i rir¥i m

J

fi f" °
Wanvn

\

Digitized by the Internet Archive

in 2010 with funding from

Research Library, The Getty Research Institute

http://www.archive.org/details/architecturacuriOObock

•4

fc.li

11

..«^.d»"

§?3

IIIIIIIHIIillllllllllUllllllllltllllllllllllllllllllllllllllllllllllllMIIIIIIIIIII.;

Saxo profili,,
ens humeclo
diluo.poto .

,i«»*2fc 4«

nUMjj

llllltlHmilllllllllllHIIIHnillllllllllHlli!

kT

illlllllllllllMIIIMIMIIimillllllllllllll ••_-

"TO^i^i^ll

T^^aenitate^

™ragogic£

^eorgAiuIrearBoccl^
4 ^oribers,'^ ,,

ipi*auWur?tenB.^
Technopolam

ta-

llllllllllllllllltllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllUIIIIUII.

\

Ommavivifu
Co,nonvisus u ,
bic|,pererro.

i?;

^y

^m

» v

ARCHITECTURA

CURIOSA NOVA,

Exponens W§l£!$3&

1. Fundamenta hydragogica , indolemq; 1||||

aqu£ , aeris interventu in altum levandae.

2. Varios aquarum ac falientium fontium

lufas per varia fpectatu jucunda epiftomiorum feu

Siphonum genera_?<

■WM 3« Masnum amoenisfimorum fontium,ma-

chinarumq; aquseductoriarum fumtu magno exftru&arum,

ac per Italiam, Galliam, Britanniam, Germaniam &c»

vifendar um , numer um_;«

4* Spccus artiiiciales fumtuofisfimas , cum

ysn

pleriscjjPrincipum Europxorum Palatiis,hottis,aulis ; neC
non pracipuis monafteriis atq; arcibus»

5. Cum au&ario figurarum elegantisfima-

rum, ad hortorum topiaria vario du&u dividenda, nec non con-

clavium laquearibus ac pavimentis fegmentandis,itemq;

Labyrinthisconuruendis,adhibendarum_;,

Omnia ioo- ari incifis atcL advivum maximam partemfattis

delineationibut , in ufum Studiofi LeBoris ef artificis, explicate&
vernaculo idiomate defcripta,

Per

GEORGIUM ANDREAM BOCKLERN,

Archit. Sclngenieur.

Et in Latinam Linguam trawlato

a

JOHANNE CHRISTOPHORO STURMIO, Phil.M.

Cum fingulariRom. Imper. Majeft.gratia ac Privilegio,

^ORIMBERG^, (C^
Impcnfis Pauli JurjfW/Biblio-technopolx.

Typis Chriftophori Gerhardu

Ab

SERENISSIMVM AC REVERENDISSIMVM

TRINCIPEM AC DOMINVM,

DR GUIDOBALDUM,

ARCHIEPISCOPUM SALJSBURGENSEM,

S.RJ,PRINCIPEM,ET S.S, APOSTOLICO-
' ROMAN^E SEDIS LEGATUM,

ROM. C^S. MAJEST. IN COMITIIS

MODERNIS COMMISSARIUM PLENI-

POTENTEM, PRIMARIUM.

^Prindfem acDominum meumClementiflimunu.

SERENISSIME AC REVERENDISSIME PRIN-
CEPS DOMINE CLEMENTISSIME!

lllam pfopenfus fit Sereniss. V. Clem. inar-
;tes archite&onicas ac hydragogicas^animus,
jtoto non folum orbe,ftudiofisharumartium
Cultoribus ; iiotum ; fed ipfb opere , eoq;
Splendidisfimo.quodjntra fui Territorii fines, paucis
abhinc annis Sereniss. V.Clem. excitavit,ita compr o-
batum eft, ut Europa univerfa Fundatoris laudes mira-
bunda loquatuf ac evulget omnium * vel me tacente*
teftimonid.

Quandoquidem ergd prafens hoc Opufculum inte-
gro jamdum quinquennio a me congeftum eft, cujus
contenta partim exItalia,hujusq;principeUrbeRoma,
e GalliaaBritanniajGermani^&c. nonfinefumtucol-
legi ; partim vero ingeniosa indagine de no vo excogi-

A 3 tari

tari meis impenfis curavi , exorato in hunc finem Viro
ingeniofisfimo3GEORGio AndreaBockler,S. R.I.
Liberae Civitatis Francofurtenfis adMoenum Archite-
<9x>.>qui jungendam iconibus defcriptionem elaboraret:

Conftitui^editurus in lucem huncfoetum,extempo-
raneo quafi confilio Sereniss. V. Clem. Patronum ipfi
ac judicem exorare,auguftum quoq;EjusdemNomen
operis frontilpicio aufus adfcribero.

Reapfe ergo nuncSERENiss. V. CLEM.quicquid hu-
jus eft,humillima mentis devotione offero, confecro,
Ejusq; CJementisfimo Patrocinio fubmifle commendo,
fpefretusindubia,fore,ut Sereniss. V. Clem. (cujus
jam ante fingularis erga meam tenuitatem elucet e com-
municata duorum ab IPSA ingeniofisfime domi exci-
tatorum fontium effigie,aerinuncutraq;3quantum ejus
fieri potuit , diligentisfime incifa & huic eidem operi,
prout 85 ac 86 pagg. videre eft , inferta) humillimos
hofce aufus meos3 ceu teftes fubmifle-debitx gratitu-
dinis, clementer ac gratiofe fufcipiat,.

Qua eadem fpe nunc finio^SERENiss. Clem. V. DEI
potentisfimo obtutui, me vero Veftras Gratias humil-
lima mentis fubje&ione commendans.

y.Mwr» 1664,

SERENISS. V. CLEMENTI^E

Subje&ifllmus

Patilm 56r/f/ Blblio-technopla

"Nojrimbergenjis.

sEdtfi-

Aidificare divinum Opus.

MUndum quando DEUS camerata fornice cingit.
Eft hoc artis opus, eft rationis opus»
Miro namq; fibi junguntur fingula nexu;
Monti vallis , aquisterrapropinqua fuis.
Quodq; rei caput eft, nullo ftant ifta iabore,

Sed,di£tum fa&um, cum jubet efle, facit.
Et perfecla tamen facit & pleniffima cun£ta_5>

Verbo ; infanda facit , mira, ftupenda facit.
Nec fatis hacc ipfi tamen eft fecifle > capacerru

Artis difcipulum pofcit habere fua..
Vult, fua poffideat partem Deitatis Imago;

Qu£ facit , h<cc hominem pofTe perindc facit*
Hinc, qui Terra fuit,ccelefti percitus igne_j>,

Ceu DEUS in Terris, dia creare parat;
/Emula virtutis, mens fepe creata, creantis

Divinae varium conftruit artis opus.
Ilt DEUS exterius mundi fundamina jecit,

Ornatu fcite condecorata fuo: ^
Sic intra mundum mundum ftruxiffe laborat,

Ut focium credas efle laboris, homo.
Alta ftruit, profunda ftruit,cumulando,cavando;

Montes & valles zemula dextra parat.
'Ingeniofa manus ficcum cogit madidumq;,

Ut fua fint ultro juffa parata fequi.
Attamen hoccc fubeft difcriminis : Omnia conftant

Multa, mortales quxfaciunt, opera.
Nil extat fubito : Qux folo ftant ibi juflii,

Heic folo juffu non imitatur homo.
Gaudet jure fuo, fub leges omnia cogit

Ars veneranda fuas ; vix facienda facit:
Attamen, his horasmultas infumat oportet;

Ut metam tangat, currere femper opus.
Non habitanda Viris arx Principibus ftetit unquam_>,

Dextra ubi fabrilis parca laboris erat
Impatiensve mora? : non inclarefcere miiltumv

Ars torpendo poteft : Fama labore viget»
Sic per convalles folitus diffundier unds

Fluxus , & accli ves nefcius ire vias ,
Vi tamen impulfus fcandet, cceloq; meabit,

Artis ad imperium promtus ad aftra vehi;
Cum fudore tamen cogentis l namq;parari

Pondere, menfura, res, numeroq; cupit.
IndefefTa manus furfum propellatoportet,

Quod natum eft alias inferiora fequi.
Hsec ergo ex artis qui fiant omnia juffu,

Ex hoc,crede, libro difcere cuiq; licet.
Quicquid enim varias, Victrix Europa, per urbes,

QuicquidRomaCaput)2edificavit,habett

A 4 LECTU-

LECTURIS SALUTEM!

Ofieaquam ad Viros Principes delatum ejfit , hoc ame , quod vides
i A AdlCE L E CTO R , opus parari s polliciti frnt eorum non pauci,
ipartim coram,partim per literas ,aularumjuarum , viridariorum, vil-
\ larum,fontium , palatiorum Juorum ,Juo fumtu , opttmorumq^ artificum

manu,paranda& ejfigies,quas meis ego poftmodum impenfis <eri incidi ac inpublicum

edi cum cceteris curarenu.

Ghiandoquidem ergo meorum ojficiorum promptitudinem omnibus comprobari
nunquam non exopto, confiitui tzmdem apud animum meum , ut primum cottefbt-
nearum hujusmodi dejignationum (quales jamdum nonnutt* , quorundam Optima-
tumqratia, domi me<e ajjervantur) numerm in molem notnbilem excreverit , eas-
dem, adpr<efentis TraEtatus formam congefias, inlucem emittercj.

Omnibus igitur & fingulis harum rerum Cultoribus meam hic denuo oblatnm

volo operam, ea<L omnia qu<e adme delatn fuerint , ad archetypi finoula pr<efiri-

ftum quam diligentijfime calari, libroo^ fequenti propedtem publiaari, curatu-

rum 9me Jancle polliceor > divino nos interim obtutui

§mnes devote commendans.

PAULUS Sfi

Translator ad eundemLe&orem.

OPus hic habes, Amice Lector , quod res & contenta fpe&at , intrinfeca
fua laude commendatiffimum. ln Confutationibus autem Veterum Philofb-
phorum, & demonftrationibus prima parte legendis fi «Ve&wr, in cceteris ordinem
defideres&methodum,idunum enixe TE rogatumvolo,utmetaphraflenef!eme,
non authorem, cogites 5 meamq; qualemcunq; operam gratiorem Tibi forte futu-
ram fuille credas,fi quid aliud feftinabundus Bibliopola vel defideraflet Vel per-
mififlet,quam ut ea,quse vernaculo fcripta idiomate,Latino

quoq; Iegerentur.

Johannes Chrifiophorus Sturmius , Phil. M.

LEO-

JIB,

tm

sff

!2K!

EOPOLDUS Divina Favente clementia

ele&us Romanorum//^pf rvitor femper Auguflus acGermaniae,Huiv-
garise, Bohemix, Dalmatise, Croatise, Sclavoniae , &c. Rex, Archidux
__ Auftrise, Dux Burgundise, Styri2e,Carinthise, Carniote & Wiktem-
bergje, Comes Tyrolis, &c. Agnofcimus &: notum facimus tenore praefentium
univerfis 5 Qvum nofter & Imperii Sacri fidelis dileftus P AULUS FURST,
Civis StBibliopola Norimbergenfis Nobis humillime expofuerit fe magno laborc o£
gravibus impenfis in communem omnium, prsefertim Mathematices Studioforum
utilitatem opera qusedam partim Latino, partim Germanico idiomate confcripta, ut-
poteGeorgii Andrese Bocleri, Archite&uram curiofam novam ; Item Archimedis
inGermanicumtranslata opera Geometrica , ItemTabulasDimenfionis triangulo-
rum ex Canone finuum , calculatae per Sebaftianum Curtium Mathematicum , Item
Jacobi Bartfchi Planifphaerium ftejlatum, feu via: globum Cceleftem in plano deli-
neatum 5 ItemAndrcxGoldmayeriMathematici opera, ac tandemHabrechti glo-
bumCadeftem &terreftrem,prado fuo committend.ainq;publicum proferenda fii-
fcepiile, vereri autem ne eadem opera, poftquampublicatafuerint, alii etiam quat-
ftuscausa cumipfius non levi detrimento temere aemulentur, ideoq;nobis demiffe
fupplicarit,utfe adverfus ejusmodi pericuIumPrivilegioNoftroCsef pramunire cle-
menter dignaremur. Nos cum eos qui fiio labore fuoq; fumptu id efficiunt ut opti-
mi quiq;authores quamemendatifTimiin lucemprodeant,favore&gratia noftra di-
gnos judicemus , ejus Pauli FUrft aequiffimis precibus clementer exauditis , tenorc
prcfentium omnibus & fmgulis Typographis,BibIiopolis aliisque quibuscunq; ne-
gotiationemlibrariamexercentibus interdicimus acvetamus, ne quis praedi&a opc-
ra perdi&umFurft excudenda, per decennium a prima editionis diecomputandum
in toto Romano Imperio regnoq; & Provinciis noftris hxreditariis , fimili aut alio
quopiam chara&ere vel forma, five in toti,five in parte,fine expreffa ipfius Pauli
Furften in fcriptis impetrata licentia,imprimere , aut alibi impreffum adducere feu
vendere publice vel occulte pnefumat,fub pcena decem marcarum auri puri Fifco
noftro Csefareo fraudis vindici (praster amiffionem librorum,quos ipfi PauIoFurft,
ubicunq* locorum reperti fuerint, per fe, vel magiftratus illius auxiliis, fibi vendi-
care, inqj fuam poteftatem redigere fas efto ) irremiffibiliter pendenda. Dummo-
do tamen pra:dic~ti omnes libri turpe quidpiam,legibusq; contrarium non contineant,

hujusq;

hujusq; noftri privilegii CxC tenorem , pro publica cujusq; cautela, in fronte impref-
jfum exhibeant, fcquaterna ad minus exemplaria, ipfius Typographi fumptibus,ad
Cancellariam noftram Imperialem Aulicam transmittantur. Mandamus proinde
univerfis ac fingulis noftris & Sacri Imperii regnorumq; & Ditionum noftrarum
hsreditariarum fubditis,cujuscunq; Status,gradus,ordinis, conditionis, dignitatis
aut prxeminentise exiftant,tamEcclefiafticis, quam fecularibus, prcfertim vero iis qui
in Magiftratu conftituti vel proprio vel fuperiorum fuorum nomine & Loco juris
&: Juftitix adminiftrationem exercent, ne quemquam privilegium hoc noftrum
Cxf. temere atq; impune kdere ac transgredi patiantur quin potius contumaces,
qui forte fuerint,prefcriptapcena pleai,aliisq;modis idoneis coerceri curent,qua-
tenus & ipfi eandem muldarn evitare maluerint. Harum teftimonio litterarum
manu noftra fubfcriptarum & Sigilli Noftri CxC apprehenfione munitarum. Qu;e
dabantur in Civitate noftra Viennx Septima menfis Septembris AnnoDomini mil-
lefimo Sexagefimo fecundo , Regnorum Noftrorum Romani quinto , Hungarici
odavo , Bohemici vero feptimo.

Leopoldus.

Vt.
JVB.deWaldendorfE

Ad mandatumSacrje CxC
Majeftatis proprium.

]. Watferodo.

BREVE

aXKSXXZi

B R E V E

PARTIS PRIMiE

PROOEMIUM

Ad Studiofum Le&orem!

I T R U V I U S antiquorum Romanorum Arilitellus , omniumfacile
princeps, OEhvo fu<e Architellonic* libro aquei elementi nonfatis lau-
dandas utdimtesy quibus hominum tum indigentiz tum deliciisyper
artificiofbs ejus duttm ac derivationes , confulatur , multis veterum
Phyficorum acPhilofbphorum fuffragiis confirmaL,.

^fono poft Libro CTESIBIUM ALEXANDRINUM,^yW^Tb«.
(bris filmm ,per obfervatos aqutaeriscfovarios impulfus ac motus, machinas varias,
Horologiapum , Clepfydras,fontes3primum exftruxtffe, avicularumq^ diverfas voces
& muficorum inftrumentorum fonos tmulatum effe s itemq^ hunc fequutum paulb
poft , eodem artificiorum genere , H E R O N E M conterraneum , cujus ingeniofa in-
venm nonpauca etiamnumferipm extenL,.

Enimverb mechanicis potius hunc HE R O NE M aut manuariis operationi-
bus quam Philofbphicis aut Mathematicis demonftrationibus nitifblitum effe , fuaq^
waximam partemfine cerm ratione fcripftffe, eademinvenmtin ipfapraxi deficere
non rarb deprehenfa, fatis loquuntur.

In eo ergo cum effemus , ut hydraoogica artis [ecrem qutedam , jucundijftmos
iqutfalientis lufus ^fontiumq^artificiosefiaturientium amtnifftma JpeShcula , in
'fum ftudiofi Lecloris novitiorumq^ artificum, ederemus i vifum efl oper<e pretium
diquos a principio errores , noflra opinione nocivos futuros (prout eos jfOH.
BAPT. PORTA in Pneumaticis fuis recenfet) indicare ac detegere : nulii du-
Utantes, quin idufui non plane nutti inteUigentibusfutHrum* anfamqj daturum (it
duribus impofierum ac metioribus edendis*

Torrb verb nbrit LECTOR BENEFOLVS, inquatuorhuncTra-
Tntum partes divifum ejfe. Trima , tum verbis tum fchematifmis , aeris & aqut
taturamyhujusq^tvi iUius,ad afcenfum cogend* modos exponit,.

Secunda

F R O OE M I U M.

Secunda varias fatientis aqu<e formas per varii generis fifiulas Siphones aut
epifiomia (Germants%Huffifytnuncupata) fiftit f$ exp/icat y LetJorifa ejusmodijpe-
ihculorum amanti adporrb meditandum proponiL»

Seqvmtur , parte tertia , multa fieEhtu jucunda artificioforumfontium oenc-
ra yper Italiam , Galliam , Britanntam , Germaniam ,pajjim etiamnum videnda,fin-
gulari indufiria delineata >fua(fe [ingula defiriptione ,coUufirata,

Qttarta tandemparte tdificiorum fumtuofiffimorum magnus exhibetur nume-
rus ,Specuum putafeu Cryptarum artificiaiium,Pergularumfive Porticuum,Ado-
nafleriorum , Palatiorum, qu<e Europa oflentat i SubjunBa itidem paucis fingulo-
rum defcriptione , e variis variorum Authorum relationibus , quanta fiert potuit

diligentia, congefia^.

Tandem figurarum , in hac quarU parte } numerus multivariis hortorum ac
viridariorum divifionibus feu topiariis , item^, laquearium ac pavimentorum di-
verfisformis ad exornanda conclavia s nec non multis ingeniose intricatts lafiyrin-
this ,fingulari indufiria,auclus efi.

Habeergo, LECTOR BENEVOLE, laboriofum hoc acfitmtuofum
OpusTibi commendatum^ expefh pofthtcplura ac meliora,

er valei

inde:

m

S»

INDEX CAPITVM

PRIMiE PARTIS,

Machinis aquasdu&oriis earumq;fundamento.

Froocmium feu Exordium primi Libri de
quorundamveterumPhilofophorumva-
cuum feu inane in univerfo flatuentium ,
opinionibus. Cap. I.

De quibusdam Aristotelis argumentis,
quibus memoratorum Philofophorum
fententiae redarouuntur. II.

o

Alia? qua:dam opiniones eorum e veteribus,
qui vacuum vel omnino negarunt, vel
extra mundum faltem locarunt. 1 1 1.

Quaedam Ariftotelis rationes contra vacuum
extramundanum , cum adjuncla earun-
dem refutatione Cleomediana. IV.

Heronis Alexandrini deVacuo fententia. V.

Heronis de Vacuo fententia rejicitur,pro cer-
to contra affumto,nec acjuam nec vinum
comprimi pofIc_j>. VI»

Aphrodifei opinio, Vacuum contra naturam
effe.refutatur. VII.

Cardani fententia , aqua? attractionem con-
tingere per rarefaclionem feu extenfio-
nem aeris , addita ejusdem refutatione_j>.

VIII»

De aqua? natura univerfi centrum iemper ob-
fervante , Sc qua ratione ejus particula;
preife cceteras expellant. I X.

Quamlibet aqux partem alteram perpendi-
culariter premere_9. X.

Error Ariitotelis contra prajcedens axioma»

XI.

Quid Sipho fit explicatur , erroribus infimul
aliquibus deteclisv XII»

Aqua quo paclo per attradlionem evehenda
leu attollenda-*. XIII.

Heronis inventum aqua? attollenda? imperfe-
ctum ac mancum efle demonltratur.

XIV.

Alius error in attrahendis aquis. X V.

Qua ratione aqua per expulfionem elevanda.

XVI.

Novum Heronis erratum in eo confiftens,
quod nec Proportionem nec menfuram
ullam in expultricibus fuis machinis ob^
fervet. XVII.

Docetur, in omnibus machinis hydragogicis,
five attraclivis five expulfivis,a folo cafu
feu perpendiculo totum pendere nego-
tium , nec quicquam referre, longi fint an
breves aeris canales five meatus, X VII I.

Inventum ingeniofum aquam duplo altius
ekvandi quam ante ceciderat. XIX.

Quo modo aqua minus alte delapfa , attra-
hendo ad miram altitudinem levari pos-
fit. XX.

Similitcr expellendo aquam,quantum voles,
evehendi. XXI.

Aquas cafus,alias perpcndiculum didtus, aeris
ope quomodo decipiendus? XXII.

Per Siphonem aquam ad placitum attollendi
modus. ' XXIII.

Quo fingulari artificio pr^cavendum fit,ne
nimio aere intromilfo aquae fluxus impe-
diaturaut abbrevietur. XXIV.

Alia , perpendiculum feu cafum aquse defrau-
dandi,ratio. XXV.

Qua via,ab aqua ftante fcu immota, alia ad-
fcendere cogatur. XXVI.

B

I. CA-

De Machinis Aqu&duBoriis j

#&&#*H^#$H^####*KV>»#i*fc:*iJ^#SHH^

I. CAPUT.

Continet aliquas veterum Pbilofophorum

ac Pby/icorum devacuo,quodin uni-

verjo jhtuebant , opimones,

NNA^&mertf/Virago
ingeniofiflima , inter alia
Emblemata hoc quoqjha-
bet : Manum fcilicet,quse
vacuum aquse intrudit vi-
trum, cum infcriptione: Jovis omnia ple-
nal ut aere referta efleomnia notet,fub-
ftantia invifibili, divinse fimili, ubiq; lo-
corum praefenti.

Vacuum equidem vitmmexteriore ad-
(pec*tu 5 aere tamen plenum, qui ab aqua
pulfus fe commonftrat. A tq; hoc funda-
mentum eft multarum ftructurarum, in-
tra aquas ab artificibus exftrui,non fine
admiratione , folitarum.

Multi fane, nec infimae notse, Viri con-
tra Ariftotelem vacuum quoddam feu ina-
ne demonftrare conati funt, idqjhydrar-
gyri,vitreo tubo inferti,argumento. Fa-
tendumtamenipfis,artificiales potius feu
mechanicas, quam naturales , iftas fuas efle
demonftrationes , & tandem vel parum
vel nihil uriles.

Ut admirandos aeris & aquse eflFe&us
e6 melius explicemus , initio veterum
quorundam,de vacuo, opiniones brevi-
ter enarrabimus.

Aiiquos exeruditorum grege vacuum
lubentes concedere, aliis contra id abfblu-
terejicientibus,antea dictum eft.

Has igiturtamadverfas fententias con-
ciliare, quamvis arduum appareat ac diffi-
cile , in gratiam veritatis tamen attenta-
bimus.

Primi ordinis fiint Democritus &
Leucippus Py thagoricus uterq ; Philo-
fbphus. Hi primo fupponebant vacuum
nihilaliudeffe nifi inane fpatiumquodfe-
parat & disjungit res ordinatas ; idq; in
numeris primum, dein,propter numeros,
fecundum quos ordinata omnia aftere-
bant, in rebus aliis locabanc.

Deinde % ingens animal ajebant efTc
mundum,6c extra huncVaporem,Spiri-
tum feu aereminfiniteextenfum, quem
vacuum feu inane mundi indigitabant;
infpirandoq; poftea mundo ingeri,econ-
tra rcfpiratione magni iftius animalis ite«
rum difpelli,opinabantur.

Alius, ANAXAGORAsnomine,inacre
vacuum iftud ftatuebat , quem infenfibi-
lem quidem vifiiiq; fubtra&um, reale ta-
men aliquid nec plane nihil efle, utribus
inflatis primum,qul,ligatis orificiis, haut
facile comprimi poflunt,demonftravit.

Idem deinceps rigatorii Siphonis exem-
plo colluftrat. Inftrumentum hoc eft fu-
perne acuminatum , e terra, luto, aliavc
materia fabrefaclum, hortulanis ad irri-
gandos pulvinos ufitatum ; in fundo, fatis
amplo coeteroquin &plano, foraminibus
multis inftar cribri pertufiim , fupra verd
ad oxificium non nifi unius aperturse feu
foraminis indigum , ut ex adpi<5ta fig. i.
videre eft.

Vas hoc aquas intrufiim ab aqua feu hu-
more, ingrediente per loca vacua, facile
repletur, non tamen nifi aperto fiiperius
orificio. Claufb namq; hoc feu obturato
aer, alioquin exiturus detinebitur,indeq;
ob fubftantiain fiiam corpoream aquze in~
greflurserefiftet. Simi-

earumfy Fundamentis.

S

Similiter idem vas , fed aqua plenum , fi quantum alias , remotis cineribus , caperc
claudatur vel obturetur fuperne , aeriqj poteft. Unde tandem ftatuendum , va

adeo negetur introitus,pendebit immifla
aqua nec quicquam inferius effluet ; quia
vacuum alioqui ( juxta Anaxagoram ta-
men non nifi inaere,recorporeaquidem
fed invifibili nihilominus , reperiundum)
feqvuturum eflet.

Prcter hos Philofbphos Melissus
quo6[; fe fiftit, vacuum aut inane mundi
fequenti ratione oftenfiirus :

Omnia , ait , quae moventur vel augen-
tur, in certo ac determinato loco moven-
tur &: augentur. Ille locus aut plenus eft
aut vacuus. Si plenus,erunt duo,tria, qua-
tuor, infinita corpora in eodem loco ; ma-
jusitem poteritefle in minori,aequalia&
insequalia in eodem j quse omnia naturse
fimt adverfa atq; impoflibilia.

Unde jam porro arguitur, motum atqj
augmentationem omnem in vacuo coi>
tingere, adeoq; tale in rerum natura ne-
ceflario dari, pro movendis in ipfb corpo-
ribus. Quemadmodum inde porro ea-
dem(ipfius opinione) certitudine mundi
immobilitas ftabilitur, fiquidem alias mo-
tum hoc univerfum in vacuo movendum
cflet,id quod eruditis abfurdum eft. Hinc
igitur elucefcere (infert) unamquamq;
rem plenam feu corpoream in alio corpo-
ris experti loco neceflario confiftere,qui
equidem aliud nihil fit , nifi faepius -me-
moratum univerfi vacuum.

Experientia porro tefte, utrem vino re-
pletum dolio indi, cum tamen idem iftud
vinum, absqj utribus, dolio complendo
fufHceret; id quod absq; vacui in vino co
denfatione fieri neutiquam fitpoflibile.
Simile teftimonium vas cinere minu
tiflime-cribrato repletum ofFert , dum

cuum aliquod in iftis cineribus,&confe-
quenter in mundo,dari.

11 CAPUT.

Agit de quibusdam Ariftotelis aroumentis

contrajupra memoratos PbilofbphoStin

quibus opiniones eorum rejiciun-

tur & refutnntur.

CUm enumeratis Philofophis, Demo-
crito , Leucippo , Anaxagora & ccete-
ris,vacuumin univerfo ftabilientibus , in
arenam defcendit Ariftoteles, quatuor di-
verfis armatus argumentis , qua; tamen,
compendii gratia , in duo contraxit Lam~
pfacenus : unum puta de motu, alterum de
conftridione feu condenfatione corporu.

Primum,ait,nequaquam fequi, motu
dato vacuum quoqj dari. Quamvis enim
in pleno moveri nihil queat, obfervandu
hic effe modum quo corpora fibi mutuo
cedant, locumq; motui relinquant.

Ita proje&uslapis in aere movetur,non
tanquam in vacuo,fed ita,ut ab antica par-
te aer ipfi , utpote moli graviori ,cedat, a
poftica rurfus in momento confluat , ad
vacuum prsecavendum : quemadmodum
videmus aquam navi , onerofo corpori,
locum cedere,ut,quamvis haut propiie,
in vacuo quafi promoveatur.

Alterum quod attinet argumentum,in-
firmius adhuc infertur , e comprefTione
corporum , ipfis permixta vacuitas , qu£
fic conftringi ifthxc permittat.

Id omne namq; quod condenfatur,con-
ftringitur aut comprimitur , aliud intra fe,
fubtilioris naturae , corpus continet , quod
enarrato modo preffum fuis meatibus &

tantundem aquas nihilo minus admittit, foraminibus, in quibusantelatuerat,exit,

1 B i cor-

De Machinu Aquadutloriis \

corporisq; craffioris contractioni &c con-
denfarioni locum relinquit: quemadmo-
dum videmus aerem ex aqua fortiter com-
prefla exire atq; evaporare*

Quodurgent,e corporum dilatatione,
augmentatione & rarefa&ione inferri ali-
quid intra ifthzec ( antea quippe minus
extenfa) vacui refidere , fatis abfitrdum
quoq; eft &: abfonum ; (Iquidem iftiusmo-
di incrementum contingit per accretio-
nem alius novat magnitudinis, aut,ut cla-
rius dicam , per refolutionem fubftantias
craflioris in fiibtiliorem ; quemadmo-
dum ex aqua generatus aer extenfior lon-
ge&amplior eft humore priftino, etiamfi
novse fubftantias nihil acceflcrit- Vide
fufius de hifce diflerentes Cornel. Drebbl.
Tra&. de quatuor Elem. nec non Benja-
min. Bram. de Vacuo.

Argumentum a cineribus petitum
fuos ipfius impugnat Authores. Etenim
dum cinis aquam recipit atq; abforbet,
eam vel in plenum vel m vacuum locum
intromittit. In plenum non poteft, fic
enim , ipfbrum quoq; judicio , corpus a
corpore penetraretur. Sequitur ergo m
vacuum recipi feu admitti.

Atenim hocipfis ad placitum concef-
fo, porro intertur vacuum iftud, quod re-
vera nihil eft, augeri & minui , dilatari ac
contrahi,<juo<I eft abfurdum.

Pofito tamen hoc quoq; , vacuum in-
ftar corporis extendi poile & contrahi;
Confequenter inde fluit ipfum cum cor-
pore unum &idem efie, atq; a pleno ni-
hil difTerre ; Ut ade6 ipfi flium fubruant
vacuum , dum vacuum ftabilitum eunt.

Ne quid tamen dubii relinquat hoc
de cineribus argumentum , id Eridemus.
Tractatu tertio de rebus naturalibus,
!ta fblvit : Quod infufa cineribus aqua

ab ipfis recipiatur & quafi ablbrbeatur
non ideo fieri , inquit , ac fi vacui qui-
dam meatus ac anguli, vafis inftaraquam
recipientes, inibi fuiffent ; fed in cineri-
bus potius (aut,qute idem prsftat,calce)
intrinfecum quendam atq; connatum la-
tere calorem, qui admixtum humorem
in aerem dic~to citius ccmmutet & eva-
porare faciat, fiquidem hoc ex afcendcn-
te rumo ac vapore ad oculum appareat.

Alteram de utribus rationem Ariftote-
les ipfe fblvit in fuis Problematibus , &
hoc quidem modo.

Quasritur,curvinum,toti dolio com-
plendo ante fufficiens , utribus poftmo-
dum infufum non folum unacumhisdo-
lio rurfum indi queat, fed & ulteriori vi-
no afFundendo locum concedat?

Refpondetur : Quia yinum acreum
quid intra fe continet, cui dolii craflities
&amplitudo exitum adeo facile non con-
cedit , ut utres , e quibus paulatim exha-
lans tum utribus,tum, quodporro afFun-
ditur,vino fpatium relinquit.

Videmus enim & humores & aerem
difrlcilius e corpore majori quam e mi-
nori protrudi ; quemadmodum fpongia
magna humore abforpto tam exacle libe-
rari non poteft premendo, quam ea quae
eft minoris amplitudinis. Magis autem
hoc invino,plus aeris includente, quam
aqua contingit.

Quxeadem ratio experimento de ci-
neribus quoq;optime confbnat, dum fc.
tantundem cineris & aquas fimul &femel
vas idem admittit , quantum alias alteru-
trius feparatim ac fucceffive capit. Fa-
cile namq; eft intelligere, cineres,utpote
corpus leviffimum , meatus atq; receffus
aereos multos intra fe habere, quibus in-
fufiis humor (natura quippe fubtilior ac

tenuior

earum^ Fundamentis.

tenuior terrena cinerum fiibftancia) fe
infinuet , porroq; cineres paulacim for-
tius concrahac(omne cnim,quod fenfim,
parciculacim , non uno impecu, compri-
micur, preilius eft acq; denfius,) qui adeo,
aquam abfbrbendo , neceflarib conden-
fanrur, acq; una, fi caleanc,aquam in ae-
rem folventes , refiduo locum tanto com-
modius parant.

Idem vero confequicur effectus , fi vafi,
aquze jamdum pleno, cinis indatur ; non
equidem quod aqua fimilibus incus mea-
tibus pateat, cineresqjrecipiat acq;abfor-
beac, id enim nacurse adverfiim eflet, quae
craffiora a fubcilioribus,non hax abiftis,
vulc permeari j prout quocidiana quoq;
commonftrat experientia. Etenim fi
per aquam in vafe pleno cineribus jam-
dum permixtam alii infuper difleminen-
tur cineres, ii ftatim ad cceterorum con-
forcium feftinant , quod fieri non poffet,
fi cineres aqua fine difcrimine intra fiios
meacus reciperet.

Notandum tamen eft,vafe primitus ad
fiimmum aqua repleto , fi cineres admi-
fceri demum vellent, eos neuciquam ad-
mifliim iri, fed effluxuram pocius aquam.

Hujus ergo rei fi infticui cxperimcn-
tum volec,necefium eft parum aqusepri-
miim , ftatimq; cinerum aliquid infundi.
Cineres enim aquam, non hasc illos , at-
trahunt.

E quibus aliud infuper fblvitur dubium,
dum quaericur : Qui fiat, quod fovea ef-
foffam terram omnemrurfus non capiat?
^. Quia tum foveae antrum , tum per-
mixta fucccffive injec~be terra fpatiola
circumftance aere occupaca & compleca
difficulter ita comprimi valeant , ut aer
omnis expellatur &locum haut exi-
guum non occupec.

III. CAPUT.

Ali* Qufdam opiniones eorum e veteri-
bus, qui velomnino negarunt, vel extra

mundum tantum concefsere, vacuums,

ALios quod attinet Philofbphos , re-
rumq; naturalium peritos,omnes illi
ac finguli, quotquot unquam a Thalete
Milefio adPlatonis usq; tempora vixe»
runt , omne in univerfb vacuum abfblute
& fimpliciter negarunt, unde ifti Empe-
doclis verfus :

Nilvacuum in toto eftplane, aut c'tr~
cumfluit ,orbc^>*
Nihilo tamen minus Ariftotelem,Philofb-
phorum principem , extra mundum tan-
cum conceffifle vacui, Plucarchus fcribit,
quantum secheri , ucpoce igneo, ad refpi-
randum neceflarium effet.

Cujus tamen cum ne veftigium quidem
in fcripcis Ariftocelicis,fed concrarium po-
tius adverfusPythagoraos (munndum, ut
fupradi£cu,pro magno animali habences)
herculeis argumencis ftacuminacum, repe-
riacur,fuum cuiq; hic arbicrari liberu efto.

Adenedemus Epicionius innumeras ato-
mos five indivifibilia corpufcula,&juxra
hasc vacuum,five fpatium inane,indefinite
extenfum,ftacuit. Hocfpatium,unacum
aliis, excra mundum ultra primum mobile
feu extremum ccelum fiibIevat,dicendo:
OmniaDeum,qu2e intra SCextra mundum
fimt,replere; id autem,quod excramun-
dum eft, vacuum Dei fedem efle ac domi-
cilium,fine termino ac fubftantia corpo-
rea feu materiali,secernum duraturum.

Unde concludicur, incra raundum hos
vacuum feu inane prorfus non admififle,
ucpoce qui cognacis, fimilisq; naturse,cor-
poribus undiquaq; replecus, e ccelisiuis
acq; elemencis compoficus , nihil adeo
contra nacuram admictat.

B5 Uxc

s

De Machinis AqudcduBoriis ,

Hsec pragnans ifthxc caufa eft , qua
moti, maxima primariorumPhilofbpho-
rum pars , omne c mundo vacuum rele-
garunt , memoratamq; fuam fententiam
ftringentibus argumentis nunquam non
confirmarunt.

Aliqui tamen hos inter inventi , qui,
cxtra mundum fpatium infinitum omni
corpore vacuum efle arbitrabantur, idq;
ob fequentem rationem:

Quodlibet in certo loco pofitum cor-
pus ab alio neceflario ambitur atq;inclu-
ditur. e. g. ab aqua terra, ab aere aqua &c
Neceflum igitur eft , univerfum quoq;
mundi corpus ita ambiri atq; terminari.
Quandoquidem vero extra mundum,ma-
ximum quippe , ultimum , omniaq; alia
ambiens , aliud corpus non exiftit , opus
eft (ne progreflus in infinitum detur) ex-
tra hunc infinitum quoddam immateria-
le fpatium ftatui, quod aliud nihil eft, nifi
fcepius memoratum inane, feu locus omni
corpore vacuus.

IV. CAPUT.

Qutdam Ariflotelis argumenta adverfks

eos, qui vacuum extra mundum loca-

bant, cum annexa eorundem re-

futntione Cleomediana.

COntra (upradicl:os,Vacui extra mun-
dum exiftentis AfTertores , Ariftote-
les argumentis &rationibus robuftiftimis
aflurgit, dicendo : Nec intra nec extra
mundum vacuo locum dari ; quia fcilicet
extra mundum nihil fit omnino, adeoq;
nec vacuum ullum, quippe, quodaliquid
necefTario , Vas nempe feu receptaculum
alicujus corporis(quale tamen extra mun-
dum nullum detur) ruturum efTet. Nihil
autem aliquid efTe,abfurdepIane atqjab-
fbne dici.

Mundum quoq; , ftante ifthac hypo-
thefi, hinc inde mordinato motu in infi-
nitum delatum iri , nihil quippe haben-
tem,quo fe fuftentaret aut firmaretur; ut
taceat, ejus quoq;fubftantiam hocpado
corruptum , diminutum atq; annihila-
tum iri.

Infuper, etiam pofito ejusmodi extra
mundum infinito vacuo, feqvuturum ,o-
mnia alia quoq; infinita effe, contra ma-
nifeftam experientiam.

Utcumq; tandem & quam bene fenfe-
rit Ariftoteles , calumniose tamen fatis,
Primo meteororum libro , in ipfum inve-
hitur Cleomedes > omnia ejus argumenta
fblutu facillimaefle dicens,iis prasfertim,
qui nudat potius ac immota? veritati quam
Sophifticationum fucis ftuderent, infini-
tumq; extra mundum Vacuum neceflario
defenderent.

Primum enim,fcilicet extra mundum
datum vacuum neceflarib receptaculum
alicujus corporis,adeoq;nihilaliquid fu«
turum; &, quia nullum ibi corpus , nul-
lum quoq; ibidem vacuum efle , Cleome*
des seque abfurde ^oAriflotele didum pu-
tat, ac fi quis diceret, in loco ficco &C aqua
vacuo ftare non pofle hydriam.

Ut melius explicet mentem fuam,vafb-
rum difcrimen annotat. Aliqua , inquit,
jamdum plenafunt, ut mundus feu Uni-
verfum 5 aliqua verb(quibus extramun-
danum vacuum affimilatur ) repleri de-
mum pofliintapplicatione cujusdam cor-
poris ; nec tamen his pofterioribus Vafb-
rum nomen minus quam iftis debetur.

Ad alterum,quafi mundus fuonon ef
fet perftiturus loco , reponk Cleomedes :
Impoflibile efleut in vacuo(intelligeirre-
gulariter atq; inordinate)moveaturmun-
dux,quippe qui firmam fuam quietem in

centro

carttmtfe Fttndamentis.

ccntrofeuperpendicuIo,ceu loco natura- 1 Cleomedes i quae nos, utpote nihil ad rem
li , ordine conftantiffimo obfervet ; fiqui- prefentern Sc fcopum noftrum farientia,

dem ad oculum pateat,univerfum hoc cir-
ca immobilem terras globum determina-
tos fiios atq; definitos curfus exacte &ci-
tra aberrationem fervaro.

Quod fi vero medium iftud punctum,
cencrum feu nucleus, auferri poflet, du-
bium nullum cfIe,quin,ob innatam gravi-
tatcm,mundusper inane fpatium in infi-
nitum prolapfiirus eflet ; qui tamcn cafus
modo antea dicto facile praecaveacur.

Tcrcio dicit Arijioteles : Si vacuum
cxtra mundum darecur infinitum , hunc
infinitis modis dirutum, disjun&um, cor-
ruptum atq; disjectum iri.

Minime gentium ! refpondet Cleome-
des i quiafemel mundo fua proprietas,
virtus ac determinaca natura implantata
cft,cujus vi fubftantia ipfius, etiam con-
travacui naturam ac inclinationem, con-
ftantiffime fervetur.

Vi iftain cffabili partes mundi firmiffi-
me jundas , quantumvis intrinfecus fiias
habeant mutationcs &viciffitudincs, ob
connatum tamen iftud fubfidium nun-
quam omnino feparari aut difturbari

poflL.

Quarto tandem atq* ultimo , ob infi-
nitatemvacui infinita quoq;debere efle
corpora , Cleomedis judicio falfiim eft, mi-
nimeq; nccelTarium-».

Devacuo namq; feu fpatio terminari
nefcio quae dicuntur , rebus corporeis
haut ita facile funt applicanda , quippe
qu3f,propter motum, terminum aliquern
poftulent ac determinatum locum. Qua
enim ratione,quod ab alio ambitur & ter-
minatur,infinitum dici poterit?

mifla hic facimus , corum loco Heronis
de vacuo fencenciam , plus utilitatis fua
declaratione pollicentem , breviter per-
tractaturi.

V. CAPUT.

HERONIS ALEXANDRINI

deVacuo fintentiam declarat.

POft fupra-nominatos Philofophos,
Hero Alexandrinus peculiarcm in
fcenam producit opinionem , dicendo :
Multi ex eruditorum grege vacuum in
mundo dari negarunt : Ego vero&con-
cedo & flatuo, non equidem uno loco
coaccrvatum , fed particulis infenfibili-
bus minutim hinc inde, per aquam, ae-
rem, ignem, aliaq; corpora difperfum atq;
difleminatum.

Quantumvis cnim adamas ob conna-
tam duritiem nec igne nec ferro permea-
ri(certi puca ratione ac proportione) va-
leat ; id tamen hautquaquam inde eft,
quod omni careac vacuo , fed a conftan-
tiflima potius ipfius atq; illsefa duritic,
craflaq; , denfa ac indivifibili fubftantia.

Ad hujus rei plenariam demonftratio-
nem fciendum cft,aerem corpus efle cora-
pofitum e minutis , leviffimis atq; incon-
fpicuis particulis feu atomis , quas mutuo
fibi quidem ac firmiter, nec tamen undi-
quaq;, cohaerent , fed vacua fpatiola fibi
permixta habent , inftar arenae congeftae
aut coacervatae ad maris littora,.

Iftas nempe arenulas feu granula fin-
ge effe atomos feu parciculas aeris , in-

Hatc itaq; fiinc argumenca , quibus cermixcam vero auram feu maceriam
Ariflotelis deftruere fencentiam conatur aeream loco modo-di&i vacui concipies.

Undc

IO

Unde non raro contingit, utpraternatu-
rali duorum corporum compreflione in-
clufus aer condenfetur, ac in locis iftis va-
cuis refideac.

Quamprimum ver6 vis ifthaxcompri-
mens remiferit , redit e veftigio ad prifti-
num ftatum &; magnitudinem $ id quod
videre eft in cornibus inflexis & compref
fis exficcatis fpongiis,qua?,priftini ftatus
& fpatii defiderio, ceflante vi, actutum, ut
antea,fe expandunt,.

Similisfere confequitur efFec~tus,ubi,
pmer naturamdiftra&a?, aeris particulae
remittuntur. Confeftim enim ex innata
indole rurfiis confluunt,nefortevacuum
plus jufto fe extendat.

