… t= Ve phen pat Ve pape) ate ee LL 2 eg mures md ph fe ee 18 701 ety a dut: BE re ppt ds 1 ee oi De a Eau iu Ted. He Heer aM bene + OT RE hea pty Ope noise er RE oO 4 dois loteder alien at se RE ee HAE RS Ie appt ee ee ern et ee ee ee Alert page! real om ee eh nn ane ad vip fe be beled or ot 4 z AO 5 else Haas Hs Fate ig dene ieh ee re yoraı er eh. sh npntedies clad of ened alee tated labo) eloyete tete oleh ae vd it tue erry TR AE does su ex tr tote bé ‘ bises pies «Tet eung otee nn use » queen près Han mae eee ty À at ds ie rer. r euere“ beraten ehe de mar“ erion vathnsanı dA pia nepe 79 hehe). EPP Fa na N et ’ . ; > + r , 7 ‘ CE ¢ .* , ere P one avi te ‘ + a 0 été . 24 : - ° ae » . bis : . i ‘ me * ; ” D ® ” Par ” ° v ' ; . f ‘ ' : 7 , > " ' ee art vn : i ’ ‘y ps ve 4 ae Cina ” mu mir irn ' he + . : WS 999 td we » pottipan bag oy Dinde on entr state ET Een Wär repr te ee eee Ei ae ee ee ’ 44 kn a ep ee n We Zu à dre rt Sy ZT Zee Ure eee as ofru at a Nat hace $e hr Det nee hunde m. and à met Aline ih niert ne se re tt hs roi CPE er Les versteht M NS série ei I er een Pur ES ET PEER M jr res pace HN re MSIE wen: er rhe weap eigen À oye teiden. es + ty we fe msi ve hen, lee yet a he mm rte mi 4 een wre | feb oe c'e 08 gba abel he let 5 Av ett vies pe else. sr PTE) ét ee ee 1dr Set dote ite bed bet 4 PS parish pene da : ? ; rah ad cars home prb vi nr Lech eprhehrtegetese Breit à Murten SE Gd pole dlempereferpindee and foamed ebm rar re umher ah lehnen Fp Beene sombre pre han ee orety hele ee ra È best je ee Pavesi ives to A pepe tg hog debe were prets) en r ur oe ) gee nt og nt wh. tube Mie! 464 le BPO Em où wh eg are eheret rés sepeee ee Marines own done ern tes . eu he abrite ee ee ee LA phatae Or | Pan mptbetete A peach a eg‘ CERTA LT CORTE OT TETE TEE eee honte set msd han cet pm Le fe Pt Fritebedndeas ie ets ste ot ei u ? ne got ses 0 Ad eee ses penal Comet erster Balled ner} ein Kat pote u ted Lod pod > Boke g ny ef Chem mente pg 0 42 lene hs be nes nee He rie era est dv) asia Led pre et Hines bar « gants ü ETES te soe bab enad rit OO 2500 m6 nr of 8 + i who jo} of she Laer dey Otte ha eens! eat halted ee J ves are Dee 0 vb ni patent ti ved me Py dix Le ir i- ie yd ine Fr. mp A ma pt hod x she tbe dot i TUE cite waholeds Léon TT he > + Me ” + moin stag y headers ee ser he ee bebop fret Pty PLAN ALU tour ee de u Fee reqeddpogs bo"? Mp eirgagrind 2604 oh ve tbe milion are ibe ‘ . ae «toire vs a) . PETER OTE HT we dank ween EN Br Pb totes “An wr ‘yt Se ras Oe} pipacte #. wur DE er ate ee rire ity betes ne a tet ae het on dre Les Le pi pe = qe je ph iterate fe 2 Chttysenter RON Re tee theatre todo À vof eine ahead ee hon ise ae ot ” Piel punter sie SOLEIL ET BY Od Ye ponte EN nee ARTE TE CTI cfr Cire wi... oh ve +? +++ abet tran t= ri “here oh Neiges Seda aae rer’ toledo lee eee 7 ie nn ebene Gene sam 2 write of ole! dy EL IT ET elg D vine Hee pates a at ayy pret = ‘4 Ch QUITTER moe nee virée Murten à Mhobabe qe komm nf tenie io ten pont oh Peete here sete gibs Van EVE pt jor goal rater ee ee Arber) Asset pee de 7 ne bete Seder 4) > je/bba pe bebe ge bre tet D fete " Hi ut He rw r ih prt ne dt he ei wed era wd ate hele LE JON at ee Ber 2 rn ‘ 4} der je febetejnie tell fer ne 2 a, il were Dee Er PT po png gphen et omtgead bea de vit pty ¢ mir [TRS + mi pe ba ante ee + Pu len Karen PET mt ow rp oe papal chr poreig boonae ie inde te ae fete) BLEI? PA - vorge . Dee ist m | etoye open per rares ee et die …. Te" os 9 ete! orage ‘ ad geet eros 9rd ret ie ER eat Datz: een GR? Gén Peer ehe ee gis yee vc rpiebeis dof we nr in 9 # fi ne uni DEZE TER ‘ 4 ’ nt HAE oe EE ; en joe ro nr ares Mets ren tease . res waa ARS lee geriet al sie) ee a + a eli 3 4 E a, > beets 4 4 hi et + hr fu Ei ah 1 4 » PN N pe reper vor T4 4 CE . “on > reperprreserier is Hunt 4 hy Er mee . + re het eg, keg pra Mae dpe ran eut M t 7 hg Ob he OPE Pe re 2 ee Aree end Meer) art te . u had ynegd Ob: ae arm 4 : pe - 4589084 er f vo. ale ja otek tm ory Peg tote dae beat © . Le ] > LER reE ie Bere 1 hg for ge \ DROLE: en er ‘1 $1 Norn bore r 2 dvi DANCE OR ETAPE ET re mba pois Mr : pa cael, et Liens EE to tee le bale ei ee rer N 4 2 , « ag‘ ores Sole m ne Le BLEI) oy r NA BL, sure vita f sey ph ptite HN à re ce Rs. 07 robe de a vie! dde ane 1 Anbei! . AT NA Kt gegen de tx pi ite vite 0 4 Ste Rte ‘ . done ie, 4 en Fe ung feet babe wi Wr ony ad ales ROMEO out tet ET UNIL Lol sansa wien I u a toto sf basent top def che nt Cons ia ite 5 COR EC mar pres - Hi: a ape PR Vis en s4end amp pe 040 Lou pay part nd perte . PER het ont à of Ge et dattes oi a fe Eh ate af EE es DRE dati FOr pat mat Ores Ohne 2.64 set 000 bined he Hig bee he ‘ r apa abodes an ans ei te) Ga ire pére ce de Be ich uns et age Anl LE in ra Dede it piens wom ye treeere | I Deren enn iomiunelinge lotr qudart ht DIEBE en de d m. lisa n sd " rare ee era Yom do 1019 jones o [be ee T TE DE à Pptp Hi 0 f 4 Ce nesiet oe aborde ee ee ee TETE NT DT ney ty cr ee! rer et ot ad (pie tt . ’ ee ee ee te Te ee CRUEL it 1 Here h et + ten eke page! indeed à nee Irre hal Nise a à Mt oh DRAUF LIT de ni r ‘ ret ty ree «tober haie feet et et pete oqo Redes ré 19409 à ur user ven ea er ikea ern Me >) nr QUELS oS wi J Mae rn. ; ee bel (Be rie dee pases eye aba engen ae + Votes dunia: + join visit En nt pe ‘ os ose “4 68h) partons wem Me mer te seem OFS Poniiet on Wed PONT she einen ich at telnet Get open Py pre ete LEHREN LET THE oh oqe (* how 0 es hoes Ar " 4 ons Tepe à pretend ole) ot mil ee onde ot vane aed dt be en (0 rt paginé Ge nr de ? Pine tons 2 : hs PAR Pr MEERE Er VW = pls PMR ET EEE LE pue , Ve TE 4 3 bay Ape COPA PP ET ren epg oe EN Me a 1 ge qe . ’ euer OM beeen wet rte by ad eee 4 Lovet # bree teria ape Dried # © Dé a ee od of ® . .. op pete 9 ; St a CORP DUC AC Er EIS ET LES, 4a dete mee. code ‘ KR dd mn re WHORL GA! pt edongyes 0) 8 y au mb TEL EI TI IF ee in pers oye dote nf are on ire erate eter ent Pave ph Gor ert brie TP TNT CTI | J pre Le Chek ; « . . , joie tite Mb epee epee mene leyeged 14° wit. eh hen ype + u Are jee! vais hen rat Eh eus sprl bol Ener TE ach un a ery I ee om ohh. Pema yA g 0 98m 14) jets » Ton eh + Pen non juris + m. + ee LE er ode ER ae bee, out ee et Led] ete -e dt à . . +. CORPS poreb Ot ETS Ten ) tate eee re 1.) pr) we an 17 40 eh Pr} , ay rn verteilte ee Ela 7E 2552 “ + NACRE IL or . at 1 pose =e DIRE LE svt ep gear . Na lieh sabteede Het LR re ni Re 1 einer ’ + CORTE TDR eo SET 2 J wos oaeast ey + , LE + OPPO rot ele epee wth be eb nt pede) coy " re re + te . +4 Oe HEFT 16 COMENT et J + Métal CL LORS LS ie i CORTE Les un Sop fes ete, € © * LICE LES DT) 2 Mie barren PMs Fh ‘ . „re. 4 ‘Co. - ‘ ‘ yeh ie oa ENS bit eee nei oan italie g té Bere , 1 vat jeevasiv ps mnt Cape EE ETES À Rae ee ort Sfuens eoeradcanaresnpaany aie ‘ Let ir Pave re Rd va r ‘ bet (, be AAO PTE MC re vs oi dienasapngnarian NE ES ! gro fe wens ened Late) it 7 sis oo TE EL FOP 44 8 ae pate Lt Mr ‘ heiten ae. ; oot REP F#4 8b ajag rae gas ‘ Trt à pranange: gr. . 3 “ras À fete tri TE te ia HO foe wo ede ivge a hope Dh r-8 dort , ehren Kal à bog oy M hé talons ered pente v DDR bts Su i "4 eerie Lave tent - rem ty Fares Jura; a Pett pue pe ee ths se er led pd ot ya Haie De Pong ris + short éfed ote, br BAR 7 ee aeg“ set fervels re Dé MDP IT TES DOC ad La (teste Ame per rer MarTiCclramerarrs hice weerreerpreure: area wpari yeh ire oder sh 1 ot, rites Tirer eprir ir ee reir toy Materiel e , oy het veo ad at FVLP ek gpa ad etd mage. ET rein Hal GPE Te) ty ated of TER sois 2 ned Pan rés ste . en ehe in are ae ea Len in ‘in genet e+ rt ’ erh ee re Pr ur pe qe MORE yr) ive iene eat beret EEE TE I I mm her | eee rois rent ju batty of ap nds «feng rn che aes ' RE ML died rn. er edd ‘ lige PTE fee Met one je alé Ab pi ni Fes net PRET TE ‘ aie + + bete nm pointe. wpe oes D pe Pur honk me re eg yeh Fas peg pti bete ve An . papier etre ee Bebe APT CELUI eet th LEE pe SO AO NIET TON | dus + np bebe 4 cg pet res où ep babe fee Dai» + Ja TUR: ' oe mis ed ee ee ee en TEN ein v vhs yd ET LIE En the Pr een Di propre et TE ; * CNE ee DEE ST ET ze ar EI IT 22 ee‘ nee . ess den si espe + eb penad apt padedng que he à he eure RT Sor i re ‘ romana ys PS there 0408 #4 | RE rire tee , conne nd ge ef fn mt € end UE pote con Hae a par pret eyabeled of ody 0 eS Deere Loto er : avi ote im e ot yi 0d a reed © pede het lee bi pers) M . ' ) tas butte bebe al PRATER nee db 4 te Lu 4 died ion? SE RIO EE ne pepe ae big sensé rtf ey ot ops tentes trente yo re jun rr get 2 zur MID eg pub LAMBERT) RO Nn LE porte bbe ar pale ade ira es al ee u toh ohheg dese Sree aie = ORALE dti nes Se een wit near ee ur ee, CIRE, À Dre net KT, sur udn BT ana det ARE Peer here ARGENT vel LH ee ng Kane, LT Peay bathe Lee pre ny 1 B Fark a Diet Poire 2 144 he pol evenness Atari N DEN AE TT der ptite re N m pipet sr der] be oa EEE BE IT EB of VEN . We rer wur) fart Ar dde gt par un i rennen sh pepe oe yes ales Lilet ern hen rt bare ai ee LEITET LTE Anden (a em rs eng ft de mabe ya LI DE en alee An WE Sr pd hé TR Pt ae range LOL et ‘ ett inde dub an sobre vepel ate emt LE jets ele oP er eh hun rp! db nigel! dt os peg aly haven “pes de 4 ee u Ph marie eg bag ta tr AE ongle 6 pA, abet ene bp rs ps Soda AAA Hp thay, CI he ue 2 tilts her BEE Een + dép EME 6 ere AT wee ru er AO T SD xp et yee ee 4-4 pres ead whe arta as Ad ores HEHE ual m ee pq à meer pt hn ttn seat ER AR warn coke ha ban ae LER PES + DA ad De a> er ogee + Paani trie a ne Tr ss unten nn dés teen fe ee BIER er" gras ee re jermacge age bre 4 Mn ay) LH Ws rey “0 Sa PELLE) n ee rt de it aomeetes at “ Fy . ut EM td IT IRRE Te pre weer vey ‘ a AGA4S Pepe ded WA ped de CUITE Tr . rr + bis, si 2 ee tete mn sf ab ae ae {ts peel abe bee u à pager deh Ve, qu des crabe hehe fh ee Ares étés serine He ee ee beasts nel DL TI En Fe han jetagety Sum pede: ee ee ee whe rrr leben EU pee rv be bee Liptay nner meee Wehe u N À tr À PMP TS or na Hang) 40 ee Sn, 1e red ortote ae hee rm CCE CET TU I LEER TEST EEE LEE js Pe ira» sagt Negra arte mim rüber ps pri nie ee LEE! pr st eet eterer ed Vo 44 der prey tet Wet ew Ae TES SO Pe ee we ner. hye vert on ds rnd g cbr gy fe he 005 wl ae minier pad ated ot eS oom bte vi her od th fs ner AN are bottes hi ; hs kennen) ehem “ ne Wh re Me 17 VS Spree Perr ts ster! Titty yi Fans CR Va Et gegen! : CPR nit à payers [DELLE L Hay I ELLE ner schier EEE ee ee ve gr ht . > ee ee Dam pe Peeli>'be bodes ot IE PETE TE Ed 4 D pu hs 0 DER fée Ye à ARE ED ob PP we s pen ete yer rrr thy) ka by tot songfehe 4 er anis I Ap NIN rte + tft pee yederbotel ee eteledeirae 27 À HE Ne: DR DENT CEE ONE ee DEE TEST PTEISTT TE he, "| enti eh ain sa UE DECITRE OCT TE) Frenette EY nae AEE CT] iter EEE TUE EEE PERS gen IEEE LS rept an vente rane f en jet si nt 4 Ve Ob le te Phar toh ig en one Ghee d vey BILEIEL IE SEINE TELL Apert ey ‘ ; : z= x ttes | ¥ are Sy nba | Mets ve ‘ un PREBLE te i dia Ag J papearyg où lu, à N ESC sd ort : es phe mnt tete à on x Be Arhe lehrer La trs N ' » COTDPEIITECS LEE or dre hd tros de # hr auge herr \ NUS ree bell pete or jad aor ku 424 1 TA ED EE A Tiydschritt der Nederlandsche Ornithologische Vereeniging ONDER REDACTIE VAN: Dr. L. F. DE BEAUFORT, A. A. VAN PELT LECHNER EN Dr. E. D. VAN OORT Jaargang VII — 1918 BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ VOORHEEN Hy. J. Bot Lat, LEIDEN — 1918 entree \ 74 As rat enisinesisV snoersoleniini 4 LS | - — nf de vr _— ! +. | r = \ ” + + Sy a+ . pe A. A Aa RE : SG ri . L » À + 7 = 4 4 y CHER EX bk ewe EL He a J | ~~ ‚ 2 ODay © when 4 Ft sr Rt 1 ANTRAT. u "FIR ~~ wi A 4 ’ { à Se à u > 7 ~ . ALIEN RM sts 2. . < 2 - rw an > = i À ‘a 7 Ze Fas ni Fr ‘A of : , pa > a «+ ats E E BOEKD RUKKERIJ VOORHEEN HE: N Eg 5 3 INHOUD VAN JAARGANG VII 1918 Aflevering 1—2 — April Het verblijf van enkele trekvogels in Nederland in 1917, door Dr. H. Ekama Mededeelingen uit het „Nederlandsch Ornithologisch Onderzoekingsstation” te Heumen, door JAN J. LUDEN VAN HEUMEN. (Met plaat I en 2 tabellen). Verslag der wetenschappelijke vergadering, gehouden te Amsterdam op Zondag 2 December 1917 . Verzoek betreffende de Gierzwaluw . Aflevering 3 — Augustus De Staartmees (Aegithalus caudatus [L.]), door G. Worpa. Met een kaartje. Een en ander naar aanleiding van mijn Roek, door J. L. F. DE MEYERE . Over ballen van Kraaivogels eee door C. J. KorLe en L. VAN GIERS- BERGEN. ; ER: Het voormalige Ravoulnabiekichic on, een soltord Sr vroeger eeuwen, door A. A. van PELT LECHNER. Met plaat II. u Over de beteekenis van het kruisen van individuen, ER tot ver nu lende Linné’sche soor Pa voor het ontstaan onzer huisdieren, door H. N. KOOIMAN . ‘ Ornithologische waarnemingen = het stand Hole. loopende x van 47 October 1916—12 April 1917, door P. W. van Houten . - Karakteristiek voor het nest van Turdus viscivorus L., door J. L. F. DE Be Verslag van de wetenschappelijke vergadering, ERS te Rotterdam, op Zondag 17 Maart 1918 . : Verzoek van het ,,Nederlandsch ienithologtach Sadaedsuineetaiion” te Heumen Korte Diesel incest Aflevering 4 — December Ornithologische waarnemingen in Nederland, door Dr. E. D. van Oort. Resultaten van het ringonderzoek van het Rijks Museum te Leiden, door Dr. E. D. van OorT . Bldz. 62. 99. 108. 115. 121. 193. 126. 126. 129. 139. IV Mededeelingen uit het „Nederlandsch Ornithologisch Onderzoekingsstation” te Heumen, door JAN J, LUDEN VAN HEUMEN. II (Met 1 tabel) . - Verslag der Ledenvergadering, gehouden te Groningen op 1 Juni 1918. Verslag van de excursie, gehouden op 2 Juni 1918 HS Boekbespreking. Korte Mededeelingen h 2 Opgave van eenige HA A lagiscles So ver tee tussthiss 1 Juli 1917— 31 Augustus 1918, door A. A. van PELT LECHNER. 2 Ingekomen tijdschriften en boekwerken voor de bibliotheek (uni December 1918) Statuten der Node Or nithplagiashé Cees ae Register van wetenschappelijke namen. à 7 ARR Bldz, 143. 172. 178. 180. 183. 184. 186. 187. 191. ARDE A Tijdschritt \ der Nederlandsche Ürmithologische Vereeniging Jaargang VIT. | April 1918. | Aflevering 1—2. Het verblijf van enkele trekvogels in Nederland in 1917 DOOR Dr. H. EKAMA. Aan de hieronder vermelde personen, die de welwillendheid hadden mij hunne waarnemingen mede te deelen, betuig ik hierbij mijn vriendeliiken dank voor hun gewaardeerde hulp, hopende in het: vervolg ook op hun medewerking te mogen rekenen. M: Lels Pz., Alblasserdam. H. van Keten, Ameide. Prof. Dr. A. E. H. Swaen, Amsterdam. A. A. van Pelt Lechner, Arnhem. Dr. G. van Dijk, de Bilt. PT. Galle, L C. Stolk, Bilthoven. G. H. Bartels, Blerick. J. G. V. de Witt Hamer, Breda. Mr. W. M. Kolff, Deil (Geld.) P. J. van der Feen Jr., Domburg. W. de Joncheere, Dordrecht. H. Evekink, Kefde bij Zutphen. Abr. Ebeling, Enschede. a Mr. G. Kolft, Mevr. S. F. Ekama-Feteris, P. J. van Iersel, Ch. C. van der Vlis, Mr. C. van Lennep, Mr. N. A. de Joncheere, Mevr. W. Th. Tideman-Cordes, F. H. Horsthuis, F. K. Baron van Dedem, D. de Jong Cz., J. Ahrend, J. Briede, Mej. J. Schoemaker, J. H. Pellinkhof, W. K. Hering, J. H. Kammeyer, G. J. B. ter Kuile, I. C. Stalenhoef, Th. J. Benschop, A. J. Monné, H. W. Scholten, Willems S. J., A. L. P. Kakebeeke, M. Robertson, de Roo, . A. Kun van Haaften, W. C. du Boeuff, van Dorssen, Dr. H. Ekama, Mevr. C. J. Ekama -Postma, W. E. van Lennep, G. S. van der Spruijt, A. van der Breggen, L. J. van Rhijn, C C S AQAA . Luijendijk, . L. de Vos tot Nederveen-Cappel, . M. Vijverberg, Mr. J. L. Sölner, Mr. C. H. Thiebout, Geldermalsen. *s Gravenhage. ” ” Haarlem. Heerjansdam. Hendrik-Ido-Ambacht. Hengelo (0.). Heino bij Zwolle. Hoogkarspel. Laren. ” Maarsseveen. Meppel. Middelburg. Miste bij Winterswijk. Mijnsheerenland. Montfoort. Neede. Nijkerk. Oudenbosch. 7 Rotterdam. ” Scharendijke. Sliedrecht. Sommelsdijk. Utrecht. 7 ” Voorschoten. Waddingsveen. Wageningen. Westmaas. Zierikzee. 7 Zutphen. Zwolle. I. De: koekoek (Cuculus canorus). Voor het eerst werd de koekoek gehoord te: Krabbendijke 18 April. | Heerjansdam 1 Mei. Middelburg (2 maal) 24 , | Heemstede IR Breda BB, Blerick ee ’s Gravenhage ae Oegstgeest RE Miste 27 , | Oudenbosch > 2 Denekamp 29. „.. | Voorschoten ER Werkendam ') | rae Doorn Ds Ameide au. fg | Laren Eye) m Deil 830 , | Eefde ER . Geldermalsen ') 30 , | Bilthoven im. Heino 30 April. | Katwijk Eihri;; Maarsseveen ow. | de Bilt Tanz Meppel 30 , | Nijkerk isc Overveen .30 , | Zutphen À ae Scharendijke 30 , | Neede 22 , Mijnsheerenland 1 Mei | Hoogkarspel ') 2, Dadelijk valt het op, dat deze data later vallen dan gewoonlijk in andere jaren; de meeste komen toch voor in de laatste pentade’ van April en in de eerste van Mei. Volgens het maandelijksch overzicht van de weersgesteldheid in Nederland, uitgegeven door het Koninklijk Nederlandsch Meteorologisch Instituut, was het dagelijksch maximum over de geheele maand ruim 4° beneden zijn normaal (13° C.) en het dagelijksch minimum gedurende de eerste drie weken gemiddeld 3° beneden het zijne (3° C.). In de laatste pentade van April begon de temperatuur flink te stijgen, zoodat over de geheele maand Mei de temperatuur gemiddeld 3° boven het normaal gemiddelde (14° C.) was. In de eerste dekade van Mei was het droog weer met veel zonneschijn. Dr. G. van Disk op Steynenburg bij de Bilt heeft op 11 Mei, toen hij bij maneschijn — er hing echter nevel over het veld — van half 5 tot 5 uur den koekoek bijna voortdurend hoorde roepen, getracht, den gemiddelden tusschentijd tusschen twee opeenvolgende roepen te bepalen en vond: 1) De koekoek riep langdurig achter elkander. + 19 roepen in 30 seconden, gem. 1.67 sec. 30 ” ” 45 yi eA 1.55 , 33 è „ 50 RE "AE a TPS DB Me oe 7 ” ” 10 1 9 RES 1.66 ” De gemiddelde tusschentijd was dus 1.6 seconde en verschilde weinig in de verschillende tijdsruimten. In de nabijheid van Zwolle riep de koekoek op 6 Juli 124 keer achter elkander. Het laatst werd de koekoek te Ameide op 11, te Laren op 12 en te Meppel op 18 Juli gehoord; gezien werd hij het laatst te Rotterdam op 25, te Ameide op 31 Juli, te Laren op 13 en te Krabbendijke op 19 Augustus. De zang van den nachtegaal (Aédon luscinia) werd het eerst ver- nomen te: Breda 24 April. Heino 1 Mei. Overveen 25 - » | Meppel 1722 Wageningen 7s Ve Enschede 2.8 Eefde 29 =, 7. | aoe 27% Miste 30." & Dora #10 Oudenbosch BO iy Zutphen Pie Voorschoten 30 ,, : |:Hengelo "+ Nieuwkerk bij Tilburg 30 , Staphorst 5.58 Heemstede 1 Mei. | Katwijk 9.75 's Gravenhage rt yar 9.8 Deze data vallen bijna alle in de beide boven bij den koekoek aangegeven pentaden. Op 6 Juni werd de nachtegaal het laatst bij ’s Gravenhage ge- hoord en op 24 Augustus te Enschede het laatst gezien. Il. De boerenzwaluw (Hirundo rustica). Omtrent den datum van aankomst van dezen trekvogel werden de volgende berichten ontvangen: Hillegersberg — 6 April. | Maarssen 13 April. Oldenzaal 11 VS Amsterdam(Vondelpark)14 „ Zevenbergen 12 5 Dordrecht 14 12 ae Ameide La ue Heerjansdam 14 ly Oud-Gastel 14 April. Deil ~ Be Enschede enr Tilburg ii Semen Wageningen 19-20, Scharendijke |. a! RSR Blerick rn Geldermalsen, 1 ex. 21 , Voorschoten 3.1. bij ’s Gravenhage LE ne Meppel, 1 ex. 2 aie Middelburg of if Sliedrecht a. y Waddingsveen ee Zeist 2 eae Katwijk a./d. R. a Miste i ©; Sommelsdijk ae Utrecht Hoogkarspel Zierikzee Bilthoven Westmaas Duivendrecht de Bilt Heino Laren Rotterdam Zutphen Neede Oudenbosch Zwolle Overveen Doorn | Eefde DEP à 28 Op de gespatiéerd gedrukte plaatsen is waarschijnlijk wel de boeren-zwaluw waargenomen, maar in het bericht is dit ongeluk- kigerwijs niet aangegeven. Evenals het vorige jaar valt het grootste deel dezer data in de laatste dekade van April, maar de berichten uit de tweede dekade wijzen er op, dat vele boerenzwaluwen zich door de lage tempe- ratuur van gemiddeld 5° niet hebben laten afschrikken. Voor de data, waarop de boerenzwaluw het laatst gezien werd, of van haar vertrek zijn opgegeven: Zwolle 24 September en 8 October. Sommelsdijk 25 September. 2 laatste 15 October. Katwijk a./d. R. 27 September. i 1 ex. 16 October. Miste 27 September. de: Bilt 2 October. „ laatste 16 t Enschede 2 3 Westmaas 5 x Hoogkarspel 's Gravenhage Wageningen Ameide ER, Rotterdam Heerjansdam Middelburg Meppel, 1 ex. Dordrecht, 4 ex. 11 October. 12 ) 15 1 16 71 17 November. 20 October. 22 9 22 a 24 ” 30 P 6 Omtrent het zwaluw-paar, dat in de gang zijner woning nestelt, heeft de Heer pu Borurr te Sommelsdijk mij het volgende mee- gedeeld : iste nestbouw. 2de nestbouw. Begin van den bouw 5 Mei. | 21 Juni. Eerste ei gelegd ANT: | rs Begin van het broeden ETS | 4 Juli Kerste zwaluw uitgekomen 4 Juni. IS ke a » uitgevlogen = 8 Augustus. Het geheele eerste broed is op 18 Juni omgekomen. Op 21 Juni vlogen uit drie nesten in den stal van den Heer VAN ÉETEN te Ameide de eerste jonge zwaluwen uit, terwijl die uit het vierde nest op 24 Juni volgden. Later kwamen er nog twee nieuwe nesten bij. Op 18 Augustus vloog het tweede broed uit. De huiszwaluw (Delichon urbica) kwam aan te: | vertrok uit: Breda 18 April. | Breda 17 September. Zutphen 39 eee , TEE 10 October. Blerick | 26 , | Wageningen 27 September. Enschede 28 , | Meppel 13 October. de Bilt +: 30° 0,1: A OT 14 October. ’s Gravenhage 30 , | Rotterdam 26. re Wageningen 4 Mei. | Meppel a: Hoogkarspel tresse Rotterdam 30 Uit deze enkele berichten mag men misschien afleiden, dat de huiszwaluwen ook dit jaar later zijn gekomen dan de boerenzwaluwen. III. De bonte kraai (Corvus cornix). De bonte kraaien werden in 1917 gezien: voor het laatst te: voor het eerst te: Laren 8 April. Duin bij Haarlem 26 September. Wezep 19.2.5 Heemstede 30 A Hengelo 16 , | Dordrecht 11 October. Breda 18 . Westmaas 12 ” voor het laatst te: LA voor het eerst te: Ameide 19 April. | Meppel 13 October. Amsterdam | be Bilthoven 14 i Meppel BER Krabbendijke | gates So Krabbendijke Be saat Ameide | 15 2 Westmaas patie Rotterdam 15 ? Walcheren 23, ©; Heerjansdam 16 x Haarlem 24 ., | Zierikzee 16 x de Bilt 2 Zutphen 16 2 Scharendijke aD nr. ı. Hengelo 17 x Rotterdam 28, | Laren 17 . Heerjansdam b./d. Oude ı Wageningen 17 : Maas ee) |: Dell 18 i ‘Willemsdorp 1 Mei. | Blerick 20 2 ’s Gravenhage 3 ::,. | Breda 20 = | | Domburg 20 | Tholen | 10 November. Walcheren 19 à Dit jaar valt de periode, waarin de bonte kraaien vertrokken, samen met die, waarin de boerenzwaluwen aankwamen. De data van aankomst vallen alle in de 2de dekade van October. Van af 5 October was de temperatuur bij Z. W.-lijken wind gemiddeld 2° beneden de normale (10° ©). IV. De ooievaar (Ciconia ciconia). De volgende berichten zijn omtrent de aankomst van den ooievaar ontvangen : ’s Gravenhage 13 Febr. | Montfoort ') 13 Mrt. _ Alblasserdam ') 1ste 3 Mrt. Oudewater ') | oar z 2de . DR: ., _ Huize „lepenrode” bij Hendrik-Ido-Ambacht ')1ste 10,„ | Heemstede LBs. ae ')2de20 , | bij Gouda ko, Ameide ') ee | Hoogkarspel À 5 Dordrecht 12 „ | Bronkhorst bij Zutphen 17 „ 1) Op het oude nest. bij Vleuten 17 Maart. Arnhem 11 April Mijnsheerenland ') BR Breda 12.75 E ) 2de 20 =~, | Westmaas !) 1ste 14 „ Kampen BB i iew à 2de 5. ee Deil 28 St TRE oa | Heino ') 1 April. | Kampen ') 6 En pu, ) eae 14 „| Wageningen 19,440 Meppel Ba LOSC Mes Huize ,Ravesteyn” bij . Voorschoten 26-46 Geldermalsen 10 :.%,::7 |- VOOIBENS 291.78 Miste *) 19° un. Deze data zijn vrij regelmatig over de maanden Maart en April verdeeld. | De ooievaar vertrok of werd het laatst gezien te: Ameide 19 Augustus. | Westmaas 30 Augustus. bij Haarlem 22 3 Zwolle 2 September. Meppel 23 7 Dordrecht 10 5 Wageningen 28 h | Zooals gewoonliik gaf het weder in Augustus geen reden tot vertrek. De Heer van EETEN deelde mij nog het volgende mede. In den tuin van den Heer V. te Sliedrecht staat een paal, waarop een ooievaarsnest. leder jaar wordt het nest betrokken en daarop jonge ooievaars uitgebroed. Ook dit jaar weer, maar einde April of begin Mei woei bij stormachtig weer de paal om en tuimelde het nest naar beneden. De eieren waren verloren. Onmiddellijk werd de paal door rappe handen overeind gezet en het nest weer op zijn plaats gebracht. De ooievaars hielden bij dit werk als goede bouw- meesters de wacht en betrokken, toen alles gereed was, direct hun verblijf weer. . Toen de Heer van EETEn 27 Juni te Sliedrecht was, zag hij 5 _ flinke ooievaars op het nest en vraagt nu of het meer gebeurt, dat ooievaars, wanneer de eieren verongelukken, voor een tweede maal leggen. Misschien kan een der lezers van dit overzicht hier ant- woord op geven. 1) Op het oude nest. 2) Vier dagen later weer vertrokken. 9 V. Diversen. De draaihals (Iynx torquilla). Bilthoven 1 Mei. De oeverzwaluw (Riparia riparia). Westmaas 1 Mei. Meppel 5 » „ het laatst 24 September. De nachtzwaluw- (Caprimulgus europaeus). Bilthoven 3 Mei. Laren, gez. AL RE : geh. TEN De gierzwaluw (Apus apus). Katwijk a./d. R. 28 April. Meppel 29 ” u. vertr. 5 September. Wageningen 29 April. 5 vertr. 9 Augustus. de Bilt 1 Mei. Breda Dar Hengelo 3% Deil Br Hillegersberg Be Sommelsdijk 45 Sg k vertr. 21 Augustus. Ameide 11 Mei. Rotterdam eat, à vertr. 24 Juli. De zwartkop (Sylvia atricapilla). Enschede 2 Mei. Heino 6 ” De tuinfluiter (Sylvia simplex). Bilthoven 4 Mei. 1) Misschien reeds 21 April. Enschede 28 April. Zwolle rite PA Meppel 1 | RUE Hengelo 5 Mei De fluiter (Phylloscopus sibilatrix). Heino 30 April. | Denekamp ] Mei De fitis (Phylloscopus trochilus). ' Arnhem 15 April. Denekamp 15 RUE _ Meppel ae 's Gravenhage “4 oa Heino a , Katwijk a./d. R. 23 ,„ Bilthoven 3 hy Doorn ') Boar | Enschede Ut, De tjif-tjaf (Phylloscopus collybila). Arnhem 8 April. Enschede ae Denekamp Bu _ Doorn oe _ Meppel PGi Enschede 11 Mei. Meppel FER, bij ‘sGravenhage 12 „ Zutphen los. De grasmusch (Sylvia sylvia). Hengelo 5 Mei. Meppel Bia + bij sGravenhage 6 , De braamsluiper (Sylvia curruca). het laatst 10 October. 7 Zwolle . 16 April. Bilthoven +; Cee Katwijk a./d. R. 3 , Breda 25 ” „ het laatst 10 October. De spotvogel (Hypolais hypolais). 10 | | | | De witte kwikstaart (Motacilla , alba). Utrecht (Maliebaan) 7 Februari. . Oudenbosch 10 à . Neede 11 Maart. Meppel , 15. ee „ het jaatst 11 November. ' Heino 31 Maart. Westmaas 21 April. Katwijk a./d. R. 25 , De wielewaal (Oriolus oriolus). _’s Gravenhage ' Heino . Meppel Enschede 13 Mei. Hengelo 177 Meppel 15" De kleine karekiet (Acrocephalus — strepera). Breda 17 Mei. De rietzanger (Calamodus schoeno- baenus). Meppel 5 Mei. Het zwarte roodstaartje (Phoenicurus titys). Enschede 22 April. Meppel 23. „ het laatst 18 September. | Bilthoven 3 Mei. Laren D 2 Het gekraagde roodstaartje (Phoenicurus phoenicurus). 's Gravenhage 9 April Meppel 23 to Bilthoven 23:00 Breda 30 x Heino 5 Mei. Meppel br De boompieper (Anthus trivialis). Doorn 19 April. de Lutte ay EEE Meppel Be RE ’s Gravenhage DR... „ het laatst Wageningen „ . Hengelo , | Laren Ameide 12 Mei. 12 ” 15:5 22 Augustus. 25 $ 16 Mei. 17 ” 20 De grauwe vliegenvanger (Muscicapa grisola). Enschede 2 Mei. , het laatst 1 September. Heino 3 Mei. Bilthoven Bi Meppel DS Rotterdam a oy Hengelo 134% De zwartgrauwe vliegenvanger (Muscicapa atricapilla). | Enschede | Bilthoven Rotterdam « Meppel 2 Mei. D y» 6 ; 8 » De woudduif (Columba palumbus). | Westmaas 5 April. 11 De tortelduif (Turtur turtur). | Rotterdam Rotterdam 5 Mei. (diergaarde) 25 Februari. Breukelen 6 | ” Wilde ganzen (Anser sp.). Dordrecht ae 5 RR ch) Meppel N | Made, het laatst 30 April. Ameide 10: °} Heerjansdam 10 October. | Deil 17 r De kwartel (Coturnix coturnix). Heerjansdam 7 Mei. , De zwarte stern (Hydrochelidon De houtsnip (Scolopax rusticola). migra). Deil 3 November. | Meppel 11 Mei. De blauwe reiger (Ardea cinerea). | 's Gravenhage (park Zorgvliet) 24 Januari. Utrecht, Januari 1918. Mededeelingen uit het „Nederlandsch Ornithologisch Onderzoekingsstation” te Heumen. DOOR JAN J. LUDEN VAN HEUMEN. (Met plaat I en 2 tabellen). I. Inleiding. Nu, tengevolge van de welwillende beschikking van het bestuur der ,,Nederlandsche Ornithologische Vereeniging”, de driemaandelijk- sche rapporten van het „Nederlandsch Ornithologisch Onderzoekings- station” te Heumen in ,Ardea” zullen worden opgenomen, voldoe ik gaarne aan het verzoek, om in een inleidend artikel een en ander omtrent dit onderzoekings-station mede te deelen. Alvorens evenwel eene beschrijving te geven van de inrichting en de werkzaamheden van het station, zal het wenschelijk zijn, de om- standigheden te resumeeren, welke tot de oprichting hebben geleid. ; * * * 12 In het voorjaar van 1911, even na de indiening van het ontwerp- Vogelwet (1912), ontving ik van den heer Epuarp BLAAUW, praepa- rator te Nijmegen, een 500-tal vogelmaag- en kroppreparaten ter onderzoek. Ruim honderd daarvan werden — voor zooverre de conservatie- toestand het toeliet — door Dr. FRIEDRICH ZACHER in mijn bio- technologisch laboratorium te St. Cloud uiterst nauwkeurig onderzocht. De resultaten van dat onderzoek zijn vastgelegd in eene brochure: „lets over Onderzoekingen naar het Oeconomisch Belang der Vogels”, die in Sept. 1912 met eenige andere brochures van mijne hand aan de leden der Eerste en Tweede Kamer en aan een aantal Neder- landsche ornithologen is toegezonden, in de hoop hierdoor eenigszins mede te werken bij de pogingen om meer licht te verschaffen in den duisteren doolhof van tegenstrijdige meeningen omtrent het nut en de schade der vogels. Het was tijdens dit onderzoek, dat ik tot de overtuiging kwam, dat het zonder uitgebreide en zeer lang voortgezette onderzoekingen onmogelijk zou zijn, een eenigszins zuiver oordeel uit te spreken over het nut of de schade, welke de in het wild levende vogels voor den mensch opleveren. | | Reeds in verschillende landen had men de noodzakelijkheid van permanente ornithologische onderzoekingen ingezien en te dien einde rijksstations opgericht, welke reeds uitgebreid materiaal verwerkt en zeer belangrijke bijdragen tot de kennis van het vogelvraagstuk geleverd hadden. Zoowel de grondsgesteldheid en het klimaat als de cultuurtoe- . standen verschillen in Nederland evenwel zeer van die in andere landen, zoodat wij de elders geconstateerde feiten niet voetstoots als 66k voor Nederland geldend zouden mogen aannemen. Deze bedenkingen wekten bij mij den lust op, om, zooveel in mijn vermogen was, mede te werken tot de oprichting van een Nederlandsch ornithologisch onderzoekingsstation. Het toeval wilde, dat het mij toebehoorende ,Heumensche Bosch” eene uitgezochte plaats was voor een dergelijk ornithologisch station. Daar namelijk het 142 H.A. groot landgoed gedeeltelijk is gelegen op het diluviaal eiland, dat zich uitstrekt van Heumen tot Wychen, en gedeeltelijk op het omringende alluvium, treft men er de meest uiteenloopende grondsoorten en cultuurtoestanden aan: schrale zandgronden, veen- achtige broeklanden en plassen, zoowel als zavelachtige bouwlanden en de uitermate vruchtbare rivierkleigronden der Maasuiterwaarden, 15 zoodat het „Heumensche Bosch” dan ook de geliefkoosde verblijf- plaats is van talrijke vogelsoorten, wier aantal door verstandige vogelcultuur nog zeer te vermeerderen zou zijn. * x * In eene bestuursvergadering van de vereeniging ,,Het Grond- bezit” (25 Febr. 1912), stelde ik voor, bij de Regeering een met redenen omkleed verzoek in te dienen, om over te gaan tot de oprichting van een rijksonderzoekingsstation voor ornithologische doeleinden en verklaarde mij daarbij bereid: 1° kosteloos terrein af te staan voor het plaatsen van zulk een station ; | 2° op een nader aan te wijzen complex van mijne te Heumen gelegen gronden een servituut te leggen, waardoor dat complex ten allen tijde voor de door zulk station te verrichten werkzaamheden ter vrije en ongestoorde beschikking zou blijven; 3° mij, zonder eenig traktement of vergoeding van welken aard ook, te belasten met de technische en biologische werkzaamheden van zulk station en daarvoor gratis al het benoodigde te leveren; 4° mijn laboratorium (te St.Cloud) en mijne instrumenten voor zulk onderzoek ter beschikking te stellen, en 5° bij testamentaire beschikking den geheelen inventaris van dit laboratorium aan genoemd onderzoekingsstation te vermaken. Op het overeenkomstig dit voorstel door de vereeniging „Het Grondbezit” bij den Minister van L., N. en H. ingediend request van 18 Mrt. 1912 antwoordde deze 1 Juli d.a.v. evenwel, dat de Regeering, ,,lettende op andere, nog belangrijker en meer urgente voorzieningen op landbouwgebied”, voorloopig geen vrijheid kon vinden op dit voorstel in te gaan. Niettegenstaande deze onverwachte teleurstelling verloor ik den ' moed niet. Ik besloot thans zelf de handen uit de mouw te steken en op eigen kosten een ornithologisch station te laten bouwen. Alvorens evenwel opdracht te geven tot het ontwerpen van een bouwplan, bracht ik een bezoek aan het ornithologisch station te Dahlem ter bestudeering van de inrichting en de werkmethoden van dat station en verzocht den heer HAMELBERG, de Hongaarsche Ornithologische Centrale te Buda-Pest met datzelfde doel ter plaatse te gaan bestudeeren, ten einde zoodoende het te bouwen station zooveel mogelijk aan zijne bestemming te doen beantwoorden. Nadat ik te Dahlem voldoende gegevens had verzameld en de heer HAMELBERG een uitgebreid rapport omtrent de Centrale te 14 Buda-Pest had uitgebracht, werd het bouwplan ontworpen en niet lang daarna, in April 1914, werd op de zavelachtige strook, welke de overbrugging vormt tusschen het diluviaal en het alluviaal gebied, de eerste steen van het station gelegd. Het zou een flink gebouw worden: een middengebouw (bestaande uit vier ruime, ineenloopende zalen, aan de voorzijde van het ge- bouw op een gemeenschappelijken corridor uitkomend), geflankeerd door twee, vari eene verdieping voorziene vleugels, waarin een aantal — kleinere vertrekken (Zie Pl. I, fig. 1). De bouw vorderde flink en toen in Aug. 1914 de wereldoorlog uitbrak, was het gebouw geheel opgetrokken en behoefde het slechts te worden afgetimmerd en afgewerkt. Tengevolge van de mobilisatie en den onzekeren toestand werden thans echter de verdere werk- zaamheden. opgeschort tot de toestand weer normaal zou zijn. * Intusschen had het maag- en kroponderzoek gedurende de beide afgeloopen jaren (1913/14) niet stilgelegen. Daar tijdens het onder- zoek van Dr. ZACHER te St. Cloud was gebleken, dat het expedieeren der preparaten uit Nederland naar St. Cloud vele bezwaren had, zocht ik gelegenheid het onderzoek in Nederland te doen geschie- den en vond weldra Mej. Lens, assistente van wijlen Prof. HUBRECHT te Utrecht, bereid, het onderzoek der steeds aangroeiende verza- meling maag- en kropinhouden voort te zetten, eene taak, waar- voor zij geheel berekend bleek. Ook dit onderzoek moest echter tengevolge van de mobilisatie worden gestaakt, waardoor de uitvoering van mijn plan nagenoeg geheel stagneerde, echter slechts voor korten tijd, naar ik hoopte. Toen de oorlog evenwel tegen alle verwachtingen in maar geen einde nam, en er van verschillende zijden op werd aangedrongen, om het onderbroken werk weder ter hand te nemen en het sta- tion — al ware het voorloopig slechts gedeeltelijk — te laten vol- tooien, liet ik den linkervleugel en de belendende zaal van het middengebouw afwerken en als voorloopig ornithologisch onderzoe- kingsstation inrichten. (Zie Pl. I, fig. 2). Daar het voor het slagen van mijne pogingen van zeer veel be- lang was, dat het station werd opgenomen onder de in art. 18 der Vogelwet 1912 bedoelde wetenschappelijke inrichtingen, kwam ik, teneinde enkele daartegen gerezen bezwaren uit den weg te rui- men, met het bestuur der Ornithologische Vereeniging overeen, dat ARDEA VII, 1918. Pee sad 1; # ERERFRRRFRE LA = Be De nn u u En EEE een Fie, 2: Het „Nederlandsch Ornithologisch Onderzoekingsstation” te Heumen. Fig. 1. Gebouw van de voorzijde gezien. Fig. 2. Werkkamer van den conservator. § 15 de leiding van en het toezicht op de werkzaamheden van het sta- tion in handen zou worden gegeven van eene commissie, bestaande uit drie leden: twee door het bestuur der Ornithologische Vereeni- ging te kiezen leden en mij zelven. Hierna werd bij Kon. Besl. van 8 Juli 1916 het station opgenomen onder bovenbedoelde weten- schappelijke inrichtingen. In zijne vergadering van 25 Oct. 1916 benoemde voornoemd be- stuur tot leden der Commissie van Toezicht de heeren Prof. Dr. J. RırzemA Bos te Wageningen en Dr. E. D. van Oort te Leiden, welke heeren op hun beurt mij de functie van directeur van het station: toevertrouwden. | Tegelijkertijd werd de heer Epuarp BLaauw te Nijmegen door de Commissie van Toezicht tot conservator van het ornithologisch station benoemd. * * Thans was de basis gelegd voor een geregelden, vruchtbaren - arbeid. 28 October 1916 kwam de Commissie van Toezicht, vergezeld van den voorzitter der Ornithologische Vereeniging, te Heumen , bijeen, teneinde een plan van werkzaamheden voor 1917 op te maken. Het werkplan, dat ik mij oorspronkelijk had voorgesteld, omvatte : 1° vogelcultuur; 2° nauwkeurige waarneming van de levenswijze en de gewoon- ten der vogels, benevens het verzamelen van faunistieke gegevens; 3° uitgebreide voederproevenen in verband daarmede het aan- leggen van proeftuinen voor de teelt van onkruidzaden, het kwee- ken van insecten, enz. ; 4° maag- en kroponderzoek en als hulpmiddel hierbij het aanleggen van vergelijkingsmateriaal-verzamelingen (vogel-embryo’s, insecten-eieren, kever-dekschilden, haren van kleine zoogdieren, on- kruidzaden, enz.); 5° het aanleggen van verzamelingen ten behoeve van land- en tuinbouwcursussen en andere inrichtingen van on- derwijs ; | 6° het bevorderen van de beoefening der ornitholo- gische wetenschap door de resultaten der onderzoekingen te publiceeren, door het houden van lezingen en vooral ook door bio- logische studenten in de gelegenheid te stellen, aan het station te _ komen arbeiden. Dit omvangrijke plan van werkzaamheden was evenwel in de > 16 gegeven omstandigheden nog niet in zijn geheel uitvoerbaar, zoo- dat de commissie voor het jaar 1917 een minder uitgebreid werk- plan aanbeval, in hoofdzaak omvattende : 1° sorteering en rangschikking van het reeds door Dr. ZACHER en Mej. Lens onderzochte materiaal ; | 2° voortzetting van het maag- en kroponderzoek der talrijke nog niet gedetermineerde preparaten ; 3° vogelcultuur ; 4° het verzamelen van faunistieke gegevens. Zoodra dan de omstandigheden gunstiger waren, zou het volledige werkplan gevolgd kunnen worden. Toen de Commissie van Toezicht en de Voorzitter van de Orni- thologische Vereeniging 4 Mei 1917 te Heumen bijeenkwamen om den gang der werkzaamheden na te gaan, was de geheele collectie gesorteerd en gerangschikt en was de.heer BLaauw begonnen met het maag- en kroponderzoek van de verzamelde roofvogelpreparaten, — Daar gebleken was, dat het tot dusverre gevolgde systeem van . administratie onpractisch en tijdroovend was, werd tevens op deze bijeenkomst het plan ontworpen voor eene doelmatige administratie volgens het kaartsysteem. 23 Oct. j. 1. bracht de Commissie van Toezicht, vergezeld van den Voorzitter der Ornithologische Vereeniging, aan het station haar jaar- lijksch controle-bezoek. Nadat verslag was uitgebracht over de in 1917 verrichte werkzaamheden, werd het werkplan voor 1918 vastgesteld. Omdat de omstandigheden, tengevolge van het voortduren van den wereldoorlog, eer slechter dan beter waren geworden, werd besloten, in 1918 hetzelfde werkplan te volgen als in 1917; alleen was de Commissie er sterk voor, indien het eenigsZins mogelijk was, reeds thans aan te vangen met het aanleggen van verzamelingen ten behoeve van land- en tuinbouwcursussen en andere inrichtingen van onderwijs en deze tegen een geringen kostprijs voor die in- richtingen beschikbaar te stellen. Hoewel op het oogenblik hieraan nog vele bezwaren verbonden zijn, zal het station, zooveel in zijn vermogen is, trachten aan dezen wensch te voldoen. | * * - 4 Het kan in enkele opzichten van belang zijn, mede te deelen, dat het station reeds meermalen in de gelegenheid is geweest, voor verschillende wetenschappelijke inrichtingen belangrijk materiaal buiten het gebied der ornithologie te verzamelen, o. a. voor het - Ar 17 Kon. Zoöl. Genootschap „Natura Artis Magistra” (een aantal te Gas- selt gevangen exemplaren ZLepidurus apus), voor ’s Rijks Museum . van Natuurlijke Historie te Leiden (verschillende belangrijke zoog- _ dieren en vogels) en voor Dr. A. C. OUDEMANS (een aantal Suctoria van vele zoogdieren en vogels). Zelfs is het mij gelukt voor den heer OUDEMANS een aantal pestvlooien machtig te worden. Ook in een ander opzicht is het station buiten het gebied der ornithologie reeds van nut kunnen zijn en wel door het beschik- baarstellen van zijne ruimte voor wetenschappelijke doeleinden. Toen in het voorjaar van 1917 eene commissie, bestaande uit de heeren Dr. H. C. REDERE, Dr. G. Romisn, Prof. Dr. H. Jorpan en de dames G. DE Lint en Joh. SCHOLTEN, plannen uitwerkte om in het kwelgebied van de Maas een hydrobiologischen cursus te houden en zij in verband daarmee in dat gebied een geschikt ge- bouw zocht (het moest o. a. plaats bieden voor het opstellen van een dertigtal microscopen), was ik onmiddellijk bereid het station en mijn dienstpersoneel voor dat doel beschikbaar te stellen. Dank zij de zorgvuldige voorbereiding is deze hydrobiologische cursus, die van 17 tot 23 Juni j.1. gehouden en door een twintig- tal doctoren en studenten gevolgd is, uitstekend geslaagd. Onder de kundige leiding van bovengenoemde commissie is de water-fauna van de Maas, het Wychensche Meer en een vijftal kleinere plassen behandeld, het plankton meer in het bijzonder door Dr. RomuN en Mej. pe Lint, de vischfauna der Maas door Dr. REDEKE, de mollus- ken door Mej. SCHOLTEn en de hydrobiologie in het algemeen door Prof. JORDAN. Thans iets over de door het station gevolgde methode van maag- en kroponderzoek en de daarmee verkregen resultaten. Het beste middel om deze te illustreeren zal zijn, een serie maag- en kroponderzoekingen van eene bepaalde vogelsoort te publiceeren. Na het materiaal, dat hiervoor in aanmerking kwam, te hebben nagegaan, heeft de Commissie van Toezicht geoordeeld, dat de serie door Mej. Lens gedetermineerde maag- en kropinhouden van de woud- duif (Columba palumbus L.) en van de tortelduif (Turtur turtur [L.|) voor dit doel het meest geschikt was. Alvorens evenwel tot het publiceeren daarvan over te gaan, moeten enkele opmerkingen worden gemaakt. Het maag- en kroponderzoek eischt niet alleen een zeer uitge- breide en grondige natuurhistorische kennis, doch vooral ook een 9) ad 18 zeer groote dosis geduld. De dikwijls halfverteerde maag- en krop- inhouden moeten met de uiterste zorgvuldigheid worden uitgeplozen en gesorteerd en daarna de plantaardige en dierlijke resten nauw- keurig gedetermineerd, dikwijls slechts naar brokstukken (van een plant een stuk blad, van een kever een dekschild enz.). Dat zulks niet altijd mogelijk is, ligt voor de hand. Telkens wanneer dan ook in het vervolg een naam (b.v. Rhynchophora, Medicago, Brassica, Vicia, Carex) voorzien is van een *, beteekent dit, dat Mej. Lens er niet in geslaagd is, zelfs niet na het oordeel van specialisten te © hebben ingewonnen, de betreffende larven, bladstukken, zaden ') enz. nader te determineeren. Het is verder, in verband met de later uit de maag- en krop- onderzoekingen te trekken conclusies, van zeer veel gewicht, dat van de te onderzoeken exemplaren zooveel mogelijk gegevens worden opgeteekend; niet alleen de soortnaam maar ook het geslacht en de vermoedelijke ouderdom; niet alleen de datum, maar ook het uur, waarop zij gevangen of geschoten ziin; niet alleen de plaats, Waar Zij verzameld zijn, maar ook de terreins- en weersgesteldheden (b.v. weiland, pas bezaaid haverveld en regenachtig, zonnig, enz.). Bij de hierna volgende, in 1912 en 1913 verzamelde preparaten zijn deze gegevens niet alle aangeteekend, daar men er toen de noodzakelijkheid nog niet nauwkeurig van inzag. Zoo is niet op- geteekend het geslacht en de terreins- en weersomstandigheden en slechts een enkele maal de vermoedelijke ouderdom (bij zeer jonge exemplaren). Daar evenwel op een viertal na alle hiernavolgende exemplaren op het landgoed ,Het Heumensche Bosch” zijn ver- zameld, zullen de terreinsgesteldheden eenigszins kunnen worden afgeleid uit de in de inleiding gegeven beschrijving van het land- goed, terwijl de weersomstandigheden eenigermate zijn te bepalen uit de meteorologische opgaven, op. Oranje-Nassau’s Oord in 1912 en 1913 verzameld ?). Ten slotte eene waarschuwing. Men moet steeds bij het trekken van conclusién uit maag- en kroponderzoekingen de grootst mogelijke voorzichtigheiä betrachten. Dat dit niet altijd voldoende in het oog wordt gehouden, blijkt 1) In het vervolg zullen dergelijke voorloopig ondetermineerbare zaden meesten- tijds nauwkeurig kunnen worden gedetermineerd door ze in afzonderlijke en van de noodige kenteekenen voorziene potten uit te zaaien. 2) Overgenomen in mijne brochure: Beschrijving van de bezitting „Heumen- sche Bosch” en omgeving. 19 b.v. uit ,NAUMANN”, deel VI, blz. 22, waar, na opsomming van verschillende voedingsmiddelen der woudduif (Columba palumbus L.) gezegd wordt: ,,Ausser diesen frisst sie auch Gerste und im Notfall Roggen und noch seltener Hafer”, en er dan als uitzondering aan toegevoegd wordt, dat een, bij Arnoldsgrün in September 1887 ge- schoten mannelijk exemplaar in krop en maag uitsluitend roggekor- rels bevatte. Uit het hierna volgende materiaal zal evenwel overtuigend blijken, dat de woudduiven zeer dikwijls en in zeer groote hoeveelheden rogge en haver verorberen '), zoodat de veronderstelling voor de hand ligt, dat Naumann zijne conclusién uit te weinig en in een te beperkt gebied verzameld materiaal getrokken heeft. Al geeft dus het hieronder volgende verslag van het maag- en kroponderzoek bij ongeveer 150 woudduiven een buitengewoon interes- santen kijk op het voedsel, dat deze vogels in de verschillende tijd- perken van het jaar tot zich nemen, anders dan zeer voorloopige conclusién omtrent nut of schade van de woudduiven in het alge- meen mogen hieruit niet worden getrokken. Eerst het onderzoek van zeer veel, in verschillende jaren en in verscheidene streken verzameld materiaal, gecombineerd met voeder- proeven en waarneming in de vrije natuur zal het recht kunnen geven, een in cijfers uitgedrukt oordeel uit te spreken over het nut of de schade, welke een bepaalde vogelsoort voor den landbouw op- levert. II. Verslag van krop- en maagonderzoekingen bij de Woudduif (Columba palumbus L.) Ten einde de onderscheiding in voedingsmiddelen van plantaardigen en van dierlijken oorsprong meer in het oog te doen springen, zijn de voorwerpen van dierlijken oorsprong met een D gemerkt, ter- wijl vöör de voorwerpen, die niet tot de eigenlijke voedingsmiddelen behooren, zooals hagelkorrels, kiezelsteentjes, donsveertjes, enz. de letters Div. (= Diversen) zijn geplaatst. 1) Van de 148 in 1912 en 1913 door het station verzamelde woudduiven bevatten 52 exemplaren haver, te zamen + 13,500 korrels, en 20 exemplaren rogge, te zamen + 6300 korrels. / 20 N°-1 Journ. nummer 3. 15 Mei 1912. 4 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Geen kropinhoud. W ikke (Vicia*), eenige zaden. Grassprietjes. Div. Veel kiezel. N° 2. Journ. nummers 7/8. 17 Mei 1912. 5 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Avena sativa L.) + 400 Haver (Av. sat. L.) eenige korrels korrels. en kaf. Wikke (Vicia*), 2 zaden. Div. Kiezel. N° 3. Journ. nummers 9/10. 18 Mei 1912. 5 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Boekweit (Polygonum Fagopyrum Boekweit (Pol. Fag. L.) eenige L.), + 200 zaden, gedeeltelijk zaden, waaronder halfverteerde. ontkiemd. Div. Kiezel. N° 4. Journ. nummers 11/12. 20 Mei 1912. 5 uur n. m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.) + 200 korrels. Haver (Av. sat. L.), eenige bijna verteerde korrels. Wikke (Vicia*), eenige zaden. Diy. Veel kiezel. | N: Journ. nummers 13/14. 21 Mei 1912. 5 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.) + 500 korrels. Haver (Av. sat. L.) eenige bijna Zomereik (Quercus Robur L.) 1 verteerde korrels. eikel. Div. Kiezel. N° 6 (2 exemplaren). Journ, nummers 132/133. 31 Mei 1912. 4 uur n.m. Heumen. Krop (2 ex.). Maag (2 ex.). Den (Pinus*), honderden zaden, Den (Pinus*), eenige zaden. gedeeltelijk ontkiemd. Zegge (Carex*),. eenige zaden. Zegge (Carex*), honderden zaden. Div. Kiezel. Div. 1 stukje eierschaal. id. 1 stukje slakkenhuis. 21 N° 7 (2 exemplaren, + 9 dagen oud). Journ. nummers 134/135. 31 Mei 1912. Heumen. | Krop (2 ex.). Maag (2 ex.). Haver (Avena sativa L.), + 50 Haver (Av. sat. L.), eenige korrels. korrels. Zegge (Carex*), eenige zaden. Zegge (Carex*), honderden zaden Div. Kiezel. en eenige bloempjes. Speenkruid (Ficaria ranunculoides Mnch.), eenige knolletjes. N° 8 (+ 7 dagen oud). Journ. nummers. 136/137. 