quos adjutores habuerat, vel nece a vel morbo sibi ereptos, vel in exsilium actos videret, Nec in domestica felicitate solatium quaerere po- terat, ibique ingratum civium animum oblivis« ci. Aspasiam, quam conjugem duxerat, aegre damnationi ereptam , quotidie Comicorum plebisque dicteriis petitam , atque expositam videbat: et filii Xanthippus, Paralusque, quos summa cura educa- verat, patrem apud alios invisum ac ridiculum red- C^) Plut. in Per. cap. 35. fin. p. 171. E. — in Aristid, cap. 26. fin. p. 335. D. — in Nic. cap. 6. p. 526. D. — Orationis a Pericle tunc habitae meminit Reip. Ger. Praec. cap. 6. pag. 803. B. — Thuc. II. cap. 59—65. init, — Diod. Sic. 1.1. — Aristid. lI. pag. 158. Sq. 244. apud Photium Biblioth. pag. 1300. — Muletam tangit Libanius Declam. XVI. p. 452. B. et XVII. pag. "473. A. — Simsonus in Chronico ad annum 5575. falso adjecit Periclem e civitate fuisse ejectum. Conf. Wesseling. ad h; 1, OIBDTERARILA 59 reddere «conabantur. "Verum, quantopere etiam his onmibus commotus esset , calamitates istae eum fran- gere non potuerunt; at quum pestifero morbo plu- rimos necessarios sororemque -amisisset , | eodem quo -solebat vultu , Xanthippum mortuum. contueri potuit. Quae tamen animi magnitudo, >ne ho- minis vires superare videretur, prohibnerunt. quae fecit. Patalo, quem -unum e legitimis filiis su» perstitem habebat, a peste superato: Quum enim, coronam mortuo imponere vellet, . dolore adeo commotus est, ut, quem nemo, (ut testatur Plutarchus), unquam lacrimas fundentem . adspexe- rat, in ejulatum erumperet, magnamque lacri- marum vim profundere cogeretur (1). (Vid. Obs. XLII) j | ' Brevi. autem postea Athenienses intelligere coe. perunt, quantum imperatorem publicarumque re- rum administratorem sua culpa amisissent; idque maxime ipsis apparuit ,. quum Agnon et Cleopom- pus, quibus exercitum Pericli ereptum dederant , re infecta a Potidaeae obsidione Athenas rediissent; Morbus enim non tantum classiarios afllixerat, verum contagio etiam ad eos, qui jam antea in Obsidione versati fuerant, sese extenderat, ita ut paucis diebus, e quater mille militibus, mille et sexcenti succumberent (2). Itaque brevi postquam nd Cr) Plut, in Per, cap. 36. p. 171: F.sq. (2) Thuc.-1l. cap. 59. — Diod. Sic. XIL, cap. 46. 6o COMMENTATIO Pericli mulctam imposuerunt Athenienses, ipsus eloquentiam artemque militarem desiderare coepe- runt; ac quum Alcibiades, ceterique ex ejus ne- cessariis, ei persuasissent, ut iterum in publicum prodiret , Praetoris munus denuo in eum detule- runt, omniaque ipsi commissa sunt. Atque uti fert populi consuetudo, qua injuria. eum modo affecerant , eadem benevolentia nunc prosecüti sunt: ita ut etiam legen, quam de legitimis civibus tulerat, in gratiam nothi , item Periclis vocati , anti- quarent (1). (Vid. Obs. LXIF.). Nihil tamen. amplius alicujus momenti. effecisse videtur; quamobrem Thucydides et Diodorus hoc tempore ejus mortem memorant , quamquam sequenti demum anno àccidit. Sed contigit ei, ut, dum adhuc in vivis esset, Athenienses plura e D. P. emolumenta caperent. Eadem hac aestate Lace- daemonii eorumque socii Zacynthum insulam, quae Atheniensium partes amplexa fuerat, aggressi, re infecta domum redire - coacti sunt; et legati a Corinthiis ad Persarum regem missi, ut ab hoc pecunias auxiliaresque copias peterent, in via ab Atheniensibus , Potidaeam | obsidentibus , intercepti atque in urbem deportati sunt. Quos Populus, ne plura sibi ex illis mala orirentur, simul et Lacedaemoniorum exemplum secutus , omnes inter- fici Çi) Plut. in Per cap. 37. p. 172. C. — Thuc. II. cap. 65. — Diod. Sic, XII, 4s. sq. — Aristid, cap. II. p. 246. LITERARKIA, 6t fici curavit (1). Eodem quoque tempore Athe: niénses, quorum "auxilium Argivi Amphilochici in Acarnania habitantes imploraverant, in horum urbem ab Ambraciotis occupatam, viginti navium "classem. duce. Phormione miserünt; qui, oppido armis. subacto, Ambraciotas in servitutem redegit, et cam Argivis Acarnanibusque foedere facto, cum militibus domum rediit, Cito tamen iterum vela dedit, ut Corinthiorum reliquaeque Peloponnesi oras Observaret; ne in Corinthiorum portus aliquis in- gredi vel. inde solvere posset. Emiserunt Athe- nienses et alias naves duce Melesandro , in mare Aegeum; ne Peloponnesiorum piratae naves mer- catorias interciperent e Continente Athenas navi- gantes: sed Melesander, escensione in Lyciam te- mere facta; ipse cum dimidia copiarum parte pe» rit, Quae tamen adversa fortuna non tanti fuit, ut inter tot victorias alicujus momenti ab Athe- niensibus haberetur (2). “Sed majus etiam quid accidit ; quo Periclis operi- 429. bus quasi corona imponi videbatur. Potidaea , quae una e belli Peloponnesiaci causis fuerat, atque ad- huc omnibus Atheniensium | conatibus restiterat , nunc, fameircolas opprimente , deditione capta est. Videbant enim oppidani, Athenienses iteratis Pelo- t | fini- (1) Thuc. II. cap. 66. sq. — Conf. Interpp, ad Herod. VII. p. 137. (2) Thuc. IF. eap. 68. ó — COMMENTATIO ponnesiorum in suam regionem: invasionibus, nullo modo a. Potidaeae obsidione absterreri; et: Athes niensium Praetores, non minus libenter conditio- nes accipiebant, quoniam exercitus assiduis proeliis gravissimoque morbo valde immirnutus erat, ` Pac- tum igitur est, ut: salvi cum“ mulieribus “pueris que, atque: insuper certà pecuniae: summá - ad iter faciendum accepti, ex urbe egrederentur; quo utrinque rato, sese in Chalcidicen | et; quo quisque posset, contulerunt. "Athenienses tamen Praetoribus crimini dederunt, quod sua auctoritate conditiones accepissent, nec hac de re ad Popu- lum: detulissent ;; urbem. enim etiam sine istis pac- tionibus capi. potuisse, contendentes. Postea, ut haec urbs. sibi propugnaculum - quoddam : esset, unde in. hostiles agros incursiones facerent , eam muniverunt , eoque colonos. ablegarunt (1). | Hac victoria secundus .D. P; annus finitus est, ac tertii. ineunte aestate, Peloponnesii non quidem in Atticam: invaserunt , metuentes ne morbo, qui assidue ibi adhuc grassabatur; corriperentur; sed Plataeas aggressi sunt, eamque: urbem vatiis ma- chinis tentarunt; quum“ vero Plataeénses mulieri- bus, puerisque Athenas abductis; fortissime. sese defenderent, - medio mense Septembri ab «ea. dis- cesserunt, oppido circumvallato , atque exerci- tus CO) "Ehuc. H. cap. zoe ~= Diod. Sic. XIR cip. 46s LITERARIA 63 tus dimidiam partem ibi in custodia relinquen- t$ (1); ^ | S Athenienses autem hoc anno nonnulla proelia va- rià fortuna commiserunt, Nam Xenophon , qui Poti- daeae imperium tenebat , cum duobus millibus pedi- tum, ducentisque equitibus in. Chalcidenses Thra- ces Bottiaeosque invadens, post acerrimam pug- nam cedere ac Potidaeam se recipere coactus est ; quadringentis ac triginta militibus amissis. X Sed illa. calamitas cito reparata est Phormionis victo- riis qui, ut vidimus, Peloponnesios observans, Acarnanibusque opem ferens, in sinu Corinthiaco plura navalia proelia commisit, quibus saepius Pelopontesios profligavit ; quamquam semel parum abfuit, quin victoria ad illorum partes inclinaret , ita ut post pugnam in. Crisaeo sinu commissam, utrinque tropaeum ponérétur (2). Quae tamen omnia, (quibus fortasse etiam ad- dendi fuerant .irriti Peloponnesiorum conatus Pie raei ex improviso occupandi , quo Athenas terrore implerunt,) (3) strictim tantum atque in transitu memoravi: quia vivo quidem adhuc Pericle ac- ciderunt, ipse vero harum rerum gestarum non fuit particeps, — Nam quamquam , ut dixi , res pü- 3 AUR G822103 | u$! WIR (1) Thuc. H, cap. 21—78. fin. — Diod. Sic. XII. cap. 47. (2) Thuc. I, cap. 76992. fin, — Diod. Sic. .XII. cap. 47. SQ. 2 (3) Thuc. If, cap. 93. sq. — Diod, Sic. XII. cap, 48. L XXXVII. 4* 64 COMMENTATIO blicas iterum. attigerat, pristinum tamen vigorem amisisse videtur; nec quidquam amplius.de eo dicendum mihi restat, quam ut ejus mortem com- memorem. . E Plutarchi. (1). enim . verbis |. appae ret , eum pesti afflictum , . non | acuto . cuidam acrive morbo succubuisse, sed lenta aegritudine fuisse tabefactum , quae. multis mutationibus in longissimum temporis spatium protracta, mentis vires potissimum attereret, ejusque rei e- Theo» phrasto exemplum affertur. Verum néc omittit Plutar- chus , supremum Periclis dictum ; quod si unicum es- set nobis de hoc viro cognitum , ipsum jam suffice- ret ad immortalitatem ejus nomini tribaendam.. Sed aegre in. praesentiarum. a. laudibus- tempero 5. hus cusque enim simplicissime. res ab eo gestas con- sideravimus , sequentibus sectionibus de. eo judicas turi; verum , ut quisque e supra dictis facile cons ficiet, pleraque in eo approbaturi. Mortuus. au- tem est Pericles annos circiter. septuaginta natus, mense Septembri. Olymp. LXXXVII. 4. A. C. 429. U. C. 325. Archonte Epaminone (2). < Divina -ves ro. providentia., humanitatis inter Graecos fautorem Atheniensibus eripiens eodem fere tempore. virum in.lucem emittendum. curavit, in suo. quoque ge- nere dignissimum , qui princeps sui aevi diceretur , Platonem. (Vid. Obs. XLV.). Cy In Per. cap. i8. p. 122. F.'sq. : (2) Conf. Diog. Laert. cap. II. segm, 2 et s. SEC. LITERARIA: 65 S'E'"C' T'T O-^"I1L VIRI CHARACTERÍISMU S; P Ie Corporis formá. Enarratis iis, quae de Periclis. vita dicenda erant, nunc transeamus ad alterum, a Nobilissi- ma. Facultate rogatum; et de ejus ingenii animi» que dotibus agamus, Quum autem hicce Charac- terismus id maxime efficere debeat, ut hominem ipsum nobis representemus ac quasi oculis subji« ciamus; age, dicamus primum quaedam de exter- ma ejus facie ac corporis figura. Atque erat qui- dem reliqui corporis forma decenti, verum ca- put nimis oblongum erat, nec cum ceteris mem- bris congruebat, Quamobrem plurimas ejus ima- gines galed tectas fuisse, nobis testatur Plutar- chus (1). Ejusmodi Periclis imago reperitur in Museo Clementino, eamque Dacierius Plutarcheae Periclis Vitae, a se in Francicum sermonem con- Vers | (1) Plut, in Per. cap; 2. p» 153. D: CLAR; E Sectio 11. $. r. 66 COMMENTATIO. versae, ahenea tabula expressam praeposuit (1). Etiam ejus imago nullà galed -instructa inve- nitur in Belgica Plutarchi versione, atque in As- seni V. C. libello laudato. Wiyttenbachius (9) non alienus fuit ab opinione, coronam perpetuo a Pericle fuisse gestatam , ut capitis deformita- tem tegeret: idque efficit e loco quodam Va- lerii Maximi (3), unde discimus, consuetudinem. bonorum civium corona decorandorum Athenis initium cepisse eo tempore, quo Pericles oleagina corona donatus est. Itaque Comici, qui quavis occasione dicteriis suis virum aliquem illustriorem plebis risui expo- nebant, variis modis hoc vitium exagitarunt, quos locos idem Plutarchus nobis servavit (4). = Crati- nus, Ve C., qui priscae Comoediae licentia libenter utebatur, eum in Thrattis vocavit: esmoxéQaAoy , i. e. hominem caput scillae bulbo simile haben- tem; rèy yàp coxlAAm» loti Üre xo exylvoy dvopod- ovo (Vid, Obs. XLVI.). Alio loco, in Comoe- dia, cui titulus Xe/goyeg , vel, (sicuti Athenaeus at- que Hesychius habent) , Xe/goyeg , ab eodem. Comi- co Noster vocatur maximus Tyrannus, vel, (ut Bryanius DBelgicusque interpres e quodam Codice ma- (1) Hla imago ctiam inveniturin Bibl, Hellen. Coraés , Tom. III, i2) Ad Plut, Consol. ad Apollon. cap. 33. p. 118. E. C3) Lib. IL cap. 6. Extern. 5. quique ibi ab interpretibus citantur, — Conf. Themistius Orat. XVI. p. 201. (4) Plut. in Per. cap. 3. pag. 153. D. — cap. 13. p. 160, B. LITERARIA. malunt), Titan e editione ac. senili Tempore fá» ius , quem. Dii KeQzanyepéray vocarunt: allusione facta ad cognomen | NeQsAxwepérou quod Jovi .ab Homero tributum fuit. Atque in Comoedia., Neme- sis dicta, si Delgici interpretis conjecturam amplec- ti nobis licet, legimus: Auc ades, o Jupiter! Capite scillae bulbo: simili permagnoque praedite.. (Vid. Obs. XLVII.).- Teleclides dicit, eum, tunc prae negotiorum : multitudine -consilii inopem sedere. in urbe Capite grayatumg; nunciem Capite &exauM- you ingentem tumultum: oriri, | Etiam ; Eupolis, qui in Comoedia , Demè inscripta , plura in Periclem lusit, hujus vitii mentionem fecit; nam ibi ali- quis: quaerens de ;singulis .concionatoribus , .. qui ex inferis in terras adscenderint, Pericle postre- mum nominato, idem , qu£, inquit, reduxiszi Ca- put eorum, qui in inferis fuerunt ?. (Vid. Obs. XLVIII.). Sed missis his, ulterius E. virique Sectio II, $e 1. nierita, tum quod ad ingenii dotes, tum quod ad animi atque indolis praestantiam. attinet, exa- minemus, Qua in re utrumque potissimum nobis evitandum erit; primum, ne Periclis laudatio- nem scribere videamur , nullo loco . reprehensioni dato: deinde, ne culpam eandem contrahamus ; quae Plutarcho objecta fuit (1)5 nempe, ut e nos- tra (1) Conf, Clar. Asseni Liber laud. p. 88. E 2 Sectio IT, $. 1. 68 COMMENTATIO tra scriptione nullo modo effici possit, .quonio- do de Péricle judicemus; nostraque sententia. nune quam sibi constet} verum fluctuet şo prouti antis qui ^ Scriptores, e quibus. hauserimus, :Pericli faverint, vel minus fuerint benevoli, Observent tamen, ` velim , aequi. hujus scriptionis judices quod. de. Lucullo: effatus. est Plutarchus (r1): ,, Ut pictores, qui decoras et eximie. venustas ,, pingunt imagines, si aliquid levis iis insit vi» tii, nolumus, neque ut praetereant id prorsus, , neque ut undequaque. exprimant, -quippe hoc. „$ deformem , discrepantem illud. reddat effigiem : ,,ita quando ‘arduum est, vel fieri non potest , potius, hominis ostendere ullius vitam, | quae ,, omni vacet macula et pura;sit; veritas sicut s simulacrem in honestis complenda est. . Illas ,, vero, quae ex motu animi aliquo , aut ex. reie ,, publ. temporibus intercurrant actionibus , offen: ,, Sas 'et. vitia claudicationes potius virtutis quam . ,, improbitatis: ea fraudes existimantes non, debe- s mus nimium diligenter et ad amussim in scriben- ,, do: explicare "sed tanquam. rubore capti sortis s humanae, quae nihil boni sincerum , . neque ,, mores ad virtutem edat. inculpatos. "t Plut. iù Cim. cap. 2. p. 479. E. e vers. Xylandr.' ==. conf, de Herod. Malign. cap. 2. sqq. p. 855. E. LIT ER'/ARLA. Eruditionis Philosophiaeque amor. An jam priori Sectione Q2» turbulenta tempora , quibus Pericles adolescens erat, "prohi- buisse, , quominus pater multos ipsi dàret magistros , Sectio Il; 6.2. a "quibus liumarniores disciplinas disceret, eruditio nénique Cultiori. hominis ingenio dignam , accipere posset. Sed Pericles, cujus arimus- altiora spec- tabat; quum ob Populi suspiciones sese. non sta. tiim rebus "publicis immisceret , tempus , quod a bellieis expeditionibus reliquum "habebat; mitiori- bus studiis Musarumque cultui impendit. -Et'Py- tloclide, quem primum Muüsices habüit docto- rem, mortuo, per aliquod temporis spatium nul- lum eelebrioris nominis virum , ^studiorum auspi- cem "habuisse ` videtur. ^ (Vid. Obs. XLIX.). Quum vero circiter triginta et sex annos ndtüs erat, Olymp. LXXIX. florüit Zeno Eleates (2); qui fortasse primus fuit, cui sese applicuit Pe- ricles; '' Hunc ^ maxime eam- ob. causam audivit «i quod Zeno,. Dialecticae inventor (3), no- minis celebritatem imprimis. „subtili Ao e AOUE! "RN "ns | à TAA, N nac- a) Conf. Sect, L p. 12 , i (2) Diog. Laert, IX, segm. 29. Suid, in voce... (3) Sext. Emp, Lib, I. adv. Logicos, p. 371. A. E Sectio 1I. $. 2e 7o COMMENTATIO nactus erat, qua omnes adversarios prosterneret: ita ut Timon Phliasius (1), Pyrrhonis discipulus, de eo diceret: magna est yis , neque fallax , Zenonis , in utramque partem disseréitis omniaque persiringentis ; "AuporepoyAuecou re iye cÜéyog oùx čaaTeðvðy ZÁuvevos MOYTOY ÈTIAÝTTOpOG. Non diu tamen Zenoni adfuisse credas ; hic enim Pa triae amantissimus , raro Athenas proficisci solebat " | Eleae plerumque commorans (2). Multo magis pro- fecit Noster ex Anaxagorae familiaritate , qui ab ae- qualibus NoU; cognominatus est ; sive hoc vocabulo insignem ejus .sapientiam indicare. voluerint,. sive ejus opiniones hoc. modo cavillati fuerint: jr; rog aoig: (Tij. UAu) «09 voUv. èréorysey (3). Is Olymp. LXXXI. 1, Archonte Callia, Athenas navi advec- tus; quo tempore Pericles ejusdem aetatis. atque Anaxagoras, quadraginta. quinque annos. matus, post pugnam ad Oenophyta gestam ac. Tanagraeo- rum Aeginetarumque .subactionem ,. majori apud Populum. auctoritate valere coeperat (4) 5 ibi phi» /:;;:1080- —. (1) De hoc vide Diog. Laert, Lib, IX. segm. terit ibig. | Menag. (2) Plut. in Per. cap, 4. p. 154. A. — Dios: Laer. Lib. 1X. segm. 25. sqq. ibiq. Menag. (3) Plut. 1. 1l, — Diog. Laert. Lib. II. segm. 6. — Harpocr. etSuid. in voce 'AyzEzy. ubi Hemsterhus. Anecd. p.226. pro Qpovpóy malit ZQopov. (4) Diog. Laert, II. segm. 7. qui locus emendatus est ab Ed. Schaubach. ad Anaxagorae Fragmm. p. 14. Sq. EUER ARH A. - 71 losophiam. docere coepit ac triginta fere annos in hac urbe. moratus est. Nec tamén Periclem phi- Alosophiam docuit, tanquam magister discipulum ; sed. hic ex illius quotidiana consuetudine, ea in suum usum. convertit -quae in philosopho. admira- batur, quaeque tum ad rerum physicarum natu- Tam investigandam ; tum ad. vitae rationem optime instituendam , pertinuisse videntur. Itaque, si. vera tradidit Diog. Laert. (1) , nempe Periclem , quum Anaxagoras in jus. vocatus esset, coram judicibus exclamasse:- xa) gyv éyà rovrov pabyrig ipa y ista verba magis gratum. viri. animum“ indicant pro- fitentis ,. se plurima b Anaxagora, nunc in ex- tremo vitae periculo versante, profecisse in quo- tidiana vitas. quam existimandus sit Pericles. his indicasse, sese eo praeceptore usum fuisse. Cete- rum. plurimi in antiquitate scriptores, hujus neces- situdinis Anaxagoram inter et Periclem - nobis tes- tes. sunt. (Vid: Obs, L.). Fuit autem tanto philosophiae. studio ab Anaxagora imbutus, ut om- ne tempus, quod ipsi a reipubl. administratione Sectio He $, 2. vacabat, illi concederet (2); ita ut ab Aeliano (3). iis philosophis annumeratus sit, qui- Civitatibus - praefuerint, | Sed ne serioribus quidem temporibus , licet re. rum Q) Lib. IL. s?gm. 13. (2) Plut, de Lib. Educ. cap. 1o. p. 8. D. (3) V. He Lib. Hl. cap. I75. sectio II. $e a. 72 COMMENTATIO rum publicarum cura Periclem fere totum occupa- ret, ab eruditione destitit; jam senex (r) Da- monis Musici consuetudine saepissime. usus est. Non tantum callebat ille homo artem, cithara similibusque instrumentis canendi: sed erat insüe per praeclarus Sophista, omniumque earum rerum peritissimus, quae juvenes e nobili stirpe or- tos, deceant ornentque (2). Noverat igitur et politicam, quam ob. causam a Pericle frequenta- batur; ita ut merito dici posset , Pericli in rebüs publicis athletae adstare, inunctor ac magister: Platoque Comicus, Philosopho nomine, non glo- ria , similis , occasionem inde peteret, comparandae hujus familiaritatis, cum ea, quae aliquando Chi- ronem inter atque Achillem intercesserat. Ut ta- men invidiosum Sophistae nomen effugeret , Popu- lique suspiciones evitaret , Musicá utebatur praetex- UU , zTZpoRAA UAI. (Doct. Groén van Prinsterer (2) praeter necessitatem mutat mpoxgaúuuaæTi.) Quae Vve- ro res ipsum non multum adjuvit, quippe postea tanquam majora molitum , tyrannorumque amicum ostracismo in exsilium actum (4) (Vid. Obs. LI.). Ad postremos Periclis annos referenda est ejus ^. cone (1) Plat. Alcib. I. cap. 14. p. 118. €. | (2) Plat. Laches, p., 180. C. (2) In Prosopogr. Plat. p. 186. (4) Plut. in Per. cap. 4. p. 153. F. sq. == Aristid. cap. Is P. 319. B. — Nic. cap. 6. p. 526, D. — Conf. Liban; Declam, XXII. p. 680. D. OTLYETERARTA. 75 cótisuetüdo cum Protagora (Vide Obs. LIL), aliisque Sóphistis, quorum subtili disputandi ra- tione deleetatus fuisse videtur: non, quod ab illis veritatem semper probari putaret; sed quia ab istis hominibus discebat, eandem quaestionem variis ra- tionibüs tractare, atque "aliqüid invenire, quo id} quod. a plerisque ^ oppugnaretur j- defendi posset, Haud parum etiam fructus capere potuit é splendido illórum 5"'ofátionisque Tuminibüs or- nàtó, “dicendi genere. Qie consideranti ' mihi , nóh asséntiendum videtur ij9$^qui Xanthippo Pe- riclis filio adstipulántes , Nostrum inanis cujusdam cüriositatis áccusant, quum per magnani -diei par- temi éüm Sophistis quaestionem agitaret, ,, in quo s esset culpa equi interfecti , quem Epitimius ,» prüeter voluntatem. jaculo ferierat, "' Nám tali ratione ' optime intelligere: poterat, quibüs àfgu- tiis ; veritatis quamvis speciem: prae se ferenti- büs;, hic vel ille, in judicio v.-c., culpam a se avertere , atque in alium innocuum" transferre pós- Sec:io If. $. 2» set (t). - Dubitare tamem non licet, quin haec omnia a filio, patrem risui exponere cupiente, Pe- riclisque inimicis magnopere sint aucta; cujus rei simile.quid. objectum, fuit Socrati, in Historiam , quae dicitur zardüzalis, inquirenti; quum indagare diceretur , " quot pedes. pulex “Såltaret (2).: Etiam Gor- D Ju (1) Plut. in Per, cap. 36. Pe 172. A. (2) Aristoph. Nub. vs, 145. Sectio IT. $. 2e ronis illud (5) :- honos alit artes. Nisi enim .Civita- 74 COMMENTATIO Gorgias senescentis jam Periclis magister fuisse perhi- betur a Philostrato ac Suida (1)5 qua de re plures viri docti dubitaverunt , quoniam Diodorus (2) Leon- tinorum legationem , cujus princeps erat Gorgias, Athenas advenisse memorat Olymp. LXXXVIII, 2. biennio post Periclis mortem, Alii viri docti haec loca inter se ita componere conati sunt : ut hic (3) existimet , Gorgiae scripta fortasse per Graeciam dispersa fuisse, antequam ipse eo venisset; quo- rum igitur scriptorum;dectioné Pericles sese erudi- re, Gorgiaeque discipulus vocari potuerit. lle vero (4) statuit , Gorgiam jam ante hanc legationem in Graecia degisse; quamvis hoc iter illo quippe minoris momenti, ab antiquis silentio praeteritum fuerit, j sh Haec igitur sufficiant de iis hominibus :quos. Pe- ricles studiorum auspices vel adjutores. habuerit (Vid. Obs. LIIT.). Verum etiamsi horum nullus nobis cognitus esset 5 Pericleae aetatis Historia nos doceret , fieri. non aliter. potuisse, quin Humanitatis Noster ; Literarumque amicus fuerit. Valet enim et hic Cice- ti - (1) Philost. de vita Sophist. I. 9. p. 492. — Suid, in T'opy. 2) Biblioth. XII. cap.:53« — Conf, Thuc. IIl. cap. 96. == Paus. VI. cap. 17. $ 15. (3) Clar. Je Geel in Hist, Crit. Sophist. p. 19. — Conf. Sybrandi de Plat. Gorg. p. io sqq. (4) Wessel. ad Diod. J. 1. — Van Spaan , Diss, de Antiph. p. 54 $q. (5) Tusc. Dispp. cap. 7. LITER|ARAA., 75 ti praefuisset vir, qui rerum publicarum curae , in- genii morumque populi expoliendorum studium ad- jungeret , non prodiissen: ibi viri illi, in quoquo Lite- rarum genere principes , Herodotus , Sophocles , Eu- ripides ,. Aristophanes , multique alii quorum nomi- na recensere longum sit. Mansisset fortassis in Ionia Anaxagoras ,. qui. Graecis philosophiae lumen. attu- lit4.cujusque vestigia premens Socrates, haud. ita diu post, ad tantam verae humanitatis: laudem. per- venit- ut. hodiernis adhuc. temporibus omnes ejus memoriam admiratione prosequantur. AAA 2C utis j eii $5.3» TH | Eloquentia, Quemadmodum Pericles omnes, qui ante vixe- rant, ingenio superavit, ‘sic ingenii ipsius lumen fuit eloquentia: cujus laude tantopere floruit, ut idem de eo dici possit, quod de Cicerone valet. Sectio 11, $, 3. Etiamsi nulla alia in re patriae commodis inser- - viisset ,. divina tamen isthac oris praestantia sem- piternam gloriam apud posteros" fuisset adeptus. Nam , quamvis forceret- omni getiere. virtutis , hac ta- meti fuit laudeclarissimus (1). — Etfuita natura ipsa ad hanc artem comparatus ; nam , si externas Orato- ris dotes spectes, decora erat corporis forma, ac dul- Q) Cic, in Brut, cap. 7. Sectio II. $. 5. 4 ;. COM MENTATIO dulci volubilique voce: praeditus (D) Ejus inge- nium autem quam subtile, acutum, promtum es- set, tum in quotidiano rerum usu, tum in ora- tionibus, saepissime ostendere solebat; ita ut vel imprudenti ei plura exciderent, quorum fione nulla Pluterchus in Apophthegmatum collectione servavit, alia hic illc apud antiquos scriptores dispersa inveniuntur: quaeque totidém documen- ta sunt, ingenii sagacitatis dictionisque elegan tiae; atque insuper sese nobis eo commendant, quod etiam absque dubio manifesta prüderntiae ani- mique probitatis indicia vocari merentur. (Vid. Obs. LIF... " | Nulla adhuc Athenis litera fuerat , quae ornatum aliquem haberet atque Oratoris esse videretur. Et- si erat opinio Solonem, Pisistratum , Clisthenem , multum , ut temporibus illis , valuisse dicendo 5. ac Themistocles non modo. prudentia, verum etiam eloquentia excelluerat ; tempora tamen; quibus vives bant, prohibuerant , quominus -ulla esset doctrina dicendi, © „ Nec enim in constituentibus rempubl. , „nec in bella gerentibus, nec in impeditis ac re- » gum dominatione; devinctis , nasci. cupiditas dicen- »» di solet. Pacis est comes , otiique socia, . et. jam » bene: constitutae civitatis quasi ` alumna: quae: „ dam eloquentia." (2). Persis igitur devictis , nec ams Cr) Plut. in Per. cap. 7. p. 155. C. (2) Cic. in Brut. cap, 12. — conf. cap. 7 et rr. "= Quinc- til. Inst, Or. Lib. III, cap. i. , ^ "LITERARIA: 77 amplius patrium solum devastantibus , Graeci hu- manioribus artibus. operam ` dare coeperunt; et Pericles , quum adolescentiae: prioresque — virilis aetatis annos Literarum studiis impendisset , in pu- blicum .prodens, suavitate sua maxime hilaravit Athenas; quae ejus ubertatem et copiam admira- Sectio I, 6.5. tae, ejusdem vim dicendi et terrorem timuerunt. | Ab hac igitur demum aetate, Athenae Oratorem prope perfectum habuerunt. Neque enim Periclem clamator. aliquis ad clepsydram latrare docuerat; sed ab Anaxagora eruditus, exercitationem mentis a reconditis abstrusisque rebus ad causas foren- ses: popularesque traduxit, (1). Physicarum au- tem, sublimiumque rerum disciplina tum alia prae- clara ipsum docuit, tum uberem fecit et foe- cundum , gnarumque (quod: est eloquentiae maxi- mum), quibus orationis modis quaeque animo- rum: partes pellerentur. ^ Grandis erat verbis, creber sententiis, compressione rerum brevis : ejus- que dicendi rationem imitati sunt omnes, usque ad Isocratem , Atheniensium oratores, qui item subti- les, acuti, breves, sententiis magis quam verbis abundantes , illum. Periclis. succum. retinebant , sed paullo uberiore erant filo. Ex Isocratis vero ludo qui exierunt, partim in pompa, partim in acie, illu- stres esse cupientes, mox loco cesserunt aliis 4 . | dus qui- (1) Plat. in Phaedr. cep. 5$« p. 27. A. Unde sua .Plut. in Per. cap. 8. p. 156. As et 15. p. 161. D. Sectio IJ. $. 3. 78 COMMENTATIO quibusdam :mollioribus , . remissioribusque dicendi generibus; ita ut tandem ii, qui sese Ciceronis tempore -Atticos oratores vocari jubebant, puta- rent, aliquem, qui horride et inculte diceret, modo: id eleganter enucleateque faceret, solum At- tice dicere. Istorum igitur judicio», si solum illud est Atticum , Pericles profecto non dixit Attice; qui tàmen, si tenui genere usus esset, nunquam ab Aristophane fulgere, tonare, permiscere. Grae- ciam dictus esset (1). ¿Tantam enim sibi aücto- ritatem apud Populum dicendi copia acquisivit, ut quum. contra. voluntatem Atheniensium loqueretur pro salute patriae severius, tamen id ipsum, quod ille contra populares homines diceret, popu- lare omnibus et jucundum videretur: cujus in la- bris veteres Comici , etiam quum illi male dicerent , (quod tum Athenis fieri licebat), leporem habitas- se dixérunt, tantamque in eo vim fuisse, ut in eorum mentibus qui audissent, quasi aculeos quos- dam relinqueret. (2) (Vid. Obs. LP). Quanto autem magis hunc virum ad mirabimur , si Thucydidem (3) audiverimus de Pericle dicentem: . óxdre yoùy aloÜorrd ti aüToUG v&pà woupüv Ufpet Üupco0yruG, Aéy Gv wurémMMocEy igi TÒ QofQeiotou , xal (1) Cic. ll. cc. — de Orat. II. cap. 22. III. cap. 34. == Brui. cap. 94. — Orat. cap. 4. 9. == Quintil. I. O. XII. cap. 10. ^ (2) Cic. de Orat. HI. cap. 34. (3) Lib. ll. cap. 65. Inde sua hausit Themistius Orat, X. p. 194 LITERARLA. 79 xa) Sedirat WD àAdyaec avrixAÜloTw méam Pu) rò döpt. “Id etiam Plutarchus, quamquam diversa quadam ` ratione, de eo testatus est (1); ad- dens: Zhu£e v» pyropnofw , (xarà YlAdvawm) (2), puyayuylæý oray, xa} uéyurrow Epyov aüriíe, Tiv vp và yoy xol mly wébodov, Gorep TiVÀg TÜvtuc xol Qdywcous quie, ur upero; dye xat xpo. cse Xeoulvoug. Incredibilis vero ille successus , quem Periclis eloquentia habuit, non modo ex illa arte explicandus est; sed e viri probitate atque inte- gritate, de qua pluribus dicere ab hoc loco alienum est. "Verum ingenii animique dotes, quibus Pe- ricles tam illustris fuit, adeo arcte inter se con- junctae sunt, ut de his loqui non possis, nisi et illas: tangas. Quod luculenter apparuit cognomine, quo Pericles ab antiquis appellatus fuit. Quam- quam enim Ojympii nomen ob divinam oris prac- stantiam acceperat, (uti Cicero os coelestissimum vocatus: est (3)), tamen tantae in eo elucebant virtutes , ut posteri dubii haererent, utrum ip- sius ingenium praedicarent e divino quodam fonte profluxisse (4) 5 an potius crederent , virtutes , qui- bus Sectio LI. f. 5. p. 134. C. Is non admodum sese Periclem mirari profitetur, . Sed versatur in laude Valentis Imperatoris, Eadem ratione usus esse videtur Himerius p. 834. (1) Plur. in Per, cap. t5. p. 161. C. (2) In Phaedr, p. 271. C. (3) Vell. Paterc. II. cap. 66. $. 3. (4) Appellationis causam explicárunt Pliit. in Per, cap. $ P: 156. Sectio 1I. 5, 3. go. COMMENTATIO bus .excellebat , | satis . probare .eum , ante. quam natus esset, inter deos degisse (1). Et quamvis. non semper de suggestu discederet , illa consecutus quae. sperasset (2), admirabilis tamen persuadendi vis 4 qua valebat, saepissime effecit, ut, licet. victus , omnes tamen in opinionem duceret se vicisse: , quo pertinet "Thucydidis Milesiae filii jocus ( 3). Dubitatur. nonnunquam , utrum Pericles aliquid scripti reliquerit. Ad quam quaestionem dirimens dam non. multa nobis ex antiquitate adsunt. testi- - monia, sufficientia tamen, ut puto. Fuerunt enim qui putarent , . Ciceronis certe. aetate. nonnulla fuisse scripta , Pericli jure tributa. Verum ne di- cam , . Ciceronem altero. loco (4) aliud quid trac- tare, nec vocem constent adeo urgendam. esse, ut Cicero ea indicare voluerit, sese ea, quae Pe- ricls nomine ferrentur, germanos ejus ingenii foetus habere, satis superque ipse probavit se- etiam de his scriptis dubitare; dicens e-e e-so n- p. 156. B. — Diod. Sic. XIT. cap. 49. Aristid, IÍ. p. rsr. jebb. — Schol. Aristid. p. 195. Fromm. == Theon. Progymm; p. 104. Heins. (1) Plut. in Per. cap, 39. p. 173. C. — Consol. ad Apollon, cap. 33. p 148. D. — Valer. Max. V. cap. 10. Extern, 1, — Scrip» torum loca, ubi taritum Olympius vocatur, nulla hujus rei exs p'icatione addita, citare supersedeo, (2) Themistius IL. p. 376. (3) Conf. Obs XXII. (4) De Orat. II. cap. 22. LITERARIA. 81 ante Periclem cujus scripta quaedam ferutitur (1) Haec testimonia , quae non consulto, sed temere et dubitanter data, refutantur diserta Quinctiliani affir- matione, sese, licet a Cicerone in Bruto moni- tum, Periclis aliqua ferri, nihil reperisse tanta eloquentiae fama dignum (2). Testatur idem, nul- la Pericleae eloquentiae monumenta ad sua tempo- ra pervenisse; sed contra ea significat: Peric/em De- mademque nihil posteritati reliquisse (3). Ac Plu- tarchus , qui omnia ad Periclem pertinentia de- dita opera indagavit , exceptis psephismatibus , ni- hil a Pericle scriptum, post ejus mortem , inven- tum fuisse contendit (4). ^ Accedat observatio, quod Thucydides nullas Periclis orationes finxisset, si ulla earum superfuisset , quippe e quarum com- paratione continuo apparuisset, qua in re ab ipsis Periclis verbis discessisset ; nec tum difficile fuisset : viv. &xplBsixy dry TU AesÜlvrov QupyvyuuoveUoau (5). Existimándus fortasse Suidas (6) Ciceronis locos ita accepisse, ac si Pericles primus scrip- tam orationem in judicio recitasset: Zeri zp&- Tos ypartòv Mov èv QixmoTWplo elme, Tv mpò aj" TS TÙ (1) In Brut. cap. 7. (2) Instt, Orat. III. cap. Is (3) Lib. XII. cap. 5. et 10. (4) Plut. in Per. cap. 8. p. 156. C; — Pseudo Plut. in vita Antiphontis, p. 832. D. ` (5) Thuc. I. cap. 22. (6) In voce TIeg;ixA, — Ex eo Eudocia Violet, p. 553. CLAR, F Sectio II. $. s. sectio ll, $. 5. 83 COMMENTATIO roù) c eDiativrauy. Hujus rei contrarium invenitur apud Philostratum Çr), memorantem nonnullos óra- tores extemporalis orationis fontes a Pericle derivas- se, Verum posterior haec narratio. confutatur Dee mosthenis. auctoritate , qui a Plutarcho (2) dicitur. in Pericle probasse: «à uw vaxéac uuob eph mavrbc ix TOU cupio TAuéVoU AÉysiy, Neque ea. magis conve- nit cum- iis, quae de prudentissima. Viri indole nobis sunt cognita, qui Deos orare solebat, ne quid sibi excideret quod Populo displiceret. Ve. rum , utPlutarchi verbis utar, tæŭræ pip (cc éTé- pae: dder mpayparilug | eue. (3). $ < Sed ut hisce , quibus plura addi potuerant, tan- dem finis imponatur , in una observatione subsistam : Demosthenem , nimirum , principem illum Athenien- sium oratorem , Periclem sibi imitandum sumsisse (4) 5 . quumque aliquando abjecto esset animo , hanc conso- lationem. ex Eunomo: sene audivisse: sibi non esse desperandum , et timiditate tantum prohiberi quo- minus Pericli par fieret eloquentia (5). Etiam pos- terioris aevi declamatores , ubi summum in eloquen- tia spectabant , solebant dicere: vincat Periclem (6). (1) In vita Sophistt, Proóem, p. 431. sq. (2) In Demosth. cap. 9. p. 850. A. (3) In Peric, cap. 39. p. 173. E. (4),Hermog. de formis Orat.. Lib, H. cap. 9. pe Sturm. Conf. Plut, in Demosth. cap. 13. p. 9855. B. (s) Plut. in Dem. 1l, cc. et cap. 6. p. 849. F. (6) Himer, p, 284. 312. LITERARIA $3 8$. 4 Fortitudo reique militaris peritia. Cum literarum amore Pericles rerum praeclare Sectio II, $, 4. gestarum gloriam conjunxit; atque uti eum in- suggestu oratorem admirati sumus, ita in castris imperator nostras laudes meretur; quum , quemad« modum in concione eloquentia, sic inter hostes triumphis excelluerit (1), novemque tropaea ab eo fuerint posita (2). Primum nullo, ut vide- tur, imperio ornatus, in expeditionibus sese osten- dit fortem audacemque militem (3), sibique bene parendo viam munivit ad bene imperandum. Ac duo imprimis quum 'sint officia, quibus imperator fungi debeat; primum, ut prudenter res aggre- diatur; ut eas alacriter conficiat; brevis expe- ditionum a Pericle susceptarum recensio alterum sufficiet, ut omnibus appareat, optimo jure illi inter clarissimos in antiquitate belli duces locum fuisse assignatum. Non temere in omnes, quaecunque sese offer- rent, expeditiones involans, prius hostium vim, anni tempestatem , omniaque illa considerare sole- i bat, (1) Conf. Himerius, p. 490. (2) Plut. in Per. cap. 38. p.» 173. B. — Comparatio inter Periclem et Fab, Maxim. cap. 2. p. 190. E. (3) Plut. in Per. cap. 7. p. 155. F2 $ Seetio II. $. 4. 84 COMMENTATIO bat, quibus victoria potiri, eamve amittere pos- set. Ita Tolmidem (1), hieme appropinquante 'Fhebanis bellum inferre paratum , omni opera ab isto proposito avertere conatus est. Quumque is, nulla prudentissimi. consilii habita ratione, cum maxima exercitüs parte periisset; majorem adhuc fidem habere coeperunt Athenienses Pericli dicene tis Cives quantum in se esset, immortales futuros esse. Eadem sollicita cura ut eventus conatibus res- ponderet, effecit, ut neque expeditionem in Aegyp- tum probaverit, nec unquain siverit, ut Athenien- ses Siciliam invaderent. Quandocunque vero ipse ex» ercitüs imperium susceperat, eadem prudentia uti . non omittebat; et nunquam proelio , cujus dubius eventus ac periculum esset, decrevit: nec argen- to pepercit, ubi hujus ope hostium ducibus cor- ruptis , efficere poterat , ut eorum exercitus dimitte- retur, domumque rediret. Ea Periclis agendi ratio , quando Plistoanax Atticam ingressus erat, ei fortasse timiditatis , turpisque ignaviae accusatorem excita. re posset; nisi animadvertendum esset, Athenien- ses illis temporibus undique ab hostibus , Eubocëne Si- (1) Conf. Sect, I. ad annum 446. Quum autem plurima in hac sequentibusque paragraphis memorata, e priori sectione desumta fuerint; non necessarium duxi, eosdem quos antea, iterum citare veterum scriptorum locos, Quae igitur nulla auctoritate addita hic scripta sunt, iis, quae priori Sectione vel in Observationibus exposita fuerant, jam satis probata esse existimavi, l jA LITERARIA. $5 sibus , Mepirensibuss Meiner; Peloponnesiis fuisse circumventos ; quos omnes simul exppgna- re non poterant, quorum vero copias separatas —— subegerunt. ‘Fieri solet nonnunquam, ut ioperstani a ante pug- Tam commissam , et dum manus conseratur , omnia bene instruens , post partam victoriam ab illa cura remittat; et securior factus, hostibus non tantum occasionem praebeat reparandae adversae fortunae, sed ejus negligentia etiam fausti priores successus in calamitatem mutentur. Sed longe aliter Pericles , qui, quum in Darbarorum regionem novos incolas duxis- set, inde non prius navigavit, quam €os, muro a mari ad mare ducto -contra hostium praedonumque incursiones confirmasset. Quo minus fidem Plu- tarcho recusamus, narranti, Periclem ab expedi- tione.in Acarnaniam revertisse, nulla v ne fortuita quidem, militibus oblata. . Verum non tantum consilio valens, sed et manu fortis, si festinatione opus esset, opportunam occasionem non praetermisit. Ipsi non sufficiebat maritimas oras infestare, sed longius a mari in interiora progrediens, urbes tentabat, Sicyonios- que sibi obviam profectos exspectans, de iis tro- paeum exstruxit.: Eadem diligentia Delphis, qui- bus Lacedaemonii Apollinis delubrum dederant , il- lud eripuit, Phocensibusque reddidit. ^ Nusquam autem magis illa alacritas eluxit, quam ubi a tot simul hostibus [petitus, ante Aprilis men- sem Sectio 1t. $. 3. Sectio IL $. 4* 86 COMMENTATIO 'sem exactum, totam Euboeam sibi subjecit.. Dum Samii obsidione erant cincti, quum ipse in. exercitu aderat, res feliciter gerebantur; atque urbs variis machinationibus , sive a Pericle ipso, sive sub ejus auspiciis, inventis, urgebatur, Vix autem abfuit Pee ricles , quin Athenienses profligati sint, Samiique maris imperium. tenuerint; sed Pericle reverso, res brevi restitutae sunt, insulaque in Atheniensium di- tionem redacta. Nec illa fortitudo eum in: bello Pelo- ponnesiaco deseruit. Prudentia suadebat , ne contra Peloponnesios, numero multo majores, cum mili- tibus egrederetur; sed mare apertum quocunque aditum praebebat, et Pericles intelligens, hostes aegre laturos esse, bellum in suam regionem infer- ri, classes instruxit, quibus, vel ipse iis praefec- tus , vel alios imperatores ipsorum praeficiens , oras Peloponnesi Acarnaniaeque devastavit, tantumque hostibus incussit terrorem, ut singuli quam ce- lerrine domum se reciperent, ac postea separati devincerentur. . Aliud quid in Periclis gerendi belli ratione observari oportet. Nulla enim civitas, quam Atheniensium dominationi subjiciendam decreverat, ejus armis resistere potuit; Euboeaque, Aegina, Megaris , Samus et Potidaea, quamvis incolae ome nibus viribus obniterentur, tandem omnes succum- bere debuerunt. Ne vero quis dicat, illum ab Oe- neadis , Epidauriisque re infecta abiisse: Pericli enim non illud propositum erat, ut has urbes caperet; sed, quum agros vastaturüs escensionem fa- LITERARIA. 37 fácefet;; simul et has urbes subita irruptione oc- cupare: tentavit. toi “Dicamus: adhuc Wess de militari disciplina ; quàm in exercitu vindicavit ;; quidque ‘agere sole- ret, quo militum: virtutem “excitaret j^ eosque in oflicio. retineret... Notum est; quid “fecerit, defi- ciente: sole et quum fulmen in castra delapsum esset: verum praeterea Frontinus (1) aliquid de eo narrat, unde discimus ;, quomodo militum | su- perstitione uteretur ad victoriam acquirendam. Nam initurus proelium, in lucum densissimae opacita- tis, qui ab utraque acie conspici poterat, homi- nem ingentis staturae, Deorum more ornatum, et curru candidisque equis vectum , immisit; qui da~ $ectio Le $, 4. to signo proveheretur, | Periclenque nomine. ap- pellans ,. cohortaretur Deos. Atheniensibus adesse. | Quod stratagema prorsus ipsi successit, Vix enim hostes. visum .adspexerant, quin. paene ante con: jectum - teli terga verterent, — Sed inquinatae fue- runt plurimae Periclis. victoriae. crudelitate. -Pos- sit fortasse Hestiaeénsium ,.. Aeginetarumque e pa- tria.expulsio,' ob politicas quasdam causas: fuisse decreta. .Saevitia tamen, qua Aeginetis pollex ab- scinderetur ,- candentique ferro. Samiis: signum: inu- reretur, nulla ratione excusari potest; nisi statuas mus, Athenienses eadem ratione ab hostibus trac- | | ta. y Lib. I cap. rr. $. 16. Aliud Periclis stratageuua vid. Hl. 9. $. 5. - 88 ^" COMMENTATIO Sectio II. $. 4. tatos, idem illis rependere voluisse;: ita ut Peri- cles, licet ipse talia non probaret, militibus in- dulgere cogeretur. Ilis enim minime: severus im- perator fuisse videtur: quamvis enim Sophocli dice- ret: Imperatorem non tantum manus, sed et ocu- los abstinentes habere- oportet; poeta tamen non. admodum a luxuria destitit; militesque hujus prae- toris exemplum secuti, meretrices tanto numero secum habuerunt , ut hae, e questu quem iia templum. Veneri conderent. $ 5 Prudentia. / Supra jam mentionem fecimus difficultatis, quae existat in enumerandis dijudicandisque alicujus vi- ri ingenii animive dotibus; quoniam singulae vir- tutes, diversaque vitia tam arcto inter se conjun- guntur vinculo, ut non sine magna molestia pe- culiaribus capitibus ea exponi possint. Qua dif. ficultate maxime hac paragrapho laboramus; quia in paene omnibus, quae Pericles effecerit, ejus prudentia conspicitur, ita ut inde separari non queat, Sunt tamen et alia, ubi prae caeteris virtu- tibus illa prudentia elucescat, disertaque mentione dignissima sit. Quamobrem lemmate, huic para- grapho inscripto ,: non intelligi velim prudentiam in rebus militaribus civilibusque , de.qua suo. loco jam diximus vel infra dicturi sumus; verum eam , | pru- g LITERA RTAS S 89 ee ... Sectio 11. $5. prudentiam , quae im privata vita instituenda spec- tatur, conservandaque auctoritate, quam inter po- pulares adeptus fueris. | | "Quüm Pericles virilis: aetatis; annos attingens; rebus publicis: se" immiscere coeperat, Pópuli ani- mus ipsi non benevolüs erat, quippe qui suspicaba- tur ac metuebat ne tyrannidem homo affectaret, Fa- ciei forma linguaéque suavis volubilitas , omnibus in nemoriam-revocabat dominatdonem Pisistrati illius, a' cujus tyrannide vix liberati fuerant, cujus- que filius Hippias 3“ Athenis expulsus, Persas in Graéciam. duxerat. Periclem igitur, huic familiae cognationis necessitudine conjunctum , 'sollicitis in- vidisque oculis óbsetvabant; atque in Ostracisnio unicum contra ejus molitiones praesidium pone- bant. ^ Quae omnia probe intelligens Pericles, se Populi oculis subtraxit, vel in bellicas expe- ditiones profectus , vel domi quiete se continens.. Nec ‘tribus ;illis in Civitate multum pollentibus. viris, Aristidi , Themistocli et Cimont, palam se opposuit; sed claneülum. viam sibi munivit, qua pedetentim progrediets ,. tandem, quum Aristides mortuus ,' Themistocles ejectüs ésset, t Cinion longinquis. bellis extra patriam detineretur, ad remp. accessit, Dissimulavit tamen et tum veram mentem, ac quüm natura ad Aristocratiam pro- pensior esset, pauperum plebisque partes amplexus est.. Permovit eum. maxime cogitatio, Cimonem ab Optimatibus: vehementer diligi , ita ut, si ab jis- . Sectio I, $. s. 9o COMMENTATIO iisdem partibus staret, non nisi secundos hono- res adipisceretur. . Hac item ratione. Populi. su» Spiciones levaturum , atque .a se remoturum es- se sperabat. Itaque a consueta vivendi ratione in eo prorsus decessit, ut nullis amplius: convi- viis adesset (1): praetereaque omni cura vitavit , ne Populi oculi in se figerentur , suumque nomen per ora volitaret, In nulla platea conspiciebatur ; nisi quae ejus domo ad curiam duceret; ac, ne Populo sui fastidium crearet, | summopere ' cave» bat „ne se quacunque occasione in prospectutn ejus produceret verbaque coram Populo faceret. Sed mi- nora per amicos Ephialtem , Metiochum j ;Menip- pum, Charinum, Lamponem (2) effici curans; magna et graviora sibi reservabat 5 eadem fere ratio= ne qua in minoribus rebus Athenienses quocunque utebantur navigio , si vero publice : quid agendum esset , Salaminiam usurpabant. Quum vero aliquid majoris erat momenti, de quo ipse disserere cu- piebat, non nisi meditatus suggestum conscendere solebat: et semper domi, antequam egrederetur, sibi in mentem revocabat, se locuturum. esse co- ram liberis civibus (3); Deos simul orans, ne 4 quid (1) Plut, in Per. cap. 7. p. 155. D., — Reip. Ger. Praec. cape 4. p. 8oo. B. '(2) Plut, in Per. 1. l, — Reip. Ger. Praec. cap. 15. p. 811. sq. (3) Plut, in Apophthegmm. Regz. in Per. n9. t. p. 186. Cc-— Symposs. I. 4. p.620, C. — Reip. Ger, Praec. cap. 17: p. 813. D. LE I TjiE;RA;R:EA. 91 quid. sibi invito. excideret , .quod ad rem prae- | Sentem., minus . conveniret,- vel. Populo . displice- ret (1); Quapropter. saepenumero,. a Populo ad dicendum vocatus, . constanter recusavit, negans şe esse praemeditatum (2). l .. Omni. autem. tempore Demagogi favorem. Dieísli largitionibus et munificentia emere debuerunt. In- telligebat autem Pericles si de suo largiretur, opes , quas non parvas quidem., sed Cimoniis minime pares, dabebat, brevi exhaustum iri: idque a nonnullis ita.explicari posse, ac. si divitias suas omnibus ostentare -vellet,. iisque superbiret, .Excogitavit igitur:-largitionem .de. publico, qua venales animos Sibi. devincire. posset, et tamen. nullius. invidiam in.se:excitaret, -Quibus omnibus id tandem. effe- cit; ut non. modo -Ostracismum - effugeret 5 . sed omnes. adversarios. deinceps -e patria. expelleret. Postea, quum. satis probabiliter sperare : posset , fore ut.sibi nihil amplius ab illis. metuendum es. set; Anon omisit se generosi animi specie in- om- nium benevolentiam insinuare , "l'hucydidemque. ac Cimonem in. patriam révocati toleravit; atque, Po- pulo .gratificaturus scilicet ; ipse psephisma. scrip- sit; quo. posterior ab exsilio revocatus est, Ka) Plut, in. Per. cap, 8. p. 186. C. .— Quinct. 1. O. XII. 9. $. 13. — 1o. $. 6s. I Aelian, IV. 1o, — Suid. in voce Tepe 77 Conf. Sect. I. $. 3. Obs. LIP. — (2) Liber qui Plutarchi nomen prae se fert de Educ. Puerr, Cap. 9. p. 6. C. ibiq. Wy«t. Sectio i, f. s. Sectio II, $. s. "n COMMENTATI O Denique postquam summum potentiae atque ame plitudinis fastigium attigit, re contentus, nec nominis splendorem insüper quaerens, Democra- tiae appellatione, regium omnino imperium exer- cuit. ltaque nullam extraordinariam ^ dignitatem expetivit; sed ipsi suffecit, si inter decem ordina- rios Praetores eligeretur. Et, quamquam summus omnium rerum, tum in Urbe, tum extra Athe- nas, arbiter erat, Populo hujus rei omnem hono- rem, sed et cautiones reliquit: ita ut , quum belli Peloponnesiaci tempore ‘Athenienses’ ei- succense- rent, quod belli fuisset auctor, sese “excusare posset dicendo: est ità; vobis hujus belli fui suasor, sed vos tamen nihilominus, sponte vestra, bellandum esse decrevistis. Sic, et semper: pro- fessus est, se eadem uti velle fortuna ac reliquos cives; quumque exspectaret, fore ut agris, quos privatam possessionem habebat, ab hostibus par- ceretur, illos Populo dedit, eoque omnes suspi- ciones , quae alioquin ex ejus amicitia cum Archi- damo fortasse fuissent exortae, prorsus a seavertit, Nec tantum in publico illa prudentia appare- bat, sed domi, aeque ac foris, Pericles se. ea duci patiebatur. Summae in Civitate auctoritatis vir Anaxagorae exemplum sequi non poterat, qui enthusiasmo quodam atque animi celsitudine duc- tus domum deseruerat, agros relinquens incultos (1). | : Nam (1) Plut, in Per. cap. 16. p. 162. B. — De Vitando Aere Alie- no LITERARIA. Sectio II. $.5, Nam ,-uti Plutarchus animadvertit, non eadem erat Philosophi et Politici vita: quorum ille in rebus honestis mentem exercebat, minime exterarum ree rum indigam: hic, ad usum hominum. accom- modans virtutem , necessario utebatur divitiis , ut honeste inter populares viveret. Quumque minime in illorum Politicorum numero censendus. fuerit, qui e publicis pecuniis privatum quaestum faci- ant; uxor autem e prodiga Megaclis gente oriun- da (1), filiique, ad luxuriam possessionumque dilapidationem essent proclives; omnem rei famis liari operam dedit: ita ut in ampla hac domo et opibus afüuente, nihil efflueret, verum omnes impensae omniaque emolumenta certo essent nu- mero et modo constituta, Quae ut efficeret, praesertim Euangeli servi opera utebatur; quem praeclara supra ceteros indole praeditum, ipse ad domesticam disciplinam instituerat, ^ Vehementer tamen haec displicuerunt mulieri filiisque, qui suas querelas ubique proferentes, patrem avaritiae accusarunt. Ac sane fili amicum, qui huic pecu- nias mutuas dederat , deinde suas repetierat , in jus vocavit, Sed, quamvis igitur recusaret prodigi in- opiae succurrere, ab avaritiae criminatione plane | libe- no cap. 8. p. 93. E. — Diog. Laert. Lib. II. segm, 6, — Himer, apud Phot. p. 1088. p. 84. Wernsd, quique ibi ci- tantur, == Schaub., lib, laud, p. 7. Sq. C1) Conf, Aristoph. Nub. vs, 46. sqq. ibiq. Schol. Sectio A $. Be 9j . COMMENTATI O liberatur iis;:quae de eo testatur Plutarchus (1): divitiae nonnunquam inter honesta réferri possunt, si possessor iis bene utatür, -ut fecit: Prleiees qui multis subvenit pauperibus. Optime etiam intellexit Pericles , plebis oculos - delectari gravitate, quam in viro, cui rerum publi- carum cura sit credita, conspiciant; nec unquam ab ea aliquid remisit, sed eam constanter tueri co. natus est. Qua propter per omne tempus, quo Civitati praefuit, nunquam ad amicorum convivia accessit, una tantum occasione excepta, quum cos gnatus Euryptolemus (2) uxorem duxisset: sed et tunc statim post libationes effusas surrexit (3): Quae decori servandi cura etiam in: causa fuisse videtur , quod in 'suppeditanda filiis pecunia res strictior esset : metuebat enim ne hi , siquidem ma- jore nummorum copia donarentur libidini indulgere possent, nimisque exsultarent : quo ipso Populi ine vidiam atque indignationem moverent. Praeterea. etiam hinc mihi videtur defensio peti posse, qua occurratur accusationi, Periclem moribus fuisse ita dis- (1) Plut. in Per. l. 1. Conf, cap. 38. pe 171. F..sq. (2) Etiam hic e gente Megaclea ortus fuisse videtur. Alius ejusdem nominis memoratur a Plut. in Cim. cap. 16, p. 488. C; (3) Plut. in Per. cap. 7. p. 155. Quae enim narrantur sh Athen, l. p. 7. F. pertinent ad Periclem Pericliti filium | Pite theum parasitum. Conf, Lib, VI. p. 234. Fe LITERARIX 95 dissolutis , ut ne a filii quidem uxore abstineret ; verum de istis sequenti paragrapho agemus. $. 