Hoc ipfum namqj Vacuum (feu fuga
potiushujus)corporum motus,nifi quid
impediat aliud, accelerat , ut citius con-
currant.

Experimur quotidie, fi quis Ieve quod-
dam vas atq; angufti orificii ori admo-
veat, aeremq;pro virili attrahat, illud (ne
nimium excrefcat vacuum)labiorum car-
nes adducere, iisq; contra naturam fuam
adhserere , ut vacuum &C inane fpatium
compleatur.

Id quod non minus ovo Medico, hu-
moribus odoriferis fpargendis deftinato,
noftrisq^vulgaribus cucurbitulis in fcari-
ficationibus adhiberi folitis , ad oculum
demonftrari poteft. -

De Machinis Aqutdu&oriu ■

Ut hxc melius intelligas, cura e lami-
na cuprea fatis robufta, fphaeram intus ca-
vam fieri , cujus amplitudo duas prcter-
propter menfuras , aut unam cum femiffe
capiat,undiquaq; autem bene claufam&:
conglutinatam.,.

Vas hoc fpharricum fuperne perfora,
tubumqj perpendiculariter immitte , ita
tamen ne fundum prorfus attingat , fed

fpatium , aqux fluxui neceflarium, relin-
quat. Emineat autem fuperne hic cubu-
lus, fphaerx foramini exacte agglutinan-
dus, tres prcterproptcr latos digitos, pro-
ut ex adpofita figura(fig.$.) videre eft.

Quod fi igitur, juxta fententiam alio-
rum , vacuum omnino nullum detur in
iftaSpharra^ confequens eft, nec aeris nec
aquas quippiam amplius in iftam, antea
quippe plenam,demittipofle,eamq5 dis-
ruptum iri potius quam lftorum quic-
quam admifturam.

Falfum autem hoc. Etenim fi ori ad-
moveas fupra - dictum tubum , flatumqj
quanta poteris violentia immittas, ma-
gnam aeris partem inibi antea conclufo,
&egredi impoti,adjungcs.

Unde infertur , vacua qua?dam intus
Spaciola inclufum aerem habuifle, qua?,uri
dictum, comprefla hunc adeo condcnfa-
runt & contraxerunt, ut alium quoqj ad-?
mittcre potuerit.

Aut, fi contrarium probare velis, ali-
quam aeris partem exfuge,cujus loco cum
alius non immittatur, neceflum eft vacua
quasdam fpatiola intra fphaeram remafte-
re,ita ut vacuumifta exfiictione facis au-
geri acdiftendi valeat.

Ex his omnibus ergo manifeftum cfl,
aliqua vacua in aere & particulatim di-
fperfa fpaciola effe , quorum interventu
aer vel condenfari vel rarefieri atqj ex-
pandi valeat.

Ut taceam , negatis iftis abfolute fpa-
tiolis,necaerem nec aquam,nec aliacor-
pora , a luce , lumine , calore, frigore &C
fimilibusjunquampermeari pofle.

Qui enim qua^fb fblis radii per aquam
ad fundum vafis usq; effent transituri, fi
omnibus iftharc ejusmodi meatibus ac
fpatiolis effet deftituta ? Divifuri fortaflis

eflenc

earum^, Fundamentis.

it

effenc & diffe&uri aquam ? Ac hoc fleri
non poffecquin aCtutumha?c,vafepleno,
effluerec,quod camenufu venire non de-
prehendicur.

Videmus pracerea aliquos illapfbrum
radiorum , in fblidas feu impermeabiles
aquese fiiperficiei parciculas illapfbs , in
fummicace ftacim reflecti; aliquos aucem
per poros ac aperca fpaciola admiflbs in
fundo demum repercuci.

Inde quoq; vacua ifta aquarum fpaciola
comprobanrur , quod videmus vinum
ipfls permiftum undiquaq; quafi iftasper-
meare , id quod alioqui fieri nunquam
pofler. Comprimicur eciam aqua perin-
flacumaerem, quamvis parum , fenfibili-
cer camen.

Ec candem immiflbs aquae pleno vafi
cineresjfine omni hujus effluvio admicci
arq; abforberi cernimus. Id quod omni-
no arguic , aliqua ipfam fpaciola corpore
vacua incra fe habuiflo.

VI CAPUT.

HERONIS deVacuofintentia rejici-

tur,at^, ex oppofito jhtuitur,nec aquam

nec 'Vinum pofje comprimi.

HEronis ifte, prccedenci capice recen-
fitae poficiones , in ucilia func plane
&vere-puerilia argumenca,quorum fal-
ficacem quotidiana facis arguic experien-
tia. Examinabimus igiturordine omnia,
fed brevicer. ,

Quod aic vinum aquasfacile permifce-
ri eamq; permeare ideb , quod ucerq; li-
quor aliquas areolas vacuas auc inania fpa-
ciola incra fc contineac , non eft genuina
& philofophica racio ; Sed inde proprie
eft ifta permixcio,quod ambo fimilis func,

Id quod vel inde ad oculum demon-
ftracur, quod poft iftam mixcionem quan-
cicas iftorum liquorum nihil minuicur,
quod fieri neceffum eflec, fi alcer alcerum
penecrarec.

Ecenim fi cercse vini menfiiras cantun-
dem aquae affuderis, totus inde mixtus li-
quor duplus erit , fingularum afFufarum
porcionurru

Non minus abfurde ftatuit Hero, lu-
mini feu luci per vacua fpatiola feu ina-
nes meatus incroicum in aquam pacere;
fiquidem hoc ipfum ob fubculiffimam po-
cius, penecrancem &C fpiricualem Iuminis
nacuram continsic.

Quodverbaliqui folis radii&fundum
usq; pertingunt , alii in fummitate refle-
duntur, rurfus non vacuum , ut abfurde
urget Hero , fed hoc in caufa eft , quod
iftorum radiorum alii e centro fblis alio-
rumve Iucidorum corporum, alii verb ex
eorundem peripheria feu extremo ambi-
tu emanent.

Qui e centro perpendiculariter aquas
illabuncur,facile iftam, ob violentiorem
ac fortiorem incidentiam , pertundunt,
ad imum usq; fundum.

Cceteri, oblique illapfi, ob infirmita-
tem fiiam fuperne ftatim ad vicinos pa-
rietes repercutiuntur ; id quod apud au*
thores varios , de refra&ione fcribentes,
fufius videre eft.

Porrb , fepius allegatus Auchor Ari-
ftocelis, de comprefllone cum vini, cum
aquse fencenciam nobis obcrudic, quae
camen experienciae quocidianae nullace-
nus confbnaL.

E. g. Si vafi cuidam , aqua vel vino ad
medium usq; repleco , aerem immiccerc

puca liquidse,nacura:,indeq; ad fe mucub ; violenterlaboraveris,citiusiftud,robuftis-
recipiendum perquam apta-. I fimum licec , rumpecur , quam aqua incus

' C claufa

12.

De Machink AqudeduBoriis ,

claufa cogi fe aut comprimi patiatur; quip-
pe quae contra omnem iftiusmodi vim
quieta cofiftit, nec quicquam comovetur.

Adha:c, immiilb eidem vafi ligno duro
aliave re fimili , furfum aqua tantundem
tendet , quantum iftud fub ipfa latet ; id
quod neutiquam fieret , fi cogi aqua atq;
compri mi-poffec.

Vacuiun autem ipfiim quod attinet (ut
eb melius cum Herone nobis conveniat)
fiquideminmundolocus ipfi concedatur,
aut certam^ipfum ac determinatam fub-
ftantiamef!eoporteret,aut omnino nihiJ.
Non poteft autem ipfi de jure fubftantialis
aliqua aut efTentialis adtribui definitio.Ni-
hil ergo ipfum efle , nihilq; adeo operari,
nihil prodeffe confequitur ; quandoqui-
dem Nihil nihil valet, omnisq; operatio ab
aliqua fubftantia neceflario dimanec

Ut fcire quis adeo non immerito defi-
deret , quid tandem inane iftud ac vanum
vacuum commodare,aut cui ufui efte,pos-
fit,quippe quod (utmodbdic1:um)per fe
nihil eft, nuipiam exoritur , ad nihil valet,
nifi ad ignominiam,feparationem,ruptu-
ram ac ruinam univerfi. Quam ob cau -
fam ipfo carere facile &C pofTumus & vo-
lumus.

Tandem novam plane atq; inauditam
Hero excludit fententiam, alia nulla caufa
permotus, nifi quod aeris naturamatq; in-
dolem nunquam cognovit.

Quippe qui, nonob vacua, quae prsefto
fint, fpatiola, fed ex innata quadam pro-
prietate intrat &: egreditur, copiofus aut
paucus,prout ipfum majorminorveurget
violentia,.

Exempli caufa : longurionembenelevi-
gatum, feu bacillum quo fclopos onerare
folent, oleo( ut aeri exituro refiftat) delini-
tum fclopeto fenfim fi intrudas, obturato

firmiter inferiori, quo tormentarius pul-
vis accendi foletjforamine; noncitra vi-
olentiamingeri iftum,ob intus compres-
fum aerem,deprehendes ; eundemq;,rc-
mota repente manu, aeris violentia ftatim
repercuti experieris.

Ita,ex adverfb, fi aperto foramine infc-
riori bacillus intrudatur,idemq; foramen
poftmodum obturetur digitove clauda-
tur, haut facile bacillum extraxeris ; quin
attra&us paulum, fubitoq; remifTus , fua
fponte ad fundum usqj tubuli recurret,
quia fcilicet inclufus aer prarter naturam
f uam rarefactus eft & expaufus.

Idquod iterum atq;ultimatb demon-
ftrat, Vacuum autinane fpatium in mun-
do nullum eflcw

VII. CAPUT.

APHR O D ISE I opinio , Vacuum na-

tur<e adverfum ejft , ejusdem^

refuUtio.

VArias ha&enus Phiiofophorum dc
vacuo opiniones recenfuimus,& quze
favere ifti videbantur, eas rejecimus.

Nunc autemnon folum nufpiam repc-
riri tale vacuum,fed&natura2 eousq; ad-
verfum efle demonftrabimus, ut ccelum
prius cum terra atq; elementis omnibus
ruiturum, quam hoc recepturum autcon-
ceffurum videatur.

Mentionem infimul faciemus multo-
rum admirandorum cfFecluum , propter
vacui fugam quotidie contingentium,ni-
hil morantcs nonnullos alios qui inanc
ejusmodi concefferunt.

VnmxxmAphrodtfei, de Urinario Dia-
bete &,Siphone fufcitante,producere fen-
tentiam juvat,qui fecundo, fuorumPro-
blematumphyficorum,libro fic inquit.

Quid

earum^ Fundamentis.

*3

Quid caufa?, quod vina alic* q; liquores I poflic, qui quaefo natura tale nihil aut non-
perSiphonesac tubulos attollere atq; ore I ens abhorreat metuatve,quod nunquam

attrahere valeamus ? fy. Non jfit iftud vir
tute attrahentis aut fugentis oris, fedpo-
tentia vacui.

Cum enim aere repletus antea fit fipho
feu tubulus,naturaliter autem duo diver-
fa corpora eodem fimul loco comprehen-
di poffibile non fit , multo minus autem
vacuum aliquem remanerclocum (fiqui-
dem ioco quovis aut aer aut humor aut
aliquid aliud corporei refidet) necefliim
eft , ut accracto per Siphonem aere , tan-
tundem vini aliusve liquoris intret, quan-
tum aeris excractum eft,ne vacuus aliquis,
contra naturam,Iocus refldeat.

Quodidem non minus manifefto eo,
quo urinam e vefica deducimus , inftru-
mentocommonftratur. Gonypiumnem-
pe, quod intus erat, excra&um, adducit
fecum aerem,aer autem urinam,..

Ita cucurbirae balneacorum fanguinem
attrahunt ad complendum locum ab igne
paulo ante occupacurru

Univerfim dicendo,omnia ejusmodi
inftrumenca accra&oria ad vacuum (re-
ctius ad vacui fugam) referuntur; atqj
cx hujus natura eorundem fundamen-
tum incelligitur.

Neq; enim calorem , neq; os adtrahen-
tis , eorum efFectuum caufam efle e fupra-
dictis urinariis , quse neutrum in fubfi-
dium vocant,e!ucefcit.

Quicquid igicur ex Aphrodifeo hacte-
nus adduCtum eft, no equidem ab ipfb va-
cuo,fed abhujus fugaprovenire videcur.

Siquidem aquae attractio proprie non
accidat propter vacuum, fcd propterva-
cuum evitandum. Veruntamen ne hoc
quidem fcopum praecise ferit. Cumenim

talevacuuminuniverfbnecfic,nec efTe transmutetur.

&nusquam reperire eft?

Non igicur ob vacui fugam aut metum
fublevacur & fcandic ; fiquidem ance,
quam vacuus aliquis relinquerecur locus,
aqua neceflario in aerem , aer in ignem
mucandus, & ignis candem in eam cenui-
cacem & raricacem excenuandus eflec, ut
nudum quafl vacuum,h.e.vanumStina-
ne non - ens effec refiduum.

Haec aucem excenuacio Sc rarefa&io
aqux uc evicecur , hxc fua fponce, eciamfi
concranacuram,furiiim fertur.

Quare cum in attradione aquae ejus-
modi transmutatio nulla fentiatur , fed
aer hanc, absq; notabili extenuatione &C
rarefactione fecum crahat, inde omnino
arguitur, iftum aquse adfcenfum non ita
praecise ob vacui fugam ,fed ob fupra di-
ctamcaufam pocius neceflarib confequi.

vm CAPUT.

Opinio CARDANl ', quod attraBio
aqu<t per rarefattionem feu extenua-

tiontm aeris accidat , fediterum rejeBtL».

Hlnc in vecerum Philofbphorum fcn-
tencias invehicur Cardanm» impro^
prie ab ipfisdiccum,inquiens,obvacuifu-
gam vel mecum ifthaec conringerc&di-
cendum pocius fuifle, rarefa&ionis auc co-
tra - naturalis extenuationis metu id fieri.
Itaqj , cum aqua fiirfum fertur, id neuti-
quam ob fugam vacui, fedob evitandam
prsecernacuralem extenfioncm accidere.
Idcirco propter concinuicacem fui corpo-
ris ipfam fponce fequi ad- complendum
vacuum , verica, ne, hoc neglecto, rarefiac,
diftrahacur, excenuecur acque in aerem

Enim-

14

Enimverb nos diccremus nec vacuum,
hujusve feu fugam feu metum,nec exte-
nuationem > nec continuitatem caufam
tam admirandorum effeCtuum effe ; fed
altius atq; inde petendam, qubd res quadi-
bet in fua eflentia, naturali difpofltione ac
ftatu,ad quem primitus ordinata eft,rema-
nere defideret. Optat enim natura a prin-
cipio in unica fua atq; fimplici eflentia
acternum quafi perfeveraro.

Ha?c igitur seternitas &, conftans per-
petuitas cum aliunde non pendeat, nif I ex
eflentize confervatione : Ifta vero confer-
vatio nitatur indivifibili unione ; unio
connexione firma interioris cum exterio-
re, atq, uniuscujusvis cum altero ; fequi-
tur Naturam , ne firrniffimum iftum nc-
xum diffolvere cogatur , omnia alia po-
tius, ad confervandam ftatus perpetuita-
tem, permittere, &: talia quidem, e quibus
poftmodum tam rari, miri, fereq, fuper-
naturales confequantur effectus.

Quid enim unionis diflblutio aliud,
quam diftra6t.io,disruptio, imo ruina to-
talis atq; interitus rerumomnium?Siqui-
dem omne ens eft unum 8cvice verfa, ut
omnia qux hoc univerfb continentur,
unionem,8£ connexionem poftulent, quo
inferiora a fuperioribus gubernari,horum
implantatis viribus perpetim confervari,
eorundem virtutis participes efle poflint,.

Id quod, vacuum aut inane quid ipfis
intermiftum fi effent , fieri nunquam effet
poffibile. Exempli gratia : Vinum Si-
phone levare defideras ? Attractus igitur
aer una fecum attollere vinum fatagit.
Hoc autem quia grave eft , extenditur
equidem atqjextenuaturaliquahtum aeris
fiibftantia ; ne tamen nexus naturalis o-
mnino rumpatur, violenter tandem vinu,
&contra naturam ejus,fecum furripit.

De Macbinis jiqutduBoriis ,

Quod idesn arquefacile in fiipra-mc-
morato rigatorio feuClepfydra videre cft.
Obturato namq; fuperiori orificio, in fii-
fpenfb hauet inferius aqua , perforato \i-
cet undiq; fundo 5 quia videlicet exterio-
ri acri ad complendum fpatium vacuum
nullibi patet acceflus.

Remoto verb nunc digito , atq; aperto
orificio, aereq; admiflb,effluit aqua tam
diu, donec iterum fuperne vas obtureturj
quo fa&o , aqua: fluxus fiftetur ut antca.

Atq;hoc accidit unice ob indiflblubi-
lem unionem mutuumcj; quafi amorem
rerum naturalium,qui grave iftud ac pon-
derofum corpus, ob confervandam effen-
tieeperpetuitatem, etiamcontra innatam
inclinationem , ita liberum pendere facit.

Multb namq; naturalius eft rem cou-
fervari quam ejus inclinationi femper fa-
tisfieri.

Hanc adeb defideratam eflentias con-
fervationem Peripatetici Philofophi non
aeri fblum, aquar,ac cceteris elementis,fed
animalibus quoq; &C creaturis reliquis,
imb Naturae generatim attribuerunt.

IX, CAPUT.

De natura aqu# , mundi centrum femper

obfirvantis > & qua ratione prejpe qut-

dam ejus farticulee cceteras

expellantj.

PRolixe fatis huc usq; de vi ac poten-
tia furfum pellendas aquas differuimus.
Ordo rerum nuncpofcit,propius rem ut
aggrediamur,atq;axiomata qusedam ma-
xime neceflaria exponamus , tanquam
fundamenta, fine quorum plenaria intel-
ligentia nemo in iis quse feqvuntur cum
fru&u progredietur : cum ex adverfo pru-
dens quisq, , his bene intellec"tis, non fc-

lum

earumcfe Fundamentis,

Ium coetera facile percepturus fit, fed &;
nova fiibinde inventa ex iisdem promtu-
rus principiis.

Primum axioma feu fundamentum hoc
efto : Omnis aqua <vel humor Spbzriae
efl fiu rotundx fioune , idemc^ cum uni-
*verfi centrum babeL*.

Exempli gratia, in adje&a figura (j) flt
A. B. C. aqua ,D.E.F. autem terra, utri-
usq; commune centrum, G. unde confe-
quitur, non fblum tres aquae lineas G. A,
G B. G C. fed &C tres reliquas , terram per-
meantes,G D. GE. GF. asqualis inter fe
clfe longitudinis.

Alterum axioma hoccft: Aqu* <equa-
biles atq^ continuce fiu cobterentes parti-
cul<e itn (unt comparat<e , ut, qu<efortius
urgentur, cceteras minus preffas expellant.
Item : G^etibet aqu<e particula ab ea ,
qu<e ipfi perpendicutariter imminet3<equa-
bittter & perpendiculariter deprimitur,

Ad hujus demonftrationem concipia-
tur plana qusedam aquae fuperficies , ter-
ram fecans percentrumAT,noteturq;lite-
ris ,A.B.C.D. Terra autem fit , X. O. P.
ejusq; centrum, ut modo dictum , K.

Porro jam alia fit fuperficies aquea
F. B. H. E. quae , ultra aquam A. B. C. D.
prominens, ejus planum fecet in punctis
B.ScE. ita ut una ipfius pars fiipra, alte-
ra infra aquam A. B. C. D. confpiciatur.

Ducatur nunc redta linea e centro K
ad pundum B. qux fit K.O. B. nec non
alia cx eodem K. perpendiculariter fur-
fum ad H fcilicet K P. C. H. Vides igi-
tur aquam A. B. C. D. ab altera F.B- H E.

partes inaequabiliter fitas ; fiquidem pars
B. C. mukb vehementius ab imminente
fibi fuperius aqua B. H C urgetur, quam
pars altera A. B. a parte B. F. Hac igitur
ratione utraq; fimul aqua confiflere non
poflet, quin fortius preffx particuke reli-
quas effent expulfiirx.

Quod abfurdum ut evitetur, necefliim
eft aquam A.B.C D. xquabilis^perfectae
ac concentralis cum tenaKO.P. rotun-
ditatis efle, h. e. cum ipfa unum idemq;
habere centrum.,.

Haec aquje rotunditas & concentralis
natura prolixids a Plinio verbis fequenti-
bus explicatur : Sed vulgo maxima haec "
pugna efl, fi coactum in verticem aqua- "
rum quoq; figuram credere cogatur."
Atqui non aliud in rerum natura ad- "
fpecT:u manifeftius. Namq; Sc depen- <c
dentes ubiq; guttx parvis globantur or- i6
bibus : & pulveri illatar: frondiumq; la- *
nugini impofitse , abfbluta rotunditate "
cernuntur: &in poculis repletis media«c
maxime tument. Qux, propter fubti- te
litatem humoris mollitiemq; in fe refi- «
dentem, ratione facilius quam vifu de-"
prehenduntur. «

Et, quod magis mireris, fi calici, aqua
ad fiimmum usq; repleto , minimam fal-
tem liquoris porrb afFundas particulam ,
aqua ftatim effluet, quod alias tamen non
accidit, etiamfi 20. denariorum pondo,
vel etiam tantum minutioris monetse,
quantum Imperialis valorem xquet, im-
mittas.

Quia enim hsec moneta in aquae inte-
riora quafi recipitur,furfumifta hancfiib

inaequaliterpremi,quialinea^0.jB.bre-! Sphzerica feu fornicis fpecie , facit intu-
vior eft altera K P. C. H. Unde conclu- ■ mefcere ; cum ex adverfb de novo afTiifa
ditur fiiperficiem A. B. H E non effe ! aqua , propter aqux jamdum tumentem
fphxrica: ac vere-rotundas figur£e,ejusq; | rotunditatem, ftatim defluac.

C 3 Unde

i6

De Machinis Aqu*du&orw \

Unde jam porro fluit vcra & genuina cluditur , nunquam ipfam divulfum aut

caufa ejus experimenti , quo nautae ple-
runq;;e mali corbe feu fummitate,remo-
tas adhuc terras longe citius quam ex in-
feriore navis parte confpiciant ; fcilicet
propter eandem curvatam feu fornici-
Formem aquae figuram.

Ex eadem caufa , adpenfum ad mali
apicem corpus quoddam hicidum in lit-
tore ftantibus paulatimdefcendere&tan-
dem evanefcere videtur ; tunc nempe,
quando oculorum radii , ab interpofita
tuberofitate impediti , lumen iftud non
atringunt amplius.

Prseterea , fi quis negare hanc aquse
Spharricitatem aufit,edifTerat quaefo cau-
fam feu rationem, quavaftus Oceanus (a
folo aere,quo fuftentari valeat, ambitus)
tamexa&eintra fuoslimites fe contineat?
E rotunditate fane liquoris in calice faci-
le videre eft, quo pa&o ejus extrema fu-
ftententur.

Hoc autem fieri non pofle, fl plana ef-
fet(uti primo quidem intuitu apparet)
Oceani fuperficies , non minori fcetitia
quam laudc primi demonftrarunt Grcci
„ veteres, dicendo : Aquam ponderofum
„ efle &C grave corpus, ideoq; femper ad
„ univerfi centrum tendero.

Ne quid igitur dubii fuperet, qua ra-
tione haecOceani figura a littoribus, qui-
bus undiquaq; ambitur,fuftentetur; no-
tatu & dignum & facile eft, aquam, qu6
profundior eft,tanto centro elle propio-
rem, lineasq; idcirco a centro ad proxi-
miores aquae partes extenfas breviores
efle iis , quse ad remotiorcs & fupremas
porriguntur.

E quibus infertur, omnem aquam ,fe~
cundum omnes fuas partes ad centrum
ferri ; ob idemq; centri defiderium con-

diftractum iri. Id quod absq; dubio Be-
nigniflimaNatura,tanquam provida ma-
ter, eum infinem ficordinavit, ut terra,
per fe ficca atq; arida,indeq; confiftere im-
potens,ex aqua neceffarios humores;hax
contra ab illa confiftentiam &firmitatcm
mutuaretur.

Juncte ergo fibi funt ita , ut tcrra
aquam in finu quafi foveat,hsec illam vi-
ctfllm undiquaq;perfundat, certisqjrivu-
lis 6t venulis intus non minus quam extus
irriget,imo alicubi,ab aerepreflo temeq;
gravitate coacta, per canales extra ipfam
promanet & fcaturiat : Et tantum abeft
ut idcirco terram deferat,ut,in maximam
etiam exiliens altitudinem , eandem ter-
ram e veftigio repetat,.

Unde videre quoq;eft,Cur marc a pe-
renni copiofiflimarum aquarum affluxu
nihil tamen accrefcat; quia fcilicet eaedem
alibi rurfiis efEuunt ac difperguntur.

Hifcc rationibus Cardanus aliam mi-
nus firmam addit, dicendo : Rotundita-
tem aquse e vafibus plenis oculariter pcr-
nofci , utpote in quibus , ut fupradi&um,
convexa femper appareaL.

Mirum vero virum tam doctum pucri-
libus hifce atq; anilibus fabulis impendere
ac inlumere tempus voluifle,ac li vafbfli-
ma ifta , per 31000 mil. extenfa aquarum
circumferentia feu rotunditas in exiguo
Vafculo obfervari ac fentiri poflet ; neqj
confiderafle,illud ob ficcum fiiperius mar-
ginem ,vafiscj; aridum orificium contin-
gere ; quemadmodum & guttulse rotun-
dx in exiccato pulvere formantur , nec
nonper arida arborum folia hinc indedi-
fperfat confpiciuntur,

Oriturq; adeo ifta rotunditas e reccpta-
culi ariditate,quamaqua,fu£e quippena-

tur«

earuma^ Fundamentis.

l7

turx adverfam, cane pejus &C angue rugit.
Ecenim fi cultrum humefactum aliudve
madidum corpus ejusmodi guttulis ad-
movens, ftatim iftse , etiam contra inna-
tam indolem, furfiim ad congeneres hu-
mores ferentur;cum econtra cultro ficco
non fblum non adhserefcat,fedadmotum
quoq; fugiat.

Hax aqux fuga ab arida cultri acie fic-
cove pulvere , oritur, uti dictum, e panico
quafi quodam ariditatis terrore , quam fi
femel in confbrtium admiferit , a£tutum
quafi deliquium patitur & exficcatur.

Porro , inquit, aquam aliqub derivatu-
rus ante omnia fcias oportet, Iocum , ad
quem derivanda eft, humiliorem femper
atq; deprefliorem efle debere primseva
ipfius fcaturigino.

E. g. Videre hoc licet in Siphone feu
tubo inflexo , cujus unum Orificium C
depreffius efto aliquantum altero A.
Quod fi igitur, claufb C, per A. fiphonem
aqua compleas, effluet hax per reclufum
inferius orificium C. quod alias non fie-
ret, nifi A. altius quam G fitum eflet.

E quibus non fatis confideratis ema-
navit error, etiamnum durans , aqusedu-
clorum nonnuIIorum,qui,horum negle-
<5tu , multa florenorum millia inutiliter
prodegerunt. -*

Quamobrem quam diligentiflime an-
„ notandum eft, poft millefimum quemq;
„ paflum A. uno pede elevatius efle debe-
„ re ipfo Cadeb ut, poft ioooopaflus,io.
„ altitudinis pedes cafui aquse derivandse
„ fint affignandi.

Attamen alia ratio eft aquse per terrae
rotunditatem decurrentis,ut quse exiguo
cafu multas paffuum myriades percurrit.

E. g. Sit ftuvii^s A. per-B in C decur-

rens fpatio 10 ooo ooo pafluum. Quod
(i jam fuperficiem A.B.C. ad libellam exa-
minaveris, juftam eam ubiq; accongruam
perpendiculo , hoc ipfum vero centrum
verfus direclum femper deprehendes,non
aliter ac fi (prout etiam apparet nobis)
unica redta linea eflet, quse revera tamen
curvaeft. (fig. 8.)

Eadem vero planitiei terreftris ad amus-
fim conformitas etiam aCverfus D. usq;
in A. femper obfervabitur, nec non per-
pendiculum in eodem fitu, etiamfi unius
pedis altitudine aqua delapfa effet.

Pofito enim , tanquam n<3to nobis, fpa-
tium iftud a D. verfus A. acclive efle ; li-
nea dicta tamen, ob diftantiam longe ma-
ximam non minus ^equabilis Sc rec~ti ex-
currere apparebit quam.5.C

Ut i^itur a&Cardanum redeamus, fi
aqua ex A uno pede cadat, atq; per C. &C
D. quafi per canalem , ad A. redeat, nihil
iftam terrae tuberofitas impediet, quia per
libellam ex A. verfiis C nulla inxquabili-
tas aut altitudinis diverfitas obfervatur.

A.B.C.D. enim fimt ejusdem altitu-
dinis,quia omneslinesee centro£ad ipfa
ductae,fc. EA. EB. EC. ED. xquales
funt.

E quo nunc patet error Cardani , id
quod in linea recta notatur , in terreni
quoq; globi convexitate contingere de-
bere arbitrantis, contrarium omnino tc«
ftanteexperientia; nempe hanc terrse ro-
tunditatem ubiq; rectam Scfine curvitatc
apparero.

Indeq; aquse, ad radices montium ut-
plurimum fcaturientes, quamvis, Ocea-
numverfus decurrendo, per convalliaac
depreffa loca prorepant,in eadem tamen
femper ac directa linea manent.

Quod vero libellas,perpendicula acli-

bramenta

iS

De Machinis AqutduBcriis ,

bramentain ducendis aquis adhibeamus,
non fit ob aquam ipfam ad Iibellae leges
&mper decurrentem, fed propter inter-
jedras terras, ne clevatiores jufto hx aut
deprefliores fint.

X. CAPUT.

Quamlibet aqu* partem alteram per-
pendicuiariter deprimere_j.

UT neceflariorum fimdameritorum
nihil defit, aliud infuper axioma, &C
hoc quidem, requiritur : In aqu<e pleno
njafe non qutrvis aqu<e particuia alteram
fine di(crimine ,fed eamfaitem unaquaq^
uroet & premit , qu<e perpendicuUriter
ipfifubjetTa, efl.

Hocita demonftramus : Sitvasquod-
dam pyramidale, &ad fundum E. F. con-
tra&ius aliquantum. Ere&is igitur ex E.
&.F.perpendicularibus, EB&cFC. dici-
mus aquam AB. in parte vafis AB E, fb-
lam aquam A E , cui perpendiculariter
imminetjurgere ; neutiquam vero fimul
aquam reliquam B3 C,E,F, cujus locum
nequaquam quaerit, neq; ipfam expellere
defidcrat. (fig. 10.)

Hinc enim fequeretur, aquam B,C,E,F,
ab altera A,B,E, premi feu gravari , id
quod, vi pofiti axiomatis , veritati repu-
gnat, prsefertim cum homogeneum cor-
pus fit aqua , cujus partes fingulae jequa-
lium funt viriurru

Idem fequenti experimento dilucidius
oftenditur :

Efto vas quoddam Cornu - forme
A B CD. ejusq; latius orificium A, B , an-
guftius D. Quantumvis igitur aqua AB C
copiofior longe adeoq; gravior quoq; fit
refidua C D , non efricitur tamen inde,
hanc ab ifta per D expelli -; quin utraq;

potius quiefcet, ac Ci fblo Z?urgebitur,
non aliterac in alio, aequabili ubiq; am-
plitudine incurvato , tubo , prout fig. n. li-
teris EBCD notatumeft.

Unde fluit, aquam A B. vim nullam in
CD. exerere poffe, fed in folam fibi fub-
je&am partem A C, juxta fupcriorem de-
monftrationerru

Aliud tamen dabimus, ulterioris ex-
plicationis ergo,exemplum:

Sit vas aliud aquse plenum , A ECF,
tubulum inferius ad C emittens. Nunc
igitur aqua ^Crcfiduam premit atqjur-
get usq; in G. (fig. n.)

Quodfi nunc amplieturvas iftud, ad-
dito fpatio EBDF, Staqua denuo com-
pIeatur,non urgebithax aquas copia refi-
duam in tubo CG fortius , nec ulterius
protrudet , quam paucior A C ante va-
lueraL.

Cujus confectarium eft, non amplitu-
dinem fed altitudinem vafis facere ad
aquam fortius premendam atcjj altius
evehendam.

Oculare infuper prsefto eft cenopola*
rum , cauponum atq; aurigarum quorun-
dam experimentum,qui merum atq;opti-
mum vinum, doliis etiam in emtorum fc-
curitatem figillo magiftratus obfignatis,
falfare tamen atq; aquis mifcereartificiose
norunt,etiamfi fuperne per labiumaffun-
di nihil poflit; Hac fcilicet ratione:

Poftquam fatis vini , loco aliquo fecrc-
tiore ipfis noto , promferunt , epiftomii
loco inferius indunt fiphonem inflexum
eumq; in finem paratum , ejusdem cum
dolio altitudinisj&per hunc aquse quan-
tum fuflicit admifcent.

Ex adje&a figura (n. 13.) melius hanc
fraudem Le&or Bene volus intelliget.

Eft ad naedietatem usq; repletum do-

lium

earum^ Fundamentis.

*9

Jium ABCD, operculo ad E obfignato. I Cujus confequens eft, in alto mari plus
Quoniam igitur hac aqua demitti,figillo j aquaequam adlittora effe,ideoqjdifficul-
ilbefb^non poteft; indunt impoftores ifti j ter ab oris medium verfus abduci navi-
foramini epiftomii fiphonem inflexum |gia,quorum moli tantum refiftere pau-
D F, atq; per F, deptomtas vini menfuras cior aqua non poteft , quam copiofior.
aqua compenfant. Quia enim major eft
altitudo D Fqmm D H, dimidii dolii,
ideo afFufa aqua vinum (vel mixturam po-
tius) ad implendam fuperiorem vacuita-
tem furfiim pellit, etiamfi vinum CDGH
gravitate aquam FD fuperet.

E, quibus omnibus manifefto liquet,
perpendiculi five cadentis aquse altitudi-
nem,non autem gravitatem,per fc iftorum
efFe&uum caufam effe , adeoq; e naturas
fundamentis itamerito concludi : Qnan-
tus aqm cafiis, Untus ejusdem adfcenfus,
nec unquem latum altior.

V

XI. CAPUT.

ARISTOTELIS error contra me-

moratum axtoma breviter perjlringitur.

NOn poflumus hic ficco praterire pc-
de Arftotelis , Philofophi alias excei-
lentiffimi, contra prsedi&um axioma , la-
pfum , quando 13 fiiorum Problematum
Sectione , fub initium ftatim fatetur ac
concedit , aquam in alto Oceano plus
quam ad littora refiftere, unde magis one-
ratx nobis in portu naves quam in pelagi
medio videantur,faciliusq;exalto terram
verfus quamhincilluc devehi appareant.

Hujus rei caufam Ariftoteles ait efle
medii Oceani profunditatem , quae magis
refiftat oneri navis, quam prope littora,
ubi minus promnda eft &: paucior aqua,
ferend<e moli in fufficiens , unde peflum
ire illam fua mole neceffum fit.

Etenim , ubi altius mare feu profun-
dius, ibi navis quafi propellitur ab aqua
profundiore ipfam fublevante.

Hoc Ariftotelis argumentumcommu-
nirepugnatexperienti&j fiquidem mani-
fefto videmus in alto Oceano non minus
pefTundari navigia quam ad Iittora,tefti-
bus nautis idipfum expertis.

Enimvero, quodfrequentius ad littora
ha*c mergantur alia fubeffe caufa poteftj
fcilicet , quod adeo denfa ibi non fit ac
fpifla aqua ob furrepentes tacite fluvios
qui naves raptu quodam fubvertant.

Nec non ob aqua? dulcedinem propc
terras , qux leviorem ipfam, relicjua falsa
efficiat.

Accedit alia non inelegansratio,quam
Philofophorum,de fpiffiore aquse adfun-
dum quam in fiimmo craffitie , opinio
fuppeditat. Quia namq; paucior eft pro-
pe terram aqua, minus quoq; fedimenti &
falis ibi fiibfidet , in profundo vero mari
maxima eft falis copia.

Tandemnavis longitudo aquam,per-
quam vehitur, perpendiculariter, uti di*
cl;um, premit, prout ex Archimede atq;
aliunde demonftratur j ade6 ut in fubmer-
fionenavigiorum parumreferat,pauca fic
an copiofa aqua_.

XII. CAPUT.

Qmd Sipho fit declaratur, erroresfy

nonnulli fimul deteguntur.

QUandoquidem veteresMechanici&
artifices frequenter faciant Siphonis
mentionem, breviter,quid ifte fit, hic fub-
jungere confultum duximus.

Sciendum igitur, graecam efleSiphonis
D vocem,

lO

De Machlnis Aqu&du&orm ■

vocem, latine tubus, germanice non in-
commode em VOafikt$til)W / vertendam $
ilquidem hujusmodi tubis aut canalibus,
ad aquaspro lubitu deducendas,utimur.

Non abfimile huic aliud eftinftrumen-
tum, medicis **&***?; Urinarium^io %amt
fatjget:/ appellatum^.

Galenus ait Siphonem five Diabercn
cfle inftrumentum, quo mediantc dolium
vini plenum evacuari&inaliud transfun-
di foleat ; loco cuj us xiodie utribus vulga-
ribus uti confuevimus.

Cceterum quod fiipra dc Medico dixi-
mus Organo, itfPauhis Aioineta fufius ita
dcducit : Obvolvitur iilum .iubtile fer-
reum goflypio, tubuloq; anguftiflimo in-
ditur,eo quodeminetabfciflo, rcliquo.be-
neintra tubulum firmato.

Quod fi poftea organum fic paratum
Scroto feu veficae intruditur , fcrramen-
tum cum gonypio^xrractnin urinam fe-
cum adducit.

Hic tubus Sipho re&us leu jdirec"tiis ap-
pcllatur.

Eft & alius obliqvus,curvatus,{euin-
flexus , duobus quafi cruribus, inasqualis
longitudinis, inftructus. Crus brevius in-
ditur vafi cuidam humorc quocunq; re-
pleto,aer autem e longioriattrahitur.<5up
fa&o omnis infimul aquaper fiphonis fle-
xuram confequitur,fiiaq; fponte efHuit.

Quoniam autempluraimpofterum dc
hocSiphonc dicendafuperfunt,opus erit
eundem, neartis tyro pr2epediatur,oculari
demonftratione porro declarare^.

Sit Siphon inflexus feu obliqvus ABCD,
ejusdemq; crus brevius Inditum vafi aquse
pleno^£,lineahorizontalis feu adlibel-
Iam du£ta,^C, crus altcrum five longius

£Z)(fig.i4.) :

Quodfinunc exfiigas acremperDcon-
fequens infimul aquavafis^£, educitur

cumq; femel per BCD fluere occoepcrit,
non nifi evacuato prorfiis vafe intermittet.
Quoniam enim aquas partes indivifim
fibi invicem adhaerent, crus B D autem
crure altero BA integra parte CD longius
eft ,Iequitur pondus aquae B D (dicla par-
te majorisquam^-5) reliquam fublevarc
&: tandem prorfus extraherev.

Quod fi vero pars CD abfcinderetur,
cruraq; adeo sequalia effent,aqua, pleno li-
cet fiphone nunquam effluerct , fed pen-
dula ha?reret,propter sequilibrium.

HicilleSipho eftcujus, in artificis no-
vitiigratiam,ulterior crit impofterum ra-
cienda mentio ; auditis tamen ante qui-
busdam adhuc veterum Philofophorum
opinionibus.

Platonici animam noftram virium ccc-
Icftium quafl perSiphoncm quendampar-
ticipemfieri aflerunt; idquodparabolice
tamen magis quam vere dicitur.

'sTbeophraJius ait: Excmta offibus mc-
dulla , humidiffima quippe & vegetativa
maxime ipforum materia,corruptionem
Ipfis caufatur ; Unde

ColumeUa ftatuit , vegctabilia alimcn-
tumiiiumper flirpis aut caulis medullam,
quafi perSiphoncm quendam attraherc.

Id quod de primo tamen 8t recto magis,
quam de obliquo feuinflexo intelligendiL
Cumeniminterdiu fiiocaloreSol ma-
ximamhumoris partem exficcet, ne intra
ftirpisSiphonem feu cavitatem locus ullus
maneat vacuus, refidua humoris pars in
aerem mutatur. Ne ver6 porro hic aer
caloris iftius violentia penitus fugetur,
novum e terra humorem , ad complenda
vacua loca adducit. Poft hos

P//»//tfarbitratur,aquam cmontium Sc
clivorum cacuminibus , impulfii inclufi
aeris,quafi e Siphone profilire; tantumq;
abeffe uc plane terram rclinquat,ut,con-

tra

carumcfe Fundamentis.

2,1

tra naturam altius evecta , telluris , tan-
quam macris benignac , finum continuo
repetatu

Qua vero ratione fic ebulliataqua,qui-
busve Spiritibus impulfa , artifici porro
meditandum relinquimus.

^Plutarchus quaerit : Cur, efFofsa terra,
no aliter aqua quam fanguis e vulnere,aut
iacadmammasmuliebresjpropullulet?

Hoc quoq; contemplatione dignum
hic eft,qui & quamobrem intcr fcarifican-
dum fanguis e locis humilionbus furfiim
vehatur? UtrumidSiphonum more con-
tingat,quandoquidem duduPlato aquse-
ductuum nomen venis adtribuit, per quos
cumfanguineSpiritus curfiim fiiuminfti-

Primo quodvis experimentumautopus
hydragogicum e naturalibus fuis caufis
dilucide demonftrabimus. , ut prudens
quisq;certainde fibi principia eliciat,ul-
teriori indagini, novisq; fubinde inveni-
endis accommoda.

Deinde Heronis crrores hinc inde can»
dide detegemus , ne qua novitius artifex
in aliquibus machinationibus decipiatur.

Eum in finem exemplilocomodo At-
tractio modo expulfio aquse , aliquando
utraq; fimul adducetur.

Quod fi igitur aqua fit adtrahendo ad
centum pedum altitudinem evehenda,
rem ficaggredere: \

Fac tibi loco quodam ejus altitudinis,

tuat. Et Galenus easdem receptacula ad quantam fubducere aquam fert ani-
fanguinis ac Spirituum indigitat ; unde | mus,pararireceptaculumCZ>: tantaan>
ctiam,quicalida: fiint acSpirituofas com- j plitudinc feu capacitate , quae capiendse,
plexionis, inflatas plerunq; fblent habere quam e fubjeclio plano levaturus es,aquse

venas, e quibus fectis in maximam efilital-
titudinem,ide6 quod ab iis,qui funtintus,
fpiritibus valide urgetur.

Enimvero non immorabimur diutius
hifcePhilofbphorum ratiociniis,fed ipfam
praxin aquafdu&oriam , machinarumq;
hydragogicarum dilucidam , quantum
cjus fieri poteft,explicationem, in artificis
novitii gratiam exordiemur.

XIII, CAPUT,

QuopaBo per attratlionem aqua levari
feu in altum educipojfit* l

EA , quas duodecim antecedentibus
capp. explicata funt, intelleCtui potius
quam fenfibus externis atqjoculorumob-
tutui gratafuerunt, caufarum tantum na-
turalium contemplationi dicata_.

Nunc ipfas machinas aqusedu&orias
tibi ,Leclor Benevole, delineabimus,his
duobus ubiqj obfervatis:

fufrlciat. (fig. i j. )

Superiori hujus laterifeu tcdto aggltiti-
nentur duo Siphones inflexi, quorum brc-
vior in caftellum AB (e quo hauricnda
aqua) demiffus ; altcr vero feu longior te-
&o vafis E ^pariter affixus fit.

E modo didi vafis E Fimo plano feu
fundo tubus alius perpendiculariter de-
fcendat , eadem cum cceteris , ioo puta
pedum , longitudine , cum epiftonaiolo
quodam ad F.

Per infundibulum H autem aqua afFun-
ditur , firmiffime poftmodum addu&o,
quod ibi eft, epiftomio.

Satis-igitur-fadurus tuo defiderio,
fub X pone vas aquae plenum aequalis
cum CD capacitatis (quandoquidem plus
aqua? e6 levare non defiderafti) fimulq; al-
tcrum Zi Fcomple per infundibulum H
fuo epiftomio poftea , quam fieri poteft
diligcntiflime , ut omnis inde aer arcea-
tur, occludendum_.

