a
Se
aa

poe

LORD BACON’S WORKS.

VOLUME THE NINTH.

DE AUGMENTIS SCIENTIARUM.

LIBRI. VIII.—IX.

NOVUM ORGANUM.

y

‘e :

.

THE WORKS

OF

FRANCIS BACON,

Hord Chancellor of England,

A NEW EDITION:

BY

BASIL MONTAGU, ESQ.

VOERaIX:

ee

LONDON: ie = a i!

WILLIAM Stra
MDCCCXXVIII.

t

Thomas White, Printer, |
Johnson’s Cuurte

PREFACE.

Tuis Volume contains the two last books of the
treatise “ De Augmentis,” and the “ Novum Or-
ganum.” |
In the year 1605 Lord Bacon, in the Advance-
ment of Learning, divided knowledge respecting
the Mind of Man, into the understanding and the
will.*
Knowledge respecting the understanding he di-
vided into
Invention,
Judgment,
Memory,
Tradition.
“ Man’s labour is to invent that which is sought
or propounded ; or to judge that which is invented ;
or to retain that which is judged; or to deliver over
that which is retained. So as the arts must be four;
art of inquiry or invention: art of examination or
Judgment; art of custody or memory; and art of
elocution or tradition.”+
Under the head of Invention, after having ex-
plained the deficience of the Art of Invention,
“‘ which,” he says, “ seemeth to me to be such a defi-
cience as if, in the making of an inventory touching

me mee voli pel] 3; + See vol. ii.1 6.
VOL b

vl PREFACE.

the estate of a defunct, it should be set down, ‘ of
ready money nothing : for as money will fetch all
other commodities, so this knowledge is that which
should purchase all the rest. And like as the West-
Indies had never been discovered, if the use of the
mariner’s needle had not been first discovered, though
the one be vast regions and the other a small mo-
tion; so it cannot be found strange if sciences be no
farther discovered, if the art itself of invention and
discovery hath been passed over.”*

He then adds, “ This part of invention, concerning
the invention of sciences, I purpose, if God give me
leave, hereafter to propound, having digested it into
two parts; whereof the one I term “ Experientia Li-
terata,” and the other “ Interpretatio Nature :” the
former being but a degree and rudiment of the lat-
ter. But I will not dwell too long, nor speak too
great upon a promise.” +

The Novum Organum was published, imperfect
and incomplete, in the year 1620, when Lord Bacon
was Chancellor. The reasons for the publication at
that period are stated in his letter to the King:
“ And the reason, why I have published it now, spe-
cially being unperfect, is, to speak plainly, because
I number my days, and would have it saved.
There is another reason of my so doing, which is to
try, whether I can get help in one intended part of
this work, namely, the compiling of a natural and
experimental history, which must be the main foun-

* Advancement of Learning, vol. ii. p. 176
+ Advancement of Learning, vol. ii. 182.

PREFACE. Vil

dation of a true and active philosophy.”(#)—Such
are the causes assigned by Lord Bacon, each deser-
ving a separate consideration.

The first of these two reasons is “ because I
number my days, and would have it saved.” The
meaning of this cannot be mistaken. Bacon
was born in the year 1560. His health was
always delicate. Etiam, he says, nonnihil homi-
nibus spei fieri putamus ab exemplo nostro proprio ;
neque jactantiz causa hoc dicimus, sed quod utile
dictu sit. Si qui diffidant, me videant, hominem inter
homines etatis mee civilibus negotils occupatissimum,
nec firma admodum valetudine (quod magnum habet
temporis dispendium), atque in hacre plané protopi-
rum, et vestigia nullius secutum, neque hecipsa cum
ullo mortalium communicantem; et tamen veram
viam constantér ingressum, et ingenium rebus sub-
mittentem, hec ipsa aliquatents (ut existimamus)
provexisse. (@)

In the year 1617, when he was fifty-seven years
of age, the great seals were offered to him. Un-
mindful of the feebleness of his constitution; un-

(x) Postea, xil.

(a) “* We judge also that mankind may conceive some hopes
from our example, which we offer, not by way of ostentation, but
because it may be useful. If any one therefore should despair,
let him consider a man as much employed in civil affairs as any
other of his age, a man of no great share of health, who must
therefore have lost much time, and yet, in this undertaking, he is
the first that leads the way, unassisted by any mortal, and stead-
fastly entering the true path, that was absolutely untrod before,
and submitting his mind to things, may somewhat have advanced
the design.”—Shaw’s Translation.

Vili PREFACE.

mindful of his love of contemplation, and that
genius is rarely prompt in action or consistent in
general conduct : (6)—Unmindful of his own
words, “1 ever bore a mind to serve his majesty
in some middle place that I could discharge,
not as a man born under Sol, that loves honour;
nor under Jupiter, that loves business; for the
contemplative planet carries me away wholly.” (c)
—Unmindful of his own words, “ Men in great place
are thrice servants: servants of the sovereign in
state; servants of fame; and servants of business:
soas they have no freedom neither in their persons,
nor in their actions, nor in their times. Power they
seek, and lose liberty : they seek power over others,
and lose power over themselves.”(d)—Unmindful of his
admonition, ‘‘ Accustom(e) your mind to judge of the
proportion or value of things, and do that substanti-
ally and not superficially; for if you observe well,
you shall find the logical part of some men’s minds
good, but the mathematical part nothing worth:

(b) Their early habits have been those of contemplative in-
dolence; and the day-dreams, with which they have been ac-
customed to amuse their solitude, adapt them for splendid spe-—
culation, not temperate and practicable counsels. —CoLERIDGE.

(c) Letter to Lord Burleigh.

(d) Essay on Great Place. Vol. i. p. 50.

(e) Hobbes, who was intimate with Lord Bacon, says, in his
preface to the Leviathan, ‘‘ But there is another saying not of
late understood, by which they might learn truly to read one ano-
ther, if they would take the pains; and that is, ‘ nosce teipsum,’
read thyself: which was not meant, as it is now used, to counte-
nance, either the barbarous state of men in power towards their
inferiors; or to encourage men of low degree to a saucy be-
haviour towards their betters; but to teach us, that for the simi-

PREFACE. 1X

that is, they can judge well of the mode of attaining
the end, but ill of the value of the end itself; and
hence some men fall in love with access to princes ;
others, with popular fame and applause, supposing
they are things of great purchase, when, in many
cases, they are but matters of envy, peril, and impe-
diment.” (f)—Unmindful of his own doctrine how
much “ worldly pursuits divert and interrupt the
prosecution and advancement of knowledge, like
unto the golden ball thrown before Atalanta, which,
while she goeth aside and stoopeth to take up, the

race is hindered
Declinat cursus, aurumque volubile tollit.” (g)

litude of the thoughts and passions of one man to the thoughts
and passions of another, whosoever looketh into himself, and
considereth what he doth when he does think, opine, reason
hope, fear, &c., and upon what grounds ; he shall thereby read
and know what are the thoughts and passions of all other men
upon the like occasions. I say the similitude of passions, which
are the same in all men, desire, fear, hope, &e.; not the simili-
tude of the objects of the passions, which are the things desired,
feared, hoped, &c.: for these the constitution individual, and
particular education do so vary, and they are so easy to be kept
from our knowledge, that the characters of man’s heart, blotted
and confounded as they are, with dissembling, lying, counter-
feiting, and erroneous doctrines, are legible only to him that
searcheth hearts.”
‘Give e’en a fool the employment he desires
And he soon finds the talents it requires.” CowPeEr.

‘‘ As a man thou hast nothing to commend thee to thyself,
but that only by which thou art a man, that is by what thou
chusest and refusest,’—Bisuop Tay or. |

(f) Advancement of Learning. Vol. ii. 286.

(g) Advancement of Learning. Vol. ii. p. 52; and Wisdom
of the Ancients, Atalanta. Vol. iti. p. 66.

Xx PREFACE.

Regardless of these important truths, so deeply
impressed upon his mind, he, either deluding himself
with the supposition that, in place he had more
power to do good, (h) or, influenced by worldly am-
bition, like “ the seeled dove which mounts and
mounts, because he cannot see about him; (2) or

(h) In his Essay on Great Place, he says, ‘ In place
there is license to do good and evil; whereof the latter is
a curse: for in evil the best condition is not to will; the
second not to can. But power to do good is the true and
lawful end of aspiring; for good thoughts (though God ac-
cept them), yet towards men are little better than good
dreams, except they be put in act; and that cannot be without
power and place, as the vantage and commanding ground.”
But in the Advancement of Learning, he says, ‘“‘ The merits
of founders of states, lawgivers, extirpers of tyrants, and
other eminent persons in civil merit, are commonly confined
within the circle of an age or nation, and are not unlike
seasonable and favouring showers, which, though they be profi-
table and desirable, yet serve but for that season wherein they
fall, and for a latitude of ground which they water: but the me-
rits of the inventors and authors of new arts, such asendow man’s
life with new commodities and accessions, like the influences of
the sun and the heavenly bodies, are for time permanent, for
place universal :—those again are commonly mixed with strife
and perturbation: but these have the true character of divine
presence, and come in ‘ aura leni,’ without noise or agitation.”—
(See Vol. ii. p. 62.) And to the same effect Bishop Berkeley, in
his minute philosopher says. ‘“* For my part, I should think a man,
who spent his time in such a painful impartial search after truth,
a better friend to mankind than the greatest statesman or hero:
the advantage of whose labours is confined to a little part of the
world, and a short space of time: whereas a ray of truth may
enlighten the whole world, and extend to future ages.”

(2) Essay on Ambition, ante. Vol. i. 127.

PREFACE. Xl

goaded by worldly want; or actuated by his favou-
rite opinion, that perfection consisted in the union of
contemplation and action, of Saturn the planet of
rest and Jupiter the planet of action, he, in an evil

hour accepted the offer.
‘¢ Forth reaching to the fruit, he pluck’d, he eat.”

One of the consequences was the publication of
the Novum Organum in its present state; the sacri-
fice of his favourite work, upon which he had been
engaged for thirty years, and had twelve times
transcribed with his own hand. (w)

The second reason assigned by Lord Bacon for
the publication of the Novum Organum in 1620 is,
to try whether I can get help in one intended part of
this work, namely, the compiling of a Natural and
Lvperimental History, which must be the foundation
of a true and active philosophy. (6) The meaning
of this seems also to be obvious. Lord Bacon’s
conviction of the importance of Natural History,
as the primitive matter of philosophy, appears
in every part of his works in the Advancement of
Learning; (a) the Sylva Sylvarum; (vr) the New
Atlantis; (c) the Wisdom of the Antients; (d) and
the Novum Organum. It seems probable, therefore,
that he availed himself of the moment when power
was entrusted to him, to induce the king to assist in
the formation of “ such a collection of natural history

(w) See Rawley’s Life, and postea, xii.
(5) Ante, vi. (a) Vol. u. 102. (x) Vol. iv.
(c) Vol. ii. 368. (d) Vol. iii. p. 31.

xli PREFACE.

as he had measured out in his mind, and such as
really ought to be procured, which is,” he says, “a
great and royal work, requiring the purse of a prince,
and the assistance of a people.” He, therefore, in
his presentation letter to the king, expresses his
anxiety for the compiling a Natural History, (y)
and, he renews his solicitation in his next letter to
the king. (7)
Copies of the work were presented

To the King,

To the University of Cambridge,

To Sir Henry Wotton, and

To Sir Edward Coke.

_ The following are the letters of presentation and

the answers:

To THE Kina.
It may please your most excellent Majesty,

Ir being a thing to speak or write, specially to
a king, in public, another in private, although I have
dedicated a work, or rather a portion of a work,
which at last I have overcome, to your majesty by
a public epistle, where I speak to you in the hearing
of others; yet I thought fit also humbly to seek ac-
cess for the same, not so much to your person, as to
your judgment, by these private lines.

The work, in what colours soever it may be set
forth, is no more but a new logic, teaching to invent
and judge by induction, as finding syllogism incom-

(y) Next page. (x) Postea, xvi.

PREFACE. : xiii

petent for sciences of nature ; and thereby to make
philosophy and sciences both more true and more
active. oe Ps

This tending to enlarge the bounds of reason,
and to endow man’s estate with new value, was no
improper oblation to your majesty, who, of men, is
the greatest master of reason, and author of bene-
ficence.

There be two of your council, and one other
bishop (p) of this land, that know I have been about
some such work near thirty years; so as ] made no
haste. And the reason why I have published it
now, specially being unperfect, is, to speak plainly,
because I number my days, and would have it saved.
There is another reason of my so doing, which is to
try, whether I can get help in one intended part of
this work, namely, the compiling of a natural and
experimental history, which must be the main foun-
dation of a true and active philosophy.

This work is but a new body of clay, whereinto
your majesty, by your countenance and protection,
may breathe life. And, to tell your majesty truly
what I think, I account your favour may be to this
work as much as an hundred year’s time: for I am
persuaded, the work will gain upon men’s minds in
ages, but your gracing it may make it take hold
more swiftly; which I would be very glad of, it
being a work meant, not for praise or glory, but for
practice and the good of men. One thing, I con-
fess, | am ambitious of, with hope, which is, that af-

(p) Dr. Lancelot Andrews, Bishop of Winchester.

X1V PREFACE.

ter these beginnings, and the wheel once set on

going, men shall seek more truth out of Christian

pens, than hitherto they have done out of heathen.

I say with hope; because I hear my former book of

the Advancement of Learning, is well tasted in the

universities here, (k) and the English colleges

abroad: and this is the same argument sunk deeper.

And so I ever humbly rest in prayers, and all
other duties,

Your majesty’s most bounden and
devoted servant,
Fr. VeRuLAM, Canc.

York-House, this 12th
of October, 1620.

This Letter was written with the King’s own hand,
to my Lord Chancellor Verulam, upon his Lord-
ship’s sending to his Majesty his Novum Orga-
num.

My Lord,

I have received your letter and your book, than
the which you could not have sent a more accept-
able present unto me. How thankful I am for it
cannot better be expressed by me than by a firm re-
solution I have taken; first, to read it through
with care and attention, though I should steal some
hours from my sleep. Having otherwise as little
spare-time to read it as you had to write it. And
then to use the liberty of a true friend, in not spar-

(x) In the year 1620 the Advancement of Learning was
known in our universities. —Qy. Is it known in the year 1828?

PREFACE. XV

ing to ask you the question in any point whereof I
shall stand in doubt: “ Nam ejus est explicare, cu-
jus est condere,” as on the other part I wil! willingly
give a due commendation to such places as in my
opinion shalldeserve it. In the mean time I can
with comfort assure you, that you could not have
made choice of a subject more befitting your place,
and your universal and methodical knowledge; and
in the general, I have already observed, that you
jump with me, in keeping the mid-way between the
two extremes ; as also in some particulars, I have
found that you agree fully withmy opinion. And
so praying God to give your work as good success
as your heart can wish, and your labours deserve, I
bid you heartily farewell. ) James R.

Octob. 16, 1620.

To the King, thanking his Majesty for his gracious
acceptance of his book.
May it please your Majesty,

I cannot express how much comfort I received by
your last letter of your own royal hand. I see your
majesty is a star, that hath benevolent aspect and
gracious influence upon all things, that tend toa
general good.

“* Daphni, quid antiquos signorum suspicis artus ?
Ecce Dionzi processit Ceesaris astrum ;

Astrum, quo segetes gauderent frugibus, et quo
Duceret apricis in collibus uva colorem. (n)

This work, which is for the bettering of men’s

(n) Virgil, Eclog. IX. vers. 46—50.

Xv1 PREFACE.

bread and wine, which are the characters of tem-
poral blessings and sacraments of eternal, I hope,
by God’s holy providence, will be ripened by Cesar’s
star.

Your majesty shall not only do to myself a sin-
gular favour, but to your business a material help, if
you will be graciously pleased to open yourself to
me in those things, wherein you may be unsatisfied.
For though this work, as by position and principle,
doth disclaim to be tried by any thing but by expe-
rience, and the results .. experience in a true way ;
yet the sharpness and profoundness of your majesty’s
judgment ought to be an exception to this general
rule; and your questions, observations, and admo-
nishments, may do infinite good.

This comfortable beginning makes me hope far-
ther, that your majesty will be aiding to me, in
setting men on work for the collecting of a natural
and experimental history; which is ‘ basis totius
negotil,” a thing, which I assure myself will be, from
time to time, an excellent recreation unto you; I
say, to that admirable spirit of yours, that delighteth
in hight: and I hope well, that even in your times,
many noble inventions may be discovered for man’s
use. For who can tell, now this mine of truth is
opened, how the veins go; and what lieth higher,
and what lieth lower? But let me trouble your ma-
jesty no further at this time.. God ever preserve and
prosper your majesty.

October 19, 1620.

0241 : ae : t ae
Ks voy 3 Ber end
os CS died 0 Ra,

Sate apo Mee SE ake C2 oupf sea “)

CA my)

Z ; ; COMP? CMM Lig CCCP, hess) ? oe Airy MS rfl
oe oP acypreae wedi /y Aprpuioy fo Apron eed F? OGRE Cf) SELES Fs oe (PZ aft ie ay ake

PREFACE. xVil

To the Marquis of Buckingham.
My very good lord, 7
I send now only to give his majesty thanks for
the singular comfort, which I received by his majes-
ty’s letter of his own hand, touching my book. And
I must also give your lordship of my best thanks,
for your letter so kindly and affectionately written.
I did even now receive your lordship’s letter
touching the proclamation, and do approve his ma-
jesty’s judgment and foresight about mine own.
Neither would I have thought of inserting matter of
state for the vulgar, but that now-a-days there is no
vulgar, but all statesmen. But, as his majesty doth
excellently consider, the time of it is not yet proper,
I ever rest
Your lordship’s most obliged friend,
and faithful servant,
Fr. Verutam, Cane.
Indorsed, in answer to his majesty’s directions touch-
ing the proclamation for a parliament.

A Letter from the Lord Chancellor Verulam to the
University of Cambridge upon sending to their
public library his Novum Organum, to which
this letter written with his own hand is affixed.

Almz Matri Academie Cantabrigiensi

Cum vester filius sim et alumnus, voluptati mihi
erit, partum meum nuper editum vobis in gremium
dare: Alitér enim velut pro exposito eum haberem.
Nec vos moveat, quod via nova sit. Necesse est
enim talia per etatum et seculorum circuitus evenire.

XVill PREFACE.

Antiquis tamen suus constat honos; ingenii scilicet :
nam fides verbo Dei et experientia tantiim debetur.
Scientias autem ad experientiam retrahere, non
conceditur: at, easdem ab experientia de integro
excitare, operosum certé, sed pervium. Deus vobis,
et studiis vestris faveat.

Filius vester amantissimus,

France. VERvuLaM, Canc.(o)
Ex /Edibus Eborac.

3 Octob. 1620.

Lord Bacon to Sir Henry Wotton.
My very good Cousin,

Your letter which I received from your lordship(y)
upon your going to sea was more than a compensa-
tion for any former omission; and I shall be very
glad to entertain a correspondence with you in both
kinds, which you writ of; for the latter whereof

(0) Translation by Archbishop Tenison in Baconiana :—192.

‘¢ Seeing I am your son, and your disciple, it will much please
me to repose in your bosom, the issue which I have lately brought
forth into the world; for otherwise I should look upon it as an
exposed child. Let it not trouble you, that the way in which I
gois new; such things will of necessity happen in the revolu-
tions of several ages. However, the honour of the ancients is
secured : that, I mean, which is due to their wit. For faith is only
due to the word of God, and to experience. Now, for bringing
back the sciences to experience, is not a thing to be done: but
to raise them anew from experience, is indeed, a very difficult
and laborious, but not a hopeless undertaking. God prosper you
and your studies.

Your most loving Son,
Francis Verulam, Chancel.

(y) Qy.

PREFACE. X1X

J am now ready for you, having sent you some ure
of that mine. I thank you for your favours to
Mr. Mewtus, and I pray continue the same. So
wishing you out of that honourable exile, and placed
in a better orb, I ever rest,

Your lordship’s affectionate kinsman,

and assured friend,
Fr, Verutam Cane. (p)
York House, Octob. 20th, 1620.

Sir Henry Wotton to Lord Bacon.
Right honourable, and my very good Lord,

‘I have your lordship’s letters dated the 20th of
October, and | have withal by the care of my cousin,
Mr. Thomas Meawtis, and by your own special
favour, three copies of that work, wherewith your
lordship hath done a great and ever-living benefit
to all the children of nature; and to nature herself
in her uttermost extent and latitude: Who never
before had so noble nor so true an interpreter, or
(as I am readier to style your lordship) never so in-
ward a secretary of her cabinet. But of your said

(p) When this Letter, together with the other two next before
and after it, were written, upon the occasion of my Lord Chan-
cellor’s publishing his Novum Organum, Sir Henry Wotton, so
eminent for his many embassies, great learning, candour, and
other accomplishments, was resident at Vienna, endeavouring to
quench that fire which began to blaze in Germany, upon the
proclaiming the Elector Palatine King of Bohemia. How grateful
a present this book was to Sir Henry, cannot better be expressed
than by his answer to this letter ; which though it may be found
in his Remains, I hope the reader will not be displeased to see
part of it transcribed in this place.—Bacon’s Letters.

XX PREFACE.

work, which came but this week to my hands, I

shall find occasion to speak more hereafter; having
yet read only the first book thereof, and a few
aphorisms of the second. Jor it is not a banquet
that men may superficially taste, and put up the rest
in their pockets; but in truth a solid feast, which
requireth due mastication. Therefore when I have
once myself perused the whole, I determine to have
it read piece by piece at certain hours in my do-
mestic college as an ancient author; for I have
learned thus much by it already, that we are ex-
tremely mistaken in the computation of antiquity,(q)
by searching it backwards, because indeed the first
times were the youngest ; especially in points of na-
tural discovery and experience. For though I grant

(q) Bentham in his Book of Fallacies, says :

«¢ What in common language is called old time, ought (with
reference to any period at which the fallacy in question is em-
ployed) to be called young or early time.

As between individual and individual living at the same time
and in the same situation, he whois old, possesses, as such, more
experience than he who is young ;—as between generation and
generation, the reverse of this is true, if, as in ordinary language,
a preceding generation be, with reference to a succeeding genera-
tion, called old ;—the old or preceding generation could not have
had so much experience as the succeeding. With respect to
such of the materials or sources of wisdom which have come un-
der the cognisance of their own senses, the two are on a par :—
with respect to such of those materials and sources of wisdom as
are derived from the reports of others, the later of the two pos-
sesses an indisputable advantage.

In giving the name of old or elder to the earlier generation of

PREFACE. Xx1

that Adam knew the natures of all beasts, and
Solomon of all plants, not only more than any, but
more than all since their time; yet that was by
divine infusion, and therefore they did not need any
such Organum as your lordship hath now delivered
to the world; nor we neither, if they had leit us
the memories of their wisdom. ,

But I am gone further than I meant in speaking
of this excellent labour, while the delight yet I feel,
and even the pride that I take in a certain congeni-
ality, as] may term it, with your lordship’s studies,
will scant let me cease: and indeed I owe your lord-
ship even by promise, which you are pleased to re-
member, thereby doubly binding me, some trouble
this way ; I mean, by the commerce of philosophical
experiments, which surely, of all other, is the most
ingenuous traffic: therefore, &c.

the two, the misrepresentation is not less gross, nor the folly of
it less incontestable, than if the name of old man or old woman
were given to the infant in its cradle.

What then is the wisdom of the times called old? Is it the
wisdom of gray hairs? No.—lIt is the wisdom of the cradle.(r)

(r) No one will deny that preceding ages have produced men
eminently distinguished by benevolence and genius; it isto them
that we owe in succession all the advances which have hitherto
been made in the career of human improvement: but as their
talents could only be developed in proportion to the state of
knowledge at the period in which they lived, and could only have
been called into action with a view to then-existing circumstances,
itis absurd to rely on their authority, at a period and under a
state of things altogether different.

VOL, IX. C

Xxli PREFACE.

That a copy was sent to Sir Edward Coke, ap-
pears from the following melancholy exhibition of
this great lawyer’s mind.

In the library of the late Thomas Earl of Leices-
ter, the descendent of Sir Edward Coke, at Holkham
in Norfolk, is a copy of the Novum Organum inti-
tled Instauratio Magna, printed by John Bill in
1620, presented to Sir Edward, who at the top of
the title page has written Edw. C. ex dono auctoris.

Auctori Consilium.
Instuara paras veterum documenta sophorum :
Insturare Leges Justitiamq ; prius.

And over the device of the ship passing between
Hercules’s pillars, Sir Edward has written the two
following verses.

<‘ It deserveth not to be read in schooles,
But to be freighted in the Ship of Fools.” (s)

(s) Alluding to a famous book of Sebastian Brand, born at
Strasburgh about 1460, written in Latin and High Dutch verse
and translated into English in 1508, by Alexander Barklay, and
printed at London the year following by Richard Pynson, printer
to Henry VII. and Henry VIII. in folio, with the following title,
“« The Shyp of Follys of the World: translated in the Coll. of
Saynt Mary Otery in the count of Devonshyre, oute of Latin,
Frenche, and Doche, into Englesse tongue, by Alex. Barklay,
preste and chaplen in the said College m,cccce,viir.” It was
dedicated by the translator to Thomas Cornish, bishop of Tine
and suffragan bishop of Wells, and adorned with a great variety
of wooden cuts.

PREFACE. Xxiil

The Novum Organum is noticed by Lord Bacon
in other letters, both before and after the publication
in 1620. In the year 1609 he wrote
To Mr. Matthew, upon sending to him a part of

Instauratio Magna.
Mr. Matthew,

I plainly perceive by your affectionate writing
touching my work, that one and the same thing af-
fecteth us both; which is, the good end to which it is
dedicated ; for as to any ability of mine, it cannot
merit that degree of approbation. For your caution
for church-men and church-masters, as for any impe-
diment it might be to the applause and celebrity of
my work, it moveth me not; but as it may hinder
the fruit and good which may come of a quiet and
calm passage to the good port which it is bound, I
hold it a just respect; so as to fetch a fair wind I go
not too far about. But the truth is, that I at all
have no occasion to meet them in my way; except
it be as they will needs confederate themselves with
Aristotle, who, you know, is intemperately magnified
by the schoolmen ; and is also allied, as I take it, to
the jesuits, by Faber, who was a companion of
Loyola, and a great Aristotelian. I send you at this
time the only part which hath any harshness; and
yet I framed to myself an opinion, that whosoever
allowed well of that preface, which you so much
commend, will not dislike, or at least ought not to
dislike, this other speech of preparation; for it is
written out of the same spirit, and out of the same

XXIV PREFACE.

necessity: nay, it doth more fully lay open, that the
question between me and the ancients, is not of the
virtue of the race, but of the rightness of the way.
And to speak truth, it is to the other but as pal-
ma to pugnus, part of the same thing more large.
You conceive aright, that in this, and the other, you
have commission to impart and communicate them to
others according to your discretion. Other matters
I write not of. Myself am like the miller of Gran-
chester, that was wont to pray for peace amongst
the willows; for while the winds blew, the wind-
mills wrought, and the water-mill was less customed.
So I see that controversies of religion must hinder
the advancement of sciences. Let me conclude with
my perpetual wish towards yourself, that the appro-
bation of yourself, by your own discreet and tempe-
rate carriage, may restore you to your country, and
your friends to your society. And so I commend
you to God’s goodness.

Gray’s-Inn, Oct. 10, 1609.

And there is another letter, in which, to use his
own words, it appears ‘how much his heart was
upon it.”

To Mr. Matthew.
Sir,

I thank you for your last, and pray you to be-
lieve, &c. And I must confess my desire to be,
that my writings should not court the present time,
or some few places, in such sort as might make
them either less general to persons, or less perma-

PREFACE. XXV

nent in future ages. As to the Instauration, your
so full approbation thereof I read with much com-
fort, by how much more my heart is upon it; and by
how much less I expected consent and concurrence
in a matter so obscure. Of this I can assure you,
that though many things of great hope decay with
youth, and multitude of civil businesses is wont to
diminish the price, though not the delight of con-
templations, yet the proceeding in that work doth
gain with me upon my affection and desire, both by
years and businesses. And therefore I hope, even by
this, that it is well pleasing to God, from whom, and
to whom, all good moves. To him I most heartily
commend you.

And in his address written in the year 1622, to
“An Advertisement touching an Holy War, To the
Right Reverend Father in God, Lancelot Andrews,
Lord Bishop of Winchester, and Counsellor of
Estate, to his Majesty.” After mentioning the
instances of Demosthenes Cicero and Seneca, “ All
three persons that had held chief place of authority
in their countries; all three ruined, not by war, or
by any other disaster, but by justice and sentence, as
delinquents and criminals,” he says,

“ These examples confirmed me much in a reso-
lution, whereunto I was otherwise inclined, to spend
my time wholly in writing; and to put forth that
poor talent, or half talent, or what it is, that God
hath given me, not as heretofore to particular ex-
changes, but to banks or mounts of perpetuity,
which will not break. Therefore having not long

XXVi PREFACE.

since set forth a part of my Instauration which,
is the work, that in mine own judgment, ‘si nun-
quam fallit imago,’ I do most esteem; I think to
proceed in some new parts thereof. And although
I have received from many parts beyond the seas,
testimonies touching that work, such as_ beyond
which I could not expect at the first in so abstruse
an argument; yet nevertheless I have just cause to
doubt, that it flies too high over men’s heads: (m)
have a purpose therefore, though I break the order of
time, to draw it down to the sense, by some patterns
of a Natural Story and Inquisition. And again,
for that my book of Advancement of Learning may
be some preparative, or key, for the better opening
of the Instauration, because it exhibits a mixture
of new conceits and old; whereas the Instauration
gives the new unmixed, otherwise than with some
little aspersion of the old for taste’s sake: I have
thought good to procure a translation of that book
into the general Janguage, not without great and
ample additions, and enrichment thereof, especially
in the second book, which handleth the partition of

(m) Mr. Chamberlain, in a letter to Sir Dudley Carleton,
Ambassador at Holland, dated at London, October 28, 1620, men-
tions, that Mr. Henry Cuffe, who had been Secretary to Robert,
Earl of Essex, and executed for being concerned in his treasons,
having long since perused this work, gave his censure, ‘“ that a fool
could not have written such a work, and a wise man would not.”
And, in another letter, dated February 3, 1620-1, Mr. Chamber-
lain takes notice, that the King could not forbear sometimes, in
reading that book, to say, that it was “like the peace of God, that
passeth all understanding.’

PREFACE. Xxvil

sciences; in such sort, as I hold it. may serve in lieu
of the first part of the Instauration, and acquit my
promise in that part.”

Such are the different sentiments expressed by
Lord Bacon of his favourite work.

The notices of this work by his faithful Secre-
tary and Biographer Dr. Rawley, and his admirer
Archbishop Tenison, are as follows :—

Dr. Rawley, in his life of Lord Bacon, says,
‘* T have been induced to think, that if there were
a beam of knowledge derived from God, upon any
man in these modern times, it was upon him: for
though he was a great reader of books, yet he had
not his knowledge from books, but from some
grounds and notions from within himself. Which,
notwithstanding, he vented with great caution and
circumspection. His book of Instauratio Magna
(which, in his own account, was the chiefest of his
works,) was no slight imagination or fancy of his
brain; but a settled and concocted notion; the
production of many years labour and travail. I my-
self, have seen, at the least, twelve copies of the
‘Instauration, revised, year by year, one after
another; and every year altered and amended in
the frame thereof; till, at last, it came to that mo-
del in which it was committed to the press: as many
living creatures do lick their young ones till they
bring them, to their strength of limbs.”

And Archbishop Tenison, speaking of the
Novum Organum, says, (a) The second part of

(a) Baconiana. 28,

XXVill PREFACE.

his great Instauration (and so considerable a part
of it, that the name of the whole is given to
it) is his Novum Organum Scientiarum, written
by himself in the Latin tongue, and printed also
most beautifully and correctly in folio, at Lon-
don. (6) This work he dedicated to King James,
with the following excuse; that, if he had stolen
any time, for the composure of it, from his ma-
jesty’s other affairs, he had made some sort of
restitution, by doing honour to his name and his
reign. The king wrote to him, then chancellor, a
letter of thanks, with hisown hand. (c) Part of the
dedication is then stated.

This Novum Organum containeth in it, instruc-
tions concerning a better and more perfect use of
reason in our inquisitions after things. And there-
fore the second title which he gave it was, directions
concerning interpretations of nature. And, by this
art he designed a logic more useful than the vulgar,
and an Organon apter to help the intellectual
powers, than that of Aristotle. For he proposed
here, not so much the invention of arguments, as of
arts; and in demonstration, he used induction, more
than contentious syllogism; and in his induction, he
did not straightway proceed from a few particular
sensible notions, to the most general of all; but
raised axioms by degrees, designing the most general

(b) 1620. andio 2d. part Res. part of this Orga. is publ. in an
Engl. Version.

(c) Dated Octob. 16.1629. See Collect. of Letters in Resusc.
p. 83.

PREFACE. XX1X

notions for the last place; and insisting on such of
them as are not merely notional, but, coming from
nature, do also lead to her.

This book containeth three parts, the Preface ;
the distribution of the work of the great Instaura-
tion; Aphorisms, guiding to the interpretation of
nature.

The preface considereth the present unhappy
state of learning, together with counsels and advices
to advance and improve it. To this preface there-
fore, are to be reduced the Indicia, and the proem in
Gruter, (e) concerning the interpretation of nature ;
the first book de Augmentis Scientiarum, which
treateth generally of their dignity and advancement ;
and his lordship’s “Cogitata et Visa”( f) written by him,
in Latin, without intention of making them public
in that form, and sent to Dr. Andrews, (g°) as likewise
to Sir Thomas Bodley, with a desire to receive their
censures and emendations. ‘The latter returned him
a free and friendly judgment of this work, in a large
and learned letter, published in the Cabala, in the
English tongue, and by Gruter in the Latin. (2) The
like, perhaps, was done by the former, though his
answer be not extant.

To the distribution, belongeth that Latin frag-
ment in Gruter, (2) called, The Delineation, and Ar-

(e) Script. p. 285. and 479.

(f) Pub. by Gruter among the Scripta.
(g) Anno 1607. See Resusce. p. 35.

(h) Inter Scripta Philos. p. 62.

(2) Inter Scripta. p. 293.

XXX PREFACE.

gument, of the second part of the Instauration. So
doth that (7) of the philosophy of Parmenides and
Telesius, and (especially) Democritus. For, as he
sheweth in the beginning of that part) he designed
first to consider the learning of which the world was
possessed; and then to perfect that; and that being
done, to open new ways to further discoveries.

To the Aphorisms is reducible, his letter to Sir
Henry Savil, touching helps for the intellectual
powers, written by his lordship in the English (4)
tongue. A part of knowledge then scarce broken, (/)
men believing that nature was here rather to be fol-
towed than guided by art; and as necessary (in his
lordship’s opinion) as the grinding and whetting of
an instrument or the quenching it, and giving it a
stronger temper.

Also there belong to this place, the fragment
called “ Aphorismi et Consilia, de Auxiliis Mentis.”
And “ Sententiz Duodecim de Interpretatione Na-
ture ;” both published by Gruter in the Latin
tongue, in which his lordship wrote them. (mm)

The imperfection of this work from its hasty
publication, its nature, and the probable object of
the whole work will be attempted in the conclusion
of this Preface, which will be continued in the next
volume.

(7) Pag. 208.

(k) Resusce. p. 225, &c.

(1) See of late, Spinoza on that subject.
(m) See Script. p. 448, 451.

FRANCISCI BACONI
DeA nh UN. TS

DE
VERULAMIO,

VICE-COMITIS
SANCTI ALBANI,

DE

DIGNITATE ET AUGMENTIS SCIENTIARUM.

LIBER OCTAVUS.

AD REGEM SUUM.,
CALRUT. .f

Partitio Doctrine Civilis in Doctrinam de Conversa-
tione, Doctrinam de Negotiis, et Doctrinam de Im-
perio sive Republica. |

Vetus est narratio, Rex Optime, convenisse com-

plures philosophos sollennitér coram legato regis

exteri, atque singulos pro virili parte sapientiam
suam ostentasse, ut haberet legatus que referret de
mirabili sapientia Grecorum. Unus tamen ex eorum
numero silebat, et nihil adducebat in medium; adeo

“ut legatus ad eum conversus diceret, “ Tu verd quid

habes quod referam 2” Cui ille; “ Refer,” inquit, “ regi

tuo te invenisse apud Grecos aliquem qui tacere
VOL. 1X. B

Ad DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

sciret.” Equidem oblitus eram, in hac Artium Sy-
nopsi Artem T'acendi interserere ; quam tamen (quo-
niam plertimque desideretur) exemplo jam proprio
docebo. Etenim, ctim me tandem ordo rerum ad
illud deduxerit, ut paull6 post de Arte Imperii trac-
tandum sit ; clmque ad tantum regem scribam, qui
perfectus adeo in ea Arte sit magister, ipsamque ab
incunabulis suis hauserit ; nec omnino immemor esse
possim, qualem apud Majestatem tuam locum susti-
nuerim; consentaneum magis existimavi meipsum
tacendo de hac re apud Majestatem tuam, quam
scribendo, probare. Cicero vero non solum Artis,
vertiim etiam Eloquentiz cujusdam que in tacendo
reperiatur, meminit. Cum enim sermones nonnullos
suos, cum alio quodam ultr6 citroque habitos, in
epistola quidam ad Atticum commemorasset, sic
scribit ; “‘ Hoc loco sumpsi aliquid de tua eloquentia,
nam tacui.” Pindarus vero (cui illud peculiare est,
animos hominum inopinato sententiola aliqua mira-
bili, veluti virgula divina, percutere) hujusmodi
quidpiam ejaculatur; “ Interdim magis afficiunt
non-dicta quam dicta.” In hac parte igitur tacere, aut
(quod silentio proximum est) brevis admodum esse,
decrevi. Vertum, antequamad Artes Imperii perve-
niam, haud pauca de aliis Doctrine Civilis portionibus
sunt premittenda.

Scientia Civilis versatur circa subjectum, quod
ceterorum omnium maximé est materize immersum,
idedque difficillmé ad axiomata reducitur. Sunt
tamen nonnulla, que hanc difficultatem levant.
Primo enim, quemadmodum Cato ille Censorius de

LIBER OCTAVUS. 3

Romanis suis dicere solitus est, “ Ovibus eos similes
esse quarum gregem integrum minore quis molestia
ageret quam unam aliquam; quoniam si paucas
ex grege ut rectam ineant viam propellere possis,
cetere ultrO6 sequentur:” similitér, hoc quidem
respectu, Ethicee munus est quodammodo illo Poli-
tice difficilius. Secund6, proponit sibi Ethica, ut
‘animus bonitate interna imbuatur et cumuletur; at
Civilis Scientia nihil amplius postulat, preter boni-
tatem externam: hec enim ad societatem sufficit.
Itaque non raro accidit, ut regimen sit bonum,
tempora mala: siquidem in Sacra Historia illud
non semel occurrit, cum de regibus bonis et piis
narretur; “ Sed adhuc populus non direxerat cor
suum ad Dominum Deum patrum suorum.” Itaque,
et hoc quoque respectu, duriores partes sunt Ethice.
Tertid, hoc habent respublice ut tanquam machine
grandiores tardius moveantur; nee sine magno
molimine, undé haud tam cit6 labefactantur ; sicut
enim in Aigypto septem anni fertiles steriles septem
sustentdrunt ; ita in rebuspublicis priorum tempo-
rum bona institutio efficit, ut sequentium errores
hon statim perniciem inferant: at singulorum ho-
minum decreta et mores magis subitd subverti
solent. Hoc denique Ethicam gravat, Politice
succurrit.

Scientia Civilis tres habet partes, juxta tres so-
cietatis actiones summarias; Doctrinam de Con-
versatione, Doctrinam de Negotiis, et Doctrinam de
Imperio sive Republicd. Tria siquidem sunt bona,
que ex Societate Civili homines sibi parare expe-

4: DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

tunt; Solamen contra Solitudinem, Adjumentum
in Negotiis, et Protectio contra Injurias. Suntque
istee tres Prudentie plané inter se diverse, et sepe-
numerO disjuncte; Prudentia in Conversando,
Prudentia in Negotiando, et Prudentia in Guber-
nando.

Enimvero, quod ad Conyersationem attinet, illa
certé affectata esse non debet, at multo minus
neglecta; ctim prudentia in ejus moderamine et
decus quoddam morum in seipsa pre se ferat, et ad
negotia tam publica quam privata commodé admi-
nistranda plurimim juvet. Etenim sicut actio
oratori tanti habetur, licét sit externum quiddam,
ut etiam illis alteris partibus que graviores et inte-
riores videntur anteponatur; eodem feré modo in
viro civili Conversatio, ejusque regimen (utctinque
in exterioribus occupetur) si non summum, at certé
eximium, locum invenit. Quale enim pondus habet
vultus ipse, ejusque compositio? Recteé poéta ;

“< Nec vultu destrue verba tuo.”

Poterit enim quis vim orationis vultu labefactare, et
plané prodere. Quin et facta, non minus quam
verba, vultu paritér destrui possint, si Ciceroni cre-
damus; qui, ctim fratri affabilitatem commendaret
erga provinciales, non in hoc eam potissimtm sitam
dixit ut aditus preberet ad se faciles, nisi etiam vultu
ipso comitér accedentes exciperet; “ Nil interest
habere ostium apertum, vultum clausum.” Videmus
quoque Atticum sub primum Ciceronis cum Cesare
congressum, hello adhuc fervente, diligentér et serio
Ciceronem per epistolam monuisse de vultu et gestu

LIBER OCTAVUS. 5

ad dignitatem et gravitatem componendis. Quod si
tantum possit oris et vulttis solius moderatio, quanto
magis sermo familiaris, et alia que ad Conversatio-
nem pertinent? Atque sané summa et compendium
decori et elegantie morum in hoc feré sita sunt, ut
quasi equa lance et propriam dignitatem et aliorum
metiamur et tueamur ; quod etiam non malé expres-
sit T. Livius, licét alii rei intentus, eo persone
charactere: “‘ Ne (inquit) aut arrogans videar, aut
obnoxius; quorum alterum est, alienze libertatis
obliti, alterum suze.” Ex contrariad vero parte, si
urbanitati et elegantia morum externe impensius
studeamus, transeunt ille in affectationem quandam
deformem et adulterinam; “ Quid enim deformius,
quam scenam in vitam transferre?” Quinetiam,
licét in excessum illum vitiosum minimeé prolabantur,
temporis tamen nimium in hujusmodi leviculis ab-
sumitur ; animusque ad curam ipsarum, magis quam
oportet, deprimitur. Idedque sicut in academiis
adolescentes litterarum studiosi, at sodalium con-
gressibus plus satis indulgentes, moneri soleant a
preceptoribus, “ Amicos esse fures temporis;” sic
certé assidua ista in Conversationis decorum animi
intentio magnum gravioribus meditationibus furtum
facit. Deindé, qui primas adeo in urbanitate obti-
nent, et ad hance rem unam quasi nati videntur, hoc
feré habent ut sibi ipsis in ill4 sola complaceant, et
ad virtutes solidiores et celsiores vix unquam aspi-
rent : quando e contra, qui sibi in hac parte defecttss
sunt conscii, decus ex bond existimatione querunt.
Ubi enim adest bona existimatio, omnia feré decent;
ubi vero illa deficit, tum demum a commoditate

6 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

morum atque urbanitate subsidium petendum est.
Porro, ad res gerendas vix gravius aut frequentius
reperias impedimentum, quam hujusce decori externi
curiosam nimis observationem ; atque illud alterum,
quod huic ipsi inservit, nimirum anxiam temporis
atque opportunitatum electionem. Egregié enim
Salomon; “ Qui respicit ad ventos, non seminat;
qui respicit ad nubes, non metit:” creanda siquidem
nobis est opportunitas, sepitis quam opperienda. Ut
verbo dicamus, urbana ista morum compositio ve-
lutivestis animi est, et proindé vestis commoditates
referre debet. Primtim enim talis esse debet, ut sit
in usu communi; rursts, ut non sit nimis delicata
aut sumptuosa: deindé ita conficienda, ut si qua sit
in animo virtus, eain exhibeat maximé conspicuam,
si qua deformitas, eandem suppleat et occultet ;
postremo, et super omnia, ne sit nimis arcta atque
ita animum angustiet, ut ejusdem motus in rebus
gerendis cohibeat et impediat. Verum hec pars
Scientiz Civilis de Conversatione elegantér profectd
a nonnullis tractata est, neque ullo modo tanquam
Desiderata reponi debet. 7

CAPUT IH.

-Partitio Doctrine de Negotiis in Doctrinam de Occa-
sionibus Sparsis, et Doctrinam de Ambitu Vite.
Exemplum Doctrine de Occasionibus Sparsis, ev
Parabolis aliquibus Salomonis. Precepta de Am-
bitu Vite. |

DoctrinaM de Negotiis partiemur in Doctrinam de

Occasionibus Sparsis, et Doctrinam de Ambitu Vi-

LIBER OCTAVUS. 7

tz: quarum altera universam negotiorum varietatem
complectitur, et vitae communis tanquam amanuensis
est; altera ea tanttim, que ad propriam cujusque
fortunam amplificandam spectant, excerpit et sug-
gerit, que singulis pro intimis quibusdam rerum
suarum tabellis aut codicillis esse possint. Veruim
antequam ad species descendamus, aliquid circa Doc-
trinam de Negotiis in genere prefabimur. Doctri-
nam de Negotiis pro rei momento tractavit adhuc
nemo, cum magna tam litterarum quam litteratorum
existimationis jactura. Ab hac enim radice pullulat
illud malum, quod notam eruditis inussit ; nimirtim,
eruditionem et prudentiam civilem rar6 admodim
conjungi. Etenim si quis recté advertat ex Pru-
dentiis illis tribus, quas modo diximus ad vitam
civilem spectare, illa Conversationis ab eruditis feré
contemnitur, tanquam servile quiddam atque in-
supér meditationibus inimicum. Quod vero ad illam
de Republica Administrandé, sané si quando rerum
gubernaculis admoveantur eruditi, munus suum non
incommodeé sustinent; vertim ea promotio contingit
paucis. De Prudentia autem Negotiandi (qua de
nunc loquimur) in qua vita humana plurimtm ver-
satur, nulli omnino libri conscripti habentur ; preter
pauca quedam Monita Civilia in fasciculum unum
aut alterum collecta, que amplitudini hujus subjecti
nullo modo respondent. Etenim si libri aliqui
exstarent de hoc argumento, sicut de ceteris, minimé
dubitaverim quin viri eruditi aliquo experientia ma-
nipulo instructi ineruditos, licét diutind experientia
edoctos, longé superarent, et proprio illorum quod
dicitur arcu usi magis e longinquo ferirent.

8 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

Neque vero est cur vereamur,ne Scientie hujus tam
varia sit materia, ut sub preceptionibus non cadat :
multo siquidem angustior est quam illa Reipublice
Administrande scientia, quam tamen apprimé vide-
mus excultam. Hujus generis Prudentie apud Ro-
manos, optimis temporibus, exstitisse videtur non-
nulli professores. Testatur enim Cicero moris fuisse,
paullo ante sua secula, ut Senatores prudentia et
rerum usu maximé celebres (Coruncanii, Curil,
Lelii, et alii) statis horis in foro deambularent, ubi
civibus copiam sui facerent, et consulerentur non de
jure sed de negotiis omnigenis; veluti de filid elo-
canda, sive de filio educando, sive de predio coé-
mendo, de contractu, accusatione, defensione, aut
alid qudcunque re que in vité communi interveniat.
Ex quo liquet, prudentiam quandam esse consilium
dandi, etiam in negotiis privatis, ex universali rerum
civilium cognitione et experientia promanantem ;
que exerceatur quidem in casibus particularibus, ex-
trahatur autem ex generali casuum consimilium
observatione. Sic enim videmus in eo libro, quem
ad fratrem conscripsit Q. Cicero de Petitione Consu-
latiis (quem unicum a veteribus habemus, quantum
memini, tractatum de Negotio aliquo Particulari)
quanquam ad consilium dandum de re tum presenti
-potissimum spectaret, plurima tamen contineri axio-
mata politica, que non usum solum temporarium,
sed normam quandam perpetuam circa electiones
populares prescribant. In hoc genere autem nihil
invenitur, quod ullo modo comparandum sit cum
Aphorismis illis, quos edidit rex Salomon, de quo tes-

LIBER OCTAVUS, 9

tatur Scriptura, “ Cor illi fuisse instar arene maris ;”
sicut enim arene maris universas orbis oras circun-
dant, ita et sapientia ejus omnia humana non minus
quam divina complexa est. In Aphorismis vero illis,
preter alia magis theologica, reperies liquidd haud
pauca precepta et monita civilia prestantissima ex
profundis quidem sapientiz penetralibus scaturien-
tia, atque in amplissimum varietatis campum excur-
rentia. Quoniam verO Doctrinam de Occasionibus
Sparsis (que Doctrine de Negotiis portio est prior)
inter Desiderata reponemus, ex more nostro paullis-
per in illa immorabimur, atque exemplum ejusdem
ex Aphorismis sive Parabolis illis Salomonis desump-
tum proponemus. Neque vero quis ut arbitramur
nos meritO sugillare possit, quod ex scriptoribus
Sacre Scripture aliquem ad sensum politicum tra-
hamus. Equidem existimo, si exstarent commentarii
illi Salomonis ejusdem de Natura Rerum (in quibus
de omni vegetabili, a musco super murum ad ce-
drum Libani, iteémque de animalibus, conscripsit)
non illicitum esse eos secundum sensum naturalem
interpretari, quod idem nobis liceat in Politicis.

10 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

EXEMPLUM PORTIONIS DOCTRIN.Z DE OCCASIONIBUS
SPARSIS, EX PARABOLIS ALIQUIBUS SALOMONIS.

PARABOLA.
1. Mollis responsio frangit iram.
I;XPLicaTio.

Si incendatur ira principis vel superioris adver-
sus te, et tus jam sint loquendi partes, duo precipit
Salomon: alterum, ut fiat responsio; alterum, ut
eadem sit mollis. Prius continet tria_precepta.
Primo, ut caveas a silentio tristi et contumaci: illud
enim aut culpam totam in te recipit, ac si nihil ha-
beas quod respondere possis; aut dominum occulté
iniquitatis insimulat, ac si aures ejus defensioni licét
juste non paterent. Secundo, ut caveas a re com-
perendinanda, neque tempus aliud ad defensionem
postules: hoc enim aut eandem notam inurit, quam
prius (nimirim dominum tuum nimia mentis pertur-
batione efferri), aut plané significat te artificiosam
quandam defensionem meditari, cm in promptu nihil
habeas; adeo ut optimum semper fuerit, aliquid in
presentia et e re nata in excusationem tui adducere.
Tertid, ut fiat prorsiis responsio ; responsio (in-
quam) non mera confessio, aut mera submissio, sed
aliquid apologize et excusationis inspergatur : neque
enim alitér tutum est facere, nisi apud ingenia valdé
generosa et magnanima, que rara admodum sunt.
Sequitur posteriore loco, ut responsio sit mollis, mi-
nime prefracta aut aspera.

LIBER OCTAVUS. 11

PARABOLA. |
2. Servus prudens dominabitur in filium stultum ; et
partietur hereditatem inter fratres.
_ Expvicatio.

In omni familid turbata et discordi semper ex-
surgit aliquis servus aut humilis amicus prepotens,
qui pro arbitro se gerat ad lites familize componen-
das, cuique eo nomine et familia tota et dominus
Ipse sint obnoxii. TIlle, si suam rem agat, familie
mala fovet et aggravat; sin fidelis revera fuerit et
integer, plurimtim certé meretur: adeo ut etiam
tanquam inter fratres haberi debeat, aut saltém
procurationem hereditatis accipere fiduciariam.

PARABOLA.

3. Vir sapiens, si cum stulto contenderit, sive iras-

catur sive rideat, non inveniet requiem.
E;xPLICATIO.

Monemur sepitis, ut congressum imparem fu-
giamus; eo sensu, ne cum potioribus decertemus.
At haud minus utile est monitum, quod hic exhibet
Salomon, “ Ne cum indigno contendamus:” iniqua
enim prorstis sorte hec res transigitur. Siquidem,
Si superlores simus, nulla sequitur victoria; si su-
peremur, magna indignitas. Neque juvat etiam in
hujusmodi contentione exercenda, si interdtm ve-
luti per jocum agamus, interdim cum fastu et con-
temptu. Nam quoctinque nos vertamus, leviores
indeé efficiemur, neque commodé nos explicabimus.
Pessimé autem fit, si hujusmodi persona qudcum
contendimus (ut Salomon loquitur) aliquid affine

Rat be « DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

habeat cum stulto; hoc est, si sit audaculus et te-
merarius.
PARABOLA.

4. Sed et cunctis sermonibus, qui dicantur, ne ac-
commodes aurem tuam, ne forte audias sercum tuum
maledicentem tibi.

E;XPLICATIO.

Vix credi possit, vitam quantum perturbet inu-
tilis curiositas circa illas res, que nostra intersunt :
nimirim, quando secreta illa rimari satagimus que
detecta et inventa egritudinem quidem animo infe-
rant, ad consilia autem expedienda nihil jnvent.
Primo enim sequitur animi vexatio et inquietudo,
cum humana omnia perfidiz et ingratitudinis plena
sint. Adeo ut, si comparari possit speculum ali-
quod magicum, in quo odia et quecunque contra
nos ullibi commoyentur intueri possemus, melius
nobis foret si protintis projiceretur et collideretur.
Hujusmodi enim res veluti foliorum murmura sunt,
et brevi evanescunt. Secundo, curiositas illa animum
suspicionibus nimiis onerat, quod consiliis inimicissi-
mum est eaque reddit inconstantia et complicata.
Tertio, eadem mala ipsa sepissimé figit, alias pre-
tervolatura. Grave enim est conscientias hominum
irritare: qui, si latere se putent, facilé mutantur in
melius, sin deprehensos se sentiant, malum malo
pellunt. Merito igitur summe prudentiez tribue-
batur Pompeio Magno, quod Sertorii chartas uni-
versas, nec a se perlectas nec aliis permissas, igni
protinus dedisset.

-LIBER OCTAVUS. 13

a PARABOLA,

5. Advenit veluti viator pauperies ; et egestas quasi
wir armatus.

EXPLIcATIO.

Elegantér describitur in Parabola, quomodo
prodigis et circa rem familiarem incuriosis super-
veniant naufragia fortunarum. A principio enim
pedetentim et passibus lentis, instar viatoris, advenit
oberatio et sortis diminutio, neque feré sentitur:
at non multo post invadit egestas, tanquam vir ar-
matus, manu scilicét tam forti et potente ut el
amplius resisti non possit ; clim apud antiquos recté
dictum sit, “ Necessitatem ex omnibus rebus esse
fortissimum.” Itaque viatori occurrendum, contra
armatum muniendum.

PARABOLA.
6. Qui erudit derisorem, ipse sibi injuriam facit ; et
qui arguit impium, sibi maculam generat.
| EXPLICATIO.

Congruit cum precepto Salvatoris, ut non mit-
tamus margaritas nostras ante porcos. Distinguun-
tur autem in hac Parabola actiones Preceptionis, et
Reprehensionis; distinguuntur itidém persone De-
risoris, et Impii; distinguitur, postremo, id quod
rependitur: in priore enim rependitur opera lusa ;
in posteriore, etiam et macula. Cum enim quis
erudit et instituit derisorem, jactura primum fit
temporis ; deindé, et alii conatum irrident, tanquam
rem vanam et operam male collocatam ; postremd,
derisor ipse scientiam quam didicit fastidio habet.
At majore cum periculo transigitur res in reprehen-

14 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

slone impii; quia non solum impius non auscultat,
sed et cornua obvertit, et reprehensorem odiosum
sibi jam factum, aut confestim convitiis proscindit,
aut saltém postea apud alios criminatur.

PARABOLA.

7. Filius sapiens letificat patrem : filius vero stul-
tus mestiti@ est matri su@.

| E;XPLICATIO.

Distinguuntur solatia atque zgritudines cecono-
mice, patris videlicét et matris, circa liberos suos.
Etenim filius prudens et frugi precipuo solatio est
patri, qui virtutis pretium melius novit quam mater,
ac propterea filii sui indoli ad virtutem propensz
magis gratulatur; quinetiam gaudium illi fortassé
affert institutum suum, quod filium tam probé
educarit, illique honestatem morum preceptis et ex-
emplo impresserit. E contra, mater calamitati
filii plus compatitur et indolet; tum ob affectum
maternum magis mollem et tenerum, tum fortassé
indulgentiz suze conscia, qué eum corruperit et de-
pravaverit.

PARABOLA.

8. Memoria Justi cum laudibus ; at nomen Im-
piorum putrescet.

EXPLICATIO.

Distinguitur inter famam virorum bonorum et
malorum, qualis esse soleat post obitum. Viris enim
bonis, exstincta invidia (que famam eorum, dum
vixerant, carpebat) nomen continuo efHorescit, et
laudes magis indiés invalescunt: at viris malis, licét
fama eorum per gratiam amicorum et factionis suz

LIBER OCTAVUS. 1g:

hominum ad breve tempus manserit, paullo post
fastidium nominis oboritur; et postremo laudes
ille evanide in infamiam, et veluti in odorem gravem
et tetrum, desinunt.
PARABOLA..
9. Qui conturbat domum suam, possidebit ventos.
| E;XPLICATIO.

Utile admodtiim monitum, de discordiis et turbis
domesticis. Plurimi enim ex dissidils uxorum, aut
exheredationibus filiorum, aut mutationibus fre-
quentibus familia, magna sibi spondent; ac si indé
vel animi tranquillitas, vel rerum suarum adminis-
tratio felicior, sibi obventura foret. Sed plerumque
abeunt spes sue in ventos. Etenim tum mutationes
illee, ut plurimtm, non cedunt in melius; tum etiam
perturbatores isti familie sue molestias varias et in-
gratitudinem eorum, quos aliis preteritis adoptant et
deligunt, sepenumero experiuntur; quin et hoc
pacto rumores sibi progignunt non optimos, et
famas ambiguas: neque enim malé a Cicerone no-
tatum est; “ Omnem famam a domesticis manare.”
Utrumque autem malum per ventorum possessionem
elegantér a Salomone exprimitur: nam exspectatio-
nis frustratio, et rumorum suscitatio, ventis recté
comparantur.

PARABOLA.
10. Melior est finis orationis, quam principium.
E;XPLICATIO.

Corrigit Parabola errorem frequentissimum non
solum apud eos, qui verbis precipué student, verim
etiam apud prudentiores. Is est, quod homines de

16. DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

sermonum suorum aditu atque ingressu magis sint
soliciti quam de exitu, et accuratits exordia et pre-
fatiunculas meditentur quam extrema orationum.
Debuerant autem nec illa negligere, et ista, ut longé
potiora, preparata et digesta apud se habere; revol-
ventes secum, et quantum fierl potest animo prospi-
cientes, quis tandem exitus sermonis sit futurus, et
quomodo negotia indé promoveri et maturari possint.
Neque hic finis. Quinimmo non epilogos tantim
et sermonum, qui ad ipsa negotia spectant, egressus
meditari oportet ; verim etiam et illorum sermonum
cura suscipienda, quos sub ipsum discessum com-
modé et urbané injicere possint, licét a negotio
prorsus alienos. quidem cognovi consiliarios duos,
viros certé magnos et prudentes, et quibus onus
rerum tune precipué incumbebat, quibus illud fuit
perpetuum et proprium, ut quotiés cum principibus
suis de negotiis ipsorum communicarent, colloquia in
rebus ad ipsa negotia spectantibus nunquam termi-
narent, verum semper aut ad jocum aut aliud aliquid
quod audire erat volupe diverticula quererent, atque
(ut adagio dicitur) sermones marinas aqua fluviatili
sub extremum abluerent. Neque hoc illis inter artes
postremum erat.
| PARABOLA.

11. Sicut musce mortue fetere faciunt unguentum
optimum, sic hominem pretiosum sapientid et gloria
parva stultitia.

E;XPLICATIO.

Iniqua admodum et misera est conditio hominum

virtute precellentium (ut optimé notat Parabola), 7,

LIBER OCTAVUS. 7

quia erroribus eorum, quantumvis levissimis, nullo
modo ignoscitur ; vertim, quemadmodum in gemma
valdé nitidé minimum quodque granulum aut nube-
cula oculos ferit et molestia quddam afficit, quod
tamen si in gemma vitiosiore repertum foret, vix
notam subiret: similitér in viris singulari virtute
preditis minima queque vitia statim in oculos et
sermones hominum incurrunt, et censura perstrin-
guntur graviore, que in hominibus mediocribus aut
omnino laterent aut veniam facilé reperirent. Itaque
viro valdé prudenti parva stultitia, valdé probo
parvum peccatum, urbano et moribus eleganti paul-
lulum indecori, de fama et existimatione multum
detrahit. Adeo ut non pessimum foret viris egre-
gils, si nonnulla absurda (quod citra vitium fieri
possit) actionibus suis immiscerent, ut libertatem
quandam sibi retineant, et parvorum defectuum notas
confundant. — |
_ PARABOLA.

12. Homines derisores crvitatem perdunt ; sapientes
wero avertunt calamitatem.

? EXPLIcaTIo.

Mirum videri possit quod in descriptione homi-
num, qui ad respublicas labefactandas et perdendas
veluti natura comparati et facti sunt, delegerit Salo-
mon characterem non hominis superbi et insolentis,
non tyrannici et crudelis, non temerarii et violenti,
non impii et scelerati, non injusti et oppressoris, non
seditiosi et turbulenti, non libidinosi et voluptarii,
~non denique insipientis et inhabilis; sed derisoris.
Veriim hoc sapientia ejus regis, qui rerumpublica-

VOL. IX. C

18 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

rum conservationes et eversiones optimé norat, dig-
nissimum est. Neque enim similis feré est pestis
regnis et rebuspublicis, quam si consiliarii regum
aut senatores, quique gubernaculis rerum admoven-
tur, sint ingenio derisores. Hujusmodi enim homines
periculorum magnitudinem, ut fortes videantur
senatores, semper extenuant, lisque qui pericula
prout par est ponderant veluti timidis insultant ;
consultandi et deliberandi maturas moras et medi-
tatas disceptationes, veluti rem oratoriam et tzdii
plenam et ad summas rerum nihil facientem, subsan-
nant; famam, ad quam principum consilia precipue
sunt componenda, ut salivam vulgi et rem citO pre-
tervolaturam, contemnunt; legum vim et auctorita-
tem, ut reticula quedam quibus res majores minimeé
cohiberi debeant, nil morantur; consilia et przecau-
tiones in longum _prospicientes, ut somnia quedam et
apprehensiones melancholicas, rejiciunt ; viris revera
prudentibus et rerum peritis, atque magni animi et
consilii, dicteriis et facetiis illudunt; deniqte funda-
menta omnia regiminis politici simul labefactant.
Quod magis attendendum est, quia cuniculis, et non
impetu aperto hec res agitur, neque ccepit esse inter
homines (prout meretur) suspecta.
PARABOLA.
13. Princpes, qui libentér prebet aures verbis men-
dacii, omnes servos habet improbos.
E;XPLICATIO.
Cum princeps talis fuerit, ut susurronibus et sy-
cophantis absque judicio faciles et credulas aures
prebeat, spirat omnino tanquam a parte regis aura

LIBER OCTAVUS, 19

pestilens qua omnes servos ejus corrumpit et inficit.
Alii metus principis rimantur, eosque narrationibus
fictitiis exaggerant; alii invidie furias concitant,
presertim in optimos quosque ; alii criminationibus
aliorum proprias sordes et conscientias malas eluunt ;
alii amicorum suorum honoribus et desideriis velifi-
cant, competitores eorum calumniando et mordendo ;
alii fabularum argumenta contra inimicos suos, tan-
quam in scena, componunt ; et innumera hujusmodi.
Atque hee illi, qui ex servis principis ingenio sunt
magis improbo. At illi etiam, qui natura probiores
sunt et melius morati, postquam in innocentid sud
parum presidii esse senserint (quoniam princeps vera
a falsis distinguere non noyvit), morum suorum pro-
bitatem exuunt, et ventos aulicos captant, lisque
servilem in modum circumferuntur. “ Nihil enim, ut
ait Tacitus de Claudio, tutum est apud principem,
cujus animo omnia sunt tanquam indita et jussa.”
Atgue bené Comineus; “ Preestat servum esse prin-
cipis cujus suspicionum non est finis, quam ejus cujus
credulitatis non est modus.”
PARABOLA.

14. Justus miseretur anime jumenti sui; sed mise-

ricordice impiorum crudeles.
E:XPLICATIO.

Inditus est ab ips& natura homini misericordiz
affectus nobilis et excellens, qui ctiam ad animalia
bruta extenditur, que ex ordinatione divind ejus
imperio subjiciuntur. Itaque habet ista misericordia
analogiam quandam cum illa principis erga subditos.
Quinetiam illud certissimum est, quod quo dignior

20 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

est anima, ed pluribus compatiatur. Etenim anime
anguste et degeneres hujusmodi res ad se nihil per-
tinere putant : at illa, que nobilior est portio universi,
ex communione afficitur. Quare videmus sub veteri
lege haud pauca fuisse precepta, non tam meré
czerimonialia, quam misericordiz institutiva ; quale
fuit illud, de non comedendo carnem cum sanguine
ejus, et similia. Etiam in sectis Esseorum, et Pytha-
goreorum, ab esu animalium omnino abstinebant.
Quod etiam hodieé obtinet, superstitione inviolata,
apud incolas nonnullos imperii Mogollensis. Quin
et Turce (gens licét et stirpe et disciplina crudelis
et sanguinaria) brutis tamen eleemosynas largiri
solent, neque animalium vexationes et torturas fieri
sustinent. Verum, ne forte hec que diximus omnis
generis misericordie patrocinari videantur, salubritér
subjungit Salomon; “ Impiorum misericordias esse
crudeles.” Ea sunt, quando hominibus sceleratis et
facinorosis parcitur, Justitiz gladio feriendis: crude-
lior enim hujusmodi misericordia, quam crudelitas
ipsa, Nam crudelitas exercetur in singulos, at miseri-
cordia illa universum facinorosorum exercitum, con-
cess4 impunitate, in homines innocentes armat et
immittit.
PARABOLA.

15. Totum spiritum suum profert stultus ; at sapiens

reservat aliquid in posterum.
I; XPLICATIO.

Corrigit Parabola pracipueé (ut videtur) non ho-
minum vanorum futilitatem, qui dicenda tacenda
facile proferunt; non parrhesiam illam, qua absque

LIBER OCTAVUS. 21

discrimine et judicio in omnes et omnia involant ; non
garrulitatem, qua ad nauseam usque aliis obstrepunt;
sed vitium aliud magis occultum, nempé sermonis
regimen minimé omnium prudens et politicum : hoc
est, cllm quis ita sermonem in colloquiis privatis in-
stituit, ut queecunque in animo habeat, que ad rem
pertinere putet, simul et tanquam uno spiritu et
oratione continuata proferat. Hoc enim plurimtm ne-
gotiis officit. Siquidem primo oratio intercisa, et per
partes infusa, longé magis penetrat quam continuata ;
quoniam in continuatd pondus rerum non distincté et
sigillatim excipitur,nec per moram nonnullam insidet,
sed ratio rationem antequam penitus insederit expel-
lit. Secundo, nemo tam potenti et felici eloquentia
valet, ut primo sermonis impetu eum quem alloqui-
tur mutum et elinguem plané reddat; quin et alter
aliquid vicissim respondebit, et fortassé objiciet:
tum vero accidit, ut que in refutationem aut repli-
cationem reservanda fuissent, preemissa jam et antea
delibata vires suas et gratiam amiserint. Tertio, si
quis ea que dicenda sunt non simul effundat sed per
partes eloquatur, aliud primo aliud subindé injiciens;
sentiet ex ejus quem alloquitur vultu et responso,
quomodo singula illum affecerint, quam in partem
accepta fuerint, ut que adhuc restant dicenda cautiis
aut sede ha aut excerpat.
PARABOLA.

16. Sv spiritus potestatem habentis ascenderit super
te, locum tuum ne dimiseris ; guid curatio Saciet Cessare
magna peccata.

yp DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

E:XPLICATIO.

Precipit Parabola quomodo se quis gerere de-
beat, clim iram atque indignationem principis incur-
rerit. Praceptum duplex: primo, ut non dimittat
locum suum; secundo, ut curationi, tanquam in
morbo aliquo gravi, diligentér et cauté attendat.
Consueverunt enim homines, postquam commotos
contra se principes suos senserint, partim ex dede-
coris impatientia, partim ne vulnus observando
refricent, partim ut tristitiam et humilitatem eorum
principes sui perspiciant, se a muneribus et functio-
nibus -suis subducere; quinetiam interdum ipsos
magistratus, et dignitates quas gerunt, in principum
manus restituere. At Salomon hanc medendi viam,
veluti noxiam, improbat; idque summa profecto
ratione. Prim6d enim, dedecus ipsum nimis illa
publicat ; undé tum inimici atque invidi audaciores
fiunt ad ledendum, tum amici timidiores ad subve-
niendum. Secundo, hoc pacto fit ut principis ira,
quee fortassé si non evulgaretur sponte concideret,
magis figatur, et veluti principio jam facto hominis
deturbandi in precipitium illius feratur. Postremo,
secessus iste aliquid sapit ex malevolo, et tempo-
ribus infenso; id quod malum indignationis malo
suspicionis cumulat. Ad curationem autem perti-
nent ista: primo, caveat ante omnia ne stupiditate
quadam, aut etiam animi elatione, indignationem
principis minimé sentire aut indé prout debeat effici
videatur: hoc est, ut et vultum non ad tristitiam
contumacem, sed ad meesstitiam gravem atque mo-

LIBER OCTAVUS. : 23

destam componat, et in rebus quibuscunque agendis
se minus solito hilarem et letum ostendat; quin et
in rem suam erit, amici alicujus opera et sermone
apud principem uti, qui quanto doloris sensu in
intimis excrucietur tempestivé insinuet. Secundo,
occasiones omnes vel minimas sedulo evitet, per quas
aut res ipsa que indignationi caussam prebuit refri-
cetur, aut princeps denuod excandescendi et ipsum
quadcunque de caussa coram aliis objurgandi ansam
arripiat. Tertio, perquirat etiam diligentér occa-
siones omnes, in quibus opera ejus principi grata
esse possit; ut et voluntatem promptam redimendi
culpam preteritam ostendat, et princeps suus sentiat
quali tandem servo, si eum dimittat, privari se con-
tigerit. Quartd, culpam ipsam aut sagacitér in alios
transferat, aut animo illam non malo commissam
esse insinuet, aut etiam malitiam illorum, qui ipsum
regi detulerunt vel rem supra modum aggravarunt,
indicet. Deniqte in omnibus evigilet, et curation
sit intentus. |
PARABOLA,

17. Primus in caussd sud justus: tum 'venit altera

pars, et inguirit in eum.
E;XPLicATio.

Prima in unaquaque caussd informatio, si paul-
lispér animo judicis insederit, altas radices agit,
eumque imbuit et occupat; adeo ut egré elui possit,
nisi aut manifesta aliqua falsitas in materia informa-
tionis, aut artificium aliquod in eddem exhibenda
deprehendatur. Etenim nuda et simplex defensio,
licét justa sit et praponderans, vix prajudicium

24. DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

informationis prime compensare, aut libram justitiz
semel propendentem ad equilibrium reducere per
se valet. Itaque et judici tutissimum ut nihil, quod
ad merita caussee spectat, prelibetur priusquam
utraque pars simul audiantur; et defensori opti-
mum, si judicem senserit preeoccupatum, in hoc
potissimum (quantum dat caussa) incumbere, ut
versutiam aliquam et dolum malum ab adversa
parte in judicis abusum adhibitum detegat.
PARABOLA. |
18. Qui delicate a pucritiad nutrit servum suum,
posted sentiet eum contumacem.

I;XPLICATIO.
Servandus est principibus et dominis, ex consilio

Salomonis, in gratia et favore suo erga servos
modus. Is triplex est: primo, ut promoveantur per
gradus, non per saltus; secundd, ut interdum
assuefiant repulse; tertid (quod bené precipit Ma-
chiavellus) ut habeant prez oculis suis semper aliquid,
quo ulterius aspirare possint. Nisi enim hec fiant,
reportabunt proculdubié principes in fine a servis
suis, loco animi grati et officiosi, fastidium et con-
tumaciam. Etenim, ex promotione subita, oritur
insolentia; ex perpetua desideratorum adeptione,
impatientia repulse ; denique, si vota desint, deerit
itidém alacritas et industria.
PARABOLA. —
19. Vidisti virum velocem in opere suo; coram
regibus stabit, nec erit inter ignobiles.
EXPLicatio.
Inter virtutes, quas reges in delectu servorum

LIBER OCTAVUS. 25

potissimtim spectant et requirunt, gratissima est pre
cunctis celeritas et in negotiis expediendis strenuitas.
Viri profunda prudentia regibus suspecti; utpote
qui nimitim sint inspectores, et dominos suos inscios
et invitos ingenii sui viribus (tanquam machina)
circumagere possint. Populares invisi; utpote qui
regum luminibus officiunt, et oculos populi in se
convertunt. Animosi pro turbulentis seepé habentur,
et ultra quam par est ausuris. Probi et vite integre
tanquam difficiles existimantur, nec ad omnes nutus
heriles apti. Denique non est virtus alia, que non
habeat aliquam quasi umbram, qua regum animi
offendantur: sola velocitas ad mandata nihil habet,
quod non placeat. Insupér, motus animorum regio-
rum celeres sunt, et more minus patientes. Putant
enim se quidvis efficere posse; illud tantum deesse,
ut cito fiat. Itaque ante omnia iis grata est
celeritas.
PARABOLA.

20. Vidi cunctos viventes, gui ambulant sub sole, cum

adolescente secundo, qui consurgit pro co.
EXXPLICATIO.

Notat parabola vanitatem hominum, qui se ag-
glomerare solent ad successores designatos princi-
pum. . Radix autem hujus rei est insania illa,
hominum animis penitus a natura insita; nimirum,
ut spes suas nimiim adament. Vix enim reperitur,
qui non delectatur magis iis que sperat, quam iis
que fruitur. Quinetiam novitas humane nature
grata est, et avidé expetitur. In successore autem
principis ista duo concurrunt; Spes, et Novitas.

26 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

Innuit autem Parabola idem, quod olim dictum erat ;
primd a Pompeio ad Syllam, posted a Tiberio de
Macrone; “ Plures adorare solem orientem, quam
occidentem.” Neque tamen imperantes, multtm hac
re commoventur, aut eam magni faciunt, sicut nec
Sylla nec Tiberius. fecit ; sed rident potits hominum
levitatem, nec pugnant cum somniis: “ Est autem,”
ut aiebat ille, “ spes vigilantis insomnium.”
PARABOLA.

21. Erat civitas parva, et pauci in ed viri. Venit
contra eam rex magnus, et vadavit eam, instruxitque
munitiones per gyrum, et perfecta est obsidio: in-—
wentusque est in ed oir pauper et sapiens, et liberavit
eam per sapientiam suam ; et nullus deinceps recordatus
est hominis illius pauperis.

EXPLIcaTIO.

Describit Parabola ingenium hominum pravum
et malevolum. Ii in rebus duris et angustis confugiunt
feré ad viros prudentes et strenuos, licet antea con-
temptui habitos. Quamprimtim autem tempestas
transiérit, ingrati demum erga conservatores suos
reperiuntur. Machiavellus vero, non sine caussa, in-
stituit questionem ; “ Uter ingratior esset erga bené
meritos, princeps an populus ?” Sed interim utrum-
que ingratitudinis arguit. Attamen hoc non solim
ex ingratitudine principis aut populi oritur, sed ac-
cedit plerumque his invidia procerum, qui secreto
indolent eventui, licét felici et prospero, quia ab
ipsis profectus non sit: itaque et meritum hominis
extenuant, et ipsum deprimunt.

LIBER OCTAVUS. yas f

PARABOLA.
22. Iter pigrorum quasi sepes spinarum.
EXPLicaTIo.

Elegantissimé ostendit Parabola pigritiam in fine
laboriosam esse. Diligentia enim et sedula przepa-
ratio id preestant, ut pes in aliquod offendiculum non
impingat, sed ut complanetur via antequam ineatur.
At qui piger est, et omnia in extremum momentum
executionis differt, necesse est ut perpetuo et singu-
lis passibus quasi per rubos et sentes incedat, qui
eum subindé detineant et impediant. Idem obser-
vari possit etiam in familia regenda; in qua si adhi-
beatur cura et providentia, omnia placidé et veluti
sponte procedunt, absque strepitu et tumultu: sin
hee desint, ubi major aliquis motus .intervenerit,
omnia simul agenda turmatim occurrunt; tumul-
tuantur servi; edes personant.

| PARABOLA.

23. Qui cognoscit in judicio faciem, non bene facit ;
iste, et pro buccella panis, deseret veritatem.

EXPLICATIO.

Prudentissimé notat Parabola, in judice magis
perniciosam esse i‘acilitatem Morum quam Corrup-
telam Munerum. Munera enim haudquaquam ab
omnibus deferuntur; at vix ulla est caussa, in qua
non inveniatur aliquid quod flectat judicis animum,
sl personas respiciat. Alius enim respicietur, ut po-
pularis ; alius, ut maledicus; alius, ut dives ;. alius,
ut gratus ; allus, ut ab amico commendatus ; denique
omnia plena sunt iniquitatis, ubi dominatur respectus
personarum ; et levi omnino de caussa, veluti pro
buccella panis, judicium pervertetur.

28 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

PARABOLA.

24. Vir pauper calumnians pauperes similis est im-
bri vehement, in quo paratur fames. |

| EXPLicaTio.

Parabola ista antiquittis expressa et depicta fuit
sub fabula hirudinis utriusque ; nimirum, plene et
vacuz. Pauperis enim et famelici oppressio longé
gravior est, quam oppressio per divitem et repletum,
quippé que omnes exactionum technas et omnes
nummorum angulos perquirit. Solebat hoc ipsum
etiam spongiis assimilari ; que aride fortitér sugunt,
madide non itém. Monitum autem utile continet,
tum erga principes, ne prefecturas provinciarum
aut magistratus viris indigentibus et obzratis com-
mittant ; tum erga populos, ne reges suos cum nimia
egestate conflictari permittant.

PARABOLA.

25. Fons turbatus pede, et vena corrupta, est justus

cadens coram impio.— 7
E;XPLICcATIO.

Precipit Parabola, rebuspublicis ante omnia ca-
vendum esse de iniquo et infami judicio, in caussa
aliqua celebri et gravi; preesertim ubi non absol-
vitur noxius, sed condemnatur insons. Etenim in-
juriz inter privatos grassantes turbant quidem et pol-
luunt latices justitia, sed tanquam in rivulis; verum
judicia iniqua qualia diximus, a quibus exempla pe-
tuntur, fontes ipsos justitie inficiunt et inquinant.
Postquam enim tribunal cesserit in partes injustitie,
status rerum vertitur tanquam in latrocinium publi-
cum: fitque plané, ut homo homini sit lupus.

LIBER OCTAVUS. 29

| PaRABOLA.

26. Noli esse amicus hominis iracundi, nec ambu-
lato cum homine furioso.

Ce IXPLICATIO.

Quanto religiosius amicitie jura inter bonos ser-
vanda et colenda sunt, tanto magis cavendum est
jam usque a principio de prudente amicorum de-
lectu. Atque amicorum natura et mores, quantum
ad nos ipsos spectant, omnino ferendi sunt: cum
vero necessitatem nobis imponunt, qualem erga
alios personam induamus et geramus, dura admo-
dum et iniqua amicitiz conditio est. Itaque interest
in primis, ut precipit Salomon, ad vite pacem, et
presidia, ne res nostras cum hominibus iracundis, et
qui facilé lites et jurgia provocant aut suscipiunt,
commisceamus. Istud enim genus amicorum per-
petuo nos contentionibus et factionibus implicabit :
ut aut amicitiam abrumpere, aut incolumitati pro-
prie deesse, cogamur. |

PARABOLA.

27. Qui celat delictum, querit amicitiam ; sed qui

altero sermone repetit, separat federatos.
E;xPLIcATIO.

Duplex concordiam tractandi, et animos recon-
ciliandi, via: altera, que incipit ab amnestia; altera
que a repetitione injuriarum, subjungendo apologias
et excusationes. Equidem memini sententiam viri
admoditim prudentis et politici; “ Qui pacem trac-
tat, non repetitis conditionibus dissidii, is magis
animos dulcedine concordie fallit quam sequitate
componit.” Vertim Salomon, illo scilicét pruden-

30. DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

tior, in contraria opinione est; et amnestiam pro-
bat, repetitionem prohibet. Etenim in repetitione
hec insunt mala; tum quod ea sit veluti unguis in
ulcere, tum quod periculum impendeat a nova alter-
catione (siquidem de injuriarum rationibus inter
partes nunquam conveniet), tum denique quod de-
ducat rem ad apologias; at utraque pars malit
videri potius offensam remisisse, quam admisisse ex-
cusationem.
PARABOLA.

28. In omni opere bono erit abundantia ; ubi autem

verba sunt plurima, ibi frequentéer egestas.
E:xPLICATIO.

Separat Salomon hac Parabola fructum laboris
lingue et laboris manuum; quasi ex altero prove-
niat egestas, ex altero abundantia. Etenim fit fere
perpetuo ut qui multa effutiant, jactent multa, multa
promittant, egeni sint; nec emolumentum capiant
ex illis rebus, de quibus loquuntur. Quinetiam, ut
plurimtm, industrii minimé sunt aut impigri ad
opera, sed tantummodo sermonibus se, tanquam
vento, pascunt et satiant. Sané, ut poéta loquitur,
“ Qui silet est firmus.” Is, qui conscius est se in opere
proficere, sibi plaudit et tacet: qui vero e contra
conscius est auras se inanes captare, multa et mira
apud alios predicat.

PARABOLA.

29. Melior est correptio manifesta, quam amor

occultus.
I;XPLICATIO.
Reprehendit Parabola mollitiem amicorum, qui

LIBER OCTAVUS. 31

amicitie privilegio non utuntur in admonendo libere
et audactér amicos, tam de erroribus quam de peri-
culis suis. “ Quid enim faciam (solet hujusmodi
mollis amicus dicere), aut quo me vertam? Amo illum
quantum quis maximé, meque si quid illi adversi con-
tigerit ipsius loco libentér substituerim ; sed novi
ingenium ejus; si liberé cum eo egero, animum illius
offendam, saltém contristabo, neque tamen _ pro-
ficiam; atque citilis eum ab amicitid mea alienabo,
quam ab iis que in animo fixa habet abducam.” Hu-
jusmodi amicum, tanquam enervem et inutilem, re-
darguit Salomon, atque plus utilitatis ab inimico
manifesto quam ab ejus generis amico sumi posse
pronunciat. Siquidem ea fortassé audire ei conti-
gerit ab inimico per contumeliam, que amicus mussat
pre nimiad indulgentia.
PARABOLA.

30. Prudens advertit ad gressus suos ; stultus di-
vertit ad dolos.

I;XPLICATIO.

Due sunt prudentiz species ; altera vera et sana,
altera degener et falsa, quam Salomon ‘* stultitie’
nomine appellare non dubitat. Qui priori se dederit,
viis et vestigiis propriis cavet ; periculis prospiciens,
meditans remedia, proborum opera utens, contra
improbos seipsum muniens; cautus inceptu, receptu
non imparatus ; in occasiones attentus, contra im-
pedimenta strenuus; cum innumeris aliis, que ad
sul ipsius actiones et gressus regendos spectant.
At altera species tota est consuta ex fallaciis et
astutils, spemque ponit omnino in aliis circumye-

5 > an DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

niendis, iisdemque ad libitum effingendis. Hance
meritO rejicit Parabola, non tantim ut improbam,
sed etiam ut stultam. Primo enim minimé est ex
iis rebus, que in nostra sunt potestate, nec etiam
aliqua constanti regula nititur ; sed nova quotidié
comminiscenda sunt stratagemata, prioribus fatis-
centibus et obsoletis. Secundo, qui vafri et subdoli
hominis famam et opinionem semel incurrerit, pre-
cipuo se ad res gerendas instrumento prorsts pri-
vavit; hoe est, fide: itaque omnia partim votis
suis consentientia experietur. Postremo, Artes
iste, utclnque pulcre videantur et. complaceant,
attamen szpius frustrantur: quod bené notavit
Tacitus; “ Consilia callida et audacia exspectatione
leta, tractatu dura, eventu tristia.”
PARABOLA.

31. Noli esse justus nimium, nec sapientior quam

oportet ; cur abripiare subito ?
EXXPLICATIO.

Sunt tempora, ut inquit Tacitus, “ in quibus
magnis virtutibus certissimum est exitium.” Atque
hoc viris virtute et justitia egregiis aliquando subito,
aliquando diu anté pravisum, contingit. Quod
si adjungatur etiam prudentia, hoc est, ut cauti sint
et ad propriam incolumitatem evigilent, tum hoc
lucrantur ut ruina eorum subit6 obveniat, ex occultis
omnino et obscuris consiliis; quibus et evitetur in-
vidia, et pernicies ipsos imparatos adoriatur. Quod
vero ad illud ‘nimitm’ quod in Parabola ponitur
(quandoquidem non Periandri alicujus, sed Salomo-
nis verba sunt ista, qui mala in hominum vita seepitis

LIBER OCTAVUS, 33

notat, nunquam precipit) intelligendum est non de
virtute ipsa, in qué nimiim non est, sed de vana
ejus atque invidiosd affectatione et ostentatione.
Simile quiddam innuit Tacitus de Lepido; miraculi
loco ponens, quod nunquam servilis alicujus senten-
tiz auctor fuisset, et tamen tam sevis temporibus
incolumis mansisset ; “ Subit (inquit) cogitatio,
utrum hec fato regantur, an etiam sit in nostra
potestate cursum quendam tenere inter deforme
obsequium et abruptam contumaciam medium, peril-
culo simul et indignitate vacuum 2”

PARABOLA.

32. Da sapienti occasionem, et addetur et sapientia.

EXPLicaTio.

- Distinguit Parabola inter sapientiam illam que
in verum habitum increverit et maturuerit, et illam
que natat tantum in cerebro et conceptu, aut sermone
jactatur, sed radices altas non egerit. Siquidem
prior, oblata occasione in qua exerceatur, illic6 ex-
citatur, accingitur, dilatatur, adeo ut seipsa major vi-
deatur : posterior ver6, que ante occasionem alacris
erat, occasione data fit attonita et confusa; ut etiam
ipsi qui ea se preeditum arbitrabatur in dubium vo-
cetur, annon preceptiones de ea fuerint insomnia
mera et speculationes inanes ?

PARABOLA.
33. Qui laudat amicum voce altd, surgendo mané,
erit illi loco maledictionis. ©
EXPLICATIO.
Laudes moderate, et tempestive, et per occasio-
nem prolate, fame hominum atque fortune pluri-
VOL. 1X. D

34 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

mum conferunt; at immoderate, et streperee, et impor-
tuné effuse nihil prosunt : imm6, potilis ex sententia
Parabole impensé nocent. Primo enim manifesto
se produnt, aut ex nimid benevolentid oriundas, aut
ex composito affectatas, quo collaudatum potius
falsis preeconiis demereantur quam veris attributis
ornent. Secund6, laudes parce et modeste invi-
tant feré presentes, ut ipsis etiam aliquid adjiciant ;
profuse contra et immodice, ut aliquid demant et
detrahant. Tertid (quod caput rei est) conflatur
illi invidia, qui nimitim laudatur ; cim laudes omnes
nimiz videantur spectare ad contumeliam aliorum,
qui non mintis merentur.
PARABOLA.

34. Quomodd in aquis resplendent facies, sic corda

hominum manifesta sunt prudentibus.
EXPLICATIO.

Distinguit Parabola inter mentes prudentium et
ceterorum hominum, illas aquis aut speculis com-
parans, que species et imagines rerum reciptunt ;
cum alter similes sint terre, aut lapidi impolito, in
quibus nihil reflectitur. Atque eo magis apté com-
paratur animus hominis prudentis ad speculum, quia
in speculo imago propria spectari possit una cum
imaginibus aliorum; id quod oculis ipsis sine speculo
non conceditur. Quod si animus prudentis adeo
capax sit, ut innumera ingenia et mores observare et
internoscere possit, superest ut detur opera quo red-
datur non mints varius applicatione quam repre-
sentatione ;

“Qui sapit, innumeris moribus aptus erit.”’
>

LIBER OCTAYVUS. 35

Atque his Salomonis Parabolis diutius fortassé im-
morati sumus, quam pro modo exempli; dignitate
et rei ipsius, et auctoris, longitis provecti.

Neque tantiim in usu erat apud Hebrezos, sed
alibi etiam priscorum sapientibus frequentissimum ;
ut si cujuspiam observatio in aliquid incidisset, quod
vita communi conducibile fuisset, id redigeret et
contraheret in brevem aliquam sententiam vel Para-
bolam, vel etiam Fabulam. Vertim, quod ad Fabulas
(sicut alias dictum est), illa exemplorum vicarii et
supplementa olim exstiterunt: nunc, quando tem-
pora historiarum copia abundent, ad animatum
scopum rectilis et alacrits collimatur. At modus
scribendi, qui optimé convenit argumento tam vario
et multiplici (quale est tractatus de Negotiis et Oc-
casionibus Sparsis) aptissimus ille esset, qnem delegit
Machiavellus ad tractandas res politicas; nimirum
per observationes, sive Discursus (ut loquuntur)
super Historiam et Exempla. Nam Scientia, que
recentér et quasi in eonspectu nostro ex particulari-
bus elicitur, viam optimé novit particularia denuo
repetendi: atque certé ad practicam longé conducit
magis, cm discursus sive disceptatio sub exemplo
militat, quam clim exemplum disceptationi subjun-
gitur. Neque enim hic ordo tantum spectatur, sed
res ipsa. Cum enim exemplum statuitur tanquam
disceptationis basis, universo cum circumstantiarum
apparatu proponi solet, que discursum interdum
corrigant, interdum suppleant; unde fit loco exem-
plaris ad imitationem et practicam. Ubi e contra,
exempla in gratiam disceptationis adducta succincté

36 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

et nudé citantur, et tanquam mancipia nutus tantum
disceptationis observant.

Hoc vero discriminis opere pretium fuerit obser-
vasse ; quod sicut Historie Temporum optimam
prebent materiam ad discursus super politica, quales
sunt illi Machiavelli, ita Historia Vitarum optime
adhibentur ad Documenta de Negotiis; quoniam
omnem occasionum et negotiorum, tam grandium
quam leviorum, varietatem complectuntur. Immo,
reperire est basin ad Preceptiones de Negotiis,
utraque illa Historia adhuc commodiorem. Ea est,
ut discursus fiant super Epistolas, sed prudentiores
et magis serias; quales sunt illze Ciceronis ad Atti-
cum, et alia. Siquidem Epistole magis in proximo
et ad vivum negotia solent representare, quam vel
Annales vel Vite. Quaré jam et de materia et de
form4 portionis prime Doctrine de Negotiis, qu
tractat Occasiones Sparsas, diximus ; eamque inter
Desiderata numeramus.

Est et alia portio ejusdem Doctrinz, que tantum
differt ab illa alteraé de qua diximus, quantum
sapere et sibi sapere. Altera enim movere videtur,
tanquam a centro ad circumferentiam; altera, tan-
quam a circumferentia ad centrum. Est enim Pru-
dentia quedam consilii aliis impertiendi; est vero et
alia suis rebus prospiciendi; atque he nonnunquam
conjunguntur, sepius separantur. Multi siquidem
in suis ipsorum rationibus instituendis prudentissimi
sunt, qui tamen in rebuspublicis administrandis aut
etiam consiliis dandis nihil valent: formice similes,
que creatura sapiens est ad sese tuendum, sed horto

¥

- LIBER OCTAVUS. 37

plané noxia. Hec virtus sibi sapiendi Romanis ipsis,
licét patria optimis curatoribus, non ignota fuit:
undé Comicus, “Nam pol sapiens fingit fortunam sibi.”
Quin et in adagium apud ipsos versum est, “ Faber
quisque fortune proprie :” et Livius hance ipsam
Catoni Majori tribuit; “ In hoc viro tanta vis animi
et ingenii inerat, ut quocunque loco natus esset sibi
ipse fortunam facturus videretur.”

Hoc genus Prudentiz, si quis ipsum profiteatur
et palam venditet, semper habitum -est non modo
non politicum, verum etiam infaustum quiddam et
inauspicatum: sicut in ‘Timotheo Atheniensi obser-
vatum est ; qui, postquam preclara multa facinora in
decus et commodum civitatis sue edidisset, atque
administrationis sue (sicut tum moris erat) populo
rationem redderet, singula conclusit hac clausula ;
“ Atque in hac re Fortune partes fuerunt nulle.”
Contigit vero, ut post id temporis nunquam ei quid-
quam felicitér cesserit. Sané nimis elatum hoc et
altum sapiens, eddem spectans, qué Ezechielis illud
de Pharaone; “ Dicit, Fluvius est meus, et ego feci
memetipsum :” aut illud Habacuci prophete ; “ Exsul-
tant et sacrificant reti suo :” aut illud etiam poéte,
de contemptore Detim Mezentio ;

‘‘ Dextra mihi Deus, et telum quod missile libro :
Nunc adsint.”

Denique Julius Cesar nunquam (quod memini)

impotentiam cogitationum suarum arcanarum pro-
didit, nisi simili dicto. Cwm enim aruspex ei refer-
ret exta reperta fuisse non bona, admurmuravit
submissé ; “ Erunt letiora cim volo :” quod etiam

38 DE AUGMENTIS SCLENTIARUM

dictum mortis suze infortunium non dit precessit.
Vertim excessus iste fiducize (ut diximus) res, ut
profana, ita semper infelix. Quaproptér viris mag-
nis et veré sapientibus visum, successus quoslibet
felicitati sua, non virtuti aut industria, tribuere:
nam et Sylia Felicem se, non Magnum cognomina-
vit; et Caesar (melitis quam supra) ad navis guber-
natorem: “‘ Cesarem vehis, et Fortunam ejus.”

Aitamen iste sententiz ; “ Faber quisque fortu-
nz sue,” “ Sapiens dominabitur astris,” “ Invia virtuti
nulla est via,” ac similes, si intelligantur et adhibean-
tur potitis pro calcaribus ad industriam quam pro
stapedibus ad insolentiam, magisque ut progignant
in hominibus decretorum constantiam et robur quam
arrogantiam et jactantiam, tanquam sane et salu-
tares merito habite sunt, ac proculdubio in pectori-
bus hominum magnanimorum sedem nonnullam
occuparunt; ed usque, ut cogitationes tales quando-
que egré dissimulent. Videmus enim Augustum
Cesarem (qui, cum avunculo suo comparatus, potius
ab illo diversus quam inferior fuit, sed vir certé
paullo moderatior) sub finem vite petiisse ab amicis,
qui lectum ejus circumstabant, ut postquam expiras-
set sibi plauderent; quasi conscius sibi fuisset,
“« Mimum vite a se commodé transactum.” Hee
quoque Doctrine portio inter Desiderata numeranda
est: non quin in praxi, etiam nimio plus quam
oportet, usurpata sit et frequentata; verum quod
libri de ila silent. Quamobrem ex more nostro,
sicut in priore, nonnulla ejus capita recensebimus ;
eamque Fabrum Fortune, sive (ut diximus) Doctri-
nam de Ambitu Vita, nominabimus.

LIBER OCTAVUS. 39

Ac primo quidem intuitu novum quoddam, et
insolitum argumentum tractare videbor, docendo
homines quomod6 Fortune sue Fabri fieri possint :
doctrinam certé, cui quivis libentér se discipulum
addixerit, donec difficultatem ejusdem habuerit
perspectam. Non enim leviora sunt, aut pauciora,
aut minus ardua, que ad Fortunam comparandam
requiruntur quam que ad Virtutem; resque est
eequé difficilis ac severa, fieri veré Politicum ac veré
Moralem. At hujus Doctrine pertractatio plurimtim
ad litterarum tum decus, tum pondus, pertinet.
Interest enim in primis honoris litterarum, ut homi-
nes isti pragmatici sciant eruditionem haudquaquam
avicule qualis est alauda similem esse, que in sub-
lime ferri et cantillando ‘se oblectare soleat, at nihil
aliud ; quinimmo ex accipitris potilis genere esse,
qui et in alto volare, ac subindé ciim visum fuerit
descendere et preedam rapere novit. Deindé et ad
Perfectionem Litterarum hoc ipsum spectat, quia
legitime inquisitionis vera norma est, ut nihil inve-
niatur in globo materize, quod non habeat parallelum
in globo crystallino sive intellectu. Hoc est, ut
nihil veniat in Practicam, cujus non sit etiam Doc-
trina aliqua et Theoria. Neque tamen littere hanc
ipsam Fortune Architecturam alitér admirantur, aut
estimant, quam ut opus quoddam inferioris generis.
Nemini enim Fortuna propria, pro dono Esse sui a
Deo concesso, ullo modo digna retributio esse possit..
Quin et non rar6 fit, ut viri,virtutibus egregii Fortu-
nz suz sponte renuncient, ut rebus sublimioribus
vacent. Digna tamen est Fortuna, quatents virtutis

40 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

ac bené merendi organum est, sua quoque specula-
tione et doctrina.