6. Morum integritas. Erunt fortasse, qui existiment , me: huc. usque non. adeo characterismum , quam laudationem » Scrip- .Sisse;. quique nobis accusatores sint. nimii erga Sectio lI. $. 5- virum, in cujus rebus enarrandis. versamur , favos ris. Atqui profecto in iis, quae Oratorem Civita- tisque gubernatorem ac defensorem deceant ornent- que , Periclem prope perfectum , cum Cicerone , vo- care haud recusaveris. Sed erant in hoc viro, uti et in reliquis mortalibus , nonnulla, quae, si juvenis, , -quem in omni sermone et scriptione de magnis. viris. reverenter ac. modeste judicare oportet." (1),. vitia appellare non ausit, tamen a bono integroque aberrationes vocabit. Ac quam- vis minus gratum jucundumque sit, de homine, quem magni aestimes ac diligas, illa dicere debe- re, quae ejus laudibus non. valde faveant; in hoc tamen tantum est solatii, quantum tibi persuadere possis, lectores, si videant leviores minorisque momenti naevos a te non praeteriri, in reliquis eo (1) Sunt verba Wyttenb, in Bibl, Critic. III. 5. p. 117, Sectio II, $. 6, 96 COMMENTATIO eo majorem. tibi. fidem . habeant , laudesque,. quas tribueris, non. e. partium studio, sed e vera aesti- ` matione ortas esse credant. Pericles etsi in publica vita a gravitate nihil remittebat, privatus pudicitia morumque conti- nentia non admodum excelluisse videtur; etiam" si statuas plurima ab ejus inimicis vel ficta, vel cérte in majus aucta fuisse. Hujus rei sit documento, quod ab Athenaeo (1) narratur, de ejus consuetudine cum Elpinice, Cimonis soro- re, satis libidinosa muliere, et amoribus quis bus puella in Polygnotum arserat, postea ma- trimonio cum fratre, apud Athenienses famo- sa (2). Dixit nempe Athenaeus, Periclem pse- phismatis , quod de Cimonis reditu scripsisset , mercedem accepisse concubitum cum Elpinice. Jam quamvis praefracte negare nolim, Periclem unquam cum illa rem habuisse; haecce tamen facile men- dacii arguuntur iis, quae jam longe antea accide- rant; quando Elpinicae, ipsum roganti , ne fratri, qui in capitali judicio versabatur, molestus esset, anilem aetatem exprobravit. .Difficilior erit refu- tatio accusationis: Periclem cum Xanthippi filii uxore coiisse; cujus rei, praeter Plutarchum, eun- dem Athenaeum 1. l. testem habemus. Quis enim credat, aliquem , etiamsi alii sit inimicissimus, tam in- (1) Deipn. XIII. p, 589. F. (2) Put in Cim. Cap. 4« p» 480. F. - f LITERARIA. insano esse animo, ut, ejusmodi fabellis spar- gendis, suae ipsius potissimum famae noceat, Mirum tamen cuique videbitur, Periclem, qui tanto studio curabat, ut etiam privatus apud Po- pulum inculpatus esset, adeo sui oblitum fuisse, ut tale quid in se admitteret. "Verum ad amores fuit propensior; atque inter causas, ob quas priori conjugi invisus fuit, recensenda etiam erit consuetudo, quam cum Chrysilla Corinthia habe- bat (1)5 nec libentius Dinomache alii nupsisse vi- detur, quam ipse Aspasiam duxit, Omnino enim Plutarcho assentiendum videtur, dicenti: lascivum potius, quam e literarum humanitatisque studio ortum , amorem illi cum Aspasia fuisse. Atque etsi Assenus V. C. (2), Aspasiae Periclisque partes defendendas humanissime sibi sumsit, eam vocans humanitatis domesticaeque felicitatis prin- cipem inter Graecos fautricem 5 tamen metuo, 7 Sectio Il. $. 6. ne aequo melius erga eam animatus futrit. Nam quominus credamus, Aspasiam literarum solum amore ductam, Athenas advenisse, prohibent di- serta Veterum testimonia; e quibus comperimus eam jam antea .Megaris, deinde Athenis officinam tractasse. parum honestam- ac decoram; quae puellas: ad quaestum corpore faciundum aleret, | et (1) Athen, 1. 1. Conf, X. p. 436. F. (2) In libro laudato p. 34—37. — Conf. Kampeni Hist. Gr. Tom. 1L p. 332. in not. CLAR, G L| 98: COMMENTATIO sectio II. 6.6: et cujus e ludo scorta per omnem Graeciam dis- pergerentur (1). ^Fatendüm tamen est, eam 'veri- similiter hanc artem reliquisse, postquam Pericli nupsit: sed semper tamen .ei haesit suspicio, . quod Atheniensium matronas, d maritis ad se ad- ductas, Pericli subjiceret, ^ Ut vero istae de Phi- dia fabellae, ita et haec ex inimicorum calumniis maximam partem ortum ceperunt: atque admodum credibile mihi videtur, Periclem , quum Aspasiam domo excepisset,-pro dignitate in republica accep- tà, cum ea consuevisse. ^ Magnopere autem eam dilexit, ita ut nunquam in conciónem iret, do- mumve rediret, quin eam osculo salutaret; eique ' adeo erat deditus, ut- Comici , omnem occasionem arripientes, qua principi in Civitate viro, illude-- rent, plura de eorum domestica vita excogitarent ; veluti totus ab Aspasiae sententia ^penderet , bella- que ejus suasu decerneret. Qua propter Periclem saepissime Jovem; vel Herculem vocantés, uxo rem ,- alteram. Omphalen,. vel Jünoném appella. Tun t. i Ies vt T ES ja Sed discedamus ab hoc’ argumento, “quod for- tasse nimis jam diu mos. tenuit; “virun admirane tes, cui tantum hoc verti potuit vitio , quod amo- ris illecebris. blanditiisque nimis facilem praeberet aurem; quem ceteroquin mores summopere uni. cuique commendarunt; .atque. in. cujus vita nul- yiii | lum (15 Athen. XIII. p. 569. F. LITERARIA. 99 lum vestigium invenitur nefandae istius libidinis , (quis. enim amorem vocet?) quae omni aetate celeberimos ceteroquin honestissimosque in Grae- cia viros inquinavit, $7 Incorrupta fides. j 1 -Splendet. hujus virtutis laude Periclis nomen, cui amor. patriae, integritas, constansque erga amicos benevolentia. ac studium, tam alte in animo insita fuerunt; ut nescias, utrum Peri cli. magis. ornamento fuerint, an ipsa ex illustri ilo exemplo majorem apud omnes commendationem acceperint. Nam quis patriam revera amare di- . catur, nisi ille; qui omnes, quum facultates opes. que, tum ingenii vires , in ejus salutem impendat ; seseque nullo privato lucro a patriae commodis curandis abduci patiatur? Et quo tandem pacto amicitia stabilis. ac: constans esse poterit, si ei . fitmamentum , quod fides est , demseris ? Nihil enim . &tabile4 quod infidum. Quapropter illum, qui in sécundis adversisque rebus gravem , constantem, stabilem $e praestiterit , esse ex maxime raro homi- mnuüm genere judicare debemus , ac paene divino ( 1). C Ciy Cic. de Amicit, cap. r7. eet G 2 Sectio II. 6.6 Sectio 1T. $. 7. - 10 -C OM MENTAT HO -Dicitur a nonnullis ambitiosus fuisse Pericles, atque imperandi cupidus. Non nego: vir enim -qui* semet ipse probe noverat, intellexit se , quippe et: manu fortem et dextrum ingenio; ‘reipublicae pro~ futurum esse, si cives Civitatem suae curae come mitterent 5' quapropter nullam opportunitatem prae- termisit, qua hunc scopum attingeret. Ut vero ad hanc metam pervenire posset, Populo indulgendum erat; plus fortasse, quam, si perfecti quid spe- ctes, revera expediret, sibique ipsi placeret. Sui vero nullam rationem habens, si civium ^ salus - ageretur, ac praeterea sperans, fore utleviori malo gravius, anarchiam , omniümque rerum perturba- tionem averteret; ut, si quando illud postea repa- rasset, res bene constituta vocari posset; hanc viam, non planam quidem ac facilem , unicam ve- o, quae ad propositum duceret, ingredi decrevit, Utrum verum viderit, alibi erit indagandum : nunc ostendisse sufficiat , Periclem hac. in re egisse, uti ipse existimaret agi oportere. uf | Quo autem clarius appareat, Periclem, antequam solus Atheniensium res curare coeperit , nihil fecis- 'se, quod merito illi objiceretur , opus tantum erit, ut nobis in memoriam revocemus, quemadmodum erga eum animati fuerint Athenienses. ' Aliter enim fieri non poterat, quin plebs j^ quae tamdiu ab illo defensa fuerat, postea, quum. Pericles; non adeo Populi voluntate se duci pateretur, quam ipse eos quocunque vellet ageret, vehementer. ab eo. alienata fuis- CLITERARÍAXA: “IOI "Sectio Hy $.7. fuisset ; si sibi non constitisset Pericles , eoque decla- ràsset, se auctoritatis tantum sibi conciliandàe causa multitudini-blanditum fuisse. Nec ulla amplius in re fidem ipsi tribuisset: cujüs rei contrarium prorsus accidit; nam etiam. eó tempore probitas; quae omni- bus cognita erat, effecit , ut, licet contra populares homines diceret, 'ejus oratio omnibus popularis et jucunda videretur (1). Iniperio igitur, quod studiosé fortasse, sed tamen honeste quaesiverat , diligenter usus est, ut patriae usui esse posset: atque ad ex- - trenum usque vitae tempus, Athenas, vel foris ex« peditionibus , coloniis , foederibus; vel domi legi* bus, institutis, monumentis, aedificiis confirma: vit, ornavit. Et quamqüam plura‘ ex istis ab inimi- cis carpebantur, de cjus probitate tamen atque inté- gritate nulla Atheniensibus exorta. est dubitatio. ita ut, quum rationes ab co exigerentur, Populo satisfaceret dicendo: cis rò dég àwjAwea. Co micis autem quis credat falsissima quaeque exco- gitantibus, ut criminandi calumniandique libidini indulgere possent? Aut quis curet improbos Phidiae accusatores , qui ut refutarentur, non nisi aurum, de quo furatos : fuisse Phidiam Periclemque conten- derent, Minervae signo detrahi opus fuerit? Ne- fas sit tale quid suspicari de viro, quem. Thu- cydides Plutarchusque. diüpóramos. vocarunt TR aud. (1) Plut, in Per, cap. 15. p. 161i. D. — Thuc. M, esp. 65. == Cic. de Or. HI. cap, 34. — Himet. p. 184.” Sectio IL $. 7* 102 COMMENTATIO dy&Acroy. Tò wpuurev; quem Pissuthnes frustra tentavit, quique moriens, licet in vita multos reges tyrannosque superasset potentia, ne una quidem drachma fortunas suas , quas pater sibi re- liquerat, reddidit ampliores (1). Nec illa erga populares fides, patriaeque amor unquam. immi- nutus fuit. -Gravissimis quamvis injuriis et con- tumeliis a civibus affectus, ipsis tamen nequa- quam defuit, quum alios Praetores experti, ve- rum eos cito fastidientes , rerum- publicarum cue ram iterum in Periclem detulerant. Immo letife- ra aegritudine laborans, ultima suspiria duxit, in salute civium curanda occupatus. Quum igitur omnes cives tanto amore proseque- retur Pericles , qua caritate illos amplexum ipsum fuisse putemus , quos familiares atque amicos hae beret? Neque enim fuit vulgaris amicus. atque ex illorum grege, qui | 00. n. 5. diffugiunt cadis Cum faece siccatis amici , Ferre jugum pariter dolosi (2). sed certus in re incerta cernebatur; ita ut postea ejus (1) Plut. l. 1, et cap. 16. p. 16r. fine. Comp. int. Per, et Fab. Max. cap. 3. p. 197. C. — Isocr. de Pace cap. 40. p. 184. Steph. — Ad hanc integritatem spectarunt Himerius p. 284. et Liban. Ep. 1039. (2) Hor. Carm, I. carm. 35. vs. 26. $qq. L IT ERA RITA. 163 ejus. dictum celebraretür: yò piv ébv à a)rós sl- pj (a). Quid. commemorem tritam illam- multo- rumque ore celebratam; Anaxagorae Aspasiaeque defensionem ? Quorum hanc ab judicibus depre- catus est, ita ut ne lacrimis -quidem ^ parceret, si Aeschini (2) credere fas est: illis antem , licet in summo vitae periculo versaretur, palam ‘sese discipulum profiteri non dubitavit. Quo facto om- nem suspicionem malam diluit, quae alioqui nobis fortasse oboriri posset, quando Anaxagoram a Peri- cle neglectum , ideoque vitae finem fame sibi impo- nere decernentem ; animadvertamus. Nunc vero cogi- tatione ducimur, Periclem publicis occupationibus, quibus prae omnibus reliquis. rebus vacábat, in- stantique Samico ‘bello: adeo fuisse distractum , ut privatis necessitudinibus nullus. locus superesset. Praeterea e festinatione , qua, comperto philosophi consilio, ad eum cucurrit, e lamentationibus etiam obsecrationibusque , quibus amico” persuadere cona- 1Us est , ut propositum dimitteret , totidem documenta atque indicia peti possunt , ex quibus; quantopere eum diligeret , constet. Quis igitur adeo animi sit vecors, ut Ephialtis Phídiaeque'necem Pericli tribuat ? Quorum prior ab Aristocraticis interfectus fuit , alter occubuit insidiis hominum nefariorum , qui se ulcisci volebant, quod calumniae eos mendaciique arguerat ? Manet etin Hisqgs oiu: urelirvi his Q) Liban. Ep. 1069. -(2) Apwd Plut, ij Der.'cap. 3e p.69. ^ 5 7 007701 1 Sectio IT. $. 7... sectio II. $.7. 4 104 COMMENTATIO his Pericli laus; qui nihil gratius ac sanctius habuit, quam ut amicis in omnibus gratificaretur, In omnibus? nisi in iis, quae contra officium pugnarent; qui quum saepius universae vitae rec- te instituendae dederat praecepta, sic et aliquando colendae amicitiae saluberrimum illud posteris reli- quit , quum diceret: Amicos oportet esse usque ad aras. $. 8. Animi magnitudo. Haec igitur de Periclis ingenio atque indole dic- ta sunto, Visus autem mihi fuit in paucis tantum culpandus, in multis laudandus, in plerisque ad- mirandus. Verum , quamquam illud imprimis huic viro laudi tribuendum. videtur , quod tot si- mul virtutibus excelleret, quarum singulae sufi- ciant ut oratoris, belli ducis, viri politici - no» men immortale reddatur; fuerunt tamen et alii, qui bac commendatione florerent. Sed aliud quid in Pericle observamus, quod ei proprium ac singulare fuisse, | paene dixerim. ^ Est- ad- mirabilis illa excelsaque animi aequitas ac mag- nitudo, quae, consuetudine cum Anaxagoraà aucta ac confirmata, Pericli reliquarum | virtutum. causa ac veluti fons fuit, quamque igitur, nisi semel ite« rumque ei defuisset, divinam merito appellaremus. Quae virtus, quamvis in publica vita saepius ap- pareret , ibi tamen nonnunquam velut nebulis. occule ta- OILITERKARIA ^ 105 tabatur hominum in politicis rebus studiis, totius- que civitatis .singulorumve commodis. . Inimicitiae V.C. quae ;iPericli cum Cimone per omne vitae spatium intercesserunt , ` Thucydidemque Civitate privarunt, e tali potissimum causa explicandae vi- dentur. = Quo splendidius. emicüit, quoties to- tius Populi libidini resisteret, eorumve animos de salute. desperantes erigeret. Quis mihi pin- gat Periclem, dum omnes perterriti et trepidantes solem deficientem adspiciunt, seque Deorum irae subducere conantur, placido serenoque vultu ad- stantem, pallidaeque atque anxiae multitudini por- tenti causam. explicantem ? Non adeo fulget, sed constantius wom in Pe- riclis vita privata. Longe ab iis discrepans, quie bus levissimum. quodque iram excitet, ut. $ui obli- ti in convicia erumpant; per totum diem patienter tulit contumelias et maledicta, quibus, in foro Seria agitans, a petulanti quodam homine laces- situs fuerat, Tandem vesperascit domum. rever- titur Pericles , nec gravitas deést incessui, nec comitas vultui; | vel sic tamen sequitur ipsum et conviciis proscindit idem iste homo impuden- tissimus, ` Quid Pericles ? Uni ex servis mandat , ut lumine accenso, hominem comitetur ac do- mum reducat (1). — Cogitemus aliquem Impera- d ha Li | us 'Q) Blut. in Per, cap. 5. p. 154. D. — Basil. Magn. i. XXIV, Ten. I. p. 576, ed, Paris rór8, f. m, sectio IL 6.8, Sectio II. $. 8. 106 COMMENTATIO torem, qui, post partam victoriam, publiceque laudatos periculorum socios praeliis amissos, om- nium certatim laudibus , coronis vittisque orne- tur; verum interea ab inimico, hanc ipsi gloriam invidente, exprobrationibus atque insultationibus irritetur, Quodsi, ut alter Horatius, ne a sororis quidem caede abstineat, quis erit qui miretur? Eo autem admirabilior nobis apparebit Pericles , ubi Elpinicen levi animadversione ab eo monitam comperimus , paucissimis verbis nulla graviori castigatione addita. ^ Non loquar de mansuee tudine, qua Comicorum maledicta, inimicorum. que calumnias pertulit; pertinent enim haec ma- gis ad vitam publicam, in qua dijudicanda, multa observanda sunt, de quibus, si rebus ipsis non interfueris , affirmare non possis, utrum ex intima hominum mente, an ex aliis quibusdam causis sint explicanda. : ! | Humana minoris ducens, quam quae animum ulla perturbatione afficiant, atque Anaxagoram hac in re tanquam exemplum intuens (1), in risum nec lacrimas erumpere solebat; sed seme per eodem placido gravique vultu conspiciebas tur (2); atque uti in ceteris Periclem inter cla- (1) Aelian. V. H» Lib. VIII. cap. Ig. Diog. Laert. Lib. II. segm. 14. — Conf. Valck. Diatrib. p. 25. (2) Plut. in Per. cap. 5. p. 154. E. = Aristid, pro. Que. H. p. 118. apud Phot. p. 1272. OLBITERARLA. d clarissimos oratores, imperatores,. politicos viros censendum esse putavimus., sic et hujus rei habita ratione, . eum cum .;probissimis.in Graecia viris, Socrate: et.Phocione. comparare non. dubito (1). Vocet igitur Ion (2) „hanc. gravitatem . jactantiam et fastum , celebretque .Cimonis in quotidiana, vita lenitatem. ac venustatem ; nos cum Zenone Eleate, eos, qui Ioni. consentiant, hortamur, ut eam jac- tantiam aemulentur s optime. enim illis eventurum ar- bitramur , si rerum: honestarum simulatione , sensim ad earum amorem atque assuetudinem adducantur. Verum Pericles erat homo, ac nihil humani ab eo alienum. putemus. . Quamquam. hac vitae insti- tuendae ratione, animum .contra adversae fortus nae calamitates corroborare studuerat; et amico- rum jacturam, vel morte, vel caede exsiliove amis- sorum, ita pertulerat, ut a tali viro exspectes : raro quidem, sed tamen nonnunquam, ab illa egregia animi magnitudine deflexit. Quo autem animo erga illum hominem erimus affecti, qui tantopere uxorem, filios adeo amavit, ut, quem nihil unquam frangere. potuerat, vitae . pericue lum; in quo Aspasia versabatur, amborumque filiorum amissio ita commoverit, ut eorum, quae / ante (1) Plin. H. N. Lib, VII. cap. 19. — Plut. in Phoc, cap. 4. P.243« D. = Apophthegmm, Regg. in Phoc.n?. 1. p. 187. E. — Addi etiam, potuerat Euripides. . (2) Plut. : in Per, cap. s. p. A54» E. Sectio II. $. 8, 'Sectio II. $. 8. 108 COMMENTA ATIO antea facere consueverat, ac paene sui ipsius i oblie visceretur (1)? Solatur nos humanae infirmitatis , quandocunque ejus vestigia in tanto viro apparent, observatio. Namque, illa si ei defuisset , immenso spatio nos ab eo separatos existimaremus 5 : nunc vero non prorsus desperandum putamus, fore ut aliquando ejusdem praestantiae participes reddamur. Qualem igitur eum fuisse censeamus, qui Pericli vitio vertere voluit, quod diuturna aegritudine ta- befactus, senio confectus, ac jamjam moriturus, amuletum e collo suo suspendi siverit? In his facis le conspicias mansuetum viri ingenium , inque suos benevolentiam , qui mulieribus extremum solatium ; in quo omnem reliquam spem ponebant, adime- re noluit; quamquam ipse, dum leviter subri- dens (1) Plut, in Per, cap. 36 p. 172. C. — Paulo aliter , magis- que in Periclis laudem , res narratur ab eodem Plut, in Cons. ad Apoll. cap. 33. p. I18. E. == Val. Max, V. 1o. Extern, 1. == Aelian, V. H. IX. 6. — Hieronym. I. p. 334. ed. Vallar- sii. — Notum est, quid in simili re fecerit Anaxagoras. Conf. Plut, 1. prox. l. De Coh, Ira cap. 16. p. 463. D. De Tranq. Anim. cap. 16. p. 474. D. — Cic. Tusc. Dispp. Lib. III. cap. 14. — Val. Max. Lib. V. cap. 10. Extern. 3. — Galen., I. p. 382. — Acl. V. H. III. 2. — Diog. Laert. Lib. IL, segm. 13. ibiq. Menag. — Praeterea Valck. in Diatrib. p. 28. — W'yttenb, ad Plut. Cons. l. 1. — Schaub. l. l. p. 52. sq. animadvertens om- nes in re consentire, in verbis discrepare. — Imitando dictum expressit Lucianus Deor. Diall, Lib. I. p. 240. — Plura ejus» modi exempla videas apud Val. Max. Lib. V. cap. 10. Ael. V. H. III. 3—5. — Conferri etiam poterit Herod. Lib. IH. cap. 14. LITERARIA. 109 dens amico illud ostendit, satis indicabat, quae sua hac de re esset sententia (1). Letalis ille mor- bus, quamvis, simul cum corpore, animi etiam vi- res attrivisset, minime tamen illum adeo usque su- peravit, ut in istam tam jputidam . consilii inopiam eum protruderet. Erat adhuc idem ille Pericles, qui omnia ,quae vulgus admirari solet, potentiam, tro- paea, gloriam minoris duxit, quam quae tantis laudibus efferrentur: sed supremam ducens animam in eo felicem se praedicavit, quod nullus Athe- niensium sua culpa pullam induisset vestem (92). C1) Plot, in Per, cap. Á P 172, À. n Ibid. SEC- Sectio II, §. 9, 110. COMMENTATIO D. s DM Sft Uu Hn o QUID PROFUERUNT;, QUID NOCUE- RUNT POLITICA EJUS CONSILIA? ^ [4 ! " pr ,Sivsdibostq «52 /r9ii31 «09 Democratiae confirmatio. Ut in omnium gentium, sic imprimis in" Athe- niensium historia , plurima inveniuntur exempla , e quibus ostendi possit , quanta sit multitudinis levitas, in magnis hominibus rebusve dijudican- dis. Nunquam tamen haec levitas major fuit, Civitatique perniciosiorg- quam belli Peloponne- siaci tempore. Hujus rei consideratio plures pere movit, ut in Periclem , quem Democratiae confir- matorem istiusque belli auctorem habebant, cala- ` mitatum , quibus p ostea res publica afflicta fuit , cul- pam conjicerent. Itaque nobis videndum erit, quid Pericles in Democratia confirmanda maxime spectas | verit; quid egerit; quosnam effectus ista agendi ratio habuerit. Quod ad primam hujus quaestionis partem at- tinet; responsio est in promtu. Quum enim 3 vor iae ILITERARIA. 111 magis necessitate coactus, quam sponte sua Populi partes amplexus esset, initio ei indulsit , ut auctori- tate sibi inde parata, ipsi postea aliquando imperare posset. Quapropter,simulac se ab ominibus in Civie tate adversariis liberasset, cjx4' ô arie ñy, oy óuolog wenpoxzóue TQ yuy xe fgos Vmelxem nal cuyeyoidovau TAXIS Emilujloaae , orep mvoaig TOV TTOAAGV" QAR ix Tijg Qyeiyévnyg Exelyuo nat úmobpumrtomévyg čnæ Bwuayeylaes . 9. . åporonpariżývy zæ Bæsinxyv dyrempevog "roMTSlaye s . . X TÈ py TOAAR Bou- Adpsvoy hye TelÜs) xol Sibdoxuv Ti» pov” 9v Y őre al um Ducsepelyovra, xorarelyuv xo mrpoo Bia , iweipoUro TQ cupépor: (1). Nam éyíyyerd. Te M- ve ui» dyuonparlæ , lyy 98 Qmà TOU poo dvdpds &py4 (2). E quibus locis Périclis consilium. om- nibus apparere puto. Quamquam enim, ut prio» Sectio III. $e 1« ri Sectione (3) indicare conatus sum, nihil feces- rat, quod postea improbaret atque antiquaret ; Popülüm qüidem munificentia benefiéiisque sibi de- vincire voluit; verum ei nulla jura concessit, qui» bus prae Optimatibus majorem adipisceretur poten- tidi" átque auctoritatem. Itaque ipse non Plebem ai Aristocraticis separavit, sed id potius voluisse videtur, ut hi cum illa quas coalescerent: iique bt Hodi? 5000 ae Di ECT (1) Plut. in Per. cap. 15. p. 161. B. (2) Thuc. II. 65. — Conf. Plut. in Per, cap. 9. p. 156, E, — Aristid, ll. cap. 120» sq. (3) Sect. Il. $. s. Sectio III, $. 1. 112 COMMENTATIO conatus verisimiliter ipsi. successissent, nisi Thu- cydides, qui .Optimates. jam: plebi mixtos cumque ea confusos: videbat , omnes vires eo intendisset., ut eos secerneret , eorumque opes. in unum contrahe- ret. Quo factum est ut ab.hoc demum tempore, duae factiones, Popularis nimirum , et. Paucorum , Athenis invaluerint, |... asis. D» or Videamus nunc, quibusnam Mori utt sese in Populi favorem jnsinuaverit. IIoAAo) sg&mrow. úm? inslyou Qui) cip Mie 8r xanpouylas: ua) beupiuè xat pithy -uxvopue: arponp dua CY)» Plutarchus respexit ad locum e Platonis Gorgia (2). ubi. dicitur °Afye yaulouge sw. en | quo lodoplay- apb)row. woracTHVA. Quibusnam autem . rebus .. haec. quatioQopla: consti» terit, nobis memorat Plutarchus (3): xat TAKY Geipixolg xal. DIKATTIKG: Jojo IV s: EAMUS TE [ua00- Dopis xe soopuyious , cuyaexdiaue: TÒ | NOS y igp- toxa T. As- Addendus. hic. erit. locus, ex Aristote» le (4) dicente: v dixusrhpiæ pisbopipz . XATÉTTATE Depixaiig 5 e quorum locorum comparatione mihi appas rere. videtur, hic sermonem. non. esse: de> stipendiis militaribus ; (de quibus vox. us0odQope; proprie usure (1) Plut. in Per. cap. 9. p. 156. E. — Conf. Scholl. ad Dem, Or. mep? cuvTá5cuG p. 54. ed. Basil, — ad. Ae Vespp. VS, 682. (2) Cap. 71. pe 515. E. C3) In Per. 1. l. p. 157. A. (4) Politic, II. 12. pe 336. C. t LITERARIA 113 patur (1)) sed intelligi. praemia, civilibus ma- neribus concessa. Quaenam autem fuerint. cete» rae, de quibus Plutarchus loquitur, quc0oQopod s non constat; verum conjectura assequimur, huc pertinuisse zàw pucÓv éxxAwsinaTi&ó; , quem Cleon, quum antea obolus fuisset , ad triobolum auxit (2). SectiolIL,$. 1e His largitionibus Pericles Populum tantopere sibi - devinxit, ut eo uteretur ad Areopagi auctoritaten imminuendam. Erat ille Areopagus insigniter a So- lone , auctus ; qui Civitatem e tribus simul zo/reízé generibus coristituere cupiens, Areopagum ad Oli- garchicum , magistratuum electionem ad Aristocra- ticum , judicia ad Democraticum genus pertinere judi- cavit (3). Desciverat autem ille Areopagus ab hoc instituto; nam , quum in Areopagum munere defunc- ti (4) legerentur Archontes , qui antiquitus, ut cete- ri magistratus ,. suffragiis eligi consueverant, nunc vero sorte constitui solebant (5)5 etiam Concilium , quod ex istis hominibus constabat, necessario in- | siga. (1) Suid. in v. — Bekkér. Anecdd, I. p. 152. (2) Schol. ad Aristoph. Plut. vs. 3:9. sq. Qui tame: ixxAwcinaTixÓy et Jixaovixby pihy inter se confudisse vi- detur. Ex eo Suidas in Tpwß. Omne praemium initio fuisse videtur obolus, postea demum auctum, Conf. Schol, ad Aris- toph. Nubb. vs. 860. - (3) Aristot. 1, 1. : (4) Conf. loci a Swindereno laudati p. 16. et P Bernard, Comm. de Archontt, in Annall, Lovan, 1$23—:924» p. 56. (5) Conf, Il, a Bernardo Il. p. 45. ` CLAR. - mU COM M'E'NTATIO S^edo HI $. E. it ; Lx signem -mutationem ^ subire: debuit. ^ Ita acqui brim inter optimates pauperioresque prarsus pé- rit; quum plurimi ex his dignitate; cujus primum expertes, nunc vero participes erant , ex indigorum numero in nobiliorum censum transirent, Quae res Éphialtem permovit, ut nimiae hujus tribunalis auc toritati- resisteret , ne omne rerum arbitrium ad potentiores redire. Nam quominus credamus, Pe- riclem hoc judicium fregisse, quod ejus severitatem metuerit, socii prohibet fama, quem summae fuis- se integritatis et continentiae omnibus constat; certe ad tale quid efficiendum , nunquam ille adjutricem praebuisset manum. "discit Haec fere sunt , quae egit Pericles. ad Po» puli auctoritatem confirmandam , ac contra ditio- tum 'vexationes defendendam. ^ Non .enim quis facile dicat, populare fuisse decretum , quo 'quin- quefere millia civium, civitatis jure privata fuerint. Nec vulgi dominationi favere potuerunt crebrae illae coloniae , quarum principes quidem opulentiores erant, quae vero maximam partem inserviebant ad - Athenas nimia egenorum frequentia liberandas, Sed Pericles, qui res ipsas curans , speciem libenter Po- pulo cedebat;:sivit ut; Democratiae nomine delec- taretür, dummodo penes se esset ipsum impe. rium. Qui deas Quae Periclis agendi ratio omni aevo acerrimos. ei excitavit accusatores 5.quorum. tamen non nisi-eós sudiemus , qui aetate "fuerunt: propiores 5 quia poste erio- LITERARIA.. "4. eriores priorum argumenta repetierunt, Illae accu- sationes huc fere redeunt: | Pericles rè mérpæ wb epioduro vópapue uars Aucty (1) 5 Aerarium exhausit; Mores corrupit 5 Fundamenta jecit liberrimae istius ac pernicosissi« mae, quae postea invaluit, Democratiae. Quas accusationes nunc consideremus. Si Pericles patria instituta abrogavit, oportet, ut rei publicae administrandae ratio immutata fuerit: si eam ob cau- sam culpandus erit , requiritur, ut Civitas in pejus. ruerit.. Quid autem in judiciis mutatum est, quid in Sectio IIJ, $. 1. concionibus , quid inreliqua publicarum rerum admi- nistratione ? Judices atque éxxAxceicGovres stipendium acceperunt. Ex Aristotelis loco, supra jam memorato, judicia , a Solone in populi gratiam fuisse instituta , ut concio popularis esset, unicuique apparebit, Quum au- tem minora , judicia omittentes , Areopagum , Epheta- rum tribunal , Heliasticum consideremus , videbimus, horum primum constitisse ex lis , qui Oligarchiae de- - diti esse deberent. Eadem fuit. Ephetarum sententia , - qui, Draconejubente , e civibus , loco atque auctorita - . te conspicuis, eligebantur (2). Fuit igitur unicum mul- tudinis praesidium, Heliasticum judicium. lllud , judi- Ci» i C1) Diod, Sic. XI, cap. 77. (2) Pollux Onom, Lib. VIII. Segm, 125* H 2 seciió HT, $. 1. 116. COMMENTATLO cibus stipendium concedens, non cum pluribus:come municavit Pericles ; nam Solon quoque plebem jam in. : numerum Heliastarum adsciverat. Eadem ratione egit Pericles in concionibus ordinandis, quarum nec plue ribus copiam dedit; contra, civium numerum immi- nuens, tam longe abfuit, ut hoc jus cum plebis fae- ce communicaret, ut potius in suspicione esset, multos ipsum immeritó civitate privasse. Ceterum,mu- dta jam Areopagi forma, Pericles ipsi nimiam po- - testatem adimens, nemini dicetur, patria insti tuta abrogasse. Sed aliud fuit, in quo longius ab illo more patrio discessisse nobis videtur, cu- jus vero nulla ipsi exprobratio facta est; ut inde jam a priori concludere possimus, hoc facto eum Civitati profuisse. Archontibusnimirum nonamplius Suffragiis , sed sortitione constitutis, belli adminis- tratio, quae primis temporibus Polemarcho mandata fuerat, saepissime contingere debuit viro: bellicarum. rerum imperito. Quapropter Pericles, licet nom primus hc fecerit, Strategorum auctoritatem , prae Archontum imperio , auxit, ejusque muneris digni- tatem adeo amplificavit, ut ipse, qui nunquam, nisi Praetor fuerat, legum ferendarum abroganda- rümque, et praecipue pacis et belli, esset arbiter. Sequitur aerarii exhausti crimen, quod tamen arcte cum pecuniarum administrandarum ratione cohaeret ; ut potius sequenti paragrapho. in illud in- quirendum censeamus, Quamobrem ad tertiam. accu- sationem transeamus, : So» LI ERBTERZIAAAM-A.2 117 “Socrates apud Platonem (1) dicit; se audivisse: bikes: eremomuévon. ? Alualovedpyobs net DerAobó «XA) AdAOUS xcd QUAMpyUpoUé , KT. A» , jam supra ci, -tata. . Cui accusationi alii alia addidérunt, tit v. c, /fuerint , qui contenderent , ab his inde temporibus Athenienses a pristina frugalitate ac simplicitate adeo descivisse , ut inter scorta juvenes , inter aleas viri -et senes , comissationibus omnes. vitam: transigerent. :Sed. observandum , quantum in falsa: etiam narratio- ne valeat magni.viri auctoritas. Etsi enim haud negem, -Periclis aetate luxuriam atque intemperantiam mia- gis magisque.Athenis invaluisse 5 vulgo enim ac- cidit, ut victoriam divitiae , divitias libido ac luxu- ries sequantur; videndum tamen est, utrum :ci- vium mores politicis Periclis consiliis corrüpe ti-füerint, «Praeterea; severum Platonis (2) judi- cium ne miremur, judicantis oportere , "ut Hi’, qui -rebus politicis praesint, id unice sibi prò- positum habeant, outo cives ^ reddantur melio- res. ^ Itaque :Periclem , -cujus laudes omnium ore celebrari audiebat, a gloriae fastigio in infe- riorem gradum «depellendum putavit, ut ejus ló* co, imaginem omnibus numeris absolutam propo- neret ad imitandum.. Incredibilis : igitur :populariuth admiratio in causa fuit, eur , quae : minus laudabat in 45 In RUN Z1. p.» 515. E, Quae sequuntur Theopom- pl spectant locum mox cíitandum. (2) Qui alibi in Periclem benevolentior est. Conf. in Me- none, cap. 33. p. 94. B. in Theage, cap. 6. p. 126. A. - Sectio 1H. &. 1. Sectio TIL. €. 1 118 COMNMENTATIO : jin ipso, acerbius. exagitaret (1). Nos autem eam rerum publicarum curandarum rationem alii meliori cuidam ‘terrarum vorbi. accommodatam. dimittimus , qui illud a Politico. exigendum putamus, ` ut. civi- tatem ipsam resque publicas bene constituat, -Sed etiamsi in his cum Platone consentiremus;j' tiis certe; quae in accusationis priori parte dicuntur , ab- solvendum. putaremus Periclem. Itane. Athenien- ses ille reddidit ignavos et timidos , qui omne , quod rebus“ praefuit ;- tempus, expeditionibus bellisque et, si quidipsi ab iis otii superesset , urbi miniet» dae atque ornandae impendit ? Videte hominum in- constantiam! | A :Platone reprehenditur Pericles, quod ignavos: reddiderit Athenienses yab aliis culpa- tur quod Populum excitarit ad res majores novase que moliendas. Et profecto nemo infitias ibit Popu- lum, postquam praemiis ad. spectacula; conciones et judicia fuisset invitatus ,: pluribus! rebus. sese ime miscere coepisse: quumque: vulgo non: intelligeret; quid expediret, plures inter: se vanos sermones habuisse, Ita facti sunt Joguaces, eoque: loquacio- res, quum iis, mercatura quippe ac navigatione potissimum. florentibus 3: innata fere esset cupidi- tas roù Aéyeiy Tt Xo zovem souváregov. Ita et, cone stitutis praemiis, argenti cupidiores ifactos esse Athenienses fateor , nec profecto infitiando quidquam lucrarerj quum ex permultis Aristophanis locis , ibne, xi fins" (1) Sunt verba Doct Groen Ve Prinsterer, Prosopogr. Plat. p. 122. OITLAITER ARIA. 119 imprimis ex ejus £cclesiázusis, aburide pateat ; quam avide illc: triobolus expeteretur. < Quin etiam , qium negem: Periclem ;:: mutationibus in: re civili factis , alocuisse moribus y nüllaque «hujus increscentis luxu- siae dissolutórumque morum mentio fiat a "Thucydi- de; gravissimo scriptore ;; id. tamen :concesserim , -priticipis in Civitate viri exemplum. , cutn Aspasia y: fa- mosa muliere, viventis , non admodum fecisse ad. com- mendandàm-aliis pudicitiam ac continentiam. Illi. ve- roqui Theopompilocum ( 1) , modo expressum ,jam ad:Periclis..temporá .. teferünt j contra scriptoris, ce- teroqui minime: Pericli faventis , mentem agere. viden- üur. :-Loquitur- enim. ibi:de. Atheniensibus , qui Charetis: tempore | vivebant , quo:Civitas;j ` jam-;se- mel devicta, brevi post:penitus pessumdata fuit (2). INec-Aristoteles Pericli : miseram: Atheniensium. coit ditionem : imputavit:: sed de 'his: queritur ,. quod singuli! deinceps» Deémagogi j::eadem ratiorie sems peroumlterius. procedentes; -tandem popularem :po- tentia ad'- illam: altitüdinem 'provexerint (3). -Mta quartae -accusationis Aristoteles fuit auctor, cui::subscribere -etsi- pietas vetat, stamen non contradicentem . ine —— Pte quibus 1018013 220052915 Ypie e v'Supelroijibin Athe- "€ Lib. XLV. nitida: fud 288. Wich. ap. Athen, XII. P. 532. D. (2) Quantopere hae gucóoQopaí: Deiode fempóre ère- + Sectio khi $51. verint -docet - / RREN Canti Rulinken. Hist, Crin - ' Oratt. Gr, p. 66. habia (3) Aristot. 1.1. LB Vo sq sectio HI. $. 1. 190 COMMENTATIO "Athenienses in bello. Persico. prae ^ ceteris ex- celluerant, | Populo animum ‘auxerunt: | eoque factum. est, ut blandi ,^at improbi, oratores multitudini , quae securior facta erat (1), magis placerent , quam severi justique administratores, Quum igitur Pericles hanc viam iniisset, ut cum Ephialte multitudini indulgeret, ei meram liber- tatem quasi propinans (2) , illa exsultavit ; omnique freno sese subtraxisset,. nisi idem Pericles impe- tum in communes Civitatis hostes averti curasset. Etiam postea Populum in officio retinuit ,' nimias ejus exspectationes deprimens , expeditionibusque suscipiendis atque emittendis coloniis Athenas lie berans iis civibus, qui alioqui novarum rerum studio privatisque in principem odiis ,' : turbas cievissent (3). -Ita moriens remp. bene cofistitu- tam reliquit , eandem fere rationem secutus, quam postea Augustus, quocum multà communia habuit; ita ut comparatio inter eos non inepte institui posse videatur. Uterque juvenis bellica gloria. clarus, Populi contra ditiores tyrannosque defensor: uter- que in vita privata callidus dissimulator, “impes rio potitus , lenis imperator: denique uterque lis terarum eruditionisque , atque elegantiae amator } a E A a Ci) Xenoph. Meme IH, 5. $. 12. (2) Plut,.in Per. cap. 7. p. 155. Sq. — Plat. de Rep. VHL. p. 562, D. — Cic. de Rep. I. 43. (3) Themist, Orat. VII. p. 94. B. O TELTERARE MO 121 et fautor. ^ Sed. et hoc utrique accidit, ut rei publicae ,' quam instituerant, forma necessario peri- Té deberet, quum postea alii, non iisdem virtuti- bus praediti, ad impérium accessissent, | Augusti dominatio mox: in tyrannidem, Periclea in liberri- mam istam Democratiam vel potius Anarchiam abiit ; quum omnia decreta sunt e turbulentissimorum De- magogorum , Cleonis, Alcibiadis, aliorum arbitrio: ita ut, quum ii , qui moderatiores erant, ` veluti Ni- cias, resistere non possent ac tacerent, brevi urbs perierit et Lysandrum victorem exceperit. - -- Multum huc etiam contulit Comoediae licentia 5 quae haud scioan inter praecipuas occidentis Athe- niensium- Civitatis causas recensenda sit. Hi priscae Comoediae poetae nóntantum noi ciminna Sectio III. $. 1. "Sf quis "erat dignus describi , quod tnalus aut fur , "Quod moechus foret , aut 'sicarius, aut alioqui Famosas : multa cum Tbertdte notabant (7: à (ADIP co FTIIT. Cbron c prts sed et omnia , | . licet. essent optima aggredi sole- bant, eosque potissimum viros plebis risui ex- ponere, qui meritis conspicui, ac rebus praecla- re gestis auctoritatem apud cives fuerant adep- ti (2). sta vero licentia maxime invaluit i quum, , Pericle de imperio cum. Cimone: certan- té; (1) Hor. Sermm, Lib. I. Eclog, 4. vs..3«. sqq« 5- (2) Conf. Cic. de Rep. IV. cap. 1o. p. 476. Orell, — apud Augustin, de Civ. Dei, Lib. II, cap. 9. Seetio 1I, $.r. 129 COMMENTATI O te, alterius "factionis 'àsseclae- alterius -principem dicteriis peterent. Ita Cimoni Laconismus. et con- suetudo “cum: Elpinice exprobrabatur (1): in; Pe- riclem autem , ut passim vidimus ; omni ratione- te- la conjiciebant; non tantum: capitis. deformità- ti (2) Aspasiaeque amori illadentes (3) 5 verum etiam dignitatem qua utebatur (4) , bella pro patriae salute-suscepta , monumentaque quibus. urbem orna» bat (5) ;criminantes. Frenum quidem Comicorum ori Samiae' victoriae tempore injectumr est::'sed bres vi post füit remissum, ut amplius colBberi ' isti non potuerint; qui, modo” Peloponnesiacum' bels lum turpibus quibusdam odiis tribuentes (6), modo Pericli omnem. fortitudinem negantes; Cleonem , ve: hementissimum hominem , Populo commendarunt (7); Quod ; malum post Periclis mortem. latius etiam sere psit; quum eo redactae sunt res, ut impudentia te commendares , honestis vero viris ac moderatis ubique insultaretur 5 quae omnia, quam miseros habue- rint exitus, supra ostendere conati sumus. " [4 ^t Ci) Plut, in Cim. cap. 15, p. 433. B. '€2) Conf. Sect. II. g. 1, Obs. XLFI—XLPIII. (3) Piat. in Per. cap. 24. p. 165. D, — Frommel, ad Aris? Schol. p. 174. sq. (4) Plut, ibid, cap. 16. p. 161. E. (5) Ibid. cap.:13.. p.. 160. A. (6): Seet. IOS og Obs e LP. (7) Plut. in Per. cap. 38s p. 176. E. F^ x O 1E IATE; n AREA: ,123 EDE Gieu[ ii A eil fi (iS g DIU: g IELA isuditr dieiiviocsusigsieu zsbharA auxi jusogrtul -58:Ogsmurp2. andiamo ds oitoizivib eujus ai V MIT Joup 3u eti Becuniarum. paite jud eisniibp ur ESTIS y £1u»2Ir3 nxgse:79 E i58 DEUD olsEtiám -aerarii ivipteitl (accusatus | fedt ode aequalibus; -quorum sententiae plures e recentiori» bus: adstipulati sunt. Quam irem ut rite. dijudi- «emus 5;oportet nos. considerare. redituum. rationem s quum Pericles ad rempublicam accessit; et viden- dum: erit , qua conditione aerarium moriens.reliquerit. Nec tamen puto a me:exigi „ut :hac opportunitate de iis reditibus..loquar.,.quos;ex metallis v; c. y: tributo qierolxors. imposito... similibusque accipere solebant Athenienses; caput enim accusationis erat, quod Pericles communes. sociorum pecunias: profunderet; atque ipse rationes. reddens , diserte distinxit. annuas sociorum. ..contributiones , a ceteris- reditibus (1). Illarum. contributionum auctor fait Aristides , qui postquam Graeci y: Pausaniae arrogantiam. fastidiene tes, Hegemoniam in..Athenienses detulerunt, villis persuasit, ut- contra . Persas societatem | inirent , Regi.idem repensuri ,.quod in Persico bello.ab illo passi essent. Requirebantur vero ad hoc naves pe- sectio II, 6. o. cuniaeque ; quam ob rem socii Aristidem rogarunt, : ut singulis , pro facultatibus ;.tributum- imperaret. Déiiipiati: rja antea asociis“ peniohit "exege- t - .enbasbgsis si19i32 M a rent A PI j 210 æ . eg RÈ x AUV "OTI Aii nad 9i pir à Thuc. Il. IET D "we f Cod:A nomas: H 9e pun VG sves ) 91 sh x Sectio IIR $. 2s 124 COMMENTATIO rant, quamquam in his parum juste agentes (1). Imposuit igitur Aristides unicuique civitati tributi partem, in cujus divisione ab omnibus summae ae- quitatis laudem consecutus est , atque effecit, ut quot- annis quadringenta et sexaginta talenta conferrentur. Simul decretum est , ut illud aerarium in insula Delo Servaretur; et quaestores, 'EAAXvoTZpiai dicti, ex Atheniensibus electi sunt, qui-has pecunias exigerent atque administrarent (2). "Verum hàud ita multo post, quum Persae, ex Aegaeo mari expulsi; non amplius. adeo metuendi essent, nonnullae civitates minore alacritate naves. instruere coeperunt, mili- tiamque recusarunt; Athenienses igitur, qui sese societatis principes vocabant, maxima severitate in negligentes animadverterunt ; Naxiosque defectionis auctores obsidione sibi subjecerunt. At Cimon in- telligens , hac atrocitate socios contra Athenienses exacerbari , ita ut metuendum esset,- ne societas dissolveretur, faciliorem se praestitit , et pro mi- litibus vacuas naves, sed imprimis pecunias, pose tulavit. Ita sensim crevit haec contributio ; bres vique aerarium. prorsus sub Atheniensium do: minationem venit, m inimicitiae Lacedaemo- | nios (1) Plut. in Aristid. cap. 24. p» 333. C. (2) Plut. 1l. 1, — Thuc, E cap. 96. V. 18. — Diod, Sic. XI. cap. 47. e ceteris emendandus. — Nepos in Aristid. cap. 3. — Inique Pausanias lib. VIII. cap. 52. $. 2. — Conf. Groene v. Prinst, de Hegemon. Athen. p. zo. sq. | LITERARKIA. 125 ; Sectio TII. €.2. nios inter atque Athenienses exortae sunt (1). Ab eo inde tempore pecuniae, in omnium sociorum usum collectae, in Atheniensium potissimum im- pendi coeperunt: commodum: sed quum adhuc communi auctoritate , in Cyprum v, c. atque Aegyp- tum, bella susciperentur ; socii, quamquam pou. nomen aegre ferentes, siluerunt, Pace vero com- posita vehementer indignati sunt,. suas pecunias consumi, ut Atheniensium urbs ornaretur et cres- ceret, Quam querelam, si e moralibus praeceptis - dijudicare velimus, non injustam aliquis vocet: si vero probandum sit illius Politici consilium, qui patriae commoda prae ceteris omnibus curet 5 facile defenditur Pericles. Non multum valebat ejus praetextus , socios non habere, quod indig- narentur; nec iis rationes pecuniarum reddi opor- tere, quoniam Athenienses soli Barbaros arcerent ; pecunias enim non esse eorum, qui dederint, sed qui acceperint , modo id perficiant, cujus con- ditione eas acceperint. Sed et idem inimicos, so- ciorum querelas in concione repetentes, non quod eas aequas haberent, sed ut Pericli resisterent, has pecunias non prodiga manu effundi, sed in Atheniensium incrementum impendi, docuit; res enim bellicas non negligi, ubi Civitas ad bellum optime sit instructà: sed oportere, ut opes in illum. usum convertantur, quo sempiterna türbi ! nas- (1) Conf, Obs, XII. sectio III. $.2. 1:260 COMMENTA TIO nasci possit gloria: praeterea, quum non- tantum milites , de publico stipendium: acciperent, verum etiam. omne genus artifices ex aerario compendium facerent, publicarum pecuniarum singulos cives esse participes, ,, Quin ," inquit, ,, non vobis sed » mihi referatis. expensum 5 atque ego meum. noe „men his monumentis inscribam. ° Quod fortasse tota defensio efficere non potuisset, "hoc. dictum . effecit, Namque Athenienses aegre ferentes, sese a privato homine monumentorum gloria süperari , una yoce exclamarunt: , eroges quantum velis, nul » lisque parcas impensis ”- (1). Ac; quum tandem bellum dasani exor- tum esset, apparuit, non immerito Pericli fidem fuisse tributam. Maxima quae in aerario fuerat ar- centi copia, ad decem fere millia talentüm aesti: mata fuerat. Ex his adhuc sex millià supererant; - nam. in Propylaea (2) et Potidaeae obsidionem quater circiter. mille. talenta absumta fuerant (3). Praeter ceteros reditus, quotannis a sociis sexcen- ta redibant talenta; dein magna erat auri vis; adi quingentorum talentüm numerum accedens, in publicis . privatisque: donariis | Persicisque spoliis. Denique multa insuper erant. praesidia , quibus ur. gen- . (3) Plut: in Per, cap, 12, 14. p« 158. E. sq. 160. Fe (2) Harpocr. atque ex eo Suid, in voce, == Cic. de Off. II, cap. 17: (5) Diod. Sic. XII. cap. 4o. in numeris errat, LITERARIA. 127 gente: necessitate uti possent; ut aureus ille Mi» nervae vestitus, qui, si vellent, inde demi po- terat, et quadraginta talentis aestimatus erat (1). Nullüm igitur superest dubium, quin satis refuta- tam judicemus accusationem exhausti a Pericle Athe- theniensium aerarii, Cui tot praesidia supere- rant, tuto affirmare poterat, fore ut Lacedaemonii jam nunc inopia laborantes, non diu resisterent, " Atheniensesque Graeciae evaderent domini. Et sic ad tertiam quaestionis partem pervenimus qua in- dagabimus , utrum politica Periclis consilia Athe- niensium império profuerint, an nocuerint. $. 3. Quid effecit. Pericles ad Atheniensium imperium confirmandum? : Himerius (2) , quamquam ceterum minus accurate loquitur, nobis tamen dilucide explicavit , quid Athe- nienses in rebus exteris curandis maxime spectarent 5 quaeque hac in re Periclis fuerint partes. Demos- thenem enim inducit haec verba dicentem: 7» juv TOTE (r) Et hic Diodorus errat. Conf. Wessel. ad h. l. — Thuc, II. cap. 14« ‘== Schol, ad Aristoph. Plut. vs. 496. ibique Hem- sterh, — Conf. et Andocid, de Pace p. 92. atque Aeschines de falsa legatione p. 336. (2) Eclog, II. f. 10. p. so. Wernsd. apud Phot. p. 1020. . Sectio IIT. 6.2. 128 COMMENTATIO Sectio HE $. 5. | | mors mücpiy Xyt100m4 Tig "EAAdD00, Xo) TOjo TU- pavyois . . Ucrbp Ts éaculeplæg Quraywvlčeshæie oùto Ô vouos parto pi zb MuaridOoU. TPTEpOY » ğuuæTE b éml Ospuo Tox MGUG y xaTiBny 93 elg Kipwvæ , Quady- 4 Xè ómà VlepuxAdouG , audis Sè im) "AAxi(Qizov. In sequentibus de eo queri fingitur Demosthenes , quod malignitas fortunae et proditorum assentationes prohibuerint , quominus conatibus suis illa Hegemo- nia confirmaretur, Agnoscimus in his Sophistae in- curiam, qui bella contra Barbaros gesta cum prin- cipatu Atheniensibus concesso conjungit, nec at- tendit, post Athenas a Lysandro captas, Hegemo- niam a Lacedaemoniis fuisse sublatam. Sed talia ignoscenda Rhetori, qui orationis ornatui potis- simum studebat. Verbo jam indicavimus (1)5 post Societatem ab Atheniensibus cum insulanis initam , priores majori sua potentia usos fuisse , ut debiliores sibi paullatim subjicerent, Naxum et Thasum, quae . insulaé non amplius societatis participes esse vo- lebant, armorum vi subegérunt; multaeque civi- tates, etsi non defecerant, sensim, ad eandem sor- tem redactae fuerunt. Multum huc contulit cal- lida Cimonis agendi ratio , insulanis permittentis ut pro militibus navibusque, ` pecunias darent; quo effecit, ut hi rem nauticam negligerent, | dum G) Non est, quod, post Doctissimum Groen ván Prinsterer, de Atheniensium Hegemonia fusius agendum putemtis, Nec tas - men Doct. viro in omnibus facile adsentiaris, : $ ; LITERARIA. 