Google

This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct

to make the world's books discoverablc onlinc.

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr.

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc

publishcr to a library and fmally to you.

Usage guidelines

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we liave taken stcps to prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing tcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. Wc also ask that you:

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc translation, optical character recognition or other areas where access to a laigc amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct andhclping thcm lind additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you arc doing is lcgal. Do not assumc that just bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offcr guidancc on whclhcr any speciflc usc of any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite seveie.

About Google Book Search

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb

at|http : //books . qooqle . com/|

I

y

VTC

BIBLIOTHECA

CLASSICA LATINA

SIVE

CGLLECTIO

AUCTORUM CLASSICORUM LATINORUM

CUM NOTIS ET INDICIBUS

e^

On souscrit, d Paris^

Cmz .N. £• LEMAIEE, iJditeur, bouleTard Italien, n'* aa , en face des Baiiis Ghdic^ BAB&OIS Ti^, libriUre, rue de SeiHe, n'' xo, Paob. At-Gefm. DEBUBE fr^res, libsaires du &oi, rue Serpente, n® 7. TBEUTTEL sr WUKTZ, libraires, rae de Boutbon, n"* 17. F. DIDOT, imprimear du Boi et de rinstitat, rae Jacob, n^ 24. AiTT AuG. BENGUABD, libraire, rae de Toaraon, n'' 6. BGSSANGE pere, libraire, rae de Bicheliea, n® 60. BBUNOT-LABBE, l&rake de rUniyersit^, qliai des AogUiitins, n** 33. MONGIE auie, ^raire, boideTard PoiMonniifere^ n° iS, H. TEBDI^BE, libraire, quai des Augustins, n° a5. ABTHUS-BEBTBAND, libraire, rae Haate&oille, n** 93. £t chez tous les Libraires de France et des pays etrangers.

i

T. LIVII PATAVINI

QUJfi EXStANT . . . .

' '* :'

- - *•

tf •

^» <•

• • «

OMNIA 0=BERA

^ •■

o • * - • •

u • * • • ,

• ••••••

• • •.

• « / • •

• • ^ • «•

• « •

EXCUDEBAT FIRMINUS DIDOT,

REGIS ET GALLICARUM AGADEMIARUM TTPOGRAPHUS.

I

^

w • •

•••• •••••^

••••• •••• •••^»,

• • • • •** . •• •• , * ^

•*• t ' •. • ••

•I ::• •• •••:

•••:,• :••••• • •

• • ••• /, •

•;• ••: • • ••:•••:: :

• •••#• ",« "• "

•:••;

TITUS LIVIUS

PATAVINUS

■ AD CODICES PARISINOS RECENSITUS

CUH TARIITATE LECTIOKOH

ET SELECTIS COMMENTARIIS

ITEM SUPPLEMENTA I. FREINSHEMn

CDHANTE

N. E. LEMAIRE

VOLUMEJJ. SHXTUM . . ,' .

PARISIIS

COLLIGEBAT fflCOLAUS ELIGIUS LEHAIRE

MDCCCXXIV

•• • •

• • • • • • • •

• •• •

. •

•••

• • •••

• • •_ • •

■ • • • ••

• • • « •

T. LIVII PATAVINI

HISTORIARUM

AB URBE CONDITA

,. LIBER XXX.

»«<N

BREVIARIUM.

Cap. I; Imperia nova et pi^orogata. — II; Naves legionesque decrel» , et prodigia procurata. — III ; Scipio , vestiuin , com- meatus armorumque copia auctus, Uticam obsidet, et spem facit pacis, a Syphace petitae, ut probabiiis causa suis com- raeandi sit incastra hostium; quse, quod iignea ferme tota sunt, per occasioQem ineendendi consiiia agitat. — lY ; Legatos alios atque alios ad regem mittit, et satis omnibus exploratis tollit inducias. — Y; Media nocte castra tom Syphacis a Lsetio ac Masinissa,— yi; tnm Hasdrubalis, illis propinqua,*a Scipione incenduntur , et flamma ferroque absumuntur multi homines , equi et eiephanti. — YII ; Hasdnibal et Syphax summa ope re~ parant beiium et copias jungunt. — YIII; Pauio post in aciem descendunt , et a Aomanis vincuntur. — IX; Scipio multas uii>es ekpugnat ; et Carthaginienses legatos ad Hannibalem arcessen- dnm classemque ad levandam Uticae obsidionem mittunt. — X; Hostes frustra aggredinntur navee Romanorum, ad muros Uticae appulsas. ^XI; Laelius et Masinissa in Numidiam perveniunt, novumqueexercitum, a Syphace in regna suo conscriptum, pro- fligant. — XII; Rex ipse vivus capitur, et Cirta, caput regni ejus, a Masinissa occupatur. Is Sophonisbam,nxoreinSyphacis, filiam Hasdrubalis , amore captus pollicitusque se prohibiturum, quo minus Romanis traderetur, matrimonio sibi jungit : quod Laelius, factis nuptiis snperveniens , valde improbat. — XIII ;Sy- phax, sermonibus circumstantium celebratus , in castra ad Sci-

a T. LIVII

pionem perducitur, omnemque perfidiae et belli cansam cottfert in uxorem. -^XIY; Masinissa, castigatus a duce rom. propter nuptias festinatas, — XV; venenum mittit Sophonisbae, et exi- miis a Scipione ornatur laudibus honoribusque. — XYI; Car- .thaginienses legatos mittunt Romam et ad Scipionem , qui pacis conditiones .dicit datque inducias. — XYII; Multis ante diebus Xaelius cum Syphace aliisque captivis et legatis Masinissae Ro- mam venit, et ingenti urbem laetitia complet. Senatus supplica- tionem decernit , et confirmat regiumnomen, regnum paternum aliaque munera, Masinissae a Scipione data. — XYIII; Interea Mago a P. Quintilio Yaro praetore et M. Comelio proc. in agro Insubrium Gallorum vincitur , et graviter vulneratus ex praelio aufertur prope exsanguis. — XIX ; Inde ad mare in Ligures Ingaunos pervenit , et imperio senatus carthaginiensis , a legatis perlato , periculoque et patriae et suo motus in Africam trajicit : sedy vixdum superata Sardinia, ex vujnere moritur, et naves aliquot disjectae a classe rom. capiuntur. C. Servilius cos. patrem Catulumque , a Boiis olim captos , Romam reducit. Ad Cn. Servilium cos. multa Bruttiorum deficiunt oppida ; idemque in agro crotoniensi acie confli^at cum Hannibale. — XX ; Mox summus hic Poenorum dux a legatis in patnam revocatur , et inutili militum turba praesidii specie in oppida bruttii agri di- missa multisque italici generis in templo Junonis Laciniae fcede interfectis, quod roboris in exercitu est, in Africam transvehit, moestissimo aoimo detractus ex diutina possessione Italiae, et deos, homines seque ipsum accusans. — XXI; Legati saguntini Poenos , ad conducenda auxilia in Hispaniam missos comprehcn- sosque cum pecunia , Romam adducunt : et quinque ibi dies circa omnia pulvinaria supplicatur ex senatusconsulto. — XXII ; Carthaginiensium legati, pacem petentes, punica fraude erecti videntur senatui romairo , — XXHI ; et pace infecta ac prope sine responso dimittuntur. — XXIV ; Cn. Servilius in Siciliam , inde inAfricam discessurus, trajicit, sed a P. Sulpicio dictatore ad id ipsum creato in Italiam revocatur. Onerariae Cn. Octavii naves, in conspectu Carthaginis tempestate per litora portusque dispersae, a Poenis per induciarum tempus capiuntur. — XXY ; Legati de injuna hac questum a Scipione missi Carthaginem prope violantur, et in reditu ex insidiis Poenorum » ex alto re- pente eos aggredientium , vix incolumes ipsi evadunt. Scipio contra legatosCarthaginiensium, cum Laelio Fulvioque ab Roma

LIBER XXX. 3

supervenientes, dimittit salvos : et Hannibal mox ad Leptim ap-

pellit classeifi. — XXYI ; In Macedoniam legati mittuntur ad

Philippum , qui adversus foedus qusedam facta videri Patribus

nuntient. Rom» est incendium ingens et inundatio , sed annonae

vilitas. Mors , honores laudesque Q. Fabii Maximi. Ludi Romani

ac plebeii. Comitia. — ^XXVII; Consules insequentis anniTi. Clau-

dius Africam (quae provincia ex senatus decreto in sortem con-

jecta erat ) , et M. Servilius Etruriam sortiuntur. Pratorum co-

mitia ac provinciae. Ludi quinquennales. — XXVIII; Curae

metusque Romanorum Poenorumque , imminente supremo cer-

tamine. — XXIX ; Hannibal Adrumetum et inde Zamara venit :

Scipio haud procul Naraggara urbe considet, et speculatores

hostium per castra sua circumduci dimittique jubet ; neque ab-

nuit colloquium ab eorum duce petitum. — XXX; Hannibal prior

alloquitur vScipionem ; — XXXI ; isque respondet. — XXXII ;

Duces infecta pace arma expediri jubent , et militibus animum

incendunt hortando. — XXXIII ; Tum acies instruunt singulari

arte , et pugnant. — XXXIV ; Romani , et numero superiores et

animo, ingentem hostium cladem edunt. — XXXV; Lselius ac

Masinissa Poenos fundunt, cum equitatu in aversam eorum aciem

incurrentes, et Hannibal cum paucis equitibus inter tuihultum

elapsus, Adrumetum perfugit. — XXXVI; Paulo post Scipio

JNumidas , duce Vermina, Syphacis filio, Poeuis auxilio venientes

fiindit, et Tunete de pace agit cum legatis Carthaginiensium.

— XXXVII; Hi conditiones ab eo dictas domum referunt, et

Hannibal Gisgonem, pacem dissuadere conantem, arreptum

manu sua ex superiore loco detrabit. — XXXVIII; Induciae

Poenis dantur , et Romam mittuntur legati. Prodigia , inundatio

Tiberis, et ludi Apollinares. — XXXIX; Ti. Claudius cos., in

SiciUam atque inde in Africam trajicere jussus, classem tem-

pestate laceratam reficit Caralibus , et circumacto anni tempore

privatus Romam reducit. Comitia a C. Servilio Gemino saepe

indicta perfici tempestates prohibent. Ludi Romani, plebeii,

Cereales. Scribae viatoresque ae.dilitii ob pecuniam ex aerario

clam egestam damnantur. -^ XL ; Legati Carthaginiensium et

Philippi Romam veniunt. Supplicationes , comitia et provinciae

consulum praetorumque. Cn. Comelius Lentulus cos. frustra

cupiditate flagrat provinciae Africae; quae res multis contentio-

nibus in senatu et ad populum agitur. — XLI; Legiones clas-

sesque novis magistratibus decertiuntur. — XLII; Legati Phi^

6 T, LIVII tcX

transvectum fuerat, ne qua classis ex Africa trajice- ret', quadraginta navibus custodiri placuerat Siciiiae maritimam oram. Tredecim novas naves Viliius secum in Siciliam duxit; caeterae in Sicilia veteres refectae: huic classi M. Pomponius, prioris anni praetor, pro- rogato imperio praepositus , novos milites ex Italia ad- vectos in naves imposuit Parem navium numerum Cn. Octavio , praetori item prioris anni *, cum pari jure imperii ad tuendam Sardinise oram Patres decreve- runt. Lentulus praetor duo millia militum dare in naves jussus. £t Italiae ora, quia incertum erat, quo missuri ciassem Carthaginienses forent (videbantur autem , quidquid nudatum praesidiis esset , petituri ) , M. Marcio, praetori prioris anni, cum totidem navibus tuenda data est. Tria millia militum in eam classem ex decreto Patrum consules scripserunt, et duas le- giones urbanas ad incerta belli^. Hispaniae cum exerci* tibus imperioque veteribus imperatoribus, L.LentuIo et L. Manlio Acidino, decretjie^. Viginti omnino legio- iiibus et centum sexaginta navibus longis^ res romana

Cap. II. I. In SiciUam (male in Sieilia vulgo legitnr) tria millia miU' titm sunt scripta, quia, quod robo' ris.,,fuerat; et, ne qua classis ex Afiica (in Siciliam) trajiceret, etc. non male cpnj. Gron. — Qanm in Putean, sit et qui.,pante qua, Creverius inde

effecit lectionem et quia ne qua,

non adversaute Drak* docens dupli- cem rationem afFerri cur scripta fue« rint haec tria millia in 3iciliam : una , ^uod insula non satis firqio tenebatur praesidio; altera ut hi nqvi miUtes jmponerentur in naves quibus cnsto- diri placebat maridmam oram ; idque ftsvefa^ factum panlo post mempra* (ur. Ep.

9r Cnf Octavio , praitori item prio*

ris anni : Livium sul oblitum esse , ex XXVm, 38, etXXIX, i3, colliglt Periz, Aaim. hist. cap. 8, p. 34a. Cf. adXXX, 24» n. a. — Quo missuri classem Cforent; vide supra ad VI ^ 4»,n.7.

3. Incerta beUi, nt inc, casuum, 4;ap. 3o; vide ad FV, 27, n. i.

4. Uisptmia! cum exercitibus .^.de^ creta; vide ad XXVIII , 38 , n. 4.

5. Centum sexagmta navibus longis; ^de ad XXI, 17, n. 5. M. Pomponins acceperat XL naves, Cn. Gctavios totidem, M. Marcius parem numeiiun, et Scipio XL. Conf* XXIX, a5, 36; XXX, 41, 4a, et Drak. — Res ro^. mana eo anno gesta ; vide sppra a4 II, 64, I). 3«

t,c:lt LIB. XXX. CAP. 11. III. 7

eo anuo gesta. Prsetores in provincias ire jussi : consu- libus imperatum, prius quam ab Urbe proficisceren- tur, ludos magnos facerent, quos T. Manlius Torqua- tus^ dictator in quintum annum vovisset, si eodem statu.respublica staret. £t novas religiones excitabant in animis hominum prodigia, ex pluribus locis nun- tiata : aurum in Capitolio corvi non lacerasse tantura rostris crediti, sed etiam edisse : mures Antii coronam auream arrosere: circa Capuaro omnem agrum locii- starum vis ingens , ita ut , unde advenissent , parum constaret , complevit : equuleus Reate cum quinque pedibus natus : Anagniae sparsi primum ignes in caelo , dein fax ingeos arsit^ : Frusinone arcus solem tenui linea amplexus est ; circulum deiiide ipsum major solis orbi& extrinsecus inclu^it : Arpini terra campestri agro in ingentem sinum consedit : consulum alteri, pri- mam hostiam immolanti, caput jocinoris defuit. £a prodigia majoribus hostiis procurata : editi a coUegio pontificum dii ^, quibus sacrificaretur.

III. Iis transactis , consules praetoresque in provincias profecti. Omnibus tamen, veiut eam sortitis, Africae cura erat ; seu quia ibi Summam rerum bellique * verti cernebant, seu ut Scipioni gratificarentur , in quem tum omnis versa civitas erat. Itaque non ex Sardinia tantum (sicut ante dictum est), sed ex Sicilia quoque et Hispania vestimenta frumentumque et arma etiam ex Sicilia et omne genus commeatus eo portabantur. Nec Scipio uUo tempore hiemis beUi opera remiserat ,

6. Zutios magnos, quos T, Manlius vide sopra ad Ubrum VIII , eap. Torquatus, etc. yide ad XXVII, 33, 9, not. i.

n. 4. — Nov€u reUgioMS (vide ad II, 8. Editi a eoHegio pont, dii; vide

5, n. 4 ) exoitahant prodigia , etc. de ad 1 , 1 8 , n. a.

qoibus vide ad 1 , 3 1 , n. i . Cap. III. i . Jbi summam rerum bel-

7. Fax ingens arsit; vid. XXIX, Uque vertif vide ad III, 5.,.n..6^ e.| 14)0. a. — Caput jocinoris defitit; III , 27, n. 6,

V

A. C* ao3. U. C. 549.

8 T. LIVII

quse multa simul undique eum circumstahaat. Uti- cam obsidebat; castra in conspectu Hasdrubalis erant ; Carthaginienses deduxerant naves^; classem paratam instructamquead commeatus intercipiendoshabebant. Inter baec ne Syphacis quidem reconciliandi curam ex animo miserat^ ; si forte jam satias amorisin uxore ex multa copia cepisset. Ab Syphace magispacis cum Garthaginiensibus conditiones, ut Romani Afiica, Poeni ItaUa excederent , quam , si bellaretur , spes ulla desciturum afferebatur. Haec per nuntios magis equi- dem acta crediderim (et ita pars major auctoressunt^), quam ipsum Syphacem, ut Antias Yalerius prodit, in castra romana ad coUoquium venisse. Primo eas con- ditiones imperator romaims vix auribus admisit. Postea, ut causa probabilis suis commeandi foret in castra hostium, moUius eadem illa abnuere, ac spem facere , saepius ultro citroque agitantibus rem conven* turam. HU)ernacula Carthaginiensium , congesta te- mere ex agris materia exaedificata, lignea ferme tota erant. Numidae praecipue^, arundine textis storeaque

a. Carthagin, deduxerane naves; ▼ide ad Vin, 26,11. i.

3. Curam ex animo nuser^U, tit apud Virg. £11. VI, 85. Similiter mit- tere (h. e. omittere) ambages VI, 16 pr. XXXTV, 5g, et odium XL, 46. Dimisertu repoauit Rhen. et amiserat conj. Perizon. -^ Satias ( yide ad XXV, a3 , n. 9) amoris in uxore (pro uxorem , quod et qmdam libri habenit ; conf. ad II , 14 , n. a ; VI , aa , n. i, et Drak. ad h. 1.) ex multa copia ce- pisSet eum. Conf. ad Polyb. XIV, x , 06 yoip «irt*fivci>a»e , imX tyj; icou^C- ffXKic airbv li^ xopov »x**^ » ^*' ^ e2^.eTo Ta Kiau^yyi^fx^iwt ^ xal xoAo^Xcu T^C irpb; Toi)c 4»omxa; f tXiac, ^ta tc TV)v fuoixTjv Tttv NofAac^ttv di|itxopiav ,

xai (S^ia Tinv 7rpo'c t* tcu; 6cou; xat TOU( dcvOpuTTOUc aOaaiav.. — Quam,si porro, dintius 6e//ar«Afr oum Poanis , ant bellum ei inferretnr , desciturum eum a Pcenis.

4. Ita pars major auctores sunt; vide ad II , 5S, n. i. Conf. ad hsec et seqq. Polyb. XIV, x, et de Syphacis consilio Appiah. Pun. 17. — j4gitan- iibtts rem eonventuram eam. Sed forte leg. conventurum cum Duk. — Hiber^

naoiUa Carthaginiensium habita-'

hant; vid. Polyb. 1. 1. Sil. XVII, 68 sq. et SdieL ad Hygin. pag. 1 1 lo. — — TViMre; vide ad II, 46, n. 3. — Materia; yid. VI, a , n. 6.

5. Numidee preeoipue, pars maxima, b. e, Numidamm plufimi (conf. VI ,

A. C. ao3. 0. C. 5.49-

LIB. XXX. CAP. IIL IV. 9

pars maxima tectis, paissim nuUo ordine, quidam, ut sine imperio occupatis locis, extra fossam etiam vaUumque habitabant. Haec relata Scipiom spem fece- rant casjra hostium per occasionem incendendi.

lY. Cum iegatis, quos mitteret ad Syphacem, calo- num loco primos ordines ' spectatae virtutis atque pni- dentiae servili habitu mittebat : qui , dum in colloquio legati essent , vagi per castra , aUus alia , aditus exitus- que omnes , situm formamque et universorum castro- rum , et partium , qua Poeni , qua Numidae ^ haberent , quantum intervalli inter Hasdrubalis ac regia castra esset, specularentur, moremque simul noscerent sta- tionum vigiliarumque; nocte, an interdiu opportu* niores insidianti essent. £t inter crebra coUoquia alii aftque alii de industria, quo pluribus omnia nota es- sent , mittebantur. Quum saepius agitata res certiorem spem pacis in dies et Syphaci et Carthaginiensibus per eum faiceret, legati romani vetitos se rei^erti ad impe'- ratorem^ aiunt, nisi certum responsum detur, Pro*

34« et aL) in hibernacalis arundine textis. — Storea dicta airb tou 9to- psvvufAi* quidam scribunt storiam : pa- lea Tel alva , quam extendimas supofr terram. Vide ad Caes. Bell. civ. II, 9. £d. — Quidam, ut sine imperio o. l, YideadVUI, 3o, n. 7. — Habita- bant, ia castris degebant, ut cap. 4, n. a , htiberc ; unde twta c. 6 , n. 3 , tsbemacula ye\ casao in castris ; Doer. Cu*. IV. I. Pnimas ardines, ut XIXV, 33 et 36, sexprimomm ordi* nam ductores seu centuriones, duos primipiios, duos primos principes, dnos primos bastatos ; Gron. Conf. ad II, 4^9 u. z4; Lips. Mil. Rom. II9 8, et Morus ad Ccs. B. G. V , 3o. Rera tnrbat Veget.II, 7, 8. O IloVXtoc «si T(vot( (Mv Tuv irpaYfAaTix&v , oO^ ^e

xal VTpCTittTiibttV , ^uir&vTtfc > etc. Polyb. XIV, I, i3.

a. Qua Pceni, qua (vide ad III, 70, n. a) Numido! haberent, sc. tentoria, vel se , h. e. essent , vel potius babita- rent (vid. ad cap. 3 , n. 5 ; Schmieder ad Plaut. Trin. I , a , i56, et ScheUeri lex.) : nisi leg. haberentur, i. e. essent (ut saepissime apud Tacitnm; vide ad Tac. Ann. 11, 58 , n. a), yel ex aliis libris quas Pceni, quas Numida hab, Yel cum viris doctis tenderent, aut he^itarent,

3. Vetitos se revtrti ad imperato- rem, etc. quo Scipio et otinm prsebe- bat o/ficio , quod additum legatis erat , castra contemplandi , et speciem cu- pidi pacis praebebat ; Gron. Idem et plura docet Polyb. XIV, a. — Ipsi

lo T. LIVII u.c.549^

inde , seu ipsi staret jam sententia , seu considendus Hasdrubal et Carthaginienses essent, consuleret. Tem" pus essCy autpacem componi, aut bellum navitergeri. Dum consulitur Hasdrubal ab Syphace, ab Hasdrubale Carthaginienses; et speculatores omnia visendi , et Sci- , pio ad comparanda ea, quae in rem erant^, tempus habuit.Et ex mentione ac spe pacis uegligentia, utfit, apud Poenos Numidamque orta cavendi , ne quid ho- stile interim paterentur. Tandem relatum responsum , quibusdam (quia nimis cupere Romanus pacem vide- batur) iniquis per occasionem adjectis : quae perop- portune cupienti toUere indudas Scipioni causam prasbuere; ac nuntio regis, quum relaturum se ad consilium^ dixisset, postero die respondit, Se uno frustra tendente^ nulU alii pacem placuisse. Renun" tiaret igitur^ nullam cUiam spem pacis ^ quam relictis Carthaginiensibus j Sjrphaci cum Rojnanis esse. Ita tollit inducias, ut libera fide incepta exsequeretur ; deductisque navibus^ (et jam veris principium erat) machinas tormentaque, velut a mari aggressurus Uti- cam, imponit, et duo miliia militum ad capiendum , quem antea tenuerat , tumulum super Uticam mittit ; simul ut ab eo , quod parabat , in alterius rei curam converteret hostiiun animos, simul ne qua, quum

staret sententia ; vide ad IV, z 3 , n. 6. — Sapplendum censet Creverius : da- ret statim responsum , vel aliud quid simila: verbum enim constUeret bic locum non babet. Ed.

4. Qua in rem erant; vide ad I, 27, n. 5. ->- Iniquis conditionibus/»^ occasianem adjectis, ob pacis, quam Scipio prae se ferebat, cupiditatem; Doering.

5. Relaturum se adconsilium;Tide ad Vm, 6, n. 6, et XX.VI, a, n. 3.

— «^(Scipione) unojrustra tendente, sc. ut pax componeretur. Conf. ad IV, 7, n. 6. — NuUi alii, sc. legato- rum aliorumque» qui in consilio afiTuis- sent. — lAberafide, ea liberatus, solutus. Conf. Polyb. XTV, a extr.

6. Deductisque navibus (vid. VHI, a6, n. i) , etc. Cf. Polyb. XIV, a pr. — Ad» . • tumulum super Utictuu mittit; vide ad XXIX, 35, n. 6, etXXXI, 47, n. 3. Tbv Oivip rviv iroXiv xecfAsvoM X090V , Polyb. XIV, 2.

A. G. ao3.

U. C. 549.

I r

^ LIB. XXX. CAP. IV. V. ipse ad Syphacem Hasdnibalemque profectus esset , eruptio ex urbe et impetus in castra sua , reUcta cum ]evi praesidio, fieret.

y. His praeparatis advocatoque consiIio% edicere exploratoribus ju^sis, quae comperta afferrent , Masi- nissaque , cui omnia hostium nota erant ; postremo ipse, quid pararet in proximam noctem, proponit Tribunis edicit, ut, ubi, prattorio dimisso, signa con- cinuissent ^, extemplo educerent castris legiones. Ita , ut imperaverat , signa sub occasum solis e£Ferri sunt coepta^ : ad primam ferme vigiliam^ agmen expiicave<- runt; media nocte (septem enim millia itineris erant) modico gradu ad castra hostium perventum. Ibi S.ci- pio partem copiarum Laelio Masinissamque ac Numi- das attribuit; et castra Syphacis invadere, ignesque conjicere jubet. Siugulos deinde separatim , Laelium ac Masinissam, seductos obtestatur, ut, quantum nox prouidentice adimaty tantum diligentia expleant cu^ raque. Se Hasdrubalem punicaque castra aggressu- rum : cceterum non ante coepturum , quam ignem in regiis castris conspexisset. Neque ea res morata diu est : nam ut proximis casis ^ injectus ignis haesit , ex-*

CiiP. Y. I. Advocato consilio; vide ad VIII, 6y n. 6. — Edicere, ex- ponere, palam facere, dicere. Con£l ad XXI, 63, n. i; Gron. et Drak. ad h. 1. Cort. ad Sall. B. C. 48, et £m. Clay. Cic.

a. Tribunis edicit, tit, ubi, prastQrio dimisso ( vide ad XXI, 54, n. 3 ), signa concinuissent (vide ad VII, 40, n. 4)9 extemplo, etc. conf. ad Tao. Ann. XV, 3o, n. 3; Polyb. XFV, 3; Lips. Mil. Rom. Y, a ; Scbel. ad Polyb. cap. 2.

3. Efferri sunt ccepta signa; vide «dXXV, 41, n. a.

4* Ad primam ferme vigiliam (vid. ad VII, 35, n. a), aprt XKiyouoTi; r«c irpumc fuXocx-QC* rnedia nocte, irepl rfjv TpiTnv fuXaxTiv XiiiYouaav . . . septem enim miUia (vide supra ad lib. IX, cap. a4, n. a) itineris erant, wepl e^iixovTa aTa^iou; , Polyb. XIV, 4 , qui et conf. ad seqq. Tertia vigilia aignum taba datiun dicit Appian. Pun. ai. — Modico gradu; vide ad VIII, 8, not. 6.

5. Proximis casis, mapalibus , ten- toriis Numidaruro. Conf. ad XXV, 39, n. a; XXIX, 3i, n. 3, et Sil. XVII, 88. Proximis casis, ntproxima

la

A. C. aoS.

V. c. 549.

T. LIVII

templo proxima qua^que et deinceps continua am- plexus , totis se passim dissipavit castris. Et trepidatio quidem , quanta necesse erat , in nocturno effuso tam late incendio orta est : caeterum fortuitum, non ho- stilem ac bellicum , ignem rati esse ^ sine armis ad re- stinguendum incendium effusi, in armatos incidere hostes, maxime Numidas, ab Masinissa notitia regio- mm castrorum^ ad exitus itinerum idoneis locis dis- positos. Multos in ipsis cubilibus semisomnos hausit flamma : multi in prsecipiti fuga , ruentes super alios alii, in angustiis portarum obtriti sunt.

VI. Relucentem flammam' primo vigiles Cartha- giniensium, deinde excitati alii noCturno tumultu quum conspexissent , ab eodem errore credere et ipsi sua sponte incendium ortum. Et clamor inter caedem et vulnerasublatus, an ex trepidatione nocturna esset, confusus , sensum veri adimebat. Igitur pro se quisque inermes, ut quibus* nihil hostile suspectum esset.

teeta (tentoria Pcenorum), c. 6,d. 3. Sed Gron. jam recte, opinor, monuit, eiae leg. primis casis , tum ob fteq. proxima qtueque, tom ob verba Polyb. XIV, 4. , tic Tot? 'np(uTac axviva;. — Deinceps continua; yide ad I, ai, n. 8 , et IV, 22 , n. 4* — Quanta ne- cesse erat, forte quantam; Gron.

6. Notitia reg. castrorum, ob eam. Mox nemo meliomm MSS agnoseit rh Multos, non improb. Gron. ut sen- sus sit : qni in cubiUbus marcebant , eos, ut erant scmisomni, kausitjlam^ ma, Vnlgatae tamen lect. fayet Polyb. XIV, 4 extr. ad verbum expressus fere ubiyis. — Castrornm ab hoste pariter incensorum luculenta descriptio, et admodum poetica legitur apud Nostra- tem Fenelon, Tilemaque, lib.VII. Ed.

Ca.p. VI. X . Relacentem flammam In castris regiis seu Numidarum -vi^-

les Carthag. in vicinb castris Hasdru- balis, etc. conf. Polyb. XIV, 5. — Conjusns, incertns, h. e. qni an ex trepidadone, quae noctumum incen- dium comitari solet, ortus esset, in- certnm erat ; Crev. Cum trepid, noct. confusus conj. Gron. Sed onmino cnm Rhen. leg. confusis, hoc sensn: cla- mor...8ublatus caeteris raQitibus, an ille ex trepid. noct. oriretnr, incertia et ambigentibns sensum veri adimc' bat, ut confusus atque incertus animi, 1 , 7, et inf. cap. i5 pr. confusus, flu- ctuaus et dnbitans , qnid faciat ; Boer. Clamoris hujus- nullam mentionem fa- cit Polyb. ; at Appian. Pun. ai, Po-p ^i TOT6 irapi.pi.iYst xai «aXiriY|iv aOpo'ai( xal pUKavnfJkaaiv 1; xa-a- itXyi^iv ^ei>p.tvoi, sc. PcdfAatoi.

3. Pro se quisque inermes, ut qui- bus, etc. vide ad I, 5g, n. 3, et VIII,.

talt LIBER XXX. CAP. VI. i3

omaibus portis , quacuique proximum erat , ea modo, quae restinguendo igni forent, peirtantes^ ie, agmen romanum ruebant. Quibus caesis omnibus, praM:er- quam hostili odio^, etiam ne quis nuntius- effugeret , extemplo Scipio neglectas, ut in tali tumultu, portas invadit : ignibusque in proxima tecta conjectis, effusa flamma primoveiutisparsapluribuslocis reluxit, dein per continua serpens^, uno repente omnia incendio hausit. Ambusti homines jumentaque foeda primum fuga , dein strage , obruerant itinera portarum : quos non oppresserat ignis , ferro absumpti ; binaque castra clade una deleta. Duces tamen ambo et ex tot milli- bus armatorum duo millia peditum et quingenti equi- tes ^ semierm^s, magna pars saucii afQatique inceodio, effugerunt. Caesaauthausta flammis quadraginta millia hominum^ sunt, capta supra quinque miilia: multi Cartiiaginiensium nobiles, undecim senatores, signa

VIII, 3o , n. 7. — Q^iB restinguendo igni forent; vide a^ III , 35, n. i. — In agmen romanum, quod Scipio ipse castris admoverat punicis seu Hasdru- balis, quae sibi incendenda sumpserat , quunb primnm ignem in regiis con- spezisset castris. Hnnc rerum ordinem invertit Appian. Pun. 21 , aa.

3. Prceterquam quod ex hostili odio fieri solet, praeter bdiuin h., etiam ne , etc. , tnm odio , tum eam ob cau- sam ne< etc. Conf. simill. loc.X, ao, et ad.lib.V, cap. il^,u. 5\ lib. XXII, cap. 3 , n. 8. — In proapima tecta ; vide ad cap. 3, not. 5, et ad cap. 5, not. 5.

4. Dein per continua serpens ; vidc ad IV, aa , n. 4. Paulo ante sparso (scil. incendio) optin^ MSS, prob. Gronovio.

5. Duo milliapeditum et D equites, ut ap. Polyb. XIV, 6. Eqnltes D cum

Hasdrubale eHfugisse tradit Appian. Pun. 24.

6. Casa aut hausta fiammis XL miUia h., etc. Polybius numerum non addit, et Appian. Pun. a3, alium. Dnkeri nota est : «St his addas a5oo, quos efTugisse dicit, sunt in univer- snm 47500. Sed XXIX, 35, Hasdru- dalem 3 0000 ped. 3ooo equit. , et Syphacem 5oooo ped. loooo eq. ha- biQsse scribit, qn^e sunt i^Sooo. Et sic Polyb. XIV, i. Si jam perieruut 40000 et supra 5ooo capti sunt, efFu- git panlo plus dimidia parte ex gSooo. Polybius, XIV, i, alio Hasdrubalem, alio Syphacem fugisse, et Hasdruba- lem equites ad 5oo , pedites circiter aooo secum habnisse. Hi ergo snnt, qnos efifugisse dicit Livius. Sed tamen, quum ambos duces et ex tot milUbus armatorum duo miUia peditum et 5oo equites effugisse scribi^, ita loquilur.

i4 T. Livii ^:^'X:

militaria centum septuaginta quatuor, equi numidici supra duo millia se^tingenti, elephanti sex capti, octo flamma ferroque absumpti , magnaque vis armorum capta. £a omnia imperator Yulcano sacrata incendit. VII. Hasdrubal ex fuga cum paucis Afrorum nrbem proximam^ petierat; eoque omnes, qui supererant, vestigia ducis sequentes , se contulerant : metu deinde, ne dederetur Scipioni , urbe excessit. Mox eodem pa- tentibus portis Romani accepti ; nec quidquam hostile, quia voluntate concesserant in ditionem , factum : duae subinde urbes captae direptaeque. Ea praeda, et qua& castris ex incensis et igne rapta erat, militi concessa est, Syphax octo millium ferme inde spatio loco com- munito consedit^. Hasdrubal Carthaginem contendit, ne quid per metum ex recenti clade mollius consu- leretur : quo tantus primo terror est allatus, ut, omissa Utica, Carthaginem crederent extemplo Scipionem obsessurum. Senatum itaque sufetes (quod velut con- sulare imperium^ apud eos erat) vocaverunt. Ibi e tribus (una de pacelegatos ad Scipionem decernebat: altera Hannibalem ad tuendam ab exitiabili bello pa- tria;n revocabat : tertia romanae in adversis rebus con- stantiae erat ^ ; reparandum exercitum , Syphacemque hortandum, ne bello absisteret, censebat), haec sen-

ut lector facUe putare posslt , hos sb- los ex qSooo effugisse. »

Cjlp. VII. I. Afrorum urbemproxi- mam, Andam teste Appiano, Pun. a4 , qui solus urbis nomen memoravit. Conf. tamen ad haec el seqq. Polyb, XIV, 6.

^. Ofito millium passuum inde spa- tio loca communito, Abba. Conf. n. 6, ctPolyb.XIV, 6, la.

3. Sufetes, consulare imperium ; vicle ad XXVIII, 37, n. 3. — Ibi e tribus.

una de pace . . . vicit : haec edidit Drak. cx emend. Gron. pro vulg. Ibi tribus dictis sententiis, una de paccj etc. Optimi MSS non habent ra dictis sententiis, et scitam hanc brevitatem sermonis firmavit multis exemplis Gron. ad h. 1. , ad Stat. Theb. I, i la , et Obss. IV, 4. E tribus, sc. sententiis, quod e seqq. intell. , ut passim alia , Tide ad XXI , 43, n. 4.

4 • Tertia romana: in a. r. constan- tia erat; vide ad III, 62 , u. 5. Mox

A. G. 3t>3. U. G. 549.

LIB. XXX. CAP. VII. VIIL i5

tentia , quia Hasdrubal praesens Barcinseque omnes fa- Gtionis ^ bellura malebant, vicit. Inde delectus in urbe agrisque haberi coeptus, et ad Syphacem legati missi, summa ope et ipsum reparantem bellum, quum uxor non jara, ut ante, blanditiis, satis potentibus ad ani- mum amantis , sed precibus et misericordia valuisset , plena lacrymarum obtestans, ne patrem suum pa- triamque proderet, iisdemque flammisCarthaginem, quibus castra conflagrassent , absumi sineret. Spem quoque opportune oblatam a£ferebant legati , quatuor miilia Celtiberorum circa urbem nomine Abbam^, ab conquisitoribus suis conducta in Hispania, egregiae ju- ventutis, sibi occurrisse, et Hasdrubalem prope diem a£fore cimi manu haudquaquam contemnenda. Igitur non benigne modo legatis respondit, sed ostendit etiam multitudinem agrestiura Numidarum, quibus per eosdem dies arma equosque dedisset , et omnem juventutem affirmat exciturum ex regno. Scire incen-^ diOj nonprosliOj cladem acceptam : eum bello inferio- rem essejquiarmisvincatur. Haec iegatisresponsa: et post dies paucos rursus Hasdrubal et Syphax copias junxerunt. Is omnis exercitus fuit triginta ferme mil- iium armatorum.

VIIL Scipionera, velut jam debellato, quod ad Sy- phacem Carthaginiensesque attineret, Uticae oppu- gnandae intentum , jamque machinas admoventera muris , avertit faraaredintegratibeUi; raodicisque prae-

verbam censebat del. forte : Crev. et Drakenb. — Qaibiis et ego etiam in- vitis codd. meis assentior. £d.

5. Hasdruhal prcesens omnesque Barcino! fitctionis ; vide ad XXI , a , n. 5. De Hasdrubale longe alia tradit Appian. Pun. a4, 29, 3o, 36, 38.

6. Urbem nomine j4bbam e Polyb.

XrV, 6, 7. Obbam MSS. Olbam edd. vett. Vox nomine importune ab ali- qao videtnr intrusa : nam Abba nota erat Syphaci, nec probabile est, lega- t08 apndillum de ea, tanquam de illi ignota , loquntos esse ; Duker. — Si- gonius , qui legebat Olbam , jnngebat condticta cum circa Olbam , quam pn«

i6 T. LIVIl tcX\

sidiis ad speciem modo obsidionis teira marique re- lictis , ipse cum robore exercitus ire ad hostes pergit. Primo in tumulo, quatuor ferme millia distante ab castris regiis , consedit : postero die cum equitatu in Magnos (ita vocant) campos% subjectos ei tumulo, degressus , succedendo ad statioues hostium lacessen*» doque levibvis praeliis diem absumpsit; et per inse- quens biduum , tumultuosis hinc atque illinc excur- sionibus in vicem , nihii dictu satis dignum fecerunt : quarto die utrimque in aciem descensum est. Roma- nus principes post hastatorum prima signa , in sub- sidiis triarios constituit; equitatum italicum ab deiEtro cornu , ab laevo Numidas Masinissamque opposliit. Sy- phax Hasdrubalque, Numidicis* adversus italicum equitatum , Cartha^niensibus contra Masinissam lo- cat|s, Cehiberos in mediam aciem in adversa signa legionum accepere : ita instructi concurrunt. Primo impetu simui utraque cornua , et Numidae et Cartha- ginienses pulsi : nam neque Numidae , maxima pars agresteS) romanum equitatum , neque Carthaginienses, et ipse novus miles , Masinissam , recenti super caetera

tabat esse Hispaniae urbem : male. Abbam in Africa victns modo Syphax se contulerat. Ed. — Conquisitoribus ; Tide tamen adlibrumXXI, cap. ii, not. lo.

Cjlp. VIII. I. Prirno in tumtilo .... in Magnos campos , elc. conf. Polyb. XIV, 7,8, et intpp. Cic. de Orat. ' III, 4**. — Romojius principes post hastatorum prima signa, in subsidiis, etc. conf. ad VIII, 8 , et II , ao, n. a. Post principes hast. perperam omnes et MSS et edd. ante Sigon; Cf. Lips. de Mil. Rom. IV, i.

a . Sjphax Hasdrubalque Numidicis, scil. equitibus-; ita MSS: at Numidis

edd. ante Gron. qui etiam mox ex optimis codd. malebat Celtiberos, me- diam aciem, et pro in advefsa conj. €uiversa, vel adversam, vel adverscs : quoiiim tamen nihil satis aptam est. Forte leg. Celtiberos in mediam aciem adversHS signa legionum ( rom.) acce- pere. Eumdem vulgatae lect. sensum eumque planum esse; non mihi per- suasit Doer. — Vulgatam omni ope tuetur Creverlus, cujus explicatio est : « Celtiberos accepere in mediam aciem in adversa, id est, contta adversa le- gionnm; oppositotf signis legionnm, quse proinde adversa Ceitiberb erant. Sic vulgo dicunt in adversum mon-

A. G. ao3. U. G. 549.

LIB. XXX. CAP. VIIT. IX. 17

vietoria terribilem , sustinuere. Nudata utrimque cor- nibus Celtiberum acies stabat , quod nec in Aiga salus ulia ostendebatur locis ignotis , neque spes yenise ab Scipione erat ; quem , bene meritum de se et gente sua, mercenariis armis in Africam oppugnatum ye- nissent. Igitur, circumfusis undique hostibus, alii su- per alios cadentes, obstinati moriebantur; omnibiisque in eos versis , aliquantum ad ftigam temporis Syphax et Hasdrubal praeceperunt. Fatigatos caede diutius, quam pugna , victores nox oppressit.

IX. Postero die Scipio Laelium Masinissamque cum omni romano et numidico equitatu expeditisque miii- tum ^ ad persequendos Syphacem atque Hasdrubalem mittit. Ipse cum robore exercitus urbes circa , quae omnes Carthaginiensium ditionis erant^,partim spe, partim metu, partim vi subegit. Carthagini quidem erat ingens terror, et circumferentem arma Scipio- nem, omnibus finitimis raptim perdomitis, ipsam Carthaginem repente aggressurum credebant. Itaque et muri reficiebantur propugnacuiisque armabantur, et pro se quisque, quae diutinse obsidioni tolerandae sunt^, ex agris convehit. Rara mentio est pacis, fre- quentior legatorum ad Hannibalem arcessendum mittendorum. Pars maxima classem, quae ad com- meatus excipiendos parata erat, mittere jubent ad op- primendam stationem navium ad Uticam, incante

tenij veXfluvium niti,» Attamen locu- tio mihi impedita videtur. Ed.

Cap. IX. I. Expeditisque militum; vide ad XXII, 3o, n. a.

a. Urbes circa, quon omnes C, ditio- nis erant, . . . subegit; vid. I , ^ , n. 1 1 ; III , 62 , D. 5; XXI, 3o , n. 5. Conf. Polyb. XrV, g. — Carthagini; vide ad XXVIII, 26, n. i. — Circumfe-

VI .

rentem arma ; vide snpra ad lib. IX , cap. 41 y n. 3.

3. Quce diutinee obsidioni tolerancUe sunt; vide ad III, 35, n. i. — Ex agris convehit omnes MSS et edd. ante Frob. qui reposuit convehebat : et videtur illad festinationem trepi- dantium magis exprluiere, quam len- tura hoc verbum ; Gron.

7l

A. C ao3. U. C. S49-

i8 T. LIVII

agentem ; forsitan etiam navalia castra^, relicta cum levi praesidio , oppressuros. In hoc consiiium maxime inclinant : legatos tamen ad Hannibalem mittendos censent. Quippe, classi ut felicissime gerantur^ res, parte aliqua levari Uticae obsidionem : Carthaginem ipsam qui tueatur, neque imperatorem alium, quam Hannibalem, neque exercitum alium, quam Hanni- balis, superesse. Deductae ergo postero die naves, simul et legati in ItaUam profecti, raptimque omnia, stimulante fortuna, agebantur; et, in quo quisque cessasset , prodi ab se salutem omnium rebatur ^. Sci- pio , gravem jam spoliis multarum urbium exercitum trahens , captivis aUaque prseda in vetera castra ad Uti- cam^ missis, jam in Carthaginem intentus, occupat relictum fuga custodum Tuneta*. Abest ab Carthagine quindecim millia ferme passuum iocus , quum operi- bus, tum suapte natura tutus, et qui et ab Carthagine conspici, el praebere ipse prospectum, quum ad ur- bem, tum ad circumfusum mare urbi, posset.

X. Inde , quum maxime vallum Romani jacerent , conspecta classis hostium' est, Uticam Carthagine petens. Igitur, omisso opere, pronuntiatum iter.

4. Porsitan etiam navtUia castra, stationem navium; vide ad XXIX, 35, n. 7. Distlngui tamen ea h. 1. vi- dentur, et forte Ug. 'vetera castra, ut raox dicuntur, yel hiemalia castra, ut sint ea; de quibus vide ad XXIX, 35, n. 6.

5. Classi utfelicissime geranturres; vide ad II, 38 , n. 3 , et lY, la , n. 8. — Deductat naves ; vide supra ad VIII, a6, n. j.

6. In quo quisque cessasset. . . reba» tur; yide ad II, 43, n. 5. Duk. snspi- cabatnr, boc sumptam esse a Thucyd. II, 8 y iv TouTtt» TE xexuXudOoci i^6"

xei ixaoTtt Toe irpa^YfiiaTa , & [aii ti; a^Tb; Trap^ffTai.

7. Vetera castra ad Uticam ; vide ad XXIX , 35, n. 6 et 7.

8. Occupat Tuneta (6 T6vtic) , etc. couf. Polyb. XrV, 10. — Hanc urbem Strabo quoque memoravit lib. ultimo : ab ea regnum Tunetannm nomen ac- cepit , le rojraume de Tunis. Ante Si- gonium edebatur duodecim miUiaptus, primus ille ex Polybio veram restituit lectionem , assentientibus MSS. £d.

Cap. X. I . Classis hostium G na- Tium. Conf. ad haec et seqq. Appian. Pun. a4, 25, et Polyb. XIV, 10.

A. C. a»3.- V. G. 549.

LIBER XXX." CAP. X. 19

signaque raptim ferri^ sunt coepta; ne naves, in ter- ram et obsidionem versae, ac minirae navali praelio aptae, opprimerentur. Qui enim restitissent agili et nautico instrumento aptae et armatse classi naves, tor- mentamachinasqueportantes, etaut in onerariarum usum vers» , aut ita appulsae ad muros , ut pro ag- gere ac pontibus pra&bere adscensus possent ? Itaque Scipio , contra quam in navali certamine solet ^, ro- stratis, quae priFsidio aliisessepoterant, inpostremam aciem receptis prope terram, onerariarum quadrupli- cem ordinem pro muro adversus hostem * opposuit ; easque ipsas, ne in tumultu pugnae turbari ordines possent , malis antennisque de nave in navem trajectis, ac validis funibus velut uno inter se vinculo illigatis, comprendit : tabulasque superinstravit , ut pervium ordinem faceret : et sub ipsis pontibus intervalla fe-

2. Sigiutque rafnmfeni; Yide ad m, 54, n. 5. — Qui (quomodo) €nim restitissent agiU et nautico in- strumento apta c/a5ji (Poenoram) , etc. ▼ide ad XXI, aa, n. a, et XXII, 14, n. rS.

3. Itaque Scipio, eontra quam (iit cap. 19, et advorsum quam apod Plaut. Trin. I, a) m namU eertamine fieri sokt (in qoo restratas a fronte, onerariae a fergo collocabantar^fquum neque numero navium ad conaeEcn- dom in aperto maMri certamen par ea- set Poenis , neque satia faaJaeret tera- poris' ad eas, quae aderanl , inftruen- das et edtMendaa, rostratas, qum preesidio aHis esse poterant,. qn«e pri- mam impressionem in hoates£icerent, si justura pTRliara teMandom foret, quae tegere alias et propugnacolum onerariarum ease deberent , im postre- mam aeiemreeepit; oaerarias m iroAte colIocaTit, commode inter ipsas le-

.lictointervallo, colligatas injectis tra- bibus ac velvitponte stratas, sub quo speculatorioB procurrere atque infis- stare oppugnantem hostem possent : unde roatratarum in praelio paene nnl- lus nstts fiiit , niai qnod servatae snnt et fortaaaia inde longinqna tormentis tela missa; Gronov. Conf. Polyb. et Appian. U. IL; Schweigh. ad Polyb. tom. V, pag. 40 , et SchefFer. de Mil. Nav. m, 5.

4. Pro muro adversus h, opposuit, tva avrl reixou? i Appian. — Malis antennisque de nave in navem traje- ctis, etc. conf. Polyb. XIV, lo extr. et Polyaen. Strat. II, oa, n, i. — Comprendit, copulavit, conjunxit. — Tabulasque superinstravit , tabulata, pontes , in quibus starent pi*opngnato- res telaque in hostes mitterent. Conf. ad XXII, 19, n. 4. — Ut ordinem, scil. quadruplicem onerariarum per- viumfaceret , ita inter se jungeret , ut

2.

ao

T. LIVII

A. C. ao34 U. C. 549.

cit,qiia procurrere speculatoriae naves^ in hostem, ac tuto recipi possent. His raptim pro tempore instru- ctis , mille ferme delecti propugnatores onerariis im- ponuntur : telorum maxime missilium, ut, quamvis longo certamine, sufficerent, vis ingens congeritur. Ita parati atque intenti hostium adventum opperie- bantur. Carthaginienses , qui, si maturassent, omnia permixta turba trepidantium primo impetu oppres- sissent, perculsi terrestribus cladibus, atque iude ne in mari quidem, ubi ipsi plus poterant, satis fidentes, die segni navigatione absumpto , sub occasum solis in portum ( Rusucurona Afri vocant^ ) classe appulere. Postero die sub ortum solis instruxere ab alto naves, velut ad justum praelium navale, et tanquam exituris contra Romanis. Quum diu stetissent, postquam nihil moveri ab hostibus viderunt, tum demum onerarias aggrediuntur. Erat res minime certamini navali simi- lis, proxime speciem muros oppugnantium navium. Altitudine aliquantum onerariae superabant : ex ro-

per tabulas snperinstratas de nave in navem iri posset ; Doer. — £x BJie* nano Creverius ediderat ut pervius in totum navium ordo esset; malebat tamen lectionem plnribns baud sper- nendis codd. firmatam, ut pervium in totum ordinem esset ; ita xxt pervium idem fherit ac pervius transitus. Sed banc lectionem impngnat Drak. eam- que tnetur quam edidimus. £d.

5. Speculatorite naves; vide snpra ad lib.XXII, 19, n. 4. At Tpiiipcic apud Appian. — Pro tempore; vidc ad lib.VII, c. 33, n.a. — Plus pote- rant ; vide ad V, 33 , n. 3.

6. Rusucurona Jfri vocant ex emend. Jac. Gron. recepi pro vulg. Ruscinona. In MSS Rusueinona , Ru- sucinova, Rusicinona, Rusuamona,

Rusuomona, Rusuemona; in Put.

Flor. et Pal. pr. Rusucmona, Conf.

Holsten. ad librum de Patriarch. Rom.

p. 94 , et Hard. ad Plin.V, a , sea i ,

eolonia Augusti Rusconiee (in Anton.

Itin. et Notit. A£ricas Rusguniee, apud

Ptol. IV, a , mendose Pcuarcviov pro

Pou9xovtov , bod. Tadeles ) , Rusucu-

rium civitate honoratum a Claudio.

(Al. Rusicorum , Rusuccurum , Rusu-

eurrum, Ruscurium: in Antonini Itin.

et Notit. Afr. Rusuccurum; ap. Ptol.

IV, a 9 i*ouoouxopai 9 nunc Carbona,

non longe a Saldis, hodie Bugie in

regno AJgeriano.) Hinc suspicari licet

Rusconieu seu Rusconuim, vel JUisu-

curumaeaRusucurona^ ut fere in Put.

Sed diversnm esse Plinii Rusucurrum

putabat Wessel. ad Anton. liin. p. 17.

i,:^:lt LIBER XXX. CAP. X. ai

stratis Poeni vana pleraque (utpote supino jactu') tela in superiorem locum mittebant : gravior ac pondere ipso libratior superne ex onerariis ictus erat. Specu- latoriae naves ac levia ipsa navigia, quae sub constra- tis* pontium per intervalla excurrebant, primo ipso tantum impetu ac magnitudine rostratarum obrue- bantur : deinde et propugnatoribus quoque incom- modse erant, quod permixtd& cum hostium navibus inhibere saepe tela cogebant , metu , ne ambiguo ictu suis inciderent : postremo asseres ferreo unco praefixi (harpagones^ vocant) ex punicis navibus injici in romanas coepti. Quos quum neque ipsos , neque cate- nas , quibus suspensi injiciebantur, incidere possent ; ut quseque retro inhibita rostrata ouerariam hserentem unco traheret, scindi videres vincula, quibus alia aliis innexa erat , seriem aUam simul plurium navium trahi. Hoc maxime modo lacerati quidem omnes pon- tes , et vix transiliendi in s^cundum ordinem navium spatium propugnatoribus datum e$t. Sex ferme one- rariae puppibus abstractae Carthaginem sunt : major quam pro re laetitia^", sed eo gratior, quod inter as-

7. Utpote supino jactu , ut solent gnatoribu/ quoque incommodat, etc. esse tela, quae siirsttin jaciantur. — Sub constratis pontium, snb c. pon- Gravior ac pondere ipso Ubratior su- tibns. Conf. ad IX, 3 , n. i ; XXII, peme ictus; vide ad VII, a3, n. 4* 3o, n. a , et Cerd. ad Virg. Mn, I, Contrarium dicere videtur Gell. IX, 422. — Primo ipso tantum impetu, I , quae Magius , Misc. II , 16, con- primum solo t. imp. Primo ips€e tanto ciliare conatur ; Duk. impetu Put. et Flor. prob^ Crever. ut

8. Speculatoriof naves..»suh con- ipsa!Ojp^ouaintarpropugnatoribus,qui stratis ; vide ad XXII, 19, n. 4* — in navibus onerariis erant. Primo ipsa Ac levia ipsa navigia, vox ipsa del. adactas <*. conj. Gron.

videbatnr Crever. Potius omnes illae 9. Asseres ferreo unco prasjixi , har*

quatuor voces; Doer. Speculatorias /»a^o/itfj; vide ad XXIV, 34j x^6. — ^

naves , levia ipsas navigia, emend. Retro inhibita; vide ad XXVI, 39,

Dnker. quia Livius non de aliis levi- n. 8 . — Seriem aliam , reliquam. Se-

bos navigiis , quam de speculatoriis , riemque quidam MSS et edd. Asyn*

et paulo ante loquutns sit, et nunc deton probabat Gron.

loquatur, qood pateat es seqf^. propn* 10. Major quam pro re lartitia;

23

A. C. ao3. U. C. S49.

T. LIVII

siduas clades ac lacrymas unum quantumcumque ex insperato gaudium affiilserat ; cum eo ^ ', ut appareret , haud procul exitio fuisse romanam classem, ni ces- satum a praefectis suarum navium foret, et Scipio in tempore subvenisset.

XI. Per eosdem forte dies, quum Laelius et Masi- nissa ' quintodecimo ferme die in Numidiam perve- nissent, Massyli, regnum paternum Masinissae^, laeti ut ad regem diu desideratum, concessere. Syphax, pulsis inde praefectis praesidiisque suis , vetere se con- tinebat regno, neutiquam quieturus. Stimulabant aegrum amore uxor socerque; et ita viris equisque abundabat, ut-subjectae oculis regni per raultos flio- rentis annos vires etiam minus barbaro atque iinpo- tenti animo spiritus possent facere^. Igitur omnibus, qui bello apti erant, in unum coactis equos, arma, tela dividit : equites in turmas , pedites in cohortes , sicut quond^m ab romanis centurionibus^ didicerat^ distribuit. Exercitu haud minore, quam quem prius habuerat, caeteifum omni prope novo atque incondito, ire ad hostes pergit. Et castris in propinquo positis , primo pauci equites ex tuto speculantes ab stationi- bus progredi; inde jaculis submoti recurrere ad suos;

▼ide sopni ad 1U>. VU , cap. 33 , n. a.

zi« Cum eo, ut appareret, etc. ▼ide ad VIII, 14 , n. 3.

CA-p. XI. z . LaluM et JUasmissa, elc. conf. cap^ g pr.

9. Massjrli (aL Massylii), regnum patemum Masinissas (pcr epcxegeain, ttt Heraelienses regnum tyranriorum apud Justin. XVI , S extr. ubi vid. Gronov.) , keti ad Masinissam , nt ad regem diu desiiieratum , concessere, transicre. Gonf. XXIX, 29-33; ad VIII, 3o, n. 7 , et XXIV, 48, n. r. — P^etere regno MaMesylomm ; vide

snpra ad lib. XXIV, cap. 4^ r not. x .

3. Impotenti animo ( vide ad III , 36, n. a) spirUm possentfaceret h. e. animum, audaciam et fiduciam, ▼«! aTrogaiitiam y ut passim spiritus alti et elati, autflatus, tumor, tumidiar 5«n»o (XLV, a3), veria tumieUan (XLV, »4 pr.), ^vti\>.tLy 9uoifi»9ec9 dyxocy ot^f&a, irvodtl, si^atvsr». -^^ Arma , teka dividit ; vide supra ad I ^

43 , n. 4«

4. AB romanis eenturionibus didi" cerat; vide ad XXIV, 48- -^ Noi^ atque ineondito; vtd. XXI, 57,n.i x .

♦ .

v.csiQ. LIB. XXX. CAP. XI. .XIL aS

iade excursiones in vicem fieri , et , quum pulsos in^ dignatio accenderet , plures subire : quod irritamen- tum certaminum equestrium est , quum aut vincen- tibus spes, aut pulsis ira aggregat suos. Ita tum a pauds praelio accenso^ omnem utrimque postremo equitatum certaminis studium effudit. Ac dum since- riim equestre praelium erat ^^ multitudo Masaesylorum , ing^ntia agmina Syphace emittente , sustineri vix po- terat : deinde , ut pedes romanus repentino per tur- mas suas viam dantes intercursu stabilem aciem fecit , absterruitque effuse invehentem sese hostem, primo Barbari segnius permittere equos^; deinde stare ac prope turbari novo genere pugnae; postremo, non pediti solum cedere, sed ne equitem quidem susti- nere ^ peditis prassidio audentem. Jam signa quoque legionum appropinquabant. Tum vero Masaesyli non modo primum impetum, sed ne conspectum quidem signorum atque armorum, tulerunt : tantum seu me* moria priorum cladium , seu prassens terror valuit !

XII. Ibi Syphax, dum obequitat hostium turmis, si pudore^, ai peticulo suo fugam sistere posset, equo graviter icto, effiisus opprimitur capiturque, et vivus, laBkum ante omnes Masinissae praebiturus spectaculum, ad Laelium pertrahitur. Cirta caput regni Syphacis erat : eo se ingens hominum contulit vis. Ceedes in eo praelio minor , quam victoria , fuit , quia equestri tslnttunmodo praelio certatum fuerat : non plus quin-

5a SiHofirum ^quei&e praiiam, me- dacem fiictum. Pediees h. 1. sunt veli-

nim, eqmtibfu tantmb pfugaaiitibus, tes, quia opponuntur mox signa /e»

non admixtis pedidbiM. gionum sen legionarii \ £rn. Sic et

<(. Seghius pefi/nittetn equos; vide XXXUI , 7 et 14. ad li, 56, i^. I. VLxn. proptre turhmi €a.p. XII. i< Si pudore, experiens

OptiM MSS, rtctit», qikia fttatim eei- nnm forte sensu pudoriti, qnem exem-

sisse dici^ntur; JFac. Gfoih. Intolenter plo sno militibus lAjiceret; Boer. Cf.

dletottt e«t ; Doer. — Audenten\ , aa- ad 1 , 5^,. u. i .

T. LIVII aa

«.**

A5-

siduas clades ac lacrymas unum insperato gaudium affulserat ; cui haud procul exitio fuisse roma: satum a praefectis suarum navu terapore subvenisset.

XL Per eosdem forte dies, < nissa' quintodecimo ferme di< , _ nissent , Massyli, regnum pate . ^- 1:^^ ut ad regem diu desideratum ^ ^.^ ^^-* «^ pulsis inde praefectis praesidiisq ^.^ {f^^^^T

tinebat regno, neutiquam q ^, ' ^ ^Si^^**^

aegrum amore uxor socerque ,-^^^^P^

abundabat, ut-subjectae ocub^ ' , ^*' ^^*^

rentis annos vires etiam mim ^^ ^g#>** .

tenti animo spiritus possent 1 ^ ''^ *^^*^a >

qui bello apti erant, in unv ^^^fl^^?*^. \

tela dividit : equites in turn • ^ ^**^^**^

sicut quond^ ab roroanis

distribuit. Exercitu haud i^ . ^^Ai^*^

habuerat, caeterum omni pi ^'^jifis

ire ad hostes pergit. E* ca ■• ^i^vT

primo pauci equites ex. t\ ^^^^^

bus progredi; inde jaculis ■ ^^

▼ide wpra ad lib.VU, cap- 33 , ti. ^ ^ ^^lft

II, Cum eo, i4t apparerct, e rf^ tii^

^e ad TIII, 14 , n. 3. j^^

Cap. XI. I . LalUn et ]lfasi9zlss€z , ^-

conf. cap^ g pr. ^

a. Jlftww^/i (al. MMsriii ) » '^*^ -. • '^1

patemum Masinissai (p«r «pe^c*- ^^

nt Heraclienses regnum C7^*^' ^i^ .

apud Justiii. XVI, 5 ex.tr- » ^/

Grono V.) , keti ad Masim ss a » ^r

regem diu desideratum 9 ^*' ^ f

traasiere. Gonf. XXI"3t., *-* • ^*^ Vin,3o,n. 7, et XXI^

J

CAK XII.

«,N

\im iirciaquo miw V(HMi>iii

{■cruia , M virlrimii nlliii- o(]uo \wr iiiHJttMulfiii IV- iiui qiioqiifl liiiiiiilN, \w (|ii()(l Libi ciiiii .S)'|iliHi'0 <' rngia! iIci»k, (jiii lii itit*- ii.qiiam Ny|)tiii(;fiii liiiu' jiplici (lcN, ut ijinn, i{ii(t(l'

:ijitiva HtttUlHM, llf(|ll(i tlin

Imm »ccruiit;lKm'i)'tirintu 1, quarii Hyyinifin ii%iil', ktt^m iii tm\*:m timuiii ■HiKtim et t!%UtriH, iuUin iiiiat^nUsim 'dU Hinminf, DiUuii Mt, vifji^ ; M iiuUi*

Silt4'uA% At ii*Hni*fHHH$H

ijuu iwj4»/, tU-Kif4ih m*

.. #»r^ij«f j»>,.^)f, •]/(.« ,

?4 T. Livii tcX:

que millia occisa, minus dimidium ejus hominura ca- ptum est, impetu in castra facto, quo perculsa rege amisso multitudo se contulerat. Masinissa, sibi qui" dern^ dicere, nihil esse in prcesentia pulchrius^quam victoreniy recuperatum tanto post intervaUo y patriwn inuisere regnum; sed tam secundis, quam adversis, rebus non dari spatium ad cessandum. Si se Lcelius cum equitatu vinctoque Sjphace Cirtam prcecedere sinaty trepida omnia metu se oppressurum : Lcelium cum peditibus subsequi modicis itineribus posse. As- sentiente Laelio , praegressus Cirtam , evocari ad coUo- quium principes Cirtensium jubet. Sed apud ignaros regis casus, neque quae acta essent promendo, jxeq minis, nec suadendo, ante valuit, quam rex vinctus in conspectum datus est. Tum ad spectaculum tam foedum comploratio orta ; et partim pavore moenia sunt deserta, partim repentino consensu gratiam apud victorem quaerentium patefactae portae. Et Masinissa , praesidio circa portas opportunaque moenium'* di- misso, ne cui fugae pateret exitus, ad regiam occu- pandam citato vadit equo. Intranti vestibulum in ipso limine Sophonisba^, uxor Syphacis, filia Hasdrubalis Poeni , occufrit, et quum in medio agmine armatorum Masinissam insignem, quum armis, tum caetero ha- bitu , conspexisset , regem • esse ( id quod erat) rata , genibus advoluta ejus : « Omnia quidem ut posses in « nobis , dii dederunt virtusque et felicitas tua. Sed ,

a. Opportuna mcenium loca;. vide ad I, 54, n. 4*

3. Sophonisba, uxor Syphacis , etc. vide ad XXIX, a3, n. 3. ->- Omnia quidem ut posses in nobis , optimi MSS, ut in V, II, n. 9, et XXVI, 33, n. 8; vid.VI, aa, u. i. Omnia quidem, inquit, utposses in nos, diitibi

dederuttt, edd. ante prak. Saepe inquit, ait, dicit 4 Livio omissa et a librsiriis adjecta; vid. Drak. ad XXIII, 45, n. 6* — In nos , pro in nobis, tueri conatur Crever. contra Gronovium: nam ex comiQ,uni usu latini sermoni» statuere debemus quid rectum sit , quid probai'i aut rcgici necesse sit. Ep.

^,c.lt LIBER XXX. CAP. XII. aS

<c si captivae apud dominum vitae necisque suae vocem « suppUcem mittere licet , si genua , si victricem attin- « gere dextram , precor quaesoque per majestatem re- <c giam , in qua paulo ante nos quoque fiiimus , per cc gentis Numidarum nomen, quod tibi cum Syphace a commune fuit, per hujusce regiae deos, qui te me- « lioribus ominibus accipiant , quam Syphacem hinc « miserunt , hanc veniam supplici des , ut ipse , quod- « cumque fert animus,de captiva statuas, neque me « in cujusquam romani superbum ac crudele arbitrium « venire siiias. Si nihil aliud, quam Syphacis uxor, ccfuissem, tamen Numidae, atque in eadem mecum (( Africa geniti , quam alienigenae et extemi , fidem a experiri mallem. Quid Carthaginiensi ab Romano , « quid filiae Hasdrubalis timendum sit , vides : si nulla <c alia re potes , morte me ut vindices ab Romanorum (carbitrio, oro obtestorque ». Forma erat insignis et florentissima setas. Itaque quum modo, dextram am- plectens , in id , ne cui Romano traderetur , fidem exposceret , propiusque blanditias oratio esset , quam preces ; non in misericordiam modo prolapsus est ani- mus victoris , sed ( ut est genus Numidarum in vene- rem praeceps*) amore captivae victor captus, data dextra in id, quod petebatur, obligandae fidei, in re- giam concedit. Institit deinde reputare secum ipse, quemadmodum promissi fidem praestaret : quod quum expedire non posset , ab amore temerarium atque im- pudens mutuatur consilium. Nuptias in eum ipsum diem repente parari jubet, ne quid relinqueret integri

4 . Genus Numidarum in venerem capta ferum yictorem cepit ». Ed. —

prasceps; vide ad I, i8, n. 5, et Instidt deinde reputare; vid. XXIV,

^X.IX, a3, n. 4. — Victor captus^ 26,^.7. — Promissi fidem preesta-

Eadem fere antithesis occnrrit apud ret; vide ad XXV, 41, n. 3. — j4b

Horat. Epist. II, i, v. i56 : « Grsecia amorc mutuatur consiiium , nempe

A. C. ao3.

u. c. 549.

28 T. LIVII

constantiorem Masinissam^ quam Syphacemy esse, etiamjuventa incautiorem. Certe stultius illum atque intemperantius eam^ quam se^ duxisse.

XIV. Haec non hostili modo odio , sed amoris etiam stimulis ' , amatam apud aemulum cernens , quum dixis- set, non mediocri cura Scipionis animum pepulit^. £t fidem criminibus raptae prope inter amia nuptiaB^,ne- que consulto, neque exspectato Laelio, faciebant, tamque praeceps festinatio, ut, quo die captam ho- stem ^ vidisset, eodem matrimonio junctam acciperet, et ad penates hostis sui nuptiale sacrum conficeret. Eo foediora haec videbantur Scipioni , quod ipsum in Hispania juvenem nuUius forma pepulerat captivae. Haec secum volutanti Laelius ac Masiuissa supervene- runt : quos quum pariter ambo et benigno vultu ex- cepisset.^ egregiis laudibus frequenti praetorio ^ ce- lebrasset , abductum in secretum Masinissam sic ailo- quitur : « Aliqua te existimo, Masinissa, intuentem in (c me bona , et principio in Hispania ad jungendam me- *« cum amicitiam venisse, et postea in Afi:ica te ipsum « spesque omnes tuasin fidem meam commisisse. Atqui

Cap. XIV. I . Amoris etiam stimulis, nt xevTpoXc lp(DTO( (xireirXYiYixevY) et ^{XYldeiaa apud Eurip. Hippol. 38 ^ z3i7, et Herc. fur. ai ; Oppian. Cyn. n, 3i, 32 ; Lucret. IV, iao8 al. Cf. ad haec et sqq. Appian. Pun. a8. Amor h. 1. invidia ex amore Jalousie; Bauer.

a. Non mediocri, . ,pepuUt, ut mox ipsum juvenem nuUius forma pepule- ratcaptiva, h. e. commoverat, teti- gerat, afTecerat. Nam res pellere nos et impellere dicuntur, quae vel sen- suum insfrumenta vel animum sua- viter aut moleste afHciunC. Cf. Emesti Clav. Cic.

3, Raptce prope inter arma nuptio!;

yide tamen ad lib.VI, cap. a3 , not. 3.

4. Captam hostem, Sophonisbam ; nW Prisciani regula est V : « In £r ^nita nomina , si ad homines proprie solos pertinent , communia sunt , et non faciunt ex se neutra , ut hic et haec civis, hic et hsec hostis »; Gron. Cf. Duk. et Drak. ad h. 1. et Bunn.ad Ovid. Her.VI, 84..' — Adpenates ho- stis; vid. X , a3, n. za , et XXVIII, 1 8 , n. I . — Juvenem nullius forma

pepulerat captivas; conf. not. a.

5, Frequenti prcetorio ; vid. XXI, 549 n. 3. — In Hispania ad jungen- dam m» a. venisse , scilic ad me : non in Hispaniam, ut in multis legitur li*

v.c:Til: LIB. XXX. CAP. XIV. XV. 29

« nuUa earum virtus est , propter quas appetendus tibi « visus sim , qua ego seque , atque temperantia et con- (c tinentia libidinum , gloriatus fuerim. Hanc te quoque a ad caeteras tuas eximias virtutes, Masinissa , adjecisse « velim. Non est, non(mihi crede) tantum ab hostibus « airmatis aetati nostrae periculum , quantum ab circum- c( fusis imdique voluptatibus. Qui eas sua temperantia « frenavit ac domuit, multo majus decus majoremque « victoriam sibi peperit , quam nos Syphace victo ha- « bemus. Quae, me absente , strenue ac fortiter fecisti, « libeuter et commemoravi, et memini : caetera te « ipsum reputare tecum, quam, me dicente, erube- « scere malo. Syphax populi romani auspiciis^ victus « captusque est : itaque ipse , conjux , regnum , ager , « oppida, homines, qui incolunt, quidquid denique « Syphacis fuit , praeda populi romani est ; et regem « conjugemque ejus, etiamsi non civis carthaginiensis « esset , etiamsi non patrem ejus imperatorem hoslium « videremus, Romam oporteret mitti, ac senatus popu- « lique romani de ea judicium atque arbitrium esse, quse « regem nobis socium aUenasse , atque in arma egisse « praecipitem dicatur. Vince animum : cave deformes « raulta bona uno vitio, et tot meritorum gratiam ma- « jore culpa, quam causa culpae est, corrumpas».

XV. Masinissae haec audienli non rubor solum suf- fusus , sed lacrymae etiam obortae ; et quum se quidem in potestatefuturum imperatoris^ dixisset,orassetque eum, uty quantum res sineret , fidei suce temere ob- strictce consuleret; promisisse enim , sese in nuUius po^

bris. Qunin in Hispania fbret, eam Gisgonis filio Hasdrubale; Banerus.

cnm Scipione firmarit; Drak. Cap. XV. i. Se in potestatejuturum

6. Populi romani auspiciis ; vide imperatoris; vide ad II, 56, n. z6.

ad lib. Vy cap. 46, not. 10. Mox vi- — Fidei suce temere abstrictte, datse

deremus ^ quia de superstite loqnitnr, (ut XXIII, 9, et obligata ^de Xh ,

36 T. LIVII tcAt

iestatem eam traditurum , ex praetorio in tabernacu- lum snum confusus concessit. Ibi, arbitris remotis, quum crebro suspiritu et gemitu , quod fadie ab cir- cumstantibus tabernaculum exaudiri posset, aliquan- tum temporis consumpsisset ; ingenti ad postremum edito gemitu, fidum e servis^ vocat, sub cujus custo- dia regio more ad incerta fortunae venenum erat , et mixtum in poculo ferre ad Sopbonisbam jubet^, ac simul nuntiare , Masinissam Ubenter primam ^fidem prasstaturum fuisse y quam vir uxori debuerit Quo^ niam arbitrium ejus^ quipossintj adimantj secundam fidem prcestare^ ne viua in potestatem Romanonun veniat.Memor patris imperatoris patriasque et duorum regumyquibus nuptafiiissety sibi ipsa corksuleret. Hunc nuntium ac simul venenum ferens minister quum ad Sophonisbam venisset, «Accipio, inquit, nuptiale fc munus , neque ingratum , si nihil majus vir uxori « prsestare potuit. Hoc tamen nuntia , melius me mo- (crittu*am fuisse, si non in funere meo nupsissem».

S7) CQHsuIerei, eam praMtavety cjiu ex3olveoda? ratioDem haberet. — Con- Jusus; vide ad cap. 6, n. i. — Suspi- ritu meliores MSS , non suspiri: C/. GronoT. ad h. 1. et Colvii» ad Apal. Met. I, p. 9. — Quodfacile, etc. ut illud, sc. suspirare et gemere : niai pro quodle^, qui; Doer.

%, Fidum o servis , ut apud Tacit. Annal. XIV, 1 1 ; Sueton. Aug, 67, et al. Gron. — Snb cujus custodia regio Tnore ad incerta fortnnai (vide ad IV, 27, n. i) venenumerat; conf. Lips. Manuduct. ad Philos. Stoic. III , aS, et Casnub. ad Strab. III, pag. 35i.

3. Mixtum in pocnh ferre ad So- phonisham jubet j etc. Conf. Ap|>ian. Pun. 8 , qui tamen hoc venenum ab ipso Masinissa clam Sophonisbae alla-

tunt dicit. — Similem muUeria miser- rimae et simul fortissimae exitum in scenam gallicam protulit, et quaedam ez hoc loco ad verbiim fere expresait Noatraa Bacine, Mithridate,, V, sc. a : Donnec. Dites, Arcas, au roi qoi me renToie , Qae de too» les praseats qne m'a fidts s» bonte, Jtt r«(ois le pka» cber et le plos soaliaite. Hoc argumentnm apud receutiores poeseos tragicae principium singulari quedam iato celefaratnv. Primufl Italo- ram, q[tii trageediam scripserit, Georg. Trissinus, hanc ud tres artis tragicae regulas exegit fabulam , quae postea in gaiHcm tbeatrmn aecundmn hnjiM le- ges a Jo. Mi.niKT septem awiia aate Magnum ConieliuHa (u Cn) tians- kta, velut taoti luminia prsemmtia re- fulsit : eam et tpse P. Comeliiia Tol-

A. C, so3.

u. c. 549.

LIB. XXX. CAP. XV. XVI. 3i

Jion loquuta est ferociiis y quam acceptum poculum ,

nuUo trepidationis signo dato^ impavide hausit^. Quod

ubi nuntiatum est Scipioni, ne quid seger animi fe-

rox juvenis gravius consuleret , accitum eum extemplo

nunc solatur; nunc, quod temeritatem temeritate alia

luerit, tristioremque rem , quam necesse fiierit, fece-

rit, leniter castigat. Postero die, ut a prassenti motu

averteret animum ejus, in tribunal escendit^, et con*

cionem advocarijussit. Ibi Masinissam, primum regem

appellatum eximiisque ornatum laudibus, aurea co-

rooa, aurea patera, sella curuli et scipione eburneo,

toga picta et palmata tunica donat^. Addit verbis ho-

norem, Neque nuignificentius quidquam triumpho

apud Romanos, neque triumpkantibus ampliorem eo

omatu esse; quo unum omnium extemorum dignum

Masinissam populus romanus ducat. Laeiium deinde

et ipsum coUaudatum aurea corona donat : et aUi

roilitares viri, prout a quoque navata opera erat, do-

nati. His honoribus mollitus regis animus , erectusque

in spem propinquam, sublato Syphace, omnis Nu-

midiaD potiundae.

XVI. Scipio, C. Laelio cum Syphace aliisque captivis Romam misso, cum quibus et Masinissas legati pro- fecti sunt, ipse ad Tuneta rursum castra refert, et.

tariHsqae ycaia aeiiiU panim fetieiter tractanmt. Ed.

4> Non loquuta estferoeiuSf quam pocuhtm . . • impavkk hausii ; debebat r non magis loqirata est/erociterf etc. , qaod et inverse intelligi conyeait, ac si citra pleoDasmiim diceret : noii mi- nus impavide haoait, quam firociter loqtrata eat; Baoer.

S.In tribunalescendit; v.II, 7,n. 7.

6. Ihi Masinissam , primum regem appellatum, aurea corotM.^.donat;

conf. Dionys. Hal.V, 35, etTac. Ann. rVy a6 extr. Haeo aliaqae a popolo rom. Masiniaaae dono missa foisse, tradit Appian. Pun. 3a , qiri eonliidit httnc locom et alium inf. cap. 17. — Aureapatera, nt argentea phiak ap. Plnt.in£inil.p. 270. Cf. Polyb.VI, 39,3. — Scipione ebumeo , sceptro. Conf. simil. loc. XXXI , 1 1 . De toga picta, etc. vide ad X, 7, n. 9. Moz ibrte leg. j4ddit verborum konorem. Conf. ad XXV, 17, n. 5.

3a T. Livii ^\li;l:

quae munimenta inchoaverat, permunit. Carthagi- nienses, non brevi solum, sed prope vano gaudio, ab satis prospera in praesens oppugnatione classis per- fusi, post famam capti Syphacis, in quo plus prope, quam in Hasdrubale atque exercitu suo spei repo- sueranty perculsi, jam nuiio auctorebelli ultra audito, oratores ad pacem petendam mittunt triginta senio- rum principes. Id erat sanctius apud illos consilium , maximaque ad ipsum senatum regendum vis. Qui ubi in castra romana et prsetorium pervenerunt, more adulantium' (accepto, credo, ritu ex ea regione, ex qua oriundi erant ) procubuerunt. Conveniens oratio tam humili adulationi f uit , non culpam purgantium , sed transferentium initium culpa; in Hannibalem im- potentiaeque ejus fautores *. Veniam civitati petebant, civium temeritate bis jam ante eversae, incolumi fu- turae iterura hostium beneficio. Imperium ex victis hostibus populum romanumj non perniciem ^ petere : paratis obedienter servirCj quce vellety imperaret Sci- pio , et venisse ea spe in Africam se, ait , et spem suam prospero belli es^entu auctam , victoriam se , nonpacem, domum reportaturum esse: tamen, quum victoriam prope in manibus habeat, pacem non ab- nuere; ut omnes gentes scianty populum romanum et

€▲?. XVI. I . More aduUtntium, etc. vide ad IX , i8, n. a, et conf. Polyb. XV, X. — Ex ea regione, ex qua oriundierant^Pcemf e Tyro. Sed totius fere Orientis ritus est ; vide supra ad IX, i8, n. a.

a. Impotentiasque ejus fautores ; vide ad III, 36, n. a. Potenticeque Put. Flor. et al. — Sed notat Drak. humilitati , qua legati Carthaginien- sium pacem petunt , magis convenire ut auctoritatem Hannibalis vocent

impotentiam quam potentiam. Hsec enim legitima esse potest , illa semper vitio vertitur. £d. — Bis jam ante eversce , non vastatse , dirutse , excisae , sed cujus potentia labefacta esset, et quae fractis viribus non multum abes- set ab interitu et eversione: sed vel ita mihi snspectum est ante , qaod ex duabus postremis literis vocis praec. et prima seqnentis oriri potuit (nam eo tempore adhuc durabat bellum se- cundum, nec duo alia bella ante illud

tcX: LIB. XXX. CAP. XVI. XVII.

33

susciperejuste bella, etfinire, Leges pucis se has di" cere^ : CaptivoSj et perfugaSy et Jugitivos restituant: exercitus exltalia et Gallia deducant; Hispania abs^ tineant : insulis omnibuSy quce inter Italiam et jifri" carn sunty decedant : na\^es longas y prceter vfginti , omnes tradant; tritici quingentUj hordei trecenta millia modium, Pecunias summam quantam imperaverit , pa- rum conveuit ^ : alibi quinque millia talentum , alibi quinque milliapondo argenti, alibi duplex stipendium militU>us imperatum invenio. k His conditionibus , in- « quit , si placeat pax , triduum ad consultandum da* (c bitur. Si placuerit, mecum inducias facite, Romam (( ad senatum mittite legatos. » Ita dimissi Carthagi- «nienses, nullas recusandas conditiones pacis quum censuissent ( quippe qui moram temporis quaererent , dum Hannibal in Africam trajiceret ) , legatos alios ad Scipionem , ut inducias facereut , alios Romam ad pa- cem petendam mittunt , ducentes paucos in speciem captiyos perfugasque et fugitivos , quo impetrabilior pax esset.

XVII. Multis ante diebus Lselius cum Syphace pri- moribusque Numidajum captivis Romam venit ; quae- que in Africa gesta essent , omnia exposuit ordine Pa-

gesta), aut leg. bis tantum non ever- sce ; Duk. Sio et Crev. delendum pn- tabat ante, et exponebat : quam cives sui jam bis, quautum in se esset, ever< tissent; vel quae perire meruisset. C/. ad XXVm, 34, n. 4. Bis jamtever- sos Pnt. et Flor. at plane his jam eversas Eeg. Lov. 3 , et HarL bis jam picne eversas conj. Doer. coil. Cic. Har. Resp. 4*

3. Leges pacis se has dicere, etc. conf. Appian.Pun. 3i, 3a. — Perfii- gas etjugitiyos; vide ad cap. 43 , n. 9. — Naves longas, prater XX; apmd

FI.

Eutrop. III, ax, et Appian. /yr^r^er XXX,

4. Parum convenit; vide ad 1, 3, n. 4. — Quinque millia talentum: ap. Appian. MDC talenta. Immane est , inquit Creverius , quantum baec sum- ma ab altera distet. Quinque millia ta- lentum sunt marcx argenti nostrates 468750; quinque vero millia pondo aequant marcas nostrates 7812 cum quatuor unciis. En. — Si (b. e. an ) placeat pax ex emend. Gronov. pro vulg. placeatne pax recepi. Si pla- ceant pax Put. Si plaeet pax Gud.

34 T. LIVII tcX

tribus , ingenti omnium et in prsesens Isetitia , et in futurum spe. Consulti indePatres regem in custodiam Albam mittendum censuerunt; Laelium' retinendum, donec legati carthaginienses venirent. Supplicatio in quatriduum decreta est. P. ^lius praetor , sendtu misso et concione inde advocata , cum C. Laelio in Rostra escendit. Ibi vero audientes, fusos Carthaginiensium exercitus, devictum et captum ingentis nominis re- gem, Numidiam omnem egregia victoria peragratam, tacitum continere gaudium non poterant, quin cia- moribus, quibusque aliis multitudo solet, laetitiam immodicam significarent. Itaque praetor extemplo edixit , Uti ceditui cedes sacras omnes tota urhe aperi" rent; circumeundi salutandique deos a^gendique grates per totum diem'^ populo potestas fieret. Postero die iegatos Masinissae in senatum introduxit. Gratulati primum senatui sunt, quod P. Scipio prospere res in Africa gessisset : deinde gratias egerunt , quod Masi- nissam non appelktsset modo regem , sed fecisset^ restituendo inpaternum regnum; in quo post Sypha" cem suhlatum^ si ita Patrihus visum esset, sine metu et^ certamine esset regnaturus. Dein , quod collauda" tum pro concione amplissimis decorasset donis : qui- bus ne indignus esset ^ et dedisse operam Masinissamj etporro daturum esse. Petere , ut regium nomen cce-

Conf. sapra ad libram I, cap. 57, n. i. Cap. XVII. I. Latium retinendum, etc. «ed cap. ai extr. dimissnm ait ante adventnm legatorum : qnapropter vel decretum mntatnm est , vel lapsus memoria diversosve sequntns anctoies Livias haec scripait; Glar. Vide qaas notantnr infra , p. 44* Ed. — In Ro- stra escendit; vide ad II, 7, n. 7, et

vni,i4.

a. Jgendique grates per totum

diem, forte per IIII duum , h. e. qna- triduum : nam suppUcatio in quatri- duum decreta erat ; Pigb. in Ann. ad an. 55o , p. aa4> Senatns quidem de- creverat eam, sed praetor nondum edixerat : interim igitur, dum tempna commodnm veniret, nt popnlo satia fieret, edixit, ut eo etiam die aedes sacrae tota nrbe paterent ; Drak. Per totum diem unoquoque quatnor die- ram ; Doer.

A. G. io3. D. C. 549.

LIB. XXX. CAP. XVII. XVIII. 35 teraque Scipionis beneficia ei munera senatus decreto confirmaret : et, nisi molestum esset, illud quoque petere Masinissam, ut Numidas captiifos'^ qui Roma: in custodia essenty remitterent. Id sibi amplum apud populares futurum ^ esse. Ad ea responsum legatis : Rerum gestarum in Africa prospere communem sibi cum rege gratulationem esse. Scipionem recte atque ordine viderifecisse^y quod eum regem appellauerit; ety quidquid aliudfecerit^ quod cordiforet MasinisseSy ea Patres comprobare atque laudare. Munera, quae legati ferrent regi , decreverunt : sagula purpurea duo cum fibulis aureis singulis et lato clavo tunicis, et equos duophaleratos, bina equestria arma cum lo- ricis, et tabernacida militaremque supellectilem , qua- lcm praefoeri consuli mos esset. Haec regi praetor mit- tere jussus. Legatis in singulos dona ne minus quinum millium, comitibus eorum milliumferis; et vestimenta bina legatis, singula comitibus Numidisque, qui ex custodia emissi redderentur regi. Ad hoeaedes liberae, loca , lautia ^ legatis decreta. i

XVIII. Eadem aestate, qua haec decreta Romae et in Africa gesta sunt , P. QuintiKus Varus praDtor et M. Cor- nelius proconsul in agro Insubrium Gallorum cum

3. Id sibi amplum a. p. fntarum ; ▼ide ad H, 9,n. a.

^.Reete atque ordine ifiderifecisse; ▼idc ad XXrV, 3i, n. 3. — Quod cordiforet Masinissa! , ea, elc. vide adVI, 9, n. i, et XXXIII, a4,n. 4. — Cum fibulis aureis smgulis et lato cum ela%'o tunicis; Tide«ad I, 14» n. 4. Cumfihulis aureis et singulis L c. t. conj. Pigfa. in Ann. ad an. 55o, p. 224, et tom. ly p. 66. Sed, qnum Livius dicit tunicis , credo e priecedd. repeti posse singulis , et ad singula saga purpnrea singnlas fibalas aureas

et singnlas lato clavo tnnicas datas esse; Dnker. — Legatis in singulos dona ne minuSf etc. vide ad XXVIII, 39 , n. 7 ; XXIX, i5, n. 5, et XLII , I, m 5. — Quinum millium. Si aes graye cnm Creyerio intelligamns, qui> na millia seris aestimari possnnt mar- cis argenti paris. 7 cnm unciis sex et semuncia; mille aeris unciis argenti dnodecim itidem cnm semuncia. £d.

5, j4dhoc ades iiberof, loca, lau- tia , etc. vide ad II, a 3 , n. 3 ; XXIV, 7, n. 3 ; XXVIII, 39, n. «, ct XLH, I, not. 5.

3.

36

T. LIVII

A. G. 2o3. U. G. 549.

Magone poeno signis coUatis pugnarunt. Praetoris le- giones in prima acie fuerunt : Cornelius suas in sub- sidiis tenuit , ipse ad prima signa equo advectus : pro- que duobus cornibus ^ praetor ac proconsul milites ad inferenda in hostes signa summa vi hortabantur. Post- quam nihil commovebant, tum Cornelio Quintilius : « Lentior, ut vides, fit pugna; et induratus praeter (c spem resistendo hostium timor ; ac , ne vertat in au- « daciam , periculum est. Equestrem procellam * exci- « temus, oportet, si turbare ac statu movere volumus. « Ita vel tu ad prima signa praelium sustine , ego in- K ducam in pugnam equites : vel ego hic in prima acie cc rem geram , tu quatuor iegionum equites in hostem « emitte^». Utram vellet praetor, muneris partem pro- consule accipiente , Quintilius praetor cum filio , cui Marco praenomen erat, impigro juvene, ad equites per- git , jussosque escendere in equos repente in hostem emittit. Tumultum equestrem auxit clamor ablegio- nibus additus ; nec stetisset hostium acies , ni Mago ad primum equitum motum paratos elephantos ex- templo in praelium induxisset. Ad quorum slridorem odoremque et adspectum territi equi vanum equestre

Cjlv. XVIII. I . Proque duobus cor- nibus, ante ea. — Nihil commovebant, 8cil. hostem, e statn sao moyebant (ut panlo post , etlX., 40); Doer. Immo : milites hortatione sua. — In- duratuSf durior et firmior factus est, h. e. hostes contra timorem resistendo se obfirmarunt ; Doer* -^ Nc vertat in audaciam; ylde ad II, 3, n. a. Ti- mor ne ifertat in audaciam malebat Grenovius.

a. Equestrem procellam; vide ad X , 5, n. 4* — Statu movere; vide ad II, 10, n. 7. — Prcelium sustine; vide ad II, 44, n. 6.

3. Equites in hostem emitte; vide ad II, 56, n. I. — Utram velletprof' tor, scil. accipere proconsulem , acci- piente, dicente , se paratnm esse acci- pere. — Cumfilio, cui Marco pras- nomen erat : nescio , cnr tam notabile visum fuerit Livio , hnic Marco prae- nomen fdisse, ut id posteritati non invidendom putaiKrit: nam sufficie- bat utiqne cum fiUo 31arco,.et raro utituT vooe preenomen , qua etVI, ao deditaopera abstinuissevidetur; Duk. Sic etVII, aa. Drak. ^Tumultum. equestrem; vide ad X, 5, n. 4» ~~ Stridorem, barritum^ ut XLIV, 5.

v,c.lt LIBER XXX. CAP. XVIII. 37

auxilium feceruut : et ut permixtus , ubi cuspide uti et cominus gladio posset, roboris majoris romanus eques erat ^, ita in ablatum paventibus procul equis melius ex intervallo Numida^ jaculabantur. Simul et peditum legio duodecima , magna ex parte caesa , pu- dore magis , quam viribus , tenebat locum ; nec diutius tenuisset , ni ex subsidiis tertia decima legio , in pri- mam aciem inducta, praelium dubium^ excepisset. Mago quoque ex subsidiis Gallos integrae legioni op- posuit : quibus baud magno certamine fusis , hastati legionis undecimae conglobant sese , atque elephantos ' jam peditum aciem turbantes invadunt. In quos quum pila conf^rtos conjecissent, nuUofermefrustraemisso, omnes retro in aciem suorum averterunt : quatuor gravati vulneribus corruerunt. Tuih prima commota hostium acies^ : simul omnibus peditibus, ut aversos videre elephantos , ad augendum pavorem ac, tumul* tum effusis, sed donec stetit^ante signa Mago, gradum sensim referentes ordines tenorem pugnae servabant; postquam femine transfixo cadentem, auferrique - ex praelio prope etsanguem viderqv extemplo in fugam omnes versi. Ad quinque millia Uostium eo die caesa , et signa militaria duo et vigienti capta : nec Romanis

4. Roboris majoris romanUs eques erat, nujorem vim babebat f plns per- ficere. poterat, permixUt^hoaitiam eqoi- tatiii et elepfaantis. — Ablatum pa- ventibus equis , abreptum ( graece fspofjksvov, gall. emporti) a constema- tiaequis. Conf. ad'Sil.V, 633.

5. Pnelium dubium excepisset ; vide ad IV, 43, n. 4. Expefisset multi bo- niqfue MSS , et hinc Gron. Conf . ad I , a5, n. 7. -— Jiun peditum aciem tur- bantes. Pnte^n. Uber et unua ex Gro- noviabifl onutlnnt etiam, quod inse-

ritur post jam ; quare illud nos abje- cimus: quod si recipias,cum Grererio puta hic ideo additum, qnia primo cqaitatnm romanum elephanti turba- Tcrant. £n.

^. Tum prima (f. primum; Dnk.) eommpta hostium acies ( cf. nbt. i ) , effitsis (vide ad I, 14, u. 7) simul omnibus peditibus romanis, utat^rsos ab hastatis illia videre ekphantos. Non est itaque , qnod e§^re pro vi- dere legas cum Gronov. — - Tenhrem pugna.servabant , pugnandi ardorem.

38 T. LIVII tc:lt

incruenta victoria fiiit ; duo millia et trecenti de exer- citu praetoris, pars multo maxima ex legione duode-^ cima, amissi : inde et tribuni militum duo, M. Cosco- nius et M. Ma^nius ; tertiae decimae quoque legionis , quae postremo praelio affuerat , Cn. Helvius tribunus militum in restituenda pugna cecidit, et duo et vi- ginti ferme equites illustres^, obtriti ab elephantis, cum centurionibus aliquot perierunt : et longius cer- tamen fuisset , ni vulnere ducis concessa victoria esset. XIX. Mago , proximaE? noctis silentio profectus , quantum pati viae per vulnus poterat% itineribus ex- tentis , ad mare in Ligures Ingaunos pervenit. Ibi eum legati ab Carthagine ', paucis ante diebus in sinum Gallicum appulsis navibus , adierunt , jubentes,primo quoque tempore in Africam trajicere. Idem etfratrem ejus Hannibalem (nam ad eum quoque isse legatos eadem jubentes ) facturum, Non in eo^ esse Cartha- giniensium res , ut GatliaAi atque Italiam armis obti- neant. Mago , non imperio modo senatus periculoque patrias motus, sed metuens etiam, ne victor hostis moranti in8taret,Liguresque ipsi, relinqui Italiam a Poenis cerneutes , ad eos , quorum mox in potestate futuri essent, deficerenl, simul sperans teniorem in

— Ifide, ez ea legione , et tribwn mi- litum, etc.

7.. Eqmtes iUustres, « i. e. clari, nobiles , siye genere , sive opibas, siye yirtute et factis fortibus, aive qua- cumque alia re , quae eos praeter cae- teros illustres et claroa fecerat ; adeo- que b. 1. qnum alii, tum etiam ii, qui, quum equum pnblicum baberent , vel lectione eensorum , vel jure magistra- tus in senatum venerant; quosequum publ. retinere potuisse, probid>ile esse dijfi ad XXIX, 3^ , n. 6. Hi enim

non minns infeer equites merere po- tuerunt, quatn sua •vohtHtate nUlites facti sunt octoginta senatores , eto. XXII, 4g. Alibi Livius viros iliustres Yocat eos, qui gradu ac dignitate mi- litari ante alios eminebant, utXXXHI, 36; forte et XXXIII, a5». Dnker. Conf. aA Tac. Ann. I, 73, n. i.

Cap. XIX. I. Per vulniu poterat ; videad V, la, n. 6.

3. Legati ab Cartkagine, ut cap. extr. Conf. ad X , 14 , n. n.

3. Non in eo, scil. loco, statu esse

vllt LIBER XXX. CAP. XIX. 89

navigatione , quam in via , jactationem vulneris * fore , et curationi omnia commodiora, impositis copiis in naves profectus, vixdum superata Sardinia , ex vulnere moritur : naves quoque aliquot Poenorum disjecta; in alto a classe romana , quae circa Sardiniam erat , ca- piuntur. Haec terra marique in parte Italiae , quae jacet adAlpes, gesta. Consul C. Servilius , nulla memorabili re in provincia Etruria et Gallia (quoniara eo quoque processerat^) gesta, patre C. Servilio et C. Lutatio ex servitute post sextumdecimum annum receptis,qui ad vicum Tanetum a Boiis capti fuerant, hinc patre, hinc Catulo lateri circumdatis , privato magis,quam publico decore insignis, Romam rediit. Latum ad populum^ est, ne C.Sen^ilio/raudi essety quodpatrej quisella curuli

Cres (fonan rem) ; yide rapra ad H, 17, n. a.

4. Jaeuuionem nmlneris ; ^ide ad XXI ,4890. 5.

5. Quoniam eo quoque processerat, quidam MSS et edd. ante Gron. nam eo q^p., nonnule: sed emendationem sapit. — Patre C, ServiUo et C, Luta- tio Catnlo ex servitute post XVI an- num reoeptis, qm»,.oapti /uerant a. U. 534; ^de ad XXI, a5, et ad cap. 44 pr. ServiUum fuisse prstorinm et Lutatium conanlarem , docct Poljb. in,4o, g, ad weum Tanetum; yide ad XXI, a5, n. 9. Sed ibidem et XXVII, az extr. LiWua, alios forte anctores aeqnntoa, eos Mutina evoca- tOB captosquc dixit. In edd. ante Drak. post iMtatio additnr patruo , ek mox pro Catuio legitnr patrua, adveraan- tibus optimis MSS. Quorum consen- ans nisi obstaret, Gatulum potuisse fratrem nterinum esse C. Servilii , pa- tris consnlis, et ita reote patruum consttlis dici, monet Duk. Idem pro ^fif adinnum conj. quam adv.

6. Latum ad populum est , ne C. Servilio fraudi esset (vide ad I , a4 , n. 8) , quod patre, qui sella curuU se- disset (c<mf. not. 5), vivo, quumid ignoraret, tribunus plebis atque iedilis plebis fitisset , contra quam (videad cap. 10, n. 3 ) sanctum legibus erat-: de qna re basc leguntur XXVII, ai extr. : ServiUum negabant yulgo bom»> nes tum Tiventes jure aut tribunum plebisfrisse, aut ofdiiem plebis nnnc esse, qttodpatrem ejus, quem triun^ virum agrarium oecisum a Boiis circa Mutinahi esse opinioper decem annos frerat (yide ad XXI, a5, n. 4)9 vi- vere atque in hostium potestate esse-, satis constabat. Dukeri nota est : « Le- gb, qua hoc probibebatnr, nusquam alibi fit mentio. Manutins, de Leg. &om. cap. 5, eam ad omnes nuigistva- tus pertinuisse cxistimat, et yetnisse magistratum ahiilo capi, cnju&pater in potestate hostium esset^ lUius fe- rendse^anc rationem addit, B.omano&, sapientissimos yiros judicasse , bomi- nis non liberi filium rempublieam ad-

A. C. ao3. U. G. 549.

40 T. LIVII

sedissety vwo^ quum id ignoraret^ trihunus plebis at- que cedilis plebis fuisset^ contra quam sanctum legi- bus erat Hac rogatione perlata, in provinciam rediit. Ad Cn.Servilium consulem, qui in Bruttiis erat, Con-

ministrare nimis indecorom esse. Idem sensisse Franc. Hotomannnm ex eo colligo , quod Obss. HI, 1 1, h. 1. servo pro vivo legendam sospicatur. Gru- chius , de Com. Rom. II , 3 , nihil aliud de bac lege afTert , quam cautum fuisse , ut faos magistratus, tribunatum scil. et sedilitatem.plebis, gerere non possent, quorum pater, qui sella cu- ruli sedisset, viyeret. Pigbius denique in Ann. ad an. U. a6o, p. 94» potat, qno magis adversus potentiam nobi- lium muniretur tribunitia potestas, cantum fnisse, ne filii, quoixim pa- tres curull magistratn foncti adbuc snperstites essent, ad tribunatum aedi- litatemTe plebis admitterentur. Paren- tum enim jus in liberos potestatem quamyis infringere ac minueie-posse, persnasum fuisse. Nam et (quod ad au. U. 6ai, pag. loi addit) Dionjs. HaL II, a 6 auctore, aUquando yiros iUostres, pro Rostris adversus senatum concionantes , nec plebe , nec tribunis intercedentibus, a patribus de.tractos et abdnctos fuisse. Auctorem legis ignorare se fatetur, sed occasionem ejus ferendse fiiisse suspicatar,«quod C. Flaminiiis, ille qui ad Trasimenam cecidit, qaum tribnnns plebia legem de agro picente et gallico yiritim divi- dendo fierret , a patre mana injecta de Rostris detractus est, ut narrant Cic. de Iny. II, 17, et YaL Max. Y, 4» 5. — Non absarda est ratio , qaa dactus Manatius putayit 9 ad nuUos magistra- tas aJmisi>os fiiisse eos, quorum pa* tres non essent liberi. Sed primum apertum est ex ipsis verbis Livii , hac lege non prohibitos fuisse iiiagistra-

tam gerere eos, qaonim patres ser- virentf sed quorum patres,et quidem qui sella curuU sedissent, viverent; ncc ea cautam fdisse, ne hi uUum magi- stratum , sed ne tribunatum et asdili' tatem plebis capere possent. Nam , si lex de omnibns magistratibus loqnuta iaisset , omnino adpopulumferendum fuisset , ne C, Servilio fraudi esset, non modo quod tribunus et adiHs plebis, sed etiam quod asdiUs eurulis etprastor fiiissct (vide XXVII, 33, 36, et XXVIII, 10), ac tum consul esset. Deinde non major erat ratio ab omnibus magistratibus excludendi eos, qnorumpatres, postquam seUa cnmli sederant , Ubertatera amiserant , quam quorum patres nnnqnam illa sederant. £t hoc quoque infirmat conjecturam Hotomanni, praeterquam quod ei ad- yersantur Ubri omnes Liyii. Pighii sententiae obstat, quam quod n<yn erat causa aediUtatem plebis ita mu- jaiendi adversus potentiam nobilium, nt tribunitiam potestatem , tum maxi- me illud , quod secando loco Maau- .tianae opponi posse dixi : neqoe ehim minor in liberos erat potestas patrum , qui seUa curnli non sederant , quam qui ea sederant. Nec oredo responderi posse, patres, qui seUa cm-aU aede- rant , fortassis factioni optinMitum ad- dictiores existimatos, et ob id faorum Uberos ad faos magistratus non admis- 8O8 fiiisse : nam semper multi tom ex fais, quam ex senatoribus popalares erant , et oontra muiti ex plehe , qui nunquam ad faonores curules perve- nerant, sectam optimatum seqndMin- tur ; quibus nullo negotio persoaderi

A. C. ao3.

u. c. 549. ^

LIBER XXX. CAP. XIX.

41

sentia, Uffugum, Vergae, Besidiae, Hetriculum, Sy- pheum, Argentanum, Clampetia7,multique alii igno- biles populi, senescere punicum bellum^ cernentes, defecere. Idem consul cum Hannibale in agro croto- niensi acie conflixit : obscura ejus pugnae fama est. Valerius Antias quinque millia hostium caesa ait. Quae tanta res est, ut aut irapudenter ficta^sit, aut ne- gligenter praetermissa. Nihil certe ultra rei in Italia ab Hannibale gestum : nam ad eum quoque legati ab Carthagine, vocantes in Africam, iis forte diebus, quibus ad Magonem , venerunt.

potnisset , ut in fUiis tribnnis et aedi- UbDS plebis patria potestate nterentur. Dixi, cor mihi, qtue de hac lege scri- psenint viri docti, nondum satis fa- ciant; nec dissimalo, me planeigno- rare , cur ea tantom a duobns magi- stratibus plebis non omnes, qnornm patres , sed quorum patres curuli ma-

S's^tu fancti , viverent, arcuerit. uaerant doctiores, et simnl ▼ideant jurisconsulti , an hic aliquid sit , quod Sid jus postliminii pertinere pos- sit. » — ' Meo qualicumqae judicio h. 1. non de lege aliqua singulari, sed de legibus sermo est , et quidem iis , qui* bus c^atnm erat , ut pater ab hostibus captns, et hinc quoque filius ejns, propter capitis diminutionem maxi- mam, amitteret jus civitatis adeoque et honorom : quod recipiebat redem- ptione ex captivitate et jure postlimi- nii; vid. intpp. Ciceronis Top. 8, pro Caednna, 14 > et pro Balbo, 11 , xa*. Filios antem , ^unm ignorasset, pa- trem captivnm vivumqne esse (nam ntivo recte legl, vel ex XXVU, ai extr. patet ) , ant certe id ignorare si- muksset , et ambierat et acceperat ho- nores^ ex qoibus h. 1. non nisi primi memorantur : nam si eos rite ac jure consequulus erat , aditus etiam ei pa-

tebat ad reliqnos et majores; et id tantum quaerebatur, ntmm omnino honores, etiam infimos, petere per legps ei licuerit necne. Id manifestum est ex XXVII, ai extr, « Servilium negabant jure ant tribnnnm plebis ihisse , aut aedilem esse , quod patrem ejus vivere atque in faostium pptestate esse satis constabat. » Unns, ni fallor, ■ restat scrupnlus , quem verba qui setta curuli sedisset nobis injlcere possint. Haec vero ad ipsum rei caput nihil pertinere arbitror : quare etiam sop. XXVII, a I, haud quidqnam cjusmodi legitur. Vellem tamen per libros snb- stitnere liceret qui bello eaptits faisset aut consenuisset, Ita plane hic locus cnm altero, XXVII ,21, congrueret , nec quidquam superesset, quod nos offendere posset in alterutro. <

7 . Consentia Clampetia , etc.

vide ad XXIX , 38 , n. i . — Besidits , forte Ba^t^a apnd Steph. ct hodie Bisigniano, Cf. Cluver. Ifal. IV , pag. i3t7, et Schweigh. ad Polybium , XIII, 10, I.

8. Senescere punicum hellum ; vide supra ad librum XXVIII , cap. 36 , not. a.

9. Impudenter ficta a Valerio An- tiate , omnia imraodice augente ; de

A. C. ao3. U. G. 549.

4a T. LIVII

XX. Frendens gemensque ac vix lacrymis tempe* rans dicitur legatorum verba audisse. Postquam edita sunt mandata , qc Jam non perplexe , inquit , sed palam a revocant, qui, vetando supplementum et pecuniam a mitti , jam pridem retrahebant. Yicit ergo Hanniba- « lem uon populus romanus toties ca^sus fugatusque , « sed senatus carthaginiensis obtrectatione atque in- « vidia. Neque hac deformitate reditus mei tam P. Sci- « pio exsultabit atque efferet sese , quam Hanno , qui (( domum nostram , quando alia re non potuit, ruina <( Carthaginis oppressit ». Jam hoc ipsum praesagiens animo praeparaverat ante naves : itaque , inutili mili- tum turba praesidii specie in oppida br uttii agri , quae pauca magis metu, quam fide, continebantur ', di- missa, quod roboris in exercitu erat, in Africam transvexit ; multis itaiici generis ( quia in Africam se* quuturos abnuentes concesserant in Junonis Laciniae delubrum , inviolatum ad eam diem ) in templo ipso foede interfectis. Raro quemquam alium , patriam ex- silii causa relinquentem , magis moBStum abisse ferunt, quam Hannibalem hostium terra excedentem : re- spexisse saepe Italiae litora^, et deos hominesque ac- cusantem, in se quoque ac suum ipsius caput exse- cratum, quod non cruentum ah cannensi victoria militem Romam duxisset, Scipionem ire ad Carthagi- nem ausum^ qui consuL h/ostem in Italia PoRnum non

qiio Tid. XXVI, 49; XXXIU, 10; XXXVI, 38.

Ga.p. XX. I. Magis metu contine- biintur; vide ad XXII, aa , n. 9.

a. Respexisse scepe ItalicB litora, more eonun , qui inviti locum relin- quunt. Conf. ad Sii.VIII, 108; XII, 594* — £a quoque in laudem Hanni- balLs citat Nostraa Montesquicu, Gran-

deur et VScadence des Homains, c 5: tt Les succes de Sciplon obligerent les Carthaginois a rappeler d'Italie Anni< bal , qai pleura de donleur, en cedant auxB.omains cette terre , on il les avait tant de fois vaincus ». £0. — Mox to et ante deos canceUandum; Gron. — In se ac suum caput ejcsecratum ; vide ad I, 5i, n. i. ^

tc:lt LIB. XXX. CAP. XX. XXI. 43

vidisset. Se, centum millibus armatorum ad Trasime- num et Cannas cassis , circa Casilinum Cumasque et Nolam consenuisse. Haec accusans querensque ex diu- tina possessione Italiae^ est detractus.

XXI. Romam per eosdem dies, etMagonem et Han- nibalem profectos, allatum est. Gujus duplicis gratu- lationis minuit laetitiam , et quod parum duces in re-* tinendis iis (quum id mandatuih ab senatu esset) aut animi, aut virium habuisse videbantur, et quod sol- liciti erant, omni belli mole in unum ducem exerci- tumque inclinata , quo evasura esset res. Per eosdem dies legati saguntini venerunt, comprehensos cum pecunia adducentes Carthaginienses , qui ad condu- cenda auxilia in Hispaniam trajecissent. Ducentutn et quinquaginta auri, octingentum pondo argenti' in vestibulo curiae posuerunt. Hominibus acceptis et in carcerem conditis, auro argentoque reddito, gratiae legatis actae , atque insuper munera data ac naves , quibus in Hispaniam reverterentur. Mentio deinde ab senioribus facta est, Segnius homines honay quam malay sentire, Transitu in Italiam Hannibalis quan' tum terroris pavorisque^ sese meminisse , quas deinde clades, quos luctus incidisse^! Visa castra hostium e muris Urbis : quce vota singuiorum unis^ersorumque

3, Ex iUuuna possessione Italia; oosf. cap. a8 pr.

Cxp. XXJ. I. Ducentum ei L auri, octingentum pondo argenti pleriqne MSS et edd. ante Mognntinoa, qni dueenta et octoginta reposaere. Conf. XXII, 37, n. i; XXVIU, 45, n. 5; XLU, 6; quUms alUsqae locis Gron. de Pec. Vet. I, 7, ro pondo semper contendit esse ablatiyum singnlarem, et intell. librarum pondus WMpondera T. o. ducentum, h. e. ducentarum.

Sed oor ita rhpondo adjicitur ? Conf. Schelleri Lex. lat. — Gonferendus quoqiie Gronoyius de Pecun. Vet. lib. I', cap. 7. Caetemm ei^ Creverii rationibus, aSo librae romanae effi,- ciunt marcas nostrates Sgo cum quin- que nnciia : octingentae vero librse rom. marcas ia5o. £d.

nktQuos luctus incidisse, fuisse. Cf. ad I, 46, n. 7. Verba sese me/ninisse, ut plane otiosa , Gron. et Crev. reci- denda putabant. Sed benc illa senio-

44 T. nvii t.l:^l:

/iasse ! quoties in conciliis voces manus ad ccebim porrigentium auditas : En unquam ille^ dies futurus esset, quo vacuam hostibus Italiam bdna pace flo- rentem visuri essentl Dedisse tandem id deos sexto-- decimodemum anno; nec esse, qui diis grates agendas censeant. Adeo ne adi^enientem qwdem gratiam ho- mines benigne accipere, nedum ut prceteritce satis me- mores sint. Conclamafum deinde ex omni parte curide est , uti referret P. iElius ^ praetor ; decretumque , ut quinque dies circa omnia pulvinaria supplicaretur , victimaeque majores immolarentur centum viginti. Jam dimisso Ls&lio legatisque Masinissae , quum Carthagi- niensium legatos de pace ad senatum venientes Pu- teolis visos , inde terra venturos allatum esset ; revo- cariC. Laeliumplacuit, ut coram eo de pace ageretur. Q. Fulvius Gillo, legatus Scipionis, Carthaginienses Romam adduxit; quibus, vetitis ingredi Urbem, ho- spitium in villa publica^, senatus ad aedem Bellonae datus est.

XXII. Orationem eamdem ferme , quam apud Sci- pionem , habuerunt ; culpam omnein belli a pubUco consilio in Hannibalem vertentes.-fi^tt/w injussu senatus non Alpes modo^ sed Iberum quoque, transgressum: nec Romanis solum^ sed ante eUam SaguntiniSy pri-

rum de re praeterita narrantiiun ora- tioni conyenire yidentar : se bene ad- hnc habere in memoria) qvAnium terroris . . « incidisse, hoc est , inciderit; qnae forma orationis obliqnsB ssepins apnd Nostrum obvia est ; Doer.

3. En unquam ille, etc. ySde ad IV, 3, n, 6. — Advenientem gra- tiam, recentia, prsesentia deorum be- neficia.

4. Uti referret P. Mlius ; yide ad "XXVI, 2 , n. 3. — Circa omnia put-

vinaria suppUoaretur ; yide ad T, i3, n. 5. — Jam dimisso Lalio, eto. Ob- seryat Creyerins snp. cap. 1 7 esse me- moratum, Patres censnisse retinendnm Lselinm, donec legati Gardiag. yeni- rent. Sed fortasse , Hannibale profecto ex Italia nnUos jam crediderant yen- turos a Garthaginiensibus legatos. £d. 5. Hospitium in viila pubiica; yide ad IV, aa , n. 5. — Senatus ad asdem Beiiona datus ; yide supra ad librum XXVI, 21, n. I.

„; 0.549: LIB. XXX. CAP. XXII. XXIII. 45

ifuto consHio bellum intulisse. SenaUu ac populo car'- thaginiensiy si quis vere cestimet^yfxdus ad eam diem inviolatum esse cum Romanis. Itaque nihil aliud sibi mandatum esse , uti peterent, quam ut in ea pace , quce postremo cum consule Lutatio /dcta essetymanere liceret. Quum,more tradito, Patribus potestatem in- terrogandi*, si quis quid vellet, legatos, praetor fe- cisset , senioresque , qui foederibus interfuerant , alia alii interrogarent, nec meminisse per aetatem^(etenim omnes ferme juvenes erant) dicerent legati; concla- matum ex omni parte curiae est , punicafraude electosy qui veterem pacem repeterenty cujus ipsi non /we- minissent.

XXIII. Emotis deinde curia legatis, sententiae in- terrogari coeptae. M. Livius , C. Sen^ilium consulem , quipropior esset^ , arcessendumy ut coram eo depace ageretuTy censebat. Quum de re majore^ quam quanta ea essety consultatio incidere non possety non videri sibiy ahsente consulum altero amhobusvcy eam rem agiy satis ex dignitate populi romani c^^e.Q.Metellus, qui triennio ante consul dictatorque fiierat, Quum P. ScipiOy ccedendo exercituSy agros populandOy in eam necessitatem compulisset hostesy ut supplicespa- cempeterenty etnemo omnium verius existimare^pos-^

Ca.p. XXII. I . Si quis vere testimet rem , seu id; vide ad III , xg, n. 8.

a. Quum, more tradito a majoribus, Pdtribus potestatem interrogandi , etc. Conf.VIII, ai ; XXXVII, i et 49. — Hsc lectio est a conjectura Freinafae- mii ad Tacit. Hist. I, 44» qunin antea legeretur tnore tradito a Patribus; sed emnes alihinc editores emendationem receperunt , quae minime dnbia CreY. videtur. £n.

3. Nec meminisse, scil. se per eeta*

tem; vide ad V, 13, n. 6. Illud se abest a plerisque MSS , sed adjectum est in edd. antt. et facile h. 1. excidere potuit. Gf. tamen ad XXIV, i3, n. a.

Cap. XXIII. I. C. Servilium Gemi- num consulem, qui propior esset, Etmriam sortitus, ut Gn. Servilius Gaepio Bmttios ; Drakenb. — Quam quanta ea esset; vide ad XXVI, 19, not. a.

2. Verius existimare; vide ad III, 19, n. 8, et IV, i5, n. i. — jlf. Va-

46 T. LIVII tc.lt:

sety qua mente ea pcLX peteretur, quam w, qui ante portas Carthaginis bellum gereret ; nulUus alterius con- silio, quam Scipionis , accipiendam abnuendamve pa' cem esse, M. Valerius Laevinus, qui bis consul fuerat, Speculatores y non legatos ^ venissCf arguebat,yV/ie/i- dosque Italia excedere^^ etcustodes cum iis usquead nai^es mittendos ; Scipionique scribendumy ne bellum remitteret. Laelius Fulviusque adjecerunt : Et Scipio- nem in eo positam habuisse spem paciSy si Hannibcd et Mago ex Italia non rewcarentur. Omnia simulaturos Carthaginienses y duces eos exercitusque exspectantes: deindcy quami^is recentium^ foederum et deorum om- nium oblitos , bellum gesturos. Eo magis in La&viiii sententiam discessum ^. Legati pace infecta ac propc sine responso dimissi.

XXIV. Per eos dies Cn. Servilius consul , haud du- bius , quin pacataa Italise penes se gloria esset , velut pulsum ab se Hannibalem persequens, in Siciliam, inde in Africam transiturus, trajecit, Quod ubi Bomae vulgatum est, primo censuerunt Patres, ut praetor scriberet consuli , senatum aequum censere, in Italiam reverti eum: deinde, quum praetor, spreturum eum literas suas, diceret, dictator ad id ipsum creatus P. Sulpicius , pro jure majoris imperii , consulem in Italiam revocavit ; reliquum anni , cum M. Servilio ma- gistro equitum, circumeundis Italias urbibus, quae bello alienatae fuerant , noscendisque singularum cau- sis* consumpsit. Per induciarum tempus et ex Sardi-

lerius Lasvinus, qui bis consulf,; yide 5. In Lofvini sencentiam discessum;

supra ad XXIX, II, n. 3. vide tameii ad libmm I, cap. Sa,

3. Jubendosque Italia excedere, sc. not. i3.

censebat. Cap. XXIV. i. Noscendisque singu-

l^. Quamyisrecentium, quamvis re- larum causis; vide ad XXVII, a5,

centia essent, et eo minus eorum n. 3. — Per indtusiarum tempus ; \\Ae

oblivisci ct possent et deberent. ad II, i8y n. i.

A. G. ao3. U. C. S49.

LIBER XXX. CAP. XXIV. 47

nia ab Lentulo praetore centum onerarise naves, cum commeatu et viginti rostratarum praesidio, et ab hoste, et ab tempestatibus mari tuto , in Africam transmise- runt. Cn. Octavio ducentis onerariis, triginta longis navibus ex Sicilia trajicienti^, noneadem fortuna fuit. In conspectum ferme Africae prospero cursu vectum primo destituit ventus; deindeversus in Africum ^ tur- bavit ac passim naves disjecit. Ipse cum rostratis , per adversos fluctus ingenti remigum labore enisus, Apol- linis promontorium tenuit^. Onerariae, pars^maxima

a. Oi, Octavio cam dueentis one-

rariis,.,ex Sicilia trajicienti; Dukeri

nota est : « Aliquantnm perplexa sunt,

qnae de Cn. Octavio prodit Livius.

An.U. 548 eum praetorem provinciam

Sardiniam habnisse scribit XXVIII,

38. Dnobns annis seqq. 5^9 et 55o, ei

prorogato imperio oramSardinise tuen-

dam datam esse , ex XXIX , 1 1 , 1 3 ,

26 , et XXX , a, intelligitnr : quo loco

eum perperam preetorem prioris anni,

i. e. an. Urb. 549 , vocari , monuit

Periz. Anim. hist. cap. 8 ; nam erat

proprcetor prorogato imperio , et recte

proprator dicitur XXIX , 36. Neque

librarios, sed ipsum Liyium,XXX,

a , prcetori scripsisse pro proprastori,

indicio est vox item in fais Cn. Octa-

vio prastori item (sc. ntM. Pomponio,

qui an. Urb. 549 praetor Siciliam pro-

vinciam habuerat^/riom emni, Deinde

hocquoque intricatum est, qnod hic

iu rebus an. U. 55o scribit , -Cn. Octa-

vinm ex Sicilia in Africam trajecisse.

Nam hoc anno Siciliae prae^rat P.Vil-

lius , classi in Sicilia M. Pomponius ,

Cn. Octavius autem classi ad tuendam

oram Sardiniae; vid. cap. i et a. An

eum ex Sardinia primum in Siciliam ,

ac deinde ex ea in Africam profectum

credemus? Uoc parum probabile; et

forte error est in voce Sieiiia. Sed Gn. Octavium deinde an. Urb. 55 1 et seqq. cum Scipione in Africa fuisse, constat ex cap. 36, 41, 44 »• Illud po- cins probabile esse, Livinmque omni- bns sigillatlm enarrandia vix immorari potnisse , monet Doer.

3. Versus ( mntatns ) in AJricum ventum, nt apud-Caes.3. C. III, a6. — Naves disjecit; vide supra ad XXI , 49, n. 3.

4. ApoUinis prom. tenuit ; vide ad I , I , n. 8. Promontoria Apollinis et Mercnrii (^cap Zibeeb, sen Zebibi, et cap Bon), sinum Tnnitanunu^le golfi de Tiinis) e£Bciunt, in quo sita Car- thago est, cujusque os nndecim leu- cas patet inter dno haec promontoria, qnomm illnd ab Occidente , hoc ab Oriente sinum claudit. Inter eadem promontoria , ex adverso Garthaginis , CCXXX ab urbe stadiis, erant duae insulae sen verius soopuli, saepius pro nna insula habiti, ^nae olim diceba^ tur uEgimurus, sea ^gimorus (Ai^yi- |xoupoc Strab. XVu, p. 834» al. 1191; Atyt{i.opo( Steph. ) , et hodie Zowa- moore, seu Zimbra, Haec et alia , quae adsitnm Carthaginis spectant, monnit Heyn. Exc. IV et VI ; ad Virg. ^n. I, 108 sq. et 139 sq. Conf. ad XXVI,

48 T. Livn t',cAt

ad ^gimurum (insula ea sinum ab alto claudit, in quo sita Carthago est, triginta ferme millia ab urbe), alise adversus urbem ipsam ad Calidas Aquas ^ delatse sunt. Orania in conspectu Carthaginis erant : itaque ex tota urbe in forum concursum est. Magistratus senatum vocare ; populus in curise vestibulo fremere , ne tanta ex ocuiis manibusque amitteretur praeda. Quum qui- dam pacis petitae, alii induciarum (necdum enim dies exierat^) fidem opponerent, permixto psene senatus populique concilio, consensum est, ut classe quin- quaginta navium Hasdrubal iEgimurum^ trajiceret; inde per litora portusque dispersas romanas naves coUigeret. Desertae fuga nautarum , primum ab i£gi- muro , dein ab Aquis onerariae Carthaginem puppibus tractae sunt.

XXV. Nondum reverterant ab Romalegati, neque sciebatur , quae senatus romani de bello aut pace sen- tentia esset ; necdum induciarum dies exierat : eo in- digniorem injuriam ratus Scipio, ab iis , qui petissent pacem et inducias, et spem pacis et fidem induciarum violatam ^ esse , legatos Carthaginem , L. Baebium , L. Sergium, L. Fabium extemplo misit. Qui quum multitudinis concursu prope violati essent, nec redi- tum tutiorem cernerent futurum , petierunt a magi- stratibus , quorum auxilio vis prohibita erat , ut naves mitterent, quae se prosequerentur. Dataetriremesduae,

4a,n. 7; XXIX, 27,0. 5; Polyb. hoc loco ct capit. 24, a5 ac 37

1,73,75; Plin.V, 7, et Shawii Tra- patel.

vels, p. 146 sq. *).HasdrubalAigimurumtrajiccret;

5. j4d Caiidas Aqtms; conf. Strab. cf. ad haec et seqq. Appian. Pnn. 34, 1.1. etTab. Peut. et Polyb. XV, z sq. -r— ^fr jiquis

6. Necdum dies exierat induciantm; Calidis. Conf. not. 5. videadlX, 34, n. x8. Eas a Poenis Cap. XXV. i. Spempacis et fidem petitas I4v. cap. 16, non vero a Sci- ..,violatam; vid. snpra ad Ubram I, pione datas tradit, quod tamen ex cap. 33, n. 7.

tc.lt LIBER XXX. CAP. XXV. 49

quum ad Bagradam flumen ' pervenissent , unde castra romana conspiciebantur, Carthaginem rediere. Classis punica ad tJticam stationem habebat : ex ea tres qua- driremes^, seu clam misso a Carthagine nuntio, uti fieret , seu Hasdrubale, qui classi prseerat , sine publica fraude auso facinus, quinqueremem romanam superan- tem promontorium ex alto repente aggressae sunt. Sed neque rostro ferire celeritate subterlabentem^ po- terant, neque transilire armati ex humilioribus in al- tiorem navem ; et defendebatur egregie, quoad tela suppeditarunt ^. Quis deficientibus , quum jam nulla alia res eam , quam propinquitas terrae multitudoque acastris in litus effusa^, tueri potuisset; concitatam re- mis , quanto maximo impetu poterant , in terram quum immisissent, navis tantum jactura facta, incolumes ipsi evaserunt. Ita alio super aliud scelere quum haud dubie inducise ruptae essent , LaeliusFulviusque ab Roma cum legatis carthaginiensibus ^ supervenerunt. Quibus Sci- pio, etsi non induciarum modo fides a Carthaginien- sibuSy sedjus etiam gentium in legatis violatum esset;

a. Ad Bagradam fiumen , hodie . Appian. Puii. 34. Legati romani ad

Magierda, yel Megierda , Magiarda , ostium Bagradae fl. e duabus triremi-

Nagiarda, flnens in mare mediterra' bus, inde Carthaginem reversis, in

neum prope Uticam et Carthaginem. quinqueremem transkti fnerant. Conf.

Baypa^a^ vocatur Graecis, Bayoti^pas Polyb. XV, 2.

Strab. 1. 1. Baxopa vel Maxapa 4. Celeritate subterlabentem, ela-

Polyb. I, 75, 5, et XV, a , 8 , ad quae bentem , eflfngientem ; UTroxcdpoudYic

11. V. Schweigh. et ad Appian. B. C. t^; ^itn^ Polyb.

II, 45. Conf. ad Sil. VI, 140 sq. et 5. Quoad tela suppeditarunt ; vid.

Bocharti Geogr. sacr. II, i, 24 9 VI, a4,n. i.

pag. 485. 6. Multitudoque (Romanomm) a

3. Tres qUadriremes; tres triremes castris (proximis) in litus effusa, et

apud Polyb. XV, a. — Misso a Car- in oram pabulatnm egressa. Conf. ad

thagine nuntio , uti fieret hoc ; vide Polyb. — Potuisset; Crev. malebat

ad VIII, 19, n. ro. — Sine publica poterat, et DTaik., potuit.

/raade, ita ut sponte sua fidem indu- 7. Cum legatis carthag, supervene-

ciarum violaverit. — Quinqueremem runt, Quibus Scipio , etc. Conf. Polyb.

rom. superantem prom, Apollinis. Cf. X,V, 4 f ct Appian. Pun. 35. — In iis

VL 4

5o T. LlVIl vxX:'

tamen se nihily nec institutis populi romani, nec suis moribus indignum, in iisfacturumesse, quum dixisset, legatis dimissis , bellum parabat. Hannibali jam terrae appropinquanti jussus e nauticis escendere in^ malum, ut specularetur, quam tenerent regionem, quum dixis- set,sepulcrumdirutumproram spectare, abominatus, praetervehi jusso gubernatore , ad Leptim s> appulit clas- sem , atque ibi copias exposuit.

XXVI. Hajc eo anno in Africa gesta : insequentia excedunt in eum annum% quo M. Servilius Geminus, qui tum magister equitum erat , et Ti. Claudius Nero consules facti sunt. Caeterum exitu superioris anni quum legati sociarum urbium ex Graecia questi es- sent , vastatos agros ab regiis praesidiis , profectosque in Macedoniam legatos ad res repetendas non admissos ad Philippum regem ; simul nuntiassent , quatuor mil- lia militum cum Sopatro duce trajectain Africam dici, ut essent Carthaginiensibus praesidio, et pecuniae ali- quantum. una missum : legatos ad regem, qui haec adversus foedus facta videri Patribus nuntiarent, mit- tendos censuit senatus. Missi C. Terentius Varro, C. Mamilius , M. Aurelius : iis tres quinqueremes datae. Annus insignis incendio ingenti,quo clivus^ Publicius ad solum exustus est , et aquarum magnitudine : sed annonae vilitas fuit, praeterquam quod pace omnis

facturum esse; yide supra ad Ubrum TI, cap. aa, n. x.

8. Escendere in malum; vide ad II, 7, n. 7. Ante escendere edd. prseter GronoY. inserunt unus, quod optimi MSS ignorant. — Quam tenerent re- gionem; vide adl, i,n. 8. — Hunc locum Livii ob oculos fuisse Orosio , IV, 19, notat Drak. £d.

g. Ad Leptim , et quidem parvam (hodie Lemta seu Susa), juxta Syr-

tim minorem et Adrumetum , ad quod oppidum classem appulsam castraque posita tradunt Appian. Pun. 33, et Polyb. XV, 5. De utraque Lepti , vide ad Sil. III, a56. — Cf. quoquePtol. et Plin. lib.y, cap. 4. £d.

C-A.P. XXVI. I. Excedunt in eum annum, v. XXI, 1 5, n. 3 ; et de M. Ser- vilio Gemino Pigh. Ann. ad a. DLI.

2. CUvus Publicius; vide ad XXVI , zo, n. 5.

A. G. ao3.

U. c. 549.

LIBER XXX. CAP. XXVI. 5r

Italia erat aperta^, etiam quod magnam yim frumeati, ex Hispania missam , M. Valerius Falto et M. Fabius Buteo aediles quaternis aeris vicatim populo descripse- runt. Eodem anno Q. Fabius Maximus moritur , exa- ctae aetatis; siquidem verum est, augurem duos et sexaginta annos fuisse^, quod quidam auctores sunt. Vir certe fuit dignus tanto cognomine , vel si nov^um ab eo inciperet : superavit paternos honores, avitos aequavit. Pluribus victoriis et majoribus praeliis avus insignis RuUus ; sed omnia aequare unus hostis Han- nibal potest. Cautior tamen , quam promptior, hic ha- bitus fuit : et sicut dubites, utrum ingenio cunctator fuerit, an quia ita belio proprie, quod tum gereba- tur, aptum erat; sic nihil certius est, quam unum hominera nobis cunctando rem restituisse, sicut En- nius ait ^. Augur in locum ejus inauguratus Q. Fabius M^ximus filius : in ejusdem locum pontifex ( nam duo sacerdotia habuit ^) Ser. Sulpicius Galba. Ludi Romani diem unum , plebeii ter toti instaurati ' ab aedihbus ,

3. Pace omnis Italia erat aperta, libera fnimenti comportatio ob pacem. Sic fere Asiam Syriamque et omnia. . . regna imperio rom, aperire, XXXVI, 17, n. 7 ; aperire armis orbem terra- rum, XLII, 5a ; clausam Britanniam aperit principum maximus Melai , III, 6. Conf. Broekh. ad TibuU. 1 , 3, 36. Similiter fere maria, viae (ut V, i3), Alpes (ut XXVII , 36), ac rura ape- riri, et hieme, nive geluqne claudi, invia reddi , dicuntur. Cf. ad Juvenal. VT, i54. — Quatemis ceris, assibus, in modios (ut XXXI, 5o pr.), vica- tim ( vide ad X , 4 » n. i) populo de- scripserunt, diviserunt plebi; vide ad XXXI, 5o, n. I. — Quatuor asses aequabant denarii qnadrantem , sive sestertium , qui aestimari potest granis

argenti nostratibus octodecim. Edit.

4. Augurem per LXII (al. XLII) annos fiiisse eum, Fabium. Cf. Plin. Vn, 48, et Val. Max.VIII, i3, n. 3. — Quod quidam auctores sunt; vide ad II, 58, n. i. — Dignus tanto co- gnomine, vel si nomm ab eo incipe- ret ; vide ad IX , 46, n. ig. — Avus insignis Rullus ( forte proavus) , Q. Fa- bius Maximus Rullianus ; de qno vid. Ind. — Omnia , bella et victorias avi.

5. Unum hominem eiim nobis cuu' ctando rem (vide ad I, 12 , n. 3) resti- tuisse , sicut Ennius ait; conf. Cic. Offic. I, 24. — Q. Fabius Max,Jilius; vide ad XXVIII, 9, n. i.

6. Nam duo sacerdotia habuit; vide ad XXVII, 6, not. 8.

7. Ludi Romani . , , , , plebeii ter in»

4-

A. C. aox. U. C. 55o.

Sa T. LIVII

M. S^xtio Sabino et Cn. Tremellio Flacco. li ambu praetores facti , et cum iis C. Livius Salinator et C. Au- relius Cotta. Comitia ejus anni utrum C. Servilius consul habuerit, an (quia eum res in Etruria tenue- rint , quaestiones ex senatusconsulto de conjurationi- bus principum habentem) dictator ab eo dictus P. Sul- picius , incertum ut sit , diversi auctores faciunt.

XXVn. Principio insequentis anni M. Servilius et Ti. Claudius , senatu in CapitoUum vocato , de pro- vinciis retulerunt. Italiam atque Africam in sortem con- jici', Africam ambo cupientes, volebant. Caeterum, Q. Metello maxime adnitente neque data, neque ne- gata est Africa. Consules jussi cum tribunis plebis agere, ut , si iis videretur , populum rogarent , quem vellet in Africa bellum gerere : omnes trU)us P. Scipionem jus- serunt. Nihilominus consules provinciam Africam (ita enim senatus decreverat ^ ) in sortem conjecerunt. Ti. Claudio Africa evenit, ut quinquaginta navium classem, omnes quinqueremes , in Africam trajiceret, parique imperio cum Scipione imperator esset : M. Ser- vilius Etruriam sortitus. In eadem provincia et C. Ser- vilio prorogatum imperium, si consulem manere ad Urbem ^ senatui placuisset. Praetores , M. Sextius Gal- liam est sortitus , ut duas legiones provinciamque tra- deret ei P. Quintilius Varus ; C. Livius Bruttios cum

staurati; Tide ad II, 36, n. i. — Res in Etruria t, mnneris officia; Doer. Quia eum in Etruria tenuerint qute- stiones • , .habendce conj. Gronov. — Incertum ut sit, diversi auctores fa- ciunt; conf. sup. ad XXII , i3, n. 6. Yerba ut sit forte inculcata ; Gron.