31 Mei 1912. Heumen. Krop. Maag. Hoornbloem (Cerastium*), vruch- Zegge (Carex*), eenige zaden. tjes en zaad. Scherpe boterbloem (Ran. acer L.), Haver (Av. sat. L.), 1 korrel. + 35 zaden. Scherpe boterbloem (Ranunculus Div. Kiezel. acer L.), 15 zaden. Rupsklaver (Medicago *), blaadjes. DDiephoornslak (Bythinia tentacu- lata L.), 1 exemplaar. Div. Duivenmelk. Wr +9. Journ. nummers 101/102. 4 Juni 1912. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Zomereik (Quercus Robur L.), 8 Zomereik (Quercus Robur L.), 1 eikels. halfverteerde eikel. Boschanemoon (Anemone nemoro- Boschanemoon (An. nem. L.), half- sa L.), eenige stukken wortelstok. verteerde wortelstokken. Rupsklaver (Medicago*, vele Div. Veel kiezel. blaadjes. N° 10. Journ. nummers 105/106. 4 Juni 1912. 7'/, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Zomereik (Quercus Robur L.), ge- Zegge (Carex*), vele zaden. deelte van een eikel. Den (Pinus *), 3 zaden. Zegge (Carex*), vele bloempjes en Div. Kiezel. vele zaden. : Den (Pinus *), vele zaden, gedeel- telijk reeds ontkiemd. 22 N° 1l. Journ. nummers 103/104. 5 Juni 1912. 11 uur v.m. Heumen. Krop. Maag. 4 Zomereik (Quercus Robur L.), 1 Wikke (Vicia*), 2 zaden. eikel. Hoornbloem (Cerastium *), Wikke (Vicia *), 1 zaadje. vruchtje met zaad. Boschanemoon (Anemone nemo- Boschanemoon (An. nem. L.), 1 rosa L.), stukken wortelstok. stuk wortelstok. Div. Eenig kiezel. Div. Kiezel. N° 12. Journ. nummers 89/90. 6 Juni 1912. 7 uur n. m. Heumen. Krop. Maag. Zegge (Carex *), eenige zaden. Zegge (Carex*), duizenden zaden Drv. Veel kiezel. | en eenige bloempjes. N° 15. Journ. nummers 91/92. 6 Juni 1912. 6 uur n.m. Heumen. Krop. | Maag. Boschanemoon (Anemone nemo- Boschanemoon (Anemone nemo- rosa L.), stukken wortelstok. rosa L.), stukken wortelstok. N° 14. Journ. nummers 93/94. 6 Juni. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Zegge (Carex*), vele zaden en Zegge (Carex *), eenige zaden. bloemresten. ' Drv. Kiezel. Zomereik (Quercus Robur L.), eikelresten. Rupsklaver (Medicago *), blaadjes. Boschanemoon (Anemone nemo- rosa L.), stukken wortelstok. N° 15. Journ. nummers 95/96. 6 Juni 1912. 6'/, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Zomereik (Quercus Robur L.), '/, Zomereik (Quercus Robur L.), eikel. eenige ontkiemende eikels. Wikke (Vicia*), 1 zaadje. Boschanemoon (Anemone nemo- Steenvrucht, (onbekend). rosa L.), stukken wortelstok. Div. Kiezel. N° 16. Journ. nummers 97/98. 7 Juni 1912. 6 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Zegge (Carex*), vele zaden. Zegge (Carex *), eenige zaden. Speenkruid (Ficaria ranunculoides Div. Kiezel. Mnch.), eenige knolletjes. Niet te determiheeren bladresten. N. Journ. nummers 99/100. 8 Juni 1912. 7 uur n.m. Heumen. Krop. . Maag. Zegge (Carex*), zaad en bloempjes. Zegge (Carex *), eenige zaden. Boschanemoon (An. nemorosa L.),. Boschanemoon (An. nem. L.), vele stukken wortelstok. eenige stukken wortelstok. N? 18. Journ. nummers 107/108. 8 Juni 1912. 6 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Boschanemoon (An. nem. L.), vele Zomereik (Quercus Robur L.), 1 stukken wortelstok. bijna verteerde eikel. Boschanemoon (An. nem. L.), 1 stukje wortelstok. N 39. Journ. nummer 109. 8 Juni 1912. Heumen. Krop. Maag. Geen kropinhoud. Boschanemoon (An. nem. L.), stukken wortelstok. Steenvruchten, 4 onbekende. Div. Kiezel. N° 20. Journ. nummer 111. 10 Juni 1912. Heumen. Krop. Maag. Geen kropinhoud. Zegge (Carex *), eenige zaden. Div. Veel kiezel. N° 21. Journ. nummers 112/113. 10 Juni 1912. 2 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Zegge (Carex *), eenige bloempjes Zegge (Carex *), eenige zaden. en vele zaden. Div. Veel kiezel. Speenkruid (Ficaria ran. Mnch.), 4 knolletjes. Zomereik (Quercus Rob. L.), half verteerde eikels. 24 N° 22. Journ. nummer 114. 10 Juni 1912. 2 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Zegge (Carex*), bloempjes, vele Maaginhoud niet geprepareerd. zaden. Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), 1 knolletje. Hoornbloem (Cerastium *), 1 vruchtje. DSchijfhoornslak (Planorbis cor- neus L.), 1 exemplaar. N° 28. Journ. nummers 148/149. 12 Juni 1912. 5—7 n.m. Heumen. Krop. Maag. Zomereik (Quercus Rob. L.), leikel. Zomereik (Querc. Rob. L.), 3 reeds Div. Kiezel. gedeeltelijk ontkiemde eikels. N° 24. Journ. nummers 150/151. 12 Juni 1912. 5—7 n.m. Heumen. Krop. Maag. Boschanemoon (An. nem. L.), vele Boschanemoon (An. nem. L.), ge- stukken wortelstok. deeltelijk verteerde wortelstok. Steenvrucht, onbekend. Div. Kiezel. N° 25. Journ. nummers 152/153. 12 Juni 1912. 5—7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Zomereik (Querc. Rob. L.), 1 eikel. Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), ge- Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), deeltelijk verteerde knolletjes. knolletjes. Div. Kiezel. Rupsklaver (Medicago *), blaadjes. Kleine. klaver (Trifolium minus Relhan), blaadjes. N° 26. Journ. nummer 154. 12 Juni 1912. 5—7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Geen kropinhoud. Div. Kiezel. N° 27 (jong exemplaar). Journ. nummers 198/199. 18 Juni 1912. 6 uur n. m. Heumen. Krop. Maag. Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), Scherpe boterbloem (Ran. acer knolletjes. L.), 9 zaden. Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), knolletjes. No. 28. Journ. nummers 202/203. 20 Juni 1912. 111}, uur v.m. Heumen. Krop. Boschbes (Vaccinium L.), + 100 bessen. N? 29. Journ. nummers 206/207. 21 Juni Krop. Boschanemoon (An. nem. L.), eenige stukken wortelstok. Rupsklaver (Medicago *), blaadjes. Kleine klaver (Trifolium minus Relhan), blaadjes. N° 30. Journ. nummers 204/205. 24 Juni Krop. Boschanemoon (An. nem. L.), vele stukken wortelstok. Myrtillus N° 51. | Journ. nummers 200/201. 25 Juni Krop. Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), vele knolletjes. | Boschanemoon (An. nem. L.), 1 stuk wortelstok. Haver (Av. sat. L.), eenige korrels. Rupsklaver (Medicago *), blaadjes. Kleine klaver (Trif.minus Relhan), blaadjes. N° 32. Maag. Boschbes (Vacc. Myrt. L.), 1 bes en zaden. 1912. 8 uur v.m. Heumen. Maag. Boschanemoon (An. nem. L.), ver- teerde wortelstokken. Drv. Kiezel. 1912. 8 uur v.m. Heumen. Maag. Boschanemoon (An. nem. L.), eenige stukken wortelstok. Scherpe boterbloem (Ran. acer L.), 8 zaden. Div. Kiezel. 1912. 114/, uur v.m. Heumen. Maag. Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), + 50 knolletjes. Rupsklaver (Medicago *), blaadjes. Div. Kiezel. Journ. nummers 192/193. 26 Juni 1912. 11'/, uur v.m. Heumen. Krop. Boschanemoon (An. nem. L.), 1 wortelstok. Kleine klaver (Trif. minus Rel- han), vele blaadjes. Div. Kiezel. Maag. Boschanemoon (An. nem. L.), 1 stuk wortelstok. Div. Kiezel. 26 N° 33. Journ. nummers 196/197. 26 Juni 1912. 41}, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Boschanemoon (An. nem. L.), vele Boschanemoon (An. nem. L.), ge- stukken wortelstok. deeltelijk verteerde wortelstok. Zomereik (Querc. Rob. L.),'/,eikel. Dry. Kiezel. N° 34. Journ. nummers 208/209. 26 Juni 1912. 2'/, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Boschanemoon (An. nem. L.), : Boschanemoon (An. nem. L.), halt eenige stukken wortelstok. verteerde wortelstok. Hoornbloem (Cerastium *), eenige Scherpe boterbloem (Ran. acer L.), vruchtjes. 7 zaden. Scherpe boterbloem (Ran. acer L.), Div. Kiezel. eenige zaden. Rupsklaver (Medicago *), blaadjes. N° 35. Journ. nummers 194/195. 6 Juli 1912. 31/, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Spurrie (Spergula arvensis L.), vele Spurrie (Sperg. arv. L.) vruchtjes vruchtjes en zaad. en zaad. Haver (Av. sat. L.), + 100 korrels. Dry. Kiezel. Rupsklaver (Medicago *), blaadjes. Kleine klaver (Trif. minus Rel- han), blaadjes. N° 36. Journ. nummers 266/267. 10 Juli 1912. 7'/, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Boschanemoon (Anem. nem. L.), Boschanemoon (An. nem. L.), half- stukken wortelstok en blad- verteerde wortelstokken. resten. Div. Kiezel. N° 37. | Journ. nummers 268/269. 10 Juli 1912. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Boschanemoon (An. nem. L.),stuk- Boschanemoon (An. nem. L.), stuk- ken wortelstok en bladresten. ken wortelstok. Wilde kamperfoelie (Lonicera Pe- riclymenum L.), eenige zaden. N° 38. Journ. nummers 260/261. 16 Juli 1912. 8 uur n.m. Heumen. 27 Krop. — Maag. Haver (Av. sat. L.), + 700 korrels. Haver (Av. sat, L.), half verteerde Div. Eenig kiezel. korrels. Div. Kiezel. N° 39. Journ. nummers 262/263. 16 Juli 1912. 6'/, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), + 30 korrels. Spurrie (Sperg. arv. L.), eenig zaad. Spurrie (Sperg. arv. L.), honderden Haver (Av. sat. L.), enkele korrels. — vruchtjes met zaad. Div. Kiezel. N° 40. Journ. nummers 270/271. 16 Juli 1912. 8!/, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), + 800 korrels. Haver (Av. sat. L.), half verteerde korrels. Div. Kiezel. N° 41. Journ. nummers 264/265. 17 Juli 1912. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Spurrie (Sperg. arv. L.), + 200 Spurrie (Sperg. arv. L.), vruchtjes vruchtjes en zaad. en zaad. Haver (Av. sat. L.), + 100 korrels. Haver (Av. sat. L.), enkele korrels. Drv. Kiezel. | N° 42 (Alleen krop en nek toegezonden). Journ. nummer 272. 17 Juli 1912. Amerongen. Krop. Maag. Speenkruid (Ficaria ranunculoides (Niet toegezonden). Mnch.), eenige knolletjes. Beuk (Fagus sylv. L.), 1 zaadje. N° 45. Journ. nummers 312/313. 18 Juli 1912. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), + 600 korrels. Haver (Av. sat. L.), half verteerde Ruige wikke (Vicia hirsuta Koch), korrels. 4 zaden. Ruige wikke (Vicia hirs. Koch), Div. Eenig kiezel. 1 zaadje. Div. Kiezel. N° 44. Journ. nummers 314/315. 18 Juli 1912. 7!/, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), + 800 korrels. Haver (Av. sat. L.), half verteerde 28 Ruige wikke (Vicia hirs. Koch), korrels. vele zaden. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), Wikke (Vicia*), 14 zaden. 12 zaden. N° 45. Journ, nummers 316/317. 18 Juli 1912. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), enkele korrels. Haver (Av. sat.), eenige half ver- Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), teerde korrels. eenige knolletjes. Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), + 20 Spurrie (Sperg. arv. L.), eenige knolletjes. zaadjes. Spurrie (Sperg.arv. L.), 4 vruchtjes Wikke(Vicia*), 2 peulen met zaad. met zaad. Ruige wikke (Vicia hirsuta Koch), Wikke (Vicia*), 10 zaden. eenige zaden. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), + 30 zaden. Div. Kiezel. N° 46. Journ. nummers 322/323. 20 Juli 1912. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), + 800 korrels. Haver (Av. sat. L.), + 20 half verteerde korrels. Drv. Kiezel. N° 47. Journ. nummers 324/325. 20 Juli 1912. 7'/, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), + 800 korrels. Haver (Av. sat. L.), half verteerde Spurrie (Sperg. arv. L.), 1 vruchtje. korrels. Rupsklaver (Medicago*), blaadjes. Drv. Kiezel. N° 48. Journ. nummers 361/366. 20 Juli 1912. Didam. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), + 300 korrels. Haver (Av. sat. L.), gedeeltelijk Kool (Brassica*), enkele zaden en verteerde korrels. 3 bloempjes. Scherpe boterbloem (Ran. acer. L.), Scherpe boterbloem (Ran. acer. L.), 18 zaden. 2 zaden. Div. Kiezel. N° 49. Journ. nummers 328/329. 23 Juli 1912. 6 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Boekweit (Polygonum Fagopyrum Boekweit (Pol. Fag. L.), eenige L.), eenige honderden zaden. halfverteerde zaden. 29 Haver (Av. sat. L.), + 50 korrels. Driv. Kiezel. Boschanemoon (An. nem. L.), 1 stuk wortelstok. N° 50. Journ. nummers 330/331. 24 Juli 1912. 6'/, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), + 500 korrels. Haver (Av. sat. L.), half verteerde Ruige wikke (Vicia hirsuta Koch), korrels. + 20 zaden. Wikke (Vicia*), 8 zaden. Kleine klaver(Trif.minus Relhan), Ruige wikke (Vicia hirs. Koch), eenige blaadjes. 4 zaden. Speenkruid (Fic. ran. Mnch.) '). Steenvrucht, onbekend, 7 pitten. N° 51. Journ. nummers 332/333. 24 Juli 1912. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), + 600 korrels. Haver (Av. sat. L.), eenige korrels. Speenkruid (Fic. ran. Mnch.),knol- Wikke (Vicia*), 4 zaden. letjes. Ruige wikke (Vicia hirs. Koch), Ruige wikke (Vicia hirs. Koch), 10 zaden. + 28 zaden. Div. Kiezel. Rupsklaver (Medicago*), eenige blaadjes. N° 52. Journ. nummers 338/339. 29 Juli 1912. 4—7 uur n. m. Heeze bij Eindhoven. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), + 700 korrels. Haver (Av. sat. L.), half verteerde korrels. Div. Kiezel. N° 53. | Journ. nummers 334/335. 1 Augustus 1912. 4—7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), + 500 kor- Haver (Av. sat. L.), eenige half rels. verteerde korrels. Div. Eierschaal, stukjes. Div. Eierschaal, stukjes. id. Kiezel. N° 54. Journ. nummers 336/337. 1 Augustus 1912. 4—7 uur n.m. Heumen. 1) Niet nader aangegeven. : 30 Krop. Ruige wikke (Vicia hirsuta Koch), + 600 zaden. Wikke (Vicia*), + 24 zaden. Haver (Av. sat. L.), + 15 korrels. N° 55. (jong exemplaar). Maag. Ruige wikke (Vicia hirs. Koch), + 100 zaden. Wikke (Vicia*), + 100 zaden. Div. Kiezel. Journ. nummers 340/341. 1 Augustus 1912. 2'/, uur n.m. Heumen. Krop. Haver (Av. sat. L.), + 40 korrels. Wikke (Vicia*), 8 zaden. Ruige wikke (Vicia hirs. Koch), + 100 zaden. Erwt (Pisum sativum L.), 2 zaden. DA mberhoornslak (Succinea putris L.), 1 exemplaar. Div. Duivenmelk. N° 56. Maag. Wikke (Vicia*), + 40 zaden. Ruige wikke (Vicia hirs. Koch), + 50 zaden. Haver (Av, sat. L.), 3 korrels. Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), knolletjes. Journ. nummers 342/343. 1 Augustus 1912. 2'/, uur n.m. Heumen. Krop. Haver (Av. sat. L.), + 50 korrels. Erwt (Pisum sat. L.), 3 zaden. Wikke (Vicia*), 1 zaadje. . Ruige wikke (Vicia hirs. Koch), 7 zaden. D Diephoornslak (Bythinia tentacu- lata L.), 1 exemplaar. DAmberhoornslak (Succinea putris L.), 1 exemplaar. Div. Duivenmelk. N° 5%. Maag. Haver (Av. sat. L.), 1 korrel. Wikke (Vicia*), + 25 zaden. Ruige wikke (Vicia hirs. Koch), + 50 zaden. Div. Kiezel. Journ. nummers 344/345. 1 Augustus 1912. 4—7 uur n. m. Heumen. Krop. Haver (Av. sat. L.), + 800 korrels. Wikke (Vicia*), eenige zaden. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), eenige honderden zaden. Maag. Haver (Av. sat. L.), eenige kor- rels. Wikke (Vicia*), eenige zaden. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), + 50 zaden. Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), knolletjes. Div. Kiezel. N° 58. Journ. nummers 346/347. Krop. Haver (Av. sat. L.), + 500 kor- rels. Wikke (Vicia *), enkele zaden. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), vele zaden. Div. Duivenmelk. N° 59. 1 Augustus 1912. 4—7 uur n.m. Heumen. Maag. Haver (Av. sat. L.), enkele korrels. Wikke .(Vicia*), enkele zaden. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), enkele zaden. | Drv. Kiezel. Journ. nummers 356/357. 1 Augustus 1912. Kasteel Middachten. ; Krop. Haver (Av. sat. L.), + 50 korrels. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), + 40 zaden. Wikke (Vicia*), 4 zaden. Bladresten. N° 60. Journ. nummers 354/355. 5 Augustus 1912. 7 Krop. Haver (dv. sat. L.), + 500 korrels. Boekweit (Pol. Fagopyrum L.), + 20 zaden. Spurrie (Sperg. arv. L.), vruchtjes + zaad. Bladresten. N° 61. Maag. Haver (Av. sat. L.), + 20, meest verteerde zaden. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), enkele zaden. Wikke (Vicia*), 1 zaadje. Bladresten. Diy. Kiezel. 7 uur n.m. Heumen. Maag. Haver (Av. sat. L.), half verteerde korrels. Spurrie (Sperg. arv. L.), vruchtjes met onrijp zaad. Diy. Kiezel. Journ. nummers 352/353. 7 Augustus 1912. 1 uur n.m. Heumen. Krop. Haver (Av. sat. L.), + 50 korrels. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 2 bessen. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), eenige zaden. Rupsklaver (Medicago*), eenige blaadjes. Maag. Haver (Av. sat. L.), 2 half ver- teerde korrels. Wikke (Vicia*), 9 zaden. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), + 20 zaden. Vuilboom (Rh. Frang. L.), 1 zaad. Steenvrucht, 1 onbekende. Div. Kiezel. 32 N° 62 (jong exemplaar). Journ. nummers 358/359. 8 Augustus 1912. 8 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), + 250 kor- Haver (Av. sat. L.), half verteerde rels + kaf. korrels. Erwt (Pisum sat. L.), 6 zaden. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), eenige zaden. vele zaden. Erwt (Pis. sat. L.), half verteerde DDiephoornslak (Bythinia tentacu- zaden. lata L.), 1 exemplaar. Div. Kiezel. DWeekdier, 1 stuk schaal. Div. Duivenmelk. N° 63. Journ. nummer 360. 8 Augustus 1912. 6—9 uur n.m. Amerongen. Krop. Maag. Boekweit (Polygonum Frag um Geen maaginhoud. L.), vele zaden. Haver (Av. sat. L.), eenige korrels. Spurrie (Sperg. arv. L.), enkele vruchtjes met onrijp zaad. DA mberhoornslak (Succinea putris L.), eenige exemplaren. N° 64, Journ. nummers 362/363. 13 Augustus 1912. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), Wilde kamperfoelie (Lon. Per. L.), | 3 bessen en los zaad. bessen en zaad. Wilde kamperfoelie (Lon. Pericl. Vuilboom (Rh. Fr ug: L.), eenige L.), vele bessen en zaad. zaden. Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), knolletjes. Boschanemoon (An. nem. L.), stuk- ken wortelstok. N° 65. Journ. nummers 364/365. 13 Augustus 1912. 7!}, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), + 400 korrels. Haver (Av. sat. L.), gedeeltelijk verteerde korrels. Div. Kiezel. 33 N° 66. Journ. nummers 391/392. 16 Augustus 1912. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Erwt (Pisum sat. L.), 110 zaden. Erwt (Pis. sat. L.), half verteerde Haver (Av. sat. L.), 4 korrels. zaden. Wikke (Vicia*), eenige zaden. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), eenige zaden. | Div. Kiezel. N° 67. Journ. nummers 393/394. 16 Augustus 1912. 6 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), vele korrels. Boekweit (Pol. Fag. L.), eenige Boekweit (Pol. Fagopyrum L.), zaden. vele zaden. Haver (Av. sat. L.), half verteerde Ruige wikke (Vie. hirs. Koch), korrels. eenige zaden. Ruige wikke (Vie. hirs. Koch), Bladresten. 1 zaadje. Wikke (Vicia*), 3 zaden. Div. Kiezel. - N° GB. Journ. nummer 397. 19 Augustus 1912. 3 uur n.m. Heumen. — Krop. Maag. | Geen kropinhoud. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), 1 zaadje. Wikke (Vicia*), 4 zaden. Steenvrucht, 3 onbekende + brok- stukken. Div. Kiezel. N° 69. Journ. nummers 395/396. 22 Augustus 1912. 5 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), eenige korrels. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), + 60 zaden. . + 100 zaden. ey Wikke (Vicia*), 12 zaden. Wikke (Vicia*), + 5 zaden. Erwt (Pis. sat. L.), 1 zaadje. Erwt (Pisum sat. L.), 5 zaden. Div. Kiezel. N° 70. Journ. nummers 414/415. 4 September 1912. 5 uur n.m. Heumen. 3 Krop. Boekweit (Pol. Fagopyrum L.), + 800 zaden. Haver (Av. sat. L.), 3 korrels. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), 5 zaden. Spurrie (Sperg. arv. L.), vruchtjes met zaad. N: 7 Maag. Boekweit (Pol. Fag. L.), zaden. Haver (Av. sat. L.), 1 korrel. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), 3 zaden. Wikke (Vicia*), 1 zaadje. Div. Kiezel. + 20 Journ. nummers 416/417. 4 September 1912. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Haver (Av. sat. L.), + 200 korrels. Boekweit (Pol. Fag. L.), + 300 zaden. Spurrie (Sperg. arv. L.), + 20 zaden. | N° 92. Maag. | Haver (Av. sat. L.), + 10 korrels. Boekweit (Pol. Fag. L.), + 10 zaden. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), + 20 zaden. Wikke (Vicia*), + 25 zaden. Div. Kiezel. Journ. nummers 418/419. 4 September 1912. 6 uur n.m. Heumen. Krop. Boekweit (Pol. Fag. L.), + 600 zaden. N° 78. Maag. Boekweit (Pol. Fag. L.), eenige zaden. Journ. nummers 420/421. 4 September 1912. 5'/, uur n.m. Heumen. Krop. | Boekweit (Pol. Fag. L.), + 400 zaden. N° 74. Journ. nummers 422/423. Krop. Haver (Av. sat. L.), 10 korrels. Boekweit (Pol. Fag. L.), + 300 zaden. Div. Kiezel. Maag. Boekweit (Pol. Fag. L.), 3 zaden. Div. Kiezel. 7 September 1912. 4'/, uur n.m. Heumen. Maag. Boekweit (Pol. Fag. L.), bijna ver- teerde zaden. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch). 1 zaadje. Wikke (Vicia*), 1 zaadje. Haver (Av. sat. L.), kaf. Div. Kiezel. 35 N°. 75. Journ. nummers 436/437. 10 September 1912. 5 uur n.m. Heumeñ, Krop. ARE Maag. Gerst (Hordeum *), + 500 korrels. Gerst (Hord.*), eenige korrels. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), 4 Ruige wikke (Vic. kirs. Koch), 25 zaden. zaden. Wikke (Vicia*), eenige zaden. Steenvrucht, 14 onbekende. N°: 16. Journ. nummers 4/6. 15 September 1912. 4 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), + 200 zaden. Haver (Av. sat. L.), 3 zaden en Boschanemoon (An. nem. L.), bladstukken. stukken wortelstok. - Zomereik (Quercus Robur L.), 1 eikel, reeds gedeeltelijk verteerd. Diy. Kiezel. De inhoud der cloaca van dit exemplaar bestond uit een onbe- langrijke vormmassa en eenig kiezel. 32.21. Journ. nummer 442. 18 September 1912. 11 uur v. m. Heumen. Krop. Maag. Geen kropinhoud aanwezig. Wilde kamperfoelie (Lon. Pericl. L.), 4 zaden. Div. Kiezel. N°, 78. Journ. nummers 440/441. 27 September 1912. 101}, uur v.m. Heumen. Krop. Maag. Beuk (Fagus sylv. L.), 9 zaden. Beuk (Fag. sylv. L.), half ver- teerde zaden. N° 79. Journ. nummers 511/512. 10 October 1912. 5 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Beuk (Fag. sylv. L.), 97 zaden. Beuk (Fag. sylv. L.), zaadresten. Haver (Av. sat. L.), 2 korrels. Div. Kiezel. Wolfsmelk (Euphorbia*), eenige zaden. N° 80. Journ. nummer 652. 31 December 1912. 1'/), uur n.m. Heumen. 36 Krop. Maag. Geen kropinhoud. Beuk. (Fagus sylv. L.), 1 zaad en half verteerde zaadresten. Div. Kiezel. Dr. DE Journ. nummers 668/669. 14 Januari 1913. 3!/, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Kool (Brassica *), een groote hoe- Kool (Brassica*), bladresten. veelheid bladstukken. Div. Kiezel. N°. 82. Journ. nummers 690/691. 24 Februari 1913. 41}, uur n.m. Heumen. Krop. | Maag. Tarwe (Triticum *) + 200 korrels. Tarwe (Triticum *), 2 korrels. Turksche tarwe (Zea Mays L.), Turksche tarwe (Zea Mays L.), + 100 korrels. half verteerde korrels. Boekweit (Pol. Fag. L.), + 100 Dry. Kiezel. zaden. Wikke (Vicia*), 2 zaden. Kleine klaver (Trif. minus Rel- han), eenige blaadjes. N° 83). Journ. nummers 699 en 714. Datum ? Herkomst ? Krop. Maag. Beuk (Fag. sylv. 1.), 1 zaadje. Radijs (Raphanus*), 18 zaden. Radijs (Raphanus sat. L.), eenige Zwaluwtong (Pol. Conv. L.), 22 zaden. zaden. | Bleeke duizendknoop (Polygonum Bleeke duizendknoop (Pol. lap. L.), lapathifolium L.), eenige zaden. eenige zaden. Zwaluwtong (Polygonum Convol- Els (Alnus*), 1 zaadje. vulus L.), eenige zaden. Div. Kiezel. Bladresten. N° 84. Journ. nummers 741/742. 18 Maart 1913. 7 uur v.m. Heumen. _ Krop. | Maag. Ondetermineerbare resten. Pinksterbloem (Card. prat. L.), Div. Kiezel. stukken. 1) Het is zeer jammer, dat de verzameldatum van dit exemplaar niet is aan- gegeven, daar dit exemplaar het eenige is, dat de zaden van Pol. lapath. L., Pol. Convolv. L. en Rhaphanus bevat. Het journaalnummer en de krop- en maag- inhoud wijzen er evenwel op, dat de datum in het begin van Maart ligt. . 37 N° 85. Journ. nummers 745/746. 22 Maart 1913. 5 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Serradella (Ornithopus sat. Brot.), Haver (Av. sat. L.), 9 korrels. vele zaden. : Bleeke duizendknoop (Pol. lap. L.), Haver (Av. sat. L.), + 150 korrels, eenige zaden. gedeeltelijk verteerd. Serradella (Orn. sat. Brot.), eenige Bladresten. _ zaden. N° 86. Journ. nummers 743/744. 25 Maart 1913. 6 uur v.m. Heumen. Krop. — Maag. Scherpe boterbloem (Ran. acer L.), Steenvrucht, 1 ee de gedeel- bladeren. ; telijk verteerd zaad. Pinksterbloem (Card. Fa L.), Bladresten. bladeren. Div. Kiezel. Raapzaad (Brassica Rapa L.), bla- deren. N° 87. Journ. nummers 747/748. 26 Maart 1913. 1'/, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Spurrie (Sperg. arv. L.), vruchtjes Ondetermineerbare bladeren. met zaad. Div. Kiezel. Serradella (Ornith. sat. Brot.), eenige zaden. Boschanemoon (An. nem. L.), stuk- ken wortelstok. Pinksterbloem (Card. dé L.), bladeren. Kleine klaver (Trif. minus Rel- han), bladeren. N° 88. Journ. nummers 749/750. 29 Maart 1913. 5'/, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Tarwe (Triticum*), een paar hon- Haagbeuk (Carpinus Betulus L.), derd korrels. 1 zaadje. Winterraapzaad (Brassica Rapa Haver (Av. sat. L.), gedeeltelijk L.), bloempjes en bladeren. verteerde korrels. | Spurrie (Sperg. arv. L.), enkele Sterremuur (Stellaria*), eenige zaden. _ zaden. Aardappel (Solanum tuberosum L.), stukken knol. 38 N° 89. Journ. nummers 751/752. 4 April 1913. 6 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Kleine klaver (Trif. minus Rel- Steenvrucht, enkele onbekende. han), bladeren. Bladresten. Pinksterbloem (Card. prat. L.), Div. Kiezel. bladeren en bloemen. | Rupsklaver (Medicago*), bladeren. N° 90. Journ. nummers 754/755. 4 April 1913. 6 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Pinksterbloem (Card. prat. L.), Steenvrucht, 1 onbekende. blaadjes. Halfverteerde bladstukken. Kruipende boterbloem (Ran. re- Div. Kiezel. pens L.), blaadjes. Kleine klaver (Trif. minus Rel- han), blaadjes. N° 91. Journ. nummers 764/765. 9 April 1913. 61}, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), + 700 korrels. Haver (Av. sat. L.), enkele half Pinksterbloem (Card. prat. L.), verteerde korrels. stukken. Steenvrucht, 1 onbekende en brok- Rupsklaver (Medicago*), bladeren. , stukken. Drv. Kiezel. N°: 92. Journ. nummers 760/761. 10 April 1913. 5 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Rupsklaver (Medicago*), blaadjes. Boschanemoon (An.nem.L.), stuk- ken wortelstok. N° 98. Journ. nummers 762/763. 10 April 1913. 4!/, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Kleine klaver (Trif. minus Rel- Boschanemoon (An. nem. L.), ge- han), blaadjes. deeltelijk verteerde wortelstok- : ken. Div. Kiezel. 39 N° 94. Journ. nummers 766/767. 11 April 1913. 6 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Kool (Brassica*), bladresten. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), 5 Serradella (Ornith. sat. Brot.), zaden. eenige zaden. Wikke (Vicia*), 1 zaadje. Spurrie (Sperg. arv. L.), eenige Div. Kiezel. | zaden. Haver (Av. sai. L.), eenige korrels. - Paardenbloem (Taraxacum off. L.), bladstukken. Sterremuur (Stellaria”), enkele zaden. Div. Eierschaal, 1 stukje. N° 95. Journ. nummer 768. 11 April 1913. 5 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Geen kropinhoud. Wikke (Vicia*), 10 zaden. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), 5 zaden. Div. Kiezel. N° 96. Journ. nummers 769/770. 14 April 1913. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Kool (Brassica*), bloemen en Kool (Brassica*), bloempjes. bladstukken. Steenvrucht, 1 onbekende. Grassprietjes. Bladresten. : | Div. Kiezel. N°. 97. Journ. nummers 771/772. 17 April 1913. 5 uur n.m. Heumen. Krop. — Maag. Kruipende boterbloem (Ran. re- Rupsklaver (Medicago *), bladeren. pens L.), vele blaadjes. Bladresten. | Div. Kiezel. N° 98. Journ. nummers 787/788. 16 April 1913. 61}, uur v.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Av. sat. L.), + 200 korrels. Den (Pinus *), 4 zaden. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), 1 Haver (Av. sat. L.), 5 half ver- zaadje. | teerde korrels. Rupsklaver (Medicago *), blaadjes. Kruipende boterbloem (Ran. re- pens. L.), blaadjes. Bladresten. N° 99, Div. Kiezel. Journ. nummers 773/774. 17 April 1913. 5'/, uur n.m. Heumen. Krop. Rupsklaver (Medicago*), vele blaadjes. Pinksterbloem (Card. prat. L.), blaadjes en bloempjes. Grassprietjes. N° 100. Maag. - Steenvrucht, 2 onbekende. Bladresten. Div. Kiezel. Journ. nummers 775/776. 17 April 1913. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Kruipende boterbloem (Ran. re- pens L.), vele blaadjes. N° 101. Journ. nummer 784. 17 April 1913. Krop. Geen kropinhoud. N° 102. Journ. nummer 785. 18 April 1913. Krop. Geen kropinhoud. N° 103. Maag. Steenvrucht, onbekend, brokstuk- ken van een pit. Bladresten. Div. Kiezel. 11 uur v.m. Heumen. Maag. ~ Haver (Av. sat. L.), 3 korrels. Steenvrucht, 5 onbekende pitten. Div. Kiezel. 10 uur v.m. Heumen. Maag. Haver (Av. sat. L.), 6 korrels. Steenvrucht, onbekend, brokstuk van een pit. Div. Kiezel. Journ. nummers 779/780. 19 April 1913. 6 uur n.m. Heumen. Krop. Haver (Av. sat. L.), + 300 korrels. Rupsklaver (Medicago *), blaadjes. Kruipende boterbloem (Ran. re- pens L.), blaadjes. Maag. Haver (Av. sat. L.), + 10 kor- rels. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), 1 zaadje. | | 41, Pinksterbloem blaadjes. - Wikke (Vicia*), 3 zaadjes. Div. Kiezel. N° 104. (Card. prat. L.), Steenvrucht, onbekend, 10 pitten. Div. Kiezel. Journ. nummers 777/778. 19 April 1913. 6'/, uur n.m. Heumen. Krop. Klimopbladige eereprijs (Veronica hederaefolia L.), vele vruchtjes. \ N° 105. Maag. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), + 40 zaden. Wikke (Vicia*), 1 zaadje. Klimopbl. eereprijs (Ver. hed. u eenige vruchtjes. Div. Kiezel. Journ. nummers 781/782. 21 April 1913. 61/, uur n.m. Heumen. Krop. Haver (Av. sat. L.), + 450 korrels. Klimopbladige eereprijs (Vero- nica hederaefolia L.), + 100 vruchtjes. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), 4 zaden: N° 106. Journ. nummer 783. Krop. Geen kropinhoud. 22 N° 10%. Journ. nummer 786. 25 Krop. Geen kropinhoud. N° 108. Journ. nummer 836. Krop. Geen kropinhoud. April 1913. April: 1913. Maag. Haver (Av. sat. L.), 2 korrels. Steenvrucht, onbekend, brokstuk- ken pit. Div. Kiezel. 10 uur v.m. Heumen. Maag. Halfverteerde bladresten, ondeter- mineerbaar. Div. Kiezel. 10 uur v.m. Heumen. Maag. | Boschanemoon, (An. nem. L.), stukken wortelstok. Mei 1913. 6 uur n.m. Heumen. Maag. Speenkruid (fic. eenige knolletjes. Haver (Av. sat. L.), 1 korrel. Div. Kiezel. ran. Mnch.), 42 N° 109. Journ. nummers 837/838. 20 Mei 1913. 11 uur v.m. Heumen. Krop. Maag. Boschanemoon (An. nem. L.), Boschanemoon (An. nem. L.), stukken wortelstok. eenige stukken wortelstok. D Boerenknoopje (Helix rotundata Div. Kiezel. L.), 1 exemplaar. N° 110. Journ. nummers 839/840. 28 Mei 1913. 11 uur v.m. Heumen. | Krop. Maag. Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), 10 + 40 knolletjes. knolletjes, gedeeltelijk verteerd. Boschanemoon (An. nem. L.), Boschanemoon(An. nem. L.), stuk- stukken wortelstok. ken wortelstok. Steenvrucht, onbekend, brokstuk pit. Div. Kiezel. N° 111. Journ. nummers 841/842. 29 Mei 1913. uur? Heumen. Krop. Maag. Kleine klaver (Trif. minus Rel- Kleine klaver (Trif. minus Rel- . han), blaadjes. han), blaadjes. Paardenbloem (Taraxacum off. Bladresten, ondetermineerbaar. L.), blaadjes. Div. Kiezel. Zegge (Carex*), eenige zaden. N° 112. Journ. nummer 885. 9 Juni 1913. 101, uur v.m. Heumen. Krop. Maag. Geen kropinhoud. Boschanemoon (An. nem. L.), half | verteerde wortelstok. Div. Kiezel. N° 115. Journ. nummers 843/844. 17 Juni 1913. 51/, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Zegge (Carex*), eenige zaden. Boschanemoon (An. nem. L.), stuk- Boschanemoon (An. nem. L.), 100 ken wortelstok. stukken wortelstok. Zegge (Carex*), + 50 zaadjes. Diy. Kiezel. 43 N° 114. Journ. nummer 884. 26 Juni 1913. 4 uur n. m. Heumen. Krop. Maag. Geen kropinhoud. Blauwe boschbes (Vacc. Myrtillus — L.), half verteerde bessen en veel zaad. Div. Kiezel. N° 115. Journ. nummers 886/887. 26 Juni 1913. 6'/, uur n.m. Heumen. _ Krop. Maag. Blauwe boschbes (Vacc. Myrtillus Blauwe boschbes (Vacc. Myrt. L.), L.), + 30 bessen, gedeeltelijk besresten. verteerd. Div. Kiezel. Div. Eenig kiezel. N° 116. Journ. nummers 894/895. 26 Juni 1913. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Boschanemoon (An. nem. L.), vele Boschanemoon (An. nem. L.), half stukken wortelstok. verteerde wortelstok. Scherpe boterbloem (Ran. acer L.), Zegge (Carex*), eenige zaden. eenige zaden. | Div. Veel kiezel. Sterremuur (Stellaria*), vruchten met zaad. N° 117. Journ. nummers 888/889. 27 Juni 1913. 6 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Boschanemoon (An. nem. L.), Boschanemoon (An. nem. L.), eenige wortelstokken. eenige wortelstokken. Blauwe boschbes (Vacc. Myrtillus Blauwe boschbes (Vacc. Myrt. L.), L.), 4 bessen. zaad. Zegge (Carex*), eenige zaden. Div. Veel kiezel. Div. Eenig kiezel. N° 118. Journ. nummers 890/891. 27 Juni 1913. 6 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Boschanemoon (An. nem. L.), vele Boschanemoon (An. nem. L.), vele stukken wortelstok. half verteerde stukken wor- Scherpe boterbloem (Ran. acer telstok. L.), + 50 zaadjes. Scherpe boterbloem (Ran. acer L.), + 50 zaadjes. N° 119. Journ. nummers 892/893. 27 Juni 1913. 8'/, uur n.m. Heumen. Krop. Boschanemoon (An. nem. L.), vele stukken wortelstok. N° 120. Journ. nummers 907/908. 3 Juli 1913. Krop. Scherpe boterbloem (Ran. acer L.), 8 zaadjes. Speenkruid (Fic. ran. Mnch. ). + 250 knolletjes. Enkele bladresten. N° 121. Maag. Boschanemoon (An. nem. L.), half verteerde stukken wortelstok. Div. Kiezel. 5 uur n.m. Heumen. Maag. Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), 50 knolletjes. Boterbloem (Ranunculus*), + 60 zaadjes. Div. Kiezel. Journ. nummers 909/910. 5 Juli 1913. 8 uur n.m. Heumen. Krop. Speenkruid (fic. ran. Mnch.), + 25 knolletjes. Scherpe boterbloem (Ran. acer L.), 56 zaadjes. Haver (Av. sat. L.), 2 korrels, waarvan 1 reeds half verteerd. Div. One SSL 2. N° 122. Maag. Scherpe boterbloem (Ran. acer L.), eenige zaadjes. Boterbloem (Ran.*), vele zaden. Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), 5 knolletjes. Div. Eenig kiezel. Journ. nummers 911/912. 5 Juli 1913. 8 uur n.m. Heumen. Krop. Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), + 150 knolletjes. Scherpe boterbloem (Ran. acer L.), + 70 zaadjes. Div. Donsveertjes, 3. N° 123. Maag. Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), 20 knolletjes. Boterbloem (Ran.*), vele zaadjes. Div. Eenig kiezel. Journ. nummers 915/916. 8 Juli 1913. 7'/, uur n.m. Heumen. Krop. Blauwe boschbes (Vacc. Myrtil- lus L.), 35 bessen en los zaad. Rogge (Sec. cer. L.), 16 korrels en kaf. Div. Eenig kiezel. Maag. Rogge (Sec. cer. L.), 3 korrels en eenige bijna verteerde korrels. Div. Donsveertje. id. Kiezel. N° 124. Journ. nummers 913/914. 10 Juli 1913. 8 uur n. m. Heumen. Krop. Maag. Rogge (Sec. cer. L.), + 500 kor- Blauwe boschbes (Vacc. Myrtillus rels. L.), half verteerde bessen en veel zaad. Div. Veel kiezel. N° 125. Journ. nummers 917/918. 16 Juli 1913. 8 uur n.m. Heumen. | Krop. Maag. Boschanemoon (An. nem L.), Boschanemoon (An. nem. L.), +100 grootere en kleinere + 13 grootere en kleinere stuk- stukken wortelstok. ken wortelstok. Div. Kiezel. N° 126 (Alleen de kropinhoud geprepareerd). Journ. nummer 927. 17 Juli 1913. 5 uur n.m. Amerongen. Krop. Rogge (Sec. cer. L.), ruim 200 korrels en kaf. Scherpe boterbloem (Ran. acer L.), 25 zaden. N° 127 (Alleen de kropinhoud geprepareerd). . Journ. nummer 928. 17 Juli 1913. 5 uur n.m. Amerongen. Krop. | Rogge (Sec. cer. L.), + 300 kor- rels en kaf. Spurrie (Sperg. arv. L.), 1'/, vruchtje met zaad. Div. 2 kiezelsteentjes. N° 128 (Alleen de kropinhoud geprepareerd). Journ. nummer 929. 17 Juli 1913. 7 uur n.m. Amerongen. | Krop. j Rogge (Sec. cer. L.), + 50 korrels. Spurrie (Sperg. arv. L.), + 300 zaden. N° 129. Journ. nummers 921/922. 19 Juli 1913. 6 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Spurrie (Sperg. arv. L.), + 600 Zwartkoren (Melampyrum*), 9 “ -vruchtjes met zaad. zaden. 46 Rogge (Sec. cer. L.), 3 korrels Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), — en kaf. 28 zaden. | DSnuitkeverlarven (Rhynchopho- Spurrie (Sperg. arv. L.), 3 vruchtjes ra*), 2 exemplaren. met zaad en los zaad. Div. Veel kiezel. N° 130. “Journ. nummers 919/920. 19 Juli 1913. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Rogge (Sec. cer. L.), + 200 kor- Rogge (Sec. cer. L.), half ver- rels en kaf. teerde korrels en kaf. Eenige bladresten. Div. Veel kiezel. Div. 1 Donsveertje. id. Eenig kiezel. N° 131. Journ. nummers 923/924. 13 Juli 1913. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Rogge (Sec. cer. L.), + 550 kor- Rogge (Sec. cer. L.), 3 korrels en rels en eenig kaf. eenige half verteerde korrels. Boterbloem (Ran.*), 5 zaadjes. Steenvrucht, onbekend, 4 pitten. Div. Veel kiezel. N° 132. Journ. nummers 925/926. 19 Juli 1913. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Boschanemoon (An. nem. L.), 52 Boschanemoon (An. nem. L.), grootere en kleinere stukken reeds bijna verteerde wortel- wortelstok. stokken. Div. Veel kiezel. N° 133. Journ. nummers 956/957. 22 Juli 1913. 3 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Rogge (Sec. cer. L.), + 250korrels. Rogge (Sec. cer. L.), 1'/, Korrel. Spurrie (Sperg. arv. L.), eenige Lamkruid (korensla) (Arn. pusilla zaden. Gaertn.), 6 zaden. ‘Lamkruid PRET (Arnoseris Div. Kiezel. pusilla Gaertn.), + 200 zaden. N° 134. Journ. nummers 962/963. 22 Juli 1913. 4 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Rogge (Ser. cer. L.), + 300 korrels Rogge (Sec. cer. L.), 1'/, korrel, en kaf. bijna verteerd. DAmberhoornslak (Succinea pu- tris L.), 4'/, exemplaar. DBehaarde slak (Hygromia his- pida L.), 1 exemplaar. N° 155. Journ. nummer 969. 22 Juli 1915 Krop. | Geen kropinhoud. N° 156. Journ. nummer 968. 22 Juli 1913. Krop. Geen kropinhoud. N° 137. Div. Veel kiezel. . 6 uur n.m. Heumen. Maag. Wikke (Vicia*), 4 zaden. Rogge (Sec. cer. L.), bijna ver- teerde korrels en kaf. Zegge (Carex*), 10 zaadjes. Div. Donsveertje. 12 uur n.m. Heumen. Maag. Boschanemoon (An. nem. L.), 3 stukken wortelstok. Rogge (Sec. cer. L.), half verteerd kaf. Div. Veel kiezel. Journ. nummers 958/959. 23 Juli 1913. 4 uur n.m. Heumen. Krop. Rogge (Sec. cer. L.), + 550 zaden en kaf. D Amberhoornslak /Succinea pu- tris L.), 2 groote exemplaren. N° 138. Maag. Rogge (Sec. cer. L.), + 20 half verteerde korrels en Kaf. Div. Veel kiezel. Journ. nummers 960/96i. 23 Jnli 1913. 6 uur n.m. Heumen. Krop. Rogge (Sec. cer. L.) '). DAmberhoornslak (Succinea pu- tris L.), 2'}, exemplaar. Div. Donsveertje. id. Hagelkorrel. N° 189. Maag. Rogge (Sec. cer. L.), 18 half ver- teerde korrels. Div. Baarden van een veertje. id. Veel kiezel. Journ. nummers 964/965. 25 Juli 1913. 7 uur n.m. Heumen. 1) Niet nader aangegeven. Krop. Boschanemoon (An. nem. stukken wortelstok. N° 140. L.), + 150 grootere en kleinere 48 Maag. Boschanemoon (An. nem. L.), 45 grootere en kleinere stukken wortelstok. Steenyrucht, onbekend, 3 pitten. Div. Veel kiezel. | Journ. nummers 966/967. 25 Juli 1913. 7'/, uur n.m. Heumen. Krop. Rogge (Sec. cer. L.), + 500 korrels, kaf en bladstukken. Scherpe boterbloem (Ran. acer L.), vele vruchthoofdjes en los zaad. Kleine klaver (Trif. minus Relhan), blaadjes. DAmberhoornslak /Succinea pu- tris L.), 8 kleine exemplaren. DAardworm (Lumbricus terr.*), 1 half verteerd exemplaar. Div. Donsveertjes. N° 141. | Maag. Rogge (Sec. cer. L.), 10 bijna ver- teerde korrels. | Kruipende boterbloem (Ran. re- pens L.), vele zaden. Scherpe boterbloem (Ran. acer L.), vele zaden. Div. Veel kiezel. Journ. nummers 981/982. 28 Juli 1913. 7 uur n.m. Heumen. Krop. | Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 3 bessen. Rogge (Ser. cer. L.), + 800 korrels en kaf. N° 142. Maag. Rogge (Sec. cer. L.) !). Vuilboom (Rhamn. Frang. L.) '). Dıv. Veel kiezel. id. Hagelkorrel. Journ. nummers 986/987. 1 Augustus 1913. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), 140 zaden. Wikke (Vicia*), 1 vrucht met zaad. Rogge (Sec. cer. L.), + 700 korrels. DBehaarde slak (Hygromia his- pida L.), 2'/, exemplaar. DAmberhoornslak /Succinea pu- tris L.), 2'/, exemplaar. 1) Niet nader aangegeven. Maag. Rogge (Sec. cer. L.), half verteerde korrels. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), 5 zaden. Div. Veel kiezel. N° 143. Journ. nummers 988/989. 1 Augustus 1913. Krop. Rogge (Sec. cer. L.), + 700 korrels. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), + 40 zaden. Wikke (Vicia*), 10 zaden. Smalbladige wikke (Vic. angusti- folia Rth.), 8 zaden. - DAmberhoornslak (Swuccinea pu- tris L.), 27 exemplaren. Div. Donsveertje. N° 144. 7'/, uur n.m. Heumen. Maag. Rogge (Sec. cer. L.), 14 bijna ver- teerde korrels. Ruige wikke (Vic. hirs. . Koch), eenige zaden. Smalbl. wikke (Vic. RER Rth.), 1 zaadje. Wikke (Vicia*), 3 zaden. D Amberhoornslak (Suceinea pu- tris L.), 2 bijna verteerde exem- plaren. Div. Donsveertje. id. Veel kiezel. Journ. nummers 990/991. 1 Augustus 1913. 71), uur n.m. Heumen. Krop. _Smalbladige wikke (Vicia angusti- . folia Rth.), + 80 zaden. Ruige wikke (Vicia hirs. Koch), + 125 zaden. Wikke (Vicia*), + 40 zaden. Rogge (Sec. cer. L.), + 325 korrels. Bladstukken, bijna verteerd. Dıv. Donsveertje. id. Kiezel. N° 145. Maag. Speenkruid (Fic. ran. Mnch. ), 2 knolletjes. Rogge (Sec. cer. teerde korrels. Smalbl. wikke (Vic. 13 zaden. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), 20 zaden. Div. Veel kiezel. L.), 7 half ver- ang. Rth.), Journ. nummers 992/993. 1 Augustus 1913. 8 uur n.m. Heumen. Krop. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), vele zaden. Smalbl. wikke (Vic. ang. Rth.), 2 zaden. Rogge (Sec. cer. L.), + 300 korrels.. Wikke (Vicia*), 11 zaden. Speenkruid (Fic. ran. Mnch.), 5 knolletjes. DAmberhoornslak (Succinea pu- tris L.), 50 exemplaren. Maag. Wikke (Vicia*), 4 zaden. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), + 30 zaden. Rogge (Sec. cer. L.), 9 korrels + eenige bijna verteerde. Div. Veel kiezel. D0 N° 146. Journ. nummer 753. 4 Nov. 1913. 6 uur n. m. Heumen. Krop. Maag. Paardenbloem (Taraxacum off. Geen maaginhoud. Web.), bladeren. Hondsbloem (Leontodon*) blade- ren. Heggewikke (Vicia sepium L.), bladeren. Kool (Brassica*), bladeren. Kruipende boterbloem (Ran. re- pens L.), bladeren. III. Verslag van krop- en maagonderzoekingen bij de Tortelduif (Turtur turtur |L.]). n'a, Journ. nummers 1/2. 18 Mei 1912. Heumen, Krop. Maag. Wilde kamperfoelie (LoniceraPeri- Wilde kamperfoelie (Lon. Pericl. clymenum L.), een paar honderd L.), enkele zaden. zaden gedeeltelijk ontkiemd. Div. Kiezel. DDiephoornslak (Bythinia tenta- culata L.), 1 exemplaar. Div. Sluitstuk (operculum) van een slak. N° 2. Journ. nummers 218/219. 21 Juni 1912. 7 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Spurrie (Spergula arvensis L.), 6 Turksche tarwe (Zea Mays L.), zaadjes. half verteerde korrels. | Kool (Brassica*), bladstukken. Viooltje (Viola *). ') Turksche tarwe (Zea Mays L.), + 60 korrels. D Boerenknoopje / Helix rotundata FOR 1) Niet nader aangeduid. N° 3. Journ. nummers 220/221. 6 Juli 1912. 5!/, uur n.m. Heumen. Krop. Haver (Av. sat. L.), 12 korrels. Korenbloem (Centaurea Cyanus ‘ L.), eenige vruchtjes. Wikke (Vicia*), 3 zaden. : _Viooltje (Viola*), vele zaden. Duivenkervel(Fumaria*),12 zaden. DAmberhoornslak (Succinea pu- tras. li), 3 ex. N° 4, Maag. Korenbloem (Cent. Cyanus L.), 2 vruchtjes. Ruige wikke (Vicia hirsuta Koch), 7 zaden. Kleine ooievaarsbek (Geranium pusillum L.), eenige zaden. Dry. Kiezel. Journ. nummer 222. 3 Juli 1912. 7 uur n.m. Heumen. Krop. _ Geen kropinhoud. N° 5. Maag. Div. Alleen Kiezel. Journ. nummers 348/349. 1 Augustus 1912. Heumen. Krop. Haver (Av. sat. L.), + 300 korrels. Korenbloem (Cent. Cyanus L.), vele vruchtjes. Ruige wikke (Vicia hirsuta Koch), vele zaden. Turksche tarwe (Zea Mays L.), 1 korrel. ; N7.6 Maag. Haver (Av. sat. L.), enkele korrels. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), eenige zaden. Wikke (Vicia*), 2 zaden. Korenbloem (Cent. Cyanus L.), 6 vruchtjes. Div. Kiezel. Journ. nummers 350/351. 1 Augustus 1912. 4—7 uur n.m. Heumen. Krop. Haver (Av. sat. L.), enkele korrels. Korenbloem (Cent. Cyanus L.), enkele vruchtjes. Duivenkervel (Fumaria*). ') Wolfsmelk (Huphorbia*), eenige honderden zaden. hae : Maag. Haver (Av. sat: L.), 2 korrels. Korenbloem (Cent. Cyanus L.), + 15 vruchtjes. Duivenkervel (Fumaria *), eenige zaadjes. Div. Kiezel. Journ. nummers 367/368. 1 Augustus 1912. 6 uur n.m. Heumen. Krop. Korenbloem (Cent. Cyanus L.), + 125 vruchtjes. 1) Niet nader aangeduid. Maag. Korenbloem (Cent. Cyanus L.), 7 vruchtjes. 52 Spurrie (Sperg. arv. L.), vele Wikke (Vicia*), 12 zaden. zaadjes. Ruige wikke (Vic. hirs. Koch), Ruige wikke (Vicia hirs. Koch), + 20 zaden. 8 zaadjes. Spurrie (Sperg. arv. L.), eenige | zaden. N° 8. Journ. nummers 424/425. 31 Augustus 1912. 5 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Beuk (Fagus sylv. L.), 1 zaad. Boekweit (Pol. Fag. L.), eenige Haver (Av. sat. L.), 3 korrels. half verteerde zaden. Boekweit (Pol. Fag. L.), + 500 Drv. Kiezel. zaden. Div. Eierschaal, 1 stukje. à ag Pag Journ. nummers 434/435. 11 September 1912. 5 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Boekweit (Pol. Fay. L.), eenige Boekweit (Pol. Fag. L.), bijna ver- half verteerde zaden. teerde zaden. | Div. Kiezel. N° 10. | Journ. nummers 443/444. 16 September 1912. 6 uur n.m. Heumen. Krop. | Maag. Boekweit (Pol. Fag. L.), + 350 Boekweit (Pol. Fag. L.), bijna ver- zaden. teerde zaden. Wolfsmelk (Euphorbia*), eenige honderden zaden. N° 11. Journ. nummers 849/850. 17 Juni 1913. 7 ‘uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Zegge (Carex*), + 3000 zaadjes. Zegge (Carex*), + 200 zaadjes. Div. Donsveertje. Div. Kiezel. id. Kiezel. N° 12. | Journ. nummers 847/848. 18 Juni 1913. 71}, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Zegge (Carex*), + 3000 zaadjes. Zegge (Carex*), + 100 zaadjes. | Div. Kiezel. N° 13. Journ. nummers 845/846. 20 Juni 1913. 11 uur v.m. Heumen. Krop. Turksche tarwe (Zea Mays L.), 20 korrels. Tarwe (Triticum*), 2 korrels. Zegge (Carex*), eenige zaadjes. DAmberhoornslak (Succinea pu- tris L.), 2 ex. _ DBoerenknoopje (Helix rotundata LE 6x DOvale veelvraat (Bulimus subcy- lindricus L.), 5 exemplaren. N° 14. - Journ. nummers 896/897. 27 Juni Krop. Korenbloem (Cent. Cyanus L.), 6 vruchtjes. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 2 zaden. Wilde kamperfoelie (Lon. Pericl. L.), 2 zaden. Ruige wikke (Vicia hirs. Koch), 2 zaden. Zegge (Carex*), + 200 zaadjes. Duivenkervel (Fumaria*), + 20 zaadjes. Div. Donsveertje. N° 15. Journ. nummers 898/899. 28 Juni Krop. Turksche tarwe (Zea Mays L.), 9 korrels. | Scherpe- boterbloem (Ran. acer L.), + 200 zaadjes. D Boerenknoopje (Helix rotundata L.), 6 exemplaren. | D Amberhoornslak /Suceinea pu- tris L.), 1 exemplaar. N° 16. Maag. Turksche tarwe (Zea Mays L.), brokstukken. Div. Kiezel. 1913. 5 uur n.m. Heumen. Maag. Vuilboom (Rh. Frang.L.), 1 zaadje. Duizendknoop (Polygonum *), vele zaadjes. Div. Kiezel. 1913. 4 uur n.m. Heumen. Maag. Viltroos (Rosa tomentosa Sm.), 3 zaden. Scherpe boterbloem L.), + 100 zaadjes. (Ran. acer Journ. nummers 932/933. 5 Juli 1913. 6 uur n.m. Heumen, Krop. Turksche tarwe (Zea Mays L.), 15 korrels. Scherpe boterbloem (Ran. acer L.), + 25 zaden. Engelsch raaigras (Lolium perenne L.), 4 zaden. 07412 Maag. Turksche tarwe (Zea Mays L.), 2 korrels, waarvan 1 half verteerd. Boterbloem (Ranunculus*), + 60 zaadjes. Journ. nummers 930/931. 5 Juli 1913, 7 uur n.m. Heumen. Krop. Spurrie (Spergula arv. L.), 7 vruchtjes en vele losse zaadjes, waaronder reeds ontkiemde. Div. 1 Kiezelsteentje. N° 18. É Maag. Spurrie (Sperg. arv. L.), bijna ver- teerde zaden. Div. Eenig kiezel. Journ. nummers 934/935. 7 Juli 1913. 4 uur n,m. Heumen. Krop. Korenbloem (Cent. Cyanus L.), 13 zaadjes. N° 19. Maag. Korenbloem (Cent. Cyanus L.), 2 zaadjes. | Dry. Kiezel. Journ. nummer 936. 9 Juli 1913. 10 uur v.m. Heumen. Krop. Geen kropinhoud. N° 20. Maag. Turksche tarwe (Zea Mays L.) bijna verteerde korrels. Div. Kiezel. Journ. nummers 970/971. 21 Juli 1913. 8 uur n.m. Heumen. Krop. Rogge (Secale cereale L.), 225 korrels en Kaf. Wikke (Vicia*), 1 zaadje. Lamkruid (Korensla) (Arnoseris pusilla Gaertn.), vele zaadjes. Kenjarige hardbloem (Scleranthus annuus L.), 19 bloemen en vruchtjes. 1) Niet nader aangeduid. Maag. Rogge (Sec. cer. L.), 1 korrel. Wikke (Vicia*), 1 zaadje. Lamkruid (Arn. pus. Gaertn.)'). Plantaardige schilvers. DD N° 21. Journ. nummers 983/984. 26 Juli 1913. 7 uur n.m. Heumen. Krop. | Maag. Rogge (Sec. cer. L.), 5 korrels, Rogge (Sec. cer. L.), + 175 korrels gedeeltelijk verteerd. en eenig kaf. Div. Kiezel. Div. Weinig kiezel. N° 22. Journ. nummer 978. 28 Juli 1913. 7 uur n.m. Heumen. Krop. | Maag. Geen kropinhoud. ; Div. Kiezel. N° 23. Journ. nummers 979/980. 28 Juli 1913. 