120 dum Athenienses quotidie magis exercerentur. Idem etiam fecit Pericles, qui summo studio curavit , ut, coloniis huc illuc emittendis, ubique Athenien- sibus idonei portus paterent , e quibus. de improviso ac subito hostes aggrederentur , quove, si fortasse adversa premerentur fortuna, tuto se recipere pos- sent, Solebat igitur Populo suadere, ne longin- quas extra Aegaeum loniumque mare susciperent ex- peditiones;;; vel in Aegypto et Sicilia bella gere- rent; quia, si fortasse nonnullas ibi regiones sibi subjecissent, non sine molestia retineri poterant , clades vero illic accepta non facile poterat . repa- raria, ^ Multo magis ipsis expedire ostendit, si et classibus suis insulas observarent, et inde na- ves, pecunias, inque Graecia auctoritatem conse- querentur, Nec omittebat , sese domesticis finitimo- rum populorum dissidiis immiscere; et populari factioni semper. auxilians , Atheniensium auctorita- tem ubique confirmabat. Cujus rei exemplum. ha- bemus in colonia Sinopen missa, cujus urbis ci- ves primum adjuvit in tyranno expellendo; dein, sexcentis Atheniensibus eo missis, horum ditioni oppidum prorsus addidit, Clarius etiam haec ap- parent in bello suscepto contra Samios , quibus cum Milesiis de Priene exorta fuerat lis. Athenienses postularunt, ^ut ab armis abstineretur, 41: proëlio:factum: est , ut Ionia hostibus liberata, ite: rum a Persis. descisceret (1). : Commissa est haec. pugna ejus diei vespera, quo mane Persae ad Pla- taeds fusi sunt, tertio Doedromionis die, a anni 9. Olymp. LXXV. (2). Putant autem VV. DD. complures, in nies. painelin .et. Prideauxium. commemorasse : suffi-: ciat, quibusque Wesselingius ad Diod. Sic. Lib, XI. Cap. 27. init, et.ad Simsoni Chron. ad A. 3526. suffragari videtur, :Xanthippum, vel- Xanthippi« dem.(3), hujus anni Archontem Eponymum , euns: dem fuisse quem Xanthippum , Ariphronis filium. Sed. omnino cum Corsino (4), contrarium | cons: rj. Themistoclem. inter duces enumerat, eique virtutis &purTeoy tribuit, Imperium ipsi ademtum erat, atque in ejus locum Athenienses Xanthippum suffecerant, | Diod. . Sic. Xl. cap. 27, fin. Praeterea Herodotus auctor est, inter Athe- - nienses excelluisse Hermolycum. Cf. Lib. IX. cap. ios» : (Q Herod. IX. cap. 96. sqq. — Diod. Xl, cap. 3 — Paus. HIE cap. 7. VIII. cap. 52. (2); Plut. in Cam, cap. 19 p. 138. B. — Arist, cap. 19. p. 330. F. — De Gloria Athenn, cap. 7. p. 349. F. ubi Wyttenb.. emendat TpiTM , pro vulgato TÄ rETpát , üt orto ex, sequenti derpddi TOU TIzvépov ; ibique Aelianus notatur Var. Histt. II. cap es. hanc pugnam ad sextum Thargelionis diem referens; sed dudum castigatus erat, ut dicit Wesseling. ad Herod. locum. proxime citandum. — Conf. Boeckh, citatus a Clint. ad annum A. C. 479. — Herod. IX. cap. 101. — Diod. XI, cap. 35. — Frontin, I. 11. $. 7. (3) Plut, Arist. cap. s. fin. p. 3216 F. (4) Fastt, Attic, Olymp. LXXV. E^ 77: 4s COMM. LITERARIA tendente faciendum est , idque ob duas quas affert causas, 1°. Diodorus (1), quum. dixerat, Xanthe: ippum hoc anno ‘fuisse. Archontem "Eponymum y mox tradit, Xanthippum Ariphronis filium, The- mistocli suffectum, praeturd (Xrpor4yía) functuin fuisse. 99. Plutarchus ,licét in vita Aristidis Archon- tem Xanthippidem. commemoraverit, eo loco, quo de nobilitate generis agit (2), unde Pericles ortus erat , Praétoris. quidem. mentionem ` fecit, noH vero Archontis. Animadvertatur' igitur discrimen Archontem Éponymum inter Praetoremque ; quamvis fortasse hoc anno exceptio quaedam locum obti» nere potuerit: quia res judiciaria, Atheniensibus. in Salamine degentibus , nonnihil neglecta jacere potuit. Nititur autem Dodwelli argumentatio alid , qua- demonstretur, pugnam- Mycalensem ad poste. riorem anni partem referendam esse; adeo ut Xanth- ippus, primum quidem ad res civiles administran-- das vocatus, postea necessitate urgente, classi praefectus fuerit. Quominus autem haec valere pose sint, obstat Herodoti locus Lib. Cap. VHE 131. Denique et hoc ad meam sententiam defendendam afferre liceat. Spartam legati missi sunt. Aristides , x Cimon, Xanthippus.. et Myronides (3). Si vero. Xanthippus fuisset Archon Eponymus , occupasset | " — (1) Lib. XI. cap. 27. (2) Plut. in Per, cap. 3« page 159: D. (23) Plut. Arist. cap. 1o: p. $25. As OBSERVATIONES... 145 profecto, illum pfaecipuum. in legatione locum , quem- Aristidi-.adsignatum. fuisse videmus. . Erant hi-legati omnes, .belli duces, qui aptius. quam Archon Eponymus de. -hostecsubigendo deliberare poterant 5 Aristides státim post legationem Xrpzr4yàs aUToxparop: electus. , eique: euyeger4yol adjuncti. (1), inter : quos. Myronides; (2), fortasse etiam . Ci- . mon (3)5 Xanthippus vero classis erat düx. |... o:Verum/ ab. Hac digressione revertamur ad tempora , quae. pugnam ad Mycalen secuta sunto Leotychi» des. et..Xanthippus. Samüm reversi- Jones: Aco- liosque.in belli. societatem : accipiunt; postea. ve- la.dant.-.in Hellespontum. , -ut pontes, quos Xerxes. ibi: jungi jusserat ,- solverentur, Quum au- tem. nulli. deprehenderentur ,. quippe . procella -dee leti: (4): Spartani. domum redeunt; Athenienses vero .Sestum. oppugnant, quam .urbem;. si Dioe dori:narrátionem sequamur, primo appulsu cepit Xanthippus: (5):9 Pughant aitem. haec contra diserta Herodoti: et. Thücydidis testimonia, quibus auctoribus usi, propius a vero abesse videmur, si dicamus Persas , per hiemem obsidiorie pressos; PAE 2. - dini. É ieitandue cite (1) Ibid. cap. r:. init, (2) Ibid. cap. 20. init. p. 331. B. Rode uM Pe (3) Hunc enim, quantum poterat Aristides ad summam auctoritatem evehere conatus est, quem Themistocli opponeret. Conf. Plut.-in Cim. cap.. S. fin, p. 48r, F. (4) Herod. VIII, cap. 117. (5) Diod, Sic. XI. 37. 434 COMM. LITERA R I A. ineunte vere coactos fuisse fame, ut ex urbe effügerent (1). Athenienses eos insecuti: nonnul- los. occidunt , ceteros, inter - quos ` Praetorem Arctayctum , vinctos. Sestum ^ reducunt 5 ` ibi- que Arctayctus ob impium facinus, quod in Pro- tesilai fanum ediderat, in crucem actus est; his peractis domum redierunt (29). Magno postea in honore fuit Xanthippus apud Athenienses (3) 5 quod maxime apparuit, quum "Themistocles de Piraeo muniendo consilia agitans, coram: Populo dixis- set, sese magnarum reipublicaeque utilissimarum rerum consultorem et auctorem venire, quas autem divulgari non expedire contendebat. — Designarunt enim tunc Aristidem Xanthippumque y oğ udvov xar" pery mpoxpivæg (699pog) aüroUG , ZNAČ xol mpg DV OspuoToxAÉm dOUTOUG ÜpW GjMMAC[uÉVOUS epi Sons xal mporelov , xol diè voUro dAAOTDlug čgovres mpg gòrdy (4). E quo loco colligitur ; Xanthippum in contentione — Aristidem inter et. "Themistoclem , prioris partibus favisse; idque insuper eo confir- matur, quod, ut supra^jam dixi, Aristidi in lega» tione collega -fuit , ^"Themistocli imperio ` desti- tuto successit. Denique e fragmento ex Hera. clie €») Herod. IX. cap. 114. sqq. — Thuc. I. cap. 89. (2) Herod. IX. cap. 119. sqq. Conf. VII. cap. 33. (3) Inter praecipuos Athenienses enumeratur a Timocreonte Comico, in fragmento , quod exstat apud Plut, in Them. c. 27. pe 122. (4) Diod. Sic. XI. cap. 42. LITERARIA. 65 debémus, quam ab eo, cui matura dederat vul- tum.ad risum minime proclivem et insignem gravi- tatem. Erant Pericles et qui eum secuti sunt ora- tores , teste Cicerone (1), grandes verbis, crebri sententiis, compressione rerum breves et ob eam ipsam causam interdum subobscuri. Periclis igitur eloquentiam foro et castris, quam palaestrae ap- tiorem fuisse puto, et redoluisse ʻea tempora, quum civitas Athenarum , nominis fam4 celebrata, in viro principe plus aliquanto, quam nudam rei militaris scientiam exigebat, Pleraeque autem eas rum , quas enumeravimus , dotium quum a nemi- ne, qui quidem boni Oratoris laudem ambit, abes- se possint, in nulla earum verus eloquentiae Pes ricleae character et typus poni poterit. Difficile est certi quid de eo- affirmare, praesertim juveni ; qui- oratorum veterum monumenta vixdum atti- git; vel sic tamen finem illius eloquentiae in do- cendo non temere mihi constituere videor, viame que, quae ad eum finem duceret, insignem pru- dentiam civilem. Quum modo calculum meum adjecerim iis , qui ne- gant quicquam praeter decreta a Pericle relictum fuisse,- nolo tamen illud eo valere,- quasi arbi- trer ilum ea, quae dicturus esset, non domi els. borasse et scripto mandasse. Scio equidem fuisse, qui fontes räv Adv» cxi ab, eo reclusos dice- | | rent : (1) Cic. Brut, 7. cf. 11. Orate 4. Plut, Per. passim. Boor SAPE 66. - — ,£ OMM OLEI, rent (1): sed incerta. fama cedere; debet -diserto Plutarchi testimonio. Hic scilicet refert (2), Pe- riclem noluisse. saepe, populo rogante, dicere, quum non praeparatus esset; et alibi (3) narrat, Demosthenem illud ipsum in eo laudavisse et imi- tarum fuisse, quod non de omni re ex improviso diceret, Non obstat, quod constet (4) , eum fuis- se cautum in dicendo, et antequam . ordiretur, Deos rogare solitum , ne quod verbum ipsi exci- deret. minus ad rem. praesentem aptum. lla enim erat veterum Oratorum consuetudo, ut accurate meditarentur, quae dicerent , plura vero adjicerent i quae res ipsa postularet; raro illi- orationes de scripto recitàbant (3); rarius temere in suggestum advolabant. ta denique aliquid fortasse veri sub- est iis , quae ironice. Socrates apud Platonem (6) affirmat , Aspasiam instituisse bonos Oratores, unumque longe principem Graecorum Periclem 2 Xanthippi filium» (1) Philostr. l. 1. (2) Plut. de lib. educ. C. 9. $ 12 (3) Id. in Demosth. 6. . (4) Id. Per. 8. Reip, ger. Praec. p. 303, G) Romani certe Oratores non nisi ob rei magnitudinem, Cic. p. Plancio 50. p. Sextio ór. (6) In Menex, p. 235. E. cf. Plut. Per. 24. — Diserte quo- que Schol. ad Aristoph. Acharn. v. 526. illam Periclis zo íg- v(ZV XXL diBÓOXAAOV Ayav [wropixGy appellat, CA. b CAPUT IIl. ' QUO EXPONUNTUR ET DIJUDICANTUR CON- SILIA PERICLIS POLITICA. DEL $ r Å ntequam ipsam opusculi hujus partem gravis- simam adgredior, non abs re videtur attingere quaestionem , quae ultro se offerre solet ei qui di- ligentius aliquanto totum hoc argumentum perse- quitur: nimirum , an Pericles homo privatus solá auctoritate omnia illa , quae supra indicavimus , perficere potuerit? | Solet quidem populus aliquem sibi praeponere eumque potentid atque auctoritate au- gere (1), ut inauditum non esset, si in demo- craticå illa Athenarum civitate tantus vir, quàm- quam nullo functus sit munere, multum potuis- set : talem tamen mporréryy, nisi aut populus lan- guo- e Cf. Plato de Rep, VIII. p. 565. Ce E 2 68 COMMENTATIO guore sit correptus, aut ipse tyrannidem occupa» verit, multis semper premi difficultatibus , intellec- tu facile est. Hinc colligerem, Periclem munus aliquod gessisse grave; quae opinio satis confirma- tur historicorum indiciis. Primum igitur, nescio quot locis, dicitur ille fuisse crpxT4y0c 5 quod mu- nus mere democraticum (t) erat, et optimam sug- gerebat occasionem immiscendi.se rebus tum exter- nis, tum internis (2). Populi suffragiis cum an- tea saepius (3) praetor ille creatus est, tum vero 'Thucydide ejecto ad ultima fere tempora eo mu- nere functus (4): quumque Athenenienses ird duce ti eum destituissent, restitutus mox singulari in- structus est potestate, quà videtur omnia pro ar- bitrio collegis suis mandare potuisse (5) , non se- cus atque olim "Themistocles (6) et Aristides (7) ; abroxperópes in bellis contra Persas fuerant (8). ! Mi- (1) Cf. Herod. v. 33. (2) Vid Schómann de Com. Athen. p. 514: Cg) Plut. 18—23. Thuc. I. 111, 114 , 116. saepius, . uC 1d. 1. c. 16., ad quem locum respicere videtur Cl. Hee- ren , ldeen.]. € p. 400.. (5) Thuc. Il. 65. arparyyòy aoro Ka névTE TÈ spay- éru èwérpepav. (6; Plut. Arist, 8. (25 Ibid. r1. PM (8) Fortasse. jampridem in ejus "Botestife fuit > quem vel- let ducem expeditioni alicui adjungere , wuti certe narrat Plut. Per. cg. de Lacedaemonio , Cimonis filio; -quem cum OL I"TAEIR/ASRMDAL. OD 69 *"Minus certa res. est. de. altero: munere. quàesto- ris, raov , quod item. in eum collatum fuisse: vi» detur (r). «Non illud.sane difficultatem. alfert, quod: istud nomen , sicut. et demagogi (2) ,. sac- pius absolute: eum significat, qui magná. gaudeat potestate (3): (nam apud Diodorum. 1l. c. certum munus sine dubio indicat); verüm quod -diversi magistrátus.-(4). hoc «nomine. significantur. ` Non tamen! temere e locis laudatis efficere mlhi videor, fuisse Periclem administratorem aerarii Graecorum publici , 'EAA«4vorapulav. Potuit ita tantos sumptus fa- cere ad ornatum urbis quibus privatum Atheniensium aerarium certo non satis fecisset : potuit et' ipse tributa sociorum, ab Aristide olim imposita, nu- mero "CCCCLX. talentorum (5) ad DC. produ- cere; quód. si cui durum videatur , teneat ille novos interea - socios accessisse , et Cinóais pru- . den- adis 9uptitusesInup ^ . cum X. "navibus auxilio misit Corcgraeis: quamquam hoc for- tisse nom ürgendüm. — Thucydides (L/ 45) huné cum duobus collegis appellat; nulla apud euadem mentio est de maliriá Peri- clis , quam perstringit. Plutarch. lc s (fi (D Diod, Sic. XIL 38. Telesiclides apud Plut. Per. 16» add. ibid, r5. (2). Hoc nomine, Periclem appellat Isocr. de pace c. +49. cf, Valckenaer, diatrib. in Eurip, c. 23e i .K8) Ve gr» apud Athen, I, 23. C. Cares sunt ZA26. TAII. "au Vide Boeckh, Staatsh. der Ath. II 172—193. (5) Plut. Arist. ros Thuc, L 96. II, 13. Diod. XI. 47. ibique Wesseling. Nepos Aicib. 5. 70 COMMENTATIO dentià factum; ut multae civitates pro navibus et copiis pecuniam: conferrent (1). Denique ne quid omisisse videar, placet monere fuisse illum etiam inter curatores operum publico» rim (êrirérær S. PmipeMITc. "UV DWjworlev Épyuv.) idque saepius, quum et Lycaeum ejus opera ab- solutum (2) tradatur et Minervae statuam Phidiae ipse locaverit (3). Postremo athlothetam illum mue sicorum certamini leges posuisse , auctore Plutare cho (4), supra monuimus. $. 2o His praemissis, accedo ad exponenda ipsa con- silia Periclis politica et ad judicandum, profue- rintne illa Atheniensium civitati , nec ne: quà in re hanc mihi normam proposui, non me ulli senten- tiae mancipare, sed libere meas qualescunque opi- niones depromere , nihil silentio prementem , quod perniciosum fuisse videatur, nihil item , quod. pro- : bandum et laudabili consilio factum putem. : Uti- nam videar non plane neglexisse egregium Heeres : nii (1) Plut. Cim. 11. Thuc. I. o9. De auctis Euboeensium tti- butis Schol. Arist. Nub. 213. (2) Vide Philochorum apud Suidam, vel p. 53. edit. Lenz et Siebelis, De Odeo idem testatur Plut. Per 14. (3) Diod. Sic. XII, 39. 5 C4) Plut. Per. 14 LITER ARTA. . d nii-(r) in dijudicando tagno viro monitum, nec deseruisse aureum Plutarchi (2) praeceptum. Pri- mum- igitur-in censum vocanda illa omnia (3), quibus populi favorem sibi conciliavit, quo mu- nitus Cimonem et Thucydidem aemulos superavit: quae sane si ex suj naturá considerantur non ex tempore et consilio et person auctoris, impro- banda erunt et reprehendenda. Pertinent huc va» rie illae pusíd» 3uxvopour , festa illa et pompae, quae omnia Plato (4) cogitabat , quum populum a Pericle factum contenderet ignavum et iner- tem et loquacem et pecuniae cupidum. - Quae re- prehensio ut rite a nobis perpendi possit, opus est. ut. wt c exponamus. iie $8. 3. Inter mercedes. illas a. Pericle inventas $ praeci- puae snt mercedes judiciales et pecunia ad visen- ` da spectacula. — Athenis hoc. ipsum erat civium proprium , quod illis liceret comitiis interesse , ibi- que verba facere et causas allatas judicare (5): at simul Solon constituit, ut ex iis qui XXX. | d OB RER) Pont ae- (1) Beeren, Ideen, II. p. 223. (2) Plut, Cim. a. erep yàp Tids TÈ KLAG X. T. ^ (3) Plut. Per, 9. 11. (4) In. Gorgiá , p. 515. E, (5) Aristot, Pol, lH. Is 7a COMMENTATIO aetatis annum attigerant , quotannis 6000 eligerene tur, ad quos, Heliastarum nomine insignitos , ple- raeque causae deferrentur (1). Quod vero ille op- timo consilio constituerat, ad confirmandam demo- cratiau, eventu caruit sperato. Inopes enim cives raro judiciis intererant, ubi nullum illis lucrum proponebatur, dum interea alio. quovis modo vic». tum sibi quaerere poterant. Hinc: judicia tota pe- nes divites et civitatis forma paullatim ad oligar- chiam. vergens: cui malo ut remedium ferret, Pericles induxit (2) modicam unius oboli (3) mere cedem , pauperibus civibus solvendam , si "judicum munus obirent, Res sane per se non improbandàá , quà tamen vix alia magis Athenis nocuit. . Illa enim civitas, quo magis socios sibi obnoxios red- deret , omnes illorum causas coram suis tribunali- bus traxit (4), unde tanta litium copia semper aderat, ut tertia fere civium pars majorem anni partem in judiciis versaretur, facilem et in otio . parabilem quaestum cuivis artificio et labori ante- ponens. Quae quis Atheniensium, ab Aris- tophane saepissime exagitata (5), insignem in mo- dum (1) Aristoph. Vesp. v. 662. ibique Schol, et ad Plut, v. 277. (2) Aristot. Pol. II. i2. (3) Aristoph, Nub. v. 86r. + (4) Pollax, VIII. 63. Hesych, Zz0 ewup6Awv 3C éalu. Xenophon de Rep. Ath, I. 16—18. HI. 1—9. (5) In Pace, v. 505. Av. 109. Nub. 209. Eqq. 13:7. Hanc civitatis pestem in Vesp. potissimum perstrinxit, LETERARIA. 73 dum ancta est, "quum mox nierces illa ad tres obolos (1) produceretur. Difficile sit judicatu , utrum hoc ultimunr Cleoni (2) sit ádscribendum , an ve- ro jam ante eum a Callicrate' (3) quodam fuerit inventum: Periclis certe in augenda mercede nullas fuisse partes constat. ^ At ille* primum 4 dedit exemplum aliisque viam indicavit, qua populi fa- vorem- caprarent: primus. ille in civitatem intro- duxit rem, ut quae maxime perniciosam. Quam- diù ille Athenis praefuit, plebis licentiam suá auc- toritate reprimere poterat: sed quum neminem sibi habéret parem , aut secundum , cui.tantum onus tu- to committeret et relinqueret, nae ille. male con- suluit.civitati, unice praesentes curans , © nullà ha- bità futuri temporis ratione, et potius quae popu: lo erant jucunda, quam optima quaeque suadens (4). Duplex nempe malüm illa merces. vel. adduxit, vel excitavit : quum enim sportulae illae quotannis fere CL. talentis( 5) constatent , eique summae neque zzy- uyeia (6) cesis a — depositum) , 3 inè (1) Vid. Boeckh. op. 1. I. 250—252. (2) Idem arg. Eq. v. 255. Schol. ad Plut. 530. (3) Suidas ózàp và KgAMxpárouç. Cf. Hermann praef. ad Nub. edit. 2, 50—52. (4) Expressi egregiam Andocidis sententiam , in or. c, Alcib. p. 117. àyà 38 vopíte x. T- A. : (3) Aristoph. Vesp. 668. Cf. Boeckh. p.253» 4 (6) Xenoph. Il. c. I. 164 Pollux: VIlf..39. - 4 COMMENTATIO neque zipper. (1) (mulctae publicae) sufficerent , nova identidem excogitanda erant tributa (9) , novaeque sociorum vexationes, ne aerarium pes nitus. exhauriretur: quo malo nescio an gra- vius illud, quod lites augerentur , populi mores corrumperentur , et inopes cives omnia relinquen- tes prae.insano judicandi furore, non tam. quid justum , quam quid utile ipsis foret , spectarent (9), $. 4 e ' Felici casu veteres Grammatici (» originem v0U bcwpizou adnotarunt , quum alioqui facile“ ad- duceremus : ad credendum. tale quid mores arguere vehementer corruptos. Nimirum dum olim aditus ad theatrum cuivis pateret, turbis et litibus illa licentia ansam praebebat: quibus, quum Olymp. LXX. novum theatrum exstrueretur, tempestive obviam ivit pretium dioboli (5) a spectatoribus solvendum. Ita vero pauperes excludebantur: quod non tulit Pericles , motus rationibus politicis aeque atque artis ingenuae studio. Debebatur profecto populo pro continuis laboribus aliquod praemium , et (1) Boeckh. op. l. I. C. 11 et 12. | (2) Plut. Arist. 24. Andoc,. c. Alcib, p. 116. de Pace p. 93. (sg) Xenoph. 1l. 1. $. 13. : (4) Vide imprimis Liban. in argum. ad Demosth. Olynth. I. . (5) Aristoph. Vesp. v. 1189. Demosth, p. Cor. p. 234. LITERAHRIA: 75 et nemo facile oblectationem hanc indignam vel inhonestam dixerit, (Non. is erat Pericles, qui fhertiam civibus suis commendaret, cujus potissi- mui cura factam est, ut opificia per omnes ci- wium ' ordines spargerent felicitatem (1); quum hoc sibi persuasum haberet, otium sine agendi Studio non dari, neque civitati principi , perinde ac subjectae prodesse dejectam | securitatem . [(2). Quae quum ita sint, iniquam legem ei proponunt, qui non viri animüm attendunt, sed insequentium temporum abusus primo auctori tribuunt; similes quodaminodo isti optimatium fautori, quem omnia mala in democratid ad Theseum referentem de- pingit Theophrastus (3). — Nos potius Periclem absolvamus , iisdem plane rationibus ducti, quibus Aristoteles olim popularem licentiam immerito im- putari' Soloni, egregie deionstravit (4), ^ Coe- pit pecunia illa postea dari ad dies festos et pom- pas celebrandas (5), verum contra Perticlis men- tem: à quà longius etiam recessit Eubulus iste, qui legem. tulit; quà, qui pecuniam theatralem in militarem “convertisset , capite plecteretur (6). dora $. 5. (1) Plut. Per. 12. (2) Thuc. Il. 65. i (3) Char. Eth. 26. : NG) Arist. Pol. IL. 12. ' ~ (5) Hesychius ĝewpix& oppo, cf, Plut. de Gloriå Athen, C. 6. — Isocr. de Pace 29è (6) Rhunken, Hist, Crit Or. Gr. p. 66. + 26 COMMENTATIO $..5- Pericles non minorem rei militaris , quam civilis curam gerens, primus etiam militibus: nautisque stipendia (1) dedit, Non est quod miremur, Graecos olim , solà glorid contentos, pro aris et focis contra barbaros stetisse; sed. tempora erant mutata et nemo jam patriam relinqueret et vitam va- riis exponeret periculis et laboribus sine ullà merce- de , quam sciret resides accipere in otio et securitate. Praeterea majori jure civitas quaelibet mandat. ei , qui ab ipsa alitur, quam ei, qui sponte suá labores et pericula non refugit. Valent. stipendia. ad - disci- plinam firmandam, et , ubi ea non adsunt, pul- cerrima quidem prostant. fortitudinis et. patriae amoris specimina, verum ipsa ars bellica magnos progressus facere vix potest; quin bella longinqua et diuturna sine stipendio suscepta ne cogitare quidem possumus, . Quivis autem paullo pruden- tior jam providere poterat, instare illa tempora, quum exercitus bene instructus magno civitati fu- turus esset praesidio: cui rationi, quum et alia accederet haec, multorum inopiae sine magno Reip. sumptu succurrere hoc modo se posse: prudenter militibus in expeditione occupatis stipendium esse con- (1) Ulpian. ad Demosth. Orat. mep? guvv beue. — cf. de hac omni quaestione, Cel, Heeren, Id. I p. 347. LITERARIA. 77 concessum,: plerique agnoscunt. | Erat illud non constans :. plerumque tamen militi (272,75) dabane tur duo oboli stipendii loco, et totidem pro victu Cerripéciy) (1), classiariis saepius tres oboli (2) : licet Pericles: ipse militibus in Potidaeae obsidione occupatis, ob laborum magnitudinem , duas drach- mas quotidie porrigi jusserit, quibus tunc illi mi- nistros suos (3) alerent. Sin igitur magni exerci tus erant educendi, magnos sumptus in haec sti- pendia facta fuisse apparet: quod tamen sine ae- rari. detrimento , ut factum esse credam, suadet locus ex oratione contra Neaeram (4), ubi le- gibus olim cautum dicitur, ut belli tempore reli- quiae redituum forent militares, Nec praetermitten- dum quod devictis hostibus mulcta imponi sole- bat. (5), quá expensis provisum , illisque haud ita magnis, vel propterea, quod copiae raro diutius quam per V. menses in expeditione morarentur, ut inauditum eo usque consilium perfecerit Pee ricles,, quum quotannis LX. triremes emitteret, quae per VIII. menses continuos per maria curre- rent. (1) Vide Boeckh, op. l, p. 293. Locus classicus "puo De, wosth. Philipp. L 47. (2) Thuc. VIL. 45. (3) Thuc. III. 17. quem ‘ob oculos habuit Pollux. IV. 165. (4) P. 1546. eds Reisk. cf. verba Ulpiani ad Olynth: I. quae ibi adducit Taylorus. (5) V. gr. Samiis Plut, Per. 28. Diod, Sic, XIL: 98. cf. Boeckh..l. c, pe 312. " 78 COMMENTATIO rent (1). Laudanda denique in eo prudentia; quá, quum initio belli Peloponnesiaci C.: naves ad ultimum discrimen .reservandas ac seponendas' cen» seret, M. etiam talenta (2) in arce adservanda ici» vibus suis hanc ad reim monuit i ne forte milites ; stipendio deficiente, segnius arma susciperent. $. 6. Mercedes illae, quibus frumenti divisiones (3). addi possent, habent sane quo se commendent, Verum non uná quoque ratione impugnari et per- niciosa haberi queunt. Minus dubie pronunciare licet de coloniis (4) hac "potissimum aetate et Peri- cle auctore in diversas regiones profectis. Agri devicti sorte (5) inter cives Atticos dividebantur, quibus tamen illuc profectis integrum manebat jus civitatis (6*. Liberabatur igitur civitas multitudi- ne incolarum pauperum et ob eam ipsam causam novas res molientium : potentiam suam in regioni- | | bus. (1) Plut. Per. 11. (2) Thuc. II. 24. (3) Plat. Per. 37. (4) Usus sum hoc vocabulo Lat. quamquam potius Z70:xízz, quam. xAwpovztízg indicante, Kàypoŭygoç apud Cic. de N. D. I. 26. appellatur agzipetz, De discrimine intér Zzro/xovuc et xA9X- f97x,006 egit Wachsmuth. 1. £5 b Pe 40. I. (5) De Aeginá narrat Plut. Per. 34e ` (6) Vide praeter Wachsmuth 1, I. Boeckh. Op. € p. 4ót. LITERARIA. 29 bus variis confirmabat, eoque magis quod arctis- simum vinculum inter illas colonias et metropolin Temanebat: exstinguebatur denique defectionis stu- dium apud socios, qui hanc sibi sortem imminen- ‘tem sciebant, ut ad obedientiam redacti suas pos- sessiones victoribus cedere cogerentur, Negari ta- men nequit, hoc ipsum postea perniciem civitati attulisse, ut coepit illa adversam experiri fortu- nam; quod mirum non est in imperio, diu ab Atheniensibus superbe severeque aucto et conser- vato. Olymp. LXXXII. an. r. ipse Pericles M. co- lonos in Chersonesum (1) deduxit, qui non. mo- do 'lhracibus barbaris metum imponerent et pris. tinas sedes ibi tuerentur, sed vel maxime eo con- silio, ut Atticam sterilem neque alendo incolarum numero parem frumento instruerent. Regio enim ila frumenti ferax , vere horreum urbis (2) dici possit. Idem affirmare licet de Euboed, quam in- sulam et Naxon maris Aegaeiclaustra , eodem tem- pore Tolmides inter M. Athenienses distribuit (3). Ut jain taceam de multis aliis coloniis (4) , sep- tem annos post Hestiaearum crudelitatem vindica- vit, agris eorum divisis inter bis mille Athenien- | Ses, | (1) Plut, Per. 11 et 19. Diod. XI. £8. (2) Vid. Demosth, p. Cor. 254. fin. imprimis Lept. p. 466. 7s (3) Plutarch. et Diod. ll, 1l, adde Paus, L 27. ` D» Plum Per, i1, 20 ét 34- $9 COMMENTATIO ses, quo facto, universam paene Euboeam. Atti- cae ditionis redderet. (1) Imprimis vero prudenter Olymp. LXXXIV..a.:.2. Lampona,.vatem illum, qui ejus futuram auctoritatem praedixerat (2) cum decem navibus in ltaliam misit, qui Sibarin, novo jam nomine '"Thurios dictam , restitueret (3). Hoc enim modo multos removit eorum,, qui aegre fe- rebant , se superiore anno jus civitatis amisisse: ipsamque adeo Atheniensium superbiam, Siciliam Italiaamque votis jam occupantium, suis consiliis servire co&git. Magni item momenti, erat Amphi- - polis (4) ad Strymonem peropportuno loco sita, quam munivit et colonià instruxit Agnon , Olymp. LXXXV. a. 4. feliciore usus eventu, quam illi decem mille, qui annos viginti novem ante in me. diam Thraciam progressi, fugati caesique erant (5). S. Ze’ A Solone discimus Remp. ita constitutam , ut popularis merito diceretur: idem tamen, qui in- HE3583 Iü31 doi (1) Thuc. r. 114. Andoc. de Pace p. 93. Aesch. de F. L, p. 337. (2) Plut. Per. 6. (3) Diod. Sic. XII. 10. cf. Schol, Aristoph. Av. 521. et Nub. 331. (4) Thuc. 1V.. 102. Diod. XII 32. GG) Thuc; I. 1co, Diod. Sic, XII. 6$. LITERAR DAD? 2r dolem ét studia multitudinis optime pérspecta ha- bebat, prudenter curavit, ne facile libertas in li- centiam , aequalitas in impunitatem degeneraret (1). Constitüit enim , quod isti rei. provideret ,. sanctis«. simum concilium Areopagum, in cujus laudes vês: teres (2)-lubenter adeo exeurrunt. ~ Tanta: autem. erat hujus concilii auctoritas , tanta integritas j ut: viri principes summà illud veneratione. prosecuti: sint. Pisistratus certe. causam ibi agere non recu-- savit (3) et Clisthenes , praecipuus ille democratiae: fautor , nihil ab'Areopagi potenti4 detraxisse videtur, - At’ Pericles instrumentum hoc retinendi - stabiliendi- qué optimatium «(4) dominatus , quod unum -suis obstaret consiliis ; aequis oculis adspicere non pos: teràt, nec quievit, priusquam gravissimam: ei. pla-- gam inflixerat, fretus favore multitudinis. — Scio. equidem non aliud viri facinus: omni aevo magis esse reprehensum , neque sum. nescius me non: scribere Periclis panegyricum; neque igitur, quae bene fecit; exofmare , quae secus; speciosis verbis | obtezere me oportere: sed tamen provocare debeo ad ea quae saepius inculcavi? esse quasdam res non . per se spectandas , sed ex tempore et consilio di- judicandas ; quod si fecerimus leniorem aliquanto r sen- (1) Vide Plut, Sol. 19. Isocr. Areop. passim, (2) Vid, loci citati. a Bergmanno ad Isocr. Areop. C. 14. fin. (3) Plut, Sol. 31. Arist. Polit. V. 12. (4) Plut, praec, pol. T, IX. p. 213. R, T^ .* Boor F $e COMMENTATIO sententiam laturi sumus de Pericle ,. quem y- ut . populi partes amplexus fuerat,- debuisse. quovis: modo oligarchiae fundamenta. convellere ,. nemo. cere te infitias ibit. Quodammodo jam ei praeiverat Arise tides, quum aditum ad summos. honores. cuivis; patere: voluérat (1): praeiverant alii.(2), qui mas gistratus non suffragiis, uta Solone institutum, sed sorte creari voluerant, quod dudum antea (£x v&ARIOU) in. usu fuisse, Plutarchus auctor est. Negari tamen nequit, ita unicum sublatum fuisse veteris disciplinae praesidium, nec inanes dicendae. Isocratis querelae: sensitque Pericles. facinoris invi- diam, quare non aperte concilii potentiam | impug- navit , sed. Ephialten, majoris. integritatis, -quam prudentiae virum , et in consiliis. praecipitem . ni- mis subornavit,' qui rem agitaret, Adde etiam, vivo adhuc Pericle, in ipso bello Peloponnesiaco populi licentiam | eo usque processisse, ut. necesse esset, poenam capitalem sancire- in eum, qui de navibus pecuniisque sepositis , sine summá neces- sitate adhibendis, ad populum ferre auderet (3). Legis igitur rigor jam illud assequi debebat ,. quod olim facile effecisset fola gravissimi -concilii cogi- tatio et censoriae notae metus. | i Quum (1) Plut. Arist. 22. (2) Vide Bergman. ad Areopag. 8. Lusac, de Socrate cive, p. 62. cf. Arist, Polit, 1I. 15. Plut. Sol 18. coll Plut. Arist, 1, et 22, (3) Thuc. IR 24. LITERARLFA. t . Quum autem Plutarchus (1) universe tantum re- fert, absente Cimone (Olym. LXXX. a. 1.), Ephialtis rogatu pleraque judicia Areopago ademp- ta esse a populo, operae pretium erit breviter indagare, quamnam ille consessus mutationem su- bierit. Et primum quidem tabulas legum in Acro- poli eo usque adservatas , tunc primum in fo- rum deduxit omnibusque exposuit (2), non alio consilio, quam quo Cn. Flavius Romae formulas divulgavit. Porro, quum Solon Areopagum a po- puli arbitrio liberum esse voluerat, rationibusque igitur reddendis minime obnoxium (3), nunc for- tasse spoliatus est hoc privilegio: constat certe, postea illum Adyey xal süfóvac debuisse dare (4). — Facile intelligitur , salutarem quidem sed tamen nimis late patentem et absolutam curam morum et legum custodiam, quà gaudebat senatus Areo- pagiticus , nunc aut prorsus sublatam, aut vehe- menter circumscriptam fuisse: quam postea, ejec- tis XXX. tyrannis eidem restitutam (5) docemur. Amisit quoque judicia Eae 3 Quae Solon ei tri. EC Plut, Cim. 15. Per. g. Add. Diod. Sic. XI, 77 et Arist, Polit, 1, 1. (2 Pollux. VIII, 128. Harpocr. ô xd ley véuog cf. Tay- lor. ad Demosth. c. Aristocr,. p. 629. (s) Vide Wachimuth. Op. l. V. 1. P. l. p, 265. (4) Aeschin, c. Ctesiph. p. 373. cf. Meyer et Schó mann, der Att, Process, p. 216. x (s3 Andoc, de Myst. p. 40. in psephismate Tisameni, F2 T COMMENTATI O tribuerat, religionis patriae: severüs : vindex; (1), sicuti patet. tum ex: iis; quae -Plifarchus- in Per. 92. tfadit, tum: vero. ex... Socratis judicio.) quem. apud Heliastas :caùsam egisse, vix ullum dubium: remanet (2). — Sola igitur judicia de rebus capis talibus quaedam -penés: Areopagum: remansisse; (3) — videntur , splendido: legum. custodis nomine desti- . tutum et prioris auctoritatis. vix umbram. referen« tem. epi» an FE 0.9 Ono mkg O1 Faria, pct iae PN j S , "- c ves ders bee o |! HD SETS "tí 1B e ELUI JVRSIUVID íG it It i $, 125: m TIGIE OTTHOTS MUG Supra, mentionem. fecimus. legis a. . Pericle bas de ciyitatis jure nemini concedendo , . nisi, qui pass trem. et matrem. haberet. cives Atticos (2. Ea. lex prima specie dura videtur. et inhumana; verum diju- dicanda e moribus institutisque veterum populo- . rum, apud quos. civitatis jura. fuisse. , PETRAgDA a p neminem latet, | In primordiis civitatis Atticae fa- cile peregrini civitatis jure. donabantur (yo -quod i9 ( uU sec ;.pos- ^C) E eie bufivinc: [o gon Wy iig eod narrat Cic. de Div. I. 25. extr. Ke) Cf. van Swinderen sy de. Sen., ASAP: auct.;in Ann, Acad, Gron, 1819 p. 15. E EGE TPR a (9) Demosth, C Aristocr. Ri 642. Pollux. NUl, HT». cai Meyer et Schómann. Op. I „Ps 143 "T haec quoque judicia a. ,Peri- cle Areopago erepta contendunt, At vide C. T. Hermanni Criech, Staatsalterth. $. 199. 6... Xp dq (4) Plut, Per. 37 cede VI. 1o. € Thses b... n "u«M sb obti "t d Ò uibs è 4 LA! ".^'^ v e 4 OLLI'TAEPRAASRNMUALO O' gy postea ,.' aucto civium nümero, rarius factum no- vimus, nec .nisi turbidis temporibus , quum. ci- vium. numerus valde. imminutus esset ,.aut alias ob: causas augendus. Solon. civitatem : concessit iis y qui.perpetuo exsilio patrid ejecti eránt,; vel cum universá domo Athenas migrabantur (1r): fortas- se.etiam dfe (2), i. e. matre. peregriná hatis.: Clisthenes; , . quo. suam . factionem. corroboraret .j tribubus. adscripsit multos peregrinos . et 'inquili- nos (3).. Florentibus postea rebus- e numero cis vium eximunt, ut auctor est Aristoteles (4) , eos primum., qui e servo ancillàve, tum qui e matre tantum .ciye. nati sunt, tandemque eos solummo- do cives habent, quorum uterque parens civitatis jure, gaudebat... Hoc factum a. Pericle ;' quem. gras vissimae rationes eo. impulisse contendimus, : Quum enim ille. varias. mercedes inter. cives distribuendas constituerat , ere civitatis erat, non unicuique ur- bis, incolae;eas largiri,..in tantd . praesertim. pere- grinorum, Athenis „habitantium copiá.... Porro illos , qui inquisitione habiti, causa cadebant , verosimile est auxissse numerum inquilinorum , qui opificiis suis civitatis opes. augebant, nec Reip. securitati. facile «6 p | ob- G) Plut, Sol. 24 ii $: (2) Pollux, TII. 21. Plut, Thenilst. n (? | " O, Arist. Polit, TEN ubi dubito, an recte Gog tlingigs vo- cabulum- JoíAcve uncinis i incluserit, qun Saepius servis civitatem datam fuisse testatur , Andoc, de reditu, p. 86. extr. "OO; (4) Ibid, Ill. 5. t. HN T - II 6 ^COMMENTATIO obstabant. Denique, quod maximum est, hac lege obviam ivit licentiae populari, quae aügetur ti- vium aucto numero, quamdiu aditus ad comitia et tribunalia cuivis facile patet, Lex autem illa, etsi jam antea lata, vim demutüi suam exercuit (1), quum Psammetichus (de quo aliunde, quod sciam, non constat: nam de Ina- ri (2) patre sermo esse non potest, quum ipse Inarus jam annos aliquot ante (3) in crucem subla- tus esset) Aegypti rex, memor quippe auxilii olim ab Atheniensibus missi, quo Aegyptii se substra- herent Persarum jugo, inopiae urbis succurrit, missa frumenti copia, inter cives distribuenda. Deprehensi tunc sunt circiter 5000, vel ut accu- ratius tradit Philochorus 4760 , qui sine justo ti- tulo in civium jura irrepserant. — Quod autem Plutarchus addit , jusmansisse integrum illis 14, 040, quibus status quaestio mota non est, quive suam causam probaverant, vereor, ut satis diligenter ab eo relatum sit. Veriora certe videntur, quae Philochorus, quem fortasse ipse Plutarchus auc- torem sequitur , tradit totidem fuisse, qui ac- eiperent frumentum (robo yàp Aa(jvrae yevisigt X. T. Àe)’ (1) Archonte Lysimachide (Olymp, LXXXIIL. 4» a» C. 445 ) ut tradit Philóchorus apud Schol. ad Aristoph, Vesp. v. 716. quí tamen diversas res confudit, ut recte monuit Boeckh. op. 1. I. p. 98. (2) Thuc. I. 104. Herod. VIL. 7. ~ (5) Thuc. T. ria. LITERARIA. . $7 x, T. à»). lta liberum erit statuere divites poftio- nes suas recusavisse; quum contra, si, Plutarchi verba sequamur, eaque conferamus cuu. diligenti "Thucydidis (1) computatione, civium numerus intra paucos annos vehementer, quin supra om- nem captum, auctus fuisse dicendus sit. . Aliam etiam majorem difficultatem viri docti sibi deprehendere visi sunt in eodem hoc Plutarchi lo- co, negantes verbum ézpZóweav, venum ierunt (ipsi seilicet. eorumque. bona) dictum de illis quinque millibus , quibus civitas adempta , ferendum esse. Talem nimirum crudelitatem alienam judica- rünt ab humanitate Atticá, imprimis aevo Pericleo: ét opportune animadverterunt, eam venditionem ne potuisse quidem procedere sine magnis Reip. mo- tibus, de quibus nusquam memoriae proditum est. Corruptae hinc voci medelam adferre conati sunt alii (2) aliam, variasque conjecturas proposuerunt. Quibus singulis ut denegare nolim ingenii laudem, ita omnibus supersedendum (3) esse ut putem, fa- ciunt (1) Thuc, 1I, 13. (4) Coraés lectionem affert e cod. Paris, éQyyeay^ aliam ` ipse proponit Z&expíówsay i. e. &meuQíci»ezv , quod apte opponitur sequenti xpídsyrsg, — Orellio ad Isocr. p. 46r pla- cet scribi ¿Dwpébyguy. — Clinton (F. H.) unice verum censet &mTwAdiwczy, cujusvocis usum pluribüs veterum locis. confir- mat,- (3) Schaefferüs adnotavit, Bekkero vulgatum videri defendi posse, Sed frusa laudatum libellum circumspexi. $$ — COMMENTATIO ciunt haec, Quum, ejectis XXX. tyrannis archone. te Euclide (1), recensio legum haberetur 5 Aristo: phon neglectam restituit Periclis legem, sicut 'auc- tor (2) argumenti orationis adversus Eubulidem tradit: Teadérai voos aad" Abyygioig .9 yevécüai QuTWoIV ` mqyrUy TÉ Pyyeypauuet tygy Tolo AuElmpsixolo ypnu Telos, elre yvsolos oATTAÁ eiciv, Elre wye roùg Db pă ysyovirue iE devoD xx iE gorjo iEaxeiQsoünr Qiespuobiteslai I ep) révtav rode Sywiraz wal coUe pi &dmobwQuüivras xat iupelvayres TÄ- uu cy O4L0TGV , Edna xxl timi pueToixcUG" -roig Ob FowAonévoig Eesm sig DixaoTàe Dt00cÜmi, näy uiv &Aüci xol map TQ DuxacTWElo , cempácoui fy Di &coQUyaciy , sivi monlras” i, e. Lex fertur. apud. Athenienses: ,, fiat inquisitio in omnes , qui tabulis civium adscripti sunt, sintne veri cives, nec ne: deleaniur nomina eorum, qui nati non sunt ex parente utroque cive: suffragia de singulis ferant tribules: ejecti inque sententià tribulium acequies- centes amittant civitatem atque fiant inquilini : si qui velint, detur iis provocatio ad judices: qui etiam in judicio convincuntur, vendantur:. sin absolvuntur , sint cives," | Qui locus (3). diserte | ge den (1) Athen. XIII. p. 577. B. (2) Didymus, ut visum est Tayloro id b. li * (3) Add.- Harpocrat. : v. &odwuiceoóa, Suidas v. JSunbádu- Giga Pseudo Demosth, Epist. 3. p. 1491. — xz ypzQv £z. viae Qeóyovra wu pixpoð mpalévrm miir. =A. Cf. de uni- versa hac quaestione Meyerus, de bonis damnatorum Le. I, $8. 10-12. OWI TRE AS hA, 9 docet, venditionem talem fuisse aliquando proposi. tam in eos, qui nom agnoscerent populi con- demnationem et me quidem inducit, ut putem Plu- tarehua. in: genere arraren quod. jis tantummodo accidit qui- provocarunt adj judices; et causa ceci». derunt....Legem enim laudatam. diversam fuisse a Pericled: et nova continuisse, verosimile non est, — Neque est, cur hos peregrinos , qui in civitatem. ir- l repserant y. mitius tractatos, fuisse credamus , quam, inquilinos ,. qui , nisi quotannis vectigal solverent , ut.'servi. prostabant '(1). . Postremo. quaeri potest utrum populus Periclis, cas lamitates cogitans., legem. illam , suadente eO a abro- averit, an vero illa sensim in desuetudinem. abie- rit, . Plutarchus narrat quidem Periclem. rogationem de tollendà lege ad populum tulisse, neque tamen. in hanc sententiam decrevisse . populum indicat, Potius igitur dicendum duplicem. Athenienses Peri- cli, gratiam. concessisse: primum ,. ut (lius. in tri» bum. referretur sive | 24gozoiros (2) esset, tum. ut a patre adoptatus in phratriam | reciperetur (3): quo. facto aditus „ei patebat ad omnes honores , plenum adepto jus civium. | SM . $9. 10—12; minus n censeo, quae disputat vir doctns '"e9rseéq.- i vendek tuseli n (1) Demosth, c. rb p. zu. in, Pollux, Em 99. (2) Vid. Suidas in v. 3) Plut, 1, 1, cf. omnino Platner, Beyträge Z., [3 Rechte C. V. $. 6. "MET ò > s FE ~. * aa «Va * in ` ~ hi ! 1 9o COMMENTATIO $. 9. Non alienum erit breviter quoque indicare mag- num , quód aliquando (1) agitavit Pericles consi- lum, quod si perficere potuisset , auxisset vehes menter Attici nominis per reliquam | Graeciam auctoritatem., Exstitit quippe auctor, ut omnes Graeci invitarentur ad mittendos Athenas legatos , qui de templis deorum reficiendis deque jure pu» blico constituendo et pace universali faciendá deli: berarent. Viginti ergo viri aetate graves quocunque missi sunt, qui varias gentes convocarent, et res fortasse eventum habuisset , nisi Lacedaemonii perspexissent, se ita tacite agnituros aemulae civi- tatis principatum , atque adeo huic proposito obsti- tissent. Nihilautem prius duxit hac re Pericles , quam ut patriae suae potentiam augeret: et nolim tanto viro eam tribuere perfidiam , quasi legatos , ut ob- sides retinere , aut simile quid moliri voluerit (2). Equidem nil magis; abhorruisse puto ab ejus iri- dole, et, si vel maxime patriae augendae cupidi- tas suasisset ei aliquid facere, quod ipse inhones- tum (1) Plut. Per. 17. videtur innuere tempus ante illam cum Spartanis contentionem, de quá egimus Cap. IL. $. 6. circa Olymp. LXXX. (2) Ita judicavit Groen van Prinsterer in Comm, de 4yepovig Athen, p. 29. L. D. 1826. ; UrRERARIACO j tum hábeféti (majorem saltem in eo fuisse pruden- tiá contendo, quami ut facinus committeret , quod ieiprimis valeret ad odium universae Graeciae in atíctores excitandum. $. 10. Singula exposui consilia Periclis politica, quae quidem magnam aliquam in civitate: vim exercue- runt, Pauca in. universum addere lubet, in qui- bus exploretur, satisne ille civitatem praestiterit securam a metu hostium. Urbis muniendae curam "Themistocles (1) imprimis in se susceperat: quod ab 'eo relictum erat persecutus est Cimon (2); ita ut Pericli, exstructo rë Xè mécov reget, in- tegruín esset urbem contra vim hostium munitam exornare et mirå arte ejus adspectum exhilarare, Apparuit hoc primis belli Peloponnesiaci ennis, quum ingentes hostium copiae ad ipsa moenia ac- cedere ausi non sunt. Quod autem advenientes hostes retinere ne cogitaverit quidem, prudenti consilio factum, Probe enim sciebat terra Athe» nienses impares esse Lacedaemoniis, clademque in ipsis confinibus regionis suae acceptam vehe: menter fracturam civium animos, At vero, ut olim (1) Plut, Per, 19. Thuc. Ls 90—93. Schol, ad Arist, Edit Ve Bile | €) Plut, Cim, I3. 92 COMMENTATIO olim. Themistocles , ita.ille. unam: salutem in maris imperio., positam esse videbat , nihilque omittebat, quo. illud- posset tueri et, augere: quae 6zAzeso- xparia plurimum: sane contulit ad evehendum Athea narum splendorem , quamvis negari nequit, ean- ' dem quoque postea in. caüsis fuisse expeditionis in Siciliam fusceptae, atque adeo attulisse inte- itum civitatis. Graecarum .longe principis, g. LI. Ex omnibus, quae huc «usque disserui appa- ret, Periclem secundum. meum qualecunque judi- cium magis. multo profuisse. patriae, ^ quam. nó- cuisse; neque adversarium. habebo , quicunque in dijudicando viro. politico cum Thucydide (1) eum dicet bene res administrare, qui quam plurima beneficia patriae affert, aut saltem sponte ' nullius detrimenti, auctor fit, — At insurgit timendus adver- sarius, Plato, qui quum in Pericle laudet eloquen- tiam et prudentiam (2) haud. vulgarem , ab eo -ta- men imprimis cives factos arguit inertes ét igtiavos et loquaces et: lucri cupidos (3). . Cui criminatio- ni nisi, occürram, metuo ne. turpiter. videar. cau- Au eme NS is sisam 0) Thuc. VI. 14 fn Pluto in Menon. p. 94. Be eUTU iugi fc gus pe ya CK Plato Gorg. P. 5154 E. at (dV OLQHT£$€KRARPADO og aw Periclis" -deséruisse«^ quam - quum suscepi y né contra tantié' quidem auctoritatis: accusatorem: - séghtüs' tüendan censeo; "Invenerunt jam olim Pes ricles ét reliqui viri priticipes facundum patronum 5; Aristidem "Rhetorem (1) ; qui darà opera. Platonis: seütentiam impugnavit."Vétüm enimvero: quum plee raque , quae hic cumülavit ,. eo spectant yut Appas féàt'fuisse' Periclem' liberümab ipsis. illis: vitiis.y quae populus "Atheniensis ab eo accepisse argui« tür,; nón satis ille Platonis yerba aut' intellexisse aut intelligere voluisse videtur. Equidem ante oms nia inquirendum "puto in 'catisas " reprehensionis a Platoné^ profectas. ^ Sunt illae, ^ ni fallor.;" duae haeo (a); una, quod.Plato primarium civitatis:- fis nem.:quum. poneret; © minime, in: divitiis vel. simili. quádam: re, verum in virtute" augendà 5 quumque; exigeret; in: viro. politico, ut ipse: omni wirt tum genere -ornatus , :civibus ^eandem ; impertiret .. perfece: tionem“ moralem 2'//quod--igitur intelligeret -a;/;Pe-. ricle; et reliquis ; vehementer. | quidem. auctum, ure. bis:'splendorem. ét: opes. amplificatas :esse y ; parum; vero i provisum: civium amoribus emendandis. . Als tera , quod: videret, , Pericle auctore. Athenienses. unice. oculos ';suos et^ labores; mare. versus. dis pexisse; mercaturam. quotidie/ magis: exercuisse ; ét, bitttuo: Niusila eivind sili bibera dei Nol Arist. Orat. Platon. im TV TERÉN: i rippómi, Vo. Ip Capt. Pe ITTIA io D s. ROUEN: S atii (2) ct Morgenstern , de Civ. plat. p os fr et de Geer, "— b^ princ, Plat, pol. passiin, Ji 190902 153042 1303/30. OUP a MIIE MOM MA €t " 94 COMMENTATIO divitiis .cumulandis | studuisse:. quibus rebus non alias inveniri perniciosiores..judicabat phiilosophus , pronior. ad. probandam severam Spartanorum. discie plinam. Plato igitur non poterat non culpare om- nes illos, qui diversam rationem sibi proposuerant $ et si acerbius , quam . par est, in Periclem invec- tus sit, nulla iniquitas , sed bonum consilium illum eo. adduxit , qui ferendum | non putaret: hune a posteris tantopere laudari, et. juventuti commen. dari, tamquam. exemplum,. quod sequeretur, per- fectum. | ' Possunt tamen plura objici.Platoni, quorum quae occupavit Aristides ,. indicasse satis. erit... Si enim Miltiades, "Themistocles, Cimon jam cor- ruperant Athenienses „iniquum certe est , omnem fere culpam in Periclem conferre , qui „© quum ci ves inveniret non amplius integros, suo jure ve: niam requirere potest, modo illos. non. pessimos reddiderit. Porro non solus ille tenuit. Remp. , séd cum multis aliis, ingenio menteque diversá prae« ditis : quorum omnium errores in hunc unum: trans- ferri, durum sit. — Denique: habet civitas, ut singuli homines suds aetates, nec mirum si post vegetam ^ aetatem virilem Athenae mox senectute confici coeperint, ^ Magna profecto laus Pericli, si, quamdiu ille res civiles administraverit , omnia beñe procedébant, nec nisi post ejus mortem, malis aliorum artibus et imprudentià, in pejus rue- re coeperunt. - Argumentum autem, quo utitur Socrates Pla- . to- topicus y ut ostendat suam reprehensionem non sed 1 niti ipså veritate, vereor.ne .speciosins,, quam. gravius sit. $4 Qui factum, inquit, ut sub. finem vitae Pericles a civibus. peculatus ‚accusatus , immo. paene. ad mortem damnatus- sit, ni ipse eorum. animis talem injustitiam et. feritatem. injecisset? lisdem telis facile Aristidem atque ipsum Socratem, obruere possumus, quorum alter ostracismo ex- pulsus, alter ad cicutam damnatus est, non sùå utique culpà, sed fortunae iniquitate et pravis in- vidornm studiis. Quamquam igitur Periclem omni culpá liberare nec volo ,. nec possum; hoc tamen contendo , tum plures alias. res contribuisse. ad morum. corrupte» lam, tum impriuis belium Peloponnesiacum. et. pese, tem P quae, Atticam | yexavit, Bellum, illud utpote inter Graecos, gestum , genere et origine, conjunc, tos, longe et multum distat a. bellis +, quae. Grae-, ci cum barbaris olim gesserant et rectius multo OTTIS 2, quam. TOAÉUAS - dicitur ;. : bellum exter- num yalet ad virtutem excitandam et singulos ac- cendit ad praeclara. quaevis; seditio domestica con- tra, "malis orta initiis numquam bonos fructus producere potest. Ét quid factum putemus , quum talis tumultus furoribus se adjungeret dira lues, peg quae C) Conferri meretur locus insignis 4pud Platon. de Rep, V. P. 4709. 