Ga.p. XX VII. I. In sortem conjici; yide supra ad librum III, cap. a, not. I.

a. Ita enim senattis decreverat: tI-

detnr senatns , instantibus etiam post judicium populi consnlibus, hoc tan- dem temperamento nti coactns esse, ut classis certe in Africam trajicere- tur, et alterutri e consulibus par cnm Scipione imperium decemeretur;Crey. — Imperator vox del. forte ; Crcver. Malim imperatore; Drakenb. Neutrum opus est; Doer.

3. Manere ad Urhem; vide supra ad X, a3, n. 12.

u:c:55o: lib. xxx. cap. xxvii. xxviil 53

duabus legionibus , quibus P. Sempronius proconsul priore anno praefuerat ; Cn.Tremellius Si^iliam , ut ab P. Villio Tappulo praetore prioris anni provinciam et duas legiones acciperet ; Villius propraetor viginti na- vibus longis^, militibus mille , oram Siciliae tutaretur : inde M. Pomponius viginti navibus reliquis mille et quingentos milites Romam deportaret. C. Aurelio Cot- tae urbana evenit ^ : caeteris, itauti quisque obtinebant provincias exercitusque , prorogata imperia. Sexdecim non amplius eo anno legionibus defensum imperium est : et ut placatis diis omnia inciperent agerentque , ludos, quos^, M. Claudio Marcello, T. Quintio con- suUbus , T. Manlius dictator, quasque hostias majores voverat , si per quinquennium illud respublica eodem statu fuisset, ut eos ludos consules, prius quam ad bellum proficiscerentur, facerent. Ludi in circo per quatriduum facti ; hostiaeque , quibus votae erant diis ,

XXVIII. Inter haec simul spes, simul cura in dies crescebat; nec satis certum constare apud animum ' po- terat, utrum gaudio dignum esset, Hannibalem , post sextumdecimum annum ex Italia decedentem, vacuam possessionem ejus * reliquisse populo romano , an magis metuendum, quod incolumi exercitu in Africara trans- isset. Locum nimirumynonpericulumy mutatum;cuju$

4. yilUus prop, XXnavibus longis;

yide ad I , x 4 » n. 4*

5. Cotto! urbana evenit proyincia (▼ide ad II , 40 , n. 9) et simnl pere- grina; yide ad XXV, 41, n. 8.

6. Ludos, quos, etc. vid. XXVII, 33 , n. 4« — Hos Indos jassi fiierant facere consules prioris anni, qno re- ipsa quinqnennium a Manlio defini- tnm clandebatur. Creverins observat necesae igitur fuisse , ut aliqua interve-

nerit mora, quae eos inhnnc annnm rejicere coegerit. En. — Ut eos ludos consules facerent, sc. decretum est. Conf. snpra ad librum II, cap. 32^ not. 6.

G^p. XXVIII. I. Constare apud animum, animos; vid. Gron. ad VII, 33, 22. — Post XVI annum; cf. ad c. 44 pr. et XXVIII, la , n. a.

2. Vacuam possessionem ejus ; vide ad cap. ao extr. — An magis, potius.

A. C. los. 17. G. 55o.

54 T. LIVII

tantce dimicationis vatem , qui nuper decessisset, Q. Fa- bium haud frustra canere solitum^ granorem in sua terra futurum hostem Hannibalem^ quam in aliena fuisset. JNecScipioni aut cum Syphace, inconditce bar- barice rege^ cuiStatorius semilixa ^ ducere exercitus so- litus sity aut cum socero ejus Hasdrubale yfugacissimo duce j remfuturam, aut tumultuariis exerciiibus^^ ex agrestiumsemiermiturba subito collectis^sedcumHan- nibaleyprope nato in prcetorio patris fortissimi ducis y alito atque educato interarma^ puero quondam militey vixdumjuvene imperatore^ qui senex vincendofactus, Hispanias j Gallias y Italiam ab Alpibus ad^ fretum monimentis ingentium rerum complesset; ducereexer- citum cequalem stipendiis suis^^ duratum omnium re- rum patientia y quas vixfidesfiathominespassos;per- fusum millies cruore romano; exuvias non militum tantumy sed etiam imperatorum , portantem. Multos occursuros Scipioni in acie, qui prcetores ^ qui impe^ ratores , qui consules romanos sua manu occidissenty muralibus vallaribusque insignes coronis , pen^agatos capta castra, captas urbes romana^. Non esse hodie

— duiere vatem ; vide snpra ad lib. I, cap. 7,11.9.

3. Statorius semilixa; cf. XXI Y, 48 , n. 7, et ad XXTIII , a8 , n. a ; Oudend. ad Frontin. I, i, 3; Gron. Obss. IV, 7.

4. Tamultuariis exercitibus ; vide adl, 37, n.4. — Senex vincendo factus; vid. cap. 3o , n. 5^

5. Ab Alpibus adfretum Siculum , quod simpl. et xaT* i^ox^nv ita dicitur XXYI, 39; apnd Flor. I, 26, fin. Caes. B. C. I, !%6; Cic. ad Attic. II , I. Sic et irop6(i.o( apud Polyb.Y, i xo , 9. Mox omnino leg. duceret exercitum cmii Gront vel et (fueeret vel ducens.

— Donjatins nihil oontra codd. au- ctoritatem mutandum censet ; ducere euim pendere ex eo quod praecessit , Fabium haud frustra canere soiitum» Yerum in memorabili illa Fabii ora- tione snpra XXYIII, 40 sq^» quo respicitnr, nihil hujus rei memorari notat Drak. qui cnm Creverio Grono- vii emendationem duceret probavit : neuter tamen in textum eam recepit , qnoruiq prudentlam imitamur. Ed.

6. Exercitfim cequaletn stipendiis suis ; vide supra a4 librum III, cap. 57, not. 5. — Perfiisum, scilicet, exercitum. — Pxuyias portantem, spolia.

A. C. aoa. V. C 55o.

LIB. XXX. CAP. XXVIII. XXIX. 55

tot fasces magistratibus populi romaniy quot captos ex ccede imperatorum prceferre posset HannibaL Has formidines agitando anirnis ipsi curas et metus auge- bant etiam, quod, quum assuesseut per aliquot an- nos bellum ante oculos aliis atque aliis in Italiae par<- tibus lenta spe , in nuUum propinquum debellandi finem gerere, erexerant omnium aniraos Scipio et Hannibal, velut ad supremum certamen comparati du- ces''. li quoque, quibus ingens erat in Scipione fiducia et victoriae spes , quo magis in propinquam eam immi- nebant animis, eo curae intentioris erant. Haud dispar habitus animorum Carthaginiensibus erat; quos modo petisse pacem , intuentes Hannibalem ac rerum gesta- rum ejus magnitudinem , poenitebat; modo, quum respicerent , bis sese acie victos , Sy phacem captum , pulsos se Hispania , pulsos Italia , atque ea omnia unius virtute et consilio Scipionis facta , velut fatalem eum ducem in exitium suum natum horrebant.

XXIX. Jam Adrumetum venerat Hannibal ' ; unde, ad reficiendum ex jactatione maritima militem paucis diebus sumptis, excitus pavidis nuntiis, omnia circa Carthaginem obtineri armis, afferentium, magnis iti- neribus Zamam contendit. Zama quinque dierum iter abCarthagine abest*. Inde praemissi speculatores qiium excepti a custodibus rpmanis deducti ad Scipionem es- sent, traditos eos tribunis militum, jussosque omisso

7. Adsupremum cerCamen compa' ratidttces, de&tinati, creati; £m. At Tlde ad VII, 33 , n. i.

Cap. XXIX. I. Jam Adrumetum venerat Hannibal, etc. ad fin. cap. cf. Polyb. XV, 5, et Appian. Pun. 33, 39. Adrumetum, seu Adrumetus, et 0 A^pU{Jt.o&;, mnnitam Byzacii capnt naTalibusque instructum, non longe a

Lepti parya. Cf. Intpp. Nepot. Hann. 7; Berkel. ad Steph.; Cort. ad Sall. Jug. 19, I ; Cellar. Geogr. ant. IV, 4, p. 88; Bocharti Geogr. sacr. II, I, 24) pag. 478. — Vide quoque nostrum Indicem geogr. ad Caesa- rem. £d.

a. Zama (hodie Zamora in regione Const^nMna) F dierum iter ak C a6-

A. C. 303.

U. C. 55o.

56 T. LIVII

metu vi$ere oirmia, per castra, qua Tellent, circum* duci jussit; percunctatusque, satin^' per^ commodum omnia explorassent , datis , qui prosequerentur , retro adHannibalemdimisit. ilannibal uihil quidemeorum, quae nuntiabantur (nam et, Masinissam cum sex mil- libus peditum , quatuor equitum venisse eo ipso forte die, afferebant), laeto animo audiit, maxime hostis fiducia, quasnon de nihilo profecto concepta est^, per- culsus. Itaque , quanquam et ipse causa belli erat , €t adventu suo turbaverat et pactas inducias , et spem foederum; tamen, siinteger, quam si victus, peteret pacem, sequiora impetrari posse ratus, nuntium ad Scipionem misit , ut colloquendi secum potestatem fa- ceret. Id utrum sua sponte fecerit , an publico con- silio, neutrum cur affirmem, habeo^. Valerius Antias, primo prseUo victum eum a Scipione , quo duodecim

est occasum versus, Jubae regia in Namidia mediterr. Conf. Polyb. 1. 1. et Cellar. Geogr. ant. IV. 5, p. ii5. — Hic Glareani notam relata dignam existimavi , qni ait legi apnd Plutar- chum, Hannib., extremam hanc pu- gnam ad Zamam fuiMe , neque in eo auctore mentionem Naraggarae (vide inf. not. 6) fieri. Oportet autem aliam fuisse urbem Zamam quam quae a Strabone,lib. ultimo, p. 8ag, descrio bitur, et ab incerto anctore Belli Afri- cani, lib. V, 91 (vide nostrum Caesa- rem , tom. II , p. 5x4 sq.) , et a Sal- lustio, Jugurt. cap. 57. Plutardius nihil de diatantia tanta dlcit : certum est hic mendum esse. Adnimetiim enim vix distat itinere qninque die- lom ab Carthagine : quum haec Zama, nt ex omnibus locis apparet , projMn- quior mnlto sit, videlicet ad quam,ut Carthagini snccurreret , ab Admmeto magnis itineribos contendit Hamubal.

Gonf. quoque nostrum Indicem geogr. ad Caesarem. £d. — Mox fbrte leg. speculatores tres e Polyb. et deinde tribuno militum ex eodem et lib. Tet. Sigon. et Heam. D.

3. Per commodum, non nt T, la , n. 6, sed ut XLII, 18 , et al. suo com- modo et ex commodo pro : commode, oum commodltate. Conf. ad II , 38 , n. 3. — Masinissam cum sex millibus peditum, quatuor equitum : sex equi- tum millia habet Poljb. quem tamen *ex Livio oorrexit Schweigh.

4* Quo! non de nihilo profecto con- eepta est; immo esset: est enim cogi- tatio Hannibalis , non affirmatio Li- vii; Gron. Sed quum additum sit pro- fBCto, ad Livium potius retulerim, ut dictum sit pro : concipi tolet; Doer. — Si integer, quam si vietus ; vide ad III , 7, n. I.

5. Neutrum eur affirmem, habeo, «cil. rationes. — /n acie sunt ceesa.

A. G. aoa. V. C. S5o.

LIB. XXX. CAP. XXIX. XXX. 67

millia armatorum in acie sunt caesa, mille et septin- genti capti , legatum cum aliis decem legatis tradit in castra ad Scipionem venisse. Caeterum Scipio quum coUoquium haud abnuisset , ambo ex composito duces castra protulerunt, ut Coire ex propinquo possent. Scipio haud procul Naraggara^ urbe, tum ad caetera loco opportuno, tum quod aquatio intra teli con- jectum erat, consedit. Hannibal tumulum a quatuor millibus inde, tutum commodumque alioquin, nisi quod longinquae aquationis erat, cepit. Ibi in medio locus conspectus undique , ne quid insidiarum esset , delectus.

XXX. Submotis pari spatio armatis, cuna singulis interpretibus congressi sunt non suae modo aetatis maximi duces, sed omnis ante se mempriae, omnium gentium cuilibet regum imperatorumve pares. Paulis* per alter alterius conspectu , admiratione mutua prope attoniti, conticuere. Tum Hannibal prior ' : aSi hoc ita «fato datum erat, ut, qui primus bellum intuU po- « pulo romano , quique toties prppe in manibus victo- « riam habui , is ultro ad pacem petendam yenirem ;

scil. secimdiim Antiatem , v«l nt Va- lerius Antias tradit; Doer. Immo sint; Gron.

6. Hnttd procnl Naraggara : ita Pm. Men. et alii : oed quidam Nada' gra, Nadagara, Nargara (ut Ptol.), et rectius ibrte Naragara /unde apnd Polyb. Nocpo^apa pro Mo^yapov snb- stituit Schwttgh. Ccmf. Ptolem. et An- toniiii Itiner. ibique Wesael. pag. 41. KtXXav pro Naraggara memorat Ap- pian. Pun. 40.

Caf. XXX. I. Tum Hannibtdprior, etc. conf. Polyb. XY, 6,7, nbi ora- tio brevior est. — Quipnmus heUum iniuU popuio rom, Nota Dukeri est :

« In ex.trema oratione dictt beilitm a me ceeptum est. Non credo^ Hannibs- lem apud Scqpionem vobiisse &teri, se causam belli qussivisse anctorem- qne iUius fuisse ,. et rupto foedere in- jnsta tulisse arma ; etsi Scipio in bunc sensum iUa acc^erit cap. 3 x , Fos la- cessisse et tu ipse fateris^ et dii testes sunt. Non facile enim solent, ne illi qnidem , qni sibi divini bnmanique juris bello aliis inferendo violati con- scii snnt, id £iteri; et Poeni sibl, nec fortassis omnino temere penuadebant, se ntrtnsqne belli justissimas habuiase causas; vid. XXI, 44. An ergo Han- nibal dicit, se Romanos nondum pa«

A. C. aos. U. G. 55o.

58 T. LIVII

<( laetor te mihi forte potissimum datum , a quo pete- « rem. Tibi quoque inter multa egregia nonin ultimis* « laudum ^ hoc fuerit, Hannibalem , cui tot de romanis « ducibus victoriam dii dedissent , tibi cessisse ; teque « huic bello, vestris prius, quam nostris, cladibus in- « signi, finem imposuisse. Hoc quoque ludibrium casus « ediderit fortuna ^, ut, quum patre tuo consule cepe- « rim arma , cum eodem primum romano imperatore « signa contulerim , ad filium ejus inermis ad pacem « petendam veniam. Optimum quidem fuerat , eam « patribus nostris mentem datam ab diis esse , ut et « vos Italiae, et nos Africae imperio contenti essemus : « neque enim ne vobis quidem Sicilia ac Sardinia satis « digna pretia sunt pro tot classibus , tot exercitibus , « tot tam egregiis amissis ducibus. Sed praeterita magis « reprehendi possunt, quam corrigi : ita aliena appe- « tivimus , ut de nostris dimicaremus , nec in ItaUa so- « lum vobis bellum , nobis in Africa esset ; sed et vos « in portis vestris prope ac moenibus signa armaque « hostium vidistis ^, et nos ab Carthagine fremitum

ratos bello praevenisse , ibque delibe- rantibiia et cunctantibus priorem ar- ma intulbse? Ita quidem accipi pos- sunt illa bellum a me cceptum est» Sed ▼alde dubito , an vox.primus id patia- tnr. Forte leg. primus (sc. exterorum) bellum in Italia intuli p. r. Nam Pyr- rhus non tam belli Romanis inferendi, qnam Tarentinos adversus eos defen- dendi oausa in Italiam venisse videri volebat ». — Te mihi sorte potissimum datum; vide ad VI, ai, n. 2.

a. Non in ultimis laudum, laudibus (ut terrarum ultimas XXVIII, Sg; ubivide ad Drakenb.), hocjuerit, ut oOx Ih uoTaToi^ eivai apud Sopbocl. Trach. 3i5.

' 3. Hoc quoque ludibrium easus edi' derit fortuna; ita Put. , h. e. hunc qnoque Indicrum casum quasi jocata fortuna ediderit ; Gron. Sic iudibrium. casuum humanorum XLV, 41 9 mirae et inopinatae eorum vicissitudines ; et sic passim fortuna jocari quasi et lu- dere dicitnr, h. e. Indibrio habere homines; vide ad Tac. Ann. III, x8, n. 6, et ad Juvenal. III , 40; VI, 608. — Cum eodem primum romano imperat, signa contulerim : non male animadvertit Buchner. de Commut. Rat. dicendi, I, 4, Hannibalem ofFen- sionis et odii vitandi causa non dicere quem 'vicerim; Duk.

4, Signa armaque hostium vidistis;

A. C. aoa. U. C. 55o.

LIBER XXX. CAP. XXX. Sg

c( castrorum romanorum exaudimus. Quod igitur nos « maxime abominaremur, vos an te omnia optaretis , in « meliore vestra fortuna de pace agitui* : agimus ii , « quorum et maxime interest pacem esse , et qui quod- « cumque egerimus , ratum civitates nostrae habiturae « sint. Animo tantum nobis opus est non abhorrente « a quietis consiliis ^. Quod ad me attinet , jam aetas « senem in patriam revertentem , unde puer profectus « sum , jam secundae, jam adversae res, ita erudierunt, « ut rationem sequi, quam fortunam, malim. Tuam « et adolescentiam etperpetuam felicitatem, ferociora « utraque , quam quietis opus est consiliis , metuo. Non « temere incerta casuum reputat , quem fortuna nun- « quam decepit : quod ego fui ad Trasimenum , ad « Gannas, id tu hodie es. Vixdum militari aetate im- « perio accepto , omnia audacissime incipientem nus- « quam fefellit fortuna. Patris et patrui persequutus « mortem , ab calamitate vestrae domus decus insigne « virtutis pietatisque eximiae cepisti : amissas Hispa- «nias recuperasti, quatuor inde punicis exercitibus «pulsis: consul creatus, quum caeteris ad tutandam « Italiam parum animi esset , transgressus in Africam , « duobus hic exercitibus caesis, binis eadem hora ca- « ptis simul incensisque castris , Syphace potentissimo

» immo videretis et moz exaudiremus: Dam pendet ab illis ut dimicaremus, neQ solum,,,esset. Mox pro quorum et maxime interest debebat intersit, inpr. ob seq. sint, Etiam initio cap. intuli et habui pro intulissem et ha- huissem ». Bauer.

5. Quietis consiliis, germ. kaltblii' tige, rukige : mox oip^.ferociora; et calidiora XXU, a4. — Senem in pa- triam revertentem, unde puer profe- ctus sum: res aucta, ut cap. 28, n. 4.

Conf. ad XXJ, 3, n. 2. — Adole- scentiam et p. felicitatem, ferociora utraque ; vide ad XXTV, 26, n. i. — Non temere incerta casuum reputat; vide ad II, 61, n. 3, et XXX, 2, n. 2. — Consul creatus, quum. Notat hic J. Fr. Gronovius in his verbis incom- parabilem illum Pnteanomm codicem finiri , magno nostro et Livii damno , additque : « Jam ad reliqua spissius et non ita bonis tibicinibns fulti sece- demus ». Ed.

A. G. 3oa. U. G. 5So.

60 T. LIVII

a rege capto , tot urfaibus regni ejus, tot nostri imperii (c ereptis^, me sextum decimum jam annum haerentem cc in possessione Italiae detraxisti. Potest victoriam , (c inquam^ malle, quam pacem , animus : novi spiritus cc magis magnos , quam utiles ; et mihi talis aliquando « fortuna affulsit. Quod si in secundis rebus bonam cc quoque mentem darent dii ; non ea solum , quae eve-* « nissent , sed etiam ea , quae evenire possent , reputa- « remus. Ut omnium obliviscaris aliorum 7, satis ego (c documenti in omnes casus sum. Quem modo , castris €c inter Anienem atque urbem vestram positis, signa cc inferentem ad moenia romana ; hic cernis , duobus cc fortissimis viris ,fratribus, clarissimis imperatoribus , cc orbatum ^, ante moenia prope obsessae patriae , quibus

6. Tot urbibiis regni «jus . . . ereptis , captls, vel q[aum nobis eripuisses, vel r^ni pro datiTO ; Bauer. — Xri jam annum luerentem in possessione Italias ; vide ad XXVIH, la, n. a, et XXX, 20 eztr. Mox to inquam ex mnltis HSS refeepit Diak. snadente Heins. adVell. I, 17, 5, ubi docet, historicos aliosque scriptores orationi longius extensae ant repetitae sive iis* dem, sive aliis, sed similibus, verbis 70 inquam interjicere , ut , quod dici- tnr, serio dictum appareat ; haec autem referenda esse ad verba praec. tuiun et

adolescentiam metuo, Sententiam

supra positam quemfortuna nunquam decepit ita com vi repeti vel innui putat Doer. Gontra ambiguam conj. Gronov. Possis et incertam, Sed nil mnto. — Novi spiritus me^is nwgnos, quam utiles , homines , quorum auda- oia, fiducia et superbia ingens qui- dem, sed parum utilis fuit, verbi c. Sempronium, Flaminium, Minucium, Varroittem et alios.

7. Ut (vid. II, 38, n. 3) bmnium

obliviscaris atiorum hominum ejns mo- di, satis ego docuikenti (f. documen' to; Doer.) in o. c, sum; vide ad Praef. n. 14. — Quem modo . . .signa inferen~

tem ad mcenia rom. yide ad VIII, 38, n. a, et XXII, i4) n* 12. Ita Drak. e plurimis codd. In quibusdam MSS s^na inferentem ac prope scandentem mcenia romana, et in edd. antt. (omis- sis verbis signa inf^ ac (qnod sic del. certe) jam prope scandentem meenia. Ronue Dideras, Sed haec lacinia suspe- cta est, et rb videras sufficit intelligi ex seqq. hic cemis; Gron.

8. Duobus fortissimis ixiris , fratri- bus, clarissimis imperatoribus , orba- tum : tres fratres amiserat Hannibal , Hasdrubalem (vid. XXVII, 4g) , Ma- gonem ( XXX, 19 ) » Hannonemque (XXIX, 34): quod autem hic dnos duntaxat numeret, qunm oratorie sua angere incommoda vellet, in causa fuisse puto, vel quodHanno inter duces nominari non debnerit , vel quod Li- Yius hic alios auctores sit sequntus ; Glar. Hannonem ideo forte inter du-

u.c 56o: LIBER XXX. CAP. XXX. 61

«terrui vestram arbem, ea pro mea deprecantem. a Maximse cuique fortunae minime credendum est : in (c bonis tuis rebus , nostris dubiis , tibi ampla ac spe- <( ciosa danti est pax; nobis petentibus magis neces- (c saria , quam honesta. Melior tutiorque est certa pax , (c quam sperata victoria : haec in tua , illa in deorum (( manu est ^. Ne tot annorum felicitatem in unius horae (( dederis discrimen : quum tuas vires , tum vim for- (( tunae martemque belli communem , propone animo. (c Utrimque ferrum , corpora humana erunt ; nusquam cc minus , quam in bellS , eventus respondent. Non a tantum^ad id, quod data pace jam habere potes, ccsi praelio vincas, gloriae adjeceris, quantum ade- (c meris ^^, si quid adversi eveniat : simul parta ac cc sperata decora unius horae fortuna evertere potest. cc Omnia in pace jungenda tuae potestatis sunt,P. Cor- cc neli : tunc ea habenda fortuna erit , quam dii de- ccderint. Inter pauca felicitatis virtutisque exempla <5tM. Atilius'^ quondam in hac eadem terra fuisset, si cc victor pacem petentibus dedisset patribus nostris : cc non statuendo [tandem] felicitati modum, nec co- cc hibendo efferentem se fortunam , quanto altius ela- cctus erat, eo foedius corruit. Est quidem ejus, qui

ce» non nmneravit, qnia exercitum adlib.V, cap. ia,not. i. — Eventus

dnxisse non legitnr, sed tantnm in respondent; Tide tamen ad lib. IX,

locum alterinsHannonis eqnitum prae- cap. i5, n. a.

fectus fiiit ( vide ad XXIX ,29,34):" 10. Gloriee adjeceris, quantum ad-

aut Magonem obiisse (vid. ad XXX, emeris, etc. quasi ante ocnlos habnis-

20) nondum audiverat Hannibal; set illnd Cic. de Prov. Cons. 14, «Si

Drak. An leg. /// pro //, vel tribus timeret casum aliquem, qui illi Untum

pro duobus? — Quibus terrui peri- addere jam non potest, quantumau-

cnlis. ferre»; Gron.

g.Haic in tua, illa in deorum manu 11. M. Atilius RegnTus, etc. vide

est; vide ad IH, 72, n. 3. Ita nunc ad lib. XXVm, cap. 4» 5 n. x. Mox

loqmtaTviTjcni nuUtudeorummetus, to tandem a quibnsdam MSS abest.

nuila religio fhit; vidc ad XXI, 4. — I» »1«« legitnr tm, h. e. tamen, pro-

Martem belli eommunem ; vide supra bante Crcverio.

6a

T. LIVII

A- C. ao2. U. C. 55o.

dat, non qui petit, conditiones dicere pacis : sed forsitan non indigni simus , qui nobismet ipsi mul- ctam irrogemus". Non recusamus, quin omnia, propter quae beilum initum est, vestra sint, Sicilia, Sardinia, Hispania, quidquid insularum toto inter Africam Italiamque continetur mari. Carthagipien- ses, inclusi Africae litoribus, vps (quando ita diis placuit) externa etiam terra marique videamus re- gentes imperia. Haud negaverim , propter non nimis sincere petitam aut exspectatam nuper pacem, su- spectam esse vobis puni(?am fidem. Multum, per quos petita sit, ad fidem tuendse pacis pertinet, Scipio. Vestri quoque (ut audio) Patres nonnihil etiam ob hoc, quia parum dignitatis in legatione erat, negaverunt pacem. Hannibal peto pacem; qtii neque peterem, nisi utilem crederem, et propter eamdem utilitatem tuebor eam , propter quam petii : et quemadmodum, quia a me bellum cceptum est, ne quem ejus pceniteret, quoad ipsi invidere^^ dei, praestiti; ita annitar, ne quem pacis per me partae poeniteat. w

XXXI. Adversus haec imperator' romanus in hanc fere sententiam respondit : « Non me failebat , Han- it nibal , adventus tui spe Carthaginienses et praesen- « tem induciarum fidem , et spem pacis turbasse : (c neque tu id sane dissimulas, qui de^ conditionibus

la. Qtii nobismet ipsi (al. ipsis) mulctam irrogemus : hunc sensum ab Herodoto, XX, 77, snmptum monet Gron.

i3. Quoad ipsi invidere dei; vide ad V, 21, n. 10; X, i3, n. 5, et XXm,a6,n. r.

Cap. XXXI. I. Adversus hcec im- perator, ctc. Cf, Polyb. XV, S.Verbum

respondit deest in MS Cantabr. — Editiones principes dabant ad hcec ; sed recte dicitur adversus hcec; yide ad VIII , a ; XXXV, So ; pari modo dixisse Ciceronem de Arusp. VUI, respondere contra figuras , al. notat Drak. £d.

a. De conditionibus superioribus pa- cis; conf. cap. 16.

A. G. ao3. U. G. 55o.

LIBER XXX. CAP. XXXI. 63

<c superioribus pacis omnia subtrahas , praeter ea , cc quae jam pridem in uostra potestate sunt. Caeterum (c sicut tibi curae est , sentire cives tuos , quanto per « te onere leventur ; sic mihi laborandum est , ne , cc quae tunc pepigerunt , hodie subtracta ex conditio- c( nibus pacis, praemia perfidiae habeant. Indigni, qui- « bus eadem pateat conditio, ut etiam prosit vobis cc fraus, petitis. Neque patres nostri priores de Sicilia, c( neque nos de Hispania fecimus bellum. £t tunc cc Mamertinorum sociorum periculum ^, et nunc Sa- cc gunti excidium nobis pia ac justa induerunt arma. cc Vos lacessisse, et tu ipse fateris, et dei testes sunt, cc qui et illius belli exitum secundum jus fasque dede- cc runt, et hujus dant et dabunt. Quod ad me attinet, cc et humanae infirmitatis memini , et vim fortunae re- cc puto, et omnia, quaecumque agimus, subjecta esse <( mille casibus scio. Caeterum , quemadmodum su- (c perbe et violenter me faterer facere, si prius, quam cc in Afiricam trajecissem, te tua voluntate cedentem cc Italia, et, imposito in naves exercitu, ipsum venien- cc tem ad pacem petendam adspernarer ; sic nunc , ccquum prope manu conserta restitantem* ac tergi- c( versantem in Africam attraxerim , nulla sum tibi « verecundia obstrictus. Proinde si quid ad ea ^, in

3. Mamerdnorum sociorump. ; vide ad XXVm, aS, n. 3. — De ea re Creverius notat videndum ease Polyb. lib. I , et Snpplem. Freinshemii , lib. XVI , ex qnibus apparet Scipionem hic snae Romanomraque causae grati- ficari. Romana enim arma in Sicillam vocavit magis nimiae jam Carthagi- niensiura potentiae metus qnam Ma- raertinorum preces, qui nec vetusta societate juncti cum Roma erant, et ob immanitatem injustitiamque , qua Messanam veteribus cultoribus ademe-

rant, parum sane digni erant auxi- lio. Ed. — Vos lacessisse nos bello, ut paulo ante : priores fecisse belUim,

4. Prope manu conserta restitan' tem; vide ad X, ig, n. 4> Consertum plnrimi MSS, prob. Doer. Ex jure manu consertum formula est veteris juris de vindicationibus in re prsesen- ti, adhibita vi civili et festucaria; vid. Ern. Clav. Cic. et Intpp. Gell. XX , lo.

5. Proinde si quid ad ea, in quas tum pax conyentura videbatur (vide

A» G. 2oa. U.G. 55o.

64 T. LIVII

(( quae tum pax conrentura videbatur , quse sit mulcta « naviom cum commeatu per inducias expugnatarum « legatorumque violatorum, adjicitur; est, quod re- (( feram ad consilium. Sin illa quoque gravia videntur, (( bellum parate , quoniam pacem pati non potuistis. » Ita infecta pace ex colloquio ad suos quum se rece- pissent, firustra verba jactata^ renuutiant. Armis de- cernendura esse , habendamque eam fortunam , quam dii dedissent.

XXXII. In castra ut est ventum, pronuntiant ambo, Arma eocpedirent milites animosque^ ad supremum certamenj non in unum diem sed in perpetuum^ si felicitas adesset, victores. Roma^ an Cartha^o y jura gentibus darentj ante crastinam noctem scituros. JVe- que enimAfiicamy autltaUamj sed orbem terrarum victorice prcemiumfore ; par periculum prcemio, qui- bus ads^ersos pugnce fortuna fuisset. Nam neque Ro- manis effugium ullum patebat in aliena ignbtaque terra ; et Carthagini , supremo auxilio effuso *, adesse

ad I, 3, n. 4)» ?«ar sU mulcta na- vium , pQena ob naves cum commeatu per inducias (vide ad II, i8, n. t) expngnatas, adjicitur; est, quod re- feram ad consilium ; vide ad VIII , 6 , n. 6, et XXVI, a , n. 3. Quoi sit mulcta navium edidi, qnia in MSS legitnr quce si vel sint et sunt multa , vel multas , yel quasi multas, Possis et conjicere quod pro quce, quoniam et quo! et quod referendum ad prsec. quid. Sed vide ad XXI, lo, n. 14, et XXIV, 4^9 n. 6. Vnlgaris lectio est videbatur (qua sint, nostij , mulctce navium , etc. quam notavit Bauer. his verbis : « Cormptus baud dubie , in- tricatus certe locus. Dativus mulctce non habet , quo sat commode refera- tnr, quum verbum adjicitur habeat

jam sunm regimen, ad ea, Dubiom quoque est , post nosti , an post WO" latorum, parenthesis claudatnr. Nec placet Gronoviano quasi mulcta, Ne- que enim pactis tam rigidis conve- nit particula quasi, IS^eque verba qu<e sint, nosti, desiderari videnturposse, qunm ante jactatas conditiones non repetat Scipio. £go post mulctce addi- derim nomine, quod a voc. navium absorberi potuit ». Si quid mulctce na^ vium , ob naves , etc. exponit Doer.

6. Frustra verba jactata; vide ad II, la, n. 7.

Ca.p. XXXII. I. Arma expedirent milites animosque ; vid. XXXVIII, a5, not. 5.

a. Supremo auxilio effuso, exxtxo- (A^V6> I frustra consumpto. Mox vide-

U. C. 55o.

LIBER XXX. CAP. XXXIL 65

videbatur prassens excidiuin. Ad hoc discrimea pro- ceduut postero die duorum opuientissimorum popu- lorum duo longe clarissimi duces, duo fcMtissimi exercitus , multa ante parta decora aut cumulaturi eo die, aut eversuri. Anceps igitur spes et metus mi- scebant animos ^ ; contemplantibusque modo suam , modo hostium aciem, quum oculis magis, quam ra- tione, pensarent vires, ^mul laeta, simul tristia ob- versabantur. Quas ipsis sua sponte non succurrebant , ea duces admonendo atque hortando subjiciunt. Poe- nus sedecim annorum in terra Itaiia res gestas, tot duces romanos, tot exercitus occidione occisos, et sua cuique decora , ubi ad insignem alicujus pugnae memoria militem venerat , referebat. Scipio Hispanias et recentia in Africa praelia et confessionem hostium , quod neque non petere pacem propter metum , ne- que manere in ea prae insita animis perfidia potuis- sent. Ad hoc, colioquium Hannibalis in secreto habi- tum ac liberum fingenti, qua velit, flectit^. Ominatur, quibus quondam auspiciis patres eorum pugnaverint ad ^gates insulas , ea illis exeuntibus in aciem por-

batur forte del. et paalo aote pro p€Ueb4U \e^,patere, ut haec conjan- gatatur com prvc. oratione obliqiia : certe inter alias adhortationes impe- ratorum h» qnoqiie tnm apud Poiyb. XV, lo , 1 1, et Appian. Pan. 49 , tom XXI, 41, 43, 44,Thucyd.Vn,64, Gurt. IV, 14, 7 (obi conf. Freinah.) , reremntur; Dok. — jid Aoc diseri. men; yideadVI, 17, n. i.

3. j4neepi tpes et metus miscebant animos, simol turbabant , ut XXXV, za, n. a (cf. Gort. ad Sall. Jng. 41); vel in his miscebantur. — Hortando suljiciunt; vide ad I, Sg, n. 7, et XXIX, i5, n. I. Gonf. Appian. Pun.

42. Orationea ipsas ducum ad milites vid. apud Polyb. XV, 10, it. — Sedecim annomm in terra Italia; vide supra ad XXV, 7, n. 3 , et XXVIII , la , n. 3.

4. Ad hoc (vide ad II, a5, n. 3), eoUoquium H.... tiberumjingenii, qua (f. ^fio) wUt , Jlectit , comminiscitur pro lubitu Uannibalis dlcta et indicia timoris. Gonf. ad IX, 19, n. 3, et XXVI, 38, n. 8. Qua veKt fleed qm- dam MSS , prob. Grev. ut omnia a verbo referebat pendeant. Qua vult et quo vult alii. — Ominatur verbum h. 1. non satis aptum. Forte leg. Omi- natur, quum, quibus quondam auspi-

5

A. G. ao». U. G..55fx

66 T. LIVII

tendisse deos^. Adessefinem belliac laboris : in ma^ nibus esse prcedam CarthaginiSj reditum domum in patriam, adparentes^ liberoSj conjuges j penatesque deos. Celsus haec corpore, vultuque ita laeto, ut vicisse jam crederes, dicebat^. Instruit deinde priinos ha- statos, post eos principes; triariis postremam aciem clausit.

XXXIII. Non confertas autem cohortes^ ante sua quamque signa instruebat, sed manipulos aliquau- tum inter se distantes , ut esset spatium , quo ele- phariti hostiura accepti nihil ordines turbarent. Lae- hum (cujus ante legati*, eo anno quaestoris extra

ciis..»portenderint dii, adesse finem belli ac laboris^

5. Portendisse deos ea auspicia, ostendisse, dedisse. « Venim dii propr. non portendunt auspicia , sed porten- dunt fdtura auspiciis, ut XXVI, 41. Videtur sermo ellipticus esse , et ita supplendus : ea illis portendisse deos, qnae qnondatn portendissent iis auspi- ciis, quibus patres eorum, etc. » Duk.

6. Celsus hatc corpore...dicebat: yide ad VII, 16, n.2.

Cap* XXXIII. I. Non confertas au- tem cohortes, etc. Conf, de hac Sci- pionis Hannibalisqne acie, Polyb. XV, 9, 11; Appian. Pnn. 40, 41; Frontin. Strat. II, 3, 16 (ubi Tennul. Disputat. adversus Salmas. de Re Mil. Rom. cap. 2, p. i3or); Guischardti MSmoires miiitaires, tom. I, capl la; Scbel. ad Hygin. p. io53, et Lips. Mil. Rom. IV, I, et Dial. II, 3, ubi prseter alia notavit haec : «Scipio, quod Polybius docet, in hac pugna non servavit commnnem receptumque Ro- manorum morem in manipulls collo- candis, qno hastati sciiicet primi e gravi armalura pngnabant, pnlsique Tetrocedebant in intervalla ordinum

sive vias patentes inter manipulos antesignanorum ((^taxupouc, seu^ia- aniiAaTa t&v Xoxov , in quibus clan- dendis et aperiendis , prout visum, ars omnis et arcanum militiae rom.) , et principes excipiebant. Neque enim manipuios ad intervalla et vias oppo- suit, sed ipsos sibi et a tergo rectis ordinibus adnexuit, ut viae directae per omnia genera sine obstaculo pe- netrarent. Cur ita ? non ut equites per eas facilius transmitterentur , quod Appiauus dicit , sed ut elephantis ho^ stium , qui maxime timebantur, locas daretur per medias acies , hique sine confusione manipulorum agerentnr ad extrema. Si enim manipnli solennl more fdissentNdispositi , incurrissent necessario in principes objectos. Li- vins rem miriiice obscurat , nec vide- tur intellexisse Polybium; certe impli- cate scribit. Tamen ea mens : non instruxit confertas eohortes , sed quamque ante sna signa in recto or^ dine. Nam in vulgari dispositione co- hortes non sunt rectae, nec signa si- gnis respondent. » Cf. mox not. 3.

2. Lcelium, cujus ante legati (quod ex h. 1. discimas : iiam praefectus clas-

A. G. aoa. U. C. 55o.

LIBER XXX. CAP. XXXIII. 67

sortem ex senatusconsulto opera utebatur) cum ita- lico equitatu ab sinistro cornu , Masinissam Numidas- que ab dextro opposuit. Vias patentes inter manipu- los antesignanorum velitibus (ea tunc levis armatura erat^) complevit; dato prajcepto, ut ad impetum ele- phantorum aut post rectos refugerent ordines, aut, in dextram laevamque discursu applicantes se antesi*

sis dicitar XXVI, 4a; XXI^, a5 et

al.), eo anno queestons extra sortem

ex seruttusconsuho opera utehatur;

« Gatonem probabile est exacto anno

quaestnrae Romam rediisse (cf. XXIX,

a5, etNep. Cat. i, qui eum a Scipione

non pro sortis necesaitudine Yixiasey

et ab eo perpetua dissensisse vita di-

clt), et Scipioni petenti Laelium, ei.

amicissimum , forte abtentem , aut

quaesturae petendae causa Romam pro-

fectnm, quaestorem extra sortem da-

tum : nam quemadmodnm praesides

provlnciarum , sic etiam quaestores

non semper provincias sorte, sed in-

terdum lege aut senatusconsulto extra

urdinem acceperunt».Dak.coll.Sigou.

de Jor. Prov. II , 3 , et M anut. ad

Cic. de Div. 11, 19. — LasHum ab

sinistro cornu, Masinissam ab dex'

tro : ita et apud Polyb. Uterque in

dextro apud Appian. Pun. 41» 44*

3. VeUtibus: ea tunc levis arnuitura erat; vide supra ad XXI, 55, n. a, et XXVI , 4 , n. 6. — Post rectos refiigC' rent ordines; conf. notae Schweigh. ad Polyb. XI, a3, a ; XV, 9, 7, et XV, i5, 7. «ManipuU quique tres hasta- torum , principum et triariorum , qui unam cohortem e£6ciebant, non jam, ut alias in acie rom. moris erat, in quincuncem et per intervalla ordi- num, sed una recta linea alii post alios locati erant ita, ut alter alteri responderet (qui J?olybio dicuntur <rn(AaTat vel <jiriTpai xarocXXiQXci , seu

5XX«i xar' dlXXa; , seu xar* dDL>.iiXac Te6ET<yaf et XI, li, ^, <iraXXr,Xot Tdc^ti;* Appian. Pnn. 41, ^pOiot Xoxoi* IXyio recti ordines) , ntque inter duas quasque cohortes via recta per omnes treS manipnlos pateret. Per ipsam ra- tionem, qua instruitnr romana acies, per interstitia illa , quae sunt inter ma- nipulos , fit, ut tiou facile rumpi diri- miqae acies eorum possit; qnia, si vel maxime irruperint hostes . per primos hastatorum manipulos , caedunt eos hi ipsi a latere , tum occnrrnnt sequen- tes manipuli hastatorum in qnincnn- cem dispositi , tum manipuli princi- pum , manipuli triariorura. Quare etiam , quoniam militum vi non facile rumpi aciem rom. posse (^(y^taorira- aTOu oCaiQC Tvic Pcd^Aattav Ta^eca; xai ^va|Aecd{ ) noverat Hannibal, bel- luarum impetn eam vel ordines turbare mmpereque, (ruvTapa^ai xal <^ia9ira- oat , conatus est. Sed et hoc pericu- lum evitavit Scipio ordines rectos fa- ciendo , non in quincuncem locando ; quod ipsum facere potuit pcopter commodum illud , quod habet Roma- norum armatura et omnino acies ro- mana, quod et singuli manipuli et singuli iuilites in quamcumque partem sunt moblles et pugnare possunt :. quod ipsum commodum simul illam eis operam praestat , ut non facile rumpi atque turbari eorum acies , etiamsi pei* inlerstltia pervadant bel- luae , vel perrumpant aliquatenus non-

5.

A. C. 2oa. U. G. dSo.

68 T. LIVII

gnanis, viam, qua irruerent in ancipitia tela, belluis darent. Hannibal ad terrorem primum elephantos (octogifita autem erant, quot nuUa unquara in acie ante habueral;) instruxit; deinde auxilia Ligurum 6al- lorumque , Baliaribus Maurisque admixtis ; in secunda acie Carthaginienses Afrosque et Macedonum legio- nem^; modico inde intervallo relicto, subsidiariam aciem italicorum militum (Bruttii plerique erant, vi ac necessitate plures , quam sua voluntate , decedentem ex Italia sequuti) instruxit Equitatum etiam ipsum circumdedit cornibus ; dextrum Carthaginienses , sini- strum Numidae tenuerunt. Yaria adhortatio erat in exercitu inter tot horaines, quibus non lingua, non mos, non lex, non arma, non vestitus habitusque, non causa railitandi eadem esset. Auxiliaribus et prae- sens, et multiplicata merces ex prseda^ osteritatur. Galli proprio atque iusito in Romanos odio accen- duntur : Liguribus campi uberes Itali^e, deductis ex asperrimis montibus, in spem victoriae^ ostentantur: Mauros Numidasque Masinissae impotenti futuro do- minatu terret : aliis aliae spes ac metus^ jactantur. Carthaginiensibus moenia patriae , dii penates , sepul- cra majorum, liberi cum parentibus, conjuges pavidae; aut excidium servitiumque, aut imperium orbis ter-

nalli hostium globi , possit : continno enim et minima opera pristinn^ suum locum commodamque suam formam recipit. » — In ancipieia tela; vide ad I, i5, n. 4- — ^d urrorem pn- mum elepkantos. Creyerio potius vi- deretur primos, qood ex Cantabri- gienst eodioe a(!ert Jac. Gronoviui, et firmat noster Regius. Ed.

4. Maeedonum hgionem memorat etiam Frentinua, non vero Polybins et Apptanas. Cf. cap. 43 , et XXXI ,

I extr. ■<-<- Non lingua, non mos, non lex, etc. ut XXVIU, la, et apud Polyb. XI, 19, 4.

5. Prassens merces oswntatur; vide ad I, la , n. 6, et IV, 3o, n. i.

6. In spem victorio! (si vi<»ssent, im FaUe des Siegs, auf den Fall; Bauer.) ostentantur; oonf. ad IV, 3o, n. I, et VI, 5, n. i. — Impotenti fu" turo dominatu; vide ad Hbrum III, cap. 36, n. a.

7. Alite spes.jactandv; vide ad II,

A- C. ao2.

U.C.550. LIB. XXX. CAP. XXXIII. XXXIV. 69 raniii]; nihil dut in metum, aut in spem medium ostentatur. Quum maxime haec imperator apud Car- thaginienses, ducessuarum gentium^ inter populares, plerique per interpretes inter immixtos ahenigenis agerent, tubae cornuaque ab Romanis^ tecinerunt; tantusque clamor ortus, ut elephanti in suos, sinistro maxime cornu , verterentur , Mauros ac Numidas. Ad- didit facile Masinissa perculsis terrorem , nudavitque ab ea parte aciem equestri auxilio. Paucae tamen be- stiarum, intrepidae in hostem acta;, inter velitum or- dines cum multis suis vulneribus ingentem strageni edebant. Resilientes enim ad manipulos vehtes, quum viam elephantis, ne obtererentur, fecissent, in anci- pites ad ictum utrimque ^° conjiciebant hastas ; nec pila ab antesignanis cessabant ; donec undique incidenti- bus teHs exacti ex romana acie, hi quoque in suo dextro comu ipsos Carthaginiensium equites in fii- gam verterunt. Lsehus, ut turbatos vidit hostes, addit perculsis terrorem.

XXXIV. Utrimque equite nudata erat punica acies^ quum pedes concurrit , nec spe, nec viribus jam par.

12, n. 7. — Nikil in spem medium ostentatur; Tide ad U , 49 » n. 6 , et IV, 3o, n. I.

8. Duces suarum gentium, Mauri 'Maororam , Hispani Hispanoram , Galli Gallorum, Macedones MacedO" nom: qase cohortes, manipuK, legio- nes qinim non sineerae omniito essent, se^ permixtae varia nationnm coltu- vie , nonnuUi duces ex his , quae apnd soo» Ternacttlo sermone pronuntia- l»ant, per interpretes cmteris indica- bant; Gron. — Plerique pIurimiMSS. Phraqne, non minus apte.

9. Tti^ eomuaque ab Romanis ce- einemnt { \'Ae tid VFI , 40 , n. 4 ) ,

et siaiai a Poenis; vid. Polyb. XV, la, et Appian. Pun. 43. — P^erteren- tur; al. verterent; vide ad II , 3 , n. 2. De memorabili hac pugna cf. Polyb. XV, la sq. Ap{^ian. Pnn. 43, et Guis- cfaardti M4moires miKtaires , tom. I , cap. 12.

zo. In ancipites ad ictum utrimque elephantos, ab ambobus Iateribo« in- festatos , ab dextra laevaque telortim ictui expositos, anxios et, quo se vertereut, nescios (conf. nc^. 3 extr. et ad 1 , 25, n. 4)> conjiciehant kastas vehtes , qut compliSverant intervalla inter 'manipnlos, et actis eodent ele« phitntis focum dedcrant; Gron.

A. C. ao>. y. C. 559.

70 T. LIVII

Ad hoc dictu parva, sed magni eadem in re gerenda momenti res', congruens clamor a Romanis, eoque major et terribilior ; dissonae iiiis , ut gentium multa-^ rum discrepantibus linguis , voces ^ : pugna romana stabilis^, et suo et armorum pondere incumbentium in hostem : concursatio et velocitas illincmajor, quam vis. Igitur primo impetu extemplo movere loco ho- stium aciem Romani : ala deinde et umbonibus puU santes, in submotos gradu iilato, aliquantum spatii, velut niillo resistente, incessere; urgentibus et no- vissimis primos,utsemeI motam aciera sensere : quod ipsum vim magnam ad pellendum hostem addebat. Apud hostes, auxiliares cedentes^ secunda acies, Afri et Carthaginienses , adeo non sustinebant , ut contra etiam, ne resistentes pertinaciter primos caedendo ad se perveniret hqstis , pedem referrent. Igitur auxi- liares terga dant repente, et, in suos versi, partim refugere in secundam aciem , partim non recipientes caedere, uti pauio ante non adjuti, et tunc exclusi. Et prope duo jam permixta praelia erant , quum Cartha- ginienses simul cum hostibus, simuls^cum suis cogeren- tur conserere manus. Non tamen ita perculsos iratos- que in aciem accepere; sed, densatis ordinibus, iii cornua vacuumque circa campum extra praelium eje- cere, ne pavidi fuga vulneribusque ^ milites sinceram

Ci.p. XXXIV. I. Adhoc (videad II, a3, n. 3) dictuparva,.,res: voz res abest ab oiqnibus fere MSS; et recte , opinor , eam deleyere Gron. et Doer. at rb parva referatar numero plur. ad omnia, quse seqauntnr, ad clamorem, voces, pugnani stabilem, etc. Conf. ad XXJV, 5, n. a.

a. Congruens elamor.,,voces; cf. adlV, 37, n. 7, et Polyb. XV, la , 9.

3. Pugna rom. stabilis^ etc. conf.

ad IV, ig^ n. 4; IX, 41, »• H, et Polyb. XV, i3 pr. Rem gladiis qui- dem cominus gestam a ^omanis , sed pugna fere finita, tradit Appian. Pon. 45 extr.

4. Auxiliares cedentes , Ligures, Gallos, Baliares Maurosque, qai in prima hostium acie erant.

5. Ne pavidi fuga vulneribusque milites sinceram (vide ad c 1 1 , n. 5 ) et, etc. MS Reg. probb. Gronov. e^

tc\Z: LIB. XXX, CAP. XXXIV. XXXV.

7'

et integram aciem miscerent. Gseterum tanta strages honiinum armorumque locum , in quo steterant paulo ante auxiliares, compleverat, ut prope diflGiciiior trans- itus esset, quam per confertos hostes fuerat. Itaque, qui primi erant, hastati, per cumulos corporum ar* morumque et tabem sanguinis, qua quisque poterat, sequentes hostem , et signa et ordines confiiderunt. Principum quoque signa fluctuari^ coeperant vagam ante se cernendo aciem. Quod Scipio ubi vidit, re- ceptui propere canere? hastatis jussit, et, sauciis in postremam aciem subductis , principes triariosque in comua inducit ; quo tutior firmiorque media hastato- rum acies esset. Ita novum de integro praelium ^ or- tum est : quippe ad veros hostes perventum erat , et armorum genere , et usu miiitiae , et fama rerum ge- starum, et magnitudine vel spei vel periculi pares. Sed et numero Bomanus superior erat, et animo; quod jam equites , jam elephantos fuderat, jam , prima acie pulsa, in secundam pugnabat.

XXXV. In tempore' Laelius ac Masinissa, pulsos per aliquantum spatii sequuti equites, revertentes in aversam hostium aciem incurrere : is demum equi- tum impetus fudit hostem. Multi circuinventi in acie

Drak. Recepi pro vulg. 110 pavidosf. V. mUites in certam, etc. — Creve- nus cum Gron. fiicile crederet veram livii scripturam eam esse , quam ex- hibet Regins codex, ne pavido /uga imln, miliu sinceram et, etc. Ed« — Tabem sanguinis; vide sapra ad IV, 3O9 n. 4»

6. Signa fliuituari; al. Jluctuare ; ▼ide ad lU, 60, n. 9. — Cernendo, i. e. cernentium , more Llvii in ge- randio adhibendo ; Baner.

7. Receptui canere tubiciues seu

slga&jussit hastatis, homm cansa, ut hi se reciperent. Cf. ad VII, 40, n. 4, etXLII, a8, n. i.

S. Nosfum de integro prteiium,, m aynonyma juncta , quse tamen difFe- rnnt : novum aliud post priua praelium, de integro , repetito conatn , renovatis viribus, quasi noudum pugnassent. Mox ad 'veros hostes Poenos, dignos. hostium nomine , bellicosos , peritos ,. fortes». Bauer.

C^. XXXV. r. /n tempore ^ vid.e- ad II, 47 > n. 4'

▲• C. Moa, U. C. SS«.

7^ T. LIVII

C£esi ; miilti per patentem circa campum fuga sparsi , tenente omnia equitatu, passim interimmt. Cartha* giniensium sociorumque caesa eo die supra millia yi- ginti : par ferme numerus eaptus est , cum signis mi-' litaribus centum triginta tribiis y elephantis undecim. Victores ad duo milha cecidere^. Hannibal^ cum pan* cis equitibus inter tumulturo elapaus, Adrumetum perfugit; omnia et in praeho, et ante aciem, prius quam excederet pugna, expertus^, et confessione etiam Scipionis omniumque peritorum mihtia^ iilam latidem adeptus, singulari arte aciem eo die instru- xisse. Elephantos in prima fronte ; quorum fortuitus impetus atque intolerabilis vis signa sequi et seryare ordines (in quo plurimiun spei ponerent) Romanos prohiberet. Deinde auxihares ante Carthaginiensium aciem, ne homines mixti ex colluvione omnium gen- tium, quos non fides teneret, sed merces, hberum receptum fugae haberent ; simul primum ardorem at- que impetum hostium excipientes [fatigarent^, ac, si nihil aliud,] vulneribus suis ferrum hostile hebetarent. Tum, ubi omnis spes esset, milites carthaginienses afrosque, ut, omnibus rebus ahis pares, eo, quod in- tegri cum fessis ac sauciis pugnarent , superiores es*

a. Cartkaginiensium sociorttmque cafsa,..eeeidere; ef. Polyb. XV, 14 fc et Appian. Pun. 48. Hic et mini me- Biorat cap. 45, 469 d« singnlari certa- mine, inquod Hannibal cum Sci|Hone primnm et deinde cum Masinissa de- scenderit.

3. Omnia . . . experttis, vel potins ante aeiem, etinpnelio etp», etc, conj. Dnker. nt tria designentur tempora et emte aciem dictum sit pro : prius quam concurrerent acies. Omnia ei tuite aciem et in pralio , pritts qiuun,ete.

emend. Drak. coU. Oros. IV, 19. -4. Eiephantos in primafiwite , TvAm ab mstrtuciss& pendentift, nt et aeqq. Cf. PolybwXV, i5, 16.

4. Fatigareni ( se. hoste») «r n nihil alitul: haec ignoraat MSS , taii- tum non omnes atqne edd. aiite Gryph. et ea exterantnr sane; Gron. Exeipientes alii missiHbus, tUii iml- neribus mnlti MSS. Sed ▼nlgatnm et Livianum esAC^ et anctoritate tnna cod. Reg. , tnm Polyb. XV, 16, 3, firmari , monet Drftk* Si nihi^ aiiud.

A. C aoa.

U.C.55- LIB. XXX. CAP. XXXV. XXXVI. 73 sent : Italicos, intervalk) quoque dtTempto&, incertos socii an hostes essent, in postremam aciem submotos. Hoc editovelut ultimo virtutis opere, Hannibal, quum Adrumetum refiigisset ^, accitusque inde Carthaginem sexto ac trigesimo post anno, quam puer^ inde pro- fectus erat , redisset , fassus in cnria est , non praclio modo se , sed bello victum , nec spem salutis alibi , quam in pace impetranda esse.

XXXVI. Scipio, confestim a praelio* expugnatis hostium castris direptisque, cum ingenti prasda ad mare ac naves rediit ; nuntio allato , P. ' Lentulum cum quincpaginta rostratis, centum onerariis, cnm omni genere commeatus , ad Uticam accessisse. Ad- moTendum igitur undique terrorem perculsa; Cartha- gini ratus, misso Laelio Romam cum victori^ nuntio.

sc. efficere possent, i. e. saltem, certe; T. Dtak» tf^i omnis spes esset, in qni- bus. — Incertos socii ar^ hostes essent: « vcrba haec ita capi possent, ipsos Ita- licos incertos ihisse , utrnm sibi expe- diret, esse Pomorom sociis an hosti- bus. Potius tamen est, nt credamns, ipsnm Hannibalem incertum fuisse, quo looo habendi forent. Incertus igi- turpassive dicitur, de qno alii sunt incerti, de quo dubitatur, nt XXYII, 37, n. 4) etXXXI, la, n. 5. Cf. ad SiL II, 99. Id si ent minas placet, • legat incertiim ; vide ad YIII , 17, n. 6 ». Drak. Incertos incertnm facien- tee , de qnibns incertom esset ; Boer. et Em. — «Passivam signifieationem vocis ineertus, si bob certioribns eo- gnosceremus exemplis quam Draken- borchii ad hnnc locum et ad Silium , dubia significatione , in ptompfn erat scribere , incertb socii an hostes, Hoc Liviannm , lib. XX Vm , c. 36 : Multi adnantes navibus, incerto pree, etc.

ubi id Emestius pro adverbio accipit. Non meminerat aUativo adjectivomm absoluto et Livium saepe nti et multo frequentins Tacitum ejusque aequales. Sed ineertus pessiva significatione ha- bes in SaUuat. Jugurtha, 49 : Squi Nu- midceque., . incerti quidnam esset, ubi vide Cortinm. » Haec Walchius , Emen- dat. p. ao6 ; cC qnoque Sallust. nostrsB edit. pag. 229, not. 7. En.

5. Quum j4drumetum refugisset bi- duo et duabns noctibus , etst longe a Zama abest^vid. Appian. Pun. 47; Nep. Hann. 6.

6. XXXVI post anno, quam puer, etc. vide snpni ad Hbmm XXI , cap. 3, not. a.

Caj. XXXVI. I. Confestim a prae- Uo; vide ad I , t , n. 5.

a. P. Lentuhtm; vide ad XXIX, 38, n. a. — Misso Lcelio Romam cum inctoriof nuntio; cf. Appian. Pnn. 48. — ^Vide ad cap. 38, n. 2. Ed. — To cum forte del. ; Jac. Gron.

A. C. los. U. G. 55o.

74 T. LIVII

Cii. Octavium terrestri itinere ducere legianes Car* thaginem jubet : ipse , ad suam veterem nova Lentuli classe adjuncta, profectus ab Utica portum Cartha- ginis petit. Haiid procul aberat , quum velata infulis ramisque oleae Carthaginiensium occurrit navis^ De- cem legati erant principes civitatis, auctore Hanni-^ bale missi ad petendam pacem : qui quum ad puppim praetoriae navis accessissent , veiamenta supplicum porrigentes , orantes implorantesque fidem et miseri- cordiam Scipiouis ; nullum iis aliud responsum datum , quam ut Tunetem venirent : eo se moturum castra. Ipse ab contemplato situ Carthaginis^, non tam no- scendi in praesentia, quam deprimendi hostis causa, Uticam, eodem et Octavio revocato, rediit. Inde pro- cedentibus ad Tunetem nuntius allatus , Yerminam , Syphacis filium, cum equitibus pluribus, quam pedi- tLbus, venire Carthaginiensibus auxilio. Pars exerci- tus, cum omni equitatu-^ Saturnalibus primis agmen aggressa, Numidas levi certamine fudit. Exitu quoque fugae intercluso , a parte omni circumdatis equitibus , quindecim millia hominum caesa ; mille et ducenti vivi capti sunt, et equi numidici mille et quingenti, signa miiitaria duo et septuaginta, Regulus ipse inter tu- multum cum paucis effugit. Tum ad Tunetem eodem, quo antea , loco castra posita , legatique triginta Car- thagine ad Scipionem venerunt : et illi quidem multo

3. Velata infalis ramisque cleof C. navi^; vide ad II , 54» n. 6. Cf. Appian.

Piin. 49 sq*

4. Ab contemplato situ C, ; forte leg. ab contemplando situ; Gron. Cf. ad I, 53, n. 3. — Deprimendi 'hostis , animi ejus frangendl , vel speraendi. Deprimere opponitur t^ extoUere XXXVII, 53 ,n. 3, etap. Cic Pis. i8.

5. Pars ejeercitus cum omniequitatu; vide ad XXII , 3^ , n. a. — Satuma- Ubus primis; vide ad II, ax,n. i. Est deaignatio temporis et diei , qno ea pugnapugnata : et circa id tempus post to t annos finitum irl bellum punicum II, ejus rei omen datum paulo post priu-> cipinm Ub. XXII , cap. i extr. narra-i tur; Gronov.

A. C. aoa.

^.liJs:: LIB. XXX. CAP. XXXVL XXXVIL 75 miserabilius , quam ante^ (quo magis cogebat for- tuna), egerunt, sed aliquanto minore cum miseri- cordia ab recenti memoria perfidiae auditi sunt. In consilio quanquam justa ira omnes ad delendam sti- mulabat Cartbaginem ; tamen , quum , et quanta res esset , et quam longi temporis obsidio tam munitae et tam validae urbis, reputarent, et ipsum Scipionem exspectatio successoris, venturi ad paratam alterius labore ac periculo finiti belli famam , sollicitaret , ad pacem omnium animi versi sunt.

XXXVIL Postero dje, revocatis legatis, et cum multa castigatione perfidise monitis, ut, tot cladibus edqcti, tandem deos et jusjurandum esse crederent, conditiones pacis dictae^ : Ut liheri legibus suis v^Ve- rent. Quas urbes quosque agros quibusque finibus ante bellum tenuissent^j tenerent,populandiquefinem eo dieRomanusfaceret- Perfuga^ fijLgitivosque et capti- vos omnes redderent Romanis j et naves rostratas y prce- ter decem triremeSy traderent, elephantosque , quos haberent domitos; neque domarent alios. Bellum nei^e in Africay neve extra Africam y injussu populi romani gererent. Masinissce res redderentj foedusque cum eo facerent, Frumentun^ stipendiumque auxiliis , donec ab Roma legati redissent, prcestarent. Decem millia

6. JUulio miserabilius , quam aiite , etc, cf. cap. 16, et ad seqq. Polyb. XV, 17, et Appian. Rm. 49-53, — Ab recenti memoria perjidice ; t, cap. a5, et ad I, x, n, 5< — in comilio militari; vide ad VIII, 6, o. 6. — Ohsidio tam munitcc . . . urbis, Editt. principes dant tam invictas, sed MSS pars maxima vulgatam tuentur. En.

Ci4.p. XXXVII. I . Conditiones pa- cis dicttg , etc. cf. Polyb. XV , 1 8 , et Appiai\. Pi|n. 54. — Ut liberi legibus

s. V. ; vide supra ad XXV, 16 , n. 4* a. jinte bellum tenuLsscnt in Africa. — Perfugas fugitivosque ; v. ad cap. 43 , n. 9. — Bellum neve in Africa, neve extra Africam, injussu populi rom, gererent: non recte Livium verba Pulybii latine reddidisse, sed borum sensum esse , Poenis non permitti , ut alicui e^Ltra Africam bellum inferant , at, alicui in Africa, ita permitti, si consentiret populus romanus; Livium veyo boc di^crimen inter habitantem

A. C. aos* U. C. 5So.

76 T. LIVII

talentum argenti, descripta pensionibus cequis in an- nos quinqua^intaj solverent. Obsides centum^ arbi- tratu Scipionis darent; ne minores quatuordecim an- nisj neu triginta majores. Inducias ita se daturum^ si per priores inducias^ naues onerarite captas, quasque fuissent in navibus^ restituerentur: aliter nec inducias, nec spem pacis uUam esse. Has conditiones legati quum domum referre jussi in concione ederent , et Gisgo ad dissuadendam pacem processisset , audire- turque a multitudine inquieta eadem et imbelli, in- dignatus Hannibal , dici ea in tali tempore audirique , arreptum Gisgonem manu sua ex superiore loco de- traxit ^. Quae insueta liberae civitati species quum fre- mitum popult movisset , perturbatus militaris vir ur- bana libertate, «Novem, inquit, annorum a vobis « profectus, post sextum et tricesimum annum^ redii. rt Militares artes , quas me a puero fortuna nunc pri- « vata , nunc publica docuit , probe videor scire. Urbis « ac fori jura, leges, mores, vos me oportet doceatis ». Excusata imprudentia, de pace multis verbis disseruit,

in Africa vel extra eam neglexisse, monet Drak. — Decem millia talen- toram argenti ( raarcas nostrate» ar- gentf 937500. £d. ) CC talenta eu- boica ap. Appian. descripta (dispartita) pensionibus eequis in annos L, sohe- rent, r. e. singulis annis tantumdem pecuni» , Telut ' ratam partem totius summ» : qno sensu tequis p&rtionibus persolvere dicitur VT, 35, n. 3 , vAApen- sionihus malebat Cujac. »edpensiones STont portiones xque y plerumque certe, snmmae universse ; Em.

3. Obsides centum : ita et Polyb. sed CL Appian. qnod firmari loco liv. XXXI E,a, monet Sigon. Forte Livius b. I. Polybinm, et XXXII, a, alios seriptores sequntus est:Appiani autem

CL obsides huc pertinere neqaeunt, quia de his addit YevopLSVttV tuv aicov^tfv y airoXiiilfsar&e tk ^{XDpa * Drakenb.

4. Perpriores inditcias; vide ad II , 18, n. I.

5. Arreptnm Gisgonem manu sua ex superiore loco (suggestu , loco ora- toris, dico tou pii|AaT0( ) detraxit, elc. cf. Polyb. XV, 19 , et Appian. Pun. 55. — Species , germ. Erschei- nung, jiuftritt; Doer.

6. Novem annorum pner a vobis profectus post XXXVI annum rediii cf. ad XXI , 3 , n. a , et Schweigh. ad Polyb. XV, 19, n. 3 , cnjas nota est : u Consentit numerornm ratio. Dixit hoc Hannibal exeunte anno ab U. C.

U.C.55:: LIB. XXX. CAR XXXVII. XXXVIII. 77

quam nec iiiiqua, et necessaria esset. Id omnium ma- xime difficile erat, quod ex navibus per^ inducias captis nihil praster ipsas comparebat naves ; neque in- quisitio erat facilis, adversantibus paci, qui argue- rentur. Placuit naves reddi, et homines utique in« quiri. Caetera, qua; abessent, aestimanda Scipioni permitti; atque ita pecunia luere Carthaginienses. Sunt qui Hannibalem ex acie ad mare pervenisse, inde praeparata nave ad regem Antiochu^ extemplo profectum tradant; postulantique ante omnia Sci- pioni, ut Hannibal sibi traderetur, responsum esse, Hannibalem in Africa noSi esse.

XXXVIII. Postquam redierunt ad Scipionem le- gati; quse publica in navibus fuerant, ex publicis de- scripta rationibiis ' quaestores ; quae privata , profiteri domini jussi. Pro ea summa pecuniae viginti quinque miUia pondo argenti pra^sentia exacta; induciaeque

55o. Completos autem IX annos ha- , tor ipsse naves captique homines , res

bueratinitio a. 5x5, quo cumpatrein ex aerario praestarentnr. » Gron. —

Hispaniain est profectns ; fid. Polyb. Homines simul cum navibns captos. —

n, I ». Utique; Tide ad II, 3o, n. i, etVI,

7. Quod ex navibus per inducias 35, n. 4. — Jtque ita, ex Scipionis

(▼ide ad H, 18, n. i ) captis nihil xstimtktione, peeunia luereCsc.hase,

pneter i. c. n, , neque etiam qoae fois- Cf. Drak. et ad Tac. Ann. XIII , ai,

sent in naTibus , quseque simul resti- n. t.Publica pro atque ita conj. Gron.

tuenda dixisset Scipio •— Adversan- Cap. XXXVIII. i. Ex publicis ra^

tibus p€tci y qui arguerentur, sc. ra- tionibus, tabulis, descriptahonaL qiuc'

puissc et possidere catera,qua! abes- stores profiteri jussi, h. e. referre vel

sent. « Res Tarios possessores accepe- proponere , per zengma; Doer.Vid. ad

rant arcte tenentes complectentesque 1 , 33, n. 7 . Sed verbnm profiteri etiam

praedam ; neque audebant qnaestionem ad qucestores simpl. referri potest. —

institoere ob potentiam eorum et per- Pro ea summa pecunice, sc. qua haec

tinaciAm : namnteam eluderentrapto- bona aestimari possent, et tam a quais

restendendocontrapacemetincitando storibus quam a dominis aestimata es-

populum , totam remp. in majns dis« sent , quum retulissent ea in rationes.

crimen daturos apparebat : hoc metn Summam esse omnia haec bona , et

sublato , facilius in caetera consensn- voc. pecunice delendam putat Doer.

ros : ergo hujus qnoque mali medici* — Viginti quinque milia pondo, Se-

nam invenerunt statnto, nt redderen- librae suut nostrates 39062 cum qua-

I

7» T. LIVII 'v.UVo:

Carthaginiensibus datae in tres menses. Additum , ne per induciarum tempus^ alio usquam, quam Romam, mitterent legatos ; et , quicumque legati Carthaginem venissent, ne ante dimitterent eos, quam romanum imperatorem , qui et quae petentes venissent , certio- rem facerent. Cum legatis carthaginiensibus Romam missi L.Veturius Philo, et M. Marcius Ralla, etL. Sci- pio, imperatoris frater. Per eos dies commeatus ex Sicilia Sardiniaque tantam vilitatem annonae effece- runt, ut pro vectura frumentum mercator nautis re- linqueret. Romaj ad nuntium primum rebellionis Car- thaginiensium trepidatum fuerat ; jussusque erat Ti. Claudius mature in Siciliam classem ducere, atque inde in Africam trajicere, et alter consul M. Servilius ad Urbem morari , donec , quo statu res in Africa es- sent, sciretur. Segniter omnia in comparanda dedu- cendaque classe^ ab Ti. Claudio consule facta erant; quod Patres de pace Scipionis potius arbitrium esse, quibus legibus daretur, quam consulis, censuerant. Prodigia quoque, nuntiata sub ipsam famam rebel- lionis , terrorem attulerant. Cumis solis orbis * minui visus, et pluit lapideo imbri : et in veliterno agro terra ingentibus cavernis consedit, arboresque in profundum hausta?. Ariciae forum et circa tabernae, Frusinone murus aliquot locis et porta de caelo tacta : et in Palatio lapidibus pluit. Id prodigium more pa- trio novemdiali sacro^, caetera hostiis majoribus ex-

tnor uncils. £d. — Prcesentia ; vide ad nunc antem tres alios legatos nominat,

I, la, n. 6. et in cap. 40, de Veturio quoqnemen- a. Per induciarum tempus; vide ad tionem facit. Ego quldem non hunc

II , 18, n. I. — Romam missi L. Ve- nodum solvam. Ed.

tttrius, etc. Hic oritur difficultas non 3. Deducendaque classe; vide ad

commode extricanda : namqne supra VIII, a6, n. i. cap. 36 pr. dixit Livius Lselium Ao- 4. Cumis solis orbis; v. T, 3i, n. i .

mam missum essc, victoriae nuncinm; 5. Nofcmdiali sacro; vide adl, 3i,

A. C aoa.

u.c. 560. LIB. XXX. CAP. XXXVIII. XXXIX. 79 piata. Inter quae etiam aquarum insolita magnitudo in religionem versa : nam ita abundavit Tiberis , ut ludi Apollinares, circo inundato, extra portam Colii- nam ad aedem Erycinae Veneris^ par^i sint. Cseterum ludorum ipso die, subita serenitate orta, pompa, duci coepta ad portam Coliinam, revocata deductaque in circum est, quum decessisse inde aquam nuntiatum esset : isetitiamque popuio et iudis ceiebritatem addi- dit sedes sua soienni spectacuio reddita.

XXXIX. Claudium consuiem, profectum tandem ab Urbe, inter portus Cosanum ' Lauretanumque atrox vis tempestatis adorta in metum ingentem ad- duxit. Popuionios inde quum pervenisset, stetisset- que ibi , dum reiiquum tempestatis exsa^viret , livam insuiam , et ^b liva Corsicam , a Corsica in Sardiniam trajecit. Ibi superantem Insanos montes, muito et sae- vior et infestioribus iocis tempestas adorta disjecit ciassem. Multae quassatae armamentisque spoiiatae na- ves; quaedam fractae : ita vexata ac iacerata ciassis

n. 3. — In religionem versa ( vide ad II, 5, n. 4) inundatio Tiberis, ut XXXV, 9, ai, et apud Uoratlum, Od. I,a.

6. Extraportam ColUnam adasdem Erycinas Veneris ; vide ad XXI, lo, n. 8. Nota Drak. est : « Fuit cedes Ery- cinas Veneris in Capitolio; vid. XXII , 9, 10; XXni, 3o, 3i, et Ryck. de Capit. c. 4i* Sed h. 1. memoratar alia extra vel adportam Collinam. Cf. XL, 34; Ovid. Faat. IV, 87 1 sq. Strab. VI, 272 ; Appian. B. C. I, gS ; Donat. de urbe Rom. III , 1 5;Nardin, Rom. vet. IV, 4. Sed hsec postea demum dedicata est; vid. XL, 34> Vel itaque Livius erravit, vel per prolepsin ita locum vocavit,nbI postea sdes condita est. Ovidiam ctiam circa hanc aedera erras-

se, observat Neapolis ad Fastos, IV, 875. »

Cap. XXXIX. I. Lauretanumque , forte Falerianumque , Doujat. Scapri' tanumque coiij. Cluver. It. Ant. II, a, p. 476. — Pluribus MSS inest Loreta- num, quem portum Glareanus eum esse patat, qui posteriore tempore Trajanus dictus est. Ed. — Ilvam insu- lam in mari Tusco et Etruriae ora , gr. AtOoXv] seu AiOoO.iA , hod. Elba; quam nostra aetate nimis famosam quis ne- scit ! Ed. — Superantem ( vid. U , 5o, n. 4)* Insanos montes Sardiniae, ab immani altitudine sic dictos, toc Mat- vofASva cipYi. Cf. Sil. XII, 371^ Flor. II, 6, 35; Quver. Sardin. ant. c. i, p. 496. — Disjecit classem; vide ad XXI, 49) n. 3.

A. C. Bos. U. C. 55o

80 T. LIVII

Carales tenuit^. Ubi dum subductae reficiuntur^ naves, hiems oppressit; circumactumque anni tempus, et, nuUo prorogante imperium, privatus Ti. Claudius classem Romam reducit. M. Servilius , ne comitiorum causa ad Urbem revocaretur, dictatore dicto C. Ser- vilio Gemino \ in provinciam est profectus. Dictator magistrum equitum P. iElium Psetum dixit. Saepe co- mitia indicta perfici tempestates prohibuerunt : ita- que, quum pridie idus martias^ veteres magistratus abissent , novi suffecti non essent , respublica sine curulibus magistratibus erat. T. Manlius Torquatus pontifex eo anno mortuus : in locum ejus suffectus C. Sulpicius Galba. Ab L. Licinio Lucullo et Q. Ful- vio sedilibus curulibus ludi Romani ter toti instau* rati^. Pecuniam ex aerario scriba; viatoresque^ aedilitii clam egessisse per indicem comperti, damnati sunt, non sine infamia LucuUi sediiis. P. £lius Tubero et L. Laetorius a^diles plebis vitio creati , magistratu se abdicarunt, quum ludos ludorumque causa epulum Jovi fecissent, et signa tria ex mulctaticio argento facta in Capitolio posuissent. Cerealia ludos * dictator et magister equitum ex senatusconsulto fecerunt.

a. Classis CartUes tenuit ; Tide ad I, I, n. 8,etXXIII, 40, n. i.

.3. Subductas reficiunturnaves ; vid. adVm,a6,n. I.

4. Dietatore dicto C» SeryiUo Ge* mino : post quem DMjue ad SoUam dictatores in repnblica romana non Aiisse, monet Pigh. in Ann. ad a» U. 55i,p. aaS.

5. Quum pridie idus martias ( vide adXXI,63,n. i) veteres magistratus ahissenty scil. mag^stratu : nisi potins cnm Gron. et Drak. leg. veteres (sc.ma- gistratus curules ; nominativis repetitis eseqq.) magistratu abissent, utll,

3z;m, 5i, 641 XXVI, a3. — Sine curulibus magistnuibus, scordinariis : nam dictatura mag^stratus extraordi- narius erat ; Duk. — Uic de Manlii pr8pn<Hnine disseritDrak. et Titumnon Lucinm dictum fuisse putat, qnia jam J. Manlius TorqueUiu memoratnr ad XXV, 5, maximum pontificatum pe- tiisse. £d.

6. LuM Rom. etc. vid. II, 36, n. i.

7. ScriboB *viatoresque afdilitii;yide ad II, 56, n. 10 , et IX, 46 , n. 6. — JEdiles pl. vitio creati; vide ad V, 17, n. 4)^^9479 11. I.

8. Cerealia btdos; vide ad If , a i ,

A. C. 202.

U. C. 55o,

LIBER XXX. CAP. XL. 8r

XL. Legati ex Africa romani simul carthaginien- sesque quum venissent Romam, senatus ad aedem Bellonas habitus est'. Ubi quum L. Veturius Philo, pugnatum cum Hannibale esse suprema Carthaginien- sibus pugna, jBnemque tandem lugubri beilo imposi* tum, ingenti laetitia Patrum exposuisset; adjedt, Ver- minam etiam , Syphacis fiiium , qu8e parva bene gest^e rei^ accessio erat, devictum. In concionem inde pro- dire jussus, gaudiumque id populo impartire. Tum patuere, facta gratulatione, omnia in Urbe templa, suppiicationesque in triduum decretae. Legatis Car- ' thaginiensium et Philippi regis (nam ii quoque vene- rant) petentibus, ut senatus sibi daretur^, responsum jussu Patrum ab dictatore est, consules novos eis se-

n. I. — Sic 1. XXXIV, cap. 54, Me- galesia ludos scenicos , et al. De Ce- reallbas Indiii Rosinaa lib. V, cap. x4 disserit. Adi Ov. Faat. lib. IV, Sqo sq. et Jul. Caes. Scaligemiii Poetic. I, cap. 3a. £d.

Ca.p. XL. X. Senaius ad asdem BeUonee habitus est; vide ad X, a3, n. 12, et XXVI, ai,n. i. Mox ante Carthaginiensibus scripti et editi ante Froben. addant cum, pro quo et conj. Gron. Hoc cum probat Dujat. , Liyiuin enim indicare voluisse, pugnam cum Uannibale fuisse postremam cum Poe- nis , etsi non postremam cum hostibus in AMca ; etenim cum Vermina dimi- catum postea esse. Contra Crev. et Drak. illud cum ad fidem AfS Reg. delevere, nt sensus sit : pugna, quae suprema, postrema fuit Poenis, bello jam, non solum praelio victis. An glossa est vel cum Carthitg. , vel cum Htmnibale?

a. Quas parva hene gestce rei, finiti belli ponici accessio erat; quidam MSS fuof non' parva , quod contra senten-

FL

tiam Gron. praetnlerim : nam res illa haud.parvi momenti erat (v. cap. 36), et ejusmodi fkcta in remm gestarum ezpositione extoUi magis quam elevari solent; Doer. Haec autem verba non Veturius dixisse , sed Livins adjecisse censendns est. — Facta gratulatione niutua , postquam omnes sibi de laetis- simo nuntio gratnlati erant; nisi^o- tulatio est laetitia ( cf. Cic. Verr. IV, 34)) ant dies festus, ut sensus sit : qunm hic dies factus esset festus , et quidem» quo diis gratiae agerentur pro re laeta, nt ap. Cic. ad Div. XI, 18 : Hac tam recenti gratufatione , quam diis ad omnia templa fecimus ; ex quo loco Gron. conj. faciendce gratulationi , probb. Drak. et Doer. Cf. ad III, 63, n. a. Malim edicta gratuiatione : quae emendatio et minus violenta est (nam litera e facile ex* cidere potuit, qnia est ultima vocis praec. ), et non minus apta; vide ad XXXII, X , n. 8.

3. Utsenatus sibi daretur; vide ad Vni,5, n. r.

A. C aoi. U. C. 55i.

8a T. LIVII

natum daturos esse. Comitia inde habita : creati con- sules Cn. Cornelius Lentulus, P. iElius Paetus : prae- tores M. Junius Pennus, cui sors urbana^ evenit; M. Valerius Falto Bruttios ^, M. Fabius Buteo Sardi* niam, P. ^lius Tubero Siciliam est sortitus. De pro- vinciis consuium nihil ante placebat agi , quam legati Philippi regis et Carthaginiensium auditi essent. BelU finem alterius , principium alterius prospiciebant ani- mis. Cn. Lentulus consul cupiditate flagrabat provin- ciae Africse ; seu belhim foret , facilem victoriam , seu jam finiretur, finiti tanti beUi se consule gloriam pe- tens^ Negare itaque prius quidquam agi passurum, quam sibi Africa decreta esset, concedente coUega, mod^rato viro et prudenti ; qui gloriae ejus certamen cum Scipione, praeterquam quod iniquum esset, etiam impar futurum cernebait. Q. Minucius Thermus et M'. AciUus Glabrio^, tribuniplebis, rem^ priore anno nequidquam tentatam ab Ti. Claudio consule, Cn,Co7^- nelium tentare aiebant. Ex auctoritate Patrum latum ad populwn esse^ cujus vellent imperium in Africa esse. Omnes quinque et triginta tribus P. Scipioni id imperium decresse. Multis contentionibus, et in senatu et ad populum, acta res postremo eo deducta est, ut senatui permitterent. Patres igitur jurali (ita enim convenerat) censuerunt^, uti consules provincias in-

4. Cui sors urbana evenu (vide ad XXn, 35 , n. 5 ), et simui peregriiia; vidcadXXV,4i,n. 8.

5. M. Valeritis Paho Bruttios , etc. Tide ad XX. V, 41, n. 8. Periodus ali- quid confragosum habet, et forte leg. Pnetores M, Junins Pennus, uria- nam , M. Valerius Falto .... Siciliam sortiti, fiiere; Gron. Omnia bene (luunt et a verbo creati pendent , modo deleatur rb est.

6. Finiti tanti helli se consuie gio- riampetens; imfno a se consule^ nam sane finitnm fnit bellum illo consule ; sed non satis erat hoc amfaitioni ho- minis : volebat ipse ultimam manum imponere faello; Perizon. Cf. Appian. Pnn. 56.

7 . M' AciUus Qlabrio : male vulgo M. — Nequidquam tentatam ab Ti. Claudio; vid. cap. 27 et Sg.

8. Peitres igitur jurati censuerunt;

A. C- 90I. U.C. 55i.

LIB. XXX. CAP. XL. XLL 83

ter se compararent sortirenturve , uter Italiam , uter classem navium quinquaginta haberet : cui classis ob- venisset , in Siciliam navigaret : si pax cum Carthagi- niensibus componi nequisset, in Africam trajiceret. Consul mari, Scipio eodem, quo adhuc, jure imperii terra rem gereret. Si conditiones convenirent pacis, tribuni plebis populum rogarent, utrum consulem, an P. Scipionem , juberent pacem dare ; et quem , ^ deporlandus exercitus victor ex Africa esset , depor- tare. Si pacem per P. Scipionem dari , atque ab eodem exercitum deportari jussissent, ne consul exSicilia in Afiicam trajiceret. Alter coiisul, cui Italia evenisset, duas legiones a M. Sextio praetore aicciperet.

XLI. P. Scipioni cum exercitibus, quos haberet, in provincia Africa prorogatum imperium. 'Praetori M. Valerio Faltoni duae legiones in Bruttiis^ quibus C. Livius priore anno praefuerat, decreta?. P. iElius praetor duas legiones in Sicilia ab Cn. Tremellio acci- peret. Legio una M. Fabio in Sardiniam, quam P.Len- tulus pro praetore habuisset, decemitur. M. Serviho prioris anni consuli, cum suis duabus, item legioni- bus in Etruria prorogatum imperium est. Quod ad Hispanias attineret, aliquot jam annos ibi L. Corne- lium Lentulum et L. Manlium Acidinum esse. Uti con- sules cum tribunis agerent, si eis videretur, ut ple-

TiHe ad XXVI, 33, n. 9. — Ita emm id convenerat inter eos. Posais et ciim Jac. Gron. conjicere id e. c. sed non opns est. Conf. ad I, 3 , n. 4. — Pro- vincias inter se compararent s, vide ad III , a , B. i.

Cap. XLI. I. Prcetori, Plerique scripti dant prcetoribus; hinc Grono- Tius vnlt prcetorum, quasi sit inter prcetores. De simili genitivi partitivi

usu vide ad IX, 27. At Drakenb. quominns hanc Gronov. conjecturam probare possit, illud obstare ait, quod mox subjungatur P. JElius praHQr; ubl ultima vox abundabit si hic prce- ' torum legimus. lUud itSiqne prcetoribus e compendio scrihendi ortum putat. Ed. — In Etruria prorogatum, i. e. vide ad XXVI, cap. 18, not. 3. 7— Uti ex emend. Pigh. pro vulg. ut ii.

6.

84 T. Livii *;^:n:;

bem rogarent, cui juberent in Hispania imperiumesse. Is ex duobus exercitibus in unam legionem conscri- beret romanos milites, et in quindecim cohortes so- cios latini nominis, quibus provinciam obtineret : ve- teres milites L. Cornelius et L. Manlius in Itaiiam deportarent. Cornelio consuli quinquaginta navium classis ex duabus classibus, Cn. Octavii, quae in Africa esset, P. Villii, qua; Sicilia; oram tuebatur, decreta; ut quas naves vellet, delegeret. P. Scipio quadra- ginta longas naves haberet*, quas habuisset. Quibus si Cn. Octavium, sicut praefuisset, praeesse vellet, Octa- vio pro praetore in eum annum imperium esset : si Laelium praeficeret, Octavius Romam decederet, redu- ceretque naves, quibus consuli usus non esset. Et M. Fabio in Sardiniam decem longae naves decretae : et consules duas legiones urbauas scribere jussi ; ut quatuordecim legionibus eo anno, centum navibus longis respublica administraretur^.

XLIL Tum de legatis Philippi et Carthaginiensium actum : priores Macedonas introduci placuit ; quo- rum varia oratio fuit, partim purgantium , quae questi erant missi ad regem a Roma legati ' de populatione sociorum ; partim ultro accusantium quidem et socios populi romani, sed multo infestius M. Aureliura (quem ex tribus ad se missis legatis, d^lectu habito,

2. P. Scipio XL hngas naves h, et XXI, 17, n. 5. — Qaum supra vide sup. ad XXIX, a6, n. a , et ad fin» oninm «cribant q^iquaginta XXX, a, n. 4* — Sicut prcefiiisset, fuiase naves P. Scipioni, Creyerins scil. ipse Scipio : aut , si intell. Octa- censet yel legendum ibi centum et Tina , accipiendum non hnic,sedpro- decem, tcI a Livio minorem nume- priae classi ; Drak. — Quihus consuK mm neglectnm. Potiora tamen Tisa Cn. Comelio Lentulo ustis, opus, non" snnt nobu quae edidimns. £d. esset; vid. Perizon. ad Sanctii Min. Ca.p. XLII. i. Missi ad regem a IV, i5 , 8. ' Roma legati; conf. cap. a6. — viccu-

3. Centum navibus longis respuNica santium quidem et socios, debebat et administraretur ; videad II, 64^ n. 3, socios quidem; Bauer. — Sopatrum

i^. G. aoz. U. C. 55i.

LIBER XXX. CAP. XLII. 85

substitisse , et se bello lacessisse contra fcedus , et saepe cum praefectis suis signis collatis pugnasse); par- tim postulantium , ut Macedones duxque eorum So- pater, qui apud Hannibalem mercede militassent, ca- ptique in vincuiis essent , sibi restituerentur. Adver- sus ea M. Furius , missus ad id ipsum ab Aurelio ex Macedonia , disseruit , Aurelium relictumy ne socii populi romani ^ fessi populationibus atque injijLriay adregem deficerent ^ finibus sociorum non excessisse; dedisse operam^ ne impune in agros eorum transcen- derentpopulatores. Sopatrum expurpuratis etpropin- quis regis esse : eum cum quatuormillibusMacedonum et pecunia missum nuper in Afiricam esse Hanrdbali Carthaginiensibusque auxilio. De his rebus interrogati Macedones, quum perplexe responderent ipsi, ante responsum tulerunt*, Bellum qucerere regem^ et^ si pergaty propediem inventurum, Dupliciter ab eo fce- dus violatumy et quod sociis populi romani injurias fecerity bello armisque lacessierit; etquodhostes auxi- liis et pecunia jwerit, EtP. Scipionem recte atque or^ dine videri fecisse^ et facere, quod eos, qui arma contrapopulumromanumferentes captisunty hostium numero in vinculis habeat; et M, Aurelium e repu- blica facerey gratumque id senatui esse^ quod socios populi romaniy quando jure fcederis non posset, ar- mis tueatur, Cum hoc tam tristi responso dimissis

ex purpuratis. Slc ii Tocabantur qni in regum macedonicorum aulis, qaia dignitate caeteros anteibant, purpurea ▼este utebantur, sicut romani magi- stratos. £d.

a. Ante responsum tulerunt , ante qtiam ca, qnae ad rem pertinerent, disertis verbis et siae ambagibns ex- ponerent; Doer. Forte \ef^,anceps r.

t. ; Gron. Immo talfi : non enim anceps adeo erat , et tnste raox Tocatur; Bauer. Acre conj. Periz.

3. Recte atque oreUne Dideri/ecisse ; vide ad XXIV, 3i, n. 3. — Capti sunt, debebat sint, nt in oratione obliqua ; Dnk. Crewhsiuer. erepubliea fecisse; vide supra ad librum I, cap. a7, not. 5.

A. C aor. U. C. 55i.

86 T. LIVII

Macedonibus , legati carthaginienses vocati. Quorum setatibus dignitatibusque conspectis (nam longe primi civitatis erant), tum, pro se quisque dicere, vere de pace agi. Insignis tamen inter caeteros Hasdrubal erat (Haedum ^ populares cognomine appellant), pacis sem- per auctor adversusque factioni Barcinae. £o tum plus illi auctoritatis fuit, belli culpam in paucorum cupi- ditatem a republica transferenti. Qui quum varia oratione usus esset, nunc purgando crimina, nunc quaedam fateudo, ne impudenter certa negantibus difficilior venia esset, nunc monendo etiam Patres conscriptos, ut rebus secundis modeste ac moderate uterentur ; Si se atque Hannonem audissent Cartha'- giniensesy et tempore uti^ voluissent^ daturos fuisse pacis conditioneSj quas tunc peterent. Raro simulho^ minihus bonamfortunam bonamque mentem dari. Po- pulum romanum eo imictum esse^ quod in secundis rebus sapere et consulere meminerit : et^ hercule^ mU randumfuissey si aliter facerent. Ex insolentia^y qui- bus nova bona fortuna sit^ impotentes lcetitice insa^ nire. Populo romano usitata acprope jam obsoleta ex victoria gaudia esse; ac plus pcene parcendo victis, quam vincendo^ imperium auxisse. Caeterorura mise- rabilior oratio fuit , commemorantium , Ex quantis opibus'^ quo recidissent Carthaginiensium res : nihil

4. Htisdrubal Heedus , A<7^pou6ac 6 Epifoc, qni etiam princeps fuerat legatorum ad Seipionem missorum ; vid. Appian. Pun. 34» 49 sq. — Fa- ctioni BarcincB; vid. XXI, a, n. 5.

5. Tempore uti; vide ad UI, 9, n. 4. — Tunc; fortc nunc. — Raro simul hominibuSf etc. haec e Demo- stliene sumpta esse , monet Victor. var. lect. XXV, 3. — Si aUterface- rent, quiddm/kceret. Sed v. 1, 4 1 , n. i .

6. Ex insolentia, ob insolentiam bonae fortunse eos ( Poenos ) , quibus nova sit, insolita, bonafortuna, im^ potentes ketitio! insanire; vide ad IH , 36, n. a , et XXIII, 18 , n. 6. Haec desumpta esse ex Thucyd. IV, 17, do- cet Victor. — Populo romano usitata gaudia esse, ac . . , imperium auxisse, scil. eum; vid. XXXV, 14, n. 4» et cf.Virg. /En. VI, 854 sq.

7. Ex quantis opibus, viribus , po-

acss:: LIB. XXX. CAP. XLII. XLIII. 87

eis , qui modo orbem prope terrarum obUnmssent ar^ misy superesse , prceter Carthaginis mxjerua. lis inclu- sosy non terra, non mariquidquam suijuris cemere. Vrbem quoque ipsam acpenates ita habituros^ si non in ea quoquCy quo nihil ulterius sit^ scevire populus romanus velit. Quum flecti misericordia Patres appa- reret, senatorum unum infestum perfidiae Carthagi- niensium succlamasse ferunt, Per quos deos fosdus icturi essenty quum eos , per quos ante ictum esset , fefellissent? « Per eosdem, inquit Hasdrubal, qui tam <c infesti sunt foedera violantibus. »

XLIII. Inclinatis omnium ad pacem animis, Cn. Len- tulus consul, cui classis provincia erat% senatuscon* sulto intercessit Tum M'. Acilius et Q. Minucius tri- buni plebis ad populum tulerunt , Vellent juberentne senatum decernere \ ut ci^m Carthaginiensibus pax fieret; et quem eam pacem darej quemque ex Africa exercitus deportare juberent? De pace* uti rogassent, omnes tribus jusserunt : pacem dare P. Scipionem , eumdem exercitus deportare. Ex hac rogatione sena- tus decrevit, ut P. Scipio ex decem legatorum senten- tia pacem cum populo carthaginiensi, quibus legibus ei videretur, faceret. Gratias deinde Patribus egere Carthaginienses, petieruntque , ut sibi in Urbem in- troire, et colioqui cum civibus suis liceret^, qui capti

tentia. Cf. ad 1 , 4 9 n. i y et Drak. ad n, ai, n. 5. — FefelUssent deos; vid. U , 45, n. 16 ; Mitscherl. ad Hor. Od. n, 8, 10; Heins. ad Ovid. Her. II, 37.

€▲?. XLIII. I . Cui classis provin-' cia erat ; vide ad II, 4o, n. 9. — SenatusconsuUo intercessity quin id fieret, impedire conatns esL Conf. Appian. Pnn. 57*65. Mox forte leg. Felhntjuberentve , aut juberentque,

aot 'vell, juberent, ut XXXI, 6 pr.

a. Depace uti rogassent, sc. tribuni pl. (ut XXXI, 8, n. I, et XXXVIII, 53) omnes tribus jusserunt ; in aliis li- bris uti rogata: , ut XXXIII, 25, et. Sigon. hoc et omnibus lllis locis , ut et VI, 38 ; X, 8, al. frnstra Livio ob- trudit, uti rogas ; vid. IV, 58, n. 10. Verba de pace etiam jungi possunt canx jusserunt ; vide ad IX, 43 , n. i.

3. Ui sibi in Urbem iniioire liceret;

A. C* aoi. U. C. 55i.

88 T. LIVII

in publica custodia essent. Esse in iis partim propin- quos amicosque suos , nobiies homines ; partim- ad quos mandata a propinquis haberent. Quibus con- ventis^, quum rursus peterent, ut sibi, quos vellent, ex iis redimendi potestas fieret ; jussi, nomina edere , et, quum ducentos ferme ederent, senatusconsultum factum est, Ut legati romani ducentos ex captivisy quos Carthaginienses vellent, ad P. Comelium Scipionem in Jlfricam deportarent, nuntiarentque eiy uty si pax coni^enissety sine pretio eos Carthaginiensibus red- deret. Fetiales quum in Africam ad foedus feriendum ire juberentur; ipsis postulantibus, senatusconsul- tum in haec verba factum est : Ut pri^os lapides silices priifasque verbena^ secum ferrent^ ; uti prcetor roma- nus his imperarety ut fosdus ferirent, iUi prcetorem sagmina poscerent. Herbae id genus ex arce sumptum dari fetialibus solet. Ita dimissi ab Roma Carthagi- nienses, quum in Africam venissent ad Scipionem, qui- bus ante dictum est legibus^, pacem fecerunt. Naves longas, elephantos, perfugas, fugitivos, captivorum quatuor millia tradiderunt : inter quos Q. Terentius CuIIeo senator^ fuit. Naves provectas in altum incendi jussit : quingentas fuisse omnis generis^, quse remis

nam senatus iis extra Urbem datns erat in aede Bellonae; conf. cap. 4o.

4. Quibiis converUis (concessis), ut fere mox si pax convenisset ; Tide ad 1,3, n. 4. Minus apte Doer. ex- ponit : postquam eos convenerant, ut convento Valerio et Octavio XLII, 17, et XLV, a8. Prius legatis peten- tibns responsum erat dandnm ; et li- dem mox aliud petunt, neque alins iis senatns videtur datns.

5. Ut privos (singuU singnlos) lapi- des silices privcuque verbenas secum

ferrent fetiales; M prastor romanus.

dux , Scipio ( vide ad VI , 4a , n. 7 ) y his imperaret, ut fiedus firirent, ilU prastorem sagnuna poscerent, Herbee idgenus ex arce sumptum d,f. s. vid. I^ a4, n* 5, 6et 14.

6. Quibus ante dietum est legibus <»p. 16 et 37. — Perfiigas,Jugidvos4 conf. not. 9.

7. Q, Terentius Culleo senator; cf. Ind. et Plut. in Apophthegm. tom. Uy p. 196. Ab Orosio perperam confbn- ditur cum Terentio comoediamm scri- ptore.

8. Quingentas fuisse omnis generis ,

A. C. aoi. U. C- 55».

LIB. XXX. CAP. XLIII. XLIV. 89

agerentur, quidain tradunt : quarum conspectum re- pente incendium tam lugubre fuisse Pcenis, quam si tum ipsa Carthago arderet. De perfugis gravins, quam de fugitivis, consultum^; nomitiis latini qui erant, se- curi percussi , Romani in crucem sublati.

XLIV. Annis ante quadraginta pax cum Carthagi- niensibus postremo facta erat, Q. Lutatio, A.Manlio consulibus : bellum initum annis post tribus et viginti, P. Cornelio, Ti. Sempronio consulibus : finitum est septimodecimo anno', Cn. Cornelio, P. iElio Paeto consulibus. Saepe postea ferunt Scipionem dixisse, Ti. Claudii primum cupiditatem*, deinde Cn. Cornelii, fuisse in mora, quo minus id beilum exitio Cartha-

qiue remis agerentur: «has non fuisse omnes, quse remis agerentur, quod putabat Salmas. Obss. ad Jus Att. et Rom. cap. i%, pag. 730, sed longas iUaa seu rostratas , praeter X triremes , qnas Romanis traditas scribit Livius, cap. 37, recte putat SchefFer. de Mil. Nav. n , a. Sed verba quce remis age- rentur videntur indicare , fnisse etiam naves longas, quae remis non ageren-

bello captis, et de rebns bellicis pu- blicisque agitur ; non de re privata , et quae nihil pertinet ad bellum. Cur etiam de his servis minus graviter con- sultum dicamus? et quot servos a do- minh romanis ad Posnos confngisse putabimusP et belli potius, qnam pa- cis tempore?

Ci.p. XLIY. z. Annis ante XLpax . . . belhim initum annis post XXIH , . ..

tur : quod cujus modi sit , me non in- Jinitum est XVII anno : in his LiviiM

telligere fateor». Duk. ^atw omnis generis, qua: remis agerrnitur dici pu« to naves longas sen rostratas cnjus- cumque generis, h. e. triremes, qua- driremes , qninqneremes et alise; vid. XXI, 17, n. 5.

9. De perfugis gravius, quam de fiigitivis, consultum; vid. XXYI, 33, n. 2 , et de perfngarum poenis conf. Ind. et P. Faber Semestr. I, x8. /'«r- fiigee et fiigitivi etiam distingunntur cap. z6 et 37, et illi snnt transfugse ad hostes, hi milites romani ex fnga

annum prminm extremumve non nu» merat; at £n illis XXX, zg, n. 5, et XXX, a8, n. z, ambos extremos an- nos numerat ; Sigon. Cf. Drakenb. ^ — Q, Lutatio Cercone. Alius C. Lutatius Catnlns , consul anni praec.

a. 7¥. Claudii primum cupiditatem finiendi belli (vid. ad cap. 27 et 3g), deinde. C. Cornelii (vid. ad cap. 4o), fiusse in mora (vid. ad III , a4 , n. 6 , et conf. AppSan. Pun. 56 extr.), quo minus id beHum cum exitio Cfimret, ipse finivisset : nisi dictum est pro

palati et a Poenis interoepti; non, finiret se, h. e. finiretur; conf. snpra

quod Em. et Doer. monent, servi, ad lib. II, cap. 3, n. 2. Exitium qui-

({oi a dominis romanis confugerint ad dam MSS, et exitio Carthaginis fini-

Pcenos. Nam de eaptivis , militibus retiw alii.

A. G. aoi. U. C. 55i.

90 T. LIVII

ginis finiret. Carthagini quum prima coliatio pecunia^ diutino belio exhaustis^ difficilis videretur, moestitia- que et fletus in curia esset, ridentem Hannibalem ferunt conspectum. Cujus quum Hasdrubal Haedus risum increparet in publico fletu, quum ipse lacry- marum causa esset; cc Si, quemadmodum oris habitus (c cernitur oculis, inquit, sic et animus intus cerni «posset, facile vobis appareret, non laeti, sed prope (( amentis malis cordis hunc , quem increpatis , risum (( esse. Qui tamen nequaquam adeo est intempestivus, « quam vestrae istae absurdae atque abhorrentes lacry- (( mae^ sunt. Tunc flesse decuit, quum adempta nobis (carma, incensae naves, interdictum externis beliis : a illo enim vulnere concidimus. Nec esse in vos , odia (( vestro, consultum ab Romanis credatis. Nulla ma-

3. Careheigini.,,exhaustis; vid. ad I, 4f , n. z, et III, 47) n. z. Sed Car- thagini est potius pro Carthagime; vide ad XXVIII , a6, n. i. Carthagi" niensibus edd. ante Drak. et Cartha- gine qnidam MSS. — Tuncflesse de- cuit. Eadem est loquendi forma ad Virgil. ^n. IV, v. 597 : Tunc decuit quum sceptra dabas; qaem imitatos est nostns Racine, Bajazet, act. IV, 8c. 5. £d.

4. Abhorrentes lacrpnas, minus ju- stae ac decorae, profectae qoippe a studio rei privata nimio, qaum in publica jactura fuisset animus parum conmnotus ; £m. — Nec esse in ifos , odio vestro, consultum ab Romanis credatis, neque eaiatimetis, ideo tam acerbe egisse vobiscum Ronnanos , ut suum in vos odium explerent; sed ve- strae paci ac tranquiltitati consnlaere , et, quoniam nuila magna civitas diu quiescere potest , vobis vires ademere, ut quiescere cogeremini ; Crever. Sed idcm rGcte monet , hanc defensionem

romanse in viptos acerbitatis haud sa- tis fortasse decere personam Hanniba- lis. Necesse est, in vos odio vestro consultum ab Romanis credatis conj. Drak. at sensos sit : omnino existiznare debetis , Romanos vobiicum egisse odio vestro, h. e. pro znagnitadine odii , quo vos semper prosequuti sunt ( vide ad II, 6z, n. 3 ) : nonmt enim magnam civitatem diu quiescere non posse, et hiiic interdicendo beUis extemis, adimendo etiamilla, quibus alteri bellum inferre possetis, even- tnrum praevident, ut hostem, quem foris habere vel non poteritis, vel nou audebitis, dozni inventuri sitis. Eodem sensu possis etiam non inse- rere ante consultum, vel na: legere pro nec, — Noster Regius 5^3 z lo- com hanc ita exhlbet : Necesse est ne 'vos otio vestro consuUum ab Romanis credatis. Walchius Emend. p. zza sq, notam interrogandi post credatis inse- rendam monet; sed istud improbat Biittner, Obs. pftg. 80 sq. qui, qaum

A. G. 20I. O. C. S»T.

LIB. XXX. CAP. XLIV. XLV. 91

/<gna civitas diu quiescere potest : si foris hostem « non habet, domi invenit^; ut praevalida corpora ab « externis causis tuta videntur^ sed suis ipsa viribus « onerantur. Tantum nimirum ex publicis malis sen- « timus , quantum ad privatas res pertinet ; nec in eis «quidquam acrius, quam pecunise damnum, stimu- « lat. Itaque quum spolia victae Carthagini detrahe- « bantur, quum inermem jam ac nudam destitui inter « tot armatas gentes^ Africae cerneretis, nemo inge- « muit. Nunc, quia tributum ex privato conferendum « est, tanquam in pubUco funere comploratis. Quam « vereor, ne propediem sentiatis, levissimo in malo « vos hodie lacrymasse ! » Haec Hannibal apud Cartha- ginienses. Scipio, concione advocata, Masinissam ad regnum paternum Cirta oppido et cseteris urbibus agrisque, quae ex regno Syphacis in populi romani potestatem venissent, adjectis donavit. Cn. Octavium classem in Siciliam ductam Cn. Cornelio consuli tra- dere jussit : legatos Carthaginiensium Romam profi- cisci, ut, quae ab se ex decem iegatorum .sententia acta essent, ea Patrum auctoritate populique jussu confirmarentur.

XLV. Pace terra marique parta , exercitu in naves imposito, in SiciUam Lilybaeum trajecit. Inde magna parte militum in navibus missa, ipse per laetam pace

»ibi videatar ea esse sententia, «Ac ne quis forte vestrum opinetur isto modo tranquillitati Testrae consul- tum », ita locum refingit : nec (pro- fecto)' est, ut ifo^ otio vestro consul' tum ah RomaHis credatis, E cod. Pal. notacur ut vos, nec abhorrens a latl- nitate. Bambergensis B , quem contu- lit F. Goetler, exfaibet, nec est ne vos, odio ifestro, punctis subter tci( est ne positis et supra scripta pra;positione

m. De omni hocloco judicent periti ; ego quidem otio in textu repositum velim. £d.

5. Siforis hostem non habet, domi invenit; conf. ad Praef. n. 8. — M externis causis ; vid. snpra ad librum XXII, cap. 8, n. 3.

6. Destitui inter ^pt gentes A, vid. III, 38 , n. 5. — Tanquam in p. Ju" nere comploratist universi ploratis» Conf. adIII,38, n. 3.

A. C aoi* U. C. 55i.

92 T. LIVII LIB. XXX. CAP. XLV.

non minus, quam victoria, Italiam eflusis non urbi' bus modo ad habendos honores, sed agrestium etiam turba obsidente vias , Romam pervenit, triumphoque omuium clarissimo' Urbem est invectus. Argenti tulit in aerarium pondo centum millia viginti tria : militi- bus ex praeda quadragenos seris divisit. Morte subtra- ctus spectaculo magis hominum, quam triumphantis gloriae, Syphax est, Tibure haud ita multo ante mor- tuus^, quo ab Alba traductus fuerat. Conspecta mors tamen ejus fuit, quia publico funere est elatus.Hunc regem in triumpho ductum Polybius^, haudquaquam spernendus auctor, Iradit. Sequutus Scipionem trium- phantem est piieo capiti imposito *, Q.Terentius Cul- leo, omnique deinde vita, ut dignum erat, libertatis auctorem coluit. Africanum cognomen miiitaris prius fevor, an popularis aura^, celebraverit, an, sicutiFeli- cis SuUae Magnique Pompeii patrum memoria, coe- ptum ab assentatione familiari sit , parum compertum habeo. Primus certe hic imperator nomine victae ab se gentis est nobiiitatus. Exemplo deinde hujus nequa- quam victoria pares insignes imaginum titulos clara- que cognomina familiae fecere.

Cjlp. XLV. I. Triumpko omnium elarissimo , et€. cf. Appian. Pno. 65 , 66, et Polyb. XVI, a3,ubiSchweigh. monet, bonc triumphamTix ante anni seq. initiam agi potnisse. — Quadra- genos eeris : immo quadringenos, qnod jam alii monuere , quia majorem suai' mam in minus clavo tiiumpho, nec tanta pecunia in aerarinm illata , divi- sam legimus VIII , 9 ; XXVIII , 9 ; XXXI, ao ; XXXIII , a3 , 27 et al.

a. Tibure kaud multo ante mor- tuus ; cf. Appian. Pun. a8 extr. — Conspecta mors ejus fuit ( vide ad U , 5, n. 8) , quia publico funere est ela-

tus; yide ad Tac. A^nal. m, 5» n. z,

3. Hunc regem in trinmpho ductum Poljrhius tradif, se. XVI ,2 3. — Haud tpemendus auctor ; yide ad IV, 20, n. 10, et XXXIII , 10, n. 5.

4. Piteo capiti imposito (vlde ad XXIV, 16, n. 9) Q, Terentius Cul- leo, etc. vid. ad c. 43? ^* 7*

5. Popularis aura; vide ad JH^ 33, fk. a. Magnum etiam proprinm Scipioni cognomenfuisse, docet PeruB. Anim. hist. o. t. — Felicis Suilat aea Fausti; vid. ad Epit. Li«. LXXXIX , 2. — Magnique Pompeii, etc. vid. ad Bpit. Liv. CIII «Ktr.

T. LIVII PATAVINI

HISTORIARUM

AB URBE CONDITA

LIBER XXXI.

BREVIARIUM.

Cap. I; Beila pnnicay Xf llbris descripta, excipit macedonicnni, claritate gentis, imperii regomqne antiquonim prbpe nobilius, ad quod renovandum Romani| Philippo infensi, precibus Athe- niensium excitantur. — II ; Consuitatio de eo ad consnles ab- sentes rejicituri lc^atique mittuntur ad Ptoiemaeum iEgypti re- gem. Sub auspiciis P. ^lii consulis C. Oppius male res gerit adversus Boios, et consul, horum finibus vastatis, Romam redit. — ni ; M.yalerius Laevinus propraetor cum classe transmittit in Macedoniam» et M> Aurelius legatu» scribit senatui, bellum id majore conata capessendum esse. — IV; Agri veterum P. Sci- pionis militum. Comitia consularia ac praetoria. Ludi Romani et plebeii. — ^V; Secundum rem divinam precationemque audiuntur legati Atheniensium, nuntiantes Philippum appropinquare fini- bus suis, et literae Valerii Aureliique ieguntur. — VI; Rogatio de bello macedonicoy a P.Sulpicio cos. cuiprovinciaMacedonia sorteevenerat, promulgata, primis comitus ab omnibus ferme centuriis antiquatur, eique intercedit Q. Balbius trib. pl. — YII; Sulpicius concione iterum advocata legem suadet. — YIII; Bel- lum a populo jubetur indiciturque Philippo regi. De exercitibus et provinciis consulum praetorumque agitur. — IX; Ptolemaeus Atheniensibus Romanisque auxilium promittit; et ludi magni, de incerta primum pecunia, voventur. — X; Galli liguresque, Hamilcare Ppeho duce, qui in iis locis de Hasdrubalis exercitu substiterat , dir^iiunt Placentiam et Cremonam oppugnant : ne-

94 T. LIVH

que L. Furiiis Purpureo praetor sociis laborautibus succurrere audet. — XI ; Hinc C. Aurelius consul ad opprimendum galli- cum tumultum proficisci jubetur : et legati mittuntur ad Cartha- giniense», Masinissam ac Verminam. — XII ; Q. Mlnucio praetori in Bruttiis quaestio de pecunia Locins ex Proserpinse thesauris nocte clam sublata mandatur. Prodigia expiantur^et carmen, a P. Licinio Tegula conditum, per Urbem canitur a virginibus.

— XIII; Privatis pro tertia parte pecuniae, quam aerario olim mutuam dederant, ager publicus traditur vectigalis. — XIV; P. Sulpicius trajicit in Macedoniam, et C. Claudium Centhonem cum classe et exercitu extemplo mittit ad Athenienses obsidione liberandos : quibus bellum intulerat Philippus, motus Acar- nanum precibus, quorum duo juvenes, per errorem ingressi templum Cereris tempore Initiorum , interfecti fuerant. — XV; Attalus Rhodiorumque legati, Athenas, sociam civitatem, profecti, immodicis omantur honoribus; sed socordia alunt bellum , cujus perfecti gloriam Romanis eripere potuissent.

— XVI; Philippus Maroneam, iEnum aliaque oppida ca^t,et oppugnat Abydum. — XVII -XVIII; Abydeniy conditionibus tradendae urbis frustra latis, ad Saguntinorum rabiem versi, suos seque ipsi interficiunt. — XIX ; Responsa legatis Romano- rum data a Carthaginiensibus , Masinissa ac Vermina. — XX ; L. Cornelius Lentulus propraetor, ex Hispania reversus, cui diu praefuerat, ovans Urbem ingreditur. — XXI; L. Furius Cremo- nam obsidione eximit ingenti caede Gallorum. — XXII ; C. Au- relius, profectus in Galliam, victorem exercitum a praetore accipit ; et alter consul , P. Sulpicius, circa ApoIIoniam hiber- nat : pars autem classis romanae , a C. Claudio Corcyra Athenas traducta, ingentem sociis affert spem. — XXIII; Inde Claudius pervehitur Chalcidem, et capto oppido ingentique praeda in naves imposita Pitaeeum redit. — XXIV ; Philippus sociae urbi serum fert auxilium, et raptim Athcnas profectus Athenienses, Dipylo egressos, in portam compellit : eam vero irrumpere non audet, contentus omnia circa urbem diruisse. — XXV; Inde exercitum ducit Eleusinem, Megaram, Corinthum et Argos, ubi in concilio Achaeorum frustra eos illigare romano bello cona- lur. — XXVI ; Tum junctus Philocli Eleusinis , Piraeei et Athe- narum oppugnationem tentat , ac templa , in Attica pagatim sa- crata, diruit. — XXVII; L. Apustius legatus, a Sulpicio ad extrema Macedoniae depopulanda missus, Antipatriara , Codrio-

LIBER XXXI. 95

nem et Ilion capit, funditque Athenagoram. — XXVIII; Sul- picius in oastris ad Apsum fl. positis de bello consultat cum Pleurato, Amynandro, Dardanis , legatis Attali Rhodiisque. Nec Philippus, in Macedoniam regressus, bellum segnius apparat, et Perseum filium obsidere jubet augustias ad Pelagoniam.

— XXIX -XXXI; In Panastolio Philippi, Atheniensium Roma- norumqiie legati audiuntur ; — XXXII ; sed suspensa re dimit- tuntur ab iEtolis, utrius partis melior fortuna belii esset, ad ejus societatem inclinaturis. — XXXIII; Sulpicius exercitiim ducit per Dassaretiorum fines, ubi Romanorum Macedonumque equites sequis viribus pugnant. — XXXIV ; Philippus cura eo- rum , qui in prselio ceciderant , sepeliendorum animos suorum magis frangit quam auget, filioque revocato castrasua nonjonge a Romanis commimit. — XXXV -XXXVI; Vario marte pu- gnatur. — XXXVII; Victoria Romanorum, et ingens regis pe- riculum. — XXXVIII; Temeritas regis et consulis segnities. Philippus , certior factus de transitu Pieurati Dardanorumque in Macedoniam, siienti agmine abit. — XXXIX; Angusdas prope Eordseam ab hoste occupatas Romani haud magno certa- mine superant. — XL ; Consul Orestidem et Dassaretiorum agros pervastat, etpraeter Dardanos, Pleuratum et Illyrios etiam iEtoli, Athamanibus juncti, impetus in Macedoniam faciunt.

— XLl-XLII; Hi Perrhaebiam et campos Thessaliae opimos populantur : sed a Philippo bis fusi repetunt ^toliam. — XLIII ; Dardani etiam ab Athenagora repelluntur, et magna iStolorum manus raercede conducta a Scopa principe gentis avehitur iEgyptum. — XLIV ; Athenienses adventu L. Apustii Atlalique freti, omne odium in Philippum effundunt. — XLV-XLVI; Maritimae Attali Romanorumque expeditiones. — XLVII; lEAtSLte exeunte Apustius repetit Corcyram , et Attalus Asiam. C. Aurelius in Gallia, a L. Furio jam pacata , bellum populando gerit; et hic praetor, ab eo in Etruriam missus, mox inde Romam contendit, gallico triumpho imminens, quem, absente consule irrato atque invidente , facilius impetrari posse putat.

— XLVIII ; Variae de ea re Patrum sententiae. — XLIX ; Triumphus L. Furii. Ludi, a P. Scipionc olim voti in Africa; et agri militum ejus. Victoria C. Comelii Cethegi procos. in Hispania. C. Aurelii reditus, et indignatio propter honorem Furio habitum. Comitia consularia et praetoria. — L; Annona pervilis. Ludi Remani, plebeii, ac funebres. iEdiies curules crcati

/

A. C. anx. U. C. 55t.

96 T. LIVII

non statim occipere magistratum possunt, quia aiter Hispaniam obtinet provinciam , alter flamen dialis est, cui non licet in leges jurare* Itaque hujus frater pro eo jurare jubetur, et novi pro- consules mittuntur in Hispaniam.

I. IVJLe quoque juvat, velut ipse in parte laboris ac periculi ftierim , ad finem belli punici * pervenisse : nam etsi profiteri ausum, perscripturum res omnes romanas^, in partibus singulis tanti operis fatigari minime conveniat; tamen, quum in mentem venit, tres et sexaginta annos (tot enim sunt a primo pu- nico^ ad secundum bellum finitum) a^que multa volu- mina^ occupasse mihi, quam occuparint quadrin- genti octoginta octo anni a condita Urbe ad Ap, Clau- dium consulem , qui primus bellum Carthaginiensibus intulit; jam provideo animo, velut qui proximis li- tori^ vadis inducti mare pedibus ingrediuntur, quid- quid progredior , in vastiorem me altitudinem ac velut profundum invehi , et crescere paene opus , quod prima quaeque perficiendo minui videbatur. Pacem punicam bellum macedonicum excepit, periculo haudquaquam comparahdum, aut virtute ducis, aut militum robore ; claritate regum antiquorum vetustaeque fama gen- tis^ et magnitudine imperii, quo multam quondam Europae, majorem partem Asiae obtinuerant armis,

Cjlb. I. I. In parte Idboris ac p» fuerim; vide ad V, a i , n. 4>

Oi, PerscripCurum se res omnes rom. vid. ad Prsef. n. 2.

3. Tot enim sunt a primo punico, quod ortnm a. U. C. 488, adsecundum bellum finitum a. U. 55i.

4. JEque multa voiumina , 9C. XV libros ; nam bellom panicum I narrare inceperat libro XVI historiae snae. £d.

5. Proximis Htori, etc. In cod. Kainberg. a cl. GoelUr coUato, et in

quibuadam aliis legitur proximiy et moiX. profundam loco xg^ profundum. Ed. — Quidquid progredior; vide ad VII, 32, n. 3.

6. Vetusteeque fama gentis Mace- donum , pro vetusta (vide ad I , i , n. 6 ) : quod vix tamen bic opus ; nam et vetusta gens claritatis landem ha- bet; Baner. Fetustaque alii, etiam Drak. Fama vetustas gentis ut claritas antiquorum regum, — Decemferme annis ante pacem cum Pomis. — Trten-

A. C. aoi. V. C. 55i.

LIB. XXXI. CAP. I. 11. 97

prope nobilius. Caeterani coeptum bellum adversus Philippum decem ferme ante annis, triennio prius depositum erat , quum iEtoli et belli et pacis fuissent causae. Yacuos deinde pace punica^ jam Romanos et infensos Philippo , quum ob infidam adversus ^tolos aliosque regionis ejusdem socios pacem, tum ob auxi- lia cum pecunia nuper in Africam missa Hannibali Poenisque, preces Atheniensium , quos agro perva- stato in urbem compulerat^, excitaverant ad reno- vandum bellum.

II. Sub idem fere tempus et ab Attalo rege, et Rhodiis legati' venerant, nunciantes, Asiae qiioque civitates sollicitari. His legationibus responsum est, curae asianam rem senatui fore. Consultatio de macedo- nico bello integra ad consul)6s , qui tunc in provinciis erant, rejecta est. Interim ad Ptolemaeum* ^gypti regem legati tres missi, C. Claudius Nero, M.iEmilius

nio prius, quam haec pax fieret. Cf.

xxrv, 40; XXIX , 12.

7. Fiacuos pace punica , cam Pce» nis, Romanos, solutos, expeditos ob pacem , per pacem , llberos ad aliud bellom suscipiendum et sine interpel- latione gerendum ; Bauer. Cf. ad IH , 40 , n. 8 , et XXXI , ag, n. z i.

8. In urbem Atfaenas compulerat Philippus , etc. Gf. c. 14; Polyb. XVI, 27, et Appian. Maced. Exc. III.

Gap. II. I. j4b jittalo rege, €t Rho- cUis hgati, etc. conf. ad Polyb. XVI , 34) 379 ct Appian. locobiad. — Jld consuies, qui tunc in provinciis erant edidi ex emend. Rubcn. pro rolg. qui tunc in preeUo cum Boiis erant, qaiod ineptum esse jam monutt Gron. nam soli P. ^lio fuisse hanc provinciam , Lentulo Siciliam ; et alienum ab h. 1. esse nobile illud prasUum cum JBoiis, qnnm adversus eos nihil memorabile

ri.

a consule gestum ipox. dicatur; prae- terea in MS legi in preelio Boiis et Neiis. — EmendacSonem Rubenii con- firmat codex Bamberg. teste Goeller, pag. 162, 363. Ed.

2. j4d Ptolenueum V, sen Epipha- nem , jEgypti regem , cpii quadrimus poer Philopatori snccesserat patri a. U. 549 » quo statim d« cgns regno di- videndo pactum inter se inierant An- tiochns et Philippns. Gonf. cap. 14; XXXII , 33 ; Polyb. III, a , i5, 20; XVI, a5; Justin. XXX, a; Appian. ]. cit. Legatos hos etiam ad Antiochum missos tradit Polyb. XVI, 27 et 34. Gonf. Jnstin. XXl^, 3 ; XXXI « i, et Appian. 1. 1. Livins neqne rerum , a Philippo hoc anno 55 1 geslarum, ne- que legatOTum ad Antiochum misso- rum bellique ab eo advcrstis Ptole- raaeara moti meminlt , nisi paucis XXXII, 33. — P. Sempronius Tudi-

r. Livii

A. G. aox. U. G. &5f.

98

Lepidus, P. Senipronius Tuditanus; ut et adnuntia- rent victum Hannibalem Poenosque ; et gratias agerent regi, quod in rebus dubiis, quum finitimi etiam socii Romanos desererent , in fide mansisset ; et peterent , ut, si coacti injuriis bellum adversus Philippum sus- cepissent, pristinum animum erga populum romanum conservaret. Eodem fere tempore P. iElius consul in Gallia, quum audisset a Boiis ante suum adventum incursiones in agros sociorum factas, duabus legioni- bus subitariis tumultus' ejus causa scriptis, additisque ad eas quatuor cohortibus de exercitu suo, C. Op- pium praefectum socium hac tumultuaria manu^ per Umbriam^ (quam tribum Sappiniam vocant) agrum Boiorum invadere jussit : ipse eodem, aperto^ itinere, per medios montes duxit. Oppius, ingressus hostium fines , primo populationes satis prospere ac tuto fecit. Delecto deinde ad castrum Mutilum satis idoneo loco , ad demetenda frumenta (jam enim maturae erant se- getes) profectus, neque e^plorato circa^, nec statio- nibus satis firmis , quae armatae inermes atque operi in- tentos tutarentOT, positis, improviso impetu Gallorum

ituuu, forte non qui censor et con- snl fait (vid. XXVII , 1 1 , et XXIX , 11), sedalins, autleg. C. Sempronius Tudit., qui prior ille ante Lepidum praetoriom memoratos faiflset, et trium Jegatorum tertins tum esse solebat bomo nnllo adhuc honore functus ; Drakenb.

3. Legionibus subitariis tutnulttts

ejus causa scriptis tunuiltuaria

manu; ride ad lib. I, cap. 37,not. 4» et II, a6,n i.

4. Per Umbriam, per illam Umbriae partem , Boiis vicinam , quae circa Sa- pim fl. (bod. Savio ) est , et hinc Um^ bris tr^ut Sapinia vocatur. C(mf,

XXXIII, 37; ad Si). VUI, 44S , et Cluver. Ital. Ant. II, 6, p. 6a3. Gni- chius de Com. Rom. II, i, et Panvin. de Civ. Rom. c. 5i, eam faciunt unam e tribubns rom. , et bic quidem extra numemm , ille exclusa Horatia. Sed vid. Duker. ad h. 1.

5. Aperto itinere; vide ad X , 14 , n. 6. — Duxit; vide ad I, a3, n. 4. — j4d castrum, castellum , Mutilum , hod. Medolo , iuter Gabdlum et Scul* tennam fluvios , supraMntinam , versus Mutinam. Conf. ad V, 35, n. 4, et XXXIII, 37 pr.

6. Neque explorato eirca ; vide ad I, 41 9 n. 10.

A* C. soT. U. G. 55i.

LIB. XXXI. CAP. II. III. 99

cum framentatoribus est circumTentus : inde pavor fugaque etiam armatos cepit. Ad septem millia homi- num palata per segetes sunt csesa; inter quos ipse C. Oppius praefectus : caeteri in castra metu compulsi, inde sine certo duce consensu militari proxima nocte , relicta magna parte rerum suarum , ad consulem per saltus prope invios pervenere ; qui , nisi quod popu- latus est Boiorum fines, et cum Ingaunis Liguribus foedus icit , nihil , qiiod esset memorabile , aliud in provincia quum gessisset, Romam rediit.

III. Quum primum senatuin habuit , universis postulantibus , ne quam prius rem , quam de Philippo sociorumque querelis, ageret; relatum extemplo est, decrevitque frequens senatus , ut P. iElius consul , quem videretur ei, cum imperio mitteret % qui, classe accepta, quam ex Sicilia Cn. Octavius reduceret, in Macedoniam trajiceret. M.Valerius Laevinus* proprae- tor missus , circa Vibonem duodequadraginta navibus ab Cn. Octavio acceptis , in Macedoniam transmisit. Ad quem quum M. Aurelius legatus venisset , edo- cuissetque eum , quantos exercitus , quantum navium numerum comparasset rex, et quemadmodum circa omnes non continentis modo urbes, sed etiam insu- las, partim ipse adeundo, partim per legatos, con- ciret homines ad arma; roajore conatu Romanis id capessendum belium esse, ne, cunctantibus iis, aude- ret Philippus , quod Pyrrhus prius ausus ex aliquanto

Ci.p. VI. I. Quem videretur ei, mitteretf vide ad I, ag , n. 4.

2. Jlf. ralerius Lcevinus forte non summus ille yir et consularis , qui din in Gnecia bellum cnm Philippo ges- sit (nam etsi poterat causa esse, cur bic potissimum cum classe mitteretur, (}uod ei res GraBComm Maccdonnra-

qne notissimae erant, tamen ex ejns dignitate non videtur fuisse , nt ' a consule pro prsetore ad classem mit- teretur ) , sed hujus filius ( vid» c. 5 ) , extra ordinem ex privato pro praetore , ut saepe alii, missus; Duker. — Circa Vlbonem ; vide supra ad librnm XXI, cap. 5i, n. 4«

A. G. aoT. U. G. 5Si.

loo T. LIVII

miiiore regno esset; haec eadem scribere Aurelium

coiisulibus et senatui placuit.

IV. Exitu hujus anni quum de agris veterum mili- tum * relatum esset , qui ductu atque auspicio P. Sci- pionis in Africa bellum perfecissent , decreverunt Pa- tres, ut M. Junius praetor Urbis'*, si ei videretur, decemviros agro samniti appuloque, quod ejus pu- blicum populi romani esset^, metiendo dividendoque crearet : creati P. Servilius, Q. Caecilius Metellus, C. et M. Servilii (Geminis ambobus cognomen erat), L. et A. Hostilii Catones, P, Villius Tappulus, M. Fulvius Flaccus, P. iElius Paetus, Q. Flaminius. Per eos dies, P. Mlio consule comitia habente ^, creati consules P. Sulpicius Galba, C. Aurelius Cotta. Praetorcs ex- inde facti Q. Minucius Rufus, L. Furius Purpureo, Q. Fulvius Gillo, Cn. Sergius Plancus. Ludi Romani scenici^ eo anno magnifice apparateque facti ab asdi- libus curulibus, L.Valerio Flacco et L. QuintioFiami- i:iino : biduum instauratum est; frumentique viin ingentem , quod ex Africa P. Scipio miserat , quater- nis aeris populo cum summa fide et gratia diviserunt. Et plebeu ludi ter toti instaurati ab a&dilibus plebis , L. Apustio FuUone et Q. Minucio Rufo , qui ex aedi-

Ci.p. IV. I. De agris vetenim miU' tum , etc. cf. cap. 49 — PiiiDain hanc apud Liviam naentioneiD occnrrere agroram certo cuidam mllitum generi diyisorum in praemiom emeritae mili- tiae monet Crev. Retentum hoc exea- plum est et crebro deinde usurpatmn : et aub Caesaribns in cAnsuetudinem jam legemque abiit. Ed^.

2. M.Junius, preetor Urbis; vide ad XXV, I, n. 7.

3. Quod ejus pubUeum popttli rofn. esset; vid. V, 25, n. 5.

4. P, JElio consule comitia habente ex emend. Gron. pro consulum, quod et aliomm magistratuom comitiis prae- fuit.

5. Ludi Romani seenici (vide ad I, 9 , n . 4 ) • • • apparate facti . . . biduum instauratum est,..piebeii iudi ter ton instaurati; vide ad II, 36, n. i, et XXIII, 4> u. I. — FrumenHque •vim ingentem quatemis asris popuh divise- runt; vide tamen ad tibrum XXIX , cap. 37, n. 3, et lib. XXXI, eap. 5o,n. I.

v.cAZ: LIB. XXXI. CAP. IV. V. lof

litate praetor. creatus erat ; et Jovis epulum ftiit ludo* rum causa.

V. Anno quingentesimo quinquagesimo ' ab Urbe condita, P. Sulpicio Galba, C. Aurelio consulibus, bellum cum rege Philippo initum est , paucis mensi- bus post pacem Carthaginiensibus datam. Omnium primum eam rem idibus martiis, quo die tum con- sulatus ihibatur, P. Sulpicius consui retulit^ ; sena« tusque decrevit, uti consules majoribus hostiis rem divinam facerent , quibus diis ipsis videretur, cum precatione ea : Quam rem senaius popuJusque roma- nus de republica deque ineundo noifo bello in animo kaberetf ea res utipopulo romano sociisque ac nomini latino bene acJeUciter ei^eniret : secundum rem divi- nam preeationemque , ut de republica deque provin- ciis senatum consulerent. Per eos dies opportune irri* tandis ad bellum animis et literde a M. Aureiio iegato et M. Valerio Laevino propraetore ailatae , et Atheuien- sium nova iegatio venit, quas itegetn appropinquare finibus suis nuntiaret, brevique non agros modo, sed urbem etiam in ditione ejus futuram, nisi quid in Romanis auxiiii foret.Quum pronuntiassent consuies, rem divinam rite perfectam esse , et precationem ad- misisse d^os^ haruspices respondere, iaetaque exta fuisse, et proiationem finium victoriamque et trium- phum portendi; tum literae Vaierii Aureiiique lectae, et iegati Atheniensium auditi. Senatus inde consuitum

Ci.p. V. I. Atmo qui¥igent«stmo primum, ut supra lib. III, cap. xg, quinquagetimo : niunerus coirnptns *, a. Sulpicms centui retulit , scilic. ad

nt et apud Orosinm, Eutrop. et alios. senatum.

Quadragesimo pleriqne MSS et vett. ^ . Precationem admisisse deos ; yid.

edd. Quing, quinq, quarto conj. Giar. I, 36, n. 3. Baspondere ▼erbam propr.

et quing, quinq. secundo Dodwcli. (in de ominibus , iis , qni ccmsttlnntnr. —

Cbronoi. subjnneta DSonys. Halicarn. Prolationem finiumf etc. iride supra

pag. 5a ) Cler, et GreTer.^ — Omnium ad XXVI ^ %t, n. i«

loa

A. C aoo. U. C. &5a.

T. LIVII

factum est , pt sociis gratise agerentur , quod diu sot- licitati ne obsidionis quidem metu fide dece^sissent. De auxiiio mittendo tum respondere placere^, quum consules provinciis sortiti essent, atque is consul^ cui Macedonia provincia evenisset , ad populum tulis- set, ut PhilippQ regi Macedonum indiceretur bellum. yi. P. Sulpicio provincia Macedonia sorte evenit, isque rogationem promulgavit, Fellenty juberent Phi^ lippo regi Macedonibusque , qui sub regno ejus essentj ob injurias armaque illata sociis populi romani, bel^ lum indici^. Alteri consuli Aurelio Italia provincia obtigit : pr^Btores exinde sortiti sunt, Cn. Sergius Plancus urbanam^, Q. Fulvius Gillo Sicij[iam, Q. Mi- nucius Rufus Bruttios, L. Furius Purpureo Galliam. Rogaiio de bello macedonico primis comitiis ab om- nibus ferme centuriis antiquata est^ : id quum fessi diuturnitate et gi^avitate belli sua sponte homines tae- dio laborum*pericuIorumque fecerant, tum Q. Baebius tribunus plebis, yiam antiquam criminandi Patres in-*- gressus, incusaverat bella ex bellis seri^, ne pace un- quam frui plebs posset. iEgre eam rem passi Patres , laceratusque probris in senatu tribunus plebis ; . et consulem pro se quisque hortari , ut de integro comi-* tia rogationi ferendse ediceret, castigaretque segni-» tiem pqpuliy aique doceret, quanto damno dedeco*^ rique dilatio ea belli futura esset.