D i Q^pd

11

De Machinis Aquxdutlorils •

Quod fi nunc aquam per canalem FG
delabi facias , hax aerem, vacuo vafi E F
complendo neceflarium c fuperiore lacu
CD. violenter adducet; porroq; ne quid
vacui inibi refideat , fuppofitam quoq;
aquam e fuo caft.c\\o AB. etiamcontrain-
clinationem fuam, in receptaculum C D.

attollet,.

Atq; ade6 hac ratione, donec E F eva-
cuetur5CD complebitur; fiquidem omnia
tria locula menta, AB,CD,EF, ejusdem
funt capacitatis , ut, quantum ex E F de-
fluit, tantundem in CD afcendat.

His ita pera&is recludere Ioculamen-
tum C Dy loco commodo, indeq; colle-
<5tam aquam inufum quotidianum hauri-
re pro Iubitu poteris.

Vides igitur, opere prx&nti cafiim feu
perpendiculum F G ioo. pcdum,asqualis
efle cum altero canaliCX,aut pauloma-
jorisakitudinis;

Et tantum perpendiculum , cafumq;

tam altumideo requiri,quod,experientia

tefte, nunquam cafu fuo defraudari aqua

poffit, juxta Proverbium :

Non eft,quem conjkms naturafefellerit

unquam,
Haut facile a quoquam failier ip/a
poteft.
Ghtod tibi poUicita eft , certb Jervabits

Et abfit,
utfaUax rapiat qua-tibi-cun^ dedit.
Rem vero ita fe habere,inquit Portn ipfi
nos atq; his noftris oculis obfervavimus.

Primum enim,cum deefTetlocus cafui
tam altoneeefTarius, confukum duximus
deorfiun vergentem canalem AB ( in ad-
jeda figura) oblique Iocare,qui, $o pednm
longus , a primo diftabat pedes 40.

Cum igitureffluxuram per^^aquam
fatis facturam voto noftro fperaremus,non
evexit eaalteramin^fCaltiusquam ad 30.

pedes , quia cafus ipfius feu perpendicu-
lum plus haut valebat , uti e triangulo
y/^Cvidereeft. (fig.18.)

Porro utrumq; canalem AB ac BCfct-
pentum more finuavimus,itaut profundi-
tati minori longior feu finuofus ejusmodi
tubus AB refponderet,nullo tamen alio
efFedtu confequente (fig. 19.)

Tandemtubum A B ampliavimus,ut
gravitas inibi contentx aquae reliquatn
tanto racilius adduceret. (fig. 16.)

Hoc quoq; fruftra tentato, loco cafus
feu perpendiculi profundioris , aliquot
breviores affiximus tubulos,vano tamen
hsec omnia ac fruftraneo labore.

Unde certo certius cognovimus,Natu-
ram non folum neminem deciperc , fed
decipi quoq; a nemine poflo.

XIV. CAPUT.

HERONIS inventum aquis le*vandi$

feu attrahendu dejiinatum , imperfetlum ejfe &
mancum demonftratur.

HEro Alexandrinus Cap. jj* fiii , ds
Spiritalibus motionibus feu machu
nis,tra<5tatus alia ratione conatur in altum
educere aquarum molem, &hac fequenti
quidem :

Sit vas aliquod bene-claufum^^,cum
interfepto feu diaphragmate CD, fupernc
vitreo quodam undiq; benc munitum o-
perculo cylindri -formi EF,per cujus me-
dium affurgat tubus G H, ore fuperiori G
tantum a cylindri tectoremotus,ut com-
mode per iftud interftitium fluere aqua
&refluerepofrlt.

Inferior autem ejusdem tubuli pars»
utriq; vafis AB tec"to,fummo puta ac me-
dio CD firmitcr infigatur , ita ut os infe-
rius propc ab imo fundo abfit.

Porro demittatur tubulus alius adhuc
minor^Lper vafiste&umusqjad mcdiu

fere

earumc^ Fundamentu.

fere diaphragma , ita tamen ut ultra te-
&um, in quo firmandus eft, aliquantum

cmineat.

Alius tandem infundencte aqusparan-
dus canalis ultra te&um fuperius eminens,
inibiq; non minus ac in medio figcndus ,
atq; ad imum proxime fundum demitten-
dus,non nifi tanto relicto intervallo quan-
tum aquai fluxui fufficiat. Per hunc cana-
lem vas A B completur aqua , prout in
fig.zo.literisXO. indigitatum eft.

His ita paratis,claufoq}foramine A/pro
emittenda aqua faclo ,vzsAB per OX
adimpleatur aqua ; quse porro aerem per
tubum G //afcendere, mdeq; per KL de-
lapfiim, per M deniq; exhalare hciet.

Quo facto obturetur ad X introitus (id
quod Hero monere neglexit) &C valis pars
fuperior A D per M paulatim ( ut fc. aer
ad latera fenfim elabi poflit) adimpleatur
aqua , aperto manente ad M foramine.

Qupd fi nunc inferior aqua per A/emit-
tatur, aer e vitreo cylindro deorfum tra-
hetur, atq; e contrario aqua ex A D per
tubulum K L ad complendum vacuum
adfcendet.

IConfequens autemacr perapertum ad
M foramen attrahetur , ne quid ufpiam
vacuirefideat; atq;adeo omnis hic aquae
aerisq; motus tamdiu durabit, donec infe-
rior aqua effluxerit , fuperior contra ex
A D in cylindrum vitreum elevata fiierit.
Nota autem vas E F sequale efte debere
inferiori C D} ut aqua fc. & aer infimul
adfurgant.

Hoc Heronis inventum revera erro-
ncumeft&fundamento caret.

Etenim , fi per aperturam N effluere
aqua aeremq; connexum iibi , &C fiiperio-
rem aquam infimul elcvaturum , educere
occipiat, ftabit rurfiis ad A^eveftigio,
contra naturam fuam pendula futura.

V

Siquidem per canalem Afnec juftum
pondus nec indivifum cafum obtinet.
Quam ob rem in hoc negotio Hero nota-
biliter deceptus eft.

Quod fi tamen aliquid ipfi dandum,
autin figurae delineatione peccatum eftet,
alium huic fimilem machinam fequenti
modo exftrueremus.

Sit idem vas A B aqux lcvandse propor-
tionum ac per mcdium divifum diaphrag-
mate CZ),undiq; fatisfirmato , e quo tu-
bus aliquis jufta: longitudinis,ibiq; itidem
fixus,erigatur, ita tame ut inferne aliquan-
tum promincat, prout notatum eft literis
F G\ habeatq; operculu quoddam minus
amplum E I> quod orificium G operiat, &
prope hoc canaliculo E munitu,per quem
fublata aquain lacum KL exoneretur.

Hocoperculum a plano transverfb CD
ftio orificio abfit tanto intervallo , quan-
tum ad commode perficiendum curfum
aqua poftulat ; te&o A tamenfirmiter ag^
glutinetur.

Porro jam alius canalis X O per tedum
ocinterfeptum, cuiucriq; exacte adhxreat,
adimum fere fundum usq;demittendus,
per quem vas inferius B Cadimpleri queat.
Tandem eximo fundo alius tubus juftx
longitudinis (pro ratione poftulati afcen-
fus) demittitur,literis Af Z/notatus &; epi-
ftomiolo quodam foris inftructus , quo
mediante pro lubitu claudatur oC recluda-
tur. Per M. ver6 caftellum fuperius ad-
implendum eft.

Utroq; igitur vafe ADzcCB aqua co m *
pletis per XoC Af,probeq; claufo utroq;
introitu,emitterurfus aquam inferiorem
per tubum N A, quam e veftigio aer e tu-
boFG fequetur,&,qua^ mAD vafeeft,
aquam contrainclinationem fuam afcen-
dere faciet; per£tandem inlacumde-
I fidcratum K L exonerandairu

D 3 XV.CA-

14

De Machinis Aqu&duBorih,

XV. CAPUT,

^Alius error in attrahendis aquis
commijfus oflenditur.

IDem i7<?r0,quintocapite,quo de levan-
dis &: extrahendis per inflexum Sipho-
nem aquis agit, in alium magni momen-
ti errorem delabitur , dum (non attenta
exterioris cruris longitudine ) attradtio-
nem a folo aquarum pondere pendere fibi
perfuadet , contr^. veritatem &: manife-
ftam experientiam.

Opinio ejus ita habct:
Sit vafculum aliquod L Z, paulo plus
aquse continens quam Sipho obliqvus da-
tus. Hujus orificiurn ,poftquam imple-
tum prius aqua fuerit,exteriori Siphonis
cruri firmiter affigatur, ne qua aeri, intra
fiphonem contenti pateat exitus : fubtus
autem epiftomiolo inftructum efto va-
fculum iftud ad aquam emittendam.

Quod fi nunc vinum aut fimile quip-
piam alicunde perhunc Siphonem extra-
here defideres,inde crus altcrum(vafculo
fiipra-dicto liberum) liquori dato,&>re-
clufo epiftomiolo aquam vafculo L Z ef-
fluere permitte, quas confequenteraerem
Siphone contentum,atq; una defidcratum
vinum attrahet,e6 usq; quo cruris interio-
ris longitudo pertingit.
Ha&enus Hero.
Enimvero hocexperimentum (putative
fic di(Stum)omnino rcje&aneum eft,omni-
busq; principiis pneumaticis e diametro
adverfum. Etenim omnibus licet iftis fide-
liter ac ftudiosepera&is, aquatamen affi-
xo vafculo L Znunquam effluet,fed intra,
reclufi licet,epiftomii orificium pendula
manebit , fufricientibus elevando c vafe
majore liquori,viribus deftituta,.

Fruftranea igitur omnis hxc ftruclura,
utroq; liquore utrobiq; immoto ac requi-
eto manento.

Qupd fi nihilominus motum ipfis dc-
fideratum conciliare exoptaveris, hocqui
fequitur,modo rem conficies :

ExterioriSiphonis cruri canalem alium
aqua? plenum adjunge , juftae tamen ac dc-
bkx pro ratione fuperioris ac veri Sipho-
nis,Iongitudinisj hic enimreclufus,mo-
doq; fupradido evacuatus fperato de-
mum efrectui producendo par crit , tu-
umq; explebit defiderium.

Deceptus eft procul dubio homo iftc
examinis &c ocularis experimenti negle-
ctu ; fiquidem quotidie obfervamus,fpon-
taneum aqux fluxum non occipere prius
quam ore fbrtiter aerem attraxerimus.

Quoniam ante quoq; tubum totum aqua
vinumve complerat, aerqjexpulfus aquas
vinove reliquo jungebatur , confequens
eft,coha:rentes quafi atq; indivulfos liquo-
res per cxteriorem feu longiorem tubu-
lum effluere; quod experimentum hortis
quoq;rigandis applicare frequenseft, fu-
fpensa e vafculo quodam aquae pleno la-
nei panni lacinia,prout e fig.24. viderc cft.

XVI. CAPUT.

Gjua ratione expellendo aqua adad~
fcenfum cogipojftL, ?

NE longius a propofito noftro devic-
mus , ad alterum hydragogicarum ar-
tmm principium properabimus; qua via
«Scmethodo, cxpulfionis interventu aqua
levari &Lecl:orStudiofus,varios contem-
plando modos , magis ac magis edoceri
queat,breviter expofituri.

Ponemus primo vas aliquod^.i?. pro-
portionat<e,adaqua: datse copiam, ampli-
tudinis. E fundohujusdefuperporrigatur
tubus in fubtus locatum cadumCD,ita ut
hujus tecto affixus fundumnonattingat;
fuperne epiftomiolo inftrucfus pro deti-
ncnda , ad fequente usq; operatione, aqua.

E tecto

tarumq^ Fundamentis.

*S

E te&o memorati lacus C D. iterum
crigaturtubusalius D E. per fundum va-
fis E F. (e quo impofterum furfum pelleu-
da aqua)quo fixus ad usq; ejusdem tectum
fere afTurgat,.

Alius porro canalis FGa fundo vafis
E F,ita tamen ut hunc non attingat omni-
no,&fuperne firmetur,longitudine aqua-
lis tubo primo B C, h. e. altitudini ad
quantam adfccndere aquam defideratam
volueris.

Utriq; vafi infundibulum praefto fit o-
portet , quo mediante compleripofTmt,
qualia funt/&^

Primum E Fadimplendum cft, ac in-
fundibulum /obferandum.

Hoc fa<5to,addu&oq; ad B epiftomio,
vas A B completur per infundibulum K.
nunquam claudendum.

Quod fi jam retrahatur epiftomiolum
B. aqua cxAB delapfa in C D, aerem inde
iti vas tertium E F propellit. Hoc ver6
jam antea aquse plenu cumfiet, neceffum
cft aquam inde ab aere fupcrveniente in al-
tum cogi , & per fiipremum canalem F G
cxpelli tamdiu quam AB vas , atq; una al-
temm quoq; E F evacuetur ; aequalis nam-
queamplitudo in utroq; requiritur.

Poteris etiam vafis A B loco nudum
adhibere infundibulum,&per hoc aquam
in vas inferius C D efFundero.

XVII. CAPUT.

Exponitumovus HERONIS error in

eo con/iflens, quod certam menfiram aut

proportionem in expulfi^vis fiis ma-

chinu non obfiervaverit.

LUccrnam quandam defcribit Hero
cap 71. fequentiratione:1
Sit lampas aliqua A B CD , atq; intra
hanc interfeptum quoddam E F. GH.

pars vacua eft atq; excavata , cui infiftic
claufa oleoq;onufta lampas.

Poiro tubulus aliquis MN interfepto
infigitur, altera parte ad lampadis te£him,
altera ad imum fundum protenfus,utro-
biq;tamena3iquantillo intervallo relicto.

Alius,prseter hunctubus tectolampa-
dis agglutinatur,inferiori fiio orificio fun-
do proximus , fiipernc vero pauxillum
prominens,

Ibi namqj calathus cum ellychnio feu
goftypio locandus , prout literis O X in-
digitatum cft.

Tandem fub interfepto quoq; alius ex-
tat canalis, perquem aqua in fuppedane-
um intus cavum profunditur , nec non
alius huic emittendae rurfum dicatus.

Nunc igitur K L oleo primum per ca-
nalem O X adimpleatur,idquod facile fit,
aeri per MN&C E libero conceffo exitu.
Confumtum autem in calatho Xoleum
fi refundere ac ad priftinam adaugere
menfuram defideres,infundeper £aquam
cavo fuppedanea£ M, qu£ acrem per tu-
bum MNCmCum protrudet , hoc porro
oleum per O X'm calathu feu lampadem,
pro quantitate afFufe aqua?,expulfuro.

Non pamm rurfus in hac ftructura cr-
ravit Hero , fiquidem tam exiguo cafu
aqua oleum ad tantam propellere altitu-
dinem non valet , fed neceffum eft infe-
riori receptaculo E F M canalem infigi
ejusdem cumO Xlongitudinis,atq;epi-
ftomio infuper inftru&um , quo aperto
aqua infundi , porroq; condenfatus aer fa-
tis tuo facere defiderio poffit.

Geminum huic eft aliudEjusdem/fr-
ronis erratum , in defcriptione Spiritalis
cujusdam machinse , expellendo moven-
dx admifTum ; ubi rem vel ipfe non fatis
intellexit, vel mechanice magis-quamde-
monflrative expofuit, nullam quippe cer-
D 4 tseaki-

2*

tx akitudinis aut menfurse mentionem
exprefse faciens.

Defcribit naraq;Prop.26. Satyrifcum
aliquem , utrem manu tenentem , phiala
quadam feu calatho anterius locato; qui
impletus utriculo aquam faciat exilire,
eandemq; recipiar, non effluxuramtamen
donec evacuatus uter fucrit,prout figura
fuiius oflendit.

Efto vas aliquod bene claufumatq;per
medium fectum interfepto CD, e quo tu-
bulus aflurgat ad te&um proxime , infii
tamen immote fixus E F.

Alius porro tubus tam teclo quam pla-
no medio agglutinetur , fuperne pauxil-
lum eminens pro Calatho ibi firmando ,
inferne autem a fundo tanta diflans in-
tercapedine , ut aqua pariter &: aer citra
impedimentum fluant ac refluanc

Tertio tubus adhuc alius KL M fii-
perne tecto inflxus , diaphragma ver6
medium non attingens , rcquiritur , qui
fatyrifcum permeet , aqux fundendae dc-
ftinatus.

Omnibus fris ita difpofitis, adimple vas
AD per aliquam,in hunc finem paratam,
fed mox claudendam rimulam. Aquam
porro infunde calici feu infundibulo G,
qux per FH'm cadum inferiorem CB de-
lapfa,aerem mibi claufum periiFin fupe-
riorem vafispartem AD$ atq; hic porro
aquam ante affufam inde per K L Atcx-
pellet,ac in phialam delabi faciet.

Aqua igitur aerem,aer aquam ,ha?c il-
lum rurius tamdiu trudit ac pellit,donec
evacuata pars AD prorfiis fuerit.

Hxc igitur fatis accurate non obferva-
vit Hero , fiquidem determinatum cafiim
feu perperdiculum non affignat.

Quam alte enim feuprorundeaquaca-
dit per GH, ad tantam quoq; , non majo-
rem, altitudinem per ^"-/kTattoIlitur. Et

De Machinis AquaduBorib ,

quantum aquas fiiperior pars amittictan-
tundeminfcriori accedit.

Quantumvis igitur pars tubi fuperior
L A4y quse efl locoepiftomii,ejusdemefle
deberet longitudinis cu dimidio G i/, in-
curvatur tameniflaatqj inadpofitamphi-
alam , breviori quodammodo via dirigi-
tur,ut eo major aqua? concilietur impctus.

Cardanus primo iuarum fiibtilitatum
Libro hanc eandem machinam defcribit,
non minus errone c tamen quam Hero,
caufas quippe hujus afcenfus plane non
attcndens.

XVIII. CAPUT.

Docetur , in omnibm macbinis aqutdu-

tloriis, Um attraBivis quam expulfivu , a folo ca/ii Jem

perpendiculo pendere omnia , nec quicquam refkrre,

brevesfint an longi pneumatogogi tubuli.

OPere pretium efTe duximus hic o-
ff endere, quod in hydragogicis arti-
bus Scmachinis utramq;,quod ajunt,fa-
ciat paginam fblum perpendiculum fcu
cafus , five attrahendo feu expcllendo rcs
agatur.

Cceteri namq; canales , aeri transmit*
tcndo facti,parum refertlongi fint an brc-
ves,pro cujusvis artificis lubitu fabrican-
di, cujus rei manifeftum hic dabimus ex-
emplum:

Efto tubus feu Sipho B Cioo pedes Ion-
gus per quem aqua exGn AB fublevan-
dafit,.

Huic vafi AB fupponatur aliud cjus-
dem cum primo, literaCnotato, capacita-
tis,e cujus fundo demiffum fit perpendi-
culum, h. e. aquae lapfiiras dicatus tubus,
E Fy ejusdem cum fuperiore longitudinis.

His ita ordinatis, canalis pneumaticus
^Garbitrarias eft longitudinis, nec quic-
quam refert , quantocunq; intervallo ab
invicem vafa diftcnt , modo uterq; canalis

hydra-

earumq^ Fundamentis.
lydracogicus CB ac &F ejusdemfint

*7

ongitudinis.

Et hoc in attra&iono.

In ex pultricibus machinis idem con-
ringit. Pofito namq; Te, in altera figura,
zxHIin G usq;, ad ioo pedum altitudi-
iiem,vellelevare aquam; fubordines huic
Dportet vas aliud NO, priori capacitate
equale, atq; exhoc tubum perpendiculi
"eucafus in receptaculum ML demittas,
sjusdem cum fuperiore, ioo. fc. pedum,
ongitudinis. Quo fado, fi, reclufo epi-
[lomio 0,aqua prius infufa ex NO inML
defcenderit (attamen & #/implendum
prius atq; obferandum cft) aba&us inde &
preffus aer aquam fuperiorem cx HI in G
usq; attollet. Vide utramq; figuram, Ex-
pulfionis O, & Attra&ionis 3.

XIX. CAPUT.

Eleoans atfy ingeniojum inventum , duplo

altim aquam evehendi quamprius ceciderat.

OBiter quafi ac fuperfun&orie in an-
tecedentibus capp.attigimus ftupen-
das vires &miraculaNaturc, nec vi facile
nec arte decipiendae. Nihilo tamen mi-
nus mcmoratus ibiPorm fequentiadc fe-

ipfb tradit..

Quantumvis a pueris usq; difficillima
quaevis, aliisq; tantum non impoffibilia,
aggreffus, imo adhxc talia pene natus ego,
omni tamen induftria ac fblertia adhibi-
ta,nec impenfarum aut laborum parcus,
altius aquamevehere, quam antea cecide-
rat,haut potui.

Tandem tamen, adjutante natura, fin-

pendeat cafus feuperpendiculitubus-B C
50 pedes iongus,ac epiftomio B inftrudtus;
habens infuper fuperne infundibulum,cu-
jus ope compleri queat : nec non alium e
tecto fuo canalem, ad 100 pedum altitudi-
nem ere&um , fuperioris vero vafis / L
te&o firmiter adfixum.

Ex hoc vafe/L canalis alius, priori o-
mnino sequalis porro defcendat,ad vas ter-
tiumFG,e\\is te&o fimilitcr agglutinan-
dus, ac porro producendus donec aqua:
fluxum non impedierit.

Hinc infuper novus tubus G D, /o. pe-
des longus, in fundo vafis FG firmatus,
ejusdemq; te&um pene attingens, demit-
tatur intectum quarti vafis DEj

Atqj ex hoc te£to ultimus , «qualis au-
tem praecedenti, ad fundum usq; quinti
vafis afcendat , a fundo D E paululum fuo
orificio remotus, fuperne vero,infra HO,
epiftomiolo quodam inftructus.

Notandum infuper, tria vafa, AB,FG,
&HO in sequilibrio feu eadem altitudi-
ne locanda eflo.

His omnibus ordine memorato difpo-
fitis, ac impletis aqua , claufisq; bene,vafi-
bus ^J3,FG,#0,emittatur per B Caqua,
qua2 alteram ex FG attollet usq; in ^quo
loco quiefcet, cefTante quoq; iniJCalte-
rius aquse fluxu, ac fi in sequilibrio ambas
penderent. Refcrato ergo nunc etiam epi-
ftomio & , delapfa exHO aqua aerem cx
DEinGF propellet, pendute inibi aqux
in fubfidium,qux hac ratione duplo altius,
ad 100 putapedes, elevatur in locum defi-
deratum ; adeo ut expulfio,ceu di&um eft,

gularem,veteribusq;prorfusincognitam, attraaionem non mediocnter adjuvet
noftratibus autem incredibilcm fere, ^e^P^^.^^^i^i

iftud efficiendi viam excogitavi.
Ea brcviter fic habet:

XX. CAPUT.

Qho patlo aqua attratlionu ope, exigui

<,. .. , , r , . j. vjho pacto aqua anrauwrit* v^,**

Slt Vas aliquod deilderatiE magnitUdl- "*-*£„ i»terventu,injl»pendam attoSi valeat

nis A B (fig- 31.) e cujus fundo deorfum 1 altitudinenu.

Ex

28

EX ha&enus defcripta machina novi-
ter inventa,fed repetita &multiplica-
ta, oritur inventum novum ac mirum,
aquas exigui lapsus interventu ad faftigiu
usq; turris altiflimae, aut montiumcacu-
mina elevandi, fcquenti fcilicet ratione :

E tedo vafis^£(fig.$2.)exfurgatper-
pendiculariter in vas fiiperius D Ccanalis
BQ, jo. ped. longus , prout e figura vi-
dere eft.

Hinc iterum (fc e tecto memorati vafis
D C) demittatur Sipho inflexus CE in te-
clurnvafistertiiii/se cujus tundo.porro
tubus alius defcendat jo pariter pedes lon-
gus ac literis F H notatus.

E vafeC£>autempauI6 fupra fundum
alius erigatur canalis / K ad ejusdem te-
clumiirrnatus atq; ad vafis fuperioris LM
tectum ferme protenfus.

Hoc te<5tum tandem novumSiphonem
inflexum demittat in vas aliud NO, cum
primo AB &: fecundo E F'm asquilibrio
pofitum j e cujus fundo rurfus tubus O P
perpendiculariter defcendat , epiftomio
O. inftructus.

Atq; hi Siphones toties repeti pofTunt,
donec ad defideratam altitudinem aqua
fiiblata fuerit.

Omnibus igitur fedulo pera&is , vaft-
hascpAB ac ZjFimplei-is, referatur cpi-
ftomium F9 & effluat aqua per canalem
FH-, quo fado^ aqua reliqua ex AB in
CD evehetur, prout fupra declaratum cft.
Porro nunc altero quoqj vafis NO (fed
repletiprius)epiftomio redu&o , Sipho
L N aquam cxCD adhuc altius in da-
tum locum L M elevabit , & fic confe-

DeMachmis Aqutdufform,

XXI. CAPUT.

Expettendo aquam ad quanUmlibet

altitudinem evebendi,

Slmili ratione , citra omnem aliorum
inftrumentorum apparatum , e puteo
profundifTimo ad altiflimse turris faftigi-
um , aquam attollere, ex pulfionis ope li-
cetj hac fequenti fcilicet:

Efto puteus i? CF, aut vas aliquodintra
huncpro magnitudine operis,Iocatumj
e cujus tecto afTurgat in receptaculum E
canalis E F, prout figura (n.3 o.) common-
ftrat. Prope a fundo memorati vafis E,
per ejusdem teclum erigatur tubus alius in
tertium receptaculum H, ejusdem cura
cceceris altitudinis,videlicetjo. pcdum.

Tandem ex hoc eodem Hnovus ko~
rum promineat tubus HI: In primum
autem loculamentum B C, defccndat &
qumovafcADmcatwDB. Oportetau-
tem vafis^£>capacitatem diftantiarpro-
portionatam, h. e. utriusq; vafis E&Gfi-

quenter.

Quantamcunq;ver6 longitudinemca-
nales F CacLO nadti fuerint , nihil equi-
dem intereft , prout ante quoq; fufius
a nobis moniturru

mul fumtorumamplitudini^qualem efle.

Qupd ft nunc exAD defluat aqua in
BCF, aufugiensinde aer aquam alteram
ex E (antea fc. repleto) in G, ex G in /&c
propeIlet,pro vafis^£>magnitudinev.

Hac igitur ratione, nifi quid aliud im-
pedierit,exiguo cafumediante, aquam in
altitudinem incredibilem evehemus.

VideFiguram fub Num. 30.

XXU GAPUT,

Qttppa&operpendicutum feu cajus aqu<t>

*eris ope defraudari queat?

ALiamporro, inquit PorU , decipiendi
perpendiculi viam excogitavimus.
Equidem ingeniofa fatis ha:c methodus
&continuis experimentis detecl:a. Aeris
autem fubfidio res conficitur. Hoc enim
aqu2permixto,ipfagraviratem in fe non '<
habcns amplius, una cum illo, aere puta, «

eleva-

earwncfo Fundamentts.

19

„ elevatur,quippe qui ex fua parte nec gra-
„vitatem , nec difcontinuitatem aut ru-
„pturamcorporum caufari poteft.

Eftq; hoc experimentum fpe&atu ad-
modum jucundum , viriumq; tantarum
ut, mediante canali jo pedes longo , ad 80
fere pedes aquam evehere, adeo 50. pedi-
bus defraudare perpendiculum valueri-
mus,prout e figura ejusq; dcclaratione fe-
quenti manifeftius videre eft.

Efto Canalis GC 80. pedum, per cujus
cavitatem aqua aeri permixta elevari de-
beat j ponaturq; vitreus efTe , ut conce-
ptuum veritatem oculbrum fenfu appre-
hendere liceaL.

Huic fupponatur phiala aquse plena
A B qux admoveri facile ac removeri
queat. Superne vero fit vacuum quod-
dam loculamentum D , canalem G C fuo
te<5to agglutinatum habens.

Porro tubus alius DC hinc deminus eflo
in receptaculumCjCum^-S inaequilibrio,
feu linea eadem horizontali, pofitum 5 &
cx hujus fundonovus, £ jo. pedum lon-
gus,fiiperius epiftomio munitus.

Poftquamergo Cadimpletum &clau-
fum rurfus fucrit , ut expleas tuum quoq;
defiderium, ita porro rem age : Emitte
aquam perC£, fic aer alteram exAB ad
Husq; attollet.

Remove nunc AB vafculum, donec
pars tubi G Hzb aere occupetur : tunc ad-

move idemdenuo, acq;, accra&o rurfum

pauxillo aquae,remove fecunda vice»
Idq; aliquoties repete, atq; alternatim

aquam &aerem admitte aequabili copia,

donec evacuatum vas A B penitus fueric.
Hoc tandem modo fuperum vas D

complcbicur,pcrpendiculo$o pedibus de-

fraudaco.

Singularis autem hic adhibenda eft in-

duftria,incuicu maximscquam multis in

rebus praeftare poteft hxcmachina,comu
moditatis.

Cumprimis autem cavendum, ne co-
piofiorin canaliGCaqua vel a6tu,vel fu-
tura, fit, quam ut ferendse ipfi ac fuften-
tandz fit perpendiculum £5 Alioqui fru-
ftraneus omnis erit labor.

XXIII. CAPUT.

Inflexi Siphonis adjumento ad placitum

acjua quifubvehend&j f

NOvum hoc atq; inauditum, im6 pro
impoflibili hucusq; habitum,inven-
tumeft, cujus ope, ad nutum ac lubitum
artificis,aqua levari poteft.

Quotquotenimhujus rei ha&enus fe-
cere periculum , re infecH difcedere o-
mnes oportuit; fiquidem , utprimum fu-
perne Sipho in fua flcxura vel tantillum
hiavit , aiquilibrio deftituta aqua ucrinq;
ftatim effluxit.

Ante vero quam aggrediamur hoc o-
pus, ea in memoriam revocanda hic ve-
niunc,qu£defiphoneinflexo fiipra nota-
vimus; exterius fcilicet cjus crusinteriori
longius aliquantum effe debere, ne cafiis
aquae feu perpendiculum defit : fiquidcm,
xqualibus utroq; exiftentibus,pendula fu-
tura ifta, nec unquam effluxura fic.

Sit ergo ejusmodi fipho inflexus , cujus
pars finuofa feu fuperior B» rimula qua-
dam dehifcens, vafculum aliquodDCap-
penfumfibi , at^undiq; probe claufum,
nec non epiftomio inftru&um habeat.

Quamprimum igitur,paratis omnibus,
aqua per hunc fiphonem afcendere occe-
perit,pars ejus aliqua per rimulam^vafi
CD illabitur , aerisq; contra aequalem par-
tem per crus exterius propellit.

Diligenter autem hic attendendum eft,
certa proportione epiftomium adducen-
dum &: reducendum efTe , ne forte aeris

plus

5°

De MathinU AqutduRoriisrtarumq? Fundamentis.

plus quam pareft,una vice,emifTum ncgo
tio obfit: Senfim ergo&paulatimlaxare
epiftomium confiikum erir.

Atq; fic pcdetentim quafiaqua vafiCD
le infinuabit ; alio poftmodum exitu, in

ufumquotidianum,derivanda,operatione
eadem pro lubitu fkpiiis repetita.

XXIV. CAPUT.

Qua fedulitnte ac Jolertia praecavendum

Jit , ne per admijfum nimium aerem aau&
fiuxus ahbrevieiur.

ACcidit aIiquando,nt,ignota exterio-
ris feu longioris in Siphone cruris
menfura,exac"tefciri non poflit, quantum
aeris admittar.

Quo cafu fi ultra perpendiculi vires aere
imprcgnetur, alterum crus omnemftatim
aquam retrahet noftrumq; artificiu eludet.

Huic incommodo ergo ut eatur obviam
oportet crus £^(fig.$4.)ranto Iongius
effe altero afcendente B C, ita quidem ut
pars L ^tantum fiiperet partem E L,
quantus eft omnis immiflus aer , portio-
numnempefingularumZ)£, FG, HI,
KL , fimul fumtarum.

Quamprimum enim plus aeris, quam
pro perpendiculo L Q, admittitur, retro-
lapfa, ut ante dictum,aqua inanem reddet
omnem laborem fiifceptum.

^ Probe ergo advertendum eft , ne ni-
mium laxetur epiftomium.

XXV. CAPUT.

Q^4lius>aqu* perpendiculum dejrau-

dandi , modus,

NE quid ad rem prafentcm faciensin-
termittatur , viam aliani , altius ali-
quantum adigendi aquas, explicabimus.

E g. Si occeperit aqua per inflexumSi-
phonem e vafequodam afcendere,accidat

Finis Pntnas Partis.

autem utcrus brcvius exhauftam jam,ma*
gnam partem, aquam non attingat ampli-
us, qua tunc ratione , immiffo trunco quo-
dam,aliove ponderofbcorporc, ut intu-
mefcat aqua , efEciendum fit.

Efto vas aqua plenum IFG H, jamdum
exhauftum ad D CE, usqj , ita ut fluere per
inflcxum fiphonem aqua deficrit.

Immittatur itaq; vafi moles aliqua, li-
gnea,lapidca,alia , hic litera /notata,quse
tumere aquam facict^hujusqjadeorluxum
tantifper prolongabit. Cujus rei cxem-
plum fontes nonnulli nobis exhibent,qui-
bus ponderofa quxpiam intrudimus , ut
ex advcrfo aqua per canales, eum in finem
paratos,aflurgaL.

XXVI. CAPUT,

§jm modoaqutrefid&feu immottadju-

mento Aliajurfum moveri at% attolli qucat.

SltVas aliquod AB CD ad infundibuli
vcl ahcni dimidiati formam fabrefa-
&um,cuminterfeptoquodam£Z?. Pau-
16 fupra hoc interfeptum ercctus efto tu»
bus H , tc£to agglutinatus & paululum
prominens.

Infimul vero aliuscxcodcm interfepto
canalis L ad te(2um usq; fere adfcendat,
tanto faltem relicto fpatio quod acris mo-
tui fufficiat.

Rcpleto igitur aqua vafc A B pcr M
poftca bcneclaudendum,partcqj inferio-
rcampliorc&patuta aqu* refidipcrpen-
dicularitcrintrusa, preflus & coa&us per
L aer aquam omncm Siphone fupradi-
clo i/faciet ebullirev.

Aqua igitur in vafcAB* ab alia, citra
motum notabiIem,contra fuam natu-
ram, attollitur, uti di-
<5tum cft

..•■--

I

:

^

1%. 2,2,. Ccvp.iv

Fuj: Z O . j- C~^\ Cav : JCIV.

JCV.

Fia.i.^ .Ccuvxv

Cnp:XJV.

Gvp :xxvi jtgyi 6.

ARCHITECTURiE

CURIOSiE NOV.E,
PARS SECUNDA.
QUM LECTORIS OBTUTUIi»

SISTIT VARIA EPISTOMIORUMlS

AC FISTULARUM GENERA, SALIEN-lfe
TIUM FONTIUM ORIFICIIS APPLICANDA, |^§
AD EDENDOS EOS, QUOS, FORMIS VARIIS,
SEQUENTES SCHEMATISMI COM-
MONSTRANT, EFFECTUS.

J^ORIMBERG^E,
Impenfis PAULI g&t$m&/ Biblio-technopok

Typis Christophori Gerhardi.

PRiEFAMEN

SECUNDiE PARTIS,

AD

BENEVOLUM LECTOREM.

Amice Le&or!

E Aeris f$ Aqu* natura & proprietzitibus TraShtu prtcedenti
breviter g^ dducide t&men* quantum ejus fieripotmt, aclum efl. 9^
Iftat ut varios, ad/beclu quam jucundijftmos aquarum falientium lu~
}/us,hortis, artificialibus Jfecubm , almq^ advoluptntem magis quam
\ neceffiUtem enattirum ftruclurarum generibm exornandis , accom-
modos oculis tuis exponamus. Habes eum infinem hydraulas heic unam acfeptua-
ginfa noviter inventas,fpec~fatu amoenijfimas , induftria manu dehneatas : Epifto-
miorum nomen huic fiftularum genert non inepte atc^ ad appeUationem germanU
cam (9fttf|3?C) accommode tribuas ,qubd fiftularum , efontium crateribus promi-
nentium ,orificiis imponend* veniant. Hfigitur, STUDIOSE LECTOR,
tue ulteriori indagmi commiffe Junto , pturibm impofterum ac melioribus adaugen-
d<e. Id unum fupereft utftias , orthographiam (entographiam forte verius dixeris)
harum hydraulium , h. e. interioris Jiru&une delineationem ,ftudio omijfam ejfe» ut
artifex genuinus a ccsteris , qut terrarum orbem complent , circulatoribus difiri*
minetur.

J\fon denegabimm Umen induftrio harum artium cultori, manudutlionem aut

conftlium rovanti , noftram operam > parati adomnia,qu<e neceffaria adfequentium

intelleclumfuerint ,fideliter communicanda. Interea ad aliquas,operum ftmiliump

delineatwnes,in JOSEPHI gutfm&acfctf Senioris Architetlura privam

vifendas,LecloremStudiofum remittimm,ipfim favori noftram

tenuiutem ojficiose commendantes.

ai

INDEX

I

I N D E X

SECUNDjE PARTIS,

Variis;Salientium Fontium Fiftulis feu Epiftomiis.

Aliud viginti rotundorum tantum.

Epiftomiumtriumvulgariumfiftularum. Num. i.
Aliudquatuorfiftulisinftru&um. 2.

Aliud > aquam plana forma diverfis quatuor Iocis
emittens. 3.

Aliud feptem plici fcaturigine , rottradapartim , par

4.

5-
6.

8.

rimplana figura , faliens.
Aliudnovem rotundarum fiftularum.
Aliudfeptemfimilium.
Aliud undecim fcaturiginum ejusdem forma».
Aliud fex iterum rotundarum.
Aliud ocluplici rotunda fcaturie. 9.

Aliud, fub planaforma duabus, rotunda tribusfiffcnlis

10.

11.

12.

14.

ebulliens.
Aliud oclodecim rotundo-planorum duduum.
Aliud novemmere rotundorum,
Aliudfeptem talium.
Aliuditidem feptem fiftularum,
AHudtredectm rotundarum.
Aliud feptem venulis rotundis aquam , St furfum qui-

dem,emittens, 16.

Aliud, feptem furfum ereGos, fex vero deorfum ver-

glutes mearus habens. 17,

Aliud novemplicieffluvio furfum&c<]uadruplici de-

orfum fcaturiens. 18.

Aliud quadruplici rotunda tmaq; plana feu dilacata

fcaturigine faliens. 19.

Aliuddecem rotundorumefHuviorum. 20.

Epiftomium aliud undecim rotundis unam planam

admixtamhabensfiftulam, 21.

Aliuddecem rotundarum. 22.

Ajiudtredecimfimilium. 2$

Aliudundecimtalium. 24.

Aliud fextuplicis rotundae fcaturiginis cum faliente

quadam fphaerula. 25

Aliud itcrum fextuplici meatu patens , cum fimili fali-

entisfphsrulaelufu. 26,

Aliud quinq. hu jusmodihydro-fphaerulas jaclans.27
Aliudplanorurfumfeudiduclofaltu aquam4, aP«"-

turis emittens. 2g,

Aliud, c£todidu£tisfeupIanis, &unarotunda,fiftu-

lis inftrudtum. 29.

Aliudquindecimrotundarum fiftularum, 30.

Aliud feptem talium. 3 1,

Aliud feptem fimilium , cum fex planisaliis. 32 .

Aliud totidemhabens utr iusq; figurae , fed aliter difpo-

iif^ri _ _.

fitas.

53-

Aliud novem venulis furfum , & fex aliis deorfum
bulliens. 34,

Aliud undecuplicis rotundae ac decuplicis didu£ta_
fcaturiginis. 3j,

Aliud viginti rotundorum decemqjdiduftorum me-
atuum. 36,

• -_> — - «- m 3 7.

A Iiud no vem rotundorum , totidemq; planorum. jg.
Epiftomiumaquam, rotundo du<_hi, duodecim ve-

nulis,unaq;pluviamemitens. 39.

Aliudfexrotundarumacduodecim planarum fcacu«

riginum. 4o.

Aliud feptendecim mere rotundarum. 41,

Aliudquatuorplanarumcum tribusrotundis. 42,
AIiudfexdidudorum& feptem orbicularium orifi-

ciorum. 4^

Aliudquatuor diduftorum Scfeptem orbicularhl.44.

Aliudhydrofpharulaludensinter o&orotundas fca-
turigines. 4y,

Novum epiftomiorumgenus,pIuviam fubtilifllmam
difpergens. ^

Aliudejusdemefficacis. 47.

Ahudmagnam aquaecopia_n,pIanafeu didufta for-
ma.ejiciens. 4g#

Aliudidem praeftans ,fextuplici tamen in fuper efflu-

viorotundo manans. ^g,

Aliud , late iterum falientem aquam dfducens. 50.
Novum epiftomium , fphsra in orbem mobiliinftru-

c_ium,8£vexiIliferofuperneexornatum. yr.
Aliud epiftomium feptemplici rotundo effluvio de-

lectans. m

Aliudjconvexi fpeculi forma aqua.emifTa: c6cilians,53
Epiftomium aliud fub patellae figura aqua.n dfifper-

gens. j.

Aliudprioriferefimile. jj#

AliudSolisinftar radians,interfeptem rotunde-fali-

entes venulas. e^

Aliudunius diduftae&fex rotundarumfiftuIaHI, pm
Aliud unius didu&ae, unius item rotundx. yg.

AIiudquatuorrotundis& cribusplanis manansefflu-

viis. J9#

Aliudinvitri rotundi formamaquam deorfumfpar-
2ens- 60.

Ahudfpeculiformam fuoeffluvio aemulans, 61,
Aliud priori non abfimile. ^2,

Novnm genus , folaris radiacionrsaemulum. 63.
Epiftomium aliud unionum inftar gutculas difper-

gens.

64.

&-*•■" 04.

Aliud fpumofo quodameffluvionivemeffigians.65.
Aliudcumcoronafaliente. 55^

Aliud inftar tenuiflimae pluviae, autcriftecujusdam

aquamdisjiciens. ^-

Aliud epiftomium duplici, in planam figuramefilien-

te , aliisq; rotundis effllu viis confpicuum. 68,
Aliudin helicis figuram aquam detorquens. 69.
Aliudtripliciplano effluvio, fuperne, infc.ne,ac in

medioerumpens. il 70.

Aliudmultarumdidu&arumaquarum, 71!

DE

De Variis Hydraulium ac Epiftomiorum Generibus.

?

*»

\WmTmcmm(m(mxmTmTm

DE

VARIIS HYDRAULIUM AG

EPISTOMIORUM GENERIBUS.

Epiftomium trium vulgarium
fiftularurru*

Fig.

i.

Ribus tantum iisq; vulgaribus
canalibus,uno furfiim , deorfum
vcro reliquis, aquam mittit hoc
epiftomium , in pergula quadam aliove
anguftiori loco,pr#fertim ubiparcior eft
aquarum affluxus , adhibendum.

^/iliud quatuor fiftulis infirutlum.

Fig. 2.

Depicta hic hydrauIis,fornicat2e cujus-
dam &C anguftioris cryptae parietibus ap-
plicanda, ere&am unam, reliquas tres de-
orfumvergentes habet fiftulas.

Notu. Si libero quodam loco ftatui,
fontiqjundique acceffo imponivelithoc
cpiftomium , quartus erit ex altero latere
addendus canaliculus isq; proclivis iti-
dem , ita ut , uno ereclo, quatuor j am ter-
ram verfus declinent. Plus etiam huic
aquas quam praecedenti deberi facile eft
judicatu.

Hydraulis aquam planaforma diverfis
quatuor meatibus emittens.

Fig- 3.

Elegans eft hoc fiftularum genus , e

cupro fabricandum. Globus A fuperne

quadrifariam partitur , partesqj finguke

lima fubtiliori pcrforantur, ita tamen ut

aperturse iftas feu rimulas jufto propius
ab invicem ne abfint , relicto fc. fpatio
quodam intermedio , prout ad b videre
eft. Poteft ex abundanti quatuor iftis
effluviis medius quoq; tubulus C ad per-
pendiculum ere<5tus adjungi. Eftq; hoc
epiftomium libero & undiquaq; acceflb
loco fiftendum,ac copiofioris aquae,quam
praccedentia , indigurru

Epiftomium feptemplicis fiaturioinis.

Fig. 4.