96 EX LT EA quie quo ó plures" Victimás ih una urbe iticlosis ha. befet, Teo“ atrocius 'saeviret; "Vexavit isté morbus mhtes aeque ae Corpora" "homiüüm: nullis dehinc Deorum" metüs nullus püdór ,' 'nulla alacritas ' ad subeunda 'perieula j' -dd'tolerandos labores: omnia plena libidinis ila prima omnibüs lex, üt volup- tatibus’ anih T et efas quamdiu. wi iL servi- rent(1). F SHOFE OR AEE aRar X92 Oif:21081180. 19315 muroup' T .eDüfesot] Kaat 46D Tue. Ut. exjRamb: menai be: 193lg: eiti j eIVAMq 39 XT p piai iBruol boa e hqiuo oupi antuta — a E FE, i LI [d & $1 T? onn T c qe 1J 44 14 ) 1522731 V N 'Satisfeci ^ quaestioni , quateriüs "per "itia ténüi- tatem licuit ét nefas" esse puto splendido í epilogo j jü- mran wil. Anl Fiir TAL 215 TETTE I'oferrpent) 91T8129C0H 1M A d TT 1 11151 J1193 Ai3IMAA. ImIsUpt: las 2J , dicüm"fivoreni égpüre voluisse. "Eat, quo sua fata vocant, libellus ; ubi prius Vitis“ Clifisstiis "y qui "de^ eo^ Sehténtdm tani $ ‘sint’, 'hóc sese cóm- menidaverit^ Galeni effato; M EAER I " olum gunar 9 MISRI MAO eIEQTEQ ia xaea daljeso lyra. dii A «ag. eolmgnia: 3a ders qup rri 8 i vew éy meas" TÈ lu D dyus 4tt05. £212e5t00D. oinpe ARU pc B T . GAVTA : Tà 3 panig xeliayra s TÈ, E 3E dpeMrrepes. yodat, 3 £ i p * Es 121 a 26 sUuUII! UD Oo OT AA , " pit f pia 1 r ^ , 1 ^ LITERARIA. 49 fuisse aedem Veneri, sed Gratiis Musisque con- secratam (1). Quod si non plane a veritate alie» num erit, quid miremur illam suå elegantid et hu- manitate Periclem cepisse, cujus domum a Socrate, Xenophonte, et optimo quoque Atheniensium fre« quentatam novimus? Aut qui tandem, si turpibus moribus fuisset , potuisset illa post multos annos (2) imperium , forma sua et doctrinae elegantid paratum , in Periclem tantum exercere, ut hic sui oblivisci, quam eam damnatam conspicere mallet ? Caeterum filium , quem ex Aspasia habuit unicum , quum ob paterna merita:et ad leniendos Periclis dolores in civium jura recepissent Athe- nienses , postea summis functum honoribus (3) tandemque ultimo supplicio (4) iniquá et durá civium sententid affectum fuisse, verbo monuisse sufliciat, Haec fere e Plutarcho et Platone de Periclis vit domesticá depromere potui (5), talia sane, ut non plura ejusmodi tradita esse vehementer doleamus; mag- norum enim virorum inores et ingenia non aliunde me- lius cognosci posse, merito censent arbitri periti. CA- tophanes ; imprimis Lysistr. v. 43. sqq. — Add. Xen. Oecon, € IIl 10—15. | C1) Cf. Plut, Menex. p. 2$6. (2) Plut. Per. 32. (3) Fuit erpæryyòç (Plut. Per. 57.) et ^EAAsuvov2píag CIn* scriptio I. cum Bocckhii adnot. $taatsh, der Ath, v. lI. 169.) (4) Xenoph. Hist, Graec, I. 7. 2 et 38. (5) Consulto omisi dubiam narrationem , quae est apud $to- baeum 79. 17. BooT D. CHARACTERISMUS PERICLIS. cat at — DE S Eixposuimus vitam Periclis, unde didicimus tan- tå eum polluisse auctoritate, ut in liberå Athen. civitate, et antea plurimum potuerit, et vero, Thucydide ejecto, unus ille omnia. fuerit, demo- cratiá non nisi nomine relictà (1), quapropter mul- tos reges potenti superasse vere dici possit. (9). Neque tamen ille vi aut metu cives suos rexit ; sed cum, aliae res ad illud fastigium ipsum evexerunt, tum-imprimis eloquentiae flumen et rarus virtutum concentus, Meum jam est, illas animi ingeniique dotes enumerare; quod si rite: fecero, Periclis Characterismum adumbravisse mihi videor. Ante omnia autem opus est, ut hoc semper teneamus , pe- . €1) Thuc. II. 65. loco illustri, (2) Plut. Per. 15. COMM. LIT. "3 Periclem fuisse Atheniensem et patriae amantissi- mum, atque illius aetatem incidisse in ea tempo- ra, quum quaestio diu agitata dirimi deberet, utra gens , Lacedaemonii an Athenienses, Graeciae uni- versae caput foret et princeps. Praeter orationes, quas Thucydides ab / eo habitas narrat, Periclis omnis vita docuit, hanc primam ei legem fuisse, ut Athenas conservaret in imperio et principatu; quod, si ita est, quid mirum, si in civitate sua potissimum. operd salva et intactà. primum locum occupare.non contemserit : quid , si res eo deducere studuerit, ut eo carere patria non posset? Hoc sane negari nequit, imperium a majoribus funda- tum, Pericleà aetate auctum vehementer et confir- matum fuisse, quod si illius. -imprimis. operá fac- tum contendam, . vera. me dicere alios rebus be-s ne perspectis judicaturos spero. $. 2, Omnium virtutum latissime patet et reliquas adeo complectitür virtus illa, quam veteres justitiae nomine designare amabant: quae si non defue- rit Pericli, eo major ei debetur gloria, quo fre- quentius illius oblivio eos capiat, qui ad honores summos et quasi ad imperium perveniunt. Fieri autem vix potuit, quin in tant partium conten- tione in civitate Athenarum , Sanctarum aliquando justitiae legum- oblitus fuerit Pericles. Cogitamus D 2 nemə E COMMENTATIO nempe Cimonem: et. Thucydidem ejus operà ejec- tos; sed:cogitemus simul, ei non aliud fuisse“ re- lictum , quam ut aut ipse cederet , aut adversarios opprimeret : neque illud negligamus ,;. summa. eum moderatione et a populo designatum, non su sponte, in Cimonem dixisse. Atque habeo plura, quibus probem viri justitiam, praeter hoc ipsum, quod adversarii numquam eam suspectám reddere conati sunt ; qui vel minimam occasionem avide arri» puissent. Invenio scilicet tantam in eo fuisse ree ligionis observantiam , ut sontem amicum defen- dere noluerit , cui supplice roganti , ut testi- monio suo periculum imminens depelleret, haec respondisse. dicitur. ^ ,, Oportet quidem amicis praesto esse, sed usque ad aram (Qa1)." Quae ver- ba immerito a Plutarcho (9) reprehendi videntur. Etenim Periclem amicum , vel nocentis amici sortis misereri eumque tueri decebat: idem judex datus unum crimen respicere debebat. Quanta autem in eo fuit integritas , qui per xb annos fere aerario publico praefectus et ita, mt. pro arbitrio. opes administrari ei liceret (3), ne uno quidem nummo hereditatem - paternam Auxe- rit; (1) Celiius N. A. I. 3. ubi non dubito, quin sit legendum: 3e? ui» cuumpÉTTEV Tog Qio, &AAR DTP Bu- pv. col Plut. Apópht. p. 136. C. ibique Wytt. f (2) Plut. de malo pudore, p. 531. C. Praec. Reip. ger. 807. F. (3) C£. versus Teleclidis apud Plut. Per, 16. | LITERARLDA; 55 rit. (1) Rara virtus apud Athenienses, quos pe» cuniae fuisse cupidiores , abunde constat (2). Quid multa? tantá ille integritatis famà gaudebat, ut, quum aliquando in reddendis rationibus X. talen» ta a se in utilitatem publicam expensa adfirmaret (quibus. scilicet Laconicos duces corruperat, pa- triam imminente periculo liberaturus) frequens po- pulus in. his acquiesceret, neque intempestivá disquisitione -ejus -consiliis quae optima. semper cognoverat, obesse. vellet (3). < Et sane ille vir, qui unus omnium maxime urbis splendorem auxit , qui plurima bella gerere debuit , qui copias nava- les vehementer auxit, in ipso belli Peloponnesii ini- tio jactare poterat, fere septem millia talentorum in aerario esse relicta (4). Cujus pecuniae col- lectae laus Cimonis et Periclis prudentiae debetur, quippe qui novos socios Atheniensibus adjunxerant et non inviti illos, non amplius copias, sed pecu- niam ad bellum conferentes videbant (5): conser- vatae vero uni Pericli. Supra jam vidimus, non minori eum jure di- ligentis patris familias laudem sibi vindicare potuis- se quam .prudentis rerum publicarum administrato- i ris (1) Plut, Per. 15. Isocr. de Pace , 40s (2) Plut. Arist, 4. (3) Plut, Per. 23. cf. Aristoph, Nub, v. $56, awe Schol. C4) Thuc. lI. 13 C5) Plut, Cim. 11, Thuc. T 99. 54 COMMENTATIO ris, ab immodico sumtu ut qui maxime alienus; quod sensit ejus filius Xanthippus, qui quum pe- cuniam, patris nomine quam mutuam acceperat, reddere non posset, ab ipso propterea in jus vo- catus est (1). r Et ne fortasse putaremus, e contrario eum ni- miae parcimoniae vitio laborasse, vetant ea, quae narrantur de ejus liberalitate , profecta non ab ostenta- tione, sed ex intimo animi sensu. Opibus ille suis succurrebat multorum inopiae; et quum aliquando optimus magister Anaxagoras, ut nimius rerum humanarum contemptor (2) etsuperbior quam qui aliorum opem invocaret, senio et miseria confece tus, inedia vitam finire statuerat, gratus discipu- lus, etsi occupatus negotiis gravissimis , continuo eum adiit, ne in consilio suscepto maneret, preca- tus: cui tunc opibus suis non defuisse , etsi disere tis verbis a Plutarcho non dicatur , nostro quodam jure contendimus. | $8. 9. - Non difficile foret , aliunde etiam exempla arcessé» ‘re (3), quae reliquis deficientibus testimoniis , justitiam ab eo cultam fuisse, satis ostenderent: | j nunc (1) Plut, Per. 36. (2) Plut, Per. 16. Plato Hipp. Maj. p. 283. A. (3) V. c. Lysiae c. Andoc. 3. et c, Nicostr. 7. dbk RRA RIA. T nunc. vero. illis facile caremus et transimus ad il- lam virtutem, quá quis praeditus eminet supra vul- gus hominum et principem inter cives suos locum fere. occupat , ad animi magnitudinem et fortitu- dinem. . Animum. autem Periclis magnum et. excel- sum. vocare nulli dubitamus, vacantem illis pertur- bationibus, quae quemvis hominem dedecent , ne- minem vero magis, quam eum , cui Resp. com- missa est, .Anaxagorae institutio eum liberavit ab inani portentorum metu atque implevit fiduciá in. rebus gerendis ita.ut omnibus diligenter con- sideratis., nec. temere desperaret propter igna- viam , . nec audacius confideret propter cupidita- tem, Sic, ut hoc uno exemplo defungar , imminente bello. Peloponnesio et quum id jam exarsisset , sem- pers eandem secutus. est sententiam (1), et quum mox, omnia sibi adversa haberet , populi odium in se suscipere maluit, quam immutare, quae bono olim, consilio - decreverat. | Neque minus, quam Anaxagoras (2) dolore invictum se praestitit , etsi omnem .sensum. humanum .abjicere nec potuit, nec voluit, -Itaque in carissimae Aspasiae judicio., il- lam | lacrymis |. suis iniquae . sententiae eripuisse, Socraticorum auctoritate dicitur (3), et, quá de re magis constat, exsequias faciens Paralo suo moero- am asp | rem Č) Thuc, I. 140 ll. 6i. ` (2g) Cic. Tusc, III, 14. Plut. cons. ad Apoll. p. nt D. Cs) Plut, Per. 52. Atheu, XIII. p. 529. E. 56 | COMMENTATIO rem opprimere non valuit, sed coronam ihortuo imponens densas simul lacrymas effudit: quae sane paternae caritatis testes luculentae , magis ei de. cori sunt, quam si siccis oculis et: duro animo cladem hanc pertulisset ultimam (1r). Longissime ille aberat ab ignaviáà et mollitia, sed idem imbu- tus vero humanitatis sensu, qui in ipsis belli pe- riculis nihil antiquius habuit, quam ut milites ser- varet incolumes, quique profecturus ad bella haec secum dicere solebat: ,, Cogita, Pericle, te prae- esse liberis hominibus, Graecis et Atheniensi- bus (2)." Silentio item praeterire nolo , quod quum in exstruendis Propylaeis opificum aliquis e tecto delapsus in eo esset, ut jamjam moreretur, Pericles non infra dignitatem habuerit , ei remedia dare (3) quibus salvus evasit : quod a populo divi- - no tributum fuisse auxilio , non est quod mire- mur. i | | Sprevit idem voluptatem , neque ira ad injustum facinus abrumpi se passus est: quam securitatem omnium amorem ei conciliasse, dignitatemque ate tulisse, quis negabit? Suá igitur virtute contentus contemnere poterat comicorum imprimis cavillatio- : nes, (1) Aliter paullo Val. Max. v. IO, T. et Ael, V, H, IX. 6. qui sua habent e Plutarch. Consol. ad Apollonium, P» 118. E. ubi cf. Wyttenb, adn. | (2) Plut. Apopht. p, 186. C. Praec. Reip, ger, p. 913. D. (3) Plut, Per. 13. OL ET E R/ARI A. O 57 nes. (1), quibus nec tuto resistere potuisset , ne- que etiam. innocentem risum :; plebi adimere voluis- sét :. diligéntissimus namque morüm publicorum ob- servátor intellizebat talia spreta exolescere: si iras- care, agnita videri, (2). Fortitudinis autem in eo, qualia. exempla excitem , dubius haereo. Sive enim belli: ducem. respiciamus , qui occasione oblatá rem optime semper gessit, hoc. vitandum ratus, ne temere offerret se periculis , improbansque non mo- nitis, sed etiam suo exemplo aliorum , v. gr. Tol- midis, audaciam +- cùi praeclara illa verba dixit: » tu, si Pericli non credas, sapientissimum certe magistrum , tempus exspectare ne dedigneris (3)5 sive. cogitemus. labores,. quos aequo animo- su- biitin Reip. administratione populi commoda cu- Tàns, sed ei non cedens (4), nae iniqui futuri sumus, ni libenter hanc fortitudinis laudem ei quasi propriam fuisse concedamus. 8$. 4. ^ Possunt aliquando incidere tempora , quibus Reip. salus suadere videatur paullulum a norma recti et jus- (1) Horum licentiam. notat Cic. in fragm. 1V. de Repb. $. 23. Or. pus (2) Sententiam profert Tac, Ann, IV. 34. f. (3) Plut, Per. 18. — hune! (4) Plut, Per, 15. id, Nicid, 3. 58 COMMENTATO justi discedere ; nunquam autem ipsius interesse potest, in ulla re temperantiam et modestiam , vie tae ornamenta pulcherrima , deponi. Et sane il- lum virum, qui varios animi motus rationi subjice- re a teneris didicerat, quà fuisse temperantià in dictis factisque dicemus? Naturá et discipliná acu- to pulchri sensu repletus et in omni vita Çr) illam elegantiam ^ referens , quam postea. Athenae. sibi propriam habuerunt, delectatus videtur amicorum. quos habuit multos, commercio et ingenuarum mulierum consuetudine, Sed calumnia et invidia ila ei objecerunt crimina (2), quasi quovis modo libidini satisfacere studuerit. . Redarguit ea mo- derata vitae instituendae ratio (3) a qua numquam recedebat ; diserte etiam refellit dictum. (4) ejus , quo Sophoclem in praeturà collegam intempesti- ve pueri cujusdam formam laudantem reprehendit. ,, Praetorem quippe decere non solum manus , sed etiam oculos abstinentes habere." Neque ta- men est, quod miremur illius aetatis homines (5) libidini tribuisse amorem , quo Aspasiam , cultis. mi ingenii foeminam prosequebatur, quum eo- us- of que (1) Plut.[Per. 5. Aesch. c. Timarchum 6. (2) Athen. X. 436. F. XIII. 589. F.. (5) Plut. Per. 7. (4) Plut. Per. 8. Cic. de Off. I, 4o. Val. Max. IV. 3. Io (5) Vide versus Crat, et Eupol. apud Plut.. Perazg. et Ariipphs ibid, 56. LITERARA 59 que mulieres: gynaeceis contineri solerent , Pets itétitmcionis prorsus expertes. Idem patientiàe exemplum dedit, philosopho noa . indignum, quum ab improbo homine per totam diem conviciis petitus, non modo istum non coer- cuit, sed quum jam in eo esset, ut domum ves- pere ingruente intraret, facem eidem servum pro- ferre jussit (1). - Eundem ille in dicendo modum. tenuit, atque. nos - lim.a Dionysio reprehendi , quae Pericli apud Thue cydidem tribuuntur. (2). Minime. ea abhorrent. ab ingenio viri, qui suae integritatis sibi. conscius pae triaeque commoda. semper ob. oculos habens. con- tra calumniae tela se defendere debet. Non spirant ea arrogantiam , fiduciam potius morum declarant. Facile. autem. illa gravitas in. superbiae aliorum. que contemptüs suspicionem ducere poterat, prae- sertim ;si quis cogitabat Cimonis liberalitatem | et populare ingenium... Sed quos tale quid in Pericle reprehendentes audiebat. Zeno , eos. admonebat. ut parem affectarent superbiam ,. quae ipsa imitatio eorum mentes elevaret, et. summo. viro .similiores redderet: (3). | Sed quid. plura ? Summam sui admirationem, ex- citat m qui omnia sua facta et novem victorias , quas (1) Plut, Per. s. (2) Vid, supra C, I, $. 13* 60 COMMENTATIO -quas reportavit, in quibus fortunam non parum adjutricem expertus fuerat, facile superari puta- bat summá humanitatis laude (1); quam qui ei denegaret, inventus est nemo. $95.82 Consulto nihil monuimus de ejus prudentià suin- mà, proptereà quod ea tertii Capitis materia erit. Non tamen possumus , quin litc eam ubique ab eo servatam praedicemus. Illa instructus et hostium victor et civium ductor exstitit: illa sibi proe spexit, ne aliquando mutatá aurá populari ab ini- micis pessum daretur. Argumento sit ratio, quam a Phidid teneri voluit in adornandà Minervae stas tud, cui aurum ita appositum erat, ut facile se- parari et appendi posset (2); et magis etiam ilə lud, quod sub initium belli Peloponnesii agros suos, quos in Atticá regione habebat, populo donavit, ne forte incideret in populi invidiam , si hostilis exercitus iis. parceret (3). - Prudenter quoque modum in dicendo tenebat, qui non de omni re ipse ad populum verba facie- bat, sed plerumqué amicorum (4) utebatur minis- sd te- (1) Plut. Per. $8. (2) Ibid. 31. (3) Ibid. 33. (4) Pinte Reip. ger. Praec. pe 812 d LITERARIA. 61 terio, se ipsum, ut ait Critolaus (1) tanquam triremem Salaminiam ad res graviores reservans, Ubi vero surrexerat facile populum impellebat , quo vellet, Apparuit hoc in utráqué Cimonis ac» cusatione (2); apparuit in judicio. Thucydidis , quem Zpievoy j5ropz suå eloquentià ita prostravit , ut ne habuerit quidem , quod reponeret (3). Non solum autem accusatoris partes in se sus- cepit, sed audivit eum Socrates (4) admonentem cives suos, ut securitati urbis consulerent, ex. struendo. r 3i£ ccu relyer: et, ut alia omittam], bis a populo designatus est, qui collaudaret eos , qui pro patrid cecidissent, Quae omnia me admo- nent, qui nonnulla subjiciam de eloquentid viri, sine quá nunquam ille, etsi optimis moribus et insigni prudentid ornatus, tantam auctoritatem adis pisci et vero retinere potuisset. $. 6. ^ De Eloquentià Periclis, profectà illà ex intimá animi humani et universae naturae cognitione, ate que adeo ex ipsá philosophid, una est. et consen- tiens omnis antiquitatis vox. Plato, quum docue- (1) Plut. Per, 7. Reip. ger. Praec, p. 811. (2) Cf; Cap. I. $ 6. (3) Aristoph. Vesp. v. 945 48. ibique Schol. (4) Plut, Per, 15. Plat, Gorgid, p. 455. E. ibique Stallbaum, 6a COMMENTATIO rat tria haec requiri in oratore, naturam , scien. tiam, usum, non dubitat Perielem- appellare om- nium optime ad rhetoricam instructum (1) ressora» Toy sig orv juropixiy , quem quominus. postea (2) perfectum . oratorem diceret, hoc unum obstabat , quod Pericles arte suá cives. non meliores et jus- tiores reddiderat, Singulari laude apud eundem (3) ornatur ab Alcibiade, dum Nestori et. Antenori opponitur; quamvis dubium videri possit; dictane haec respiciant dicendi. facultatem , ' an. vero :prüe dentiam in omni vitae ratione. .Platohi succedant comici, qui ^ ceteroquin viri“ potentiam - :exosi certatim. in eo genus orationis sublime. et“ per- suadendi “vim celebrant. Aristophanes (4). eum dicit fulmina et tonitrua. emittere et Graeciam com- miscere: Cratinus (5) linguam. Graecorum maxi- mam: Eupolis (6) longo eum intervallo. reliquos oratores post se reliquisse, suadam in ejus labris sessitavisse , tantamque in eo vim fuisse testatur, | ut Cr) In Phaedro, p. 269. E. (2) In Gorgiá , p. 503. (3) In Symposio, p. 22r. C. coll, p. 215. E. (4) Acharn, 530. E i C5} Sic certe Aristid, lll. p. 215. Cant., putans comi- cum dixisse, quod sentiret, veritati vero ex arte suá eliquid acerbi admiscuisse, — Similiter Philostr. in prooem, sd vitas Sophist. pé y z c ó II. dvouíscóu TV y A üTTA y. (6) Complura congessit Wyttenbach. ad Dlut, de Se. Ne V. p.7« S49 | | LITERARA, 63 utin auditorum mentibus quasi aculeos relinque- rét.; Communi denique civium consensu is, qui. dicendo: male audaces reprimere , stulte trepidan- tes erigere. poterat (1), Olympii cognomine (2) dignus est habitus, quod olim a. Comicis in de- risum acceperat: idque, ut festive ab Aristide Rhe» tote: scriptum (3) invenio , facientes Athenienses Éradoy Te 'Ouwplxov. | - Priusquam autem eloquentiae Pericleae imaginem nobis informemus, utile erit inquirere , an umquam scriptae editaeque fuerint ejus orationes, Affirmat Cicero (4): negant Plutarchus. (5) et Quinctilia- nus (6), quorum hic, quum nihil reperiat tant eloquentiae famá dignum , ea, quae sub Periclis nomine ferebantur , ab aliis esse composita judicat, Haec igitur sententia , a diligenti arbitro prolata, et a summo superioris aevi critico (7) probata, uni- ce vera videtur. Et ne temere illis assentire vie dear, animadvertere lubet, primum viros, qui plu- rimum valebant in liberá saliquå civitate . noluisse fere orationes“ scripto mandare et posteris trans- mittere, - judicia :refugientes | sequentium tempo- rum ;. 0) Thuc. II. 65. (2) Diod. Sic, XII. 4o. Plut. Per. 8. (3) Arist. 1. 1l. p. 250. (4) De Orat; 1I. 2o. Brut. 7. (5) Plut. Per. 8. Vit. X. Orat. p. 832. D. (6) Quinctil, I, O. IIL 1. r2 XII. 2. 22. et 10, 490 (7) Rhunken, Hist, Crit. Orat. Gr, p. 39. 64 COMMENTATIO rum (1); tum vero Sophistas jam Demetrii Pha» lerei aetate coepisse fictas. ad imitationem fori con- siliorumque materias componere (2), quibus for- tasse fraudem sibi fieri passus sit Tullius. — Plura tamen indicia habemus, unde orationis Pericleae formam effingere liceat. Faciunt huc , praeter diser- ta veterum testimonia, dicta quaedain passim apud Plutarchum Aristotelemque servata; facit imprimis diligens lectio earum orationum , quas historiae suae intexuit Thucydides , qui ex eadem Anaxago- rae discipliná profectus , ita se ad Periclis imitatio- nem composuisse videtur, ut ejus eloquentiae for- mam effigiemque per totum historiae opus expres- sam posteritati servaret (3)... Thucydides igitur ora- tiones illas non iisdem verbis retulit (4) , sed eun- dem retinuit cogitationum ordinem , eosdem sensus reddidit: quod etiam verosimilius. erit reputans tibus Thucydidem ipsum: facile concionibus. in- teresse potuisse, nec oblitum ita. pridem . fuisse verborum , quae- omnium ánimos: moverant. Erat ejus dicendi genus acutum ,.. breve, senten- tiis magis, quam verbis abundans : non carebat sua- vitate et lepore, licet hilaritatem et comicam les vitatem a nemine longius fuisse remotam statuere $ des (1) Plat. Phaedro, p. 257. D..cf, Cic. Brut. 24. (2) Quinct. I. O.H. 4. 41. (3) Verba Wyttenb., praef. ad. Sel. Hisy] p« 13. (4) Thuc. I. 22. LITERARIA. 33 quo facto, quum Corinthios sibi infestos reddide- rant, nova mox cum iisdem exstitit controversia de Potidaea (1). Corinthii igitur, suas vires con- tra Athenienses non sufficere probe intelligentes, in conventu sociorum, bellum conjunctis viribus declararunt: in Athenas suscipiendum: quorum (2) precibus Aeginetae, duris conditionibus utentes , clam se adjunxerunt: vehementer vero Megarenses in decretum illud invecti sunt , quo ab omni portu foroque Attico arcerentur (3). . Haec omnia et magis etiam metus, ne Athe niensium potentia in majus cresceret, vicit tandem Lacedaemoniorum tarditatem , quicontra nitente licet Archidamo (4) satis temere bellum non diutius differendum esse judicarunt (5). Interim plures legationes Athenas miserunt, non ed mente ut ne bellum esset, sed ut interea se ad bellum instrue- rent et culpam omnem in Atheniensium pervicas ciam transferrent. Primum imperarunt illis, ut urbem liberarent piaculo Cylonio (6), quo quum unum Periclem perdere studebant, nescio an un- quam gentis socia erat liberum esset, utri parti libuerit se applicare: "Thuc. I. 35. Foecundus profecto rixarum fons. ' (1) Thuc, I. 56. 66. (2) Idem I. 103. coll, 105. (3) Plut. 1, c, Thuc. I. 67s (4) Thuc. I. 80—85, (s; ldem $3. (5). Cf, supra $. 1. Boor Wo RE (84 COMME ENTATIO quam dieedts , quantum- in eo fuerit: declarari potuisset; non aliud vero. responsum. tulerunt, quam ut ipsi se purgarent. piaculo 'Taenàrio et Palladis Chalcioeci (1). Deinde multa alia postus lavere bellumque nullum fore - promisere , modo: re» vocaretur decretum Megaricum (2): cui jussui quum restiterit Pericles solus habetur belli auctor. -At optimo ille consilio decretum non revocandum esse censebat: quácunque enim de causá latum sit; tol- li illud Lacedaemoniorum jussu non poterat, quum vel minima concessio foret imbecillitatis: metusque indicium (3). Deinde si aliqua spes fuisset fore, ut hoc modo omnis belli matgria extingueretur , nec arma sumerent hostes; aliquid fortasse conce- dendum fuisset. Verum probe intelligebat Pericles, viam ita sterni ad duriores conditiones , sicut mox probavit tertia eaque ultima legatio , quae pacem offe- rebat , ea lege , ut Athenienses Graecos ajrovouóye ésse sinerent (4). Id vero nihil aliud erat, quàm postu- lare, ut Athenae sponte omnem splendorem depo- nerent, omnibusque reditibus spoliandas se. praebe- rent et interitum sibi ipsae pararent (5). Placuit igi- (Q) Thuc. I, 128. (2) Idem 159. add. Aelian. V. H. XII. 53. ibique Kühn. Aristoph. Acharn. v. 530.540. — cf. de: hoc et alio mox laudando 1. Süvern l. c. . C3) Plut. Per. 3r. Thuc. I. 140. (4) Thuc. I. 139. (5) Orate Periclis apud Thuc. I. i49. seqq. yen Ideén, V. III. p. 297. OLITERARIA. T igitur omnibus civibus copiam dare dicendi, quum- que anceps etiam esset, quaenam sententia vince. ret, Pericles habuit illam orationem , quae insigne historiae Thucydideae ornamentum ab omnibus ha- ` bitum est (1). Cujus orationis ne summa quidem capita referri patitur hujus instituti ratio. Quod vero responsum legatis dandum censuit, ex ipsa describere liceat, quandoquidem non melius aliunde constat, omnia fecisse, eo auctore , populum Athe- niensem ;.quo pacem. retineret: „+ Legatos dimitta- mus:icum hoc responso: - Megarensibus permitti- mus foro et portubus. uti , si Lacedaemonii quoque peregrinos.nou arceant, nec nos, nec socios nos» tros: civitatibus libertatem. reddimus , si modo li- berae erant tempore foederis initi ,. et si ipsi quo- que suis sociis .reddant copiam, ut non ad illo- rum arbitrium , sed pro suo quique arbitratu admi- nisirentur: judicium. subire volumus secundum foe- derat: bellum denique non inferimus, sed illatum propulsabimus, Tale: enim. responsum et aequum et ex dignitate hujusce. civitatis est." "Athenienses autem, ita pergit mox Thucydides , judicantes optimum illis consilium Periclem dedis- se, ad ejus sententiam decretum fecerunt, Exposui causas belli Peloponnesiaci,. auctorem secutus gravissimum , eundemque integerrimum ryan Dak | Thu- NO Eam admiratur acerbus Thuc. criticus Dion. Hal. p. 157. Add, Arist, T. III. p. 226. C2 j 66. COMMENTATO 'Thücydidem (1): cujus potissimum 'aüctóritas me movet, ut Periclem omni culpá liberem et ducto» rem tantorum malorum fuisse negem, nisi quate- nus plurimum illé contulerit ad potentiam et splen- dorem patriae suae augenda. : $138! Exponamnunc contrariam sententiam, quae mul- tos patronos nacta est (2), sed quam ipse Plutar- chus non dubitat vocare meoo s&iplorwy. — Inimi» ci et invidi non deerant Pericli, quos cum maxis ma ejus auctoritas et apud populum gratia coerce- ret ab omni conamine aperto contra ipsum , iidem tamen clam quovis modo ipsi nocere studebant, Hinc tela sua in Phidiam (3), Periclis amicum et asseclam dirigebant , quumque viri integritas et prudentia omnem peculatus suspicionem a se remo- visset, sola invidia et. inepta criminatio, quod sui Periclisque similes "formas inclusisset in: clypeo Minervae (4), tantum effecit, ut populus levis pa- (1) De veritatis studio Thuc. testem locupletissimum habemus Dion. Hal. p. 824. ; ; (2) Inter quos Diod, Sic. XH. 38—40. qui illum exponere mae luit, Ephorum secutus, ut ipse testatur C. 41, , quam Thucy- didem ducem sibi sumere. cf. Ephori fragmenta edit, Marx. p.227 282 |. (3) Aristoph. in Pace, v. 60$. et. 615 — 618. (4) Cf. Cic. Tusc. I. 15. LITERARIA. *- pateretur. vilissimis criminibus obrui artificem , qui unus omnium. plurimum -ornamenti Athenis attu- lerat. Quin eo usque processit ingratae plebis fu- ror, ut illum in vincula conjicerent (1), . indici infami summa tribuerent privilegia. T Post banc suam victoriam Periclis .obtrectatores ulterius progressi , quod illi carum sanctumque esse cognoverant, in id offendere coeperunt et Aspa- siam, quam justae uxoris loco habebat atque Anaxa- goram, magistrum dilectum et sapientem. consiliato- rem, quum ad naturae leges referret, quae vulgo | portenta viderentur , impietatis reos. (2) fecerunt , ut ipsum aliquando : eodem crimine obruerent, Popu- lus autem utrumque damnasset ,. nisi Pericles illius poenam lacrymis (si Plutarcho fides habenda sit) et precibus deprecatus fuisset: hunc vero in car- cerem .detrusum vix, fugiendi occasione parata , die beravisset (3). | | Et jam ipsius Periclis actiones adversariorum. ca- lumniis patebant, latumque est decretum, quo co» ge- (1) Plin. 1. c, eum in carcere capitis judicium opperientem morbo, vel veneno oppressum dicit. Diversa narrat Philocho- rus àpud Schol. Arist, Pac. v. 604.: at errat, vide Müllerum " de Phidiae vita. Comm. 1. €. 16. (2) Nulla accusatio Athenis latius patebat, nullum crimen gravius persequebantur. v. Meiners, Op. 1. T. IL. p. ag et in Éxcursu , p. 156. seqq. (3) Cf. Plut, Nic. 23. Diog. Laert. exsilio et V. talentis mulctatum refert, I 12, $s za CON'MENTATILUO geretur rationes reddere Prytanibus: et ne judices qui causam cognoscerent, nimid fortasse religione obstricti (13, ^éum facile absolverent, secundo decreto res dijudicanda mille et "quingentis judicie bus perinissa, et actio non uno nomine constituta est. His omnibus fráctus métuensque ne in illo judicio adversa uteretur fortuna , dicitur bellum lå- tens excitasse , intelligens numquam magis operam re» quiri magnorum virorum, quam imminente procel- 14, nec unquam facilius invidiae conamina irrita ' reddi posse. i edi Nos autem, licet non negamus amicorum péri- culum vehementer commovisse Periclis animum, eumque persuasum de belli necessitate in cå sentens tià magis confirmasse , hane tamen exstitisse belli cau: sam, non possumus admittere, quum nec diligen- tissimus causarum - investigator Thucydides, nec Periclis reprehensor, Plato, ullam ejus rei men- tionem faciant. Et quod ad historiam illam de ra- tionibus reddendis attinet, tam strenue W'bytten- bachius (2) Periclis causam egit, ut nihil quod ad- jiciamus , habeamus, Nec hic substiterunt ejus (1) Scilicet ex priore decreto judices calculos ab ara su- mere debebant; quod valebat ad confirmandam eorum inte- gritatem, V. Plut, Them, 17. Plato de Leg. p. 753« (Gt sae- pius. Ex altero decreto hoc sustulit Agnon. : (2) Bibl. Crit. IH. P. Ilf. p. 8o. Iniquius hac de re judicat, doct. Boeckh. Staatsh, d. Ath. I. p. 210, ubi dicere non dubita- vit Periclem excitasse bellum metu, ne ipse fieret ., ein Opfer. der Parteiwüth zugleich, und eigener Untreue,” LLTERARLA ^ 39 inimici et comici, sed multum sibi placuerunt. in causis hujusce belli fingendis: unde fluxit illa narra- tio de Aspasia (1), belli illius. effectrice:: atque alterà, quasi socii tributa. pendere nolentes, Las. cedaemonios proceres opibus ad bellum excitave- rint (2).. Cujus item rei nusquam vestigium appa- ret ante. belli ortum (3): postea demum duri im- perii taedium multos socios ab Atheniensibus ab» alienavit, et deficiendi cupiditate implevit (4). $. 12. " Atque haec hactenus de belli causa et multiplici praetextu, Meum non est ulterius enarrare ejusdem initium , quod "Thucydides dücit ab irrito Theba- norum consilio oecupandi Plataeam (5), alii ab ip- so exercitüs Peloponnesiaci adventu (6). Quum autem iste jam ad Isthmum convenisset, Archida- inus omnibus copiis praefectus , sive vero pacis retinendae studio ductus, sive ed mente, ùt om- nem culpam malorum instantiium in Athenienses transferret, legatum Athenas misit (7) exploratu- | ! 1 | rum, ' X1) Vide Hesychium. v. Agrario: X2) Aristoph. Pac. v. 619. seqq. 3) Cf. Meiners l. c. p. 231. not, 3. ; (4) Thuc. IL. 8—17. Aristoph. l, I. v. NT KS) Thuc, 1 292... (6) Cf, Plut. Pere 33. Diod, Sic. XII. 42. . C7) Thuc, If 12. cf, Arist, III, p. 229. 40 COMMENTATIO rum, num forte imminente periculo cederent, Hune illi non admiserunt, ex Periclis sententid legatum ullum se recepturos negantes, nisi prius hostes in suam quique regionem discessissent. Hinc Lacedaemoniorum copiae regionem Atticam , ab incolis relictam devastare coeperunt et ad Achar- nas usque LX. ab urbe stadia distantes progres- si, ibi castra posuerunt. Prudenter autem Pericles neque hostium provocatione , nec comicorum convi- ciis, neque inimicorum minis, nec denique amico- rum precibus quicquam motus, urbis sortem inae- quali pugnae committere noluit (1) et curavit, ne concione habitá, animi impetus pravum ministra- ret consilium. Quod ipsum tum summae ejus potentiae, tum vero prudentiae et constantiae gra- vissimum si dixero indicium, . neminem certe ad- versantem habebo. Hostium tamen ex Atticá dis- . cessum non otiosus exspectavit ; verum interim clas» sem C. navium emisit, quae Corcyraeorum navi- bus aucta, Peloponnesi oras maritimas devastavit , magnumque incolis terrorem injecit : atque illa clas- sis non minus, quam hyems instans hostiles Coe pias ex Atticá discedere coegit (2). Tunc demum cives perspiciebant, quanta esset in eo belli peri- tia, qui, ut pugiles non rectá irruere in validos it ad. (1) Consilium, quod Pericles civibus dedit indicat Aristoph, Ran. v. 146$—5. (2) Thuce IJ. 22: Diod. Sic, XII. 42. LITERARIA. 41 adversarios, nec sponte ictibus occurrere solent, verum ab illis quam maxime recedere suisque arti» bus usi, victoriam sibi parare , sic unus viderat, qui Lacedaemoniis resisti posset. Quam bonam de. se opinionem confirmare studuit annonae destribu- tione et agrorum in Aeginá divisione, unde om- nes incolas ejecerunt Athenienses, ipsis crimini dantes, fuisse eos praecipuos belli auctores: at verior illa ratio videtur, quod tutius censebant . suis colonis teneri (1) insulam Peloponneso adja» centem et quam Pircaci gramiam appellabat. Peri- cles (2). Denique autumnali tempore cum maximis copiis in Megaridem irruptionem fecit, sicut decre- to sancitum erat et magná regionis parte vastatà , redit (3). ~ tiia | Redux magno honore affectus est, quum iterum eligeretur, qui - oratione. funebri celebraret | eos qui hoc anno caesi erant: quae oratio a Thucydi- de (4) minus servata, qnam ad ingenium magni viri expressa (5), maximum illius operi ornamen- tum affert. Nos autem, etiamsi admiramur istam orationem , quae antiquae eloquentiae formam adum- brat , 4) Thuc. IL 7. Diod. Sic. XII. 44. ' (2) Plut. Per. 8. Aristot, Rhet, II. 1o. .rK9 Thuc. M. 31. qui narrat huic expeditioni interfuis- se etiam inquilinos: saepius hoc factum docet Ammonius v. icóTEAÓG. ET (4) Thuc, Il. 56—46. (s) Teste. ipso Thucydide I. 22. 42 COMMENTATIO brat, et multa continet, quae ad historiam illo» rum temporum > nonnulla, quae ad ipsius Periclis indolem faciunt cognoscendam , inviti licet ad, alia transimus , quum ea, qualem nos habemus, non ab ipso Pericle profecta adeoque a nostro argu- men to aliena sit. $. 13. Sequenti anno rediit exercitus hostilis, omnia denuo vastans, eique comitem se adjunxit in vexan- dis Athenis dira lues, quam nulla scientia humana avertere valebat (1). Sicut autem belli auctorem . ferebant inimici unum Periclem, ita nunc etiam ejus consilia atque pertinaciam unicam hujus no- vae calamitatis causam jactabant. Illius tamen mens immota mansit, ut nobis reputantibus illas difficul- tates et negotiorum turbas ,imago occurrat guberna- toris, qui, nave fluctubus agitatá, nubibusque ef- fusis , gubernaculo firmiter inhaeret et insuper mi- nantes omniaque convellere paratos vectores. cohi- bet et adhortatur, eodemque tempore pro. nave luctatur, etadversus eos, qui ea vehuntur (2). Crescenti in dies inopiae , ut quodammodo occur- reret, urbem liberaret catervá otiosà et tnrbulen- | ra l tà, Ci) Thuc. I. 47-54 Lucretius, de R. N. Vl. vi 1137. usque ad finem, (2) Imaginem hanc debemus Aristidi Ill. p. 232» LITERARI A. 43 tá, mentesque alio avocaret, classem denuo in- struxit (1), quae suo ductu agros hostium vasta- ret, Nullam tamen rem memoratu dignam perfecit et morbi vis ab Epidauri obsidione praeter spem eum recedere coegit. Tanta interim mala Periit animos frege- rant, qui excitati sine dubio a Cleone talibusque hominibus omnium culpam Pericli tribuebant et pacem quovis modo petendam censebant (2). Er quamquam summa. illa Periclis eloquentia | eos ex- citavit, ne animis desponderent, et ad bellum sus- tinendum alacriores reddidit (3) 5 ipse tamen priva- tim expertus. est. plebis inconstantiam , quae ei muletam :(4). imposuit et munere praetoris priva- vit. lta tandem ipsa tempora brevem victoriam de- derunt Cleoni, quem postea Periclis mortui me- moria facile superavit , ut nemo esset, quin im» |: (1) Plut, Per. 55. Thuc. II. 56. . C2) Thuc, ll. 59. narrat Athenienses legatos misisse, ut pax cum Lacedaemoniis restitueretur: quibus re infectá reversis iram plebis in Periclem versam fuisse. — Diod, Sic. Xli. 45. legationem illam post Periclem remotum ponit ipsamque, quám tulerant, repulsam ait coegisse Athenienses, qui ilium restituerent. . 8) Thuc, I. 60 —65. . ` aod Plut. Per. g5. ab aliis XV. ab aliis L. talentorum mulctam ei impositam dici refert, — Acute Boeckh. 1 c, I, 414. suspi- - catur hanc fuisse delatoris aestimationem, illam judicum dam* nationem, 44 COMMENTATIO improbum /demagogum pro optimo cive mor- tuum cuperet (1). E $. I4. Odium tamen illud non diu erat duraturum , sed simul cum plagá huic illatà iram suam deposuerunt Athenienses , quos suae saepius levitatis poenituis- se, crebro apparuit (2). Neminem enim se habe- re, qui vel longo intervallo Periclem referret, quo- tidie sentiebant, desiderantes ejus prudentiam et in arduis rebus constantiam, Quum igitur tandem amicorum precibus motus prodiret, eum mon ree stituerunt, verum ampliorem etiam (3), quam ante, potentiam in eum detulerunt: quid? quod, ut veterem injuriam repararent, legis ab ipso latae gratiam ei facere nulli dubitarunt (4). : "Verum non diu hac illi potentià frui licuit ; nam pestis illa, quae ei jam duos filios eripuerat, ne- que ab ipso manum continuit.. Lento morbo con- sumptus obiit ille, qui moriens vere de se praedie care poterat, per omne tempus, quod Reip. praes fuerat, nulum unquam civem suá culpá luctüs. vestem induisse (5). T | Ab- (1) Arist. II. 433. (2) Cf. Isocr, de Permut. c. 9. (3) Thuc. IL 65. eTpwTWyly siAovTO «aè myra và mpáypuTm irérpsQav. | (4) Plut. Per. 37. Ea de re infra copiosius exponemus. C5) Plut, Per.. $8. ^ LITERARIA. 45 ' -"Abstineo ab omni laudatione, quum tota viri vita et Characterismus mox adumbrandus splendi- di praeconii instar sit. Merito tamen inter magnos viros, quos Graecia multos tulit, hunc fere maxi- mum. judicari (1), affirmare sustineo : qui, quum semper patriae commoda potissimum spectaret , morte sud Athenas orbas non dicam prudenti tu-. tori, sed fideli amico bt optimo adjutori reliquit: qui dignus denique erat, quem non Comici in des risum sed cives in honorem, non ex unà aliquá virtutis specie, sed ex plurimarum concentu Olympii cognomine ornparent (2). $. 15. Adhuc vita viri publica omnem nostram . cu» ram sibi vindicavit: jam vero videamus, qualis fuerit in vità domesticá, quá disquisitione viam simul sternemus ad alteram nostrae scriptionis parə tem. | Idem plane nobis apparet fuisse inter suos , quas lem eum in vita publica cognovimus. - Namque sta- tim postquam ad Remp. accesserat (3), respuit con- (1) Vide Wyttenb. in orat. de Conj, phil. cum lit. Opusc. J. 97- j ; (2) Plut, 1, c, 8 et 59. Aristide Oratt. IIl. 249+ (3) Dicitur tunc zorg sep) cJ» Jímerz» érépay rá imposuisse, quod male a nonnullis urgeri video, quasi fuerit antea moribus dissolutus. | 46 COMMENTATIO convivia.et familiaritatem , probe intelligens -se ali- ter vix posse servare illam. gravitatem illudque ze tgv ceuvòv, quod virum civitatis principem. de- cet; unde certe, qui interius eum noverant, magis etiam hasce in eo dotes mirati sunt, quam reliqui cives virtutes ejus publicas, «Quid? quod per om- ne reliquum vitae tempus nisi semel coenae intere fuit, quum. Euryptolemus nepos uxorem duceret, nec diutius in eà. commoratus est, quam usque ad libationes . (1) ?. Nescio quid. melius .exhie beat imaginem viri, qui , quae aliis: videntur. voe luptates haud spernendae,- parvi ducens, | omne tempus curis publicis tribuit, exiguum sibi reser- vat (2). Bonum quoque consilium sequebatur in re familiari ordinanda (3), quam quum a patre accepisset lo- cupletem (4) , non auxit quidem lucro illicito e nume mis publicis; © sed ita administrari curavit, ut laute viveré et amicorum inopiae succurrere pos- set. Hac igitur occasione obiter notandum censeo turpe Athenaei (5) commentum , qui Periclem nar- rat magnam rei familiaris partem in Aspasiam scor- | DS $ tum (12 Plut. Per. 7. ! (2) Cf. Heeren Id. III. 5393. Idem de se gloriatur Cicero; pro Archia, c. 6. X3) Plut, Per. 16. . (4) Ibid, 7. init. (5) Athen. XII. p. 533. C. LITERARIA. 47 tum dilapidasse : cujus auctoris calumnias male auxit Aelianus (1), ea, quae 1. 1. de Pericle falso narrantur , confundens cum mentione insequenti (2) Epiclis cujusdam cicutà finem imponentis vitae, quam voluptati totam consecrasset: nisi censen- ‘dusi sit Aelianus alium respicere Periclem , Hip- pocratis cujusdam filium , a comicis ob insaniam et lasciviam agitatum (3). | Solebat noster annuos proventus ex agris locare et sibi suisque necessaria ad victum e foro parare: cujus instituti hos potissimum fructus percepit, quod, usus opera famuli diligentis , Euangeli , ita facillime rem familiarem tueri posset, nihilque temere perire sineret. Parum placuit ea diligentia et parcimonia uxori ejus et filiis , — Xanthippo et Paralo, quorum uterque virtutem paternam. mis mime imitatus fuit. ^ Quapropter Socrates (4) árguens, ne sapientissimos quidem et optimos ci- ves posse suas virtutes cum aliis communicare , hosce affert, quorum exemplo dicti veritatem pro- bet; siquidem illi liberaliter instituti quum essent et patris curd edocti artes ingenuas (5), minime | ta» (1) Ael. V. H. IV. ag. ibique Perizonius. (2) Athen. XII. p. 537. C. (3) Schol, ad Arist, Nub. v. 1001. (4) Plat. Protag. p. 320. A. . C5) Plat, Menon. p: 94. D. 4 ^ COMMENTA TIO tamen meliores facti sunt. Tempore autem quo diá- logus Protagorae nomine inscriptus habitus fingitur, juvenes adhuc erant (1), nec omnis ideo evanuerat spes , fore, ut aliquando boni cives fierent: cui tamen eventus non satis respondit; nam in aetatis flore peste consumpti sunt (2), stoliditate (3) et turpium hominum commercio (4) insignes. Imprimis Xanthippus ingratus in parentem exsti- tit, quem prodigae vitae suae parum faventem exper- tus fuerat; quin malos rumores in vulgus sparsit, quibus patris. nomen risui exponeret (5). — Quam autem felicitatem domesticam non invenit , dum uxo» rem habebat Hipponici viduam , demissa. illa non in- vita, abunde gustavit Aspasia , cujus domum dus dum frequentarat, uxore ductá (6). . Hujus foemi- nae, fateor, anceps fama est: sed debetur illa co- micis, liberrimo hominum generi et magis etiam moribus Atheniensium , qui in fore et in sole ver- sati voluptatum‘; domesticarum. paene ignari fue- runt (7). Equidem non crediderim ejus: domum | . fuis- (1) Prot. p. 928. C. (2) Plut. Per. 56. cf. Dial, de virtute , falso olim Platoni tri» buta , p. 977* E. À (3) Ab Alcibiade, certe in cognomine Dialogo Platonis I. 118. E. appellantur $240íu. (4) Athen. V. 220. D. (5) Plut. Per. 36. 13. (6) Plut. Per, 24. (7) Mulierum Atticarum conditionem depingit in fabulis Aris* to~ LITERARILA. 17 partes, -At aequis oculis popularis regiminis fautor videre non poterat Spartanos. imperium . Boebtiae Thebanis restituere studentes atque in ea regione subsistentes (1), Praeterquam enim, quod ita The- banorum Atheniensibus infestorum . vires nimium crescerent, erat suspicio , Spartanos illos ab | opti- matibus Atticis, sollicitari ad. evertendam. democra- tian), : restituendamque.. veterem Reip. formam. Ob- viam illis ivit. Atheniensium exercitus et .prosperae prope Oenophytas pugnae praecessit clades Tana- graica (2). In infelici hoc proelio amici Cimonis , ejus hortatu fortiter dimicantes , .ad unum. omnes ceciderunt, Nemo: vero fortius rem. gessit ipso Pericle, qui virtute et audacià sud prae omnibus emicuit, Athenienses in ipsis regionis suae confinis bus victos vehemens cepit Cimonis desiderium, qui ,li- cet jussu senatus quingentorum (3) non admissus in .acie contra Peloponnesios , satis tamen probaverat , se non.ita Spartae addictum esse, ut ingratae. patriae operam suam denegaret. Huc quum accederet , illum. unum aptum videri, qui pacem inter populum resti- tueret utrumque , civium votis resistere noluit Peri- cles; sed sponte decretum proposuit de revocando- x g : » / B dod i aiad a) Thuc: 107. 8. cf. Boeckh. ad Pind. Isthm, VI. p. :532* (2) Plut. Pericl. r0. et Cim. 17. Thuc. I. 108. Plato Menex, p. 242. Diversas res confunditDiod. Sic, Xl, 80—83 Cf. Doeckh;, qui diligenter singula disposuit in Expl. Bindi p. 5325 9* , (3) Plut, Cim. 17. BOOT B 18 COMMENTATIO. Cimone. , Sic’, ait Plutarchus, erant tunc quidem dissensus publici, verum moderatum odium et fa« cile revocandum ad salutem publicam: quuin ipsa ambitio , omnium affectuum vehementissima , patriae commodis cedebat.” Publica adeo utilitas, ton alia ratio minus honesta (1) Periclem adegit, qui adver- sarium suum revocaret; et ne crediderim quidem td- citas conditiones (2) huic revocationi adjectas fuis- se, quum probabilior sit sententia (3) existiman- tium, Cimonem eo consilio in Cyprum navigasse , ne Athenienses otiosi novas mox turbas in ipsa Graecid excitarent. Anno Olymp. LXXXI. 3. Péricles C. navibus Peloponnesum circummavigavit, multas urbes cepit "maritimas, Sicyonios vicit et auxiliis auctus Oe- — Acernaniae gentem, in oppidum inclusit: op- (1) Qualem memorat Athenaeus, XIII. p.' 589. F. piobùv PAafe es xuÜóJow «ÜveU ö Iep, Tò ră EXvrévéxg HiX- ósuzi. (2) Plut. Per. :o med. (3) Id. Cim. 18. Propterea minime conditiones illas adjectas fuisse credo, quod Cimon tempore fere Myronidis victoriae revocatus est, Vid. Nepos Cim. 3. et Theopomp. apud Marxium in Ephore. fragm. p. 224. At bieunio demum post (sic Diod. XI. 86.), aut quinquennio potius (sec. Thuc. J. 112. )foedus quinquennale inrer Peloponnesios et Athenienses factum. est, Certum autem est tum demum expeditionem in Cyprum susceptum esse, in qui expeditione Cimen vietor obiit, Plut. Cim. 19. Diod. Sic. Xll. 4. Thuc. f. 112 Mique Schol. LITERARIA. t9 oppidum vero non cepit, sed domum rediit (1). Cujus expeditionis hunc potissimum fructum tulit, quod metum hostibus injecit et prudentis belli du- cis nomen sibi paravit, exercitum sine ullo dam- no reducenti. Non igitur decepit Athenienses affir- mando eos, quantum in se esset, semper fore immortales (2). ET T Induciae quinquennales , quae quadriennio post (3) Cimone auctore factae sunt, aliquam Atheniensibus quietem attulisfent , nisi semper cogitassent de po: tentid augendà. Quae igitur Graecis inferre arma non poterant, contra Thraces moverünt, Periclem- que cum classe in Chersonesum miserunt (4). Rem etiam feliciter ibi gessit et regionem cum "munimentis, tum vero colonis mille ibi relictis ad- versus incursiones Thracum securam praestitit, Prudenti admodum consilio inopes cives et illud et mul- (1). Plut, Per, 19, Thuc. I. 111, extr. mllle tantum Athenienfes huic expeditioni interfuisse narrat. Diod, Sic. XI. c. 85. 88. bis idem refert , tamquam non eodem anno gestum, Videibi — (2) Plut, Per. 18. + (3) Ad eundem annum Olymp. LXXXI, illas refert Diod. Sic, XI. 86. ad quem 1, vide Wessel. Thuc. l. 112. diserte ait: Üemrpso» Sè, BiuJumÓvruv PV TpiV. cf. Clinton. ad a. C. 450. | (4) Plut. Per. 19; D 2 20 COMMENTATIO multa ália:in locá. deduci curavit; quo mon so- jum. soeios iñ fide retineret, sed et succurreret plebis inopiae et Athenas liberaret turbá inerti et molestá. Neque aliud negotium secutus est navi« gatione Ponticá, coloniaque in Synopen deductá. : Ab hac igitur parte expeditiones illae magnos fruc- tus civitati attulerunt: verum ab alterá parte tantos inde spiritus acceperunt, ut, jam omnia se posse rati, Persarum regnum in Aegypto concutere cu- perent alii: in Siciliam copias traducere alii: quin tanta fuerit nonnullorum insania, ut Italiam (1) jam et Carthaginem adgrediendas fomniarent, Quo- rum intempestiva victoriarum cupido jam tunc pessum dedisset civitatem. , nisi Pericles., -qui bellum jam videbat e Peloponneso surgens (2) frena populo injecisset, parum prodesse illa omnia persuasus , si, quae haberent, negligerent et non munirent. Nec minus quam Periclis prudentia, hac in re effecit novum cum. Lacedaemoniis. bellum , quos rebus exteris immisceri non impune passi sunt Athenienses. Phocenses igitur, quos dejece- rant Lacedaemonii, armis restituit Pericles in pos- sessione templi Delphici et praemii loco ab illis impetravit, ut Athenienses in posterum haberent vw cpopavreiay (3). | At C Thuc. Teo 44. fine. (2) Plut. Per. 8. (3) Plut. Per. Thuc. L 112. Schol. ad Arist. Av. 557. cujns ver- LITERARIA. 