Ad hance Doctrinam pertinent precepta nonnulla
Summaria, nonnulla Sparsa et Varia. Praecepta
Summaria versantur circa veram Notitiam et Alio-
rum, et Sul. Primum igitur preceptum (in quo
cardo Notitize Aliorum vertitur) illud constituatur,
ut procuremus nobis quantum fieri possit fenestram
illam, quam olim requisivit Momus. TIlle, ctim in
humani cordis fabrica tot angulos et recessus conspi-
catus esset, id reprehendit quod defuisset fenestra,
per quam in obscuros illos et tortuosos anfractus
inspicere quis possit. Hanc autem fenestram obti-
nebimus, si omni sedulitate nobis informationem
comparemus et procuremus de Personis, quibuscum
intercedunt negotia, particularibus ; earumque inge-
niis, cupiditatibus, finibus, moribus, auxillis, et admi-
niculis, quibus precipué suffulciuntur et valent;
et rurstis defectibus et imbecillitatibus, quaque ex
parte maximeé pateant et obnoxii sint amicis, factio-
nibus, patronis, clientelis ; rursusque inimicis, invi-
dis, competitoribus, etiam temporibus et aditibus

‘¢ (Sola viri molles aditus et tempora noris)” ;

denique institutis et normis quas sibi preescripserunt,
et similibus. Quinetiam non scolum informatio
capienda est de Personis, sed insuper de Actionibus
particularibus, que de tempore in tempus in motu
sunt et tanquam sub incude; quomodo regantur et
succedant, quorum studiis foveantur, a quibus oppug-
nentur, cujusque sint ponderis et momenti, et quid
secum trahant, et hujusmodi. Etenim Actiones

-LIBER OCTAVUS. 41

presentes ndsse, et in se plurimim prodest, et illud
insupér habet quod absque hoc etiam Personarum
notitia valdé futura sit fallax et erronea. Mutantur
enim homines simul cum Actionibus; et alii sunt,»
dum Actionibus ipsis implicentur et obsideantur, ali
postquam rediérint ad ingenium. Atque he de
‘rebus particularibus informationes, que tam ad Per-
sonas quam ad Actiones spectant, sunt tanquam
propositiones minores in omni activo syllogismo.
Nulla enim observationum aut axiomatum (undé
conficiuntur majores propositiones politice) veritas
aut excellentia ad conclusionis firmamentum sufficere
possit, si in minore propositione fuerit erratum.
Quod ver6é hujusmodi notitia comparari possit, fide-
jussor nobis est Salomon, qui ait; “ Consilium in
corde virl, tanquam aqua profunda ; sed vir prudens
exhauriet illud.” Quamvis autem ipsa notitia non
cadat sub preceptum, quoniam individuorum est,
attamen mandata de eadem elicienda utilitér dari
possunt.

Notitia hominum sex modis elici et hauriri potest ;
per Vultus et Ora ipsorum, per Verba, per Facta, per
Ingenia sua, per Fines suos, deniqte per Relationes
Aliorum. Quantum ad Vultus attinet, minimé nos
moveat vetus adagium, “ Fronti nulla fides.” Licét
enim hoc ipsum non perperam dictum sit de Vultiis
et Gesttis compositione externa et generali, attamen
subsunt subtiliores quidam motus et labores Oculo-
rum, Oris, Vultis, et Gestfis ; ex quibus reseratur
et patet, ut eleganter ait Q. Cicero, veluti “ janua
quedam anim.” Quis Tiberio Cesare occultior ?

42 - DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

At Tacitus, notans characterem et modum loquendi
diversum quo usus est Tiberius in laudando apud
senatum res a Germanico et a Druso gestas, de lau-
dibus Germanici sic; “ Magis in speciem adornatis
verbis, quam ut penitus sentire videretur :” de laudi-
bus Drusi sic; “ Paucioribus, sed intentior, et fida
oratione.” Itertum Tacitus eundem Tiberium, alias
etiam ut nonnihil pellucidum, notans; “ In aliis,”
inquit, ‘erat veluti eluctantium verborum; solutits
vero loquebatur, quando subveniret.” Sané difficilé
reperiatur simulationis artifex aliquis tam peritus et
egregius, aut vultus aliquis ita coactus, et (ut ille
loquitur) jussus, qui a sermone artificioso et simula-
torio possit istas notas sejungere, quin aut sermo sit
solito solutior, aut comptior, aut magis vagus et
oberrans, aut magis aridus et quasi eluctans.

Ad Verba Hominum quod attinet; sunt quidem
illa, ut de urinis loquuntur medici, meretricia. Sed
isti meretricii fuci optimé deprehenduntur duobus
modis; ctim scilicét proferuntur verba aut ex im-
proviso, aut in perturbatione. Sic Tiberius, ctim ex
Agrippine verbis aculeatis subito commotus esset et
nonnihil abreptus, extra innate simulationis terminos
pedem protulit ; “Audita hee,” inquit Tacitus,“ raram
occulti pectoris vocem elictiere ; correptamque Greco
versu admonuit, ideo Jedi quia non regnaret.” Quaré
poéta perturbationes hujusmodi non inscité appellat
Torturas, quod ab lis secreta sua prodere homines

compellantur :
“‘ Vino tortus et ira.”

Ipsa sane testatur experientia paucos admodum repe-

LIBER OCTAVUS. » AS

riri, qui erga arcana sua tam fidi sint, animumque
gerant aded obfirmatum, quin interdum ex iracun-
did, interdum ex jactantia, interdum ex intima erga
amicum benevolentia, interdum ex animi imbecilli-
tate qui se mole cogitationum onerari ampli non
sustineat, interdum denique ex alio quopiam affectu
intimas animi cogitationes revelent et communicent.
Ac ante omnia sinus animi excutit, si simulatio
simulationem impulerit, juxta adagium illud Hispa-
norum; “ Dic mendacium, et erues veritatem.”

Quin et Factis ipsis, licét humani animi pignora
sint certissima, non prorstis tamen fidendum ; nisi
diligentér atque attenté pensitatis prius illorum et
Magnitudine et Proprietate. Illud enim verissimum ;
“ Fraus sibi in parvis fidem prestruit, ut majore
emolumento fallat.” Italus vero seipsum in ipso
stare lapide putat ubi preco preedicat, si melits.
solito tractetur absque caussa manifesta. Etenim
officia ista minora homines reddunt oscitantes, et
quasi consopitos, tam ad cautionem quam ad indus-
triam, atque recté a Demosthene appellantur < ali-
menta socordie. Porro proprietatem et naturam
nonnullorum Factorum, etiam que beneficiorum loco
habentur, subdolam et ambiguam luculentér cernere
licet ex eo quod Antonio Primo imposuit Mutianus ;
qui post reditum cum eo in gratiam, sed fide pessima,
plurimos ex Antonili amicis ad dignitates evexit ;
“« Simul amicis ejus prefecturas et tribunatus largi-
tur :” hoc autem astu Antonium non munivit, sed
exarmavit penitus et desolavit, amicitias ejus ad se
transferendo.

44, DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

Certissima autem clavis ad animos hominum
reserandos vertitur in rimandis et pernoscendis vel
Ingentis et Naturis ipsorum, vel Finibus et Intentio-
nibus. Atque imbecilliores certé et simpliciores ex
Ingeniis, prudentiores autem et tectiores ex Finibus
suis optime judicantur. Certé prudentér et faceté
(licét meo judicio minus veré) dictum fuit a Nuntio
quopiam Pontificis, sub reditu ejus a legatione apud
nationem quandam, ubi tanquam ordinarius rese-
derat. Interrogatus de delectu successoris sui,
consilium dedit ; “ Ut nullo modo mitteretur aliquis,
qui eximié prudens esset, sed potits mediocritér
tantum: quoniam (inquit) ex prudentioribus nemo
facile conjiciet, quid verisimile foret illius gentis
homines facturos.” Sané non raro intervenit ille
error, et maxime familiaris est virls prudentibus, ut
ex modulo ingenii proprii alios metiantur, ac proindé
ultra scopum sepius jaculentur ; supponendo quod
homines majora quedam meditentur et sibi desti-
nent, et subtilioribus technis utantur, quam que
illorum animos unquam subiérint. Quod etiam
elegantér innuit adagium Italicum, quo notatur
‘nummorum, prudentie, fidei semper minores inveniri
rationes quam quis putaret.’ Quare in levioris
ingenii hominibus, quia multa absurda faciunt,
capienda est conjectura potius ex propensionibus
Ingeniorum quam ex destinationibus Finium. Porro,
principes quoque (sed longé aliam ob caussam) ab
Ingeniis optimé judicantur, privati autem ex Fini-
bus. Principes enim fastigium adepti humanorum
desideriorum, nullos feré sibi propositos Fines habent

LIBER OCTAVUS. 4.5

ad quos presertim vehementér et constantér aspi-
rant, ex quorum Finium situ et distantia reliquarum
suarum actionum possit excipi et confici directio et
scala :.id quod inter alia caussa est vel precipua, ut
“ corda eorum (quod Scriptura pronunciat) sint in-
scrutabilia.” At privatorum nullus est, qui non sit
plané veluti viator, et proficiscatur intenté ad ali-
quam itineris metam, ubi consistat; undé non maleé
divinare quis poterit quid facturus sit, aut non
facturus. Si enim in ordine sit quidpiam ad finem
suum, probabile est facturum : sin sit in contrarium
finis, minimé. Neque de Finium, aut Ingeniorum,
in hominibus diversitate informatio capienda est
simplicitér tantum, sed et comparate ; quid scilicét
predominetur, et reliqua in ordinem cogat. Sic,
ut videmus, Tigellinus, cium se Petronio Turpiliano
inferiorem sentiret in voluptatibus Neroni minis-
trandis et pregustandis, “metus (ut ait Tacitus)
Neronis rimatus est ;” et hoc pacto emulum evertit.

Ad notitiam quod attinet de hominum animis
secundariam, nimirim que ab Aliorum Relatione
desumitur, brevitér dicere sufficiet. Defectus et
vitia didiceris optimé ab inimicis, virtutes et faculta-
tes ab amicis, mores et tempora a famulis, opiniones
et meditationes ab intimis familiaribus cum quibus
frequentitis colloquia miscent. Fama popularis levis
est, et superiorum judicia mints certa : etenim coram
illis tectiores incedunt homines. Verior fama e do-
mesticis emanat.

Vertim ad inquisitionem istam universam via
maximé compendiaria in tribus consistit: primim,

4.6 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

ut amicitias multas comparemus cum ejusmodi ho-
minibus, qui multiplicem et variam habent tam
Rerum quam Personarum notitiam ; in primis vero
enitendum ut saltém singulos habeamus presto, qui
pro negotiorum atque hominum diversitate nos de
unaquaque re certiores facere et solidé informare
possint: secunddo, ut prudens temperamentum et
mediocritatem quandam persequamur et in Libertate
Sermonis, et in Taciturnitate; frequentits Liberta-
tem usurpantes, at cium res postulat Silentium.
Libertas siquidem in Sermone etiam alios invitat et
provocat, ut pari libertate erga nos utantur, et sic
multa deducit ad notitiam nostram; at Taciturnitas
fidem conciliat, efficitque ut ament homines secreta
sua apud nos tanquam in sinu deponere: tertio, is
nobis paullatim acquirendus est habitus, ut vigi-
lante et presente animo, in omnibus colloquiis et
actionibus, simul et rem que instat geramus, et alia
que incidunt observemus. Nam sicut Epictetus
precipit, ut Philosophus in singulis suis actionibus
ita secum loquatur; “ Et hoc volo, et etiam institutum
servare :” sic Politicus in singulis negotiis ita secum
statuat ; “ Et hoc volo, atque etiam aliquid quod in
futurum usui esse possit addiscere.” Itaque, qui eo
sunt Ingenio, ut nimitim ‘ Hoc agant,’ et toti sint in
presente negotio quod in manibus habent, de ils
autem que interveniunt nec cogitant quidem (id
quod in se agnoscit Montaneus), illi certé ministri
regum aut rerumpublicarum sunt vel optimi, sed ad
proprias fortunas claudicant. Interim cautio ante
omnia adhibenda, ut impetum animi et alacritatem

b]

LIBER OCTAVUS. A

nimiam cohibeamus; ne multa sciendo ad nos multis
immiscendum feramur. Infelix enim quiddam est et
temerarium, Polypragmosyne. Itaque ista, quam
comparandam precipimus, notitia Rerum et Perso-
narum varietas, htic tandem redit; ut et Rerum quas
suscipimus, et Hominum quorum opera utimur,
magis cum judicio delectum faciamus, undé cuncta
et magis dextré et magis tutd disponere et adminis-
trare sciamus.

Notitiam aliorum sequitur notitia sul. Ktenim
non minor diligentia adhibenda est, sed major potits,
ut nos de nobis ipsis quam de allis vere et accuraté
informemus. Quippé cum oraculum illud, ‘* Nosce
teipsum,” non tantum sit canon prudentie uiversalis,
sed et in politicis pracipuum locum habeat. Optimé
enim homines monet S. Jacobus; “ Eum, qui vultum
in speculo consideravit, oblivisci tamen illicd qualis
fuerit ;” ut omninod frequenti inspectione sit opus.
Idque tenet etiam in politicis. Sed specula scilicét
sunt diversa. Nam speculum divinum, in quo nos
contueri debemus, est Verbum Dei; speculum autem
politicum non aliud est quam status rerum et tem-
porum, in quibus vivimus.

Exxamen igitur accuratum, nec quale esse solet
sul nimitim amantis, instituendum est homini de
propriis Facultatibus, Virtutibus, et Adminiculis ;
necnon de Defectibus, Inhabilitatibus, et Obstaculis :
ita rationem subducendo, ut hee perpetuod in majus,
illa autem minoris potits quam revera sunt e#stimen-
tur. Ex hujusmodi autem examine in considera-
tionem veniant que sequuntur:

48 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

Prima consideratio sit, quomodo alicui homini
moribusque et natura suze cum Temporibus con-
veniat ; que si inventa fuerint congrua, omnibus in
rebus magis liberé et soluté agere et suo ingenio
uti liceat; sin sit aliqua antipathia, tum demtm in
universo vite cursu magis cauté et recté est inceden-
dum, minusque in publico versandum. Sic Tiberius
fecit, qui morum suorum sibi conscius, cum seculo
suo non optimé convenientium, ludos publicos nun-
quam spectavit ; quinetiam per duodecim continuos
annos postremos nunquam in senatum venit: ubi
contra Augustus perpetuo in oculis hominum vixit,
quod et Tacitus observat; “ Alia Tiberio morum
via.” Eadem et Periclis ratio fuit.

Secunda sit Consideratio, quomodo alicui con-
veniat cum Professionibus et Generibus Vite que in
usu et pretio sunt, quorumque sibi delectus sit
faciendus: ut sijam decretum non sit de Genere
Vite, maximé aptum et ingenio suo congruum
sumat; sin jampridém id Genus Vitex, ad quod
minus a natura factus est, fuerit ingressus, sub
prima occasione se subducat et novam conditionem
arripiat. Id quod a Valentino Borgia videmus
factum ad vitam sacerdotalem a patre inutrito,
quam tamen posted ejuravit suo obsecutus ingenio,
et vite militari se applicuit: quanquam principatu
zequé ac sacerdotio indignus, cum utrumque homo
pestilens dehonestaverit.

Tertia sit Consideratio, quomodo se habeat quis
comparatus ad Aiquales et ASmulos suos, quos veri-
simile sit eum habiturum in fortuna sud compe-

LIBER OCTAVUS. . 4G

titores; eumque vite cursum teneat, in quo maxima
inveniatur virorum egregiorum solitudo, atque in
quo probabile sit seipsum inter ceteros maximé posse
enitere. Id quod a C. Cesare factum est ; qui ab
initio orator fuit, et caussas egit, et in toga potissi-
mim versabatur. Ctm vero vidisset Ciceronem,
Hortensium, Catulum eloquentie gloria excellere,
rebus vero bellicis clarum admodum neminem preter
Pompeium, destitit ab incepto, et potentie illi civil
multtim valedicere jubens transtulit se ad artes
militares et imperatorias, ex quibus summum rerum
fastigium conscendit.

Quarta sit Consideratio, ut nature sue et ingenii
rationem habeat quis in deligendis Amicis ac Neces-
sariis: siquidem diversis diversum genus Amicorum
convenit ; aliis solenne et taciturnum, aliis audax et
jactabundum, et complura id genus. Certé notatu
dignum est, quales fuerint amici Julii Cesaris, An-
tonius, Hirtius, Pansa, Oppius, Balbus, Dolabella,
Pollio, reliqui. Illi scilicét jurare solebant, “ Ita vivente
Cesare moriar,” infinitum studium erga Cesarem
pre se ferentes; erga omnes alios arrogantes et
contemptores: fueruntque homines in negotils ge-
rendis impigri, fama et existimatione mediocres.

Quinta sit Consideratio, ut caveat quis sibi ab
Exemplis, neque ad imitationem aliorum se inepté
componat ; quasi quod aliis fuerit pervium, etiam
sibi patere necesse sit! neutiquam secum reputans,
quantum fortassé interfuerit inter suum et illorum,
quos ad exemplum sibi delegit, ingenium et mores.

In quem errorem manifesto incidit Pompeius, qui (ut
VOL. IX. : E

50 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM >

Cicero scriptum reliquit) toties solitus erat dicere ;
« Sylla potuit, ego non potero?” Qua in re vehe-
mentér sibi imposuit, cim ingenium et rationes
agendi Sylle a suis toto ccelo, ut aiunt, distarent :
cum alter ferox esset, violentus, quique factum in
omnibus urgeret ; alter gravis, legum memor, omnia-
que ad majestatem et famam componens, undé longé
minus erat ad perficienda que cogitarat efficax et
validus. Sunt et alie hujus generis preceptiones ;
verum he ad exemplum reliquarum sufficient.
Neque vero “ Nosse seipsum” homini sufficit ; sed
ineunda etiam est ratio secum quomod6 se Ostentare,
Declarare, denique Flectere se et Effingere com-
modé et prudentér possit. Ad Ostentandum se
quod attinet, nihil videmus usu venire frequentius
quam ut qui virtutis habitu sit inferior, specie virtutis
externa sit potior. Non parva igitur est prudentie
prerogativa, si quis arte quadam et decoré specimen
sui apud alios exhibere possit; virtutes suas, merita
atque fortunam etiam (quod sine arrogantia aut
fastidio fieri possit) commode Ostentando ; contra
vitia, defectus, infortunia et dedecora artificiosé
occultando: illis immorans easque veluti ad lumen
obvertens, his subterfugia querens aut apté ea inter-
pretando eluens; et similia. Itaque de Mutiano,
viro sui temporis prudentissimo et ad res gerendas
impigerrimo, Tacitus; ‘‘ Omnium, que dixerat fece-
ratque, arte quadam Ostentator.” Indiget certé res
hee arte nonnulla, ne tedium et contemptum pariat:
ita tamen ut Ostentatio quepiam, licét usque ad
vanitatis primum gradum, vitium sit potitis in ethicis

LIBER OCTAVUS. 51

quam in politicis. Sicut enim dicisolet de calumnia ;
“ Audactér calumniare, semper aliquid heret :” sic
dici possit de jactantid (nisi plané deformis fuerit et
ridicula), “ Audactér te vendita, semper aliquid
heret.” Herebit certé apud populum, licét pruden-
tiores subrideant. Itaque existimatio parta apud
plurimos paucorum fastidium abundé compensabit.
Quod si ista, de qua loquimur, sui Ostentatio de-
centér et cum judicio regatur; exempli gratia, si
nativum quendam pectoris candorem et ingenuitatem
pre se ferat; aut si illis temporibus adhibeatur, vel
cum pericula circumstent (ut apud viros militares in
bellis), vel ctim alii invidia flagrent; aut si verba,
que ad laudes proprias pertinent, tanquam aliud
agenti excidisse videantur, miniméque vel serié vel
prolixé nimis lis insistatur; aut si ita quis se laudi-
bus honestet, ut simul etiam censuris et jocis erga
se non abstineat; aut si denique hoc facit non
sponte, sed tanquam lacessitus et aliorum insolentiis
et contumellis provocatus; non parvum certé hec
res existimationi hominis cumulum adjicit. Neque
saneé exiguus est eorum mumerus, qui ciim natura
sint magis solidi et minimé ventosi, atque propterea
hac arte honori suo velificandi careant, moderationis
sue nonnulla cum dignitatis jactura dant poenas.
Verum hujusmodi Ostentationem virtutis, ut-
cunque aliquis infirmicre judicio et nimitim fortassé
ethicus improbaverit, illud nemo negarit ; dandam
saltem esse operain, ut virtus per incuriam justo suo
pretio non fraudetur, et minoris quam revera est
estimetur. Hee verd, in virtute estimanda, pretii

bY DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

diminutio tribus modis solet contingere: primo, |
quando quis in rebus gerendis se et operam suam
offert et obtrudit, non vocatus aut accersitus ; hujus-
modi enim officiis remunerationis loco esse solet, si
non repudientur. Secundo, quando quis in principio
rei gerendz viribus suis nimitm abutitur, et quod
sensim erat prestandum uno impetu effundit; id
quod rebus bené administratis preproperam conci-
liat gratiam, in fine autem satietatem inducit.
Tertid, quando quis virtutis sue fructum in laudibus,
plausu, honore, gratia, sibi preebitis nimis cito et
levitér sentit, atque in iis sibi complacet: de quo
prudens habetur monitum ; “ Cave ne insuetus rebus
majoribus videaris, si heec te res parva sicuti magna
delectat.”

Defectuum enimverd sedula Occultatio minoris
haudquaquam momenti est, qudm virtutum prudens
et artificiosa Ostentatio. Defectus autem occultantur
et latent maximé triplici quadam industria, et quasi
tribus latebris; Cautione, Pretextu, Confidentia.
Cautionem dicimus, quando iis rebus prudentér ab-
stinemus, quibus pares non sumus; ubi contra in-
genia audacula et inquieta se facilé ingerunt sine
judicio rebus quibus non insueverunt, et proindeé de- .
fectus suos proprios publicant et quasi proclamant.
Pretextum dicimus, ctim sagacitér et prudentér
viam nobis sternimus et munimus, qua benigna et
commoda de vitiis et defectibus nostris fiat inter-
pretatio, quasi aliundé provenientibus aut alio
tendentibus quam vulgo existimatur. Etenim de
Jatebris yitiorum non malé poéta ;

LIBER OCTAVUS. 53

‘¢ Seepé latet vitium proximitate boni.”

Quaré, si quem Defectum in nobis ipsis perceperi-
mus, opera danda ut personam et pratextum vir-
tutis finitime mutuemur, sub cujus umbra lateat.
Verbi gratid, tardo gravitas pretexenda, ignavo
lenitas, et sic de ceteris. Illud etiam utile, pro-
babilem aliquam caussam obtendere et in vulgus
spargere, qua adducti ultimas vires nostras promere
refugiamus ; ut quod non possimus, nolle videamur.
Quod ad Confidentiam attinet, impudens certé est
remedium, sed tamen certissimum atque efficacissi-
mum; nempé, ut quis ea omnind contemnere et
vilipendere se profiteatur, que revera assequi non
possit: mercatorum prudentium more, quibus so-
lenne est et proprium ut pretium mercium suarum
attollant, aliorum deprimant. Est tamen et aliud
Confidentiz genus hoc ipso impudentius; nimirim,
perfricta fronte Defectus suos etiam opinioni obtru-
dere et venditare, quasi in iis quibus maximé desti-
tuitur se eminere credat; atque ut hoc facilius ce-
teris imponat, se in iis rebus quibus revera plurimim
pollet fingat diffidentem; quemadmodum fieri vi-
demus in poétis : poéta enim carmina sua recitante,
s] unum aliquem versiculum non admodum dixeris
probandum, audias illicd; “ Atqui hic versus pluris
mihi constitit, quam reliquorum plurimi.” Tum
vero alium quempiam versum adducet quasi sibi sus-
pectum, et de eo quid putes sciscitabitur, quem satis
norit inter plurimos esse optimum et censurz mi-
nimé obnoxium. Ante omnia verd ad hoc quod
nunc agitur (ut scilicét specimen sui quis edat coram

54 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

aliis illustre, et jus suum in omnibus retineat), nil
magis interesse judico quam ne quis per nimiam
suam nature bonitatem et suavitatem se exarmet et
injuriis et contumeliis exponat: quin potits in om-
nibus aliquos animi liberi et generosi, et non aculei
minus quam mellis intra se gestantis, igniculos sub-
indé emittat. Quze quidem munita vite ratio, una
cum prompto et parato ad se a contumeliis vindican-
dum animo, aliquibus ex accidente imponitur et
necessitate quadam inevitabili, propter aliquid in-
fixum in persond aut fortuna sud: veluti fit in
deformibus, et spuriis, et ignominia aliqua mulcta-
tis; undé hujusmodi homines, si virtus non desit,
felices pleriimque evadunt.

Quod vero ad se Declarandum attinet ; id alia
res omnino est ab Ostentatione sui, de qua diximus.
Neque enim ad virtutes aut defectus hominum re-
fertur, sed ad actiones vite particulares. Qua in
parte nihil invenitur magis politicum, quam ut me-
diocritas quedam servetur prudens et sana, In sensa
animi circa actiones particulares aperiendo aut re-
condendo. Licét enim profunda taciturnitas, et
consiliorum occultatio, et is rerum gerendarum
modus qui omnia ceecis et (ut moderne lingue potius
loquuntur) surdis artibus et mediis operatur, res sit et
utilis et mirabilis; tamen non raro evenit, ut quod
dicitur, “ Dissimulatio errores pariat, qui dissimula-
torem ipsum illaqueant.” Nam videmus viros poli-
ticos maximé omnium insignes liberé et indissimu-
lantér fines, quos peterent, palam proferre non du-
bitdsse. Sic L. Sylla manifesto pre se tulit, “ Se

LIBER OCTAVUS, 55

omnes mortales vel felices vel infelices fieri cupere,
prout sibi essent vel amici vel inimici.” Sic Caesar,
cim primum profectus est in Gallias, nil veritus est
profiteri, “Se malle primum esse in villa obscura
quam secundum Rome.” Idem Cesar, coepto jam
bello, dissimulatorem minimé egit, si audiamus quid
Cicero de illo pradicet. ‘ Alter,” Caesarem innuens,
“non recusat sed quodammodo postulat, ut (ut est)
sic appelletur Tyrannus.” Similitér videmus, in
epistola quadam Ciceronis ad Atticum, quam mi-
nimé fuerit Augustus Cesar dissimulator; qui in
ipso ingressu ad res gerendas, cum adhue senatut
esset in deliciis, solitus tamen erat in concionibus
apud populum jurare illa formula; “ Ita parentis
honores consequi liceat.” Illud autem non minus
quiddam erat, quam ipsa tyrannis. Verum est, ad
invidiam paullulim leniendam, solitum eum simul
ad statuam Julii Cesaris, que in rostris posita erat,
manum protendere. Homines autem ridebant, et
plaudebant, et admirabantur, et inter se ita loque-
bantur; “ Quid hoc est? Qualis adolescens!” Sed
tamen nihil malitia in eo suspicabantur, qui tam
candidé et ingenue quod sentiret loqueretur. Et
isti quidem, quos nominavimus, prospera omnia con-
secuti sunt; Pompeius contra, qui ad eosdem ten-
debat fines, sed viis magis umbrosis et obscuris (sicut
Tacitus de eo loquitur, “ Occultior non melior ;”
atque Sallustius similitér idem insimulat, “ Ore
probo, animo inverecundo”) id prorsus agebat, et in-
numeris technis moliebatur, ut cupiditates suas et
ambitionem alté recondendo interim rempublicam

o6 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

in anarchiam et confusionem redigeret, quo illa se
necessariO in sinus ejus conjiceret, atque hoc pacto
summa rerum ad eum deferretur quasi invitum et
renitentem. Cum vero hoc se putaret consecutum,
factus consul solus (quod nunquam cuiquam conti-
gisset) nihilo plus ad fines suos proficiebat ; eo quod
etiam illi, qui proculdubid eum fuissent adjuturi,
quid vellet non perciperent. Adeo ut tandem co-
actus sit tritam et vulgarem inire viam; ut scilicét,
pretextu se Cesari opponendi, arma et exercitum
compararet. Adeo lenta, casibus obnoxia, et ple-
rlimque infelicia solent esse ea consilia, quee pro-
funda dissimulatione obteguntur! Qué de re idem
sensisse videtur Tacitus, cim simulationis artificia,
tanquam inferioris subsellii prudentiam, constituit
pre artibus politicis: illam Tiberio, has verdé Au-
gusto Cesari attribuens. Etenim, de Livid verba
faciens, sic loquitur ; quod fuisset illa cum artibus
mariti et simulatione filii bené composita.

Quod ad animum Flectendum et Effingendum
attinet ; totis viribus certé incumbendum ut animus
reddatur occasionibus et opportunitatibus obsequens,
neque ullo modo erga eas durus aut renitens. Neque
enim majus fuerit impedimentum ad res gerendas,
aut fortunas hominum constituendas, quam illud ;
“ Idem manebat, neque idem decebat ;” videlicét,
cliim homines iidem sint, et natura sud utantur,
postquam occasiones se mutaverint. Bené itaque
Livius, cum Catonem Majorem introducit tanquam
fortune sue architectum peritissimum, illud subjun-
git; quod ei fuerit ingenium versatile. Atque hinc

LIBER OCTAVUS. 57

fit, quod ingenia ‘gravia, et sollennia, et mutare
nescia plus plerimque habeant dignitatis, quam fe-
licitatis. Hoc vero vitium in aliquibus a natura
penitis insitum est, qui suopte ingenio sunt viscosi,
et nodosi, et ad versandum inepti. At in aliis con-
suetudine obtinuit, que est altera natura, atque
opinione quadam (que in animos hominum facilé
obrepit), ut minimé mutandam sibi putent rerum
gerendarum rationem, quam prius bonam et pros-
peram sint experti. Prudentér enim observat Machia-
vellus in Fabio Maximo, quod “ pristinum suum
et inveteratum cunctandi et belli trahendi morem
retinere mordicus voluerit, cum natura belli esset
alia, et acriora postularet consilia.” In aliis porrd
idem vitium ex inopia judicii progignitur, cum homi-
nes periodos rerum et actionum non tempestivé dis-
cernant, sed tum demum se vertant postquam
Opportunitas jam elapsa sit. Tale quidpiam in
Atheniensibus suis redarguit Demosthenes, eos aiens
esse “ rusticis similes, qui in ludo gladiatorio se pro-
bantes semper post plagam acceptam in eam partem
muniendam scutum transferunt qua percussi sunt,
non prius.” In aliis rursis hoc ipsum contingit,
quia operam in vid e& quam semel ingressi sunt
collocatam perdere gravantur, nec receptui canere
sciunt ; sed potitis se occasionibus superioribus su-
periores fore constantia sud confidunt. Veriim ista
animi viscositas et renitentia,a quacunque illa tan-
dem radice pullularit, rebus gerendis et fortune
hominum est damnosissima; nihilque magis politi-
cum quam animi rotas reddere cum rotis fortune

58 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

concentricas et simul volubiles. Atque de pre-
ceptis duobus Summariis, circa Fortune Architec-
turam, hactents. Precepta autem Sparsa haud
pauca sunt. Nos tamen perpauca deligemus, pro
modo exempli.

Primum Preceptum est; “ Faber Fortune amusse
sua perité utatur, eamque rité applicet ;” hoc est,
animum assuefaciat ut rerum omnium pretium et
valorem estimet, prout ad fortunam et fines suos
magis aut minus conducant, hocque curet sedulo
non perfunctorié. Mira enim res, sed verissima:
inveniuntur plurimi, quorum mentis pars logica (si
ita loqui licet) est bona, mathematica pessima; vi-
delicét, qui de rerum consequentiis satis firmitér
judicant, de pretiis vero imperitissimé. Hine fit,
ut alii privata et secreta cum principibus colloquia,
alii auras populares, tanquam magna adepti, admi-
rentur (cm sit utrumque sepenumero res et in-
vidia et periculo plena), alii autem res metiantur ex
difficultate atque opera sua in eis impensa; fieri
oportere existimantes, ut quantum moverint tan-
tum etiam promoverint. Sicut Cesar de Catone
Uticensi, veluti per ironiam, dixit (narrando quam
laboriosus fuerit, et assiduus, et quasi indefatigabilis,
nequetamen multtim ad rem) “ Omnia,” inquit,“ magno
studio agebat.” Hinc etiam illud accidit, ut homines
sepitis seipsos fallant, qui si magni alicujus aut ho-
norati viri opera utantur, sibi omnia prospera pro-
mittant; cm illud verum sit, non grandissima que-
que instrumenta, sed aptissima, citius et felicius
opus quodque perficere. Atque ad mathematicam

LIBER OCTAVUS. 59

veram animi informandam, opere pretium est illud in
primis ndsse et descriptum habere, quid ad cujusque for-
tunam constituendam et promovendam primum statui
debeat, quid secundum, et sic deinceps. Primo loco,
Emendationem Animi pono: animi enim impedi-
menta et nodos tollendo et complanando, citius viam
fortune aperueris, quam fortune auxiliis animi im-
pedimenta sustuleris. Secundo loco, Opes pono
et Pecuniam; quam summo loco plurimi fortassé
collocaverint, cum tanti sit ad omnia usts. Verum
eam opinionem similem ob caussam abjudico, atque
Machiavellus fecit in alid re, non multtum ab ea
discrepante. Cum enim vetus fuerit sententia,
« Pecuniam esse nervos Belli ;” ille contra non alios
esse nervos belli asseruit, quam nervos virorum for-
tium et militarium. Eodem prorstis modo veré
asserl possit, nervos fortune non esse pecuniam sed
potius animi vires; ingenium, fortitudinem, auda-
clam, constantiam, moderationem, industriam, et
similia. Tertio loco, colloco Famam et Existimatio-
nem ; eo magis quod illa zstus quosdam habeant et
tempora, quibus si non opportuné utaris, difficile
erit rem in integrum restituere. Ardua enim res,
Famam precipitantem retrovertere. Postremo loco,
pono Honores, ad quos certé facilior aditus per
unumquodque ex illis tribus, multo magis per omnia
conjuncta datur, quam si ab Honoribus auspiceris
et deindé ad reliqua perrexeris. Verim, ut in ordine
rerum servando haud parum est momenti, ita non
multo minus in servando ordine temporis, cujus
perturbatione frequentissimé peccatur, dum ad fines

60 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

' tum properatur quando initia essent curanda ; atque,
dum ad maxima queque subitd advolamus, que in
medio posita sunt temeré transilientes. At illud
recté precipitur ; “ Quod nunc instat, agamus.”

Secundum Preceptum est, ut caveamus ne animi
quadam magnitudine et prefidentiaé ad magis ardua
quam par est feramur, neve in adversum fluvii remi-
gemus. Optimum enim consilium circa fortunas
hominum,

‘“« Fatis accede, Deisque.”

Circumspiciamus in omnes partes, et observemus
qua res pateant, qua clausze et obstructze sint, qua
proclives, qua arduz, neque viribus nostris ubi non
patet aditus commodus abutamur. Hoc si fecerimus,
et a repulsd nos immunes prestabimus, et in nego-
tiis singulis nimis dil non herebimus, et moderatio-
nis laudem reportabimus, et pauciores offendemus,
et denique felicitatis opinionem acquiremus: dum
que sponte fortassé eventura fuissent, nostre indus-
trie accepta ferentur.

Tertium Preceptum cum proximé precedente
nonnihil pugnare videri possit ; licét probe intellec-
tum, minimé. Illud hujusmodi est; ut occasiones
non semper exspectemus, sed eas quanddque provo-
cemus et ducamus. Quod etiam innuit Demosthe-
nes, magniloquentia quadam: “ Et quemadmodum
receptum est, ut exercitum ducat imperator ; sic a
cordatis viris res ipse ducende, ut que ipsis viden-
tur ea gerantur, et non ipsi persequi eventus tantum
cogantur.” Etenim, si diligenter attendamus, duas
observabimus easque discrepantes species eorum, qui

LIBER OCTAVUS. 61

rebus gerendis et negotiis tractandis pares habean-
tur. Alii siquidem occasionibus commode sciunt
uti, sed nihil ex se moliuntur aut excogitant ; alii
toti sunt in machinando, qui occasiones que oppor-
tuné incidunt non arripiunt. Harum facultatum
altera, alteri non conjuncta, manca omnino et imper-
fecta censenda est.

Quartum est Preceptum, ut nihil suscipiamus,
in quo necesse sit temporis plurimum insumere :
verum ut versiculus ille aurem semper vellicet ;

‘< Sed fugit interea, fugit irreparabile tempus.”

Neque alia subest caussa cur ii, qui professionibus
laboriosis aut rebus similibus se addixerunt (veluti
jureconsulti, oratores, theologi doctiores, librorum
scriptores, et hujusmodi) in fortuna sua constituenda
et promovenda minus sint sollertes, quam quod tem-
pore, alias scilicét insumpto, indigent ad particularia
pernoscenda, opportunitates captandas, et machinas
que ad fortunam suam spectent comminiscendas et
meditandas. Quinetiam, in aulis principum et rebus-
publicis eos reperias et ad fortunam suam promoven-
dam et ad aliorum invadendam maximé efficaces,
qui nullo publico munere funguntur, sed in hoc de
quo loquimur Ambitu Vite perpetud occupantur.
Quintum est Praceptum, ut Naturam quodam-
modo imitemur, que “ nihil facit frustra.” Id quod
factu non erit admodum difficile, si negotia nostra
omnium generum perité commisceamus et contexamus,
In singulis enim actionibus ita animus est instituendus
et preparandus, atque intentiones nostre aliz aliis

62 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

substernende et subordinande, ut si in aliqua re
voti compotes in summo gradu fieri non possumus,
in secundo tamen liceat consistere; immo vel in
tertio: quod si nec in aliquaé omnino parte rei herere
aut consistere possimus, tum vero ad alium quempiam
preter destinatum finem operam impensam flecta-
mus. Sin nec in presenti aliquem fructum demetere
queamus, saltem aliquid ex ea extrahamus quod in
futurum prosit. Si verd nihil solidi nec in presenti
-nec in futuro indé elicere detur, satagamus saltém ut
aliquid existimationi nostre indé accrescat, et alia id
genus ; rationes semper a nobis ipsis exigendo, quibus
constet nos fructus aliquid plus minus ex singulis
actionibus et consiliis nostris percepisse ; neque ullo
modo permittendo, ut tanquam confusi ac conster-
nati animum illic6 despondeamus, si forte scopum °
principalem non licuerit attingere. Nihil enim
minus convenit viro politico, quam uni rei unice
esse intentum. Qui enim hoc facit occasionum
innumerarum jactura mulctabitur, que rebus agen-
dis ex obliquo intervenire solent; queque fortasse
magis fuerint propitia et commode ad alia, que
posted usui futura sint, quam ad ea que in manibus
habeamus. Idedque bené calleamus illam regulam ;
“¢ Heec oportet facere, et illa non omittere.”

Sextum est Preceptum, ut nos rei alicui nimis
peremptorié non astringamus, quanquam casul
videatur primo intuitu minus obnoxia; sed semper
habeamus vel fenestram apertam ad evolandum, vel
posticum aliquod secretum ad redeundum.

Septimum Preceptum est antiquum illud Bian-

LIBER OCTAVUS. 63

tis, modo non ad perfidiam, sed ad cautionem et
moderationem, adhibeatur; “ Et ames tanquam
inimicus futurus, et oderis tanquam amaturus.”
Nam utilitates quasque mirum in modum prodit et
corrumpit, si quis nimitm se immerserit amicitiis
infelicibus, molestis et turbidis odiis, aut puerilibus
et futilibus zemulationibus.

Hec, exempli loco, circa doctrinam de Ambitu
Vitee sufficient. Illud enim hominibus in memoriam
subindé reducendum est, longé abesse ut adumbra-
tiones iste, quibus utimur in Desideratis, loco justo-
rum tractatuum ponantur; sed sint solummodo
tanquam schede aut fimbriz, ex quibus de tela
integra judicium fierl possit. Neque rursis ita
desipimus, ut fortunam absque tanto quantum
diximus molimine minimé parari asseramus. Probé
enim novimus, eam tanquam sponte in gremium
aliquorum defluere: alii autem eam diligentid sold
et assiduitate (cautione nonnulla aspersd) absque
arte multa aut operosa adipiscuntur. Verim sicut
Cicero, oratorem perfectum depingens, non id vult
ut caussidici singuli tales esse debeant aut possint :
ac rursus, sicut in principe aut aulico describendo
(quod nonnulli tractandum susceperunt) modulus
effingitur prorsis secundum artis perfectionem, non
autem secundum practicam vulgatam ; idem et nos
in politico instruendo prastitimus, politico (inquam)
quoad fortunam propriam.

Enimvero illud utique monendum, Preecepta, que
circa hance rem delegimus et proposuimus, omnia
ex genere eorum esse que Bonz Artes vocantur.

ad

64 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

Quod enim ad Malas Artes attinet, si quis Machia-
vello se dederit in disciplinam qui precipit “ virtu-
tein ipsam non magnopereé curandam, sed tantum
speciem ejus in publicum versam : quia virtutis fama
et opinio homini adjumento sit, virtus ipsa impedi-
mento ;” quique alio loco precipit “ ut homo politicus
illud tanquam fundamentum prudentiz sue subster-
nat; quod presupponas homines non recté nec tuto
ad ea que volumus flecti aut adduci posse preter-
quam solo metu, idedque det operam ut omnes
“quantum in se est obnoxii sint, atque in periculis
et angustiis constituti ;” ita ut politicus suus videa-
tur esse, quod Itali dicunt, seminator spinarum:
aut si quis axioma illud, quod a Cicerone citatur,
amplecti velit; “ Cadant amici, dummodo inimici
intercidant ;” sicut triumviri fecerunt, qui inimico-
rum interitum amicissimorum exitio redimebant:
aut si quis L. Catiline imitator esse velit, ut rerum-
publicarum incendiarius fiat et perturbator, quo melius
in aquis turbidis piscari et fortunam suam expedire
possit ; “ Ego (inquit), si in fortunis meis incendium
sit excitatum, id non aqua sed ruina restinguam :”
aut si quis illud Lysandri ad se transferat, qui dicere
solebat “ pueros placentis, viros perjuriis allicien-
dos ;” cum aliis ejusdem farine pravis ac perniciosis
dogmatibus (quorum, ut fit in ceteris rebus omni-
bus, major est numerus quam rectorum et sanorum)
si quis inquam hujusmodi inquinata prudentia delec-
tetur ; non iérim inficlas eum, quandoquidem legibus
caritatis et virtutis omnibus seipsum solutum for-
tunze solummod6 manciparit, posse majore compendio

LIBER OCTAVUS. 65

et celeritis fortunam suam promovere. Fit vero in
vita, quemadmodum et in via, ut iter brevius sit
feedius et coenosius; neque sané, ut per viam melio-
rem quis incedat, multa circuitione opus est.
Tantum ver6 abest, ut homines ad hujusmodi
artes pravas se applicare oporteat, ut potius sane
(si modo sint apud se, seque sustinere valeant, neque
ambitionis turbine et procellé in adversum rapiantur)
ante oculos proponere debeant non solim mundi
chorographiam generalem illam, quod “ omnia sint
vanitas et vexatio spirits,” verum etiam et illam
magis specialem: videlicét quéd ipsum Esse, sejunc-
tum a Bené Esse, maledictionis loco sit, et quo
grandius sit Esse, eo major sit maledictio; quodque
amplissimum virtutis premium sit ipsa virtus,
quemadmodum et ultimum vitii supplicium est vitium
ipsum, sicut egregié poeta ;
<< Que vobis, quee digna, viril, pro laudibus istis
Preemia posse rear solvi? Pulcherrima primim
Dii moresque dabunt vestri.”

Et e contra non minus vere ille de sceleratis, “ Atque
eum ulciscentur mores sui.” Quinetiam mortales,
dum in omnes partes cogitationes suas. agitant et
diffundunt, ut fortunis suis recté prospectum atque
consultum sit, interim in mediis illis animi transcur-
sibus ad divina judicia et providentiam eternam
oculos attollere debent; que szpissimé impiorum
machinationes et consilia prava, licét profunda,
subvertit et ad nihilum redigit, secundum illud
Scripture ; “ Concepit iniquitatem, et pariet vani-
tatem.” Imm6, etsi injuriis et malis artibus absti-
VOL. IX. F

66 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

neant, attamen hec jugis et irrequieta anhelatio ad
ardua fortune, absque cessatione et quasi sine sab-
bato, tributum temporis nostri Deo debitum minimé
solvit; qui, ut videre est, facultatum nostrarum
decimas, temporis autem septimas exigit et sibi
seponit. Quorstim enim fuerit os gerere in cceli
sublimia erectum, mentem vero humi prostratam et
pulverem instar serpentis comedentem? Quod etiam
ethnicos non fugit ;
‘“¢ Atque affigit humi divinee particulam aure.” |

Quod siin hoc sibi quisquam adblandiatur, quod
fortuna sua, utcunque eam malis artibus obtinuerit,
recté uti decreverit; sicut de Augusto Cesare et Septi-
mio Severo solitum erat dici, “ Debuisse illos aut nun-
quam nasci, aut nunquam mori” (tantain ambitu for-
tune sue patrdrunt mala ; tanta rursUs summa adepti,
contulerunt bona): intelligat nihilomints hanc ma-
lorum per bona compensationem post factum probari,
consilium autem hujusmodi merito damnari. Abs re
postremo nobis non fuerit, in cursu isto incitato et
fervido versus fortunam nostram, frigidam paullispér
adspergere, haustam e dicterio illo non inelegante
Caroli Quinti mperatoris, in Institutionibus suis ad
filium; “ Imitari Fortunam mores mulierum, que
procos plus nimio ambientes plerumque superbé
aversantur.” Verum hoc ultimum remedium per-
tinet ad eos, quibus gustus ex morbo animi corruptus
est. Innitantur potitis homines lapidi illi, qui Theo-
logie et Philosophie est tanquam angularis; que
idem feré asserunt de eo, quod primum queri
debeat. Etenim Theologia edicit, “« Primim querite

LIBER OCTAVUS. 67

regnum Dei, et ista omnia adjicientur vobis :” Philo-
sophia autem simile quiddam jubet; “ Primim
querite bona animi, cetera aut aderunt aut non
oberunt.”. Quamyis autem hoc fundamentum,
humanitis jactum, interdum locetur super arenas ;
quemadmodum videre est in M. Bruto, qui in eam
vocem sub exitum suum prorupit ;
“ Te colui, Virtus, ut rem; ast tu nomen inane es :”

At idem fundamentum, divinitis locatum, firmatur
semper in petra. Hic autem Doctrinam de Ambitu
Vite, et simul Doctrinam Generalem de Negotiis,
concludimus.

CAPUT fil.

Partitiones Doctrine de Imperio, sive Republied, omit-
tuntur ; tantim aditus fit ad Desiderata duo;
Doctrinam de Proferendis Finibus Imperiu, et Doc-
trinam de Justitia Universali, sive de Fontibus Juris.

Venlo jam ad Artem Imperii, sive Doctrinam de
Republica Administranda; sub qua etiam Cico-
nomica continetur, ut familia sub civitate. In hac
parte, sicut jam antea dixi, silentium mihi imperavi.
Neque tamen prorstis diffidere debui, quin possim
de illa fortassé non imperité aut inutilitér disserere
utpoté qui longa experientia edoctus, et per tot
munerum et honorum gradus ad amplissimum regni
magistratum favore Majestatis tue indulgentissimo,
nullo merito meo, evectus fuerim, eundemque ma-
gistratum per annos quatuor integros gesserim et

68 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

(quod pluris est) Majestatis tua mandatis et collo-
quiis per annos octodecim continuos assueverim,
quod etiam e stipite aliquo politicum exsculpere
potuisset; quique etiam inter omnes artes pluri-
mum temporis in Historiis et Legibus contriverim.
Que omnia non jactantia ad posteros refero, sed
quia ad litterarum dignitatem nonnihil pertinere
putem, quod homo quispiam ad litteras potiliis quam
ad aliud quidquam natus, et ad res gerendas nescio
quo fato contra genium suum abreptus, ad civilia
tamen munera tam honorifica et ardua sub rege pru-
dentissimo assumptus fuerit. Vertim, si quid circa Po-
liticam posthac parturiet otium meum, erit fortassé
proles aut abortiva aut posthuma. Interim, ne (Scientiis
omnibus, jam veluti in subselliis suis collocatis) sedes
hee tam excelsa omnino vacet, decrevi duas tantium
Civilis Scientia portiones, que ad arcana imperil
non pertinent, sed sunt nature magis communis, ut
Desiderata notare, earumque more nostro exempla
proponere.

Cum Artes Imperii tria Officia Politica complec-
tantur; primo ut Imperium conservetur, secundod
ut Beatum efficiatur et Florens, tertid ut Ampli-
ficetur Finesque ejus longits proferantur; de duo-
bus primis Officiis maxima ex parte egregie a non-
nullis tractatum est, de tertio siletur. Illud itaque
inter Desiderata reponemus, et more nostro exem-
plum ejus proponemus; eam doctrine partem Con-
sulem Paludatum, sive Doctrinam de Proferendis
Imperii Finibus, nominantes,

LIBER OCTAVUS. 69

Exemplum Tractatts Summarii de Proferendts Finibus
Imperi.
Dictum Themistoclis, sibi ipsi applicatum, incivile
certé fuit et inflatum; sin de aliis atque in genere
prolatum fuisset, prudentem sane observationem et
pergravem censuram complecti videatur. Rogatus
in convivio ut citharam pulsaret, respondit; “ Fidi-
bus se nescire, cetertim posse oppidum patvum in
magnam civitatem evehere.” Ista certé verba, ad
sensum politicum translata, facultates duas multum
inter se discrepantes in iis, qui rerum gubernacula
tractant, optimé describunt et distinguunt. Etenim
si regum consiliarios, senatores, aliosque ad negotia
publica admotos, qui usquam fuerunt, attente in-
tueamur, reperientur profecto (licét rarissimeé) non-
nulli, qui regnum aut civitatem e parvis ampla
efficere possint, fidicines tamen sint valdé imperiti:
e contra autem alii quamplurimi in cithara aut
lyra (hoc est, aulicis tricis) miri artifices, qui tantum
abest ut rempublicam amplificare possint, ut potius
a naturé comparati videantur ad statum reipublice
beatum et florentem labefactandum et evertendum.
Sané artes ille degeneres et prestigie, quibus
sepenumerO consiliarii atque rerum potentes et
gratiam apud principes suos et famam in vulgus
reportant, haud aliud nomen merentur quam peritie
cujusdam fidicularie; utpoté cum sint res magis
grate in presens, et artificibus ipsis ornamento,
quam ad rerumpublicarum quarum sunt ministri
opes et amplitudinem utiles aut accommode. Oc-

70 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

current proculdubio et alii consiliarii, atque reipub-
lice gubernatores minimé spernendi, qui sint nego-
tlis pares, possintque res commodé administrare,
easque a manifestis precipitiis et incommodis con-
servare, a virtute tamen ill4 rerumpublicarum
erectrice et amplificatrice longo intervallo absunt.

Verum, qualescunque demum fuerint operarii,
conjiciamus oculos in opus ipsum; qualis nimirtim
censeri debeat vera Regnorum et Rerumpublicarum
Magnitudo, et quibus artibus obtineri possit. Dig-
num profecto argumentum, quod principes perpetud
in manibus habeant et diligentér meditentur ; quo
nec vires suas in majus estimantes inceptis se vanis
et nimis arduis implicent, nec rurstts easdem plts
zequo despicientes ad consilia pusillanima et meti-
culosa se demittant.

Magnitudo Imperiorum, quoad molem et terri-
torlum, mensure subjicitur ; quoad reditus, calculis.
Numerus civium et capita censu, urbium et oppi-
dorum multitudo et amplitudo tabulis, excipi possint.
Attamen non reperitur inter civilia res errori magis
obnoxia, quam verum et intrinsecum excipere valo-
rem circa vires et copias imperii alicujus. Assimi-
latur regnum celorum non glandi aut nuci alicul
grandiori, sed grano sinapis, quod inter grana est
minimum; quod tamen habeat interim intra se pro-
prietatem quandam et spiritum innatum, quo se et
eitius attollat et latiis diffundat: eodem modo,
invenire est regna et status ambitu quidem et regio-
num tractu. valdé ampla, que tamen ad Fines
ulterius Proferendos aut latius imperandum sunt

LIBER OCTAVUS. 7

minis apta; alia contra, dimensione satis exigua,
que tamen bases in quibus maxime monarchiz
inedificentur esse possint.

1. Urbes munite, plena armamentaria, equorum
propagines generose, currus armati, elephanti, ma-
chine atque tormenta bellica omnigena, et similia ;
sunt certé ista universa nihil aliud quam ovis induta
pelle leonina, nisi gens ipsa stirpe sua et ingenio sit
fortis et militaris. Immo, nec numerus ipse copia-
rum multum juvat, ubi milites imbelles sunt et
ignavi. Recté enim Virgilius; “ Lupus numerum
pecorum non curat.” Exercitus Persarum in campis
Arbele ocuiis Macedonum tanquam yastum homi-
num pelagus subjiciebatur; adeo ut duces Alexandri,
nonnihil ipso spectaculo perculsi, regem interpella-
rent, atque ut noctu prelium committeret ei auctores
erant: quibus ille, ‘“‘ Nolo (inquit) suffurari victo-
riam.” Ea autem etiam opinione fuit facilior.
Tigranes Armenius, castrametatus in quodam colle
cum exercitu quadringentorum millium, ctim spec-
taret aciem Romanorum, que quatuordecim millia
non excessit, contra se tendentem, in dicterio illo suo
sibi complacuit; “ Ecce, inquit, hominum pro lega-
tione nimio plus quam oportet, pro pugna longé
minus.” Eosdem tamen, priusquam occubuisset sol,
satis multos ad se infinita strage profligandum
expertus est. Innumera sunt exempla, quam sit
multitudinis cum fortitudine congressus impar.
Primo igitur pro re certissimd et exploratissima
decernatur et statuatur, quod caput omnium que ad
Magnitudinem Regni aut Statis spectent sit, ut

72 DE AUGMENTIS SCIENTI[ARUM

Populus ipse sit Stirpe et Ingenio bellicosus. Atque
illud, magis tritum quam verum, quod nervi belli
sint pecuniz, si desint nervi lacertorum in gente
molli et effeminaté. Recté enim Creeso, ostentanti
aurum, respondit Solon; “ At si quis, 0 rex, veuerit,
qui melits quam tu ferrum gestet, illi profecté totum
hoc cedet aurum.” Quare quicunque is tandem sit
princeps aut status, cujus subditi nativi et indigenz
non sint animosi et militares, potentiam suam admo-
dum sobrié estimet: atque e contra principes, qui
dominantur in gentes animosas et martias, nOrint
illi satis vires suas, si sibi alias non desint. Quod
attinet ad copias mercenarias (quod solet adhiberi
remedium, cum copiz native desint), plena sunt
omnia exemplis ; quibus liquid patet, quod quicun-
que status illis innitetur, poterit fortassé pennas ad
tempus breve nido majores extendere, sed defluent
ill: paulld post.

2. Benedictio Jude et Issacharis in unum nunquam
convenient ; nimirum, ut eadem tribus aut gens sit
simul et leonis catulus, et asinus procumbens inter
sarcinas, Nequé unquam fiet, ut populus tributis
oppressus fortis exsistat et bellicosus. Verum est,
collationes publico consensu factas minus animos
subditorum dejicere et deprimere, quam que ex
imperio mero indicuntur. Id quod liquido videre
est in tributis Germanie Inferioris, quas ‘ [’xcisas’
vocant; atque aliqua ex parte in lis, quee ‘ Subsidia’
nominantur apud Anglos. Etenim notandum est,
sermonem jam institui de animis hominum, non de
opibus. Tributa autem que ex consensu conferun-

. LIBER OCTAVUS. 73

tur, et que ex imperio imponuntur, etsi eadem res
sint quoad opes exhauriendas, varié tamen omninod
animos subditorum afficiunt. Statuatur igitur et
hoc, populum tributis gravatum idoneum ad impe-
randum non esse. ;

3. Aspirantibus ad magnitudinem regnis et stati-
bus prorsiis cavendum, ne Nobiles et Patricii, atque
(quos vocamus) Generosi majorem in modum multi-
plicentur. Hoc enim eo rem deducit, ut plebs
regni sit humilis et abjecta, et nihil aliud fere quam
nobilium mancipia et operarii. Simile quiddam
fieri videmus in silvis ceduis; in quibus, si major
quam par est caudicum sive arborum majorum relin-
quatur numerus, non renascetur silva sincera et pura,
sed major pars in vepres et dumos degenerabit.
Eodem modo in nationibus, ubi numerosior justo
est nobilitas, erit plebs vilis et ignava; atque e6
demum res redibit, ut nec centesimum quodque
caput sit ad galeam portandam idoneum ; presertim
si peditatum spectes, qui exercittis plertimque est
robur precipuum; undé succedet magna popula-
tio, vires exigue. Nusquam gentium hoc quod
dico luculentitis comprobatum est, quam exemplis
Anglie et Gallie; quarum Anglia, quamvis terri-
torio et numero incolarum longé inferior, potiores
tamen partes feré semper in bellis obtinuit hanc
ipsam ob caussam, quod apud Anglos coloni et infe-
rioris ordinis homines militia habiles sint, rustici
Galliz non itém. Qua in re mirabili quidam et
profunda prudentid excogitatum est ab Henrico
Septimo Angliz rege (id quod in Vite ejus Historia

74 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

fusius tractavimus), ut predia minora atque domus
agricolationis instituerentur, que habeant certum
eumque mediocrem agri modum annexum, qui dis-
trahi non possit; eo fine ut ad victum liberaliorem
sufficiat, utque agricultura ab iis exerceretur qui
domini fuerint fundi aut saltém usufructuarii, non
conductitii aut mercenarii. Nam ita demum charac-
terem illum, quo antiquam Italiam insignivit Virgi-
lius, merebitur regio aliqua ;

‘“‘ Terra potens armis, atque ubere glebe.”

Neque pretereunda est illa pars populi (que Angliz
feré est peculiaris; nec alibi quod scio in usu,
nisi forté apud Polonos), famuli scilicét nobilium.
Hujus enim generis etiam inferiores quoad pedita-
tum agricolis ipsis minimé cedunt. Quare certis-
simum est, quod magnificentia et splendor ille
hospitalis atque famulitia et veluti satellitia ampla,
quze in more sunt apud nobiles et generosos in
Anglia, ad potentiam militarem apprimé conducant ;
ubi contra, nobilium obscura et magis privata et in
se reducta vite ratio copias militares minuit.

4. Danda est omnino opera ut arbor ista monar-
chie, qualis fuit Nebuchadnezzaris, truncum habeat
satis amplum et robustum ad ramos suos et frondes
sustentandos: hoc est, ut numerus indigenarum ad
subditos extraneos cohibendos satis supérque sufficiat.
Illiigitur status ad Imperii Magnitudinem bené com-
parati sunt, qui jus civitatis facilé et libenter largiun-
tur. Vana siquidem fuerit opinio posse manipulum
-hominum, utctnque animis et consilio excellant,
regiones nimio pliis amplas et spatiosas imperil Jugo

LIBER OCTAVUS. 75

cohibere et frenare. Id ad tempus fortassé facere
possint, sed diuturnitatem hac res non assequitur.
Spartani parci fuerunt, et difficiles in codptandis
novis civibus. Undé, donec intra parvos limites
dominati sunt, res eorum firme fuerunt et stabiles :
at. postquam limites suos coepissent proferre, et latius
dominari quam ut stirps Spartanorum turbam exte-
rorum imperio commodé coércere posset, potentia
eorum subito corruit. Nulla unquam respublica
sinus suos ad novos cives recipiendos tam profuse
laxavit, quam respublica Romana. Itaque par
erat instituto tam prudenti fortuna, clm in imperium
tote orbe ammplissimum succreverint. Moris apud
eos erat, jus civitatis prompteé elargiri, idque in
supremo gradu; hoe est, non solim jus commercii,
jus connubii, jus hereditatis, verim etiam jus suf-
fragii, et jus petitionis sive honorum: hocque rur-
sus non singulis tanttm. personis, sed totis. familiis,
immo civitatibus et nonnunquam integris nationibus
communicarunt. Huc adde consuetudinem deducendi
colonias, quibus Romane stirpes. in solum exterum
transplantabantur. Que duo instituta si simul com-
ponas, dices profectO non Romanos se diffudisse
super universum orbem, sed contra orbem universum
se diffudisse super Romanos; que securissima pro-
ferendi imperii est ratio. Subit mirari spits
imperium Hispanorum, quod tam paucis indigenis
tot regna et provincias amplexari et freenare possit.
At certé Hispaniz ipse pro arboris stemmate satis
grandi haberi debent, cum longé ampliorem conti-
neant regionum tractum qudm Rome aut Spartze

76 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

sub initiis suis contigerat. Porrd, quanquam jus
civitatis satis parce soleant Hispani impertire, quod
proximum tamen est faciunt; quippé qui cujus-
cunque nationis homines ad militiam suam ordina-
riam promiscué admittant. Quinetiam, summum
belli imperium haud raro ad duces natione non
Hispanos deferunt. Attamen et illam ipsam viden-
tur non ita pridém indigenarum paucitatem sensisse,
eique succurrere cuplisse; ut ex Pragmatica Sanc-
tione, hoc anno promulgata, cernere est.

5. Certissimum est Artes Mechanicas Seden-
tarias, que non sub dio sed sub tecto exercentur,
atque manufacturas delicatas (que digitum potius
quam brachium requirunt), sua natura militaribus
animis esse contrarias. In universum, popul belli-
cosi feriari gaudent, et pericula quam labores minus
exhorrent. Atque in hoc ingenio suo non sunt ad-
modum reprimendi si animos ipsorum in vigore
conservare cordi nobis sit. Magno itaque adjumento
Sparte, Athenis, Rome, aliisque antiquis rebuspub-
licis fuit, quod habuerint non ingenuos sed servos
plerimque, quorum laboribus istiusmodi opificia ex-
pediebantur. Vertim mancipiorum usus, post legem
Christianam receptam, maxima ex parte abiit in de-
suetudinem. Huic vero rei proximum est, ut artes
iste alienigenis tantiim permittantur, qui propterea
alliciendi aut saltém facilé recipiendi sunt. Nativo-
rum autem plebs ex tribus generibus hominum
constare debet; nempé ex agricolis, famulis inge-
nuis, et artificibus, quorum opera robur et lacertos
viriles postulant ; cujusmodi sunt fabri ferrarii, lapi-

LIBER OCTAVUS. 17

darii, lignarii, et similes; non annumerando militiam
descriptam.

6. Ante omnia ad Imperii Magnitudinem con-
fert, ut gens aliqua armorum studium profiteatur,
tanquam decus suum et institutum vite primarium,
et in precipuo honore habitum. Que enim a nobis
adhuce dicta sunt, ad habilitates tantum erga arma
spectant; quorstim autem habilitas, si non rei ipsi
incumbitur ut producatur in actum? Romulus (ut
narrant, aut fingunt) postquam e vivis excesserat
illud civibus suis legavit, ut ante omnia rem milita-
rem colerent, undé in caput orbis terrarum urbs
eorum insurgeret. Imperii Spartani fabrica universa
(non nimis prudentér quidem, sed diligentér tamen)
ad illum finem et scopum composita est et con-
structa, ut cives sui belligeratores essent. Persarum
et Macedonum idem erat institutum, sed non tam
constans aut diuturnum. Britanni, Galli, Germani,
Gothi, Saxones, Normanni, et nonnulli alii etiam ad
tempus armis se precipué dediderunt. Turce idem
institutum, lege sud haud paullulim exstimulati,
hodie retinent, sed magna cum militia sue ut
nunc est declinatione. In Europa Christiana, gens
que illud adhuc retinet et profitetur soli sunt His-
pani. Verum res est tam liquida et manifesta, unum-
quemque in eo proficere maximé in quo plurimum
impendit studii, ut verbis non indigeat.. Satis sit
innuisse, desperandum omnino alicui nationi esse,
que non ex professo arma et militiam colat, iisque
precipué studeat et incumbat, sibi veluti ultro ob-
venturam insignem aliquam Imperii Magnitudinem :

78 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

contra autem, certissimum esse temporis oraculum,
nationes illas, que in armorum professione et studiis
diutiis permanserint (id quod Romani, Turceque,
potissimum fecére), miros in Imperio Amplificando
facere progressus. Quin et ille, que bellicd gloria
per unius tantummodo seculi spatium floruére, indé
tamen unico illo szeculo eam Imperii Amplitudinem
assecute sunt, quam longo post tempore etiam re-
missa ill4 armorum disciplina retinuerunt.

7. Preecepto precedenti affine est, ut status quis
utatur ejusmodi Legibus et Consuetudinibus, que
justas illi caussas aut saltém praetextus arma capes-
sendi tanquam in promptu ministrent. Etenim ea
est insita animis hominum justitiz apprehensio, ut
bellum (quod tot sequuntur calamitates) nisi gravem
ob caussam, saltém speciosam, inferre abstineant.
Turcis prest6 est semper et ad nutum belli caussa;
propagatio scilicét legis et sect sue. Romani,
quanquam pro magno decore imperatoribus apud eos
fuerit si Fines Imperii ipsorum protulissent, tamen
ob hanc solam caussam, ut fines proferrentur, nun-
quam bella susceperunt. Aspiranti igitur ad impe-
rium nationi illud in more sit, ut sensum habeat
vividum et acrem injuriz alicujus vel subditis suis
Jimitaneis vel mercatoribus vel publicis ministris
illate, neque a prima provocatione diutius torpeat
aut tardet. Itém, prompta sit et alacris ad auxilia
mittenda sociis suis et foederatis: id quod perpe-
tuum erat apud Romanos: adeo ut si forte in popu-
lum foederatum, cui etiam cum alts foedus defensi-
yum intercederet, hostilis impressio facta esset, atque

LIBER OCTAVUS, 19

ille a plurimis suppetias peteret, Romani omnium
primi semper adessent, beneficii decus nemini pre-
ripiendum relinquentes. Quod vero attinet ad bella
antiquis temporibus propter statuum conformitatem
quandam aut correspondentiam tacitam gesta, non
video in quo jure illa fundata sint. Talia fuerunt
bella, que a Romanis suscepta erant ad Graciam in
libertatem vindicandam; talia a Lacedemoniis et
Atheniensibus ad constituendas aut evertendas de-
mocratias et oligarchias; talia quandoque illata
sunt a rebuspublicis aut principibus, sub pretextu
subditos alienos protegendi et a tyrannide liberandi.
Ad rem presentem sufficiat, ut illud decernatur ;
non esse exspectandam statui alicui Imperii Ampli-
tudinem, nisi ad quamvis occasionem justam se
armandi protints expergiscatur.

8. Nullum omnino corpus, sive sit illud natu-
rale sive politicum, absque exercitatione sanitatem
suam tueril queat. Regno autem, aut reipublice,
justum atque honorificum bellum loco salubris ex-
ercitationis est; bellum civile profecto instar caloris
febrilis est; at bellum externum instar caloris ex
motu, qui valetudini in primis conducit. Ex pace
enim deside atque torpente et emolliuntur animi, et
corrumpuntur mores. Sed utctinque res se habeat,
quatenus ad alicujus status felicitatem, Magnitudinis
proculdubid interest ut quasi semper in armis sit.
Atque exercitus veteranus perpetud tanquam sub
vexillis habitus, etsi res sit magni proculdubid
sumptus et impense, attamen ejusmodi est ut statui
alicui quasi arbitrium rerum inter vicinos, aut saltém

80 : DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

plurimum existimationis ad omnia conferat. Id quod
isigniter cernere est in Hispanis, qui jam per
annos centum et viginti exercitum veteranum ad
aliquas partes, licét non semper ad easdem, aluerunt.

9. Maris Dominium monarchize quedam epitome
est. Cicero, de Pompeii contra Cesarem apparatu,
scribens ad Atticum: “ Consilium (inquit) Pompeii
plané Themistocleum est: putat enim, qui mari
potitur, eum rerum potiri.” Atque Casarem Pom-
peius proculdubio delassdsset et attrivisset, nisi inani
fiducié inflatus 2b illo incepto destitisset. Preelia
navalia quanti fuerint momenti, ex multis exemplis
patet. Pugna ad Actium orbis imperium determi-
navit: pugna ad Insulas Cursolares circulum in
naribus Turce posuit. Multotiés certé evenit, ut
victoriz navales finem summe belli attulerint; sed
hoc factum est, cum alez hujusmodi preliorum totius
belli fortuna commissa est. Illud minimé dubium,
quod qui maris potitur dominio, in magna hbertate
agit et tantum quantum velit de bello sumere
potest : ubi contra, qui terrestribus coplis est supe-
rior, nihilominus plurimis angustiis conflictatur. At
hodié atque apud nos Europeos, si unquam aut
uspiam, potentia navalis (quae quidem huic regno
Britarnniz in dotem cessit) summi ad rerum fastigia
momenti est: tum quia pleraque Europe regna
mediterranea simplicitér non sunt, sed maxima ex
parte mari cincta; tum etiam quia utriusque Indiz
thesauri et opes imperio maris veluti accessorium
quiddam exsistunt.

10. Bella moderna velutiin tenebris gesta cen-

LIBER OCTAVUS. ~ 81

seri possunt, pre gloria et decore vario, que in
homines militares priscis temporibus a rebus bellicis
resilire solebant. Habemus_ hodié, fortassé ad
animos faciendos, Ordines quosdam honorificos mili-
tie; qui tamen jam facti sunt et armis et toge
communes. Etiam in Scutis Gentilitiis stemmata
nonnulla habemus; insupér, Hospitia quedam Pub-
lica militibus emeritis et mutilatis destinata, et
hujusmodi. Vertim apud veteres in locis ubi victo-
rie parte sunt, exstructa Tropea, Laudationes
Funebres, et Monumenta Magnifica occumbentium
in bello, Coronze Civica Militares singulis concesse,
nomen ipsum Imperatoris quod postea reges maxim!
a belli ducibus mutuati sunt, redeuntium ducum
bellis prosperé confectis celebres Triumphi, Donativa
atque Largitiones ingentes in milites sub exercituum
dimissionem ; hee (inquam) tot et tanta fuerunt, et
tam insigni splendore coruscantia, ut pectoribus
mortalium etiam maximé conglaciatis igniculos sub-
dere, eaque ad bellum inflammare potuerint. Ante
omnia verO mos ille Triumphandi apud Romanos
non res erat ex pompa, aut spectaculum quoddam
inane, sed inter prudentissima plané nobilissimaque
instituta numerandus: utpoté, qui in se hec tria
haberet; Ducum Decus et Gloriam, Aérarii ex
spoliis Locupletationem, et Donativa Militum.
Verum honor Trivmphi fortassé monarchiis non
competit, praterquam in personis regis ipsius aut
filiorum regis, quod etiam temporibus imperatorum
Rome obtinuit ; qui honorem ipsum triumphi sibi et
filiis suis de bellis, que prasentes ipsi confecerant,
VOL. IX. G

82 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

tanquam peculiarem reservaérunt ; Vestimenta autem
solummodo, et Insignia Triumphalia, aliis ducibus
indulserunt.

Vertm, ut sermones hos claudamus, nemo est
(ut testatur Sacra Scriptura) “ qui sollicité cogitando
potest apponere ad staturam suam cubitum unum,”
in pusillo seilicét corporis humani modulo; ceterim
in magna regnorum et rerumpublicarum fabricd
imperium amplificare et fines proferre, reges penes
et dominantes est. Nam prudentér introducendo
leges, instituta, et consuetudines (quales jam propo-
suimus), et alias his similes, posteris et saeculis futuris
magnitudinis sementem fecerint. Vertim ista con-
silia apud principes raro tractantur, sed res Fortune
plerumque committitur.

Atque hc habuimus, que de Proferendis Imperii
Finibus m preesentia occurrunt. Verum quorsim
ista commentatio; cum Monarchia Romana futura
sit inter mundanas ut creditur ultima? Nisi quod
nobis instituto nostro fidis, neque uspiam de via de-
clinantibus (quandoquidem Amplificatio Imperii
fuerit inter Officia tria Politices tertium) illud om-
nino pretermittere non licuerit. Restat jam Desi-
deratum alterum ex lis, que posuimus, duobus;
nimirum, de Justitia Universali, sive de Fontibus
Juris.

— Qui de Legibus scripserunt, omnes vel tanquam
Philosophi, vel tanquam Jurisconsulti, argumentum
illud tractaverunt. Atque Philosophi proponunt
multa dictu pulcra, sed ab usu remota. Juriscon-
sulti autem, sue quisque Patria Legum (vel etiam

LIBER OCTAVUS. 83

Romanarum, aut Pontificiarum) placitis obnoxii et
addicti, judicio sincero non utuntur, sed tanquam e
vinculis sermocinantur. Certé cognitio ista ad viros
civiles proprié spectat ; qui optimé nérunt quid ferat
societas humana, quid salus populi, quid equitas
naturalis, quid gentium mores, quid rerumpublica-
rum forme diverse; idedque possint de Legibus ex
principiis et preceptis, tam eequitatis naturalis quam
politices, decernere.. Quamobrem id nunc agatur,
ut Fontes Justitia et Utilitatis Publice petantur, et
in singulis Juris partibus Character quidam et Idea
Justi exhibeatur, ad quam particularium regnorum
et rerumpublicarum leges probare, atque indé
emendationem moliri quisque, cui hoc cordi erit et
cure, possit. Hujus igitur rei, more nostro, Exem-
plum in uno titulo proponemus.

EXEMPLUM TRACTATUS DE JUSTITIA UNIVERSALI SIVE DE
FONTIBUS JURIS, IN UNO TITULO, PER APHORISMOS.

PROCGEMIUM.

ApHorisMus I.
In Societate Civili aut Lex, aut Vis, valet. Est
autem et Vis quedam Legem simulans, et Lex non-
nulla magis Vim sapiens quam AXquitatem Juris.
Triplex est igitur Injustitia Fons; Vis mera, Illa-
queatio malitiosa pretextu Legis, et Acerbitas ipsius
Legis.
APHORISMUS 2.
Firmamentum Juris Privati tale est. Qui in-
juriam facit, re utilitatem aut voluptatem capit,

84. DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

exemplo periculum. Ceteri utilitatis aut voluptatis
illius participes non sunt, sed exemplum ad se perti-
nere putant. Itaque facile coéunt in consensum, ut
caveatur sibi per Leges; ne injurize per vices ad
singulos redeant. Quod si ex ratione temporum et
communione culpz id eveniat, ut pluribus et poten-
tioribus per Legem aliquam periculum creetur quam
caveatur, factio solvit Legem ; quod et sepe fit.
APHORISMUS 3.

At Jus Privatum sub tutela Juris Publici latet.
Lex enim cavet civibus, magistratus Legibus. Ma-
gistratuum autem auctoritas pendet ex majestate
imperil, et fabrica politiz, et Legibus Fundamen-
talibus. Quare, si ex illa parte sanitas fuerit et recta
constitutio, Leges erunt in bono usu; sin minus,
parum in lis presidii erit.

APHORISMUS 4.

Neque tamen Jus Publicum ad hoc tantim
spectat, ut addatur tanquam custos Juri Privato ne
illud violetur, atque ut cessent injurie; sed exten-
ditur etiam ad religionem, et arma, et disciplinam, et
ornamenta, et opes, denique ad omnia circa Bene
Esse civitatis.

APHORISMUS 5.

Finis enim et scopus, quem Leges intueri atque
ad quem jussiones et sanctiones suas dirigere debent,
non alius est quam ut cives felicitér degant. Id fiet,
si pietate et religione recté instituti, moribus honest,
armis adversus hostes externos tuti, Legum auxilio
adversus seditiones et privatas injurias muniti, 1m-
perio et magistratibus obsequentes, copiis et opibus.

LIBER OCTAVUS. 85

locupletes et florentes fuerint. Harum autem rerum
instrumenta et nervi sunt Leges.
APHORISMUS 6.

Atque hunc finem optime Leges assequuntur,
plurime vero ipsarum aberrant. Leges enim mirum
in modum, et maximo intervallo, inter se differunt ;
ut aliz excellant, aliz mediocritér se habeant, aliaze
prorstis vitiose sint. Dictabimus igitur pro judicil
nostri modulo quasdam tanquam Legum Leges, ex
quibus informatio peti possit, quid in singulis Legi-
bus bené aut perperam positum aut constitutum sit.

APHORISMUS 7.

Antequam vero ad Corpus ipsum Legum Parti-
cularium deveniamus, perstringemus paucis Virtutes
et Dignitates Legum in genere. Lex bona censeri
possit, que sit Intimatione certa, Precepto justa,
Executione commoda, cum Forma Politi congrua,
et generans Virtutem in Subditis.

TTTULUS
De Prima Dignitate Legum, ut sint Certe.

ApHorisMus 8.

Legis tantum interest ut certa sit, ut absque hoc
nec Justa esse possit. “Si enim incertam vocem det
tuba, quis se parabit ad bellum ?” Similitér, si incer-
tam vocem det Lex, quis se parabit ad parendum ?
‘Ut moneat igitur oportet, priusquam feriat. Etiam
illud recté positum est; optimam esse Legem, que
minimum relinquit arbitrio eds id quod Certi-
tudo ejus prestat.

86 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

APHORISMUS 9.

Duplex Legum Incertitudo: altera, ubi Lex
nulla prescribitur ; altera, ubi ambigua et obscura.
Itaque de Casibus Omissis a Lege primo dicendum
est; ut in his etiam inveniatur aliqua norma Certi-
tudinis. 7

De Casibus Omissis a Lege.
ApxorisMus 10.

Angustia prudentiz humane Casus omnes, quos
tempus reperit, non potest capere. Non raro itaque
se ostendunt Casus Omissi et Novi. In hujusmodi
Casibus triplex adhibetur Remedium, sive Supple-
mentum; vel per Processum ad Similia, vel per
usum Exemplorum licét in Legem non codluerint,
vel per Jurisdictiones que statuunt ex arbitrio boni
viri et secundum discretionem sanam, sive ille Curiz
fuerint Pretoriz sive Censorie.

De Processu ad Similia, et Extensionibus Legum.
ApnorisMus 11.

In Casibus Omissis deducenda est norma Legis a
similibus; sed cauté, et cum judicio. Circa quod
servande sunt regule sequentes. Matio prolifica,
Consuetudo sterilis esto, nec generet casus. Itaque
quod contra Rationem Juris receptum est, vel etiam
ubi Ratio ejus est obscura, non trahendum est ad
consequentiam.

ApHorismus 12.

Bonum publicum insigne rapit ad se Casus Omis-
sos. Quamobrem quando Lex aliqua reipublice
commoda notabilitér et majorem in modum intuetur

LIBER OCTAVUS. 87

et procurat, Interpretatio ejus [:xtensiva esto et
Amplians.
Aprnorismus 13.

Durum est torquere Leges, ad hoc ut torqueant
homines. Non placet igitur extendi Leges poenales,
multo mints capitales, ad delicta nova. Quod si
crimen vetus fuerit et Legibus notum, sed prosecutio
ejus incidat in casum novum a Legibus. non provi-
sum, omnino recedatur a placitis Juris potitis quam
delicta maneant impunita.

ApuHorismus 14.

In Statutis, que Jus Commune (presertim circa
ea que frequentér incidunt, et dit. codluerunt)
plane abrogant, non placet procedi per Similitudi-
nem ad Casus Omissos. Quando enim respublica
tota Lege diu caruerit, idque in Casibus expressis, |
parum periculi est si Casus Omissi exspectent reme-
dium a Statuto Novo.

ApuHorismus 15.

Statuta, que manifesto Temporis Leges fuére
atque ex occasionibus reipublice tunc invalescentibus
nate, mutata ratione temporum satis habent, si se in
Propriis Casibus sustinere possint: preposterum
autem esset, si ad Casus Omissos ullo modo trahe-
rentur.

ApuorisMmus 16.

Consequentiz non est consequentia: sed sisti
debet Extensio intra Casus proximos. Alioqui labe-
tur paullatim ad dissimilia; et magis valebunt acu-
mina ingeniorum, quam auctoritates Legum.

88 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

+

ApHorIsMus 17, —
In Legibus et Statutis brevioris stili extensio
facienda est liberitis: at in illis, qua sunt enumera-
tiva casuum particularium, cautius. Nam ut ex-
ceptio firmat vim Legis in casibus non exceptis, ita
enumeratio infirmat eam in casibus non enumeratis.
ApHoRisMus 18.

Statutum Explanatorium claudit rivos Statuti
prioris, nec recipitur posted Extensio in alterutro
Statuto. Neque enim facienda est super-extensio
a judice, ubi semel ccepit fieri Extensio a Lege.

; Apuorismus 19.

Sollennitas Verborum et Actorum non recipit
Extensionem ad Similia. Perdit enim naturam sol-
lennis, quod transit a more ad arbitrium; et intro-
ductio novorum corrumpit majestatem veterum.

APHORISMUS 20.

Proclivis est Extensio Legis ad Casus Post-natos
qui in rerum natura non fuerunt tempore Legislate.
Ubi enim Casus exprimi non poterat, quia tunc
nullus erat, Casus Omissus habetur pro Expresso, si
similis fuerit ratio. 3

Atque de Extensionibus Legum, in Casibus
Omissis, hee dicta sint: nunc de usu Exemplorum
dicendum.

De Exemplis, et usu eorum.
APHoRIsMus 21.

De Exemplis jam dicendum est, ex quibus Jus
hauriendum sit, ubi Lex deficit. Atque de consue-
dine que Legis species est, deque Exemplis que per
frequentem usum in consuetudinem transiérunt tan-

LIBER OCTAVUS. 89

quam JLegem tacitam, suo loéo dicemus. Nunc
autem de Exemplis loquimur, que raro et sparsim
interveniunt, nec in Legis vim coaluerunt ; quando,
et qua cautione, norma Juris ab ipsis petenda sit,
cium Lex deficiat.

APHORISMUS 22.

Exempla a temporibus bonis et moderatis petenda
sunt,.non tyrannicis aut factiosis aut dissolutis. Hu-
jusmodi Exempla temporis partus spuril sunt, et
magis nocent quam docent.

APHORISMUS 23.

In Exemplis, recentiora habenda sunt pro tutio-
ribus. Quod enim paull6 anté factum est, undé
nullum sit secutum incommodum, quidni itertim re-
petatur? Sed tamen minus habent auctoritatis
Recentia: et si forté res in melius restitui opus sit,
Recentia Exempla magis seculum suum sapiunt
quam rectam rationem.

ApnHorismus 24. |
At Vetustiora Exempla cauté, et cum delectu,
recipienda: decursus siquidem etatis multa mutat,
ut quod tempore videatur antiquum, id perturbatione
et inconformitate ad presentia sit plané novum.
Medii itaque Temporis Exempla sunt optima, vel
etiam talis temporis quod cum tempore currente
plurimum conveniat ; quod aliquand6 preestat Tem-

pus Remotius magis quam in Proximo.

| APHOoRISMUS 25.

Intra fines Exempli vel citra potius se cohibeto,

nec illos ullo modo excedito. Ubi enim non adest

90 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

norma Legis, omnia quasi pro Suspectis habenda
sunt. Itaque, ut in Obscuris, minimum sequitor.
APHORISMUS 26.

Cavendum ab Exemplorum Fragmentis et Com-
pendiis; atque integrum Exemplum, et universus
~ejus Processus introspiciendus. Si enim incivile sit,
nisi tota Lege perspecté, de parte ejus judicare,
multo magis hoc valere debet in Exemplis; que
ancipitis sunt uss, nisi valdé quadrent.

APHOoRISMUS 27,

In Exemplis plurimum interest, per quas manus
transiérint et transacta sint. Si enim apud Scribas
tantum et Ministros Justitia ex Cursu Curie, absque
Notitia manifesta Superiorum obtinuerint, aut etiam
apud errorum magistrum Populum, conculcanda
sunt et parvi facienda. Sin apud Senatores aut
Judices aut Curias Principales ita sub oculis posita
fuerint, ut necesse fuerit illa approbatione judicum
saltém tacité munita fuisse, plus dignationis habent.

ApnorisMus 28.

Exemplis que publicata fuerint, utcunque mints
fuerint in usu, cm tamen sermonibus et discepta-
tionibus hominum agitata et ventilata exstiterint,
plus auctoritatis tribuendum. Que vero in scriniis
et archivis manserunt, tanquam sepulta et palam in
oblivionem transiérunt, minus. Exempla enim, sicut
aque, in profluente sanissima.

ApuHorisMus 29,

Exempla, que ad Leges spectant, non placet ab

Historicis peti; sed ab Actis Publicis, et Traditionibus

LIBER OCTAVUS. 91

diligentioribus. Versatur enim infelicitas queedam in-

ter Historicos vel optimos, ut Legibus et Actis Judici-

alibus non satis immorentur; aut si forté diligentiam

quandam adhibuerint, tamen ab Authenticis longé

varient. 7
APHORISMUS 30.

Exemplum, quod Aitas Contemporanea aut
Proxima respuit, clim Casus subindeé recurreret, non
facilé admittendum est. Neque enim tantum pro
illo facit, quod homines illud quandoque usurparunt,
quam contra quod experti reliquerunt.

APHORISMUS 81.

Exempla in Consilium adhibentur, non utique
jubent, aut imperant. Igitur ita regantur, ut auc-
toritas preteriti temporis flectatur ad usum pre-
sentis. |

Atque de Informatione ab Exemplis, ubi Lex
deficit, hac dicta sint. Jam dicendum de Curiis
Preetoriis, et Censoriis.

De Curiis Pretoriis, et Censoriis.
APHORISMUS 32.
CurR1#£ sunto et jurisdictiones, que statuant ex arbi-
trio boni viri, et discretione sand, ubi Legis norma
deficit. Lex enim ut antea dictum est non sufficit
Casibus; sed ad ea, que plertimque accidunt, apta-
tur. Sapientissima autem res Tempus (ut ab anti-
quis dictum est), et novorum Casuum quotidié
auctor et inventor.
_ ApHoRisMus 33.

Interveniunt autem novi Casus, et in Criminali-

bus qui poena indigent, et in Civilibus qui auxilio.

92 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

Curias, que ad priora illa respiciunt, Censorias ;
que ad posteriora, Preetorias appellamus.
APHORISMUS 34,

Habento Curize Censoriz jurisdictionem et po-
testatem, non tanttm nova delicta puniendi, sed
etiarn poenas a Legibus constitutas pro delictis ve-
teribus augendi; si Casus fuerint odiosi et enormes,
modo non sint capitales. Enorme enim tanquam
novum est.

APHORISMUS 35.

Habeant similitér Curie Pretoria potestatem,
tam subveniendi contra Rigorem Legis, quam sup-
plendi Defectum Legis. Si enim porrigi debet
remedium ei, quem Lex preteriit, multo magis ei
quem vulneravit.

ApnHorismus 36.

Curiz iste Censorie et Pretoriz omnino intra
Casus enormes et extraordinarios se continento,
nec Jurisdictiones ordinarias invadunto; ne forté
tendat res ad Supplantationem Legis, magis quam
ad Supplementum.

ApnorisMus 37.

Jurisdictiones iste in Supremis tantum Curtis
residento, nec ad Inferiores communicantor. Partum
enim abest a potestate Leges condendi potestas eas
supplendi, aut extendendi, aut moderandi.

ApuorisMus 38.

At Curie ille uni viro ne committantur, sed ex
pluribus constent. Nec decreta exeant cum silen-
tio; sed Judices sententia suw rationes adducant,
idque palam, atque adstante corond: ut quod ipsa

LIBER OCTAVUS. 93

potestate sit liberum, fama tamen et existimatione
sit circumscriptum.
ApHorisMus 39.

Rubrice sanguinis ne sunto ; nec de capitalibus
in quibuscunque Curis, nisi ex Lege nota et Sok
pronunciato. Indixit enim mortem Deus ipse pe.
posted inflixit. Nec vita eripienda nisi el, qui se In
suam vitam peccare prils ndsset.

Apyonrismus 40.

In Curiis Censoriis, calculum tertium dato; ut
judicibus non imponatur necessitas aut Absolvendi,
aut Condemnandi, sed etiam ut Non Liquere pro-
nunciare possint. Etiam Censoria non tantum Peena,
sed et Nota, esto; scilicét que non infligat suppli-
cium, sed aut in admonitionem desinat, aut reos ig-
nominia levi, et tanquam rubore castiget.

ApuHorisMus 41.

In Curiis Censoriis, omnium magnorum crimi-
num et scelerum actus inchoati et medii puniun-
tor; licét non sequatur effectus consummatus ;
isque sit earum Curiarum usus vel maximus: cium
et severitatis intersit initia scelerum puniri, et cle-
mentiz perpetrationem eorum (puniendo actus me-
dios) intercipi.

APHORIsMUs 42.

Cavendum in primis, ne in Curtis Pretoriis pre-
beatur auxilium in Casibus, quos Lex non tam omisit
quam pro levibus contempsit, aut pro odiosis reme-
dio indignos judicavit.

Apiorismus 43.
Maximé omnium interest Certitudinis Legum

94. DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

(de qua nunc agimus), ne Curie Pretorie intumes-

cant et exundent in tantum, ut pretextu rigoris

Legum mitigandi etiam robur et nervos iis incidant

aut laxent, omnia trahendo ad arbitrium.
ApHorismus 44.

Decernendi contra statutum expressum, sub ullo
equitatis pratextu, Curiis Preetoriis jus ne esto. Hoc
enim si fieret, Judex prorsts transiret in Legislato-
rem, atque omnia ex arbitrio penderent.

ApHorismus 45,

Apud nonnullos receptum est ut Jurisdictio que
decernit secundim equum et bonum, atque illa
altera que procedit secundum jus strictum, lis-
dem Curiis deputentur : apud alios autem, ut diversis.
Omnino placet Curiarum Separatio. Neque enim
servabitur distinctio Casuum, si fiat commixtio Ju-
risdictionum: sed arbitrium Legem tandem trahet.

ApuHorisMus 46.

Non sine caussa in usum venerat apud Romanos
Album Pretoris, in quo prescripsit et publicavit
quomodo ipse jus dicturus esset. Quo exemplo Ju-
dices in Curtis Pretoriis regulas sibi certas (quan-
tum fieri potest) proponere, easque publice affigere,
debent. Etenim optima est Lex, que minimum re-
linquit arbitrio Judicis ; optimus Judex, qui minimum
sibi. |

Verum de Curiis istis fusiis tractabimus, cum
ad locum de Judiciis veniemus; obitér tantum jam
locuti de ils, quatenus expediant et suppleant omissa
a Lege.

LIBER OCTAVUS. | 95

De Retrespectione Legum.
ApuorisMus 47.
Est et aliud genus Supplementi Casuum Omisso-
rum, cim Lex Legem supervenit, atque simul Casus
Omissos trahit. Id fit in Legibus sive statutis,
que retrospiciunt ut vulg6 loquuntur ; cujus generis
Leges rard, et magna cum cautione, sunt adhi-
bende. Neque enim placet Janus in Legibus.

Apnorismus 48.

Qui verba aut sententiam Legis Captione et
Fraude eludit et circumscribit, dignus est qui etiam
a Lege sequente innodetur. Igitur in Casibus
Fraudis et Evasionis dolose justum est, ut Leges
retrospiciant, atque altere alteris in subsidiis sint ;
ut qui dolos meditatur, et eversionem legum pre-
sentium, saltem a futuris metuat.

ApHorismus 49.

Leges, que Actorum et Instrumentorum veras
intentiones contra Formularum aut Sollennitatum
Defectus roborant et confirmant, rectissimé preterita
complectuntur. Legis enim, que retrospicit, vitium
vel pracipuum est quod perturbet. At hujusmodi
Leges confirmatorie ad pacem ect stabilimentum
eorum, que transacta sunt, spectant. Cavendum
tamen est, ne convellantur res judicate.

AruHorismus 50.

Diligentér attendendum, ne ex Leges tanttim ad
Preterita respicere putentur, que Ante-acta infir-
-mant; sed et ex, que Futura prohibent et restrin-
gunt, cum Preteritis necessarid connexa. Veluti, si
que Lex artibus aliquibus interdicat, ne mercimonia

96 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

sua in Posterum vendant: hec sonat in Posterum,

‘sed operatur in Preeteritum. Neque enim illis alia

ratione victum querere jam integrum est.
APHoRisMus 51.

Lex Declaratoria omnis, licét non habet verba
de Preterito, tamen ad Preterita ipsa vi Declara-
tionis omnino trahitur. Non enim tum incipit in-
terpretatio cim declaratur, sed efficitur tanquam
contemporanea ipsi Legi. Itaque Leges Declarato-
rias ne ordinato, nisi in casibus ubi Leges cum jus-
titia retrospicere possint.

Hic vero eam partem absolvimus, que tractat de
Incertitudine Legum ubi invenitur Lex nulla. Jam
dicendum est de altera illa parte, ubi scilicét Lex
exstat aliqua, sed perplexa et obscura.

De Obscuritate Legum.
ArpuHorismus 582.
Osscuritas Legum a quatuor rebus originem ducit ;
vel ab Accumulatione Legum nimia presertim ad-
mixtis obsoletis, vel a Descriptione earum Ambigua
aut minus perspicua et dilucida, vel a Modis Enu-
cleandi Juris neglectis aut non bene institutis, vel
denique a Contradictione et Vacillatione. Judicio-

rum.
De Accumulatione Legum nimid.

ApPHorRismus 53.
Dicit Propheta; “ Pluet super eos laqueos.” Non sunt
autem pejores laquei quam Laquei Legum, preser-
tim Poenalium; si numero immense, et temporis de-
cursu inutiles, non lucernam pedibus prebeant, sed
retia potitis objiciant.

LIBER OCTAVUS. 97

Apuorismus 54.

Duplex in usum venit Statuti Novi condendi ratio:
altera Statuta priora circa idem subjectum con-
firmat et roborat, dein nonnulla addit aut mutat ;
altera abrogat et delet cuncta que anté ordinata
sunt, et de integro legem novam et uniformem sub-
stituit.. Placet posterior ratio. Nam ex priore ra-
tione ordinationes deveniunt complicate et perplexe ;
et quod instat agitur sané, sed Corpus Legum interim
redditur vitiosum : in posteriore autem major certé
est adhibenda diligentia, dum de lege ipsa delibe-
ratur, et anteacta scilicét evolvenda et pensitanda
antequam lex feratur ; sed optimé procedit per hoc
Jegum concordia in futurum.

Apuorismus 55.

Erat in more apud Athenienses, ut contraria Le-
gum capita (que Anti-Nomias vocant) quotannis a
sex Viris examinarentur, et que reconciliari non po-
terant proponerentur populo, ut de illis certum ali-
quid statueretur. Ad quorum exemplum ii, qui
potestatem in singulis politiis lezum condendarum
habent, per triennium aut quinquennium aut prout
videbitur Anti-Nomias retractanto. Ez autem a viris
ad hoc delegatis pritis inspiciantur et preparentur, et
demum Comitiis exhibeantur, ut quod placuerit per
suffragia stabiliatur et figatur.

ApnHorismus 56,

Neque vero contraria Legum capita reconciliandi,
et omnia (ut loquuntur) salvandi, per distinctiones
subtiles et quesitas, nimis sedula aut anxia cura
esto. Ingenii enim hec tela est, atque utctinque

VOL. IX. H

98 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

modestiam quandam et reverentiam pre se ferat,
inter noxia tamen censenda est ; utpoté que reddat
Corpus universum Legum varium, et malé consu-
tum. Melius est prorstis ut succumbant deteriora, et
meliora stent sola.