Id heic praecipue notandum inferiora
tria effluvia ad aaa exiguos defuper in-
flexos requirere tubulos , reliqua ad b b b
rimulas oblongas,ut hic diducTi feu pla-
na , illic rotunda forma aquse profluanc
Eftqj harc ftrudtura , cryptae cuidam feu
fpecuiartificiali,nec non fornicibus, ex-
ornandis valde accommoda , fed adhuc
ditiorem aquarum affluentiam,quam pras-
cedanea , poftulans.

<LAliud epiftomium novem rotunda-
rumfiftulamntj.

Fig, s*
Hujus Summitati Sphaera intus cava,
cuprea, orichalcea , aut e lamellis ftanno
obdu&is fabrefa&aaffigitur , ita ut octo,
deorfum flexos, unumqj perpendiculari-
ter ere£tum,tubulos emittat. Frondosa
quoq;corolla hanccingere, &oc1:o illos
a } declives

De Variis Hydraulium ac

declives canales occulere juvat. Poteft
autem in ccenaculo , horto alioq; loco
publico , rnalluvii vices fiipplere hxc
machina^.

^Aliudfiptemfimiliunu,

Fig. 6*
Quodde przcedenti fufius di&um,
de praefenti quoq; volumus intellectum ;
idemq; vel ad fchematismi noftri praf fcri-
ptum, vel alio,pro lubitu artificis,modo
exornare liberum efto.

^Aliud undecim rotundarum fia-
turiginunu.

Fig- 7.
Od"to haec hydraulis deorfum pendu-
lis&tribus ere&is,fedrotundis omnibus
patet meatibus, ex arbitratu cujusvis ad
iubje&a? figurse duc"tum adonvanda , ac
medio loco alicujus horti aut porticus
amplioris ftatuenda. Ad a mobilis efto
ut admoveri ac removeri pro lubitu , &C
obturata repurgari,queat,.

Q^Aliudfex fimiliunu*

Fig. 8.

Quinque heic declives unusq; per-

pendicularis extant canales ; cujus gene-

ris ftructura fontes- parietibus contiguos

vifuiq; directe obje&os non parum deco-

rat ; Sumptuofa quoq; non eft , pluri-

busq;,pro affluentis aquse copia, tubulis

inftruenda. Ornamenta arbitraria funt,

mutanda ad placitum artificis , quem ad

ngurae pradcriptu in alligare nequaquam

prcfumimus. Qupd idem de cceteris

quoq; , tum antecedentibus tum ie-

quentibusheic femel monitum,adeoq;

reguls generalis adinftar

.efto.

Hjdraulis alia ofiuplici rotunda

fiaturicj.

Fig. g.

Haec iterum plus aquas , quam antece-

dens , poftulat , e lamina A quatuor tubu-

los furfum leviter incurvatos, totidemq;

(quorum tres tantum in figura funt con-

fpicui)magis terram verfiis reflexos emit-

tens ; fonti publico in planitie quadam

accommoda-.

<^Alia trium rotundorum , & duorum

flanorum feu diduUorum ef-

fiwviorunu.

Fig. io»

Cuprea fit hxc perinde ac prcceden-

tes. Ad A tubus extet agglutinatam fi-

bi anterius habens laminam duplicatam

Scrimula quadam,latitudine cultriaciem

£equante,hiantem; fimilemq; huic plane

ftructuram a parte poftica heic non con-

fpicua. Reliqui tres tubuli teretem fun-

dunt aquam , perpendiculariter erectus

unus , cceteri duo declives. Liberum

autem undiq; & non impeditum amat

hax machina acceflum.

EpiflomiumOBodecim rotundo-p/a-

norum dudtuunu.

Fig. ii»

E Cupro itidem fabricandum hoc eft.

Oportet autem caftellum a fua diametro

tres prope pedis quartas , five octo digi-

tos, adsequare, atq; ad b b tubulos procli*

ves fibi infixos , ad a a vero rimulas ha-

bere ejus amplitudinis , ut cultri aciem

intra fe admittant. Superne quoq; alius

infuper tubulus perpendiculariter inflgi-

tur , opusq; adeo integrum planitiei cui-

dam commodiflime dicatur , magnam

aquse copiam difFundens,

Nota.

Epiftomiorum Generibus.

S/\QoU Si rimute a a paulo infra tu-
bulos bb locentur (codem tamen ferva-
to divifionis ordine) jucundius longehoc
erit fpectaculum, inter duo quxvis plana
feu didu&a effluvia uno terete fuperiiis
erumpente radio.

tsiliud novem mere- rotundorum.

o

12.

Poteft hax hydraulis radiis diverfis in
tentorii formam difponi , prout major

aquae vel minor fuppetit copia. Hic no- | j™^ fortaffis applicaretur.
vemfakem extant tubuli, eorumq; non

fupra defcripfimus ftru&urae , fuus con-
ciliari motus poflic

Septemplicls effluvii , & teretis qui-
dem, epiftomiunu.

Fig* 13»
Vulgaris hoc eft ftru&urse locisq; mi-
nus aquofis accommodandum opus,qua-
tuor proclives &: tres ere&os, formae te-
retis habens tubulos. Hortorum muris
aliusve anguftioris loci parictibus haut

nifi unicus erectus , cceteri omnes pen-

duli. AmcenifTimus eft hic aquarum

lufus , praefertim fi , quanta fieri poteft,

magnitudine atq; effluviorum multitu-

dine paretur. Ubi hoc preprimis ob-

fervandum eft , medium tubum , quafi

ftirpem , cceteris minoribus , ut ramulis

fuis, proportionatum efle, 8c tantum aquas

capere debere, quantum iftis omnibus fi-

mul complendis fufFecerit. Cceterum

quomodo infigendi tubuli ifti trunco

medio Sf qua ratione occulendi quoque

fint ( id quod ih prcfenti figura negle-

c"lum eft)exercitatus ipfe noverit artifex,

a nobis autem,ex certis caufis,hic de in-

duftria reticetur. Poteft autem hoc ten-

torium feu hydrofcenium , mole majori

fi conftruatur , in medio cujusdam horti

locari, & alveo quodam orbiculari lapi-

dibus ftrato , duorum circiter pedum

profunditate, circumdari, proexcipien-

da &C derivanda rurfus.aqua. Cui volu-

pe eft, addat hifce feriis minutiffimorum , . ^ exornanaurn. Tanto vero

fiphunculorum, per ejusdem alvei pla- P .

%AUud ' feptemfiftularum epi-
flomiurru.

Fig. i4»
Hoc fex oblongus feu diductis; unoq;
rotundo aquam emittit hiatibus , vifui
dire£te, ad murum aut parietem ali»
quem , exponendum. Oportet autem
aneuftiores efle iftas oblondorcs rimu-
las , non nifi cultri aciem admittentes,
prout jam fiapra monuimus. Cceterum
planam efrluviorum iftorum formam
prasfens Schematismus non fatis expri-
mit, a perito artifice idproptcr in ipfo
opere mutandam ac corrigendam.

Osiliud tredecim rotundarum.

Fig* 15»

AmcenifTima eft adfpe&u hsec hy»
draula, feptemplex effluvium ere&is, fex
tuplex autem deorfum flexis emittens d-
ftulis , in medio horto , crypta, aut per-
gula quapiam locari aptum , ac coetera

num occulte difpofitorum, jocos , ad con
fpergendos ex improvifo fpe&atores ex-
cogitatos ; addat autem ita ut feorfim
tum huic joculari, tum ferias ifti , quam

elegantius erit hoc opus , quanto ma-

jori abundat aquarum,

affluentia-.

jAliud

^Aliud feptem venulis rotundist aquam
%$ [urfum quidem , emittens.

De Varik Hjdraulium ac

Fig. i6.

Oftcntat hoc epiftomium feptcm ere-
<5tos tubulos, tenuiflimo tractu aquam ef-
fundentes,jucundo iane IpeclacuJo, prae-
fertim fi altius delapfa aqua fuerit. Infer-
vit,utantecedens, loco cuidam publico,
horto,fimiIive exornando.

Aliud (eptem furfum ereclos , f$ fex de-
orfum vergentes meatm habens.

Fig. 17.
Efthoc fuperiori, fub N. 1/. expofito
prorfus fimile. Id fblum inter utrumq;
eft difcriminis, quod tenuiorcs multohic
& fubtiliores fupponantur fa&i tubuli.
Poflet infuper ad a iphxra quxdamapta-
ri innumeris fuperne foraminibus pertu-
fa, ad aqueum quendam , intra cceteras
aquas difpergendum pulverem. Curan-
dum autem eft feduld utaqua efFatim,&
vehementiori quidem impetu affluat: fic
namqj major operi gratia & amcenitas
conciliabitur.

Aliud tredecim venularum epi-

Jiomiunu.

Fig. 1 8.

Hoc novemplici furfum & quadrupli-

ci deorfum fcaturit efHuvio, eodem cum

prccedentibus loco habendum. Nihil

enim ab iffcis difTert,nifi quod plures ha-

rotundis tamen omnibus, tubulis inftru-
ctum. Ex ore pifcis autem plano feu la-
to tradtu aqua erumpit. Cceterum m
porticu quodam feu pergula, vifui e dire-
cTo,commodifI]me exponitur.

Aliud decem rotundis ^ uno plane
^uviis.

Fig. 20.

Eandem fere hoc cum praxedente for-

mam habet , nifi quod major hic cfl fi-

ftularum numerus&aqux copiofioris ef

fluxus. Jucundius etiam eft fpe&atu

quam antecedcns ; id quod , cx ipfa quip-

pe figura manifeftum,fufius perfequinon
eft opus.

Epijiomium aliud ', undecim rotundk, u-

nam planam feu diduttam admix-

tam habens Jijiulanu.

Fig. 2i.

Neq;hoc a priorimultum difFert, nifl

quod alius eft tubulorum, furfum-deor-

fum flexorum ordo ac difpofitionis mo-

dus, & elegantior fortaffis. Cceterum

quo loci commodifllme referri queat

hax ftruclura , cx antccedentibus intel-

ligitur.

Almddecem rotundarum cum una
planafeu diducJou.

Fig» :

Eandem delphini effigiem hoc ctiam
reprafentatjinfidentc tamen pufione nu-
bet tubulos , & vchementiorem aqux rc- do & pifcem hafta transfixum manu tc-
quirit impeturru •%*«*• «v«^„«^ — t?i rr

Alittd quadruplici rotunda una^plana

Jeu diduEki fcaturioine^)
Fig. 19.
Dclphini formam hoc fiftit epiftomi-
um , tribus ere&is , unoqj pendulo, fed

nente , exornatam. Elegantiflimum eft
hujus gencris antecedentium omniumj
elegantius adhucfuturum,fi ex oretrans-
foffi pifciculi novum adornaretur proflu-
vium , id quod tamen una cum applica-
tione feu locatione ipfius artificis arbi-
trio commiflum efto.

Aliud

Epifiomiorum Generibus.

7

Aliud tredecim mere-rotundarum.

Fig. 23,

AmcenifTimus hic eft lufus aquae, per
odo tubulos furfum 6cquinq;alios deor*
fum erumpemis. Ornatum auget im-
pofita pro lubitu imago feu ftatua- Lo-
cus commodus erit,horti cujusdam mc-
dium; Situs optimus , oculo fpe&atoris
dire&e obvius.

Vndecim rotundorum efflwviorumr

bydraulis.

Fig. 24.

Sex ha?c erecta &C quinq; prona habet

profluvia alio , pro re nata , fimulachro

ad crateris medium ftia fponte recurrat,
inde undatum impulfu de novo attollen-
da , prout ufus &: praxis ipfa docebunt ar-
tificem. Pulcherrimus eft hic falientis
6t in aere quafi natantis fphaeruta lu(us,
in horti cujusdam aliave planitie infti-
tuendus.
Bpiftomium aliud , fixtuplici meatujur'

fum patens , cum fimili falientis

Spbtrdfcjuju.

Fig* 26.

Septem heic perpendiculariter afTur-
gunt aquarum radii > quorum medius
fphaerulam quandam* eo,quem proxime
praeccdentibus explicuimus,modo attol-

condecorata , e cujus pedo feu fcipione, j ijc & -m acrc pcndulam tenet. Cceterum

heic quoq; tubus in medio nullus extet, '

nec minus e ri£tu affidentis canis novum
ciere effluvium in proclivi eflet. Fon-
tem publicum , aut horti cujusdam me-
dium , trunco pulchre exafciaco impofl-
tum,condccorare aptum efi

Alia fiptuplicis rotund* /caturiginis ,

cumfaliente fph<erula~i.

Fig» *$♦

tlnicam hxc ere£tam, fex vero dever-
gentes habet fiftulas , inter prxcipuas alias
numerata, acimpetuofioris aquse indiga.
Sphserula faliens e lamina cuprea feu ori-
chalcea paranda eft,levis admodum,eaq;
cautione conglutinanda ut ex omni par-
te fervet aequilibrium. Craterem pro
aqua,cum retrolabitur excipiendaelami-
na cuprea fuis ornamentis aut coloribus
condecorata , fabricare artifex ad lubitum
poteft ; hoc unico probc obfcrvato , ne
(quod erratum 111 noftra figura eft ) tu-
bus in medio extet. Nam cavitas potius
& qusedam depreffio circa foramen me«
diumrequiritur,ut cje<5ta forte perpen-
diculo fuo , ventorum impetu , fphserula

fed inriindibuli potius forma ac declivi-
tas crateris medio concilietur,ut delapfa
fortuito fphaerula ad expultricem fcatu-
riginem redeat ,indeq;,quotiesopus eft,
rcleVetur.

Aliud^uin^ iftiusmodi bydrojpbtt-

rulas iaEhms.

Fig> 27.

Elegantius multo hoc eft & adfpe&u
jucundius, duobus antecedentibus. Quin-
que enimejusmodi fphasrulas ja<5tat,me-
dio unam> cceteras collateralibus effluviis.
Inter duas quasvis aUtem fphxrulas me-
diusaflurgit alius rotundx formaeradius,
ad majorem opericoiiciliandamgratiam.
Cceterum eidem hsec , cui prsecedentes
proxime > errori obnoxia eft delineatio ,
negleftis fcilicet necefTariis,ad excipien-
dasdelapfas fphaerulas, in fundibulis- De-
lineatoris nempe hax culpa eft, hydrau-
licarum ftructurarum indolem ignoran-
tis. Etenim , ubi di&a defuerint infun-
dibula, dclapfe extra perpendiculum

b fphae-

De Variis Hjdranlium ac

fpheeruhe plus dividias quarri gracise toti i dentc,-cQpiofioris aquae indigum , ad ar-

conciliabunt opcri.

J^om. MagnumhaecftrucTurapoftu-
lat aquarum impetum ; eftqjftirps ieu tu-
bus primarius pro ratione reliquorum
novem tubulorum ampliandus, ut his o-
mnibus aquarum abunde inde aflluat,
prout experientia ipfa monebit arti-
ficerrL/.

Abiud flano ruYfum Jeu didullo faltu

aquamy quatuor aperturisy

tffundens.

Fig. ij.

Neqjhoc inelegans eft inventum, prb
arbitrio exornandum , hortis aliisve locis
condecorandis aptum,paucioris aquaein-
digum. Poflet fuper medio tubulo fta-
tua quasdam collocari aut aliud quid ad
placitum artificis.

AliudoBo didu&is Jeu ptanis fiftulisy

unacffrotunda inflruRum*

Fig» 29.

Novem hoc furfiim bullientibus Iudit
effluviis , & plana quidem forma , folo
medio excepto , omnibus. Cceterum
fingularem harum fcaturiginum gratiam
delineatoris ignorantia non expreilit fa-
tis, fiquidem diduci magis aquarum pla-
narum rimulse debuifTent, id quod in ipfo
operae artifex obfervabit. Multamaquam
poftulat hasc ftru&ura , in horti medio
aliove ab impctu ventorum fecuro loco
aptiflime locanda.

Aliud quindecim rotundorum pro-

fiuvtorurru.

Fig. 30»
Surlum feptem hoc, & oclo deorfum
emitcicradios.ufusejusdemcumpraxe- auc\idarii cujusdam medio locatalhfiEc

machina,

bitrium cujusvis exornandum.

Aliud feptem wiium perpendkulari-

ter ajjurgemiunu.

Fig. 31.

Vulgarioris notas hoc eft, locis aqua-

rum parcis, intra parietis cujusdam caVi-

tatem, quales pro flacuis locanc';s fieriib-

leiit , ftacuendum.

Aliud feptem fimiliumy 'eumfixpla-
nis altis.

Fig* 32.
Pulcerrimus eft adfpectu hic, plana For-
ma falicntium fonticulorum iufus* a deli-
neatore tamen , uti lUperiores , erronee
delineatus. Ubi hoc quoq; notandum,
fex reliquas proclives fcaturigines tubu-
los deorfum flexos requirere , alioquin
efFe&u fuo, fi iiudis iftis foraminibus, in
figura falso notatis , emanent , carituras,
proutipfa praxis edocebit&artifici peri-
to ante notum eft»

Aliud totidem babens utrius£form£

fiftutas yJed aliter dijpofitas.

Fig. 3 3*

Vehementiorem hxc hydraulis expo-

fcit aqua? impetum. Eadem de ccetero,

quse ad antecedentes monita funt , heic

etiam obferventur, ne opus fit crambem

toties reco&am apponere. Loci libcr

undiq; accefTus non parum augebit ope-

ris gratian^u

Aliudnovem venutis furjum & /ex
alus deorfum bulliens»

Fig- 34.
Magna hic opus eft aquamm copia,
adfpe&us vero pulcherrimus. In publico

Epiftomiorum Genertbus.

9

machina, ad nutum cujusvis exornan
poteft.

Epiftomium aliud undecuplicis rotundt
^decuplicis didutltfcaturiginis,

Fig. 3 5-
Plus adhuc aquae , quam prsecedens,
hoc reqUirit, amcenioris tamen fetiamad-
ipe&us. Horto dedicari , &C crateri fu~
perimponi , ftatuisq; , pro loci conditio-*
ne, condecorari poteft.

^Aliud vigtnti rotundorum , decem^,
diduclorum meatuum.

Fig» 36»
Mixtim hic partim afcendunt partim
defcenduntviginti , teretis figurae,rivuli.
Quibus,ut major operi concilietur gratia,
alii decem didu&ioris feu planse formae fu-
perne admiicentur. Quantam aquae co-
piam poftulet,qualemve locum defideret,
ex antecedentibus colligere facile eft»

Aliud viginti rotundorum Mntum,
Fig» 3 7»

Hon minus elegans hoc > quam prae-
cedentia, libero prsefertim loco pofitum
&; aquis abundans. Quod fi tubulorum
perpendicularium vicem ftatuse five feul-
pturc fubirent, augefceretoperis pulchri-
tudo. Id cavendum > ut ne anguftior
jufto fit trunci feu tubi primarii eavitas,
fed ramulis cceteris proportionata, ut fin-
gulis juftam admetiri aquae quantitatem
poffit ; id quod, in omnibus aliis quoq^
obfervandum, impofterum monere opus
non erit amplius,

Aliud novem rotundorum stotidemfc
planorunu.

Fig. 3 8«

Facit ad horti medium fontemve pu-

blicum exornandum hax ftruc*tura , fpe-
ctatu admodum jucunda > Sphseram fu-
perne , novem rimulis oblongis fcaturi-
entem, oftentans j vehementiori , queni
poftulat , aquarum impetu donata : ele-
gantior etiam futUra, fi fphserse modo-di-
dje fculptile quippiam fuperimponatun

Epiftomiumt aquam rotundo duclu duo*
decim venulis >interfj?ersa infuper
pluvia emittens»
Fig. 39»
Magis hoc, quam antecedentia , fpe*
dtatoris ocuios recreat,fex radios furfum*
fex item deorfum emittendo. Caput
fuperne minutulis foraminibus pertufum.
pluviam fpargit , in criftae formam ere*
cramj quae certo loco fbli fplcndefttiop-
pofita iridem , fuis coloribus , pulcherri-*
me depinget , prout ufus edocebit arti-
ficerru

s

Aliud duocecim rotundarum> &fex
planarum /caturiginum-.
Fig. 40*
Multum aquaehoc&vehementibrem
ejusdem impetiirrt poftulat, fonti publi-
co imponendum , hortove , crypt£ &c.
confecrandum, additis, qua? cuivis arrife-
rint,ornamentis»

Aiiud feptendecim mere-rdtUndarum.
Fig. 4U
Hujus etiam ftru&ura multarh & ve-
hementius motamdepofcit aquam. Cce-
terum fuperiora effluvia tubulos poftu-
lant in fchematismoneglec"tos,euminfi-
nem maxime addendos ut jdco &£ eon-
fpergendis fpe6t2toribus inferviant* late
quippe radiolos fuos diffundentes. Oc-
cultari qUoOp fub f rondium &C fegmeilto-
rum ornatu poflunt , fi lubeat*

b % Almd

10

Dt V-arits Hydrmlhtm ac

ftatuta machina ,• tantoq; pukhriorem
iftam , quo fubtiliora fuerint foramina-
Ornatupeculiari nonindiget,fiio nativo
ab aqua faliente condecorata, prout eifi-
gies, & adhuc magis opus ipfum , com-

^iliudquatuorplanarumcum

tribus ratundk.

Fig. 42»

Eleganshoceftinvcntum,aquam<jua-
tuor planis du<5tibus copiose effundens, gies» &^dh
vifiii directe objiciendum. Ornamenta i:^nfl:rabic
arbitraria funr. QLAliud ejmdem efficaci*

QAliudJex didutlorum &Jeptem or-
bicularium orifciomm.

T*">*

Fig. 43.
Pulchrior hujus eft quam pnecedentis
facies , fed aquse etiam major hic , quam
ibi , copia. Publieum decet , accedenti-
bus pracipue, quae loco convenienc, or-
namentis.

Q*Aliud quatuor diduBorum ffje-
ptem orbiculariwru,

Fig- 44*
Huic etiam publicus debetur Iocus,ut
late fe diffundere pofTuit aquarum efflu-
via, fex pronis , unoq-, pcrpendicularirer
aflurgente , radiis permixra. Impetum
dcccetero pofcic&afHuentiam.

Qslliudihydrofrbarula ludens inter otlo
rotundas Jcaturigines,

Loco tranquillo ftatuatur ifthoc, vi«
fuiq; direc"te objiciatur , oportet. Pila
projec"ta ludit, quae in fuppofiti infundi-
buli florem fe demittere , emotaperpen-
dicu!o,poteft; inde denuo levanda,pro-
ut fupra femel atque iterum adnotatum
eft.

^Qoroum Epiftomiorum genus puherem
pluvtalem tenutjftmum dijpergens.

Fig. 46.
Facit ad iridem reprcfentandam haec,

debito , foliqj fplendcnti expofito , loco

Fig. 47.
Idem, quod antecedens, hoc quoque
praftat nullo notabili , aut exiguo admo-
dum , difcrimine. Quare fiifiiis hujus
efTecla profequi fupervaneum erit. Lo-
cum quoqj debitum ac convenientem
apfi aflignare facilefcietperitusartifex.

Aliud, magnam aqu<£ copiam>planafeu

dtdufiaforma ejiciens,

Fig. 48.

Latam fiftit hoc & amplam difFufe

aqusefuperficiem, vifui diredte objicien-

dam, &: in horti quidem alicujus aliavc

publica planitie^.

Aliudidem pr<ejhns , (extuplici tnmen
infuper ejflwvio rotundo
manans.
Fig. 49.
Major eft hujus, ac preccdcntis , elc-
gantia , circa planam iftam fuperficiem
^queam , fex infiiper rodiolis afTurgenti-
bus per tubulos totidem,in figuraomis-
fos quidem , fed ab artificie reponcndos.
Locus arbitrarius eft. Impetusveroaquar
&copiofas quidem , necefTarius.

Aliudlate iterum falientem aquam

diducens.

Fig. so,

Jucundum hoc admodum fpe&acu-

lum , ftatuam pone planam fuperficicm

aquz locatam & per eandem fpcclan-

dam

Eptftomiorum Generibus.

n

dam exhibens. Cavendum autem nc
propius hsec admoveatur & allifam aquam
disjiciac j id quod ufus & praxis porro
monebiu

J\Q>vum Epiftomium Spktra in orbem

mobili inftruElum^ vexillfero

fuperne exornatunu.

Fig. sh
%hseram circumvolvit hzc hydraula,
fex praecerpropcer digitos fiia diametro
sequantem , e lamina cuprca vel orichal-
cea fcice fabricacam , intusq; tribus qua-
tuorve pinnis inftructam, ad quas appul-
fa , quas per fcapum feu truncum auur-
git aqua , in orbem globulum movcat.
tllrerioris ornatus ergo, mobiIis,e tenui
lamina fa&us, vexillarius, fphserse fuper-
ne affigi poreft, qui, hac mota, fimul in
gyrum vertetur.

Aliud epiftomium Septemplici rotundo

ejjluvio , pluvtaq^ cadente

deletfans,

Fig. 52.

Hoc fiftularum gcnus vifui, ad figurse

du&um , directe obverfum , amceniffi-

mum fpe&acu eft. Oportet aucem plu-

viam cenuiffimis erumpcre venulis iisq;

deorfum vergentibus , prout ipfa figura

fatis indicat.

Atiud, convexifleculiformam aqux
erumpenti concilians,

Fig. 5 3»

Fornix aut crypta obfcurior feu tene-
bricofa locum huic hydraulsc dabit com-
modiffimum , amcenioris quippe noclu
adfpectus quam interdiu futurae ; loca-
tis nempe iubtus quatuor accenfis lych-
nis. Ornatus gratia fculptile quodpiam

fuperne,feu quadrupes feu volatiie,lcca-
ri poflet.

Aliud (ub patell* figura aquam
disjiciens.

Fig. 54*
Quemadmodum anteccdens rotun-
do-planam aquse fuperficiem defiiper fle-
xam reprsefencat : ita prafens aliam fimi-
lem,inverfb fitu,inftar pacellae diductam
fiftit , fpe6tatoris oeulo Wde gratam fu-
turam. Interius hujus machinae planum
ica paretur , ut cochleas cujusdam admi-
niculo contrahi & diftendi pro Iubitu
poffit j cujus efficiendi modum, artifici
perito fatis notum,pluribus hic expone-
re opus non eft.

Aliud ejmdem generis.

Fig. 55*

Hoc inter & praecedens nullum eft

aliud difcrimen , nifi quod contradtior

aquae exitus ad majorem ipfam protrudit

altitudinem, proutfigura fatis indicac.

Aliud Solis adinjhr radians inter feptem

rotunde-falientes venulas.

Fig. 56,

Septcm hoc emiccicuc vides, foncicu-

los circa medium , undiquaq; radiancem ,

SCucrinq; deauracum, fblem : jucundum

vifu fpe<ftaculum,ipfb fchemacismo cefte.

Aliudunius diduBt tfftx rotunda-
rumfiftularunu.

Fig. ST

Fornici hoc auc fpecui arcificiali ex-
ornandx , ut & prccedens , accommo-
dum cft. Coecerum rimulas fiiperioris
apercura non nifi cultriaciem adxquet,
prout ad fiiperiora frequentius cft moni-
tum. Tubulorum vero numerum , pro

b } minori

II

De Variis Hydrauliam ae

rnmorimajorive aqua: copia, augerc licet
auc diminuere.

Aliudunius diduB* ,unius iimt
rotunda.

Fig. 58.

Prsefens hydraula fontanum craterem,
auc cryptam quandam feu forniccm infi*
gniter ornat, ad ancecedencis figura jj>
ductum exftruenda^.

Aiiud,quatuor rotundis^ tribus pta-
nis manans ejfluviis.

Fig. 59*

Non minus gracus eft hic cciam aqua-
rumlufus, pluribus quoq; vel paucioribus,
proaffluenris aquse copia, inftruendusca-
nalibus. Hic namq; non minus ac in o-
mnibus cum ancecedencibus cum fequen-
tibus ad aqux quanticacem femper refpi-
ciendum , ac juxta eam ccetera omnia co-
ordinanda.

Aliud, in vitri rotundiformam aquam
deorjumjpargens.

Fig. 6o.

Longior aliquantum, & unius mini-
mum pedis extenfionem Kquans huic
operidebeturtubus,operculo fiipcrne lc-
viter convexo te&us , & cochlcas cujus-
dam interventu ica paracus,uc concrahi
cum luberic , & ampliari poffit.

Aliud, Speculi pianiformamjuo ejflu-
vio xmulans.

Fig. 6u

GratifTimum accidic oculohocfpe&a-
culum,formofamaquae fuperficiem, pla-
no fpeculo non abfimilem , vifiii diame-
tralicer oppofico , reprcfentans.

AliudfteUiformem aqu* planitivm

dijpandens.

Fig. 62*

Nonmulcum abfimile eft hoc prsefens

ancecedenci, nifi quod ftellse fexangula:

formam fuoeffluvio asmulacur, & vifum

magis adfpe&u fuo delectar.

Novum genus folarls radiationis
amulum.
Fig. 63.

Elegans admodum eft hsec ftruclura,
fblem in medio deauracum exhibens , ejus
minimum amplicudinis uc 8. digicorum
longicudinem fua diamccro exsequec. Lo-
co plano & libero congruic, oculo dire-
6te opponenda pro arcificis nucu & pru-
dencia-

Epiflomium aliud, unionum injlar gut-
tulas difpergens.

Fig. 64.
Hoc eciam genus nonpamm dele&at,
in guttuIasrocundas,margaricarum fimi-
les , aquam detornans. Lunula fuperior
c cupro paranda eft, ampliorin medio&
undiq; cava, circa cerminos autem acumi-
naca. Ad utrumq; cornu orbicularibus
foraminibus percundicur , tranfverfa ta-
men rimula feu fe&ione connexis, ut fc-
cari per has aqua&in globulos detornari
poffit,proutfigura clare fatis indicat.

Aliud \JpumoJ6 quodam ejfluvio ni-
vem effivians.

Fig. 65.
Spuma quoq; hasc adfpeclu non inju-
cunda eft. Cui formandie tubus prafto
cfto cuprcus,oc"to circitcr aut deccm di-
gitos longus. Hujus cavicacem fuperne
cransverfum filum ferreum fecec, macri-

culam

Epiftomiorum Generihus,

i?

ciilam habens in medio, in qua, cochlea accommodus effc hortus, aut crypta, aut

mediante , fphaerula concava firmari ita
poffit , ut labia tubi prope attingat exi-
tumq* non nifi anguftiflimum aquae ebul-
lienti concedat j id quod e fchematismo
manifeftius videtur , ulterioriq; artificis >
meliora his excogitaturi , indagini com-
mittitur.

Aliudcum corona falienitjt*
Fig. 66»
Hoc intcrpraecipua numeratuir, vehe-
mentiorem aquse erumpentis impetum
poftulans,ut,e Iamina cuprea vel orichal-
cea fa£tam , coronam , aut expanfis alis in-
natantem volucrem , attollere potis fifc
Struc~turam,cum nota fatis fit,fuiiusedo-
cere velle , eflet adtum agero.

Aliud injhr tenuiffm* pluvite^ ad crifkt-

rumformam^aquas dtsjiciens.

Fig. 67*

tlt hoc paretur , tubo ctipreo fphaera

Cava arbitraria; magnitudinis agglutina-

tur, & hemifphaerium fitperius innume-

ris foraminibus pertunditun Quod fi

umbratili loco obliqui folis radii hanc

pluviam transluceant , iris pulcherrima

nativis fuis coloribus inibi depi&a eon-

fpicietur.

Aliud epifiomium duplici in planamfigu-

ram exfiliente , aliisa. rotundis

effluviis confpicuum.

Fig* 68*
Stru&uram hujus figura docet: Locus

aliud pro lubitu : Adfpe&us pulcherri-
mus : Impetus aquse fatis vehcmens.

Almdfin belicis fi^uram aquas

detorquens,

Fig* 69»

Prafens epiftomium cupreo conftat

tubo , unius circiter pedis longitudinem

& fefquidigitalem amplitudinem feu dia-

metrUm habente , circumcirca autem

juxta duc"tum cochlearis line£incifb,tan-

ta aperturae amplitudine quse aciem cul-

tri intromittat. His addi fupcrne plii-

Vialis quidam pulvifculus, ornatus augen-

di gratia poteft.

Alittd \tripiici plant) efjluvfo ^fuprafm-
frat ac in medio erumpente,

jucundunu.

Fig. 70.
Hoc c primariis unum eft , adfpe&u
quam amceniffimum. Structuram figu-
ra clare fatis exponit. Cochleis autem
{uperne muniatur, ut contra hi & cogi ad
quamlibet fubtilitatem aqua , ac rurfus
dilatari,queat.

tJltimumtandem multnrum plana-

rum aquarunu»

Fig. 71.

Non inconcinniushoceft pra^cedente.

Quac ejus fit fabrica , e figura dilucide

cernere licet. Locus ipfi debetur publi-

cus, aliusve ad artificis placitum

feligendus.

Finis Secundas Partis.

\

—

loitoS.

'"•'t»lt!! ' :'>' '' •

''""•V

■ ■>■

' , 1 ' ."!

,,,1, .'

tf/fi' '

.,". ■ ■

* ,;' /' ;

// / /

dk #■ --% -^S

'(< ■ V !

,>" ,t

'■',v,

■'■'^-"^VS^--

■pflill

.'.'II' I' •

■.•|l','Ml"

■,"fll '{•'.

T.

tftir

.!',;. ■: flty<
• . '• 'i . ..ii "".,..1,

p*y,l

. !',,,■,

l»,

.V''' '•

,:asiii

Ww

.'?«;(•:

:i,"'V
'iiV' "

;:.to.:

■ft

, ,,',■'„■
■„"':, :■■'■
,'.|iwi!;

';,;'''!.'

■fltftf

/

§! 65-

II
1

1,.
II

i

;!

V Ji

.,:. «':

,'•*• :',','

„!, ",1"

JfeA

y

jr ' ■> ^A

^.-.

----- -V^-W.--.

•MM(f f:l'.;nw^''V'

J.V.tov».- 5 ■.'J.,I?>.ft'«'

1 W

"iU^V"

iffp

u

,,',''!*• "i' ;■ i '" !'■ i

« !'!>;■■

1 .lli",,' ! ',',1'V,

Jf

' ',', \ *

-4

/Jti

/' MV«' 'W'11

t ' ,:l',1,\ t *1 * **•■ ■ f

1i **

*Vi

;il;

1 V

v>'\, '

<„•!'•

*'. '

;,'t\1"'

«■

*.

:,'iXv

w

.11,,,.

#

■'»

MiV'

■;$:•

*r

1/ f/ '",'.' '

/■'■m.: •■■asr .^'

/ #' ■•;«; ■ ,';;' ;
f '.w

' m

m

V !'!«!!' 'v/

)6

..,.. ;#fffe

>8

f / fc '4 "i;if! : /■' *Mjf / /\\\ \\

i! f

/

l' ^ -_ay . ■l'l"J,J - - ■-•'*- ■ -° -" - '

- * " " * " " ™ " • »' ' „**: -*> "' r\~' ^Sff ' ■'* 'p'*"** *'*-"' - ^ ■ - - * » " *

>:'[.•', ','>i,rt* •'■■.$.-"

i, * ' , i:.\"

•!■'
Sto

- ' ,'

1 ,» 1

1 1*'

"' .
''',

f:

• , V

' ":',-'

1

$'i

'■■'«■;•-

/

*

>.,V.

_ -i. %

\

A '_,_.:(_-, • . .--Ss?.

f.Wim^ fi % % %

_=_"..

!.'.'

-v.

__".'• _3 i;': -!;'■;" I: '_=_ ;',.

S - = _ 5 i

i»J .- ~~ ~ <$'■ ' ' '$!

.... ' v. :■ ' . .,'il.

. =4= . ••/ 8
S | »

*."_== _ S

1,; I- r iii

■■'_»." ,51'iM • _J*V'

•wl:'-^r ill.

"T' -.'.M" ■■.>*__&' '.■■:■./'
«. '-»'..:■.€'

ffl*. 'MJS aK.

mmmF

■m iM-
yffl ra$

>..'#[_•. .

MSt),. »Am* -'

• At^'-W_
.«. Arft..-

%;4 #»
#§^Mi>>;

&

f

4_K>'

K3SSD&'

^§!-. '

*«■■£'$>;•'

II

»*__

«_«w_£

'- ^'11 ■'■■

■>

;.^ ■.'.'"•:•'.'

/

MM

.«Pi ;v

/'A Mxfl ,''\u 'V.ii

/ ,//' iIJiMh ',',1,','V"

i>4 'hi . ' ' '''"

itfV i1 rt Ji ' i

', ' v I,'.,, W, ij '/ '

I ':41' I: #

'|C. i ,tt,,, ■ ■ Tf I i

■fc :

V

54 s,-

w

4<£

Ojfo

Wfc

«

Vv\.V%^^^
\\\V^lK0i

V, 'i< v "* %

* \ % \ V

V\\\

i fc Sk k

\\ v> >v ,vv se

i \ % % % (i
III I^M

%

troV tw

W&HP W 'fft- TflK «&■ «k»

wSm

11 %

TAjT-J

k % mm §& «m 4

&

wmm

Q

wmm

•K>'

i

I

& $$ W'>

i § : Ip

3ft :*Mft?k*V

91 v M
*:.v, ,i

■*>*

,l>»

ni

^•^ ;«jp

K

m wm

&

P lm- «%■

(K- 'ib'|rA.t).i-,;

!Th ■tfOl,.:

#«&

»»«38^

,'■/>/., U; .Vi

' ,\t) b

■w ;

>.•■;:•; •*;;■! '•

". '■.■»;■ »'■ ■■

%

?4-

*** fc'**»«fcm

S - t-v*-* - ■*?

filJ

Q;Q',Q. ".S.-9.V

^.«■.S.e;^«e«?,,l(|V.i,»^

i53-

iȣg&*&--

^»?j£&&$jk

%f$fe?J&t*^^

rjOc
c

i'^0"3'.
oQ&S} --■

>>« ^" ° <=>

:#»,

-.-;«>■» »^>^ ... • '*-<.'

•Kff>

Iljlfll

fiin ;l,'i iI|Pi ,';,

ARCHITECTURiE

CURIOSiE NOViE
PARS TERTIA.

Qux

PRiETER NOVITER INVEN-

TORUM PICTURAS, VERAS

QUOQUE SISTIT EFFIGIES VA-

RII GENERIS FONTIUM.

Per Italiam, Galliam 3 Britanniam ac Ger-

maniam,hinc inde vifcndorum ; viginti centumFiguris aeneis,

ad vivum maximam partem factis fuaq; defcri-

ptione illuftratis , exhibitorum,.

JVT)RIMBERG^,
Impenfis PAULI ^rjfcils/Biblio-technopoIac.

Typis Christophori Gerhardi»

M ) /i

i

4 Q

'ft>«

^#^##©^@

(P®@#©#@

W^^W&^^^^^^^^^^^^M'

TERTIjE PARTIS

PR^LOQUIUM

AD

STUDIOSUM LECTOREM.

ENEVOLE LECTOR! Inejfabilis eft, quam prtjknt bumano
generi fontium featurigines , utilitas & commodttas , tn alendis tnm
artibm quam animalibm quotidie Jpeclanda > quotidie necejfaria ld
quod^omnibm equidem quam noti(ftmum,apaucijfimis mmengrata,
J utpar erat , mente agnoftitur. Quid enim aqua vilim vulgari no-
ftraopinione ? quid contemtim ? Qmdverb eadem magis necejfarium homini ?
Numquid, adpaucuios dies omniprorfm aqua deficiente,omnia cum hominepeco-
ra expiratura , molendma jiftenda,vegembiliaflaccidafutura , omnia demum,mn-
tojuo damno ,aquarum necepmtem intelleclura,nonforent t Vt immorules adeby
Um benigno omnium bonorum Datori DEO, gratias nos^ tternum quidem, de»
bere nimis manifeflum flt»

<LAt enimfufius ijkmfontium tum necejftmtem tum utilimtem hic explicare no-
Jlri inftituti non efl. Ahquas potim iflorum ftrucluras & efligies Lecloris obtutui
jiftere animum mduximm , idq^ ip/o opere nunc agoredimur fjhtutis in medium vi-
gmti centum fequenttbm iconibm , quarum archetjpa , opera Jplendidipma,orna-
ti(ftma,maximis,privatorum, Optimatum , Publicarum rerum , impenftsper Or-
bemChriftianum hinc inde excimm,etiamnum videndafuperfunt,prout addimfin-
gulis deferiptio indiciumfaciL,-

Quod fi grata LECTORI Studiofo ,ut fjes eft ,h*c noftra acciderit opera,
non deerunt impofterum plura ftmilia hisporrb addenda : id quod hac quidem vice
fteri tum impenfarum multttudo ,tum metm quidam,ut nimia libri rnoles em-
. toremfacile reperiret prohibuit. His VALE LECTOR

AMICE, nobiscJjFave^.

A2

INDEX

1 N D E X

PARTIS TERTI^,

<E>o

Fontibus Artificiofe Exftru&is.

\

Num,

3

4-

Fonselegansoclo fiftularum,

Aliusfexfimilium,

Almsnovemtalium.

Fonsaliusleoninocapiteaquameffundens.

Alius nudi pufionis fimulacrum preferens , variorum

effiuviorum. 5-

Aliustribusexornatusbalaenisaquas evomentibus 6.
Alius.effigiemfiftenspelicani, diverfis e pedore ve-

nuhsaquamprofundentis. 7*

Alius.arciscujusdamfeucaftellifiguramreferens. 8.
AUusocio radiorum fcite affurgentium. 9.

Fons aliusaquivomi montis effigiem depingens. 1 o.
Alius affabre fattam exponens columnam quae fuper-

ne diverfarum fcaturiginum grata quadam a-

moenitate ludit. II-

Alius feptem fiftulis 5c odangulari cratere inftruclus.

12.
Aliuscolumnam artificiofeelaboratam,decemq> mea-

tibus patulam ex hibens, 1 3.

Novus ^octoeffluviorumcumfalientefpharrula. 14.
Alius Scapo pulchre exafciato , otto ramulos aqueos

expandens. ij«

Alius.rotundo-quadrangularicratereaquamfalien-

temexcipiens, i^«

Fons amceniflimus 1 aqua copiofi in orbem difpanfa

dele&ans. 17.

Elegantiffimus alius , ftatua fuperimpofita gratus. 18.
Alius portatilis fcc in vertendo fluxum continuans. 19.
Pulcherrimus alius > ciim corona imperatoria 2* aqui-

lisquibusdamaquam exfpuentibus. 20,

Sumtuo iiffimus alius fculptilium art ificio clarus. 2 1 .
Alius , elegantioris itidem ftru&urae. 2 2.

Alius denudatae Veneris effigie confpicuus. 23 .

AliusNeptunififtensimaginem. 24.

AUus, cry ptaj cuidam exornandae accommodus, 2f.
Alius trium ftatuarum nuditate formofus. 26.

Amplkms ac fumtuofioris ftructurae fons etiam-

numRomsevifendus. 27.

Similis alius , ibidem. 28»

Alius Tivoli conspiciendus Sc Samfonis Simulacro

exornatus. 29.

PulcherrimusRomae in Belvidere excitatus, 50.
Alius non minus elegans ibidem. 3 1.

AliusGallicomoreexftruchis. 32.

Alius multorum efflu viorum, cum falicntc fpharrula,

33.

Alius Narciffi fimulachrum oftentans. 34.

FonsamoenusParnaffumeffigians. 35,

Alius, columnam coronatam exhibens , cum qua-

tuor fphaerulisfalientibus. 35,

Alius, nudx foemellaefimulachrumftylobataeimpo.-

fitumfiftens. 37,

Aliusfpeclatuamoeniffimusj Cleopatrae nuditatem

detegens. jg,

Similis alius , Venerisac Cupidini , Sc nudi quidcm

utriusq;,effigieconfpicuus. 39,

Alius, novofpe&aculodenudatamfoeminam, fpina,

calce pedis extrahenda occupatam common*

ftrans, 40.

Gigasfupinusmagnamaquaecopiameffundens. 41,
Stans alius feu ere&us , duarum nudarum fcemella-

rumconfortiogaudens. 42,

Fons alius , alatis Tritonum imaginibus condeco-

ratus. 4^

Statuae fedentes dua», Delphini fodalirio gaudente?,

44*
Statua nuda una cum duobus Delphinis, 45-,

Pufionuduscumduobus ferpentibus, 45.