21 -At haud ita diu post nimia Tolmidis audacia multorum malorum causa patriae suae extitit, Hic enim, quum Periclis consilio non obtemperans, Doeotiam adgressus essét , fortunam sensit ad- versam ; prope Coroneam, magná copiarum par- te amissi, ipse. cecidit (1) eaque clades Euboeae et: Megaris. defectionis signum dedit. Quo nuntio accepto , statim. copias in Euboeam traduxit Peri- cles, intelligens alios etiam socios horum .exeme plum secuturos , si Athenienses viderent minus promtos in puniendo. Revocavit tamen eum Me- garensium seditio et exercitus hostilis adventus, qui Plistoanacte duce ipsis Attici finibus immine- bat.. Neque tantae tunc erant, Atheniensium ivis res, ut tutum , censeret hostibus obviam procedee re: quapropter Cleandridem, quem Spartani Regi ` adjunxerant , auro corrumpere studuit, qui Spar- tanos. ex Attica reduceret. Quo facto, summo jam . periculo liberatus , transiit in Euboeam , om- nia Sibi subegit et optimates e Chalcide ,: Hestiaeos universos e sedibus suis dejecit easque vacuas in- ter cives Atticos divisit (2). | | Post verba recenset Clinton. Exc. 8. not. m. -— Cet. Phocen- sium conatus erint injusti, ut docet Boeckh. Staatsh, d, Ath, IL 1. 46, Ko Cr) Plut. Per. 18. Tliuc. I. 15. Diod. Sic, XII. 6. 7. (2) Plut, Per. 22. 23. Thuc, I. 114e Diod, Sic XII, s. 23. cf. Schol. ad Aristoph. Nub. v. 213. Isocr, Paneg. c. 3r. — interpretes. 22: . COMMENTATIO Post varia haec bellà quietem tandem attulit ci- vitati foedus tricennale (Olymp. LXXXIII 2$. a. C. 445.) inter Lacedaemonios , Athenienses et so* cios factum , cujus praecipuus auctor fuisse vidc- tur Pericles, qui pacis studiosus cives suos admo- nüit, ut redderent loca priüs occupata (1). Nos etian animum a bellis revocemus et. quid Pericles in ipsa civitate, post mortem Cimonis necis videamus. 4 $. 8. Mortuo Cimone, optimates Periclis potentiae invidentes , huic opposuerunt Thucydidem (2), Cimonis affinem (3), foro et curiae , quam bellis. et castris aptiorem. Hunc commendabant generis nobilitas, et dicendi facultas, quà tantum valebat, ut fere dubium videretur, uter tandem Thucydi- des, an Pericles primum in civitate locum occupa- ret, Optimates ille in unum quasi corpus coegit et ipsa utilitatis communis necessitate ad 'concor- diam adduxit: unde ab eo inde tempore civitas l Ge fne (1) Plut, Pericl, 24. Thuc. I. r15. coll. 103. Aristid, I. 224. et II, 247. (2) Plut. Per. ir. P. 94. D. | id. in Niciá 2. cf. Plato in Menone (3) Schol. ad Arist. lH. p. 118. eum vocat dette ToU. Kí- pavo. oOLITERARLA 23 in.duas factiones, plebem et nobiles, palam divisa Pericles ut. tanto adversario parem ,se .prae- staret, talem potissimum. viam inire debuit , qua - magis imagis magisque auram popularem captaret: hinc; multa: festa, prandia publica, pompae quae lice£ «urbem ~ exhilarabant et. egregie faciebant ad artes; promovandas, non parum tamen bonis. mori- buis:contraria erant , et Athenienses reddebant. iner- tes et ignavos et loquaces ÇI.) / atPericles autem , qui quidquid cogitaret, Wow faceret, nihil antiquius habebat, quam Athenarum potentiam:.et.gloriam ad summum festigium evehe- re:et ipsum -in tali utbe principem. civium... esses. praeditus insuper vero pulchri. sensu, urbem ad- versus -hostes saris munitam (2), jam etiam orna- ri -curàvit;: quod .dum. faceret , multos ,.. quorum opera .utebatur,. mercede sibi adjunxit, multos álios cepit. laborum. magnitudine et.urbis splendo- tesim. dies crescente...Iloc tempus illustrant sum- mi artifices , Phidias , Callicrates , Ictinus , Mne- sicles, innumeri alii, qui honore et-praemiis a Pe- ticle: excitati, splendida. illa; .opera condiderunt, quae. saeculornm sequentium judicio y numquam ( Plat. in — p. 515. E. ad quem locum infra re- dibo, ! be (2) Plut. "Themist, 19. id. dimoni 13 hin muros, a Ci- mone -inchoatos, Pericle auctore absolutos tradit Plutarchus Per; 13: 24 COMMENTATIO digne imitata, multo minus superata sunt. Quid dicam de Parthenone, de templo Cereris Eleusi- hiae? quidve memorem aedem musis sacram , Odeum illud, in quo Pericles ipse athlothera primus cers tamina musica instituit, legesque certantibus | pra- Scripsit: aut Propylaea illa, quorum rudera etiam* num summam elegantiam, et in ipsa simplicitate maximüm ornatum testantur ? Quid denique laudas bo statuam Minervae (1), quod opus Phidiae nob meñ- immortalitati commendavit, ? — Haec "opera omnid cogitantes, dubii haeremus , quid magis ad- miremur artisne perfectionem , an exiguum tempus intra quod condita suut talia, qualia vix multae aetates efficere posse viderentur. ^ Ipsum. sufficiat apposuisse Plutarchi testimonium , qui post- quin* que saecula ita scripsit: x4ZAAe iy yàp fxacroy eüÜUe Ñy Tore pyan, ànu YE wixp vv mpisQa- Toy ici xxl veoupyóv' otag movher vig xæivdryg àe &Üixrov rò TOU ypovou YiæTepoðræ Ty iy > OTEP àeibanèg mveduaæ xnl pugyy áyńpw xatai piy piy Ty čpywv èyovrav (2). | Haec omnia fieri sine magnis sumptibus non pótės rant , quibus suppetebat quidem aerarium publicuur, quos verum inde reduci iocum vix sinebat, Aera- rium C Pusan. 1. 24. Thuc. II. 13. Cic. de Off. II. 57. : (2) Plut, Per. 13. Id. in compar. Pericl. et Fabii Max. 3. De singulis cf. Menrsius in Cecropia c. 6. 14. 17. in Cerami- £o, 1. sium enim illud erat commune omnium Graecorum in. quod conferebant, inde ab Aristidis tempore pecuniam ad bellum contra Persas gerendum (1). Jam. olim Athenienses illud e Delo in suam urbem xranstulerant (2) ; eamque actionem non alià specie defendere poterant, quam quod in Acropoli tutius servaretur. ^ At Pericles illas opes, quum ipse quaestoris (rægıdu) munere functus fuisse videtur, aut certe sub alius personá latuit; in privatos Atheniensium usus adhibere uon dubitavit qualis - injusta agendi ratio digna: reprehensione non caruit. Quum saepius in concione crimen hoc ei objicere, tur, usus dicitur defensione speciosa magis , quam jus, :quá contenderet nihil sociorum interesse, qua tributa sua abirent, dummodo Persarum inju- rias ab illis arcerent illi, qui acciperent, Vereor, ne vir magnus hac in re patriae commoda magis, quam ipsum honesti sensum ob oculo habuerit. In media enim pace aut tributa illa non amplius erant conferenda , aut diligenter ad nova bella re- servanda. Postquam ita se coram populo defende. derat , adversariae factionis principes non tamen destiterunt a criminationibus , mimiamque pecu- niae (1) Thuc. !. 96. Plut. Arist. 24. Diod. Sic. XI. 46. 7. ,. C2) Tempus incertum, Dodwell Anno Thuc. factum refert ad $. 4. Olymp. LXXIX. Perperam, siquidem illud accidit vivo etiamnum Aristide , (vid. Plut, Arist, 25.) qui Olymp. LXXXVIII. . i jam. vitá defunctus est. 26 COMMENTATIO niae vim ab eo ad ornatum urbis consumi:clama- runt Tunc Pericles in |concione populi rogavit, an magnas impensas fecisse videretur 5 et :clamanti- bus, permagnas ,, ipse igitur, respondit, pro vo. bis onera feram , et meum nomen templis inseri- bi curabo," d non tolit Atheniensium anibitio , qui animum viri elatum mirati, continuo eum jus» serunt nullis. sumptibus parcere, Hac ratione is, qui diligentissime civium suorum mores et indolem perspectam habebat, artes. opti- matium elusit, et victor-ex omni certamine. dis- cedens majorem in dies auctoritatem adeptus est. Quum. igitur tandem alteruter.cedere deberet, suf- fragiorum- eventus -dubius. esse vix potuit; sed "Thucydides ejectus ejusque factio oppressa est. (1). o8. 9. e "Pacis Graecis restitutae foedere tricennali su- pra mentionem fecimus: ad brevis tantum otii fruc- tüs Atheniensibus concessus fuit Olymp. LXXXIV. 4. 4., Sexto anno post bellum Samium ortum est. (2; cujus gesti eventum exponere magis in prom- (1) Plut. Per. 14. " (2) Omnes hujus belli historiam diligenter exposuit, ac tem poris rationem constituit Boeckh. , de Antigon. Sophoclis $. 3-8. etin curis poster. im ann.. Acad. Berol. t824. p. 225—281. B LITERARIA 27 promptu est, quam veram suscepti causam indicare. Videtur illa sic explicari poss. Samii et Milesii erant socii Atheniensium nomine magis, quam re zjrévo- Boi, Orta inter illos controversia de Priene et quum res ad jarma venisset, Milesii bello inferiores, le- gatos miserunt Athenas, qui quererentur de inju- rià a Samiis accepta, Hujusce réi arbitrium erat proprie penes conventum Deliacum; verum Athe- nienses, qui avide arripiebant omnem opportunita- tem potentiae suae extendendae, quique oderant regiminis formam (r), quá Samos tunc utebatur, suo quodam jure jusserunt Samios izes Aa(Weiv xà dovei wap aoro; (2). Qua in re si quis pue tet; aliquid valuisse Aspasiàe Milesiae preces, me quidem non habebit adversantem : dummodo ne bel- lum in ejus gratiam susceptum credat, "Pericles. igitar. cum XL. navibus Samum petiit , urbemque intestinis dissidiis laborantem , sine ullo- labore cepit, democratiam ibi constituit et L. vi- ros primarios totidemque pueros obsides in Lem- num deduxit. At optimates. victi opem implorarunt | Pis- (1) Videntur quidem civitates Ionicae in Asia minori , liberatae a jugo Persarum demiocratias constituisse, idque de Samo pecu- liariter ex Aristotele testatur Photius in Lex. v. Sapiav s at nimium quantum ibi valere paullatim ANIME nobiles , üti ex seqq. apparet, 2) Plut. Per. 24. sq. Thuc. L' 115. cA Groen van Prinsterer Comm. de $ysuovíg Athen. p. 13. 28 COMMENTATIO Pissuthnae, Persarum satrapae (1)5 qui lubenter se immiscens -rebus Graecorum , - aurumque suum a Pericle- contemtum esse aegre ferens , auxilia illis misit, quibus plebem .. oppresserunt , ; praesidium "Athen, Samo relictum. ceperunt et obsides libera- runt. | T TS jäi . Eo nuntio accepto iterum Men cum novem collegis classi praefectus ,. prope. Tragiam insulam numero longe snperiores Samiorum copias navales adgressus est,et victoriam reportavit :- urbem. dein« de exclusit, et novis navibus auctus eam jam tunc cepisset , nisi rumor Phoenicum classis. adventantis ipsum cum XL. navibus discedere. coegisset,- In- terea Melissus philosophus , idemque exercitui Samio praefectus . Sive parvum navium relictarum nume- rum, sive ducum (2) imperitiam. contemnens , illis imposuit. et gravem. cladem intulit... Errare tamen videtur. Aristoteles , qui ipsum Periclem: a .Melisso victum narrát; .siquidém-non aliunde hac. de. re constat,. Neque illa. victoria: mültum .Samiis. pro- fuit; -Nam Pericles. reversus . Melissum..: devicit ; ur- .. (1) Ita vocatur a Diod, Sic. XII, o7. (2) In quibus Sophocles ‚vide Strabo.,. p. 638. "^ Casaub. , qui gTpa3y06 creatus est, quoniam ejus Antigone omnibus placeret, . vide Argum, Graec. Antig. cf. Boeckh. de. Antig. Soph. passim et Orat. Suvernii in eod. Vol. Pe 15. sqq. — Pe- ricdis judicium, de Sophocle opuTÉyn vide apud Athen, XIII. p. 604. D. LITERARIA : d urbemque denuo obsidione cingit, malens cam.sumptu ettempore, quam sanguine et perculo civium capere, Tandem , quum militum alacritate resistere diutius non posset, exercitu in octo partes diviso machinis- que bellicis tunc primum adhibitis (1) , illam expug- navit, Samiosque se dedére coegit his conditioni- bus, ut muros solo aequarent, naves traderent. et cc. talenta pro belli sumptubus variis. pensionibus solverent (2). ^In hoc bello utrinque summa. saevitid captivos affecerunt ; sed non esse ; quod. fidem habeamus Du- ridi Samio , Periclis' etiam- post victoriam. crudeli- tatem memoranti , satis declarat cum aliorum sis lentium , et Plutarchi refutatio, tum viri animus a tali re, ut qui maxime alienus. Ineptum Alexidis Samii commentum (3) de templo Veneris eo in lo» co a meretricibus, quae expeditioni interfuerunt, aedificato ex -quaestu , quem corpore quaesierant , ne refutatione quidem dignum censémus. Pericles Athenas redux exsequias caesorum pa- ra- f ! (1) Diod. Sic. XII. 28. Cf. Schol, ad Aristoph. Vesp. Ve 283. Plin, H.,N. VII. 56. a Pericle tradit inventas getpæe cilwpzs i. e. uncos, sive manus ferreas, quas classiarii in ta- tabulatis collocati in naves hostiles conjicerent. . (2) Plut. Per. 26. f. Diod. Sic. l. c. At vide Nepotem in: Thimot, h. r. cujus fidem potiorem judicat Boeckh. d, Staatsh. d. Ath, I. p. 312. | , (3) Servavit, quá est malitia, Athenaeus XIII, 572, F, E COMMENTATIO ravit et publice designatus (1) more patrio, oratio- nem habuit funebrem , quà praedicavit ,, immortales caesos , sicuti Deos , quos non ipsos videmus , sed ex honore , quo ornati sunt, et e bonis ,quae praebent, immortales esse statuimus :'* eadem enim dici posse de iis , qui pro patrià ceciderunt (2). Sententiam for. tasse etiam aliam ad eandem hanc orationem referre licet, juventutem scilicet bello amissam perinde civi- tati ereptam esse, ac siquis ver annoadimeret (3). Abeuntem e suggestu omnes matronae laudarunt coro- nisque (4) et vittis ornarunt , unà Elpenice | exceptá , quae „ magna scilicet , inquit, haec sunt o Pericles ! et coronisdigna, qui multos et egregios cives per- didisti , non Phoenicibus arma inferens , neque Per- sis, sicuti meus Cimon, sed urbem evertent so» ciam et communis originis !? Cui Pericles nihil aliud respondit, quam hunc Archilochi versum : oùs &y púposi ypaüg koto” xAelQeo (5 )- | Quod (1) Thuc, Il. 34. Plato in Menex. p. 234. Bè Demosth. p. Coron. p. 320. fin. (2) Plut. Per, 8. f. e Stesimbroto, qui scripsit librum IIepi OspioroxAéovg xui GOouxulílou xa? TlepexAfovg, teste Athenaeo XIII, p. 599. E. (3) Arist. Rhet. HI. 1o. (4) Huc fortasse respexit Val. Max. II, 6. 5. scribens s- duo- bus olae connexis ramulis clarum cinctum fuisse Tericlis Ca» put.". Quá opportunitate non memorat, sed honorem ab Arco- pago ipsi decretum esse referts:; quod. tamen aliunde non con. stat. Idem aperte errat, ubi hunc honorem in Periclem prie mum collatum fuisse putat, vid. Aelian, V. H. V. 19. (5) Loci sensum aperit Schaefferus, in adnot. LITERARIA 31 „Quod attinet denique ad ea, quae Ion narrat de ejus superbià (1) et fastu post devictos Samios, adversus: illa patrocinium viri suscepit Plutarchus , si modo justa criminatio ; non enim continuo fides habenda auctori tam ignoto , praesertim quum ani- mus Periclis illa labe in aliis rebus minime affectus appareat. $. ro. Pervenimus ad ultimum et gravissimum tempus vitae Periclis , quo bellum illud exarsit, qnod uni- versae paene Graeciae faciem commutavit, Cujus belli quum auctor vulgo Pericles perhibeatur, non abs re ducimus diligentius aliquanto in causas ejus inquirere, quantum fieri possit verum a falso in ardud hac quaestione secernentes. Graecarum civitatum potentissimae erant Athenae et Sparta, quas institutis, moribus, prorsus di- versas conjunxit quidem aliquando commune peri- culum, verum mox divulsit principatus tenendi studium. . Crescente Athenarum auctoritate , inyi- ti Lacedaemoni maris imperium ad aemulam gentem delatum videbant (2), et ab eo inde tempore nihil an- . (1) Cf, Plut. de gloria Athen. VII. 532. Reiskii, (2) Thuc. I. 95. et Diod. XI, 4r. sq. so. Factum hoc intra Olymp. LXXV., a. 4. — LXXVI. a. 2. statuit Clinton F. H. in Excurs, VI. p. 248—252. qui acute vett, auctornm sententias in concordiam redegit, et Dodwelli ad Olymp, LXXVII. á. 3. hoc referentis errorem redarguit. 92 COMMENTATIO ántiquius habuerunt, quam ei adversari’ Praeser- tim odium "illud crevit post mortem Cimonis , qui unus pacis semper conciliator fuerat. Lubenter adeo videbant Atheniensium in socios saevitiam , nee cessariam illam quidem, sed tamen duram et odio- sam: quin tempore belli Samii consilium in con- ventu sociorum agitarunt opem Samiis ferendi, bels lumque jam tunc suscepturi fuisse videntur, nisi Corinthiorum praevaluisset sententia, existiman- tium cuique populo liberum esse debere suis sociis poenam imponere (1). Athenarum ergo poten- tia (2), quae Lacedaemoniorum invidiam et metum excitabat , unice vera fuisse videtur belli causa: ejusdem orti occasio varie ab auctoribus narratur , neque una fuit. "Primum in bello, quod Corcyraeos inter et : Co- rinthios (3) ortum erat, Athenienses illorum pars tes prudenti consilio Periclis amplexi erant (4): | d» (1) lta certe gloriantur Corinthiorum legati apud Thuc, 1.40. 1, Ídem I. 10r. jam annos aliquot ante irrumpere in Atticam ,sq. Thasiis sollicitatos voluisse Lacedaemonios, sed terrae motu impeditos consilium reliquisse narrat. (2) Thuc. I. 23. 88. (s) Ab antiquissimis inde temporibus videntur hae gentes sibi fuisse adversariae. Graecorum certe primi certamen navale com- miserunt, Thuc. L 13. cf. Wessel, ad Herod. III 53. (4) Plut. Per. 29. Thuc. L 44s: Diod. Sic. XI. Illa socie- tas cum Corcyraeis non erat illicita: nam in ipso foedere tri- cennali sancitum erat, ut cuivis civitati Graecae , quae neutrius ! gen- JOHANNIS CORNELII GERHARDI BOOT, ARNHEMIA - GELRI , PHIL. THEOR. LIT. HUM. ET JUR. IN ACAD. LUGD, BAT. CANDIDATI, COMMENTATIO, QUA RESPONDETUR AD QUAESTIONE M, ..À NOBILISSIMO ORDINE PHIL. THEOR. ET LIT. HUM. |. IN ACADEMIA RHEN HERREN ANNO MDCCCEXXXIIIL PROPOSITA sẹ Vita Periclis ex ipsis fontibus , maxime Plu- » tarcho , petitas Viri characterismus. Quid s profuerunt ejus politica consilia civitati et » imperio Atheniensium? Quid nocuerunt P PRAEMIO ORNATA DIE xxvi MARTII. A. upnccexxxiv, MONITUM. Quo tempore haec scriptio typis esprirnata , potuis- sem eam passim ornare observationibus cum meis fum alio- dne inter quos imprimis memorandus. est C. Sintenis , cujus praeclara Periclis Plutarchei recensio Aoc ipso ahno Qo prodiit, Verum, etsi utt facultas mihi benigne concessa, fuiset , tamen religioni duxissem ea uti, ne hac ratione aliquid ab aemuli laudibus detrahere voluisse vi- derers: JInMzxxo3odk onus J, C. G. B, 4 PRAEFATIO. | Q'uotiescunque mentem ab aliis studiis ad cone témplationem veterum civitatum revoco, semper civitas Athenarum prae reliquis me invitat, in quà diutius commorer. Si enim quaeramus , unde in bellis; contra Persas salus Graeciae universae orta:.sit: ubi fuerit sedes humanitatis : ubi diu Graeciae. principatus fuerit? omnes clamant esse Athenas , fulcrum illud et commune quasi prytaneum Graeciae, ‘Haec: porro civitas eam fortunam. exe pertà est, ut quum maxima quaevis perfecisset , eximios quoque laudum suarum praecones nacta sit, At vero in illa historid Athenarum , nullum tempus magis elucet, quam L. illi anni, qui inter bellum Persicum et Peloponnesium fuerunt :: quod aevum omne fere impletur Periclis nomine. Qui igitur hunc virum , — ,, cui Athenae debent , quod Athenae sint et omnem ingenii atque elegantiae A 2 laue £d PRAEFATIO. laudem acceptam referunt ,? — non bene cogno- verit, vereor ut rectam ille de florentissim4 Athe» narum conditione sententiam ferre possit. Quapropter pergrata mihi accidit quaestio a no- . bilissimo Ordine Lit, Hum. in Acad. Rheno-Tra- jectiná proposita, quae juvenes bonarüm. artium studiosos invitat ad inquirendum! in vitam, mores et consilia politica Periclis. Pergratam dico; non quasi meae tenuitatis expers putarem, tantam mas teriem rite a me digeri posse; sed quoniam ita ad id, quod sponte vix suscepissem laudis studio - trahebar. — Constitui igitur mearum virium hac in re faceré periculum: quod conamen,. quicun- que demum sit eventus. certe. nec. utilitate ,' nec jucunditate . caruit, - | Priusquam ipsam rem adgrediar, . pauca dicen- da habeo de ratione, quam in conscribendá come mentatione secutus sim. Triplex est quaestio : in. tria irem capita meam ` scriptionem- divisi, et ne. omnia continuo cursu procederent, singülà iterum capita in suas $$. — Quum vero Zia viri. du- plici potissimum modo harrari possit, diu dubius. háesi , quemnam ipse sequerer, .Et quamvis mos iste omnia per annos digerendi habeat, quo se commendet , nec magnis obruatur difficultatibus post doctum. et diligentem. Clintonis laborem, placuit tamen non anxie illum tenere, metu, ne oratio ita. evaderet jejunior , parumque referret Plutarchei ser- monis elegantiam. Neque tamen temere omnia mis- PRAEFATIO. 5 miscui, sed pleraque suo loco a me relata esse, affirmare ausim, Alia erat difficultas, quod sensim ab alio scrip- . tore ad alium delatus, tanta mox librorum copiá obrutus jacerem, ut tempus praescriptum facile legendo potuissem impendere, Expertus insuper ipsam copiam facere inopem, plerosque recentio= rum libros abjeci, et meum rivulum e limpido ve- terum fonte deducere studui, Sic confido me secutum fuisse viam praescrip- tam: quatenus vero metam optatam attigero , pe- nes doctos et aequos arbitros erit judicium. CAPU T I. ITA PERICLIS. $4 1. x Dum Periclis vitam aggredior, operae pretium facturum me arbitror, si paucis quo genere natus sit ostendero, vel propterea, quod ipsi vete- res (1) tantam majorum rationem habendam esse censuerunt, — Pater erat Xanthippus , Ariphronis filius , cujus tanta erat auctoritas, ut Miltiadis apud populum proditionis nomen (2) deferre ausus] sit ; clarior tamen victorid e Persis prope Mycalen, - illo duce relatà: mater Agariste, fratris filia Clis. . the (1) Vid, Plat, Menex. p. 237. A. Arist, Rhet. I. 9. € re- «ens. Bekkeri ,, eixüc yàp E &yuÜüv &yabo)c xa? Toy ora cpxQévrz, coiUToy eivai. Ide Pol. III. 13. eA- víouc sixòç Tode èx (jeATíovuw cUyéveim yàp eriy Gpe7 Tù yévovg. .- (2) Herod, VI, 135. COMM. LIT. 7 thenis, qui sublatà Pisistratidarum tyrannide, re: giminis formam popularem restituerat, (1) Habuit igitur puer domestica virtutum exempla, quae imi- tanda sibi proponeret et. procul dubio- generosa eum indoles mature hortata fuerit, ut patrem ali- quando virtute bellica , Clisthenem prudentiá civili superare studeret, Maternum genus obnoxium erat Cylonio (2) piaculo, unde postea in ipso belli Pe: loponnesiaci initio Spartani eum civitate ejici pose tularunt , specie religionis vindices se praebentes ,' res vera autem nihil aliud spectantes , quam ut ita in- vidiam in Periclem excitarent: quod tamen sperato eventu caruisse infra videbimus. $8. 2e Herodotus et Plutarchus narrant, matrem prae- gravidam in somnio sibi visam fuisse edere leonem : sed neque hi, neque reliqui , qui Periclis res tan- gunt, annum ejus natalem memoriae prodiderunt. Etiamsi adeo in alto veterum silentio certum an- num definire non datur, tamen non multum a ve- TO- (1) Plut. a. Herod. VI, 131. qui inde a Clisthene Sicyo- nio genus persequitur. — Docte de nobilissima hac Alecmaeo- nidarum gente disputavit ejusque stemma confecit. Cl. Boeckh. in Explicat. Pindar. p. 301—303. (2) Vid. Plut; Solon, 12. Herod. V. 71. etj qui omnem rem accurate refert, Thucyd, 1. 126. sq. 8 COMMENTATIO 1 d ro abesse puto, si Olympiade LXX. ineunte natum fuisse Periclem conjecero. -Nullum enim dubium remanet , quin tertio belli Peloponnesiaci anno (1), diem supremum obierit, postquam per annos XL. remp. gesserat (2). Primum i igitur Olymp. LXXVII. an. 4. ad eam accessit: quo. tempore annum certe trigesimum eum attigisse , probalili ratione. statue- re mihi videor. Etenim mos ille in plerisque ci- vitatibus antiquis vigebat (3), ut ea demum aetate ad negotia publica cives accederent ; et Alcibiades jam XXVII. annos natus dicitur (4) ZAxíz ei Gy čti Tóre véoc , rebus publicis se immiscuisse. $8.3. Majorem etiam, quam natalium conditio , in ho- minum animos vim exercere solet juvenilis institue tio, quapropter laetamur accuratius nos informari $ in quorum disciplinam adolescens pervenerit. Illarum igitur artium, quae universe pertinent ad animi cultum et institutionem liberalem, magis- trum habuit Damonem. Hic vir, "cujus frequens fit et honorifica mentio apud PAPPE (5), peri- tiam (1) Thuc. II. 65. 2) Plut. Per. 16. (5) Vide Dion. Hal. Ant. Rom, IV. p. 211. 30. dati et de Lacedaemoniis Plut. Lyc. 25. G) Thuc. V. 43. (s) Vid. foci citt. apud Cons. Groen van Prinsterer in Pross opogr. Plat, p. 186 sq. Hemsterhusii Anecdota I. 232. EITERARIX 9 tiam musicés vulgaris prae se tulit, at docuit cg yh» illam gcwsniy, quá generosi juvenes instrui solebant; et e Pythagorae disciplinà profectus, Périclem imbuit scientia politica, Hinc dicitur tan- quam alter Chiron educasse Periclem. ^ Fortasse jam antea, eodem consilio audierat Pythoclidem , quem Damone antiquiorem (1) fuisse satis con- stat. zi "Audiit etiam Zenonem Eleaticum , Parmenidis discipulum (2), at magistro longe imparem. Hic enim simplici et vera disputandi ratione relictá , consectatus est argutias, et de quacunque re in utramque partem disseruit : quapropter suis prae- ceptis eam fortasse excitavit in Pericle ingenii sub- tilitatem , quá, in luctando Thucydidi inferior vic- tum se non esse spectatoribus persuaderet (3). lta instructus instrumento ad. regendum populum ap- tissimo, disceptandi facultatem numquam pos- tea deposuit, sed quum -totus esset in republica. gerenda , delectatus tamen est commercio homi- Aum cultioris ingenii, tum aliorum, tum Pro- tagorae, quocum v. g. agitasse dicitur contro- versiam , non prorsus quidem alienam illam a mo- ribus Atticis , neque tamen tali viro satis conve- - nientem (4). Gorgiam autem audivisse non vide- tur, (r1) Plat Alcibiad. I. p. 118. ibiq. Schol, (2) Plat. Parm. p. 127. Zeno dicitur Logices inventor apud Diog. Laert. VIII. 57. (3) Plut, 8. | (4) Plut; 36. 10 COMMENTATIO tur.(1), qui biennium post Periclis mortem a Leontinis legatus Athenas missus (9), multos ibi auditores, in quibus Alcibiadem et Critiam (3) nactus dicitur, Dicitur quoque Periclem instituiss se (dvupriiczi), idque multos induxit (4), ut sta- tuerent illum jam antea Athenas visisse. Quod tamen, quum mera conjectura sit, tutius erit Phi- lostrati verba accipere dé scriptis Gorgiae Athenas delatis (5) et avide a Periele perlectis: cujus dic- tionem non alienam fuisse ab ornatu isto, quo Gorgias intemperantius usus est (6), indicant dicta viri quae Plutarchus et Aristoteles (7) ser- varunt. | t Nihil autem plus contulit ad formandum. ejus ingenium, quam frequens et numquam intermissa consuetudo cum Anaxagora, cujus fructus sac- pius agnoscimus. Huic viro quid debuerit, non necessse habemus conjecturis ‘assequi è. ipsi vete- res (8) copiosedeclarant. Hic ingenium Periclis na- turå ab hilaritate alienum , reddidit grave ac docuit Oni. (1) C£, Heeren Ideen, YII. p.. 534. edit. quart, (2) Diod, Sic. XII. 53. (3) Philostr. Vitae Soph. IX. 1. (4) Wessel. ad Diod. l. c, van Spaan de Antiph. p. 2. sq. Clinton, , Fasti Hellen. ad an. 459 et 427. (5) Vid. Cl. Geel. Hist. Crit. Sophist. p. 14. (6) Cic. Orat. 52 (7) Plut. Per. 8. Arist. Rhet. IlI. 4 et 10. (8) CF, praeter Plut. Plato in Phaedro, p. 270. A. in Alcib, I. p» 118 et Cic. Orat, III. 54, Brut. 11. Orat. 4. LITERARIA. 11 omnia. abjécta contemnere, sublimia. eum curare ünice: hic auxit eum cognitione rerum coelestium , inani portentorum metų” liberavit (1) implevitque fiducid et pietate (2): hujus denique philosophia ejus menti imposuit zà juAdvouv roro xo) và mvs Tk TéAEGIUpyiy (3) 1. e. illam cogitationum subli« mitatem ét persuadendi vim ,: quae ubertati. con» juncta gnarum eum reddidit, quibus orationis mo- dis quaeque animorum partes pellerentur. "Magna profecto haec sunt, praesertim quum. nec màtüra suas ei dotes denegaverat.. Laudantur enim in eo habitus corporis, oris gravitas et constan- tia, lenitas incessüs , decentia vestitus, quam nunquam in dicendo amisit , laterum vires (4). $. 4- Ita naturá et discipliná instructus noluit juvenis adhuc:ad remp. accedere metu; ne ob summam, quae (1) Si quis hoc parvi putet, cogitet Niciam , cujus supersti- tio Athen, classem in Sicilia pessum dedit. Cf. Plut. in Ni- cia, 25. Tuo (2) Plut. 6. init. (3) Sunt verba Platonis h-I. quae mox seqq. liabet Cic. in (4) Plut. s. Caput ejus oblongum telis suis petierunt Co- mici, vid. ibid. 3. —- A Platone dictus fuit e9uz; — Ce- terum ejus imaginem plures artifices confecerunt (Plut. Per, 3.) ; mirá arte expressit Ctesilaus, ut auctor est Plinius H. N. XXX. I9. I4. 12 COMMENTATIO quae ei erat cum Pisistrato similitudinem (1), po- pulo in suspicionem caderet affectatae tyrannidis ac testarum suffragiis , sicuti pater Xanthippus (2) et Damon magister (3) .e civitate ejiceretur, In expeditionibus contra fortem se et audacem praesti- tit et fore, ut non minus clarus belli. aliquando , quam pacis artibus existeret , jam nunc. spem fecit. Exsule demum Themistocle , (Olymp. LXXVII. 2. à. C. 471.) mortuo (4) Aristide (Olymp. LXXVIII r.a. C. 468.) bellis longinquis occupato Cimone, remp. attigit, continuo populi partes amplexus, idque, siquidem Plutarcho fides haben- da, contra nauram suam minime popularem. il- lam (5). Equidem, si meam opinionem tantae auctoritati opponere liceat, multis adducor, ut er- ravisse illum putem , haec scribentem, Primum enim Lysiae(6)assentior , neminem naturá ad oligarchiam , vel ad democratiam esse procliviorem, sed eam velle confirmare regiminis formare, quae vel sibi prosit vel (1) Narrationem suam e Plutarcho sumsisse et ornasse vide- - ter Valer. Max, VIIL 9. i C2) Heracl. Pont. z. zoAuceíay C. 1. (3) Plut. Per. 4. Arist. 1, Damonem reducem cum Pericle consuetudinem renovasse, e Platonis verbis (Alcib, I. 1,) con- jicio. . | ; (4) Cf, Clinton. T. H. ad a. 468 et 469. (5) Plut. Per. 7. (6) Lysias, p. 764. R. LITERARIA. 13 vel patriae: tum nihil a Pericle postea factum vi- deo, quod ingenium minus populare indicet; nam . quód' ultimis XIV. annis saepius frena licentiae Athenénsium injecerit , hoc non odio, sed pruden- tiae tribuendum censeo. Porro pater ejus Xan- thippus, Miltiadis adversarius et accusator, muls torüm 'potius, quam nobilium fautor fuisse vide- tür (1). Quod si non temere dictum sit, aliquid saltem afferret ad opinionem“ nostram stabiliendam, Denique Plutarchus ipse non certain sententiam de Periclis indole habuisse videtur (2). Erant mul- ta, quibus ad illas partes traduceretur Pericles, partim. quo magis tutum se praestaret ab ostracismi metu., partim quod videbat Cimonem , optimatium partes secutum. et cum eorum. gratia, tum suis opibus valentem: cui adversarium, quam. secun. dum esse malebat. Et vero brevi Periclem, qui - cum vivendi ratione, tum eloquentiae copia ex- cellebat, populi gratia floruisse, vel hoc argumen- to est, quod publice ille creatus est , qui cum alis Cimonem accusaret (3). Hic scilicet post mul- ta praeclara facinora in capitis discrimen venit, quasi.pecunid corruptus opportunitatem vastandae Macedoniae respuisset, Quum (1) C£, Wachsmuth Hell. Alterth, T. I P.I. p. 52. (2) Vid. ad not. 5. Cl, van Assen ad elegantem suŭnr libellum : Pericles van Athene, (s) Plut Cim. 14. Id, Per, 10. 14 COMMENTATIO Quum igitur Pericles jam tum adversarium perde-. re potuerat , humanius consilium secutus est, non delinitus Elpinices precibus, sed sive rei innocens., tiam perspectam habens, sive civitatis commodum privato odio anteponens. Vix enim absolutus Cis mon est, gravi mulcta impositá, si modo Demos- thenes (1) hac in re testis sit satis locuples, ne- que aliud judicium respiciat. Brevi tamen post tantá eum auctoritate novimus , ut cives adhortari potuerit (2) auxilia mittenda esse Lacedaemoniis jin obsidenda Ithome tum maxime occupatis, Cedes runt rationibus (3) ab eo allatis Athenienses, ves. hementer licet repugnante Ephialte, principe ex lis, quorum opera in Rep. utebatur Pericles ,: ipe sumque Cimonem cum exercitu ad Lacedaemonios miserunt. | | $. 5. Dum absens erat Cimon, avide hanc occasio- nem arripuit Pericles multa in Rep. mutandi et innovandi in populi gratiam. Quum enim tantae ei opes non essent, quibus captaret vulgi bene- volentiam , quod de suo facere non poterat, ex aera- rio publico fecit, llle igitur primus instituit mer- Cea (1) Dem. c. Aristocr, p. 688. (2) Thuc I. 102. Aristoph. Lys. Ve 1140-1147. (3) Plut. Cim. 16. extr. ! LITERARIA. 15 cedem judicialem , (gusÓày Sixzerixiv) , pecuniam ad visenda spectacula (rò Óecplxov) , aliis etiam modis pecuniam inter plebem distribuit (gusfZv Javou) y quibus deinde adjecit stipendia (j4u76o4pz») et datå Occasione, agros devictos inter inopes et. egenos cives dividi curavit CxAnpougiæs)5 de quibus om- nibus alius dicendi locus nobis erit, quando age- mus de fructibus et. detrimentis , quae attulerunt confilia Periclis politica. -Hic monuisse sufficiat tali modo eum: majorem in dies auctoritatem adeptum fuisse, quá fretus adgredi jam potuit firmissimum aristocratiae funda- mentum Areopagum (3). Quin hoc ipsum, quod sortem iniquam expertus, numquam ei consilio ine teresse potuit et ipsi et populo gratum accidisse, ejusque potentiam auxisse putamus (2). . Quid- quid est, ipse per Ephialten hujus consilii aucto» ritatem, tum in judicando, tum in Rep. admi- nistrandá, vehementer imminuit et infregit. Ephi- altes ille; virtutibus (3) ;- quam prudentia excel- lentior, paullo post temeritatis poenas dedit, clam occisus, Quae caedes Idomeneo, nescio cui ansam prace (1) Plut. Per, 7 et 9. Cimon, 15. (2) Plut, Per. 9. gò xai Áo icxÓcue cet. ñam illud Xð non magis pertinere putem ad Ósupizg cet. quam ad proxime praec, de Pericle nunquam Archonte, neque Areopa- git. i | ! (3) Her. Pont, 1, Plut. Cim, 1o. id. Demost. 14. 16 COMMENTATIO praebuit bilem suam in Périclem effundendi , quasi hic ob aemulationem -et invidiam. amico. insidias strui cürávisset. Verum quis tam caecus, qui non ipsos potius nobiles caedis auctores perspiciat ? aut quis non cum Plutarcho indignatur tale. facinus imputari viro, non quidem prorsus sine maculi, sed prae- dito mente generosá et animo dQiAéripo , quibus ni» hil inest tam crudum et ferum ?. Plebem autem om- nem potentiam in se trahentem , quo animo tulerit Cimon, non opus est declarare; in quem magis etiam crevit Atheniensium odium , quum copiae; quibus praeerat, solae sociorum a Lacedaemoniis demitterentur (1). Tali obruti ignominia, Cimonem tamquam Spartanis nimio faventem (2) et populi commodis adversantem , ostracismo : condemnarunt. (Olymp. LXXIX: 3. a. C. 461). | $. 6. Variae insecutae sunt. expeditiones contra Co- rinthios (3), Aeginetas (4), Aegyptiaca (5), in quibus aut nullae aut non magnae fuerunt Periclis K par- C1) Thuc. 1.1, Plnt. Cim. i7. Diod. Sic. XI. 64. (2) Plut, 1. c. 16. Si fides habenda est Stesimbroto Thasio, ejus aequali, moribus fuit Spartano, quam Atheniensi simi- lior, MT- | (3) Thuc. I. 105 et 106. Aristid. Panath. I. 155. Jebb. (4) Thuc. I. 105 et 108. Cf. Muller Aeginet. p. 3179s- (5) Ibid. 104. 109. £10. Diod, Sic. XI. 71, 77. OBSERVATIONES a4t cundum Maji, incidisse, Sed posterior ita emen- dandus erit, ut Apollodorum intelligamus pro Epa- minone, quem prave Aminiam vocavit, quoque Archonte ut vidimus, Pericles mortuus est; ita ut non Olymp. LXXXVIII. , sed decimo peop anni mense, natus fuerit Plato. f Obs. XLVI. Exagitat illo loco Cratinus Odei aedificationem. Quum autem Pericles divina sua elo- quentia -Olympii -nomen adeptus esset, Comici eum saepissime Jovem appellabant, Aspasiamque . Junonem (1). De voce cxíaa«, praeter Hesy- chium (2), consuli poterit Salmasius, de Homony- mis Artis. latricae,- cap. 85 et Hemsterhusius ad Aristoph. Plutum (3). In Polluce (4) olim vitiose legebatur 2x;exQaAe;, quod mendum a Sebero sublatum est. Obs. XLVII. Vulgo legitur: M2x © Ze Eévie xo) paxápis 5 quae verba a Datavo interprete sic legun- tur: Moa’ à Ze oyle xol paxpoxapuve. Postre- mum illud in quodam codice invenitur, atque zb Amyoto probatum fuisse videtur, Quae tamen lectio non (1) Plut, in Per, cap. 24. p. 165. C, — Conf. Liban. Declam, XXII. p. 680. B. (2) Hesych. Tom, 11. cohímn; 1337. ibique Interpp. — Conf, . Corayus Bibl. Hell, Tom, HI, p. 45. ^ (3). ^d Schol, vs. 720. (4) Onom If, segm. 43. CLAR. Q oki COMM. LITERARIA, non placuit Kampeno, qui exhibet uà x4piet* quo indicari vult, virum crássi capitis, ita ut Comicus in verborum ambiguitate luserit (1). Obs. XLVIII. Frommelius hujus Comoediae fra- gmenta , hic illic dispersa , conjungere conatus est, eorumque argumentum explicavit (2). Finxit poeta Myronidem Demis , Chori partes agentibus , narrane tem Periclis, Miltiadis, | Cleonisque virtutes: e quo quum Demi quaesivissent, "O 7i Tep Xe Ao 0V cüy x&Tusy4yaysss ille respondet: Kgarierog cocos &yéver! dvÜptmav. AÉysiv y X«T« A. Quae magis ad Peri- clis eloquentiam spectant. Obs. XLIX. Musicam veteres non eandem puta. bant, quam nos hodie profitemur; 'eique plures alias artes doctrinasque adjüngebant, Musicae do- ctores praecipue philosophiae politicae praecepta dabant, seque principibus in republ. viris adjuto- res praebere solebant. De Damone res nota est, cujusmodi quid apud Platonem de Pythoclide me- moratum reperimus (3): Mouandy òè 'Ayabo- xMis TE Ô ÚMÉTEPOG TPOTHNMÆ ETOMTÆTO, [LÉymg üv coQuov4c , xo Tiubozaclòng ô Kelog xz) AAL TOAAD. Apud Platonis Scholiasten (4) vocatur: Mover- Koge «Tio CéAc: pOUCIMÁG DIDACKAAOS , xxl Tu- bx- (1) Hist. Graec. Tom. II. p. 313. not. (2) Schol; ad Aristid. p. 174. (3) In Protag. cap. 8. p. 316. E. (4) Ad Alcib. I. cp. 14. p. 118. OBSERVATIONES, 243 (nydpetg , où puabwrhs "AyaloxMis , où Axurpo` XAje (1), où AZgay. Conf. Obs. LI. Obs. L, Quum Anaxagoras materiam a mente Se- pararet , mirum nemini accidat, quod coeli mutatio- nes, aliasque res, vulgo prodigia ac portenta habi- tas, e naturali quadam causa explicare conaretur : ita ut solem. v. c. , quem multitudo maximum deum Apollinem putabat > uúdpovy Bidgrugoy vocaret (2). Ta- les. opiniones , etsi auctori impietatis notam confla- runt, excelso Periclis ingenio non placere non potes rant; qui ne aegre quidem tulit, quum Anaxagoras , contra Lamponis vatis sententiam , probasset , unicum arietis cornu nequaquam prodigio quodam e fronte enatum. fuisse ,. sed quod.ambo cornua jam in ca- pite in unum coaluissent (32-. Quantum vero in rerum causis indagandis consuetudo cum Anaxa- gora sibi profuerit , publice ostendit Pericles , quum eo ipso tempore, quo in expeditionem con- tra hostes profecturus navem conscenderet, solis subito deficientis causa explicata , militam animos confirmavit (4). Narrant etiam, militibus fulmi- ne in castra delapso admodum terrefactis , Peri- clenr ..(1) Groen v. Prinsterer malit. Acgrgoc. Prosopogr. p. 185. Minus recte. Conf Piut. de. Music. .cap. 16. p. 1136. E. et Schol. ad Aristid. p. 203. Frommel. —(2) Conf. Hl. quos citat Schaub. Lib. laud. p. 139% (3) Plut. in Per. cap. 6. p. 154, F, — Conf. Obs: XXII. (4) Plut. iin Per. cap. 25. p. 171. C. — Cic. de Rep. L 16. Nyer, inste, Orati I, 10s — Val. Max. VIII, cap. 11. Extern, Ie ' Q 2 s4 COMM. ELTERARLA. clem concionem convocasse, collisisque .in. ome nium conspectu duobus lapidibus, ignem excus- sisse , quo ostenderet, simili nubium attritu excu- ti fulmen (1). Sed haec fortasse lapsu temporum cum iis confusa sunt, quae a prioribus me- morata fuerant de solis defectione; cujus rei si Nicias aliquam cognitionem habuisset , Athenien- sium exercitus in Sicilia non periisset. (2). Verum ab ipsa cognitione, ad effectus digressionem fecimus , quos illa cognitio habuit. Periclem rebus physicis , auctore Anaxagora, operam dedisse testantur , inter alios, Plato in Phaedro et Cicero in Bruto (3); e quibus locis discimus, illum doctrinam physicam ad eloquentiam adhibuisse, Ita Themistius (4) dixit: IepixAém 08 .... xui '"AomAUolay © juTop4e TEAE- eipupyoUe TE Kal UqxAOAdycUG , Üri x TOU ' AyaExtyd- pou ores lac TAÜTA TpücEIAKUOEyTO 6ig TAY TÉXMMV- Quamobrem a nonnullis dictus est etiam eloquentiam ab Anaxagora didicisse. . Pseudo - Demosthenes (5) auxilii memirit , ab Anaxagora Pericli praestiti , quum d'cat: roùro mèy Tiepizàéd y TÒV TYYÉTEL MAEISTOV TÜV x xl' uiTDv Qicyeyxely dcEayTæ TÁVTOV s: AX0UG El TAWNCIA- | cy- (1) Front, Strategg. I. 12. 10. — Suid. in voce IJepux A316. | (2) Plut, in Nicia cap. 23. p. 538. D. — Tbuc. VIE, 50, — Piin. H. N. 16 12, — Quinct. l 1. (3) Plat. Phzed cip. s4. P- 270, Quem locum respexit Aristide H. p. 131» — Cic. in Brut, cap. 11. Conf. Orat. cap. 4. — Quirc'il. Instt. Orat. X !. 2. (4) Or. XXVI. pag. 32). C. ed. Harduin. (5).0:2t, Amet. cap. 12. p. 1414. Re — OBSERVATIONES... s45 vayra ' AyxEnydog TQ Kxatopevlg y xo y pabnyThv èxelvov yevdevov y: TATAG! Tí; Juvy (ueram óvru. Eadem ratione apud Plutarchum a Pericle vocatur Anaxago- TaS 74; momTelæs cUpu[JouAog (1); addi poterit Hi- merii testimonium (2). Quanta vero inter utrumque fuerit conjunctio, conjici potest e secunda Pla. tonicarum Epistolarum (5) , ubi traduntur una, ut familiares, commemorari solere. Apud Suidam (4) vocatur Pericles Anaxagorae ġuiànthe et paullo infe- rius wæðyrýçs Cum Euripide et Archelao ab Eu- sebio. (5) inter Anaxagorae. discipulos, refertur. Addantur Diogenes Laertius , Olympiodorus (6), alii. Quosnam vero fructus perceperit Pericles e phi- losophi consuetudine ad vitae rationem bene insti- tuendam , ex illis apparebit , quae de ejus indole di- cemus. Qui- vero haec omnia accuratius exposita - videre velint, adeant Schaubachii librum lauda- tum. | i Obs. LI. Non difficile est probatu, satis ma- gnum temporis spatium intercedere debuisse inter Pe. . Q) Plut. in Per, cap. 16. p. 162. C. œ Philos, Cum Principe cap, 1. p. 777. A. ©) Orat. XXIII, $. 4. p. 772 (3) Pag. 311. A. . (4) In voce IIspx Ac. (5) Praep. Euang. Lib. X. p. 504. D. (6) Diog. Laert, Lib. II, scgm, r2. e Schol, in Aristot, Meteo- roll. pag. 5. A. 6 COMM. LITERARIA. Periclis consuetudinem. cum Pyr&oclide ac Damone ; Prodicum , Olymp. LXXXVL 2. A. C. 435. floren- tem frequentante (1). Qui musici , si fuissent coae- vi, posterior a priore. Musicam. didicisset, non vero ab hujus discipulo Agathocle , quod Plato (2) memoravit ;- nedum ab Agathoclis discipulo Lam- procle, uti a Scholiasta (3) perhibetur. Invenitur Damonis nomen apud Steph. Byz. (4), ubi voca- tur Adpuev Aepaoyloou “Ozbey, Quum autem Damo- nides quidam, e Demo Oa oriundus , a Plutatcho (5) memoretur, qui Pericli suaserit, ut publicarum pecuniarum distributione Populi favorem. sibi ac- .quireret , non alienus sum ab opinione , Da- monem Musicum hujus Damonidae fuisse filium ; atque adeo amicitiam , quae inter eum et Periclem exstiterit, ortam fuisse e beneficio , quo pater Pee riclem sibi devinxisset. Fertur autem hicce Da- ` mon Socratis (6), Cliniae Axiochi filii (7) et Ni- cerati Niciae filii magister (8), nec non Dracontis cu- | ind | jus- (1) Plat. Lach. cap. 26. p. 197. D. -- De Prodici aetate conf, Clint. ad annum 435. (2) Lach. cap. 3. p. 180. C. (3) Ad Alcib. 1l. 1. (4) De Urbb. voce "Oz. (5) In Per. cap. 9. p. 197. A. Conf. Sec: I. (6) Diog. Laert. II. segm. 19. — Suid. voce Zux5Zr«4s ZuqQ. Non memoratur a Maximo Tyrio Dissert. XXXVIII. 4. — Plato in Lach, cap. 26. p. 197. D. (7) Aesch. Socr. I. cap. 1. (3) Plut, in Nic. cap. Se p. 526. B» — Plat, in Lach. LI. OBSERVATIONHLS. 247 jusdam (1) , quem Plato habuit Musicae doctorem, ita ut. Damon ante hunc adolescentem mortuus aut in exsilium missus fuerit. Quo enim tempore patria cedere debuerit, mihi nòn liquet: nec putem, illum vivo adhuc Pericle fuisse. ejectum. Quocirca vix probaverim Hemsterhusii (2) con- jecturam, in Sexto Empirico (3) nomen Lam- ponis mutari cupientis in Damonem. Legimus ibi: Socrates xaízép Balbuynpus òn vsyovue cü* perro mpàs Adquarova vis wiÜzpimTA49 Qorrüv. Nisi enim Sex- tus ipse erraverit, haec minus apte Damonis aetati conveniunt ; atque insuper mirum cuique videatur , Socratem, qui junior Damoném jam‘ amicam vocas- set (4) , senem demum ipso doctore usum fuisse, "Quid Damon in musica maxime spectaverit , ejusque dictum : j si quid: innovatum fuisset in » Musicis, inox innovatum iri in republica (5)," exposuit Groen v. Prinsterer (6). | Habitus est in- ventor Lydiae, remissioris cujusdam harmoniae (7). Plures veterum scriptorum locos ad Damonem perti- nen» (1) Olympiod. Plat. -Vita p. 2. Tauchn, (2) Anecdd. pag. 232. — ! ag) Adv. Musicos p. 359. Fabr. — Conf. Interpp. ad h. 1. et Menag. ad Diog. Laert. II. sezm. 32. (4) Plat, in Lach. 1, 1. (5) Plat. de Rep, cap. lll. 5. p. 424. C. (6) Prosopogr. p. 187. s9. — Add. Athen. Lib, Xl. p. 623. (7) Plut. de Music. cap. 16. p. 1156. E. — Conf. Posid, Rhod, fragmm, p. 226 et 852. Bakii, 28 COMM. LITERARLA. nentes, qui vel minoris sunt momenti, vel a me consuli non potuerunt, collegit Heimsterhusius , 1. 1. quibus addi poterit Cicero de Orat. III. 93. Obs. LII. Fuit, qui in Plutarchi loco , unde haec petita sunt, pro Protagora, Anaxagoram legere vellet. Quod , quibus argumentis inductus statuerit , me latet; sed verisimile mihi videtur, baec nomi- va a Doct. viro inter se permutata fuisse , quod pus táret, Athenaei (1) auctoritatem prohibere, quo mi- nus de -Protagora hoc loco sermo esse posset. Culpat eo loco Athenaeus Platonem , quod Dialo- gum, Protagorae. nomine inscriptum , habitum. esse fingat Astyphilo. Archonte A. C. 429., dicens : AAA glev &ypiol. TivEG, ololmep oùs vrépuci Gepexpá- Tys ô munthe iMoxke» émi Anvæly (9) (priori an- no Archon fuerat Aristion 5. 22/02 04s v de oi pio. år 'Apuerlauvos Apwovrog (3)), et tamen perhibeat , Protagoram ante tres dies iterum Athenas venis. se (4), quum revera jam advenisset Alcaeo År- chonte A. C. 422 ; hoc enim tempore Eupolin comoe- diam adulatores docentem , Protagorae Athenis ver- santis mentionem fecisse. Quam Platonis in tem- pore notando negligentiam , cujus et alibi plu- rima vestigia inveniuntur, ulterius persequendi hic- lo- (1) Deipn. V. p, 218. C. (2) Plat. in PProtag. cap. 16. p. 327. D. (3) Athen. 1, 1. (4) Pian in Protag. cap. 1. p. 309. D. — cap. 2. p. $10. E. AO BISE RIV A T ILO NES) .249 Joċus:» non: est -(1); verum animadvertendum ', Athenaeum Platonem non culpasse, quod dixerit Protagoram rò J3ejrepov, Sed où moragie mporepoy juépæig advenisse, duobus quippe jam annis prae- terlapsis (2). Putarunt autem plures viri -docti , respici h. 1. ad 7) Derepoy ; quam ob rem Dalecam- pius, in versione Athenaei , interponit primum Athenas commeantet : quum Graeca tantum | éz- Owuoüvra exhibeant. Contra ea, etiam ipsum Athe- naeum hocce Protagorae iter, alterum vocasse, ex alio. hujus scriptoris loco colligitur (3). Quum igitur satis ostendisse mihi videar, Athenaei auctori- tatem non modo nequaquam obstare , quoniinus creda- mus Protagoram. et. antea Athenis .degisse , multo vero ¿wagis- id ipsum ab eo affirmari 3. non est - quo minus putemus, Periclem Protagórae non ad- fuisse; idque imprimis, quum e fragmento: Ora- tonis cujusdam Protagorae, a Plutarcho (4) nobis servato , appareat, quam probe- hic Sophista Peri- clem noverit , quantique eum aestimaverit,: Ce- terum ne argumentum quidem disputationis muta- tioni favet:- minime. enim convenit Philosopho - in physicas: res. inquirenti;. sed- versatur totum . in ta- (^) Conf. Stallb. in Praef. ad Plat. Protag p. 17. i (2) Conf. Casaub. ad Athen. 1. 1. p. 386. (3) Lib. XI. p. 596. A. — Conf. CI. Geelii Hist, Sophistt, p. 76. sq. : (4) Consol. ad Apoll. cap. 33. p. 118. E. ibique Wytterb, eoo COMM. LITER ARIA. tali. quaestionum genere; quae Sophistas e occupare solebant, Obs. LIH. Utrum his etiam | Lampo vates accen- sendus sit, non plane constat, Aristoteles (1) nobis servavit particulam colloquii cujusdam , ab, eo cum Pericle habiti, unde tale quid suspiceris. Res autem incertior est, quam de qua certo quid affirmari possit. | Obs. LIV. Quin igitur, Plutarchi exemplum se- cuti,. nonnulla a Pericle“ acute dicta memore- mus. © Objectioni enim eorum , qui dubitent, utrum talia revera ab istis viris dicta fuerint, qui- bus adscribantur, satis obviam ivisse puto Wyt- tenbachium , dicentem (9): ,, Satis est, ita credi- ,8tum, et in historiis traditum esse, nec illà dicta » ab eorumdem virorum factis, moribus, ingeniis , „ locis, temporibus abhorrere. Quam quidem ` p verisimilitudinis: partem ^ &niverse in his Plutar- » Cheis libris non desiderainus. " ^ Nec tamen om- nia corradam, quae forte acute dicta invenerim s neque excerpam "Thucydidis orationes , quas Peri- clem habuisse fingit;: nam, etsi Historicus cre- ditur Pericleae eloquentiae. quandam imaginem ex- pressisse 5 sententias tamen cum, verbis scriptori mul- (r) Rhett. HI. 18. p. 606, B. - (2) Ad Inscriptionem Apophthegmm, Regg, Tom, VI. part, 2. p. 1040. ed. in 8vo. OBSERVATIONE S. 251 multi tribuunt (1). Quam ob caüsam de illis tan- tum facete acuteve dictis agemus, quae Ari- stoteles , . non longe a .Periclis aetate remotus, vel Plutarchus , talia studiose colligere consuetus, memoráverunt, quorumque plurima aliorum vete- rum scriptorum testimoniis confirmata sunt. Agmen igitur ducat tritum illud ac celebratum Periclis dictum? 