Apuorismus 57.

Obsolete Leges et que abiérunt in desuetudinem,
non minus quam Anti-Nomie, proponantur a Dele-
gatis ex officio tollende. Ctm enim Statutum ex-
pressum regularitér desuetudine non abrogetur, fit
ut ex contemptu legum obsoletarum fiat nonnulla
auctoritatis jactura etiam in reliquis; et sequitur
tormenti illud genus Mezentii, ut leges vive in com-
plexu mortuarum perimantur. Atque omnino ca-
vendum est a gangreena in Legibus.

ApHorismus 58.

Quin et in Legibus et Statutis obsoletis, nec no-
vitér promulgatis, curiis preetoriis interim contra
eas decernendi jus esto. Licét enim non malé dictum
sit, ‘neminem oportere legibus esse sapientiorem,’
tamen intelligatur hoc de legibus cum evigilent,
non cum dormitent. Contra recentiora vero ta-
tuta (que juri publico nocere deprehenduntur) non
utique Pretoribus, sed Regibus et Sanctioribus
Consiliis et Supremis Potestatibus, auxilium pre-
bendi jus esto; earum executionem per edicta aut
acta suspendendo, donec redeant Comitia aut hujyus-
modi ceetus, qui potestatem habeant eas abrogandi,
ne salus populi interim periclitetur.

LIBER OCTAVUS, 99

De novis Digestis Legum.

| ApuHorismus 59.

Quéd si Leges aliz super alias accumulate in
tam vasta excreverint volumina, aut tanta confusione
laboraverint, ut eas de integro retractare et in cor-
pus sanum et habile redigere ex usu sit; id ante
omnia agito, atque opus ejusmodi opus heroicum
esto, atque auctores talis operis inter legislatores et
instauratores rité et meritO numeranter.

ApnHorismus 60.

Hujusmodi Legum Expurgatio, et Digestum
novum, quinque rebus absolvitur : primo, omittantur
Obsoleta, que Justinianus ‘ antiquas fabulas’ vocat ;
deindé, ex Anti-Nomiis recipiantur Probatissime, ab-
oleantur contrarie; tertid, Homoio-Nomie, sive
leges quee idem sonant atque nil aliud sunt quam
iterationes ejusdem rei, expungantur, atque una que-
plam ex ils que maximé est perfecta retineatur
vice omnium; quarto, si que legum Nihil determi-
nent, sed questiones tanttim proponant easque re-
linquant indecisas, similitér facessant; postremd,
que Verbosz inveniuntur et nimis prolixe, contra-
hantur magis in arctum.

7 ApuorisMus 61.

Omnino vero ex usu fuerit, in novo Digesto Legum,
Leges pro Jure Communi receptas, qua tanquam
immemoriales sunt in origine sua, atque ex altera
parte Statuta de tempore in tempus superaddita,
seorsum digerere et componere: ctim in plurimis
rebus non eadem sit in jure dicendo Juris Communis

100 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

et Statutorum interpretatio et administratio. Id
quod fecit Trebonianus in Digesto, et Codice.

| APHoRISMus 62.

Verum, in hujusmodi Legum Regeneratione atque
structura nova, veterum legum atque librorum
legis Verba prorstis et Textum retineto. Licét per
centones et portiones exiguas eas excerpere necesse
fuerit, ea deindé ordine contexito. Etsi enim for-
tassé commodits (atque etiam, si ad rectam rationem
respicias, melits) hoc transigi posset per textum
novum, quam per hnjusmodi consarcinationem ;
tamen in legibus non tam stilus et descriptio, quam
auctoritas et hujus patronus antiquitas spectanda
est. Alias videri possit hujusmodi opus Scholasticum
potius quiddam et Methodus, quam Corpus Legum
Imperantium.

APHORIsMUs 63.

Consultum fuerit in novo Digesto Legum vetera
volumina non prorsus deleri et in oblivionem cedere,
sed in bibliothecis saltém manere, licét usus eorum
vulgaris et promiscuus prohibeatur. Etenim in
caussis gravioribus, non abs re fuerit legum preteri-
tarum mutationes et series consulere et inspicere ; at
certé sollenne est antiquitatem presentibus asper-
gere. Novum autem hujusmodi Corpus Legum ab
lis, qui in politiis singulis habent potestatem legis-
latoriam, prorstis confirmandum est ; ne forté, pre-_
textu veteres leges digerendi, leges nove impona-
mur occulto.

APHORIsMUS 64.
Optandum esset, ut hujusmodi Legum Instaura-

LIBER OCTAVUS. — 101

tio illis temporibus suscipiatur, que antiquioribus,
quorum acta et opera retractant, litteris et rerum
cognitione prestiterint. Quod secus in opere Jus-
tiniani evenit. Infelix res namque est, cum ex ju-
dicio et delectu etatis minus prudentis et erudite
antiquorum opera mutilentur et recomponantur. Ve-
runtamen szpé necessarium est, quod non opti-
mum.

Atque de Legum Obscuritate, que a nimid et
confusé earum acumulatione fit, hee dicta sint. Jam
de Descriptione earum Ambigua et Obscura dicen-
dum.

De Descriptione Legum Perplevd et Obscura.

APHORISMUs 65.

Descriptio Legum Obscura oritur, aut ex Loquaci-
tate et Verbositate earum, aut rursts ex Brevitate
nimia, aut ex Prologo legis cum ipso corpore legis
pugnante.

APHORISMUs 66.

De Obscuritate vero Legum, que ex earum De-
scriptione prava oritur, jam dicendum est. Loquaci-
tas que in perscribendo leges in usum venit, et
Proiixitas, non placet. Neque enim quod vult et
captat ullo modo assequitur, sed contrarium potius.
Cum enim casus singulos particulares verbis appo-
sitis et propriis persequi et exprimere contendat,
majorem indé sperans certitudinem e contra qus-
tiones multiplices parit de verbis; ut difficiliis pro-
cedat interpretatio secundum — sententiam legis
que sanior est et verior, propter strepitum ver-
borum.

102 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

Apnorismus 67.

Neque propterea nimis Concisa et Affectata
Brevitas majestatis gratia, et tanquam magis impe-
ratoria, probanda est; presertim his seculis, ne
forté sit Lex instar Regule Lesbia. Mediocritas
ergo assectanda est, et verborum exquirenda gene-
ralitas bene terminata; que licét casus compre-
hensos non seduld persequatur, attamen non com-
prehensos satis perspicue excludat.

Aruorimus 68,

In Legibus tamen atque Edictis Ordinariis et
Politicis, in quibus ut plurimum nemo jurisconsultum
adhibet sed suo sensui confidit, omnia fusitis expli-
cari debent, et ad captum vulgi tanquam digito
monstrari.

APHoRIsMUS 69.

Neque nobis Prologi legum qui inepti olim habiti
sunt, et leges introducunt Disputantes, non Juben-
tes, utique placerent, si priscos mores ferre pos-
semus. Sed Prologi isti legum plerimque (ut nunc
sunt tempora) necessariO adhibentur, non tam ad ex-
plicationem legis, quam instar suasionis ad perferen-
dam legem in Comitiis; et rurstis ad satisfaciendum
populo. Quantum fier! potest tamen Prologi evi-
tentur, et lex incipiat a Jussione.

ApHoRismus 70.

Intentio et Sententia Legis, licét ex Prefationi-
bus et Preambulis (ut loquuntur) non malé quan-
doque eliciatur, attamen Latitudo aut Extensio ejus
ex illis minimé peti debet. Sapeé enim Preambu-
lum arripit nonnulla ex maxime plausibilibus et spe-

LIBER OCTAVUS. 1038

ciosis ad exemplum, ciim lex tamen multd plura
complectatur: aut contra, lex restringit et limitat
complura, cujus limitationis rationem in Preambulo
inseri non fuerit opus. Quare Dimensio et Latitudo
legis ex Corpore legis petenda. Nam Praambu-
lum sepé aut ultra aut circa cadit.

ApuorisMus 71.

Est ver6 genus perscribendi leges valde vitiosum.
Cim scilicét Casus, ad quem lex collimat, fusé ex-
primitur in Preambulo: deindé ex vi verbi ‘ talis’
aut hujusmodi relativi Corpus legis retro vertitur
in Preambulum, undé Preambulum inseritur et in-
corporatur ipsi legi: quod et obscurum est et minus
tutum, quia non eadem adhiberi consuevit diligentia
in ponderandis et examinandis verbis Preambuli,
que adhibetur in Corpore ipsius legis.

Hanc partem de Incertitudine legum, que ex
mala descriptione ipsarum ortum habet, fusitis trac-
tabimus, quando de Interpretatione legum postea
agemus. Atque de Descriptione legum Obscura
hee dicta sint ; jam de Modis Enucleandi Juris di-
cendum.

De Modis Enucleandi Juris, et Tollendi Ambigua. |

APHORISMUS 72.

Modi Enucleandi Juris, et Tollendi Dubia, quin-
que sunt. Hoc enim fit aut per Perscriptiones Judi-
clorum, aut per Scriptores Authenticos, aut per
Libros Auxiliares, aut per Prelectiones, aut per
Responsa sive Consulta Prudentum. Hee omnia, si

104 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM ,

bené instituantur, presto erunt magna legum Ob-
scuritati subsidia.

De Perscriptione Judiciorum.
Apuorismus 78.

Ante omnia, Judicia reddita in Curiis Supremis
et Principalibus atque Caussis Gravioribus, preser-
tim dubtis, queeque aliquid habent difficultatis aut
novitatis, diligentér et cum fide excipiunto. Judicia
enim anchore legum sunt, ut leges reipublice.

APHORISMUS 74,

Modus hujusmodi Judicia excipiendi, et in scripta
referendi, talis esto. Casus precisé, Judicia ipsa
exacte, perscribito; Rationes Judiciorum, quas ad-
duxerunt judices, adjicito; Casuum ad exemplum
adductorum auctoritatem cum casibus principalibus
ne commisceto; de Advocatorum Perorationibus, nisi
quidpiam in iis fuerit admodim eximium, sileto.

APHORISMUS 75.

Persone, que hujusmodi Judicia excipiant, ex
Advocatis maximé doctis sunto, et honorarium libe-
rale_ ex publico excipiunto. Judices ipsi ab hujus-
modi Perscriptionibus abstinento; ne forté opinioni-
bus propriis addicti, et auctoritate propria freti,
limites referendarii transcendant.

ApuHorisMus 76.

Judicia illa in ordine et serie temporis digerito,
non per Methodum et Titulos. Sunt enim scripta_
ejusmodi tanquam Historie, aut Narrationes Legum.
Neque soliim acta ipsa, sed et tempora ipsorum
judici prudenti lucem prebent.

LIBER OCTAVUS. 105
De Scriptoribus Authenticis.

ApnorisMus 77.

Ex Legibus ipsis, que Jus Commune constituunt,
deindé ex Constitutionibus sive Statutis, tertio loco
ex Judiciis Perscriptis Corpus Juris tantummodo
constituitor. Prater illa, alia Authentica aut nulla
sunto, aut parcé recipiuntor.

ApruonrisMus 78.

Nihil tam interest Certitudinis Legum (de qua
nunc tractamus) quam ut Scripta Authentica intra
fines moderatos coérceantur, et facessat multitudo
enormis auctorum et doctorum in jure; undé
laceratur sententia legum, judex fit attonitus, pro-
cessus immortales, atque advocatus ipse (cum tot
libros perlegere et vincere non possit) compendia
sectatur. Glossa fortassé aliqua bona; et ex scrip-
toribus classicis pauci, vel potilis scriptorum pauco-
rum paucule portiones, recipi possint pro authen-
ticis. Reliquorum nihilomints maneat usus nonnullus
in bibliothecis, ut eorum tractatus inspiciant Judices
aut Advocati,ctim opus fuerit ; sed in caussis agendis

in foro citare eos non permittitor, nec in auctoritatem
transeunto.

De Libris Auxiliaribus.

APHOoRISMus 79.
At Scientiam Juris et Practicam Auxiliaribus
Libris ne nudanto, sed potiis instruunto. Ti sex
in genere sunto: Institutiones, De Verborum Signi-

ficatione, De Regulis Juris, Antiquitates Legum,
Summe, Agendi Formule.

106 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

ApHorismus 80.

Preparandi sunt juvenes et novitii ad scientiam —
et ardua juris altius et commodits haurienda, et
imbibenda, per Institutiones. Institutiones illas
ordine claro et perspicuo componito. In illis ipsis
universum Jus Privatum percurrito: non alia omit-
tendo, in aliis plus satis immorando ; sed ex singulis
queedam brevitér delibando, ut ad Corpus Legum per
legendum accessuro nil se ostendat prorstis novum,
sed levi aliquaé notione preceptum. Jus Publicum
in Institutionibus ne attingito, vertm illud ex fon-
tibus ipsis hauriatur.

ApHorisMus 8].

Commentarium de Vocabulis Juris conficito. In
explicatione ipsorum, et sensu reddendo, ne curiosé
nimis aut laboriosé versator. Neque enim hoc
agitur, ut Definitiones verborum querantur exacte,
sed Explicationes tantum que legendis juris libris
viam aperiant faciliorem. Tractatum autem istum
per litteras alphabeti ne digerito. Id indici alicul
relinquito: sed collocentur simul verba que circa
eandem rem versantur, ut alterum alteri sit juva-
mento ad intelligendum.

ApnHonrisMus 82.

Ad Certitudinem Legum facit (si quid aliud)
Tractatus bonus et diligens de Diversis Regulis Juris.
Is dignus est, qui maximis ingeniis et prudentissimis
jure-consultis committatur. Neque enim placent,
que in hoc genere exstant. Colligende autem sunt
Regule, non tantim note et vulgate, sed et aliz
magis subtiles et recondite, que ex legum et rerum

LIBER OCTAVUS. 107

Judicatarum harmonid extrahi possint; quales in

Rubricis optimis quanddque inveniuntur: suntque

dictamina generalia rationis, que per materias legis

diversas percurrunt, et sunt tanquam saburra juris.
Apuorismus 83.

At singula Juris Scita aut Placita non intelligan-
tur pro Regulis, ut fieri solet satis imperité. Hoc
enim si reciperetur, quot Leges, tot Regule. Lex
enim nil aliud, quam Regula Imperans. Verim
eas pro Regulis habeto, que in forma ipsa justitiz
herent: undé, ut plurimtm, per Jura Civilia diver-
sarum rerumpublicarum exdem Regule feré repe-
riuntur; nisi forté propter relationem ad formas
politiarum varient.

ApHorIsMus 84.

Post Regulam, brevi et solido verborum com-
plexu enuntiatam, adjiciantur Exempla et Decisiones
Casuum, maximé luculente ad Explicationem ; Dis-
tinctiones et Exceptiones ad Limitationem ; Cognata
ad Ampliationem ejusdem Regule.

ApuHorismus 85.

Recté jubetur, ut non ex Regulis Jus sumatur,
sed ex Jure quod est Regula fiat. Neque enim ex
Verbis Regulz petenda est probatio, ac si esset
Textus Legis. Regula enim Legem (ut acus
nautica polos) indicat, non statuit.

ApuHorisMus 86.

Prater Corpus ipsum Juris, juvabit etiam Anti-
quitates Legum invisere; quibus licét evanuerit
auctoritas, manet tamen reverentia. Pro Antiquita-
tibus autem Legum habeantur Scripta circa Leges et

108 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

Judicia, sive illa fuerint edita, sive non, que ipsum
Corpus Legum tempore precesserunt. Earum
siquidem jactura facienda non est. Itaque ex iis
utilissima quaeque excerpito (multa enim invenientur
inania et frivola), eaque in unum volumen redigito:
ne antique fabule, ut loquitur Trebonianus, cum
Legibus ipsis misceantur.
APHORISMUS 87.

Practice vero plurimum interest, ut jus univer-
sum digeratur ordine in Locos et Titulos; ad quos
subit6 (prout dabitur occasio) recurrere quis possit, —
veluti in promptuarium paratum ad presentes usus,
Hujusmodi Libri Summarum et ordinant sparsa, et
abbreviant fusa et prolixa in lege. Cavendum
autem est, ne Summe iste reddant homines promp-
tos ad Practicam, cessatores in Scientia ipsa. EKarum
enim officlum est tale, ut ex ils recolatur Jus, non
perdiscatur. Summe autem omnino magna diligen-
tid, fide, et judicio sunt conficienda, ne furtum faciant
legibus.

Aprnorismus 88.

Formulas Agendi diversas in unoquoque genere
colligito. Nam et practice hoc interest; et certeé
pandunt ille oracula et occulta legum. Sunt enim
non pauca que latent in legibus, at in Formulis
Agendi melius et fusiiis perspiciuntur; instar pugni
et palme.

De Responsis et Consultis.
APHoRISMUS 89.

Dubitationes Particulares, que de tempore in

tempus emergunt, dirimendi et solvendi aliqua ratio

LIBER OCTAVUS. 109

iniri debet. Durum enim est ut ii, qui ab errore
cayere cupiant, ducem vie non inveniant ; verum ut
actus ipsi periclitentur, neque sit aliquis ante rem
peractam juris pranoscendi modus.

ApHoRisMus 90.

Responsa Prudentum, que petentibus dantur de
jure sive ab Advocatis sive a Doctoribus, tanta valere
auctoritate, ut ab eorum sententid Judici recedere
non sit licitum, non placet. Jura a Juratis Judicibus
sumunto.

ApnHorisMus 91.

Tentari judicia per Caussas et Personas fictas,
ut eo modo experiantur homines qualis futura sit
legis norma, non placet. Dedecorat enim majes-
tatem legum, et pro preevaricatione quapiam cen-
senda est. Judicia autem aliquid habere ex scena
deforme est.

APHORISMUS 92. |

Judicum igitur solummodo tam Judicia, quam
Responsa et Consulta, sunto: illa de Litibus Pen-
dentibus, hec de Arduis Juris Questionibus in thesi.
Ea Consulta sive in privatis rebus sive in publicis a
Judicibus ipsis ne poscito (id enim si fiat, Judex
transeat in Advocatum); sed a Principe, aut Statu.
Abillis, ad Judices demandentur. Judices vero, tali
auctoritate freti, disceptationes advocatorum, vel ab
his quorum interest adhibitorum, vel a Judicibus ipsis
(si opus sit) assignatorum, et argumenta ex utrdque
parte audiunto; et, re deliberata, jus expediunto et
declaranto. Consulta hujusmodi inter judicia refer-
unto et edunto, et paris auctoritatis sunto.

110 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

De Prelectionibus. n

ApuHorisMus 93,

Prelectiones de Jure, atque Exercitationes eorum
qui juris studiis incumbunt et operam dant, ita in-
stituuntor et ordinantor, ut omnia tendant ad ques-
tiones et controversias de jure sedandas potius
quam excitandas. Ludus enim (ut nunc fit) fere
apud omnes instituitur, et aperitur ad altercationes
et questiones de jure multiplicandas, tanquam osten-
tandi ingenii caussdé. Atque hoc vetus est malum.
Etenim etiam apud antiquos gloriz fuit, tanquam
per sectas et factiones, questiones complures de jure
magis fovere quam exstinguere. Id ne fiat, provideto.

De Vacillatione Judiciorum.

ApyorisMus 94.

Vacillant Judicia vel propter Immaturam et Pre-
festinam Sententiam, vel propter A‘mulationem
Curiarum, vel propter Malam et Imperitam Perscrip-
tionem Judiciorum, vel propter Viam prebitam ad
Rescissionem eorum nimis facilem et expeditam.
Itaque providendum est ut Judicia emanent matura
deliberatione pritis habita, atque ut Curie se invicém
revereantur, atque ut Judicia perscribantur fidelitér
et prudenter; utque Via ad rescindenda Judicia sit
arcta, confragosa, et tanquam muricibus strata.

APHORISMUs 995.

Si Judicium redditum fuerit de casu aliquo in
aliqua Curid Principali, et similis casus intervenerit
in alid curid, ne procedito ad Judicium antequam
fiat consultatio in collegio aliquo judicum majore.

LIBER OCTAVUS. © Et

Judicia enim reddita, si forté rescindi necesse sit,
saltém sepeliuntor cum honore.

| ApruorisMus 96.

_ Ut Curie de jurisdictione digladientur et con-
flictentur, humanum quiddam est; eoque magis,
quod per ineptam quandam sententiam (quod boni
et strenui sit judicis, ampliare jurisdictionem Curie)
alatur plané ista intemperies, et calcar addatur ubi
freno opus est. Ut verO ex hac animorum conten-
tione, Curia judicia utrobique reddita (que nil ad
jurisdictionem pertinent) libentér rescindant, intole-
rabile malum ; et a regibus, aut senatu, aut politia
plané vindicandum. Pessimi enim exempli res est,
ut Curie, que pacem subditis prestant, inter se
duella exerceant.

Arnorismus 97,

Non facilis esto, aut proclivis ad judicia rescin-
denda aditus per Appellationes,; aut Impetitiones de
Errore, aut Revisus, et similia. Receptum apud
nonnullos est, ut lis trahatur ad forum superius,
tanquam res integra; judicio indé dato seposito, et
plané suspenso: apudalios vero, ut judiclum ipsum
maneat in suo vigore, sed executio ejus tantum
cesset. Neutrum placet ; nisi Curia, in quibus
judicium redditum sit, fuerint humiles et inferioris
ordinis: sed potitis, ut et judicium stet, et proce-
dat ejus executio; modo cautio detur a Defendente
de damnis et expensis, si judicium fuerit rescissum.

Atque hic Titulus, de Certitudine Legum, ad
exemplum Digesti reliqui quod meditamur sufficiet.

112 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

Jam vero Doctrinam Civilem (quatents eam nobis
tractare visum est) conclusimus, atque una cum e4
Philosophiam Humanam; sicut etiam, cum Philo-
sophia Humana, Philosophiam in genere. Tandem
igitur paullulum respirantes, atque ad ea que pre-
tervecti sumus oculos retroflectentes, hunc tractatum
nostrum non absimilem esse censemus sonis illis et
preludiis, que pretentant musici dum fides ad
modulationem concinnant ; que ipsa quidem auribus
ingratum quiddam et asperum exhibent, at in causs&
sunt ut que sequuntur omnia sint suaviora: sic
nimirum nos in animum induximus ut in cithara
musarum concinnandé et ad harmoniam veram
redigenda operam navaremus, quo ab aliis postea
pulsentur chord meliore digito aut plectro. Sané,
cum nobis ante oculos proponamus temporum horum
statum, in quibus littere jam tertid ad mortales
videntur rediisse, et una diligenter intueamur quam
variis jam nos inviserint instructe presidiis et aux-
iliis; qualia sunt ingeniorum nostri temporum com-
plurium acumen et sublimitas, eximia illa monumenta
scriptorum veterum que veluti tot faces nobis pre-
lucent, ars typographica ‘libros cujuscunque for-
tune hominibus larga manu suppeditans, oceani sinus
laxati et orbis ex omni parte peragratus, undé
experimenta plurima priscis ignota comparuerunt,
et ingens accessit Naturali Historia cumulus, otium
quo ingenia optima in regnis et provinciis Europe
ubique abundant, cum negotiis minus his in locis
implicentur homines quam aut Greci propter popu-
lares status, aut propter ditionum amplitudinem

.

LIBER OCTAVUS. rr

Romani solebant, pax quad fruitur hoc tempore
Britannia, Hispania, Italia, etiam nunc Gallia et
alie regiones non pauce, consumptio et exinanitio
omnium, que videntur excogitari aut dici posse
circa controversias religionis, que tot ingenia jam~
dit diverterunt a ceterarum artium studiis, summa
et excellens Majestatis tue eruditio, cul (tanquam
Pheenici volucres) aggregant se undique ingenia,
proprietas denique illa inseparabilis, que tempus
ipsum sequitur ut veritatem indiés parturiat ;—hze
(inquam) clim cogitamus, non possumus non in eam
spem animum erigere, ut existimemus tertiam hanc —
litterarum periodum duas illas priores apud Grecos
et Romanos longo intervallo superaturam: modo
salteém homines et vires suas, atque defectus etiam
virlum suarum, probé et prudentér nosse velint;
atque alii ab aliis inventionis lampada, non con-
tradictionis torres, accipiant ; atque inquisitionem
veritatis pro incepto nobili, non pro delectamento
aut ornamento putent; atque opes ac magnificen-
tiam impendant in res solidas et eximias, non in
pervulgatas et obvias. Ad labores meos quod attinet,
si cui libeat in eorum reprehensione aut sibi aut aliis
placere, veterem certeé et ultime patientie petitionem
exhibebunt illi ; “ Verbera, sed audi.” Reprehendant
homines quantum libuerit, modo attendant et per-
pendant que dicuntur. Appellatio sané legitima
fuerit (licét res fortassé mints ed indigebit), si a
primis cogitationibus hominum ad_ secundas provo-
cetur, et ab xvo presenti ad _posteros,

Veniamus nunc ad eam Scientiam, qua caruerunt

VOL. IX, I

114 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM.

duz ille priscee temporum periodi (neque enim tanta
illis felicitas concessa est), Sacram dico et divinittis
Inspiratam Theologiam, cunctorum laborum
ac peregrinationum humanarum
sabbatum ac portum
nobilissimum.

FRANCISCI BACONI
BAK ON IS

DE
VERULAMIO,

VICE-COMETTS
SANCTI ALBANI,

DE

DIGNITATE ET AUGMENTIS SCIENTIARUM.

LIBER NONUS.

AD REGEM SUUM.
CALU ECT.

Partitiones Theologie Inspirate omittuntur : Tantum
aditus fit ad Desiderata tria: Doctrinam de Legi-
timo Usu Rationis Humane in Divinis ; Doctrinam
de Gradibus Unitatis in Crvitate Dei ; et Emanationes
Scripturarum.

JAM vero, Rex optime, clim carina parva, qualis nos-
tra esse potuit, universum ambitum tam veteris quam
novi orbis scientiarum circumnavigaverit (quam
secundis ventis et cursu, posterorum sit judicium),
quid superest, nisi ut vota tandem perfuncti persol-
vamus? At restat adhuc Theologia Sacra, sive
Inspirata: veruntamen si eam tractare pergamus,

116 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

exeundum nobis foret e naviculé Rationis Humane,
et transeundum in Ecclesiz navem, que sola acu
nautica divina pollet ad cursum recté dirigendum.
Neque enim sufficient amplius stella Philosophie,
que hactenus precipue nobis affulserunt. Itaque
par foret, silentium quoque in hac re colere. Quam-
obrém partitiones legitimas circa eam omittemus ;
pauca tamen, pro tenuitate nostra, etiam in hance
couferemus loco votorum. Id eo magis facimus,
quia in corpore Theologiz nullam prorstis regionem
aut tractum plane desertum aut incultum inveni-
mus: tanta fuit hominum diligentia in seminandis
aut tritico, aut zizaniis !

Tres igitur proponemus Theologize Appendices,
quze non de Materia per Theologiam Informata aut
Informanda, sed tantummodo de Modo Informatio-
nis, tractent. Neque tamen, circa eos tractatus (ut
in reliquis consuevimus) vel Exempla subjungemus,
vel Precepta dabimus. Id theologis relinquemus.
Sunt enim illa, ut diximus, instar votorum tantum.

1. Prerogativa Dei totum hominem complec-
titur, nec minus ad Rationem quam ad Voluntatem
Humanam extenditur: ut homo scilicét in univer-
sum se abneget, et accedat Deo. Quare, sicut Legi
Diving obedire tenemur, hicét reluctetur Voluntas ;
ita et Verbi Dei fidem habere, licét reluctetur Ratio.
Etenim, siea duntaxat credamus que sunt Rationi
nostr consentanea, rebus assentimur, non auctori;
quod etiam suspecta fidei testibus prastare solemus.
At fides illa, quae Abrahamo imputabatur ad justi-
tiam, de hujusmodi re exstitit quam irrisui habebat
Sara; que in hac parte imago quedam erat Ra-

LIBER NONUS. _~ 117

tionis Naturalis. Quanto igitur Mysterium aliquod
Divinum fuerit magis absonum et incredibile, tanto
plis in credendo exhibetur honoris Deo, et fit. vic-
toria Fidei nobilior. Etiam et peccatores, quo magis
conscientia sud gravantur, et nihilominus fidem de
salute sua in Dei misericordia collocant, eo Deum
majore afficiunt honore: omnis autem desperatio
Deo pro contumelia est. Quinetiam, si attenté rem
perpendamus, dignius quiddam est Credere quam
Scire, qualitér nunc scimus. In Scientia enim mens
humana patitur a sensu, qui a rebus materiatis re-
silit; in Fide autem anima patitur ab anima, que
est agens dignius. Alitér se res habet in statu
Gloriz : tune siquidém cessabit Fides, atque cognos-
cemus sicut et cogniti sumus.

Concludamus igitur Theologiam Sacram ex
Verbo et Oraculis Dei, non ex Lumine Nature aut
Rationis Dictamine, hauriri debere. Scriptum est
enim, “ Coeli enarrant gloriam Dei:” at nusquam scrip-
tum invenitur, “ Coeli enarrant voluntatem Dei.” De
ila pronunciatur, “Ad Legem et Testimonia, si non
fecerint secundum verbum istud,” ete. Neque hoc
tenet tantum in grandibus illis mysteriis de Deitate,
Creatione, Redemptione ; vertim pertinet etiam ad
interpretationem perfectiorem Legis Moralis; “ Dili-
gite inimicos vestros ; benefacite his qui oderunt vos,
etc, ut sitis fill patris vestri qui in ccelis est, qui pluit
super justos et injustos.” Que certé verba plausum
illum merentur, “ Nec vox hominem sonat.” Siquidem
vox est, que Lumen Nature superat. Quinetiam vi-
demus poétas ethnicos, presertim ctim patheticé lo-
quantur, expostulare non raré cum Legibus et Doc-

{18 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

trinis Moralibus (que tamen Legibus Divinis mult6
sunt indulgentiores et solutiores), ac si Nature liber-
tati cum malignitate quaddam repugnent:

“« Et quod Natura remittit,
Invida jura negant.”

Ita Dendamis Indus ad Alexandri nuntios, “ Se in-
audisse quidem aliquid de nomine Pythagore et
aliorum sapientum e Grecia, et credere illos fuisse
viros magnos; vitio tamen illo labordsse, quod
scilicét nimia in reverentia et veneratione habuissent
rem quampiam phantasticam, quam‘ Legemet Morem’
vocitabant.” Quare nec illud dubitandum, mag-
nam partem Legis Moralis sublimiorem esse, quam
quéd Lumen Nature ascendere possit. Verunta-
men quod dicitur, habere homines etiam ex Lu-
mine et Lege Nature notiones nonnullas Virtutis,
Vitii; Justitie, Injurie; Boni, Mali; id verissimum
est. Notandum tamen, Lumen Nature duplici
significatione accipi: primo, quatenUs oritur ex
sensu, inductione, ratione, argumentis secundum
Leges Coeli ac Terre; secundd, quatenus anime
humane interno affulget instinctu secundum Legem
Conscientiz, que scintilla quedam est et tanquam
reliquiz pristine et primitive puritatis. In quo
posteriore sensu precipué particeps est anima lucis
nonnullius ad perfectionem intuendam et discernen-
dam Legis Moralis; que tamen lux non prorsus
clara sit, sed ejusmodi ut potius vitia quadamtenus ~
redarguat quam de officiis plené informet. Quare
Religio, sive Mysteria spectes sive Mores, pendet ex
Reyelatione Divina.

LIBER NONUS. 119

Attamen usus Rationis Humane in spiritualibus
multiplex sané exsistit, ac laté admodum patet.
Neque enim sine caussa est, quod Apostolus Religio-
nem appellaverit Rationalem Cultum Dei. Recor-
detur quis cxrimonias et typos veteris Legis;
fuerunt ille rationales et significative, longé dis-
crepantes a cerimoniis idololatrie et magia; que
tanquam surde et mute erant, nihil docentes ple-
rimque, immo ne innuentes quidem. Precipue
Christiana Fides, ut in omnibus, sic in hoc ipso
eminet; quod auream servet mediocritatem circa
usum Rationis et Disputationis (que Rationis pro-
les est) inter leges Ethnicorum et Mahometi, que
extrema sectantur. Religio siquidem Ethnicorum
fidei aut confessionis constantis nihil habebat ;
contra, in religione Mahometi, omnis Disputatio
interdicta est: ita ut altera erroris vagi et multipli-
cis, altera vafre cujusdam et caute imposture, fa-
cilem pre se ferat; ctim sancta Fides Christiana
Rationis usum et Disputationem, sed secundum
debitos fines, et recipiat et rejiciat.

Humane Rationis usus, in rebus ad Religionem
spectantibus, duplex est; alter in Explicatione Mys-
teril, alter in Tllationibus que inde deducuntur.
Quod ad Mysteriorum Explicationem attinet, vide-
mus non dedignari Deum ad infirmitatem captts
nostri se demittere, Mysteria sua ita explicando ut
a nobis optimé ea possint percipi; atque Revelatio-
nes suas in Rationis nostre syllepses et notiones
veluti inoculando; atque Inspirationes ad intellec-
{um nostrum aperiendum sie accommodando, quem-

« :

120 | DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

admodum figura clavis aptatur figure sere. Qua
tamen in parte, nobis ipsis deesse minimé debemus ;
cum enim Deus ipse opera Rationis nostre in Ilu-
minationibus suis utatur, etiam nos eandem in om-
nes partes versare debemus, quo magis capaces
simus ad Mysteria recipienda et imbibenda: modd
animus ad amplitudinem Mysteriorum pro modulo
suo dilatetur, non Mysteria ad angustias animi con-
stringantur. |
Quantum vero ad Illationes, nésse debemus re-
lingui nobis usum Rationis et Ratiocinationis (quoad
Mysteria) secundarium quendam et respectivum,
non primitivum et absolutum. Postquam enim Ar-
ticuli et Principia Religionis jam in sedibus suis
fuerint locata, ita ut a Rationis examine penitus
eximantur, tum demum conceditur ab illis Ilationes
derivare ac deducere secundum analogiam ipsorum.
In Rebus quidem Naturalibus hoc non tenet. Nam
et ipsa principia examini subjiciuntur, per Inductio-
nem inquam, licet minime per Syllogismum : atque
eadem illa nullam habent cum Ratione repugnan-
tiam, ut ab eodem fonte tum prime propositiones,
tum medie deducantur. Alitér fit in Religione ;
ubi et prime propositiones authypostate sunt, atque
per se subsistentes; et rursus non reguntur ab
ill4 Ratione, que propositiones consequentes dedu-
cit. Neque tamen hoc fit in Religione sola, sed
etiam in aliis scientiis tam gravioribus quam levio-
ribus; ubi scilicét propositiones primarie Placita
sint, non Posita: siquidem et in illis Rationis usus
absolutus esse non potest. Videmus enim in ludis

LIBER NONUS.°© 121

puta schaccorum aut similibus, primas Judi normas
et leges meré positivas esse, et ad placitum ; quas re-
cipi, non in disputationem voeari, prorsus oporteat: .
ut verO vincas, et perité lusum instituas, id artifi-
ciosum est et rationale. Eodem modo fit et in Legi-
bus Humanis ; in quibus haud pauce sunt Maxime
(ut loquuntur), hoc est, Placita mera Juris, que
auctoritate magis quam ratione nituntur, neque in
Disceptationem veniunt. Quid vero sit justissimum,
non absoluté, sed relativé (hoc est, ex analogia illa-
rum Maximarum), id demum rationale est, et latum
disputation! campum prebet. Talis igitur est Se-
cundaria illa Ratio, que in Theologia Sacra lo-
cum habet, que scilicét fundata est super Placita
Dei.

Sicut veré Rationis Humane in Divinis usus est
duplex, ita et in eodem usu duplex Excessus ; alter,
cim in Modum Mysterii curiosius quam par est in-
‘quiritur, alter cm Tllationibus aqua tribuitur auc-
toritas ac Principiis ipsis. Nam et Nicodemi discipu-
lus videri possit, qui pertinacils querat ; “ Quomod6
posset homo nasci cum sit senex?” Et discipulus Pauli
neutiquam censeri possit, qui non quandoque in doc-
trinis suis inserat; “ Ego, non Dominus:” aut illud
“Secundum consilium meum.” Siquidem Illationi-
bus plerisque stilus iste conveniet. Itaque nobis res
salubris videtur et in primis utilis, si tractatus in-
stituatur sobrius et diligens, qui de usu Rationis
Humane in theologicis utilitér pracipiat, tanquam
Divina quedam Dialectica: utpoté, que futura sit
instar opiate cujusdam medicine, que non modo
speculationum quibus schola interdum laborat inania

122 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

consopiat, verlim etiam controversiarum furores que
in Ecclesia tumultus cient nonnihil mitiget. Ejus-
modi tractatum inter Desiderata ponimus; et So-
phronem, sive de Legitimo usu Rationis Humane in
Divinis, nominamus.

2. Interest admodum pacis Ecclesie, ut Foedus
Christianorum a Servatore prescriptum in duobus illis
capitibus, que nonnihil videntur discrepantia, bené
et claré explicetur: quorum alterum sic definit;
“ Qui non est nobiscum, est contra nos:” alterum
autem sic; ‘‘ Qui contra nos non est, nobiscum est.”
Ex his liquidd patet esse nonnullos articulos, in
quibus qui dissentit extra Foedus statuendus sit ;
alios verO, in quibus dissentire liceat salvo Foedere.
Vincula enim communionis Christiane ponuntur,
Una Fides, Unum Baptisma, &c.; non Unus Ritus,
Una Opinio. Videmus quoque tunicam Salvatoris
inconsutilem exstitisse, vestem autem Kcclesie ver-
sicolorem. Palez in aristé separande sunt a fru-
mento; at zizania in agro non protinus evellenda.
Moses, ctim certantem reperisset Atgyptium cum
Israélita, non dixit; “ Cur certatis?” Sed gladio
evaginato AEgyptium interfecit. At cum Israelitas
duos certantes vidisset, quamvis fierl non potuit ut
utrique caussa justa contingeret, ita tamen eos allo-
quitur; “ Fratres estis, cur certatis?” His itaque
perpensis, magni videatur res et momenti ct usis
esse, ut definiatur qualia sint illa et quante latitudinis,
que ab Ecclesie corpore homines penitus divellant et
acommunione fidelium eliminent. Quod si quis putet
hoc jampridém factum esse, videat ille etiam atque
etiam, quam sinceré et moderate. Illud interim ve-

2

LIBER NONUS. 123

risimile est, eum qui pacis mentionem fecerit repor-
taturum responsum illud Jehu ad nuntium (“ Nun-
quid pax est, Jehu ?”) “Quid tibi et paci? Transi,
et sequere me :” cim non pax, sed partes, plerisque
cordi sint. Nobis nihilomints visum est tractatum
de Gradibus Unitatis in Civitate Dei, ut salubrem et
utilem, inter Desiderata reponere.

3. Cum Scripturarum Sacrarum circa Theologiam
informandam tante sint partes, de earum Interpre-
tatione in primis videndum. Neque nunc de Aucto-
ritate eas Interpretandi loquimur, que in consensu
Kcclesie firmatur, sed de Modo Interpretandi. Is
duplex est; Methodicus, et Solutus. Etenim la-
tices isti divini, qui aquis illis ex puteis Jacobi in
infinitum prestant, similibus feré hauriuntur et exhi-
bentur modis, quibus aque naturales ex puteis
solent: he siquidem aut sub primum haustum in
cisternas recipiuntur, undé per tubos complures ad
usum commodé diduci possunt ; aut statim in vasa
infunduntur, subindé prout opus est, utenda. Atque
modus ille prior Methodicus Theologiam nobis tan-
dem peperit Scholasticam, per quam Doctrina Theo-
logica in artem, tanquam in cisternam, collecta est,
atque indé Axiomatum et Positionum rivuli in omnes
partes sunt distributi. At in Interpretandi modo
Soluto duo interveniunt Excessus: alter ejusmodi
presupponit in Scripturis perfectionem, ut etiam
omnis Philosophia ex earum fontibus peti debeat, ac
si Philosophia alia quevis res profana esset et ethnica.
Hee intemperies in scholé Paracelsi precipué, nec-
non apud alios invaluit: initia autem ejus a Rabbinis

124 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

et Cabalistis defluxerunt. Veriim istiusmodi homines
non id assequuntur quodvolunt, neque enim honorem:
ut putant, Scripturis deferunt; sed easdem potitis ©
deprimunt, et polluunt. Ccoelum enim Materiatum
et Terram qui in Verbo Dei quesiverit (de quo dic-
tum est; “ Coelum et Terra pertransibunt, Verbum
autem meum non pertransibit”), is sané transitoria
inter eterna temeré persequitur. Quemadmodum
enim Theologiam in Philosophia querere, perindé est
ac sl vivos queras inter mortuos; ita e contra Phi-
losophiam in Theologia querere, non aliud est quam
mortuos querere inter vivos. Alter autem Inter-
pretandi modus, quem pro Excessu statuimus, vide-
tur primo intuitu sobrius et castus; sed tamen et
Scripturas ipsas dedecorat, et plurimo Ecclesiam
afficit detrimento. Is est (ut verbo dicamus) quand6
Scripture divinitus inspirate eodem, quo Scripta
Humana, explicantur modo. Meminisse autem
oportet, Deo Scripturarum Auctori duo illa patere,
que humana ingenia fugiunt ; Secreta nimirum Cor-
dis, et Successiones ‘Temporis. Quamobrem, cum
Scripturarum dictamina talia sint ut ad cor scriban-
tur, et omnium seculorum vicissitudines complec-
tantur, cum eterna et certa prescientiaé omnium
heeresium, contradictionum, et stattis Ecclesiz varii
et mutabilis tum in communi, tum in electis singulis,
interpretande non sunt solummodo secundum latitu-
dinem et obvium sensum loci, aut respiciendo ad
occasionem ex qua verba erant prolata, aut pracisé
ex contextu verborum precedentium et sequentium,
aut contemplando scopum dicti principalem ; sed sic

LIBER NONUS. 1235

ut intelligamus complecti eas non soliim totaliter au-
collectivé, sed distributivé etiam in clausulis et voca-
bulis singulis, innumeros doctrine rivulos et venas
ad Ecclesiz singulas partes et animas fidelium irri-
gandas. Egregié enim observatum est, quod re-
sponsa Salvatoris nostri ad quzstiones non paucas
ex iis que proponebantur non videntur ad rem, sed
quasi impertinentia. Cujus rei caussa duplex est :
altera, quod cum cogitationes eorum qui interroga-
bant non ex verbis, ut nos homines solemus, sed
immediaté et ex sese cognovisset, ad cogitationes
ecrum non ad verba respondit; altera quod non ad
eos soltiim locutus est qui tunc aderant, sed ad nos
etiam qui vivimus, et ad omnis evi ac loci homines,
quibus Evangeliuin fuerit preedicandum. Quod etiam
in aliis Scripture locis obtinet.

His itaque preelibatis, veniamus ad tractatum
eum, quem desiderari statuimus. Inveniuntur pro-
fecto inter scripta theologica libri Controversiarum
nimio plures ; Theologiz ejus, quam diximus Positi-
vam, massa ingens; Loci Communes; Tractatus
Speciales; Casus Conscientie ; Conciones et Homi-
lie; denique prolixi plurimi in libros Scripturarum
Commentarii. Quod desideramus autem est hujus-
modi: Collectio scilicét succincta, sana, et cum
judicio, Annotationum et Observationum super
textus Scripture particulares; neutiquam in locos
communes excurrendo, aut controversias persequen-
do, aut in artis methodum eas redigendo, sed que
plane sparse sint et native. Res certé in concio-
nibus doctioribus se quanddque ostendens, qux ut

126 DE AUGMENTIS SCIENTIARUM

plurimtim non perennant; sed que in libros adhue
non coaluit, qui ad posteros transeant. Certé quem-
admodum vina, que sub primam calcationem mol-
litér defluunt, sunt suaviora quam que a torculari
exprimuntur, quoniam hee ex acino et cute uve ali-
quid sapiant ; similitér salubres admodum ac suaves
sunt doctrine, que ex Scripturis lenitér expressis
emanant, nec ad Controversias aut Locos Com-
munes trahuntur. Hujusmodi tractatum Emana-
tiones Scripturarum nominabimus.

Jam itaque mihi videor confecisse globum exi-
guum Orbis Intellectualis, quam potui, fidelissimé ;
una cum designatione et descriptione earum partium,
quas industria et laboribus hominum aut non con-
stantér occupatas, aut non satis excultas, invenio.
Quo in opere, sicubi a sententia veterum recesserim,
intelligatur hoc factum esse animo Proficiendi in
Melius, non Innovandi aut Migrandiin Aliud. Neque
enim mihimetipsi, aut argumento quod in manibus
habeo, constare potui, nisi plané decretum mihi
fuisset aliorum inventis quantum in me fuerit addere,
cum tamen non minus optaverim etiam inventa mea
ab aliis in posterum superari. Quam autem in hac
re equus fuerim, vel ex hoc apparet; quod opiniones
meas proposuerim ubique nudas et inermes, neque
alien libertati per confutationes pugnaces preejudi-
care contenderim. Nam in ils que recté a me posita
sunt subest spes id futurum, ut si in prima lectione
emergat scrupulus aut objectio, at in lectione iterata

LIBER NONUS. 127

responsum se ultro sit exhibiturum : in lis vero, in
quibus mihi errare contigit, certus sum nullam a me
illatam esse vim veritati per argumenta contentiosa ;
quorum ea feré est natura, ut erroribus auctoritatem
concilient, recté inventis derogent: siquidem ex
dubitatione error honorem acquirit, veritas patitur
repulsam. Interim in mentem mihi venit respon-
sum illud Themistoclis, qui clim ex oppido parvo
legatus quidam magna nonnulla perorasset, homi-
nem perstrinxit ; “‘ Amice, verba tua civitatem desi-
derant.” Certé objici mihi rectissimé posse existimo,
quod verba mea seculum desiderent : seeculum forté
integrum ad probandum, complura autem secula
ad perficiendum. Attamen, quoniam etiam res que-
que maxime initiis suis debentur, mihi satis fuerit
sevisse posteris et Deo Immortali: cujus numen
supplex precor, per Filium suum et S rvatorem nos-
trum, ut has et hisce similes Intellectis Humani
victimas, Religione tanquam sale respersas,
et Gloriz suze immolatas, pro-
pitius accipere dignetur.

‘ "
x ee tee
a
fo
s
‘ . . :
” ’ z
' ~
« j . t
4 4
+ « o
°
’ -
,
»
,
N
4
-
os

,
re.
<_ ‘a
»
ea)
as ¥

F

~ NOVUS ORBIS

SCIENTIARUM,

SIVE

DESIDERATA.

Lin. IT.

Errores Nature, sive Historia Preeter-Generatio-
num.

Vincula Nature, sive Historia Mechanica.

Historia Inductiva, sive Historia Naturalis in Ordine
ad condendam Philosophiam.

Oculus Polyphemi, sive Historia Litterarum.

Historia ad Prophetias.

Philosophia secundum Parabolas Antiquas.

Lis. IIT.

Philosophia Prima, sive de Axiomatibus Scientiarum
Communibus.

Astronomia Viva.

Astrologia Sana.

Continuatio Problematum Naturalium.

Placita Antiquorum Philosophorum.

Pars Metaphysice de Formis Rerum.

Magia Naturalis, sive Deductio Formarum ad Opera.
VOU. ax K

130 DESIDERATA.

Inventarium Opum Humanarum.
Catalogus Polychrestorum.

Lis. 1V.

Triumphi Hominis, sive de Summitatibus Nature
Humane.

Physiognomia Corporis in Motu.

Narrationes Medicinales.

Anatomia Comparata.

De Curatione Morborum habitorum pro Insanabili-
bus.

De Euthanasia exteriore.

De Medicinis Authenticis.

Imitatio Thermarum Naturalium.

Filum Medicinale.

De Prolongando Curriculo Vite.

De Substantia Anime Sensibilis.

De Nixibus Spirits in Motu Voluntario.

De Differentid Perceptionis et Sensis.

Radix Perspective, sive De Forma Lucis.

inv:

Experientia Litterata, sive Venatio Panis.
Organum Novum.

Topice Particulares.

Elenchi Idolorum.

De Analogié Demonstrationum.

DESIDERATA. 131

bw. VE
De Notis Rerum.
Grammatica Philosophans.
Traditio Lampadis, sive Methodus ad Filios.
De Prudentia Sermonis Privati.
Colores Boni et Mali Apparentis, tam Simplicis
quam Comparati.
Antitheta Rerum.
_ Formule Minores Orationum.

in. Ve

Satyra Seria, sive de Interioribus Rerum.
Georgica Animi, sive de Cultura Morum.

Lis. VIII.

Amanuensis Vite, sive de Occasionibus Sparsis.

Faber Fortune, sive de Ambitu Vite.

Consul Paludatus, sive de Proferendis Imperii Fini-
bus.

Idea Justitia Universalis sive de Fontibus Juris.

Lips EX

Sophron, sive de Legitimo Usu Rationis Humane in
Divinis.

Irenzus, sive de Gradibus Unitatis in Civitate Dei.

Utres Ceelestes, sive Emanationes Scripturarum.

Se Oe EE ST ee ea, eT
4
’
‘
. e
, . |
“
: , ry . :
.
. ‘
f oo
’ 4 : 4 :
. | 5
.
aC)
% : :
id e i ; ,
ae : ;
« 4
he Py = : .
* . he .
o * os |
A aad
, ‘ .
a 4 ,
; | . 4 : . . .
a - : :
‘ 5
| ‘ ‘
* ‘ % : : |
° | |
/ :
- Ms 5 : :
F i
t
’
’ s 7 y
«
x : :
di .
: 3 .
wok
4 * . ; :
5 ; |
. oer
‘
: or
x :
?:
‘
: .
3 y
a} :
t
; .

PRAN Cis. Ce Ss
DE VERULAMIO
SIC COGITAVIT
TALEMQUE APUD SE

rationem instituit, quam Viventibus et
Posteris notam fieri, ipsorum

interesse putavit.

Cum illi pro comperto esset, intellectum humanum
sibi ipsi negotium facessere, neque auxiliis veris (que
in hominis potestate sunt) uti sobrié et commode;
unde multiplex rerum ignoratio, et ex ignoratione
rerum detrimenta innumera : omni ope connitendum
existimavit, si quo modo commercium istud mentis
et rerum (cui vix aliquid in terris, aut saltem in
terrenis, se ostendit simile) restitui posset in integrum,
aut saltem in melius deduci. Ut ver6 errores qui
invaluerunt, quique in eternum invalituri sunt, alii
post alios (si mens sibi permittatur) ipsi se corrige-
rent, vel ex vi intellecttis propria, vel ex auxiliis
atque adminiculis dialectice, nulla prorsus suberat
spes; propterea quod notiones rerum prime, quas
mens haustu facili et supino excipit, recondit, atque

rccumulat (unde reliqua omnia fluunt), vitiose sint,
VOL. IX. L

146

et confuse, et temeré a rebus abstracte; neque
minor sit in secundis et reliquis libido et inconstantia ;
ex quo fit, ut universa ista ratio humana qua utimur,
quoad inquisitionem nature, non bene congesta et
edificata sit, sed tanquam moles aliqua magnifica
sine fundamento. Dum enim falsas mentis vires
mirantur homines et celebrant ; veras ejusdem, que
esse possint (si debita ei adhibeantur auxilia, atque
ipsa rebus morigera sit, nec impotentér rebus insul-
tet) pretereunt et perdunt. Restabat illud unum,
ut res de integro tentetur, melioribus presidiis;
utque fiat scientiarum, et artium, atque omnis huma-
nz doctrine, in universum instauratio, a debitis
excitata fundamentis. Hoc vero licét aggressu
infinitum quiddam videri possit, ac supra vires mor-
tales; tamen idem tractatu sanum invenietur ac
sobrium, magis quam ea que adhuc facta sunt.
Exitus enim hujus rei est nonnullus, In ils vero,
qu jam fiunt circa scientias, est vertigo quedam,
et agitatio perpetua, et circulus. Neque eum fugit,
quanta in solitudine versetur hoc experimentum, et
quam durum et incredibile sit ad faciendam fidem.
Nihilominus, nec rem, nec seipsum deserendum
putavit ; quin viam, que una humane menti pervia
est, tentaret atque iniret. Praestat enim principium

dare rei, que exitum habere possit, quam in lis, qué

147

exitum nullum habent, perpetua contentione et studio
implicari. Viz autem contemplative, viis illis acti-
vis decantatis feré respondent ; ut altera ab initio
ardua et difficilis, desinat in apertum; altera primo
intuitu expedita et proclivis, ducat in avia et preeci-
pitia. Ctm autem incertus esset, quando hee alicui
posthac in mentem ventura sint ; eo potissimum usus
argumento, quod neminem hactenus invenit, qui ad
similes cogitationes animum applicuerit ; decrevit
prima queque, que perficere licuit, in publicum
edere. Neque hec festinatio ambitiosa fuit, sed
sollicita; ut si quid illi humanitus accideret, exstaret
tamen designatio queedam, ac destinatio rei quam
animo complexus est; utque exstaret simul signum
aliquod honest suze et propense in generis humani
commoda voluntatis. Certé aliam quamcunque
ambitionem inferiorem duxit re, quam pre manibus
habuit. Aut enim hoc quod agitur nihil
est; aut tantum, ut merito ipso
contentum esse debeat,
nec fructum extra

querere.

1-amar

id .
:
‘
; :
‘
: ‘ .
: her - ; |
; b -
'
: ; |
ee ans |
| | : . Ear e :
: |
ime i |
rete :
: , ;
3 2
: al
7 : | |
; pee
eae : ;
: : ae + . ;
S
: a :
. | |
* ; : F |
| »
: ‘ ‘ .
a 5
; : ; i |
: : :
; : oo : |
; a .
a : |
: :
: ae Cae) :
ee
; :
‘ ey
7 tad ey a 2 |
: ie .
; eee ;
fe

SERENTIS SIM O
POTENTISSIMOQUE
PRINCIPI, AC DOMINO

NOST RO

PAC OFR-O;

DEI GRATIA,
MAGNE BRITANNIE

Francie, et Hibernie Regi,
Fidei Defensori, &c.

SERENISSIME, POTENTISSIMEQUE Rex,
PoteriT fortasse Majestas tua me furti incusare,
quod tantum temporis, quantum ad hec sufficiat,
negotiis tuus suffuratus sim. Non habeo quod dicam,
temporis enim non fit restitutio; nisi forté quod
detractum fuerit temporis rebus tuis, id memorize
nominis tui, et honori seculi tui reponi possit; si
modo hee alicujus sint pretii. Sunt certé prorsus
nova; etiam toto genere: sed descripta ex veteri
admodum exemplari, mundo scilicét ipso, et natura
rerum et mentis. Ipse certé (ut ingenué fatear)
soleo zstimare hoc opus magis pro partu temporis,
quam ingenii. Illud enim in eo solummod6 mira-
bile est; initia rei, et tantas de iis quee invaluerunt
suspiciones, alicuiin mentem venire potuisse; cetera
non illibentér sequuntur. At versatur proculdubid
casus (ut loquimur) et quiddam quasi fortuitum,
non minus in iis que cogitant homines, quam in

150 - EPISTOLA DEDICATORIA.

lis que agunt aut loquuntur. Verim hunc casum
(de quo loquor) ita intelligi volo, ut si quid in his
que affero sit boni, id immense misericordiea et
bonitati divine, et felicitati temporum tuorum tri-
buatur: cui et vivus integerrimo affectu servivi, et
mortuus fortasse id effecero, ut illa posteritati, nova
hac accensa face in philosophie tenebris, perlucere
possint. Merito autem temporibus regis omnium
sapientissimi et doctissimi, Regeneratio ista et Instau-
ratio scientiarum debetur. Superest petitio, Majes-
tate tud non indigna, et maximé omnium faciens ad
id quod agitur. Ea est, ut quando Salomonem in
plurimis referas, judiciorum gravitate, regno pacifico,
cordis latitudine, librorum denique quos composuisti
nobili varietate, etiam hoc ad ejusdem regis exem-
plum addas, ut cures historiam naturalem et experi-
mentalem, veram et severam (missis philologicis) et
que sit in ordine ad condendam philosophiam, deni-
que qualem suo loco describemus, congeri et perfict:
ut tandem post tot mundi etates, philosophia et sci-
entize non sint amplits pensiles et aérea, sed solidis
experientiz omnigenee, ejusdemque bene pensitate,
nitantur fundamentis. Equidem Organum prebui ;
verum materies a rebus ipsis petenda est. Deus Opt.
Max. Majestatem tuam dit servet incolumem.
Serenissime Majestati tue
Servus Devinctissimus,
et Devotissimus,
Franciscus VERULAM,
Cancellarius.

FRANCISCI

DE VERULAMIO
INSTAURATIO
MAGNA.

PRAFATIO.

De statu scientiarum, quod non sit felix, aut majorem in
modum auctus ; quodque alia omnind, quam prio-
ribus cognita fuerit, via aperienda sit intel-
lectui humano et alia comparanda
auxilia, ut mens suo jure in rerum
naturam uti possit.

VipENTUR nobis homines, nec opes, nec vires suas
bené nosse ; vertim de illis majora, quam par est,
de his minora, credere. Ita fit, ut aut artes receptas
insanis pretiis estimantes, nil amplius querant;
aut seipsos plus equo contemnentes, vires suas in
levioribus consumant; in iis, que ad summam rei
faciant, non experiantur. Quare sunt et sue scien-
tiis columne, tanquam fatales ; cim ad ulterius pene-
trandum, homines nec desiderio, nec spe excitentur.
Atque, ciim opinio copie inter maximas causas inople
sit; climque ex fiduciaé prasentium, vera auxilia
negligantur in posterum; ex usu est, et plané ex
necessitate, ut ab illis, que adhuc inventa sunt, in
ipso operis nostri limine (idque relictis ambagibus,
et non dissimulantér) honoris et admirationis ex-
cessus tollatur ; utili monito, ne homines eorum aut

152 PREFATIO.

copiam, aut utilitatem, in majus accipiant, aut cele-
brent. Nam si quis in omnem illam librorum varie-
tatem, qua artes et scientie exsultant, diligentius
introspiciat, ubique inveniet ejusdem rei repeti-
tiones infinitas, tractandi modis diversas, inventione
preoccupatas ; ut omnia primo intuitu numerosa,
facto examine, pauca reperiantur. Et de utilitate
aperté dicendum est; sapientiam istam, quam a
Grecis potissimim hausimus, pueritiam quandam
scilentia videri, atque habere quod proprium est
puerorum; ut ad garriendum prompta, ad generan-
dum invalida et immatura sit. Controversiarum
enim ferax, operum effoeta est. Adeo ut fabula illa
de Scylla, in litterarum statum, qualis habetur, ad
vivum quadrare videatur; que virginis os et vultum
extulit, ad uterum vero monstra latrantia succinge-
bantur et adhezrebant. Ita habent et scientia, quibus

insuevimus, generalia queedam blandientia et spe-

ciosa; sed cum ad particularia ventum sit, veluti ad
partes generationis, ut fructum et opera ex se edant,
tum contentiones et oblatrantes disputationes exo-
riuntur, in quas desinunt, et que partis locum
obtinent. Preterea, si hujusmodi scientize plané
res mortua non essent, id minimé videtur eventurum
fuisse, quod per multa jam secula usu venit; ut ille
suis immote fere hzreant vestigiis, nec incrementa
genere humano digna sumant: eO usque, ut sape-
numero non soliim assertio maneat assertio, sed
etiam quzstio maneat quzstio, et per disputationes
non solvatur, sed figatur et alatur; omnisque tra-
ditio et successio disciplinarum representet et exhi-

PREFATIO. 153

beat personas magistri et auditoris, non inventoris,
et ejus qui inventis aliquid eximium adjiciat. In
artibus autem mechanicis, contrarium evenire vide-
mus: que, ac si aure cujusdam vitalis forent
participes, quotidié crescunt et perficiuntur ; et in
primis auctoribus rudes plerumque et feré onerose
et informes apparent, posted verO novas virtutes et
commoditatem quandam adipiscuntur, e6 usque ut
citiiis studia hominum et cupiditates deficiant et
mutentur, quam ille ad culmen et perfectionem
suam pervenerint. Philosophia contra et scientiz
intellectuales, statuarum more, adorantur et cele-
brantur, sed non promoventur: quinetiam in primo
nonnunquam auctore maximé vigent, et deinceps
degenerant. Nam postquam homines dedititii facti
sint, et in unius sententiam (tanquam pedarii sena-
tores) coiérint, scientiis ipsis amplitudinem non
addunt, sed in certis auctoribus ornandis et stipandis
servili officio funguntur. Neque illud afferat quis-
piam ; scientias paullatim succrescentes, tandem ad
statum quendam pervenisse, et tum demum (quasi
confectis spatiis legitimis) in operibus paucorum
sedes fixas posuisse; atque postquam nil melius
inveniri potuerit, restare scilicet, ut que inventa
sint exornentur et colantur (atque optandum
quidem esset, heec ita se habuisse): rectius illud et
verius ; istas scientiarum mancipationes nil aliud
esse, quam rem ex paucorum hominum confidentia,
et reliquorum socordia et inertié natam. Postquam
enim scientiz per partes diligentér fortassé exculte
et tractate fuerint, tum forté exortus est aliquis,

154 PRAEFATIO.

ingenio audax et propter methodi compendia accep-
tus et celebratus, qui specie tenus artem constituerit,
revera veterum labores corruperit. Id tamen posteris
gratum esse solet, propter usum operis expeditum,
et inquisitionis nove tedium, et impatientiam. Quod
si quis, consensu jam inveterato, tanquam temporis
judicio. moveatur, sciat se ratione admodum fallaci
et infirma niti, Neque enim nobis magna parte
notum est, quid in scientiis et artibus, variis seculis
et locis, innotuerit, et in publicum emanarit; multo
minus, quid a singulis tentatum sit, et secreto agita-
tum. Itaque nec temporis partus, nec abortus
exstant in fastis. _Neque ipse consensus, ejusque
diuturnitas magni prorsus estimandus est. Utcunque
enim varia sint genera politiarum, unicus est status
scientiarum, isque semper fuit, et mansurus est
popularis. Atque apud populum plurimum vigent
doctrine, aut contentiose et pugnaces, aut speciose
et inanes; quales videlicet assensum aut illaqueant,
aut demulcent. Itaque maxima ingenia proculdubid
per singulas etates vim passa sunt; dum viri captu
et intellectu non vulgares, nihilo secitis existimationi
sux consulentes, temporis et multitudinis judicio se
submiserint. Quamobrem altiores contemplationes,
sl forté usquam emicuerint, opinionum vulgarium
ventis subindé agitate sunt, et extincte: adeo ut
tempus, tanquam fluvius, levia et inflata ad nos
devexerit, gravia et solida demerserit. Quin et illi
ipsi auctores, qui dictaturam quandam in scientiis
invaserunt, et tanta confidentid de rebus pronun-
tiant; culm tamen per intervalla ad se redeunt, ad

PREFATIO. 155

querimonias de- subtilitate nature, veritatis recessi-
bus, ‘rerum obscuritate,. caussarum implicatione,
ingenii humani infirmitate. se convertunt: in: hoc
nihilo tamen modestiores,: .ctim: malint communem
hominum et rerum conditionem caussari, quam de
seipsis confiteri. | Quin illis hoc feré solenne est, ut
quicquid ars aliqua non attingat, id ipsum ex eadem
arte impossibile esse statuant. Neque vero damnari
potest. ars, ciim ipsa disceptet, et judicet. Itaque
id agitur, ut ignorantia etiam ab ignominia libe-
retur. Atque que tradita et recepta sunt, ad hunc
feré modum se habent: quoad. opera sterilia, ques-
tionum plena; incrementis. suis tarda et languida ;
perfectionem in toto simulantia, sed per partes male
impleta ; delectu autem popularia et auctoribus ipsis
suspecta, idedque artificiis quibusdam munita, et
ostentata. Qui autem et ipsi experiri, et se scientiis
addere, earumque fines proferre statuerunt, nec illi a
receptis prorsus desciscere ausi sunt, nec fontes rerum
petere. Vertim se magnum quiddam consecutos
putant, si aliquid ex proprio inserant et adjiciant ;
prudenter secum reputantes, se in assentiendo mo-
destiam, in adjiciendo libertatem tueri posse. Ve-
rum dum opinionibus et moribus consulitur, medio-
critates iste laudate in magnum scientiarum detri-
mentum cedunt. Vix enim datur, auctores simul et
admirari, et superare, sed fit aquarum more, que
non altitis ascendunt, quam ex quo descenderunt.
Ataque hujusmodi homines, emendant nonnulla, sed
partim promovent; et proficiunt in melius, non in
majus. Neque tamen defuerunt, qui ausu majore

156 PREFATIO.

omnia integra sibi duxerunt, et ingenii impetu usi,
priora prosternendo, et destruendo, aditum sibi et
placitis suis fecerunt ; quorum tumultu non magno-
pere profectum est; cum philosophiam et artes non
re ac opere amplificare, sed placita tantum permu-
tare, atque regnum opinionum in se _transferre
contenderint: exiguo sane fructu, ctim inter
errores oppositos, errandi causse sint feré com-
munes. Si qui autem nec alienis, nec propriis.
placitis obnoxii, sed libertati faventes, ita animati
fuére, ut alios secum simul querere cuperent ; ili
sane affectu honesti, sed conatu invalidi fuerunt.
Probabiles enim tanttm rationes secuti videntur,
et argumentorum vertigine circumaguntur, et pro-
miscuaé querendi licentia severitatem inquisitionis
enervarunt. Nemo autem reperitur, qui in rebus
ipsis et experientid moram fecerit legitimam. Atque
nonnulli rursus, qui experientiz undis se commisére,
et feré mechanici facti sunt; tamen in ipsa expe-
rientia erraticam quandam inquisitionem exercent,
nec ei certé lege militant: quin et plerique pusilla
quedam pensa sibi proposuére, pro magno ducentes,
si unum aliquod inventum eruere possint; instituto
non minis tenul, quam imperito. Nemo enim rei
alicujus naturam in ipsa re recté aut felicitér per-
scrutatur ; verum post laboriosam experimentorum
variationem non acquiescit, sed invenit quod ulterius
querat. Neque illud imprimis omittendum est,
quod omnis in experiendo industria, statim ab initio
opera quedam destinata prepropero et intempestivo
studio captavit; fructifera (inquam) experimenta,

PRAEFATIO. 167

non lucifera, quesivit ; nec ordinem divinum imitata
est, qui primo die lucem tantum creavit, eique
unum diem integrum attribuit; neque illo die quic-
quam materiati operis produxit, vertim sequentibus
diebus ad ea descendit. At, qui summas dialectice
partes tribuerunt, atque indé fidissima scientiis pre-
sidia comparari putdrunt, verissimé et optimé vide-
runt, intellectum humanum sibi permissum merito
suspectum esse debere. Vertim infirmior omnino
est malo medicina, nec ipsa mali expers: siquidém
dialectica, que recepta est, licét ad civilia, et artes
que in sermone et opinione posite sunt, rectissimé
adhibeatur, nature tamen subtilitatem longo inter-
vallo non attingit ; et prensando quod non capit, ad
errores potius stabiliendos, et quasi figendos, quam
ad viam veritati aperiendam valuit.

Quaré, ut que dicta sunt, complectamur, non
videtur hominibus aut aliena fides, aut industria pro-
pria, circa scientias hactenis felicitér illuxisse ; pre-
sertim cum et in demonstrationibus et in experi-
mentis adhuc cognitis partim sit presidii. A&dificium
autem hujus universi, structura sua, intellectui hu-
mano contemplanti, instar labyrinthi est; ubi tot
ambigua viarum, tam fallaces rerum et signorum
similitudines, tam oblique et implexe naturarum
spire et nodi, undequaque se ostendunt : iter autem,
sub incerto senstis lumine, interdum affulgente,
interdum se condente, per experientiz et rerum par-
ticularium sylvas, perpetud faciendum est. Quin-
etiam duces itineris (ut dictum est) qui se offerunt,
et ipsi implicantur; atque errorum et errantium

158 PREFATIO.

numerum augent. In rebus tam duris de judicio
hominum ex vi proprid, aut etiam de felicitate for-
tuité, desperandum est : neque enim ingeniorum
quantacunque excellentia, neque experiendi alea
sepius repetita, ista vincere queat. Vestigia filo
regenda sunt: omnisque via, usque ‘a ‘primis ipsis
sensuum perceptionibus, certaé ratione munienda.
Neque hac ita accipienda sunt, ac si nihil omnind
tot seculis tantis laboribus actum sit. Neque enim
eorum, que inventa sunt, nos poenitet. Atque anti-
qui certé in iis, que in ingenio et meditatione ab-
stractaé posita sunt, mirabiles se viros prestitére,
Veruim, quemadmodum seculis prioribus, ctim ho-
mines in navigando per stellarum tantiim observa-
tiones cursum dirigebant, veteris sané continentis
oras legere potuerunt, aut maria aliqua minora et
mediterranea trajicere ; priusquam autem oceanus —
trajiceretur, et novi orbis regiones detegerentur,
necesse fuit, usum aciis nautice, ut ducem vie magis
fidum et certum, innotuisse: simili prorsus ratione,
que hucusque in artibus et scientiis iInventa sunt, ea
hujusmodi sunt, ut usu, meditatione, observando,
argumentando, reperiri potuerint, utpote que sen-
sibus propiora sint et communibus notionibus feré
subjaceant ; antequam vero ad remotiora et occul-
tiora nature liceat appellere, necessariO requiritur,
ut melior et perfectior mentis et intellectus on
usus et adoperatio introducatur.

Nos certé zterno veritatis amore devicti, viarum
incertis, et arduis, et solitudinibus nos commisimus:
et divino auxilio freti et innixi, mentem nostram et

PREFATIO. 159

contra opinionum violentias et quasi instructas acies,
et contra proprias et internas hesitationes et scrupu-
los, et contra rerum caligines et nubes, et undequaque
volantes phantasias, sustinuimus; ut tandem magis
-fida et secura indicia viventibus et posteris compa-
rare possemus. Qua in re si quid profecerimus, non
alia sané ratio nobis viam aperuit, quam vera et legi-
tima spirittis humani humiliatio. Omnes enim ante
nos, qui ad artes inveniendas se applicuerunt, con-
jectis paullispér in res, et exempla, et experientiam
oculis, statim, quasi inventio nil aliud esset, quam
quedam excogitatio, spiritus proprios, ut sibi oracula
exhiberent, quodammodo invocarunt. Nos vero inter
res casté et perpetuo versantes intellectum longius a
rebus non abstrahimus, quam ut rerum imagines et
radii (ut in sensu fit) coire possint; unde fit, ut in-
genil viribus et excellentia non multum relinquatur.
Atque quam in inveniendo adhibemus humilitatem,
eandem et in docendo secuti sumus. Neque enim
aut confutationum triumphis, aut antiquitatis advo-
cationibus, aut auctoritatis usurpatione quadam, aut
etiam obscuritatis velo, aliquam his nostris inventis
majestatem imponere aut conciliare conamur ; qualia
reperire non difficile esset ei, qui nomini suo, non
animis aliorum lumen affundere conaretur. Non
(inquam) ullam aut vim, aut insidias hominum judi-
clis fecimus aut paramus, veriim eos ad res ipsas, et
rerum foedera adducimus; ut ipsi videant, quid
habeant, quid arguant, quid addant, atque in com-
mune conferant. Nos autem, si qua in re vel malé
credidimus, vel obdormivimus, et mints attendimus,

160 PREFATIO.

vel defecimus in vid, et inquisitionem abrupimus ;
nihilominus iis modis, res nudas et apertas exhibe-
mus, ut errores nostri, antequam scientize massam
altius inficiant, notari et separari possint; atque
etiam ut facilis et expedita sit laborum nostrorum
continuatio. Atque hoc modo, inter empiricam et
rationalem facultatem (quarum morosa et inauspicata
divortia et repudia omnia in humana familia turba-
vere) conjugium verum et legitimum, in perpetuum,
nos firmasse existimamus.

Quamobrem, ctiim hee arbitrii nostri non sint,
in principio operis, ad Deum Patrem, Deum Verbum,
Deum Spiritum, preces fundimus humillimas et ar-
dentissimas, ut humani generis e2rumnarum memores
et peregrinationis istius vite, in qua dies paucos et
malos terimus, novis suis eleemosynis, per manus
nostras, familiam humanam dotare dignentur. Atque
illud insuper supplices rogamus, ne humana divinis
officiant ; neve ex reseratione viarum senstis, et accen-
sione majore luminis naturalis, aliquid incredulitatis
et noctis animis nostris erga divina mysteria obori-
atur: sed potils, ut ab intellectu puro, a phantasiis
et vanitate repurgato, et divinis oraculis nihilominis
subdito et prorstis dedititio, fidei dentur que fidei
sunt. Postrem6, ut scientiz veneno, a serpente in-
fuso, quo animus humanus tumet et inflatur, depo-
sito, nec altum sapiamus, nec ultra sobrium, sed veri-
tatem in charitate colamus.

Peractis autem votis, ad homines conversi, que-
dam et salutaria monemus, et equa postulamus.
Monemus primtim (quod etiam precati sumus) ut

PRAEFATIO. : 161

homines sensum in officio, quoad divina, contineant.
Sensus enim (instar solis) globi terrestris faciem
aperit, coclestis claudit et: obsignat. Rursus, ne
hujusce mali fuga, in contrarium peccent; quod
certé fiet, si nature inquisitionem ulla ex parte veluti
interdicto separatam putant. Neque enim pura illa
et immaculata Scientia naturalis, per quam Adam
nomina ex proprietate rebus imposuit, principium
aut occasionem lapsui dedit: sed ambitiosa illa et
imperativa scientiz moralis de bono et malo dijudi-
cantis cupiditas, ad hoc ut homo a Deo deficeret, et
sibi ipsi leges daret, ea demtim ratio atque modus
tentationis fuit. De scientiis autem que naturam
contemplantur, sanctus ille philosophus pronuntiat,
“ Gloriam Dei esse celare rem; gloriam Regis autem
rem invenire :” non aliter ac si divina natura, inno-
centi et benevolo puerorum ludo delectaretur, qui
ideO se abscondunt ut inveniantur; atque animam
humanam sibi collusorem in hoe ludo, pro sua in
homines indulgentia et bonitate, cooptaverit. Pos-
tremO omnes in universum monitos volumus, ut
scientize veros fines cogitent; nec eam aut animi
caussa petant, aut ad contentionem, aut ut alios
despiciant, aut ad commodum, aut ad famam, aut ad
potentiam, aut hujusmodi inferiora, sed ad meritum
et usus vite, eamque in charitate perficiant et regant.
Ex appetitu enim potentiz angeli lapsi sunt; ex
appetitu scientiz homines, sed charitatis non est
excessus ; neque angelus aut homo per eam unquam
in periculum venit.

Postulata autem nostra que afferimus talia sunt.
De nobis ipsis silemus: de re autem que agitur

VOL. IX. . M

162 PREFATIO.

petimus, ut homines eam non opinionem, sed opus
esse cogitent, ac pro certo habeant, non sectz nos
alicujus aut placiti sed utilitatis et amplitudinis
humane fundamenta moliri. Deinde ut suis com-
modis zequi, exutis opinionum zelis et praejudiciis, in
commune consulant, ac ab erroribus viarum atque
impedimentis, nostris presidiis et auxiliis, liberati et
muniti laborum qui restant et ipsi in partem
veniant. Pretered ut bené sperent, neque instau-
rationem nostram, ut quiddam infinitum et ultra
mortale, fingant et animo concipiant; cium revera
sit infiniti erroris finis et terminus legitimus; mor-
talitatis autem et humanitatis non sit immemor,
cm rem non intra unius etatis curriculum omnino
perfici posse confidat sed successioni destinet ;
denique scientias non per arrogantiam in humani
ingenii cellulis, sed submissé in mundo majore
querat. Vasta vero ut plurimum solent esse que
inania: solida contrahuntur maximé et in parvo sita
sunt. Postrem6o etiam petendum videtur (ne forte
quis rei ipsius periculo nobis iniquus esse velit) ut
videant homines, quatenus ‘ex eo quod nobis asserere
necesse sit (si modo nobis ipsi constare velimus) de
his nostris opinandi, aut sententiam ferendi sibi jus
permissum putent: clim nos omnem istam rationem
humanam prematuram, anticipantem, et a rebus
temeré et citiiis quam oportuit abstractam (qua-
tenus ad inquisitionem nature), ut rem variam et
perturbatam et malé exstructam,rejiciamus.
Neque postulandum est, ut ejus
judicio stetur, que ipsa in
judiclum vocatur.

DISTRIBUTIO

OPERIS.

~

Ejus constituuntur Partes sex.

Prima; Partitiones Scientiarum.

Secunda ; Novum Organum sive Indicia de Interpretatione
Nature.

Tertia ; Phenomena Universi, sive Historia Naturalis et
Experimentalis ad condendam Philosophiam.
Quarta; Scala Intellectus.

Quinta; Prodromi, sive Anticipationes Philosophie Se-
cunde.

Sexta ; Philosophia secunda, sive Scientia Activa.

Singularum Argumenta.

Pars autem instituti nostri est ut omnia, quantum
fieri potest, aperté et perspicué proponantur. Nu-
ditas enim animi, ut olim corporis, innocentiz et
simplicitatis comes est. Pateat itaque primo ordo
operis, atque ratio ejus. Partes operis a nobis con-
stituuntur sex.

Prima pars exhibet scientize ejus sive doctrine,
in cujus possessione humanum genus hactenus ver-
satur, summam, sive descriptionem universalem.
Visum enim est nobis etiam in iis que recepta sunt
nonnullam facere moram: eo nimirtim consilio, ut

164 DISTRIBUTIO OPERIS.

facilis et veteribus perfectio et novis aditus detur.
Pari enim feré studio ferimur et ad vetera excolenda
et ad ulteriora assequenda. Pertinet etiam hoc ad
faciendam fidem ; juxta illud ; “ Non accipit indoctus
verba scientia, nisi prilis ea dixeris, que versantur
in corde ejus.” Itaque Scientiarnm atque Artium
receptarum oras legere, necnon utilia quedam in
illas importare tanquam in transitu, non negligemus.

Partitiones tamen Scientiarum adhibemus eas,
quee non tanttim jam inventa et nota, sed hactenus
omissa et debita complectantur. Etenim inveniun-
tur in globo intellectuali, quemadmodum in terrestri,
et culta pariter et deserta. Itaque nil mirum videri
debet si a divisionibus usitatis quandoque recedamus.
Adjectio enim dum totum variat, etiam partes
earumque sectiones necessario variat : recepte autem
divisiones recepte summe Scientiarum, qualis nunc
est, tantum competunt.

Circa ea vero que ceu omissa notabimus, ita nos
geremus, ut non leves tantum titulos et argumenta
concisa eorum, que desiderantur, proponamus. Nam
siquid inter omissa retulerimus (modo sit dignioris
subjecti) cujus ratio paullo videatur obscurior, adeo
ut meritO suspicari possimus homines non facilé
intellecturos, quid nobis velimus aut quale sit illud
opus quod animo et cogitatione complectimur, per-
petud nobis cure erit, aut preecepta hujusmodi
operis conficiendi, aut etiam partem operis ipsius jam
a nobis confectam ad exemplum totius subjungere :
ut in singulis aut opera aut consilio juvemus. Etenim
etiam ad nostram existimationem, non solum aliorum

DISTRIBUTIO OPERIS. 165

utilitatem pertinere putavimus; ne quis arbitretur,
levem aliquam de istiusmodi rebus notionem men-
tem nostram perstrinxisse, atque esse illa que desi-
deramus ac prensamus, tanquam votis similia. Ea
vero talia sunt, quorum et penes homines (nisi sibi
ipsi desint) potestas plané sit, et nus apud nosmet
rationem quandam certam et explicatam habeamus.
Neque enim regiones metiri animo ut augures,
auspiciorum caussa, sed intrare ut duces, prome-
rendi studio, suscepimus.
Atque hee prima Operis pars est.

Porro pretervecti artes veteres intellectum hu-
manum ad trajiciendum instruemus. — Destinatur
itaque Parti Secunde, doctrina de meliore et perfec-
- tiore usu rationis in rerum inquisitione, et de auxiliis
veris intellectiis: ut per hoc (quantum conditio
humanitatis ac mortalitatis patitur) exaltetur intel-
lectus, et facultate amplificetur ad nature ardua et
obscura superanda. Atque est ea, quam adducimus,
ars (quam Interpretationem Nature appellare con-
suevimus) ex genere logice ; licet plurimum, atque
adeO immensum quiddam intersit. Nam et ipsa
illa logica vulgaris auxilia et presidia intellectui
moliri ac parare profitetur: et in hoc uno consen-
tiunt. Differt autem plané 4 vulgari, rebus prae-
cipué tribus: viz. ipso fine, ordine demonstrandi, et
inquirendi initiis.

Nam huic nostre scientiz finis proponitur, ut
inveniantur non argumenta, sed artes; nec princi-
pils consentanea, sed ipsa principia; nec rationes
probabiles, sed designationes et indicationes operum.

166 DISTRIBUTIO OPERIS.

Itaque ex intentione diversa, diversus sequitur effec-
tus. Illic enim adversarius disputatione vincitur et
constringitur: hic natura, opere.

Atque cum hujusmodi fine conveniunt demon-
strationum ipsarum natura et ordo. In logicd enim
vulgari opera feré universa circa syllogismum con-
sumitur. De inductione vero dialectici vix serid
cogitasse videntur; levi mentione eam transmitten-
tes, et ad disputandi formulas properantes. At nos
demonstrationem per syllogismum rejicimus, quod
confusilis agat, et naturam emittat e manibus.
Tametsi enim nemini dubium esse possit, quin, que
in medio termino conveniunt, ea et inter se conve-
niant (quod est mathematic cujusdam certitu-
dinis): nihilomints hoc subest fraudis, quod syllo-
gismus ex propositionibus constet, propositiones ex.
verbis, verba autem notionum tessere et signa sint.
Itaque si notiones ips mentis (que verborum quasi
anima sunt, et totius hujusmodi structure ac fabrice
basis) malé ac temeré a rebus abstracte, et vage,
nec satis definite et circumscripte, denique multis
modis vitiose fuerint, omnia ruunt. Rejicimus
igitur syllogismum ; neque id solum quoad principia,
(ad que nec illi eam adhibent) sed etiam quoad pro-
positiones medias: quas educit sané atque parturit
utcunque syllogismus, sed operum steriles, et a
practicd remotas, et plane quoad partem activam
scientiarum incompetentes. Quamvis igitur relin-
quamus syllogismo et hujusmodi demonstrationibus
famosis ac jactatis, jurisdictionem in artes populares
et opinabiles (nil enim in hac parte movemus),

DISTRIBUTIO OPERIS. 167

tamen ad naturam rerum, inductione per omnia, et
tam ad minores propositiones, quam ad majores,
utimur. Inductionem enim censemus eam esse
demonstrandi formam, que sensum tuetur, et natu-
ram premit, et operibus imminet ac feré immiscetur.

Itaque ordo quoque demonstrandi plane inverti-
tur. Adhuc enim res ita geri consuevit, ut a sensu
et particularibus primo loco ad maximé generalia
advoletur, tanquam ad polos fixos circa quos dispu-
tationes vertantur; ab illis ceetera per media deri-
ventur, vid certé compendiaria, sed precipiti, et
ad naturam impervia ad disputationes vero proclivi
et accommodaté. At secundtm nos, axiomata con-
tinenter, et gradatim excitantur, ut nonnisi postremo
loco ad generalissima veniatur ; ea vero generalissia
evadunt, non notionalia, sed bené terminata; et talia
que natura ut revera sibi notiora agnoscat, quaeque
rebus hereant in medullis.

At in forma ipsa quoque inductionis, et judicio
quod per eam fit, opus longé maximum movemus.
Ea enim de qua dialectici loquuntur, que procedit
per enumerationem simplicem, puerile quiddam est,
et precarid concludit, et periculo ab instantia con-
tradictoria exponitur, et consueta tantum intuetur
nec exitum reperit. :

Atqui opus est ad scientias inductionis forma
tali, que experientiam solvat, et separet, et per
exclusiones ac rejectiones debitas necessariO con-
cludat. Quod si judicium illud vulgatum dialecti-
corum tam operosum fuerit, et tanta ingenie exer-
cuerit ; quanto magis laborandum est in hoc altero,

168 DISTRIBUTIO OPERIS.

quod non tantim ex mentis penetralibus, sed etiam
ex nature visceribus extrahitur ?

Neque tamen hic finis. Nam _ fundamenta
quoque scientiarum fortiiis deprimimus et solidamus, |
atque initia inquirendi altitis sumimus, quam adhuc
homines fecerunt: ea subjiciendo examini, que
logica vulgaris tanquam fide aliena recipit. Etenim
dialectici principia scientiarum a scientiis singulis
tanquam mutuo sumunt: rursus notiones mentis
primas venerantur: postremo informationibus im-
mediatis senstis bené dispositi acquiescunt. At nos
logicam veram singulas scientiarum provincias ma-
jore cum imperio, quam penes ipsarum principia sit, ©
debere ingredi decrevimus : atque illa ipsa principia
putativa ad rationes reddendas compellere, quousque
plané constent. Quod vero attinet ad notiones
primas inteilectiis; nihil est eorum que intellectus
sibi permissus congessit, quin nobis pro suspecto
sit, nec ullo modo ratum nisi novo judicio se stiterit,
et secundtim illud pronuntiatum fuerit. Quinetiam
senstis ipsius informationes multis modis excutimus.
Sensus enim fallunt utique, sed et errores suos in-—
dicant: vertim errores presto, indicia eorum longe
petita sunt.

Duplex autem est senstis culpa: aut enim desti-
tuit nos, aut decipit. Nam primo, plurime sunt res
que sensum etiam recté dispositum, nec ullo modo
impeditum effugiunt ; aut subtilitate totius corporis,
aut partium minutiis, aut loci distantia, aut tardi-
tate atque etiam velocitate mottis, aut familiaritate
objecti, aut alias ob caussas, Neque rursus, ubi

DISTRIBUTIO OPERIS. 169

sensus rem tenet, prehensiones ejus admodum firme
sunt. Nam testimonium et informatio senstis semper
est ex analogia hominis, non ex analogia universi :
atque magno prorsus errore asseritur, sensum esse
mensuram rerum.

Itaque ut his occurratur, nos multo et fido mi-
nisterio auxilia sensui undique conquisivimus, et
contraximus: ut destitutionibus substitutiones, va-
riationibus rectificationes suppeditentur. Neque id
molimur tam instrumentis, quam experimentis. Kte-
nim experimentorum longé major est subtilitas,
quam senstis ipsius, licét instrumentis exquisitis
adjuti: de iis loquimur experimentis, que ad in-
tentionem ejus quod queritur perité, et secundum
artem excogitata et apposita sunt. Itaque percep-
tioni sensis immediate ac proprie non multum tri-
buimus: sed eo rem deducimus, ut sensus tanttim de
experimento, experimentum de re judicet. Quare
existimamus nos sensls (a quo omnia in naturalibus
petenda sunt, nisi forte libeat insanire) Antistites re-
ligiosos, et oraculorum ejus non imperitos interpretes
hos prestitisse: ut alii professione quadam, nos re
ipsa, sensum tuerl, ac colere videamur. Atque hujus-
modi sunt ea, que ad lumen ipsum nature, ejusque
accensionem, et immissionem paramus: que per se
sufficere possent, si intellectus humanus equus et
instar tabule abrase esset. Sed cum mentes homi-
num miris modis adeo obsesse sint, ut ad veros
rerum radios excipiendos sincera et polita area
prorsus desit ; necessitas quaeedam incumbit, ut etiam
huic rei remedium querendum esse putemus.

170 | DISTRIBUTIO OPERIS.

Idola autem, a quibus occupatur mens, vel ad-
scititia sunt, velinnata. Adscititia verO immigrartint
in mentes hominum, vel ex philosophorum placitis
et sectis, vel ex perversis legibus demonstrationum.
At innata inherent nature ipsius intellecttis, qui
ad errorem longé proclivior esse deprehenditur,
quam sensus, Utcunque enim homines sibi placeant,
et in admirationem mentis humane ac feré adora-
tionem ruant, illud certissimum est; sicut speculum
inzequale rerum radios ex figura et sectione propria
immutat, ita et mentem, cum 4 rebus per sensum
patitur, in notionibus suis expediendis et comminis-
cendis, haud optima fide rerum nature suam natu-
ram inserere et immiscere.

Atque priora illa duo Idolorum genera, xgré;
postrema ver6 hee nullo modo evelli possunt. Id
tantim relinquitur, ut indicentur, atque ut vis ista
mentis insidiatrix notetur et convincatur, ne forté a
destructione veterum, novi subindé errorum surculi
ex ipsa mala complexione mentis pullulent, edque
res recidat, ut errores non extinguantur, sed permu- —
tentur : verim e contra, ut illud tandem in eternum
ratum et fixum sit, intellectum nisi per inductionem,
ejusque formam legitimam, judicare non posse. Ita-
que doctrina ista de expurgatione intellectis, ut —
ipse ad veritatem habilis sit, tribus redargutionibus
absolvitur : redargutione philosophiarum, redargu-
tione demonstrationum, et redargutione rationis
humane native. His vero explicatis, ac postquam
demim patuerit, quid rerum natura, quid mentis
natura ferat; existimamus nos thalamum mentis

DISTRIBUTIO OPERIS. 171

et universi, pronuba divina bonitate, stravisse et
ornasse. E:;pithalamii autem votum sit, ut ex eo con-
nubio auxilia humana, et stirps inventorum, que ne-
cessitates ac miserias hominum aliqua ex parte do-
ment et subigant, suscipiatur. Hee vero est Operis
pars secunda.

At vias non solim monstrare et munire, sed
inire quoque consilium est. Itaque Tertia Pars
operis complectitur Phenomena Universi; hoc est,
omnigenam experientiam, atque historiam natura-
lem ejus generis que possit esse ad condendam
philosophiam fundamentalis. Neque enim excellens
aliqua demonstrandi via, sive naturam interpretandi
forma, ut mentem ab errore et lapsu defendere ac
sustinere, ita ei materiam ad sciendum preebere et
subministrare possit. Verlm lis, quibus non conji-
cere et hariolari, sed invenire et scire propositum est ;
quique non simiolas et fabulas mundorum commi-
nisci, sed hujus ipsius veri mundi naturam intro-
spicere, et velut dissecare in animo habent ; omnia
arebus ipsis petenda sunt. Neque huic labori, et
inquisitioni, ac mundane perambulationi ulla in-
genil, aut meditationis, aut argumentationis substi-
tutio, aut compensatio sufficere potest; non si omnia
omnium ingenia coierint. Itaque aut hoc prorsus ha-
bendum, aut negotium in perpetuum deserendum.
Ad hunc vero usque diem ita cum hominibus actum
est, ut minimé mirum sit, si natura sui copiam
non faciat.

Nam prim6, senstis ipsius informatio et deserens
et fallens, observatio indiligens et inaequalis et

172 DISTRIBUTIO OPERIS.

tanquam fortuita, traditio vana et ex rumore,
practica operi intenta et servilis, vis experimenta-
lis ceca stupida vaga et prerupta, denique histo-
ria naturalis levis et inops, vitiosissimam materiam
intellectui ad philosophiam et scientias conges-
serunt.

Deindé, prepostera argumentandi subtilitas et
ventilatio, serum rebus plané desperatis tentatur
remedium: nec negotium ullo modo restituit, aut
errores separat. Itaque nulla spes majoris augmenti,
ac progresstis sita est, nisi in restauratione quadam
scientiarum. | , |

Hujus autem exordia omnino a naturali historia
sumenda sunt, eaque ipsa novi cujusdam generis et
apparatis. Frustra enim fuerit speculum expolire,
si desint imagines: et plané materia idonea preepa-
randa est intellectui, non solum preesidia fida com-
paranda. Differt vero rursus historia nostra (quem-
admodum logica nostra) ab ea que habetur, multis
rebus: fine, sive officio; ipsa mole et congerie; dein
subtilitate ; etiam delectu; et constitutione in ordine
ad ea que sequuntur.

Primo eam proponimus Historiam Naturalem,
que non tam aut rerum varietate delectet, aut pra-
sentl experimentorum fructu juvet quam lucem
inventioni caussarum affundat, et philosophiz enu-
tricande primam mammam prebeat. Licet enim
opera, atque activam scientiarum partem precipue
sequamur, tamen messis tempus expectamus, nec
muscum et segetem herbidam demetere conamur.
Satis enim scimus axiomata recte inventa, tota

DISTRIBUTIO OPERIS. 173

agmina operum secum trahere ; atque opera non
sparsim, sed confertim exhibere. Intempestivum
autem illum et puerilem affectum, ut pignora aliqua
novorum operum properé captentur, prorsus damna-
mus et amovemus, ceu pomum Atalanta quod cursum
retardat. Atque Historie nostra Naturalis officium
tale est.

Quoad congeriem vero, conficimus historiam non
solim nature libere ac solute; (cum scilicet illa
sponte fluit, et opus suum peragit, qualis est his-
toria coelestium, meteororum, terra et maris, mine-
ralium, plantarum, animalium); sed multo magis
nature constricte et vexate ; nempé, cum per artem
et ministerium humanum de statu suo detruditur,
atque premitur et fingitur. Itaque omnia artium
mechanicarum, omnia operative partis liberalium,
omnia practicarum complurium, que in artem pro-
priam non coaluerunt, experimenta, (quantum inqui-
rere licuit, et quantum ad finem nostrum faciunt)
perscribimus. Quinetiam (ut quod res est, eloqua-
mur) fastum hominum et speciosa nil morati, multo
plus et oper et presidii in hac parte, quam in illd
altera, ponimus : quandoquidem natura rerum magis
se prodit per vexationes artis, quam in libertate
propria.

Neque corporum tantum historiam exhibemus,
sed diligentiz insuper nostre esse putavimus, etiam
virtutum ipsarum (illarum dicimus, que tanquam
cardinales in naturd censeri possint, et in quibus
nature primordia plané constituuntur, utpoté mate-
ria primis passionibus ac desideriis, viz. Denso, Raro,

174 DISTRIBUTIO OPERIS.

Calido, Frigido, Consistenti, Fluido, Gravi, Levi,
aliisque haud paucis) historiam seorstim comparare.

Enimvero ut de subtilitate dicamus, plané con-
quirimus genus experimentorum longé subtilius et
simplicius quam sunt ea que occurrunt. Complura
enim a tenebris educimus et eruimus, que nulli in
mentem venisset investigare, nisi qui certo et con-
stanti tramite ad inventionem caussarum pergeret ;
cum in se nullius magnoperé sint usus, ut liquidd
appareat, ea non propter se quesita esse, sed ita
prorsus se habeant illa ad res et opera, quemadmo-
dum litterze alphabeti se habeant ad orationem et
_verba: que licét per se inutiles, eedem tamen omnis
sermonis elementa sunt.

In delectu autem narrationum et experimentorum
melitis hominibus cavisse nos arbitramur, quam qui
adhuc in historia naturali versati sunt. Nam omnia
fide oculata, aut saltem perspecta et summa quadam
cum severitate recipimus : ita ut nil referatur auctum
miracull caussa, sed que narramus a fabulis et
vanitate casta et intemerata sint. Quinetiam et
recepta queque ac jactata mendacia (que mirabill
quodam neglectu per secula multa obtinuerunt et
inveterata sunt) nominatim proscribimus et notamus ;
ne scientiis amplitis molesta sint. Quod enim pru-
dentér animadvertit quidam ; fabulas, et superstitio-
nes, et nugas, quas nutricule pueris instillant, mentes
eorum etiam serid depravare: ita eadem nos movit
ratio, ut solliciti atque etiam anxli simus, ne ab
initio, ctim velutiinfantiam philosophiz sub historia
naturali tractemus et curemus, illa alicui vanitati

DISTRIBUTIO OPERIS. 175

assuescat. At in omni experimento novo et paullo
subtiliore, licét (ut nobis videtur) certo ac probato,
modum tamen experimenti, quo usi sumus, aperteé
subjungimus: ut, postquam patefactum sit, quo-
modo singula nobis constiterint, videant homines
quid erroris subesse et adhzrere possit; atque ad
probationes magis fidas, et magis exquisitas (si que
sint) expergiscantur: denique ubique monita, et
scrupulos, et cautiones aspergimus, religione quadam,
et tanquam exorcismo omnia phantasmata ejicientes
ac cohibentes.