Aliusdelphino cuidam infidens, 47,

Cupido colli infidens , e pharetra aquam fingulari

quadamamoenitatedepromens. ' ^g,

Gigas fupinus inter varios efflu viorum afiultus. 49.
Giganteae itcm ftatura; foemina, ecopia: - Cornu

aquam magna copia cffundens. yo«

Fons elegansjuftitiae fimulachrum praeferens,Ratis-

bonae vifendus. cr,

Aliusnon minusamoenus.in area curiae Norimber-

genfisconfpiciendus, cujus mediae columnae ca-

pitello infidentes leunculiaquam evomunt, 52.
Fons elcgans cratere decoro feptus & humana fu-

perius itemqjdelphini effigie exornatus, 53,
Alius Tritonum divina fpecieconfpicuus, $4.

Alius cuminfidentefuperneftatua. jj.

AIius,praeter ftatuae ornatum duplici cratere muni-

tus, c<j,

Aliuscratereformofiffimo, necnonalveo o&angu-

lar i fubtus circumda tus. 5-7,

Alius amplioris alvei, delphinorum biga & his im-

phcatoferpente condecoratus. 55.

Elegans alius foemellae nudae , duorumq; pufionum

Copiae-cornigerorum imaginibus condecoratus

59*

Alius

mm

Alius O&o fyrenumformofamfaciem oftentans. 60.
Aliusantiquarilrucluraeacduplicis crateris. 61 .
Ejusdemgenerisalius. 62.

Alius triplicem habens craterem, praeter imum, fex-
angularisfigurae,alveum. 63.

Fonsampliffimialvei, 64.

Alius.quatuor Iconum,voIantifq;aquiIaefimuIachris
ornatus,Romxvifendus. 6$.

Aliusantiquxftru&urae&copiofioriseffluvii. 66,
Alius bmo cratere magnam aqusc copiam excipiens.

67*

Alius quintuplici fcaturigine earumq; altiore faltatu

jucundus. 6$,

Fons amplioris ftru<fr.urae, al vco formofo, &c perpen-

diculari erHu viorum affultu fpeclabilis. 69,

Aliusantiquae ftrudhirae.cratere inftructus Sc alveo

elegantiori. 70,

TripIicialveomunitusFons, altiffime aquamSc per-

pendiculariductuejiciens. 71.

Alius ejusden fere generis, 72.

Adhuc alius e jusdem notae. 73.

Alibus . prioribus itidem non abfimilis. 74.

Fonsamplior, aquammagnacopiaprofundens, 7$.

FonsRomaevifendusampliffimus, j6.

Alius Cacarrhaftis amoeniffimis arridens, 77.

Sextuplicisalveialiusjcumcatarrhaclisfimilibus.78.

Fons aquae copiofioris, 79,

AliusRomae vifendus , totos quafi fiuvios cvomens.

80,

Alius, ibidem 2£ fimilisgeneris. gi,

Alius,crateredupIici,ftatuaq;formofacIarus, 82.

AliuseGallicarumftructurarumOrdine. 83.

Aliusanciquomore , humanis aliorumq, animalium,

itemq-, volucrium fimulachris exornatus, 84.

FonsaliusSalisburgi vifendus,ob fciatericorum , fu-

pernedelineatorum, numerum notabilis, 85.

Alius, isq,fumtuofiffimusScampIiflimus,ftatuismul-

tis, maximaq; aquarum affluentia, confpicuus,

ibidem loci. 85,

Fons duplex antiquae ftruclurae. 87.

Alius ex eodem antiquarum ftrudturarum ordine Ar-

gentoraticonfpiciendus, 88»

Fons ekgans, cujus effiuvia quatuor canum riclibus

erumpunt. g9,

Neptunusquatuor, aquam fpuentibus fatyris comi-

tatus. 90.

Fonsftacuis exornatus antiquo more, 91,

Alius ejusdem generis, fed bino cratcre inftruclus,

91.

Alius multis effiuviis &c ftatuis fpe&abilis. 93.

Alius trium ftatuarum eximio ornacu , aquarumq»

afrluentia confpicuus, 94«

Alius ampliffimae ftrutluraj & copiofiffimae aquae,

Romaeclarus, 95*

AliuSjhaudexiguantidem molis , quatuor delphino-

rum & quorundam volucrium iconibus conde-

coracus, 9°"»

Alius , Romae exiftens , immenfam aqua? copiam evo-

mens, 97*

Exantiquorumordineunus, 92.

Alius ingentis magnitudinis ac ditiffimi profluvii.99»
Fons elegans antiquioris artificii. I oo,

Alius e modernorum ordine Francofurti ad Aicenum
fpeclandus. ioi»

Alius amoeniffimus quoq; , Noricac urbis ornamen-

tum. 102,

Alius antiquioris notae, i°J«

Alius.elegantioris form* & multarum ftatuarum,

Bononiae vifendus. 104»

Formofiffimus alius, Auguftae Vindelicorum clarus.

105,

Alius ejusdem Sc loci &c ordinis. 1 06*

Ingens obehfci JEgyptiaci moles , Romae etiamnum
extans, i°7«

E jusdem ftru£turae altera feu oppofita facies, i 08.

FonselegansGallico moreexornatus. 109.

Herculis cum Dracone Certamen. 1 10.

Neptunuscumcridente delphinis aliquot inferne fti-
patus. W»

FonsamcenusGaIIicaeftru£lurae, 1 12»

Aliusejnsdemordinis. H3»

Fons alius effluviorum mole , &C imaginibus multis
fpeclabilis. H4»

Fontana ftru&ura ampliffima intralacum quendam
feuaquamrefidemlocata, HJ.

Alia copiofiffimae aquae & multarum ftatuarum.

116,

E jusdem generis adhuc alia. 117.

Fons elcgans a Iius , ftruclurae Gallicse. 118.

Ejusdemgenerisalius, 1 19.

Horumtandemnumerum claudat centefimus vigefi-
mus , Norimbergae in foro publico miro artifi-
cio excitatus» atque ab antiquiffimis temporibus
PULCHRI five FORMOSI cognomen , qua-
dam egc^S, commcritus; prout adjuncla inferius
fufior edocebit defcriptio , ad quam ideo L E-
CTOREM STUDIOSUM remitcimus.

FINIS INDICIS.

A3

BRE-

4

De Fontium Artificiofts StruBurU.

»«*»«

ocRcecfccfcCJSJCfccfccjc^cijrftci.ct-ciQefcciJ

BREVIS, AT GENUINA TAMEN DE-

SCRIPTIO ARTIFICIOSISSIMORUM

AC MAGNO SUMTU EXCITATO-

RUM FONTIUM.

Fons elegans 0B0 fjlularunu.
Fig. i .
(Ocefthic malluvii vices in coe-
Inaculo quopiam auc conclavi
_jalio , auc intra cryptam fubire,
cratere decoro ad parietem aut colum-
nam quandam ftacuendus , ac epiftomio
a parte poftica muniendus, quo median-
te inhiberi ftuxus aquse aut concedi pro
lubitu poflit. Derivanda autem aqua eft
cx eminentiori quodamloco, naturali du-
c~tu, vel attollenda fiphonis adminiculo ;
idqj de fequentibus non minus ac de pra:-
fenci monicum efto.

^Alius fexpmiliunu.

Fig. 2.
Quandoquidem prsecedenri omnino
fimilis hic eft , nihil juvac verbis ipfum
prolixioribus defcribere. Hoc unum ob-
fervandum,ucinflec1;ancur paululum ex-
tances fiftulae ad effundendam rice, in fub-
ordinacum cracerem , aquam. Augeri
quoqj poceft ac minui fiftularum nume-
rus , prouc major minorve fiippecic aquae
copia,.

^Alius novem taliunii.

Fig- 3.

Hic erectas quinq* & duas deorfiim
flexas habec fiftulas. Malluvii loco idem
non minus ac prsecedences , adhiberi , acq>

horco cuidam , coenaculo aliive concla-
vi , pro loci condicione , dicari pocefl
Apcius cciam Scylobacse imponerecur,
prouc arcificem pericum figurae incuitus
facile docebic.

Fons alius Jeonino capite aquam

effundens.

Fig. 4»

Horcicujusvis, coenaculi aliusva con-

clavis paries huic icidem locum dabic

quam apciffimum , eidem quoqj cum iftis

ufui dedicando,prout e figuramagiselu-

cec ipfius condicio.

J^Qota. Non heic fblum fed in pracc-
dencibus eciam id cumprimis eft obfer-
vandum , uc infira cracerem occulcus de-
currat meatus > aquas derivandse neceffa-
rius,ne ulcra craceris labia (nifi ica pecu»
liaris cafiis poftulec) afliirgac , indeqj cf-
fluat. Poceft aucem occulcum addi huic
aquaedu&ui epiftomium,quo claudiquc-
ac& recludi pro lubicu.

^Alius , nudi pufionis fimulacrum
praferens.

Fig. 5.
Amcenus eft valde hujus foncis adfpe-
ctus. Enimverd bafis ifta , cui infiftic
pufio , foraminum ibi defignacorum loco
cubulos emiccac oporcec , quibus abfenci-
bus aquae decora disje&io non cftec con-

feqvucu-

De Fontium Artificiojis StruBurh.

feqvutura. Locum ipfi dabit accommo-
dum horti cujusdam medium,aut crypta
quadam , negle&a quoq;,fi ita lubuerit,
columna , &; ftylobata quadam fontis cra-
teri fiippofiti.

Fons aliustribus exornatus Deiphinis

aquam evomentibus.

Fig. 6.

Multam aquam poftulat hax ftrudtu-

ra , fpelunca? feu cryptae cuidam conde-

corandae ferviens. Verum hic quoq; tu-

buli minutiores foraminum locum fub-

eant oportet, neqj inconcinnius hax,

quam antecedens, ftylobatee fuperimpo-

netur , remota , quam figura monftrat,

columna.

Alius, effigiem fiflens Pelicani diverfis e

petlore venulis fitibundos pullos

i potiintis.

Fig. 7»

Cratere hic gaudet e cuprea lamina

fcite elaborato vel lapidibus excifb , ac

Phoenicis effigie fubtus exornato. Super-

,ne Pelicanus extat cum pullis , e metallo

fabricandi, aquamq; lavandis manibus

fundentes. Poteft vel Stylobatx imponi

Vcl ad columnam aut parietem firmari,

prout e praefenti figura dilucide videre eft.

Alius 3 arcis cujusdam (eu cafielli

referens effigiewu.

Fig. 8.

Gopiofiorhuic debeturaquarum afflu-

xus , in horto quodam parietibus , aliive

commodiori loco applicando. Oportet

•autem omnia hujus effluvia per tubulos

intus latentes, atqjin figura non expres-

|ros,deduci,id quod artifex peritus facile

mimadvertet. Heic quoq; columnK lo-

;o ftylobata poteft fubftkui.

Aiius , oclo radiorumfcite ajfurgen-

tium,fonticuius.

Fig. 9.

Craterem hic habet,ut vides, faxo exci-

fum , 6c leoninis capitibus, pro derivanda

rurfiis(ubi lubuerit) aqua perforatis , ex-

ornatum , in media cujusdam horti aut

areas planitie commodiffime locandum.

Fons aiius , aquivomi montis effi-
giem (ifienst

Fig. io.

Hic quoq;publicoloco,in horti cujus-
dam medio aut crypta quadam ftatui pot-
eft; vel,fi aquas cafus admiferit, fupra po-
dii aream elevari, Notabilem pofcit aquas
copiam , vifumqj non parum oble&at.
Suppedaneum , ad nutum artificis , cce-
mentis licet excidero.

AMuSiaffabrefaEkim exponens eo-

iumnantj.

Fig. ii.

Similem cum antecedente hic locum

& parem aquse quantitatem expofcit, fali-

ente fuperne fphaerula , fi lubeat, infupet

condecorandus. Qux. porro fit hujus

conditio , ipfa figura fatis indicac.

Fons aiius,(eptem fifiulis f$ oEhnguiari

cratere infiruBus.

Fig. 12,

Locus idem huic qui coeteris,accom-

modus : Derivatio te£ta non miniis hic

quam ibi neceflaria : ccetera ex ipfa effi-

gie cognofcenda-

Aiius quadrupiici cratere donatus.

Fig. 13.

Copiofiori hic affluentia opus habet,
horto , aliive loco patulo condecorando
idoneus. Columnam exhibet cjuadru-

plici

De Fontium Artificwfis StruBmis.

plici humana facie formofam,oreq;ade6
quadruplici aquas exfpuentem. Huicepi-
ftomiorum varia genera fuperimponi,pro
lubitu, poterunt ; id quod, cum cceteris
ornamentis,artificis arbitrio commifTum
efto.

Alius,ocJo ejfiuviorum cum falien-

te Sph<erulo-s.

Fig. 14»

Didu&iore hic cratere gaudet , adfpe-
ctu , priore , non injucundior. Sphxrulam
fuperne fiftit aquarum impetu fiiblatam.
Cceterum pro derivandis iterum aquis,
multis circumcirca crater pateat forami-
nibus, quibus effluere iftae &C alveo infe-
riori illabi pofllnt , uti figura clare fatis
indicat»

^yilius , Scapojcite exajciato oclo ra-

mulos aqueos expandens.

Fig. i$.

Columnam hic fiftit notabilis altitudi-

nis,cum fuperimpofito cratere. Faftigio

epiftomium applicatum eft, cujus effluvia

oviforme vitrum effigiant,in alveum fex-

angularem delapfa , indeq; aliorfum de-

rivanda.

Alius» quadruplici Sphtra faliente
ludens.
Fig. i6»

Horto decorando aptifllmus hic eft,
cpiftomium cupreum fiiperne&quatuor
falientes fphaerulas oftentans. Crater,
quem fubtus habet, quatuor locis eft per-
vius , ad emittendam rurfiis , quam defii-
per excepit, aquam. Ccetera figurae in-
tuitus edocebit-

Fons amoenijfimus^aqua copiosa,inor-

bem dijpansa delecTans.

Fig. 17.

Locum huic dabit commodiflimum vel '
ciypta vel patula quaedam planities. Sup-
pedaneum, cui innititur , antiquioris eft
ftructura , fiiperne, fi lubet , epiftomio,
aquam in ampliflimam rotundam fiiperfi-
ciem difpandente,inftruendum. Delapfa
fic aqua ab alveo inferiori excipitur, ali-
orfum inde abducenda locisq; pluribus
communicanda.

Elegantijftmus altus >Jkituajuperim-
pojita gratus.

Fig. 18.
Ornamentis hortorum hic venit accen-
fendus, ftatua fuperne locata atq; effluvio-
rum copia fpectabilis. Aquam e fiiperiori
cratere in inferiorem transfundit, inde ut
fiipra monitum,porro diftribuendam.

Alius portntilis , & invertendofiuxum
continuans*

Fig. 19.

Hoc fontium genus elegantiffimum eft,
quoties lubuerit invertendum. Et hujus
quidem ftructura unus , Anno 1644. ab
Imperatore FERDINANDO IILglorio-
fiffimae memorise , Turcarum Imperatori
Conftantinopolitano perLegatum dono
mifliiseft, ad Gervasii tXlattmu\Ut$f
Mathematici Csefarei (qui primus hoc
ftructurae genus anno 1616. excogitavit)
prsefcriptum fabrefa&us.

J^Qofii. Varia quoq; huic fonti applica-
ri epiftomia pofliint. Ipfum corpus e
cupro fpiffiori formandum,deaurandum>
atque ad placitum artificis exornandum
eft. Ubi fluere defierit, invertitur, epi-
ftomiolo reclufb prius , adinftar clepfy-
dra:. Utrumq; deniq; craterem perfora-
tum efle in fundo oportet » pro aqua in-
tromittenda.

Tu/cber-

DeFontium Artificiofis StruBuris.

cputcherrtmus alim cum corona impera-
toria , & otlo aquili* aquam
exfpuentibm.
Fig. 20.
Eundem hic Dn. tHattmtflfetH/inven-
torem agnofcit, Anno 1657. exftrudtus ac
feliciter etiamnum DEI gratia regnanti
Rom. Imp. LEOPOLDO &c. humilli-
ma mente oblatus,altitudine 14. pedes ex-
sequans. Aquam per o&o in orbem mo-
tos aquilas in cochlex formam quafi de-
torquet, motu retardando vel acceleran-
do ad lubitum- Guttatim quoq; eandem
diffipat, & allucenteSole genuinos iridis
colores exhibet. Infra hos aquilas Coro-
na eft imperatoria , immota,ac mille gra-
nis cryftallinis , ceu gemmulis , diftin&a.
Supra Coronam pomum eminet cum cru-
cis figno,utrumq; in orbem mobili. To-
taftructura novem incumbit columnis;
quarum extim£,o£toElecl:orum infignia
prseferunt , media Auftriacce domui affi-
gnata. Coeterum cafus aqu2e, per medi-
am columnam afiurgentis, altiorejusdem
effluvio fit oportet.

Sumtuofijftmm alim ,Jculptilium arti-
ficio clarm.

tum aqua: efFundit in craterem amplio-
rem. Extat editiore quodam loco con-
cinnius,aut ad horti cujusdam angulum.
Turres quoq; mutare,alioq;fimulachro-
rum genere totum opus condecorare li-
cebic

<LAlim , denudatt Venerh eA
conjpicum»

ic

Fig. 23-

Fig.

21«

Romse hic extat in horto quodam haut
procul a Tivoli , ftru&urse fumtuofiffimae
ac artificiofiffimx ; ad cujus exemplar
alium ipfi fimilem excitare facile erit pe-
rito artifici ; cui & addere quippiam 6C
demere, pro loci ac fundatoris conditio-
ne, liberum erit.

Ahm ,eiegantioris itidemStruclur<?>

Fig. 2 2*

Binas hic turres oftentat , Romse iti-
dem in Behedere vifendus a P AULO V.
Pontifice exftru&us ac decoratus. Mul-

Extra pariter ac intra cryptam feu fpe-
luncam quandam locari commode hsec
ftructura. Venusq; cum Cupidine ita pa-
rari poteft,ut aquam uterq; in fubtus lo-
catum craterem efrundant, exinde porro,
occulto du&u, fi lubet, ablegandam.

Alim Neptuni fijlens imaginenu*

Fig. 24.
Bene huic convenit cumprccedente,
ex oppofito , aliove loco correfpondentc
ftatuendo. Effluviorum apparatus ac or-
namenta arbitraria funt.

Aiim,Jhtuarum aliorumcfc ornamen»

tcrum decoreformojm.

Fig. 25.

Optime hic ex oppofito vifus ad muri

cujusdam medium collocatur,accedentc

ftatuarum, aquasfundentium, aliorumq;

ornamentorum pulchritudine , concha-

rum item faxorumq; decora afperitate»

§*4lim,trium Jhtuarum nuditnte

decorm.

Fig. 26*

Ad antecedentis exemplum qua(i,pro

loci tamen conditione,pararihic&exor-

nari poteft. Mafculi efrlgiem in medio ex-

hibet, aquam facco, aliove vafe capaciore,

magna copia profundens ; qux per binas

delapfa catarrhadas gratiffimum auribus

cietftrepitum. Ad latusutrumqjfcemellae

B lavan-

s

De Fonthtm Artificiofis StruUuris.

lavantes aflident. In medio anterioris al-
vei volucris aliqua colliculo cuidam infl-
det,tenensroftro ferpentem, binos aqua:
radios emittentem. Extant utrinq; Ieoni-
na quoqj capita, bino efHuvio confpicua;
Et tandem fiiperne duorum delphinorum
ornatus eminet»

Amplioris ac fumtuoporis flruclurx fons>
etiamnum Rornz vifendus.

Fig. 27.

Hujus fluorem a Colonna usq;, ad vi-
gintipailuum millia, deduci SIXTUS V.
Pontifex, Anno 15-87. magnis impenfis fe-
cit,eidemq; prsefentem ftruc~tiu"am,Mo-
fls eftigie decoram, Romse in Via Pia fu-
perinduxit,proutaddita operi monet in-
fcriptio-

Similis alius ibidenu.

Fig. 2 8»

PAULUS V. PontifexhuncRomae
ad D. Petri montorii multis impenfis ex-
citari fecit, tefte infcriptione,quamfigu-
ra fupernelegendam exhibet.

Extat hic Romse in Belvedere di Frefca-
da^ fcaphis feu cavitatibus tribus (Italis
Nicbi dictis ) aquam fuaviori quodam
ftrepitu effundens. Medium ftructura?
te&um ornant aliquot f tatuse fedentes,&
contortis cochlearum more cornibus
aquam efflantes, a fubtus-locato cratere
recipiendam. Podium quoq; fuperne ex-
tat, horti penfilis inftar , citreorum, auran-
tiorum aliorumq; frudtuum ferax. Sca-
pharum autem fiipradicrarum & ccetera
omamenta oftreis conftant & tophis fra-
gofb feu afperiori lapidum genero.

Alius non minus elegans ibidem.

Fig. 31-

Marmore hic alioqj pretiofiori Iapidc
excifus eft, ad Cuftodiam Helveticam in
Vaticano vifendus. Adhorti cujusdam vei
atrii parietes quadraret hujusmodi ftru-
6tura,porr6 pro lubitu artificis exornanda.

NovHmfontandeStrutlurx inventum.
Fig. 32.
Magnatum aulis ornandis infervire hoc
genus poteft ; hortis tamen, fpeluncis&

^ilius Tivoli conftkiendus ,/htua mon- podiis non minus accommodum . 0ftreis,

flrosa dupliciformidabiOs.
Fig. 29.

Elegans haec eft&fumtuofaStruclura,

Tivoli prope Romam in horto quodam

vifenda. Samfonem columnam ample-

xum fiipernefiftit: infra duo,majoris fta-

turae monftra, e quorum fubverfis urceis

ingens aquarummoles emanat,in fubor-

dinatum alveum gratifTimo quodam ftre-

pitu delapfa. Alio quoq; fculptilium ac

frondium ornatu hinc inde fplendet hoc

opus , extra non minus ac intra cryptam,

pro loci conditione , locari aptuiru

Pulcberrimus alim , Roma itidem

excitatus.

Fig. 30.

tophis , ftatuis , pro loci conditione ve-
ftiendurru

Aliud genus multorum effluviorumcum
falientejpbarula^.

Fig. 3 3»
Horti medium hoc ornat pr£ecipue,for-
nice cruciformi mumcndum , ne vento-
rum impetu fuo perpendiculo emovean-
tur fphxruke. Interior collis, ut & qua-
tuor angulares fornicispik tophorum feu
afperiorum magis quam kvigatorum la-
pidum ornatum amant. Spharrula faliens
e laminacuprea vcl orichalcea tenuiflima
fa6ta,craterem fubtus pofcit hemifpharrice
cavu,lapide politoexcifum, ac in medio,
pro falientis aquse effluvio perforatum.

Fons

DeFontium Artificiofis StruBurh.

9

Fons aliMi in cujm undis ^tanquam in

(beculot vultumfuum contuetur

Narciffks.

Fig. 34.

Convenit hic quoq; hortf cujusdam

aut cryptse medio. Siftit ingenua pro-

lapfum , propriarq; forma? fpectatorem,

Narciffam. Fornice quoq; cruci- formi

feu decuflato , e tophis feu faxis afperio-

ribus conftru&o , tegi , pro cujus vis arbi-

tratu poteft.

Fons amcenus Parnafjum ejfigtans.

Fi& 3 5.
Montcm hic effigiat , cryptam intus
feu fpeluncam artificiose exornatam , oc-
culentem. In cacumine Pegafus extat , as-
fidentibus inferne novem Mufls, mufica
tua organa tractantibus. Ex eodem ca-
cumine aliquot affiliunt fonticuli in alve-
um imum aquas evomentes. Qupd fi
tanta fiippetat aquarum copia , adjungi
his alia , monticuli fcopulos circumflre-
pentia, pofTunt effluvia.

Alius ^Columnam coronaUm exhibens

cum quatuor globulisfalien-

tibus.

Fig. 36.

E metallo conflari hsec columna , aut

e faxis coadunatis fabrefieri poteft , loco

ab impetu ventorum tuto locanda, duo-

decim minimum aut quindecim pedes

longa,proutfcilicet altius aqua ceciderit.

Alvei capacitas & forma arbitraria eft.

J\Qop. Si lubeat , in orbem moveri fu-
perna fphaera, cum incumbente ipfi coro-
na,poflunt,amoeniffimum,detornatorum
effluviorum , fpectaculum exhibiturae.
Reliquorum globulorum faltus ad placi-
tum artificis adjungatur.

AliuSy nud* fcemett<e fimulachrum Sty-

lobatte imp&fitum Jiflens.

Fig. 3 7.

Fcemella haec jufta , adulti hominis,

ftatura Stylobatas fuperimponi pulchre

excifse & quinq; circiter pedibus ultra

aquae fuperficiem extanti , poteft , intra

hortum quendam aliove loco publico fta-

tuenda, alveiq; formofb ambitu munien-

da; coeteris, ad ipfius figurse dudl:um,vel

aliter,exartificis arbitrio adornatis.

Alius, Cleopatne nudiwem pro-

ftituens*

Fig» 38*

Poteft haec Cleopatra.- perinde ut ante»

cedens roemella,fupra bafin quandam fcite

elaboratam locari, &horti cujusdam me-

dio, cryptas aliive loco publico dicari cum

alvco fub ad figura praefcriptum parando.

Similis alius , Veneris acCupidmis , &

nudi quidem utriusc^ , ejfigie

confpicuus.

Fig. 39*
Quandoquidem hujus ftru&ura ex ipfa
delineatione Scantecedentibus defcripti-
onibus intelleclu facilis eft,ulteriori ver-
borum prolixitate hic fuperfedebimus.

Alius , novo JpeShculo fcemettam nudam>

Jpina calcepedis extrahenda occu-

patnm , commonftrans.

Fig. 40»

Haec etiam ftatua, jufta corporis mole,

e metallo conflari,&quoad omnia juxta

antecedentiumexemplum parari poteft.

Ctgas [upinus magnam aqu* copiam
effundens.

Fig. 41. ,
Gigantea hxc moles in acclivitate morv-
tis cujusdam,intra cryptamfeu fpeluncam
B 2 aliquam,

IO

DeFontium Artifciofis Strutluris.

aliquam , aquas alte cadentibus , locum ptxq; aut,cui lubuerit,alii loco commodo

commodiflimum invenit, efaxo vel me-
tallo paranda, juxta proportionem totius
operis. Flumen foli natalis navigabile de-
fignare poteft. Quod fi , infulae quafi cui-
dam incumbcntem , intra pifcinam vel
aquam ftagnante locare eandem allubue-
rit,non erit minus amcenus ipfius intuitus.

Stuns aliuSifeu eretlus, duarum nuda-
rumfoemeUarum confortio gaudens.

Fig. 42.
Locum, antecedenti , fimilem & altio-
remaquxfundendaedefcenfum ha^ quoq;
depofcunt ftatuse. E fenis urceo ulnarum
amplexu claufo,aqua fuaviflimo ftrepitu
in alveum quendam afFabre elaboratum
delabitur, indc porro aliorfum facile deri-
vanda. Statuas oftreis aliisq; cochlearum
6c concharum generibus veftire non erit
incongruum(mofaicum hocopus indigi-
tare vulgo folent,)praefertim intrafpelun-
cam feu cryptam collocandas.

Fonsalius , alatis Tritonum imagini-

bus condecoratus.

Fig. 43.

Tritones hofce, fub maris aut fcemellas
fpecie e plumbo aliove metallo conflare
liberum eft,inmedia crypta quadam,aut
fuper podium,fi cafus aquae permittat,ad
figura prxfcriptum aut lubitum artificis,
collocandos. Interioris alvei ambitus e
tophis parari poteft, accedente varioco-
rallorum , concharum , volucrium &c
ornatu.

Smtutfedentes du*, Delphini fida-
litio gaudentes.

Fig. 44»
E metallohasquoq;conneri, alveola-

dedicari , nec non allapfas aquas occulto
meatu rurfum derivari conveniens eft.

Sutua nuda una cum duobus delphinis.
Fig. 45.
Quse de ftru&urapraecedentediximus
huc etiam quadrant omnia. Id infuper
amaenifTimum effet futurum, fl,ftylobatae
hanc ftatuam cum delphinis comitibus ,
aut colliculo tophis veftito, intra alvei me-
dium, imponi,aqux, dulce-fonoro ftrepi-
tu inde delapfurse , cafas permitteret.

Pufo nudus cum duobus ferpentibus.
Fig. 46.

Poteft hic, ad figurae duclum, intra afFa-
bre e lapidibus fa&um fex-aut octangu-
larem alveum, colliculo concinne elabo-
rato imponi,&inmedio, alicujus horti,
podii , cryptat &c. collocari. Fruticeto
quodam infiiper , aut volucrium , corallo-
rum , concharum, &c. ornatu veftire col-
liculum,non incongruum foret,.

Alius Delphino cuidam incumbens-

Fig. 47.
Sive lapidibus excifa haecfive e metal-
lo conflata fuerit ftatua , locum commo-
diflimum intra fpeluncam aliquam aut in
acclivitate montis,ubialtius delapfaeaqus
fiippetit afHuentia,inveniet. Oportetau-
tem molis ipfam efle pro loci conditionc
proportionatae,ut neceffaria aquse quan-
titas cx ore delphini prolapfa, complerc
alveum, indeq; porro aliorfiim deduci
poflit. Quod fi quibusdam , gradatim
quafi affurgentibus , catarrhactis idem in-
ftrueretur colliculus , nbn parum gratias
huic eflet acceffurum operi. De ccete-
ris ornamentis ex antecedentibus confta-

pideo pulchre elaborato circumdari, cry- 1 re poteft.

Cupido

De Fontium Artificiofis Stru&uris.

ii

Optdo colli injidens.ac epbaretra aquam, \
jucundo fyeEfaculo depromens.
Fig. 4S.
Locus huic forte nonincongruuscce-
naculum aliquod futurum efTet,ubi liquo-
ribus odoriferis adimpleta hxc machina
manibus lavandis iervire commode pos-
fet 5 id quod ulteriori artificis indagini
comminum efto. Sapienti fat dictum.

Gigasjupinus inter varios ejfluvio-

rum ajjultus.

Fig. 49»

Vulgarem hsec ftatua ftaturam excedit,
c ccefo lapide aut metallo fa&a Signifi-
cationem habere poteft navigabilis cuj us-
dam fluminis , prout ad 41. ac 41. figuram
indicatam eft. Convenit hortis aulicis
Magnatum,quales Hetdelbergt, Stutgar- erit. Quod fi publico exponi coefo la-
^f^^-^r/^inBohemia,alibiq; pide exftrudus, malit , cancellis ferreis

locorum videre eit.

Gioante* itemjhztur£fceminay e copi*-

cornu aquam magna copia

effundens.

Fte. 50

Ahus non minus amosnus cujus medti
columme infidentes leunculi
aquam evomunt,
Fig. 52*
Norimbergas hic extat intracurise are-
am. Hujus fimilem adornaturo artifici
demere licebit & addere quicquam pro
lubitu. Viridario autem exornando cum-
primis inferviet , malluvii locum fupple-
turus, prout ad 48. figuram de fimili ftru-
ctura monitunu

Fons eleoans cratere decorofeptusyf$bu-

mana fuperius, itemq^ delpbmi

ejjigie exornatus.

Fig. 53.

E metallo fi confletur haec ftru&ura,

aulse aut ambulacro cuidam ornamento

communiendus effet , ne allifione facile
kdi poffet. Si deniq; aquas ftagnantiim-
mergi cupiat, ibi quoq; fua amcenitate ca-
ritura non effet, aquam cratere fuo&in-
feriorum delphinorum ore,non finegra-
* \5« -» — tia,in ftagnum circumftans effufura. Tres

Eandemha;c,cumpraecedente,fedmi-| jgjtur ^jus applicandac vias, in artificis

noris tamen fluvii , aut priori vicinioris j gra£iam,indicavimus.

fluminis , fignificationem habere poteft. . ,

Alius, Tritonum divmajfecte conjpicum.

Fig. 54»
Superior hujus alveus lapideus,ftatua-
rum materia metallum efTe poteft. Or-
nant commodiifime horti aut fpeluncas
cujusdam medium,proloci fcilicet con-
ditione. Advertendum autem hic eft,
ut fuperioris crateris derivatio inferiori
certa proportione refpondeat, ne, fi plus
aquae crater excipiat , quam apertura in-
fenor emittit , hujus ifta labiis undiq;
effluat.

B 3 Alius

Jucundumeftfpe&atu opus , Infulas cui-
dam faditiae (quia fceminam efligiat) alii-
ve loco commodo , addicendum,.
Fons elegans ,)ufliti<e fimulachrum prx-
ferens, Ratisbona vifendus.
Fig. su
Publico loco (bicgoyb appellato ) hic
extat Ratisbonse e melioris notas lapidi-
busarTabre elaboratus. Effigiem ejus cum
fatis dilucidc prafens figura proponat,
haut opus eft fufius ipfiusftructuramper-
fequi.

It

Aliuscum infidentt 'fuperne Jktua.
Fig* 5 5»

Patulam hic optat planitiem,cratere la-
pideo, ftatuis vero metallicis, inftructus.
Ab kno fundo 12. minimum usq^ adquin*
decim pedes diftent crateris Iabia, pro ma-
jori nempe minorive aquseaffluentia.

Alius ,prater Jkitua ornatum, duplici

cratere munittis*

Fig. s6.

Uterqj horum e marmore fiat an me-

tallo perinde eft. Locus huic operi ac-

commodus erit hortus^aula, ambulacrum

&c. Nec parum grariae adderent immifTi

inferiori alveo pifciculi, cancri & id genus

alia,Gynxcei, inde petcndse,delicise.

Alius , cratereformofjfimo , nec non aheo
cfiangulari Jubtus circumdatus.
Fig. 57.
Alveus hujus , e ccefb melioris notas la*
pide exftruc"ti, fontis , duodecim aut plu-
res etiam fua diametro pedes exzequet,
proportionataamplitudini altitudine. O-
mitti quoq; pofTunt, quse margini inferio-
ris alvei infident, fimulachra : Sin effluviis
fuis animarentur quafi, fingula,tant6ma
jor cflet futura totius operis amcenitas.

Alius amplioris ahei ydelphinorum biga

f$ his implicato Jerpente con-

decoratus.

De Fontium Artificiofis StruBuris,

o

;• js<

Minufcula forma parari fi velit prsefens
ftru&ura, metallum pofcit materiam. Sin
excidifaxo prseoptet, fpiffior etiam, quam
ad figurae praefcriptum , crateris efto am-
bitus. Magnitudo & ornamenta funt ex
arbitrio artificis mutabilia. Gradus infe^
riores ultra crateris , ambitum promine-

ant , ut afcendereperiftosaquam haufuri
commode poflint.

Elegans alius .fcemeU^ nud* , duorum^

$ufionnm€opi<e-cornigerorum ima- '

ginibus conjpicuus.

Fig. $9*

Craterem affabre fa&um, cumq; du-

plicem hic habet , inftar conchas vel unius

vel duplicatas formatum , fuperiorem

cumprimis , qui Stylobat<e, octo decemvc

pedes extra aquam confpicu£,incumbit,

ovali forma prcditus, fuaq; tum longitu-

dine tum latitudine bafeos altitudine pro-

porrionatus. Scilfcet tanta fit duorum

pufionum diftantia, quanta hax ftylobatai

altitudo. Veruntamen omnia haec periti

artificis judicio fubmifTa funto.

^Alius, otlo Syrenumformofamfa-

ciem ofienUns.

Fig. 60.

Stelk octangulae formam hic habct,
cujusfingulis angulisfinguteSirenes infi-
dent,e metallo conflatse aut puriore faxo
excifae. Ex harum verticibus affilientes
rivuli in fupremum craterem fe exonc-
rant,inde per o&o bafeos meatus feu aper-
turas in ftellatum alveum. Supra crateris
medium eminent implicati fibi mutuo
delphini quidam, extremo caudarum nc-
xu novum aquae radium emittentes.
Quodlibet ftellatse figurc latus 4. aut y.
pcdes longum eft,cui longitudiniccetera:
quoq; totius ftru&ura partes commenfu-
randac veniunt. Extat autem hoc fontis ,
gcnus SchlacolVerth* Bolramorum in
horto aulico famigeratiffimo, etiamnum
videndunu

^Alius antiqu* firuclur* addupli-
m crateris.

Fig.

De Fontium Artipciofis Strutluris.

Fig.

6u

Lapideus hic,&hortomonafterii cu-
jusdam ornamento, effe poteft,arbitrana:
magnitudinis, pro aquarum vel copia vel
defedu. Structura antiquitatem often-
tat, novo ornamentorum genere . occul-
tandam,prout loci conditio popoicent.

Ejusdem oeneris alius.
Fig. 62.
Hic etiam antiquiorem fapit archite-
ctonicamjohannis Maggii Pi&oris StAr-
chitecti Romani inventum,mole majori,
minori, pro aquae quantitate , conftruen-
dum. Aqua e concha majori in alveum
inferioremundiq; effundi, irideqj, quor-
fum libuerit, denvari poterit.

A\'m Jriplicem habens craterem>pr<eter
imum ffexangularis figur<e,aheum.

Fig. 63.
Etiam hic laudatum modoRomanum
Magsium parentem agnofcit, patulo loco
congrue ftatuendus , copiofi affluxus indi-
gus,cui alveus inferior eft commenfuran-
dus. Magnitudo arbitraria eft , quantam
fcilicetlocicapacitas admiferit. Altitudo
mediocris efto, a 2.4^30. usqjpedcs ex-
crefcens , crateribus porro & partibus cce-
teris fuam aftignatura, debita proportio-
ne , menfuram. Ornamenta mutabilia ,
faxiq; genus in melius variabilo.

Fons amplijfimi ahei.
Fig. 64»
Planiticm quandam decorarehic,plu-
resqjpervicos,hortos,alia urbis locafon-
ticulos , quafi colonias , mittere poteft.
Amplioris autem fit ftruduras &C capaci-
tatis oportet,pro aquarumnempeafB

dunatis, confiat. Aqua; derivatio intra
inferiorem bafeos cubum intus cavum,
claufis &pro lubitu referandis meatibus,
quoquo verfum adornari poteft.

Alius, quatuor leonum, volantiscfe aquiU
Jimulacbris ornatus.
Fig. 65.
Rorna: hicinpatula, adD. Petri mon-
torii,planitieextatante templi fores,pro-
ut e iz. QuartaehujusTradatus partis,fi-
gura videre eft ; largus eft aquarum,ab am-
pliorealio,PAULI V. Pontificis cura ex-
citato ( vide fupra 28. flg. ) acceptarum &C
hinc per urbis partes porro diftributarum.

Alius antiqutfjlruilurje {$ copio/io-
ris ejjlwvii.

Fis> 66»

Mofaicx, quam vocant, arti fuam hic
genituram debet, copiofam aquam depo-
{cens,pro mole fcilicet fua & partium am-
plitudino.

Alius , bino cratere magnam aqu*
copiam excipiens.
Fig. 67.
Antiquo quidem hic , fed non {pernen-
do tamen artificio fpe&abilis eft,ad Tivo-
lin Italix urbem , intra hortum quendam
etiamnum vifendus. Tribus incumbit
fulcris feu pedibus , bafi in curvitatem
quandam eleganter detorta nixis. Crate-
re fuo fcite elaborato aquam multam ex-
cipit,porroq; hinc inde diftribuit.

Alius , quintupiici /caturigine , earumfy
altiore filtatu jucundus.

Fig. 68»
Cratere fuo hic & elegantioris formss
alveo aulam Pontificiam ad D. Petri Ro-

tia. Crater efaxo vel folido Kintegro, mxinVaticano condecorat; quatuor.ex
Vd.fi hocnegetur.e pluribus folerter coa- inferiore alveo porre&s tubiS,ac mfuper

14

DeFontinm Artipckfis Strucluris.

alio-e medio crateris alTurgente , aquam
notabili copia , Sc impetu quidem vehe-
mentiore , efFundens , prout has aliasqj
ipfius qualitates figura clare fatis exponit.
Ubi altior aquas cafiis fuppetit , tubulis
ctiam pluribus inftrui hortoq; , pifcince
aliive commodiori loco dicari poteft.

Fons amplioris ftrutlur£ , alveo formofo ,

& perpendiculari ejfluviorum

ajjultu JJeEhbilis.

Fig. 69»

Marmoreis hiceft, Authore ac inven-

tore fupra-laudato Maggio, Romse in area

S. Jacomo ScoJJacavallo in Borgo extans ,

prodigus aquarum , altius in medio ebul-

lientium*& grato quodam ftridore crateri

illabentium,e quo porro in alveuminfe-

riorem effluunt. Aftiirgunt autem ex hoc

ip(o alveo alia bina effluvia, amoenitatem

operis non parum adaugentia. PofTet, ad

hujus imitationem,in horto quopiam,in-

tra ciyptam aut,ubi altiusaquadelabitur,

fupra podiu aIiquod,fimilis,mole majori

vel minori, prout locus flagitaret, ex ftrui.

Alius antiqua ftru&urt ', cratere inftru-
clus f$ altueo eleoantiori.
Fig. 70»
- Hunc etiamRoma,Ioco,cui Guidea no-
meneft,oftentat,vetuftioris equidem, at
laudandi tamen artificii foetum. E crate-
rismedio affurgens copiofior aqua, in aL
veum inferiorem altius delabitur , alior-
fum inde porro hinc inde diffluens.
^Triplici alveo munitusfons , altijfme
aquam, %$ perpendiculari du-
clu , ejiciens,
Fig. 7i.
Hujus generis, &ejusdem fere forma?
duo extantRomse in zxt^delDiva Farne-
fetnon fumtuofi folum& fnagni,fed fplen-

didiftimi quoq; adfpe&us, diverfis aquam
locis altius exfpuentes,quze pofka ftrepitu
non injucundo ex alveo uno in alterum
ordine delabitur. ^Eftate quoq; , aeftu au-
gefcente, tota circumjacens planities,ad
unius circiter pedis profunditatem, inun-
datur ut carpentis iftuc &equo vcdtis re-
frigerio effe poffit. Alterius effigiem fe-
quens figura7}. exhibec.

Alius cadentiumpartim,partim ajfkr-
gentium ejfluviorunu.

Fig. 72.

Duplicem craterem,& alveum infuper
formofioris ftru&urae nec exiguse capaci-
tatis,hicoftentatRom£itideminforodW
Popolo indigitato , fsepius - memorato
Maggio inventore. Multam aquam fu-
perne effundit profluentem gradatim pcr
utrumq; craterem in alveum imum ad
quem , majoris ornatus ergo , per binos
gradus undiq; patet acceflus.

Q^idhuc alius ejusdem noU cum

Juperiore 71.

Fig.73.

Quandoquidem prafentis, ejusdcm fc-

re tum magnitudinis tum formse cum an-

tecedente 71. eademqj area deDucaFar-

nefe, in urbe Roma, extantis conditio ibi-

dem fatis explicata eft , fuperfluum crit

pluraheic iftis fubjungero.

AliuSfprioribm itidem non abfimilis.
Fig. 74.

Ejus , quem fy figura fpe&andum cx-
hibuit, hic fere refert imaginem , pro loci
conditione mole majori velminori,inli-
bera vel obfepta planitie , ex arbitratu
fumtum-facientis adornandus.

Fons amplior , aquam magna copia
profundens.

Fig* 75.

Romaj

DeFontium Artificiofis StruBuris.

*S

Roma: hic , aUa Catena di Borgo , co-
piofiim aquasprofluvium inalveum fuum,
indeq; per alia urbis loca, emiccic Quod
genus crypcis feu fpeluncis arcificialibus
accommodumeft, cophis prsefercim,co-
ralliorum ramufculis & conchis exornacu.
Poffec infuper eminulo huiccapicifimula-
chrum aliud fiibfticui cum ampliore quo-
dam vafe , aquam non fine ftrepicu in al-
veum inferiorem efFufuro.

Fons Rom<e vifendus amplijjtmrss.
Fig. 76»
Formx hic eft elegancioris &C amplicu-
dinis hauc exigux, gradu cerno acclivis &C
cancellis undiq; fepcus, Romx excac ad D.
Mari<e montium iprouc eciam ipfius figu-
ra,crium moncium effigie aquam fuperne
evomic, hincampliori craceri illapfam in
inferiorem porro alveum efFundic, alior-
fum candem derivandain..

^AliusCatarrhaclis amoeniffmis
arridens.
Fig. 77»
Peculiare hoc eft foncium genus , ex-
tans Romse in monce Giordano aipaUaz>-
Z>o delli J/V'0>yfo/,Cacarrha&arurn fiib-
ordinacione ( Cafcada Icalis ) amoenum.
Crypcis convenit , e mecallo phialis feu
craceribus,inferioribus aucem parcibus e
coefo lapide fac-tis , additis etiam , demtis
aut mutatis quibusdam pro lubitu.