4feginam Diraeeo nocere ut lemam oculo. Jussit nempe cives Afyiyzs óc A9puv roð Iler pais Qihet (2). Nimis enim imminebat propter propinquitatem: Aegina Piraeeo (3). Hanc insulam propter Laconiae vicinitatem semper suspectam habuerunt Athenienses, ita ut hocce fPericlis di- ctum in proverbium abierit; nec Athenaeus (4) sit erroris arguendus, quum narret, hoc effatum e Deimadis ore füisse auditum. ^ Nam omnibus cognitum est, oratores Atticos saepissime in suum usum convertisse, "quae a prioribus pulcre di- cta fuissent (5): cujus rei aliud exemplum“ inve- nitür in éadem Demadis Apoplihegmiatum côl- lectione, ^ quam "Athenaeus 1. l. exhibuit; qua Çı) Conf, Thuc, I. 22. (2) Plut, in Per, cap. 2. p. 156. D. — Demosth. init, | pe 346. C. — Apophthegmm. Regg. in Per. n9, 2. p. 186. C. — Reip. Ger. praecc. cap. 6. p. e A. — Aristot. Rlett. II. 1o. p.594. D. (3) Cic. de Off. ML 11. (4) Deipn. Ill. p. 99. (5) Conf. Taylor. Lectt, Lys, cap. 2. p. 226. * 2452 COMM. LITERARLA de re mox videbimus. Postea istud proverbium non tantum ad Aeginam pertinuit, sed etiam usur- pari coepit. de Psyttalia (1) ,: parvula ac saxosa insula, quae Salamina inter ac Piraeeum sita, portus introitum impediebat. Et fuit hoc apo- - phthegma tam in vulgus notum, ut plures scripto- - res , Plutarchus v. c. atque Aristides Sophista (2) , in scriptis suis ad illud alludentes, exspectare pos- sent, fore ut. ab unoquoque intelligerentur. . Servavit nobis Aristoteles (3) nonnulla. verba , quibus Poeotos ac Samios exagitavit Pericles : ///os , civilibus dissidiis exéitatos , et contra se ipsos pug- nantes, esse similes ilicibus , quae se invicem contun- dant: Samios vero infantibus , qui buxellam. acci- | pientes. interea plorent. Puto haecce de Samiis dicta fuisse, quum. post priorem hujus insulae expugna. tionem, Democratiam ibi constituerant Athenienses. Magis celebratum fuit ejus responsum, quod Sophocli poetae, in. Samia expeditione collegae, dedit; verum minus inter facete, quam inter pro- be et honeste dicta memorari illud meretur. Poetá, quem scimus amorum deliciis. nimis fuisse dedi- tüm (4), formosissimum puerum coram Pericle | admirante: æt cnim, inquit ile, praetorem , So- (1) E correctione Casaub. ad Strab. IX. p. 395» (2) Plut. adv. Epicur. cap. 21, p. 1101, C. — Aristid, Pana- then. I, pe 194. j (3) Rhet. UHI 4. 588. C. (4) Conf, v. c. Athen, SII. p. 6c4. OBSERVATIONES: 253 Sophocle , decet; non solum manus: sed etiam oculos abstinentes habere (1). Nec verisimile est, in aliis rebus- Sophoclem | munere praetoris melius functum essés si quidem ipse. confessus est, Periclem de-se dicere consuevisse: quod aptus esset ad yersus faciendos , minime vero ad exercitum ducendum (2). Samo subacta, Pericles sese Agamemnone majoa rem praedicavit, qui cum nobilissimis fortissimisque viris, e tota Graecia collectis ; profectus , per decem annos unam Darbarorum urbem oppugnaverat :quum ipse, a nullo adjutus, novem tantum mensium spatio ` insulam , potentissimis totius Graeciae civitatibus pa» rem , Atheniensibus subjecisset (3). Habuit dein- .de orationem funebrem , in honorem eorum, qui in Samio bello. pro patria mortem oppetierant; in qua eos eum Diis comparavit , quos conspicere non licet qui yero honoribus, quos accipiunt , beneficiisque, quae in homines conferunt , ab omnibus itmmorta- les esse putantur (4). Magnam hacce oratione Anse ab omnibus iniit, atque a suggestu disce- dens , (1) Plut, in- Per. cap. 8. p. 156. — Cic. de Off. f, 40. — Val. Max, IV. 2. Ext. 1, ' (2) Adde: ll — Etiam avaritiae accusatus fuit Sophocles, Conf, Schol. ad Arist. Pac. vs. 696. — Sed vid. Boeckh, in Comm. de Antigona, p- 44- (3) Plut. ex Ione, in Per. cap. 28. p. 167. E. — De Glor. Ath, cap. 8. p. 350. K. (4) Plut. in Per. cap. 8. fin, p. 156. D, s54 COMM.LITERARIA. / dens , coronis vittisque:a mulieribus ornatus est, tanquam athleta e ludis victor domum rediens. Punxit hoc Elpinicen, quae prope ad Periclem accedens exclamavit: Hacc scilicet coronis digna sunt, quibus plurimos bonos cives perdidisti , Persis ñon bello illato , ut frater meus Cimon. fecit , sed Graecorum urbibus eversis. Ipsi subridens Pericles, "Archilochi versu respondit: Anum nequaquam de- cere unctionem (1r)5 his verbis leviter ac facete ipsi exprobrans intempestivam fratris meritorum ostentationem. Eandem Elpinicen jam antea face- te monuerat , rebus publicis nimis studiose eam sese ` immiscere , quum tamen nihil in se ipsa haberet , quo, quod vellet, posset consequi; corporisque forma, qua alioquin huic illive fortasse persuadere: potuis- set, jam dudum evanuisset: JE/pinice, inquit, ni- mis vetula es, quam ut tantas res transigas (2). Quum ,minora per suos amicos efficere studeret , graviora tantum ipse ageret; dixit, idem sibi acci- dere, quod. triremi | Salaminiae (3). Quippe qua uti solebant Athenienses, ad res maximi momenti , ad theorias v. cC., uti Paralus usurpabatur ad nun- cios celeriter afferendos. | i | In " (1) Plut. in Per. cap. 29. p. 167. D. - (> Plut. ibid. cap. 10. p. 157. E. ==. Cim. cap. 14. p. 487. Bi Viel (3) Critolaus apud Plut, in Per, cap. 7. pe 155. E. — Reip. Ger, praecc. cap. 18. p» Stia D. OBSERVATIONES. 255 -.In.bellicis rebus prudentia imprimis clarus , dixit aliquando: Athenienses , quatenus ipse facere posset , mansuros in perpetuum. immortales: idque. probas vit expeditione in Acarnaniam suscepta. Tolmidi, hiemis tempore bellum paranti, haec verba dixit, .quae Athenienses semper in memoria tenuerunt; si non crederet Pericli, | at. mon erraturum ta- men si prudentissimum consiliarium operiretur tem- pus (1). | „Sic. et finxit bellum. Peloponnesiacum , pernicige sum aliquem Genium Atticam adpropinquantem (a). Quod. bellum , quum. regionem invasisset, civesque temere hostibus obviam ire vellent, eorum animos mitigavit, haecce locutus: Arbores caesas et dee jectas mox progerminare s; yirorum caesorum iterum non promtam fore facultatem (3). | Hic nunc foret locus dicendi de iis sententiis , quae in orationibus , a Thucydide confectis , plurimae oc- currunt ; nisi prorsus incertum esset, quaenam ex his Pericli, quaenam Thucydidi sint tribuendae. Meur- sius. (4). loquitur de duodecim sententiis, quae inveniantur in Codice Manuscripto Biblioth. - Ric- cardinae, pone Philippicas Demosthenis Orationes, hac (1) Plut, in Per. cap. 18. p. 163. | X2) Plut, ibid. cap. 8. p. 156. D. (3) Plut. ibid. cap. 33. n. 170. C. (4) Bibl, Attic, Opp. I. p. 846. in nora. 2356 COMM. LITERARIA, bac inscriptione insignitae: 'Ex roù TlepmAdove Ow- puyoplac B yvwpai. Harum -postrema a. Meursio communicata, ita sese habet: myr yàp muke Y iAzccoUcÓmi: quae eadem verba leguntur in Thu. cydidis Lib. IL cap. 65. Ex quo facilis oritur suspicio, illas sententias e "Thucydide esse excer- ptas. Mirum enim sit, si Meursii admonitio nullum excitaverit, ad eas sententias inspicien- das; quae si quid novi continerent, certissime cüm "eruditorum corona fuissent communicatae, Unum tamen est, cur haecce opinio dubi- tationi obnoxia esse possit 5 in, inscriptione legitur B, quum revera non sit secunda ora- tio, quam "Thucydides Pericli tribuat, sed ter- tia. Superest in Aristotele fragmentum funebris Ora- tionis, a Pericle dictae, quod in Thucydidea non invenitur. Goellerus vult, Aristotelem eo loco (t) dixisse , Periclem ab hacce sententia Orationis ini- ium duxisse; nihil tamen ibi legitur nisi: Ilepz- Año ròv émiTOQDuOV Afyov, Tiv vedtryTæ ix TG mAEGG avapcUmi, erep Tò čap én Troù ÉvimwTOU éLmupelelg. - Subaudiendum:Zs , quod alio loco (2) ab Aristoe tele additur: dezep IlepuxAXz Ew 0X» vesryræ v4» dmoAopiyuy èy c woAÉMa outros WQavicüni èx : ! | d C) n hett, I 7ú p 529. B. unde sua Dion, Halic. p. 735. R. (2) Chern Hl. 10. p. 554. C. l OBSERVATIONES. a5 Tile Ticu, GomEp el Tig Tb Emp ix toù ènguroù klan; € quorum locorum comparatione apparet, ne: Aristotelem quidem ipsa Periclis verba, sed eorum sententiam nobis dedisse. Periclem imita- tus Demades roù iQw(Jov; vocavit rò Zap ToU 34- wv C1). | - At convertamur a publicis concionibus, ubi coram Populo verba faciebat Pericles , ad privatam viri vi- tam, Quid, obsecro, urbanius, quid honestius dici poterat responso , quo, ab amico rogatus , ut, quam- vis juratus , falsum daret testimonium , Se amicum esse usque ad aras professus est (2)? Narratur idem ab Aulo Gellio (3); qui tamen Periclis dictum aliis verbis retulit: e7 we cuwmpATT&9 TO; QAO , &AAZ mixo (ev: quamobrem Mosellanus Qaguáy scribi jussit, quam tamen conjecturam improbarünt recen- tiores interpretes. - Memoratu etiam dignum est illud, quo, quum in publicum prodeundum sibi esset, . ad modes- tam sese moderatamque agendi rationém compo- nere solebat: ita in expeditionem iturus, quoties chlamydem sumeret, dixisse fertur: animum adə yer- C1) Athen. III. p. 99. D. (2) Plut. Apophth. Regg. in Per. n°. s. p. 186. C. ibiq. Wyttenb. — De Vitioso Pud. cap, 6. p. 531. C, — Reip. Ger, Praecc. cap. 13. p. 808. A. (3) N. A, Lib, I. cap. 3. CrAR. R a8: COMM LITERARIA. yerte. Pericies ! liberis Graecis: praes gom civis e bus Atheniensibus 1 (1) ) ORNÁAS, Omnium autem pulcherrimum dictum , merito in- ter. coQüy vidpas relatum ; moriens “effatus “estss Ainicis. Jectum , in quo décumbebat , cingentibus' certatimque res ab eo gestas, tropaeaque efferens tibus, „i mirari se. dixit, quod illa ^ tantopere » laudarent , quorum. fortuna partem sibi vindica- » ret, quaeque. multis: jam belli: ducit.us: Obtigis-' , sent: silentio: vero: praeterirent ,- quod pulcher« „timum et maximum esset ; neminem quippe y ex „ omnibus Atheniensibus per se atram vestem: » induisse." (8): MU OLN: Supeiest, ut paucis. mentionem faciam dicti ali: - cujus, quod Valerius Maximus (3) refert ,- ab. Aristophane tributum fuisse Pericli , quem ab iüferis veluti revocatum Comicus in scenam produxerit; Erat autem hujusmodi : non oportere in urbe nutri- ri leonem: sin autem sit alitus , obsequi ei. conveni- re. Nonnulli interpretes Valerium ipsum , alii 'éjus. Epitomatores, negligentiae in his conspicuae ac: | cu- 65 Plut. Apophth, Regg. in Per. n°. 1. p. 186. C. ibig. Wyt- tenb. — Symposs. Lib. l. cap. 4. p. 620 D Praecc. cap. 17. p. 813. D. j i " Co) Piut. in Per. Cap. 38. p. 175. D. — Apophth. Regg. Per. n°. 4. p. 186. C, ibiq. Wytt. — De Sui Laude , cap. 1a, p. 545. B. — Julian, IH. p. 125. B. Spanh. (5) Lib.. VM. cap. 2, Extern. y « — Reip. Ger. J4JO;.BSERVATIONES. 259 «usarunt; quoniam Aristophanes illo loco (1) non Periclem , sed Aeschylum loquentem inducit, Quum tamen latina Valerii versio verba graeca non plane reddat, atque in Plutarchea Periclis vita, ut et in Aristidis. Oràtione ..pro Quatuorviris, passim fragmenta Eupolideae Comoediae , Ago: inscriptae, - inveniantur, e quibus pateat, Periclem a poéta 'àb inferis i scenam fuisse productum, Fromme- lius- (2) conjecit, alterum EPS) quae alter piap apg y Obs. LV. Sunt im his desumpta ex Aristopliane atque Eupolide; quae certatim ab antiquis Scri- ;ptoribus vel citata sunt, vel, allusione facta , cele- .brata. ^ Aristophanea inveniuntur in Acbarnensi. . bus (3), ubi Pericles vituperatur. ob psephisma in MMegarenses scriptum ,' idque Aspasiae gratia fecisse dicitur. Legimus ibi; . - ^EvreUsy ópyii YlepukAé4s 'OUAUMmIOS - "HeTpa T&v » éfpévs 1 Evvexdua TÀI) "EAAADA, Ke T« M Eupolidis verba leguntur in fragmento, Anad, e .Demis superest. Exstat hoc fragmentum plenissi- mum Çı) In ‘Rann, vs. iud — Conf. Plut. in. Alcib. cap. 16. p. 199. A. — Suid, in voce O2: xp? AéovTos. (2) Ad Schol. Aristid, p. 176. (35) Acharn, vs. 530. sqq. * 260 COMM. LITERARIA. me in Frommelii Annotatione laudata unde haec describimus : | Terbo vic. écreudÜioey émi TOig WwElAsOIV a Ojrwog éx4Ati xal povos TV Bwrüpuv TÒ xéyrpoy ÈYKÆTÉMITE TOlg dxpompuévoige 'Videntur autem hi versus, qui, ad eundem illus- trem virum pertinentes , una citari solebant, jam mature inter se confusi fuisse; ita ut, si quis eos memoriter citaret, non semper omnibus ap- pareret, utri Comico singuli tribuendi essent. Quae consideranti mihi, Leopardi emendatio , etsi optimum. sensum praebens , tamen minus necessaria videtur: uti ne Wesselingio quidem satis probata fuit. Quum enim in Diodoro (1) hos quinque versus conjunctim citatos videret, verba, xa: mé êv ġa EüTo0M6 ô vonTÁZc, separavit, legens; xo) TAA èv ğaàog (Aristophanes sc, , cujus verba Dio- dorus modo allegaverat ,) "EvrzeUfev » e.» "EAAda: deinde , Edzoxig ô momryge eibi Ti; xer. A. Qua ra- tione , licet cuique sua reddiderit , non tamen Leopar- dum puto Diodori mentem expressisse, quem verisi- mile est in citatione errasse. Quam facile autem illud Diodoro, negligentiae in talibus saepe accusando , ac- cidere potuerit, discimus e Ciceronis exemplo , qui et (2) Bibl, Xll, 4o. ibiq. Wessel, OBSERVATIONES. 261 et ipsein his erravit, Eupolidi tribuens, quae erant Aristophanis. Ad Atticum scribens (1): ,, Chre- me," inquit, 4 Zantumne ab re tua est otium tibi, „ ut etiam oratorem legas? Macte virtute! mihi » quidem gratum 5. et erit gratius, si non modo » in libris tuis, sed etiam in aliorum, per libra- » rios Aristophanem reposueris pro Eupoli (2)." Praeter locos e Cicerone ad textum indicatos , conferri poterit ejusdem Drutus; e quo discimus ,. Cethegum ab Ennio suadae medullam esse vocatum (3). Celebratissima autem fuit veterum scriptorum utriusque linguae citatio illorum versuum, vel ad eos allusio; quos omnes recensere longum sit. Potiores tamen hic apponendi videntur: e Graecis Plutarchus , Dfedorus, Lucianus pluribus locis, Aristides, Julianus, Himerius, Themistius , Alci- phron (4). E Latinis Quinctilianus, Plinius minor, Va- (1) Epist. ad Att. Lib. XII. Ep. 6. (2) Conf, Cic. Orator cap. 9. (3) Cap. 9. fin. et 15. (4) Plut. in Per. cap. 8. p. 156. A. Suadae etiam mentio- nem fecit Conjug. Praecc, init. p. 138. C. — Symposs. VIL. 14. p^ 745- C. — Diod. Sic. 1, c. == Lucian. in Nigrin. cap. 7. tom. I. p. 146. — Amorr, cap. 29. tom, Il. p. 430. == Demon. cap, 10. p» 579. — Encom. Demosth, cap. 21. tom. HI. p. 505. alibi. — Aristid. tom. II. p. 129. Jebb. Conf. Schol. l. saepius 1l. p. 174. Fromm. — Julian. Epist. II. vocat Proaeresium: &yòðpæ- n- Aolvr& TV TlepikAém . . . Ew oU cvvT 4p dT TEIV, X. T. À. — . : Himer. 260 COMM. L ATERIA R IA. Valerius Maximus (), alii. . Totum, Eupolidis fragmentum .emendavit. Wyttenbachius. (2) 3. de. quo videatur Frommelius. (3). Himer. p. 316. 490. —. Themist. Orat. II. P 97. — J| Aliiphe. Epp. Lib, I. Ep. 38. (1) Quinct. Instr. Orat, II. 16. xi. 1o. bis, — Plin. Epp: L Ep. 20. — Val. Max. VIII, 9. Ext. 2. (2) Ad Plut. De Ser. Num. Vind, cap. I. p. $10. C3) Ad, Aristid. Schol. h 1, T AONO T 4M. Tò čapobúpws ènget TOU péyoyra yuipei oUX ÈFIEILÉCTEpÒV; GAAÈ FPG TÀ MÀ ETIE- xégrepoy tows xa? weipov. PLUT. de Herod. Malign. cap. 4. pa 855. D. ERR RA T A; Pag. 18 vr, 9. DPeloponnne- Jeg. Peloponnesiis 166 — 21. JÈ éco» — — Ji% uícov 171 nof. 4. Sophoclis add. "Tradoediis (quae vox hinc in not, 5. migravit.) siis — 29 nof, Strabo X. cap, —— Strabo X. p. 649. Falc, (quae ex- 649. Falc. trema vox ubi non addita est, Casauboni Editio inte igen- da.) — SE ys. I$. gereretur — gererentur —— (O — I. ipsus — ipsius —— (5 — 6. representemus — rcpracsencemus —— $1 — 2, quae non — non , — 33 — i5. ut eas — deinde, ut eas —— 86 — 16. imperatores — — imperatores ipsorum —7 $8 — 9. questu (0 quaestu —— 93 — 19. mulieri — mulieribus — $97 -- 2. noceat, -— noceat? — 99 — 3. celeberimos, = celeberrimos — Il4 — 2» periit — per-iit — lis — 7. pernicosissi- — perniciosissimae mae , — 144 — 9. Piraeum -— Piraeeum — 176 ys. 21. Statuero leg. statuere —— 179 — 17. orte — morte —2À 191 — 14. facies = faciens —- ci9 ot. 3. Oeidínv — des Reliquis ignoscat benevolus lector. Qui et illud cogitet, velim, nonnulla in hac, aate duos annos scripta Commentatione inveniri, de quibus hodie, ni fallar, accuratius essem expositurus, Neque tamen scriptionem novis, vel meis, vel aliorum V V, D D., Germa- norum imprimis, adnotationibus nunc quidem ornare volui, Cujus facti quo minus me poeniteat, prohibuit aestumatissimi aemuli hu- manitas, OBSERVATIONES. 225 missi, a Thucydide vocantur non Zzoxor, verum Émoxo, utpote non desertam aliquam regionem habitaturi, sed urbem condituri, quae vicinas hostiles regiones observaret, dataque occasione aggrederetur (1). Obs. XXXIX. Ne rerum primo hoc belli anno gestarum ordinem privatis accusationibus turba- rem, has ad finem rejeci, quamquam Phidiae mortem proxime secutae videntur: quo tempore Pericles variis occupationibus distrahebatur et pro- pter hostium invasionem , Populo minus gratus erat. Eodem igitur fere tempore, quo Phidiam , accusatam .quoque fuisse Aspasiam ab Hermippo Comico, Pe- riclis inimico (2) , etiam inde colligi potest , quod , quemadmodum statuario exprobratum fuerat, eum statuarum conspiciendarum praetextu ingenuas ma- tronas Pericli subjicere, sic et simile quid Aspasiae crimini datum fuerit. Accessit accusatio impietatis , - quam sibi e consuetudine .cum Anaxagora et Peri- cle conflasse videtur. Aspasia : haud enim scio an CI. Wassenbergii conjectura , pro acé(sz legentis áciAysis, minus necessaria dicenda sit (3). Quippe ; vix 29. $. 5. De posterioribus:Aeginetarum fatis conff, scriptores a Muellero citati libro laudató p. 185. sqq. -a (1) Schaef, ad Apoll. Rhod, II. P. 8394 — Conf, Goellerus ad Thuc. Il. 27. & (2) Plut, in Per. cap. 32. p. 169. D. . | : , (3) Conferri | poterit. Assenus Veo C.-lib, laud | Corsulen- CLAR., P dus o230 COMM. LITERARLA. vix putem, Plutarchi rarrationeim tat scrupulose accipi oportere, quasi per eam indicetur; post Aspasiae accusationem psephisma de impietate a Dio- pithe esse scriptum ; ‘sed contra, quum. Anaxa- gorae accusatio narrationi de Aspasiae judicio in- terponatur, existimem , haec omnia ad idem fere ‘temporis spatium referenda esse. Anaxagoram tuto se aggressuros putabant inimi» ci, quoniam Pericles , rebus publicis unice vacans , “inque bellicis éxpeditionibus extra Athenas versatus , Philosophi "familiaritate minus quam antea uteba- tur (1). Simul instabant, ut Pericles pecunià- rum, sibi commissarum , apud Prytanes rationes redderet: deinde eum coram Heliastico tribunali repetundarum vel injuriae accusare voluerunt (2): quod postremum tamen eventu caruisse videtur. Aspasiam precibus lacrimisque damnationi eripuit Periclés; quamquam id contraleges, ut testatur Ae- schines apud Plutarchum (3). Ex quo nonnulli con- jecerunt , Aspasiam condemnatam fuisse ab Areopa- - gitarum judicio? ubi, si quis prooemium diceret, vel miserationem aut indignationem causae induceret , prae- | dus idem. V. C. in Epist ad Ampliss, Collot d'Escury; in Cl. Kampeni Museo Vol, X. Tom. I. p. 7. (1) Hujus rel exemplum dedit Plut, in Per, cap. 16. in fine p. 162. C. — Conf. sect. II. $. 7, (2) Plut. in Per. cap. 32. p. 169. E. (3) In. Per. 1. I, — Conf, Luciani Amorr. pag. 431. Re OBSERVATIONES 237 praeco, in medium progressus , statim silentium ei imponere debebat, ut judices, nullis verborum ar- tificiis decepti, res tantum ipsas considerarent (1). Verum, quamquam Areopagiticus Senatus de rebus ad religionem pertinentibus postea judicavit (2), non tamen verisimile est, ipsum nuper a Pericle imminutum de talibus rebus judicasse. Praeter- ea e duobus Quinctiliani locis (3) conjici potest, eandem legem in omnibus tribunalibus valuisse $ quamquam contra eam saepissime fuisse peccatum , ex pluribus Graecorum Oratorum , aliorumque testimo- niis apparet (4). Denique Aspasiam atque Anaxa- goram eodem fere tempore ejusdemque criminis accusatos, in idem etiam judicium vocatos esse, non facile negabitur ; Anaxagoram autem non apud Areopagitas, sed apud Heliastas, accusatum esse, verisimillima | virorum doctorum sententia est, Atque ita ad praeclari hujus Philosophi ac- cusationem devolvimur, de qua copiosissime egit Schaubachius; qui omnes veterum narrationes , nonnihil inter se discrepantes, ita conciliavit, ut Diopithem primum legem tulisse statuat, quo facto Anaxagorae inimicos , ulterius progressos , impetum in- (1) Lucian, De Gymn. p. 899. Re == Aristote Rhett. I. r. Pe 512. C. (2) Conff, quos citavit Prid. ad Marmm. Oxonm. p. r1o. (3) Instt. Orat, H. 16. init, VI. 1. (4) Conf, v.c. Dem. in Míd. cap.51. Pp 574. R. sq. — Plat. in Apolog. Socr. cap. 33. p. 34. B. Pa o8 COMM. LITERARIA. in eum fecisse (1), Ambigitur, utrum. Cleon, an 'ihucydides Milesiae filius, Philosophum. accu- saverit. Equidem a. Cleone id factum putem’; nam; quamquam Thucydidem , ab. exsilio. reducem, expe ditioni Samiae interfuisse diximus (2) , post exsilium tamen Pericli non amplius adversatus esse videtur. De Cleone alia plane res est, qui hisce temporis bus, quibus Pericles Democratiae nomine regiam poe testatem exercebat, Populi partes amplexus est; seque Pericli opposuit 5 quocirca et a Cómicis quas - vis occasione Populo ostendebatur , ut qui, bello stre« nue gerendo , hostium vim citissime propulsurus es- set (3). Idem brevi post Periclem ipsum accusavit; testante Idomeneo apud Plaütarchum (4). | Atque Anaxagoras non adeo accusatus ést, quoniam ime pietatis culpam revera contraxerat, quam. potius, quod Periclis inimici, praevia Philosophi condem« natione, viam sibi straturos esse sperabant, qua mox ipsum principem in republ. virum 5 non sine successu, aggrederentur.- Impietatis vero, qua accu- sationis praetextu utebantur, praecipua capita erant haec: Solem ;ab Anaxagora vocatum. esse mass sam. igneam (3), eumque librum scripsisse. quo Lus CE Conf. Schaub.. Lib. laud. p. 47. sqq. — Addatur W. van. Swinderen in Comm. de Areopago. p. I5. - , i (25 Conf. Ohn X XFIT. A3 (3) Plut. in Per. cap. 33. in.fine p. 170. E. €4) lbid. cap..35; in fine p, 171: E. < (5): Conff. scriptt. cit, a Schaub. R l;'p. 49. JO BS-ER VATIONES. a29 Lunae phases ac defectiones e natutali quadam causa explicarentur (1). Defendit eum Pericles. (2) : sed nihilominus in carcerem inclusus est, in quo li- brum scripsit figuramve adumbravit ad ` xúzaou Terga ovis pulv pertinentem, Quum autem Pericles animadverteret , Anaxagoram in extremum vitae periculum adductum iri , clam eum ex urbe emi- sit. Hic se contulit Lampsacum , ubi maximo in honore fuit, ac septuagenario major diem obiit supremum. Plura addere non libet, omnibus quippe veterum scriptorum , : quos collegeram , locis janr a Schaubachio occupatis, ja Mirari quis possit, Periclis. familiares i in | impletg- tis suspicionem apud Athenienses incidisse, quum Periclem in impios vehementer animadvertisse con- stet. Sed hic fortasse. putavit , lege in Atheos- pro- ponenda, criminis. suspicionem. a se suisque amicis facilius averti posse. Fuit autem lex illa , a Lysia (3 nobis serváta, hujusmodi: (zairoi Tispinaia ToT Qas, TAPZIYET CH piv csQ TV &cspodvray 23 e på- voy “phela Toig yey pauku vduoig TE AUT , &AAÀ xal rog ypo, xð’ oùs Eüpoxridai Èy- yoUyTR4 « « e « (uyeisüm) yàp Qy a)robo oUTGG où “Çe Plat in Nic; capi 23. p. 339. E. — Inveniebatur hoc placitum im» Libro. mep Qóssug. Conf. Schaub. 1. l.p, 61. Sq. :2) Admodum acere. haec tetigit Lucianus in Tim. pag. m KR. SDan: w (3) In Orat. de Andoc. impietate cap. 3. p. 2044 Re: s» COMM. ILITERJARIA. udvov Tolg AvÜpdrolG y AAA xa) no beore 3n - 3»). Obs. XL. Demosthenes (1) hunc morem ie cae laudationis solis Atheniensibus vindicat : qua in re plures ipsi oblocuti sunt; inter quos fuit, qui eum tamen Romanarum rerum inscitia excusaret. At Wolfius (2), postquam dixit, nullas apud Athenienses fuisse sepulturas publicas, nisi eorum qui bello interiissent , animadvertit: Romae ora- tiones privatas tantum , non publicas jussu Populi , fuisse habitas. Funebres isti ritus. primum post Persica bella instituti sunt, ac lex tum lata: Adye éyxeuioy Tolo Owocia barTouévoig coUe mpowipebév- Tac r&v jw4rópov (3). Utrum hic honos ad. Ar- temisium , Salamina Plataeasve, an ad Mara- thonem caesis, primum sit habitus, incertum est (4). Duae ex istis funebribus orationibus. no- bilissimae nobis supersunt; quae ab antiquis prae ceteris 2z,T«Qlev ayov nomine appellatae sunt : Thucydidis dico ac Platonis GA Quae a Lysia .Scri- (1) In Orat. in Lept. cap. 80. p. 499. R. (2) F. A. Wolf, ad Dem. 1, 1, (3) Diod. Sic. XI. 33. — Petit, Legg. Att, p. 602. Wess, (4) Dion. Hal.. Lib. V. cap. 17. p. 885. R, — Nihil contra disertum hocce testimonium valent dicta a Philostrato Heroic. cap. XI. $. 3. (5) Thuc. ll. 35-47. plat, in Menex. ~= Conjunctim has orationes ediderunt Denthamus Oxon., 1746. deinde Gottlebe- rus Lips. 1782. OBSERVATIONES. yt scripta fertur, licet hic illie huic oratori abjudicata fuerit, aliquos tamen acerrimos defensores nacta est " verum ea, quae Demosthenis nomine insigni- tur, communi eruditorum consensu, criticorum obelis confossa est. Obs, XLI, Stephanus Dyzantinus (1) memoravit oppidorum nomina, quibus Terapolis. constabat; erant autem haec: OenoZ, Probalinthus Trico- rythus. (Tricorynthus) ,' Marathon, Derkelius pro- Olvéyy legendum .putát Of» Si quid mutandum, malim OZ»; qui pagus,- teste eodem Stephano , erat rãs Olv4iog QuAñç. Vix autem credas, Oenoén, quam superiori anno expugnare non. potuissent Peloponnesii, nunc «absque ulla pugna fuisse occupatam. Ceterum Tetrapolin non deleverunt Lacedaemonii , quod. Heraclidis olim hospitium | praebuerat (2). Obs. XLII Libenter paucula hic illic ex- cerpta desumerem e Thucydide , -qui et ipse hunc morbum expertus, omnium animorum consternatio- nem, incredibilem morbi vehementiam , inefficaces- que medicorum conatus, pulcherrime graphiceque descripsit; nisi "metuendum mihi foret, ne illa man RA m om- (1) In voce TevpdzoAs. sa Conf, Xyland, ad Plut, Thes. cap. 15. p» 6. D. et Cellar, in Geogr. Antiq. I. p. 936—942, passim. 2) Diod. Sic. IV. 57. — Conf. Herod. IX. 26. — B, ter Haar in Comm, de IIeraclidis, Ann. Gron, 1826—1827. p. 49s $q. es COMM. LITERARIA, omnium admiratione dignissima commemoratio , ` tali epitome. in frustula divulsa , nativam praestantiam magna ex parte amitteret ; quapropter ne Lu- cretii (1) quidem. versus huc attulimus , e quibus flebilem Atheniensium hoc tempore. conditionem probaremus. Id tantum nobis propositum est, ut nonnulla ad Historiam hujus morbi pertinentia in medium proferamus. ^ Aethiopicae originis atque itineris per Persidem insulasque, praeter scriptores jam memoratos , testes habemus Maximum Tyrium atque Ammianum Marcellinum (2): sed observa- tur aliqua discrepantia, Thucydidem inter (3) et Pausaniam (4)5 quorum alter memoriae prodidit; pestem Peloponnesum nullo, quod relatu dignum sit, malo affecisse: alter mentionem fecit pestis Troezene Cleonisque saevientis, et imprimis tem- pli quoque Apollini "AacZixzxg Phigaliae exstructi , ob hujus Dei de Phigalensibus P. B. tempore bene merita. Monet Muellerus (5), Pausaniae comme- morationem nihil esse, nisi conjecturam , qua vo~ cis ézixcuplcu originem explicare voluerit, eamque y Thu- (1) De Rerr. Nat, Lib. VI. vs. 1137. sqq. — Conf. et iir Metamm. Lib. VIL. v$. 555. sqq» l (2) Dissert. XIII, p. 143. et XIX. p. 231. — Amm, Marc. XIX. 4. — Conf. Goeller. ad Thuc. 1. ad textum laud. (3) Thuc. Il. 54. (4) Paus. Il. 32. $. 9. ibique Siebelis. X. t1, $. 4. VIIL 41. $. 5. (5) In Dissert, de Phidiee vità, p. 14. Sq. OPB S ERV ATIONES. 233 Thiicydidi plane contrariam, "Sed düo sunt, quae in Doct. Viri àrgamentatione dubitationi obnoxia videantur. Primum E Phigalenses fortassis aedem in honorem Dei exstruxerunt, quia morbus nequa- quam suam regionem invaserat, ceteris Graeciae tractibus , non adeo longe ab Arcadia remotis , mor- bo afflictis, extra Peloponnesum enim hanc luem per totam Graeciam serpsisse , e Thucydidis verbis satis apparet. Itaque, licet morbus nondum in Pe- loponnesum pervenisset, incolae tamen sibi me- tuentes , si mali immunes 'måtsissenti, templim se aedificatüros esse voverunt. ^ Deinde, quod Arca- des B. P. tempore Ictinum "Atheniensem in suam regionem. "recipere. "noluise "observet "V. D.; non postulatur, üt eodem, quo pestis saeviit , tempore , licce Architectus "in Arcadiam "venerit; Quamquam enim apud Pausaniam legimus; tem- plum fuisse exstfüctum ab Tetino Periclis aequali, tamen inde non sequitur, Pericle vivo illud fuisse i; aedificatum; quidni fctínus induciaruur, a Nicia cum Lacedaemoniis pactarum, occasione, in Pelo- ponnesum: se conferre: potuerit? In reliquis ' cum Muellero vagos vulgi rumores agnoscentes, Pausa- niam cimi Thücydide conciliasse nobis videmur; ita ut neuter erroris accusandus sit. Tritum fuit in antiquitate commentum, Hip- pocratem hoc tempore "Athenis degentem, primum pestem praedixisse, dein curasse, “ne” discipuli ea corriperentur, ac propter sua de Atheniensibus bene 244 COMM. LITERARIA. bene merita , plures ab his consecutum esse honos res; ita ut ipse ac posteri ejus in Prytaneo alimenta. publice acceperint, Verum haec ab Ackermanno (1) inter permultas istas fabellas referuntur , quae, nullis aequalium testimoniis confirmatae, postea demum a Medicis , qui Hippocratis sectam profitebantur , exco», gitatae et fictae fuerunt , ut, quo insigniore ipsum gloria floruisse aliis persuadere possent, eo majo» rem suae sectae conciliatum iri arbitrarentur. Athenienses diutissime pestis calamitate afllicti sunt; nec quidquam proderat, quod plurimos cives ex urbe in expeditiones emitterent 5; hi enim morbum quaquaversus afferentes , et. ipsi miseré perierunt, et contagione ecs infecerunt, qui adhuc pestis immunes manserant; cujus rei nonnulla exempla in textu memoravi, In urbe lues primum per biennium saeviit, et quamquam deins de aliquantulum sedata est, hieme tamen Olymp. LXXXVIIL 2. A. C. 427. iterum Athenas ine vasit, ac per totum annum ibi grassata est. Quo morbo nihil unquam . Atheniensium . vires magis attrivit : numerus enim eorum, qui oc. cubuerunt, tantus fuit, ut ex Hoplitis. quater mille et quadringenti , ex Equitibus trecenti ex. spi- (1) In Fabric, Bible Graeca ed. Harles, Tom. lI. p. 512. — Ves terum scriptorum nonnullos locos collegit Darthelemyus , Tom. 1, ag. 242. sqq. ed. 24 Bate OBSERVATIONES. 235 epiraverint, et reliquae turbae numerus iniri non potuerit (1). | Obs. XLII. Suidas (2) memorat, Periclem Xanthippum aParalumque ex. Aspasia suscepisse, contra disertum Plutarchi Platonisque testimonium, Vidimus jam supra (3) , hos fuisse Pericli e Dinoma- che natos , quae antea, Hipponico nupta , Calliam pe- pererar, Nec major fides Grammatico habebitur , con- tendenti ; Periclem contra leges. juniori nomen Herois indidisse, Nam , quamquam antiquitus Paralus ali- quis fuit (4) , quem Athenienses honoribus prosegue» bantur; hujus Parali nominis alia fuit Etymologia; fueruntque plures alii, quibus hoc Parali nomen tributum fuerit (5)... Summa cura a Pericle educati fuerunt filii, qui eos ab optimis magistris erudiri curavit; sed in iis manifestum omnibus factum est, virtutem | doceri non posse.(6). .Commu- ne autem Athenis fuit vitium , ut clarorum principumque in. republica virorum filii a pater- | | | na Ci) Thuc. III. 87. (2) In voce IIegixAsiG. (3) Conf, Obs, X XVI. — Add. Schol, ad Aristoph, Nubb,. vs, 64- (4) Harpocr. e Phylarcho in voce IIZpzAog =- Conf. Ci. Meier ad Scholl. in Dem, Orat. adv, Mid. p.214. (5) Conf. v. c. Plat, in Apolog. Socr. cap. 22. p. 33. E. (6) Plat. in Men, cap. 22. p. $1. — Alcib, I. cap. 14. p. 122. ibique Schol. — Protag. Cape 1o. p. 319. E. sq. — Aeschin. Socr, I. cap. 7. * Athen, XI. p. 506. $99. 3956 COMM. LITERARIA. na praestantia prorsus desciscerent; cujus vitii Cleo- phantus Themistoclis , Lysimachus Aristidis, et Milesias et. Stephanus uterque Thucydidis filius, maxime accusandi fuerunt (1). De Periclis: tamen filiis non omnino desperasse videnfür Athenien- ses (2), quippe qui adhuc juvenes essent; quae tamen spes praematura eorum morte in vanum abiit; si quidem ad eos non pertinet Socratis accu. satio in Gorgia. (3) Illo enim tempore, quo hicce Dialogus habitus esse fingitur, dudum peste ab- $umti fuerant: sed eo loco intelliguntur Periclis consanguinei, qui et post ejus mortem magnam in civitate auctoritatem habuerunt, üt ex Alci- . biadis Hippocratisque (4) exemplo apparet. De Paralo nihil diserte memoratum invenimus ,- unde aliquid contra eum probari possit :: Xanthippus vero a Plutarcho nobis depingitur prodigus patris- que coram aliis irrisor; ita ut et uxoris, quam Isandti filiam duxerat, laederet famam, multos de necessitudine quae eam inter Periclemque exstie terit, rumores in vulgus spargens; et ad mor. tem usque patri inimicus permaneret (5). Utrum ur n Pe- * (1) Aristot. Rhett, n; 192" 9078000707 X le qi pe 250. 2) Plat. in Prot. cap. 16. p. vie de (3) Cap. 17. p. 472. B. L^ (4) Conf, Ops. IF. ! (s) Plut. in Per. cap. 36. p. 171. Conf. cap. 13. p» 160. E. Cap. 16. p. 162. A. /OBSERVATIONES. o3 Pericles nimis parcus fuerit, filiique uxorem ad- amaáverit, non certo liquet, tamen non verisimilis est illa accusatio, ut in ejus Characterismo vide- bimus. Etiam Aspasia in causa harum inimicitia- rum fuisse dicitur ; nec mirum alicui accidat, si filii prioris uxoris, a Pericle repudiatae, novercae mi- nus benevoli fuerint, eaque suo filio prae privi- gnis faverit(1). Quodsi igitur Pericles filiorum morte . audita, vix ullo animi dolore commotus fuisset , non foret quod tantopere miraremur; ac suspicandum esset, Periclem a filiis alienatum fuisse. Quum vero ipsum adstantem Paralo mortuo lacrimas fundentem conspicimus (2) , patris animum agnoscimus , et mi- seremur viri, cui familia, ceteroquin in miseriis solatium , eta rebus publicis refugium , tanquam calamitatum cumulus addita videbatur 5 quique postremo senex spe frustrabatur, fore ut per filios gentis suae memoriam posteritati commendaret. De necessitudinis vinculo, | quo Pericles cum Alcibiade conjunctus fuit , jam aliquoties diximus: pravam esse v. c. eorum opinionem, qui eum Dericlis privignum vel sororis filium —appellave- rint, quum tantum ipsi fuerit cognatus, Peri- cles ei, uti et fratri Cliniae fuit tutor, eique de- dit paedagogum Zopyrum (3). Videtur autem Alci- | bi- (1) Athen. V. p. 2co. (2) Conf. sect. Il. $. 8. (3) Plut. in Alcib. 191. E. — Plat. in Pfotag. cap. to. p. $20. A. — "n Alcib, cap. i7. I. p. r22. B. 238 COMM. LI TER AR I A. biades Periclem debita observantia prosecutus fuis- se, Nec. Pericles omisit ingenium , quo adoles» cens excellebat , suo pretio aestimare; ita ut Alci» biadem quovis tempore ad se admitteret, ejusque consiliis in nonnullis uteretur, Namque, etsi vix audiendi sunt, qui contendunt (1), Periclem Al- cibiadis suasu, ne pecuniarum sibi creditarum rationes reddere cogeretur, bellum Peloponnesium commovisse; tamen inde colligi poterit, Periclem ejus sententiam magni fecisse, | Ita et vidimus, Alcibiadem Pericli , post filiorum mortem , persuasis- $e, ut. denuo in publicum prodiret. Obs. XLIV. Qua occasione haec Zex lata fuerit, indicavimus Obs. XXIV. Ejusdem vero hoc tem- pore auctorem poenituit, Quam ob rem Athenien- ses , existimantes, eum jam satis poenarum , quod tunc adeo arroganter egisset, dedisse, Deorum- que ultione fuisse oppressum 5 ipsi concesserunt, ut nothus (2) inter legitimos cives reciperetur, ac nomine paterno in sua curia censeretur (3). Hic Pericles erat filius Aspasiae (4), et postea nomi- nis celebritatem adeptus est victorid ad Arginu- sas insulas reportata ; sed quum procella impedi- | | ti (1) Conf. Obs. X X XI. ia fine, b ; ' C2) Conf. Arist. Politt, III. cap. s. Pe 344» Cs (2) Plut. in Per. cap. 37. p. 172. E. — Aelian, VI. 10. XIII. 22. — Liban. Ep. 608. —— Suid. in voce Ayuorotyroç. (4) Harpocr, in "Ae agíx ibique Vales, — Suid. 1. h OBSERVATIONES, 239 ti Atheniensium praetores caesos non sepelivis- Sent, cum collegis morte multatus fuit (1). So- crates, quocum familiari consuetudine conjunctus fuit (2), illo tempore Epistates, palam osten- dit sese Populi odium conteminere, quum Athe- niensibus instantibus, ut hos praetores condem- maret; constanter injusto huic judicio calculum. suum adjicere, Populumque in suffragia mittere negavit (3). Obs. XLV. Observatione I. rationem indicavi , qua Periclis aetas mihi apte definiri posse videa- für; qudpropter hac de re nihil dicendum super- esset, nisi aliquam quaestionem movisset Athe- naeus (4). Is , malignus clarorum in antiquitate vi- rorum , sed imprimis Platonis obtrectator, vehe- menter in hunc philosophum invehitur, quod in Dialogo Gorgia Calliclem induxit dicentem (5): qi 9i $5 OsueTokAix cx xoves, Avopm dyuÜbvy ye- voyórx , xat Kiuwsæ xci MuAvidow» xat YlepikAém TOUTOV), Ty VE C Tl TeTsAEUT4XÓTX 5. Quum enim ile Dialogus circiter viginti tres annos (6) post - Pe- (1) Xenoph, Hell, I. 7. — Diod. Sic, XIII, 99. — S:hol. ad Aristoph. Rann. vs. 793. 710 ét 1227. e Philoch. (2) Xenoph. Memm. III. s. (3) Plat iñ Apol. Socr. cap. 20. p. 32. C. — Xenoph. I. 1. Memm. I. 1. 8$. 18. IV. 4. $. 2. (4) Deipnos. V. p. 217. ibique Casaub. p. 3?4. — DEM Schweigh. ad 1, 1. Tom. lll. p. 234. (s) Plat. in Gorg. cap. 58. p. 5o3. C. (6) Ex alia computatione de tempore, quo Archelaus ad re- guum »4o COM M. LITER ARIA. Periclis obitum habitus fuisse fingatur, Athenaeus Platonem :dvesgowieuoü accusavit. © Sed - defendit eum Casaubonus, monens, vocem yewori modo brevius 9 modo- longius tempus | designare. Quam summi viri explicationem , a praecipuis Platonis edi- toribus probatam, Doct. Sybrandi Çr) frigidam . et otiosam vocare temere ausus est. Adsunt plura exempla , quibus Graecorum yewsri , uti et Latinorum nuper , de remotiore quodam temporis spatio intellie gendum esse apparet. Unicum hic e Thucydide (2) apponam ,ubi Iones dicuntur, quum. 4uzper a Rege defecissent , Pausaniae arrogantiam aegre tulisse. Eflluxerant autem viginti fere anni,'ex quo Graeci se a Persarum jugo in libertatem. vindicaverant. . De Platonis autem die natali non est quod mul- tis dicam ,. quippe qui ad nostrum argumentum minus pertinet. | Plenissimus hic testis est Athe» reus C3) , qui Platonem Apollodoro Archonte-na- tum esse memorat, Ex Plutarcho autem. Diogeneque Laertio (4) addi poterit , natalem philosophi diem , in septimum Thargelionis, vigesimum primum vel se: cun» gnum pervenerit, non nisi sedecim anni Periclis mortem inter et Archelai ad regnum accessionem praeterierant, Conf, Euseb, Chron. p. 54. Scal, — Syncell. Chronogr. p. 254. Goar. (1) In Dissert, de Platonis Gorgia, p. 4.. (2) Lib. I. cap. 95. ubi Goell, plura addidit, (3) Deipn. V. p. 217. B. Pus | (4) Plut. Symposs, VIII, 1. p. 7127. — Diog, Laert. IL segm, 2, et 3. OBSERVATIONES. 209 fit mentio sacelli N/x»s ġmrépòv ad dextram Propy- . laeorum , ad quorum laevam erat cella quaedam pietu- ris ornata : de quibus aedificiis lis est inter recentio- res peregrinatores , aliis aedificia ista partes quas- dam ac latera Propylaeorum vocantibus ; aliis vero contendentibus , ea jam in arce statim post Propy- laea fuisse sita (1). Utut est, videntur haec ae» dificia, etiamsi Propylaeis ipsis accensenda sint, non tanti momenti fuisse, quanti portae, quae quinque numero , ad arcem aditum praebebant. Harum meminit Heliodorus apud Harpocratio- nem, qui etiam argenti summam | memoriae mane davit , qua- haec opera constiterunt, -> Impensa sunt 2012 Talenta (2); ut mirum non sit, Pericli exprobratum fuisse, quod patriae reditus profun- deret: de qua accusatione alia opportunitaté dice- mus, — Dum Pericles in Propylaeis aedificandis oc- cupaius erat, aliquid accidit, quo ejus amici os- tendi putaverunt, tutelarem Athenarum Deam nón tantum approbare, quae in suum honorem erige- | reti» (1) Sponius et Stuartus , quos citavit Sibelisius ad Pausan. l. I, ubi etiam Winckelmannum et Boettigerum conferri jubet. (2) Harpocration in voce, atque ex eo Photius et Suidas, — - Diod. Sic. XII. 4o. refert, in Propylaea,et Potidaeae obsidionem - impensa fuisse 4000 talenta — Thuc. II. 13. — Cic. de Off. = I. 17. — Afferri etiam poterit Plut. de Glor. Ath cap. 7. p. 349 D. — Himerius p. 292. Wernd, — Veteres scriptores collegit , eorumque sententias dijudicavit Meursius Opp. I. p. 409. l1. p. 1294. CLAR. O ao COMM.:LLT/ERARLA. rentur, sed et ipsam. adjutricem manum operi. ad» movere, Unus e- promtissimis operariis , vernula Pericli carissimus, quum de fastigio aedificii, -in praerupto monte exstructi , decidisset , ita casu. fuit afflietus , ut medici de «ejus valetudine recuperan- da deque ipsa vita desperarent, . Consilii inopi Mi- nervam tradunt Pericli in somno indicasse her- bam, quae vulneribus apposita miserum celeriter sanavit. In hujus rei memoriam Pericles in arce posuit [aeneum ‘Minervae Hygieae signum; cui fortasse adjunxit aeneam vernulae imaginem, deae pro auxilio gratias agentis , extaque sacrificantis, Herba, qua in sanitatem restitutus fuerat, inde ab eo tempore Parthenium vocata est (1). Obs. XXX. Thucydides accuratissime, ut solet, Corcyraei belli originem .proeliaque in eo commissa memoravit; cujus narrationem in pauca confere- mus. Lis erat de Epidamno, quam urbem Corcy- aei, Corinthiorum coloni, condiderant, duce se- cundum consuetudinem e Metropoli arcessito ; ade - junxerantque se colonis aliquot Corinthii aliique e Dorica stirpe oriundi. Progressu temporis Epida- mnus opulentior facta , multis intestinis seditionibus Jtoncutiebatur ; tandemque. ditiores ex urbe ejecti, se- (1) Plut. in Per. cap. 13. p. 18. p. 160. — Dlin..H. Ne XXXIII. cap. 17. Lib. XXXIV. cap. 9. p. 809. no, 36. Dales camp, OBSERVATIONES: elt sese cum Barbaris, adjacentes regiones incolentibus , conjunxerunt , et populo urbem tenenti terra marique nocere studuerunt. Higraviter afllicti sese ad Corcy- raeos contulerunt, rogantes ut Darbarorum vexationi finem imponerent, profugosque sibi reconciliarent. Sed nihil ab his impetrantes , Corinthiorüm , unde coloniae ducem acceperant, auxilium implorarunt; qui exi- stiiantes , Epidamnum aequé' suam ac Corcyraeo- rùm esse cóloniam, atque insuper graviter feren- tes, quod a Corcyraeis negligebantur, neque istis lionoribus früebantur, quos aliae civitates à coló- niis percipere solebant; Epidamniis alacriter opem tulerunt, novosque colonos in eam "urbem mi- serunt, propter Corcyraeorum metum terrà iter facientes, His vero auditis, irati Corcyraei Epi- damnios jusserunt , Corinthiorum ^ colonos do- mum remittere atque exsulés recipere ; quwni- que oppidani ista recusarent , classe adversus eos profecti sunt, urbemque oppugnare coeperunt. Itaque, ne urbs armorum vi caperetur, Corinthii sese ad auxilia Epidamniis ferenda pararunt , naves- que a plurimis Peloponnesi civitatibus, "Thebanis suisque Coloniis in Epiro sitis, in hujus belli socie- tatem impetrarunt, Quamobrem Corcyraei, conjunctas has copias timentes , coram Lacedaemoniorum Si- cyonumque legatis litem verbis componere conati sunt; sed Corinthii, omnem conciliationem recu- santes; caduceatore ad bellum indicendum prae- misso, in hostes vela dedere, Corcyraei eis ob- | O 2 | vi- s2 COMM. LITERARIA. viam -profecti pugnam commiserunt ad' Actium; famosum illud promontorium 5 e qua insulani victo- res discesserunt, multos captivos secum abducentes; Quumque Corinthii , hac clade afflicti ,. sese. domum recepissent, totius maris imperium tenuerunt .Cor« cyraei, ac Leucadem, Corinthiorum coloniam, . et Cyllenen, ubi Eleorum navalia erant, vastarunt, Illi. classem cum exercitu in Actii et. Chimerii con- finiis in. statione posuerunt, -et. quamquam- Cor- cyraei in Leucimna insula castra metati erant, neutri ulterius processerunt , sed hiemis tempore in suam quisque civitatem redierunt. Commissa autem est pug- nailla ad Actium vere , vel ineunte aestate anni 434 ut e sequentibus patebit. Sic enim pergit Thucy- dides : totum hunc annum post.navale proelium; ut et sequentem Corinthii sese ad.. bellum. acerri- me. gerendum .pararunt, undique e. Peloponneso ac reliqua. Graecia remigibus. collectis 5. quod. anim- advertentes Corcyraei, intellexerunt, se. nulla. sọ» cietate cum Graecis conjunctos cunctis his copiis impares fore.. Quae igitur antea minati erant, ea fecerunt; legatosque ad Athenienses miserunt , ut hos sibi socios adjungerent, atque aliquod ab ipsis peterent auxilium 5 sed et Corinthii metuentes 4. ne Atheniensium. copiae Corcyraeis, additae, sibi im- pedimento. forent, quominus. bellum . feliciter ge- rerent , et ipsi quoque legatos Athenas mise. runt, quos in concione cum .Corcyraeis conten» dentes Thucydides historiaé :suae. intexuit. ...Ha- rum OBSERVATIONES» a5 rum orationum sumta , si quidem , ut credere licet, Thucydides legatorum sententiam recte expressit , huc fere redit : Corcyraei. primum rationes exponunt, ob quas. hanc societatem petant ; enumerant dein , quana ta commoda inde ad Athenienses redundare possint 5 contendunt porro, foedus hoc pacto nom violari , con- . tra, injuste agere Athenienses, si societatis partem sibi negent; ostendunt denique, quot et quanta pericula ex recusatione Atheniensibus oriri possint. Corinthii non adeo Atheniensium commoda ,. quam suum -jus spectasse videntur ; Corcyraeos malitiae .et improbi- tatis. accusant, eosque impudenter societatem fla- gitare, quum sibi illa societas merito competat , tum quod antea de Atheniensibus bene meriti fuissent , tum ob horum commoda ipsa; finem orationi impo- nunt monendo, nullam unquam, meliorem oppor. tunitatem futuram, qua debitas Corinthiis gratias referre possint Athenienses (1). "Obs. XXXI. Cognovi hanc Viri Clarissimi sen- tentiam éx additamentis Kruegeri ad Clirtoni Fastt. Hell., uti jam in citatione ad. textum. indicavi, Quum vero libellum ` ipsum inspicere non licuerit, temeritatis fore duxi , ne visis quidem ejus argumene tis, ejus. me sententiae opponere, Iraque quamvis "Meierum a Kruegero confirmatum secutus fuerim, licéat tamen hic in medium adferre dubitaiionem j num 83a j A2 J (0 Thuc I. 24 - 43. (in, i a COMM; LITERARIA. num illud psephisma non forte melius ad sequentis an- ni ver referatur. Legimus in Thucydide (1); Corin. thios valde iratos , quod Athenienses foederis tém- pore hostibus auxilia subministrassent, ac contia socios pugnassent, "ofiünes vires intendisse, ut sese ulciscerentur. " Verisimile autem mihi vide- tur, eos tunc Megarensibus persuasisse, ut, quum Atticae vicinitas facillime aliquod praetextüm" of- ferret, quo cum Atheniensibus contendere pos- sent, Peloponnesii$ causam praeberent invadendae Atticae, bellique ineipiendi. Quidquid veto sit, sive illud ad finem vergente anno, sive eodem fere tempore acciderit, quo Potidaea defecit; Me- garenses sibi vindicarünt agrum aliquem sacrum, qui Orgas dietus Atticam inter et Megaridem sis tùs erat, quemque nullis limitibus a privatis pos- sessionibus distinctum , colere coeperunt. Mis. sus ab Atheniensibus Anthemocritus praeco, qui de hacce violatione quereretur. Hic vero , quum nihil proficeret, Lacedaemonem profectus est, ut Me- garenses accusaret, sed ab his interfectus est. Tantae perfidiae indignatione commotus Pericles ope Charini usus est ad persuadendum Populo , ut An- themocritum juxta Thriasias portas, dein Dipylum vocatas (2), sepelirent, eique statuam exstrue- | í er TRIN Çi) Thuc. I. 56. (2) Sex stadia ab Academia distantes. — Conf. Cic. dc Fin. V, 1. == Meurs, Attic. Lectt. III, cap, 12« ODSERVATIONES. 25 réüt, Megarensibus vero omnes portus, fanaque interdicerent , ut, sicubi in Attica deprehensi essent $ morte plecterentur: denique ut bis quotannis expe» ditio in Megaridem susciperetur (1). Quo psephis- mate magnam sibi invidiam contraxit Pericles ; nam credebatur in his non adeo patriae honorem ultus esse, quam privato odio indulsisse. Ac dicebant Mega:enses, illud psephisma inde suum ortum ce: pisse, quod duas meretriculas Aspasiae surripuis- sent(2); quam fabulam Cornici avide amplexi sunt , ut in virum, tot nominibus clarum ,. suà dicté- riá evomerent (3). Verum, quamquam hoc psé- phisma quovis modo Populi tisui exponere conaban- tur, ut v, C. illud scoliorum modo confectum esse dicerent (4) 5 nihil tamen Pericli exprobrarunt eorum, quae posteriores ei objecerunt: eum nimirum consilii inopem , qua ratione sese purgaret in pecuniarum sürreptarum] aceusatione, ab Alcibiade àdmonitüm , | hoc (1) Plut. in Per. cap. ag. sq. p. 168. B, «— Praecc. Reip. Ger. cap. is. p. 812. C. — Thüc. I. 159. — Harpocr. in voce " AvÜsjs. et Opyágibiq. Vales, in nonnullis a Dukero ad Thucyd, l. 1, emendatus, — Schol. ad Aristoph. Pacem vs. 654. —De dupli- ci quotannis invasione conf, Thuc. IV. 66. — Deinterdicto, ne quis in Atticam veniret, Gellius, Noctt, Att. Lib. VI, cap. 10; ` C2) Plut. in Per. l. 1 (3) Aristoph. Acharnü,. vs. 523. sqq. quos citat; Plut, L, I. Athen. XIII. p. 570. ” (4) Aristoph. Acharnn. vs. 5$i. ibique Schol. — Conf, idem Schol, ad Rann, vs. 1937. ad Vesp. vs. 12i7. — Aristid. IT. p, 147. ibique Schol. p. 183. Frommel, 26 COMM. LITERARIA. hoc psephisma scribi curasse, ut Populum aliis rebus occuparet (1). Aristophanes . (2) tantum dixit: Periclem , ne Phidiae condemmationis parti- ceps esset, scintillulam Megarici psephismatis sus- citasse, atque inde jperniciosissimum exarsisse bellum. Quae verba mihi non adeo de scribendo psephismate intelligenda videntur, quam potius re- spicere constantem Periclis in negando pertinaeiam , quum Peloponnesii postularent, ut psephisma. anti- quaretur. His ita explicitis , neque adversabitur Plutarchus ,. nec Diodorus (3), qui, postquam Phidiae accusationem memoravit, haec verba sub- jungit: Zvroe 3B duQleuaTos x. Te As : Obs. XXXII. Dicamus nunc nonnulla de tempo» re, quo Corcyraeorum legati Athenas venerunt , auxi- liaque in hanc insulam fuerunt missa. Consulto enim in hacce quaestione Diodorum Siculum prae- termisi, quia ejus narratio , nisi ab erroribus pur- gata, nihil lucis huc afferre poterit. Haeret in Potidaeae obsidione, pugnaque, qua Athenienses Corinthios vicerunt. Hanc bis memorat, et qui- dem posteriore loco suo jure, priori vero minus Te- (1) Diod. Sic. XII. 39. — Val, Max. IHI 1. 