7 uur n. m. Heumen. Krop. Maag. Korenbloem (Cent. Cyanus L.), 40 Korenbloem (Cent. Cyanus L.), 5 vruchtjes. vruchtjes. Rogge (Sec. cer. L.), 4 korrels. Rogge (Sec. cer. L.), 1 half ver- Lamkruid (Arnoseris pusilla teerde korrel. Gaertn.), + 20 zaden. Div. Veel kiezel. Div. Donsveertje. IV. Beknopt overzicht van het voedsel der Woudduif (Columba palumbus L.). Zijn de in hoofdstuk II vermelde woudduiven o. a. in een te beperkt gebied (voornamelijk Heumen en omstreken) verzameld, om ons nu reeds te veroorloven scherpomlijnde conclusién te trekken omtrent de oeconomische beteekenis dier vogelsoort, zij geven in elk geval ‘een vrij nauwkeurig beeld van het voedsel, dat zij in eene dergelijke streek gedurende de verschillende jaargetijden tot zich nemen. ? Als in Maart, soms reeds in Februari, de woudduiven uit het Zuiden terugkeeren en zich voegen bij die, welke hier overwinterden, blijkt hun menu reeds vrij uitgebreid te zijn. Op de weilanden en de bermen der landwegen eten zij met graagte de stengels, bladeren en in April ook de bloemen van de jonge plantjes der pinksterbloem (Cardamine pratensis L.), de bia- deren der scherpe boterbloem (Ranunculus acer L.) en die van de kleine klaver (Trifolium minus Relhan); in April ook die van de kruipende boterbloem (Ran. repens L.), van de paardenbloem (Tara- æacum officinale Web.) en van rupsklaversoorten (Medicago sp.). 56 Op de bouwlanden lezen zij de waarschijnlijk blootliggende kor- rels van de uitgezaaide tarwe ') en haver ?). Eveneens vereeren zij de uitgezaaide spurrie *) en serradella *) met herhaalde bezoeken, terwijl zij blijkens de Nos. 86 en 88 ook de bladeren en bloempjes van het winterraapzaad niet versmaden. Dat zij zelfs in de moes- tuinen durven komen, bewijst N°. 83, waarvan de krop o.a. 18, en de maag meerdere radijszaden (Raphanus sativus L.) bevatte. Zij lezen in deze maanden evenwel ook onkruidzaden van de akkers. De in Maart en April geschoten exemplaren bevatten namelijk zaden van de bleeke duizendknoop (Polygonum lapathi- folium L.), van de zwaluwtong (Polygonum Convolvulus L.), van sterremuurachtigen (Stellaria sp.) en van wikkeachtigen *), 0. a. van de ruige wikke (Vicia hirsuta Koch), benevens vele vruchtjes van de klimopbladige eereprijs (Veronica hederaefolia L.). Dat de woudduif niet zeer kieskeurig is, bewijst N°. 88, dat o.a. stukken verschrompelde en halfverteerde aardanpelikuollen bevatte. In het bosch eindelijk vinden zij, behalve de blootliggende wortel- stokken van de boschanemoon (Anemone nemorosa L.), de zaden van den beuk (Fagus sylvatica L.), van den haagbeuk (Carpinus Betu- lus L.), van den eik (Quercus Robur L.), van den els (Alnus sp.) en van dennen (Pinus sp.). Dierliik voedsel is in de exemplaren, welke in Maart en April verzameld zijn, niet aangetroffen. _ In Mei vinden de woudduiven op de bouwlanden uitgezaaide + 1) Zie N°. 88 (een paar honderd korrels). Dat tarwe- en gerstekorrels slechts eene enkele maal in de kroppen en magen van bovenvermelde woudduiven zijn aangetroffen, komt waarschijnlijk, doordat deze graansoorten zeer weinig in Heumen en omstreken worden verbouwd. Ook zomerrogge wordt hier zeer zelden verbouwd; vandaar, dat in de voorwerpen, die hier in het voorjaar verzameld zijn, geen rogge is aangetroffen. Dat zij deze echter gaarne eten, blijkt uit de talrijke in Juli en Augustus geschoten exem- plaren. 2) In Maart N°. 85 (+ 150 korrels) en N°. 88 (gedeeltelijk verteerde korrels). In April N°. 91 (+ 700 k.); N°. 94 (eenige k.), N°. 98 (4 200 k.), N°. 104 (3 k.), N°. 102 (6 k.), N°. 103 (+ 300 k.), N°. 105 (a 450 k.). 3) In Maart N°. 87 (vruchtjes met zaad) en N°. 88 (enkele zaden), in April N°. 94 (eenige zaden). 4) In Maart N°. 85 (vele zaden) en N°. 87 (eenige zaden), in April N°. 94 (eenige zaden). 9) Voor zooverre mij bekend, wordt in Heumen en omstreken geen wikke verbouwd, zoodat hoogstwaarschijnlijk deze wikkeachtigen, die niet nader te determineeren waren, tot de niet gecultiveerde behooren, 57 haver ') en boekweit ?) Van de onkruidzaden is in de in Mei verza- melde exemplaren alleen wikke aangetroffen (driemaal enkele zaden). Ook op het weiland blijkt het menu in Mei aanmerkelijk ge- wijzigd. De bladeren van de pinksterbloem en van de kruipende en scherpe boterbloem worden in deze maand niet meer in de woud- duivenkroppen en -magen aangetroffen, wel nog eene enkele maal die van de paardenbloem, van de kleine klaver en van rupsklaver. Een nieuw gerecht vormen de okselknolletjes van het speenkruid (Ficaria ranunculoides Mnch.), terwijl in het eind van Mei de za- den van de scherpe boterbloem, van zeggeachtigen (Carex sp.) en van hoornbloemachtigen (Cerastium sp.) worden gegeten. In het bosch zijn het, behalve de wortelstokken van de bosch- anemoon *), de gedeeltelijk ontkiemde zaden van dennen en een enkele eikel, die in Mei door de woudduiven worden gezocht. Tweemaal in Mei is een slak in de verzamelde voorwerpen aan- getroffen, éénmaal een boerenknoopje (Helix rotundata L.) en één- _ maal een diephoornslak (Bythinia tentaculata L.). In Juni vinden de woudduiven op het bouwland niets van hunne gading, althans zijn slechts in een van de 34 in die maand vefza- melde exemplaren enkele, waarschijnlijk vroegrijpe haverkorrels gevonden. Haar hoofdvoedsel vindt de woudduif in Juni dan ook in het bosch en op het weiland: in het bosch de wortelstokken van de boschanemoon, die in groote hoeveelheden worden verorberd, de . gedeeltelijk ontkiemde eikels en dennezaden en verder boschbessen (Vaccinium Myrtillus L.); op het grasland vooral zeggezaden en -bloempjes, soms bij duizenden te gelijk, speenkruidknolletjes, blaadjes van rupsklaver en kleine klaver, vruchtjes van hoornbloemachtigen en vele zaden van de scherpe boterbloem; op het bouwland ook vruchtjes van sterremuurachtigen. Eénmaal is daarenboven in Juni een schijfhoornslak (Planorbis corneus L.) aangetroffen. | In Juli en Augustus vindt de woudduif haar voedsel hoofdzakelijk weer op de bouwlanden, waar thans de graansoorten, de spurrie, de serradella en de erwten rijpen. Van de 61 in die maanden ver- zamelde exemplaren bevatten: 4) N°. 108 (1 korrel), N°. 2 (+ 400 k.), N°. 4 (+ 200 k.), N°. 5 (+ 500 k.), N° 7 (+ 50 k.) en N°. 8 (1 k.). 2) N°. 3 (+ 200 zaden, gedeeltelijk ontkiemd). 3) De boschanemoon komt in het Heumensche Bosch bijzonder veel voor. 58 20 exemplaren rogge (te zamen + 6.300 korrels); 31 ; haver Cs » ‘+ 20.000681 4 ni boekweit ( » eenige honderden zaden); 11 fi spurrie (,, à „ duizenden vruchtjes met zaad, soms nog onrijp); . D r erwten (te zamen + 140). Van de onkruidzaden zijn het, behalve de zaden van de koren- sla !) (Arnoseris pusilla Gaertn.) en van zwartkoren ?) (Melampyrum sp.), vooral de zaden van de ruige wikke (Vicia hirsuta Koch) en van andere wikkesoorten, o.a. van de smalbladige (Vicia angustifolia Rth.), die dikwijls in groote hoeveelheden worden opgenomen. In het bosch vinden de woudduiven in Juli boschbessen en wortelstokken van de boschanemoon, waarvan zij soms tot + 200 grootere en kleinere stukken te gelijk bevatten *), in Augustus de bessen van den vuilboom (Rhamnus Frangula L.) en van de wilde kamperfoelie (Lonicera Periclymenum L.). Ook op het weiland en langs wegen en slooten vinden de woud- duiven in Juli nog vrij veel van hunne gading: behalve groote hoeveelheden speenkruidknolletjes, zaden van boterbloemen, waar- onder die van de kruipende en vooral van de scherpe boterbloem en enkele zeggezaden. In Augustus daarentegen schijnen de woud- duiven nog slechts eene enkele maal op het weiland voedsel te zoeken, althans zijn in die maand slechts tweemaal speenkruid- knolletjes en éénmaal rupsklaverblaadjes in hunne kroppen en magen aangetroffen. In de tweede helft van Juli en in het begin van Augustus ein- delijk is 12-maal dierlijk voedsel in woudduiven gevonden, bestaande uit ruim 100 ex. van de amberhoornslak (Succinea putris L.), 3'/, ex, van de behaarde slak (Hygromia hispida L.), 2 ex. van de diep- hoornslak (Bythinia tentaculata L.), 2 snuitkeverlarven (Rhynchophora sp.) en 1 halfverteerde aardworm. | Voor zooverre de 9 in September verzamelde voorwerpen een -overzicht toelaten, blijkt in de eerste helft van deze maand het hoofdvoedsel der woudduiven nog te bestaan uit graan, namelijk haver (te zamen ruim 500 korrels) en gerst (1 ex. 500 korrels), benevens uit boekweit (te zamen + 2400 zaden) en eenige spurrie- 1) Zie N°. 133 (+ 200 zaden). 2) Zie N°. 129 (9 zaden). 3) Zie N°. 139. TABEL | TarWe "ut Gerste re eh Rogge . Haver. . - Mais Bockweit . . Spurrie. . Serradella. . Raapzaad. . Kool. Keel o 8 Ss BOUWLAND EN MOESTUIN (Cultuurgew.). Ent 2...» Aardappel. Wikke . Heggewikke . Ruige wikke. Smalbl. wikke . Zwaluwtong . Bleeke duizendknoop Sterremuur . . » Wolfsmelk Klimop-eereprijs . . Korensla (Lamkruid) BOUWLAND EN MOESTUIN (Onkruid). Zwartkoren . . . . Grassprietjes. Pinksterbloem Boterbloem . . . » Scherpe boterbloem Kruipende - Paardenbloem . . . Hondsbloem . WEIDE, Enz. ————— a Rupsklaver . Kleine klaver . Speenkruid Zegge... Hoornbloem . DIENEN «En er Bike age Beuk . . . Haagbeuk. . . . EIS ss wie BOSCH, Enz. ——<$<_ en Vuilboom. . Wilde kamperfoelie . Boschanemoon. . . Boschbes . . . . Amberhoornslak Behaarde slak . Schijfhoornslak. . Diephoornslak . . . Boerenknoopje . . Snuitkeverlarven . DIERLIJK VOEDSEL. Aardworm. . . . Datum Aantal exempl. Tritium® ... .|| Hordeum vulgare L. Secale cereale L.. Avena sativa L. . . Zea Mays L. . . Polygonum Fagopy- rum L. . =) pie Spergula arvensis L. Ornithopus sativus Brot Re ee Brassica Rapa L. Brassica® . . . Rhaphanus sativus L. Pisum sativum L. . Solanum tuberosum L Vicia * Vicia sepium L. . Vicia hirsuta Koch. Vicia Rth. Polygonum Convol- vilusL.. 2 + » Polygonum lapathi- folium L. - Stellaria® angustifolia Euphorbia®*. Veronica hederaefo- | lial. . Arnoseris pusilla Gaertn. . Melampyrum* . Gramineae. . . - Cardamine pratensis Ranunculus * Ranunculus acer L. Ranunculus repens L. Taraxacum nale Web. Leontodon* . offici- Medicago*. . - - || Trifolium minus Relhan. Ficaria ranunculoi- des Mnch. . . Carex * Cerastium®. Plnus® . . Quercus Robur L. .| Fagus sylvatica L. . Carpinus Betulus L. Pie RE Rhamnus FrangulaL. Lonicera Periclyme- UML RE Anemone nemorosa L. Vaccinium Myrtillus Succinea putris L. . Hygromia hispida L. | Planorbis corneus L. Bythinia tentaculata Helix rotundata L. Rhynchophora® . kumbricus terrestris* || * Niet nader determincerbaar. TABELLARISCH OVERZICHT VAN HET VOEDSEL DER WOUDDUIF GEVONDEN IN KROP EN MAAG BIJ 148 EXEMPLAREN. ( a palumbus L.), IR | 2 SE: MAART EE) AI 1913. APRIL 1913. MEI 1912 en 1913. | SE JUNI 1912 en 1913. == ee —- = ee = 7 ~ | 14 | | ? 18 22 25 26 29 4 9 10 11 14 16 17 18 19 21 22 25 | 15 17 18 20 21 À I++ lice Een SS eile Ce = 28. | wi st | 4 56 | 7 | 8 | 9 | mw} i | i | ie | 20 | 2 |) 24 | 25 | 26 | 27 | 14 1 1 1 2 1 2 2 1 2 | 1 1 1 2 1 1 2 1 1 3 ; FE 1 5 2 1 4 1 3 1 3 4 1 1 1 1 1 1 6 | 3 =) eenpaar 7 — | — | = | — | = Inn | — — = al NE derd k, = = zu - — I|-|—-|- = Ne = = qi + = — | —- | - | = = ae) =e || + 150k. ecnige + 700 enkele k 3k + 300kK/2 450k, — | — + 400 k. | | k. k. k. | EN EL EE - EI — | — = ye fee = _ | — |enkete | Be | j korrels| — | — LI} = a = = |) = = rl + 200 z. Sale = pe = = Ne = vruchtj/eenige| _ enkele | | | metz. | z = 2. - | - — == = |S =") — | vele z.| \eenige| _ | enkele | | | | lo] | | | Is _ = a = = || = a | bloem. | GE | | en bl. | | |. = | || = | —|= | — | = = = = ß = Ar. Groote] | | | bloem. | 7 r nv tll = = = == | blad- . | Le, binds Zu | omen Cas or | | | 5 = — = | = = — - | = (= je | 18+ | | | | | | _1 eenige| — | — | — — | | | | | | zaden | | | | | | = = = = = = = = | | | | | =. — = = a = = = = = — | | = À _ | 3 = == | | | | | - - é | | = | =” | stukjes} | | | | | | | knol | _ | = el |: Al — = = u = N Il | | | =: - | | | — t. — — = — = = = = Fes ==> k enkele | kele | | 1+10z. | Bt 12) Z| 2% | | = | EIRE = = = = = = | | i | | == Zr =, = | = = | = | | i+ b +52 1 z. guge| 4= | = | — 4 = £ À ; 4 2 | = = = = > = = = - = = 2+ | — | — |cenige | - = = | zaden aah | So = 5 = = = _ eenige aM _ = zaden zaden 4 = - | e | L | | cenige | CE | = | a = = = = = x = = cenige | | | | | veucht], | | | | | | met z.| | = | | | | =) | = = eS | = = == = | | | | | | | | = zu u Ei = = = || = | = | 5 | er | | | | vele | + 100 | | | | | | | | | | | | yruchtj.|vruchtj,| | = | = | _ = — = = = = = Ber N = | j ul l'A | oy le | | | | | | | | = En | I I | | | = = = | me | = = | NEE | | fi | A | | | 7 B | | a | —_, || | | | | | | ===! | = | Pale eae - sr =|= A EE EVE | | | | | | ige | e | | | | | | | | | | | | LE | | | | | | | cenige eenige | eenige | | | | = = = — = = — — | | = = | | | | 2x | | | eenige | | | | | | | — | = | — fsukken) — | biad. | blad. | — lad. en) stuxk | | — blad. en | blad, | | | [RC = hs = = | | | | bloem, | | bloem.| | | | | = — =| = = || | | | | | | | | | | - - | | | | — | = == 2 = = s |! | 2% | vele | a = blad. | blad. | biad. | — | — jeenige| pind, | — | blad. | + | blad. | vele | — | biadi | — — | — | oma | — — | bd. blad. | blad, | — | | | | cenige A | eae —= 2 | eeni fia blaadj. re, | blad | pla = = || = | cenige Ai = | = — | biad. } biad. | blad. | wele cest : Mt anion | sente 5 N : | sue és) ee | su some) _ [shit rte) sel | | an. — El He okse Oksel- = | | knollen knollen knollen | knollen| | Knollen | knolleh| knollen | | | = enige |Dloem. | veel bloem | cenige % nr | | — | - |—]—}]—]|]—] — | — | — Jeerige|4 2x] bloem.| — |v.z. +|vele z.| zen | — jbloem+) — | +50 z.| = — = cenige | cenige | | | | | ! |hond. Z) ENV. 2. duiz. z bloem. | 2x v.z z = | | EI = = = \vruchtj, I ve. | = 1 | | = = cenige | — | | | | | | | | | | en z. | met z | | — HE | EE = = | | Fon | | | | lhonder-| vele z. | | | — | | = — | | | — | = | = den gedkedeert. — | — | - — | - — | - _ | — | — = | | | | | | | | lontk. zJ ontk. | | | | | | { a | | I sua 148 | ener enti 1 bijna eenige |1 eikel| | | | — | | | | 1ER [1 eiket leike — | vert, | — | halt |4+4ged) — — | — |] — | — Ielkel — | | | | | | | | | | eikels Ictketr| | eikel \verteik| ontk, | IS | | | = | | | | | = Ta EN | = a | I | | ie ENS = DOME = Ve | | | | | 4 | | | | | | | | = | | al | | = = | NN NO ||| — — | — | I el a | IT| | | jen | | | | | | | | = = || | | | | | > PET es | | |= | | | | | | | | = | I || #7 | — = = = | | | | | | | | | | | | | | | | | | | = = = | = | =| | | DE à = | | | | Fr A u | | | I a | ET : | | | | = = || 74 | | | € FE = | B | - | | 7 | | 2x | — || | | | cenige |cenige | 3 X 2% vele 1 half | x le | HT = (el = = = | ae HE | Me a || sealed | a | = ie = i pe — — - | = - - - | - [tel — | — | - [= | — | - -— | — | — = — - | I=1=|-|1=-|-|-/|-/|-|-|-|-|-| | = = - | |1ex 4 _ — | — - | - | — | —- - | al: = = = hae — EN Er ex. | = || |= = | - }— | — | | | | | | | = | | | | = |e =| — = = nn || ae L = IE SA a ee \ A lee | | | | | | | | | | | | | = 4 5 = | = = = _ _ _ _ _ | _ — | | —_ = = = = a = as as = = 3 } sl: VC ar Ri w gr be du hc or er dı ZO kr aa de ui ex hc Sp OV he ha be TABELLARISCH OVERZICHT VAN HET VOEDSEL DER WOUDDUIF (Columba palumbus L.), blad blad, blad, blad, 12, + zaad- resten Aardworm. . . . Lumbricus terrestris* * Niet nader determincerbaar. JULI 1912 eı 1913. AUGUSTUS 1912 en 1913. SEPTEMBER 1912. 58 8: 2 t 7 i Datum ES LOS Cn fe S| RD TO EE | EC 2S AA ik Yes | 1 | 5°] 7 | 8 | 13} 16 | 19 | 2 | 4 | 7/11 | 18 | 27 Aantal exempl. | 1 2 1 3 4 5 3 4 3 4 3 2 2 1 1 1 1 1 mE 2 1 1 4 1 1 1 1 1 1 | Tarwe . . | Triticum® . = SE = nn — = a = — _ = = 4 = = a a a = || Gerst - | Hordeum vulgare L. = _ _ _ = — /+50K) — 2. =, = z +25 k | + 200, + 200 + + 250 | + 550 + 500 k + + 300, > . = N = | | _ Xe 800 k. | || Rogge . - | Secale cereale L.. en kaf |* 500k Poa 550 k aaa Gall [té en Kat choy - | - = PM LEA = 5 E 000 La 100 |+ 900 + = B00, 50 K. 2500 de EU, | 3 4k + + 200 k = i — | 2k (410k) — — | + à — | +800} — |+ = = | i à enkele |: 210 k. 10 k. =| Haver . . | Avena sativa L. . 5 za |= 800k. panel | | 600 ke je 700.K OE 500 Ke 50 £20k, £400 vole k. Neal a) LE — rat 5 : L adst, || Mais + | Zea Mays L. . = _ = = =. We 2 - = 4 >” = J £ Fi Polygonum Fagopy- = ne | | + + 600, 2 || Bockweit . | eae = Se Lie pa onder £202. vele 2. vele z. 0, 8004 3002} — | — | — 2 sa honder-| + 200 | geni - 09 80 Fr A 1 ‘ eenige) + 600 | a enkel vrucht], enk. vr. pr | 2 || Spurrie. - | Spergula arvensis L. | — Fe — [den vel & 300 muy mea) 1 YF hemes = (= = meton- — Imeton) — | — Fe ca — = En - 2 met z. vr. m.z. Tinie tip © + enk - vr. m. x of Ornithopus sativus as + 7 7 Serradella. : Brot RE _ — _ = = = „|| Raapzaad . . | Brassica Rapa L. = = = = = = = — 2 = À = ? = ot = m a = Z enk. z S|} Kool. - | Brassica* . lle ul A = | SU ONE 5 & za L. 3 bloem. 3 Radijs . . | Rhaphanus sativus L. - = = & = e= >) | 6z.+ 110 z. + Erwt . | Pisum sativum L. = | = _ 2432, — — |eenige) — | eenige| - Ge = En = E h. vert. h. vert Aardappel. F Sont tuberosum = | = ae i) == Er = = £ B = à st 2peulen in 10 ex ate Wikke . wf Vicia eet sete ce | | Ton! 4z — Bra) — — u Ke zen 92 EP at LE IT z |L+257) 127 | Senet B S|| Heggewikke . - | Vicia sepium L. . . — | = = = = = = u = aa = = | | | = - ap 5 z. +) | in 10 ex.) | 2 = || Ruige wikke. . | Vicia hirsuta Koch. wee a AXES | — = | — fur RE | vee .| — |eenige, 12. |4 100z8+20z) 12. | 292 = ; z. z So Vicia angustifolia | = = = es = = = 5 L + 100 = Smalbl. wikke . . Rth. Re - FH = = a = 5 Z Polygonum Convol- = — | 4 = waluwtong . E VEO = = = = = = = a 5 5 vulus L. ae | 5 Bleeke duizendknoop | Polygonum lapathi- | | = — | = = > 3 3 2 . = Jollumil. We sas | | Zz Sterremuur - | Stellaria® . . . «|| Sat _ = — — _ _ = — =- = = | | | | a Wolfsmelk . | Euphorbia *. == _ _ _ — | — | — = = ~ _ — = = = = santé < y | Si ‘ = Veronica hederaefo- | = Klimop-eereprijs | = == = Fr w =) 3 | | | | | O|| Korensla (Lamkruid) | Arnoseris pusilla | — | - | | — |+ 200 2. | = = = = = = = C:) \ Gaertn. . ie | | | | Zwartkoren . | Melampyrum* . . = || = = = = = | = ||| | Oz, — | — | | _ = = = = as = | | | Grassprietjes. . | Gramineae. . . » | =| — =3 = u 5 A ae 7 | Pinksterbloem . 4 Cardamine pratensis | __ = = u = = > = = x = _ = = = so Ota pes | | | x | | | Boterbloem . . | Ranunculus* . . . | 60%! 49, | = | 5z. - = = | = B « || +60+| | | vele vr,- Scherpe boterbloem | Ranunculus acer L. | 8% |£702. + 25/7) + 202) — = | = Hostal.) i | | = = = = = = & = 2 V. Z, _|| Kruipende = Ranunculus repensL. || = | | vele Z| == — — = = = ER 4 = = = N a Taraxacum offici- = 2 a > > > =z a Paardenbloem . : RATER 2. = = = = == er 2 =. ui | Q || Hondsbloem . . | Leontodon* . . . - - = _ = = = =: 2 2 wa . | | ige 2 Rupsklaver . | Medicago*. . . .|| — — | blad | — _ = = _ — | blad | — blad. -- — | = = = = r Trifolium minus Kleine klaver : Ho „> — | blad. | — _ — | — - _ - _ — | bad. | blad. | - = = = - > = 7 + 30 + 2 ; ee ;_ || + 300 eenige |20 + € eenige 2% ee- tenige Speenkruid . | Ficaria ranunculoi- || oxsel- | 4170 | — — = relie Date Inige + 2 = oksel-| — = = = L. = des Mnch. knollen | OKSEI- | knollen| knollen knollen| + 5 Oks, knollen knollen | Zegge . ANE Soa fF | | _ 10 z. = — =; = — = = — = = = ae = Hoornbloem . I Cerastium® NN — — = = _ - r = = Den WRIT? 5 oo a oe 6 = = = — — _ = = = = = = = = = = = = = 1 ged, Eik . . | Quercus Robur L. . = M = |! = | EN) — = — ll =) | | SAS | = vert. | — = | cikel re a 2.+ Beuk . | Fagus syWaticaL..| — | — | — - =~ — | Lz — = _ _ — | | — = - _ — _ = — | Sempel zand- 5 | | | vert, zZ. resten S || Haagbeuk. . |! Carpinus Betulus L. | = = = - _ = — = — = = | | 5 Els SAIS Bae er - | = - _ _ — | | a = — = = “2 = = = e— : | | 2 bess.| FA & || Vuilboom . Rhamnus FrangulaL. — | \3 bess. | _ dore] | [ren | | = _ - | - | — |. ‘ F Lonicera Periclyme- IR al v. bess. Wilde kamperfoelie . | yum L.. . Le Se = [ans = =m = == = = Ai = = a 5 [os z. | = les > = AMPLES 2x e.st. t. 2+e. 3 st. + 150 l'eenige Boschanemoon . AnemonenemorosaL.| — — | — | LA — fiver] — [voté st w] — en +45 - = Rew | — — - A Nie fst. wast | stok | | | st.w. | | Boschbes Vaccinium Myrtillus \ _ = = _ — *| = 3 | ae eenige | Amberhoornslak Succinea putris L. — — _ = = = = = — — aly ex Bert] — | Bex | — = = ex | = = — — = — — 2 Behaarde slak . Hygromia hispida L. _ _ — | — = _ - — = = sco || oe — = - a A || Schijfhoornslak. Planorbis corneus L. - | - - = = le ME | = = AU = = = = © PET | >| Diephoornslak . Aylhinta tentaculata w Ss he len Tee = * = 2 Boerenknoopje . Helix rotundata L. _ == at | | _ - En _ — _ | | = i | | half = |= = = ee || Snuitkeverlarven . Rhynchophora® . _ — | 2x) — = = — werte) — = D ca 59. zaden. Verder uit wikkezaden, o. a. van de ruige wikke en van de “ heggewikke (Vicia sepium L.) en ten slotte uit een enkelen halfver- teerden eikel en stukken wortelstok der boschanemoon. In de beide in de tweede helft van September verzamelde voorwerpen zijn slechts enkele halfverteerde beukenootjes en enkele zaden van de wilde kamperfoelie aangetroffen. In October trekt het meerendeel der woudduiven naar het Zuiden. Het eenige in deze maand geschoten exemplaar bevatte 2 haver- korrels, eenige zaden van de wolfsmelk (Euphorbia) en + 100 zaden van de wilde kamperfoelie. Van de hier overwinterende woudduiven is in de maanden Nov. (1913), Dec. (1912), Jan. (1913) en Febr. (1913) telkens slechts één exemplaar verzameld kunnen worden. Het eerste (in Nov.) bevatte slechts bladeren, namelijk van eene koolsoort, van de heggewikke (Vicia sepium L.), van de paardenbloem (Taraxacum off. Web.), van een leeuwentandachtige (Leontodon sp.) en van de kruipende boter- bloem (Ran. repens L.); de tweede (in Dec.) slechts beukenootresten; de derde (in Jan.) eene groote hoeveelheid bladstukken van eene koolsoort, terwijl het in Februari bemachtigde exemplaar zeer waar- schijnlijk ergens bij de kippen te gast is geweest, blijkens de groote hoeveelheden mais, tarwe en boekweit, welke het inhield. * * * Het gedetermineerue krop- en maagmateriaal der tortelduif (Turtur turtur {L.]) is nog te gering om een eenigszins nauwkeurig beeld te kunnen opleveren van het voedsel, dat deze vogels in de ver- schillende maanden opnemen, zoodat het geven van een overzicht van het betreffende gepubliceerde materiaal moet worden uitgesteld tot meer materiaal is onderzocht. * * * 60 Verslag der wetenschappelijke vergadering, gehouden te Amsterdam, in ,,Parkzicht’, op Zondag 2 December 1917, 11 uur v. m. Aanwezig zijn de Heeren: Dr. J. BÜTTIKOFER, Voorzitter, Dr. C. KERBERT, Dr. E. D. van Oort, F. E. BLaauw, Mr. C. H. THIEBOUT, Prof. Dr. A. E. H. Swaen, A. M. MULDER, G. VAN DER MEER, J. L. F. DE MEYERE, J. H. PELLINKHOF, FERD. LIEFTINOK, P. VAN DER BURG, ' TJEERD GZN. DE VRIES, A. B. Wiaman, F. K. Baron van Depew, D. Rernpers, Prof. Dr. J. Rirzema Bos, A. A. van PELT LECHNER en Dr. L. F. pe BEAUFORT, secretaris. Van” de Heeren: Jac. P. THissz, P. J. van Houten, W. H. DE BEAUFORT en Ep. BLaauw is bericht ingekomen. ‘dat zij verhinderd zijn de vergadering bij te wonen. Nadat de Voorzitter de vergadering met eenige woorden van welkom heeft geopend, krijgt de Heer DE MEYERE het woord, die een ei van de Klapekster (Lanius excubitor), afkomstig van Lichte- voorde, eu een albinistisch ei van de Ringmusch (Passer montana) ter bezichtiging laat rondgaan. De Heer van DER Bure heeft dezen zomer, in Friesland, bij de oude veenen van Grouw, een nest van den Aschgrauwen Kuiken- dief (Circus pygargus) gevonden vlak bij dat van een Bruinen Kuikendief (Circus aeruginosus). Verder is spreker opgevallen, dat — de Gierzwaluwen (Apus apus) dit jaar zeer laat zijn gebleven; 4 Sept. werden zij nog door hem te Hardinxveld waargenomen. Dit jaar hebben er veel Kwartels (Coturnix coturnix) gebroed op de zandplaten tusschen Merwede en Nieuwe Merwede. Voortdurend werden zij gehoord, terwijl veel nesten door grasmaaiers gevonden werden. De Grauwe Gors Giaberisa calandra), die spreker nooit tevoren in de buurt van zijn woonplaats had waargenomen, werd dit jaar te Hardinxveld zeer duidelijk gehoord. Vergissing is uitgesloten, daar de eigenaardige zang spreker goed bekend is. De Heer Swarn merkt op, dat de Kwartel sinds den oorlog tal- rijker is geworden en schrijft dit toe aan het feit, dat deze vogels thans minder gevangen worden. 61 De Heer van Oort deelt mede, dat ook in Duitschland de Kwar- tels talrijker zijn geworden. De Heer DE Vrizs deelt mede, dat de Kwartel ook op Schouwen heeft gebroed en daar een nest door den Heer VIJVERBERG is ge- fotografeerd. Verder vestigt spreker de aandacht op het bespottelijk verslag, dat in eenige couranten over de zomervergadering te Winterswijk is gegeven. Onder algemeene hilariteit leest spreker zulk een ver- slag voor. Besloten wordt dat voortaan het Bestuur een communiqué aan de pers zal geven. Voorts laat spreker twee eieren van den Kievit (Vanellus vanellus) met sterk bruingele grondkleur, van Veenwoude afkomstig, circu- leeren. Verleden jaar werden uit dezelfde streek dergelijke eieren aangevoerd. Verder toont spreker abnormaal groote eieren van den Grutto (Limosa limosa) en van den Kievit. Door de Friesche wildhandelaren wordt geconstateerd, dat er dit najaar bijzonder weinig trekvogels zijn; zooals Lijsters (Turdus sp.), Goudplevieren (Charadrius apricarius) en Smienten (Mareca penelope). _ De Heer van Oorr vraagt of de groote trek wel reeds heeft plaats gehad en of b.v. de groote massa der Smienten nog niet te ver- wachten is? De Heer pe VRIES wijst er verder op, dat dit seizoen de jacht buitengewoon vroeg geopend is en vraagt of het niet op den weg onzer Vereeniging zou liggen stappen te doen, dat zulks niet meer geschiedt, in het belang van den vogelstand. Nadat de Heer SWAEN heeft medegedeeld, welke stappen door de , Vereeniging tot Be- scherming van Vogels’ dienaangaande gedaan zijn, stelt de Voor- _zitter voor, om aan het Bestuur deze zaak verder over te laten, waarmede de Vergadering zich vereenigt. De Heer Wiaman deelt eenige data van aankomst en vertrek van Gierzwaluwen (Apus apus) mede van de jaren 1915—1917, die hem door den Heer TJoErnsmA te Grouw verstrekt werden. Verder wordt door spreker de vraag gesteld, of het bekend is, dat Groene Spechten (Gecinus viridis) appels eten. Zij hakken de vruchten open, waarschijnljk om de pitten te eten, daar die uit de door hen vernielde appels verdwenen waren. De Heer BLAauw heeft er meer van gehoord, maar meent dat het den vogels meer om de even- tueel in de appels aanwezige insecten te doen is. Het is b.v. be- kend, dat Groene Spechten met dat doel ook rieten daken vernielen. Den Heer van Depem is ter oore gekomen, dat IJsvogels (Alcedo 62 ispida) nog steeds op groote schaal worden uitgeroeid; spreker be- veelt een onderzoek aan, daar hij heeft waargenomen, dat de stand dezer vogels vermindert. | Niets meer aan de orde zijnde, sluit de Voorzitter daarop de vergadering. Nadat de lunch in het American-Hotel gebruikt was, begaven de opgekomen leden zich naar het Rijksmuseum, waar in het Prenten- kabinet een collectie vogelteekeningen en aquarellen van oud-Hol- landsche kunstenaars bezichtigd werd. Door de welwillendheid van den Directeur van ’s Rijks Prenten- kabinet, die ter ontvangst aanwezig was, was met medewerking van Prof. SwAEN in een afzonderlijke zaal nog een verzameling prenten en teekeningen, op vogels en vogelvangst betrekking heb- bende, tentoongesteld, waaronder zeer merkwaardige stukken. Verzoek betreffende de Gierzwaluw. Ondergeteekende verzoekt, evenals in het vorige jaar, mededeeling omtrent den datum van aankomst in en van vertrek uit Nederland van de gierzwaluw, Apus apus (L.)., in den zomer van 1918 en zou gaarne antwoord uit alle deelen des lands ontvangen op de navolgende vragen : 1. Wanneer zijn de gierzwaluwen bij u aangekomen en vertrokken ? 2. Bleven enkele achterblijvers na, toen de groote menigte ver- trokken was en, zoo ja, wanneer vertrokken die achterblijvers ? 3. Wat was de weerstoestand op het tijdstip van komst en vertrek ? 4. Wat was het aantal gierzwaluwen in 1918? a. klein? db. groot? c. gewoon ? Amsterdam, Vossiusstraat 16. A. E. H. SwWAEN. EN 2) BE) À Tijdschrift der Nederlandsche Ornithologische Vereeniging _ Jaargang VII. Augustus 1918. Aflevering 3. De Staartmees (Aegithalus caudatus [L]).') * DOOR G. WOLDA. (Met een kaartje.) Wanneer ik een beschrijving wil geven van een vogel, dan is het allereerst noodzakelijk hem te plaatsen in het systeem, dat we nu in de vogelwereld hebben meenen te ontdekken. In een door het Departement van Landbouw, Nijverheid en Handel uitgegeven studie *), waarin ik dat verband uitvoerig heb opgesteld, komt de Staartmees voor als de hoogst ontwikkelde, en daarom misschien een der oudste vormen onder een uitgebreide groep van vogels. Beperken we ons tot de gewone soorten, dan is zij daarvan onge- twijfeld in menig opzicht de hoogste. Het gaat niet aan, en is bovendien ook totaal onmogelijk, dat beweren in enkele bladzijden, laat staan in enkele regels te staven. Ik moet den lezer dus naar 4) In den loop van het opstel zal blijken, waarom ik den naam Aeg. caud. europaeus (Hermann) niet gebruikt heb. 2) „Ornithologische Studies”. ’sGravenhage, Bezuidenhout, 30. 1918. (f 1.50), waarnaar ik in dit opstel eenige malen zal moeten verwijzen en dat dezer dagen is verschenen of zal verschijnen. Voor een goed begrip van dit opstel is kennis- neming van die „Studies’” wel haast noodzakelijk. ~ 2 64 die uitgave verwijzen. Een en ander van het feitenmateriaal, dat daarin over de Staartmees is bijeengebracht, zal hij hier terug- vinden, maar uitvoeriger en met andere waarnemingen tot een op zich zelf staand opstel verwerkt. Het komt mij voor, dat het leven van dezen vogel “a hooger staat dan men algemeen wel aanneemt. Voor zoover dat zijn physio- logische en morphologische eigenschappen betreft, hoop ik dat in de bovengenoemde studie voldoende te hebben aangetoond, maar ook biologisch is het een bijzonder merkwaardige vogel. Wanneer ik nu meen vooral in die richting nog eenige bijdragen te kunnen leveren, dan blijft het te wenschen, dat die door andere waarne- mers alsnog kunnen worden aangevuld en gesteund. En wie daartoe in staat is verzuime dat niet. Afwijkingen en verschillen hebben daarbij zeker evenveel waarde als overeenkomstigheden. De eenige eisch, die daarbij gesteld moet worden, is die van zoo nauwkeurig mogelijke waarneming en zuivere wedergave van de feiten. Als het jonge broedsel uitgevlogen is, trekken de ouders met hun kroost rond en al spoedig aanvaarden ze het gezelschap van andere vogels. Het verloop van de nu volgende zwerftochten is nog altijd een groot vraagteeken voor me. Het ontgaat me. Maar soms in September, uiterlijk December is de zaak opgeklaard. Van nu af aan zwerven twee onvermengde troepen Staartmeezen in de omgeving van Wageningen rond. Een aan den lagen Noordkant, en een meestal grootere aan den hoogen Oostkant. De eerste . broedde in het loofhout langs de Dijkgraaf, de andere in het meer gemengde hout van den Berg en de bosschen. Den laatsten troep ontmoet ik vrij geregeld op mijn wandelingen. Beide troepen komen ’s winters nabij en in de stad, vooral in Februari en dan ken ik ze, als hunne aantallen sae duidelijk verschillen niet meer uit An Dan passeeren ze op gezette uren dagelijks mijn huis en op de bovenkamers kan ik ze van zeer nabij in de Meidoorn- struiken, die tegen de ruiten reiken, rustig waarnemen. Ik zeg dit niet zonder bedoeling, want het waarnemen van zoo’n troepje onder zulke gunstige omstandigheden is van bijzondere waarde. Zoeken ze dagelijks hun nestplaats op, zooals Kauwen en Spreeu- wen? Ik weet het niet, maar zeker weet ik, dat het terrein hunner zwerftochten die verschillende domicilies omvat. Dat is door veel wandelen wel na te gaan. Die domicilies zijn even vast als die van de vogels in mijn nestkasten. Ze lig ggen vrij ver uiteen, zijn daar- door ontwijfelbaar uit elkaar te houden, maar zijn ook vele malen 65 grooter dan die van mijn holenbroeders. Hoeveel maal? Welnu, om iets te zeggen: honderd à duizend maal, tusschen deze getallen ligt de waarheid stellig in. Trekt men op het kaartje een kringetje om 4 à 5 nestkastjes, dan heeft men eenigszins een idee van het gemiddeld domicilie van andere vogels, holenbroeders. Is dat grootere domicilie niet zeer verklaarbaar ? Is het niet vanzelf sprekend dat de vogel, die dikwijls met veel moeite een broedhol in de natuur heeft ontdekt, zich daaraan vastklampt, terwijl hij, die zelf de plaats van het nest bepaalt, zijn terrein wat ruimer kiest? In de zoo pas genoemde studie is dit een principiéel verschil tusschen de soorten gebleken. Het Staartmeesdomicilie is soms 5 a6 minuten gaans, terwijl dat van veel vogels, primitieve holenbroeders, slechts weinige tientallen Meters is. De mij bekende domicilies bestaan zooveel jaar als ik ze be- studeer. Nog nooit is er een verdwenen; enke malen zag ik pogingen voor het doen ontstaan van een nieuw, maar nimmer met een duur- zaam resultaat. Een tweede broedsel zag ik nooit, een vervolgbroedsel slechts twee maal. De aanpassing aan zijn vegetatie in ons klimaat ') is, hoewel het een winterharde vogel is, die zelfs den winter ‘16/17 doorstaat, dus merkbaar kleiner dan 1; iets grooter dan die van de Zwartkopmees en dus bij benadering te stellen op 0,5. Econo- misch is dus de vogel voor onze culturen van bijzondere waarde, die daarom een bijzondere bescherming, een positieve hulp behoort te genieten. Maar laat ons eerst eens naar de domicilies kijken, die op Oranje-Nassau’s Oord te vinden zijn. Ik kies deze ter nadere . bespreking uit. Als ik ook de overige mij bekende domicilies op één kaartje zou willen vereenigen, zou dit veel te klein worden. Ik beperk me dus door ze zonder meer te noemen: 1. Bij het Hotel ,De Wageningsche Berg”. 2. Bij het gebouw der afd. Boschbouw van de Landbouw-Hooge- school en het Phytopathologisch Instituut. 3. Onder aan den „Holle Weg”. 4. In een boomgaard aan de Lawicksche Allee, waarvan het nest vaak onmiddellijk achter de huizen C. 85—C. 80 ligt. 5. Aan het Spijk. Er is nog een enkele, die ik tot. nog toe echter niet geregeld heb kunnen volgen. . 1) Zie voornoemde »Ornithologische Studies”. 66 Op nevensstaand kaartje nu zijn de nesten aangeteekend, die ik de laatste jaren op O.N.O. vond. We zien zonder twijfel in hun groepeering het bewijs der domicilies. Bij elk nest staat het jaar genoteerd, waarin ik het vond. Aan den rand van het kaartje ge- plaatste verbeelden even buiten O.N.O. te liggen. Het is in domicilie III voorgekomen — wat ook bij andere vogels wel gebeurt — dat het nest twee jaren achtereen tusschen precies dezelfde takjes van denzelfden spar werd gebouwd, n.l. in 1908 en 1909. Dit domicilie ligt voor een groot deel buiten O.N.O.; de beide eerste nagenoeg geheel er op. De nesten komen verder in bepaalde groepjes voor, die ik in cirkels heb gevat en die de voorkeur voor bepaalde plekjes duidelijk demonstreeren. Zooals men spoedig ziet: niet elk jaar vind in elk domicilie het nest, eenvoudig wegens het gebrek aan tijd, maar altijd gedurende den ganschen broedtijd hoor en zie ik ze er. Het gebied, dat ze dan doorzoeken, heb ik bij benadering door zwarte kleuring aan- gegeven. Op zekeren dag in het voorjaar maken de paartjes zich geleidelijk van den troep los; soms ook wordt hij plotseling kleiner en als de troep nu mijn raam passeert, zie ik, dat het zonder uitzondering 4 à 5 alle ,zwart’-kopjes zijn, die nog enkele dagen rondscharrelen, terwijl ik de overigen reeds in hun domicilies vind. Ik stel me voor, dat bij het passeeren van het domicilie het daar behoorende paartje achterblijft en naar een nestplaats begint te zoeken, en ik . acht het volstrekt niet onmogelijk, ja, ik begin dat steeds waar- schijnlijker te achten, dat het in de eerstvolgende dagen zich in dat terrein „gaat inleven’. Dat afscheiden van den troep moet wel een kloek besluit zijn, want niet voor niet blijven de individuen ongeveer het geheele jaar in troepen bijeen. Ze zijn onafscheidelijk samen, „bijna aandoenlijk”, schreef THuySsEe. En zoo is het. Ik be- twijfel dan ook niet nog eens bij de Staartmees soortgelijke ver- schijnselen te mogen opteekenen als bij de Kauwenparen, waar gedurende een geheel jaar aanhankelijkheid en hulpverleening niet te ontkennen bleken '). Komen we de aldus naar hun eigen huis teruggekeerde vogels tegen, dan bemerken we wel eens, dat het een troepje van drie is, ja meermalen viel het me op, dat plotseling een derde op kwam dagen, die gedurende langeren maar ook soms zeer korten tijd mee 1) Zie meergenoemde »Ornithologische Studies”. DRIE DOMICILIES VAN DE STAARTMEES (AEGITHALUS CAUDATUS LE bs GEVOLGD VAN 1908 TOT EN MET 1918. 9 ORANJE “4 | NASSAUs OORD. Q 3 Natuurlyke hole 7 Een witte cirkel stelt een nest voor van een paartje met een witkop-man, een zwarte cirkel een paartje met een zwartkop-man. Omtrent de gehalveerde cirkels heb ik geen zekerheid verkregen. Bij elk nest staat het jaartal, waarin ik het vond. De zwarte velden, die de nesten-groepen bevatten, verbeelden ongeveer de terreinen, waarin de vogels zich gedurende den broedtijd bewegen. Het licht getinte terrein is naaldhout. Het sikkeltje wijst de nestplaats aan van het wijfje (zie bldz. 76). De stippen verbeelden de nestkastjes van 1911. 68 van de parti) is. Ik beveel vooral dit verschijnsel in de nadere aandacht van waarnemers aan. Ik meen, op gronden, die ik aan het slot van dit opstel zal aanvoeren, dat dit verschijnsel van buiten- gewone beteekenis is. Nog en zelfs veel vaker zie ik een drietal als de nestbouw tusschen half Maart en half April aangevangen is. In mijn aanteekeningen, in den loop der jaren daarover gemaakt, vind ik herhaaldelijk die onverklaarbare derde. Het vinden van het nest is een kwestie van voldoenden beschik- baren tijd. Het bouwen begint met een ontzettenden ijver. Als er geen haast bij het werk is wordt hoofdzakelijk tot ’s morgens on- geveer 12 uur als onder druk gewerkt. ’s Middags zorgen ze voor zich zelf. Wanneer we nu in de eerste week van den bouw op een morgen bij goed weer het domicilie inloopen, is het gewoonlijk binnen weinige minuten ontdekt. Ze blijven dan doorloopend in de - buurt van het nest. Hooren we dus het stelletje, en dat geschiedt al zeer spoedig, want ze praten onophoudelijk door, dan hebben we ze maar te volgen en ze wijzen ons hun arbeid zelf. Voorzich- tigheid wordt daarbij niet betracht. Op deze wijze werden in 1908 de drie nesten, op onze kaart aangegeven, met nog twee andere binnen enkele uren gevonden. Zit het nest laag, wat wel eens ge- beurt, dan kan men er gewoonlijk met zijn neus bij gaan staan om het werken gade te slaan. Ze zien ons niet, of doen alzoo. Maar dikwijls zit het bijzonder hoog in spar of eik; ja zelfs vond ik het, goed gemeten, op 17 M. in de pluim van een ijp. In zulke gevallen is vinden uitgesloten als de vogel het zelf niet wijst. Later wordt het zoeken veel lastiger. Als de voering aangebracht wordt, is het tempo van den arbeid al zeer vertraagd en ze maken zeer groote reizen om het materiaal bijeen te zoeken. Zij zijn nu veel moei- liiker te volgen en als een bijzonder gelukje ons niet helpt is de kans op vinden voor dat jaar vrijwel verkeken. In domicilies van gemengd hout hangt het nest overwegend vaak aan den rand van kleine naaldhoutboschjes. De meeste Staartmeezen bouwen in de onmiddelliike omgeving van huizen, sommige zelfs bij of bijna in de stad. Wie zich buiten een villa bouwt, plaatse er dicht bij, des- noods slecht enkele Meters er van daan een naaldhoutboschje van 10 à 12 sparretjes, niet te dicht ineen. De kans op het herbergen van een Staartmeezennest is daarmee geschapen, als.... er Staart- meezen zijn. Het nest! Waar te beginnen, waar te eindigen, als dat beschre- ven moet worden? Wel biina drie weken en als slecht weer de 69 arbeid onderbreekt nog langer, wordt er aan gebouwd en dan is een soepel buideltje ontstaan, van binnen kleiner dan een vuist, opgevuld met veer, massa’s veer! Een kunstwerk is het! Ik weet niet of het werk van den hoog geroemden Indischen Wevervogel wel z66 hooge technische vaardigheid vereischt als dat van onze Hollandsche Staartmees. Zooals ik reeds zei: wie weet hoe hij met vogels om moet gaan, kan het werken van zeer nabij bekijken. Ik heb het gezien, vele malen, op afstanden van slechts enkele deci- meters. En wat er van te zeggen? Eigenlijk zie je niets, want het wordt van binnen uit in elkaar gewerkt. Mos, verbonden door spin- sel en woldraad, is de hoofdzaak; van buiten zoodanig bekleed, dat het in kleur zooveel mogelijk met de omgeving overeenstemt. Het is er als tot één geheel mee samengeweven. Ligt het in een sterk met korstmossen begroeiden larix, dan worden die zelfde mossen in den nestwand gewerkt. De contour van het nest is dan bijna niet meer te vinden en het geheel voor den niet geoefenden waar- nemer evenmin, hoewel het larixboompje nog geheel kaal is '). Alleen het begin van den bouw is goed te volgen. Ligt het in dunne eind- takjes, wiegend met den wind, dan bestaat dit in het maken van een hoepeltje, een zuiver cirkeltje van spinsel, enkele millimeters dik, dat op verschillende punten is vastgehecht aan de takjes, welke het nest zullen moeten dragen. Hieraan wordt eerst de bodem en daarna de opbouw bevestigd. De vliegopening heeft een duidelijken zelfkant. Komt het nest in een oksel te liggen, dan ondergaan de steunplaatsen eerst een geweldige bewerking. Tusschen de schubjes van stammetje en tak worden soms, ik weet niet of ik moet zeg- gen honderden of duizenden spindraden gespannen, z66veel, dat het stammetje bijna glanst van draad. Het nest zal aanstonds worden vastgemaakt aan dit spinsel. Is dit geen meesterwerk ? Geen hooge vorm van bouw? De beide vogels komen en gaan voortdurend als door een touwtje aan elkaar gebonden. Later komt de binnenvoe- ring. Het nest wordt met veer letterlijk volgepropt. De hoeveelheid, die in de kleine holte verdwijnt, is ongelooflijk groot. Een tafelbord er mee beladen vertoont een groote piramide. Het zoeken naar hun nestmateriaal duurt soms zeer lang. Een gelukkige vondst helpt echter opschieten. Eens ontdekte ik, dat ze een lijk hadden gevon- den van een Vlaamsche Gaai. Ik ben op mijn knieën er bij gaan liggen op geen armslengte afstand en heb het bijzondere genoegen 1) Zie foto’s daarvan in meergenoemde ,Ornithologische Studies”. 