Sextuplicis alvei aliusycum catnrrba-
tlts fimiiibus.
Fig. 78.
Hunc quoq; Roma oftentac eodem
cum prsecedence loco , forma quoq; prio-
ri non abfimilem, nifi quod alveos habet
inrerne plures , indeq; jucundioris cft ad^
fpec~tus , prout ex ipfa figura ejus habitu-
do fatis eluceu

Fons aque copiofioris.
Fig. 79.
Marmoreus hic eft,&; horco medio Lu~
dovi/ii a Frafcadi, Romx poficus, crypra:
camen ac paculis locis non minus conve-
niens, adfpedtu jucundiflimus ob dema-
nancem undiq; aquam e cracere fuperio-
re in alveum inferiorem , graco quodam
ftrepicu. Ccecerum fculpcilium aliaq; or-
namenca fuperioribus addere,cuivis libe-
rum efto.

(Lsflius Romt itidem viftndus, totos

quafifiuvios evomens.

Fig. 80.

Ingens hasc & aquarum diriflima moles

excac. Romse ad D. Pecri in Vaticano , al-

veo fepca formofiiTimoJnnocencium VIIL

Poncificem Fundacorem primum , Pau-

lum V- vero reftauracorem agnofcens.

<LAlius ibidem ^fimilis generis.
Fig. 8 1.
Schema prcfens exhibet antecedentis
foncis effigiem 8cformam,quam ante re-
novationem habebac. Ubi copiofius aqua
afTIuic,ftruc~tura fimilis publico loco, incra
horcum icem auc crypcam, excicari, ejusq;
ope ampla, quae circumjacec,planities in-
undari poteft.

Qstfius, cratere duplici ^jhtua^for-

mosa ciarus.

Fig. 82.

Habet &hunc Roma,intra Pontificis
hortum Belvidere dictum. Cui fimilis , e
mecallo conflaca ac pergulse cuipiam vel
ambulacro dedicaca, ftru&ura fuave-fb-
noro undarum lapfu,gratoq;ftridorequo-
dam eflec oblectacura^.

Osilius , e GaUicarum Struclurarum
Ordmc^f.
Fig. 8 3*

C Marmor

i6

De Fontium Artificiofis Strucluris.

Marmor hic aut metallumoptat mate- mod6- regentis Archiepifcopi juflii ac im

.... l r (\ ._r_..__ Al.:. !:_,_. rnum __.

riam , loco publico , horto , crypta. , exor-
nandis idoneus; nec minus congrue intra
mediam aquam ftagnantem reponendus.
Septo quoq; fcite elaborato muniri , pro
lociconditioncpoterit. Minutiori forma
fa&um hoc genus inter bellariorum miiTus
numerari menfasqj optimatum condeco-
rare poteft, aeris adminiculo aquam ex-
pellens. Pyrobolico etiam operi congru-
eret ha_c forma, id quod ulteriori artificis
indagini committitur.
A/ius, antiquo more, humanis aliorumq^
anima/ium, itemcfc volucrium fimu-
lachris exornatus.
Fig. 84»
Sxpius laudati Joh.Maggii inventum
hic eft , ad cujus exemplum e metallo con-
flarifimilis alius,acambulacro,aut podio
confecrari poteft. Ornamenta mutare,
addendo, demendo ex arbitratu poteft ar-
tifex , prout majores minoresve facere
fiimtus conftitueriL

Fons ahus , Salisburgt vi/endus , obfciate-

ricorum ,fuperne- delmeatorum&u-

merum notnbilis.

Fig. 8J.

Salisburgi hic ante paucos annos e mar-

more excitatus , multisqj fiiperne fciate-

ricis exornatus eft. Alio igitur hujus fi-

mili hortum aliquem condecorare, alio-

ve hunc &elegantiori circumdare alveo,

in proclivi erit.

Alius, f$ w quidem fumtuofijfimus ,Jkituis

multis, maxima^, aquarum affluen-

tia conjbicuus, ibidem loci.

Fig. 86.

Hic elegantiffimus &C amplifTimus o-

mnium, qnos Germania oftentat , hodie

/

penfis exftru&us. Altitudine somuiU at-
tingit pedem. Aquam fundit Copiofiffi-
mam , eamq; flatu quafi Tritonis cujus-
dam,e cornu, incochlea. formam detor-
to protrufam, ac per crateres inferne fibi
fubordinatos gradatim in imum alveum
retrolabentem. Crateres autem bini mo-
do di£ti , una cum fuperius eminenteTri-
tonis effigie , uno continuo marmore ex-
cifi funt. Extant inferne quatuorin fu-
perHippopotami feu equi marini, aquam
multam effundentes in alveum affabre
admodum factum , unaqj cum tota ftru-
£tura lacui cuidam five aquae ftagnanti
immerfuttL.

Fons dup/ex antiqux (IruBur*.
Fig. 87-
Eft & hoc unum e faepius memorati
Maggii inventis,vetuftioris equidem,non
indecorae tamen ftru&urae,ambulacro aut
patulo cuidam loco accommoda_j aliove
fculptilium ornatu , pro lubitu artificis,
veftiendae.
Q^/ius,ex eodem antiquarumftrutlu*
rarum ordine^.
Fig. 8 8.
Vetuftas hunc etiam , fed cum venufta-
te conjuncta , commendat , Argentorati
etiamnum vifendum. Faceret hoc genus
ad exornandos hortos , ambulacra &c.
poflentqj fuperiores partes ac ftatua, e
metallo , crateres e melioris nota. lapidi-
bus fabrefieri, fiippofita quoq;, fi lubeat,
ftylobata formofioro.

Fons elegans , cujus effluvia quatuor
canum riclibus erumpunt.
Fig. 8 9.
Jucundum eftfpeclatuhoc genus fon-

judicatur, e marmore pariter Salisburgi, I tis , in quo canibus formandis metallum

adhiberi,

DeFontium Artificiofis StruUuris.

adhiberi , ccetera tophis feu afperiore la-
pide veftiri.ad figurse dudhim , poterunt.
Congruit cryptze cuidam, domui venato-
rix,atrio, aliive loco patulocondecoran-
do; quin&interdeliciarum ferculamen-
fis magnatum apponi, fub forma minori
poffet,alioq;, fivifum fuerit,fculptihum
&ornamentorum genere vcftiri.

J\Teptunus, quatuor aquam Jpuentibus

Satyris comitntus.

Fig. 90»

Medio hic ftatui horto vel intra fpelun-

cam aliquam poteft Sc clathris prseterea,

fi placeat , obfepiri. Minori rorma pa^

ratus Magnatum menfis, ut antecedens,

fplendorem ac magnificentiam concilia-

bit,aliis fubinde ornamentis,ad artificis

placitum , comendus.

Fonsjkituis exornatus antiquo more.
Fig. 91.

Hic etiam inventorem fkpe-laudatum
habet Magajum, epularum lautitiis, mi-
nufcula forma fl fabrefiat , itidem accen-
fendlis. Majufcula ejus ftru&ura, fpelun-
c*,podio,horto, locove publico, exor- I j^T Cmter cum ba{1 formam capitelli

17
Magoius ftructuram exponit , e metallo
commodiflime conflandam , & , bafi de-
corse impofitam, ccenaculo cuidam, loco
malluvii , affignandam. Pyrobolicum
quoque opus non dedeceret hsec forma ;
fed hic ulteriori artiricis fcrutinio opus
eriu
Alius trium Jhtuarum eximio ornatu ,
aquarumcL ajjiuentia conjjticuus.
Fig. 94»
Romse hic extat in area detti Sig" Mat-
/^/,ejusdem Maggii inventum,&: elegans
admodum ; ornatui maximo alicui am-
bulacro, horto, cryptse &c. futurum,e me-
tallo praefertim conflatis , aut marmore
exfculptis ftatuis , prout minor majorve
ftructurse moles popofceric

Qsilius notabilis magnitudinis £5 copio~

fijfme aqut , in eadem Roma

urbe clarus.

Fig. 95.

Ditiflimum hic effluvium fuperneemit-

tit, ftrepituq; amoeniflimo per infra-locati

crateris labia in imum retrolabi alveum

nandis accommoda eft, maxime fi metal-
lum pro materia ipfi obtigerit.

<^Alius ejusdem generis ,Jed bino cra-
tere mftruffus.

Fig. 92»
Idem hujus, qui prsecedentis ,inventor,
Maggius : par ornatus & elegantia : locus
fimilis: eadem quoq;, fi lubeat, materia,
aut , fi mavis , pro metallo marmor. Se-
ptum deniq; hsec omnia fi communiat,
Ledi quoq; haut facile poterunt.

<Lsilius multis effluviis acjhtuis
fyeEfabilis.
Fig. Q3.
Aliam idem,Romanorum architectus,

Corinthiaci zemulatur , opus fcite admo-
dum elaboratum,Romce,^/P^^^o de
Sig- Prencipe Panjilio , alla villafuora di
Portn, S. Pangratio , vifendurru

Fons alius haut exiguj itidem molis,qua-

tuor delpbinorum ', Q> quorunciam

•volucrtum icombus con-

decoratus.

Fig. 96.

Novum MaggiiCxpc laudati inventum

ftudiofo lectori fcec figura exponit , me-

tailum vel marmor in materiam fibi,pro

futura mole fcilicet , depofcens. Inter

bellaria quoq; , fecunda mensa , appo-

ni, ac ita quidem parari poffet, ut varia,

Cj diverfi

18

diverfi ^eneris,vina hinc inde promeret,

id quod ulteriori artificis indagini com-

mifTum efto. Aliasinhorticujusdam me-

dio non incommode excitaretur , deriva-

tis porro, quorfum libuerit,ejus effluviis.

Alius Romaexifiens ac immenfam aqu.e

copiam evomens.

Fig. 97*

Unus hic eft amceniiTimorum,quos Ro-

ma oftentat,fontium,in aixa.de/Car dmale

Antonio Barbarini confpicuus,tota tan-

tum nonflumina cochlei-formiTritonis

cujusdam cornu effundens. Stylobata? feu

bafis loco aliquot habet, notabllis magni-

tudinis Delphinos,&:circahos alveum af-

fabre elaboratum.

Ex antiquorum ordine unus.

Fig. 98»

Singoilarem iterum fontana^ ftrucTurse
formam , fed antiquam, exponit Ma^giusi
qualis equidem ad cryptam aliquam ex-
ftrui non incongrue poilet,e faxismagna
induftria ac fcite elaboratis ; cavitates iftas
fornicatas tophis, coralliorum ramuiculis,
conchis 6c fimili ornatu amiciendo,ac fer-
reis infuper, fi lubeat , aut lapideis , can-
cellis opus totum communiendo.

Alius ingentk magnitudinis ac ditijp-
mi proflwvii'

Fig. 99.
AmplilTimus hic eft,c\: dives admodum
aquarum,in fuperiorem crateris concham
primum,deincepsinimum alveum dela-
bentium . Extat Roma: al Curfo , fiiasq;
aquas , in multa loca alia derivat. PolTet
minutioriforma,prout locus conceflerit,
ad hujusexemplum formatus alius fpelun-
cx cuid2m,ambulacro,quin & patuk pla-
nitiei aflignari, &e metallo ftatuae, fi me-
diocris arrideret amplitudo, commodifTi-
me formari.

De FontiumArtificiofisStrutluris.

Fons e/eoans antiquioris artifici.
Fig. ioo»
Vetuftate fua venuftus hic eft,quadrato
e ccefb lapide alveo circumdatus. Reliqua
e metallo conflari , multa mutari , addi
aliqua vel demi pro lubitu poiTunt. Ca-
vadium deniq; totum opus ornabit &
aquatum educendis jumentis inferyiet.
A/ius e modernorum ordine_j.
Fig. 10 1.
Francofurti ad Mcenufn , foro publico
(vulgo b«c ^omccBcrg appellato ) hunc
fpecTare licet ante curiam, e faxis ccefis
fcite elaboratum. Ambientis autera Al-
vei forma , utpote elegantior , ab alio in
monte D. Virginis extante mutuo quafi
fumta atq; huc translataeft.

Alius amoenijfimm , Norica urbis
ornamenturru.

Fig. I02,

Mediam hujus columnam ftatuae qua:-
dam circumftant formofiores,diverfarura
Virtutum icones. Arveogaudeto&angu-
lari affabre facTo , 6c terno circumcirca
gradu , ad augendam magnificentiaro,
prout e figura clarius elucet,.

^Alius antiquioris not*.

Fig. 103,

Antiquitatem hic oftendit, non absq^
decore tamen. Ad ejus exemplum fa&us
alius,vel e metallo fi mediocriselecTama-
gnitudo fuerit , vel e marmore , fi major
futuramoles,ambufacro cuidam autper-
gulac ornamento erit..

^Alius eleoantioris form* & mulw-

rum jmtuarunu*

Fig. 104.

Bononix hic cxtat(Bo/ogna vulgo) in
Italia, planitiei ampliifimse expofitus, e
marmore &C ftatuis metallicis , a Giovan
Bo/ogna Belga, ftatuario famigeratiflimo
conftructus.

Formo-

De Fontiumdrtificiofis Struffuris.

*9

Formofiffimus alius Augiifix vinde-
licorum ciarus.
Fig. 105»
Ex orichalco &C marmore afTabre fa&us
hic Augufte Vindeiicorum forum vina-
rium ornac. Cujus formamcum ipfa fi-
gura fatis exprimat, verborum ambagibus
opus nullatenus erit.

<^4lius ejusdem & loci & ordinis.
Fi». 106.

o

Multas Sc magnas hic oftentat,e metal-
lo fa£hs,ftatuas,e quibus quatuor totupli-
cemanni &tempeftatisvariationem pra>
figurant , fuperne eminet R. Imperatoris
Augufti effigies e metallo perinde confla-
ta: Locum dedit AuguftaVindelicorum,
6c eum quidem , quem Vulgus fcett B«*
Irtd)925e£0 cognominare folet: Ornatum,
formam, & effluviorum amcenitatem &c.
delineatoris manus fatis expreffit.

Inoens Obelifii Aigyptiaci moles , Ro-

mce etiamnum extnns.

Fig. 107. & 10 8«

Hax, utraqj fua facie in his duabus figu-
ris confpicua, inter praxipuas fontanaru,
quasRoma oftentat , ftru&urarum nume-
rata ab InnocentiaX. Pontifice, in Navo-
na planitie excitata eft , ftatuis multis &
aquivomorum draconum fimulachris co-
decorata , feptoq* eleganti communita.
Tota circumjacens planities inundari x-
ftatis tempore poteft , ac refrigerio effe iis
qui equis iftuc aut quadrigis vehuntur.
Fons eiegans gallico more exornatus.

Fig. 109.
Sumtuofum hoc eft & amcenum adfpe-
ctu opus , in partae vi&oriae memoriam
excitandum. Pyrobolico operi formam
eandem quis haut inconcinne applicave-
rit. Quod fi fontan^ ftructura: propriara

efle volueris, e faxo majores ftatux, mino-
res e metallo parari poflent. Magnitudi-
ncm ac proportionem peritus artifex e Io-
ci &fumtus-facientis coditione seftimabit.

Herculis cum Dracone certnmen.
Fig. 1 1 o.
Gallicis hoc quoq; inventis adnumeran-
dum venit,horti cujusdam mediolocove
patulo alii accommodum. Statuse cum
delphinis e metallo aptiflime , ccetera e
faxis confiunt,tophis, conchis &: fimili-
bus exornanda , & clathris tandem cir-
cumcirca fepienda^.

J\Qeptunus> cum tridente^ deiphinis aii-
quot infiernejiipatus.

Fig. iii.
Statuarum magnitudine Sc formofitate
hsec ftru&ura excellit, ante fpeluncam ali-
quam , aut in medio quodam ftagno , hor-
to 6cc.collocanda, aquae copiofioris indi-
ga. Tophos feu lapides afperiores con-
chis , corallorum ramufculis?aliisve id ge-
nus ornamentis hinc inde diftinguere
confultum erit , prout aliquoties eft mo-
nitum. E Saxo tandem aut metallo pa-
rare ftatuas , pro mole operis ac loci con-
ditione , Iiberum erit.

Fons amcenus Gallic<e firuciur<x.
Fig. ii2.
Hicetiam concinna partium proporti-
one decorus patulo loco , horto &c. con-
gruit. Epulaium quoq; deliciis jucundo
fpectaculo admifcebiturj nec minusapte
pyrobolico operi fiiam mutuabit formam,
cui porro fcrutando ftudiofus artifex in-
cumbet. Maxima tandem hujus ftructu-
ra: pars e marmore aliove ccefb lapidc
conftare poteft.

^Aiius ejusdem ordinis.

Fig. 1

Pulcherrimum hoc inventum , intra
C J cryptam

20

DeFontium Artipciojis Strutluris.

cryptamaliquam,ambulacrum,hortumve
aptiffime collocabitur,melioris notaecon-
chis,coralliis, fculptilibus , ad figura pra>
fcnptum hinc inde comendum, &aqua-
rum valde prodigum.Qupdfi poculo cui-
dam aut ferculo cibandis oculis deftinato
mutuare hanc formam conftitueris , ne id
quidem inepte fa&um comperies.

Fons alius , effluviorum mole & imagi-

mbus multis conjpicuus,

Fig. H4-

Notabilem hsec inventio ftatuarum

magnitudinem , & aqua; multitudinem

expofcit. Pars fculptilium e mctallo con-

flari,mons reliqvus e ccementis aut tophis

fieri, conchisq; & fimilibus condecorari

poteft. Horto quidem alicui aut lacui

ornando convenit, fed aperta tamenpla-

nitie fuis catarractis & amceniore ftrepi-

tu dele&abilior.

Fontana flru&ura ampliffima , intra

lacum quendamfeu aquam re-

fidem locata^.

Fig. 1 1 5.

Copiofum hsec affluxum defiderat , e

fkxis melioris notae,quoad ftatuas, colum-

nam ac alveum inferiorem , fabricanda,

fuperioribus folis c metallo conflatis. Lo-

cum ipfi congruentem dabit ftagnantis

aqux medium. Ornatui autem addi quic-

quam veIdemi,pro lubitu,lociveStfun-

datoris conditione,poterit.

^Alia copiofiffim* aqu<e f$ multii-

rum fbtuarum,

Fig. i 1 6.

Monumentum in partas victorix me-

moriam erigendum hsec fiftit, menfarum

fpectaculo quoq; ac operi pyrobolico non

in conveniens. Fonti fi deftinetur,e me-

tallo fajxefacere fuperiora , inferioribus

topho feu afperiore lapidum genere con-
ftantibus fuoqj ornatu ami&is, confiiltis-
fimum foret.

Ejusdem generis adhuc alia->.
Fig. ii 7.
Medio cuidam horto, Iacui,patulovc
Ioco dicare hancftruc"turamaddecet,pa-
ratis omnibus e ccefb lapide , deccntiq;
magnitudine &c ornatu convenientiffimo
elaboratis- Cceterum quae de fimilium,
ad menfarum delicias aut opera pyrobo-
lica , applicatione fiiperius monuimus,
hic etiam obfervari &; artificis arbitratui
commiflum volumus.

Fons elegans aiius ,ftruilurce oatticte.
Fig. 1 1 s.

Jucundum hic fiftit fpectaculum , aquse
perpendiculariter fuperne &c impetuose
prorumpentis, ac in craterem fuperiorem
retrolapfe, indeq; porro quaterno efBu-
vio in imum alveum emanantis ; cui ci-
dem alveo , multangulari ut vidcs, aqua
multa diducliore forma, e binorum del-
phinorum conjun6tori£tu,pauI6 inferius
illabitur.

Ejusdem generis alius.
Fig, 119.

Eminet hic fuperne Herculis iraago,
cui alia,e. g. juftitiae, effigies, pro funda-
toris arbitrio , fubftitui poteft. Aqua fu-
perius e quadruplici, diverfi generis ani-
malium , inferius e totuplici delpfiino-
rum , ri&u emanans , ibi crateri, hie alveo
quadrangulari illabitur.

Claudit agmenfons 120"""- in Vrbis No-

rictforo primario etiamnum

confpiciendus.

Fig. i2o«

Huic ab antiquis usq; temporibusFor-

mofiSeuPulchri cognomen obtigit,anno

quippe

De Fontium Artificiofis Strutluris.

ii

mippc i } 6 1. ab architedis & opificibus j paulifper expatiari ferret animus , ad pul-

n^eniofiflimis ac famigeratiffimis exftrU-
*o\ multisq; vicibus poftidea renovato.
iius bafin intus circumftantfequehtes fta-
ixz , artificiofx manus operai
; i. Erhardus Gallie Rex.

i. Gothofiedus Dux BuUion<eus.

j. Carolus magmts Imperator^ _fc.
difce trium piorum Chriftiahorum hc^
nen tunc eft inditurru

Comitantur autem hos tres quoq; pii
jud«i,nominatina:
1 i. David ReX.

i. fo/ua Dux I/raeiimrum.

j. Judas Macchabtus.
C^uos immediate confequitur primario-
rum Ethnicorum triga > videlicet :
; i. HefforTrojanus.
i 2. Alexander Ataonus.

$. Julius C<efar, Primus R. I &c.
Praeter has ali# infuper, &C Biblica? qui-
dem,Patriarcharum,Prophetarum,Evan-
creliftarum &c. icones hincinde confpici-
iuntur,prout mox feqvutura narratio fu-
fius oftendet.

chrum, quem vocant, fontem in foro pri-
mario forte fbrtuna delatus , magnam ibi
adftantium fpectatorum turbam confpi-
ciebam. Caufam rei e fehe quodam ex-
pifcatus , hoc ferebam refpohii : In eo efle
ut fontis pulchri,quem Vocant, ftructura
reparetur ac rehovetur, idq; ideo, ne , fons
alius> a Sehatu AmplifTimo tunc ad D.Lau-
rentii noviter excitatus plebiq; mutabili
formofi appellatiohem hariter mereri vi-
fus,huic antiquiffimum Pulchri cogno-
men fbrte prariperet l, alveo igitUr cum
fuis iconibus jarridum renovato , coetera
quoq^ omnia artificiosa picforis manu il-
luftratum iri. Quo dicto difcedens,folum
meadferrei fepti fores relinquebat fenex.
Egc) vero introgredi aufus , arriice fatis ex-
cipiebar a Pi&ore ; ab eodemq; , quid vel-
lerhjinterrogatus, cum refpondiflem, ea
folum fini me adeffe ut celebratimmam
fontis ftru&uram contemplarer,ipfecon-
tinuo,arrepto bacillo, o&o Prophetarum,
de Chrifto vaticinatorum,icones mihi co-
monftrabat : Mofis primum,dein Aaronis

us oucLiucu -- ,/ , i ■ _

Hocpaucisaddendumeft,AnnoChri- fratris acPontificis: Pofthunc£/^»o

fti 1587. formofum hunc fontem de inte- mnium ciarifnme de Chrifti regno, nati

gro renovatum, &: inaurandis hinc inde

ejus partibus infumta effe nonagintaquin
que aureorum foliorum volumina, quo-
iumpretium(cumfingula 10. florenisve-
reant)950. florenorum numetum attingit.
Clathriferrei* qui extus ambiunt totarh
ftru&uram, ponderaht centenarios 101. &
pondo 47. iisq; deaurandis integrum auri
poiido infumptum effe communiter aefti-
mant ; ut novae inde 400. florenorUm im-
penfae exfurgant. Coeterafequens exponet

J^Qarratio de Noric<£ Vrbis Fonte
Pulchro , ««*' fyx*»fic diBo.

Anno Chrifti 1587. menfe Majo , cutri

Vitate,paiTione,morte&c.locutum : Mox
Jeremiam prophetam, qui Hierofolymas
fudaeis Babylonicam 70. annorum captivi-
tatem prsedixit^multaqj de JES U Salva-
tore in ahteceflum, Ut ccetetiqubq;, ex*
pofuit. Sequebatur£^^/>/cum Danie-
te, uterq; , ut antecedentes 6mnes , e faxo
durifrimo effigiati: Tumi/o/?^prophe-
ta , qui Jeroboami peccata taxando vitam
perdiderat : Tandem Amos odonarium
Prophetarurri nUmetum claudens.

Cum porto me deduceret artifex, &,
confpedis ego quibusdam fcutis ac arma-
turis,quid iftic rerum effet percontarer;

Tres,

22.

De Fontium Artipciofis Strutluris.

Trcs,inquitille,heic intueris ethnicos feu
gentiles omnium auguftiffimos&glorio-
fiflimos : &primo qnidem Ju/iumCt/a^
rem , RomaniOrbis Imperatorem 8tpri-
mum & felicifTimum , a Bruto tandem ia
curia Romana 23. vulncribus confonum,
prout Romanorum hiftoria* teftantur :

Secundus eft Alexander vere- Magnm
Orbis terrarum domitor, veneno tandem,
ut ferunt,enecatus.

Hetlor Trojanus tertio nomen eft ab
Acbitte devi£to ac interfecto.

Poft ho$ mihi porro tres pios Judasos
idem commonftrabat, ac primo quidem
locojofuam Ifraelitarum,divino juilu, du-
cem ac antcfignanum , qui , miraculorum
multorum interventu, in terram fanctam
eos ftrenui manu deduxit.

Dein Davidem regem , Virum ad nu-
tum ac votumDomini,tefte fcriptura,vi-
ta fun&um:

Tum Judam Maccafaum ,heroa. for-
tiflimum , &C legis divinse defenforem in-
defelTum ad ultimum usq; vitze halitum ,
proutMaccabaeorum hiftoria fufius edis-
ierit»

Tandem piorum Chriftianorum tri-
gam quoq; mihi oftendebat , nominatim :
Carolum Magnum primum Germano-
rum Imperatorem: deinceps Artum Gal-
lias regem; zcx.zmo dcmumG otbofredum
BuUionceum Ducem , miro omnes artifi-
cio effigiatos.

Extantprseterea eadem arte facl:a,quae
codemmanudu&ore confpicabar,Ele<5to-

Tum Rom. Imp. feptena fimulachra : ,Mo
guntinenfis primum, Archiepi/copi ac pc
Germaniam Archicancettarii : feinColo-
nienfis , Archiepifcopi & per Galliam Ar
cbicancellarii s x.umcTrevirenfis , perlta
liam Archicancettarii itidemq; Arcbie-
pifcopi : Mox Bohem orum regis ut Archi
pincern<e : inde Palatini ad Rhenum co-
mitis, Arcbi - dapiferi s poftea Saxonia
Ele&oris , ut Archimare/chatti i porrc
Brandenburgenfis, Arcbi-Camerarii &c
quae adeo cum novem prscedentibus fc
decim funt numero,vivisomnia fonticu
lis feu effluviis fpedtabiiia.

Aiveum undiquaq; ornant , quatuoi
Evangeliftarum , Mattbai , Marci ,Imu
zcjohannis , itemq; quatuor Ecdefiae an-
tiquae Dd.Gregorii, Auguftini, Ambrofu
& Hieronymi fiiperne eminentcs ima.
gines.

Cancelli deniq; ferrei, qui totam ftru-
cturam ambiunt^arTabre facUin formam
quinquangularem difpofiti,fedecim lon«
gurionibus firmati, ac binis, iisq; amplio-
ribus,foribus aditum patefacientes:Fron-
dofo item ac artificiofb ductu hinc inde a
peritiiTimis opificibus elaborati , ac fcris
deniq;robuftifIimis communiti.

Aquas deniq; fontis hujus univerfx

ferme urbis commodo deferviunt, lotri-

cibus praefertim , ac pifcatoribus ad pur-

ganda linteamina , & refocillandos pifces,

accommodas,prout quotidiana tefta-

tur expcricntia-,

Finis Tertias Partis.

/

%

•*"*& irV

I

r «MN

'«■«

,'Mst

ifjijh '/«2|» wu

Itif

^rf $*ifrsi

?«&«! '/'fj» *■■?,'«>

,■,,?&«' -tyV,* /»M

" $mw f'U'v> wffliN = '

I I» wss ™

IIWWWP

II W lf#l

f|g#

»*<ilA ',« «( +kiHh>'

8*8! -fc-- w

',",4*.,i'i> »'#,;i.S>o *»
''/'«i^ «WS n

,'i;,'iifc,ft^ '^",t.-'J> w

;:'^?S&

'«P

; '" tf/ov

'."f/i

' rjfe

t

I

I'

,v
-4. - *'

«Ss

■;>

9

1

. JTv^x

•*»L

•

!1

<

\ '

\

"">

f

i

^

•

-v,

s*

e.

«f

p

/

v

•

;

'

r\

r

pans^^————

!

j

I

/

'

>*•,/ /,_\\ s&J/ r^.

• 1

f

f

/

,-•

: *i

4

a

uV

• -

.

r

■j^„

* ■• .■ i ■

«riti •-;::;;<•/:■

;,:r u! r' • v ■ <■■■■,.-. , .,..,.-.

'-■■■"'■'. J.\'... 7

*^i vf «Jf ij -j ,.:..;.... • ': '•'■ ' ■ • '

SV* ^

;>'•' V-- '."«? P . •!•<!!:.:

!( : •

•;;-v,-"; •■^;':;vir;r •-«.:,'

■■•.;'*' i ".-■' • "'"'-■•

.*' f

f idir crftlicd i|t mi Jsudi Chnlh i j i^urc^ilrVtficric ^trrtnuiflti^teurt
1 V n»r>m, intnnj^rvleflcn bicgrgenmrrtLgcit £*iin|riirlj'cn 3iliVi iurnn.iiwfMcriw.
^V v „ c^ritn9cfcJen,un& te^cii^m^' ^. '--9

■'•'''''■'(l^flKli^iu^rpnnmanriKwmfutrtmjrtien ,£ar.!ui|t frmmm.o.cr?'iii'i (
mi*^ S^, roeictu* t>amabfcn ititt qclien jot^tlji-ri.o.co.t^iiicicn.

f 'i£fltt,:'-n'Tlintti reujij o £.CiiuW. +rTJfunft uni>rt»ie maims feiajst.loili aiuk an qanfo
•pfiinci C5ol Dt ^ar^ufaittmcn, tias aucn +00 f£g.c6"fltt fat

TWusFurflofUiiU- -

I

sflfl

SESIl*"-'

ARCHITECTURiE

CURIOSiE NOViE
P^tfJ1 QUARTA.

Quae

SEX ET TRIGINTA,CRYPTA

I

7§>

«

<S*C^^5

i

9

«81 R U M PA L AT I O RUM ' A (T V I R I- fmi

«

T^j®

O^

DARIORUM, GENUINAS ET AD VI-

VUM DELINEATAS EFFIGIES

EXHIBET,

Superadditis infiper quafi mantiflk
ioco

*>S

y&

1

§«$&

tgp Labyrinthorum & Arearum hortenfium ijllP

-^® « Schematifmis variis, conclavium ctiam principalium laquea- w$§^£*

ribus , five gypfato five fegmentato opere , exor- ^j^^p

nandis haut inconvenientibus. MmS^F

ii 4S 5J SH? -£> £ £ i i ik teii S&j

f^^^^S^SI^^^^S^^^^^^^Sft^^^SS^S^**^^^**^-^^

PRCXEMIUM

quartj: partis

AD

LECTOREM BENEVOLUM.

On eft equidem inftituti noftri , LECTOR BENEVOLE>
quid Architedura fit & in quibus confifht, helc edocere ,prafertim
cum apud antiquos non minus ac neotericos Scriptores & Archite-
tlos idipfum reperire abunde hceat : Sed adficicrum quorundam
IfumtuofaSyper Europam hinc inde vifendas , firutluras tuo obtutui
Jifiere,tu£^, ulteriori indagini exponere, tulit animus > annotntis breviter finguiarum
proportwne ,partibus ac divifionibus ^aliisq^notatu dignis,quantafieri potuit ddioen-
tia 3 itzi tamen ut earum rerum magis vel modb gnaro vel impofierum futuro ,plura
his & meliora fubjungendi libera detur potefias ac licentia^.

. Horum adificiorum intuitu liquet , Architetlonicam cum imperiis creviffe, &
decrefcente contra potefhte lapfam ejfe ac pejfitndatam i id quod mirum videri nemi-
ni debet , fiquidem vicloriofb ac pacato rerum flatu non defunt Adaonatibus magna
moliendi media,quibus imminuta ac decrefcente potentia defiituuntur.

^Qecfj, ficco , quodajunt ,pede pnetereundem eft, quos tdificandi cupido invafit
Opttmates^virtutibus plerun^deditos ^reiq^publica $molumento intentiores ef/esbe-
nefaciendo potius quam prxvaricando fuum pofteritati nomen commendare fata-
centes. Quantumvis enim , tum contribuendo tum ferviendo monumentis hujus-
modi erigendis adejfe , debitores fint fubditi, communi tnmen bono ifth<ec,quce com-
muni opera excitantur , dicarifas efl, non luxui fervire *f£ fuperbt<£ , ut AEoyptiact
ifi<ePjramides,quarum moli accumuland* nejcio quot centena laterummittia,preffs
plebecuU coquenda & paranda ^necejfaria eranL,.

Inter Jflendidijfima pariter ac utdiffima ,totius ' Europ£,<edificiafuo merito cenft-
jur hodie templum magnificentijfimum adDiv.Petri inurbe Romatcujus faciem 30,
hujus quartt partis , figura commonftrat > opus plus quam regium &hoc uno com
mendatiffimum , quod adgioriam DEI primum , dein absq^ pauperum preffura , a
piis quibusdam Pontificibus exfirutlumfuit.

^Principum aulas, Palatiorum, ambulacrorum , hortorum f$ hydraulicorum ope~
rum delicias, quarum partem prtfens exhibet Trafhtus , quod attinet , in iis exci=
Undis id cumprimis JpecTatum efitut fine magno (ubditorum dijpendio perficerentur.

a 2 Quando-

Gmndoquidem ettam curis angt quotidtanis & labores fubire non extguos^profuo-
r1^falute9Maanatesoportetsfas e(l eosdem aliquo *dtfictorum> bortorum &c •*<•
lefUmento ' citranimias Umen tffubdttis damnofas impenfas , recreart.

Cceterum quicquid hodte ftrutlurarum exUt, cum vetertbmGrtcorum ac Ro-
manorum tdtficiis ,ma<mitudinem quod attinet ac magnificentiam , ne conferendum
auidem eft> tefte Rom* velfolo Palatino montet cujm ambitus pr<eter Farnefws hor-
tos.tbeatra quo% aliqua , templa ac thermas ampkaitur hodte, Solt ohm Imperato-

rum auh afliwatm. .

Sic anmftiore multbjfatio clauditur fupertus-memoraU DPetrt Baftltca.quam
yintoniam quordam tberm<e fuis rudertbm etiamnum conjpicu*.

Quadruplam autem ejmdemBaftltcce amplitudinem conttnentDioctettamtker-
mt AMarcehno integr<e balneorum provincU , Cajfiodoro autem mtrabtlts ther-
marum mamttudo , non fine caufa ditt*. Neronis Palatium tntegn miharts lulta
circuitum complet> & \fhgnum ,mari$ infkr ,circumfeptum xdificttsfuiffe adurbtum
fheciem,refertSuetonius. , , ', "4

Q^fCateria quoq, iftis pretiofior multb & ornatus fflendidior ac modernts, obtigtt,
idciuod velfolum Jovis Capitoltni templum tefhri poteft, inauratis quippe tellum te~
Jis,in quam unam rem untum auri infumptum eft, quod untverfos memorau ad
D Petrt BaftUc* fumtm fuo pretio fuperabat , Lipfti qutppe Calculofex mtUiontbm
tquipollens. Vt Uceamus fores ac portas deauratas , a Vandalorum rege poftmo-
dum una cum teoulis ante - memoratis ablatas. n

Exufium igftur hocPalatium tfaNerone repuratum> Domus aurea appeUa-
tionem obttmit. Hmcfcomma in ipfum extttit : Romam urbem in domum com-
mutatam, qux multas ctiam provincias deglutiverit. Quot pnvatts tdifictts rumam,
idinftttuti,attulerit,factiejudtcare eft : Vt recleSuetoniuSynon m aha redamno-
(ioremNeronemquamin<edificandofuiffe,dtxeriL,.

Quis oBiwentas unquam^rea una columnas erexit , ut Gordtanm Rom.lmpe-
ratorNeronem etiam luxu fuperaturus , prout in via Prenefttna (ad Dtv. Eufebtt
bodte ) ettammm videre eft ? 6his audeat ejmmodt hodie moltrt ftruauram , qualts
jnForoTraianoexUt ? VtClaudtilmperatoris aqu*duam,qmbm a quadragejtmo
m£ lapide,per omnes montmm & collium tuberofiutes , aquas Romam deduxtti
itemcLCloacas Romanas ^Uceamm.

Quicquid autem horum ftt , acquiefcendum Umen effepuUmus ea , quamfemel
Guewrra pronunciavit/ententta. Veteres, tnquit,ac neoterict Arcbtteatfuautrt^
laude noncarent: Ntfiptura nobis,quam vetertbm .fuppetuffent difcendt medtayeo^
ctub ipfu (cienti* tffapienti* nunquam devemffemus s Gfuodft vetertbm,tnre una&
ahera,tantum admtntculhquantum nobis bodie^obttgiffet^non eft dubtum,ad majorem
multbfublimitatem & 'perfeaionem ipfos artes acfctenttas omnes eveauros futjje.
HabesmturbelcBENEVOLE LECTORipauculaqmdameprtctpuistdh
Maienumafuafacie tuisoculis expoftta , quibm , ubi grata fuife compertum
fuerit,impofterumplurafubfmentur. Vale mtertm^ Fave^.

INDEX

3

1 N D E X

QUARTjE PARTIS.

Opus hydrauliciim ampliffimum. Num» i •
Atrium , feu introitus in cryptam aliquam

pulcherrimus. 2«

Vilia feu a?des fuburbicas , elegantiflima? ftru-

clurx. 3*

Alias pariter amceniffimae. 4*

Prxdium fuburbanum fplendide sedificatum.

S*
Crypta qu«edam elegantioris formae» 6»

Domus luburbana pulcherrima. 7*

Fons amceniffimus ante cryptam quandam

locatus. 8*

Villa urbana cum crypta fcu fpelunca artifi-

ciali. 9»

/Edes hortenfes amceniffima;. . 1 o.

.Edificium fplendidiffimum cum adjuncta

crypta_s. 1 u

D, Petri montorii Rom. frontifpicium , cum

fonte, ante fores hujus extante , famige-

ratiffimo. 12.

Cry pta Ruelana in Gallia_?. 1 3 .

Alia inTanlai ejusdem Galliae vico vifenda_s.

14»

Adhuc alia aedibus hortenfibus juncla amce-
niffimis. 15*

CaflellumMerfeburgenfe inMifnia. 1 6.

Profpedus aulae Altenburgenfis in Mifnia. 1 7*
Sedis ducalis Gothanae facies. 1 8*

PalatiiVinarienfis fcenographia-?. 19»

Villa urbana Domini a Rechenberg,Dresdae

vifenda_5. 20*

Afchaffenburgenfis ad Mcenum arcis profpe-

clus* 2 1 .

Collegium Jefuitarum Monaci in Bavaria-?»

22»
Aulae Elecloralis Monacenfis Profpectus. 23.
Cryptoporticus formoflffima cum domo

Borghefe inMandragone propeRomam

urbem-j. 24»

iEdes fuburbicaria: deRincii in Gallia. 25.
Struclura fplendidiffima arcis de Vernevil in

Gallia_». 26.

Palatium Aureliani ducis , Parifiis in Gallia_s.

27.
PalatiumBarberiniin urbeRoma_s.

MazariniCardinaIisPalatium,ibid»

Bafilica D. Petri,ibidem.

Magni Ducis Florentini Palatiurru.

Ejusdem Palatii aulra five cavatdium.

Viridarium a poftica Palatiiparte fitum.

Infula ejusdem viridarii.

Ejusdem Magniducis Imp. Viridariurru.

Profpeclus fumtuofiffimi ac celebratiffimi,in
Hifpania, Monafterii , Efcurial commu-
niter appellati» 3 6,

2 8»

29.
30.

31.

3 2.

33»

34»
3 5«

FINIS INDICIS.

*3

^Primx

Trimx fiour& declaratio-

[Ciagraphiam haec fiftic opcris
:ujusdam hydraulici,fupra rrion-
Ecem aliquem aut , pro loci con-
ditioncin planitie quoq;,fi fuppetat aqua-
rum copia , collocandum , ftatuisq; lapi-
deis, aut e metallo conflatis fimulachris,
delphinis &c. aquam grato quodam ftri-
dore effundentibus inftruendum: diftin-
&a infuper tophorum concharumq; or-
natu, quse totum opus munit, macerio.
Cceterum non parum ipfi accedet gratize,
fi inter binas arborum feries collocatum
e longinquo fpectetur , prout artifici pe-
rito fatis ante notum eft.

Secunda Figura.

Veftibulum hxc depingit feu introi-

tum>in crypto-porticum quandam,amce-

nilTimam , cujus ante fores fontanaextat

ftru&ura alveo ampliffimo, fua diametro

n.autij". pedes ex&equante, circumfepta;

e cujus medio prominet ftylobata topho-

rum atperitate arridens,& huic infiftens

fcemella, quae corbe pomifero feu flori-

fero aquam iurfum expellit, ex alveo poft-

modum, in quem retrolabitur , occultis

canalibus derivandam Portarum&cce-

tera ornamenta tophis itidem &C conchis

conftare poflunt. Columna^ pedes qua-

tuordecim aut quindecim , pro loci ac

ftru&urae conditione , altse funto , Podio

fuperne feu ambulacro , coronidibus, tra-

beationibus , ftatuis 8c encarpis fcite ela-

boratis condecorato , oneratse ; &; haec o-

milia ad ordinis Dorici proportionem co-

ordinata.

Tertia Ft^ura.

Harum sedium forma cujusdam fluvii

ripas condecet , inferne, fi placet, crypto-
porticu quadam,fuperne exedra rotunda
fpeclabilis. Majoris ornatus & recreatio-
nis ergo fontana ftrudura elegans utrum-
que aedificii latus claudit, totamq; adeo
circumjacentem aream clathratus ambic
pluteus.

Figura quarta.

Praefentis quoq; ftru&urae facies non
parum deledat,aquis quippe ftagnantibus
undiq; immerfae,inter duos, editiores col-
liculos, quibus infidentes fatyri feu Trito-
nes aquam finuofis fius cornibus efflant.
Patulum cft ex omni parte 2edificium,me-
dio fui ftatuam giganteam petra: fa&iciae
infiftentem,6c aquas in infra locatum cra-
terem fimiliter effundentem , exhibens,
non injucundo fane fpecTaculo. Superne
eminet exedra rotunda,&circa hancpo-
dium arTabre fa&um,binisq;cochleis,po-
ne veftibuli pilas latentibus , acceffum.
Omnia tandem tophorum ornatu, intus
&cxtus> veftita funt.

Fioura quintn.

Villae cujusdam haec fcu pradii fubur-
bani delicias depingit ad aeftivandum ex-
optatiffimas. In atrio feu veftibulo fon-
tana cxtat ftrucTura viginti quinquc prx-
terpropter pedes alta , lata ocTodecim.
Pone hunc fontem hypsethratransverfim
erecTa eft unius contignationis altitudine^
ftatuisq; & torno fa&is e lapide clathris
exornata, qua patetutrinq; ad collaterales
contignationes aditus. Totum namq; ae-
dificium quatuor conftatturribus,camc-
ris & conclavibus ornatiflimis inftructis,
&per intermedias pergulas achypaethras,

tabula-

De Cryptarum JEdium^ Delicits.

S

tabularum geographicarum &C picturaru
ornatu fpe&abiles, connexis. Viridarium
tandem aparte pofticajun&umeft amce-
niffimum, cupreffis proceris , aliisq; frugi-
ferarum arborum generibus,diftinctum.
Fiqura Sexta.

Hxc extrinfecum oftentat ornatum ali-
cujus cryptse, eum in finem ad horti cu-
jusdam terminum editiore loco pofitx, ut
libere circumfpicere per omnes plagas li-
ceat. Ut amoenior eiTet hujus aedificii pro-
fpe&us, antica Panis, editiori 6v quatuor
effluviorum ftrepitu notabili colliculo,
jufta hominis ftatura , infidentis , effigie
condecorata eft. Latus alterum ad interi-
ora, via occultapatefacit. Diei feulumini
fuperne aditus,te£tis, ad artificis arbitri-
um,aperturis,patere poteft.
Septima Figura.