1. Extern. — Schol, ad Thuc, I, 67. — Aliter, sed melius, Plut. in Alcib, cap. 7. p. 194. E. — Apophthegmm. Regg. in Alcib. 4. 186. D. (2) Pac. vs. 604. (32 Plut, in Per, cap. 31. p» 160. — Diod. Sic. XLI. cap. 59. JODBSERVATIONES. 217 "fécte,:quum ex uno proelio duo fecerit (1): quo factum est, ut omnia, quae pertinerent -ad.. Cor- cyraeum bellum, quum id Potidaeae obsidionem praecesserit , ad priores ; quam decebat , annos trans- tulerit. Potidaea igitur, ex amborum , Thucydidis et Diodori, sententia, defecit media aestate anni A. C. 432. Olymp. LXXXVII. 1. incipiente, ma- gistratum adeunte Pythodoro. Quum vero haecce defectio proxime secuta fuerit pugnam Corcyraeos inter atque Corinthios, ea commissa sit necesse est ejusdem anni vere, Probanda igitur sententia Clinto- ni, legationem ad priorem annum referentis ; et de extremo hujus anni auctumno cogitandum est, Corinthii sese per duos ferc annos a priori clade reficere conati sunt (2); ut prima inter Corcy- raeos eorumque Metropolin pugna acciderit anno A. C. 434. i. e. Olymp. LXXXVI. 2. e senten- tia Thucydidis ,. quem sequi debebat Diodorus , qui tamen haec omnia prave ad annum 3. Olymp. LXXXV. retulit. (3). | Supra jam dixi, Pericli exprobratum | fuisse , quod Lacedaemonio, Cimonis filio, decem tantum naves dedisset ; ita ut. Corinthiis quidem . obsiste- retur,- classis tamen ipsa duci nullam alicujus momenti gloriam addere posset. . Videntur autem per- (1) Diod. Sic, XII. 54, 37. (2) Thuc, I. 31. (3) Diod. Sic. XIL SIs oi8 COMM LITERARIA,. perpetuae quaedam inimicitiae inter utramque fa- miliam exstitisse, quae a patre ad filium transie- rint. Sic accusavit Xanthippus Miltiadem (1), Pericles Cimoni semper sese opposuit, nunc rursus filium opprimere conatus est, cujus nomen ipsum atque e peregrina muliere ortus , multarum crimi- nationum occasionem praebebat (2). Obs. XXXIII. Hac occasione Oratio a Pericle habita videtur, qua Athenienses adhortatus est, ut ipsum dederent Lacedaemoniis , usus orationis figura, qua cives tanquam lacessens, eo magis tamen sibi devinciret. Fuit certe haec sententia Hermogenis (3), ubi dicit: óuoAnoyouméves yàp ô Ilepa & xal) Aéyer mépparé LE 3 CXIULOTE ROVOV adyou Afye: atque alio loco (4), oiov ô Iepixañg iy cQ éayrüy dEwUy àmixbew sig AcxeDmlpoym. Obs. XXXIV. Inter os legatos fuit, cui no- men erat Polyarces, de quo Plutarchus (5) haec memorat: excusaverat pertinaciam suam Pericles, - dicens lege se prohiberi, quominus tabulam, in qua psephisma adversus Megarenses scriptum erat, avelleret; Ww auditis , Polyarces' respon» dit: (1) Conf. Obs. II. (2) Plut. 1 l. — Cim. cap. 16. p. 488. E. (3) De Invent. Lib. IV. cap. de figg. Quaest. p». 219, Stur- mii. (4) Lib. laud. p. 220. (5) Plut. in Per. cap. 30: Pe 165. D. PEE CES ERES OBSERVATIONES, i9 diti y si igitur lege prohiberis, quominus tabulam p dvellas, agé, converte eam. intro , nulla lege hoc „J impediente.” Petitus (1) putavit, hoc praescriptum ad omnes ratas pertinuisse leges, neque tamen nisi uniéüm hocce exemplüm attulit; quapropter Wes- selingius censuit, illam de psephismate non avellen- do légem tantum ad Megaricum decretum pertinuisse. Obs. XXXV. In his Plutarchum secutus sum, cujus. auctoritas longe majoris mihi aestimanda vi~ detur ,. quam “Scholiastae ad. Aristophanem (2) , in quo plura turbata sunt, ut ex Muéllero jam. indis- cavi Obs, XXII. Suidas (3) etiam mirabilióra protulit, .. Verum est in his. majoris momenti quid, quod Diod. Sicul. (4) haec accidisse di- cat. Archonte. Eutbydemo , atque. adeo .eodém tempore, quo: Anaxagoras- atque Aspasia accus sati fuerint. | Neque tàmen fidem ei tribue. ris, idque potissimum hanc ob causam, quod Pericles orationem, qua de Atheniensium -redis tibus; exposuit, coram Populo dixit, Peloponnes siis etiamnum in Isthmo morantibus (5). Post redditas: igitur. de omnibus reditibus expensis que rationes, non facile crediderim j^ Phidiam ejusmodi furti continuo fuisse accusatum; magis. | que (1) Ad Legg. Att. p. 199. (2) Ad Pacem vs, 604. (3) In voce $ei3íznv. (4) Lib. XII. cap. $8. (5) Thuc. Il. 13» 22 COMM. LITERARIA. que illa mihi arridet sententia , qua Pericles statuitur , quum. animadverteret , Populum se participem. ha- bere furti, cujus Phidias: accusatus esset ,. primum amici sui accusatores mendacii arguisse; -dein in publicum prodiisse, totius administrationis ratio- nes redditurum , omnibusque exposuisse , quae: si- bi praesto essent. ad. bellum fortiter... ac. faustis auspiciis gerendum, Obs. XXXVI. Irruperunt Thebani in Plataeéne sium. oppidum IIufoàdpou fv: dúo uvae Apyovrog "Alxyaloig , [er Tiv èv Tiori éxnv pin exc xal 4p wp &pxouivo (1). Krueg&us (2) mutandum censet (9' (duo) , in ð (quatuor) menses; non ta- men addit, quibus haec. conjectura nitatur ratio- nibus, quas alia opportunitate se allaturum. esse pollicetur. Eam tamen amplecti non audeo; licet, si céccapae legatur, facilius hicce "Thucydidis locus explicari possit, Archontes enim magistra- tüm capessebant mense Hecatombaeone (3); quum autem Pythodorus duos adhuc menses post illam irruptionem Civitatem gubernaverit, irruptioque ip- sa mense exeunte (4) sit facta, extremus mensis Munychion intelligendus erit; qui, quum “nostro mensi: Aprilium conveniat, in Graecia minus recte di. (1) Thuc. 1I. 2, (2) Ad Clint. F. H. ad. h, a. (3) Conf. Obs. XIF. (4) Thuc. H. 4. JOBSERVATIONES ez dicatur: čega- 7p dpwouévo.« Addit etiam "Thucydi- edes, uerà: cA d Ylorimla wu myn fur, quae "igitur pugna mense Maeéiacterione , exeunte Octo- bri, comiissa: fuerit ; quamvis. verisimilius videa» -tur, Corinthios: Atheniensesque longinquam eam .expeditionem , praeterlapsa jam aestate non susce- pisse.: Sed haec non tanti sünt, ut eam ob. caus Mtüsenn lectionem. mutemus. d XXX VII. Ab. hacce in diticam. irruptio- » plurimi. Peloponnesiaci belli initium repetunt : quam rationem etiam Plutarchus et Diodorus secuti esse videntur (1). Thucydides autem tribus a se invicem ‘diversis rationibus hujus belli initium defi- nivit; H prouti s vel, consueta sibi computandi ratione , per aestates hiemesque historiam exponebat >, vel res in ipso belli initio gestas spectabat, Ita saepius po- suit hoc B. P. initium primo Munychionis mensis die, a quo aestates computabat ; atque ea ratióue potissimum usus est , quoties de posterioribus tem- poribus indicare volebat quantum temporis spatium jam inde a Peloponnesiaci. belli initio praeterlapsum fuisset (2). Sin vero res ipsas spectes, irruptio- nem in Plataeas belli originem vocaveris , quippe Ae- AupMéyay Ampumpüs T&v erovd&y (3)5 quam ob causam (1r) Conf, Wesseling. ad Diod, Sic. Xll. 33. n?. 4o. 52) Thuc; V, 50; 26. — Conf. Dódw. in Appar. p. 12. — Goeller, ad Thuc. l i. (3) Thuc, H. 7. so COMM LITERARIA. hac occasione accuratissime: definivit "Thucydides , quinam magistratus hoc tempore in aliis regionibus munere fungerentur (1). Sed fuerat Thebanorum in Plataeas invasio, hujusque urbis ab: Atheniensibus - occupatio ; "tantum in causa, cur privatum quod- dam odium inter utrumque Populum intercederet ; atqueea de re non adeo inceptum erat bellum , cujus igitur initium cum plerisque antiquis scriptoribus repetiit scriptor ab expeditione Archidamia (9); unde etiam decem priores Peloponnesiaci belli an- ni nomen "'Aepwiómpelou Toaéuoy traxerunt C 3); quos annos secuta Niciae pax loco cessit Deceliaco bello (4). Si autem Thebani exeunte mense Mu- nychione in Plataeas irruperunt , invasio a Lace- daemoniis facta est mense Hecatombaeone Ar- chontis Euthydemi , Olymp. LXXXVII. 2. A. C. 431. Jam vero, quum Roma e Varroniano calcu- lo, condita sit A. C. 754. » bellum Peloponne- sium inceptum est anno 323. U. C. Quae tem- porum computatio egregie confirmatur Auli Gellii testimonio (5), dicentis: . bellum deinde in ter- ra Graecia maximum | Pelopotnesiacum . . . coepe ségi e : AE Cı) Thuc. II. 2. (2) Thuc. II. 19. V. o0. (3) Harpocr. in voce, — Suid. in voce Bpzcidus. — Conf, Marx- ius ad Ephori fragmm. p. 232. (4) Conf. plures loci, a Göllero citati in. mt « Thuc. Lib. V. "MET (5) Noctt, Att, Lib. XVII, 21. ODSERVATIONES.;. 222 tum est circa annum fere post. conditam Romam, 323. Obs. XXXVIII. Memorat Plutarchus (1) nonnul- la de solis defectione a militibus observata, eo ipso tempore, quo naves conscenderent; narraàt- que , quae hac occasione Pericles fecerit, quo laban- tem suorum animum confirmaret, haec referens ad alteram ` Periclis in Peloponnesum expeditionem. "Thucydides (2) autem nobis testis est, solem hoc ipso primo B. P. anno defecisse , quod. recentio- res computarunt tertio Augusti mensis die accidis- se (3). Quapropter, Plutarchum hac in re erras- se (25 , atque eam defectionem ad hanc Periclis expeditionem referendam esse , statuerunt. — Subzcta "fegitia inde expulit incolas; quo nomine imbelles , pueros, senes ac mulieres intelligi puto; adultis enim ademit pollicem dextrae manus, ut remo tan- tum, non armis, uti possent, atque ita Atheniensi» bus remiges exsisterent (5), . Factum illud est au- ctore Philocle ; üt vult Plutarchus (6) , Cleone, ut ' Aelia. (1) .In,Per..cap...35. p.» 171. C. Conf, Obs. L. (2) Thuc. Il. 28. (3) Sims. Chron. ad annum mundi 3574. == Kruegerus ad Clint. F. H..h. a. (4) Francicus interpres Plutarchi, cui Belgicus Cermanusque consentire videntur. (5).Cic. de Off. JIL 11. Aelian. V. H. IL. 9. — Val. Max. IX, 2. Extern. 8. €6) Plut, in Lys. cap. 9. in fine, p. 439. A. — Iste Philocles non con» pL C'O MM. LITERARIA. Aelianus. parivo; fortasse posterior prioris pro- positionem , ad omnes captivos cujusvis gentis „spectantem, ad Aeginetas restrinxit. Lacedaemo- nii exsules exceperunt; iisque Thyream oppidum , in confiniis Argolidis situm , incolendum permie serunt , ubi habitarunt usque ad cladem , quam Athenienses a Lysandro ad Aegos Potamos accepe- runt (1). . Coloni ab Atheniensibus in Aeginam mis- confündendus cum Archonte A. C. 459. Conf. Wessel. ad Diod. XII. 44. n9. o. -— Huic se opposuit Muellerus, in libro Aegineticorum p. 180. Sqq. sed etin aliis a vero aberrasse mihi quidem videtur quem autem si dedita opera refutare voluis- sem, ab argumento nimis recedere fuissem coactus ; quamobrem ejus, ut mihi certe videntur, errores tacite emendare cona- tus sum. Sic et haec omnia fabellam vocat, et in Wesse- lingium insultat, nihil pro sua. sententia afferens, quod -non facile redargui possit. Qui jam antea scilicet rem ipsam refütaverat, - nullius ducit predi obloqui testibus, unde sua habet “cognita: sed tantum locum e Xenophontis Hellenicis Lib. Il, 1. $. 31. adducit, ad probandum, id, quod fabellam vocat, inde suum ortum cepisse, Sed idem ille locus vehementer pugnat pro nostra sententia: nihil enim magis in promtu est, quam ut hostes Atheniensibus objicerent, eos, dummodo vic- tores cvasissent, captivos ' manibus: dextris privaturos fuis« se Dux quippe erat idem Philocles, qui: B. P. initio Athe- niensibus persuascrat, ut Aeginetis pollex adimeretur; atque Athenienses in illo bello jam saepius ostenderant, se non mültum ab. illa saevitia remisisse, Meliorum v. c. Scionaeorum- que suppliciis (Thuc. V. 8& 116.); quin idem ille "Philocles nuper, quos e- duabus navibus ceperat vivos, omnes de rupe dejiciendos curaverat. 4 (f) Thuc. et Diod; ll, ad textum cc, == Paus, Corinth, cap, 29. OBSERVATIONES. 195 si Grammatico sit tribuendus error, e mea sententia sic emendandus erit: 'Aaxifid3«s å KAeivlou* 7» dè xal ÉTspog mr & T7064 (Sic, Alcibiades I.) roù mpoeipupé- vou, y Quoi Avclag . « .« mürdy vé xo) viv mpg pn- rpd mr ám Tov (Megaclem, Clisthenis filium , Alcibia- dis II, ayum maternum ,) 3s tEoorpasiobiyæi Locus vero Demosthenis (1), qui contra omnium ves terum scriptorum consensum pugnat, librariorum incuria corruptus esse videtur, nisi fortasse orator veram Alcibiadis originem consulto. dissimulaverit. Ut igitur totam hanc argumentationem pàucis con- traham, et rationem, quam in illüstraflda hacce genealogia secutus sum , uni quasi oculorum obtu- tui subjiciam , Stemma, sicut mihi e veteribus scriptoribus colligi oportere videtur k sequenti pae gina exhibebo. | E (1) Adv. Midiam cap. 41« p. $61, R. —— Conf, ji eum se« cutus est, — Declam, IX. p. $52. 2 s i CLAR. N Alce aS ES :4 f (> : : €t t* c , £ e - E. 3 ex 5 "i &. i e e» v 4 1 r ia [o^ v Es > > A " - E b» z $ to PE æ- n pan mad gs -~ ^ ^ ( tX ow 2 £ Lg 5” < ht R ec - s : La kz (4 p> - vtm > -* O -— e. L4 be. bl r ^ , f - neJ ie" : OO xw v a : N œ -s 4 A3 3 ^- 2 ^ Sprig 58 DTeY m "e s pP ret ip c T" —— > » -— $9 £s ea x d F ta : >} Suc t -* - — [ue . fz f . ^ I ( 84 e" y" Z ~ p g - >» 9» -—— A S Um. ym Ls md ^. $ è tp ~ A. pan --— "o ^ e y. * o 'SoHed 39 rruoddrg zox(j (€) E i *loxn ovium Co) $58 *10xn rddnpuex (1) š ES. d Mai — em c. w hi ee DELI ha £8 s pes a T "TI S9Perqropy. tseno psum mm d : L4 I eR rupe gaa Non (s) oupemourg 'Stiui) 'snugooixy E e | rn 1 II '] Sepeiqiorv ^ suspi *Stiumo in LIEST m. T OBSERVATIONES.^ 1p (Causas; ob quas Pericles sese ab’ uxore. sepas raverit,.considerabimus , ubi de ejus: Characterismo agemus; deque filiis , quos ex ea suscepit; NM ubi illorum: obitus: adde eritiqi3oq nor efinmio. RU '0- Ogro T Obs. "XXVII. Dient: tantum hoe jonbii de Zfspásia aliquid annotabimus y cujus j:ut reset vita: a pluribüs jam enarratae ^ Sunt, ita cimi Pericle cóiisüetüdo' aptius in altera. Commentationis : sèc - tione: é&ponetur,' Constitit. jam inter ^ antiquos: scriptóres'j'Aspasiam filiam. fuisse Axiochi:; ex urbe ^Miletó oriunda .(1)5 ^nam locus. Athe- naeio (ay, Ubi. vocatur 5 ex^ Meéyag&v ^bralpz y ita: explicari-debet, iut- statuamus. Aspasiàui ,' prius. quam 'Atlienas migrasset, artem suam 'professam: fuisse' Megaris; quo ab oppido: vulgares meretrices: Meéypisin epy ye appellari solebant: T Antea: jam: in Tohia fuerat Thargelia ex eadem: urbe Mileto y; quae^práeclarà; qua erat praedita j utebatur forma ùt amplissimos Graecorum , quibuscum. consuetu- dineni Habebat, vitos ad Persarum partes traduceret 5. itá o e —' Graue civitates — 'semina SSR ;1iSndtithi D ibex "'$par- 1) Plut, in.Per. cnp. 24. p. 165. A. — Lucian. Tom, I. p. 476, 731. — Aihen, Lib. V. p. 219. sq. E Max. Tyr, Dissert, XXIV. p. 287. XXXVII. p. 449s. — Clem. Alex. Stromm, Lib. IV. p. 523., ed, Sylb, — Philostr, Epist, XH. = Harpocr. et Suid, in , yoce 'AcTAGÍZ- (2) Deipn. XII. pr 533. ibique Schweigh, N 2 195 COMM; LITERARIA. spargeret (1): Quumque eo tempore uxores in Graecia a maritis fere negligerentur , quondam ome. nis eruditionis morumque elegantiae expertes 5 fieri. aliter non poterat,- quin Aspasiam , quae omnis bus, tam corporis quam ingenii dotibus ornata, Athenas venisset, omnes admirarentur, et quam saepissime. convenirent. Praeter Periclem inter fa- miliares habuit etiam Socratem; . cujus reii: multi. nobis testes sunt, quos inter Plato in Menexe- no (2) principem tenet locum, Etenim , ut anim= advertit. Plutarchus; quamvis prior hujus. dialogi particula magis jocose quam serio conscripta sit, tantum tamen historicae fidei ei inest , hanc mulierem in fama fuisse, quod ob dicendi facultatem mul- tis uteretur Atheniensibus; quae verba mihi indi- care videntur: Socratem, quamquam Plato in. his ironia quadam: usus fuerit, libenter. tamen. Aspas siae adfuisse, atque ex ejus. consuetudine. haud. con« temnendos fructus ad ingenii cultum.. percepisse, Fuerunt tamen et in antiquitate permulti, qui putarent, ista a Platone serio scripta fuisse; ita, ut saepius ad hanc. consuetudinem. alluserint. (3). et Clemens Alexand. Aspasiae attribuerit, .quae | So- G) Plut. 1.1. — Ath Lib. XIIL p. 608, im fiie; — Hesych. Tom. I. column, 1680. ibiq. interpp. (2) Cap. 3. p. 235. E. (3) Conf. praeter scriptt. jatt supra cit. Lucian. Tom. IF. p. 283. — Athen. Lib. XIII. p. 569. in fine et 589. E, =- Synes. in Dione p. 58. D. sq. OBSERVATIONES. 197 Socrates- apud Platonem, Diotimae tribui vo- duit (1). Mortuo Pericle, nupsit Lysicli ovium mercatori, eumque- humili loco natum, -animi praeterea inertis atque abjecti hominem, brevi. ad summum amplitudinis gradum evexit (2). Praeter- ea apud Ciceronem et Quinctilianum (3), e prio- re emendandum, nonnulla leguntur, quae Aspasia Xenophonti hujusque uxori dixisse fertur, quae- que non minus laudandam esse ingenii ejus subtilita- tem, quam indolis praestantiam ostendunt. De ejus vita scripserunt Aeschines Socraticus (4) (non vero orator, Demosthenis aemulus, ut voluerunt Francicus Batavusque Plutarchi interpretes,) atque Antisthenes , cujus nomen defendit Schweighaeuserus contra Jacobsii conjecturas (5). E recentioribus de Aspasia dedita operà egerunt Menagius, Jo. Chr. Wol- €i) In Sympos. cap. 22» p. 201. D. (2) Plut, 1. 1, — Dio Chrys. Orat. LV. p. 564. B. — Schol. ad Aristoph, Equitt, vs. 132. 736 et 762. eumque respiciens He- sych. in voce mpoßarorúAnyç. Apud Suid, eadem voce Lysicles ' perperam vocatur vy/óg 'Aocíxg. Conf. Vales. ad Harp. p. 24. = Corayo in Bibl. Heil, lli. p. 462. IIoprg 7f; est nomen proprium filii ex Aspasia Lysicli nati. — (3) Cic. de Inv. I. gte — Quinctil. Instt. Orat. V. cap. 11. — Aliud quoddam acute dictum videre licet apud Xenoph. Memm. H. 6. $« 36. (4) Plut. 1. 1, — Athen, V. p. 220. B. ~= Diog. Laert, II. segm, 61. — Cic. 1. 1, — Harpocr, in yoce Agraria. (5) Schweighaeus, ad Ath. XIII. p. 589. E. Conf. Lib. V. p. 220, D. — Diog. Laert. VI, segun, 16. — Jacobs, in Mus, Att. lll 2. p. 243. 138 COMM, LITERARIA. Wolfius, Olearius; Eckius (1). Gronovius (9) loquitur. de gemma: quadam annulari, - cui- sub nomine. 'Aemásces insculpta ^ erat "formosissimae mulieris imago. Qua plures viri docti hancce Aspasiam: indicari putaverunt ; sed eos 'refutàvit Menagius, docens; "Acgzáaeoy viri nomen esse, | non mulieris; quapropter suspicatur sculptorem - exarare. voluisse, certe debuisse, "Asrgooùg. Fuit et alia-quaedam Aspasia, cui nomen proprie erat .Milto, amica Cyri minoris , quam ille nomine ejus mulieris ornavit, quae et ipsa sui seculi ornamen- tum fuerat (3). "Ob. XXVII. In Sem belli narratione. prae- cipue Thucydidem „secutus sum, e quo etiam Plutarchus plurima petivit; ut ipse haud obscure significat (4). Ac videtur mihi cum Seidlero (5) faciendum esse ,. qui Diodorum. erroris arguit, nar- rantem haec. omnia -Archonte ‘Timocle accidisse; qua accusatione Doeckhius (6) Diodorum purgare CUP . C1) Menag. .in Hist. Philos. segm, VI. sqq. — Wolf. de. Grae- cis Mulieribus, quae prosa oratione usae sunt, p. 29t. — Olear. Diss, de Poetriis,n?.:8. — Eck, Comm. de € Lips. 1724. (2) Antiqq. Graec; Tom. II. ` (9) In Per. 1.1. Artüx, c. 26. p. 1024. — Athen. Lib. XIII. p. 529. D, — Suid, in voce ' Aezrzeíz. — Aelian. Lib, XIN. cm Ie (4) Plut, in Per. cap. 28. p. 167. B. (5) In Diss. de temp. quo primum acta est —Ó prae- missa Sophoclis.ed. ab Hermanno curatae,- (6) Comm. de Antig. saep. laud. p. 51. OBSERVATIONES. "ig seupiens , - statuit bellum 'Peloponnesium nón exdr- -sisse quatuordecim annis post tricennales " indu- „cias? inceptas 'praeterlapsis; sed ` his 'ahnís étiam aliquot menses addi vult, qua de re supfa ^vidimus. ^ Sed versantur hi viri potissimum 'in "quaestione, quo anno Sophoclis tragoedia Antigo- -me acta füerit; quae rès, quamvis ad hanc qüaes- tionem aliqua. ex parte pertirieat , hos. tamen vi- TOS in errorem duxit; quum in. id maxime jn- tenti "essent, ut- suds” defenderent 'opiniones "de tempore, quo acta esset. tragoedia , dua” Sophó- "cles. praeturam consecutus esse narratur (G Ne "autem. adolescens , qui principum in his literis "wirorum doctrinam admirari potius , È quai dijudi- '€are- possum ; temerarie " exsultare videat , auxilfa petim e Suevernii V. C. (2) hac de re "séntenitià, Ts Séidlero concedit, Diodorum repreherisione dig- fiin esse, quod Samium bellum Timoclis Archon- tis anno tribuerit , ejusdemque belli ; Archonte Mô- Tychide, cujus anno ad finem pérducià A nullam fecerit mentionem ; profiteturque se pridem. "hac de re ut Seidlerüm cogitasse , "Aicbt sibi nondum cognitum esset "Scholior, "uriivetsauf háfic quaestio- nem plaüe diriens; à Bekkero (3) cum Seidlero com- ( Aristoph. Gramm. Antig. Argum. in fine. (2) In Comm. de Aliusionibus in veterüm "Tragoediis åd res politicas, inserta Comm. Historico - dm o P Pu Berol. 1824. p. 37. Sq» D d. 1 (3) Invenitur etiam in Anecdd. Vol. T. p. PA mum. 16, communicatum, | Legimus ibi: và mep Zguov évvé£x xal QexdTg frsi vrpóvspoy èm '"lipoxAéoug (Sice Vid. Obs. X.) yéyove , xol émi roù ¿Eis Mopuyldou (Sic), Samio igitur bello in duas partes-distracto:ş post- erior expeditio , Archonte Morychide suscepta, ad annum r. Olymp. LXXXV. referenda est. Neque a verisimilitudine abhorret, Sophoclem in post- eriore hacce expeditione fuisse Praetorem 5. nam, quamvis. Boeckhius (1) ex vero contendat, nullo veterum scriptorum testimonio diserte hoc probari, tamen ne vestigium quidem contrarii invenitur 5 lo- cusque Strabonis (2) , qui anceps haberi potest , ma- gis tamen Seidleri opinioni favet. Est autem ejusmo- di: 'Afuvalo « « « » méupaureg orpæryyòv Tepihi xi cüv aürQ ZXoQoxAÉm TÒY commTXv., woMopxlQ. xa x&c Ouuxa» &meiboŭyræg obe Zpuioug. Seidlerus exinde probare etiam voluit, Sophoclis praeturam ad alteram expeditionem esse referendam, quod ab anonymo vitae scriptore vocatur Thucydidi, Milesiae filio, in Praetura collega; hic enim a Thucydide (3) memoratur, posterioris expeditionis occasione Atheniensibus auxilio venisse, - Addi poterit locus ex Aristidis Scholiaste (4), qui octo e Strategis (quos decem numero Atheniensibus prae- fuis- (1) Comm. laud, p. 52. sq. (2) Lib. XIV, p. 638. (3) Lib. I. cap. 117. (4) Edit. Frommel. p. 183. á OBSERVATIONE $. 201 fuisse dicit), . in Samio bello Pråetores enume- rat: Socratem. Aragurrhasium , Sophoclem. e Colo- no poetam, Andocidem, Chreontem, Periclem, Glauconem , Callistratum , Xenophontem Meliten- sem; unde colligas, duos Praetores Athenis man- sisse. "Verum, quum Athenienses adversa fortuna premerentur, navibus auxilio ipsis venerunt Thu- cydides , Agnon et Phormio; quos si superioribus addamus , habebimus undecim Praetores: ut exi- "stimes unum e tribus postremis, fuisse Archontem. Polemarchum, qui ceteris decem Praetoribus addi- tus, plerumque in urbe maneret (1); nunc vero, rebus minus prospere cedentibus, exercitum in- viserit, Quamquam cito illum reversum fuisse oportet, quia Pericles semper summus belli fuit dux. Suspicantes autem , istum Polemarchum fuis- se Thucydidem, habebimus, quod Boeckhio (2) respondeamus contendenti , Thucydidem Sophoclis collegam esse nequivisse, quippe ex eadem tribu "ortum. Strategi enim ex unaquaque tribu singuli eligebantur. — Huc igitur usque cum Seidlero faciendum videtur, a quo Suevernius, cujus sen- tentiam meam feci, in iis dissentit, quae de tem- pore ille disseruit, quo Antigona fuerit acta. Oblo- cu- (1) Conf. P. Bernard. Comm. de Arcbontibus p, 82. sq. — Periz.. ad Aelian. V. 15, Ann. s. (2) In Append. ad Comm. de Antigona, p. 250. — Conf, L, Bos. Antt. Graec, p. 163. ed, 1809. w COMM.LITERANXLDA. cutus est Seidlerus Doeckhio. (1), qui monuerat, Antigonam circa Olymp. ` LXXXIV. | exeuntem actam fuisse; ipse vero, satis se probasse existie mans, Sophoclem anno. r. Olymp. LXXXV. fuisse eTpxTWydy , putavit, quum propter partam hac Tra- goedia gloriam Praetoris munus poetae tributum esse dicant, fabulam illam eodem anno non. multo ante datam fuisse. Quo minus tamen eodem anno dari potuerit , obstat Atticorum mos , qui versus civi- lis anni Attici finem ordinarios Strategosin sequentem annum designare solebant: -Dionysia (2) autem, quo tempore poetae novas Tragoedias in scenam proferebant ; mense Elaphebolione, tertio nempe ante civilis anni finem celebrari solebant. Ne- que existimare licet, Sophoclem electuur- fuisse Praetorem extraordinarium , quia ejus merita, in rebus quidem. bellicis, non tanti erant, ut tali honore dignus esset (3). Quid autem illud fuerit, quo Sophoclis fabula Atheniensibus tantopere placue- rit, ut auctori Praetoris munus deferrent , a tribus Doctissimis viris , hac Observatione saepius memo- ratis , eodem modo explicatur; nempe poetam in illa Tragoedia manifesto ostendisse , bene se imperantis - y -offi- (1) Graec. Tragg. Rell, p. 107. Sq. et 137. (2) Conf. Boeckh. in Diss. Muerte de Lenaeis Comm. Acad. Berol 1816 et 1977 p. 59 et 96. — Conf, WM in Moria p. 220. sqq. ed. 1823. (3) Conf. Obs. LIF. — Phrynichum ob tragoediam simili modo Praetorem electum fuisse , testatur Aelian. V. H. HI,.89. ^OBSERVATIONES, 293 offici" perspecta "abere (1), ^ Praeterea Democra- tide laudes: passim "celebratae, e. g: versu Tli Sp osu fel , Aris vips del" vd (2), mon potue- runt^non oinnium applausu audiri, Quaestionem vero, qüa'detate fuerit Sophocles , quum hanc Praetüram obtineret, nostro proposito alienam , mon est quod. tangamus. Quin eo tutius omittere eam poterimus , quo manifestius constat, locum Graámmatiei, ^ unde ila derivantur , nullà fide esse dignum , quippe in numeris turbatum C. Sed brevissime. quaedam ge P bello ejusque even- tu adjiciemus.. - ^ Prima, quae in hisce nobis occurrit 9 de expeditione est contra Anaeénses, in Continente e- regione Sami habitantes ; uti satis apparet e locis, :* Boeckhio , Suévernioque laudatis, quibus adda- tür Scylacis Periplus (4), e quo discimus , illo- rum oppidum, cum nonnullis aliis; in Samiorum ditione fuisse (5). Ac jure mihi videtur statuere Boeckhius (6) : verba zAeuov zpbe ' Ayalovc haud aliud significare posse , nisi elum ZInacénsibus i1 1a t u m; WE frs 9s) * FRETOSICIS NR. (D Conf. Dem. de fals. leg. cap. 70. P» 418. R. (2) Sophocl. Antig. vs. 733. (3) Anonym. in vita, p.2. Tauchn. — Conf. Boeckh, de Antig. p. 57 et 225. ! Q) P. 9o. ed. Gronov, L. B. 1697. — Steph. Byz. sua duxit ex Ephoro, Conf, Marxius, p. 199. (s) Conf. Strab, Lib. XIV p. 636. sqq. (6) De Antig, p. 237. 204 COMM. LITERARIA. ita ut Athenienses Anaeam aggressi fuerint, Quodsi enim anonymus Sophoclis vitae scriptor. Samiorum Aristocraticos indicare voluisset , qui primum e Samo Anaeam profugi, deinde in patriam reversi, contra Athenienses bellum gerebant: usus profecto fuisset iisdem verbis, quibus Thucydides (1) in simili res vocassetque eos roù; Eæuloug éE Avluv (Thucydi- des enim utitur plurali neutro (2) ubi ceteri scri- bunt rhy 'Avyzíay). In sequentibus vero a Boeckhio recedendum est, et recipiemus nos iterum ad Suever- nium; qui, licet non tam diserte Seidleri conjec- turam , pis Troù Eæuloug , pro poc "Ayziay Vel'Ayas vioug ,improbet, tamen eam minus esse necessariam ostendit. Prior vero contra Samios expeditio minus apte zóAsuog pc 'Ayaíay dici potest: mi- noris enim momenti videntur argumenta , -quae ad haec probanda a Doeckhio allata sunt. Quum lis, inquit, esset de Priene, Anaeae vicino oppido, quid prius fecerint Athenienses , Milesiis auxilian- tes, quam ut regionem ipsam ,de qua certamen esset , hostibus eripere conarentur? Quae speciosa sane argumentatio refutatur testimonio Plutarchi, Thu- cydidis et Diodori, qui, quamquam in posterio- ris expeditionis expositione mentionem facientes itineris, quod Pericles in Cariam ac dein Phoe- nicibus obviam fecit , omnes tamen altum silentium de prio- (1) Lib. Ill, cap. 32. (2) Conf, Interpp. ad L1 et III, 1g. OBSERVATIONES 25 ptiore in Continentem invasione observant; nec nisi paucissimis. verbis prioris: Samiae expedi- tionis meminerunt, Diodorus de Pericle- adjicit : aotig Y £v alyas sxuipwig &mavræ cuyreTEANXÜS &raviMsy sig ràg *Abhvæge Praestat igitur, cum Suevernio bellum hocce posterius de Periclis in Cariam itinere expeditionem contra Anaeam vocare: ita ut Athenienses utramque Belli Samii nomine. comprehenderint; quarum prior fortasse Jygozparlæg: xaTacTacIG , altera sinite cpàe "Avyaimy fuerit ap- pellata. o | Dum Pericles Phoenicibus , auxilia Samiis ferentis bus, occurrebat, hi, eruptione subito;facta, Athe- nienses in custodia relictos profligarunt. Dux erat Melissus‘ Philosophus , de cujus gestis rebus ceteris quicquam annotare omitto, lectorem ad Menagium , Fabriciumque ablegans (1); verum scriptores , qui ejus- Praeturae | mentionem. fecerunt y: hic appo- Mec 3293 eith s , i i ;"At Pericles. cito - reversus labantes res brevi restituit, insulanosque omni ratione expugnare co- natus est, Usus est. hac in re Artemonis Clazo- | me- (1) Menag. ad Diog. Laert, IX. segm. 24. Fabr. Bibl. Gr. Lib. II. cap. 23. $. 22. (2) Plut, in Per. cap. 26. pe 166. € C. Them. cap. 2. p. 112. D. Adv. Colot., cap. 32. p. 11:6. B. — Aelian., V. H.. Vil. Cap. 14. — Diog. Laert. l. 1. — Confudit Suidas in voce MA. Melissum Philosophum , cum Melito, Socratis accusatore. - Di COMMO LITERARIA. menii ope, qui, quod Plutarchus ex Ephoro( 1) trae: dit; novarum machinarum inventione multum-ad vis ctoriam: contribuito; Cujus vero generis hae machi- nie.fuerintj; non-appareti. Diodorus Artemonem inventorem “votat -Arietum» èt f Testudinum$ - sed ,. sifides^habenda Nepoti (2) , . Miltiades in Pari ope pugnatione ; testudinibus -usüs' est; atque a.Livio: Dionysioque Halicarnassensi ; : pluribus locis fit mens tio'arietunt testüdinumque , a «Regibus yovel- bre- vi'*post Reges: exactos- usurpàtorum: (3).: Praeterea Heraclides Ponticus, apud Plutarchum, e. vetsu. quódám Anacreoriis probare studet' Artemonem plu- rimis. jam- hominuur 'ante'Iaec: tempora: aetatibus vixissé?: qdàe ^ tamem: nos mon multum: movent cofisideràtites ," multa. illi ^poetae' immerito tributa esse. carmina, et plurimos: exstitisse: Artemones ; qui inter^se facillime: confundi -potuerint-(4). Ab tiĝo ?Gramnimatico- ( 5) "Artemo'aequalis:-vocatur Aristidis cognomine Justi , e cujus testimonio etiam; diseithusyt hominem nimis Mugs] ac pde «09 S21603U0d JITOLI51 IMO .Supeonsiuadt : qua "Q1 Cont, TW fraguimi. p. 245. S4. et 62..5q. — Plin. Hist Nat. VII. 46. — Serv. ad Virg. IX. vs. 505. — Finxit Artemo- nis Periphoreti imaginem Polycletus. Plin, H. N. XXXIV, cap. 8. 1) Mi Milia Cap.iós fango Ki rioa T 040 be .geqét: (3) Conf. Lips. Poliorcc. Opp. Tom. III. p, dte 155 .I Mdh (4 Inde; explicandus: fortasse .Diodori.errors qui recentiori Artémotii tribuerit ; quaead antiquiorem pertinent. — Enumerantur nonnulli Artemones, Fabricio pipi cios Il. cap. 15. $. 19 Tom. IL. p..112«.5g. Harl. |. an | (5) Schol. ad Aristoph. Acharnn, vs. 580. OBSERVATIONES.) sog qua. in: re sibi consentientem habet. Athenaeum (1) ; ex Anacreonte quosdam versus. citantem ,. in. qui« bus; hiece, Artemo. vocatur; movypósy:i atque. iüter Mey vico SOUR erem. Cognomen: habuit- mepo» prov , quod: ejus inimici, ipsi.e: mollitie inditum fuis- se,autumant : sed major fides: habenda est iis qui nars rapta eum. sic dictum fuisse, quod, quum claudus esset ,.. ad; opera. visenda iin. lectica circumferretur, : sPericli etiam. ipsii quaedam in. re militari hoc bèllo inventa tribuuntur 5... quae tamen | verisimiliter “Are temonis y ,sub. Imperatoris nomine latentis dici me- rentur;..; In his; inventionibus praecipuum locum. tee neut: Manus ferreae y in. eo-ab.Harpaginibus diver- sag: quod. hae hostilem -nayem. sursum. tollant j quae deinde; in. mare. praecipitetur 5 illae... autem. inser- viant. ad; navem. navi .jungendam „ uti cominus ac uasi terrà pugnatur (22. Dubitat. Plinius » utrum nüves Hippagog ae igs "sis, 4 an a Péricle $ in- veniae fuerint; 'qüae ^ si "Veaedem füerint , 4 quas "Thücydides' et aaki ' [6] erpari Tad voca: Tüht s Mihi ` "vidéntür mà ajori jure" Samiis tribui, Négie eniti fucile quis credit, a Pericle viginti tales Sa- . speunr a-:duobus servis supra ribi om caput sémper 'i gestatum fuisse, ne forte quid in illud delaberétür.* ^^ 2555 coo »5 (2). Plin; Hista Nats VHS oip) E Confy Senoren as emu. iNaya Lib, Hl, 2):X odid osensiüA da owi ,otmms2 (3) Thuc. I. 115. "o — Schol. Plut. 1, t. M Moris in Indice Xenoph, Hell. Be d e T 208: COMM. LITERARIA. Samiorum naves. superatas fuisse , si ipse illis nii per primus uti incepisset. Ceterum hoc ex bello manifesto apparuit , quam .parum adhuc Graeci in humanirate. pro-- fecissent. Captivis utrinque stigmata inusta, Sa- miis Athenienses ulula- notantibus , Athenien- sibus Samios Samaenae, navis cujusdam, figu- ra (1). Quo minus Plutarcho | adstipulamur ; ubi Duridem Samium mendacii accusat, plurima a. Pericle crudeliter | acta memorantem. © Nam , quamquam Periclis indoles mitior erat , quam qui sponte talia ipse faceret, militibus tamen’ (9) indulgendum fortassis erat. Silentium quidem -Thüs cydidis, Ephori et Aristotelis nos in eam ducunt opinionem , résa Duride in majus fuisse auctas , sed minime probant, Samium omnia “omnino finxisse, Obs. XXIX. Sub Periclis auspiciis Phidiaeque ad- ministratione ,, haec. Propylaea , Mnesicle . Archite- cto, quinque annorum spatio. confecta sunt, Hu- jus. vestibuli , per quod unicus ad arcem . ad. itus erat, descriptionem dedit Pausanias (3): ubi . fit .. C1) Plut. 1. 1. - Aelian. V. H.I. o. dicit Athenienses Samaena Samios ulula fuisse notatos, Suidas ex ambobus sua hausit; voce Zapíus B5uoc et Tù Empíuv. (2) Bos.enim non optimae fuisse notae , probari potest ex Alexide Samio, citato ab Athenaeo Lib. XII, p. 579. F. ubi vid. Schweigh. (3) Attic, 22. $. 4. Sq. OBSERVATIONES. 17 431. Concesserim praeterea viro Doctiss,, verba apud Plutarchum obvia, de auctumno accipi posse; quamvis iisdem etiam hiems primaque anni pars indicari potuerint; verum, si hos menses com- putamus , non fient decem menses , sed tredecim vel quatuordecim : qui tamen longius temporis spae tium efficiunt , quam ut Thucydides (1) dice. re potuerit: perà òè raUTX où T0AAQ Ucrepoy. Ita- que satius mihi videtur, et in his a Diodoro rece- dere; qui praeterea erravit, irruptionem quandam in Atticam quinquennalis : foederis tempore factam commemorans; ac statuens Tolmideni clade affec- tum fuisse Callimacho Archonte , non vero Timare chide. — Pugnam, qua Tolmides occubuit , commis- sam esse dixi prope Coroneam , Plutarchi verba mep} Kopovsiay reddere cupiens; accuratius tamen Xe- nophon eam retulit ad .Lebedeam prope Coro- neam (2) atque in via sitam, quae Orchomeno Chaeroneaque Haliartum ducit, uti docuit Ernes- tius V. C. (3). Obs. XXI. Megarenses non ante haec tempora ab Atheniensibus defecisse ,e locis patet , quos e Plu- tarcho et Thucydide citávi. Quamobrem Diodo- rus non audiendus, ubi dicit , Megarenses prius quam (1) Lib. I. 114. init, (2) Conf, Strab. TX. p. 414. (3) Ad Xenoph, Memm, 1. ad textum I, CLAR. : M 178 COMM. LITERARIA, quam Euboeénses defecisse. Quod si verum , Pericles Megara prius expugnavisset, (praesertim, quum a Megarensibus urbium custodes interfecti essent ,) deinde in Euboeam trajecisset : nunc vero, re audi- ta, atque insuper animadvertens Spartanorum exer- citum Atticae imminere, celeriter reversus est, illudque bellum eo. modo est finitum , quo indi- catur a scriptoribus, quorum auctoritatem secutus sum. Megarenses hujus victoriae , sive potius per- . fidiae, monumentum reliquerunt , Apollini signum hastatum consecrantes (1). De decem talentis, quibus Pericles Cleandridem corrupit, praeter locum Plutarchi, . quo nititur nostra argumentatio , testes afferri possunt Sui- das, Hesychius et Schol, ad Aristoph. (9), a quibus Pericles fertur, quum Praetoris mu- nere defunctus rationes redderet, dixisse, sese. pecunias sig à év impendisse, Plutarchus (3) tamen e Theophrasto notat, Periclem illa ver- ba alia occasione effatum fuisse; illumque quot- annis decem talentorum summam —. Lacedaemo- nem misisse. In Scholiaste jam memorato ac Sui- da alia etiam inveniuntur , v. c. Periclem e pecunia , quae (1) Plut. de Pythiae Oraculis, cap. 16. p. 402. A. (2) Suid. vocibus 3éoy , ZQopo, et eic 70 3éoy. — Hesych. in voce goy. — Schol. ad Aristoph. Nubb, vs, 857. Ducta sunt ex Ephoro. Conf. Marxius ad Ephori fragmm. p. 226. j (3) Plut, in Per. cap. 23. p. 164. OBSERVATIONES 179 quae in Acropoli servabatur, ad bellum geren,- dum , vel ad Minervae imaginem conficiendam 5 quin«- quaginta. talenta sumsisse: seseque defendisse ver-. - bis: sig rò déov àv Auc. Quo pertinet. Aristophanis jocus (1), vocem vug mutantis in dzáAeca4 et locus quidam. Synesii (2). Ceterum nomen. Zuußovaov. Spartani , quo Plutarchus. Cleandri-. dem vocavit, a Suida per negligentiam. alicubi in. Cleandrum | mutatum esse videtur, quod probari. poterit e tertio scholio ad Aristoph, 1. l., ubi due. plici.hac ratione scriptum invenitur; a Diodoro 1 Sic.. vocatur Clearchus (3). Plistonax decem ta- lentorum poena mulctatus, quum eam solvere non posset, in exsilium abiit, nec Spartam rediit an- te Olymp. LXXXVIII. 3. A. C. 426. (4)... Clean». dridem, qui capitis judicium. effugerat, absentem bonis publicatis orte mulctarunt ; non enim vi« deo , qui ¿Qdweusav et ¿dymeusæv, quae verba in citatis scholiis leguntur, ita inter se pugnent, ut alterutrum mutari necesse sit (5). | Peloponnesiis ex Attica profectis, Pericles in Euboeam rediit; eique, quam totam sibi subje- cerat, tributum imposuit. Spectavit huc Aristopha- nes C1) In Nubb. 1. c. (2) In Dione p. 59. D. ed. Paris. 1681. (3) Lib. XIII. 106. (4) Thuc. V. 16. in fine. (5) Conf, Strab. VI. p. 264. M 2 s0 COMM. LITERARIA. nes (1), ludens in verbis mgpærėræræi, (quod de& Euboeae' situ , juxta Locridem , Boeotiam atque At- ticam extensae, accipitur), et zapsrdó4 , quo re- sponderis Strepsiades notavit tributorum exactionem, qua vexati sunt hujus regionis incolae. — Est quaestio de Hestiaeensium nominis scribendi ratio- ne, quam traétaverunt Valckenaerius , Goellerus, Wichersius (2), alii, quaeque huc' minus pertinet. — Hestiaeensibus in Macedoniam missis, Athenienses oppidum occuparunt, agrosque inter mille (uti Diodorus, bis mille, ut Theopompus memorat) ,colonos diviserunt; Hestiaea urbs DOM Oreus vocata est (3). | Tempus denique, quo tricennalia foedera inita sunt , facilé computatur ex iis, quae Thucydides de Peloponnesii belli initio narravit (4). Quum enim Archontes IHecatombaeone mense munus auspicae rentur, et Pythodorus dicatur duos adhuc menses Archon fuisse; apparet, demtis his duobus men- sibus ac quatuordecim annis, ipsum tempus indis cari, quo foedera sint composita (5). Quod enim | a (1) Nubb. vs, 213. ibiq. Schol, (2) Valck. ad Herod, VIII. 25. -== Goell. ad Thuc. I. 114. Wichers. ad Theop, fragm. 164. p. 215. sqq. (g) Strab. X. p. 440. — Steph. Byz. in voce "IaTíziz, == Schol. ad Thuc. I. i14. — Paus. VII. 26. $. 2. — Conf, Wichers. ad Theop. l. l. — Marxius ad Ephori fragmm. p. 161. 64) Lib. II. Ze init. (5) Conf. Obs. XIV. et XXXVI. OBSERVATIONES. 181 a Boeckhio (1) affirmatur , Thucydidis verbis : rérræ- qa xoà dexa Érw évipueiwaw xi amoyDoi, et miu TTO xol Dexérg črer ke r. As nihil amplius indicari , quam prae» terlapsos jam. fuisse quatuordecim annos , decimum- que quintum nondum fuisse finitum , magnae id dubi- tationi obnoxium videtur , tum ob consuetaista in re simili apud Thucydidem , dA/ye zAejc;, vel ejusmo- di quid, tum quod statim 1.1. sequatur. accuratis- sima temporis definitio, e diversis in Graecia coni- putandi rationibus constituta, Itaque Euboea intra perbreve temporis spatium subacta est; nam , quod ceteri magis subindicant, quam dedita opera com- monstrant, id diserte testatus est Pausanias (2), insuper mentionem facies columnae cujusdam, in . qua foederis conditiones. fuerint scriptae; quique in anno definiendo egregie.nobiscum convenit. Obs. XXII. Annumeratus est iste Thucydides ab Aristotele tribus illis viris, qui optimi cives: ex- stiterint , habuerintque TATPKYY &Üvoiay , qphc - Tiv 3ucy (3). Et profecto, quod cum Pericle de principatu certaverit , ob eam potissimum causam te. cisse videtur, quod animadverteret , liberrimam n Democratiam , à Pericle confirniatam , mox in ty- ni-239:1 XL >: c49 Comm., de Antigona, inserta Commenit, "nios, logg. Acad, Reg. Berol. arn. 1824. p. 46. sq. - e (2) Lib. V. cap. 23. $. 3. Sud (3) Plut, in Nicia cap. 2. p» 524. AP | 1S4 et JHT (a 133 COMM. LITERARIA. tyrannidem mutatum iri; se autem semper toderátum praestitit +- quapropter «a Plutàrcho - eddy (i) appellatur. Simultatis, quae eüm-inter ac Periclem fuit, meminerunt etiam Athenaeus et ‘Scholiastes ad Aristophanem. (2); “Ciceró de ambobus con- junctim egit in Bruto (3). - Circa haec tempora acci- dit, ut aries, uno tantum cornu in media fronte praeditus, e villa quadam Periclis ad eum adduce- retur, Quo viso Lampo vates dixit: quum duo hac aetate essent in civitate potentissimi viri; fore, ut alter ejiceretur , alter stimma’ ifi republica potiretur potentia; Anaxagoras dutem, discisso "cranio, Os- tendit, fortuito :ac màturali quadam causa factum fuisse, ut duo cornüa id^unum convenissent, at- que adeo unum tantum corfu enatum fuisset, Ad- . dit Plutarchus (4), primo tempore Anaxagorae fi- dem fuisse habitam, brevi tamen post, quum Thucydidis auctoritate fracta, omnia ad Periclem redirent , Lamponem in omnium admiratione fuis- se. Servavit etiam Plutarchus. acute. quid , .a Thu- | "cydide dictum. . Roganti enim Archidamo , uter melius Juctaretur (i. e. uter plus in repe, guber- nanda valeret) , A X hucydides respondisse. fertur ; À 39 În- (1) Pilut. in Per. cap. II. p. 159. A. 10 Athene; Lib. XL. p. 5c6. — Schol., ad Acharnn, vs, 2793s ad Vespp. VS. 941. — Conf, Wichers ad Theope fragm. fs Pe 121e.$q. (3) Cap. 7. : (4) Plut, in Per. cap. 6.. p. 154- F. cujus Apt de 1 re jodon examinavit Baylius in Pericle nota A. OBSERVATIONES. 183 » Incertum est; cum enim. ego eum dejicio, né- `` » gando se cecidisse | vincit, . idque | spectatoribus » persuadet,” (12. Obs. XXIII, Muellerus , rationibus subductis , statuit Phidiam, quem Plutarchus testatur, ome. nium monumentorum , quae Periclis jussu exstructa fuerint , arbitrum fuisse, opera illa inde ab Olymp. LXXXIL vel. LXXXIII. suo consilio rexisse, et manuum honore. nobilitasse (29. Prius jam dixerat , -ista opera, continuo ordine sese excepisse , ita ut initium ductum sit ab aede Cereris Eleusiniae , cujus architecti fuerunt Coroebus , et post ejus. mortem Metagenes , denique Xenocles (25 deinde fuisse exstructa Hecatompedon , Odeum,. aedem. Miner- vae Suniensis $ alia in agro, Attico deorum de- lubra , m Acropolin. , denique Propylaea, ` .Odeum autem hisce temporibvs , fuisse. aedificatum , . vir Clar, „demonstrat e Cratini. versibus , a Plu. tarcho. servatis [on 2 ubi Comics Certamen Thu- cydidem intet Periclemque Tespexit. : , Addit ibi 2 Plut- (Ti "ain £^ á ! ^. Itritemr nt d pe 34J IM rr å i20 I n -OÇ Plut. in Per/:cap 8; p. 156. — Reip. Ger, Praecc. cap. 5. p» 802. C. ', Co) In-yita;Phidiae , p. 34 7. D. Strab, IX, Pa 3954 pte n vocat ilag. l 4) In Per. cap. 13. p. 160. A. — De Odeo conf. etiam Meursius Opp. I. p. 486. sqq. Il $66 , 1192, = Gibbonus. in li- bro, quem Anglice scripsit de detrimento et interitu. Imperii Romani Tom. I, p. $5. êd, Lond... 1321. oct, Jis rM :34 COMM. LITERARIA. Plutarchus , certamina, quae Panathenaicis festis de musica inire solebant Athenienses, tunc tempo- ris a Pericle primum fuisse instituta , eumdemque Tationem constituisse, qua certantés tibia, vel voce aut cithara contenderent. ^ Conjicit porro Doct. Muellerus, jacta jam tum fuisse Heca- tompedi fundamenta, quod aedificium absolutum est Olymp. LXXXV. 3. Archonte Theodoros Cujus rudera, partim adhuc in solo, quo Parthe- non aedificatus est, obvia, partim in Angliam. deportata, antiquum aedis splendorem omnibus os- tendunt. Illius autem delubri, si quam descrip- tionem hic addere vellem , nimiam in molem haecce annotatio cresceret; et illud agerem, quod mihi potius ad Historiam artium pertinere vi- detur (1). Aedificatum est hocce Minervae tem- plum Architectis Ictino (e) et Callicrate, Praeterea alia quaedam aedificia inemorantur Periclis aüc- toritate exstructa V. C. eróz &AQirozAg in via ad Piraeeum ducente (3), ac Lyceum (4). Ceterum omnino cum Muellero faciendum mihi videtur , contendente : Phidiam , postquam Minervae signum ex auro atque ebore-confectum , Archonte Theo- a do. CG) De nomine éxaróureðov ^ conf, Plut. ia Cát, Maj. cap. 5. p. 539. A. — De Solert. Aninim. cap. IT p. m A, — De Glor. Athen. cap. 7. p. $49. D. (2) Conf, etiam Strab. IX. p. 396. Ag (3) Schol. ad Aristoph. Acharnn. vs. 547. — ^ ^. (4) Suid. in voce ITep;kA jg. — Hesych, in voce Awxétv. OBSERVATIONES. i85 doro (1) in Hecatompedo posuisset, Elidem' pro: fectum esse, ibique Jovis Olympii finxisse si- mulacrum; deinde ex hac urbe reducem, Olymp. LXXXV. 4. Archonte Euthymene, Propylaea aedi- ficare coepisse, eoque tempore in offensam inci- disse," quam Pericles maximis, quos rogabat ,. sumtibus , in se excitabat. cem infra hac de re agendi locus erit. Obs. XXIV. F. Christianus. ad Aristophanis Scholiasten (2) putat, hunc Psammetichum eun- dem fuisse, de quo Herodotus (3) loquitur: additque hanc largitionem factam esse eo belli Pe- loponnesii tempore, quo Athenienses ista pes- te aflligebantur, quia a;udz et Aog saepe sunt civ e DY &pyopuive. Qua in re a Doctiss. 'interpre- te dissentire. liceat, Primum - enim Psammeticho ili quatuor deinceps reges successerunt , antequam Cambyses Aegyptum aggressus 'est U): ita ut iste Psammetichus vix pater esse potuerit istius Inari, de quo egimus ad annum A. C 460. Psame metichus autem ,' cüju$ fit mentio apud Scho- liasten , fortasse filius foit hnjus Inari, ita ut a | i | pro» Q) Sic enim scribendum in ince bar wee Arun, Pac. vs. 604. n (2) Ad Vespp. vs. 716. ; UED: 4 ai l (3) Lib. IL. 157. | Bc (4) Herod. II. 158. sq. Tól, $q. nm Is )|-— SU e. uj 136 COMM. LITERARIA. proavo nomen habuerit (1). Dein , etiamsi Diodorus Sic. (2). Lysimachidem Archontem non -ad Olymp. LXXXIIL 4. memorasset , tamen e Plutarcho (3). pa- teret, istam frumenti copiam jam diu antea in Atticam missam fuisse, Etenim propter illum morbum , enis mia hominum congregatione diuturnaque obsidione ortum , Pericles per breve aliquod temporis spa- tium imperio privatus, mox rursus in pristinam di- enitatem restitutus, Populum oravit, ut in gratiam sui ipsius nothi , -ab ista lege remitterent, quam. Tp mouu TOAAGV ovut tulerat, De civium nu- mero, qui explorationem subierint, fere consentiunt Philochorus ac Plutarchus; ita ut parvum. discri- men, quod in eoram computationibus | observatur ; nullam difficultatis exceptionisve ansam praebeat. Si porro. in virorum. doctorum dubitatione de: vexato illo. ézpédzcay aliquid. statuere liceat, - cum- .Clin« tono scribam. ZzwAZó4omy. . Huic. emendationi obniti videtur: Vir. quidam «doctus quum. ad locum Dionysii Halic..(4). provocat ,. ubi legitur mempuolzi eüroUc5, Verum, ne dicam aliam prorsus rem ibi agi, praecesserant, verba név rò? Deúrepov sey uÜGrr, i. e. si, postquam a magistratus judi- cio ad Populum provocaverint > ab eo quoque fue- C) Palmer. in nE akehe ad Ario, * k iS (2) Lib. XII. cap. 22. uv de idv BA (3) In Per. cap. 37. p» 172. De- (4) In judic. de Isaeo, Tom. V. p. 617. Re OBSERVATIONES. 187 fuérint condemnati: unde «sequitur, aliquem ci- vium numero eximi potuisse, licet nondum servus VHOROUAPNOT (1). Obs, XXV. Longe aliter Sybaritarum calamita- tes ac Thuriorum origo a Strabone (2) exponun- tur; major tamen hac in re fides habenda est Diodoro, cujus quippe historia, si ponas Calli- macho Archonte legatos in Graeciam venisse, co- lonos vero Praxitele Archonte profectos esse, op- time cum ceterorum scriptorum testimoniis . con- venit, Hujus coloniae dux fuit Hiero, Niciae familiaris (32; vel, ut alii. volunt , Lampo vates, de quo jam supra vidimus , quantum Pericli faverit gratusque fuerit (4). Fuerit for- tasse. Hiero. rei militaris arbiter, Lampo civiles res moderatus sit. Constat certe Periclein ,.Lamponis auxilio. dum ;Populum.ad.hanc expeditionem ex- €itaret, usum fuisse; et postea Lampo colonis exposuit, quomodo omnia instrui oporteret , plera- que ad Atheniensium rationem conformatis (5). Inter . praecipuos hujus coloniae Socios, de qui- aique È ssov-.xrÉ dyad Bugs amusigiqd -— mem (1) Etiam "Corayó' displicüit recio ^ Zzpb4cuy; qui e Cod. Paris. praefert &ysaav. Bibl. Bell. is 466. GTER vip. IY 10" o ; (3) Plut, ii Nidia cap, s. p. $26: B. (4) Vid. Obs. XXII. ! 