4. Tum respondere placere f «cilic. senatum vel consnles ( oonf. XXX V, 47). et Drak. ad XLII, a5, n. 5), nisi leg. responderi; Duker. et Crever. — Qood MSS nibil variarent , vulgatam damnare non •ustinuit Drakenb. at in codt Bamberg. responderi legitur. En.

Ca-p.VI. I. Felleni,jukfirfnt.,»in' dici ; vide ad 1 , 24 9 n. z i.

li. Plmncus urbemam, scil. proviki- ciam; vid* II, 40, n. 9.

3. AntiqutUa est rogatio ; vidL ad IV, 58, n. iQ.

4. Bella ex bellis seri; vide ad II, I , n. 6. — Castigaretque segnitiem pop, atque doceret, Cod. Bamb. exht«> bet segnitiam, et edoceret, Hne Diak« ^ocat Servium ad Virg, j^neid. U^

A. G. aoo. U. C, SS».

LIBER XXXI. CAP. VIL io3

Yll. Consul in campo Martio comitiis habitis% prius quam centurias in suf fragium mitteret , concione ad- vocata, «Ignorare, inquit, videmini mihi, Quirites, c( non, utrum bellum an pacem habeatis, vos consuli i< (neque enim liberum id vobis permittit Philippus, « qui terra marique ingens bellum molitur) ; sed utnim <c in Macedoniam legiones transportetis , an hostem in <c Italiam accipiatis. Hoc quantum intersit , si unquam « ante alias^, punico certe proximo bello experti estis. « Quis enim clubitat, quin, si Saguntinis obsessis fidem- « que nostramimplorantibusimpigre tulissemusopem, «sicut patres nostri Mamertinis tulerant', totum in « Hispaniam aversuri bellum fuerimus , quod cun- « ctando cum summa clade nostra in Italiam accepi- « mus ? Ne illud quidem dubium est , quin hunc ipsum «Hiilippum, pactum jam per legatos literasque cum «Hannibale in Italiam trajicere, misso cum classse « Laevino , qui ultro ei bellum inferret , in Maeedonia « continuerimus : et quod tunc fecimus, quum hostem « Hannibalem in Italia haberemus , id nunc , pulso «Italia Hannibale, devictis Carthaginiensibus , cun- « ctamur facere ? Patiamur expugnandis Athenis, sicut « Sagunf o expugnando Hannibalem passi sumus , se- « gnitiem nostram experiri regem. Non quinto inde

374:« Segnides }vaasi antiquos diotam efit; uam modo segnitia dicitor ». Ed.

Cap. VU. I . Consul in campo Mar- tio comitiis habitis , h. e. dam haben- tur comitia ( con£. ad V, 36 , n. 3 ) : nam ea nondom peracta erant, sed incipiont. At yox habitis ab omnibns MSS abest, et forte est delenda. Tum comitiis dictum , nt lutUs et alia; yid. n,'36, n. I.

2. Si nnquam ante alias, ut I, aS ; JI,y;VI, 4a;IX,3ft;XXXn, 4.

« Scio , sic solere loqui omnes : sed hic postulare contextns Yidetur, ut nunquam legamns. Nam si unquam notat exemplum e pluribus potissi- mum , si nunquam unicnm ; quod hic pomtur, et toc. certe etiam indicatur. » Bauer. -*- Baneri sententiam seqnitar cl. Goelier, p. 364 1 legendumque pri^- cipit e cod. Bamb. si nunquam ; qui sensus huic loco aocommodatior est ; et libenter eum admittam. £d.

3i Hfamertinis tulerant; vid. siipra

▲. G. aoe. U. C. 55i.

io4 T. LIVII

<c mense , qfuemadmodum ab Sagunto Hannibal ^, sed a quinto inde die, quam ab Corintho solvent navies, (c in Italiam perveniet. Ne aequaveritis Hannibali Phi- «lippum, ne Carthaginiensibus Macedonas; Pyrrho « certe aequabitis : dico , quantum vel vir viro , vel <i gens genti pra^stat. Minima accessio semper Epirus ti regno Macedoniae fuit, et hodie est^. Peloponnesum (K totam in ditione Philippus habet , Argosque ipsos , <( non vetere fama magis, quam morte Pyirhi nobili- «c tatos. Nostra nunc compara : quanto magis floren* a tem Italiam, quanto magis integras res, salvis duci- a bus , salvis tot exercitibus , quos punicum postea ttbellum absumpsit, aggressus Pyrrhus tamen con- (c cussit , et victor prope ad ipsam urbem Romam ve- (c nit ! nec Tarentini modo oraque illa Italia^ , quam cc majorem Graeciam vocant, ut linguam, ut nomen ic sequutos crederes , sed Lucanus et Bruttius et Sam- cc nis ^ a nobis defecerunt. Haec vos , si Philippus in cc Italiam transmiserit , quietura aut mansura in fide cc creditis? manserunt enim punico postea belio : nun- cc quam isti populi , nisi quum deerit , ad quem de* cc sciscant , a nobis non deficient. Si piguisset vos in cc Africam trajicere , hodie in Italia Hannibalem et

ad llbrum XXVIII, cap. a8 , not. 3. 4« Quemadmodum ab Sagunto H,^ vid. XXI , 38 , n. z. — Ne aiquave^ rUts HanmbaH PhiUppumf etc. Yid. ad XXXII , 9 1 , n. 8. •— Dico , quantum vel vir inro , vel gens genti pnestat, immo prasstBt : at dicam, docebo tos, qoantam Philippus Pyrrbo et Mace- dones Epirotis {Hraestent, ex iis , vpm in compavatione ponuntur , liqoet \ Duk» Idem tamen monet , orationem abruptam et loeom forte non sine vitio esse. Dii, quantum , etc. conj. Roell, -r~Walchiiis Emend. p. 171, ait varia

viros doct. conjecisse ; sed nibil verius esse egregia bac cl. Jacobsii emenda- tione : « Pyrrfao certe aequabitis. ^qoa- iMtis dieo ? quantum, etc. >• Ed.

5. Et hodie est, leg. hodieque (1. e. faodiequoque; sed ef. Duk. etDrak.), et mox Nostra nune eojnparate ; Gron . Sed in proxime antecedd. et conseqq. non ailoquitar Quirites ; Bauer. Immo per totam orationem. — Morte Pjrrhi nobilUtUos Argos; v. XXIX, z8 , n. 3.

6. Lucanus et BrutHus et Samnis ab aliis recte accensentnr Grofciai Mu" gna, ^Hatc, bos, bos populo«.

A. C. aoo. U. G. 56a.

LIB. XXXI. CAP. VII. VIII. io5

(c Carthaginienses hostes haberetis. Macedonia potius (i quam Italia, bellum habeat; hostium urbes agrique (c ferro atque igni vastentur : experti jam sumus , fo- « ris nobis, quam domi , feliciora potentioraque arma (cesse. Ite in suffragium, bene juvantibns diis, et, « quae Patres censuerunt , vos jubete. Hujus vobis sen- « tentiae non consul modo auctor est , sed etiam dii c( immortales ; qui mihi sacrificanti precantique, ut (choc bellum mihi, senatui, vobisque, et sociis ac «nomini latino, classibus exercitibusque nostris bene <f ac feliciter eveniret , laeta omnia prosperaque por- c« tendere. »

VIII. Ab hac oratione' in suffragium missi, uti rogarat, bellum jusserunt. Supplicatio inde a consu- libus in tridunm ex senatusconsulto indicta est, ob- secratique circa omniapulvinaria' dii, ut , quod bellum cum Pbilippo populus jussisset, id bene ac feliciter eveniret; consultique fetiales^ ab consule Sulpicio, bellum, quod indiceretur regi Philippo, utrum ipsi utique nuntiari juberent^, an satis esset, in finibus regni quod proximum praesidium ^ esset , eo nuntiari ? Fetiale^ decreverunt, utrum eorum fecisset, recte fa- cturum. Consuli a Patribus permissum , ut , quem vi- deretur^, ex iis, qui extra senatum essent, legatum

Caj. Vni. X. j4b kac oratione (vid. I, X, n. 5) m suffrofiwm missi , uti rogarai Snlpiciiis coasnl , bellum jus- seruni; vid. ad XXX, 43, n. a. «*- SuppUcaao in tnduumf etc. yid. III, 63 , n, a.

3. Circa omnia pulvinaria; vid. ad V, x3, n. 5.

3. Consultique fetiales,,,decre^^ runi; vid. IX , 9 , n. a. — Postorius fitiales Creyefium ofifendit, sicut aotet Gronoyiam ; potest tamen de-

fendi repetitio yocis propter inteije- ctam orationem loBginscalam. Eo.

4< Utrum ipsi utique nuntiari jub, yid. II, 3o, n. i.

5. Proximum profsidium ; vid. IX , 3x, n. I. Ad rem conf. XXXVI, 3, et XXXVIII , 46. Post yoc. praec, consulti sappleto'sunt, recte habet ^q, /ittiales , quod Gron. delendnm pntabat, nec male repetitum est, pln* ribns interjeetis ; Baner.

%^ Ut, qitem videretur.,»mitteireti

A. G. a«o. U. 0. 55s.

106 T. LIVII

initteret ad bellum rcgi indicenduni. Tiun de excr- citibus consulum prsetorumque actum : consules bi- nas legiones scribere jussi ; veteres dimittere exercitus. Sulpieio, cui novum ac magni nominis bellumdecre- tum erat, permissum, ut de exercitu, quem P. Scipio ex Africa deportasset , voluntarios , quos posset , du- ceret : invitum ne quem militem veterem ducendi jus esset'. Praetoribus L. Furio Purpureoni et Q. Minucio Rufo quina millia socium latini nominis consul daret : quibus praesidiis alter Galliam , alter Bruttios provih- ciam obtineret. Q. Fulvius Gillo et ipse jussus ex eo exercitu, quem P. ^lius consul habuisset, utquisque minime multa stipendia haberet^, legere, donec et ipse quinque millia socium ac nominis latini effecis- set : id praesidio Siciliae provinciae esset. M.Valerio Faltoni, qui praetor^ priore anno Campaniam provin- ciam habuerat, prorogatum in annum imperium est; uti propraetor in Sardiniam trajiceret, atque de exer- citu, qui ibi esset, quinque millia socium nominis latini, qui eorumminime multa stipendia'^ haberet, legeret : et consules duas urbanas legiones scribere jussi, quae, si quo res posceret, multis in ItaUa con- tactis gentibus punici belli societate , iraque inde tu- mentibus*', mitterentur. Sex legionibus romanis eo anno usura respublica erat.

vid. sap. ad librum I, cap. ag, n. 4. 7. FohintarioSf quos posset ,..,ju$ ^sset, quod XXXII, 3 , inultOB legi- 10119 queatoft. Voluntarii et Deteres mi- lites fa. 1. non ii , quilegitima annoram XX stipendia confecerant, ut eToca- ti , sed qui anno priore militaverant , quosque dimittere consules jubentur, ut iis aliquid laxamenti a continua militia detur; Duker. Conf. X,39; XXXII, X, 8, al.

8. Minime mutta stipendia htUteret; vide ad III, 57, n. 5. Mox Gron. malebat id pnesidium Sicilite proinn- eiof esie, acjussum.

9. M. Valerio Faltoni, qui preetor, etc. vid.XXV, 41, n. 8.

xo. Qui eorum minime m. s, heUfe- ret, immo haberent; Mnr. — Con- tactis gentibus belli societate ; vid. ad II , 5, n. 3.

X I, Iraque inde tttmtmtibus , ut

A. X!!. aoo. U. C. 55a.

LIBER XXXI. CAP. IX. 107

IX. In ipso apparatu belli legati ab rege Ptolemseo venerunt, qui nuntiarunt, Athenienses adversus Phi- Uppum petisse ab rege auxilium. Cceterumy etsi com" munes socii sint^ tamen, nisi ex auctoritate populi romani, neque clcLSsem^ neque exercitum defendendi aut oppugnandi cujusquam causa regem in Grceciam missurum esse : vel quieturum eum in regno, sipo* pulo roinano socios defendere liceat^; vel Romanos quiescere, si maUntj passurwn^ atque ipsum ojixilia, qmefacile adversus PhUippum tueri Athenas possentj missurum. Gv^tiddve^i ab senatu actae, responsumque, Tutaji socios popuh romano in animo esse : si qua re, ,ad id beUum opus sit, indicaturos regi, regnique ejus opes scire subsidia firma ac fideUa suce reipu^ blicce esse. Munera deinde legatis in singulos quinum millium seris ex senatusconsulto missa. Quum dele- ctum consules haberent, pararentque, qu9s adbelium opus essent, civitas religiosa, in principiis maxime novorum bellorum, supplicationibus habitis jam, et obsecratione circa omnia pulvinaria facta^, ne quid prsetermitter^tur, quod aliquando factumesset, ludos Jovi donumque vovere consulem, cui provincia Ma- cedonia evenisset, jussit. Moram voto publico Licinius pontifex maximus attulit, qui negavit, ex incertape^ cunia voi^ere ^ debere, si ea pecfunia non posset in

XXXUI, IX, n. 3 (ubiTid. Gron.), jam tummtes ; nisi com £m. leg. ira tumentes. Sic passim tum^e , tume- seere , turgere, turgescere, tumidus, turgidtts, tumor de ira, et inflati XXTV, 3a, u^i vid. not. a, Conf. ad Sil. n, 6a6; ad Juvenal. I, 4^, et intpp. Hor. Sat, I, i, ar. .

Cap..IX, I. Defendere Uceat^pet alia beila; Periz. si possit, si nihil im- pediat; Dnk..con. Cic. Of&c« I, a6;

II, 19. Sed forte leg. liheat cum Mur.

a. Obsecratione circa omnia pulyi" nariafacta; vide ad III, 63,n. a. .

3. Ex inperta pecunia vovere dehere (potius voveri, ut mox reponi debere) si, siquidem , ea pecunia non posset in beilum usui esse : nisi voyeantur Indi ex pecunia, ex aerario sumenda» et summa ejus statuta fherit ac sepo- sita , tota aerarii pecunia fauic TOti ob- ligfttioni obaozia Tidebitur , et aBrarii

U. C. S5i.

io8 T. LIVII

bellum usui esse : reponi statim debere^ nec cum alia pecunia misceri; quad nisi factum esset, votum rite sohi nonposse. Quanquam et res , et auctor move- bat, tamen ad coUegium pontificum referre consul jussus, si posset recte votum incertas pecuniae sus- cipi : posse rectiusque etiam esse , pontifices decreve- runt. Vovit in eadem verba consul , praeeunte maximo pontifice^, quibus antea quinquennalia vota^ suscipi solita erant ; praeterquam quod tanta pecunia , quan- tam tum, quum solveretur, senatus censuisset, hi- dos donaque facturum vovit. Toties ante ludi magni de certa pecunia voti erant : ii primi de incerta.

X. Omnium aninlis in bellum macedonicum versis, repente nihil minus eo tempore timentibus, gallici tumultus fama ^ exorta est. Insubres Cenomanique et Boii, excitis Salyis Ilvatibusque* et caeteris ligustinis populis, Hamilcare poeno duce, qui in iis locis de

luus ixk bellum nallus erit; Crev. Forte leg. ex I. p, uoveri deberi. Si (elsi; ▼ide ad V, 5i, n. i) ea pecunia nunc p9u«t in bellum ufm esse, seponi sia^ tim debere, etc. — Codex noster Re- gius 5788 pro si ea pec. etc. ita va- riat : se a pectm, nonposse in bel, us. esffig reponigus stat, deberet ; quidam silent. Goelkr, pag. 365 , sic e cod. Bamb. legendum proponit : ex inc, pec, ijoveri debere, quia pec, . . . esse , reponique st, deberet nee,,,misceri: quodsifact,, id est, si ctmi alia pe- cunia misceretur, etc. Ed.

4. Preeeunte maximo pontifice; vide ad IV, ai, n, i.

5. Quinquennaliaifota; v, XXVII, 33 , n. 4. — Quantam tum, quum soh yeretur, senatus censuisset, sc. ad eaa res, i. e. ad ludos donaqne dandam ( cf. XXV, 12 , et XXXVI , a ) : nisi leg. ^uanta, sc. pecunia semitos tum.

quum votum solveretur , ludos dona- que facienda censuisset; Duk. Conf. XXXIV, 44, et XUI, 28. — Toties ante iudi, In ood. Bamb. variam le- ctionem bic Goeller notat memoratu dignam; pro toties inest octiens; ccgus leetionis veritas probart nunc quidem non potest. Nam quinquies tantum in superioribus , qiue supersunt, a Livio magniludi memorantnr, IV, 37; V, 19; VII , 11; XXII , 10 ; XXVIII, 45. Dc lectione octiens itaque deeemi non potest , dnbitari tamen. En.

Ca.p. X. I. Gallici tumultus famA ; vid. II, a6, n. i.

2. Safyis Iluatibusque : illi ab fa. 1. aUeni snnt (vid.V, 34» n. 7), et hi nominis sitnsque obseuri , qui tamen memorantur etiam XXXII , 29 et 3i. Pro Safyis MSS et edd. antt. habent Selanibus, Selinibus, Silemibus et Se- nilibus, Oluver. Ital, Ant. I, 7, 10«

A. C. i«o. U. C. 552.

LIB. XXXI. CAP. X. XI. 109

Hasdrubalis exercitu^ substiterat, Placentiam invase*

rant ; et, direpta urbe ac per iram magna ex parte

incensa, vix duobus millibus hominum inter incen-

dia ruinasque relictis, trajecto Pado ad Cremonam

diripiendam pergunt. Yicinse urbis audita clades spa-

tium colonis dedit ad claudendas portas, praesidiaque

per muros disponenda ; ut obsiderentur tamen^ prius,

quam expugnarentur, nunciosque mitterent ad prae-

torem romanum. L. Furius Purpureo tum provinciae

praeerat : caetero ex senatusconsulto exercitu dimisso,

praeter quinque millia socium ac latini nominis ^ cum

iis copiis in proxima regione provinciae circa Arimi-

num substiterat. Is tum senatui scripsit, quo in tu-

multu provincia esset : duarum coloniarumy quee in-

gentem illam tempestatem punici beUi subterfugissentj

alteram captam ac direptam ab hostibusy alteram

oppugnari : nec in exercitu suo satis preesidii colonis

laborantibus^ fore, nisi quinque millia socium qua--

draginta miUibus hostium (tot enim in armis esse)

trucidanda objicere velity et tanta sua clade jam in-

flatos excidio colonice romance augere hostium animos.

XI. His literis recitatis decreverunt, ut C. Aurelius

consul exercitum , cui in Etruriam ad conveniendum

diem edixerat', Arimini eadem die adesse juberet, et

aut ipse, si per commodum reipublicae posset, ad op-

p. 5o et 78, conj. Statieltis (sed yid. XLII , 8 ) Veliadbusque ( conf. Hin. VU, 49 seu 5o, ibique Hard.) ; J. Fr. GronoT. Saljis Celelatibusque ; Jac. GronoY. Sollinibus (sen SoUiniensibns; de qnibns vid. Clnver. Ital. Ant. p. 67, et Uolsten. ad Cluver. p. 87 ) Iriati» busque, ita dictis ab Iria opp. apud Ptol. , Plin. et alios , bod. Voghera.

3. De Hasdrubalis exercitu ibi cxao^ vid. XXVII, 49.

4. Ut obsiderentur tamen (vid. I, II , n. X ) prius, q» e. b. e. ut non ex improviso caperentur, sed obsi- dione morarentur prins, et nuntios mitterent auxQia petitum; Gron.

5. Colonis Uiborantibus ; vid. III, 3i, n. I.

Cap. XI. X. In Etruriam ad con- veniendum diem edixerat; vid. XXII, X3 , n. X . — Per commodum reip, vid. V, 12, n. 6.

Tf "f "wrfT A. C. aoo*

. LIVII U.C.55..

primendtim gallicum tiimuUum^ proficisceretur ; aiit L. Furio praetori scriberet, ut, quum ad eum legiones ex Etruria venissent , missis in vicem earum quinque millibus sociorum , qui interim Etruriae praesidio es- sent , proficisceretur ipse ad coloniam liberandam obsidione. Legatos item mittendos in Afi^icam cen- suerunt , eosdem Carthaginem , eosdem in Numidiam ad Masinissdm : Carthaginem , ut nuntiarent , civem eorum Hamilcarem relictum in Galliay haud satis scire ex Hasdrubalis priuSj an ex Magonis postea exercitUj bellwn contra fasdus foLcere : exercitus Gal- lorum Ligurumque exciuisse adarma contra populum romanum. Eum, si pax placeret, re^ocandum ilUsj et dedendum populo romano esse. Simul nuntiare ]\}ssi^ perfugas sibi non omnes redditos esse, ac ma- gnampartem eorumpalam Carthagini obversari^ dici: quos comprehendi conquirique debere, ut sibi exfoe^ dere restituantur, Hsec ad Carthaginienses mandata. Masinissae gratulari jussi, quod non patrium modo re- cuperasset regnumj sedy parte florentissima Syphacis finium adjectUy etiam auxisset. Nuntiare praeterea jussi*, bellum cum rege Philippo susceptum^ quod Carthaginienses ,auxiliis jwissetj injuriasque infe- rendo sociis populi romani^ flagrante bello Italia, co- egisset classes exercitusque in Grceciam mitti; et^ dis^ tinendo copias^y causa inprimis fuisset serius in Africam trajiciendi. PeterCj ut ad id bellum mitteret auxilia numidarum equitum. Dona ampla data, quas

a. Ad opprhnendum gaUicnm tti- forte vox postrema; Gronov. — Fla-

multum; vid. II, 26, n. i. grante bello Italia, vulg. Italite.

3. Carthagini obversari; vid. supra 5. Distinendo copias; vtd. supra ad ad XXIV, a3, n. a , et XXVIII, libmmlll , cap. a3, n. i. — Petere, a6, n. I. sciljc. jussi : non legendum, ut vulg.,

4. Nuntiare preeterea jussi : del. peterent; Gron.

A. C. aoo. U. G. 55 a.

II I

LIBER XXXL CAP. XI.

ferrent regi, vasa aurea argenteaque, toga purpurea et palfnata tunica^ cum eburneo scipione, et toga praetexta cum curuli sella ; jussique poUiceri , si quid ei adfirmandum augendumque regnum opus esseju- dicassetj enise idpopulum romanum merito ejusprcB' staturum, VerminaB quoque Syphacis filii legati per eos dies senatum adierunt, excusantes errorem ado- lescentiamque, et culpam omnem in fraudem Cartha- giniensium avertentes. Et Masinissam Romanis ex hoste amicumfactum; Verminam quoque annisurumj ne ojficiis inpopulum romanum aut a Masinissa, aut ab ullo alio vincatur. Petere^ ut rex sociusque et ami- cus ab senatu appellaretur. Responsum legatis est : Etpatrem ejus Syphacem sine causa ex socio et amico hostem repente populi ronj^nifactum; et eum ipsum rudimentum adolescentice bello lacessentem Romanos posuisse; itaque pax^em illi prius petendam a populo romano esse, quam ut rex sociusque et amicus ap^ pelletur. Nominis ejus honorem pro magnis erga se regum, meritis dare populum romanum'^ consuesse. Legatos romanos in Africa fore ^ quibus mandaturum senatumy ut VermiruB pacis dent leges, liberum arbi- trium eis populo romano permittente. Si quid ad eas addiy demij mutariue vellet^ rursus ab senatu ei

^.Toga purp,, pahnata timica, etc. conf. XXVII, 4 , et XXX, i5, n. 5. Mox leg. si quid sibi adjirmandum , etc. Gron. — Nihll mutandum cense- bat Donjatius, sententiamqne snam probavit exeraplis, quae tamen Drak. non satisfaciunt. Walchius quoque Emend. pag. aao, yoc. ei tueri vide- tur. GoeUer pro judicasset , e codice Bambergensi vult indicasset , quod ego reperio in ^nostris codd. Regiis 5732, et 5740. Ed.

7 . Nominis ejiu honorem pro ma- gnis,,.consuesse; yid. Spanbem. de pr. et usu num. Diss.VIII, p. 476. Dukeri nota est : « Verbum consuesse indicat , id dudum ita factitatum. Sed non alia exempla babeo, qnam XXX, i5, et forte Polyb. I, 16, de Masi- nissa et Hierone. Itaque suspicor, Li- ▼ium magis ex posterioris , qpam illius temporis consuetudine hoc senatui tri- bujcrc». — Libemm arbitrium eis po- pulo rom, permittente, in multis MSS

A. C aoo. U. C. &5s.

112 T. LIVII

postidandum fore. Legati cum iis xnandatis in Africam missi C. Terentius Varro , Sp.Lucretius, Cn. Octavius: quinqueremes singulis datae.

XII. Literae deinde in senatu recitatae sunt Q. Mi- nucii praetoris , cui Bruttii ]n*ovincia erat ; Pecuniam Locris ex Proserpirue thesauris^ nocte clam subla- tam : nec f ad quos pertineat facinus ^ vestigia uUa exstare. Indigne passus senatus , non cessari ab sacri- legiis, et ne Pleminimu quidem^, tam darum recens- que noxse simul ac poen^ exemplum, homines de- terrere. C. Aiu*elio consuli negotium datum, ut ad praetorem in Bruttios scriberet : senatui placere y quce- stionem de expilatis thesauris eodem exemplo haberiy quo M. Pomponius^ prcetor triennio ante habuisset. Quce inventa pecunia essety ^reponi, Si quo minus in- ventumforety expleri : ac piacularia, si videretur, sicut ante pontifices censuissent^y fieri causa expian- dce violationis ejus templL Prodigia etiam sub idem tempus piuribus locis nuntiata acciderunt : in Lucanis caelum arsisse afferebant ; Priverni sereno per diem totum rubrum solem fiiisse ; Lauuvii templo Sospitae Junonis nocte strepitum ingentem exortum. Jam ani- malium obscoeni fetus^ pluribus locis nuntiabantur :

et edd. antt. ejus , prob. Ruben. si etpermiuenti legatur, ut sensus slt: si liberum pacis dandae arbitrium populo rom.Vermina permittat. Id probabile fieri ex cap. 19 extr. et XXVIII, 34, monet Gron.

Cap. XII. I. Locris ex Proserpinte thesattris; conf. XXIX, 7 et 18.

2. Ne Pleminium quidem, etc. cf. XXIX, 7, ai,aa.

3. Eodem exemplo heU^eri, quo M, Pomponius, etc. cf. XXIX, 20 sq. et ad XXIV, 14« n. 3. — Triennio ante. Hoc Teram esse ait Crev. si non

numerentur extrema; alioqnin legen- dnm fore quinquennio ante, Eo. — Mox leg. si quod minus inventumfo' ret, etc.

4. Sieut ante pontifices censuissent; conf. XXIX, ao, 21. — Causa e»- piandte violationis ejus tempK; vid. ad Praef. n. 3 , et ad II , 3i, n. 2. De prodigiis mox memoratis vid. ad I, 3i , n. X.

5. Jam animaiium obsceeni fetus , monstrosi et hinc male ominati, mala portendentes. Conf. Heyn. ad Virgil. Georg. I, 470, et^n.XII, 876. — '

A. C. aoo. U. C. 55a.

LIB. XXXI. CAP. XII. XIII. ii3

in Sabinis incertus infans natus, masculus an femina esset ; alter sexdecim jam annorum item ambiguo sexu inventus; Frusinone agnus cum suillo capite , Sinuessae porcus cum capitehtimano natus; in Lucanis in agro publico equuleus cum quinque pedibus : foeda omnia et deformia errantisque in atienos fetus naturae visa. Ante omnia abominati semimares, jussique, in mare extemplo deportari ; sicut proxime , C. Claudio^, M. Li- vio consulibus , deportatus similis prodigii fetus erat : niUilo minus decemviros adire libros^ de portento eo jusserunt : decemviri ex libris res divinas easdem, quae proxime secundum id prodigium facta; * essent , impe- rarunt. Carmen praeterea ab ter novenis virginibus cani» per IJrbem jusserunt, donumque Junoni Re- ginae ferri. Ea liti fierent, C. Aurelius consul ex de- cemvirorum responso curavit. Carmen, sicut patrum raemoria Livius,.ita tum condidit P. Licinius Tegula. XIIL Expiatis omnibus religionibus (nam etiam Locris sacrilegium pervestigat^im^a Q. Minucio erat, pecuniaque ex bonis noxiorum in thesauros reposita) , quum consules in provincias. proficisci vellent ; pri- vati frequentes , quibus ex pecunia , quam M. Valerio , M. Claudio consulibus mutuam dederant , tertia pen- sio debebatur eo anno', adierunt senatum; quia con^ sules , quum ad novum bellum , quod magna classe

Incertus infans natus t nuucuhis an femina esset; 'vid. XXVII , ii, n. 5, et XXX y 35, n. 4.

6. SicutproJcime, C. Claudio . . . erat; vid. XXVII, 37.

7. Decemviros adire libros; vide ad III, 10, n. 6.

8. Secundum id prodigium factce;

Tid. I, 4 » x>< t'

9. Carmen ah ter novenis nnrginibus eani, etc. vide ad XXVII, 37, n. .5.

Fi:

— Patrum memoria, Cur Noster de carmine, quod septem annis ante hoc tempus fnerat conditum, ita loqnatur, sibi non liquere fatetnr Dnk. £d.

Cai». XIII. I . Privati, ' quibus ex pecunia, quam M, Valerio,,,eo an- no; conf. XXVI ,35, 36, et XXIX, 16. Alteram pensionem non memora- yit Livius; nnde eam nondnm soln- tam , et nunc deroum pro tertia solvi putabat Qt}^^ Hinc ct ultima pcnsio

8

A. C. aoo. U. C. 552.

ii4 T. LIVII

magnisque exercitibus gerendum esset, vix oerarium sufficeret , negaverant esse , unde iis in proesentia sol- veretur. Senatus querentes eo non sustinuit^, 5/ in punicum bellum pecunia data in macedonicum quo- que bellum uti respublica vellet; aliis ex aliis orien- tibus bellisy quid aliud quam publicatam, pro benefir ciOj tanquam ob noxam^ suam pecuniam/ore? Quum et privati aequum postularent, nec tamen solvendo aere alieno respublica esset^, quod medium inter aequum et utile erat, decreverunt, Uty quoniam ma- gnapars eorum agros vulgo venales esse diceret, et sibimet emptis opus esse^ agripubliciy qui intra quin- quagesimum lapidem esset, copia iis fiereL Consules agrum cestimaturos y et injugera asses vectigales, te- standi causa publicum agrum esse y imposituros ; ut ^ si quiSy quum sohere posset populus y pecuniam haberCy quam agrumy mallety restitueret agrum populo. Laeti eam conditionem privkti accepere : Trientius Tabu- liusque* is ager, quia pro tertia parte pecuniae datus erat, appellatu».

;XIV. Tum P. Sulpicias, secundum vota' in Capi- tolio nuncupata , paludatus cum lictoribus profectus ab Urbe , Brundisium venit , et , veteribus militibus voluntariis ex africano exercitu in legiones descriptis,

memorari demum videtur 1. XXXJII, cap. 43«

3. Senattu querentes eo non susti- nuit; vide ad 11, 44» n* ^* — Pubii' catam suam peeuniam fore; ride ad III, 3i, n. a.

3. Solvendo (cre alieno resp, esset; ▼ide ad II, 9, n. 5. — Rectam lo> qnettdi normam et consnetadinem postulare wri, monet Crey. sic legit ad lib. IX, D. de Pollicitat. quem sequifUr Voss. de Construct. cap. z?;

et sic citat Sanctius , Min. IV, 4 , roce ais alienum, Sed cere defendit Pintianas Parerg. I, i5, notante Dra- kenborchio. Ed.

4. Trientius Tahuliusque : forte leg. trientius tabulius vel trientabutus; h. e. datus pro trientibus tabulis aut triente tertJO tabularum , i. e. pro tertia parte cgus , quod tabuUs publicis debebatnr ; Gron. ad h. 1. et Obss. IV, i3.

Cap. XIV. 1. Secundum vota , ctc. yide ad 1 9 4 > n. i . — Cum 'vig, long.

A. C. aoo. U. G. 55».

I ID

LIBER XXXI. GAP. XIV.

iiavibusque ex classe consulis Cornelii lectis, altera die, quam a Brundisio solvit, in Macedoniam traje- cit. Ibi ei praesto fiiere Atheniensium legati , orantes , ut se obsidione exiraeret. Missus extemplo Athenas est C. Claudius Centho cum viginti longis navibus et milituni' copiis ; neque enim ipse rex Athenas ob- sidebat. Eo maxime tempore Abydum* oppugnabat, jam cum Rhodiis et Attalo navalibus eertaminibus , neutro feliciter praelio, vires expertus. Sed animos ei faciebat, praeter ferociam insitam, foedus ictum cum Antiocho^ Syriae rege, divisaeque jam cum eo -^gypti opes; cui, morte audita Ptolemaei regis, ambo immi- nebant. Contraxerant autem sibi cum Philippo bel- lum Athenienses haudquaquam digna causa ; dum ex vetere fortuna nihil preeter animos servant. Acarnanes duo juvenes per Initiorum dies^, non initiati, tem- plum Cereris, imprudentes religionis, cum caetera turba ingressi sunt. Facile eos sermo prodidit, ab- surde quaedam percunctantes ; deductique ad anti- stites templi, quum palam esset , per errorem ingres- sos , tanquam ob infandum scehis , interfecti sunt. Id

nap, et militum eopiis. Hic vocem ex- cidisse , et exiguis vel parvis militum copiis legendum putat Grev. idque suaderi ab seqq. neque enim ipse , etc. quihus ratio contineatar, cur necesse non fiierit valida auxilia Atbenas mit- tere. At Goeller invenit in cod. Bamb. el oo miUtum , omisso copiis, quod et omittitnr in nostro Eegio 5^3 a; ita- qne l«gi possit ^tmille militum, £d.

a. Eo nuLxime tempore Abjrdum oppugnahatl^hWJL^i^u» (vid. ad c. 17, n, i),jam cumBhodiis etAttqlq nava- libus ' oertaminibus , ad Cbium et ad laden in»., neutro fehciter proflio, vi- res expertus; \ide ad X XXII, 33,

n. 5, et Polyb. XVI, 14, ubi eonf. Scbweigh.

3. Fopdus ictum cum Antiocko S. r» divis{eque,,.immiH€bant; vide ad cap. a , n, 2 , et ad III , 5z, n. 3.

4- P^^ Initiorum dies; vide ad II, 18, n. I. Initia mysteria (Cereris), quoniam principia vitae melloris fuere. Majora mysteria menseBoedromlone, in autnmno, agebantui'. Cf. Wagnet-. ad Cic. Leg. II, 14, 35; Casauh. Exerc, adv. Baron. XYI, 43; Meurs. Eleus. cap. 7; Scaliger. de Emend. Temp. I, p. ag, et V, p. 3 18. . — Imprudentes religionis; vidc supra ad IV, 39, n. 4.

8.

ii6

T. LIVII

A. C. 300. U. G. 55>.

r-

/

tam foede atque hostiliter factum gens Acarnanum ad Philippum detulit; impetravitque ab eo, ut, datis Macedonum auxiliis, bellumse inferre Atheniensibus pateretur. Hic ^ercitus, primo terram Atticam ferro ignique depopulatus, cum omnis generis praeda in Acarnaniam rediit; et irritatio animorum ea prima fuit : postea justum bellum decretis civitatis ultro in- dicendo factum. Attalus enim rex Bhodiique, perse- quuti cedentem in Macedoniam Philippiim, quum ^ginam venissent ; rex Piraeeum ^, renovanda; firman- daeque cum Atheniensibus societatis causa, trajecit. Givitas omnis obviam efiPusa cum conjugibus ac libe- ris, sacerdotes cum insignibus^suisintrantem urbem, ac dii prope ipsi exciti sedibus suis, exceperunt.

XV. In concionem extemplo populus vocatus, ut rex , quae vellet , coram ageret : deinde ex dignitate magis visum , scribere eum , de quibus videretur , quam praesentein aut referendis suis in dvitatem bene- ficiis erubescere, aut significationibus acclamationi- busque multitudinis% assentatione immodica pudorem onerantis. In literis autem , qua^ missse in conoionem recitalaeque sunt, commemoratio erat b^neficiorum primum in civitatem sociam ; deinde rerum , quas ad- versus Philippum gessisset; ad postremum adhorta- tio; Capessendum helhimy dum .se, dum JRhodioSf tum quidem^ dum etiam Romanos habererU^; ne-

5.. Rex Pirzeeum . .-. trajeeit; vide a4 Nep. Them. 6.

6. Sticerdotes cum insignibus, etc. conf. Polyb. XVI, a5, 5 - 7. — Dii prope ipsi exciti sedibus suis , 'Kfiwi/.q jjiev Toi»c vaou( av««>$av , iirt ^k iraot 6up.aTa TOt( p6»p:ot( TrapaerTiieavTec iq^iuaav a^Tbv 6&aat, Polyb.

Cap. XV. I. Significatianibus ■ac'

^lamationibusque muUitudinis , ut iirt(jY)]ji.aoia t6voiXT) xai ^po«7aTixiq et simpl. lirterY)pi.aoia fkvoris faono- rittque sigoi^catio, benevoienti» testi- fliionium apud Polyb. VI, 6 , 8 , «t XXX, t, I. Conf. raf. ad XXXV, 43, n. 6; Schweigh. ad Polyb.XXTI, a, 6; Victor. ad Cic. ad Attic. I, 16. ^. Dttm -etiam RomoHOs haherent.

A. C. 300. U. G. SSa.

LIBER XXXI. CAP. XV. 117

quidquam pdstea , si tum cessassenty prcetermissgm occasionem qucesituros. Rhodii deinde legati auditi sunt; quorum recens erat beneficium, quod naves longas quatuor Atheniensium , captas nuper a Mace^ donibus recuperatasque , remiserant : itaque ingenti consensu bellum adversus Philippum decretum. Ho- nores regi primum Attalo immodici , deinde et Rho- diis habiti : tum primum mentio illata de tribu, quam Attalida appellarent ^, ad decem veteres tribus ad- denda : et Rhodiorum populus corona aurea virtutis gratia donatus, civitasque Rhodiis data, quemadmo- dum Rhodii prius Atheniensibus dederant. Secundum haec rex Attalus ^ginam ad classem se recipit. Rhodii Ciam^ ab iEgina, inde per insulas Rfaodum naviga- runt ; omnibus , praeter Andrum Parumque et Cyth- num, quae prsesidiis Macedonum tenebantur, in so- cietatem acceptis. Attalum ^ginse missi^ in ^toliam nuntii exspectatique inde legati aliquamdiu nihil agen- tem tenuere^; et neque illos excire ad arma potuit, gaudentes utcmnque composita cum Philippo pace ; et ipse Rhodiique, si institissent tunc Philippo, egre-

ac. socios. — Preeurmissam occasia- nem qutcsituros ; Tide ad lib. I, cap. z X, n. I ; lib. IX. , cap. 19 y n. 5; lib. XXV, cap. 38 , n. 8.

3. De tribu, quam AttaUda appeU Jarent Athoiienses , ad deeem wteres tribus addenda; conf. Polyb. XVI, a5, 9; Pausan. I, 5, 5; I, 8 pr. Steph.

'Bya. in SlTtoc).»; et Biptvtxi^ai. — Seeundum hasQ-; yid. snpra ad librum I, cap. 4» n. I*

4. RhodiiCiam inaulam, Simonidis patriam , qaae ab JSgina Rbodnm n»'* Tigantibus non longe a Sunio prom. prima Cycladura occurrit, et ▼olgo Xtuc , Ceos, Ptolem. Xia , aliis Cea

et Kioc, hod. Cia Tel Zea dicitor; vid. Intpp. Plin. IV, la , seu ao extr. Strab. X, pag. 486» et Scbwcigh, ad Polyb. XVI, »6, 10, et XVI, 41, 7« MSS h. ). Ceimm ( forsan haa4 ab- surde), eoramp etiam, etc., nullas Ceam aut Cieun, — Per insulas Gy- cladas.

S. jittalum Mginee missi, etc. conf. Polyb.XVI,a8.

^^ Nihil agentem tenuere ; conf. ad II , 63 , n. 3. Mox Duk. conj. sed ne^ que iilos ejceire,,.et ipse Rh^iique quum ( ita quinque MSS , inter quos ood. Bamberg» £n.)) ti institissent tunc Phiiippo, etc.

ii8

T. LIVII

V. C. 55?,

gium liberatse per se Graeciae titulum^ habere potuis- sent. Patiendo rursus eum in Hellespontum trajicere, occupantemque GraecL^e opportuna loca* vires colli- gere, bellum aluere; gloriamque ejusgesti perfectique Romanis concesserunt.

XYI. Philippus magis regio animo est usus'; qui, quum Attalum Rhodiosque hostes non sustinuisset , ne romano quidem, quod imminebat^ bello territus^ Philocle quodam ex praerfectis suis cum duobus milii- bus peditum, equitibus ducentis ad populandos Athe- niensium agros misso, classe tradita Heraclidi^, ut Maroneam peteret, ipse terra eodem cum expeditis duobus millibus peditum , equitibus ducentis pergit : et Maroneam quidem primo impetu expugnavit ; ^num inde ciim magno labore , postremo proditione Gany- medis praefecti Ptolepfiaei, cepit ; deinqeps alia castella, Cypsela et Doriscon et Serrheum^, occupat : inde progressus ad Chersonesum, Elacunta et Alopeconne- sum , tradentibus ipsis, recepit. Callipolis quoque et Madytos dedita, et castella quaedam ignobilia. Aby- deni, ne legatis quidem admissis, regi portas clause-

7. Egregittm Uberaue per se GrcC' cieejieulnm, laudem, gloriam. Conf. ad XXXJV, 3a, n. 4; XLII, 5a , n. 8; XXV, ii.

8. Grceci/e opportuna loca ,• ▼idc ad 1 , 54 , n. 4. Pro Gr/veia leg, TTira- iias , cujus sunt loca , quae mox enar- rantnr; Gron. — Vulgatam lect. de- fendit Ooujat. et Greecicc loca intel- ligit possessas antea a Philippo Gne- ciae urbes , et per cessationem Attali et Rhodiorum retentas : dccupandi enim Terhnm non minus detinere si- gniiicat , quam invadere. Gronovii ta- itten conjectura Crev. et Drak. slcat ct mibi verior videtur. En.

Cap. XVI. I. Philippus magis regio

animo est usus; conf. Polyb. XVI, 2^, .^. — Pkihele quodam, etc. conf. Ind. et Polyb. XVI, 24 ; XXIII, 14; XXIV9 X, 3. Mox memorantur multa Thraciae oppida, tnm maritima, nt Maronea etASmts, tnm mediterr.inea.

2» Clatse tradita Heretciidi; conf. c. 33, et ad XXXII, 5, n. 5.

3. Serrkeum, Dao e nostris codd. Sentheuni ; quod in MSS -varie cor- rmnpitur. Csetemm Plinius lib. IV» cap. 1 1, Serreum montem ponit prope Doriscnm; ideni ait lib. cit. cap. 12, Alopeconnesum esse insnlam haud protul a Ccelo, Chersonesi portn. Ed.> -<— Tradentibus ipsis ; vid. supra ad lib. III, cap. 47 y n* !•

ufcsn. LIB- XXXI. CAP. XVI. XVII. iiy

runt : ea oppugnatio diu Philippum tenuit ; eripique ex obsidione, ni cessatum ab Attalo et Rhodiis foret, potuerunt. Attalus trecentos tantum milites in praesi- dium, Rhodii quadriremem uuam ex classe, quum ad Tenedum staret, mis^ruQt. Eodem postea, quum jam vix sustinerent obsidionem, et ipse Attalus quum trajecijsset , spem tautum auxilii ex propinquo osten-

, dit, neque terra, neque mari adjutis sociis.

XVII. Abydeni primo , tormentis ' per muros dis- positis, non terra modo adeuntes aditu arcebant, sed navium quoque stationem infestam hosti faciebant. Postea, quum et muri pars strata ruinis, et ad inte- riorem raptim oppositum murum cuniculis jam per- ventum esset, legatos ad regem de conditionibus tradendae wbis miserunt^. Paciscebantur autem, ut Rhodiam quadriremem cum soc^s uavalibus, Atta- lique praesidium emitti Uceret , atqfie ipsis urbe exce- dere cum singulis vestimentis. Quibus quum Philip- pus nihil pacati, nisi omnia permitteatibus, respon- disset^; adeo renuntiata haec legatio ab indignatione simul ac desperatione irafu acceudit, ut, ad Sagun- tinam rabiem versi, matronasomnes in templo Dianae, pueros ingenuos virginesque, infantes etiam cum suis nutricibus , in gymnasium includi juberent ; aurum et argentum in forum deferri, vestera pretiosam in naves Rhodiam Cyzicenamque , quae in portu erant, congeri ; sacerdotes victimasque adduci , et altaria in

j medio poni. Ibi delecti primum , qui , ubi caesam aciem

«

Cap. XVII. I. Abydeniprimo , toT' XXXJI , 33» n. 8) oppugnata ob por-

mentis , etc. cf. de situ et memorabili tum praecipne ingentem , ut per enm

ezpngnatione Abydi Polyb. XVI , in Asiam ingredi posset. 29-35. W^^xtf nrbs Troadis in Aaia a. Legatos ad regem,..miseruitt;

Minore ad Hellespontnm » obgacena cf. Polyb. XVJ, 3o, 7.

Sesto in Chersuneso Thrauiae, et a '3. Nihil pacati , , . respondisset, ut

Pbilippo una cnm Sesto ( vide infra ad XLIII , 18. — Ab indignatione sinutl

A. C. ao«. U. G. bSi.

I!20 T. LIVII

suorum , pro dinito miiro pugnantem , vidissent , ex- templo conjuges liberosque interficerent ; aurum, ar- geiitum vestemque, quae in navibus esset, in mare dejicerent ; tectis publicis privatisque, quam plurimis locis pos$ent, ignes subjicc^tent : et, se facinus per- petraturos , praeeuntibus exsecrabile carmen sacerdo- tibus^, jurejurando adacti; tum militaris aetas jurare, neminem vivum , nisi victorem , acie excessurum. Hi, ^memores deorum, adeo pertinaciter pugnaverunt, ut, quum nox praelium diremptura esset, rex prior, ter- ritus rabie eorum, pugna abstiterit. Principes, qui- bus atrocior pars facinoris deiegata erat, quum pau- cos et confectos vulneribus ac lassitudine superesse praelio cernerent, luce prima sacerdotes cum infulis ad urbem dedendam Philippo mittunt.

XYIII. Ante deditionem ex iis legatis romanis , qui Alexandriam missi erant, M. ^milius' trium consensu miuimus natu, audita obsidione Abydenorum, ad Phi- lippum venit. Qui, questus Attalo Rhodiisque arma iilata, et quod tum maxime Abydum oppugnaret, quum rex ab Attalo et Rhodiis uUro se bello lacessi- tum diceret; «Num Abydeni quoque, inquit^, ultro « tibi intulerunt arma? » Insueto vera audire ferocior oratio visa est , quam quae habenda apud regem esset. «iEtas, iuquit, et forma et super omnia romanuni « nomen te ferociorem facit : ego autem primum ve-

ac desperatione ; vid. I, i, n. 5.

4. Prceeuntibus exsecrabile carmen sacerdotibus; yide ad I, 24» n* 9» et IV, II, n. I. — Principes, Giancidea et TheogTieUu, ^mbus atrocior pars facinoris . . . mittunt ; cf. Polyb. XVI , 33. — Cum infulis ; yldL,ll j 53 , n. 6.

Ca.p. XVIII. I. M. Mniilius Lepi- dus, Alcjcandriam inissus tum aliam

ob cansain ( vid. cap. 2 ) , tum ut tn- telam Ptulemiei EpiphanU paeri sus- ciperet; vid. Justin. XXX, 3yet Val. Max.VI, 6, I. Gonf. ad haec et seqq. Polyb. XVI , 34. — Trium legatorum (vftd. c. a) consensUf h. e. ambornm col- legai'um ei suo ; Gron. Cf. III , a 5, n. 4 • a . Num Abjrdeni quoquc, inquit, etc. Polyb. XVI , 34 , Ti ^' A6*ivaicii n

A. C aoo. U. G. 55a.

LIBER XXXI. CAP. XVIII. 121

« lim, Yos fcederum memores servare mecum pacem. (c Si bello lacesseritis , mihi quoque in animo est fa- K cere , ut regnum Macedonum nomenque , haud mir c( nus quam romanum , nobile bello sentiatis. » Ita dimisso legato, Philippu^, auro argentoque, quse co- acervata erant, accepto, hominum prsedam omnem amisit : tanta enim rabies multitudinem invasit, ut repente proditos rati^, qui pugnantes mortem oc- cubuissent, perjuriumque aiiis alii exprobrantes , et f^acerdotibus maxime, qui, quos ad mortem devovis- sent, eorum deditionem vivorum hosti fecissent, re- pente omnes ad caedem conjugum liberorumque dis- currerent, seque ipsi per omnes vias leti^ interficerent. Obstupefactus eo furore rex suppressit impetum mi- litum, et, triduum se ad moriendum Abydenis darey dixit. Quo spatio plura facinora in se victi ediderunt, quam infesti edidissent victores; nec, nisi quem vin- cula aut alia necessitas mori prohibuit , quisquam vi- vus in potestatem venit. Philippus, imposito Abydi praesidio^, in regnum rediit. Quum , velut Sagunti ex- cidium Hannibali, sic Philippo Abydenorum clades

<^( Kiavoi ; Tt ^i v3v aCu^voi ; xal

TouT«»v Ttc f ifin , • <TQi irpoTtpcc M»

3. Repente proditos rati; vide ad II, 43 , n. 5. — Iteratoin repente fri- gere ait Walclilua, Emend. pag. ao; quem vero impugnat Biittner, Obs. p. 8a sq. nam repetitio voculae tot in- terjectis verbis facta nihilo magorem , illo jndice , offeasionem habet , qnam qnae aliis locis exhibentor redundan- Uae; sic itetatur potiui ad XXXII, a I , aL En. — Proditos, Walchins loco citato interrogat, cur prvditos dicat Livios, quos , voluntarium letum op- petentesy prodiderat nemo. Itaqne,

qunm hic hand dubie trattslatio aCa- tuenda sit, requiri quasip aut veluti, Biittner autem looo cit. hnnc quoque locum* defendit, particnlamque non intradeiidam es^e contendit , soj^Ieri tamen posse^lmmo, inquit, ne sup- pleta quidem opus videtnr : Abydeno- mm multitudo snos proditos vocabat ideo quod mors eorum , quamvis vo- luntaria , gratuita erat prinoipnm frau- de, qui contra fidem atque jusjuran- dnm nrbis deditionem Philippo fe- oerant. En.

4. Per omnes inas leti; vide ad lY, 48 , n. a.

5. Imposito Afydi prasidio , sic ut

ia!i

A. C. too.

T. LIVII

ad romanum bellum aniraos fecisset, Duatii occur-

rerunt, consulem jam ia Epiro esse, et Apolioniam terrestres copias, navales Corcyram in hiberna de-

duxisse.

XIX. Inter hsec legatis , qui in Africam missi erant de Hamilcare gallici exercitus duce, responsum a Car^ thaginiensibus est , nihil uitra se facere posse , quam ut exsilio eum mulctarent, bonaque ejus pubhcarent* Perfugas et fugitivos, quos inquirendo vestigare po- tuerint, reddidisse ; «t de ea re missuros legatos Romam , ,qui senatui satis facerent. Ducenta miliia modium tritici' Romam^ ducenta ad exercitum in Macedoniam miserunt : inde in Numidiam ad regem profecti legati; dona data Masinissa^, mandataque edi- ta; equites mille numidae (quum dup millia^ daret) accepti. Ipse in naves imponendos curavit, et cum ducentis millibus modium tritici, ducentis hordei, in Macedoniam misit. Tertia legatio ad Yerminam erat : is , ad primos fines regni legatis obviam progressus y ut scriberent ipsi, quas vellent, pacis conditiones, permisit. Omnem pacem bonam justamque fore sibi cum pppulo romano : datae leges pacis , jussusque ad eam confirmandam mittere iegatos Romam.

XX. Per idem tempus L. Cornelius Lentulus pro consule ex Hispania rediit. Qui quum in senatu res ab se per multos annos fortiter feliciterque gestas expo- suisset, postulassetque , ut triumphanti sibi invehi

XXXVI , is , n. 4 ; Bist ex quatnor MSS reponeiidum sit Abfdenis} Jao. Gron.. — JNuntii oceu7Terunt,,,esse; vid. tamen ad Ubrum VIII, cap. 19, not. 10.

Cap. XIX.. t . Dueenta milHa mod. trit, Creverius ait esse inodios nostra- tes parisienses paulo plna x 54x66,

sive qnos yocamos setiers ia847- Ed. •^ In Numidiam ad regem , Masini»- sam. Ita omnes MSS et edd. ante Froben. qne ad reges (Mannissam efc Verminam) snbstitait. Sed ad yiermi" tam terda iegeuio fuit.

9. Quum eluo milUa daret; vide ad III, ax, n. 3.

u;c.5*n: LIB. XXXL GAP. XX, XXI. ia3

liceret in Urbem ; res triumpho dignas esse censebat seoatus, sed exemplum a moforibus non accepisse,, utj qui neque diciator^, neque consuif neque prcetor res gessissety triwnpharet. Pro consule illum Hispa^ niam provinciamy non consulemy aut prcetorem, ob^ tinuisse. DecuiTebatur lamen eo , ut ovans Urbem ini- ret , ifitercedente Ti. Sempronio Lokigo tribuRo plebis, qui nihilo magis id more majorum, aut vlOxx exemplo futurum diceret. Postremo victus consensu Patrum tribunus cessit , et ex senatusconsulto Ij. Lentulus ovans Urbem est ingressus. Argenti tuCt^ ex praeda quadraginta quatuor miliia pondo ; auri duo millia quadringenta quinquagiuta : militibus ex praeda cen- tum viginti asses divisit.

XXI. Jam exercitus consularis' ab Arretio Arimi- 11 um traductus erat, et quinque millia socium latini nominis ex Gallia in Etruriam transierant : itaque L. Furius, magnis itineribus ab Arimino adversu» Gallos, Cremonam tum obsidentes, profectus, ca- stra mille quingentorum passuum intervallo ab hoste posuit. Occasio egregie rei gerendae fuit*, si protenus. de via ad castra oppugnanda duxisset : palati passim vagabantur per agros, nullo satis firmo relicto prae- sidio : lassitudini militum timuit, quod raptim du- ctum agmen erat. Galli, clamore suorum ex agris re- vocati, omissa praeda, quae in manibus erat, castra repetivere , et postero die in aciem progressi ; nec Ro-

Cap. XX. I. Ut, qui neque dxcta- Omtum nfi^md a§ses, Denarto* septem

tor, etc. vide ad XXVI, ai , n. i , et cQm Mmisse, qui non totam. «xplenft

X XVIII , 3S , n. 4. argenti unciara. Ed.

2. y^rgrnti talit ex profda , ete.«cil. Cu*. XXI. i. J-am exercitus eomsu^

in «rariura. — Qnatir^finta quatk latis, eto. conf. cap. lO pr. et ii pr. mrV. Selibras ftostrates pondo 687$». a. Otxsasio egregie rei gerendo' fiiit ,

E». — Dno millia quadnHg.^uinquag, si, . .dujdsset; vide ad I , «3, n. 4 , ei

Seiibras nostrates pondo 3? 5o. En. -^ XXVIII , 33 , n. 2 .

A< C. »00. U. C. SSa.

ia4 ' T. LIVII

manus moram pugnandi fecit : sed vix spatium in- struendi fuit ; eo cursu hostes in praelium venerunt. Dextra ala (in alas divisum socialem exercitum habe- bat^) in prima acie locata est; in subsidiis duae ro- mauae legiones. M. Furios dextra& al», legionibus M. Caeciliusy equitibus L.yalerius Flaccus (legati bm- nes erant) prsepositi : praetor secum duos legatos, Gn. Lsetorium et P. Titinium^ habebat; cum.quibus circumspicere et obire ad omnes hostium siibitos co- natus ^ posset. Primo Galii , omni multitudine in unum locum connisi , obruere atque obterere sese dextram alam , quse prima erat , sperarunt posse. Ubi id parum procedebat , circumire a cornibtis, et amplecti hostium aciem ( quod m multitudine adversus paucos facila videbatur) conati sunt. Id ubi vidit praetor-, ut et ipse dilataret aciem, duas iegiones ex subsidiis dexlra laB- vaque ala^, quas in prima acie pugnabat, circumdat, aedemque deo Jovi vovit ^, si co die hostes fiidisset. L. Valerio imperat, ut parteduarum legionum equites,

3. Dextra ala in prima ade : in alas divistini socialem exercitum ha^ bcbat , scilic. Farius \ nisi potius cum Lips. de Mil. Rom. 11» 7» leg. habC' bant, ut atudiose notet Livius morem , qui uon sao aevo et diu ante, sed ttmc obtinuerit, nec omnibus forsanluerit notus. Nota Dukeri est : « Cor Tefo Livius , qoi saepe antea alas sociorum memoravit, deraam h^ 1. tam stadiose id, qaod Lipsius putat, notare voluit? e.t cur h. L tantum una ala aociorra in prima acie, et dua: legiones in sub- sidiis locatse dicuntur? Hoc tum ideo factum credit Schel. ad Polyb. c< 19* quod Galli eo cnrsu in praeliom vene- rint , ut Roinanis viz spatinm faorit caeteras copias instruendi. Mihi vero' slmiiius videtur, siniAiram sociorom

atam aon foisse in exercitn praetorisy sed consulem inEtruria eam subsistere volaisse, et qaidem senatasconsolto jnssum j oonf. ad cap* 11. Neo objici potest , si tantnm ona ala in exereitu praetoris iniaset, non posse eam ap- peUari dextram; sed potiua ex, hoe etiam looo probabile fit y. dixinan et sinistram alam non a loco appellatas fuisse , qaem in acte tenuerint ». CH ad lib. XXV, cap. a i, n. 4, et XXVII, i4,a. a.

4« Obire ad onrnes h, sub» couatru^ vide ad X, a5, n. 9*

5. JEdemque deo Jovi^vovit: Sigcm. CCH^. wdesquM duas Jovi vovit, coll. XXXIV, 53 extr. et XXXV, 41. Cf. infin ad librum XXXIV, cap. 53, not. 5.

tcAZ: LIB. XXXL CAP. XXL XXIL

1^5

altera^. sociorum equitatum in cori>ua hostium emit- tat , nec circumire eos aciem patiatur. Simul et ipse , et extenuatam mediam deductis cornious aciem GaU lorum vidit, signa inferre confertos milites, et per- rumpere ordines jubet» Et comua ab equitibus , et medii a pedite pulsi; ac repente, quum omni parte c»de ingenti sternel*entur , Galli terga vertunt , fuga- que e£fusa repetunt castra. Fugientes persequutus erques, mox et legiones inseqtmtae in castra impetum fecerunt : minus sex millia hominnm inde effugerunt ; csesa aut capta supra quinque et triginta miliia cum signis miUtaribus $eptuaginta, carpentis gallicis, multa prseda oneratis , pius ducentis» Hamilcar dux poenus eo praelio cecidit', et tres imperatores nobiles Gallo- rom. Placentini captivi ad duo miilia Uberorum capi- tum redditi colonis^

XXII. Magna victoria laetaque Romae fuit : iiteris allatis, supplidatio in friduum decreta est. Romano- rum sociorumque ad duo millia eo praelio ceciderdnt ; plurimi dextrae alae , in quam primo impetu yis ingens hostium iUata' est. Quanquam per praetorem prope debeliatum erat, consul quoque G. Aurelius, perfe- ctis, quae Romae agenda fuerant, profectus in Gal- Uam, yictorem exercitum a praetor^ acc^it. Consul

6« Utparte duarum legiomim equi' tes , altera, etc. yide ad III, 37, n.. 6. — Edebatur olim parte altera dtia- rum, qaod Tix lums. et alter cod. tuentur , nostri vero ignorant : hanc tamen priorem. lectionem Crev. de- fendere conatns est adversus Grono- ▼iam , qui primus altera post voc. parte cjecit. Ed. — Circumire eos aciem, ut IX, 37; XXXTI, 16;. XXXVII, 29,42.

7. Hamilcar dux pcenus eo praslio

cecidit, qnenk triennio post alio ca- ptum praelio , et in triumpbo ductnm ftiisse, alii auctores sunt; vide ad librum XXXII, cap. 3o, et lib. XXXIII, cap. 23.

Cap. XXII. I. In quam primo im- petwvis ingens hostium illata est:vox ingens exsnlat a MS Thuan. et Lov. 2, prob. Jac. Gron. et Duk. qiiia Livins ante dixit, bostes in unum bunc locum omni multitudine connisos fuisse. Cf. Duk. ad Flor. IV, 2 , 72.

A. C. aon. U.C» 55a.

ia6 T. LIYII

alter, qiium autumno ferme exaeto id pi^ovinciam Yenisset, circa Apolioniam hibernabat. Ab classe, qu86 Corcyrae subducta* erat, C. Claudius triremes* que romanse (sicut ante dictnm est ^), Athenas missas, quum Pirjeeum pervenissent , despondentibus jam animos sociis spem ingentem attulerant ; nam et ter«- restres ab Corintho , quce per Megaram incursiones in agros fieri solitae erant , non fiebant ; et praedonum a Chalcide naves, quf& non mare solum infestum, sed etiam omnes maritimos agros Atheniensibus fecerant, non modo Sunium superare^, sed nec extra fretum Euripi canimittere aperto mari se audebant. Superve- nerunt his tres Rhodise quadriremes , et erant Attic» tres apertae naves ^, ad tuendos maritunos agros com-^ paratae : hac classe si urbs agrique Atheniensium de- fenderentur, satis in pra^sentia existimantt Claudio esse, majoris etiam rei fortuna oblata est.

XXIII. Exsules ab Chalcide , regiorum injuriis pulsi, attuienmt, occupari Chalcidem siiie certamine ullo posse; nam et Macedonas, qiiia nuUus in propinquo sit hostium metus; vagari passim, et oppidanos, prae* sidio Macedonum fretos, custodiam urbis negligere. His auctoribus profectus ^ quanquam Sunium ita ma« ture pervenerat , ut inde provehi ad primas angustias

a. Corcyne suhducta dafisis; viiieBd Vin,a6,n. I.

3. Sicut aute dictum est cap. s4. ^ Per Megaram; yide ad XXIV, 3o, n. 6.

4« Non modo non Snnium superare (vide adl, 40, n. i,etll, 5o, n. 4), sed nec, etiam non , yel ne quidem , nt neque XXXIII, 5, n. 6 ; nisi malis dlcere post j(?<isupplendum esseefiiam ( vlde ad I, 40, n. t ), et nec positum pro simpl. non , ut passim nee et ne-

que; T. c. 1 , 23 ; II, aa ; m , aa , aL Gf. ad Tae. Ann. 1 , 3a , n. 7. In multis MSS et edd. ante Atieens. ne, h. e. ne qutdem; vide ad lib. XXXIU, 49, n. I. — Rsctra fretum Euripi f vide tanten ad ISJ^nim XXVIII, cap. 6, not. 3.

5. j4tticic tres apertas naves ; vide ad XXII, 19, n. 4* — Nave« apertae oppoimntur constratis , et e» snnt que nuUa habent tabulata, bdtiments qid ne sont pas pontes. fin.

A. C. aoo. U. C. 5&a.

LIBER XXXl. GAP. XXIII. 127

Euboeae posset ; ne superato promontorio ' conspice* retur, classem in statione usque ad noctem tenuit. Primis tenebris' movit; et tranquillo pervectus Chal- cidem , paulo ante lucem , qua infrequentissima urbis sunt, paucis militibus turrim proximam murumque circa scalis cepit, alibi sopitis custodibus, alibi nullo custodiente. Progressi inde ad frequentia sedificiis loca, custodibus interfectis, refractaque porta, caeteram multitudinem armatorum acceperunt ^ ; inde in totam urbem discursum est, aucto etiam tumultu, quod circa forum ignis tectis injectus erat. Conflagrarunt et horrea regia , et armamentarium cum ingenti ap- paratu macliinarum tormentorumque : ca^des inde passim fugiemium pariter ac repugnantium fieri coe- pta est; nec ullo jam, qui militaris aetatis esset, non aut caeso, aut fugato, Sopatro etiam Acarnane prse- fecto prassidii interfecto , praeda omnis primo in forum coUata , deinde in naves imposita. Carcer etiamti ab Rhodiis refractus, emissique captivi, quos Philippus tanquam in tutissimam custodiam condiderat. Statuis inde regis dejectis^ truncatisque, signo receptui dato, conscenderunt naves, et Piraceum, unde profecti erant, redierunt. Quod si tantum militum romanorum fins- set , ut et Chalcis teneri , et non deseri praesidium Athe- narum potuisset; magna res principio statim belli, Chalcis et Euripus ^ adempta regi forent ; nam ut terra

Ca.p. XXin. I. Superato promon- torio ; vide ad II , 5o , n. 4«

2. Primis tenebris movit ; vide ad II, 3, n. 2. — TranquiUo pcrvectus ; vide ad XXIV , 8 , n. 6. — Qua in- frequentissima urbis sunt; videadlll,

70, n. a , et X , 1 1, n, 3. — Paucis m, vide ad I, 14, n. 4*

3. Multitudinem armatorum acce- perunt, ceperunt. — Voss. et Lov. i

ac 6, ceperunt, quo sensu locuni in- teUexisse cl. Ruperti videtur : male, ut opinor. Ego locum ita capio : acce- perunt snos, et introduxemnt in ur- bem. £d.

4. Statuis regis dejectis ; conf. ad XXXIX, 7, n. 4 , et ad Juvenal. X, 58. Paulo ante quos eo Pkilippus, etc. conj. Gron.

5. Chalcis et Euripus; vide ad

ia8

T. LIVII

A. C. aoo. U. C. 55s.

Thermopylarum aiigustiae Graeciam , ita mari fretum £unpi claudit.

XXIV. Demetriade tumPhilippus erat : quod quum esset nuntiata clades sociae urbis, quanquam serum auxilium perditis erat, tamen, quse proxima auxilio est , ultionem petens , cum expeditis quinque millibus peditum et trecentis equitibus extemplo profectus, cursu prope Chalcidem contendit , haudquaquam du- bius opprimi Romanos posse. A qua destitutus spe, nec quidquam aliud, quam ad' deforme spectaculum semirutae ac fumantis sociae urbis quum veuisset, pau- cis vix, qui sepelirent bello absumptos, relictis, aeque raptim ac venerat, transgressus ponte Euripum^, per Boeotiam Athenas ducit, pari incepto haud disparem eventum ratus responsurum. Et respondisset , ni spe- culator ( heraerodromos vocant Graeci, ingens die uno cursu emetientes spatium ^) , contemplatus regium agmen e specula quadam, praegressus nocte media Athe- nas pervehisset. Idem ibi somnus eademque negligen* tia erat, quae Chalcidem dies ante paucos^ prodiderat* Excilati nuutio trepido et praetor Atheniensium ^ et Dioxippus praefectus cohortis mercede militantium auxiliorum, convocatis in forum militibus, tuba si- gnum ex arce dari jubent, ut hostes adesse omnes

XXVIII, 5, n. 8, et XXVm, 6, n. 3.

C A.P. XXIV, I . Nec quidquam aliud, quam ad, etc. vide ad II, 8, n. 9.

2. Transgressus ponte Euripum ; videadXXVm,6,n. 3.

3. Speculator : hemerodromos vo- cant Graici, ingens die uno cursu eme- tientes spatium; proprle speculatores Grsecis iQ[i.8pc9X07i:oi et :^|i.EpC9uXa)ce( dicebantur : sed ildem solebaut esse ^p.Epc^po(i.oi et (^pcpkoxi^ipuxe^ ( Eilbo'

ten), ut quam celerrime scitu neces- saria, quae signis indicari non pps- sent, suis nuntlarent. Conf. Duker.ad h. 1. Stepbani Schediasm. VI , p. a8o (ubi graeca legltur :np.epo^po'{i.<i)v de- scriptio); Herodot. VII, 192; JEneae Poliorc. c. 6 , ibique Casaub. Tutneb. Advers. XXVII, 7.

4. Quee Chalcidem , , , prodiderat ; Yide n, 43, n. 5.

5. Preetor Jtheniensium forte uon archon , quod Duk. suspicabatur , sed

A. C. aoe. U. C. 561.

LIBER XXXI. CAP. XXIV. 1^9

scirent : ita undique ad portas, ad muros discurrunt. Paucas post horas Philippus , aliquanto tamen ante lucem, appropinquans urbi, conspectis luminibus cre- bris, et fremitu homimim trepidantium (ut in taU tu- multu) exaudito, sustinuit signa^; et considere ac con- quiescere agmen jussit , vi aperta propalam usurus , quando parum dolus profuerat. Ab Dipylo accessit : porta ea, velut in pre urbis posita, major aliquanto patentiorque , quam cseterae, est; et intra eam extra- que latae sunt viae^, ut et oppidani dirigere aciem a foro ad portam possent, et extra limes mille ferme passus^, in Academiae gymnasium ferens, peditl equi- tique hostium liberum spatium praaberet. £0 limite Athenienses cum AttaU prsesidio et cohorte Dioxippi, acie intra portam instructa, signa extulemnt. Quod iibi PhiUppus vidit, habere se hostes in potestate ra- tus, et diu optata caede (neque enim uUi graecarum civitatium infestior erat) expleturum^, cohortatus mi- Utes, ut, se intuentes y pugnarent ^ scirentque ibisigna, ibi aciem esse debere, ubi rex essety concitat in hostes equum, non ira tantum, sed etiam gloria elatus; quod, ingenti turba completis etiam ad spectaculum muris, conspici se pugnantem egregium ducebat. Ali- quantum ante aciem cum equitibus paucis evectus in

oTpatTiYo^. Conf. supra ad librimi VI, cap. 4^9 n. 7.

6. Sustinuit signa ; vide ad H, 44* 11.6. — Ab Dipjrlo accessit, ftcilic. ad urbem , porta ea , etc. vide ad VUI, 17, n. 5, et XXIV, ai, n. 3.

7. Et extra limes (vide ad U, 39, n. 3) miiie ferme passus longus (sed potias cnm Dok. leg./^ajjui/n», qnia latitudo , non longitudo limitis signi- ficatnr), ab Dipylo in Academice Igymnasium ferens ; vid. Plin. XII, x

• VI.

seu 5 ; XXXJ , i sen 3 ; Potteri Archaeol. 1 , 8 , p. 88 sq. vers. Ramb. ; Vojrage du jeune jinacharsis , t. II, c. 7, 8 ; Meursius in Ceramico gemi- &o , c. ao sq. et in A then. Attic. lib. II , c. I sq. Menag. ad Diog. Laert. III , 7. 8. Et diu optata c{ede.,,expletu- rum se, scil. odium; vel diu optata, quae jam diu optasset , se expleturum , confecturum, perfecturum, ceede ho- stium. — Ubi rex esset. Religioni mi- hi foret hic non memorare praeclaris-

9

t3o

T. LIVII

A. C. aoo. U. C. 55a.

medios hostes, ingentem quum suis ardorem, tum pavorem hostibus, injecit. Plurimos manu sua comi- nus eminusque vulneratos compulsosque in portam consequutus et ipse, quum majorem in angustiis tre- pidantium edidisset ca;dem, in temerario incepto tu- tum tamen receptum habuit; quia, qui in turribus portae erant , sustinebant tela , ne in permixtos hosti- bus suos conjicerent. Intra muros deinde tenentibus milites Atheniensibus , Philippus , signo recepttii dato, castra ad Cynosarges (templum Hefculis gymnasiura- que^ et lucus erat circumjectus) posuit; sed Cyno- sarges et Lyceum , et quidquid sancti amoenive circa urbem erat, incensum est, dirutaque non tecta solum, sed etiam sepulcra^® ; nec divini humanive juris quid- quam prae impotenti ira est servatum.

XXV. Postero die, quum primo clausae fuissent portae, deinde subito apertae, quia praesidium Attali ab Mgirn. , Romanique ab Piraeeo ^ intf averant urbem , castra ab urbe retulit rex tria fefme millia passuum. Inde Eleusinem profectus, spe improviso templi ca- stellique , quod et imminet et circumdatum est tem-

-sliiia haec Terba Hearici IV, digni Gal- loriun regis, audita ante praeUiun di- ctnm d^Iyiy : « Enfants , si v ous perdez Tos enseignes , comettes et guidons , ne perdes point de Tue mon panaclie blanc : youa le trouveres tonjours au chemin de rhonneur et de la Tictoire». Ea sic retulit Hard, de Pirifixe, part. It, p. ia3, Paris. x8i6.Eanosrescri- bimus, rati qnoque, nbi Rez est, ibi laudem esse , honorem etTirtntem. En. 9. Cjnosarges ftemplum Herc. lucus ei gjrmnasium, a qno dicti K6vixot ) ei fyceum et Academia , tria gymna- sia Athenamm celeberrima, extra ur- bis motnia exstracta; Tid. Hesych. et

Snid. T. Kuvoaapifsc (qui iUad ita dictum tradunt, quod Didymus jussu oraculi eo loco templnm Herculi stru- xerit, quo canis alhus, xubiv opTTiCf deposuerit caraes Tictimae , a se ma- ctatae) , et auctores in not. 7 laudati.

10. Sed etiam sepuicra, quae in Graecia extra urbium rooenia esao so- lebant. Cf. ad XXV, g, n. 11; Vales.» ad Ammian. MarcelL 18,7; Potteri Archseol. gr, 4, 7. — Prte impotenti ira ; Tide ad HI , 36 , n. a , et VI , 40, n. I ; et Horat. I, od. 16, 17. Ed.

Ca.p. XXV. I. AbJEgina, Romani- que ab Pireeeo, etc. Ttdead VIII, 17 , n. 5. — Inde Eleusinem profeetns.

u.csr LIBER XXXL CAP. XXV. i3i

plo, capiendi, quum haudquaquam neglectas custo- dias ahimadvertisset , et classem a Pineeo sudsidio venire, omisso incepto, Megaram ac protenus Corin- thum ducit^; et quum Argis Achaeorum concilium esse audisset, inopinantibus Achseis, concioni ipsi su* pervenit. Consultabant de bello adversus Nabin ty- rannum Lacedaemoniorum ; qui, translato imperio Philopoemene ad Cycliadem^, nequaquara parem illi ducem, dilapsa cernens Achaeorum auxilia, redinte- graverat bellum , agrosque finitiroorum vastabat , et jam urbibus quoque erat terribilis. Adversus hunc hostem, quum, quantum ex quaque civitate militum scriberetur, consultarent ; Philippus, dempturum se eis curam, quod ad !N^abiil et Lacedaemonios attineret, pollicitus, nec tantum agros sociorum populationibus prohibiturum ^, sed terrorem omnem belli in ipsam Laconicam, ducto eo extemplo exercitu, translatu- rum. Haec oratio quum iugenti hpminum assensu ac- ciperetur : <r Ita tamen aequum esjt , inquit, me vestra

opp. Atticae Megara yersns in maris ut ap. Polyb. ); qnae videtur altera

ora,ad deztram Cepbisi ripam, cele- Philopceteenis fuisse praetura; con^

berrimum initiis seu mysteriis £leu- XXXII, 19, iet Schweigh. ad Polyb.

sinis Cereris , spe impronso tempU XVI , 36 , n« i ; XVII , x , n. a ; XVIII, Cererls capiendi etutelliqtie , quod et 17, n. 4* De prima ejns praetura y.

imminet (vide ad III, 5x, n. 3) et Polyb.U, 10 sq. de terda , ni fallor,

cifcumdatum est templo , intra templi inf. XXXV, aS-ag, 36; de quarta

murum et irepi^oXov* quod castellum, XXXVIII, 3x sq. Polyf). XXII, 23 ;

templi propngnacnlum , cnjus et men- XXIU, i sq. XXIV , 5 sq. do quinta

tio fit in Scylads Periplo ( Geogr. inf. XXXVIU ,33 pr. de octava inf.

min. 1. 1, p. ao), adumbratum v. in XXXIX, 49, n.i;deprudentiaejuset

niinis illins templi , a Foucheroto de- virtutibus inf. XXXIV, 25; XXXIX ,

lineatis et ezpressis in AUg. Ut, Zeit, 5o , et Polyb. U , 40 , 67 sq. X, 2 1 -25;

a, 1802, vol. UI pr. XXIV, 9, 12 ; XXV, 9 ; de natalibus ,

2. 3/egaram ac protenus Corin- forma , studiis et rebus gestis Pausan. thumducit; vide ad 1,23, n. 4; VIII, 49-52, etPlnt. Philop. p. 356- XXn , 5o , n. 3 , et XXIV, 3o , n. 6. 368.

3. Translato imperio a Philopo!^ 4- Agros socior%tm populationibus mene ad CxcUadem ( forte CycUadam, prohil itirum ; viile ud XXII , 1 4, n. 3.

i3i T. LIVII vllZ

tt meis armis tutari , ne mea interim nudentur praesi- « diis. Itaque , si vobis videtur , tantum parate mili- «c tum, quantum ad Oreum et Chalcidem et Corinthum « tuenda satis sit , ut , meis ab tergo tutis , secunis bel- « lum Nabidi inferam et Lacedaemoniis ». Non fefellit Achdpos, quo spectasset tam benigna poUicitatio auxi- liiunque oblatum adversus Lacedaemonios ; id quaeri, ut obsidem Achaeorum juventutem educeret ex Pelo- ponneso , ad illigandam romano bello gentem. £t id quidem ooargu^e Cycliades praetor Achaeorum uihil attinere ratus, id modo quum dixisset, non licere le- ^giims Achaeonim de aliis rebus referre, quam propter *quas convocali essent^ decreto de exercitu parando adversus Nabin facto , conciUum fortiter ac hbere ha- bitum dimrsit , inter assentatores regios ante eam diem habitus. Phijippus^, magna spe depulsus, voluntariis paucis militibus conscriptis, Corinthum atque in at- ticam terram rediit.

XXVI. Per eos ipsos dies, quibus Philippus in Achaia fuit, Philocles prsefectus regius, ex Euboea profectus cum duobus miUibus Thracum Macedouum- que ad depopulandos Atheniensium fines, e regione Eleusini^ saltum Cithaeronis' transcendit. Inde dimidia parte miUtum ad praedandum passim per agros di- missa, cum parte ipse occullus loco ad insidias oppor- tuno consedit , ut , si ex casteUo ab Eleusine in prae- dantes suos impetus fieret , repente hostes effusos ex improviso adoriretun Non fefeUere insidiae; itaque revocatis, -qui 4iscurrerant ad praedandum, miUtibus, instructisque, ad oppugnandum casteUum Eleusinem profectus, cum miiltis inde vuhieribus recessit, Phi-

Cap. XXVI. I. Saltum Citharonis. Nat. IV, 7. Ed. — Ex ceutelh ab Hujas saltas mcminit Plinias, Uist. Eleusines y\^e ^A<^i5^n^t.

A. C. aoo. U C. 55 a.

LIBER XXXI. CAP. XXVL i35

lippoque se venienti ex Achaia conjnnxit. Tentata et ab ipso vege oppu^atio ejus castelli est; sed naves romanae, a Piraeeo venientes, intromissumque praesi- dium absistere incepto coegerunt. Diviso:deinde exer- citu, rex cum parte Philoclem Athenas mittit, cum parte ipse Piraeeum pergit ; ut , quum Philocles sub- eundo muros et comminanda oppugnatione ^ conti- neret urbe Athenienses, ipsi Piraeeum levi cum prae- sidio relictum expugnandi facult.is esset. Caeterum nihilo ei Piraeei , quam Eleusinis , facilior , iisdem fere defendentibus , oppugnatio fuit. A Piraeeo Athenas re- pente duxit ; inde eruptione subita peditum equi- tumque inter angustias semiruti muri^, qui brachiis duobus Piraeeum Athenis jungit, repulsus, omissa op- pugnatione urbis, diviso cum Philocle rursus exerr citu, ad vastandos agros profectus, quum priorem populatioiiem sepulcris circa urbem diruendis exer- cuisset, ne quid inviolatum relinqueret, tempiadeum, qilae pagatim sacrata habebant^, dirui atque incendi jussit. Exornata eo genere operum eximie terra attica, et copia domestici marmoris, et ingeniis artificum^

a. Subeundo muros ei comminanda opptignatione ; yide ad XXI , 5, n. 5. — Nihilo ei Pirasei oppidi (v. intpp. Cic. ad Att. VII, 3 ), quam Eleusinis, faciUor . . . oppugnatio fiiit : forte leg. veljelicior, vel expugnatio : nam op- pagnatio saspe non adinodum diificilis est , et Philippas expagnare Piraeeum conabatnr ; Duker.

3. Seminiti muri, muri longi ([Aaxpa Teixtl, seu <rxgXyi) a Themistocle et Pertcle exstmcti ac XL stadia longi , qul tanquam brachiis duobus Piraseum Athems et tres Athenarum portus a natura factos,. Piraeeom, Phalerenm et Munychtium , ano muro conclusos ,

xnter se jungunt ; cf. Nep. Them. 6 ; Uerod. V, 63 ; VI ; 1 16 ; VII, 76, 91; Pausan. I , i ; Diodor. XJ , 4 x sq. l^V^ 3a ; Thucyd. I, ^3, 1 07 ; II, 1 3; Vm , 90 ; Piut. in Cim. , Themist. et Periele;, Meurs. Ath. Att. III , la ; Potteri Ar^- chaeoi. 1 , 8 , p. 67 sq. vers. Ramb. ; Voyage du jeune Anarchasis , t. II , c. la , et Chandleri Itiner. c. 5.

4. Templa deum, quae pagatim sacrata habebant Athenienses (cf. cap. 3o , n. 3 ), dimi et ineendi jussit : quod fiurentis ease hominis dicit Polyb. V, 1 1 , 4* — Copia, ob copiam , do- mestici marmoris , Attici , inpr. Hy- mettii ; de quo' v. Strab. IX , p. 399 ;

A. C soo. U. C.&5a.

i34 T. LIVII

praebuit huic furori materiam; neque enim diruere raodo ipsa templa, ac simulacra evertere satis habuit, sed lapides quoque , ne integri cumularent ^ ruinas , frangi jussit ; et, postquam non tam ira satiata, quam irae exercendae materia haec deerat, agro hostium in Boeotiam excessit ^ nec aliud quidquam dignum me- moria in Graecia egit,

XXVII. Gonsul Sulpicius eo tempore inter ApoUo- niam ac Dyrrachium ad Apsum fluraen^ habebat ca- stra ; quo arcessitum L. Apustium legatum, cum parte copiarum ad depopulandos hostium fines mittit. Apu- stius, extrema Macedoniae populatus, Corrago et Ger- runio et Orgesso castellis primo impetu captis, ad Antipatriam in faucibus angustis sitam urbem, venit; ac primo evocatos principes ad colloquium , ut fidei Romanorum se committerent , perlicere est conatus ; deinde, iibi, magnitudine ac moenibus situque urbis freti, dicta adspernabantur, vi atque armis adortus, expugnavit, puberibusque interfectis, praeda omni militibus corlcessa, diruit muros, atque urbem in- cendit. Hic metus Codrionem , satis validum et muni- tum oppidum , sine certamine ut dederetur Romanis, effecit*. Praesidio ibi relicto, Ilion (nomen propter

Plin. XVH , I ; XXXVI, 3 , a4 ; Hor. Od.II,i8,3.

5. Sed lapides qtioque frangi jussit , ne integri cnmularent ruinas , nec templa restitui possent. Cf. Polyb. XVI, I , qui PhilippnAi eodem modo in templa Pergami saevisse tradit. Pars historiarum ejus ad hoc cap. et seqq. pertinens deperdita.

Cap. XXVII. 1. Jd Jpsum flu- men , etc. cf. Plut. in Qnintio , p. 370. — Corrago et Geminio et Orgesso casteiHs non aliunde notis; nisi sunt

eadem, qnse Kpecovtov , FEpouvTa , seu repTOuvTot et Opvuffov vel Opyuffaov appellat Polyb.V, 108, a cl 8, ubi id suspicatnr Schweigh. et ubi Antipa- tria quoque memoratur. Ko^p^ayov in ^schin. orat. c. Gtesiph. p. 553, ed. Reisk. ducis nomen'esse, jam alii mo- nuere.

2. Hicmetus Codrionem,,.sine eer- tamine ut dederetur Romanis , effecit pro : Codrion ut dederetur, Cf. ad n, 57,n. 3. Condrionem qnidamMSS. Xpuoov(^((Ava Tel xp^^ov^uva apud

A. C. aoo.

U.C.55.. LIB. XXXI. CAP. XXVII. XXVIII. i35 alteram in Asia urbem, quam oppidum, notius) vi capitur. Revertentem legatum ad consulem cum satis magna praeda Athenagoras quidam regius^ prsefectus in transitu fluminis a novissimo agmine adortus, postremos turbavit : ad quorum clamorem et trepi- dationem quum revectus equo propere legatus signa con ver tisset , conjectisque in medium sarcinis aciem direxisset ; non tulere impetum romanorum miiitum regii ; multi ex iis occisi , piures capti. Legatus , inco- lumi exercitu reducto ad consulem, remittitur inde extemplo ad classem.

XXVIII. Hac satis felici expeditione bello com- misso, reguli ac principes accolse Macedonum in ca- stra romana veniunt, Pleuratus Scerdiiaedi filius, et Amynander Athamanum i*ex, et ex Dardanis' Bato, Longari filius : bellum suo nomine Longarus cum Demetrio Philippi patre gesserat. PoIIicentibus auxi- lia respondit consui, Dardanorum et Pleurati opera, quum exercitum in Macedoniam induceret, se usu- rum ; Amynandro ^tolos concitandos ad bellum at-

Polyb. V, io8 , 2 , esse forsan nomen ejusdem vel duoram oppidoram , nec tamen cum Jac. Gron. Kvi^ov, Ko- <^piova f et moz in hoc c. Liv. Cnidus pro llion legendum esse , ibi monet Schweigh. In MSS qnidem et antt. edd. nidus, indus et nudus reperitur pro Iliony et notissima Cnidus seu Gnidna orbsDoridis Asiaticae in Caria, ubl Yenus sanctissime colebatur ; sed CnidumThessalicam seu Macedonicam nemo memoravit praeter Steph. Bys. et Scol. Callim. H. in Cer. a5 , ubi Cnidus Asiatica inteU. t. ibi Intpp. «t Wessel. ad Diodor. t. I , p. 879. D.10V inter Macedoniae oppida idem recenset Stcph. Byz. -— Goeller quo-

que e cod. Bamberg. vult Cnidus , cujus recentes notas adi , p. 369 sq. Nostri quoque MSS huc alludunt dantes indus et nidus, En.

3. j4thenagoras regius prafectus

(cf. Polyb. XVm, 5, a) 1« transitu

flundnis Apsi, ad quod consul castn

habebat ( v. cap. pr. ) , a nonssimo

agmine a. yide ad YIIl, 17, n. 5.

Cap. XXVIII. I. Ex Dardanis ( cf. ad XXYI, a5 , n. 4) BcUo, cujus no- rainis Dabnatiae regem Dio , sed re- ctins Pannonium ducem memorat Suet. Tib. a. Gf. ibi intpp. et ad Ovid. ex Ponto, II, i, 46. — Longari filius sex MSS Langari prob. Drak. qnia AaYY^poc ^ ^^^ AYpiavcov paffi-

A. G. 200. U.C. 5&a.

i36 T. LIVII

tribuit. Attali legatis (nam ii quoque per id tempus venerant) mandat, ut Mgined rex, ubi hibernabat, classem romanam opperiretur, qua adjuncta, bello maritimo, sicut ante, Philippum urgeret. A.d Rho- dios quoque missi legati, ut capesserent partem belli. Nec Philippus segnius ( jam enim in Macedoniam per- venerat) apparabat bellum : filium Persea^, puerum admodum, datis ex amicorum numero, qui aetatem ejus regerent, cum parte copiarum ad obsidendas an- gustias, quae ad Pelagoniam sunt, mittit. Sciathum et Peparethum, haud ignobiles urbes, ne classi hostium praedae ac praemio essent, diruit. Ad ^tolos mittit le- gatos, ne gens inquieta' adventu Romanorum fidem mutaret.

XXIX. Concilium ^tolorum statuta die% quod Pa-

).EU< apnd Arrian. de exped. Alez. M. 1,5; ubi conf. Gron.

a. Pilium Persea, puerum, etc. cf. Tac. Ann. U, 44* — Sciathum et Pe- parethum, Drak. monet variare qui- dem codd. et editt. in harnni urbium nominibus, sed veram hanc esse or- thographiamj quae primum appamit in ed. Mog, Fuerunt autem insulae maris iBgaei , qnaram quaeque urbem ejusdem nomiiiis habnit. Vid. Ptol. Geogr. ni, i3.£d.

■3, Ne gens inquieta fidem mutaret; vide ail XXVI, a5, n.6.

Caf. XXIX. I . Concilium jEtolorum statuta die, — In cod. Bamberg. legi- tur stata die, quod recipi vnlt Goel- ler; quippe qnia dicitur statum, quod certo ac defiuito tempore reeurrit; statutum vero , quod tempore indicto. Ed. — Quod Panastolium vocant , Thermi esse qnotannis autumuali tem^ pore , ibique tum nundinae ludique agi, et populi magistratus ci*eari sole-

bant; vid. XXXV, 32; PoIyb.V, 8 ; XXVin, 4, i; Strab.X, pag. 463 ; Potteri Archaeol. lib. I extr. Idem con- cilium Thermaicum, tviv tuv 08{>p.i* xuv auvc^ov, appellat Polyb. XVIII , 3 1, n. 5, ubi Schweigh., Palmerio ( io Exerc. ad Auct. grsec. p. 89) et Dak. praeeuntibus , jam recte notavit erro- rem Liv. XXXIII, 35, qui verba Po- lybii cepit de /requenti Grceeiee eon^ ventu ad ThermopjrJas , quem in^e Pyiaicum appellant, ttiv auvo^cv Hu- Xaiav vel ttqv UuXaiav (vid. Strab. IX , p< ^90 ; Suid. et Hesych.) , qno- niam locus ille dlcebatur proprie HuXai (ut Pylce XXXII, 4; XXXVI, i5, et hinc portas XXXVI, 17 , n. a), et deinde a vicinis aquis calidis Qgpli.ciruXai* vid. XXXVI, i5 cxtr. Strab. IX, pag. 428; Herodot.VII, aoi ; Appian. Syr. 17, etPansan. X, 8, qui etiam docet, ad Pylos oonve- nisse ex pluribus Graeciae populis XXX legatos, et in his duo6 tantum

A. C. aoo. U. G. 55a.

LIBER XXXL CAP. XXIX. iSy

naetolium vocant, ftiturum erat. Huic ut * occurrerent, et legati regis iter accelerarunt , et ab consule missus L. Furius Purpureo legatus venit ; Atheniensium quo- que legati ad id concilium occurrenint : primi Mace- dones^ cum quibus recentissimum foedus erat, auditi sunt. Qui, nulla nosfa re, nihil se nosd habere^ quod afferrent, dixerunt : quibus enim de causis y experta inutili societate romanay pacem cum Philippofecis» senty compositam semelservare eos debere. «c An imi- ff tari, inquit unus ex iegatis, Romanorum licentiam, « an levitatem dicam, mavultis? qui, quumJegatis ve- <( stris Romae responderi ita jussissent : Quid ad nos « venitis , ^toli , sine quorum auctoritate pacem cum « Philippo fecistis ? iidem nunc , ut bellum secum ad- « versus Phihppum geratis , postulant : et antea pro- « pter vos, et pro vobis arma sumpta adversus eum « simulabant ; nunc vos in pace esse cum Philippo pro- «hibent. Messanaj ut auxilio essent^, primo in Sici- « liam conscenderunt ; iterum , ut Syracusas oppres- «sas ab Carthaginiensibus in libertatem eximerent: « et Messanam et Syracusas et totam Siciliam ipsi ha-

fuissc ^toloruro nuXaYopa?. Paneeto- //«/n, ut napk€oi(OTia, naveXXiivia, Ilavaj^ata seu navaj^aixa., IlavtcAvta, navaOiivaia. Caeterum Bauer. notat, infra et alibi PancetoUcum scribi, tnagis ex analogia , ut et Pjrlaicum et Achaicum concilium , sed et PametO' Uum, T^ nayaiTCdXiov , rectehabere, et snbstant. ts&t.

2. Huic ut occurrerent ut mox ad id; vide ad XXI, 6i, n. i. — NuUa nova re, sc. oblata, quum nihil noTi inciderit aut accesserit: ablativi simpl. positi in adjectivo ; Bauer.

3. 3Iessanfe ut auxilio essent (vid. ad XX.YIII, a8 , n. 3), primo in Sici"

Uam conscenderunt , b. e. naves con- scenderunt (ut XXXVII, ii ; XLIV, 23, 35, et graece lp.6atvsiv ), ut in Sf- ciliam navigarent; Drak. Transcende" runt (ut XXXIV, 4) conj. Crever. et exscenderunt Gron. Sed exscensiwiem facere eos dici, qui praedandi causa milites e navibus in terram exponant , eoque animo B.omano8 prioio in Siei' liam non trajedsse, monet Duker. — Transcenderunt est in cod. Bamb^. quare Goeller redpi vult Creveril emendationem. £d. — Ut Sjrracusas , oppressas a Carth, ( vid. ad XXIV, 27 sq.) , in Ubertatem eximerent, exime- rent servitio (ut lib. XXVIII, ca|k.

A. C. aoo.

i38 T. LIVII xjcss»

« bent, vectigalemque provinciam* securibus et fasci- « bus siibjecerunt. Sciiicet , sicut vos Naupacti iegibus « vestris ^ per magistratus a vobis creatos conciiium «habetis, socium hostemque Ubere, quem velitis, « lecturi, pacem ac bellum arbitrio habituri vestro; «sic Siculorum civitatibus Syracusas aut Messanam « aut Lilybaeum indicitur concilium^. Praetor romanus « conventus agit ^ : eo imperio evocati conveniunt ; ex- « celso in suggestu superba jura reddentem, stipatura « lictoribus vident ; virgae tergo , secures cervicibus « imminent; et quotannis alium atque alium dominum « sortiuntur. Nec id mirari debent aut possunt, quum « ItaUae urbes Rhegium, Tarentum, Capuam, ne fiui- « timas nominem, quarum ruinis crevit urbs romana, « ejusdem subjectas videant imperio. Capua quidem, « sepulcrum ac monimentum campani popuU , eiato « et extorri ejecto ipso populo^, superest; urbs trunca, « sine senatu , sine plebe , sine magistratibus , prodi- «giura; reiicta crudelius habitanda, quam si deieta « foret. Furor est , si alienigenae homines , plus lingua « et moribus et legibus, quam maris terrarumque

39 extr.) et in libertatem restituerent. pido , qnod hinc etiam ipsum conventm

^, Vectigalem provinciam (videad appellatur. — Ejusdem subjectas vi-

y, 10 ^n. S) securibus etfascibus sub' deant imperio. Creverio magis pla-

jecerunt, h. e. saevo imperio. Cf. seqq. cuisset eidem subj. ut non modo Ro-

Fasces designant jus animadvertendi manis subjectae dicantur , sed et eodeiu

summumque imperium ; secures jus modo, eadem superbia a Roroanis regi.

vitae^et necis. Cf. II, 7, n. 7. Hanc conject. firmat codex Bamb. £0.

5. Sicut vos Naupacti (vid. XXyi , 8. Capua . . . sepulcrum ac monimen- a6 , n. i) . . . concilium habetis, etc. cf. tum campani populi, elato . . .populo; XXXV, xa , et Polyb. Vj io3. videadXXIV, aa,n. 11. — Prodigium

6. Liljrbasum indicitur concilium; relicta crudelius habitanda, quam si vide ad IV, a5, n. 4« deleta foret , ita continentibus verbis

7. Pr, rom. conventus (dYOpaiouc) legendum, ut sensus sit, Capuam re- agit, quod propr. dicitur de magistratu lictam sic habitandam esse prodigium provinciaU, diem indicente , quo jus crudelius, sen majus crudelitatis mon- diclurus sit in aiiquo provinciae op- ^strum, qoam foret deleta ; Gron. Vnl-

A. C. aoo. U. C. 55i.

LIB. XrXXI. CAP. XXIX. XXX. iSg

«spatio, discreti, haec tenuerint, sperare, quidquam «eodem statu mansurum. Philippi regnum officere « aliquid videtur libertati vestrae ; qui , quum merito « vestro vobis infeslus esset , et nihil a vobis ultra , cc quam pacem , petiit , fidemque hodie pacis pactse « desiderat^. Assuefacite his terris legiones externas, « et jugum accipite : sero ac nequidquam , quum do- « minum romanum habebitis , socium Philippum quae- «retis**^. ^tolos, Acarnanas, Macedonas, ejusdem « linguae honfiines, leves ad tempus ortse causa; dis- « jungunt conjunguritque ; cum alienigenis, cum Bar- « baris aetemum omnibus Graecis bellum est eritque. « IVatura enim , quae perpetua est , non mutabilibus « in diem causis, hostes sunt. Sed, unde coepit oratio « mea , ibi desinet. Hoc eodem loco iidem homines « de ejusdem Philippi pace'^ triennio ante decrevistis, « iisdem improbantibus eam pacem Romanis , qui « nunc pactam et compositam turbare volunt : in « qua consultatione nihil fortuna mutavit, cur vos « rautetis, non video. »

XXX. Secundum Macedonas', ipsis Romanis ita concedentibus jubentibusque, Athenienses, qui foeda passi justius in crudelitatem saevitiamque regis invehi poterant , introducti sunt. Deploraverunt vastationem populationemque miserabilem agrorum. Neque id se

gatam distinct. probant Duk. et Periz. iim prodigium ad praec. referunt, et crudelius accipiunta dverbialiter. -— Heec tenuerint: si Graeciam occupave- rint, et tos alienigenas in potestate habuerint. Ed.

9. Fidemque (pro etfidem, ut duo et sint h. 1. , nisi et ante nihil del. ) hodie paeis pactie desiderat, post hoc verbum sustuli interr. signnm : nam post ^ii xntell. tamen , et verba Phi^

lippi regnum , ete. non interrogantis , sed referentis, animo dici, magis est e more Livii , ut XXXI EI, i3 , Hber-, tati graves videri reges ; Baner.

10. Socium Philippum quceretis; vide ad IX, 19, n. 5. Mox post leves excidisse videatnr et; Bauer.

it, De PhiUppi pace , de pace cum eo. Cf.adc. x,n. 7.

Ga.p. XXX. I. Secuntium Mace^ donas ; vtde adl , 4 > n. i .

A. C leo. U. C. 552.

i4o T. LIVII

queri^^ quod hostilla ab hoste passi/brent; esse enim quasdam belli jura ; quce ut facere , ita pati sitfas : sata exuri, dirui tecta ^ prcedas hominum pecorum- que agiy misera magiSy quam indigna ^ patienti esse. Verum enim v^ro id se queri^ quod isy qui Romanos alienigenas et Barbaro^ vocety adeo omnia simul di^ vina humanaquejurapolluerity ut priore populatione cum infernis diiSy secunda cum superis bellum nefa^ rium gesserit : omnia sepulcra monimentaque diruta esse infinibus suis, omnium nudatos manes ^ nullius ossa terra tegi. Delubra sibi fuissCy quce quondam pagatim^ habitantes^ in pan>is illis castellis vicisque consecratUj ne in unam urbem quidem contributi majores sui deserta reliquerint; circa ea omnia tem- pla Philippum infestos circumtulisse ignes; semiusta et truncata simulacra deum inter prostratos jacere postes templorum. Qualem terram atticam fecerit, exornatam quondam opulentamque , talem eumj si liceaty jEtoliam Grceciamque omnem fajcturum : ur^ bis quoque suce similem deformitatemfuturamfiiisse, nisi Romani subs^enissent, Eodem enim scelere urbem colentes deos'^ prcesidemque arcis Minervam^ petitam;

a . Id se queri , repetitio rhetorica et elegans ; Duk. et Drak. — Cum infemis diis , sc. sepnlcris circa Athe- nas diruendis; cum superis, templis i/icendendis. Cf. c. a6.

3. Delubra sibi fiiisse , quas quon- dam pagatim, xara <$^{ji.cu^y Tel , nt in Praef. Thucyd. , xata xtdfxoc jkabi-' tantes inparns illis casteUis vicisque eonsecraia ( v. Pansan. I,3i, 3ik)ne in unam urbem quidem contributi, eontracti, sc. a Theseo ( ut airoxpivetv in prooem. Thacyd. eadem de re ; Baner. ) , majores sui deserta relique- rint; vide ad Y, 5, n. a ; XXV, 5,

n. 3 ; XXXI, a6 , n. 4* Multos Attic» faisse ^'^piou;, et eam sparsim habi- tantes in unam urbem conducto» , notnm est; Duk. Romanis tribus et pagi dicebantur , nobis Cantons, Cf. Wolf. ad Leptin. p. a3a; Yalcken. ad Uerodot. III , 55; Potteri Archseol. I , 9 extr. Ernesti Clav. Cic. v. puganus , ct in Ind. Graeco-Lat. v.^^|ji.o(.

4* Urbem colentes deos, ut TtoXta- aouxot et noXioux^^ ^tot' Gron. Cf. ad XXIV, 38, n. 4 ; XXIX, a^, n. i; ad Sil. I, a7, et Spanhem. ad Callim. H. in Pall. 53.

5. Pnesidem arcis Minervam; vidc

A. G. aoo. U. C. 55a.

LIB. XXXL GAP. XXX. XXXL i4i

eodem Eleusine Cereris templum , eodem Pirceei Jo^ vem Minervamque : sed ab eorum non tempUs modoy sed etiam moenibus vi atque armis repulsum , in ea delubruj quce sola religione tuta fuerinty sces/isse, Itaque se orare atque obsecrare JEtoios, uty miserti Atheniensium y ducibus diis immortalibus y deinde Ro- manisy qui secundum deos plurimum possinty bellum susciperent.

XXXl. Tum Romanus legatus : « Totam orationis « meae formam Macedones primum , deinde Athenien- « ses mutarunt': nam et Macedones, quum ^d con- « quereiidas Philippi injurias in tot socias nobis urbes « venissem , ultro accusando Romanos , defensionem «ut accusatione potiorem haberem, effecerunt; et « Athenienses, in deos superos inferosque "nefanda at- « que inhumana scelera ejus referendo , quid mihi aut « cuiquam reliquerunt, quod objicere ultra possim? « £adem Cianos, Abydenos^, iEneos, Maronitas, Tha- « sy)s, Parios , Samios, Larissenses , Messenios hinc ex «Achaia, existimate queri; graviora etiam acerbio- « raque eos , quibus nocendi majorem facultatem ha- « buit. Nam quod ad ea attinet, quae nobis objecit; « nisi gloria digna sunt, fateor ea defendi non posse. « Rhegium et Capuam et Syracusas nobis objecit : « Rhegium Pyrrhi bello legio a nobis , Rheginis ipsis , « ut mitteremus, orantibus, in praesidium missa, ur- « bem, ad quam defendendam missa erat, per scelus

infra ad lihrain XLY, cap. a8, n. i.

Cjlp. XXXI. I. Orationis metefor^ mam,..mutarunt, i. e. fecerunt, nt ego mntarem , coegerunt me mutare : metonymia efFectns pro causa , ut I , a8, memor f Bauer. — Uitro aceu- sando , quia ipsi accnsamnt.

9. Cig^os, — Ex urbe Gio inBt<

thynia ; de qnorum excidio mnlta que- ritur Polyb. Itb. XT. £d. — Jhyde- nos , etc conf. cap. i6 aq. et ad lib. XXXII, c. ai , n. 8. — Aineos, Aivaiovc ^ plerumqne JEaiosj Aiviou;. Conf. ad XL, 4» n>4* — Thasios; ▼ide infra ad librum XXXIII, cap. 3o, n. a.

A. G. ao«. U. C. 55j.

i4i T. LlVll

c< possedit. ComprobaYimus ergo id facinus ? an bello c< persequuti sceleratam legionem , in potestatem no- « stram redactam tergo et cervicibus poenas sociis pen- « dere quura coegissemus, urbem, agros,suaque om- « nia cum libertate legibusque Rheginis ^ reddidimus ? ff Syracusanis oppressis ab externis tyrannis ^, quo in- «dignius esset, quum tulissemus opem, et fatigati « prope per triennium terra marique urbe munitissima « oppugnanda essemus, quum jam ipsi Syracusani ser- « vire tyrannis, quam capi a nobis malleut, captam « iisdem armis et liberatam urbem reddidimus : neque « infitias imus , Siciliam provinciam nostram esse , et «civitates, quae in parte Carthaginiensium fuerunt, « et uno animo cum illis adversus nos bellum gesse- « runt, stipendiarias nobis ac vectigales^ esse. Quin « contra hoc et vos et omnes gentes scire volumus, « pro merito cuique erga nos fortunam esse. An Cam- « panorum poenae, de qua neque ipsi quidem^ queri « possunt , iios poeniteat ? Hi homines , quum pro iis « bellum adversus Samnites per annos prope septua* « ginta cmn magnis nostris cladibus gessissemus , ip- « sos foedere primum , deinde connubio , atque inde « cognationibus,, postremo civitate nobis conjunxis- « semus , tempore nostro adverso primi oranium Ita- « liae populorum , praesidio nostro foede interfecto ^, ad

3. Rhegitim -Pjrrrhi bello legio

Rheginis reddidinuis ; vid. 'X.XVIII, a8, n. I. — Possedit; vid. XXJV, 45, n. 6.

4. S^acusanis oppressis ah extemis tjrannis , Epicyde et Hippocnite, fra- tribns Poenisque, non a domesticls, quo, nt eo indig^iius esset (quod conj. Sigon. sed nil interest ; Baner.) : sed Hieronymus non minus crudelis fuit omniumqne malorum auctor.

5. Stipendiarias ac vectigaXes ; vid. y, xo, n. 5.

6. Neque ipsi quidem, leg. ne i, q,; Gron. et Bauer. -— Bellum adversus Samnites per annos prope LXX, etc. vide ad XXIII, 4^ , n. i. — Connu- hio atque inde cognationibus , postre- mo civitate; vid. «npra ad lib. YUI, cap. 14, n. 9.

7. Praisidio nostro fccde interfecto , etc. vid. XXIII, 7.

A. C. >oo. U. G. 55 a.

LIBER XXXI. CAP. XXXI. i43

c< Hannibalem defecerunt; deinde, indignati se obsi- <( deri a nobis , Hannibalem ad oppugnandam Romam (( miserunt : horum si neque urbs ipsa , neque bomo (( quisquam superesset , quis durius , quam pro me- (crito ipsorum, statutum indignari posset*? Plures <c sibimet ipsi conscientia scelerum mortem conspive- « runt , quam a uobis supplicio affecti sunt. Cseteris <( ita oppidum, ita agros ademimus, ut agrum locum- (( que ad habitandum daremus, urbem innoxiam stare ((incolumem pateremur; ut, qui hodie videat eam, (( nullam oppugnatae captaeve ibi vestigium inveniat. (( Sed quid ego Capuam dico ? quum Carthagini victae (c pacem ac libertatem dederimus : magis illud est pe- (criculum, ne, nimis facile victis ignoscendo, plures (( ob id ipsum ad experiendam adversus nos fortunam (( belli incitemus. Hsec pro nobis dicta sint, haec ad- « versus Philippum; cujus domestica parricidia et co- (cgnatorum amicorumque caedes et libidinem inhu- (( manioreiii prope , quam crudelitatem , vos , quo (c propiores Macedouiae estis^, melius nostis. Quod ad ((Vos attinet, iEtoIi, nos pro vobis bellum suscepi* ((mus adversus Philippum; vos sine nobis cum eo (( pacem fecistis : et forsitan dicatis , bello punico oc- (( cupatis nobis, coactos metu vos leges pacis ab eo, (( qui tum plus poterat'**, accepisse. Et nos, quum alia

8. Qttis driTius,..statutum indignari posset, « an criminari? Certe sic in- terpretandam. Nam durius, quampro merito , statutum, recte quillbet in- dignetur. Sed indignari bic est cum indiguatione qneri , exprobrare , ut jirip.ep.f EaOai ap. Thucyd. Ita Noster XXX I V, 6 , legem . . . abrogari est in- digtiatus, 1. e. conquestus , repreben- dit , improbavit , noluit *>. Bauer. Cf.

ad m, 3, n. i. — Plures sibimet ipsi conscientia, etc. vid. XXVI , 1 3 - 16. — Cigteris ita oppidum ademimus , ut,.. daremus ; yid. supra ad libmm I, 17, n. 5.

g. ros, quo propiores Macedonioi estis; eo seu hoc melius nostis; conf.

ad I, 23, n. 9, et II, 4^t n* 19.

I o. Qui tum plus poterat; vide ad V, 33, n. 3.

A. C. 300. U. G. 55a.

i44 T. LIVII

(c majora urgerent, depositum a yobis belliun et ipsi « omisimus. Nunc et nos , deum benignitate punieo « perfeeto bello , totis yiribus nostris in Macedoniam <c incubuimus , et vobis restituendi vos in amicitiam « socielatemque nostram fortuna oblata est ; nisi (c perire cum Philippo , quam vincere cum Romanis , (c mavultis. »

XXXII. Haec dicta ab Romano quum essent, incli- natis omnium animis ad Romanos , Damocritus prae- tor ^tolorum , pecunia , ut fama est , ab rege accepta, nihil aut huic aut illi parti assensus , rem magni dis^ criminis consiliis nullam esse tam inimicamy quam celeritatem, dixit. Cehrem enim poenitentiam y sed eamdem seram^ atque inutilemy sequijquum prcecipi- tata raptim consilia neque ret^ocarif neque in inte- grum restitui possint, Deliberationis autem ejus , cu- jus ipse maturitatem exspectandam putaret, tempus itajam nunc statuiposse^ quum legibus cautum essety ne de pace belloue , nisi in Pancetolico et Pylaico con- cilioj ageretur^y decernerent extemplo ^ ut prcetor sine fraude, quum de bello aut de pace agerelvelily ad-- uocetconcilium; et, quod tum re/eraturdecernaturque.

Cjlt. XXXU. I. Eamdem seram. MSS plares exhibent tandem seram, sic et nostri; prinius Frob. anno i53i eamdem edidit; qaod in nuUo cod. sibi visam ait Drak. at in nno Mead. a invenit tamen, neqae banc Tooem sensus repadiat. Quisqae igitur, proat libuerit, eligere potest, vel eamdem, vel tamen, Prias magis probaret Drak. Eleganter antem talis poenitentia sera vocatur, eique jungitur inutilis : nam sero fieri, quse irustra sunt, amissa temporis occasione docuit Brouchk. ad Tiballi lib. I, xx, vs. 4i. Eo sensu

seruin anxilium est inutife. Ed. — Preecipitata raptim consiliOf (cf. ad II , 4^ ) n. lo) neque revocari, repre- hendi, ut denao sint in potestate (non sign. widerrufen, sed pressios zuriicAffenommen werden) : ut ap. Hor. Ep. I, x8, 7X , emissum volat irrevocaJfileverbum, instarteli emissi;. neque in integrum restitui possint, manere jus et copiam aliter^de integro statuendi; Bauer.

2. Ne depace bellove, nisi in Panee-» tolico et Pjrlaico conciiio, ageretur; videadc. ag, n. x.

u:c:Jn LiB. XXXI. CAP. xxxii. xxxiii. 145

utperinde jus ratumque sity ac si in Pancetolico aut Pylaico concilio actum esset. Dimissis ita suspensa^ re legatis, egregie consuitum genti aiebat; nam, utrius partis meiior fortuiia belli esset, ad ejus societatem inclinaturos. Hoec in concilio ^toiorum acta.

XXXUI. Philippus impigre terra marique parabat bellum; navales copias Demetriadem in Thessaliam contrahebat. Attalum romanamque classem principio veris ab j£gina ratus moturos , navibus maritimseque ora prsefecit Heraclidem , quem et ante prasfecerat : ipae terrestres copias comparabat, magna se duo auxi- lia d^traxisse Bomanis credens, ex una parte iEtolos, ex altera Dardanos, faucibus ad Pelagoniam a filio Perseo interclusis. Ab consule non parabatur, sed gerebatur jam bellum ; per Dassaretiorum fines' exer- citum ducebat , frumentum , quod ex hibernis extule- rat, integrum vehens; quod in usum militi satis esset, ' praebentibus agris. Oppida vicique partim voluntate , partim metu se tradebant ; quaedam vi expugnata, quae- dam deserta, in montes .propinquos refugientibus Bar- baris, inveniebantur. Ad Lyncum stativa posuit prope flumen Bevum ; inde frumentatum circa hbrrea Das- saretiorum mittebat. Philippus consternata quidem omnia circa pavoremque ingentem hominum ceme- bat; sed parum gnarus, quam partem petissel consiil, alam equitum ad explorandum , quouam hostes iter iatendissent^, misit. Idem error apud consulem erat;

3. Suspcnsa re; vid. II, 3a, n. 5. Stephano et Eustathio. Ed. — jld

Cap. XX.XIII. I. Dassaredonim Ljncum; vide ad XXVI, a5, n. 4.

fines. Eoram meniinlt Plin. lib. III , * Bevus fl. ad Bevam opp. Macedoni;e;

23, et rV, I : meminisse et Ptol. III*, vid. Steph.

i3, contendit Glareaniis; quanquam 2. Quonam hostes iter intendissent ;

oranes ejus codlces, quotquot ipse vide ad IV, 19, n. i. — Idem error,

viderit , corrupte Deparetii exhibeant. inscitla , ignorantia , quod ex praec. et

Sigonins volobat Dassaritionim ex seqq. patct. Conf. nA XXVII, 46,

A. C. 200. U.C. &5a.

i46 T. LIVII

movisse ex hibernis regem sciebat, quam regionem petisset ignorans : is quoque speculatum miserat equi- tes. Hae duse alse ex diverso, quum diu incertis itine- ribus vagatae per Dassaretios essent, tandem in unum iter convenerunt. Neutros fefellit , ut fremitus procul hominum equorumque exauditus est, hostes appro- pinquare : itaque prius , quam in conspectum veni- rent, equos armaque expedierant; nec mora, ubi primum hostem videre, concurrendi facta est. Forte et numero et virtute, utpote lecti utrimque, haud im- pares, sequis viribus per aliquot horas pugnarunt. Fatigatio ipsorum equorumque , incerta victoria y di- remit praelium. Macedonum quadraginta equites, Ro- manorum quinque et triginta ceciderunt; neque eo magis explorati quidquam , in qua regione castra ho- stium essent , aut illi ad regem , aut hi ad consulem retulerunt. Per transfugas cognitum est^, quos levitas ingeniorum ad cognoscendas hostium res in omnibus bellis praebet.

XXXIV. Philippus, aliquid et ad caritatem' suorum, et ut promptius pro eo periculum adirent , ratus pro- fecturum se, si equitum, qui ceciderant in expedi- tione , sepeliendorum curam habuisset , afferri eos in castra jussit, ut conspiceretur ab omnibus funeris honos. Nihil tam incertum nec tam inaestimabile^ est.

n. 5. -. — Movisse ; v!de ad II, 3 , n. a. — Ex diverso itinere , e diyersis locis , IMitibns.

3. Per transfugas cognitum est , quos levitas, inconstantia, ingeniorum prashet idoneos , yel quonun operam usnmque praebet ad, etc.

Caj. XXXIV. I» Ad caritatem sua- rum, etc. cf. Platonis Menexen. pr. ; Lncian. de Amicit. pr. et Intpp. Hor. Od. I, a8, a3 sq.

9. Nihii yero tain incertum nectam inassHnuAiie est, quod tam parum aestimare ac praeTidere poasis (qao confidere non licet, woranfman nieht rechnen Aann;Em.), Quam animi mul' Htudinis (cC XXIV, 24 extr.); quip- pe , etenim quod promptiores , etc. Si- militer forsan inasstimabile perjurium XXXVII, 57 extr. nisi potius ironice dictum pro prorsns egregio et singula- ri (ut fexe inofstimabile gaudium , lib.

A* G. 900. U. C. 55a.

LIBER XXXI. CAP. XXXIV. 1^7

quam animi multitudinis : quod promptiores ad sub- eundam omnem dimicationem videbatur facturum, id metum pigritiaroque incussit ; nam qui hastis sagit- tisque et rara lanceis^ vulnera facta vidissent, cum GraE^cis Illyriisque pugnare assueti, postquam gladio hispaniensi detruncata corpora brachiis abscisis, aut tota cervice desecta divisa a corpore capita patentia- que viscera et fceditatem aliam vulnerum viderunt, adversus qua; tela quosque viros pugnandum esset, pavidi vulgo cemebant. Ipsum quoque regem terror cepit, nondum justo praelio cum Romanis congres- sum : itaque, revocato filio praesidioque y quod in Pe- lagoniae faucibus erat, ut iis copiis suas augeret, Pleu- rato Dardanisque iter in Macedoniam patefecit. Ipse , cum viginti millibus peditum , quatuor equitum , du- cibus transfugis, ad hostem profectus, paulo plus ducentos passus^ a castris romanis tumulum propin- quum Atbaco fossa ac vallo communivit ; ac, subjecta cernens romana castra , admiratus esse dicitur et uni- versam speciem castrorum , et descripta suis quacque partibus, tum tendentium ordine^, tum itinerum in-

XXIX , ctp. 3a), aut cum Gron. leg. inexpiabili, koI intestabili (▼id.Tac. Ann. YI, 40, n. 6) , ant inexcusabili perjurio, ant ex cod. N. deUstabilL Sed cf. ibi not. 5.

3. JSastis.».lanceis» Hinc colUgen- dom, lanceam longina et ▼alidins fiuMe telum quam kastam, monet Creverius. £d. — Gladio kispaniensi; vide supn ad VII, lo, n. i. — Abseisis braekiis, Quidam leffmt tUtscissis ^ solita per-, mutatione; vid. Gifan. in Obs. )ing. lat. 5; et ad nostrum Silium V, 473. Qnaenam inter utrumque faerit diffe- rentia , non per omnia convenire ait Drak. Yid. Oudend. ad Front. 1 , 417;

ArentJB. ad Aur. YJct. Epit. Caes. XIII, 3 , et quos ibi landarunt. Ed.

^. Pauio pltis CCpassus, sed cap. seq. pr. paulo pius D passus. — Pro ducentos passus in cod. Bamb. legitur milie passuum, qui numerus certe ye- rior quam ▼olgari Goellero videtur, et ita jam suspicatua fuerat legendura Roellius. En. — Propinquum j4tkaco, forte opp. Dassaretiorum.

5. Deseripta suis quasque partibus , tum tendentium ordine, fttc. vid. ad XXY, 6, n. 10; Lips. Mil. Rom. Y, I ; Schel. ad Hygin. de Gastram. pag. io3i et 104 1 ; Thes. Graev. t. X.

10.

i48 T. Livii ^:^c.n::

tervallis; et negasse , Barbarorum ea castra ulli videri posse. Biduum consul et rex, alter alterius conatus exspectahtes, continuere suos intra vallum ; tertio die Romanus omnes copias in aciem eduxit.

XXXV. Rex vero, tam celerem aleam universi cer- taminis timens, quadringentos Tralles^ (Illyriorum id, sicut alio diximus loco, est genus) et Cretenses trecentos, addito iis peditibus pari numero equitum, >cum duce Athenagora, uno ex purpuratis, ad laces- sendos hostium equites misit. Ab Romanis * autem (aberat acies eorum paulo plus quingentos passus) velites et equitum duae ferme alae emissae, ut numero quoque eques pedesque hostem «npquarent. Credidere regii, genus pugnae, quo assuerant^, fore, ut equite^, in vicem insequentes refugienlesque , nunc telis ute- rentur, nunc terga darent; Illyriorum velocitas ad excqrsiones et impetus subitos iisui esset , Cretenses in invehentem se effuse hostem sagittas conjicerent. Turbavit hunc ordinem pugnandi non acrior, quam pertinacior , impetus Romanorum ; nam haud secus , quam si tota acie dimicarent, et velites , emissis hastis, cominus gladiis rem gerebant, ,et equites, ut semel in hostem evecti sunt , stantibus equis , partim ex ipsis equis , partim desilientes immiscentesque se pedilibus, pugnabant. Ita nec eques regius equiti par erat , in- suetus ad stabilem puguam; nec pedes coucursator

Ci.1*, XXXV. I. TraMes^ Ilfyri^ CEttamnMiBiiiiiiisopposaenint; Groii.

rMm, etc. vid. XX Yn, 3ft,n. I. 3. Oenus pygruc, quo tusueraju

a. AbRomams autem, focte item : ( Tide ad XXI, z<S, n. 6), fore, ut

qnia rex periculo soaunam renite equites , in vicem insequentes refk-

comjnittere noluit, sed electps ad tea- gientesque , etc ut fere Parthorum

tandam prselii fortnnam In campnm equitea ; de quibns vid. Juatiii. XXII ,

emisit, payiter Romani haud fere di»- a, et Uorat. Od. I, 19, 11 sq. II,

pari nhmero eqnitum peditumque ex- 1 3 , 17.

A. C. aoo. U. C. &&a.

LIB. XXXI. CAP. XXXV. XXXVI. 149

et vagus^ et prope semtnudus genere armorum veliti romano, parmam gladiumque habenti pariterque et ad se tuendum, et ad hostem petendum armato. Non tulere itaque dimicationem ; necalia re, quam veloci- tate, tutantes se, in castra refugerunt.

XXXVI. Uno deinde intermisso /die , quum omni- bus copiis equitum levisque armaturse pugnalurus rex esset, uocte csetratos, quos peltastas vocant', loco opportuno inter bina castra in insidiis abdiderat, pras- ceperalque Athenagorae et equitibus, ut, si aperto praelip prpcederet res , uterentur fortuna ; si minus , cedendp sensim ad insidiarum locum hostem pertra- herent. £t equitatus quidem cessit; duces caetratse cohortis, non satis exspectato signo, ante tempus ex- cttatis suis, occasionem bene gerendae rei amisere. Romanus, et apwto praslio victor, et tutus a fraude insidiarum, in castra sese recepit. Postero die omni- bus copiis consul in aciem descendit^, ante prima signa iocatis elephantis; quo auxilio tum primum Romani, quia captos aiiquot beilo punico babebant, usi sunt: ubi latentem intra vaHum sensit^, exprobrans metum successit. Postquam ne tum quidem potestas pugnandi dabatur, quia ex tam propinquis stativis parum tuta frumeutatio erat ^, dispersos milites per agros equiti-

4. Pedes concnrs€Uor et 'vagus (vM. XX.VII, 18, n. 6), et prope seminu' dtts genere armorum ; vide supra ad lU, 19 «n. 9.

Gat. XXXVI. X. Castratos, quos peltastas ^toeant ; vide ad XXI « a i , n. 6. — Aperto praflio;Mde ad X, 1 4 » n. 6.

3» Ubi latentem intra ifoUum sen- sit, forte leg. iatere hostem. — Successit, sc. vaUum. — Goeller. bunc locum ita leg. ex cod. Bamb. proponit : Ubi iat.

intra vaiium hostem vidit, in tumnlos quoque ac sub ipsum vallum expro- brans metum successit, TCibil autem addunt nostri , immo yoc. sensU omit- tnnt. Ed»

3. Quia ex tam prApinquis stativis parum tttta frumentatio erat, «aiitn scripsit KiTius, sufplendum est hosti: aed quia boc a]iquanto dnriosy forte leg. quia hostiutn tam pr. st., ut XXIU, 17». Duk. £x tam propinq/tis stativis accipio dictum pro : propter

A. C. xoo.

l5o T. LIVII O.C.55..

«

bus extemplo invasuris; octo ferme inde millia, in- tervallo tutiorem frumentationem habiturus, castra ad Octolophum (id est loco nomen) movit. Quum in propinquo agro frumentarentur Romani, primo rex intra vallum suos tfenuit, ut cresceret simul et uegli- gentia cum audacia hosti^. Ubi effiisos vidit, cum omni equitatu et Cretensium auxiliaribus y quantum equitem velocissimi pedites cursu aequare poterant, citato profectus agmine , inter castra romana et fru- mentatores constituit signa. Inde, copiis divisis, par- temad consectandos vagos frumentatores emisit, dato signo 9 ne quem vivum .reUnquerent ; cum parte ipse substitit, itineraque, quibus ad castra recursuri vide- bantur hostes, obsedit. Jam passim ca^des ac fuga erat, necdum quisquam in castra roroana nuntius cladis pervenerat) quia refugientes in regiam stationem in- cidebant; et plures ab obsidentibus vias, quam ab emissis ad C£edem,anterficiebantur. Tandem inter me- dias hostium stationes elapsi quidam trepidi, tumul- tum magis, quam certum nuntium, intulerunt castris. XXXyil. Consul, equitibus jussis, qua quisque posset% opem ferre laborantibus , ipse legiones e ca- stris educit, et agmine quadrato ad hostenl^ ducit. Dispersi equites per agrosquidam aberrarunt, dece- pti clamoribus aliis ex alio exsistentibus loco : pars obvios habuerunt hostes; pluribus locis simul pugna coepit. Regia statio atrocissimum praeUum edebat ;

tam propinqua stati^a, propter tan* del. et; Dak. Conf. ad libram XXI,

tam propinquitatem stati\oram sc. cap. 60, n. 5, et lib. XXVI, cap.

iiostinm; vide ad VII , 39 , n. 4. Ita 43, n. a.

nil mutandnm. Cap. XXXVII. 1. Qita quisque

4. Ui cresceret simul et negligentia posset; vide ad III , 70, n. 2. — Opefn

cum audficia hosti, pro vulgari simul ferre lahorantihus ; vide ad III , 3 1 ,

\etnegligentiaetaudaciafUtconsilium n. r. — Agmine tjuadrato ; vide ad

cum re, animus cum re : scd forte II, 6, n. 3.

u.cw:; LIBER XXXI. CAP. XXXVII. i5i

iiam et ipsa multitudine equitum peditumque prope

justa acies erat; et Romanorum, quia medium obse-

derat iter, plurimi in eam iuferebantur. £o quoque

supmores Macedones erant , quod et rex ipse borta-

tor aderat, et Cretensium auxiliares multos ex iropro-

viso vulnerabant, conferti prseparatique in dispersos

et effusos pu^nantes. Quod si modum in insequendo

habuissent, non in praesentis modo certaminis gloriam,

sed in summam etiam beili profectum ' foret : nunc avi-

ditate caedts intmiperantius insequuti in praegressas

cum tribuuis militum cohortes romanas incidere; et

fugiens eques, ut primo signa suorum yidit , convertit

in effusum hostem equos : versaque momento tem-

poris fortuna pugnae est, terga dantibus, qui modo

sequuti erant. Multi cominus congressi , multi fugien-

tes interfecti; uec ferro tantum periere, sed in pahi-

des quidam conjecti profundo limo cum ipsis eqtiis

hausti sunt. Rex quoque in periciilo fuit ; nam, ruente

saucio equo, praeceps ad terraim datus, haud multum

abfuit , quin jacens opprimeretur. Saluti fuit eques ,

qui raptim ipse desiluit , pavidumque regem in equuni

snbjecit^. Ipse quum pedes sequare cursu fugientes

non [Ibsset equites, ab hostibus ad casum regis con-

citatis confossus, periit. Rex, circumvectus pahides

pervias inviasque trepida fuga, in castra taiidem, jam

desperantibus plerisque incolumem evasuriim, per-

venit. Ducenti Macedonum equites eo praeUo periere :

centum ferme capti ; octoginta admodum ornati equi ,

spohis simul armorum relatis, abducti.

a. /n summani beUi profecttim; vide anni 1 535; antet edehvitur perpaiudes,

ad III, 6i,n. 4. qiiam lectioneni in nostris codicibus

3. Regem in equum subjecit ; vide iiivenio. Drak. suspicatnr forte leg.

nd IV, 19, n. 3. — Rex circumvectus circ. pal, per vias invitique ;i\i\m hscc

paiudes. Ita prima exhibet ed. Froben. ita S9:pe jonguntur. Eo.

^- rit T ¥ 1/ II A. C 200»

XXXYUI. Fuerunt, qiii hoc cUe regem teineritatis, coQ^ulem segnitiae accusareat: nam et Pbilippo quie- scendum fuisse, quuro paucis diebus bostes, exhau- sto circa omni agro% ad ultimum inopi^e venturos ficiret ; et consulem , quuiD equitatum hostium levem- que armaturam fudisset, ac prope regem ipsum ce- pisset., protenus ad castra hostium ducere debuisse; nec enim mansuros' ita perculsos bostes fuisse , de- bellarique momento temporis potuisse. U\ dictu, quam re, ut pleraque, facilius : nam si omnibus peditum quoque copiis rex congressus fuis^t, forsit^n inter tumultum, quum omnes victi metuqjue percul&i ex praslio intra vallum , protenus inde supervadentem munimenta victorem hostem fugerent , ea^wi castris potuerit rex ; quum vero iQtegrfl^ copis^ peditum in castris mansissenty.statianes ante poitas, pna^idiaque disposita essent, qpid, nisi ut temeritatem regis, ef- fuse paulo ante sequuli perculsos equites, imitare- tur, profecissjst? ixi^m enim ne regisquidepi primum consilium, quo impetum in frumentatOres palatos per a§^os fecit, repnebendendum foret, ei modum prosperae pugnae imposuisset. Eo quoque minus test mirum , tentasse eum fortunam , quod famp erat , Pleuratum Dardanosque, ingentibvis copiis profectos domo, jam in MaoedPQiam transcendiase. Quibus si undique circumventus copiis foret , sedeatem Roma- num debellaturum^^ credi poterat. Itaque, secundum duas adversas equestres pugnas, muUo minus tutam moram in iisdem stativis fore Philippus ratus^ quura

Cjlp. XX.XVIII. 1. Exhausta cuca loco 7ei>y Jebellari , . » * potuisse plwces

agro ; yide ad X , 44 1 ^* , i • habent iiebilitari . . . debuisse, qbod rc-

a. Nec enim mansuros, etc. viile ad pcritur quoque in codice Bamb. £d.

V, 55,n. 2. — MoJL pro perculsos , e 3. Stid» K» debeli, vid. VU, 37,

ifostris Reg. 3738 dit pericuiosos ; et u. 4>

A. C aoo. U. C. 5Ji%.

LIB. XXXI. CAP. XXXVIII. XXXIX. i53

abire inde et fallere abiens hostem vellet, caducea- tore sub occasum solis ad consulem misso, qui indu- cias ad sepeliendos equites peteret^ frustratushosteni, secunda vigilia , multis ignibus per tota castra^ relictis, silenti agmine abiit.

XXXIX. Corpus jam curabat consul, quum, ve- inssecaduceatorem, et quid venisset', nuntiatum est. Besponso tantum dato , mane postero die fore copiam conveniendi; id quod qusesitum erat, nox dieique in- sequentis pars ad pra^ipiendum iter Philippo data est. MoQtes, qttam viam non ingressurum gravi agmine Romanum sciebat, petit. Consul, prima luce cadu- ceatore datis induciis dimisso, haud ita multo post abisse Hostem quum sensisset, ignarus qua sequere- tur, iisdem stativis frumentando dies aliquot con- siimpeit. Stuberam deindepetit^, atque ex Pelagonia frumentum, quod in agris erat, convexit : inde ad Pluvinam est progressus, nondum comperto, quam regionem faostes petissent. PhiUppus , quum primo ad Brjanium^ stativa habuisset , profectus inde trans- versis limitibus^, terrorem pr8Dbuit subitum hosti : movere itaque ex Pluvina Romani , et ad Osphagum flumen posuerunt castra. Rex haud procul inde et ipse, vallo super ripam amnis ducto (Erigonum in- colse vocant^), consedit. Inde satis comperto, Eox^

4* Mnhis ignibus per castra reL vitl. XXII, 4r, n. 5.

Cap. XXXIX. I. Et quid 'venisset ; vide ad V, 5r, n. a. — Ad preecipien- dum iter ; vid. III , 4fl, n. 5.

ik, Stuherarn deinde petit , opp. Pe- lagonisead Erigonem fl. Cf. XLIII, 1 8, 2o. XTuesppa Polyb. XXVIII, 8 , 8. 2T6p.Sapa Strab. VII, 7, 9, p. 327. 2To67jpa Saidae dicitar. Mox pro P/«-

vinam al. Pluinam , et qua^dam edd, PeUinam ex etnendat Sigonil, qaem- gravissirae hallucinatam esse docet Jac. Gron. ad Arrian. I, 7.

5. j4d Brjaninm ; conf. Stepb. et Strab. 1. 1.

4. Transversis Hmitibus; vide ad II, 39, n. 3.

5. Erigonurh incoleu vocant ; conf. XXXIX, 53 extr. et Slrab. VII , 7,

Aa C. 300.

V. C. 5S2.

\54 T. LlVil

daeam petituros Romanos , ad occupandas angustias , ne superare hostes arctis faucibus inclusum aditum possent , prsecessit. Ibi alia vallo , alia fossa , alia lapi- dum congerie , ut pro muro essent , alia arboribus objectis, ita ut locus. postulabat, aut materia suppe- ditabat, permuniit^; atque (ut ipse rebatur) viam, suapte natura difi&cilem, objectis per omnes transitus operibus inexpugnabilem fecit. Erant pleraque sil- vestria circa, incommoda phalangi maxime Macedo- num ; quae , nisi ubi praelongis hastis velut vallum ante clypeos objecit? (quod ut fiat, libero campo opusest), nuUius admodum usus est. Thracas quoque romphaeae, ingentis et ipsae longitudiuis, inter objectos undique raraos impediebant. Cretensium una cohors' non in- utilis erat ; sed ea quoque ipsa dt, si quis impetum faceret , in patentem vulneri equum ^ equitemque sa- gittas conjicere poterat, ita adversus scuta roraana nec ad trajiciendum satis magnam vim habebat, nec aperti quidquam erat , quod peteret : itaque id ut va- num teli genus^ senserunt esse, saxis passim tota valle jacentibus incessebant hostem. £a, majore cum so-

8 et g, pag. Sa^. Hic et Arrlan. I, 5, Epiycdva dicunt , sed PtoL EpiYoivoy. — Eordaam, Eop^aiav et Eop^atav conf. XLV, 3o ; Arrian. 1,7; Plin. IV, lo, et Schweigh. ud Polybium, XVIII, 6, 3.