Postrem6, ciim nobis exploratum sit, quantopere
experientia et historia aclem mentis humane disgre-,
get; et quam difficile sit (presertim animis vel te-
neris, vel preeoccupatis) a principio cum natura con-
suescere ; adjungimus szpitis observationes nostras,
tanquam primas quasdam conversiones et inclina-
tiones, ac veluti aspectus historie ad philosophiam :
ut et pignoris loco hominibus sint, eos in historiz
fluctibus perpetu6 non detentos iri; utque, cium ad
opus intellecttis deveniatur, omnia sint magis in
procinctu. Atque per hujusmodi (qualem describi-
mus) historiam naturalem, aditum quendam fieri
posse ad naturam tutum et commodum, atque
materiam intellectui preberi probam et preparatam
censemus. |

Postquam vero et intellectum fidissimis auxiliis
ac preesidiis stipavimus, et justum divinorum operum
exercitum severissimo delectu comparavimus; nil
amplius superesse videtur, nisi ut philosophiam
ipsam aggrediamur, Attamen in re tam ardua et

176 DISTRIBUTIO OPERIS

suspensa, sunt quedam que necessario videntur in-
terponenda: partim docendi gratia, partim in usum
presentem. :

Horum primum est, ut exempla proponantur in-
quirendi et inveniendi, secundum nostram rationem ac
viam, in aliquibus subjectis representata : sumendo
ea potissimim subjecta, que et inter ea que que-
runtur sunt nobilissima, et inter se maximé diversa;
ut in unoquoque genere exemplum non desit. Neque
de iis exemplis loquimur, que singulis praceptis ac
regulis illustrandi gratia adjiciuntur (hoc enim in
secunda parte operis abundé prestitimus) ; sed plané
typos intelligimus et plasmata, que universum
mentis processum, atque inveniendi continuatam
fabricam et ordinem in certis subjectis, iisque variis
et insignibus, tanquam sub oculos ponant. Etenim
nobis in mentem venit in mathematicis, astante ma-
china, sequi demonstrationem facilem et perspicuam:
contra absque hac commoditate, omnia videri invo-
luta et quam revera sunt subtiliora. Itaque hujyus-
modi exemplis Quartam Partem nostri operis attri-
buimus: que revera nil aliud est, quam secunde
partis applicatio particularis et explicata.

At Quinta Pars ad tempus tantum donec reliqua
perficiantur adhibetur, et tanquam foenus redditur,
usque dum sors haberi possit. Neque enim finem
nostrum ita petimus occecati, ut que occurrunt in
vid utilia negligamus. Quamobrem quintam partem
operis ex lis conficimus que a nobis aut inventa, aut
probata, aut addita sunt: neque id tamen ex ratio-
nibus atque prescriptis interpretandi, sed ex eodem

DISTRIBUTIO OPERIS. 177

intellecttis usu, quem alii in inquirendo et inveniendo
adhibere consueverunt. Etenim cum, ex perpetua
nostra cum natura consuetudine, majora de medita-
tionibus nostris, quam pro ingenii viribus, speramus;
tum poterunt ista veluti tabernaculorum in vid
positorum vice fungi, ut mens ad certiora conten-
dens in iis paullispér acquiescat. Attamen testamur
interim, nos illis ipsis, quod ex vera interpretandi
forma non sint inventa aut probata, teneri minimé
velle. Istam ver6 judicii suspensionem non est
quod exhorreat quispiam in doctrina, que non sim-
plicitér nil sciri posse, sed nil nisi certo ordine et
certa vid sciri posse asserit: atque interea tamen
certos certitudinis gradus ad usum et levamen
constituit ; donec mens in caussarum explicatione
consistat. Neque enim ille ipse schole philo-
sophorum, qui Acatalepsiam simplicitér tenuerunt,
inferiores fuére istis‘ que pronuntiandi licentiam
usurpadrunt. Illa tamen sensui et intellectui auxilia
non paraverunt, quod nos fecimus: sed fidem et
auctoritatem plané sustulerunt; quod longe alia res
est, et feré opposita.

Sexta tandem pars operis nostri (cui relique
‘Imserviunt ac ministrant) eam demum recludit et
;proponit philosophiam, que ex hujusmodi (qualem
‘anté docuimus et paravimus) inquisitione legitima,
‘et casta, et severa educitur et constituitur. Hance
verO postremam partem perficere et ad exitum
perducere, res est et supra vires, et ultra spes
nostras collocata. Nos ei initia (ut speramus) non
contemnenda, exitum generis humani fortuna dabit ;

VOL 1 N

178 DISTRIBUTIO OPERIS.

qualem forté homines, in hoe rerum et animorum
statu, haud facilé animo capere aut metiri queant,
Neque enim agitur solum felicitas contemplativa,
sed veré res humane et fortune, atque omnis
operum potentia. Homo enim nature minister et
interpres tantum facit et intelligit, quantum de
nature ordine opere vel mente observaverit: nec
amplius scit, aut potest. Neque enim ulle vires.
caussarum catenam solvere aut perfringere pos-
sint, neque natura alitér quam parendo vincitur.
Itaque intentiones geminz ille, humane scilicet
Scientiz et Potentiz, veré in idem coincidunt :
et frustratio operum maximé fit ex ignoratione
caussarumi.

Atque in eo sunt omnia, siquis oculos mentis a
rebus ipsis nunquam dejiciens, earum imagines, plané
ut sunt, excipiat. Neque enim hoc siverit Deus, ut
phantasiz nostre somnium pro exemplari mundi
edamus: sed potius benigné faveat, ut apocalypsim,
ac veram visionem vestigiorum et sigillorum creato-
ris super creaturas, scribamus.

Itaque tu, Pater, qui lucem visibilem primitias
creaturz dedisti, et lucem intellectualem ad fasti-
gium operum tuorum in faciem hominis inspirasti,
opus hoc, quod a ttia _ bonitate profectum tuam
gloriam repetit, tuere et rege. ‘Tu postquam con-
versus es ad spectandum opera que fecerunt manus.
tuze, vidisti quod omnia essent bona valde; et re-
quievisti. At homo conversus ad opera que fece-
runt manus su, vidit quod omnia essent vanitas
et vexatio spirits ; nec ullo modo requievit. Quare

DISTRIBUTIO OPERIS. 179

si in operibus tuis sudabimus facies nos visionis tus
et Sabbati tui participes. Supplices petimus, ut
hee mens nobis constet: utque novis eleemosynis,
per manus nostras et aliorum quibus
eandem mentem largiéris, familiam
humanam dotatam
velis.

DEEST PARS PRIMA
INSTAURATIONIS,

QUA COMPLECTITUR
PARTITIONES SCIENTIARUM.

Ille tamen ex Secundo Libro, de Progressibus
faciendis in Doctrinaé Divina
et Humana, nonnulla
ex parte peti

possunt.

SEQUITUR SECUNDA PARS

INSTAURATIONIS,
QUA ARTEM IPSAM

Interpretandi Naturam, et verioris adoperationis
Intellecttis exhibet: neque eam ipsam tamen
in corpore tractatts justi, sed tantum
digestam per summas in

Aphorismos.

PARS SECUNDA OPERIS,
QUE DICITUR,
NOVUM ORGANUM,

) SIVE

INDICIA VERA
DE INTERPRETATIONE NATURE.

—— wp ae ee eae ee ee ee ng ee ee ae ee ee ee

1
ok
‘
‘ ' s
‘
*
‘ .
ae : A
: ,
4 * p
n i
a
.
4
Ed .
A“
~ ‘
‘ : : P
‘ a
‘ t
eet ° e ‘ =
pe : ) .
¥ . ti
S', Re < . . ~
- 4 . . J
‘ i . '
, ‘
a 3
\
5 ss me,
; : i; "
re eP)
' -
- x :
. : ’ :
: “a
i
. hal
\ ’
i : \
’ J 4
.
] s
i
~
# ‘ S
‘
*
e
’
‘ ¢ ,
Cheta
. a ‘
: ‘
: t
ji
¢ : : ‘
»~
i : :
i ;
. " ‘ .
. 4 a os
. > z . , »
' : ; >

PRAFATIO.

Qui de natura, tanquam de re explorata, prenuntiare
ausi sunt, sive hoc ex animi fiducia fecerint sive
ambitiosé, et more professorio, maximis illi philoso-
phiam et scientias detrimentis affecere. Ut enim
ad fidem faciendam validi, ita etiam ad inquisitio-
nem extinguendam et abrumpendam efficaces fuerunt.
Neque virtute propria tantum profuerunt, quantum
in hoe nocuerunt, quod aliorum virtutem corrupe-
-rint, et perdiderint. Qui autem contrariam huic
viam ingressi sunt, atque nihil prorsus sciri posse
" asseruerunt, sive ex sophistarum veterum odio, sive
ex animi fluctuatione, aut etiam ex quadam doctrine
copia, in hance opinionem delapsi sint, certé non con-
temnendas ejus rationes adduxerunt; veruntamen
nec a Veris initlis sententiam suam derivarunt, et
studio quodam, atque affectatione provecti, prorstis
modum excesserunt. At antiquiores ex Grecis
(quorum scripta periérunt) inter pronunciandi jac-
tantiam, et acatalepsie desperationem, prudentits
se sustinuerunt. Atque de inquisitionis difficultate,
et rerum obscuritate, saepius querimonias et indig-
nationes miscentes, et veluti frenum mordentes,
tamen propositum urgere, atque nature se immis-
cere, non destiterunt: consentaneum (ut videtur)
existimantes, hoc ipsum (videlicet utrim aliquid

186 PRFEATIO.

sciri possit) non disputare, sed experiri. Et tamen
illi ipsi, impetu tantum intellecttis usi, regulam non
adhibuerunt, sed omnia in acri meditatione, et mentis
volutatione et agitatione perpetua, posuerunt.
Nostra autem ratio, ut opere ardua, ita dictu
facilis est. Ea enim est, ut certitudinis gradus consti-
tuamus, sensum per reductionem quandam tueamur,
sed mentis opus quod sensum subsequitur, plerum-
que rejiclamus, novam autem et certam viam, ab
ipsis sensuum perceptionibus, menti aperiamus et
muniamus. Atque hoc proculdubio viderunt et illi
qui tantas dialectice partes tribuerunt. Ex quo
liquet, illos intellectui adminicula quesivisse, mentis
autem processum nativum, et sponte moventem, sus-
pectum habuisse. Sed serum plane rebus perditis
hoc adhibetur remedium ; postquam mens ex quo-
tidiand vite consuetudine, et auditionibus, et doc-—
trinis inquinatis occupata, et vanissimis idolis. obsessa
fuerit. Itaque ars illa dialectice, sero (ut diximus)
cavens, neque rem ullo modo restituens, ad errores
potius figendos, quam ad veritatem aperiendam
valuit. Restat unica salus ac sanitas, ut opus
mentis universum de integro resumatur; ac mens,
jam ab ipso principio, nullo modo sibi permittatur,
sed perpetuo regatur; ac res, veluti per machinas,
conficiatur. Sané si homines opera mechanica nudis
manibus, absque instrumentorum vi et ope, aggressi
essent, quemadmodum opera intellectualia nudis fere
mentis viribus tractare non dubitarunt ; parve admo-
dum fuissent res, quas movere et vincere potuissent, li-
cét operas enixas, atque etiam conjunctas prestitissent-

PREFATIO. 187

Atque si paullispér morari, atque in hoc ipsum
exemplum, veluti in speculum, intueri velimus; ex-
quiramus (si placet) si forté obeliscus aliquis, mag-
nitudine insignis, ad triumphi vel hujusmodi magni-
ficentie decus transferendus esset, atque id homines
nudis manibus aggrederentur, annon hoc magne
cujusdam esse dementiz spectator quispiam rei so-
brius fateretur ? Quod si numerum augerent opera-
riorum, atque hoc modo se valere posse confiderent,
annon tanto magis? Sin autem delectum quendam
adhibere vellent, atque imbecilliores separare, et ro-
bustis tanttim et vigentibus uti, atque hinc saltem
se voti compotes fore sperarent, annon adhuc eos
impensitis delirare diceret ? Quinetiam si hoc ipso
non contenti artem tandem athleticam consulere
statuerent, ac omnes deinceps, manibus et lacertis
et nervis ex arte bene unctis et medicatis, adesse
juberent, annon prorsus eos dare operam, ut cum ra-
tione quddam et prudentia insanirent, clamaret ?
atque homines tamen simili malesano impetu, et
conspiratione inutili, feruntur in intellectualibus; dum
ab ingeniorum vel multitudine et consensu, vel ex-
cellentia et acumine, magna sperant ; aut etiam dia-
lecticd. (que quedam athletica censeri possit) mentis
nervos roborant, sed interim licét tanto studio et
conatu, (si quis veré judicaverit) intellectum nudum >
applicare non desinunt. Manifestissimum autem est,
in omni opere magno, quod manus hominis prestat
sine instrumentis et machinis, vires nec singulorum
intendi, nec omnium coire posse.

Itaque ex his que diximus pramissis, statuimus

188 PREFATIO.

duas esse res, de quibus homines plané monitos vo-
lumus, ne forté ille eos fugiant aut pretereant.
Quarum prima hujusmodi est; fieri fato quodam
(ut existimamus) bono, ad exstinguendas et depellen-
das contradictiones et tumores animorum, ut et ve-
teribus honor, et reverentia intacta et imminuta
maneant, et nos destinata perficere, et tamen mo-
destia fructum percipere possimus. Nam nos, si
profiteamur nos meliora afferre quam antiqui ean-
dem quam illi viam ingressi, nulla verborum arte
efficere possimus, quin inducatur quedam ingenii,
vel excellentie, vel facultatis comparatio, sive con-
tentio; non ea quidém illicita aut nova, (quidni
enim possimus, pro jure nostro, neque eo ipso alio
quam omnium, si quid apud eos non recté inventum
aut positum sit, reprehendere aut notare?) sed
tamen utcunque justa aut permissa; nihilominus
impar fortasse fuisset ea ipsa contentio, ob virium
nostrarum modum. Verum cum per nos illud aga-
tur, ut alia omnino via intellectui aperiatur illis in-
tentata et incognita, commutata jam ratio est;
cessant studium et partes, nosque indicis tantum-
modo personam sustinemus; quod mediocris certé
est auctoritatis, et fortune cujusdam potils quam
facultatis et excellentia. Atque hac moniti species
ad personas pertinet, altera ad res ipsas. |
Nos siquidem de deturbanda ea, que nunc floret,
philosophid, aut si qui alia sit aut erit hac emen-
datior aut auctior, minimé laboramus. Neque
enim officimus, quin philosophia ista recepta, et aliz
id genus, disputationes alant, sermones ornent,

PREFATIO. 189

ad professiora munera et vite civilis compendia
adhibeantur et valeant. Quin etiam aperté signifi-
eamus et declaramus, eam quam nos adducimus
philosophiam ad istas res admodum utilem non
futuram. Non prest6 est; neque in transitu capi-
tur; neque ex prenotionibus intellectui blanditur ;
neque ad vulgi captum, nisi per utilitatem et effecta
descendet.

Sint itaque (quod felix faustumque sit utrique
parti) duze doctrinarum emanationes, ac due dispen-
sationes ; due similiter contemplantium sive philoso-
phantium tribus ac veluti cognationes ; atque ille
neutiquam inter se inimice aut alienz, sed foederate
et mutuis auxiliis devincte : sit denique alia scientias
colendi, alia inveniendi ratio. Atque quibus prima
potior et acceptior est, ob festinationem, vel vite
civilis rationes, vel quod illam alteram ob mentis
infirmitatem capere et complecti non possint (id
quod longé plurimis accidere necesse est), optamus
ut iis feliciter et ex voto succedat quod agunt ;
atque ut quod sequuntur teneant. Quod si cui
mortalium cordi et cure sit non tantum inventis
herere atque lis uti, sed ad ulteriora penetrare;
atque non disputando adversarium sed opere naturam
vincere; denique non bellé et probabilitér opinari
sed certo et ostensivé scire; tales tanquam verl
scientiarum filii nobis (si videbitur) se adjungant ;
ut omissis nature atriis que infiniti contriverunt,
aditus aliquando ad interiora patefiat. Atque ut
melius intelligamur, utque illud ipsum quod volumus
ex nominibus impositis magis familiariter occurrat ;

190 PRAFATIO.

altera ratio sive via, Anticipatio Mentis, altera In-
terpretatio Nature, a nobis appellari consuevit.

Est etiam quod petendum videtur. Nos certé
cogitationem suscepimus et curam adhibuimus ut
que a nobis proponentur non tantum vera essent,
sed etiam ad animos hominum (licét miris modis
occupatos et interclusos) non incommodé aut asperé
accederent. Veruntamen equum est ut ab homi-
nibus impetremus (in tanta presertim doctrinarum
et scientiarum restauratione) ut qui de hisce nostris
aliquid, sive ex sensu proprio, sive ex auctoritatum
turba, sive ex demonstrationum formis (que nunc
tanquam leges quedam judiciales invaluerunt) stat-
uere aut existimare velit; né id in transitu et velut
aliud agendo facere se posse speret; sed ut rem
pernoscat, nostram, quam describimus et munimus,
viam ipse paullatim tentet, subtilitati rerum, que
in experientia signata est, assuescat, pravos denique,

atque alté herentes mentis habitus, tempestiva
et quasi legitima mora corrigat ; atque tum
- demtim (si placuerit), postquam in
potestate sua esse ceperit,
judicio suo utatur.

SEQUITUR
PARTIS SECUNDZ SUMMA,
DIGESTA
IN APHORISMOS.

PARTIS SECUNDA: SUMMA,
DIGESTA IN

APHORISMOS.

APHORISMI

De Interpretatione Nature, et Regno Hominis.

APHORISMUS I.

Homo nature minister et interpres, tantum facit et
intelligit, quantum de nature ordine re vel mente
observaverit, nec amplitis scit, aut potest.

II.

Nec manus nuda, nec intellectus sibi permissus
multum valet; instrumentis et auxiliis res perficitur ;
quibus opus est non minus ad intellectum, quam ad
manum. Atque ut instrumenta mantis motum aut
elent, aut regunt; ita et instrumenta mentis, intel-
lectui aut suggerunt, aut cavent. |

IIT.

Scientia et potentia humana in idem coincidunt,
quia ignoratio caussze destituit effectum. Natura
enim non nisi parendo vincitur: et quod in contem-
platione instar causse est, id in operatione, instar
regulz est.

192 NOVUM ORGANUM.

IV.

Ad opera nil aliud potest homo, quam ut cor-
pora naturalia admoveat et amoveat: reliqua natura
intus transigit.

3 V.

Solent se immiscere naturee (quoad opera) me-
chanicus, mathematicus, medicus, alchymista, et
magus : sed omnes (ut nunc sunt res) conatu levi,
successu tenul.

vI.

Insanum quiddam esset et in se contrarium ex-
istimare ea, que adhue nunquam facta sunt, fieri
posse, nisi per modos adhuc nunquam tentatos.

VU.

Generationes mentis et mantis numerose admo-
dum videntur in libris et opificiis. Sed omnis ista
varietas sita est in subtilitate eximia et derivationibus
paucarum rerum, que innotuerunt; non in numero

Axiomatum.
VIII.

Etiam opera que jam inventa sunt casui deben-
tur et experientiz#, magis quam scientiis: scientiz
enim quas nunc habemus, nihil aliud sunt quam
quaedam concinnationes rerum antea inventarum; non
-modi inveniendi aut designationes novorum operum.

IX,

Caussa vero et radix feré omnium malorum in
scientiis ea una est; quod dum mentis humane vires
falso miramur et extollimus, vera ejus auxilia non

queramus.

NOVUM ORGANUM. : 191

%

Subtilitas nature subtilitatem sensis et intellecttss
multis partibus superat: ut pulchre ille medita-
tiones et speculationes humane et caussationes res
malesana sint, nisi quod non adsit qui advertat.

XI.

-Sicut scientia, que nunc habentur, inutiles sunt
ad inventionem operum : ita et logica, quee nunc ha-
betur, inutilis est ad inventionem scientiarum.

XII.

Logica, que in usu est, ad errores (qui in notioni-
bus vulgaribus fundantur) stabiliendos et figendos
valet, potius quam ad inquisitionem veritatis; ut
magis damnosa sit, quam utilis.

Hii,

Syllogismus ad principia scientiarum non adhi-
betur, ad media axiomata frustra adhibetur, cm sit
subtilitati nature longé impar. Assensum itaque
constringit, non res,

Se ke

Syllogismus ex propositionibus constat, proposi-
tiones ex verbis, verba notionum tessere sunt. Itaque
si notiones ipsze (id quod basis rei est) confuse sint
et temeré a rebus abstractz; nihil in iis que super-
struuntur est firmitudinis. Itaque spes est una in
inductione vera.

XV.

In notionibus nil sani est, nec in logicis, nec in
physicis ; non Substantia, non Qualitas, Agere, Pati
ipsum Esse, bone notiones sunt; mult6 minis Grave,

Leve, Densum, Tenue, Humidum, Siccum, Generatio,

VOL. 1X. O

192 NOVUM ORGANUM.

Corruptio, Attrahere, Fugare, Elementum, Materia,
Forma et id genus; sed omnes phantastice et malé
terminate.

XVI.

Notiones infimarum specierum, Hominis, Canis,
Columbe, et prehensionum immediatarum senstis,
Calidi, Frigidi, Albi, Nigri, non fallunt magnoperé ;
quze tamen ipse a fluxu materie et commissione
rerum quandoque confunduntur; relique omnes
(quibus homines hactents usi sunt) aberrationes sunt,
nec debitis modis a rebus abstracte et excitate.

XVII.

Nec minor est libido et aberratio in constituen-
dis axiomatibus, quam in notionibus abstrahendis ;
idque in ipsis principlis, que ab inductione vulgari
pendent. At multO major est in axiomatibus et
propositionibus inferioribus quze educit syllogismus.

XVIII.

Que adhuc inventa sunt in scientiis ea hujusmodi
sunt, ut notionibus vulgaribus feré subjaceant: ut
vero ad interiora et remotiora nature penetretur,
necesse est, ut tam notiones, quam axiomata magis
certa et munita vid a rebus abstrahantur ; atque
omnino melior et certior intellecttis adoperatio, in
usum veniat.

: OD.

Due vie sunt atque esse possunt ad inquiren-
dam et inveniendam veritatem. Altera a sensu et
particularibus advolat ad axiomata maximé genera-
lia, atque ex iis principiis eorumque immota veritate
judicat et invenit axiomata media; atque hee via in

NOVUM ORGANUM. 193

usu est: altera a sensu et particularibus excitat
axiomata, ascendendo continentér et gradatim, ut
ultimo loco perveniatur ad maximé generalia; que
via vera est sed intentata.

Eandem ingreditur viam (priorem scilicet) intel-
lectus sibi permissus, quam facit ex ordine dialectice#,
Gestit enim mens exilire ad magis generalia, ut
acquiescat, et post parvam moram fastidit experien-
tiam: sed hac mala demim aucta sunt a dialectica
ob pompas disputationum.

XXI.

Intellectus sibi permissus, in ingenio sobrio et
patiente et gravi (presertim si a doctrinis receptis
non impediatur), tentat nonnihil illam alteram viam
que recta est, sed exiguo profectu; cum intellectus
nisi regatur et juvetur res inzqualis sit, et omnin6d
inhabilis ad superandam rerum obscuritatem.

XIE

Utraque via orditur a sensu et particularibus, et
acquiescit in maximeé generalibus: sed immensum
quiddam discrepant ; cm altera perstringat tantim
experientiam et particularia cursim ; altera in iis rité
et ordine versetur; altera rursiis jam a principio
constituat generalia quedam abstracta et inutilia;
altera' gradatim exsurgat ad ea que revera nature
sunt notiora.

XXIII.

Non leve quiddam interest inter humane mentis

idola et divine mentis ideas, hoc est inter placita

194. NOVUM ORGANUM.

quedam inania, et veras signaturas atque impres-
siones factas in creaturis prout inveniuntur.
XXIV.

Nullo modo fieri potest, ut axiomata per argu-
mentationem constituta ad inventionem novorum
operum valeant ; quia subtilitas nature subtilitatem
argumentandi multis partibus superat. Sed axio-
mata a particularibus rité et ordine abstracta nova
particularia rursus facilé indicant et designant ;
itaque scientias reddunt activas.

REV.

Axiomata, que in usu sunt, ex tenui et manipulari
experientia et paucis particularibus, que ut pluri-
mum occurrunt, fluxére; et sunt feré ad mensuram
eorum facta et extensa: ut nil mirum sit, siad nova
particularia non ducant. Qudd si forte instantia
aliqua non pris animadversa aut cognita se offerat,
axioma distinctione aliqua frivola salvatur, ubi emen-

dari ipsum verius foret.
XXVI.

Rationem humanam, qua utimur ad naturam,
anticipationes nature (quia res temeraria est et pre-
matura); at illam rationem que debitis modis elicitur
a rebus, interpretationem nature docendi gratia
vocare consuevimus.

XXVII.

Anticipationes satis firme sunt ad consensum ;
quandoquidem si homines etiam insanirent ad unum
modum et conformitér, illi satis bene inter se con-

gruere possent.

NOVUM ORGANUM. 195

XXVIII.

Quin longé validiores sunt ad subeundum assen-
sum anticipationes quam interpretationes; quia ex
paucis collecte, iisque maximé que familiaritér occur-
runt, intellectum statim perstringunt et phantasiam
implent ; ubi contra interpretationes ex rebus admo-
dum variis et multtim distantibus sparsim collect
intellectum subito percutere non possunt ; ut necesse
sit’ eas quoad opiniones duras et absonas, feré instar
mysteriorum fidei, videri.

XXIX.

In scientiis que in opinionibus et placitis funda-
te sunt, bonus est usus anticipationum et dialectice ;
quando opus est assensum subjugare non res.

XX,

Non, si omnia omnium etatum ingenia coierint
et labores contulerint et transmiserint, progressus
magnus fieri poterit in scientiis per anticipationes :
quia errores radicales, et in prima digestione mentis,
ab excellentia functionum et remediorum sequentium
non curantur.

9.0.8.8

Frustra magnum exspectatur augmentum in scien-
tiis ex superinductione et insitione novorum super
vetera ; sed instauratio facienda est ab imis funda-
mentis, nisi libeat perpetuo circumvolvi in orbem,
cum exili et quasi contemnendo progressu.

XXXII.

Antiquis auctoribus suus constat honos, atque

adeo omnibus ; quia non ingeniorum aut facultatum

196 NOVUM ORGANUM.

inducitur comparatio, sed viz ; nosque non judicis sed
indicis personam sustinemus.
| XXXII. | .

Nullum (dicendum enim est aperté) recté fieri
potest judicium nec de via nostra, nec de lis que se-
cundim eam inventa sunt, per anticipationes (ratio-
nem scilicet que in usu est), quia non postulandum
est ut ejus rei judicio stetur, que ipsa in judicium
vocatur.

XXXIV,

Neque etiam tradendi aut explicandi ea que ad-
ducimus facilis est ratio; quia que in se nova sunt
intelligentur tamen ex analogia veterum.

XXXV.

- Dixit Borgia de expeditione Gallorum in Italiam,
eos venisse cum creta in manibus ut diversoria nota-
rent, non cum armis ut perrumperent; itidem et
nostra ratio est, ut doctrina nostra animos idoneos
et capaces subintret ; confutationum enim nullus est
usus, ubi de principiis et ipsis notionibus, atque etiam
de formis demonstrationum dissentimus.

XXXVI.

Restat vero nobis modus tradendi unus et sim-
plex, ut homines ad ipsa particularia et eorum series
et ordines adducamus ; et ut illi rursts imperent sibi
ad tempus abnegationem notionum, et cum rebus
ipsis consuescere inciplant.

XXXVI

Ratio eorum qui acatalepsiam tenuerunt, et via

nostra, initlis suis quodammodo consentiunt; exitu

NOVUM ORGANUM. 197

immensiim disjunguntur et opponuntur. Illi enim
nihil sciri posse simplicitér asserunt ; nos non mul-
tum sciri posse in natura ea, que nunc in usu est,
vid: veriim illi exindé auctoritatem sensis et intel-
lecttis destruunt ; nos auxilia lisdem excogitamus et
subministramus.

XXXVIII.

Idola et notiones falsee que intellectum huma-
num jam occuparunt, atque in eo alté herent, non
solim -mentes hominum ita obsident, ut veritati
aditus difficilis pateat; sed etiam dato et concesso
aditu, illa rurstis in ipsa instauratione scientiarum
occurrent, et molesta erunt; nisi homines pre-
moniti, adversus ea se, quantum fierl potest, mu-
niant.

<x Rix.

Quatuor sunt genera Idolorum que mentes hu-
manas obsident. Tis (docendi gratia) nomina im-
posuimus ; ut-primum genus, Idola Tribus ; secun-
dum, Idola Spectis; tertium, Idola Fori; quartum,
Idola Theatri vocentur.

XL.

Excitatio Notionum et Axiomatum per Inductio-
nem veram, est certé proprium remedium ad Idola ar-
cendaet summovenda; sed tamen indicatio Idolorum
magni est ustis. Doctrina enim de Idolis similitér
se habet ad Interpretationem Nature, sicut doctrina
de Sophisticis Elenchis ad Dialecticam vulgarem.

| XLI.

Idola Tribtis sunt fundata in ipsa natura hu-

mana, atque in ipsa tribu seu gente hominum. Fals6

198 NOVUM ORGANUM.

enim asseritur, sensum humanum esse mensuram
rerum; quin contra, omnes perceptiones tam senstis
quam mentis sunt ex analogia hominis, non ex ana-
logia universi. Estque intellectus humanus instar
speculi inzequalis ad radios rerum, qui suam natu-
ram nature rerum immiscet,.eamqne distorquet et
inficit.
XL.

Idola Spectis sunt idola hominis individui. Ha-
bet enim unusquisque (preter aberrationes nature
humane in genere) specum sive cavernam quandam
individuam, que lumen nature frangit et corrum-
pit; vel propter naturam cujusque propriam et sin-
gularem, vel propter educationem et conversationem
cum aliis; vel propter lectionem librorum, et aucto-
ritates eorum quos quisque colit et miratur, vel prop-
ter differentias impressionum, prout occurrunt in
animo preoccupato et predisposito, aut in animo
zequo et sedato, vel ejusmodi; ut plane spiritus hu-
manus (prout disponitur in hominibus singulis) sit
res varia, et omnino perturbata, et quasi fortuita:
unde bené Heraclitus, homines scientias querere in
minoribus mundis, et non majore sive communi.

XLII.

Sunt etiam idola tanquam ex contractu et socie-
tate humani generis ad invicem, que Idola Fori, prop-
ter hominum commercium et consortium, appella-
mus. Homines enim per sermones sociantur; at
verba ex captu vulgi imponuntur. Itaque mala et
inepta verborum impositio miris modis intellectum
obsidet. Neque definitiones aut explicationes, qui-

NOVUM ORGANUM. 199

bus homines docti se munire et vindicare in nonnullis
consueverunt, rem ullo modo restituunt. Sed verba
plané vim faciunt intellectui, et omnia turbant ; ‘et
homines ad inanes et innumeras controversias et
commenta deducunt.

XLIV..

Sunt denique idola que immigrarunt in animos
hominum ex diversis dogmatibus philosophiarum, ac
etiam ex perversis legibus demonstrationum; que
Idola Theatri nominamus ; quia quot philosophie re-
cepte invente sunt, tot fabulas productas et actas
censemus que mundos effecerunt fictitios et sceni-
cos. Neque de his que jam habentur, aut etiam de
veteribus philosophiis et sectis tantim loquimur,
ctiim complures alie ejusmodi fabulze componi et
concinnari possint; quandoquidém errorum -pror-
sus diversorum causse sint nihilominus feré commu-
nes. Neque rursus de philosophiis universalibus
tantiim hoc intelligimus, sed etiam de principiis et
axiomatibus compluribus scientiarum, que ex tradi-
tione et fide et neglectu invaluerunt: veriim de
singulis istis generibus idolorum fusius et distinctits
dicendum est, ut intellectui humano cautum sit.

XLY.

Intellectus humanus, ex proprietate sud, facilé
supponit majorem ordinem et zqualitatem in rebus,
quam invenit: et cium multa sint in natura mono-
dica et plena imparitatis, tamen affingit parallela,
et correspondentia, et relativa que non sunt. Hine
-commenta illa, in coelestibus omnia moveri per cir-
culos perfectos, lineis spiralibus et draconibus (nisi

200 NOVUM ORGANUM.

nomine tenus) prorsus rejectis. Hine elementum—
ignis cum orbe suo introductum est, ad constituen-
dam quaternionem cum reliquis tribus, que subji-
cluntur sensui. Etiam elementis (que vocant) im-
ponitur ad placitum decupla proportio excesstis in
raritate ad invicem; et hujusmodi somnia. Neque
vanitas ista tanttim valet in dogmatibus, verim
etiam in notionibus simplicibus.
XEVEL

Intellectus humanus, in iis que semel placuerunt
(aut quia recepta sunt et credita, aut quia delectant),
alia etiam omnia trahit ad suffragationem. et con-
sensum cum illis: et licet major sit instantiarum vis
et copia, que occurrunt in contrarium; tamen eas
aut non observat, aut contemnit, aut distinguendo
summovet et rejicit, non sine magno et pernicioso
prajudicio, qué prioribus illis syllepsibus auctoritas
maneat inviolata. Itaque recté respondit ille, qui, ©
cium suspensa tabula in templo ei monstraretur
eorum qui vota solverant, quod naufragii periculo
elapsi sint, atque interrogando premeretur anne
tum quidem deorum numen agnosceret, quesivit
denuo, “‘ At ubi sint illi depicti qui post vota nuncu-
pata perierint ?” Eadem ratio est feré omnis super-
stitionis, ut in astrologicis, in somniis, ominibus,
nemesibus, et hujusmodi; in quibus homines, delec-
tati hujusmodi vanitatibus, advertunt eventus ubi
implentur; ast ubi fallunt, licet multo frequentits,
tamen negligunt, et pretereunt. At longé subtilius
serpit hoc malum in philosophiis et scientiis; in
quibus quod semel placuit reliqua (licet multo fir-

NOVUM ORGANUM. 201

miora et potiora) inficit, et in ordinem redigit, Quin-
etiam licet abfuerit ea, quam diximus, delectatio et
vanitas, is tamen humano intellectui error est pro-
prius et perpetuus, ut magis moveatur et excitetur
affirmativis, quaém negativis; cum rite et ordine
gquum se utrique prebere debeat; quin contra, in
omni axiomate vero constituendo, major est vis in-
stantie negative.
XLVIL.

Intellectus humanus illis, que simul et subit6
mentem ferire et subire possunt, maximé movetur ;
a quibus phantasia impleri et inflari consuevit: reli-
qua vero modo quodam, licet imperceptibili, ita se
habere fingit et supponit, quomodo se habent pauca
illa quibus mens obsidetur ; ad illum vero transcur-
sum ad instantias remotas et heterogeneas, per quas
axiomata, tanquam igne, probantur, tardus omnino
intellectus est et inhabilis, nisi hoc illi per duras le-
ges et violentum imperium imponatur.

XLVILI,

Gliscit intellectus humanus, neque consistere
aut acquiescere potis est, sed ulteritis petit; at
frustra. Itaque incogitabile est ut sit aliquid extre-
mum aut extimum mundi, sed semper quasi neces-
sarlO occurrit ut sit aliquid ulterius: neque rursis
cogitari potest quomodo eternitas defluxerit ad
hunc diem; cum distinctio illa que recipi consuevit,
quod sit infinitum a parte ante et a parte post,
nullo modo constare possit; quia inde sequeretur,
quod sit unum infinitum alio infinito majus, atque
ut consumatur infinitum, et vergat ad finitum. Si-

202 NOVUM ORGANUM.

milis est subtilitas de lineis semper divisibilibus, ex
impotentia cogitationis. At majore cum pernicie in-
tervenit hac impotentia mentis in inventione caus-
sarum: nam cum maximé universalia in natura
positiva esse debeant, quemadmodum inveniuntur,
neque sunt revera caussabilia; tamen intellectus hu-
manus nescius acquiescere, adhuc appetit notiora,
Tum vero ad ulteriora tendens ad proximiora
recidit, videlicét ad caussas finales; quee sunt plané
ex natura hominis, potitis quam universi: atque ex
hoc fonte philosophiam miris modis corruperunt.
Est autem equé imperiti et leviter philosophantis,
in maximé universalibus caussam requirere, ac in
subordinatis et subalternis caussam non desiderare.
XLIX.

Intellectus humanus luminis sicci non est; sed re-
cipit infusionem a voluntate et affectibus, id quod
generat ad quod yvult scientias. Quod enim mavult
homo verum esse, id potils credit. Rejicit itaque
difficilia, ob inquirendi impatientiam; sobria, quia
coarctant spem; altiora nature, propter superstitio-
nem; lumen experientie, propter arrogantiam et
fastum, ne videatur mens versari in vilibus et fluxis ;
paradoxa, propter opinionem vulgi; denique innu-
meris modis, iisque interdum imperceptibilibus, af-
fectus intellectum imbuit et inficit.

L.

At longé maximum impedimentum et aberratio
-jntellecttis humani provenit a stupore et incompe-
tentid et fallaciis sensuum ; ut ea que sensum feriant,
illis que sensum immediaté non feriunt, licet potio-

NOVUM ORGANUM. 903

ribus, preponderent. Itaque contemplatio feré de-
sinit cum aspectu; aded ut rerum invisibilium
exigua aut nulla sit observatio. Itaque omnis ope-
ratio spirituum in corporibus tangibilibus incluso-
rum latet, et homines fugit. Omnis etiam subtilior
meta-schematismus in partibus rerum crassiorum
(quam vulgo alterationem vocant, clm sit revera
latio per minima) latet similitér: et tamen nisi duo
ista, que diximus, explorata fuerint et in lucem
producta, nihil magni fieri potest in natura quoad
opera. Rursus ipsa natura aéris communis, et cor-
porum omnium, que aérem tenuitate superant (que
plurima sunt) feré incognita est. Sensus enim per
se res infirma est, et aberrans; neque organa ad
amplificandos sensus aut acuendos multim valent ;
sed omnis verior interpretatio naturee conficitur per
instantias, et experimenta idonea et apposita; ubi
sensus de experimento tantum, experimentum de
natura et re 1psa judicat. |
Lt.

Intellectus humanus fertur ad abstracta propter
naturam propriam ; atque ea, que fluxa sunt, fingit
esse constantia; melius autem est naturam secare,
quam abstrehere, id quod Democriti schola fecit,
que magis penetravit in naturam, quam relique.
Materia potitis considerari debet, et ejus schematismi
et meta-schematismi, atque actus purus, et lex acttis
sive motiis; forme enim commenta animi humani
sunt, nisi libeat leges illas actiis formas appellare.

LII.
Hujusmodi itaque sunt idola, que vocamus Idola

204 NOVUM ORGANUM.

Tribts ; que ortum habent aut ex equalitate sub-
stantie spiritis humani; aut ex preoccupatione
ejus; aut ab angustiis ejus; aut ab inquieto motu
ejus; aut ab infusione affectuum; aut ab incompe-
tentia sensuum ; aut ab impressionis modo.

LIII.

Idola Spectis ortum habent ex propria cujusque
natura et animi et corporis; atque etiam ex educa-
tione, et consuetudine, et fortuitis. Quod genus,
_ licet sit varium et multiplex, tamen ea proponemus,
in quibus maxima cautio est, queque plurimum va-
lent ad polluendum intellectum, ne sit purus.

Liv.

Adamant homines scientias et contemplationes
particulares; aut quia auctores et inventores se
earum credunt; aut quia plurimum in illis opere
posuerunt, lisque maximé assueverunt. Hujusmodi
vero homines, si ad philosophiam et contemplationes
universales se contulerint, illas ex prioribus phan-
tasiis detorquent et corrumpunt; id quod maximé
conspicuum cernitur in Aristotele, qui naturalem
suam philosophiam logice sue prorstis mancipavit,
ut eam feré inutilem et contentiosam reddiderit.
Chymicorum autem genus, ex paucis experimentis
fornacis, philosophiam constituerunt phantasticam,
et ad pauca spectantem : quinetiam Gilbertus, post-
quam in contemplationibus magnetis se laboriosis-
simé exercuisset, confinxit statim philosophiam con-
sentaneam rei apud ipsum prepollenti.

LV.
Maximum et velut radicale discrimen ingeniorum

NOVUM ORGANUM. 205

quoad philosophiam et scientias illud est ; quod alia
ingenia sint fortiora et aptiora ad notandas rerum
differentias ; alia ad notandas rerum similitudines.
Ingenia enim constantia et acuta, figere contempla-
tiones, et morari et herere in omni subtilitate diffe-
rentiarum possunt: ingenia autem sublimia et dis-
cursiva etiam tenuissimas et catholicas rerum simili-
tudines et agnoscunt, et componunt: utrumque
autem ingenium facilé labitur in excessum, pren-
sando aut gradus rerum, aut umbras.
LVI.

Reperiuntur ingenia alia in admirationem anti-
quitatis, alia in amorem et amplexum novitatis effusa ;
pauca vero ejus temperamenti sunt, ut modum
tenere possint, quin aut que recté posita sunt ab
antiquis convellant, aut ea contemnant, que recté
afferuntur a novis. Hoc vero magno scientiarum et
philosophie detrimento fit, quum studia potits sint
antiquitatis et novitatis quam judicia: veritas autem
non a felicitate temporis alicujus, que res varia est,
sed a lumine nature et experientia, quod eternum
est, petenda est. Itaque abneganda sunt ista studia,
et videndum ne intellectus ab illis ad consensum
abripiatur.

LVII.

Contemplationes nature, et corporum in simpli-
citate sua, intellectum frangunt et comminuunt:
contemplationes vero nature, et corporum in compo-
sitione et configuratione sua, intellectum stupefa-
elunt et solvunt. Id optimé cernitur in schola
Leucippi et Democriti, collata cum reliquis philoso-

206 NOVUM ORGANUM. |

phiis. Ila enim ita versatur in particulis rerum, ut
fabricas feré negligat: relique autem ita fabricas.
intuentur attonite, ut ad simplicitatem nature non
penetrent. Itaque alternande sunt contemplationes
iste et vicissim sumendz; ut intellectus reddatur
simul penetrans et capax, et evitentur ea que dixi-
mus incommoda, atque idola ex iis provenientia.
LVIII.

Talis itaque esto prudentia contemplativa in
arcendis et summovendis Idolis Spectis; que aut ex
predominantia, aut ex excessu conipositionis et divi-
sionis, aut ex studiis erga tempora, aut ex objectis
largis et minutis, maximé ortum habent. Generali-
tér autem pro suspecto habendum, unicuique rerum
naturam contemplanti, quicquid intellectum suum
potissimum capit et detinet; tantoque major adhi-
benda in hujusmodi placitis est cautio, ut intellectus
servetur equus et purus.

LIX.

At Idola Fori omnium molestissima sunt; que ex
foedere verborum et nominum se insinudrunt in in-
tellectum. Credunt enim homines, rationem suam
verbis imperare; sed fit etiam ut verba vim suam
super intellectum retorqueant et reflectant; quod —
philosophiam et scientias reddidit sophisticas et in-
activas. Verba autem pleriimque ex captu vulgi
induntur, atque per lineas vulgari intellectul maxime
conspicuas res secant. Cum autem _intellectus
acutior aut observatio diligentior eas lineas trans-
ferre velit, ut ille sint magis secundum naturam,
verba obstrepunt. Unde fit ut magne et solennes

NOVUM ORGANUM.. 207

disputationes hominum doctorum sepé in contro-
versias circa verba et nomina desinant ; a quibus (ex
more et prudentiaé mathematicorum) incipere con-
sultius : foret, easque per definitiones in ordinem
redigere. Qua tamen definitiones in naturalibus et
materiatis huic malo mederi non possunt ; quoniam
et ipse definitiones ex vetbis constant, et verba gig-
nunt verba: adeo ut necesse sit ad instantias parti-
culares, earumque series et ordines recurrere, ut
mox dicemus, cim ad modum et rationem consti-
tuendi notiones et axiomata deventum fuerit.
| LX.

- -Idola que per verba intellectui imponuntur duo-
rum generum sunt: aut enim sunt rerum nomina,
que non sunt (quemadmodum enim sunt res, que
nomine carent per inobservationem ; ita sunt et no-
mina que carent rebus, per suppositionem phantas-
ticam), aut sunt nomina rerum que sunt,sed confusa
et male terminata et temeré et inequalitér a rebus
abstracta. Prioris generis sunt Fortuna, Primum Mo-
bile, Planetarum Orbes, Elementum Ignis et hujus-
modi commenta, que a vanis et falsis theoriis ortum
habent. Atque hoc genus idolorum facilits ejicitur,
quia per constantem abnegationem et antiquationem
theoriarum exterminari possunt.

At alterum genus perplexum est et alté herens ;

quod ex mala et imperité abstractione excitatur.

Exempli gratia, accipiatur aliquod verbum, Humi-

dum si placet, et videamus quomodo sibi constent.

que per hoc verbum significantur; et invenietur

verbum istud Humidum nihil aliud, quam nota con-
VOL, IX. P

208 NOVUM ORGANUM:

fusa diversarum actionum, que nullam constantiam
aut reductionem patiuntur. Significat enim et quod
circa aliud corpus facilé se circumfundit; et quod in
se est indeterminabile, nec consistere potest ; et quod
facilé cedit undique ; et quod facilé se dividit et dis-
pergit; et quod facilé se unit et colligit; et quod
facilé fluit et in motu ponitur ; et quod alteri corpori
facilé adheret, idque madefacit ; et quod facilé redu-
citur in liquidum sive colliquatur, ciim antea con-
sisteret. Itaque cim ad hujus nominis predica-
tionem et impositionem ventum sit; si alia accipias
flamma humida est; si alia accipias, aér humidus
non est; si alia, pulvis minutus humidus est;
si alia, vitrum humidum est; ut facilé appareat
istam notionem ex aqua tantum et communibus et
vulgaribus liquoribus, absque ulla debita verificatione,
temeré abstractam esse.

In verbis autem gradus sunt quidam pravitatis et
erroris. Mints vitiosum genus est nominum sub-
stantie alicujus, presertim specierum infimarum et
bene deductarum, namnotio Cretz, Luti, bona, Terre
mala: vitiosius genus est actionum, ut Generare, Cor-
rumpere, Alterare: vitiosissimum qualitatum (exceptis
objectis senstis immediatis), ut Gravis, Levis, Tenuis,
Densi, etc. et tamen in omnibus istis fieri non potest, ©
quin sint alia notiones aliis paullo meliores, prout in
sensum humanum incidit rerum copia.

LXI.

At Idola Theatri innata non sunt nec occulto in-
sinuata in intellectum; sed ex fabulis theoriarum et
perversis legibus demonstrationum plane indita et
recepta. In his autem confutationes tentare et sus-

NOVUM ORGANUM. 209

cipere consentaneum prorsus non est illis, que a
nobis dicta sunt. Ctim enim nec de principiis con-
sentiamus nec de demonstrationibus; tollitur omnis
argumentatio. Id verd bono fit fato ut antiquis
suus constet honos. Nihil enim illis detrahitur,
ciim de vid omnino questio sit. Claudus enim (ut.
dicitur) in vid antevertit cursorem extra viam.
Etiam illud manifesto liquet, currenti extra .viam,
quo habilior sit et velocior, eo majorem. contingere
aberrationem.

Nostra vero inveniendi scientias ea est ratio, ut
non multum ingeniorum acumini et robori relinqua-
tur; sed que ingenia et intellectus feré exequet.
Quemadmodum enim ad hoc ut linea recta fiat, aut
circulus perfectus describatur, multum est in con-
stantiad et exercitatione mantis, si fiat ex vi mantis
propria; sin autem adhibeatur regula aut circinus,
parum aut nihil; omnino similis est nostra ratio.
Licet autem confutationum particularium nullus sit
usus ; de sectis tamen et generibus hujusmodi theo-
riarum nonnihil dicendum est; atque etiam paull6
post de signis exterioribus quod se malé habeant;
et postremo de caussis tante infelicitatis et tam
diuturni et generalis in errore consensiis ; ut ad vera
minus difficilis sit aditus, et intellectus humanus
volentius expurgetur et idola dimittat.

LXII.

Idola Theatri sive theoriarum multa sunt, et
multo plura esse possunt, et aliquand6 fortassé
erunt. Nisi enim, per multa jam secula, hominum
ingenia circa religionem et theologiam occupata

210 | NOVUM ORGANUM.

fuissent ; atque etiam politi civiles (presertim mo-
narchise) ab istiusmodi novitatibus, etiam contem-
plationibus essent averse; ut cum periculo et
detrimento fortunarum suarum in illas homines in-
cumbant, non solum premio destituti, sed etiam
contemptui et invidiz expositi; complures aliz pro-
culdubio philosophiarum et theoriarum sectz, similes
illis que magna varietate olim apud Grecos florue-
runt, introducte fuissent. Quemadmodum enim
super phenomena etheris plura themata ceeli con-
fingi possunt; similitér et multo magis super phe-
nomena philosophiz fundari possunt et constitul
varia dogmata. Atque hujusmodi theatri fabule
habent etiam illud, quod in theatro poetarum usu
venit: ut narrationes fictee ad scenam narrationi-
bus ex historia veris concinniores sint et elegantiores,
et quales quis magis vellet. ;

In genere autem in materiam philosophiz sumi-
tur aut multum ex paucis aut partim ex multis; ut
utrinque philosophia super experientie et naturalis
historie nimis angustam basin fundata sit, atque ex
paucioribus quam par est pronunciet. Rationale
enim genus philosophantium ex experientia arripiunt
varia et vulgaria, eaque neque certO comperta, nec
diligentér examinata et pensitata; reliqua in medi-
tatione, atque ingenii agitatione ponunt.

Est et aliud genus philosophantium, qui in paucis
experimentis sedulo et accurate elabordrunt, atque
indé philosophias educere et confingere ausi sunt ;
reliqua miris modis ad ea detorquentes.

Est et tértium genus eorum, qui theologiam et

NOVUM ORGANUM. 211

traditiones ex fide et veneratione immiscent ; inter

quos vanitas nonnullorum ad petendas et derivan-

das scientias a spiritibus scilicét et gentis deflexit ;

ita ut stirps errorum, et philosophia falsa, genere

triplex sit: Sophistica, Empirica, et Superstitiosa.
LXxIll.

Primi generis exemplum in Aristotele maximeé
conspicuum est, qui philosophiam naturalem dialec-
ticd sud corrupit ; cim mundum ex categoriis effe-
cerit ; anime humane, nobilissime substantie, genus
ex vocibus secunde intentionis tribuerit ; negotium
densi et rari, per quod corpora subeunt majores et
minores dimensiones sive spatia, per frigidam dis-
tinctionem acttis et potentie transegerit; motum
singulis corporibus unicum et proprium, et si parti-
cipent ex alio motu id aliundé moveri, asseruerit, et
innumera alia, pro arbitrio suo, nature rerum im-
posuerit; magis ubique sollicitus quomodo quis
respondendo se explicet, et aliquid reddatur in verbis
positivam, quam de interna rerum veritate; quod
etiam optimé se ostendit in comparatione philoso-
phi ejus ad alias philosophias, que apud Grecos
celebrantur. Habent enim homoiomera Anaxagore,
atomi Leucippi et Democriti, coelum et terra Par-
menidis, lis et amicitia Empedoclis, resolutio corpo-
rum in adiaphorum naturam ignis et replicatio
eorundem ad densum Heracliti, aliquid ex philosopho
naturali, et rerum naturam et experientiam et cor-
pora sapiunt; ubi Aristotelis physica, nihil aliud
quam dialectics voces pleriimque sonet; quam etiam
in metaphysicis sub solenniore nomine, et ut magis

212 NOVUM ORGANUM.

scilicét realis, non nominalis, retractavit. Neque
illud quenquam moveat, quod in libris ejus de ant
malibus, et in problematibus, et in aliis suis tractati-
bus, versatio frequens sit in experimentis. [le enim
prils decreverat, neque experientiam ad _ consti-
tuenda decreta et axiomata rité consuluit ; sed post-
quam pro arbitrio suo decrevisset, experientiam ad
sua placita tortam cireumducit et captivam; ut hoe
etiam nomine magis accusandus sit, quam sectato-
res ejus moderni (scholasticorum philosophorum ge-
nus) qui experientiam omnino deseruerunt.
LXIY.

At philosophiz genus Empiricum placita magis:
deformia et monstrosa educit, quam Sophisticum aut
rationale genus; quia non in Juce notionum vulga-
rium (que licét tenuis sit et superficialis, tamen
est quodammodo universalis, et ad multa pertinens)
sed in paucorum experimentorum angustiis et ob-
scuritate fundatum est. Itaque talis philosophia.
illis, qui in hujusmodi experimentis quotidiée versan-
tur, atque ex ipsis phantasiam contaminarunt, pro-
babilis videtur, et quasi certa; cateris, incredibilis
et vana. Cujus exemplum notabile est chymicis,
eorumque dogmatibus ; alibi autem vix hoc tempore
invenitur, nisi forté in philosophia Gilberti. Sed
tamen circa hujusmodi philosophias cautio nullo
modo pretermittenda erat ; quia mente jam preevi-
demus et auguramur, si quando homines, nostris
monitis excitati, ad experientiam se serid contulerint
(valere jussis doctrinis sophisticis), tum demum
propter prematuram et preeproperam intellectas

NOVUM ORGANUM. 213

festinationem, et saltum sive volatum ad generalia
et rerum principia, fore ut magnum ab hujusmodi
philosophis periculum immineat; cui malo etiam
nunc obviam ire debemus.

LXV.

At corruptio philosophiz ex Superstitione, et
theologia admista, latius omnino patet, et pluri-
mum mali infert, aut in philosophias integras, aut in
earum partes. Humanus enim intellectus non mi-
nus impressionibus phantasiz est obnoxius, quam im-
pressionibus vulgarium notionum. Pugnax enim
genus philosophiz et sophisticum ilaqueat intellec-
tum: at illud alterum phantasticum et tumidum,
et quasi poeticum, magis blanditur intellectui. Inest
enim homini quzedam intellecttis ambitio, non minor
quam voluntatis; praesertim in ingeniis altis et elevatis.

Hujus autem generis exemplum inter Grecos il-
lucescit pracipué in Pythagora, sed cum supersti-
tione magis crassa et onerosd conjunctum ; at peri-
culosils et subtilius in Platone, atque ejus schola.
Invenitur etiam hoc genus mali in partibus philo-
sophiarum reliquarum, introducendo formas ab-
stractas, et caussas finales, et caussas primas; omit-
tendo sepissimé medias, et hujusmodi. Huie autem
rei summa adhibenda est cautio. Pessima enim
res est errorum apotheosis, et pro peste intel-
lectis habenda est si vanis accedat veneratio.
Huic autem vanitati nonnulli ex modernis sum-
ma levitate ita indulserunt,: ut in primo capitulo
Geneseos, et in libro Job, et aliis scripturis sacris, phi-
losophiam naturalem fundare conati sint ; inter viva

914 NOVUM ORGANUM.

quzrentes mortua. ‘T'antoque magis hee vanitas
inhibenda venit et coercenda, quia ex divinorum et
humanorum malesand admistione non solim edu-
citur philosophia phantastica, sed etiam religio
heretica. Itaque salutare admodum est, si mente
sobria fidei tanttim dentur que fidei sunt. )

“ LXV],

Et de malis auctoritatibus philosophiarum, que
aut in vulgaribus notionibus, aut in paucis experi-
mentis, aut in superstitione fundate sunt, jam dictum
est. Dicendum porrod est, et de vitiosa ma-

teria contemplationum, preesertim in philosophia

naturali. Inficitur autem intellectus humanus ex
intuitu eorum, que in artibus mechanicis fiunt,
in quibus corpora per compositiones aut separa-
tiones ut plurimum alterantur; ut cogitet simile
quiddam etiam in naturd rerum universali fieri.
Unde fluxit commentum illud elementorum, atque
illorum concursu, ad constituenda corpora natu-
ralia. Rurstis, cim homo nature. libertatem con-
templetur, incidit in species rerum, animalium, plan-
tarum, mineralium, undé facilé in eam. labitur cogi-

tationem, ut existimet esse in natura quasdam formas

rerum primarias, quas natura educere molitur, atque
reliquam varietatem ex impedimentis, et aberratio-
nibus natura in opere suo conficiendo, aut ex diver-
sarum specierum conflictu, et transplantatione alte-
rius in alteram, provenire. Atque prima cogitatio
qualitates primas elementares, secunda proprietates
occultas et virtutes specificas nobis peperit; qua-
yum utraque pertinet ad inania contemplationum

gag ‘thy i *

“NOVUM ORGANUM. 215

eompendia, in quibus acquiescit animus, et a soli-
dioribus avertitur. At medici, in secundis rerum
qualitatibus et operationibus, attrahendi, repellendi,
attenuandi, inspissandi, dilatandi, astringendi, discu-
tiendi, maturandi, et hujusmodi, operam preestant
meliorem; atque nisi ex illis duobus (que dixi)
compendiis (qualitatibus scilicet elementaribus, et
virtutibus specificis) illa altera (que recté notata
sunt) corrumperent, reducendo illa ad primas quali-
tates, earumque mixturas subtiles et incommensu-
rabiles, aut ea non producendo cum mapjore et dili-
gentiore observatione ad qualitates tertias et quartas,
sed contemplationem intempestivé abrumpendo, illi
multo melius profecissent. Neque hujusmodi vir-
tutes (non dico eaedem, sed similes) in humani cor-
poris medicinis tantum exquirende sunt; sed etiam
in ceterorum corporum naturalium mutationibus.
Sed multo adhuc majore cum malo fit, quod
quiescentia rerum principia, ‘ ex quibus,’ et non mo-
ventia,‘ per que’ res fiunt, contemplentur et inquirant.
I]la enim ad sermones, ista ad opera spectant. Neque
enim vulgares ille differentize mottis, que in natu-
rali philosophia recepta notantur, generationis, cor-
ruptionis, augmentationis, diminutionis, alterationis,
et lationis, ullius sunt pretil. Quippé hoc sibi vo-
lunt ; si corpus, alias non mutatum, loco tamen mo-
veatur, hoc lationem esse; si manente et loco et
specie qualitate mutetur, hoc alterationem esse; si
vero ex illa mutatione moles ipsa et quantitas cor-
poris non eadem maneat, hoc augmentationis et

216 NOVUM ORGANUM.

diminutionis motum esse; si eatenus mutentur, spe-
ciem ipsam et substantiam mutent, et in alia mi-
grent, hoc generationem et corruptionem esse. At
ista meré popularia sunt, et nullo modo in naturam
penetrant ; suntque mensure et periodi tantum, non
species mottis. Innuunt enim illud, ‘ hucusque,’ et
non ‘quomodo, vel ex quo fonte.’ Neque enim de
corporum appetitu, aut de partium eorum processu,
aliquid significant; sed tantum ciim motus ille rem
aliter ac prius, crasso modo, sensui exhibeat, inde
divisionem suam auspicantur. Etiam cum de caussis
motuum aliquid significare volunt, atque divisionem
ex illis instituere, differentiam motis naturalis et
violenti, maxima cum socordia, introducunt ; que et
ipsa omnino ex notione vulgari est ; cum omnis mo-
tus violentus etiam naturalis revera sit, scilicet cum
externum efficiens naturam alio modo in opere ponet,
quam quo prius.

At hisce omissis ; si quis (exempli gratia) obser-
vaverit, inesse corporibus appetitum contacttis ad in-
vicem, ut non patiantur unitatem nature prorsus di-
rimi, aut abscindi, ut vacuum detur: aut si quis dicat,
inesse corporibus appetitum se recipiendi in natura-
lem suam dimensionem, vel tensuram ut, si ultra eam,
aut citra eam comprimantur aut distrahantur, statim
in veterem spheram et exporrectionem suam se recupe-
rare et remittere moliantur: aut si quis dicat, inesse
corporibus appetitum congregationis ad massas con-
naturalium suorum, densorum videlicet versus orbem
terre, tenuiorum et rariorum versus ambitum ceell ;

NOVUM ORGANUM. 217

hac et hujusmodi veré physica sunt genera motuum;
at illa altera plané logica sunt et scholastica, ut ex
hac collatione eorum manifesto liquet. |

Neque minus etiam malum est, quod in philoso-
phiis et contemplationibus suis, in principiis rerum
atque ultimitatibus nature investigandis et trac-
tandis, opera insumatur; cum omnis utilitas et fa-
cultas operandi in mediis consistat. Hine fit, ut
abstrahere naturam homines non desinant, donec ad
materiam potentialem et informem ventum fuerit;
nec rursus secare naturam desinant, donec perven-
tum fuerit ad atomum, que, etiamsi vera essent,
tamen ad juvandas hominum fortunas parum possunt.

LXVII.

Danda est etiam cautio intellectui de intempe-
rantiis philosophiarum, quoad assensum prebendum
aut cohibendum ; quia hujusmodi intemperantize
videntur Idola figere, et quodammodo perpetuare,
né detur aditus ad ea summovenda.

Duplex autem est excessus: alter eorum, qui
facilé pronunciant, et scientias reddunt positivas et
-magistrales; alter eorum, qui acatalepsiam intro-
duxerunt, et mqulsitionem vagam sine termino ;
quorum primus intellectum deprimit, alter enervat.
Nam Aristotelis philosophia, postquam ceteras philo-
sophias (more Ottomanorum erga fratres_ suos)
pugnacibus confutationibus contrucidasset, de sin-
gulis pronunciavit; et ipse rurstis questiones ex
arbitrio suo subornat, deindé conficit, ut omnia
certa sint et decreta; quod etiam apud successiones
suas valet, et in usu est.

218 NOVUM ORGANUM.

At Platonis schola acatalepsiam introduxit,
primo tanquam per jocum et ironiam, in odium
veterum s: phistarum, Protagore, Hippie, et reliquo-
rum, qui nihil tam verebantur, quam né dubitare de
re aliqua viderentur. At Nova Academia acatalep-
slam dogmatizavit, et ex professo tenuit. Que licét
honestior ratio sit, quam pronunciandi licentia,
cum ipsi pro se dicant, se minimé confundere
inquisitionem, ut Pyrrho fecit et Ephectici, sed
habere quod sequantur ut probabile, licet non
habeant quod teneant ut verum; tamen postquam
animus humanus de veritate invenienda semel despe-
raverit, onnind omnia fiunt languidiora: ex quo
fit, ut deflectant homines potitis ad ameenas dispu-
tationes et discursus, et rerum quasdam peragra-
tiones, quam in severitate inquisitionis se sustineant.
Vertim quod a principio diximus, et perpetud
agimus, sensui et intellectui humano eorumque
infirmitati auctoritas non est deroganda, sed auxilia
prebenda.

LXVIII.

Atque de Idolorum singulis generibus, eorumque
apparatu jam diximus; que omnia constanti et
solenni decreto sunt abneganda et renuncianda, et
intellectus ab iis omnino liberandus est et expur-
gandus; ut non alius feré sit aditus ad regnum
hominis, qued fundatur in scientiis, quam ad regnum
ceelorum, in quod, nisi sub persona infantis, intrare
non datur.

LXIXx.
At prave demonstrationes, Idolorum veluti mu-

NOVUM ORGANUM. 219

nitiones quedam sunt et presidia; esque quas in
dialecticis habemus id feré agunt, ut mundum plane
cogitationibus humanis, cogitationes autem verbis,
addicant et mancipent. Demonstrationes vero poten-
tid quddam philosophie ipsa sunt, et scientiz.
Quales enim ex sunt, ac prout rité aut male insti-
tute, tales sequuntur philosophie, et contempla-
tiones. Fallunt autem et incompetentes sunt ez,
quibus utimur in universo illo processu, qui a sensu
et rebus ducit ad axiomata et conclusiones. Qui
quidém processus quadruplex est, et vitia ejus toti-
dem. Primo, impressiones -senstis ipsius vitiose
sunt ; sensus enim et destituit, et fallit. At destitu-
tionibus substitutiones, fallaciis rectificationes deben-
tur. Secundo, notiones ab impressionibus sensuum
malé abstrahuntur, et interminate, et confuse sunt,
quas terminatas et bené finitas esse oportuit. Tertio,
inductio mala est, que per enumerationem simplicem
principia concludit scientiarum, non adhibitis exclu-
sionibus et solutionibus, sive separationibus nature
debitis. Postremo, modus ille inveniendi et probandi,
ut primo principia maxime generalia constituantur,
deindé media axiomata ad ea applicentur et proben-
tur, errorum mater est, et sclentiarum omnium
calamitas. Verum de istis, que jam obitér perstrin-
gimus, fusius dicemus, cium veram interpretande
nature viam, absolutis istis expiationibus et expur-
gationibus mentis, proponemus.
LXX.

Sed demonstratio longé optima est experientia ;

modo hereat in ipso experimento. Nam si traduca-

220 NOVUM’ ORGANUM.

tur ad alia que similia existamantur, nisi rité et
ordine fiat illa traductio, res fallax est. At modus
experiendi, quo homines nunc utuntur, cecus est et
stupidus. Itaque ctiim errant. et vagantur nulla via
certa, sed ex occursu rerum tanttim consilium capiunt,
circumferuntur ad multa, sed parim promovent ; et
quandoqué gestiunt, quandodque distrahuntur ; et
semper inveniunt quod ulterits querant. Feré autem
ita fit, ut homines levitér et tanquam per ludum ex-
periantur, variando paulluliim experimenta jam cog-
nita ; et, si res non succedat, fastidiendo, et conatum
deserendo. Quod si magis serid et constantér ac
laboriosé ad experimenta se accingant, tamen in
uno aliquo experimento eruendo operam collocant ;
quemadmodum Gilbertus in magnete, chymici in
auro. Hoc autem faciunt homines instituto non
minus imperito, quam tenui. Nemo enim alicujus
rel naturam in ipsa re felicitér perscrutatur, sed
amplianda est inquisitio ad magis communia.

Quod si etiam scientiam quandam et dogmata ex
experimentis moliantur, tamen semper feré studio:
prepropero et intempestivo deflectunt ad praxin:
non tanttim propter usum et fructum ejusmodi
praxeés, sed ut in opere aliquo novo veluti pignus
sibi arripiant, se non inutilitér in reliquis versaturos:
atque etiam aliis se venditent, ad existimationem
meliorem comparandam de is in quibus occupati
sunt. Ita fit ut, more Atalanta, de vid decedant
ad tollendum aureum pomum, interim vero cursum
interrumpant, et victoriam emittant e manibus.
Verum in experientiz vero curriculo, eoque ad nova

NOVUM ORGANUM. 221

opera producendo, divina prudentia omnino et ordo
pro exemplari sumenda sunt. Deus autem primo
die creationis lucem tantum creavit, eique operi
diem integrum attribuit ; nec aliquid materiati operis
eo die creavit. Similitér et ex omnimoda experien-
tid, primum inventio caussarum et axiomatum
verorum elicienda est, et lucifera experimenta non
fructifera querenda. Axiomata autem recté in-
venta et. constituta praxin non strictim sed con-
fertim instruunt, et operum agmina ac turmas post
se trahunt. Vertim de experiendi viis, que non
minus quam vie judicandi obsesse sunt et intercluse,
postea dicemus : impresentiarum de experientia
vulgari, tanquam de mala demonstratione, tanttm
locuti. Jam vero postulat ordo rerum, ut de iis,
quorum paullo anté mentionem fecimus, signis,
quod philosophie et contemplationes in usu malé
se habeant, et de caussis rei primo intuitu tam
mirabilis et incredibilis, quedam subjungamus.
Signorum enim notio preparat assensum : caussarum
vero explicatio tollit miraculum. Que duo ad
extirpationem Idolorum ex intellectu faciliorem et
clementiorem multum juvant.
LXXI.

Scientiz, quas habemus, feré a Gracis fluxérunt.
Que enim Scriptores Romani aut Arabes aut recen-
tiores addiderunt, non multa, aut magni momenti
sunt : et qualiacunque sint, fundata sunt super basin
eorum que inventa sunt a Grecis. Erat autem
sapientia Grecorum professoria, et in disputationes
effusa: quod genus inquisitioni veritatis adversissi-

2292 - - NOVUM ORGANUM.

mum est. Itaque nomen illud Sophistarum, quod
per contemptum ab iis qui se philosophos haberi
voluerunt in antiquos rhetores rejectum et traduc-
tum est, Gorgiam, Protagoram, Hippiam, Polum;
etiam universo generi competit, Platoni, Aristoteli,
Zenoni, Epicuro, Theophrasto, et eorum successori-
bus, Chrysippo, Carneadi, reliquis. Hoc tanttim
intererat ; quod prius genus vagum fuerit et merce-
narium, civitates circumcursando, et sapientiam suam
ostentando, et mercedem exigendo ; alterum vero
solennius et generosius, quippe eorum qui sedes fixas
habuerunt, et scholas aperuerunt, et gratis philo-
sophati sunt. Sed tamen utrumque genus (licét
cetera dispar) professorium erat, et ad disputationes
rem deducebat, et sectas quasdam atque hereses
philosophiz instituebat et propugnabat: ut essent
feré doctrine eorum (quod non malé cavillatus est
Dionysius in Platonem) “ Verba otiosorum senum
ad imperitos juvenes.” At antiquiores illi ex Gracis,
Empedocles, Anaxagoras, Leucippus, Democritus,
Parmenides, Heraclitus, Xenophanes, Philolaus, reli-
qui (nam Pythagoram, ut superstitiosum, omittimus),
scholas (quod novimus) non aperuerunt: sed majore
silentio, et severitis, et simplicitis, id est, minore cum
affectatione et ostentatione, ad inquisitionem verita-
tis se contulerunt. Itaque et melits, ut arbitramur,
se gesserunt; nisi quod opera eorum a levioribus
istis, qui vulgari captui et affectui magis respondent
ac placent, tractu temporis extincta sint: tempore
(ut fluvio) leviora et magis inflata ad nos devehente,
graviora et ‘sclida mergente. Neque tamen istia

NOVUM ORGANUM. 223

nationis vitio prorsis immunes erant: sed in ambi-
tionem et vanitatem secte condende, et aure popu-
laris captande nimium propendebant. Pro desperata
autem habenda est veritatis inquisitio, cum ad hujus-
‘modi inania deflectat. Etiam non omittendum
videtur judicium illud, sive vaticinium potils sacer-
dotis Angyptii de Grecis : quod semper pueri essent,
neque haberent antiquitatem scientiz, aut scientiam
antiquitatis. Et certé habent id quod puerorum est ;
ut ad garriendum prompti sint, generare autem non
possint: nam yerbosa videtur sapientia eorum, et
operum sterilis. Itaque ex ortu et gente philoso-
phi, que in usu est, que capiuntur signa bona non
sunt.
LXXIl. |
Neque multo meliora sunt signa, que ex natura
temporis et etatis capi possunt, quam que ex natura
loci et nationis. Angusta enim erat et tenuis notitia
perillam ztatem, vel temporis vel orbis : quod longé
pessimum est, prasertim ils qui omnia in experientia
ponunt. Neque enim mille annorum historiam, que
digna erat nomine historiz, habebant ; sed fabulas et
rumores antiquitatis. Regionum vero tractuumque
mundi exiguam partem noverant ; cum omnes hyper-
boreos, Scythas; omnes occidentales Celtas indistincté
appellarent: nil in Africa ultra citimam A<thiopie
partem, nil in Asia ultraGangem ; multo minus Novi
Orbis provincias, ne per auditum sané aut famam
aliquam certam et constantem, ndssent; immo et
plurima climata et zone, in quibus populi infiniti
spirant et degunt, tanquam inhabitabiles ab illis pro-
VOL. IX. Q

2294 NOVUM ORGANUM.

nuntiata sint : quinetiam peregrinationes Democriti,
Platonis, Pythagore, non longinque profectd sed
potius suburbanze ut magnum aliquid celebrarentur
Nostris autem temporibus et Novi Orbis ‘partes com-
plures et veteris orbis extrema undique innotescunt ;
et in infinitum experimentorum cumulus excrevit.
Quare si ex nativitatis aut geniturze tempore (astro-
logorum more) signa capienda sint, nil magni de istis
philosophiis significari videtur.:
LXXIIL.

Inter signa nullum magis certum aut nobile est,
quam quod ex fructibus. Fructus enim et opera
inventa pro veritate philosophiarum velut sponsores
et fide-jussores sunt. Atque ex philosophiis istis
Grecorum, et derivationibus earum per particulares
scientias, jam per tot annorum spatia vix unum expe-
rimentum adduci potest, quod ad hominum statum
levandum et juvandum spectet, et philosophiz spe-
culationibus ac dogmatibus veré acceptum referri
possit. Idque Celsus ingenué ac prudentér fatetur ;
nimirtim experimenta medicine primo inventa fuisse,
ac postea homines circa ea philosophatos esse et
caussas indagasse et assigndsse ; non ordine inverso
evenisse, ut ex philosophia et caussarum cognitione
ipsa experimenta inventa aut deprompta essent.
Itaque mirum non erat, apud Aigyptios (qui rerum
inventoribus divinitatem et consecrationem attribue-
runt) plures fuisse brutorum animalium imagines
quam hominum : quia bruta animalia, per instinctus
naturales, multa inventa pepererunt ; ubi homines ex
sermonibus et conclusionibus rationalibus pauca aut
nulla exhibuerint.

NOVUM ORGANUM. 225

At chymicorum industria nonnulla peperit ; sed
tanquam fortuito et obitér, aut per experimentorum
quandam variationem (ut mechanici solent), non ‘ex
arte aut theoria aliqua; nam ea quam confinxerunt
experimenta magis perturbat quam juvat. Eorum
etiam, qui in magia (quam vocant) naturali versati
sunt, pauca reperiuntur inventa; eaque levia et im-
posture propiora. Quocirca quemadmodum in
religione cavetur, ut fides ex operibus monstretur ;
idem etiam ad philosophiam optimé traducitur, ut ex
fructibus indicetur et vana habeatur que sterilis sit,
atque eo magis si, loco fructuum uve et olive, pro-
ducat disputationum et contentionum carduos et
spinas.

LXXIV.

Capienda etiam sunt signa ex incrementis et pro-
gressibus philosophiarum et scientiarum. Que enim
in natura fundata sunt crescunt et augentur: que
autem in opinione variantur, non augentur. -Itaque
si istee doctrine plané instar plante a stirpibus suis
revulse non essent, sed utero nature adhererent,
atque ab eadem alerentur, id minimé eventurum
fuisset, quod per annos bis mille jam fieri videmus:
nempe ut scientiz suis hereant vestigiis et in eodem
feré statu maneant, neque augmentum aliquod me-
morabile sumpserint ; quin potitis in primo auctore
maxime floruerint et deinceps declinaverint. In ar-
tibus autem mechanicis, que in natura et experientiz
luce fundate sunt, contra evenire videmus:. que
(quamditi placent) veluti spiritu quodam replete.
continuo vegetant et crescunt ; prim6 rudes, deindé
commode, postea excultz et perpetuo aucte.

226 NOVUM ORGANUM.

LXXV. :
Etiam aliud signum capiendum est (si modé
signi appellatio huic competat ; clim potils testimo-
nium sit atque adeo testimoniorum omnium validis-
simum); hoc est propria confessio auctorum, quos
homines nunc sequuntur. Nam et illi, qui tanta
fiducid de rebus pronuntiant, tamen per intervalla
cum ad se redeant ad querimonias de nature subti-
litate, rerum obscuritate, humani ingenii infirmitate,
se convertunt. Hoc vero si simplicitér fieret, alios
fortassé qui sunt timidiores ab ulteriori inquisitione
deterrere, alios vero qui sunt in genio alacriori et
magis fidenti, ad ulteriorem progressum acuere et
incitare possit. Vertim non satis illis est de se con-
fiteri, sed quicquid sibi ipsis aut magistris suis incog-
nitum aut intactum fuerit id extra terminos possibilis
ponunt, et tanquam ex arte, cognitu aut factu im-
possibile pronuntiant: summa superbia et invidia,
suorum inventorum infirmitatem in nature ipsius
calumniam, et aliorum omnium desperationem ver-
tentes. Hinc schola Academie Nove, que acatalep-
siam ex professo tenuit, et homines ad sempiternas
tenebras damnavit. Hinc opinio, quod forme sive
vere rerum differentie (que revera sunt leges
acttis puri) inventu impossibiles sint, et ultra
hominem. Hinc opiniones ille in activa et opera-
tiva parte; calorem solis et ignis toto genere
differre ; né scilicét homines putent, se per opera
ignis aliquid simile iis que in natura fiunt educere
et formare posse. Hainc illud: compositionem tan-
tum opus hominis, mistionem vero opus solius nature
esse: né scilicet homines sperent aliquam ex arte

NOVUM ORGANUM. 237

corporum naturalium generationem aut transforma-
tionem. Itaque ex hoc signo homines sibi persua-
deri facilé patientur, né cum dogmatibus non soltim
desperatis, sed etiam desperationi devotis fortunas
suas et labores misceant.

LXXVI.

Neque illud signum pretermittendum est ; quod
tanta fuerit inter philosophos olim dissensio et scho-
larum ipsarum varietas: quod satis ostendit, viam a
sensu ad intellectum non bené munitam fuisse, cum
eadem materia philosophie (natura scilicet rerum) in
tam vagos et multiplices errores abrepta fuerit et
distracta. Atque licét hisce temporibus dissensiones
et dogmatum diversitates, circa principia ipsa et
philosophias integras, ut plurimum extincte sint ;
tamen circa partes philosophiz innumere manent
questiones et controversie ; ut plané appareat, neque
in philosophiis ipsis, neque in modis demonstratio-
num aliquid certi aut sani esse.

LXXVII.

Quod verd putant homines in philosophia Aris-
totelis magnuin utique consensum esse; ctim post
illam editam antiquorum philosophiz cessaverint et
exoleverint, ast apud tempora que secuta sunt nil
melius inventum fuerit ; adeo ut illa tam bené posita
et fundata videatur, ut utrumque tempus ad se
traxerit: primo quod de cessatione antiquarum
philosophiarum post Aristotelis opera edita homines
cogitant id falsum est; ditt enim postea, usque ad
tempora Ciceronis et secula sequentia, manserunt
opera veterum philosophorum. Sed temporibus in-
sequentibus, ex inundatione barbarorum in imperium

228 NOVUM ORGANUM.

Romanum, postquam doctrina humana velut naufra-
gium perpessa esset; tum demtim_philosophiz
Aristotelis et Platonis, tanquam tabulze ex materia
leviore et minus solida, per fluctus temporum ser-
vate sunt. Illud etiam de consensu fallit homines,
si acutils rem introspiciant. Verus enim consensus
is est, quiex libertate judicii (re prits explorata) in
idem conveniente consistit. At numerus longé
maximus eorum, qui in Aristotelis philosophiam con-
senserunt, ex prajudicio et auctoritate aliorum se
illi mancipavit; ut sequacitas sit potills et coitio
quam consensus. Quod si fuisset ille verus consen-
sus et laté patens, tantum abest ut consensus pro
vera et solidd auctoritate haberi debeat, ut etiam
violentam presumptionem inducat in contrarium.
Pessimum enim omnium est augurium quod ex con-
sensu capitur in rebus_ intellectualibus: exceptis
divinis et politicis, in quibus suffragiorum jus est.
Nihil enim multis placet, nisi imaginationem feriat,
aut intellectum vulgarium notionum nodis astringat,
ut supra dictum est. Itaque optime traducitur
illud Phocionis a moribus ad intellectualia; ut statim
se examinare debeant homines, quid erraverint aut
peccayerint, si multitudo consentiat et complaudat.
Hoc signum igitur ex aversissimis est. Itaque quod
signa veritatis et sanitatis philosophiarum et scien-
tiarum, que in usu sunt, malé se habeant; sive
capiantur ex originibus ipsarum, sive ex fructibus,
sive ex progressibus, sive ex confessionibus auctorum,
sive ex consensu ; jam dictum est.
LXXVIII.
Jam vero veniendum ad caussas errorum et tam

\

NOVUM ORGANUM. 229

diuturne in illis per tot secula more; que plurime
sunt et potentissime : ut tollatur omnis admiratio,
heec que adducimus homines hucusque latuisse et
fugisse; et maneat tantiim admiratio, illa nunc
tandem alicui mortalium in mentem venire potuisse,
aut cogitationem cujuspiam subiisse: quod etiam
(ut nos existimamus) felicitatis magis est cujusdam,
quam excellentis alicujus facultatis; ut potitis pro
temporis partu haberi debeat, quam pro partu ingenii.

Primo autem tot seculorum numerus, veré rem
reputanti, ad magnas angustias recidit. Nam ex
viginti quinque annorum centuriis, in quibus me-
moria et doctrina hominum feré versatur, Vix sex
centuriz seponi et excerpl possunt, que sctentiarum
feraces, earumve proventui utiles fuerunt. Sunt
enim non minus temporum quam regionum eremi
et vastitates. Tres enim tantum doctrinarum re-
volutiones et periodi recté numerari possunt: una,
apud Grecos; altera, apud Romanos; ultima, apud
nos, occidentales scilicet Europe nationes: quibus
singulis vix due centuria annorum merito attribui
possunt. Media mundi tempora, quoad scientiarum
segetem uberem aut letam, infelicia fuerunt. Neque
enim caussa est, ut vel Arabum, vel Scholasticorum
mentio fiat: qui per intermedia tempora scientias
potitis contriverunt numerosis tractatibus, quam
pondus earum auxerunt. Itaque prima caussa tam
pusilli in scientiis profectis ad angustias temporis
erga illas propitii rité et ordine refertur.

10D. G9.
At secundo loco se offert caussa illa magni certé

930 NOVUM ORGANUM.

per omnia momenti: ea videlicét, quod per illas
ipsas zetates, quibus hominum ingenia et litterz
maximé vel etiam mediocritér floruerint, Naturalis
Philosophia minimam partem humane opere sortita
sit. Atque hec ipsa nihilominus pro magna scien-
tiarum matre haberi debet. Omnes enim artes et
scientize ab hac stirpe revulse, poliuntur fortassé et
in usum effinguntur, sed nil admodum crescunt.
At manifestum est, postquam Christiana fides re-
cepta fuisset et adolevisset, longé maximam inge-
niorum prestantissimorum partem ad Theologiam
se contulisse ; atque huic rei et amplissima premia
proposita, et omnis generis adjumenta copiosissime
subministrata fuisse: atque hoc Theologize studium
precipue occupasse tertiam illam partem sive perio-
dum temporis apud nos Europzos occidentales; eo
magis, quod sub idem feré tempus et litterz florere,
et controversiz circa religionem pullulare cceperint.
At evo superiori, durante periodo illa secunda apud
Romanos, potissime philosophorum meditationes et
industrize in Morali Philosophié (que Ethnicis vice
Theologia erat) occupate et consumpte fuerunt:
etiam summa ingenia, illis temporibus ut plurimum
ad res civiles se applicuerunt, propter magnitudinem
imperii Romani, quod plurimorum hominum opera
indigebat. At illa etas, qué Naturalis Philosophia
apud Grecos maximé florere visa est, particula fuit
temporis minimé diuturna; cum et antiquioribus
temporibus septem illi qui sapientes pominabantur,
omnes (preter Thaletem) ad Moralem Philosophiam
et civilia se applicuerint; et posterioribus tempori-

NOVUM ORGANUM. 231

bus postquam Socrates philosophiam de celo in
terras deduxisset, adhuc magis invaluerit Moralis
Philosophia, et ingenia hominum a Naturali aver-
terit.

At ipsissima illa periodus temporis, in qua in-
quisitiones de natura viguerunt, contradictionibus et
novorum placitorum ambitione corrupta est, et inu-
tilis reddita. Itaque quandoquidém per tres istas
periodos Naturalis Philosophia majorem in modum
neglecta aut impedita fuerit, nil mirum si homines
parim in ea re profecerint, cum omnino aliud
egerint. 7

LXXxX.

Accedit et illud, quod Naturalis Philosophia, in
lis ipsis viris qui el incubuerint, vacantem et inte-
grum hominem, presertim his recentioribus tempo-
ribus, vix nacta sit ; nisi forté quis monachi alicujus
in cellulé, aut nobilis in villula lucubrantis, exem-
plum adduxerit : sed facta est demtim Naturalis Phi-
losophia instar transitQs cujusdam et ponti-sternii
ad alia.

Atque magna ista scientiarum mater mira indig-
nitate ad officia ancille detrusa est; que medicine
aut mathematicis operibus ministret, et rursts que
adolescentium immatura ingenia lavet et imbuwuat
velut tinctura quadam prima, ut aliam posted feli-
clus et commoditis excipiant. Interim nemo ex-
spectet magnum progressum in scientiis (presertim
in parte earum operativa), nisi Philosop'iia Naturalis
ad scientias particulares producta fuerit, et scientiz
particulares rursus ad Naturalem Philosophiam re-

2352 ’ NOVUM: ORGANUM.

ducte. Hinc enim fit, ut astronomia, optica, mu-
sica, plurime artes mechanice, atque ipsa medicina,
atque (quod quis magis miretur) philosophia moralis
et civilis, et scientie logice nil feré habeant altitu-
tudinis in profundo; sed per superficiem et varieta-
tatem rerum tantum labantur: quia postquam par-
ticulares istz scientiz dispertite et constitute fuerint,
a Philosophia Naturali non amplius alantur; que
ex fontibus et veris contemplationibus motuum, ra-
diorum, sonorum, texture, et schematismi corporum,
affectuum, et prehensionum intellectualium, novas
vires et augmenta illis impertiri potuerit. Itaque
minimé mirum est si scientiz non crescant, cum a
radicibus suis sint separate.

— OXXXI.

Rursis se ostendit alia caussa potens et magna,
cur. scientiz partiim promoverint. Ea vero hec est;
quod fieri non possit, ut recté procedatur in curri-
culo, ubi ipsa meta non recté posita sit, et defixa.
Meta autem scientiarum vera et legitima non alia
est, qudm ut dotetur vita humana novis inventis et
copiis. At turba longé maxima nihil ex hoc sapit,
sed meritoria plané est, et professoria; nisi forte
quandoque eveniat, ut artifex aliquis acrioris Ingenil,
et glorie cupidus, novo alicui invento det operam ;
quod feré fit cum facultatum dispendio. At apud
plerosque tantum abest, ut homines id sibi propo-
nant, ut scientiarum et artium massa augmentum
obtineat; ut ex ed, que presto est, massa nil am-
pliiis sumant aut querant, quam quantum ad usum
professorium, aut lucrum, aut existimationem, aut

NOVUM ORGANUM. oe

hujusmodi compendia convertere possint. Quod si
quis ex tanté multitudine scientiam affectu ingenuo
et propter se expetat; invenietur tamen ille ipse,
potitis contemplationum et doctrinarum varietatem,
quam veritatis severam et rigidam inquisitionem se-
qui. Rursts, si alius quispiam fortassé veritatis in-
quisitor sit severior; tamen et ille ipse talem sibi
proponet veritatis conditionem, quz menti et intel-
lectui satisfaciat in redditione caussarum rerum que
jampridem sunt cognita ; non eam que nova operum
pignora, et novam axiomatum lucem assequatur.
Itaque, si finis scientiarum a nemine adhuc bene
positus sit, non mirum est si in lis, que sunt subor-
dinata ad finem, sequatur aberratio.
| LXXXII.

Quemadmodum autem finis et meta scientiarum
malé posita sunt apud homines; ita rursts etiamsi
illa recté posita fuissent, viam tamen sibi delegerunt
omnino erroneam, et imperviam. Quod stupore
quodam animum rité rem reputanti perculserit ;
non ulli mortalium cure aut cordi fuisse, ut intel-
lectui humano, ab ipso sensu et experientia ordinaté
et bene condita, via aperiretur et muniretur; sed
omnia vel traditionum caligini, vel argumentorum
vertigini et turbini, vel castis et experientiz
vage et inconditz undis et ambagibus permissa
esse. Atque cogitet quis sobrié et diligentér, qualis
sit ea via, quam in inquisitione et inventione alicujus
rei homines adhibere consueverunt; et primo nota-
bit proculdubio inveniendi modum simplicem et in-
artificlosum, qui hominibus maximé est familiaris.

234 NOVUM ORGANUM.

Hic autem non alius est, quam ut is qui sead invenien-
dum aliquid comparat et accingit, prim6 que ab aliis
circa illa dicta sint inquirat et evolvat; deindé pro-
priam meditationem addat, atque per mentis multam
agitationem, spiritum suum proprium sollicitet, et
quasi invocet, ut sibi oracula pandat; que res omnind
sine fundamento est, et in opinionibus tanttim volvitur.

At alius quispiam dialecticam ad inveniendum
advocet, que nomine tenus tantum ad id quod
agitur pertinet. Inventio enim dialectice non est
principiorum, et axiomatum precipuorum, ex quibus
artes constant, sed eorum tantim que illis consen-
tanea videntur. Dialectica enim magis curiosos et
importunos, et sibi negotium facessentes, eamque in-
terpellantes de probationibus et inventionibus prin-
ciplorum sive axiomatum primorum, ad fidem, et
veluti sacramentum cuilibet arti praestandum notis-
simo responso rejicit.

Restat experientia mera, que, si occurrat, casus;
si quesita sit, experimentum nominatur. Hoc autem
experientie genus nihil aliud est, quam (quod aiunt)
scope dissolute, et mera palpatio, quali homines
noctu utuntur, omnia pertentando, si forté in rec-
tam viam incidere detur; quibus mult6 satius et
consultius foret, diem prestolari, aut lumen accen-
dere, et deinceps viam inire. At contra, verus
experientie ordo primo lumen accendit, deindé per
lumen iter demonstrat, incipiendo ab experientia
ordinata, et digesta, et minimé preposterd aut
erratica, atque ex ea educendo axiomata, atque ex
axiomatibus constitutis rurstis experimenta nova,

NOVUM ORGANUM. 235

cium nec verbum divinum in rerum massam absque
ordine operatum sit.

Itaque desinant homines mirari, si spatium scien-
tiarum non confectum sit, cum avid omnino aber-
raverint ; relictaé prorsus et deserta experientia, aut
in ipsa (tanquam in labyrintho) se intricando, et
circumcursando; culm rité institutus ordo per expe-
rientie sylvas ad aperta axiomatum tramite con-
stanti ducat.

LXXXIII.

Excrevit autem mirum in modum istud malum,
ex opinione quadam, sive xstimatione inveteratd,
verum tumidd et damnosé; minui nempé mentis
humane majestatem, si experimentis, et rebus parti-
cularibus sensui subjectis, et in materia determinatis,
diui ac multim versetur: presertim cum hujusmodi
res ad inquirendum laboriose, ad meditandum igno-
biles, ad dicendum aspere, ad practicam illiberales,
numero infinite, et subtilitate tenues esse soleant.
Itaque jam tandem htc res rediit, ut via vera non
tantum deserta, sed etiam interclusa et obstructa sit,
fastidita experientid, nedim relicté, aut malé
administrata.

Rursus verO homines a progressu in scientiis
detinuit et feré incantavit reverentia antiquitatis, et
virorum, qui in philosophia magni habiti sunt, auc-
toritas, atque deindé consensus. Atque de consensu
superius dictum est.

De antiquitate autem, opinio quam homines de
ipsa fovent, negligens omnino est, et vix verbo ipsi
congrua. Mundi enim senium et grandevitas pro

236 NOVUM ORGANUM.

antiquitate veré habenda sunt; que temporibus
nostris tribui debent, non juniori etati mundi, qualis
apud antiquos fuit. Illa enim etas, respectu nostri,
antiqua et major; respectu mundi ipsius, nova et
minor fuit. Atque reveraé quemadmodum majorem
rerum humanarum notitiam, et maturius judicium,
ab homine sene exspectamus, quam a juvene, propter
experientiam, et rerum, quas vidit et audivit et
cogitavit, varietatem et copiam; eodem modo et a
nostra etate (si vires suas noOsset, et experiri et
intendere vellet) majora multo quam a priscis tem-
poribus exspectari par est; utpote xtate mundi
srandiore, et infinitis experimentis et observationibus
aucta et cumulata.

Neque pro nihilo zstimandum, quod per longin-
quas navigationes et peregrinationes (que seculis
nostris increbuerunt) plurima in natura patuerint
et reperta sint, que novam philosophies lucem
immittere possint. Quin et turpe hominibus foret,
si globi materialis tractus, terrarum videlicet,
marium, astrorum, nostris temporibus immensim
aperti et illustrati sint; globi autem intellectualis
fines inter veterum inventa et angustias cohi-
beantur.

Auctores vero quod attinet, summe pusillanimi-
tatis est, auctoribus infinita tribuere, auctor1 autem
auctorum, atque adeO omnis auctoritatis, T’empori
jus suum denegare. Recté enim Veritas, Temporis
filia dicitur, non Auctoritatis. Itaque mirum non
est, si fascina ista antiquitatis, et auctorum et con-
sensts, hominum virtutem ita ligaverint, ut cum

NOVUM ORGANUM. | 237
rebus ipsis consuescere, (tanquam maleficiati) non
potuerint. ,

LXXXY.

Neque solum admiratio antiquitatis, auctoritatis,
et consenstis, hominum industriam in lis que jam
inventa sunt acquiescere compulit; vertim etiam
operum ipsorum admiratio, quorum copia jampridém
facta est humano generl. Ktenim culm quis rerum
varietatem, et pulcherrimum apparatum, qui per
artes mechanicas ad culium humanum congestus et
introductus est, oculis subjecerit, e0 certeé inclinabit,
ut potilis ad opulentize humane admirationem, quam
ad inopiz sensum accedat ; minimé advertens primi-
tivas hominis observationes, atque nature operationes,
(que ad omnem illam varietatem instar anime sunt,
et primi mottis) nec multas, nec alté petitas esse ;
cetera ad patientiam hominum tantim, et subtilem
et ordinatum mantis, vel instrumentorum motum,
pertinere. Res enim (exempli gratia) subtilis est
certé et accurata confectio horologiorum, _ talis
scilicét, que ccelestia in rotis, pulsum animalium in
motu successivo et ordinato, videatur imitari; que
tamen res ex uno aut altero nature axiomate pendet.

Quod si quis rursus subtilitatem illam intueatur,
que ad artes liberales pertinet; aut etiam eam que
ad corporum naturalium preparationem per artes
mechanicas spectat, et hujusmodi res suspiciat ;
veluti inventionem motuum ccelestium in astronomia,
concentuum in musica, litterarum alphabeti (que
etiam adhuc in regno Synarum In usu non sunt) in
grammaticé; aut rurstis in mechanicis, factorum

238 NOVUM ORGANUM.

Bacchi et Cereris, hoc est, przeparationem vini et
cervisiz, panificiorum, aut etiam mens delitiarum,
et distillationum et similium ; ille quoque si secum
cogitet, et animum advertat, per quantos temporum
circultus (cum hee omnia, preter distillationes,
antiqua fuerint) hec ad eam quam nunc habemus
culturam perducta sint, et (ut jam de horologiis dic-
tum est) quam parum habeant ex observationibus et
axiomatibus nature, atque quam facilé, et tanquam
per occasiones obvias, et contemplationes incurrentes,
ista inveniri potuerint ; ille (inquam) ab omni admi-
ratione se-facilé liberabit, et potits humane condi-
tionis miserebitur, quod per tot secula, tanta fuerit
rerum et inventorum penuria, et sterilitas. Atque
hee ipsa tamen, quorum nunc mentionem fecimus,
inventa philosophia et artibus intellectis antiquiora
fuerunt. Adeod ut (si verum dicendum sit) cum
hujusmodi scientie rationales et dogmatice incepe-
rint, inventio operum utilium desierit.

Quod si quis ab officinis ad bibliothecas se con-
verterit, et immensam quam videmus librorum va-
rietatem in admiratione habuerit, is examinatis et
diligentius introspectis ipsorum librorum materiis et
contentis, obstupescet certé in contrarium ; et post-
quam nullum dari finem repetitionibus observaverit,
quamque homines eadem agant et loquantur, ab ad-
Miratione varletatis transibit ad miraculum indigen-
tia et paucitatis earum rerum, que hominum men-
tes adhuc tenuerunt et occuparunt.