70 gesmaakt, dat ze deden alsof ze mij niet zagen, precies als bij hun nest, onafgebroken door. Zien ze ons wezenlijk niet? Met wat overleg kan men den tijd, noodig voor het bouwen, be- korten. Wat uitgeplozen wol — geplukt aan het prikkeldraad langs onze wegen — in de nabijheid van het nest rondgestrooid of aan de struiken gebonden, wordt spoedig ontdekt en gebezigd. Dat zien ze dan toch wel! Soms kan het nest de spanning der massa’s veeren niet verdragen en bezwijkt reeds tijdens den bouw. Soms ook, als het in een loof- boom zit, die in Maart nog kaal is, blaast de wind het er uit. Kens heb ik door onachtzaamheid een nest gehavend. De vogel wist echter raad. De scheur werd genaaid of gevlochten, in elk geval hersteld en de loshangende lap weer aangehecht. Het is me overtuigend gebleken, dat een Staartmees veel kan wijzigen aan haar nest, een bewijs te meer voor den buitengewoon hoogen trap van ontwikke- ling. Het is een erge, maar ook een ergerlijke leugen, die ons is ingeprent, dat een vogel slechts één nest kan bouwen, één nest „zooals het instinct het hem ingeeft”, en dat dat volmaakt is. Ik meen in de reeds meer genoemde studies voor alle vogels afdoende te hebben aangetoond hoe de vaardigheid daarin steeds voortschrijdt. Ik heb gezien, dat een zelfde Staartmees haar nest aan loofhout hechtte en na vernieling er een in naaldhout vlocht. Ik weet dus, dat één individu de opgave van den nestbouw voor verschillende omstandigheden kan oplossen. En als nu eindelijk het nest gereed is en we ’savonds eens komen kijken, dan loeren vier kleine stippeloogjes ons aan, twee lange staarten liggen tegen den achterwand van het nest en steken bijna door de opening naar buiten. Maar eieren zijn er nog niet, althans niet altijd. Ja, het gebeurt wel, dat ze pas na vele dagen, misschien zelfs wel na weken verschijnen. En dit vöörzien, tijdig vodrzien van den komenden broedtijd is een nieuw bewijs van de hooge ervaring, die dezen vogel eigen is. Soms vinden we beide vogels ’savonds nog in het nest als er reeds eieren zijn. Hoeveel? Ik weet het niet. In de boeken staat van 9—12; afwijking daarvan vond ik nooit, maar ik overtuig me daarvan zelden, omdat dit gewoonlijk ondoenlijk is. Bouwen, broeden en verzorgen van de jongen nemen te zamen een zoo abnormaal langen tijd in beslag, dat er maar weinig Staart- meezen zijn, die deze periode tot een goed einde brengen. Daarom moeten we met deze dieren een meer dan gewone voorzichtigheid betrachten. Het is een gebiedende eisch, voor werkelijk weten- 71 schappelijk onderzoek in de ornithologie geduldig te wachten, ont- zettend geduldig, op het oogenblik, waarop we weer eenige nieuwe vermeerdering van onze gegevens mogen verwachten. Vaak bezwijkt het nest onder de woelende jongen en dan is zoo’n gelegenheid aangebroken. Hoe moeilijk zijn de jongen zelfs in het opengescheurde nest te vinden! Jonge Staartmeezen hebben geen bijzonder langen staart. De beschermende kleur van den binnenwand, die bij het Staart- meezennest duidelijk aan den dag treedt,*beschouw ik als over- blijfsel uit de periode waarin het nest nog niet gesloten was. Bij gesloten nesten van andere vogels vond ik soortgelijke verschijn- selen. Over het beginsel van „beschermende kleur” vergunne de lezer mij een enkel woord. Wellicht omdat er met dit woord nog al ongemotiveerd is om- gesprongen, heeft de wetenschap behoefte gevoeld aan eenige zelf- beperking in het gebruik. Die zelfbeperking heeft naar mijne meening evenwel de grens te eng gesteld. Ik heb wel eens gelezen, dat men een eigenschap dan met recht beschermend kan noemen, als men kan aantoonen, dat ze tot behoud van de soort heeft bijge- dragen en dat de soorten zonder die eigenschap geheel of gedeeltelijk zijn weggestorven. Schijnbaar logisch heeft deze eisch toch het gebrek, dat ze geen rekening houdt met het feit, dat elke eigen- schap en dus ook de eventueel beschermende zich nog steeds wijzigt dat zij in elke phase dus het begin is van een nieuwe. De invloed van een dergelijke langzaam ontstaande levende eigenschap is dan ook goed beschouwd slechts een tijdelijke. Resultaat daarvan, indien al waarneembaar, kan pas optreden na zeer groote tijdsperioden, ongetwijfeld na zulke groote, dat inmiddels de eigenschap zich weer tot misschien onherkenbaar worden toe gewijzigd heeft. _ En bovendien: Bij de bespreking van de evolutie van den nestbouw is gebleken, dat eieren in vrije nesten — behoudens een enkele te moti- veeren uitzondering — nooit wit zijn, maar gekleurd en in een bepaald stadium vaak in velerlei nuances. Is het nest eindelijk weer gesloten, dan zijn de eieren weer wit van grondkleur. Is nu de kleur in de periode van het vrije nest een beschermende? Mijns inziens wel, mits men ,beschermende” niet identiek denkt met „afdoend beschermend”. De kleur beschermt tegen ontdekking als een parapluie tegen den regen. Intusschen dient ruimte gelaten voor de mogelijkheid (waarschijnlijkheid) dat de bekleuring van het 72 ei temperatuurschommelingen eenigszins tempert, wat 66k oui scherming is. En nog iets anders: de Duif met haar witte eieren, evenals de Boerenzwaluw en het Zwarte Roodstaartje zijn bewijzen, dat het witblijven van de grondkleur van eieren in open nesten niet tot bewijsbare vermindering der bestaanskans, laat staan tot uitsterving . behoeft te leiden. In al deze gevallen immers zijn andere eigen- schappen opgetreden, die hetzelfde bereikten als bekleuring en misschien zelfs veel beter. De Duif verlaat het witte ei niet of zelden. Van af het leggen van het eerste ei blijft ze er op zitten, wat voor vogels met groot aantal eieren de broedperiode onmogelijk lang, wellicht te lang zou maken. De Boerenzwaluw en vaak ook het Zwarte Roodstaartje bouwen hun nesten onder bescherming van ’smenschen dak, een vorm van beveiliging, waarbij hun ei het gevaarlijke holenbroedertype kan behouden. Resumeerende meen ik dus, dat we den beschermenden invloed van kleur of andere eigenschappen moeilijk zullen kunnen bewijzen in op zich zelf staande gevallen. Groote algemeene-verschijnselen moeten hier beslissen. En ~ ik meen in de reeds meer genoemde studie er eenige te hebben « aangewezen, waarbij aan die beslissing niet te ontkomen valt. En juist in die gevallen blijkt dat „beschermende” eigenschap niet moet worden opgevat als: „afdoend beschermend”. Na deze toelichting omtrent de beschermende kleur en constructie van den binnenwand van het nest, die b.v. bij Vinken met dezelfde bedoeling schijnt voor te komen, n.1. bescherming: der jongen, Kee- ren we weer tot den vogel zelf terug. Het wijfje krijgt gedurende den broedtijd soms een wrong in het einde van den staart, die haar het vliegen merkbaar bemoeilijkt. In dit geval was het nest dus blijkbaar iets te klein. Langzaam verdwijnt die echter en als de moeilijke verzorging van de jongen buiten het nest begint, kan ze daaraan ongestoord meewerken. En niet heel lang daarna voegen zich andere Meezen en soortgenooten tot kleine troepjes bijeen en de zwerftochten, loopbaan zou ik haast zeggen, beginnen weer van voren af aan. In den jaarlijkschen cirkelgang, dien we den vai nu hebben zien volbrengen, komen nog eenige verschijnselen voor den dag, die we aan eene nadere beschouwing moeten onderwerpen. We willen beginnen met de veer, die we nog al eens voor in de opening van het nest vinden aangebracht. Soms schijnt zij vrij onschuldig daar aanwezig, maar soms ook dwingt zij tot nauwkeurige waarneming « 73 en ernstig overdenken. Zooals zij dan zit, moet zij wel opzettelijk geconstrueerd en dus van bijzondere beteekenis zijn. Eénmaal heb ik het merkwaardige geval beleefd, dat die veer — een driehoekige veer van den hals van eene kip — z06 aan den benedenrand van de vliegopening was vastgehecht, dat zij veerde. Telkens als de Mees uitvloog of naar binnen wipte, sloot zich het venstertje auto- matisch. Was zij binnen, dan kon ze nog juist met één oogje ons aangluren. Eene opname heb ik daarvan nooit kunnen maken. Er zijn ook gevallen, waarin de veer de opening niet volledig afsluit, maar slechts vernauwt. Wie het geval ontmoet, zal scherp onder- scheid moeten maken tusschen gevallen, waar het opzet uit de solide bevestiging blijkt en die, waarin slordige bewerking van het binnenmateriaal, n.1. van de veeren daarvan, slechts bij toeval on- geveer hetzelfde doet ontstaan. Dit laatste is niet onwaarschijnlijk de beginvorm van de hoogere volmaking, die op dit oogenblik door sommige individuen bereikt is. En deze opvatting van het verschijnsel is voor ons de minst aanvechtbare en in wetenschappelijken zin de meeste van waarde. De vraag of de veer moet dienen tegen ont- dekking dan wel tegen directe bestraling van eieren of jongen, of tegen beide, is van ondergeschikt belang en niet zoo spoedig uit te maken. Het staat wel vast, dat het aanbrengen behoort tot de in- dividueele eigenschappen. Soorteigenschap is het gebruik van het veertje niet. Het spreekt van zelf, dat uitvoerige mededeelingen van andere waarnemers, zoo mogelijk vergezeld van stereoscopische opname, mij bijzonder welkom zouden zijn. Over welk gebied is de eigenschap verspreid? Ziedaar een prachtige vraag, waarop het antwoord door samenwerking gevonden kan worden, hetwelk voor de wetenschap in het algemeen van bijzonder belang zou zijn. Een heel ander verschijnsel — dat in wezen toch wel eenige overeenkomst vertoont met het vorige — is het voorkomen van den witkop. Daarover bestaan verschillende meeningen. Langen tijd heb ik de bestaande, namelijk, dat we hier met eenen oostelijken vorm te doen hebben, aanvaard en dit is de oorzaak, dat ik in vroegere jaren aan dit voorkomen niet die aandacht geschonken heb, die het verdiende, zoodat bij verschillende nesten op mijn kaart niet eens is kunnen worden aangegeven of de bezitter een witkop dan wel een gestreepte kop was. De witte koppen zijn daar aangegeven door witte, de gestreepte door zwarte cirkeltjes; de halve bleven onbekend. Niemand, die op dit oogenblik nog niet weet, dat de wit- koppen uitsluitend onder de mannetjes te vinden zijn en dat dus 2S So OE oe u U 74 de veronderstelling van den oostelijken vorm hiermee vervalt. Hier- over is dus verdere bespreking overbodig. De vork zit anders in den steel. In mijn reeds meer genoemde studie heb ik aangetoond, dat de Staartmees verkeert in eene periode, waarin de kleurkracht van haar kleed gaat toenemen, welke toeneming dikwijls gepaard gaat met en geconstateerd wordt door het optreden van meerder wit. En als zoodanig hebben we dit verschijnsel ook hier te be- schouwen. Lezen we nu wat KLEINSCHMIDT over de Staartmees mede- deelt, dan zien we direct in, dat dit zich aan mijne verklaring vol- ledig aansluit. Naar het Oosten toe komt de witkop steeds meer voor en in Oost-Duitschland bestaan beide seksen uitsluitend uit wit- koppen. Dit bewijst, dat het kleurproces — dat is dan speciaal het wit-wordingsproces in het Oosten reeds verder is dan bij ons. Ik meen dat dit verschil ligt in de werking van het klimaat. We heb- ben veel en goed te zien om in dit proces beter inzicht te krijgen. Een belangrijke conclusie ligt direct voor de hand. In dit kleurpro- ces komen de wijfjes blijkbaar achteraan en de mindere kleurkracht van het kleed, die bij de wijfjes van verschillende soorten, soorten die nog niet een gesloten nest kunnen maken, bestaat, is dus geen ander symptoom dan we hier bij de Staartmees kunnen waarnemen, n.l.: het kleed van het wijfje blijft in kleurhoogte tijdelijk bij dat van het mannetje achter. Zoodra de evolutie in den nestbouw ge- naderd is tot het volledig gesloten nest, haalt het wijfje den ach- terstand in. Ook dit groote verschijnsel geeft een afdoend antwoord op de vraag naar de beschermende beteekenis van de kleuren. Maar er is nog iets meer van te zeggen. Wanneer ik al de waar- nemingen, die in de laatste jaren expresselijk daarop gericht waren, nog eens naga, dan zijn er drie dingen vast te stellen. Jonge Staart- meezen hebben nooit witte koppen, zoolang ze nog in het nest te controleeren zijn. Gedurende den winter komt in den troep de wit- kop zeer zelden voor, in elk geval in zeer veel kleiner verhouding dan in het voorjaar. Ik heb meer dan eens het geluk gehad den grooten troep in den winter in het eikenhakhout te kunnen laten passeeren, en nooit, of bijna nooit zag ik er een witkop tusschen. Maar wat ik wèl zag, en dat heb ik ook voor mijn raam ontwijfel- baar kunnen vaststellen: de zwarte strepen op den kop komen in allerlei nuances voor, van zeer vaag tot geprononceerd. Alweer blijkt dus, dat we hier met minder of meerdere ontwikkeling van een proces te doen hebben. Het derde wat ik opmerkte was, dat een oorspronkelijk vaag gestreept kopje, gedurende den nestbouw dui- ba | 75 delijk wit werd. Vacanties zijn voor zulke dagelijksche waarne- mingen van groote waarde. Wanneer ik nu al deze feiten tracht te groepeeren, dan acht ik het waarschijnlijk dat de witte kop voor- komt én als een vaste eigenschap èn als eene tijdelijke. In mijne omgeving komt hij als vaste eigenschap nog weinig voor, als tijde- lijke, zoogenaamd als bruiloftskleed, vrij veel. Dat die laatste vorm bij alle jonge mannetjes te vinden is, zooals wel eens is beweerd, durf ik niet te beamen. Hoogstwaarschijnlijk hebben niet alle man- netjes witte koppen. Want één van de domicilies heeft nog nimmer een witkop vertoond, een ander — bij mijn huis — altijd sedert 1911. In elk opzicht geeft de Staartmees ons door de verschillende individuen het levensproces, waarin zij verkeert, duidelijk te aan- schouwen. Zi) bewoont én gemengde omgevingen én (al) het zuivere loofhout en verkeert dus ook in dit opzicht in den overgang, met nog eenige duidelijke affectie voor het naaldhout, maar — het kaartje zegt het duidelijk genoeg — zuiver naaldhoutterrein schuwt zij. Het nest ligt soms bereikbaar laag, maar meestal hoog, zelfs ıbuitengewoon hoog. Het is jammer, dat KLEINSCHMIDT aangaande de perfectionneering, ik bedoel de veerafsluiting van de vliegopening, in Duitschland geen mededeeling geeft. Ongetwijfeld bestaat tus- schen al de genoemde verschijnselen het verband, dat ik daarvoor » in het algemeen heb kunnen vaststellen, dus dit: de individuen in het loofhout zijn het verst in de ontwikkeling. Daar zullen de witkoppen het meest voorkomen, daar is het begin van den broed- tijd iets later, daar zijn de eieren het verst naar zuiver wit ge- naderd en het grootst in aantal, en daar zijn de exemplaren een ietsje verschillend in afmeting met die in het naaldhout, wellicht iets grooter. Ze trotseeren ons klimaat, zelfs den winter ’16/’17. Zooals ik reeds zei: de domicilies op O. N. O. bestaan er zoolang ik ze aldaar bestudeer, dat is sedert 1908. Een ander volg ik nu al 17 jaar. Een tweede broedsel yond ik nooit, eenmaal op 25 Mei een vrij laat vervolg-broedsel. Dit op zich zelf staande geval doet aan onze bewering weinig af. KLEINsCHMIDT spreekt voor Duitschland van twee broedsels. Zou dat algemeen zijn? De soort handhaaft zich en meer niet. De wijze waarop dit gebeurt opent nog een prachtig veld van onderzoek. Ik heb namelijk op O. N. O. een paar malen pogingen tot vestiging van een nieuw domicilie gezien, beide in domicilie II, n.l. in 1909 en 1916. Die pogingen zijn voor zoover ik ze kon volgen steeds bij eerstelingen gebleven. a 76 Die van 1909 was normaal, maar die van 1916, die licht zal brengen in het drietallig voorkomen in den broedtijd, beschrijf ik ten slotte uitvoerig, althans voor den lezer, die zich reeds heeft ingedacht in het constante huwelijk en het vaste domicilie. Voor menigeen zal dit zeer gemakkelijk zijn, omdat hij hiermede direct een reeks hem bekende, tot nog toe afzonderlijke feiten in onderling verband kan brengen. Voor wie daarin nog vreemd staat is het geval moeilijk te begrijpen. Toen ik in domicilie II op 30 April 1910 weer eens drie Staart- meezen hoorde en zag, was direct al mijn aandacht gespannen. Het duurde dan ook maar weinige minuten of daar zagen we ze bezig aan één nest!) in een Pinus banksiana van iets meer dan manshoogte. En voor ’teerst kon ik duidelijk constateeren, wat ik vroeger al eens op grooter hoogte meende te zien: ze bouwden er alle drie aan, maar naar het mij toescheen, nu juist niet in volle harmonie. Meer kwam ik dien dag niet te weten; het nestje was wellicht een week onder handen. Reeds den volgenden dag werd ik pijzonder getroffen door het feit, dat het spannetje van drie was veranderd in één van twee en een éénling, die beurtelings aan het nest arbeidden en die een oprechte kibbelpartij begonnen, wanneer ze elkaar op het terrein van den gemeenschappelijken arbeid ont- moetten. Het onafscheidelijk verbonden paartje — waarvan één een witkop — ruimde dan het veld en de éénling — een wijfje, zooals later bleek — behield het terrein. Zij was de eigenares van deze woning. Het geval begon interessant te worden. Inmiddels ver- anderde er iets in de wijze van werken. Het paartje, dat ik de eerste dagen duidelijk met bouwstoffen had zien komen aandragen, begon nu schijnbaar het kunstwerk af te breken. Het materiaal brach- ten ze steeds in dezelfde richting weg, naar hun eigen nest, zooals ik begon te vermoeden, en wat ook juist bleek; terwijl verdere nauw- keurige waarneming van zeer nabij mij deed zien, dat het nest niet werd afgebroken, maar dat alleen los hangende berkevelletjes en mos- draadjes zorgvuldig werden weggenomen, bijna uitsluitend aan den onderkant. De lezer zal begrijpen, dat er menig uur is moeten ver- loopen aleer ik mijn waarnemingen begon te gelooven: een vogel- paar helpt een éénling bij het maken van een nest. Ziedaar het onloochenbare feit! Welk een hooge vorm van samenleving! Maar hij wordt nog hooger, al zal dat dan misschien niet volgens alge- 1) Op het kaartje aangegeven door een sikkeltje. ba h a 1 i i | = | “meen gevoelen zijn. Dat deze éénling een dochter is van het paartje, moet volgens mijn ondervindingen bij de nestkasten, waar ook de jongen zich vestigen om de ouden, worden aangenomen totdat het tegendeel bewezen is. Met onderling goedvinden vestigt de dochter zich in het domicilie van de ouders. De woning wordt gezamenlijk, hoewel niet steeds in harmonie in gereedheid gebracht. Nu ver- wacht de lezer, dat eindelijk ook „hij” eens zal verschijnen. Wie zag ooit een Staartmees bij het bouwen van haar nest alleen? Er zijn veel vogels bij wie het mannetje, voor zoover we kunnen nagaan, zich allerbedroefdst weinig om de huishouding bekommert, maar bij een Staartmees, dit meest duidelijk voorbeeld van echte- liike trouw! En toch is die „hij” nooit verschenen. Wegens’ het buitengewone geval heb ik bijna dagelijks mijn waarnemingen gemaakt of doen maken, door verschillende personen zelfs, maar nooit een oogenblik is een mannetje verschenen. Het wijfje heeft 6 eieren gelegd. Geen mannetje bracht haar voedsel tijdens den broedtijd en toen uit die zes eieren twee jongen kwamen -- de andere vier bleken bij onderzoek onbevrucht — toen heeft ze die zonder eenige hulp, maar ook zonder zichtbare moeite grootgebracht tot twee naar het ons toescheen normaal ont- wikkelde individuen. Ziedaar de nuchtere feiten. Moet ik helpen bij de interpretatie ? Mijns inziens is het deze, dat de hoogste noodzaak voor den vogel is zijn soort in stand te houden. Voor dit doel geldt: nood breekt wet. Van dierlijk standpunt een hooge cultuur. 17 Wageningen, Juni 1918. (Op uitdrukkelijk verlangen der Redactie is de gewone spelling gevolgd. G.W.) 78 Een en ander naar aanleiding van mijn Roek. DOOR J. L. F. DE MEYERE. nw "Aneıvöov ÉcTiy Eig TodG xépaxac % sic TODE KOAaKaS EUMETEIV" Exeivol ev yap ce TEbvyxdra, oûroi de Caivra edovra: *), | "Av@vulosg. Toen, in April 1916, de roeken-kolonie op den Keyenberg wederom vernietigd *) werd, vroeg ik den man, die met dit niet zeer verhef- fend werkje was belast, of hij een jongen vogel voor mij mee om- laag wilde brengen, aan welk verzoek gaarne werd voldaan. Zoo kwam ik dus in ’t bezit van mijn’ vogel ). Ik heb steeds een bijzondere voorlietde gehad voor de inlandsche soorten van het kraaien-geslacht, want het zijn, zonder uitzondering, onderhoudende, intelligente vogels, die spoedig zeer vertrouwelijk worden en alleen door hun overgroote vrijpostigheid en vernielzucht wel eens meer last kunnen veroorzaken dan ons aangenaam is. Intusschen, we hebben hunne minder prettige eigenschappen voor lief te nemen; die behooren nu eenmaal tot ,les défauts de leurs qualités” en hun goede kwaliteiten zijn vele! 2 Er zijn er dan ook, die de kraaien-familie aan de spits van de 1) Beter is het onder de kraaien dan onder de vleiers (mooipraters) te vallen; want genen vreten U eerst op als gij gestorven zijt, dezen echter tijdens Uw leven. 2) Is dit periodiek terugkeerende decimeeren van roeken-kolonies wel een daad, die van veel verstandelijk inzicht getuigt? „Man hat in England erfahren, dasz in Gegenden, in denen alle Saatkrähen vernichtet worden waren, jahrelang nacheinander Miszernten kamen, und ist dann klug genug gewesen, die Vö- gel zu schönen”, lees ik in „BREHM’S Tierleben”, Vögel, 4te Aufl., Teil IV, pag. 236. De Hollandsche Wetgever rekent de roeken bovendien tot de nuttige vogels, die, onder alle omstandigheden, in bescherming worden genomen, in tegen- stelling tot b.v. de naverwante kauwtjes, die, volgens K. B. van 18 Nov. 1913, door personen, aan wie daarvoor een bijzondere vergunning is verleend, mogen worden gevangen, vervoerd, verkocht enz. 3) Zie ook het artikel „Van een Roek en een Vliegenzwam’” in „Bui- ten’ (1917), Jaarg. XI, N°. 3. 79 2 | vogels stellen, in plaats van die der liisters. THusse heeft, door het toekennen van cijfers voor verschillende vakken (eigenschappen) — een methode, die voor den onderwijzer wel zeer voor de hand moest liggen — aan de beide voornaamste pretendenten, de kraai en den nachtegaal, de zaak voor zich zelf beslist '). Hij examineerde beide vogels naar: 1ste volmaaktheid van lichaamsbouw, 2de vederkleed, 3de scherpte der zintuigen, 4de vaardigheid in ’t vliegen, 5de het gemak, waarmede zij zich over de wereld bewegen, 6de hun gedrag tegenover soortgenooten en andere dieren of menschen, 7de nest- bouw, 8ste kunstuitingen en 9de intelligentie, en komt dan voor de kraai tot de cijfers 8, 8, 9, 8, 9, 9, 8, 6, 9, terwijl de nachtegaal het niet verder brengt dan 7, 7, 7, 7, 7, 6, 6, 9, 6. De kraai heeft dus het beste rapport! Ook BREHMm (de Vader) stelde de kraaien zeer hoog, hetgeen o. m. kan blijken uit deze uitspraak: „Wer den Tieren den Verstand nicht zuerkennen will, braucht nur längere Zeit einen Raben zu beobachten” *). Wie dat gedaan heeft, zal wel tot een ander inzicht komen, schijnt zijn onuitgesproken conclusie te zijn. Het mag ons dan ook niet verwonderen, dat kraaien, reeds in zeer oude tijden, de attentie tot zich trokken en als tamme vogels zeer gezocht waren. Het hoogst in aanzien stonden ze stellig wel bij de oude Grieken, die geloofden, dat de kraaien de toekomst konden voorspellen en bekend waren met allerlei dingen, die voor de menschen verborgen zijn. ARISTOPHANES, de bekende blijspel- dichter, aan wien wij zooveel kennis te danken hebben omtrent de zeden en gebruiken der Grieken van zijn tijd, vangt een zijner meest beroemde werken, ”Opvides (De Vogels), voor 't eerst opgevoerd in den jare 414 vöör Chr., aan, met een samenspraak tusschen EUELPIDES en PISTHETEIRUS, twee uitgeweken Atheners, die den weg wenschen te zoeken in het vogelrijk, en zich äls wegwijzers bedie- nen van een kauwtje en een kraai. Het eerste bedrijf speelt in een eenzame, rotsachtige streek en begint aldus: EveArıöng (Touro Aéyes 6 Tov xoAoıov Dépwy): "Opbyyv xereveıs 4 TO dévdpoy Daiveras ; Ilessderzıpos (rovto 6 Ty xopavyy Depwv) 1) Jac. P. Tuıssse, Het Vogeljaar (1904), pag. 30. 2) Waar zegt Altvater BREHM dit? Ik heb het niet kunnen uitvisschen en citeerde BREHM uit de tweede hand, op gezag van Dr. Kurt FLOrIcKE, Deutsches Vogelbuch (1907), pag. 307. 6 80 Amzppayeiys‘ We À av upoler TRY. E.° Ti, & movyp, &yw KATW TAWYUTTOUEY ; dmonouuel HAAWS THY Gddv TpoDopouméve. IT. To 8° épé xopavy weibouevov Toy abAtoy 600 mwenierdeiv aradız TAEIY A Yala. E.° To 0 éué noroimm weibeuevoy Tov duTpopoyv dTosmodÿoai TOUS ÖvuXas Thy DaxTUAwY. Il.° AAA 00d’ Grou yÿc écuèy old Eywy Erı. E.: "Evtevdevt tyv marpià dy éËeupors ov mou; Tl. O08 Zu wae Aix y éyredley “ESyxeoridys. Ik heb getracht deze plaats zoo goed mogelijk te vertalen. Zie- hier het resultaat : EUELPIDES (tot het kauwtje, dat hij op de hand draagt): ,Rechtuit dus wil je, waar die boom opduikt ?” PISTHETEIRUS (tot de kraai, die hij op de hand heeft): „Barst! de mijne kraait, dat hij terug weer wil”. Ev.: „Wat, ongelukkige, hadden w’ ook al maar op en af te dolen? Wij loopen ons nog dood voor niets, en al maar op en neer”. P.: „Doordien ’k zoo stom was, op een kraai mij te verlaten, heb ik meer dan duizend mijlen weegs al afgerend”. Ku.: „En ik, door op een kauwtje te vertrouwen, heb mij de nagels van de teenen afgeloopen”. P.: „En ’k weet waarachtig niet meer, waar ter wereld wij nu zijn’. Ev.: „Zou jij van hier je vaderstad nog op te sporen weten ?” P.: „Ik niet, bij Zeus, dat zou zelfs Execestides van hier niet weten”. Het blijkt dus, dat onze beide vrienden niet bijster tevreden waren over de praestaties hunner gidsen, en ARISTOPHANES, vrijgeest als hij is, laat niet na, met het geloof zijner tijdgenooten in de voor- spellingskunst, en „het schaffen van raad” in duistere zaken, der kraaien, op fijne wijze den spot te drijven !). 1) Dat niet alleen de Grieken, maar ook de Romeinen zeer zonderlinge dingen geloofden omtrent sommige leden van ’t kraaiengeslacht, kan blijken uit wat Prinıus (23—79 na Chr.), in zijn’ tijd een geleerde van onverdacht gehalte, ons in Liber X, Cap. XII van zijne ,Historia naturalis” mededeelt: »Corvi pari- unt cum plurimum quinos; ore eos parere aut coire vulgus arbitratur, ideoque gravidas, si ederint corvinum ovum, per os partum reddere, atque in totum, difficulter parere, si tecto inferantur”. [De raven leggen gewoonlijk vijf eieren; het volk gelooft, dat zij de eieren met hun’ bek leggen, of dat het paren met den snavel plaats heeft; vandaar (komt het), dat zwangere vrouwen uit de mond bevallen, zoo ze een raven-ei eten, en in ’t algemeen, eene moeielijke bevalling hebben, zoo een raaf op haar huis vliegt]. 81 Het zal ons dan ook niet verwonderen, dat de twee heeren den vogelkoopman, ,dien schoft der vogelmarkt”, met zijn knorrige koopmansziel, die hun de vogels heeft aangesmeerd, al spoedig hartelijk gaan verwenschen: ,Die heeft mij deez’ kauw, den zoon van Tharraleides, voor één obool (5 cent) verkocht, en hem die kraai voor drie, maar beide beesten kunnen niets dan bijten; (tot zijn kauwtje): ,sper jij je snavel nou al weer vaneen? je wilt ons toch de rots afstorten niet? Er is hier immers nergens meer een weg!” zegt Euelpides. — „Bij Zeus”, zegt P., ,zelfs geen schijntje van een’ weg”. — ,Hoe staat het met jouw kraai? wijst die geen weg?” — ,Bij Zeus, die kraait het oude lied, net als voorheen”. — ,Maar wat beweert ze dan, van wat den weg aangaat?” — „Wat anders dan, dat zij m’n vingers nog afhakken zal”. Ik wil het hierbij laten; men ziet eruit, dat de beide Atheners niet het succes met hunne kraaien hadden, dat zij zich hadden voorgesteld. Gelukkig maar, dat de finantieele offers, die zij zich getroost hebben, niet heel groot waren, zelfs voor dien tijd niet, want aan die beide eigenzinnige, dwarsdrijverige kraaien, hadden ze niemendal. | En die eigenzinnigheid is een karaktertrek, die de kraaien (de eksters in nog sterker mate) tot op den huidigen dag bewaard heb- ben. Zij willen altijd anders dan wij, en doe daar maar eens iets tegen! Er mogen misschien individueele verschillen bestaan, wat den graad betreft, eigenzinnig zijn ze alle. Men is tegenwoordig geneigd, sterk den nadruk op die individu- eele verschillen te leggen, toch geloof ik, dat men kans loopt,: spoedig te overdrijven. Ik voor mij, heb veeleer opgemerkt, dat de soorten hunne eigenaardigheden bezitten en dat alle individuen eener zelfde soort, onder normale omstandigheden, de eigenschappen, die der species eigen zijn, in meerdere of mindere mate vertoonen. De eene papegaai praat beter dan de andere, maar alle pape- gaaien hebben den aanleg om menschelijke geluiden bedriegelijk juist na te bootsen. Alle grauwe klauwieren (L. collurio L.) eten uit den poot, hebben den natuurlijken aanleg dit te doen, terwijl andere vogels, in wie die hereditaire aanleg niet aanwezig is, het nooit zullen leeren. Ik heb eens jonge grauwe klauwieren opgekweekt, en toen zij zich alleen konden behelpen, zag ik tot mijne verba- zing, want ik wist niet, dat het, om zoo te zeggen, een biologisch kenmerk der soort, misschien wel van het geslacht, was, dat ze, 82 hoewel het hun nooit was voorgedaan, met den poot het eten naar den snavel brachten. Z66 iets is niet een individueel, maar een spe- cieel (ter voorkoming van mogelijk misverstand, zal ik liever niet het woord „speciaal” gebruiken) verschijnsel. Z66 ook onze inlandsche soorten van het kraaiengeslacht. De ek- ster, Vlaamsche gaai en roek plegen een lekker hapje, dat ze niet meer op kunnen, te begraven; de kraai en de kerkkauw daarentegen heb ik het nooit zien doen. We hebben hier niet te doen met in- dividueele verschijnselen, maar wel degelijk met handelingen, die der soort, uit hereditaire traditie, eigen zijn. Het begraven van overtollig voedsel zal oorspronkelijk ten doel gehad hebben zich in tijden van schaarschte van voedsel te ver- zekeren. Uit wat ik aan vrij bij mij rondloopende eksters en roeken opmerkte, moet ik wel afleiden, dat het meeste begraven voedsel nooit meer gebruikt wordt, omdat zij de willekeurige plaats, waar het werd verstopt, niet schijnen te onthouden. Zelfs wat in de be- perkte ruimte van een hok wordt verstopt, komt veelal niet tot zijn recht. De begravers onder het kraaiengeslacht vinden slechts bij toeval het verborgene terug, en zoo heeft het begraven van voedsel, in de praktijk, eerder tot gevolg, dat andere vogels (soort- genooten en vreemde) er zich niet mede kunnen verzadigen, dan dat de verrichter der handeling het ten eigen bate kan gebruiken, terwijl niet het eerste, maar stellig het laatste, toch wel de oor- spronkelijke bedoeling zal geweest zijn. Het begraven van voedsel door ekster en roek is m.i. te be- schouwen als iets, wat absoluut onbewust en zonder doel geschiedt. — lets soortgelijks ziet men bij den hond. De hond, die ergens ge- defaeceerd heeft, gaat op eenigen afstand met de achterpooten staan .krabben; oorspronkelijk was het natuurlijk de bedoeling, de faeces met een laagje aarde of zand te bedekken, ten einde geen voor de neus waarneembaar spoor achter te laten, waardoor zijn vijanden reuk van hem zouden kunnen krijgen. Sinds de hond huisdier is, en de omstandigheden van zijn leven geheel veranderd zijn, is een dergelijke veiligheidsmaatregel geheel overbodig geworden, maar de hond werkt, na elke defaecatie, nog steeds met de achterpooten, zonder dat hij nochtans de faeces be- graaft en, wat nog sterker de nutteloosheid der handeling bewijst, zelfs, zoo op een steenen straat of op een houten vloer is gedefae- ceerd, waar aarde noch zand valt te bespeuren, heeft de beweging van het achteruit krabben met de achterpooten, toch veelal plaats. 83 Eenige jaren geleden had ik een ekster en een kraai in een hok bijeen. De ekster placht vooral het meer smakelijke voedsel, als vleesch, Kaas en apennootjes te begraven, de kraai deed het nooit, maar wel lette de-kraai op als de ekster met haar typisch werk bezig was, en zoodra was het niet afgeloopen en ging l.g. op haar stok zitten slapen of droomen, of de kraai kwam omlaag en begon alles op te graven en op te eten. Snapte de ekster haar, dan had de kraai het hard te verantwoorden, want de ekster pikte haar met heftige, snel op elkaar volgende snavelhouwen in kop en poo- ten, om beurten, zoodat de kraai, die nooit anders dan een slap- defensieve houding aannam, niet wist, waar zij het zoeken moest. Toen de ekster later alleen in ’t hok was overgebleven, werd de begraaf-manie nog even ijverig voortgezet als vroeger. Ook de roek begraaft wel voedsel, maar niet zoo systematisch als de ekster. Wat de kale plek om den snavel bij den roek betreft, deze ont- staat al op het eind van het eerste jaar; er blijven dan echter, verspreid, nog enkele haarveertjes, ook wel tot dotjes vereenigd, staan en eerst na den rui in het tweede jaar, dus in Augustus, heeft de huid om den snavel al d’r haarveertjes verloren. Dat de snavelomgeving zoo kaal zou worden van het vele en diepe boren van den snavel in den grond, gelijk wel beweerd wordt '), moet ik stellig tegenspreken; nimmer heb ik gezien, dat mijn roek zijn snavel z66 diep in den grond stak, dat de kale plek ook maar bereikt werd, en het proces van het verdwijnen der haar-veertjes had er evengoed om plaats. Het een staat met het ander in gee- nerlei verband! ?) 1) Zelfs bij NAUMANN, Naturgeschichte der Vögel Mittel-Europa’s (Jubileum- uitgave) IV, pag. 112, lees ik nog »..... und dieses Bohren ist eben die Ursache, warum die alten Saatkrähen eine kahle Schnabelwurzel oder keine burstigen Nasendeckfedern haben”. 2) Een analoog geval vindt men bij den Heiligen Ibis (Ibis aethiopica [Lath.]); de oude Ibis heeft een kalen kop en hals, maar bij den jongen vogel zijn deze lichaamsdeelen, in het eerste jaar, wel degelijk bevederd. Daar wel niemand ooit gemeend zal hebben, dat die kale kop en hals het gevolg waren van „het diepe boren in den grond”, had men ook ten opzichte van den roek, bij wien de kaalheid zich weliswaar niet verder uitstrekt dan de omgeving van den snavel, voorzichtiger in zijn conclusie behooren te zijn. Moge het praatje omtrent het ontstaan der kaalheid thans voor goed naar het rijk der fabelen verwezen zijn. 84 roek zeer tam, vertrouwelijk en lastig. Zijn lastigheid werd nog bevorderd door de volgende omstandigheid. In September 1916, kort na mijne verhuizing naar een ander deel van ’t dorp, was hij op een vliegtocht blijkbaar wat ver uit den koers geraakt, zoodat hij het nieuwe huis niet meer terug kon vinden. Eerst twee dagen later kwam ik er achter, dat hij ergens was opgevangen, maar men had hem aan beide vleugels gekortwickt, zoodat hij geen halven meter hoog meer vliegen kon. Tot den eerstvolgenden rui, in Augustus 1917, duurde deze toe- stand, die wel eenigszins irriteerend op het humeur van mijn roek scheen te werken. Het vliegen is voor een’ vogel met een levendig temperament wel een allereerste levensbehoefte, en waar hij zich niet meer daaraan kon overgeven, was het te begrijpen, dat hij naar nieuwe afleidingen zocht. Allereerst werden allerlei jonge plantjes uit den grond gehaald, ook onkruid uit de paden, verder was een geliefkoosde bezigheid, het uitpluizen van vloermatten en het stuk hakken van rieten stoelen en tuintafeltjes. Kranten en alle mogelijke papieren werden onmid- dellijk verscheurd en ook sommige mijner boeken, dragen — zeer tot mijn leedwezen — duidelijke sporen zijner onvruchtbare werk- zaamheid. Intusschen ben ik verheugd, dat tegenover al zijne euveldaden mijn ziel bij hare lijdzaamheid bleef volharden, want later zou hij mij door zijn gedrag, dat mij in hooge mate interesseerde, Z00 ruimschoots schadeloos stellen. Al spoedig, toen hij weer de volle beschikking had oyer zijne vleugels, gewende ik hem eraan, mij, op wandelingetjes in de buurt te vergezellen. Mede naar buiten ging hij graag, maar het dorp met zijn straten en aaneen gebouwde huizen, scheen hem minder goed te bevallen; toch kreeg ik hem er toe, na eenige vergeefsche pogingen, dat hij me volgde, naar een’ boekhandelaar, die ongeveer 10 minuten van mij vandaan woont. Meest kringde hij boven mij in de lucht en ging ik den boekhandel of het nabijgelegen post- kantoor binnen, dan bleef hij in een’ kastanjeboom voor het huis op mij wachten. Niet steeds echter ging hij even gewillig weer mede huiswaarts en al meer kwam het voor, dat ik alleen den terugweg aanvaardde en dat mijn roek dan eerst een half uur, soms zelfs wel drie uur, later arriveerde. Ook op den heenweg werd hij min- der trouw en ten slotte vloog hij, zonder op mij te wachten, via 2 % Zooals de meeste jong opgekweekte kraaivogels, was ook mijn | PEAT +. 85 recta, naar zijn’ kastanjeboom, waar ik hem, later op ’t terrein komende, altijd weer trof. Kreeg hij. mij in ’t oog, dan toonde hij door staartgewip en vriendelijke geluidjes, mij te herkennen. Inmiddels had ik gelegenheid op te merken, hoe slecht de men- schen, zelés buitenmenschen, over ’t algemeen de vogels kenuen. Die tamme roek had natuurlijk nog al belangstelling getrokken. Wie mij tegenkwam, keek menigmaal al omhoog, of hij er, „die groote kirkka” (kerkkauw) ook zag zweven. De meesten toch hielden mijn’ vogel voor een kauwtje van zeer bijzondere afmeting. Ook werd hij wel voor een kraai versleten en eens hoorde ik, dat een als heer gekleed persoon aan een ander vroeg: ,wat is dat nu voor een vogel, is dat geen kraai?” En dat de ander antwoordde, met beslistheid, en blijkbaar verheugd over zijne meerdere kennis, „Neen, dat is een ekster!” Maar de vogelkenners van reputatie wisten het beter, en noemden hem een raaf. Toen ik mij eens verstoutte aan een dergelijke auto- riteit op te merken, dat mijn vogel geen raaf, maar een roek was; keek hij mij eenigszins verbaasd aan, alsof hij zich verwonderde, dat een groot vogelliefhebber als ik blijkbaar was, te gelijk zoo’n slecht vogelkenner kon zijn, en zei me: „Hoor eens, mijnheer, leer mij nu geen vogels kennen, dat het een raaf is, zie ik aan zijn grootte en aan de kale plek om zijn snavel” '). Ik zei toen maar niets meer, want tegen „autoriteiten”, weet ik al bij voorbaat, toch niet opgewassen te zijn; mijn vogel is dan ook, tot op den hui- digen dag, nog steeds een raaf in de oogen van mijn’ „vogelken- ner” en zal dat wel altijd blijven. Slechts een enkele was er, die aan zijn vogelkennis bleek te twijfelen en die naar den naam bij mij informeerde. Op zekeren dag overkwam het mij, dat ik aan zoo jemand zei, „dat is een roek”, waarop de ander goedkeurend knikte en antwoordde: „O, is dat nu een „roep”, ja, ja, dat had ik al gedacht!” Een ander maal werd ik aangesproken door twee net- gekleede burger-heere-menschen, gepensionneerden, diagnosticeerde ik, die van een matig pensioentje leefden. „Mijnheer”, vroegen zij mij, „wat is dat voor een vogel?” Daar ik langzamerhand aan de 1) Het blijkt mij intusschen, dat er wel eenige verwarring schijnt te heer- schen in de kraaien-benamingen. SNOUCKAERT VAN SCHAUBURG zegt in zijne „Avifauna’ pag. 8, van de Kraai (Corvus corone corone L.), dat hij „op de eilanden veelal: Roek; op Schiermonnikoog: Ruuk” genoemd wordt, en NAUMANN geeft als ,Trivial-name” van de Roek: ,R a b”, alsmede „Pommerscher, sächsischer und altenburgischer Rabe’. 86 weet gekomen was, dat de naam ,roek” wel eenige nadere expli- catie behoefde, zei ik, „dat is een roek of koloniekraai” (wat natuurlijk doelde op het nestelen van de roek in kolonies, in tegen- stelling tot de (bosch)kraai, die de afzondering verkiest), waarop de eene burgerheer tot den ander zegevierend uitriep: ,Nou, zie je nou wel, dat het geen Hollandsche vogel is!” Indien ik niet vreesde te veel te vergen van het geduld mijner lezers en van de plaatsruimte, die een tijdschrift als „Ardea” aan dergelijke wetenswaardigheden mag afstaan, zou ik in staat zijn nog heel wat soortgelijke ervaringen te geven; ik dien mij evenwel een weinig te beperken, — „in der Beschränkung zeigt sich erst der Meister” ') niet waar? — en het bovenstaande zal al voldoende zijn, om aan te toonen, dat onze meest algemeene inlandsche kraai, in breede lagen van ons volk, BR zijn’ werkelijken naam, weinig gekend wordt. Er waren ook lieden, die mij den raad gaven, mijn’ vogel te kort- wieken; als dat niet gebeurt, waarschuwde men mij, gaat hij, als straks de paartijd komt, er toch van door. Eerlijk gezegd was ik zelt daar ook wel een weinig bevreesd voor, en toen rijpte het volgende listige, maar wel eenigszins geraffineerde, plan in mijn hersens. Ik zou mijn roek van een’ ring voorzien; dat leek mij een probaat middel om te maken, dat hij door zijne soortgenooten, zoo hij soms aan- sluiting mocht zoeken, niet welwillend zou worden ontvangen. Want, en in dit opzicht zijn roeken al even als wij, menschen, het excen- trieke wordt niet getolereerd, maar gehaat en vervolgd, en wat kan er in roekenoogen buitensporiger zijn, dan een roek met een glim- mend ringetje om den poot! Ik schreef dus aan Dr. Van Oorr en deze was zoo welwillend, mij, op 2 Maart j.l. een’ ring voor het door mij beoogde doel af te staan. Mijn roek was verre van ingenomen met zijn pootversiering; hij was er stil van en droevig onder gestemd! Den ganschen dag zat hij aan zijn’ ring te peuteren. Onder het eten peuterde hij aan zijn ring, onder het drinken peuterde hij aan zijn ring, ja zelfs, onder het baden peuterde hij aan zijn ring! Geen halve minuut achtereen kon hij den ring met rust laten. Hier ziet men weer het weerbar- stige karakter van de kraai. Tien, twaalf, dagen duurde het, voor hij zich aan dat hatelijke voorwerp, dat niet stuk te hakken of fijn 1) Voor den intelligenten lezer is het zekerlijk overbodig, te verklaren, dat met deze aanhaling van GOETHE, niets anders bedoeld werd dan een slappe po- ging tot gelf-ironie. 87 te knijpen, niet los te rukken of te verwijderen was, ook maar eenigszins gewend had. - Geef n’ vink, n’ musch of n’ lijster een’ ring, ze dragen hun lot gelaten; een mees, vieve rakker als hij is, tracht ook wel een hal- ven dag lang, zijn’ ring kwijt te raken, maar dan geeft hij de po- gingen op. Het leven van een roek wordt, ongeveer twee weken lang, bijna geheel beheerscht door den ring aan zijn’ poot! Dat is iets typisch voor een lid van het kraaiengeslacht, en, de kraaien kennende, had ik ook niet anders verwacht. Of het nu inderdaad kwam door de buitenissigheid van den ring, weet ik niet, maar mijn roek, nam, ook in den paartijd, niet de vlucht naar de kolonie, om zich een vrouwtje te zoeken, maar bleet mij trouw. En toen geschiedde het, dat zijn paardrift, die zich niet kon uiten op de natuurlijke manier, zich converteerde op mij, of eigenlijk niet zoo zeer op mij, dan wel op de schoenen, de zwarte schoenen, die ik aan de voeten had. Zooals de roeken paarsgewijze leven in de vrije natuur, in con- stante trouw, wellicht voor het leven, maar althans gedurende den paar- en broedtijd (ten minste zoolang beide partijen gezond zijn; bij ziekte van één der partijen, zal het vogel-huwelijk wel spoedig ontbonden zijn), zoo was ook mijn roek trouw aan de schoenen, die ik droeg. Naar andermans schoenen keek hij niet om; had ik gekleurd schoeisel of groene pantoffels aan, dan voelde hij zich vrij en ging zijn eigen gang, om losse schoenen gaf hij ook niet, maar zoodra had ik ze niet aan de voeten of het was met zijne vrijheid gedaan; waar ik liep, daar liep hij, geen halven meter voor mij uit of nevens mij. Uren liep ik in ’t bosch, uren wandelde hij naast me, aldoor een kort keelgeluid, zooiets als „ghöh, ghoh’’, latende hooren; dreigde er gevaar, in den vorm van een’ hond b.v., dan zocht hij zijn heil in de vleugels, om echter onmiddellijk weer naast mij voort te gaan, zoo het gevaar was geweken. Strekte ik de wandeling wat té ver uit, naar zijn’ zin — niet onmogelijk ook, dat het voortdurende getrippel, soms, als ik wat vlugger aanbeende, in geweldig snel tempo, hem vermoeid maakte — dan vloog hij er plotseling van door; hoog in de lucht beschreef hij reusachtige cirkels; telkens verloor ik hem uit ’t oog, maar ein- delijk kwam hij weer en streek neer in een’ boom in de buurt. Dan waren de rollen omgekeerd en moest ik hem volgen; was ik 88 bij zijn boom gekomen, dan vloog hij, een honderd meter verder, — naar een anderen boom en als ik hem dan zijn gang liet gaan en bleef volgen, bracht hij me keurig weer thuis, en liet zich gewillig in ’t hok sluiten om er te slapen en te rusten. Het was een hoogst comisch gezicht, hem, met zijne korte pooten, zoo schielijk naast mij te zien voorttrippelen en menschen, die den waren grond van zijne gehechtheid aan mij, niet kenden, waren verbaasd en verwonderd. Men hield mij, geloof ik, voor een buiten- gewoon dresseur. Hoe was dat mogelijk, dat men een kraai 266 kon africhten, dat hij, zoowaar, nog trouwer zich gedroeg dan een _hondje! Vertelde ik dan aan een enkelen belangstellende de ware toedracht van het geval, dan was men zichtbaar te leur gesteld, en leek het wel of men nu op eens niet meer dat respect voor mijne africhtingscapaciteiten gevoelde, als te voren. Als ik uitging en hij zag het, vloog hij onstuimig door het hok en tegen de tralies, om toch maar bij mij te komen, en menigmaal, als ik hem onmogelijk mee kon nemen, trachtte ik, zooveel doenlijk, ongezien het huis te verlaten, om hem het leed, van niet mee te kunnen, te besparen. Dan bleef hij aldoor roepen om de aandacht op zich te vestigen, en kwam pas tot bedaren als hij mij weer ‘zag en bij mij mocht zijn. ’s Morgens, bij de eerste ontmoeting, en ook wel in den loop van den dag, als er gelegenheid voor was, trad hij op een mijner schoe- nen toe en accoupleerde zich formeel; onder het uitstooten van schorre, heesche klanken, met trillend lijf en fladderende vleugels, de staart gespreid omlaag, drukte hij zijn achterlijf op mijn schoen, maar bevrediging schonk deze manoeuvre blijkbaar weinig en de verliefde aanval eindigde meestal met nijdige snavelhouwen op het voor sexueel gebruik zoo weinig doelmatige Ersatz-object. Vooral, zoo ik mijn schoen op den grond hield, maar de punt een weinig omhoog wipte, was hij er schielijk bij, om de parings- actie te beproeven en deze methode paste ik dan ook steeds toe, als ik hem weer wilde grijpen, want, geheel in beslag genomen als hij werd door zijn „liefdesroes”, dacht hij dan aan geen ont- wijken. Gedurende een drie- à viertal weken, van ongeveer midden Maart tot midden April, was hij het felst bewogen. In dien tijd was het, dat ik, om eens te zien, hoe hij daarop zou reageeren, een nest ging bouwen in de schuur. Ik verzamelde wat dorre, meest sparre-, takjes en droeg die naar de schuur, waar ik ze in een’ hoek nest- LA -~ oa I Pr 7 Er - vormig in de rondte boog; hij vergezelde mij trouw bij dat werk, droeg een enkele maal ook een takje aan, iets wat ik hem ook wel heb zien doen, zoo ik mij in huis teruggetrokken had, en hem van uit mijn kamer bespiedde, en scheen zich bijzonder voor het nest in aanbouw, te interesseeren. Van binnen bekleedde ik ons nest met mos en dor gras en toen het gereed was, was het stellig zoo groot geworden als een ooievaars- nest; maar dit was geen bezwaar. Onmiddellijk, als ik ’smorgens zijn hok open deed, vloog hij naar de schuur en ging zich daar, op of voor het nest zittende, te buiten aan allerlei zonderlinge gri- massen met kop, staart en vleugels; moest ik ze qualificeeren, dan zou ik zeggen, dat hij daar, bij tijden, aan hysterische toevallen liidende was. | Na half April was de paardrift alweer aanmerkelijk bekoeld, het paren met mijn schoen kwam niet zooveel meer voor en de belang- stelling voor het nest luwde met den dag. Nog wel vloog hij on- stuimig door het hok en tegen de tralies, als hij mij gewaar werd, om toch maar bij mij te komen, maar het leek wel of hij, eenmaal bij mij zijnde, gauwer genoeg van mij had, en dan ging hij er alleen van door, naar het Postkantoor, het gebouwtje van den Pro- testantenbond of naar den Bennekomschen weg, tusschen Reehorst en ’t Station. Vooral die laatste plaats, ongeveer een half uur van mijn huis, scheen bijzondere aantrekkingskracht voor hem te bezitten; daar vond ik hem steeds weer. Zag hij me, dan begroette hij mij op ziine gewone wijze en liet zich zonder veel moeite pakken, zoodra ik den truc met mijn schoen toepaste, maar ik begreep, dat ook die truc spoedig zijn kracht zou verliezen. Het paren der vogels heeft geen ander doel, dan het bevruchten der eieren; buiten den slechts kort durenden paartijd onderhouden zii geen meer intieme connecties; ,l’amour pour l’amour” komt bij hen niet voor. Wat ZoLa in zijn ,Fécondité” neerschreef: „Tout amour qui n’a pas pour but l’enfant est une saleté”, mogen de menschen zich voor gezegd houden, de vogels bedrijven een der- gelijke ,saleté” nimmer. Uit den aard van hun wezen niet. Men zou hier mogen spreken van een kenmerkend onderscheid tusschen vogels of dieren in ’t algemeen en menschen, en wanneer BEAUMAR- CHAIS min of meer schertsend opmerkt: „Boire sans soif et faire l'amour en tout temps, c’est ce qui distingue l’homme de la bête”, . dan zal men moeten toestemmen, dat deze als een paradox klin- 89 ni! 90 kende uitspraak toch wel een kern van waarheid bevat. ,Jedenfalls immer noch eine bessere Angabe des artbildenden Unterschiedes — als „das Denken”; übrigens auch nicht völlig zutreffend, da die anthropoiden Affen die Unperiodicität der Brunst mit dem Menschen gemein haben,” zegt von HARTMANN !). 1) E. von HARTMANN, Philosophie des Unbewussten, 6ste Auflage, p. 178. Na lezing van von HArTMANN’s hoofdwerk, zou ik dit „artbildende Unterschied” willen voorstellen: De mensch is het eenige dier, dat zich zijuer onbewustheid bewust kan worden. Deze onbewustheid is nochtans enkel voor den meer intellectueelen mensch weggelegd. Zal het ooit doordringen tot het bewustzijn van den niet-intellectu- eelen mensch, dat de drijfveer tot al zijn handelen in het onbewuste gezocht moet worden ? Nadat ik bovenstaande geschreven had, kwam mij een artikel „Prometheus”, van de begaafde schrijfster en psycho-analyste CARRY VAN BRUGGEN in handen. Daar zij op zoo uitnemende wijze mijne bedoeling verduidelijkt, kan ik de ver- leiding niet weerstaan, haar hier even te citeeren. „De illusies van het zelfstandig willen en het zelfstandig denken”, schrijft ze („Groot Nederland” 1918, I, pag. 76), „komen voort uit het misleidend aanzien, van onze hartstochten en energieën, waarin zoo krachtig het „Ik” zich schijnt te openbaren, dat het werktuig zichzelf leidend beginsel waant. Zoo zou de val- lende steen, kon hij, van pings getuigen: ,ik spring” en de piano bespeeld door niehschenhand ik zing’, en de boom, door wind bewogen „ik wuif”. Maar de bewuste mensch, de mensch in wien gedacht wordt, beseft dan ook, dat er in hem gedacht RR dat »het denken” is een werking, eene openbaring van het Eene, zoo goed als „het regenen” en »het roesten”, „het veranderen” en „het sterven” — het denken is een creatie, waarvan de productie heet: Waarhert Verreweg de meeste menschen kunnen dit volkomen afstand doen van zich- zelf niet verdragen, de illusies van vrijmachtig denken en vrijmachtig willen — en zoovele andere illusies — behooren tot de absoluut noodzakelijke onderdeelen van hun geestelijke uitrusting. Omdat dit zoo is, zullen ze zich tegen de klaarste evidentie in aan de illusies blijven vasthouden. Die behooren tot hun wezen, daaraan steun verleenend, zooals de steunbladen de nog zwakke, ontplooide bloem. Ontplooit zich de bloem, zoo vallen de steunbladen, overbodig geworden, af, ontplooit zich de mensch tot vollen geestelijken wasdom, zoo ontvallen hem een voor een de illusies van levensdoel en voortbestaan, van © en zelf- standigheid”. Vergelijk ook, wat Prof. Dr. C. WINKLER opmerkt in zijn eritisch opstel „Het Stelsel van Prof. SıGM. FReuD”, verschenen in „Geneeskundige Bladen” (1917), VIII, pag. 298: „Met BERN SS geloof in de en van alle psychisch Sehne ren, heeft hij (FREUD) in het midden van zijn stelsel een schitterende grondgedachte geplaatst. Van alles wat wij bewust doen, ligt de sleutel in onze onbewuste zenuwwerkdadigheid. Tot zoover gaan wel de meeste denkers met hem mee”. Ook A. M. BENDERS, „De invloed van het Gevoel op de Redelijkheid van ons Denken” (1918), wil ik hier even citeeren, waar bij schrijft (pag. 12): „Dat iemand weet waarom hij een bepaalde meening over iets heeft, waarom hij bepaalde ee ee LAN 2 >» 91 En zoo was het Mei geworden, en mocht ik constateeren, dat mijne schoenen al hun charme voor mijn roek verloren hadden. Uren bleef hij van huis en de grootste moeite had ik hem nog in handen te krijgen. Daarbij leefde ik in voortdurenden angst, dat hij door vreemden gegrepen, misschien wel geschoten zou worden. Nu had ik geen rust meer, en ik voorvoelde, dat, zoo ik geen maat- regelen nam, mijn vogel voor mij verloren zou gaan. Er waren menschen, die hem voerden en met wie hij te vertrouwelijk werd naar mijn’ zin; in den tuin van Hotel ,Welgelegen” bij 't Station, snoepte hij mede van den room van de kleintjes koffie der offi- cieren en in den nacht van 8 op 9 Mei bleef hij, voor ’t eerst, buiten zijn hok overnachten, in een’ kastanjeboom van den hotel- tuin. Den volgenden morgen, bij 't krieken, was ik er al; netjes liep hij met den schildwacht op en neer voor ’t kazernehek. Niet zonder moeite kreeg ik hem te pakken en toen nam ik mijn toe- vlucht tot het eenige middel, waardoor ik hem bij mij kon houden, hoezeer het mij ook verdriet deed, zoowel voor mij als voor hem, en kortwiekte hem den vleugel. Het was een wreed ding, maar ik was het ten slotte, ook voor zijn eigen veiligheid, verplicht. Gelijk met zijn’ gekortwiekten vleugel, is ook zijn oude ondeugd weer komen opduiken; de jonge plantjes trekt hij weer uit de aarde, de matten worden weer uitgeplozen, de kranten weer tot snippers verscheurd, maar het tuintafeltje kan hij althans niet meer vernielen, daar is voor gezorgd. Maar strakjes, na den rui, als hij weer in ’t volle genot van zijn vliegvermogen is, hoop ik nieuwe vreugde aan hem te beleven, en wanneer ik hem tot het.volgende jaar mag behouden, ben ik be- nieuwd of de paardrift zich op gelijke wijze zal openbaren als dit voorjaar. Mijn roek heeft mij in velerlei opzicht stof tot nadenken gegeven (de uitdrukking ,Hij heeft kind noch kraai op de wereld” !) b. v., dingen zoo doet en niet anders, is een algemeen verspreide en geliefde opvatting van den homo sapiens. Ze is, ongelukkig genoeg, zeer dikwijls een dwaling. Wij hebben dringende behoefte, om te gelooven, dat wij rationeel handelen en zijn al zeer weinig geneigd om toe te geven, dat we denken en dingen doen zonder onszelf bewust te zijn van de motieven, welke onze opvattingen en han- delingen bepalen”. 1) Dr. F. A. SToET, »Spreekwoorden en Gezegden”, pag. 158, meent — en op goede gronden — dat kraai hier synoniem met haan zou zijn, en alleen ge- bruikt werd ter wille der alliteratie. 92 is voor mij niet meer een zinledige frase); door hen heb ik een nieuwen kijk gekregen op de psyche van den vogel en, indirect, heb ik aan hem te danken, dat mijn menschenkennis en zelfs mijn zelfkennis zich niet onbelangrijk heeft verrijkt. „Es ist unstreitig für den denkenden Menschen von gröszter Wichtigkeit, die allmälige Entwickelung geistiger Thätigkeit in der Reihe der Thiere zu beobachten, und nur durch sorgsame Beobach- : tung derselben kommt man in den Stand eine tiefere Einsicht indas Wesen des menschlichen Geistes selbst zu er- langen’”'), zegt Thienemann. Met deze woorden van den wakkeren ornitholoog, die ik in elk opzicht onderschrijf, wil ik dit artikel besluiten. Ede, Juni 1918. 1) Dr. F. A. L. THIENEMANN, in „Rhea”, Zeitschrift für die Gesammte Orni- thologie, I, pag. 98. Spatiéering van mij. NASCHRIFT. In verband met wat ik schreef op pag. 85, reg. 15 v.b., nog het volgende. 