6. Suppeditabat , permuniit. Antea legebatur operepermuniit ; sed primara ▼ocem, quae in nostris codd. et in Bamb. exstat , at superfluam et mo- lestam rejecere Crey. et Drakenb. At Walchius , Eniend.pag.a3a, vocem banc auctoritate codd. defendit, ita tamen mutans : suppeditabat operi , permuniitJacohs, quoque vocem opere non omittendam sed corrigendam cen- sebat; itaque legendum CMe propere

muniit. Ed. — Objectis per o. trans- itus operibus; vid. XXI, 5^, n. 7.

7. Prtehngis hastis ( sarissi» ) w/wf TKiUum ante cfypeos objecit; vide ad IX , X 9 , n. a , et XXXVI , 1 8 , n. 6. — Romphago! seu rhomphcca et ntm- pias tela Thracnm ap. Gell^ X, aS. PoiAfOiof tpaxtov , afii.uvTiipiov , fi.a- Xaipa , y^oc , "n axovTiov (Aaxpov , Hesych. Conf . Heins. ad Val. Tl. VI , 98 , et Bocbarti Hieroz. I , a , 8 , p. 137.

8. Patentem vulneri equum, q. , ut mox nec aperti quidquam; vid. XXII, 5o, n. 3, etXXV, 16, n. xa.

9. Fanum teli genus; vide supraad X, a9,n. I.

A. C. 200. U. C. 552.

LIB. XXXI. CAP. XL. XLL i55

nitu, quam vulnere ullo, pulsatio scutorum parura- per succedentes Romanos tenuit; deinde, iis quoque spretis, parlim, testudine facta'°, per adversos va- dunt hostes; partim, brevi circuitu quum in jugum collis evasissent, trepidos ex praesidiis stationibusque Macedonas deturbant, et, ut in locis impeditis diffi- cili fuga, plerosque etiam obtruncant.

XL. Ita angusttae minore certamine, quam quod animis proposuerant , superatae , et in Eordaeam per- ventum; ubi pervastatis passim agris, in Elimeam se recepit ' . Inde impetum in Orestidem fecit, et oppidum Geletrum est aggressus, in peninsula situm : lacus moenia cingit; angustis faucibus unum ex continenti iter est. Primo situ ipso freti, clausis portis, impe- rium abnuere; deinde, postquam sigila ferri ac testu- (line succedi ad portam obsessasque fauces agmine hostium viderunt , priusquam experirenturcertamen, metu in deditibnem venerunt. Ab Celetro in Dassare- tios processit, urbemque Pelium vi cepit : servitia inde cum castera praeda abduxit , et libera capita sine pretio dimisit ; oppidumque iis reddidit , praesidio va- lido imposito; nam et sita opportune urbs erat ad iihpetus in Macedoniam faciendos. Ita peragratis ho- stium agris, consul in loca jam pacata' ad ApoIIo-

10. Testttdine facta ; vid. ad V, 43, n, a. -— Evasissent; vid. II , 7, n. 7. — DifficiUfitga , quum fuga difficills esset, ne in locis impeditis ; vide ad libruni VIII , cap. 3o, n. 7, etlib. IX, cap. 43 , n. 6.

Ca.p. XL. r. In Elimeam se recepit , sc. consol : EXtf^iiA regio et arbs II- lyrici apud Strab.VU, 7, 8, p. 3a6, et Steph. £Xt|ii.a seu EXufix apud Ptol. qui etiam rectius eam ad Aonm llum. ponit, quam Liv. XLII, 53, ad

Haliacmona , qui flnvins longe abest , et mediam percurrit Macedoniam ( cf. Cellar. Geogr. ant. II , 1 3) ; cui Mace- donise E/imiotis a Romanis demuui juncta dicitur XLV, 3o , in divisione regni. £Xu{iiifii>Tt; apud Arrian. 1^7. Eiimeam h, 1. et Xi«II , 53 , n. 3 , XLIII , a c , n. 3 , regionem esse , ex adjunctis verbis et praepos. in pro- babile lit.

2. In loca pacata; vid. snpra ad lib. II , cap. 59, n. 5.

i56 T. LIVII ^.^.5^:

uiam, unde orsus bellum erat, copias reduxit. Phi- lippum averterant ^Etoli et Athamanes et Dardani et tot bella repente aUa ex aliis locis exorta. Adversus Dardanos, jam recipientes ex Macedonia sese, Athe- uagoram cum expeditis peditibus ac majore part^ equitatus misit, jussum instare ab tergo abeuntibus^ et, carpendo postremum agmen^, segniores eos ad raovendos dorao exercitus efficere. ^tolps Damocri- tus praetor, qui morae ad decernendum beilum ad Naupactum auctor fuerat, idem proximo concilio ad arma conciverat, post famam equestris ad Octolo- phum pugnae, Dardanorumque et Pleurati cum lUy- riis transitum in Macedoniam, ad haec classis roraanse adventum in Oreuniy et, super circumfusas tot Mace- doniae gentes, maritimam quoque instantem obsi- dionem.

XLI. Hae causae Damocritum iEtolosque restitue- rant Romanis; et, Amynandro rege Athamanum ad- juncto, profecti Cercinium obsedere '. Clauserant portas, incertum vi, an voluntate; quia regium habe- bant praesidium : caeterum intra paucos dies captum est Cercinium atque incensum : qui superfuerant e magna clade, liberi servique, inter caBteram praedam abducti. Istimor omnes, qui circumcolunt Boeben pa- hidem'*, relictis urbibus, montes coegit petere. ^toli, inopia praedae inde aversi, in Perrhaebiaro ire pergunt. Cyretias ibi vi capiunt foedeque diripiunt ; qui Mal-

3. Carpendo postremum agmen; vid. dem ct Penei oMia ) apud Stephan.

in, 5, n. I. Boi6y)i? Xiprj apud Hom. II. II, 71 1 ;

Cap. XLI. I. Cercinium obsedere Strab.IX, 436, et PUn. IV, 8 seu i5.

opp. Macedoniac, cui forte vicina pa- Conf. Voss. ad Mel. II, 3, 82. —

, Ins Cercinitis ap. Arrian. et Curt. I, 3, Cjretias ap. Polyb. III , i3,Xup8Tiac,

a. Basben paludem , Boi6t) oppid. et quam statuit inter Estiotas , Thessaliae

Bci^ia; lacus Thessalide (iuter Sepia- populos. Bu.

v,c.lZ: LIBER XXXI. CAP. XLL iS^

lceam incolunt, voluntate in deditionem societatem- que accepti. Ex Perrhjebia Gomphos petendi Amy- nander atictor erat; et imminet Athamania huic urbi, videbaturque expugnari sine magno certamine posse. ^toU campos Thessahae opimos ad prsedam petiere ; sequente, quanquam non probante, Amynandro, nec effusas populationes ^tolorum , nec castra , quo fors tuHsset loco, sine uUo discrimine ac cura mu- niendi, posita. Itaque, ne temeritas eorum negligen- tiaque sibi ac suis etiam cladis alicujus causa esset, quum campestribus locis subjicientes eos castra Phe- cado urbi^ videret, ipse paulo plus quingentorum passuum inde tumulum suis, quamvis levi munimento tutum, cepit. Quum^toli, nisi quod populabantur, vix meminisse viderentur , se in hostium agro esse , aUi palati semiermes vagarentur^ aUi in castris sine stationibus per somnum vinumque dies noctibus dpqua- rent; PhiUppus inopinantibus advenit. Quem quum adesse refugientes ex agris quidam pavidi nuntiassent, trepidare Damocritus caeterique duces ; et erat forte raeridianum tempus , quo plerique graves cibo sopiti jacebant. Excitare igitur alii aUos, jubere arma capere, alios dimittere ad revocandos, qui palati per agros praedabantur : tantaque trepidatio fuit, ut sine gladiis quidam equitum exirent, loricas plerique non indue- rent. Ita raptim educti, quum universi* sexcentorum aegre simul equites peditesque numerum explessent, incidunt in regium equitatum, numero, animis armis-

3. Phecadty urbi, ^rte quse Pheca passtmm , imtno quingentos passus ;

fUcitur XXXII, i4> — Hanc con- Crev. et Drak.

jecturain^ firmat cod. Bamb. in quo 4. Quum universi, Vocabulum uni-

ultima litterae </o a sec. manu additae versi, multi ignorant MSS, quod

sunt, quum a prbua scriptnm sit Phe- primiis Gelen. restitnit , et alii sub-

ca, Ei>. — Paulo plus quingentorum indc sequuti sunt. Eo.

i58 T. LIVII tclZ

qiie praestantem : itaque prirao impetu fusi , vix leii- tato certamine, turpi fuga repetunt castra. Caesi ca- ptique quidam, quos equites ab agmine fugientium interclusere.

XLII. PhilippuSy suis jam vallo appropinquantibus, receptui cani jussit. Fatigatos enim equos virosque non tam praelio , quam itineris simul longitudine , si- mul praepropera celeritate , habebat. Itaque turmatim equites in vicemque manipulos levis armaturae aqua- tum ire et prandere jubet; alios in statione armatos retinet, opperiens agmen peditum tardius ductum propter gravitatem armorum. Quod ubi advenit, et ipsis imperatum , ut , statutis signis armisque ante se positis , raptim cibum caperent , binis ternisve sura- mum ' ex manipulis aquandi causa missis : interim eques cum levi arm^tura paratus instructusque stetit, si quid hostis raoveret. ^toli (jam enim et, quae per agros multitudo sparsa fuerat, receperat se in castra), ut defensuri munimenta, circa portas vallumque ar-* matos disponunt , dum quietos hostes ipsi feroces ex tuto spectabant. Postquam mota signa Macedonum sunt, et succedere ad vallum parati atque instructi coepere, omnes repente , relictisstationibus, per aver- sam partem castrorum^ ad tumulum, ad castra Atha- manum perfugiunt^ Multi in hac,quoque tam trepida fuga capti caesique sunt iEtolorum. Philippus, si satis diei superesset, non dubius, quin Athamanes quoque exsui castris potuissent, die per praelium, deinde per

Ci.p. XLII. I. Binis ternisve sum- quod notavit Drak. ad VI, zg,

mum; vide ad XXI, 35, n. 7. — n. 7. £d.

Mukitudo ... receperat se, etc. Pla- a. Per aversam partem castrortim;

res MSS receperant. Solet ita saepe vide ad III, 5, n. 3. Mox forte leg.

t6 multitudo , quasi nomen oollecti in tumuium adcastra, \e\ ad tum.ia

▼um , adsciscere Terbnm plMrale ; castra ; Gron.

u.c:^;. LIB. XXXI. CAP. XLII. XLIIL i59

clireptionem castrorurn absumpto, sub tumuio in pro* xima planitie consedit^ prima luce insequentis diei hostem aggressurus : sed ^toli eodem pavore , quo sua castra reliquerant, nocte proxima dispersi fuge- runt. Maximo usui fuit Amynander, quo duce Atha- manes, itinerum periti, summis montibus per calles ignotos sequentibus eos hostibus^ in ^toliam per- duxerunt. Non ita multos in dispersa fuga error in-, tulit in Macedonum equites, quos luce prima Phi- hppus, ut desertum tumulum yidit, ad carpendum hostium agmen mlsit.

XLIII. Per eos dies et Athenagoras regius praefectus, Dardanos recipientes se in fines adeptus % postremum agmen primo turbavit. Dein , postquam Dardani con- versis signis direxere aciem, aequa pugna justo praelio erat; ubi rursus procedere Dardani coepissent, equite et levi armatura regii, nullum talis auxilii genus ha- bentes Dardanos, oneratos immobilibus armis, vexa- bant : et loca ipsa adjuvabant. Occisi perpauci sunt , plures vulnerati , captus nemo , quia non excedunt temere ordinibus suis, sed confertim et pugnant, et cedunt Ita damnaromano accepta belio, duabus per opportunas expeditiohes coercitis gentibus, restituerat PhiUppus , incepto forti , non prospero solum eventu . Minuit deinde ei forte oblata res hostium iCtolorum numerum. Scopas princeps gentis, ab Alexandria ma- gno cum pondere auri ab rege Ptolemaeo missus, sex millia peditum et equites^ mercede conductos ^gy-

3. Per calles (al. coHes) ignotos saperTacua Gronovio videtur; eam

seqUentibus eos hostibus, si forte se- tamen non delendam exLstimat Drak.

querentur; Gron. Cf. ad V, 2, n. 7. . quia saepius similes dictiones, qna?

Cap. XLIU. X. Dardanos » , , ade- tuto omitti poterat, perspicuitatis

ptus; vide adll, 3o, n. 7. — Postquam causa Livius repetivit. Kd.

Dardani conversis, Vocem Dardani 2 . Sex milUa peditiim et equitvs ,

A. C. 200. U. C. &&a.

r6o T, LIVII

ptum avexit : nec ex juventute ^Etolorum quemquam reliquisset, ui Damocritus, nuncbelli, quod^ instaret, nunc futurae solitudinis admonens (incertum cura gen- tis, an ut adversaretur Scopa), parum doiiis cultus), partem juniorum castigando domi continuisset. Haec ea a^state ab Romanis Philippoque gesia erant.

XLIV. Classis a Corcyra ejusdem principio aestatis cum L. Apustio legato profecta, Malea^ superata^ circa Scyllaeum agri Hermionici Attalo regi conjuncta est. Tum vero Atheniensium civitas, cui odio in Phi- lippum per metum jam diu moderata erat, id omne in auxilii prsesentis spem effudit^ : nec unquam ibi desunt linguae promptae ad plebem concitandam ; quod genus, quum in omnibus . liberis civitatibus, tum praecipue Athenis, ubi oratio plurimum poUet, favore multitudinis alitur. Rogationem exfemplo tu- lerunt, plebesque scivit, ut Philippi statuce ^ imagines omnes nominaque earum ^, item majorum ejus virilis

fortc et M, vel et D equites : quonun numerus sine dubio excidit; Gron. — In cod. Bamb. esse D equites teslatur Goeller , Gronovio plaudens. £d.

3. Nunc beUi, quod instarct; vide ad III, 6 , n. 5. — Htec ea astate,, . gesta erant : nltima voce sio non otl solet Livius; Duk.

Cap. X.LIV. I. Halea supertUa ; vide ad II, 5o, n. 4» — ScjHceum prora. naufragiis celebre et opp.(hod. Capo Sckilli s. Sciglio) in quod po«tae Scyllam fubulantur mutatam , ad fre- tum Siculum inter Bruttios et Argoli- dem, cujus opp. Hermion s. Hermione non longe ab eo nbcst, ad sinum Her- mionicum , partem Argolici , inter Maleam et Scyllacum pronim. ZxuX- X«icv TO ev T"^ £p;i.iov^ dixit Strabo, VIII, 373, et To EojAtcvwov axptdTTi-

pi6v TO SxoXXaicv, X, 484» Conf. Eustath. ad Uom. U. U, 56o; od Dionys. Perieg. v. 420; Voss. ad Scylac. Peripl. p. ao, ed, Oxon.

a. Id omne in auxilii prtesentis spem , ob eam , illa freta , effudit ; cf. ad VI 1 , 3 9 , n. a . — lAnguce promptie, propr. hoftiines linguaep. , quodgenus hominura, etc. Demagogos d«aignari, monet H. Steph. in Dicaearchi Sym- practore , p. 65.

3* Nominaque eantm, inseriptie* nes, vel titulofl Philippi statais et imaginibus inscriptos; sed forte leg. imagines omnes , item majomm,., omnium nomintique eorum (Philippi et majorum ejus) tolierentur; Crev. 5»f(d nota Duk. est : « Vox earum ab aitqno forte adsuta {nam subktis sta- tuis imaginibnsqne etiam nomtna ea-

A. C. aoo. U. C. 6&a.

LIBER XXXL CAP. XLIV. i6i

ac muliebris sexus omnium tollerentur delerenturque : dies festij sacra^ sacerdotes^ quce ipsius majorumve ejus honoriscausa instituta essent^ omnia profanaren-^ tur. Loca quoque^ in quibus positum aliquid inscri^ ptumife honoris e^us causa fuisset^ detestabilia esse , neque in iis quidquam postea poni dedicarique pla- cere eorum^ quce in loco puro poni dedicarique fas esseL Sacerdotes puhUcos y quotiescumque pro populo atheniensi sociisque et exercitibus et classibus eorum precarentur^ toties detestari atque exsecrari Philip" pumy liberbs ejus regnumquey terrestres navalesque copiaSj Macedonum genus omne nomenque. Additum decreto , Si quis quid postea , quod ad notam igno^ miniajnque Philippi pertinerety ferretj id omne popu- lum atheniensem jussurum : si quis contra ignomi^ niam proi^e honore ejus diocisset fecissets^Cy qui occi- disset eum, jure cassurum. Postremo inclusum^, ut

ruin tollebantnr ) ; et nomina ea, qn»

alii» operibiu adscripta erant : nam

lioc qaoqne £ftctnm fiilase» patet ex

verbia seqq. hcat in quibus positum

aliquid inscriptumve , etc. £x hia om-

nibos nomina Philippi eradi , qnem-

admodnm atatuas imagineaqne tolli

▼olnerunt; qnod ap\id Romanos qno-

qiie n<>n semel £ictnm eat. ( Gf. ad

Tacit. Ann. II, Sa , n. 3 ; YI ,a, n. a;

ad JuTcnid. VIII, i8; X, 5S sq.) —

Volgatam lectionem defendere cona-

tur Walcfaitts , Emend. p. 9 08, dicena,

dudum Athenis recepfnm foisse mo-

rem insignibns ▼iris non statuas solnm

ponendi 9 scd basibus etiam , qno au-

gttstior species esset, imponendi, et

non modo titulis , ▼emm et epigram-

matibus , multoque verborum honore

acGumulato condecorandi. « An igitur

videri possit mimm quod et statuae et

aomma etiam earum ne relinqueren-

ri.

tur, cautum fuerit. Quid? si exoriretur qni relictis basibus cnm titulis suis clam privato sumptu novas statuas imponendas curaret, quas violari in locis sacris religio vetaret? Irritum fuerat totnm illud abolendi consilium et de integro res sancienda : nt non ntilis sed prope necessaria debeat vi- dennominum diserta commemoratio.» Testem prseterea adhibet Cicer. in

Verr. IV, 34, 35, 36 et 57. Kd .

Firi/is ae muUebris sexus, Codex Bamb. inrile ac muliebre secus, qnod exquisitius judicat Goeller, pag. 3^2 , conferens intpp. Tac. Ann. lY, 6a , et y . Hish X 3 Charis. apud Potsch. p. 6 x . Ed. — De diebusfestis et sacris, ho- noris regum principumque causa in- stitutis, multa habet Spanhem. epist. T, ad Morelluin.

4. Postremo inclusum, insertnm, adject^ decreto, ut XLY, i5. —

II

i6x T. LIVII tclir.:

omniaf quce ad^ersus Pisistratidas decreta quondam eranty eadem in Philippo sen^arentun Athenienses quidem literis verbisque, quibus solis vaient, belium adversus Pliilippum gerebant.

XLY. Attalus Romanique, quum Piraseum primo ab Hermione petissent, paucos ibi morati dies, one- ratique aeque immodicis ad honores sociorum % ac qnsd in ira adversus hostem fecerant , Atheniensium decretiS) navigant a Pirseeo Andrum^ : et quum in portu, quem Gaureleon vocant, constitissent, missis, qui tentarent oppidanorum animos , si voluntate tra- dere urbem, quam vim experiri, mallent.; postquam praesidio regio ancem teneri, nec se potestatis suae esse^ respondebant ; expositis copiis omnique appa- ratu urbium oppugnandarum, diversis partibus rex et legatus romanus ad urbem subeunt. Plus aliquanto Grascos romana signa armaque non ante visa animi- que militum, tam prompte succedentium muros^, ter- ruere : itaque fuga extemplo in arcem facta est ; urbe hostes potiti. £t in arce quum biduum loci se magis, quam armorum, fiducia tenuissent, tertio die pacti

Qaai adversus Pisistratidas , PiAistn* conj.af^«em tnta. h,fiterani {(^puid.

tam ^asque £Qios, Atheniensium ty- reoepit Dnk.) » ef ae quai ira a. h.

rannosy deereta quondam erant; cf. fieerat* In edd. ante Dnk. legitnr

Justin. II, 8» 9; Aristot» Polit. V^ 5; ae qute in iram a% h^fiienmt*

Meursii Pisistratus in Thes» Gronor. a» Nai^ant a Pirceeo jindrum,

vol. "Vf et Voyage du /eune Anaehar-' septemtrionslis Cydadnm insnla,qac

sis, X. If pl. U» aeet. z» — Literis freto ab Enboea anstrali, et aiio an-

verbisque, quibus solis vaient, eto» gustiore aTeno insnla dirimitnr. Conf.

^o nomine etiam Demosthenes eos XXXVI^ ao» -^ Gaureleonf mnlti

notayit; Duk. Gonf. Victor. Tas. leot. MSS Gaurehn. raupiov riic Av^ptoc

rX, 16. ' X^^^P^C ^®'"^®''^ ^™<^P^* ^>*t* ^'^M*

Cu. XLV. X. Mqne immodieis ad p. 440, monet Drsk. (xar^) honotes sociorum, Attali Ro- 3. Nec se potestatis sum essefride

manorumque, ae qua in ira adversus ad III, 6a , n. 5. hostem fecerant, scilic. Athenienses, 4» Suecetlentium- muros , al. muro^

scripsi ez emend» Gronoy. qui etiam vide tamen ad lib. XXII > c. a8» n. 7*

A« C. soo. U. C. 55a.

LIBER XXXI. CAP. XLV. i63

ipsi praesidiumqtie , ut cum singulis vestimentis De- lium Boeptide^ transveherentur. £a ab Romanis r^gi Attalo concessa : prsedam ornamentaque urbis ipsi avexerunt. Attalus, ne desertam haberet insulam, et Macedonum fere omnibus^ et quibusdam Andriorum, ut manerent, persuasit. Postea et ab Deiio, qui ex pa- cto transvecti eo fuerant, promissis regis, quum de- siderium quoque patriae facilius ad credendum incli- naret animos , revocati : ab Andro Cythnum trajece- runt 7 ; ibi dies aliquot oppugnanda urbe nequidquam absumpti; et, quia vix operse pretium erat, absces- sere. Ad Prasias (continentis Atticse is locus est) Issa^o-* rum viginti lembi classi Romanorum adjuncti sunt : ii missi ad populandos Carystiorum agros , caetera classis Geraestum , nobilem Euboeae portum , dum a Carysto Issaei redirent, tenuit. Inde omnes, velis in altum da- tis, maris medio praeter Scyrum insulam Icum*perve- nere, ibi paucos dies, saeviente borea, retehti; ubi

5. Delium B€eoU€B o|>pidalam,tii- ginta stadiis ab Aulide , ad mara , cmn templo ApoUiiiia, ad formam ejus, qttod in Delo insnla erat, exstnicto ; ▼id. XXXVy 5i pr. Pansan. IX, ao; Strab. TL , p. 368, 4o3 ; Hecodot. VI, zi8; Thucyd. IV, 76; Appian. Syr. I a ; Wessel. ad Diodor. t. II, p. 5^4 , et Holsten. ad Steph. Byz. ▼. AioXtov. In mediterraneis BceotiB oppidis re- ccnsetnra Ptoiem. UI, i5. — Post ▼oc transveh^ ood. Bambi addit ur^em itrcemque tradidenuit, En'.

6. Macedonism fere omnibus; Tide ad XXIV, 3i, n. 4. TAox./aeUes ad credendum malebat Gron.

7. AbAndro Offiknum trajeeerunt, insolam juxta Ceam Atticamqne snb Eubcea ; t. Strab. 10 extr. et Intpp. Tae. Hist. U , 8. Hae insulse Cyclades

prasidiis Macedonum tenebantnr ; v. cap. iS.-^Prasiie, continentis Attieas hcus; V. Strab. IX, 399. Aliae Prasiof Laconioae in Argolico sinu; v. Duker. ad Tbucyd.II, 56. ^issa insula et oppidum cjus, in mari Hadriatico, prope Pharum oramque lUyrici : unde Isstei», Issii , et Jssaici /em^i XXXII , az , Issenses naves XLIII , 9. Gf. Ind. et Schweigfa. ad Poiyb. II, 8 et 11 ; XXXU, t^.^Carystms Euboeae opp. inte^Caphareom et Gereestam (cui Gertestus opp. cum portu subjacet) promontoria. -^ Sepiu ( hod. Seiro ) , leus et Sciathus insulae Cyelades in mari iEgaeo. S&athus male iegitur in edd. recentt. XXXV, 43, 3. Icum inter Scymm et Sciathnm sitam , docet Strabo, 1. IX, p, 436.-->Pn'ma tran^ quiUitas boreie, aut maris, ntXXV, 9 7 .

II.

A. C. 900. D. C. 6Ss

164 T. LIVII

prima tranquillitas data est, Sciathum trajecere, va- statam urbem direptamque nuper a Philippo. Per agros palati railites frumentum, et si qua alia usui esse ad vescendum poterant , ad naves retulere ; prae- dae nec erat quidquam , nec mer uerant Grasci , cur di- riperentur. Inde Cassandream^ petentes primo ad Mendin , jnaritimum civitatis ejus vicum , tenuere ; inde quum, superato promontorio, ad ipsa moenia urbis circumagere classem velient, saeva coorta tem- pestate^ prope obruti Huctibus , dispersi, magna ex parte amissis.armamentis, in terram effugeront. Omen quoque ea maritima tempestas ad rem terra gerendam f uit ; nam , coUectis in unum navibus ^ expositisque copiis, aggressi urbem, cum multis vulneribus re- pulsi (et erat validum ibi regium praesidium ) , irrito incepto regressi Canastrseum Pallenes trajecere. Inde, superato Toronae promontorio '^, navigantes Acan- thum petiere : ibi primo ager vastatus , deinde ipsa urbs vi capta ac direpta. Nec ullra progressi (jam enim et graves praeda naves habebant) retro, unde venerant, Sciathum et ab Sciatho Euboeam itepetunt. XLVI. Ibi relicta classe, decem navibus expeditis sinum Maliacum' intravere, ad coUoquendum cum iEtolis de ratione gerendi belli. Sipyrrhicas «tolus

8* Inde Catsandream ( vide ad XXVin , 8 , n. 8 ) petentes primo ad Mendin tenuere; Tide ad I, z, n.' 8. -^ Praepositio 4id Groverio non necet- saria Yidetar; qiiam omittit Victor. codex : si qoSfl tamen eam retentam reUt» eiKplieanda hocmodo, tennere litns ad Mendin, litas ▼ioinnm vico vpi vocatar Mcndis. £d* ' — Inde,, . intle; vide adl , 3 , n* 8. — Superato; vide ad II^ fo , n» 4* ■

9. Cotteedt in anumnavibusi vide

ad libmm XXVU, >cap. Sg, n. 2. . zo. Canattrasum PaUenes»M^m,tu- perato Toronee promontorio ; ride ad II, 5o , n. 4 9 et XXVIU , 7 , n. 6. — Acanthus oppid. Macedoniae (hod. Brisso ) , ad sinum Strymonicnm vel Siagiticam. Cf. Herodot» VII, za z sq. et Mardanns Herad. p. 27. — Retro repetunt; vide ad librum II, c. 45, n. zo.

Ci.».XLVI. z. Sinum Maliacum,., Heracleam ; vide ad XXVUI, 5| n« 6«

X. C 300. U. G. 55a-

LIBER XXXI. CAP. XLVL i65

princeps legationis ejus fuit, quae ad coinmuntcanda consilia Heracleam cum rege et cum romano legato venit. Petitum ex foedere ab Attalo est, iit mille mi* lites praestaret; tantum enim numerum belium ee^ «„i advor;», PhUlppun. debeb.. : id oeguL iEtolis ; quod illi quoque gravati prius essent ad po- pulandam Macedoniam exire, quo tempore, Philippo circa Pergamum urente sacra profanaque ^, abstrahere eum inderespectu rerum suarum potuissent. Ita^toli cum spe magis, Romanis omnia poUicentibus , ,quam cum auxilio dimissi. Apustius cum Attalo ad dassem rediit; inde consultari de Oreo oppugnando coeptum : valida ea civitas et moenibus, et, quia ante fuerat tentata^, firmo erat praesidio. Conjunxerant se iis post expugnationem Andri cum praefecto Agesimbroto vi- ginti rhodiae naves, tectae omnes : eam classem in sta- tionem au Zelasium miserunt (Isthmiae id super Deme- triadem* promontorium est peropportune objectum), ut, si quid inde moverent Macedonum naves, in prae- sidio essent. Heraclides prsefectus regius classem^ ibi tenebat, magis per occasipnem, si quam negiigentla hostium dedisset, quam aperta vi quidquam ausurus. Oreum diversi Romani et rex Attalus oppugnabant;

a. Philippo circa Pergamum ttrente tacra , in hU templum Venerit et Ni- cephorium, lacam jaxta Pergamum ab Eamene consitam, teste Strabone, Xin, pag. 624. Conf. ad XXXII, 33,34; Polyb. XVI, 1} XVU, a et 6.

3. Quia anteafuerat tentata; vide XXVIII, 5 »q. et ud IX, 35, n. i, — RhoMte naves , • tectat omnes ; vide ad XXU, X9,n. 4.

4. Ad Zelasium miserunt, Isthmiat id super Demetriadem , oltni D. est, vel potiui e regione Demetriadis in

alto mari( cf. ad XXVII, 3a , n. 5, et XXXI , 47, n. 3 ), promontorium ; •ed Gron. emend. ad Phalasiam mi- serurU, Istiame id vel Istriteoridos SU' per D. p, Non maie. Phalasia prom. Euboeae, et Oreus olim diota Istiofa, sen Histimi, sea HestiKa, nt regio illa Istiaeotis, seu Histiseotis ; v. Strab. X , p. 683 B ; Pausan. Vll , a6 ; QsUar. Geogr. ant. II, 14, pag. 811, 8ia. 5. HeracUdes proBfectus regius clas- sem , etc. vide ad XXXU, 5, u. 5. — Diversi Romani et Attalus ; vide ad III, 60, n. X.

i66

T. LIVII

r

A. C. aoo, U.G. 65».

Roznam a inaritiiiia arce, regii adversus vallem inter duas jacentem arces, qua et muro iutersepta urbs est : et ut loca diversa, sic dispari modo etiam oppugna- bant ; Romani testudinibus et vineis et ariete admo* vendo muris ; regii ballistis qatapultisque et alio omnj genere tormentorum tela ingerentes. £t pondere in- genti saxa jaciebant et cuniculos^, et quidquid aliud priore oppugnatione expertum profuerat. Caeterum non plures tantum Macedones, quam ante, tuebantur urbem aroesque, sed etiam praesentioribus animis, et, . castigationibus regis in admissa culpa^, simul mina-* rum, simul promissionum in futurum memores, ita ut parum in e:^pugnatione celeri spei esset. Interim et aliud agi posse ratiis legatus, relictis, quot satis videbantur ad opera perfici^nda, miiitibus^ trajicit in proxima contineiitis ; Larissamqu^ ( non illam ini Thes- s£ilia nobilem qrbem, sed alteram, quam^ Cremasten vocant) subitQ adventu, praQter arcem, cepit. Attalus

6. Tela ingerentes et pondere Uir gentisaxa, et cunicuUs , etc. emend. GroD. yerbo jaciebant deleto, quod cuniculis non oonyenit, Maliip : tela ingerentes et pandere ingenti saxa: itgeba/it et ounieulos, etc. Vulgatam lect. seryari po9se putabant Crey. et Drak. si ad cuniculos suppleatur agC' bant, Sed quon^odo haec notio in praec.

jaciebant latet? Gf. ^d Ubram I, cap. 33y n. 7.

7. Etcastrgationibus regis in adnUssa cnlpa, eto. immo leg. et castigationis regio!, . . memores : nam quum peccas^ sent antea , Philippus eos sermoqibiis iu castigayitj nt jNirtim minis, si culpam iterarent , partim pollicitis , si fortiter facerent, ageret; Grpn. Cf. XXVIII , 8. Prasentioribus animis ex castigationibus, ctc. conj. Dujat. Nilii)

Tero mutandnm monent Duk. et Drak, sed castigationibus accipiendnm pro propter castigationes.

8. Relietis, quat satis videbantur ado, p^, jnilitibus; yox ultima abest a mnltis MSS et edd, In plerisqne yero edd. yfitt. ante Gnm. legitur quodsatis videbatur, Illud non impro- babat Drak. , hoc Duker. ut quod di- ctum sii pro quod militum yel eorum , b. e. quantum , ut XXIV, 40 , n. 6. Cf. Periz. ad Sanctii Min, III, 6 , i ; IV, 4f 77 , et Bnrm. ad Ovid, Her. VIII, 5.

9. Larissam Cremasten (pensilem), sen Pelasgiam in Phthiotide Thessal. , prope Echinum et XX*stadia a mari; yid. Strab. IX , 5 , 1 3 , p. 435 ; Polyb. XVII, 3, 8; XVIII, ai; Ptol. m, ;3. Mox malim cum GreV. pro timen-

vllT.. LIB. XXXI. CAP. XLVI. XLVII. . 167 quoque Mgeleo^j niliil minus quam tale quidquam ui alterius oppuguatione urbis timentibus, oppressit. £t jam quum opera in e£Fectu erAnt circa Oreum, tum praesidium, quod intus erat, labore assiduo, vigiliis diurnis pariter noctumisque, et vulneribus confe- ctum : muri quoque pars, ariete incusso subruta, multis jam locis prociderat; perque apertum ruina iter nocte Romahi, quodque super portum est , in ar- cem perruperunt. Attalus luce prima, signo ex arce dato ab Romanis , et ipse urbem invasit , stratis ma- gna ex parte muris : praesidium oppidanique in alte- ram arcem perfugere ; unde biduo post deditio facta : urbs regi, captiva corpora Romanis cessere»

XLVXL Jam autumnale aequinoctium instabat : et est sinus Euboicus, quem Coela vocant^, suspectus

ti^s'\tger9 timentes et jangere Mge^ leoH timenus; ▼ide ad III, 47 * n. i» Pro JEgeleon forte leg, Pteleon. — Muri quoque pars , etc. Honc locam Talde impognat Walchios, Emend. p. xa8 sqq. Eum enim ofTendimt muri pars joncta cum multis locis, subruta cam prociderat ; ofFendit ruma, sin- gulari nomero , de muro , qui mnltis partibus prbcidit; ofifendit quodque super porfum est •* et homm pleraque non immerito. Itaque locnm sic vnlt refingi : muri quoque (pars ariete inc, subrutaj muit.jam loc, quodque supra port, est prociderat f perque ap, ruina- it, nocte Rom, in arCp perr, Non hac emendatione contentus fuit Bdttuer qui, Obs. p, 85 sqq, plura quoqoe dispotat, eamque de hoc loco perfert conjectoram ; Muri quoquc pars, ariete inc, subruti multis jam hcis, prociderat : perque ap, rui, it, noc, Rom, [ quodque superport, est] ( de his despemt) in ifrpem perr, Jodicct l^tor^ Ed.

CjkP. XLVII. z. ^inus Muboicus , quem Cala voeant : ^ota Dokeri est : • Uic sinus Euboicu^ Yocator etiam Oros. VI y 1 5 , et xoiXb^ E&6oiac (aux^< Eurip.Troad. 84, de naofragio Grae- corum ad Capharea in redito a Troja ; nam circa hunc proprie fuisse, qoae T« xoTXa TV( EuSoia^ et xotXii E56o(« dicehantur, patet ex Dion. Cbrys, Orat.VIX; Tzetze ad Lycophr. 7. 384 > et Philostr. Heroic. X » z x , et in vita Apollon. 1 , 24 ; I II , a3, Strab. I. X pr. aoctor est , £&6okOCc Tpe xoIXa to- cazi Ttt /AtTa^ AuXC^o^ (BcBotije) et Tttv TTtpi rtpatcTov (]Enb<sai) Toirttv* nam latius prodoctam foisse hanc ap- pellationeDff intelligi potest ex Val. Max. I, 8, 10; Locano, V, Z95, a3o sq. et PhilostP. vita ApoU. I9 24* ubi ' conf.Olear.Malim tamen com Casaob. ex Epit, Strab. legere Ka^ ap<tt< pro A0Xt^O( 9 qoia 9 si A&X(^oc soiipsisset Strabpff Capharea potius, quam Ge- r^estupt, ziominatums fuisse Tidetor. » Cvt^rom ad sinum maritimam trans-

V, C. SS2.

i68 T. LIVII

nautis : itaque, ante hieoiales motus^ evadere inde cupientea, Piraeeum, unde profecti ad beUum erant, repetunt. Apustius, triginta navibus ibi relictis, super Maleam^ navigat Corcyram : regem spatium Initiorum Cereris, ut sacris interesset, tenuit. Secundum^ Initia et ipse in Asiam se recepit, Agesimbroto et Rhodiis domum remissis. Haec ea sestate terra marique adver- su$ PhUippum sociosque ejus a consule et iegato Bo- manis, adjuvantibus rege Attalo et Rhodiis, gesta. Cpnsul alter C. Aureiius ad confectum bellum ^ quum in provinciam venisset, haud clam tulit iram adver- sus praetorem , quod absente se rem gessisset : roisso igitur eo in Etruriam , ipse in agrum hostium legiones indui^it; populandoque , cum prasda majore, quam gioria, bellum gessit. L. Furius, simul quod in £tru-

lata, qoae de tittctu terrae dooent geo- grapki , Ptol. III , x5, et Strab. X pr. sc. tractum Enboeae a Geraesto prom. ad Aulidem siTe Chalcidem dietum fuisse Tft KoTXft fdie HohlungJ tr^ E4€otac propter situm, qnoniam ibi xoXTrouTflii "h TPftpoXia, sinoatur ora maritima, et ali ChaTcide xupToQrat irtcXtv -JTpos rrjv viiretpov , curvatur denuo in continentem. Conf. Oroa. VI, i6; Lacan. V, a3i »q. et Valer. Max. 1 , 8 , g. Similiter KotXa vo- cantur loca concava , humilia et de- pnssa, cavsB et profundae valles , aeu convalles, verbi o. Coela Thessaliat XXXII, 4; fauces ^us ooncavae, con- Jragosa loca impUcatatque fiexibus 'vallium vinf; Cwle fyria XXXIII, 19; XLir, 29; nbi etiam Calen Sjr- riam edidit Dnik. pro vulg. CcbUsx' riam, quia in MS et edd. antt. legitur Catlenspriam , conf. ad XXXIl, 5, n. 4» XLY, 11;^ K0D.IQ 2upba , Coe- lesyriay cava Syria (Mohlsjrrien) , et

simpl. €op/e ap. Mel. I , x it propr. pla- nities sen valles inter Libanuni et An- tilibannm, deinde tractus Syrise per totam Phoenicen et Palaestinam perti- nens usque ad Raphiam finesque iEgy- pii ; ct Tflt KoTXa ttj; NaowaxTtac , convalles agri Naupactii , apud Polyb. V, io3, 4.

a. j4nte hiemales motus, mans '^t fiuctuum agitationemque , qnalis hie- me esse soiet.

3. Super Maleam , supra , ultra Ma- leam (Malea superata XXXI , 44 pi^Ot ut XLII^ 56 , n. X , et gr. &irip ttiv MoXtav. Gonf. ad XXYIU, 8 , n. 6 ; 'XXX, 4, n. 6; XXXI, 46» n. 4;

XLin, 21, n. 4; Sall. Jug. 19(92); Yirg. JEn. YI , 795 ; Duk. ad h. L Yictor. et BAanut. ad Cic. ad Fam.

lY, X2.

4. Secundum Initia; vide ad I, 4, n. I, et XXXI , x4 9 n. 4-

5. Consul alter C, AureHus ad con- fectum beUum quum, eto. vid. c. aa.

vtlll: LIB. XXXI. CAP. XLVII. XLVIII. 169 ria nihil erat rei, quod gereret, simul gallico trium- pho immiuens^, eumque, absente consule irato atque invidente, facilius impetrari posse ratiis, Romam in- opinato quum venisset, senatum in ecde Bellonoe ba- buit^; expositisque rebus gestis, ut triumphanti sibi in Urbem invehi iiceret, petit.

XLVIIL Apud magnam partem senatus et magni- tudine rerum gestarum vaiebat et gratia. Majores natu negabant triumphum, et quod aUeno exercitu rem gessisset^f et quod propinciam reliquisset auiditate ra^ piendi per occasionem triumphi^; id vero eum nullo exemplo fecisse. Consulares praecipue, exspectandum faisse consulemy dicebant; potuisse enim castrisprope Urbem positis , tutanda colonia, ita uta^^ie non decer^ nerety in adi^entum ejusrem extrahere; etj quodpree- tor nonfscissety senatui faciendum esse, Consulem exspectarent; ubi coram disceptantes consulem etprce* torem audissenty verius de causa existimaturos^ esse, Magna pars senatus nihil praeter res geslas, et an in magistratu suisque auspiciis gessisset, censebant spe- clare senatum debere. Exduahus coloniis^y qucevelut claustra adcohibendos gallicos tumultus oppositcefuis-

6. Gallico triumpho imminens ;yide ad ni, 5t, n. 3. Mox eumque scripsi pro Tol^. quem aoadente Gron. Ita UearniiL. I.

7. Senatum in eede Bellome h. etc. ▼ide ad XXVI , a i, n. i.

Cav. XLVin. I. Negahant trium-' phum, et quod alieno exercitu rem, etc. vide ad XXVI, ai , n. i. C. Aa- relio consuli beUum erat mandatom; vid. cap. Ti.

a. Rapiendi per occasionem trittm- phi; yide ad VI, 23, n. 3. — Consu- lem exspectarent, Haec nimis impera-

torie dicta vldentarGoelIero,qui com- modios legendum putat e cod. Bamb. senatuifac, esse, ut consulem exspe- ftaret, In nostris omnibns , quos con- suluerim, exspectare legltnr, nulla si^o superscripto. Ed.

3. Verius de causa existimaturos ; ▼ide adin, 19, n. 8, eflV, i5, n. i. — j4nin magistratu suisque auspiciis gessisset res ; yide ad XXVI , a i, n. i , et XXYin, 38, n. 4. ne rebus ab eo gestis, vid. cap. ai.

4. Exduahus eoioniis, Placentia et Cremona , . -. . ^uum uffa, Plaoenti^i

I70 T. LIVII tc.^,

sentf quwn una direpta et incensa esset, trajecturum-. que id incendiuniy vebit ex continentibus tectisj in aU teram tam propinquam coloniam esset, quid tandem prcetori fiiciendum fuisse? nam^ si sine consule geri nihil oportuerit^ autsenatumpeccassCy qui exercitum prtetori dederit (potuisse enim^ si non cum prcetoris ^ sed consuUsj exercitu rem geri voluerit, itafinire se- natusconsidtum y ne per prcetorem, sed per consulem gereretur)y aut consulem, qui non^ quum exercitum ex Etruria transire in Galliam jussissety ipse Arimini occurrerity ut beUo interessety quod sine eo gerifas non esset. Non exspectare beUi^tempora moras et di- lationes impcratorum; etpugnandum esse interdum, non quia velis, sed quia hostis cogat. Pugnam ipsam eventumque pugnce spectari oportere ifusos ccesosque hostes; castra capta ac direpta; cohniam liberatam obsidione; aberius colonice captiuos recuperatos resti" tutosque suis ; debellatum uno prcelio esse. JVon ho' mines tantum ea vietoria ketatos, sed diis quoque im- mortaUbus per triduum suppUcationes habitas^, quod bene acfeliciter, non quod male ac temerey respu- blica a L. Furio prcetore gesta esset. Datafato etiam quodam Furice genti gaUica beUa.

XLIX. Hujus generis orationibus ipsius amicorum- que victa est, praesentis gratia praetoris, absentis con- sulis majestas; triumphumque frequentes L. Furio decreverunt. Triumphavit de Gallis in magistratu L. Furius praetor, In aerarium tulit trecenta viginti miUia' aeris, argenti centum septuaginta millia pondo j

ete. evpp so et ai. — Velut clamtra genli; oonf. V, 49> ^^ » 4a » et Vn,

ad cohibendos, ete. Tid. ad libnim a5 sq.

HHl, cap. a5. C^* XUX.. x. Trecenta vig. miilia.

S, Supplicationes kahitas; yid. cap. Grave aes hic cum .CreTerio inteUigi-

%% pr. et ad UI| 63 » n. s. — Furitv mua ; ita^e aiimma haec arria par erit

vlZ: LIB. XXXI. CAP. XLIX. 171

neque captivi uUi ante currum ducti , neque spolia praelata, neque milites sequuti. Oinnia, prseter victo- riam, penes consulem esse apparebat. Ludi deinde a P. Comelio Scipione , quos consul in Africa voverat , raagno apparatu facti : et de agris miiitum ejus de- cretum, ut, quot quisque eorum annos in Hispania aut in Africa militasset, in singuios annos bina jugera acciperet; eum agrum decemviri assignarent'. Trium- viri inde creati ad supplendum Yenusinis colonorum numerum, quod bello Hannibalis attenuatas vires ejus coloniae erant, G. Terentius Varro, T. Quintius Flamininus , P. Cornelius Cn. F. Scipio : hi ^ colonos Yenusiam adscripserunt. Eodem anno C. Cornelius Cethegus, qui proconsul Hispaniam obtinebat, ma- gnum hostium exercitum in agro sedetano fudit : quindecim millia Hispanorum eo praelio dicuntur caesa, signa militaria capta octo et septuaginta. C. Au- relius consul, quum ex provinoia Romam comitiorum causa venisset, non id, quod animis praeceperant , questus est, nan exspectatum se ab senatu, neque disceptandi cum prcetore consuU potestatem factam ; sed ita triumphum decresse senatum, ut nuLliuSy nisi ejuSj qui triumphaturus esset, haud eorum^ qui hello interfuissent y verba audiret, Majores ideo instituissey utlegatij tribunimiUtum, centurioneSy milites denique triumpho adessent, ut veritas rerum gestarum ejusy cui tantus honos haberetUTj publice videretur^. Ec"

ilenariis 3a,ooo, et marcis argentl no- a. Binajug* acciperet; eum agrtim

stratibiu 5oo. Eo. — Argenti cetU, decemyiri assignarent; cf. cap. 4 , et

sept. mUUa , selibraa nostratea pondo ad VI , 36 , n. 5,

365,6a5. Ed. — Ludi deinde a P, Cor' 3. Hi colonos Fenusiam adscripse-

neUo Scipionef qitos consul in Africa runt; vide tamen ad lib. IV , a5y n. 4*

iHtvereU, etc. vide ad XXVIII, Sg, 4- ^' writas rerum gestarum...

n. I , et cf. Polyb. XVI , a3 , 7. pabliceiHderetur, palam et ab ommbui

A C. ane. U. C. S5i.

172 T. LIVIl

quem ex eo exercitUy qui cum Gallis pugnauerity si

non militemj lixam saltem fuisse, quem percunctari

posset senatuSj quid veri prcetor vaniue referret? Co-

rnitiis deinde diem edixit^; quibus creati sunt con-

sules L. CorneliusLentulus, P. Villius Tappulus : pra&-

tores inde facti L. Quintius Flamininus , L. Valerius

Flaccus, L. Villius Tappulus, Cn. Bsebius Tamphilus.

L. Annona quoque eo anno pervilis' fuit. Fru-

menti vim magnam ex Africa advectam a»diles curules

M. Claudius Marcellus et Sex. iElius Psetus binis aeris

in modios populo diviserunt : et ludos Romanos ma-

gno apparatu fecerunt; diem unum* instaurarunt :

signa aenea quinque ex mulctaticio argento in aerario

posuerunt. Plebeii ludi ab asdilibus L. Terentio Mas-

siliota et Cn. BaebioTamphilo, quem praetorem desi-

gnaverant, ter toti instaurati : et ludi funebres eo

anno per quatriduum in foro , mortis M. Valerii Lae-

vini causa, a P. et M. filiis ejus facti; et munus gla-

diatorium^ datum ab iis : paria quinque et viginti

pugnarunt. M. Aurelius Cotta, decemvir sacrorum,

penplceretnr, cognosceretnr. — Pro veritas dno e nostris habent virtutes, qnod et alil jam notayenmt. Goeller e cod. Bamb. sic locnm reatituit : ui Derum rer, gest,.,,hah, popuhu ro- manus videret. Ed.

5. Cdmitiis deinde eUem edixit MSS pptimi. Indixit edd. ante Drak. Simi- liter edicere senatum m, 38; diem militibus, supplieationem popuh , co^ !»{>/« XXII, 12 (nbiy.not. i); XXII, 33; XXrV, 37 ; XXXII, i; XXXm, 1 4 ; XL , 59, et indioere eoncilio diem , comitia, eto. XXVII, XXX, XXXVI, 6 al. edicete et indicere justitium III, 3 ; IV, a6 ; edicere et indicere delectum II, 55; III, 10; V, 19; XXV, 57.

Cf. ad XXI , 63 , n. i, et Drak. ad h. 1. etlll, 38, n. i3.

Cap. L. I. jinnona,.,pervilisJttit; vide ad II , 34 9 n. 10. — Popuio divi- serunt «h. e. plebi, faeci populi, nt XXX, a6; XXXI, 4 ; XXXIII, 4a ; «p. Snet. Gaes. 4x 9 ot Ang. 40, 41, 4a ». Duk. Quae loca omnla de lar- gitionibua firumentariis agunt,adqi|as tenuis tantnm plebeeula admittebator. Similiter tribnni ad popuhtm , h. e. plebem, rogationes tulisse dicuntnr 111,9; VII, 4a; X, i3 aL Cf. ad Epit. Liv. II 5, 3.

3. Ludos Romanos. , . instaurarunt; ▼ide ad II , 36 , n. I .

3. Lttdijunebres,,.muntts gladia-

A. C. aoo. U. C. 55».

LIBER XXXI. CAP. L. 173

mortuus : in ejus locum M*. Acilius Glabrio suffectus. Comitiis SBdiles curules creati sunt forte ambo , qui sta- tim occipere magistratum non possent; nam C. Cor- nelius Cethegus absens creatus erat , quum Hispaniam obtineret provinciam^; C. Valerius Flaccus, quem praesentem creaverant, quia flamen dialis erat, jurare in leges non poterat ; magistratum autem plus quin- que dies, nisi qui jurasset in leges , non licebat gerere. Petente Flacco, ut legibus solveretur, senatus decre- vit, ut, si aedilis, qui pro se juraret, arbitratu consu- lum daret, consules, si eis videretur, cum tribunis plebis agerent, uti ad plebem ferrent : datus, qui ju- raret pro fratre , L. Valerius Flaccus , praetor designar tus. Tribuni ad plebem tulerunt, plebesque scivit, ut

torium, cto. vid. XXIII, 3o, n. 9.— M, Valerii Ltevini causa a P. et M, fiUis; cf. qaae de iis Drak. disputavic adversus Pigh. in Ann. ad a. U. 563 , 566 , 576,

4. C. Comelius Cethegus abseru creatus erat, quum Hispaniam obti' neret provineiam : Sigonius recte ex Li?io ordinat successionem eoruni, qai Hispanlis praefuere : qui an. U. 533 fuere P. et Cn. Comelii Scipio- nes (XXI, 17, 3a); an* 53 9 P. Scipio P. F. Africanus; a. 544 L. Lentulus et L. Manlios Acidinna ( XXVIII , 38); an. 55o C. Comelius Cethegos (XXXI, ao, 49, 5o). « Sed non toUit, quod. in narratione Livii de L. Manlii Acidinl et L. Comelii Len- tuli succeasoribus difScile et obscn- rum cst. Ui P. Scipioni successerunt XXVin ,38; ubi qnum quinque an- nos fuissent , de snccessione actnm in senatu , XXX , 4<* Sexto anno Lentu- las ex HispaniR rediit accepto succes- sore Coraelio Cethego (XXXI, ao, 49)» et relicto in proyineia Acidino,

qui anno post decessit , et snccesso- rem habuit L. Stertininm, XXXII, 5o ; XXXII 9 7«» Dnk. Haec parum accurate traduntuv a Livio : nnde etiam mutilatum esse quadam parte hnnc librum , suspicati sunt Glar* et Pigh. ad an. 553. — Quiajlamen dia- lis eratf jurare in l^es non poterat, iroTspov ^Ti Paaavoc tic lXtu6^p«iv 6 2pxoc iazl^ ^ti ^k dcSaoavioTGv etvai xxl To 9U{&a xai ttiv ^M^-h tou U- pi'ttc ; ^ ^Ti irtpl (Aixpuv airiaTiT<r6at Tov Toi dcix xal ^kiyiaTOL ireirioTtu{ji.8- vov c&x ctxo'c ioTiv ; ^ .Iti irac ^pxoc c^c xaTOipav tcXcut^ t^c iiriopxiac* xaTttpa ^c ^(jfv)(&0v xal <rxu6p«Mrov ; ^ xcivbc 6 T^c ciriepxioic xtv^voc , av dvYip cuoe€inc xat jiriopxoc eOxtbv xa- TOf x>iTat xat Up&v 6irip Ttic irdXeoDc 3 Plntarch. Quaest. Rom. 44 ; Opp. t. II , p. 275. Temporibus tamen imperato- ram in acta eornm jurabant; vid. Dio Cass. LIX, i3^ et GelL X, i5, nbi et Fabius Pictor. — Jurare inleges,,,» magistratum autem , etc. vid. ad lib. ' XXIX , oflp. 37f n* 9*

/

174 T.LiVII LIB. XXXL CAP. L. u.cst!: perinde esset , ac si ipse sedilis jurasset. £t de altero sedile scitum plebis est factum, rogantibus tribunis, quos duos in Hispaniam cum imperio ad exercitus ire juberent, ut C. Cornelius aedilis curulis ad magistra- tum gerendum veniret , et L. M anlius Acidinus dece- deret de provincia multos post annos. Piebes Cn. Cor- nelio Lentulo et L. Sterlinio pro consulibus imperium esse in Hispania jussit.

I

^^«"^^«/•««'«/«•^^

T. LIVII PATAVINI

HISTORIARUM

AB URBE CONDITA

LIBER XXXII

BREVIARIUM.

Cap. I; ProvincisB et legiones divisae. Feriae Ladnae instauratae.ob camem non datam legatis Ardeatium. Prodigia nuntiata ac pro-

" curata. — 1|; Carthaginienses argentum in stipendium imposi- tum primum Romam advehunt , iisque petentibus obsidum pars redditur, pars alio traducitur. Gaditanis petentibus remittitur, ne prsefectus mittatur Gades; et Narniensibus colonorum nu- merus expletur. — III;P.Villius consul in Macedonia comprimit seditionem militum, missionem postulantium. — lY; Philippns frustra oppugnat Thaumacos , et inde in Macedoniam in hibema copias reducit. — Y^ Ibi popularium animos sibi conciliat, He^ raclide in vincula conjecto; belloque magna cura apparato, cum Athenagora ad Aoum amnem idonea munit loca. ' — VI; Consul adversus eum nihil memorabile gerit. — VII; Censores creantur P. Comelius Scipio Africanus et P. ^lius Psetus. L. Manlius Acidinus, ex Hispania decedens, ovans Urbem ingreditur. Cn. Baebius Tamphilus praetor, circumventus a Gallis Insubri- bus, multos milites amittit, et, exercitu L.Lentulo consuli tra- dito, abire Romam jubetur. Creantur consules (Sex. JBliusPaetus et T. Quintius Flamininus , qui consulatum ex quaestura petierat), et praetores. Ludi plebeii et Romani. — VIII; Consules praeto- resque sortiuntur provincias, et delectus habetur. Attalus nun- tiat senatui rom. , regnum suum invadi ab Antiocho. «— IX; Prodigiis procuratis iElius proficiscitur in Galliam, Quihtius in Macedoniam. — X; Philippus et consul in arctissimis Aoi ripis

176 T. LIVII

faucibusqtie Epiri veniunt in colloquium; sed re infecta rece- dunt. ^XI; Pastor quidam, a Charopo principe Epirotarum missus, partem exercitus romani per saltum, a Macedonibus obsessun^y supra caput eorum deducit in verticem montis. — XII ; Piigna inde exorta hostes circumventi fugiunt, petuntque Thes- saliam. — Xllf; Ibi rex urbes sociorum , mox futuras hostiuro y incendit, et in Macedoniam regreditur : quo facto ^toli,— XIV; Amynander et Athamanes multa Thessaliae oppida diripiunt. — XV; Eamdem terram vastat T. Quintius. — XVI; Interea frater ejus, L. Quintiusy cum classe rom. Piraeeum, etinde, conjunctus Attati Rhodiorumque navibus, Euboeam petit, ca- pitque Eretriam — XVII; et Caristum. Consul vero Atraccm diu ac frustra oppugnat : — XVIII ; nec rationem procul a mari et in Thessalia belli cladibus evastata hibemandi uUam cemens transgreditur in Phocidem, et nonnulla ejus oppida castellaque expugnat. — >XIX; Eo auctore a fratre, AtheniensibuSy Attalo ac Rhodiis, Corinthum oppugnare parantibus, ad Achaeos eo- rumque praetorem , Aristaenum , qui Cjcliadae successerat Ro- manisque gentem jungi cupiebat, legati mittuntur; quorum perpetuis orationibus Sicyone absumitur dies. — XX -XXI; Aristaenus suadet societatem romanam. — XXII; Inter de- miurgos seu magistratus Achaeorum certamen oritur nihilo se- gnius, quam inter multitudinem , et prius, quam decretum fit, Dymaei , Megalopolitani ac quidam Argivoram relinquunt con- ciUum. — iXIII; Caeteri Achaeorum populi societatem cum Attalo ac Rhodiis praesenti confirmant decreto, cum Roroanis in id tempus difTerunt , quo Romam mitti possunt legati. Tum Co- rinthus omni vi oppugnatur; sed irrito tandem incepto Attalus Piraeeum, Roroani Corcyram petunt. — XXIV; Interim consul iri Phocide scalis capit Elatiam. — XXV; Caetenun adventu in Achaiam Philoclis regii praefecti non Corinthus tantum liberatur obsidione, sed Argos quoque ei proditur. — XXVI ; Sex. ./Elius in Gallia totum prope annum Cremonensibus Placentinisque cogendis redire in colonias consmnit. Circa Urbem vero tumultus paene excitatur a servis conjurantibus , quomm ^magna vis ^rat Setiae cum obsidibus Carthaginiensium. — XXVII ^ Attalus le- gatos Romam, et Masinissa triticuro auxiliaque ad exercitum rom. mittit. M. Porcius Cato e Sardinia fugat feneratores, sumptusque a sociis in culturo praetomm Cactos circumcidit aut tollit. Consules creantur C. Coraelius Cethegus ei Q. Minucius

vlTi. LIBER XXXII. CAP. I. 177

Rufus , primumque illo anno sex praetores. — XXYIII ; Consu- libuSy Italiam Macedoniamque sortiri parantibus, bellumman- datur cum Gallis Cisalpinis, et Quintiis imperium in Macedonia prorogatur. — XXIX; Prodigia procurantur; et quinque coloni» deducuntur in oram maritimam. Consules ambo in Galliam pro* ficiscuntur y et brevi omnia fere cis Padum sub ditionem rom. redigunt. — XXX; Insubres a Cornelio vincuntur, et Ceno- mani, ad defectionem ab iis soUicitati, dedunt se Romanis.

— XXXI; Minucius populatur agros Boiorum, et Ligustinos Ilvates subigit. — XXXII ; T. Quintius Opuntem oppugnare statuit, et Philippo petenti coOoquium concedit prope INicaiam.

— XXXIII - XXXVI ; Res altercationibus, regis ma^dme socio- rumque consulis, teritur, et bis differtur in alium diem. Tandem inducias facere placet, donec legati Romam mittantur ad sena- tum. — XXXVII ; Hi infecta pace redeunt. — ^ XXXVIII; Phi- lippus , de longinquis Achaiae oppidis sollicitus , Philocli solam Corinthum dat tuendam, et Argos Nabidi velut fiduciarium tradit. Is ibi.saevit in principes, — XXXIX; et mox a Quintio atque Attalo colloquiubfi petitimpetratque,inquo de conditio- nibus amicitise agitur. — XL; Auxilia mittit Romanis, et, Lace- daemonem regressus, Argospraesidio firmatos uxor^m remittit ad feminas spoliandas. Quintius , Philocle et Corinlho frustra ten- tatis , Anticyram ; Attalus Sicyonem et inde Cenchreas trajicit.

I. v^OTfSULES praetoresque , quum idibus martiis ma- gistratum inissent, provincias sortiti sunt. L. Corne- lio Lentulo Italia, P.Villio Macedonia; prdetoribus, L. Quintio urbana', Cn. Baebio Ariminum , L. Valerio Sicilia,L.VillioSardinia evenit. Lentulus consulnovas legiones scribere jussus ; Villius a P. Sulpicio exerci- tum accipere : in supplementum ejus quantum mili- tum videretur, ut scriberet, ipsi permissum. Praptori Baebio legiones, quas C. Anrelius consul habuisset, ita decretae, ut retineret eas, donec consul novo cum exercitu succederet. In Galliam ubi isvenisset, omnes

Cap. I. I . X. Quintio urbana ( vid. vid. ad XXV , 4 1, n. 8. — Basbib Ari" ad II, 40, n. 9), et simul peregrina; minitm; videad XXJV, 44, n. 2.

ri. la

178 T. LIVII u. 0.5^5;

milites exauctorati domum dimitterentur *, praeter quinque millia socium. His obtineri circa Ariminum provinciam satis esse. Prorogato imperio pi*aetoribus prioris anni(Cn. Sergio, utmilitibus, qui inHispania, Sicilia, Sardinia^ stipendia per multos annos fecis- sent , agrum assignandum curaret ; Q. Minucio , ut in Bruttiis^ idem de conjurationibus quaestiones, quas praetor cum fide curaque exercuisset, perficeret, et eos, quos sacrilegii compertos^ in vinculis Romam misisset , Locros mitteret ad supplicium , quaeque sub- lata ex delubro Proserpinae essent, reponenda cum piaculis curaret), feriae Latinae pontificum decreto in- stauratae sunt ; quod legati ab Ardea^ questi in senatu erant, sibi in moute Albano Latinis carnem, ut asso- let, datam non esse. Ab Suessa nuntiatum est, duas portas, quodque inter eas muri erat, de caelo tactum; et Formiani legati aedem Jovis, item Ostienses aedem Jovis, et Veliterni ApolUnis et Sanci aedes^, et in Her- culis aede capillum euatum : et ex Bruttiis ab Q. Mi-

a. Omnes milites exauctortui d, d, ; Hinc Bruttiani interdum lictores ma-

yide ad VIII^ 34 » n. 8. glstratuum dicuntur. Ed.

3. Prorogato imperio . . . Cn* Sergio, 5. Sacrilegii compertos ; vide ad Mtmilitibus, qui inHispania, Sicilia, VII, 4, n. 3.

Sardinia, etc. cf. XXXI, 4 ct 49* 6. Legati ab Ardea (vide ad X,

onde snspicari possis, voc. Africa i^fH,^) questi, sibi Latinis inmonte

h. 1. excidisse. Prorogato imperio Albano et epnlis solennibns sacrisque prastori prioris anni (vid. XXXI, 6) ^ ( v. Dionys. Hal. lib. IV, p. a5o sq. )

C, Sergio ; vide ad XXVII, aa , n. a. carnem datam non esse ; cujus rei cau-

— Agrum assignandum curaret, sc, sa non memoratnr, ut nec XXXVII,

per mensores. 3, in simili re. — Ab Suessa nuntiatum

4. Q. Minucio, ut in Bruttiis, etc^ est, forte nuntiarunt , ut melius con- cf. XXXI, la, i3. — Testis est Gel- veniant seqq. et Formiani legati, lius, X, 3, quem hic citat Crev. Ro- Ostienses , f^elitemi , sc. nnntiarnnt; manos ita severe cnm Bruttiis egisse, Gron. Sic ab Suessa dictnm pro legeui ut eos ignominiae causa milites non Suessani,

scriberent, verum magistratibns in '^ , Apollinis et Sanci (vide Sidyillf

provincias euntibus apparere et prse- ao,n. 10) atdes, sc. de caelo tactas aiinistrare servorum roore juberent. esse. — £e in HercuKs aide capillum

tcA^i LIB. XXXII. CAP. I. IL 179

Qucio propraetore scriptum, equuleum cum quinque pedibus, puUos gallinaceos tres cum ternis pedibus natos esse. Inde a P. Sulpicio proconsule ex Macedo- nia literae allatae, in quibus inter caetera scriptum erat/ lauream in puppi navis longse enatam^. Priorum pro- di^orum causa senatus censuerat, ut consules ma- joribus bostiis, quibus diis videretur, sacrificarent^ Ob hoc unum prodigium haruspices in senatum vo- cati, atque exresponso eorum supplicatio populo in diem unum edicta^ et ad omnia pulvinaria res divinae factae.

II. Carthaginienses eo anno argentum in stipeu- dium impositum primum Bomam advexerunt. Id quia probum non esse quaestores renuntiaverant , expe- rientibusque pars quarta decocta erat, pecunia Bomae mutua sumpta, intertrimentum argenti^ suppleve- runt. Petentibus deinde, ut, si jam videretur senatui, obsides sibi redderentur, centum redditi obsides; de caeteris *, si in fide permanerent , spes facta. Peten- tibus iisdem , qui non reddebantur obsides , ut ab Norba , ubi parum commode essent , alio traduceren-

emUum, obscarum prodigium ; conf. Heya. Opasc. Acadw t. III > p. 264 , et Steger 'von den Prodigien, p. 180. Forte tenuis plant« fibra aut crinis « pariete seu pavimento, n^scio quo casu, eminait. Robb Titius loc. con- trov. XVIII, 3 , conjectk c Plut. de Pytbiae orac. pag. 397 , caprificum enatum (y. ad Juvenal. X» i45)> ▼el potias in Herculis sede ( natibus ) ca^ pillum enatum, quem pilam referebat ad Herculem {ji.eXa{ji.7n>Ycv (vid. Suid. et Plut. de discn amici et adulat.), putabatque, quum piii in statuis ef- lingi minime consueverint, et Hercules iis aegre careret , ne wuYap-yoc et Xsu- xoTCUYoc , b. e. moUis et effeminatus ,

existimaretur) eom voluisse lios ex illa sui parte erumpei^e , et maximum praebere prodigium. — Equuhum» In pluribus MSS legitnr equum, £n.

8. Lauream in puppi enatam^ cf. lain, i3 ; Plin. XVII, 38 seu 25, et Steger 1. 1. p. 178. — SuppHcatio edicta ad omnia puhinaria , etc. vide adlll, 63, n. a; V, i3, n. 5, et XXXI, 49 .n. 5.

Ca.p. II. X. Jntertrimencum argentt, quod decoquendo (ut etiun terendo et absumendo XXXIV, 7 , n. 5 ) ar- gento perierat; £tn.

a. Centum reddili obsides; de ca- teris, eic. vide ad XXX , 37, n. 3. — Signiam , forte leg. Setiam e cap. 26 ;

12.

A. C. 199. U. C. 553.

180 T. LIVII

tur, concessum, utSigniam etFerentinum transirent. Gaditanis item petentibus remissum , ne praefectus Gades mitteretur^, adyersus quod iis, in fidem populi romani venientibus , Cum L* Marcio Septimo conve- nisset. £t Naruiensium legatis querentibus, ad nume- rum sibi colonos non esse , et immixtos quosdam non sui generis pro colonis se gerere , earum rerum causa tresviros creare L. Comelius consul jussus : creati P. et Sex. iElii (Pa&tis foit ambobus cognomen) et C. Corneiius Lentulus. Quod Namiensibus datum erat, ut colonorum numerus cogeretur*, id Cosani petentes non impetraverunt.

Sigon. Sed potuit prlmo concessum

esse, ut Signiam transirent obsides , et

deinde pro Signiaplacaisae Setia, cujus

nintatae sententie Livins non dedita

operacerdoreui fecerit lectorem ; Drak.

3. Gaditanis petentibus remissum^

ne praafectus GtuUs mitteretur ( vide

ad IX, ao, n.a), ad^ersus quod iis,

infidempopuU rom. venientibus ( yide

«d Vn, 18, n. i), cum L, Marcio

Septimo eonvenisset; vide ad I, 3,

n. 4* Dokeri nota est : « Dubitari po-

test, utmm his rerbis significetur,

G^ditanis in fitUm^.^convenisse, ut

praefectum i^om. aceiperent ( quas est

sententia Sigon. de ant. Jur. Frov. I,

•5 : nam remitu fere dicnntur, qnae jure

exigi possunt) ; an , quum convenisset ,

ne acciperent , et imperatbres rom. in

Hispania deinde, adversus qnod iis

<nim Marcio convenetat, praefectos

Gades mittere coepissent, iis petenti-

bus , ne hoc deinde adversus pacta

«um Mareio fieret, concessnm. Si

quis ita accipiendnm pntabit, renus-

sum erit id. qd. datum, coneessum

(videadXXXV, 17, n. a; XXXV,

45, n. I, et Gron. Obss. IV, a). Non

poaset eue dubia scntentia hujns loci,

si de conditionibus, qnibus Gaditani in fidem Romanorum venerunt , con- staret.Sed de ea re nihil aliud proditQm invenio , quam quod livius XXVIII, 37 , scribit, Gaditanos Ronumis dedi- tos, et Gic. p. Balbo, i5, L, Marcium foedus cum Gaditanis fecisse , quod magisfide Hlius popuii et justitia Ro- manorum , quam aliquo pubUco vin- eulo religionis teneretur. £ quo loco videtnr colllgi posse, eos nec prae- fectum cum praesidio rom. , quod ci- vitatem in fide contineret , nec pne- fectum, qui ibi ex legibus rom. jus diceret (vide ad IX, ao, n. a ), acce- pisse. HojC quidem neqnaquam pro- babile est, qnoniam sua voluntate deditionem fecere, et alia qnoque foe- derata oppida snis legibus yivebant. Cf. Cic. p. Balbo, c. i g ». — C, Cometius Lentulus non alibi memoratnr ; nec tamen propterea cnm Periz. 6V1. Cor- neUum ex XXXI, 5o, snbstituendum monet Drak.

4. Ut colonorum numerus cogeretur, ita MSSet primae edd. ante Froben. qui augeretur substitnit , forte e XXXIII, a4 extr. Sed illud oppido eleguitius ; nam eogittir numems , qui conficitur,

A. C. 199* U. C. 553.

LIBER XXXII. CAR III. 181

III. Rebus, quas Romas agendae erant, perfectis, consules in provincias profecti. P. yillium, in Macedo- niam quum venisset, atroxseditio^militum, jam ante irritata, nec satis in principio compressa, excepit. Duo millia ea militum fuere , qui ex Africa post de* victum Hannibalem in Siciliam , inde anno fere post in Macedoniam pro voluntariis transportati^ erant. Id voiuntate factum negabant : Ab triburUs recusantes in naves impositos; sed utcumquey seu iryuncta^ seu suscepta^ foret miUtiay et eam exhaustamj etfinem aUquem miUtandi fieri cequum esse. Multis annis sese ItaUam non vidisse; consenubse sub armis in SiciUuy Africaj Macedonia : confectos jam se laborCy opere^ exsangues tot acceptis vulneribus esse. Consul, cau- sam posuUandce missionis probabilem y si modeste peteretur, viderij dixit. Seditionis nec eam^ nec uUam aliam satisjustam causam esse : itaque si manere ad

hlc qmdem partim , ut infra loqiiitury eogendo redire in coloniam, qui alio dissipati erant, partim adacribendo novos, si quse familis interierant : slc eogere milieem , peeunitan , stipendium est cujuaqae rei definitom nnmemm conficere : sic eogitur pecus , -ne qnod exerrety et cogUur agmen ab iis, qoi operam dant , ne quis resistat ac de- ficiat numerum ; Gron. Cogere propr» est coagere, et hinc vel contrahere ( ▼. c. wm navium XXI , a6 , ^agmen kominum XLII » lo ) seo coarctare ( nt potestatem intra anni spatium IX, 55, n. 4, et saltus in arctas coactus fauces ^mil, iSy n.6), vd congre- gaie ( V. c. senatum I, 48 , n. i ; III , 39, n. 5 ; i/i senatum XXVI , 12, n. 4 9 fendnas XLIV, 3« extr. nisi potius ibi ciim Drak. leg. coacta ciharia), vel conscribere {militiam; de qno vide ad lY, a6 , n. a ), densarc (agmen

XXXVIII , 1 8 ) ^ claudere ( XXXIV, a8; XXXV, a? ; XXXVI, 44; XLII , 64 ; XLFV, 4 ) , supplere , nt h. l. nu- merujn- Cf. Drak. ad IV, a6, n. 3 ; XXX, 4, B. I, et Corte ad Sallust. Jng. 54. Gaetermn de aacto colonorum nnmero cf. XXXI, 49 ; XXXIII , a4 ; XXXVII, 46. — Goeller e cod. Bamb. augeretur, sed vulgata optime se ha- bet. Ed. — Id Cosani petentes non impetraverunt ; ef. tamen ad XXXIII ,. cap. a4 extr.

CiLP. III. I. ViUium,,^seditio... excepit; vide ad I, 53 , n. 5. •— * Du» miUia ea : to ea post Gronovium Cre- verius expanxit, sed reatitnit DrakiK recte. Ed.

a. Pfo vobtntariis transportati. Cod. Bamb. transportata , qnod jam multi protnlemnt; sed vide ad II, 7 ,

n. 4. £»•

3. Seu iMJuncta, seu suscepta; vid.

i8a T. LIVII ^Ssfs:

signa et dicto parere velint, se de missione eorum ad senatum scripturum. Modestia faciliusy quam perti- naciay quod velint, impetraturos,

IV. Thaumacos eo tempore Philippus summa vi op- pugnabat aggerihus vineisque ; et jam arietem muris admoturus erat.Caeterum incepto absistere eum coegit subitus iEtolorum adventus, qui, Archidamo duce in- ter custodias Macedonum moenia ingressi , nec die , nec nocte finem uUum erumpendi , nunc in stationes, nunc in opera Macedonum, faciebant. Et adjuvabat eos natura ipsa loci ; namque Thaumaci' a Pylis sinu- que Maliaco per Lamiam eunti loco alto siti sunt, ipsis faucibus imminentes, quas Coela vocant : Thessa- liaeque transeunti confragosa loca iraplicatasque flexi- bus vallium. vias , ubi ventum ad hanc urbem est , repente, velut maris vasti, sic immensa panditur pla- nities, ut subjectos campos terminare oculis* haud facile queas; ab eo miraculo Thaumaci appellati : nec altitudine solum tuta urbs, sed quod, saxo undique absciso^, rupibus imposita est. Hae difficultates , et

adll, 43, n. 2. — Modestia facilius, £amdem sententiam sic expressit bo' nus ille nostras Lafontaine, lib. VI, fabt 3 , Ts. ultimo :

Pltts fait douceur que violence. Ed.

Ca.p. IV. I. Thaumaciia Phthiotide

Thessal. a Pylis (vide ad XXXI, 29,

n. i) sinuque Maliaco (v. ad XXVII,

3o,n. 3)per Lamiam eunti loco alto

siti sunt; vide ad 1 , 8 , n. 5. — Ipsis

faucibu$ imminentes , quas Ccela vo-

cant fvideAd XXXI, 47> n* ^- Alii

quas CcsJen vocant, et quam Ccelen

V. Hoc elegantios est ; Gron. cf. ad

XXIV, 42 , n. 6. Sed ita malim quof

Coele vocant; vide ad XXXI, 47, n. i.

Quoi Coela Docant. Thessalia; quas

transeunti, vel quas Casia A)ocant

ThessaUee: qnte transeunti, etc. conj. Drak. et posterius etiam Crever. Sed ille jangebat qufe confragosa loca transeunti , quo! (Thessalia) panditur,

a. Subjectos campos terminare ocu' lis , eomm terminos , fines videre, ubersehen, iiberschanen. — j^b eo mi- raculo Thaumaci appellati : a Thau- maco conditore, Poeantis filio, teste Steph. Byz. Thaumaci etiam XXXYI, 14 ; XXXVII, 7; Strab. IX , 434 , et Steph. Thaumacus forte inf. cap. i3,. n. 7. Thaumacia, seu Thaumaciiet Plin. rV, 9 seu 16.

3. Saxo undique absciso, al. absds- so; vide ad IV, 19, n. 5. — Creve- rius ait vocem rupibus ibi sapere glos- sema quoddam additnm interpretandis

A..C. if)9* U. G. 553.

LIB. XXXII. CAP. IV. V. i83

quod haud satis dignum tanti laboris periculique pre- tium erat, ut absisteret incepto Philippus, effecerunt. Hiems quoque jam instabat , quum inde abscessit, et in Macedoniam in hiberna co^pias reduxit.

V. Ibi caeteri quidem , data quantacuitique quiete temporis, simul animos corporaque remiserant^ Phi- lippum quantum ab assiduis laboribus itinerum pugna- rumque laxaverat annus , tanto magis intentum in uni- versum eventum belli * curae angunt , non hostes modo timentem, qui terra marique urgebant ; sed nunc socio- rum, nunc etiam popularium animos,ne et illi ad spem amicitia; Romanorum deficerent , et Macedonas ipsos cupido novandi res caperet. Itaque et in Achaiam le- gatosmisit, simul qui jusjurandum (ita enim pepi- gerant, quotannis juraturos in verba Philippi^) exi- gerent ; simul qui redderent Achaeis Orchomenon et Heraeam et Triphyliam , Eleis Alipherara , contenden- tibus, nunquam eam urbem fuisse ex Triphylia, sed sibi debere restitui, quia una esset ex iis, quae ad con- dendam Megalopolim ex concilio Arcadum contributae forent^ ; et cum Achaeis quidem per haec societatem fir--

praecedd. verbis. Drak. legendum pro- ponit saxi undique abscisi rupibus, ut per saxum intelligatur mons sa- xens ; vel potios distinguendnm est , sicut distinximus. '£d.

Ca.p, V. I. Animos corporaque r«- miserantf ut relaxare vel mox /ato- re, et contra intendere, — Philippum quantum, quanto scil. magis (vide ad I, 40, n. I, et ad Tac. Ann. VI, ai, n^i^) ab assidnis laboribus i. p, laxa- verat (vide ad II, 34» n. i3) annus, illa anni pars, qua cessatur ab armis, scilicet tempus hibernum , ut graece &viixuTbc pro tempore anni, &pa Itou; , seu pro qualibet ejus parte; Gronov.

cujus nota e^t : « annus leg. pro vidg. animum (al. animi, animos et ani-. mus ) : nam remissus labor itinerum prseliornmque non tam animum refi* cit, quam membra, quae exercitio illo et contentione fatigantur ; et de cor- pore Philippi intelligi vult livius, do- cens, alios membris simnl animoqne avide qnietem snmpsisse, regem, quan- tum corpore cessarit, tanto magis exercitam mentem habuisse».

2. In universum eventum belli; vide ad I, 38, n. 2.

3. Juraturos sc in Derba Philippi; vide adll, 32 , n. I.

4. Qui redderent Jcheeis Orchome^

A. C. >99. U. C. 553.

i84 T. LIVII

mabat. Mdcedonum animos sibi concitiavit cum Hera- clide^; nam quum eum maximae invidiae sibi esse cer- neret , rrmltis criminibus oneratum in vincula conjecit , ingenti populariura gaudio. Bellum, si quando un- quam ante alias, tum inagna cura apparavit, exer- cuitque in armis et Macedonas, et mercenarios mi- lites : principioque veris cum Athenagora omnia externa auxilia, quodque levis armaturse erat, in

non et Heraam et Triphyliam , Eleis ( immo Megalop^litis ) Alipheram , contendentibus , dictantibus , asseve- rantibus, nunquam eam urbemfiiisse ex Triphjrlia, ejas partem, sed^.,ad condendam MegalopoUm contrihutce forent; Gron. vide ad XXVin, 8, n.- 3. Herasan , Tnphylian efc Aliph^ ran mnlti Godd, velle videntur; Drak. MegalempoUn MS Pet. nnde Gronov. conj. liiegalenpoUn , ut Coelen Sjrriam XLII, ag, et^ MeyoXia *oXt; Plut. Polyb. Steph. MegalenpoUn Lov. 4- MegalepoUn, MegalepoUm et Mega- iepoUn multi MSS. Cohf. Drakenb. — Panca hic memorat Crev. de Megalo- poli, xiux condita fnit, auctore Epa- minonda , mnltis ignobilibus Arcadiae vicis oppidisqu^ in unam' urbem , ma- joris roboris gratia, contrlbutis ex communi gentis Arcadnm decreto.Vid. Pausan. in Arcadicis. £n.

5. Macedonum animos sibi conciUa- vit cum HeracUde, prtefecto classis, Tarentino , perdito homfne et astuto,. qui, postquam , Tarento Romanis pro- dita j profugerat ad Philippum , in fa- miliaritatem ejos se insinuaverat , et auctor illi fiierat ministerque omnis crudelitatis ; conf. XXXI, i6 , 33; Athen. VI, i3, p. a5i (ed. Schweigh. VI, 59); Polyb. Xni, 4, 5; XVI, x5; Diodor. Eclog. p. 5^3; Polyseni Strat. V, 17, 2. Alius fuit Heraehdes

Gyrtonius , thessalito equitatui a Phi- lippo prsefectus ; vid. Polyb. XVUI , 5. Alteruter aut tertius aliquis desi- gnatur XXXI , 46 , n, 5. Verba cum HeracUde corrupta esse , vix est qnod moneam. Jacobs ad Anthol. Graec. vol. I, P. II, p. 358, ingeniose emend. Maeedonum animos sibi conciUapit* Nam.HeraeUden amicum quum nuuei- ' me invidiie sibiessecerneret, etc. Sed ita saltem post Macedonum ezcidisse quo-^ que aut simile quid censendum est; et in vulgata lect. nihil videtur esse, q^iod displicere possit praeter voc. cum, Cui si substitueris punito vel aliud hujus generis verfaum , rkpunito HeracUde toT; per hcec et singula verba singulis praecedentibus exacte respon- debnnt : caufa Heraclidis conj. Drak. Verba sibi conciUavit absunt ab omni- bus MSS et edd. ante Ascens. a. t5x3; unde alia eorumlocoscripsisse Livium suspicarl possis» —^ Absunt quoqne a iiostris codd. Verba sibi conciUavit, quae pariter ignorat cod. Bamberg. unde Goeller locum ita exhibet : Ee cum Ach. . . . firmabat ; Macedomim (quoqne firmabat) animos, quum He^ racUden amicum max. inv, s, esse cer- nertt. Multis, etc. Mihi autem dnrior ea videtur loquendi forma , quam qa» Livio intrudi possit. Facilius Jacobsio accederem, qui de prima parte dnba- tans, de reliqnis aiErmat scribendam :

A. G. 199. U. C. 553.

LIB. XXXII. CAP. V. Vl. 18^

Chaoniam ^ per Epirum ad occupandas , quse ad An- tigoneam fauces sunt (Stena vocant Graeci), misit. Ipse post paucis diebus^ graviore sequutus agmine, quum situm omnem regionis adspexisset, maxime idonenm ad muniendum locum credidit esse praeter amnem Aoum* : is inter montes, quorum alterum ^ropum , alterum Asnaum incola; vocant , angu- sta valle fluit, iter exiguum super ripam praebens. Asnaum Athenagoram cum levi armatura tenere ac coxnmunire jubet : ipse in iEropo posuit castra. Qua abscisae rupes erarits, statio paucorum armatorum te- nebat ; quae minus tuta erant , alia fossis , alia vallis , alia turribus muniebat. Magna tormentorum etiam vis, ut missilibus procul arcerent hostem, idoneis locis dis- posita est. Tabemaculum regium pro vallo, in con- specto maxime tumulo^®, ut terrorem hostibus suis- que spem ex fiducia faceret, positum.

VI. Consul, per Charopum Epiroten ' certior factus, quos saltus cum exercitu insedisset rex, et ipse, quum Corcyrae hibernasset , vere primo in continentem tra-

quum HeracUden ^micum max, inv. s, esse cemeret, muUis , etc. Ed.

6. In Ciiaoniam (quse septemtrioDa- lis EpiEi pars fiiit , ut Tfiesprotia me- diterranea et Molossia australia) per Epiram ad oceupandas , qute ad jin* tigoneam , Chaoaue nrbem » et ia Ge- raoniis montibus , fauces sunt : Stena voeant Grteci; ri irapi tw AvTtyovita OTsva apud Polyb. U , 5 , 6 , et II , 6 , 6. Conf. Plat. in Qaintio, p. 870, et PaUncr. Graec. Antt. II , 3 , p. a 5 1 .

7. Post paucis diebus; yide ad II, 3i, n. 2.

8. Pneter amnem Aoum, etc. Tide id XXrV, 40 , n. a. Ad Apsum fl. cladem Phiiippi fiiisse tradit Plutarch.

Flamin. pag. 870 , forte quia Aous et Apsus non longe distant. Gonf. Strab. VII, 5, 9, p. 3x6, et Palmer. Graec. Antt. I, a3, a6, et II , 3.

9. Qrm abscisce rupes e, vide ad III , 70, n. a , et IV, 19 , n. 5. — Sta» tiop, armatorum tenebat; Yidesupm

adXXVm, x,'n.4.

10. In conspecto maxim£ tumulo; ▼ide ad II , 5, n. 8.

Gap. VI. I. Per Ckaropum EpirO' ten; conf. cap. 11 ; Plnt. in Qaintlo, pag. 370, et Polyb. XX, 3; XXVII , 1 3 , cui coustanter dicitur Gharops , nisi quod XXXI , 8 « la , Xapoirov ia omnibus legitar libris. Hinc com Gro- aoTio scrib. Charopem h. 1. et al. Fait

i86 T. LIVII Sijfr.

jectus^ ad hostem ducere pergit^. Quinque miilia ferme ab regiis castris quum abesset, loco munito relictis legionibus, ipse cum expeditis progressus ad speculanda loca, postero die consilium habuit, utrum per insessum ab hoste saltum , quanquam labor ingens periculumqu,e proponeretur, transitum tentaret, an eodcm itinere, quo priore anno Sulpicius Macedo- niam intraverat, circumduceret copias. Etoc consi- lium per multos dies agitanti nuntius venit, T.Quin- tium consulem factum , sortitumque provinciam Ma- cedoniam , maturato itinere jam Corcyram trajecisse. Valerius Antias intrasse saltum Yillium tradit, quia recto itinere nequierit , omnibus a rege insessis , se- quutum vallem ^, per quam mediam fertur Aous am- nis ; ponte raptim facto , in ripam , in qua erant castra .regia, transgressum acie conflixisse; fusum fugatum- que regem , castris exsutum ; duodecim millia hostium eo praelio cassa, capta duo millia et ducentos, et si- gna militaria centum triginta duo, equos ducentos triginta : aedem etiam Jovi in eo praelio votam , si res prospere gesta esset. Caeteri graeci latinique auctores, quorum quidem ego legi annales , nihil memorabile a Villio actum , integrumque bellum *insequentem consulem T. Quintium accepisse tradunt.

aatem yir probus et amicus Romanis : de forsan leg. travectus; Gron. — Et

at nepos ejns Charops, Machaetse filins, est trq\>ectiis in cod. Bamberg. Ed. —

qni Rom» sermonera literasqne Ro- Trajectus active dictun< pro quum tro'

manorum didicerat, pessimus et sae- jecisset, ut cap, ^^,juratus propose-

Tissimus horao , caedium civilium au- quam juraverat, Drak. Conf. sapra

ctor, et invisus tum populaiibus, tum ad XXVI, 33, n. 9.

Romanis factns; vid. Poiyb. XXVII, a. j4d hostem ducere pergit; v!de

i3 ; XXX , 10, 14; XXXI , 8 ; ad XXVII, 17, n. 6. — Cum expedi-

XXXII, ai, 32; Diodor. t. II, p.. r/f ; vide ad V, 16, n. 2. — Consilium.

578; Duker. ad Thncyd. II, 80; Aa*«zV; vide ad VIII , 6 , n. 6.

Amtzen. ad Aurel. Victor. de Vir. ill. 3. Sequutum vailem esse, h. e. pe-

c. 5i. Mox pro trajectus plerique li- tiisse, adiisse; vid. IV, 17, n. 8. —

bri trabentus, quidam transvcctus: un- Integrumque bellum ; vid. II , 5, n. i .

A. G. 199. U. C. 553.

LIBER XXXII. CAP. VII. 187

VII. Dum haec in Macedonia geruntur, consul alter L. Lentulus, qui Romse substiterat , comitia censoribus creandis habuit. Multis claris petentibus viris , creati censores P. Cornelius Scipio Africanus et P. ^lius Paetus. Hi , magna inter se concordia , et senatum sine ullius nota legerunt^, et portoria venalium Capuae Puteolisque , item Castrorum portorium , quo in loco nunc oppidum est, fruendum locarunt* ; coionosque eo trecentos (is enim numerus finitus ab senatu erat) adscripserunt ^, et sub Tifatis Capuae agfum vendide- runt. Sub idem tempus L. Manlius Acidinus , ex His- pania decedens , prohibitus a P. Porcio Laeca tribuno plebis, ne ovans rediret, quum ab senatu impetras- set, privatus XJrbem ingrediens mille ducenta pondo argenti, triginta pondo ferme auri in aerarium tulit. Eodem anno Cn. Baebius Tamphilus, qui ab C. Aure- lioconsule anniprioris provinciam Galliam acceperat, temere ingressus Gallorum Insubrium fines, prope cum toto exercitu est circumventus : supra sex millia et sexcentos milites amisit. Tanta ex eo bello, quod jam timeri desierat, clades accepta est. Ea res L.Len- tulum consulem ab Urbe excivit ; qui , ut in provin- ciam venit plenam tumultus , trepido exercitu acce- pto , praetorem multis probris increpitum provincia

Ci.p. VII. I. Senatum sine utKus nota legerunt ; yide ad XXIH, aa, n. I , et XXXV, i6, n. 5. — Porto- ria venalium rerum , solvenda pro invectione et eyectione mercium, quae promercii et negotiandi , non ntendi , causa portnbns importabantnr. Conf. adll, 9,n. 4, et Bnrm. de Vectig. pop. rom. cap. 5, p. 55. — Castrorum portorium, yelihijam ante exactum, yelnovum; vid. Burm. ibid. pag. 5i. Castra forte castellum iliud ; de quo

yid. XXV, ao, qno nnnc coloni ad- scripti, sed colonia serins dedncta; Drak. coll. XXXII , »9 , et XXXFV, 45.

a. Fruendum locarunt portorium ; vide ad XXVII , 3 , n. i.

3. Colonos eo trecentos adscripse- runt; vide ad IV, a5, n. 4.- — Priva- tus Urbem ingrediens ; vid. Gruch. cap. 4 ; Refnt. ad poster. Sigon. Disp. et supra ad XXVI , 2 1 , n. i. — Mille dncenta pondo, etc. suspecti numeri

i88 T. LIVII vll^,

decedere, atque abireRomam jussit^; neque ipse con- sul memorabile quidquam gessit, comitiorum causa Romam revocatus; quae ipsa per M. Fulvium et M*. Cu- rium tribunos plebis iippediebantur, quodT.Quintium Flamininum consulatum ex quaestura^ petere non pa- tiebantur. Jam cedilitatemprceturamquefastidiri: nec per honorum gradus^ documentum sui dantesy nobiles homines tendere ad consulatumy sedy transcendendo mediuy summa^ imis continuare. Res ex campestri certamine in senatum venit. Patres censuerunt , Qui konorem , quem sibi capere per leges liceret^^y peterety in eo populo creandi, quem velity potestatem fieri asquum esse. In auctoritate Patrum* fuere tribuni. Creati consules Sex. SXvas Paetus et T. Quintius Fla-

Dukero, qixia Mmlius mult05 annos cum Lentulo fuerit in Uispania, et raulta fortiter ac feliciter gesserit, Lentulus antem XXXI, 20, multo pltt» ii| «erarium toUsse dicatur. MilU abest a 3 MSS, quo suspicionem suam confirmari putabat. — ' Mille dueenta pondo , sunt marcse nostrates pondo 1875; triginta wiXempondo sunt pon- deris nostratis selibrae 46 cnm septem nnciis. Ed.

^^Provincia decedere prastorem jus" sit consnl ex auctoritate senatus. Cf. ad XXXIX, 3, n. 2.

5»T. Quintium Flamininum consu- latum ex quastwa (videadrV, 3i, 11. x) petere, etc. coof.Piut. in Quin- tio , 1. 1 , p. 369 , ubi eum triginta nondum annos natum fuisse prodit. Gonf. ad XXV, 2 , n. 4. Eidem Plut. FlOfminius dicitur, quod gentis potins plebeiae nomen esse putatur, ut i7a- mininus cognomen Qiuntiorum, gen- tis patriciae. Quod si yerum est, etiam xnter honorum gradus, ab eo tran- scensos , idem Plut. male refert tribn-

natum plebis. Cf. Drak. ad XXXIX », 59 pr. Duker. ad Flor. II, 7, 10; BcNigars. ad Jnstin. XXX, 3, 6. ITostram quoque scripturam firmant li^ides CapitoL Sed in optimis grae» corum latinorumque auctorum exem- plaribos GOgnomen Quintionim scribi Flaminium, talemque eonsenaum yij: ex librariorum errore profectum vide- ri, monet Schweigh. ad Appian.Maced» Eatc.VL

6. Transcendendo media , summa , summos honores, imis continuiire (vide ad lY, 22 , n. 4 ) , per saltum, qaasi adscendentes ; ut transcendere^ ordinem oftatis, naturee, moris XL» 9 et X I. — Campestri certamine; vid. ad YII, I, n. 2.

7. Honorem^ quem sibi capere per leges liceret (vide adV, 12, n. 6), nondum latis legibus annalibus , quae magistratusordlne geri jusserunt; Dqk. et Gruch. de Com. Rom. 1 , 3. Conf. ad XXV, 2 , n. 4 , et Plut. 1. 1.

8. In auctorilate Patrum f. t. vide: ad 11,56, n. x6.

tc:lt LIB. XXXII. CAP. VII. VIII. 189

mininus. Inde Praetorum comitia habita : creati L. Cor- nelius . Merula , M. Ciaudius Marcellus , M. Porcius Cato^, C. Helvius, qui aediles plebis fuerant. Ab iis ludi plebeii instaurati ; et epulum Jovis fuit ludorum causa : et ab aedilibus curulibus C. Valerio Flacco fla* mine diali et C. Cornelio Cethego ludi Romani ma* gno apparatu facti. Ser. et C. Sulpicii Galb^ pontifices eo anno mortui sunt : in eorum locum M. iEmilius Lepidus et Cn. Comelius Scipio pontifices suffecti sunt.

VIII. Sex. ^lius PaRtus , T. Quintius Flamininus con- sules, magistratu inito, senatum in Capitolio quum habuissent , decreverunt Patres , ut proi^incias Mace-- doniam atque Italiam consules compararent irUer se sortirenturve ^ . Utri eorum Macedonia evenissety in supplementum legionum tria miUia miiitum romanor rum scriheret et trecentos equites ; item sociorum la^ tini nominis quinque milUa peditum y quingentos equi- tes. Alteri consuli novus omnis exercitus decretus. L. Lentulo prioris aniii consuli prorogatum imperium est; vetitusque aut ipse provincia decedere prius, aut veterem exercitum deducere , quam cum legionibus novis consul venisset. Sortiti consules provincias; JEXio Italia, Quintio Macedonia evenit. Praetores, L. Cornelius Merula urbanam ^, M. Claudius Siciliam, M. Porcius Sardiiiiam, C. Helvius Galliam est sortitus.

9. M, Porcius Cato ; conf. Cic. de Sen. 4, et ibi intpp.

Ci.p. Vni. I . Campararent inter se sortirenturve ; vide ad lU, 1 , n. i.

2. Z. Cornelius Merula urbanam; ▼idc ad II, 40, n. 9. Mox forte leg. nam, prater consules , prattdres , etc. et deinde Marceilus in Sic, , , , Cato in Sard, — Lenlori matatione lociim ez-

pediit GreVerias, aSerens pralotihus ; ita nt consules etiam praetoribus co- pias scriberent. Nec est qnod to con- sulares exereitus, plurali numero of- fendat; nam, ntnotat Drak. etsi uni consalnm exercitns decretus est , alter tamen in supplementum uon paucos milites scribere fnit jussus : unde Li- vius etiam eons. ex. dicere potnit. Ed.

I90 T- LIVII ttlt

Delectus inde haberi est coeptus ; nam , praeter con- sulares exercitus , praetores quoque jussi scribere mi- lites erant. Marcello in Siciliam quatuor millia pedi- tum socium latini nominis et trecentos equites ; Catoni in Sardiniam ex eodem genere miiitum tria millia peditum, ducentos equites : ita ut hi praetores ambo, quum in provincias venissent, veteres dimitterent pedites equitesque. Attali deinde regis legatos in senatum consules introduxerunt. Hi, regem classe sua copiisque omnibus terra marique romanam rem juvare, quaeque imperarent romani consujes, impi- gre atque obedienter ad eam fecisse , quum exposuis- sent, Fereri dixerunt, ne id prcestare ei per AntiO' chum regem ultra non liceret ^ : vacuum namque prcesidiis navaUbus terrestribusque regnum AttaliAn- tiochum invasisse : itaque Attalum orare Patres con- scriptoSj si sua cUisse suaque opera uti ad macedo^ nicum beUum veUenty mitterent ipsi prcesidium ad regnum ejus tutandum : si id noUent, ipsum ad sua defendenda cum cUisse ac reUquis copiis redirepate* rentur. Senatus legatis ita responderi jussit, Quod rex Attalus cla^se copiisque aUis duces romanos ju- uisset, idgratum senatui esse^, AuxiUa nec ipsos mis- suros Attalo adversus Antiochum , socium et amicum populi romani; nec AttaU auxiUa retenturos^ ultra quam regi commodum esset, Semper populum roma- num aUenis rebus , arbitrio aUeno , usum : et princi- pium etfinem inpotestate ipsorum^ qui ope sua veUnt adjutos RomanoSj esse, Legatos ad Antiockum mis^ suroSy qui nuntienty AttaU nauiumque ejus et miUtum

3. Per Antiochum r. non Uceret; memorem fore senatnm gratiis opera

videadV, X2, n. 6. reque referendis, ut IV, 48, n. 6,

' 4. Idgratuni senatui esse : Gronov. gratum id singulis Patribus^re pro :

Teposuit /ore , ut sensus sit : ejus rei eos gratiam relaturos. Sed ita. dicen-

a.cssl: LIB. XXXIL CAP. VIII. IX. 191

opera adversus Philippum communem hostem ud po- pulum romanum. Gratum eumfacturum^ et senatuiy si regno Attali abstineatj belloque absistat. Mquum essej socios et amicos populi romani reges inter se quoque ipsos pacem sen^are.

IX. Consulem T. Quintium , ita habito delectu , ut eos fere legeret, qui in Hispania aut Africa meruis- sent spectatae virtutis milites, properantem in pro- vinciam' prodigia nuntiata atque eorum procuratio Rpmae tenuerunt. De caelo tacta erant via publica Veiis , forum et aedes Jovis Lanuvii , Herculis aedesArdeae, Ca- puae murus et turres et aedes , quae Alba dicitur : caelum ardere visum^ erat Arretii : terra Velitris trium juge- rum spatio caverna ingenti desederat : Suessae Aurun- cae nuntiabant agnum cum duobus capitibus natum , et Sinuessae porcum humano capite. Eorum prodigio- rum causa supplicatio unum diem habita : et con- sules rebus divinis operam dederunt , placatisque diis, profecti in provincias sunt. iElius cum C. Helvio prae- tore in Galliam : exercitumque ab L. Lentulo acce- ptum , quem dimittere debebat , praetori tradidit ; ipse novis legionibus, quas secum adduxerat, bellum gesturus. Neque memorabilis rei quidquam gessit. Et

dum fuisse gratum senatum fore , et gratum esse alicui tam h. 1. qoam IV, 48, non aliter accipi posse, quam placere , voluptatem afTerre , jam mo- nuit Drak.

5. Gratum eum facturum et sena^ tui, non Attalo tantom. T6 et delevere Geien. et alii. Gratum ei ( popalo rom. ) futurum ( ita MS Bnflid. ) et senatui non male conj. Ruben. , et utenti populo romano gratum eum facturum et senatui ; Gron.

Cap. IX. I. Propcrantem in pro- vinciam , propere profecturum , pro-

digia Ronue tenuerunt; vide ad II, 63, n. 3.

2, Ccelum ardere visum, etc. vid. I, 3i, n. I. — Terra Velitris trium jugerum spatio caverna ingenti dese- derat in imom , in profundum ruerat ; ut passim sidere , desidere , suhsidere. Cf. Drak. ad Ii. I. nos ad Jnvenal. VI, 4i i; ad Tac. Ann. II , 47, n. 3 ; Cic. Div. I, 35 et 43. — Suessce Aurunca: agnum cum d. c. natum esse nuntia- bant, sc. homines, quld.im; i. e. nun- tiabatur. — Porcum humano capite, forte porcum cum h.c; Duk.

19» T. Liyii tc:lll:

T. Quintius alter consul maturius , quam priores so- liti erant consules, a Brundisio quum transmisisset , Corcyram tenuit^ cum octo millibus peditum, equi- tibus octingentis. Ab Corcyra in proxima Epiri quin- queremi trajecit; et in castra romana magnis itineri- bus contendit : inde Yillio dimisso, paucos moratus dies, dum se copiae ab Corcyra assequerentur , con- silium habuit , utrum recto itinere per castra hQStium vim ^ facere conaretur ; an , ne tentata quidem re tanti laboris ac pericuU , per Dassaretios potius Lycumque tuto circuitu Macedoniam intraret; vicissetque ea sen- tentia, ni timuisset, ne, quum a roari longius reces- sisset, misso e manibus hoste, si (quod antea fecerat) solitudinibus silvisque se tutari rex voluisset, sine ullo effectu aestas extraheretur ^. Utcumque esset igi- tur , illo ipso tam iniquo loco aggredi hostem placuit ; sed magis fieri id placebat, quam, quomodo fieret, satis expediebat.

X. Dies quadraginta sine ullo conatu sedentes in conspectu hostium absumpserant : inde spes data Phi- lippo est, per Epirotarum gentem tentandae pacis; habitoque consilio delecti ad eam rem agendam, Pau- sanias praetor et Alexander magister equitum ', con- sulem et regetn , ubi in arctissimas ripas Aous cogitur amnis, in colloquium adduxerunt. Summa postula-

3. Corcyram tenuit; vide ad I, I, n. 8.

4. Recto itincre per castra hostiurn wm, impetam , facere, ea tI pernim- pere. Gonf. XXXTI, i6 pr. inpr. XXXYII, II, n. 4, et XLIV, 35. yiatn pro wm alii , non minos apte. P^i viam /acere, ut lY, 38 , et apud Yirg. Mn, II, 494 ; ex Plut. Flamin. p. 370 {ly^ta <7rpoff6aXo>v ava xparoc ^ia Tfa>v a)cp(i>v f^taaaadat tv)v irapo-

^ov ) 9 conj. Duk. et Drakenb. — Per Dassaretios Ljrcumque ; vide anpra ad XXVII , 3a , n. 3.

5. Sine uilo tffectu astas extrahe- retur; vide ad IV, 43, n, 6. — SiUis expediebat, exponebat , scil. consul. Expediebatur vel expediebant emend. Gronov.; et ultimam hanc lectionem babet cod. Bamb. En.

Cat.X. Zf jilex. magister equitum,

tiriFapxoc.

A. C. 198«

u. c. 554.

LIBER XXXII. CAP. X. jgS

torum consulis erat , praesidia ex civitatibus rex dedu* ceret : iis , quorum agros urbesque populatus esset , redderet res, quae comparerent* : caeterorum sequo arbitrio aestimatio fieret. Philippus aliam aliarum ci- vitatium conditionem esse respondit. Qua^ ipse cepis- sety eas liberaturum : quce sibi traditce a majoribus essent, earum hereditaria ac justa possessione non excessurum. Si quas quererentur belli clades ece ci^i" tates^ cum quibus bellatum foret ; arbitriOy quo vel- lenty populorum^ cum quibus pax utrisque /iiisset^ se usururn. Consul, nihil ad id quidem arbitro aut judice opus esse, dicere. Cui enim non apparere, ab eOy qui prior arma intulisset^ injuriam ortam? nec Philippum ab ullis bello lacessitum , ipsum priorem vim omnibus fecisse, Inde quum ageretur, quae civi- tates liberandae essent, Thessalos primos omnium no- minavit consul. Ad id vero adeo accensus indigna- tione est rex , ut exclamaret , <c Quid victo gravius «imperares^, T. Quinti?» atque ita se ex colloquio proripuit. Et temperatum aegre est, quin missilibus, quia dirempti medio amni fuerant, pugnam inter se consererent. Postero die per excursiones ab stationi- bus primo in planitie, satis ad id patenti, multa levia commissa praelia sunt : deinde recipientibus se regiis in arcta et confragosa loca , aviditate accensi certami- nis eo quoque Romani penetravere. Pro his ordo et militaris disciplina et genus armorum erat, aptum urgendis regiis ^ ; pro hoste loca et catapultac balistae-

2. Redderet res^ quee comparerent ( vide ad VI , i , n. 6 ) ; aeterorum , fortc leg. cofterarum. — ^rbitrio, quo vellent, populorum : lege quorum vel- /tfnff Gronov. Valgatani Drak. dictum putabat, ut similia, I, 29, n. 4»et I^ » 39 , n. 6. ; Doker. ut XXXI ,

36 , quo auxilio pro quorttm auxilio.

3. Quid victo gravius imperares, mihi, si jam victus essem. — Se ex colL proripuit ; vide ad II, 24, n. 6.

4. j4ptum urgendis regiis. Hic locus in omnibus fere manuscripiis corru- ptus est adeo foede , ut vix inde quid-

i3

U. C. 5&4.

194 T. LIVII

que, in omnibus prope rupibus, quasi in muris, dis- posita&. Multis hinc atque illinc vulneribus acceptis , • quum etiam, ut in praelio justo^ aliquot cecidissent, nox pugnae finem fecit.

XI. Quum in hoc statu res esset , pastor ' quidam , a Charopo, principe Epirotarum , missus, deducitur ad consulem. Is se in eo saltUy qui regiis tunc oneratus castris erat, armentum pascere ait : omnes montium eorum amfractus callesque nosse. Si secum aliquos mittere velity non iniquo nec jperdifficili aditu supra caput hostium deducturum. Hcec, Charopus renun- tiari jubet , ita crederet, ut suce potius omnia , ^quam illius , potestatis essent^. Quum magis vellet credere, quam auderet, consul,' mixtumque gaudio ac metu animum gereret, auctoritate motus Charopi, experiri spem oblatam statuit ; et , ut averteret rem a suspi- cione, biduo insequenti lacessere hostem, dispositis ab omni parte copiis, succedentibusque integris in locum defessorum, non destitit. Quatuor millia inde lecta peditum et trecentos equites tribuno militum tradit : equites, quoad loca patiantur, ducere jubet : ubi ad invia equiti ventum sit , in planitie aliqua locari equi-

quam possis eraere. Goeller tamen e cod. suo proponit lectionem non de-^ dignandam amplum tegendis corpori- hus , ciqns Testigia latent in yarietate lectionam , quas Drak. adscripait. £d. Ca-1*.XI. I. Pastor quidam (pasto> res apud Plut. in Quintio , p. $70 , E.) a Charopo , etc. yide ad cap. 6 , n. i. Conf. Appian. Maced. 4* — Oneratus castris , forte occupatus castris ; Duk. — Walchius,Emend. p.aSS , conjicit obseratus, quia mire sibi placentKo- mani in lcquendi formulis translatis a sera, obice, etc. sed aliam huie loco medicinam infert Goeller, codice sno

fretus, qui pro oneratus.,.erat, dat teneretur; et quidem erat ahest a no- stria. Mox cod. Bamb. ita habet : . . . tleducturum. Heec ubi consul audiwt percunctatum ad Charopum mittit, satisne credendum super tanta re agresti censeret? Charopus renuntiari jubet , etc. Qnum ea in nuUo , quod sciam, alio codice appareant, glosse- ma pnto ab aliqno librario textut ad- sutnm. Ed.

a« Ita crederet, ut suee potius om^ nia, quam iUius , potestatis essent .- verba obscura, de qnibus Gronor. haec notavit : « Potest sensus non nnns

u.cisS: LIB. XXXII. GAP.^XI. XII. igS

tatum ; pedites , qua dux monstraret viam , ire : ubi , ut polliceretur , super caput hostium perventum sit, fumo dare signum ; nec ante clamorem toUere , quam ab se signo accepto pugnam coeptam arbitrari pos- set^, Nocte itinera fieri jubet (et pernox forte luna erat), interdiu cibi quietisque sumeret tempus. Ducem promissis ingentibus oneratum , si fides exstaret , vin'* ctum tamen tribuno tradit. His copiis ita dimissis , eo intentius Romanus ^ undique instat capi stationes.

XII. Interim die tertio quum verticem, quem pe- tierant, Romani cepisse ac tenere se fumo significa- rent ; tum vero , trifariam divisis copiis , consul valie media cum miiitum robore succedit ; comua dextra laevaque admovet castris. Nec segnius hostes obviam eunt; et, dum, aviditate certaminis provecti, extra raunitiones pugnant , haud pauio superior est roma- nus mileset virtute, et scientia, et armorum genere.

dari : yel, hnic homini ita fidat, nt ipsnm potius in potestate suonimy qnos cum illo erat misaurua , habeat, quam suos ei secure committat atque in potestatem dedat ; yel , qnam mihi crederea, si ego me dncem fore pro« mitterem , tam huic licet credas. Uoo yidetur confirmare Plutarch. loco 1. •yvwffTtiv ^i TJic itiffTSwc itapsixovTO xxt Pt€oUfi»TiQV x«p07ra tov MaxATav. Parum enim certum notorem yadem- qne dedisset suae Bdei pastor, qui ultro moneret, ne nimium illi fideretnr. Is yero sensus yidetnr requirere, ut le- gamus: ut si siue. Nam quod Quintius nihilominus enm yinctnm trihuno tra- didit,proyidentiam decuit dncis: non hoc prohihet tamen , qnominns suam pro illo fidem interposuerit Charops. Deniqne possunt et sic acclpi, ut yi- deatnr Charops non quldem diffiden- tia, sed spe certa eyentus et yoluntate

pastoris, et quo major fides fieret Qnintio , nltro hominem ofiTerre ad yincnla et quamyis arctam cnstodiam , dnra promissa prsestaret ».

3. Pugnam cceptam arbitrari pos' set, immo possent, et moxsumere; Gron. Sed posset referendum ad tri- bunum militum, cui soli hoc arbl' trandi jus datum ; sumeret yero et sumere perinde est, et utrumyis tum anctoritate codd. , tum exemplls Li- yianis defendi potest; Drak. — Sifides exstaret pro yulg. exstet recepi ex qnifausdam MSS et omnifans edd. antt. ante Froben.

4. Eo intentius romanus duz , con- snl (utlV, 10, n. 3; XXI, 59, n. 3;

XXVI, 17, n. 3; XXVII, 17, n. 9;

XXVII , 41 et 42 ; XXXII, 32, n. i ; XXXII , 40 ; XXXni , 29 ; et Vciens IV, 18, n. a ; cf. Cort. ad Sallust. Jug. 81), undiqite instat capi stationes,

i3.

196 T. LIVII ttZ

Postquam , multis vulneratis interfectisque , recepere

se regii in loca , aut raunimento , aut natura tuta , v6r-

terat periculum in Romanos', terhere in loca iniqua

nec faciles ad receptum angustias progressos. Neque

impunita temeritate inde recepissent sese, ni clamor

primum ab tergo auditus, dein pugna etiam coepta,

amentes repentino terrore regios fecisset. Pars in fii-

gam effusi sunt^; pars magis, quia locus fugae deerat,

quam quod animi satis esset ad pugnam , quam sub-

stitissent , ab hoste , et a fronte et ab tergo urgente ,

circumventi sunt : deleri totus exercitus potuit , si fu-

gientes persequuti victores essent; sed equitem angu-

stiae locorumque asperitas, peditem armorum gravi-

tas impediit. Rex primo effuse ac sine respectu^ fugit;

dein , quinque millium spatium progressus , quum ex

iniquitate locorum, id quod erat, suspicatus esset,

sequi non posse hostem, substitit in tumulo quedam,

dimisitque suos per omnia juga vallesque , qui palatos

in unum coUigerent. Non plus duobus millibus homi-

num amissis , caetera omnis multitudo , velul signum

aUquod sequuta, in unum quum convenisset, fre-

quenti agmine petunt Thessaliam. Romani, quoad

tutum fuit insequuti, caedentes spoliantesque ca;sos,

castra regia, etiam sine defensoribus difficili aditu,*

diripiunt , atque ea nocte. in suis castris manserunt.

XIII. Pbstero die consul per ipsas angustias, qua se inter valles flumen insinuat, hostem sequitur. Rex

urgetmUites,nteoramoperacapian- ^v Hweipw ^Udxwpia; dixit Polyb.

tnr stationes , et ex iis pellatur hostis, XVIII ,6,4.

pcrstat jnbendo et adigendo ad id mi- 2. Pars infugam effusi simt; "vidc

litem, nt capiantnr; Gron. Cf. ad X, ad I, 14, n. 7 , et I, 4x, n. i. Mox

27, n. 4. clarins erit , si legas : si fugientem

Ca.p. XII. I. Verterat periculum in persequuti; Gron. i{om. vide ad lib. II, cap. 3 , n. 2. — 3. Effuse ac sine respectu fugit;

Loca iniqua, etc. toc; a^irYiXirKrfi.evac '^ide ad VIII, 38, n. 9.

u.c.«J: LIBER XXXII. CAP. XIII. 197

primo die ad Castra Pyrrhi^ pervenit; locus, quem ita vocant, est iii Triphylia teirae Melotidis : inde postero die (ingens iter agminis, sed metus urgebat) in. montem Lingon ^ perrexit. Ipsi montes Epiri sunt , interjecti Macedoniae Thessaliseque z latus , quod ver- git in Thessaliam, oriens spectat; septemtrio a Mace- donia objicitur : vestiti frequentibus silvis sunt ; juga summa campos patentes aquasque perennes habent. Ibi stativis rex per aliquot dies habitis fluctuatus ani- mo est, utrum protenus is regnum se reciperet, an reverti in Thessaliam posset^ : inclinavit sententia, suum ^ in Thessaliam agmen demittere , Triccamque

Cap. XIII. X. Castra Pjrrrhi alia laudantur XXXV, a 7 . — In TriphjrUa terras Mdotidos , forte leg. Stympha' iiam inter et EUmiotidem: nam Elis com sua Triphylia hinc longe ( et Melotis nemini memoratur) ; Gron. In Tjrmphcea vel Stjrmphcea terrce EUmio- tidis (ut terra Erythra^a XXXVI, 45) conj. Drak. quia talem hic fuisse lo- cnm , non StjrmphaUam , docuerit Pal- mer. Grsec. Antiq. II> 9, qui XLV, 3o , Stjrmphasis conj . pro Stjrmphalis , putans librarios notissimnm ob fabu- lam de avibus Stymphalidibus et Her- cule nomen pro minus noto passim supposuisse. Cf. etiam Cellar. G* A. 'll,i3,p. 664, et inf. adXLV, 3o,n. 5.

12. In montem Lingon, non aliis, qnod sciam, memoratum. Igrncon coi^* Sigon. Sed Lyncus fnit opp. Epiri, non mons. Pindum forte leg. cum Drak. coU. Strab. IX , 434 ; cujus descriptio in multis convenit , quique Triccam quoque Pindo \icinam fuisse, innnit p. 437^Idem Drak.. mox emend. orientem spectat et septemtrioni a Mor- cedonia objioitur. In omnibus sane MSS et edd. ante Froben. a. 1 535 est septemtrioni , et vulgatum vidctur in-

eptum. — Fluctuatus animo est; vid. rV, a4 , n^a.

3. jinrevertiin Thessalmm posset, h. e. an reverti anderet , an commode et sine magno pericnlo reverteretur : nam verbum posse saepe venustatis magis quam necessitatis causa ' aliis jungitur , ut inf. cap. 40 , ut id seiri posset, i. e. sciretur, cognosceretur, et XLIII, 10, ne sustiiiere primam pro- cellam eruptionis Remani possent , h. e. ne sustinerent : nam potuissent utiqae, ai ducem romano nominc dignum habuissent , nisi incompositi , longo agmine efFusi, infrequentes ve- nissent , et erat omnis ille terror va- nus adversus vere aestimantes ; Gron. Sed utroque loco verbum posse pro- prlo sensu capiendum videtur. Conf. tamen , quos Drakenborch. laudat , Barth. ad Calpurnium, EcL lU, ^i \ Broekh. ad Tibullum , 1 , 11, v. 3 1 ; ad Prop. I, I , V. i5; Snakenb. ad Curt. VII, i,a8 ; Burm. ad Ovid. Her. XVII, aog; ad Phaedr. I, i5, 6 ; loco verbum posse propcio sensu capien- dum videtur.

4. IncUnavit sententia , suum (forte citum ; Gron. certe suum plane friget ;

A, C. 19».

u. c. 554.

198 T. LIVII

proximis limitibus petit ; inde obvias urbes raptim peragravit. Homines , qui sequi possent , sedibus ex- cibat ; oppida incendebat ; rerum suarum , quas pos- sent, ferendarum secum dominis jus fiebat : ca^tera militis praeda erat. Nec , quod ab hoste crudelius pati possent, reliqui quidquam fuit, quam quae ab sociis pa- tiebantur^. Haec etiam facienti Philippo acerba erant; sed e terra, mox futura hostium, corpora saltem eri- pere sociorum volebat. Ita evastata sunt oppida , Pha- cium , Iresiae , Euhydrium , Eretria , Palaepharus. Phe- ras quum peteret, exclusus, quia res egebat mora, si expugnare vellet , nec tempus erat , omisso incepto , in Macedoniam transcendit : nam etiam ^Etolos appro- pinquare fama erat; qui, audito praelio, quod circa amnem Aoum factum erat, proximis prius evastatis circa Sperchjas^ et Macran (quam vocant) Comen, transgressi inde in Thessaliam, Cymines et Angeas

Duk.) in Thessaltam agmen demit' tere; nam Thessalia Macedonia snb- jecta, et stativa in inonte erant. Cf. ad XXVra, a5 , n. 8. — Waichius , Emend. p. 235, pro suum conjicit sub' itum, et exemplis pluribus conjectn- ram firmat. Ed. — Tricca opp. He- stiaeotidis, occidentalis partis Thes- saiiae.

5. Quam quas ab sociis paticbemtur : sapervacaom to quoi , aut mutandum in tum ; Gron. Sed quod hic legitur , idem est ac si esset : nilul crudeliiis , vel nihil ultra crudeliter, ab hoste pati potuerunt , quam qua: ab sociis patiebantur; Duk. coll. IX, z, 5; X, i3; XXra, 7 ; XXVI, 3o, al. yide ad XXXV, x , n. i. — Phacium, Iresiee y Euhjrdrium, Eretria, Pake' pharus oppida Heatiaeotidis. Pro Pa- loBpharus MSS et edd. antt. Pala Bphanis , ed. Paris. 1^7 3 et seqq.

Palasphatus : sed cum Ortelio et Drak. videtur leg. Paiofpharsalus, — Palee' pharsalus quoque e cod. suo resti- tuendum vult Goeiler; hnjus enim urbis mentio fit inf. lib. XLIV, z ; vide quoque ad Frontin. II , 3 , aa , et Cell. Geogr. ant. II , i3, p. 686. Eo. 6. Circa Sperchias: forte Sperchion, Doridis opp. , Dujat. Cf. Plin. IV, 7. 2ir£pXeia Thessaliae Phthiotidis urbs ^ non longe a Sircpx^iou fl. ostio et The- bis Phthioticis, ap. PtoL III, i3, et Steph. Sed nondnm transgressi in Thessaliam erant. Sperchias Itiisse circa j4oum fl. , parum probabilis est sententia Ortelii in Thes. Geogr. nam uemini persuadebit, JEtolos, audito praelio , quod circa j4oum factum erat, in Macedoniam priua , et ita in Thes- saiiam profectos esse; Drak. — Macra Come, i. e. longus vicos. -— Cx^nines et Ai^geas vel Angeias videntur eaae

u^cissj: LIB. XXXII. CAP. XIII. XIV. 199

primo impetu potiti sunt. A Metropoli, dum vastant agros, concursu oppidanorum ad tuenda mcenia fa- cto, repulsi sunt. Callithera inde aggressi, similem im- petum oppidanorum pertinacius sustinuerunt ; com- pulsisque intra moenia, qui eruperant, contenti ea victoria, quia spes nuUa admodum expugnandi erat, abscesserunt ; Theuma inde et Calathana vicos expu- gnant diripiuntque ; Acharras per deditionem recepe^ runt; Xyniae simili metu a cultoribus deserlae sunt. Hoc sedibus suis extorre agmen in prdesidium incidit , quod Thaumacum , quo tutior frumentatio esset , du- cebatur^ : incondita inermisque multitudo, mixta im- belli turba, ab armatis caesa est. Xyniae desertae diri- piuntur. Cyphara inde ^Etoli capiunt , opportune Dolopiae imminens castellum< Haec raptim intra pau- cos dies ab ^tolis gesta ; nec Amynander atque Atha- manes, post famam prosperae pugnae Romanorum, quieverunt.

XIV. Caeterum Amynander, quia suo militi parum iidebat, petito ab consule modico praesidio, quum Gomphos peteret, oppidum protenus nomine Phe- cam% situm inter Gomphos faucesque angustas, quae ab Athamania Thessaliam dirimunt , vi cepit : inde Gomphos adortus , et per aliquot dies summa vi ur- bem tuentes, quum scalas ad moenia erexisset, eo^ de-

genitivi more Graeconun fdmuiti ; Drak. — jichamu, alii j^eharas et jtchorras, Omnia nomina ignota.

*} ,In prarsidium incidie, quod Thau. macurn ducebatar ;\id.aid cap. 4>n. a. Tkaumacum e MSS Voss. et Victor. recepi. In aliis codd. Taumacum, Athtuanacum, Atheumacum, Atheu- matuM^ Aehaumatum ; in nullo Atha- manum , quod in omnibu» edd. legi- tur, et ab b. l.aliennm est. Thaumaeos

conj . Ruben. , et Gron. Ithomen, quam Strab. XI, 637, r>i{ MviTpoiroXiTWv ttvai xi^^oL^ dicit. — Goeller e cod. Bamb. conjicit ita ewe legendum : quod ad Theuma tum, quo, etc. cu- jua urbis paulo ante mentio ^cta est. £n.

Ga.p. XrV. I. Oppidum nomine Phecam; vide ad XXXI, 4^ » n* ^-

a. Eo demum metn , sc. scalamm Jam ad mcenia erectarnm edidi pro

aoo

A. G. 198. V. G. 5S4.

T. LIVII

mum raetu perpulit ad deditionem. Haec traditio Gom- phorum ingentem terrorem Thessalis intulit : dedidere deinceps sese , qui Argenta , quique Pherinum et Thi- marum et Lisinas et Stimonem et Lampsum habent, aliaque castella juxta ignobilia ^. Dum Athamanes .£to- lique , submoto Macedonum metu , in aUena victoria suam praedam faciunt , Thessaliaque a tribus simul exercitibus, incerta quem hostem, quemve socium cre- deret , vastatur ; consul faucibus , quas fuga hostium aperuerat^, in regionem Epiri transgressus , etsi probe scit, cui parti, Charopo principe excepto, Epirotae favissent , tamen ^ quia ab satis faciendi quoque ^ cura imperata enise facere videt, ex praesenti eos potius, quam ex praeterito , aestimat habitu , et ea ipsa facili- tate venioe animos eorum in posterum conciliat. Missis deinde nuntiis^ Corcyram, ut onerariae navesin sinum venirent Ambracium ; ipse , progressus modicis itine- ribus, quarto die in monte Cercetio posuit castra, eodem Amynandro cum suis auxiliis accito ; non tam virium ejus egens, quam ut duces in Thessaliam ha-

vulg. eodem metu ex emend. certlssima Periz. Vid. ejus Anim. hist. cap. a , p. 65 , et sup. ad I, 5 , n. »0. — De' didere deinceps sese; Tide ad I, ai, uot. 8.

3. Castella juxta ignobilia ; yide ad V, 6, n. 3. — In aliena victoria, sc. Romanorum ad Aoum fl. ( c. la ) qua territus Phiiippus redierat in Mace- doniam. — ThessaUa a tribus simul exercitibus . . . vastatur, sc. Philippi , quamyis socii ( ▼. cap. 1 3 ) , AthanU' num ^tolorumque.

4. Consul e faucibus, quas fuga hostium aperuerat, monstraverat; Ern. (cf. ad XXU, 19 , n. 5.) Imroo : per- vias fecerat Romanis , per quas tutum

iis transitum dederat. Htfaucibtts his vid. cap. 9-ia.

5. jib satis faciendi cura , oh cn- ram stadiumque gratiae et ▼eniae ejoft impetrandae; vide ad I, i , n. 5. — Habitu animorum, cogitandi agendi- que ratione.

6. Missis deinde nuntiis , ut , etc. vide ad VIII , 19J n. 10. — Ambracius sinus inter Epirum et AcamaDiam (hod. golfi} di Larta ), sic dictus ab Ambracia , capite Epiri Pyrrhique re- gia, ei adjacente. Cf. XXXVIII, 4» Strab.VII, 7, 5,6,p. 3a4, 3a5;PUn. IV, I . — Cercetius mons Thessaliae , Kepxtnioioc Ptol. UI, i3. Cerceti mons Plin.IV, 8 seu i5. E Stephano

tllt LIB. XXXII. CAP. XIV. XV. aor

beret : ab eodem consilio'^ et plerique Epirotarum voluntarii inter auxilia accepti.

XV. Primam lirbium Thessaliae ' Phaloriam est ag- gressus. Duo millia Macedouum in prsesidio habebat, qui primo summa vi restiterunt, quantum arma, quantum moenia tueri poterant : sed oppugnatio con^ tinua, non die, non nocte remissa (quum consul in eo verti crederet cseterorum Thessalorum animos , si primi vim romanam non sustinuissent ) , vicit perti- naciamMacedonum. Capta Phaloria, legati a Metropoli et a Piera'^ dedentes urbes venerunt : venia eisdem petentibus datur; Phaloria incensa ac direpta est. Inde -Sginium petit ; quem lociim quum vel modico praesidio tutum ac prope inexpugnabilem vidisset, paucis in stationem proximam telis conjectis, ad Gom- pkorum regionem agmen vertit : degressusque in campos Thessaliae, quum jam omnia exercitui dees-* sent, quia Epirotarum pepercerat agris, explorato ante^, utrum Leucadem, an sinum Ambracium one- rariae tenuissent , frumentatum Ambraciam in vicem cohortes misit : et est iter a Gomphis Ambraciam , sicut impeditum ac difficile, ita spatio perbrevi. Intra

in niaXia Cercetico h. 1. legendmn pntabat Sigon.

7. Ab eodem consiUo; vid. I, i, n. 5.

Cap.XT. I. Primam urbium Thes- saliee, h. e. ex urbibus Th. primnm est aggressus Phahriam, quse <I>aX(iSpy) et(I>aXttpiadicitnrSteph.Cf. XXXVI, i3,et XXXIX, 25.

2. A MetropoK et Piera, €jaeR XXXVI ,14. Pieria, scd in uno tan- tnm MS vocatur ; in reliquis et edd. vett. Pieria, Gieria, Cieria, Cyeria, Egeria, JSieria. Forte leg.Pialia cum Sigon.e Steph. , vel potius cum Drak. Crpeera , quae in hls oris memoratur a

Ptol. III, i3, et inf. XXXVI, 10 pr.

cum Metropoli jnngitur , ut Pieria h. 1. et XXXVI ,14. — Mginium opp. He- stiaeotidis ad fines Epiri, utXXXVI, i3. A^Yiviov Tu(jt.9ai(i>v (inEpiro), ^piopov Ai6ixia xal Tptxxv] Strab. VII , 7, 9, p. 327. /« regione, quie Pieria appellatur a nemore ( cf. XLIV, 43 pr. ), .^ginium Plin. IV, 10 seu 17. Illyrioo tribuitur a Steph.

3. Explorato ante; vide ad 1 , 4^ » n. 10. — Utrum Leucadem tenuissent; vide ad I, i, n. 8 , et XXVI , 26 n. k. De sinu Ambracio et Ambracia , vide ad c. 149 n. 6.

!202

A. C. 198. U> G. S54.

T. Livn

paucos itaque dies, transvectis a mari commeatibus, repleta omni rerum copia sunt castra. Inde* Atracem est profectus : decem ferme millia ab Larissa abest ; ex Perrhaebia oriundi sunt ; sita est urbs super Peneum amnem. Nihil trepidavere Thessali ad primum adven- tum Rpmanorum : et Philippus , sicut in Thessaliam ipse progredi non audebat, ita, intraTemp^ stativis positis , ut quisque locus ab hoste tentabatiu' ^, prae- sidia pef occasiones 3ubmittebat.

XVI. Sub idem ferme tempus, quo consul adversus Philippum primum in Epiri faucibus ' castra posuit , et L. Quintius , frater consuUs , cui classis cura mari- timaeque orae imperium mandatum ab senktu erat, cum duabus quinqueremibus Corcyram transvectus, postquam profectam inde classem audivit , nihil mo- randum ratus, quum ad Zamam insulam^ assequutus esset , dimisso L. Apustio , cui successerat , tarde inde ad Maleam, trahendis plerumque remulco^ navibus, quae cum commeatu sequebantur , pervenit. A Malea,

4. Inde j4tracem ( ex emendat. Gron. pro Tulg. ad Ragen et Rhagen ) est profectus,,.ex Perrhabia oriundi sunt ( vide ad III , 47, n. i ) , sita est urbs super Peneum amnem; v. Strab. IX, p. 440.

5. Locus ab hoste tentabatur; vide ad IX, 35, n. I.

CA.P.XVI. I. InMpirifaucibus, etc. vid. cap. 9-xa.

a. j4d Zamam insulam , a librariis haud dubie effictam. Zacynthum conj. Glar. et Samen Sigon. Sed illud voc. nimis differt a nostro, neutrumque satis aptum h. 1. , ubi non insnla longe remota a Malea prom. Laconiae , sed ei propinqua desigiiari videtnr. Pr%- terea Zacynthus quidem est insula ( Cephalleniai subjecta versus austmm

et ^x adverso Elidisita, hod. Zante)', Same vero vel oppidum Cephallenise (vid. XXXVIII, a8-3o), vel antiquius ejus nomen (vid* Strab. X , pag. 453 ; Enstath. ad Hom. II. 1, 141, et Odyss.

I, 246; IV, 671; Palmer. Graec. Antt. rV, a4 , et Intpp.Virg. iEn. III ,271), quam diversam ab ea et vicinam fiiisse insulam, perperam ex Homeii locis coUegisse videntur Mela , II , 7 , et Plin. IV, 12 seu 19. Camam, Caniam et Gamam quidam MSS. Forte leg. Cranaen, quae insnla praejacet Gy- thio, Laconicae opp. vid. Strab. IX , p. 6ia ; Pausan. III, aa ; Intpp. Hom.

II. III , 445, et Begeii Diss. de Cranae injBuIa Laconica eadem et Helena di- cta , etc.

3. Trahendis retitalco navibus; vide

A. C 198.

u. c 554^

LIBER XXXII. CAP. XVI.

!2o3,

jussis cceteris, quantum maxime possent maturate,

sequi , ipse trihus quinqueremibus expeditis Piraeeum

prsecepit , accepitque naves ibi relictas ab L. Apustio

legato ad praesidium Athenarum. Eodem tempore duse

ex Asia classes profectse , una cuni Attalo rege ( eae

quatuor et viginti quinqueremes erant); Rhodia al-

tera viginti navium tectarum*; Agesimbrotus prseerat.

Hae circa Andrum insulam classes conjunctae Euboeam,

inde exiguo distantem freto, trajecerunt. Carystiorum

primum agros yastarunt; deinde, ubiCarystus, pr8&-

sidio a Chalcide raptim misso , firma yisa est , ad Ere-

triam accesserunt^ Eodem et L. Quintius cum iis na-

vibus, quas Piraeei fuerant , Attali regis adventu audito,

venit , jussitque, ut, quae ex sua classe venissent naves,

Euboeam peterent^. Eretria summa vi oppugnabatur^;

nam et trium junctarum classium naves omnis gene-

ris tormenta machinasque ad urbium excidia secum

portabant , et agri affatim materia; praebebant ad nova

molienda opera. Oppidani primo haud impigre tue-

bantur moenia; deinde fessi vulneratique aliquot,

quum et muri partem eversam operibus hostium cer-

nerent, ad deditionem inclinarunt. Sed praesidium

erat Macedonum, quos non minus, quam Romanos,

metuebant; et Philocles regius praefectus a Chalcide

ad 1 , 53, n. 3, et XXV, 3o, n. 6. — Jussis casteris, quantam maximepos' sent maturate, sequi , mnltis MSS et edd. vett. matutare, et Lov. 3 , matu* rarent sequi, Alterutrum praeferendum putabant Gron. et Drak. — Ipse cum tribus quinqueremibus (vide ad I, 14 * n, 4) expeditisj quarum Iternon impe- diebatur trahendis remulco navibas onerariis ( vide tamen ad librum V, cap. x6 , n. a), Piraseum pratcepit, portum Atbenamm prias cepit , per-

veuit. Conf. supra ad librum III , oap, 46 , n. 5.