Quod si quis ad intuendum ea, que magis
curiosa habentur quam sana, animum submiserit, et

NOVUM ORGANUM. 239°

Alchymistarum aut Magorum opera penitis intro-
spexerit, is dubitabit forsitan utrim risu, an lachry-
mis potius illa digna sint. Alchymista enim spem
alit sternam, atque ubi res non succedit, errores
proprios reos substituit; secum accusatorié repu-
tando, se aut artis aut auctorum vocabula non satis
intellexisse, unde ad traditiones et auriculares su-
surros animum applicat; aut in practice sue scru-
pulis et momentis aliquid titubatum esse, unde ex-
perimenta in infinitum repetit ; ac interim clm, inter
experimentorum sortes, in queedam incidat aut ipsa
facie nova, aut utilitate non contemnenda, hujus-
modi pignoribus animum pascit, eaque in majus os-
tentat et celebrat, reliqua spe sustentat. Neque
tamen negandum est, Alchymistas non pauca inve-
nisse, et inventis utilibus homines dondsse. Verum
fabula illa non malé in illos quadrat de sene, qui filiis
aurum in vined defossum (sed locum se _ nescire
simulans) legaverit ; unde illi vine fodiendz dili-
gentér iucubuerunt, et aurum quidem nullum reper-
tum, sed vindemia ex ea cultura facta est uberior.

At naturalis Magie cultores, qui per rerum Sym-
pathias et Antipathias omnia expediunt, ex conjec-
turis otiosis et supinissimis rebus virtutes et opera-
tiones admirabiles affinxerunt; atque si quando
opera exhibuerint, ea illius sunt generis, ut ad admi-
rationem et novitatem, non ad fructum et utilita-
tem, accommodata sint.

In superstitiosa autem Magia (si et de hac di-
cendum sit) illud imprimis animadvertendum est,
esse tantummodo certi cujusdam et definiti generis

VOL, 1X. R

24.0 NOVUM ORGANUM.

subjecta, in quibus artes curiose et superstitiose,
per omnes nationes, atque etates, atque etiam reli-
giones, aliquid potuerint aut luserint. Itaque ista
missa faciamus: interim nil mirum est, si opinio
copie caussam inopie dederit. |

LXXXVI.

Atque hominum admirationi quoad doctrinas et
artes, per se satis simplici et propé puerili, incre-
mentum accessit ab eorum astu et artificio, qui
scientias tractaverunt et tradiderunt. Illi enim ea
ambitione et affectatione eas proponunt, atque in
eum modum efformatas, ac veluti personatas in ho-
minum conspectum producunt, ac si ille omni ex
parte perfectz essent, et ad exitum perducte. Si
enim methodum aspicias, et partitiones, ille prorsts
omnia complecti et concludere videntur, que in illud
subjectum cadere possunt. Atque licét membra illa
malé impleta, et veluti capsule inanes sint ; tamen
apud intellectum vulgarem scientize formam et ra-
tionem integre pre se ferunt.

At primi et antiquissimi veritatis inquisitores,
meliore fide et fato, cognitionem illam, quam ex re-
rum contemplatione decerpere, et in usum recon-
dere statuebant, in aphorismos, sive breves easdem-
que sparsas nec methodo revinctas sententias, con-
jicere solebant ; neque se artem universam complecti
simulabant, aut profitebantur. At eo quo nunc res
agitur modo, minimé mirum est, si homines in iis
ulteriora non querant, que pro perfectis et numeris
suis jampridém absolutis traduntur.

LXXXVII.
Etiam antiqua magnum existimationis et fidei

NOVUM ORGANUM. 241

incrementum acceperunt, ex eorum vanitate et levi-
tate, qui nova proposuerunt ; presertim in Philoso-
phie Naturalis parte activa et operativa. Neque
enim defuerunt homines vaniloqui et phantastici,
qui partim ex credulitate, partim ex imposturda, ge-
nus humanum promissis onerarunt: vite prolonga-
tionem, senectutis retardationem, dolorum levatio-
nem, naturalium defectuum reparationem, sensuum
deceptiones, affectuum ligationes et incitationes, in-
tellectualium facultatum illuminationes et exsalta-
tiones, substantiarum transmutationes, et motuum
ad libitum roborationes et multiplicationes, aéris im-
pressiones et alterationes, ccelestium influentiarum
deductiones et procurationes, rerum futurarum divi-
nationes, remotarum representationes, occultarum
revelationes, et alia complura pollicitando et osten-
tando. Vertim de istis largitoribus non multum
aberraverit, qui istiusmodi judicium fecerit, tantum
nimirum in doctrinis philosophie inter horum vani-
tates et veras artes interesse, quantum inter res
gestas Julii Ceesaris, aut Alexandri Magni, et res
gestas Amadicii ex Gallia, aut Arthuri ex Britannia,
in historiz narrationibus intersit. Inveniuntur enim
clarissimi illi imperatores revera majora gessisse,
quam umbratiles isti heroes etiam fecisse fingantur ;
sed modis et viis scilicét actionum, minimé fabulosis
et prodigiosis. Neque propterea equum est vere
memorie fidem derogari, quod a fabulis illa quand6-
que lesa sit et violata. Sed interim minimé mirum
est, si propositionibus novis (presertim cum men-
tione operum) magnum sit factum prajudicium, per

242 ' NOVUM ORGANUM,

istos impostores qui similia tentaverunt ; ciim vani-

tatis excessus et fastidium etiam nunc omnem in

ejusmodi conatibus mag nanimitatem destruxerit.
LXXXVIII.

At longé majora a pusillanimitate, et pensorum,
que humana industria sibi proposuit, parvitate et
tenuitate, detrimenta in scientias invecta sunt. Et
tamen (quod pessimum est) pusillanimitas ista non
sine arrogantia et fastidio se offert.

Primtim enim omnium artium illa reperitur cau-
tela jam facta familiaris, ut in qualibet arte aucto-
res artis suze infirmitatem in nature calumniam
vertant; et quod ars ipsorum non assequitur, id ex
edidem arte impossibile in natura pronunciant. Neque
certé damnari potest ars, si ipsa judicet. Etiam
philosophia quz nunc in manibus est, in sinu suo
posita quedam fovet, aut placita, quibus (si diligen-
tils inquiratur) hoc hominibus omnino persuaderi
volunt; nil ab arte, vel hominis opere arduum, aut
in naturam imperiosum et validum, exspectari de-
bere; ut de heterogenia caloris astri et ignis, et
mistione, superius dictum est. Que si notentur ac-
curatius, omnino pertinent ad humane potestatis
circumscriptionem malitiosam, et ad quesitam et ar-
tificlosam desperationem que non solum spei augu-
ria turbet, sed etiam omnes industrize stimulos et
nervos incidat, atque ipsius experientiz aleas abji-
ciat; dum de hoc tantum solliciti sint, ut ars eorum
perfecta censeatur; glorie vanissime et perditis-
sim dantes operam, scilicét ut quicquid adhuc in-
ventum et comprehensum non sit, id omnino nec

NOVUM ORGANUM. 243

inveniri, nec comprehendi posse in futurum creda-
tur. At si quis rebus addere se, et novum aliquod
reperire conetur, ille tamen omnino sibi proponet et
destinabit unum aliquod inventum (nec ultra) per-
scrutarl et eruere; ut magnetis naturam, maris
fluxum et refluxum, thema ceeli, et hujusmodi, que
secreti aliquid habere videntur, et hactenus parum
felicitér tractata sint: cim summe sit imperitie,
rel alicujus naturam in se ipsa perscrutari, quando-
quidem eadem natura, que in aliis videtur latens et
occulta, in aliis manifesta sit, et quasi palpabilis,
atque in illis admirationem, in his né attentionem
quidem moveat; ut fit in natura consistentie, que
in ligno vel lapide non notatur, sed solidi appella-
tione transmittitur, neque amplius de fuga separatio-
nis aut solutionis continuitatis inquiritur : at in aqua-
rum bullis eadem res videtur subtilis, et ingeniosa ;
que bulle se conjiciunt in pelliculas quasdam, in
hemispherii formam curiosé effictas, ut ad momen-
tum temporis evitetur solutio continuitatis.

Atque prorsus illa ipsa que habentur pro secre-
tis, in aliis habent naturam manifestam et commu-
nem; que nunquam se dabit conspiciendam, si ho-
minum experimenta aut contemplationes in illis ipsis
tantum versentur. Generalitér autem et vulgo in
operibus mechanicis habentur pro novis inventis, si
quis jampridém inventa subtilits poliat vel ornet
elegantius, vel simul uniat et componat, vel cum usu
commodius copulet, aut opus majore aut etiam mi-
nore quam fieri consuevit mole vel volumine exhibeat,
et similia.

244 NOVUM ORGANUM.

Itaque minimé mirum est, si nobilia et genere
humano digna inventa in lucem extracta non sint,
cim homines hujusmodi exiguis pensis et puerilibus
contenti et delectati fuerint ; quinetiam in lisdem se
magnum aliquod secutos, aut assecutos putaverint.

LXXXIX:

Neque illud pretermittendum est, quod nacta sit
Philosophia Naturalis per omnes etates adversarium
molestum et difficilem ; superstitionem nimirim et
zelum religionis czecum et immoderatum. Etenim
videre est apud Grecos, eos qui primtim caussas natu-
rales fulminis et tempestatum insuetis adhuc homi-
num auribus proposuerunt, impietatis in deos eo
nomine damnatos : nec multo melius a nonnullis an-
tiquorum patrum religionis christian exceptos
fulisse eos, qui ex certissimis demonstrationibus (qui-
bus nemo hodié sanus contradixerit) terram rotun-
dam esse posuerunt, atque ex consequenti antipodas
esse asseruerunt.

Quinetiam ut nunc sunt res, conditio sermonum
de natura facta est durior et magis cum periculo,
propter theologorum scholeasticorum summas et me-
‘thodos; qui cim theologiam (satis pro potestate)
in ordinem redegerint et in artis formam effinxerint,
hoc insupér effecerunt, ut pugnax et spinosa Aristo-
telis philosophia corpori religionis plus quam par
erat immisceretur.

Eddem etiam spectant (licét diverso modo) eorum
commentationes, qui veritatem christiane religionis
ex principiis et auctoritatibus philosophorum dedu-
cere et confirmare haud veriti sunt; fidei et senstis

NOVUM ORGANUM. 245

conjugium tanquam legitimum multé pompa et
solennitate celebrantes, et grata rerum varietate
animos hominum permulcentes ; sed interim divina
humanis impari conditione permiscentes. At in
hujusmodi misturis theologiz cum philosophia, ea
tantiim, que nunc in philosophia recepta sunt, com-
prehenduntur; sed nova, licét in melius mutata,
tantum non summoventur et exterminantur.
Denique invenias ex quorundam theologorum
imperitia, aditum alicui philosophiz quamvis emen-
date pene interclusum esse. Alii siquidém simpli-
citis subverentur, ne forté altior in naturam inquisitio
ultra concessum sobrietatis terminum penetret ; tra-
ducentes et perperam torquentes ea, que de divinis
mysteriis in scripturis sacris adversts rimantes secreta
divina dicuntur, ad occulta nature, que nullo inter-
dicto prohibentur. Alii callidits conjiciunt et animo
versant, si media ignurentur singula ad manum et
-virgulam divinam (quod religionis ut putant maximé
intersit) facilitis posse referri: quod nihil aliud est,
quam Deo per mendacium gratificarivelle. Alii ab
exemplo metuunt, ne motus et mutationes circa phi-
losophiam in religionem incurrant ac desinant. Alii
denique solliciti videntur, ne in nature inquisitione
aliquid inveniri possit, quod religionem (preesertim
apud indoctos) subvertat, aut saltem labefactet. At
isti duo posteriores metus nobis videntur omnind
sapientiam animalem sapere; ac si homines, in mentis
sue recessibus et secretis cogitationibus, de firmitu-
dine religionis et fidei in sensum imperio diffiderent
ac dubitarent ; et propterea ab inquisitione veritatis

246 NOVUM ORGANUM.

in naturalibus periculum illis impendere metuerent.
At veré rem reputanti Philosophia Naturalis, post
verbum Dei, certissima superstitionis medicina est ;
eademque probatissimum fidei alimentum. Itaque
merito religioni donatur tanquam fidissima ancilla :
cum altera voluntatem Dei, altera potestatem mani-
festet. Neque enim erravit ille qui dixit ; “ Erratis
nescientes scripturas et potestatem Dei :” informatio-
nem de voluntate et meditationem de potestate nexu
individuo commiscens et copulans. Interim mints
mirtim est si Naturalis Philosophie incrementa eohi-
bita sint; cum religio, que plurimum apud animos
hominum pollet, per quorundam imperitiam et zelum
incautum in partem contrariam transiérit, et abrepta
fuerit.
xe.

Rursus in moribus et institutis scholarum, aca-
demiarum, collegiorum, et similtum conventuum, que
doctorum hominum sedibus et eruditionis culture
destinata sunt, omnia progressul scientiarum adversa
inveniuntur. Lectiones enim et exercitia ita sunt
disposita, ut aliud a consuetis haud facilé cuiquam
in mentem veniat cogitare, aut contemplari. Si vero
unus aut alter fortassé judicii libertate uti sustinuerit,
is sibi soli hanc operam imponere possit; ab aliorum
autem consortio nihil capiet utilitatis. Sin et hoe
toleraverit, tamen in capessenda fortuna industriam
hanc et magnanimitatem sibi non levi impedimento
fore experietur. Studia enim hominum in ejusmodi locis
in quorundam auctorum scripta, veluti in carceres,
conclusa sunt ; a quibus si quis dissentiat, continuo ut

NOVUM ORGANUM. 24:7

homo turbidus et rerum novarum cupidus corripitur.
At magnum certeé discrimen inter res civiles et artes :
non enim idem periculum a novo motu et a nova
luce. Verum in rebus civilibus mutatio etiam in
melius suspecta est ob perturbationem ; cum civilia
auctoritate, consensu, fama, et opinione, non demon-
stratione nitantur. In artibus autem et scientiis.
tanquam in metalli-fodinis, omnia novis operibus et
ulterioribus progressibus circumstrepere debent.
Atque secundum rectam rationem res ita se habet,
sed interim non ita vivitur: sed ista, quam diximus,
doctrinarum administratio et politia scientiarum
augmenta duritis premere consuevit.
KCI. ‘ |
Atque insupér licét ista invidia cessaverit; tamen
satis est ad cohibendum Augmentum Scientiarum,
quod hujusmodi conatus et industria preemiis care-
ant. Non enim penes eosdem est cultura scientiarum
et premium. Scientiarum enim augmenta a magnis
utique ingeniis proveniunt; at pretia et pramia
Sclentiarum sunt penes vulgus aut principes viros,
qui (nisi raro admodtm) vix mediocritér docti sunt.
Quinetiam hujusmodi progressus non solum premiis
et beneficientia hominum, vertim etiam ipsa populari
laude, destituti sunt. Sunt enim illi supra captum
maxime partis hominum, et ab opinionum vulgarium
ventis facilé obruuntur et extinguuntur. Itaque nil
mirum si res illa non felicitér successerit, que in
honore non fuit.
Cll
Sed longé maximum progressibus scieutiarum et

248 NOVUM ORGANUM. —

novis pensis ac provinciis in iisdem suscipiendis ob-
staculum deprehenditur in desperatione hominum,
et suppositione impossibilis. Solent enim viri pru-
dentes et severi in hujusmodi rebus plané diffidere :
nature obscuritatem, vite brevitatem, sensuum falla-
clas, judicii infirmitatem, experimentorum difficulta-
tes, et similia secum reputantes. Itaque existimant
esse quosdam scientiarum, per temporum et etatum
mundi revolutiones, fluxus et refluxus ; cm aliis tem-
poribus crescant et floreant, aliis declinent et jaceant :
ita tamen ut, cum ad certum quendam gradum et
statum pervenerint, nil ulteritis possint.

Itaque si quis majora credat aut spondeat, id
putant esse cujusdam impotentis et immaturi animi ;
atque hujusmodi conatus, initia scilicét leta, media
ardua, extrema confusa habere. Atque cum hujus-
modi cogitationes ex sint, que in viros graves et
judicio prestantes facilé cadant; curandum revera
est, né rei optime et pulcherrime amore capti seve-
ritatem judicii relaxemus aut minuamus; et sedulo
videndum quid spei affulgeat, et ex qua parte se os-
tendat; atque, auris levioribus spei rejectis, ea que
plus firmitudinis habere videntur omnino discutiende
sunt et pensitande. Quinetiam prudentia civilis ad
consilium vocanda est et adhibenda, que ex pre-
scripto diffidit, et de rebus humanis in deterius con-
jicit. Itaque jam et de spe dicendum est; preser-
tim cium nos promissores non simus, nec vim aut
insidias hominum judiciis faciamus aut struamus, sed
homines manu et sponte ducamus. Atque licét
longeé potentissimum futurum sit remedium ad spem

NOVUM ORGANUM. 249

imprimendam, quando homines ad particularia, pre-
sertim in Tabulis nostris Inyeniendi digesta et dis-
posita (quz partim ad secundam, sed multo magis
ad quartam instaurationis nostre partem pertinent)
adducemus, cum hoc ipsum sit non spes tantum, sed
tanquam res ipsa: tamen ut omnia clementius fiant,
pergendum est in instituto nostro de preeparandis
hominum mentibus; cujus przeparationis, ista osten-
sio spei pars est non exigua. Nam absque ea reliqua
faciunt magis ad contristationem hominum (scilicet,
ut deteriorem et viliorem habeant de lis, que jam in
usu sunt, opinionem quam nunc habent ; et suze con-
ditionis infortunium plus sentiant et pernoscant),
quam ad alacritatem aliquam inducendam, aut in-
dustriam experiendi acuendam. Itaque conjecture
nostra, qua spem in hac re faciunt probabilem, ape-
riende sunt et preponende: sicut Columbus fecit,
ante navigationem illam suam mirabilem maris Atlan-
tici; cllm rationes adduxerit, cur ipse novas terras et
continentes, preter eas que anté cognite fuerunt, in-
veniri posse confideret: que rationes, licét primo rejec-
te, postea tamen experimento probate sunt et rerum
maximarum causse et initia fuerunt.
XCIII.

Principium autem sumenduma Deo: hoc nimi-
rum quod agitur, propter excellentem in ipso boni
naturam, manifesté a Deo esse; qui auctor boni et
pater luminum est. In operationibus autem divinis,
initia queque tenuissima exitum certo trahunt. At-
que quod de spiritualibus dictum est, regnum Dei
non venit cum observatione; id etiam in omni majore

250 NOVUM ORGANUM.

opere providentiz divine evenire reperitur, ut omnia
sine strepitu et sonitu placidé labantur, atque res
plane agatur, priusquam homines eam agi putent aut
advertant. Neque omittenda est prophetia Danielis
de ultimis mundi temporibus: “ Multi pertransibunt
et multiplex erit scientia :” manifesté innuens et sig-
nificans esse in fatis, id est in providentia, ut per-
transitus mundi (qui per tot longinquas navigationes
impletus plane, aut jam in opere esse videtur) et
Augmenta Scientiarum in eandem etatem incidant.
XCIV. |

Sequitur ratio omnium maxima ad faciendam
spem; nempé ex erroribus temporis preteriti et
viarum adhuc tentatarum. Optima enim est ea re-
prehensio, quam de statu civili haud prudentér admi-
nistrato quispiam his verbis complexus est : “ Quod ad
preterita pessimum est, id ad futura optimum videri
debet. Si enim vos omnia, que ad officium vestrum
spectant, prestitissetis, neque tamen res vestre in
meliore loco essent, ne spes quidem ulla reliqua
foret, eas in melius provehi posse. Sed cum rerum
vestrarum status non a vi ipsd rerum sed ab errori-
bus vestris malé se habeat, sperandum est, illis
erroribus missis aut correctis, magnam rerum in me-
lius mutationem fieri posse.” Simili modo si homines
‘per tanta annorum spatia viam veram inveniendi et
colendi scientias tenuissent, nec tamen ulteritis pro-
gredi potuissent, audax proculdubid et temeraria
foret opinio, posse rem in ulterius provehi. Quod si
in vid ips erratum sit, atque hominum opera in lis
consumpta in quibus minimé oportebat; sequitur ex

NOVUM ORGANUM. 251

eo, non in rebus ipsis difficultatem oriri, quee potes-
tatis nostre non sunt, sed in intellectu humano
ejusque usu et applicatione; que res remedium et
medicinam suscipit. Itaque optimum fuerit illos
ipsos errores proponere: quot enim fuerint errorum
impedimenta in preterito, tot sunt spei argumenta
in futurum. Ea vero, licét in his que superits dicta
sunt, non intacta omnino fuerint; tamen ea etiam
nunc brevitér, verbis nudis ac simplicibus represen-
tare visum est.
| XCV.

Qui tractaverunt scientias, aut empirici, aut dog-
matici fuerunt. Empirici, formicee more, congerunt
tantum et utuntur; rationales, aranearum more,
telas ex se conficiunt : apis vero ratio media est, quee
materiam ex floribus horti et agri elicit, sed tamen
eam propria facultate vertit et digerit. Neque ab-
simile philosophize verum opificium est; quod nec
mentis viribus tantum aut precipte nititur, neque
ex historia naturali et mechanicis experimentis pre-
bitam materiam in memoria integram, sed in intel-
lectu mutatam et subactam, reponit. Itaque ex
harum facultatum (experimentalis scilicet et ratio-
nalis) arctiore et sanctiore foedere (quod adhuc
factum non est) bené sperandum est.

XCVI.

Naturalis Philosophia adhuc sincera non inveni-
tur, sed infecta et corrupta: in Aristotelis schola
per logicam, in Platonis schola per theologiam
naturalem ; in secunda schol Platonis, Procli et
aliorum, per mathematicam; que Philosophiam Natu-

252 NOVUM ORGANUM.

ralem terminare, non generare aut procreare debet.
At ex Philosophid Naturali pura et impermista me-
liora speranda sunt.

XCVII.

Nemo adhuc tanta mentis constantid et rigore
inventus est, ut decreverit et sibi imposuerit, theorias
et notiones communes penitiis abolere, et intellectum
abrasum et equum ad particularia de integro appli-
care. Itaque ratio illa humana quam habemus, ex
multa fide et multo etiam casu, nec non ex puerili-
bus, quas primo hausimus, notionibus, farrago que-
dam est et congeries.

Quod si quis ztate matura et sensibus integris,
et mente repurgata, se ad experientiam et ad parti-
cularia de integro applicet, de eo melitis sperandum
est. Atque hac in parte nobis spondemus fortunam
Alexandri Magni: neque quis nos vanitatis arguat,
antequam exitum rei audiat, que ad exuendam om-
nem vanitatem spectat.

Etenim de Alexandro et ejus rebus gestis Aéschi-
nes ita locutus est: “ Nos certé vitam mortalem non
vivimus; sed in hoc nati sumus, ut posteritas de nobis
portenta narret et predicet :” perindéac si Alexandri
res gestas pro miraculo habuisset.

At evis sequentibus Titus Livius melitis rem ad-
vertit et introspexit, atque de Alexandro hujusmodi
quidpiam dixit: “ Eum non aliud quam bene ausum
vana contemnere.” Atque simile etiam de nobis judi-
cium futuris temporibus factum iri existimamus : nos
nil magni fecisse,sed tantum ea, que pro magnis
habentur, minoris fecisse. Sed interim (quod jam

NOVUM ORGANUM. 253

diximus) non est spes nisi in regeneratione scientia-

rum; ut ex scilicét ab Experientia certo ordine exci-

tentur et rurstis condantur: quod adhuc factum

esse aut cogitatum nemo (ut arbitramur) affirmaverit.
XCVIII.

Atque Experientie fundamenta (quando ad hance
omnino deveniendum est) aut nulla, aut admodum
infirma adhuc fuerunt; nec particularium silva et
materies, vel numero, vel genere, vel certitudine,
informando intellectui competens, aut ullo modo
sufficiens, adhuc quesita est et congesta. Sed contra
homines docti (supini sané et faciles) rumores quos-
dam Experientiz, et quasi famas et auras ejus, ad
philosophiam suam vel constituendam vel confirman-
dam exceperunt, atque illis nihilomints pondus
legitimi testimonii attribuerunt. Ac veluti si regnum
aliquod aut status non ex litteris et relationibus a
legatis et nuntiis fide-dignis missis, sed ex urbano-
rum sermunculis et ex triviis, consilia sua et negotia
gubernaret ; omnino talis in philosophiam adminis-
tratio, quatenis ad Experientiam, introducta est.
Nil debitis modis exquisitum, nil verificatum, nil
numeratum, nil appensum, nil dimensum in Naturali
Historia reperitur. At quod in observatione indefi-
tum et vagum, id in informatione fallax et infidum
est. Quod si cui hee mira dictu videantur, et
querele mintis juste propiora, cum Aristoteles
tantus ipse vir, et tanti regis opibus subnixus, tam
accuratam de animalibus historiam confecerit, atque
alii nonnulli majore diligentia (licét strepitu minore)
multa adjecerint, et rursts alii de plantis, de metal-

254 NOVUM ORGANUM.

lis, et fossilibus, historias et narrationes copiosas
conscripserint ;-is sane non satis attendere et perspi-
cere videtur, quid agatur ‘In presentia. Alia enim
est ratio Naturalis Historiz, que propter se confecta
est; alia ejus, que collecta est ad informandum
intellectum in ordine ad condendam philosophiam.
Atque he due historiz tum aliis rebus, tim praci-
pue in hoc differunt; quod prima ex illis specierum
naturalium varietatem, non artium mechanicarum
experimenta, contineat. Quemadmodum enim in
civilibus ingenium cujusque, et occultus animi
affectuumque sensus, melius elicitur, cum quis in
perturbatione ponitur, quam alias: simili modo, et
occulta nature magis se produnt per vexationes
artium, quam cum cursu suo meant. Itdque tum
demum bené sperandum est de Naturali Philosophia,
postquam Historia Naturalis (que ejus basis est et
fundamentum) melits instructa fuerit; antea vero
minimé.
XEIX.

Atque rursts in ipsa experimentorum mechani-
corum copia, summa eorum, que ad intellecttis infor-
mationem maximé faciunt et juvant, detegitur
inopia. Mechanicus enim de veritatis inquisitione
nullo modo sollicitus, non ad alia quam que operi
suo subserviunt, aut animum erigit, aut manum
porrigit. ‘Tum vero de scientiarum ulteriore pro-
gressu spes bené fundabitur, cum in Historiam Natu-
ralem recipientur et aggregabuntur complura expe-
rimenta, que in se nullius sunt ustis, sed ad inventio-
nem caussarum et axiomatum tantum faciunt; que

~ NOVUM ORGANUM. 255.

nos Lucifera experimenta, ad differentiam Fructife-
rorum, appellare consuevimus. Illa autem miram
habent in se virtutem et conditionem ; hanc videlicét,
quod nunquam fallant aut frustrentur. Cum enim
ad hoc adhibeantur, non ut opus aliquod efficiant,
sed ut caussam naturalem in aliquo revelent, quaqua-
versum cadunt, intentioni equeé satisfaciunt, clim
quzstionem terminent.
of

At non soltim copia major experimentorum que-
renda est et procuranda, atque etiam alterius generis,
quam adhuc factum est; sed etiam methodus plané
alia, et ordo et processus, continuande et provehende
Experientiz introducenda. Vaga enim Experientia
et se tanttm sequens (ut superius dictum est) mera
palpatio est, et homines potits stupefacit, quam in-
format. At cum Experientia lege certa procedet,
serlatim et continentér, de scientiis aliquid melius
sperarl poterit.

Ck:

Postquam vero copia et materies Historie Natu-
ralis et Experientie talis, qualis ad opus intellectus
sive ad opus philosophicum requiritur, presto jam
sit et parata; tamen nullo modo sufficit intellectus,
ut in illam materiem agat sponte et memoritér ; non
magis, quam si quis computationem alicujus ephe-
meridis memoritér se tenere et superare posse speret.
Atque hactentis tamen potiores meditationis partes,
quam scriptionis in inveniendo fuerunt ; neque adhtic
Experientia Litterata facta est : atqui nulla nisi de
scripto inventio probanda est. Illa vero in usum

VOL, IX. S

256 NOVUM ORGANUM.

veniente ab Experientia facta demum Litterata, me-
lius sperandum.
CII.

Atque insupér cum tantus sit particularium nu-
merus et quasi exercitus, isque ita sparsus et diffusus
ut intellectum disgreget et confundat, de velitatio-
nibus et levibus motibus et transcursibus intellectiis
non bene sperandum est ; nisi fiat instructio et coor-
dinatio per Tabulas Inveniendi idoneas, et bené
dispositas et tanquam vivas, eorum que pertinent ad
subjectum in quo versatur inquisitio, atque ad harum
Tabularum auxilia preeparata et digesta mens appli-
cetur.

CII.

Vertm post copiam particularium, rité et ordine
veluti sub oculos positorum, non statim transeundum
est ad inquisitionem, et inventionem novorum particu-
larium, aut operum; aut saltém, si hoc fiat, in eo
non acquiescendum. Neque enim negamus, post-
quam omnia omnium artium experimenta collecta et
digesta fuerint, atque ad unius hominis notitiam et
judicium. pervenerint, quin ex ipsa traductione ex-
perimentorum unius artis in alias, multa nova inve-
niri possint ad humanam vitam et statum utilia, per
istam Experientiam quam vocamus Litteratam ; sed
tamen minora de eA speranda sunt; majora ver6 a
nova luce axiomatum ex particularibus illis certa
vid et regula eductorum, que rurstis nova particu-
laria indicent et designent. Neque enim in plano
via sita est, sed ascendendo et descendendo; ascen-
dendo primo ad axiomata, descendendo ad opera.

NOVUM ORGANUM. 257

CIV.

Neque tamen permittendum est, ut intellectus a
particularibus ad axiomata remota, et quasi general-
issima (qualia sunt principia, que vocant, artium et
rerum) saliat et volet ; et ad eorum immotam verita-
tem axiomata media probet, et expediat : quod adhtic
factum est, prono ad hoc impetu naturali intellectitis,
atque etiam ad hoc ipsum, per demonstrationes que
fiunt per syllogismum, jampridém edocto et assue-
facto. Sed de scientiis tum demum bené sperandum
est, quando per scalam veram, et per gradus con-
tinuos, et non intermissos aut hiulcos, a particula-
ribus ascendetur ad axiomata minora, et deindé ad
media, alia aliis superiora, et postremo demtm ad
generalissima. Etenim axiomata infima non mul-
tum ab experientia nuda discrepant. Suprema vero
illa, et generalissima (que habentur) notionalia sunt
et abstracta, et nil habent solidi. At media sunt
axiomata illa vera, et solida, et viva, in quibus
humane res et fortune site sunt; et supra hee
quoque, tandem ipsa illa generalissima ; talia scilicét
que non abstracta sint, sed per hac media vere limi-
tantur. |

Itaque hominum intellectui non plume addende,
sed plumbum potils et pondera; ut cohibeant om-
nem saltum et volatum. Atque hoc adhtic factum
non est; ctim vero factum fuerit, melitis de scientiis
sperare licebit.

_ CV.

In constituendo autem axiomate, forma induc-

tionis alia quam adhuc in usu fuit excogitanda est ;

258 NOVUM ORGANUM.

eaque non ad principia tanttm (que vocant) pro-
banda et invenienda, sed etiam ad axiomata minora,
et media, denique omnia. Inductio enim que pro- |
cedit per enumerationem simplicem, res puerilis est,
et precariO concludit, et periculo exponitur ab in-
stantia contradictoria, et plerumque secundum
pauciora quam par est, et ex his tantummodo que
prestO sunt, pronunciat. At inductio, que ad in-
ventionem et demonstrationem scientiarum et artium
erit utilis, naturam separare debet, per rejectiones et
exclusiones debitas; ac deindé, post negativas tot
quot sufficiunt, super affirmativas concludere; quod
adhue factum non est, nec tentatum certé, nisi tan-
tummodo a Platone, qui ad excutiendas definitiones
et ideas, hac certé forma inductionis aliquatents
utitur. Verum ad hujus inductionis, sive demonstra-
tionis, instructionem bonam et legitimam, quamplu-
rima adhibenda sunt, que adhuc nullius mortalium
cogitationem subiére; adeo ut in e@ major sit con-
sumenda opera, quam adhuc consumpta est in syllo-
gismo. Atque hujus inductionis auxilio, non solum
ad axiomata invenienda, verum etiam ad notiones ter-
minandas, utendum est. Atque in hac certé induc-
tlone spes maxima sita est.
CVI.

At in axiomatibus constituendis per hanc induc-
tionem, examinatio et probatio etiam facienda est ;
utram quod constituitur axioma aptatum sit tantum,
et ad mensuram factum eorum particularium ex
quibus extrahitur; an vero sit amplius, aut latius.
Quod si sit amplius, aut latius, videndum an eam

NOVUM ORGANUM. 259

suam amplitudinem et latitudinem per novorum
particularium designationem, quasi fide-jussione qua-
dam firmet; né vel in jam notis tanttim herea-
mus, vel laxiore fortassé complexu umbras et formas
abstractas, non solida et determinata in materia,
prensemus. Hec vero cim in usum venerint, solida
tum demtim spes merito affulserit.
CVI.

Atque hic etiam resumendum est, quod superitis
dictum est de Naturali Philosophia producta, et
scientiis particularibus ad eam reductis, ut non fiat
scissio et truncatio scientiarum; nam etiam absque
hoc minus de progressu sperandum est.

CVIII.

Atque de desperatione tollenda, et spe facienda,
ex preteriti temporis erroribus valere jussis, aut rec-
tificatis, jam dictum est. Videndum autem et si que
alia sint, quae spem faciant. [llud vero occurrit ; si
hominibus non querentibus, et aliud agentibus,
multa utilia, tanquam casu quodam, aut per occa-
sionem, inventa sint ; nemini dubium esse posse, quin
lisdem querentibus, et hoc agentibus, idque via et
ordine non impetu et desultorié, longé plura detegi
necesse sit. Licét enim semel aut itertim accidere
possit, ut quispiam in id forté fortuna incidat, quod
magno conatu et de industria scrutantem antea
fugit; tamén in summa rerum, proculdubio contra-
rium invenitur. Itaque longé plura, et meliora,
atqué per minora intervalla, a ratione et industria,
et directione, et intentione hominum, speranda sunt,

260 NOVUM ORGANUM.

quam a casu, et instinctu animalium, et hujusmodi,
que hactents principium inventis dederunt.
CIX.

Etiam illud ad spem trahi possit, quod nonnulla
ex his quee jam inventa sunt ejus sint generis, ut
antequam invenirentur, haud facilé cuiquam in men-
tem venisset de iis aliquid suspicari; sed plane quis
illa ut impossibilia contempsisset. Solent enim
homines de rebus novis ad exemplum veterum, et
secundum phantasiam ex lis preeceptam et inquina-
tam, hariolari; quod genus opinandi fallacissimum
est, quandoquidém multa ex his, que ex fontibus
rerum petuntur, per rivulos consuetos non fluant.

Veluti si quis, ante tormentorum igneorum in-
ventionem, rem per effectus descripsisset, atque in
hune modum dixisset ; inventum quoddam detectum
esse, per quod muri, et munitiones queque maxime,
ex longo intervallo concuti et dejici possint; homines
sané de viribus tormentorum et machinarum per
pondera, et rotas, et hujusmodi arietationes et im-
pulsus, multiplicandis multa et varia secum cogita-
turi fuissent: de vento autem igneo, tam subito et
violentér se expandente et exsufflante, vix unquam
aliquid alicujus imaginationi, aut phantasiz occur-
surum fuisset ; utpoté cujus exemplum in proximo
non vidisset, nisi forte in terre motu, aut fulmine,
que ut magnalia nature, et non imitabilia ab homine
homines statim rejecturi fuissent.

Eodem modo si, ante fili bombycini inventionem,
quispiam hujusmodi sermonem injecisset ; esse quod-

NOVUM ORGANUM. 261

dam fili genus inventum ad vestium et supellectilis
usum, quod filum linteum aut laneum tenuitate, et
nihilominus tenacitate, ac etiam splendore, et molli-
tie longe superaret ; homines statim aut de Serico
aliquo vegetabili, aut de animalis alicujus pilis deli-
catioribus, aut de avium plumis et lanugine, aliquid
opinaturi fuissent ; vertim de vermis pusilli textura,
edque tam copiosa, et se renovante, et anniversaria,
nil fuissent certé commenturi. Quod si quis etiam
de vermi verbum aliquod injecisset, ludibrio certé
futurus fuisset, ut qui novas aranearum operas som-
niaret.

Similitér si, ante inventionem acts nautice, quis-
piam hujusmodi sermonem intulisset ; inventum esse
quoddam instrumentum, per quod cardines, et puncta
ceeli, exacté capi et dignosci possint ; homines statim
de magis exquisita fabricatione instrumentorum as-
tronomicorum, ad multa et varia, per agitationem
phantasie, discursuri fuissent; quod vero aliquid
inveniri possit, cujus motus cum ccelestibus tam bené
conveniret, atque ipsum tamen ex ccelestibus non
esset, sed tanttim substantia lapidea, aut metallica,
omnino incredibile visum fuisset. Atque hec tamen
et similia, per tot mundi etates, homines Jatuerunt,
nec per philosophiam, aut artes rationales inventa
sunt, sed casu, et per occasionem ; suntque illius (ut
diximus) generis, ut ab iis que antea cognita fuerunt
plane heterogenea, et remotissima sint, ut preenotio
aliqua nihil prorsis ad illa conducere potuisset.

Itaque sperandum omnino est, esse adhuc in
nature sinu multa excellentis ustis recondita, que

262 ‘NOVUM ORGANUM.

nullam cum jam inventis cognationem habent, aut
parallelismum; sed omnino sita sunt extra. vias
phantasiz, que tamen adhuc inventa non sunt ; que
proculdubio per multos saeculorum circuitus et -am-
bages et ipsa quinddque prodibunt, sicut illa supe-
riora prodierunt; sed. per vlam, quam nunc tracta-
mus, properé et subitO et simul representari, et an-
ticlpari possunt.
ae CX.

Attamen conspiciuntur et alia inventa ejus gene-
ris, que fidem faciant, posse genus humanum nobilia
inventa, etiam ante pedes posita, preterire et tran-
silire. Utctinque enim pulveris tormentarii, vel fill
bombycini, vel actis nautice, vel sacchari, vel papyri,
vel similium inventa, quibusdam rerum et nature
proprietatibus niti videantur, at certé imprimendi
artificium nil habet, quod non sit apertum, et fere
obvium. Et nihilomints homines non advertentes
litterarum modulos difficilitis scilicét collocari, quam
litteree per motum mands scribantur; sed hoc in-
teresse, quod litterarum moduli semel collocati infi-
nitis impressionibus, litter autem per manum
exarate unice tantum scriptioni, sufficilant; aut
fortassé iterd’m non advertentes, atramentum ita
inspissari posse, ut tingat, non fluat, praesertim lit-
teris resupinatis et impressivne facta desupér, hoc
pulcherrimo invento (quod ad doctrinarum propaga-
tionem tanttim facit) per tot szecula caruerunt.

Solet autem mens humana, in hoc inventionis
curriculo, tam leva sepenumerod et malé composita
esse, ut primo diffidat, et paullo post se contemnat ;

NOVUM ORGANUM. 263

atque primo incredibile ei videatur aliquid tale in-
veniri posse, postquam autem inventum sit, incre-
dibile rursus videatur, id homines tamdit fugere
potuisse. Atque hoc ipsum ad spem rité trahitur ;
superesse nimirim adhtic magnum inventorum cu-
mulum, qui non solliim: ex operationibus incognitis
eruendis, sed et ex jam cognitis transferendis et
componendis et applicandis, per eam quam diximus
Experientiam Litteratam, deduci possit.

CXI. Ea

Neque illud omittendum ad faciendam spem; .
reputent (si placet) homines infinitas ingenii tem-
poris, facultatum expensas, quas homines in rebus
et studiis longé minoris ustis et preti collocant ;
quorum pars quota si ad sana et solida verteretur,
nulla non difficultas superari possit. Quod idcirco
adjungere visum est, quia plavé fatemur Historie
Naturalis et Experimentalis collectionem, qualem
animo metimur, et qualis esse debet, opus esse mag-
num, et quasi regium, et multe opere atque 1m-
pense.

CXII.

Interim particularium multitudinem nemo refor-
midet, quin potits hoc ipsum ad spem revocet.
Sunt enim artium et nature particularia phenomena
manipuli instar ad ingenii commenta, postquam ab
evidentia rerum disjuncta et abstracta fuerint. Atque
hujus vie exitus in aperto est, et feré in propinquo ;
alterius exitus nullus, sed implicatio infinita. Homi-
nes enim adhtic parvam in Experientia moram fece-
runt, et eam levitér perstrinxerunt, sed in medita-

264 NOVUM ORGANUM.

tionibus et commentationibus ingenii infinitum
tempus contriverunt. Apud nos vero si esset prest6
quispiam, qui de facto nature ad interrogata re-
sponderet, paucorum annorum esset inventio caus-
sarum, et scientiarum omnium,

CXIII.

Etiam nonnihil hominibus spei fieri posse putamus
ab exemplo nostro proprio; neque jactantize caussa hoc
dicimus, sed quod utile dictu sit. Si qui diffidant, me
videant, hominem inter homines etatis mez civilibus
negotiis occupatissimum, nec firma admodum vale-
tudine (quod magnum habet temporis dispendium),
atque in hac re plane protopirum, et vestigia nullius
secutum, neque heec ipsa cum ullo mortalium com-
municantem; et tamen veram viam constantér in-
gressum, et ingenium rebus submittentem, hzec ipsa
aliquatenus (ut existimamus) provexisse. Kt dein-
céps videant, quid ab hominibus otio abundantibus,
atque a laboribus consociatis, atque a temporum suc-
cessione, post hec indicia nostra exspectandum sit ;
presertim in vid, que non singulis solummodo per-
via est (ut fit in via illa rationali), sed ubi hominum
labores et opere (presertim quantum ad experien-
tie collectam) optimé distribui, et deindé componi
possint. Tum enim homines vires suas nosse inci-
pient, ciim non eadem infiniti, sed alia alii pre-
stabunt.

CXIV.
Postrem6, etiamsi mult6 infirmior et obscurior
aura spei ab ist Nova Continente spiraverit ; tamen
omnind experiendum esse (nisi velimus animi esse

NOVUM ORGANUM. 265

plané abjecti, statuimus. Non enim res pari peri-
culo non tentatur, et non succedit; ctim in illo, in-
gentis boni, in hoc, exigue humane opere jactura
vertatur. Verum ex dictis, atque etiam ex non dictis,
visum est nobis spei abundé subesse, non tantiim
homini strenuo ad experiendum, sed etiam prudenti
et sobrio ad credendum.
Oxy:

Atque de desperatione tollenda, que inter caussas
potentissimas ad progressum scientiarum remoran-
dum et inhibendum fuit, jam dictum est: atque
simul sermo de signis et caussis errorum, et inertiz
et ignorantize que invaluit, absolutus est ; prasertim
cam subtiliores causse, et que in judicium popu-
lare, aut observationem non incurrunt, ad ea, que
de Idolis animi humani dicta sunt, referri debeant.

Atque hic simul pars destruens Instaurationis
nostre claudi debet, que perficitur tribus Redargu-
tionibus; Redargutione nimirum Humane Rationis
Native, et sibi permissze ; Redargutione Demonstra-
tionum; et Redargutione Theoriarum, sive philoso-
phiarum et doctrinarum que receptze sunt. Re-
dargutio vero earum talis fuit, qualis esse potuit;
videlicet per signa, et evidentiam caussarum ; cim
confutatio alia nulla a nobis (qui et de principiis, et
de demonstrationibus, ab aliis dissentimus) adhiberi
potuerit.

Quocirca tempus est, ut ad ipsam artem et nor-
mam Interpretandi Naturam veniamus; et tamen
nonnihil restat, quod prevertendum est. Cum enim
in hoc primo aphorismorum libro illud nobis propo-

266 NOVUM ORGANUM.

situm sit, ut tam ad intelligendum, quam ad reci-
piendum ea que sequuntur, mentes hominum pre-
parentur; expurgata jam et abrasa et equata
mentis area, sequitur ut mens sistatur in positione
bona, et tanquam aspectu benevolo ad ea que pro-
ponemus. Valet enim in re nova ad prejudicium
non sclum preoccupatio fortis opinionis veteris, sed
et preeceptio sive prefiguratio falsa rei que affertur,
Itaque conabimur efficere, ut habeantur bone et
vere, de tis que adducimus, opiniones, licét ad tem-
pus tantummodo, et tanquam usurarie, donec res
ipsa pernoscatur.
CXVI.

Primo itaque postulandum videtur, ne existiment
homines nos more antiquorum Grecorum, aut quo-
rundam novorum hominum, Telesii, Patricii, Severini,
sectam aliquam in philosophia condere velle; neque
enim hoc agimus, neque etiam multum interesse
putamus ad hominum fortunas, quales quis opinio-
nes abstractas de natura et rerum principiis habeat :
neque dubium est, quin multa hujusmodi, et vetera
revocari, et nova introduci possint ; quemadmodum
et complura themata cceli supponi possunt, quae cum
phenomenis sat bené conveniunt, inter se tamen
dissentiunt.

At nos de hujusmodi rebus opinabilibus, et simul
inutilibus, non laboramus. At contra nobis consti-
tutum est experiri, an revera potentie et amplitu-
dinis humane firmiora fundamenta jacere, ac fines
in latius proferre possimus. Atque licét sparsim, et
in aliquibus subjectis specialibus, longé veriora ha-

NOVUM ORGANUM. 267

beamus, et certiora (ut arbitramur) atque etiam
magis fructuosa, quam quibus homines adhuc utun-.
tur (que in quintam Instaurationis nostre partem
congessimus), tamen theoriam nullam universalem,
aut integram proponimus. Neque enim huic rei
tempus adhuc adesse videtur. Quin nec spem ha-
bemus vite producende, ad sextam Instaurationis
partem (que philosophie per legitimam Nature In-
terpretationem invente destinata est) absolvendam ;
sed satis habemus, si in mediis sobrié et utilitér nos
geramus, atque interim semina veritatis sincerioris
in posteros spargamus, atque initiis rerum magna-
rum non desimus.
CXVII.

Atque quemadmodum sect conditores non su-
mus ; ita nec operum particularium largitores, aut
promissores. Attamen possit aliquis hoc modo oc-
,currere; quod nos, qui tam sepé operum mentio-
nem faciamus, et omnia eo trahamus, etiam operum
aliquorum pignora exhibeamus. Vertim via nostra,
et ratio (ut sepé perspicueé diximus, et adhuc dicere
juvat) ea est ; ut non opera ex operibus, sive expe-
rimenta ex experimentis (ut empirici), sed ex operi-
bus et experimentis caussas et axiomata, atque ex
caussis et axlomatibus rursus nova opera et expe-
rimenta (ut legitimi Nature Interpretes) extraha-
mus.

Atque licét in Tabulis nostris Inveniendi (ex qui-
bus quarta pars Instaurationis consistit), atque etiam
Exemplis Particularium (quas in secunda parte ad-
duximus), atque insuper in Observationibus nostris
super Historiam (que in tertia parte operis descripta

268 NOVUM ORGANUM.

est), quivis vel mediocris perspicacie et sollertiz
complurium operum nobilium indicationes, et desig-
nationes ubique notabit; ingenué tamen fatemur,
Historiam Naturalem, quam adhuc habemus, aut ex
libris, aut ex inquisitione propria, non tam copiosam
esse et verificatam, ut legitime Interpretationi satis-
facere aut ministrare possit.

Itaque si quis ad mechanica sit magis aptus et
paratus, atque sagax ad venanda opera, ex conver-
satione sola cum experimentis, ei permittimus et re-
linquimus illam industriam, ut ex Historia nostra, et
Tabulis, multa tanquam in via decerpat, et applicet
ad opera, ac veluti foenus recipiat ad tempus, donec
sors haberi- possit. Nos verd, ctim ad majora con-
tendamus, moram omnem preproperam et prema-
turam in istiusmodi rebus, tanquam Atalanta pilas
(ut szepils solemus dicere) damnamus. Neque enim
aurea poma puerilitér affectamus, sed omnia in
victoria cursiis artis super naturam ponimus ;
neque muscum, aut segetem herbidam demetere
festinamus, sed messem tempestivam exspectamus.

CXVIII.

Occurret etiam alicui proculdubio, postquam
ipsam Historiam nostram, et Inventionis Tabulas per-
legerit, aliquid in ipsis experimentis minus certum,
vel omnino falsum; atque propterea secum fortassé
reputabit, fundamentis et principiis falsis et dubiis
inventa nostra niti. Vertim hoc nihil est; necesse
enim est, talia sub initiis evenire. Simile enim est,
ac si inscriptione aut impressione una forte littera
aut altera perperam posita aut collocata sit; id
enim legentem non multiim impedire solet, quando-

NOVUM ORGANUM. 269

quidém errata ab ipso sensu facilé corriguntur. Ita
etiam cogitent homines multa in Historia Naturali
experimenta falsO credi et recipi posse; que
paullo post a caussis et axiomatibus inventis facilé
expunguntur, et rejiciuntur. Sed tamen verum est,
si in Historia Naturali, et Experimentis magna et
crebra et continua fuerint errata illa nulla ingenii
aut artis felicitate corrigi aut emendari posse. Ita-
que si in Historia nostra Naturali, que tanta diligen-
tid, et severitate, et feré religione probata et col-
lecta est, aliquid in particularibus quandoque subsit
falsitatis, aut erroris; quid tandem de Naturali His-
toria vulgari, que pre nostra tam negligens est,
et facilis, dicendum erit? aut de philosophia et
scientiis super hujusmodi arenas (vel syrtes potils)
edificatis? Itaque hoc quod diximus neminem mo-
veat.
CXiX:

Occurrent etiam in Historia nostra et Experimen-
tis plurime res, primo leves et vulgate, deinde viles
et illiberales, postremo nimis subtiles ac meré specu-
lative, et quasi nullius ustis: quod genus rerum,
hominum studia avertere et alienare possit.

Atque de istis rebus, que videntur vulgate, illud
homines cogitent; solere sané eos adhuc nihil aliud
agere, quam ut eorum, que rara sunt, caussas ad ea,
que frequentér fiunt, referant et accommodent: at
ipsorum, que frequentér eveniunt, nullas caussas
inquirant, sed ea ipsa recipiant tanquam concessa et
admissa.

Itaque non ponderis, non rotationis ccelestium,

270 NOVUM ORGANUM.

non caloris, non frigoris, non luminis, non duri, non
mollis, non tenuis, non densi, non liquidi, non con-
sistentis, non animati, non inanimati, non similaris,
non dissimilaris, nec demtim organici caussas querunt;
sed illis, tanquam pro evidentibus et manifestis, re-
ceptis, de ceteris rebus, que non tam frequentér et
familiaritér occurrunt, disputant et judicant.

Nos ver6, qui satis scimus nullum de rebus raris
aut notabilibus judicium fieri posse, multo minus res
novas in lucem protrahi, absque vulgarium rerum
caussis, et caussarum caussis, rité examinatis et reper-
tis, necessari6 ad res vulgarissimas in Historiam nos-
tram recipiendas compeliimur. Quinetiam nil magis
philosophiz offecisse deprehendimus, quam qu6d res,
quee familiares sunt et frequentér occurrunt, contem-
plationem hominum non morentur et detineant, sed
reciplantur obitér neque earum causse queri soleant:
ut non sepils requiratur informatio de rebus igno-
tis, quam attentio in notis. |

EXX:

Quod ver6 ad rerum vilitatem attinet, vel etiam
turpitudinem, quibus (ut ait Plinius) honos prefan-
dus est; ex res, non minus quam lautissime et pre-
tiosissime, in Historiam Naturalem recipiende sunt.
Neque propterea polluitur Naturalis Historia: sol
enim equé palatia et cloacas ingreditur, neque tamen
polluitur. Nos autem non Capitolium aliquod aut
Pyramidem hominum superbize dedicamus aut con-
dimus, sed templum sanctum ad exemplar mundi in
intellectu humano fundamus. Itaque exemplar se-
quimur. Nam quicquid essentid dignum est, id

NOVUM ORGANUM. yet

etiam scientid dignum, que est essentiz imago. At
vilia equé subsistunt ac lauta. Quinetiam, ut e
quibusdam putridis materiis, veluti musco et zibe-
tho, aliquando optimi odores generantur; ita et ab
instantiis vilibus et sordidis, quanddéque eximia lux
et informatio emanat. Vertim de hoc nimis multa;
cim hoc genus fastidii sit plané puerile et effoemi-
natum.
| CXXI.

At de illo omnin6 magis accuraté dispiciendum ;
quod plurima in Historia nostra captui vulgari, aut
etiam cuivis intellectui(rebus presentibus assuefacto)
videbuntur curiose cujusdam et inutilis subtilitatis.
Itaque de hoc ante omnia et dictum et dicendum
est; hoc scilicét, nos jam sub initiis et ad tempus
tantim lucifera experimenta, non fructifera querere;
ad exemplum creationis divine, quod szpitis diximus,
que primo die lucem tantum produxit, eique soli
unum integrum diem attribuit, neque illo die quic-
quam materiati operis immiscuit.

Itaque si quis istiusmodi res nullius esse usts
putet, idem cogitat ac si nullum etiam lucis esse
usum censeat, quia res scilicét solida aut materiata
non sit. Atque revera dicendum est, simplicium
naturarum cognitionem bené examinatam et defini-
tam instar lucis esse; que ad universa operum pene-
tralia aditum prebet, atque tota agmina operum et
turmas, et axiomatum nobilissimorum fontes potes-
tate quidam complectitur et post se trahit; in se
tamen non ita magni usiis est. Quin et litterarum
elementa per se et separatim nihil significant, nec

VOL. IX. i i

272 NOVUM ORGANUM.

alicujus ustis sunt, sed tamen ad omnis sermonis
compositionem et apparatum instar materie prime
sunt. Etiam semina rerum potestate valida, usu
(nisi in processu suo) nihili sunt. Atque lucis ipsius
radii dispersi, nisi coéant, beneficlum suum non im-
pertiuntur.

Quod si quis subtilitatibus speculativis offenda-
tur, quid de scholasticis viris dicendum erit, qui sub-
tilitatibus immensum indulserunt ? que tamen sub-
tilitates in verbis, aut saltem vulgaribus notionibus
(quod tantundem valet), non in rebus aut natura
consumptz fuerunt; atque utilitatis expertes erant,
non tantum in origine, sed etiam in consequentiis :
tales autem non fuerunt, ut haberent in presens uti-
litatem nullam, sed per consequens infinitam ; quales
sunt ez de quibus loquimur. Hoc vero sciant ho-
mines pro certo, omnem subtilitatem disputationum
et discursuum mentis, si adhibeatur tantum post
axiomata inventa, seram esse et preposteram: et
subtilitatis tempus verum ac proprium, aut saltém
precipuum, versari in pensitanda experientia, et indé
constituendis axiomatibus: nam illa altera subtilitas
naturam prensat et captat, sed nunquam appre-
hendit aut capit. Et verissimum certé est, quod
de occasione sive fortuna dici solet, si. transfe-
ratur ad naturam : videlicét, eam a fronte comatam,
ab occipitio calvam esse.

Denique de contemptu in Naturali Historia rerum
aut vulgarium, aut vilium, aut nimis subtilium, et in
originibus suis inutilium, illa vox muliercule ad tu-
midum principem, qui petitionem ejus ut rem in-

NOVUM ORGANUM. 273

dignam et majestate sua inferiorem abjecisset, pro
oraculo sit; “ Desine ergo rex esse:” quia certissi-
mum est, imperium in naturam, si quis hujusmod!
rebus ut nimis exilibus et minutis vacare nolit, nec
obtineri nec geri posse.

CXXIl.

Occurrit etiam et illud; mirabile quiddam esse
et durum, quod nos onmes scientias atque omnes
auctores simul ac veluti uno ictu et Impetu summo-
veamus: idque non assumpto aliquo ex antiquis in
auxilium et presidium nostrum, sed quasi viribus
propriis.

Nos autem scimus, si minus sincera fide agere
voluissemus, non difficile fuisse nobis, ista, que affe-
runtur, vel ad antiqua secula ante Grecorum tem-
pora (ctim scientie de natura magis fortassé, sed
tamen majore cum silentio floruerint, neque in
Grecorum tubas et fistulas adhuc incidissent), vel
etiam (per partes certé) ad aliquos ex Grecis ipsis
referre, atque astipulationem et honorem inde pe-
tere: more novorum hominum, qui nobilitatem sibi
ex antiqua aliqua prosapia, per genealogiarum fa-
vores, astruunt et affingunt. Nos vero rerum evi-
dentia freti, omnem commenti et imposture condi-
tionem rejicimus; neque ad id quod agitur plus
interesse putamus, utrum que jam invenientur
antiquis olim cognita, et per rerum vicissitudines
et secula occidentia et orientia sint, quam homini-
bus cure esse debere, utrtim Novus Orbis fuerit in-
sula illa Atlantis, et veteri mundo cognita, an nunc
primum reperta. Rerum enim inventio a nature

274 NOVUM ORGAXUM.

luce petenda, non ab antiquitatis tenebris repe-
tenda est.

Quod vero ad universalem istam reprehensionem
attinet, certissimum est veré rem reputanti, eam et
magis probabilem esse, et magis modestam, quam
si facta fuisset ex parte. Si enim in primis notioni-
bus errores radicati non fuissent, fieri non potuisset,
quin nonnulla recté inventa alia perperam inventa
correxissent. Sed cum errores fundamentales fuerint,
atque ejusmodi ut homines potius res neglexerint ac
preteriérint, quam de illis pravum aut falsum judi-
cium fecerint ; minimé mirum est, si homines id non
obtinuerint, quod non egerint ; nec ad metam per-
venerint, quam non posucrint aut collocarint ; neque
viam emensi sint, quam non ingressi sint aut te-
nuerint. |

Atque insolentiam rei quod attinet, certé si quis
mantis constantid atque oculi vigore lineam magis
rectam, aut circulum magis perfectum se describere
posse, quam alium quempiam, sibi assumat, indu-
citur scilicét facultatis comparatio: quod si quis as-
serat se, adhibita regula aut circumducto circino,
lineam magis rectam aut circulum magis perfec-
tum posse describere, quam aliquem alium vi sola
oculi et mantis; is certé non admodum jactator fue-
rit. Quin hoe, quod dicimus, non solum in hoc nostro
-conatu primo et incceptivo locum habet; sed etiam
pertinet ad eos quihuic rei posthac incumbent. Nos-
tra enim via inveniendi scientias exeequat fere inge-
nia, et non multum excellentie eorum relinquit : cum
omnia per certissimas regulas et demonstrationes

NOVUM ORGANUM. | 375

transigat. Itaque hee nostra (ut sepé diximus) fe-
licitatis cujusdam sunt potitis quam facultatis, et
potils temporis partus quam ingenii. Est enim
certé casus aliquis non minus in cogitationibus hu-
manis, quam in operibus et factis.

CXXEI-

Itaque dicendum de nobis ipsis quod ille per
jocum dixit, presertim cum tam bene rem secet:
“fieri non potest ut idem sentiant, qui aquam et qui
vinum bibant.” At czeteri homines, tam veteres quam
novi, liquorem biberunt crudum in scientils, tanquam
aquam, vel sponte ex intellectu manantem, vel per
dialecticam tanquam per rotas ex puteo haustam.
At nos liquorem bibimus et propinamus ex infinitis
confectam uvis, iisque maturis et tempestivis, et per
racemos quosdam collectis ac decerptis, et subindé
in torculari pressis, ac postremo in vase repurgatis
et clarificatis. Itaque nil mirum, si nobis cum aliis
non conveniat.

CXAIY.

Occurret proculdubio et illud: nec metam aut
scopum scientiarum a nobis ipsis (id quod in aliis re-
prehendimus) verum et optimum prefixum esse.
Esse enim contemplationem veritatis omni operum
utilitate et magnitudine digniorem et celsiorem:
longam vero istam et sollicitam moram in experien-
tid et materia, et rerum particularium fluctibus,
mentem veluti humo affigere, vel potius in Tartarum
quoddam confusionis et perturbationis dejicere; at-
que abstracte sapientiz serenitate et tranquillitate

276 NOVUM ORGANUM,

(tanquam a statu multo diviniore) arcere et summo-
vere. Nos vero huic rationi libentér assentimur ; et
hoc ipsum, quod innuunt ac preoptant, precipué atque
ante omnia agimus. Etenim verum exemplar mundi
in intellectu humano fundamus; quale invenitur,
non quale cuipiam sua propria ratio dictaverit. Hoe
autem perfici non potest, nisi facta mundi dissec-
tione atque anatomia diligentissima. Modulos verd
ineptos mundorum et tanquam simiolas, quas in
philosophiis phantasia hominum exstruxerunt, om-
nind dissipandas edicimus. Sciant itaque homines
(id quod superitis diximus) quantum intersit inter
humane mentis idola, et divinee mentis ideas. Illa
enim nihil aliud sunt, quam abstractiones ad pla-
citum: he autem sunt vera signacula Creatoris
super creaturas, prout in materia per lineas veras et
exquisitas imprimuntur et terminantur. Itaque ip-
sissimee res sunt (in hoc genere) veritas et utilitas :
atque opera ipsa pluris facienda sunt, quatenus sunt
veritatis pignora, quam propter vitaze commoda.
CXXV.

Occurret fortassé et illud: nos tanquam actum
agere, atque antiquos ipsos eandem, quam nos, viam
tenuisse. Itaque verisimile putabit quispiam etiam
nos, post tantum motum et molitionem, deventuros
tandem ad aliquam ex illis philosophiis que apud
antiquos valuerunt. Nam et illos,in meditationum
suarum principiis, vim et copiam magnam exemplo-
rum et particularium paravisse; atque In commen-
tarios, per locos et titulos, digessisse ; atque inde

NOVUM ORGANUM. 277

philosophias suas et artes confecisse; et posted, re
comperta, pronuntidsse; et exempla ad fidem et
docendi lumen sparsim addidisse ; sed particularium
notas et codicillos ac commentarios suos in lucem
edere, supervacuum et molestum putdsse: idedque
fecisse, quod in edificando fieri solet, nempé post
edificii structuram, machinas. et scalas a conspectu
amovisse. Neque alitér factum esse credere certé
oportet. Vertim nisi quis omnino oblitus fuerit
eorum que superits dicta sunt, huic objectioni (aut
scrupulo potits) facilé respondebit. Formam enim
inquirendi et inveniendi apud antiquos et ipsi profi-
temur, et scripta eorum pre se ferunt. Ea autem
non alia fuit, quam ut ab exemplis quibusdam et par-
ticularibus (additis notionibus communibus, et for-
tassé portione nonnulla ex opinionibus receptis, quee
maximé placuerunt) ad conclusiones maximé generales
sive principia scientiarum adyolarent ; ad quorum veri-
tatem immotam et fixam conclusiones inferiores per
media educerent ac probarent, ex quibus artem
constituebant. ‘Tum demim si nova particularia et
exempla mota essent et adducta, que placitis suis
refragarentur, illa aut per distinctiones, aut per
regularum suarum explanationes, in ordinem subtili-
tér redigebant ; aut demum per exceptiones grosso
modo summoyebant: at rerum particularium non
refragantium caussas ad illa principia sua laboriosé
et pertinacitér accommodabant. Verum nec His-
toria Naturalis et Experientia illa erat, quam fuisse
oportebat (longé certé abest) ; et ista advolatio ad
generalissima omnia perdidit.

278 NOVUM ORGANUM.

CXXVI.

Occurret et illud; nos, propter inhibitionem
quandam pronuntiandi et principia certa ponendi,
donec per medios gradus ad generalissima rité per-
Ventum sit, suspensionem quandam judicii tueri,
atque ad acatalepsiam rem deducere. Nos vero
non Acatalepsiam, sed Eucatalepsiam meditamur et
proponimus: sensui enim non derogamus, sed minis-
tramus; et intellectum non contemnimus, sed regi-
mus. Atque melius est scire quantum opus sit, et
tamen nos non penitus scire putare, quam penitus
scire nos putare, et tamen nil eorum que opus est
scire. |

CXXVII.

Etiam dubitabit quispiam potitis quam objiciet ;
utrum nos de Naturali tanttm Philosophia, an etiam
de scientiis reliquis, Logicis, Ethicis, Politicis, secun-
dum viam nostram perficiendis loguamur. At nos
certe de universis hec, que dicta sunt, intelligimus :
atque quemadmodum vulgaris logica, que regit res
per Syllogismum, non tanttim ad naturales, sed ad
omnes scientias pertinet ; ita et nostra, que procedit
per Inductionem, omnia complectitur. Tam enim
Historiam et Tabulas Inveniendi conficimus de Ira,
Metu, et Verecundia et similibus; ac etiam de
exemplis rerum Civilium; nec mints de motibus
mentalibus Memorize, Compositionis et Divisio-
nis, Judicii, et reliquorum: quam de Calido et
Frigido, aut Luce, aut Vegetatione, aut similibus.
Sed tamen ciim nostra ratio Interpretandi, post
Historiam preparatam et ordinatam, non mentis
tanttim motus et discursus (ut logica vulgaris), sed

NOVUM ORGANUM. 279

et rerum naturam intueatur; ita mentem regimus,

ut ad rerum naturam se, aptis per omnia modis,

applicare possit. Atque propterea multa et diversa

in doctrina Interpretationis precipimus, que ad

subjecti, de quo inquirimus, qualitatem et conditio-

nem modum inveniendi nonnulla ex parte applicent.
CXXVIII.

At illud de nobis ne dubitare quidem fas sit ;
utriim nos philosophiam et artes et scientias, quibus
utimur, destruere et demoliri cupiamus: contra
enim, earum et usum et cultum et honores libentér
amplectimur. Neque enim ullo modo officimus,
quin iste, quee invaluerunt, et disputationes alant, et
sermones ornent, et ad professoria munera ac vite
civilis compendia adhibeantur et valeant, denique
tanquam numismata quedam, consensu inter homi-
nes recipiantur. Quinetiam significamus aperté, ea,
qua nos adducimus, ad istas res non multum idonea
futura; cum ad vulgi captum deduci omnino non
possint, nisi per effecta et opera tantum. At hoc
ipsum, quod de affectu nostro et bona voluntate
erga scientias receptas dicimus, quam vere profitea-
mur, scripta nostra in publicum edita (presertim
libri de Progressu Scientiarum) fidem faciant. Ita-
que id verbis amplils vincere non conabimur. [lud
interim constantér et diserté monemus ; his modis,
qui in usu sunt, nec magnos in scientiarum doctrinis
et contemplatione progressus fieri, nec illas ad am-
plitudinem operum deduci posse.

| CXXIX.
Superest ut de Finis excellentia pauca dicamus.

280 NOVUM ORGANUM,.

Ea si prius dicta fuissent, votis similia videri potuis-
sent : sed spe jam facta, et iniquis prajudiciis sub-
latis, plus fortassé ponderis habebunt. Quod si nos

omnia perfecissemus et plané absolvissemus, nec
-alios in partem et consortium laborum subindé vo-
caremus, etiam ab hujusmodi verbis abstinuissemus,
ne acciperentur in predicationem meriti nostri. Cum
vero aliorum industria acuenda sit, et animi exci-
tandi atque accendendi; consentaneum est, ut que-
dam hominibus in mentem redigamus.

Primo itaque videtur inventorum nobilium intro-
ductio inter actiones humanas longé primas partes
tenere: id quod antiqua secula judicaverunt. Ea
enim, inventoribus divinos honores tribuerunt ; iis
autem, qui in rebus civilibus merebantur (quales
erant urbium et imperiorum conditores, legislatores,
patriarum a diuturnis malis liberatores, tyrannidum
debellatores, et his similes), heroum tanttum honores
decreverunt. Atque certé si quis ea recté confe-
rat, justum hoc prisci seculi judicium reperiet. Ete-
nim inventorum beneficia ad universum genus hu-
manum pertinere possunt; civilia ad certas tantum-
modo hominum sedes: hee etiam non ultra paucas
etates durant; illa, quasi perpetuis temporibus.
Atque statiis emendatio in civilibus non sine vi et
perturbatione plertimque procedit : at inventa beant,
et beneficium deferunt absque alicujus injuria aut
tristitia.

Etiam inventa quasi nove creationes sunt,

et divinorum operum imitamenta; ut bene cecinit
ille:

NOVUM ORGANUM. 281

‘¢ Primim frugiferos foetus mortalibus egris
Dididerant quondam preestanti nomine Athene ;
Et REcREAVERUNT vitam, legesque rogarunt.”

Atque videtur notatu dignum in Solomone;
quod cum imperio, auro, magnificentid operum, sa-
tellitio, famulitio, classe insuper, et nominis clari-
tate, ac summa hominum admiratione floreret,
tamen nihil horum delegerit sibi ad gloriam, sed ita
pronuntiaverit : “ Gloriam Dei esse, celare rem; glo-
rlam regis, invest?ware rem.”

Rursus (si placet) reputet quispiam, quantum
intersit inter hominum vitam in excultissima quapiam
Europe provincia, et in regione aliquaé nove Indie
maximeé ferd et barbara: ea tantum differre existi-
mabit, ut meritO hominem homini Deum esse, non
solim propter auxilium et beneficium, sed etiam per
statis comparationem, recté dici possit. Atque hoc,
non solum, non celum, non corpora, sed artes
prestant. |

Rursts, vim et virtutem et consequentias rerum
inventarum notare juvat : que non in aliis manifestius
occurrunt, quam in illis tribus, que antiquis incog-
nite, et. quarum primordia, licét recentia, obscura
et ingloria sunt: Artis nimirim Imprimendi, Pul-
veris Tormentarii, et Acts Nautice. Hec enim
tria, rerum faciem et statum in orbe terrarum muta-
verunt: primum, in re litteraria: secundum, in re
bellicd: tertium, in navigationibus. Unde innumere
rerum mutationes secute sunt; ut non imperium
aliquod, non secta, non stella, majorem efficaciam et

282 NOVUM ORGANUM.

quasi influxum super res humanas exercuisse videatur,
quam ista mechanica exercuerunt.

Preeterea non abs re fuerit, tria hominum ambi-
tionis genera et quasi gradus distinguere: primum
eorum, qui propriam potentiam in patria sua ampli-
ficare cupiunt ; quod genus vulgare est et degener :
secundum eorum, qui patriz potentiam et imperium
inter humanum genus amplificare nituntur; illud
plus certé habet dignitatis, cupiditatis haud mints:
quod si quis humani generis ipsius potentiam et
imperium in rerum universitatem instaurafe et am-
plificare conetur, ea proculdubio ambitio (si modo ita
vocanda sit) reliquis et sanior est et augustior. Homi-
nis autem imperium in res, in solis artibus et scientiis
ponitur. Nature enim non imperatur, nisi parendo.

Preeterea, si unius alicujus particularis inventi
utilitas ita homines affecerit, ut eum, qui genus
humanum universum beneficio aliquo devincire potu-
erit, homine majorem putaverint; quanto celsius
videbitur tale aliquid invenire, per quod alia omnia
expedité inveniri possint ? Et tamen (ut verum
omnino dicamus) quemadmodum luci magnam habe-
mus gratiam, quod per eam Vias inire, artes exercere,
legere, nos invicem dignoscere possimus, et nihilo-
minus ipsa visio lucis res preestantior est et pulchrior,
quam multiplex ejus usus : ita certé ipsa contempla-
tio rerum, prout sunt, sine superstitione aut impos-
turd, errore aut confusione, in seipsa magis digna
est, quam universus inventorum fructus.

Postrem6 siquis depravationem scientiarum et

NOVUM ORGANUM. 283

artium ad malitiam et luxuriam et similia objecerit ;
id neminem moveat. Illud enim de omnibus mun-
danis bonis dici potest, ingenio, fortitudine, viribus,
forma, divitiis, luce ipsa, et reliquis. Recuperet
modo genus humanum jus suum in naturam, quod
ci ex dotatione divinad competit, et detur ei copia:
usum vero recta ratio, et sana religio gubernabit.
CXXX:

Jam vero tempus est ut artem ipsam Interpre-
tandi Naturam proponamus: in qua licét nos utilis-
sima et verissima precepisse arbitremur, tamen
necessitatem ei absolutam (ac si absque eA nil agi
possit), aut etiam perfectionem non attribuimus.
Etenim in ea opinione sumus; si justam Nature et
Experientie Historiam presto haberent homines,
atque in ea sedulo versarentur, sibique duas res
imperare possent; unam, ut receptas opiniones et
notiones deponerent, alteram, ut mentem a gene-
ralissimis et proximis ab illis ad tempus cohiberent ;
fore ut etiam vi propria et genuind mentis, absque
alia arte, in formam nostram Interpretandi incidere
possent. Est enim Interpretatio verum et naturale
opus mentis, demptis lis que obstant: sed tamen
omnia certé per nostra precepta erunt magis in
procinctu, et multo firmiora.

Neque tamen illis nihil addi posse affirmamus :
sed contra, nos, qui mentem respicimus non tantum
in facultate propria, sed quatenus copulatur
cum rebus, artem inveniendi cum
inventis adolescere posse
statuere debemus.

LIBER SECUNDUS
APHORISMORUM.

LIBER SECUNDUS
APHORISMORUM.

DE INTERPRETATIONE NATURA,

SIVE

DE REGNO HOMINIS.

APHORISMUS. I.
Super datum corpus novam naturam, sive novas
naturas generare et superinducere, opus et intentio
est Humane Potentia. Date autem nature formam,
sive differentiam veram, sive naturam naturantem,
sive fontem emanationis (ista enim vocabula habe-
mus, que ad indicationem rei proximé accedunt)
invenire, opus et intentio est Humane Scientie. At-
que his operibus primariis. subordinantur alia opera
duo secundaria, et inferioris note; priori, Transfor-
matio corporum concretorum de alio in aliud, intra
terminos possibilis ; posteriori, inventio, in omni ge-
neratione et motu, Latentis Processtis continuati ab
efficiente manifesto, et materia manifesta, usque ad
formam inditam ; et inventio similitér Latentis Sche-
matismi corporum quiescentium, et non in motu.
II.

Quam infelicitér se habeat scientia humana, que
in usu est, etiam ex illis liquet que vulgo asserun-

VOL. IX. U

288 NOVUM ORGANUM.

tur. Recté ponitur; veré scire, esse per caussas
scire._ Etiam non male constituuntur caussze quatuor ;
Materia, Forma, Efficiens, et Finis. At ex his, caussa
Finalis tantum abest ut prosit, ut etiam scientias cor-
rumpat, nisi in hominis actionibus. Forme inventio
habetur pro desperata. Efficiens vero et Materia
(quales queeruntur et recipiuntur, remote scilicét,
absque latenti processu ad Formam) res perfunctoriz
sunt, et superficiales, et nihili feré ad scientiam
veram et activam. Neque tamen obliti sumus, nos
superius notasse, et correxisse errorem mentis hu-
mane, in deferendo Formis primas essentie. Licet
enim in natura nihil yeré existat preter corpora in-
dividua, edentia actus puros individuos ex lege ; in
doctrinis tamen, illa ipsa lex, ejusque inquisitio, et
inventio, atque explicatio, pro fundamento est tam
ad sciendum, quam ad operandum. Eam autem
legem, ejusque paragraphos, Formarum nomine in-
telligimus ; praesertim ctim hoc vocabulum invalue-
rit, et familiaritér occurrat.
oe

Qui caussam alicujus nature (veluti albedinis,
aut caloris) in certis tantiim subjectis novit, ejus
Scientia imperfecta est ; et qui effectum super certas
tantum materias (inter eas quze sunt susceptibiles)
inducere potest, ejus Potentia paritér imperfecta
est. At qui Efficientem et Materialem caussam tan-
tummod6 novit (que causse fluxe sunt, et nihil
aliud quam vehicula, et caussee Formam deferentes in
aliquibus), is ad nova inventa, in materia aliquatenus
simili et przparata, pervenire potest; sed rerum

NOVUM ORGANUM. 289

terminos altitis fixos non movet. At qui Formas
novit, is nature unitatem in materiis dissimillimis
complectitur. Itaque que adhuc facta non sunt,
qualia nec nature vicissitudines, neque experimen-
tales industriz, neque casus ipse, in actum unquam
perduxissent, neque cogitationem humanam subitura
fuissent, detegere et producere potest. Quare ex
Formarum inventione, sequitur contemplatio vera, et
operatio libera.
Iv. |

Licét vie ad potentiam, atque ad scientiam hu-
manam, conjunctissime sint, et feré eedem; tamen
propter perniciosam et inveteratam consuetudinem
versandi in abstractis, tutitis omnino est ordiri, et
excitare scientias ab iis fundamentis, que in ordine
sunt ad partem activam, atque ut illa ipsa partem
contemplativam signet et determinet. Videndum
itaque est, ad aliquam naturam super corpus datum
generandam et superinducendam, quale quis pre-
ceptum, aut qualem quis directionem aut deductio-
nem maximé optaret; idque sermone simplici, et
minimé abstruso.

Exempli gratia; si quis argento cupiat superin-
ducere flavum colorem auri, aut augmentum ponde-
ris (servatis legibus materie), aut lapidi alicui non
diaphano diaphaneitatem, aut vitro tenacitatem, aut
corpori alicui non vegetabili vegetationem ; viden-
dum (inquam) est, quale quis preceptum, aut de-
ductionem potissimum sibi dari exoptet. Atque
primo, exoptabit aliquis proculdubio sibi monstrari

290 ‘NOVUM ORGANUM.

aliquid hujusmodi, quod opere non frustret, neque
experimento fallat. Secundo, exoptabit quis aliquid
sibi preescribi, quod ipsum non astringat, et coerceat
ad media quedam, et modos quosdam operandi par-
ticulares. Fortassé enim destituetur, nec habebit
facultatem et commoditatem talia media compa-
randi et procurandi. Quod si sint et alia media, et
alii modi (preter illud preceptum) progignende
talis nature, ea fortasse ex lis erunt, quze sunt in
operantis potestate ; a quibus nihilomints per an-
gustias preecepti excludetur, nec fructum capiet.
Tertio, optabit aliquid sibi monstrari, quod non sit
eequé difficilé, ac illa ipsa operatio de qua inquiritur,
sed propiuls accedat ad praxin.

Itaque de Preecepto vero et perfecto Operandi,
pronuntiatum erit tale; ut sit certum, liberum, et
disponens, sive in ordine ad actionem. Atque hoc
ipsum idem est cum inventione Forme vere. Etenim
Forma nature alicujus talis est, ut ea posita natura
data infallibiliter sequatur. Itaque adest perpetud,
quando natura illa adest, atque eam universaliter
affirmat, atque inest omni. Eadem Forma talis
est, ut e& amotd natura data infallibiliter fu-
giat. Itaque abest perpetud, quando natura illa
abest, eamque perpetud abnegat, atque inest soli.
Postremo, Forma vera talis est, ut naturam datam ex
fonte aliquo essentiz deducat, que inest pluribus, et
notior est nature (ut loquuntur) quam ipsa Forma.
Itaque de Axiomate vero et perfecto Sciendi, pro-
nuntiatum et preceptum tale est; ut inveniatur na-

NOVUM ORGANUM. 291

tura alia, que sit cum natura data convertibilis, et
tamen sit limitatio nature notioris, instar generis
veri. Ista autem duo pronunciata, activum et con-
templativum, res eadem sunt; et quod in Operando
utilissimum, id in Sciendo verissimum.

v.

At Preceptum sive Axioma de Transformatione
corporum, duplicis est generis. Primum intuetur
corpus, ut turmam sive conjugationem naturarum
simplictum: ut in auro hee conveniunt; quod sit
flavum; quod sit ponderosum, ad pondus tale;
quod sit malleabile, aut ductile, ad extensionem
talem; quod non fiat volatile, nec deperdat de
quanto suo per ignem; quod fluat fluore tali; quod
separetur et solvatur modis talibus; et similitér de
ceteris naturis, que in auro concurrunt. Itaque
hujusmodi Axioma rem deducit ex Formis naturarum
simplicium. Nam qui Formas et modos novit super-
inducendi flavi, ponderis, ductilis, fixi, fluoris, solu-
tionum, et sic de reliquis, et eorum graduationes et
modos, videbit et curabit, ut ista conjungi possint
in aliquo corpore, undé sequatur T'ransformatio in
aurum. Atque hoc genus operandi pertinet ad ac-
tionem primariam. Eadem enim est ratio generandi
naturam unam aliquam simplicem, et plures; nisi
quod arctetur magis et restringatur homo in ope-
rando, si plures requirantur, propter difficultatem
tot naturas coadunandi, que non facilé conveniunt,
nisi per vias nature tritas et ordinarias. Utcunque
tamen dicendum est, quod iste modus operandi (qui
naturas intuetur simplices, licét in corpore concreto)

292 NOVUM ORGANUM.

procedat ex lis, que in naturdé sunt constantia, et
eterna, et catholica, et Jatas prebeat Potentie Hu-
mane vias, quales (ut nunc sunt res) cogitatio hu-
mana VIX capere aut representare possit.

At secundum genus Axiomatis (quod a Latentis
ProcessUs inventione pendet), non per naturas sim-
plices procedit, sed per concreta corpora, quemad-
modum in natura inveniuntur, cursu_ ordinario.
Exempli gratia; in casu ubi fit inquisitio, ex quibus
initlis, et quo modo, et quo processu, aurum, aut aliud
quodvis metallum, aut lapis generetur, a primis
menstruis aut rudimentis suis, usque ad mineram
perfectam ; aut similitér, quo processu herbe gene-
rentur, a primis concretionibus succorum in terra,
aut a seminibus, usque ad plantam formatam, cum
universd ill& successione mottis, et diversis et conti-
nuatis nature nixibus; similitéer, de generatione or-
dinatim explicata animalium, ab initu ad partum ;
et similitér de corporibus aliis.

EnimverO neque ad generationes corporum tan-
tum spectat hec inquisitio, sed etiam ad alios motus
et opificia nature. Exempli gratia; in casu ubi fit
inquisitio de universa serie, et continuatis actionibus
alimentandi, a prima receptione alimenti, ad assimi-
lationem perfectam; aut similitér de motu volun-
tario in animalibus, a prima impressione imagina-
tionis, et continuatis nixibus spiritds, usque ad
flexiones et motus artuum; aut de explicato motu
lingue, et labiorum, et instrumentorum reliquorum,
usque ad editionem vocum articulatarum. Nam hac
quoque spectant ad naturas concretas, sive collegia-

NOVUM ORGANUM. 293

tas, et in fabric&a; et intuentur veluti consuetudines
nature particulares, et speciales, non leges funda-
mentales et communes, que constituunt Formas. Ve-
runtamén omnino fatendum est, rationem istam
videri expeditiorem, et magis sitam in propinquo, et
spem injicere magis, quam illam primariam.

At pars Operativa similitér, que huic parti Con-
templative respondet, operationem extendit et pro-
movet, ab iis que ordinario in natura inveniuntur, ad
quedam proxima, aut a proximis non admodum
remota; sed altiores et radicales operationes super
naturam pendent utiqué ab Axiomatibus primariis.
Quinetiam ubi non datur homini facultas Operandi,
sed tantum Sciendi, ut in ccelestibus (neque enim
ceditur homini operari in ceelestia, aut ea immutare
aut transformare),tamen inqulsitio facti ipsius, sive ve-
ritatis rei, non minus quam cognitio caussarum et
consensuum, ad primaria illa et catholica Axiomata
de naturis simplicibus (veluti de natura rotationis
spontaneze, attractionis sive virtutis magnetice, et
aliorum complurium que magis communia sunt,
quam ipsa ceelestia) refertur. Neque enim speret
aliquis terminare quastionem, utrum in motu diurno
revera terra, aut coelum rotet; nisi naturam rota-
tionis spontanee prils comprehenderit.

VI.

Latens autem Processus, de quo loquimur, longé
alia res est, quam animis hominum (qualitér nunc
obsidentur) facilé possit occurrere. Neque enim
intelligimus mensuras quasdam, aut signa, aut scalas
processtis, in corporibus spectabiles ; sed plané pro-

294, NOVUM ORGANUM.

cessum continuatum, qui maxima ex parte sensum
fugit.

Exempli gratid; in omni generatione et trans-
formatione corporum, inquirendum, quid deperdatur
et evolet, quid maneat, quid accedat ; quid dilatetur,
quid contrahatur; quid uniatur, quid separetur ;
quid continuetur, quid abscindatur ; quid impellat,
quid impediat ; quid dominetur, quid succumbat ; et
alia complura.

Neque hic rursus, hec tantum in generatione
aut transformatione corporum querenda sunt; sed
et in omnibus aliis alterationibus, et motibus, sim1-
litér inquirendum, quid antecedat, quid succedat ;
quid sit incitatius, quid remissius; quid motum
prebeat, quid regat ; et hujusmodi. Ista vero omnia
scientlis (que nunc pinguissima Minerva, et prorsus
inhabili contexuntur) incognita sunt et intacta. Cum
enim omnis actio naturalis per minima transigatur,
aut saltém per illa que sunt minora, quam ut sensum
feriant, nemo se naturam regere aut vertere posse
speret, nisi illa debito modo comprehenderit, et no-

taverit.
VIL.

Similitér, inquisitio et inventio Latentis Schema-
tismi in corporibus, res nova est; non minus, quam
inventio Latentis Processtis et Forme. Versamur
enim plané adhuc in atriis nature, neque ad interiora
paramus aditum. At nemo corpus datum nova
natura dotare, vel in novum corpus felicitér et ap-
posité transmutare potest, nisi corporis alterandi
aut transformandi bonam habuerit notitiam. In

NOVUM ORGANUM. 295

modos enim vanos incurret, aut saltém difficiles et
perversos, nec pro corporis natura, in quod operatur.
Itaque ad hoc etiam via plané est aperienda et
munienda.

Atque in anatomia corporum organicorum (qualia
sunt hominis, et animalium) opera sané recté et
utilitér insumitur, et videtur res subtilis, et scruti-
nium nature bonum. At hoc genus anatomie spec-
tabile est, et sensui subjectum, et in corporibus tan-
tum organicis locum habet. Vertim hoc ipsum
obvium quiddam est, et in promptu situm, pre ana-
tomia vera Schematismi Latentis in corporibus, que
habentur pro similaribus: presertim in rebus speci-
ficatis, et earum partibus, ut ferri, lapidis; et parti-
bus similaribus plante, animalis, veluti radicis, folii,
floris, carnis, sanguinis, ossis, etc. At etiam in hoc
genere non prorstis cessavit industria humana; hoc
ipsum enim innuit separatio corporum similarium per
distillationes, et alios solutionum modos, ut dissimila-
ritas compositi per congregationem partium homo-
genearum appareat. Quod etiam ex usu est, et facit
ad id quod quezrimus; licét sepius res fallax sit,
quia complures nature separationi imputantur et
attribuuntur, ac si pritis substitissent in composito,
quas revera ignis et calor, et alii modi apertionum de
novo indunt, et superinducunt. Sed et hec quoque
parva pars est operis, ad inveniendum Schematismum
verum in composito ; qui Schematismus res est longe
subtilior, et accuratior, et ab operibus ignis potius
confunditur, quam eruitur et elucescit.

Itaque facienda est corporum separatio et solutio,

296 NOVUM ORGANUM.

non per ignem certé, sed per rationem et induc-
tionem veram, cum experimentis auxiliaribus ; et per
comparationem ad alia corpora, et reductionem ad
naturas simplices, et earum Formas, que in composito
conveniunt et complicantur; et transeundum plané
a Vulcano ad Minervam, si in animo sit veras corpo-
rum texturas et Schematismos (undé omnis occulta,
atque, ut vocant, specifica proprietas et virtus in
rebus pendet; undé etiam omnis potentis altera-
tionis et tranformationis norma educitur) in lucem
protrahere. 7

Exempli gratia; inquirendum, quid sit in omni
corpore spiritls, quid essentie tangibilis; atque ille
ipse spiritus, utrum sit copiosus et turgeat, an
jejunus et paucus; tenuis, aut crassior; magis aé-
reus, aut igneus ; acris, aut deses; exilis, aut robus-
tus; In progressu, aut in regressu; abscissus, aut
continuatus; consentiens cum externis et ambienti-
bus, aut dissentiens; etc. Et similitér, essentia
tangibilis (que non pauciores recipit differentias,
quam spiritus) atque ejus villi, et fibre, et omnimoda
textura; rurstis autem collocatio spirits per corpo-
ream molem, ejusque porl, meatus, vene et cellule,
et rudimenta, sive tentamenta corporis organici, sub
eandem inquisitionem cadunt. Sed et in his quoque,
atque adeo in omni Latentis Schematismi inventione,
lux vera et clara ab Axiomatibus primariis immittitur,
que certé caliginem omnem et subtilitatem discutit.

VIII.

Neque propterea res deducetur ad atomum, qui

presupponit vacuum, et materiam non fluxam

NOVUM ORGANUM. 297

(quorum utrumque falsum est), sed ad particulas ve-
ras, quales inveniuntur. Neque rursus est, quod ex-
horreat quispiam istam subtilitatem, ut inexplicabi-
lem ; sed contra, quo magis vergit inquisitio ad natu-
ras simplices, eo magis omnia erunt sita in plano et
perspicuo; translato negotio a multiplici, in sim-
plex ; et ab incommensurabili, ad commensurabile ;
et a surdo, ad computabile ; et ab infinito et vago,
ad definitum et certum; ut fit in elementis lit-
terarum, et tonis concentuum. Optime autem cedit
inquisitio naturalis, quando physicum terminatur
in mathematico, At rursus multitudinem, aut frac-
tiones nemo reformidet. In rebus enim que per
numeros transiguntur, tam facilé quis posuerit, aut
cogitaverit millenarium, quam unum, aut mille-
simam partem unius, quam unum integrum.
ies

Ex duobus generibus Axiomatum, qu superits
posita sunt, oritur vera divisio Philosophie, et Scien-
tiarum ; translatis vocabulis receptis (que ad indica-
tionem rei proximé accedunt) ad sensum nostrum.
Videlicét, ut inquisitio Formarum, que sunt (ratione
certé, et sud lege) eterne et immobiles, constituat
Metaphysicam; inquisitio ver6 Efficientis, et Ma-
teri, et Latentis Processis, et Latentis Schematismi
(que omnia cursum nature communem et ordi-
narium, non leges fundamentales et eternas respi-
ciunt) constituat Physicam ; atque his subordinentur
similiter practicee due; Physica Mechanica; Meta-
physica (perpurgato nomine) Magia, propter latas
ejus vias, et majus imperium in naturam.

298 NOVUM ORGANUM.

.¢

Posito itaque doctrine scopo, pergendum ad
precepta; idque ordine minimé perverso, aut per-
turbato. Atque indicia de Interpretatione Nature
complectuntur partes in genere duas; primam de
educendis aut excitandis Axiomatibus ab Experientia ;
secundam de deducendis aut derivandis Experimentis
novis ab Axiomatibus. Prior autem trifariam dividi-
tur, in tres nempé Ministrationes, Ministrationem ad
Sensum, Ministrationem ad Memoriam, et Ministra-
tionem ad Mentem, sive Rationem.

Primo enim paranda est Historia Naturalis, et
E;xperimentalis, sufficiens et bona; quod fundamen-
tum rel est, neque enim fingendum, aut excogitan-
dum, sed inveniendum, quid natura faciat aut ferat.

Historia vero Naturalis et Experimentalis tam
varia est et sparsa, ut intellectum confundat et dis-
greget, nisi sistatur et compareat ordine idoneo.
Itaque formande sunt Tabule et Coordinationes
Instantiarum, tali modo et instructione, ut in eas
agere possit intellectus.

Id quoque licét fiat; tamen intellectus sibi per-
missus, et sponte movens, incompetens est, et inhabilis
ad opificium axiomatum, nisi regatur, et muniatur.
Itaque tertid, adhibenda est Inductio legitima, et
vera, que ipsa clavis est interpretationis. Incipien-
dum autem esta fine, et retro pergendum ad reliqua.

al
Inquisitio Formarum sic procedit ; super naturam
datam primo facienda est Comparentia ad Intellectum
omnium Instantiarum notarum, que in eadem natura

NOVUM OR GANUM. 299

conveniunt, per materias licét dissimillimas. Atque
hujusmodi collectio facienda est historicé, absque
contemplatione preefestina, aut subtilitate aliqua
majore. Exempli gratia; in inquisitione de Forma

Calidi.

Instantie Convenientes in Natura Calidi.

1. Radii solis, preesertim estate et meridie.

2. Radii solis reflexi et constipati, ut inter montes,
aut per parietes, et maximé omnium in speculis
comburentibus.

3. Meteora ignita.

4. Fulmina comburentia.

5. Eructationesflammarum ex cavis montium, ete.

6. Flamma omnis. 7

7. Ignita solida.

8. Balnea calida naturalia.

9. Liquida ferventia, aut calefacta.

10. Vapores et fumi ferventes, atque aér ipse, qui
fortissimum et furentem suscipit calorem, si conclu-
datur; ut in reverberatortiis.

11. Tempestates alique sude per ipsam constitu-
tionem aéris, non habitd ratione temporis anni.

12. Aér conclusus et subterraneus in cavernis non-
nullis, presertim hyeme.

13. Omnia villosa, ut lana, pelles animalium, et
plumagines, habent nonnihil teporis.

14. Corpora omnia, tam solida, quam liquida, et
tam densa, quam tenuia (qualis est ipse aér) igni ad
tempus approximata.

300 NOVUM ORGANUM.

15. Scintille ex silice et chalybe per fortem per-
cussionem.

16. Omne corpus fortitér attritum, ut lapis, lig-
num, pannus, etc. adeo ut temones, et axes rotarum,
aliquando flammam concipiant; et mos excitandi
ignis apud Indos Occidentales fuerit per attritionem.

17. Herbe virides et humide simul concluse et
contrusz, ut rose, pisee in corbibus ; adeo ut foenum,
sl repositum fuerit madidum, sepé concipiat flammam.

18. Calx viva aqua aspersa.

19. Ferrum, cim primo dissolvitur per aquas
fortes in vitro, idque absque ullé admotione ad
ignem: et stannum similiter, etc. sed non aded
intense.

20. Animalia, presertim et perpetuo per inte-
riora; licét in insectis calor ob parvitatem corporis
non deprehendatur ad tactum.

21. Fimus equinus, et hujusmodi excrementa ani-
malium recentia.

22. Oleum forte sulphuris et vitrioli exsequitur
opera caloris, in linteo adurendo.

23. Oleum origani, et hujusmodi, exsequitur
opera caloris, in adurendis ossibus dentium.

24. Spiritus vini fortis et bené rectificatus exse-
quitur operacaloris; adeo ut, si albumen ovi in eum
injiciatur, concrescat et albescat, feré in modum al-
buminis cocti; et panis injectus torrefiat et incrus-
tetur, ad modum panis tosti.

25. Aromata, et herbe calide, ut dracunculus,
nasturtium vetus, etc. licét ad manum non sint calida
(nec integra, nec pulveres eorum), tamen ad linguam

NOVUM ORGANUM. 301

et palatum parim masticata percipiuntur calida, et
quasi adurentia.

26. Acetum forte, et omnia acida, in membro ubi
non sit epidermis, ut in oculo, lingua, aut aliqua alia
parte vulnerata, et cute detecta, dolorem cient, non
multum discrepantem ab eo qui inducitur a calido.

27. Etiam frigora acria et intensa inducunt sen-
sum quendam ustionis ;

“¢ Nec Bore penetrabile frigus adurit.”

28. Alia.

Hance Tabulam Essentiz et Preesentie, appellare
consuevimus.

XII.

Secundo, facienda est Comparentia ad Intellectum
Instantiarum, que natura data privantur: quia
Forma (ut dictum est) non mints abesse debet, ubi
natura data abest, quam adesse, ubi adest. Hoc
vero infinitum esset in omnibus.

Itaque subjungenda sunt Negativa Affirmativis,
et privationes inspiciende tantum in illis subjectis,
que sunt maximé cognata illis alteris, in quibus
natura data inest et comparet. Hance Tabulam De-
clinationis, sive Absentiz in Proximo, appellare con-
suevimus. |
Instantie in Proximo, que pricantur naturd Calidi.
ae 1. Lune, et stellarum, et cometarum
ea ae radii non inveniuntur calidi ad tactum :
vel subjunctive. quinetiam observarisolent acerrima fri-
gora in pleniluniis.