30 Juni j. 1. (mijn roeken-artikel was toen al in han- den van de Redactie van ,Ardea’) bezocht ik het Museum Fauna Neerlandica in , Artis” en trof in een der glazen kasten een plank met opgezette raven, en eenige planken lager, eene kleine collectie dito roeken aan; e.g. waren echter voorzien van het etiket „roek” en l.g. van het etiket „raaf”. Waarschijnlijk heeft er tengevolge eener schoonmaak of anderszins, etiketten-verwisseling plaats gehad. Ik maakte den oppasser op mijne bevinding attent en de vergissing zal nu wel hersteld zijn; naamverwarringen als van mijn vriend op pag. 85, reg. 15 v.b., zouden er anders door verklaard kunnen worden. Den 3den Juli van dit jaar ging ik mijn kiezersplicht vervullen in de openbare school alhier. In het tot stembureau ingerichte school- . locaal zag ik o. a. een gekleurde plaat, met het onderschrift: „Scha- deliike Vogels”. Wie zou meenen hier de niet bij onze Wet - beschermde vogels aan te treffen — dat zou althans zin gehad hebben — kwam bedrogen uit. Op deze plaat toch waren op le- vensgrootte afgebeeld: de vink, het kneutje, de huismusch, het kauwtje en de roek.: De roek, van wien NAUMANN 0. m. zegt, op Visage tea po Sw Amel iat 93 En * A * grond van talrijke maag- en kroponderzoeken: „Dieser (ihr Nut- zen) ist höchst bedeutend”, „dass der Nutzen, den uns die Saat- krähen gewähren, den Schaden, welchen sie anrichten, weit über- wiegt....”, „erwägt man diesen Nutzen und rechnet das, was ich schon oben angeführt habe, dazu, so glaube ich, wird man besser gegen die gehassten Krähen handeln lernen und sie als sehr nütz- liche Geschöpfe lieb gewinnen”, wordt hier dus als scha- delijke vogel gepresenteerd. Zullen we dan nooit opschieten ? Dat leert men den kinderen op school en den volwassenen (burgers en militairen) op landbouwcursus, want de platen dienden eigenlijk voor |. g. onderwijs. Deze plaat was geteekend door W. K. de Bruin en uitgegeven bij Wolters te Groningen. Wie weet hoevele er op onze scholen van in omloop zijn en nu, ruim vier jaar na de in- voering van de Vogelwet 1912, mochten zij daar althans toch wel niet meer voorkomen. Zij leiden tot verkeerde opvattingen bij het kind en den volwassene, tot wetsovertreding, waanwijsheid en bet- _ weterij, en dat kan toch nimmer de bedoeling van „het aanschou- welijk onderwijs” zijn. In mijn onderhoud met den zéér welwillenden onderwijzer hoorde ik o. a., dat de roeken (behalve dan hun schadelijkheid) aasvreters zijn en dat ze weliswaar soms muizen eten, maar dat dit dan hoofd- zakelijk zieke exemplaren zijn, die toch wel spoedig zouden ster- ven. En ik hoorde nog véél meer! Over ballen van Kraaivogels (Corvinae). DOOR C. J. KOLE en L. VAN GIERSBERGEN. Het is bekend, dat verschillende vogels in staat zijn een groot gedeelte van het onverteerde voedsel door den bek weder af te geven. Van de Uilen kent men deze eigenschap reeds lang, en zeer veel studie heeft men gemaakt van de zoogenaamde Uileballen, de langwerpige, rolronde voorwerpen, samengesteld uit haren en botjes, _ die door de Uilen worden afgescheiden. 94 . Belangrijke mededeelingen van Dr. G. RüriG over dit onderwerp - vindt men in de ,Arbeiten ausder biologischen Abtei- lung für Land- und Forstwirtschaft am Kaiserlichen Gesundheitsamte” (Berlin). Door het onderzoek dier ballen is men uitstekend op de hoogte gekomen van het voedsel, dat de Uilen opnemen, en verschillende wanbegrippen hierover konden daardoor worden weggenomen. Boven- dien heeft bedoeld onderzoek het voordeel, dat men een inzicht krijgt in het voedsel, zonder dat men den vogel behoeft te dooden ; daarom kunnen we ook niet genoeg aanraden om, wanneer men studie maakt over het al of niet schadelijk zijn van een vogel, dan niet terstond naar het geweer te grijpen ten einde langs operatieven weg den maaginhoud vast te stellen, waarbij bovendien nog vaak voorwerpen met ledige maag geschoten worden. Tracht de plaats te vinden waar een vogel nestelt om zoodoende de excrementen te kunnen verzamelen en die aan een grondig macro- en microscopisch onderzoek te onderwerpen; daarbij komt men tot allerlei verrassingen. Zoo vonden wij bij een mierenhoop de excrementen van een Groene Specht (Gecinus viridis), die uitsluitend bestonden uit chitine- pantsers van mieren, met een weinig zand, terwijl het geheel ge- huld was in een vlies, dat hoofdzakelijk uit urinezuur bestond. Bij een andere gelegenheid vonden we op een bank in een bosch, onder Ede, grove excrementen, die van een vrij grooten vogel af- komstig moesten zijn; bij het microscopisch onderzoek bleken de uitwerpselen uitsluitend uit de zaadschillen van muur (Sfellaria media) te bestaan. Helaas konden we niet nagaan welke vogel ze daar gedeponeerd had. Over de samenstelling van de door ons gevonden Uileballen zullen we hier niet uitweiden, daar dit buiten het kader van dit opstel valt. Het zoeken naar Uileballen heeft ons ook ballen van Kraaivogels doen vinden. Het bevreemdt ons, dat Dr. RüriG, die met het oog op de scha- delijkheid voor den landbouw honderden magen van Roeken, enz. heeft onderzocht, niet meer aandacht aan de ballen, welke die vogels door den bek afscheiden, heeft geschonken. Kraaivogels scheiden meer ballen af naar mate hun voedsel « meer onverteerbaar is. Zoo is het ons nog niet gelukt in de zomer- maanden ballen te vinden, hetgeen moet toegeschreven worden aan den aard van het in dat seizoen gebruikte voedsel, waarvan ~ 95 het geringe onverteerbare gedeelte door den anus wordt verwijderd. De meeste ballen worden uitgespuwd in de maanden November tot Maart, terwijl bij vriezend weer het aantal het grootst is; dit laatste hangt natuurlijk samen met den aard van het dan genut- tigde voedsel. Bij een strenge vorst beweerde eens een boschbaas: ,de kraaien hebben het kwaad, de uitwerpselen zijn zoo droog!” De goede man zag de ballen voor de gewone excrementen aan. De meeste ballen vonden wij onder beukeboomen op den Grebbe- berg, waar blijkbaar een troep Roeken (Corvus frugilegus) roestte. De tweede verzamelplaats voor ons materiaal was de Keijenberg, onder Renkum. In sommige maanden lagen daar zööveel ballen, ongetwijfeld van Roeken afkomstig, dat men er, zonder overdrij- ving gesproken, wel een kruiwagen vol van had kunnen verzamelen! Vaak vindt men een enkelen bal onder een boom, waar een vogel heeft zitten rusten. Ook schijnen de ballen wel uitgespuwd te worden op de plaats waar het voedsel genuttigd is. Zoo vonden we eens langs een boschpad, onder een jongen den, een omgestroopt huidje; door dit open te snijden, constateerden we dat het slacht- offer een eekhoorntje was. Vlak in de nabijheid vonden we twee ballen, waarin bruine eekhoornharen te zien waren, en verder enkele botjes, terwijl in een der twee ballen een der knaagtanden van het eekhoorntje werd teruggevonden. De ballen van Kraaivogels zijn langwerpige, rolronde voorwerpen, omgeven door een slijmlaagje, waardoor het uitbraken gemakkelijker geschiedt en de epidermis van den slokdarm niet beschadigd wordt. De gemiddelde diameter van de ballen is 1.8 cM. en de gemiddelde lengte 4 cM.; de lengte is zeer verschillend en loopt van 2.5—7 cM. uiteen. Het gewicht van de luchtdroge ballen is ook zeer verschillend en is niet evenredig met de lengte, maar hangt geheel en al van de samenstelling af. Een bal van 6 cM. lengte woog 4.680 gr.; een andere, die slechts 3 cM. lang was, woog 6.160 gr. Het gewicht van een 30-tal ballen schommelde van 1.630—7.650 gr. Het ge- middelde gewicht bedroeg 3.590 gr. De ballen zijn samengesteld uit organische en anorganische stof; Wanneer men deze bestanddeelen van elkander scheidt, ziet men dat de anorganische bestanddeelen hoofdzakelijk bestaan uit kiezel- steentjes, stukjes baksteen, sintels, kalk, schelpjes, botjes, eier- schalen, steenkool, enz. enz. Eén keer vonden wij een halven 7 96 parelmoeren knoop in een bal. De botjes, die in de ballen voor- komen, zijn voornamelijk afkomstig van kleine zoogdieren. De hoeveelheid anorganische bestanddeelen bedraagt bij de lucht- droge ballen ongeveer 60 °/,, maar loopt sterk uiteen. Zoo bestonden 4 ballen respectievelijk voor 33°/,, 38°/,, 90°/, en 93°/, uit anor- ganische bestandddeelen. Op plaatsen, waar de ballen als gezaaid liggen en jaarlijks de organische stof verteert, terwijl de steentjes — achterblijven, is duidelijk aan de bovenste laag van den grond te zien, dat deze van andere samenstelling is als daar, waar geen ballen opgehoopt liggen. De grootste steentjes hebben een doorsnede van 4 mM. Te oordeelen naar de ligging der verschillende fragmenten, die in de ballen voorkomen, moeten deze aan een draaiende beweging blootgesteld zijn geweest. Wat de in de ballen aanwezige organische stof betreft, kunnen « we het volgende mededeelen. + In de meeste ballen troffen we kroonkafjes en vruchtwand van haverkorrels aan. Sommige bestaan uitsluitend uit deze haverfrag- menten en steentjes; in zoo’n geval is de bal lichtgeel gekleurd. Deze haverdoppen zijn afkomstig van de korrels, die de vogels uit paardenexcrementen zoeken. Vooral bij vorst bestaan de ballen meerendeels uit haverdoppen, aangezien de uitwerpselen der paarden dan vrijwel het hoofdvoedsel vormen. Bij het nazien van den vruchtwand of zemel van de haverkorrel blijkt dat de aleuron-laag nog niet geheel verteerd is; men kan het vet en het eiwit nog duidelijk microscopisch aantoonen. Het is ons éénmaal gelukt microscopisch het haverzetmeel in een bal nog vast te stellen. — Restanten van aardappelschillen treft men vaak in de ballen aan, waarbij soms het typische aardappelzetmeel nog ongeschonden wordt « teruggevonden. De vogels vinden dit gedeelte van hun menu zeker M op een mestvaalt, waarop zij gaarne vertoeven; een bewijs hier- voor gaven ons enkele ballen, die uit reeds gedeeltelijk vergane mest bestonden. Verder treft men in de ballen den vruchtwand of zemel van rogge en tarwe aan, zéér waarschijnlijk afkomstig van menschelijke uitwerpselen. | Ballen, gevonden in Gelderland, waar de arbeidersbevolking bijna — uitsluitend: roggebrood eet, bevatten veel roggezemelen, terwijl men — in Zuid-Holland, waar bijna uitsluitend tarwebrood gegeten wordt, « in de ballen de resten van tarwezemelen terugvindt. 97 — In enkele gevailen troffen we resten van maismeel aan; soms waren nog brokjes maïszetmeel aanwezig. . Een keer vonden we de overblijfselen van een eikel, niet alleen - fragmenten van de schil, maar ook brokjes van de kern, waarin we microscopisch het eikelzetmeel constateerden. | Wanneer een vogel zijn maal langs het water gezocht heeft, … vindt men meestal veel schelpjes in den bal en komt het dan wel voor, dat men tusschen de plantaardige bestanddeelen vischschubben ziet schitteren. Op de slaapplaatsen der Bonte Kraaien (Corvus cornix) in het duin bij Bloemendaal vond de Heer Jac. P. Tursse vele ballen, bijna geheel bestaande uit de pantsers van garnalen en andere crustaceeën, vermengd met kleine schelpjes. ? Heel merkwaardig was een bal, die hoofdzakelijk uit varkenshaar bestond; deze gaf ons het bewijs, dat het materiaal krachtig rond- gedraaid wordt, want de haren zijn in ééne richting tot een bosje in elkaar gedraaid; het geheel deed ons denken aan een krabber van staaldraad gemaakt, waarmede de jager den loop van zijn ge- weer schoonmaakt. Een mooien bal vonden we op den Keijenberg, bestaande uit _ steentjes en haverdoppen, gehuld in reepjes dun perkamentpapier. - Een paar jaren geleden en eveneens tijdens de strenge vorst in Februari 1917 kwamen we in het bezit van een tweetal ballen, die er zeer abnormaal uitzagen: ze waren massief, erg glad en voelden vettig aan. Een ervan woog 4.890 gr. en was 5 cM. lang en 1.7 cM. breed; hieruit smolten we 3.5 gr. vet, vermoedelijk van een opgepikt stuk kaars afkomstig. Voorts vonden we een bal, waarin zich tusschen haverdoppen en steentjes vijf reepjes van een rooden guttapercha ring bevonden. Tusschen de verschillende organische stoffen vonden we enkele malen onbeschadigde zaden van bessen. De Heer Jac. P. Tarssse maakte indertijd (N. Rott. Cour. Dec. 1911) melding van Bonte Kraaien (Corvus cornix), die zich te goed deden aan duindoornbessen ; zoo nu en dan ging er een — zoo schrijft hij — op een open plekje zitten en spuwde daar een langwerpig pakketje uit, dat uitsluitend uit vellen en pitten van genoemde vrucht bestond. Zöö wordt de verspreiding van den duindoorn zeer zeker we! in de hand gewerkt! Wat insecten betreft als voedsel voor Kraaivogels — we vonden - 0.a. fragmenten der chitinehuid van mestkevers — kunnen we ten i 98 slotte vermelden, dat ons uit het onderzoek van ballen, die we door Kauwen (Coloeus monedula) hebben zien uitbraken, gebleken is, dat die vogels gerekend mogen worden tot de meikever-verdel- gers bij uitnemendheid. In de omgeving toch van Vlijmen (N. Br.) vonden we in Mei 1915 en 1916 op een polderweg een massa ballen, door Kauwen uitgespuwd, die uitsluitend uit meikever- fragmenten bestonden. Het inwendige van den kever is volkomen verdwenen, terwijl men de chitine-laag in haar geheel terugvindt. De kever wordt niet fijn gemaakt. Achterlijf, kop (waaraan soms nog de sprieten), borststuk, de pooten, dekschilden en achtervleugels zijn in hun geheel in de ballen aanwezig; de beide laatstgenoemde deelen eenigszins in elkaar gedraaid. Ook hier kregen we den indruk, dat het voedsel sterk in elkaar gedrukt wordt en een draaiende beweging ondergaat. Uit het feit, dat één der ballen, die in grooten getale op den weg lagen, 12 meikeverkoppen bevatte, kan men zich een denk- beeld vormen van de massa dier schadelijke insecten, welke de Kauwen daar vernietigd hebben. W ageningen, 1917. 99 Het voormalige Zevenhuizensche Bosch, een vogeloord uit vroeger eeuwen. DOOR A. A. VAN PELT LECHNER. (Met plaat IT.) „Zevenhuizens lustboschaedje »Sierde eertyds de fiere kruin , Van ’taloude Huis ter Duin „Met zyn groene boompluimaedje ; „Doch dat Bosch, welks pluimgediert „t Voedsel was voor vele monden, „Is al meé door u!) verslonden, „tOud en grys gesticht ontsierd”. (Uit: „De Rottestroom” ?), Eerste Zang, door Dirk Smits. Rotterdam, 1750). Zooals wij in ,De oudste kronieken en beschrijvingen van Rot- terdam en Schieland” *) vermeld vinden, stelde Jacog Lois omtrent 1672 een werk op, dat in handschrift bewaard is gebleven onder den titel: ,Oude ware beschryvinge van Schielant”. Van dat hand- schrift berust in het Archief der gemeente Rotterdam één afschrift (vermoedelijk van het origineele), voleindigd blijkens onderschrift op de laatste bladzijde den 9en Augustus 1690. In bedoeld manuscript nu wordt over „het huys van der Duyn” en het daarbij behoorende bosch o. a. vermeld: „Dit huys is gelegen aen de suytsyde in het midden van het „dorp van Sevenhuysen aen een moerassige boschagie, dat seer „dicht en wel is beplant met veel geboomten van verscheyde ,soorten, hetwelcke de oorsaecke is, dat hier in deese boschagie „seer groote quantiteyt van reygers, quacken, lepelaers, krayen, 1) De Rotte spreekt hier tot den Tijd. 2) Gedateerd : 1738—1745. 3) Zie: Bronnen voor de geschiedenis van Rotterdam, door J. H. W. UNGER en Mr. W. Bezemer. Rotterdam, 1895. Deel II, bldz. 647 e. v. *100 „kauwen ende meest van alle noch schollevaers ende. dierge- »lycken gevogelten noch meer, elck in sijn quartier haer nesten „maeckende ende met seer groote menichte haer jongen aldaer „uytbroeyen ende voortteelen, die dan op Hemelvaertsdagh ende _ „dat tot Pinxteren toe seer wonderleyck worden uyt haere „nesten van de bomen geschudt, ende nedervallende worden „alsoo gevangen ende met geheele schuyten seffens in alle „steden van Hollandt vervoert ende verkoght, dat deese heeren „groote profyten aenbrenght. Niemant en magh in deese boschagie „Komen ofte doorvaeren om deese vogelen geen ongemack aen „te doen op groote poene ende boete, uytgenomen als deese „schuddinghe van deese broetvogelen geschiedt; alsdan komt „er een groote quantiteyt van volck uyt geheel Hollant ende „andere provintién ende landen om deese schuddinghe te sien, „ende elck mensch, die wilt komen sien, moet met den kas- „teleyn accordeeren, of komt niet in het bosch. „Dit huys is een propre gebouw, ende schijnt dat deese tim- „meragie is eerst gemaeckt tot wachten van het voorseyde , bosch”. Over de oorspronkelijke bestemming van het huis spreekt DE LANGE VAN WIJNGAERDEN ') zich in gelijken zin als boven uit, waar hij het over de kasteelen heeft, die in de 14e en 15e eeuw in den omtrek van Gouda gelegen waren, zeggende: „Het was wel op omtrent drie uren afstands in de rondte „der stad, dat men een adelijk huis of slot kon vinden, en de „Sate in Zevenhuizen, welke JAN VAN DER Duin van den heer „VAN BREDERODE in het jaar 1386 te leen hield, kon niet als "zoodanig gerekend worden, daar het eer als een wacht- huis van het daarbij staande reigerbosch kon den beschouwd” ?). Ook in de manuscript-beschrijving der Sloten en Huizen van Schieland door SIMON DOEDES VAN DER SLUYS *), opgesteld in 1472, wordt melding gemaakt van het bosch, dat aan het huis ter Duyn hoort, en er eveneens van gezegd, dat het „seer vol gevogelte is” 1) Geschiedenis der Heeren en beschrijving der stad van der Goude. Amsterdam- den Haag, 1813. Deel I, bldz. 481. 2) Spatiéering van mij. v.P.L. 3) Zie de hiervoren vermelde Bronnen v. d. gesch. v. Rotterd. Deel II, bldzn. 3 en 17. Nr 1 =. 7 > % | 101 Het oudste, mij bekend geworden Plakkaat, dat op het Zeven huizensche Bosch en zijn broedvogels betrekking heeft, op verzoek van JACOB VAN DER Duyn uitgevaardigd, dateert van 1554. Noch bij Merula, noch in een der andere Plakkaat-boeken is het opge- nomen, doch het bestaan ervan bleek mij uit een verwijzing er naar in een der beide latere Plakkaten, die te zelfder zake betrek- kelijk zijn. Bij onderzoek in het Algemeen Rijksarchief kwam aan het licht, dat het geregistreerd staat in het aldaar berustende Vierde Memoriaal (fol. 275, verso) van Mr. J. van Daw, Griffier van den Hove van Holland. Den inhoud, voor zooverre die voor dit opstel in aanmerking komt, laat ik hier woordelijk volgen, naar de authen- tieke copie, die mij van dit document verstrekt is geworden. T placcaet beroerende binnen het bosch van Zevenhuysen nyet te mogen roeven eenige reygers, quacx, pittoeren !), lepelaers, etc. ?). KAERLE by der gracie Goidts Roemsch keyser, etc. etc., grave van Hollant, van Seellant ende van Zutphen, heere van Vrieslant, van der stat, steden ende landen van Vuytrecht, Overijssel ende Groeninge, etc.; den eersten onsen deurwaerder sergant van wapene in onsen raede van Hollant hierup versocht, saluyt. Alsoe van weghen meester JACOP VAN DER DUYN ons ver- thoent *) is, dat hy met zijn andere broeders ende suster leggende heeft in - den ambochte van Sevenhuysen een reygerbosch, hier voortijts een opge- draegen leen der huyse van Brederoede, twelck van ons als grave van Hol- landt te leene gehouden werdt, ende hoewel tselffde reygerbosch genouch bevrijt es met groote graefften om nyet beschadicht te worden, zoo vervor- deren hen *) nochtans veel ende diversche onverlaeten ende andere quaet- willighe tot verscheyden tyden, by daghe, nachte ende andere ontyden, int heymelick ende int openbaer te ‘coemen binnen den voorseyden reygerbosche, nemende daeruyt die reyghers, quacx ende andere gevogelte daer onthou- dende, ende consequentelick deur dien die andere voegelen veriaghende; dat boven desen eenighe lantluyden ende anderen hen dagelicx vervorderen die reygers, quacx ende andere diergelycke voegelen in grooter excessyven menichte in haer driften ende vogelkoyen ende met andere vrempte ende gheinusiteerde maniere te vanghen, al tot grooten verdriete, schade ende achterdeel van de voorseyde thoenders 5), ende oeck tot geheelen bederffenisse 1) roerdompen. 2) Hier volgt het verbod om jonge boomen uit te roeien. 3) aangetoond. 4) matigen zich aan (wagen het). 5) aantooners. 102 van heurluyder ende andere diergelycke boschen. Ende want wy willen eenen yegelicken in sijn gherechticheeden geconserveert, etc., soe eest, dat wy u lasten ende committeren mets desen te trecken binnen den dorpe van — Zevenhuysen voorseyd, binnen der stede van der Ghoude, Rotterdam ende andere plecken omtrent Sevenhuysen geleghen, daert van noede wesen sal, ende aldaer ter gewoenlicker plaetsen van publicatie by oepenbaeren edicte, ofte des Sondaechs ofte heyligedaechs voor de noene in den kercken tvolck meest vergadert sijnde van onsen tweghen eenen yegelicken, van wat qua- liteyt hy zy, wel scerpelicken te verbieden ende te interdiceren by dage ofte by nachte, nochte tot ghenen anderen tyden, int heymelick ofte int oepen- baer, buyten der supplianten willen ende beliefte te coemen in heurluyder voorseyde reygerbosch, ofte aldaer eenige reygers, petoeren, quacx, lepelaers ofte eenige andere vogelen aldaer onthoudende 4), hoe die genaempt moeghen wesen, te nemen, te schieten ofte te doeden met boeghen, busschen, noch oeck die selffde in heurluyder koeyen, vogeldriften, noch mit netten, touwen ofte eenighe andere instrumenten, hoe die genaempt mogen wesen, te van- ghen ofte den voorseyden thoenders affhandich te maecken, op peyne die contrarie van desen bevonden sal worden gedaen te hebben voor de eerste reyse van te verbeuren thien Karolusguldens van XL grooten tstuck, voor de tweede reyse van twintich derzelffder guldens, ende daerenboven wel strengelicken gegeeselt te worden ten exemple van andere, zulcx datter tbloet merckelick nae volgt, ende voor de derde reyse op peyne van XXXII Karolusguldens, ende daerenboven wel strengelicken gegeeselt als vooren, mitsgaders gebannen te werden den tijt van thien jaeren vuyt onsen landen van Hollant, Seelant ende Westvrieslant, sonder daerinne binnen denselven tyde te moeghen coemen ofte blyven opte verbeurte van heuren rechterhant; van welcke pecuniele peynen een derdendeel, etc. Gegeven in onsen huyse van den Hage onder tsegel van justicie hierup gedruet in forme van placcate den XXVIII Decembris anno XV°LIIII. (get.) PURTIJCK. Een plakkaat *) van gelijke strekking werd den 27en Juli 1593 uitgevaardigd, terwijl dit ultimo Februari 1608 nogmaals plaats vond *) op grond — zooals de overweging nu luidt — dat „wel jegens ghelijcke insolentien ende moetwilligheyt, by voorgaende Placaten was voorsien ende geremedieert, ’t nochtans scheen dat 1) zich ophoudende. 2) Niet opgenomen in een der Plakkaatboeken, doch geregistreerd in het Eerste Memoriaal van Mr. J. van RECHTEREN (fol. 24), berustende in het Alge- meen Rijksarchief, 3) Groot-Placaet Boek. Deel I, folio 1410. RTE epee q 103 - eenige Ondersaten ende quaetwilligen, woonende in ’t Heemraetschap van Rhijnlandt, noch niet op en hielden de voorsz. insolentien dagelijcks te plegen, onder dexel dat de voorsz. Placaten aldaer niet souden zijn behoorlick gepubliceert, ’t welck hy Suppliant niet en hadde konnen doen, overmits de voorverhaelde Placaten van date 28 December 1554, ende 27 Julij 1593, daertoe geen last op den Deurwaerders inne hielden”, en dan ook nu gelast wordt tot publicatie mede in al die plaatsen in Delfland, Rijnland en Schie- land, waar ,Suppliant goet vinden ende versoecken sal”. * * * In de 16e eeuw stond — zooals de Archivaris van Rotterdam zoo vriendeliik was mij mede te deelen — in de Gasthuissteeg aldaar een huis, dat, blijkens acte van verkoop dd’ 5 Mei 1567, den naam droeg: „’t Sevenhuyse Bosch”, wel een bewijs, dat dit laatste toenmaals een bekende merkwaardigheid uit den omtrek van Rotterdam was, die, lang reeds vöör Dirk Smits zijn „Rottestroom” dichtte, den kroniekschrijver Dr, NıcoLaAs Zas tot onderstaande ontboezeming inspireerde, voorkomende in het eerste gedeelte van zijn beschrijving en kroniek van Schieland en Rotterdam, uit het jaar 1658 dateerende en getiteld: „Schieland uyt de oudheyd opge- dolven”. Daarin') luidt het o.a., waar hij het over „het bosch van Sevenhuysen” heeft: „Op dit bosch heefft het ons gelust te speelen: „Hier siet men dat de laege veenen „Geboomt als masten hoogh verleenen, »Dat harde, swaare, quastig eyken „In safte moer den arm uytreyken. „Hier siet men wonderlijk geplant „Het grootste bosch in ’t laeghtste lant. „Hier siet men elsen, welcker tacken »Tweemael des jaers van reygers, quacken, „Schier door haer swaer gewighte scheuren „En naulijx *t hooffd op kunnen beuren. „Hier heeft men wit lepelaers „En ’tstapelrecht van schollevaers”. In het eerste gedeelte (Kasteelen van Schieland) van „Rotero- 1) Zie de hiervoren vermelde Bronnen vy. d. gesch. v. Rotterd. Deel II, bldzn. 403— 404. 104 damum Illustratum” ') komt onder N°. 57 voor: „Het Huis ter ! Duyn tot Sevenhuysen in ’t bosch, A° 1671. Teekening in | kleuren, van 1671”, terwijl N°. 58 als een kopie daarvan door J. KORTEBRANT, van 1742, beschreven wordt. Van deze kopie nu deed ! Dr. E. Wtersum, Archivaris van Rotterdam, mij op de meest wel- willende wijze een photographische. pen sächitie toekomen, naar | welke de hiertegenover staande plaat vervaardigd is. | VAN DER AA *) spreekt van het Bosch als van „een groote bos- schaadje, welke zich wijd uitstrekte, en waarin zich, ! naar men wil eenig wild gedierte onthouden zoude | hebben’*). De juistheid van deze laatste bewering is echter — | zooals hij erop laat volgen - niet overtuigend gebleken. Dat het, | in de vroege middeleeuwen althans, een niet onaanzienlijk bosch moet geweest zijn, meen ik te mogen afleiden uit het feit dat het van oudsher tot de bezittingen der Graven van Holland behoorde, | die het in den loop der 13e eeuw aan het Huis van Brederode in | leen opdroegen. | Voor zooverre ik een en ander heb kunnen raadplegen, is de oudste kaart, waarop het Bosch staat aangegeven, die, welke voor- | komt in het „Kaartboek *) van de Hoogheemraadschappen van Rijn- |! land, Delfland en Schieland,” vervaardigd door FLoris BALTHASARS- - ZOON VAN BERCKENRODE, anno 1611. Daarop komt het in nagenoeg « denzelfden omvang voor als op de in 1651—1653 door JAN Stam | PIOEN gemaakte kaart van „Het Hooge Heemraedtschap van Schie- ' landt” °). Naar mijne berekening volgens de op deze laatste aange- | geven schaal was toen het geheele, achter het Huis gelegen terrein ! (bosch- en moerasland) + 750 M. lang en + 350 M. breed, terwijl het dichtste gedeelte van het Bosch bij genoemde breedte, ruim 465 M. ! lang zal geweest zijn. * | Ox * 1) Beredeneerde beschrijving van den Geschiedkundigen Atlas, in het Archief ! der Gemeente Rotterdam aanwezig, betrekkelijk het Hoogheemraadschap Schieland ! en de Stad Rotterdam. Rotterdam, 1868. Bldz. 25. | 2) Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, 3e dl., bldz. 545. 3) Spatiéering van mij. v.P.L. 4) Aanwezig in de Koninklijke Bibliotheek te ’s Gravenhage. 5) Aanwezig in het Gemeente-Archief van Rotterdam. Cumpsaqjoy ayuooual aap foryoap yoy zim buruayoaz sauaa oyonpoaday) STE, JOEL nr ee we ur Swan Joy je 007 À wrmeg 197 x x i 6 “Epes ETS ET ENT ds D L rnit m : ‘i AMARAATAPALRAAALAAAMA | in — Zuge - u Ar SR 105 Dat zelfs vreemdelingen — zooals in de hiervoren aangehaalde Kroniek van JAcoB Lors gezegd wordt — wel naar Zevenhuizen kwamen om tijdens de ,schuddinghe” der jonge vogels het Bosch te bezoeken, weten wij ook uit WırLucHpy’s Werk !), door Noze- MAN 7) — gelijk den lezer bekend zal zijn — bij Ardea nycticorax en Platalea lewcorodia geciteerd, waar laatstgenoemde auteur na- melijk zegt dat WILLUGHBY, toen meer dan honderd jaren geleden, de Lepelaars bij Zevenhuizen in groot aantal in de toppen van — hooge boomen nestelend aantrof, en zijn aanteekeningen over de Kwak naar een aldaar uit het nest verkregen jong voorwerp maakte. Uit Joan Ray’s Reisverhaal *) nu blijkt mij dat deze in 1663, tus- schen 31 Mei en 5 Juni van uit Leiden een uitstapje naar het Zevenhuizensche Bosch maakte, ongetwijfeld wel in gezelschap van WirLuGapy *), en is het dit bezoek, waarvan in diens „Ornithologia” l.c. sprake is. Wat Ray over het Bosch zegt, laat ik hier woor- delijk volgen : »Before we left Leyden, we made a bye-journey to Sevenhuys, „a village about four leagues distant, to see a remarkable „grove, where in time of year, several sorts of wild-fowl build „and breed. We observed there in great numbers (1.) Scholfers, yl. e. Graculi palmipedes, in England, we call them Shags 5), they 1) Francıscı WILLUGHBEN Ornithologiae libri tres, etc. Totum opus recognavit, digessit, supplevit JoANNes Rarus. Londini, MDCLXXVI. Pag. 204, § III. Cap. IV, pag. 212. 2) NozEMAN en Sepp, Nederlandsche Vogelen, dl. II, bldzn. 151 en 171. 3) Mr. JoHN Ray, Travels through the Low-Countries, Germany, Italy and France, with curious observations, natural, topographical, moral, physiological, etc. Also a catalogue of Plants, found spontaneously growing in those Parts, and their Virtues. London, 1738. Second edition. Vol. I, pag. 33. 4) Zie over Francis WitLuGHBY (1635—1672) en Joun Ray (1627—1705): A Bibliography of British Ornithology, by W. H. MuLLexs and H. Kirke SWANN. London, 1917. Pp. 486—88 en 650—52, alsmede: Britain’s Heritage of Science, by ARTHUR SCHUSTER and ARTHUR E. SHIPLEY. London, 1917. Pag. 259. 5) Over het al of niet aannemelijke van de juistheid dezer waarneming was Dr. E. D. van Oorr zoo vriendelijk mij zijn gezaghebbend gevoelen te doen kennen en mij toe te staan er hier gebruik van te maken. Het luidt als volgt: »Uit de door WILLUGHBY opgegeven maten is met zekerheid te besluiten, »dat van Phalacrocorax pygmaeus geen sprake is. Of de »Shags”, die hij »hier in Holland waargenomen heeft, wel tot Phalacrocorax graculus behoord »hebben, betwijfel ik ook zeer; evenzeer of de »Shag”, Corvus aquaticus »minor, sive Graculus palmipes, wel alleen de Shag van tegenwoordig, 106 „are very like to cormorants, only less. We were much sur- „prised to see them, being a whole-footed bird, alight and build « ,upon trees. (2) Lepelaers, we may term them in English spoon- „bills. (3.) Quacks, the Germans call this bird the Night-raven, „because it makes a noise in the night. (4.) Reyers, or Herons. „Each sort of fowl hath its several quarter. When the young „are ripe, they who farm the grove, with an iron hook fastened „to the end of a long pole, lay hold on the bough on which the „nest is built, and shake the young ones out, and sometimes „nest and all down to the ground. „Besides the forementioned birds, there build also in this ood ravens, wood-pigeons and bartie: doves. „This place is rented for 3000 guilders per ann. of the baron ,of Pelemberg, who lives at Lovain, only for the birds and gras”. Aan den Heer E. van Brema hebben wij het te danken, dat nog een bezoek, door een vreemdeling in de 17e eeuw aan het Zeven- huizensche Bosch gebracht, te onzer kennis is gekomen. „Oud-Holland” namelijk (35e jrg., 1917, 2e aflev., blz. 112) bevat van de hand van genoemden Heer van BIEMA het eerste gedeelte van „Het Dagboek ') van een Pommersch Officier in Staatschen dienst, 1667—1678”, waarin wij vermeld vinden, dat deze laatste, CARL Gustav ErskIn genaamd, op 2 Juli 1671 Zevenhuizen bezocht en over het Bosch het volgende opteekende: »Phalacrocorax graculus, is. Wel geeft hij het verschil in aantal der staart- »pennen op, doch het voornaamste kenmerk, de kuif bij oude exemplaren in broedkleed, laat hij geheel onvermeld. Het is mogelijk dat hem oor- »spronkelijk een exemplaar in onvolkomen of in winterkleed voor de be- »schrijving op p. 330 van Book III in handen geweest is en dat hij later »de schollevaars uit Holland, door hunne geringe grootte, met zijn Shag als »identisch beschouwd heeft. De gewone schollevaars uit ons land en uit »midden-Europa in het algemeen zijn kleiner dan die uit de Noordelijke »streken, uit IJsland, de Färöer en de Britsche eilanden; daarom vraag ik »mij af, zou het niet mogelijk zijn, dat WıLLuGHBy, den grooten vorm uit »Engeland kennende, bij het zien van de kleinere exemplaren in ons land, »deze hield voor zijn »Shag”, die hem blijkens de beschrijving alleen zonder »kuif bekend was. Kleine exemplaren van de bij ons broedende aalscholvers »komen in grootte met Ph. graculus bijna overeen. lk voor mij geloof, dat »wij ons de zaak zoo moeten voorstellen en dat Ph. graculus werkelijk nooit in ons land op de binnenwateren gebroed heeft, en Ph. pygmaeus evenmin”. (in litt.). 1) Handschrift in het bezit der Koninklijke Bibliotheek te ’s Gravenhage. 107 ,Nahe am Dorf ist ein kleiner Waldt, welcher durch Graben „in 6 gleiche Teile geteilet wird u. in jedem Teil hält sich ein „absonderliche Art von Vögeln auf in grosser Menge, welche „des Winters alle weg fliegen u. im Frühjahr wieder Kommen. „Ihre Nahmen sind diese : Leepelaers, Reyers, Schulvaers, Qua- „ques, Krayes, Boomvalcken, über dieses sind noch Spreeuwen ‘„u. wilde Tauben da, welche man froeg-op') heisset. Die „Schulvaers sind braun von Farbe u. schwimmen im Wasser „wie Endten u. ernähren sich von Fischen. Man greiffet sie dasz „sie Fische fangen indem man ihnen einen Ring ümb den Hals „tuht, dass sie die Fische nicht niederschlucken können”. * * % Lezen we in den ,Tegenwoordige Staat der Vereenigde Neder- landen” *) dat het Bosch vöör het einde der 17e eeuw „weggeraekt en de grondt sedert genoegzaem geheel en al weggeveent is”, toch behielden — zooals Nozeman *) in ongeveer 1780 schreef — „de Kwakken, gelyk de Lepelaers en Scholvers, die ’er gewoon waren te nestelen, den zelfden vischryken oord; vindende men hen nog jaerlyks in de naebuurschap dier plaetse’ aengevlogen, om hun gebroedsel yoorttebrengen en op te voeden”. Ken Polderkaartje, onder berusting van den Heer P. ELsHour, Secretaris der gemeente Zevenhuizen (Z. H.), geeft den toestand weer, zooals die was in het jaar 1700; daarop komt — in tegen- stelling met bovenstaand citaat uit den „Tegenwoordige Staat” — het ,Zevenhuise bos” nog voor, loopende ten Zuidwesten achter het dorp van af de plek, die nu nög „het Plasje” genoemd wordt, tot halverwege de Hennipsloot en de Rotte, op gelijke grootte als de voormelde kaart van 1651—1653 aangeeft; een en ander be- hoorde toen tot de hofstede ter Duyn‘), die ter plaatse van het zooeven genoemde, thans reeds sedert vele jaren in weiland ) 1) Spatiéering van mij. Heeft een der lezers den volksnaam »vroeg-op” voor Woudduif of Tortel meer gehoord? v. P. L. i 2) Zevende Deel, Eerste Stuk, bldzn. 30—31. 3) Nederlandsche Vogelen, deel II, bldz. 151. 4) »Het Huis ter Duin, doorgaans by de Ingezetenen (van Zevenhuizen) het Hof genoemd, staat er nog, doch wordt thans (omstreeks 1749) tot een Boeren- wooning gebruikt”. (Tegenwoordige Staat der Ver. Nederlanden, 1. c.) Zie voorts: Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, door A. J. VAN DER AA, 3° dl., bldzn. 545—46. 108 herschapen „Plasje” — destijds een overblijfsel der ,moerassige — boschagie” van voorheen — gelegen was. Heden ten dage herinnert alleen de „Boschgracht” te Zevenhuizen ~ ons slechts door haar naam aan lang vervlogen tijden, waarin Holland — nog zooveel rijker dan thans aan Moeras- en Watervogels was. Arnhem, Januari 1918. Over de beteekenis van het kruisen van individuën, behoorend tot verschillende Linne’sche soorten, voor het ontstaan onzer huisdieren. | DOOR H. N. KOOIMAN. Het is een algemeen verbreide meening, waaraan wel veel bijbel- sche traditie kleeft, dat bastaarden tegennatuurlijke wezens zouden zijn en daardoor geen rol in de evolutie zouden kunnen spelen. Dit geldt natuurlijk speciaal voor de kruisingsproducten van, wat men noemt ,Linné’sche soorten”. Bedenkt men evenwel dat men in de leer der evolutie de belangrijkheid van het Linné’sche soortsbegrip steeds geringer en geringer is gaan achten en dat men eenheden van geheel ander karakter de plaats heeft laten innemen dezer soorten, dan kan men inzien, dat de meening over de tegennatuur- lijkheid van „soortbastaarden” eerst wel eens getoetst mag worden aan die nieuwere begrippen. Na de opkomst der moderne erfelijkheidsleer beoordeelt men een organisme niet meer naar zijn uiterlijk, doch naar zijn gedrag bij voortplanting: naar zijn nakomelingschap. Het uiterlijk is bedrie- gelijk; ten eerste kunnen dieren met gelijk uiterlijk verschillende nakomelingschap hebben (denk aan zwartbonte koeien, waarvan sommige nooit roode kalveren kunnen voortbrengen, andere wel) en ten tweede kunnen dieren van verschillend uiterlijk (b.v. winter- en zomervorm van verschillende vlinders) een gelijke nakomeling- schap hebben. Het uiterlijk — het phaenotype — is geen maatstaf. De innerlijk vastgelegde eigenschappen — het genotype — bepalen de juiste waarde. Allerlei uitwendige omstandigheden als voedsel, licht, warmte, enz. kunnen het phaenotype van een plant geheel 109 | anders doen zijn, op de nakomelingschap heeft het geen invloed. De eenvoudigste voorstelling, die men zich maken kan van het totaal der levende organismen, lijkt mij deze: Er bestaan slechts werke- lijk individuén. Deze individuén kunnen worden samengevat in kleinere en grootere groepen van practische of theoretische beteekenis. Zoo worden .alle innerlijk-gelijke (genotypisch-gelijke) individuén samengevat tot eenzelfde genotypische eenheid. Alle bestaande in- dividuén zijn dus onder te brengen in een groot aantal van deze kleinste eenheden, van welke weer sommige gelijk, uiterlijk hebben, “tot hetzelfde phaenotype behooren. Volgens ervaring kan men de verschillende phaenotypen rangschikken in reeksen of groepen, die uiterlijk veel gemeen hebben. Het spreekt vanzelf, dat hierbij dan hiaten te vinden zijn. Tusschen de hiaten liggen dus groepen van phaenotypen, waaraan men meestal de beteekenis van verwant- schapsgroepen toekent. Al naar gelang van de betrekkelijke grootte — van groep en hiaten spreekt men van ,elementaire soort”, , Linné’sche ‚soort”, ,familie”, ,geslacht”, etc. Hoe grooter het hiaat is, des te geringer acht men de verwantschap. * * * Elk product van twee genotypisch verschillende geslachtscellen is als bastaard op te vatten, waarmede het begrip bastaard ophoudt gebonden te zijn aan een vage voorstelling van onbepaald geringe verwantschap. Bovendien, daar bijna iedere Linné’sche soort een verzameling van meerdere, vaak van zeer vele genotypen is en kruising van vormen binnen deze soort als natuurlijk wordt be- schouwd, is de opvatting van het tegennatuurlijke der bastaard- verbinding hier allerminst mee in overeenstemming. Behalve op de beschreven, kunstmatige wijze, zijn de genotypen echter in andere groepen samen te vatten, die veel natuurlijker - zijn en zelden met een der bovengenoemde groepen — elementaire — en Linné’sche soorten, etc. —.samenvallen. In zulk een groep brengen we alle organismen, die, met elkander gepaard, nakome- _ lingen voortbrengen: paringsgemeenschappen, syngameonten, zooals Dr. Lotsy in „La Quintessence de la théorie du Croisement” (Arch. Néerl. des Sciences ex. et nat., série III. B., tome III, 1917) deze heeft genoemd. Sommige nakomelingen van een syngameon kunnen min of meer tot absoluut steriel zijn. Andere zijn fertiel en ook het al of niet fertiel zijn houdt geen verband met het al of niet be- — hooren der beide oudervorMen tot eenzelfde Linné’sche soort. fier i P- Nevenstaand schema kan dit verduidelijken. 110 Hierin zijn telkens 6 genotypisch gelijke individuën opgenomen, door een gelijk figuurtje aangeduid. Genotype g en h zijn van het- zelfde phaenotype. Binnen elk der beide syngameonten is een pijltje geteekend, dat in I het genotype b, in II het genotype 7 aanwijst, wat beteekent, dat genotype b een paringsgemeenschap vormt met de genotypen a—d en genotype i met de genotypen f—k. Linné’sche Linné’sche soort soort A. B. ie Morphologisch-systematische groepen. elementaire elem. soort a. dés > 4 Ka Zen Vyas Bole LENS HER gen. gen. \ gen. igen. gen.g. gen.h. gen.i. gen.k. j £. d. 1 ef. | zelfde | A I i Phaenotype. ; Evolutie-theoretische : | groepen. \ 5 syngameon I. syngameon Il, Het belangrijke gegeven voor de evolutieleer is dus dat twee vormen, behoorend tot twee verschillende Linné’sche soorten vrucht- bare bastaarden kunnen geven en we weten verder, dat deze bast- aarden soms hoofdzakelijk (of slechts) zichzelf reproduceeren, en in zeer vele gevallen nieuwe constante vormen in verdere generaties kunnen geven, welke Of nieuwe soorten kunnen genoemd worden of beschouwd worden als variéteiten van een der beide ouders. Over de fertiliteit van eenige bastaarden, waarover tot nu veel meeningsverschil heeft bestaan, kan ik mededeeling doen. Het be- treft proeven, door den heer R. Houwink te Meppel in verbinding met Dr. Lorsy in de fokkerij van eerstgenoemde genomen, proeven, welke ik in den laatsten tijd bezig ben verder uit te werken. Ken uitgebreider artikel over de verdere gegevens zal hopelijk aan het einde van dit fokjaar in de ,Archives Néerlandaises des Sciences exactes et naturelles’ kunnen verschijnen. Kruisingen zijn daar uitgevoerd tusschen de wilde hoendersoorten Gallus bankiva en G. sonnerati, tusschen Gallus bankiva en G. fur- catus. Van te voren moge de stand van het vraagstuk der fertili- teit van kruisingen, waarbij wilde hoendersoorten betrokken zijn, worden uiteengezet. In de eerste plaats geef ik in een tabel de 1 111 feiten, welke Darwin in zijn „Animals and Plants under Domesti- cation” geeft en welke tot 1875 reiken: KRUISING Gall. sonnerati- huishoen id. (sonnerati- huishoen)-kriel G. stanleyi- huishoen G. furcatus- huishoen G. bankiva- DOOR | Blyth Dixon en Yarrell id. Mitford Crawfurd mondeling Chineesch kriel | Kpt. Hutton RESULTAAT. 100 kuikens, onderling onvruchtbaar. Gard. Chron. 1851. uit 50 eieren van gepaarde bastaarden 5 a 6 kuikens. eenige zwakke kuikens. een paartje bastaarden gaf geen resultaat. (= bronshoen), onvruchtbaar, echter in Lon- denschen dierentuin wel vruchtbaar. vruchtbaar bij paring der bastaarden onderling. De samenvatting van Darwin: ,,The four known species of Gallus when crossed with each, or when crossed (with the exception of G. bankiva) with domestic fowl, produce infertile hybrids”, is dus niet geheel in overeenstemming met de feiten, die hij zelf geeft. . Dr. Lieweniyn Tuomas van Ceylon deelt in het „Official report of the second national Poultry Conference (Reading, 1907)” de resul- taten van kruising van Gallus stanleyi met het huishoen mede (zie tabel). VROUWELIJK MANNELIJK | RESULTAAT huishoen id. id. huishoen- (huish.-stanley?) id. _ huish.-stanleyi id. id. Gallus stanleyi huish.-stanleyi huishoen- (huish.-stanleyi) ” huish.-stanleyi huishoen stanleyi huish.-stanleyi 30 kuikens. vruchtbaar, gezonde kuikens. heeft geen kuikens voortgebracht. bevruchte eieren. op 96 eieren 11 bevrucht, 2 levende kuikens. Hieruit blijkt ten volle, dat de bastaard wel degelijk vruchtbaar is, al zijn de resultaten uit de paring van dieren der eerste bast- aardgeneratie ook niet schitterend. 8 112 Ten slotte de opgaven van den heer F. E. Braauw in „Een en ander over bastaarden en kleurslagen” („Ardea”, 1917, p. 56 vv.): VROUWELIJK MANNELIJK | RESULTAAT zwart krielhen- sonnerati 4 kuikens, 2 hanen, 2 hennen. netje zwart kriel-son- | zwart kriel-son-| geen resultaat van beide paartjes. nerali nerali id. _ sonnerali geen kuikens, eieren bevrucht. zwart kriethen- |zwart kriel-son-| gezonde kuikens. netje ner ati (zw. kriel-sonn.) | zw. kriel-sonn. id. O zw. kriel Oo zw. kriel Hieruit trekt de heer BLaauw de conclusie, dat zijn ,halfbloed” Sonnerat-huishoenders onder elkaar onvruchtbaar waren. Het mate- riaal der wilde hoenderrassen, dat in de proeven te Meppel is: ge- bruikt, bestond uit de volgende dieren: 1—1 Gallus bankiva (geimporteerd uit Indié). 1—1 Gallus sonnerati (W. J. M. DE Bas, ’s Gravenhage). 1—0 Gallus sonnerati (F. E. BLaauw, ’s Graveland). 1—0 Gallus furcatus (W. J. M. DE Bas, ’s Gravenhage). Verder werden voor de kruisingen gebruikt: Patrijskriel- en zilverpatrijskrielhoenders, benevens een haan brons- hoen van „Artis”. | Hierbij zijn de volgende resultaten verkregen: VROUWELIJK MANNELIJK | RESULTATEN bankiva 201. 3 |sonnerati 195.1) 3 kuikens, 1 haan 2 hennen 198.1—3 id. 201. 2 id. 269.1! 6 kuikens, 2 hanen 2 hennen 270. 1—6 bankiva X son-| bankiva X son-| 3 kuikens, 2 hanen 1 hen 206. 1—3 nerati 198. 2 nerati 198. 1 bankiva 201.2 id. . 198.1} 3 kuikens, 3 hanen 271.1—3 . bankiva X son- | sonnerali 269. 1| 3 kuikens, 3 hennen 269.2—4 . nerati 198. 3 | sonn. X (bank. | (bank. X. sonn.) | X sonn.) 271.2) X bank. 269.3 | 6 kuikens, 3 hanen 3 hennen 288. 1—6 . 113 VROUWELIJK | MANNELIJK RESULTATEN TE En sonn. X (bank. | bank. X sonn.) 13 kuikens, 9 hanen 4 hennen 281.1—13 xX sonn.) 271.1] X bank. 269.2 patrijskr. 191.2 | sonn--bank.198.1| 5 kuikens, 2 hanen 3 hennen 272. 1—5 patrijskr. X sonn.| patrijskr. X sor«.) 1 kuiken. bank. 271.3 | bank. 271.2 patrijskr. 191.4 | bankiva 201.1 8 kuikens, 3 hanen 3-hennen 193. 2—9 zilverpatrijskr. ids, 201.2 eenige kuikens (van deze beide proeven 192. | niet verder gefokt). bankiva 201.2 | furcatus 196.1 3 kuikens, 2 hanen 1 hen 196.2—4 id. 201.2 | furcatus-bank. 8 kuikens, 4 hanen 4 hennen 211.7—14 196. 2 patrijskr. 191.2 id. 196.2) 3 kuikens. zilverpatrijskr. | bronshoen 263.1) 18 kuikens, 7 hanen 11 hennen 194. 1—18 192. | bronshoen-zilv.- | bronsh. zilver- | 1 kuiken. patr. 194.9 patr. 194.8 id. 194.3 id. 194.2! 4 kuikens, 2 hanen 2 hennen. Uit de tabel blijkt, dat de vruchtbaarheid van wilde hoender- rassen onderling en met tamme krielkippen en van bastaarden van wilde soorten met tamme krielkippen boven verwachting groot is. Wel is waar is het aantal kuikens niet groot, maar het aantal gevallen van vruchtbaarheid voldoende. Voor den bastaard bankiva-sonnerati is dit in ruime mate aange- toond — van de kruising bankiva-furcatus hebben we helaas slechts een haan — terwijl ’t onmogelijk was furcatus-materiaal te ver- krijgen wegens transport-moeilijkheden. Deze haan was evenwel vruchtbaar met bankiva en met patrijskriel. Het bronshoen, dat gehouden wordt voor een spontanen bastaard van den furcatus-haan met een kampongkip, is vruchtbaar met de zilverpatrijskriel. Verder zie men de tabel. Aan de algeheele vruchtbaarheid al dezer dieren onderling kan bij het aantal gecontroleerde gevallen haast niet getwijfeld worden; de feiten bewijzen eenvoudig, dat functioneerbare gameten worden gevormd, zoodat men vrij stellig nakomelingschap verwachten kan, wanneer de dieren neiging hebben met elkaar te paren. De feiten, die hier gegeven worden zijn trouwens, zonder op ver- dere mogelijkheden of waarschijnlijkheden acht te geven, belangrijk 114 genoeg. Ze bewijzen, dat levenskrachtige dieren ontstaan zijn, waar- aan meer dan één Linné’sche soort een erfelijk deel heeft geschonken; ze bewijzen tevens, dat deze dieren functioneerende gameten vor- men. Wat uit deze vruchtbare bastaarden zal resulteeren, zullen voortgezette kruisingsproeven moeten leeren. Zeker verwachten wij - constante vormen er uit te fokken en daarmee opnieuw te bewijzen, dat het niet absurd is aan te nemen, dat aan een nieuwe soort meer dan één Linné’sche soort ten grondslag ligt, hoezeer ook uiterst velen Lamarckistisch, Darwinistisch of mutationistisch evolutie langs anderen weg zoeken en een nieuwe soort uit één oudere soort achten te ontstaan. Of werkelijk bereikt zal worden, dat ook maar eenig licht over de afkomst onzer huishoenders zal worden ge- worpen is een moeilijk te beantwoorden vraag. Het toeval, dat ons onze weinige proefdieren verschafte, zal daar misschien grootendeels verantwoordelijk voor zijn. De natuur werkt tegelijkertijd, door vele ceuwen heen met een onnoemelijk uitgebreider materiaal, met meerdere genotypisch verschillende rassen van elk der wilde hoen- dersoorten. De mensch heeft misschien duizenden jaren gewerkt om al de typen zijner nut- en sierhoenders uit de wilde vormen naar voren te brengen. Of het — doelbewust — in een menschen- leeftijd mogelijk is een onderdeel van dit ontzaglijk werk te her- halen, of een resultaat te bereiken, dat daaraan ongeveer parallel ligt, is evenzeer een open vraag. Maar mij lijkt het op dit cos blik, met onze kennis, de aangewezen weg. Meppel, 28 Januari 1918. 115 TN, Ornithologische waarnemingen op het eiland Rozenburg, loopende van 17 October 1916—12 April 1917. DOOR P. W. VAN HOUTEN. 1916. 17 Oct. Ganzen in zeer groote troepen op de slikken van de Maas- vlakte (Krim); hoofdzakelijk Grauwe Ganzen (Anser anser). Ook kleinere, waarschijnlijk jonge Kolganzen (Anser albi- frons); zij missen echter de kol; geschoten exemplaren ervan wogen circa 6 pond, van eerstgenoemde soort on- geveer 7'/, à 8 pond. 19 , De eerste Bonte Kraaien (Corvus cornix) alhier, ook enkele | Roeken (Corvus frugilegus). » Vlaamsche Gaaien (Garrulus glandarius) trekken over het eiland, richting Maassluis—Oostvoorne, in troepen van 30-40 stuks; vliegen zeer verspreid. PimpelmeeZen (Parus coeruleus) en Koolmeezen (Parus major) vertoonen zich in troepjes van circa 10 stuks. Groote troepen Kieviten (Va- nellus vanellus) trekken over, veelal in gezelschap van Goudplevieren (Charadrius apricarius). Veel Gorzen op het land, hoofdzakelijk Geelgorzen (Æmberiza citrinella). Ook kleine vogels trekken hoog over, aan de vlucht te zien, Vinken (Fringilla coelebs). 