4. Viginti navium tectarum; vide ad XXII, 19 , n. 4«

5. Jussitque, ut , . * Eubccam pete" rent; vide adl, 17, n. 7. — Creve- rins locutionem banc notandam mo- nnit; nam Verbo jubere subjungitur fere verbum infiniti modi. Qnare con-^ jicit : jussitque , ut queequc.venis' sent nayes , Eubccam petere. Sed vul-> gatam Drak. tnetur. Ed.

A. C, 19«.

u. c. 554.

ao4 T. LIVII

nuntios mittebat, se in tempore affiiturum^, si susti- nerent obsidionem : haec mixta metu spes ultra, quam vellent , aut quam possent , trahere eos tempus coge- bat ; deinde, pbstquam Philoclem repulsum trepidan- temque refugisse Chalcidem acceperunt , oratores ex- templo ad Attalum, veniam fidemque ejus petentes, miserunt. Dum in spem pacis intenti segnius munera belU obeunt, et ea modo parte, qua murus dirutus erat, cseteris neglectis, stationes armatas opponunt; Quintius, noctu ab ea parte, quae minime suspecta erat, impetufacto, scalis urbem cepit. Oppidanorum omnis multitudo cum cenjugibus ac hberis in arcem confugit; deinde in deditionem venit^. Pecuniae auri- que et argenti haud sane multilm fuit : signa , tabulae priscae artis, ornamentaque ejus generisplura, quam pro urbis magnitudine^ aut opibus caeteris, inventa. XVII . Carystus inde repetita; unde, prius quam e navibus copiae exponerentur , onmis multitudo , urbe deserta , in arcem confugit : inde ad fidem ab Romano petendam oratores mittunt. Oppidanis extemplo vita ac libertas concessa est; Macedonibus treceni' nummi in capita statutum est pretium , et ut arrais traditis abirent : hac summa redempti, in Boeotiam inermes trajecti. Navales copiae, duabus claris urbibus Euboeae intra dies paucos captis, circumvectae Sunium atticas

6. A Chalcide nuntios mittebat, se in tempore affuturum; yide ad II, 47, n. 4 9 clt VIII , 19 , n. 10.

7. Deinde in deditionem venit; vid. ad VIII, ao, n. 7.

8. Piura, quampro magnitud., etc. vide etiam ad libruui VII, cap. 33, not. 2. \

Gap. XVII. I . Treceni nummi, Cre- veiioA quserit quales hi nummi fue<

rint, .graecine au romani? dracbmas tftmen intelligendas esse facile crede- ret , ex lib. XXII , cap. 58 , ubi pre- tia in capita Romanorum constituta ab Hannibale sunt equiti quingeni qua' drigati nummi, pediti treceni. Qua- drigati autem , denarii sunt , quibus pares drachmse. Trecentse drachmse ef&ciunt marcas argenti nostrates 4 , cum 5 uncils et semuncia. En. —

^:c,lll: LIBER XXXII. CAP. XVII. ao5

terras promontorium, Cenchreas Corinthiorum empo* rium petierunt. Consul interim omnium spe longio* rem atrocioremque oppugnationem habuit ; et ea , qua minimum credidisset, resistebant hostes : nam omnem laborem in muro diruendo crediderat fore; si aditum armatis in urbem patefecisset ^ fugam inde caedemque hostium fore, qualis captis urbibus fieri solet. Caeterum postquam , parte muri arietibus de- cussa^, per ipsas ruinas transcenderunt in urbem ar- raati, illud principium velut novi atque integri laboris fuit ; nam Macedones , qui in praesidio erant et multi et delecti , gloriam etiam egregiam rati , si armis po- tius et virtute, quam moenibus, urbem tuerentur, conferti, pluribus introrsus ordinibus acie firmata, quum transcendere r uinas sensissent Romanos , per impeditum ac difficilem ad receptum locum expule- nmt. Id consul aegre passus, nec eam ignominiam ad unius modo expugnandae moram urbis, sed ad sum- mam universi belli^, pertinere ratus, quod ex mo- mentis parvarum plenimque rerum penderet , pur- gato loco, qui strage semiruti muri cumulatus erat, turrem ingentis altitudinis , magnam vim armatorum multiplici tabulato portantem , promovit , et cohortes in vicem sub signis, quae cuneum Macedonum (pha- langem ipsi vocant), si possent, vi perrumperent, emittebat* Sed ad loca angusta , haud late patente in- tervallo diruti muri , genus armorum pugnaeque hosti aptius erat. Ubi conferti hastas mgentis longitudinis

Cenchre€u Coriathiorum emporium f a. Parte muri arietibus decussa ;

vidc ad XXVIII, 8 , n. 6. — Atro- vide ad XXI , la , n. i.

cioremque oppugnationem fiabuit, sc. 3. Ad summam universi belh (vid.

Atracia; vid. cap. i5 extr. Pro atro- ad III, 5, n. 6), quod ex momentis

cioremque Gron. conj. Atracis vel ad parvarum p. rerum penderet; vide ad

Atraeem» — Et ea, sc. parte. III, 27, n. 6.

ao6 T. LIVII ' tcAt

pras se Macedones objeCissent^, velut in constructam densitate clypeorum testudinem Romani, pilis nequid- quam emissis, quim) strinxissent gladios ; neque con- gredi propius, neque praecidore hastas poterant : et, si quas incidissent, aut prsefregissent , hastilia fra- gmento ipso acuto, inter spicula integrarum hasta- rum, velut vallum explebant. Ad hoc et muri pars adhuc integra utraque tuta prsestabat latera; nec ex longo spatio aut cedendum, aut impetus faciendus erat : quae res turbare ordines solet. Accessit etiam fortuita res ad animos eorum firmandos ; nam quum turrisper aggerem ^ parum densati soli ageretur, rota una in altiorem orbitam depressa ita turrim incli- navit, ut speciem ruentis hostibus trepidationemque insanam superstanlibus armatis praBbuerit.

Xyill. Quum parura quidquam succederet , consul minime aequo animo comparationem militum generis armorumque fieri patiebatur ; simul nec maturam ex- pugnandi spem, nec rationem procul a mari et in eva- statis belii cladibus locis hibernandi uUam cernebat : itaque relicta obsidione , quia nuUus in tota Acarna- niae atque ^toliae ora portus erat , qui simul et omnes onerarias', quae commeatum exercitui portabant, ca- peret, et tecta ad hibernandum legionibuspraeberet, Anticyra in Phocide , in Corinthium versa sinum , ad id opportunissime sita visa ; qura nec procul Thessalia hostiumque locis abibant, et ex adverso Peloponne- sum exiguo maris spatio divisam , ab tergo iEtoliam Acarnaniamque, ab lateribus^^Locridem ac Boeotiam

4. Heutas ingentis longUudinis pra; Gap. XVIII. x. Quisimulet omnes se Macedones objecissent, non trans- onerarias; vide ad XXV, 27, n. 5 , et Tcrsas, seddirccta»; Ern. XXVI, 43, Yi. a. — Antic^ra in

5. Quum turris per aggerem, etc. PAocirfe ; vidc ad XXVI , a6 , n. i, et conf. Lip». Poliorc. II , 4. conf- Paa»n. VII , 7 extr.

^llt LIB. XXXII. CAP. XVIIL XIX. 207 habebant. Phocidis primo impetu Phanoteam* sine certamine cepit. Anticyra haud muitum in oppugnando praebuit morae. Ambrysus inde Hyampolisque receptae. Daulis, quia in tiunulo excelso sita est, nec scalis, nec operibus capi poterat : lacessendo missilibus eos, qui in praesidio erant, quum ad excursiones elicuis- sent , refugiendo in vicem insequendoque , et levibus sine effectu certaminibus , eo negligentiae et contem- ptus adduxerunt, ut cum refugientibus in portam permixti impetum Romani facerent^. Sex alia igno- bilia castella Phocidis terrore magis, quam armis, in potestatem venerunt. Elatia clausit portas^; nec, nisi vi cogerentur , recepturi moenib.us videbantur aut du - cenij aut exercitum romanum.

XIX. Elatiam obsidenti consuli rei majoris spes affulsit , Achnf^orum gentem ab societate regia ad ro- manam amicitiam avertendi : Cycliadam^, principem factionis ad Philippum trahentiura res, expulerant. Aristaenus , qui Romanis gentem jungi volebat , prae- tor erat : classis romana cum Attalo et Rhodiis Cen- chreis stabat, parabantque comrauni omnes consilio Corinthum oppugnare : optimum igitur ratus est, prius quam eam rem aggrederentur , legatos ad gentem

a . Phocidis , . . Phanoteam ; ylde ad XLIII, ai, not. a. — Jmbrysus, Hjrampolis et DauUs; yid. Strab. IX , 424 , et Palmer. Grsee. Antt. VI, xa , i3 et z5. — Strabo loco laud. duas Hyampoleis facit ; alteram Phocen- sinm , cnjna bic mentio est ; alteram in Parnasso monte. En.

3. Ut eum refugientihus in portam permixti impetum Romani facerent : « ex eo , quod seqnitur, sex alia igno- bilia caatella in potestatem veniase , coUIgf quidcoi potest, Danlidem quo- que captam foisse ; sed hxc rerba in-

certum relinquunt , qno effectu impe- tum Romani fecerint : nam mnlti im- petus «ine effifetu sunt. Suspicor, Tel aliquid excidisse , Tel leg. impetu eam Romani caperentn, Duk.

4. Elatia clausft portas (vide ad XXVIII , 7) n. 3 ) , nec , nisi vi coge^ rentur, recepturi moenihus, etp. Tide ad III, 47, n. i.Verba aut dueem aut exercitum glossam esse dubitantis, qno sensn romanum dixisset Livins, non male suspicabatnr Drak.

Cap. XIX. I. CycHadam,,.expu-' lerant Achael , et JHstienus prastor

ao8 T. LIVII tcX:

Achasdram mitti , poUicentes , si ab rege ad Romanos defecissent , Corinthum iis contributuros in antiquum gentis concilium^. Auctore consule, legati a fratre ejus L. Quintio et Attalo et Rhodiis et Atheniensibus ad Achaeos missi ; Sicyone datum iis est conciUum : erat autem non admodum simplex^ habitus animo- rum inter Achaeos. Terrebat eos Lacedaemonius, gra- yis et assiduus hostis ; horrebant romana arma; Mace- donum beneficiis et veteribus et recentibus obligati erant; regem ipsum suspectum hahebant pro ejus cru- delitate perfidiaque , neque ex iis , quae tum ad tem- pus faceret, aestimantes^, graviorem post bellum do- minum futurum cernebant. Neque solum , quid in senatu quisque civitatis suae , aut in communibus con- ciliis gentis pro sententia dicerent, ignorabant; sed ne ipsis quidem secum cogitantibus , quid vellent, aut quid optarent, satis constabat^. Ad homines ita incer- tos introductis legatis potestas dicendi facta est. Ro- manus primum legatus L. Calpurnius, deinde Attali regis legati, post eos Rhodii disseruerunt : Philippi deipde legatis dicendi potestas facta est. Postremi Atfie-

erai; conf. Polyb. XVII, i, ibiqae Schweigh. ^

a. Corinthum iis contrihuturos se , sc. Romanos in antiquum gentis con- cilium , attrJbuturos antiquo Achaeo- ram foederi sociali , coi simile postea JEtolonmi erat oppositum, tota fere Graecia in duas partes societateaque divisa. Conf. XLII, 87, et de utroque foedere achaico setolicoqne Potteri Ar- chseol. lib. I extr. et Polyb. II, 37-42.

3. Er€U autem non admodum sim- plex, non unns idemque , hahitus ani' morum inter Jchaeos, id est, incerti animis erant , et yariis difiBcultatibus impediti nesciebant , quomodo se expe< dircnt, quid optarent et facercnt, ob

rationes in ntramque vel multiplicem potlus partem permultas ; £m. — Ter- rehat eos Laced, Goeller e codice Bamb. velit restitui terrebat Nabis Laced, quia de bello adversus eum jam deliberaverant Achsei, sup. lib. XXXI, 25. Ed.

4. Neque ex iis , quas tum ad tem- pus faceret^ isstimantes, etCr h. e. regem , qui colebat ipsos tum temporia et quaedam iis oppida restituerat , non ex simnlata ad tempus benignitate, sed ex insita crudelitate ac perfidia aesti* mantes , si victor foret , nihil ab illo boni exspectabant ; Gron.

5. Sed etiam ne ipsis quidem . . . quid ifeUent, satis constabat; vide ad If^o,

vllfA. LIB. XXXII. CAP. XIX. XX. aog

nienses, ut refellerent Macedoniim dicta, auditi sunt : ii fere atrocissime in regem , quia nuUi nec plura , nec tam acerba passi erant , invecti sunt. £t illa qui- dem concio sub occasum solis^, tot legatorum perpe- tuis .orationibus die absumpto , dimissa est.

XX. Postero die advocatur concilium : ubi quum per praeconem, sicut Graecis mos est, suadendi, si quis vellet, potestas a magistratibus facta esset, nec quisquam prodiret; diu silentium aliprum alios in- tuentium fuit. Bfeque mirum, si, quibus sua sponte, Yolutantibus res inter se pugnantes , obtorpuerant quodammodo animi, eos orationes quoque insuper turbaverant, utriraque quae difiBcilia essent, promendo admonendoque , per totum diem habitae. Tandem

•

Aristseims praetor Achaeorum , ne tacitum concilium dimitteret, «Ubi, inquit, illa certamina animorum, «Achaei, sunt, quibus in conviviis et circulis, quum « de Philippo et Romanis mentio incidit, vix manibus « temperabatis * ? Nunc in concilio , ad eam rem unam « indicto, quum legatorum utrimque verba audieritis;

I « qqum referant magistratus^, quum praeco ad suaden- « diun vocet , obmutuistis. Si non cura communis sa- « lutis , ne studia quidem , quae in hanc aut illam par-

I «tem animos vestros inclinarunt, vocem cuiquam « possunt exprimere ? quum praesertim nemo tam he-

' «bes sit, qui ignorare possit, dicendi ac suadendi, «quod quisque aut velit, aut optimum putet, nunc

I n^Q.^SHoiLauditiffere atrocissime, etc. rabatis .^ vide ad II, 23, n. 8.

]eg..cain Drak., yel cum Gron. auditi Vide quae de Acbaei» et de omnibus

sunt , fere atrocissime . . . invecti. Et tunc temporis popuHs belhim in Grae-

illa, etc. Certe to H ab Gelenio est. cia exercentibus disserit acntissirae

6. Sub occasam 50/w; vide ad I, nostras Montesquieu , Grandear et

35, n. I. — Perpetuis orationibus ; Decad. des Romains, cap. 5. Ed. vide ad IV, 6, n. i. 2. Quum rejerant magistratus; vjd^

Ca.p. XX, I. rix manibus tempe- ad XXVI, a,. n. 3.

aio T. LIVII tcllt

a occasionem esse , prius quam quidquam decerna-^ (c mus. Ubi semel decretum erit , omnibus id , etiam « quibus ante displicuerit , pro bono atque utiU foe- cc dere defendendum^ ». Haec adhortatio praetoris non modo queroquam unum elicuit ad suadendum; sed ne fremitum quidem^ aut murmur concionis tantse, ex tot populis congregatae, movit.

XXI. Tum Aristaenus praetor rursus : « Non magis « consilium vobis , principes Achaeorum , deest , quam cc lingua; sed suo quisque periculo in commune con- « sultum ' non vult. Forsitan ego quoque tacerem , si cc privatus essem : nunc praetor video, aut non dan- (c dum concilium legatis fdisse, aut inde sine responso « eos dimittendos non esse. Bespondere autem , nisi (c ex vestro decreto, qui possum? £t quando nemo cc vestrum, qui in hoc concilium advocati estis, pro cc sententia quidquam dicere vult, aut audet; oratio- (c nes legatorum , hesterno die dictas , pro sententiis cc percenseamus , perinde ac non postulaverint , quae cc e re sua essent^, sed suaserint, quae nobis censerent cc utilia esse. Romani Rhodiique et Attalus societa- « tem amicitiamque nostram petunt , et in bello , cc quod adversus Philippum gerunt, se a nobis adju- cc vari aequiun censent. PhiUppus societatis secum ccadmonet et jurisjurandi, et modo postulat, ut se- cc cum stemus; modo, ne intersimus armis, contentum <c ait se esse. Nulline venit in mentem, cur, qui non-

3. Pro bono atque utilifoedere de- Cap. XXI. i. In commune oonsul- /endendum : immo fore defendendum : tum; vide ad VI , 6 , n. 7.

nam nulla foederis antea fit mentio, a. Quas e. re sua essent, ut mox

neque necessario illud isto decreto utilia esse; vide ad I, 37, n. 5. —

erant juncturi; Periz. Societatis secum inits , junctae. — Se-

4. Non modo quemquam unum... cum stemus; vide ad VIII, 34, n. x. sed ne fremitum quidem, etc. vidc ad — Intersimus armis; vide supra ad I, 40 , n. I, et III , 55 , n. i3. III, x5, n, 8.

A. G. 198.

u. c. 554.

211

LIBER XXXII. CAP. XXI.

(c dum socii sunt^, plus petant, quam socius ? Non fit a hoc neque modestia Philippi , neque impudentia « Romanorum : Achaei portus et dant fiduciam postu- a lantibus , et demunt ; Philippi praeter legatum vide- « mus nihil. Romana classis ad Cenchreas stat, urbium c( Eubceae spolia prse se ferens ; consulem legionesque cc ejus , exiguo maris spatio disjunctas , Phocidem ac « Locridem pervagantes videmus. Miramini, cur diffi- cc denter Cleomedon legatus Philippi , ut pro rege arma cc caperemus adversus Romanos, modo egerit; qui, si « ex eodem foedere ac jArejurando, cujus nobis reli- ccgioncm injiciebat, rogemus eum, ut nos Philippus «c et ab Nabide ac Lacedaemoniis et ab Romanis defen- <c dat, non modo prsesidium, quo nos tueatur, sed ne ic quid respondeat quidem nobis, sit inventurus : non, «hercle, magis, quam ipse Philippus priore anno, <c qui, poUicendo se adversus Nabidem^ bellum gestu- crrum, quum tentasset nostram juventutem hinc in cc Euboeam extrahere ; postquam nos neque decernere (c id sibi pra^sidium, neque velie illigari romano bello « vidit, oblitus societatis ejus, quam nunc jactat, va-

3. Qui nondum sociisunt, Romani, plus petantf quam socius, Philippus. — j^ch/Bi portus et dant Jiduciam postulantibus , ad postnlandtim , Ro* manis , classem eamque victricem ha- bentibos, et demunt, Philippo, non hahenti classem, cujus nihilprceter /0- gatum Didemus; Sigon. Non satis fa- cit haec interpretatio, et sententia pro Achcei portus reqnirit srii exercitus vel suee ifires aut quid tale; Gronov. Lenior medicina fnerit : Arma vel ar- matipotius et dantjiduciampostulan- tibus societatem nostram Romanis, et demunt Philippo ; qno sensu infra di- citur : si victus armis cessit , j4chcei

arma romana smtinebimus , qtue vos Macedones non sustinuistis ? — Omnes fere MSS exhibent dat et demit; unde Walchios, Emend. p. 109, conjectu- ram hanc profert : Cenchrea: portus ; nam illud ipse Livins innuere videtnr, addens mox: elassis romana €id Cen- chreas stat, Cenchrea: portus dictum fnerit ut FregeUte^cohnia, IX, la ; Cyphanta portus, Plin. lib. IV, cap. 5, etc. Goeller vero e cod. Bamb. vult ita legi : . . . Romanorum , Achtei, For- tuna dat, etc. facilius lectionem hanc e vulgata refingere possis. Ed.

4. PoUicendo se adv. T^ahidem, etc. vid. XXXI, 2 5.

14.

1^12 T. Livii ttltl:

« standos depopulandosque Nabidi ac Lacedsemoniis « reliquit. Ac mihi quidem minime conveniens inter « se oratio Cleomedontis visa est : elevabat romanum «bellum^, eventumque ejus eumdem fore, qui prio- «ris belli, quod cum Philippo gesserint, dicebat. Cur a igitur nostrum ille auxilium absens petit potius , « quam praesens nos veteres socios simul ab Nabide c< ac Romanis tueatur? Nos, dico? quid ita passus est « Eretriam Carystumque capi ? quid ita tot Thessaliae « urbes ? quid ita Locridem Phocidemque ? quid ita « nunc Elatiam oppugnari patitur? cur excessit fauci- « bus Epiri claustrisque illis inexpugnabilibus super « Aoiun amnem, aut vi, aut metu, aut voluntate, «relictoque, quem insidebat, saltu, penitus in re- « gnura abiit ? Si sua volunlate tot socios reliquit ho- « stibus. diripiendos, quid recusare potest, quin et « socii sibi consulant? si metu, nobis quoque igno- « scat timentibus. Si victus armis cessit, Achaei arma ^c romana sustinebimus^, Cleomedon , quae vos Mace- <c dones non sustinuistis ? An tibi potius credamus , <(Romanos non majoribus copiis nec viribus nunc ^(bellum gerere, quam antea gesserint, potius quam x( res ipsas intueamur ? ^tolos tum classe adjuverunt; « nec duce consulari, nec exercitu bellum gesserunt; <( sociorum Philippimaritimae urbes in terrore ac tu- *« multu erant ; mediterranea adeo tuta ab romanis ar- XI mis fuerunt, ut PhilippusiEtolos , nequidquam opem

S, Rlevabat rQmanum bellum ; vide ad III, ai , D. 5« — Prioris belli; de quo vid. XXVII^ 29 sq. XXVIII, 5 aq. XXIX, xa. Mox pro tueatur forte leg. tuetur; Gron.

G. j4c1uei arma romana sustinebi- mus ; vide ad XXXIV, 32 , n. 2. — JVeo duce consuiari, nec exercitu con-

sulari; vide ad X, 25, n. 9. Sed qaia hoc bellum consules gerunt , non con- sulares, forte cum Crev. leg. nec duce consule , nec ex. consulari, vel nee duce, nec ex, consulari, Mox eeiam post maritinue addunt MSS et edd. antt. Delevit Gelen. Sed forte pro eo leg. tantum; Gron.

ucst LIBER XXXII. CAP. XXI. * 21 3 « Romanorum implorantes, depopularetur. Nunc au- « tem defuncti bello punico Romani , quod per sex- « decim annos velut intra viscera Italiae^ toleraverunt , « non praesidium ^StoIis bellantibus miserunt , sed ipsi « duces belli arma terra marique simul MacedonidB « intulerunt : tertius jam consul summa vi gerit bel- « lum. Sulpicius, in ipsa Macedonia congressus^ fudit « fugavitque regem ; partem opulentissimam regni ejus « depopulatus : nuncQuintius tenentem claustraEpiri, « natura loci, munimentis exercituque fretum, castris , « exsuit; fugientem in Thessaliam persequutus, pra;- « sidia regia sociasque ejus urbes prope in conspectu « regis ipsius expugnavit. Ne sint vera , quae Athe- « nienses modo legati* de crudelitate, avaritia, libi- «dine regis dixerunt; nihil ad iios pertineant, quae «in teira attica scelera in superos inferosque deos « sunt admissa ; multo minus, qua; Ciahi Abydenique, « qui procul a nobis absunt, passi sunt : nostrorum «ipsi vulnerum, si vultis, obliviscamur ; caedes dire- « ptionesque bonorum Messenaj^ in media Pelopon- « neso factas ; et hospitem Cyparissiae Gariteriem con-

7. Intra Discera Italiee; vid. XXII, 38, n. 4' — Tertius jam coruul s, 7}i gerit bellum, T. Quintius, post P. Sul- piciam et P. Villiuin , a quo nihil me- morabile actum (yid. cap. 6); unde mos. cjus mentio non fit.

8. Ne sint vera, qua; Athenienses modo legati, etc. est concedentis, ut XXXI, 7, n. 4, ne eequaveritis Han- mbali PhilippUm, etc. pit): ut jam non aequetis, ut concedam non sequan- dum esse Hannibali Philippum, * at certe Pbilippam Pyrrho aequandum esse non negabitis; Duker. — Cieuu Afydenique; de his vid. XXXI, i6 »q. Cius vero , Cianonun et Bitbyniae

urbs fuit, ad oram Propontidis et Cia- nam sinum ,qai ex Propontide in con- tinentem influit : expugnata ac deletu a Philippo in gratJam Prusiae, generi ejus et socii, ex qao forsan Prusias ad mare est appellata. Cf. cap. 33 extr. et 34 ( quibus locis in omnibus fere MSS et edd. etiam Drakenb. perperam Chium, uth. 1. Cluvii, legitur); Strab. XII, pag. 563; Polyb. XV, 21-23; XVI, 34; XVII, 3-5; XVIII , 27 (ad quae loca vi^. Schweigh.); Hard. ad Plin. V, 32 seu 40 et 43 ; Wessel. ad Hierocl. p. 692 , 694.

9. Ccedes direptionesqu» bonorum Messence^ etc. v, PJut, A^at. p. xo5o sq^.

A. C. X98.

u. c. 554.

21/i T. LIVII

« tra jiis omne ao fas inter epulas prope ipsas occisum : « et Aratum patrem filiumque Sicyonios'**, quum se- « nem infelicem parentem etiam appellare solitus esset, « interfectos; filii etiam uxorem libidinis causa in Ma- « cedoniam absportatam : caetera stupra virginum ma- « tronarumque oblivioni dentur : ne sint cum Phi- « lippo res, cujus crudelitatis metu obmutuistisomnes ; « (nam quse alia tacendi advocatis in concilium causa ff est?) cum Antigono", mitissimo ac justissimo rege, «et de nobis omnibus optime merito, existimemus « disceptationem esse : num id postularet facere nos, « quod tam fieri non posset ? Peninsula est Pelopon-

Polyb. m, 19; VII, II, la; VIII, xo, 14 ; IX, 3o. — Cjrparissia, aut Cyparissa , Cyparissiae , Cy parissae et Cyparissaea, opp. Measeniae, ad Cy- parissium sinum et prom.

10. Aratum patrem (auctorem in- staurati fGederisAchai€i)y?//Mm^ue Si- cyronios, Cliniie filium nepotemque et Achaeornm praetores , a Phih*ppo i/i- terfeclos , Jilii etiam uxorem libidinis causa in Rfaeedoniam absportatam; videadXXVII,3i,n. 4;Polyb. VIII, x4; Pausun. II, 8, 9 ; Plut. Arat. 1. 1, p. io5o-xo5si ; ex qno Plut. patet, in- dicari Aratum juniorem, fUinm ejns, quem mirls lundibus omat Strabo , 1. VIII, p. 3 812, 385. — Quum senem in- /elicem, etc.GoellerinotSiest, p. 379 : « Obscnra sunt haec ; nam quae vis est « in hoc, a filio senem infelicem pa- « Tentem etiam appellari solitumPGra- «< vis sententia existet si legerls ex « codiee Bumb. quum sehem inf, par. •( et app, obtitus esset ». Equidem valde miror virum doctum ibi haesisse ; sen* sns mihi planns videtur. Aristenaens memorat Aratniti patrem iiliunique a Philippo interfectos, eo majore flagi- tio, qiiod ipse Philippus Aratnm senem

parentis nomine appellare solitos es- set. Sic omnia snntplana, nedum opos immutatione sit.En. — Filiietiam uxo- rem, Goeller legl veHt : Poljrcratiam ejus uxorem ex lib. XXVII. Ed. — No sintcum Philippo res, forte sit, quia fre- quentius dicitur hoc sensu mihi res cum illo est, quam sunt; Duk. et Drak. XX. Cum Jntigono Dosone seu Evergete et Sotere, mitissimo acjustis^ simo rege , et de nobis Achaeis optime merito; vid. ad Polyb. H, 47-54 ct 70; Plut.Arat.p. 1045 sq. Pausan.II , 8,9; VII, 7. Nepos fuit Antigoni II Gonatae , qni duos habuit fiUos , De* metrium II patrem Philippi , ac no- thiim Alcyonenm , patrem Antigoni Dosonis (qui mortuo Demetrio II, totor ac vitricns Philippi patmelis simulque ante eum rex factus est) et Echecratis, cujus filius fhit Antigonns. Conf. XL , 54 ; Diog. Laert. Vit. Philos. IV, 41 ; Pausan. II,8;VI, 16; VII, 7; VIU, 8 ; Plut. iEmil. p. l58, et Pyrrh. p. 406; Justin. XXVm, 3; Polyb. U, 45, 70 ; IV, 87 ; XX , 5. — Quod tum fieri, etc. quam vim illud tnm habere possit , capere non facile est. An le» gendom cnm Drakenb. quadtutofieris

ulc 554: LIBER XXXII. CAP. XXI. aiS

«nesus, angustis Isthmi'^ faucibus continenti adbae- «rens, nuUi apertior neque opportunior, quam na- <(V.ali, bello. Si centum tectae naves et quinquaginta « leviores apertae et triginta Issaici lembi maritimam <c oram vastare, et expositas prope in ipsis litoribus <curbes cceperint oppugnare, in mediterraneas scili- «cet*^ nos urbesrecipiemusPtanquam nou intestino « et haerente in ipsis visceribus uramur bello ? Quum a terra Nabis et Lacedaemonii , mari romana classis « urgebunt ; unde regiam societatem et praesidia Ma- « cedonum implorem? an ipsi nostris armis ab hoste « romano tutabimur urbes, quae oppugnabuntur ? egre- «gie enim* Dymas priore bello sumus tutati'^. Satis « exemplorum nobis alienae clades praebent; ne quae- « ramus, quemadmodum caeteris exemplo simus. No- « lite , quia ultro Romani petunt amicitiam , id , quod « optandum vobis ac summa ope petendum erat, fa- « stidire. Metu enim videlicet compulsi^^ in aliena « terra, quia sub umbra auxilii vestri latere volunt, « in societatem vestram confugiunt, ut portubus ve- « stris recipiantur , ut commeatibus utantur. Mare in «potestate habent; terras^ quascumque adeunt, ex-

vel cum GoeUero > quod ^tueri non posset? £d.

12. Peninsula est Pdoponnesus , wtgustis Isthmi Corinthiaci seu Achaici faucibus continenti Graecise, aeu Helladi adhatrenSf nulli apertior neque oppor- tunior, quam navali, bello; vide ad I, 54 9 u* 4; XXY, 16, n* 12, et XXV, 28 , n. 3. ~~ Tectte naves et apertce ; vide ad XXII, 19, n. 4- — Isstuci lembi; vide ad XXXI, 4^9 n. 7. — Ejcpositas in ipsis litoribus urbes; vide ad XXV, 16, n. 12.

i5. In mediterraneas scHicet, etc. vide ad IV, 5, n. 2. — Ucereate in

visceribus uramur bello; vlde ad X , 17, n. I, et XXII, 38, n. 4.

1 4. Egregie enim Dymaspriore bello sumus tutati; vide ad XX VH , 3 1 , n. 4. Prius bellum est iliud, quod Komani tempore belli punici ll cum Philippo gesserunt, et quo Dymas a, Romanis expugnatas esse, memorant et Livius , etsi non suo loco , sed de- mum hic et cap. seq. data occasione , et Pausau. VII , 1 7 , n. 3 ; ubi ex Liv^ XXVII, 3i sq. pro OuXufAffoto; leg. 2ou>.i7iXL0( ; Drak.

1 5. Metu enim videiicet compulsi „ etc. vide ad IV^ 5 , n. 2.

2i6 T. LIVII t\c:lt

c( templo ditionis suae faciunt. Quod rogant, cogere (cpossunt; quia pepercisse volunt, committere vos, « curpereatis, non patiuntur ; nam quod Cleomedon « modo , tanquam mediam et tutissimam vobis viam ic consilii, utquiesceretisabstineretisquearmis, osten- (c debat; ea non media, sed nuUa via est. Etenim, prae- (c terquam quod aut accipienda, aut adsperaanda vo- (c bis romana societas est, quid aliud quam, nusquam (c gratia stabili , velut qui eventum exspectaverimus , (c ut fortunae applicaremus nostra consilia, praeda victo- cc ris erimus^^? Nolite, si, quod omnibus votis peten- (c dum erat, ultro offertur, fastidire : non, quemadmo- cc dum hodie utrumque vobis licet, sic semper liciturum cc est; nec saepe, nec diu eadem occasio erit: Liberare (c vos a Philippo jam diu magis vultis, quam audetis : a sine vestro iabore et periculo qui vos in libertatem cc vindicarent , cum magnis classibus exercitibusque amare trajecerunt. Hos si socios adspernamini^ vix (( sanas mentis estis ; sed , aut socios , aut hostesv ha- cc beatis, oportet. »

XXII. Secundum orationem praetoris ' murmur ©r- tum aliorum cum assensu, ahorum inclementer assen- tientes increpantium : et jam non singuli tantum, sed populi universi, inter se altercabantur. Tum inter magistratus gentis (damiurgos^ vocant; decem nu- mero creantur) certamen nihilo segnius, quam inter

1 6. Nam quod Cleomedon . . ,prceda *viccoris erimus ; ct simil. loc. XXXV, 49 extr.

Gap. XXII. I. Secundum orationem prcBtoris; Tide ad I, 4 , n. i.

a. Magistratus gentis Achaeomixi damiurgos (alii demiurgos ; \'ide ad I, 34, n. a ) vocant : decem numero ereantur : qui ^y)f&toupYot tuv k.yaxw* dicuntur Polyb. XXTV, 5, 16 , et

ot dfpxovTsc XXIII, 10, la ; XXIV,. .^, 17. Av)[AioupYo^ trapa toTc AcDpteu- aiv 0! apxovTS?, Toe j^r){AO(rta wpotT- TOVT8C» »(Jir8p ASinvTionv 01 Ai^fxapxot, XeYOVTat , Hesycb. Cf. inf. XXXVlll, 3o, ibique Drak. Athenis tres erant civium classes, eO-7raTpi<^at , nobiles, yeuf&opot-, agricolse, et ^[Atoupyoc, seu Dor. (^ajAtoupYol, opifices» inpr. statuarii.

v.c,lfi. LIBER XXXII. CAP. XXII. ^17

multitudinem , esse : quinque relaturos se de societate romana ^ aiebant , suffragiumque daturos ; quinque lege cautum testabantur, ne quid, quod adversus Phi- lippi societatem esset, aut referre magistratibus, aut decernere concilio jus esset. Hic quoque dies jurgiis est consumptus : supererat unus justi concilii dies (tertio enim lex jubebat decretum fieri); in quem adeo exarsere studia, ut vix parentes ab liberis tem- peraverint. Rhisiasus (Pellenensis erat) filiinn damiur- gum, nomine Memnonem, habebat, partis ejus, quae decretum recitari perrogarique sententias* prohibe- bat. Is, diu obtestatus filium, ut consulere Achaeos communi saliiti pateretur, neu pertinacia sua gentem universam perditum iret, postquam parum proficie- bant preces, juratus se eum sua manu interempturum , nec pro filio, sed pro hoste, habiturum, minis pervi- cit , ut postero die conjungeret iis se , qui referebant. Qui quum plures facti referrent, omnibus fere popu- Us haud dubie approbantibus relationem, ac prae se ferentibus, quid decreturi essent; Dymaei ac Megalo- politani et quidam Argivorum , prius quam decretum fieret , consurrexerunt , ac reliquerunt concilium , ne- que mirante uUo, neque improbante : nam Megalo- poUtanos, avorum memoria^ pulsos ab Lacedaemoniis, restituerat in patriam Antigonus; et Dyraaeis, captis

3. Relaturos se de societate rom. ; rex Macedoniae, qui victo Gleomene vide ad XXVI , a , n. 3. Spartaque expagnata omnibus Graecis

4. Perrogarique sententias; vide ad paeem restituit ; vid. Polyb. II , 48-70 ; c. a3 , n. I. — Jttratus se eum . . . m- IV, 3 ; V, 93 ; Plut. Cieom. c. 4 , 1. 1, terempturum; vid. adcap. 6, n. i. pag. 806 ; Pausan. IV, 29; VIII, 27.

5. Megahpolitanos , avorum me* Livium haud accurate dlxisse avontm moria, temporihna , pulsos ab LacC' 'memoria, Philippumque, Antigoni dismoniis, a Gieomene, primo saevis- Dosonis patmi successorem, et ever" simoque eorumtyranno, quumcapta sam et restitutam Megalopolim vi- urbe Mess6nam se recepissent, resti'- disse, jam monuisse scitom est Grev. tuerat in patriam Jntigonus Doson, et Drakenb.

ai8 T. LIVII tt^.

nuper direptisque ab exercitti i^omauo , quum redimi eos, ubicnmque servirent, Hdlippus jussisset, non libertatem modo, sed etiam patriam, reddiderat. Jam Argivi, pr^terquam quod Macedonum reges ab se oriundos^ credunt; privatis etiam hospitiis familiari- que amicitia plerique illigati Philippo erant. Ob haec concilio, quod inclinaverat ad romanam societatem jubendam^, excesserunt; veniaque iis hujus secessio- nis fuit, et magnis et recentibus obligatis beneficiis. XXIII. Caeteri populi Achaeorum, quum senten- tias' perrogarentur 9 societatem cum Attalo acRhodiis praesenti decreto confirmarunt; cum Romanis, quia injussu populi non poterat rata esse, in id tempus, quo Romam mitti legati possent, dilata est. In pra^sen*- tia tres legatosL. Quintium mitti placuit, et exercitum omnem Adiaeorum ad Corinthum admoveri; captis Cencfareis, jam urbem ipsam Quintio oppugnante. Et hi quidem* e regione portae, quae fert Sicyonem, posuerunt castra. Romani ad Cenchreas versam par- tem urbis, Attalus, traducto per Isthmum exercitu, abLechaeo, altmus maris portu, oppugnabant; primo segnius, sperantes seditionem intus fore inter oppi- danos ac regium praesidium. Postquam uno animo

6. Macedonum reges ab se cfriuii' dos; vide tamen ad libnim XXVII, cap. 3o ,11. 7.

7. jid romanam societatem juben- deun, alii ineundam: sed phraais e comitiis populi rom. petita , qnorom loGO grsFcis popolis talia eraat conr cilia ; Gron, coll. XXXXII , a.

Ca.p. XXIII. I. Quum setitentias (ita omnes pxne MSS at edd. vett. sententiaSf utc. 22,n.4»^ XXIX , 19 , n. 3 ) perrogarentur, h. e. de sen- ^entiis omnes ordine interrogaseatur :

ut rogatus et interrogatus senientiam XXII, 60, n. ^; XXXVI, 7 pr. XXX VII , 1 4 ; et perrogare pro : om- nes ordine rogare ( vide ad XXIX , X9,n. 3; XXXII, aa, n. 4; Cort. ad Plin. £p. IV, 22 , n. 3), ut persa* lutare, preseriiere ( Pr»f. et XXXI > X , n. 2 ) , et similia ; nisi simpl. est iuterrogare, et binc ordine adjicitur ap. Suet. Ang. cap. 35 extr.

2. Et hi quidem, sciL Achaei. — Ad Cenchreai ,* vide ad XXVIII , 8 , n. 6. -^ Ah Lecheeo ; vid. VIII, 17, n. 5«

v:c:ltl: LIBER XXXIL CAP. XXIIL aig

omnes , et Macedones tamquam comniunem patriam tuebantur, et Gorinthii ducem praesidii Androsthe» nem, haud secus quam civem et suffiragio creatum suo, imperio justo patiebantur^; omnis inde spes pu- gnantibus in vi et armis et operibus erat. Undique aggeres haud facili aditu ad moenia admovebantur : aries ex ea parte, quam Romani oppugnabant, ali- quantum muri diruerat. In quem locum , quia nuda- tus munimento erat, protegendum armis qimm Ma- cedones concurrissent , atrox praelium inter eos ac Romanos ortum est. Ac primo multitudine facile ex- pellebantur Romani : adsumptis deinde Achaeorum Attalique auxiliis, aequabant certamen ; nec dubium erat, quin Macedonas Graecosque facile loco pulsuri fiierint. Transfugarum Italicorum magna multitudo erat ; pars ex Hannibalis exercitu metu poense a Ro* manis Philippum sequuti , pars navales socii , relictis nuper classibus, ad spem honoratioris militiae tirans- gressi : hos desperata salus , si Romani vicissent , ad rabiem magis, quam audaciam , accendebat. Promon* torium est adversus Sicyonem Junonis , quam vocant AcrsBam*, in altum excurrens : trajectus inde Corin- thum, septem millia ferme passuum. Eo Philocles, regius et ipse praefectus, mille et quingentos milites per Bo^tiam duxit. Praesto fuere ab Corintho lembi ,

3. Imperio justo patiebantur , forte leg. imperatorem justum p,, et deinde oppugnantibus pro pugnantibus; Gron. — Goeller e oodlce Bamb. afTert , wii- perio in se uti patiebantur. Ed. < — ffonoratioris nuUtiee. }n naTalem mi» litiam libertinl fere conscribebantur , aat certe tenuioreft ex ingenuis.Vide Lips. de Mii. Rom. lib. I , dial. 9. Ed.

4- Promontorium Junonis , quam vo^ant yicrteam, Ax^aiftv , arcium

prassidem ; vid. Strab. VIII , 38o , al. 699, et Pausan. II, 17, a4- ^i<! ^ Tox») Axpaia ap. Pausan. II, 7, 5, et Aermus Jupiter , qni vel taT; oUpaic urbinm praee8se,yel iirt Te*vaxpiAV t&v 6pttv coH pntabatur, inf. XX.XVIU9 a , n. a , et in nttmmo smyrDseo ap, Spon. Cf.Tristan. Comm. 1. 1 ,^.991; Cuper. Apoth. Hom. p. 16; Spanhem, ad Callim. Hymu. in Jot. 8a , in Pe^, 70, 104,

aao T. LIVII tllt

qui prsesidium id acceptum Lechaeum trajicerent. Auctor erat Attalus, incensis operibus, omittendae extemplo oppugnationis. Pertinacius Quintius in in- cepto perstabat. Is quoque ut pro omnibus portis disposita vidit praesidia regia , nec facile erumpentium impetus sustineri posse , in Attali sententiam conces- sit. Ita irrito incepto , dimissis Achaeis , reditum ad na- ves est ; AttalusPiraeeum, Romani Corcyram petierunt. XXIV. Dum haec ab navali exercitu geruntur, con- sul, in Phocide ad Elatiam castris positis, primo col- loquiis rem per principes Elatiensium tentavit : post- quam, nihil esse in manu sua% et plures validioresque esse regios, quam oppidanos, respondebatur , tum simul ab omni parte operibus armisque urbem est aggressus. Ariete admoto , quantum inter turres muri erat prorutum , quum ingenti fragore ac strepitu nu- dasset urbem , simul et cohors romana per apertum recenti strage iter invasit ; et ex omnibus oppidi par- tibus, relictis suis quisque stationibus, in eum, qui premebatur impetu hostium, locum concurrerunt. Eodem tempore Romani et ruinas muri supervade- bant , et scalas ad stantia moenia inferebant ^ ; et, dum in unam partem oculos animosque hostium certamen averterat, pluribus locis scalis capitur murus, armati- que in urbem transcenderunt. Quo tumultu audito, territi hostes, relicto, quem conferti tuebantur, loco, in arcem omnes metu, inermi quoque insequente

Cap. XXIV. I. Nihilesse in manu vide ad VIU, 38, n. a. — Stancia

sua; yide ad V, 20, n. i. — Jriete nucnia; eam murorum partem quae

admoto, Cod. Bamb. admotoque; onde non eversa fuerat ; Virg. JEn, II , 56 :

Jacobsius sic iocum refingit : ariete «« Trojaque nnnc atares , etc. » Ovid.

adtnoto, quum, quantum inter tur- Heroid. I, 67 : «...Starentetiam nunc

res muri erat prorutum cum ingenti, moenia Phoebi». Sic el nostras /. Ra-

elc. Ed. cme, Athalie, act. II, sc. 5 : . ,,etleur

a. Scalas ad mccnia inferebant; temple est debout, £d.

v.VbH: LiB..xxxn. cap. xxiv. xxv. 221

turba , confiigerunt. Ita urbe potitur consul ; qua di- repta , missis in arcem , qui vitam regiis , si abire vel- lent inermes, libertatem Elatiensibus pollicerentur, fideque in haec data, post paucos dies arcem recepit. XXV. Caeterum adventu in Achaiam Philoclis regii praefecti non Corinthus tantum liberata obsidione, sed x\rgivorum quoque civitas per quosdam principes Philocli prodita est , tentatis prius animis plebis. Mos erat, comitiorum die primo velut ominis causa prae- tores pronuntiare Jovem Apollinemque ' et Herculem : additum legi erat, ut iis Philippus rex adjiceretur. Cujus nomen post pactam cum Romanis * societatem quia praeco non adjecit , fremitus primo multitudinis ortus, deinde clamor subjicientium Phihppi nomen, jubentiumque legitimum honorem usurpare; donec cum ingenti assensu nomen recitatum est. Hujus fidu- cia favoris Philocles arcessitus nocte occupat collem

Ca.p. X3lV. I. Mos erat, comi- tiorum die primo velnt ominis causa prastores pronuntiare Jovem ApoHi- nemque et Herculem; de quo more haad qnldquam vel ego legere memini, ▼eUintpp. dixere. Suspicabar quon- dam , pro prcetores legendum esse pr<econes, et haec referenda ad solen> nem et initio comitiorum a praeconi- bus recitandam formulam precum to- toromque, quihus salus reipuhlics et felix consultationum rerumque geren- darum eventus a diis exposci solehat ; qQod vel ex Deraosth. et F^ojrage du jeune Anacheu^is, t. II , c. 1 4 j p* a 46 y ed. Bipont. notum est. Sed ita Livius parum apte dixisset pronuntiare Jo- vem , etc. — Additum iegi erat : nam more fieri quoque dici potest, quod lege statutum ex ejus praescripto usa et oh&ervatione constanti viget et in- terraitti non polest, et mores atque

instituta etiam pro legihus et jurihus dicnntur (conf. intpp. Virg. ^n. I , 264 f et Cic. pro Marcello , cap. 8,9); nisi h. 1. lege scrihendum ; Dnk.

a. Post pactam cum Romanis socie- tatem, quam quidam Argivoram , uon omnes , repndiaverant ; vid. cap. 22. — Ijegitimum honorem usurpare, fa- cere , quod ante factitatum fuerat , et nna com nominihus deorum nomen Philippi pronuntiare : quod ut fieret, ei honoris cansa lege datum faerat; Duk. Legitimum omen u. conj. Gron. proh. Crey. qui ezponit : morem so- lennem sequi in eo omine captando, quod legihns jussum erat. Enimvero dii ominis causa Argivorum ^raetores pronuntiahantur, sed quod Philippo concessum erat, honoris ejus causa sancitum videtor; Drak. coU. cap. 34 « nhi Achaeo^Philippo omnes divinoshu- manosquc honores decrevisse iegimus.

^" T. LIVII tc\lll

imminentem urbi (Larissam eam arcem^ vocant), positoque ibi praesidio, quum lucis principio signis infestis ad subjectum arci forum vaderet^ instructa acies ex adverso occurrit. Praesidium erat Acha^orum nuper impositum, quingenti fere juvenes delecti om- nium civitatium : iEnesidemus Dymaeus praeerat. Ad- hortator a praefecto ^ regio missiis , qui excedere urbe juberet (neque enim pares eos oppidanis solis, qui idem quod Macedones sentirent, nedum adjunctis Macedonibus , esse, quos ne Romani quidem ad Co- rinthum sustinuissent) , primo nihil, nec ducem , nec ipsos movit : post paulo , ut Argivos quoque armatos ex parte altera venientes magno agmine viderunt, certam perniciem cernentes, omnem tamen casum, si pertinacior dux fuisset , videbantur subituri. ^ne- sidemus, ne flos Achaeorum juventutis simul cum urbe amitteretur , pactus cum Philocle , ut abire illis liceret , ipse , quo loco steterat armatus , cum paucis clientibus non excessit. Missus a Philocle, qui quaere- ret, quid sibi vellet? nihil fatus, tantummodo, quum projecto prae se dypeo staret, in prcesidio creditce ur- bis moriturum se armatumy respondit^. Tum jussu praefecti aThracibus conjecta tela, interfectique omnes. Et post pactam inter Achaeos et Romanos societatem duae nobiUssimae civitates, Argi et Corinthus, in po^e- state regis erant. Haec ab Romanis ea aestate in Grsecia terra marique gesta.

3. Larissam eam arcem Argoram, 5 MSS. Adhos tractor. Lege j4d hos collem (vule ad I, 5S, n. 6), vocant; orator; Gron. Crev, Drak. — Et sic cf. ad XXXIV, 25, n. i ; Strab.Vni, exhibet cod. Bamb. Ed.

370; IX, 440, etPausan. II, a3, 9 ; III, 5. Nihilfatns , quum tantummodo

17, 2; CeUar. Geog. ant. II, x3 , pag. projecto pras se cljrpeo staret, missus

782. — Positoque ibi pratsidio , ut tst a Philocle, qui q., q, s. i^elletP

apud Cses. B. C. III, 34. Impositoque Respondit, etc. Ita evolvenda oratip.;

conj. Crev. Gron. Misso a Phiiocle, qui qucere"

4. J4dhortator a proffecto , etc. ret, vel missis a Phil,y qni qua*re-

u.csl!: LIBER XXXII. CAP. XXVI. aaS

XXYI. In Gallia nihil sane memorabile ab Sex. ^lio consule gestum. Quum duos exercitus in provincia habuisset, unum retentum, quem dimitti oportebat, cui L. Cornelius proconsul praefuerat (ipse ei C. Hel- vium praetorem praefecit), alterum, quem in provin- ciam adduxit; totum prope annum Cremonensibus Placentinisque ^ cogendis redire in colonias, unde belli casibus dissipati erant, consumpsit. Quemadmo- dum Gallia praeter spem quieta eo anno fiiit, ita circa Urbem servilis prope tumultus excitatus est. Obsides Carthaginiensium Setiae custodiebantur : cum iis, ut principum liberis, magna vis servorum erat. Auge- bant eorum numerum, ut ab recenti africo beUo% et ab ipsis Setinis captiva aliquot nationis ejus ex praeda empta mancipia. Quum conjurationem fecissent, mis- sis ex eo numero, qui in setino agro, deinde circa Norbam et Circeios , servitia sollicitarent ; satis jam omnibus praeparatis, ludis, qui Setiae propediem fu- turi erant , spectaculo intentum populum aggredi sta- tuerant; Setia per caedem et repentinum tumultum capta, Norbam et Circeios occupare. Hujus rei tam foedae indicium Romam ad L. Cornelium Merulam prae- torem urbis delatum est. Servi duo ante lucem ad eum venerunt, atque ordine omnia, quac acta futuraque erant, exposuerunt. Quibus domi custodiri jussis, praetor, senatu vocato edoctoque, quae indices affer- rent, proficisci ad eam conjurationem ^ quaerendam atque opprimendam jussus, cum quinque legatis pro-

reni, qwud sibi Tfeliet? nihil sUUu mu- — Delendnm esse to redire, monent

tato Tel motus , quum projecto , etc. Gron. et Crev. Eo. — Obsides C. Se-

conj. Drak. et sane in omnibus paene tia c. cf. cap. a. MSS statu pro fatus , et tnodo pro a. Ut ab recenti africo bello ; vide

tantummodo. ad I , i , n. 5 , et VIII , 3o , n. 7.

Cap. XXVI. I. Cremonensibtts Plu' 3. j4d eam conjurationem qnanren-

centinisqjte y etc. cf. XXXI, 10 et k i. dam ; vide ad it , 29, n. 3.

"4 T. LIVII ^\Vst

fectus, obvios in agris sacramento rogatos arma capere et sequi cogebat^. Hoc tumultuario delectu duobus millibus ferme hominum armatis, Setiam, omnibus quo pergeret, ignaris, venit: Ibi raptim principibus con- jurationis comprehensis, fuga servorum ex oppido facta est ; dimissi deinde per agros , qui vestigarent. Egregia duorum opera servorum indicum et unius Hberi fuit. Ei centum millia gravis aeris dari Patres jusserunt; servis vicena quina millta a^ris et hbertatem : pretium eorum ex aerario solutum est dominis. Haud ita muho post, ex ejusdem conjurationis reliquiis, nuntiatum est, servitia Praeneste occupatura. Eo L. Cornelius praetor profectus, de quingentis fere hominibus, qui in ea noxa erant, suppUcium sumpsit. In timore civi- tas fuit , obsides captivosque Poenorum ea moliri : itaque et Romae vigiliae per vicos servatae, jussique cir- cumire eas minores magistratus, et triumviri carceris iautumiarum ^ intentiorem custodiam habere jussi ; et circa nomen latinum a praetore literae missae , ut et obsides in privato . servarentur , neque in publicum prodeundi facultas daretur, et captivi ne minus de- cem pondo compedibus vincti in nuila alia ^, quam in carceris pubiici, custodia essent.

XXVII. Eodem anno legati ab rege Attalo coronam auream ducentiun quadraginta sex pondo' in Capito- lio posuerunt , gratiasque senatui egerunt , quod An-

4. Ohvios in agris sacramento rO' gatos arma capere et sequi cpgebat ; vide ad II, a4i n. 7, et XXXIV, 56, n. 6. — Centum milUa gravis asris» Ea Greveriuft aestimat denarlis loooo, marcis argeuti nostratibus i56 , cnm duabns unciis. Vicena quina miUia denariis 25oo, marcis argenti 89, cum semuncia. Ed.

5. Tritimviri carceris lautumiarum, etc. vide ad XXV, i, n. 7, ct XX.VI, 27, n. 2. — Circa nomen latinum; vide ad I, 10, n. 2. — InprivMo*., inpubUcum; vide ad II, 24, n. 6.

6. Captivi ne,.,in nuUa aUa, etc. vide ad II , 45, n. 7. — Decem pondo. Octo fere libris nostratibns pondo. £u.

Cap. XXVII. I. Ducentum qtiadr.

ucssL LIB. XXXII. CAP. XXVIL XXVIIL aa5 tiochus, legatorum romanorum auctoritate motus, finibus Attali exercitum deduxit. Eadem aestate equi- tes ducenti et elephanti decem et tritici modium du- centa millia ab rege Masinissa ad exercitum , qui in Graecia erat, pervenerunt : item ex Sicilia Sardinia- que magni commeatus et vestimenta exercitui missa. SiciUam M. Marcellus, Sardiniam M. Porcius Cato ohr tinebat, sanctus et innocens, asperior tamen in fenere coercendo habitus : fugatique ex insula feneratores, et sumptus, quos in cultum praetorum socii facere soliti erant ^, circumcisi aut sublati. Sex. ^lius consul ex Gallia comitiorum causa Romam quum redisset , creavit consules C. Cornelium^ Cethegum et Q. Mi- nucium Rufiim. Biduo post praetorum comitia habita : sex praetores illo anno primum creati, crescentibus jam provinciis, et latius patescente imperio; creati autem hi, L. Manlius Vulso, C. Sempronius Tudita- nus, M. Sergius Silus, M. Helvius, M. Minucius Rur fus, L> Atilius : Sempronius et Helvius ex iis aediles plebis erant. Curules aediles Q. Minucius Thermus et Ti. Sempronius Longus. I^udi Romani eo anno quater instaurati^

XXVIII. C. Cornelio et Q. Minucio consulibus, omnium primum de provinciis consulum praetorum- que actum. Prius de praeitoribus transacta res, quae

sex pondo, Marcaram , seu selibraruni nostrat. 384 cmn tribus nnciia. £o. — Modium ducenta millia. Modii «unt nostrate» 1 54)1 66. Ed. — In fe- nere coercendo, minuendo ct pu- niendo. /

a. SumptuSf quos in cuUum pra-

torum ( magnificentiam vits) socU

facere soliti erant , c, auts, hsec res,

ab avaritia et libidine prsetorum orta ,

deinde quidem mnltis legibns coercita

FI.

est, nec tamen unquam satis repiimi potuit ; Duk. cf. ad XLII , i , n. 5; Cic. p. lege Manil. 5 et x3 ; Plut. Cat. Maj. p. 339 ; Sigon. de Ant. Jur. Proy. II, 5; Burm. de Vectig. pop. rom. c. a ; Emesti Clay. Cic. v^ Dectigal.

3. Creavit consules C, Comelium, etc. vide ad VII, t6 , n. 6, — M. Ser^ gius Sibis, De hujus incredibili fortr- tndine videndus est Plinius , lib. VII , c. 28. Ed.

i5

2a6 T. Livii ^.^.;u:

transigi forte pot^rat : urbana Sergio , peregrina jurid* dictio Mirmcio obtigit. Sardiniam Atilius , Siciliam Manlius , Hispaniam Sempronius ' citeriorem , HeU vius ulteriorem est sortitus. Gonsulibus Italiani Ma* cedoniamque sortiri parantibus, L. Oppius et Q. Ful- vius tribuni plebisimpedimento erant, quod longinqua prouincia Macedonia essety neque ulla alia res majus beUo impedimentum ad eam diemfuissety quam quod^ vixdum inchoatis rebusy in ipso conatu gerendi beUi prior consul revocaretur. Quartum jam annum esse ab decreto macedonico beUo, Qucerendo regem et exercitum ejus Sulpicium majorem partem anni ah'^ sumpsisse : f^iUium, congredientem cum hoste, re in* fecta revocatum. Quintium^ rebus diuinis Romce ma" jorem partem anni retentumy ita gessisse tamen resy uty si aut maturius in prouinciam venisset, authiems magis serafuisset, potuerit debeUare. Nuncprope^ in hiberna profectum y ita comparare dxci beUum, ut, nisi successor impediaty perfecturus cestate proxima videatur. His orationibus pervicerunt, ut consules in senatus auctoritate fore dicerent se, si idem tribuni facerent. Permittentibus utrisque liberam consulta- tionem, Patres consulibus ambobus Italiam provin- ciam decreverunt. T. Quintio prorogarunt^ imperiura, donec successor ei venisset. Consulibus binse legiones

Clv, XXVm. I. Hispaniam Sem.' pronius, elc. vide ad XXVIII, 38,

n. 4-

a. Nunc prope. Creverius hoc ex- ponit non ita pridem, hoc ipso prope tempore; vel, quod longe praestare ctim ipso judicat Drak. , legendum cou- jicit , nvnc quoque : nam duo yerba prope et quoque SKpius permutan- tur. En. — /« senatos auetoritate /bre se; vide ad II, 56, n. i6.

3. T, Qttintio prorogarunt impermm Patres , «nt Fabio, IX , 4a , h. e. a po- pnlo prorogandnm censuerunt ac de- creverunt : nam imperium decemebat senatus (vid. XXX, i), prorogabat popiilus , quod et ipsa vox prorogare indicat , et decretam senatus de pro- rogando imperio sequebatnr rogatio ad popnlum, qua imperium ex de- creto senatns prorogabatur. Sic in- tellt^enda etse omitia loca, qnfbas

^[cAtl: LIB. XXXII. CAP. XXVIII. XXIX. a27 decretae , et ut bellum cum Gallis Ci^lpinis , qui de- fecissent a populo romano, gererent. Quintio in Ma* cedoniam supplementum decretum, peditum quin^ que millia et trecenti equites , et sociorum navalium tria millia. Praeesse idem , qui praeerat , classi L. Quin- tius Flamininus jussus. Praetoribus in Hispanias octona millia peditum socium ac latini jiominis data et qua^ dringeni equites ^, ut dimitterent veterem ex Hispaniis railitem; et terminare jussi, qua ulterior citeriorve provincia servaretur. Macedoniae legatos P. Sulpicium et P. Villium , qui coiisules in ea provincia fuerant, adjecerunt.

XXIX. Prius quam consules praetoresque in pro- vihcias proficiscerentur, prodigia procurari^ placuit; quod aedes Vulcani Summanique Romas , et quod Fre- gellis murus et porta de caelo tacta erant ; et Frusi- none inter noctem lux orta*; et Asculo agnus biceps cum quinque pedibus natus; et Formiis duo lupi, oppidum ingressi , obvios aliquot laniaverant : RomaR non in urbem solum^, sed in Capitolium penetra*

imperia prorogata dicnntur , nulla fa- cta mentione plebisciti (nt VIII , 23 ; X, aa; XXVil, aa ; XXIX, x3 , al. ), quum ex re ipsa , tnm ex eo apertum est , quod , qnura XXVII , 7, seribat , M^ Claudio prorogatum in annum im- perium, deinde, c. ai, id a populo iactum dicat ». Doker. Cf. ad IX» 4a, n. I.

4. Et quadringeni equites pro qua- dringenti quaedam edd. antt. probb. Crev. et Brak. Id recepi ob praec. octona miliia, et qaia in omnibua fere MSS Tel quadrigeni vel quadra- geni legitnr.

5. Maeedonia legatos; vide ad XXXVI, i,n. 4.

Cap. XXIX. 1. ProdigM procu-

rari, etc. videadl, ao, n. ir, et I, ?i, n. I. — Summani ardes ad circum masdmum. Summanus forte Pluto , Summus Manium(v.Martian. cap. 2), vel allus dens; vid. Intpp. Ovid. Fast. VI , •; 3 1 ; Plin. II, 52 , et Emesti Clav. Cic. in Ind. hist. — Vide quoque Tnmeb. Advers. lib. XVIII , cap. 4. Creverius indicat aliud etymon hujus vocis in lexico lyiatth. Martinii. En. — Mox verba et qnod delenda pnta- bat Gron.

2. Fntsinone inter noetem lux orta, nocta;vide adXXIX, 14 > n. a. — Asculo Apulo P an ^iceno ? Leg. Asculi,

3. Nondn urbem solum , sed etiam ; vide si^pra ad librum I, cap. 40, not. I.

i5.

!^a8 T. Livii 1.^0.;!?:

verat lupus. C. Acilius tribunus plebis tulit^, ut quin- que coloniae in oram maritimam deducerentur ; duse ad ostia fluminum Vulturni Liternique , una Puteo- los, una ad castrum Salerni^; his Buxentum adje- ctum : trecenae familiae in singulas coloniasjubebantur mitti. Triumviri deducendis iis, qui per triennium magistratum haberent, creati, M. Servilius Gemi- nus, Q. Minucius Thermus, Ti. Sempronius Lon- gus. Delectu rebusque aliis divinis humanisque , quse per ipsos agenda erant^, perfectis, consules ambo in Galliam profecti. GorneUus recta ad Insubres via, qui tum in armis erant, Cenomanis assumptis, Q.Minu- cius in laeva Italiae ad inferum mare flexit iter, Ge- nuamque exercitu abducto, ab Liguribus orsus est bellum. Oppida Clastidium et Litubium , utraque Li- gurum, et duae gentis ejusdem civitates, Celelates Cerdiciatesque , sese dediderunt. Et jam omnia cis Padum, praeter Gallorum Boios, Ilvates Ligurum, sub ditione erant : quindecim oppida, hpminum vi- ginti millia esse dicebantur , quae se dediderant : inde in agrum Boiorum legiones duxit.

XXX. Boiorum exercitus haud ita multo ante tra- jecerat Padum , junxeratque se Insubribus et Ceno- manis; quod ita acceperant, conjunctis legionibus consules rem gesturos, ut et ipsi coUatas in unum

4. C, AciKus tribunuspL tulit; yide ad rV, 58, n. 10; et de colooiis de- 4actis XXXIV, 45 pr.

5. Castrum Salemi in Picentibns, hod. Salemo, EirtTtixi(rav SaXepvov Ptt(i.aToi 9poupa( xaptv, fAtxpbv UTrip rSic 6fliXaTnQc « Slrab. lib. V extr. — Trecenas fatmtia: , ut XXXIV, 45, treceni homines, h. e. patresfamiliae; Drak. Hae colonia^ maxime dedactse videntur ad ea loca incolis freqaen-

tanda , qaae , quum ante tantom caatni et praesidia fuissent , deinde oppido- rum speciem ac nomen accepere ; Duk. 6. Rebusque aliis divinis humanis' que, qucB negotia per rpsos agenda erant : ita MSS et antt. edd. non agendof. Cf. Gron. Obss. III, 9. — Clastidium; yide ad XXI, 4B, n. 7. -^ Litubium , fortc Ritubium ; Cluver. Itai. Ant. I, 10, p. 78. Cf. Cellar. Geogr. ant. II , 9.

v.lWi LIBER XXXIL CAP. XXX. aag

vires firmarent. Postquam fama accidit, alterum con- sulem Boiorum urere agros, seditio extemplo orta est; postulare Boii, ut laborautibus opem universi ferrent ; Insubres negare , se sua deserturos. Ita di- visa^ copiae, Boiisque in agrum suum tutandum pro- ' fectis, Insubres cum Cenomanis super amnis Miucii ripam consederunt. Infra eum locum quinque miiiia passuum et consul Cornelius eidem flumini castra ap- plicuit : inde mittendo in vicos Cenomanorum Brixiam- que, quod' caput gentis erat, ut satis comperit, non ex auctoritate seniorum juventutem in armis esse, nec pubiico consilio Insubrium defectioni Cenomanos se adjunxisse ; excitis ad se principibus , id 'agere ac moiiri cpepit, ut desciscerent ab Insubribus Ceno- mani , et , signis sublatis , aut domos redirent , aut ad Romanos transirent : et id quidem impetrari nequiit ; in id data fides consuli est , ut in acie aut quiescerent , aut , si qua etiam occasio fuisset , adjuvarent Romanos. Hsec ita^ convenisse lusubres ignorabant; suberat ta- men quaedam suspicio animis, labare fidem socio- rum : itaque, quum in aciem eduxissent, neutrum iis cornu committere ausi, ne, si dolo cessissent, rem totam^ inclinarent, post signa in subsidiis eos ioca-^ verunt. Consul principio pugnae vovit aedem Sospitae Junoni, si eo die hostes fusi fugatique essent. A mi- litibus ciamor sublatus, compotem voti consulem se facturos, et impetusin hostes est factus : non tule- runt Insubres primum concursum. Quidam et a Ce-

Gap. X.XX. I. Brixiamque, qttod, non patiebantur , ut alteratnim oornn

eto. -vide ad XXTV, 4a , n. 6. constitnerent , quod Franci former

a. Hofc ita cofivenisse; vide ad I, dicunt; Era. 3 ,n. 4. — Labare fidem sociorum; 3. Rem totam inclinarent; vide ad

vide ad U, 3o , n. 9. — Quum in IX, la, n. a. — Vovit asdem Sospitt^

<M7i>me<fctxi>.fenr(TideadI,a3,n. 4), Junoni; conf. ad VUI , i4» n, 4, et

neutrum iis comu committere ausi, XXXIV, 53, — J^on tuleruni Imu-^

a3o

T. LIVII

A> G. 197. U.C. S55.

iiomanis, terga repente in ipso certamine aggressis, tumultum ancipitera injectum^ auctores sunt, caesa- que in medio quinque et triginta millia faostium , quin- que millia et septingentos vivos captos : in iis Hamil- carem Poenorum imperatorem^, qui belli causa fuisset : signa militaria centum triginta , et carpenta siipra du- centa. Oppida, quae defectionem sequuta^ erant, de- diderunt se Romanis.

XXXI. Minucitis consul primo effusis populationi- bus peragraverat fines Boiorum ; deinde , ut , relictis Insubribus, ad sua tuenda receperant sese, castris se tenuit y acie dimicandum cum hoste ratus : nec Boii detrectassent pugnam , ni fama victos Insubres allata animos fregisset; itaque, relicto duce castrisque, dis- sipati per vicos, sua ut quisque defenderent, ratio- nem gerendi belii hosti' mutarunt. Omi.ssa enim spe per unam dimicationem rei decernendaB, rursus po- pulari agros et urere tecta vicosque expugnare coepit : per eosdem dies Clastidium incensum : inde in Ligu- stinosllvates^, qui soli non parebant, legiones ducta&. Ea quoque gens, ut Insubres acie victos, Boios, ita

bres primum concursum , sane dnrius- oule dictuin, et forte leg. oecursum; £rn. Immo concnrsus est impetus, et similia passim obvia, v. c. uno con- cursa maximam "uimBarbarorumpro* stravitap, Nep. Cim. a.

4. Tumultnm ancipitem injectum esse Insubribns auctores sunt qnidam ; vide ad I, a5, n. 4; Hy 58 , n. i ; XXI, 16, n. 5.

5. Hamilcarem PasHoram imp. etc. vide ad XXXI, ar, n. 7.

6. Oppida defrctionem sequuta; vid. ad XXVI, ai, n. 7. — Insubres rebel- Uonii prindpes et duces fuerant; Ce- ttomani Insiibrium defectioni aese ad-

junxerant. Creverius inde monet, htmc locnm a Fabretto in Apolog. ad Grunnov. recte sic expositum : « Op- pida Cenomanorum , quae defecttonem Insubriom seqnuta erant , etc. » Et vero anno seqnente rursns bellnm cum Insubribus geritur, non amplius cum Cenomuni». Noh ita tamen censebat Gronov. Oiss. ad loca quaedam Livii geogr. epist. IV. EH.

Gaf. XILXI. I. Gerendi belU hosti, cum hdste ; qao(]^ praestitisset ob dfAMoriXtOTa. An leg. kattesP et mox eofiml tel Minmcius pco impoitmK» enim ?

a. in Ligiutinos liiates; vide aap.

ulcsw: LIB, XXXII. CAP. XXXI. XXXII. 23 1 ut tentare spem certaminis metuerent, territos audivit, in ditionem venit. Litera; consulum a Gallia ^ de gestis prospere sub idem tempus Romam ailatae. M. Sergius praetor Urbis in senatu eas, deinde ex auctoritate Patrum ad populum recitavit : supplicatio in quatri- duum decreta. Hiems jam eo tempore erat.

XXXIL Quum T. Quintius, capta Elatia, in Pho- cide ac Locride hiberna disposita haberet, Opunte seditiq orta est. Factio una iEtolos, qui propiores erant , altera Romanos arcessebat : iEtoli priores vene- runt ; sed opulentior factio , exclusis iEtolis , missoque ad imperatorem romanum nuntio, usque in adyen- tum ejus tenuit urbem. Arcem. regium tenebat praesi- dium , neque , ut descenderent inde , aut Opuntiorum minis, aut auctoritate imperantis consulis romani, perpelli potuerunt. Mora, cur non extemplo oppu- gnarentur, ea fuit, quod caduceator ab rege venerat, locum ac tempus petens coUoquio, Id gravate con- cessum regi est : non quin cuperet^ Quintius, per se partim armis, partim conditionibus confectum videri bellum; necdum enim sciebat, utrum succe^or sibi al- ter ex novis consuUbus mitteretur; an, quod, summa vi ut tenderent, amicis et propinquis mandaverat, im- perium prorogaretur : aptum autem fore coUoquium credebat, ut sibi liberum esset, vel ad bellum manenti ,

ad libmm XXXI, cap. lo, not. a.

3. Literce consnlum d GaUia, etc. pro e Gallia , nisi sic leg. — Goeller locum e cod. suo sic restitutum vuit : Lit^ra consulum amborum de rebus in Gallia gestis prospere sub idem, ctc. Mox nostri habent prafectus Urhis , aed legendum eatpnetor, ut jam nota- veixmt interpretes. Ed.

Cap. XXXII. I . iVb/i quin cnperee pro : non qtda non c, « Sed hiat ora-

tio; nam quum hanc iremoTeat can- sam, aliam ponere dehuit, quae mo- verit Quintinm , ut difficulter permit- teret colloquium. Immo ille facile concessisse videtar, et scripsisse Li- vius : Id non gravate concessum regi est, quum cuperet Quintius . . , aptum autemfore coHoquium credtkat, etc. » Gronov. • — Summa vi ut tenderent; vide sapra ad IV, 7, n. 6. Obtincrent edd. vett.

232 T. LIVII tcAll:

vel ad pacem decedenti rem inclinare. In sinuMaliaco prope Nicaeam * litus elegere : eo rex ab Demetriade cum quinque lembis et una nave rostrata venit ; erant cum eo principes Macedonum, et Achaeorum exsul vir insignis Gycliadas ; cum imperatore romano rex Amynander erat , et Dionysodorus Attali legatus , et Agesimbrotus praefectus rhodiae classis, et Phaeneas princeps ^tolorum , et Achaei duo , Aristaeus et Xeno- phon. Inter hos Romanus ^, ad extremum litus pro- gressus , quum rex in proram navis in ancoris stantis processisset , « Commodius , inquit , si in terram egre- « diaris , et ex propinquo dicamus invicem audia- « musque ». Quum rex facturum se id negaret; « Quem (ctandem, inquit Quinlius, times?» Ad hoc ille su- perbo et regio auimo : <c Neminem equidem timeo , <c praeter deos immortales. Non omnium autem credo « fidei , quos circa te video , atque omnium minime c< iEtolis ». cc Istud quidem , ait Romanus , par omni-

a. In sinu Maliaeo prope Nieeeam, €lc. cf. omnino Polyb. XVII , i. — Principes Macedonum, ApoUodonis et Demosthenes, scribae regis, et ex Boeotia Bracbylles. — Jgesimbrotus , Axe9(p,^GT0( 6 vauopxoc* — Phasneas princeps JEtolorum, 'Trapa ^e t«v Ai- ToX&v <I>aiv^a; 6 ox^(Lvt>(h^y xat ivXeiou^ ^' iTcpoi Tuv iroXiTeuo|A£v(Dv , unde et moz : omnium minime Mtolis credo : quae tamen verba etiam apta h. loco sont, etai unius tantum ^toli et qui- dem principis antea mentio sit facta. Conf. cap. a3, not. xo.

3. Inter hos romanus imperator (vid. ad cap. zi, n. 4), Commodius , inquit, et ex propinquo dicamus au- diamusque : haec bene jungi posaont , nec est, quod vel cum Sigon. legas dicemus audiemusque (nam vulgatum

venusciiui est), vel deleas copnlam ec (qnam edd. antt., non MSS , omit- tont), vel deniqne post commodius suppleas erit aut facies cum Gronov. qui quid sibi hae ratione voluerit yj^e assequutus quidem est Bauer. , et tnnc ut pro et legendum putavit. Eninb- vero Grota. haud dubie verba illa hoc sensn cepit : Commodius erit, sen fa- cies, si in terram egrediaris et si ex propinquo dicamus, etc. Ita tum co- pulam et, tnm conjunctivum verbi modum aptiorem b. 1. esse credidit. — Neminem equidem timeo pneter deos. Eadem sic ezpressit nostras Racine, AthaUe, act. I , sc. i : Je crains Dieu, clier Abner» et n'ai point d'aau«

crailite. Multi quoque alii scriptores hanc sen- tentiam enunciaverunt. En.

U.C.555: LIB. XXXII. CAP. XXXII. XXXIIL a33 fcbus periculum est, qui cum hoste ad coUoquium « congrediuntur , ut nulla fides sit*. » « Non tamen, « inquit rex, T. Qninti, par perfidiae praemium est, si a firaude agatur , Pbilippus et Pbseneas : neque enim « aeque difficulter ^toli praetorem alium, ac Macedo- « nes regem in meum locum substituant. » Secundum haec silentium fiiit.

XXXIII. Quum Romanus' eum aequum censeret priorem dicere, qui petisset colloquium, rex, ejus esse priorem orationem, qui daret pacis leges, non qui acciperet; tum Romanus, Simplicem suam ora- tionem esse^ ea enim se dicturum, quce nifianty nulla sitpacis conditio. Deducenda ex omnibus Groiciai ci- vitatibus regi prcesidia esse : captivos et transfugas so- ciis populi romani reddendos : restituenda Bqmanis ea Illyrici loca^ quas post pacem in Epiro^ factam occupasset : Ptolemceo regi JEgypti reddendas urbes^ quas post Philopatoris Ptolenuei mortem ^ occupa^seL Suas populique romani conditiones has esse; cceterum €t sociorum audiri postulata verum esse^. Attali regis legatus, Naves captiuosque, quce ad Chium^ nasfoli prcelio capta essent^ et Nicephorium Venerisque tem- plum^j quce spoliasset evastassetquej pro incorruptis

4* Ut nulla fides sit ez emend. G&- lenii. Ut tn nullofides sit MSS et edd. antt. nnde Gron. conj. ut in dubio fides sit, Polyb. dicit : Taot ttvai Tpaat T^ xtv^vov xal xoivbv tov xatpov.

Cap. XXXm. z. Gonf. ad hoc ca- pat Polyb, XVn, i-3. — Simpiieem orationem, aTrXouv Ttva Xo^-yov xat 9atvo'{AEV0v. SimpUci opponitur per- plexum XXXIV, 57.

3. Post pacem in Epiro factam; vid. XXIX, xa.

3. Ptolemeeo regi occupasset;

rid. XXXI, 2, n. 2.

4. jiudiri postulata 'ventm esse; vide tamen ad librum II, cap. 48, not. a.

5. Ad Ckium (vide ad XXXVI, 43 , n. 6 , male Cium ed. Gnit. et seqq.) na^ali prcelio capta; vid. ad Polyb. XVI, a-8, i4; XVII, 2; XXXI, 46,2.

6. Nicephorium Fenerisque tem- plum (viil. ad XXXI, 46, n. 2 ) pro incorruptis restitui, qnasi incorrupta , ac si non fdissent corrupta , in lute- gram, ita, ut erant, qunm essent integra; Bauer.

^34 T. Livii i:?;.s?r

restitui. Rhodii Perseam (regio est coatinentis? adver- sus insulam, vetust»! eorum ditionis) repetebant, postulabantque />r^^i^a deduci ab lasso et BargylHs et Euromensium urbej et in Hellesponto Sesto atque' Abydo * ; et Perinthum Byzantiis in antiquiformulam ji^is restitui% et Uberari omnia Asias emporia por- tusque. Achaei Corinthum et Argos repetebant. Praetor iEtolorum Phaeneas quum eadem fere, quae Rotnani, ut Graecia decederetur, postulasset, redderenturque ^tolis urbes, quae quondam juris ac ditionis '^ eorum fuissent; excepit orationem ejus princeps ^tolorum Alexander, vir, ut inter ^tolos, facundus. Jam dii- dum se reticerey ait, non quo quidquatn a^putet eo colloquio, sed ne quem sociorum dicentem interpeUet. Neque de pace cum fide Philippum agere^ neque beUa vera virtute unquam gessisse. In coUoquiis in" sidiari et captare^^ ; in beUo non congredi asquo cam" po^ neque coUatis signis dimicare^ sed refugientem incendere ac diripere urbes, et vincentium prcemia victum corrumpere. At non sic antiquos Macedonum

7. Perasa regio continentis^ Carise, etc. — Jsia: emporia; vide ad XXI, lUiodiis subjecta et adversns insulam, S^jyn.^j*

Rhodum* Cf. c. 35 ; Polyb. XVII, a , id* Juris ac ditionis e MSS Harl.

3; Strab. XIV, 65i , 664, 677. — recepit Drak. Viilgo legitnr aut : sed

Jassus , Bargylio! seu Bargylia, Bar- illa duo -verba semperspcr copnlam

gylla et Bargylos, et Euromus sea jaiiguDtur;Diik. Cf. ad XXXV, 16,

Eurome , oppida Cariae. Conf. ad n. 4* — Excepit orationem ejus (vide

XXXVU, 17, n. I. ad IV, 43, n.> 4 ) princeps JEtolorum

8. In Hellesponto Sesto et Ahydo ; Alexander cognomine Isius, nir^ ut vide ad XXXI, 17, n. i. inter Mtolos , facundus ; restringtt ut

9. Perinthum Byzantiis in antiqui et minuit : pront ^toloram ingenium formulamjuris restitui ; v. XXVI, 24, et cultura ferret, quantum ^tolus eha/e n* 5. Perinthum (Thraciae opp. ad Pro- facuudus posset , apud alios , v. c. pontidem) auctore Sigon. ex XXXIII, Atbenienses , minos eloquens fiitums ^ 3o , et Polyb. XVII , a , 4 , XVIII , Bauer. Cf. Drak. et ad VIII , 3o, n. 7, 37, 4, reposui pro vulg. PanopoUm et de Alexandro Polyb. XVII ,3,4, ( JEgypti opp.) pro quo MSS babent 10; XVIII, 19-21; XXII, 8, 9. Penophim , Pefiopohm, Penepolum , ' i x . //1 coUoquiis insidiari et ct^tare.

ttUl: LIB.XXXII. CAP. XXXIII..XXXIV. a35 regesy sed acie heUare solitos^ urhihus parcere ^ quan- tum possentj quo opulentius imperium haherent : nam, de quorum possessione dimicetur, tollentem^^ nihil sihi prceter hellum reUnquerey quod consiUum esse? Plures priore anno sociorum urbes in ThessaUa eva-- stasse PhiUppum , quam omnes , qui unquam hostes ThessaUcB fiterint : ipsis quoque jEtoUs eum pbira so- cium, quam hostem^ ademisse. Ljrsimachiam^^, pulso prastore ^ prcpsidio JEtolorum , occupasse eum: Cium item suce ditionis urhem funditus evertisse ac delesse; eademfraude hahere eum Thehas Phthias^'^^ Echi^ num^ Larissam et Pharsalum.

XXXIV. Motus oratione Alexandri Philippus na- veni , ut exaudiretur , propius terram appiicuit. Orsum eum dicere , in iEtolos maxime , violenter ' Phseneas interfatus. Non in verhis rem verti^, ait : aut bello vincendumy aut melioribus parendum esse. « Apparet a id quidem , inquit Philippus , etiam casco » ; jocatus

studere fallere, captionlbas uti ; Baner. Eve^peuEiv xal 'jrapannpeTvyPolyb.Cf. ad XXII, aS , it. i.

la. Nam, de quorum possessione dimicetttr , toUentem, diruentem ur- bes, qaseyictoris prsemia possent essa. Tb ^e , avaipouvra Trepi cdv d iroXefAO( iari , Tov irc^^.eptov airbv ( solum ) xaraXtireTv , pkavia; lipyov elvat.

X 3 . Ljrsimadiiam ( Thracise opp. in Isthmo Chersonesi Thracic» ) , pubo pnetore, etc. v. Polyb. XV, a3; XVII, 3 ; infra ad XXXIII, 40, n. 6. — Cium item suof ditionis, etc. vid. XXXII, ax , n. 8. Tb eum ante Cium ex hac ▼oce ertum, et delendum putat Saner.

14. Eademfraudi! habere tum The- basPhthias; vide ad XXVm, 7, et ibi n. 9. — Echinum, Thessaliae opp. ad sinum Maliacnm , captnm a Philip- po; TJd. Polyb. IX, 4z; XVII, 3;

XVIII, ai. — Larissam Cremasten (vide ad XXXI , 46 , n. 8) et Pharsa- btm, opplda Phthiotidis inThessalia, a Philippo erepta Atolis , qnos inde repetiisse ea tradit Polyb. XVII, 3 , 8; XVIII, ai, 3o.

Ca.p. XXXrV. I. Orsum eum dicere violenter, in Mtolos nuucime, in £to- licam et tbeatralem Alexandri oratio- nem, etc. vid. Polyb. XVII, 4, 5, 6, et de malo ^tolorum ingenio sup. ad XXVI, a5, n. 6. Livius, qui ex Po- lybio superiora capp. 3^ et 33, ad verbum psene expresserat , in hoc cap. multa reddidit alio vel modo vel or^ dine, et nonnuUa plane omisit.

a. Non in verbis rem verti; videad III, 27, n. 6. — Melionbus parendum : «si nominativus hic est meliora, sign. audire et admittere aequas conditio- nes ; si est meliores , sunt potentio-

^36 T. Livii t\c:W:.

in valetudinem oculorum Phaeneas. £t erat dicacior natura, quam regem decet, et ne inter seria quidem risu satis temperans. Indignari inde coepit^, ^tolosj tanquam Romanos^ decedi Grcecia jubere ; qui, qui- busfinibus Grcecia sit, dicere nonpossint.Ipsius enim jEtolice Agrceos Apodotosque et Amphilochos^ quce permagna eorum pars sit, Grceciam non esse. a An , <c quod a sociis eorum non abstinuerim, justam que- ic relam habent, quum ipsi pro lege hunc antiquitus « morem servent, ut adversus socios ipsi suos, publica tic tantiun auctoritate dempta , juventutem suam mili- tt tare sinant, et contrariae persaepe acies in utraqtie <i parte aetolica auxilia habeant ? Neque ego Cium ex- fc pugnavi ^, sed Prusiam socium et amicum oppugnan- (c tem adjuvi ; et Lysimachiam ab Thracibus vindicavi : (c sed , qiiia me necessitas ad hoc bellum a custodia « ejus avertit, Thraces habent. Et iEtoiis haec^. Attalo cc autem Rhodiisque nihii jure debeo : non enim a me, cc sed ab illis, principium belii ortum est. Romanorum cc autem honoris causa Peraeam Rhodiis et naves Attalo (c cum captivis , qui comparebunt , restituam ; nam cc quod ad Nicephorium Venerisque^ templi restitu-

reft,ant etiam sequiores, sapientiores; Romani haud dubie, qualibet condi- tione e tribus hisce » ; Bauer. Conf. ad II , 5 z , n. 3. — Erat dicacior natura , ita et Polyb. — Decet, 8 MSS deceret. 3. Indignari inde coepit , etc. vide ad III ,3, n. X, et XXXI, 3z , n. 8. — Quibus finibus Grascia sit, conti- neatur, qui fines ei sint, qnos fines habeat. — j4graos (vide ad XXVIII, 5, n. 5), jipodotos (vide Steph. Byz. Pahner. Graec. Antt. IV, 7, et Duk. ad Tfaucyd. III , 94 ) > Amphilochos , quorum ager sen regio Amphilochia et opp. Argos Amphilochinm in Acar- nania ad fines Epiri sinumque Am-

bracium erat situm ; vid. XXXVHI , 3 sq. et zo ; Thucyd. II, 68; Strab. XIV, p. 69Z, 7Z0. — Grasciam non esse, ejus populos. Eosdem etiam vi subegerant ^oli, qni praeterea ne ipsi qnidem Grseci erant, qnorom agebant causam.

4. Neque ego Cium expugnavi; vid. ad XXXII , a z , n. 8.

5. Et JEtoIis hasc, sc. dictasint et dixisse sufBciat. AXXoi ^ 'irpbc }tXi At- T(i>XcU( apxeiTCdixci TaUT*, f^YJ. — Perasam Jthodiis , etc. vid. ad c. 33 , n. 7. — Qui comparebunt; vide supm ad VI, ), n. 6.

6. Niccphorium Fenerisque t. etc.

A. C. 197.

u.c. ITs. I-IB. XXXII. CAP. XXXIV. XXXV. 287 <c tionem attinet ; quid ea restitui postuiantibus re- « spondeam? nisi, quo uno modo luci siivaeque csesae a restitui possunt, curam. impensamque sationis me <c praestaturum ; quoniam lisec inter se reges postuiare a et respondere placet. » Extrema ejus oratio adversus Aciia&os fiiit : in qua, orsus ab Antigoni primum, suis deinde erga eam gentem meritis , recitari decreta eo- rum jussit , omnes divinos humanosque honores com- piexa'; atque ad ea adjecit recens de exercitu, quo ab se descivissent. Invectusque graviter in perfidiam corum y Argos tamea se redditurum eis , dixit. De Co- rintho cum imperatore romano deliberaturum esse; qucesiturumque simul ab eOy utrum iis tantum urbi" bus decedere se cequum censeat, quas a se ipso ca^ ptas jure belli habeatj an iis etiam , qu4is a majoribus suis accepisset,

XXXV. Parantibus Achaeis' ^tolisque ad ea re- spondere, quum prope occasum sol esset, diiato in posterum diem coiioquio , Phiiippus in stationem , ex qua profectus erat, Romani sociique in castra redie* runt. Quintius postero die ad Nicaeam ( is enim iocus piacuerat) ad constitutum tempus venit. Phiiippus nuilus usquam nec nuntius ab eo per aiiquot horas vcniebat*; et jam desperantibus venturum repente apparuerunt naves. At ipse quidem , quum tam grauia

vide supra ad lib. XXXI , cap. 469 not. a.

7. Omnes divinos humanosque ho- nores complexa decreta (conf. cap. 5 et a5), simulque honores Macedoniae regibus habitosab Acbaeis; vid. Polyb. — Atque adea decreta adjecit recens de exercitu onmi Acbseornni ad Co^ rinthnm admovendo ; vid. ad cap. a3. Decretum pro de exercitu conj. Crev. coll. Polyb. t6 irspt ttj; airooTaaficd;

(|n(i^9(ika. — Goeller. e cod. Ikimb. legi vult : atque eis adjecit recens de- cretum qno ab se descifissent. £d.

Cap . XXXV. I . Parantibus Achneis, etc. conf. Polyb. XVII , 7 et 8. — Ad Hicasam ve/ii>iterum, TroXtv Polyb.

a. Philippus nullus usquatn , , .dc- niebat (nt apnd Cic. ad Attic. XI , a4 , ct XIV, 3) pro vulg. Philippi edi- di ex emend. Dukeri, qui etiam conj. Philippi nihil usquam, ut cap. 21^

A. C. J97. U. C. 555.

a38 T. LIVII

et indigna imperarentur ^ inopem consiUi diem seeoft- mmpsisse delibeiundoy »ebat. Vulgo credebatur, de industria rem tn serum tractam ^, ne tempus dari pos- set Aehseis ^tolijsque ad respondendum. £t eam opi- nionem ipse affirmavit, petendo, ut, submotis aliis, ne tempus altercando tereretur, et aliquis finis rei imponi posset, cum ipso imperatore romano liceret sibi coUoqui. Id primo non acceptum, ne excludi coUoquio viderentur socii; deinde, quum haud ab- sisteret petere , ex omnium consilio romanus impera* tor cum Ap. Claudio tribuno militum, caeteris sub- motis, ad extremum litus processit. Rex cum duobus, quos pridie adhibuerat ^, in terram est egressus. Ibi quum aliquamdiu secreto loquuti essent , quae acta ad suos Philippus retulerit , minus compertum est. Quin- tius hsec retuiit ad socios. Romanis eum cedere tota Ilfyrici ora^, perfugas remittere^ ac si qui essent ca- ptiid. Attalo naves et cum iis captos navales socios ; Rhodiis regionem, quam Perceam vocant^ reddere : lasso et Bargyliis non cessurum; jEtolis Pharsalum Larissamque reddere^ Thebas non reddere; AchcbiSy non Argis modo, sed etiam Corintho cessurum. INuUi omnium placere partium , quibus cessurus , aut non cessurus esset, destinatio. Plus enim amitti in iisj quam acquiri: nec unquamy nisi tota deduxisset Grce- cia prcesidia ^ causas certaminum deponere^.

XXXVI. Quum haec toto ex concilio certatim omnes

PhiUppi praster legatum^iHdemus nihil, O ^i <t>iXiwwo{ ou ivaps^iYvfTO, Polyb.

3. Rem in serum traceam ; ylde ad II , 6 X , n. 6. — Etun opinionem ipse affirmavit; vide ad II, za,ii.a.

4. Rex cum duohus , quos pridie adhibuerat ad colloquiura , Macedo- num principibu» ; vide ad c. 32 , n. 2.

5. Romanis eum cefiere tota llfy- rici ora , ut niox Achasis non Argis modo . . . cessurum ; vide ad XXII , a5, u. 8.

6. Causas c&rtaminum deponere y f. dfijore, Gron. Posau et deponi; Bauer. — Defore restitneDdum pntat Goeller. « cod. Bambergensi. £0.

u.cssT LIBER XXXII. CAP. XXX VI. a3g

voaferarenteir '9 adPhiiippum quoque procul stantem vox est periata : itaque a Quintio petit , ut rem totam in posterum diem differret ; profecto aut persuasurum se, aut persuaderi sibi passurum. Litus ad Thronium coUoquio destinatur : eo mature conventum est : ibi Philippus primo et Quintium et omnes, qui aderant, rogare , ne spem pacis turbare veilent. Postremo pe- tere tempus, quo legatos Romam ad senatum mittere posset. ^ut his conditionibus se pacem impetratU" rwuy auty quascumque senatus dedissety leges pucis accepturum. Id caeteris haudquaquam placebat : nec enim aliud , quam moram et diiationem ad coliigen- das vires, quaeri. Quintius, verujh id futurum fuisse ^ dicere , si cestas et tempus rerum gerendarum esset; nunCy hieme instante^^ nihil amitti, dato spatio ad legatos mittendos :■ nam neque sine auctoritate sena-- tus^ qiudquam eorum ratumjbrey quce cum rege ipsi pepigissent; etexplorari (dum bello necessariam quie- ' tem ipsa hiems daret) senatus auctoritatem posse. In hanc sententiam et caeteri sociorum principes conces- serunt; induciisque datis in duos menses, et ipsos mittere singulos legatos ad edocendum senatum , ne fraude regis caperetur, placuit. xidditum induciarum pacto , ut regia praesidia Piiocide ac Locride ^nX.&ax-- plo deducerentur. Et ipse Quintius cum sociorum

CA.r. XXXVI. I. Cf. ad hoc caput non volulsset, id palam ostendisse;

Polyb. XVn, 9» 10. oratio haec Qointii non satis tenipori

2. Hieme instante ; vide ad UI, conveniens, et alienandis, qiiam conci- 6, n. 5. liandis, Graecorum animis aptior esse

3. ^ne auctoritate senatus ; vide videtar. Hinc forte leg. ipse pepigis- ad I, fj , n. 6. — - Qute cum rege ipsi set, hac sententia : nihil ista dilatione pepigissent:«f{uiainonyalde-ptohabile hac tempestate anni amittitur; nam si estysenatam eo tempore, qao sibi quae ipse vel vobis, vel Komanis pe- Grsecos adjimgerev majume cupiebat 9 pigissem , tamen nihil eorom sine se- noil voluisse , illis licere quidquam natns anctoritate rntum foret ». Dn- sine saa auctoritate paciaci, vel, sl kerus.

24o T. LIVII f.cAV,:

legaiis Amynandrum Athamanmn regem, ut spe- ciem iegationi adjiceret^, Q. Fabium (uxoris Quintii sororis filius erat) , et Q. Fuivium et Ap. Claudium misit.

XXXVII. Ut ventum Romam est, prius sociorum legati , quam regis , auditi sunt. Caetera eorum oratio conviciis regis consumpta est. Moverunt eo maxime senatum ' , demonstrando maris terrarumque regionis ejussitum; ut omnibus appso^eret, si Demetriadem in Thessaha, Chalcidem in Eubcea , Corinthum in Achaia rex teneret, non posse liberam Graeciam esse; et ipsum PhiUppum , non contumeUosius , quam verius , compedes eas Graeciae appellare^. L^gati deinde regis intromissi : quibus, iongiorem exorsis orationem , bre- vis interrogatio , cessurusne iis tribus urbibus esset, sermonem incidit , quum mandati sibi de his nomi- natim negarent quidquam ^ : sic infecta pace regii di- missi. Quintio Uberum arbitrium pacis ac beUi per- missum : quod ut satis apparuit^, non taedere beUi

4. Uc specienp legationi adjiceret ; a. Compedes eas Grceciee appeUare

vide ad IH,, 17, n. 8. Legationi ex (urbes, quae omnem Grseclam in o£B-

emend. Gron. et MS Harl. pro legatio- cio retinerent ,. £m.) , Bemetriadem ,

nis. Conf. IX , 40 pr. et XXXIV, 5a Cbalcidem et Corintbum , irsi^a; riii

extr. Pro vulg. utque ex multis MSS EXXa^o; sen k>^y)vixac et i<7ri<^e9{«.ouc-

legendum ut, et; mox ante Q. Fabium Cf. Strab. IX , p. 428 ; Polyb. XVII,

copulam et inserendam docet Drak. ii» 5; XYIII, a8, 6; Appian. Maced.

Ad rem conf. Polyb.XVII, 10, 7 sq. , 6 , Exc. »3 ; Victor. var. lect. XII,

qui dicit, Amynandrum j^eTrsfAire ira- 9 , et sup. ad IX, 3a, i. Teste Pausan.

paxp^p>a y et cseteros pkeTa toutov, post VII, 3,3, Philippns Corinthum, Gbal-

bnnc , nisi legend. toutou. — Ante cidem et Magneslam dixit xXeT? xiic

Q.'Fabium Crever. adjicit particulam fe^.a^oc.

mox , quia Polybius Amynandrum 3. Mandati sibi de his nominatim

statim missum esse; post bunc vero quidquam, scil. esse. Sic quidquam,

alios memorat. £d. nihil, etc. genitiyis jnnguntur ; vid.

Ca.p. XXXVII. i,Moverunt eo ma- Gron. et Drak.

xime senatum, etc. Recidendum to , ^. Quod ut satis apparuit ; vide Ad

eo; Gron. f^ero conj. Drak. Sed mox VI, 8, n. a. Quo conj. Gronov. — Sed

demonstrando quasi per appositionem tlrever., quum Gronov. ipse agnoscat

7b) eo additum monet Periz. interdnm vocem quod otiosam esse ,

v,c.ltl: LIB. XXXII. CAP.XXXVII. XXXVIII. a4i senatum, et ipse, victoriae, quam pacis, avidior, ne- que coUoquium postea Philippo dedit , neque legatio- nem aliam, quam quae omni Graecia decedi nuntiaret , admissurum dixit.

XXXV in. Philippus quum acie decernendum vi- deret, et undique ad se contrahendas vires, maxime de Achaiae urbU>us, regionis ab se diversae', et magis tamen de Argis , quam de Corintho , soUicitus , opti- mum ratus Nabidi eam^ Lacedaemoniorum tyranno veluf fidudariam dare , ut victori sibi restitueret ; si quid adversi accidisset, ipse haberet : Philocli, qui Corintho Argisque praeerat , scribit , ut tyrannum ipse conveniret. Phiiocles , praeterquam quod jam venie- bat cnm munere , adjicit ad pigous futurae regi cum tyranno amicitiae^, filias suas regem Nabidis filiis ma- trimonio conjungere velle. Tyrannus primo negare , aliter urbem eam se accepturum , nisi Argivorum ip- sorum decreto arcessitus ad auxiiium urbis esset. De- inde,ut frequenti concione non adspernatos modo, sed abominatos etiam nomen tyranni audivit , causam se spoliandi eos nactum ratus, tradere, ubi vellet, ur-

eJQs emendatlonem parum felicem mi- nime neoessariam jmlicat : melins ▼!• deretnr eui, nimirum Quintio. Ed.

Cap« XXXVIU. I. Regionis ab se diverste; Yide supFB ad librum IV ^ cap. aa , n. 3.

a. Optimitm ratus Nahidi eam, sc. urbem , Argivorum civitatem ( propr. eos, scil. Argos), ifelut fiduciariam dare, ut eam victori sibi restitueret : qualis fiducia erat in hereditatibus Teoditionibusque imaginariis. Cf. Er- nesti Clay. Cic. — Kes aliqua fidu" ciaria dari dicitnr quae eerta lege et eonditione, tinqnam pignus,alterinB

VI.

fidei in certum lempns, quo lUam reddat et restituat, traditur. Ed.

3. Adjicit ad pignus fiituras regi ctim tyranno tamcitiagf etc. ad pri- mnm hoc pignusf. amicitiaf, sc. tra- ditionem Argorum, adjicit alterum, nnpdas filiarum regis cnm filiis ty- ranni : sed magis credo , delendum esse ad, et'pignus dict ipsas has nn- ptias; Duk. id pignus Lov. i, 6, et Voss. non improb. Drak. qui tamen Tulgatum etiam commode servari posse exisdmabat. — Mala interpun- ctione locnm obscnratum esse putat WalchiuB, p. ii6, et ita distinguen-

i6

A. C 197. U. C. 555.

242 T, LIVII

bem , Philocletri jussit. Nocte , igtiaris omnibus , ac- ceptus in urbem est tyrannus : prima luce occupat superiora omnia loca ; portaeque clausoe. Paucis prin- cipum tumultum inter primum elapsis, eorum ab- sentium direptae fortunae; prsesentibus aurum atque argentum ablatum ; pecuniae imperatae ingentes. Qui nou cunctanter contulere, sine contumelia et lace- ratione corporum sunt dimissi ; quos occulere aut retrahere aliquid suspicio fuit, in servilem modum lacerati atque extorti. Concione inde advocata, foga- tionem promulgavit uuam de tabuUs novis^, aiteram de agro viritim dividendo ; duas faees novantibus ^ res ad plebem in optimates accendendam.

XXXIX. Postquam in potestate ^ Argivorum civitfis erat, nihil ejus meraor tyrannus, a quo eam civita- tem et quam in conditionem accepisset , legatos Ela- tiam ad Quintium.et Attalum Mgindd hibernantem mittit, qui nuntiarent, Argos in potestate sua esse: eo si veniret Quintius ad colloquium^ non diffidere ^ sibi omnia cum eo comentura. Quintius, ut eo quo-

« «

daiu : adjicit (ad pig, fut, regi cum tyr, amicitiasj vfilias suas reg. Nab, fil, mat, c. nyelle ». Ed. — Prima hice occupat, Goeller ez cod. Bamb. dat occupata, quo facto putat non opus esse abjecto verbo esfpost urbem. Du- ker. jam rb est damnaverat, junge- batque e conjectura Sigonii , acceptus in urbem tjrrannus , prima luce occu- pat, etc. Ed.

4. Rogationem promulgavit unam ( nisi leg. rogationes promulgavit, unam ) de tabulis novis, de remis- sione aeris alieni universi, vel ex parte, propter quam aliter scribi tabulae ac- ceptorum et expensorum debcnt. Ern. Conf. ad XLII, i3, n. 7 , et de N^a-

bidis ssevis inventis Polyb. XIII, 7. — Debitores scilicet, ut observat Doering, quibns vel pars aeris alieni , vel totum debitum publica auctoritate condonabatur, pro veteribus tabulis, boc est , codicibus expensorum et ac- ceptorum (Je livre des recettes et des . depenses) accipiebant novas , ita ut deletis veteribus rationibns nova pla- ne expensorum et acceptonim inct- peret ratio; hinc tabulae novae Diod. Siculo , XIX , 9 , dicuntur , ^P^^^ dlTroxcirai. £d.

5. Diias faces novantibus res, etc, vide ad VIII, 3a , n. 9.

Cap. XXXIX. I . Postquam in po~ testate, sc. Nabidis, quam vocem qnae-

A. C 197* U. G. 555.

LIB. XXXII. CAt>. XXXIX. 243

que praesidio Philippum nudaret* quum annuisset se venturum, mittit ad Attalum , ut* ab iEgina Sicyonem sibi occurreret ; ipse ab Anticyra decem quinqueremi- bus , quas iis forte ipsis diebus L. Quintius frater ejus adduxerat ex hibernis Corcyrae , Sicyonem transmisit. Jam ibi Attalus erat; qui, quum tyranno ad roma- num imperatorem , non Romano tyrannura , eundum diceret, in sententiam suam Quintium traduxit, ne in urbem ipsam Argos iret. Haud procul urbe ^, My- cenica vocatur : in eo loco ut congrederentur , con- venit. Quintius cum fratre et tribunis militum paucis, Attalus cum regio comitatu, Nicostratus Achaeorum praetor cum auxiliaribus paucis venit. Tjrannum ibi cum omnibus copiis opperientem invenerunt ; pro- gressus armatus cura sateliitibus armatis^ est in me- dium fere interjacentis campi : inermis Quintius cum fratre et duobus tribunis militum : inermi item regi praetor Achaeorura et unus ex purpuratis latus cinge-

^am edd. adjidimt , sed omnes fere MSS omitmnt.

a. Mittit ad Attalum, ut, etc. Tide snpra ad libnim VUI , cap. 19 , not. 10.

3. Haudprocul urbe locus est, qui Mjcenica vocatur, Scita brevitas, de qua vide ad XXX, 7, n. 3. Ycenica , Ytenica, Hjrecenica, Hjrcenica, Ite- nica, Icenica van*. leclt. — Mjrcenica primus dedit Gelenius ex vet. lib. et eum alii sequuti sunt praeter Glarea- nnm , qui conjicit vel Herasa, vel Ne- mea, Hunc vero confutatus est Drak. auctoritate MSS fretns , qui praeterea observat Herceam, longius Argis di- stantem , in Aroadia ad Alphei ripas prope Elidis fincs sitam , buc non convenire; cujus loco saltem memo- rare debuisset Herceam. Ejus memi-

nerunt in Axgolide Strab. VIII , pag. 368, et Pausan. in Corlnth. cap. 17. En. — Paucis venit, Jac. Perizonius ejecta voce 'uenit orationem ita nectit : cum aux, paucis tjrrannum, ibi cum omnibus copiis opperientem, invene" runt, Sed t6 venit a codd. defendi monet Doer. quod ab orationis sim- plicitate non alienum est. Eo.

4. Progressus armatus cum satelK- eibus a., XXIV, 5 ; XXXIV, 37 ; ap. Xenoph. Hist. gr. IV, pag. 5a 7 , c( <^opu<popct Ttt oirXa ly^ovTEC^ et similiter XXXII, 16, stationes armatce; XL, 34; XLII, 65; LXV, !kg , prasidium armatnm, et I, 499 armati pro satel- litibns ; Drak. — Vox armatis , quae primum in edit. nlt. Gruteri omissa fuit , recte J. Fr. Gronovius revocan- dam putavit, probante Doer. £0.

16.

244 T. LIVII tc.^.

bant^. Initium sermonis ab excusatione tyranni ortum, guod armatus ipse armatisque septus^ quum inermes ^omanum imperatorem regemque cemeret, in collo* quium venisset : neque enim se illos timere^ dixit, sed exsules Argii^orum. Inde, ubi de conditionibus amicitiae coeptum agi est, Romanus duas postulare res : unam , ut bellum cum Achaeis finiret ; alteram , ut adversus Philippum mitteret secum auxilia. £a se missurum dixit :. pro pace cum Achseis inducia; im- petratae , donec bellum cum Philippo finiretur.

XL. De Argis quoque disceptatio ab Attalo rege est nata% quum fraude Philoclis proditam urbem vi ab eo teneri argueret ; ille, ab ipsis Argivis, ut se de- fenderet, accitum. Concionem Argivorum rex postu- labat , ut id sciri posset : nec tyrannus abnuere ; sed , deductis ex urbe praesidiis , liberam concionem , non immixtis Lacedaemoniis , declaraturam , quid Argivi vellent , praeberi debere dicebat rex ; tyrannus negavit deducturum : haec disceptatio sine exitu fuit^. De col- loquio discessum , sexcentis Cretensibus ab tyranno datis Romano, induciisque inter Nicostratum prae- torem Achaeorum et Lacedaemoniorum tyrahnum in quatuor menses factis. Inde Quintius Corinthum est profectus , et ad portam cum Cretensium cohorte ac- cessit^, ut PhilocU praefecto urbis appareret , tyrannum a Philippo descisse. Philocles ^t ipse ad imperatorem

5. Inermes regi prcetor Aehceorum et unus expurpuratis latus cingebant; ▼ide ad XXJV, 5, n. 7. Mox to dixit delevere Gron. et Crev.

Cap. XX. I. Disceptatio ab Attalo regeesCnata, Frid.^acobs. probandam fortasse ait iectionem libri Bamberg. disceptatio ... est mota. Ud. — Ut id sciripossetf cf, ad cap. x3, n, 3. —

Non immixtis, Locnm ita distingjoit Boeringius : non , immixtis Lacedof' moniiSf declar, nt sensus sit : quandiu Lacedaemonii immixti essent , hand , quid Argivi vellent, decbiraturam. Ed. 2. Hasc disceptatio sine exitufiUt, al. sine effectu. £m. «^ Cretensilms , anxillis. — Romano ; vide ad c. x i , n. 4.

ucws: LIB. XXXII. CAP. XL. 245

romanum in coUoquium venit , hortantique , ut ex- templo transiret urberaque traderet , ita respondit, ut distulisse rem magis , quam negasse , videretur . A Co- rintho Quintius Anticyram trajecit; inde fratrem ad tentandam Acarnanum gentem misit. Attalus ab Argis Sicyonem est profectus : ibi et civitas novis honoribus veteres regis honores^ auxit ; et rex ad id, quod sacrum ApoUinis agrum grandi quondam pecunia redemerat eis , tum quoque , ne sine aliqua munificentia prseteri- ret civitatem sociam atque amicam, decem talenta ar- genti dono dedit et decem millia medimnum firumenti : atque ita Cenchreas ad naves rediit. Et Nabis , firmato prajsidio Argis^, Laceda?raonem regressus, quum ipse viros spoliasset , ad feminas spoliandas uxorem Argos remisit. £a nunc singulas illustres , nunc simid plures genere inter se junctas domum arcessendo, blandien- doque ac minando , non aurum modo iis , sed postre- mo vestem quoque mundumque omnem muliebrem ademit.

3. Ibi (Sicyone) et civitas novis honoribns DCteres regis honores ( vide ad 1 , 3 , n. 8 ) aiixit, et rex ad id quod ( vide ad U » si3 , n. 3) sacrum JpolUnis agrum, etc. cf. Polyb. XVU, i6, — Decem talenta argenti, Marcas nostrates 937, cam qoataor unciis. Ed. — Decem m, medimnumjr, Medim- nas erat mensara frugnm apud Atti- cos , par sex modiis , secundom Cre- verti rationes : itaqoe decem millia

medimnum aequiparantur fere 462^0 modiis Parisiensibus , sextariis itidem Paris. paulo plus 3854. Ed.

4. Firmiuo preesidio Argis; vide ad XXI 9 57, o. 7. — TanaquilFa- ber legendam putat , firmatis prassi- dio Argis, Sed yulgatam omniom co- dicum auctoritate defendi observat Drakenb. Ed. — Adfeminas spolian- das iixorem, Apegam, Argos remisit, eio. cf. Polyb. xm , 7, ct XVU ,17.

iV. B, Antequam ad finem hiijus beUi adversus Philippum ve- niamus, quis ttme Graeciae status fuerit, quae causa hinc victoriae, illinc cladium exstiterit, ex praeclarissimi viri scriptis consideran- dum est. Huc enim referara, quae de hoc bello acutissime dispu- tavit MoNTESQUiEU, Grandeur et decadence desRomains , cap. V :

« II y avait dans laGrece trois peuples considerables : lesEtolienjs,

246 T. LIVII LIB. XXXII. CAP. XL.

les Achaiens et les B^otiens : c'etaient des associations de villes libres, qui avaicnt des assembldes generales et des magistrats com- muns. Les Etoliens etaient belliqueux, hardis, temeraires, avides de gain,' toujours libres de leur parole et de leurs serments; enfin faisant la guerre sur la terre, comme les pirates la font sur la mer. Les Achaiens etaient sans cesse fatigues par des voisins ou des defenscurs incommodes. Les Beotiens, les plus ^pais de tous les Grecs, prenaient le moins de part qu'ils pouvaient aux affaires generales... Lacedemone avait conserve sa puissance, c'est-k-dire, cet esprit belliqueux que hii donnaient les institutions de Lycur- gue. Les ThessaUens etaient en quelque fa^on asservis par les Ma-

cedoniens Les Atheniens, sans force par eux-memes et saas

alUes , n'etonnaient que par leurs flatteries envers les rois ; et Ton ne montait plus sur la tribune oii avait parle Demosthene , que pour proposer les decrets les plus Uches et les plus scandaleux.

« D^aiUeurs, la Grece etait redoutable par sa situation, la force, la multitude de ses villes, le nombre de ses soldats, sa poUce, ses moeurs, ses lois: elle aimait la guerre, cUe en connaissait Tart, et eUe aurait et^ invincible, si eUe avait ete unie.

« La Macedoine etait presque entouree de montagnes inacces- sibles. Les peuples en ctaient tres-propres k la guerre, caurageux,

obeissants, industrieux, infatigables La Grece se maintenait

par une espece de balance. Les Lacedemoniens etaieut pour Tor- dinaire aUies des ^toUens, ct les Mac^doniens Tetaient des Achaiens : mais, par Tarrivee des Romains, tout equiUbre fut rompu.

«PhiUppe, qui, dans le commencement de son regne, s'etait attire Tamour et la conflance des Grees par sa moderation , chan- gea tout-k-conp; il devint un cruel tyran dans un temps oii il

aurait dii etre juste par politique et par ambition II ^tait na-

turel qu*il pensat k unir toute la Grece avec lui pour empecher les etrangers de s'y etablir: mais il Tirrita, au contraire, par de petites usurpations; et, s'amnsant k discuter de vains interets, quand il s'agissait de son existence , par trois ou quatre mauvaises actions il se rendit odieux et detestable a tous les Grecs.

« Les Etoliens fureut les plus irrites; et les Romains, saisissant Toccasion de leur ressentiment, ou plutot de leur folie, firent aUiance avec eux, cntrerent dans la Grece, et Tarmerent contr^ PhUippe. » Ed.

T. LIVII PATAVINI

HISTORIARUM

AB URBE CONDITA

LIBER XXXIIL

BREVIARIUM.

Caf. I ; T. Quintius Flamininus Boeotos ad sociclateni cum Ro- manis adsciscere cupicns, cum Attalo multisque legatis Thebas venit. — II ; In concilio ibi babito rex concidit , et societas illa jungitur. — III; Philippus copias suppletas Dium contrahit, ibi- que exercet quotidie. Quintius, ab Elatia profectuSjThermopylas et inde, auxiliis iEtolorum aliorumque populorum contractis, in Phthiotidem transgreditur. — IV; Rex milites adhortatur et recenset. — V; Quintius frustra tentat Thebas Phthioticas, et vallos caedere secumque fcrre jubet milites, ut paratus omni loco castris sit ponendis. — VI ; Postero dic Pheras , ct inde Scotussam movet castra, quoct hostis, vchit ex prsedicto, con- tendit. — • VII ; Mox utraque castra , ad Cynoscephalas posita, in conspectu sunt , et jam a paucis lacessitur pugna. — VIII ; Omnes utrimque copiae in aciem educuntur. — IX - X ; Ro- mani vincunt. — XI; Quintius Larissam pi'oficiscitur, regique petenti et inducias dat ct coUoquium, frementibus nequidquam iEltolis, gente avida praedae et superba. — XII ; In concilium priiis advocat socios, di$ceptatque cuni iEtolis. — XIII; Tum fre- quens Romanorum sociorumque concilium dalur rcgi , et cum eo, omnia priore colloquio postulata concedente, ita convenit, ut datis obsidibus de pacis legibus dictis Romani mittat legatos. XIV-XV ; Eodem terapore Nicostratus praetor Achaeorum justo praelio fudit ducem regium Androsthenem , omncmque Achaiam magno liberavit metu. — XVI ; Acarnancs , qui soli Graecorum fidi Macedonibus manserant , auctorcL. Quintio concilium Leucadem

248 T. LIVII

indicunt, in quo suadentibus eorum principibus, Archelao, Bia- •nore et Zeuxida, decretum fit societatis rom. , sed mox tollitur. — Xyil ; Hinc Leucas a Flaminino legato vr capitur y et Acar- nanes mox omnes in deditionem ejus veniunt , certiores facti de fratris victoria. — XYIII ; Pausistratus quoque y Rhodiomm {>raetor, vindicat a Phiiippo Peraeam y fuso Dinocrate , praefecto regio. — XIX ; Ipsius Macedoniae superiora evastantur a Dar- danis ; qui tamen oppressi a Philippo caeduntur et in fines suos redeunt. Sub idem vero tempus et Hispania rebellat, et bellum molitur Antiochusy rex Syriae, simul tentaturus civitates Ptole-* msei in Coele Syria , CiHcia et Caria, simul Philippum exercitu navibusque adjuturus. — XX ; Rhodii consilium capiunt obviam eundi classe Antiocho, et tuentur libertatem civitatium socia* rum Ptolemaei. — XXI; Attali virtutes et mors. Ingens bellum in Hispania ulteriore coortum opera Colchae et liUscini regulo- rum. — XXII ; Q. Minucius et C. Comelius coss. ob res com« muni consiiio in Gallia prospere gestas postulant triumphum, sed intercessione et perseverantia Atinii Ursaniique tribunorum plebis victi separatim de eo referunt. — XXIII ; Cometio trium- phus decernitur omnium consensu : Minucius in monte Albano . triumphat. — XXIV; Creantur consules (L. Furius Purpureo et M. Claudius Marcellus ) , posteroque die praetores. Literae p i- mum et mox legati a T. Quintio , simulque a Philippo veniunt Romam; et decem decemuntur legati, quoram ex consiUo Quintius regi det leges pacis. — XXV ; Ludi Romam et plebeii. Pacem illam frustra dissuadent consules, Macedoniae provinciae cupidi. Tristis ex Hispania citeriore nuntius adfertur de adversa fortuna C. Sempronii Tuditani proc. Consulibus ambobus Italia provincia decernitur. — XXVI;Praetores sortiuntor provincias ,

et prodigia procurantur XXVII ; Cn. Comelius Lentuhis et

L. Stertinius ex Hispaniis redeuntes magnam in aerarium ferunt pecuniam. Boeoti a Quiatio , Athenis hibernante , petunt impe- trantque, ut hi, qui su96 gentis militaverint apud Phitippum, sibi restituantur : sed confestim regi gratias inde agunt , et Bra- chyllam quemdam, principem fautorum ejus, comitiis proximis Boeotarchen faciunt, praeteritis Zeuxippo et Pisi&trato, socie^ tatis rom. auctoribus. — XXVIH; Horum instinctu iile occi- ditur, et Zeuxippus, suam magis conscientiam, quam indicium hominum metuens , Thebis nocte perfugit Tanagram ; de Pisi-- strato, quem servus prodit, sumitur supplicium, — XXIX } Ne^

LIB. XXXIII. 249

que eo contenti Boeoti , sed ad exsecrabile odium Romanonim

efferatiy horum milites in Boeotia hibemantes obtruncant Quod

scelus vehementer yindicasset Quintius , nisi Achsi deprecantes

leviorem poenam impetrassent BoBOtis. — XXX; Leges pacis

Pkilippo datae ex consilio decem legatorum. — XXXI; Omnes

GrsBcorum civitates, in Macedonum ditionem redact», liberan-

tur, praeter Acrocorinthum, Chalcidem et Demetriademy in

quibus praesidia esse placet y donec cura decddat de Antiocho y

quod iEtoli clam mussantes carpunt. ~ XXXII ; Isthmiis ludk

Graecise libertas voce prseconis promulgatur. — XXXIII; EfTusa

Graecorum laetitia. — XXXIY ; Legati audiuntur Antiochi , et

aliae gentes civitatesque liberae pronuntiantur.— XXXV ;Decem

iegati ad libetandas suae qtiisque regionis civitates discedunt;

et Philippus ^tolique legatos Romam mittere jubentur. —

XXXVI; Conjuratio servorum in Etruria opprimituraM*. Acilio

praetore. Clades Marcello consuli a Corolamo , regulo Boiorum ,

iliata obliteratur victoria ab Insubribus Comensibusque re-

portata. — XXXVII ; Consules , junctis exercitibus , Boiorum

Ligurumque agrum peragrant populantes , et triumphant. —

XXXVIII; Antiochus Smymae et Lampsaci oppugnationeni

molitur, ac praeter alias Hellesponti Chersonesique urbes Lysi-

machiam , a Thracibus deletam , capit. — XXXIX ; Eo conve-

niunt legati Romanorum, et restitui Ptolemaeo civitates omnes,

quae ditionis ejus fuerint , postulant. — XL ; Quibus ferociter

respondet rex. — XLI ; Mox falso de morte Ptolemsei rumore

allato , Antiochus navigandi in iEgyptum capit consilium ; sed

Pataris cognilo , vivere Ptolemaeum , tendit Cyprum , et , ple-

risque navibus foeda tempestate amissis, Seleuciam et inde An-

tiochiam redit. — XLII ; Triumviri epulones primum fiunt; et

quaestores a sacerdotibus exigunt stipendium , per belli tempus

non coUatum. Creantur consules (L. Valerius Flaccus, M. Por-

cius Cato ) , et inde praetores, Frumentum ab aedilibus curuK

populo dividitur , et pecuarii condemnantur ab aedilibus plebis^

Ludi Romani et plebeii. — XLIII ; Consules praetoresque sor-

tiuntur provincias, et T, Quintio prorogatur imperium, suspe-^

ctis Antiocho , ^tolis et Nabide. — XLIV ; Ver sacrum olim.

votum ex pontificum jussu faciunt consules. Ab Hispanis jam

minus terroris est , laureatis Q. Minucii literis allatis ; et omnea

curae , post adventum praecipue decem legatorum, in A.ntiochum

regem convertuntnr , et in Nabin , nunc Lacedsemoniorum , mox >

A. C* 197. U. C. 555.

25o T. LIVII

si Uceatyiinivei^ae Graeciae futurum tyrannuin.-»-XLV;T.Qum- lio, quod ad Nabin attineat, facere, quae e republica censeat csse, perinittitur ; sed magis jubetur animadvertere, quid acturi sint et Antiochus et Hannibal , qui ad regem ilium nuntios Hte- rasque mittere dicatur. — XLVI ; Idem Hannihaly sufes factus , potcntiam ordinis judicum coercendo exigendoque pecunias re- siduas multorum potentium animos offeuderat. — XLVII ; Hi itaque infensi romanis principibus , amicis quisque suis , scri- bunt, Hannibalcm cum Antiocho consilia belli faciendi inire; eamque ob causam legati Carthaginem mittuntur, nequidquam repugnante Scipione Africano. — XLVIII ; Sed Hannibal , uoum se peti sentiens, relinquit patriam, et in Cercinam insulam tra- jicit. — XLIX; Inde Tyrum Antiochiamque pervenit; et mox Ephcsi consequitur Antiochum.

•

I. JLLiEC per hiemem gesta'. Initio autem veris Quintius, Attaio Ela^iam excito, Boeotorum gentem, incertis ad eam diem animis fluctuantem , ditiouis suae facere cupiens, profectus per Phocidem, quinque millia ab Thebis, quod caput est Boeotiae, posuit ca- stra. Inde postero die cum unius signi mililibus^ et Attalo legationibusque , qua? frequentes undique con- venerant, pergit ire ad urbem, jussis legionis hasta-

Cap. I, T . Hcecper hiem, gesta , etc. Librl hujas capita i - 1 7 in edd. antt. desiderantur , et primum a. 1616 ex MS Banibergensi Romae suiit edita. Reliqua ejusdem libri pars in solo Mogunt. cod. reperta. — Uunc libnim uuper ex cod. Bamberg. edidit Franc. Goeller, cum notis Frid. Jacobs. suis- que. Francofurli ad Moenum , 1822. £x eo opere optima quaedam seligam , qno;' in hnjus editionis auctionem et ornamentum veniant. Ed.

2. Cum tinuis signi militibus ; \ide ad XXV, 2 3 , n. 9. — Jussis legionis hastatis (ca diio millia militnm erantj serjui se : scd iu lcgione 4200 militum

erant hastati 1200, totidemque prin- cipes et velites, triaiii 600; et in legione 520o peditum , qualis jam hoc tempore fuit ( vid. XLII, 3i), idem triariorum , et major quideni reliquorum numerus , non vero tantus , quantus hoc loco fuisse dicitur. Con- feratur Lipsius , de Milit. Rom. 11» I et 5. Hinc vel in numero hasta- torum vitium esse , vcl in numero levis armaturae post institutionem ve- litum proprie dictorum ( vid. XXTI, 4 , n. 6 ) aliquid mutatum fuisse , pu- tabat Duk. jussis legionum ( duarum Quinlii ) hastatis ( quorum sic tcrlia pars militia unius anni periit , quod

A, C. 197. V, G. 655.

LIB. XXXIII. CAP. I. 25 1

tis (ea duo millia militum erant) sequi se, mille pas- suum intervallo distantes. Ad medium ferme viae Boeotorum praetor Antiphilus obvius fuit : qaetera rnultitudo e muris adventum imperatoris romani re- gisque prospeculabatur. Bara arma paucique milites circa eos apparebant : hastatos, sequentes procul, an- fractus viarum vallesque interjectae occulebant. Quum jam appropinquaret urbi , velut obviam egredientem turbam salutaret , tardius incedebat : causa erat morae, ut hastati coDsequerentur. Oppidani, ante lictorem turba acta^, insequutum confestim agmen armatorum non ante, quam ad hospitium imperatoris* ventum est, conspexere. Tura, velut prodita dolo Antiphili praetoris urbe captaque , obstupuerunt omnes : et ap- parebat, nihil liberae consultationis conciiio, quod in diem posterum indictum erat Boeotis, relictum. Texe-

pamiD probabile est),vel ii miUe quin- genti milites erant (ut pro iV 00 1» mil, erant scriptum fuerit ea QO 00 mih erant) coojicit Diak. — Walchius, Emend. a 3 7 ,suspicatur librarios quum invenissent in codd. legion*is , inde fecisse legionis admodum pingni Mi- nerva : scribendnm antem legionariis. £i>. — Mox pro distantes nnicus MS dist€intis, Forte leg. distantibus yel distantem : nec vero si absit haec vox , eam desideres ; Gron. Yulgatum de» fendant Cort. ad Sall. Jug. 33 , 2 , et Drak. Hle absoluta constructione in- telligebat, ut ita ipse et legionis ka- stati distarent ; hic distantes referebat ad se y eoqne significari putabat Quin- tium ejusque coraites. Neutmm nobis satis facit. — Goeller , probante Ja- cobs, tuetur to distantes ; quippe ac- cusativus babet excusationem eo quod pendet ab infinitlvo ; et participii ca- sus accommodatus est ad id quod Li- vius se scripsisse existimabat. Eadem

loquendi forma vide ad XXXH, 8 : -prtetores quoque jussi.,,MarceHo, etc. £d. — • Qnum jam appropinquabant urbi, Goeller e cod. Bamb. appropin- quabant rnr^^r, Bceotorum scilicet, sive Antiphili comitum; quam veris- simam leclionem vocat. £d. ' 3. Oppidani, ante lictorem turba acta ;scvihe ante Hctorum turbaacti; Gronovius. Oppidani tuttem lictorum tnrba acti emend. Drak. qui simul ex Plut. ^mil. p. 256, docet, non roodo consulibus proconsulibusque, sed etiam propraetoribus dnodecim lictores fui&- se. — Post oppidani aliquid excidisse ratus Jacobs, emendationem aut ex« plicationem mutilomm verborum fru- stra tentarl arbitratur. Loci , ut nunc vulgatiir , sensns hic mihi videtur : quum turba oppidanorum, obviam egressorum, ante lictorem ageretur„ conspexere , etc. Ed.

/^. Ad hospitium imperatoris rom. vide ad II, 14, n. 4<

252 T. Livii tl:ltl:

runt tamen dolorem^, quem et nequidquam, et non sine periculo ostendissent.

II. In concilio Attalus primus verba fecit : orsus a majorum suorum suisque , et communibus in omnem Graeciam, et propriis in Boeotorum gentem, meritis, segnior jam et infirmior', quam ut contentionem di- cendi sustineret, obmutuit et concidit. Et, dum re- gem aufenint perferuntque * parte membrorum ca- ptum, paulisper concio intermissa est. Aristaenus inde, Achaeoi^um praetor, eo cum majore auctoritate audi- tus, quod non alia, quam quaj Achaeis suaserat^,Boeo- tis suadebat. Pauca ab ipso Quintio adjecta, fidem magis romanam, quam arma aut opes, extoUente verbis. Rogatio inde , a Plataeensi Dicaearcho lata reci- tataque, de societate cum Romanis jungenda, nullo contra dicere audente, omnium Boeotiae civitatium suffragiis accipitur jubeturque ^. Concilio dimisso , Quintius lantum Thebis moratus , quantum Attali re- pens casus coegit, postquam non vitae praesens peri- culum vis morbi attulisse , sed membrorum debilita- tem visa est, relicto eo ad curationem necessariam corporis , Elatiam , unde profectus erat , redit ; Boeotis quoque, sicut prius Achaeis, ad societatem adscitis, et , quando tuta ea ^ pacataque ab tergo relinqueban-

5. Texerunt tamen dolorem : toc. tamen non est in MS Bamb. (unde dclevlt Drak.) ; sed videtur id sensus requirere, et forte compendio scri- ptum erat texeretn, h. e. texere ta^ men; Gronovius.

Ca.p. II. 1. Segnior jam et injir- mior; puto senior; Gronov.

2. Diim regem auferunt perferunt- que, fortc refoventqueyeX reficiuntque; Gronov. An leg. perfoventque ? — farte membrorum captum; vidc ad

II , 36 , n. 7 . Mox quoqne exspiravit Attalus, de ciqus ortu, familia, -vita ac morte vid. cap. a i ; Strab. XIII , p. 6a4 ; Polyb. XVIII , a4 , XXII, 3 ; Plut. Flamin. pag. 3^2. — Paulisper concio, Cod. Bamb. contentio, £d.

3. Qua: Acha:is suaserat; vide ad XXXII, ao, ai.

4. Accipitur jubeturque rogatio ^ vide ad XXXII, aa, n. 6.

5. Et quando (al. quoniam) tuta ea, etc. vide ad V^ aS, n. 3.

tcllti: LIB* XXXIII. CAP. 11. III. 253

tur, omnibus jam cogitationibus in Philippum, et quod reliquum belli erat, conversis.

in. Philippus quoque primo vere % postquam legati ab Roma nihil pacati retulerant , delectum per omnia oppida regni habere instituit in magna inopia junio- rum. Absumpserant enim per multas jam a^tates con- tinua bella Macedonas; ipso quoque regnante, et navalibus bellis adversus Rhodios Attalumque , et ter- restribus adversus Romanos , ceciderat magnus' nu- merus. Ita et tirones ab sedecim annis milites scri- bebat*, et emeritis quidam stipendiis, quibus modo quidquam reliqui roboris erat, ad signa revocaban- tur. Ita suppleto exercitu, secundum vernum aequi- noctium omnes copias Dium contraxit ; ibique stativis positis, exercendo quotidie milite^, hostem opperie- batur. Et Quintius per eosdem ferme dies , ab Elatia profectus , praeter Thronium et Scarpheam ad Ther- mopylas pervenit : ibi conciliumiEtoIorum, Heracleam indictupi*, tenuit, consultantium quantis auxiliis ro- manum ad bellum sequerentur. Cognitis sociorum decretis, tertio die ab Heraclea Xynias progressus, in confinio ^nianum Thessalorumque ^ positis castris.

Ca.p. IIL I. Primo vere; vide ad I, 6, n. I.

2. Tirones ab XVI annis milites scribebatt natos XVI annos iisqne majores. — Secimdum 'vernum aqui' noctium; videad I, 4* n. i, et Dod- well. de Cyclis, X, 91.

3. Exercendo quotidie milite; conf. ad I, 53 , n. 3. Sed forte leg. exercens quotidie militem, vel exercendi quo- tidie militis, scil. causa. — Conf. ad m, 56, n. 4. — Pnster (vid. XXV, Ti, n. 9) Thronium et Scarpheam^ oppida Locrorum Epiciiemidlomm. Scharpeam MS Bamb. et edd. antt.

Scarphia dicitur XXXVI, 19, et Plin.IV, 7 seu la. Zxapf eia et Sxap^v) Strab. I, 3, pag. 60, et IX, 4, 4, p. 4a6 (ubi vid. TzschucAe); Pausan. VII, i5, 2 ; App. Syr. 19; PtoL III, i5, IV, 7 ; Plin. IV, 7 ; Slepb. et aliis.

4. Ibi concilium Mtolorum , Hera' cleam indictum (vid. IV, a5, n, 4), tenuit, fnit (vide adl, 4« i^»^)) vel potius detinuit eum ; moratum est (vide ad II , 63 , n. 3). Tenuit pro te- nuit eum, ut III, a6, et XXXIV, 39 ; nisi eum post indictum excidit ; Dnkerus.

5. jib Hcraclca Xynias pr,, in con-

s^54 T. LIVII tc.^.

iEtolica auxilia opperiebatiir. Nihil morati iEtoli suot; Phaenea duce , duo miUia peditum cum equitibus qua- dringentis venerunt t ne dubium esfeet, quid exspe- ctasset , confestim Quintius movit castra. Transgresso in Phthioticum agrum quingentiGortyniiCretensium, duce Cydante^, et trecenti Apolloniatae, haud dispari armatu, se conjunxere; nec ita multo post Amynan- der cum Athamanum peditum ducentis et mille. Phi- lippus , cognita profectione ab Elatia Romanorum , ut cui de summa rerum adesset certamen , adhortandos mihtes ratus, multa jam saepe memorata de majorum virtutibus, simul de mihtarilaude Macedonum, quum disseruisset , ad ea , quae tum maxime animos terre- bant, quibusque erigi ad aUquam spem poterant, venit.

IV. Acceptae ad Aoum flumen in angustiis * cladi , territa Macedonum phalange , ad Atracem vi pulsos Romanos opponebat : et illic tamen, ubi insessas

finio Mnianum Thessalornmque ; vid. XXVni , 5 , n. 6. -— - Phcenea duce duo millia peditum , Plnt. Flaminin. p. 372. D. uTPep i^cLXLayii\ioMi xal <^ior- p.upiou$ Ix**^ ffTpaTtcDTa; , wv AiTwXot weJJcv; e|axtaxiXtcu5 xal iwireT; ts- Tpaxofffou; irapely^cv • imde sex millid saspicari possL». Sed Liyium cap. seq. referre , Romanis ferme parem nume- rum fuisse ac Philippo, equitum vero copiis ^tolorural accessu Romanos su- perasse; eoqne indicari, plures al!» quanto pcdites Philippo, non, quod Plnt. tradit , Romanis fuisse , adeoque Livium uon in omnibus Flutarcho consentire , monet Drak.

6. Duce Cjdante : qui CydaSj ^, dicitur Polyb. XXIII , 1 5 , n. i , et Cic. Pbii. V, 5, et VIII, 9 ; non Cy- das, antis, ut b. L et XLIV, i3, 24*

Cjrdate emend. Horrion , Gronov. ct Crev. decepti corrupta lectione apud Polyb, — Summa rerum; vide ad III, 5, n. 6.