At stelle fixe majores, quando sol eas subit, aut
sl approximatur, existimantur fervores solis augere

302 NOVUM ORGANUM.

et intendere; ut fit cum sol sistitur in Leone, et
diebus canicularibus,

Ad Secundam. 2. Radi solis in medidé (quam vocant)
regione aéris non calefaciunt ; cujus ratio vulg6 non
malé redditur, quia regio illa nec satis appropinquat
ad corpus solis undé radii emanant, nec etiam ad
terram undé reflectuntur. Atque hoc liquet ex fasti-
giis montium (nisi sint prealti), ubi nives perpetud
durant. Sed contra notatum est a nonnullis, quod in
cacumine Pictis de Tenariph, atque etiam in Andis
Peruvie, ipsa fastigia montium nive destituta sint;
nivibus jacentibus tantum inferils in ascensu. Atque
insupéer aér illis ipsis verticibus montium deprehen-
ditur minimé frigidus, sed tenuis tanttim et acer;
adeo ut in Andis) pungat et vulneret oculos per
nimiam acrimoniam, atque etiam pungat os ventri-
culi, et inducat vomitum. Atque ab antiquis nota-
tum est, in vertice Olympi tantam fuisse aéris tenui-
tatem, ut necesse fuerit illis, qui e6 ascenderant,
secum deferre spongias aceto et aqua madefactas,
easque ad os et nares subindé apponere, quia aér
ob tenuitatem non sufficiebat respirationi: in quo
vertice etiam relatum est, tantam fuisse serenitatem
et tranquillitatem a pluviis, et nivibus, et ventis, ut
sacrificantibus litterze descripte digito in cineribus
sacrificiorum super aram Jovis manerent in annum
proximum, absque ulla perturbatione. Atque etiam
hodié ascendentes ad verticem Picts de Tenariph,
eO vyadunt noctti et non interdiu; et paulld post
ortum solus monentur et excitantur a ducibus
suis, ut festinent descendere, propter periculum (ut

NOVUM ORGANUM. ——- 308

videtur) a tenuitate aéris, ne solvat spiritus et
suffocet.

Reflectio radiorum solis, in regionibus propé cir-
culos polares, admodum debilis et inefficax invenitur
in calore: adeo ut Belge, qui hybernarunt in Nova
Zembla, ciim exspectarent navis sue liberationem et
deobstructionem a glaciali mole (que eam obsede-
rat), per initia mensis Julii spe sua frustrati sint, et
coacti scaphe se committere. Itaque radii solis di-
recti videntur partim posse, etiam super terram
planam; nec reflexi etiam, nisi multiplicentur et
uniantur, quod fit, cium sol magis vergit ad per-
pendiculum; quia tum incidentia radiorum facit
angulos acutiores, ut line radiorum sint magis in
propinquo : ubi contra in magnis dbliquitatibus solis”
anguli sint valde obtusi, et proindé linee radiorum
magis distantes. Sed interim notandum est, multas
esse posse operationes radiorum solis, atque etiam ex
natura calidi, quz non sunt proportionatz ad tactum
nostrum: adeo ut respectu nostri non operentur us-
que ad calefactionem, sed respectu aliorum nonnul-
lorum corporum exsequantur opera calidi.

Ad2=4* Fiat hujusmodi experimentum. Accipiatur
speculum fabricatum contra ac fit in speculis com-
burentibus, et interponatur inter manum et radios
solis; et fiat observatio, utriim minuat calorem
solis, quemadmodum speculum comburens eundem
auget et intendit. Manifestum est enim quoad ra-
dios opticos, prout fabricatur speculum in densitate
ineequali respectu medii et laterum, ita apparere si-
mulacra magis diffusa, aut magis contracta. Itaque
idem videndum in calore.

VOL. IX. X

304 . NOVUM ORGANUM.

ada 5* Fiat experimentum diligentér, utrum per
specula comburentia fortissima et optimé fabricata,
radii lune possint excipi et colligi in aliquem vel mi-
nimum gradum teporis. Is vero gradus teporis, si
fortassé nimis subtilis et debilis fuerit, ut ad tactum
percipi et deprehendi non _possit,’ confugiendum
erit ad vitra illa que indicant constitutionem aéris
calidam aut frigidam; ita ut radii lune per specu-
lum comburens incidant, et jaciantur in summita-
tem vitri hujusmodi, atque tum notetur, si fiat de-
pressio aque per-teporem.

Aa2™6* Practicetur etiam vitrum comburens super
calidum, quod non sit radiosum aut luminosum; ut
ferri, et lapidis calefacti, sed non igniti, aut aque
ferventis, aut similium: et notetur, utrum fiat aug-
mentum et: intentio ecalidi, ut in radiis solis.

aa2™ 7» Practicetur etiam speculum comburens in
flamma communi.

aaa se Cometarum (siet illos numerare inter me-
teora libuerit) non deprehenditur constans aut mani-
festus effectus in augendis ardoribus anni, licét sicci-
tates spits inde sequi notate sint. Quinetiam trabes,
et columnz lucide, et chasmata, et similia, appa-
rent sepitis temporibus hybernis, quam estivis; et
maximé per intensissima frigora, sed conjuncta cum
siccitatibus. Fulmina tamen et coruscationes et
tonitrua raro eveniunt hyeme, sed sub tempus mag-
norum fervorum. At stelle (quas vocant) caden-
tes existimantur vulgo magis constare ex viscosa
aliquéd materia splendida et accensa, quam esse na-

ture ignee fortioris. Sed de hoc inquiratur ul-
terius.

NOVUM ORGANUM. 305

Ad4™9: Sunt quedam coruscationes, que prebent
lumen, sed non urunt: ez vero semper fiunt sine
tonitru.

aas= 10" Eructationes et eruptiones flammarum in-
veniuntur non minus in regionibus frigidis quam ca-
lidis; ut in Islandia et Greenlandia : quemadmodum
et arbores per regiones frigidas magis sunt quandod-
que inflammabiles, et magis picee ac resinose, quam
per regiones calidas ; ut fit in abiete, pinu, et reliquis:
verum in quali situ et natura soli hujusmodi erup-
tiones fieri soleant, ut possimus Affirmativee subjun-
gere Negativam, non satis quesitum est.

Ad6™ 11" Omnis flamma perpetuo est calida magis
aut mints, neque omnino subjungitur Negativa: et
tamen referunt ignem fatuum (quem vocant), qui
etiam aliquando impingitur in parietem, non mul-_
tum habere caloris; fortassé instar flamme spirits
vini, que clemens et lenis est. Sed adhuc lenior
videtur ea flamma, que in nonnullis historiis fidis et
gravibus invenitur apparuisse circa capita et comas
puerorum et virginum; que nullo modo comas adu-
rebat, sed mollitér circum eas trepidabat. Atque
certissimum est, circa equum in itinere sudantem,
noctti et suda tempestate apparuisse quanddque
coruscationem quandam_ absque manifesto calore.
Atque paucis abhinc annis, notissimum est, et pro
miraculo quasi habitum, gremiale cujusdam puellx
paull6 motum aut fricatum coruscasse: quod for-
tassé factum est ob alumen aut sales quibus gremiale
tinctum erat, paullo crassitis herentia et incrustata,
et ex fricatione fracta. Atque certissimum est,

306 NOVUM ORGANUM.

saccharum omne, sive conditum (ut vocant) sive
simplex, modo sit durius, in tenebris fractum aut
cultello scalptum coruscare. Similitér aqua marina
et salsa noctu interdum invenitur remis fortitér
percussa coruscare. Atque etiam in tempestatibus
spuma maris fortitér agitata noctu coruscat; quam
coruscationem Hispani ‘pulmonem marinum’ vocant.
De illa flamma autem quam antiqui naute vocabant
Castorem et Pollucem, et moderni Focum Sancti
Ermi, qualem calorem habeat, non satis quesitum est.

Ad 74m 128 Omne ignitum, ita ut vertatur in ruborem
igneum, etiam sine flamma perpetuo calidum est,
neque huic Affirmative subjungitur Negativa: sed
quod in proximo est, videtur esse lignum putre ; quod
splendet noctt, neque tamen deprehenditur calidum :
et squamez piscium putrescentes, que etiam splen-
dent noctu, nec inveniuntur ad tactum calide ; neque
etiam corpus cicindele, aut muscze (quam vocant
Luciolam) calidum ad tactum deprehenditur.

Aa 8 13" De balneis calidis, in quo situ et natura soli
emanare soleant, non satis quesitum est: itaque non —
subjungitur Negativa.

Ado 14° Liquidis ferventibus subjungitur Negativa
ipsius liquidi in natura sud. Nullum enim invenitur
liquidum tangibile, quod sit in natura sua et maneat
constantér calidum, sed superinducitur ad tempus
tanttim calor, ut natura adscititia: adeo ut que po-
testate et operatione sunt maxime calida, ut spiritus
vini, olea aromatum chymica, etiam olea vitrioli et
sulphuris, et similia, que paullod post adurunt, ad
primum tactum sint frigida. Aqua autem balneo-

NOVUM ORGANUM. 307

rum naturalium excepta in vas aliquod, et separata
a fontibus suis defervescit perindé ac aqua igne cale-
facta. At verum est corpora oleosa, ad tactum
paull6 minus esse frigida quam aquea; ut oleum
minus quam aqua, sericum mints quam linteum.
Verum hoc pertinet ad Tabulam Graduum de fri-
gido.

Ad 10 15 Similitér vapori fervido subjungitur Nega-
tiva nature ipsius vaporis, qualis apud nos invenitur.
Etenim exhalationes ex oleosis, licét facilé inflam-
mabiles, tamen non inveniuntur calide, nisi a cor-
pore calido recentér exhalaverint.

Ad 10™ 16 Similitér aéri ipsi ferventi subjungitur Ne-
gativa nature aéris ipsius. Neque enim invenitur apud
nos aér calidus; nisi fuerit aut conclusus, aut attri-
tus, aut manifesté calefactus a sole, igne, aut aliquo
alio corpore calido.

Ad 1117" Subjungitur Negativa tempestatum frigi-
darum magis quam pro ratione temporis anni, que
eveniunt apud nos flante Euro et Borea: quemadmo-
dum et contrariz tempestates eveniunt flante Austro
et Zephyro. Etiam inclinatio ad pluviam (presertim
temporibus hyemalibus) comitatur tempestatem te-
pidam : at gelu contra, frigidam.

Ad 12m 18° Subjungitur Negativa aéris conclusi in
cavernis tempore estivo. At de aére concluso omnind

diligentits inquirendum. Primd enim non absque
caussa in dubitationem venit, qualis sit natura aéris,
quatenus ad calidum et frigidum in natura sua pro-
prid, Recipit enim aér calidum manifesto ex impres-

“308 NOVUM ORGANUM.

sione coelestium ; frigidum autem fortassé ab expira-
tione terre; et rursus in media (quam vocant) regione
aéris, a vaporibus frigidis et nivibus: ut nullum judi-
cium fieri possit de aéris natura per aérem qui fords
est et sub di6, sed verius foret judicium per aérem
conclusum, Atqui opus est etiam ut aér concludatur
in tali vasi et materia, que nec ipsa imbuat aérem
calido, vel frigido ex vi proprid, nec facilé admittat
vim aéris extranei. Fiat itaque experimentum per
ollam figularem multiplici corio obductam ad mu-
niendam ipsam ab aére extraneo, facta mora per tres
aut quatuor dies in vase bené occluso: deprehensio
autem fit post apertionem vasis, vel per manum, vel
per vitrum graduum ordine applicatum.

Adis™19*° Subest similitér dubitatio, utrtm tepor in
Jana, et pellibus, et plumis, et hujusmodi, fiat ex
quodam exili calore inherente, quatents excernuntur
ab animalibus ; aut etiam ob pinguedinem quandam
et oleositatem, que sit nature congrue cum tepore ;
vel plané ob conclusionem et fractionem aéris, ut in
articulo preecedente dictum est. Videtur enim omnis
aér abscissus a continuitate aéris forinseci, habere
nonnihil teporis. Itaque fiat experimentum in fibro-
sis, quae fiunt ex lino; non ex lana, aut plumis, aut
serico, que excernuntur ab animatis. Notandum
est etiam, omnes pulveres (ubi manifesto includitur
aér) minus esse frigidos, quam corpora integra ipso-
rum: gquemadmodum etiam existimamus omnem
spumam (utpote que aérem contineat) minus esse
frigidam, quam liquorem ipsum.

NOVUM ORGANUM. 309 |

Aad 14-20* Huic non subjungitur Negativa. Nihil enim
reperitur apud nos sive tangibile, sive spiritale, quod
admotum igni non excipiant calorem. In eo tamen
differunt, quod alia excipiant calorem citids, ut aér,
oleum, et aqua; alia tardius, ut lapis et metalla.
Verum hoc pertinet ad Tabulam Graduum.

Adis™21* Huic Instantia non subjungitur negativa
alia, quam ut bene notetur, non excitari scintillas ex
silice et chalybe, aut alia aliqua substantia dura, nisi
ubi excutiuntur minutia alique ex ipsa substantia
lapidis vel metalli, neque aérem attritum unquam
per se generare scintillas, ut vulgo putant: quin et
ipsee ile scintilla ex pondere corporis igniti magis
vergunt deorsum quam sursum, et in exstinctione
redeunt in quandam fuliginem corpoream.

Ad 16 22* Hjxistimamus huic Instantie non subjungi
Negativam. Nullum enim invenitur apud nos corpus
tangibile, quod non ex attritione manifesto calescat ;
adeo ut veteres somniarent non inesse ccelestibus
aliam viam aut virtutem calefaciendi, nisi ex attri- |
tione aéris per rotationem rapidam et incitatam.
Vertim in hoc genere ulteritis inquirendum est, utrum
corpora que emittuntur ex machinis (qualia sunt pile
ex tormentis) non ex ipsa percussione contrahant
aliquem gradum caloris; adeo ut postquam decide-
rint, inveniantur nonnihil calida. At aér motus
magis infrigidat quam calefacit; ut in ventis, et
follibus, et flatu oris contracti. Verum hujusmodi
motus non est tam rapidus ut excitet calorem, et
fit secundiim totum, non per particulas: ut mirum
non sit, si non generet calorem.

310 NOVUM ORGANUM.

Aa 17 23" Circa hanc Instantiam facienda est inquisitio
diligentior. Videntur enim herbe et vegetabilia viridia
et humida aliquid habere in se occulti caloris. Tle
vero calor tam tenuis est, ut in singulis non percipia-
tur ad tactum, vertim postquam illa adunata sint et
conclusa, ut spiritus ipsorum non expiret in aérem, sed
se invicém foveat ; tum vero oritur calor manifestus,
et nonnunquam flamma in materia congrua.

Ad 18™ 24* Etiam circa hanc Instantiam diligentior fa-
cienda est inquisitio. Videtur enim calx viva aqué as-
persa concipere calorem, vel propter unionem caloris
qui antea distrahebatur (ut anté dictum est de herbis
conclusis), vel ob irritationem et exasperationem spi-
rittis ignei ab aqua, ut fiat quidam conflictus et anti-
peristasis. Utra vero res sit in caussa, facilius appa-
rebit, si loco aque immittatur oleum: oleum enim
eque ac aqua valebit ad unionem spiritds inclusi,
sed non ad irritationem. Etiam faciendum est ex-
perimentum latius tam in cineribus et calcibus diver-
sorum corporum, quam per immissionem diversorum
liquorum.

Ad 19 25° Huic Instantize subjungitur Negativa alio-
rum metallorum, que sunt magis mollia et fluxa. Et-
enim bracteole auri solute in liquorem per aquam
regis nullum dant calorem ad tactum in dissolutione;
neque similitér plumbum in aqua forti; neque
etiam argentum vivum (ut memini); sed argentum
ipsum partm excitat caloris, atque etiam cuprum
(ut memini), sed magis manifesto stannum, atque
omnium maxime ferrum et chalybs, que non solim
fortem excitant calorem in dissolutione, sed etiam

NOVUM ORGANUM. 311

violentam ebullitionem. Itaque videtur calor fieri
per conflictum, ctim aque fortes penetrant et fodiunt
et divellunt partes corporis, et corpora ipsa resistunt.
Ubi vero corpora facilis cedunt, vix excitatur calor.

Ad a0 26° Calori animalium nulla subjungitur Nega-
tiva, nisi insectorum (ut dictum est) ob parvitatem
corporis. Etenim in piscibus collatis ad animalia ter-
restria magis notatur gradus caloris, quam privatio.
In vegetabilibus autem et plantis nullus percipitur
gradus caloris ad tactum, neque in lachrymis ipso-
rum, neque in mediullis recentér apertis. At in
animalibus magna reperitur diversitas caloris, tum
in partibus ipsorum (alius est enim calor circa cor,
alius in cerebro, alius circa externa), tum in accidenti-
bus eorum, ut in exercitatione vehementi, et febribus.

Ad 21™ 27* Huic Instantiz vix subjungitur Negativa.
Quinetiam excrementa animalium non recentia ma-
nifesté habent calorem potentialem, ut cernitur in im-
pinguatione soli.

Adee 23 Liquores (sive aque vocentur, sive olea)
qui habent magnam et intensam acrimoniam, exse-
quuntur opera caloris in divulsione corporum, atque
adustione post aliquam moram: sed tamen ad ipsum
tactum mantis non sunt calidi ab initio. Operantur
autem secundim analogiam, et poros corporis cul
adjunguntur. Aqua enim Regis aurum solvit, argen-
tum minimé: at contra, aqua fortis argentum solvit,
aurum minimé: neutrum autem solvit vitrum; et
sic de czeteris.

Aa 24" 999 Fiat experimentum spiritis vini in lignis,
ac etiam in butyro, aut cera, aut pice; si forté per

312 NOVUM ORGANUM.

calorem suum ea aliquatenis liquefaciat. Etenim
Instantia 24°. ostendit potestatem ejus imitativam
caloris in incrustationibus. Itaque fiat similitér
experimentum in liquefactionibus. Fiat etiam expe-
rimentum per vitrum graduum sive calendare, quod
concavum sit in summitate sud per exterius; et im-
mittatur in illud econcavum exterius spiritus vini
bené rectificatus, cum operculo ut melits contineat
calorem suum; et notetur utrum per calorem suum
faciat aquam descendere.

Ad 25" 30* Aromata, et herbe acres ad palatum, multo
magis sumpte interius, percipiuntur calida. Viden-
dum itaque in quibus aliis materiis exsequantur opera
caloris. Atque referunt naute, clim cumuli et masse
aromatum dit concluse subito aperiuntur, periculum
instare illis qui eas primo agitant et extrahunt, a
febribus et inflammationibus spirits. Similitér fieri
poterit experimentum, utrim pulveres hujusmodi
aromatum aut herbarum non arefaciant laridum, et
carnem suspensam super ipsos, veluti fumus ignis.

Aad26™ 31* Acrimonia sive penetratio inest tam frigi-
dis, qualia sunt acetum, et oleum vitrioli, quam calidis,
qualia sunt oleum origani et similia. Itaque similitér
et in animatis cient dolorem, et in non animatis divel-
lunt partes et consumunt. Neque huic Instantie
subjungitur Negativa. Atque in animatis nullus re-
peritur dolor, nisi cum quodam sensu caloris.

Aa 27 328 Communes sunt complures actiones et ca-
lidi, et frigidi, licéet diversA admodum ratione. Nam et
nives puerorum manus videntur paulo post urere ;
et frigora tuentur carnes a putrefactione, non minus

NOVUM ORGANUM. 313

.

quam ignis; et calores contrahunt corpora in minus,

quod faciunt et frigida. Vertm hec et similia op-

portunius est referre adInquisitionem de Frigido. ~
APHORISMA XIII.

Tertid facienda est Comparentia ad Intellectum
Instantiarum in quibus natura, de qua fit inquisitio,
inest secundum magis et minus; sive facté compara-
tione incrementi et decrementi in eodem subjecto,
sive facta comparatione ad invicem in subjectis di-
versis. Cum enim Forma rei sit ipsissima res ; neque
differat res a Forma, alitér quam differunt apparens
et existens, aut exterius ct interius, aut in ordine ad
hominem et in ordine ad universum; omnino sequi-
tur, ut non recipiatur aliqua natura pro vera Forma,
nisi perpetuo decrescat quando natura ipsa decrescit,
et similitér perpetuo augeatur quando natura ipsa
augetur. Hanc itaque Tabulam, Tabulam Graduum
sive Tabulam Comparative appellare consuevimus.

Tabula Graduum, sive Comparative in Calido.

Primo itaque dicemus de iis que nullum prorsts
gradum caloris habent ad tactum; sed videntur
habere potentialem tanttim quendam calorem, sive
dispositionem et preparationem ad calidum. Postea
demum descendemus ad ea, que sunt actu, sive ad
tactum calida, eorumque fortitudines et gradus.

1. In corporibus solidis et tangibilibus non inve-
nitur aliquid, quod in natura sua calidum sit origi-
nalitér. Non enim lapis aliquis, non metallum, non
sulphur, non fossile aliquod, non lignum, non aqua,
non cadaver animalis, inveniuntur calida. Aquz
autem calide in balneis videntur calefieri per acci-

114 NOVUM ORGANUM.

dens, sive per flammam, aut ignem subterraneum,
qualis ex A.tna, et montibus aliis compluribus evomi-
tur; sive ex conflictu corporum, quemadmodum ca-
lor fit in ferri et stanni dissolutionibus. Itaque
gradus caloris in inanimatis, quateniis ad tactum
humanum, nullus est ; veruntamen illa gradu frigoris
differunt ; non enim equé frigidum est lignum, ac
metallum. Sed hoc pertinet ad Tabulam Graduum
in Frigido. )

2. Attamen quoad potentiales calores et prepa-
rationes ad flammam, complura inveniuntur inani-
mata admodum disposita, ut sulphur, naphtha,
petrelzum.

3. Que antead incaluerunt, ut fimus equinus ex
animali, aut calx, aut fortassé cinis aut fuligo ex
igne, reliquias latentes quasdam caloris prioris re-
tinent. Itaque fiunt quedam distillationes et sepa-
rationes corporum, per sepulturam in fimo equino;
atque excitatur calor in calce, per aspersionem aque ;
ut jam dictum est.

4. Inter vegetabilia non invenitur aliqua planta,
sive pars plante (veluti lachryma, aut medulla) que
sit ad tactum humanum calida. Sed tamen (ut
superils dictum est) herbe virides conclusze cales-
cunt; atque ad interiorem tactum, veluti ad pala-
tum, aut ad stomachum, aut etiam ad exteriores
partes post aliquam moram (ut in emplastris et un-
guentis) alia vegetabilia inveniuntur calida, alia
frigida.

5. Non invenitur in partibus animalium, post-
quam fuerint mortue aut separate, aliquid calidum

NOVUM ORGANUM. 315

ad tactum humanum. Nam neque fimus equinus
ipse, nisi fuerit conclusus et sepultus calorem retinet.
Sed tamen omnis fimus habere videtur calorem po-
tentialem, ut in agrorum impinguatione. Et simili-
tér, cadaverd animalium hujusmodi habent latentem
et potentialem calorem ; adeo ut in cemeteriis, ubi
quotidié fiunt sepulture, terra calorem quendam oc-
cultum colligat, qui cadaver aliquod recentér imposi-
tum consumit, longe citius quam terra pura. Atque
apud orientales traditur inveniri textile quoddam
tenue et molle, factum ex avium plumagine, quod
vi innaté butyrum solvat et liquefaciat, in ipso levitér
involutum.

- 6. Que impinguant agros, ut fimi omnis generis,
creta, arena maris, sal, et similia, dispositionem non-
nullam habent ad calidum.

7. Omnis putrefactio in se rudimenta quedam
exilis caloris habet, licét non hucusque, ut ad tactum
percipiatur. Nam nec ea ipsa que putrefacta sol-
vuntur in animalcula, ut caro, caseus, ad tactum
percipiuntur calida ; neque lignum putre, quod nocti
splendet, deprehenditur ad tactum calidum. Calor
autem in putridis quanddque se prodit per odores
tetros et fortes.

8. Primus itaque caloris gradus, ex lis que ad
tactum humanum percipiuntur calida, videtur esse
calor animalium, qui bené magnam habet graduum
latitudinem. Nam infimus gradus (ut in Insectis) vix
ad tactum deprenditur; summus autem gradus vix
attingit ad gradum caloris radiorum solis in regioni-
bus et temporibus maximé ferventibus, neque ita

316 NOVUM ORGANUM.

acris est, quin tolerari possit a manu. Et tamen re-
ferunt de Constantio, aliisque nonnullis, qui consti-
tutionis et habits corporis admodtm sicci fuerunt,
quod acutissimis febribus correpti, ita incaluerint, ut
manum admotam aliquantulum urere visi sint.

9. Animalia, ex motu et exercitatione, ex vino et
epulis, ex venere, ex febribus ardentibus, et ex
dolore, augentur calore.

10. Animalia in accessibus febrium intermitten-
tium, a principio frigore et horrore corripiuntur,
sed paullo post majorcm in modum incalescunt ; quod
etiam faciunt a principio in causonibus, et febribus
pestilentialibus.

11. Inquiratur ulterius de calore comparato in
diversis animalibus, veluti piscibus, quadrupedibus,
serpentibus, avibus; atque etiam secundum species
ipsorum, ut in leone, milvio, homine ; nam ex vulgari
opinione, pisces per interiora minus calidi sunt, aves
autem maximé calide, presertim columbe, accipi-
tres, struthiones.

12. Inquiratur ulterits de calore comparato in
eodem animali, secundum partes et membra ejus di-
versa. Nam lac, sanguis, sperma, ova, inveniuntur
gradu modico tepida, et mints calida quam ipsa caro
exterior in animali, quando movetur aut agitatur.
Qualis ver6 gradus sit caloris cerebro, stomacho,
corde, et reliquis, similitér adhuc non est queesitum.

13. Animalia omnia, per hyemem et tempestates
frigidas, secundiim exterius frigent ; sed per interiora
etiam magis esse calida existimantur.

14, Calor ccelestium etiam in regione calidissima,

NOVUM ORGANUM. O17

atque temporibus anni et diei calidissimis, non eum
gradum caloris obtinet, qui vel lignum aridissimum,
vel stramen, vel etiam linteum ustum incendat aut
adurat, nisi per specula comburentia roboretur; sed
tamen e rebus humidis vaporem excitare potest.

15. Ex traditione astronomorum ponuntur stelle
alize magis, aliz minus calide. Inter planetas enim
post Solem ponitur Mars calidissimus, deindé Jupi-
ter, deindé Venus; ponuntur autem tanquam frigidi,
Luna et deindé, omnium maximé Saturnus. Inter
fixas autem ponitur calidissimus Sirius, deindé Cor
Leonis, sive Regulus, deindé Canicula, ete.

16. Sol magis calefacit, quo magis vergit ad per-
pendiculum, sive Zenith, quod etiam credendum est
de altis planetis, pro modulo suo caloris; exempli
gratia, Jovem magis apud nos calefacere, cim po-
situs sit sub Cancro, aut Leone, quam sub Capricorno,
aut Aquario.

17. Credendum est solem ipsum, et planetas re-
liquos, magis calefacere in perigzis suis, propter pro-
pinquitatem ad terram, quam in apogeis. Qudd si
eveniat, ut in aliqua regione sol sit simul in perigzo,
et propius ad perpendiculum ; necesse est ut magis
calefaciat, quam in regione ubi sol sit similitér in pe-
rigeo, sed magis ad obliquum. Adeo ut comparatio
exaltationis planetarum notari debeat, prot ex per-
pendiculo ant obliquitate participet, secundum regio-
num varietatem.

18. Sol etiam, et similitér reliqui planete, calefa-
cere magis existimantur, cum sint in proximo ad
stellas fixas majores; veluti cum sol ponitur in-

318 NOVUM ORGANUM.

Leone, magis vicinus fit Cordi Leonis, Caudz Leonis,
et Spice Virginis, et Sirio, etCanicule, quam cim poni-
tur in Cancro, ubi tamen magis sistitur ad perpendicu-
lum. Atque credendum est partes cceli majorem infun-
dere calorem (licét ad tactum minimé perceptibilem),
quo magis ornate sint stellis, preesertim majoribus.

19. Omnino calor ccelestium augetur tribus mo-
dis ; videlicét ex perpendiculo, ex propinquitate sive
perigeo, et ex conjunctione sive consortio stellarum.

20. Magnum omnino invenitur intervallum inter
calorem animalium, ac etiam radiorum ccelestium
(prout ad nos deferuntur), atque flammam, licét
lenissimam, atque etiam ignita omnia, atque insuper
liquores, aut aérem ipsum, majorem in modum ab
igne calefactum. Etenim flamma spirittis vini, pre-
sertim rara, nec constipata, tamen potis est stramen,
aut linteum, aut papyrum incendere; quod nunquam
faciet calor animalis, vel solis, absque speculis com-
burentibus.

21. Flamme autem, et ignitorum, plurimi sunt
gradus in fortitudine et debilitate caloris. Verum
de his nulla est facta diligens inquisitio; ut necesse
sit ista leviter transmittere. Videtur autem ex
flammis illa ex spiritu vini esse mollissima; nisi
forté ignis fatuus, aut flamme, seu coruscationes ex
sudoribus animalium, sint molliores. Hanc sequi
opinamur flammam ex vegetabilibus levibus et po-
rosis, ut stramine, scirpis, et foliis arefactis, a quibus
non multum differre flammam ex pilis aut plumis.
Hance sequitur fortassé flamma ex lignis, prasertim
iis que non multum habent ex resina aut pice; ita

NOVUM ORGANUM. 319

tamen ut flamma ex lignis que parvaé sunt mole
(que vulg6 colligantur in fasciculos) lenior sit, quam
que fit ex truncis arborum et radicibus. Id quod
vulgo experiri licet in fornacibus que ferrum exco-
quunt, in quibus ignis ex fasciculis et ramis arborum
non est admodum utilis. Hance sequitur (ut arbitra-
mur) flamma ex oleo, et sevo, et cera, et hujusmodi
oleosis et pinguibus, que sunt sine magna acrimonia.
Fortissimus autem calor reperitur in pice et resina ;
atque adhuc magis in sulphure, et caphura, et
naphtha, et petreleo, et salibus (postquam materia
cruda eruperit), et in horum compositionibus, veluti
pulvere tormentario, igne Greco (quem vulg6 ignem
ferum vocant), et diversis ejus generibus, que tam
obstinatum habent calorem, ut ab aquis non facilé
exstinguantur.

22. Existimamus etiam flammam, que resultat
ex nonnullis metallis imperfectis, esse valdé robus-
tam et acrem. Verum de istis omnibus inquiratur
ulterius.

23. Videtur autem flamma fulminum potentio-
rum has omnes flammas superare; adeo ut ferrum
ipsum perfectum aliquando colliquaverit in guttas ;
quod flamme illz alterze facere non possunt.

24. In ignitis autem diversi sunt etiam gradus
caloris, de quibus etiam non facta est diligens in-
quisitio. Calorem maximé debilem existimamus
esse ex linteo usto, quali ad flamme excitationem
uti solemus; et similiter ex ligno illo spongioso, aut
funiculis arefactis, qui ad tormentorum accensionem

VOL, IX. ¥

320 NOVUM ORGANUM.

adhibentur. Post hunc sequitur carbo ignitus ex
lignis, et anthracibus, atque etiam ex lateribus igni-
tis, et similibus. Ignitorum autem vehementissimé
calida existimamus esse metalla ignita, ut ferrum, et
cuprum, et cetera. Vertim de his etiam facienda
est ulterior inquisitio.

25. Inveniuntur ex ignitis nonnulla longé cali-
diora, quam nonnulle ex flammis. Multo enim
calidius est, et magis adurens ferrum ignitum, quam
flamma spirittis vini.

26. Inveniuntur etiam ex illis que ignita non
sunt, sed tantum ab igne calefacta, sicut aque fer-
ventes, et aér conclusus in reverberatoriis, nonnulla
quze superant calore multa ex flammis ipsis, et
ignitis.

27. Motus auget calorem; ut videre est in folli-
bus et flatu; adeo ut duriora ex metallis non solvan-
tur, aut liquefiant per ignem mortuum aut quietum,
nisi flatu excitetur.

28. Fiat experimentum per specula comburentia,
in quibus (ut memini) hoc fit; ut.si speculum pona-
tur (exempli gratia) ad distantiam spithame ab
objecto combustibili, non tantoperé incendat aut
adurat, quam si positum fuerit speculum (exempli
gratia) ad distantiam semi-spithame, et gradatim et
lenté trahatur ad distantiam spithame. Conus
tamen, et unio radiorum eadem sunt, sed ipse motus
auget operationem caloris.

29. Existimantur incendia illa, que fiunt flante
vento forti, majores progressus facere adversus ven-

NOVUM ORGANUM, 321

tum, quam secundum ventum; quia scilicét flamma
resilit motu perniciore, vento remittente, quam pro-
cedit vento impellente.

30. Flamma non emicat aut generatur, nisi detur
aliquid concavi, in quo flamma movere possit et
ludere ; preterquam in flammis flatuosis pulveris
tormentarii, et similibus, ubi compressio et incarce-
ratio flamme auget ejus furorem.

31. Incus per malleum calefit admodum; aded
ut si incus fuerit laminz tenuioris, existimemus illam
per fortes et continuos ictus mallei posse rubescere, ut
ferrum ignitum ; sed de hoc fiat experimentum.

32. At in ignitis que sunt porosa, ita ut detur
spatium ad exercendum motum ignis, si cohibeatur
hujusmodi motus per compressionem fortem, statim
exstinguitur ignis; veluti cum linteum ustum, aut
filum ardens candelz aut lampadis, aut etiam carbo
aut pruna ardens, comprimitur per pressorium, aut
pedis conculcationem, aut hujusmodi, statim cessant
operationes ignis.

33. Approximatio ad corpus calidum auget ca-
lorem, pro gradu approximationis ; quod etiam fit in
lumine: nam quo propits collocatur objectum ad
lumen, eo magis est visibile.

34. Unio calorum diversorum auget calorem, nisi
facta sit commistio corporum. Nam focus magnus,
et focus parvus in eodem loco, nonnihil invicem
augent calorem; at aqua tepida immissa in aquam
ferventem refrigerat.

35. Mora corporis calidi auget calorem. Etenim
calor perpetud transiens et emanans commiscetur

322 -NOVUM ORGANUM.

cum calore preinexistente, aded ut. multiplicet ca-
lorem. Nam focus non equé calefacit cubiculum
per moram semi-hore, ac si idem focus duret per
horam integram. At hoc non facit lumen; etenim
lampas aut candela in aliquo loco posita non magis
llluminat per moram diuturnam, quam statim ab
initio.

36. Irritatio per frigidum ambiens, auget calorem ;
ut in focis videre est per gelu acre. Quod existima-
mus fieri non tanttim per conclusionem et contrac-
tionem caloris, que est species unionis, sed per
exasperationem: veluti clim aér aut baculum vio-
lenter comprimitur aut flectitur, non ad punctum
loci prioris resilit, sed ulteriis in contrarium. Ita-
que fiat diligens experimentum, per baculum vel
simile aliquid immissum in flammam, utrim ad
latera flamme non uratur citils quam in medio
flamme.

57. Gradus autem in susceptione caloris sunt
complures. Atque primo omnium notandum est,
quam parvus et exilis calor etiam ea corpora, qua
caloris minimé omnium sunt susceptiva, immutet
tamen et nonnihil calefaciat. Nam ipse calor mantis
globulum plumbi, aut alicujus metalli, paullisper
detentum nonnihil calefacit. Adeo facilé, et in om-
nibus transniittitur et excitatur calor, corpore nullo
modo ad apparentiam immutato.

38. Facillimé omnium corporum apud nos et
excipit, et remittit calorem aér; quod optimé cerni-
tur ip. vitris calendaribus. Eorum confectio est talis :
accipiatur vitrum ventre concavo, collo tenui et ob-

NOVUM ORGANUM. Bi ok

longo; resupinetur et demittatur hujusmodi vitrum
ore deorsum verso, ventre sursum, in aliud vasculum
vitreum ubi sit aqua, tangendo fundum vasculi
illius recipientis, extremo ore vitri immissi, et in-
cumbat paullulum vitri immissi collum ad 0s vitri
recipientis, ita ut stare possit ; quod ut commodits
fiat, apponatur parum cere ad os vitri recipientis,
ita tamen ut non penitus obturetur os ejus, ne ob
defectum aéris succedentis impediatur motus, de quo
jam dicetur, qui est admodum facilis et delicatus.
Oportet autem ut vitrum demissum, antequam
inseratur in alterum, calefiat ad ignem a parte su-
periori, ventre scilicet. Postquam autem fuerit
vitrum illud collocatum, ut diximus, recipiet et con-
trahet se aér (qui dilatatus erat per calefactionem),
post moram sufficientem pro exstinctione illius adsci-
titii caloris, ad talem extensionem sive dimensionem,
qualis erit aéris ambientis aut communis tunc tem-
poris quando immittitur vitrum, atque attrahet
aquam in sursum ad hujusmodi mensuram. Debet
autem appendi charta angusta et oblonga, et gradi-
bus (quot libuerit) interstincta. Videbis autem
prout tempestas diei incalescit aut frigescit, aérem
se contrahere in angustius per frigidum, et exten-
dere se in Jatius per calidum ; id quod conspicietur
per aquam ascendentem quando contrahitur aér, et
descendentem sive depressum quando dilatatur aér.
Sensus autem aéris, quatentis ad calidum et frigi-
dum, tam subtilis est et exquisitus, ut facultatem
tacttis humani multum superet ; adeo ut solis radius
aliquis, aut calor anhelitts, multo magis calor

324 NOVUM ORGANUM.

manus, super vitri summitatem positus, statim de-
primat aquam manifesto. Attamen existimamus
spiritum animalium magis adhuc exquisitum sen-
sum habere calidi et frigidi, nisi quod a mole corpo-
red impediatur et hebetetur.

39. Post aérem existimamus corpora esse maximé
sensitiva caloris ea, que a frigore recenter immutata
sint et compressa, qualia sunt nix et glacies; ea
enim leni aliquo tepore solvi incipiunt et colliquari.
Post illa sequitur fortassé argentum vivum. Post
illud sequuntur corpora pinguia, ut oleum, butyrum,
et similia; deinde lignum; deinde aqua; postremo
lapides, et metalla, que non facilé calefiunt, pre-
sertim interius. Illa tamen calorem semel suscep-
tum diutissimé retinent; ita ut later, aut lapis, aut
ferrum ignitum in pelvim aque frigide immissum,
et demersum per quartam partem hore (plus mints)
retineat calorem, ita ut tangi non possit.

40. Quo minor est corporis moles, eo cititis per
corpus calidum approximatum incalescit; id quod
demonstrat omnem calorem apud nos esse corpori
tangibili quodammodo adversum.

41. Calidum, quatentis ‘ad sensum et tactum hu-
manum, res varia est et respectiva; adeO ut aqua
tepida, si manus frigore occupetur, sentiatur esse
calida ; sin manus incaluerit, frigida.

APHORISMA XIV.

Quam inopes simus historiz, quivis facile adver-
tet, clim in tabulis superioribus, preterquam quod
loco histories probate: et instantiarum certarum
nonnunquam traditiones et relationes inseramus,

NOVUM ORGANUM. 825

(semper tamen adjecta dubiz fidei et auctoritatis
nota) sepenumero etiam hisce verbis, ‘ fiat experi-
mentum,’ vel ‘ inquiratur ulterius’ uti cogamur.

XV.

Atque opus et officium harum trium Tabularum,
Comparentiam Instantiarum ad Intellectum vocare
consuevimus. Factaéa autem Comparentia, in opere
ponenda est ipsa Inductio, invenienda est enim, super
Comparentiam omnium et singularum Instantiarum,
natura talis, qua cum natura data perpetuo adsit,
absit ; atque crescat, et decrescat ; sitque (ut supe-
rius dictum est) limitatio nature magis communis.
Hoc si mens jam ab initio facere tentet affirmativé
(quod sibi permissa semper facere solet) occurrent
phantasmata, et opinabilia, et notionalia malé ter-
minata, et axiomata quotidié emendanda; nisi libeat
(scholar'um more) pugnare pro falsis. Ea tamen
proculdubio erunt meliora aut praviora, pro facul-
tate et robore intellects qui operatur. At omnino
Deo (Formarum inditori et -opifici) aut fortasse an-
gelis et intelligentiis competit, Formas per affirma-
tionem immediate nosse, atque ab initio contempla-
tionis. Sed certé supra hominem est; cui tantim
conceditur, procedere primo per negativas, et pos-
tremo loco desinere in affirmativas, post omnimodam
exclusionem.

XVI.

Itaque nature facienda est prorsus solutio et se-
paratio; non per ignem certé, sed per mentem, tan-
quam ignem divinum. Est itaque Inductionis vere
opus primum (quatenus ad inyeniendas Formas) Re-

326 NOVUM ORGANUM.

jectio sive Exclusiva naturarum singularum, que non —
inveniuntur in aliquaé instantia, ubi natura data
adest ; aut inveniuntur in aliqua. instantid, ubi
natura data abest; aut inveniuntur in aliqué in-
stantid crescere, cum natura data decrescat; aut
decrescere, clim natura data crescat. Tum _ vero
post Rejectionem et Exclusivam debitis modis factam,
secundo loco (tanquam in fundo) manebit (abeunti-
bus in fumum opinionibus volatilibus) Forma Affirma-
tiva, solida, et vera, et bené terminata. Atque hoc
breve dictu est, sed per multas ambages ad hoc per-
venitur. Nos autem nihil fortassé ex iis, que ad
hoc faciunt, preetermittemus.

XVII.

Cavendum autem est, et monendum quasi per-
petuo, ne, cm tantz partes Formis videntur a nobis
tribui, trahantur ea, que dicimus, ad Formas eas,
quibus hcminum contemplationes et cogitationes
hactenuUs assueverunt.

Primo enim, de Formis copulatis, que sunt (ut
diximus) naturarum simplicium conjugia ex cursu
communi universi, ut leonis, aquile, rose, auri, et
hujusmodi, impresentiarum non loquimur. Tempus
enim erit de iis tractandi, cum ventum fuerit ad La-
tentesProcessus, et Latentes Schematismos, eorumque
inventionem, prout reperiuntur in substantiis (quas
vocant) seu naturis concretis.

Rursus vero, non intelligantur ea que dicimus
(etiam quatenus ad naturas simplices) de Formis et
ideis abstractis, aut in materia non determinatis,
aut male determinatis. Nos enim cum de Formis lo-

NOVUM ORGANUM. $27

quimur, nil aliud intelligimus, quam Leges illas et
determinationes acttis puri, que naturam aliquam
simplicem ordinant et constituunt ; ut calorem, lu-
men, pondus, in omnimoda materié et subjecto sus-
ceptibili. Itaque eadem res estForma Calidi,autForma
Luminis, et Lex Calidi, sive Lex Luminis; neque verd
a rebus ipsis et parte operativa unquam nos abstra-
himus, aut recedimus. Quare ctim dicimus (exempli
gratia) in inquisitione Forme Caloris, rejice tenuita-
tem, aut tenuitas non est ex Forma Caloris; idem est
ac si dicamus, potest homo superinducere calorem in
corpus densum; aut contra, potest homo auferre
aut arcere calorem a corpore tenul.

Quod si cuiquam videantur etiam Forme nostre
habere nonnthil abstracti, quod misceant et conjun-
gant heterogenea (videntur enim valde esse hetero-
genea calor celestium, et ignis; rubor fixus in rosa,
aut similibus, et apparens, in iride, aut radiis opalii,
aut adamantis; mors ex summersione, ex crematio-
ne, ex punctura gladii, ex apoplexia, ex atrophia ;
et tamen conveniunt ista in natura calidi, ruboris,
mortis), is se habere intellectum n6rit consuetudine,
et integralitate rerum, et opinionibus captum et de-
tentum. Certissimum enim est, ista, utcunque he-
terogenea et aliena,coire in Formam, sive Legem
eam que ordinat calorem, aut ruborem, aut mortem;
nec emancipari posse potentiam humanam, et libe-_
rarl a nature cursu communi, et expandi et exaltari
ad efficientia nova, et modos operandi novos, nisi per
revelationem et inventionem hujusmodi Formarum ;

328 NOVUM ORGANUM.

et tamen post istam unionem nature, que est res
maximeé principalis, de nature divisionibus et venis,
tam ordinariis quam interioribus et verioribus, suo
loco postea dicetur.

XVIII.

Jam vero proponendum est exemplum Exclu-
slonis sive Rejectionis naturarum, que per Tabulas
‘Comparentiz reperiuntur non esse ex Forma Calidi ;
illud interim monendo, non soliim sufficere singulas
Tabulas ad Rejectionem alicujus nature, sed etiam
unamquamque ex Instantiis singularibus in illis con-
tentis. Manifestum enim est ex iis que dicta sunt,
omnem Instantiam contradictoriam destruere opina-
bilede Forma. Sed nihilomintis quanddéque perspi-
cultatis caussa, et ut usus Tabularum clariiis demon-
stretur, Exclusivam duplicamus, aut repetimus.

Evemplum Exclusive, sive Rejections Naturarum a
Forma Calidi.

1. Per radios solis, rejice naturam elementarem.

2. Per ignem communem, et maximé per ignes
subterraneos (qui remotissimi sunt, et plurimum in-
tercluduntur a radiis ccelestibus), rejice naturam
coelestem.

3. Per calefactionem omnigenuim corportm, (hoc
est, mineralium, vegetabilium, partium exterlorum
animalium, aque, olei, aéris, et reliquorum) ex ap-
proximatione sola ad ignem, aut aliud corpus cali-
dum, rejice omnem varietatem, sive subtiliorem
texturam corporum,

4, Per ferrum et metalla ignita, que calefaciunt

NOVUM ORGANUM. 329

alia corpora, nec tamen omnino pondere aut substan-
tia minuuntur, rejice inditionem sive mixturam
substantiz alterius calidi.

5. Per aquam ferventem, atque aérem, atque
etiam per metalla, et alia solida calefacta, sed non
usque ad ignitionem sive ruborem, rejice lucem aut
lumen.

6. Per radios lune, et aliarum stellarum (ex-
cepto sole), rejice etiam lucem et lumen.

7. Per Comparativam ferri igniti, et flamme spi-
ritts vini (ex quibus, ferrum ignitum plus habet calidi
et minus lucidi, flamma autem spiritis vini plus
lucidi et minus calidi), rejice etiam lucem et lumen.

8. Per aurum et alia metalla ignita, que densis-
simi sunt corporis secundum totum, rejice te-
nuitatem. |

9. Per aérem, qui invenitur ut plurimum frigi-
dus, et tamen manet tenuis, rejice etiam tenuitatem.

10. Per ferrum ignitum, quod non intumescit
mole, sed manet intra eandem dimensionem visi-
bilem, rejice motum localem, aut expansivum secun-
dum totum.

11. Per dilatationem aéris in vitris calendariis et
similibus, qui movetur localitér et expansivé mani-
fest6, neque tamen colligit manifestum augmentum
caloris, rejice etiam motum localem, aut expansivum
secundum totum.

12, Per facilem tepefactionem omnium corporum,
absque aliqua destructione aut alteratione notabili,
rejice naturam destructivam, aut inditionem violen-
tam alicujus nature nove.

330 NOVUM ORGANUM.

13. Per consensum et conformitatem operuin si-
milium, que eduntur a calore et a frigore, rejice
motum tam expansivum vas contractivum, secun-
dum totum.

14. Per accensionem caloris ex attritione corpo-
rum, rejice naturam principialem. Naturam princi-
plalem vocamus eam, que positiva reperitur in na-
turd, nec caussatur.a natura precedente.

Sunt et alia naturze : neque enim Tabulas confici-
mus perfectas, sed exempla tantim.

Omnes et singulee nature preedicte non sunt ex
Forma Calidi.. Atque ab omnibus naturis predictis
liberatur homo in operatione super Calidum.

APHORISMA XIX.

Atque in Exclusiva jacta sunt fundamenta In-
ductionis verze; que tamen non perficitur donec
sistatur in Affirmativa. Neque vero ipsa Exclusiva
ullo modo perfecta est, neque adeo esse potest sub
initiis. Est enim Exclusiva (ut plané liquet) rejectio
naturarum simplicium: quod si non habeamus
adhuc bonas et veras notiones naturarum simplicium,
quomodo rectificari potest Exclusiva? At nonnulle
ex supradictis (veluti notio nature elementaris, notio
nature ccelestis, notio tenuitatis) sunt notiones vage,
nec bene terminate. Itaque nos, qui nec ignari
sumus, nec obliti, quantum opus aggrediamur (viz.
ut faciamus intellectum humanum rebus et nature
parem), nullo modo acquiescimus in his que adhuc
precepimus: sed et rem in ulterius provehimus, et
fortiora auxilia in usum intellectts machinamur et
ministramus, que nunc subjungemus. Et certeé in

NOVUM ORGANUM. 331

‘Interpretatione Nature animus.omnino talitér est
preparandus et formandus, ut et sustineat se in gra-
dibus debitis certitudinis, et tamen cogitet (presertim
‘sub initiis) ea, que adsunt, multum pendere ex tis
que supersunt.

XX.

Attamen quia cititis emergit veritas ex errore
quam ex confusione, utile putamus ut fiat permissio
intellectui, post tres Tabulas Comparentize Prime
(quales posuimus) factas et pensitatas, accingendi se
et tentandi opus Interpretationis Nature in Affirma-
tiva; tam ex Instantiis Tabularum, quam ex iis que
alias occurrent. Quod genus tentamenti, Permis-
-sionem Intellectts, sive Interpretationem Inchoatam,
sive Vindemiationem Primam appellare consuevimus.

Vindemiatio Prima de Formé Calidi.

Animadvertendum autem est, Formam rei inesse
(ut ex lls, que dicta sunt, plané liquet) Instantiis
universis et singulis, in quibus res ipsa inest ; alitér
enim Forma non esset: itaque nulla plane dari potest
Instantia contradictoria. Attamen longé magis con-
spicua invenitur Forma et evidens in aliquibus Instan-
tlis, quam in aliis; in iis videlicet, ubi minus cohibita
est natura Forme, et impedita, et redacta in ordinem,
per naturas alias. Hujusmodi autem Instantias, Elu-
cescentias vel Instantias Ostensivas appellare con-
suevimus. Pergendum itaque est ad Vindemiationem
ipsam Primam de Forma Calidi.

Per universas et singulas Instantias, natura, cujus
limitatio est Calor, videtur esse Motus. Hoc autem
maximé ostenditur in flamma, que perpetuo movetur
et in liquoribus ferventibus aut bullientibus, qui etiam

3) NOVUM ORGANUM.

perpetuo moventur. Atque ostenditur etiam in incita-
tione sive incremento caloris facto per motum, ut in
follibus, et ventis : de quo vide Instant. 29. Tab.3. At-
que similitér in aliis modis motts, de quibus vide In-
stant. 28. et 31. Tab. 3. Rursis ostenditur in exstinc-
tione ignis et caloris per omnem fortem compressio-
nem, quee freenat et cessare facit motum: de qua vide
Instant. 30. et 32. Tab. 3. Ostenditur etiam in hoc,
quod omne corpus destruitur aut saltem insignitér
alteratur ab omni igne et calore forti ac vehementi:
unde liquid6 constat, fieri a calore tumultum et per-
turbationem, et motum acrem in partibus internis
corporis; qui sensim vergit ad dissolutionem.

Intelligatur hoe quod diximus de Motu (nempé,
ut sit instar generis ad Calorem), non quéd calor
generet motum, aut quod motus generet calorem
(licet et hac in aliquibus vera sint); sed quod ipsissi-
simus Calor, sive ‘ quid ipsum’ Caloris sit Motus, et
nihil aliud, limitatus tamen per differentias, quas mox
subjungemus, postquam nonnullas cautiones adjece-
rimus ad evitandum zquivocum.

Calidum ad sensum, res respectiva est, et in
ordine ad hominem, non ad universum, et ponitur
recté ut effectus Caloris tanttm in spiritum anima-
lem. Quinetiam in seipso res varia est, cum idem
corpus (prout sensus predisponitur) inducat percep-
tionem tam calidi quam frigidi: ut patet per Instant.
41. Tab. 3.

Neque verO communicatio Caloris, sive natura
ejus transitiva, per quam corpus admotum corpori
calido incalescit, confundi debet cum Forma Calidi.

NOVUM ORGANUM. aao

Aliud enim est calidum, aliud calefactivum. Nam
per motum attritionis inducitur calor absque aliquo
ealido precedente, unde excluditur calefactivum a
Forma Calidi. Atque etiam ubi calidum efficitur per
approximationem calidi, hoc ipsum non fit ex Forma
Calidi ; sed omnino pendet a natura altiore et magis
communi ; viz. ex natura assimilationis sive multipli-
cationis sui: de qua facienda est separatim in-
quisitio.

At notio ignis plebeia est, et nihil valet: compo-
sita enim est ex concursu qui fit calidi et lucidi in
aliquo corpore ; ut in flamma communi, et corporibus
accensis usque ad ruborem.

Remoto itaque omni xquivoco, veniendum jam
tandem est ad Differentias veras que limitant Motum,
et constituunt eum in Formam Calidi.

Prima igitur Differentia ea est; quod calor sit
motus expansivus, per quem corpus nititur ad dilata-
tionem sui, et recipiendi se in majorem spheram sive
dimensionem, quam pritis occupaverat. Hec autem
Differentia maximé ostenditur in flamma; ubi fumus
sive halitus pinguis manifesto dilatatur et aperit se
in flammam.

Ostenditur etiam in omni liquore fervente, qui
manifesto intumescit, insurgit, et emittit bullas; at-
que urget processum expandendi se, donec vertatur
in corpus longé magis extensum et dilatatum, quam
sit ipse liquor; viz. in vaporem, aut fumum, aut
aerem.

— Ostenditur etiam in omni ligno et combustibili;
ubi fit aliquando exsudatio, at semper evaporatio.

334 NOVUM ORGANUM.

Ostenditur etiam in colliquatione metallorum,
‘que (clm sint corporis compactissimi) non facilé
intumescunt et se dilatant: sed tamen spiritus
eorum, postquam fuerit in se dilatatus, et majorem
adéo dilatationem concupiérit, trudit plané et agit
partes crassiores in liquidum. Quodd si etiam calor
fortis intendatur, solvit et vertit multum ex lis in
volatile.

Ostenditur etiam in ferro aut lapidibus: que
licét non liquefiant aut fundantur, tamen emolli-
untur. Quod etiam fit in baculis ligni; que cale-
facta paullulum in cineribus calidis fiunt flexibi-
lia.

Optimé autem cernitur iste Motus in aére, qui
per exiguum calorem se dilatat at continuo et mani-
fest6 : ut perInstant, 38, Tab. 2.

Ostenditur “etiam in natura contrarié Frigidi.
Frigus enim omne corpus conitrahit et cogit in an-
gustius; adeo ut per intensa frigora clayi excidant
ex parietibus, era dissiliant, vitrum etiam calefactum
et subitO positum in frigido dissiliat et frangatur.
Similitér aér per levem infrigidationem recipit se in
angustius: ut per Instant. 38. Tab. 3. Verum de
his fusitis dicetur in inquisitione de Frigido.

Neque mirum est, si Calidum et Frigidum edant
complures actiones communes (de quo vide Instant.
32 Tab. 2.), cm inveniantur duze ex sequentibus
Differentiis (de quibus mox dicemus) que competunt
utrique nature ; licét in hac Differentia (de qua nunc
loquimur) actiones sint ex diametro opposite. Cali-
dum enim dat motum expansivum et dilatantem,

NOVUM ORGANUM. : 335

frigidum autem dat motum contractivum et coé-
untem.

Secunda Differentia est modificatio prioris ;
hee videlicet, quod calor sit motus expansivus
sive versus circumferentiam: hac lege tamen, ut
‘una feratur corpus sursum. Dubium enim non
est, quin sint motus complures mixti. Exempli
gratia: sagitta aut spiculum simul et progrediendo
rotat, et rotando progreditur. Similitér et motus
caloris simul est et expansivus et latio in surstim.

Hec vero Differentia ostenditur in forcipe, aut
bacillo ferreo immisso in ignem: quia si immittatur
perpendicularitér tenendo manum superiis, citd
Manum adurit; sin ex latere aut inferiis omnin6o
tardius.

Conspicua etiam est in distillationibus per des-
censorium ; quibus utuntur homines ad flores deli-
catiores, quorum odores facilé evanescunt. Nam
hoc reperit industria, ut collocent ignem non subtér
sed supra, ut adurat minus. Neque enim flamma
tantim vergit sursum, sed etiam omne calidum.

Fiat autem experimentum hujus rei in contraria
natura frigidi: viz. utrum frigus non contrahat cor-
pus descendendo deorsim; quemadmodum calidum
dilatat corpus ascendendo surstm. Itaque adhi-
beantur duo bacilla ferrea, vel duo tubi vitrei, quoad
cetera pares; et calefiant nonnihil; et ponatur
spongia cum aqua frigidd, vel nix, subter unam,
et similitér super alteram. Existimamus enim ce-
leriorem fore refrigerationem ad extremitates, in eo

VOL, 1x. Z

336 NOVUM ORGANUM.

bacillo ubi nix ponitur supra, quam in eo ubi nix
ponitur subtér: contra ac fit in calido.

TertiA Differentia ea est; ut calor sit motus, non
expansivus uniformitér secundum totum, sed expan-
sivus per particulas minores corporis; et simul cohi-
bitus, et repulsus, et reverberatus, adeo ut induat
motum alternativum, et perpetud trepidantem, et
tentantem, et nitentem, et ex repercussione irrita-
tum; unde furor ille ignis et caloris ortum habet.

Ista vero Differentia ostenditur maximé in flammé
et liquoribus bullientibus: que perpetuo trepidant,
et in parvis portionibus tument, et rursts subsi-
dunt.

Ostenditur etiam in lis corporibus, quze sunt tam
durz compagis, ut calefacta aut ignita non intu-
mescant aut dilatentur mole; et ferrum ignitum, in
quo calor est acerrimus.

Ostenditur etiam in hoc, quod per frigidissimas
tempestates focus ardeat acerrime.

Ostenditur etiam in hoc, quod ctim extenditur
aer in vitro calendari absque impedimento aut re-
pulsione, uniformitér scilicet et squalitér, non per-
cipiatur calor. Etiam in ventis conclusis, licét eram-
pant vi maxima, tamen non percipitur calor insignis ;
quia scilicét motus fit secundum totum, absque
motu alternante in particulis. Atque ad hoc fiat
experimentum, utrim flamma non urat acrius ver-
sus latera, quam in medio flamme.

Ostenditur etiam in hoc, quod omnis ustio transi-
gatur per minutos poros corporis, quod uritur ; adeo

NOVUM ORGANUM. SST

ut ustio subruat, et penetret, et fodicet, et stimulet;
perinde ac si essent infinite cuspides acts. Itaque
ex hoc illud etiam fit, quéd omnes aque fortes (si
proportionate sint ad corpus, in quod agunt) edant
opera ignis, ex natura, sud corrodente et pungente.

Atque ista Differentia (de qua nunc dicimus)
communis est cum natur4 frigidi; in quo cohibetur
motus contractivus, per renitentiam expandendi ;
quemadmodum in calido cohibetur motus expansivus,
per renitentiam contrahendi.

Itaque sive partes corporis penetrent versis in-
terius, sive penetrent verstUs exterius, similis est ra-
tio licét impar admodum sit fortitudo: quia non
habemus hic apud nos in superficie terre aliquid,
quod sit impensé frigidum. Vide Instant. 27.
Tab. 9.

Quarta Differentia est modificatio prioris: hec
scilicet quod motus ille stimulationis aut penetra-
tionis debeat esse nonnihil rapidus et minimé len-
tus, atque fiat etiam per particulas, licét minutas ;
tamen non ad extremam subtilitatem, sed quasi ma-
jusculas.

Ostenditur hec Differentia in comparatione ope-
rum que edit ignis, cum iis que edit tempus sive
zetas. Aitas enim sive tempus arefacit, consumif,
subruit, et incinerat, non mints quain ignis, vel
potits longé subtilitis: sed quia motus ejusmodi est
lentus admodum et per particulas valdé exiles, non
percipitur calor.

Ostenditur etiam in comparatione dissolutionum
ferri et auri. Aurum enim dissolvitur absque calore

338 | NOVUM ORGANUM.

excitato; ferrum autem cum vehementi excitatione
caloris, licét simili feré intervallo quoad tempus.
Quia scilicet in auro, ingressus aque separationis est
clemens et subtilitér insinuans, et cessio partium
auri facilis: at in ferro, ingressus est asper, et cum:
conflictu, et partes ferri habent obstinationem ma-'
jorem.

Ostenditur etiam aliquatentis in gangrezenis non-
nullis et mortificationibus carnium; que non exci-
tant magnum calorem aut dolorem, ob subtilitatem
putrefactionis.

Atque hee sit Prima Vindemiatio, sive Interpre-
tatio inchoata de Forma Calidi, facta per permissio-
nem intellecttis.

Ex Vindemiatione autem istA Prima, Forma sive
definitio vera caloris (ejus, qui est in ordine ad uni-
versum, non relativus tantummodo ad sensum) talis
est, brevi verborum complexu: ‘ Calor est motus ex-
pansivus, cohibitus, et nitens per partes minores.’
Modificatur autem expansio; ut expandendo in am-
bitum, nonnihil tamen inclinet versus superiora.
Modificatur autem et nixus ille per partes; ut non
sit omnino segnis, sed incitatus et cum impetu non-
nullo.

Quod vero ad Operativam attinet, eadem res est.
Nam designatio est talis : ‘ Siin aliquo corpore natu-
rali poteris excitare motum ad se dilatandum, aut
expandendum; eumque motum ita reprimere et in
se vertere, ut dilatatio illa non procedat equalitér,
sed partim obtineat, partim retrudatur ; proculdubio
generabis calidum: non habita ratione, sive corpus

NOVUM ORGANUM. 339

illud sit elementare (ut loquuntur), sive imbutum a
celestibus; sive luminosum, sive opacum ; sive tenue,
sive densum; sive localitér expansum, sive intra
claustra dimensionis prim contentum ; sive’vergens
ad dissolutionem, sive manens in statu; sive animal,
sive vegetabile, sive minerale, sive aqua, sive oleum,
sive aér, aut aliqua alia substantia quecunque sus-
ceptiva motts predicti. Calidum autem ad sensum,
res eadem est: sed cum analogia, qualis competit
sensui, Nunc vero ad ulteriora auxilia proceden-
dum est.
APHORISMUS XXI.

Post Tabulas Comparentie Prime et Rejectionem
sive Exclusivam, nec non Vindemiationem Primam
factam secundum eas, pergendum est ad reliqua
auxilia intellectts, circa Interpretationem Nature, et
Inductionem veram ac perfectam. In quibus pro-
ponendis, ubi opus erit Tabulis, procedemus super
Calidum et Frigidum ; ubi autem opus erit tantum
exemplis paucioribus, procedemus per alia omnia:
ut nec confundatur inquisitio, et tamen doctrina ver-
setur minus in angusto.

Dicemus itaque primo loco, de Prerogativis In-
stantiarum: secundo, de Adminiculis Inductionis :
tertid, de Rectificatione Inductionis: quarto, de
Variatione Inquisitionis pro Natura Subjecti: quinto,
de Prerogativis Naturarum quatenus ad Inquisitio-
nem, sive de eo quod inquirendum est prius et pos-
teritis: sextO, de Terminis Inquisitionis, sive de
Synopsi omnium Naturarum in Universo: septimo,
de Deductione ad Praxin, sive de eo quod est in
Ordine ad Hominem: octavo, de Parascevis ad In-

340 _ NOVUM ORGANUM.

quisitionem : postremo autem, de Scala Ascensorid
et Descensorid Axiomatum.
XXII.

Inter Prerogativas Instantiarum, primd propo-
nemus Instantias Solitarias. Ez autem sunt Solita-
riz, quze exhibent naturam, de qua fit inquisitio, in
talibus subjectis que nil habent commune cum aliis
subjectis, preter illam ipsam naturam: aut rursus
que non exhibent naturam, de qua fit inquisitio, in
talibus subjectis que sunt similia per omnia cum
aliis subjectis, preterquam in illé ipsé natura. Ma-
nifestum enim est, quod hujusmodi Instantiz tollant
ambages, atque accelerent et roborent Exclusivam ;
adeo ut pauce ex illis sint instar multarum.

Exempli gratia: si fiat inquisitio de natura Co-
loris, Instantiz Solitarie sunt prismata, gemme
chrystallinze que reddunt colores, non solum in se,
sed exterils supra parietem: item rores, etc. Iste
enim nil habent commune cum coloribus fixis in
floribus, gemmis coloratis, metallis, lignis, ete. pre-
ter ipsum colorem. Unde facilé colligitur, quod
color nil aliud sit quam modificatio imaginis lucis
immissee et recepte: in priore genere, per gradus
diversos incidentie; in posteriore, per texturas et
schemati:mos varios corporis. Istz autem Instan-
tie sunt Solitaria quatents ad Similitudinem.

Rurstis in eddem inquisitione, vene distincte
albi et nigri in marmoribus, et variegationis colo-
rum in floribus ejusdem speciei, sunt Instantize So-
litariae. Album enim et nigrum marmoris, et ma-
cule albi et purpurei in floribus garyophylli, conve-
niunt feré in omnibus preter ipsum colorem. Unde

NOVUM ORGANUM. 341

facilé colligitur, colorem non multum rei habere cum
naturis alicujus corporis intrinsecis, sed tantim
situm esse in positura partium crassiori et quasi
mechanica. Istze autem Instantize sunt Solitaria,
quatenus ad Discrepantiam. Utrumque autem genus,
Instantias Solitarias appellare consuevimus ; aut Fe-
rinas, sumpto vocabulo ab astronomis.
XXIII.

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus se-
cundo loco Instantias Migrantes. Eze sunt, in qui-
bus natura inquisita migrat ad generationem, cim
prius non existeret; aut contra migrat ad corrup-
tionem, cm prils existeret. Itaque in utraque
antistrophe, Instantie tales sunt semper gemine;
vel potius una Instantia in motu, sive transitu, pro-
ducta ad periodum adversam. At hujusmodi Instan-
tie non solim accelerant et roborant Exclusivam,
sed etiam compellunt Affirmativam, sive Formam
ipsam in angustum. Necesse est enim ut Forma rei
sit quippiam, quod per hujusmodi Migrationem in-
datur ; aut contra per hujusmodi Migrationem tol-
latur, et destruatur. Atque licét omnis exclusio
promoveat Affirmativam; tamen hoc magis directé
fit in subjecto eodem, quam in diversis. Forma
autem (ut ex omnibus que dicta sunt manifesto li-
quet) prodens se in uno ducit ad omnia. Quo
autem simplicior fuerit Migratio, eo magis ha-
benda est Instantia in pretio. Praterea Instantie
Migrantes magni sunt uss ad partem operativam ;
quia ctim proponant Formam copulatam cum effi-
ciente aut privante, perspicué designant praxin in

342 NOVUM ORGANUM.

aliquibus ; unde facilis etiam est transitus ad proxi-
ma. Subest tamen in illis nonnihil periculi, quod
indiget cautione ; hoc videlicét, ne Formam nimis
retrahant ad efficientem, et intellectum perfundant,
vel saltem perstringant falsd opinione de Forma, ex
intuitu efficientis. Efficiens verO semper ponitur nil
aliud esse, quam vehiculum, sive deferens Forme.
Vertm huic rei, per Exclusivam legitimé factam,
facilé adhibetur remedium.

Proponendum itaque est jam exemplum Instantize
Migrantis. Sit natura inquisita, Candor, sive Albedo :
Instantia Migrans ad generationem, est vitrum inte-
grum, et vitrum pulverizatum. Similitér, aqua sim-
plex, et aqua agitata in spumam. Vitrum enim
integrum, et aqua simplex, diaphana sunt, non
alba: at vitrum pulverizatum, et aqua in spuma, alba,
non diaphana. -Itaque querendum quid acciderit ex
ista’ Migratione vitro, aut aque. Manifestum enim
est, Formam Albedinis deferriet invehi per istam con-
tusionem Vitri, et agitationem aque. Nihil autem
reperitur accessisse, preter comminutionem partium
vitri et aque, et aéris insertionem. Neque vero
partim profectum est ad inveniendam Formam Albe-
dinis, quod corpora duo per se diaphana, sed secun-
dim magis et minus (aér scilicét et aqua, aut aér et
vitrum), simul posita per minutas portiones exhibeant
albedinem, per refractionem inzqualem radiorum
lucis. | 7

Verum hac in re proponendum est etiam exem-
plum periculi et cautionis, de quibus diximus. Ni-
mirum facilé hic occurret intellectui ab hujusmodi

NOVUM ORGANUM. 343

efficientibus depravato, quod ad Formam Albedinis
aér semper requiratur; aut quod Albedo generetur
tantum per corpora diaphana; que omnino falsa
sunt, et per multas Exclusiones convicta. Quin
potius apparebit (misso aére, et hujusmodi) corpora
omnino «qualia (secundum portiones opticas) dare
diaphanum ; corpora vero inzequalia, per texturam
simplicem, dare album; corpora ineequalia secundim
texturam compositam, sed ordinatam, dare reliquos
colores, preter nigrum; corpora vero inequalia per
texturam compositam, sed omnino inordinatam et
confusam, dare nigrum. Itaque de Instantia Mi-
grantead generationem in natura inquisita Albedinis,
propositum est jam exemplum. JInstantia autem
Migrans ad corruptionem in eddem natura Albedinis,
est spuma dissoluta, aut nix dissoluta. Exuit enim
albedinem, et induit diaphanum aqua, postquam fit
integrale sine aére. ;

Neque vero illud ullo modo pretermittendum est,
quod sub Instantiis Migrantibus comprehendi debeant
non tanttm ille que migrant ad generationem et
privationem, sed etiam ille qua migrant ad majora-
tionem et minorationem; ctm illz etiam tendant ad
inveniendam Formam, ut per definitionem Forme su-
perils factam, et Tabulam Graduum manifesto liquet.
Itaque papyrus, que sicca cim fuerit, alba est, at
madefacta (excluso aére, et recepta aqua) minus
alba est, et magis vergit ad diaphanum, similem
habet rationem cum Instantiis supradictis.

XXIV.
Inter Prarogativas Instantiarum, tertio loco

344 NOVUM ORGANUM,.

ponemus Instantias Ostensivas, de quibus in Vinde-
miatione Prima de Calido mentionem fecimus ; quas
etiam Elucescentias, sive Instantias Liberatas, et Pre-
dominantes, appellare consuevimus. Ez sunt, que
ostendunt naturam inquisitam nudam et substan-
tivam, atque etiam in exaltatione sud, aut summo
gradu potentie suze; emancipatam scilicét, et libera-
tam ab impedimentis, vel saltem per fortitudinem
sue virtutis dominantem super ipsa, eaque suppri-
mentem et coercentem. Cttm enim omne corpus
suscipiat multas naturarum Formas copulatas, et in
concreto, fit ut alia aliam retundat, deprimat, fran-
gat, et liget; undé obscurantur Forme singule.
Inveniuntur autem subjecta nonnulla, in quibus
natura inquisita pre aliis est in suo vigore; vel per
absentiam impedimenti, vel per predominantiam vir-
tutis. Hujusmodi autem Instantie sunt maxime
Ostensive Forme. Vertim et in his ipsis Instantiis
adhibenda est cautio, et cohibendus impetus intel-
lecttis. Quicquid enim ostentat Formam, eamque
trudit, ut videatur occurrere intellectui, pro suspecto
habendumest, etrecurrendum ad Exclusivam severam
et diligentem. |

_ Exempli gratia; sit natura inquisita, Calidum.
Instantia Ostentiva motiis expansionis, que (ut su-
perils dictum est) portio est precipua Forme Calidi,
est vitrum calendare aéris. Etenim flamma, licét
manifesto exhibeat expansionem, tamen propter
momentaneam exstinctionem, non ostendit progressum
expansionis. Aqua autem fervens, propter facilem
transitionem aque in vaporem et aerem, non tam

NOVUM ORGANUM. 345

bené ostendit expansionem aque in corpore suo.
Rursus ferrum ignitum, et similia, tantum abest ut
progressum ostendant, ut coutra per retusionem et
fractionem spirits, per partes compactas et crassas
(que domant et franant expansionem) ipsa expansio
non sit omninO conspicua ad sensum. At vitrum
calendare claré ostendit expansionem in aére, et
conspicuam, et progredientem, et durantem, neque
transeuntem.

Rursus, exempli gratia; sit natura inquisita,
Pondus. Instantia Ostensiva Ponderis, est argentum
vivum. Omnia enim superat pondere magno in-
tervallo, preter aurum; quod non mult6 gravius
est. At prestantior Instantia est ad indicandam
Formam Ponderis, argentum vivum, quam aurum;
quia aurum solidum est, et consistens, quod genus
referri videtur ad densum; at argentum vivum
liquidum est, et turgens spiritu, et tamen multis
partibus exsuperat gravitate diamantem, et ea que
putantur solidissima. Ex quo ostenditur Formam
Gravis, sive Ponderosi dom nari simpliciter in copia
materiz, et non in arctaé compage.

XXV.

Inter Prerogativas Instantiarum ponemus quarto
loco Instantias Clandestinas, quas etiam Instantias
Crepusculi appellare consuevimus. Ke sunt veluti
opposite Instantiis Ostensivis. Exhibent enim na-
turam inguisitam in infima virtute, et tanquam in
incunabulis, et rudimentis suis; tentantem, et tan-
quam primo experientem, sed sub contraria natura
latentem, et subactam. Sunt autem hujusmodi In-

346 NOVUM ORGANUM,

stantie magni omnind momenti, ad inveniendas
Formas; quia sicut Ostensive ducunt facilé ad dif-
ferentias, ita Clandestine ducunt optimé ad genera;
id est, ad naturas illas communes, quarum nature
inquisite nihil aliud sunt quam limitationes.
Exempli gratia; sit natura inquisita, Consistens,
sive se determinans ; cujus contrarium est Liquidum,
sive fluens. Instantiz Clandestine sunt ille, quee ex-
hibent gradum nonnullum debilem et infimum Consis-
tentis in fluido; veluti bulla aque, que est tanquam
pellicula quedam consistens, et determinata facta ex
corpore aque. Similiter stillicidia, que, si adfuerit
aqua que succedat, producunt se in filum admoduin
tenue, ne discontinuetur aqua; at si non detur talis
copia aque, que succedere possit, cadit aqua in
guttis rotundis, que est figura que optimé aquam
sustinet contra discontinuationem. At in ipso tem-
poris articulo, cum desinit filum aque, et incipit
descensus in guttis, resilit ipsa aqua surstm ad evi-
tandam discontinuationem. Quin in metallis, quae
cum funduntur sunt liquida, sed magis tenacia, reci-
piunt se sepé gutte liquefacte sursum, atque ita
herent. Simile quoddam est Instantia speculorum
puerilium, que solent facere pueruli in scirpis ex
saliva, ubi cernitur etiam pellicula consistens aque.
At multo melits se ostendit hoc ipsum, in altero illo
ludicro puerili; quando capiunt aquam, per sapo-
nem factam paullo tenaciorem, atqne inflant eam
per calamum cavum, atque indé formant aquam,
fanquam in castellum bullarum ; que per interpo-
-sitionem aéris inducit consistentiam, eO usque ut se

NOVUM ORGANUM., - 347,

projici nonnihil patiatur absque discontinuatione.
Optimé autem cernitur hoc in spumé et nive, que
talem induunt consistentiam, ut feré secari possint ;
cum tamen sint corpora formata ex aére et aqua,
que utraque sunt liquida. Que omnia non obscuré
innuunt, Liquidum et Consistens esse notiones tantim
plebeias, et ad sensum ; inesse autem revera omni-
bus corporibus fugam et evitationem se disconti-
nuandi; eam vero in corporibus homogeneis (qualia
sunt liquida) esse debilem et infirmam, in corpori-
bus vero que sunt composita ex heterogeneis, magis
esse vividam et fortem: proptered quod admotio
heterogenei constringit corpora, at subintratio ho-
mogenei solvit et relaxat.

Similiter, exempli gratiaé; sit natura inquisita,
Attractio, sive Coitio Corporum. Instantia circa For-
mam ejus Ostensiva maximé insignis est, magnes.
Contraria autem natura Attrahenti est, Non Attra-
hens; licét in substantia simili. Veluti ferrum,
quod non attrahit ferruam, quemadmodum nec plum-
bum plumbum, nec lignum lignum, nec aquam aqua.
Instantia autem Clandestina est, magnes ferro ar-
matus, vel potitis ferrum in magnete armato. Nam
ita fert natura, ut magnes armatus in distantia ali-
qua non trahat ferrum fortius, quam magnes non
armatus. Vertim si admoveatur ferrum, ita ut tan-
gat ferrum in magnete armato, tune magnes arma-
tus longé majus pondus ferri sustinet, quam magnes
simplex et inermis, propter similitudinem substan-
tice ferri versus ferrum ; que operatio erat omnino
Clandestina, et latens in ferro, antequam magnes

348 NOVUM ORGANUM.

accessisset. Itaque manifestum est, Formam Coitio-
nis esse quippiam, quod in magnete sit vividum et
robustum, in ferro debile et latens. Itidem, nota-
tum est sagittas parvas ligneas absque cuspide fer-
red, emissas ex sclopetis grandibus, altius penetrare
in materiam ligneam (puta latera navium, aut simi-
lia), quam easdem sagittas ferro acuminatas, propter
similitudinem substantie ligni ad lignum, licét hoe
anté in ligno latuerit. Itidem, licét aér aérem, aut
aqua aquam manifesto non trahat in corporibus in-
tegris; tamen bulla approximata bulla, facilits dis-
solvit bullam, quam si bulla illa altera abesset, ob
appetitum Coitionis aque cum aqua et aéris cum
aére. Atque hujusmodi Instantize Clandestine (que
sunt ustis nobilissimi, ut dictum est) in portionibus
corporum parvis et subtilibus maxime se dant con-
spiciendas. Quia masse rerum majores sequuntur
Formas magis catholicas, et generales; ut suo loco
dicetur.
XXVI.

Inter Prerogativas Instantiarum ponemus quinto
loco Instantias Constitutivas, quas etiam Manipula-
res appellare consuevimus. Ez sunt, que consti-
tuunt unam speciem nature inquisite tanquam For-
mam Minorem. Cutm enim Forme legitime (que
sunt semper convertibiles cum naturis inquisitis) la-
teant in profundo, nec facilé inveniantur, postulat
res et infirmitas humani intellectis, ut Forme Parti-
culares, que sunt congregative Manipuiorum quo-
rundam Instantiarum (neutiquam vero omnium) in
notionem aliquam communem, non negligantur,

NOVUM ORGANUM. 349

verim diligentits notentur. Quicquid enim unit
naturam, licét modis imperfectis, ad inventionem
Formarum viam sternit. Itaque Instantie que ad
hoc utiles sunt, non sunt contemnende potestatis,
sed habent nonnullam Prerogativam.

Vertm in his diligens est adhibenda cautio, ne
intellectus humanus, postquam complures ex istis
Formis Particularibus adinvenerit, atque inde parti-
tiones sive divisiones nature inquisite confecerit, in
illis omnino acquiescat, atque ad inventionem legiti-
mam Forme Magne se non accingat; sed presup-
ponat naturam velut a radicibus esse multiplicem et
divisam, atque ulteriorem nature unionem, tanquam
rem supervacue subtilitatis, et vergentem ad merum
abstractum, fastidiat et rejiciat. |

Exempli gratia; sit natura inquisita, Memoria,
sive excitans et adjuvans Memoriam. Instantie
Constitutive sunt; ordo, sive distributio, que ma-
nifestO juvat memoriam: item loci in Memoria ar-
tificiali; qui aut possunt esse loci secundum pro-
prium sensum, veluti janua, angulus, fenestra, et
similia; aut possunt esse persone familiares et
note; aut possunt esse quidvis ad placitum (modo
in ordine certo ponantur) veluti animalia, herbe,
etiam verba, littere, characteres, persone historice,
et cetera; licét nonnuila ex his magis apta sint et
commoda, alia mints. Hujusmodi autem loci Me-
Moriam insignitér juvant, eamque longé supra vires
naturales exaltant. Item carmina facilits herent,
et discuntur memoritér, qudm prosa. Atque ex isto
Manipulo trium Instantiarnm, videlicét ordinis, loco-

350 NOVUM ORGANUM.

rum artificialis memoria, et versuum, constituitur
species una auxilii ad Memoriam. Species autem
illa, Abscissio Infiniti. recté vocari possit. Cum
enim quis aliquid reminisci, aut revocare in memo-
riam nititur, si nullam prenotionem habeat, aut
perceptionem ejus quod querit, querit certé et
molitur, et hac illac discurrit, tanquam in infinito.
Quod si certam aliquam prenotionem habeat, statim
abscinditur infinitum, et fit discursus memorize magis
in vicino. In tribus autem illis Instantiis que su-
perius dictze sunt, prenotio perspicua est et certa.
In prima videlicet, debet esse aliquid quod congruat
cum ordine: in secunda, debet esse imago, que rela-
tionem -aliquam habeat, sive convenientiam ad illa
loca certa: in tertidé, debent esse verba, que cadant
in versum; atque ita abscinditur infinitum. Alle
autem Instantize dabunt hanc alteram speciem; ut
quicquid deducat intellectuale ad feriendum sensum
(que ratio etiam pracipue viget in artificiali me-
morid) juvet Memoriam. Alia Instantia dabunt
hanc alteram speciem ; ut que faciunt impressionem
in affectu forti, incutientes scilicét metum, admira-
tionem, pudorem, delectationem, juvent Memoriam.
Alice Instantiz dabunt hanc alteram speciem; ut
que maxime imprimuntur a mente pura, et minus
preoccupatd anté vel post, veluti que discuntur in
pueritia, aut que commentamur ante somnum, etiam
prime queque rerum vices, magis hereant in Me-
moria. Alize Instantie dabunt hance alteram speciem ;
ut multitudo circumstantiarum, sive ansarum, juvet
Memoriam; veluti scriptio per partes non continua-

NOVUM ORGANUM. 351

tas; lectio, sive recitatio voce alta. Alize denique
Instantiz dabunt hance alteram speciem; ut que
exspectantur, et attentionem excitant, melitis he_
reant, quam que pretervolant. Itaque si scriptum
aliquod viciés perlegeris, non tam facilé illud memo-
ritér disces, quam si illud legas deciés, tentando
interim illud recitare, et ubi deficit memoria, inspici-
endo librum. Ita ut sint veluti sex Forme Minores
eorum, que juvant Memoriam; videlicét abscissio
infiniti; deductio intellectualis ad sensibile; im-
pressio in affectu forti; impressio in mente pura;
multitudo ansarum ; preexspectatio.

Similitér, exempli gratia; sit natura inquisita,
Gustus, sive Gustatio. Instantiz quae sequuntur sunt
Constitutive : videlicét, quod qui non olfaciunt, sed
sensu eoa natura destituti sunt, non percipiant, aut
gustu distinguant cibum rancidum, aut putridum ;
neque similitér alliatum, aut rosatum, aut hujusmodi.
Rursus, illi qui per accidens nares habent per de-
scensum rheumatis obstructas, non discernunt aut
percipiunt aliquid putridum, aut rancidum, aut aqua
rosacea inspersum. Rursus, qui afficiuntur hujus-
modi rheumate, si in ipso momento ctim aliquid
foctidum aut odoratum habent in ore, sive palato,
emungant fortitér, in ipso instanti manifestam per-
ceptionem habent rancidi vel odorati. Que Instantiz
dabunt et constituent hance speciem, vel partem
potitis gusttis; ut sensus gustationis ex parte nihil
aliud sit, quam olfactus interior, transiens et descen-
dens anarium meatibus superioribus in os et palatum.
At contra, salsum, et dulce, et acre, et acidum, et

VOL. IX. AA

S52 NOVUM ORGANUM.

austerum, et amarum, et similia, hec (inquam)
omnia eque sentiunt illi, in quibus olfactus deest,
aut obturatur, ac quisquam alius: ut manifestum
sit, sensum gusttis esse compositum quiddam ex
olfactu interiori, et tactu quodam exquisito; de quo
nune non est dicendi locus.

Similitér, exempli gratia; sit natura inquisita,
Communicatio Qualitatis, absque commistione sub-
stantiz. Instantia lucis, dabit vel constituet unam
speciem Communicationis; calor verd et magnes,
alteram. Communicatio enim lucis est tanquam
momentanea, et statim perit, amota luce originali.
At calidum, et virtus magnetica, postquam transmissa
fuerint, vel potitis excitata in alio corpore, herent et
manent ad tempus non parvum, amoto primo mo-
vente.

Denique magna est omnino Prerogativa Instan-
tiarum Constitutivarum, ut que plurimum faciant,
et ad definitiones (presertim particulares), et ad
divisiones, sive partitiones naturarum; de quo non
malé dixit Plato, “ Quod habendus sit tanquam pro
Deo, qui Definire et Dividere bené sciat.”

XXVII.
Inter Prerogativas Instantiarum ponemus sexto loco
Instantias Conformes, sive Proportionatas; quas
etiam Parallelas, sive Similitudines Physicas, appel-
lare consuevimus. Ez vero sunt, que ostendunt
similitudines et conjugationes rerum, non in Formis
Minoribus (quod faciunt Instantiz Constitutive) sed
plané in concreto. Itaque sunt tanquam primi et
infimi gradus ad unionem nature. Neque consti-

NOVUM ORGANUM. 353

tuunt aliquod axioma statim ab initio ; sed indicant
et observant tantim quendam consensum corporum.
Attamen licét non multim promoveant ad inveniendas
Formas, nihilomintus magna cum utilitate revelant
partium universi fabricam, et in membris ejus exer-
cent veluti anatomiam quandam ; atque proindé veluti
manu-ducunt interdum ad axiomata sublimia et
nobilia, presertim illa que ad mundi configura-
tionem pertinent, potils quam ad naturas et Formas
simplices.

Exempli gratia; Instantiz Conformes sunt que
sequuntur: speculum, et oculus; et similitér fabrica
auris, et loca reddentia echo. Ex qua conformi-
tate, praeter ipsam observationem similitudinis, que
ad multa utilis est, proclive est insupér colligere et
formare illud axioma; videlicét, organa sensuum et
corpora que pariunt reflexiones ad sensus, esse
similis nature. Rursus ex hoc ipso admonitus
intellectus, non egré insurgit ad axioma quoddam
altius et nobilius. Hoc nimirim; nihil interesse
inter consensus, sive sympathias corporum sensu
preditorum, et inanimatorum sine sensu, nisi quod
in illis accedat spiritus animalis ad corpus ita dis-
positum; in his autem absit. Adeo ut quot sint
consensus in corporibus inanimatis, tot possint esse
sensus in animalibus, si essent perforationes in cor-
pore animato, ad discursum spiritis animalis in
membrum rité dispositum, tanquam in organum
idoneum. Et rursus, quot sint sensus in animalibus,
tot sint proculdubio motus in corpore inanimato, ubi
spiritus animalis abfuerit; licet necesse sit multo

354 _NOVUM ORGANUM.

plures esse motus in corporibus inanimatis, quam
sensus in animatis, propter paucitatem organorum
sensis. Atque hujus rei ostendit se exemplum
valdé manifestum in doloribus. Etenim ctm sint
plura genera doloris in animalibus, et tanquam varii
‘illius characteres (veluti alius est dolor ustionis, alius
frigoris intensi, alius puncture, alius compressionis,
alius extensionis, et similium) certissimum est omnia
illa, quoad motum, inesse corporibus inanimatis ;
veluti ligno aut lapidi cum uritur, aut per gelu
constringitur, aut pungitur, aut scinditur, aut flec-
titur, aut tunditur, et sic de aliis; licét non subin-
trent sensus, propter absentiam spirittis animalis.

Item Instantia Conformes (quod mirum fortasse
dictu) sunt radices et rami plantarum. Omne enim
vegetabile intumescit, et extrudit partes in circum-
ferentiam, tam sursum quam deorsum. Neque alia
est differentia radicum et ramorum, quam quod
radix includatur in terra, et rami exponantur aéri et
soli. Si quis enim accipiat ramum tenerum et
vegetum arboris, atque illum reflectat in aliquam
terre particulam, licét non cohereat ipsi solo, gignit
statim non ramum, sed radicem. Atque vice versa,
si terra ponatur superius, atque ita obstruatur lapide,
aut aliqua dura substantia, ut planta cohibeatur,
nec possit frondescere sursum, edet ramos in aérem
deorsum.

Item Instantize Conformes sunt, gummi arborum,
et plereque gemme rupium. Utraque enim nil
aliud sunt, quam exsudationes, et percolationes suc-
corum; in primo genere scilicét, succorum ex arbo-

NOVUM ORGANUM., 355

ribus ; in secundo, ex saxis; unde gignitur claritudo
et splendor in utrisque, per percolationem nimirim
tenuem et accuratam. Nam inde fit etiam, quod
pili animalium non sint tam pulchri, et tam vividi
coloris, quam avium plume complures ; quia succi
non tam delicaté percolantur per cutem, quam per
calamum.

Item Instantiz Conformes sunt, scrotum in ani-
malibus masculis, et matrix in femellis. Adeo ut
nobilis illa fabrica, per quam sexus differunt, (qua-
tenis ad animalia terrestria) nil aliud videatur esse,
quam secundum exterius, et interius; vi scilicét
majore caloris genitalia in sexu masculo protrudente
in exterlus, ubi in femellis nimis debilis est calor,
quam ut hoc facere possit; unde accidit, qudd
contineantur interius.

Item Instantiea Conformes sunt, pinne piscium,
et pedes quadrupedum, aut pedes et ale volucrum ;
quibus addidit Aristoteles quatuor volumina in motu
serpentum. Adeo ut in fabricd universi, motus
viventium plerumque videatur expediri per quater-
niones artuum, sive flexionum.

Item dentes in animalibus terrestribus, et rostra
in avibus, sunt Instantiz Conformes; unde mani-
festum est, in omnibus animalibus perfectis, fluere
duram quandam substantiam versus os.

Item non absurda est Similitudo et Conformitas
illa, ut homo sit tanquam planta inversa. Nam
radix nervorum et facultatum animalium est caput ;
partes autem seminales sunt infime, non computatis
extremitatibus tibiarum et brachiorum. At in plan-

306 NOVUM ORGANUM.

ta, radix (quee instar capitis est) regularitér infimo
loco collocatur ; semina autem supremo.

Denique illud omnino precipiendum est, et
seplus monendum ; ut diligentia hominum in inqui-
sitione et congerie Naturalis Historia deinceps
mutetur plane, et vertatur in contrarium ejus quod
nunc in usu est. Magna enim hucusque, atque aded
curiosa fuit hominum industria, in notandad rerum
varietate, atque explicandis accuratis animalium,
herbarum, et fossilium differentiis; quarum plere-
que magis sunt lusus nature, quam serie alicujus
utilitatis verstis scientias. Faciunt certé hujusmodi
res ad delectationem, atque etiam quanddque ad
praxin ; verum ad introspiciendam naturam parum,
aut nihil. Itaque convertenda plane est opera, ad
inquirendas et notandas rerum similitudines et ana-
loga, tam in integralibus, quam partibus. Ille enim
sunt, que naturam uniunt, et constituere scientias
incipiunt.

Vertim in his omnino est adhibenda cautio gravis,
et severa; ut accipiantur pro Instantiis Conformi-
bus et Proportionatis, ille qua denotant Similitudi-
nes (ut ab initio diximus) Physicas ; 1d est, reales et
substantiales, et immersas in natura, non fortuitas
et ad speciem; multo mints superstitiosas aut curi-
osas, quales naturalis magiz scriptores (homines
levissimi, et in rebus tam seriis, quales nunc agimus,
vix nominandi) ubique ostentant ; magna cum vani-
tate et desipientid, inanes similitudines et sym-
pathias rerum describentes, atque etiam quandoque
affingentes. |

NOVUM ORGANUM. 357

Vertim his missis etiam in ipsa configuratione
mundi in majoribus non sunt negligende Instantie
Conformes : veluti Africa, et regio Peruviana, cum
continente se porrigente usque ad Fretum Magellani-
cum. Utraque enim regio habet similes isthmos, et
similia promontoria, quod non temeré accidit.

Item Novus et Vetus Orbis; ineo quod utrique
orbes versus septentriones lati sunt, et exporrecti,
versus austrum autem angusti et acuminati.

Item Istantize Conformes nobilissime sunt, frigora
intensa in media (quam vocant) aێris regione, et
ignes acerrimi, qui sepé reperiuntur erumpentes ex
locis subterraneis; que duc res sunt ultimitates et
extrema, nature scilicét frigidi, versus ambitum
coeli, et nature calidi versus viscera terre, per
antiperistasin, sive rejectionem nature contrarie,

Postremo autem in axiomatibus scientiarum, no-
tatu digna est Conformitas Instantiarum. Veluti
tropus rhetorice, qui dicitur Preeter-exspectatum,
conformis est tropo musice, qui vocatur declinatio
cadentia. Similitér, postulatum mathematicum, ut
que eidem tertio equalia sunt, etiam inter se sint
equalia, conforme est cum fabrica syllogismi in
logicdé, qui unit ea que conveniunt in medio. Deni-
que multtiim utilis est in quamplurimis sagacitas
quedam in conquirendis et indagandis Conformitati-
bus et Similitudinibus Physicis.

XXVIII.

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus sep-
timo loco Instantias Monodicas ; quas etiam irregu-
lares, sive heteroclitas (sumpto vocabulo a gram-

358 NOVUM ORGANUM.

maticis) appellare consuevimus. Ez sunt, que os-
tendunt corpora in concreto ; que videntur esse
extravagantia, et quasi abrupta in natura, et minimé
convenire cum aliis rebus ejusdem generis. Etenim
Instantiz Conformes sunt similes alterius: at Instan-
tiz Monodice sunt sui similes. | Usus vero Instan-
tiarum Monodicarum est talis, qualis est Instan-
tiarum Clandestinarum; viz. ad evehendam et uni-
endam naturam ad invenienda genera, sive com-
munes naturas, limitandas postea per differentias
veras. Neque enim desistendum ab inquisitione,
donec proprietates et qualitates, que inveniuntur in
hujusmodi rebus que possunt censeri pro miraculis
nature, reducantur et comprehendantur sub aliqua
Forma sive Lege certa: ut irregularitas sive singula-
ritas omnis reperiatur pendere ab aliqua Forma com-
muni, miraculum vero illud sit tandem solummodo in
differentiis accuratis, et gradu et concursu raro; et
non in ipsa specie: ubi nunc contemplationes homi-
num non procedant ultra, quam ut ponant hujus-
modi res pro secretis et magnalibus nature, et tan-
quam incausabilibus, et pro exceptionibus regula-
rum generalium.

Exempla Instantiarum Monodicarum sunt, sol,
et luna, inter astra; magnes, inter lapides; argen-
tum vivum, inter metalla; elephas, inter quadru-
pedes; sensus veneris, inter genera tactls ; odor
venaticus in canibus, inter genera olfactiis. Etiam
S. litera apud grammaticos, habetur pro Monodica ;
ob facilem compositionem, quam sustinet cum con-

NOVUM ORGANUM. 309

sonantibus, aliquando duplicibus, aliquando tripli-

cibus.: quod nulla alia littera facit. Plurimi autem

faciende sunt. hujusmodi Instantie ; quia acuunt et

vivificant inquisitionem, et medentur intellectui de-

pravato a consuetudine, et ab iis que fiunt plertimque.
XIX:

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco
octavo Instantias Deviantes ; errores scilicét nature,
et vaga, ac monstra: ubi natura declinat et deflec-
tit a cursu ordinario. Differunt enim Errores natu-
re ab Instantiis Monodicis, in hoc; quéd Monodice
sint miracula specierum, at Errores sint miracula
individuorum. Similis autem feré sunt ustis; quia
rectificant intellectum adversts consueta, et revelant
Formas Communes. Neque enim in his etiam desis-
tendum ab inquisitione, donec inveniatur caussa hu-
jusmodi declinationis. Veruntamén caussa illa non
exsurgit ad Formam aliquam proprié, sed tantum ad
latentem processum ad Formam. Qui enim vias
nature noverit, is deviationes etiam facilitis observa-
bit. At rursts qui deviationes noverit, is accuratitis
vias describet.