24 +. In het bosch rondom de eendenkooi veel Pimpel- en Kool- meezen, ook enkele Goudhaantjes (Regulus regulus); ik kan niet met zekerheid zeggen of zich onder hen geen Vuurgoudhaantje bevond; een exemplaar kwam mij bij- zonder donker gekleurd voor wat de kopteekening betreft. Langs slooten en kreken veel Watersnippen (Gallinago gallinago), waaronder ook Bokjes (Gallinago gallinula). In het Kanaal door Rozenburg zit tusschen de Wintertalin- gen (Nettion crecca) een 20-tal Kluiten (Recurvirostra avosetta). „ Een Slechtvalk (Falco peregrinus), oud exemplaar, vliegt, steeds heel laag, boven onzen polder. 25 27 Oct, 14; og 16 2l „ 0, 116 Groote troepen -Leeuweriken (Alauda arvensis), waaronder enkele -Kuifleeuweriken (Galerida cristata). - Groote troepen Roeken trekken over het land, waaronder ook veel Bonte Kraaien. Wij zijn aan het tarwe-zaaien, zoodat de vogels voortdurend op het land zitten, de kor- rels zoekende. . Op de Maasvlakte ziet men nog vrij veel Bergeenden (Tadorna tadorna). ’s Morgens circa 8 uur vlogen 5 Wilde Zwanen (Cygnus cygnus) over ons heen, komende uit de richting van Delft; zij streken neer op de Maasvlakte tegenover Oostvoorne. Prachtig weer heden. Buitengewoon groote troepen Kie- viten en Goudplevieren op het land; telkens vliegen Zi op om eenige honderd meters verder weer neer te strij- ken. Over het algemeen zag men veel kleine vogels trek- ken; zij vlogen te hoog voor onderscheiding. De Ganzen zijn ook erg roerig. fi ’s Namiddags een groote Lijster-trek, vermoedelijk Koper- wieken (Turdus iliacus); zij vliegen tamelijk hoog. Nog steeds ziet men veel Kieviten en Goudplevieren op het land; ook veel Geelgorzen. Ter hoogte van het Kanaal door Rozenburg een 4-tal Roodborsttapuiten (Pratincola rubicola). Deze vogeltjes wa-. ren in het geheel niet schuw en tot circa 5 a 6 meter gemakkelijk te naderen, zoodat ik ze nauwkeurig kon waarnemen. Voor het eerst zag ik die soort hier. Behalve de Grauwe Ganzen een koppeltje Rietganzen (Anser fa- balis). Het koude weer, iets vriezend, brengt een geregel- den trek van verschillende kleine vogel- en Lijstersoorten mede. Alle vliegen echter zeer hoog, zoodat soort-bepaling uitgesloten is. Over het algemeen ziet men geen groote vogeltroepen meer. Kieviten en Goudplevieren zijn meest vertrokken. Pimpel- en Koolmeezen vertoonen zich drukker. Nog altijd veel Geelgorzen, Leeuweriken en enkele Graspiepers (Anthus pratensis). Veel Rietganzen grazen op de weilanden. Het komt mij voor dat de Grauwe Ganzen meest vertrokken zijn. Men ziet er. niet zooveel meer als verleden week; de Ganzen, die nu naar binnen komen, zijn meest Rietganzen. Op 1 20 Jan. 22-28 „ 117 den Nieuwen Waterweg zwom een Parelduiker (Colymbus arcticus) dicht langs den oever; de mooie kleuren waren goed te onderscheiden, waarschijnlijk een oud G. De Grauwe Ganzen zijn meest vertrokken. Men ziet hoofd- zakelijk Rietganzen. Heden zag ik weer vrij veel Kieviten en Goudplevieren op den trek, alsmede Gorzen, hoofdza- kelijk Geelgorzen. Er vliegen nog eenige Roeken over; na dien tijd nam ik deze soort niet meer waar. Spreeuwen (Sturnus vulgaris) nog vrij veel aanwezig. Steeds vliegt hier nog een 5-tal Bruine Kuikendieven (Circus aeruginosus) rond. Eenige IJsvogels (Alcedo ispida) zitten geregeld bij mijn huis, bo- ven een rietsloot. Op de graslanden ziet men veel Wa- terhoentjes (Gallinula chloropus). Roodborstjes (Hrithacus rubecula) ziet men over het algemeen zeer veel, ook Pim- pelmeezen en enkele Piepers. De Roodborsttapuiten zijn er nog steeds. Voortdurend veel Talingen in het Kanaal door Rozenburg. Op den Waterweg ziet men schooltjes Duikeenden, hoofd- zakelijk Kuifeenden (Fuligula fuligula); ook enkele Bril- eenden (Clangula clangula). Het weer is over het algemeen regenachtig en tamelijk zacht. Over het algemeen ziet men nog veel Ganzen, hoofd- zakelijk Rietganzen. Kieviten, Goudplevieren, Kool- en Pim- pelmeezen, Lijsters, hoofdzakelijk Koperwieken, nog enkele troepjes Leeuweriken, en ook af en toe Vinken op den trek. Geelgorzen komen nog voor. Wij zijn nu druk aan het riet-snijden, zoodat de schuilplaatsen voor de water- vogels belangrijk verminderen; eenige malen zag ik twee Roerdompen (Botaurus stellaris), die, naar ik vermoed, wel het geheele jaar bij ons huizen. Een enkelen keer zag ik die vogels ook in den afgeloopen zomer. Het weer wordt kouder, het gaat vriezen. Kieviten en Goudplevieren zijn verdwenen; thans ziet men steeds groo- tere troepen Rietganzen uit het Noorden komen. Door de heerschende vorst raken de slikken vol drijfijs; wij vangen massa’s Wilde Eenden (Anas boschas) in de eendenkooi, afkomstig uit het hooge Noorden, z.g. ,,bo- venbout.” Wintertalingen zijn geheel verdwenen. Meer- 31 Jan. 118 koeten (Fulica atra) vertoonen zich in troepen van 30-40 stuks, ook binnen onze polders. Onder de Ganzen komen weer enkele Grauwe Ganzen voor. Waterhoentjes zien wij ook heel veel; zij hebben het hard te verantwoorden, en zijn vrij mak. In de eendenkooi vertoeven heel wat Rei- gers (Ardea cinerea). Enkele Leeuweriken zitten nog op de graslanden, ook enkele Piepers; verder ziet men veel Rood- borstjes; af en toe ook Pimpelmeezen. Op 26 Januari vond - ik overal doode vogels, o. a. enkele Wilde Eenden, Meer- koeten, Waterhoentjes en een paar Koperwieken. Op den Waterweg zitten thans schooltjes van allerhande Duikers, als Nonnetjes (Mergus albellus), Brileenden en Kuifeenden. Op den strekdam van het Kanaal door Rozenburg eenige Schollevaars (Phalacrocorax carbo),.Mantelmeeuwen (Larus marinus), Zilvermeeuwen (Larus argentatus) en Kokmeeu- wen (Larus ridibundus). Op 22 Januari werd hier een jonge Parelduiker, in een rietsloot op het ijs zittende, ge- schoten. 25 Januari vloog een 4-tal Groote Zaagbekken (Merganser merganser) laag over ons heen. Bij rietstruiken zag ik een Waterral (Rallus aquaticus), die zich snel uit de voeten maakte. Spreeuwen ziet men weer wat meer dan normaal. Van Pijlstaarten (Dafila acuta) of Smienten (Mareca penelope) ziet men sedert de ingevallen vorst niets meer. 25 Januari joegen wij op de slikken veel Eenden op, Waaronder nog enkele Bergeenden. De Ganzen trekken ’s morgens tusschen 8-9 uur naar het Noorden en komen 's middags tusschen 4-5 uur weer terug; zij gaan dan waarschijnlijk naar de Maas- en zeeoevers; op de slikken is voor hen geen plaats, alles zit vol ijsschotsen. Enkele exemplaren, die wij schoten, waren reeds vrij mager, _ evenals de gevangen Eenden uit de eendenkooi. De ge- heele vogelwereld lijdt gebrek. Nog steeds zit hier een 4-tal Roodborsttapuiten. Sedert eenige dagen heb ik de Roodborsttapuiten niet meer gezien en veronderstel ik dat zij of vertrokken, of ge- storven zijn. Hoewel de vorst aanhoudt, vangen wij weinig Eenden meer; een groot aantal vertrok waarschijnlijk meer zuidwaarts. Heden vond ik een dooden IJsvogel en een dito Reiger. Febr. De steeds aanhoudende en vrij strenge vorst is hier zeer 4 € a 2 +19 schadelijk voor de vogelwereld. Overal worden doode vogels gevonden. Van de Lijstersoorten ziet men, behalve de Zwarte Lijster (Turdus merula), nog enkele Koperwieken. Dagelijks vinden wij van laatstgenoemde soort doode exem- plaren, evenals doode Spreeuwen; op de slikken en langs slootkanten doode Wilde Eenden. 8 Febr. In de eendenkooi vonden wij 8 doode Reigers, in een 12 15 16 18 20 21 rietkreek een dooden Roerdomp. Over het algemeen zijn hier nog massa’s Ganzen, hoofdzakelijk Rietganzen. Ge- schoten exemplaren waren meest erg vermagerd. Aan de dijken zitten veel Meerkoeten, van welke soort dagelijks -doode voorwerpen gevonden worden. Nabij den strekdam van het Kanaal door Rozenburg aan de Nieuwe Maas lag een doode Bruine Kuikendief, erg vermagerd, waarschijnlijk ook door gebrek gestorven. Tusschen het riet van een binnenkreek lag wederom een doode Roerdomp; later op den dag zagen wij een Roer- domp voor ons opvliegen. ’s Middags om circa 3 uur zat een groote troep Spreeu- wen, 300-400 stuks, bij ons in de boomen, waarschijnlijk op den trek zijnde. Aan de oevers van het afgedamde scheur vlogen twee Reigers op, zoodat er hier misschien toch nog enkele den winter overleefd hebben. Naar het mij voorkomt, blijft het aantal terugkeerende Spreeuwen toenemen. De vorst is afgenomen; heden dooit het vrij sterk. Er komt meer leven onder de vogels. Kieviten komen uit het Zuiden terug. Het weer is tame- lijk mooi en zacht. Kenige Leeuweriken zingen. Op den Waterweg zitten allerhande Duikeenden, waaronder veel Nonnetjes. Voor het eerst zag ik hier binnen onze zeedijken Rot- ganzen (Branta bernicla) op een weiland zitten, 30-40 stuks. Zij zijn lang niet zoo schuw als andere soorten. Van de kleinere vogelsoorten ziet men er op het oogenblik weinig, slechts enkele Pimpelmeezen en eenige Vinken. Gedurende de vorst werden veel Eenden gevangen; de meeste waren echter erg vermagerd; onder hen bevonden zich enkele Kuifeenden en eenige Tafeleenden (Aythia ferina). Overal neemt het ijs flink af, waardoor het voor 1 Mrt. 20 23 99 120 de watervogels weer mogelijk wordt voedsel te bekomen. Goudplevieren en Kieviten zitten in vrij groote troepen op de weilanden. De Ganzen, die thans overvliegen en bij ons op de slikken zitten, zijn meest Grauwe Ganzen. De - Rietgans is hier niet meer te zien. é Eenige Wulpen (Numenius arquata) zitten in het Kanaal door Rozenburg. Ook zijn er weer Talingen en eenige Bergeenden aangekomen. Wij zien meer Wulpen. De Koperwieken trekken weer. Nog steeds zitten er Rotganzen, circa 30 stuks, op onze binnenweilanden. De vogels zijn gemakkelijk te naderen. Heden zien wij veel Gorzen vliegen, hoofdzakelijk Grauwe Gorzen (Emberiza calandra); ook enkele Geelgorzen. Hier | en daar enkele Reigers. De meeste Ganzen zijn nu vertrokken; op de slikken ziet men nog enkele Grauwe Ganzen. Weinig leven in de vogelwereld. Over ons heen vliegen eenige Tureluurs (Totanus totanus). Kleine vogels vertoonen zich bijna niet. In het hout van de eendenkooi Pimpelmeezen. Heden weer eenige Scholle- vaars op den Waterweg. Over het algemeen is het weer in Maart 1917 vriezend of erg guur geweest, en zag men bijzonder weinig trek- vogels. In het Kanaal door Rozenburg 3 Lepelaars (Platalea leuco- rodia), eenige Grutto’s (Limosa limosa) en 5 Slobeenden (Spatula clypeata), waaronder 3 dd. De eerste Boerenzwaluw (Hirundo rustica) gezien. (Wordt vervolgd.) 121 Karakteristiek voor het nest van Z/urdus viscivorus L. DOOR J. L. F. DE MEYERE. De Groote lijster, vöör een tien- à twintigtal jaren, op sommige plaatsen in de duinstreek, reeds niet zelden broedende, heeft zich, de laatste jaren, ook in het overig deel van ons land, waar ze voor- dien slechts sporadisch als broedvogel werd aangetroffen, meer en meer ingeburgerd. Nu ik zijn’ zang duidelijk weet te onderscheiden, hoor ik hem ieder jaar meer en ook het vinden van een nest van — viscivorus, is thans niet zöö’n groote zeldzaamheid meer in Gelder- land, als voorheen het geval was. _ Vier maal in mijn leven heb ik nu een nest met eieren of jon- _ gen van de Groote lijster gevonden (ook eenmaal een nest, waarin _ zich nog een tweetal beschadigde doppen bevonden, wier inhoud bliikkbaar door een gaai was genuttigd), en waar deze nesten, alle vijf, eene eigenaardigheid gemeen hadden, die men bij merula te _ vergeefs zoekt '), acht ik het niet onwaarschijnlijk, dat ze kenmer- kend is voor de soort. Ik bedoel het volgende. De Groote lijster heeft de gewoonte sten- gels van heidekruid, of in streken waar dit niet mocht voorkomen, eenige dorre rijsjes van berk of larix, door en rond haar nest te vlechten, meer speciaal door den rand van het nest. Ik had dit bij de vondst van mijn eerste viscivorus-nest al waargenomen en heb nu reeds twee maal, ten gevolge dezer eigenaardigheid, een aan- vankelijk nog ledig viscivorus-nest onmiddellijk als zoodanig herkend, gelijk later de broedend waargenomen vogel of de eieren mij zouden bewijzen. Die heistengels of dorre takjes steken meestal gedeeltelijk boven of buiten den nestrand uit en geven het nest een eenigszins slordig voorkomen. 1) THIJSsE, wiens nauwkeurig waarnemen ik anders op zijn juiste waarde weet te schatten, zal mij ten goede houden, zoo ik zijn uitspraak: »Het nest (van de Groote lijster) lijkt volmaakt op dat van de merel” (»Het intieme - leven der Vogels”, pag. 199), niet kan deelen. 122 Ik heb een viscivorus-nest voor mij liggen, in het laatst van Maart ‘18 in deze streek gevonden, en een der takjes (van een larix) steekt niet minder dan 33 c.M. buiten den nestrand uit, terwijl het toch zoo stevig aan het nest zelve is bevestigd, dat ik dit gemakkelijk er aan kan opbeuren, zonder de kans te loopen, het takje eruit — te trekken. Toen ik deze steeds weerkeerende bijzonderheid van het Groote lijsternest, dat overigens zich in niets van een merelnest onder- scheidt, had vastgesteld, interesseerde het mij te weten of er ook in de litteratuur iets over te vinden was. Ik behoefde niet lang te zoeken; ik sloeg NAUMANN op en las daar (I, pag. 230): ,Das Nest hat zur ersten Grundlage und in seinem Ausseren zarte dürre Reiserchen und Stengel von Heidekraut, mit un- termengten Flechten und Baummoos; dann folgt gewöhnlich Erd- moos, mit noch anhängender Erde, endlich zarte Wurzeln oder feine Zweige von Heide, Heidelbeeren: und dergleichen, wovon beson- ders der obere Rand geflochten ist, und das Innere ist mit trockenen Grasblättern, Hälmchen und Rispen ausgelegt” '). Men ziet, dat mijne ervaring vrijwel overeenstemt met wat bij | NAUMANN voorkomt; van een ondergrond van dunne, dorre takjes heb ik evenwel nooit veel kunnen merken. Waar de Groote lijster in de laatste jaren zich steeds meer in . ons land schijnt te verbreiden, meende ik op de eigenaardigheid, die ik boven vermeldde, nog wel de aandacht te mogen vestigen. Zij kan van waarde zijn bij de determinatie van het viscivorus- nest en is, daar de Groote lijster, tol voor kort, niet direct tot onze meer gewone broedvogels gerekend mocht worden, wellicht niet 7060 algemeen bekend, als anders wel het geval zou zijn. Ede, 29 Juni 1918. 1) Spatiéering van mij. ] 123 Verslag van de wetenschappelijke vergadering, gehouden in het Administratiegebouw der Diergaarde te Rotterdam, op Zondag 17 Maart 1918. Aanwezig zijn: Dr. J. Bürrixorer, Voorzitter, Mevr. Wiaman- Hupxes, Mevr. van DER Burc-van Nes, Mej. C. R. BAKKkER en de Heeren G. J. van Oorpt, J. VIJVERBERG, A. B. WIGMAN, TJEERD “DE VRIES GZN., J. VELLINGA, Jhr. E. DE STURLER, W. A. M. JANSSEN, C. Sroix, Dr. E. D. van Oort, A. A. van PELT LECHNER, P. VAN DER Burg, P. Lens, J. H. JURRIAANSE, Mr. C. H. THIEBOUT, A. BAKKER, W. Pu. J. HELLEBREKERS, J. STOFFEL, Dr. L. PH. pp Bussy, Jhr. H. A. GRASWINCKEL, P. L. STEENHUIZEN, G. POoLvLIET, A. M. L. Rünke, F. K. Baron van Depem, J. H. SmiDT van GELDER, P. J. van HOUTEN, Dr. L. F. pe Beaurort en Prof. Dr. J. F. van BEMMELEN. Afwezig met kennisgeving zijn de Heeren: Prof. Dr. J. RITZEMA Bos, Jac. P. Tuıssse, J. L. F. DE MEYERE, Dr. C. KERBERT, W. H. DE BEAUFORT en Prof. Dr. A. E. H. Swarn. De Heer Swazn heeft verzocht den aanwezigen ter vergadering te vragen of het hen is opgevallen, dat er dit jaar zoo weinig Koperwieken (Turdus iliacus) zijn geweest. Terwijl er jaar in jaar uit vele tientallen dezer vogels in het Vondelpark te Amsterdam plegen te zijn, zag hij er dit jaar slechts enkele. De Heer van Houten deelt mede, dat hij in de laatste weken groote vluchten op „Arentsburgh” te Voorburg heeft waargenomen. De Heer STEENHUIZEN heeft dezen winter slechts een paar stuks in den tuin van „Artis” gezien. De Heer VELLINGA heeft — in tegenstelling met andere jaren — dit jaar geen Koperwieken in de parken te Rotterdam gezien. De Heer HELLEBREKERS heeft er aldaar een paar weken geleden een enkele gezien. De Heer VIJvVERBERG deelt mede dat er dit jaar op Schouwen minder dan in andere jaren zijn. Ook de Heer van DEDEM nam er in de omstreken van Heino minder waar dan gewoonlijk. De Heer JURRIAANSE heeft in Rotterdamsche tuinen ook minder exemplaren dan in andere jaren waargenomen. 124 In verband hiermede stelt de Heer van Oorr de vraag of de lijstervangst in Gaasterland 1 October geopend is geweest? } De Heer TszERD DE Vries beantwoordt deze vraag bevestigend, maar zegt, dat de vangst weinig heeft opgebracht. De Heer van Oornr deelt vervolgens omtrent zijne waarnemingen van Kluiten (Recurvirostra avosetta) in Zeeland gedurende den winter « nog mede, dat hij op 8 December een vlucht van 50 stuks op den Sloedam zag; voorts op 22 December en op 20 Januari 4 stuks. De Heer van Oorr deelt mede, dat op 28 Februari een uitge- kleurd @ van den Gekuifden Aalscholver (Phalacrocorax graculus) aan den zeedijk te Helder is gevangen. Op 2 Januari werd een oJ van den Burgemeester (Larus glaucus) op Texel bemachtigd. Een volwassen exemplaar dezer soort werd op 11 Januari op hetzelfde eiland buitgemaakt, terwijl de vleugels van een exemplaar dezer soort gevonden werden op het strand te Noordwijk. De Heer van PELT LECHNER brengt het artikel van H. STADLER, getiteld „Uebende Buchfinken” (Journ. f. Orn. 1917, pp. 465—67) ter sprake, waarover eenige gedachtenwisseling plaats grijpt. De Heer vAN DER Bure vraagt of het weispel en het vangen van Kwartels (Coturnix coturnix) gedurende de zomermaanden geen nadeel voor den stand van deze vogels kan veroorzaken. Spreker vraagt dit vooral met het oog op den zich ontwikkelenden stand van Kwartels bij Alblasserdam. Door verschillende leden wordt spreker dienaangaande gerustgesteld. De Heer THıEBouUT meldt de terugkomst van den Ooievaar (Ciconia ciconia) te Zwolle op 16 Maart. | Mevr. vAN DER BURG deelt hierop mede, dat te Sliedrecht op 11 Maart één exemplaar was teruggekeerd. De Heer BAKKER deelt mede, dat een verlaten Ooievaarsnest weer bewoond werd nadat er iepentakken in gebracht waren. De Heer Lets deelt nog het een en ander omtrent zijne erva- ringen met Ooievaarsnesten mede. De Heer van OorDT wijst op het merkwaardige, dat de Ooievaar als broedvogel op Walcheren schijnt te ontbreken, evenals dit ook het geval schijnt te zijn met de Tjiftjaf (Phylloscopus collybita). De Heer TyEERD DE Vries deelt — naar aanleiding van een op- merking van den Heer VIVERBERG „dat hij de Tjiftjaf ook nimmer broedende op Schouwen had aangetroffen” — mede op 22 Mei 1916 op den Slotwal te Haamstede, een nest met 6 eieren van die Vogel- soort te hebben gevonden. Ze À Le | | | 3 125 De Heer van BENMELEN deelt zijn plan mede, zijn studie van het kleurpatroon der dieren, tot nu toe tot dat van vlinders beperkt, ook op dat bij vogels te richten. Hij brengt daarmede hulde aan de nagedachtenis van den Heer Krurmet, die bij zijne onderzoekingen naar het kleurpatroon der vogels zooveel belang- - wekkends aan het licht bracht. Spreker roept de hulp der leden in, door hem materiaal te verschaffen. Bepaalde soorten worden voor het oogenblik nog niet verlangd, maar alle zendingen aan het Zoölogisch Laboratorium te Groningen zullen dankbaar aanvaard worden. De Heer van Oort noodigt den Heer vAN BEMMELEN uit van het omvangrijk studiemateriaal in het Rijks Museum van Natuurlijke Historie te Leiden gebruik te maken. Na de pauze laat de Heer pe Bussy eenige boekjes over de musea in Amerika rondgaan, uit welk land spreker kort geleden is terug- gekeerd. De Heer RünkE deelt mede op 13 Januari een Zwarte Specht (Picus martius) te Apeldoorn te hebben waargenomen. De Heer pE BEAUFoRT deelt mede op 10 Maart twee exemplaren dezer soort te Eerbeek gezien te hebben. De Heer LELs vestigt de opmerkzaamheid op de theorie der ge- meenschapsziel bij dieren, waardoor raadselachtige verschijnselen, - zooals b.v. het gelijktijdig zwenken van alle spreeuwen uit een grooten koppel, verklaard kunnen worden. Nadat besloten is de Jaarvergadering te Groningen te houden, wordt de vergadering met een woord van dank voor de groote opkomst, gesloten. 126 Verzoek van het ,,Nederlandsch Ornithologisch Onderzoekings- Hi Station” te Heumen. Het ,,Nederlandsch Ornithologisch Onderzoekings-Station” te Heumen (bij Nijmegen) zal het op hoogen prijs stellen den inhoud der krop- pen van in het aanstaande jachtseizoen geschoten Korhoenders en Patrijzen te mogen ontvangen. Zéér gewenscht is het den krop-inhoud in papier te verpakken, onder bijvoeging van juiste opgave van vindplaats en datum, en wel van elk voorwerp afzonderlijk, met vermelding van welk der beide bovengenoemde vogelsoorten de inhoud afkomstig is. Ver- zendingskosten zullen, desgewenscht, gaarne worden vergoed. Heumen, 9 Juli 1918. Korte Mededeelingen. Kleine Zwaan (Cygnus bewickii). — Op 25 October 1917 ontving ik van een poelier een Kleine Zwaan, lengte 116 c.M., vleugel 461 c.M. (G. Bosc, Leeuwarden, 13 Januari 1918). Witoogeend (Aythia nyroca). — In het begin van October 1917 ontving ik van een poelier alhier 2 Witoogeenden, jong o& en ©. (G. Bosco, Leeuwarden, 13 Januari 1918). Wespendief (Pernis apivorus). — Op 11 September 1917 ontving ik een Wespendief, jong æ, dat zich gedurende de zomermaanden bij Oudkerk (Fr.) had opgehouden. De krop bevatte wespen en wespenlarven. (G. BoscH, Leeuwarden, 13 Januari 1918). Nog een broedplaats van Raven (Corvus corax L.). — Het jaar 1918 is voor de Raven niet gunstig geweest. Het paar te Zwolle had zijn oude nest weer betrokken en had naar de uiterlijke kentee- kenen ook weer eieren, doch het broedsel is — op welke wijze is mij onbekend — verstoord geworden. 2 127 De nestplaats in Drenthe *heb ik, met het oog op de bescher- ming, in het vroege voorjaar tweemaal bezocht en een boer in de nabijheid bereid gevonden mede te werken tot beveiliging van het nest. Gemaakt in een gemakkelijk te beklimmen boom (den), is het nest, evenals het vorig jaar, eerst van zijn vier eieren beroofd en later door anderen geheel uit den boom gerukt. In samenwerking met de „Nederlandsche Vereeniging tot be- scherming van Vogels”, is het mij gelukt de medewerking van den eigenaar yan het bosch te verkrijgen en wil ik hopen dat het volgende jaar betere resultaten zullen worden bereikt. Een groote voldoening was het mij te ontdekken dat er nog een derde paar Raven, sedert vele jaren op dezelfde plaats broedend, in een andere provincie voorkomt. Zij zijn steeds beschermd ge- weest en de meeste broedsels zijn in de laatste jaren uitgevlogen. Ook voor dit paar is echter 1918 noodlottig geweest. Een militaire bezetting heeft achter de nestplaats loopgraven gemaakt en ik schrijf het daaraan toe dat er van broeden niets is gekomen. Wel hebben de vogels yermoedelijk door de nabijheid der soldaten hun nest verplaatst, doch ik heb bij een bezoek aan de plaats niet kunnen constateeren of vermoeden dat er eieren of jongen waren. Ook dit nest was in den top van een den gebouwd, in afwijking - van dat te Zwolle, dat in de vork van een zwaren iep is gemaakt. (Mr. ©. H. TureBour, Zwolle, Juni 1918). Nieuwe broedplaats van de Kluit /Recwrvirostra avosetta L.). — Den 19den Juni, tegen donker worden, trof ik nabij een nat, zilt weiland, dicht bij Middelburg, een twaaltal Kluiten aan, die door hun bewegingen verrieden, dat er nesten of jongen in de buurt moesten zijn. Inderdaad gelukte het mij den volgenden ochtend een nest met vier eieren te vinden, waardoor dus het broeden van de Kluit op Walcheren vastgesteld werd. Daar ik weinig tijd ter be- schikking had, was het mij niet mogelijk nog verder te zoeken. Uit het aantal oude vogels meen ik echter te moeten besluiten, dat de kolonie bestond uit een zestal paren. De broedplaats komt geheel overeen met de zilte weilanden van Schouwen, waarop z00 buitengewoon veel Kluiten een goede nestgelegenheid vinden. Verder vernam ik, dat nog meer Kluiten ’szomers regelmatig worden waargenomen in de weilanden om Middelburg. Of ze hier echter broeden, zal ik het volgende jaar moeten uitmaken: dit jaar ontbrak mij de gelegenheid hiertoe. 9 =o} Oe ROME 128 Aan den Hoek van Holland waren»enkele Kluiten dit jaar laat: = op 6 Juli vond ik nog drie nesten met respectievelijk een, twee en drie eieren. De mogelijkheid bestaat dat hoog water vele broed- sels heeft doen omkomen, maar waarschijnlijker acht ik het, dat. de mensch hiervan de schuld draagt: tot 15 Juni worden tegen- — woordig alle Sterntjes-eieren aan den Hoek geraapt en natuurlijk — worden Kluiten-eieren hierbij niet gespaard. (G. J. van rn Bilt- hoven, Augustus 1918). Ys ARDEA Tijdschritt der Nederlandsche Ormthologische Vereeniging Jaargang VII. December 1918. Aflevering 4. | | Ornithologische waarnemingen in Nederland MEDEGEDEELD DOOR Dr. E. D. VAN OORT. De waarnemingen, die hierachter vermeld worden, vallen in het tijdperk van 1 December 1917 tot heden. Onder deze zal men er een aantreffen van een vorm, die nieuw is voor onze fauna, nl. Puffinus puffinus yelkouan (Acerbi). Van enkele tot de meer zeld- zame soorten voor ons land behoorende vogels werden voorwerpen bemachtigd of werd het broeden geconstateerd. Opmerkelijk is het groote aantal eendenbastaarden dat te vermelden valt. De mij het belangrijkst voorkomende waarnemingen laat ik hier volgen en be- tuig allen, die mij mededeeling deden van hunne vondsten, ook hun wier berichten ik hier niet vermeld, nogmaals mijn dank. Podiceps nigricollis Brehm — Geoorde fuut. Begin Juni 1.1. liet de Heer van Petr LECHNER mij inzage nemen van twee brieven, een van den Heer G. A. W. VAN OVERBEEK DE Meyer te Utrecht en een van den Heer G. J. van Oorpt, uit welke stukken bleek, dat de geoorde fuut door deze Heeren broedend waargenomen was te Maarsbergen (U.) en te Ankeveen (N.H.). De Heer van OVERBEEK DE Meyer vond bij Maarsbergen op 26 Mei LI. 2 nesten van deze soort, het eene met 3, het andere met 4 eieren, 9° 130 beide al bebroed. Een paar dagen later bezocht de Heer van OvER- BEEK DE MEYER, thans in gezelschap van den Heer vAN OorpT en tevens van den Heer T. VAN SCHILFGAARDE, nogmaals de plek en konden zij zich van de juistheid der waarneming overtuigen. Den 31sten Mei constateerden de beide laatstgenoemden het broeden van de geoorde fuut bij Ankeveen. De Heer G. J. van OorDT was zoo vriendelijk mij het volgende relaas van zijne bevindingen te zenden: ,Den 29sten Mei zag de Heer VAN OVERBEEK DE MEYER op de plassen bij Maarsbergen eenige exemplaren van de geoorde fuut en had het geluk twee nesten te vinden, een met vier eieren, waarvan hij er één voor zijne collectie uitnam en een ander opzond aan den Heer van PELT LECHNER, en een nest met drie eieren. Dadelijk toen hij het aan den Heer van SCHILFGAARDE en mij vertelde, besloten wij er met ons drieén heen te gaan. Op 29 Mei was het nest, waarin 3 eieren geweest waren, uitgekomen, de stukjes eischaal vonden wij er nog in, het andere nest was nog als eenige dagen te voren. Ik zelf zag drie oude vo- gels, waarvan er een waarschijnlijk behoorde bij het pas uitgekomen nest, en twee, die bij het andere nest thuishoorden. Volgens zeggen — van den jachtopziener aan den Heer vAN OVERBEEK DE MEYER broedden de „kleine duikertjes” er reeds eenige jaren. De oude vogels waren goed zichtbaar en beslist geoorde futen. Bij Anke- veen constateerden wij op 31 Mei het voorkomen van de geoorde fuut. De jachtopziener daar had er eens 14 bij elkaar gezien, wij zelf, de Heer vAN SCHILFGAARDE en ondergeteekende, zagen er 6 vlak bij elkaar. De vogels waren zeer mak. Op nog geen 25 m. konden wij een ouden vogel met een prismakijker prachtig bekij- ken, zoodat vergissing uitgesloten is. De Heer STEENHUYZEN had den vorigen dag voor Artis eenige exemplaren verzameld, ook een nest met eieren. Jammer echter is dat de vogels in den Ankeveen- schen polder niet beschermd worden. De jachtopziener toch vertelde later aan den Heer van OVERBEEK DE Meyer dat hij 80 (zegge tachtig) van „die kleine eitjes” had verzameld.” Volgens een bericht van den Heer Ep. BLaAuw te Nijmegen heeft de geoorde fuut ook dit jaar weder gebroed in de vennen tusschen Hatert en Overasselt gelegen, alwaar de soort ook verleden jaar broedde. Voor de collectie van het Museum ontving ik een © in winter: kleed, dat 3 November LI. tegen den vuurtoren te Imuiden dood- gevlogen was. 131 | Het heeft allen schijn, dat de geoorde fuut plotseling als vrij _ talrijke broedvogel in ons land is verschenen en het is te hopen, dat dit verblijdend feit niet door een ongeoorloofd en roekeloos optreden plaatselijk te niet gedaan wordt. Daar deze soort een be- paalde neiging tot kolonievorming heeft, en bovendien volstrekt niet schuw schijnt te zijn, is het gevaar voor mislukking van hare pogingen zich hier te vestigen, niet te onderschatten. Colymbus immer Brünnich — IJsduiker. Volgens mededeeling van Dr. C. KERBERT kwam het genootschap „Natura Artis .Magistra” in het bezit van een levend exemplaar van den ijsduiker, dat 10 December 1917 te Nieuwkoop gevangen was. Het dier stierf 10 Januari 1918 en bleek na sectie een Q te zijn. Fulmarus glacialis (L.) — Noordsche stormvogel. De Heer C. J. Eyma te Egmond aan Zee berichtte mij, dat al- daar tusschen 5 en 12 Januari 1918 vijf noordsche stormvogels aan de kust aanspoelden. Van deze bood Z.Ed. er drie aan het Rijks Museum ten geschenke aan, 1 © van 6 Januari en 1 © en 1 © van 12 Januari. Van de kust te Noordwijk aan Zee ontving het Museum 2 oc’, aldaar den 12den Januari gevonden. Den 11den Juli 1918 ontving ik voor de collectie wederom 1 9 van den Heer C. J. Eyma, dat den dag tevoren aan de kust te Egmond aan Zee gevonden was; dit is, voor zoover mij bekend is, de tweede zomer- waarneming in ons land van deze soort. — Puffinus puffinus (Brünnich) — Noordsche pijlstormvogel. Den 9den September 1918 werd na zwaren westenstorm bij Uit- hoorn (N. H.) een oud © van deze soort gevangen en levend naar het genootschap „Natura Artis Magistra’” te Amsterdam gezonden, waar het dier na een paar dagen stierf en opgezet werd voor de collectie. Door de welwillendheid van Dr. KERBERT kon ik het voor- werp persoonlijk onderzoeken. De Heer STEENHUIJZEN deelde mij mede dat de iris in het leven lichtgrijs was. Dit is het tweede voorwerp van deze soort, dat thans met zekerheid uit ons land bekend is. 132 Puffinus puffinus yelkouan (Acerbi) — Vale noordsche pijlstormvogel. Van den zuidelijken vorm van den noordschen pijlstormvogel werd den 13den September 1918 een © voorwerp levend aan de kust te Noordwijk aan Zee gevangen en door de goede zorgen van den Heer J. Verwey een plaats verzekerd in de verzameling van 's Rijks Museum te Leiden. Deze vorm was voorheen nog niet van onze kust bekend. Hij onderscheidt zich van Puffinus puffinus (Brünnich) door een valere, meer bruine kleur van de bovendeelen, grauwbruine zijden van het lichaam, geheel of gedeeltelijk grauw- bruine onderstaartdekvederen, een iets zwaarderen snavel en langere teenen en loopbeen. Hij bewoont de Middellandsche Zee en is in den herfst en den winter herhaaldelijk aan de zuid- en de oostkust van Engeland waargenomen. Phalacrocorax graculus (L.) — Gekuifde schollevaar. Een oud Q in prachtkleed, met volkomen ontwikkelde kuif, werd 28 Februari 1918 aan den Noordzeedijk bij den Helder geschoten en aan ’s Rijks Museum te Leiden toegezonden, waar zich thans 2 oude voorwerpen in volkomen kleed en 2 jonge voorwerpen uit Nederland bevinden. In Ardea I, 1912, p. 98 vermeldde ik als tot deze soort behoorende een jong ©, 12 Augustus 1912 op den Rijn bij Voorschoten geschoten; toen onlangs dit voorwerp mij bij de bewerking van in het Museum aanwezige materiaal van Phalacro- corax weer in handen kwam, bleek mij dat de indertijd gedane opgave onjuist is, daar het een jong voorwerp van den gewonen aalscholver is,, echter klein van afmetingen, met slechts twaalf staartpennen en tamelijk bruin op de onderzijde, waarmede de vergissing, begaan in de verhuisdrukte tijdens den exodus uit het oude gebouw, eenigszins te verklaren is. Nycticorax nycticorax (L.) — Kwak. Den 6den Mei 1918 werd een oud © geschoten bij een Karper- vijver onder Meerssen (L.), alwaar zich begin Mei een zestal eenigen tijd opgehouden heeft. — Ep. BLAAuw. Cygnus bewickii Yarrell — Kleine zwaan. Den 28sten Februari ontving het Kon. Zool. Genootschap „Natura 133 Artis Magistra” drie kleine zwanen, die eenige dagen tevoren bij Meppel gevangen waren. — Dr. C. KERBERT. . Anser erythropus (L.) — Dwerggans, Den 2den Maart ontving het genootschap een bij Follega (Fr.) gevangen dwerggans. — Dr. C. KERBERT. Anas boschas L. X Dafila acuta (L.) — Bastaard van Wilde eend x. Pijlstaart. Van deze kruising ontving ik voor de collectie van ’s Rijks Museum 4 stuks, alle in de provincie Friesland gevangen, en wel: 1 «, 4 Januari 1918 bij Makkum, 1 o’, 7 October 1918 zonder nadere localiteitSopgave en 1 o en 1 9, 25 November 1918 bij Ternaard. Anas boschas L. x Chaulelasmus strepera (L.) — Bastaard van Wilde eend X Krakeend. Volgens mededeeling van Dr. KERBERT ontving het Museum van Artis een co voorwerp, dat kort voor 5 Maart 1918 bij den Bosch _ gevangen is. Anas boschas L. X Mareca penelope (L.) — Bastaard van Wilde eend X Smient. Van den Heer G. BoscH te Leeuwarden ontving ’s Rijks Museum te Leiden een © voorwerp, dat in het laatst van Februari 1916 in de provincie Friesland, zonder nadere localiteitsopgave, gevangen is. Hoewel niet in het tijdvak, waarover het overzicht loopt, vallende, is deze vangst nog de vermelding waard. Dafila acuta (L.) X Mareca penelope (L.) — Bastaard van Pijlstaart x Smient. Den 19den Maart ontvingen wij voor de collectie een © bastaard van deze soorten, bij den Bosch gevangen. — Dr. C. KERBERT. _ Mareca penelope (L.) — Smient. Volgens mededeeling van den Heer A. Kos te Callantsoog werd 134 de smient aldaar in 1918 in den broedtijd waargenomen bij het Zwanenwater. Circus cyaneus (L.) — Blauwe kuikendief. Den J4den Januari 1918 werd een oud © te Egmond-Binnen ge- schoten en aan ’s Rijks Museum te Leiden toegezonden. Buteo buteo (L.) — Buizerd. Het broeden yan den buizerd werd dit jaar geconstateerd bij Leuvenum (G.), alwaar den 29sten Mei een nest met 3 donsjongen werd uitgehaald, die mij levend werden toegezonden. Een der jongen is voor de collectie van ’s Rijks Museum geprepareerd, terwijl de beide andere zich thans nog levend in de Rotterdamsche Diergaarde bevinden. Opmerkelijk is het verschil in vederkleed onderling bij deze 3 voorwerpen uit hetzelfde nest. Aquila clanga Pallas — Bastaardarend. Van den Heer F. K. Baron van DEDEM ontving ik d.d. 22 Mei 1918 het volgende bericht: , Verleden week kreeg ik een arend, den 13den Mei te Windesheim (O.) geschoten. Er is daar een reiger- kolonie en de jager werd opmerkzaam door het geschreeuw der reigers. Toen hij onder de reigerkolonie op wacht ging staan, kwam de edele roofridder al gauw onder schot. Ik determineerde hem als Aquila maculata’. Uit nadere opgaven, die de Heer van DEDEM mij verstrekte, meen ik dat de determinatie juist is en het voorwerp een jonge bastaardarend is. De uitgevilde romp, die mij ter sexe-bepaling werd toegezonden, toonde aan, dat het dier een © was. _ Haliaetus albicilla (L.) — Zeearend. „Op 8 November LI. werd te Blija (F.) een jong © van den zee- arend geschoten. Ik heb het voor mijne verzameling geprepareerd. Inhoud maag: een scholekster, een krab en wat wol”. — G. BoscH. Charadrius apricarius L. — Goudplevier. Omstreeks 19 Februari 1918 werd bij Franeker een QO gevangen, welker slagpennen aan de basis: voor het grootste gedeelte wit zijn. 135 _ Het voorwerp werd door den Heer G. BoscH aan ’s Rijks Museum _ aangeboden. Eudromias morinellus (L.) — Morinelplevier,. „+ December 1917 werd in de provincie Friesland een jong © van de morinelplevier gevangen. Het bevindt zich opgezet in het bezit van den Heer G. Boscx te Leeuwarden”. — P. DE JONG. Deze soort, wier doortrek reeds in Augustus aanvangt, wordt soms nog tot laat in December in een enkel exemplaar geobserveerd. Vanellus vanellus (L.) — Kievit. Van den Heer P. pe Jone te Leeuwarden ontving ’s Rijks Museum van Natuurlijke Historie te Leiden een © ten geschenke, 8 Decem- ber 1917 bij Leeuwarden gevangen, waarvan de donkere deelen van het gevederte door een vaal licht bruingrijs zijn vervangen. Haematopus ostralegus L. — Scholekster. „Op 9 Juni j.l. zag ik aan het strand tusschen Bergen en Schoorl een geheel witten scholekster”. — J. A. VAN STEYN. Omstreeks denzelfden datum werd in het jaar 1916 aan het strand te Bergen aan Zee eveneens een witte scholekster waargenomen. Zie Ardea, V, 1916, p. 96. _Stercorarius longicaudus Vieillot — Kleinste jager. Den 26sten September 1918 werd te Langeraar (Z. H.) een jong © geschoten en mij voor de collectie van ’s Rijks Museum toegezonden. Larus glaucus Brünnich — Burgemeester. Den 30sten December 1917 werd een jong © van den burgemeester in de haven van Oudeschild te Texel geschoten en aan ’s Rijks — Museum van Natuurlijke Historie te Leiden toegezonden. Den 15den Januari 1918 werd een oud © op dezelfde plaats ge- schoten en aan het genootschap „Natura Artis Magistra” te Am- sterdam toegezonden. Dr. KERBERT stelde mij in de gelegenheid dit voorwerp te onderzoeken. Het is een tamelijk klein voorwerp, waarvan de eerste groote slagpennen pas geruid en nog niet vol- : komen uitgegroeid zijn. ¢ 136 Larus canus L. — Kleine zeemeeuw. „Deze meeuw broedt in enkele paren tusschen de zilvermeeuwen bij het Zwanenwater te Callantsoog”. — A. Kos. In Juli 1918 zag ik aldaar oude en jonge voorwerpen aan het strand. Alle alle (L.) — Kleine alk. Van de kleine alk ontving ik een 9, dat 6 December 1917 te Noordwijk aan Zee gevonden was en 2 voorwerpen, 4 ©, die 10 December 1917 te Westernieland gevangen waren. De Heeren FEITSMA te Grijpskerk ontvingen een voorwerp, dat 25 December aldaar ge- vangen werd. De Heer G. J. van Oorpr zag op 22 December 1917 een voorwerp in het kanaal door Walcheren voor Middelburg; het dook goed en zag er gezond uit. De Heer M. M. van ESyELD te: Nijkerk vond 6 Januari 1918 een voorwerp dood in het ijs van een poldersloot aldaar, ongeveer 4 uur gaans van de Zuiderzee. Fratercula arctica (L.) — Papegaaiduiker. Van den papegaaiduiker werden mij 3 voorwerpen toegezonden, 1 oud 9, 2 December 1917 den Helder, 1 jong o’, 6 December 1917 Westernieland en 1 oud «, 12 Januari 1918 Noordwijk aan Zee. De Heer C. J. Eyma te Egmond aan Zee ontving tusschen 5 en 12 Januari 1918 van de kust aldaar twee voorwerpen. Upupa epops L. — Hop. Van Mr. A. TH. ten Houten ontving ik voor onze collectie een pas uitgevlogen voorwerp, dat 8 Juli 1918 in de buurtschap de Heurne onder Aalten (G.) gevangen was. In de buurtschap Huppel bij Winterswijk hoorde de Heer TEN Houren dezen zomer eveneens den hop. Picus martius L. — Zwarte specht. Dr. M. A. Brants te Dieren berichtte mij dd. 6 Mei 1918: ,Thans kan ik U de interessante mededeeling doen, dat op het landgoed Velhorst onder Almen (G.) een zwarte specht een nest WEY heeft, vermoedelijk met jongen, ten minste de ouden vliegen af en - aan. Hoewel ik het zelf nog niet zag, noch in de gelegenheid helaas ben, het te gaan zien, heb ik alle vertrouwen, dat van vergissing _ geen sprake is. Een zwarte specht ©, die verleden jaar op Rheder- - oord onder de Steeg geschoten is, heb ik in mijn bezit, en dit op- _ gezet exemplaar heb ik den eigenaar van Velhorst, mijn bericht- - gever, gewezen. Een dood exemplaar had hij zelf trouwens eens — in de sneeuw vinden liggen”. Mr. A. TH. Ten Houten te Winterswijk schreef mij d.d. 8 Julil.l.: „De zwarte specht is hier dit jaar wel geweest; misschien heeft hij weer gebroed, maar ik heb het nest niet gevonden”. —. Voor de Museumscollectie ontving ik een oud ©, dat 7 September 1918 in het Gortelsche bosch bij Epe (G.) geschoten werd. Hirundo rustica L. — Boerenzwaluw. De Heer H. Westra te Naarden berichtte mij 1 Augustus LI. dat-hij reeds weken lang bij het station te Maartensdijk (U.) een - witte zwaluw had waargenomen, terwijl de Heer A. van Eamonn te Groningen mij de mededeeling zond, dat hij in het laatst van Augustus drie dagen lang een witte zwaluw te Zutphen bij het Vischpoortplein waarnam. Turdus merula L. — Zwarte lijster. Van den Heer Jac. P. THusse ontving ’s Rijks Museum een jong, - afwijkend gekleurd J', dat 19 September 1918 bij Assen gevangen - werd door den Heer W. H. Gispen Jzn. De onderzijde is lichter van kleur dan gewoonlijk. Bovenkop, hals en rug zijn licht asch- grijs. Vleugels en staart licht grijs, van zwartgrauwe dwarsbanden - voorzien. Kleine vleugeldekvederen met helderbruine schachtstrepen. Dergelijke pigment-arme exemplaren, waarvan de bovenzijde van … vieugels en van staart, of van een van beide, op een lichteren grond … van donkere onregelmatige dwarsbanden voorzien zijn, komen meer … voor bij den zwarten lijster; meestal zijn het jonge dieren. In de … collectie van ’s Rijks Museum is een volwassen Q uit Nederland, dat in teekening sterk aan het bovenbeschreven jonge co doet - denken. Twee overigens normaal gekleurde jonge JS vertoonen … in den staart, en ook in de kleine slagpennen, een grijze kleur. 138 Calamodus aquaticus (Gmelin) — Waterrietzanger. Bij den vuurtoren te [Jmuiden werd 12 October 1918 een dood- gevlogen © gevonden en aan ’s Rijks Museum toegezonden. Motacilla boarula L. — Groote gele kwikstaart. „In de Brinkheurne bij Winterswijk vond ik een nest van den _ grooten gelen kwikstaart, waarvan de jongen zijn uitgevlogen”. — Mr. A. TH. TEN HOUTEN. Nucifraga caryocatactes macrorhynchos Brehm. — Dunsnavelige notenkraker. . De Heer G. J. van OoRDT zag op 4 November 1917 een voorwerp van zeer nabij in het Zeister Bosch. Van den Heer Tu. Baron CoLLor p’Escury te Oostvoorne ontving ik bericht dat er in de eerste week van November 1917 een noten- kraker te Oostvoorne is waargenomen, terwijl omstreeks half No- vember een exemplaar geschoten werd in een dennenbosch ten zuiden van Eindhoven bij de Belgische grens. Voor de collectie van ’s Rijks Museum ontving ik een 9, dat 3 | Juni 1918 bij Borculo (G.) geschoten werd; de maaginhoud bestond — uit insecten. Met het oog op het jaargetijde is deze laatste waar- neming zeer merkwaardig. | Sturnus vulgaris L. — Spreeuw. „Onder Tietjerk (F.) wordt in den laatsten tijd (brief gedateerd 2 Juli 1918) een geheel witte spreeuw gezien”. — G. Boscx. Emberiza hortulana L. — Ortolaan. Mr. A. TH. TEN Hovuren te Winterswijk berichtte mij d.d. 8 Juli 1918: „De ortolaan heeft hier op verschillende plaatsen gebroed. Ik heb zeker wel een twaalftal paartjes waargenomen in de buurt- schappen Brinkheurne, Kotten, Meddo en Miste en van enkele de jongen gezien”. Leiden, 30 November 1918. . 139 Resultaten van het ringonderzoek van het Rijks Museum te Leiden. DOOR Dr. E. D. VAN OORT. XI. De hierondervolgende berichten van waarneming van geringde _ vogels ontving ik na den 30sten November 1917. - Ondanks den oorlog kan ik ook nu weder eenige waarnemingen _ van onze ringvogels in het buitenland mededeelen. Aan allen, die - medegewerkt hebben, hetzij door het ringen der vogels, hetzij door - mi) bericht te zenden aangaande geringde vogels, betuig ik wederom mijn bijzonderen dank. Blauwe reiger (Ardea cinerea), Nummer 12887, geringd te den Haag 15 Juni 1918 door den Heer J... M. van Matssen, als nestjong; 24 Augustus 1918 geschoten in den Biesbosch. Berichtgever de Heer J. I. Brit, Werkendam. Wilde eend (Anas boschas). Nummer 487, geringd in Nederland tusschen de jaren 1911 en 1914 door Jhr. F.C. van HEURN, die verzuimd heeft juiste plaats en datum van ringen op te geven; 23 Juli 1918 aan het „Frische Haff’ in Oost-Pruisen, Duitschland, geschoten. - Berichtgever Dr. J. THIENEMANN, Rossitten. | & 10061, geringd te Bolsward 4 Juni 1912 door den Heer \ J. S. HoERSTRA, als volwassen vogel; in April 1918 ge- schoten te Abbeville aan de Somme, Frankrijk. Bericht- gever de Heer C. Dumont, Abbeville, Frankrijk. 140 Zilvermeeuw (Larus argentatus). Nummer 451, geringd te Callantsoog (N. H.) 2 Juli 1911 door Dr. | J. J. Buanxsma, als nestjong; 9 Juli 1918 dood gevonden ! te Callantsoog in de zeeduinen. Berichtgever de Heer | A. Kos, Callantsoog. | 18330, geringd te Callantsoog (N. H.) 27 Juni 1914 door | Dr. J. J. BLANKSMA, als nestjong; 15 Juni 1918 dood ge- | vonden in de zeeduinen te Callantsoog. Berichtgever de | Heer A. Kos, Callantsoog. | Vischdiefje (Sterna fluviatilis). Nummer 20538, geringd te Voorne onder Rockanje (Z. H.) 14 Juni | 1914 door TH. Baron Connor p’Escury, als nestjong; 7 | Augustus 1918 aan het Quackjes-water in de duinen on- |! der Rockanje dood gevonden. Berichtgever Tu. Baron : CoLLOT D’ESCURY, Oostvoorne. | Groote stern (Sterna cantiaca). Nummer 20939, geringd te Kerkwerve op Schouwen (Z.) 29 Juni — 1918 door Dr. C. EyKman, als nestjong; begin October 1918 | bij Helgoland geschoten. Bericht ontvangen van de „Bio- | logische Anstalt” op Helgoland. | Kerkuil (Strix flammea). Nummer 2007, geringd te Heino (O.) 14 Juni 1916 door F. K. Ba- | ron VAN Depem, als nestjong; 12 Maart 1918 te Wanneper- | veen dood gevonden. Berichtgever de Heer T. Vos, Wan- neperveen (O.). | 2009, geringd te Heino (0.) 8 Juni 1918 door F. K. Baro van Depew, als nestjong; 30 November 1918 op het eiland : Rozenburg (Z. H.) geschoten. Berichtgever de Heer A. | Ruorr Jr., Rotterdam. | Boerenzwaluw (Hirundo rustica). Nummer 23888, geringd te Twelloo (G.) 28 Juni 1918 door Mej. , mi: - A. C. Besıer, als nestjong; 30 Augustus 1918 dood ge- vonden te Lemelerveld (O.). Berichtgever de Heer T. G. GEISSLER, Lemelerveld. Zwarte lijster (Turdus merula). Nummer 22941, geringd te Roosendaal (N.B.) 23 December 1917 door den Heer 8. van Hassett, als oude vogel; 24 Juni 1918 te Roosendaal gevangen. Berichtgever de Heer E. van Wery, Roosendaal. A 22943, geringd te Roosendaal (N.B.) 27 December 1917 door den Heer S. van HAssELT, als oude vogel; 11 Januari 1918 gevangen te Roosendaal. Berichtgever de Heer C. van BoKHOVEN, Roosendaal. 5 25066, geringd te Alkmaar begin Juni 1918 door den Heer L. VAN ’T Sant, als nestjong; 24 Juni 1918 dood gevonden te Alkmaar. Berichtgever de Heer P. TH. van DRIEL, Alkmaar. Roodborstje (Ærithacus rubecula). pniner 19727, geringd te den Haag 19 Februari 1916 door den Heer A. M. L. Rünwke, als oude vogel; teruggevangen en weder losgelaten 27 Fobradri 1916 en 4 Maart 1916. Be- richtgever de Heer A. M. L. Rünke, den Haag. » 23540, geringd te Maartensdijk (U.) 8 Maart 1917 door : den Heer H. Westra, als oude vogel; 21 Januari 1918 teruggevangen op dezelfde plaats van het ringen. Bericht- gever de Heer H. Westra, Naarden. Koolmees (Parus major). Nummer 7459, geringd te Nijkerk (G.) 3 November 1917 door den Heer M. M. van Esvezp, als oude vogel; 31 December 1917 te Nijkerk gevangen. Berichtgever de Heer J. Vas- TENBURG, Nijkerk. 22422, geringd te den Haag 29 October 1916 door den Heer A. M. L. RÜMKE, als oude vogel; 19 November 1916 teruggevangen en weer losgelaten. Berichtgever de‘ Heer A. M. L. RÜMKE, den Haag. : 142 Nummer 24542, geringd te Apeldoorn 14 Januari 1918 door den Heer A. M. L. Rümke, als oude vogel; 12 Maart 1918 te # Apeldoorn dood gevonden. Berichtgever de Heer J. G. B. | Ferrz, Apeldoorn. Pimpelmees (Parus coeruleus). Nummer 19721, geringd te den Haag 29 Januari 1916 door den — Heer A. M. L. Rünke, als oude vogel; 19 Februari 1916, : 28 October 1916, 12 November 1916, 19 November 1916 en 26 December 1916 teruggevangen en weer losgelaten. Berichtgever de Heer A. M. L. Rünke, den Haag. | 19722, geringd te den Haag 30 Januari 1916 door den | Heer A. M. L. RÜMKE, als oude vogel; 15 en 19 Februari 1917 teruggevangen en weer losgelaten. Berichtgever de Heer A. M. L. RÜMKkE, den Haag. | » 19723, geringd te dem Haag 12 Februari 1916 door den | Heer A. M. L. Rünke, als oude vogel; 18 Maart 1916, | 5 November 1916 en 26 November 1916 teruggevangen en weer losgelaten. Berichtgever de Heer A. M. L. RÜMKE, © den Haag. | J 19725, geringd te den Haag 12 Februari 1916 door den ! Heer A. M. L. RÜMKE, als oude vogel; 20 Februari 1916, | 18 Maart 1916, 25 April 1916 en 27 April 1916 terugge- | vangen en weer losgelaten. Berichtgever de Here M. L. RÜMKE, den Haag. | E 19726, geringd te den Haag 19 Februari 1916 door den Heer i M. L. RÜMKE, als oude vogel; 20 Februari 1916, 19 Maart 1916, 26 Apel 1916, 1 Mei 1916, 4 Mei 1916 en 11 November 1916 teruggevangen en weer losgelaten. Berichtgever de Heer A. M. L. Rimxe, den Haag. a 22423, geringd te den Haag 5 November 1916 door den Heer A. M. L. RÜMKE, als oude vogel; 19 en 26 Novem- ber 1916 teruggevangen en weer losgelaten. Berichtgever de Heer A. M. L. Rünke, den Haag. ‘ 22427, geringd te den Haag 12 November 1916 door den Heer A. M. L. RÜMKE, als oude vogel; 19 November 1916, 24 December 1916 en 18 Februari 1917 teruggevangen en weer losgelaten. Berichtgever de Heer A. M. L. RÜMKE, den Haag. N 143 Kraai (Corvus corone). "= Nummer 21784, geringd te Noordwijkerhout (Z.H.) 19 Mei 1918 door den Heer J. VeRwey, als nestjong; half Augustus 1918 te Noordwijkerhout + 500 m. van het nest geschoten. Berichtgever de Heer JAN VERWEY, Noordwijk aan Zee. Spreeuw (Sturnus vulgaris). Nummer 20392, geringd te Adorp (G.) 25 Mei 1915 door den Heer F. J. BisscHop, als oude vogel; 12 November 1917 te Adorp dood gevonden. Berichtgever de Heer F. J. BısscHoP, Adorp. Leiden, 30 November 1918. Mededeelingen uit het „Nederlandsch Ornithologisch Onderzoekingsstation” te Heumen DOOR JAN J. LUDEN VAN HEUMEN. (Met 1 Tabel). IL. Verslag van krop- en maagonderzoekingen bij den Fazant (Phasianus colchicus L.). Voor de beantwoording van de actueele vraag, in hoeverre de fazant schade berokkent aan den landbouw, en welk nut daartegen- _ over in rekening moet worden gebracht, staat den landbouwgeleerden — en den wetgever slechts uiterst weinig betrouwbaar studiemateriaal _ ter beschikking. _ De Commissie van Toezicht heeft dan ook gemeend, de publicatie - van het resultaat der onderzoekingen, welke het ornithologisch sta- « tion te Heumen hieromtrent heeft verricht, niet te moeten uitstellen, hoewel het verzamelen der krop- en maaginhouden van den fazant tot _ dusverre slechts gedurende het jachtseizoen (September—December) is kunnen geschieden') en het jaaroverzicht van het fazantenvoedsel 1) Gedurende de overige maanden ontvingen wij slechts 7 exemplaren: 1 in Febr., 1 in Juni en 5 in Aug. 144 dus zeer onvolledig is en algemeene conclusiön omtrent nut of schade ~ nog niet getrokken kunnen worden. | Het uitgebreid verslag van bijna honderd in het wild en zonder | winterbijvoedering levende fazanten zal eene welkome bijdrage leve- | ren voor de beantwoording van bovengenoemd vraagstuk en tevens, naar de Commissie hoopt, velen aansporen, de krop- en maagin- houden van door hen geschoten fazanten en andere vogels op te zenden naar het ornithologisch station te Heumen. * * * Evenals in het verslag van de krop- en maagonderzoekingen bij de woudduif en de tortelduif, zijn in onderstaand verslag de voe- dingsmiddelen van dierlijken oorsprong, ter vergemakkelijking van het overzicht, met een D gemerkt, terwijl vöör de voorwerpen, welke niet tot de eigenlijke voedingsmiddelen behooren, zooals kiezel, dons- veertjes enz. de letters Div. (= Diversen) zijn geplaatst. De krop- en maaginhouden van de Nss 1—50 zijn gedetermineerd door Mej. Lens. Van de overige nummers zijn de moeilijker te be- stemmen voorwerpen van dierlijken oorsprong gedetermineerd door de welwillende bemiddeling van het Rijksmuseum voor Nat. Historie te Leiden en de moeilijker te bestemmen zaden door het Rijks- proefstation voor zaadcontrôle te Wageningen, waarvoor wij hierbi) onzen hartelijken dank betuigen. De determinatie van de gemak- kelijk te bestemmen voorwerpen is van den conservator van het station. Fr N° 1. Journ. nummers 144/5. 