6) Plat. Reip. Gèr, praece, cab: is. p. 912. D. — Schol. ad Aristoph. Nubb. vs. 331. Aves vs. 621. ,Queti descripsit Suidas voce Ooupropuurete. > xd ( 138 COMM. LITERARIA. bus egit Taylorus (1), maxime memorari debent Herodotus et Lysias, quorum prior ibi mortuus, quamquam Halicarnasso oriundus, "Thurii tamen cognomen adeptus est; ita ut antiquitus ejus His- toriarum titulus esset *Hroérou Ocuplou ieTopluc åmd- Sens ğe (2). Lysias ibi mansit usque ad annum A. C. 412., Archonte Callia (3). Praeterea sociis - annumerantur Thucydides atque Empedocles (4). | Urbs ipsa vocata fuit, vel Thurii, vel Thuria , sive Thurium; qua de re, praeter laudatos locos, imprimis consulatur Steph. Byz. Sita ea erat inter amnes Crathin et Sybarin (5). De novae coloniae fatis conf, Diod, Sic. (6), hujusque C1. interpres, P. Wesselingius. Obs, XXVI. Putat SERA (7), hane priorem Periclis - uxorem | appellatam fuisse Dinomachen , eamqué primum Cliniae Alcibiadem , deinde Hip- -po (1) Vita Lysiae p. 53. (2) Plut. de Exsil. cap. 13« p. 604. F. — Aristot: Rhett. III, 9. p. $92. A. — Conf. Strab. XIV. p. 656. — Suid. in voce *Hpólorog. — Epigramm. apud Steph. Byz. voce Govpiop. (a) Pseudo-Plut. p. 835. D. — Dionys, Halic. Tom, V. p. 453. R. i (4) Anonymi vita Thuc. cap. 7* ubi tamen cum Milesiae filio confundi videtur. — Diog. Laert. VIII. Segm. 52. . | (5) Plin. Hist. Nat. Il. 11. 2 (6) Lib. XII. cap. 35. 5g. XIV. cap. 191. Saey -— Conf, Strab. VI.. p. 263. deb cda (7) Exercitt. p. 192 €t 632* » 14. ioi OBSERVATIONES.” 189 ponico Calliam, postremo Pericli Xanthippum Pas ralumqué peperisse; sed adversus Celeb. viri opis nionem nonnulla sat gravis momenti , ut puto , affer- ri possunt, Fidem enim tribuens Nepotis testimonio, narrantis Alcibiadem Periclis privigmum fuisse, in hujus matrem inquirit, quam Plutarchus dicit fuisse Dinomachen, Megaclis filiam (1). Novimus autem ex eodem Plutarcho, Periclis uxorem antea Hippo- . nico nupsisse, quam ob rem etiam hujus filius Cal- lias a Platone dictus fuit frater ópopsrgio; Xanthippi et Parali (2). Si igitur Alcibiades revera Periclis privignus fuit, jam satis apparet , ejus matrem ter- tium maritum habuisse Periclem; neque ulla uberio- re demonstratione opus est. Quae vero a Palmerio addita sunt, utrumque hoc probant: primum , fieri omnino non potuisse, ut Cliniae Hipponicique uxor eadem fuerit mulier; deinde, Doct. virum Periclis sororem cum Alcibiadis matre confudisse. Ne ta- men inania et temeraria verba in Celeberimum virum jaculari videar, huic quaestioni aliquid lucis affer- re conabor. Citat Palmerius Lysiae (3) locum , ubi Megacles a matre proavus fuisse dicitur Al- cibiadis junioris. Hujus autem mater erat Hip- pa- (1) Plut. in Alcib, cap. l. p. r91, E. (2) Plat. in Protag. p. 3'47 E. — Conf. Groen v. Prinst» in Prosopogr. p. 130. (3) Lys. Adv. Alcib. e, ro. p. 549. 190 COMM, LITERARIA, parete, filia Hipponici, Calliae soror (125 ita ut, si Dinomache Alcibiadis. mater, postea ex. Hippo» nico Hippareten .pepererit, Alcibiades : sororem suam uterinam uxorem duxerit, necesse sit; at id fieri nefas erat, Hanc igitur objectionem ut effu- giat Palmerius, dicit Hippareten , Hipponici filiam ex alia. uxore "fuisse; -verum ea ratione Megaclis neptis non fuit, nam hic filiam habebat Dinoma- chen. Sed et: Alcibiadis. matrem , Megaclis (haud quaquam 'confundendi cum Megacle modo memorae to) filiam , cum Periclis sorore confudit,. Nam in altero. stemmate. Periclis nomen posuit: juxta Di- nomachen;. Pericli substituit filios, | Dinomachae maritos, Cliniam Hipponicumque, Ex eo autem quod Pericles Hipponici uxorem duxerit, . seque- retur Periclem. sororem suam -matrimonio sibi conjunxisse, Quae res, si vel statuamus -hanc sororem Dinomachen ipsi fuisse ógpomZrpiv, non vero uterinam, tamen eam ob causam minus verisimilis: est, quod Plutarchus (2), qui illum duxisse ait uxorem poe5xoucay xaTA yéívg, de sorore alum silentium observat. Sufficiant igitur haec ad probandum, Palmerium erravissé;. et vi- deamus quidnam de hacce Periclis uxore statuen- dum sit. Tres (1) Plut, in Alcib, cap. 3. p. 195. A. == Isocrat. de Bigis cap. 13. (2) Plut, in Per. cap. 24e p» 165. De OBSERVATIONES. 1r .. Tres autem Dinomachas. fuisse puto, quas Veteres scriptores inter se confuderint; idque . facillime fieri potuit, quoniam ejusdem erant gene. tis, erantque Periclis vel soror, vel uxor, vel neptis, Neque enim fides habenda est iis, quae Nepos dubitanter retulit (1) , Alcibiadem privignum fuisse Periclis; nam esset profecto , quod : mirare- mur, si. Plutarchus et Plato , quum memorassent , Calliam uterinum fratrem fuisse Xanthippi ac Par- ali, nullam Alcibiadis mentionem fecissent, cujus nomen in Atheniensium historia longe celebrius fuit, quam Calliae. Fabulae origo inde repetenda est, quod Alcibiades post mortem Cliniae in Pe- riclis domo educatus fuit. Fluxu temporum. alii eum Periclis Z3:AdQ2e0v appellare coeperunt, soro- ris nomen sibi in animum revocantes | (2)5. alii privignum, Cliniae uxorem cum Hipponici con- juge confundentes. Fateor nonnihil contra meam opinionem afferri posse; v. c. duas a me fingi Dinomachas, Megaclis (nec tamen unius ejusdem- que Megaclis) filias, alteram Alcibiadis , alteram Hipparetae matrem; verum quamvis nulla diserta mentío fiat liberorum , quos habuerit Clisthenes , filium tamen habuerit, necesse est, quem, uti frater Hippocrates fecerat , de patris nomine Megaclem appellare potuit ; eaque conjectura con- fir- (1) Alcib. cap. 2. (2) Conf. Obs. IF. i; COMM. LITERARIA. firmari mihi videtur loco Isocratis (1), ubi ju- nior Alcibiades ortum. maternum a Clisthene due cit. ^ Emendatione tamen aliqua ille locus egets; quia Alcibiades I, non proavus sed avus fuit ce- leberrimi Alcibiadis; quamobrem post verba ô mèy - mps merpig, VOX m ÀTTo0c inserenda erit. Cone firmatur ea mutatio loco Andocidis (92), ubi le- gimus: xol yp ô rtig uTpóc corp Meyag, (Clisthenis filius), xæ} ó các mos "AAMx[do46 X. T. A. Sic et optime explicari poterit Lysiae lo- cus laudatus , ubi de Alcibiade IIl. haec dicun- tur: ... (wo) élupulfivou g ötri 'Azxbigòyy mèy T0y vc pÜc AT TOV XÜTOU xl iV Tp)g wnTpÒ Meya» ‘xài ob üpérepoi mpoyovor Sig GjQorépous éEweTpA- xicxy, T0U O2 mærpòs müTOU oi cpeoc(Qórepo) duy Ige yaroy xaTéyvucay. Primum enim, illud «ózoü non ad Alcibiadem Cliniae filium , verum ad Alcibia- dem III, referendum esse, abunde patet e se- quentibus roù è cwrpbe &ÜTOU, X. T. A.5 itaque minime legendum est: 7)» che wurpo c ÀáTTOV MevaxAíe verum m pócazT0yw. Omnium autem optimum erit, nihil interpólare, quia posterius illud rpiramroy eX antecedentibus ri ? Ax Diddy viv mpómwzmc) «òroù facile intelligi potest, ita ut ap- pareat priorem proayum fuisse paternum; pos- teriorem maternum, aque Harpocration, nisi ip- | si (1r) De Bigis cap. 1o. pe 351. (2) € 12. Pe 130. OBSERVATIONE S. 161 ita ut ejus initium anno a nobis indicato, vel primo Olymp. LXXX. , ponendum sit. Obs. XIV. Etiam hoc loco opus est, ut Os- tendam qua via in Aiscee huic anno tribuendis, progressus fuerim. Quominus enim audiamus Dod- wellum Corsinumque, has pugnas ad diversos an- nos referentes , disertum obstat Inscriptionis vete- ris cujusdam testimonium. Invepitur illa inscrip. tio in Corsini Diss. IV. (1) 'et in DBoeckhii In- scriptionum Corpore (2). Continet Catalogum eorum, qui e tribu Erechtheide in proeliis ad Cyprum, Aegyptum, Phoenicen, Halias, Aeginam et Megara occubuerant: additurque, has pugnas eodem accidisse anno (roð zóroU viguroŭ). ld quod insuper optime cum Thucydidis (3) narratione con- .venit, qui haec omnia uno tenore persecutus est. Hic scriptor porro narrat, idque sine ulla tempo- ris notatione , in qua ceteroquin accurate versatur, Athenienses contra Lacedaemonios expeditionem suscepisse, atque in proelio apud Tanagram victos esse; ita ut inde intelligi oporteat, per- parvum tantum temporis spatium inter Corin- thiorum in Megaridem invasionem , ac Tanagrai- cam . pugnam intercessisse, — Commissa | autem est ineunte- hieme; quod inde apparet, quod Athenienses quatuor mensium inducias cum Lace- dae- (1) F. A. I. p. 159. (2) L. I. tom. I. p. 222. $q» (3) Thuc. I. cap. 107. $99- | CLAR, L 3 COMM. LITERARIA. daemoniis fecerunt (1): speoDoxGvreo (Qapoy elg Eroug poy mdacgov (2). Quum autem jam hoc tem: pore, annus Atheniensium civilis inciperet a mense Hecatombaeone (2. priores pugnae ad Archontem Bionem, Tanagraica ad Mnesithidem pertinent. Si igitur probaverimus, pugnam Tanagraicam hujus anni hieme consertam fuisse, tota quaestio soluta haberi poterit. Atqui id sponte apparet e Nepo- tis loco in Vita Cimonis (4) , ubi dicit, illum post annum quintum, quam expulsus esset, in patriam fuisse. revocatum. . A cujus testimonio non valde differt Theopompus, habens cjàéze 3à mévre évGv TXpENIAUÜUTGV e « « , Ô ÒÄKOG peremipubao cy KÍpauva , x. Te às (5). Revocatus autem est post cladem ad Ta- ' nagram acceptam, et ante victoriam ad Oenophyta partam, initio igitur anni A. C. 4565 expulsus fuerat intra annum A. C. 462 et 461. (6). De pugna Tanagraica diversa habent Thucydides et Diod. Sic. (7); quorum narrationes inter. se conciliare hic non attinet ; nam qui hac de re fu- (1) Diod, XI. cap. 80. in fine. (2) Plut. in Per. cap. 10. p. 157. D. — Cim. cap. 17. p.490. À É (3) Conf. A. Boeckhii Index lectt, Universe Berol, aest. 1916. citatus ldelero in Enchir. Chron. tom. I. p. 286. ubi vide. — Add. Boeckh. in Comm. De Antigona, p. 48. (4) Cap. IL $. 2. (5) Theopomp. X. Philipp. apud Wichers. Fragm. 9o. == Conf. F. Creuzeri. Praef, ad Ephori fragmm. Marxii studio collecta p. 28, Marxiumque ipsum p. 224. (6) Conf. Sect. I. ad h. a. (7) Thuc. I. 108. — Diod. XI. 80, OBSERVATIONES. 163 fusius quid explicatum videre velint, adire utiliter poterunt Clintonum in Append. (1) et Ludov, Dis- senii Explicationes Pindaricas ad Odam. VI, Isthmi- carum (2); ubi Platonis loci (3) huc pertinentes collecti atque explicati sunt, Quamquam mihi de eo non constat, pugnam, quae in Menexeno ad Oenophyta commissa memoratur, eandem a Platone intelligi, quam a Thucydide. . Statuendum fortas- se, Platonem, quippe in re oratoria versantem , eodem modo, quo Oratores , hanc Historiam or- nasse; qua de re conf. Stallbaumius in Praef. ad Menexen. p. 11. De Argivis, qui. Atheniensi- bus auxiliati sunt, consuli. poterit DBoeckhius (42. Adjicienda sunt pauca de Cimonis reditu. Jam an- te pugnam Tanagraicaim armatus in Atheniensium exercitum venit, seque ad tribum suam Oeneidem aggregavit; verum Periclis necessarii effecerunt, ut Quingentorum Senatus Praetores juberet, Cimonem . nequaquam admittere, Qui quum ita abigeretur , ami- cos suos , quos etiam Laconismi suspicio premebat , oravit, ut strenue cum hostibus dimicantes , crimina- tionem apud cives factis diluerent. Hi. centum nu- mero, Cimonis armis in manipulum receptis, et globo inter se facto, omnes mortem oppetiverunt, magnumque sui desiderium. Atheniensibus relique- runt. Non diu Cimon apud eos in offensa fuit, ME ad quip- (1) Cap. VIII, p. 269. sq. (2) Ed. Boeckh. tom. II. part. 2. p. 532. sqq. (3) Alcib. I, cap. 8. p. 112. Menexen., cap. 13. p. 242. B. (4) Ad Corpus Inscriptt. J. p. 295. sq. L2 1044 COMM. LITERARIA. quippe qui, in Atticae finibus proflisati , Lacedae- monios jamjam affuturos putarent. Pericles Populi voluntati non adversatus est; verum ipse psephis: ma scripsit, quo Cimon revocatus est. Narrant nonnulli, Periclem non prius hoc fecisse, quam intercedente Elpinice a Cimone stipulatus esset, ut hic foris praeesset exercitui, Pericles -vero cie - viles res administraret (1). Quidquid sit, simul ac domum reversus esset Cimon, bellum sustu- lit(2)5 primum quatuor mensium inducias efficiens , postea quinquennalis foederis auctor. Hoc enim modo optime mihi conciliari videntur Plutarchei loci, in quibus plures viri docti ita haeserünt , ut Clintonus adeo Plutarchi textum mutilaverit (3). Prioris igitur pacis , vel potius induciarum tempore , Myronides Boeotos superavit; his induciis praeter- lapsis Tolmides et Pericles Peloponnesum vastarunt 5 denique. Cimonis ope quinquennale foedus ictum est, et susceperunt Graeci bellum in Cyprum. Obs. XV. Etsi temeritati ,; atque audaciae tri- bui possit, si in juvenili opella judicetur, de aliqua - quaestione, quae jam diu a doctissimis i odyds - (1) Praeter locos mox afferendos conf, Plut. Reip. Ger. Praecc. cap. 15. p. 812.,E. . Q) Plut, in Per. cap. 10, p. 157. C. — In Cim. cap. 17. sq. p. 489. ubi probe distinguenda sunt verba ZAvcs vy mó- Asuoy et dj AAuEev; deinde yevojévsc ò siphyyg. — Theo- pomp. l l —- Nep. Cin. cap. 3. $. 3. (3) Ad annum 450. -OBSERVATIONES. 165 viris tractata, hodieque adhuc et expertissimos pere- grinatores , et antiquitatis peritissimos occupet; spe- rare tamen mihi liceat , Clarissimos hujus scriptionis . judices , non aegre laturos esse, si modeste indicà- vero, quid mihi ea de re videatur. Primum igi- tur in censum veniat W. M. Leakius (1), cujus testimonium, quum loca ipse viderit , grávissimi est momenti (2). Is cum Valesio Harpocrationi obloquitur, dicenti (3): 'TpiZy dyrav ceixEv dv cf "ATTiXi. « « e TOU re Bopslou xo) roù Norlou sa) TOU Q$aAXpIxOU , u érou ToUTUy Eaéyero tÒ Nórov où pyngovevei xal TiagtTuv ép Topyig. Agnoscit autem "Leakius guos tantum muros, quoruni Piraicum Bopsiov’, Phalericum. vézi appellat; Quum vero in Harpocrationis loco hi muri non vocentur ongi ; murus, qui a Grammatico Phalericus vocatur, e Leakii sententia, spatium , quod duobus longis mu- ris includebatur , a Phalero separare potuit. Conijicit praeterea , Harpocrationem , Comici locum a se cita- tum , fortasse minus bene intellexisse , quum poeta de : MI *UCK (1) In libro quem: de Athenarum Topographia edidit, Lond, 1821. p. 344« $qq- s i (2) Quominus tamen. in omnibus ejus narrationi | fidem uibuamus, cum alii prohibent, tum maxime Forchhamme- rus, V. D., hodie Athenis versans, qui, in Epistola ad Muel- derum V. C. scripta, contendit Leakium; aliosque recentiores itineratores, falsis mancisque relationibus , Athenarum Topo- graphiam pensitus pervertisse. Conf, Licerae Athenis ad Muel- lerum , Athenasque ad Forchhammerum missaé, vermacüle edi- tae Gottingae 18335. : : (3) In voce và Jè pégou véixag Gic 0o 1660 COMM. LITERARIA. Cimonis moenibus, in meridionali. Acropolis - par- te, loqui potuerit, .Wyttenbachius. (1) vero, quamquam. et ipse duos tantum muros statuens, illa tamen moenia probe distinguit a qaxpgp sive yorío muro. Contendit autem, veteres scriptores in hac appellatione admodum variasse; deinde sic pergit: , quum nullus tertius murus a mari ad » urbem fuerit, transversus fuerit necesse est, » Qui illos duos jungeret.. Talem unum novimus, , eam partem moeniorum urbis, quam "Thucydie » des Lib. IL. 13. dicit: -rò peračù ToU Te pænpoð » Xm) roù daAxpuxU." Quum. vero Plato et Plu- tarchus (2), eundem murum vocent rò Jà pérou et rò uaxpóy , huc citat Vir C. Scholiasten (3) ad Platonis 1. 1. dicentem : J écov véiwos Aéyei, Ô &ypi yUy éeviy év tr% "EAAdO: êv vij Movvusia. roly- GE xal TÒ [4Écoy Télw06» TD pèv Boarov émi TÓy Ter- palæ, TÒ 9B émi ÓdAwpu. Putat Wyttenbachius hunc Qià uécou murum a Piraeeo ad Munychiam, et inde ad Phalerum pertinuisse; vel illam moeniorum urbis partem yò ð gécov Télwog dictam esse, sive. ipsos. duos. muros, ab urbe in Piraeeum et Plialerum pertinentes, hoc 3;ià mésou T&Íyoug; nomen habuisse. Subjungit, antiquiores murum ex urbe ad Piraeeum , ròy (9dpsicv 5 ex urbe ad Phalerum, viv vorov appellasse, (sicuti et Leakius perhibet ,) quam Cr) Ad. Plut. de Glor, Athenn. cap. 7. p. 349. D. (2) Plat. in Gorg. cap. 10. p. 455. extr. — plut. Per. cap. 139. p» 159. (3) In Bekkeri edit. p. 342. JOBS ERVATIONES. 167 quam rationem et Darthelemyum (1) secutum ese se dicit;. posteriores autem illum vóz;o» appellas- se, qui a Piraeeo per Munychiam ad Phalerum pertineret; eamque rationem diserte Platonis Scho- liasten , obscurius Harpocrationem secutos esse. Hemsterhusius (2) autem , atque e recentioribus Goellerus (3), Muellerusque (4) statuunt, tres fuisselongos muros; quorum opinio mihi verisimil- lima videtur, idque ob causas mox afferendas. Ci- temus autem prius locum e "Thucydide, qui hic Classicus haberi debet (5). lbi legimus: roð vs yàp OaAWpkoU Télwous oroi Joay mévre ua TpiÀ- xOyr& vp)c Tüy xÜXAOV TOU ĞTTEOG, Xx) dÜTOU TOU XÜXAOU TÒ QuAmcCÜusvoy Tpelg xo) recoapaxovrm" četi òè gùroù 0 xa) dQUAaxTOV 9v», TÒ ueTAÉU TOU TE pæ xpoU xal TOU OaAWpuxoU" T Ob paxpè reiza mpg Tov Ilewoja ceooapáxoyra orædluy, Gv Tò tbwÜsy éTwpelro* xx) roù Iepe Edy Movwvuwia éEXxovra piv oTuDluv Ó &mxc meplBorog, TÒ Dè v Quaauğ Ov ği TOU- rove Leakius dicit, Thucydidem h. 1. negligen- ti et subobscuro dicendi genere usum esse: qua in re eos, qui accuratam temporuni rerum- que notationem , qua Thucydides excellit, cogni- tam habent, vehementer dissentientes experietur, Con- (1) Tabula Geograph. IV. cap. 6. (2) Aneedd, Hemsterh. ed, Ñ Geel, -Le B. 1825. p. 233. 54. (3) In summario Lib. II. Thuc, ed. suae Tom. I. p. 219. sqq. (4) Animadv. ad Germanicam versionem operis Leakisni p. 467. sqq. (5) Thuc. H. 13. Á 130 COMM, LITERARIA. Contra ea diserte "Thücydides distinguit và gua pè Trelyn pig Tiv llempoa 2. OZANpIKOÙ | TELXOUG» eadem plane ratione, qua Livius (1), a Leakio citatus, murum memorat gii duobus brachiis Pi- raceum Athenis jungit. | Nisi enim Livius hos duos muros , unum Piraeeum urbi jungentes, me- morare voluisset, etiam Phaleri fecisset mentio- nem; apparet vero nunc, Livium cum Thucydide longos istos muros, vel brachia, Phalerico muro opposuisse, Quum igitur Thucydides , praeter Pha- -lericum murum, insuper và paxpà relyy memora- verit, a Livio duo brachia appellata; videamus», num ea paæxpè Telyn, cxian appellata- fuerint. Et hic apponenda sunt Scholiastae Platonici verba., quae in eodem scholio , cujus non nisi partem dedit Wyttenbachius , leguntur. Additur enim ibi: iy sj vb £y xaraßanbä và año Ümwuperoluy AopumoAAo0. Quid tandem ista sibi velint , nisi quod alter murus post alterum áedificatus fuerit? Et quamquam verba: TÒ ply (Q4AAOV X. TOM. primo oculorum obtutu , ad murum zày 3i£ uécov referri oportere videri possint , cum Goellero tamen aptius ea de ambobus externis muris intelligi credo. Ductus est tertius , ô 3id uéecu murus a Munychia ad urbem ; altero reliquorum ad Piraeeum , altero ad Phalerum pertinente. Piraicum ceixos (üdpsiv sive rò čžwðey custodiebatur; inte- rius autem cxéAog, ad meridiem Phalérico muro tectum, nullo praesidio egebat. Hoc enim, ut | | bi (1) Hist, Lib. XXXI, cap. 26. OBSERVATIONES. 169 puto, Hemsterhusius voluit: nam, facile existi- mes, dum properantius sibimet adnotaret Vir Sum- ` mus, vocem septemtrionem , pro meridiem , ei e ca- lamo, excidisse. —Piraeeus enim. Caurum, Phale- rus Eurum spectabant. E Xenophontis loco a Leakio. citato (1), cum Thucydide comparato , Goellerus collegit, duos illos muros, medium et Tò: ččwley s propter majorem longitudinem , (dicit enim. Thucydides roù pæanpixoù Telyoug ordo vay TÉYTE KAL TplAXOVTA o éo TÈ MAUPÈ TEM +a « TECCØS påxovræ oræðiwv), . ut. a Phalerico discernerentur , longos muros , et, a. forma numeroque , éxéas Bra- chia appellatos fuisse. Et, si in his conjecturae locus sit, non a verisimilitudine abhorret, duo illa Piraica brachia Athenis in unum quemdam locum convenisse, quo porta fuerit, atque adeo brachia illa,! si alteri muro opponerentur, dicta fuisse rò uaxpiw regos (in singulari numero); si . vero de istis solis sermo: esset, appellata fuisse TŘ uarpà gxian vel relyny (plur. num.), cujus al- terum esset rò fdperov, Sive rò iffe, alterum Tò: vdTioy Sive 3ià péroue Quod ad Leakii objectio- nem attinet, Thucydidem I. cap. 107. duos tan- tum longos muros agnoscere , Goellerus animadver- tit, ab Historico plures enumerari non potuisse, quoniam tertius ille serius demum aedificatus est, At, dicat aliquis, duorum tantum murorum, a mari ad urbem pertinentium , monumenta supersunt; | i ve- Ke) Hellen, I cap. 2. 65 I5. 177 COMM. LITERARIA. verum Muellerus duplici ratione docet, contra illo- rum testimonium , quantivis pretii alioqui sit, non- ` nulla sat gravis momenti afferri posse. Fieri enim potest, ut illius muri, qui maxime ad orien- tem situs fuerit, rudera nondum sint investigata ac detecta; vel, quod magis verisimile est, ut tertius ô à pícou murus, eam ob causam eva- nuerit, quod, quum Conon Piraicum Phalericume que murum restauraret , de tertio illo muro, quippe minus necessario, lapides sumti fuerint, quibus ceteri restituerentur; unde etiam explicari poterit, quod Aeschines (1) tertii muri nullam mentionem fecerit. Denique e Thucydidis et Plu- tarchi inter se comparatione, argumentum quod- dam, quo tertius ille murus defendatur, peti po- test, Nam duo externi illi muri intra breve temporis spatium confecti sunt; tertius minoris momenti, architecto Callicratide, segnius absolutus est; ut patet e Cratini fragm. magi yàp arb, Ayo! epdmysi YlepxAéuo , fpyowi X o00B sive. Legitur illud fragm. apud Plut. in Pericle (2), ubi idem , quamquam non diserte eum memoravit, loci me- minit in Platonis Gorgia, quo Socrates dicit, se Periclem , hac de re coram Populo verba facien- tem, audivisse. Quum autem constet, Socratem quadraginta annos natum fuisse, quo tempore mo- (1) De falsa leg. cap. 54. = Conf. Andoc.de pace cap. I. p. 23.sq. (2) Plut. l, c. — Conf, Piat. l. c. et Piut, de Glor. Athh. versus finem , ibique Wyttenb. JOBSERVATIONES. i moreretur Pericles; inde nonnulli collegerunt, pæ- xp hunc murum, non eodem tempore quo zi Eos et pæaànpixdv fuisse exstructum; quoniam Socrates, qua erat eo tempore, puerili tredecim annorum aetate ,. Periclem audire vix. potuit 5 quod, quamvis per se non multum valere mi- hi videatur, optime tamen convenit cum iis quae supra dicta sunt. Obs. XVI. Dodwellus (1) in hac expeditione So- phoclem facit Periciis in Praetura collegam ; testimo- nio nixus Justini (2) : nam loci quos e Plutarcho (3) atque Anonymo Sophocleae vitae auctore (4) citat , tempus non indicant, Sequor autem Strabonis (5) auctoritatem , qui illud accidisse refert in bello adversus Samios : quapropter, ubi de isto bello di- cemus, de hac quaestione uberius agetur. Dod- wellus putabat opinionem suam confirmari iis , quae apud Diodorum , Lib. XI. cap. 85. inveniuntur , — IleguxAéo, vy. EavÜlmzmou täy yaly dwopEv cTpaTM- vis xarícT4cxw. "Ayazy nomine intelligit, roùç xand; xàyalos, Duo Oppositos, nempe sòrærpl- Qu; ; ut ea ratione Sophocles inter illos habendus sit ;, verum, uti Wesselingius docuit, Pericles So- | TN, pho- Ci) Annall, Thuc. p. 5o. D. (2) Hist, Philipp. IT. 6. fin. (3) In Pericle cap. 8. p. 156. D. (4) Anonymi vita Sophoclis praefixa p. 1. Tauchn. verum conf, ejusdem vita, p. 2, EC Geogr. HH» XIV. p. 638. row 12 COMM. LITERARIA. phoclem habuit coZ/egam , ejusque igitur Xeparwyde non fuit. Vult igitur Wesselingius , vocem daa re- ferriad ipsum Periclem , quippe e nobilissimo genere progenitum. Quum autem Pericles , eo imprimis tem- pore , Optimatibus minime faveret , simplicissimam rationem mihi secutus esse videtur Rhodomanus ; qui accipit de delectis optimisque militibus, quibus Pe- ricles praefectus fuerit. iG Obs. XVII. Plutarchi ac Thucydidis auctoritas prohibent , quo minus fidem habeamus Diodori nar- rationi; e qua tamen recte colligi potest, bellum in Cypro per duos annos gestum fuisse ; convenit enim hic Diodori Chronologia cum Thucydidea. Pluri- mas vero victorias, de quibus loquitür , eadem ra- tione finxisse videtur Diodorus , qua illam ad Ha- las, Dixit v. c. jam primo anno Citium a Cimone captam fuisse; quum e Thucydide et Plutarcho con- stet (nam utrumque Nepotis et Suidae , testimonium anceps est), Cimonem in Citii oppugnatione mortuum esse ; atque Athenienses post ejus mortem fame coactos fuisse, ut inde discederent, Et quamqüam Plutarchus , ut Diodorus. diserte fecit, victoriam ad Salamina Cypriam, Cimone adhuc vivo re- portatam indicare videtur; libentius tamen Thue cydidi crediderim, narranti, haec Cimone demum mortuo accidisse, Sic etiam facilius explicatur Plu- tarchi narratio, Athenienses mandato -obsecutos , quod Cimon moriens iis dederat, ejus" mortem celasse , atque ea ratione trigesimo post ipsius : obi- OBSERVATIONES. 173 obitum die salvos Athenas rediisse. Etenim , si in nul- los incidissent hostes, non esset quod miraremur , eos. incolumes appulisse ad patrium solum 5 nunc vero Cimonis nomen, quem Persae adhuc superesse credebant, omnes tanto metu perculit, ut terra mae rique hostes fuerint profligati, Fuerunt, qui Diodori auctoritate nixi, contenderent, Persarum regem, hisce bellis exhaustum , cum Atheniensibus pacem composuisse , eamque fuisse dictam Cimoniam. Alii, ut Plutarchus (1), Lycurgus (2) , et Suidas (3), ista accidisse dicunt post pugnam ad Euryme- dontem. Sed in his, ut jam supra indicavi, cum Kruegero omnino facio ; cujus argumentationes si hic repetere vellem , otiosus viderer (4). | . Obs. XVIII. Nisi erraverim statuens, quamquam id.dubitanter feci, Periclem /egazos. circa haec tems ` pora per Graeciam misisse ; inde etiam aliquid pro- ferri potest , quo ea , quae in fine.antecedentis ob- servationis dixi, magis etiam confirmentur. Et- enim non admodum. verisimile est ,. Athenienses , pace nuper cum Persis composita, Graecos con- vocasse, ut deliberarent de templis urbibusque , a Per- . (1) Plut, in Cim, cap. 13. p. 486. F. sq. .— (2) In Leocratem, c. 17. p. 157. —..(3) In voce Kíuay. ,:K42. Conf. Mus. Seebod. laud. 1, 2. p. 205. et Wichers in Ann. ad Thcop. p. 219. sq. | 1743 COMM. LITERARIA. Persis incensis ; qua re necessario in omnium me- moriam recordatio eorum, quae ab illis: passi es- sent, revocari deberet; ita ut metuendum esset , ne Graeci, indignatione moti, bellum istud instau- rarent, Persarumque impietatem ulciscerentur. Si autem quis ex hac ipsa difficultate efficere velit , hanc legationem ad alium annum a nobis referri oportuisse; animadvertere liceat, mullum aliud in Atheniensium Historia temporis punctum huic rei opportunius videri. Necesse enim est, it pacis indüciarumve tempore , legati profecti fuerint; quippe ex iis nonnulli ad eos Graeciae populos missi sunt, qui a Spartànorum partibus stabant. Jam vero, si statuamus, legatos ante haec teim- pora missos fuisse, non solvitur difficultas. Ne dicam , hanc sententiam satis refelli ' silentio , quod: Plutarchus hac de re in Cimonis “vita Observavit (1). Superest igitur, ut ponamus , hanc legationem tricennalis foederis tempore, Graeciam peragrasse. ld vero minüs verisimile est; quià rá- tio, quat Pericles in' reipublicae gubernatione tunc tenebat , longe sab ea distabat, quam antea fuerat secutus. Démocratià enim illa liberrima, cui prius faverat, relicta, nunc Aristocraticum et Rega- lem quasi reipublicae statum moliebatur; adeo ut (1) Conf. tamen C. O., Muelleri liber de Phidia, p. 9. Quae autem pro sua sententia ibi affert vir Clar., eadem pro nostra pugnant, OBSERVATIONES 175 ut non amplius ipsi prodesset, si Civitates suo ju- re de communi salute- deliberarent; contra ea, longe utilius tunc. erat, ut iis ne privata quidem dissidia dirimenda relinqueret; cujus rei exemplum in Sami expugnatione videmus. Addi possit, Athe- nienses Spartanos consulto omisisse ; quae res licet nondum hostilis actio dici posset, manifesto tamen simultatem indicare debebat , quae inter has civitates exstabat. Ejusmodi enim agendi ratio locum obtinere solet, quando pax aliqua, ut nunc Cimonia, inter duas gentes sit facta, quam utraque solvere velit , cujus - vero solutionis neutri occasio praebeatur. Ingenue tamen fateor, haec argumenta non tantopere valere, ut rem pro certo affirmemus ; verum in tan- ta veritatis caligine , haec sententia minori du«- bitationi obnoxia videtur , quam si aliam quamcun- que sequamur. Obs. XIX. Discimus- e i Phllóehoio (1), tertio demum anno, postquam Lacedaemonii Phocensibus Delphorum templum ademissent, Athenienses hatc urbem iis reddidisse ; ita ut primum bellum anno A. C. 450. gestum sit, Quod, quum per se jam minus sit verisimile," propter pacem quae illo tempore inter diversas Graeciae stirpes erat sancita, insu- per.etiam confutatur diserto Plutarchi testimonio dicentis: sùlùç . « . - moam eloxyaye vo0e Puxias (2). Doc- (1) In Aristoph. Avv. Schol. vs.: 557. (2) Conf, quae de his dixit Clint, in App. cap. VII, not, m. 176 COMM. LI TERARTIA, Doctissimus Kunisch , Germanus Pericleae , a Plutar- cho conscriptae , vitae Interpres, monet lupum ahe- neum de quo hic sermo est, eundem esse quem a Pausania memoratum (1). Obs. XX. Clintonus hanc Coronensem cladem re- tulit ad Archontis Timarchidis annum, secundum Diodori testimonium ; porro e Plutarchi verbis D xalpp et deinde Zyzuelvzs 3G povov efficere vide- tur, hanc cladem in auctumno accidisse : subjun: "git, Euboeénses decem menses | postea defecisse , mense Anthesterione, nostro Februario convenien- e. Quüuae computandi ratio eam ob causam erro- di argui poterit, quod, si priorem rationém se- quamur, non ineunte vere anni 445, verüm media aestate , anni. 446 Euboea defecerit; si vero pos- teriorem , l'olmidis clades Aprilium mense ponenda sitt Eaque posterior computandi ratio mihi magis placet; licet non putem , decem mensium ullum in- dicium apud. veteres scriptores inveniri. Constat Pe- riclem- jam mature in Euboeam transiisse , ut ex ve» ro cum Clintono videamur statueri, hanc defectio- nem ineunte vere anni 445 ponendam esse; secuta enim sunt tricennalia foedera, quorum anno deci- mo. quinto Peloponnesium' bellum exarsit A. C. 431. Q2 Lib. X. cap. 14. $. 4. OBSERVATIONES." 145 clidis Pontici libro m. zoArreloy conjicias , Xanthip- pum eodem fere tempore , quo Aristidem, . Ostra- cismo in exsilium actum fuisse (1). . Mortuo po- suerunt statuam in Acropoli, e regione imaginis quam filio Pericli dicaverunt , et prope Anacreon- tis simulacrum (2). Obs, III. E fratre neptis ; sic enim accipienda vi- detur -vox f»yoyog, eoque sensu plurimi interpretes explicarunt. Aliam vero rationem secuti sunt CI, viri , qui Plutarchum in Batavorum sermonem verterunt , iisque suffragari videtur Kampenus V. C. (3). Addunt Plutarchum — hancce genealogiam - ex He- rodoto petiisse; quod si ita est 24 (nec facile a quoquam id negabitur), e loco, qui ab illis cita» tur (4), sponte apparet Plutarchum .vocasse Clis- thenem (5) patruum, non vero avum Agaristae junioris, Etiam e temporum computatione haec quaestio. dirimi. potest, Si enim. Clisthenes . Aga- in | | ris- + Q) Her. Pont, p. 11. ex editi Cragii. Koelerí, novissimi ho» rüm fragmentorum editoris, hoc de libro judicium in breve: coactum videas in Comm, Orn. Roulez de Heracl,. Pont, in- sertà Ann. Lovan. anni 1824— 1825. p. 26 sqq. (2) Paus. I. 25. init. (3) Hist. Gr. IT. p, 173. (4) Herod. VI. 131, ^ (5) De Clisthene isto si peculiariter agere vellem, ved dis- sertationis terminos longe excederem. Conf. Herod. V. 62. sqq. VI. 123. — Plut. Aristid, cap. 2. p. 319: C. — Isocrat, Areo- pag. 6. De permutatione, p. 108 et 130. ed. Orell. — Meurs, Pisistr. cap. 16. CLARe K u$ COMM);LITERARIA. fuisse matrem Alcibiadis. Contra ea Plutarchus (15 Periclem atque Ariphronem tantum “vocat zpo2- XxoyrxG xæ téyog5 et Nepos (2) Alcibiadem Periclis privignum appellat. Erat autem Dinoma- ché mater Alcibiadis, Megaclis, quem Pericles avunculum habebat , filia (3). Hic vero nunc sufficiat indicasse , Periclis sororem nequaquam PR oportere cum matre Alcibiadis. Obs. V. Anaxagoras , quem Pericli aequalem fuisse putamus , anno vigesimo aetatis Athenas ve- nit, si vulgatam in Diogene Laertio sequamur lec- tionem 5 vel quadragesimo demum quinto, e pro. babiliore recentiorum VV. DD. conjectura (4). Zeno Eleates floruit circa Olymp. LXXIX, (5), uti post Menagium vulgo legitur. Damon, qui sub Musicae praetextu , Pericli , tanquam athletae inunc- tor,in republica aderat, hujus consuetudine adhuc fruebatur, quo tempore Dialogus Socratem inter Alcibiademque a Platone habitus esse fingitur (6) ; $ quin (1) In Alcib. 1. p. 191. F. " (2) In Alcib. cap. 2. (3) Conf. Obs. XXVI. j (4) Diog. Laert. Ii- Segm. 7. — Conf. Schaubachii fiin. Anaxagorea pe 14+ quique: ibi citantur; imprimis H, Ritter, Hist. philosophe. Ion. Berol. 1821. p. 204. - | (5) Diog. Laert. IX. Segm. $9. et Suid. in voce. — Simson. p. 698. et Cors. III. p. 134. pravis usi sunt codicibus. (6) Plut, in vit, cap. 4. pe 155. F. — Plato Alcib. I, Pene I4* p. 1:8 C. "OBSERVATIONES. 149 quin etiam Nioeratum, Niciae filium , Musicam docuit (1). Haec igitur leviter. adumbrasse suffi- ciat; infra opportunitas nobis non derit agen- di de Periclis humaniorum scientiarum studiis , deque illis hominibus, qui ei veluti duces. comi- tesque hac in re adfuerunt, i Obs. Vl. Aristides mortuus est quarto fere. an- no post exsilium Z/emistoclis, uti memorat. Corn. -Nepos (2). Quum autem- Diodorus (3) dicat, The- mistoclem Athenis expulsum fuisse Archonte Praxi- ergo, Olymp. LXXVII 2., Aristides secundum hanc computationem non ante annum. primum Olymp. LXXVII. diem obire potuisset supre» mum ;. sed ea. pugnant contra Plutarchi testimo- nium, dicentis; Lericlem, defuncto jam. Aristide ad rempublicam, accessisse. Varia igitur excogitave- runt VV. DD. quibus istum. dissensum tollerent 5 ut v, C. statuerent , Aristidem illo anno. fortasse Athenis abfuisse:(4). Possit autem haec opinio in sui. defensionem vocare veterum diversas opinio- nes, de loco quo mortuus. sig Aristides 5 quam- quam; verisimilior.. mihi. videtur :sententia ,;- eum Athenis- vita. decessisse (5). Facilior igitur mihi | gG vi. (1) Plat. Lach. cap. 3. p. 180. C. (2) In Aristid. cap. 3. extr. C3) Lib. XI. cap. 53. (4). Clint, ad a. A. C, 468. (s) Plut, in Aristid. cap. 26. p. 334. sq. 150 COMM. LITERARLA. videtür ratio, qua. Kruegerus hanc; controversiam dirimere conatus est, Constat enim , docente Wes- selingio (1) , Diodorum aliquoties ultimos alicujus viri casus, in illum annum. rejecisse , quo ejus mors erat narranda; quod et in "Themistoclis | his- toriaobservandum esse putem. Etenim, ut mittam, quae de Themistoclis extremo aetatis anno memo- ràntur 5 mortem ipsum sibi conscivisse , quippe intelli- gentem, crescentibus Graecorum Viribus ac Cimo- nis felicitati sese imparem futurüm (2), (e qua re aliquis conjicere possit, illam brevi ante pugnam ad Eurymedontem sese interfecisse); imprimis ra- tio habenda est occasionis, qua "Themistocles ad Persas fugerit. Quis enim credat Themistoclem tam diu post Pausaniae necem a' Lacedaemoniis ad poenas dandas repetitum fuisse, quum tati- quam Laconi proditionis focius accusatus esset ? Superest tamen difficultas aliqua, «quam a viro doctissimo , cujus sententiam hic exhibui, non satis explicitam fuisse, paene dixerim. ^ Oportet enim, ut ejüs' sententia valere possit, in anno, quo Xerxes mortuus sit, definiendo , denuo ab-auc- toritate Diodori reflectere , qui tradit , Regem anno quarto Olymp. LXXVIII. diem obiisse supre- mum (3). Kruegerus statuit , Pausaniam eodem anno zt fuis- (1) Ad. Diod. XI. cap. 42. Idem accidit cap. 70. et saepius. (2) Plut. in Them. Cape 31. p. 197. F. == Cim, cap. 18. pe 490. E. — Thuc. I. 138. — Cf. Schol. ad Aristoph, Equitt, vs, 84. (3) DIod. Sic. XI. 69. | OBSERVATIONES asi füisse mécatum ,. quo Xerxés decesserit y; utruhque anno -tertio. vel quarto Olymp. LXXVI; accidisse contendit (1). ^ Haec vero difficultas y consideranti- bus nobis, quam graviter Diodorus, :saepius in temporum notatione: lapsus fuerit; non adeo mag- ni videtur momenti, ut ideo sententiam cetero- Qquin- verisimillimam rejiciamus. Magis etiam hoc confirmatur, Clintoni argumentatione examinata , ubi Dodwellum : hujusque - sectatóres -erroris ar- guit, quod, contra Diodori. auctoritatem, Pati- saniae ' erparwylazy: assignaverint: anno. Olymp. LXXVH. quum ád Olymp." LXXV. 4... C.477* sit referenda. Hac in expeditione Pausanias fastu atque arrogantia animos Graecorum ::a.'Lácedaemo- niis abalienavit; quo factum esty ut principatus ad Athenienses tratisiérit; - Jan vero:eloco quodam De- mosthenis (2) apparet , Graecos ad belli Peloponne:. siaci initium usque, per 45 annos voluisse y ut-Atlie- . nierises sibi praeessent $ qui annt, si'addantur numeto 432 annórum j efficiunt 477 ji quem numerum cadit annis a Diodoro" memoratus (3). Ulterius hance de Atlieniensium principatu quaestioneui persegui; si> pervacaneüm haberi possit, post.uberiorem hac de re d s 9,9 i h^ raner P ca eret L od * | m ; c) Spri Kruegeri scriptio de pice ci monia , ? M Seebodii Museo Í. 2. p. 219.$dq. — ; C2) Olynth, III. S. 9. p. 35. ibique Ulplaius. zm p. & 10. p. 174. (5) Diod. XI. 44. 154 COMM, LITERARIA. re Clintoni commentationem (1), scriptionemque Doctissimi Groen v. Prinsterer, de: Atheniensium Hegemonia (2). Graecis ab eo inde tempore prae- fuit Cimon , qui Persas, usque ad memorabilem ad Eurymedontem pugnam, non sivit respirare (3). Obs. VII. Accusatus est Cimon a Thasi expuge natione redux, et antequam Lacedaemoniis auxilio profectus est, Nam, etsi Clintono (4) adstipulor y: Diodorum Sic. (5) , ut solet, bellum contra Tha- sios gestum , in unum Archidemidae Archontis an- num, Olymp. LXXIX. 1. A. C. 464. contraxis- se, doctissimo tamen viro non consentio , ubi se» quenti demum anno huic bello finem impositum fuisse putat. Contra eà huc afferre liceat Pausa- niae aliorumque, quorum fata in postremum aetas tis annum contraxit, exemplum: ex quo apparet, Diodorum suo more usum fuisse, quoties signifi- care voluit, se de homine, aut quacunque re quam tractasset, dicendi finem facere, atque ad alia transire; ut illo anno homo mortuus, bellum ejusvemodi quid. prorsus absolutum fuerit. Praeter- ea (1) Clint. in Append. ad Fastt. Hell. cap. 6. (2) Inserta Annall. Acad. Lugd. Batt. 1819—1820. (3) Plut. in Cim. cap. 7. p. 492. D. cap. 12. p. 495. E. sq. — Aristid, Panath, p. 151. Jebb. (4) Ad annum A. C. 463. (s) Lib. XI. cap, 70. PO BS ER ViA T IONES 153 ca e Plutarcho et- Thucydide. (1) -discimus , Tha- sum .expugnatam fuisse ante Helotarum . seditio- nem, quae accidit, teste Pausania (2) , eodem illo Archonte., Archidemide , vel ,. uti. eo loco. vocatur, Archimede, Quamvis e Thucydide (3) concludas , post .Cimonem ab alio 'Thasum iterum expugnatam fuisse. ..Pericli ab. ipsis Atheniensibus mandatum est , ut Cimonem inimicum publice accusaret. Itaque. om- nes metuebant, ne foret inter acezrimos hujus ade versarios : verum. ab Elpinice, Cimonis sorore eademque uxore exoratus (4), rem non ulterius persecutus est, et semel tantum surrexit, ut offi» cio defungeretur , ita ut ex omnibus accusatoribus Cimoni minimum molestus fuerit (5). Hic igitur, quamvis. tribus tantum. suffragiis absolutus, et poes na mulctatus quinquaginta talentorum , capitis pe- riculum effugit: deinde Lacedaemoniis auxilio pro- fectus. est , qua illius absentia usus est Pericles, ut cum Ephialte Areopagum; plurimiis judiciis pri- varet, - Obs. VIIL Silentium quod apud antiquos scrip- tores de primis Periclis coXivs lag annis obser- s : n] Q) In Cim, cap. 14. p. 487. D. cap. 16. p. 488 sq. — Thuc, I. 101. i "€2) Lib. IV. cap. 24. $. 2. (3) 1. 1. conf. Torrenius ad Val. Max. III. 8. Extern. 4. (4) De Periclis hac occasione acute dicto conf, go, LIF. (5) Plut, in Per, cap. 10» p. 157. E. -154 COMM. LITERARIA. vatur , explicandum videtur, tum ex sollicito stu- dio , quo ille Populi suspiciones evitare conabatur , antequam sua potestas firmo niti videretür fundanien- to; tum ex eo, quod fortasse illo tempore expe- ditionibus: quibusdam , sed minoris momenti quam quarum mentio fieret, "Athenis prohiberetdr. Yn hac enim ejus vitae aetate ponenda mihi videtur expeditio , quacum quinquaginta navibus Chelidonias insulas supervectus, nullam Darbarorum navem in mari deprehendit ; quam expeditionem , uti et illam Ephialtis, Pericli hoe tempore deditissimi , non ita diu post victoriam ad Eurymedontem ab Athe- niensibus susceptam fuisse, e Plutarchi narratione constat (1). Ad haec etiam tempora pertinent bellum Argivos inter Mycenaeosques; Thasi defec- tio, eaque iterum ab Atheniensibus subacta; co» lonia Amphipolin missa; denique Helotarum seditio : quae tamen omnia, quamquam in historia Athe- niensium Cimonisve maxime memoranda , a Periclis vita longius remota esse videntur. Obs. IX. De Ephiaitė , Periclis in minuenda Areo- pagi auctoritate socio , quaedam annotare , ab hacce disputatione fortasse nom alienum sit, Patrem ha- buit Sophonidem , quo nomine eum appellat Aelia- nus (2); a Diodoro (3) vocatur Simonides , Wes- ig Se- (r) Plut. in Cim. cap. I3. p. 487. A. (E9) V. H. Jie 43. Hl. 17. XI 9. (3) Diod. in Sic. XI. 77. ibique Wessel. — Conf. Meus. Lectt. Att. I. 22. AO BS ERVA TIO NES. ass -selingio., ut. videtur , Meursii mutationem improban- , t6. Erat. antem inter pauperrimos , sed et integer- -rimos. viros ,. qui unquam. apud Graecos reipublicae upraefuerunt; „cujus rei, apud. Plutarchum non uno Joco fit mentio. Supra vidimus illum cum triginta na- c vibus. .Chelidonias supervectum fuisse ; deinde So- lonis, leges ,. ligneis tabulis inscriptas, Axones _ vo- 4€atas ,. Cyrbesque ex.Acropoli in. Prytaneum prope - forum. traduxit ,. ubi ;etiam. Plutarchi memorid, te- -nuia. earum.vestigia supererant Çı)». Maxime vero me- -aoratu.dignum est auxilium, quod Pericli, Areopagum -subvertere.conanti,, praestitit 5 cujus rei nobis. auc- «tores sunt- Plutarchus , Diod.. Sic. et Paus. (2). .Cimoni,. quum Lacedaemoniis , terrac r motu atque . Helotarum. seditione . fractis , auxilio venire vellet , -Sese.. opposuit. „Ephialtes. , quamquam id frustra. ; Qua. occasione Cimonis , memorabile fertur , hocce effatum : KATE Ty EAMUOA xyoNI KTE. mit. TiN irepda dbi ipia» YEY Vua Svo. C Per totam vitam .Ephi- ; (D Plut. infol, cap. 25. p. 92. A. —- Pausanias Attic, cap: 18. '$. 2. — De Axonibus istis. conf, praeter Salmasium. de modo Usur. cap. Ille p. 932. sqq. ceteri scriptores qui a Valckenaerio ii Ammonium ad vocem "Aovec citantur, 5) Plut. ín Per. cap. 7. piiss? B. càp.9. p. 157. A. — Cim. cap. 10. p. 485. B. cap. 15. p. 488. A. — Reip. ‘ger. praecc, Cap. 15. p. 812. C. — Diod. Sic. XI. 77 — T "Att; ĉap. e9. $35... d us CE) (3) Plut. Cim. cap. 16. p. 489: B. — Simile Hiid PAY dictum juvenitur apud Aristot Rer v srt; cap. To. p. Aan Ci m2 ui "TIT 155 COMM. LITERARIA. Ephialtes Populum contra Oligarchorum oppressio- . nem defendit ; quos , praesertim rationibus exigendis, maxime inimicos sibi reddebat; adeo ut Aristodi- cum quemdam Tanagraeum excitarent ad Ephialtem interficiendum, Sic rem memoriae prodidit Aristo- teles, cui majorem fidem tribuit Plutarchus quam Idomeneo, Periclem hoc crimine accusanti (1). Diem obiit supremum Olymp. LXXX. r. teste Diodoro (2), qui etiam h. 1. Areopagi deminutio- nem eodem anno narravit, quo hujus rei auctor mortuus est, Ejus sepulcrum situm etat in Ce- ramico, ubi Pausaniae (3) adhuc aetate invenieba- tur, Ab Aeliano inter eos enumeratur, qui philo- sophiae studium politicae arti. adhibérent (4); unde didicit paupertatem aequo animo perferre , ita ut ne ab amicis quidem munera accipere vel- let, ne, aut videretur ingratus esse, aut cogeretur ‘iis in aliqua re praeter fas gratificari (5). Quanta fuerit integritate, inde colligitur, quod Cimon e ceteris popularibus , quos videbat omnes e publica pecunia . quaestum sibi facere,- hunc cum Aristide exceperit (6). Merito igitur Prae- to- (1) Plut. in Per. cap. 10. p. 185. A, [=~ Antiph, de caede Herod. $. I2. (2) Diod. Sic. 1. 1. (5) Paus. l. 1l. (4) Aelian, V. H. III. t7. (5) Aelian. V. H. XI. 9. (6) Plut. in Cim. cap. to. p. 485. B. OBSERVATIONES © 15 tori. cuidam, qui ipsi egestatem- exprobrabat , respondere . potuit: rò dè frspoy, inquit, è rÉ cb. Myeigs Eri Dluouog elu (1). Nec ità amoris ille- cebris indulgebat, ut iis ab officio duci se) patere- tur; cujus rei exemplum videmus apud Val. Maxs modo. ad nostrum Ephialtem haec referenda „Sint (2)... Nam plures viri docti hunc Ephialtem, cum aliis ejusdem nominis confuderunt; ut docet Perizonius ad Aelian, III. 17. Quin et illa , quae apud Heraclidem Pont. leguntur. (3), ad alium quemdam Ephialtem pertinent ;. vel, quod potius crediderim -eo loco de Ephialte. narrantur , - de Cimone narrari oportebat, -Obs. X. Vocatur quidem Pericles Arehon ipid Aristophanis Scholiast. (4); verum eo "Joco vel Timoclis nomen reponendum est, vel interpolanda verba evparwyoU xol Tipoxadoug &pxovrog etc. uti docet Corsin. ad a. 2 Olymp. LXXXIV. Ceterum de Areopagitarum Doxipacla. y praeter Plutarchi lo- cum in Periclis vita, exstat etiam in Solone tes- timonium , quamquam fninus disertum (5); deque . ea praeter scriptores ad textum laudatos conf. Doct. J- T. Bergmannus in Annotat, ad Isocratis Areoe pag. p. 128. $q. 2t Obs. (1) Aelian, V. H. XIII. 39. (2) Val. Max. l1].-8. Extern. 4. (3) Heracl. Pont; pë 16. ed. Crag. (4) Ad Vespp. vs. 28g. — Conf, Palm. Exercitt, ad h. 1, C5) Plut, in Sol, cap. 19. p. 88. 15:5$5:([. CO M MO LITER A R 1 A, Obss XI. Cimonis adolescentia jam famosa" fuerat: proptet hanc consuetudinem, quam cutn soroté habes bat (1). Fuerüntet postea nonnulii';: qui eum«hàne: - ob rem culparent, quique indecausam Ostracismi re- peterent. Andocides vg. Athenienses adliortátus est; ut severam majorum probitatem imitarentür s ofris ved éEtoo tpaxloxy Klpovag ' NÈ rupkiopiav Ori TRE ADEA "à aurit suvre (2) 5 idem narrant Athe- naens p Suidas; 'Tzetzes.(3), "Tetigit "prüeterea haecce Cyrillüs Alexatidr. (4).^ Qüüm &üteh apid Athenienses; liceret;/ ^ sororem ^ ex' eodeni patre natam «uxorem ducere, quam legem invenire” licet in Jurisprudentia Attica (5), cujusque meminerunt Plutarchus ,.. Seneca „Philos Judaeus. Minucius. Fe- lix.et.Scholiastes.ad Aristoph. Nubes (6) quaes- tio oritur , : an.Elpinice. Cimonis. soror. fuerit .ex "SS: t MIT iux Ueu TRAT jiss MUS im'Cimcap4spédso. FS 70 0777777 d -2):/Ór:contfa Alcib; repe ragesG 1002504040214 55 . Kg) Deipn. XIII. cap. 6«p. 589. Fa —suid. in vocibus bung: et dites — , Tzetzes, 2078 Hist. 2 23+; LIERE c Eipinite DS dul hubemopod. e (sy Cft spedi Legs. AG pi. s$r. edi — | Gajum Lib. I. $. 6r. differentiam hac in re Romanas, inter Graecasque . leges indicare voluisse, monet Assenus V. his in ann ad h. 1. P 43- 4 or I1 Mins toA (6) Plut. in Them. cap. 324p» 228. (B. — Seneca in Ludo de morte Claudii , p.302. B. -—— Phil, Jud. p.779: ed. Hocschel. — Min, Fel. in-Octavs capii ihe » 24s —— Schol, ad ‘Aristoph. Nubb. vs. 1374. 489 4G Qi "us à 2 ni Sul OBSERVATIONES... 159 iisdem.. parentibus . nata ?.. Quo. sensu a. Mureto accipitur ,locus in. Cimonis vita, ubi Nepos (1) dicit, -hune 4$» matrimonio. habuisse. germanam suam sororem.; quamobrem. Nepotem erroris accu- sat,. quod. excusationem ,..quae proprie ad. con- sanguineas sorores pertineret , ad germanas transe tulerit. Refutavit.summum virum Wowerius (2), qui docuit, verba a Nepote adjecta, Zice? eodem patre natas uxores ducere, explicationi vocis ger- manam inservire ; cujus rei exemplum petivit e loco. quodam in Servii Commentariis óbvio G» LT "Obs. Xll. foschiua hisce addit, Athenienses hoc nligisg jécühias ,'quáe in Persici bélli- stipendium 4b "wnivérsa Graecia collatae erant, e. Delo Athe- nás transtulissé; ne , deficientibus a fide societatis Lacedaemoniis} praedae ac rapinae essent (4). Quae narratió , etiamsi majore Theophrasti, e quo Phi- tarchüs suüà' petivit; auctoritate refutetur, veri ta- men simillinia videtur. Nec enim facile in Athe- niensium "Historia. aliqua. occasio inveniatur , qua illud aptiüs fieri- potuerit, Plutarchus autent tra dit; viventé' adliuc: Aristide; pecunias. Sociorum i sua- C1) Nep. in Cim. cap, I — Conf, Nep. praefatio $. zl et ` Mureti Var. Lectt. Lib. XV. cap. 5. (2) Ad Min, Felic. l, L .55C9),^d Virg. Aen, Lib. Ve VS. « A12. (4) Hist. Phil, Lib. HT, cap. 6. HINT / f / ws COMM. TITERAR&TZA. suadentibus Samiis Athenas transvectas faisse (1). Possint tamen diversae haé sententiae ita inter se conciliari , ut statuamus , jam vivente adhuc Aristi- de, consilia de transferendo aerario agitata fuisse; - rem ipsam effectu caruisse , donec Pericle instigante, Atheniensibus fuerit persuasum , üt Sociorum pe- cunias in suam urbem 'traducerent (2). «. Obs. XIII. Discedimus rursus, in expeditionis de- gyptiacae anno constituendo , a Diodori auctorita- te; idque ob has.causas. Gesserunt Athenienses hoc bellum per sex annos, ut adeo ejus finis in- cidat in annum secundum Olymp. LXXXI. 5 quo anno; teste Diodoro i ipso (3) ,. versabatur Tolmides in Boeotia; isque Messenios;. qui -per;; decem annos Lacedaemoniis fortiter restiterant, in ur» bem Naupactum 5-a se-expugnatam , . collocavit; Jam vero eo tempore, 'quo: Tolmides in::hacce expeditione occupatus erat y: in- Aegypto- ézépusevoy Athenienses. (4);. ita. ut ad hunc annum: usque istud. bellum continuatum sit. Quum igitur de hoc anno Thucydidi cum Diodoro. conveniat, ab eo Aegyptiaci -belli sex. annos. computare. debemus 5 . ita (1) Plut. in Arist. cap. 25. p. 334. As (2) Conf, Doctissimi ` Groen v. Prinsterer. Comm, de He- gem. Atheniensium p. »3. in not. : (3) Lib. XI. cap. 84. sq. — Conf. cap. 64. extr. (4) Thuc. I. cap. 108. extr. 109. collato ue — Consulen- dus Clintonus in Append, cap. 8. reete Az ') VICE 2 Mec UA d a Rr r6 * ; s | d qq e C pa n PENS