Atque in illo differunt etiam ab Instantiis Mo-
nodicis, quod multo magis instruant praxin et
operativam. Nam novas species generare, arduum
admodum foret: at species notas variare, et inde
rara multa ac inusitata producere, minus arduum.
Facilis autem transitus est a miraculis nature, ad
miracula artis. Si enim deprehendatur semel natura
in variatione sud, ejusque ratio manifesta fuerit :
expeditum erit e6 deducere naturam per artem, quo

360 NOVUM ORGANUM.

per casum aberraverit. Neque soliim e6, sed et
aliorsim ; clim errores ex und parte monstrent et
aperiant viam ad errores et deflexiones undequaque.
Hic vero exemplis non est opus, propter eorundem
copiam. Facienda enim est congeries sive Historia
Naturalis Particularis, omnium monstrorum, et par-
tuum nature prodigiosorum; omnis denique novita-
tis, et raritatis, et inconsueti in natura. Hoc vero
faciendum est cum severissimo delectu, ut constet
fides. Maximé autem habenda sunt pro suspectis,
que pendent quomodocunque a religione, ut pro-
digia Livii: nec minus, que inveniuntur in scripto-
ribus magiz naturalis, aut etiam alchymiz, et
hujusmodi hominibus; qui tanquam proci sunt et
amatores fabularum. Sed depromenda sunt illa ex
gravi et fida historia, et auditionibus certis.
0.6.6

Inter Przerogativas Instantiarum, ponemus loco
nono Instantias Limitaneas; quas etiam Partici-
pia vocare consuevimus. Ee vero sunt, que exhi-
bent species corporum tales, que videntur esse
compositze ex speciebus duabus, vel Rudimenta
inter speciem unam et alteram. He vero Ins-
tantie inter Instantias Monodicas sive Heteroclitas
recté numerari possunt: sunt enim in universitate
rerum rare et extraordinariz. Sed tamen ob dig-
nitatem, seorsim tractande et ponende sunt: optimé
enim indicant compositionem et fabricam rerum, et
innuunt caussas numeri et qualitatis specierum ordi-
nariarum in universo, et deducunt intellectum ab
eo quod est, ad id quod esse potest.

NOVUM ORGANUM, 361

Harum exempla sunt : muscus, inter putredinem
et plantam; comete nonnulli, inter stellas et me-
teora ignita; pisces volantes, inter aves et pisces ;
vespertiliones, inter aves et quadrupedes; etiam

‘‘ Simia quam similis turpissima bestia nobis ;”
et partus animalium biformes, et commisti ex specie-
bus diversis, et similia.
XXXI.

Inter Preerogativas Instantiarum ponemus de-
cimo loco Instantias Potestatis, sive Fascium
(sumpto vocabulo ab insignibus imperil), quas etiam
Ingenia, sive Manus Hominis appellare consue-
vimus. Ez sunt opera maximé nobilia et perfecta,
et tanquam ultima in unaquaque arte. Cum enim
hoc agatur precipué, ut natura pareat rebus et com-
modis humanis ; consentaneum est prorsus, ut opera,
que jampridem in potestate hominis fuerunt (quasi
provinciz antea occupate et subacte), notentur et
numerentur ; presertim ea, que sunt maximé enu-
cleata et perfecta: propterea quod ab istis proclivior
et magis in propinquo sit transitus ad nova et hac-
tents non inventa. Si quis enim ab horum contem-
platione attenta propositum acritér et strenué ur-
gere velit, fiet certé, ut aut producat illa paull6
longitis; aut deflectat illa ad aliquid, quod finiti-
mum est; aut etiam applicet et transferat illa ad
usum aliquem nobiliorem.

Neque hic finis. Vertim quemadmodum ab
operibus nature raris et inconsuetis erigitur intel-
lectus et elevatur ad inquirendas et inveniendas
Formas, que etiam illorum sunt capaces : ita etiam in
operibus artis egregiis et admirandis hoc usu vyenit :

362 NOVUM ORGANUM.

idque multo magis, quia modus efficiendi et ope-
randi hujusmodi miracula artis, manifestus ut pluri-
mum est; cum plerimque in miraculis nature sit
magis obscurus. Attamen in his ipsis cautio est
adhibenda vel maximé ; ne deprimant scilicet intel-
lectum, et eum quasi humo affigant.

Periculum enim est, ne per hujusmodi opera
artis, que videntur velut summitates quedam et fas-
tigia industriz humane, reddatur intellectus attoni-
tus et ligatus, et quasi maleficiatus quoad illa; ita
ut cum aliis consuescere non possit, sed cogitet
nihil ejus generis fieri posse, nisi eadem via qua
illa effecta sunt, accedente tantummodo diligentia
majore, et preparatione magis accurata.

Contra illud ponendum est pro certo: vias et
modos efficiendi res et opera, que adhuc reperta sunt
et notata, res esse plerumque pauperculas; atque
omnem potentiam majorem pendere et ordine deri-
vari a fontibus Formarum, quarum nulla adhuc in-
venta est.

Itaque (ut alibi diximus) qui de machinis et
arietibus, quales erant apud veteres, cogitasset, licet
hoc fecisset obnixé, atque ztatem in eo consumpsis-
set, nunquam tamen incidisset in inventum tormen-
torum igneorum operantium per pulverem pyrium.
Neque rursts, qui in lanificiis et serico vegetabili
observationem suam et meditationem collocasset,
unquam per ea reperisset naturam vermis aut serici
bombycini.

Quocircé omnia inventa, que censeri - possunt
magis nobilia, (si animum advertas) in lucem pro-

NOVUM ORGANUM. 363

diére, nullo modo per pusillas enucleationes et ex-
tensiones artium, sed omnind per casum. Nihil
autem representat aut anticipat casum (cujus mos
est, ut tantum per longa secula operetur) preter
inventionem Formarum.

Exempla autem hujusmodi Instantiarum particu-
laria nihil opus est adducere, propter copiam eo-
rundem. Nam hoc omnino agendum; ut visitentur
et penitus introspiciantur omnes artes mechanic,
atque liberales etiam (quatenus ad opera), atque
inde facienda est congeries sive Historia Particularis,
tanquam magnalium, et operum magistralium, et
maximeé perfectorum in unaquaque ipsarum, una
cum modis effectionis sive operationis.

Neque tamen astringimus diligentiam, que adhi-
benda est in hujusmodi collecta, ad ea que censen-
tur pro magisteriis et arcanis alicujus artis tantim,
atque movent admirationein. Admiratio enim proles
est raritatis: siquidem rara, licét in genere sint ex
vulgatis naturis, tamen admirationem pariunt.

At contra, que revera admirationi esse debent,
propter discrepantiam que inest illis in specie, colla-
tis ad alias species, tamen si In usu familiari prast6
sint, levitér notantur. Debent autem notari Mo-
nodica artis, non minus quam Monodica nature; de
quibus antea diximus, Atque quemadmodum in
Monodicis nature posuimus solem, lunam, magne-
tem, et similia, que re vulgatissima sunt, sed
natura tamen feré singulari: idem et de Monodicis
artis faciendum est.

Exempli gratia: Instantia Monodica artis, est

364 NOVUM ORGANUM.

papyrus, res admodim vulgata. At si diligentér
animum advertas, materie artificiales aut plané
textiles sunt per fila directa et tranversa; qualia
sunt, pannus sericus, aut laneus, et linteus, et hujus-
modi: aut coaugmentantur ex succis concretis ;
qualia sunt later, aut argilla figularis, aut vitrum,
aut esmalta, aut porcellana, et similia; que si bene
uniantur, splendent, sin mints, indurantur certé,
sed non splendent. Attamen omnia talia, que fiunt
ex succis concretis, sunt fragilia; nec ullo modo he-
rentia, et tenacia. At contra, papyrus est corpus
tenax, quod scindi et lacerari possit ; ita ut imitetur
et feré emuletur pellem sive membranam alicujus
animalis, aut folium alicujus vegetalis, et hujusmodi
opificia nature. Nam neque fragilis est, ut vitrum ;
neque textilis, ut pannus; sed habet fibras certé,
non fila distincta, omnino ad modum materiarum
naturalium: ut inter artificiales materias vix inve-
niatur simile aliquod, sed sit plané Monodicum.
Atque preferenda sané sunt in artificialibus ea que
Maximeé accedunt ad imitationem nature; aut é
contrario eam potentér regunt et invertunt.

Rursus, inter Ingenia et Manus Hominis, non
prorsus contemnenda sunt prestigie et jocularia.
Nonnulla enim ex istis, licét sint usu levia et ludicra,
tamen informatione valida esse possunt.

Postremo, neque omnino omittenda sunt supersti-
tiosa, et (prout vocabulum sensu vulgari accipitur)
magica. Licét enim hujusmodi res sint in immen-
sum obrute grandi mole mendaciorum et fabula-
rum; tamen inspiciendum paullispér, si forté subsit

NOVUM ORGANUM. 365

et lateat in aliquibus earum aliqua operatio natura-
lis: ut in fascino; et fortificatione imaginationis ; et
consensu rerum ad distans ; et transmissione impres-
sionum a spiritu ad spiritum, non mints quam a
corpore ad corpus; et similibus.

66.6 946

Ex iis, quee anté dicta sunt, patet; quod quinque
illa Instantiarum genera, de quibus diximus (viz. In-
stantiarum Conformium, Instantiarum Monodicarum,
Instantiarum Deviantium, Instantiarum Limitanea-
rum, Instantiarum Potestatis) non debeant reservari,
donec inquiratur natura aliqua certa (quemadmodum
Instantiz relique, quas primo loco proposuimus, nec
non plurime ex iis, que sequentur, reservari debent):
sed statim jam ab initio facienda est earum collectio,
tanquam historia quedam particularis; eo quod di-
gerant ca que ingrediuntur intellectum, et corrigant
pravam complexionem intellectts ipsius, quem om-
nino necesse est imbui, et infici, et demum perverti
ac distorqueri ab incursibus quotidianis et consuetis.

Itaque adhibende sunt ex Instantie tanquam
preparativum aliquod, ad rectificandum et expur-
gandum intellectum. Quicquid enim abducit intel-
lectum a consuetis, equat et complanat aream ejus,
ad recipiendum lumen siccum et purum notionum
-verarum.

Quin etiam hujusmodi Instantiz sternunt et pre-
struunt viam ad operativam; ut suo loco dicemus,
quando de Deductionibus ad Praxin sermo erit.

0.0.4 05
Inter Prerogativas Instantiarum ponemus loco

366 NOVUM ORGANUM.

undecimo Instantias Comitatis, atque Hostiles;
quas etiam Instantias Propositionum Fixarum appel-
lare consuevimus. Ez sunt Instantie, que exhibent
aliquod corpus sive concretum tale, in quo natura
inquisita perpetuo sequatur tanquam comes quidam
individuus : aut contra, in quo natura inquisita per-
petud fugiat, atque ex comitatu excludatur, ut
hostis et inimicus. Nam ex hujusmodi Instantiis
formantur propositiones certe et universales, aut
affirmative, aut negative; in quibus subjectum
erit tale corpus in concreto, predicatum vero natura
ipsa inquisita. Etenim propositiones particulares
omnino fixe non sunt, ubi scilicét natura inquisita
reperitur in aliquo concreto fluxa et mobilis; viz.
accedens, sive acquisita, aut rursus recedens, sive
deposita. Quocirca particulares propositiones non
habent Prerogativam aliquam majorem, nisi tantum
in casu Migrationis, de quo antea dictum est. It
nihilomints, etiam particulares illa propositiones
comparate et collate cum universalibus multum ju-
vant; ut suo loco dicetur. Neque tamen, etiam in
universalibus istis propositionibus exactam aut abso-
lutam affirmationem vel abnegationem requirimus.
Sufficit enim ad id quod agitur, etlamsi exceptionem
nonnullam singularem aut raram patiantur.

Usus autem Instantiarum Comitatts est, ad an-
gustiandam Affirmativam Forme. Quemadmodum
enim in Instantiis Migrantibus angustiatur Affirma-
tiva Forme ; viz. ut necessarid poni debeat Forma
rei esse aliquid, quod per actum illum Migrationis
inditur aut destruitur: ita etiam in Instantiis Co-

‘NOVUM ORGANUM. 367

mitattis angustiatur Affirmativa Forme; ut neces-
sarid poni debeat Forma rei esse aliquid, quod talem
concretionem corporis subingrediatur, aut contra ab
eddem abhorreat ; ut qui bené nd6rit constitutionem
aut schematismum hujusmodi corporis, non longé
abfuerit ab extrahendd in lucem Forma nature in-
quisite.

Exempli gratia; sit natura inquisita, Calidum.
Instantia Comitatts, est flamma. Etenim in aqua,
aére, lapide, metallo, et aliis quamplurimis, calor
est mobilis, et accedere potest et recedere: at omnis
flamma est calida, ita ut calor in concretione flamme
perpetuo sequatur. At Tnstantia Hostilis Calidi
nulla reperitur apud nos Nam de visceribus terre
nihil constat ad sensum; sed eorum corporum, que
nobis nota sunt, nulla prorstis est concretio que non
est susceptibilis caloris.

At rursts, sit natura inquisita, Consistens. In-
stantia Hostilis, est aér. Etenim metallum potest
fluere, potest consistere; similitér vitrum; etiam
aqua potest consistere, cm conglaciatur: at im-
possible est ut a€r unquam consistat, aut exuat
fluorem.

Verum de Instantiis hujusmodi propositionum
fixarum supersunt duo monita, que utilia sunt ad
id quod agitur. Primum, ut si defuerit plané uni-
versalis Affirmativa aut Negativa, illud ipsum dili-
gentér notetur tanquam non-ens: sicut fecimus de
Calido, ubi universalis Negativa (quatentis ad entia
que ad nostrain notitiam pervenerint) in rerum na-
turd deest. Similitér, si natura inquisita sit Asternum,

VOL. IX. BB

368 NOVUM ORGANUM.

aut Incorruptibile ; deest Affirmativa universalis hic
apud nos. Neque enim preedicari potest AEternum
aut Incorruptibile de aliquo corpore eorum, que
infra coelestia sunt, aut supra interiora terre. Alte-
rum monitum est, ut propositionibus universalibus,
tam affirmativis quam negativis de aliquo concreto,
subjungantur simul ea concreta, que proximé viden-
tur accedere ad id quod est ex non-entibus: ut in
calore, flammz mollissime et minimim adurentes ;
in incorruptibili, aurum, quod proximé accedit. Om-
nia enim ista indicant terminos nature inter ens et
non-ens ; et faciunt ad circumscriptiones Formarum,
ne gliscant et vagentur extra conditiones materie.
XXXIV.

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco
duodecimo ipsas illas Instantias Subjunctivas, de
quibus in superiori aphorismo diximus: quas etiam
Instantias Ultimitatis sive ‘Termini, appellare con-
suevimus. Neque enim hujusmodi Instantie utiles
sunt tantum, quatenus subjunguntur propositionibus
fixis; verum etiam per se, et in proprietate sua. In-
dicant enim non obscure veras sectiones nature, et
mensuras rerum, et illud quousque natura quid faciat
et ferat, et deinde transitus naturze ad aliud. Talia
sunt ; aurum, in pondere; ferrum, in duritie; cete,
in quantitate animalium ; canis, in odore; inflam-
matio pulveris pyrii, In expansione celeri; et alia id
genus. Nec mints exhibenda sunt ea, que sunt
ultima gradu infimo, quam que supremo: ut spiri-
tus vini, in pondere; sericum, in mollitie; vermiculi
cutis, In quantitate animalium ; et cetera.

NOVUM ORGANUM. 369

mkxy.

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco
decimo-tertio Instantias Foederis sive Unionis. Ee
sunt, que confundunt et adunant naturas, que exis-
timantur esse heterogenee, et pro talibus notantur
et signantur per divisiones receptas.

At Instantiz Foederis ostendunt operationes et
effectus, que deputantur alicui ex illis heterogeneis
ut propria, competere etiam .allis ex heterogeneis ;
ut convincatur ista heterogenia (que in opinione
est) vera non esse, aut essentialis, sed nil aliud esse,
quam modificatic natures communis. Optimi itaque
sunt usus ad elevandum et evehendum intellectum a
differentiis ad genera; et ad tollendum larvas et
simulacra rerum, prout occurrunt et prodeunt per-
sonate in substantiis concretis.

Exempli gratia: sit natura inquisita, Calidum.
Omnino videtur esse divisio solennis et authentica,
quod sint tria genera caloris ; viz. calor ccelestium,
calor animalium, et calor ignis : quodque isti calores
(presertim unus ex illis comparatus ad_ reliquos
duos) sint ipsa essentid et specie, sive natura specifica
differentes et plane heterogenei: quandoquidém
calor ceelestium et animalium generet et foveat, at
calor ignis contra corrumpat et destruat. Est itaque
Instantia Foederis experimentum illud satis vulga-
tum, cium recipitur ramus aliquis vitis intra domum
ubi sit focus assiduus, ex quo maturescunt uve,
etiam mense integro citius quam fords; ita ut ma-
turatio fructts etiam pendentis super arborem fier!
possit scilicet ab igne, cum hoc ipsum videatur esse

3710 NOVUM ORGANUM.

opus proprium solis. Itaque ab hoc initio facilé in-
surgit intellectus, repudiata heterogenia essentiali,
ad inquirendum que sint differenti ille que revera
reperiuntur inter calorem solis et ignis, ex quibus fit,
ut eorum operationes sint tam dissimiles, utcunque
illi ipsi participent ex natura communi.

Que differenti reperientur quatuor: viz. pri-
mo, quod calor solis respectu caloris ignis, sit gradu
longé clementior et lenior: secund6, quod sit (pra-
sertim ut defertur ad nos per aێrem) qualitate multo
humidior: tertid (quod caput rei est) qu0d sit
snmmeé inzqualis, atque accedens et auctus, et de-
inceps recedens et diminutus, id quod maximé con-
fert ad generationem corporum. Recté enim asseruit
Aristoteles, caussam principalem generationum et
corruptionum, que fiunt hic apud nos in superficie
terre, esse viam obliquam solis per zodiacum: unde
calor solis, partim per vicissitudines diel et noctis,
partim per successiones estatis et hyemis, evadit
miris modis inequalis. Neque tamen desinit ille vir,
id, quod ab eo recté inventum fuit, statim corrumpere
et depravare. Nam, ut arbiter scilicé’ nature
(quod illi in more est), valde magistralitér assignat
caussam generationis accessui solis; caussam autem
corruptionis, recessul: cum utraque res (accessus
videlicét solis, et recessus) non respective, sed quasi
indifferentér praeebeat caussam tam generation! quam
corruptioni: quandoquidém ineequalitas caloris, ge-
nerationi et corruption! rerum, equalitas, conserva-
tioni tantim ministret. Est et quarta differentia
inter calorem solis et ignis, magni prorstis momenti:

NOVUM ORGANUM. o71

viz. quod sol operationes suas insinuet per longa’
temporis spatia, ubi operationes ignis (urgente homi-
num impatientia) per breviora intervalla ad exitum
perducantur. Quod si quis id seduld agat, ut calo-
rem ignis attemperet et reducat ad gradum modera-
tiorem et leniorem (quod multis modis facilé fit) ;
deinde etiam inspergat et admisceat nonnullam hu-
miditatem ; maximé autem si Imitetur calorem solis
in inequalitate ; postremo, si moram patientér tole-
ret (non certé eam que sit proportionata operibus
solis, sed largiorem, quam homines adhibere solent in
operibus ignis); is facilé missam faciet heterogeniam
illam caloris, et vel tentabit, vel exeequabit, vel in
aliquibus vincet opera solis, per calorem ignis. Si-
milis Instantia Foederis est, resuscitatio papilionum
ex frigore stupentium et tanquam emortuarum, per
exiguum teporem ignis: ut facilé cernas, non magis
negatum esse igni vivificare animantia, quam matu-
rare vegetabilia. Etiam inventum illud celebre
Fracastorii de sartagine acritér calefacta, qua circun-
dant medici capita apoplecticorum desperatorum,
expandit manifesté spiritus animales, ab humoribus
et obstructionibus cerebri compressos et quasi exstinc-
tos; illosque ad motum excitat, non aliter quam
ignis operatur in aquam aut aérem, et tamen per
consequens vivificat. Etiam ova aliquando exclu-
duntur per calorem ignis, id quod prorsus imitatur
calorem animalem ; et complura ejusmodi: ut nemo
dubitare possit quin calor ignis in multis subjectis
modificari possit; ad imaginem caloris ccelestium et
animalium. ;

Similitér sint nature inquisite, Motus et Quies.

372 NOVUM ORGANUM.

Videtur esse divisio solennis atque ex intima philo-
sophia, quod corpora naturalia vel rotent, vel fe-
rantur recta, vel stent sive quiescant. Aut enim est
motus sine termino, aut statio in termino, aut latio
ad terminum. At motus ille perennis rotationis vi-
detur esse ccelestium proprius: statio sive quies
videtur competere globo ipsi terre: at corpora
cetera (gravia que vocant, et levia, extra loca sci-
licét connaturalitatis suze sita) feruntur recta ad
massas sive congregationes similium; levia sursum,
versus ambitum cceli, gravia deorstim, versus ter-
ram. Atque ista pulcra dictu sunt.

At Instantia Foederis est cometa aliquis humi-
lior ; qui cum sit longé infra ccelum, tamen rotat.
Atque commentum Aristotelis, de alligatione sive
sequacitate comete ad astrum aliquod, jampridem
explosum est; non tantum quia ratio ejus non est
probabilis, sed propter experientiam manifestam dis-
curstis et irregularis mots cometarum per varia
loca ceelt.

At rursis alia Instantia Foederis circa hoc sub-
jectum est motus aéris: qui intra tropicos (ubi cir-
culi rotationis sunt majores) videtur et ipse rotare ab
oriente in occidentem. |

Et alia rurstis Instantia foret fluxus et refluxus
maris, si modo aque ipse deprehendantur ferri
motu rotationis (licét tardo et evanido) ab oriente
in occidentem ; ita tamen, ut bis in die repercuti-
antur. Itaque, si hee ita se habeant, manifestum
est motum istum rotationis non terminari in ceelesti-
bus, sed communicari aéri et aque.

NOVUM ORGANUM. 373

Etiam ista proprietas levium, nimirtim ut feran-
tur sursum, vacillat nonnihil. Atque in hoc, sumi
potest pro Instantia Foederis bulla aque. Si enim
aér fuerit subter aquam, ascendit rapidé verstis
superficiem aque, per motum illum plage (quam
vocat Democritus), per quam aqua descendens per-
cutit et attollit aérem sursim ; non autem per con-
tentionem aut nixum aéris ipsius. Atqui ubi ad
superficiem ipsam aque ventum fuerit, tum cohi-
betur aér ab ulteriore ascensu, per levem resisten-
tiam quam reperit in aqua, non statim tolerante se
_discontinuari: ita ut exilis admodum sit appetitus
aéris ad superiora.

Similitér sit natura inquisita, Pondus. Est plané
divisio recepta, ut densa et solida ferantur versus
centrum terre, rara autem et tenula versts ambitum
coeli; tanquam ad loca sua propria, Atque loca
quod attinet (licét in scholis hujusmodi res valeant),
plane inepta et puerilis cogitatio est, locum aliquid
posse. Itaque nugantur philosophi, cum dicant quod,
si perforata esset terra, corpora gravia se sisterent
quando ventum esset ad centrum. LEsset enim certé
virtuosum plane et efficax genus nihili, aut puncti
mathematici, quod aut alia afficeret, aut rursus quod
alia appeterent: corpus enim non nisi a corpore pa-
titur. Verum iste appetitus ascendendiet descendendi,
aut est in schematismo corporis quod movetur, aut
in sympathia sive consensu cum alio corpore. Quod
si inveniatur aliquod corpus densum et solidum, quod
nihilomints non feratur ad terram, confunditur
hujusmodi divisio. At si recipiatur opinio Gilberti,

374 NOVUM ORGANUM.

quod magnetica vis terre ad alliciendum gravia non
extendatur ultra orbem virtutis sue (que operatur
semper ad distantiam certam, et non ultra), hocque
per aliquam Instantiam verificetur, ea demi crit
Instantia Foederis cirea hoc subjectum. Neque ta-
men occurrit impresentiartim aliqua !nstantia super
hoc certa et manifesta. Proximé videntur aecedere
cataracte coeli, que in navigationibus per Oceanum
Atlanticum versus Indias utrasque sepé conspici-
untur. Tanta enim videtur esse vis et moles aqua-
rum, que per hujusmodi cataractas subito effunditur,
ut videatur collectio aquarum fuisse anté facta, atque
in his locis hesisse et mansisse ; et postea potitis per
caussam violentam dejecta et detrusa esse, quam
naturali motu gravitatis cecidisse: adeO ut conjici
possit, corpoream molem densam atque compactam,
in magna distantia a terra, fore pensilem tanquam
terram ipsam, nec casuram, nisi dejiciatur. Verum
de hoc nil certi affirmamus. Interim in hoc et in
multis aliis facile apparebit, quam inopes simus
Historiz Naturalis ; cium loco Instantiarum certarum,
nonnunquam suppositiones afferre pro exemplis
cogamur. |

Similitér sit natura inquisita, Discursus Ingenii.
Videtur omnino divisio vera, rationis humane, et
solertie brutorum. Attamen sunt nonnulle in-
stantiz actionum, que eduntur a brutis, per quas
videntur etiam bruta quasi syllogizare : ut memorize
proditum est de corvo, qui per magnas siccitates feré
enectus siti, conspexit aquam in trunco cavo arboris;
atque clim non daretur ei intrare propter angustias,

NOVUM ORGANUM. 375

non cessavit jacere multos lapillos, per quos surgeret
et ascenderet aqua, ut bibere posset; quod postea
cessit in proverbium.

Similitér sit natura inquisita, Visibile. Videtur
omnino esse divisio vera et certa, lucis, que est
visibile originale, et primam copiam facit visui; et
coloris, qui est visibile secundarium, et sine luce non
cernitur, ita ut videatur nil aliud esse quam imago
aut modificatio lucis. Attamen ex utrdque parte
circa hoc videntur esse Instantie Foederis; scilicét,
nix in magna quantitate, et flamma sulphuris: in
quarum altera videtur esse color primulim lucens,
in altera lux vergens ad colorem.

MEXVIL,
- Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco
decimo-quarto Instantias Crucis; translato vocabulo
a Crucibus, que erectz in biviis indicant et signant
Viarum separationes. Has etiam Instantias Deci-
sorlas et Judiciales, et in casibus nonnullis Instan-
tias Oraculi, et Mandati, appellare consuevimus.
Earum ratio talis est. Cum in inquisitione nature
alicujus intellectus ponitur tanquam in equilibrio, ut
incertus sit, utri naturam e duabus, vel quanddque
pluribus, caussa nature inquisite attribui aut assig-
nari debeat, propter complurium naturarum concur-
sum frequentem et ordinarium, Instantie Crucis
ostendunt consortium unius ex naturis (quoad natu-
ram inquisitam) fidum et indissolubile, alterius
autem varium et separabile; unde terminatur
questio, et recipitur natura illa prior pro caussa,
missa alter et repudiata. Itaque hujusmodi Instan-
tie: sunt maxime lucis, et quasi magne auctoritatis ;

376 NOVUM ORGANUM.

ita ut curriculum interpretationis quandoque in illas
desinat, et per illas perficiatur, Interdum autem
Instantie Crucis ille occurrunt, et inveniuntur inter
jampridém notatas; at ut plurimtm nove sunt, et
de industria atque ex composito quesite et appli-
cate, et diligentia sedula et acri tandem erute.

Exempli gratia; sit natura inquisita Fluxus et
Refluxus Maris, ille bis repetitus in die, atque sex-ho-
rarius, in accessibus et recessibus singulis, cum dif-
ferentia nonnulla que coincidit in motum lune. Bi-
vium circa hance naturam tale est.

Necesse prorsts est, ut iste motus efficiatur, vel
ab aquarum progressu et regressu, in modum aque
in pelvi agitate, que, quando latus unum pelvis
alluit, deserit alterum; vel a sublatione et subsiden-
tid aquarum e profundo, in modum aque ebullien-
tis, et rursus subsidentis. Utri vero causse fluxus et
refluxus ille assignari debeat, oritur dubitatio. Quod
si recipiatur prior assertio, necesse est ut, cum sit
fluxus in mari ex una parte, fiat sub idem tempus
alicubi in mari refluxus ex alid. Itaque ad hoc re-
ducitur inquisitio. Atqui observavit Acosta, cum
aliis nonnullis (diligenti facta inquisitione), quod ad
littora Floride et ad littora adversa Hispanie et
Africe, fiant fluxus maris ad eadem tempora, et re-
fluxus itidem ad eadem tempora; non contra, quod
cum fluxus fit ad littora Florida, fiat refluxus ad lit-
tora Hispanie et Africe. Attamen adhuc diligen-
gentius attendenti, non per hoc evincitur motus at-
tollens, et abnegatur motus in progressu. Fieri enim
potest, quod sit motus aquarum in progressu, et
nihilominus inundet adversa littora ejusdem alvei

NOVUM ORGANUM. 377

simul; si aque scilicet. ille contrudantur et compel-
Jantur aliundeé, quemadmodum fit in fluviis, qui
fluunt et refluunt ad utrumque littus horis iisdem,
cum tamen iste motus liquido sit motus in pro-
gressu, nempe aquarum ingredientium ostia flumi-
num ex mari. Itaque simili modo fieri potest, ut
aque venientes magna mole ab Oceano Orientali
Indico, compellantur et trudantur in alveum Maris
Atlantici, et propterea inundent utrumque latus
simul. Querendum itaque est, an sit alius alveus,
per quem aque possint iisdem temporibus minui et
refluere, atque presto est Mare Australe, Mari At-
Jantico neutiquam minus, sed potilis magis latum
et extensum, quod ad hoc sufficere possit.

Itaque jam tandem perventum est ad Instantiam
Crucis circa hoc subjectum. Ea talis est: si pro
certo inveniatur, quod cum fit fluxus ad littora ad-
versa tam Floride, quam Hispania, in Mari Atlan-
tico, fiat simul fluxus ad littora Peruvie, et juxta
dorsum Chine in Mari Australi; tum certé per
hanc Instantiam Decisoriam abjudicanda est assertio,
quod fluxus et refluxus maris, de quo inquiritur, fiat
per motum progressivum: neque enim relinquitur
aliud mare, aut locus, ubi possit ad eadem tempora
fieri regressus, aut refluxus. Commodissimé autem
hoc sciri possit, si inquiratur ab incolis Paname, et
Lime (ubi uterque Oceanus, Atlanticus et Australis,
per parvum Isthmum separantur), utrum ad contra-
rias Isthmi partes fiat simul fluxus et refluxus
maris, ane contra. Vertim hec decisio, sive abju-
dicatio certa videtur, posito quod terra stet immo-

378 NOVUM. ORGANUM.

bilis. Quod si terra rotet, fieri fortasse potest, ut
eX inequali rotatione (quatenus ad celeritatem sive
incitationem) terre et aquarum maris, sequatur com-
pulsio violenta aquarum in cumulum surstim, que
sit fluxus; et relaxatio earundem (postquam am-
plits cumulari non sustinuerint) in deorsum, que
sit refluxus. Vertim de hoc facienda est inquisitio
separatim. Attamen etiam hoc supposito, illud
eque manet fixum, quod necesse sit fieri alicubi
refluxum maris ad eadem tempora, quibus fiunt
fluxus in alts partibus.

Similiteér, sit natura inquisita, posterior ille mo-
tus ex duobus quas supposuimus, videlicét motus
maris se attollens, et rurstis subsidens; si forté
ita acciderit, ut (diligenti facto examine) rejiciatur
motus alter, de quo diximus, progressivus. Tum
vero erit trivium circa hance naturam tale. Necesse
est, ut motus iste, per quem aque in fluxibus et re-
fluxibus se attollunt, et rursus relabuntur, absque
aliqua accessione aquarum aliarum que advolvuntur,
fiat per unum ex his tribus modis; vel quod ista
aquarum copia emanet ex interloribus terre et rur- |
sus in illa se recipiat; vel quod non sit aliqua am-
plior moles aquarum, sed quod eadem aque (non
aucto quanto suo) extendantur, sive rarefiant, ita ut
majorem locum et dimensionem occupent, et rursus
se contrahant; vel quod nec copia accedat major,
nec extensio amplior, sed exadem aque (prout sunt
tam copid, quam densitate aut raritate) per vim ali-
quam magneticam desuper eas attrahentem, et evo-
cantem, et per consensum, se attollant, et deinde se
remittant. Itaque reducatur (si placet) jam inqui-

NOVUM ORGANUM. 379

sitio (missis duobus illis motibus prioribus) ad hunc
ultimum ; et inquiratur si fiat aliqua talis sublatio
per consensum, sive vim magneticam. Atqui primo
manifestum est universas aquas, prout ponuntur in ~
fossa, sive cavo maris, non posse simul attolli, quia
defuerit quod succedat in fundo: adeo ut si foret in
aquis aliquis hujusmodi appetitus se attollendi, ille
ipse tamen a nexu rerum, sive (ut vulgo loquuntur)
ne detur vacuum, fractus foret et cohibitus, Relin-
quitur, ut attollantur aque ex aliqua parte, et per
hoc minuantur et cedant ex alid. Enimvero rur-
sus necessarlo sequetur, ut vis illa magnetica, cim
super totum operari non possit, circa medium ope-
retur intensissimé, ita ut aquas in medio attollat ;
ille vero sublate, latera per successionem deserant
et destituant.

Itaque jam tandem perventum est ad Instantiam
Crucis circa hoc subjectum. Ea talis est: si inve-
niatur, quod in refluxibus maris aquarum superficies
in mari sit arcuata magis et rotunda, attollentibus
se scilicét aquis in medio maris, et deficientibus
circa latera, que sunt littora; et in fluxibus eadem
superficies sit magis plana et equa, redeuntibus sci-
licét aquis ad priorem suam positionem; tum certé
per hance Instantiam Decisoriam potest recipi sub-
latio per vim magneticam, alitér prorsus abjudi-
canda est. Hoc vero in fretis per lineas nauticas
non difficile est experiri; videlicét utrim in refluxi-
bus versus medium maris, Mare non sit magis altum
sive profundum, quam in fluxibus. Notandum autem
est, si hoc ita sit, fierl (contra ac creditur) ut attol-

380 NOVUM ORGANUM.

lant se aque in refluxibus, demittant se tantum in
fluxibus, ita ut littora vestiant et inundent.
Similitér, sit natura inquisita, Motus Rotationis
Spontaneus; et speciatim, utrim Motus Diurnus,
per quem sol et stelle ad conspectum *nostrum
oriuntur et occidunt, sit motus rotationis verus in
ceelestibus, aut motus apparens in ccelestibus, verus
interra. Poterit esse Instantia Crucis super hoc sub-
jectum talis. Si inveniatur motus aliquis in oceano
ab oriente in occidentem, licét admodum languidus
et enervatus; si idem motus reperiatur paullo inci-
tatior in aére, presertim intra tropicos, ubi propter
majores circulos est magis. perceptibilis; si idem
motus reperiatur in humilioribus cometis, jam factus
vivus et validus; si idem motus reperiatur in plane-
tis, ita tamen dispensatus et graduatus, ut quo pro-
plus absit a terra, sit tardior, quo longius, celerior,
atque in coelo demum stellato sit velocissimus; tum
certé recipi debet motus diurnus pro vero in ceelis,
et abnegandus est motus terre; quia manifestum
erit, motum ab oriente in occidentem esse plane cos-
micum, et ex consensu universi, qui in summitatibus |
coeli maximé rapidus gradatim labascat, et tandem
desinat et exstinguatur in immobili, videliceét terra.
Similitér, sit natura inquisita, Motus Rotationis ille
alter apud astronomos decantatus, Renitens et Con-
‘ trarius Motui Diurno, videlicét ab occidente in orien-
tem, quem veteres astronomi attribuunt planetis,
etiam ccelo stellato, at Copernicus, et ejus sectatores
terre quoque; et queratur utrum inveniatur in
rerum natura aliquis talis motus, an potilis res con-

NOVUM ORGANUM. ook

ficta sit et supposita, ad compendia et commoditates
calculationum, et ad pulchrum illud, scilicét de expe-
diendis motibus ccelestibus per circulos perfectos.
Neutiquam enim evincitur iste motus esse in supernis
verus et realis, nec per defectum restitutionis planetz
in motu diurno ad idem punctum ceeli stellati; nec
per diversam politatem zodiaci, habito respectu ad
polos mundi; que duo nobis hunc motum pepere-
runt. Primum enim phenomenon per anteversionem
et derelictionem optime salvatur; secundum per
lineas spirales; adeo ut inzequalitas restitutionis,
et declinatio ad tropicos, possint esse potitis modifi-
cationes mottis unici illius diurni, quam motus reni-
tentes, aut circa diversos polos. Et certissimum est,
si paullisper pro plebeiis nos geramus (missis astrono-
morum et schole commentis, quibus illud in more
est, ut sensul in multis immerito vim faciant, et
obscuriora malint), talem esse motum istum ad sen-
sum, qualem diximus ; cujus imaginem per fila ferrea
(veluti in machina) aliquando representari fecimus.

Vertm Instantia Crucis super hoc subjectum
poterit esse talis. Siinveniatur in aliqua historia
fide digna, fuisse cometam aliquem vel sublimiore m,
vel humiliorem, qui non rotaverit cum consensu
manifesto (licét admodum irregulariter) motis di-
urni, sed potitis rotaverit in contrarium coeli; tum
certé hucusque judicandum est, posse esse in natura
aliquem talem motum. Sin nihil hujusmodi inveni-
atur, habendus est pro suspecto, et ad alias Instan-
tias Crucis circa hoc confugiendum.

382 NOVUM ORGANUM.

Similitér, sit natura inquisita, Pondus sive Grave.
Bivium circa hanc naturam tale est: necesse est,
ut gravia et ponderosa vel tendant ex natura sud
ad centrum terre, per proprium schematismum; vel
ut a massa corporea ipsius terrae, tanquam a con-
gregatione corporum connaturalium, aitrahantur et
rapiantur, et ad eam per consensum ferantur. At
posterius hoe si in caussa sit, sequitur ut quo propitis
gravia appropinquant ad terram, eo fortils et majore
cum impetu ferantur ad eam; quo longitis ab ea
absint, debilius et tardius (ut fit in attractionibus
magneticis), idque fieri intra spatium certum; aded
ut si elongata fuerint a terra tali distantia, ut virtus
terre in ea agere non possit, pensilia mansura sint,
ut et ipsa terra, nec omnino decasura.

Itaque talis circa hanc rem poterit’ esse In-
stantia Crucis. Sumatur horologium ex iis que
moventur per pondera plumbea; et aliud ex lis que
moventur per compressionem lamine ferrez ; atque
vere probentur, ne alterum altero velocius sit, aut
tardius ; deindé ponatur horologium illud movens
per pondera, super fastigium alicujus templi altis-
simi, altero illo infra detento; et notetur diligenter,
si horologium in alto situm tarditis moveatur quam
solebat, propter diminutam virtutem ponderum.
Idem fiat experimentum in profundis minerarum,
alté sub terrd depressarum; utrum horologium
hujusmodi non moveatur velocius quam solebat,
propter auctam virtutem ponderum. Quod si inve-
niatur virtus ponderum minui in sublimi, aggravari

NOVUM ORGANUM. 383

in subterraneis, recipiatur pro caussdé ponderis at-
tractio a massa corporea terre.

Similitér, sit natura inquisita, Verticitas Acts
Ferree, tacte magnete. Circa hanc naturam tale
erit biviuin. Necesse est, ut tactus magnetis vel ex
se indat ferro verticitatem, ad septentriones et
austrum ; vel ut excitet ferrum tantummodo et habi-
litet, motus autem ipse indatur ex presentid terre;
ut Gilbertus opinatur, et tanto conatu probare niti-
tur.. Itaque hue spectant ea, que ille perspicaci
industria conquisivit. Nimirum quod clavus ferreus,
qui di duravit in situ verstis septentriones et aus-
trum, colligat mora diutinad verticitatem, absque
tactu magnetis: ac si terra ipsa, que ob distantiam
debilitér operatur (namque superficies aut extima
incrustatio terre virtutis magnetice, ut ille vult,
expers est), per moram tamen longam, magnetis
tactum suppleret, et ferrum excitet, deinde excitum
conformaret et verteret. Kursus, quod ferrum
ignitum et candens, si in exstinctione sua exporriga- -
tur inter septentriones et austrum, colligat quoque
verticitatem absque tactu magnetis: ac si partes
ferri in motu posite per ignitionem, et posted se reci-
pientes, in ipso articulo exstinctionis sua magis essent
susceptive et quasi sensitive virtutis manantis a
terra, quam alias, et inde fierent tanquam excite.
Vertim hee, licét bene observata, tamen non eviicunt
prorsts quod ille asserit.

Instantia Crucis autem circa hoc subjectum pote-
rit esse talis. Capiatur terrella ex magnete, et no-
tentur poli ejus; et ponantur poli terrelle versus

VOL. 1X. C

384 NOVUM ORGANUM.

orientem et occasum, non versus septentriones et
austrum, atque ita jaceant: deinde superponatur
acus ferrea intacta, et permittatur ita manere ad dies
sex aut septem. Acus vero (nam de hoc non dubi-
tatur) dum manet super magnetem, relictis polis
mundi, se vertet ad polos magnetis; itaque quam-
diui ita manet, vertitur scilicet ad orientem et occi-
dentem mundi. Qudd si inveniatur acus illa re-
mota a magnete, et posita super versorium, statim se
applicare ad septentriones et austrum, vel etiam
paullatim se eo recipere, tum recipienda est pro
caussa, presentia terre: sin aut vertatur (ut prits)
in orientem et occidentem, aut perdat verticitatem,
habenda est illa caussa pro suspecta, et ulterils inqui-
rendum est.

Similitér, sit natura inquisita, Corporea Substan-
tia Lune ; an sit tenuis, flammea, sive aérea, ut plu-
rimi ex priscis philosophis opinati sunt ; an solida et
densa, ut Gilbertus et multi moderni, cum nonnullis
ex antiquis, tenent. Rationes posterioris istius
opinionis fundantur in hoc maximé, quod luna radios
solis reflectat ; neque videtur fieri reflexio lucis nisi
a solidis.

Itaque Instantiz Crucis circa hoc subjectum ex
esse poterint (si modo alique sint) que demonstrent
reflexionem a corpore tenui, qualis est flamma,
modo sit crassitiei sufficientis. Certé caussa crepus-
culi, inter alias, est reflexio radiorum solis a supe-
riore parte aéris. Ktiam quandoque reflecti vide-
mus radios solis temporibus vespertinis serenis a
fimbris nubium roscidarum, non minori splendore,

NOVUM ORGANUM. 385

sed potius illustriori, et magis glorioso, quam qui
redditur a corpore lune; neque tamen constat eas
nubes coaluisse in corpus densum aque. Etiam
videmus aérem tenebrosum poné fenestras noctu
reflectere lucem candele, non minUs quam corpus
densum. Tentandum etiam foret experimentum
immissionis radiorum solis per foramen, super flam-
mam aliquam subfuscam et ceruleam. Sané radii.
aperti solis incidentes in flammas obscuriores, viden-
tur eas quasi mortificare, ut conspiciantur magis in-
star fumi albi, quam flammee. Atque hee impre-
sentiarim occurrunt, que sint ex natura Instantia.-
rum Crucis circa hane rem; et meliora fortassé re-
periri possunt. Sed notandum semper est, reflexio-
nem a flamma non esse exspectandam, nisi a flamma
alicujus profunditatis: nam alitér vergit ad diapha-
num. Hoe autem pro certo ponendum, lucem
semper in corpore equali, aut excipi et transmitti,
aut resilire.

Similitér, sit natura inquisita, Motus Missilium,
veluti spiculorum, sagittarum, globulorum, per
aérem. Hunc motum schola (more suo) valdé ne-
gligentér expedit; satis habens, sl eum nomine
motiis violenti a naturali (quem vocant) distinguat :
et quod ad primum percussionem sive impulsionem
attinet, per illud, quod duo corpora non possint
esse in uno loco, ne fiat penetratio dimensionum,
sibi satisfaciat; et de processu continuato istius
motis nihil curet. At circa hance naturam bivium
est tale: aut iste motus fit ab aére vehente, et pone

386 NOVUM ORGANUM.

corpus emissum se colligente, instar fluvii erga
scapham, aut venti erga paleas; aut a partibus
ipsius corporis non sustinentibus impressionem, sed
ad eandem laxandam per successionem se promoven-
tibus. Atque priorem illum recipit Fracastorius, et
feré omnes qui de hoc motu paullo subtilits inquisi-
verunt ; neque dubium est, quin sint aéris partes in
hac re nonnulle; sed alter motus proculdubio verus
est, ut ex infinitis constat experimentis. Sed inter
ceteras, poterit esse circa hoc subjectum Instantia
Crucis talis; quod lamina, aut filum ferri paulo
contumacius, vel etiam calamus sive penna in
medio divisa, adducta et curvata inter pollicem et
digitum, exsiliant. Manifestum enim est, hoc non
posse imputari aéri se pone corpus colligenti, quia
fons mottis est in medio lamine vel calami, non in
extremis.

Similitér sit natura inquisita, motus ille rapidus
et potens IXxpansionis Pulveris Pyri in flammam;
unde tante moles subvertuntur, tanta pondera emit-
tuntur, quanta in cuniculis majoribus et bombardis
videmus. Bivium circa hanc naturam tale est: aut
excitatur iste matus a mero corporis appetitu se
dilatandi, postquam fuerit inflammatum ; aut ab ap-
petitu mixto spiritts crudi, quirapide fugit ignem, et
ex eo circumfuso, tanquam ex carcere, violentér
erumpit. Schola autem, et vulgaris opinio tantim
versatur circa priorem illum appetitum. Putant
enim homines se pulchré philosophari, si asserant
flammam ex forma elementi necessitate quadam do-

NOVUM ORGANUM. 387

-nari locum ampliorem occupandi, quam idem corpus
expleverat, ciim subiret formam pulveris, atque inde
sequi motum istum. Interim minimé advertunt,
licét hoc verum sit, posito quod flamma generetur,
{amen posse impediri flamme generationem, a
tanta mole que illam comprimere et suffocare queat;
ut non deducatur res ad istam necessitatem, de qua
loquuntur. Nam quod necesse sit fieri expansionem,
atque inde sequi emissionem, aut remissionem corpo-
ris quod obstat, si generetur flamma, recté putant.
Sed ista necessitas plané evitatur, si moles illa solida
flammam supprimat, antequam generetur. Atque
videmus flammam, presertim in prima generatione,
mollem esse et lenem, et requirere cavum, in quo ex-
periri et ludere possit. Itaque tanta violentia huic rei
per se assignarinon potest. Sed illud verum ; genera-
tionem hujusmodi flammarum flatulentarum, et veluti
ventorum igneorum, fieri ex conflictu duorum cor-
porum, eorumque nature inter se plané contrarie ;
alterius admodum inflammabilis, que natura viget
in sulphure; alterius flammam exhorrentis, qualis
est spiritus crudus, quiest in nitro: adeo ut fiat
conflictus mirabilis, inflammante se sulphure quan-
tum potest (nam tertium corpus, nimirim carbo
salicis, nil aliud feré prestat, quam ut illa duo cor-
pora incorporet, et commodé uniat), et erumpente
spiritu nitri quantum potest, et una se dilatante
(nam hoc faciunt et aér, et omnia cruda, et aqua, ut
acalore dilatentur), et per istam fugam et eruptio-
nem interim flammam sulphuris, tanquam follibus
occultis, undequaque exsufflante.

388 NOVUM ORGANUM.

Poterant autem esse Instantiz Crucis circa hoc
subjectum duorum generum. Alterum eorum cor-
porum que maxime sunt inflammabilia, qualia sunt
sulphur, caphura, naphtha, et hujusmodi, cum
eorum misturis, que citils et facilitis concipiunt
flammam, quam pulvis pyrius, si non impediantur :
ex quo liquet, appetitum inflammandi per se eftec-
tum illum stupendum non operari. Alterum eorum
quz flammam fugiunt et exhorrent, qualia sunt
sales omnes. Videmus enim, si jaciantur in ignem,
spiritum aqueum erumpere cum fragore, antequam
flamma concipiatur ; quod etiam lenitér fit in follis
paull6 contumacioribus, parte aquea erumpente, an-
tequam oleosa concipiat flammam. Sed maximeé
cernitur hoc in argento vivo, quod non malé dicitur
aqua mineralis. Hoc enim, absque inflammatione,
per eruptionem et expansionem simplicem, vires pul-
veris pyrii feré adequat; quod etiam admixtum
pulveri pyrio, ejus vires multiplicare dicitur.

Similitér, sit natura inquisita, Transitoria Natura
flamme, et exstinctio ejus momentea. Non enim vi-
detur natura flammea hic apud nos figi et consis-
tere, sed singulis quasi momentis generari, et statim
exstingui. Manifestum enim est, in flammis que hic
continuantur et durant, istam durationem non esse
ejusdem flamme in individuo, sed fierl per succes-
sionem nove flamme seriatim generate, minimeé
autem manere eandem flammam numero; id quod
facilé perspicitur ex hoc, quod, substracto ali-
‘mento sive fomite flamme, flamma statim pereat.
Bivium autem circa hanc naturam tale est: mo-

NOVUM ORGANUM. 389

mentanea ista natura, aut fit remittente se caussA
que eam primo genuit, ut in lumine, sonis, et moti-
bus (quos vocant) violentis, aut quod flamma in na-
turd sua possit hic apud nos manere, sed a contrariis
naturis circumfusis vim patiatur et destruatur.
Itaque poterit esse circa hoc subjectum Instan-
tia Crucis talis. Videmus flammas in incendiis ma-
joribus, quam alté in. surstim ascendant: quanto
enim basis flamme est latior, tanto vertex sublimior.
Itaque videtur principium exstinctionis fieri circa la-
tera, ubi ab aére flamma comprimitur, et malé ha-
betur. At meditullia flamme, que aér non contin-
git, sed alia flamma undique circumdat, eadem
numero manent; neque exstinguuntur, donec paulla-
tim angustientur ab aére per latera circumfuso.
Itaque omnis flamma pyramidalis est basi circa fo-
mitem largior, vertice autem (inimicante aére, nec
suppeditante fomite) acutior. At fumus angustior
circa basin, ascendendo dilatatur, et fit tanquam
pyramis inversa; quia scilicét aér fumum recipit,
flammam (neque enim quispiam somniet aérem esse
flammam accensam, cum sint corpora plané hetero-
genea) comprinit.
Accuratior autem poterit esse Instantia Crucis
ad hanc rem accommodata, si res forté manifestari
possit per flammas bicolores. Capiatur igitur situla
parva ex metallo, et in ea figatur parva candela cerea
accensa ; ponatur situla in patera, et circumfundatur
spiritus vini in modica quantitate que ad labra situle
non attingat; tum accende spiritum vini. At spiri-
tus ille vini exhibebit flammam magis scilicét ceru-

6)

390 NOVUM ORGANUM.

leam, lychnus candela autem magis flavam. Note-
tur itaque utraum flamma lychni (quam facilé est
per colorem a flamma spirittis vini distinguere, ne-
que enim flamme, ut liquores, statim commiscentur)
maneat pyramidalis, an potitis magis tendat ad
formam globosam, cium nihil inveniatur quod eam
destruat aut comprimat. At hoc posterius si fiat,
manere flammam eandem numero, quamdiu intra
aliam flammam concludatur, nec vim inimicam aéris
experiatur, pro certo ponendum est.

Atque de Instantiis Crucis hee dicta sint. Lon-
gores autem in ils tractandis ad hunc finem fuimus,
ut homines paullatim discant et assuefiant de natura
judicare per Instantias Crucis, et experimenta luci-
fera, et non per rationes probabiles.

XXXVI

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco
decimo-quinto Instantias Divortii: que indicant
separationes naturarum earum, que ut plurimum
occurrunt. Differunt autem ab Instantiis que sub-
junguntur Instantiis Comitatis; quia ille indicant
separationes nature alicujus ab aliquo concreto,
cum quo ila famillaritér consuescit, he vero
separationes nature alicujus ab altera natura. Dif-
ferunt etiam ab Instantiis Crucis; quia nihil deter-
minant, sed monent tantum de _ separabilitate unius
nature ab alterd. Usus autem earum est ad pro-
dendas falsas Formas, et dissipandas leves contem-
plationes ex rebus obviis orientes; adeo ut veluti
plumbum et pondera intellectui addant. :

Exempli gratia: sint nature inquisite quatuor

NOVUM ORGANUM. 391

nature ille, quas Contubernales vult esse Telesius,
et tanquam ex eddem camera; viz. Calidum, Luci-
dum, Tenue, Mobile sive promptum ad motum. At
plurime inveniuntur Instantiz Divortii inter ipsas.
Aér enim tenuis est et habilis ad motum, non calidus
aut lucidus: luna lucida, absque calore: aqua fer-
vens calida, absque lumine: motus actis ferreze super
versorium, pernix et agilis, et tamen in corpore fri-
gido, denso, opaco: et complura id genus.

Similitér sint nature inquisite, Natura Corporea,
et Actio Naturalis. Videtur enim non inveniri actio
naturalis, nisi subsistens in aliquo corpore. Atta-
men possit fortasse esse circa hanc rem Jnstantia
nonnulla Divortii. Ka est actio magnetica, per quam
ferrum fertur ad magnetem, gravia ad globum ter-
re. Addi etiam possint aliz nonnull operationes ad
distans. Actio siquidem hujusmodi et in tempore
fit, per momenta, non in puncto temporis; et in
loco, per gradus et spatia, Est itaque aliquod mo-
mentum temporis, et aliquod intervallum loci, in
quibus ista virtus sive actio heret in medio inter duo
illa corpora que motum cient. Reducitur itaque
contemplatio ad hoc; utrum illa corpora, que sunt
termini motus, disponant vel alterent corpora media,
ut per successionem et tactum verum labatur virtus a
termino ad terminum, et interim subsistat in corpore
medio ; an horum nihil sit, preter corpora, et vir-
tutem, et spatia ? Atque in radiis opticis, et sonis,
et calore, et aliis nonnullis operantibus ad distans,
probabile est media corpora disponi et alterari: eo
magis, quod requiratur medium qualificatum ad de-
ferendam operationem talem. At magnetica illa, sive

392 NOVUM ORGANUM.

coitiva virtus, admittit media tanquam adiaphora,
nec impeditur virtus in omnigeno medio. Quod si
nil rei habeat virtus illa aut actio cum corpore me-
dio, sequitur quod sit virtus aut actio naturalis ad
tempus nonnullum, et in loco nonnullo, subsistens
sine corpore: clm neque subsistat in corporibus
terminantibus, nec in mediis. Quare actio magne-
tica poterit esse Instantia Divortii circa naturam
corpoream, et actionem naturalem. Cui hoc adjici
potest tanquam corollarium aut Jucrum non pre-
termittendum: viz. quod etiam secundum sensum
philosophanti sumi possit probatio, quod sint entia
et substantiz separate et incorporee. Si enim
virtus et actio naturalis, emanans a corpore, sub-
sistere possit aliquo tempore, et aliquo loco, omnino
sine corpore; propé est ut possit etiam emanare
in origine sud a substantia incorporea. Videtur
enim non minis requiri natura corporea ad _actio-
nem naturalem sustentandam et devehendam, quam
ad excitandam aut generandam.
XXXVIIL.

Sequuntur quinque ordines Instantiarum, quas
uno vocabulo generali Instantias Lampadis, sive
Informationis Prime, appellare consuevimus. Ez
sunt quee auxiliantur sensui. Ctm enim omnis In-
terpretatio Nature incipiat a sensu, atque a sensuum
perceptionibus, recta, constanti, et munita via ducat
ad perceptiones intellects, que sunt notiones vere et
axiomata : necesse est ut quanto magis copiose et
exacte fuerint representationes, sive prebitiones
ipsius senstis, tanto omnia cedant facilius et fe-
licius.

NOVUM ORGANUM. 393

Harum autem quinque Instantiarum Lampadis,
prime roborant, ampliant, et rectificant actiones
senstis immediatas : secunde deducunt non-sensibile
ad sensibile : tertiz indicant processus continuatos, .
sive series earum rerum et motuum, que (ut pluri-
mum) non notantur, nisi in exitu aut periodis:
quarte aliquid substituunt sensui in meris destituti-
onibus: quinte excitant attentionem senstis et
advertentiam, atque una limitant subtilitatem rerum.
De his autem singulis jam dicendum est.

XXXIX.

Inter Przerogativas Instantiarum, ponemus loco
decimo-sexto Instantias Janue sive Porte: eo enim
nomine eas appellamus, que juvant actiones sensts
immediatas. Inter sensus autem manifestum est
partes primas tenere visum, quoad informationem:
quare huic sensui precipué auxilia conquirenda.
‘Auxilia autem triplicia esse posse videntur: vel, ut
percipiat non visa; vel, ut majore intervallo; vel ut
exactius et distinctius.

Primi generis sunt (missis bis-oculis et hujusmodi,
que valent tantum ad corrigendam et levandam in-
firmitatem vistis non bené dispositi, atque ideo nihil
amplius informant) ea, quze nuper inventa sunt, perspi-
cilla, que latentes et invisibiles corporum minutias,
et occultos schematismos et motus (aucta insignitér
specierum magnitudine) demonstrant: quorum Vi,
in pulice, musca, vermiculis, accurata corporis
figura et lineamenta, nec non colores et motus prius
non conspicui, non sine admiratione cernuntur. Quin-
etiam aiunt lineam rectam calamo vel penecillo

O94 NOVUM ORGANUM.

descriptam, per hujusmodi perspicilla inequalem
admodum et tortuosam cerni : quia scilicét nec mo-
tus mantis, licét per regulam adjute, nec impressio
atramenti aut coloris revera equalia existant ; licét
ille inzequalitates tam minute sint, ut sine adju-
mento hujusmodi perspicillorum conspici nequeant.
Etiam superstitiosam quandam observationem in
hac re (ut fit in rebus novis et miris) addiderunt ho-
mines : viz. quod hujusmodi perspicilla opera nature
illustrent, artis dehonestent. Illud ver6d nihil aliud
est, quam quod texture naturales multo subtiliores
sint quam artificiose. Perspicillum enim illud ad
minuta tantiim valet: quale perspicillum si vidisset
Democritus, exsiluisset forté, et modum videndi ato-
mum (quem ille invisibilem omnino affirmavit) in-
ventum fuisse putdsset. Vertim incompetentia hu-
jusmodi perspicillorum, preterquam ad minutias tan-
tim, (neque ad ipsas quoque, si fuerint in corpore
‘majusculo) usum rei destruit.. Si enim inventum
extendi posset ad corpora majora, aut corporum ma-
jorum minutias, adeo ut textura panni lintei con-
spici posset tanquam rete, atque hoc modo minutiz
latentes et ineequalitates gemmarum, liquorum, uri-
narum, sanguinis, vulnerum, et multarum aliarum
rerum cernl possent, magne proculdubio ex eo in-
vento commoditates capi possent.

Secundi generis sunt illa altera perspicilla, que
memorabili conatu adinvenit Galileus: quorum ope,
tanquam per scaphas aut naviculas, aperiri et exer-
ceri possint propiora cum ceelestibus commier-
cia. Hine enim constat, galaxiam esse nodum sive

NOVUM ORGANUM. 395

coacervationem stellarum parvarum, plané nu-
meratarum et distinctarum: de qua re apud anti-
quos tantiim suspicio fuit. Hine demonstrare vide-
tur, quod spatia orbium (quos vocant) planetarum
non sit plané vacua aliis stellis, sed quod coelum in-
cipiat stellescere, antequam ad coelum ipsum stella-
tum ventum sit; licét stellis minoribus, quam ut
sine perspiciliis istis conspici possint. Hinc choreas
illas stellarum parvarum circa planetam Jovis (undé
‘conjici possit esse in motibus stellarum plura centra)
intueri licet. Hine inzqualitates luminosi et opaci
in luna distinctitiis cernuntur et locantur; adeo ut
fieri possit quedam seleno-graphia. Hinc macule in
sole,et 1d genus: omnia certé inventa nobilia, qua-
tents fides hujusmodi demonstrationibus tuto adhi-
beri possit. Que nobis ob hoc maxime suspecte
sunt, quod in istis paucis sistatur experimentum,
neque alia complura investigatu aque digna eaddem
ratione inventa sint.

Tertii generis sunt bacilla illa ad terras mensu-
randas, astrolabia, et similia: que sensum videndi
‘non ampliant, sed rectificant et dirigunt. Quod si
sint alia instantie, que reliquos sensus juvent ipso-
rum actionibus immediatis et individuis, tamen si
ejusmodi sint que informationi ipsi nihil addant
plus quam jam habetur, ad id quod nunc agitur
non faciunt. Itaque earum mentionem non feci-
mus.

| XL. .

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco

decimo-septimo Instantias Citantes, sumpto voca-

396 NOVUM ORGANUM,

bulo a foris civilibus, quia citant ea ut compa-
reant, que prius non comparuerunt, quas etiam
Instantias Evocantes appellare consuevimus. Ee
deducunt non-sensibile ad sensibile.

Sensum autem fugiunt res, vel propter distan-
tiam objecti locati; vel propter interceptionem sen-
sus per corpora media; vel quia objectum non est
habile ad impressionem in sensu faciendam ; vel quia
deficit quantum in objecto, pro feriendo sensu; vel
quia tempus non est proportionatum ad actuandum
sensum ; vel quia objecti percussio non toleratur a
sensu; vel quia objectum ante implevit et possedit
sensum, ut novo motui non sit locus. Atque hee
precipueé ad visum pertinent, et deinde ad tactum.
Nam hi duo sensus sunt informativi ad largum, at-
que de communibus objectis; ubi reliqui tres non
informent feré nisi immediaté et de propriis ob-
jectis.

In primo genere non fit deductio ad sensibile,
nisi rel, que cerni non possit propter distantiam,
adjiciatur aut substituatur alia res, que sensum
magis e longinquo provocare et ferire possit: ve-
luti in significatione rerum per ignes, campanas, et
similia. |

In secundo genere fit deductio, cim ea que inte-
rius propter interpositionem corporum latent, nec
commodé aperiri possunt, per ea que sunt in su-
perficie, aut ab interioribus effluunt, perducuntur
ad sensum: ut status humanorum corporum per
pulsus, et urinas, et similia.

At tertii et quarti generis deductiones ad plu-

NOVUM ORGANUM, 397

rima spectant, atque undique in rerum inquisitione
sunt conquirende. Hujus rei exempla sunt. Patet
quod aer, et spiritus, et hujusmodi res, que sunt
toto corpore tenues et subtiles, nec cerni nec tangi
possint. Quare in inquisitione circa hujusmodi cor-
pora, deductionibus omnino est opus.

Sit itaque natura inquisita Actio et Motus Spiri-
tis qui includitur in corporibus tangibilibus. Omne
enim tangibile apud nos continet spiritum invisibi-
lem et intactilem, eique obducitur atque eum quasi
vestit. Hine fons triplex potens ille et mirabilis
processus spiritis in corpore tangibili. Spiritus
enim in re tangibili, emissus corpora contrahit et
desiccat, detentus corpora intenerat et colliquat,
nec prorstis emissus nec prorsis detentus infor-
mat, membrificat, assimilat, egerit, organizat, et
similia. Atque hec omnia deducuntur ad sensibile
per effectus conspicuos. |

Etenim in omni corpore tangibili imanimato,
spiritus inclusus primo multiplicat se, et tanquam
depascit partes tangibiles eas que sunt maximé ad
hoc faciles et preparatze, easque digerit, et conficit,
et vertit in spiritum, et deindé una evolant. Atque
hee confectio et multiplicatio spiritis deducitur ad
sensum per diminutionem ponderis. In omni enim
desiccatione, aliquid defluit de quanto; neque id
ipsum ex spiritu tanttim preinexistente, sed ex cor-
pore quod pritis fuit tangibile et noviter versum est:
spiritus enim non ponderat. Egressus autem sive
emissio spirittis deducitur ad sensibile in rubigine
metallorum, et aliis putrefactionibus ejus generis,

398 NOVUM ORGANUM.

que sistunt se antequam pervenerint ad rudimenta
vite, nam ille ad tertium genus processtis perti-
nent. Etenim in corporibus magis compactis spi-
ritus non invenit poros et meatus per quos evolet:
itaque cogitur partes ipsas tangibiles protrudere et
anté se agere, ita ut ille simul exeant, atque indé
fit rubigo, et similia. At contractio partium tangi-
bilium, postquam aliquid de spiritu fuerit emissum,
(unde sequitur illa desiccatio) deducitur ad sensibile,
tum per ipsam duritiem rei auctam, tum multé
magis per scissuras, angustiationes, corrugationes,
et complicationes corporum, que indé sequuntur.
Etenim partes ligni desiliunt et angustiantur ; pelles
corrugantur; neque id solum, sed (si subita fuerit
emissio spiritts per calorem ignis) tantum prope-
rant ad contractionem, ut se complicent et con-
volvant.

At contra ubi spiritus detinetur, et tamen dila-
tatur et excitatur per calorem aut ejus analoga (id
quod fit in corporibus magis solidis aut tenacibus),
tum verO corpora emolliuntur, ut ferrum candens ;
fluunt, ut metalla; liquefiunt, ut gummi, cera, et
similia. Itaque contrarie ille operationes caloris
(ut ex eo alia durescant, alia liquescant) facile recon-
ciliantur; quia in illis, spiritus emittitur, in his,
agitatur et detinetur: quorum posterius, est actio
propria caloris et spirits, prius, actio partium tan-
gibilium tanttim per occasionem spirits emissi.

Ast ubi spiritus nec detinetur prorsus, nec pror-
sls emittitur, sed tanttim inter claustra sua tentat
et experitur, atque nacta est partes tangibiles obedi-

NOVUM ORGANUM. 399

entes et sequaces in promptu, ita ut quo spiritus
agit ee simul sequantur : tum vero sequitur effor-
matio in corpus organicum, et membrificatio, et re-
lique actiones vitales, tam in vegetabilibus quam in
animalibus. Atque hec maximé deducuntur ad
sensum, per notationes diligentes primorum inccep-
tuum, et rudimentorum sive tentamentorum vite in
animalculis ex putrefactione natis: ut in ovis formi-
carum, vermibus, muscis, ranis post imbrem, etc.
Requiritur autem ad vivificationem, et lenitas caloris,
et lentor corporis ; ut spiritus nec per festinationem
erumpat, nec per contumaciam partium coérceatur :
quin potius ad cerze modum illas plicare et effingere
possit.

Rursus, differentia illa spirittis, maximé nobilis
et ad plurima pertinens, viz. spiritis abscissi, ramosi
simplicitér, ramosi simul et cellulati, ex quibus
prior est spiritus omnium corporum inanimatorum,
secundus vegetabilium, tertius animalium, per
plurimas Instantias deductorias tanquam sub oculos
ponitur.

Similitér patet, quod subtiliores texture et sche-
matismi rerum (licét toto corpore visibilium, aut tan-
gibilium) nec cernantur, nec tangantur. Quare in
his quoque per deductionem procedit informatio.
At differentia schematismorum maximé radicalis et
primaria sumitur ex copia vel paucitate materie,
que subit idem spatium sive dimensum. ' Reliqui
enim schematismi (qui referuntur ad dissimilaritates
partium, que in eodem corpore continentur, et collo-

VOL, IX. DD

400 NOVUM ORGANUM.

cationes ac posituras earundem) pre illo altero sunt
secundarii.

Sit itaque natura inquisita, Expansio sive Coitio
Materiez in corporibus respectivé: viz. quantum ma-
teria impleat quantum dimensum in singulis. Etenim
nil verius in natura, quam propositio illa gemella ;
‘ex nihilo nihil fieri: neque, quicquam in nihilum re-
digi: vertim quantum ipsum materie sive summam
totalem constare, nec augeri aut minui. Nec illud
minis verum; ‘ex quanto illo materiz sub iisdem
spatiis sive dimensionibus, pro diversitate corporum,
plus et minus contineri;’ ut in aqua plus, in aére
minus: adeo ut si quis asserat, aliquod contentum
aque in par contentum aéris verti posse, idem sit
ac si dicat, aliquid posse redigi in nihilum: contra si
quis asserat, aliquod contentum aéris in par conten-
tum aque verti posse, idem. sit ac si dicat, aliquid
posse fieri ex nihilo. Atque ex copia ista et pauci-
tate materiz, notiones ille densi et rari, que varié
et promiscué accipiuntur, proprié abstrahuntur.
Assumenda est et assertio illa tertia, etiam satis
certa: quod hoc, de quo loquimur, plus et minus
materie in corpore hoc vel illo, ad calculos (facta
collatione) et proportiones exactas, aut exactis pro-
pinquas reduci possit. Veluti si quis dicat inesse
in dato contento auri talem coacervationem materie,
ut opus habeat spiritus vini, ad tale quantum mate-
riz equandum, spatio vicies et semel majore, quam
implet aurum, non erraverit.

Coacervatio autem materiz, et rationes ejus de-

NOVUM ORGANUM. 401

ducuntur ad sensibile per pondus. Pondus enim
respondet copiz materiz, quoad partes rei tangibilis:
spiritus autem, et ejus quantum ex materid, non
venit in computationem per pondus; levat enim
pondus potius, quam gravat. At nos hujus rei
Tabulam fecimus satis accuratam; in qué pondera
et spatia singulorum metallorum, lapidum preci-
puorum, lignorum, liquorum, oleorum, et pluri-
morum aliorum corporum tam naturalium quam
artificialium, excepimus ; rem polychrestam, tam
ad lucem informationis, quam ad normam opera-
tionis; et que multas res revelet omnino preter
exspectatum. Neque illud pro minimo habendum est,
quod demonstret omnem varietatem, que in corpo-
ribus tangibilibus nobis notis versatur (intelligimus
autem corpora bene unita, nec plané spongiosa, et
cava et magna ex parte aére impleta), non ultra
rationes partium 21. excedere: tam finita scilicét est
natura, aut saltem illa pars ejus cujus usus ad nos
-maximé pertinet.

Etiam diligentie nostra esse putavimus, experiri
si forté capi possint rationes corporum non-tangi-
bilium sivi pneumaticorum, respectu corporum tan-
gibilium. Id quod tali molitione aggressi sumus.
Phialam vitream accepimus, que unciam fortassé
unam capere possit: parvitate vasis usi, ut minori
cum calore posset fieri evaporatio sequens. Hance
phialam spiritu vini implevimus feré ad collum; eli-
gentes spiritum vini, quod per Tabulam priorem eum
esse ex corporibus tangibilibus (que bené unita, nec
cava sunt) rarissimum, et minimum continens ma-

402 NOVUM ORGANUM.

teriz sub suo dimenso, observarimus. Deinde pon-
‘dus aque cum phiala ipsa exacté notavimus. Postea
vesicam accepimus, que circa duas pintas contineret.
Ex ea aérem omnem, quoad fieri potuit, expressimus
eO usque ut vesice ambo latera essent contigua:
etiam pritis vesicam oleo oblevimus cum fricatione
leni, quo vesica esset clausior: ejus, si qua erat, po-
rositate oleo obturata, hanc vesicam circa os. phiale,
ore phiale intra os vesice recepto, fortitér ligavimus,
filo partim cerato, ut melius adheresceret et arctius
ligaret. ‘Tum demum phialam supra carbones ar-
dentes in foculo collocavimus. At paulo post vapor
sive aura spiritis vini, per calorem dilatati et in pneu-
maticum versi, vesicam paullatim sufflavit, eamque
universam Veli instar undequaque extendit. Id post-
quam factum fuit, continuo vitrum ab igne removi-
mus, et super tapetem posuimus, ne frigore disrum-
peretur: statim quoque in summitate vesice foramen
fecimus, ne vapor cessante calore in liquorem resti-
tutus resideret, et rationes confunderet. Tum vero
vesicam ipsam sustulimus, et rursus pondus excepi-
mus spirittis vini qui remanebat. Inde quantum
consumptum fuisset in vaporem seu pneumaticum,
computavimus; et facta collatione, quantum locum
sive spatium illud corpus implésset, quando esset spi-
ritus vini in phiala, et rursus quantum spatium im-
pleverit, postquam factum fuisset pneumaticum in
vesica, rationes subduximus: ex quibus manifesté
liquebat, corpus istud ita versum et mutatum ex-

pansionem centuplo majorem, quam antea habuisset,
acquisiVisse.

NOVUM ORGANUM. 403

Similitér sit natura iuquisita, Calor aut Frigus ;
ejus nempé gradiis, ut a sensu non percipiantur ob
debilitatem. Hec deducuntur ad sensum per vitrum
calendare, quale superitis descripsimus. Calor enim
et frigus, ipsa non percipiuntur ad tactum: at calor
aérem expandit, frigus contrahit. Neque rurstis
illa expansio et contractio aéris percipitur ad visum:
at aér ille expansus aquam deprimit, contractus
attollit ; ac tum demtim fit deductio ad visum, non
anté, aut alias.

Similitér sit natura inquisita, Mistura Corpo-
rum; viz. quid habeant ex aqueo, quid ex oleoso,
quid ex spiritu, quid ex cinere et salibus, et hu-
jusmodi: vel etiam (in particulari) quid habeat
lac butyri, quid coaguli, quid seri, et hujusmodi.
Hee deducuntur ad sensum per artificiosas et peritas
separationes, quatents ad tangibilia. At natura
spirits in ipsis, licét immediaté non percipiatur,
tamen deprehenditur per varios motus et nixus cor-
porum tangibilium, in ipso actu et processu separa-
tionis sue : atque etiam per acrimonias, corrosiones,
et diversos colores, odores, et sapores eorundem
corporum post separationem. Atque in hac parte,
per distillationes atque artificiosas separationes,
strenué sané ab hominibus elaboratum est ; sed non
multo felicitis quam in ceteris experimentis, que
adhuc in usu sunt: modis nimirim prorsus palpa-
toriis, et viis cacis, et magis operosé quam intelli-
gentér, et (quod pessimum est) nulla cum imita-
tione aut emulatione nature, sed cum destructione
(per calores vehementes, aut virtutes nimis validas)

4.04: NOVUM ORGANUM.

omnis subtilioris schematismi, in quo occulte rerum
virtutes et consensus precipué site sunt. Neque
illud etiam, quod alias monuimus, hominibus in
mentem aut observationem venire solet in hujus-
modi separationibus: hoc est, plurimas qualitates in
corporum vexationibus, tam per ignem quam alios
modos, indi ab ipso igne, iisque corporibus que ad
separationem adhibentur, que in composito prius
non fuerunt: undé mire fallacia. Neque enim scili-
cet vapor universus, qui ex aqua emittitur per ignem,
vapor aut aér antea fuit in corpore aque ; sed factus
est maxima ex parte per dilatationem aque ex ca-
lore ignis.

Similitér in genere omnes exquisite probationes
corporum sive naturalium sive artificialium, per quas
vera dignoscuntur ab adulterinis, meliora a vilio-
ribus, huc referri debent: deducunt enim non-sensi-
bile ad sensibile. Sunt itaque diligenti cura undique
conquirende.

Quintum vero genus latitantiz quod attinet,
manifestum est actionem sensts transigi in motu,
motum in tempore. Si igitur motus alicujus corpo-
ris sit vel tam tardus vel tam velox, ut non sit pro-
portionatus ad momenta, in quibus transigitur actio
senstis, objectum omnino non percipitur: ut in
motu indicis horologii, et rursus in motu pile sclo-
peti. Atque motus, qui ob tarditatem non percipi-
pitur, facilé et ordinarid deducitur ad sensum, per
summas mottis: qui vero ob velocitatem, adhuc non
bene mensurari consuevit, sed tamen postulat in-
quisitio nature, ut hoc fiat in aliquibus.

NOVUM ORGANUM. 405

Sextum autem genus, ubi impeditur sensus prop-
ter nobilitatem objecti, recipit deductionem; vel
per elongationem majorem objecti a sensu; vel per
hebetationem objecti per interpositionem medii ta-
lis, quod objectum debilitet, non annihilet; vel per
-admissionem et exceptionem objecti reflexi, ubi per-
cussio directa sit nimis fortis ; ut solis in pelvi aque.

Septimum autem genus latitantiz, ubi sensus ita
oneratur objecto, ut nove admissioni non sit locus,
non habet feré locum nisi in olfactu et odoribus ;
nec ad id, quod agitur, multum pertinet. Quare
de deductionibus non-sensibilis ad sensibile, hee
dicta sint.

. Quandoque tamen deductio fit non ad sensum
hominis, sed ad sensum alicujus alterius animalis,
cujus sensus in aliquibus humanum excellit : ut non-
nullorum odorum, ad sensum canis; lucis, que in
aére non extrinsecus illuminato latentér exsistit, ad
sensum felis, noctue, et hujusmodi animalium que
cernunt noctt. Recté enim notavit Telesius, etiam
im aére ipso inesse lucem quandam originalem, licét
exilem et tenuem, et maxima ex parte oculis homi-
num aut plurimorum animalium non inservientem ;
quia illa animalia, ad quorum sensum hujusmodi lux
est proportionata, cernant noctu; id quod vel sine
luce fieri, vel per lucem internam, minus credi-
bile est.

Atque illud utique notandum est, de destitutio-
nibus sensuum, eorumque remediis, hic nos tractare,
Nam fallacie sensuum ad proprias inquisitiones de
sensu et sensibili remittende sunt: excepta illa mag-

4.06 NOVUM ORGANUM.

nd fallacid sensuum, nimirim quod constituant li-
neas rerum ex analogid hominis, et non ex analogia
universi, que non corrigitur, nisi per rationem et
philosophiam universalem.

xi.

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco
decimo-octavo Instantias Vie, quas etiam Instantias
Itinerantes, et Instantias Articulatas appellare con-
suevimus: ez sunt que indicant nature motus gra-
datim continuatos. Hoc autem genus Instantiarum
potiis fugit observationem, quam sensum. Mira
enim est hominum circa hanc rem _indiligentia.
Contemplantur siquidem naturam tantummodo de-
sultorié et per periodos, et postquam corpora fuerint
absoluta ac completa, et non in operatione sua.
Quod si artificis alicujus ingenia et industriam ex-
plorare et contemplari quis cuperet, is non tantum
materias rudes artis, atque deinde opera perfecta
conspicere desideraret, sed potius preesens esse, clm
artifex operatur et opus suum promovet. Atque
simile quiddam circa naturam faciendum est. Ex-
empli gratia, si quis de vegetatione plantarum inqui-
rat, ei inspiciendum est ab ipsa satione seminis
alicujus (id quod per extractionem, quasi singulis
diebus, seminum que per biduum, triduum, quatri-
duum, et sic deinceps in terra manserunt, eorumque
diligentem intuitum facilé fieri potest), quomodo et
quand6 semen intumescere et turgere incipiat, et
veluti spiritu impleri; deindé quomodo corticulam
rumpere, et emittere fibras, cum latione nonnulla
sui interim sursum, nisi terra fuerit admodum con-

NOVUM ORGANUM. 407

tumax; quomodo etiam emittat fibras, partim
radicales deorstim, partim cauliculares surstim, ali-
quando serpendo per latera, si ex e& parte inveniat
terram apertam et magis facilem, et complura id
genus. Similitér facere oportet circa exclusionem
ovorum ; ubi facilé conspici dabitur processus vivi-
ficandi et organizandi, et quid et que partes fiant
ex vitello, quid ex albumine ovi, et alia. Similis est
ratio circa animalia ex putrefactione. Nam circa
animalia perfecta et terrestria, per exsectiones foe-
tuum ex utero, minus humanum esset ista inquirere;
nisi forté per occasiones abortuum, et venationum,
et similium. Omnino igitur vigilia quedam ser-
vanda est circa naturam, ut que melius se conspi-
ciendum prebeat noctu, quam interdiu. Istz enim
contemplationes tanquam nocturne censeri possint,
ob lucerne parvitatem et perpetuationem.
Quin et in inanimatis idem tentandum est: id
quod nos fecimus in inquirendis aperturis liquorum
per ignem. Alius enim est modus aperture in aqua,
alius in vino, alius in aceto, alius in omphacio ; longé
alius in lacte, et oleo, et ceteris. Id quod facilé
cernere erat per ebullitionem super ignem lenem, et
in vase vitreo, ubi omnia cerni perspicué possint.
Vertim hec brevitis perstringimus, fusils et exac-
tilis de iis sermones habituri, cim ad inventionem
Latentis rerum Processtis ventum erit. Semper
enim memoria tenendum est, nos hoc loco non res
ipsas tractare, sed exempla tantum adducere.
XUIL.
Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco

408 NOVUM ORGANUM.

decimo-nono Instantias Supplementi, sive Substitu-
tionis ; quas etiam Instantias Perfugii appellare con-
suevimus. Ez sunt, que supplent informationem,
ubi sensus plané destituitur: atque idcircd ad
eas confugimus, cim ‘Instantie Proprie haberi
non possint. Duplicitér autem fit substitutio: aut
per Graduationem, aut per Analoga. Exempli gratia:
non invenitur medium, quod inhibeat prorsus ope-
rationem magnetis in movendo ferrum: non aurum
interpositum, non argentum, non lapis, non vitrum,
lignum, aqua, oleum, pannus aut corpora fibrosa,
aér, flamma, et cetera. Attamen per probationem
exactam fortassé inveniri possit aliquod medium,
quod hebetet virtutem ipsius plus quam aliquod
aliud, comparative et in aliquo Gradu: veluti quod
non trahat magnes ferrum per tantam crassitiem
auri, quam per par spatium aéris; aut per tantum
argentum ignitum, quam per frigidum; et sic de
similibus. Nam de his nos experimentum non feci-
mus: sed sufficit tamen, ut proponatur loco exem-
pli. Similitér non invenitur hic apud nos corpus,
quod non suscipiat calidum igni approximatum.
Attamen longé citiiis suscipit calorem aér, quam
lapis. Atque talis est substitutio, que fit per
Gradus.

Substitutio autem per Analoga, utilis sané, sed
mints certa est; atque idcircd cum judicio quodam
adhibenda. Ea fit, ctim deducitur non-sensibile ad
sensum, non per operationes sensibiles ipsius cor-
poris insensibilis, sed per contemplationem corporis
alicujus cognati sensibilis. Exempli gratia: si in-

' NOVUM ORGANUM. 409

quiratur de Mistura Spirituum, qui sunt corpora non-
visibilia; videtur esse cognatio quedam inter cor-
pora, et fomites sive alimenta sua. Fomes autem
flammee videtur esse oleum et pinguia; aéris, aqua
et aquea : flamme enim multiplicant se super halitus
olei, aér super vapores aque. Videndum itaque de
misturd aque et olei, que se manifestat ad sensum;
quandoquidem mistura aéris et flammei generis fu-
giat sensum. At oleum et aqua inter se per compo-
sitionem aut agitationem imperfecté admodum mis-
centur; eadem in herbis, et sanguine, et partibus
animalium, accuraté et delicaté miscentur. Itaque
simile quiddam fieri possit circa misturam flammei
et aérei generis in spiritalibus; que per confusio-
nem simplicem non bené sustinent misturam, eadem
tamen in spiritibus plantarum et animalium misceri
videntur: presertim cim omnis spiritus animatus
depascat humida utraque, aquea et pinguia, tan-
quam fomites suos.

Similitér si non de perfectioribus Misturis spiri-
talium, sed de Compositione tantiim inquiratur ;
nempé, utrtm facilé inter se incorporentur, an po-
titis (exempli gratia) sint aliqui venti et exhalationes
aut alia corpora spiritalia, que non miscentur cum
aére communi, sed tanttiim herent et natant in eo,
in globulis et guttis; et potius franguntur ac com-
minuuntur ab aére, quam in ipsum recipiuntur et
incorporantur ; hoc in aére communi et aliis spirita-
libus, ob subtilitatem corporum, percipi ad sensum
non potest, attamen imago quedam hujus rei, qua-
tentis fiat, concipi possit in liquoribus argenti vivi,

410 NOVUM ORGANUM.

olei, aquz ; atque etiam in aére, et fractione ejus,
quando dissipatur et ascendit in parvis portiunculis
per aquam; atque etiam in fumis crassioribus ; deni-
que in pulvere excitato et herente in aére ; in qui-
bus omnibus non fit incorporatio. Atque repreesen-
tatio predicta in hoc subjecto non mala est, si illud
primo diligentér inquisitum fuerit; utram possit
esse talis heterogenea inter spiritalia, qualis invenitur
inter liquida: nam tum demim hee simulacra per
Analogiam non incommode substituentur.

Atque de Instantiis istis Supplementi, quod dixi-
mus informationem ab iis hauriendum esse, quando
desint Instantiz Proprize, loco Perfugii; nihilominus
intelligi volumus, quod illee etiam magni sint usts,
etiam cum propriz instantiz adsint; ad roboran-
dam scilicét informationem una cum propfiis. Ve-
rum de his exactits dicemus, quando ad Adminicuia
-Inductionis tractanda sermo ordine dilabetur.

XLIII.

‘Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco
vicesimo Instantias Persecantes ; quas etiam Instan-
tias Vellicantes appellare consuevimus, sed diversa
ratione. Vellicantes enim eas appellamus, quia vel-
licant intellectum, Persecantes, quia persecant na-
turam; unde etiam illas quandoque Instantias De-
mocriti nominamus. Ez sunt, que de admirabili et
exquisitd subtilitate nature intellectum submonent,
ut excitetur et expergiscatur ad attentionem, et ob-
servationem, et inquisitionem debitam. Exempli
gratid: quod partiim guttule atramenti ad tot litteras
vel lineas extendatur ; quod argentum, exterius tan-

NOVUM ORGANUM. 411

tum inauratum, ad tantam longitudinem fili inau-
rati continuetur ; quod pusillus vermiculus, qualis in
cute invenitur, habeat in se spiritum simul et figu-
ram dissimilarem partium ; quod partm croci, etiam
dolium aque colore inficiat; quod partim zibethi
aut aromatis, longé majus contentum aéris, odore;
qudd exiguo suffitu tanta excitetur nubes fumi;
quod sonorum tam accurate differenti, quales sint
voces articulate, per aérem undequaque vehantur,
atque per foramina et poros etiam ligni et aque
(licét admodum extenuate) penetrent, quin etiam
repercutiantur, idque tam distincté et velocitér ;
quod lux et color, etiam tanto ambitu et tam perni-
citér, per corpora solida vitri, aque et, cum tanta et
tam exquisita varietate imaginum permeent, etiam
refringantur et reflectantur ; quod magnes per cor-
pora omnigena, etlam maximeé compacta, operetur :
sed (quod magis mirum est) quéd in his omnibus, in
medio adiaphoro (quale est aér) unius actio aliam
non magnoperé impediat; nempé quod eodem tem-
pore, per spatia aéris devehantur et visibilium tot
imagines, et vocis articulate tot percussiones, et
tot odores specificati, ut viole, rose, etiam calor et
frigus, et virtutes magnetice ; omnia (inquam) si-
mul, uno alterum non impediente, ac si singula ha-
berent vias et meatus suos proprios separatos, neque
unum in alterum impingeret aut incurreret.
Solemus tamén utilitér hujusmodi Instantiis Per-
secantibus subjungere Instantias, quas Metas Perse-
cationis appellare consuevimus; veluti, quod in iis,
que diximus, una actio in diverso genere aliam non

4.12 NOVUM ORGANUM.

perturbet aut impediat, ctim tamen in eodem ge-
nere una aliam domet et extinguat: veluti, lux solis,
Jucem cicindele ; sonitus bombarde, vocem ; fortior
odor, delicatiorem; intensior calor, remissiorem ;
lamina ferri interposita inter magnetem et aliud fer-
rum, operationem magnetis. Verum de his quoque,
inter Adminicula Inductionis, erit proprius dicendi
locus.
xLI¥.

Atque de Instantiis, que juvant sensum, jam dic-
tum est: que precipui usUs sunt ad Partem Informa-
tivam. Informatio enim incipit a sensu. At uni-
versum negotium desinit in Opera; atque quemad-
modum illud principium, ita hoc finis rei est. Se-
quentur itaque Instantie precipui ustis ad Partem
Operativam. Ez genere duz sunt, numero septem:
quas universas, generali nomine, Instantias Practicas
appellare consuevimus. Operative autem Partis,
vitia duo; totidemque dignitates Instantiarum in
genere. Aut enim fallit operatio, aut onerat nimis.
Fallit operatio maximé (presertim post diligentem
naturarum inquisitionem) propter malé determinatas
et mensuratas corporum vires et actiones. Vires au-
tem et actiones corporum circumscribuntur et men-
surantur, aut per spatia loci, aut per momenta tem-
poris, aut per unionem quanti, aut per predominan-
tiam virtutis: quee quatuor nisi fuerint probé et
diligentér pensitata, erunt fortassé scientie specula-
tione quidém pulchre, sed opere inactive. Instantias
vero quatuor itidém, que huc referuntur, uno no-

NOVUM ORGANUM. 413

mine Instantias Mathematicas vocamus, et Instantias
Mensurz.

Onerosa autem fit Praxis, vel propter misturam
rerum inutilium, vel propter multiplicationem in-
strumentorum, vel propter molem materie, et cor-
porum que ad aliquod opus requiri contigerint.
Itaque ez instantie in pretio esse debent, que aut
dirigunt operativam ad ea que maximé hominum
intersunt; aut que parcunt, instrumentis; aut quxe
parcunt materi sive supellectili. Eas autem tres
Instantias, quee huc pertinent, uno nomine Instantias
Propitias sive Benevolas vocamus. Itaque de his
septem Instantiis jam sigillatim dicemus; atque cum
iis partem illam de Preerogativis sive Dignitatibus
Instantiarum claudemus.

XLV.

Inter Preerogativas Instantiarum, ponemus loco
vicesimo-primo Instantias Virge, sive Radii; quas
etiam Instantias Perlationis, vel ‘de Non Ultra’ ap-
pellare consuevimus. Virtutes enim rerum et mo-
tus operantur et expediuntur per spatia, non indefi-
nita aut fortuita, scd finita et certa, que ut in singulis
naturis inquisitis teneantur et notentur, plurimim
interest Practice, non solim ad hoc, ut non fallat,
sed etiam ut magis sit aucta et potens. Etenim in-
terdum datur virtutes producere, et distantias tan-
quam retrahere in propius; ut in perspicillis.

Atque plurime virtutes operantur et afficiunt
tantim per tactum manifestum; ut fit in percus-
slone corporum, ubi alterum non summovet alterum,
nisi impellens impulsum tangat. Etiam medicine,

414 NOVUM ORGANUM.

que exterius applicantur, ut unguenta, emplastra,
non exercent vires suas, nisi per tactum corporis.
Denique objecta sensuum tactis et gustiis, non fe-
riunt nisi contigua organis. |
Sunt et aliz virtutes que operantur ad distan-
tiam, verim valdé exiguam, quarum paucz adhtc
notatz sunt, clm tamen plures sint quam homines
suspicentur: ut (capiendo exempla ex vulgatis) cim
succinum aut gagates trahunt paleas; bulle ap-
proximate solvunt bullas; medicinz nonnulle pur-
gative eliciunt humores ex alto, et hujusmodi. At
virtus illa magnetica per quam ferrum et magnes,
vel magnetes invicém, coéunt, operatur intra orbem
virtutis certum, sed parvum: ubi contra, si sit ali-
qua Virtus magnetica emanans ab ipsa terra (paullo
nimirum interiore) super acum ferream, quatenus ad
verticitatem, operatio fiat ad distantiam magnam.
Rursiis, si sit aliqua vis magnetica, que operetur
per consensum, inter globum terre et ponderosa,
aut inter globum lune et aquas maris (que maximeé
credibilis videtur in fluxibus et refluxibus semi-men-
struis), aut inter coelum stellatum et planetas, per
quam evocentur et attollantur ad sua apogea; hec
omnia operantur ad distantias admodum longinquas.
Inveniuntur et quedam inflammationes sive concep-
tiones flamme, que fiunt ad distantias bene magnas,
in aliquibus materiis ; ut referunt de naphtha Baby-
lonicd. Calores etiam insinuant se per distantias
amplas, quod etiam faciunt frigora; adeo ut habi-
tantibus circa Canadam, moles sive masse glaciales
que abrumpuntur et natant per oceanum septen-

NOVUM ORGANUM. 415

trionalem, et deferuntur per Atlanticum versus illas
oras, percipiantur et incutiant frigora e longinquo.
Qdores quoque (licét in his videatur semper esse
quedam emissio corporea) operantur ad distantias
notabiles; ut evenire solet navigantibus juxta littora
Florida, aut etiam nonnulla Hispanie, ubi sunt sylve
tote ex arboribus limonum, arantiorum, et hujus-
modi plantarum odoratarum, aut frutices rorisma-
rini, majorane, et similium. Postremo radiationes
lucis, et impressiones sonorum operantur scilicet ad
distantias spatiosas. |

Verum hec omnia, utctinque operentur ad dis-
tantias parvas sive magnas, operantur certé ad _fini-
tas et nature notas, ut sit quiddam Non Ultra; idque
pro rationibus, aut molis seu quanti corporum, aut
vigoris et debilitatis virtutum; aut favoribus et im-
pedimentis mediorum; que omnia in computationem
venire et notari debent. Quinetiam mensure mo-
tuum violentorum (quos vocant), ut missilium, tor-
mentorum, rotarum, et similium, cum he quoque
manifestO suos habeant limites certos, notande
sunt.

Inveniuntur etiam quidam motus et virtutes con-
trarie illis que operantur per tactum, et non ad
distans, que operantur scilicét ad distans, et non
ad tactum; et rursiis, que operantur remissius ad
distantiam minorem, et fortius ad distantiam ma-
jorem. Etenim visio non bene transigitur ad tactum,
sed indiget medio et distantid. Licét meminerim
‘me audisse ex relatione cujusdam fide digni, quod
ipse in curandis oculorum suorum cataractis (erat

VOL. IX. EE

416 NOVUM ORGANUM. ;

autem cura talis, ut immitteretur festuca quedam
parva argentea intra primam oculi tunicam, que pel-
liculam illam cataracte removeret et truderet in an-
gulum oculi) clarissimé vidisset festucam illam supra
ipsam pupillam moventem. Quod utctinque verum
esse possit, manifestum est majora corpora non bené
aut distincté cerni, nisi in cuspide coni, coeuntibus
radiis objecti ad nonnullam distantiam. Quinetiam in
senibus oculus melits cernit remoto objecto paullo lon-
gius, quam propits. In missilibus autem certum est
percussionem non fieri tam fortem ad distantiam nimis
parvam, quam paullo post. Hee itaque et similia
in mensuris motuum quoad distantias notanda sunt.

Est et aliud genus mensure localis motuum,
quod non pretermittendum est. Illud vero pertinet
ad motus non progressivos, sed spheericos ; hoc est,
ad expansionem corporum in majorem spheram, aut
contractionem in minorem. Inquirendum enim est
inter mensuras istas motuum, quantam compressio-
nem aut extensionem corpora (pro natura ipsorum)
facilé et libentér patiantur, et ad quem terminum
-reluctari incipiant, adeo ut ad extremum Non Ultra
ferant; ut clim vesica inflata comprimitur, sustinet
ila compressionem nonnullam aéris, sed si major
fuerit, non patitur aér, sed rumpitur vesica.

At nos hoc ipsum subtiliore experimento magis
exacté probavimus. Accepimus enim campanulam
ex metallo, leviorem scilicet et tenuiorem, quali ad
excipiendum salem utimur; eamque in pelvim aque
immisimus, ita ut deportaret secum aérem, qui con-
tinebatur in concavo, usque ad fundum pelvis. Lo-

NOVUM ORGANUM, 417

caveramus autem prius globulum in fundo pelvis,
super queni campanula imponenda esset. Quare
illud eveniebat, ut, si globulus ille esset minusculus
(pro ratione concavi), reciperet se aér in locum mino-
rem, et contruderetur sollim, non extruderetur,
Quod si grandioris esset magnitudinis, quam ut aér
libentér cederet; tum aér majoris pressure impa-
tiens campanulam ex aliqua parte clevabat, et in
bullis ascendebat.

Etiam ad probandum qualem extensionem (non
minus quam compressionem) pateretur aér, tale
quippiam practicavimus. Ovum vitreum accepimus,
cum parvo foramine in uno extremo ovi. Aérem
per foramen exsuctione forti attraximus, et statim
digito foramen illud obturavimus, et ovum in aquam
immersimus, et dein digitum removimus. Aér ver6
tensura 1114 per exsuctionem facta tortus, et magis
quam pro natura sua dilatatus, idedque se recipere
et contrahere nitens (ita ut si ovum illud in aquam
non fuisset immersum, aérem ipsum traxisset cum si-
bilo), aquam traxit ad tale quantum, quale sufficere
posset ad hoc, ut aér antiquam recuperaret spheram
sive dimensionem.

Atque certum est corpora tenulora (quale est
aér) pati contractionem nonnullam notabilem, ut
dictum est: at corpora tangibilia (quale est aqua)
multo egritis, et ad minus spatiun patiuntur com-
pressionem. Qualem autem patiatur, tali experi-
mento inquisivimus.