Intra pariter & extra urbem oble&a-
mento juxtaacornamento efle magnifica
hax ftru&ura poteft, cujus veftibulum pi-
fcinam ampliftimam , fiib crucis forma,
quadris undiq; claudit lapidibus. Ex uno
latere collis extat, quadruplici copiofo ef-
fluvio confpicuus , &C fupra hunc , dupla
hominis adulti ftatura , Hercules , clava
fua, adpedes proftrato aquivomo draconi
verbera minatus. E regione collis hujus
podium aliquod five hypsethra, fex topho
veftitis columnis incumbit,cujus umbra
aeftivis deambulationibus &:comeiTationi-
bus infervit. Aditum autem ad ejus fiipe-
riora, ipfa delineatio fatis commonftrat.
Fiqura OSfava.
Amceniffimus hic fons eft,&quatuor
aquivomis hippopotamis fpectabilis j Su-
pra hos eminet Neptunus dupla circiter
viri ftatura,faxo excifiis aut e metallo con-
flatus. Eftqjtota fontis altitudo,ab aquae

fuperficie numerata , triginta pedum, al-
veiqj amplitudo altitudini zequalis. Coe-
terum liberam , ante cryptam aut pala-
tium aliquod,aut intrahortum quendam,
hsec ftru&ura planitiem decer^.
Fioura Nona.

o

Rufticano equidem , quem vocant,de-
coro tamen ornatu, in hemicyclum difpo-
fita eft hujus villse urbanitas , ftatuis for-
mofiilimis, hyp<ethris 8£pergulis abunde
inftructa ; coenaculo item camcris &cu-
biculis fiiis diftincta. Majoris autem amce-
nitatis ergo lacui magno quadris lapidi-
bus circumfepto contiguse flinc hse jedes,
fontibus infuper elegantiffimis exornatse
&pluteo clathrato undiq; communitse,
proutfiguramintuenti manifefturn eft.
Decima Fiwra.

Hxc , perinde ut antecedens, urbanae
cujusdam villse, crypto porticus artificio-
fiffimi & fontium quorundam , effigiat
magnificentiam; Statuse ac ccetera orna-
menta duriore , Sc melioris notae, faxo ex-
fculptse funt : Formam autem ac divifio-
nem asdificiitotius,e parte dimidia,quam
diftinctiffime delineat praefens figura, fa-
cile licebit intelligerev.

Figura undecima.

Cryptoporticus hic delineaturfumtuo-
fiffima, &fiipra hanc exedra octangularis
formofiffima, 24. pedes eminens. Inte-
grum sedificium crucis formam habet,&
ex altero latere fcalam , ftatuis ultra vulga-
rem hominis adulti ftaturam aflurgenti-
bus exornatam. Extat & aliud conclave
ante memoratam exedram , id quod per
fcalas patet afcenfus , inde porro peranne-
xas pergulas,ad alias his fimiles sedes,con-
ceflb transitu. Fons quoq; amcenilSmus
e regione hujus asdificii dele&at, triginta

circiter

De CrypUrum /Fdiumcfc Deliciis.

circiter pedes altus , fortunaeq* fuperne
emincntis effigie, nec non quatuor aliis,
infra hujus concham fedentibus & anni
tempeftates prsefigurantibus ftatuis , ha-
rumq; tandem effluviis fpe&abilis. Pof-
funt etiam fuperioribus, quatuor menia-
nbrum,hypjethris vel ftatuae vel vafa flo-
rifera fuperimponi : Eftq; tandem totius
inferioris contignationis altitudo, usq; ad
podiorum clathros feu loricas , 18. aut 19.
circiter pedurau

Fwura duodecima,

Exhibethaec frontifpicium bafilicxD*
Petri montorii, in urbe Roma fupra mon-
tem Janiculum (a Jano ibi fepuko ficap-
pellatum)etiamnum vifendae.

Hxc primuminMonachorum eratpo-
teftate : de reli&um autem ab iftis poftmo-
dum locum tam Sandum Galli quidam
devotiores habitare occipiebant.

Anno 1471. vocavit e Portugallia Ro-
mam Sixtus IV, S. Amadeum Francifca-
num,quem propter fmgularis fanditatis
famam fibi confeflionarium exoptabat;
ejusq; adeo Jrancifcanorum puta, ordini
hoc templum in manus tradidit: unde in
medio hujus etiamnum commonftratur
quadra marmorea.cui, precaturus hic fan-
aus , flexis genibus incubuerit.

lnterim accidit, ut Ferdinando Hifpa-
norum regi , in fterili conjugio viventi

Altare hujusSacelli primarium Paulus
III. Pontifex privilegiis , demortuorum
animabus proficuis,&:indulgentiis plena-
riis a Pasfionis Dominica ad O&avam
usq; Pafchatis donavit ; Melmm Cardina-
lis autem poftea magnifice reparavit.

Poftmodum \Sixto ^.Pontifice con-
fecratumefthoc templum» RaffaeleVr-
£/w^altarequadratum magnum, Fratre
Baftian delPwmbo autem aram flagellatii
Chrifti expingentibus ; pientisfimis de-
niq; Francifcanis vitx fan&itate monafte..
rium exornantibus.

Tandem Raimondi Genuenfes Orna-
tum hujus bafilicae non parum augebant:
magnifica admodum facelli cujusdam,e
marmore purisfimo & artificiofisfime cla-
borato excitati, ftru&ura, quas binis poft-
modum ejus profapiae facerdotibus fepul-
turae locum dedit.

Anno i^oj.ciimexefa circumcirca,cre-
bro pluviarum lapfa torrentiumq; pejr
montis declivitatem rapide defluentiuna
impetu , terra toti aedificio ruinam mini-
tari videretur,obtinuit Ferdinandm Pa-
cecbo , Pbilippi III. Hifpaniarum Regis
tuncRomx legatus, a regiaS. M. ut hoc
tam pretiofum fuorum Majorum monu-
mentum corruere ne pateretur. Mceniis
ergo hoc feptum vere- regiis , montiscj;
qua patebat a{cenfus,acclivitas latis utrin-

&mam,ficolophonem addihuic*- hsqumulamhorti.nuncStatu poeca: fe-

dtfco.&repararifundamentahujusmo- pu ehrum exrat;qum&pauIomrenusfc-

cnneio,o<.i v , pUlchrumNuma:PompiluSecundiRoni.

""SSdcte etiam eventus Viri fari&i regis, quod una cum quibusdam ipfius lU

vancimo: atq;hmcregia qu.dam ibi re- bns 5* -nos poft ems obrtum (Pluuo

lida monumenta, loco fan&o prafertim
crucifixiPetri confpicua ; itemq; facellum
rotundum in ifto templo ereftum, Bra-
mantts Architedi non fatis atfimandum
artificium^.

referente) inventum eft. Area quoq; am-
pliflima ante templi fores in formam qua-
drati complanata , murisqj robuftiflimis
cin&a &ftatuminata_.

E media

De Crypturum /Edium^ Deiicits.

E media hac area porro religiofiorum
quorundam Zelus excitavit amceniflimx
itructurse fontem, qui fua effluvia mutua-
tur ab alio , haut procul diflito , &C a Pau-
lo V. Pontifice in cacumine montis hujus
ere£to,prout e frontifpicioftru&uradege-
re cft. Sic enim fontis habet infcriptio :

PAULUS V. PONT. MAX.

nAQUAM IN AKGQ. ^BRACCl ANENSI

SALUBERRIMIS E FONTIBUS COL.

LECTAM y ETERIBUS AQUM ALSI

ENTINAB. DUCTIBUS RESTITUTIS

NOFISQUE ADDITIS

XXX. AB MlLlARlO <T>UX1T

<lANNO dom. M. DC. XII.

q>ONTIF ICATUS SVl SEPTIMO.

Vlde fupra figuram 28.PartisTertiae.

Haec aqua ab Auguflo quondam Impe-
ratore in partem urbis ultra-Tiberi-
nam, Augufbe cognomen ab ipfo forti-
tam,deduc~taerat.

Paulo poft vel tubulorum vetuftas, vel
Barbarorum infultus hanc urbi commo

Alterum, Braccianenfem agrum refpi-
ciens,itahabet:

PAULUS V. ROM. PONT. OPT»

MAX.

priori duclu longtjpmi temporis injurta

plane dtruto ,/ubiimiorem firmiorem% dfun-

damentis extruxit.

tANNO SALVTIS M. DC. IX. PONT.V.

Figura Decima Tertia.

Sumtuofam iterum acartificiofiflimam,
Cryptoporticus Ruelana; in Gallia, ftru-
duram hasc pi£tura efEgiat, cui proximas
funt aedes qusedam magnificse , nec non
catarrha&arum ftrepitus amceniflimus ,
prope pagum quendam , unius milliaris
intervallo a S. Germain en Laae Parifios
verfus fitum : Qux omnia, fatis ante hor-
torum , fontium pifcinarum , foffarum ,
ambulacrorum , nemorum , labyrintho-
rum&Caquasductuum deliciis abundantia,
&olimregio HEINRICI IV. Sartori,

ditatem eripuerunt, usq; dum Adrianm l " Motfet, propria , de novo magnirice ex-

Pontifex reparato fontc,eampoftlimini6 ! citariCardinalisi?/*//^curavit. Inter

quafi reftitueret. Sed rurfus amifTam fii-

pra . hudatus.Paulus V. nomine,pontifex

magno fumtu retulit , aquaeductu 35. mi-

iiaria longo ad urb is portam,indeq;por-

ro ad magnifam hanc ftrudturam dire-

cl:o, quae hauftam hinc aquam per alias ur-

bis partes variediftribuit,multorumhinc

inde fonticulorum genitrix.

Dehoc PAULI QUINTI pon-

tificis opercduplex extat memoriale ex-

tra urbem ad Portas fornicem , quorum

altetum ex urbis oppofito haec legenda

' fiftit:

PAULUS V. ROM. PONTIFEX
OPT. MAX.

Aqu* duBus ab Auoufto Ctfare extru-

ftos,a.vHongiqua vetujhte collap/os,in amplio-

rem fbrmam reftituit.
tANNO SALVTIS M, DC. IX, PONT. F.

alia hortus aurantiorum malorum feracis-
fimus hoc loco vifendus eft.

Decima Quartzi Ftoura.

Alia hic cryptoporticus afperitate qua-
drarum 8c infigni fculptilium ornatu gra-
ta , in ejusdem Galliae vico Tanlay con-
fpicienda , depingitur. Prope hinc abeft
arx n\avnihca,ad Armancon fluvium,in-
ter ^Tonnerre &c Ancy le Franc, fita ; cu-
jus interior & exterior ftructura , horti ,
Canales , fontes , cryptae , vivaria &C. non
fine ftupore fpe&antur.

Decima Quinta Fiaura.

Novam hsec effigies cryptam&villam

urbanam exponit, monticontiguam,hor-

torumq; , pifcinarum , hypeethrarum , exe-

drarum&c. deliciis amceni0imam,prout

b exterior

8_

cxterior ejus facies e prasfenti figura cla-

rius elucefcic

SexU-decima Figura.
Arx ifthax ad Salam fluvium fita eft
Aierfeburot in Misnia, duobus ab HalaSa-
xonum miliaribus j frontifpiciorum ele-
gantia turriumq; fublimitate , oppidum
verfus,*fpe&abilis ; itemq; conclavium
ornatu intus,extus amoenisviridariiscon-

fpicua..

Decima Septima Figura.
H*ec figura profpectum fiftit aulae du-

De CrypUrum Aidiumcfe Deliciis.

dt,hoc munimentum,poftea vcro anno ji.
reparatum; tum fequenti i/66,obfefTum,
proximo 67. folo denuo asquatum,&:nunc
tandem conclavibus, facello, fenaculo,fta-
bulis&c. ducali fede dignis exornatum.

Decima nona Figura.

Sequitur Vinarienfe Palatium,Concla-
viumprincipalium,viridariorum,aularum
feu exedrarum, a?diumq; hortenfium or-
natu fpectatiffimum. Alluitur Ilma flu-
vio , exiguo ifto quidem, fed inundationi-
bus damnofo; fiquidem anno 1613, Majo
calis Altenburgenfis in Misnia , quam , Li- f j pulveraria, pons item & bal

pfia quinq; milliaribus di&mtem^Pleiflen
burgum olim, ab alluente Pieifla fluvio,di-
ctam volunt , loco amoenifTimo fupra
montem editiorem locatam , fuoq; fron-
tifpicio, ex oppido vicino fpe&antibus,
arridentenu

Hortus etiam ipfi adjacet ampliftimus
&.fpe£tatu dignus,in areas diverfas parti-
tus, nemore quodam infuper , asdibus ac
hydraulicis operibus diverfis , nec non
plantarum variis generibus, rebusq; ad re-
creationem facientibus aliis , inftru&us.
Fioura decima oEhiva.

Hac facie Gotbani ducis in Thuringia
fedes eft confpicua,paucis ab hinc annis
refiifcitata.aggere communita, &$ mbW
pcin cognominata-.

Invi&am olim & expugnatu tantum
non impoftibilem judicabant,poftquama
Balthafare Thuringiae Landgravio pri-
mum,dein \Gwtlielmo Saxoniae duce,&
maxime tandem 1530. &: feqq. annis , o&o
vel novemmillium hominumquotidiana
&C continua opera,undecim annorum fpa-
tio, circumvallata &<8timmtnfiiin appel-
lata eflet Enimvero captivo poftmodum
Anno 1547. Johanne Fridertco Saxonix

neum fpIendidiiTimum, macellum, aliaq;
publica zedificia,una cum arcis propugna-
culo, ejus aeftu ac rapiditate corruerunt.

Fioura Vioefima.

o O '

Prsefentes xdes, antiqua? quidemat de-
coras tamen ftru&urze, conclavibus acco-
modis &£ ampliore inferius ambulacro in*
ftru&ae, afcenfu item feu cochlea dupli-
ci , per binas ad latera turres , patulse, ante
Dresdam urbem extant in viridario Do-
mini a Kechenberg Camerarii Ele6toralis
&urbisPrxfe6ti; qui Anno 1653. quarto
menfis Junii die, D. Johanni Sacro Prin-
cipibusq; adeo nominali , Sereniffimum
Saxoniae Electorem , gloriofiflimae me-
morias , cum fucceflbre filio, utriusq; con-
juge &C hos comitante Nobilitate , intra
has ipfas asdes, epulofolemni,quam lau-
tiflime excepic

Vigefima Prima Figura.

Profpe&um hax fiftit arcis Afchaffen- „
burgenfis ad Mcenum , cisFrancofurtum,
fitee &fpeciofifTim<e, quam Moguntinus
Ele&or, Johannes Schweickard , Anno
16 11. Georgii ifaebtuifjwe Architecli
confilio ac du&u excitavit, cavaedio fpe-

Ele£tore,dirutum eft,a La&aro Schwen- ciofb intus quadrata forma patulam, cujus

unum

De Crypturum /Edium^, Deliciis.

unumlatuscentum eft ac feptuagintape-
dum 8c amplius. iEdificia , quae hoc am-
biunt> triftega funt, 6c accommoda qui-
dem , quamvis humiliora; turribus etiam,
ad fingulos quatuor angulos , munitifTi-
mis , fuaq; fuperne periodo feu pergula
formofis, inftru&a.

Deniq; facellum e regione introitus, a
finiftris vifitur exornatiffimum , itemq;
cella fubterranea ampliffima totum arcis
ambitum comprehendens.

FiwraVtgefima Secunda*

Jefuitarum cum Collegio templum hic
vides, AmiceLedl:or,quod extat Monaci
in Bavaria, Italorum more fpeciose admo-
dum ac magno fumptu exftrudtum. Prae-
primis autemfpe&abiles inibi funt pi&u-
tx ac arse elegantiftim2e,6Cpra^coeteris,in-
trachorum ampliorem, altare fublimius
feu primarium, e cujus regione pendula
vifitur, jo. marcarum pondere, lampas ar-
gentea. Extat ibidemftylobataebenofeu
lignoGuajaco fcite elaborata,cumfuper-
impofita pelvi, aquse luftralis receptacu-
lo , quod fuis manibus tenet ante fitum
angeli, metallici fimulachrum : pone hanc
pelvim porro crux admodum fublimis ex
eodemGuajaco ligno dedolata cum affi-
xa metallica Chrifti imagine : itemq; fii-
pra bafin pariter ebeneam,Mariae Magda-
lenx, e metallo iterum conflata, effigies,
quse crucem amplexa calvariam fibiadja-
centem habet cumuno offium pari, ejus-
dem materiae.

Subter hunc Chorum latetBavariseDu-
cum fepultura cui RenaU Lotharingien-
fis, Ducis Guilielmi con jux, anno 1 602, die
13. Maji defundta, primum, loculo ftan-
neo, illataeft.

Vifuntur in hoc templo bina Orga-

item clathratri per totum templi ambi-
tum : Pavimentum puro marmure ftra-
tum eft : Pone chorum conclavia qua^dam
latent feu cellula? , thefauri Jefuitici pre-
tiofiffimi , arcularum , puta , aurearum ar-
gentearum aliorumq; ejusdem materiae
vafbrum , imaginum , monftrantiarum , ut
vocant , reliquiarum, vafculorum gemmis
ac prctiofis lapidibus diftinctorum, tapc-
tium,facrarum veftium&c. cuftodiae; ac
juxta has facellum quoddam formofiffi-
mum,fub quo fornix, eorundem fepultu-
rse dedicata^

Extus bina patet hoc templum porta,
frontifpicii fpecieadmirandum. Superne
J E S U S eminet cum pomo majeftatis in-
dice ; infra hunc Otto Bavarise Dux , Sc
paulo inferius Sex alii,ejusdemprofapiae,
Duces; &C tandem totidem,mixtiDuci-
bus , Csefares , omnes e marmore purifli-
mo, juftahominis adulti ftatura.

Ex ultimoSenario Guilielmi Ducis eft

effigies, manu templum tenens , addita,

aureis rubro marmori incifis literis, hac

infcriptione ;

Guilelmw,Comes Palatinus Rheni, utri-

usfy ^BavarU T>ux, cPatronus& Fundator,

Inter utramq; inferius portam media
confpicitur Archangeli Michaelis cum
dracone imago , magna admodum & fpe-
ciofa, itemq; Bavarum infigne e metallo
conflaturrL/.

Deniq; talis interior hujus templi pro-
fpedtus eft,utomniplanefulcro feu colu-
mine carere videatur.

Contiguum huic Collegium ejus eft
amplitudinis&capacitatis , ut aute regix
fubire vices commodiffime pofTet ; diver-
fis inftrudtum cavsediis ac hortis, concla-
vibus innumeris , ccenaculis , refedtoriis,
Scholis, exedris &c. amceniffimis; & odV

napneumatica juxta fepofita, ambones ingentiscircumcircafeneftrispervium.

b 2 Incom-

IO

De Crjpturum AEdmma^ Deltciis.

Incomparabile quondam in Europa ha-
bicum eft , & ab Efcuriali Hifpanico fe-
cundurru

Vivefima Tertia Figura.

Inreriorem hsec &exteriorem fiftit (iim-
tuofiflimi Monacenfis in Bavaria Palatii,

lapidibus ftrata funt marmori non abfimi-
libus,alia femperatq; alia forma difpofi-
tis ; necaurodeniq; neq; pichiris parfiim
eft Pervia fimt conclavia omnia,patence
ex uno in alterum tranfitu, fed ita tamen
ut fingulis quoq; peculiaris pateat , in

T„ porticum quendam produ&iorem,exitus,
vule;obieneHct)cPeappellati,taciem. In- \\ *a .r

o . j- rr- !, 4,M -.v Inter alia ccenaculum ahquod amplum

troeunti cavaedium apentur oblongum , e

quo porro aliud orbiculare ac capaciffi-
mum , &: intra hoc alveus fontanus ele-
gans, ftacuisq; condecoratus, confpicicur.
A dextra ftatim introitus parte arcis

valde fpectatu dignum eft,ob menfam feu
tabulam intus locata, qu^e, inteftino quo-
dam operemufico inftrucla, remotisob-
ftaculis & pauculo apparatu antecedente,

fiia fponce ac propno motu , concentibus
templum five facellum auhcum, cc mcra F. r r K , , „.

i. . ,-• m n- mulicis lpectatoris aures demulcet. Hinc

hocaltareeerepiumjaliisminonbusitipa-j . r

^L ^? i. ,• ri in auud ampliflimum conclave tranlitur,

tum,extat. Panesambiensauhcorumiel- .JT . <- • -

,. „J r ... o- Cr , ! lacunaniceno2raphicoconipicuu,qu!p-

hsfivefedibus veftitus, & ex altans oppo- 1 j r * n

r n. • r r /: ' pe quod , planum revera exiftens , pro-

fito muficorum proceftnum fuipenium , £ *i t Y *r

. , ^ n. • / ui- ; irunditatem tamen aliquam habere, oC

eft. A dextns Oratonum eft m fublimi, \c. r r l

. . . , r ■ . r • lornicatum quaii ieu cameratum apparet.

unde pnncipes defpiciunt. Fornix cum 7 r r

. t, r rr • • Qr ,^/?_ ! Panetes lmperatorum quorundam lma-

panetibus opere gypfaco varns&verfico- , ^

loribus emblematum du&ibus exornata &

eft; pavimenrum jafpide, Agate, aliisq; id

In hoc magnum conclave feu triclinium
via quoq; eft per porticum quandam lon-

genus p • lgiflimam,hiftoriarumBavaricarumpicT:u

Altare magnum argento excuium eft; & , ., c \V-__,

cujus interior tabula,demifla aliam,pari-

ter argenteam, oftentat; utadeo condu-
plicatum iftud fic,mulcaium reliquiarum
receptaculum.

Cceterum,penetraliaPalatiiquodatti-
net , conclave Eledoris hortum , Duciflae ,
viam publicam fpectat.

Reliqua, hofpitalia , maximam partem
introrium , longa ferie fe mutuo confe-
quentia,eo ordine ut hypocaufta,fornaci-
bus pellucentibusfplendida,exuna parte
cubiculum,ex altcra receffum aliquem feu
conclave min ufculum , habeanc.

Camini politiflimi funt adeo ut intuen-
tis fpeciem fpeculoru inftar repercuciant.
Harc pono hinc inde legitur infcriptio:
Maximdianm Bavari* Dux. Pavimenta

ras exhibentem , feneftris quamplurimis
patulam , cervbrum &C caprearum variis ,
ac rara quadam moftrofitate formofis,cor-
nibus,ex ucraq; parte fiiperius, exornatam.

Sub quacuor fiipra dictis principurrt
conclavibusin ima planitie novem vifiin-
tur fbrnicatae canierx , figuris variis a Pe-
tro Candido expictepars , Caminorum &
coronarum five proje&urarum quibus ta-
petes adhaerent, antiqua fculptura confpi-
cua?, aeriq; liberum tranfitu permittentes.

Pavimenta lapidibus albis ac cceruleis,
ad exemplum infignisBavarici,alternatim
ftrata fiint ; januarum poftes &: ccetera;
trabeationes omnes inauratar.

Paulo fubtus Antiauarium eft amplitu-
dineparicer&longicudine notabilc. Sub

introi-

De Crjptarum Aldiumfy Deliciis .

ii

introitum, ex utraq; parte abacus magnus,
bc fupra hos urcei & crateres elegantes,
aliaq; gentilibus olim ufitata vaforumge-
nera, extant ; medio deniq; loco Cami-
nus amplior , infigni Bavarico ftatuisq;
exornatus.

Ubi ternis gradibus defcenfum eft, ob-
tutui fe fiftit oblongior quaedam tabulata-
pete duplicato te£h ambituq; marmoreo
cincta j dC fupra eam quidem animalcula
quaedam ac vafa florifera e metallo confla-
ta,politiffima, adeo ut gemmulis diftin-
c~ta videantur.

Ad hujus tabulseterminos binas ftatuae
jacet,alteraHerculis cumleonino tergore,
quamloci tefferam efTe ferunt ; alteranu-
da: foemell£,fuper faccocubantis imago

Ante hocStatuarium diaeta eft minoris
amplitudinis , & intra hanc crypto - porti-
cus picturis illuftrata. Intus labrum pofi-
tum eft lapideum, & circa hunc aliquot, e
coralliis , conchis, metallis, lapidibus, pi-
fcium oftibus, & fimilibus compofitse. In
fublimi pendet Mercurius inauratus. Ex
utraq; parte januse fiint ex oppofito fibi re-
fpondentes,atq; imaginibus, labra fuis ma-
nibus portantibus, altera barbati viri,al-
tera foemellae,condecoratae. Juxta has aliae
dux januse, Vicinsetabulis quibusdam la-
pideis,muro affixis SCantiqua quorundam
capitum forma fuperne confpicuis. Mox
binze rurfiis januse, adeoq;fenx ex utroq;
latere , fingulse fingulis refpondentes, cum
picturis in fublimi Ipedtatiftimis. Pavi-

Hinc porro per Antiquarium defcen- mentumalternisalborumaccceruleorura

ditur, quamvis in fublimiquoq;marmo-
reus ambitus utrinq; extet.

Ex utraq;parte inlongum patettrigin-
ta quatuor feneftris , fex , intcr binas quas-
vis locatis ordine ftatuis,cum fubditafin-
gularum, &: aureis quidem literis atro la-
pidi infcripta, nomenclatura. Singulis fe-
neftris fuperne adpi&a eft urbis alicujus
Bavaricse ichnographia, & intra fomicem
ex utraqj feneftrx parte binas arces vel bi-
na monafteria cum agro circumjacente.
Omnes undiquaq; proje&urae ac trabeati-
ones feu coronse atro conftant & politiiTi-
mo marmore , ut integri Antiquarii feu
ftatuarii fpeciesinde refplendefcat. Pavi-
mentum vero rubro ac cceruleo lapide
. mixtim ftratum eft.

Progrefliis per antiquarium , aliquot
iterum gradibus afcendes, &antiquam,
infantuli cujusdam fmiftro brachio in-
cumbentis, ftatuam confpicies ; in fron-
tifpicio autem, e regione camini, amplio-
ris portae formam cum fella feu cathedra
fublimiori.

lapidum quadris,ut ccetera,diftin£tum.

Ex hac diaeta in hortum ampliflimum
quadrangularem & quadripartitum via
eft : areai fingulae candido marmore am-
biuntur , fiiiq; medio fontes emittunt ad
irrigandos pulvinos.

Medio quoq; inter iftas quatuor areas
loco ubi viarum eft decuflatio , alveus ex-
tat metallicus bafi formoflori fuperimpo-
fitus , cujus margini quaedam antiquitatis
fimulacra incumbunt. In medio Perfeus
eminet e metallo pariter factus, Ixva. Me-
dufe caput , enfemq; dextra tenens ; ad
pedes vero pro volutum habens truncum
capite mancum ; e cujus collo non aliter
aqua, quam fanguis ex hominis decollati
venis jugularibus , exfilit.

Feneftrarum interftitia fingula perto-
tum muri ambitum lapideas oftentant fta-
tuas. Ex una horti parte, & cditiore qui-
dcm loco, podium extat feu hypaethra, in-
auratis cancellis , vafibusq; floriferis cir-
cumcirca fpe&abilis ; quas pofteriora fuo

b 3 flngula

12,

De GypUrum Aidiumfy Delicits.

fmgula tegmine contra folis seftum aerisq; amplexu hxrens delphinus magnam aquas

intemperiem communita fiint.

Vix omnes candidiore fabulo ftrata?,ne
gramen&lolium fuccrefcant: alicubi et-
iam, prxcipue circa cryptam,lapillis albis
ac cceruleis , ex Italia adportatis.

In altero horto periftylium quoddam
primo loco fubitur,e quo patet undiq^per
hortum totum profpe&us. Pavimentum
marmoreumeft,fuiq; medio columnam
erigit aliquos fonticuloru radiolos emit-
tentem, alveus quoq;extat metallicus no-
tabilis capacitatis , cujus marginibus in-
cumbentes ftatux fuis pariter effluviis ra-
diant: Binasporro ftatux&xandidifTimse
quidem intra parictem oppofitas xdiculas
feu cavitates,atris e marmore ftylobatis in-
fiftunt : Paries ipfe colorum vario du&u
diftin&us: Tres demqi Petri Candidt pi-
<5lur£e in lacunari confpicux.

Ex hoc periftylio progreflis dextrorfum
juxta maceriem varii generis arbufculae
fibi invicem decenter implexas , vifendx
objiciuntur:

Siniftrorfum pergula produ&ior, fta-
tuis quibusdam & falconum imaginibus
intus exornata^.

Intra hortum antiquarum ftatuarum
pe£tora , fuis jediculis inclufa , utrinqj in
fiiblimi confpiciuntur. Horti figura ob-
longaeft,o6to areis divifa,quarum fexdu-
metofeptae, refiduae duae faxo nitidomu-
nitae funt : angulis dumetorum fingulis,
itemq; ad laterum fingulorum medietates,
ramofe qusedam eminent arbufculse : in-
tra areolas varia florumgenera.

E regione fupra memorati periftylii, ad
horti terminum,pi(cina quxdam amplior
confpicitur, cceruleo alvei colore formo-
(a : Et primo quidem ibi loco collkulis
quibusdam infiftit giganteum par, e me-
tallo, hominum fiveTritomim,quorum

copiam fiio riclu expuit : collateralibus
impofiti petrisSatyri fiia quoq;oftentant
effluvia.

Exoppofito hujus montis magna qua>
dam ac petrofa tuberofitas , five crypta
qusedam extat, & fupra hanc fceminat cu-
jusdam,e metallo,fimulacrum jufta homi-
nis adulti ftatura. Hujus pileum quernas
frondes ornant , faltuum Bavaricorum in-
dices : dextrum brachium veftit cervinum
tergus, cum adhaerente cornuto capite, fe-
rarum in Bavaria fignum : laeva manus fpi-
cam tenet , frumentorum indicium : ad
pedes provolutum dolium,veneta inferio-
ris Bavarias fignat, & huic adpofitum la-
brum falarium , ejusdem territorii falina.
Circapetram pifces,cochleae, conchsevi-
funtur, pifcinarum & aquarum notar. An-
terius adftat cum urfo canis , uterq; aqui-
vomus, & infignis magnitudinis, cujus ge-
neris & molis animalia ibidem loci reperi-
ri, hoc ipfb indicatur. Mons ipfe ex aere ac
metallis variigeneris compofitus eft,ut fb-
dinarum divitias indigitaret, utrinq; vafta
leonis amei mole ftipatus. Cceterum ex
omnibus iftis petris ac montibus florum
& herbarum varia fuccrefcunt genera,
quorum femina per ipfos data opera di-
fperfafunt.

Majoris hujus montis latera minutio-
res aliquot hinc inde claudunt colliculi
fuis effluviis ac fimulachris conipicui.

A dorfo montis muro pifcina,in hemi-
cycli formam, ambitur, formose piclo &C
ftatuarum metallicarum ornatu claro. Su-
pra pifcinam decuflatim via eft , lapillis
italicis albis ac cceruleis , alterna rhom-
borum mixtura , ad infignium Bavarico-
rum exemplum ftrata. Intus efoces,tal-
mones, auratse, natanL

Ex uno pifcinse latere xdcs extant ro-

tundae

De Crypturum dEdiumofoDeliciU.

tf

tunda? (quas vernaculo idiomate &38 2\0I1'
becl appellant) cum Pegafi metallica, fiipe-
rius eminente,effigie. Interius hemifphse-
rium cum parietibus,novemMufarum,a
Petro Candido pi<5tas, imagines exhibec

Medio loco menfa octangularis pofita
eft,Florentiaefabrefactaex atro marmore,
fed gemmis variis, du&u vario, in flofcu-
jorum formam, fic diftin&o,ut pictum vi-
deatur. Extrinfecus circa fupernum he-
mifphserium , paulo infra Pegafi fimula-
chrum,ali£quoq;ftatU2e in orbem difpo-
Cizx funt.

Ex altero porro latere cryptaexftructa
eft in eandem fere formam, quam fupra in
Antiquario contemplati fumus.

Preter hasc in eodem horto,infans prae-
fepio feucunis impofitus, itemq; alii bini
hujus vertici adfiftentes , ex albo lapide fa-
cti omnes,confpiciuntur,fuis effluviis,qu<e
in alvcum pariter lapideum prorundunt ,
arridentes. Circumcirca multum ceris,
lapidis Lazuli, Agatis, Chryftalli, corallio
rum,concharum &c refplendet: adlate-
ra tabuk pi&ae nitent & antiquitatis mo-
numenta^.

Tandem in fublimitate novae hujus ar-
cis (cujus magnificentiam ha&enus levi-
ter attigimus)rotunda fuperne prominet
exedra (Cupola Italis)quae quatuor rerreis,
totidemq; ligneis januis, in plurima palatii
conclavia, tranfitum decuffatim patefacit.

Vigejima Quartn Figura.
Cryptoporticus haec,formofiffima cum
• domo Borghefi in mondragone prope Ro-
mam, ab Altn, emps Cardinale primum,
poftmodum a Scipione Borghefi, , itidem
Cardinale,magno fumtu & regia quadam
magnificentia exftru&a eft. ^Ediumftru-
clura Gioann deSanti Architectumauto-
rem laudat,elegantiffima conclavium pro-

portione fpectabilis , prout ipfius ichno-
graphia in Itiner.Ital. Jofephi J^urf cnbac^s
Seniorisjfol.ijj. fig-13. vifenda, contefta-
tur. De ccetero in totum Romanu agrum,
omnesq; hujus convalles quafl dominium
habet admirandum hoc asdificium ob uv
fignem fuam, qua eminet, celfitudinem.

Greqorim XIII. Pontifex hoc seftivare
loco plerunq; folebat. Habet enim prze-
ter cceteras commoditates , ambulacrum
longiffime excurrens,amphitheatrum ma-
gnihcum, cavaedia ampliifima, vineta,oli-
veta, arboreta , nemora , agrumq; circum -
circa Iatisfimum; adeo utvillahac ampli-
orem & commodiorem tota non habeac
Italia-. /

Figura vigefima quinta.

Arx hsec feu villa potius urbana^? Rin»
cii a Monfieur Bordier RegiiConfilii Se-
cretario, regiorum redituum per Galliam
Infpe&ore,fundataeft,tribusaParifiismil-
liaribus ; Cujus profpectum &f1:ru<5ruram,
cum amcenisfimo, quod adjacet ipfi, viri-
dario,ipfa figurafatis exponit*
Vigefimafixta Figura.

Magnifica hsec , & fumtuofisflma do*
mus de Vernevil in Gallia, Hemrici prin-
cipis de Bourbon, Epifcopi Divodurenfis
fiveMetenfis,Imperii Principis, Abbatis
Abbatiarum St. Germain de prez, &c
pofresfio,duodeno Pari/iis diftat lapide,
haut procul a Senlis urbe ; Eftq; in Mar-
chionatus evedta dignitatem,viridario ce-
leberrimo , fontanis item ftructuris elc-
gantisfimis , amcena , prout horum omni-
um magnificentiam prsefens effigies ab-
unde commonftrat.

Vigefimafiptima Figura.

Le Palais d' Orleans, Aureliani ducis
Palatium , his sedibus nomen eft , Pariflis
intra fuburbium St. Germain a Maria de

Medi-

*4

De Crypturum /Edium^, Delicik.

McAiccsy quondamRegina, tam magni-
fice extru&is, filioq; , Aureliano Duci,tra-
ditis,unde nomen etiamnum habent,olim
U Hofiel deLuxembourg appellatae. Inter
pr<ecipuaPrincipum palatia merito nume-
rantur , ambitu ampliflimo , contignatio-
ne quadruplici , porta magnifica , hortis
amceniflimis,ambulacris item acfontibus
(in quos aqua, ex Arcueil vico, arcuatis
aquxdu&ibus derivatur) nemore ac viva-
rio a poftica,celebratiflimx.

OElavaVigefima Figura.

"Pahtium Barberini hoc eft,Romx fi-
tu eo loco, quo Cardinalis Carpi primum
poftmodum SforZjianorum Ducumfedes
erat, quiq; , nunc ampliatus , plures alios
hortos comprehendit. Defignatio hujus
Palatii eft Bernini Equitis. Anteriori facie
binas Columnas erigit , cum Proje&ura
quadam fuperius, quaePome fpeciem ef-
rormant. Arcubus patet &C feneftris ma-
gnificis , e petns duriffimis miro artificio
elaborata_.

Sub introitum bina habet ambulacra,
fontem item ac fcalam duplicem , ad exe-
dras & cameras collaterales deducentem.

Anteriora mirandx hujus ftruclurse am-
phitheatri formam habent , fedemq; feu
domicilium praebent Antonio Barberini
Cardinali Sc S. Sedis Camerario , pi&uras
ibi ac ftatuas nobiliffimas , aliaq; rariora
condenti. Exedrarum bc ccenaculorum
fornices egregiae piCtx funt a PetroBer-
retini * Cortona di£to.

Extat ibidem Bibliotheca celebratiffi-
ma Francifci Barberini Cardinalis , libris
egregiis per omnia fcientiarum genera,
Manuleriptis kem pretiofisfimis quam re-
fertisfima ; nummorum praeterea antiquis-
fimorum rerumq; aliarum rarisfimarum ,
magnofumtu ex omnibus Orbis terrarum

partibus collectarum, dives. Quibus o-
mnibus tandem certi cuftodes ac infpe-
cfores prafecfi fimt, ut publico commo-
do,horum cura,infervire posfint.

AntefrontifpiciumhujusPalatiijinima
terrae planitie columnaqusdam jacet mu-
tila , bc hieroglyphicis ^gyptiorum notis
infignita , quam ex Amphitheatro Ca-
ftrenfi , militaribus exercitiis deftinato,
huc transportatam exiftimant. Siniftrum
harum aedium latus quatuor fontium are-
am refpicic

Univerfe hujus magnificentisfimae ftru-
6turaDefcriptio,picturarum inibi vifen-
darumomnium,&:,qua: adharum exem-
plum,a fculptoribus hujus xvi famigera-
tiffimis , ex sere aut cupro miro artificio
conflatx funt, ftatuarum five fculptilium,
explicationem comprehendens , opus eft
G/W^w/Tf^/VComitisjexcellentiffimum
atq; ab exteris legi dignisfimum. Titulum
prxfert:yEDES BARBERINI.

A dextra parte, qua novum Capucino-
rum monafterium fpe&at , triplici eaq;
longisfima feneftrarum ferie , portaq; ma-
gnifica excellit hoc xdificium^utRomse
miraculum ipfiim ac delicias vere dixeris,
accedente prsefertim hortorum in effabili
amcenitatev.

E regione ipfius,fiiper memoratam pla-
nitiem feuaream,bini fontes elegantisfi-
mi,ultimis Vrbani VIII. Pontificis annis,
excitati fiint. Horum prsecipuus , Equitis
Bernini inventum, medio loco fitus , inte-
gros quafi aquarum fluvios effundit. Alter
inferius ad angulum quendam,prope Zu-
cberini Canonici sedes extat,cumhacin-
fcriptione:

URBANUS VUh tPONT. MAX.
Fontt ad publicum urbis ornatum extrutlo fingulorum
ufibusfeorjim & commoditati hic con/uluit.
•sfNNO M DC XLIV. PONT. XXI.

Nona

De Cryptnrum Aidium^ Deliciis.

ij

J^Qona & Vige/ima Figura.

Profpectum hzec fiftit elegantiflimum
Palatii Mazariniani Roma? vifendi. Con-
ditum hoc Sc ruderibus five reliquiis
Thermarum Conftantinianarum fupera-
dificatum eft , a Scipione Borghefe Cardi-
nale, Flaminio Pontio , Joh. Vanfantw,
Carolo Maderno , & Sergio Ventuco , ar-
chite<5tis: venditum piimumJob.Angelo
Diva Altu empSyipoftmodumBentivog/io
Marchioni ; qui ambo novis ipfiim ftru-
dturis auxerunt , pi&orumq; primario-
rum , Guidonls Reni cumprimis , operibus
exornarunt; adjun&o viridario quoqjad-
modum amoeno.

Figura trigefima.

Frontifpicium haec effigiat magnificen-
tiffimae ac fumtuofiffimze , ad D. Petri , in
Urbis Roma^ Vaticano , Bafilicae, quam
Mundi miraculum,interq; formofiffimas
prsecipuam,fuo juredixeris. Quandoqui-
dem vero ejus accurata defcriptio pecu-
liare fibi volumen depofcere videatur,ali~
quas faltem ipfius partes primis quafi di-
gitis attingemus.

Primum igitur (originem ejus fi nofle
defideras) fciendum eft,prima hujus ftru-
ctura fundamenta jacta efTe a S. Anacle-
to facerdote , poftea Romano Pontifice ,
qui in honorem D. Petri Martyris facel-
lum primum quoddam feu minoris am-
plitudinis templum condidit, a Conjhnti-
no poftmodum, Chriftianorum Impera-
torum primo , annis abhinc plus minus
mille trecentis, ampliatum,centemisq; in-
gentibus marmoreis exornatum colum^
nis,quas etiamnum intus partim circaalta-
ria , partim extus ante hanc bafilicam vi-
dere licec

Di&ae columnse ex utroq; templi Jatere
ere£heerant, ficut ad D. Pauli, fimilibus

quoq; fub tecto connexa? trabeationibus.
Cum ver6 vetuftate labafceret ifta vetus
ftructura, novse hujusexcitandsefecitini-
tium Jultus II. Pontifex,primumq; lapi-
dem , anno Salutis ijo6. prsefentibus tri-
gintaquinq;Cardinalibus,eolocopo(uit,
quo nunc S.Veronice f iidarium fpe&atur.

Dimidiam ergo veteris templi par-
tem deftruxit , eandemq; cum SuccefTo-
ribus , usq; ad Paulum V. Pontificem ,
reftituit.

Architedtus erat operisq; dire&or Bra-
mante Laz>ari da Caftel durante > cui
poftmodum anno 1514. fuccedebant Ra-
pbael Sancio da Urbino , Guiliano da S.
Galio , Frater Giocundo da Verona , Bal*
thafar Peru&zJ & Antonio da San
GaUo , usq; ad Pauli III. pontificatum ,
fub quo Michaeli Anoelo Buonaroti
Florentino ifthzec Sparta ceffit. Hic im-
menfb labore , loco ccementi, quo primu
conftabat,aedificium, quadros reponebat
lapides,novaq; adeo forma totum extru-
ebat , tedtorio infuper Tiburtino fplen-
didiffimo foris ac intus incruftrabat, ad-
ditis egregiis variiq; generis ornamentis.

SuccefTorem nac-tus eft Anno 156 4.
Giacomo Baroz>z>i da Vignola , ad an-
num usq; 1573. ifthoc officio fundum.
Huic fubftituebatur Giacomo della Porta
Romanus, qui zdCIementis VIII. pontifi-
catum usq; operi pr2efe£tus,ultra Grego-
rianum tamen &; Clementinianum Sacel-
lunijiftud non deduxit.

Paulus V. vero Pontifex curavit, Ca-
rolo Moderno authore , partem vetuftio-
rem a memorato facello usq; ad ante-
riora, Anno 1 60 6. dirui , additis de no-
vo fex Sacellis , ambitu ac frontifpi-
cio , cum peculiari , benedictionibus affi-
gnato , loco. Sub Vrbano VIII tan-
dem Sf Innocentio X. Pontificibus, ultima

manus

i£

De CrypUrum jEdiumq^ Deliciis.

manus operi acceflit, prout e fequentibus i cis cura , celebratiflimi Statuarii Mino del

Reono arte facl:a. Aditus primus deducit
ad portam quandamadmodum magnifi-
cam , pilis quadratis ampliflimis , & in-
cumbente his admirandacujusdamforni-
cis ftruclura,fpecl:abilem.

Quinq; inibi porro, rarse amplitudi-
nis,multorumq;fumptuum porticus five
ambulacra vifuntur , fingula quaternis ,
miri artificii pilis exornata , clathrisq;
munita ameis fpe&atiflimis, ante formo-
fiflimas quinq; templi portas , quarum
maxima aenea, D. Petri &C Pauli martyrio
condecorata, opus eftSculptoris Floren-
tini PoUaviolo celebratiflimi. Argentea
quondam hujus locum occupabat,aSara-
cenis poftmodum ablata^.

Supra portam iftam Camera extat paris
ornatus &, amplitudinis , editioribus in-
ftru&a feneftris , quod, Viridium , Pafcha-
tis &C Afcenfionis Chrifti feftis,inde bene-
dicere populo foleat pontifex.