Cap. IV. I. Acceptte ad Aoumflu- men . . . dadi ( vid. XXXII , 5 , n. 8 ) , territa Macedonum phalange (conf. XXXII ^ 12), ad Atracem w pulsos Romanos opponehat, h. e. cladem Ro« manorum ad Atracem, de qua vid, XXXII, i5-i8. Pro territa in MS Bamb. est terra; unde Horrion conj. terra a Macedonum p, ad A, vi pul- sos Romanos (qui obsidione Atracis relicta Anticyram se contulere in Phocideih), etrecte, opinor, Gron. ter a Maced. ph. ad A. etc. quia dis- cesserint illi quidem, expugnatione saepins tentata , non tamen a phalange terra pulsi, sed quod procul a mari et

1-% G. 197« U. G. 555.

LIB. XXXIII. CAP. IV. V. 255

fauces Epiri'^ non tenuissent ^ primam culpam fuisse eorum, qui negligenter custodias sermssent; secun- dum^ in ipso certamine^ levis armaturce mercenario^ rumque militum. Macedonum vero phalangem et tunc stetisse, et loco cequo justaque pugna semper mansuram invictam. Decem et sex millia militum hacc fuere, robur omne virium et regni : ad hoc duo millia caetratorum, quos peltastas appellant^, Thracumque et Illyriorum (Trallis nomen est genti) par numerus bina miilia erant, et mixti ex pluribus gentibus mer- cede conducti auxiliares miiie ferme et duo millia equitum : cum iis copiis rex hostem opperiebatur. Romanis ferme par numerus erat; equitum copiis lantum^, quod ^toli accesserant, superabant.

V. Quintius ad Thebas Phthioticas castra quum movisset, spem nactus per Timonem' principem ci- vitatis prodi urbem, cum paucis equitum levisque armaturae ad muros successit. Ibi adeo frustrata spes est , ut non certamen modo cum erumpentibus , sed periculum quoque atrox subiret ; ni castris exciti re- pente pedites equitesque in tempore subvenissent : et postquam nihil conceptoe temere spei succedebat, urbis quidem amplius tentandae* in praesentia conatu absistit; caeterum satis gnarus, jam in Thessaiia re-

in evastatis belli cladibus locis hiber- uandi non fuerit copia. Cf. XXXII, 17, iS; nnde etiampatet, Romanos a pbalange Maced. aliqnoties repulsos fuisse.

a. Iruessas fauces Epiri; vide infra ad XXXII, 5, n. 6.

3. drtratorum, quos pcltastas ap- pellant; vide ad XXI , ai, n. 6. — Trallis nomen est genti ; cf. XXVII , 32, etXXXI, 35.

4« Equitum copiis tanttim, tantum-

modo, solummodo, quod, qnoniam, JEtoli, CCCC equites corum (vid. cap. 3), accesserant ipsis , superabant copias bostium, earumve numenim.

Cap.V. I, Per Timonem; in edd. ante Gron. a. i665 , per Dimonem. — In tempore subvenisscnt ; vide ad II , 47 , n. 4. — Goeller totum hoc caput cnm Polybio, lib. XVIII, i, compa- rat, p. 80 sqq.Eo.

a. Urbis quidem amplius tentanda;; vide ad IX, 35, n. i. — A^ondiim-

a56 T. LIVII tc.lVs:

gem esse, nondum comperto, quam in regionem ve- nisset, milites per agros dimissos vallum caedere et parare^ jubet. Vallo et Macedones et Graeci usi sunt; sed usum nec ad commoditatem ferendi, nec ad ipsius munitionis firraamentum aptaverunt : nam et majores et magis ramosas arbores caedebant , quaiii quas ferre cum armis miles posset ; et quum castra his ante ob- jectis sepsissent, facilis molitio eorum valli erat^; nani et quia rari stipites magnarum arborum emine* bant, multique et validi rami praebebant, quod recte manu caperetur, duo aut summum tres juvenes con- nisi arborem unam evellebant. Qua evulsa , portae in- star extemplo patebat^, nec in promptu erat, quod obmolirentur. Romanus leves et bifurcos plerosque et trium aut, quum plurimum, quatuor ramorum vallos caedit , ut et suspensis ab tergo armis ferat plures simut apte miles ; et ita densos obfigunt^ implicant- que ramos, ut neque, quae cujusque stipitis palma

comperto ; vide supra ad librum I , cap. 41 9 n. 10.

3. VaUum (vallos) ccedere ec para- re, cujus rei causa traditur cap. 6 pr. Conf. adm, 27, n. 4. — Vallo et Macedones et Qrteci, etc. ad finem cap.. expressa ad verbum e Polyb. . XVill , I . Cf. Lips. Mil. Rom. V, 1 1 .

4. Faeilis molitio eorum vaHi erat, facile erat , yaUos eyellere ; nec facile , obmoUri, in locum evulsorum alios reponere , lacunae explendae irmptio- nisque hostium impediendae causa. Cf. ad VI, II, n. 5, et XXXVII, 3a, n. 3. — Quod recte manu caperetur, facile, commode , firmiter, cum eveu> tu. Bauer.

5. Portce instar patebat , ad magni- tudinem , so gross, so weit. Bauer. — Bifitrcos plerosque, ^uo xepaia$ ( for-

cas , palmas , comua ) l^^cvrtc* — • Suspensis ab tergo armis , scntis, manibus solas gestant hastas.

6. Et ita densos objigunt ( oppo- nunt fixos, 'vorscklagen. Bauer. Sic MS Bamb. non adfigunt ) impUcant- gue ramos, ut neque, qnas cujusque stipitis sit palma (extr^mum rami yei furcae yelut ansa , nnde prehendantur, das Ende, Bauer.) , pervideri, penitus discemi , cognosci possit, Ex Polyb. (riO/aai yap su6^«>( ^[i.TrXexovTe? ei; aXX^nXouc outca; , «^aTe [LTirt ra; xe- paiac eO/^epcdc iirtp&vai, iroiac eialv jx^uaecoc twv iv Tfi yfi xaTOJpuyfiLe- V(dv, {xifiTe T^c Ixfuaeic, noicdv xe- paicdv) suspicari possis, inter yerba palma et sit excidisse haec : neque qui quarumque palmarnm stipes, yel , quod Crey. putabat, ncque quis cujus^

A. G. i9>7. U. C. &55.

LIB. XXXllI. CAP. V. VI. a57

sit^ pervideri possit : et adeo acuti aliusque per alium immissi radii^ locum ad inserendam manum non felinquunt, ut neque prehendi, quod trahatur, neque trahi, quum inter se innexi rami vinculum invicem prabeant, possit; et, si evulsus forte est unus, nec loci multum aperit, et alium^*^ reponn^ perfacile est.

VL Quintius postero die, vallum secum erentc milite, ut paratus omni loco castris ponendis esset, progressus modicum iter , sex ferme millia ' a Pheris quum consedisset, speculatum, in qua parte Thessa- liae hostis esset, quidve pararet, misit. Circa Larissam erat rex, qui certior jam factus, Bomanum ab Thebis Pheras movisse , defungi quam primum et ipse certa- mine cupiens, ducere ad hostem pergit, et quatuor millia fere a Pheris posuit castra. Inde postero die quum expediti utrimque ad occupandos super urbem tumulos processissent, pari ferme intervallo ab jugo, quod capiendum erat, quum inter se conspecti essent, constiterunt ; nuntios in castra remissos, qui, quid sibi, quum praeter spem hostis occurrisset, faciendum esset, consulerent, quieti opperi^ntes : et illo quidem die.

qtie pabnaf stipes ; et nmtilus qaoque hic locos Tisas est Gron. Sed LiTius forte brevins eamdem expressit sen- tentiam , nec imperfecta est ea , modo T^ neque eo sensu ceperis, quo ca- piendum dixi ad XXXI , aa , n. 4* Tum etiam non est , quod cnm Banero mox vd relinquant legas pro relin- qunnt, nt pendeat eb ut neque, cu! alioquin nil respondere putttyvel vnl- gatam lect. per dcvfluecXou6ov defendas. Caeterum in Terbis Polybii Ixfuveic snnt ipsae stirpes vel stipites, non, quoa antea sic di^ierat^ rami ex stirpe enatl.

r/.

7. Aliusque per alium immissi ra^ dii, yalioruin seb stipitum rami ex parte relicti et conserti; Em. Forte rami leg. pro radii, lidem ceite xe- paiai dicuntur Polyb.

8. Mium reponere loco eyulsi. Cap. VL I. Sex ferme millia pas-

snnm a Pheris, etc. cf. Polyb. XVIII, a et3. — Quivertior, Cod. Bamb. omit- tit rb qui, et ita legendum pntat Goel-

ler. Ed. — j4b Thebis Phthioticis.

Quum expediti utrimque ad oceupan-' dos super urbem tumuhs processis- sent ; vide supra ad I, 2 , n. 3 , et V, 16, n. 2.

17

aSS T. LIVII ^[cAtl:

nuUo inito certamine, in castra revocati sunt. Postero die circa eosdem tnmulos equesrre praeiium fuit; in quo non minimum* iEtolorum opera regii fugati, atr que in castra compulsi «unt. Magnum utrisque im- pedimentum ad rem gerendam fuit ager consitus cre- bris arboribus, hortique, ut in suburbanis locis^, et coarctata itinera maceriis et quibusdam locis inter- <;lusa. Itaque pariter ducibns consilium fuit excedendi eategione, et, velut ex praedicto, ambo Scotussam petieront; Philippus, spe frumentandi inde; Roma- nus, ut praegressus corrumperet hosti frumenta. Per diem totum, quia coUes perpetuo jugo intererantS nuUo conspecta inter se loco agmina ierunt. Bomani ad Eretriam Phthiotici agri , Philippus super amnem Onchestum posuit castra. Ne postero quidem die, quum Philippus ad Melambium^, quod vocant Sco- tussaei agri , Quintius circa Thetidium Pharsaliee terrae posuisset castra, aut hi, aut illi, ubi hostis esset, satis compertum habuerunt. Tertio die primo nimbus effu-. 5US, dein^ caligo noctis simillima Romanos.metu in- sidiarum tenuit.

VIL Philippus maturandi itineris causa, post im* brem nubibus in terram demissis' nihil deterritus, signa ferri jussit^ Sed tam densa caligo obcaecaverat

3. Non minimum, magna ex parte, maxime ; nlsl cnm Gron. leg. non mi- nima Aitolorum opera, i. e. egregia: «xOupbUC^P* Polyb. Conf. ad IV, aoy n. lo , et XXI , 4o I n. I.

3. Ut in suburbanis locisf Tide ad VIII, 3o, n. 7.

4. CoUes,*,intererant; ▼. IV, 6, n. i,

5. Ad Melambium , etc. ita et Po- lyb. nbi Schweigh. conj. MeXapbiciov , i. e. M8Xa|&iro<^oc U^h^ quaie memo- rat Pausan. I^ 44« MeXo^6to(| axoTei-

vb{ TOv piov ^ p.eXavo'c Hesych. Me- landium ed. Rom. — De Thetidio Yid. Strab. IX., 43 z ; Eurip. Androm* pr. et ibi Schol.

6. Tertio dieprimo nimbus effusus , dein ( insequenti die snb ipsum mane apud Polyb. ) caUgo noctis simillima ( nubibus in terram^ demissis c. 7 pr. ) Romanos tenuit; vide ad II , 63 , n. 3.

Ca.p. VU. I. Nubibus in terram de- missis; conf. verba Polybii mox Iau- danda not. 4, et Periz. in Curtio vind. ■

A. C. t^,

U. C. 5&S.

LIB. XXXIII. CAP. VII. aSg

diem, ut neque signiferi viam, nec signa milites cer- nerent ; agmen ad incertos clamores vagura velut er- rore nocturno tufbaretur. Supergressi tumulos, qui CynoscephaloB vocantur, relicta ibi statione firma pe- ditum equitumque, posuerunt castra. Romanus eis- dem ad Thetidium castris quum se tenuisset, explora* tum tamen, ubi hostis esset, decem turmas equitum et mille pedites^ misit, monitos, ut ab insidiis, quas dies obscurus apertis quoque locis tectunis esaet, pra;- caverent. Ubi ventum ad insessos tumulos est, pavore mutuo injecto velut torpentes quieverunt ; dein, nun- tiis retro in castra ad duces missis , ubi primus terror ab necopinato visu consedit, non diutius certamine abstinuere. Principio a paucis procurrentibus laces- sita pugna est,deinde subsidiis tuentium pulsos^ aucta : in qua quum haudquaquam pares Romani ahos super aUos nuntios ad ducem mitterent, premi sese; quin- genti equites et duo millia peditum, maxime^tolo- rum, cum duobus tribunis militum propere missa, rem incUnatam restituerunt ; versaque fortuna, Mace- dones laborantes^ opem regis per nuntios implora- bant. Sed, ut qui nihil minus iUo die propter effusam caUginem , quam praeUum , exspectasset , magna parte

p. 84. — Supergressi tumulos prope Scotasam, Pelasgiotldis oppid., qui (forte qute ; Drak. ) Cynoscephalrc vo- cantur, ob aliquam similitudinem ca- pitis canini. Gonf. Polyb. XVIU, 5, et Plut. Flamin. p. 873 A*x<Apiov Tt ^y T-p SxoTOuaav), Kuvbc xsfoXat xoXou- {tevov, Strab. IX, p. 44 ^*

2. Decem turmas e, et miUepedites, f. -veUtes; Gron. coU. Polyb. XVIII, 4 pr. Sed V. sup. ad XXX , 1 1 , n. 6. — AperUs locis; vid.XXI, 3a , n. 7.

3. Subsidiis tnentium pulsos : in MS ^tetittrm pUssis ; unde utrimque missis

coDJ. Uoirion coll. Plut. loco laud. ^.Maceelones laiorantes; vide ad III , 3 1 , n. i,~^rSed, ut qui, etc. Im- portunum illnd ^ecf interpretum nemi- nem adyeitisse miratur, Jacobs. qui scribit: Rex, utqtti, etc. Ed. — Mffu- sam caliginem , late difihsam seu spar- sam : obfusam , sc. rebus ocnlisque yi- dentium) ex emend. Gron. recepit Drak. Recte forsan, ut apud Polyb. XVIII, 3: ^ta t^ov ifeor&Ta ^o^ov... icavTa Tov od^oL ex t&v ve^ cdv Tceaelv tTti Tinv YY>v. Conf. Gron. Obss. IV, 21; ad Sen. Ep. &2 , et Nat. Quest.

'7-

!i6o T. LIVII S;S.'?I:

horoinum omnis generis pabulatum missa, aliquam* diu inops consilii trepidavit ; deinde, postquam uuntii instabant, et jam juga montium detexerat^ nebula, et in conspectu erantMacedones,^in tumulum maxime editum inter alios compulsi, loco se magis, quam ar- mis, tutantes; committendam rerum summam in dis- crimen^ utcumque ratus, ne partis indefensae jactura fieret, Atbenagoram ducem mercede militantium cum omnibus, praeter Thracas, auxiliis et equitatu Mace- donum ac Thessalorum raittit. Eorum adventu de- pulsi ab jugo Romani non ante restiterunt, quam in planiorem vallem perventum est. Ne effusa detrude- rentur fuga, piurimum in ^toUs equitibus praesidii fuit : is longe tum optimus eques? in Graecia erat; pedites inter finitimos vincebantur.

YIII. Laetior res , quam pro successu pugnae , nun- tiata% quum alii super aiios recurrentes ex praelio

V, 3 ; Heins. ad Val. Flaccam, IV, 48a. 5. Jam juga montium detexerat ne- btda: «at nebuloi non detegunt, sed t^gunt omnia circa, nt XXVI, 17: nec solet ita in hac re loqai Liyius , Tcrumaddere nebulam dispulsam , dis^ jeetam , ' discussam , dilapsam fuisse, ntXXVI, 17; XXIX, 27; XLI,a. De hac nebida Polylxiti», XVU, 18 ( XVffl, 5 ), dicit TTic 6|itxXi»« ih ^ia^atvo^viQc, quod ex Liv. XLI, a, rerti ipoteit perlucente jam inter vel per nebul€un luce. Idem aaiie dicere ▼olnit Livins , sed iu satas obscure lo- quutus eat ». DuVer. Non minus fere obscnre Polyb. dixit ^taf atvouffH^ » sc active et elliptice, nebula trans- mittente nempe ttiv lifftepav Tel tq f uc T^C ^puKpoc , nisi leg. t^c iip.^pa5 ti^ ^af atvo^omc , ut XVUI , a , not. 5.^ Forte Livitts scripsit jam jugis mon- tium ( ut moz tumulum maseime. edi-

tum ) decesserat nebula , aut j'am lux matutina disjecerat nebuiam, — Vul- gatam bene tnetnr Doering. nebula enim immlssa tumulos tegebat, dis- cussa vero illos detexit. En.

6. Committendam reruni 'Siiiviiiiuiic in discrimen; vide ad III , 5 , n. 6 ; VI , 17, n. I, et XXVIII, 4a , n. 1 1. — Efuitatu Maeedonum ac Thessalo- rum: illi praefoit Leo, hnic HeFacIi* des Gyrtonius. Cf. Polyb. XVm,5.

7. Is longe tum optimus e^es , h. e. ii , ^toU , optimi equites , m Gracia orant, iv r^i x«Ta {A^poc xai xaT* t^tav xiv^voic f. pcdites iHterfinititMs vincebantur, ev tc?< ireCixotc iXXticsic ebt xat tu KaOoir>tO{«i& xal r$ ouv- Tflt^et irpb< Touc iXoax^eig dtydvacy Polyb. Pedite emend. Gron. et Drak. Cf. o. .4 , n. 4 ; sed et XXVI, 4 , n. i; nisi et ibi cum Oron. leg. pedite.

CAr.VTII. I. ZiaHiorres, quamprm

v.lltf LIB. XXXIII. CAP. VIII. 261

clamarent, fugere pavidos Roraanos, invitum et cun-

ctabundum, et dicentem temere fieri, non locum sibi

placere, non tempus, perpulit, ut educeret omnes

copias in aciem : idem et Romanus, magis necessitate,

quam occasior j pugnse inductus, fecit. Dextrum cor-

nu, elephantis ante signa instructis, in subsidiis reli-

quit : laevo cum omni levi armatura in hostem vadit;

simul admonens , cum iisdem Macedonibus pugnatU'

roSy quos ad Epiri fauces^y montibus fiuminibusque

septosy victa naturali difficultate locorum, expulis^

sentj acieque expugnassent ; cum iiSy quos P. Sulpicii

prius ductu obsidentes Eordcece aditum vicissent :

fama stetisse, non viribus , Macedonice regnum ; eam

quoque famojn tandem euanuisse. Jam perventum ad

suos in ima valle stantes erat , qui adventu exercitus

imperatorisque pugnam renpvant", irppetuque facto

rnrsus avertunt hostem. Pbilippus cum caetratis^ el

cornu dextro peditum, robdre roacedonici exercitus',

quam phalangem vocabant , propero cursu ^ hostem;

vadit. Nicanori, ex purpuratis tmi, ut cum reliquis

copiis confe^tim sequatur, imperat. Primo, ut in ju-

gum evasit, et, jacentibus ibi paucis armis corpori-

busque hostium, praelium eo loco fuisse, pulsosque

inde Romanos , et pugiskari prope castra hostium vi-

dit, ingenti gaudio est elatus : mox, refugientibus

suis , et terrore verso , paulisper , incertus an in caL-

sttficessu puffuCf mtntiata; vide ad VIX, 33 y n. a. Ad capat hoc et seqq. conf. PolyhioB, XVUI, 6-9, et Gui- whardti M^inQircs miiU. J, i3.

a. ^i/ JSpiri /auees f etc. vide ad XXXII ^ 5 , 0« 6, -*- Quas P, Sulpicii prius dftciu o. Eordaat 4. if, ; vid, XXXI, 39, 40. EonUeo! aditum ez emend. Gron. ]iro Tnlg» in todem adi'

tu, Finnat id et res ipsa atqne histo- ria , et Polyb. XVIII, 6. — Fama ste- asse, non viriffus, M, regnum; vide ad II, 29, n. 7.

3, Philippus cum catratis (vide ad XXI, ai , n. 6 ) , rohore macedonici ejcercitus, ^uam pkalangem vocaha/it; vide supra ad libroro XXIV, cap. 4a , n. 6.

a6%

T. LIVII

A. G. 197« U. C. 555.

stra reciperet copias, trepidavit; deinde, ut appro- pinquabat hostis, et, praeterquam quod caedebantur aversi^, nec, nisi defenderentur , servari poterant, ne ipsi quidem in tuto jam receptus erat; coactus, nondum assequuta parte suorum, periculum summa& rerum facere , equites levemque armaturam , qui in prfelio fuferant, dextro in cornu locat. Caetratos et Macedonum phalangem, hastis positis, quarum lon- gitudo impedimento erat, gladiis rem gerere jubet : simul, ne facile perrumperetur acies, dimidium de fronte demptura ^ introrsus porrectis ordinibus dupli- cat, ut longa potius, quam lata, acies esset. Simul et densari ordines jussit, ut vir viro, arma armis junge- rentur.

4. Ccedebanttw aversi, sc. datls ter- gis ; vidc ad HI, 63 , n. i.^Wondltm asseqnuta parte suorum , pasfive , vf, ap. Cic. VeiT. U, 78 extr. — Peri- culum summo! rerum facere; vide ad I, 38,n. a, et in, fr, n. 6. « , 5. Castratos- et Mofiedonw» pkof langem, hasds positis . .-. glndiis rim gerere jubet : simttl ,-, , *^dimid{um de fronte demptum,etc. cf. Polyb. XVUI, 7 extr. ubi Reiskius eadem fere , quse Grev. ad h. 1. Livji , notavit : « Livius in hoc loco vertendo non aemel lapsus est. Primum xaTa^oXouat toc 9a{»to- aa^ indytis^h. e. ut demissis sarissis hostem invadant ) vertit : hastis posi- tis ( abjectis ) . . . gladiis rem gerere juhet, Aiia omnia. Phalanx macedo- nica rem numquam gladiis gerebat, sed semper hastis , et quum nondnm ad certamen admitteretur , sed prae- lium exspectans in armis adstaret , gerebai hastas in humeris ; qnum pugnare jnberetur v illas , ab humeris ablatas, coram se tenebat , seu coram se in directum hesti objiciebat, ante

se projiciebaty protendebat : quod xaToc^ocXXetv et {i.eTa6ocXX8ty Ta; oa- f i<yoac dixit Pqlyb, II , 69 , n. 7 ; V, 85, n. 9; XI, i5, n. 6; XI, 16, n. i; Xyill, 7, n, 9. Ubi etiam, aut quo ponerent hastaa ? quis ab ii^ accipe^ ret ? et , »i posuerunt uune , qui po- tuerunt in fine pugnae ( c. 10 ) illas repenter erigere? Deinde , simul, ait, ne faeile perrumperetur acies , di-^ midiim defi^onte demptum introrsum porrectis ordinibus duplicat, eto. (quse Ovev. et Drak... per hypaHagien dicta pntabant psd dimidio elefronte dempta introrsus porrectos ordines dnpiicat), Verumnihil demptum est de flronte, sed additi sunt ordines duplo tot , quot ante erant; et, ut firmior esset acles neve nimis maghnm locum im- pleret , nimis laxa et distracta esset , imperattim est , nt coirent uniuscu- jusque ordinh milhesinter se arctins, facto coeundi initio et motu a sinistra ad dextram : qua; congressio in angu- stum appeHatur, ^iirXaoialJeiv th ^a- Oo; xai tRjXvouv itti rh ^s^io^v. Tan-

A. G. t9> U, C. 555.

LIB* XXXIII. CAP. IX. 263

IX. Quintius, his , qui in praclio fuerant , inter signa et ordines acceptis, tuba dat signum. Raro alias tan- tus clanior dicitur in principio pugnae exortus : iiam forte utraque acies simui conclamavere ; nec solum qui pugnabant , sed subsidia etiam , quique tum ma- xime in praeliuro veniebant ^ Dextro cornu rex, loci plurimum auxilio, ex jugis altioribus pugnans, vince- bat; sinistro, tum quum maxime appropinquante pbalangis parte, quae novissimi agminis fuerat, sine ullo ordine trepidabatur. Media acies, qu^e propior dextrum comu erat , stabat spectaculo velut nihil ad se pertinentis pugna^ intenta rph^lanx, quae^ venerat, agmen magis , quam acies , aptiorque. itineri , quam pugnae, vixdum in jugum evaserat. In hos incompo- sitos Quintius, quanquam pedem referentes in dextro Qornu suos cernebat^, elephantis prius in hostem

dem illa toTc ^* Eui;uvci{ xepav ( h, e. in cornibus stare, coruBa firroare), Livius plane omisit, quia verbum hoc , vix usqnam alibi lectum ( vid. Schweigb.), haud Mtis intellezit. » Idem vitium XXXV, 35 , n. 5 , a Li- vio commissum recte suspicabatur Crev. eumque Yerbum xaraSaXXetv , a Polyb. adhibitum , perperam reddi- disae ponere hastas , quum debutsset ^emittere et ante se projlcere , velpro! ie objicere, ut XXXVI, i8, n. 6.

Cap. IX. I. QtUque tum maxime in praUitm venusbant , qni in eo adhuc erant , ut ad locum pngme venirent. •~ Sinistro ( non yero Quintii , qnod Schweigh.ad Polyb. putat, sed)regis cornu , tum qnum maxime ( vide ad XXIX, 17, n. 5) appropinquante phalangis parte , quce novissimi agmi- nis fuerat pars (cf. ad UI, 63 , n. 5 ), mie ullo ordine trepidabatur, ab in- f ertls eonsilii fluctuabatur et eoniase

festinabatnr ( cf. ad I , z4 , n. 6« et 111» 49 9 n. 4 ) : media aciesf etc. cf. Polyb. XVin, 8 ,.qui docet , mediam Philippt aciem pugnantibuB suis a tergo stetiase , longe remotam ab ho- ste ; sinistram in vertices collium nuno demnm evasisse, et nec dncem ha- huisse, qui signnm daret , nec cogere se in unnm corpus potuisse propriam- que phalangis figuram constitnere , quia tnm difficultatibua locorum im- pedita , tum , sequens Testigia pugnan* tinm , in modum agminis procedentis , non instruct» aciei , disposita fuerit. a. Phalanx, qu€e 'venerat, forle qiue modo venerat, nisi cum Gron. leg. quof Ueva erat , h. e. altera pha- langis pars , qu» sinistrum comu con- stitnere debebat ; Crer. — j4gtwn magis , quam acies, etc. vide ad X^ 45, n. 6.

3. Quanquam pedem referentes in dextro comu suos cernebat : immo

k. C. 197. V. C. S55.

a64 T. LIVII

actis, iiDpetum facit; ratus, partem profligatam cae- tera tracturam* : non dubia res fuit; extemplo terga vertere Macedones, terrore primo bestiarum aversi, Et caeteri quidem hos pulsos sequebantur : unus e tri- bunis militum, extemplo capto consilio, cum viginti signorum miiitibus^, relicta ea parte suorijm, quae haud dubie vincebat , brevi circaitu dextrum cornu bostium aversum invadit. NuUam aciem ab tergo adoi> tus ^ non turbasset ; cseterum ad communem omnium in tali re trepidationem accessit , quod phalanx Mace- donum, gravis atque immobilis, nec circumagere se ppterat, nec hoc, qui a fronte, paulo ante pedem referentes , tunc ultro territis instabant , patiebantur.

leg. cnni Gron. m sinistro yel la^9o cornu , aat cam Periz. Anlm. hist. c. 8, p. 338, cif aitero cornu. Nam rex vincebat dextro cornu suo , cui oppo- ftltum erat slnistrum cornu ^.omano^ rum; qui itaque in eo pedem refere- bant. Vulgatam lect. defendit Duker. qui haeo adnotavit : « Quod Livius di- clt, QuLvnXmmdextro cornu praefuisse, eaute accipiendnm est. Tenehat ille siniHrum cornu B.omanoram , Polybio^ et Livio ipsis auctoribuft. Sed qaom hoc a dextro comu Macedonum , in quo PhUIppas erat , mullis occisis pelli yideret , omnem spem salutis in dextro superesse ratus , ad id , relicto slnistro , advolavit. Ita Plut. in Qaintio et Polyb. » Contra scribam eir^sse tanto confidentius statui posse monet Drak. , quod hsec pars operi« Livianl unius tantum codicis ope no- hli servatasiL Cf. ad VU , i5, n. 2,

^, Partem proJHgatajn castera tra- eturam; vide ad IX, 18, n. 14. — Aversi ( vide ad III , 63 , n. i ) terrore primo bestiarum, forte belluarum, quia de pr«lio agitur ; Duker. Confer,

intppt Flori, I,j8» n. 8, et 11, 6,

5. Unus e trihu^is militum, extem- plo capto eonsilio, cum XX signomm miUtibus, cum XX manipulis ( vide ad XXV , a 3 , n. 9 ) , relieta , eto. conf^ Polyb. XTIII» ^ Vto extemplo forte legi ex tempore : iroip* auT^v tov t^c Xpt(a( xaipbv «uj&f poyiiaac , 6 ^eov itA irciety , Polyb. Idem et Dukero in mentem venisse video. Conf. Cort. ad Sall. Jttg. 70.

6. NuUam aciem ab tergo ador-f tus, etc. •• Slgnifioat eo deventum-, ut peci ipsa salus ultra servare Maceda^ nas v^leret. Etenim nuUam aciem tam firmam es^e, quani sic ex, in^proviso ab tergo impugnatam constare neo turhari contlgisset. Praeter 9utem illad peiioulom) qnod alia quaevis aciesi^ non ad hunc oasum «nte |nstructa pr8Bpar9ta<](ue, suhltura foret, hoc op- portaniorem phalangem Macedonam foisse, quod n^tura sua immobilis est set, nec posset circumagi, quln dis^ solver^tur. Depique absque hoc etiam foret, et «luamviss^lviA ordinlhusph?..

vllVs. LIB. XXXIII. CAP. IX. X. 265

Ad hoc loco etiam premebaDtur 7, quia jugum, ex quo pugnaverant, dum per proclive puisos insequun* tur, tradiderant.hosti ad terga sua circumducto. Pau- lisper in itiedio cassi ; deinde omissis plerique armis capessunt fugam.

X. PhiUppus cum paucispeditum equitumque primo tumulum altiorem inter cseteros cepit, ut specularetur, quae in laeva parte suorum fortuna esset ; deinde , post- quam fugam effusam animadvertit , et omnia circa juga signis atque armis fulgere^ tum et ipse acie ex- cessit'. Quintius, quum institisset cedentibus, repente quia erigentes hastas Macedonas conspexerat, quid- nam pararent incertus, paulisper novitate rei consti- tuit signa; deinde, ut accepit, hunc morem esse Ma- cedonum tradentium sese^, parcere victis in animum liabebat. Caeterum ab ignaris militibus omissam ab hoste pugnam, et quid imperator vellet, impetus in eosdem factus , et , primis caesis , caeteri in fugam dis- sipati sunt. R^x effuso cursu Tempe^ petit : ibi ad Gonnos diem unum substitit ad excipiendos, si qui prffilio superessent. Romani victores in castra ho- stium spe praedae irruunt ; verum ea magna jam ex

lanx 99 Tisrtere potuissef ( quod non poterat ) , tamen ne id qaidem llcuisse propter novos animos recentemque impetusi illorum ex Romanis , qui in ainistro cornu j7aa/o antepedem retu- ferant;» Gron. "De phalange ejnsqne et commodis et incommodis vid. Po« lyb.XVni, ia-i6.

7. j4dho€ loco etiam premebantur ; videadllyaS, n. 3, etlll, j3, n. i. — Per procUve pubos ; conf. V, 43.

Ci.p. X. I. Tum et ipse acie excessit: inep^e tum post deinde, Scrihe/uigere ^om. ( h. e. Romanis), et ipse, etc.

Gron. Sed vide ad XXIII, 34» n. 4. — Mallet Goell. hostium, pro tum; nihil tamen temere mutandum putat : sequutus enim videri- potest Livius usum grsecnm apud quos tots passim reperitur post eiret > eirti^Tl ^ et similia. Vid. Walchii Emendatt. Livian. p. 196 sq. ct Doer. ad himc locum. En.

a. Macedonum tradentium sese , aut transenntium ad hostes. — In ani- mum habebat; vide ad librum II, cap. 14 j n. a.

3. Rex effuso cursu Tempe, etc. conf. Polyb. XVIII, 10.

^66 T. Livii ^:liii:

parte direpta ab iEtolis inveniunt. Caesa eo die^ octa hostium millia , quinque capta : ex victoribus septin- genti ferme ceciderunt. Si Valerio quis credat, om- nium rerum immodice numerum augenti, quadra- ginta millia hostium eo die sunt caesa; capta, ubi modestius mendacium est, quinque millia septin- genti 9 signa militaria ducenta unum et quadraginta. Claudius quoque duo et triginta millia hostium caesa scribit, capta quatuor millia et trecentos. Nos non minimo potissimum numero credidimus ^, sed Poly- bium sequuti sumus, non incertum auctorem quum omnium romanarum rerum , tum praecipue in Graecia gestarum.

XI. Philippus, collectis ex fuga, qui, variis casibus pugnap dissipati , vestigia ejus sequuti fuerant , missis- que Larissam ad commentarios regios ' comburendos, ne in hostium venirent potestatem , in Macedoniatn concessit. Quintius , captivis praedaque venum datis , partim militi concessis , Larissam est profectus , haud dum satis gnarus, quam regionem petisset rex, quidve pararet. Caduceator eo regius venit^, specie ut indu- ciae essent , donec tollerentur ad sepulturam , qui in acie cecidissent; revera ad petendam veniam legatis mittendis : utrumque ab Romano impetratum. Adjecta et ilia vox , bono animct esse regem ut juberet : quac maxime ^tolos offendit, jam tumentes^ querentes-

4 , ^Cassa eo die octo , etc. cf. Oroa. IV, 20.

5. Nos non minimo potissimum nu' mero credidimus , forte leg. minimum numerum hac sententla : ego minimum numerum retuli, non quod enm potis- simura verum esse credam , sed Poly-> binm sequntus ; Duk. — Non incertum auctorem Pofybium, elc. vide supra

ad lifo. IV, cap. ao, n. lo, et lib. XXX, cap. ^5,Ti. 3.

Ca.p. XI. I. Ad commentarios re* gios, etc. conf. Polyb. XVIII,. 1 6.

a. Caduceator eo regius venit, tres legati, Demosthenes ,Cycliades et Lim- uaeus, apud Polyb. XVIII ,17.

3. Jam tumentes MS , non timente^s;^, Tide ad XXXI , 8, n. 11 .

v.cMl LIB. XXXIII. CAP. XI. XII. a67

<jue, mutatum victoria imperatorem, Ante pugnam omnia magna paivaque communicare cum sociis so^ litum; nunc omnium expertes consiliorum esse : suo ipsum arbitrio cuncta agere : cum Philippo jam gra- tice privatce locum quterere ; ut dura atque aspera belli jEtoli exhauserint , pacis gratiam etfructum Romanus in se "vertat. Et kaud dubie decesserat iis aliquantum honoris : sed , cur negligerentur , ignorabant. Donis regiis imminere credebant * invicti ab ea cupiditate animi virum : sed et succensebat non immerito ^to- lis, ob insatiabilem aviditatem ^ praedae et arrogantiam eorum , victoriae gloriam in se rapientium , quae vani- tate sua omnium aures offendebat ; et Philippo sub- lato ^ fractis opibus macedonici regni , ^tolos haben- dos Graeciae dominos cernebat. Ob eas causas multa seduio , ut viliores levioresque apud oranes essent et viderentur, faciebat.

XII. Induciae quindecim dierum datae ^ hosti erant, et cum ipso rege constitutum coUoquium : cujus prius quam tempus veniret , in consilium advocavit socios ; retulit , quas ieges pacis placeret dici. Amynander Athamanum rex paucis sententiam absolvit : ita com- ponendam pacem esse, ut Grcecia, etiam ahsentibus

4. Donis regiis imminere ( vide ad III , 5i , n. 3 ) credebant, etc. ab qua cormptela duces Rom. ante bella trans- niarina abhorrnisse monet Polybius, XVIII, 17, 18.

5. Ob insatiabilem aviditatem , etc. vide ad XXVI, aS, n. 6, ct conf. Plut.FIamin. c. 9., p. 3 7 3. — Quee ar- rogautia vanitate sua, etc. nisi cum Gron. et Bauero raalis qnavanitate, . . offendebant, — Vnlgatam servant MSS : arrogantia ^tolorum per vanam fal- samque virium et meritorum ostenta- iSoneui omhlum aares ofrendebat.Eo.

Cl.p. XII. I. Inducite XV dierum legatis Philippi petentibus data:, ,, in consilium (vide ad 1 , 54 > n. i ) advo- cavit socios, etc. conf. Polyb. XVIII, x6, i9,ao,etAppian.Maced. VII, I. Advocatis sociis retulit malebat Gron. Poterat sic Livius ; sed voluit aliqnan- do minntatim et carptim scribere; Bauer. Advocavit socios , ad quos vel et ad eos retulit, vel advocavit , et ad socios retulit conj. Drak. Sed retulit h. I. dictum pro retulit ad consilium / quod tnm ex praecc (in consilium ad- vocavit), tum ex seqq. intelligitur ; vid.

^68 T. LIVII tcAll:

Romanis, satis potens tuendas simiil pacis libertatis- que ^ esset. ^tolorum asperior oratio fuit , qui pauca proefati, recte atque ordine imperatorem romanumfa- cerej quod^ quos bellisocios hxibuissety cum iis com- municaret pacis consiUa : falli autem eum tota re^, si aut Romanis pacem y aut Grcecice libertatem satisfir- mam se credat relicturumy nisi Philippo autoccisoy aut regno pulso; quce utraque proclivia esse^ si for- tuna uti vet/et. Ad haec Quintius iiegare ^ yEtolos aut moris Romanorum memores ^, autsibiipsis conuenien- tem sententiam dixisse ; et illos prioribus omnibus con- ciliis colloquiisque de conditionibus pacis sempery non ut ad internecionem^llaretur y disseruissey etRoma^ nos y preeter vetustissimum morem victis parcendi^ prcecipuum clementice documentum dedisse y pojce Hannibali et Carthaginiensibus data. Omittere se Carthaginienses : cum Philippo ipso quoties ventum in colloquium ? nec umquam , ut cederet regno , actum esse. ^n^ quia victus prcelio foret y inexpiabile bellum factum ? Cum armato hoste infestis animis concurri debete: adversus victos mitissimum quem- que animum nmximum habere^. Libertati Gnscice

ad XXYI, a , n. 3. Hinc et patet, conjecturam Gron; ab h. 1. alienam

esse.

a. Satis potens tuenda; simul pacis Khertatisque^ h. e. simul libertatis; at paasini; Tid. Gron. et Drak. — Qui, pauca prafati , {ovte pro/ati , &c,sunt vel dixemnt. Paucis malebat Bauer. ob seq. infinit. Cur ita autem rednn- det -yo^t faVi, qnod idem monet, non udsequor. Hoo autem referendum ad quidem in snperioribus omissum sup- plendumque : Recte qnidem atque or- dine ( vide ad XXJV, 3 z , n. 3 ) , etc.

3. PalH autem eum tota re, tow «^*

«tWTStv o^Tov, Polyb. XVUI, 19, n. 6.

4. Mtolos aut moris Romanorum memores, sc. esse. Memorem.,, sen- tentiam emend. Gron. Gonf. ad III, 36 , n. 8. Bene et de more Nostri: ne- cessarium tamen non est ; Bauer.

5,j4dversus victos mitissimum quem^ que bominem animum maximum ka- bere; nisi legere ualis haberi et mitis- simum quemque animHm jnngere , vel potius cum Onk. verba sic irajicere maximum qucmque mitissimum ani- mmn kabere , ut mitissimus animns

i. C. 197. U. C. 55S.

LIB. XXXril. GAP. XII. XIII. 269

videri graves Macedonum reges : si regnum gensque tollatury Thraca^y IllyrioSy Gallos^ deinde , gentes fe- ras et indomitaSy in Macedoniam se et in Grceciam effusuras : ne, proxima qucequt amoliendo , majori^ bus gravioribusque aditum ad sefacerent, Interfanti deinde Phaeneae praetori ^tolorum, testificantique , si elapsus eo tempore Philippus foret , mox gravius eum rebellaturum , « Desistite Uimuituari , inquit , ubi con- « sultandum est : non iis conditionibus illigabitur « pax 7, ut movere bellum possit ».

XIII. Hoc dimisso concilio, postero die rex ad fau- ces, quae ferunt in Tempe' (is datus erat locus collo- quio ) , venit : tertio die datur ei Romanorum ac so- ciorum frequens concilium. Ibi Pbilippus perquam

opponatur infesto , et victus hostis ar- mato, Conf. intpp. Ovid. Trist. III, 5, ▼. 3 1 ( Qno quisque est major, ma^i fSt placabilis ira ) , et verba Polyb. XYIII, ao, n. 7, a Livio expressa:

no>.8jjt.ouvTa? yap ^v. tcu; ayaOcuc dSv- <^pa; popsi; filvai xal 6u{Jbi»ouc * i^tto- [AEvcu; ^e yfivvaiouc xai [xs^YoXdopova; , vtxuvTa; ft fftT]v jiSTptou; xal itpaei( xat ftXavOpcAiTou;. "Vox animiim non exstat in MS,probb. Horrione etGron. Sed hic ez praec. m«nbro eam repe« tendam, ille haberi reponendnm pu- tabat.

6. Thracas , Ilfyrios, Gallos: qui OalU b. ]. retinendi vel ob XLY, 3o : nec pro iis substituendi Triballi; et hi Galli snnt Scordisci : nam qoi Delphos oppugnaverant, amisso Brenno duce, pars in Asiam , par» in Thraeiara ex- torres fngemnt ; unde per eadem ve* stigia, qnae venerant, antiquam pa-< triam repetivere: quod ex Liv. Epit. 63, et Justino, XXXII, 3, notnm; Gron. Conf. et Polyb. XVIII , ao.

7. Non iis conditionibus iUigabitur

pax; {oTteleg. pacis cum Gron. (conf, XXXVl , 1 1 pr.) vel iHi dabitttrpax cum Rubenio. — Creverii nota est : « fnistra hsec suspecta snnt Gronovio : quid enim vetat dicl illigatam pacem , id est, iis conditionibus, tanquamvin- culis adstrictam , nt solvi facile non possit? Immo elegantius illavelutvin- cula videntur tribni paci quam Philip- po ». Gonjectnnim Rubenii impugnat Jacobs. quia verbum illigari , qnod elegans est et apud Livinm frequens , obliterari nolit. Hinc legendnm propo- nit rex pro pax, Ynlgatam servarem ; et hunc loquendi mo&umipax bellnm moverepossit (id est, belU alterius sit cansa ) , defendere puto Gicer. locus de Nat. Deor. II , 19 : Sol ita movetur , Ht, quum terras larga luce compleve- rit, easdem,.. opaeet, £n.

Qtkv. XIII. I. Ad faiices, quosfe" runt in Tempe, wpoc ttv fitffScXi^v twv Te|jwr«v, ctc. conf. Polyb. XVIIl, «I, aa. — Datus erat loeus, forte dietus; Gron. Sed vid. Duk. ad Flor. III , 3 , n. 14.

^^io T. Livii t.^:^?i:

prudenter, iis, sine quibus pax impetrari non pote- rat, sua potius voluntate omissis % quam ut altercando extorquerentur , quce priore colloquio aut imperata a Romanis y aut postulata ab sociis essenty omnia se concedere , de cceteris senatui permissurum , dixit. Quanquam vel iniraicissimis omnibus prseclusisse vo- cem videbatur, Phaeneas tamen ^tolus, cunctis ta« centibus, «Quid? nobis, inquit, Philippe, reddisne « tandem Pharsalum et Larissam Cremasten et Echi-* « num et Thebas Phthias ? » Quum Phihppus nihil morari diceret, quo minus reciperent; disceptatio in- ter imperatorem ron^annm et ^tolos orta est de The^ bis^ : naro , eas popuU romani jure belli £stctas^ esse Quintius dicebat, quod, integris rebus, exercitu ab se admoto , vocati in amicitiam , quum potestas libera desciscendi ab rege esset , regiam societatem romana^ praeposuissent. Phaeneas, et pro societate belli, quae ante bellum habuissent , restitui ^tolis aequuni cense- bat, et ita in foedere primo cautum esse ^, ut belli praeda ^ rerumque quae ferri agique possent, Romanos, ager

a. Sua potitis voluneaee omissis, forte remissis; Dut. coU. IV, 43 ; VI, 17, i8; XXXV, 45. Sic et mox om- f/ia se concedere, ut apud Polyb. irotvTa <Tuyx,ci>psTv xai wowicsiv. ^"Im- perata a Romanis, iirtTaTTojAeva Po- lyb. Conf. XXXII ,35. — De cteteris senatui permissurum ; vide ad IX , 43 9 II. 4. — Inimicissimis , fprtiB iniquissi--

mis ; Gron.

3. Disceptatio inter imperatorem rom.et^tolos ortaest de Thebis, etc. bxc repugiiant et yerbis Qnintii mox laudatis foederisque interpretationi, et perspicua Polybii ( XVIH , a i ) nar- rationi , in qua vertenda labi potuisse Livinm mireris. Ex utraque patet, Thebaa Pbthioticas, easque solas, ut-

pote vi captas , ^tolis a Quintio con- cessas fuisse , non vero reliquas Thes* saliae civitates, quae sua volimtate ia dttionem romanam venerint. De quo erroreLivii et cansa ejus vid. Perizon. Anim. hist. c. g , p. 385 sq.

4. Em populi rom. jure belUfaetas esse: cuiadversari videtursup. cap. 5. Captjfi ergo Thebae vi, vel certe metu coactse in ditionem rom. venisse vi- - dentur statim post victnm jam regem : qnod tamen , ut multa alia , Livius suo loco annotare neglexit, vel ex hoc cle- mum intelligi voluit; Periz.

5..Et ita in 'fiedere primo catttum. esse, etc, vid. XXVI, 24, — Qnte re- rum/erri agiqtte possent ; vide ad IH^ 37, n. 4«-

v.c:lU: LiB. xxxiii. cap. xiii. xiv. ^71

urbesque captae iEtolos sequerentur^. «Vos, inquit, (( ipsi , Quintius , societatis istius leges rupistis ?, qno (( tempore , relictis nobis , cum Philippo pacem feci- a stis : quae si maneret , captarum f amen urbium illa «lex foret. Thessaliae civitates sua voluntate in ditio- « nem nostram venerunt. » Haec , cum omnium sor ciorum assensu dicta , ^tohs non in praesentia modo gravia auditu, sed mox belli etiam causae ^ ' magna* rumque ex eo cladium iis fuerunt. Cum Philippo ita convenit, ut Demetrium filium et quosdam ex ami- corum numero obsides et ducenta talenta daret : de caeteris Romam mitteret legatos : ad eam rem quatuor mensium induciae essent. Si pax non impetrata ab se- natu foret, obsides pecuniamque reddi Philippo re- ceptum est^. Causa romano imperatori non alia major fuisse dicitur pacis maturandae, quam quod Antio- chum ^^ bellum transitumque in £,.uropam moliri con- stabat.

XIV. Eodem tempore, atque , ut quidam tradidere , eodem die ad Corinthum Achaei ducem regium An- drosthenem justo praelio fuderunt. Eam urbem pro arce habiturus ' Philippus adversus GraBciae civitates ,

6. Urbes captce JEtolos sequerentttr ; vide ad XXVUI, a x , n. 4.

7. Vos ipsi societatis istius leges ru» pistis , etc. qaod ^tolis etiam qbjici- tar XXIX, la ; XXXI, 39, 3i. Sed in eo Romanomm potiiis colpam fitiis- se, patet ex XXIX, 12 pr.

8. Sed mox beiiietiam causie, bel- lorom a Romanis advevsos iEtoIos et Antiochnm gestonun. Conf. Polyb. XXVin, aa. Causa malebat Crev. — r Magnarumque ex eo cladium iis

fuerunt : « cnr iis , qnum jam sit Mto- lis? Nempe qnia clades et aliis, alteri parti , i^ccidere possent. Etiam , com^

mate post iis posito , ut ad cladium referatur , minns rednndet ; » Bauer. Sed vide ad I, xg, n. i. — Cum Phi- Uppo ita convenit; vide ad I, 3 , n. 4. — Ducenta talenta, ita non modo Ap' pian. Maced.VU, a, sed et Polyb. XVIII , aa , S 5, ex MS Bavar.

g.ReddiPhilippo receptum est; vide adVU, 14, n. x.

xo. Quam quod Antiochum, etc. quodque bello renovato a PhiLppu verebatnr, ne consul alter adveniret et omne rerum gestarum decus ad se traberet. Conf. Polyb.

CAr. XIV. I . Eam urbem pra arco

Q7a T. LIVII ta^,

et principes inde evocatos per speciem coUoqiiendi , quantum equitum dare Corinthii ad bellum posseut , retinuerat pro obsidibus, et, praeter quingentos Ma- cedonas mixtosque ex omni genere auxlliorum octin- gentos , quod jam ante ibi fuerat ^, mille Macedonnm eo miserat, et mille ac ducentos Illyrios Thracasque, et Cretenses , qui in utraque pai^te militabant , octihgen- tos. His additi Boeoti Thessalique et Acarnanes mille, scutati omnes, et ex ipsorum Corinthiorum juventute, impleta ut essent sex millia armatofum , fiduciam An- drostheni fecerunt acie decernendi. Nicostratus prae- tor Achaeorum Sicyone erat cum duobus millibus pe- ditum, centum equitibus, sed, imparem se et numero et genere militum cernens , moenibus non excedebat. Regia; copiae peditum equitumque vagae Pelienensem et Phliasium et Cleonseum agrum depopulabantur. Postremo, exprobrantes metum ho^ti, in finesSicyo- niorum transcendebant : navibus etiam circumvecti omnem oram Achaiae vastabant. Quum id efiusius hostes , et , ut fit ab nimia fiducia , negligentius etiam facerent , Nicostratus , spem nactus necopinantes eos aggrediendi , circa finitimas civitates nuntium occuI*« tum mittit ^, quo die et quot ex quaque civitatearmati ad Apelaurum ( Stymphaliae terrae is locus est ) conve- nirent. Omnibus ad diem edictam paratis, profectus

habiturus , etc. vide ad IV, 3x , n. 8. a. Quod (qtiantuin eoriim)yam onto ibifiierat: aut deest yox prasidium , ant acribendnm quijam a. i.fiierant; Gron. quem tamen aimilia in Obss. III , a , defendisae monet Dnk. Forte leg. quotjam a, i.fiterant, Idem snspi- cabatur Drak. — Scutati omnes; yid« ad VIII, 8 , n. 3. — Walchins, Emend. pag. 172, vult uumenim Corinthio- rura excidisse; quippe calculos si sub-

ducis, scunma omnium non efficit scx millia, sed millia quinque tantum et trecentos: iraqne scriberet et DCC ^d- est, septingenti) ex ipsorum , etc. Ed. 3. Nunt. occultum mitdt , quo , etc. vide ad VIII , xg, n. xo. — Ad Ape' laurum, Stymphalia terree ioeum, To AiteXaupov , mons imminens Stym- pfaalo , Arcadis oppido , memoratur Polyb. rV, 69, n. i. -^Addiem edi- etam, foirte dictam ; Drak.

tc.lll\ LIB. XXXIII. CAP. XIV. XV. a^S

inde extemplo , per Phliasiorum fines nocte Cleonas , insciis omnibus, quid pararet, pervenit. Erant auteni cum eo^ quinque miUia peditum (ex quibus.... arma- turte leyis), et trecenii equites. Cum iis copiis, dimis- sis, qui speculareutur, quam in partem hostes effun- derent sese , opperiebatur.

XV. Androsthenes, omnium ignarus, Corinthopro- fectus, ad Neraeam ^ ( amnis est Corinthium et Sicyo- nium interfluens agrum ) castra locat. Ibi parte dimi- dia exercitus dimissa , dimidiam trifariam divisit , et omnes equites discurrere ad depopulandos sinHil PeJ- lenensium Sicyoniumque agros et Phliasium jubet : h^c tria diversa agmina discessere. Quod ubi Cleonas ad Nicostratum perlatum est, extemplo vaUdam mer- cenariorum manum praemissam ad occupandum sal- tum , per qufem transitus in Corintbium est agrum , ante sigxia equitibus , ut pra;grederentur, locatis , ipse confestim agmine duplici sequitur. Parte una mercer iiarii militesibant cum levi armatura, altera clypeati,

4. Erant autem cum eo,,. opperie- hatur edidi exemplo Crev. ex proba- bili emend. Jac. Peris. pro valg. quin- que miUiapeditum, ex quihus armat. levis , et CCC equites , cum iis copiis dimissi... opperiebantur. Numerus le- Tis armaturae militum excidisse vide- tar, et cum copiis opperiebatur di- ctam , ut apud Sall. Jug. 9 1 ; ubi vid. Cort. Audacior et minns apta est Gron. mutatio vulg. lect. ex quibus armaturam tevem et trecentos equites cum iis ( sc. militibua l^vium armo- rum ) dimissos . . . opperiebatur.

Cap. XV. I. j4d Neme€un; vid. Strab. VUI, 3Sji. — Ibiparte dimidia exercitus dimissa , immo secum reten- ta vel quid simile : nam si Androstbe- nes partem exercitus dimidiam dimi-

n.

sisset , et dimidiam trifariam divisam agros bostinm popnlari jnsslsset, nul- lum castris praesidium relictnm fuis- set: sed contrarinm ex seqq. patet; Crev. Considere jussa conj. Drak. Ne sic qnidem omnia satis plana sunt, nisi etiam sciipseris trjfariam divisit et cum omnibus equitibus discurrere... JHssit. Sufficlunt autem haec : Ibi par- tem dimieUam exercitus, divisam tri- fariam, etomnes equites, etc. Reliqua et langnent, et sensum turbaat. — ^Vul- gatam defendere conatur Walchius , Emend. pag. 116, nnllamqne in ea of- fendendi causam videt , quia proprie c^pitaTdimitterede militibns abire jns- sis in suum quibusqne locum , impera- tore etiam tum in ordinandis instmen- disque caeteris occupato. Sle apud

18

A. C. ijj^.

u. e. 5&&.

•^74 T. LIVII

dein aliarum gentiiim* exercittis robur eraL Jam hauil procul castris aberant pedites equitesque, etThracum quidam in vagos palatosque per agros hosles impetum fecerunt, quum repens terror castris infertur. Trepi- dare dux , ut qui hostes nusquam , nisi raro in colli- bus ante Sicyonem ^, non audentes agmen demittere in campos, vidisset ; ad Cleonas quidem accessuros nunquam credidisset. Revocari tuba jubet vagos a ca- stris dilapsos : ipse, raptim capere arma jussis militi-, bus, infrequenti agmine porta egressus, super flumen instruit aciem. Cceterae copia;, vix colligi atque instrui quum potuissent, primum hostium impetum non tu- lerunt. Macedones et maxime omnium frequentes ad signa fuerant, et diu ancipitem victoriae spem fece- runt : postremo fuga caeterorum nudati, quum dupe jam acies hostium ex diverso, levis armatura ab la- tere, clypeati ca^tratique^ a fronte urgerent; et ipsi, re inclinata , primo retulere pedeift ; deinde impiilsi terga vertunt , et plerique, abjectis armis, nuUa spe castrorum tenendorum rehcta, Corinthum petierunt. Nicostratus , mercenariis miUtibus ad hos persequen-

Suet. Aug. 49 : reliquas ( cobortes) in hiberna et asstiva circa Jinitima oppi- da duruttere euisuerat. Conjunctionem qnoqoe in seqq. desideFBt, sensuique ita medetur : dimidiam (trifariam di- visitj et omnes , ete. En.

a. jiltera elypeati, dein aliarum gentium, etc. aed nulla adbuc gens iiiemorata est. /iltera cfypeati Aeheeo- rum, dein aliarum gentium, sc. cly- peati exercitus robur erat conj . Crev. et altera cfypeati, qd iis ( b. e. quod in ) illarum gentium ( Grseeomm et finiti- jnarum civitatinm , ad qnas occoltum nuntium de mittendis armatis Nico- stratum misissey cap. prxe. traditur)

exercitibus (ita onicns MS) robur erat Drak. — Jam haud procul castris ahe- rant, sc. Androstbenis , ad Nemeam fi, locatis. — Impetumfeeenmt , forie fecerant, ob praec. aberant ; Crey. et Drak.

3. Ut qui hostes nusquam, nisi in eollibtts ante Sicjronem, idqoe raro , vidisset; nisi leg. raros , et ob id non audentes descendere in campos ; Dok. Sic cap. I , rara arma pattcique mi/i" tes , etc. — Superfiumen Nemeam m- stniit aciem ; vide snpra ad librum I , cap. 2 , n. 3.

4. Clypeati eevtnuique . , , impulsi; Tidc ad 1 , 1 4 ; n. 8 ; XXI , 2 [ ^ n. 6.

u.c 5?5; LIB. XXXIII. CAP. XV. XVI. 1175

(I0S3, equitibus Thracumque auxiliis in pdpulatores agri Sicyonii missis, magnam ubique caedem^ edidit; majorem prope, quam in pra?lio ipso. Ex iis quoque, qui Pellenen Phliuntaque depopulali erant, incom- positi partim omniumque ignari , ad castra revertentes, in hostium stationes, tamquam in suas, iiiati sunt; partim, ex discursu id, quod erat, suspicati, ita se in fugam passim sparserant, ut ab ipsis agrestibus er- rantes circumvenirentur. Ceciderunt eo die mille et quingenti, capti trecenti : Achaia omnis magno Hbe- rata metu.

XVI. Prius quam dimicaretur ad Cynoscephalas , L. Quintius, Corc^rram excitis Acarnanum principi- bus , quae sola Graeciae gentium in societate Macedo- num manserat, initium quoddam ibi motus fecit. Duae autem maxime causas eos tenuerant in amicitia regis ; una fides insita genti, altera metus odiumque ^tolo- rum. Concilium Leucadem indictum est : eo neque cuncti convenere Acarnanum popuU, nec ipsis, qui convenerant, idem placuit; sed et principes et magi- stratus* pervicerunt, ut privatum decretum romanae societatis fieret. Id omnes, qui abfuerant , aegre passi; et in hoc fremitu gentis a Philippo missi duo princi- pes Acarnanum , Androcles et Echedemus , non ad toUendum modo decretum romanae societatis vaiue-

5. Magnam ubique c<edem edidit; lege utrohique ; duo ' emro genera si- gnificat, in quibus sit caedes facta, alieram eorum , qui ex praelio fuge- runt, alteram popalatorum agri Sicyo- nll; Gron. — Passim sparserant , forte sparserunt; Crev.

Cap. XVI. I . Sed etprincipes et ma- ^istratrts: forte leg. duo principes et magistratus i Archelausac Biunor cnm

Zeuxida ; Gron. — Pnvatum decretum , non totius Acarnanum gentis uomine latum , sed quoramdam tantnm popu- lorum; Crev. — /psis , iis ipsis ; vide ad y, 43, n. 5. — Goeller in cod. membranaceo legi testatur nec in iis ; a qua scriptura cur recedatur non vi- det. Eo. — Duo missi. Jacobs roallet submissif id est, subornati; vid. Drak. a4VI,6, 4.Ei>.

18.

27G T. Livii ^.^.;rs:

runt , sed «tiam ut Archelaus et Bianor, principes gen* tis ambo, quod auctores ejus sententiae fuissent, pro- ditionis in concilio damnarentur, et Zeuxidae praetori, quod de ea re retulisset , imperium abrogaretur. Rem temerariam, sed eventu prosperam , damnati fecerunt: suadentibus namque amicis , cederent tempori et Cor- cyram ad Romanos abirent, statuerunt offerre se mul- titudini *, et aut eo ipso lenire iras , aut pati, quod ca- sus tulisset. Quum se frequenti conciiio intulissent, primo murmur ac fremitus admirantium, silentium mox a verecundia simul pristinse dignitatis ac miseri* cordia praesentis fortunae ortum est. Potestate quoque (Bcendi facta , principio suppliciter, procedente autem oratione, ubi ad crimina diluenda ventum est, cum tanta fiducia, quantam innocentia dabat, disserue- runt ; postremo , ultro aliquid etiam queri et castigare iniquitatem simul in se crudelitatemque ausi, ita af- fecerunt animos , tit omnia , quae in eos decreta erant , frequentes tollerent , neque eo minus redeundum in societatem Philippi abnuendamque Rotnanorum ami- citiam censerent.

XVII. Leucade haec sunt decreta : id caput Acarna- niae ' erat , eoque in concilium omnes popuii conve- niebant : itaque, quum haec repentina mutatio Gor- cyram ad legatum Flamininum ^ perlata esset , exlem- plo cum classe profectus , Leucade ad Heraeum , quod vocant , naves applicuit. Inde cum omni genere tor- mentorum machinarumque , quibus expugnantur ur-

2. Offerre se maltitudmi, quae Leu- Quintitim. — Leucade (al. Leucadem)

cade erat. ad Heratum , teiupium Junonis , non

Ca.p. XVn. I. Leucade,,, idcaput longe ab arbe remotum, ut Apollini&

j4cam. Yide supra ad libmm XXVI , Lencadii et Veneris ^neadis; Drak.

cap. a6, n. X. Conf. Pali^ier. Graec. Antt. m, 10,

a. y^d legatum FlamintHum, L. pag. l^fi.

u.cirs: LIB. XXXIII. CAP. XVII. U77

bes, ad muros accessit, acl primum terrorem ratus inclinari animos posse. Postquam pacati nihil osten- iiebatur, tum vineas turresque erigere , et arietem ad- movere muris ccepit. Acarnania imiversa , inter -ffito- ]iam atque Epirum posita, solem occidentem et mare Siculum spectat. Leucadia nunc insula^, et vadoso freto, quod perfossum manu est, ab Acarnania di- visa , tum peninsula erat , occidentis regione arctis faucibus cohaerens Acarnanide. Quingentos ferme pas- sus longa; fauces erant; latse haud amplius centum et viginti : in his angustiis Leucas posita est , colli appli- cata verso in orientem et Acamaniam. Ima urbis plana sunt , jacentia ad mare ^, quo Ijeucadia ab Acarnania dividitur : inde terra marique expugnabilis est ; nam et vada sunt stagno similiora, quam mari; et campus terrenus omnis operique facilis^. Itaque multis simul locis aut subruti , aut ariete decussi ruebant muri : sed quam urbs ipsa opportuna oppugnantibus erat, tam inexpugnabiles hostium animi. Die ac nocte in- tenti reficere quassata muri, obstruere, quae patefacta ruinis erant , prselia impigre inire , et armis niagis mu- ros , quam se ipsos moenibus , tutari : diutiusque spe Romanorum obsidionem eam extraxissent, ni exsules quidam italici generis, Leucade habitantes, ab arce iTtilites accepissent ^. Eos tamen , ex superiore loco niagno cum tumultu decurrentes , acie in foro in-

3, Lencadia nunc insuJa, etc. vide XII, i32)y vel sinipl. sita, posita;

ad XXVI , a6 f n. i . — Occidentis re^ Drak.

gione y parte , quac occidenteiu spectat ; 5. Operique facilis ; vide ad III, 70 ,

Drak. n.^ i ; V, aa , n. 7 ; XXI , 5^ , n. 7. —

^, Jaceneia ad mare , iorte patentia Ariete decussi muri; vide ad XXI,

ad mare , planities osque ad mare por^ i a , n. i .

recta; Gron. Sedjacentia snnt vel hu- 6. Ab arce milites accepijsent, ab

uiiliora, respectu reliquae partis coUi ea parte,qua arx erat; Ern. Gonf. ad

applicata? (vide ad Sil. VI, 645, et VIII, 17, n. 5. //i arcem conj. Drak.,

278 T. Livii ^.^:;n:

slructa, justo praelio aliquamdiu Leucadii sustinue- runt. Interim et scalis capta multis locis moenia , et per stragem lapidum ac ruinas transcensum in urbem ; jamque ipse legatus magno agmine circuravenerat pu- gnantes. Pars in medio caesi"; pars, armis abjectis, dediderunt sese victori. Et post dies paucos , audito prjelio , quod ad Cynoscephalas pugnatum exat , ora- nes populi Acarnaniae in deditionem legati^ venerunt. XVIII. lisdem diebus, omnia simui inciinante for- tuna, Rhodii quoque ad vindicandam a Philippo con- tinentem regionem (Peraeam vocant*), possessam a majoribus suis , Pausistratum pra^tor^m cuni octingen- tis Acha^is peditibus , mille et nongentis fere ^ armatis, ex vario genere auxiliorum collectis, miserunt. Galli

rel Leitcade habUantes in ai^ce, m. a,

7, Pars in medio c(esi, etc. vide ad I, 41, n. I.

8. In deditionem legati L. Qaintil -venenintfW ei dediderunt; Drak. — Creverlus jnbet omnino legi in ditio- nem ; cui Drak. opponit, in ditionem populi lom. non ducum rom. populos victos tradi solere. At Benedlctus iu Obss. ad Lir. Hist. rom. parte III, p. 9 , ait pariter dicendi consnetudine suspectam reddi lectlonem vnlgatam in deditionem legati, quia semper in aliis locis genitivus casus personae ^ bul se populi tradiderunt , omittitur; ita- que locum slc mutandum censet , in deditionem legatis venerunt, Ed.

CA.Pi XVIII. I . Continentem regio- nem , Perasam vocant, immo conti' nenlu; Duk. Conf. XXXII, 33, n. 7, «t ad XLIV, 28, n. 7. Tola Asia est regio cohtinens. — Pausistratum pras' tDrem, qui nauaip.axo{ dicilur Ap- ptano Syr. a3 , a4, et vitiose Nau- atffTpaTo; Polyaen. Strat. V, «7; ct IlaaiCTpaTc; Polyb. XXI, 5, § i cl

5 ; ubi vid. Schweigh. Conf. Drak. inf. adXXXVII,9,n.5.

a. Cum octingentis Achoiis peditibus, miUe et nongentis ferme armatis: sed pedites quoque sunt armati; unde leg. nongentis livi armatu (^ ut sup. c. 3 , haud dispari armatn ), vel leviter ar^ matis f ut infira equites levisque artna- turee quod erat; Gron. Sed armatos simpl. milites, vel milites, justis ar- mis, non disparibus, ut plerumque auxiliares, instructos, dici putabat Duk. ; et Drak. vix verisimile vlderi monet , 1 900 leviter armatos fuisse in tam parvo Rhodiorum exercitu. Nam mox legimus , accessisse mille Achceos pedites cum centum equitibus , et Rbo- diis nonplns tria miUiapeditumfuisse et centumjermeequites, Quibus verbis 61 junxeris illa : Rhodii Achceos dextro comu, sinistro mercenarios milites, lectam peditum manum , habuere , medios mixta ex pluribus gentibus auxilia, etc. probabile iit, Livium h. 1. scripsisse: Pausistratum prano- rem cum oclingcntis mercenariis pc^

u:c.5r5: LIB. XXXllI. CAP. XVIII. 279

et Nisuetae et Pisuetae ^, Tamiani et Arei ex Africa , et Laodiceni ex Asia erant : cum his copiis Pausistratus Tendeba in Stratonicensi agro^ locum peropportu- uum , ignaris regiis , qui tenuerant , occupavit. In tem- pore, et ad ipsum excitum auxilium , mille Ach^ei pedites cum centum equitibus, supervenerunt. Theo- xenus iis praeerat. Dinocrates, regius pmefectus, recii- perandi castelli causa, primo castra ad ipsaTendeba uiovit , inde ad alterum castellum , item Stratonicensis agri; Astragon vocant ; omnibusque ex praesidiis, qua? multifariam disjecta erant, devocatis ^, et ab ipsaStra- tonicea Thessalorum auxiiiaribus , Alabanda « ubi ho- stes erant , ducere pergit : nec Rhodii pugnam detre- ctaverunt; atque, castris in propinquum collatis, cxtemplo in aciem descensum est. Dinocrates quin- geutos Macedonas dextro cornu , laevo Agrianas locat : in medium accipit contractos ex castellorum ( Cares

^itibus , miUe et dncentis fere arma' tis , etc. Ita , ni fallor, omnla egregie coliaerent. In Tulgata autem lect. et nu- ijieruft militum haud congmit, etillud ofTendit , quod vix roajor quam tertia i4)liua exercitus ( 3 000 peditum ) para \n sinistru c^ornu « in media acie et in 1'ornibus fuit , si x 800 Achaei dextnim tenuerunt cornu. In priorem nodnm incidit etiam Gron. sed roinus proba- liiiis videtur ratio, qua eum flolvit; >id. n. 7,

3, GaiU et Nisuetee et Pisuetcc ; scribendnm et Pisuette et Nisuetas: nam PisuetO! non erant ex A/rica, ;it Nisuetof, Tamiani et Arei, qoi ita junguntur; Gron. niouvi vel niruY), ^o).!; Kapia; apud Steph. Niocua opp. Africae, inter Carain et Clypeam si- tum, apud Ptol. IV, 3.

/». Tendeba ia Stratunieensi agro^ li'/(^'/ioa, wdXi? Kapt«;, apud Strph.

Tendeba ex emcnd. Freinsh. pro vulg. tendebat, — Ignaris regiis , qui tenuc- rant: « An credibile est , nuUum in eo castello, tam opportuno, praesidipra fuiiise? et qua de causa desemenint, quod occupatnm ab hostibus recupt- rtvre sunt ag^ressi.* Nec habeo , quod supponam , nisi forte niniis audacter: ignaris regHs, qui Stratoniceof erant. Felicins forte Rnbenius: qui Thcrw erant, Thera enim urbs Perseae re- gionis, Rhodo insulae opposita apud Ptol. et Steph. » Gron.

5* Omnibusque ex prasidiis . . . de^ voc€Uis : « cogitabam evoeatis ex Lu- cano,I, 394; sed nihil tentandum credo , quia mox dicit contractos ex casteUortim preesidiis , et castelia fere sunt in locis editioribns; Duk. Coi»l'. IV, 39; VI, ao, et intpp. Phsedri, I, 20, 2. Paulo posl et/uitrs vorni- bus circumdat, Cretensium auxiliarcs

A. C> 197» U. C. 555.

280 T. LIVII

niaxime eraiit ) praesidiis : equites cornibus circumdat et Cretensium auxiliares Thracumque. Rhodii Achaeos dextro cornu , sinistro mercenarios milites , lectam peditum manum, habuere; medios mixta expluribus gentibus auxilia : ec^uites ievisque armaturae quod erat, cornibus circumjectum. £0 die steterunt tantum acies utrseque super ripam, qui tenui aqua interfluebat , torrentis; paucisque telis emissis, in castrareceperunt sese. Postero die eodem ordine instructi majus ali- quanto praBlium , quam pro numero ^, edidere , pu- gnantium ; nec enira plus terna milha pedituih fuere , et centeni ferme equites : ca;terum non num^ro tan- tum, nec armorum genere, sed animis quoque pari- bus et aequa spe pugnarunt. Acliaei primi , torrente su- perato, in Agrianas impetum fecere; deinde tota prope cursu transgressa amnem acies est : diu anceps piigna stetit : numero Achaei mille et ipsi quadringentos ' loco expulere : inclinat dein dextrum omne cornu ^. Mace- dones , usque dum ordine et velut stipata phalanx con-

Thracutnque Rhodia cohors dextro cornu , etc. male legebatur ante Cler. et Drak. Teram Livio lectlonem resti- tntt Jac. Periz. Conf. n. a.

6. Majus aliquanto prtsHum , quam pro numcro ; vide ad II , Sg , n. i , et yn , 33 , n. a. — Nec enim phts terna mUiia peditum/uere^ et centeni er/ui- t9s; Gonf. n. a.

7. IVumero j4ck€ei mille et ipsi qua^ dringentos , «iiumo mille et ipsos octin- gentos : sigiiificat enim , pari numero Acheos et Agrianas fuisae ; Achaei an- tem x8oo erant: nam 800 habebat olim PatMistratns , et Theoxenns ad- dnxerat alios mille. Nec minindum sn^ pra ab Rhodiorum partibua 3700 col- ligi , dein dici, 3ooo Umtum pngnasse. Accipio enim partem auxiliorum cu-

stodite castromm et Tendeboram re- lictam ». Gron. Mea qualicnmque sen- tentia legendum : numero Achiei miiie et ipsi jigrioMU loco expulere, Confv n. a; ex qna probabile fit, non nisi mille Achaeos pedites, a Theoxeno adductos, et Agrianibus numero pa- res, in Ehodiomm exepcitu fuisse. ^8. Inciinat dein dextrum comu. «Atqui in eo stabant Macedones, de quibns dicturus est. Qnomodo autem hisunt iasvo iatere nudati altero eomo caeso? Nonne Isevum illoram latus prptegebatacies media ? Inclinato dein dextrum omnis cornu ed. pr. Ald. Sa- vet. et Krob. Scribe: Inciinata deiit omnis media acies. Dextrum eornu, Macedones , usque dum ordines , etc. >* Gron. 1?ossis et: Ineiinat dein me-

h:c.5«: LIB. XXXIII. GAP. XVIII. XIX. a8i sistebat , moveri nequivenint. Postquam , laevo latere nudato , circumjacere hastas in venientem ex trans- verso hostem conati sunt, turbati extemplo tumultum primo inter se fecerunt ; terga deinde vertunt ; postre- TDO, abjectis armis, in pra^cipitem fugam effusi, Bar- gylias petentes fugerunt : eodem et Dinocrates perfu- git. Rhodii , quantum diei superfuit, sequuti , recepe- runt se ad castra. Satis constat , si confestim vietores Stratoniceam petissent , recipi eam urbem sine certa- mine potuisse. Prdetermissa ^jus rei occasio est , dum in casteilis vicisque PeraeaB recipiendis tempus teritur. Interim animi eorum , qui Stratoniceam praesidio ob- tinebant , confirmati sunt : mox et Dinocrates cum iis , quae praelio supererant, copiis intravit muros. Ne- quidquam inde obsessa oppugnataque urbs est. Re- cipi, fiisi aliquanto post, per Antiochum non» potuit. Haec in Thessalia, haec in Achaia, haec in Asia per eosdem dies ferme gesta.

XIX. Phihppus quum audisset, Dardanos, trans- gressos fines ab contemptu coucussi tum regni % su- periora Macedoniae evastare , quamvis toto prope orbe

diumomne, Comu Macedonum , usque dum, ete. vel IneHnant dein sensim omnes Cares : Macedones , etc.

9. Per Antiochtmi non potuit reci- pi; vide ad V, la , n. 6. Rem iu expedit Drak. «Victo Plrilippo, Ro- manos Rhodiis dono dedisae Strato- niceam aliaaque nrbes Carise, qnas Pbilippas tennisset , Valerins Antias narravit; vid. XXXni, 3o. Verum aat erravit , aut res exitum sortita non est. Antiochus enim has aliasque Asiae civitates a Pbilippo possessas, averso eo in romanum bellum et fracto , per oocasionem intercepit, XXX UI, 34, 39. In Antiochi potestate substitere

orbes , donec is a Romanis victus om- ni Asia cis Taarum cessit: quo tem- pore Rhodiis data est Lycia et Caria , XXXVIII , 39 ».

Cap. XIX. I. j4b contempttt (vid. I, I, n. 5) concussi tum regni, labe- 6ctati, graves jacturas cladesque pas- si; vide ad XXII, 34, n. i. Haec est certissima Periz. emendatio, a Crev. jam et Drak. recepta. In antt. edd. legitur ab contentu concessit cum re- gni, vel simpl. regni, deletis quatuor voeibus, quas pro supervacuis indu- xerat Gelen. Ab contemptu concessi tum aut 'velut regni conj. Gron. ut sensns sit, Philippum, contnihendo

^82 T. LIVII tl"^.

terrarum , undique se suosque profliganle fortuna , urgebatur, tamen morte tristius ratus , Macedonia[> etiam possessione pelli , delectu raptim per urbes Ma- cedonum habito, cum sex miltibus peditum et quin- gentis equitibus circa Stobos PaBoniae* improviso ho- stes oppressit. Magna multitudo hominum in pra^lio ^ major praedandi cupidine palata per agros caesa est : quibus fuga expeditior fuit , ne tentato quidem casu pugnae , in fines suos redierunt. Ea una expeditione uon pro reliquo statu fortuna? facta, refectis suorum animis , Thessalonicam sese recepit. Non tam in tem- pore punicum belium terminatum erat^, ne simul et cum Philippo foret bellandum , quam opportune, jam Antiocho in Syria moliente bellum, Philippus est su- peratus : nam, praRterquam quod facilius cum singu- iis, quam si in unum ambo simul contulissent vires^ bellatum est ; Hispania quoque sub idem tempus ma- gno tumuitu ad bellum consurrexit. Antiochus quum priore aestate omnibus , quae in Coele Syria sunt *, ci- vitatibus Ptolemaei in suam potestatem redactis, iu hiberna Antiochiam concessisset ; nihilo quietiores postea res habuit. Omnibus enim regni viribus con-

undique militem in bellam advemu Komanos, oppositam Dardanis regni partem praesidio nudasse, atque eam veiut in praedam, se ipsum contem- ptut, latroeinio gaudentinm populo- rum exposuisse. — Se suosque profti' ffante. In MSS eUgente ; Goeller. e suo libro jubet legi exigente, £d.

1 . Stobos Paoniis opp. , ut XXXIX» 53; XL, ax; XLV, ap; nnde non Pelagoniic cam Glar. substituendum ex PtoL III, x3. Strab. in £xc. 19 libri VII, pag. 33 1, dicit, ot noiiovg; niXaYovs; i*aXouvTO , ei a Plinio , IV, xo, PeLigones numerautur in Paeonite

gentibus. — Vid. Cellar. Geog. Ant. II, i3, 66a. Ed.

3. In tempore punicum b, t. ; vide ad II , 47, n. 4* — ' -^" Syria moliente bellum, Goeller. dat e cod. Bamb. ex fyriar moyente , quod verius existimat Jacobs, quanquam moliri quoque cum praepositione conjungatnr. En.

4. Quo! in Ccele Sjria sunt ( vide ad XXXI, 47» n. i), civitatibas Ptoie- nuei, etc. vid. Polyb. V, 45 sq. 58-87. — Bamb. codicero plenius sio edere testatur Goeiler. civitatibus ex ^Utione Ptolemeci in suam , elc. Eo. — Nihilo fiuietiorcs postea res Itabuit, MS et

u.csll LIB. XXXIII. CAP. XIX. XX. 283

nisiis , quum ingentes copias terreslres maritimasque comparasset , principio veris praemissis terra cum exercitu filiis duobus , Ardye ac Mithridate , jussisque Sardibus se opperiri ; ipse cum classe centum tecta- rum navium ^, ad hoc levioribus navigiis cercurisque ac lembis ducentis, proficiscitur ; simul per omnem oram Ciliciaeque et Cariae tentaturus urbes ^, quae in ditione Ptolemaei essent , simul Philippum ( necdum enim debellatum erat) exercitu navibusque adjuturus. XX. Multa egregia Bhodii pro fide erga populum romauum proque universo nomine Graccorum terra marique ausi sunt : nihii magnificentius , quam quod ea tempestate, non territi tanta mole imminentis belli, legatos ad regem miserunt Nephelida' (pro- montorium Ciliciae est, incly tum foedere antiquo Athe- iiiensium ) , si eo non contineret copias suas , se obviam ituros; non ab odio uUo, sed ne conjungi cum Phi- lippo paterentur, et impedimento esse Romanis Ube-

edd. vett. ante Frob. ;/. q, res Pausl- stratus habnit , quod vix recte emen- datam videtar. — Filiis dtiobus , ylrdjre ac Mithridate, qul iion alibi memo- rantur, nisi forte ex Polyb. VIII, a5, n. 3, leg.^liis duobus sororis ; Drak. Idein Ardye scripsU pro jlrdue, quia illud nomen notnm ex Polyb. V, 53 , 60, et Herodoto, I, x5.

5. Tectarum navium ; vide ad XXII, i9,n.4. — ^</)^oc;videadn,st3,n. 3. — Cercuris; vide ad XXIII, 34 » n. 3.

6. Cario! tentaturus urbes ; vide ad IX, 35, n. I.

Cap. XX. I . Miserunt Nephelida ex eroend. Glar. miserunt nec Heiicinas <*dd. primae; miserunt, ne Helicin<u ( promontorium , plc. ) superaret, Si eo, etc. Fmb. — Pro Nephclida cod. Bamb. ne Chelidonias ( promonto-

rium y etc. ) superaret; si eo, etc. Ciie- lidonlae insnlae objectae sunt promon- torio cognomini , mare Pampbylium et Lycium distinguentes, teste Luciano in navig. cap. 8.Vid.Strab. X,p. 982; Pompon. Mel. II, 7, 39; Avien. De- script. orb. v. x83 sq. 683 sq. Plinius, aliiqne ; ipsum Livium infra cap. 41» citat Goeller. qui legit ex cod. Bamb. Chelidoniarum promontorium. Eo. — Inciytum foedere afitiquo j4then., quod Cimon ab Artaxerxe Longimano ex- presserat; Dujat. Vid. Diodor. XII, p. a93,et Plnt. Cimou. p. 4S6. Nescio tamen, unde patere possit, boc foedus ad Nepbelida compositura esae; Drak. Certiora et nos scire cupimos. — Si eo , sc. promontorio , nisi leg. si eo loco ; Duk. — Non ab odio ullo ; vide ad I , I , n. 5. — impedimento esse

U.G. 555.

•284 T. LIVII

rantibus Graeciam. Coracesium eo tempore Antiochus operibus oppugnabat. Zephyrio et Solis et Aphrodi- siade et Coryco et , superato Anemurio * ( promonto- rium id quoque Ciliciae est), Selinunte recepto, om- nibus his ahisque ejus orae castellis, aut metu, aut voluntate , sine certamine , in deditionem acceptis , Coracesium praeter spem clausis portis tenebat eum. Ibi legati Rhodiorum auditi ; et quanquam ea legatio erat, quae accendere regium animum posset, tempe- ravit irae, et, legatos se Bhodum missurum, respon- dit, iisque mxindaturum ^ ut renovarent vetusta^ jura cum ea cii^itate sua majorumque suorumy et vetareht eos adi^entum pertimescere regis ; nihil his aut sociis eorum noxce futurum fraudive : nam , Romanorum amicitiam se non violaturumj argumento etsuam re- centem ad eos legationem esse , et senatus honorifica in se decreta responsaque. Tura forte legati redierant ab Roma , comiter auditi diroissique , ut tempus postulabat, incerlo adhuc adversus Philippum eventu belii. Quum hajc legati regis in concione Rhodiorum agerent, nuntius venit, debellatum ad Cynoscephalas esse. Hoc nuntio accepto, Rhodiis, demfpto metu a Philippo omni , erat consiiium obviam eundi classe An- tiocho. IUam alteram curam non omiserunt, tuendae libertatis civitatium sociarum Ptolemaei , quibus bel- Uim ab Antiocho imminebat : nam aiias auxiliis juve-

edd. ante Frob. imp. esset; n<m minns apte.

3. Ei Corjrco, et superato Anemu- rio, etc. forte leg. et Coryco, §upra

Anemurium Selinunte, omnibus

his. .. acceptis; Gron. — In deditio' nem acceptis ; vide ad VUI, 20, n. 7. — Goeller. censet revocandam esse scripturam eAA, Mog. et Frobenil,

omnibus 'vicis aliisque ( praeter Zephy- rium, S0I08, et modo dicta) castei' iis. En.

3. Ut renovarent vetusta jura , seu faedera; Ant. Periz. — Rkodiis, dem- pto metn . . . omni, erat. Goeller. legi jubet, Rkodii , dempto metu.*, omi- serunt cons. ut ea respondeant sqq. aheram curatn non omiserunt, En.

u.c/ssV. LIB. XXXIII. CAP. XX. XXI. a85

runt, alias providendo ac praemonendo conatus hostis ; causaque libertatis fuerunt Cauniis , Myndiis , Halicar- nassensibus ^ Samiisque. Non operae est persequi , ut quaeque acta in his iocis sint , quum ad ea , quae pro* prie romani belli sunt, vix sufficiam.

XXI. Eodem tempore et Attalus rex% aeger Thebis Pergamum advectus , raoritur altero et septuagesimo anno; quum quatuor et quadraginta annos regnasset. Huic viro , praeter divitias , nihil ad spem regni fortuna dederat : his simul prudenter , simul magnifice utendo , effecit , primum ut sibi , deinde ut aUis non indignus videretur regno. Victis deinde praeUo uno Gallis *, quae tum gens recenli adventu terribilior Asiae erat , regium adscivit nomen, cujus magnitudini semper animum aequavit. Summa justitia suos rexit ; unicam fidem so- ciis praestitit^: uxorem ac liberos quatuor * superstites

4. Caunus , Myndus , 'Halicamas- sus Cariae oppida. Cauniis omnes fcre edd. ante Gron. qut substituit Cau- neisy quod non minas recte di^itur ; vid. Emesti clav. Cic. in Ind. geogr. et de Cauno opp. Wessel. ad Hierocl. Synecdemnm, p. 685. — Non operas est persequi ; vidc ad I , a4 ? n. lo. — j4d ea narranda Dix sufficiamy ▼ires xnese sufficiant.

Ca.p. XXJ. X . Eo tempore et Atta' lus rex, . . altero et septuoff, annu rno^ ritur, etc. vide ad cap. a , n. 2 ; ad Epit. XrJX, pr. et conf. inpn Polyb. XVIII, a 4.

a . Fictis deinde preelio uno Gal- iis... regium adscivit nomen primns Pergamenorum , ut vulgo putant. Conf. ad XLII , 5 , n. 4 ; Vales. ad Polyb. 1. 1. Stiabo , XIII , 6a4; Pausan. 1,8, X , 1 5 ; Spanhem. de usu et pr. num. niss. VIII, p. 5 1 X . — Cujus magnitudi' ui semper animum eequavit : forte ma-

gnitudinem animo, i. e. roagnitudini nominis regii parem babuit ac praestitit animum; DukMr. coll. XXXV, 43; Virg.G.IV, i3a;Flor.lI, x4;Bunn. ad Virg. iEn. I, 716. Sane poeticum illud videtur : sed multa sunt apud Li- vium poetis, quam aliis scriptoribus usitatiora; £m. Poetis tamen metri tantum cansa interdum illud placuisse putabat idem Dnk.

3. Unicam fidem ^ociis prastitit ; ▼ide ad I, ax, n. 3.

4. Uxorem (quae aliis iTroXXcovta, aliis AffcXXttvlc dicitnr) ac iiberos quatuor ( male duos edd. antt. ) super- stites habuit, Eumenem, Attalum , Athenaeum et Philetaerum; vid. inf. XLII, 55; Strab. XIII, 6a4; Appian. S^r. V; Plut. de frat. amore, p. 480 ; Suidas in AttoXo; , et Polyb. XXIII , I S , § I ; ubi conf. Schweigh. — In cod. Bamb. legitur comis uxor et libc'- ros; inde Goeller. oonjicit, comis in

A. C. Z97. U. C. 555.

a86 T. LIVII

habiiit; mitis ac munificus amicis fuit; regnum adeo stabile ac firmum reliquit^ ut ad tertiam stirpem pos- sessio ejus descenderit. Quum is status rerum in Asia Graeciaque et Macedonia esset, \ixdum terminato cum Phiiippo bello, pace certe nondum perpetrata, ingens in Hispania ulteriore coortum est bellum. M . Helvius eam provinciam obtinebat : is literis senatum certio- rem fecit , Colcham ei Luscinum ^ regulos in armis esse, Cum Colcha decem et septem oppida, cum Lu^ scino validas urbes , Cardonem et Bardonem; etma- ritimam oram omnem^ quce nondum animos nudave- rat^y adfinitimorummotusconsurrecturam. Hisliteris a M. Sergio praetore, cujus jurisdictio inter cives erat, recitatis , decreverunt Patres , iit , comitiis praetorum perfectis, cui pra^tori provincia Hispania obvenisset, is primo quoque temporjs de bello Hispaniae ad sena- tura referret.

XXII. Sub idem tempus consulesRomam venerunt: quibus in aede Beilonae senatum habentibus ^, postu- lantibusque triumphum ob res prosperebelio^ gestas, C. Atinius Labeo et C. Ursanius tribuni plebis, ut se- paratim de triumpho agerent cqqsules, postularunt :

uxorem et liberos (^quatuor sup. ha- buit ) : Jacobs Tero malit , comis uxori et Hberis ( quat' etc. ), quas probat con- jecturas Kreyssig. et ipse conjLciens quot pro quatuor, Ed, — Mitis ac munijicus amicis , Auiicis ^ purpuratis, fuit, ex eniend. Gron. pix) vulg, ami- cus: ^icL zxi^ £i; Toi)? (piXw; eutpYfi- cria^ xal y^apirc; Polyb. XVIII, 34« § 6. — Regnum adeo stabile, etc. conf. Polyb. XVIII, «4» S '^* — M. Helvius; conr. XXXII, 37, 28;

XXXIV, 10,45.

5. Colckam et Luscinum , etc. viile ad XXVIII, i3, n. Z. — Decem ct

septem oppida; forte XXFII opp,; Sigon. coll. XXVIII, x3.

6. Quce nondum animos nudaverat , aperuerat , nianifestaverat , ut nudare XXIV, 27, n. I ; XXXIV, a4 9 n. 2 ; XXXV, 3a ; XL, a4 pr. denudare XLII, i3, n. 3;XLIV, 38 ^w dete- gere cladem et nudare XXIII, 5 , n. I. Male Aldus et alii mutaverat ; sed re(]uirit liitinitas nudaverit; Gron. At vidp ad III, a , n. i.

Cap. XXII. I. in ccde Beiionee s. h. ; vide ad XXVI , 2 x , n. i.

a . Ob res prospere in belio gestas ; vide afl XXXII, 29- 3 r. — C. Ur^

A. C 107. U. C. 555.

LIB. XXXIII. CAP. XXII. 1187

communem se relationem de ea refieri non passuros ^ ne par honos in dispari merito esset. Quiunque Mi- nucius utrique provinciam Italiam obtigisse diceret , communi animo consilioque se et coliegatn res ges- sisse; Cornelius adjiceret, Boios adversus se trans- gredientes Padum , ut Insubribus Cenomanisque auxi- lio essent , depopulante vicos eorum atque agros col- lega , ad sua tuenda aversos esse : tribuni res tantas bello gessisse Cornelium fateri, utnonmagis de trium- pho e/us , quam de honore diis immortalibus habendo dubitari possit : non tamen nec illum, nec quemquam alium civetn tantum gratia atque opibus valuisse, uty quum sibimet triumphum impetrasset , coUegas eum- dem honorem iinpudenter petenti daret, Q, Minucium in Liguribus leviaprcelia, vix digna dictu^fecisse; in Gallia magnum numerum militum amisisse. Nomina- bant etiam tribunos militum T. Juventium et C. La- beonem ejus fratrem ^, qui adversa pugna cum multis aliis viris fortibus, civibus ac sociis, cecidissent. Op- pidorum paucorum ac vicorum falsas j et in tempus simulatas , sine ullo pignere ^ deditiones factas esse. Hae inter consules tribunosque altercationes biduum tenuerunt , viclique perseverantia tribunorum consu- Jes separatim retulerunt.

sanius. Goeller. Ursaniam gentem nus- p!am sibi obviam fnisse profltetm*; qnare legeudum putat e cod. suo C. Jfranius y idem furtasse, qui prae- tor factns esl anno U. C. 567. Ed. — IVIox in tribunorum Terbis sic Bamb. IVIS rari^t sihi meritum triumphum impetrasset,., eumdem honorem im- meritum impudenter petenti , etc. Ed. 3. 7'. Juvcntium et C, Labeonem (al. Cn. Labeonem) ejus fratrem : qui aut uterini fuerunt, aut alter

iD adoptionem datus ; Gron. Et Cneum Labeonis fratrem Froben. et atii, exi- stimantes, ut videtur, indicari alterius tribnni fratrem : quod magis placebat Drak. — Cod. Bamb. exhibet T. Ju- ventium, Cn. Ligurium legionis quar- tay adversa pugna cum multis aiiis virisfortibus, . . . cecidisse. Ed.

4. Sine ullo pigiiere , neqne obsidi- bnsacceptis, neque armis ademptis; Duk. coll. XXVIII, 'M^.-'Tenuerunt; vide ad II, 3, n. G.

288 T. LIVII tcMl

XXin. C. Cornelio omniura consensu decretus triumphus; et Placentini Cremonensesque ' addide- runt favorem consuli , gratias agentes commemoran- tesque , obsidione se esse ab eo iiberatos , plerosque etiam , quum apud hostes essent , servitute ^ exceptos. Q. Minucius , tentata tantum relatione , quum adver- sum omnem senatum videret, in monte.Albano se triumphaturum , et jure imperii consularis^ et mul- torum clatorum virorum exemplo , dixit. C. Cornelius de Insubribus Cenomanisque in magistratu triumpha- vit : multa signa militaria tuUt , multa gallica spolia captivis carpentis transvexit : muiti nobiles Galli ante currum traducti ; inter quos , quidam , Hamilcarem ducem Poenorum^ fuisse, auctores sunt. Caeterum magis in se convertit oculos Cremonensium Placen- tinorumque colonorum turba pileatorum, currum se- quentium. Tulit in triuinpho ducenta triginta septem millia quingentos a^ris, argenti bigati^ septuaginta no- vem millia. Septuagenos aeris militibus divisit : duplex equiti , triplej: centurioni. Q. Minucius consul de Li-- guribus Bbiisque Gallis in monte Albano triumphavit. Is triumphus, ut loco et fama rerum gestarum, et quod sumptum non erogatum ex aerario omnes scie- bant, inhonoratior fuit, ita signis carpentisque , et spoliis ferme aequabat. Pecuniae etiam prope par sum-

Cap. XXIII. I. Placentini Cremo- nensesque , etc. conf. XXXI , a i ; XXXII, 3o.

a. Servitute exceptos , liberatos , exemptos vel e servitute ereptos roale- bant Gron. Dnk. et Drak. — Exem- ptos dat Goeller. e MSS. Ed. — In monte Albano se triumphaturum , etc. vide ad XXVI , 2 1 , n. 4.

3,Hamiharem duc. Pccnorum, etc.

Tide ad XXXI, a i , n. 7. — Turhapi- hiUorum, etc. vid. XXIV, 16, n. 9, t^.Argenti higati , etc. vide adXXII , 5a , q. 3. — Duplex efuiti, triplex centurioni, immo duplex centurioni , triplex equiti; Duk. vide ad X, 46 , n. 8. Id eo quoque verisimilliinum redditur, qaod mox milites , centurio' nes , equites gradatim memorantur; Drak.

^€.111 LIB. XXXIII. CAP. XXIII. XXIV. 289 iDa fuit : aeris translata ducenta et quinquaginta qua- tuor millia, argenti bigati quinquaginta tria millia et ducenti. Militibus centurionibusque et equitibus item in singulos datum , quod dederat collega.

XXIV. Secundum triumphuni consularia comitia habita : creati consules L. Furius Purpureo et M. Clau- dius Marcellus : praetores postero die facti Q. Fabius Biiteo , Ti. Sempronius Longus , Q. Minucius Ther- xnus. M'. Acilius Glabrio , L. Apustius Fullo , C. Lae- lius. Exitu ejus anni literae a T. Quintio venerunt % se signis collatis cum rege Philippo in Thessalia pugnasse ; hostium exercitum fusum fugatumqiie: hae literae prius in senatu a Sergio praetore , deinde ex auctoritate Pa- trum ih concione sunt recitatae. Ob res prospere gestas in dies quinque supplicationes decretae. Brevi post le- gati et a T. Quintio, et ab rege * venerunt. Macedones deducti extra Urbem in villam pubiicam ^ ; ibique iis locus et lautia praebita : et ad aedem Bellonae senatus est haj)itus*. Haud multa verba facta, quum Mace- dones, quaecumque senatus censuisset, id regem fa- cturum esse , dicerent. Decem legati more majorum , c[uorum ex consilio T. Quintius imperator leges pacis Phiiippo daret, decreti ; adjectumque , ut in eo nu-

Gap.XXIV. i.Luene venerunt, etc. Tide ad VIII,i9, n. xo.

a . Brevipost legati et a T, Quintio, et ab rege Philippo venerunt, etc. conf. Polyb. XVm, a5 , qui rogatio- ni de pace cum rege facienda nequid- quam contradixisse dicit Marcellum) Macedoniae proTincise cnpidum.

3. In villam pttblicam ; Tide ad IV, 32, n. 5); ibique iis locus et lautia

prasbita ; vide snpra ad lib. XXVIII , cap. 39, n. 8.

4. Ad cedem Bellonas senatus est habitus; vide ad X, a3, n. la, et

ri.

XXVI, ax, n. i. — Cod. Bamb. est

deUus, Ibi haud. £d. — Quacumque

senattts censuisset, id: immo ea, vel

quodcumque ; Gron. Voculam id eji-

ciendam putabat Jac. Perik. Sed vul-

gatum defendit Drak. coll. III, xo,

prceda vendita, quibus domini non

exstitere ; II , ^3 , Veiens , quibus; II ,

66 , act(e prcedee : omnis militi data ;

XXX, 17, quidquid aliud ficerit,

quod cordijbret Masinissa!, ea Patres

comprobare; XLII, 8, bonaque ut

iis, quidquid ejus recuperari possit,

reddantur.

'9

T* T TVTT A. C. 196.

290 !• 1^1 Vll u. C. 556.

mero legatorum P. Sulpicius et P. Villius essent , qui consules provinciam Macedoniam obtinuissent. Cosa- nis eo die postulantibus , ut sibi colonorum numerus auger^tur^,milleadscribi jussi; dum ne quis in eorum numero esset, qui post P. Cornelium et Ti. Sempro- nium consules hostis fuisset.

XXV. Ludi Romani ' eo anno in circo scenaque ab SBdilibus curulibus , P. Cornelio Scipione et Cn. Manlio Yulsone, et magnificentius , quam aiias, facti, et lae- tius propter res bello bene gestas spectati , totique ter instaurati; plebeii septies instaurati. Acilius Glabrio, C. Laelius eos ludos fecerunt. Ex argento mulctaticio tria signa aenea, Cereri Liberoque et Liberae, posue- runt. L. Furius et M. Claudius Marcellus , consulatu inito , quum de provinciis ageretur, et Italiam utrique provinciam senatus decerneret , ut Macedoniam cum Italia sortirentur , petebant. Marcellus , provinciae cu- pidior , pacem simulatam ac fallacem dicendo , et re- bellaturum , si exercitus inde deportatus esset , regem y dubios sententiae Patres fecerat : et forsitan obtinuis- sent consules, ni Q. Marcius Rex et C. Atinius Labeo, tribuni plebis , se intercessuros dixissent, ni prius ipsi ad plebem tulissent , vellent juberentne cum rege Phi- lippo pacem esse. Ea rogatio in Capitolio ad plebem lata est : omnes quinque et triginta tribus^, uti ro- gatae, jusserunt : et quo magis pacem ratam esse ia Macedonia vulgo laetarentur, tristis ex Hispania nun- tius allatus effecit , vulgataeque literae , C. Sempronium

5. Colonorum numerus augeretur; to.,. Libene, etc. [Bamb. iftSS me-

tide ad XXXUI, a , n. 4. — Dum liu^ sic edidiase pqtat Goeller. Ettic

ne, dummodo non; yide ad UI, ai , arg. muU. tria signa asnea, Cererem »

n. 6. LUferiunque et Liberam posuerunt. En.

C^p. IJlXV. i. Ludi Romani,,. toti a. Omnes XXXV trUfus, uti ro^

ter instaurati , plebeii septies ; vide a4 giUai , jusserunt; yide ad 1 , 43 , n. 2 a ,

1 , 9 , n. 4 , et II , 36 , n. I . — £x argeti- et XXX , 43 , n. si. — C, Semproniunt

v.tlll': LIB. XXXIII. CAP. XXV. XXVI. 291 Tuditanum proconsulem in citeriore Hispania prcelio victum ; exercitum ejusfusumfugatumque, etillustres viros ^ in acie cecidisse. Tuditanum , cum gravi vulr nere latum ex prcelio , haud ita multo post exspi-- rasse. Consulibus ambobus Italia provincia cuni his legionibus, quas superiores consules habuissent, de- creta , et ut quatuor legiones novas scriberent : duas , quae , quo senatus censuisset , mitterentur. Et T. Quin- tius Flamininus cum duabus legionibus provinciam eodem exercitu obtinere jussus : imperium ei proro- gatum ^ satis jam ante videri esse.

XXVI. Praetores deinde provincias sortiti L. Apu- stius FuUo urbanam jurisdictionem , M'. Acilius Gla- brio inter cives et peregrinos, Q. Fabius Buteo Hispa- niam ulteriorem, Q. Minucius Thermus citeriorem, C. Laelius Siciliam, Ti. Sempronius Longus Sardi- niam. Q. Fabio Buteoni et Q. Minucio, quibus Hi- spanise provinciae evenerant, consules legiones sin- gulas ex quatuor ab se scriptis , quas videretur , uti darent% decTetum est; socium ac nominis Latini qua- terna millia peditum , trecenos equites : hique primo quoque tempore in provincias ire jussi. Bellum in Hi- spania quinto post anno exortum est, quam simul

TudUanum proconmlem; immo pras* iorem; Dak. coU. XXXII, 27, a8; XXXJII , 4%. Sed yidetur curea Iiaec tempora id praecipuum provinciae Hi- spanise datum estfe , ut prtetoribus in eam missis daretur imperium procon- sulare ; unde qnamvis prsetores vel pro- praetores saepins tamen proconsules dt- cU snnt ; Drak. Cf. ad X.XVni, 3 8, n. 4. 3. lilustres viros; vide ad XXX, xo, n. 7. — Latum pro elatum ( conf. Heins. ad Ovid. Am. II , z 4 , Sg ) , vel iu leg. Duk. — Forsaii et log. rela-

trnn e qnibusdam MSS. Ed. — Mox ft>cte leg. quatuor legiones novtts seri- berent, duas, qutc ad Urbem miuie- rera ( vid. cap. 36) , duas , qme , qnp senoJtus , etc. et deinde eodemque exercitu , nisi potit^ delenda aunt ver- ba cum duabus legionibus ; Drak.

4. Imperium ei prorogatumy etc. c<mf. XXXJI, a8. Sed cur tta anno proadmo ei prorogfitnr ? vid. cap. 43. Idem scire oupiebat Drak.

CA.P.XXVI. z. Quas videretisr, tta- rent^ vide ad I» 99, n. 4.

19.

aga

T. LIVII

A. G. 196. U. C.556.

cum punico bello* fuerat finitum. Prius quam hi prae- tores ad bellum prope novum , quia tum primum suo nomitie , nuUo punico ^ exercitu aut duce , ad arma ieraut, proficiscerentur, aut ipsi consules abUrbemo- verent, procurare, ut adsolet, prodigia, quoe nuntia- bantur, jussi. L. Julius Sequestris, in Sabinos profi- ciscens , fulmine ipse equusque exanimati fuerant : a;des Feronia; in Capenate ^ de caelo tacta erat : ad Monetae duarum hastarum spicula arserant : hipus , Esquilina porta ingressus, frequentissima parteUrbis, quum in forum decurrisset, Tusco vico atque Inte- meUo ^, per portam Capenam prope intactus evaserat, Haec prodigia majoribus hostiis sunt procurata.

a. Bellum in Hispania quinto an- no exortum est, postquam simul cum punico beUo secundo (quod a. U. 55 1 confectum est; vid. XXX, 44) fuerat finitum : nam post punici quo- que belli-finem bellatum quidem fue- rat in Hispania (conf. XXXI, 49» «* XXXII, 7 ); sed non tantnm fuerat bellom, ut jam novQ eoque consnlari exercitn ac duce opus esset; conf. cap. 43 , et XXXIV, 8 sq.

3. Ad arma ierant, sc. Hispani. — NuUopunico, etc. Gocll. hoc non latine dictum putat, si qnidem participinm nullum adjiciatur, et emendat sine uUo ptm, , etc. Kreyssig. huic emendationi accedit. E». — L. Julius Sequestris , saltem Sequester. Sed neutram fuit cognomen Juliae gentis. « Cogitabam primo L. Vibius Sequester: sed cx co- gnomine scriptoris infimae aetatis non potest probari , eum quidquam ad ve- tastiorem gentem Yibiam pertinuisse , aut in ea cognomen Sequester fuisse ; fuit et Vibius quidem praenomen ital. (vid. XXIII, 6; XXVI, i3; XXVII, i5), at VibiAro gentem romanam non

ante extrema fere reipablicae liberae tempora nominari video. Forte leg. L. JuUuseques in S.projiciscens»; Dok. Cf. ad XXVIII, 9, n. 8.— Cod. Bamb. P, ViUius eques romanus; quod paene conjectura assequutus est Duker. £d.

4. Mdes Ferohioi in Capenate; vide adl, 3o, n. 4 , et VIH, la ,n.' iz. — j4d Monette hastarum spicula arse" rant; vide ad 1 , 3 1, n. i ; 1 , 33 , n. 6; X, a3, n. la.

S.Tusco vico atque IntemeUo fquas- dam edd. antt. inde MeUo. Utmmqne nomen ignotum. Sigon. emend. JEqui- meiio, e), Jac. Gron. inde CceUo, sc. monte. JEquimelium non vicnm, sed aream fuisse in vico Jugario , neque per eam iter fuisse e Tnsco vico ad portam Capenam, monet Nardin. Rom. vct. V, lo. Forte leg. Intermoneio, quae est para Capitolini montis. Hic mous et Tuscus vicns in eadem (VIH) regione Urbis crant , et porta Capena in prima. — Goeller. putat legendam e MS suo atque inde Cermalo. Festas ait: <c Cermalus locns in Urbe sic nomi- natifs, etc. « Vid. Varro Ling. Lat. IV,

u:c.556: LIBER XXXIII. CAP. XXVII. 293 XXVII. -lisdem diebus Cn. Cornelius Lentulus, qui ante Sempronium Tuditanum citeriorem Hispaniam obtinuerat , ex senatusconsulto ovans Urbem est in- gressus ' . Tulit prae se auri mille et quingenta quin- decim pondo, argenti viginti millia, signati denarios triginta quatuor millia et quingentos quinquaginta. L. Stertinius ex ulteriore Hispania, ne tentata qui- dem triumplii spe *, quinquaginta millia pondo argenti in aerarium tulit : et de manubiis duos fornices in foro Boario ante Fortunae aedem et Matris Matutae, unum in maximo circo fecit ; et his fornicibus signa aurata imposuit. Haec per hiemem ferme acta. Hibernabat eo tempore Athenis Quintius^, a quo quum multa socii peterent , Boeoti petierunt impetraveruntque , ut hi ,

S, Idem nomen Turnebus restitoit Ciceroni £p. Att. IV, 3 : « Milonis do- mum meamque Cermalo ». Fuit Ger- malnm ( idem quod Cermalns ) pars ima montis Palatini , fomm yersns , in qua etiam Anens Martins habita- ▼it. In eo Lupercal et templnm Ro- mnli ; pars illa hortomm Famesiorum foit, quae edi S. Marise Liberatricis immiuet , et ad ipsam ecclesiam forte pertigit , quum pars illa montis rainis nondum et raderibfcis Teteram aedifi- ciorum adeo esset impedita.^ Nardin. R. V. VI, la.En.

Cap. XXVII. I. Ex SCto ovans Vt' hem est ingressus, non trinmphans, etsi spem trinmphi tentasse videtur; quod probabile fit ex yerbis seqq. ne tentata quidem triumphi spe a Sterti- nio. Conf. ad XXVI , a i , n. i et a . — Denarios XXXIVmiUiaf et quingentos quinquaginta : judice Scaligero in li- bro de Re num. neque proba est Ipcn- tio, neqne summa digna triumpho florentissimis rom. rebns , sed leg. de- narium trecenta quatuor millia. At

Gron. ad XXXIX , 7 pr. notavit haec : « In posteriori facile assentior , non in priori: namLlriusTO denarios re- tulit ad minorem nnmemm , etc. » Vide ad XXXIX, 7, n. i

a. Netentata quidem triumphispe; conf. n. i , et ad X, 16 , n. i. — Duos. fomices inforo Bocaio,., fecit; post fornices aiit Matutee ezcidisse unum, suspicabantur Pigh. et Grat. « Utras-. qne qnidem has aedes, Fortunae et Matris Matntae, in foro Boariofuisse , ostendunfDonat. de Urbe Rom. II, a5, etNardin. Urb. Rom.V, 10. Sed quum diversae fuerint aedes, non fa- cile intelligi potest, quomodo unus foraixante dnas aedes fieri potuerit: nec ppssum perspieere , cnr viri docti vnlgatam lect. necessario emendan- dam esse , nec tres fornices , sed vel qnatnor vel duos factos crediderint ». Duker.

3. Hibernabat eo tempore Athenis Quintius, immo Elatiof, ubi et hoc tempore hiemavit ( confer; XXIX et XXXI), et quam din in Graecia fuit ;

A. G. 196. U. C. 556.

294 T. LIVII

qui suae gentis niilitassent apud Philippum , sibi resti- tuerentur. Id a Quintio facile impetratum ; non quia satis dignoseos credebat , sed quia, Antiocho regejam suspecto, favor conciliandus nomini romano apud civitates erat. Restitutis, confestim apparuit, quam nulla inita apud Boeotos gratia esset; nam et ad Phi- lippum gratias agentes pro redditis hominibus, per- inde atque ipsi id a Quintio et Romanis datum^ esset, miserunt; et comitiis proximis Boeotarchen^ nuUam aliam ob causam Brachyllam quemdam , quam quod prasfectus Boeotorum apud regem miUtantium fuisset ,

▼id. XXX.II , 3a , 39 ; XXXUI, z, a ; XXXIV, 25, 4t, 48, 5o. Idem fir- mat Polyb.. XVIII , a6, qai et conf. ad seqq. Jam moniuMe haec Jac. Pe- rix. ▼ideo. -^ Impetraveruntque Hoc ▼ocabaiam drieadmn cenaet Gotba- noa editor; an qnod incnlcatum puta* rat e lib. XXXIV, 43 , petierunt im" petraveruntquepyfaXehkM^ inEmend. pag. 9ti, Uoet saepiua simiUter dicat liYius, negat enm usquam illo medo loqaotum Tideii. At propter seqnen* tia, nom quia tUgnos,,. Med quia,,. fa^or coneiliandus erat, nolit in ea orationis ubertate quam ne refugiunt qnidem qni toti sunt fi.t}(poXoyot , qonn- quam (^endi. En.

4. Perinde atque ipti id a Quintio et Eomanis datum esset: ita unicns oodez Moguntinus. « Est quidem aU- qua sententia hujns lectionis,sc. quasl gratia et reverentia PbiUppt id beocfi- cioa Boeotis tributum esset a Romanis, apud q^em credibile est iilos etiam tnm exsnlasse ( oonf. ad III , 56 , n. 4 ). Sed hanc exprimere li^inm vohiisse non existimo, Utcumque Phiiippi gra- tisB daturo hoo fuisset, tamen dantibus qnoque, etsi pfOpter alium danttbtu, obUgati erant:habet enim, propter

qntaa datur , beneficii honorem ; coi datur , utilitAtem. At ipsae particnise perinde atque satis indicant , voluisae auctorem ponere rationem aliquam hujns rei recte fiiciende, aut quomo- do joste potuerint Pliilippo tantnm ab iliis grates agi , Romani praeteriri. Ea erat, si ab his non accepissent, ab iUo aoeepissent; non autem, si in hii|na gratiam quxdem , ab iUis tamen acce- pissent. Ergo leg. ipsis idnon a Quin'^ tm , etc. Cansam vero , cur Bceoti ma- gno suo malo Macedonibus obnozii tum essent, habes apud Polyb. XX, 5. » Gron.

5. Besotarehen , ut Magnetarehen , XXXV, .3 < , n. 5, et al. Bou»rflipx>(9 seu BotoTflipx^^^*^ videntnr populo- ram, cx qnibus respnblica Bceotomm coalnit, legati fiiisse ad commime concilinm Tfaebas missi; Drak. ad XXXm, a. Conf. Pansan. IX, x3, 34; Thucyd. IV, 91 ( qui eos ad un-> deoim nsqne dicit fuisse ) ; Emmins in Grsec. vet. in descr. reip. Theb. ; Pot- teri Archaeol. tom. I , p. 43o seq. vers. Rambach. et ^ojrage du jeune jina^ eharsis^ tom. IV, cap. 34 1 p*g- 64*-— Brachjrilam, de quo vid. Polybins, XVIII, a6, XX, 5 et 7; Plut. l^la-

u.clfelUB. tXXIII. CAP. XXVII. XXVIII. agS

fecerunt, prseteritis Zeuxippo et Pisistrato aliisque, qui romanae societatis auctores fuerant. Id tsgre et in prsesentia hi passi, et in futurum etiam metum cepe- runt , quum ad portas prope sedente exercitu romano ea fierent , quidnam se futurum esset ^, profectis in Italiam Bomanis, Philippo exppopinquo socios adju- vante , et infesto his , qui partis adversae fuissent.

XXVIII. Dum romana arma propinqua habebant, toUere Brachyllam, principem fautorum regis, sta- tuerunt : et-tempore ad eam rem capto% quum in publico epulatus reverteretur domum temulentus, prosequentibus mollibns viris , qui joci causa convivio celebri interfuerant, ab sex armatis, quorum tres Itai- lid , tres ^tolici erant , circumventas occiditur. Fuga comitum et quiritatio facta, et tumultus tota urbe discurrentium cum luminibus : percnssores proxima porta evaserunt. Luce prima concio frequetrs, velut exstante indicio , ad vocem praeconis convocata in theatro erat. Palam ab suo comitatu et obscoenis illis viris fremebant interfectum ; anirais autem Zeuxip- pum auctorem destinabant caedis ^. In praesentia pla- cuit comprehendi eos , qui simul fuissent, quaestio- nemque ex his haberi. Qui dum quaeruntur , Zeuxip-

minino, p. 37a,iibiyfilgo BpAx^^^^^C ^JS' ^^ epistola ad Goell. Rnpertom

mendose SGrlbitur. reprehendit, qoi ad Liv. H, ig , haeo

6. Quidfiam sejututum esset; vide annotaverit: « Sic et quoerere rem pro

adXXVU, i6,n. 3. inquirere IX, 34; XXXH, a6; et

Cap. XXVIII. z. Tempore ad eam aXiqnem XXXIII, a8. Conf. IX , i8».

rem capto; vide ad III, 9, n. 4. — In Kreyssigil nota est : « Latini , quam-

pt^lieo epulatus; yide ad II, a4 , n. 6. vis Scbellerus per errorem lapsus in

— MolKbus viris, pathicis , qui mox lex. lat. sub v. quaro, Liv. XXX vni,

semiviri. dicnntur. 55 , et XLH » a i , banc m rem attuHt ^

a. j^uctorem destinabant casdis ani- queerere aUquem pro inquirere in aU-

mis; vide ad IX , a4 , n. 6. — Qu^' quem nusquam dixerunt « et lib. IX ,

stidnem ex his haberi. Qui qucerun- a5,pro inquirendos, inquirendo ex

tnr; vide ad II, ag, n. 3. — Kreys- duobus codd. reponendum esse Stro-^

A. C. 196. U. C. 556.

396 T. LIVII

pus, consimili animo avertendi ab se criminis causa in concionem progressus, errare ait homines, qui tam atrocem caedem pertinere ad illos semiviros crederent; multaque in eam partem probabiliter argumentatus, quibus fidem apud quosdam fecit , numquam , si con- scius esset, oblaturum se multitudini, mentionemve caedis , nullo lacessente , facturum fuisse. Aiii non du- bitare , obviam eundo impudenter criminis suspicio- nem averti. Torti post paullo^ insontes, quum scirent ipsi opinionem omnium , ea pro indicio usi , Zeuxip- pum et Pisistratum nominaverunt ; nuUo adjecto, cur scire quidquam viderentur, argumento. Zeuxippiis tamen cum Stratonida quodam nocte perfugit Tana- gram , suam magis conscientiam , quam indicium ho- minum nuUius rei consciorum , metuens. Pisistratus , spretis indicibus , Thebis roan^t. Servus erat Zeu- xippo, totius internuntius et minister rei; quem in- dicem Pisistratus timens , eo ipso timore ad indicium

thius ▼eiissime ceDsuit ». Eo. — Con- simiii animo ; « non video , quo yerba haec referri possint. Nam non potest esse , nt similiter ostenderet , aibi pla- cere comprehendi eos , qui simnl fue- rant, quaestionemque ez iis haberi: ad hos enim nihil pertinere hanc cae- dem persnadere volnit. Locum corm- ptum -ant mutilatum credo '» ; Duk. — Gothanus editor locum sic exposuit: Palun concio a comitatu suo Bra- chyllam interfectum esse Tociferaba- tur ; aniinis autem destinabant Zeuxip- pum et Pisistratum. Gonsimili animo , aliud palam loquendi , alind animo de- stinandi, etc. AtWalchius, Emend. p. 23^, interrogat, cui tandem haec verbi relatio probari possit; itaque ipse pro consimiU , substituit non si' mili, qui hic reqniritnr: audaci ani-

mo prc^^ressns est, plane dissimili semiTirorum qui quamvis inno:ni vitae suae timentes aufugerant , et etiam tum quaerebantur. Idem ingeniose conjece- rat aliquando consimili sceleri animo, id est, andacia simili illius qua facinus perpetraverat. Quod probaret BiUtner ( Observ. p. 88 sq.) , nisi lenior corre- ctioin promptn ^iAetttux ^ consilio si- mili animo , nt ad m , 43 pariviribus animo : consilium et animus ita jun'* gnntur XXXFV, 25, « majoris animi qnam consilii ». Goeller. e suo cod. dat constanti animo. £d. — Argumen- tatus, quibus, vel leg. argumentatur, vel del. quibus ; quod jam monuere Gronovii.

3. Torti post paulo; vide ad U, 3i, n. 2. — Nullius rei consciorum, Cod. Bamb. illius rei; quod livianae narra-

vllfe. LIB. XXXIII. CAP. XXVIII. XXIX. ^97 protraxit. Literas ad Zeuxippum mittit *, sermm conr scium tolleret : non tam idoneum ad celandam rem eum videri sibi, quam ad agendam fuerit, Has qui tulit literas, jussit Zeuxippo dare quamprimuro. Is, quia iion sibi conveniendi .ejus copia fuit , ipsi illi servo , quem ex omnibus domino fidissimum crede- bat, tradidit , et adjecit, a Pisistrato de re magnopere pertinente ad Zeuxippum esse. Conscientia ^ ictus , quum extemplo traditurum eas affirmasset, aperit; perlectis literis , pavidus Thebas refugit : et Zeiixip- pus quidem, fuga servi motus, Athenas, tuliorem exsilio locum ratus , concessit. De Pisistrato aliquae quaestiones ^ tormentis habitae , et sumptinn suppli- cium est.

XXIX. Efferavit ea csedes Thebanos Boeotosque omnes ad exsecrabile odium Romanorum; Zeuxip- pum principem gentis id facinus conscisse^ Ad re- bellandum neque vires , neque ducem habebant :

tioni magis congruens Goellerus exi- sdmat. Ed.

4. Literas ad Zeuxippum mittit, ut, etc. vide ad Vin, 19, n. 10. Mox forte cum Gron. leg. jussus Zeu- xippo dare quamprimum, quia, etc. Codex Mogunt. ignorat to is.

5. Conscientia ictus ; vide ad 1 , 16, n. ^. — Athenas, tutiorem, etc. Cod. Bamb. Anthedonem , pro Athenas. Anthedon arbs est Boeotiae parte ad- versus Aulidem sita, vid. Strab. IX, p. 6i5 ; ultima in Boeotico, unde tra- jectus fiebat in Euboeam. Goeller. co- dids sui scripturam vel propter ea adsciscendam censet, quod facilius Anthedon in notiorem urbem Athenas mutari a librario potuerit , qaam con- tra. Accedit quod Athenienses, Boeotis hoc tempore amici, ut ex hoc ipso

cap. apparet , Zeuxippum fuissent tra- dituri, si eo confugisset. £0.

6. Aliquas quasstiones, forte ali- quot; Gron. Denique conj. Heuman. et aliisque (coi^f, cap. 27 extr. ) Jac. Gron. — Walchius, Emend. p. aSg^ conjicit eeque, quod habet idoneam reUitionem ad semiviros quos inson- tes torserant. £d.

Cap. XXIX. I. Idfacinus conscis' se, sc. pntabant. Sed efferaveratciedes cod. Mogunt. et vulgatum debetur Gelenio. Ejferaverat Thebanos, . . Ro" manornm, Zeuxippum principem g. id facinus conscisse , vel inprincipem g., Brachyllam, conj. Gron. et Effe^ raverat ea res Thebanos,,, Zeuxip' pum in principem, etc. Jac. Periz. prob. Drak. ut postrema per apposi- tionem dicta sint. — Auctior est locus

A. C 196. U. C. 556.

•igS T. LIVIl

proximum bello quod erat , in latrocinium versi , alios hospites , alios vagos per hibema milites , ad varios commeantes usus , excipiebant ^. Quidam in ipsis iti- neribus ad notas latebras insidiantibus , pars in deserta per fraudem deversoria devecti deductique opprime- bantur. Postremo non tantum odio, sed etiam avidi- tate prsedae, ea facinora faciebant; quia negotiandi ferme causa argentum in zonis habentes ^ in commea- tibus erant. Quum primo pauci , deinde in dies plures desiderarentur , infamis esse Boeotia omnis coepit ; et timidius , quam in hostico , egredi castris miles. Tum Quintius legatos ad querendum de latrociniis per ci- vitates mittit. Plurimi pedites circa Copaidem palu* dem inventi : ibi ex limo eruta extractaque ex stagno cadavera , saxis aut amphoris , ut pondere traheren- tur in profundum, adnexa. Multa facinora Acraephiae et Coroneae * facta inveniebantur. Quintius primo no- xios tradi sibi jussit , et pro quingentis militibus ( tot enim intercepti erant ) quingenta talenta Boeotos con- ferre. Quorum neutrum quum fieret , verbis tantum

in MSS Bamb. abi sic legitur ad exs, odium Rom, credentes non sine consi- Uo imperatoris romani, Zeuxippum princ, , etc. Ed.

a. AUos hospites,,, excipiebant; Tide ad II , 4 , n. 3. — Ad notas aibi latebras insidiantibus Boeotis; nisi leg. ad notas latebras insidentibns ; Crev. — Deversoria; vid. I, 5i, n. a.

3. Negotiandi finM causa argen- tum in zonis kabentes ; yide ad Juye-* nal. XIV, 397, et qnoa Drak. laudat. «De negotiatione milttum in vetere militia rom. nibil statutum invenio. £a mllitibus interdictum fuit sub posteriorlbus Imperatoribus ; et forsan jam ante eos , quorum de bac re con-

stitutiones in libris jnris rom. exstant : hoc enim verbis Pauli apost. II Tim. a , 4 , videtur indicari. » Duk. — /it commeatibus erant; vide ad I, 57, n. a. — In hostico; vide ad VI, 3i , n. 3. — Plurimi pedites,,, inventi„ Multo praestantiorem scripluram sibl reperisse videtur Goeller. qui dat Pla-* rimee ceedes . . . inyentee. Livins enim vocabulo catdes occisos exprimere so-

let. Eo.

4. Acreephite et Coroneof, oppidis Bceotiae. Kopoveia, unde Coroncei^T, Coronei) XLII, 44, 63, 67; XLm, 4 ; el agcr Coronatns ( f. Coronens ) et Coronensis XXXVI, ao. Alia Kop»- veia Pbtbio^s in Thessalia , et Corone^

uclfe. LIB. XXXIII. CAP. XXIX. XXX. 299 civitates excusarent , nihil publico consilio factum esse ; missis Athenas et in Achaiam legatis , qui testa- rentut sociis , justo pioque bello se persequutunim Boeotos , et cum parte copiarum P. Ciaudio Acrsephiam ire jusso, cum parte Coroneam circumsedit ; evastatis prius agris , quam ab Elatia duo diversa agmina iere« Hac perculsi clade Boeoti , quum omnia terrore ac fuga complessent^, legatos mittunt : qui quum in castra non admitterentur, Achaei Atheniensesque supervenerunt. Plus auctoritatis Achaei habuerunt deprecantes; ac, ni impetrassent pacem Boeotis, bellum simul gerere de- creverunt. Per Achaeos et Bceotis copia adeundi allo- quendique Romanum^ facta est, jussisque tradere noxios , et mulctae nomine triginta talenta conferre , pax data , et ab oppugnatione recessum.

XXX. Post paucos dies decem legati ab Roma ve- nerunt , quorum ex consilio pax data Philippo in has leges'^ est. Omnes Grcecorum cwitateSy quce in,Eu^ ropay quceque in Asia essent, libertatem ac suas ieges haberent. Quce earum sub ditione Philippi fuissent y prcesidia ex his Philippus deduceret; his , quce in Asia essenty Euromo Pedasisque'^ et Bargyliis et Jasso

KopovYi 5 Messeniae. Conf. ad XXXVI, 10, n. 3. — Qui testarentur soeiis, immo socios ; Crev. et Dnk. coU. IV, 53. — Justo pioque bello; vide ad I, aa , n. 6.

5. Omnia terrore acfuga comples- sent : Gron . malebat terror (cod. Bamb. completa essent, Ed.), et mox: nam, ni impetrassent p, B., belhim simul gerere ( sc. adveraus eosdem Boeotos } decreverant, Per Achoeos ergo Bceo- tis, etc.

6. AUoqueruUque Bomanum; vide ad XXXII , X I , n. 4.

Cap. XXX. I. Pax data PkilippQ in has leges , etc. conf. Polyb. XVIU , 27, et Appian. Maced. Ecl. VII, a ; al. XXIV, a. — Prtesidia ex his Phi^ lippus deduceret; his , quat in Asia es' sent, Euromo , etc. « Sattem et his , quof in Asia essent, Sed potlas plane delenda haec yerba , quia Polyb. pan- nnm istum non habet , et Perinthus in Thracia fult, et Mjrrina in Lemno, LemuusTero et T%asus insulse maris M^ei , Europae litoribus appositae. » Dnker.

^,£uromo, Pedasisque^ etc. vide

3oo T. LIVII tllt

et Myrina et Abydo^ et Thaso et Perintho : eas quo- que enimplacere liberas esse. De Cianorum libertatey Quintius Prusice iBiihjnorum regi scriberet^ quid se- natui et decem legatis placuisset. Captivos transfu^ gasque^ reddere Philippum RomaniSj et naves omnes tecta^ tradere , quin et regiam unam ^ inhabilis prope magnitudinis , quam sexdecim versus remorum age- bant. Ne plus quingentis armatorum^ haberet, neve elephantum ullum : bellum extra Macedonice fines ne injussu senatus gereret. Mille talentum daret populo romano : dimidium prcesens ^ dimidium pensionibus decem annorum. Valerius Antias, quaternum millium pondo argenti vectigal in decem annos , triginta qua- terna millia ^ pondo et ducenta , praesens viginti mil- lia pondo. Idem nominatim adjectum scribit, ne cum

ad XXII, 33 , 7-9. — Mjrrina (et He' phcestia, c, 35) oppida Lemni insalae, Vuleano sacrata; unde et dicta He- phaestla. — Thaso al. Thasso , ut et. c. 35 , 39 ; unde Thasii XXXI , 3 1 : iq Sda^i seu QdaaOQ opp. et insula ma- ris ^gei prope oram Thraciae. Mox del. quoque , quod in Polybio non est , et omnem decreti sensum perver- tit ; Crev.

3. Captivos transfitgasque reddere Philippum (forte redderet Philippus JL et.., traderet ) et naves omnes tectai ( yide ad XXII, 19» 4 ) tradere, etc. paulo aliter Polyb. et Appian. Cf. n. 4.

4 * Quin et regiam unam , etc. « quam regiam appellari. puto, quod reges mole ac magnificentia navium regias opes ostentare splebant, quales erant naves regum ^gyptiorum et navis Hieronis apud Athen. V, et libumicos deceres apud Suet. Calig. 3 7. Sed ejus vix iillus usus in praeliis esse potuit ; quare ea etiam Philippo a Romanis relicta videtnr ». Duker. — Inhabilis

prope magnitudinis (vide ad XXII, 46 , n. 3 ) , quam XVI versus remo- rum , ordines remigum transtrorumve ( vide Fabretti ad columnam Trajanam c. 5, p. 119 sq. et inpr. Bottigeri A.V' chaeol. Museum Fasc. I, p. 54 sq. ), agebant, forte agerent, Sed vide ad III, a, n. I. Navis haec t^iipv); dicitur Appiano, sed exxfti^exiipioc Polyb., Plut. in.£mil. pag. 271, et Suidae in Ilepaei); (conf. ad XXIX, 9, 3). Victo demum Perseo, Romam est de- ducta; vid. XLV, 35, et Polybius, XXXVI, 3 , S 9. Hinc non male Ur- sinus ex Polyb. conj. naves omnes tectas tradere prazter lembos quinque et regiam , etc. vel Pigh. et alii praster quinque, sc. naves tectas, ex Zonaia, IX, 16, et Appiano.

5. Phts quingentis annatorum; vide ad XXII, 3o, n. a. Haec praeteriere Polyb. et App. Plus quinque millibus ex Zonara conj. Pigh.

6. Triginta quatema miUia, elc. turbata haec, ut cuivis videre pro~

u.csst LIB. XXXIll. CAP. XXX. XXXI. 3oi

Eumene , Attali filio (novus is tum rex erat), bellum gereret. In hoec obsides accepti ^, inter quos Denlefrius Philippi filius. Adjicit Valerius Antias, Attalo absenti ^inam insulam elephantosque dono datos , et Rho- diis Stratoniceam Cariae atque alias urbes, quas Phi- lippus tenuisset;'Atheniensibus insulas datas Paron, Imbrum, Delum, Scyrum.

XXXI. Omnibus Graeciae civitatibus hanc pacem ap- probantibus, soli MtoYi id decretum decem legatorum clam mussantes ' carpebant : literas inanes vana spe^ cie libertatis adumbratas esse. Cur enim alias Romanis tradi urbes *, neC nominarieas , alias nominari^ et sine traditione juberi liberas esse ? nisi ut, quce in Asia

nnm , et forte leg. prcesens tricena qua- tema miliia et ducenta 'viginti pondo ; Gron. triginta quatuor miilia et du- centa viginti pondo conj. Drak.

7. In kofc obsides accepti; vide ad XXI, 4a , n. a. Mox th datas post insulas delendum videtur. — Insuias datas Paron, etc. Cod. Bamb. dat Lemnum. Goeller. ambigit utram sit praeferendum : at supra lib. XXXLI, 16, memoratur a Rhodiis ab ^gina Ciam , inde per insulas Rbodum navi- gantibus, omnes prseter Andram , Pa* rumque , et Cythnum , qnae praesidiis MacedonoiP tenerentnr, in societatem acceptas esse. Verisimile aatem non est, sociam urbem sociis dono dari; Pai*os potuit, quia armorom vi Mace- donibus erat eripienda, et illa ipsa lege, de qna supra c. i3. Ed.

Caf. XXXI. I. SoU jEtoli id de- cretum clam mussantes (vide ad II, 45, n. 10, et XXVIII, 41, n. i) carpebant, reprehendebant ( ut fere perstringere): literas, etc. conf. Polyb. XVIII, aH. — Literhs inanes vana specie Ubertatis adumbratas, compo-

sitas ad simulationem dandse liberta- tis f vel inver se dictum pro : libertatis speciem literis adnmbratam , simola- tam , expressam ; Bauer.

a. Cur enim alias Romanis tradi urbes, etc. « Hoc intelligi non posset, nisi Polyb. docuisset, Philippmn jus- som fuisse urbes Graecoram , in qui- bus praesidia habebat , antequam cele- brarentur Istfamia , Romanis tradere , nec tamen eas nominatas fuisse. Uo- rum prius tantum, de traditione scil. urbium, non item caetera, expressit Livius, cap. 3o , qui tamen locus mihi ^idetur inendosus esse. Mox longin» quitate ipsa tutiores non est in Poly- bio : sententiam autem hanc esse puto, Romanos libertatem reddidisse urbi- bns graecis Asiad , qnod eas sibi pro- pter longinquitatem parum utiles tsse putarent ad id, quod parabant, ad compedes Graeciae injiciendas, qnod iEtoIi dicunt apud Polyb. » Duk. — Quce in Graicia sint, ne nominatte intercipiantur (vide ad III, 72 , n. a) , sc. a Romanis, et ita hi loco Philippi Chalcidem, Demetriademy Corinthum,.

A. C i9<T.

u. c. bie.

3o2 T. LIVII

sint, liberentury longinquitate ipsa tutiores; quce in Grcecia sint, ne nominatce intercipiantur , Corinthus et Chalcis et Oreum cum Eretria et Demetriade. Nec tota ex vano criminatio erat ^ : dubitabatur enim de Cbrintho et de Chalcide et Demetriade , quia in sena- tusconsulto , quo missi decem legati ab Urbe erant, caeterae Graeciae atque Asiae^ haud dubie liberabantur; de his tribus urbibus legati , quod tempora reipublicae postulassent , id e republica fideque sua facere , sta- tuere jussi erant. Antiochus rex erat, quem transgres- surum in Europam , quum primum ei res suae pla- cuissent , non dubitabant : ei tam opportunas ad oc- cupandum patere urbes nolebant. Ab Elatia Anticy- rara cum decem legatis , inde Corinthum trajecit^: ibi consilia decem legatorum tractabantur. Idemtidem Quintius, liberandam omnem Grceciam, si yEtolorum linguus retundere y si veram caritatem, majestatem^ apud omnesy nominis romani vellent esse ': si fidem facerCy adliberandam Grceciam, non ad transferen^

compedes Graeciae ( vide XXXU, 87), accipiant , adeoque mutatio tantum fiat dominorum Greecise, non yera ei libertaa detur. Cum Gron. leg. qnt^ in Grofcia, non nominatie 1. , vel nec no» nuntUof ( ut nec opinatus pro inopina- tus, etc. ) cum Bauero, qui monet, n« referri ad yerbum intercipiantur, Mu>- los autem criminatos esae, Romanoa veUe, r/f intercipereutur.