4 Juni 1912. Egmond. Krop. Maag. D Snuitkevers (Otiorhynchus sp.), PSnuitkevers (Otiorhynchus Sp.), 3 ex. enkele exemplaren. D Mieren (Formica sp.), 23 poppen. DMieren (Formica sp.), enkele poppen. N° 2 (jong exemplaar, door een hond gevangen) '). Journ. nummer 380. 5 Augustus 1912. 5 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Geen kropinhoud. Hengel (Melampyrum pratense L.), 3 zaden. 1) De nummers 2, 3, 4, 5 en 6 behooren tot hetzelfde broedsel. 145 Braam (Rubus fruticosus L.), vele zaden. — Scherpe boterbloem (Ranunculus acer L.), enkele zaden. Roosachtigen (Rosaceae), enkele vruchtjes. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 1 zaadje. Ganzerik (Potentilla sp.), 1 zaadje. Plantaardige rest. Div. Kiezel. ~ N° 3 (jong exemplaar, door een hond gevangen). Journ. nummer 381. 5 Augustus 1912. 5 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. _Boekweit (Polygonum Fagopyrum Geen maaginhoud. L.), 25 zaden. _ Kelkgras (Triodia decumbens ‘ Beïnh.), eenige zaden. Wilde kamperfoelie (Lonicera Pe- _ riclymenum L.), 6 zaden. _ Ranonkel (Ranunculus sp.), vele _ zaden. _ N° 4 (jong exemplaar, door een hond gevangen). Journ. nummer 382. 5 Augustus 1912. 5 uur n.m. Heumen. | | Krop en Maag. Witbol (Holcus lanatus L.), eenige zaden. D Lichtmotten (Pyralidae), 10 exemplaren. Vormlooze rest. N° 5 (jong exemplaar, door een hond gevangen). Journ. nummer 383. 5 Augustus 1912. 5 uur n.m. Heumen. | Krop en Maag. Kelkgras (Triodia decumbens Bernh.), 1 zaadje. Witbol (Holcus lanatus L.), eenige zaden. Bies (Scirpus sp.), eenige zaden. D Lichtmotten (Pyralidae), 17 exemplaren. DHalfvleugeligen (Jassus sp.) 1 exemplaar. 146 N° 6 (jong exemplaar, door een hond gevangen). Journ. nummer 384. 5 Augustus 1912. 5 uur n.m. Heumen. Krop en Maag. ‘D Nachtvlinders (Noctuidae), 24 exemplaren. D Kevers (Coleoptera), 2 dekschilden, 2 koppen. Vormlooze rest. Div. Veerballetjes. Nr Journ. nummers 450/451. 28 September 1912. 10 nur v.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Avena sativa L.), 47 k., Haver (Avena sativa L.), + 20k.. -\ gedeeltelijk ontkiemd. | en kaf. Bies (Scirpus sp.), 13 zaden. Braam (Rubus fruticosus L.), D Halfvleugeligen (Jassus sp.), 1 + 500 zaden. exemplaar. NOS: | Journ. nummers 452/453. 28 September 1912. 11 uur v.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Avena sativa L.), 144 k. Haver (Avena sativa L.), eenige en kaf. korrels en kaf. D Halfvleugeligen (Jassussp.), vele Braam (Rubus fruticosus L.), 57 exemplaren. zaden. D Langpootmug (Tipula paludosa Wikke (Vicia sp.), 1 zaadje. Mg.), 1 exemplaar. | Abe © Journ. nummers 454/455. 28 September 1912. 12 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. — Haver (Avena sativa L.), 7 k. en Haver (Avena sativa L.), 3 k. en kaf. kaf. Boekweit (Polygonum Fagopyrum Boekweit (Polygonum Fagopyrum. L.), + 80 zaden. L.), + 25 zaden. Wikke (Vicia sp.), 2 zaden. Haagbeuk (Carpinus Betulus L.), Dry. Kiezel. 4 zaden. Wikke (Vicia sp.), 1 zaadje. Div. Kiezel. N° 10. Krop. Hengel (Melampyrum pratense L.), groot aantal zaden, nog ge- deeltelijk in de vrucht opge- sloten. Late hondsbloem (Leontodon autumnale L.), 1 bloem. D Wrattenbijter (Decticus verru- civorus L.), 1 ex. DGroote bladluis (Lachnus sp.), 12 exemplaren. _ DMier (Lasius sp.), 1 ex. . DEikengalwesp (Dryophanta sp.), 1 gal zonder insect. m. EL. Krop. Geen kropinhoud. N° 12. Krop. Haver (Avena sativa L.), + 300 k., gedeeltelijk ontkiemd. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 2 zaden. D Halfvleugeligen (Jassus sp.), 10 exemplaren. 147 Journ. nummers 537/538. 28 September 1912. 2 uur n.m. Overasselt. Maag. Haagbeuk (Carpinus Betulus L} 1 zaadje. Div. Kiezel. Journ. nummer 539. 28 September 1912. 2 uur n.m. Overasselt. Maag. Hengel (Melampyrum sp.), + 30 zaden. Late hondsbloem (Leontodon au- tumnale L.), 1 bloem. DWrattenbijter (Decticus verru- civorus L.), deelen. DSluitstuk (operculum) van een slak. Div. Kiezel. : Journ. nummers 456/457. 28 September 1912. 21}, uur n.m. Heumen. Maag. Haver (Avena sativa L.), 5 k. en kaf. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 1 zaadje. Braam (Rubus fruticosus L.), + 200 zaden. Div. Kiezel. 148 N° 15. Journ. nummers 458/459. 28 September 1912. 3 uur n.m. Heumen. Krop. Haver (Avena sativa L.). + 90k. en bladstukken. Boekweit (Polygonum Fagopyrum L.), + 50 zaden. -Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), + 180 zaden. Wilde kamperfoelie (Lonicera Pe- riclymenum L.), vele bessen. D Galwesp (Neuroterus leviusculus Schck.), 60 exemplaren. N° 14. Maag. Haver (Avena sativa L.), blad- stukken. Boekweit (Polygonum Fagopyrum L.), eenige zaden. Zwaluwtong (Polygonum Convol- vulus L.), 2 zaden. Bleeke duizendknoop (Polygonum lapathifolium L.), 10 zaden. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), + 30 zaden. Braam (Rubus fruticosus L.), vele zaden. Wilde kamperfoelie (Lonicera — Periclymenum L.), 8 zaden. Div. Kiezel. Journ. nummers 460/461. 28 September 1912. 4 uur n.m. Heumen. Krop. Haver (Avena sativa L.), 30 gram … drooggewicht = + 950 k. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 18 zaden. Wilde kamperfoelie (Lonicera Periclymenum L.), 1 bes. D Halfvleugeligen (Jassus sp.), 19 ex. DGalwesp (Neuroterus leviuscu- lus Schck.), 2 ex. D Langpootmug (Tipula paludosa Mg.),2 onvolkomen exemplaren. DDiephoornslak (Bythinia tenta- culata L.), 3 exemplaren. N° 15. Maag. Haver (Avena sativa L.), 30 k. en kaf. | Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 11 zaden. Braam (Rubus fruticosus L.) + 175 zaden. Div. Kiezel. Journ. nummers 495/496. 28 September 1912. 4 uur n.m. Heumen. Krop. Gewone hennepnetel (Galeopsis Tetrahit L.), + 1000 zaden. Maag. Haver (Avena sativa L.), kaf en bladresten. 149 Spurrie (Spergula arvensis L.), + 30 zaden. Haver (Avena sativa L.), 1 kor- rel en bladstukken. DLangpootmug (Tipula paludosa Mg.), 2 exemplaren. D Nachtvlinders (Noctuidae), 1rups. D Eikengalwesp (Dryophanta sp.), 3 gallen, waarvan 2 met insect. D Halfvleugeligen (Jassus sp.), eenige exemplaren. DDuizendpoot (Myriapoda), 1 exemplaar. D Spinnen (Araneae), eenige exem- plaren. D Vlieg (Musca domestica L.), 1 exemplaar. D N° 16. Boekweit (Polygonum Fagopyrum L.), eenige zaden. | Braam (Rubus fruticosus L.), 25 zaden. Gewone hennepnetel (Galeopsis Tetrahit L.), 49 zaden. Bleeke duizendknoop (Polygonum lapathifolium L.), vele zaden. DEikengalwesp (Neuroterus levi- usculus Schck.), 2 gallen met insect. Div. Kiezel. Journ. nummers 499/500. 28 September 1912. 41/, uur n.m. Heumen. Krop. Haver (Avena sativa L.), 15,8 gr. drooggewicht + 500 k. _ Bleeke duizendknoop (Polygonum lapathifolium L.), 16 zaden. Gewone hennepnetel (Galeopsis Tetrahit L.), 1 zaadje. Zwaluwtong (Polygonum Convol- vulus L.), 1 zaadje. DSnuitkever (Otiorhynchus sp.), 1 exemplaar. DDuizendpoot (Myriapoda), 1 exemplaar. Div. Donsveertjes. N° 1%. Maag. Haver (Avena sativa L.), zaad- en bladstukken. Boekweit (Polygonum Fagopyrum L.), 4 zaden. Bleeke duizendknoop (Polygonum lapathifolium L.), + 50 zaden. Braam (Rubus fruticosus L.). + 50 zaden. Spurrie (Spergula arvensis L.), 10 onrijpe zaden. Vormlooze rest. Div. Kiezel. Journ. nummers 491/492. 3 October 1912. 41}, uur n.m. Heumen. Krop. Boekweit (Polygonum Fagopyrum L.), 77 zaden. Maag. Boekweit (Polygonum Fagopyrum L.), vele zaden. Gewone hennepnetel (Galeopsis Tetrahit L.), 196 zaden. Zuring (Rumex sp.) 2 zaden. D Haarmuggen (Bibio sp.), + 400 larven. Div. Zanderige rest. N° 18. 150 7 Zwaluwtong (Polygonum Convol- vulus L.), vele zaden. Hengel (Melampyrum pratense L.), 10 zaden. Gewone hennepnetel (Galeopsis Tetrahit L.), + 100 zaden. Wilde kamperfoelie (Lonicera Pe- riclymenum L.), eenige bessen. Braam (Rubus fruticosus L.), 3 zaden. | D Haarmuggen (Bibio sp.), 1 on- geschonden en verder gedeel- telijk verteerde larven. Div. Kiezel. Journ. nummers 493/494. 4 October 1912. 4 uur n.m. Heumen. Krop. Haver (Avena sativa L.), 594 kor- rels, kaf en naalden. Spurrie (Spergula arvensis L.), eenige zaden. Hengel (Melampyrum pratense L.), 1 zaadje. | Andoorn (Stachys sp.), 2 zaden. Saamgesteldbloemigen (Composi- tae), vele zaden. N° 19. Maag. Haver (Avena sativa L.), 10 k. en kaf. Haagbeuk (Carpinus Betulus L.), 1 zaadje. Hengel (Melampyrum pratense L.), D zaadjes. Vormlooze rest. Div. Kiezel. Journ. nummers 505/506. 8 October 1912. 2 uur n.m. Heumen. Krop. Haver (Avena sativa L.), + 100 k. Hengel (Melampyrum sp.),5 zaden. Bies (Scirpus sp.), eenige _bloempjes. N° 20. Maag. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 2 zaden. Hengel (Melampyrum sp.), + 50 . zaden. Steenvrucht, 6 onbekende. — Vormlooze rest. Div. Kiezel. Journ. nummers 503/504. 8 October 1912. 5 uur n.m. Heumen. 151 Krop. Maag. Haver (Avena sativa L.), eenige Haver (Avena sativa L.), eenige korrels. korrels. | Braam (Rubus fruticosus L.), + 15 zaden. Viltige roos (Rosa tomentosa Sm.), 15 zaden. Hengel (Melampyrum pratense L.), 3 zaden. * 1 kersepit. Div. Donsveertjes. Div. Kiezel. N° 21. | Journ. nummers 513/515. 10 October 1912. 5 uur n.m. Heumen. | Krop. Maag. Haver (Avena sativa L.), 21.5gr. Haver (Avena sativa L.), bijna _ drooggewicht = + 650 k. verteerde korrels. Haagbeuk (Carpinus Betulus L.), Haagbeuk (Carpinus Betulus L.), 1 zaadje. eenige zaden. D Mier (Lasius sp.), 1 exemplaar. Braam (Rubus fruticosus L.), + 70 zaden. | Div. Kiezel. N° 22. Journ. nummer 523. 11 October 1912. 2 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Geen kropinhoud. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 20 zaden. Haagbeuk (Carpinus. Betulus L.), 12 zaden. ’ Zuring (Rumex sp.), 3 zaden. Bleeke duizendknoop (Polygonum lapathifolium L.), vele | bloempjes. N° 23. Journ. nummers 516/518. 11 October 1912. 3 uur n.m. Heumen. : Krop. Maag. Haver (Avena sativa L.), 27,78 gr. Haver (Avena sativa L.), bijna ge- drooggewicht — + 900 korrels. heel verteerde korrels. 152 Braam (Rubus fruticosus L.), vele zaden. N° 24. Journ. nummers 497/498. 12 October 1912. 3 -uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Avena sativa L.), 25,9 gr. Vuilboom (Rhamnus Frangula drooggewicht = + 800 k. L.), 3 zaden. Korenbloem (Centaurea Cyanus Haver (Avena sativa L.), half L.), 1 zaadje. verteerde korrels. Late hondsbloem (Leontodon Bies (Scirpus sp.), vele zaden. autumnale L.), 1 zaadje. Samengesteldbloemigen (Compo- sitae). vele zaden. Div. Kiezel. N° 25. Journ. nummers 507/508. 15 October 1912. 4!/, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Avena sativa L.), +70 Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), korrels en vele bladstukken. 12 zaden. Late hondsbloem (Leontodon Haagbeuk (Carpinus Betulus L.), autumnale L.), bloemhoofdjes eenige zaden. en rijpe vruchtjes. Haver (Avena sativa L.), bladstuk- Viooltje (Viola sp.), 1 vruchtje ken. met zaad. Els (Alnus sp.), 3 zaden. D Loopkever (Carabidae), 1 exem- Steenvrucht, 1 exemplaar, onbe- plaar. kend. | DKlein vliegje (Opomyza florum Ty SOx: | Div. Donsveertje. N° 26. Journ. nummers 509/510. 15 October 1912. 4!/, uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Beuk (Fagus sylvatica L.), + 80 Beuk (Fagus sylvatica L.), eenige zaden. halfverteerde zaden. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 10 zaden. 8 zaden. D Eikengalwesp (Neuroterus D Schubvleugeligen (Lepidoptera), leviusculus Schck.), 3 exempl. eene groote, zwarte, halfver- 155 teerde, ondetermineerbare rups. Div. Kiezel. me 27. Journ. nummers 501/502. 15 October 1912. 5'/, uur n.m. Heumen. 4 Krop. Maag. Haver (Avena sativa L.), 18,9 gr. Haver (Avena sativa L.), gedeelte- droog gewicht = + 600k. lijk ontkiemde korrels en kaf. Div. Kiezel. Haagbeuk (Carpinus Betulus L.), 4 zaden. | Div. Kiezel. N° 28. | Journ. nummers 533/534. 16 October 1912. 2 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Avena sativa L.), + 150 Beuk (Fagus sylvatica L.), half- korrels. verteerde zaden. Div. Kiezel. Haagbeuk (Carpinus Betulus L.), 5 zaden. Braam (Rubus fruticosus L.), + 60 zaden. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 1 zaadje. Steenvrucht, 3 onbekende ex. Vormlooze rest. N° 29. Journ. nummers 535/536. 17 October 1912. 2 uur n.m. Heumen. j Krop. Maag. Haver (Avena sativa L.), 12,63 gr. Haver (Avena sativa L.), eenige drooggewicht = + 400k. korrels. Div. Donsveertjes. Haagbeuk (Carpinus Betulus L.), 7 zaden. Braam (Rubus fruticosus L.), 15 zaden. D Eikengalwesp (Neuroterus leviusculus Schck.), 1 exempl. Vormlooze rest. Div. Donsveertje. N° 30. à 154 Journ. nummers 529/530. 17 October 1912. 3 uur n.m. Heumen. Krop- Beuk (Fagus sylvatica 1.), ge- deeltelijk verteerd zaad. Div. Donsveertjes. N°84 Maag. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 3.zaden. Braam (Rubus fruticosus L.), vele zaden. Beuk (Fagus sylvatica L.), half- verteerd zaad. Div. Veel kiezel. Journ. nummers 531/532. 17 October 1912. 3}, uur n.m. Heumen. Krop. Beuk (Fagus sylvatica L.), 25 za- den. Steenvrucht, 1 onbekend ex. Div. Donsveertjes. N° 32. Maag. Beuk (Fagus sylvatica L.), half- verteerde zaden. Braam (Rubus fruticosus L.), vele zaden. Div. Donsveertje. Div. Kiezel. | Journ. nummers 589/590. 5 November 1912. 41}, uur n.m. Heumen. Krop. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), + 50 zaden. Beuk (Fagus sylvatica L.), + 100 zaden. D Hikengalwesp (Cynips sp.), 3 gal- len, 2 met volkomen insect, 1 met larve. D Lieveheersbeestje (Coccinella septempunctata L.), 1 ex. N° 33. Maag. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 1 zaadje. ee Haagbeuk (Carpinus Betulus L.), 19 zaadjes. = Beuk (Fagus sylvatica L.),1zaadje. Steenvrucht, 1 onbekend ex. Div. Kiezel. Journ. nummer 571. 16 November 1912. 3 uur n.m. Heumen. Krop. Geen kropinhoud. Maag. Vormlooze rest, ondetermineer- baar. Div. Kiezel. N° 34. Krop. Spurrie (Spergula arvensis L.), ge- deeltelijke plantjes. . Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), vele zaden. © 1 Beuk (Fagus sylvatica L.), 6 zaden. Rupsklaver (Medicago sp.), blaad- » jes. Ganzerik (Potentilla Tormentilla Neck.), bloempjes. Wortelstokken, eenige onbekende. D Eikengalwesp (Neuroterus leviusculus Schck.), eenige ex. D Haarmuggen (Bibio sp.), + 400 larven. — D Duizendpooten (Myriopoda), 6 exemplaren. N° 35. Krop. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), + 50 zaden. Haver (Avena sativa L.), bladstuk- ken. Wikke (Vicia sp.), 1 zaadje. Wilde Kamperfoelie (Lonicera Periclymenum L.), 1 bes. Steenvrucht, 1 onbekend ex. D Haarmuggen (Bibio sp.), + 200 larven. | D Snuitkevers (Otiorhynchus sp.), 9 exemplaren. — D Tweevleugeligen (Diptera) 3 lar- ven. D Lieveheersbeestje (Coccinella septempunctata L.), 1 ex. 155 - Journ. nummers 577/578. 17 November 1912. 1—3 uur n.m. Heumen. Maag. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), + 50 zaden. D Haarmuggen (Bibio sp.), 1 bijna verteerde larve. Journ. nummers 573/574. 21 November 1912. 2 uur n.m. Heumen. Maag. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), + 85 zaden. Beuk (Fagus sylvatica L.), halfver- teerde zaden. Steenvrueht, 5 onbekende ex. D Haarmuggen (Bibio sp.), 7 lar- ven. Vormlooze rest. Diy. Kiezel. 156 D Duizendpoot (Myriapoda), 1 ex. D Millioenpoot (Diplopoda), brok- stukken. N° 36. Journ. nummers 579/580. 22 November 1912. 2—4 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Aardappel (Solanum tuberosum L.), Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), knolresten. + 40 zaadjes. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), Beuk (Fagus sylvatica L.), 1 zaadje. 9-zaden. Haagbeuk (Carpinus Betulus L.), D Halfvleugeligen (Jassus sp.), 1 1 zaadje. exemplaar. Grassprietjes (Gramineae). D Tweevleugeligen (Diptera), 2lar- D Haarmuggen (Bibio sp.), 3 half- ven. verteerde larven. N° 37. Journ. nummers 581/582. 22 November 1912. 2—4 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Haver (Avena sativa L.), bladstuk- Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), ken. 8 zaden. Aardappel (Solanum tuberosum L.), Drv. Kiezel. schillen. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 6 zaden. Hengel (Melampyrum sp.), + 30 zaden. Vele zwarte, ronde, ondetermi- neerbare zaadjes. N° 38. Journ. nummers 583/584. 22 November 1912. 2—4 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. _ Boekweit (Polygonum Fagopyrum Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), — L.), + 20 zaden. 25 zaden. Hengel (Melampyrum sp.), vele Braam (Rubus fruticosus L.), 20 — zaden. zaden. Braam (Rubus fruticosus L.), 8 za- Hengel (Melampyrum sp.), 20 za- den. den. D Tweevleugeligen Steenvrucht, ondetermineerbaar, brokstukken. Div: Kiezel. N° 39. 157 Steenvrucht, 1 ondetermineerbaar ex. Div. Kiezel. Journ. nummers 585/586. 22 November 1912. 2—4 uur n.m. Heumen. Krop. favor (Avena sativa L.), bladstuk- ken. . Aardappel (Solanum tuberosum L.), 6 knolletjes. Wikke (Vicia sp.), 2 zaden. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 12 zaden. Viooltje (Viola sp.), zaadjes, nog gedeeltelijk in de vrucht opge- sloten. Steenvrucht, 6 ondetermineerbare ex. DSnuitkevers (Otiorhynchus sp.), 1 exemplaar. D zyeevleugeligen (Diptera), 2 lar- . ven. N° 40. Maag. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 12 zaden. Viltige roos (Rosa Ba! Sm.), 73 zaden. Steenvrucht, 8 ondetermineerbare ex. Div. Kiezel. Journ. nummers 587/588. 22 November 1912. 2—3 uur n.m. Heumen. Krop. Haver (Avena sativa L.), bladstuk- - Ken. Aardappel (Solanum tuberosum L.), knolresten. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), + 25 zaden. (Diptera), 1 larve. D Haarmuggen (Bibio sp.), 4 lar- _ ven. _ D Loopkevers (Carabidae), 2 ex. D Schildkevers (Cassida sp.), 1 groen, onbekend exemplaar. Maag. Viltige roos (Rosa tomentosa Sm.), 24 zaden. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 2 zaden. Hengel (Melampyrum sp.), 2 zaden. Steenvrucht, 1 ondetermineerbaar ex. Div. Donsveertjes. Div. Kiezel. N° 41. Journ. nummer 612. 26 November 1912. 1—3 uur n.m. Heumen. Krop. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 24 zaden. Els (Alnus sp.), + 140 zaden. Beuk (Fagus sylvatica L.), 35 za- den. | D Haarmuggen (Bibio sp.), vele larven. D Snuitkevers (Otiorhynchus sp.), 1 exemplaar. D Eikengalwesp (Neuroterus leviusculus Schck.), 1 ex. D Schubvleugeligen (Lepidoptera), eenige gedeeltelijk verteerde rupsen. N° 42. - Maag. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), « 29 zaden. Haagbeuk (Carpinus Betulus L.), « eenige zaden. Els (Alnus sp.), 7 zaden. Beuk (Fagus sylvatica L.), halfver- teerde zaden. Steenvrucht, 3 onbekende ex. D Tweevleugeligen (Cyclorapha), 1 larve. Journ. nummer 611. 27 November 1912. 1—3 uur n.m. Heumen. Krop. Haver(Avena sativa L.),38,04 gram drooggewicht = + 1200k. Aardappel (Solanum tuberosum L.), knolresten. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 1 zaadje. Beuk (Fagus sylvatica L.), 77 za- den. Els (Alnus sp.), + 25 zaden. D Haarmuggen (Bibio sp.), vele larven. \ D Tweevleugeligen (Cyclorapha), 2 exemplaren. D Slakrups (Limacodes testudo Schiff.), 1 ex. Maag. Haver (Avena sativa L.), bijna ver- teerde korrels en bladstukken. Aardappel (Solanum tuberosum L.), knolstukken. Haagbeuk (Carpinus Betulus L.), 27 zaden. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), eenige zaden. Els (Alnus sp.), 5 zaden. Beuk (Fagus sylvatica L.), bijna — verteerde zaden. D Haarmuggen (Bibio sp.), 1 larve. D Lieveheersbeestje (Coccinella septempunctata L.), 1 ex. Div. Donsveertje. 7 Tem awed i “ition. ARE . = » I GR N° 43. Krop. . Haver (Avena sativa L.), blad- stukken. _Aardappel (Solanum tuberosum L.) halfverteerde knollen. Els (Alnus sp.), vele zaden. Braam (Rubus fruticosus L.), bloempjes en 1 bes. N° 44. Krop. Wikke (Vicia sp.), peulen met zaad. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 19 zaden. Hengel (Melampyrum sp.), + 100 zaden. Els (Alnus sp.), vele honderden zaden. Stukken wortel, onbekend, 7,5 gr. drooggewicht. verteerde larven. D Schildkevertje (Cassida sp.), 1 exemplaar. Div. Donsveertje. — N° 45. - Krop. Aardappel (Solanwm tuberosum L.), 3 knolletjes. Wikke (Vicia sp.), 3-peulen met zaad. | Duizendknoop (Polygonum sp.), eenige zaden. . D Haarmuggen (Bibio sp.), half-- 159 Journ. nummers 575/576. 27 November 1912, 2!/, uur n.m. Heumen. Maag. Haver (Avena sativa L.), blad- stukken. Els (Alnus sp.), + 20 zaden. Steenvrucht, + 15 ondetermi- neerbare exemplaren. Vormlooze rest. Div. Kiezel. Journ. nummer 609. 27 November 1912. 2—4 uur. Heumen. Maag. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), eenige zaden. Braam (Rubus fruticosus L.), eenige zaden. Hengel (Melampyrum sp.), eenige zaden. Els (Alnus sp.), eenige zaden. Stukken wortel, onbekend. Journ. nummer 610. 27 November 1912. 2—4 uur n.m. Heumen. Maag. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 5 zaden. | Braam (Rubus fruticosus L.),eenige zaden. Viltige roos (Rosa tomentosa Sm.), 22 zaden. 160 4 Zegge (Carex sp.), eenige zaden. Beuk (Fagus sylvatica L.), half- 7 Els (Alnus sp.), + 200 zaden. verteerde zaden. Vuilboom (Rhamnus Frangula Haagbeuk (Carpinus Betulus 1 L.), 4 zaden. 2 zaden. Beuk (Fagus sylvatica L.), eenige Steenvrucht, 14 onbekende ex. zaden. D Haarmuggen (Bibio sp.), half- Stukken wortel, onbekend, 15 verteerde larven. gram drooggewicht. D Haarmuggen (Bibio sp.), eenige honderden larven. D Tweevleugeligen (Diptera), 1 larve. D Boerenknoopje (Helix rotundata Miill.), 1 ex. N° 46. Journ, nummer 622. 3 December 1912. 1—3 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Vuilboom (Rhamnus Frangula Geen maaginhoud. L.), + 100 zaden. Ganzerik (Potentilla sp.), 10 bloem- knoppen. D Haarmuggen (Bibio sp.), + 150 larven. | D Snuitkevers (Otiorhynchus sp ), 6 exemplaren. D Duizendpooten (Myriapoda), 2 exemplaren. D Boerenknoopje (Helix rotundata Müll.), 1 ex. N° 47. Journ. nummer 623. 3 December 1912. 1—3 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Geen kropinhoud. Haagbeuk (Carpinus Betulus L.), 9 zaden. | Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 7 zaden. Braam (Rubus fruticosus L.), 6 zaden. Sty De 161 Steenvrucht, 1 ondetermineer- baar ex. | Div. Kiezel. N° 48. Journ. nummer 626. 7 December 1912. Eindhoven. Krop. Maag. D Haarmuggen (Bibio sp), 796 Geen maaginhoud. larven. | N° 49. Journ. nummer 726. 7 December 1912. ? | Krop. Maag. D Haarmuggen (Bibio sp.), + 60 Geen maaginhoud. _ larven. N° 20. Journ. nummers 705/706. 21 December 1912. Eindhoven. Krop. Maag. Haver (Avena sativa L.), + 900 Haver (Avena sativa L.), gedeel- korrels. : telijk reeds ontkiemde en ver- Kleine klaver (Trifolium minus teerde korrels. Relhan), enkele blaadjes. Div. Kiezel. N° 51. : Journ. nummer 1147. 9 September 1913. 3 uur n.m. Mook. Maag. Dauwnetel (Galeopsis versicolor Curt.), eenige zaden. Perzikkruid (Polygonum Persicaria L.), 2 zaden. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 2 zaden. Eik (Quercus sp.), 2 stukken eikel. _ Zaad, ondetermineerbaar, 33 st. Steenvrucht, „ , 1 ex. _ Drv. Kiezel. ' N° 52. Journ. nummers 1055/6. 19 September 1913. 5!/, uur n.m. Mook. Krop. Maag. Kamperfoelie (Lonicera Pericly- Kamperfoelie (Lonicera Pericly- menum L.), 3 vruchtjes. menum L.), 5 vruchtjes en vele zaden. 11 162 Eik (Quercus sp.), eenige stukken Vuilboom (Rhamnus Frangula eikel. L.), 5 zaden. Hazelaar (Corylus avellana L.), 1 Eik (Quercus sp.), eenige stukken > vrucht. eikel. Vuilboom (Rhamnus Frangula Div. Kiezel. L.), 1 zaadje. Div. Zand. N° 53. Journ. nummers 1057/8. 19 September 1913. 2!/, uur n.m. Mook. Krop. Maag. Boekweit (Polygonum Fagopyrum Kamperfoelie (Lonicera Pericly- L.), + 25 gram zaad. menum L.), vruchtjes en zaden. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 3 zaden. D Bladwesp (Croesus septentriona- lis L.), 4 larven. DBladwesp (Tenthredo sp.), 1 larve. | D Spanrups (Geometridae), eenige exemplaren. N° 54. Journ. nummers 1059/60. 19 September 1913. 23/, uur n.m. Mook. Krop. | | Maag. Boekweit (Polygonum Fagopyrum Boekweit (Polygonum Fagopyrum L.), eenige zaden en zaadresten. L.), zaadresten. | Kamperfoelie (Lonicera’ Pericly- Eik (Quercus sp.), eikelresten. menum L.), eenige zaden. Div. Kiezel. Steenvrucht, 10 ondetermineer- bare exemplaren. Div. Kiezel. N° 55. Journ. nummers 1083/4. 27 September 1913. N.m. Boxtel. Krop. Maag. | Haver (Avena sativa L.), + 200 Haver (Avena sativa L.), zaad- M korrels. resten. | Div. Kiezel. N° 56. : Krop. Zwaluwtong (Polygonum Convol- vulus L.), 17 zaden. Perzikkruid (Polygonum Persica- ria L.), 1 zaadje. Herderstaschje (Capsella Bursa pastoris Mnch.), 1 zaadje. Lijsterbes (Sorbus Aucuparia L.), zaden. Zwarte nachtschade (Solanwm nigrum L.), 13 zaden. Braam (Rubus sp., waarschijnlijk fruticosus L.), 11'/, zaadje. Roos (Rosa sp., waarsch. canina L.), 2 vruchtjes. Div. Kiezel. Ne nt Div. Kiezel. N° 58. Krop. _ Braam (Rubus fruticosus L.), eenige zaden. Perzikkruid (Polygonum Persica- ria L.), eenige zaden. Dauwnetel (Galeopsis versicolor Curt.), eenige zaden. | _ D Haarmuggen (Bibio sp.), 9 lar- ven. | N° 59. 163 Journ. nummers 1085/6. 29 September 1913. N.m. Haamstede. Maag. Bleeke duizendknoop (Polygonum lapathifolium L.), 16 zaden. Perzikkruid (Polygonum Persica- ria L.), eenige zaden. Plantenvezels. Div. Kiezel. Journ. nummer 1148. 9 October 1913. 10 uur v.m. Heumen. | Maag. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 32 zaden en vruchtvleesch. Roos (Rosa sp., waarsch. canina L.), 13 vruchtjes. Journ. nummer 1137. 11 October 1913. 11 uur v.m. Heumen. Maag. Braam (Rubus fruticosus L.), 2 zaden. | Perzikkruid (Polygonum Persica- ria L.), eenige zaden. Dauwnetel (Galeopsis versicolor Curt.), vele zaden. Journ. nummer 1140. 11 October 1913. 2 uur n.m. Heumen. 164 Krop. | Maag. Ledig. Braam (Rubus sp., waarsch. fru- | ticosus L.), eenige zaden. Roos (Rosa sp., waarsch. canina L.), 4 vruchtjes. Vele ondetermineerbare zaden. Steenvruchtjes, 2 ondetermineer- bare ex. Div. Kiezel. Div. 1 stukje blauw email. N° 60. Journ. nummer 1146. 11 October 1913. 12 uur v.m. Heumen. Maag. Haver (Avena sativa L.), zaadresten. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 2 zaden. 1 Steenvrucht, ondetermineerbaar. Div. Kiezel. N° 61. Journ. nummer 1149. 11 October 1913. 12 uur v.m. Heumen. Krop. Maag. D Haarmuggen (Bibio sp.), 29 Braam (Rubus fruticosus L.), 48 larven. zaden. 122 ondetermineerbare zaden. 135 ondetermineerbare zaden. Div. Eenig kiezel en zand. D Haarmuggen (Bibio sp.), 4 ge- deeltelijk verteerde larven. N° 62, 2 Journ. nummer 1163. 11 October 1913. 3 uur n.m. Heumen. Krop. Maag. Eik (Quercus sp.), 10 eikels. Eik (Quercus sp.), eikelresten. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 1 zaadje. 1 ondetermineerbare steenvrucht. Div. 2 hagelkorrels. N° 63. Journ. nummer 1138. 12 October 1913. 11—12 uur v.m. Heumen. 165 Maag. Papenmuts (Evonymus europaea L.), 80 zaden. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), eenige zaden. Div. Kiezel. N° 64, Journ. nummer 1141. 12 October 1913. 12 uur v.m. Heumen. Krop en maag. ! Akkerwinde (Convolvulus arvensis L.), 7 zadén. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 25 zaden. . 1 ondetermineerbare steenvrucht. Div. Kiezel. N° 65. | Journ. nummer 1142. 12 October 1913. 2 uur n.m. Heumen. Krop en maag. Akkerwinde (Convolvulus arvensis L.), + 300 zaden. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 31 zaden. Eik (Quercus sp.), eikelresten. D Tweevleugeligen (Diptera), eenige larven. N° 66. Journ. nummer 1143. 12 October 1913. 3 uur n.m, Heumen. Krop. Maag. 8 ondetermineerbare zaden. Kik (Quercus sp.), eikelresten. D Tweevleugeligen (Diptera), 403 D Haarmuggen (Bibio sp.), eenige larven. larven. D Zweefvliegen (Syrphidae), 1 Div. Kiezel. larve. D Roofkever (Staphylinus sp.), 1 larve. N° 67. Journ. nummer 1144. 12 October 1913. 1 uur n.m. Heumen. Maag. Speenkruid (Ficaria ranunculoides Mnch.), 16 okselknolletjes. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), eenige zaden. : Eik (Quercus sp.), 1 eikel. Roos (Rosa sp., waarsch. canina L.), eenige vruchtjes. Vele ondetermineerbare zaden. 2 Ps steenvruchten. 166 N° 68. Journ. nummer 1145. 12 October 1913. 11 uur v.m. Heumen. Maag. Plantenvezels. Div. Kiezel. N° 69. Journ. nummers 1150/1. 12 October 1913. 12 uur v.m. Heumen. Krop. Hennepnetel (GaleopBis Tetrahit L.), 332 zaden. Roos (Rosa sp., waarsch. canina L.), 26 vruchtjes. 12 ondetermineerbare zaden. N° 70. Maag. . Netelachtigen (Galeopsis sp.), 372 _ zaden. Vuilboom (Rhamnus L.), 9 zaden. Braam (Rubus fruticosus L.), 9 zaden. Roos (Rosa sp., waarsch. canina L.), 10 vruchtjes. Frangula _ Eik (Quercus sp.), 2 eikels en | eikelresten. Div. Kiezel. ~ Journ. nummer 1152. 12 October 1913. 12 uur v.m. Heumen. Krop. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 12 zaden. D Tweevleugeligen (Diptera), 279 Maag. "Eik (Quercus sp.), 13 eikels. Vuilboom (Rhamnus Fi angula L.), 1 zaadje. jonge larven. Hennepnetel Galeopsis Tetrahit L.), 312 zaden. Roos (Rosa sp., waarsch. canina L.), 25 vruchtjes. D Haarmuggen (Bibio sp.), 180 gedeeltelijk verteerde larven. Div. Kiezel. Div. 4 hagelkorrels. N° 71. | Journ. nummer 1153. 12 October 1913. 11 uur v.m. Heumen. Maag. Haagbeuk (Carpinus Betulus L.), 3 zaden. 167 Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 6 zaden. Dauwnetel (Galeopsis versicolor Curt.), 50 zaden. D Tweevleugeligen (Diptera), vele larven. Div. 3 kiezelsteentjes. Journ. nummers 1154/5. 12 October 1913. 10 uur v.m. Heumen. N° 72. Krop. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 2 zaden. . Eik (Quercus sp.), 5 eikels en _ vele eikelresten. Rietgras (Cyperaceae), sprieten. Besvrucht, ondetermineerbaar, 2 St. _ 36 ondetermineerbare zaden. D Bladwesp (Tenthredo sp.), eenige larven. | D Schubvleugeligen (Lepidoptera), 6 ondetermineerbare rupsen. D Spin (Araneae), 1 ex. Maag. Hennepnetel (Galeopsis Tetrahit L.), 95 zaden. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 4 zaden. Steenvrucht, ondetermineerbaar, 1 ex. Div. Kiezel. Journ. nummer 1139. 13 October 1913. 1.30 n.m. Heumen. N° 73. Krop. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 7 zaden. Div. 1 hagelkorrel. Div. 1 stukje glas. N° 74. Maag. Eik (Quercus sp.), 13 eikels en eikelresten. Div. Kiezel. Jourñ. nummers 1087/8. 23 October 1913. Beetsterzwaag. Krop. Braam (Rubus sp., waarsch. fru- ticosus L.), 4 zaden. D Nachtvlinder (Agrotis sp.), 75 rupsen. D Schubvleugeligen (Lepidoptera), 7 ondetermineerbare rupsen. D Sprinkhaan (Saltatoria), 1 ex. Vuilboom Maag. (Rhamnus Frangula L.), meerdere zaden. D Nachtvlinder (Agrotis sp.), res- ten van rupsen. Div. Kiezel en zand. 168 N° 75. Journ. nummer 1089. 23 October 1913. v.m. Loosduinen. Krop. Eik (Quercus sp.), 5 eikels. Vele ondetermineerbare zaden. D Haarmuggen (Bibio sp.), 2 larven. N° 76. Journ. nummer 1156. 12 December 1913. 11 uur v.m. Winterswijk. Krop. | Eik (Quercus sp.), 7 eikels, waarvan eenige reeds ontkiemd, en eikelresten. ba” Journ. nummer 1200. 10 October 1914. Rijsenburg. Krop. | Bentgras (Molinia coerulea Mnch.), + 250 zaden. Gras (Gramineae), halmen en zaden. N° 78. Journ. nummer 1195. 15 October 1914. Wilhelminapolder. Krop. Haver (Avena sativa L.), 2 zaden. Beetwortel (Beta vulgaris L.), + 300 stukjes wortel. I N?..79, Journ. nummers 1196 en 1202. 1 November 1914. Leersum. Krop. Maag. Rogge (Secale cereale L.), 1 plantje Plantenvezels. met zaadje. D Haarmuggen (Bibio sp.), vele Hennepnetel (Galeopsis Tetrahit resten van larven. L.), 3 zaden. Div. Kiezel. 1 ondetermineerbaar zaadje. D Paardenvlieg (Tabanus sp.), 75 larven. N° 80. Journ. nummers 1197/8. 1 November 1914. Ewijk (Gld.). Krop. Maag. 1 ondetermineerbare steenvrucht. Rogge (Secale cereale L.), 1 korrel. ns es 169 _ Eenige ondetermineerbare knol- Bentgras (Molinia coerulea Mnch.), letjes. | | 4 zaden. D Heesterslak (Arionta arbusto- Roos (Rosa sp., waarsch. canina rum [L.]), 3 ex. L.), 6 zaden. Braam (Rubus sp., waarsch. fru- ticosus L.), 93 zaden. 1 ondetermineerbare steenvrucht. 3 . zaden. D Vele resten van slakkenhuizen. Diy. Kiezel. N° 81. Journ. nummers 1199 en 1201. 14 November 1914. Leersum. Krop. Maag. Beetwortel (Beta vulgaris L.), Vuilboom (Rhamnus Frangula | bietresten. L.), 1 zaadje. _ Duizendknoop (Polygonum sp.), Zwaluwtong (Polygonum Convol- 32 zaden. | vulus L.), 148 zaden. Spurrie (Spergula arvensis L.), Perzikkruid (Polygonum Persica- vele zaden. ria L.), 1 zaadje. N° 82. Journ. nummer 1194, 30 November 1914. Boxmeer. Maag. Haver (Avena sativa L.), resten van ontkiemde korrels. Vuilboom (Rhamnus Frangula L.), 2 zaden. Div. Kiezel. N° 83. Journ. nummer 1275. 23 December 1914. Mil (N. Br.). Krop. Klaver (Trifolium sp.) bladeren en wortels. Egelboterbloem (Ranunculus Flammula L.), 2 blaadjes. Div. 2 kiezelsteentjes. N° 84. Journ. nummer 1277. 23 December 1914. Beers. Krop. Aardappel (Solanum tuberosum L.), Knolresten. Rogge (Secale cereale L.), blaadjes. Zegge (Carex sp.), 13 zaden. 170 N° 85. Journ. nummer 1274. 27 December 1914. Eindhoven. Krop. Aardappel (Solanwm tuberosum L.), resten van bevroren knollen. N° 86. Journ. nummer 1278. 27 December 1914. Eindhoven. Krop. Aardappel (Solanum tuberosum L.), rotte stukken knol. N° 87. Journ. nummer 1276. 12 Februari 1915. Nijmegen. Krop. Egelboterbloem (Ranunculus Flammula L.), 62 bladeren en blad- stukken. Gras (Gramineae), eenige grassprietjes. N° 88, Journ. nummer 1323. 11 September 1915. Brummen. Krop. Rogge (Secale cereale L.), 1 ontkiemde korrel. Paardenboon (Vicia Faba L.), 24 zaden. N° 89. Journ. nummer 1334. 16 October 1916. Malden. Krop. D Gedeeltelijk verteerde slak. N° 90. ; Journ. nummer 1335. 16 October 1916. Malden. | Krop. Egelboterbloem (Ranunculus Flammula L.), eenige honderden zaden. Zilverganzerik (Potentilla argentea L.), eenige honderden zaden: D Vlieg (Sarcophaga carnaria L.), 4 exemplaren. D Langpootmug (Tipula paludosa Mg.), 2 gedeeltelijk verteerde exemplaren. D Halfvleugeligen (Ahynchota), 62 exemplaren. D Spin (Araneae), 1 exemplaar. 171 N° 91. | Journ. nummer 1342. 16 October 1916. Winterswijk. | TER: 05; Hondsroos (Rosa canina L.), 11 vruchtjes. . Netelachtigen (Galeopsis sp.), 33 zaden. Steenvrucht (Prunus?), 1 exemplaar. Plantenvezels. Div. Kiezel. N° 92. , Journ. nummer 1345. 16 October 1916. Wilhelminapolder. . Maag. | Kanariezaad (Phalaris canariensis L.), 15 gedeeltelijk ontkiemde zaden _ en eene groote hoeveelheid zaadresten. Div. Kiezel. N° 93. Journ. nummer 1338. 17 October 1916. Malden. Krop en maag. Boekweit (Polygonum Fagopyrum L.), 18 zaden. Viooltje (Viola sp.), 17 vruchtjes met zaad. ~ Netelachtigen (Galeopsis sp.), 16 zaden. Div. Kiezel en zand. N° 94. Journ. nummer 1365. 19 October 1916. Winterswijk. | Krop. ‚Veenbes (Vaccinium Oxycoccus L.), 19 bessen. N° 95. . Journ. nummer 1333. 14 November 1916. Velp. (Gld.). | | Krop. Aardappel (Solanum tuberosum L.), rotte knolresten. N° 96. . Journ. nummer 1465. 13 November 1917. N.m. Malden. Krop. | Spurrie (Spergula arvensis L.), zaden. 172 Verslag der Ledenvergadering, gehouden te Groningen in het Zodlogisch Laboratorium der Rijksuniversiteit, op Zaterdag 1 Juni 1918, half twee n.m. Aanwezig zijn van het bestuur: Dr. J. BÜTTIKOFER, Voorziter, Dr. L. F. pe BEAUFORT, Secretaris en Dr. E. D. van Oort. Voorts de Heeren J. Frerrsma Jr., G. Roosesoom, J. H. PELLINKHOF, Prof. Dr. J. F. van BEMMELEN, J. H. JURRIAANSE, JOH. FEITSMA, Mr. C. H. THIEBoUT, P. van DER Bure, G. Boscx en G. POLvLIET, benevens de volgende introducés: de Heeren P. SPRIETSMA, J. KROES, A. A. van Voorn, J. BuLevetp Jr., H. J. BeuMÉE, J. N. Viëror, M. R. DE VRIES, J. BoTKke, H. J. VENEMA en W. VELDHUIS. Bericht van verhindering is ingekomen van de Heeren: Prof. Dr. J. RitzEMA Bos, P. J. van Houten, A. A. van PELT LECHNER, J. L. FE, DE MEYERE, A. B. Wiemany, W. H. pe BEAUFORT, F. K. Baron van Depem en Dr. M. A. Raawrs, De Voorzitter opent de vergadering met een rede, waarin hij de ornithologische beteekenis van de provincie Groningen uiteenzet en de hoop uitspreekt, dat vele ornithologen lust zullen gevoelen, zich bij de Vereeniging aan te sluiten. Prof. VAN BEMMELEN wordt dank gezegd voor de wijze, waarop hij aan de Vereeniging in zijn labo- ratorium gastvrijheid heeft verleend. Het navolgende jaarverslag wordt daarop gelezen en goedgekeurd. Jaarverslag 1917— 18. Als nieuwe leden traden toe: de Heer K. W. L. BEZEMER, Mej. J. BOGAERTS, de Heer G. H. Brouwer, Mevr. P. van DER Bure, Mej. CatH. Coot, de Heeren F. J. Jacogs, Pu. J. LoGGERS, G. A. W. van OVERBEEK DE MEIJER, L. VAN ’t SANT, Mevr. STANG, de Heeren D. TOLLENAAR, JAN VERWEY, Mej. C. W. van VLIET, de Heer A. G. W. VAN WAVEREN, Mevr. WicmMAN—Hupxes, de: Heer A. J. WILLINK, de bibliotheken der Rijksuniversiteit te Groningen en der Gemeen- telijke Universiteit van Amsterdam, het Kon. Zoöl. Gen. „Natura Artis Magistra” en de Vereeniging „Ornis” te Groningen. Door den dood verloren wij den Heer J. H. pe Bussy, terwijl 5 leden bedankten. Het correspondeerend lid Dr. L. PH. LE CosquINo DE Bussy keerde uit Deli naar Nederland terug, zoodat onze Ver- 173 / eeniging thans telt: 3 begunstigers, 2 correspondeerende leden en 226 gewone leden. De zomervergadering werd op 9 Juni te Winterswijk gehouden. De opkomst was groot en de excursies, den volgenden dag gehou- den, waarbij de meer xerophiele leden in de buurt van Winters- wijk bleven, terwijl de overigen de moerassen bij Lichtevoorde doorzochten, slaagden goed. Vooral de „natte” excursie had succes. De 6de jaargang van „Ardea” zag het licht. Ondanks de steeds duurdere tijden kon het tijdschrift zich handhaven. Toch kost het thans der Vereeniging f2.62° per lid, zoodat er voor de minimum- betalers wordt bijgelegd. Waren de inkomsten door vrijwillige con- tributieverhooging niet toegenomen, dan zou het leven van het tijd- schrift in gevaar zijn. Twee wetenschappelijke vergaderingen werden in het afgeloopen jaar gehouden. Op Zaterdag 21 April werd een zeer druk bezochte vergadering in het Rijks Museum van Natuurlijke Historie te Leiden gehouden, terwijl 2 December te Amsterdam werd vergaderd, bij welke gelegenheid een collectie oude teekeningen en aquarellen, op vogels en vogelvangst betrekking hebbende, in ’sRijks Prenten- kabinet door de welwillendheid van den directeur kon worden be- zichtigd. Ondergeteekende, die aan de beurt van aftreden was, werd op de vergadering te Winterswijk herkozen. Wijzigingen in het bestuur hadden niet plaats. | Waar wii ondanks de steeds meer drukkende tijdsomstandigheden onze Vereeniging in bloei zien toenemen, het ledental zich zien ver- grooten, waar de opkomst op de vergaderingen, ondanks de slechte treinverbindingen goed blijft, daar kunnen wij ook de toekomst voor de ,Nederlandsche Ornithologische Vereeniging” hoopvol tege- moet zien. De Secretaris, (w. g.) Dr. L. F. DE BEAUFORT. De Heeren Mr. C. H. Turesout, J. Ferrsma Jr. en G. Boscx wor- den aangewezen om de hieronder volgende rekening en verantwoor- ding van den Penningmeester na te zien. Na onderzoek verklaren zij alles in orde bevonden te hebben, waarop de Penningmeester, onder dankzegging voor het gevoerde beheer, wordt gedéchargeerd. = 174 4 1 Mei 1917— Geldelijke Verantwoording —30 April 1918. (Verkorte staat) IR ONTVANGSTEN. Kata UITGAVEN. > | Saldo vorBgaan. 2... + f 159.795 | Uitgave , ARDEA” . ..... f 535.7 Contribußasn 2.0» ...... „594.60 | Onkosten Penningmeester „ 29.8 Leesportefeuille à Secretariaat ., 14.8) 23 deelnemeßB. nu. 0.0... » 23.— 2 Redactie van | Vrijwillige bijdragen JARDER” ve » 31.568) | 21 VIEW LidEagen .…. . 44 » » 100.— Diversen ‘a Boekenverkoop | | 1 ex. Dodo-studién....... an: | 6 jaargangen , ARDEA” à f 2.50 7 Zaalhuur Parkzicht ?/,, 17... D: | 1 Jaarboekje n°. 6à f2.—\ ” | | Fooi suppoosten Prentenkab. » D Rente belegde gelden Lidm, Ver. t. Beh. v. Nat. Mon. „ 10.1 tot 14) FB ri. u og 10.78 | Saldo op nieuwe Rekening „ 275.12 f 912.17 | f 912.17 Overgelegd 1 Juni 1918, Nagezien en accoord bevonden De Penningmeester: door de commissie: Re (w.g.) J. L. F. DE MEYERE. (20. g.) C. H. THIEBOUT. (w.g.) G. Bosco. > (20. 9.) JOH. FEITSMA. ~ PLATENFONDS. = Stand van het Platenfonds op 1 Mei 1917 . . . . . f 274435 Jaarlijksche HABREAEN 1917—1918. F..E., Blaauw : .«) « ar ae a ee LIRE A. Eee ee oe AMEN MOT Pr. die dé, Man. ass of See ee JE Sandi. Gelder... - ,. (sata igh sceal AIRNESS H. van Straaten . . nn ee RE Dr. L. P. le Cosquino in Bushs) es PRE ee . Jhr. GE, van Suehteleny | ays. ESS Dr. Th. W. van Lidth de Jeude . 4 : .-..,"250 L. Baron van Heeckeren tot Walién. . . . , 2.50 RB WARROCK. Saite hs oer SS elves, RTE Po Wewenider: Burg 1% ls 4. ert sais tete Dre ss) onu APPLE ST eileen ee TM ans. ce owe SR ee A ee „ 49.50 Transporteere: f 323.93? — . a a 175 | Pee CARO 2 8232087 Rente Belegde Gelden tot 14 Febr. 1918 . . . „ 9.54 Stand van het Platenfonds op 30 April 1918 . . . . f 333.47 De Penningmeester : 3 (20. g.) J. L. F. DE MEYERE. De Heer Jac. P. Tuıssse wordt bij acclamatie tot bestuurslid her- kozen. Na eenige discussie wordt zonder hoofdelijke stemming besloten de volgende statutenwijzigingen aan te brengen, waarop de Konink- liike goedkeuring za] worden gevraagd. Art. 4, 4de alinea, te schrappen: „Voor minderjarigen bedraagt deze contributie tenminste f 1.—; laatstgenoemden hebben geen stem in de vergadering”. Na de 6de alinea in te voegen een nieuwe alinea: „Vereenigingen of inrichtingen kunnen als zoodanig lid zijn en op de vergaderingen . vertegenwoordigd worden door één persoon”. In de laatste alinea: „l April” te vervangen door: „l December”. Art. 5, 1ste alinea, te vervangen door: „Het Vereenigingsjaar valt samen met het kalenderjaar”. 2de alinea: „Mei” te vervangen door: „Januari”. Art. 8, 3de alinea: „staande de vergadering” te veranderen in: „op een vorige vergadering”. Bij de rondvraag vraagt de Heer van DER Bure of het platenfonds nog reden van bestaan heeft, nu de uitgaaf van het groote werk over de vogels van Nederland is verzekerd. De Heer van OorT antwoordt, dat het platenfonds dient om het tijdschrift te illustreeren en dus wel degelijk een reden van bestaan blijft behouden, ook al speelde bij de oprichting de overweging een rol, dat artisten de gelegenheid zouden hebben zich te bekwamen in het wetenschappelijk afbeelden van vogels. Prof. van BEMMELEN dankt den Voorzitter voor zijne vriendelijke woorden bij den aanvang der vergadering gesproken en hoopt dat na den oorlog de Vereeniging nog eens te Groningen zal vergaderen, om een bezoek aan de Wadden-eilanden te brengen. De Heer J. Ferrsma Jr. klaagt over de slechte doorzending van de leesportefeuille. De Secretaris belooft de deelnemers nogmaals aan te sporen tot geregeld doorzenden. 176 De Heeren BEUMÉE, BIJLEVELD en VIETOR geven zich op als lid en worden door den Voorzitter welkom geheeten. De Heer van Oorr stelt voor in „Ardea” op te nemen, wat er in de laatste drie maanden telkens aan buitenlandsche tijdschriften is ingekomen. Aldus wordt besloten. Hierna wordt overgegaan tot de wetenschappelijke mededeelingen. De Heer J. Ferrsma Jr. deelt mede verleden Zondag een ortolaan (Emberiza hortulana) te Wedde (Westerwolde) te hebben gezien. Ook nam spreker de grauwe gors (Emberiza calandra) tusschen Winschoten en Bleiham waar; deze vogel wordt aldaar „liksgive- lier” genoemd. De Heer PELLINKHOF demonstreert een abnorm, zeer licht gekleurd grutto-ei. De Heer JoH. FeitsmA heeft den zwartgrauwen vliegenvanger (Muscicapa atricapilla) 5 Mei te Grijpskerk waargenomen en een Q van deze soort op 12 Mei bij Zuidhorn. De Heer BEUMEE heeft gedurende 5 jaar deze soort jaarlijks om- streeks 5 Mei op het Zuiderkerkhof te Groningen waargenomen. Ook zou de soort daar nestelen. De ortolaan komt sporadisch in Westerwolde voor. | De Heer van Oorr vraagt naar den stand van het nest van M. atricapilla. De Heer BEUMÉE antwoordt, dat het in een treurhazelaar werd gevonden. De Heer van Oort vindt dit een zéér ongewone nestwijze voor M. atricapilla, die holenbroeder is. | De Heer JuRRIAANSE zegt, dat M. atricapilla te Rotterdam in Kamperfoelie heeft gebroed. De Heer Jou. FEITSMA somt daarop de vogelsoorten op, door hem te Veenklooster waargenomen. Dit aantal bedraagt 43. De fluiter (Phylloscopus sibilatrix) is er gedurende de laatste 3 jaren terug- gekeerd. De Heer THıeBouT deelt mede, dat de aalscholvers (Phalacrocorax carbo) van Lekkerkerk zijn verdwenen en dat zich een nieuwe kolonie heeft gevormd te ’sGraveland. Ook te Giethoorn is de kolonie verwoest, maar heeft zich weer gevestigd in een eenden- kooi aldaar. De Heer van DER BurG weet mede te deelen, dat zich op het „Huis ten Donck” een nieuwe aalscholverskolonie heeft gevormd. 177 De Heer van Oorr deelt mede, dat op „Gooilust” te ’s Grave- . land, een groote kolonie aalscholvers placht te zijn, die evenwel . wegens de schade aan het hout is opgeruimd. Dit jaar was het aantal aalscholvers zoo groot, dat het niet is gelukt de kolonie ge- heel te verdrijven; ook te Loenen aan de Vecht moet een kolonie ontstaan zijn. De Heer RooseBoom heeft lepelaars (Platalea leucorodia) bij Schok- land waargenomen. De Heer VAN DER Bure heeft deze vogels bij Zoutkamp waargenomen. De Heer VAN DER Bure deelt mede, dat alle ooievaars (Ciconia ci- conia) in zijn omgeving zijn teruggekeerd op één paar na. Er zijn nu 4 paar in de buurt van Hardinxveld, verleden jaar 5; te Gie- sendam dit jaar 5 paar, verleden jaar 6 paar. De Heer van Oorr zegt, dat te Oegstgeest zich een nieuw paar ooievaars gevestigd heeft. De Heer Jou. Fritsma doet mededeeling van een ooievaarsnest te Grootegast, dat in 1916 van een schuur op een paal werd over- gebracht en dat ondanks deze verhuizing de jongen werden groot- gebracht. De Heer vAN DER Bure doet verslag van een belangrijke excursie door hem en eenige andere ornithologen in de veenstreek van Friesland gehouden. ‘De Heer van Oort deelt mede, dat dezer dagen in Limburg een oud exemplaar van de kwak (Nycticorax nycticorax) is geschoten. Dit is merkwaardig, omdat, nadat gedurende vele jaren deze soort niet in ons land werd waargenomen, eenige jaren geleden een jong ex. bij Leiden werd gevonden en thans wederom de soort in ons land werd geconstateerd. Verder deelt spreker mede, dat het Rijks Museum te Leiden drie jonge buizerden (Buteo buteo) uit Elspeet ontving. Spreker maakt opmerkzaam op een kenmerk om jonge buizerden van jonge ha- vikken te onderscheiden: de oogen zijn bij een haviksjong wit, bij een buizerdjong geel. De Voorzitter doet een mededeeling over sexueele aberratie bij zwanen in de diergaarde te Rotterdam en sluit daarop de ver- gadering. Onder leiding van Prof. van BEMMELEN worden daarop de col- lecties van het Zoölogisch Instituut der Universiteit bezichtigd. Den volgenden dag had een excursie plaats naar „Fogelsangh- State” te Veenklooster. 