Fieri fecimus globum ex plumbo cavum, qui duas
circitér pintas vinarias contineret ; eumque satis per

418 NOVUM ORGANUM.

latera crassum, ut majorem vim sustineret. In illum
aquam immisimus, per foramen alicubi factum;
atque foramen illud, postquam globus aqua impletus
fuisset, plumbo liquefacto obturavimus, ut globus
deveniret plané consolidatus. Dein globum forti
malleo ad duo latera adversa complanavimus; ex
quo necesse fuit aquam in minus contrahi, cium
sphera figurarum sit capacissima. Deinde, cim
malleatio non amplius sufficeret, zegritis se recipiente
aqua, molendino seu torculari usi sumus; ut tandem
aqua impatiens pressure ulterioris per solida plumbi
(instar roris delicati) exstillaret. Postea, quantum
spatii per eam compressionem imminutum foret,
computavimus: atque tantam compressionem passam
esse aquam (sed violentiaé magna subactam) intel-
leximus.

At solidiora, sicca, aut magis compacta, qualia
sunt lapides et ligna, nec non metalla, multo adhuc
minorem compressionem aut extensionem, et feré
imperceptibilem ferunt; sed vel fractione, vel pro-
gressione, vel aliis pertentationibus se liberant; ut
in curvationibus ligni aut metalli horelogiis moven-
tibus per complicationem lamin, missilibus, mallea-
tionibus, et innumeris aliis motibus apparet. Atque
hac omnia cum mensuris suls in indagatione nature
notanda et exploranda sunt, aut in certitudine sud
aut per estimativas, aut per comparativas, prout
dabitur copia.

XLVI. |

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco
yicesimo-secundo Instantias Curriculi, quas etiam In-

NOVUM ORGANUM. 419

stantias ad Aquam appellare consuevimus; sumpto
vocabulo a clepsydris apud antiquos, in quas infun-
debatur aqua, loco arene. Ez mensurant naturam
per momenta temporis, quemadmodum Instantie
Virge per gradus spatil. Omnis enim motus sive
actio naturalis transigitur in tempore; alius velo-
cius, alius tardius, sed utcunque momentis certis, et
nature notis. Etiam illz actiones, que subit6 vi-
dentur operari, et in ictu oculi (ut loquimur), depre-
henduntur recipere majus et minus quoad tempus.
Primo itaque videmus restitutiones corporum
coelestium fieri per tempora numerata; etiam fluxus
et refluxus maris. . Latio autem gravium versils
terram, et levium versts ambitum cceli, fit per certa
momenta, pro ratione corporis quod fertur, et medii.
At velificationes navium, motus animalium, perla-
tiones missilium, omnes fiunt itidém per tempora
(quantum ad summas) numerabilia. Calorem vero
quod attinet, videmus pueros per hyemem manus in
flanma lavare, nec tamen uri; et joculatores vasa
plena vino vel aqua, per motus agiles et equales,
vertere deorsim, et sursim recuperare, non effuso
liquore, et multa hujusmodi. Nec minus ips com-
pressiones, et dilatationes, et eruptiones corporum
fiunt, alia velocits, aliz tarditis, pro natura corporis
et mottis, sed per momenta certa. Quinetiam in ex-
plosione plurium bombardarum simul, que exaudiun-
tur quandodque ad distantiam triginta milliarium,
percipitur sonus prils ab lis qui prope absunt a loco
ubi fit sonitus, quam ab iis qui longé. At in visu(cujus
actio est pernicissima) liquet etiam requiri ad eum

420 NOVUM ORGANUM.

actuandum momenta certa temporis ; idque probatur
ex lls, que propter mottis velocitatem non cernun-
tur; ut ex latione pile ex sclopeto. Velocior
enim est preetervelatio pila quam impressio speciei
ejus, que deferri poterat ad visum.

Atque hoc, cum similibus, nobis quanddque du-
bitationem peperit plané monstrosam; videlicét,
utrtim ceeli sereni et stellati facies ad idem tempus
cernatur quando vere exsistit, an potils aliquanto
post; et utrum non sit (quatenus ad visum cceles-
tium) non minus tempus verum, et tempus visum,
quam locus verus, et locus visus, qui notatur ab as-
tronomis in parallaxibus. Adeo incredibile nobis
videbatur, species sive radios corporum ccelestium,
per tam immensa spatia milliarium, subito deferri
posse ad visum ; sed potius debere eas in tempore
aliquo notabili delabi. Verum illa dubitatio (quoad
majus aliquod intervallum temporis inter tempus
verum et visum) postea plané evanuit; reputantibus
nobis jacturam illam infinitam, et diminutionem
quanti, quatentis ad apparentiam inter corpus stelle
verum, et speciem visam, que caussatur a distantia ;
atque simul notantibus ad quantam distantiam (sex-
aginta scilicét ad minimum milliariorum) corpora,
eaque tantum albicantia, subito hic apud nos cernan-
tur; cum dubium non sit lucem ccelestium, non tan-
tiim albedinis vividum colorem, vertim etiam omnis
flamme (que apud nos nota est) lucem, quoad vigo-
rem radiationis multis partibus excedere. Etiam im-
mensa illa velocitas in ipso corpore, que cernitur in

PS ee ee See ee

NOVUM ORGANUM. 421

motu diurno (que etiam viros graves ita obstupefecit,
ut mallent credere motum terre) facit motum illum,
ejaculationis radiorum ab ipsis (licét celeritate, ut
diximus, mirabilem) magis credibilem. Maximé
vero omnium nos movit, quod si interponeretur in-
_ tervallum temporis aliquod notabile inter veritatem
et visum, foret ut species, per nubes interim orientes,
et similes medii perturbationes, interciperentur se-
penumero, et confunderentur. Atque de mensuris
temporum simplicibus hec dicta sint.

Verum non solum quzrenda est mensura mo-
tuum et actionum simplicitér, sed multo magis com-
‘parative : id enim eximii est ustis, et ad plurima spec-
tat. Atque videmus flammam alicujus tormenti
ignel citius cerni, quam sonitus audiatur; licét ne-
cesse sit pilam prius aérem percutere, quam flamma
que poné erat, exire potuerit; fieri hoc autem prop-
ter velociorem transactionem motts lucis, quam soni,
Videmus etiam species visibiles a visu citiiis excipi,
quam dimitti; unde fit quod nervi fidium, digito im-
pulsi, duplicentur aut triplicentur quoad speciem,
quia species nova recipitur, antequam prior dimitta-
tur; ex quo etiam fit, ut annuli rotati videantur glo-
bosi, et fax ardens, noctu velocitér portata, conspicia-
tur caudata. Etiam ex hoc fundamento inequalitatis
motuum quoad velocitatem, excogitavit Galilzeus.
caussam fluxus et refluxtis maris, rotante terra velo-
clus, aquis tarditis; idedque accumulantibus se aquis
in surstim, et deinde per vices se remittentibus in de-
orstim, ut demonstratur in vase aque incitatius mo-
vente. Sed hoc commentus est concesso non conces-

422 NOVUM ORGANUM.

sibili (quod terra nempe moveatur), ac etiam non
bené informatus de oceani motu sex-horario.

At exemplum hujus rei de qua agitur, videlicét
de comparativis mensuris motuum, neque solim rei
ipsius, sed et ustis insignis ejus (de quo paullo anté
locuti sumus), eminet in cuniculis subtérraneis, in
quibus collocatur pulvius pyrius; ubi immense mo-
les terre, edificiorum, et similium, subvertuntur, et
in altum jaciuntur, a pusilla quantitate pulveris
pyrii. Cujus caussa pro certo illa est, quod motus
dilatationis pulveris, qui impellit, multis partibus. sit
pernicior, quam motus gravitatis per quem fieri
possit aliqua resistentia ; adeo ut primus motus per-
functus sit, antequam motus adversus inceperit, ut in
principiis nullitas quaedam sit resistentiz. Hinc etiam
fit, quod in omni missili, ictus non tam robustus, quam
acutus et celer, ad perlationem potissimum valeat.
Neque etiam fierl potuisset, ut parva quantitas spi-
ritis animalis in animalibus, presertim in tam vastis
corporibus qualia sunt balene aut elephanti, tan-
tam molem corpoream flecteret et regeret, nisi prop-
ter velocitatem motus spiritus, et hebetudinem cor-
pore molis, quatenus ad expediendam suam resis-
tentiam.

Denique, hoc unum ex precipuis fundamentis est
experimentorum magicorum, de quibus mox dice-
mus; ubi scilicét parva moles materia longé majo-
rem superat, et in ordinem redigit : hoc, inquam, si
fieri possit ante-versio motuum per velocitatem unius,
antequam alter se expediat. |

Postremo, hoc ipsum Prius et Posterius in omni

Pepe: Sot ai toate:
Se FS he FE Ay Le Oe Pm

Lad FA. Pon al® &

NOVUM ORGANUM. © 423

actione naturali notari debet ; veluti quod in infu-
sione rhubarbari eliciatur purgativa vis prits, astric-
tiva post; simile quiddam etiam in infusione viola-
rum in acetum experti sumus, ubi primd excipitur
suavis et delicatus floris odor, post, pars floris magis
terrea, que odorem confundit. Itaque si infundan-
tur viola per diem integrum, odor multo languidiis
excipitur ; quod si infundantur per partem quartam
hore tantum, et extrahantur, et (quia paucus est
spiritus odoratus qui subsistit in viola) infundantur
post singulas quartas hore violz nove et recentes
ad sexies, tum demum nobilitatur infusio, ita ut li-
cét non manserint viole, utcunque renovate, plus
quam ad sesqui-horam, tamen permanscrit odor gra-
tissimus, et viol4 ipsa non inferior, ad annum inte-
grum. Notandum tamen est, quod non se colligat
odor ad vires suas plenas, nisi post mensem ab infu-
sione. In distillationibus vero aromatum macerato-
rum in spiritu vini patet, quod surgat primo phlegma
aqueum et inutile, deinde, aqua plus habens ex spi-
ritu vini, deinde post, aqua plus habens ex aromate.
Atque hujus generis quamplurima inveniuntur in
distillationibus notatu digna. Vertim hec sufficiant
ad exempla.
XLVI.

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco
vicesimo-tertio Instantias Quanti, quas etiam Doses
Nature (sumpto vocabulo a Medicinis) vocare con-
suevimus. He sunt que mensurant virtutes per
Quanta corporum, et indicant quid Quantum Cor-
poris faciat ad Modum Virtutis. Ac primo sunt

4,24, NOVUM ORGANUM.

quedam virtutes quz non subsistunt nisi in Quanto
Cosmico, hoc est, tali Quanto quod habeat consen-
sum cum configuratione et fabricé universi. Terra
enim stat; partes ejus cadunt. Aque in maribus
fluunt et refluunt; in fluviis minimé, nisi per in-
gressum maris. Deinde etiam omnes feré virtutes
particulares secundum multum aut parvum corporis
operantur. Aque large non facilé corrumpuntur ;
exigue citO. Mustum et cervisia maturescunt longé
cititis, et flunt potabilia, in utribus parvis, quam in
doliis magnis. Si herba ponatur in majore portione
liquoris, fit infusio, magis quam imbibitio: si in mi-
nore, fit imbibitio, magis quam infusio. Aliud igi-
tur erga corpus humanum est balneum, aliud levis
irroratio. Etiam parvi rores in aére nunquam ca-
dunt, sed dissipantur, et cum aére incorporantur.
Kt videre est in anhelitu super gemmas, parum illud
humoris, quasi nubeculam vento dissipatam, conti-
nuo solvi. Etiam frustum ejyusdem magnetis non
trahit tantum ferri, quantum magnes integer. Sunt
etiam virtutes in quibus parvitas Quanti magis
potest; ut in penetrationibus, stylus acutus citits
penetrat, quam obtusus; adamas punctuatus sculpit
in vitro; et similia.

Vertim non hic morandum est in Indefinitis, sed
etiam de Rationibus Quanti corporis erga modum
virtutis inquirendum. Proclive enim foret credere,
quod Rationes Quanti rationes virtutis adequarent :
ut si pila plumbea unius uncie caderet in tali tem-
pore, pila unciarum duarum deberet cadere duplo
celeritis, quod falsissimum est; nec ewdem rationes

NOVUM ORGANUM. 425

in omni genere virtutum valent, sed longé diverse.
Itaque he mensure ex rebus ipsis petende sunt, et
non ex verisimilitudine, aut conjecturis.

Denique in omni inquisitione nature Quantum
corporis requiratur ad aliquod effectum, tanquam
Dosis, notandum; et cautiones de Nimis et Parum
aspergende.

XLVUI.

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco
vicesimo-quarto Instantias Lucte; quas etiam In-
stantias Praedominantiz appellare consuevimus. Ee
indicant predominantiam et cessionem virtutum ad
invicem; et que ex illis sit fortior et vincat, que
infirmior et succumbat. Sunt enim motus et nixus
corporum compositi, decompositi, et complicati, non
mints quam corpora ipsa. Proponemus igitur pri-
mim species precipuas Motuum sive virtutum acti-
varum ; ut magis perspicua sit ipsarum comparatio
in robore, et exindé demonstratio atque designatio
Instantiarum Lucte et Pradominantie.

Motus Primus sit Motus Antitypize materiz, que
inest in singulis portionibus ejus, per quem plané
annihilari non vult: ita ut nullum incendium, nul-
lum pondus aut depressio, nulla violentia, nulla de-
nique etas aut diuturnitas temporis possit redi-
gere aliquam vel minimam portionem materi in
nihilum, quin illa et sit aliquid, et loci aliquid occu-
pet; et se (in qualicumque necessitate ponatur), vel
formam mutando vel locum, liberet; vel (si non de-
tur copia) ut est, subsistat; neque unquam res eo
deveniat, ut aut nihil sit, aut nullibi. Quem Motum

426 NOVUM ORGANUM.

schola (que semper feré et denominat et definit res,
potius per effectus et incommoda, quam per caussas
interiores) vel denctat per illud axioma, ‘quéd duo
corpora non possint esse in uno loco ;’vel vocat ‘ Mo-
tum, ne fiat penetratio dimensionum.’ Neque hujus
motus exempla proponi consentaneum est: inest
enim omni corpori. _

Sit Motus Secundus, Motus (quem appellamus)
Nextis; per quem corpora non patiuntur se ulla ex
parte sui dirimi a contactu alterius corporis, ut que
mutuo nexu et contactu gaudeant. Quem motum
schola vocat ‘ Motum, ne detur vacuum:’ veluti cim
aqua attrahitur sursum exsuctione, aut per fistulas ;
caro per ventosas ; aut cm aqua sistitur, nec effluit
in hydriis perforatis, nisi os hydriez ad immittendum
aérem aperlatur ; et innumera id genus.

Sit Motus Tertius, Motus (quem appellamus)Li-
bertatis ; per quem corpora se liberare nituntur a
pressurd aut tensura preter-naturali, et restituere se
in ‘dimensum corpori suo conveniens, cujus motts
etiam innumera sunt exempla: veluti (quatents ad
liberationem a pressura) aque in natando, aéris in
volando, aque in remigando, aéris in undulationi-
bus ventorum, lamine in horologiis. Nec inelegan-
tér se ostendit motus aéris compressi in sclopetis
ludicris puerorum, cum, alnum aut simile quiddam
excayant, et infarciunt frusto alicujus radicis succu-
lentze, vel similium, ad utrosque fines; deinde per
embolum trudunt radicem vel hujusmodi farcimen-
tum in foramen alterum, unde emittitur et ejicitur
radix cum sonitu ad foramen alterum, idque ante-

NOVUM ORGANUM. 4.27

quaém tangatur a radice aut farcimento citimo, aut
embolo. Quatenus vero ad liberationem a tensurd,
ostendit se hic motus in aére post exsuctionen in ovis
vitreis remanente, in chordis, in corio, et panno; re-
silientibus post tensuras suas, nisi tensure ille per mo-
ram invaluerint, et cetera. Atque hunc motum schola
sub nomine ‘ Mottis ex Forma Elementi innuit: satis
quidem inscité, cum hic motus non tantiim ad aérem,
aquam, aut flammam pertineat, sed ad omnem diver-
sitatem consistentiz ; ut ligni, ferri, plumbi, panni,
membrane, etc. in quibus, singula corpora sue habent
dimensionis modulum, et ab eo egré ad spatium
aliquod notabile abripiuntur. Verum quia Motus iste
Libertatis omnium est maximé obvius, et ad infinita
spectans, consultum fuerit eum bené et perspicueé dis-
tinguere. Quidam enim valdé negligentér confun-
dunt hune motum, cum gemino illo Motu Aniitypiz
etNextis; Liberationem scilicét a pressura, cum Motu
Antitypie ; a tensura, cum Motu Nexis; ac si ideo
cederent aut se dilatarent corpora compressa, ne
sequeretur penetratio dimensionum ; ideo resilirent
et contraherent se corpora tensa, ne sequeretur va-
cuum. Atqui si aér compressus se vellet recipere in
densitatem aque, aut lignum in densitatem lapidis,
nil opus foret penetratione dimensionum : et nihilo-
miniis longé major posset esse compressio illorum,
quam illa ullo modo patiuntur. Eodem modo si
aqua se dilatare vellet in raritatem aéris, aut Japis in
raritatem ligni, non opus foret vacuo: et tamen
longé major posset fieri extensio eorum, quam illa
ullo modo patiuntur. Itaque non reducitur res ad

428 NOVUM ORGANUM.

penetrationem dimensionum, e! vacuum, nisi in ulti-
mitatibus condensationis et rarefactionis. Ciim tamen —
isti motus longé citra eas sistant et versentur, neque
aliud sint, quam desideria corporum conservandi se
in consistentiis suis (sive, si malint, in formis suis),
nec ab iis recedendi subito, nisi per modos suaves, ac
per consensum alterentur. At longé magis necessa-
rium est (quia multa secum trahit), ut intimetur
hominibus, Motum Violentum (quem nos mechani-
cum, Democritus, qui in motibus suis primis expe-
diendis etiam infra mediocres philosophos ponendus
est, Motum Plage vocavit) nil aliud esse quam
Motum Libertatis, scilicét a compressione ad relaxa-
tionem. Etenim in omni sive simplici protrusione,
sive volatu per aérem, non fit summotio aut latio
localis, antequam partes corporis preeternaturaliter
patiantur et comprimantur ab impelilente. Tum
vero partibus aliis alias per successionem trudenti-
bus, fertur totum; nec soliim progrediendo, sed
etiam rotando simul; ut etiam hoc modo partes se
liberare, aut magis ex zquo tolerare possint. Atque
de hoc Motu hactents.

Sit Motus Quartus, Motus cui nomen dedimus
Motus Hyles: qui motus antistrophus est quodam-
modo Motui, de quo diximus, Libertatis. Etenim in
Motu Libertatis corpora novum dimensum, sive
novam spheram, sive novam dilatationem aut con-
tractionem (hc enim verborum varietas idem innulit)
exhorrent, respuunt, fugiunt, et resilire ac veterem
consistentiam recuperare totis viribus contendunt.
At contra in hoc Mctu Hyles, corpora novam sphe-

NOVUM ORGANUM. 4.29

ram sive dimensum appetunt; atque ad illud liben-
tér et properé, et quandoque valentissimo nixu (ut
in pulvere pyrio) aspirant. Instrumenta autem
hujus mottis, non sola certé, sed potentissima, aut
saltém frequentissima, sunt calor et frigus. Exempli
gratia: aér, si per tensuram (velut per exsuctionem
in ovis vitreis) dilatetur, magno laboret desiderio
seipsum restituendi. At admoto calore, e contra
appetit dilatari, et concupiscet novam spheram, et
transit et migrat in illam libentér, tanquam in
novam formam (ut loquuntur), nec post dilatationem
nonnullam de reditu curat, nisi per admotionem
frigidi ad eam invitetur; que non reditus est, sed
transmutatio repetita. Eodem modo et aqua, si per
compressionem arctetur, recalcitrat, et vult fierl
qualis fuit, scilicét latior. At si interveniat frigus
intensum et continuatum, mutat se sponte sua et
libentér in condensationem glaciei: atque si plane
continuetur frigus, nec a teporibus interrumpatur
(ut fit in speluncis et cavernis paullo profundiori-
bus), vertitur in crystallum, aut materiam similem,
nec unquam restituitur.

Sit Motus Quintus, Motus Continuationis : intel-
ligimus autem non Continuationis simplicis et prima-
riz, cum corpore aliquo altero (nam ille est Motus
Nextis), sed Continuationis sui, in corpore certo.
Certissimum enim est, quéd corpora omnia soluti-
onem continuitatis exhorreant; alia magis, alia
minis, sed omnia aliquatenus. Nam ut in corpori-
bus duris (veluti chalybis, vitri) reluctatio contra

430 NOVUM ORGANUM.

discontinuationem est maximé robusta et valida,
ita etiam in liquoribus, ubi cessare aut languere
saltem videtur motus ejusmodi, tamen non prorsts
reperitur privatio ejus ; sed plané inest ipsis in gradu
tanquam.infimo, et prodit se in experimentis pluri-
mis, sicut in bullis, in rotunditate guttarum, in filis
tenuioribus stillicidiorum, et in sequacitate corporum
glutinosorum, et ejusmodi. Sed maximé omnium
se ostendit appetitus iste, si discontinuatio tentetur
usque ad fractiones minores. Nam in mortariis,
post contusionem ad certum gradum, non ampliis
operatur pistillum: aqua non subintrat rimas mi-
nores: quin et ipse aér, non obstante subtilitate
corporis ipsius, poros vasorum paullo solidiorum
non pertransit subito, nec nisi per diuturnam insinua-
tionem.

Sit Motus Sextus, motus quem nominamus Motum
ad Lucrum, sive Motum Indigentie. Is est, per
quem corpora, quando versantur inter plane hetero-
genea et quasi inimica, si forté nanciscantur copiam
aut commoditatem evitandi illa heterogenea, et se
applicandi ad magis cognata (licét illa ipsa cognata
talia fuerint, que non habeant arctum consensum
cum ipsis),tamen statim ea amplectuntur, et tan-
quam potiora malunt; et lucri loco (unde vocabu-
Jum sumpsimus) hoc ponere videntur, tanquam talium
corporum indiga. Exempli gratia: aurum, aut
aliud metallum foliatum non delectatur aére cir-
cumfuso. Itaque si corpus aliquod tangibile et
crassum nanciscatur (ut digitum, papyrum, quidvis

NOVUM ORGANUM. 431

aliud) adheret statim, nec facilé divellitur. Etiam
papyrus, aut pannus, et hujusmodi, non bene se
habent cum aére qui inseritur et commistus est in
ipsorum poris. Itaque aquam aut liquorem libentér
imbibunt, et aérem exterminant, Etiam saccharum,
aut spongia infusa in aquam aut vinum, licét pars
Ipsorum emineat et longé attollatur supra vinum
aut aquam, tamen aquam aut vinum paullatim et
per gradus attrahunt in surstm.

Unde optimus canon sumitur aperture et solu-
tionum corporum. Missis enim corrosivis et aquis
fortibus, que viam sibi aperiunt, si possit inveniri
corpus proportionatum et magis consentiens et
-amicum corpori alicui solido, quam illud cum quo

tanquam per necessitatem commiscetur, statim se
aperit et relaxat corpus, et ilud alterum intro
recipit, priore excluso aut summoto. Neque opera-
tur, aut potest iste Motus ad Lucrum, solummodo
ad tactum. Nam electrica operatio (de qua Gilber-
tus, et alii post eum tantas excitarunt fabulas) non
alia est quam corporis per fricationem levem exci-
tati appetitus, qui aérem non bene tolerat, sed
‘aliud tangibile mavult, si reperiatur in propinquo.

Sit Motus Septimus, Motus (quem appellamus)
Congregationis Majoris ; per quem corpora ferun-
tur ad massas connaturalium suorum: gravia, ad
globum terre; levia, ad ambitum cceli. Hunc schola
nomine Mottis Naturalis insignivit ; levi contempla-
tione, quia scilicét nil spectabile erat ab extra, quod
eum motum cieret (itaque rebus ipsis innatum —
-atque insitum putavit), aut forte quia non cessat.
VOUn ee ey

4.32 NOVUM ORGANUM.

Nec mirum: semper enim prest6 sunt ccelum et ter-
ra; cum e contra causse et origines plurimorum ex
reliquis motibus interdum absint, interdum adsint.
Itaque hunc, quia non intermittit, sed ceteris inter-
mittentibus statim occurrit, perpetuum et proprium;
reliquos, adscititios posuit. Est autem iste motus
revera satis infirmis et hebes, tanquam is qui (nisi sit
moles corporis major) cxteris motibus, quamdit ope-
rantur, cedat et succumbat. Atque ctim hic motus
hominum cogitationes ita impleverit, ut feré reliquos
motus occultaverit; tamen parum est quod homi-
nes de eo sciunt, sed in multis circa illum erroribus
versantur.

Sit Motus Octavus, Motus Congregationis Mino-
ris ; per quem partes homogeneze in corpore aliquo
separant se ab heterogeneis, et coéunt inter sese ; per
quem etiam corpora integra ex similitudine substan-
tie se amplectuntur et fovent, et quanddque ad dis-
tantiam aliquam congregantnr, attrahuntur, et con-
veniunt: veluti, cum in lacte flos lactis post moram
aliquam supernatat ; in vino feces et tartarum sub-
sidunt. Neque enim hee fiunt per motum gravita-
tis et levitatis tantum, ut aliz partes summitatem
petant, aliz ad imum vergant; sed multo magis per
desiderium homogeneorum inter se coeundi, et se
uniendi. Differt autem iste motus a Motu Indigen-
tie, in duobus. Uno, quod im Motu Indigentiz sit
stimulus major nature maligne et contrariz: at in
hoc motu (si modo impedimenta et vincula absint)
uniuntur partes per amicitiam, licét absit natura
aliena que litem moveat: altero, quod arctior sit

NOVUM ORGANUM. 433

unio, ef tanquam majore cum delectu. In illo enim,
‘modo evitetur corpus inimicum, corpora etiam non
admodum cognata concurrunt: at in hoe coéunt
substantia, germana plané similitudine devincte ;
et conflantur tanquam in unum. Atque hic motus
omnibus corporibus compositis inest; et se facilé
conspiciendum in singulis daret, nisi ligaretur et
frenaretur per alios corporum appetitus et necessi-
tates, que istam coitionem disturbant.

Ligatur autem motus iste plertimque tribus
modis : torpore corporum ; freno corporis dominan-
tis; et motu externo. Ad torporem corporum quod
attinet ; certum est inesse corporibus tangibilibus
pigritiam quandam secundum magis et mints, et
exhorrentiam motis localis; ut, nisi excitentur, ma-
lint statu suo (prout sunt) esse contenta, quam in
melius se expedire. Discutitur autem iste torpor
triplici auxilio: aut per calorem, aut per virtutem
alicujus cognati corporis eminentem, aut per motum
vividum et potentem. Atque primo quoad auxilium
caloris : hine fit, quod calor pronuntietur esse, ‘ illud
quod separet Heterogenea, congreget Homogenea.’
Quam definitionem Peripateticorum merito derisit
Gilbertus; dicens eam esse perinde ac si quis dice-
ret ac definiret hominem illud esse, quod serat triti-
cum, et plantet vineas: esse enim definitionem tan-
tim per effectus, eosque particulares. Sed adhuc
magis culpanda est illa definitio ; quia etiam effectus
uli (quales, quales sunt) non sunt ex proprietate ca-
loris, sed tanttim per accidens (idem enim facit fri-
gus, ut posted dicemus), nempe ex desiderio partium

434. NOVUM ORGANUM.

homogenearum coéundi; adjuvante tanttim calore
ad discutiendum torporem, qui torpor desiderium
illud antea ligaverat. Quoad vero auxilium virtutis
inditz a corpore cognato; illud mirabilitér elucescit
in magnete armato, qui excitat in ferro virtutem de-
tinendi ferrum per similitudinem substantiz, discusso
torpore ferri per virtutem magnetis. Quoad vero
auxilium mottis, conspicitur illud in sagittis ligneis,
cuspide etiam lignea ; que altits penetrant in alia
ligna, quam si fuissent armate ferro, per similitudi-
nem substantiz, discusso torpore ligni per motum
celerem: de quibus duobus experimentis etiam in
Aphorismo de Instantiis Clandestinis, diximus.
Ligatio vero Mottis Congregationis Minoris, que
fit per freenum corporis dominantis, conspicitur in_
solutione sanguinis et urinarum per frigus. Quamdiu
enim repleta fuerint corpora illa spiritu agili, qui
singulas eorum partes cujuscunque generis, ipse ut
dominus totius, ordinat et cohibet, tamdiu non coé-
unt heterogenea propter frzenum : sed postquam ille
spiritus evaporaverit, aut suffocatus fuerit per fri-
gus, tum solute partes a freno coéunt secundum
desiderium suum naturale. Atque ideo fit, ut omnia
corpora, que continent spiritum acrem (ut sales, et
hujusmodi), durent et non solvantur, ob freenum per-
manens et durabile spiritis dominantis et imperiosi.
Ligatio verd Mottis Congregationis Minoris, que
fit per motum externum, maximé conspicitur in
agitationibus corporum, per quas arcetur putrefac-
tio. Omnis enim putrefactio fundatur in congrega-
tione homogeneorum; unde paullatim fit corruptio

NOVUM ORGANUM. 435

prioris (quam vocant) forme, et generatio nove.
Nam putrefactionem, que sternit viam ad genera-
tionem nove forme, pracedit solutio veteris; que
est ipsa coitio ad homogeniam. Ea vero, si non im-
pedita fuerit, fit solutio simplex; sin occurrant
varia que obstant, sequuntur putrefactiones que sunt
rudimenta generationis nova. Quod si (id quod
nunc agitur) fiat agitatio frequens per mctum ex-
ternum, tum vero motus iste coitionis (qui est deli-
catus et mollis, et indiget quiete ab externis) distur-
batur et cessat; ut fieri videmus in innumeris;
veluti, cum quotidiana agitatio aut profluentia aque
arceat putrefactionem; venti arceant pestilentiam
aéris; grana in granariis versa et agitata maneant
pura; omnia denique agitata exterius non facilé
putrefiant interius.

Superest ut non omittatur coitio illa partium
corporum, undé fit praecipué induratio et desiccatio.
~Postquam enim spiritus, aut humidum in spiritum
versum, evolaverit in aliquo corpore porosiore (ut in
ligno, osse, membrana, et hujusmodi), tum partes
crassiores majore nixu contrahuntur et coéunt, unde
sequitur induratio aut desiccatio : quod existimamus
fieri, non tam ob Motum Nexts, ne detur vacuum,
quam per motum istum amicitiz et unionis.

Ad coitionem verO ad distans quod attinet, ea
infrequens est et rara: et tamen in pluribus inest,
quam quibus observatur. Hujus simulacra sunt,
ctim bulla solvat bullam; medicamenta ex similitu-
dine substantie trahant humores; chorda in diversis
fidibus ad unisonum moveat chordam ; et hujusmodi.

436 NOVUM ORGANUM. >

Etiam in spiritibus animalium hune motum vigere
existimamus, sed plané incognitum. At eminet
certé in magnete, et ferro excito. Cum autem de
motibus magnetis loquimur, distinguendi plané sunt.
Quatuor enim virtutes sive operationes sunt in mag-
nete, que non confundi, sed separari debent; licet
admiratio hominum et stupor eas commiscuerit. Una,
coitionis magnetis ad magnetem, vel ferri ad magne-
tem, vel ferri exciti ad ferrum. Secunda, vertici-
tatis ejus ad septentriones et austrum, atque simul
declinationis ejus. Tertia, penetrationis ejus per
aurum, vitrum, lapidem, omnia. Quarta, commu-
nicationis virtutis ejus de lapide in ferrum, et de
ferro in ferrum, absque communicatione substantie.
Vertim hoc loco de prima virtute ejus tantum loqui-
mur, videlicét coitionis. Insignis etiam est motus
coitionis argenti vivi et auri; adeo ut aurum alliciat
argentum vivum, licét confectum in unguenta, at-
que operarii inter vapores argenti vivi soleant tenere
in ore frustum auri, ad colligendas emissiones ar-
genti vivi, alias crania et ossa eorum invasuras ;
undé etiam frustum illud paullo post albescit. At-
que de Motu Congregationis Minoris hee dicta
sint. |

Sit Motus Nonus, Motus Magneticus; qui licét
sit ex genere Motiis Congregationis Minoris, tamen
si operatur ad distantias magnas, et super massas
rerum magnas, inquisitionem meretur separatam ;
presertim si nec incipiat a tactu, quemadmodum
plurimi, nec perducat actionem ad tactum, quem-
admodum omnes motus congregativi; sed corpora

NOVUM ORGANUM. 437

tanttim elevet, aut ea intumescere faciat, nec quic-
quam ultra. Nam si Juna attollat aquas, aut turge-
scere aut intumescere faciat humida; aut ccelum
stellatum attrahat planetas versiis sua apogea; aut
sol alliget astra Veneris et Mercurii, ne longitis ab-
sint a corpore ejus. quam ad distantiam certam;
videntur hi motus nec sub Congregatione Majore,
nec sub Congregatione Minore bené collocari; sed
esse tanquam congregativa media et imperfecta,
idedque speciem debere constituere propriam.

Sit Motus Decimus, Motus Fuge; motus scilicét
Motui Congregationis Minoris contrarius ; per quem
corpora ex antipathiad fugiunt et fugant inimica,
seque ab illis separant, aut cum illis miscere se re-
cusant. Quamvis enim videri possit in aliquibus
hic motus esse motus tantiim per accidens, aut per
consequens, respectu Mottis Congregationis Minoris,
quia nequeunt coire homogenea, nisi heterogeneis
exclusis et remotis: tamen ponendus est motus iste
per se, et in speciem constituendus, quia in multis
appetitus Fuge cernitur magis principalis, quam
appetitus Coitionis.

Eminet autem hic motus insignitér in excretioni-
bus amimalium; nec mints etiam in sensuum non-
nullorum odiosis objectis, preecipué in olfactu et
gustu. Odor enim feetidus ita rejicitur ab olfactu,
ut etiam inducat in os stomachi motum expulsionis
per consensum ; sapor amarus et horridus ita rejici-
tur a palato aut gutture, ut inducat per consensum
capitis conquassationem et horrorem. Veruntamen
etiam in aliis locum habet iste motus. Conspicitur

438 | NOVUM ORGANUM.

enim in antiperistasibus nonnullis; ut in aéris medi&
regione, cujus frigora videntur esse rejectiones natu--
re frigide ex confiniis ccelestium ; quemadmodum
etiam videntur magni illi fervores et inflammationes,
que inveniuntur in locis subterrancis, esse rejecti-
ones nature calide ab interioribus terre. Calor
enim et frigus, si fuerint in quanto minore, se invi-
cem perimunt; sin fuerint in massis majoribus,
et tanquam. justis exercitibus, tum vero per con-
flictum se locis invicém summovent, et ejiciunt.
Etiam tradunt cinamomum et odorifera, sita juxta
latrinas et loca foetida, diutius odorem retinere,
quia recusant exire et commisceri cum foetidis.
Certé argentum vivum, quod alias se reuniret in
corpus integrum, prohibetur per salivam hominis,
aut axungiam porci, aut terebinthinam, et hujus~
modi, ne partes ejus coéant; propter malum con-
sensum quem habent cum hujusmodi corporibus, a
quibus undique circumfusis se retrahunt; adeo ut
fortior sit earum Fuga ab istis interjacentibus, quam
desiderium uniendi se cum partibus sui similibus;
id quod vocant mortificationem argenti vivi. Etiam
quod oleum cum aqua non misceatur, non tantum
in caussa est differentia levitatis, sed malus ipsorum
consensus: ut videre est in spiritu vini, qui cum
levior sit oleo, tamen se bené miscet cum aqua. At
maximé omnium insignis est Motus Fuge in nitro,
et hujusmodi corporibus crudis, que flammam ex-
horrent ; ut in pulvere pyrio, argento vivo, necnon
in auro. Fuga vero ferri ab altero polo magnetis,
a Gilberto bene notatur non esse Fuga propria,

NOVUM ORGANUM. 439

sed conformitas, et coitio ad situm magis accommo-
datum. :

Sit Motus Undecimus, Motus Assimilationis, sive
Multiplicationis sui, sive etiam Generationis Simplicis.
Generationem autem Simplicem dicimus non corpo-
rum integralium, ut in plantis, aut animalibus; sed
-corporum similarium. Nempe per hunc motum
corpora similaria vertunt corpora alia affinia, aut
saltem bené disposita et preparata, in substantiam
et naturam suam; ut flamma, que super halitus et
oleosa multiplicat se, et generat novam flammam ;
aér, qui super aquam et aquea multiplicat se, et
generat novum aérem; spiritus vegetabilis et ani-
malis, qui super tenulores partes tam aquel quam
oleosi in alimentis suis multiplicat se, et generat
novum spiritum; partes solids plantarum et anima-
lium, veluti folium, flos, caro, os, et sic de ceteris,
que singule ex succis alimentorum assimilant et
generant substantiam successivam, et epiusiam.
Neque enim quenquam cum Paracelso delirare
juvet, qui (distillationibus suis scilicét occecatus)
nutritionem per separationem tantum fier voluit;
quodque in pane vel cibo lateat oculus, nasus, cere-
brum, jecur; in suceo terre radix, folium, flos.
Etenim sicut faber ex rudi massa lapidis vel Jigni,
per separationem et rejectionem superflui, educit
folium, florem, oculum, nasum, manum, pedem, et
similia; ita archeum illum fabrum internum ex
alimento, per separationem et rejectionem, educere
singula membra et partes, asserit ille. Verim missis

44.0 NOVUM ORGANUM.

nugis, certissimum est partes singulas, tam similares,
quam organicas, in vegetabilibus et animalibus,
succos alimentorum suorum feré communes, aut non
multum diversos, primo attrahere cum nonnullo
delectu, deinde assimilare, et vertere in naturam
suam. Neque Assimilatio ista, aut Generatio simplex,
fit solum in corporibus animatis, verim et inani-
mata ex hae re participant; veluti de flamma et
aére dictum est. Quinetiam spiritus emortuus,
qui in omni tangibili animato continetur, id perpe-
tud agit, ut partes crassiores digerat et vertat in
spiritum, qui deinde exeat; unde fit diminutio pon-
deris et exsiccatio, ut alibi diximus. Neque etiam re-
spuenda est in Assimilatione, accretio illa, quam vulg6
ab alimentatione distinguunt; veluti cttm lutum inter
Japillos concrescit, et vertitur in materiam lapideam ;
squamme circa dentes vertuntur in substantiam non
minus duram, quam sunt dentes ipsi, etc. Sumus
enim in ea opinione, inesse corporibus omnibus deside-
rium assimilandi, non minus quam coéundi ad homo-
genea: vertim ligatur ista virtus, sicut et illa, licét
non lisdem modis. Sed modos illos, necnon solutionem
ab iisdem, omni diligentia inquirere oportet, quia
pertinent ad senectutis refocillationem. Postremo
videtur notatu dignum, quod in novem illis motibus,
de quibus diximus, corpora tanttim nature sue con-
servationem appetere videntur; in hoc decimo
autem propagationem.

Sit Motus Duodecimus, Motus Excitationis; qui
Motus videtur esse ex genere Assimilationis, atque

NOVUM ORGANUM. 441

eO nomine quanddque a nobis promiscué vocatur.
Est enim motus diffusivus, et communicativus, et
transitivus, et multiplicativus, sicut et ille; atque
effectu (ut plurimum) consentiunt, licét efficiendi
modo et subjecto differant. Motus enim Assimila-
tionis procedit tanquam cum imperio, et potestate,
jubet enim, et cogit assimilatum in assimilantem
vertiet mutari. At Motus Excitationis procedit
tanquam arte et insinuatione, et furtim; et invitat
tantum, et disponit excitatum ad naturam excitan-
tis. Etiam Motus Assimilationis multiplicat et
transformat corpora et substantias; veluti, plus fit
flamme, plus aéris, plus spirittis, plus carnis. At in
Motu Excitationis, multiplicantur et transeunt vir-
tutes tantim; et plus fit calidi, plus magnetici, plus
putridi. Eminet autem iste Motus precipue in
calido et frigido. Neque enim calor diffundit se in
calefaciendo per communicationem primi caloris ;
sed tanttim per Excitationem partium corporis ad
motum illum, qui est Forma Calidi; de quo in Vin-
demiatione Prima de Natura Calidi diximus. Itaque
longé tardiiis et difficiliis excitatur calor in lapide
aut metallo, quam in aére, ob inhabilitatem et
impromptitudinem corporum illorum ad motum
illum; ita ut verisimile sit, posse esse interius versus
viscera terrae materias, que calefierl prorsus respu-
ant, quia ob condensationem majorem spiritu illo
destituuntur, a quo Motus iste Excitationis plerum-
que incipit. Similitér magnes induit ferrum nova
partium dispositione et motu conformi; ipse autem
nihil ex virtute perdit. Similitér fermentum panis,

442 NOVUM ORGANUM.

et flos cervisiz, et coagulum lactis, et nonnulla ex
venenis, excitant et invitant motum in massé fari-
naria, aut cervisia, aut caseo, aut corpore humano
successivum et continuatum; non tam ex Vi exci-
tantis, quam ex predispositione et facili cessione
excitati.

Sit Motus Decimus-tertius, Motus Impressionis ;
qui Motus est etiam ex genere Motus Assimilationis,
estque ex diffusivis motibus subtilissimus. Nobis
autem visum est eum in speciem propriam consti-
tuere, propter differentiam insignem quam _ habet
erga priores duos. Motus enim Assimilationis sim-
plex corpora ipsa transformat; ita ut si tollas primum
movens nihil intersit ad ea que sequuntur. Neque
enim prima accensio in flammam, aut prima versio in
aérem, aliquid facit ad flammam aut aérem, in gene-
ratione succedentem. Similitér, Motus Excitationis
omnino manet, remoto primo movente, ad tempora
bené diuturna; ut in corpore calefacto, remoto
primo calore; in ferro excito, remoto magnete ; in
massa farinarid, remoto fermento. At Motus Im-
pressionis, licét sit diffusivus, et transitivus, tamen
perpetuo pendere videtur ex primo movente; adeo
ut sublato aut cessante illo, statim deficiat et pe-
reat ; itaque etiam momento, aut saltem exiguo tem-
pore transigitur. Quare Motus illos Assimilationis
et Excitationis, Motus Generationis Jovis (quia ge-
neratio manet), hunc autem motum, Motum Gene-
rationis Saturni (quia natus statim devoratur et ab-
sorbetur) appellare consuevimus. Manifestat se vero
hic motus in tribus; in lucis radiis; sonorum per-

NOVUM ORGANUM., 4A3

cussionibus; et magneticis, quatents ad communi-
cationem. Etenim amota luce, statim pereunt colo-
res, et relique imagines ejus; amota percussione
prima, et quassatione corporis indé facta, paullo
post perit sonus. Licét enim soni, etiam in medio
per ventos, tanquam per undas agitentur: tamen di-
ligentils notandum est, quéd sonus non tam dit
durat, quam fit resonatio. Etenim impulsa campana,
sonus ad bené magnum tempus continuari videtur ;
unde quis facilé in errorem labatur, si existimet toto
illo tempore sonum tanquam natare et herere in aere,
quod falsissimum est. Etenim illa resonatio non est
idem sonus numero, sed renovatur. Hoc autem
manifestatur ex sedatione sive cohibitione corporis
percussi. Si enim sistatur et detineatur campana
fortitér et fiat immobilis, statim perit sonus, nec re-
sonat amplits; ut in chordis, si post primam per-
cussionem tangatur chorda, vel digito ut in lyra, vel
calamo ut in espinetis, statim desinit resonatio. Mag-
nete autem rcmoto statim ferrum decidit. Luna
autem a mari non potest removerl; nec terra a
ponderoso dum cadit. Itaque de illis nullum fieri
potest experimentum ; sed ratio eadem est.

Sit Motus Decimus-quartus, Motus Configuratio-
nis, aut Sits ; per quem corpora appetere videntur
non coitionem, aut separationem aliquam, sed situm,
et collocationem, et configurationem cum aliis. Est
autem iste motus valdé abstrusus, nec bené inquisi-
tus. Atque in quibusdam videtur quasi incaussabi-
lis; licét revera (ut existimamus) non ita sit. Ete-
nim si queratur, cur potitts coelum volvatur ab

4.4.4 NOVUM ORGANUM.

oriente in occidentem, quam ab occidente in orien-
tem; aut cur vertatur circa polos positos juxta
Ursas, potils quam circa Orionem, aut ex alia aliqua
parte coeli; videtur ista questio tanquam quedam
exstasis, clim ista potius ab experientia, et ut posi-
tiva recipi debeant. At in natura profecto sunt
quedam ultima et incaussabilia ; vertim hoc ex illis
non esse videtur. Etenim hoc fieri existimamus ex
quaddam harmonia et consensu mundi, qui adhuc
non venit in observationem. Qudd si recipiatur
motus terre ab occidente in orientem; esedem ma-
nent questiones. Nam et ipsa super aliquos polos
movetur. Atque cur tandem debeant isti poli collo-
cari magis ubi sunt, quam alibi? Item verticitas, et
directio, et declinatio magnetis ad hunc motum re-
feruntur. Etiam inveniuntur in corporibus tam na-
turalibus quam artificialibus, presertim consistenti-
bus, et non fluidis, collatio quedam et positura
partium, et tanquam villi et fibre, que diligentér
“Investigandz sunt; utpoté sine quarum inventione
corpora illa commodé tractari aut regi non possunt.
At circulationes illas in liquidis, per quas illa dum
pressa sint, antequam se liberare possunt, se Invicém
relevant, ut compressionem illam ex xquo tolerent,
Motui Libertatis verius assignamus.

Sit Motus Decimus-quintus, Motus Pertransitio-
nis, sive Motus secundum Meatus ; per quem virtu-
tes corporum magis aut minUs impediuntur, aut
provehuntur a mediis ipsorum, pro natura corporum
et virtutum operantium, atque etiam medii. Aliud
enim medium luci convenit, aliud sono, aliud calori

NOVUM ORGANUM. 4AD

et frigori, aliud virtutibus magneticis, nec non aliis
nonnullis respective.

Sit Motus Decimus-sextus, Motus Regius (ita
enim eum appellamus) sive Politicus; per quem
partes in corpore aliquo praedominantes et imperan-
tes reliquas partes franant, domant, subigunt, ordi-
nant, et cogunt eas adunari, separari, consistere,
moveri, collocari, non ex desideriis suis, sed prout in
ordine sit et conducat ad bené esse partis illius im-
perantis; adeo ut sit quasi Regimen et Politia que-
dam, quam exercet pars regens, in partes subditas.
Eminet autem hic motus precipue in spiritibus ani-
malium, qui motus omnes partium reliquarum,
quamdit ipse in vigore est, contemperat. Invenitur
autem in aliis corporibus in gradu quodam inferiore ;
quemadmodum dictum est de sanguine et urinis,
que non solvuntur, donec spiritus, qui partes earum
commiscebat et cohibebat, emissus fuerit aut suffo-
catus. Neque iste motus omnino spiritibus proprius
est, licét in plerisque corporibus spiritus dominentur
ob motum celerem, et penetrationem. Veruntamen
in corporibus magis condensatis, nec spiritu vivido
et vigente (qualis inest argento vivo et vitriolo) re-
pletis, dominantur potits partes crassiores ; adeo ut
nisi frenum et jugum hoc arte aliqua excutiatur,
de nova aliquaé hujusmodi corporum transformatione
minimé sperandum sit. Neque vero quispiam nos
oblitos esse existimet ejus quod nunc agitur; quia
cilm ista series et distributio motuum ad nil aliud
spectet, quam ut illorum Pradominantia per Instan-
tias Luctz melits inquiratur, jam inter motus ipsos,

446 NOVUM ORGANUM.

Predominantiz mentionem faciamus. Non enim in
descriptione Mottis istius Regii, de Predominantia
motuum aut virtutum tractamus, sed de Preedominan-
tia partium in corporibus, hec enim ea est Predo-
Minantia, qu speciem istam motts peculiarem
constituit.

Sit Motus Decimus-septimus, Motus Rotationis
Spontaneus; per quem corpora motu gaudentia, et
bené collocata, natura sud fruuntur, atque seipsa se-
quuntur, non aliud ; et tanquam proprios petunt am-
plexus. Etenim videntur corpora aut movere sive
termino; aut plané quiescere ; aut ferri ad termi-
num, ubi pro natura sud aut rotent, aut quiescant.
Atque que bené collocata sunt, si motu gaudeant,
movent per circulum: motu scilicét eterno, et infi-
nito. Que bené collocata sunt, et motum exhor-
rent, prorsus quiescunt. Que non bené collocata —
sunt, movent in linea recta (tanquam tramite bre-
vissimo) ad consortia suorum connaturalium. Re-
cipit autem Motus iste Rotationis differentias novem.
Primam, centri sul, circa quod corpora movent: se-
cundam, polorum suorum, supra quos movent : ter-
tiam, circumferentiz sive ambitiis sui, prout distant
a centro: quartam, incitationis sue, prout celerius
aut tardius rotant: quintam, consecutionis motts
sui, veluti ab oriente in occidentem, aut ab occidente
in orlentem : sextam, declinationis a circulo perfecto
per spiras longius aut propius distantes a centro
suo: septimam, declinationis a circulo perfecto per
spiras longits aut propius distantes a polis suis:
octavam, distantiz propioris aut longioris spirarum

NOVUM ORGANUM., 447

suarum ad invicém: nonam et ultimam, variationiz
ipsorum polorum, si sint mobiles, que ipsa ad rota-
tionem non pertinet, nisi fiat circularitér. Atque
iste motus commun! et inveterata opinione habetur
pro proprio ccelestium. Attamen gravis de illo
motu lis est inter nonnullos tam ex antiquis quam
modernis, qui Rotationem terre attribuerunt. At
multo fortasse justior movetur controversia (si modo
res non sit omnino extra controversiam), an motus
videlicét iste (concesso quod terra stet) ceeli finibus
contineatur, an potius descendat, et communicetur
aéri, et aquis. Motum autem Rotationis in missi-
libus; ut in spiculis, sagittis, pilis scloppetorum,
et similibus, omninod ad Motum Libertatis rejici-
mus.

Sit Motus Decimus-octavus, Motus Trepidatio-
nis, cui (ut ab astronomis intelligitur) non multum
fidei adhibemus. Nobis autem corporum natura-
lium appetitus ubique serio perscrutantibus occurrit
iste motus; et constitul debere videtur in speciem.
Est autem hic motus veluti eterne cujusdam capti-
vitatis. Videlicét ubi corpora non omnino pro na-
turd sud bene locata, et tamen non prorsus male se
habentia, perpetuo trepidant, et irrequicteé se agant,
nee statu suo contenta, nec ulteritis ausa progredl.
Talis invenitur motus in corde et pulsibus anima-
lium; et necesse est ut sit in omnibus corporibus,
que statu ancipiti ita degunt, inter commoda et
incommoda, ut distracta liberare se tentent, et
denud repulsam petiantur, et tamen perpetuo expe-
rlantur.

W Obs ik: GG

448 NOVUM ORGANUM.

Sit Motus Decimus-nonus et postremus, motus
ille cul vix nomen mottis competit, et tamen est
plané motus. Quem motum, Motum Decubitis,
sive Motum Exhorrentiz mottis vocare licet. Per
hunc motum terra stat mole sua, moventibus se ex-
tremis suis in medium; non ad centrum imaginati-
vum, sed ad unionem. Per hunc etiam appetitum
omnia majorem in modum condensate motum ex-
horrent, atque illis pro omni appetitu est non mo-
verl; et licét infinitis modis vellicentur et provocen-
tur ad motum, tamen naturam suam (quoad pos-
sunt) tuentur. Quod si ad motum compellantur,
tamen hoc agere semper videntur, ut quietem et
statum suum recuperent, neque amplius moveant.
Atque circa hoc certé se agilia prebent, et satis per-
nicitér et rapidé (ut pertesa et impatientia omnis
more) contendunt. Hujus autem appetitts imago
ex parte tantum cerni potest; quia hic apud nos, ex
subactione et concoctione ccelestium, omne tangibile
non tanttim non condensatum est ad ultimitatem,
sed etiam cum spiritu nonnullo miscetur.

Proposuimus itaque jam species, sive elementa
simplicia motuum, appetituum, et virtutum activa-
rum, que sunt in natura maximé catholica. Neque
parum scientiz naturalis sub illis adumbratum est.
Non negamus tamen et alias species fortasse addi
posse, atque istas ipsas divisiones secundum veriores
rerum venas transferri, denique in minorem nume-
rum posse redigi. Neque tamen hoc de divisionibus
-aliquibus abstractis intelligimus : veluti, si quis dicat,
corpora appetere vel conservationem, vel exaltatio-

NOVUM ORGANUM. 4.4.9

nem, vel propagationem, vel fruitionem nature sue ;
aut si quis dicat, motus rerum tendere ad conserva-
tionem et bonum, vel universi, ut Antitypiam et
Nexum, vel universitatum magnarum, ut Motus
Congregationis Majoris, Rotationis, et Exhorrentiz
Mots, vel formarum specialium, ut reliquos. Licét
enim hec vera sint, tamen nisi terminentur in mate-
ria et fabricé, secundum veras lineas, speculativa
sunt, et minus utilia. Interim sufficient, et boni
erunt ustis ad pensitandas Preedominantias virtutum,
et exquirendas Instantias Lucte; id quod nunc
agitur.

Etenim ex his quos proposuimus motibus alu
prorsus sunt invincibiles ; alii aliis sunt fortiores, et
illos ligant, frenant, disponunt; alii aliis longius
jaculantur; alii alios tempore et celeritate praver-
tunt; alii alios fovent, roborant, ampliant, accele-
rant.

Motus Antitypiez omnino est adamantinus et
invincibilis. Utrim vero Motus Nexis sit invin-
cibilis, adhuc heremus. Neque enim pro certo affir-
maverimus, utrum detur vacuum, sive coacervatum,
sive permistum. At de illo nobis constat; rationem
illam, propter quam introductum est vacuum a Leu-
cippo et Democrito (videlicét quod absque eo non
possent eadem corpora complecti et implere majora
et minora spatia), falsam esse. Est enim plane plica
materia complicantis et replicantis se per spatia,
inter certos fines, absque interpositione vacul: neque
est in aére, ex vacuo bis millies (tanttim enim esse

450 NOVUM ORGANUM.

oportet) plus quam in auro. Id quod ex potentis-
simis corporum pneumaticorum virtutibus (que alitér
tanquam pulveres minuti natarent in vacuo), et
multis aliis demonstrationibus, nobis satis liquet.
Reliqui vero Motus regunt et reguntur invicém, pro
rationibus vigoris, quanti, incitationis, ejaculationis,
necnon tum auxiliorum, tum impedimentorum que
occurrunt.

Exempli gratia: magnes armatus nonnullus de-
tinet et suspendit ferrum, ad sexagecuplum pondus
ipsius; eO usque dominatur Motus Congregationis
Minoris, super Motum Congregationis Majoris :
quod si majus fueril pondus, succumbit. Vectis
tanti roboris sublevabit tantum pondus; ed usque
dominatur Motus Libertatis, super Motum Congre-
gationis Majoris; sin majus fuerit pondus, succum-
bit. Corium tensum ad tensuram talem non rum-
pitur; eO usque dominatur Motus Continuationis,
super Motum Tensure; quod si ulterior fuerit ten-
sura, rumpitur corlum, et succumbit Motus Continu-
ationis. Aqua per rimam perforationis talis effluit ;
eo usque dominatur Motus Congregationis Majoris,
super Motum Continuationis; qudd si minor fuerit
rima, succumbit, et vincit Motus Continuationis.
In pulvere sulphuris solius immissi in scloppetum
cum pila, et admoto igne, non emittitur pila; in eo
Motus Congregationis Majoris vincit Motum Hyles.
At in pulvere pyrio immisso vincit Motus Hyles in
sulphure, adjutus Motibus Hyles et Fuge in
nitro. Et sic de ceteris. Etenim Instantize Lucte

Lal

NOVUM ORGANUM. 451

(que indicant Predominantiam Virtutum, et secun-
dim quas rationes et calculos predominentur et suc-
cumbant) acri et sedula diligentia undique sunt con-
quirende. |

Etiam modi et rationes ipsius succumbentiz
motuum diligentér sunt introspiciende. Nempé,
an omnino cessent, vel potils usque nitantur, sed
ligentur. Etenim in corporibus hic apud nos, nulla
vera est quies, nec In integris, nec in partibus; sed
tanttim secundum apparentiam. Quiles autem ista
apparens, caussatur aut per Atquilibrium; aut per
absolutam Predominantiam Motuum. Per Aiqui-
librium, ut in bilancibus, que stant si equa sint pon-
dera. Per Predominantiam, ut in hydriis perforatis,
ubi quiescit aqua, et detinetur a decasu, per Pre-
dominantiam Mottis Nextis. Notandum tamen est
(ut diximus) quatents nitantur motus illi succum-
bentes. Etenim si quis per luctam detineatur exten-
sus in terra, brachiis et tibiis vinctis, aut alitér deten-
tis; atque ille tamen totis viribus resurgere nitatur,
non est minor nixus, licét non proficiat. Hujus
autem rei conditio (scilicét utrum per Pradominan-
tiam, motus succumbens quasi annihiletur, an potius
continuetur nixus, licét non conspiciatur), que latet
in conflictibus, apparebit fortasse in coucurrentiis.
Exempli gratia; fiat experimentum in scloppetis,
utriim scloppetus, pro tanto spatio quo emittat pilam
in linea directa, sive (ut vulg6 loquuntur) in puncto
blanco, debiliorem edat percussionem ejaculando in
supra, ubi Motus Ictis est simplex, quam desuper,
ubi Motus Gravitatis concurrit cum I[ctu.

452 NOVUM ORGANUM.

Etiam canones Predominantiarum qui occurrunt,
colligendi sunt. Veluti, quod quo communius est
bonum quod appetitur, eo Motus est fortior: ut
Motus Nextis qui respicit communionem universi,
fortior est Motu Gravitatis, qui respicit communio-
nem densorum. Etiam quod appetitus, qui sunt
boni privati, non preevalent plerumque contra appe-
titus boni magis publici, nisi in parvis quantis. Que
utinam obtinerent in civilibus.

ALIX.

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco
vicesimo-quinto Instantias Innuentes; eas scilicét,
quee commoda hominum innuunt aut designant.
Etenim ipsum Posse et ipsum Scire naturam huma-
nam amplificant, non beant. Itaque decerpenda sunt
ex universitate rerum ea, quee ad usus vite maximé
faciunt. Vertim de iis erit magis proprius dicendi
locus, clim Deductiones ad Praxim tractabimus.
Quinetiam in ipso opere Interpretationis circa sin-
gula subjecta, locum semper Charte Humane, sive
Charte Optative assignamus. Etenim et querere
et optare non inepté pars scientiz est.

i.

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco
vicesimo-sexto Instantias Polychrestas. Ee sunt,
que pertinent ad varia, et spills occurrunt: ideo-
que opere et novis probationibus haud partum par-
cunt. Atque de instrumentis ipsis atque ingeniatio-
nibus proprius erit dicendi locus, cum Deductiones
ad Praxim et Experimentandi Modos tractabimus.
Quinetiam que adhuc cognita sunt et in usum vene-

_ NOVUM ORGANUM. 4.53

runt, in Historiis Particularibus singularum artium
describentur. In presenti autem subjungemus que-
dam Catholica circa ea pro exemplis tantim Poly-
chresti. |

Operatur igitur homo super corpora naturalia
(preter ipsam admotionem et amotionem corporum
simplicem) septem precipué modis: nempé, vel per
exclusionem eorum que impediunt et disturbant:
vel per compressiones, extensiones, agitationes, et
hujusmodi : vel per calorem et frigus: vel per moram
in loco convenienti: vel per freenum et regimen mo-
tiis: vel per consensus speciales: vel per alternatio-
nem tempestivam et debitam, atque seriem et suc-
cessionem horum omnium; aut saltem nonnullorum
ex illis.

Ad primum igitur quod attinet ; aér communis
qui undique presto est et se ingerit, atque radii coe-
lestium, multum turbant. Que itaque ad illorum
exclusionem faciunt, merito haberi possint pro Poly-
chrestis. Huc igitur pertinent materies et crassities
vasorum, in quibus corpora ad operationem prepa-
rata reponuntur. Similitér, modi accurati obtura-
tionis vasorum, per consolidationem et lutum sa-
pientiz, ut loguuntur chymici. Etiam clausura per
liquores in extimis, utilissima res est: ut cum infun-
dunt oleum super vinum aut succos herbarum, quod
expandendo se in summitate instar operculi, optimé
ea conservat illasa ab aére. Neque pulveres res
male sunt; qui, licét contineant aérem permistum,
tamen vim aéris coacervati et circumfusi arcent; ut
fit in conservatione uvarum et fructuum intra are-

454. NOVUM ORGANUM.

>

~nain, et farinam. Etiam cera, mel, pix, et hujus-
“modi tenacia, recté obducuntur ad clausuram perfec-

-tiorem, et ad summovendum aérem et ccelestia.

Etiam nos experimentum quanddque fecimus po-
nendo vas necnon aliqua alia corpora intra argentum
vivum, quod omnium longeé densissimum est ex tis

que circumfundi possunt. Quinetiam specus et ca-

verne subterranee magni ustis sunt ad prohibendum

insolationem et aérem istum apertum predatorium ;
qualibus utuntur Germani septentrionales pro gra-

nariis. Necnon repositio corporum in fundo aqua-
rum ad hoc spectat, ut memini me quippiam audisse
de utribus vini demissis in profundum puteum, ad

infrigidationem scilicét ; sed casu et per neglectum |

ac oblivionem ibidem remanentibus per multos annos,
et deinde extractis ; unde vinum factum est non solim
non vapidum aut emortuum, sed multo magis no-
bile ad gustum, per commixtionem partium suarum
(ut videtur) magis exquisitam. Qudd si postulet
res, ut corpora demittantur ad fundum aquarum,
veluti intra fluvios aut mare, neque tamen aquas
tangant, nec in vasibus obturatis concludantur, sed
aére tantum circumdentur; bonus est usus vasis
illius quod adhibitum est nonnunquam ad operan-
dum subter aquis super navigia demersa, ut urina-
tores diutils manere possint sub aquis, et per vices
ad tempus respirare. Illud hujusmodi erat. Con-

ficiebatur dolium ex metallo concavum, quod demit-

tebatur equabiliter ad superficiem aqua, atque sic
deportabat totum aérem qui continebatur in dolio
secum in fundum maris. Stabat autem super pedes

NOVUM ORGANUM. ADDS

tres, (instar tripodis) qui longitudinis erant aliquanto’
minoris statura hominis; ita ut urinator posset, clm
-anhelitus deficeret, immittere caput in cavum dolii,.
et respirare, et deinde opus continuare. Atque au-
divimus inventam esse jam machinam aliquam navi-
cul aut scaphe, que homines subter aquis vehere
possit ad spatia nonnnlla. Veriim sub tali vase,
quale mod6é diximus, corpora quevis facilé suspendi
possint; cujus caussd hoc experimentum adduxi-
mus.
Est et alius usus diligentis et perfecte clausurze
corporum : nempe, non solum ut prohibeatur adi-
tus aéris per exterius (de quo jam dictum est), vertim
etiam ut cohibeatur exitus spirits corporis, super
quod fit operatio per interius. Necesse est enim
‘ut operanti circa corpora naturalia constet de summis
suis: viz. quod nihil expirarit aut effluxerit. Fiunt
enim profunde alterationes in corporibus, quando,
natura prohibente annihilationem, ars prohibeat
etiam deperditionem aut evolationem alicujus par-
tis. Atque hdc de re invaluit opinio falsa (que si
vera esset, de ist& conservatione summez certe abs-
que diminutione esset feré desperandum) : viz. spi-
ritus corporum, et aérem majori gradu caloris atte-
nuatum, nullis vasorum claustris posse contineri, quin
per poros vasorum subtiliores evolent. Atque in
hance opinionem adducti sunt homines per vulgata
illa experimenta, poculi inversi super aquam cum
candela aut carta inflammata, ex quo fit ut aqua
sursum attrahatur: atque similiter ventosarum, que
super flammam calefacte trahunt carnes. Existi-

4.56 NOVUM ORGANUM.

mant enim In utroque experimento aérem attenua-
tum emitti, et inde quantum ipsius minui, idedque
aquam aut carnes per Nexum succedere ; quod fal-
sissimum est. Aér enim non quanto diminuitur, sed
spatio contrahitur ; neque incipit motus iste succes-
sionis aque, antequam fiat exstinctio flamme aut re-
frigeratio aéris: adeo ut medici, quo fortils attra-
hant ventosee, ponant spongias frigidas aqua made-
factas super ventosas. Itaque non est cur homines
multum sibi metuant de facili exitu aéris, aut spiri-
tuum. Licét enim verum sit, etiam solidissima cor-
pora habere suos poros, tamen egre patitur aer, aut
spiritus, comminutionem sui ad tantam subtilitatem ;
quemadmodum et aqua exire recusat per rimam mi-
nusculam. 7

De secundo ver6 modo ex septem predictis illud
imprimis notandum est, valere certé compressiones
et hujusmodi violentias ad motum localem, atque
alia id genus, potentissimé, ut in machinis et missi-
libus: etiam ad destructionem corporis organici,
atque earum virtutum que consistunt plane in motu.
Omnis enim vita, immo etiam omnis flamma et ig-
nitio destruitur per compressiones: ut et omnis ma-
china corrumpitur et confunditur per casdem.
Etiam ad destructionem virtutum que consistunt
in posituris, et dissimilaritate partium paullo cras-
siore, ut in coloribus (neque enim idem color flo-
ris integri et contusi, neque succini integri et pulve-
rizati): etiam in saporibus (neque enim idem sapor
pyri immaturi, et ejusdem compressi ac subacti; nam
manifesto dulcedinem majorem concipit). Verum

NOVUM ORGANUM. 457

ad transformationes et alterationes nobiliores corpo-
rum similarium non multum valent iste violentiz ;
quia corpora per eas non acquirunt consistentiam
aliquam novam constantem et quiescentem, sed tran-
sitoriam et nitentem semper ad restitutionem et libe-
rationem sui. Attamen non abs re foret hujus rei
facere experimenta aliqua diligentiora; ad hoc scili-
cét, utrum condensatio corporis bené similaris (qua-
lia sunt aér, aqua, oleum, et hujusmodi), aut rarefac-
tio similitér per violentiam indita, possint fieri con-
stantes et fixes et quasi mutate in naturam. Id
quod primo experiendum per moram __ simpli-
cem; deinde per auxilia et consensus. Atque illud
nobis in promptu fuisset (si modo in mentem venis-
set), cum aquam (de qua alibi) per malleationes et
pressoria condensavimus, antequam erumperet.. De-
buerimus enim spheram complanatam per aliquot
dies sibi permisisse, et tum demum aquam extraxisse ;
ut fieret experimentum, utrum statim impletura fuis-
set talem dimensionem, qualem habebat ante con-
densationem. Quod si non fecisset aut statim, aut
certé paullo post, constans videlicet facta videri po-
tuisset ista condensatio: sin mints, apparuisset fac-
tam fuisse restitutionem, et compressionem fuisse
transitoriam. Etiam simile quiddam faciendum erat
circa extensionem aéris in ovis vitreis. Etenim de-
buerat fieri, post exsuctionem fortem, subita et firma
obturatio ; deinde debuerant ova illa manere ita ob-
turata per nonnullos dies; et tum demum expert-
endum fuisset, utrim aperto foramine attractus fuis-
set aér cum sibilo, aut etiam attracta fuisset tanta

458 NOVUM ORGANUM.

quantitas aque post immersionem, quanta fuisset ab
initio, si nulla adhibita fuisset mora. Probabile enim,
aut saltem dignum probatione est, heec fieri potuisse
et posse; propterea quod in corporibus paullo magis
dissimilaribus similia efficiat mora temporis. Etenim
baculum per compressionem curvatum post aliquod
tempus non resilit: neque id imputandum est alicui
deperditioni ex quanto ligni per moram, nam idem
fiet in lamina ferri (si augeatur mora) que non est
exspirabilis. Quod si non succedat experimentum
‘per moram simplicem, tamen non deserendum est
negotium, sed auxilia alia adhibenda. Non enim
partum lucri fit, si per violentias indi possint corpo-
ribus nature fixe et constantes. Hac enim ratione
aér possit vertiin aquam per condensationes, et com-
plura alia id genus. Dominus enim est homo mo-
tuum violentorum, magis quam ceterorum.

At tertius ex septem modis, refertur ad magnum
illud organum, tam nature quam artis, quoad ope-
randum ; videlicét calidum et frigidum. Atque in
hac parte claudicat plané potentia humana, tanquam
ex uno pede. Habemus enim calorem ignis, qui ca-
loribus solis (prout ad nos deferuntur), et caloribus
animalium, quasi infinitis partibus potentior est et
intensior. At deest frigus, nisi quale per tempesta-
tes hyemales, aut per cavernas, aut per circumda-
tiones nivis et glaciei, haberi potest: quod in com-
paratione equari potest cum calore fortasse solis
meridiano in regione aliqua ex torridis, aucto insuper
per reverberationes montium et parietum: nam
hujusmodi utique tam calores, quam frigora ab ani-

NOVUM ORGANUM. 459

malibus ad tempus exiguum tolerari possunt. Nihili
autem sunt fere pre calore fornacis ardentis, aut
alicujus frigoris quod huic gradui respondeat. Ita-
que omnia hic apud nos vergunt ad rarefactionem,
et desiccationem, et consumptionem : nihil feré ad
condensationem et intenerationem, nisi per misturas
et modos quasi spurios. Quare Instantiz Frigoris
omni diligentia sunt conquirende; quales videntur
inveniri in expositione corporum super turres quando
gelat acriter ; in cavernis subterraneis; circumda-
tionibus nivis et glaciei in locis profundioribus, et ad
hoc excavatis; demissione corporum in puteos; se-
pulturis corporum in argento vivo et metallis; im-
mersione corporum in aquis, que vertunt ligna in
lapides ; defossione corporum in terra (qualis fer-
tur apud Chinenses esse confectio porcellane, ubi
masse ad hoc facte dicuntur manere intra terram
per quadraginta aut quinquaginta annos, et trans-
mitti ad heredes, tanquam minere quedam artifi-
ciales) ; et hujusmodi. Quinetiam que interveniunt
in natura condenzationes, facte per frigora, similitér
sunt investigandee ; ut, caussis eorum cognitis, trans-
ferri possint in artes. Quales cernuntur in exsuda-
tione marmoris et lapidum; in rorationibus super
vitra per interius fenestrarum, sub auroram, pest
gelu noctis; in originibus et collectiontbus vaporum
in aquas sub terra, undé seepé scaturiunt fontes: et
quecunque sunt hujus generis.

Inveniuntur autem preter illa que sunt frigida
ad tactum, quedam alia potestate frigida, que etiam
condensant ; yeruntamen operari videntur super cor-

460 NOVUM ORGANUM.,

pora animalium tantim, et vix ultra. Hujus generis
se ostendunt multa in medicinis et emplastris. Alia
autem condensant carnes et partes tangibiles ; qualia
sunt medicamenta astringentia, atque etiam inspis-
santia; alia condensant spiritus, id quod maximé
cernitur in soporiferis. Duplex autem est modus con-
densationis spirituum, per medicamenta soporifera,
sive provocantia somnum: alter per sedationem mo-
tls; alter per fugam spirituum. Etenim viola, rosa
sicca, lactuca, et hujusmodi benedicta sive benigna,
per Vapores suos amicos et moderaté refrigerantes,
invitant spiritus ut se uniant, et ipsorum acrem et
inquietum motum compescunt. Etiam aqua rosacea,
apposita ad nares in deliquiis anime, spiritus resolu-
tos et nimium relaxatos se recipere facit, et tanquam
alit. At opiata et eorum affinia spiritus plané fu-
gant, ex qualitate sud maligna et inimica. Itaque
si applicentur parti exteriori, statim aufngiunt spin-
tus ab illa parte, nec amplius libentérinfluunt: sin
sumantur interilis, vapores eorum, ascendentes ad
caput, spiritus in ventriculis cerebri contentos un-
dequaque fugant; ciimque se retrahant spiritus,
neque in aliam partem effugere possint, per conse-—
quens coéunt, et condensantur, et quanddque plané
exstinguuntur et suffocantur, licét rursus eadem
opiata moderaté sumpta, per accidens secundarium
(videlicét condensationem illam quze a coitione suc-
cedit), confortent spiritus, eosque reddant magis ro-
bustos, et retundant eorum inutiles et incensivos
motus, ex quo ad curas morborum, et vite prolon-
gationem haud parim conferant.

NOVUM ORGANUM. 461

Etiam preparationes corporum ad excipiendum
Frigus tion sunt omittende; veluti qudd aqua
partim tepida facilis conglacietur, quam omnin6
frigida et hujusmodi.

Preeterea, quia natura Frigus tam parce suppe-
ditat, faciendum est quemadmodum pharmacopole
solent ; qui quando simplex aliquod haberi non _pos-
sit, capiunt succedaneum ejus, et Quid pro Quo, ut
vocant ; veluti lignum aloes pro xylobalsamo, cassiam
pro cinamomo. Simili modo diligentér circumspici-
endum est, si que sint succedanea frigoris; vidlelicét
quibus modis fierl possint condensationes in corpori-
bus, alitér quam per frigus, quod illas efficit, ut
opus suum proprium. _ Ille autem condensationes vi-
dentur intra quaternum numerum (quantum adhue
liquet) contineri. Quarum prima videtur fieri per
contrusionem simplicem: que parum potest ad den-
sitatem constantem (resiliunt enim corpora) sed ni-
hilominus forté res auxiliaris esse queat. Secunda
fit per contractionem partium crassiorum in corpore
aliquo, post evolationem aut exitum partium tenuio-
rum, ut fit in indurationibus per ignem, et repetitis
exstinctionibus metallorum, et similibus. Tertia fit
per coitionem partium homogenearum, que sunt
maximé solide in corpore aliquo, atque antea fuerant
distractee, et cum mints solidis commiste: veluti in
restitutione mercurii sublimati, qui in pulvere longe
majus occupat spatium, quam mercurius simplex, et
similitér in omni repurgatione metallorum a scortis
suis. Quarta fit per consensus, admovendo que ex
vi corporum occulta condensant ; qui consensus ad-

462 NOVUM ORGANUM.

Ad

huc raro se ostendunt, quod mirum minimé est,
quoniam antequam inventio succedat Formarum
et Schematismorum, de inquisitione consensuum non
multum sperandum est. Certé quoad corpora ani-
malium, dubium non est quin sint complures medi-
cing, tam interius qudm exterilis sumpte, que
condensant tanquam per consensum, ut paulld ante
diximus. Sed in inanimatis rara est hujusmodi
operatio. Percrebuit sané, tam scriptis quam fama,
narratio de arbore in una ex insulis sive Terceris sive
Canariis (neque enim bené memini), que perpetuod
stillat ; adeo ut inhabitantibus nonnullam commodi-
tatem aque preebeat. Paracelsus autem ait, herbam
vocatam rorem solis meridie et fervente sole rore
impleri, ctim alize herbe undique sint sicce. At nos
utramque narrationem fabulosam esse existimamus.
Omnino autem illz Instantize nobilissimi forent usts,
et introspectione dignissimze, si-essent vere. -Etiam
rores illos mellitos, et instar manne, qui super foliis
quercls inveniuntur mense Maio, non existimamus
fieri et densari a consensu aliquo, sive a proprietate
folii querctis; sed cum super aliis foliis pariter ca-
dant, contineri scilicét et durare in foliis querctis quia
sunt bené unita, nec spongiosa, ut plurima ex aliis.

Calorem verd quod attinet, copia et potestas
nimirum homini abundé adest ; observatio autem et
inquisitio deficit in nonnullis, lisque maxime necessa-
rlis, utcunque spagyrici se venditent. Etenim ca-
loris intensioris opificia exquiruntur et conspiciuntur ;
remissloris verO, que maximeé in vias nature incl-
dunt, non tentantur, idedque latent. Itaque vide-

NOVUM ORGANUM. 468

mus per vulcanos istos qui in pretio, sunt, spiritus
corporum magnopere exaltari, ut in aquis fortibus,
et nonnullis aliis oleis chymicis, partes tangibiles
indurari, et emisso volatili, aliquando figi; partes
homogeneas separari; etiam corpora heterogenea
grosso modo incorporari et commisceri; maximé
autem compages corporum compositorum, et subti-
liores schematismos destrui et confnndi. Debue-
rant autem opificia caloris lenioris tentari et exquiri ;
unde subtiliores misturze et schematismi ordinati
gigni possint, et educi, ad exemplum nature, et
imitationem operum solis ; quemadmodum in Apho-
rismo de Instantiis Foederis quedam adumbravimus.
Opificia enim nature transiguntur per longé mino-
res portiones, et posituras magis exquisitas et varias,
quam opificia ignis, prout nunc adhibetur. Tum
vero videatur homo revera auctus potestate, si per
calores et potentias artificiales, opera nature possint
specie representari, virtute perfici, copia variari:
quibus addere oportet accelerationem temporis.
Nam rubigo ferri longo tempore procedit, at versio
in crocum Martis subit6: et similiter de erugine et
cerussi: crystallum longo tempore conficitur, vi-
trum subit6 conflatur: lapides longo tempore con-
crescunt, lateres subit6 coquuntur, ete. Interim (quod
nunc agitur) omnes diversitates caloris.cum effectibus
suis respectivé diligentér et industrié undique sunt
colligende et exquirende: ccelestium, per radios
suos directos, reflexos, refractos et unitos in speculis
comburentibus : fulguris, flamme, ignis carbonum :
ignis ex diversis materiis ; ignis aperti, conclusi, an-
VOL, IX. HH

464 - NOVUM ORGANUM. >

gustiati et inundantis, denique per diversas fabricas
fornacium qualificati; ignis flatu exciti, quieti et non
exciti; ignis ad majorem aut minorem distantiam re-
moti; ignis per varia media permeantis: calorum
humidorum, ut balnei Marie, fimi, caloris animalium
per exterius, caloris animalium per interius, foeni
conclusi: calorum aridorum, cineris, calcis, arene

tepide ; denique calorum eke generis cum gra-
_dibus eorum.

Precipué vero tentanda est inquisitio et inven-
tio effectuum et opificiorum caloris accedentis et re-
cedentis graduatim, et ordinatim, et periodicé, et
per debita spatia et moras. Ista enim inequalitas
ordinata revera filia coeli.est, et generationis mater :
neque acalore aut vehementi, aut precipiti, aut
subsultorio, aliquid magni exspectandum est. Etenim
et in vegetabilibus hoc manifestissimum est; atque
etiam in uteris animalium magna est caloris inequa-
litas, ex motu, somno, alimentationibus et passioni-
bus foemellarum que uterum gestant; denique in
ipsis matricibus terrze, iis nimirum in quibus metalla
et fossilia efformantur, locum habet et viget ista ine-
qualitas. Quo magis notanda est inscitia aliquo-
rum alchymistarum ex reformatis, qui per calores
equabiles lampadum et hujusmodi, perpetud uno
tenore ardentium, se voti compotes fore existima-
runt. Atque de opificiis et effectibus caloris hac
dicta sint, neque vero tempestivum est illa penitus
scrutari antequam rerum Forme et corporum Sche-
matismi ulterilis investigati fuerint, et in lucem pro-
diérint. Tum enim querenda et adoperanda, et

NOVUM ORGANUM. 465

aptanda sunt instrumenta, quando de exemplaribus
constiterit.
Quartus modus operandi est per moram, que

certé et promus et condus nature est, et quedam
dispensatrix. Moram appellamus, cim corpus all-
quod sibi permittitur ad tempus notabile, munitum
interim ad defensum ab aliqué vi externa. Tum
enim motus intestini se produnt et perficiunt, cim
motus extranei et adventitii cessant. Opera autem
etatis sunt longé subtiliora quam ignis. Neque
enim possit fieri talis clarificatio vini per ignem, qua-
lis fit per moram: neque etiam incinerationes per
ignem tam sunt exquisitz, quam resolutiones et
consumptiones per sewcula. Incorporationes etiam,
et mistiones subite et precipitate per ignem, longé
inferiores sunt illis, qua fiunt per moram. At dis-
similares et varil schematismi, quos corpora per
moras tentant (quales sunt putredines), per ignem_
aut calorem vehementiorem destruuntur. [lud in-
terim non abs re fuerit notare; motus corporum
penitus conclusorum habere nonnihil ex violento.
Incarceratio énim illa impedit motus spontaneos cor-
poris. Itaque mora in vase aperto plus facit ad sepa-
rationes ; in vase penitus clauso ad commistiones ;
in vase nonnihil clauso, sed subintrante aére, ad pu-
trefactiones; utcunque de opificiis et effectibus
more undique sunt diligenter conquirende In-
stantie.

At regimen mottis (quod est quintus ex modis
operandi) non partim valet. Regimen autem motts
vocamus, ciim corpus aliud occurrens corporis alte-
rius motum spontaneum impedit, repellit, admittit,

466 NOVUM ORGANUM.

dirigit. Hoc vero plerumque in figuris et situ vaso-
rum consistit. Etenim conus erectus juvat ad con-
densationem vaporum in alembicis; at conus inversus
juvat ad defzecationem sacchari in vasis resupinatis.
Aliquando autem sinuatio requiritur, et angustiatio,
et dilatatic per vices, et hujusmodi. Etiam omnis
percolatio huc spectat ; scilicét cttm corpus occur-
rens uni parti corporis alterius viam aperit, alteri
obstruit. Neque semper percolatio aut aliud regi-
men motis fit per extra, sed etiam per corpus in
corpore: ut cum lapilliimmittuntur in aquas ad col-
ligendam limositatem ipsarum; syrupi clarificantur
cum albuminibus ovorum, ut crassiores partes adhe-
rescant, et postea separari possint. Etiam huic re-
gimini motiis satis levitér et inscité attribuit Telesius
figuras animalium, ob rivulos scilicét et loculos ma-
tricis. Debuerat autem notare similem efformatio-
nem in testis ovorum, ubi non sunt ruge aut inzequa-
litas. At verum est regimen mottis efformationes
perficere in modulis et proplasticis.

Operationes verO per consensus aut fugas (qui
sextus modus est) latent seepenumero in profundo.
Ista enim (quas vocant) proprietates occulte, et
specifice, et sympathize, et antipathie, sunt magna
ex parte corruptele philosophie. Neque de con-
sensibus rerum inveniendis multum sperandum est,
ante inventionem Formarum et Schematismorum Sim-
plicitum. Consensus enim nil aliud est quam sym-
metria Formarum et Schematismorum ad invicem.

Atqui majores et magis catholici rerum consen-
sus non prorsus obscuri sunt. Itaque ab iis ordien-
dum. Eorum prima et summa diversitas ea est; ut

NOVUM ORGANUM. 467

quedam corpora copia et raritate materie admodum
discrepent, schematismis consentiant: alia contra
copia et raritate materiz consentiant, schematismis
discrepent. Nam non malé notatum est a chymicis
in principiorum suorum triade, sulphur et mercu-
rium, quasi per universitatem rerum permeare
(nam de sale inepta ratio est, sed introducta, ut
possit comprehendere corpora terrea, sicca, et fixa).
At certeé in illis duobus videtur consensus quidam na-
ture ex maximé catholicis conspici. Etenim consen-
tiunt sulphur; oleum, et exhalatio pinguis; flamma;
et fortassé corpus stelle. Ex alterd parte consen-
tiunt mercurius; aqua et vapores aquei; aér; et
fortassé ether purus et interstellaris. Attamen
iste quaterniones gemine, sive magnze rerum tribus
(utraque intra ordines suos) copia materia atque
densitate immensum differunt, sed schematismo
valdé conveniunt: ut in plurimis se produnt. At
contra metalla diversa copia et densitate multum
conveniunt (presertim respectu vegetabilium, etc.),
sed schematismo multifariam differunt; et similiter
vegetabilia et animalia diversa schematismis quasi
infinitis variantur, sed intra copiam materia, sive
densitatem, paucorum graduum continentur.
Sequitur consensus maximé post priorem catho-
licus, videlicét corporum principalium et fomitum
suorum; videlicét menstruorum, et alimentorum.
Itaque exquirendum, sub quibus climatibus, et in
qua tellure, et ad quam profunditatem metalla sin-
gula generentur; et similitér de gemmis, slve ex
rupibus, sive inter mineras natis: in qua gleba
erre, arbores singulz, et frutices, et herbe potissi-

4.68 NOVUM ORGANUM.

mum proveniant, et tanquam gaudeant: et insimul
quz impinguationes, sive per stercorationes cujus-
cunque generis, sive per cretam, arenam maris,
cineres, etc. maximé juvent ; et que sint ex his pro
varietate glebarum magis apte et auxiliares. Etiam
insitio et inoculatio arborum et plantarum, earumque
ratio, que scilicét plantz super quas foelicius inse-
rantur, etc. multum pendet de consensu. In qua
parte non injucundum foret experimentum quod
novitér audivimus esse tentatum, de insitione arbo-
rum sylvestrium (que hucusque in arboribus hor-
tensibus fieri consuevit), unde folia, et glandes majo-
rem in modum amplificantur, et arbores fiunt magis
umbrose. Similitér, alimenta animalium respectivé
notanda sunt in genere, et cum negativis. Neque
enim carnivora sustinent herbis nutriri; unde etiam
Ordo Folitanorum (licét voluntas humana plus possit
quam animantium ceterorum super corpus suum),
post experientiam factam (ut aiunt), tanquam ab hu-
mana natura non tolerabilis, feré evanuit. Etiam
materie diverse putrefactionum, undé animalcula
generantur, notanda sunt.

Atque consensus corporum principalium erga
subordinata sua (tales enim ii possint censeri quos
‘notavimus) satis in aperto sunt. Quibus addi pos-
sunt sensuum consensus erga objecta sua. Qui con-
sensus cum manifestissimi sint, bené notati, et acri-
tér excussi, etiam aliis consensibus qui latent mag-
nam prebere possint lucem.

At interiores corporum consensus et fuge, sive
amicitiz ct lites (tedet enim nos fere vocabulorum
sympathize et antipathie, propter superstitiones et

NOVUM ORGANUM. 4.69

inania), aut falsO ascripte, aut fabulis conspersa,
aut per neglectum rare admodum sunt. Ete-
nim si quis asserat inter vineam et brassicam esse
dissidium, quia juxta sata minus leté proveniunt,
presto ratio est: quod utraque planta succulenta sit
et depredatrix, undé altera alteram defraudat. Si
quis asserat esse consensum et amicitiam inter sege-
tes, et cyaneum, aut papaver sylvestre, quia herbe
illee feré non proveniunt nisi in arvis cultis: debuit
is potilis asserere dissidium esse inter ea, quia pa-
paver et cyaneus emittuntur et creantur ex tali succo
terre, qualem segetes reliquerint et repudiaverint;
adeo ut satio segetum terram preparet ad eorum
proventum. Atque hujusmodi falsarum ascriptio-
num magnus est numerus. Quoad fabulas vero, ille
omnino sunt exterminande. Restat tenuis certé
copia corum consensuum, qui certo probati sunt ex-
perimento; quales sunt magnetis et ferri, atque
auri et argenti vivi, et similium. At in experimen-
tis chymicis circa metalla inveniuntur et alii nonnulli
observatione digni. Maxima vero frequentia eorum
(ut in tanta paucitate) invenitur in medicinis non-
nullis, que ex proprietatibus suis occultis (quas vo-
cant) et specificis, respiciunt aut membra, aut hu-
mores, aut morbos, aut quandoque naturas individuas.
Neque omittendi sunt consensus inter motus et affec-
tus lune, et passiones corporum inferiorum, prout ex
experimentis agriculture, nautica, et medicine, aut
alias, cum delectu severo et sincero, colligi et recipi
possint. Vertim Instanti# universe consensuum se-
cretiorum quo magis sunt infrequentes, eo majori
cum diligentié sunt inquirende, per traditiones, et

470 NOVUM ORGANUM,-

narrationes fidas et probas; modo hoc fiat absque
ulla levitate, aut credulitate, sed fide anxid et quasi
dubitabundd. Restat consensus corporum modo
operandi tanquam inartificialis, sed usu Polychrestus,
qui nullo modo omittendus est, sed sedula observa-
tione investigandus. Is est coitio, sive unio corpo-
rum proclivis, aut difficilis, per compositionem, sive
appositionem simplicem. Etenim corpora nonnulla
facilé et libentér commiscentur et incorporantur, alia
autem egreé et perversé: veluti pulveres melitis in-
corporantur cum aquis; calces et cineres, cum oleis ;
et sic de similibus. Neque tantum sunt colligende
Instantiz propensionis, aut aversionis corporum
erga misturam, sed etiam collocationis partium, et
distributionis, et digestionis, postquam commista
sint; denique et predominantie post misturam
transactam.

Superest ultimo loco ex modis septem operandi,
septimus et postremus; operatio scilicét per alter-
nationem, et vicissitudines priorum sex: de quo an-
tequadm in singulos illos paullo altits fuerit inquisi-
tum, tempestivum non foret exempla proponere.
Series autem, sive catena hujusmodi alternationis,
prout ad singula effecta accommodari possit, res est
et cognitu maximé difficilis, et ad opera maxime va-
lida. Summa autem detinet et occupat homines
impatientia hujusmodi tam inquisitionis, quam
praxeos; clim tamen sit instar fili labyrinthi, quoad
opera majora. Atque hec sufficiant ad exemplum
Polychresti.

NOVUM ORGANUM. ATI

LI.

Inter Prerogativas Instantiarum, ponemus loco
vicesimo-septimo atque ultimo Instantias Magicas.
Hoc nomine illas appellamus, in quibus materia, aut
efficiens, tenuis aut parva est, pro magnitudine ope-
ris et effecttis qui sequitur; adeo ut, etiamsi fuerint
vulgares, tamen sint instar miraculi, aliz primo in-
tuitu, aliz etiam attentius contemplanti. Has vero
natura ex sese subministrat parcé ; quid vero factura
sit sinu excusso, et post inventionem Formarum, et
Processuum, et Schematismorum, futuris temporibus
apparebit. At ista effecta Magica (quantum adhue
conjicimus) fiunt tribus modis: aut per multiplica-
tionem sui, ut in igne, et venenis, que vocant speci-
fica, necnon in motibus, qui transeunt et fortifican-
tur de rota in rotam; aut per excitationem sive
invitationem in altero, ut in magnete, qui excit acus
innumeras, virtute nullatents deperdita aut dimi-
nuta, aut in fermento, et hujusmodi; aut per ante-
versionem mottis, ut dictum est, de pulvere pyrio, et
bombardis, et cuniculis: quorum priores duo modi
indagationem consensuum requirunt, tertius, men-
suree motuum. Utrim vero sit aliquis modus mu-
tandi corpora per minima (ut vocant), et transponendi
subtiliores materia schematismos (id quod ad omni-
modas corporum transformationes pertinet, ut ars
brevi tempore illud facere possit, quod natura per
multas ambages molitur), de eo nulla hactentis nobis
constant indicia. Quemadmodum autem in solidis
et veris aspiramus ad ultima et summa; ita vana et
tumida perpetud odimus, et quantum in nobis est
profligamus.

4.72 NOVUM ORGANUM.

LIl.

Atque de Dignitatibus sive Prerogativis Instan-
tiarum hee dicta sint. Illud verO monendum, nos
in hoc nostro Organo tractare logicam, non philoso-
phiam. Sed ctim logica nostra doceat intellectum
et erudiat ad hoc, ut non tenuibus mentis quasi cla-
viculis rerum abstracta captet et prenset (ut logica
vulgaris), sed naturam revera persecet, et corporum
virtutes et actus, eorumque leges in materia deter-
minatas Inveniat; ita ut non solim ex natura men-
tis, sed ex natura rerum. quoque hec scientia ema-
net; mirum non est, si ubique naturalibus contem-
plationibus et experimentis, ad exempla artis nostra,
conspersa fuerit et illustrata. Sunt autem (ut ex
lis que dicta sunt patet) Prerogative Instantiarum
numero 27; nominibus, Instantiz Solitarie: In-
stantie Migrantes: Instantia Ostensive: Instantive
Clandestine: Instantiz Constitutive: Instantiz
Conformes: Instantiz Monodice; Instantie Devi-
antes: Instantie Limitanez: Instantize Potestatis :
Instantie Comitatis et Hostiles: Instantize Sub-
junctive: Instantia Foederis: Instantiz Crucis:
Instantia Divortii: Instantie Januz: Instantie Ci-
tantes: Instantiz Vize: Instantiz Supplementi:
Instantia Persecantes: Instantiz Virge: Instantiz
Curriculi: Doses Nature: Instantiz Lucte: Instan-
tie Innuentes : Instantiz Polychrestz : Instantiz Ma-
gice, Usus autem harum Instantiarum, in quo Instan-
tias Vulgares excellunt, versatur in genere, aut circa
Partem Informativam; aut circa Operativam ; aut cir-
cautramque. Atque quoad Informativam, juvant ille
aut Sensum, aut Intellectum. Sensum, ut quinque

NOVUM ORGANUM. 473

Instantiz Lampadis: Intellectum, aut accelerando
Exclusivam Forme, ut Solitariz ; aut angustiando et
_propius indicando Affirmativam Forme, ut Migran-
tes, Ostensive, Comitattis, cum Subjunctivis; aut
erigendo Intellectum, et ducendo ad genera et na-
turas communes, idque aut immediaté, ut Clandes-
tine, Monodice, Foederis, aut gradu proximo, ut
Constitutive, aut gradu infimo, ut Conformes, aut
rectificando Intellectum a consuetis, ut Deviantes,
aut ducendo ad Formam Magnan, sive Fabricam Uni-
versi, ut Limitanee, aut cavendo de Formis et
caussis falsis, ut Crucis et Divortii. Quod vero ad
Operativam attinet; ille practicam aut designant >
aut mensurant; aut sublevant. Designant aut os-
tendendo a quibus incipiendum, ne actum agamus,
ut Instantiz Potestatis, aut ad quid aspirandum si
detur facultas, ut Innuentes : mensurant quatuor ille
Mathematicze: sublevant Polychrestz et Magice.
Rurstis ex istis Instantiis 27. nonnullarum (ut
superius diximus de aliquibus) facienda est collectio
_ jam ab initio, nec exspectanda particularis inquisitio
naturarum. Cujus generis sunt Instantie Confor-
mes, Monodice, Deviantes, Limitanee, Potestatis,
Janu, Innuentes, Polychreste, Magice. He enim
aut auxiliantur et medentur intellectui et sensui;
aut instruunt praxin, in genere. Relique tum de-
mum conquirende sunt, ctim conficiemus Tabulas
Comparentie ad opus Interpretis circa aliquam na-
turam particularem. Sunt enim Instantiz Prero-
gativis istis insignitze et donate anime instar, inter
vulgares Instantias Comparentie, et ut ab initio
diximus, pauce ilarum sunt vice multarum ; quo-

474 -NOVUM ORGANUM.

circa cum Tabulas conficimus, ille omni studio sunt
investigande, et in Tabulas referende. Erit etiam
earum mentio necessaria in lis que sequuntur. Pre-
ponendus itaque erat earum tractatus. Nunc veré
ad adminicula et rectificationes Inductionis, et dein-
-eeps ad concreta, et Latentes Processus, et Latentes
‘Schematismos, et reliqua que Aphorismo 21. ordine
proposuimus, pergendum ; ut tandem (tanquam cu-
ratores probi et fideles) tradamus hominibus fortu-
nas suas emancipato intellectu, et facto tanquam
majore ; unde necesse est sequi emendationem sta-
tis hominis, et ampliationem potestatis ejus super
naturam. Homo enim per lapsum et de statu inno-
centie decidit, et de regno in creaturas. Utraque
autem res etiam in hae vita nonnulla ex parte re-
parari potest ; prior per religionem et fidem, poste-
rior per artes et scientias. Neque enim per male-
dictionem facta est creatura prorsiis et ad extremum
rebellis, sed in virtute illius diplomatis, ‘ In sudore
vultus comedes panem tuum,’ per labores varios
(non per disputationes certé, aut per otiosas cere-
monias magicas) tandem et aliqua ex parte
ad panem homini prebendum, id
est, ad usus vite humane
subigitur.

-END. OF VOLUME THE NINTH.

Thomas White, Printers
Johnson’s Court.

eu
ey

ee
ae
ee

cy
a
&S ef
Berk

ty of Toronto
Library

REMOVE
POCKET

THE

72)
See
@

oo
=

—_

“6 ‘TO, Sest
"SOTTUA

*"sUBaTyY “99 pUNOOST, ‘SToueig ‘UuoDeg q