3. Ex •wuio criminatio ertU; vide ad XXVII , a6 , u. I. — Et Demetria' de , foraan et de Dem. Drak.

4* Cieteree Greecio! atqne Asice , sc. urbea, quod suppl. e seqq. vide ad XXI, 43, n. 4. An leg. cajteraP-r— Id e republica fideque sua facere; ride ad XXII, 3^, n. i. — QHum primum ei res su€b placuissent, appa-

ratus et vires ad bellum gerendum satis masnse et idoneae fuissent visae: qoo sensu ubi satis placuere inres dici- tur XXXIX , 3o, n. 4 ; et apud Sen. £p. 4a : unde et b. 1. ifires pro res auspicari posais. — Vires e cod. Bamb. edidit Goeller. vide ad YeUeinm no- «tr« edit. pag. a54 sq. £11. — Quam primum malebat Duk.

5. Ab Elatia Anticjrram . . . traje- cit, sc. Qaintius; qu« dura est elli- psis, quia iUe nondam boc, neque praec. cap. nomioatns est. Nomen ejns excidisse putabant Crev. et Duk. Sed forte leg. trajicitun — Siveram carita- tem, majestatem:quon\am vera ma/e- stas feni ncm potest , ante majestatem jRkrtaase inserendnm si integram vel si iayiolatam ; Crev. vel solum si, Roell.

tVsfe: LIB. XXXIII. CAP. XXXI. XXXII. 3o3 dum a Philippo ad se imperium ^, se mare trajecisse. Nihil contra ea de libertate urbiiim alii dicebant. Cae- terum ipsis tutius esse, mariere paulisper sub tutela prcesidii romanij quam pro Philippo Antiochum do- minum accipi. Postremo ita decretum est : Corinthus redderetur AchceiSy ut in Acrocorintho 7 tamenprce- sidium esset : Chalcidem ac Demetriadem retineri^ donec cura de Antiocho decessisset,

XXXII. Isthmiorum statum ludicrum aderat ^ ; sem- per quidem et alias frequens , quum propter specta- culi studium insitum genti , quo certamina omnis ge- neris artium viriumque ac pernicitatis * visuntur, tum quia propter opportunitatem loci, per duo diversa maria, omnium Graecorum undique conventus erat. Sed exspectatione erecti ^, qui deinde status futurus

6. A Philippo ad se imperium, sc.

Grseciae.

7. In JcrocorinthOf arce Corinthi miinitissiina, in monte edito, diio di" versa maria , lontnm et ^geum , pro- spectante; vid. cap. 32, n. a; Strab. Vm, p. 379; Athen. il, 5; Sponii Voyages, t. I, pag. 175 ; Wheeler*s Journey, t. VI, pag. 44o. — Chaid' dem ac D, retineri, dnrins variata oratio , qnum prsecedat : nt Corinthtts redderetur; Baner.

Cap. XXXII. I. Isthmiorum statum hidicmm aderat , t^c l96(Jt.ifi>v iravv)* yupewc 6ipe>.fto6(ni« Polyb. XVIII, ag pr. Ludi Istbmici in Istbmo Corin- thio celebrabantur initio quinti. vel potius tertii cnjnsvis anni ; vid. Pot- teri Archaeol. Gr. lib. II , cap. 35.

2. Certamina omnis generis artium viriumque ac pernicitatis , dLy&vt^ |ui.ou- «wwt et Yupixol, seu irs'vTaS>.ov, qnin- quertium , ^po{AC$ , dfXfta , <^t«xo(, ^i^i^ scn To|ixT) , ituyjAtxti 9 et iroXvu — ■'*«>* pter oppormnitatem hei, opportu-

nnm Corinthi situm , per ( f. mter ) duo diversa maria; cf. ad c. 3t , n. 7. 3. Sed exspectatione erecti(videad II, 54, n. la), qui , etc. postquara ostenderat, semper et alias frequens fuisse Indicmm Isthmiomm, ezspe- ctari poterat , ut diceret , tum soltto frequentins fhisse, quae hic interci- disse suspicor; Duker. et Crev. Forte leg. tum propter opportunitatem loci inter duo diversa maria : at nunc Gree- corum undique conventus erat, cunetis exspectatione erectis, qui, etc.Ita Po- lyb. XXVIII ,39; idemque exprimere voluisse videtur Livius. — • Locnm sic restitoisse ex praestantissimo MS sibi videtuz Goelier. «... per dno diversa maria( omnium remm usus ministran- tis , humano generi conciliun , Asiae Graeciaeque is mercatus erat. Tum ve- ro non ad solitos modo usus undique convenerant ) ; sed exspectatioDe er&- cti, qui deinde status futurus Graeciae, quae sna fortnna esset ». Eo. — Qui status ; vide ad VI , 3^ , n. 3.

3o4 T. LIVIl ^.llt

Graeciae , quas sua fortuna esset : alii non taciti solum opinabantur, sed sermonibus etiam serebant^. Romani ad spectaculum consederunt; et praeco cura^tubicine, ut mos est, in mediam arenam, unde solenni car- mine ludicrum indici solet , processit , et , tuba silen- tio facto, ita pronuntiat : senatus rom:a.wus kt t. quiw-

TIUS IMPERATOR, PHILIPPO REGE MACEOONIBUSQUE DE- VIGTIS , LIBEROS , IMMUKES , SUiS LEGIBUS ESSE ^ JUBET GORmTUIOS, PHOGEMSES, LOGilENSESQUE OMHES , ET IlfSU- LAM EUBOEAM, ET MAGNETAS, THESSALOS , PERRH^BOS,

AGH^os FHTHiOTAs. Perceusuerat omnes gentes, quae sub ditione Phiiippi regis fuerant. Audita voce prae- conis , majus gaudium fuit 7, quam quod universum

4. Sermonibus etiatn sertbant, ser* mones serebant super his rebus ; vide adlll, 43, n. a. AX: ferebant. Forte leg. sed sermonibus varia serebant , quse memorat Poly b. 1. 1. Conf. ad I , 40, n. X. — Post haec verba qusdam in cod. Bamb. adjiciuntur, quae non omnino integra sic restitoit novus

editor : fereham , Romanos tit"

cumque facturos *vix cui^uam persua- debatur , omni Grttcia cessuros ad spect. consederant, etc.Vox uteumqne, qnod ignorat MS , omittunt Jacoba et Kreysftig. atque pro faeturos ambo Gonjiciunt victores, £0.

5. Et pratco cum tubieine, andien- tiam faciente , ut mos est, in mediam arenam 8tadii,quo conflnxerant Grae* ci, unde solenni carmine (vide ad I, a4 , n. 9 ) ludicrum . . . ita pronuntiat, ctc. conf. Polyb. XVUI, ag; Plut. Flamin.p. 374) 3^5; Appian. Maced. YII, a. Sic et Argivorum libertas Nemeorum die voce prseconis pro- raulgata; vid. XXXIV, ^i. Quintium vero imitalus est Nero , sed ipse prae- conis partes egit ; vid. Snet. Ner. «4.

— Senatus rom, et T, Q, ita Polyb. et Plut. Senatus populusque romanus et T. q. ex Val. Max. IV, 8 , n. 5, et Appiano conj. Pigh. prob. Grut.

6. Liberos, immunes, suis leg. esse, iXtu6spou$ , af poupiiTouc 9 def opoXoyn-

TOU( , voyoic xpc^P-^^c^C "^^^ 'TraTpioic Polyb. — Achaos Philw>tas Livios fa. 1. et capp. 34» 36, i5, exemplo Polybii, XVni, 39 et 3o, eos Thes- salos appellat, qui aliis simpl. Phthio- ta dicuntur. Uinc et Phthiotis Achaia XLI, 0,2; XLU, 67. Priaci Achaei,, ab Achaeo Xuthi fiiio orinndi, tom Peloponnesi occuparunt oppida, Ar- gos, Myceiias et Lacedaemonem , tnm partes Helladis et Thessalise, in hac vero Magiiesiam et Phthiam, sea Phthiotidem , unde dicti sunt Axaiol ci 4^iuTai , qui supererant adhuc He- rodoti etThucydidis aetate ; vid. Heyn. ad Hom. II. II, 684. Quse Phthiotis Acheua XLI , aa dicitur, XLII, 40 vocatur Maliensis ager, qui forte hu- jus Phthiotidia pars fuit.

7. Audita voce praiconis, majus gauditim fuit, etc. conf. XXXIX ,

ucssl LIB. XXXIIL CAP. XXXIL XXXIII. 3o5 homines caperent. Yix satis credere se quisque au- disse ; alii alios intueri , mirabundi velut somnii va- nam speciem : quod ad quemque pertineret , suanim aurium fidei minimum credentes , proximos interro- gabant. Revocatus praeco , quum unusquisque non audire , sed videre libertatis su» nuntium averet , iterum pronuntiare* eadem.- Tum ab certo jam gaudio tantus cum clamore plausus est ortus totiesque repe- titus, ut facile appareret, iiihii omniuro bonorum multitudini gratius , quam Ubertatem esse. Ludicrum deinde ita raptim peractum est , ut nuUius nec animi , nec ocuU spectaculo intenti essent. Adeo unum gau- dium prseoccupaverat^ omnium aliarum sensum vo- luptatum !

XXXIII. Ludis vero dimissis, cursu ' prope omnes tendere ad imperatorem romanum, ut, rueute turba in unum, adire, contingere dextram cupientium, co-

49; Polyb., Plut. et Appiao. 11.11. ^chyli Agam. ▼. 276. — Mirahuti' di; vide ad III, 47» n. 5. > — Quod ad quemque pertineret , verba yel reci- denda vel immntanda ; Crev. et Duk. — £a nec toUenda nec corrigenda esse putat Jacobs, cujus nota est : « Omnes , qui illnd de libertate Grac- ciae praeconium audiyerant, ad rem ininime exspectatam , ob eamque cau- sam parum credibilem, mirabundi stupebant, vanam somnii speciemsibi obvenisse existimantes ; singali autem iis potisslmom , qaae in iUo edicto ad se patriamque soam pertinebant, quse- que , ne vana essent , onmium maxime optabant , ob id ipsnm diffidebant ; ita nt quisque de eo , quod suam pa- triam spectaret, suarum auriom judi- cio minime fidem habens, proxime sedentes interrogaret «. Ed.

FI.

8. lierum pronnntiare ( h. e. pro' nuntiavit, nisi ita scripsit Livius) ea- ilem reposui ex emend. Gron. pro vulg. pronuntiaret ; etsi Bauer. hxc notaverit : « Vix opus , ita legere : factum enim , latere potest in vocab. revoeatus. Nec infinitivns satjs hic commode poni videtur ». Caeterum cf. n. 5 anctores laudati. — j4b c, gau- dio , ex gaudio , ob gaudium , post gaudium ; qnia certum id«m erat ; Bauer. Conf. ad I , i, n. 5.

9. Unum gaudium profoccupaverat, etc. i. e. ademerai, impedierat, quasi Oonditionem , locum (MdgiicMeit), aditum occuparat sentiendarum alia- nim voluptatum , viam daqaerat sen- tiendisaliis; Baner.

Ca-f. XXXIII. T. Ludis vero dimis' sis, cursu, eto. conf. Polyb., Plnt. et Appian. II. 11. — Coronas lemni-

20

A. C. 19C1 U. C SS6.

3o6 T, LIVII

ronas lemniscosque jacientium , haud procul pericuio fuerit ^ : 5ed erat trium ferme et triginta annoruin ; et quum robur juvento; , tum gaudium ex tam insigui gloriae fructu , vires suppeditabant. Nec praesens om- nium modo eflusa Isetitia est; sed per multos dies gratis et cogitationibus , et sermonibus revocata : Esse aliquam in terris gentem^ quce sua impensa, suo la- bore acj>ericulo bella geratpro libertate aliorum ; nee hoc finitimis , aut propinquas vicinitatis hominibus , aut terris continenti junetis prcestet ^; maria tra/iciaty ne quod toto orbe terrarum injustum imperium sity et ubique jus , fas , lex potentissima sint. Vna voce prceconis Uberatas omnes Grcecice atque Asice urhes. Hoc spe concipere^ audacis ammifuisse : ad effectwn adducerey virtutis etfortunce ingentis.

XXXIV. Secundum ista^ jam Quintius et decem le- gati legationes regum , gentium civitatiumque audi- vere, Primi omniura regis Antiochi vocati legati sunt. His eadem , qyae fere Romae erant, verba sine fide re- rum jactata: nihii jam perplexe, ut ante , quum dubicT

tcosque jacientium , }ioc esty coronas lemniscata» ; quaram aliaramqae re- ram injectione victore» in ludia hono- rari aolebant. Lemnisci^ faaciolae aurcK Tel purpure» , seu yittas , in deoram honoribus nsitats , m^orisqoe hono- ris causa coronis aliigataB et ex iis de- pendentes ; vid. Hai^d. ad Plin. XXI, 3 seu 4 ; Salmas, ad Capitol. Ver. V; £m. Clay. Gic. Casaub. ad Suet. Ner* XXV ; Anson . ep. XX ; Mafifei Antiq. Gall. p. 7 ; WesseL de Archont. Jud* p. 18; Intpp.Virg. .£n. V, 369.

a. Haudproculpericulojucrit vitse : •ux &v i^oxii inpCYtvMai Piutarcbo : ita^ d).('YOv ^t&uaav tov M^wkw Polyb. 1. 1. 9 ti vera ett lectio.

3. jyct hoe Jiaiiimis tanlum pree- sut; sed etiam maria, eto. — Ube- ratas omnes Gnecite atque jisia W' bes , scilic. a Philippo possessas , ut cap. 3i. — De re cf. MobttesquieCt Grand, et Decad, des JRom, cap.V.EB-

Cap. XXXI V. I. Secundum ista (vide ad I, 4* o- z) Jtun Quintiut, etc. conf. Polyb. XVIII , 3o. — Sis, ab his, eadem, queefcre Romes eroni ab its jactata (conf. cap. ao)t *verha sinefide. rerum jactata ; vide ad II r xa, n. 7. — Goeiler. locnm e cod. sao

aic edidit : « quee fere Romae ege-

rant , verl>a sinc fide rerum jactanttba» nihil jam , ctc. » Antea sTc fere legcn- dura vidcrat Gelenius. En.

u.cls^S: LIBER XXXIIL CAP. XXXIV. 807 res incolumi Philippo erant, sed aperte pronuntiatum, ut excederet Asiae urbibus, qua? aut Philippi, aut Ptolemaei regum fuissent; abstineret liberas omnes- que graecas ^. Ante omnia denuntiatum , ne in Euro- pam autipse transiret, aut copias trajiceret. Dimissis regis legatis, conventus gentium civitatiumque est haberi coeptus; eoque maturius peragebatur, quoti decreta decem legatorum ^ civitates nominatim pro<- nuntiabant. Orestis (Macedonum ea gens est), quod primi abrege defecissent , suae ieges redditae. Magnetes et Perrhaebi et Doiopes liberi quoque pronuntiati. Thessalorum genti , praeter hbertatem concessam , Achaei Phthiotae dati , Thebis Phthioticis et Pharsalo excepto. iEtolos de Pharsalo et Leucade postulanfes , ut ex fcedere sibi restituerentur, ad senatum rejece- runt. Phocenses, Locrenses, et quae* sicut ante fue- rant adjecta, decreti auctoritate his Contribuerunt.

a. Abstineret liberas onuiesque grte- casy scilic. nrbes, h. e. urbes graecae onginis in Asia , a se occupatas. Sine^ ret l. omnes esse grcecas conj. Gron. has sinerei Ub, omnesque gr, Lamb. Dos ( qoi monet , ita dicere Diodor. XV, p. 484, i.'KM9^ Ta{ iv T^ Botw- Tia iroXei; tav aOTOvo{i.tfuc , et passitu inter Ta( xaTOC tiqv A<Ttav EXXiQvi^ac woXEii «t intev tcuc dJXXou; EW.Yjvac distinguere : qua; tainen distinctio ab h. 1. alieua est); abstineret Uberas om' nes grascas , vel ac sineret tiberas om» nes esse greecas, vel ac sineret liberas omnes gratcas "Dnk. (qui tamen nec vulgatum damnabat) ; abstineretliberis omninoque Grcecis Bauer. Conf. ad XXVn, cap. 19, n. a. TSv lici ttjc Aoia; 'TTO^Xecdv tuv [asv aOTOvoucov axs)f^e<TOai ,' xal Trpbc |i.vi^^va iroXE- jAEiv • to9.^ ^t vuv TrapeiXiQf e t^v utto n-:oX2|xaTcv ;c«t <l>iXi:r7rov TaTTOu.e'vMV,

ixxttpeiv dixit Polyb. XVIII , 3o pr.

3. Conventus gentium civitatiumque

qnod decreta X legatorum, etc.

hsec forte corrupta ; certe non respon- d«nt verbis Polyb. etaexoXouvTO irav- Ta; Touc air6 Tcav edvcdv xat iro').e(i>v irapaYsyovoVa; , xai Tot ^J^o^^avTa t& 9uve^pt(tt ^teva^cuv • quod decreta X legatorum in civitates nominatim, de singulis nominatim civitatibns, pro- nuntiabantur ( solummodo , jam a le- gatis facta) coi^. Crev. — Hac con- jectura opus non esse pntat Goeller. si ex MS Bamb. legeris : q. decreto X l.c, n. pronuntiabantur.^En. — j4cha:i Phthiotcedati, in<TU{i.iroXtTetav, opinor, et in idem reip. corpus concilinmque contributi : nam libertas ex decreto senatus (vid. cap. 3a) iis data fuerat; Duk. et Crev. irpoaevetfAav Polyb. unde additi conj. Jac. Periz.

4« Phocenses , Locrenses et quas ,

20.

3o8 T. LIVII t.tlt

Corinthiis et Triphylia el Heraca ( Peloponnesi et ipsa iirbs est) reddita Acha^is. Oreiim et Eretriam decem legati Eumeni regi, Attali filio, dabant. Dissentiente Quintio , venit res in arbitrium senatus \ senatus li- bertatem his civitatibus dedit, Carysto adjecto. Pleu- rato Lycus et Parthini dati ^ : Illyrionmi utraque gens sub ditione Philippi fuerat. Amynandrura tenere jus- serunt castelia , quse per belli tempus Pfailif^o capta ademisset.

XXXV. Dimisso conventu, decem legati^ partiti munia inter se, ad liberandas su«t qutsque regionis civitates discesserunt : P. Lentuhis Bargyhas, L. Ster- tinius Hephaestiam et Thasum* et ThraciaB urbes, P.ViliiusetL. Terentiusadregem Antiochum,Cn. Cor^ neUus ad Phihppum : qui, de minoribus rebus editis mandatis , percunctatus , si.consihum non utile solum , sed etiam sahitare , admittere auribus posset , quum rex gratias quoque se acturum diceret, si quid, quod in rem suam esset, expromeret, magnopere ei suasit, quoniam pacem impetrasset, ad societatem amicitiani- que petendam mitteret Romam legatos ; ne , si quiil

etc. Tcu; ^k fpaxioLi xal Tci>( Acxocu(

«ixov xat ir^oTtpov iv t^ 9U|xiroXtTeia , Polyb. unde Ursin. conj. Phoceiises, Locrensesque, sicut antejuerant ad» jectif h. e. ad eorum conciliuin et auiAiroXtTtiav pertinneranU — Carjrsto adjecto , xat 9uv rauTai^ Kapu<rTo; , ftcil. i^XeudepttOv) <^ta rvi; auYxXTiTOu^ Polyb.

5. Pieurato Ljrcus et Parthini tlati; Tide ad XXU, 33, n. 3; XXVU, 3a , n. 3, et XXTX, la , n. 3. fych" nidits et Parthus datas : lUjrriorum utraque gentis , etc. ex Polyb. conj. Uuk. et sane Lycus , vel potius Lych-

nis seu Lychnidus , non gens, sed orbs niyrici fuit« — Per beUi temptts; vide ad II, i8 , n. i.

Ca.p. XXXV» t. Dimisso eonventn, deoem legati, etc. cf. Polyb. XVITI , 3i, et Plut. riamiii. p. 3^5. — X. Ster- tinius ex Gelenit et Ursini conj. b. 1. et apud Polyb. legitur, at in ▼eit. librls L.Thermus, 2Tepe'vvtC5, ZTepewtvo;. Plutarcho dicitur l\TtXXtO( , und^ X. Titinius conj. Pigh. ct Reisk. ConF. Ouker. qui docet, dnbitari qaidrni posse , nec tamen negari , Stertinium fuisse inter decem legatos senatns.

a . Hepftastiam et Thasum ; vlde «d cap. 3o, n. 3.

v.llf^ LIB. XXXIII.. CAP. XXXV. XXXVI. 309 Antiochus moveret, exspectasse et temporiim oppor- tiinitates captasse ad bellandum^ videri posset. Ad Tempe Thessalica PhiUppus est conventiis. Qui quum se missurum extemplo legatos respondisset ; Cornelius Thermopylas , ubi frequens GraeciaB statis diebus esse solet conventus^ (Pylaicum appellant), venit: iEtolos praecipue monuit , ut constanter et fideliter in amicitia populi romani permanerent. iEtolorum. principes alii interquesti sunt, quod nbn idem erga suam gentem Bomanorum animus esset post victoriam, quiin bello fuisset ; alii ferocius incusarunt , exprobraruntque , Non modo vinci sine yEtolis Philippumy sed ne trans- ive quidem in Grceciam Romanos potuisse. Adversus ea respondere (ne in altercationem excederet res ^ ) quum supersedisset Romanus ; omnia eos cequa im" petraturoSy si Romam misissent^ dixit : itaque ex au- ctoritate ejus decreti legati sunt. Hunc finem bellum cum Philippo habuit.

XXXVI. Quum haec in Graccia Macedoniaque et Asia gererentur, Etruriam infestam prope conjuratio 3ervorum fecit. Ad quaerendani.opprimendamque eam M'. Acilius praetor, cuiinter cives peregrinosque juris- dictio obtigerat, cum una ex duabus legione urbana Tuissus, aliosjam congregatos pugnando vicit ; ex his multi occisi , multi capti : alios verberatos crucibus affixit, qui princip^s conjurationis fuerant : alios do-

3. Captasse ad heUatiduntf f. re- betlandum ; Glar.

4. Comelius Thermopylas, nbi fre- </uens . . . conventus ; vide ad XXXI , ^9, n. I. — Jacobs locuoi ita restt< tueiidum existimat ; uhifreqnens Grte- cia st. dieb. esse soiet (^Pjrlaicos con^ sfentus appeiiantj^ nyenit. Ed, — jEtolos prtecipue monet^ ^ti irrXeiDvcov, mul-

tis , Polyb. — Jlii interquesti sunt , Tuv {1.6V iTpacdc xat iroXtTixo^ f^^t^* <|;i{i.oipcuvT<ov auToi; Polyb. unde Cre- ver. conj. alii leniter questi sunt. — Hanc conjecturam confirmat Goelier. e MS. £d.

5. JSe in altercationem excederet res ; vide sopra ad lil). UI, cap. 41» uot. 6.

^ I

3io' T. xrvii tc.\t

minis restituit. Consules in provincias profecti sunt. Marcellum Boiorum ingressum fhies , fatigato perdiem totum milite via facienda , castra in tumulo quodam ponentem, Corolamus, regulus Boiorum, cum ma- gna manu adortus, ad tria millia hominum occidit; et illustres viri aliquot ' in illo tumultuario praelio ce- ciderimt, inter quos prajfecti socium, T. Sempronius Gracchus, M. Junius Silanus, et tribuni militum de legione secunda , A. Ogulnius et P. Claudius. Castra tamen ab Romanis impigre permunita retentaque, quum hostes a prospera pugna nequidquam oppu- gnassent. Stativis deinde eisdem per dies aliquot sese tenuit, dum et saucios curaret, et a tanto terrore ani- mos militum reficeret *. Boii , ut est gens minime ad morae taedium patiens, in castella sua vicosque dilapsi sunt. Marcellus, Pado confestim trajecto,* in agrum Comensem, ubi Insubres, Comeiisibus ad arma exci- tis, castra habebant, ducit legiones. In ipso itinere j pnelium committunt ^ ; et primo adeo acriter invase- j

^ \. , . I

Ca.p. XXX. VI. I. Illustres inri ah' i^ ^ u. ^ ^ tiy^ 1"^ , n. i. Liyio ao-

ijuot, etc. videad XXX, 18, n. 7. — lenne esse , sic verba referro ad diver- j

j4 prospera pugna ; vid. I, i, n: 5. sa^ubjecta, i^onet Drak.. ad- 1 , 5o,

a. A tanto terrore animot miiitum n. 9. Conf. ad H , 56 , n. z. Sed ve-

rejiceret; vide ad I , i , n. 5 , et lU , reor, ne Livio talia saepins invito ob-

10 , n. 9. lUnd a inseruit Gron. sed trudantur. — • Cod. Bamb. hio qui-

eo? malebat Drak. quia bis eadem prae- busdam verfais auctior est ; cx quo

pos. praecessit. — Vt estgens minime Goeller. censet ita legendnm : ...du-

ad movoB tcedium patiens, sc. belli in eit legiones. GaUiferoces Boiorum an-

longnm tempus ducti. Ita Qer. sed te dies paucos pugna in ipso , elcYji*

dnra est ellipsis. Ob morce ttedium re- — Marcellus Pado c. trajecit' legiones

posuit Gruter. ob teedium morce pa^ in agrum Comemem, , .habebant, in

tiens coi^. Crev. et minime moree tas' ipso i,p, commissum; etp. a. invase-

dium patiens (ut IV, 18, procul .ab rnnt, scil. Galli, conj. Gronov. Post

domo militiam eegre patiens) Drak. legiones asteiiscum posuit Sigonius.

3. In ipso itinere preelium commit- Forte vox hostes excidit ob comp.

tunt legiones rom. , et primo adeo script. leg. hostes , et legendom : ducit

acriter infaserunt GaUi Romanos, ut legiones. Hostes in ipso itinere pne-

antesignanos impulerint; vide ad I, litim committunt , ctprimo, etcVer-

tVw. LIB. XXXIIL CAP. XXXVI. XXXVII. 3i i

runt, ut antesignanos impulerint. Quod ubi animad* vertit , veritus ne moti semel pelierentur , qphortem Marsorum opposuit, et equitum Latinorum omnes turmas in hostem emisit. Quorum quum prirous se- cundusque impetus retudisset inferentem se ferociter hostem, confirmata et reliqua acies romana restitit primo, deinde signa acriter intulit: nec ultra susti- nuerunt certamen Galli, quin terga verterent, atque effuse fugerent. In eo pra^lio supra quadraginta miilia hominum csesa , Yalerius Antias scribit , et quingeiita septem signa miiitaria capta^, et carpenta quadrin- genta triginta duo, et aureos torques multos; ex qui- bus unum magni ponderis Glaudius in Gapitolio Jovi donum in aede ^ positum scribit. Gastra eo die Galio- riim expugnata direptaque; et Gomum oppidum in- tra dies paucos captum. Gastella inde duodetriginta ad consulem defecerunt. Id quoque inter scriptores ambigitur , utrum in Boios prius , an Insubres , consul exercitum induxerit , adversamque prospera pugna obliteravit ; an victoria , ad Gomum parta , deformata clade in Boios accepta sit.

XXXVII. Sub haec tam varia fortuna gesta% L. Fu- rius Purpureo alter consul per tribum Sappiniam in Boios^ venit. Jam castro Mutilo appropinquabat , quum, veritus ne intercluderetur simul a Boiis Ligu-

l)um ducit primam quidem inseroit ed. Frob. a. i535 ; aed praefuit el Gelen. ^ul unicum inspexit codieem.

4. Qumgenta septem signa mUitO' ria capta, forte quinquaginta septem, etsi Yalerius mirifice nomerum augere ^let ; GroiL Sed etiam supra quadrof ginta millia hominnm ceeidiaae refert; Drakenb.

5. Claudiiu in CapitoHa Jovi donum

in €ede, etc. forte del. in asde, aiit leg. Claudius Capitolino , etc. Crev. — Castra eo die Galiontm, etc. inedd. ante Frob. Postero die Gailorum car stra, — In Boios prius , an Insubres , f. an in Insubres ; Drak.

Cjlp. XXX.yU. I. Sub hatc. ge^ sta; vide ad II, 55^ n. x.

^.Per tribum Sappiniam in Boios; vide ad XXVI, 9, n. 8, et XXXI ^

A, G. 196. U. C. b&6.

3i2 T. LIVII

ribusque, eadem via, qua adduxerat, reduxit^, et ma- grio circuitu per aperta , eaque tuta loca , ad colle- gam pervenit. Dein junctis exercitibus primum Boio- rum agrum usquci ad Felsinam oppidum populantes peragraverunt. Ea urbs caeteraque castella et Boii fere omnes , pra?ter juventutem , quae prdedandi causa in armis erat (tunc in devias silvas recesserat) , in de- ditionem venerunt*. In Ligures deinde traductus exer- citus. Boii negligentius coactum agmen Romanorum, quia ipsi procul abesse viderentur, improviso aggres- surosserati, per occultos saltus sequuti sunt. Quos non adepti, Pado repente navibus trajecto, Laevos Libuosque ^ quum pervastassent , redeuntes inde Li- gurum extremo fine cum agresti praeda in agmen it> cidunt romanum. Celerius praelium acriusque com- missum, quam si tempore locoque, ad certamen de- stinatis , prseparatis animis concurrissent. Ibi, quantam vim ad stimulandos animos ira haberet, apparuit: nam ita coedis magis ; quam victoriae , avidi pugnarunt Romani, ut vix imntmm cl.adis hosti relinquerent. Ob eas res gestas, consulum literis Romam allatis, sup- plicatio in triduum decreta est. Brevi post Marcellus Romam veuit, triurophusque ei magno consensuPa- trura est decretus : triumphavit in magistratu de

a , D. 4* — Castro Mutilo ; vide sapra ad Ub. V, cap. 35, n. 4, et lib. XXXI, cap. a , n. 5.

3. Eadem via, qtia adduxerat, re- duxit f ac. legiones sea exercitum; Tidc Ad I , a3 , n. 4* Alterutrum exci- disse credebat Duk. — Cod. Bamb* dat , exercitum eadem ^via , quod jam conjecerat Drak. Ed. — Per aperta loca ( vide ad X , 149 u* ^ ) » eaque tuta ; al. eoque ; vide ad I, 11 , n. 6. >— CvUegm secunda, Sed non soli col-

legae secunda pugna fuit adversus Boios ; jam enim Fnrius Purpureo jnn- ctus fnerat cum Marcello , qwmi in Boiis dimicarent; qnareOoeller. ecod. suo censet reponendum : cam coU^a secunda, En.

4. In dedUionem venerunt; videad VIII, 20, n» 7.

5. LtBvos Lihnosqtte; vide ad V, 35, n. a et 3. — Redeuntes inde U- gurum extremo Jine ; vide ad II , 49* h. 10.

u. c. Ife: LTB. XXXIII. CAP. XXXVII. xxxvm. 3l3

Insubribus Gomensibusque. Boiorum triumphi spem collegaB reliquit , quia ipsi proprie adversa pugna in ea gente evenerat , collegae secunda. Multa spolia ho.- stium captivis carpentis traducta, multa militaria si- gna lata, aeris trecenta viginti miliia, argentl bigati ducenta^ triginta quatuor millia. In pedites singulos. dati octingenti a;ris '^ ; triplex equiti centurionique.

XXXVIII. Eodem anno Antiochus rex, quum hi* bernasset Ephesi ' omnes Asiae civitates in antiquam imperii formulam redigere est conatus : reliquas qui- dem, aut quia locis planis positae erant, aut quia pa- rum moenibus armisque ac juventuti fidebant , haud difficulter jugum accepturas. Smyrua et Lampsacus Ijbertatem usurpabant; periculumque erat, ne, si con- cessura his foret, quasi tabe *, Smyrnam in iEoIide lo- niaque, Lampsacum in Hellesponto, aliae urbes se- querentur. Igitur et ipse ab Epheso ad Smyrnam ob- sidendam misit ^ ; et , quas Abydi copiae erant , praesidio tantum modico reiicto, duci ad Lampsacum oppu-

6. jirgenti bigati ducenta , etc. vlde quam imperiiformulam redigere ; vide adXXII, S^ik, n. 3. ad XXVI, a4,n. 5.

7. In pedites singulos dati octin» a. Quasi tabe (ne illa velut pestis genti asris; malim octogeni ( f. octo- regni sui ad piures aerperet; conf. ad ginta ) : neque enim credibile est , Mar- II , a 3 , n. 6 ) ex emend. Gron. recepi . cellum plus largltnm e praeda gallica , Quos metuebatet quosin Thebaine^lQ quam T. Qnintium e macedonlca , qui edd. rel. quodmetuebat conj. Dujat. — dncenos quinq^nagenos sris , ant L. De omnibns his conjecturis tacere se Scipionon e syriaca, qui quinos vi- profitetur Goeller. qnia omnis dubi- cenosqoe denarios ( seraria ratione, tatio sublata est scriptura MS Bamb. qnadringenos seris) viritim distribue:- ne, siconcessum hisforet, quodinten- runt; Gron. — Tripiex equiti centU' derent, Smjrrnam, etc. Jacobsputat, rionique; videad X, 46* n* 8. in lectione quos in Theba manifesta

Cap.XXXVIII. z. .4ntiochus rex, esse vestigia verbi iutendebant; nam

qnumhibernassetEphesi, qnatmf^ost etiam indicativns modns hic habc'

aliaa Asiae Minoris , inpr. Cilicis ac ret locum , non adversante Kreyssl^

Lyciae urbes, Ptolemseo eripuerat. gio. Ed.

Conf. Polyb. XVIII , 3a , et Hieron. 3. j4d Smjmuim obsidendam misit

comm. ad Daniel. c. 11. — In anti" copias , e seqq.

U. C. S'56.

3i4 T. LTVII

gnandum jussit. Nec vi tantum terrebat; sed, per le- gatos leniter alloquendo castigandoque temeritatem et pertinaciara , spem conabatur facere , brevi , quse peterent, habituros^, sed quum satis et ipsis et omni- biis aliis appareret, ab rege irapetratam eos liberta- tem , non per occasionem raptam , habere. Adversus quae respondebant, Nihil neque mirari^ neque suc- censere Antiochum deherCy $i spem libertatis differri non satis cequo animo paterentur. Ipse initio veris , navibus ab Epheso profectus, HeUespontum petit; terrestres copias^Madyitim trajicit, Chersonesi urbem ; terrestri navalem exercitumjunxit: et, quia clauserant portas , circupidedit moenia armatis , et jam opera ad- moventi^ deditio est facta. Idem metus tum incolentes aiias Chersonesi urbes in deditionem dedit. Lysima- chiam inde omnibus simul navaUbus terrestribusque copiis venit. Quam quum desertam 7 ac stratam prope ruinis invenisset ( ceperant autem direptamque incen- derant Thraces paucis ante annis ) , cupido eum resti- tuendi nobilem urbem et loco sitam opportuno cepit. Itaque omni cura simui est aggressus , et tecta muros- que restituere, et partim redimere servientes Lysi- machienses, partim fuga sparsos per HeUespontum Cbersonesumque conquirere contrahereque , partim

4. Spem eonabaiur facere, brevi, quee peterwt, libertatem, se kabuu- ros, sed tum demam, quumsatU..» apptueret, manifestum eMet, se ab rege impetratam, eto., lianc Uberta- tem noB yi et rebeiUone partam, sed regtum mnuus esse. Quam peterent malebat Gron. -— Per occasionem; ▼ideadl, ix ,n. i,

5. Terrestres eopias Madjrtum tra^ Jecit, etc. looum sic e codicis sni vesti-

gits persanare tentat GoeUer. terrestres

eopias trajiei Abjrdo in ( istud dde- set Kreyssig. ) Ckersonesum jussit, Quum ad Madytum, Ckersonesi ur" bem, terrestri nanpalem ejpercitumjttH" xisset, etc. £d.

6. Etjam opera admoventi; f. sed jam, Gron. — Tum incolentes yoces otiossB et inelegantes, in quibos yi~ tium latet ; Crer.

7. Quam quum desertam, etc. conf. fap. 40 extr. Vid. Polyb. XVII, 4 ; X.Vin, 34 f et Appian. Syr. z.

u.cist LIB. XXXIII. CAP. XXXVIII XXXIX. 3i5 novos colonos , spe commodorum proposita , adscri- bere, et omni modo frequentare*. Siraul ut Thracum subraoveretur raetus, ipse parte diraidia terrestriura copiarum ad depopulandum proxima Thraciae est pro- fectus : partera navalesque socios omnes reliquit in operibus reficiendae urbis.

XXXIX. Sub hoc tempus et L. Cornelius , missus ab senatu ad dirimenda' inter Antiochum Ptole- raaearaque reges certaraina , Selyrabriae substitit ; et decem legatorum'* P. Lentulus a Bargyliis, P. Villius et L. Terentius a Thaso , Lysimachiara petiemnt. Eodem et a Selymbria L. Cornelius et ex Thracia post paucos dies Antiochus convenerunt. Primus congres- sus cum legatis , et deinceps invitatio benigna et ho-

8. Omni modo frequentare nrbem; vide ad X , 1 1 , n. 3.

Cap. XXXIX. X. X. Comelius , missut 4»h senatu ad dirimenda^ etc. diversus a Cn. ComeUo cap. 35 , non idem , quod putabat Appian. Syr. 3 , etsi noB alinnde notus. Gonf. Polyb. XYIII, 3a, 33, et Appian. Syr. a , 3. — Selymbria Thracise opp. ad Pro- pontidem; quam rectius ]Ev)XuSpigiv ( 2i(Xuoc Ppiav , b. e. Selyis urbem ) Thracum lingna dici monent Ptol. III, II ; Strab. YII, 6, i, pag. 3ig; et Nicol. Damasc. in Exc. p. 494«

a. Et decem legatorum ( pro e de^ eem legatis, nt apud Polyb. tuv ^exa) P. Lentulus a Bargyliis , P, ViUius et L, Terentitts a Tkaso, etc. ita et Po- lyb. XVIIf , 33. Sed idem i»p. 3i, et livins snpra cap. 35 pr. dixerant, L. Stertinium discesstsse Thasam, P. Yilliam autem et L. Terentium ad Antiochum regem. Dakems : «Non in- venio, inqait,qnomodo hoc expediri possit, nisi pntandum est , ViUinm et Tcrentiura ,qunra initinere audissent,

Antiochum ex Asia in Cheraonesum trajecisse, omisso itinere, quod ad eum ingressi fuerant, Thasum venis- se », Nota Schweigh. ad Polyb. est haec : « Nos vero non tam miramur , quo pacto legati ad Antiochum missi, qai eum in Chersoneso versari ex le- gatis ejjus (vid. Polyb. XYIII, 3o, X - 4 ) f cognoscere potuerant , Tkaso In Thraciam advenerint ( quandoqui- dem consentaneum erat , primum cum eo collega, qui ad liberandum Tlia- snm mtssus est, Thasum , qnae prope Thraciam est , navigasse , et inde por- ro ad Antiocbnm profectos ) ; quam quod eodem tempore , quo hi Sefym" hriam in Thraciam venerunt, advenerit etiam P. Lentulus , qni in partem op- positam longissimeqne hinc remotam , BargyUa in Cariam , erat missns , ad Grsteos ejus regionis a Philippi dumi- natn liberandos *». Forte serins is len- tinsve cseteris iter fecit in Cariam , atque deindc, certior factns de An- tiochii profectione in Thraciara, eo properavit.

3i6 T. LIVII ^ Hlcst:

spitalis fuit. Ut de mandatis statuque prsBsenti Asia? agi coeptuni cst, animi exasperati sunt. Romaniy om- uia acta ejus, ex quo tempore e Syria classe solvisset, displicere senatui, non dissimulabant, restituique Pto^ lemaeo^ civitates omnes, quce ditionis ejus fuissent, a;quum censebant. Nam quod ad eas cwitates atti- neretj quds a Philippo possessas Antiochus per occa- sionemy averso Philippo in romanum bellum^ inter^ cepisset^, id veroferendum non esse^ Romanosper tot annos terra murique tanta pericida ac labores exhaa- sissCj Antiochum belli prcemia habere. Sed ut in Asiam adventus ejus dissimulari ab Romanis , tom- quam nihil ad eos pertinens y potuerit; quod jam^etiam in Europam omnibus navalibus terrestribusque copiis transierity quantum a bello aperto Romanis abesse? lllum quidem^ etiamsi in Italiam trajiciat, negaturum. XXu A.d ea rex % Satisjam ante videre se^ Romanos inquirerey quid regi Antiocho faciendum ; at ^ quous- que terra marique progrediendum fuerit ipsis , non cogitare, Asiam nihil ad popuium romanum perti- nere; nec magis illis inquirendum, esse^ quid Antio- chus in Asia , quam Antiocho , quid in Italia populus romanus faciat. Quod ad Ptolemceum attineaty cui ademptas civitates querantur; sibi cum Ptolemceo et amicitiam esse ^ et id agere sCj ut brei/i etiam affini-- tas jungatur^ . Nec ex Philippi quidem^ adversafor-

5,Jtestieuique Ptolerrueo, etc. conf. Polyb. XVIII, 33 ; Appian. Syr. 3.

4. Per occasionem,., intercepisset; Tideadl, n ,n. i , et 111,72 ,n.a. — » Sed ut in Asiatn , etc. vide ad II , 38^ n. ^.^ A bello aperto Romanis : im- mo cum Romanis ; Gron. — Cod. Rarab. a bello aperte Ropftanis indicto abesse; quod meliusett et facilius.j£o.

Caf. XL. I. Ad ea rex, etc. conf. Appian. Syr. 3; Polyb. XVIII , 34f et simil. loQ. ej. V, 67.

2.. Utbrevietiam affinitasjungatur; vid. XXXV, i3.

3. iVec( inuno Ne Drak. et Dok. ) ex Philippi qnidem^,. aut adva-sjus Romanos in Europam trajecissc, Cher' sonesum, quas LjsUnachi fuerit , quo

A. C. 196. U. C. 556.

LIBER XXXIII. CAP. XL. 317

tuna spolia ulla se petisse; aut adversus Romanos in Europam trajecisse. ^'^*** fuerit ( quo victo omnia^ quce illius fuissent ^ jure belli Seleuci facta sitit) ^ exi- stimare suce ditionis esse, Occupatis majoribus suis rerum aliarum alia cura^jprimo qucedam ex his Pto- lemceumy deinde et Philippumy usurpando alienapos- sedisse; sicut qucedam ex proxima Thracia, quce in- dubitate Lysimachi fuerint^ . Ad edfacienda^ in an-- tiquum venisse ; et Lysimachiam'^ y deletam Thracum

*victo , etc. ita beiie lacnnam fa. 1. ex- plct Ruben. ex Polyb. X.VIII, 34: neque opus est plora snpplere cnm aliis ; nam reliqna Polybii verba mox expressit Livius. Seleucus Nicator, qui post Alexandri M. inortem , victis Anliguno et Lysimacbo, regnis et il- lius (Syria et Coelesyria) et bujus ( Cbersoneso Tbraciaqne ) potitus est (vid. Polybins, V, 67; XVIII, 34; XXVIII, 17), pater fnit Antiochi Soteris, avns Antiochi Dei,-proavus Seleuci Oillinici, abavus Seleuci Ce- rauni et Antiocbi M., cujus filiiiiiere Seleucus Pbilopator, Antiochns Epi* phanes et alii. Conf. Polyb. II , 71; IV, 48 ; V, 40. Sic Duker. iufra ad XXXIV, 58; ubi Crev. monet,/»ro«- vnm proprium et recte dici , quia An» tiochus Soter et Antiochns Deus seu Theon fratres fnerint teste Appiano Syr. cap. 65. Hunc Appiani locnm etiam ab aliis ita intellectum esse, sed manifeste contrarium docere , ibi jam ostendit Schweigh.

4. OccupatU majorihus rerum alia^ rum alia cura: malim aliarum aliis vel €X aliis Cura ( nt VII, 39, alias ex aliisfingendo moras ); Gron.

^.Qua; indubitaie Ljrsimachi/uerint : yoxindubitatesus^ectSL est viris doctis. Conf. Drak. ad h. 1. et Rubnken. ad VelL II ,60. .

6. j4d ea facienda , redigenda , in antiquum statum, ad veterem eorum conditionem restituendam , venisse se. Non bene expressa est haec sentenlia ;. minus vero satis facit explicatio Ei- nesti, cnjus nota est: «Manifeste daiu opera verbum faciendi saepe repeli- tum est in oratione regis , in eaque re- petitione sane mira elegantia est aguo- scenda. Jntiquum vero substantive acceptum , ut V, 33 extr. et pacatum , hosticum , etc. subintellecto loco , so- lo, dominio, sinu, angulo , etc. (conf. VI, 3i,n. 3; VIII,ia,n. 11, al.) cnm venisse conjungatur, ut sensus sit: Romanis inqnirentibus et , quid mihi faciendum esset , et quid ego in Asia faeerem, qnae jure belli facta erant Selenci, sed postea a majoribus meis neglecta , ad ea facienda , nec negii- genda , et usurpatoribus eripienda , in antiquum , sc. dominium veni ». Sic verba ad eafacienda male cohaereiit cum praecedd.; uam bacc ad ea tan- tum spectant, quae alii fecerunt. j4d ea redigenda in antiquumjus vel sta- tum conj. Gron. SniBceret pro^c/>/7- da substituisse potiunda aut ifindir catfda,

'j , Ljrsimachiam , deletam Thracum impetu ; vide ad XXXII , 33 , n. i3 , et XXXIII, 38, n* 6. Lysimachia primnm , victo Lysimacho , Thraci»

3i8 T. LIVII ^.^.Lfe

impetUj de iruegro condere, ut Seleucus filius eatn sedem regni habeat.

XLI. His disceptationibus per dies aliquot habitis , rumor sine uUo satis certo auctore ' allatus de morte Ptolemsei regis , ut nuUus exitqs imponeretur sermo- nibus. Nam dissimulabat pars utraque se audisse ; et L. Cornelius, cui legatio ad duos reges, Antiochum Ptolemaeumque , mandata erat , spatium modici tem- poris ad conveniendum Ptolemaeum petebat, ut prius, quam moveretur aliquid in nova possessione regni, perveniret in iEgyptum ; et Antiochus suam fore ^Egy- ptum , si tum oc^dsio esset ^, censebat. Itaque, dimissis Romanis relictoque Seleuco filio cum terrestribus co- piis ad restituendam V ut instituerat, Lysimachiam, ipse omni classe navigans Ephesum, legatis ad Quin- tium missis^, qui ad fidem de societate agerent, oram Asia; legens , pervenit in Lyciam ; Patarisque cognito ,

rege , occupata a Seleuoo Nicatore ( vid. Polybiua , V, 34 ; XVIII, 34 ), deinde ab regibus ^gypti ( conf. eadem loca ) , ab ^toiis ( Polyluus , XV, 23 ; XVII , 3 ) , a Philippo ( ibid. et XVIIl, 34 ) , a Thnicibus ( Ttd. aup. ad c. 38, n. 6), et postremo ab Antiocho M. qni urbem, dele' tam Thracnm impetUy de integrocon' didit, ut Seicucus Philopator y?/iu« eam sedem regni haberet ( confer. inf. XXXIV, 58 ; XXXV, i5 , cl Polyb. XVIII, 34; XXI, la).

Cap. XLI. I. Rumor sine ullo satis certo aiietore , etc. post regis exci- disse videtur effeeit; Gron. ixutfecit Crev. Conf. Appian. Syr. 4- — (rro^ novii conjecturam coniirmat codex Bamb. En.

^.SuamforeJ^gXptum, si tum OC" ^asio esset, forte leg. si eam occasio» uem non amisisset, aut si tum non

eessasset Gron. si tum occasioni non deesset conj. Glar. si tum occasiene ttsus esset Duk. si usus occtuione esset Crev. Malim si non ocoasioni deesset, ut XXII , 39 extr. — In cod. Bamb. legitur si tum oecupasset. £d.

3. Legatis ad Quintium missis , etc. conf. XXXIV, a5. Pro adfidetn Gron. conj. ibidem. Sed ubi? Excidisse ali- quid in hanc sententiam ad fidemfa" eiendam, regem nihil adversus JEgX' ptum tentatitrum, sospicabatur Dnk. nam nulla eum re magis fidem hcert potuisse Romanis, £ibMm esse iUam suspicionem, quam societatem cura illis ineundo. Forte leg. datajide vel maia/ide, vel ad speciem.- — GoeUer. e MS sno dat, ad fdemjaciendam nihil novaturum regem, Ei». •>— Oram j4si€e legens (vide ad XXI , 5i, n. 6) pervenit in Lyciam , . Patarisque cogni- to, xivere Ptolemamm, naeigandi in

vlm: LIB. XXXIIL CAP. XLI. XLIL 3 19

vivere Ptolemaeum, navigandi quidein in iEgypturh omissum consilium est. Cyprura nihilontinus tendens, quum Chelidonium promontorium ^ superasset , pau- lisper seditione remigum est retentus in Pamphylia circa Euryraedontem amnem. Inde profectum eura ad capita ( quae vocant ) Sari fluminis ^ foeda tempestas oborta prope cum omui classe demersit. Multae naves ejectae ^ : mtiltae ita haustae mari , ut nemo in terrara enaverit. Magna vis hominum ibi interiit , non remi- gum tantum militumque ignotorum, sed etiam insi- gnium amicorum. Collectis reliquiis naufragii , quum res non iu eo esset , ut Cyprum tentaret ', minus opu- lento agmine, quam profectus erat, Seleuciam redit. Ibi subduci uavibus jussis* (ja™ enim et hiem« insta- bat ) , ipse in hiberna Aniiocbiam processit. In hoc staCu regum erant res. XLII. Romae eo primum anno triumviri epuLones

jE. omissum consilium estf Tide ad 6. Multce naves ejectas; Tid. XXI ^

XXXVI) 3z, n. 4. Cognito; vide ad 49, n. 3. — Cod. Bamb. dat, mtikar

1, 41, n. XO4 — Cypnun tendens; vide fract€B, multce naves ; unde Goeller.

adlib. rV, cap. 19, n. i, et lib. X^ susplcatur leg. muka ejecta , multai

cap. 37, n. I. ^ Jractas naves. Jacobs vero et Kreys-

4. Chelidonittm promontorium Ly- sig. multce Jractas , mnkee ejectas na^ ciae ad radices Tauri montis, hodie p». 'Ejectae naves dieuntur, quae tem- Capo Cameroso , objectum tribus in- pestate auferuntnr eo quidem , nbi 6ulis Chelidoniis vel Chelidoneis; vid. nondum fuerant , nec qno tetende- Strab. XIV, p. 666; Mel. I, i5, II, rant. Em. gloss. voc. ejicere. £d.

7; Plin,V, »7 et 3i, sen 35. 7. Ut Cjpmm tentaret; vide ad

5. Sarifluminis, quod e Gappado- IX , 35, n. i.

eia in Ciliciam, ibique in mare fluit ; 8. Suhduci navibns jussis ; vide ad

vid. Strab. XII, p. 535, 536; Ptol. VIII, a6, n. i. — Jam enimethiems

V, 8; Plin. V, ^7 seu aa ; VI , 3 , ct instabat : iUud et recte inserunt ed.

Steph. Conf. Appian. Syr. 4. — Ca- Mogunt. et proximae, nt ita haec al-

pita» Non intelligendos fontes mo- tera classem subducendi causa detnr,

net Creverius, sed potius tninnlos qnod hiems instaret , quum prima fo-

quosdam fortasse ac mpes in litore ret, quod maxima navium pars nau-

ad Sari ostia; qnemadmodum Kuvo; fragio amissa esset; Drak. — In hoc

xs^oXat in Thessalia stint montcs at- statu regum erant res , Philippi et

que tamuli. En. Antiochi.

A. C ic)6. U. C. bb6.

3ao T. LIVII

facti% C. Liciuius Luculltis triburius, qui legem de creandis his tulerat, P. Manlius et P. Porcius Lseca. His triumviris, item ut pontificibus, lege datum togoR pra^textaj habendae jus*. Sed magnum certamen cum omuibus sacerdotibus eo anno fuit quaestoribus urba* nis, Q. Fabio Labeoni et Li Aurelio. Pecunia opus erat, quod ultimam pensionem pecuniae ^ in bellum coliatse persolvere placuerat privatis. Quaestores ab anguribus pontificibusque , quod stipendium per belium non contulissent , petebant. Ab sacerdotibus tribuni ne- quidquam appellati, omniumque annorum, per quos nou dederant, exactum est. Eodem anno duo mortui pontifices, noviquein eorum locum sublecti, M. Mar- ceilus consul in locum C. Semprouii Tuditani, qui pra^tor in Hispania decesserat, et L. Valerius^ in lo- cum M. Cornelii Cethegi. Et Q. Fabius Maximus au- gur mortuus est admodum adolescens, prius quam ullum magistratum caperet : neceo anno augurin ejus

Cap. XLH. I. Romte eo primum anno triumviri epulones (viJ. XXV, 2, n. 'j) facti : cur? Vid. Cic. Orat. III, II). Postea septemTiri epoloues mstituti. Conf. Gell. I, 12.

2. Togce prtetextce habendas jtts; vide ad XXVII, 37, n. 7.

3. Ultimam pensionem pecuniof , etc. vide ad XXXI, i3, n. i. — Qucestores 'ab auguribus , etc. nota Dukeri est : « Gnr ab his solis , qaum certamen esset cnm omnibus sacer- dotibus ? An dicendum est, caeteros deinde altro destitisse certamine , au- gares et pontifices, quod fortassis se jure majoris sacerdotii immunes esse putarent , pertinacius in eo peraevera- visse ? Stewech. ad Veget. III , 3 , sciibit, pontiiices, augures, reliquoft« que sacerdotes tum stipendlum dare

ooactos, quamvis ante non dedtssent; et Guther. de vet. jur. Pontif. I, a8, ab iis, ut ab aliis civibas,stipendium extortam esse. Crederem, si doculs- sent , iis*lege immanitatem concessaiu fuisse. Nam quod Dionys. II, 21, tra- dit , Komalum sacerdotes negotiornm nrbanorum immunes fecisse , id de muneribus personalibus , non patri- roonialibus , quae vocant jarisconsalti, accipi nihil vetat. Verba livii omnium annorum, per quos non dedenint^ exactum est, argumento sunt, eos, quum ante, at alii cives , dedissent, ab aliquot annis immunitatem nsur- passe ». — Fer bellum non contuiis' sent; vide ad II, 18, n. i.

4. C, Valerius Fiaccus in loeum Ce-. thegi pontifex, de cujus morte vid. XL, 42. Uiversus forte a'L. Valerio

tllt LIB. XXXIII. CAP. XLII. XLIII. Sai

locum est suffectus. Comitia inde consularia habita a M. Marcello consule : creati consules L. Valerius Flaccus , M. Porcius Cato. Praetores inde facli C. Fa- bricius Luscinus, C. Atinius Labeo , Cn. Manlius Yulso , Ap . Claudius Nero , P. Manlius , P. Porcius Laeca. ^diles curules, M. Fulvius Nobilior et C. Flaminius, tritici dedes centum millia ^ binis aeris populo diviserunt : id C. Flaminii honoris causa, ipsius patrisque, ad- vexerant Siculi Romam. Flaminius gratiam ejus com- municaverat cum collega. Ludi Romani et apparati magnifice sunt , et ter toti instaurati. iEdiles plebis , Cn. Domitius Ahenobarbus et C. Scribonius^ Curio, multos pecuarios ad populi judicium adduxerunt. Tres ex his condemnati sunt; ex eorum mulctaticia pecunia aedem in Insula Fauni 7 fecerunt. Ludi plebeii per biduum iustaurati, et epulum fuit ludorum causa. XLIII. L. Valerius Flaccus et M. Porcius , quo die magistratum inierunt , de provinciis quum ad sena- tum retulissent , Patres censuerunt , Quum in Hispa- nia tantum gUsceret beUumy utjam consulari et duce et exercitu ' opus esset, placere , consules Hispaniam

Flacco, quem cousalem creatam mox dicit Livias.

5. IHticidecies centum milUa binis teris populo diviserunt; vid. XXXI, 50f n. I, etXLUI, 6, n. i. — Decies centom miUia modioram rom. effi- ciunt, secondam Creverii rationes, circiter modios nostrates 770,833 , aive paulo plus 64)^36 sextarios. Rini asses snnt octava pars denarii, dimi- dia vero sestertii, sive argenti novera grana. Ed.

6. C Scriboniiis Curio ex emend. Drak. pro valg. C Scribonius curio maximus ; nam is fult alius , aut crea- tas certe a. U. 57 8, nkortuo C. Marai-

lio Vitulo. Conf. XXVII , 8 , el XLI , 21. — Goelleri nota est : « Quid ? si verba , curio maximus, pro una voce curio, cognominis loco posita esse aocipiamns. Ex eadem familia fuerunt C. Curio consul, qui de Macedonia triumpfaavit, et C. Curio filius , tri- bunus plebis, ad qnem sunt epistola* Cic. lib. II ad Famil. » Ed. — Mnhos pecuarios ad populi, etc. vide ad X , a3, n. II.

7. Mdem Fauni fecerunt in Insula Tiberina, inter campnm Martium et Janiculam , de qiia vid. II , S.-^Epu- lum Jovis ; quae vox forte excidit.

Cap. XLIII. I . Consulari et duce et

21

3^2 T. LIVII tcAt

citeriorem et Italiam prouincias aut comparare inter se, aut sortiri^. Utri Hispania prouincia ei^enisset, eum duas legiones et quinque millia socium latini nominis et quingentos equites secum portare , et naves longas viginti^ ducere. Alter consul duas legiones scriberet: his GalUam prouinciam obtineri satis esse, fractis proximo anno Insubrium ^ et Boiorum animis. Cato Hispaniam, Valerius Italiaixi est sortitus. Prae- tores deinde provincias sortiti, C. Fabricius Luscinus urbanam , C. Atinius Labeo peregrinam , Cn. Manlius Vulso Siciliam , Ap. Claudius Nero Hispaniam ulterio- rem , P. Porcius La;ca Pisas ^, ut ab tergo Liguribus esset : p. Manlius in Hispaniam citeriorem adjutor con- suli datur. T. Quintio , suspectis non solum Antiocho et ^toiis , sed etiam Nabide Laceda^moniorum ty- ranno , prorogatum in annum imperium est , duas le- giones ut haberet. In eas si quid supplementi opus esset, consules scribere et mittere in Macedoniam jussi. Ap. Claudio praeter legionem, quam Q. Fabius habuerat, duo millia peditum et ducentos equites uovos conscribere permissum. Par numerus peditum equitumque novorum P. Manlio in citeriorem Hispa- iiiam decretus ; et legio eadem , quae fuerat sub Mi- nucio prajtore , data. Et P. Porcio Lopcoj ad Etriiriam circa Pisas duo millia peditum et quingenti equites ex Gallico exercitu decreti. In Sardinia prorogatum im- perium Sempronio Longo.

exercitu ; ▼ide supra ad X, a5, n. 9. Apuanls. Conf. Jac. Gron. , et Noris.

a. Compmrare inter se aut sortiri; ad Cenot. Pis. I, i, p. 8. — Adjutor

vide ad lU, a , n. z. consuli datur, f. datus, ut paulo ante

3. Naves . . . ducere; v. XXI, x 7 , n. 5. sortiti '; Duk. — Duo millia ped. Cod.

^.Fractisproximo anno Iusubrium, Bamb. augct numerum , datque decem

etq. vid. XXXII, 309 3i. milliapcd. Idque verosimiliua videtur

5.P, Porcius LcBca Pisas ; vide ad Goellero, propter numerum.quingen-

II, 40, n. 9. — ytb tergo Liguribus torum equitum. Ed. — Ex galUco

tc,lt LIBER XXXIII. CAP. XLIV. 323

XLIV. Provinciis ita distributis, consul6s, prius- quam ab Urbe proficiscerentur, versacrum ex poriti- ficum jussu fecere% quod A. Cornelius . Mammula praetor voverat de senatus sententia populique jussu, Cn.^^Servilio, C. Flarainio consulibus. Annis post uno ct yiginti factum est, quam votum. Per eosdem dies. C. Claudius , Ap. filius , Pulcher, augnr in Q. Fabii Maximi locum ^ qui priore anno mortuus erat , lectus inauguratusque est. Mirantibus jam vulgo hominibus, quod Hispania movisset, bellum negligi^, literae a Q. Minucio allata^ sunt , Se ad Turbam oppidum cum Budare et Besa^ide, imperatoribus hispanis ^ signis coUatis prospere pugnasse : duodecim miilia hostium ccesa; Budarem imperatorem captum ; cceteros fusos fugatosque. His literis lectis , minus terroris ab Hispa- nis erat , unde ingens bellum exspectatura fuerat. Om- nes curae , post adventum utique ^ decem legatorum , in Antiochum regem conversae. Hi, expositis prius, quae cum Philippo acta essent , et quibus legibus data pax, non minorem belli molem restare ab Antiocho docuerunt. Ingenti classe^ egregio terrestri exefcitu, in Europam eum trajecisse. Nisi avertissetvana spes.

exercku , quero Valerios cos. adver- 8118 Gallos ducturns erat; Glar.

Cap. XLIV. I. Ver sacrum , , » fe-' cere, quod, etc. vide ad XXU, 9, n. 9. Dodwell. de Cyclis, Diss. X, § 40, 419 erroris arguit Livium. Sed vid. Duker. qui tamen negligentise accusat LiTinm, quod tudos magnos , a senatn simul decretos , neque h. ). neque XXXIV, 44, factos memora- vcrit. — Ex pontificum jussu. Cod. Bamb. ex decreto pontijicum jassi. Ed. — j4nnis post uno ct viginti; tot consulum paria intersunt : uude patet, Livium neutrum annum, quo

votum susceptum solutumque est, comprehendisse ; Drak. qui et conf. infra ad librum XLII, cap. 10, n. 5.

a. Bellum negligi. Locus ita apparet in Bamb. MS , quod quum Hispania movisset, bellum negligerent, sciiicet Ap. Claudius et P. Manlius.Vulgatam Gelenius ait esse veram lectionem ; sed, quod notat Goellerus, non indi- cavit , Unde veram quam dicit lectio- nem sumpserit. Ed. • — Litene a Minu- cio allatai , etc. vid.VIII, g, n. 10.

3. Post adventum utique (vide ad II, 3o , n. i) deccm legatorum, de quibus vid. cop. 24» ^o , 34, 35, 39.

21 .

3a4 T. LIVJI tcX

ex vaniore rutnore orta ^, jEgjrpti inpadendee, mox bello Grceciam arsuramfuisse, Neque erum ne jEtolos quidem quieturos , quum ingenio inquietam ^, tum ira- tam Romanis gentem. Hcerere et aliud in visceribus GrcBcice^ ingens malum^ Nabin^ nunc Lacedcemonio- rumy moxy si liceaty universce Grcecice futurum tjr- rannumj amritia et crudelitate omnesfama celebratos tyrannos cequantem. Cui si Argos, velut areem Pe- loponneso impositam, tenere iiceat, deportatis in Ita- liam romanis exercitibus ^ nequidquam liberatam a Philippo Grceciam foie y pro rege^ si nihil^ aUudy longinquo vicinum tyrannum dominum habituram.

XLV. Hsec quum jam ab gravibus auctoribus, tum qui omnia per se ipsos explorata referrent , audirent majores ' ; quod ad Antiochum attineret , maturanda his, quum rex quacumque de causa in Syriam con- , cessisset , de tyranno consultatio visa est. Quum diu disceptatum esset, utrum jam causae satis videretur, cur decerneretur , an permitterent T. Quintio; quod ad Nabin Lacedaemonium attineret, faceret, quae e republica censeret esse, permiserunt; eam rem esse rati ^ quae maturata dilatave non tam roagui momenti

4. Ex vaniore rumore orta^ etc. vid.cap. 41 pr.

5. Quiim ingenio inquietam, etc. videadXXVI, a5, n. 6.

6. In viseerihus GrasciaSf etc. vide adXXII, 38, n. 4*

7. Pro rege , *i nihil aliud fit, aal- tem longinquo.

Cap. XLV. I. Audirent majores, insolenter dictnm pro majores natu vel seniores Patrum; et in edd. vett. ante Frob. a. x53i legitur audirentur. Uinc bene emend. > Jac. Periz. Hcec quum tum ab grapibus auctoribus, tum . . . referrent , audircntur , major

res , quod ad Antiochum attineret , maturanda magis, quum rex, etc. Ita sensnsest: iRtf/orqnidemrw^ scilic. visa est ( id ex seqq. revocandum) , quod ad Antiochum attineret, sed maturanda roagts, etcVerbis transpo- sltis et inserta voce dilato conj. Gron. maturanda Jds fquod ad Antiochum

attineret, quum rex concessisset ,

dilatoj detjranno, etc. — Faceret, qu€e e republica censeret esse, permi" serunt ; vide ad XXII , 89 , n. i . Fa- cere malebat GronoT, ut XXXIV, 34 extr. et mox (ut et XXXVI, 34) summam rempubhcam pop, rom, vxde

v,c.lt LIB. XXXIII. CAP. XLV. XLVL SaS ad sumniam rem populi romaiii esset. Magis id ani- madvertendum esse , quid Hannibal et Carthaginienses , si cum Antiocho ortum foret bellum , acturi essent. Adversae Hannibali factionis homines principibus ro- manis, amicis quisque suis, idemtidem scribebant, Nuntios literasque ah Hannihale ad Antiochum mis- sas , et ah rege ad eum clam legatos venisse, Ut/eras quasdam nunquam mitescere^ ; sic immitem^ impla- cahilem ejus viri animum esse. Marcescere otio situ- que cii^itatem, queri eum, et inertia operis; nec sine armorum sonitu excitari posse, Haec probabilia me- moria prioris belli , per unum illum non magis gesti , quam moti , faciebat. Irritaverat etiam recenti ' facto multorum potentium animos.

XLVL Judicum ordo Carthagine ea tempestate do- minabatur; eo maxime % quod iidem perpetui judices erant. Res , fama , vitaque omnium in illorum pote- state erat : qui unum ejus ordinis , idem omnes ad- versos habebat; nec accusator apud judices infensos

ad III y 5, n. 6. Eiflem multo rotun- dior videbatur lectio cod. Mogunt. eam rem rati maturtUam dilatamve non magni m. ad s. r. p. r. esse. Sed vid. Urak. qui monet , Livii lacteam ubertatem non minns laudari, quam concisam rotnnditatem, et vocem tam ab onmibns fere edd. antt. et MS ad- ditam esse, Livium vero non tam ma-' gni momenti dixisse pro : non admo- dum, uon valde magni momenti.

a. Utferas quasdam nunquam mi- teseere , pro utferce mitescant. — In cod. Bamb. legitur nulla mitescere arte, quod elegantius dicitur , quam rtunquam. £d. — Marcescere otio situ- qne, inertia, segnitie, civitatem; vidc adXKIII, 45, n. i, et ad Sil. VIII, ao. — Et inertia operis : verba vix

latina (etsi inertia laboris dicta sit Cic. pro Q. Roscio , cap. 8) , et forte inepta tou situque gloasa. Ingeniose tamen pro operis tum sopiri conj. Ruben. , tum torpere Bauer. qui hoc prope aptins monet esse voci inertia , sicut illnd sequenti verbo excitari, — Sopiri legitur in codice Bamb. quem locum pro virili parte restituere et il- lustrare conatur Kreyssig. in epistola ad Goellerum. £d.

3. Recentifacto , quod mox merno* ratur cap. 46.

Cap. XLVI. z. Eo maxime; vide ad I , I z, n. 6. — Qm unum ejus ordi- nis adversum sibi , idem , etc. — Goeller. e codice suo dat , qui unum ejus ordinis ojjfendisset ; quse ultima vox in editis nusquam apparet. £d.

3^6 T. LIVII tllt

deerat. Horum iii tam impotenti regno^ ( neque enim civiliter nimiis opibus utebantur) praetor factus Han- nibal vocare ad se quaestorem. Is rem pro nihilo ha' buit ^ ; nam et adversae factionis erat , et , quia ex quaestura in judices, potentissimum ordinem , refere^ bantur , jam pro futuris mox opibus animos gerebat. Enimvero indignum id ratus Hannibal , viatorem ad prehendendum quaestorem misit ; subductumque in concionem^ non ipsum magis, quam ordinem judi- cum ^ prae quorum supel*bia atque opibus nec leges quidquam essent , nec magistratus , accusavit : et , ut secundis auribus accipi orationem animadvertit , et infimorum quoque libertati gravem esse superbiam eorum, legem extemplo promulgavit, pertulitque, Ut in singulos annos judices legerentur^ ne quis bien- nium ^ continuum judex esset, Caetenim quantam eo facto ad plebem iuierat gratiam , tantum magnae partis principum offendebat animos. Adjecit aliud, quod, bono publico , sibi proprias simultates irritavit. Vecti- gaUa pubhca partim negligentia dilabebantur ^, partim praedae ac divisui principum quibusdam et magistrati- bus erant : quin et pecunia , quae in stipendium. Ro-c

a, Horum in tam impotenti regno ; vide ad ni, 36, b^ a. — Non civiliter opibus utebantur; vide ad VII, 5, n. a. — PrcBtor factus Hannibal, ut preetor £pit. 5o ; consul dpud Jiutlo. XXXI , 2 f S ^ ' ^ ^^^ apud Nep. Hann. 7 ( ubi cf. Tzschucke ) pro sufete. Conf. ad VI, 4a, n. 7, et XXVIII , cap. 37» not. 3.

3. Is rem pro nihilo habuit edidi ex emend. Periz. pro ynlg. Idemp, n, h. Minus placebit Gronovianam Id is. — Ex quoestura in judices referebantur, egebantur, scilic. horaines , hoc est , quaestores.

4. Subductumqu€ in^ coneionemf quia in loco forsan superiore statatus est; nisi leg. productumque ; Gron, -— Pr£e quorum superbia, propter q. superbiam ; sed vox/wvv abest ab edd. vett. ante Frob. a. 1 53 1 , neqae neoes- saria videtur; Drak.

5. Nequis biennium, etc. forte neye vel neu ; Duk. et Bauer. lUe etiam mox malebat offentierat,

6. Fectigaiia publica negligentia dilabebantur , etc. vide ad VII, ao, n. 3 , et conf. Nep. Hann. 7. — Di- visuifuere ; vide supri ad librum I , eap. 54 , n. 6.

u.css,: LIB. XXXIII. CAP. XLVI. XLVIL 327 manis suo quoque anno^ penderetur, deerat, tribu- tumque grave privatis imminere videbatur.

XLVIL Hannibal postquam, vectigalia quanta ter- restria maritimaque essent, et in quas res erogaren- tur , animadvertit , et quid eorum ordifiarii reipublicae usus ' consumerent , quantum peciilatus averteret ; omnibus residuis pecuniis^ exactis, tributoprivatisre- misso, satis locupletem rempublicam fore ad vectigal prsestandum Romanis, pronuntiavit in concione, et praestitit promissum. Tum vero isti , quos paverat per aliquot annos publicus peculatus, velut bonis ereptis, non fiirto eorum manibus extorto , infensi et irati Ro- manos in Hannibalem , et ipsos causam odii quoBren- tes 9 instigabant. Itaque, diu repugnante Scipione Afri- cano^, quia parum ex populi romani dignitate esse ducebat, subscribere odiis accusationibusque Hanni- balis, et factionibus Carthaginieusium inserere pu-

7. Stto quoque anno, lego quceque ; Gron. Conf. ad III, 22 , n. 5.

Cap.XLVII. i,Ordinariireip. usus, perpctuae, annuse, solennes ejus ne- cessltates. — Qttantum pecttlatus aver- teret; vide ad l, 7, n. 6. Peculatus furtum sen interceptlo pecunic , inpr. pnblicae vel sacrae; qui morsi pubHcus peculatus dioitar. Conf. Gron. Obss. IV, 5.

a. Omnihus residttis pecttniis , non- dum solutis et in tabulas relatis , yel datis ex aerario magistratibus, ut in usum publicum consumerentur, ab his autem oppressis et in rem suam conversis.

3. Scipione Africano , qttia pa- rumj etc. forte quiparttm; Crev. — Subscribere odiis accusationibttsqtte Hannibalisy adjuvare adversarios ac- cusatoresque Hann. ( vide ad X , 22 , n. 4)» et inbouestas horum partes si-

mnl agcre ; ad cujus rei indignitatem adumbrandam pertinent etiam verba ifelut iicdusatores caiumniam in eum jurare ( b..e. ju&juraBdum de eabim- nia , se non calumnias vel rei vexandi causa eum accusasse; de quo vide ad Tacit. Ann. XIV, hi, n, ii\ Si- gon. de Judic. II, 10; Ernesti clav. Cic. ) , ac nomen ejus deferre ;^yide ad IX, a6, n. 5. «Illud elegantissime dlMum, quura proprie, quia primo loco et praecipui Hannibalem alii ac- cusabant domi , ut jam snbscriptores seu secundarii actoreB fierent Romani , tum contemptim , qnasi famulatnri es- sent Paenis Hanuibali inimicis . et velut in jure', ad tribunal , proditnn accusa- tores. Nil opns legere cum Gron. accti- satorum Hannibalis vel accusantinm Hannibaiem. Quis enim haecrautasset? Non idem certc sunt odia et aceitsatio- nes » ; Baucr. Aecusationes Hannibalis.

328 T. LIVH tcX:

blicam auctoritatem , nec satis habere bello vicisse Hannibalem, nisivelut accusatores calumniam in eum jurarent ac nomen deferrent , tandem pervicenmt, ut legati Carthaginem mitterentur, qpi apud senatum eorum arguerent , Hannibalem cum Antiocho rege consilia belli faciendi inire. Legati tres missi^, C. Ser- vilius y M. Claudius Marcellus , Q. Terentius Culteo. Qui quum venissent , ex consilio inimicorum Hanni- balis , quaerentibus causam adventus dici jusserunt , venisse ad controversias , quse cum Masinissa rege !Numidarum Carthaginiensibus essent , dirimendas. Id creditum vulgo. Hannibalem unum se peti ab Romani& non fallebat , et ita pacem Carthaginiensibus datam esse j ut inexpiabile bellum adversus se unum mane-* ret^. Itaque cedere tempori et fortunae statuit, et^ prasparatis jam omnibus ante ad fugam, obversatus eo die in foro^ avertendae suspicionis causa, primis tenebris vestitu forensi ad portam cum duobus comi- tibus ignaris consiUi est egressus.

XLVIII. Quum equi , quo inloco jussi erant % praesto fuissent , nocte via cita regionem quamdam agri Vo-

passive dici , qaae ei intententar, mo- net Drak. — Factionibus C, msererepu- blicam auctoritatem ; yide ad VI , 38 9 n. 4* ~-' ^^c satis habere bello vicisse H.,nisijurarent, etc. vide ad VI, 14 > n« 10.

4. Legati tres missi, etc. confer. Jcutin. XXXI » a , qui non nisi uniim eamqne Cn. Servilium nominat.

5. ita pacem C, datam esse, ut,.. maneret ; vide ad I, 17, n. 5. '

6. ObverscUus eo die inforo; vide ad XXrV, a3 , n. a. Conf. Jnstin. 1. 1. et Nep. Hann. 7. — Vestitu forensi , quo inforo usus erat, et quo summi ina|[istratus ibi solent uti. Vestes fo^

renses Eomanis dicebantnr quibns, vel inforo vel foras uti solebant, to- gse ; iiaque opponuntnr domestieee ta« nics; v. c. apud Suet. Aug. 73, ut forensi»exercitatio domestice in praef. Colnm. lib. XII.

Cap. XLVin. I. Quo in loeojussi erant ex ed. Vaacos. In Mog. quo in loco fuerunt; in Frob. a. iS^iSfue- rant. — Nocte via cita regionem quamr- dam agri Vocani prorsus ignoti. Fo- lani conj. Doujat, et Vaccani Drak. Vol k>cuA in Africa propria non pro- cul Tunete apud Polyb. IV, 3. Vacca opp. inter Carthaginem turrimque Hannibalis situm , sed forte longius a

/

^:S;J?^: LIBER XXXIII. CAP. XLVIIl. 3a9 cani transgressus , postero die mane inter AchoUam et Thapswn ad suam turrim pervenit : ibi eum parata instructaque rem^gio excepit navis. Ita Afirica Hanni- bal excessit , saepius patriae , quam suorum ^ eventus miseratus. Eo die in Cercinam insulam trajecit : ubi quum in portu naves aliquot onerarias cum mercibus invenisset , et ad egressum eum e nave concursus sa- iutantium esset factus; percunctantibus legatum se Tyrum dici jussit. Veritus tamen , ne qua earum navk nocte profecta Thapsum aut AchoUam nuntiaret , se Cercina& visum , sacrificio apparari jusso , magistros navium mercatoresque invitari jussit , et vela cum antennis ex navibus corrogari^, ut umbra (etenim

Cartfaagine rcmotam , quaiii ut Tespe- ra inde profectaa proxlma nocte ejna agrum transgrederetur. ConC Hirt. Bell. Air. cap. 74. Via cita ez edd. Frob. a. i53i, Disa cita Mog. 'vi ac' cita Ald. « Via cita quid est ? Itinere dto feram. Poeticum certe illnd est , aut leg. occulta , aut recta ; » Bauer. Poasia et snspicari nocte illa cito re- gionem , etc. • — Cod. Bamb. locum sic exhibet: nocte Bjrzacium, ita regio* nem quamdam agri vocant, Pro voc. agri, qus displicet Kreyssig. legi Tult j4/rL De Byzacio vid. Polyb. XII , i , S 5x5, ibiqne interpretes; adi quoque Casaub» ad Strabon II, pag. igS, et Schweigb. ad Polyb. III, a3, § 2. Ed. ^"Inter j4chollam (al. Acollam, Acyt- lam^j4ciUam, jdncUlam ) et Thapsum ad suam turrim, a se denominatam, ad Turrim Hannibalis. Conf. Jnstin. XX.XI, a, et Plin. II, 71. Turris, ut gr. irupyoc, est arx, castellum, pala- tium ( germ. ein Schhss), amplum magnificumque sedificium, prospectus cansa altius ezstructum in vineis, \i\- lis , hortis , ut turris Timonis ( vid.

Pausan. I, 3o, et Luciani Timon) et Msecenatiana ; vid. Duker. ad h. 1. Er- nesti ad Suetoninm , Ner. 38; Schleur sneri Lex. in Nov. Test- voc. iwpYOC ► Broekh. et Heyn. ad Tibull. I, 7 9 ^ sen 19. AchoUa opp. vicinnm Thapso Syrtique minori; vid. Strab. XVI, 834 ; Schweigh. ad Appian. B. Pun. 94 ; Steph. et Ptolem. — Creverius e Plihii loco supra citato intelligit unam ex iis turribus , quas speculandi causa Qannibal in Hispania Aficicaqne es- stmxerat ; sed Doer« per turrim haud dubie villam, vel domum alto loco aedificatam intelligi vult. En.

a. Suorum eyentus: leg. suos cum Gron. ant suarum rerum cum Banero , aut suorum eventuum miseratus seu miseritus cum Drak. — Cod. Bamb. habet, quam suum eventum miseratus. Eodemdie, etc. Caeterum suorum, id est , propinqnornm suorum , quo5 re- liquerat, defendit Doering. Ed.

3. Vela cum antennis ex nanbus corrogari , colligi , peti , ut , iis super coenautes expansis, umbra, etc. sed revera , ut aptandis armamentis ab-

33o T. LIVII vllt

media sestas fopte erat) coenantibus in litore fiieret. Quantum res et tempus patiebantur, apparatse cele- brata;que ejus diei epuLne sunt, multoque vino in se- rum noctis convivium productum^. Hannibal, quam primum fallendi eos , qui in portu erant , tempus ha- buit, navem solvit. Caeteri sopiti, quum postero die tandem ex somno pleni crapula; surrexissent , id quod serum erat ^^ aliquot horas remis in naves collocandis et aptandis armamentis absumpserunt. Carthagine et miiUitudinis assuetae domum Hannibalis frequentare concursus ad vestibulum dedium est factus; et, ut non comparere eum vulgatum est , in forum turba conve- nit principem civitatis quaerentium , et alii fugam con- scisse ( id quod erat ) , alii fraude Romanorum inter- fectum , idque magis , ferebant : variosque vultus cer- neres, ut in civitate aliorum alias partes foventium factionibus. Visum deinde Cercinae eum , tandem alla- tum est.

XLIX. Romani legali quum in senatu exposuissent, Compertum Patribus romanis esse, et Philippum re- gem ante, ab Hannibale maxime accensum, bellum

sumerent aUquantum temporis. Conf. seqq. ex navlbus recte legi in edd. vett. ante postremam Gruteri, quae operarum errore, in edd. aeqq. pro- pagato, etnavibus reposnerit, verbo- que corrogare usum esse Livium et XXXIX, aa ; XLIII, 9, ac Cic. orat. in Ant. III, 8 , et ad Uereim. IV , 5i, inonet Drak. et malis coHocari conj. Gron.

4> In serum noctis eonvivium pro^ ductum; vide supra ad llbnim II, cap. 61 , n. 6.

5. Id quod serum erat, immo id quod quasitum ; Ovoii. Non male ; sed ct vulgatum servari potest , ut indlcc-

tur, sero demum et multa jam luce surrexisse eos , quia convivium multo vino in serum uoctis productnm fiie- rat; Drak. Idem mox velis conj. pro remis, et deinde Carthagine ut mul' titudinis.., et non comparere, etc. certe pro et ut solum ut legitur in edd. ante Ald, — Domum H. frequentare, celebrare , implere , frequentem red • dcre , non slmpl. visere ; Baucr. — Fo' ventium et faciionibus edd. ante Ald. plena vel distra^ta post et excidisse, putabat Crev. — Doeringio potius vox distenta post factiouibus excidisse vi- dctur ; sic enim supra IX , 46 > ^"^' factioncs senaCum distinebant. En.

u. 0.557. LIBER XXXIII. CAP. XLIX. 33i

populo romano fecisse y et nunc literas nuntiosque ab eo ad Antiochum regem profectos ; haud quieturum antCy quam bellum toto orbe terrdrum concisset; ne his debere impuneesse^y si satisfacere Carthaginienses populo romano vellent, nihil eorum sua voluntate , nec publico consilio factum esse : Carthaginienses re- sponderunt , quidqiiid aequum censuissent Romani , facturos esse. Hannibal prospero cursu Tyrum perve- nit; exceptusque a conditoribus Carthaginis^, ut alia patria, vir tam clarus omni genere^honorum, paucos moratus dies ; Antiochiam navigat. Ibi profectum jam regem quum audisset , filium ejus solenne ludorum ad Daphnen ^ celebrantem convenit ; et , comiter ab eo exceptus , nullam moram navigandi fecit. Ephesi

Caf. XLIX. I. iVe his debere im' pune esse: hoc ne pro ne qmdem di- ctam credebat Drak. nt XLIV, 36 ( conf. ad XXXI , aa , n. 4 ; Dak. ad Flor. II, 8, n. za , et III, 17, n. 2 ; Barman. ad Sueton. Ang. 35; Bentl. ad Hor. Sat. II, 3, a6a), et aeq. si pro etsi ( vide ad V, 5 1 , n. i ). Ita ve- ro difBcuItas h. 1. non tollitar. Conji- cieham olim nec his , vel , qaod aliis etiam in mentem vemt , nec id. At ita non congruont proxima, nisi pro si vettent scripseris nisi possent, saltem nisi pro si, Praestiterit : sed his aut sed id deber^ impune esse, si satis/acere C p. r. velient ; qnod vettent ita hu- manins dictum quam possent, Sustali autem majorem distinct. post concis- set ttfactujn esse, — ^Walchius, Emend. pag. 34 1) locum illustrare conaturhac conjectara : ne his debere impune, etc. qaod ad Hannibaiem ipsnm , cui du- dum exsilium machinabantur Romani , referendum. Inde miratur quantillum sit vitium, quod delascrit tot et do- ctrina et divinandi vi prscstnntes vi-

ros. En. — Cod. Bamb. omnem locum sic ezhibet : « nunc literas nuntiosqn» ab eo ad Antiochum et ^tolos mis- sos, consiliaque inita impellendae ad defectionem CarthagiDis, nec alio eum qnam ad Antiochum regem profectnm, haud , etc. » £t mox : « Id ei non de- bere impnne . . . vellent . . . nihil eo- rum . . . factum esse Carth. responde- runt , etc. » Ed. — Si satisfacere ^ probare . . . vettent , nihil . . . factum cjje;vide ad XXIV, 47 5 n- 3.

a . A conditorihus Carthaginis, Ty- riis ; vide ad Sil. I » 3 1 seq. et Heyn. Exc. I ad Virg. ^n. IV.

3. FHium ejus solcnne ludorum ce- iebrantem ad Daphnen, vicum ad Orontem fl. XL stadiis ab jintiochia distantem, de quo vid. Strab. X.VT, 749 seq. et Hard. ad PlinV, ax seu 18. Convaut , et ex conject. Jac. Gron. , quae et mihi in mentem venit , reposni pro vulg. convenisset; quod tamen et servari potest , si antefiium cum ahis inserueris copnlam et , quac po&t amlisset facile excidere potuit. —

332r^. LIVII LIB. XXXIII. CAP. XLIX. t.llt regem est consequutus ^, fluctuantem adhuc animo incertumque de romano bello ; sed haud parvum mo- mentum animo ejus ad moUendum adventus Hanni- balis fecit. i£tolorum quoque eodem tempore alienati ab societate romana animi sunt : quorum legatos Pharsalum et Leucadem , et quasdam alias civitates ex primo foedere petentes , senatus ad Quintium re- jecit^

Nostmm non scrlpstsse co^fenit, qoia congressnm in annum praBcedentem

et scribendam fuisset, a quo comiter. rejieit.

exceptns, existlmat Doering. £n. 5. AdQaintiwn rejecit ^ forte reje^

4. Ephesireg, est consequutus , etc. cisset yel rejecerat; Bauer. Gonf. ad

coufer. Appian. Syr. 4 » qui primum II, 22 , n. 4*

T. LIVII PATATINI

HISTORIARUM

AB URBE CONDITA

LIBER XXXIV.

BREVIARIUM.

Cap. I; Lex Oppia de cultu mulierum» a C. Oppio tribuno plcbis in medio punici belli ardore lata, Romae magnas hominum turbas, nobilium praecipue mulieruraque, concitat — II -IV; Pro ea disserit M. Porcius Cato consul; — V-VII; contra illam L.Valerius tribunus plebis. —VIII; Remissa ab tribunis inter- cessione anno vigesimo post abrogatur, quam lata est. Cato cum XXV navibus longis trajicit in Hispaniam. — IX; Benigne ac- cipitur a Graecis, alteram Emporiarum partem incolentibus , et inde profectus agros hostium urit vastatque. — X; M. Helvius ct Q. Minucius ex Hispania triumphant. — XI ; Bilistages , re- gulus Ilergetum, praesidia castellorum suorum petic a Catone. XII; Isy ne nimis minuat vires suas, sociis spem pro re osten- dit. — XIII ; Mox suorum hostiumque animos experitur prae- dationibus, et milites adhortatus pronuntiat, se nocte eos ad hostium castra ducturum. — XIV> XV; lu praelio ancipiti caedit hostes castrisque exsuit; — XVI; quo die tria fecisse laudabilia putatur. Ifon ita multo post perdomatur omnis cis Iberum Hi- spania, et captivi Romani sociorumque donum consuli a Bar- baris reducuntur. — XVII ; Interim P. Manlius praetor imbelles fundit Turdetanos. Cato autem omnibus cis Iberum Hispanis, ne Bergistanorum exemplo rebellare possint, arma adimit. Quod quum adeo aegre paterentur, ut multi mortem sibimet ipsi con- sciscereut, muros omnium diruit eosque in deditionem com- pellit. — XVIII ; Quae res difficillima sane ( nara Hispani non ,

334 T. LIVII

ut olim, taedio impcrii Poenorum ad Romanos deficiebant, sed ex usurpata libertate in servitutem velut asserendi erant) , uon nisi a tali imperatore, qualis ille fuit, perlici potuisset. — XIX; Celtibcri, mercede exciti a Turdetanis, quoniam difEcilius bei- lum faciunt Manlio, consuLeo legiones ducit; sed^ ubi Celti- beros neque ad defectionem movere , neque elicere ad pugnam potest,. rdicto omni fere exercita in castris praetoriis, ipse cum septem cobortibus ad Ibemm regreditnr. — XX , XXI ; Cum tam exigna manu sociorumque auxiliis Laeetanos , Yergestanos aliosque populos subigit; et, provincia pacata, ex ferrariis ar- gentariisque magna instituit vectigalia. — XXII; Eadem aestatc alter consul L. Valerius Flaccus in Gallia vincit Boios. Quintius autem Flamininus, hibcmis in Graecia actis, lectoque sena- tusconsulto, quo bellum adversus Nabin Lacedaemoniorum ty- rannum decretum erat, socios, Corinthum evocatos, de rc ad ipsos potissimum pertinente et communi hinc animo consilioque

' gercnda consulit. — XXII2; Legatus ibi Athenjensium, laudatis Romanorum in Gr?9ciam.meritis, offert auxilium: sed Alexan-

. der, princeps iEtolorum, insimulat fraudis Romanos, quod , vano titulo libertatis ostentato, Chalcidem, Acrocorinthum et Demetriadem praesidiis teneant, et causam remanendi in Graecia faciant Nabin ; quem aut sponte , aut coactum vi et armis iEto- lorum praesidium Argis deducturum pollicetur. — XXIV; Hanc vaniloquentiam Aristaenus praetor Achasorum caeterique legati increpant, et omnes decernunt bellum. — XXV; Tum Quintius copias , sociorum ^iribus auctas , ab Elatia ducit Argos ; ubi Pythagoras, gener idem tyranni et uxoris ejus frater, validis omnia iirmat praesidiis , et seditionem , a Damocle Argivo mo- tam , opprimit. — XXVI ; Dux Romanorum castra propius urbi admovet ; sed mox , Aristaeno auctore , ipsum Nabin Lacedae- monemque petere constituit^^t in castra ad Caryas posita recipit Philippi, Thessalorum aliorumque sociorum auxilia, et permul-

• tos ipsorum quoque Lacedaemoniorum exsules; qubrum prin- ceps est Agesipolis , infans regno expulsus ab Lycurgo tyranno. XXVII; Interea Nabis urbem communit, et caede suspectorum principum juventutis atque Ilotarum omnes ab conatu novorum consiliorum absterret. — XXVIII ; Quintius ad Eurotam perve- nit amnem, et mercenarios hostium milites bis in fugam verlit. — XXIX; Eodem feiie tempore L. Quiutius, frater ejus, Gy- thium capit , a Gorgopa fortitcr defcnsum ; et Pythagoras qui-

LIBER XXXIV. 335

clem auxilia Lacedaemonem addncit : — XXX; sed Nabis, non terra modo cinctus hostibns, sed, Gythio tradito, a mari quo- que toto interclusus , colloquium ab imperatore rom. petit ct impetrat. — XXXI ; Ipse prior loquitur ; — XXXII; tum Quin- tius, et graviter quidem, ut cum tyranno et hoste. — XXXIII; Postero die Nabis pollicetur, cessurum se Argis, et captivos perfugasque redditurum : quo facto Quintius consilium habet sociorum. Maximse partis sententia est, perseverandum in bello essc tollendumque tyrannum : ille ad pacem inclinatior propter diutumitatem obsidionis, iniidam cum Antiocho pacem, taci^ tamque curam, ne confecti belli gloria successori tradenda sit. — XXXrV ; Socios quoque , simulando se transire in eorum sententiam jubendoque jam nunc machinas , commeatus aliaque necessaria in hiemem et lentam obsidionem expedire, omnes in assensum consilii sui traducit. — XXXV ; Inde conscribit con- ditiones, in quas pax fiat. — XXXVI; Earum vix ulla placet neque tyranno, neque L<icedaemoBiis. — XXXVII; Multitudo convocata prope una voce, nihil respondere bellumque geri^ jubet; et praelia iterum, non levia tantum, sed prope justa, committuntur. — XXXVIII; Tum Romani urbem undique tanta vi oppugnant , ut Nabis inops consilii et vix mentis compos es- set. — XXXIX ; Lacedaemonii jam superiora petere loca co- guntur, et Pythagoras solus urbem capi prohibct, succcndi aedilicia muro proxima jubcns. — XL; Idem mox orator ad Quintium mittitur, et tyranno pax datur iisdem , quas repudia- verat , conditionibus. Paulo ante Argivi , duce Archippo quo- dam, jam ipsi expulerant praesidium, cui Timocrates Pellenen- sis praefuerat. — XL ; Argivorum libcrtas ipso Nemeorum die promulgatur voce praeconis : sed Lacedaemonem tyranno relin- qui aegre ferunt Achaei ; eamque rem iEtoii inomnibus conciliis lacerant. — XLII ; Ob res a Quintio et Catone gestas suppii- catio decemitur a senatu ; et consules ( P. ComQlius Scipio Afri- canus II etTi. Sempronius Longus) praetoresque creantur. Jam ante hoc anno Ferentinates et alii frustra novum tentaverant jus , ut coloni essent cives romani. — XLIII ; Pax , Nabidi a Quintio data, a senatu rom. confirmatur. Praetorcs sortiuntur provincias , senatuique placet , excrcitus Quintii et Porcii Cato- tiis dimitti , consulibusque ambobus Italiam provinciam csse. — XLIV; Ver sacrum ludique votivi de integro facti. Mitis ccnsura Spx. JEMi Paeti et C. Cornelii Cethcgi. lidcm acdilibiis curtilibus

336 T. LIVII

imperant, ut in ludis Romanis loca senatoria seccmant a po> pulo. Q. Pleminiusy ut e carcere efFugiat^ comparat homines, qui pluribus simul locis Urbis nocte incendia faciant , sed , re palam facta, necatur. — XLV; Coloniae deducuntur, et procu- rantur prodigia. — XLVI ; M. Porcius Cato ex Hispania trium- phat. In Gallia L. Valerius Flaccus proc. Insubres et Boios, "Do- rulaco duce Padum transgressos , vincit; et Ti. Sempronius consul cum Boiorige, Boionim duce, in angustiis pugnat — XLYII ; Varia hinc atque illinc nunc fuga, nunc victoria est. — XLVIII; Consul Placentiam ducit legiones. T. Quintius £latiae hiemem jure dicundo mutandisque Philippi institutis consumit , et veris initio venit Corinthum. — XLIX ; Ibi in conventu so- ciorum indicat iis, Demetriadis, Chalcidis et Acrocorinthi pras- sidia propediem cum omni exercitu rom. in Itaiiam deporta- turum iri, simulque illos hortatur, ut libertate^ a Komanis reddita, modice utantur et concordiae consulant. — L; Simul idem petit ab iis et impetrat, ut cives romani, ab Hannibale capti ipsisque venumdati , servitute liberentur. Tum per Thes- saliam atque Epirum duci exercitum jubet ; — LI ; et ipse in £uboea et Thessalia civitates non modo liberat, sed in meliorem quoque redigit formam. — LII ; Ab Orico copias omnes Brundi- sium transportat, et per totim Italiam atque in Urbem trium- phans invehitur. — LIII ; Duae deducuntur coloniae , in Bruttios et Thurinum agrum, aedesque dedicantur Junonis Sospitae, Fauni , Fortunse Primigeniae et Jovis in Insula. — LIV ; Con- sules (L. Cornelius Merula et Q. Minucius Thermus) praeto- resque creantur : et Megalesia aediles curules primi faciunt. Hos ludos primum senatus a populo secretus spectat ; quod praebet sermones , slcut omnis novitas solet. — LV; Crebri terrae motus et feriae ob eos indictae. Provinciae consulum praetorumque. — LVI; Propter Lignrum rebellionem sociis imperantur milites, et tumultum esse decemit senatus. — LVH ; T. Quintius postu- lat, ut acta sua confirmentur : et in senatu andiuntur legati An- tiochi ; quomm princeps, Menippus , haud aequum censet, regi a Romanis leges dici. — LVIII; Ei respondet Quintius. — LIX ; Altercationibus factis integra difTertur res , et legati ad regem remittuntur. — LX ; Quibus vix profectis legati Poeno- rum adfemnt, bellum haud dubie parare Antiochum, Hannibalc auctore et ministro. — LXI ; Is Arislonem quemdam Tyriiun ad sollicitandos popularium animos Carthaginem, et, publicato

^c.;?'; LiBER XXXIV. CAP. i. . 337

crimine, Poeni legatos Roinam miserant,qui rem ad senatum deferrent, et simul de iujuriis Masinissse querprentur. — LXII; Legationes et Carthaginiensium et MasinisssB altercantur in se- natu rom., et ab eo in Africam mittuntur^ qui inter illos in rc praesenti disceptent. Hi suspensa relinquunt omnia; etsi unus eoi^um, P. Scipio Africanus, solus litem nutu dirimere potuisset.

I. XNTER bellorum magnorum, aut vixdum fihito- rum , aut imminentium , curas intercessit res parva dictu , sed quae studiis in magnum certamen excesse- rit*. M. Fundanius* et L. Valerius tribuni plebei ad plebem tulerunt de Oppia lege abroganda *. Tulerat eam C. Oppius tribunus plebis, Q. Fabio, Ti. Sem- pronio consulibus, in medio ardore punici belli, A-e qua mulierplus semunciam auri haberet^; neu vesti-

Ca.p. I. I. /n magnnm certamen excesserit; vide ad III , 41 , n. 6.

a. DeOppia lege abroganda; vide ad IV, 58 , n. 10 , «t X , 3 3 , n. 5. Couf. Yaler. Maxim. IX, z , 3; Tac. Ann, III, 33 , 34; et Jo. Gul. Hoffmanni Diss. de lege Oppia , Frf. ad Viadi*. 1736. Caeteram haec lex et ceitamen de ea ortnm ( cap. 1-8 ) docet , qnan- topere jam mores hujus aevi declina- verint a prisca simplicitate. Eodem spectant leges sumptuanae his tempo- rihus latae , Metella a. tJ. 534 ( vid. Plin. XXXV, 17), Orchia a. 5^3 ( vid. Macroh. Sat. 11, x3), et aliae; vid. Gell. n, a4. — Q. Pabio, Ti, Scjupronio coss. IVis consul Ti. Sem- pronius fiiit, primum anno 538 cum Q. Fabio-, illo Cunctatore; iterum an- no 540 cum Q. FaLio , Cunctatoris fi- lio. Ad utrum e dnobus Sempronii consulatihus lex Oppia referri debeat , dul>itari|)ossearhitratur cl. Creverius. Veram cjuura infra , c. 8 , Livius tra- dat eam anno vigesiroo post ahroga- tara esse , quam lata fuerat, hincrectc

VJ.

colligiit Drak. «am secundnm Livii ver- ba lataui fuiiise anno 538 , ia primo Tib. Seraprdnii consulatn. Ed.

3. Ne aUquAmulier plus quAm se- munciam auri kaberet, al. plussemun" cia. Conf. XXVI , 36. — Neu Desti- mento 'versicblori uteretur ^ quod pwr- pureum dicitur 6ap. 7 ( adeoque fuco tinctura seu infectum ) ; sed Darii colo" ris Valer. 1, 1. Nota Dukeri est: « Hoc esse gr. dvOivbv ip.aTicv , variura , i. e. varios colores siraul intextos habens , monet Salmas. ad Vopisc. Aurel. c. 46 ; conf. Terent. Eun. IV, 4, 16, atque Casaub. ad Athen. VII , 6 , ubi scri- hit , vcrsicolores vestes olira Inxurio- sis et impudicis proprias fuisse , atque ideo lege Oppia vetitas. Sane apud (rraecos quosdam non nisi meretrices dv6iva gestasse, ex Athen. XII, 4$ Suida in v. ETaipcov et ZocX^uxo^, aliis- que ostendit Petit. leg. Att. VI, 5, p. 476. Sed Oppio hsec videtur caujsa ful»se raulieribus hac veste interdicen* di, ne raulieres in miseria et inopia civitiitis, per quam omnium privato*

338 T. LTVII tt^

mento versicolori uteretur; neu juncto vehiculo^ iii urbe oppido^ey autpropius inde millepassus ^ nisisa- crorum publicorum causa , veheretur. M. et P. Junii Bruti tribuni plebis legem Oppiam tuebantur, nec cam se ^brogari passuros aiebant. Ad suadendum dis- suadendumque multi nobiles prodibant» Capitolium turba hominum faventium adversantiumque legi com- plebatur. Matronae iiulla nec auctoritate , nec vere- cundia, nec imperio virorum contineri limine pote- rant : omnes vias urbis aditusque in forum obside- bant, viros descendentes ad forum^ orantes, ut, florenfe republica, crescente in dies privata omnium fortuna, matronis quoque pristinum ornatum reddi pateren- tur. Augebatur haec frequentia mulierum in dies : nam etiam ex oppidis conciliabulisque^ conveniebant. Jam et consules praetoresque et alios magistratus adire et rogare audebant. Caeterum minime exorabilem alte- rum utique consulem M. Porcium Catonem " habe-

rum pecuniae in nsum publicum, quod Talerius, c. 6, dicit, vertendae erant, pecumam in vestes, qnae aliis pretio- ftiores erant , effunderent. Nam si Ro- mani omnino versicoloria honestis feminis non conTcnire existimassent , nec matronae sibi usnm eorum reddi petiissent , nec tribunos pl. adjntores ad enm recuperandum nactae fuissent, nec Cato hoc argumento ad impn- gnandam legem, qua Oppia abroga- batnr , uti neglexisset ».

4. Neu juncto equis 'vehiculo ( ut XLU, 65; conf. Gron. diatr. Stat. cap. 9 ) ui urbe oppidove , aut prO' pius inde quam mille passus , nisi sa- cronim pubticorum causa, veheretur; vide ad V, a5, n. 6. — M. et P. Ju- nii Bruti, ut apnd Oic. Terr. 1 , 5o. Pro P, Dnk. eonj. D» quod illud prae-

nomen a gente Junia aliennm videatur.

5. Viros deseendentes ad forum; vide ad U , 54 « n. 1 3.

6. Ex oppidis concitiabulisque ; v. ad XXV, 5, n. 3. — Conveniebant, In editionibus veteribus convenerant: le* ctionem , quae nunc vulgatnr, defendit Drak. £d.

7. Jdinime exorabilem alterum uti- gue ( vide ad U , 3o , n. i ) consu- lem M, Porcium Catonem, virum et eloquentissimum et luxui moribusque graecis et aslaticis inimiclssimum , no- tissimumque severitate et momm et censnrae, qui priscam simplicitatem in omnibus et in eo etiam servabat, ut intonsus esset, atque birsu|as: unde priscus ct censorius dicebatnr. Conf. cap. 4 seq. 18 ; XXXVni, 54 ; XXXIX, 40 seq. Plut. Cat.

^\c:lf;, LiB. XXXIV. CAP. I. II. , 339

bant, qui pro lege, quae abrogabatur ^, ita disseruit : II. cc Si in sua quisque nostrum matre ' familiae ,, <c Quirites, jus et majestatem viri retinere instituisset, cc minus cum universis feminis negotii haberemus. cc Nunc domi victa libertas nostra impotentia mulie- ccbri, hic quoque in foro obteritur et calcatur; et, cc quia singulas sustinere non^otuimus, universashor- a remus. Equidem fabulam et fictam rem ducebam <c esse , virorum omne genus in aliqua insula conju- cc ratione muliebri ab stirpe sublatum esse. Ab nullo tc genere non summum periculum est, si coetus et con- cc cilia et secretas consultationes esse sinas. Atque ego cc vix statuere apud animum meum possum , utrum cc pejor ipsa res , an pejore exemplo agatur. Quoruni cc alterum ad nos consules reliquosque magistratus , cc alterum ad vos , Quirites , magis pertineret ; nam cc utrum e republica sit, necne, id quod ad vos fer-

8. Pro Jege , quee abrogabatur, abroganda censebatnr; quae ut abro- garetxir, multi snadebant; yide ad UI, 2 1 , n. 3. — Sigonins ex Tet. lib. da- bat ne abrogareiur. Sed Gronoyius vulgatam lect. latiniorem esse pronun- liaTJt; quia non modo eventnm tUe- ctumque, aed etiam intentionem et praesumptum finem actioius susceptae significat. Conf. exempla a Drak. ad hunc locum allata. £d.

Cap. II. I. Matre famUla:, Quie- dani editt. /amiWoi; sed rectius tam mater famiUoi quam pattr familios dici copiose ad hunc locum docue- runt Grou. et Drak. quibus pUne assentitnr cl. Doering. "Eu. ■— Retinere instituissct, voluisset, studuisset, cn- rasset , c gr. ^iriTD^fiOfiiv , dariiber ge- haiten hdtte; Bauer. — Impotentia muiiebri, muUerum insolentia, im- moderata cupiditate, luxuria etdomi-

uandi cupidine (vide ad III, 36 , n. 3), Ubertas nostra , virorum , obteritur et caicatur; vide ad XXIII, 43, n. 6 , et conf. mox n. 4 ^fabuiam ducebam esse ( quod esse forte del. , quia mox repetitur ) , virorum omne genus in aii- qua insula , Lemno , cqnjuratione mu- iiebri ab stirpe subiatum esse; vid. Yal. Flacc. II, 8a-33z; Apollon. I, 609, ibique Scbol.; Hygin. fab. XV, a549 atqne ApoUodor. I, 9, 17, ubi conf. Heyn. — j4b nuUo genere non , ab omni sexu , non modo virili , sed etiam muliebri; Drak. qui et post non delevit importunum ceque. Baueri nota est: « Si verba ab nuiio a:que ^enere suppleri desiderant atque a mu- iieribus ; profecto non redundat. Alio- quin inteUigi potest: ab nuUo genere hominum omnino, ergo et a muliebii. Sed iUud aptius. Forte et in non cor« ruptum latet voc. Hominum ». Ut verba

22 .

34o T. LIVII tl?^:

«c tur , vestra existimatio est ^, qui in iSuffragium iturt « estis. HfiBC constetnatio muliebris^, sive sua sponte, ic sive auctoribus vobis, M. Fundani et Valeri, fecta « est , faaud dubie ad culpam magistratuura pertinens , « nescio vobis , tribuni , an consulibus , magis sit de- « formis : vobis , si feminas ad concitandas tribunicias Yc seditiones jam adduxistis ; nobis, si, ut plebis quon* udam, sic uunc mulierum secessione* leges acci- « piendae sunt. Equidem non sine rubpre qnbdani « paullo ante per medium agmen mulierum in forum « perveni. Quod nisi me verecundia singularum magis tc majestatis et pudoris , quam universarum, tenuisset, « ne compellatae a consule^ viderentur, dixissem : Qui « faic mos est in publicum procurrendi, et obsidendi « vias, et viros alienos appellandi® ? Istud ipsum, suos « quaeque, domi rogare non potuistis? An blandiores « in publico , quam in privato , et alienis , quam ve-

praecedd. melius eum his cohxreant , legendum videtur: Sed ab nulh uti— ^ae genere non summttm periculum est, ete.

a . 3fam utrum e repubtica sit ( vid. adl, 37 y n. 5 ) id, quod ( lex , quee) advos fertnr, vestra existimatio est; ▼ide ad IV, x5, n. 1. — Conf. et exempla hue a Drak. allata , et apud eos , quos ihi laadat. £d.

3; Heee eonsternatio muUebris; yide adII,47,n.3,etXXVIII,a5,n. 3. — Pertinens: Gron. mtLl^xat pertinet , neseio vobis,:,magis defannis; Dnk. et Drak. pertinet et. Mox pro otioso jam Bauer. tionj. hue ; sed eo deleto Diik. muUebres seditiones ( ut cap. 3 et 7 ) adduxistis, — Non cnm Du- kero ( qui rocem tribanicias, nt otio- sam , delendam censebat) facit clariss. Doering , sensu ita exposito : * ad se- ditiones una Tobiscum coneitandas >*.

Immo mihi videtur inesse istt vocab. aliquid arerhi', quod hoic loco bene conveniat. Sciiicet nemini non «mocar- rit vetna 3Ia inter senatum et trihuni- tiam potestatem simultas et perpetua coHactatio. Ed.

4. Vtpieb. quondam secessione^ride n , 3l sq. et III , 5o sq.)-, sie mmc mulientm secessrone: et haec et alia esse verba magna et inyidi&sa, quie rei augenda: eausa conquinmtter ab aratore non sohtm grtxvi, sed inter- dum etiam trnci, monnit jam Vale- rins inf. cap. 5 et 7 extr. — Majestatis matronarum , de qua vid. Casaub. ad Trebell. Poll. Gallien. 14.

5. CompeHatec a consule ; vide ad XXII, 12, n. 13. — Qui mos; vide ad VI , 3a , n. 3.

6. Firos alienos appettandi ; vidr ad II , 37 , n. a , et XXIV, 5 , n. 6. — jin blandiores in pttbUco , quam ia

u.clf^: LIBER XXXIV. CAP. 11. 34i

« stris, estis? quanquam ne domi quidem vos, si sui (c juris finibus matronas contineret pudor, quae leges « hic rogarentur abrogarenturve , curare decuit. Ma- (c jores nostri , nuUam , ne privatam quidem , rem agere <( feminas sine auctore ^, votuerunt ; in manu esse pa* cc rentum, fratrum , virorum. Nos (si diis placet) jam « etiam rempublicam capessere eas patimur, et foro « prope et concionibus et coroitiis immisceri. Quid « enim nunc. aliud per vias et compita faciunt , quam « rogationes tribunorum plebis s.uadent , aliae legem « abrogandam censent ? Date frenos impotenti naturae « et indomito^ animali, etsperate, ipsasmodum licen- « tiae facturas , nisi vos feceritis. Minimum hoc eorum « est , quae iniquo animo feminae sibi aut moribus aut « legibi^s injuncta patiuntur. Omnium rerum liberta- « tem , immo licentiam ( si vera dicere volumus ) , de- « siderant. Quid enim , si hoc expugnaverint , non « tentabunt ? ,

privato ( vide ad U, ^4 1 n. 6 ), et in alienis , quam vestris, ritls^ esHs, pro aiienes et vesiros ( vide ad II , 14» D. a ) ; vel in est pro ^ua , apud , si cum alienis res est; Bauer.

7 . Majores nbstri nuljam , nepriva" tam quidem, rem voluentnt agere/e- minas sine anctore , tutore (cnratore ,. rem acturo , ratam facturo , perhculum praestitnro , jinwait; Baucr ) , ut apud Cic. Caecin. a5, et parentibus, viris cognatisque ; nnde mox in mann (vide ad V, ao, n. x )parentum, etc. vid. XXXIX, 19, n. 4. Super h. 1. multa disputavit Otto in Diss. de perpet. fem. tut. et in Praefiit. t; IV, Tbes. Jur. civ. — Si diis placet; vide ad IV, 3 , n. 4- Mox forte dei.Jaciant, qu.od, iit gr. irotflv , in hac locutione elegan- ter omittltur; yide ad II, 8, n. 9. Ed.

8. impotenti natnrat et indomito. a, (vide ad III, 36, n. a) datefre- nos , laxate , remittite , nt passim eques, vel anriga frenos seu habenas dare , immittere, largiri, et equns accipere dicitur. Sic et gr. ev^i^cuvai tov ynoL' >.iv^v , et Eurip. ^cuvai xc0.vt(ihi yo- vai»t. Conf. Drak. ad h. !. Scheffer. de Re vehic. 1 , 1 3 , p. 176; Cerda ad Virg. JEn. 1 , 63. — Cum boc loeo » si fas est , confer faanc nostratis Mo- likre lepidam sententiam in fabuta inscripta : le Depit amoureux , Act. IV, sc. a : «c II fant apprendre k viyre k ce sexe volage... Car, voyea-vous , la fJBmme est, comme on dit, roon mai'" tre, Un certain animal difRcile a con- naitre, Et de qni la nature est fort encline au mal, elc. » Ed. — Et sperate eipfdvtxA; dictum.

342 T. LIVII 'ii.l^,

III. « Recensete omnia muliebria jura', quibus li- « centiam earum alligaverint majores noslri , per quae- « que subjecerint viris : quibus omnibus constrictas « vix tamen continere potestis. Quid ? si carpere sin- « gula et extorquere , et exaequari ad extremum viris « patiemiui^ tolerabiles vobis eas fore creditis? extem- «plo, simul pares esse coeperint, superiores erunt. « At, hercule, ne quid novum in eas rogetur, recu- « sant. Non jus, sed injuriam deprecantur : immo ut, « quam accepistis , jussistis suffragiis vestris legem , « quam usu tot annorum et experiendo comprobastis, « hanc ut abrogetis^, id est, ut unam tollendo legem « caeteras infirmetis. NuUa lex satis commoda omnibus « est: id modo quaeritur, si majori parti et in sum- «mam prodest. Si, quod cuiquam privatim oflSciet, « jus , id destruet ac demolietur, quid adjuvabit uni- « versos rogare leges , quas mox abrogare , in quos « latae sqnt^, possint? Volo tamen audire, quid sit, « propter quod matronae consternatae procun^erunt in « publicum , ac vix foro se et concione abstinent. Ut « captivi ab Hannibale redimantur parentes, viri, li- «beri, fratres earum? Procul abest absitque seraper « taUs fortuna reipublicae : sed tamen , quum fuit ,

Ca.p« in. t, Muliebria jura , legea, spectantes ad iimneres ( jura , quae non habent malleres, sed quibus coercentur, jura de iis, qnas ea in- Stituta ; Bauer. ) , quibus Ucentiam ea» rum, so. mulieram; vide ad V, 49, n. 5. — Carpere singula ; vide ad III , 5, n. I , et XXXIII, 3j:, n, r. — Locus ita exponendus: si patlemini rouliere» omiiia, ut libuerit, repre- bendere, si, quidquid cupiant, extor- qnete , etc. sed rea carpere parum re- •pondet extorquere , ut docuit clariss. Poering, qul legendam prpponit sicu-

pere sing, boc est, sl patieminl eas singula-quaeque appetere, et, quidqnid appetunt , extorqaere. £d. — iVe quid novum , seu novi, ex usu linguK ; qui tamen et in boc subinde fallat ; Bauer.

SL* Hanc ut abrogetis, sc. postu- lant , petont ; quod ex deprecantur intell. vide ad XXII , 12 , n. 8.

3. In quos latce sunt, forte sintf Bauer. Nil opus ita legere , et sic ver- ba sint, possint , aares magnopere of- fenderent. — Consternatce procurre- runt in publicum; vide ad IX, %4 , n, 6; et II, 47» n* 3.

N

tcX. LIB. XXXIV. CAP. III. IV. 3/j3

« negastis hoc piis precibus earurn. At non pietas nec (c soUicitudo pro suis, sed religio congregavit eas. Ma- « trern Idseam , a Pessinunte ex Phrygia venientem , « accepturoe sunt. Quid honestum dictu saltem sedi- <i tioni praetenditur muliebri? Ut auro et purpura ful- « geamus , inquit ^ ; ut carpentis , festis profestisque <c diebus, velut triumphantes de lege victa et abrogata, « et captis et ereptis suffragiis vestris , per Urbem ve- « ctemur : ne ullus modus sumptibus, ne luxuriae sit. IV. « Saepe me querentem ' de feminarum , saepe de ff virorunf, nec de privatorum modo, sed etiam ma- <c gistratuum , sumptibus audistis , diversisque duobus « vitiis , avar itia et luxuria , civitatem laborare ^ ; quo; « pestes omnia magna imperia everterunt. Haec ego , « quo melior laetiorque in dies fortuiia reipublicae est « imperiumque ^ crescit , et jam in Gra^ciam Asiamque c< transcendimus , omnibus libidinum illecebris reple- « las, et regias etiam attrectamus gazas , eo plus hor- « reo , ne illa^ magis res nos ceperint ^, quam nos illas. « Infesta, mihi credite , signa ab Syracusis illata sunt « huic urbi ^. Jam nimis multos audio Corinthi et

4« Ue pnrpura fulgeamus , inquit; ita scrtpti et editi ante Ascens. , non inqniune ; vide adVI, 40, n. 3.— Ut carpenUa festis profistisque , etc. ▼ide ad V, a5, n. 6. -^ i\^0 luxurias sit pro vulg. nec /. s. dedlt Dnik. ex emendat. Jac. Gron. prob. Bauero.

Caf. IV. X . Siepe me querent^ , etc. conf. ad cap. 1 , n. 7. Mox rb de ante privatormn delendum videtur Bauero.

2. Ci%'itatem laborare mtiis; vide ad III9 3i, n. x.

3. Quo melior lartiorquein diesfor' tunareip. est imperiumque quo magis crescit; quae particulae subaudiendae c& praec. quo melior latiorque, quod

est id. qd. quo magis bbna Uetaque ; Gron. Yide ad 1 9 a5, n. 1 x. — Regias etiam Philippi Antiochiqne adtrecta- jnus gazas; vide ad librum XX. Vm , cap. 34* n* 7*

4. Ne illat magis rcs nos ceperint ( jam ceperint, non nunc demum ca- piant), b. e. vicerint, quam nos ii' las; ut fere Grofcia captaferum vi- ctorem cepit apud Horat. Epist. n, X, i56. Verba ilia? res majoris per- spicnitatis causa et in fervore oratio- nis adjectae videntur primae periodi vofi Haec.

5. Infista, mihi credite, signa ab Syraeusis illata sunt huic urbi: «nil

344 T. LIVII tiX

« Athenaium orqamenta^ iaudantes mirantesque, et « antefixa fictiUa deorum 7 ipmanorum ridentes. Ego «c hos malo propitios deos ; et ita spero futuros , si in « suis manere sedibus patiemur. Patrum nostronim «memoria per legatum Cineam Pyrrhus* non viro- « rum modo, sed etiam muli.erum animos donis ten- « tavit. Nundum lex Oppia ad coercendam luxuriam « muliebrem lata erat : tamen nulla accepit. Quam « causam fuisse censetis? Eadem fuit , qu% majoribus «nostris nihil de hac re lege sancienidi. Nulia erat « luxurjia, quae coerceretur. Sicut ante morbds necesse « est cognito^ esse , quam remedia eorum; sic cnpidi- « tates priijis n^tas sunt, quam leges, quae iis modum « facerent. Quid legem Liciniam excitavit de quingentis « jUgeribus?, nisi ingens cupido agros'^ contimiandi? «Quid legem Cinciam de donis et muneribus^S nisi

acotlus hac amblgiiitate aut. gravius, qaa et impetum Telat hostilem , et sta- tuas inrectas notet. Statna: infestae moribus, et tamen quasi signa, dC' xiUa hostlnm impngnantium mores et virtutem Rom. » Bauer.

6. Corinthi et Athenanim ornamen- ta, mox Romam deportanda, captis his urbibus, qnamm expiignationem jam augurabautur Ri>mani, libertate vix ila data. Notiasimnm qnoque est , bello achaico ab ipsls cooflato, Mum- nunm confecisse illud a. U. 608 ca- pta Gorlntho, et pretiosa signa, ta- bulas vasK|uey ab eo inde Romam devecta , ad mores civlnm snomm mu* tandos plnrlmum valuisse.

7 . Ant^fixa fictiiia deorum ( fastl- gia teroplomm, forte et simukicra in anmmo : immo magls, qnnm etfictilia magis ils congmat , et mox dicat kos deos, Ac. fictilibus simulacris expres- sos; BaUer* Conf. XXVI, 23,n. a)

ridentes, — Ego hos fnalo propitios deos , etc. conf. similia loca Juvenat. VI, 34^ sq. XI, 100 »q. Iti-ir6; Plin. XieXIV, 7 seu 16; XXXV, la seu 45, 46; Senec. Gonsol. ad Helv. cap. 10, et Epist. 3i extr. ( qul prae- ter alia dicit : tunc perfictiles deos re- ligiose jurabatur; et cogita deos, quum propitii essent, fictiles fitisse ) y et Tibidi. I, ro, 19 sq.

8. Per legat. Cineam Pyrrktts , etc. conf. Plnt. Pyrrh. p. 394. — Temta- vit; vide ad IX, 35 , n. i. — Tamen nulla malier accepit dona lUa : tanta earam abstinentia fuit ! Conf« Varr. lib. II de vit. pop. rom.

9. Legem Liciniam de Djugeribtis ; vide ad VI , 35 , n. 3.

10. Cupido agros continuandi; vide

ad I, 44« n* S*

1 1. Legem Cinciam de donis et mu-

n&ribus ; vide ad Tac. Ann. XI, 5^ n.3, et XOI, 4a , »• »• — P^^cttga-

u.cs'': LIBER XXXIV. CAP. IV. 345

c( quia vectlgaiis jam et stipeudiaria plebes esse sena- « tui coeperat? Itaque minime mirum est , nec Oppiam , « nec aliam uliam tum legem desideratam esse , qua; « modum sumptibus mulierum faceret,» quum aurum « et purpuram data et oblata ultro non accipiebant. « Si nunc cum illis donis Cineas Urbem circumiret ; « stantes in publico invenisset, quae acciperent. Atque « ego nonnullarum cupiditatum ue causam quidem « aut rationem inire" possum. Nam ut, quod alii li- « ceat , tibi non licere , aliquid fortasse naturalis aut «pudoris aut indignationis habeat; sic, aequato om- « nium cultu , quid unaquaeque vestrum veretur , ne « in se conspiciatur? Pessimus quidem pudor est vel « parcimoniae, vel paupertatis: sed utrumque lex vo- « bis demit, quum id, quod habere non licet, non ha- « betis. Hanc, inquit, ipsam exaequationem non fero, « illa locuples. Cur non insignis auro et purpura con- « spicior? cur paupertas aliarum sub hac legis specie « latet, ut, quod habere non possunt '^, habiturae, si « liceret, fuisse videantur? Vultis hoc certamenuxo-

lis ct sUpendiaria plebes , etc. tropice dicitur; vide ad V, xo,ii. 5, et Brum- tuer. ad leg. Cinc. c a , § i5.

la. Ne causam quidem aut ratio' nem inire, ed. Mogunt. invenire, non improb. Duk. qoia cansa inveniri di- citur , non iniri, ratio iniri et inveniri, Sed idem non danmat Tulgatnm ; vide ad 1 , 33 , n. 7. — Contra codd. et editt. auctoritatem invenire repositum est; To inire per seugma n^timo tan- tum nomini accommodaturo , probante Doering. Ed. — Ut aliquid fortasse naturalis, «non mirandi, non inao- liti, ex natnra rei oriundi ( paene ut nos utimur germanico natUrlich ),pa' doris aut indignaiionis habcdt, sit in

eo , qnod efficiat pudorem , indigna* tionem , cujns te pudeat ; sic asquato omnium cultu : delendum videtur sic ; nam praec. ut, conjunctivo seq. , non sign. quomodo, sed quamvis; » Bauer. Forte sensns h. 1. est, nt habeat, nt sen quemadmodum liabere possit et videatur... sic non video, quid sit, quod vereatur , etc. aut jungenda sic atqutUo , nt sic sit hoc modo , hac le- ge : ant pro sie leg. nunc vel tn , h. e.. tamen. — Utrumque, sc. pndorem tam parcimoniae quam paupertatis.

i3. Quod habere non possunt, po« tluapossint; Bauer. •— > Certamen uxo^ ribus injicere (yide ad XXI, 54, n. 6 ) , nt paupcres,. . supra tnres se.

346 T. LIVII tc:X'

« ribus vestris injicere, Quirites, ut divites id habere « velint, quod nulla alia possit; pauperes, ne ob hoc « ipsum contemnantur, supra vires se extendant? Nae, «simul pudere , quod non oportet, cceperit, quod « oportet, non pudebit. Quae de suo poterit, parabit : « quae non poterit, virum rogabit'^. Miserum illum « virum , et qui exoratus , et qui non exoratus erit ! « quum, quod ipse non dederit, datum ab alio vide- « bit. Nunc vulgo alienos viros rogant , et , quod ma- « jus est, legem et suffragia rogant, et a quibusdam « impetrant, adversus te et rem tuam et iiberos tuos « inexorabiles. Simul lex modum sumptibus uxoris « tuae facere desierit, tu nunquam facies. Nolite eodem « loco existimare , Quirites, futuram rem , quo fuit , « autequam lex de hoc ferretur. £t hominem impro- fc bum non accusari , tutius est , quam absolvi ; et « luxuria non mota tolerabilior esset , quam erit nunc , « ipsis vinculis, sicut ferae bestiae'^, irritata, deinde « emissa. Ego nuUo modo abrogandam legem Oppiam « censeo. Vos quod faxitis , deos omnes ^^ fortunare « velim.

V. Post haec tribuni quoque plebei, qui se inter- cessuros professi erant , quum pauca iu eamdem sen-

sumptus , extendant ; conf. ad Jave- nal. ni, i8o seq. et VI, 35a sq. — Similem lociim esse apnd Petronium , c. 46, ubi videnda quae de hoc lo- quendi genere notavit Burmannus, do- cet cl. Doering. £d. — Simul, simnl ac , pudere , qnod non oportet , cccpe- rit, quod oportct, nonpudebit, b. 1. quod-pro aujus, vel pro quoad, qua- tenus, ubi;Bauer.

14. Quee non poterit, virutn roga- bit, etc. cf. ad Juvenal. VI, 149 sq. — Simul lexy simul ac ler.

iS.Ipsis V., sicutfero! besti/v, elc. ita pro vulg. fera bestia MSS, in qui- bus etiam irritata: et emissee, quod duriuft est: sed nihil impedit, qtio minus luxuria cnm multis feris reole comparetur; Gron. Conf. XXXV, i^ , n. 4« — Cl. Doering. praetnlitySrra bestia * » * emissa , vinculis soluta, et ingenio suo relicla, ut ruere possit quo velit. Eo.

16. Ego nuUo modo abrog. ,..velim , solennis finiendse suasionis formola. Cf.VI,'4x , n. iiy et X, 8, n. 11.

u.cwj: LIBER XXXIV. CAP. V. 347

tentiarn adjecissent ; tum L. Valerius pro rogatione ab se proniuigata ita disseruit. « Si privati tantura- <( modo ad suadendum dissuadendumque id, quod a «nobis rogatur, processissent , ego quoque, quum « satis dictum pro utraque parte existimarem , tacitus « suffragia vestra exspectassem. Nunc, quum vir gra- « vissimus' consulM. Porcius, non auctoritate solum, <( quae tacita satis momenti habuisset , sed oratione '« etiam longa et accurata insectatus sit orationem no- « strain , necessum est paucis respondere. Qui tamen «plura verba in castigandis matronis, quam in roga- « tione nostra dissuadenda , consumpsit ; et quidem , « ut in dubio poneret , utrum id , quod reprehende- « ret, matronsesua sponte, an nobis auctoribus , fecis- « sent. Rem defendam, non nos, in quos jecit magis « hoc* consul verbo tenus, quam ut re insimularet. « CcBtum et seditiones et interdum secessionem mu- « liebrem appeilavit , quod matronae in publico vos « rogassent, ut legem, in se latam per bellum tempo- « ribus duris, in pace et florente ac beata republica « abrogaretis. Verba magna , quae rei augendae causa « conquirantur, et haec, et alia esse scio; et M. Ca- « tonem oratorem non solum gravem , sed interdum « etiam trucem , esse scimus omnes , quum ingenio « sit mitis. Nam quid tandem novi matrona; fecerunt ,

Cap. V. I. Vir gravissimus: qui- a. In quos jecit hoc (al. A/rc) ; vldc

dam legi volimt clarissimus; parvi ad II , 45 , n. 6. — Verbo tenus , in-

quidem interest. Qul aactoritate prse- qnit Doering. ubi quis verba facit in

fttant , graves; qui gloria florent, clari speciem , vel simulanter et dicis causa

vocantnr : ideoque de Catone dici aliquid profert: to 'verbo tenus statim

utrumqne potest. Qaum tamen statim opponitur re5. En. — Inpublico; vide

Valerius addat auctoritatem vel taci- ad U, 'a4, n. 6. — Per bellum; vidc

tamy etc. rb gravissimus multo accom- ad II, x8 , n. i. — Verba magna, hoc

inodatius et significantiasjudicatDoe- est, speciosa, quae fucum faciant; sic

ring. Ed. — Et quidem: forte ita magna /o^//i pro jactare, ap. Horat.

excidit; aut in et latet; Bauer Sat. I ; 3 , i3. Eo.

A, C. igS«

U. c. 557

348 T. I.IVII

« quod frequentes in causa ad se pertinente in publi- a cum prpc^sserunt? Numquam ante hoc tempus in « puhlico apparuerunt ? Tuas adversus te Origines re- « volvam^. Accipe, quotipsid fecerint, et qiiidem sem- « per bono publico. Jam a principio , regnante Ro- « mulo, quum, Gapitolio ab Sabinis capto, medio in c( foro signis collatis dimicaretur , nonne intercursii « matronarum inter acies duas praelium sedatum est? « Quid ? regibus exactis , quum , Coriolano * Marcio « duce , legiones Volscorum castra ad quinturo lapi- « dem posuissent , nonne id agmen , quo obruta haec « urbs esset , matronse averterunt ? Jam , Urbq capta « a Gallis , quo redempta urbs est ? nempe aurum ma- « tronae consensu ^ omnium in publicum contulerunt. « Proximo bello (ne antiqua repetam ) nonne et , quum « pecunik opus fuit , viduarum pecuniae adjuverunt « a^rarium ^, et , quum dii quoque novi ad opem fe- « rendam dubiis rebus arcesserentur, matropae uni-

3« Tuas Origines revolvam : histo- riae rom. libros VII , quorum argmnen- ta memorat Nepos in Cat. 3. Idem tradit, eam senem demum historias scribere instituisse, et Cicero, iis ul- timam ab illo manum p^ncis ante mortem diebus fuisse imposiram. Li- vius itaqne hujus immemor fuisse vi- detur , snoque ingenio , nt solet , ora- tionem Valerii, ut et Catonis, apte ad rem et persona« eflQnxisse; aut per prolepsin et e ratione sui temporis baec dixisse. Conf. ad IV, 54, n. 7 ; Voss. de Hist. lat. 1,5; Reipes. var. lect. I, a5 , et Noris. Cenot. Pis. I, i, p. 4 , qui huc etiam refert Liv. XLV, 9 5, n. 2. Sed ibi Livius laudat librum bunc, qui eo tempore, quo illa scri- bebat , dudum compositus ac vulgiitus crat. — Capitolio ab Sabinis , virgi-

nes raptas bello repetentibus , capco, etc. vid. I, ii-i3.

4> Corio/ano Marcio (vide ad. III , I» n. i) duce, etc.vid. il, 39, 40. — Agmen , qiio ohruta hcec urhs esset ; conf. ad Juvenal. X, 14^7 etXV, &.

.Urhe capta, Concinnior cl.D9eriiig.

videretur oratio, si, quod vir doctus apud Drak. suadet , legeretur, Jam urbs capta a Gallis quomodo red, Fa« cile quomodo in quo per compendia scriptnrae transire potnit. Ed. — Pro nempe Duk. malebat. nonne. £d.

5. Aurtim matronce consensu, etc. vid.V, 5o.

6. Proximo hello . . ,'viduarum pe- cunias adjuverutH cerarium; vide ad XXIV, i8. Forte \eg. punico bello .• nam proximum bellum ftut macedo-

nicnm.

l\iX\ LIB. XXXIV. CAP. V. VI. 349

« versae ad mare profectae sunt ad Matrem 7 Idaeam ac- « cipiendam? Dissimiles, inquit, causae sunt. Nec mihi « causas aequare propositum est. Nihil novi factum , « purgare satis est. Caeterum , quod in rebus ad omnes « pariter virbs feminasque pertinentibus fecisse eas « nemo miratus est , in causa proprie ad ipsas perti* « nente miramur fecisse ? Quid autem fecerunt ? Su- «perbas, me dtus fidiiis, aures habemus, si, quum « domini servorum non fastidiant preces, nos rogari « ab honestis feminis indignamur.

VT. « Venio nunc ad id , de quo agitur : in quo du- « plex consulis oratio fuit. Nam et legem uUam om- « nino abrogari est indignatus ' et eam praecipue legeni, « quae luxuriae muliebris ooercendae causa lata esset. « Et ilfa communis pro legibus visa eonsularis oratio « est ; et haec adversus hixuriam severissimis moribus « convetiiebat. Itaque pericul«m est , nisi , quid in « utraque re vani sit, docuerimus, ne quis error.vo- « bis ^bfundatur. Ego enim, quemadmodum ex his le- « gibus , quae non in terapus ahquod , sed perpetuae « utilitatis causa in aeternum latac ^ sunt , nullam abro-

7. ji^matrem Idceam acdpiendam; vid. XXrX ) i4> — Inquit: Drakenb. reposoit inquis ; nam Valerius, ora- tiooe ad consnlem conversa, ipsum alloquutu»erat, et nnnc quasi respon- dentem inducit : qnbd prohant Mo- ditts et Gebhardus. At vide ad VI , 40, n. 3. Ed. — Nihil novi factum esse, pnrgare; vide ad XXIV, 47» n. 3, et XXVII, ao, n. 6. — Me dinsfidius; vide ad II, 3i, n. 5. — Superbas aures ; vid. XXIV, 5, u. 2.

Cap. VI. 1. Legem uliank abrogari est indignatns ; vide ad III , 3 , n. i , et XXXI , 3 1, n. 8. — Et iUa commn- nis pro legibus oratio, qnn pro oiuni-

bus est loqnutus, nnllamque omnino ahrogandam censuit , Disa est ei con- sularis, digna se consule. — Severissi- mis moribus ejus. Gonf. ad c. i, n. 7. — In utraque re, Vocabul. re , quod , praeeunte Gelenio , expuuxitedit. Fra- beniana anni i535 et reil. editt. usque ad Gronovium omiseruDt, cod|ces ta- men tuentnr, et cum Gronovio defen- dit Drak. Ed. — Ne quis error; vide ad VI, 3a, n. 3.