12 178 Verslag van de Excursie der „Nederlandsche Ornithologische Vereeniging’, gehouden op 2 Juni 1918. Met den trein van 6 u. 50 v.m. vertrok een groot gezelschap Dames en Heeren, naar schatting een vijftigtal, uit Groningen naar station Buitenpost met het doel een bezoek te brengen aan het nabijgelegen landgoed „Fogelsangh-State” te Veenklooster, toebe- hoorende aan Mevrouw Douairière Baronesse vAN HEEMSTRA. De deelnemers waren in hoofdzaak leden der-afdeeling Groningen van de „Nederlandsche Natuurhistorische Vereeniging” en van de Vereeniging „Ornis” te Groningen. Slechts een twaalftal leden van de ,Nederlandsche Ornitholo- gische Vereeniging’ maakte den tocht mede, nl. Mevrouw Bürri- KOFER—SURINGAR en de Heeren: Dr. J. BÜTTIKOFER, Dr. L. F. DE BEAUFORT, Dr. E. D. van Oort, G. RoosEBoom, JoHS’. FEITSMA, JN. FerrsMA Jr., Mr. C. H. Turesout,’ G. PoLvLIET, J. H. JURRIAANSE, J. N. G. Viëror en J. H. PELLINKHOF. Bij het zien van het groote gezelschap, kwistig voorzien van kijkers, botaniseertrommels, vlindernetten, tasschen en meer der- gelijke equipementstukken, was de gedachte: ,vandaag geen vo- gels’, niet te onderdrukken, doch dit is meegevallen. Na een uur te hebben gespoord werd de wandeling naar Veen- klooster aanvaard. | Op deze wandeling had men reeds gelegenheid vele zangvogels waar te nemen en op te merken hoe buitengewoon stil en rustig de wegen daar ter plaatse zijn; de kalme Zondagmorgen-stemming werd slechts door ons gezelschap verstoord. Het landgoed „Fogelsangh-State” is een zeer royaal aangelegd park met kasteel, bosschen, bouw- en weilanden, waterpartijen, hertenkamp enz., zooals ons land er vele telt. In ’t bijzonder trekt de groote hoeveelheid hoog opgaand hout de aandacht. Ook ontbreken er de bekende attracties, zooals kluizenaarshut en uitzichtskoepel, niet; vanuit dezen laatsten had men een ruimen blik op het Friesche landschap met zijn karakteristieke zadeldak- torens. 179 Door al die heerlijkheden werd het gezelschap op deskundige wijze rondgeleid door de Heeren FEITSMA. Intusschen bleek , Fogelsangh-State” een grooten vogelrijkdom te bezitten, zoodat men volop gelegenheid had zangstudies te maken van Gekraagde Roodstaart, Roodborst, Groenvink, Fluiter, Tuin- fluiter, Braamsluiper, Boomkruiper enz. - Vooral trok een buitengewoon krachtig trommelende Groote Bonte Specht de aandacht. *t Merkwaardigst van alles op ornithologisch gebied waren wel de Fluiters, welke, daar deze niet tot de algemeen verspreide vo- gels behooren, voor menigen deelnemer de bekoring van het nieuwe hadden. Van deze geheimzinnige vogeltjes herbergde het hooge beuken- bosch er een drietal, althans afgaande op den zang. Door de aanwezige entomologen werden vele insecten verzameld; hoezeer is toch de entomologie in dit opzicht bevoorrecht boven de ornithologie! In het dorp Veenklooster werd de meegenomen proviand, vöör een herberg gezeten, genuttigd, waar men voor den matigen prijs van vijftien cent per kop ad libitum lekkere koffie dronk. Op den terugweg naar het station Buitenpost poseerde nog voor het gezelschap een zeer eigendommelijke Boompieper, welke niet- tegenstaande verscheidene kijkers van zeer nabij op hem waren gericht, kalm bleef doorzingen. Langs allerlei landwegen en melkpaadjes werd het station weder _bereikt, waar men nog een tijdlang op het dijktalud uitrustte. De ornithologische gesprekken verstomden allengs om plaats te maken voor verhandelingen van meer materiéelen aard. Ofschoon, met uitzondering van den Fluiter en den Groote Bonte Specht, slechts overal waar te nemen vogels zich vertoonden of deden hooren, zullen de deelnemers met genoegen aan dezen dag terugdenken. J. H. PELLINKHOF. 180 Boekbespreking. Dr. E. D. van Oort, Directeur van ’s Rijks Mu- seum van Natuurlike Historie te Leiden. „Ornithologia Neerlandica”, de Vogels van Neder- land, met ongeveer 400 gekleurde platen. gr. 4. 'sGravenhage, Martinus Nijhoff, 1918. Bij de bespreking in dit tijdschrift, ruim vier jaren geleden, van VAN PELT Lecuner’s „Oologia Neerlandica’, naar aanleiding van de voltooïing van dat werk, heb ik aan den wensch uitdrukking ge- geven, dat spoedig ook een degelijk geschreven en goed geillustreerd werk over onze Nederlandsche vogels tot stand mocht komen, in staat om dit eierwerk waardig ter zijde te staan. Wel is waar bezitten wij in ScHLEGEL’s , Vogels van Nederland” met zijn fraaie gekleurde platen, dat in 1858 voltooid werd, en in het nog veel oudere plaatwerk van NozEMAN en SEPP twee prach- - tige, origineele werken over onze Nederlandsche vogels, waarop wij terecht trotsch mogen zijn, maar deze beide werken zijn reeds sedert jaren geheel uitverkocht en slechts zelden tegen exorbitante prijzen nog verkrijgbaar. Intusschen heeft de studie onzer Neder- landsche ornis niet stil gestaan en werd de behoefte aan een nieuw, up to date Nederlandsch vdgelwerk steeds dringender. ; Het is dus een bijzonder verblijdend verschijnsel, dat de onder- nemende uitgever van ,06logia Neerlandica”, in weerwil van de uiterst moeielijke omstandigheden, die de lana Europeesche oorlog ook over ons land heeft gebracht, de zware taak heeft aan- gedurfd, een grootsch opgezet, met enorme kosten verbonden stan- daardwerk over onze Nederlandsche vogels te doen verschijnen, in staat, aan de hoogste eischen van wetenschap en kunst te be- antwoorden. Dat een zoo hoog staand ornitholoog als Dr. van Oorr bereid gevonden werd, de wetenschappelijke leiding van dit werk en het schrijven van den tekst op zich te nemen en de uitgever in den bekenden kunstschilder M. A. KOoEKKOEK een voortreffelijken illu- strator gevonden heeft, om onder voortdurend toezicht van den auteur de platen te schilderen, is op zich zelf reeds een voldoende 181 . waarborg, dat wij in Ornithologia Neerlandica een nationaal - vogelwerk van den eersten rang zullen krijgen, waardig om met de beste avifaunistische werken in het buitenland vergeleken te ._ worden. Na rijp beraad heeft de uitgever in overleg met den schrijver besloten, de reproductie der gekleurde platen aan de bekende firma EMmRIK en BINGER te Haarlem toe te vertrouwen, die daarbij haar reeds in andere luxe-plaatwerken met groot succes gebruikte facsimile- kleurendruk in toepassing brengt, zoodat ook in dit opzicht het welslagen van het werk als verzekerd mag worden beschouwd. Zonder aan de volledigheid ook maar eenigszins afbreuk te doen, heeft de auteur bij het schrijven van den tekst de grootst mogelijke beknoptheid in acht genomen. Naast de beschrijving der soort op verschillende leeftijden en in verschillende jaargetijden, heeft hij het voornaamste omtrent haar levenswijze, alsmede haar voorkomen in Nederland en daarbuiten vermeld. Aan de nomenclatuur is de meest mogelijke zorg besteed. Vast- houdende aan het prioriteitsbeginsel, zonder echter in overbodige naamzifterij te vervallen, heeft de schrijver, m.i. zeer terecht, zich . aan het binaire stelsel gehouden en den ballast van dubbele soort- namen, door SNOUCKAERT VAN SCHAUBURG, in navolging van HARTERT, in zijn „Avifauna Neerlandica” toegepast, vermeden. De synonymie is zoo beknopt mogelijk gehouden. Achter den wetenschappelijken naam van iedere soort wordt de meest gebruikelijke Nederlandsche naam vermeld, en na de korte litteratuuropgave volgen de ver- schillende Nederlandsche volksnamen, alsmede de benamingen in het Engelsch, Duitsch en Fransch. | In tegenstelling met de tot nu toe gebruikelijke volgorde der soorten begint de.auteur met de het laagst staande en oorspronke- lijkste soorten, i.c. met de Duikerachtigen, en eindigt met de vol- gens de tegenwoordige begrippen het hoogst staande Zangvogels. Aan de beschrijvingen en afbeeldingen is, op enkele uitzonderingen na, het rijke materiaal in het Museum van Natuurlijke Historie te Leiden ten gronde gelegd, en de afbeeldingen worden onder voort- durend toezicht van den schrijver zooveel mogelijk naar leyende vogels geschilderd. De ruim 400 platen bevatten de natuurgetrouwe afbeeldingen van alle tot heden in Nederland geconstateerde soorten, waarbij met alle vorm- en kleurverschillen naar geslacht, leeftijd en jaar- getijde nauwkeurig rekening gehouden wordt. Ook de overgangs- 182 vormen worden, voor zoover noodig, afgebeeld, en kunnen derhalve alle soorten, zelfs zonder den tekst te raadplegen, alleen met be- hulp der platen worden gedetermineerd. Aan de plaatsing der af- beeldingen in een natuurgetrouwe entourage is de meest mogelijke zorg besteed, zoodat iedere plaat op zich zelf een fraaie schilderij mag worden genoemd. Het compleete werk zal bestaan uit 5 deelen van den volgenden inhoud : | Deel I. Futen, Zeeduikers, Stormvogels, Roeipootigen, Reigers, Ooievaars, Lepelaars en Eendachtigen, met ongeveer 80 gekleurde platen. Deel II. Roofvogels, Hoenders, Ralvogels, Plevieren, Strandloopers, Ruiters en Snippen, met ongeveer 100 gekleurde platen. Deel III. Meeuwen, Zeezwaluwen, Alken, Duiven, Koekoeken, Uilen, Nacht- en Gierzwaluwen, Scharrelaars, IJsvogels, Bijeneters, Hoppen en Spechten, met ongeveer 80 gekleurde platen. Deel IV. Zwaluwen, Vliegenvangers, Lijsters, Grasmusschen, Kwik- staarten, Piepers en Leeuweriken, met ongeveer 70 gekleurde platen. Deel V. Pestvogels, Klauwieren, Meezen, Kraaien, Spreeuwen en Vinken, met ongeveer 70 gekleurde platen. Het werk zal verschijnen in ongeveer 40 afleveringen, elk bevat- tende 10 platen met den er bij behoorenden tekst. Hiervan zullen jaarlijks 4 tot 5 afleveringen het licht zien, zoodat het geheele werk in 8 a 10 jaren voltooid kan zijn. De prijs van f 500, hoewel voor Hollandsche begrippen zeer hoog, mag met het oog op den omvang en de uitvoering, die met enorme kosten gepaard gaat, bescheiden worden genoemd en is, daar dit bedrag over zoo vele jaren wordt verdeeld, niet bijzonder drukkend. In elk geval mogen wij den uitgever dankbaar zijn dat hij, ver- trouwende op de medewerking der Nederlandsche ornithologen en bibliophielen, den moed gehad heeft, tot de uitgave van dit nuttige en ons klein land eer aandoende werk over te gaan, en is hem een ruim succes van harte toegewenscht. De onlangs verschenen twee eerste afleveringen bevatten, behalve een kort voorwoord van den auteur en den uitgever, de DUIKER- ACHTIGEN (Colymbiformes) met de families Podicipedidae (Futen) en Colymbidae (Zeeduikers), verder de STORMVOGELACHTIGEN (Procellarii- formes) met de familie Procellariidae (Stormvogels) en het begin der PELIKAANACHTIGEN (Pelecaniformes) met de familie Sulidae (Rotspeli- kanen), waarvan de eenige Nederlandsche vertegenwoordiger de Jan 183 van Gent is, te zamen 20 platen met tekst. De derde en vierde aflevering zijn in voorbereiding en zullen binnenkort verschijnen. Met groote spanning zien wij het verdere verschijnen van dit standaardwerk te gemoet en vertrouwen dat daaraan niets in den weg zal komen te staan. ID. Kleine Mededeelingen. „Witte reijgher’ en „Witvogel”, (Uit middeleeuwsche rekeningen.) In de rekeningen over de jaren 1359 en 1361 betreffende de op brengst van verkochte vogels uit het Goudsche Bosch, dat zich in de 14e eeuw ten westen van Gouda, tusschen IJsel en Gouwe tot aan Moordrecht en Waddinxveen uitstrekte, vind ik naast grauwe reigers, kwakken en lepelaars ook nog witte reijghers en wit- vogels vermeld. Zou hier met „witte reiger” de Groote Zilverreiger (Ardea alba L.) bedoeld zijn? En welken vogel noemde men toen ,,witvogel” ? Rekeningen over andere jaren gaven mij tot nu toe geen nader licht daarover, dan dat de prijs van 100 „witvogels” slechts onge- veer '/, bedroeg van dien van 100 grauwe reigers. ie SES I Januari 1919. 184 Opgave van eenige ornithologische werken, ver- schenen tusschen 1 Juli 1917—31 Augustus 1918 DOOR A. A. VAN PELT LECHNER. B. Bergtold, W. H., Study of the incubation-periods of Birds. What determine their lengths. Denver, Col. 1917. 8°. C. Chapman, F. M., The distribution of Bird-life in Colombia. Contribution to a biological survey of South-America. New-York (Bull. Amer. Mus. Nat. Hist.) 1918. roy. 8°. With maps. F. Flôricke, K., Ueber die Vögel des Deutschen Waldes. 2, umgearbeitete Aufl. Stuttgart, 1918. 8°. 103 pg. m. Fig. ——, (Ornithologische) Forscherfahrt in Feindesland (Dobrudscha und Donau- delta). Stuttgart, 1918. 8°. 84 pg. m. 15 Fig. (In Vorbereitung 2er wissen- schaftlicher Teil: Beschreibung der Vogelarten, ihrer Lebensweise u.s.w.). G. Gladstone, H. S., Handbook to Lord Lilford’s coloured Figures of the Birds of the British Islands. London, 1917. 4°. i EL. Hennicke, C., Schwindende Vogelarten in Deutschland. Berlin, 1917. 8°. 96 pg. Howell, G. D., Birds of the Islands of the Coast of Southern California. Holy- wood (Cal.), 1917. 4°. . O. Oort, Dr. E. D. van, Ornithologia Neerlandica. De Vogels van Nederland. ’s Gra- venhage, 1918. Aflev. 1 en 2, bevattende plaat 1—20, met 56 blz. tekst. folio. Het werk zal verschijnen in ongeveer 40 afleveringen van 10 platen elk, met bijbehoorenden tekst. € R. Reichenow, A., und E. Hesse, Neue Namenliste der Vögel Deutschlands. (Leipzig, 1916). gr. 8°. 49 pg. 185 | À Voigt, A., Exkursionsbuch zum Studium der Vogelstimmen. 7e verm. Aufl. Leipzig, 1917. 8°. 319 pg. ——, Deutsches Vogelleben. Zugleich als Exkursionsbuch für Vogelfreunde bear- beitet. 2e Aufl. Leipzig, 1918. 8°. 126 pg. W. Wolda, G., Ornithologische Studies. A. Physiologische verschijnselen bij eenige soorten. B. Ontwikkeling in den nestbouw en de daarmee gepaard gaande physiologische, morphologische en biologische verschillen. (Résumé en français). Met platen en tabellen. Uitgegeven door de Directie van den Landbouw. ’s Gravenhage, 1918. gr. 8°. 101 pg. Lijst, vermeldende eenige der voornaamste ornithologische periodieken. Aquila, Zeitschrift fiir Ornithologie. Organ des Ungarischen Celtralbur eaux fiir ornithologische Beobachtungen. Budapest Hi Auk, The, A quarterly Journal of Ornithology. Published 3 the en Ornithologist’s Union. New York . : nen. Avicula, Giornale Ornitologico Italiano. Sièna : Bird Lore, A magazine devoted to the sn and prokkäkinik of inde: New York ‘ British Birds, Monthly Masissins devoted to: the study of the Birds on the British List. London . | ie x Bulletin of the British Ornithologists’ Club. Los: Dansk Ornithologisk Forenings Tidsskrift. Kjöbenhavn À Emu, The, Quar Ber Magazine of the BE alasian Or nithologist’s Dnion. Melbourne Falco, im Anschluss an Fes Werk " Berajah”. ‘Halle a. Ss. Ibis, The, quarterly Journal of Ornithology. London “ire Jaarbericht der „Club van Nederlandsche Vogelkundigen”. Deventer Jahrbuch, Ornithologisches, fiir das en re sep Hallein . Journal für Ornithologie. Leipzig. Journal of the South African Ornithologists’ Union, ‘Pretoria Monatsberichte, Ornithologische, Berlin Monatsschrift, Ornithologische, Magdeburg . P Oologist, The, On the nesting habits and eggs of Nor th- TER ican Birds. Albion, N. b PI, We) Ornis, Blatter ftir Vogeikinade. “ae des Bayerischen ET für Vogel zucht u. -schutz. Schwabach ch : Ornis, Bulletin du Comité Ornithologique uber ET ER Revue Frangaise d’Ornithologie scientifique et pratique. Paris. Zeitschrift für Ornithologie und praktische Geflügelzucht. Organ der Ornitho- logischen Vereine Pommerns. Stettin tr ee a Per jaargang Gld. 12.— 9.— 2.43 186 Ingekomen tijdschriften en boekwerken ° voor de bibliotheek. (Juni—December 1918). Ornithol. Monatsberichte XXV, N°, 5—12. Aquila 1917. Club Nederl. Vogelkundigen, Jaarboekje N°, 7. British Birds XII, N°. 1—5. Revue Française d’Ornithologie, N°. 110—113. Der Ornithol. Beobachter XV, N°. 10—12. XV1, N°, 1. Natura, N°, 236—242. Ed. P. Tratz, Die Vogelwelt des Ost. Arlberggebietes (Separatabdr.). Ornithol. Jahrb. 1917, XXVIII. (Geschenk van den schrijver). Ed. P. Tratz, Ornithologisches aus Zell am See. Mit. Gesellsch. f. LR Landeskunde LVII, 1917. (Geschenk van den schrijver). G. Wolda, Ornithologische studies. Uitgegeven door het Dept. van Landbouw. 1918. (Geschenk van den schrijver). Verslag van ’s Rijks Museum van Nat. Historie te Leiden 1917. Pa BEZ van den directeur). Outram Bangs & Th. E. Penard, Notes on a collection of Surinam Birds. Bull. Mus. Compar. Zool. Harvard Coll. LXII, N°. 2. 1918. (Geschenk van den Heer Penard). STATUTEN DER NEDERLANDSCHE ORNITHOLOGISCHE VEREENIGING. Goedgekeurd by Koninklyk Besluit van 14 Juni 1901, No. 55 en zooals die gewyzigd zyn by Koninklyk Besluit van 30 November 1907, No. 44 en by Koninklyk Besluit van 11 October 1918, No. 52. 188 STATUTEN DER NEDERLANDSCHE ORNITHOLOGISCHE VEREENIGING. Goedgekeurd by Koninklyk Besluit van 14 Juni 1901, No. 55 en zooals die gewüzigd zyn by Koninklyk Besluit van 30 November 1907, No. 44 en by Koninklijk Besluit van 11 October 1918, No. 52. ARTIKEL 1. De Vereeniging is genaamd: Nederlandsche Ornitholo- gische Vereeniging. ART. 2. Doel der Vereeniging. Het doel der Vereeniging is de beoefening der Ornithologie in haar meest uitgebreiden zin, en de navorsching der Avifauna van Nederland en zijn Kolonién in het bijzonder. | ART. 3. Zetel der Vereeniging. De Vereeniging is gevestigd te Amsterdam. ART. 4. Leden. De Vereeniging bestaat uit: a. Eereleden, b. Ge- wone leden, c. Correspondeerende leden en d. Begunstigers. Eereleden kunnen zijn zij, die zich buitengewoon verdienstelijk hebben gemaakt ten aanzien der Vereeniging of van het door deze beoogde doel. Zij worden op voorstel van het Bestuur of van min- stens vijf leden door de leden-vergadering benoemd en hebben dezelfde rechten als gewone leden. De namen van hen, die aan de algemeene vergadering als eere- leden zullen worden voorgesteld, zullen minstens één maand voor die vergadering plaats heeft, aan het Bestuur moeten worden op- gegeven. Het desbetreffende voorstel wordt op het convocatie-biljet vermeld. | Gewone leden zijn zij, die eene contributie van ten minste f 2.50 per jaar betalen. Om lid te worden moet men zich aanmelden bij het Bestuur, hetwelk daarvan kennis geeft op de leden-vergadering. Correspondeerende leden kunnen zijn vreemdelingen of Neder- landers, in het buitenland of in de Nederlandsche Kolonién woon- 189 achtig, van wie men verwacht, dat zij voeling wenschen te houden met de Nederlandsche ornithologen. Zij betalen geen contributie, doch hebben op de algemeene vergaderingen eene adviseerende stem ; zij worden door het Bestuur benoemd. Vereenigingen of inrichtingen, mits rechtspersoonlijkheid bezit- tende, kunnen als zoodanig lid zijn en op de vergaderingen ver- een woordigd worden door één persoon. Begunstigers of begunstigsters zijn zij, die eene jaarlijksche gift van minstens f5.— of een gift in eens van ten minste f25.— aan de Vereeniging doen; zij hebben toegang tot de vergaderingen en een adviseerende stem. Zij, die met het einde van een Vereenigingsjaar wenschen op te houden lid of begunstiger der Vereeniging te zijn, moeten vöör 1 December van dat jaar daarvan mededeeling doen aan den Penning- meester. ART. 5. Contributie. Het Vereenigingsjaar valt samen met het kalenderjaar. De contributie over het loopend jaar wordt voldaan in de maand Januari op quitantie van den Penningmeester. ArT. 6. Bestuur. Het Bestuur vertegenwoordigt de Vereeniging in en buiten rechten. Het bestaat uit minstens vijf leden, die door de leden-vergadering worden benoemd: een Voorzitter, een Onder-Voorzitter, een Penning- meester, een 1sten Secretaris en een 2den Secretaris; de Voorzitter wordt als zoodanig door de leden-vergadering benoemd. De overige functién worden door de andere Bestuursleden onderling verdeeld. Jaarlijks treedt een lid af volgens een bij loting vast te stellen rooster. De aftredende is terstond herkiesbaar. ART. 7. Besluiten en benoemingen. Alle besluiten worden ,ge- nomen bij volstrekte meerderheid van stemmen der aanwezige leden. Bij staking der stemmen beslist in de vergadering der Ver- eeniging, zoowel als in die van het Bestuur, de stem van den Voorzitter. Bij benoemingen beslist insgelijks de volstrekte meerderheid, en zoo hierbij de stemmen staken beslist het lot. Alle stemmingen, personen betreffende, geschieden met gesloten briefjes. Stemming bij volmacht wordt niet toegelaten. 190 ART. 8. Vergaderingen. Jaarlijks wordt ten minste één leden- vergadering gehouden, bij voorkeur in Juni, op datum en plaats © door het Bestuur te bepalen, onder vermelding der agenda. Op de Juni-vergadering wordt door het Bestuur verslag uitgebracht over den stand der Vereeniging, en door den Penningmeester rekening en verantwoording van zijn beheer over het afgeloopen jaar gedaan. De rekening en verantwoording zullen worden onderzocht door eene, op eene vorige vergadering daartoe benoemde commissie van drie leden, geen zitting hebbende in het Bestuur, en als zoodanig door den Voorzitter voorgesteld. Deze commissie brengt terstond na den afloop van haar onder- zoek verslag uit aan de vergadering, die daarna over de al of niet goedkeuring der rekening en verantwoording beslist. De goedkeuring der rekening en verantwoording door de leden- vergadering strekt het Bestuur tot décharge voor zijn beheer over het afgeloopen Vereenigingsjaar. Voorts hebben op de Junivergadering de periodieke verkiezingen plaats. Voor alle vergaderingen worden de leden ten minste veertien dagen te voren bij convocatiebiljet opgeroepen. Art. 9. Duur der Vereeniging. De Vereeniging is aangegaan voor den tijd van 24 jaar en 11 maanden, te rekenen van 30 Maart 1901, den datum der oprichting. Een besluit tot ontbinding vöör dien tijd kan slechts genomen worden met eene meerderheid van */, der uitgebrachte stemmen op eene vergadering der leden, met dit doel door het Bestuur bijeengeroepen. | In geval van ontbinding zal art. 1702 van het Burgerlijk Wetboek toepasselijk zijn. Desniettemin zal, indien volgens de voorgaande alinea de ontbinding plaats vindt, eene commissie van drie leden benoemd worden, die met de vereffening belast is en de bestem- ming zal regelen van de bezittingen der Vereeniging. Slotbepalingen. leder lid heeft het recht eene verandering der statuten voor te stellen. Een besluit tot wijziging der statuten kan slechts genomen worden op eene voor dat doel bijeengeroepen ver- gadering der leden met minstens ?/, der uitgebrachte stemmen. De wijzigingen behoeven de nadere Koninklijke goedkeuring. 191 . Register van wetenschappelijke namen. A. Acrocephalus 10. acuta (Dafila) 118, 133. Aédon 4. Aegithalus 63. aeruginosus (Circus) 60, 117. aethiopica (Ibis) 83. Alauda 116. alba (Motacilla) 10. albellus (Mergus) 118. albicilla (Haliaetus) 134. albifrons (Anser) 115. Alcedo 61, 62, 117. Alle 136. alle (Alle) 136. Anas 117, 133, 139. Anser 11, 115. 116, 133. anser (Anser) 115. Anthus 10, 116. apivorus (Pernis) 126. apricarius (Charadrius) 61, 115, 134. Apus 9, 60, 61, 62. apus (Apus) 9, 60, 61, 62. aquaticus (Calamodus) 138. aquaticus (Rallus) 118. Aquila 134. arctica (Fratercula) 136. arcticus (Colymbus) 117. Ardea 11, 105, 118, 139. argentatus (Larus) 118, 140. arquata (Numenius) 120. arvensis (Alauda) 116. atra (Fulica) 118. atricapilla (Muscicapa) 10, 176. atricapilla (Sylvia) 9. avosetta (Recurvirostra) 115, 124, 127. Aythia 119, 126. B. bankiva (Gallus) 110, 444, 119, 113. bernicla (Branta) 119. bewickii (Cygnus) 126, 132. boarula (Motacilla) 138. boschas (Anas) 117, 133, 139. Botaurus 117. Branta 119. Buteo 134, 177. buteo (Buteo) 134, 177. C. Calamodus 10, 138. calandra (Emberiza) 60, 120, 176. canorus (Cuculus) 3. cantiaca (Sterna) 140. canus (Larus) 136. Caprimulgus 9. carbo (Phalacrocorax) 118, 176. caudatus (Aegithalus) 63. Charadrius 61, 115, 134. Chaulelasmus 133. chloropus (Gallinula) 117. Ciconia 7, 124, 177. ciconia (Ciconia) 7, 124, 177. cinerea (Ardea) 11, 118, 139. Circus 60, 117, 134. citrinella (Emberiza) 115. clanga (Aquila) 134. Clangula 117. clangula (Clangula) 117. clypeata (Spatula) 120. coelebs (Fringilla) 115. coeruleus (Parus) 115, 142. colchicus (Phasianus) 143. collurio (Lanius) 81. collybita (Phylloscopus) 9, 124. Coloeus 98. Columba 10, 19, 55. Colymbidae 182. Colymbiformes 182. Colymbus 116, 131. 192. corax (Corvus) 126. G. cornix (Corvus) 6, 97, 115. corone (Corvus) 143. | corone (Corvus corone) 85. | Gallinago 115. Corvinae 93. gallinago (Gallinago) 115. Corvus 6, 78, 85, 95, 97, 105, 115, 126, | Gallinula 117. 143. gallinula (Gallinago) 115. Coturnix 11, 60, 124. Gallus 110. coturnix (Coturnix) 11, 60, 124. Garrulus 115. crecca (Nettion) 115. | Gecinus 61, 94. cristata (Galerida) 116. glacialis (Fulmarus) 131. Cuculus 3. glandarius (Garrulus) 115. curruca (Sylvia) 9. glaucus (Larus) 124, 135. cyaneus (Circus) 134. Graculus 105. | Galerida 116. Cygnus 116, 126, 122. | graculus (Phalacrocorax) 105, 106, 124, cygnus (Cygnus) 116. 132. grisola (Muscicapa) 10. I Dafila 118, 133. | H. bk | Haematopus 135. E. Haliaetus 134. Hirundo 4, 120, 137, 140. hortulana (Emberiza) 138, 176. Hydrochelidon 11. | Hypolais 10. | hypolais (Hypolais) 10. Emberiza 60, 115, 120, 138, 176. epops (Upupa) 136. Erithacus 117, 141. erythropus (Anser) 133. Eudromias 135. europaeus (Aegithalus caudatus) 63. | . europaeus (Caprimulgus) 9. | excubitor (Lanius) 60. | Ei RL | iliacus (Turdus) 116, 123. L F. | immer (Colymbus) 131, fabalis (Anser) 116. _ ispida (Alcedo) 61, 62, 117. Falco 115. lynx 9. ferina (Aythia) 119. | flammea (Strix) 140. | | fluviatilis (Sterna) 140. Fratercula 136. | Lanius 60, 81. Fringilla 115. | Larus 118, 124, 135, 136, 140. frugilegus (Corvus) 78, 95, 115. | leucorodia (Platalea) 105, 120, 177. Fulica 148. | Limosa 61, 120. Fuligula 117. | limosa (Limosa) 61, 120. fuligula (Fuligula) 117. | longicaudus (Stercorarius) 135. Fulmarus 131. | luscinia (Aëdon) 4. furcatus (Gallus) 110, 111, 112, 113. 193 M. macrorhynchos (Nucifraga caryocatac- tes) 138. maculata (Aquila) 134. major (Parus) 115, 141. Mareca 61, 118, 135. marinus (Larus) 118. martius (Picus) 125, 136. Merganser 118. merganser (Merganser) 118. Mergus 118. merula (Turdus) 119, 121, 137, 141. minor (Corvus aquaticus) 105. monedula (Coloeus) 98. montana (Passer) 60. morinellus (Eudromias) 135. Motacilla 10, 138. Muscicapa 10, 176. N. Nettion 115. nigra (Hydrochelidon) 11. nigricollis (Podiceps) 129. Nucifraga 138. Numenius 120. - Nycticorax 132, 177. nycticorax (Ardea) 105. nycticorax (Nycticorax) 132, 177. nyroca (Aythia) 126. O. Oriolus 10. oriolus (Oriolus) 10. ostralegus (Haematopus) 135. palmipes (Graculus) 103. palumbus (Columba) 10, 19, 55. Parus 115, 141, 142. Passer 60. Pelecaniformes 182. penelope (Mareca) 61, 118, 133. peregrinus (Falco) 115. Pernis 126. Phalacrocorax 105, 106, 118, 124, 132, 176. Phasianus 143. Phoenicurus 10. phoenicurus (Phoenicurus) 10. Phylloscopus 9, 124, 176. Picus 125, 136. Platalea 105, 120, 177. Podiceps 129. Podicipedidae 182. pratensis (Anthus) 116. Pratincola 116. Procellariidae 182. Procellariiformes 182. Puffinus 129, 131, 132. puffinus (Puffinus) 131, 132. pygargus (Circus) 60. pygmaeus (Phalacrocorax) 105, 106. R. Rallus 118. « Recurvirostra 115, 124, 127. Regulus 115. regulus (Regulus) 115. ridibundus (Larus) 118. Riparia 9. riparia (Riparia) 9. rubecula (Erithacus) 117, 141. rubicola (Pratincola) 116. rustica (Hirundo) 4, 120, 137, 140. rusticola (Scolopax) 11. S. | schoenobaenus (Calamodus) 10. | Scolopax 11. _ sibilatrix (Phylloscopus) 9, 176. simplex (Sylvia) 9. sonnerati (Gallus) 110, 112, 113. Spatula 120. stanleyi (Gallus) 111. stellaris (Botaurus) 117. _ Stercorarius 135. Sterna 140. strepera (Acrocephalus) 10. 194 strepera (Chaulelasmus) 133. Turtur 11, 50, 59. Strix 140. turtur (Turtur) 11, 50, 59. Sturnus 117, 138, 143. Sulidae 182. | U. Sylvia 9, Upupa 136. sylvia (Sylvia) 9. urbica (Delichon) 6. T, V. Todor mages Vanellus 61, 145, 135. inden pets) 138; vanellus (Vanellus) 61, 115, 135. Cee eres) 40 viridis (Gecinus) 61, 94 torent ox) 9. viscivorus (Turdus) 121, 122. Totanus Aa. vulgaris (Sturnus) 117, 138, 143. totanus (Totanus) 120. trivialis (Anthus) 10. trochilus (Phylloscopus) 9. Turdus 61, 116, 119, 121, 123, 137, 141. br yelkouan (Puffinus puffinus) 129, 132. TABELLARISCH OVERZICHT VAN HET VOEDSEL VAN DEN FAZANT (Phasianus colchicus L.), | GEVONDEN IN KROP EN MAAG BIJ 96 EXEMPLAREN. OCTOBER NOVEMBER DATUM Aantal fazanten} blad, | blad. = mal Haver . Avena sativa L. korrels, bladeren, kaf jo | a 5 Rogge. Secale cereale L. . . | - | = | blad. z Z|| Bockweit . Polygonum Fagopyrum L zaden. = = Ka = = 2 a 2 Paardeboon. Vicia Faba L - me | = 5 4 Kanariezaad Phalaris canoriensis L- — = = SE Oz Spurrie Spergula arvensis L = stukken plant, | eenige vele | pl. = = = =) i = © || Beetwortel . Beta vulgaris L stukken biet | = r | ee) | EN SA LE | | mt ~l} Aardappel : Solanum tuberosum L knollen, resten. = ko. | — = — |3Xkn.) — |3+kn) — = = _ _ kn. 2X kn. Zwarte nachtschade > nigrum L . zaden. | _ - | = | Zwartkoren . Melampyrum sp. - . v. + 50 + 110 = es _ | = = Hengel 5 pratense L _ | = == = Duizendknoop. Polygonum sp - - . - | æ | eenige = a Zwaluwtong . . . . x Convolvulus L _ _ _ _ 3 17 vele u u - om = 4 = = 3 = Bleeke duizendknoop . = fapathifolium L _ — = — | vele 16 = = = = — | v. BL = =|) Se pa ae = Perzikkruid. - Persicaria L. . 2 — _ _ — leenigel — 2Xe. | = * S|} Hennepnetel Galeopsis sp . _ _ _ _ = = all Cewone hennepnetel . Tetrahit L » | = — = 4 Dauwnetel . > versicolor Curt : | _ z= || Wikke Vicia sp. . - » peulén m.z. | | = 2 =|| Andoorn. Stachys sp. » ’ 5 | | | = _ — | EURE = 3 Akkerwinde Convolvulus arvensis I. . | — | | | — | || Korenbloem Centaurea Cyanus L . . — = | | | Herderstaschje Capsella Bursa pastorisMnch. . | | = _ = | | | | Braam, . Rubus fruticosus L . , bes, bloemen | | — = = | — | 23 = I + | - 6 — | | — | — s Viooltje . Viola sp. . = , vruchtjes m.z. | | — | |eonige | — | =; | | Zilverganzerik Potentilla argentea L . "| =| _ | | Tormentil 5 Tormentilla Neck. |bloemknoppen. | | | | | | bh. | | | | | | Ganzerik % sp. er 7 | — — | en | | | | | | | | | | | = joey |) = a le Gras Gramineae grassprieten, u | spr. | | | spr.+z. = | | | | = — | ser. | | | = | | | Boterbloem , Ranunculus sp zaden, | | = = | = | | = | | | | | | | — | ho = Scherpe boterbloem # acer L x — _ | | | — | — R | | — | | = = Egelboterbloem 7 Flammula L » , blaadjes, blad, — | | | | + 300 | _ _ | | | | | | blad. | — Speenkruid , Ficaria ranuneiiloides Much okselknollen, | | | | | 16 | = — | | | | = | — =f | — | „|| Witbol ; Holcus lanatus L zuden, _ | —- | + | | — | | = | | | =, | = | — | = | | = — | | 5 Late hondsbloem, Leontodon autumnale L bloemhoofdjes, vr. — “le | 2 bl. | | | bl. | — |bi+vr| | | | | | = | uf) Kelkgras. Triodia decumbens Bernh zaden. | = | | | | | | | | | | | | | | | || Bentgras, Molinia coerulea Mnch = — — ll | | | +250| — | | 4 | — | | | .. | = - | || Zegge. Carex sp - — | | | — | | | | _ — | = | rl — 1) — jene | || = 13 = Rietgras . Cyperaceae « sprieten. _ | | | | = = N Biesachtigen Scirpus sp zaden, blad. — - 13 _ — | — jeenige| — | vele | | = |= | | | = = | | Zuring Rumex sp. » = | | = | Rupsklaver Medicago sp A blaadjes — - | — | Klaver Trifolium sp... . = | blag | Kleine klaver . cart = minus Relhan . — | — | =} bind. | — Samengesteldbloemigen Compositae D zaden, — | | — Papenmuts . Evonymus europaea L = > =| | — | | | Veenbes , Vaceinium Oxycoceus L. « bessen, — | — = _ _ _ Roos Rosaceae RE vruchtjes, cenige | — 2 | 13 4 za ON | a = | — 6 ea ln = = - | - | - | - = | — Viltige roos A Rosa tomentosa Sm zaden. | = | = | | = | | = | 2] | Wilde kamperfoelie Lonicera Periclymenum L bessen, zaden. — 6 — = |b+z| = vele eenige | | | | _ || | | _ “| Lijsterbes Sorbus Aucuparla L. zaden | eenige | | | | | | | | | ë| Hazelaar . Corylus Avellana L vrucht. oo — =. | 1 | | | | = = | | | — | _ | — | — | — = By] Els. Alnus sp 00 zaden, | — | = | | | 3 | = = } | | 4147) 4700) — |= | =|] - if |} Haagbeuk Carpinus Betulus L | = 5 — — 7} 2 |) — |) = | 2101) 3 | — | +15) 5 | 7 | 19 | | | jeenige| 29 9 - | - — | = Vuilboom Rhamnus Frangula . 1 2 | 9 + 250 _ | 2 Ze — 23 #100) 7 30 1 3 — leenige| — +50) — 1 | — |v.+50| +135) +150; 53 + 50 2 +1077; — —|| — u = Beuk . Fagus sylvatica Le = te SS SS I-/-/|=-|-|-),<|:w| 2 | 2% | | + 100 | 6 |eenige| 1 | +45) +100 =e | = Eik. 7 Quercus sp eikels en resten. | + | | | 19+r|3-+r.) | | 5 | | = | _ T+r - | — Onbekende zaden Ve 56 | = | — — | -- — | vele au | vele = - steenvruchtjes — | — | — = — _ = _ 1 _ = = Coleoptera D 2 testen = Loopkevers Carabidae hes es volkomen insect Roofkevers Staphylinussp «+ 6 ss larven, | — Snuitkevers Otiorhynchus sp.» » =» . volkomen insect. _ Lieveheersbeestjes . Coccinella septempunctata L. . . Schildkevers Cassida sp TRE . » = Wrattenbijter Decticus verrucivorus L, » : . - | — - - | — = _ - — | Schubvleugeligen Lepidoptera 5 rupsen, — | | | — leenigel — — — = - | — — Nachtvlinders Noctuidae. ras os : + Volk. Insect, | — | | — _ | | | — = = — danrups ‘ Geometridae» » « + . - = | eenige =. = = || | | | | = | = tree Liehtmotten 6 4 4 4 Pyralidae .. . * ë volkomen insect == — re — 5 = | — | — = Im | — — _ _ ~ _ Nachtvlinders Agrotis sp . ; 4e à a rupsen | > = | | | | | | = - _ Bladwesp Tenthredo sp... . et larven. — | cenige | er | 2. | | | = L LA ae = er vr Croesus septenirlonalis L. . 2 Nie = = — _ = = R a =. = Eikengalwesp Dryophanta sp. 2 LA gallen. — | | — _ | | — — _ en Cynips sp. » : 3 . . _ _ 3 — | Kal = = =) Me nl 2 Neuroterus leviusculus Scheck. . | — | in eenige| — - 1 _ _ _ - _ _ || Mier Formica sp = LE poppen. = = = | | . - _ — | — a » + : : Lasius sp » » 2 volkomen insect = = _ = Bo — — | = | = © Tweevleugeligen Diptera. » . 18 larven, = = A, = 3 5 = 1 = = _ == == — x » . Cyclorapha . » i 3 = = = = | Tel et se - | = 5] | Zweefvliegen Syrphidae 3 = he = a = _ = = = = | _ & Viieg Musca domestica... . volkomen insect. | _ - _ _ — 5 » vo Sarcophaga camaria L 5 . . | = = = = = Kleine vlieg Opomyza florum T.. . . . x ii I = = = = a. = =, = = _ = = = = = = Horzel Tabanus sp. : LA Iarven. = 5 = a. _ _ _ - _ _ _ Langpootmug - Tipula paludose Mg NÉE volkomen insect. | — _ _ == 2. — _ “= - = _ - — - _ = Haarmug. Bibio sp.. » - ; larven. | vele | — _ — | — 400 +20) 7 vele | +400 +150 +80) — _ = Sprinkhaan - Saltatoria . =» N volkomen Insect: = Zr Pr a — - _ - — || — = Halfvleugeligen Rhynchota . . Me = 4 = = =. = LS = = - - = 2 . Jassus sp . : s “ _ _ +8 = — — =! = = 1 _ _ - _ _ = _ = = Groote bladluis Lachnus sp. : tae £ “ = = 12 = = = 3 = — = - — — — _ _ _ — Spin Araneae. . . ; : E © =, = cenige = = = at 2 = == — = — _ - _ _ _ — Duizendpoot Myriapoda . - R à £ = = = — = = : 6 1 -- _ = - 2 — — — — Millioenpoot Diplopoda . - veces E = = = ~~ > = = LUZ 1 = = u = _ _ = ~ _ Slak . Gasteropoda - A oe u me = = = = Rule = — = = — Ds _ - _ Diephoomslak- Bythinia tentaculata |, R = = = = = = 2 À a = == = - = = - - _ — _ Boerenknoopje Helix rotundata Müll... . | > = = = xa = = = = — = _ 1 1 — _ _ _ _ Slakrups . Limacodus testudo Schiff, , = = = BR ee = 3 = = = _ 1 — Ze Heesterslak- Arionta arbustorum (L). . = i = 3 = = = + = = = — _ _ - ~ _ _ — ae LST VAN AFKORTINGEN. Dom bessen, — bl = bloemen of bloembootijes, — pad, =bladeren of biadstukken. — e.=eenige. — kn.=knollen of stukken knoL — m.z.= met zaad. P= peulen met zaad. — pl plantie of “tukken plant, — rmresten. — spræsprieten — st. =stukken, — v=vele — vr = vruchties — z,=zaad. EE ee pre me ee << Pr eu Ari! | ous | - re Agel i. al zn a 4 fi Sp, SN Rent Re es ARLES ES ee =) owe Pad Sie Ser, 2 os FE Rs ; ~ ? è NE nn ¥ u a “a 24 re. | ote: Fe rn 4 os P N — LA f = + : | Se y À et Fee Fe site SOA ET, | à ; à | Ë + Er Zu I ng? = - 1 à “4 a à re f 5 [ 4 | AY ki é . Se — - . PEL ET 1 7 t | s A eo 4 BT = Se 5 , vi > ea rl | \ L : : ER 5 | Mr il | , : : ; 4 : Tijdschrift der - Nederlandsche Ornithologische Vereeniging ONDER REDACTIE VAN: Dr. L. F. DE BEAUFORT, A. A. VAN PELT LECHNER EN Dr. E. D, VAN OORT Jaargang VII, aflevering 1 en 2 BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ VOORHEEN Brel. CFE TL: LEIDEN — 1918 INHOUD. © 0. Het verblijf van enkele trekvogels in Nederland in 1917 door Dr. H. Ark Be = Mededeelingen uit het „Nederlandsch Ornithologisch Onderzoekingsstat ” ur 0.0 te Heumen door Jan J. LUDEN van Heumen. (Met plaat I en 2 tabelle n RN Be Verslag der wetenschappelijke vergadering; gehonden te Amsterdam, op u Zondag”2 December AAT 29 ais Sy Mia ele De RER Ree _ 17 Verzoek betreffende de Gierzwaluw 60) „ua. Se De r ee | ,* De auteurs ontvangen 25 overdrukken van hunne_ opste ay DE, | gratis, indien zij het verlangen daartoe te kennen gevo Mere de toezending van het manuscript. : tiie Stukken voor het tijdschrift bestemd zende men aan: (ESSOR | A. A. VAN PELT LECHNER | oe Bi te ‚Arnhem (Veiperweg, A Y Médecines van hei Bestuur. + Von de. vroeger verschenen Verslagen en Mededeelingen en van ANR + 2 Jaarboekjes zijn, voorzoover zij nog voorhanden zijn, exemplaren otk 4 ee - tegen. f 2.— per stuk voor leden, en tegen f 3.— per stuk voor’ _ niet- leden bij den Secretaris verkrijgbaar: volledige.jaargangen van _ ,Ardea” zijn aan hetzelfde adres te bekomen tegen f 2.50 per stuk Er a voor leden, en tegen f 3.50 per stuk voor niet-leden. AO a 6° Inden Hecthandek is „Ardea” verkrijgbaar tegen den prijs van Rk uf 3.50 ef jaargang. | SE Leesportefeuille. A Leden, die tegen betaling van f1.00 wenschen deel te nemen aan oie de leesportefeuille, samengesteld uit tijdschriften, die de Vereeniging RER in ruil ontvangt, kunnen zich opgeven bij den Secretaris. BE De Vereeniging ontvangt in ruil voor haar tijdschrift: Daran DE © 19 Ornithologische Monatsberichte. _ Fer ~~ 2,-Journal of the South African Ornithologists’ Union. MES, _ © 89, Ornithologische Monatsschrift, | Nisley > 4°, Aquila. x a = 5°. Berichte des Vereins Schlesischer Ornithologen. LS SAN + - 6, Verhandlungen der Ornithologischen Gesellschaft in Bayern. Ve £ > 7. Annals of the Transvaal Museum. Mededeelingen van het arene Ba 7 Transvaal Museum. | à 8°. Jaarboekje van de Nederlandsche Vereeniging tot Bescherming “7 À | van Vogels. | ne > 9°. Jaarbericht van de Club van Nederlandsche Vogelkundigen. A 109. Rivista Italiana di Ornitologia. | es 11°. Ornithologisches Jahrbuch. +110 BA 429. The Ank/: : | Br 18%. British Birds. Ag 14°. Dansk Ornithologisk Forenings Tidsskrift. RR 15°. Le Gerfaut, RE 16°. Revue Française d’Ornithologie. 17. Der ornithologische Beobachter (L’ornithologiste). 18°, Jahresbericht der Ornithologischen Station in Salzburg. 19°. Falco — Berajah. A - 20°. Nos oiseaux. af ane : Natura, Orgaan der Nederlandsche Natuurhistorische Vereeniging. m ED EEE» ern EEE En EEE En i + A eux Le VERA ét a EN BI. Er “ey > he Ze CHR 4 x - ADVERTENTIES. NN (Deze ruimte is beschikbaar voor de leden tot het plaatsen van aankondigingen — tegen 50 cent per '/g pag. en per keer. Maximum aantal woorden 50.) 3 Mess's L. CURA & SONS, — Bath Court, Warner Street, London. E. C. [England] wenschen in betrekking te komen met iedereen die in staat is het volgende in groot aantal te leveren: Levende goudvis- schen, Vreemde visch, Temperatuur-visch, Beesten, Vogels, | Kruipende dieren, Amphibien, enz. — Meelwormen speciaal gevraagd. Correspondentie aan adres hierboven. Nederlandsche Ornithologische Vereeniging. Het doel der Nederlandsche Ornithologische Vereeniging is de beoefening der Ornithologie in haar meest uitgebreiden zin, en de navorsching der Avifauna van Nederland en zijne Kolonién in het bijzonder. Het lidmaatschap der Vereeniging bedraagt 7 2.50 per jaar; Big de leden ontvangen het tijdschrift , Ardea” gratis. : 23 Jaarlijks wordt ten minste één ledenvergadering gehouden, bij ae voorkeur in Juni. | Om bd te worden wende men zich tot den Secretaris, Ps Dr. L. F. DE BEAUFORT te Eerbeek. © MGR TA Ne IL EET Va NU, Ate L - Pau: : 4 a vw Le FAN ; LOS, Fee \ ki | SR LO EA Tiydschritt der Nederlandsche Ornithologische Vereeniging ONDER REDACTIE VAN: Dr. L. F. DE BEAUFORT, A. A. VAN PELT LECHNER EN Dr. E. D. VAN OORT Jaargang VII, aflevering 3 BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ VOORHEEN Hoo. RIT, EL LEIDEN — 1918 > € ME EE" u ik BT ht : | IR à RU ARTS N oe EFT NES re | EN (per, El ju ME, N A ih Wb Aa sun ate AN Ws N bi INHOUD. De Staartmees (Aegithalus caudatus [L.]), door G. Worpa. Met een kaartje. Een en ander naar aanleiding van mijn Roek, door J. L. F. DE MEYERE. Over ballen van Kraaivogels Sue door C. J. Kote en L. van GIERS- BERGEN Het voormalige danoniasaé tt Boneh een og aft PRIE ea 1 dae A. A. VAN PELT LECHNER. Met plaat II . 1 Over de beteekenis van het kruisen van individuen, bchionsh tot ver N lende Linné’sche soorten, voor het ontstaan onzer huisdieren, door H. N. 4 KOoIMAN f' PIERRE : : Ornithologische fe) A op heb ined peg tad iobe van n 47 October 1916—12 April 1917, door P. W. van HOUTEN . . . . ., 445 Karakteristiek voor het nest van Turdus viscivorus L., door J. L. F. DE Mnvene 14 Verslag van de wetenschappelijke vergadering, Sehe te Rotterdam,op Zondag 17 Maart 1918 . . . . . 123 Verzoek van het ,,Nederlandsch Oraithelagleen bande zoekings-Station” te. Sm Heumen . 3 Korte dede hs : (Met deze aflevering wordt dé nieuwe Perr | ver dens ,, De auteurs ontvangen 25 overdrukken van hunne opstel. à gratis, indien zij het verlangen daartoe te kennen geven L i de toezending van het manuscript. 300 Stukken voor het tijdschrift bestemd zende men aan: A, A. VAN PELT LECHNER Fe te Arnhem (Velperweg 79 Mededeelingen van het Bestuur. “ Van de vroeger verschenen Verslagen en Médedeelingen en van de Jaarboekjes zijn, voorzoover zij nog voorhanden zijn, exemplaren tegen f 2.— per stuk voor leden, en tegen f 3.— per stuk voor = et-leden bij den Secretaris verkrijgbaar; volledige jaargangen van Ardea” zijn aan hetzelfde adres te bekomen tegen f 2.50 per stuk voor leden, en tegen f 3.50 per stuk voor niet-leden. In den Beekhandel is ,Ardea” verkrijgbaar tegen den prijs van ; 3.50 per jaargang. Leesportefeuille. 3 * Leden, die tegen betaling van f 1.00 wenschen deel te nemen aan ite leesportefeuille, samengesteld uit tijdschriften, die de Vereeniging in ruil ontvangt, kunnen zich opgeven bij den Secretaris. MN. De Vereeniging ontvangt in ruil voor haar tijdschrift: & - 1°. Ornithologische Monatsberichte. Ro, Journal of the South African Ornithologists’ Union. 9. Ornithologische Monatsschrift. 40, Aquila. » 5°. Berichte des Vereins Schlesischer Ornithologen. > Verhandlungen der Ornithologischen Gesellschaft in Bayern. & 7°, Annals of the Transvaal Museum. Mededeelingen van het soa Transvaal Museum. je; 8°. Jaarboekje van de Nederlandsche Vereeniging tot Bescherming we van Vogels. 9°. Jaarbericht van de Club van Nederlandsche Vogelkundigen. "At Rivista Italiana di Ornitologia. A Ornithologisches Jahrbuch. m. The Auk. 189, British Birds. ro Dansk Ornithologisk Forenings Tidsskrift. A! Do. Le Gerfaut. 16°. Revue Française d’Ornithologie. Ps 17. Der ornithologische Beobachter (L’ornithologiste). f 18°. Jahresbericht der Ornithologischen Station in Salzburg. _ 19°. Falco — Berajah. 20°. Nos oiseaux. iy Ps: Natura, Orgaan der Nederlandsche Natuurhistorische Vereeniging. j . 2 "I Dit Gun f WRAL Fy Le ome TS, IM “a6 , - 7 . ann 5 NA Er hi im er Frs 2 LE PAPE FA x b OUR Rg ae Æ ) oor" 2 ty a xt) ats ve | ALT SI . : : ’ A a LR, yey re os ADVERTENTIES. Re : % “7 (Deze ruimte is beschikbaar voor de leden tot het plaatsen van aankondig Messrs L. CURA & SONS, u Bath Court, Warner Street, London. E,C. [England] 27 wenschen in betrekking te komen met iedereen die in staat af À het volgende in groot aantal te leveren: Levende goudvis- schen, Vreemde visch, Temperatuur-visch, Beesten, Vogels, . . VUS . a Kruipende dieren, Amphibien, enz. — Meelwormen speciaal gevraagd. Correspondentie aan adres hierboven. | Nederlandsche Ornithologische Vereeniging. Het doel der Nederlandsche Ornithologische Vereeniging is d le beoefening der Ornithologie in haar meest uitgebreiden zin, on de navorsching der Avifauna van Nederland en zijne Kolonién in % bijzonder. | i Het lidmaatschap der Vereeniging bedraagt f 2.50 per Jai de leden ontvangen het tijdschrift ,Ardea” gratis. > Jaarlijks wordt ten minste één ledenvergadering gehou den voorkeur in Juni. Om lid te worden wende men zich tot den Secretaris, — Dr. L. F. DE BEAUFORT te Serb € ARDEA Tijdschritt der Nederlandsche Ornithologische Vereeniging Dr. L. F. DE BEAUFORT, A. A. VAN PELT LECHNER | | ONDER REDACTIE VAN: EN Dr. E. D. VAN OORT Jaargang VII, aflevering 4 BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ VOORHEEN HP DBRTLL LEIDEN — 1918 PES CPE Poe lovee foe k ai ae ar ee 1 ae a SY BAT aw ER PR Po mes i È LATE He ot a NOTE a PNT AO Ÿ | N at RN 9 SF ul, u ut Ma atk AQU a IV UNS ETA Wes Oe Be à Na aye Bi sad cht R I & INHOUD. ! Ornithologische waarnemingen in Nederland, door Dr. E. D. van Oort . 24 Resultaten van het ringonderzoek van het Rijks Museum te Leiden, Le Dr. E. D. van Oorr. XI. ; a Mededeelingen uit het ,Nederlandsch DR Onderzoekine à te Heumen, door JAN J. LUDEN van Heumen. II (Met 1 Tabel) . . . . Verslag der Ledenvergadering, gehouden te Groningen op 1 Juni 1918 . #1 1 Verslag van de excursie, gehouden op 2 Juni 1918. ee Be Boekbespreking |.) 2 .......2. 2 = 2 NU se na Sie 0 3 Korte Mededeelingen . . . EN: a Opgave van eenige Srolthblagiae uate wer als ver FERN Pop 1 Juli 1917— - 5 31 Augustus 1918, door A. A. VAN Petr LECHNER . . . 1§ Ingekomen tijdschriften en boekwerken voor de bibliotheek (Juni—December F 1918) . ; 18 Statuten der Neder Bendsehe Or VEN Er Register van wetenschappelijke namen «„ De auteurs ontvangen 25 overdrukken van hunne opstelen gratis, indien zij het verlangen daartoe te Ko Seven de toezending van het manuscript. À Stukken voor het tijdschrift bestemd zende men aan: 2: A. A. VAN PELT LECHNER. 2 te Arnhem (Velperweg 7 Mededeelingen van het Bestuur. Van de vroeger verschenen Verslagen en Mededeelingen en Ve de Jaarboekjes zijn, voorzoover zij nog voorhanden zijn, exemp are tegen f 2.— per stuk voor leden, en tegen f 3.— per stuk y niet-leden bij den Secretaris verkrijgbaar: volledige jaargangen 1 „Ardea” zijn aan hetzelfde adres te bekomen tegen f 2.50 per st voor leden, en tegen f 3.50 per stuk voor niet-leden. | In den boskhendal is ,Ardea” verkrijgbaar tegen den prijs : va f 3.50 per jaargang. #4 * * Er à * ¢ 7 Vervolg op blz. 3 van den oms la PUR er LTR ER RT ns hl a RSS MR a ee pipes cialis PE 2 - CE Pa) age worden eraan herinnerd, datingevolge de laatste Statuten- Ri #4 ziging, aangenomen op de op 1 Juni 1918 te Groningen gehouden | #4 rergadering, de contributie voortaan in Januari zal worden ME geind. | | 17 BS Het adres van den Secretaris der Vereeniging, Dr. L. F. DE BEAUFORT, 5 is geworden: BSN 5 Huize „de Treek”, te Leusden (Utr.). N. 5 Leesportefeuille, | i Leden, die tegen betaling van f 1.00 wenschen deel te nemen aan va Bele leesportefeuille, samengesteld uit tijdschriften, die de Vereeniging à in ruil ontvangt, kunnen zich opgeven bij den Secretaris. | | De Vereeniging ontvangt in ruil voor haar tijdschrift: 2 4 - 1°. Ornithologische Monatsberichte. Be 2°, Journal of the South African Ornithologists’ Union. ie 3°. Ornithologische Monatsschrift. ‘4 4°. Aquila. 32 5°. Berichte des Vereins Schlesischer Ornithologen. mh 6°. Verhandlungen der Ornithologischen Gesellschaft in Bayern. Be: 7°. Annals of the Transvaal Museum. Mededeelingen van het (: ©; Transvaal Museum. Ro —. 8°. Jaarboekje van de Nederlandsche Vereeniging tot Bescherming ay = van Vogels. | zs: 9°, Jaarbericht van de Club van Nederlandsche Vogelkundigen. fe - 10°. Rivista Italiana di Ornitologia. ; RR ‚11°. Ornithologisches Jahrbuch. vu 12°. The Auk. | His … 18°. British Birds. F À 14°. Dansk Ornithologisk Forenings Tidsskrift. { 15°. Le Gerfaut. | _ 16°. Revue Française d’Ornithologie. à _ 17°. Der ornithologische Beobachter (L’ornithologiste). ys . Jahresbericht der Ornithologischen Station in Salzburg. Falco — Berajah. Nos oiseaux. ; ars Natura, Orgaan der Nederlandsche Natuurhistorische Vereeniging. a (Deze ruimte is beschikbaar voor de leden tot het plaatsen van aankondi cin tegen 50 cent per '/, pag. en per keer. Maximum aantal woorden 50. % Nederlandsche Ornithologische Vereeniging. Het doel der Nederlandsche Ornithologische Vereeniging 4 beoefening der Ornithologie in haar meest uitgebreiden zin, en d | navorsching der Avifauna van Nederland en zijne Koloniën in bijzonder. À 4 Het lidmaatschap der ie bedraagt / 2.50 por jae Be de leden ontvangen het tijdschrift „Ardea” gratis. a ; | 5 Jaarlijks wordt ten minste één ledenvergadering gehouden, bij voorkeur in Juni. À | Om lid te worden wende men zich tot den Secretaris, fs: Dr. L. F. DE BEAUFORT, — Le Huize „de Treek”, te Leusden Cr). | : TE Osi 7 VIA | Fr weave . LIT EN Mm? Pie NOR { ART ER Hin th ve Bi fie ue NT N +. i - + | 2 eis | | 7 u # mS . | : - | 3 . | «, . / | - 2 " : . # . | | x " ‘ _ | > v "nt Qu), nr i eo TS fe aie PR AT RER S une M 3 Je ben de I