Infcriptio templi foris fupra Colum-
nas hax legitur : In honorem Principis
Apoftolorum Paulus V. Burghefius Ro-
manus Pont. Max. Anno M. DC. XIL
Pont.VII.

Porticus feptenis patet, quinis in Ion-
gitudinem binisq; in latum,portis,colum-
narum marmorearum , e veteri templo
huc transpofitarum ornatu ac mole (fin-
gulaenamq;fuo ambitu duodecim pedes
adaequant) confpicuis.

Quinis in longum difpofitis e regione

totidem refpondent januse, quas inter fu-

pra-di&a auiea medium locum tenet.

Omnium ac fingularum columnse verfi-

colori ftriato lapide politiflimoq; mar-

more conftant , artificioiisiime elabo-

, ratae. Ultima fcevam verfus PorUfan-

>. Eu vel Aurea dicta , muroq; feu cce-

- 'mento continue expleta, folo jubilaro,

vigefimo

infcriptionibus videre eft.

Frontifpicium hujus bafilicse e puro
candidiflimo marmore magnificeac arti-
ficiofiflime elaboratum eft, columnis ante
editiflimis, fuaq; diam.i;. palmorum fpifli-
tudinem coprehendentibus ( ut ambae fex
virorum ulnas earum peripheriam vix me-
tiantur) muro z$. pedum fpiflb, adpofitis.
(Pfalmus novemhabet digitos Germa-
ni pedis. Vide Jtottnbacfcs Itinre. Ital.

fol. iii. )

Longitudo frontifpicii ad _foomum usq;
palmum protenditur, h. e. ad i6z. pedes ;
altitudo usq;ad ambitum fcu hyp^thram
fuperiorem,ad loo.palmos; totius autem
molis altitudo, usq; ad hemifphaerii api-
cem , SS°- palmorum eft.

Inter modo memoratas columnas &
introitum templi porticus fornicata in-
ter j acetjjo.palmorum latitudine,eademq;
cum frontifpiciolongitudine; Hacigitur
fuperata demum ingrefliis templi tribus
patet januis, a quibus usq; ad altare ma-
gnum 850. palmos metiri licet , maxima
latitudine ad 65°. excurrento.

Sub introitum in latitudinem patet
300.palmis,terra£ fornicis amplitudini in-
fumtis , quarum media uno arcu 110. com-
prehcndit, opere inteftino decenterexor-
nata. Extrinfeca x dificii forma (Tibur-
no lapide quam artificiofiflime elabora-
to,undiq; fplendidiflima ) incomparabilis
eft : anteriusq; frontifpicium,quemadmo-
dum templorum omnium, de quibus un-
quam vel fando auditum eft , frontifpicia
longefuperat ; ita fuis ornamentis omni-
bus eft vere admirabilo.

Quaternis primum adfcenditur longis
admodum 6c amplis fcalis marmoreis,
quarum imis egregia duo , S. Petri &C S
Pauli,adftant fimulachra, Pii //.Pontifi

vigefimoquinto quovisanno recurrente,
aureo malleo a Pontifice pertunditur &c
aperitur.

Sub ingrefTum hujus a dextris,haut ita
pridem ex utraq;parte,ccementamarmo-
rea atri coloris intra murum confpiciun-
tur , qui fufpenforum olim utraq; manu
martyrum , pedibus appenfi omnia ipfo-
rum membraluxarunt&infando crucia-
tu diflraxerunt.

Latus frontifpicii claudunt binae turres

De Crypturum Aidium^Delicm.

«7

inaurato a^re maximis exornatafunt; ter-
minata in lucernam editiffimam , fupra
quam eminet petafus five Sphsera exca-
vata,ex sre inaurato fa&a, tantae capaci-
tatis,ut viris triginta quinq; locum intra
fe commodifTimum fimul & femel con-
cedac.

Sacella hujus templi , prazfertim qua*

tuor ampliora (totidem templa potiusdi-

xeris ) e puriflimo marmore alioq; varii

generis, quam artificiofiflime elaborato,

ampliflimae ejusdem formae, non tam pro- ,ipide conftant , talibus exornata pilis ac

fpe&us quam roboris &firmamenti gra-
tia adftructas. Superne vero finitur idem
frontiipicium ampliflima quadam plani-
tie , cui gigantese Apoftolorum imagines
infiftunt,omnium totius ftru&urse praeci-
pua ornamenta^.

Jam vero nemo eft, qui, introgreflus
hanc bafilicam, non obftupeat ad miran-
dam fuperarum fornicum amplitudinem,
quze mole ftupenda , aureorumq; florum
ac frondium ornatu magnifico, omnibus
veterum quantis- & qualibuscunq; fornu
catis operibus antehabendse , fatis argu-
unt , quicqu^d *edificiorum ac magnifi-
centia: fuperiora fecula unquam oftenta-
runt , prae hifce ludum quafi & jocum
fuiflL.

Hemifphasrium intus cavum (cupola
Italis ) totius bafilicse ampliflimum fpa-
tium , moles eft omnium, quas unquam
humanse vires acccumularunt , maxima.
Interiora paradifum exhibent,virtutecce-
lefti, ut ferunt, inibi effigiatum, pluriumq;
ornamentorum , innumerarum praecipue
ex aere inauratoftellarum,auc"tario,felicis-
fima, Giofippe d Arpino Equitis, manu,
egregie colluftratum.,.

Exteriora (ficut & reliquse decem vilio-
res feu minutiores hujus ftru&uras par-
tes)plumbo te£h, coftisqs feucanthis ex

pi&uris,qu£ fuam, totiusq;adeo operis,
decent magnificentiarru

Quadra S. Michaelis , Divseq; Marise
facellum , fui decoris authorem laudant
Giovan Battijh Ca[andra_^.

Superne, ubi fornicis editiflimae ambi-
tus incipit, 32. Pontifices , intra totidem
*ediculas,jufta viriftatura,in orbemcon-
fidenc , ita ut bini femper , quafi collo-
qvuturi , mutuos vultus obvertant , fuis
nominibus adfcriptis infigniti ; quibus
omnibus, praeter duos, hoc templum fe-
pultura: locum conceffit»

Ipfafornix triginta &:araplius deS Pe-
tro hiftoriis, hujus ejusdem,ut&S.Pauli
efrlgie, PauliV. infignibus , aliisq; orna-
mentis gypfato opere contextis ac largi-
ter inauratis, refplendet.

Superior hemifphaerii cavitas in me-
dia bafilica, fequentia verba , latinis, va-
rioq; illigatarum gemmarum colore (ut
pi£foe videantur) fplendidis literis adfcri-
pta,leguntur:

TU ES PETRUS, ET SUPER HANC
PETRAM &DIFICABO ECCLESIAM ME-
AM, ET TIBI DABO QLAVES REGNl
QOELORUM.

Intrinfecus extat fupra portam prima-
riam imago Chrifti dicentis Petro : Pafee
oves meas.

Non

c 2

De CrypUrum dEdmmcfe Deliciis.

18 ___

"Nonprocul abhinc, fupra portam alte-
ram, Pauli ac Vrbani VI 11. Pontificum,
deStruaurahujus Bafilicae, infcriptiones
leguntur,quae tales funt:

^Paulus V. Pont.MaxVaticanumtem-

plum a Julio II. incboatum ,tf us%, ad

Greqprii & Clementis Sacella,afftduo cen-

tum annorum opificio , produtlum Unt*

molis accejftone univerfitm Conjkintmian*

Bafilic* ambitum includens confecit.con-

feffionem BeatiPetri exornavit, Frontem

orientalem {$ porticum extruxit,.

Exoppofito hujus:

Vrbanus VIII. Pont. max. Vaticanam

Bafilicam a Confkintmo Magno extru-

Bam , ac Beato Silveftro dedicatam , in

ampltffimi templi formam reliojosa mul-

torum Pontif. magnificentia redatlam,

folenni ritu conficravit , fepulcbrum Apo-

fiolorum anea mole decoravit , odeum,

aras tffacellafktuis ac multiplicibus ope-

rtbus ornavtL,»

Altare magnum in templi medioextru-
ctum iLeone MagnoSm&x quietisCu-
biculum five le&us appellatum eft, quod
SanaiiTima Petri & Pauli corpora inibi
quiefcerent.

Clemens VIII reparavit idem & confe-
cravit. Paulus V. compfit magnifice , re-
clufo infimul,qui prius obferatus erat,con-
feftioms loco. Vrbanus demum Orna-
mentis a^neis fplendidilfimis totum texit
6tundiq;fepfit,tanta equidem majeftate,
quanta decebatloci fanaitatem.

Struaura hujus altaris non minus ob
materix operisq; excellentiam,qnam ideo
admiranda eft,quod parem peruniverfum
terrarum Orbem non inveniat : Siquidem
huc usq; tantae molis ac pulchritudinis o-
pus ,ex xre, ne ab ipfis quidem veteribus
Romanis , unquam , fabrefaaum eft.

Inventum eft EquitisZJmzw Archite-
ai , Statuarii & Piaoris Florentini cele-
bratiffimi.

Quatuor senese pilae, tegmen altaris fuf-
fulcientes plusquam centum ac decem
mille pondo ponderant ; fiquidem dua-
rum exiftis,cum bafibus acepiftyliis fiiis,
libratarum pondus quinquies & quinqua-
gies mille , oaingentorum nonaginta fe-
ptem pondo deprehenfum eft.

Quaternis , totidem maximarum pila-
rum praxipuam altari magnificentiam
conciliantium, angulis quatuor ab eodem
Vrbano VIII. Sacella adftruaa funt,in ho-
norem totidem fanaiffimaru S£excellen-
tiflimarum Reliquiarum,quas inibi, novis
in huncfinem paratis capiulis,condidit.

Primarium ad altaris dextram, S. Vero-
nicce gigantca, a Francifco Mocbi elabora-
ta,imagine infignitum, huic eidemSan-
aiflimas foeminae confecratum eft, ut eflet
cuftodiaSudarii fanaiffimi,quo Salvatori
in monte Calvariae abiturienti,&;ieipium
oblaturo, proprii vultus fpeciem , pretio-
fiilimo fiio fanguine quafi depingere
complacuit, in amoris infiniti erga hnma-
num genus perpetuam , terrisq, relin-
quendam , memoriam.

Vocatur communiter imago fanaa;
eftqiSacello fequens prafixa infcriptio :
Salvatoris imaginem Veronictf Sudario

exceptnmut loci majejias decenter cuflodiret

Vrbanm VIII. Pont. max. conditorium

exjlruxit & ornavit
<L4nnoJubiUi M. DC. XXF.

Sudarium ifthoc Veronica , tanquam
thefaurum pretiofiffimum in vita fiia cu-
ftodiebat quam diligentiflime, amicis tan-
dem ac cultoribus Chrifti reliaum, &ab
his porro Pontificibus fucceffive tradi-
tum. Poftmodum inPantheo,Sanais-
fimo, a Gregorio IV. confecrato, templo,

multos

De CrypUrum /Ediumtfo Deliciis.

multos annos cuftoditum, populoq; un-
diq j confluenti quotannis ipfo Enccenio-
rum fefto, 13. Maji menfis publice com-
monftratum eft. Unde in eodem tem-
plo hodienum extat ifta, qux tantiim the-
faurum condiderat , arca tredecim obfe-
rata clauftris,quorum claves in tredecim
optimatum , totidem Urbis Rom£ regio-
nibus prcfe&orum, manibus erant. H#c
arca minorem aliam artificiose fa&am in-
tra fe continebat capfulam , genuinum
tandemSudarii receptaculum, triplici pa-
riterfera claufum&; ad S.Eligto etiamnum
venerari folitum.

Anno Chrifti 700. translatum eft , in
hanc D. Petri feu Vaticanam Bafilicam,
iftud Cimelium,ubi didto fuperius modo
etiamnum cuftoditur.

Prope hoc fecundum extat Sacellum
cum S. Helerue infigni feu effigie, feliciffi-
ma Bom manu conditum, & Cruci fan~
£tiffimse dedicatum. Hic namq; magnam
CrucisChrifti partem,a D.Helena in mon-
te Calvaria repertam, Romamq; tralatam,
ornatu infuper fumtuofiffimo vefticam,
cuftodiri Vrbanus VlILPontifex curavit,
hac epigraphe fubjun&a:

Partem crucis quam Helena Impera-

trix e Calvario in Urhtm avexit.

Vrbanus VIII. Pont. max e Sejforiana

^Bajilica defumtam, additis ara &Jhtua, hic in
Vaticano condetorio collocavit.

TertiumSacellum D. Lonoino facrum,
itidemq;,ut ccetera , paris magnitudinis,
fimulachro exornatum , Equitis Bernini
artificium eft,ejus ferramenti,quodChri-
fti crucifixi latus perforavit , fpeciofiffi-
mx eChryftallo capfulae inditi,Condito-
rium, hoc Epigrammate confpicuum :
Lonojni lanceam , ojuam Innocen-

tius VUl- ^Pent, max.

A Bajaeeto TurcarumTjranno accepit

19

Vrbanus VIILJhtua adpojita ^faceUo

Jubftraclo in exornatum conditorium
transtulit,

HaxLancea Anno 1491. Innocentio VIII.
Pontifici, aTurcarum Imperatore Baja-
z>eto,cujus faaucm Zo/imum modo-lau-
datus Pontifex Romse captivum tenebat,
per Demetrium pientiifimum &C Chriftia-
niffimum Gracia? Principem, Conftanti-
nopoli transmifla eft in lytrum pro me-
moratoZofimo, prout Ejusdem Innocen-
tii Epitaphium, ante chorum poiicum » fu-
fius eloquitur.

Fuerat aucem ante ifthax tempora jam-
dumRomxin temploadS.crucemHiero-
fol. abHelenalmperatrice eo delata,indeqj
poft multos annos Antiochiam transpor-
tata, ac ibidem tandem Anno Dom. 1098.
D. Andrea Apoftolo revelante, reperta.

Quartum, adlatus San£foe imaginis , fa-
cellum D. Andre* fimulachro , xquali fii-
perioribus mole,notatum, Belga: Francois
opificium , ejusdem Andrex Apoftoli ca-
put, a fupra laudato Demetrio Pio II. do«
no miflum , condit j id quod nunc , huic
bafilicx illatum,populo quotannis,dieipfi
facro , commonftratur. Titulus huic fa-
cello prsefixus fic habet:

S. Andre£ caput , quod Pius II.

ex Achaia in Vaticanum afttorfondum curavit,

Vrbanus VIII. novis htc ornamentis de-

coratum ■> fatrisfy flatu& ac facelli honoribm
coli voluit,

Porro vifendum hiceft SacellumCru-
cifixi,Pelicani additamento, itemq; pictis,
ex utraq; parte, capitibus divorum Apo-
ftolorum Petri ScPauli , fpe&abilis indeqj
in maximo honore habiti.

Ex hoc Sacello , per januam proximam

profpicientibus columna obviat, angelo-

rum, uvarum,aliorumq; fculptilium orna-

tu elaborata , quam ex Hierofolymitano

c 3 Salo-

10

De CrypUrum AEdiumfe Deliciis.

Salomonis templo S.Helena inter trophasa
huicBafilica: intulit.

Quales aliae quoq; decem, iisdemHie-
rofblymis afportatse funt.

Atq; adharum exemplum curavitlV-
banus Pontifex memoratum columna-
rum, fiipraD Petri acPauIiconditorium
eminentium, quaternionem fabrefieri.

Pofthax altare SS.Trinitatis intra deau-
ratum,e chori regione,facellumfpe&atu
dignum eft. Conditur hic venerandum
Sacramentum,fex ante lampadibus accen-
fis, quatuorq; minimum fuper altari afll-
due ardentibus lychnis,honoratum.

Eft &C Sixti IV. e Minorita Pontificis,
seneum fepulchrum vifu ac admiratione
dignum...

Sequitur dextrorfum SacellumGrego-
rianum,in honorem D.Maria: &Gregorii
Nazianzeni, a Gregorio XIII. Pontifice,
aliquot millionum impenfis excitatum

lius, intra quinquennium abfolvit, prout
fupernelegitur:
S. TETRI GLORI^E SIXTVS
PAPA V.

^ANNO M. D. XC. CPONTIF. V.

Subtus, in pavimenti planitie, circulus,
illigato candido marmore fa&us, ampliffi-
mus confpicitur, qui mediscinter quinas
hemifphserice cavas turres , ambitum ac
diametrum defignaL.

Circumferentia pedum eftprater pro-
pter ducentorum : altitudo , ab imo fun-
damentousq; adfuperam decuflationem,
quadringentorum quadraginta trium.
JuxtaBramantisFrototypon autem ma-
jor ha?c multo futura erat. Etenim infra
Chrifti, Mariae , Johannis Baptiftae,Petri,
Pauli cceterorumq; Apoftolorum imagi-
nes,ejusdem magnitudinis omnes; itemq;
angelorum aliorumq; fculptilium mofai-
cum , e verficolori lapide, ornatum , una

Erat hic Nazianzenus Bafilii condifci- adhuc ampliffimarum feneftrarum feries,

pulus acHieronymiPraeceptor,

Ante hocSacellum senea D.Petri imago
extat, Sellse marmorese , ligneae ipfius con-
formi, infidens,quam fingulari devotione
religiofiores veneraiitur. Dextra namq;
benedicitjsevaclaves tenct; dextru deniq;
pedem antrorfum extendit,peregrinanti-
bus ac religiofis omnibus exofculandum.

Porrohic obvium eftfpeCtatoricondi-
torium fpeciofiffimum , D. PetriConfeJfto
nuncupatum, IJrbaniVIII cura, e vetu-
ftiffimcMarci Agrippse fuiq; Panthei,me-
tallo conftru&um , & quatuor editiffimis,
auro obdu&is,columnis,itemq;his incum
bente magnifico tegumento, munitum,
aureis addita literis hac infcriptione :
Sacra S. Petri Confejfw a Paulo Papa V.

ejusfervo exornata,AnnoDomini i6if.Pont.XI.

Ampliffimam hemifphaerii cavimolem.
Sixtus Papa potentiffimus , S. Francifci fi-

fupra modernam, erat extitura-.

Pontificalis D. Petri, e ligno , fedes in
templi medio veneranda publice exponi-
tur, & bina quidem quotannis vice, 18. fc.
Januarii die, cum Romanas, & 12. Februa-
rii, cum Antiochenae fedismemoria cele-
bratur. Prima vice Pontifice, Cardinali-
bus &c. prafentibus mifTa canitur, cater-
vatim undiq; confluentibus qui fan&am
fedem adorent,fuisq; rofariis continganc

Condit hoc Vaticanum Ofta triginta
Pontificum; e quorum numero tredecim,
poftPetrum (ut fert quorundam opinio)
Ecclefiaspraefules, martyrio coronati funt.

PropeS. Veronica? ac cceterafacella 10
cryptas feu fubterraneas cavitates defcen-
fuspatet, ubi fanctae res innumerse, millc
aut aliquoties centenis ab hinc annis fa-
£tae , ac e veteri D. Petri templo huc dela-
tx, cuftodiuntur, addita fingulis epigra-

phe,

De Crypturum jfEdiumc^ De/iciis.

21

phe, quid rei fic &C quo loco quondam po-
fitum, explicancey.

Varias igicurinibi imagines,cruces,fe-
pulcuras, lapides varios Chriftianorum
marcyrio nocacos , picturas fanctorum in
fepulchris inventqrum,cumprimis Leonis
Magni Poncificis &C. confpicari licet,.

Ottonis icem //. hujus nominis Impera-
toris epicaphium,e porphyrio lapide,ma-
gnas molis , excifum , fui fimile nusquam
agnofcens. Efl aucem hic ille Occo , qui
Barcholomau Apoftoli corpus Neapoli
Romam cransporcavic.

Sunc przecerea in hoc Vaticano vifenda
qusedam alcariafuis privilegiis gaudencia,
quorum

Primum eft ad dextram Confeffionis
Pecrinse, incer tria medium,fubquo recu-
bant corpora Procejp & Martiniani mar-
tyrum , prasfectorum quondam ejus co-
hortis,qu2e Petrum acPaulum in carcere
Martiniano (juxtaCapitolium etiamnum
vifendo, atq; ad D. Petri incarcerati nun-
cupato) cuftodiebat ; Apoftolorum vero
fermonibus acfignis ad Chriftum conver-
fbrum, &unacum 47. gregariis militibus
baptizatorurru

Secundumad lasvam extat, S.Michae-
lis appellatum , cujus Archangeli vi&rix
effigies e pretiofifTimis diverfbrum colo-
rum lapillis tanto artificio elaborata eft,
ut parem haut facile agnofcac

Tercium D. Petronill* viragini , D Pe-
tri filize , facrum efl 5 corpus ejusdem
condens , prouc pi£tura moncc, caput au-
temfculptili pe&ore pretiofifTimo fufrul-
tum exhibens.

Quartum e regioneS.Michaelisextac,
La Madonna della Colonna infignicum ,
hoc eft D. Virginis ad columnam imagi-
ni facrum. Hsec namqj Chriflifera effi-
gies,in veteri adD.Petri templo quondam

proftabachuc ante paucos annos una cum
ea, cui affixa erat , columnae parte , trans-
portaca,&:ornacu marmoris gemmarumq;
tam vario condecorata..

Quintum a dextris inter tria mcdium
Iocum occupat, Sanctorum Apoftolorum
Simonis & Judx Tbaddw conditorium.

Sextum , ad Organi pneumatici five
Mufici dextram pofitum, Gregorii I. Pon«
tificis ofla tegit,Magni quondam,ob egrc-
gia facinora dicti & hoc loco prope Se-
crecarium fepulci.

Sepcimum deniq; acq; ulcimum intra
Odeum feuChorumfpeciofiffimumemi-
nec,&: fiipra ipfiim marmorea,quarn ar-
cificiofifTima, D. Marise Chriftum cruce
fblucum in finu fovencis,imago,^^m-
na vocari fblita. Cubant hic Offa S. Jo-
hannisChryfbftomi,Conftantinopolitani
quondam Epifcopi.

Incermulcivaria,quseextantinhoctem-
plo, donaria prse cceteris excellunt Mech~
tildis Comitiffe , Sixti IV. Pauli III. &
Vrbani VI II. a Bernino Equite fabrefa-
c~ca,munera^.

Prsecer excellentiffimas deniq; pi&uras
aliaq;nobiliffima, artificum celeberrimo-
rum, opera,maxima candem admiratione
dignutn eft , D. Virginis Pietatis fimula-
chxum^MichaelisAngeli Archicecti &Sta-
tuariorum principis ftupendum opus.

Summatim dicendo, Ad exornandam
hanc mirandam sedificii molem, omniq;
pompafic magnificentia colluftrandam,
jun£tam quafi operam , hoc noftro aevo ,
contulerunt ^Paulm V. Vrbanus VI II.
ac Innocentius X. Pontifices,reli£tis ejus
rei publicis, fupra portam intrinfecus,
monumentis,quibus ex parte fuperius ex-
pofitis , haec , quafi coronidis loco acce-
dacinibi pariter legenda,infcriptio:

e 4 BASI-

12.

DeCryptarum /Edium^ Deliciis

B A SI L I C A M

PRINCIPIS APOSTOLORUM

IN HANC MOLIS AMPLITUDINEM

MULTIPLICI ROMANORUM PON-

TIFI C UM

jEDIFICATIONE PERDUCTAM

INNOCENTIUS X. P O N T. MAX.

NOVO CiELATURiE OPERE

ORNANTIS SACELLIS.

INTERJECTIS IN UTRAQJLiE

TEMPLI ALA

MARMOREIS COLUMNIS

STRATO E VARIO LAPIDE

PAVIMENTO

MAGNIFICENTIUS TERMI-

NAVIT,

Fioura Tritefima Prima.
Frontem hsec expingit feu faciem ante-
rioremPalatii Ducis Florenti , Pitti ditli,
quod a Luca Pittio ftrui cceptum, vel Ma-
gno DuciCosmo /,velhujus Conjugiven-
ditione ceflit. Stru&ura magnifica eft e
meris quadris congefta,trecentisq; in lon-
gum pafTibus,aut9^.ulnis,porre<aa. Ca-
vaedium intus habet amplifIimum,porti-
cuum & columnarum ornatu amcenum,
prout c fubfequenti figura videre eft.
Trwfima SecundaFiwra.
Prima hxc contignatio triginta quatuor
circiter , elegantis proportionis , continet
conclavia,novo modo camerata,vario or-
natu ferico ami&a. Sacellum quoq; fum-
tuofisfimum intrahas xdescommonftra-
tur, pretiofisfimis hinc inde lapidibus di-
ftinCtum Auri quoq;,argenti,picl:urarum
aliarumq; pretiofarum rerum , inaeftima-
bilis thefaurus inibi, non fine admiratio-
ne,fpecl:atur.

nvura T3

riqefima tertia.

Ab xdium memoratarum poftica viri-
darium extat amplisfimum ac amoenisfi-
mum,integraslaurorum ac cuprefforum
fylvas oftentans : efcee vblucrium variae,

plantarumqj ac fru&uum omnis generis
feracisfimum : toto propemodum anno,
aeftate non magis ac hyemc, virens. Porti-
cus etiam&ambulacra non pauca,limo-
niorum & aurantiorum frondibus obdu-
6ta confpiciuntur. i ..o

Pifcina porro ampliffima, ovalis vel el-
lipticas figurse, pontium ac introitus mul-
tiplicisornatufpec"tabilis,obviat,undiqua-
que ferreis munita clathris,mediamqj am-
biens Infulam , quse viridarii loco eft , in
areolas floriferas divifa arboribusq; fru&i-
feris confita. In medio fons extat , cujus
craterem, unacontinua mole,tres &tri-
ginta circiter ulnas emitiri xftimant , ca-
tarrha<5tis infiiper amcenum. Poteft au-
tem, quod non ita facile animadvertitur, e
modo memoratis clathris ferreis aqua fali-
ens innumeris minutulis foraminibus cir-
cumcirca emitti,fpe£taculo fane-quam ju-
cundiftimo. Ubi hoc infuper annotandu,
hanc infulam ingreflbs haut facile nifi ma-
defa&os odautos probe reverti, ob innu-
meros per introitus fingulos,per totam in-
fulam hinc inde & circa medium fontem,
occultatos fiphunculos , eum in finem pa*
ratos, uti figuram intuenti manifeftum eft.

Trigefima quartm gf quinU Figura.

Ulteriores ejusdem viridarii partes , cu-
preflbrum,ftatuarum ftylobatis impofita-
rum & cryptoporticus cujusdam fingulari
amcenitate magnificce. De Cryptoporti-
cu hocprascceteris memorabile eft,qu6d
(ut habet Jofiphus tfutttnbctd) Senior in
Itiner. Ital. p. 79. ) infra terram tres juftae
ftaturse Viri e cupro fadfci, aquaru impulfu
ferramentum quoddam fuper incude cu-
dant, aliis binis cote cultros acuentibus.
Cceterum forma hujus viridarii,ut& horti
Csefarei, Ejusdem Magni - Ducis, profpe-
dusex ipfis figuris abundepatct,.

Sextn

De Crypturum Aidiumc^ Deliciis.

*3

Sexta fg trioepma Figura. 1630. paftus extenditur. Ex uno latere Sa-

Haec deniq; fumtuofisfimi,magnificen- xum extat magna. molis ,'&: fupra ipfum

/"* " /**M_ .__. _*i. _ . -_ ._!-_ .-^ .— .-* _-.-__-.-«_*- _ _-_-. a/>a t _ _-» /-1 _~»i-it-__ i-»*»/iM^n a V 1 y-i ■ 1 _- _r_ . -.

tisfimi ac per totumChriftianum orbem
celcbratisfimi Monafterii ad D. Laurentii
in Hifpania, quinq; aMadrito leucas,ver-
fus occidentem,fiti,&_ Efcuria lcommuni-
ter appellati,Sciagraphiamexhibet. Mun-
dimiraculis accenferi folet,&reveraqui-
dem (quantumvis ultra meritum a Merula
collaudatum) ___gyptiacis Pyramidibus,
Gra_corum ac Romanorum veteru Tem-
plis,Theatris,Amphitheatris,Ludis,Cir-
cis-Thermis, Conditoriis, aliisq; magnifi-
cis aedificiis, fuo modo comparari poteft.

Occafio extruendi, in D.Laurentii ho-
norem , hujus monafterii ha_c erat. Poft-
quam Philtppus II. Hifpaniarum Rex, An-
no 1557. S.Quentinm Galliaurbem,expu-
gnare.nifi pefTundato tormentorum vio-
lentiaS.Laurentii templo,non poffet; au-
fus eft tandem hoc facinus,fed cofentiente
tamenConfeffionario, eoq; promiffo ad-
dito , aliud , ej usdem D. Laurentii honori,
fe dedicaturum , id quod reapfe quoq;
poftmodum,prope hunc pagum Efcurial,
aggreffus, magniflcam hanc ftrudturam,
cujus primum lapidem fua manu pofuit,
intra viginti feptem annorum fpatium

abfolvit,.

Impenfe huic operi infumta_, quinqua-
ginta fex , quas vocant, auri tonnas tricies
millenis coronatis excedere , communis
fert fententia. Habitatores hujus clauftri
monachi funtOrdinis S. Hieronymi, cen-
tum oZ quadraginta fex, cum jo Scholafti-
cis numerati.

Ex hoc pago EfcurialzA regium, fed vi-
lioris ftru_tura_,ftabulum afcendendo , in
planitem quandam feu viam regiam per
montis acclivitatem longisfime excurren-
tem, binaq; ad latera tiliarum fcrie clau-
fam, devenitur. Longitudo hujus viae ad

crucis imago unacum craticuIaS.Lauren-
tii. Ubi propius ad monafterium adfcen-
fiim eft, obviafiunt oculo fpedtatoris bina
ex oppofito -edificia , quorum alterum
Scholafticis , alterum Regis , eo adventan-
tis , miniftris asfignatum eft.

SubintroitumMonafterii, in occiden-
tali latere terna. patent magnificse admo-
dum porta., quarum media e ccefb lapide
extruda, clavos ac manubria inaurata o-
mnia , columnas fpeciofisfimas, bX in fu-
perliminari S Laurentii cum craticula
lmaginem , oftentar,.

Quaternis Atni angulis,totidemqua-
dratx turres eminent, bina_q; alisefiibadi-
tum templi prioribus formofiores. De
coetero triftegum eft a_dificium 6_ fepten-
decim inftru<__um cav_ediis feu fub dio
areis ternis plerunq; pergulis circumcirca
fpeciofis ; quarum novem deniq; varios ex
marmore fontes, fpec"tatu amceniflimos,
exhibent.

Januse in hoc clauftro quater&decies
millc numerantur,quibus afTignata. claves
feptingentas libras ponderant.

Supra templi portam feu frontem fex
eminent marmoreae , coronis & fceptris
aureisornata., Regum Ifraelis,imagines,
odtodecim fingula. pedes alt_e. Confecra-
tio quoq;hujus___dis,fub ejus introitum,
atro marmori literis aureis infcripta , h_ec
ibidem legitur :

^Philtppus II. omnium Hifpani* Regno-
rumjttriusfy Sicilne {$ Hierofoljm* Rex,
hujusTempli primum dedtcavit lapidem
D. Bernhard.facro die, anno ijdj. res di-
vina in eofieri capta prid. Fefi. D. Lau-
rentii Anno ij86>
Exalterolatere:
^Philippus II omnium Hifpania Regno-

rum,

2-4

DeCrypUrum jEdium^ Deliciis.

rum, utrmsfy Siciiis f$ Hterofoijm^ Rex,
CamiUiaci f§ AlexandrU Patriarch* ,
Nuncii Apofiolici minifierio, hanc Bafili-
cam S.Cbrismate confecratnm , pie ac de-
<uote curavitjo. Aug. Anno jjpj.

Clathri ance templum funt Orichalcei $
extantq; ante aram viginti quatuor ar-
gentea candelabra , fingula binas circicer
ulnas alta, necnonalise quardam amplio-
res, Stargentese pariter, lampades.

Alcaria hoc templum tria pra: cseteris
infigniter ornata oftencac,quorum prima-
rium Iiberum undiq; permiccic accefTum,
non cuivis tamen, ob fingularem qua pol-
lec fanctitacem : Conftat epurisiimo,fufci
coloris,marmore,inauratis ftatuis egregie
condecoracum. Gradus eciam , per quos
adfcendicur , eodem, ejusdemq; coloris,
marmore excifi & fpeculorum inftar po-
lici funt : £iperiora deniq; Porphyritis
fplendore pretiofa..

Juxta hanc aram binx vifiintur,exln-
dico ligno &C maximi aeftimii , janux.

Pone ipfam quadrus intra parietem con-
fpicitur porphyrites , e quo , tanquam e
fpeculo,totius bafilicae fpecies refulget.

Ad latera ipfius alise fex,exeodem!igno
Indico & Chryftallinis orbibus transpa-
rentes , pacent januae. Superne ex uno la-
tezeCaroli ^.&Conjugis extat conditori-
um, egregii artificii opus , cum hac in-
fcriptione:

D. O. M
Carolo V. Rom. Imp. Aug. horum Re-
gnorum ustrms^, Siciliti & Hierofoljm.
Reo Archiduci Auftri<e , optimo Parenti
Ph tlippus FHius pofuU. Jacent fimulEli-
fabetha uxor^ Maria Filia Imperato-
ris. Eleonora gf* Maria Sorores , illa
Franci<e> h<?cVngari<e Regin*.

Ex altero latere Philippi II. Simula-
chrum, eodem quo priora modo, poficum

eft,hoc camen difcrimine, quod Carolus
primas in iftaferie tenec, Philippus aucem,
fuadente modeftia , primum alii Regi lo-
cum cedit, prouthax, ibidem adfcripta,
indicant:

Hic locus digniori interpofteros Mo,qui
ultrb abftinuit virtutis caufa f$c.

Medio deniq; loco hujus Ejusdem Phi-
lippi II. corpus conditum eft, indicium id
faciente hoc Epitaphio :

^Philippm II. omnium HifpanifReono-
rum V. Sicilue %$ Hierof.Rex Cathohcus,
Archidux Aufiri<t ^c. in hac facra <ede>
quam afundamento extruxit,fibivivens
pofuit. Qwefcunt fimulAnna Elifabetha
& Maria uxores , cum Carolo PrinciPe
Filio primooenito.

Lacunar hujus Bafilicse largiflime in-
auratum 5 pavimentum ex atro candidoq;
marmore ftracum eft.

Quacuor habec Organa mufica pneu-
macica, e regione fibi oppofica. Odci five
Chori fubfellia e fufco ligno afFabre fa&a
funt. Pulpitum, cui hymnorum liber in-
cumbit,orichalceum eft,&mille quadrin-
gencorum pondo , five quacuordecim
ccncenariorum zeftimacum.

Hymnorum quoq; libri hic exponuntur
regalis, quam vocant, rbrmse , inaurati an-
terius atq; ad angulos orichalceis lamellis
munici, quorum unum quadringencis fte-
tiffe coronatis perhibent. Cumprimisau-
tem hicfpe&anda eft argencea lampas am-
pliflima ac formofisfima.

Ance chorum biua; fimc poficse cabufce,
omnium , quas harc Bafilica condit, reli-
quiarum indices. Recenfencur aucem,

Septem integra fan&orum corpora.

Capita quinqjfupra centum.

Centum & fepcuaginca feptem pedes
& brachia.

Txecencae fex &quadraginta vense.

Millc

De Cryptnrum jEdiumc^ Deliciis.

1S

Mille quadringentae minutiores parti-
culae, aliasq; rurfum, ejusdem generis, mil-
le quingentas bc feptuaginta-.

Ex altero chori latere fons extat in fa-
crario amcenisfimus , itemq; quasdam e
pario lapide malluvia intraparietes,pro
Iavandis ante Monachoru manibus,quam
fanctumaltaris (uppedaneum cofcendant.

Pendent in eodem facrario Caroli V.
Pbilippi IL ac III. effigies cum tota Auftri-
acx domus genealogia. Ara quoq; inau-
rata&fpeciofa admodum inibi locata efl
quingentorum coronatorum impenfis.
Ornatus feu amictus facer diverfis ex In-
dicoligno capfis cuftoditur. Fornixfacra-
rii pi6turis elegantiffimis condecorata,pa-
vimentum e candido fufcoq; marmore

variis utrinq; angelicorum exercituum
imaginibus emicantibus.

Hoc facellum inter &c altare magnum
Ciborium five Sacramenti Conditorium
pofitum eft,rotunds feu teretisfigurco-
ctonis, e jafpide fpadicco venulis albisru-
brisq; guttulis interftincto,columnis fultu.
Adeo durum eft &purum hoc jafpidis ge-
nus, ut adamante poliri defideraverit. Ca-
pitella cum Stylobatis , fpiris , foliorum &C
flofculorum gyris,a:re deaurato , ccetera
omnia puriflimo diverfbrum colorum ja-
fpideconftant, illigatis emblematibus feu
opere inteftino exornatiffima. Bafi infi-
ftunt octo Apoftolorum imagines,refiduis
quatuor totidem asdiculis feu cavitatibus
inclufis : Miro vero flint omnes cadatas

ftratum eft : ad parietes deniq; celeber- artiflcio & in igne deauratae.

rimorum artificum pi&urae fingulari in-
duftria ac judicio fufpenfe.

Hinc ad fublimius altare pergradus
quosdam adfcenditur , ubi circumjecta
planities nobiliflimo varii coloris jafpide
ftrata eft , ut Stproxima quatuor Oratoria
five facella, in quibus miflas audire folent
viri principes. Eminet autem haec no-
vem pedibus ultra inferius templi pavi-
mentum, gradibus etiam,qui eo deducunt
e jafpide pulcherrimo paratis.

Septentrionemverfus aliudinfuper fa-
cellum excitatumeft, multarum reliquia-
rum,peculiaribus capfulis inditarum,con-
ditorium ; aliudq; huic fimile verfus op-
pofitum meridierru

Ex uno primarii altaris latare facellum
extat binis januis patulumS.Sacramento
diftribuendo nuncupatum.

Proximis huic parietibus quatuor e Ve^

teriTeftametohiftorix funt adpictequae

Sacramentum altaris olim praefigurarunt.

In fublimitatefornicisiridis arcus,nu-

bibus quafi infiftens,defignatus cernitur,

Pavimentum hujuscuftodiae inteftino pari-
ter jafpidis opere, & aurati asris ornatu vefti-
tum eft» Forulae Chryftallina; funt ut Sacra-
menti interius claufi fpecies clare transluceat.

Soli jafpidi,quoconftat hocartificium,po-
liendo, Jacobus de TreZj&o infignis artifex
feptem annos&amplius infumfit»

Primarium feu fublimius altare,cujus jam
fupra facla mentio eft, egregium quoq;,e ja-
fpide parioq;lapide,opus eft; fcabellisiuperne
inftruclu,pro imponendis crucis imaginibus,
candelabris,aliisq;ornamentis; itemq; tabulis
artificiofifiime piclis exornatum. Ex utrod;
latere bina^ ipfiadfiftunt,quatuorEcclefiajDa.
S.HieronymiyS.Augulfini, S.Ambrofit £J*
S. Gregorii ,jimulachra. Bafis fupramemo-
ratiCiborii e jafpide conftat nobiliflimo, illi-
gatis florum emblematibus condecorata.
Huic demum incumbit univerfa ftruclura
iftarum tabularum cum fuis columnis e viridi
fpadiceoq; jafpide fabrefaclis»

Capitetla cum ftylobatis exaurato a?re con-
ftant,Zophori Epifly lia & coronides e fingu-
lari jafpidis genere,adeo ut opus integrumnil
fit nifi xs auratum l ~ jafpis. JuxtaSecundae x-
dicuhe tabulam adihnt ex utraq; parte bini
Evangeliftse : ad tertb aediculas tabellam con-
fiftit ab uno Iatere D. Johannes,ab alteroD.
Andreas : Quartas deniq; Iatus unum S. Petri,
alterumS. Pauli claudit effigies.

Intimio-

Ltr ~'-.'.m /f.dium^ L

r

'■ >

-,-■- ..■

uor vocaht, toonas cpindta

r.'j" .:■-. ■ .: : .'::r.--.'
.:*.- ; ■?. :■":'.:■ ■-.'':'■' '/.
cooclavelhabef nx
- . '' :.:■ ..: :n : :: ::■:

intcnmcoiivcntuaij

in quo res drvina ner i k

.-. vx .:■::::...'*..■
t fe •-•-. ~i>jm bok

-, - '..::-. '.:.?,

• :..i

■ .'.x.ttm

" " '.' " " "'.
' " ■-.:'•:*

rituru,c]ui,(j.
[uantur nabent»
<dem facdJurr; eft,

"<' - st

" ':.'•

j//«»

.- ' i v "

.

r

•. ;. '<- r:

Cl

>

tomtii jth

'/.•

'.-■'-

rocu ''.:'■ r

cutioa cum fuo veftibulo ; ubi afcrrtx cjuocjj
8 Titftafiyitycatidat pariter & f ngidataqttn

Intra portic Ikmibu? celebrand»

aJngnatum,ouatucr & (cxagmta e Veterii e»

entofuntex;, - 2x1 - u . ohnem ho-

Jjuihort / tttra bunc ociangubrii

Quai uorejut anguli totidem flatua-. coo-
tjjnent^juam ^ arnioreoinfundcnte»»

Adit nonac1 m ceJlubvamb.

•jmfpatk/ /rrfcab

| auandam ad fupremam Prioris cclluiV'

-.--. . • -; •• •<■ ",• ' < < . ' .-•-.

^d/cenditi,; ( . • . a nojndiorui

r.<- o f ' ' .-.-

•:; . ' •• ' - -= ; - -.- *;/> r/.c ' ' j .' : rn»

> ; • ' ' • '.' • ; C> ; ':;.::...'•..'-

• \// ' - -• • • - •.• -.- • '.:, •, r

'■'■'■''. '-'• > • -.- '.-.- .'•-.• .'.V. -. /.'•*-.■. ' /'-;•.-. fcu
1 <***er Audkor ^culta-

'<" - '• '.- t*a?,a .-*--:. artefJ ibcra • /.cntur»

anguftiorcn; (|uand^m
:'."^- .aJatjur ;//)i-

coi lavium corn-
r- -.- ^c&eP-. •- ^m.

rwoakten . iariiiporticuicx-
. cu;u» uarjct' ua

' . - •- .'niffum ad vivur/i 'juafi
dclmeatumcmib'

- . ' :^',/*^riaBcR^ura>irjtraturrim
ouar . ' ipralrnu

;'' -'' • '.- ;; ,r.'.. ;/-, ; .:*. . f' . . .'■:::4. '-::.;/,-

r".- ffu^perpctuarmer

;.<^ • ■':;.?•;•. ^ < ..

I -

■ latcribui
rooifitner j bm va r ; i *

' '.: '.■'.., ■ .'.- flr C» : '. -> - -.; . /^

- ' •'"-• " ' ed

"-:.", >/Jr/ -,. ;v, ■-:<>.# ' •• lirty/'.r< :

I / :.' I

■

■ •.,-• - . .-. -,-
S. <■.-.'' •
■
\nva « <■

; v .:'. - •' '•

• .- -;. yf> ::-

^

.'-.-••

• • • '.•

// - . -

• •

J><

•ri ^/

' ' • '

...

:• < •
• • . , " ' .-,

',

"«;// </ffuium ■ 'Vtuv

... ,

'-;-'/•, -•-" r

'. ,^'.* .;:. /.' -.', , ',::.^'.',.4 ', 0

......

•1 »

.■* '■

..

V

/

^^

•^friWrijfr^

•wrwfe

*'

"~V

CTH.

iw

&

^o^

: •

1

*.

\

%*

-----

/

%

■■■■■i

•>

• x-*is$^.p. k- iwm

■n h

/

4, F1

"

22

-- ■" *'« i.

i

:-- ?:v^ .---:— ----V.:?::

■ ->^v-/-:; :-;-;:v-

■iTt,. .. .'■ .ji

-X"^

Kl '-■■•"■

1

■

;'.v-.>;--

:;,->--;

8&

taffitesB

r

L

vr^i;

-3 Sssi

■—--"-•; fTTTT

■#LH| B9B

■■■ ;_-:
L-

B!?": ' T- "T;.-; -VT :.tJ.: i ■ ,j-- ■-

:;-V>:

>

^---'-^^-''^"'--'-'•'■--■'-■'—'-'

m

«!*J»!UPW,1 'OkjP^W^JWp^.HJa^^

3#*-i

■ .".-•

f?

•

}

' L

\i

w

J

.1

r-.

r «

!-

'

Rare 85- b
VouD %kb

GETTY CENTFR LIEWA*"'

*m

:•*•*