2. In oftemum latas leges, quales snnt leges omnes naturse , i. e. dei : cse- terae omnes tam diu durant , quam dlu reipublicae statni expedit; Gruter. collato Sopbocl. GEd. Tyr. 880. —

35o TJLivii u.c;;t

« gari debere fateor, nisi quam aut usus coarguit, aut «status aliquis reipublicae inutilem fecit; sic, qua.s « tempora a^qua desiderarunt leges , mortales ( ut ita « dicam ) et ^emporibus ipsis mutabiles esse video. « Quae in pace iatae sunt , plerumque bellum ^ abrogat, « quae in bello, pax; ut in navis administratione alia « in secundam , alia in adversam tempestatem usui «sunt. Haec quum ita natura distincta sint, ex.utro «tandem genere ea lex esse videtur, quam abroga- « mus^? An vetus regia lex, simul cum ipsa urbe nata? « A n ( quod secundum est ) ab decemviris , ad con- « denda jura creatis , in duodecim tabulis scripta ? Sine « qua quum majores nostri non existimarint decus « matronale servari posse , nobis quoque verendum « sit , ne cum ea pudorem sanctitatemque feminarum « abrogemus? Quis igitur nescit, novam istam legem « esse, Q. Fabio et Ti. Sempronio consulibus viginti « annis ante latam? sine qua quum per tot annos ma- « tronae optimis moribus vixerint , quod tandem , ne « abrogata ea effundantur ad luxuriam, periculum est? « Nam si ista lex ideo lata esset , ut finiret iibidinem

Qiiam ustts coargrntf IXi^fYJ^i, inuti- lem , noxiain , incongruam esse osten> dit ; Bauer.

3. Plerumqiie bellum abrogat\eges^ etc, vide ad VII, i6 , n. 6. — /^lia in

secundam tempestatem usni sunt

ex Mogunt. recepit Gron. pro in se- cunda tempestate,

4. Lex esse videtur, quam ahroga^ mus ; vide ad III , a i , n. 3 , et VII , x6, n. 6. — Fetus regia lex non , quod jurisconsulti putant (certeid ex his verbis effici haud potest) , lex de regio imperio lata, qaa populus Ro- mulo supremam omnemqne snam po- testatem detulerit, sed vetus aliqua

lex ex iis, quae olim a regibos latae propter aequitatem utilitatemque in usu manserant; Duk. et Drakenb. Cf. VI, I, et Sigon. de Jure civ. I, 5. — - Primas Romanorum leges , ut obser- vatCrev. a regibus latae fuerant, eas- < que Sex. Papirius quidam , Tarqoinio Superbo regnante, in unmn coUege- rat , unde id corpns regiarum leguni jus Papirianum appellabatur , teste Pomponio de Orig. Juris, n. a. Ed. — Sine qua quurn majores, etc. exci- disse videtur an : nova enim legura .classiset commendatio ponitur, non ex antiquitate , sed ex utilitate ac ne* cessitate ; Baner.

A. C> T95.

u. c. 557.

LIBER XXXIV. CAP. VI. 35i

« muliebrem , verendum foret ,ne abrogata incitaret : « cur sit autem lata , ipsum indicavit tempus ^. Han- (c nibal in Italia erat victor ad Cannas ; jam Tarentum, « jam Arpos, jam Capuam habebat: ad urbem Romam « admoluriis exercitum videbatur : defecerant socii : « non milites in supplementum , non socios navales cc ad classem tuendam ^, non pecuniam in oerario ha- « bebamus : servi, quibus arma darentur, ita ut pre- « tium pro iis bello perfecto dominis solveretur, eme- « bantur : in eamdem diera pecuniae frumentum et « caetera, quae belii usus postulabant, praebenda pu- « blic£lni se conducturos professi erant : servos ad re- « mum7, numero ex censu constituto, cum stipendio tc nostro dabamus : aurum et argentum omne, ab se- « natoribus ejus rei initio orto , in pubhcum confere- « bamus : viduae et pupilli * pecunias suas in aerarium

5. Cur sit autem lata, 1. indicavit tempus ; immo itidicabit : nam si jam indicAvit, non opus te dicere; Gi:on.

6. 'Non socios navales ad classem euendam ; Tide sup. ad IX , 38, n. i. « Scntendara non puto esse , non ha- bebamns socios navales, qui classem tuerentur, sed non poteramus tueri classem , quia socios iiayales non ha- bebamus ; qnod narrat Liv. XXIV, iiiXXVI, 35, 36. Nam alibi non socii navales, sed respublica classes et exercitus navales tueri dicitur , quam curat, et de publico praebet tum alla ad eam instmendam et or- nandam necessaria , tum remiges et socios navales, omniaque, sine qui- bus classis faaberi et usni esse non potesl. « Duk. coU. XXIII, 38, 48; XXVIII, 41; Justin. XVI, 3; ubi tutela classis sic dicitur. — Servi , quibus arma darentur, etc. vide ad XXII , 57. — In eamdem diem pecu-

niof , h. e. diem solutionis ex aerario faciendse, ut jurisconsultis diem esse^ 'venire, cedere; Gron. Conf. XXXVl,

4 , n. 3 ; et de re XXIII, 48 , 49. — Sic Cic. ad Attic. X , 5 : diempecuniet idus novembres esse, £d. •>- Prasbenda pubtic. se conducturos professi erant; conf. XXIU, 48 , 49 » et ad V, a3 , n. 6, et XXIII, 48 , n. 4*

7. Servos ad remum dabamus , 1. e. qni remiges essent, ut apnd Sueton. Aug. 16; quod ibi non recte quidam de poena acpipiunt : nam ad saepe no- tat miiiisterium ; Duk. Conf. ad VII ,

5, n. 4 ; Scalig. ad Catull. X ; Passerat. ad Prop, IV, 8, pag. 662. Similiter XXII, 61 , servos admilitiam emere dicltur ; Drak. — Cum stipendio nostro dabamus , ita , ut et stipendium iis de nostro praeberemus ; Bauer. — In pu" blicum conferebamus ; vid. XXVI , 35, 36, et ad XXVI, 36 ,n. 3.

8. Viduee et pup», etc. vid. XXFV,

35a T. LIVII v.cX:

a deferebant : cautuni erat , quo ne plus auri et ar- « genti facti , quo ne plus signati argenti et aeris domi « haberemus. Tali tempore in luxuria et ornatu ma- a tronae occupatae erant , ut ad eam coercendara lex « Oppia desiderata sit ? quum , quia Cereris sacrifi- i( cium , lugentibus omnibus matronis , intermissum c( erat , senatus finiri luctum triginta diebus jussit. Cui <c non apparet, inopiam etmiseriam civitatis, etquia <c omnium privatorum pecuniae in usum pubUcum <c vertendre erant , istam legem scripsisse ^, tamdiu cc mansuram , quamdiu causa scribendas legis mansis- cc set? Nam si, quae tunc temporis causa aut decrevit cc senatus , aut populus jussit , in perpetuum servari ccoportet, cur pecunias reddimus privatis ? cur pu- « blica praesenti pecunia locamus'^? cur servi, qui « militeut, non emuntur? cur privati non damus re- « miges , sicut tunc dedimus ?

VII. «Omnes alii ordines, omnes homines muta- « tionem in meliorem statum rei publicae sentient : ad « conjuges tantum nostras pacis et tranquillitatis pu- «blicae fructus non perveniet? Purpura viri utemur, « praet^xtati in magistratibus , in sacerdotiis ; liberi

jg, — Ne plus auri et argenti facti ; de aere &cto nihil cautum fuerat : cu- jns rei causam Periz. in diss. de sere gravi ,§18, exponit; Duk. — Tali tem* pore in luxuria et ornatu ( in Inxurioso ornatu ; Drak. ) matrona:, etc. hoc po- tius cum iuterrogatione , quam per iro- niam dictum videtur ; Duk. — Adeam coercendam, sc. luxuriam. Forte leg. ad ea coercenda, — Quia Cereris sa^ crijicium, etc. vide ad lib. XXII , cap. 56, n. 4*

9. Inopiam et miseriam civitatis , . . istam, legem scripsisse, h. e. causam fuisse^ cur lex scriberetur. Quidam

MSS ct edd. ob inopiam legcm

scriptam: sed illud multo elegantius esse docet Gron. coil. VIII, za ,n. 12 ; Plin. £p. YIII , 18, et exemplis grje- cis , Hyperidis apnd Longin. touto t6 <!>ti9t<T|jLa gOx 0 p7i7ci>p fypatpev , a>^/ f< iv Xaipwviia [Laixtlt Aurelii apudPInt. in SuU. pag. 472, Oiixoi TaXa; , ^ko. xei [1.8 TO ev A>.6avw y^wpiov , et libanii T^; (J^m^ou ^e TeOsiav); , '?<v to xpavo; xat 6 6(dpv]^ rdeXev. Conf. supra apud V, 39, n. 3, et VII, 16, n. 6.

10. Publicao\^tvsi prtes, pecunia lo- camus; vide ad I , xa , n. 6 , et Y, 2 3 , n. 6. Hsec et reliqna spectwt ad pra?cc.

v,c,lf;. LIBER XXXIV. CAP. VII. 353

(t nostri praetextis purpura togis Utentur ' ; raagistra- «c tibus in coloniis municipiisque , hic Romae infimo cc generi m^gistris vicorum ^ togae praetextae habendae cc jus permittemus ; nec id ut vivi soium habeant tan- <c tum insigne , sed etiam ut cum eo crementur mor- cctui^: feminis dumtaxat purpurae usum interdice- cc mus ? et , quum tibi viro liceat purpura in veste cc stragula* uti , matrem familiae tuam purpureum ami- cc culura habere non sines? et equus tuus speciosius cc instratus erit , quam iixor vestita ? Sed in purpura , ccquae teritur, absumitur, injustam quidem, sed ali- cc quam tamen , causam tenacitatis video : in auro cc vero, in quo praeter manus pretium^ nihil intertri-

Cjlp. Vll. I. Preetextati in magi- stratibus».» prtetextis purpura togis utentur; yide ad XXII , 5^ , n. xo. — Magistratibus in coloniis m, , etc. non additnr sacerddtibus , quibus etiam in manicipiis datam esse praetextam , Ot- to de sedil. colon. c. xa , perpcram ex h. 1. probare conatnr ; Drak.

a. Infimo ^«iieri magistratuam , ma- gistris 'vicorum, qui etiam vicomagi- stri et viocuri dicebantur. — Hi apud Romanos vicomm magistri praitexta usi, DOtante Doering. videntur tum quum ludos compitalitios facerent , ut observat Ascon. ad Cic. in Pis. c. 4: sicut mag, Dicfaciebant compitalitios preetextatu Videtur autem Livius cau- sae quam p^rorabat Valerius prseter ra- tionem temporis inservilsse. Vicorum enim magistri ab Aagusto demum in- stituti sunt , ut tradit Suet. Arig. 3o ; aaisi forte verba hic Romas . . . vicorum pro additamento, post Augusti tem- pora adscripto , habenda sint. Ed. — Jus permittemus, pleonasmi genus ; Cauer.

3. Ue cum eo crementur mortui :

VI.

nam vestimenta cUm mortuls cremari , et hi togis operiri solebant. Confer. Suet. C«s. 84; Virgil, ^n. VI , aa.i ; ad Juvenal. Ilt, 172 ; lips. Elect. I, 6-; Kirchman» de Fun. I, 10; Otto de ^dil. Col. cap. xa. — Vstan in- terdicemus, Quidam babeht usu; sed vulgatam defendit prseter alios Mo- dius , allatis exemplis e Sen. de Ira , III,' a3; Suet. Ner. aa. Utramque lectionem Livio et aliis usitatam fuisse ostendit Drak. ad V, § 8. Ed.

4. In veste stragula, qua lecti stemuntnr, peripetasmate , perislro- niate. Conf. adXXXIX, 6, n. 8. — Equiis tuus speciosius instratus erit: nam equi maglstratuum, eorumque, qui in imperib erant , stratis ex auro et pnrpura omabantur; vid. Lips. de iVIil. rom. III, 7, ubiet i\ptat eos, qui lectus pro equus legebant; Duk. Conf, ad XXVIII, 14, n. i.

5. In quo auro pra^ter manus pre- tium ( quod etiam manupretium et ma- wi/>r«ri«m dicitur, gerra. Macherlohh, merces artiiici pro labore data , ubi non tam matcrice ratio , quam manus

a3

354 T. LIVII tc.lt

ii menti fit , quae malignitas est ? Praesidium potius in <c eo est et ad privatos , et ad publicos usus , sic ut « experti e&tis. NuUam demulationem inter se singu- « larum, quando nulla habetet, esse aiebat. At, her- a cule , universis doior et indignatio est , quum so- cc ciorum iatini nominis uxoribus vident ea concessa cc ornamenta , quae sibi adempta sint , quum insignes « eas esse auro et purpura , quum illas vehi per ur- <c bem, se pedibus sequi^; tanquam in illarum civita- (ctibus, non in sua, imperium sit. Virorum hocani- « mos vulnerare posset : quid muliercularum censetis , « quas etiam parva movent ? Non magistratus , nec « sacerdotia, nec triumphi, nec insignia, nec dona, cc aut spolia bellica his contingere possunt. Munditise c( et ornatus et cultus , haec feminarum insignia sunt : cc his gaudent et gloriantur ; hunc mundum muliebrem cc appellarunt majores nostri. Quid aliud in luctu , a quam purpuram atque aurum deponunt ? ? quid , cc quiim eiuxerunt , sumunt ? quid in gratulationibus cc supplicationibusque , nisi excelientiores ornatus , ad- cc jiciunt? Sciiicet, si legem Oppiam^ abrogaveritis ,

atque artis ducitur; Ascon. ad Cic. dixere scriptores yeteres ; Duk. — Hic

Verr. I, '56)nihil intertrimenti fit ; videtur Livlus ambigue argutari vocab.

vide ad XXXII , a , n. i , et cf. Drak. mundus , qnod orbem nniversum si-

6. Se pedibus sequi, sane non nt mnl ac muliebria ornamenta slgnifi-

sequantur pedibus carpento vectas, cat, sicut Grsecis xoapLOc accupitur.

quippe per se vadebant , sunm iter Itaqne innuit orator pro tbagistrati-

persequentes; sed indignitati dedit, bus, pro sacerdotiis, etc. unum feini-

qnasi pedisequse viderentur, illis de- nisconcedicultum,quiprorebusuDi-

teriores , aut etiam subjectae ut domi- versi orbis omnibus suppetit iUis. £o*

nabus; Bauer: iSie^uiprolentinsproce- 7. In luctu purpuram et aurum de'

dere : potest tamen et proprie dictum ponunt; vide ad IX » 7 9 o. S.-^Quunt

videri. — Firorum animos vulnerare, eluxerunt, lugere et uti veste Ii^iubri

angere^ cruciare, ut vulgus mentis desierunt.Conf.Noris.adcenot.Pis.

dicitur dolor et segritudo. — Mun-' diss. III,ayp. 368. — Gratulationibus

dum muliebrem et munditias modo suppKcationibusquefyid.TII, 6^^11.2^

laxiore, modo arctiore significatione 8. Scilicet (vide ad IV, 5, n. a)

ttlt LIB. XXXIV. CAP. VII. Vllt. 355

« non vestri arbitrii erit, si qiiid ejus vetare volueritis, a quod nunc lex vetat. Minus iiliae , uxores , sorores <( etiam quibusdam in manu erunt ^. Nunquam , saivis d suis , exuitur servitus muiiebris ; et ipsae libertatem , a quam viduitas et orbitas facit ^ detestantur. In vestro « arbitrio suum ornatum , quam in legis, malunt esse. <c £t vos in manu et tutela , non in servitio , debetis « habere eas ; et malle patres vos aut viros , quam do- aminos, dicL Invidiosis norainibus utebatur modo (cconsul, seditionem muliebrem et secessionem ap- « peUaodo: id enim periculum est'^, ne Sacrum mon- atem, sicut quondam irata plebs, aut Aventinum ca- (( piant. Patiendum huic infirmitati ' ' est, quodcumque <cvos censueritis. Quo plus potestis, eo moderatius « imperio uti debetis. »

VIII. Haec quum contra legem proque lege dicta essent , aliquanto major frequentia muUerum postero die sese in publicum effiidit , unoque agmine omnes tribunorum januas obsederunt , qui coliegarum roga- tioni intercedebant , nec ante abstiterunt , quam re- missa intercessio ab tribunis esset. Nuila deinde du- bitatio fuit, quin omnes tribus legem abrogarent. Anno vigesimo post abrogata est , quam iata. M. Por-

silegem Oppiam,., erunt, argumentum Catonis , quod mox. refellitur.

9. Quibusdam in manu erunt ( vide ad V, ao, n. z ) , sc. parentibus , fra- tribns, viris. Conf. cap. a. — Salvis suis, cognatis, necessariis, sc. patre, marito, avo, socero, fratribus. — « Servitut muliebris et libertas femiua- rum non pioprie,6ed oratoria au^ii)0£i et eodem modo dicitur, quo maritus dominus lucoris, et quo servire apud Virgil. iEn. IV, io3. Nam muliercs, quse in manum viri convenerant, in

mancipio viri erant ( quod Serv. ad Vlrgil. 1. 1. dicit sustinere conditionem Uberalis servitutis ) , nec tamen illius mancipia; ct hoc vult Livius, iUas, dum in manu ac potestate virorum et patrum sunt, niliil, nlsi ex eorum ar- bitrio, posse gerere; viduas et orbas factas magis sui juris ct arbitrii essc . » Buker.

10. Id enim periculum est, eipcAvt- }C(b$ dlcta.

IX. Huic infirmitati, inflrmo mu- llerum gcneri.

a3.

356 T. LIVII i\^'X

•cius consul , postquam abrogata est Oppia lex , extem- plo Tiginti quinque navibus longis( quinque sociorum CTant ) ad Lunae portum * profectus , eodem exercitu convenire jusso , et, edicto per oram maritimam misso, navibus omnis generis contractis^ ab Luna profici- scens edixit, ut ad portum Pyrenaei sequerentur : inde se frequenti classe ad hostes iturum. Pra^tervecti Li- gustinos montes sinumque Gailicum , ad diem , quam edixerat, convenerunt : inde Bhodam ventum'', et priBsidium Hispanorum , quod in castelio erat , vi de- jectum. Ab Rhoda secundo vento Emporias perven- tum : ibi copiae omnes , praeter socios navales , in ter- ram expositae.

IX. Jam tunc Emporiae duo oppida' erant muro divisa : unum Graeci habebant , a Phocaea , unde et Massilienses , oriundi ; alterum Hispani. Sed graecum oppidum , in mare expositum , totum orbem muri minus quadringentos passus pateutem habebat; Hi- spanis retractior a mari trium millium passuum in circuitu murus erat. Tertium genus*, romani coloni ab Divo Caesare , post devictos Pompeii liberos , ad- jecti. Nunc in corpus unum cohfusi omnes , Hispanis

Cap. VIII. I. Jd Lunce portiim; vide ad Sil, VIII , 4^0 sq. et Strab. V, a , n. 5 , p. aaa. Luna urbs Etrurise trans Macram fl. (hod. Magra; conf. XXXIX, 3a; XL, 4i ), qui et Lu- nam portumque ejus capacissimuiD , et Etruriam Liguriamqne interfluit.

Eodem , ad eumdem pottum. —

Ad portum PjrrerueL Non Pyrenem quod in nuUo cod. praeler nnum Harl. legi testatur Drak. Per portum Pyre- nai intelllgi , qui « inter Pyrenaei pro- montoria portus Veneris in sinu fal- 80 » MeUe Tocatur , P. de Marca in Marca Hispan. I, g, 4. Ed.

2. Inter Rkodam ventum, 6pp. In- digetum in Hispania prope Pyre- naeum , hod. Roses. De Rhoda et Em- poriis yid. P. de Marca in Marca Hi- span. II, x8.

Cjlp. IX. I. Jam nnnc Emporiie duo oppida,.. a Pkoaea, unde et Massilienses f oriundi, etc. vide »d XXI, 6o, n. I. (Ubi adire licet Edit. nostr. Sil. Ital. vol. I, p. 5x6. £d.)

a . Tertium getws incolamm , bomi- num ; vide ad I , x 8 , n. 5. — In cor- pus unum conjusi omnes incolse, ex diversis regionibus orinndi. Conf. ad I, 17, n, 2,

J

icst: LIBER XXXIV. CAP. IX. 357

prius , postremo et Graecis in civitatem romanam ad-« scitis. Miraretur, qui tum cerneret^, aperto mari al> altera parte, ab altera Hispanis, tam ferae et belli- cosae genti , objectos quae res eos tutaretur. Disciplina erat custos infirmitatis ^ quam inter validiores optime timor continet. Partem muri versam in agros egregie munitam habebant, una tantum in eam regionem porta imposita ; cujus assiduus custos semper aliquis ex magistratibus ^ erat. Nocte pars tertia civiumin mu^ ris excubabant ; neque moris tantum aut legis causa , sed , quanta si hostis ad portas esset , et servabant vigilias , et circumibant , cura. Hispanum neminem in urbem recipiebant : ne ipsi quidem temere urbe ex- cedebant; ad mare patebat omnibus exitus. Porta ad Hispanorum oppidum versa nunquam nisi fre- quentes, pars tertia fere, cujus proxima nocte vigi-- liae in muris fuerant, egrediebantur. Causa exeundi haec erat : commercio eorum Hispaui ^, imprudente&

3. Miraretur, qui tum cemeret, etc. sua respicit tempora Livias, qoibus id uon cernebatnr; Oron. — Orationem paulo impeditiorem sic exponit Doe- ring. « qni nunc cemeret quomodo illi tnm ab altera parte . . . objecti fue- rint, is sane miraretur, qnae res eos , etc. » £d»

4. Disciplma erat custos infirmita" tis , tuebatnr Graecos , infirmiores Hi- spanis, quam disciplinam . . . continet, servat , hand negligi patitnr.

5. Cujus assiduus custos semper aii- quis ex magistratibus erat, vocem semperex Mogunt. cod. addidit AU.} eamqne tum t^ dsiiduus a Cic. Rosc. Am. 18 , et Ovid. Fast. IV, 686, tum similibus vocabulis a Liv. V, 4a , XXXV, x6, et aliis per pleonasmum adjj^ci mQnet.Duker. qui etiam verba

nostra ita accipi posse dicit, semper servatum fnisse , ut nnus e magistrati- bns custos portse essft, eaque custodia per vices in orbem. iret, ita nt is , cu^. jus vices erant, assiduns ibi adesset , nec usquam a custodia discederet. — Quosdam fuisse , qui particulam sem- per sine idonea causa delendam cense- rent , monet Doering. ; rb semper enini non ad assiduus, in quo jam.latet iUa. particula, sed ad morem, de quo ser- mo est , semper servatum , referendum, est. £d. — Neque moris tantnm aut legis causa , sed etiam cura tanta , quanta, etc. — Servabant vigilias , ut pnesidia XXYill, aa , n. 4 , et cu- stodias , XXXIII, 4 ; gv- TYipeTv et ^Ur, XflCTTgiv fuXouca; • vide Drak.

6. Hispani, imprudentes maris (vid^- ad IV, 39, n. 4), voiebant, cupiebscQt,...

358 T. LIVII ti,l'X,

maris, gaudebanl;, mercarique et ipsi ea, quae ex- terna navibus inveherentur , et agrorum exigere fru- ctus, volebant. Hujus mutui usus desiderium, uthi- spana urbs Graecis pateret , faciebat. Erant etiam eo tutiores, quod sub umbra romanse amicitiae latebant; quam sicut minoribus viribus ^, quam Massilienses , pari colebant fide. Tunc quoque consulem exercitum- que comiter ac benigne acceperunt. Paucos ibi mora* tus dies Cato , dum exploraret, ubi et quantae hostium copiae essent ; ut ne mora quidem segnis esset , omne id tempus exercendis militibus consumpsit. Id erat forte tempus anni , ut frumentum in areis ^ haberent. Itaque , redemptoribus vetitis frumentum parare , ac Romam dimissis , <c Bellum , inquit , se ipsum alet ». Profectus ab Emporiis agros hostium iu*it vastatque; omnia fuga et terrore complet.

X. Eodem tempore M. Helvio, decedenti ex ulte- riore Hispania cum praesidio sex millium , dato ab Ap. Claudio praetore , Celtiberi agmine ingenti ad op- pidum Illiturgi occurrerunt. Viginti millia armatorum fuisse , Valarius smbit ; duodecim millia ex iis caesa, oppidum Illiturgi receptum , et puberes omnes inter- fectos. Inde ad castra Catonis Helvius pervenit ; et , quia tuta jam ab hostibus regio erat , praesidio in ul- teriorem Hispaniam remisso , Romam est profectus ,

geatiebant, et mercari ipsi ea, quas extema, e regionibas extemis, navi-^ bns Graecomm inyeherentur, et agro- rum saoTumfructus exigere, exportare ope Grsecoram jn estternas regiones , rel vendere Graecis. «Sic mereibus exMtis, h. e. venditis traditisqne et dbtractis , dixit Colom. X, 8x7. Fe- nales extrudere merces Horat. Epist. n, a , V. II. Mercis exactum Quintil. in Decl. i x , b. e. foraro , nundinse ,

locos et occasio mercis exigendae et magno cum lucro venumdandae* Grae* cis quoque recepta e^aYsiv oitov pro eziportare , i^w^iorf^ otTOU 9 onde Plau* taa/acere exe^ogam et toc i^oi.y^yiyLai merces, qnae exportantnr »; Gron.

7. Sicut minoribus viribus, ita p€tri c, f, ; vide ad IX , 1 7 , n. a.

8. Utfrumentum in areis kaberent, in quibus teri seu tribnlari solebat. — Redemptoribus ; vide ad V, a3, n. 6.

A. C. 195.

u. c. 557.

LIBER XXXIV. CAP. X. SSg

et ob remfeliciter gestam ovans Urbem est ingressus. Argenti infecti tulit in ^rarium quatuordecim millia pondo septingenta triginta duo% et signati bigatorum septemdecim millia viginti tria , et Oscensis ^ argenti centum vigiiiiti millia quadringentos triginta octo. Causa triumphi negandi senatui fuit , quod alieno au- spicio^ et in aliena provincia pugnasset. Caeterum biennio post redierat , quum , provincia successori Q. Minucio tradita ^ , annum insequentem retentus ibi

Cap. X. I. Queiiuordeeim millia pondo, etc. sel3)ras seu marcas no- strates s3ox8 cum sez unciis , secun- dom CreTerii ratlones , quas hactenns sequuti et adhuo seqnuturi sumus. Ed. — £e signati argenti bigatorum ; vidd ad XXn, 5a , n. 3. — Septemdecim millia, etc. denarios 1702 3, marcas argenti paulo plus 267. Pondus hoc Creverio perexigunm videtur , et for- tasse aliquis error irrepsisse in nnme- ris. «c Verisimile enim , inquit, uon est hic suppleri dehere pondo ut inteUi- gantur librae romanae argenti i^oaS : nhi enim Livius higatorum aut qua- drigatorum mentionem apposito nu- mero facit , numerum ipsorum dena- riorum exprimit nt hoc ipso c. infra , ut lib. XXXin, cap. 3^, et alihi pas- sim« » Tamen adjicienti to pondo unus liOT. teste Drak. qui tamen potius suhintelligendam arhitratur vocem nummorum vel nummos, Utrum vero unmmus argenti Oscensis Romanorum sestertio sequiparari deheat , ut staturt Crev, ad lih. XL, 43, sihi incertum esse vir doct. profitetnr: videtur enim ei intelligendns nnmmus in Hispania ah ipsis Hispani» cusus ; qui cujus va- loris fuerit , aliquem indicare non me- minit. Caeterum Livius non nisl in rehus hispanicis Oscensis argcnti meu- tionem facit. £n.

2. Oscensis, sc. nummos, Oscae si- gnatos , nt c. 46 pr. Sic et XLV, 43 , n. 3 , eentum viginti millia Ilfyrii ar- genti, h. e. nummorum argenteorum , In Illyrico cnsomm , qnos Vic^riatos fuisse dictos monet Doujat. quia pri- mos Victoriatos ex Illyrico advectos tradat Plin. XXXm, 3. Duae antem Oscai fuerunt in Hispania, altera in, Tarrac. sen citeriore, Vescitmorum nrhs ad fines Hergetum , hod. Huesca (vid. Ptol. II, 6; Plut. Sertor. p. 5^5, et intpp. Velleii, II, 3o), altera in Baetica ; vid. Ptol. H , 4. Ah illa ar- gentum Oscense dictum siispicahatur Marca in Marca Hisp. U, a8. In ho- rum Oscensium ditione celehres fuisse credendum argentifodinas, quihus Hi- spania ahundavit ; Donat. Confer. ad Sil. I, i55, 228 seq. III, 401.

3. Quod alieno auspicio, etc. conf. n. 4 } et ad XXVI , 2 1 , n. i . — Biennio post redierat , sc. quam provinciam sortitus fuerat, vel xn eam venerat; Duk. Conf. XXXII, 28.

4. Proyincia successori Q, Minucio tradita: Helvius quidem Hispaniam ulteriorem, Minucios citeriorem erat sortitus (vide ad lih. XXXII, 28, et XXXIII, 26); sed Helvins, ex sua provincla decedens, in aliena rem bcnc gesserat, i. e. in citerIore;et quia hauc clteriorem ohtinuerat Mi^

36o

T. LIVII

A* G. s^Su

u. c. 557.

loDgo et gravi morbo fuisset. Itaque duobus modo mensibus ante Helvius ovans Urbem est ingressus, quam successor ejus Q. Minucius triumpharet. Hic quoque tulit argenti pondo triginta quatuor miilia octingenta , bigatorum septuaginta octo millia , et Oscensis argenti ducenta septuaginta ^ octo millia.

XI. In Hispania interim consul haud procul Empo- riis castra habebat : eo legati tres ab Ilergetum regulo Bilist9ge , in quibus unus filius erat y yenerunt , que- rentes, castella sua oppugnariy nec spem ullam esse resistendi, nisi prcesidium Romani misissent^. Tria milUa militum satis esse; nec hostesy si tanta manus venissetj mansuros. Ad ea consul , Moperi quidem se vel periculo eorum^ velmetUy dicere; sed sibi nequa- quam tantum copiarum essCj ut, quum magna vis hostium haud procul absit j cum qua mox signis col' latis dimicandum sibi in dies exspectet , dis^idendo exercitum minuere tuto vires posset. Legati , ubi haec audierunt, flentes ad genua consulis prqvolvuntur.

naolus, idcirco suceessor Helvii ap< pellator: qoare nihil mutandnm est, oontra atque Glar. censet; Sigon. Haec mihi non satis faciunt , et miror Pi- ghium ac Periz. qut stndiose con- sectantur ea, in qoibns negligentia aliqua Livii accnsari potest, hoc inta- ottun praeteriisse , quod mihi inexpli- cabile Tidetur; Duker.

5. Ducenta septuaginea, etc. seli- bras nostrates 434^75. Numerus ille immanis est, et qui fidem excedere vi- deatnr Greverio. Fortasse hic aliquid est mendi. Vid. snpra n. i. Ed.

Cap. XI. I. Nisi prcesidium Romani misissent: Gelen. e cod. Mogunt. nisi prassidio r<^manus miles esset, quod restituit Drak. Displicuit forte, quod tnisissent dictum pru mitterent, Sed

hoc neque nostro, neque pui^atissi- mis aliis scriptoribus insolens esse, docent Gron. et Drak. Conf. adVl, 3 , n. 3. — Tria millia militum. In nu- mero variant MSS; quidam quatuor millia, £x Mogunt. cod. tria mil, edi- dit Drak. consentiente Christio , qni hanc recte reddit rationem , Livium si alterum malnisset potius dicturum fuisse legionem satis esse, quum legio eo tempore ex tot fei:me militibus constaret. Ed. — Moveri quiidem se, Gronovianae editioties carent t& se; Creverins ex cseteranim consensu il- lud revocavit. £d. — Cum qua mox,.» dimicandum sibi, etc. Jac. Gron. ex Thuan. cod. cui assentiuntur duo e MSS Hearnii, ita locum emendat, et quam mox dimicandum sit, in

v:cX: LIB. XXXIV. CAP. XI. XII. 36i

Orant, JVe se in rebus tam trepidis^ deserat. Quo enim se^ repulsos ab RomaniSj ituros? NuUos se so^ cios , nihU usquam- in terris aUud spei habere. Po- tuisse se extra idpericulum esse, si decedere fide^ si conjurare cumCceteris voluissent. NuUis miniSy nuUis terricuUs se motos , sperantes, satis opis et auxiUi sibi in Romanis esse. Id si nuUum sit, si sibi a consule ne- getury deos hominesipie se testes /acere , inuitos et coactos sey ne eadem, quce Saguntini passi sint , pa- tianturj defecturos, et cum cceteris potius Hispanis^ quam solos, perituros esse.

Xll. £t illo quidem die sic sine responso diipissi r consulem nocte , quse insequuta est , anceps cura agi- tare, NoUe deserere socios , noUe minuere exercitum j quod aut moram sibi ad dimicandum , aut in dimicando» periculum afferre posset. Stat sententia , non minuere copias j ne quid interim hostes inferant ignominiae : sociis spem pro re ostendendam' censet. Saepe vana pro veris, maxime in bello, vaiuisse^; et credentem se aiiquid auxiiii habere , perinde atque haberet , ipsa fiducia et sperando atque audendo servatum. PosterQ die legatis respondit, Quanquam vereatur, ne suas vireSy aUis eas commodandoj minuat; tamen iUorum se temporis ac pericuU magis, quam sui, rationem habere. Denuntiari militum parti tertiae ex omnibus

4iies9 etc. Lectionem hanc deganter vocat Crev. Ed.

a. In rebus tam trepidis; vide ad V, 1 1 , n. 3.

Caf. XII. I. Spem pro re ostentan- dana ; naqi spes valet pro re, quia ani- mis omnes ea praecipiunt, quse cu- pinnt , iJt loquitur Dio Cass. LII , i3 ; hoc est , spes nihil putat futumm , cuncta hahet prsesentia; Gmter, Pro spem etiam snspicari possi8.5/ytfCf«in,

quae saepe rei opponitur , nt mox va- na veris. Gonf. ad VI , 14* n. 2 , et XXII , 3 , n. 4 ; ad Tac. III, 3y) , n. 7. Huic conjectnrae favent prima^yerha cap. i3; ubi satis,^quod in speciem /itit, ostentatum est,

^*Sape vana pro veris,,. valuis- se, etc. quia implcnt animos modo spe , modo fonnidine ; Grat. Conf. ad XXVII, 45, n. I ; Curt. IV, i3, n. 5, et Caes. B. C. II , 4. — Denuntiari, . ^

362 T. Livii u.c:5f;.

cohortibus jubet, ut cibum, quem in naves impo- nant, mature coquant ; navesque in diem tertium ex- pediri jussit. Duos ex legatis Bilistagi atque Uergeti- bus nuntiare ea jubet ; filium reguli comiter ^ habendo et muneribus apud se retinet Legati non ante pro- fecti j quam impositos in naves miiites viderunt : id pro haud dubio jam nuntiantes , non suos modo , sed etiam hostes , fama Romani auxilii adventantis imple- v^runt.

XIII. Consul, ubi satis, quodin speciem fuit, osteD- taJtum est', revocari ex navibus milites jubet. Ipse, quum jam id tempus anni appeteret , quo geri res possent , castra hiberna tria millia passuum ab £mpo- riis posuit. Inde per occasiones , nunc hac parte , nunc iila , modico praesidio castris relicto , praedatum milites in hostium agros educebat. Nocte ferme proficisce- bantuF , ut et quam longissime a castris procederent, et inopinatos opprimerent. Et exercebat ea res novos milites , et hostium magna vis excipiebatur ; nec jam egredi extra munimenta castellorum audebant. Ubi satis admodum et suorum et hostium aniihos est ex-

jubet,., jussii, etc. Jac. Periz. qaum hacc omnia sive ipuiu auctoris, sive Catonis ad legatos verba sint, neces- sario cum praecedd. conjuncta volebat; mox expungendum rhjubet, atque in- super j'ussisse, -pvojussit, scribendnm conjecUvit. Sed locum defendit clar. Doering. qui emendationem ibi ali- qnam nemini desiderandam pronun- tiat. Nam repetitionem verbi jubet, jttssit et paulo -poat j'ubet alibi quoque Noster haud repudiavit; vid. Drakenb.

ad XXXI, 1 1 > S 9* £»•

3. Comiter habendo, tractando.

Cap. XIU. Quod in spcciem. fiiit, ostentatum est ; vide ad IV, 3o , n. i.

et VI y x4 , n. a. — Quumjam idtempus anni appeteret ( vide ad V, 19, n. a )» quo, etc. unde ynx Jubernis locus est, et -th hibema expungerem, si codices faverent ; Drak. Cato , qui in Hiaj»- niam vehit , qnum Hispani firumentiun in areis haberent (vid. cap. 9), ab eo tempore usque ad id, quo castra hi- bema ad Emporias posnit, nihil re- rum gessisse videtur, nisi quod agros hostinm vastavit, fortassis qnod pro- pter calores Hispanise ibi per aestatem res geri non poterant; Dnk. Conf. ad XXXV, 7. — Noete/erme pro/iciscc' bantitr praeter morem ; vid. Schel. ad Polyb. cap. 9. -^ iSafw admodumf f.

^csfj; LIBER XXXIV. CAP. XIII. 363

pertus , convocari tribunos praefectosque * et equites omnes et centuriones jussit. « Tempus , inquit , quod « saepe optastis , venit , quo vobis potestas fieret vir- c( tutem vesti^am ostendendi. Adhuc proedonum magis, cc quam bellantium , militastis more : nunc justa pugna « hostes cum hostibus conseretis manum. Non agros <xinde populari, sed urbium opes exhaurire^ licebit, « Patres nostri , quum Hispania Carthaginiensium , et <c imperatores ibi et exercitus essent , ipsi nullum im- <c peratorem , nullos in ea miUtes haberent ; tamen ad- <c dere hoc in foedere voluerunt , ut imperii sui Iberus « fluvius esset finis. Nunc , quum duo prsetores , quum cc consul , quum tres exercitus Romani Hispaniam ob- cc tineant , Carthaginiensium jam prope decem annis <c nemo in his provinciis sit , imperium nobis citra Ibe- cc rum amissum est. Hoc armis et virtute recuperetis a oportet ; et nationem , rebellantem magis temere , cc quam constanter bellantem, jugum, quo se exsuit, <c accipere rursus cogatis. » In hunc modum maxime

satis ad hunc modum; Doker. Sed illud admodum videtur tc^ sacis ita

■

adjanctnm esse , nt alibi numem , quom diligenter, non crasaiori modo significantur ; Em,

a. Convocari tnbunos proffectosque socionim , tpjd. tribunis pares , et equites omnes ei eenturiones; sed cur equites omnes? nam consilium est, non concio. Upsius , Mil. Rom. XXI, 8, coni, praffeetosque equitum omnes , at sint decuriones , merito vocati , ubi omnes centuriones. Sed ita in hoc oonsilio non dari lo<mm praefectis scKuorum, qui fere cives romani non infimi loci, et decurionibus equitum dignitate longe snperiores ftierint, monet Duk. Equites omnes centurio- nes emend. Grut. qui tamen centu-

riones primomm ordinum equis mili- tasse dicit, non probat. Latet men- dum , etsi haud variant libri. — Ifihil hicmntandum ezistimat cL Doering. non enim sermo jam est de consiHo in. quod deliberandi gratia conveni- tur, sed de coneilid, in quo consul omnes milites ad virtutem ostenden- dam exhortaturus erat. ^jusmodi con- cilio cur non adesse potuerint omnes equites ipse vir cl. non videt. Eou

3. Urbium opes exhaurire; vide ad X , 44 * II* !• — Quum Hispania Car-^ Aag, Ante Gronov. edebatur, quum in Hispania, etc. male. Sensum melius sic exponit Doering. « quum Hispania ad Garthaginienses pertineret , sive in Carthaginiensium potestate esset , et imperatores , etc. » £d.

364 T. LIVII ^Sst

adhortatus pronuntiat, se nocte ad castra hostium. ducturum. Ita ad corpora curanda dimissi.

XIV. Nocte media quum auspicio ^ operam dedis- set , profectus , ut locum , quem vellet , prius quam hostes sentirent, caperet, praeter castra hostium cir- cumducit , et prima hice , acie instructa , sub ipsum vallum tres cohortes mittit. Mirantes Barbari ab tergo apparuisse Romanum, discurrere ipsi ad arma. Interim consul apud suos , « Nusquam , nisi in virtute , «spes est, milites, inquit, et ego sedulo, ne esset^ «feci. Inter castra nostra et nos medii hostes. Ah <( tergo hostium ager est. Quod pulcherrimum, idem (( tutissimum est , in virtute spem positam habere ». Sub haec cohortes recipi^ ]ubet,ut Barbaros simula- tione fugse eHceret. Id, quod crediderat, evenit. Pjer- timuisse et cedere rati Romanos, porta erumpunt,, et,. quantum inter castra sua et hostium aciem reli- ctum erat loci, armatis complent. Dum trepidant acie, instruenda ^, cousul , jam paratis ordinatisque omni-. bus , incompositos aggreditur. Equites primos ab utro- que cornu in pugnam educit : sed in dextro extemplo pulsi , cedentesque trepidi etiam pediti terrorem in* tulere. Quod ubi vidit consul, duas cohortes delectas ab dextro latere hoslium circumduci jubet, et ab tergo se ostendere , prius quam concurrerent peditum acies. Is terror objectus hosti rem , metu romanorum equi- tum inclinatam , aequavit. Tamen adeo turbati erant

Cap. XIV. I. Nocte media quum MassUjam ablegando, <ut observai,

auspicio, ausplciis capiendis , o/7^ra/n J. Fr. Gronovios ex Appii|no, pag.,

dedisset; vide ad VIII, 23 , n. la. — 276. Ed.

Circumducit ; yidie diA 1 , TiZ j n. 4. — a. Sub hcec verba cohortes, eic.

Discurrere ipsi , forte et ipsi , quod vide ad II , 55, n. t. amat Livius; Duk. — Ego sedulo, ne 3. Trepidant acie insiruenda; vide.

esset spes nisi ini virlute,^c'ce, naves ad III,^ 49 ^n. 4..

l\c.lt: LIB. XXXIV. CAP. XIV. XV.

365

tlexteraB alae equites peditesque , ut quosdam consul rnanu ipse reprehehderit^, verteritque in hostem. Ita, et quamdiu missilibus pugnatum est, anceps pugna erat ; et jam ab dextra parte , unde terror et fuga coe- perat , jegre Romanus restabal , ab sinistro cornu et ab froute urgebantur Barbari , et cohortes ab tergo instantes pavidi respiciebant. Ut , emissis ^ soliferreis falaricisque ^ gladios strinxerunt , tum velut redinte- grata est pugna. Non caecis iclibus^ procul ex impro- viso vulnerabantur; sed , pede collato , tota in virtute ac viribus spes erat.

XV. Fessos jam suos consul , ex secunda acie sub- sidiariis cohortibus in pugnam inductis, accendit : nova acies facta. Intsegri recentibus telis fatigatos adorli hostes primum acri impetu, velut cuneo ', perculerunt; deinde dissipatos in fugam averterunt : effusoque per agros cursu castra repetebantur. Ubi omnia fuga com- pleta vidit Cato, ipse ad secundam legionem, quae in

4. ^fanu ipse teprehenderit (vide ad n, 10, n. a)^ verterieque in ho- siem .* ita MSS et edd. antt. et adver» sos in hostem verterit ex cod. Mogunt. recepere Aldns et atii. Scribendum saltem aversos, soil. ab hoste et fugam quierentes ; Gron. — Adversos tamen defendit Doer. nam vertere adversum aiiquem , est eum vertere ita nt ei pju quem versus est, fiat adverstts, e re- gione, JvavTic^. En. — Restabat ; vide ad IV, 58 , n. 5.

5. Emissis soUferreis, scil. telis seu jaculis , quae tota erant ferrea , sive bastili , e ferro solo vel solido; nisi po- tius leg. solliferreis , qnia soUus Oscis di.cebatur totus; vid. Fest. voc. SoUo. He falaricis vid. XXI, 18.

6. Cofcis ictibuSf qui fiunt procul ex improviso, quorumqne auotor in-

certus est et ignotus, ut ictus et tela faUentia, tacita, occulta, et passim cceca passive dicuntur occultata, do- paToiy obscura, latentia, ignota, ut mutns, surdus et alia; vide ad Sil. IIT, 579; V, 3; VI, 75; XI, 386, et inf. nd cap. 39 , n. 3 , ubi tela ex propin- quo illata opponuntur cacis ictibus. Cofcum crimeu , incertum, dubium, in yich<vis erat, tiuUis eorum Uteris inventis, quibus ejnsdem criminis con- vinci possent , XLV, 3 1 , n. 5.

Ca.p. XV. I. Hostes acri impetu, n^elut cuneo, perculerunt; vid. XL, 40 , n. 2. — Cuneus. Quantam im- prcssionem faciat istius modi agmen , testis erit illa Anglorum acies, apud vicum de Fontenoi, quae Gallorum regem exercitnmque in tantum dis- crimen adduxil. Vid. Foltaire, Prccrs

366 T. LIVII v.lt.

subsidio posita erat , equo revehitur , et signa pne se ferri , plenoque gradu ^ ad castra hostiuiu oppugnanda succedere jubet. Si quis extra ordinem avidius procur- rit , et ipse interequitans sparo percutit , et tribunos centurionesque castigare jubet. Jam castra hostium oppugnabantur ; saxisque et sudibus et omni gena:e telorum submovebantur a vallo Romani. Ubi recens admota legio est , tum et oppugnantibus animus cre- vit , et infensius hostes pro vallo pugnabant. Consul omnia oculis perlustrat , ut , qua minima vi restatur, ea parte irrumpat. Ad sinistratn portam infrequentes videt : eo secundae legionis principes hastatosque in- ducit. Non sustinuit impetum eorum statio , quae portae apposita erat ; et caeteri, postquam intra vallum hostes vident, ipsis castris exsuti, signa armaque abjiciunt. Caeduntur in portis , suomet ipsi agmine in arcto hse- rentes ^: secundani terga hostium casdunt, casteri castra diripiunt. Valerius Antias su|H*a quadraginta millia ho- stium caesa eo die scribit. Cato ipse , haud sane detra- ctator laudum suarum, multos ca^sos ait^; numerum non adscribit.

Xyi. Tria eo die laudabilia fecisse putatur : unum,

du siecle ie Louis XV, cap. 1 5 , et alios. Eo. — In subsidio posita ; vide iadll, 20, n. a.

a. Plenoque gradu; ylde ad IV, 3a, n. 6. — Sparo percutit, telo; vide ad Sil. III, 388 ; Cort. ad Sall. Cat. 56 ; intpp. Virg. JEn. XI , 68a ; ilu Cange , Glossar. med. latin. — In- fensius hostes pro vallo pugnabant; Duk. malebat impensius, et Perlz. in- tentius , quia non faclle quisqnam , nlsi inienso animo , in hostem pugnet aut el repngnet. Sed similiter saepe dicitur kostis infensus ; de quo vide

ad IV, 10, n. 3, et apnd Sall. Jug. 57 (nbi vld. Corte), infensi intentique mancnt; Drak.

3, In arcto hasrentes ( vide ad V, 38 , n. 4) catduntur inportis , etc. cf. Hom. Iliad. XII, xaa sq. etVirg. £n. XI,879sqq.

4. Cato ipse multos cassos ait, scll. in Originibus; vide ad cap. 5, n. a. — Detractator pro vulg. detrectator edidit Drak. et Voss. et Lov, 5, In aliis MSS est detractor, quod vel nec ipsum spemendum, vel corruptum; vide ad III , 60 , n. 5.

tcX: LIBER XXXIV. CAP. XVL 367

quod, circumducto exercitu, procul navibus suisca* strisque, ubi spem nisi in virtute haberent% inter medios hostes praBlium commisit : alterum , quod co- hortes ab tergo hostibus objecit : tertium , quod se- cundam legionem , caeteris omnibus effusis ad sequen- dos hostes, pleno gradu sub signis compositam in- structamque subire ad portam castrorum jussit. Nihil deinde a victoria cessatum. Quum , receptui signo dato, suos spoliis onustos in castra reduxisset, pau-* cis horis noctis ad quietem datis , ad praedandum in agros duxit. Effusius, ut sparsis hostibus fiiga^, prae-r dati sunt. Quae res non mihus , quam pugna pridie adversa , Emporitanos Hispanos ^ accolasque eorum in deditionem compuUt. Multi et aliarum civitatium , qui Emporias perfugerant, dediderunt se. Quos om- nes , appellatos benigne vinoqne et cibo curatos , do- mos dimisit. Gonfestim inde castra movit; et, qua- cumque incedebat agmen, legati dedentium civitates suas occurrebant. £t quum Tarraconem venit , jam omnis cis Iberum Hispania perdomita erat, captivi- que et Romani , et socium ac latini nominis , variis ca$ibus in Hispania oppressi, donum cousuli a Bar- baris reducebantur. Fama deinde vulgatur, consulem in Turdetaniam exercitum ducturum, et ad devios montanos profecturum etiam falso perlatum est *. Ad hunc vanum et sine auctore uUo rumorem Bergista-

Cap. XVI. I. Ubi spem non nisi in virtute haberent; quod non vel exci- dit, vel snpplendnm est. Illnd putabat Gcon., hoc Drak. Conf. Dnk. ad Flor. I, la, 8; Cort. ad Sall. Jag. 54, 5; Burm. ad Ovid. Art. Amat. II , 694. — Pleno gradu; vide aupra ad IV, cap. 3a , n. 6.

3. Ut sparsis hostibus fuga; vide ad Vni, 3o, n. 7.

3. Emporitanos Hispanos; vide ad cap. 9 pr.

4. Profscturum etiam falso, etc. Hic esse aliquid redundantis et obs- curi pronnntiat Crev. legendumque proponit : et ad devios montanos etiam falso perlata est, Sed si particu- lam etiam, quse in quibusdam codd. apud Drak. omittitur, deleveris, atque TO ct pro etiam ezplicaveris , tnnc iii-

368 T. LIVII tcllt

norum civitatis septem castella defecerunt. Eos , de^ ducto exercitu , consul sine memorando priselio inpo- testatem redegit. Haud ita multo post iidem , regresso Tarraconem consule , prius quam inde quoquam pro- cederet, defecerunt. Iterum subacti : sed non eadem venia yictis fuit. Sub corona veniere^ omnes, ne sae- pius pacem soUicitarent.

XVIL Interim P. Manlius praetor, exercitu vetere a Q. Minucio, cui successerat, accepto, adjuncto et Ap. Claudii Neronis ex ulteriore Hispania vetere item exercitu, in Turdetaniam proficiscitur. Omnium Hi- spanorum maxime imbelles habentur Turdetani : freti tamen multitudine sua obviam ierunt agmini romano; eques immissus turbavit extemplo aciem eorum; pe- destre praelium nullius ferme certaminis fuit. Milites veteres , periti hostium bellique, haud dubiam pu- gnam fecerunt : nec tamen ek pugna debellatum est. Decem millia Celtiberum mercede Turduli condu- cunt S alienisque armis parabant bellum. Consul inte- rim, rebellione Bergistanorum ictus^, ca&teras quoque civitates ratus per occasionem idem facturas, arma omnibus cis Iberum Hispanis ademit. Quam rem adeo aegre passi , ut multi mortem sibimet ipsi conscisce- rent ^ ; ferox genus , nuUam vitam rati sine armis esse.

hil mutanduni Doenng existimat, sen- sum ita explanans : « falso quoque perlatiui est eum ad dev. mont. pro- fectumm ». Ed. — Bergistanorum ci' vitatis, gentis (populi, reipublicse ) , ut Csesari civitas Helvetiorum et JEduo^ rum dicitnr;Gron. Conf. ad III, 47, n. X ; Drak. ad Epit. LXY; Cort. ad Sall. Catilin. 40, p. 147. — Deducto exercitu, sc. in civitatem Bergistano- rum. Educto malebat Gronov. et in- ducto Crev.

5. Sub corona veniere; vide ad H, 17, n.3.

Cap. XVII. I. Turduli conducunt, vulgo Turdetani.

i.JHebellione Bergistanorum ictus; vide ad 1 , 16, n. 2.

3. Ut multi mortem sibimet ipsi consciscerent , etc. more eorum, qui non tRjn/eroces, quam natura timidi sunt et melaucholici , malisque afHicti facile animum despondent : unde Hi- spani ad aOTOx&iptav admodum pro-

u,c:lt LIB. XXXIV. CAP. XVII. XVIII. 369 Quod ubi consuli renuntiatum est, senatores omnium civitatium ad se vocari jussit , atque iis , « Non nostra , « inquit , magis , quam vestra , refert , vos non rebel- «( lare : siquidem id majore Hispanorum malo , quam « exercitus romani labore , semper adhuc factum est. « Id ut ne fiat , uno modo arbitror caveri posse , si ef- « fectum erit, ne possitis rebellare. Volo id quam mol- « lissima via consequi. Vos quoque in ea re consilio «me adjuvate. NuUum libentius sequar, quam quod « vosmet ipsi attuleritis ». Tacentibus spatium se ad deliberandum dierum paucorum dare dixit. Quum revocati secundo quoque concilio tacuissent ; uno die muris omnium dirutis , ad eos , qui nondum pare- bant , profectus , ut in quamque regionem venerat , omnes , qui circa incolebant , populos in deditionem accepit. Segesticam tantum*, gravem atque opulen- tam civitatem , vineis et pluteis cepit.

XVIII. Eo majorem habebat difficultatem in subi- gendis hostibus , quam qui primi venerunt in Hispa- niam , quod ad ilios taedio imperii Carthaginiensium Hispani deficiebant ; huic ex usurpata libertate in ser- vitutem velut asserendi ' erant : et ita mpta omnia accepit, ut alii in armis essent , alii obsidione ad de-

cliyes et olim fuere et etiam nunc ' Doering. ablegans ad Drak. notas su-

sunt , ut TurcaB. Conf. Justin. XLIV, pra I, 3 , § 9. Ed.

2, et Sil. I, aa5. sq. — Ferox genus ra" 4. Segesticam iantum, opp. Celtibe-

r/; yideadl, i8,n. 5,etl, 4<>n. I. rorum, idem forte quod SeyTi^y) et

— Fo5 non rebellare. Libri nonnulU Seyi^ ^Xub dicitur ; vid, Schweigb.

bellare ; mox repetitum to rebellare ad Appian. Hisp. 44. — Gravem civi-

quosdam ofrendlt ; unde Jacobsio far^m, validam, yel potentem opibus

blanditnr suspicio Gronovii , postre- ( wichtige ) , ^oipeiav iroXiv ■ £m. et

mum verbum non a Livio esse , sed Scbxfer. coll. Duker. ad Flor. 1 , 3, et

ex margine, existimautis : saepius ta- Wessel. ad Diodor. 1. 1, p. 3o6 ,t. 11,

men Noster et alii ez narrationis sim- p. ()3o.

plicitate vocem, quae facile supplerl Cap. XVIII. i. In servit. velut as-

poterat, repetere solent, ut observat serendi, Assererein servitutcm dicitur

vi. 24

370 T. Livii ^.^:lf;,

fectionem cogerentur; nec, nisi in tempore subven- tum foret , ultra sustentaturi fuerint. Sed in consule ea vis ^nimi atque ingenii fuit, ut omnia maximami- nimaque per se adiret atque ageret; nec cogitaret modo imperaretque , qua; in rem essent^, sed plera- que ipse per se transigeret ; nec in quemquam om- nium gravius severiusque , quam in semet ipsum , im- perium exerceret; parcimonia et vigiliis^ et labore cum ultimis militum certaret; nec quidquam in exer- citu suo praecipui , praeter honorem atque imperium , haberet.

XIX. Difficilius bellum in Turdetania praetori P. Man- lio Qeltiberi , mercede exciti ab hostibus , sicut ante dictum est, faciebant. Itaque eo consul, arcessitus literis praetoris , legiones duxit. Ubi eo venit ( castra separatim Celtiberi et Turdetani habebant) , cum Tur- detanis extemplo levia praeUa , incursantes in stationes eorum , Romani facere ; semperque victores ex quam- vis temere coepto certamine abire. Ad Celtiberos in coUoquium tribunos miiitum ire consul , atque iis trium conditionum eiectionem ferre , jubet : primam , si transire ad Romanos velint , et duplex stipendium accipere , quam quantum ^ a Turdetanis pepigisseiit ; alteram , si domos abire , publica fide accepta , nihil eam rem noxae futuram, quod hostibus se Romano- rum juuxissent; tertiam, si utique bellum placeat,

is qai in jure postulat addici sibi tan- conj. Jac. Periz. Confer. Oadend. ad

quam servum eum qui se pro libero Caesar. B. G. II, a 5.

gerat, ut ait Crev. ad hunc locum. 2. Quce in rem essent; vide ad I,

Qunm igitur a consuetudine forensi 37, n. 5.

ductam locutionem hic ad bellicas res 3. Parcimonia et vigiliis, etc. vide

transferat Livius, ideo opponendam ad cap. i, n. 7.

judicavit particulam 'velut, Ed. — In Cap. XJX. r. Duplex stipendiitmf

tempore snbventum , vide ad II , 47 , quam qtiantum, etc. vide ad XXXV,

n. 4. — Sustentaturi ^solale ut apud i , n. i. — Publicafide accepta ; vid.

Caes. B. G. IT, 14 ; Drak. Sustenturi XXIII, I9,n. 10.

talt LIB. XXXIV. CAP. XIX. XX. 37T

diem locumque constituatit , ubi secum armis decer- nant. A Celtiberis dies ad consultandum petita. Cou- cilium immixtis Turdetanis babitum magno cum tur multu : eo minus decerni quidquam potuit. Quum incertum ^, beilum an pax cum Celtiberis esset , com- meatus tamen , baud secus quam in pace , ex agris castellisque bostium Romani portabant; dein ssepe munimenta eorum , velut communi pacto commei*cio privatis induciis , ingredientes. Consul ubi bostes ad pugnam elicere nequit , primum praedatum s|ib signis aliquot expeditas cobortes in agrum integrae regioois ducit ; deinde audito , Seguntiae Celtiberum omnes sarcinas impedimentaqqe relicta, eo pergit ducere ad oppugnandum. Postquam nuUa moventur re , perso- luto stipendio, non suis modo, sed etiam prsetoris militibus , relictoque omni exeroitu in castris prseto- riis , ipse cum septem cobortibus- ad ilberum est re- gressus.

XX. £a tam exigua manu oppida aliquot cepit. De- fecere ad eum Sedetani, Ausetani, Suessetani. Lace- tanos , deviam et silvestrein gentem , quum insita fe- ritas continebat in armis, tum conscientia , dum consul exercitusque Turc^ulo bello est occupatus , depopula- torum ^ subitis incursionibus sociorum. Igitur ad op-

a. Quum incertum , bellum, etc. ia MSS. Quum incerta bellum an pax c. C, essent prob. Gron. Idem monet verborun seqq. sententiam esse , pri- mom quidem ex hostico Romanos sine metu et injoria cnjnsquam pabulatos et framentatos, deinde, quodipajoris discriminis est , aucta securitate etiam intra praesidia Celtlberorum venisse. Sed quia oratio suspenditur per par- tic. ingredientes , idque nibil habet, quo referri debcat, pio dein vel dein-

de ( qnod in multis MSS et in edd. vett. ante Frob. a. x535 legitnr) Si- gon. non male con}, perinde , i. e. non minus saepe , quam in paee ; Drak. — Privatis induciis; vide ad II, 18, n, 7.

Cap. XX. I. Tum conscientia de^ populatorum sociorfim, roemoria pp- pulationnm , quas in Suessetanoraui aUommque sooiorum , mento ipsis propterea infensorum, agris nuper fe- cissent.

^4 •

37» T. LIVII %\lt;.

pidum eorum * oppugnandum consul ducit non ro- manas modo cohortes, sed juventutem etiam merito infensorum iis sociorum. Oppidum longum , in latitu- dinem haudquaquam tantumdem patens, habebant. Quadringentos inde ferme passus constituit signa. Ibi delectarum cohortinm stationem relinquens , praece- pit eis, ne se ex eo loco ante moverent, quam ipse ad eos venisset. Caeteras copias ad ulteriorem partem urbis^ circumducit. Maximum.ex omnibus auxiliis numerum Suessetanae juventutis habebat. Eos ad mu- 'rum oppugnandum subire jubet. Quorum ubi arma signaque Lacetani cognovere; memores, quam saspe in agro eorum impune persultassent , quoties ipsos signis coUatis fudissent fugassentque , patefacta re- pente porta , universi in eos erumpunt. Vix clamorem eorum , nedum impetum , Suessetani tulere. Quod postquam , sicut futurum ratus erat , consul fieri etiam vidit ; equo citato subter murum hostium ad cohortes advehitur, atque eas arreptas^, effusis omnibus ad sequendos Suessetanos , qua: silentium ac solitudo erat, in urbem inducit; priusque omnia cepit, quam se reciperent Lacetani. Mox ipsos, nihil praeter arma habentes , in deditionem ^ accepit.

XXL Confestim inde victor ad Vergium ' castrum ducit : receptaculum id maxime praedonum erat , et inde incursiones in agros pacatos proviuciae ejus fie-

a. Ad oppidum eoritm , nescio quod.

3. Ad ulteriorem partem urbis , re- motiorem : etenim nullo flumine diri- mebatnr, sed erat in longitudinem -valde porrecta ; Ern. — In agro eo' rum impune persultassent , vagati es- sent populabundi. Confer. ad Tacit. Ann. XI, 9 , n. I ; XI, a8 , n. a. , 4. Atque eas arreptas , raptim mo-

tas , effitsis omnibus Lacetanis ez oppi- do, qua parte, eo ubi silentutm ac so- litudo erat, sc. in urbem inducit.

5. In deditionem accepit; vide ad VIII, ao,n. 7.

Ca.p. XXI. I. /td Fergium castrum; ▼ide ad XXI, 19, n. 5. — Vide, qnem Drak. laudavit , P. de Marca in Marc. Hispan. II , i3, § 5. Ed.

u.cs?'; LIB. XXXIV. CAR XXI. XXII. 373 bant. Transfiigit inde ad consulem princeps Vergesta- nus, et purgare se ac populares coepit; non esse in manu ipsis rempublicam : prcedones receptos totum suce potestatis id castrumfecisse. Consul eum domum redire, conficta aliqua probabili^cur abfiiisset, causa, jussit. Quum se muros subisse cernerety intentosque prcedones ad tuenda moenia esse; tum uti cum suce factionis hominibus meminisset arcem occupare. Id , uti praeceperat, factum. Repente anceps terror, hinc muros * adscendentibus Romanis , illinc arce capta , Barbaros circumvasit. Hujus potitus loci consul eos , qui arcem tenuer^nt, liberos esse cum cognatis, sua- que habere jussit : Vergestanos caeteros , quaestori , ut venderet , imperavit : de praedanibus supplicium sumpsit. Pacata provincia , vectigalia magna instituit ex ferrariis argentariisque ; quibus tum institutis , lo- cupletior in dies provincia fuit. Ob. has res gestas in Hispania supplicationem vin - triduum Patres de- creverunt.

XXII. Eadem aestate alter,co<ispl L. Valerius Flac- cus in Gallia cum Boiorum manu propter Liranam silvam ', signis coUatis, secundo praelio conflixit. Octo millia Gallorum caesa traduntur : caeteri, omisso bello, in vicos suos atque agros dilapsi. Consul reliquum aestatis circa Padum Placentiae et Cremonae exercitum habuit , restituitque , quae in iis oppidis bello diruta fiierant. Quum hic status rerum in Italia Hispaniaque esset , T. Quintio , in Graecia ita hibernis actis , ut , exceptis iEtolis , quibus nec pro spe victoriae praemia

a. Anceps terror.y hinc muros adsc, excoquendum , expurgandumque in-

Romants, illinc arce capta , B. circ, stitutis. En.

vide ad I, a5, n. 4. — Ferrariis ar- Cap. XXII. i. Propter Litanam

gentariisque , scil. fodinis et of&cinis silvam; vide ad XXI, 27, n. 6, ct

ad fermm et argentum eruendam, XXIII, a4> n. 4. — (Ver) reliquum

A. C. 195.

u. c. 557.

374 T. LIVII

contig^rant , hec diu quies placere poterat , universa Graecia , simul pacis libertatisque perfriiens bonis , egregie statu suo gauderet , nec magis in bello virtu- tem romani ducis, quam in victoria temperantiam justitiamque et moderationem miraretur, senatuscon- sultum , quo bellum adversus Nabin Lacedsemonium decretum erat, affertur. Quo lecto, Quintius, con- ventu Corinthum omnium sociarum civitatium lega- tionibus in diem certam edicto , ubi frequentes undi- que principes convenerunt, ita ut ne ^toli quidem abessent , tali oratione est usus : « Belium adversuJ (c Philippum non magis communi animo consilioque « Romani et Graeci gesserunt , quam Utrique suas cau- « sas belli' habuerunt* : nam et Romanorum amici- « tiam , nunc Carthagihiehses hostes eorum juvando , « nunc his sociis nostris oppugnandis , violaverat ; et « in vos talis fuit , \it nobis , fetiamsi nostrarum obUvi- « sceremur injuriarum , vestrse ihjurine satis digna causa « belli fuerint. Hodierna consultatio tota ex vobis pen- « det. Refero eninl feid vos^, utrum Argos, sicut scitis «ipsi, ab Nabide occupatos, pati Velitis sub ditione «ejus esse, an aequum C6nseatis, nobiUssimam vetu- « stissimamque civitatem , in media Graecia sitam , re- «peti in hbertatem, et eodem stalu, quo caeteras ur- «bes Peloponnesi et Gl^ciae, esse. Haec consuUatio, « ut videtis , tota de l*e pertiriente ad vos est ; Romanos

eestatis; vide nd XX^l, i5, n. 3. — >- Senatusifons . quo belium, etc. Supra XXXIII, ^S, Livius scripsit permis- sum fuisse a senatn T. Quintio , quod ad Nabin attineret , faceret ^uae e rep. esse censeret. Unde minu$ proprie belliim adversuA Nabin senatnseons. decretnm dici videtur Crerierio, qui Li- vii diligentiam in hac re desiderat. En.

a. Causas belli habuerunt : forte bellandi; Gron. — Sensnm cL Doe- ring. ita explanat : Romani nempe et Graeci pariter communi animo const- Ijtoque bellum adversns Phil. gease- ruilt , prouti utrisqne , qUibns ad bel- lum impellerentur , causse fiiere. En.

3. Refero enim ad vos, etc. vide ad XXVI , 2 , n. 3.

u.cJ?' LIB. XXXIV. CAP. XXII. XXIII. 376 « nihil contingit ^, nisi quatenus liberatae Graeciae , « unius civitatis servitus , non plenam , nec integram « gloriam esse sinit. GaBterum si vos nec cura ejus ci- « vitatis , nec exemplum , nec periculum movet , ne <c serpat latius contagio ejus mali, qos oequi bonique « facimus. De hac re vos cousulo , staturus eo ^, quod « plures censueritis. »

XXIII. Post orationem romani imperatoris per- censeri aliorum sententise coeptae sunt, Quum legatus Atheniensium , quantum poterat gratiis agendis , Ro- manorum in Grdeciam merita extulisset, imploratos auxilium adversus Philippum tulisse opem ; non ro- gatos ultro adversus tjrannum Nabin offerre auxi- lium; indignatusque esset% hcec tanta meritd sermo- nihus tamen aliquorum carpi^^yfutura calumniantiumy quum fateri potius prceteritorum gratiam deberent; apparebat incessi iEtp/os. Igitur Alexander princeps gentis , invectus primum in Ath^uieinses , libertatis quondam duces et auctores , assisntationis propriae gra- tia communem causam prodentes-^ ; questus deinde, Achceos , Philippo quondam milites , postremum ab inclinata ejus fortuna transfugas , et Corinthum re-- cepisse^y et id agere^ ut Argos habeant: Mtolos^pri-

4. Rpmanos nihil contingit; vide ad XXII, 10, n* lo. — Nos cequi bonique facimus, Id e$t^ pptaipus, ut illud bene vertat ; vel illud vestro ar- bitrio hos relinqniinus. £d.

S.Staturus.eo , quod, etc.vide ad III, 36, n. II.

Ca-p. XXXIII. I. Imploratos aujci- lium adversus Philippum tulisse , opem non rogatos ultro a. t, N. offerre; indignatusque esset, etc. conj. Gron. — Voce opem deleta ofatio concin- nior videretur. Doering. Ed.

2 . Htec tanta merita . . . carpi; vlde ad XXXIII , 3 1 , n. i.

^.Communem causam prodentes; vide ad II, 43, n. 5. — Conununis causa opponitnr r^p assentationis pro- prias, id est, ipsorum commodis tan- tum convenientis. Plures vett. editt.

dant, qui libertat. quond prodc-

rat, sed lectionem, quae nunc vulga- tur , ex omnibus fere codd. apud Drak. defendit Doering. £d.

4. Et Corinthum recepisse; eic. vide ad XXXIII , 3^.

A. C 195. ,U. C. 55-.

376 T. LIVII

mos hostes Philippiy semper socios Romanorum , pa- ct6s infcedere suas urbes agrosquefore dei^icto Phi" lippOyfraudari Echino etPharsalo; insimulavit fraudis Romanos,^2/o^, vano titulo libertatis^ ostentato ^ Chal- cidem et Demetriadem prcesidiis tenerenty qui Phi" lippOy cunctanti deducere indepreesidia^ objicere sem- persolitisint^j nunquam^donec Demetrias, Chalcisque et Corinthus tenerentur, liberam Grceciamfore;postr€-- mo y quia remanendi in Grcecia retinendique exer- citus Argos et Nabin causam facerent, Deportarent legiones in Italiam. jEtohs poUiceriy aut conditioni" bus 7 et voluntate sua Nabin pnesidium Argis dedu- cturumy aut vi atque drmis coacturos ^ in potestate consenHentis Grcecice esse.

XXIV. Haec vaniloquentia primum Aristaenum pra?- torem Achseorum excitavit. « Ne istuc, inquit ^ Jupiter (f Optimus Maximus sirit Junoque Regina , cujus in tu- « tela Argi sunt % ut illa civitas inter tyrannum Lace- <c daemonium et latrones ^EtoIos prsemium sit posita « in eo discrimine , ut miserius a nobis recipiatur, « quam ab illo capta est. Mare interjectum ab istis rt praedonibus non tuetur nos, T. Quinti. Quid, si in

5. Fano titulo l, ostentato ; vide ad rV, 3o, n. r.

6. Objicere semper soUti sint pro vulg. sunt recepi ex MS Mead. a , et emend. PeriEonioruni. — Demetrias ; Chahsisqne et Corinthus; vid. XXXH , 37 , n. 2. — ■ Postremo quia , multi MSS ; qui probb. Periz. Gron. et Crev. Contra vel quia retinendum , vel ex ed. Frob. a. i535 leg. postremo (ac. quod ) manendi, etc. putabat Drak. quod dnplicia fraudis insimulentnr Romani. Ita taraen to postremo vix aptnm.

7. y4ut conditionibus MSS pleriqne.

Conf. Drak. ad b. 1. et ad XXIII, 7 , n. I. Conditione quidam codd. et edd. ante Frob. a. i535. prob. Gron. quia conditio non modo nnnm caput trans- actionis seu pactionis, sed eam totam mnltis capitibns constantem interdom signiiicet. Conf. Emesti Clav. Cic.

CjLP. XXIV. I. Juno Regina deo- rum , cujus in tutela j4rgi sunt; unde Apyeia y Argiva dicebatnr. Conf. Uom. II. IV, 5i sq. et Spanh. ad Gallim. H. in Del. 74. — Latrones Mtolos, Conf. adnostratem Barthelemy-y Vojrage dit jeune Anacharsis , cap. 36 , et qaos ibi laudat auctores. £0.

u.c.st. LIB. XXXIV. CAP. XXIV. XXV. 377 a media Peloponneso arceni sibi fecerint, futururo no- « bis est ? Linguam tantum Graecorum habent , sicut « speciem hominum. Moribus ritibusque efferatiori- « bus, quam uHi Barbari, immanes belluaj vivunt. Ita- « que vos rogamus , Romani , ut et ab Nabide Argos tf recuperetis , et ita res Graeciae constituatis, ut ab la- cc trocinio quoque iEtolorum satis pacata haec relin- « quatis. » Romanus , cunctis undique increpantibus ^tolos, responsurum sefuisse iis^ dixit, nisi ita in- fensos omnes in eos viderety ut sedandi potius y quatn irritandi essent. Contentum itaque opinione eUy quce de Romanis j^^tolisque esset, referre se *, dixit , quid de Nabidis hello placerety nisi redderet Achceis Ar- gos? Quum omnes beilum decressent, auxilia ut pro viribus suis quaeque civitates mitterent , est hortatus. Ad iEtolos legatum etiam misit , magis ut nudaret aui- mos , id quod evenit , quam spe impetrari posse.

XXV. Tribunis militum , ut exercitum ab Elatia ar- cesserent, imperavit. Per eosdem dies et Antiochi legatis, de societate agentibus, respondit, Nihil se, ahsentibus decem legatiSy sententice habere. Romam eundum ad senatum iis esse. Ipse copias adductas ab Elatia ducere Argos pergit ; atque ei circa-Cleonas Aristaenus praetor cum decem miilibus Achaeorum, equitibus mille , occurrit; et haud procul inde, jun- ctis exercitibus, posuerunt castra. Postero diein cam- pum Argivorum descenderunt, et quatuor ferme mil- lia ab Argis locum castris capiunt. Praefectus praesidio Laconum erat Pythagoras , gener idem tyranni et ^ uxoris ejus frater; qui sub adventum Romanorum et

a. Referre se; vide adXXVI, a, nudarent, i. e. patefacerent ; Burm.

n. 3. — Redderet Nabis. — Ut nuda- ad Phaedmin , Prol. 3 , 47. Confer. ad

ret animos, deprehenderet mentem XXIV, 27, n. i, et XXXIII, ai,

eorum, rariori signiAcatu, nisi leg. n. 6.

378 T. LIVII tcX'

utrasque arces ( nam duas habent Argi ' ), et loca alia , qu£e aut opportuna, aut suspecta erant, validis prae- sidiis firmavit. Sed inter agenda hsec pavorem inje- ctum adventu Romanorum dissimulare haudquaquam poterat ; et ad extemum terrorem ^ intestina etiam se- ditio accessit. Damocles erat Argivus , adolescens ma- joris animi , quam consilii ; qui primo , jurejurando interposito , de praesidio expellendo cum idoneis col- loquutus, dum vires adjicere conjurationi studet, in- cautior fidei aestimator fuit. Colloquentem eum cum suis satelles a prsefecto missus quum arcesseret , sensit proditum consilium esse, hortatusque^ conjuratos, qui aderant, ut potius, quam extorti morerentur, arma secum caperent ; atque ita cum paucis in forum ire pergit , clamitans , ut , qui salvam rempublicam vellent , auctorem et ducem se libertatis sequerentur. Haud sane movit quemquam , quia nihil usquam spei propinquae , nedum satis firmi praesidii , cernebant. Haec vociferantem eum Lacedaemonii , circumventum cura suis , interfecerunt. Comprehensi deinde quidam et ahi ; ex iis occisi plures , pauci in custodiam con- jecti. Multi proxima nocte , funibus per murum de- missi , ad Romanos transfugerunt.

XXVI. Quintius , affirmantibus iis , si ad portas ro- manus exercitus fuisset, non sine effectu futurum eum motum fuisse , et , si propius castra admoveren- tur , non quieturos Argivos , misit expeditos pediles

Gap. XXV. X. Duas habent Argi arces : unias nomen fait Larissa ( vid. Strab. Vin, pag. 569 ) , alterins igno- tam est. Conf. ad XXXII , 25 , n. 3. — Ijoca alia, quiv aut opportuna erant; vide ad 1 , 54 , n. 4>

a. Ad externum terrorem; vide ad 1 , 57, n. 'j ,'^Damocles f al. Democles,

ut Damaratus et Demaratus aliaque; vid. Drak. — Cum idoneis, id est , cum viris quos ad ea facinora , quae machi- nabatur , idoneos existiinabat. £d.

3. Hortatusque conjuratos, sc. est, nisi leg. kortaturque ex Lov. 2 et 6 ; aat mox del. atque ita ; Drak. — Rx- torti, tormentis et cruciatibus enecti:

tc,lt LIBER XXXIV. CAP. XXVI. 379

equitesque , qui circa Cylarabin * ( gymnasium id est minus trecentos passns ab urbe ) cum erumpentibus a porta Lacedaemoniis praelium commiserunt, atque eos haud magno certamine compulerunt in urbem. £t castra eo ipso ioco , ubi pugnatum erat , imperator romanus posuit. Diem inde unum in speculis fuit , si quid novi motus oriretur. Postquam oppressam metu civitatem vidit^ advocat concilium de oppugnandis Argis. Omnium priiacipum Graeciae , praeter Aristae- num , eadem sententia erat, quum causa belli non alia esset, inde potissimiim ordiundi bellum^. Quintioid nequaquam placebat , sed Aristaenum , contra om- nium consensum disserentem, cum haud dubia ap- probatione audivit. £t ipse adjecit, quumpro Argivis aduersus tjrrannum bellum susceptum sit^ quid minus conveniens esse y quam omisso hoste Argos oppugnari? Se vero caput belli Lacedcemonem et tyrannum peti^ turum. £t , dimisso conciiio , frumentatum expeditas

supra XXXII , 38 , laeertui et extor- tL £d.

Ga.p. XXTI. X. Circa Cjrlareibin gymnasium , quod KuXapa^v]; seu KuXXxpo(^v](, Stheneli filius Argivo- runique rex , exstruxit ; unde Cjrlara- bis ( immo Cjrlarabas ) gymnasium einend. Casaub. ad Strab. III, i53. Sed r^v KuXapa^iv etiam dixisse Plut. Pyrrh. pag. 404 » monet Jac. Gron. Conf. Pausan. II^ 18, aa, ibique Syl- burg. , Uesych. et Graey. ad Lucian. Merc. conduct. p. 972. ,

2. Inde potissim^m ordiundi bellum vel belli, MSS et edd. antt. Nec est qupd cum Gelen. reponas ordiundum ofTendarisque illa compositione prin- cipum sententia ordiundi bellum , h. e. seiitentia et principum , qui censent , et belli ordiendi , quod censent ; Gron.

Ordiendi beili non improbant Crev. et Periz. ad Sanct. Min. II, 3, n. i5, ubi pluribus docet , dnos genitivos ab uno nomine pendere. Id quldem ne- mo vel negat vel ignorat; sed an ca- sta latinitas permittat, ut uni nomini jungatur et genitivus et gemndium in di cum casu verbi ^ in genitivnm mu- tato , dubitant Duk. et Drak. — Plu- rimi codd. apnd Drak. et vett. editt. constanter servant belli; unde vetu« stam hanc lectionem defendit Doerlng. dnmmodo, verbis guum causa belli non alia esset in parenthesi positis, cxtera ita inter se junxeris: sententia beiii inde potiss, ( Argis nempe oppn- gnandis ) ordiendi ( quum c, b. non ai, esset , id est, quum non ex alia causa nisi propter Ai^vos.susceptnm esset boc bellum ) eadem erat, etc. £0.

A. C. 19$.

u. c. 557.

38o T. LIVIl

cohortes^ mistt. Quod maturi erat circa, demessuin et convectum est; viride, ne hostes mox haberent, protritum et corruptum. Castra deinde movit, et, Parthenio superato monte , praeter Tegeam tertio die ad Caryas posuit castra. Ibi , prius quam hostium in- traret agrum , sociorum auxilia exspeclavit. Venerunt Macedones a Philippo mille quingenti, et Thessalo- rum equites quadringenti. Nec jam auxilia, quorura afFatim erat, sed commeatus finitimis urbibus impe- rati morabantur Romanum. Navales quoque magna^ copiae conveniebant. Jam ab Leucade L. Quintius quadraginta navibus venerat; jam Rhodiae decem et octo tectae naves^, jam Eumenes rex circa Cycladas insulas erat cum decem tectis navibus , triginta lembis mixtisque aUis minoris formae navigiis. Ipsorum quo- que Lacedaemoniorum exsules permulti ^ tyrannorum injuria pulsi , spe recuperandae patriae in castra ro- mana convenerant. Multi autem erant, jam per ali- quot aetates , ex quo tyranni tenebant Lacedaemonem , alii ab aliis pulsi. Princeps erat exsulum Agesipolis,

3. Expeditas cohortes ; vide ad V, 16, n. a. — Ad Caryas opp. Arca- diae , at XXXV, 27, Laconices. Utram- que memoratPausan. , illad VHI , i3 , 14, 45, hoc UI, ib. — Macedones a P. mille quingenti ex. ed. Frob. a. i535 ; sed in edd. prirais exstat Mace- dones a P, duo millia et septingenti, qao et multorum codd. vestigia nos dacunt , et quod forte mutatmn , qula ^xs^XicmlMacedones pro Macedonum; Drak. Conf. ad XXXIX, 7, n. i.

4. Decem et octo tecta; naves ; vide ad XXII, 19, n. 4>

5. Lacedoimoniorum exsules per" muUi, etc. vid. XXXVI, 35, n. 4* — De oppido in Arcadia , nbi et Tegea fuit , ut observat Cellar. Geogr. Ant.

II, 1 3, p. 793, cogitandum ease pntat Doering. Ed. — Jam per aiiquot teta- tes, « de aunis non ita multis dicit ; nam Cleomenes, quem primum tyran- nnm Lacedaemoniorum fuisse ait , vix XL annis ante hoc tempus regnum inierat ; et , si qnis ad id tempus re- ferendum putet, quo, Agide ac Leo- nida Spartae regnantibus , primum tur- bari ccepit respublica Lacedaemonio- rum , tamen vix L anni sunt ». Duk. Conf. Petav. Ration. Temp. IV, 4* — Princeps erat exsulum Agesipolis , filius A<jesipoUdis , Cleombroti nepos, puer admodam rex creatus Spartae ppst mortem Cleonis , qui optimns pri- mum rex et deinde primus saevissi- mu5que tjrannus Lacedam. fuit. Sed

u.css': LIB. XXXIV. CAP. XXyi. XXVII. 38i cujus jure gentis regnum Lacedsemone erat, pulsus infans ab Lycurgo tyranno post rnortem Cleomenis , qui primus tyrannus Lacedaemone fuit.

XXVII. Quum terra marique tantum belli circum- staret tyrannum % et prope nuUa spes esset vere suas hostiumque aestimanti vires, non tamen omisit bel- lum ; sed et a Creta mille delectos juventutis eorum excivit, quum mille jam haberet, et tria millia mer- cenariorum militum, decem millia popularium cum castellanis agrestibus in armis habuit, et fossa vallo- que urbem communivit: et, ne quid intestini motus oriretur, metu et acerbitate poenarum tenebat ani- mos , quoniam , ut salvum vellent tyrannum , sperare

mox una cnm Cleomene, tutore et pa< trao , Cleombroti filio , pulsus est ab Ljrcurgo , qui Ephororam corraptione iroperium adeptns est, quamvis non esset e stirpe regia. Postea Agesipo- lis, legatus Roraam missus, a piratis captus est et interfectus ; yid. Polyb. II, 47, 69 ; IV, a , 35, 81 ; V, 34- 39; IX, a3 ; XXIY, 11; Pausan. I, i3 ; III ,5,6; Meurs. Regn. Lacon. c. 14 ; Plut. Cleom. et Diodor. — Ad explanandam hujus loci intelligentiam plnra ex Plutarcho , Polyb. et Diod. collegit Creverius, illosque recensnit qui ultimis temporibus Spartae domi- nati sunt. Ea ibi attexere operae pre- tium videtur. « Leonidas et Agis ille enjns vitam scripsit Plutarchus , simul regnarunt circa tempora primi punici belli. Leonida abdicare coacto Cleom- brotus gener ejus regnum invasit. Mox Leonidas restitutus cum Ephoris in Agidem conjuravit , qni in carcere strangulatus est : ipse non ita mnlto post obiit, et Cleomeni filio, illi ipsi cujus vita habetur apud Plutarchum, quem primum Lacedaemonioram ty-

rannum numerat Livius, regnum per manus tradidit. Is victus ab Antigono et Macedonibns, in JEgyptum fngit, ibique post triennium periit , panio ante initium secundi punici belli. Tum Lacedaemonii regnum detulerunt ad Agesipolim infantem, nepotem Cleom- broti illius , qni Leonidam pridem ex- pnlerat, ex Heraclidarum slirpe ; et Lycurgnm , hominem ignobilem , qui pecunia corraptis Ephoris, obtinuit ut Hercnlis progenies et Spartae rex haberetur. Ab hoc in exsilium pulsus est Agesipolis, qui hoc loco princeps exsulum nominatur. Lycnrgus quum aliquot regnasset annos , obiit relicto filio Pelope. Post Lycurgum tyranni- dem invasit Machanidas, cui a Phi- lopoemene in praelio quodam occiso snccessit Nabis, isque Pelopem sus- tulit. » Ed.

Cap. XXVII. I. Tantum belli cir- cumstarettjrrannum; vide ad XX VII, 40, n. 4* — Vere asstimanti vires ; vide ad III, 19, n. 8. — Cum castel' lanis agrcstibus ; conf. not. 4. — Metu et acerbitate pcffnarum tenebat animos.

38 i T. LIVII ^.^/sf,.

non poterat. Quum suspectos quosdam civium habe- ret, eductis in campum omnibus copiis (Dromon ipsi vocant ^ ) , positis armis , ad concionem vocari jussit Lacedaemonios , atque eorum concioni satellites ar- matos circumdedit; et pauca praefatus, cur sibiomnia timenti caifentique ignoscendian in tali temporeforet: et ipsorum referre , si quos suspectos status prcesens rerum faceret j prohiberi potius y ne quid moliripos" sintj quam puniri molientes. Itaque quosdam se in custodia habiturumj donec ea, quce instet, tempestas prcetereat. Hostibus repulsis ( a quibus, simodopro- ditio intestina satis caveatury minus periculi essejy extemplo eos emissurum. Sub haec citari nomina ^ octo- . ginta ferme principum juventutis jussit, atque eos, ut quisque ad nomen responderat , in custodiam tra- didit : nocte insequenti omnes interfecti. Ilotarum deinde quidam ( hi sunt jam inde antiquitus castel- lani^, agreste genus), transfugere voluisse insimulati, per omnes vicos sub verberibus acti necantur. Hoc

Jac. Periz. conj. terrebat. Sed vide ad VII,a5, n. 3, etXXH, ^a, n. 9.

a. Dromon ipsi vocant campum ex- ^ tra Spartam , iivOa toT^ veotc » ^f o'(aou {AcX^TV) xa68<rTV)X8v ; vid. Pausan. III, 14 ; Remes. var. lect. II , 3 , et Menn. Att. lect. I, 24) qni verba sic or- dinare malebat : eductis in campiim (Dromon ipsi vocantj omnUtus co- pOs, — Hsec transpoatio non necessa- ria videtur Jacobsio , qni verba Dro- mon ipsi voiUint a plnribus codd. etlam a Bamb. abesse testatur. CsBtemm pro fussit reponendnm esiejubetad. fidem libri Bamb. contendit: prsesentis ita cum perfecto joncti exempla dedit Drak. ad lib. III , 46, n. 9 , etal. apud Graecos nihil freqnentius. Ed.

3. Sub hasc ve^ba citari nomina ; vide ad II, 55, n. i.

4. Ilotarum deinde quidam : ki snnt jam inde antiquitus casteUtmi ( vide ad V, 5, n. a ), etgreste genus : servi publici Lacedsemoniorum , quomm magna mnltitudo agros eorum cole- bat ( vid. Nep. Paus. 3 ) : liotce, sed rectius Helotte ( EtXuTS^ ) dicti ab op> pido laoonico iXo^^ cujns expngnati incolae Spartam traducti sunt in servi- tutem tristissimam , ut d^^de Messe- nii aliique, quibus idem datum est nomen; vid. Pausan. III, ao ; Sebol. ad Thucyd. I, 10 1 , IV, 80; Strab. VIII , p. 363 , 365 ; Schlaegeri diss. de Helo- tibns Helmst. 17 33; Recherches sur thistoire des Ilotespar Ccipperonnierf

u. c! 55^; LIB. XXXIV. CAP. XXVII. XXVIII. 383 terrore obstupuerant multitudinis animi^ ab omni conatu novorum consiliorum. Intra munitiones oo- pias continebat , nec parem se ratus , si dimicare acie vellet, et urbem relinquere, tam suspensis et incertis omnium animis^, metuens.

XXVIII. Quintius, satis jam omnibus paratis, pro- fectus ab stativis, die altero ad Sellasiara^ super Cffinunta fluvium pervenit ; quo in loco Antigonus , Macedonum rex , cum Cieomene , Lacedaemonioruni tyranno, signis collatis dimicasse dicebatur. Inde, quum audisset adscensum difficilis et arctae viae esse, brevi per montes circuitu praemissis, qui munirent viam, lato satis et patenti limite^ ad Eurotam am- nem , sub ipsis prope fluentem moenibus , pervenit. Ubi castra metantes Romanos Quintiumque ipsum , cum equitibus atque expeditis praegressum, auxiliares tyranni adorti , in terrorem ac tumultum conjecerunt, nihil tale exspectantes , quia nemo his obvius toto

MSmoires de l'j4cadSmie des Inscr» t. XXni, p. 271, sq. Meurs. Misc. Lacon. II, 6 ; Crag. de Rep. Laced. I , I T ; Voy, du y. Anach, t. V, p. 4a ; Potteri Archaeol. 1. 1, c. lo, ct Man- 50 'jSparta.

5. Hocterrore obstupuerant m. ani- mi et deterriti fuerant ab omni cona- tu , etc. Similla pasaim obyia ; neqne necesse est cum Dak. legi obtorpue" rant ad omnem conatum, — Praeposi- tio ab saepius pro contra poni ut in notaloculione, defendere aliquem ah aiiquo, pro contra aliquem, monet Doering. qui tamen melius huic loco consuli posse putat hac distinctione, mult. animi, j4b omni conatu. . . co/i- tinebat, Eo.

6. Suspensis et incertis animis ; vide ad II, 3a , n. 5.

Cap. XXVIII. I. Ad' Sellasiam ( 2sX>.a9iav et 2eXaatav Graeci appel- lant ) opp. Laconicae super ( vide ad I, 2 , n. 3 ). OEnuntafluvium ( 6 Oivou^ , Sellasia Spartam fiueiis inter Evam et Olympum coUes ) , quo in loco Anti" gonus Doson , Macedonum rex , cum

Cleomene dicebatur , &c. Olymp.

i38, 4, a. U. C. 53o. Conf. L , 54; Polyb. II, 65 seq. IV, 69; V, a4; Xvi , i6; Pausan. II, 9; III , 10 ; IV, 29; VII, 7 ; VIII, 49. Mox pro ad- scensum quidam MSS accessum, alii, ut et Mogunt. , descensum ; unde esceti- sum edidit Gron. — Alii codd. exhi- bent, adscensum difficilem et arctas 'vias esse , sed exquisitior est vu1ga'> ta. £0.

2. Patenti Umite ( vide ad II, 89, n. ^) ad Eurotam amnem , sub ipsis

m T^Livii ^.^'4:

itinere fuerat , ac veluti pacato agro transierant. Ali- quamdiu peditibus equites , equitibus pedites vocan- tibus, quum in se cuique minimum fi^uciae esset, tre- pidatum est. Tandem signa iegionum supervenerunt, e't 9 quum primi agminis cohortes inducta; in pra^lium essent , qui modo terrori fuerant , trepidantes in ur- bem compulsi sunt. Romani , quum tantum a muro recessissent , ut extra ictum teii essent , acie directa pauiisper steterunt. Postquam nemo hostium contra exibat , redierunt in castra. Postero die Quintius prope flumen praeter urbem , sub ipsas Menelaii montis ra- dices^, ducere copias instructas pergit. Primse legio- nariae cohortes ibant : levis armatura et equites agmen cogebant ^. Nabis intra murum instructos paratosque sub signis habebat mercenarios milites (in quibus omnis fiducia erat ) , ut ab tergo hostem aggrederetur. Postquam extremum agmen praeterut, tum ab oppido , eodem quo pridie eruperant tumultu ^, pluribus simul iocis erumpunt. Ap. Claudius agmen cogebat; qui, ad id , quod futurum erat , ne inopinatum accideret , praeparatis suorum animis, signa extemplo convertit.

prope Jluentem mcenihus Lacedaemo- nis; vide ad Sil. IV, 364; VI, 3ii sq. — Cum equitihus atque expeditis, sc. peditibus , qnod excidisse snspica- batur Duk. Mox pedites simpL dicun- tur distmguuntnrque a legionibus, gra- vi armatnra. Conf. ad V, x6 , n. a , et XXII, i6,n. a.

3. Sub ipsas Bfenelaii montis radi- ces; conf. Polyb. V, i8, ax , aa , ubi Schweigh. nota est haec : « To Meve- ?^aiov Livio est mons Spartae proxi- mus, Polybiolocns in monte vel juxta montem positus, templum puta cum vico vel oppido. Sic et Steph. in Me- vsXao;* fffTi xal xtn^ivt ZTrap rric, Ms-

vtXaiov. Ac videtnr idem locns esse , cujus nom. propr. Therapne prodit Pausan. UI , 19, in qno templnm fuisse Menelai ait et sepulcrum Menelai et Helenae. Facile tamen credas, ab eo loco et totum montem nomen Mene- iaii obtinuisse. Caeterum de situ Spar- tae et circumjacentis regionis , vide Po- lybium , V, aa , et duas tabnlas, quae pertinent ad Foj^. du j. Anach. t. V, cap. 41 **•

4. Eqnites agmen cogebant; vide ad XXXII , a , n. 4.

5. (Cum) eodem quo pridie eripe-

rant tumultu erumpunt : videtnr

insiticium rb eruperant; Gron. Sed

t: c X'. LIB. XXXIV. C AP. XXVIII. XXIX. 385 totumque in hostem agmen circuraegit. Itaque , velut rectae acies concurrisseut, justum aiiquamdiu prselium fuit, Tandem Nabidis miiites in fugam inciinarunt. * QusB minus infida ac trepida fuisset , ni Acliaei loco- rum prudentes institissent. Hi et caedem ingentem edi- derunt , et dispersos passim f uga plerosque armis ex^ suerunt. Quintius prope Amyclas posuit castra ; inde, quum perpopuiatus omnia circumjecta urbi frequentis et amoeni agri ioca esset , nullo jam liostium porta excedente^, movit castra ad flumen Eurotam. Inde vailem Taygeto subjectam agrosque ad mare perti- nentes evastat.

XXIX. Eodem fere tempore L. Quintius maritimae orae oppida , partim voiuntate , partim metu aut vi , recepit. Certior deinde factus , G y tliium ' oppidum omnium maritimarum rerum Lacedaemoniis recepta^ cuium esse , nec procui a mari castra romana abesse , omnibus id copiis aggredi constituit. Erat eo tempore vaiida urbs , et multitudine civium incoiarumque et omni beilico apparatu instructa. In tempore ^ Quintio , rem haud facilem aggredienti , rex £umenes et ciassis Bhodiorum superveilerunt. . Ingens multitudo nava-

conf. ad I, 3, n. 8. — Minus infida ae trepidafuga: verba infida ac in omnibus fere MSS et edd. ante Frob. a. i535 desunt, ex fiiga non fida et infida, sed tuta et intuta dici solet; Dnk. , Crev. ( qui conj. effusa ) et Drak. — Doering. conjectat impedita, Fuga enim minus impedita, erlt ce- leris et liberior. Voces tamen irifida ac , quia ex omnibns codicibus Dra- kenborchii exsulant, delendas facile censeret. Kd.

6. NuUo jam hostium porta exce- dente; multi MSS et edd. ante Ald.

VI.

portam; vide adU, 37, n. 5. Repeti- tnm inde non satis h. 1. placet. — Ta^- getus mons a mari per totam procur- rens Laconicam , ad cujus radices sita est Sparta.

Cap. XXIX. I. Gjthium .seu Gy-' theum oppidum , ruOicv et ruOeicv , portus et navale Lacedaemoniorura , antcerteei vicinum; vid. Sti*ab. VIII, p. 363 ,*al. 55g; Pausan. 1 , 37, § 6 ,

III, 21 ; Polyb. V, 19, § 6; ibique Schweigh. , et Meurs. Misc. Lacon.

IV, 6.

2. In temporei videad II , 47, n. 4.

25

386 T. LIVII t\cX

Uum sodorum, e tribus contracta classibus, intra paucos dies omnia , quae ad oppugnationem urbis terra marique munitae £acienda opera erant, effecit. Jam testudinibus admotis murus subruebatur; jam arieti- bus quatiebatur. Itaque una crebris ictibus eversa est turris , quodque circa muri erat , casu ejus prostra- tum ; et Romani simul a portu , unde aditus planior erat , ut distenderent ab apertiore loco hostes ^, simul per patefactum ruina iter irrumpere conabantur. TSec multum abfuit , quin , qua iutenderant ^, pene- trarent. Sed tardavit impetum eorum spes objecta dedendae urbis; mox deinde eadem turbata. Dexago- ridas et Gorgopas pari imperio praeerant urbi. Dexa- goridas miserat ad legatum romanum, traditurum se ivbem ^; et quum ad eam rem tempus et ratio conve- nisset , a Gorgopa proditor interficitur : intentinsque ab uno urbs defendebatur , et difficilior facta oppu- gnatio erat , ni T. Quintius cum quatuor millifaus de- lectorum militum supervenisset. Is quum supercilio haud procul distantis tumuli^ ab urbe instructam aciem ostendisset , et ex altera parte L. Quintius ab operibus suis terra marique instaret ; tum vero de-

•— NavdUum sociomm; yide ad IX, 38 , n. I. — Testudinibui a. m. s. ; vid. V, 5,11.3

3. Distenderent ab apertiore heo kostes ; vide ad III , a3 , u. i , et XXI, 3a , n. 7. — Distenderent , hoc est, in partes diatraherent : plures apud Drak. codd. discederent; sed vnlgatam recte defendit Doeiing. Ed.

4. Qua intenderant; vide 'ad Ilf , 70, n. 2, et rV, 19, n. i.

5. Dexagoridas miserat ad legatiim rom. , tratUturum se urbem ; vide ad VIII , 19 , n. 10. — In pluribns Drak.

codd. legitur traditurus; qoam lectio- nem profectam ab homine, qni ele- gantiorem tou mittere significationem ignoraret, existimat c1. Doering. ele- ganter enim dicitur mittere ad aU- quem, pro missis ad aliquera mmciis vel literis, indicare, etc. En. — Tem- ptis et ratio convenisset; vide ad I, 3 , n. 4« — £t difficilior facta oppu- gnatio erat, ni T, Quintius supervenis- set; vide supra ad librum U , cap. 5o, not. 10.

6. Supercilio A. />. distantis tumuli; vide ad KXVII , 1 8 , n. 5. — Ab opt-

ucssl: LIB. XXXIV. CAP. XXIX. XXX. 387 speratio Gorgopam quoque coegit id consilii , quod in altero morte vindicaverat , capere : et pactus , ut abducere inde milites , quos prsesidii causa habebat , liceret , tradidit Quintio urbem. Prius quam Gythium traderetur , Pythagoras , prssfectus Argis relictus , tra-» dita custodia urbis Timocrati Pellenensi ^, cum mille mercenariis militibus et duobus milUbus Argivoruin Lacedaemonem ad Nabin venit.

XXX. Nabis, sicut primo adventu rdmanae classis et traditione oppidorum maritimas orae conterritus erat , sic , parva spe quum acquievisset , Gythio ' ab suis retento , postquam id quoque traditum Romanis audiyit esse , quum ab terra , omnibus circa hostibus , nihil spei esset , a mari quoque toto se interclusuni , cedendum fortunae ratus , caduceatorem primum in castra misit ad explorandum , si paterentur legatos ad se mitti. Qua impetrata re, Pythagoras ad iraperato- rem venit, nuUis cum aliis jnandatis, quam ut ty- ranno coiioqui cum imperatore liceret^ Consilio ad- vocato^, quum omnes dandum colloquium censuis-

ri^us suis ( vide ad V,] aa , n. 7 ) m-

starei oppido.

7. Timocrati Peilenensi; conf. Po-

lyb.XVn,i7,Si.

Cap. XXX. I. Jequievisset , Gjr-

thio, etc. distinctioiiem post acquie-

visset deleyit cl. Doering. ut sit:

qaam parvam adhnc spem in G-ythlo

ab sois retento posuisset. Ed. — Om-

nibus circa hostibus; Gron. conj. ho-

stium vel hostilibus, illodque edidit.

Sed vulgatum per ellipsin particlpli

verbi snbstant. exponendum: quod

onuies , qiii circa erant , bostes forent;

Drak. Mox interclusum non habet,

quo eommode referatnr, et forte leg.

atque ah terra,.. nihil spei esse, a

fnuri quoque toto se interciusum esse, sc. audivit ; vel cum Drak. audivit , 0f ( vel audivit esse, et)y quum ab ter- ra,., interciusum, sc. audivit, vel interclusum videret, cedendum, etc. — Post se interciusum Fr. BUttner asteriscum posuit , ubi haud ambigue deprehenditnr lacuna. uQuod si, in- quit, explendae lacnnae perfugium ge- neris , est id cemens , qnod ad elementa sequentls vocis cedendum proxime ac- cedit ». Caeterum duram et tortnosam Livii orationem incusat, locnmque af- fert, nbi cernens positum est simlUi- me, lib. XLIII , cap. 18. En.

2. Consiiio advocato; al. conciiio ; vide ad X, 17, n. i. — Quum ibi

388 T. LIVII tclt

sent , dies locusque constituitur. In mediae regionis tumulos, modicis copiis sequentibus, quum venis- sent, relictis ibi in statione conspecta^ utrimque co- hortibus, Nabis cum delectis custodibus corporis, Quintius cum fratre et Eumene rege et Sosilao Rhodio et Aristaeno Achaeorum praetore tribunisque militum paucis descendit.

XXXI. Ibi pemiisso^, ut, seu dicere.prius, seu au- dire mallet , ita ccepit tyrannus : « Si ipse per me , cc T. Quinti vosque, qui adestis, causam excogitare, cc cur mihi aut indixissetis bellum , aut inferretis , pos- cc sem , tacitus eventum fortimae meae exspectassem. « Nunc imperar e animo nequivi , quin , prius quam « perirem , cur periturus essem , scire^. Et , hercule , c( si tales es^is, quales esse Carthaginienses fama est, cc apud quos nihil societatis fides sancti haberet , in cc me quoque vobis . quid faceretis miiius pensi esse , cc non mirarer. Nunc, quum vos intueor, Bomanos esse cc video , qui rerum divinarum fcedera , humanarum <c fidem socialem sanctissimam habeatis. Quum me cc ipse respexi ^, eum esse spero , cui et publice , sicut cc caeteris Lacedaemoniis , vobiscum vetustissimum foe- ic dus sit ; et meo nomine privatim amicitia ac societas , cc nuper Philippi bello renovata. At enim ego eam vio- cc lavi et everti , quod Argivorum civitatem teneo. cc Quomodo hoc tueor? re, an temporeP.Res mihi du- cc plicem defensionem praebet ; nam et , ipsis vocanti-

zion sermo esse videatur de conventu hoc ut del. , Duk. et Crcy. — Sed li-

legatoram quos socii miserant, sed brarios omisisse potins aliqidd qnam

de consilio imperatoris bellico , con- intrusisse existimat Doering. qui pro-

siiio scribendum esse , recte monet ^wiX i ut, seti dicere pTius,seuaudire

Doering.ED. mailet, eligeret, ita ccepit tyrannus,

3,In statione conspecta; yide ad Ed. II, 5 , n. 8. ^. Quum me ipse respexi; forte re-

Cap. XXXI. z . Ibi permisso , ut /etc. spicio.

S.c.5t' LIBER XXXIV. CAP. XXXI. 389

« bus ac tradentibus , urbem eam accepi , non occu- « pavi ; et accepi , quum Philippi partium , non in ve- « stra societate esset. Tempus autem eo me liberat , « quod , quum jam Argos haberem , societas mihi vo- « biscum convenit ^ ; et , ut vobis mitterem ad bellum « auxilia , non ut Argis prsesidium deducerem , pepi- «gistis. At hercle, in ea controversia, quae de Argis « est, superior sum et aE^quitate rei, quod nonvestram « urbem , sed hostium , quod volentem , non vi coa- « ctam, accepi; et vestra confessione, quod in condi- « tionibus societatis mihi Argos reliquistis. Caeterum « nomen tyranni et facta me premunt *, quod servos « ad libertatem voco , quod in agros inopem plebem «deduco. De nomine hoc respondere possiim , me, « qualiscumque sum , eumdem esse , qui fui , quum « tu ipse mefcum , T. Quinti, societatem pepigisti. Tum « me regem ^pellari a vobis meihini : imnc tyrannum « vocari video. Itaque si ego nomen imperii mutas** « sem , mihi meae inconstantiae ; quum vos mutetis , « vobis vestrae reddenda ratio est. Quod ad multitu- « dinem servis liberandis ^ auctam et egentibus divi- « sum agrum attinet , possum quidem et in hoc me « jure temporis tutari. Jara feceram haec, qualiacum- « que sunt , quum societatem mecum pepigistis , et « auxilia in bello adversus Philippum accepistis. Sed « si nunc ea fecissem , non dico , quid in eo vos lae- « sissem, aut vestram amicitiam violassem? sedillud, « me more atque instituto majorum fecisse. Nolite ad « vestras leges atque instituta exigere ea , quae Lace- « daemone fiunt. Nihil comparare singula necesse est.

3. Societas mihivobiscum convenit; 4- Facta me premunt; vide ad III»

videsnpra ad 1 , 3 , n. 4« Mox forte i3, n. i.

legendiun./to, hercle, in ea contro- 5. Servis liberandis ; vide ad I ,.

versia, etc. 53, n. 3.

\

390 T. LIVII tcllt

<c Vos a censu equitem , a censu peditem legitis ^ ; et <c paucos excellere opibus, plebem subjectam esse illis « vultis. Moster legum lator non in paucotum manu « rempubiicam esse voluit , quem vos senatum appel- « latis 7, nec exceliere unum aut alterum ordinem in cc civitate ; sed per aequationem fortunae ac dignitatis «fore credidit, ut multi essent, qui arma pro patria cc ferrent. Pluribus me peregisse ^, quam pro patriae ccsermone brevitatis, fateor. Et breviter peroratum (c esse potuit, nihil me , postquam vobiscum amicitiam cc institui , cur ejus vos poeniteret , commisisse. »

XXXII. Ad haec imperator romanus : « Amicitia et « societa^ nobisnuUatecum^sed cum Peiope,regeLace- « daemoniorum' justo ac legitimo, facta est. Cujusjus « tyranni quoque, quipostea per vim tenuerunt Lace- « daemone imperium(quian6sbellanuncpunica, nunc « gallica, nunc alia ex aliis occupaverant), usurparant; « sicut tu quoque hoc macedonico bello fecisti. Nam

6. j4 eensu equitem... legitis, ut cap« 5i «ctr. et ex censu, XXVI, 35. Res ipsa ex I, 4^ m[. nota.

7. Nosterlegum tatorljycnrgusnon in paworum manu remp, esse voluit , quem vos senaium appellatis:\oqm' tor ex sententia mttltomm Graecorum et regum » qtii sibi persaadebant , rem- publicam romanam in manu senatus et plane aristocraticam esse; Duker. conf. Polyb. VI, 1 1 , et ez eo aliisque Spanbem. de usu et pr. ntmi. Diss. 3, jpag. 140* -— Sed per aiquationem /orf£i/ur,bon6mm, ac dignitatis, etc. conf. tolyb. VI, 46 sq. JTnstin. III, a , 3 ; Xenopb. et Cragius de &ep. Laoed. ; Plut in Lycurgo et instit. La- €0n. ; Vojr. du j\ Anack, cap. 43-5 1; Aristotelia et Platonis libri politico- rum et de Te^,\Manso's Sparta.

8. Pluribus me peregisse , dixisse baec vel sententiam meam , loquutnm esse; vide ad I, 18 , n. 10. Me ipse egisse plurimi MSS , noh minus recte.

— Quam pro patrias sermone brevUan tisf vide ad VII, 33, n. a. Sed inso- lenter boc dlctum et forte leg. quam pro patrii sermonis brevUate, (ptod et RoelUo in mentem Tenisse video. Nota autem breviloquentia laconic^ , 6 Xax«i>vt(r{«,oc aqpad Cic. ad Div. XI , s5. Gonf. Pliit. Lycurg pag. 5i, 5a.

— Ctir ejus ; vide ad V, 46, n. 5. An potius leg. cujus ?

Cjlp. XXXII. I. Cum Pehpe, rege Lacedamon*, filio Lycurgi ( vide ad c. a6, n. 5), dv NaStg 6 rupavvoc t&v Aaxe^at{4ovift>v dlvs^iXs , 'ncd^a rrv 4Xt- xtav fvra* cvXaSsTro yk^ , (tioiroTe 6 'Traic ivapaYevo|i.evoc et^ loXixiav avo-

v.%t;, LIBER XXXIV. CAP. XXXII. 391

« quid minus conveniret ^, quam nos, qui pro libertate a Graeciae adversus Philippum gereremus bellum , cum « tyranno instituere amicitiam ? et tyranno quam , qui « unquam , ssevissimo ^ et violentissimo in suos? Nobis <c vero , etiamsi Argos nec ceptsses per fraudem , nec « teneres , liberantibus omnera Graeciam , Lacedaemon <c quoque vindicanda in antiquam libertatem erat at- « que in ieges suas , quarum modo , tanquam aemulus « Lycurgi, mentionem fecisti. An , ut ab Jasso et Bar- « gyliis praesidia Phiiippi deducantur , curae erit nobis ? « Argos et Lacedaemonem , duas clarissimas urbes , lu- «mina quondam GraBciae, subpedibus tuis relinque- « raus ; quae titulum nobis liberatae Graeciae * servientes « deforment ? Atenim cura Philippo Argivi senserunt^

xaTdcaniaiii rf iraTpt^t sXeudeptacv , ni' 9^ovY](ftaTi(r{Aevo^ ^i^ tt]v euYs^veiav, Diodor. Exc. I. 26, pag. a85. Sed de alio Felope loqtti Llviam , vel potius nomeii Pelopis hic vitiosum esse , ex toto h. 1. probabile fit, inpr. ex eo quod rex justus et legitimus appella- tur, quodque Romani post societatem cum eo initam punica galUeaque bella gessisse , et tyranniper vim ieuuisse La- cediemone imperium dicuntur. Haec et afia jam monnere Bnk., Crey. et Drak.

a. Nam qidd minus conveniret , quam nos , etc. multi MSS , quam eos , quod recepere Crey. et Drak. proba- ▼itque etiam Gron. qui hoc dictum monet, nt XXXII, 21, n. 6: Ackasi arma rom^ sustinebimus. Quod tamen exemplum ab h. I. aKenum est. Achcei pro nos Achan dixit preetor Achaeo- nim,nomine eorum loquens.-^Doe- ring. recepit eos, ad optimorum codd. fidem , ut praedicat. Ed.

3. Et tyranno, quam qul unquam , scBvissimo : scita brevitas iutellecto casu patTio omnium, pro vulg. et cum

tyranno quam sasvissimo omnium , qui unquamfuerunt; nisipro quam legere malis omnium ; Gron. Quam qui un-< quamfuit, scevissimo MS Mog. Sasvis- simo pro secviore , dietum pntat Yoss. Gramm. YII ,17; sed dnrius esse profi^ tetur , si snperlativus non tantum vim comparativi adsciscat, sed ei qaoqu& adjangatur casus, qnem comparativus requirat. Ita quidem loquntnm esse Uvium , II , 3o , n. i , snspicabatur Drak. sed vide, qnae ibi notavimus. Forte Livius h. 1. scripsit et tjrranno » quam qui unquam ( sc. fuerant ) , sce^ viore et violentiore in suos , et glossa- tor margini adscripsit scBvissimo et via- lentissimo,

4. Tituiam nobis liheratcc Grcecice servientes, tuse nnnc tyrannidi snbje- ctae, defbrment ; yide ad XXXI, i5, n.. 7. — In omniba& fere codtl. et vett. editt. libertatis Grtecice , sed hoc , ut- cumque explicetur, durissime dictum jndicat Doering. qui proponit liberta' tis Greecice partcc, Ego vulgatam lect. malini. Ej>.

Sga T. LIVII v:cX

(c Remittimus hoc tibi, ne nostram vicem^ irascaris. cc Sati$ compertum habemus , duorum aut summum a trium in ea re , non civitatis , culpam esse ; tam , her^ « cle ^, quam in te tuoque praesidio arcessendo acci- tf piendoque in arcem nihil esse publico consilio actum. « Thessalos et Phocenses et Locrenses consensu om- cc nium scimus partiam Philippi fuisse. Tamen quum a caeteram liberayerimus Graeciamy quid tandem censes cc in Argivis , qui insontes publici consilii sint , factu- cc ros ? Servorum ad Iibertatem vocatorum et egenti- cc bus hominibus agri divisi crimina tibi objici dice- cc bas. Non quidem nec ipsa mediocria : sed quid ista ccsunt prae iis, quse a te tuisque quotidie alia super cc alia facinora eduntur ? Exhibe liberam concionem cc vel Argis, vel Lacedaemone, si audire juvat vera do- <c minationis impotentissimae ^ crimina. Ut omnia alia cc vetustiora omittam , quam caedem Argis* Pythagoras cc iste gener tuus paeue in oculis meis edidit? quam tu c( ipse, quum jam prope in finibus Ladedaemoniorum

5. Remittimus hoc tibi, ne nostram 'vicem irascaris ; vide ad XXV, 38, n. a. Pro ne forte leg. ut, hoc sensu: Noa postulamas , ut pro npbis id ul- ciscaris et punias ; non est , quod no- stra Yice propterea irascaris. — Locnin^ ita foite distingaendnm putat Doe- rlng. Remitt, hoc tibi, Ne nost, vic. irascaris , satis , etc. hoc est, conce- dimas hoc tibi. Noli tamen nostra cansa ( ob nos , pro nobis ) , omnibus Argivis irasci ; nam satis , etc. £d.

6. Tam, hercle ( sc. con^pertum id habemus ) , quam (sc. compertum ha- bemus ) in te tu,oque preesidio . . . nihil esse publico c. a,; vid. XXXII, 38. Illud esse ex quibusdam edd. antt. re- cepi pro vnlg. sit. « Nam vel est leg. vel esse, qaoniam haec latlna sont:

h,eU>eo compertum , tam hoc esse, quam iUud est, et habeo compertum, tam hoc esse , quam illud quoque esse , sC. cpmpertnm habeo » ; Gron. — Tamen quum ceeterum liberavimus Graciam, « immo leg. tamen quum eos cum ccb- terot liberaverimus Grcecia, quid, et^. vel tamen {^eo%) cum aetera liberavi- f^ius ( ita plerique MSS ^t edd. ante Ald. unde fiberarinuis conj. Gron. ) Gr(ccia. Quid tandern , etc. nam Quin- tius non argumentatur a libertate tojti Graecise, sed tantum Thessalis, etc. reddlta , qui cum Philippo senserant »; Crever.

7. Dominationis impotentissimie ; yide ad III , 36 , n. 2.

8. Quam ccedem ^rgis Pjthago- ras, etc. vid. cap. a5. — Quam tUt

^clw^: LIBER XXXIV. CAP. XXXII. SgS « essem? Agedum , quos in concione^ comprehensos , « omnibus audientibus civibus tuis , in custodia te ha- « biturum esse pronuntiasti , jube vinctos produci, iit « miseri parentes, quos falso lugent, vivere sciant. At « enim, ut jam ita sint haec, quid ad vos'**, Romani? « Hoc tu dicas liberantibus Graeciam ? hoc iis , qui , ut « liberare possent , mare trajecerunt , terra marique « gesserunt bellum ? Vos tamen , inquis , vestramque « amicitiam ac societatem proprie non violavi. Quoties « vis te id arguam fecis$e ? Sed nolo pluribus : sum- « mam rem complectar. Quibus igitur rebus amicitia « violatur? !Nempe his maxime duabus, si socios meos « pro hostibus habeas; si cum hostibus te conjungas. « Utrum non a te factum est? nam et Messenen, uno « atque eodem jure foederis , quo et Lacedaemonem , « in amicitiam nostram acceptam , socius ipse sociam « nobis urbem vi atque armis cepisti " ; et cum Phi- « hppo , hoste nostro , non societatem solum , sed , si « diis placet , afBnitatem etiam per Philoclem praefe- « ctum ejus pepigisti, et bellum adversus nos ^'^ gerens « mare circa Maleam infestum navibus piraticis feci- « sti, et plures prope cives romanos, quam Philippus, ^ cepisti atque occidisti ; tutiorque Macedoniae ora , « quam promontorium Maleae commeatus ad exerci-

ipse , forte quam tu uxprque ; vide ad

xixii, 40.

9. Quos in concione CQmprehen- sos; etc. vid. cap«.a7.

10, At enim ur (etsi) jam ita sint hcecj qmd ad ^nys ea pertinent, Ro- mam? sententia Nabidis, qnae moxre- fefllitar. Jtenim cod. Mogunt. Etenim Lov . 3 et 5 , cum edilionibos veteri- bns ante Ascens. a. i5i3. Enim pleri- qne MSS, prob. Gronov. Confer. ad XXIII, 45, n. 6.

XX. Messenen,,, sociam nobis u, vi atque ar. cepisti; vid. Pausan. IV, 29 ; VIII, 5o; Plm. Philop. p. 362 sq. Polyb. XVI, i3 , nbi conf. Schweigh.

X2. Bellum advers.nos gerens, et^. «sc. durante adhuc bello macedonico, quo Philippum a Nabide his rebus ad ■ jutum dicit Quintins. £st ergo bellum gerens quasi bellum gerens eo tempo- rc , quo tibi amicitiam cum Romanis fuisse jactas. Nam Nabidi , postquam , pace inter Romanos et Phib'ppum. ijAr

394 T. LIVII tc/dl:

« tus nostros portantibus navibusfuit. Proindeparce, a sis '^, fidem ac jura societatis jactare; et, omissa po- <r pulari oratione , tanquam tyrannus et hostis lo- « qjuere. »

XXXIII. Sub haec ' Arista^nus nunc monere Nabin , nunc etiam orare , ut , dum liceret , dum occasio esset, sibi ac fortunis suis consuleret. Referre deinde nomi- natim tjnrannos civitatium finitimarum coepit, qui, de- posito imperio restitutaque libertate suis , non tutam modo, sed etiam honoratam inter cives senectutem egissent. His dictis invicem auditisque , nox prope diremit colloquium *. Postero die Nabis, ^rgis se ce- dere ac deducere prcesidium , quando ita Romanis placeret, et captivos et perfugas redditurum^ dixit. Aliudsiquidpostularenty scriptum utederenty petiit, ut deliberare cum amicis posset. Ita et tyranno ad consultandum tempus datum est ; et Quintius , socio- rum etiam principibus adhibitis, habuit concilium. Maximas partis sententia erat : Perseverar^um in bello essej et tollendum tyrannum, Nunquam aJiter tutam libertatem Grcecice fore. Satius muko fuissej non mo- veri bellum adversus eum, quam omitti motum. Et ipsum velut comprobata ^ dominationefirmioremfd-

cta, apertnra adverscis Romanos bel- lum snsceperaty haec omnia jare belli llcebat facere. Forte tamen leg. et ut hellum ». Daker.

1 3 . Proinde paree , sis ; y\A. XXIII, 47f n. a. — Omissapopulari oratione; Tide ad II, 8 , n. i , et II , a4 , n. a.

Caj*. XXXIII. I. Sub hcec verba; vide ad II , 55 , n. I. — Referre dein- de nominatim tyrannos , etc. Aliquot commemorat Polybins , II , 44 , qnos , nt observat Creyerins , in animo Ari- stamus Tidetur babuisse , Lysiadem , scilicet Megalopolitanum , Xenonem

Hermionensem , Cleonymnm Pblia- sium , Aristomachnm Argivnm , ^i omnes Arati vel auctoritate , vel metu addncti , tyrannidem deposnerant , se- seqne et ciyitates snas Achaeis adjan- xerant. En.

3. Nox prope diremit colhquium, i. e. propemodnm: sed revera illad diremptnm fuisse , indicant sqq. posee- ro die, etc. nnde forsan leg. noxpro- pinqua ; Dak. Quoque pro prope M S Harl. et quaedam edd. vett. noxprope, sc. exsistens; Drak.

3. Et ipsum velut comprobata, etc.

uciw*: LiB. XXXIV. CAP. XXXIII.. XXXIV. 395

turum^ auctore injusH imperii assumpto populo ro*^ mano; et exemplo multos in aliis ciifitatibus ad insi^ diandum libertati civium suorum incitaturum. Ipsius imperatoris animus ad pacem inclinatior erat. Vide- bat enim , compulso intra moenia hoste , nihil prseter obsidionem restare ; eam autem fore diuturnam. Non enim Gythium^ quod ipsum tamen traditum^ non ex- pugnatum esset, sed Lacedcemonem , validissimam urbem viris armisque , oppugnaturos . Utmm spem fuisse^ si qua admoventibus exercitum dissensio inter ipsos ac seditio excitari posset, Quum signa portis prope inferri cemerent^ neminem se moi^isse. Adjicie- bat , et cum ^ntiocho infidam pacem , Villium lega- tUm inde redeuntem nuntiare: multo majoribuSy quam antCy terrestribus nai^aiibusque copiis inEuropam eum transisse. Si occupasset obsidio Lacedcemonis exerci- tum , quibus aliis copiis adversus regem tam validum ac potentem bellum gesturos? Hac propalam dicebat : iila tacita suberat cura ^, ne novus consul Greeciam provinciam sortiretur , et inchoati belli victoria suc- cessori tradenda esset.

XXXIV. Quum adversus tendendo nihil moveret socios , simulando se transire in eorum sententiam , omnes in assensum consilii sui traduxit. « Bene ver- « tat % inquit, quando ita placet, obsideamus Lacedae- «monem. lUud modo ne fallat caeterum, quum res (c tam lenta, quam ipsi scitis, oppugnatio urbium sit,

His et seqq. duplez redditnr caiua , cur Mtins molto fUisset, non moveri bellnm, qnam omitti motum: quare ante et ipsum, supplendnm Jiam, quod saepe omittitnr;DFak.

4. Illa tacita suberat eura; forte leg. subibat yel subiit, scil. animnm

ejus , nt XXXV, 20 ; XL , 8 , al. -— Bellum victoria; Wde ad VI, 8, n. 5. Qkx. XXXIV. I . Bene Dertat ; vide ad I , a8, n. i. — Ittud modo nefattat ceeterum tos , sciatis oportet et expen- datis. Ittud cceternm, nt ad cateram fidem , XXXIV,. 36 , vel ccetera iusC'

396 T. LIVII tcAt

cc et obsidentibus prius saepe , quam obsessis , taedium <c afferat, jam nunc hoc ita proponere vos animis opor- « tet , hibernandum circa Lacedaemonis moenia esse. cc Quse mora si iaborem tantum ac periculum haberet , cc ut et animis , et corporibus ad sustinenda ea parati « essetis , hortarer vos. Nunc impensa quoque magna cc eget in opera , in machinationes et tormenta , qui- cc bus tanta urbs oppugnanda est ; in commeatus vobis cc nobisque in hiemem expediendos. Itaque , ne aut cc repente trepidetis^ aut rem inchoatam turpiter de- ic stituatis , scribendum ante vestris civitatibus censeo <c explorandumque , quid quaeque auimi , quid virium cc habeat. Auxiliorum satis superque habeo ; sed , quo « plures sumus , pluribus rebus egebimus. Nihil jam « praeter nudum solum ager hostium habet. Ad hoc « hiems accedit , ad comportandum ex * longinquo «( difficilis. )> Haec oratio primum animos omnium ad respicienda cuique domestica mala convertit ; segni- tiam y invidiam et obtrectationem domi manentium adversus miUtantes , libertatem difficilem ad consen- sum, inopiam ^ublicam, malignitatem conferendi ex privato^. Versis itaque subito voluntatibus , facere, quod e republica populi romani sociorumque esse crederet , imperatori permiserunt.

XXXV. Inde Quintius, adhibitis legatis* tantum tribunisque militum , conditiones , in quas. cum ty-

ctatio et deprecatio, XLII, la et 48; et sententia qoae illius, II , ag^nepra!- dictum negetis; Groar

3. Ad cbmportandum ex /. d,; vide ad XXXV, 45 , n. a.

3 . Malignitatem conferendi ex pri- vato ; vide ad II , 9 , n. 4 » et III , 63, n. a. — Facere, quod e republica po- puli rom, sooiorumque esse ( ut VIII ,

4, et XLV, 14 , n. 3 ; conf. ad I, 27, n. 5 ) crederet, imperaXori permise- runt; vide ad XXXIII, ^5 jU. i.

XXXV. I. jidhibitis legatis tan' tum, etc. scU. in concilium militare; vide ad V, a5 , n. 5 , et VIII, 6 , n. 6. — Utpax ex auctoritate senatus confir- maretur, t6 ex delencfaim , et ex praec. pax ortnm ; Dak. et ( etiam ) Lov. 3 ,

tc.lt;. LIBER XXXIV. CAP. XXXV. 397

ranno pax fieret, has conscripsit : Sex mensium in- ducice ut essent Nabidi Romanisque et Eumeni regi et Rhodiis. Legatos extemplo mitterent Romam T. Quin- tius et Nabis , ut pax ex auctoritate senatus confir^ maretur, Ex qua die scriptce conditiones pacis editce Nabidi forent y ea dies ut induciarum principium es- set; et ut ex ea die intra decimum diem ab Argis cce- terisque oppidis, quce in Argivorum agris essentyprce^ sidia omnia deducerentur , vacuaque et libera trade- rentur Romanis ; et ne quod inde mancipium regium publicumsfe aut privatum educ^retur, ety si qua ante educta /brent , dominis recte restituerentur^. NaveSy quas cintatibus maritimis ademisset, redderet; neue ipse napem uUam^prceter duos lembos, qui non plus quam sexdecim remis agerentur, haberet. Perfugas et captii^os omnibus sociis populi romani ciniatibus redderet, et Messeniis omnia, quce^ comparerent^ quceque domini cognoscerent. Exsulibus quoque Lu" cedcemoniis liberos et conjuges restitueret, quce earum viros sequi voluissent; imita ne qua exsulis comes esset. Mercenariorum militum Nabidis , qui aiit in ci- vitates suas, aut ad Romanos transissent, iis res suce omnes recte redderentur. In Creta insula ne quam ur- bem haberet; quas habuisset, redderet Romanis. Ne quam societatem cum ullo Cretensium aut quoquam alio instituerety neu bellum gereret. Ciuitatibus omni" buSj quas ipse restituisset, quceque se suaque infidem ac ditionem populi romani tradidissent , omnia prce-

4, — Doeringiam vero illa prsepositio adTI, i , n. 6. — ExsuUbus qiroque

non ofFendit , nec q[aeniquam aliam, Lacedamoniis liberos, etc. vide ad

nt opinatar, offendet. Ed. XXXVI , 35 , n. 4- — Ante liberos

^, Dojhinis rectc restieuerenturf sme excidisse bona snspicabatar Creve-

dolo , nt XXXVIII , 38 , n. 3. Conf. rius, collato cap. seq. — Cum uUo Cre^

Drak. tensium, scilic. populo seu dynasta;

3. Qu{c comparerent q. </. c; vide Drakenb.

398 T. LIVII tcX

sidia deduceret; seque ipse suosque ab his abstineret. Ne quod oppidum^ ne quod casteUum in suo alienoye agro conderet. Obsides ea itafutura daret quinquey quos imperatori romano placmsset; filium in his suwn: et taJenta centum argenti inprcesenti^j etquin- quaginta talenta in singulos annos per annos octo.

XXXYI. H£ec conscripta , castris propius urbem mo- tis^Lacedaemonem mittuntur. Nec sane quidquam eo- rum satis placebat tyranno , nisi quod , praster spem , reducendorum exsulum mentio nuUa £tcta erat. Maxime autem omnium ea res o£fendebat, quod et naves, et maritimas civitates ademptae erant. Fuerat autem ei magno fructui mare , omnem oram ' Maleae praedatorib navibus infestam habenti. Juventutem praeterea civitatium earum ad supplementum longe optimi generis militum habebat. Has conditiones, quanquam ipse in secreto voiutaverat cum amicis, vulgo tamen omnes fama ferebant , vanis , ut ad cae- teram fidem , sic ad secreta tegenda , satellitum regio- rum ingeniis. Non tam omnia universi, quam ea, quae ad quemque pertinerent , singuli carpebant. Qui exsulum conjuges in matrimonio faabebant , aut ex bonis eorum aliquid possederant , tanquam amissuri , non reddituri , indignabantur. Servis liberatis a ty-> ranno non irrita modo futura iibertas, sed multo foedior, quam fuisset ante, servitus redeuntibus in iratorum domihorum potestatem ante oculos obver-

4. In profsenti, scllicet tempore, rannus in secreto de his conditionibas

nnnc. ^ deliheraverat cum amicis, ii tamea

Cap. XXXVI. I. Omnem oram illasomnesvnlgo fama disseminabant,

MalecB, Ante Drak. legebatur ab Ma- dum ingenia satellitnm regionim ut ad

lea; ille nostram lect. e Mognntinis CKteram iidemi sic ad secreta tegen-

membr. recepit. Ed. — Has conditio- da , vana et infida esse solent. £d. —

nes, quanquam, etc. sensum ita Doe- Omnes fama ferehant ; vide ad IV^ 5,

ring. ezplanat : qaanquam autem ty- n. "%,

tcX: LiB. XXXIV. CAP. xxxvi. xxxvn, 399

sabatur. Mercenarii miiites et pretia militiae^ casura in pace aegre ferebant , et reditum sibi nuUum esse in civitates videbant , infensas non tyrannis magis , quam sateilitibus eorum.

XXXVII. Haec inter se primo in circulis * serentes fremere ; deinde ad arma subito discurrerunt. Quo tumultu quum per se satis irritatam multitudinem cerneret tyrannus, concionem advocari jussit. Ubi quum ea, quae imperarentur a Romanis, exposuisset, et graviora atque indigniora qusedam falso adfinxisset, et ad singula , nunc ab universis , nunc a partibus concionis , acclamaretur , "interrogavit , Quid se re- spondere ad ea , aut quidfacere vellent? Prope una voce omnes, Nihil respondere, bellum geri^ jusse- runt , et pro se quisque , qualia multitudo solet , bo- num animum habere , et bene sperare jubentes,yo7-fe^ fortunam adjuuare^, aiebant. His vocibus incitatus ty* rannus et Antiochum ^tolosque adjuturos pronun- tiat, et sibi ad obsidionem sustinendam copiarum af- fatim esse. Exciderat pacis mentio ex omnium animis , et in stationes non ultra quieturi discurrunt. Pauco- rum iacessentium excursio et emissa jacula extemplo et Romanis dubitationem , quin bellandum esset, exe- merunt. Levia inde praelia per quatriduum primum

3. Pretia mil. castira, intercisura.

Cap. XXXVII. I. Hcec in circuUs, conventibiis hominnm privatis ( vid. VII , iQ , n. 6 ; XXXIV, 61 , et XLIV, n. aa ), serentes ; vide ad III, 43» n. a. — Faho adfinxisset, fingendo adjecisset; rh fidso snperflnum pntat Jkiering, fiUsa enim esse qnae fingen-> do a4)iciuntur, sponte apparet. Si vox /abo profecta est a Livio , pro adfin' xisset, .oonjlcit vir ol. adjunxisset, quod vere jam in quibnfidam codd. et

vett. editt. esse monet. Ed. — y^ccia- maretitr, Tam in bonam , quam in ma- km partem, acciamare dici notat Doering. quatenus clamore et fremitu ant favor ant indignatio declaratnr; Bonc indignantinm et furentium da- mor significatur. Ed.

2. F./ adj, cf.Virg. ^n. X, 184; Ennins, AnnaL VII , 1 3 ; Terentius , Phorm.I, 4; Ovid. Metam. X, 586; TibuU. 1. 1; Val. Flacc. IV; Claadian. ad Prob. et Fr. Petrarch. £0.

4oo T. LIVII tcX

sine uilo satis certo eventu commissa. Quinto die prope

justa pugna adeo paventes in oppidum Lacedaemonii

compulsi sunt , ut quidam miiites romani , terga fu- gientium caedentes, per intermissa, ut tunc erant,

mcenia ^ urbem intrarint.

XXXVIII. Et tunc quidem Quintius > satis eo ter-

rore coercitis excursionibus hostium , nihil pra^ter

ipsius oppugnationem urbis superesse ratus , missis ,

qui omnes navales socios a Gythio arcesserent, ipse

interim cum tribunis miUtum ad visenduih urbis si-

tum moenia circumvehitur. Fuerat quondam sine

ilfiuro Sparta ^ . Tyranni nuper locis patentibus pla-

nisque objecerant murum : aitiora loca et difficiliora

aditu stationibus armatorum pro munimento objectis

tutabantur. Ubi satis omnia inspexit , corona oppu-

gnandum ratus ^, omnibus copiis ( erant autem Ro-

manorum sociorumque, simul peditum equitumque,

simul terrestrium ac navaiium copiarum , ad quinqua-

ginta millia hominum) urbem cinxit. Aiii scalas, alii

ignem, alii aha, quibus non oppugnarent modo, sed

efiam terrerent, portabant. Jussi ciamore sublato sub-

ire undique omnes , ut , qua primuni occurrerent ,

quave opem ferrent, ad omnia simul paventes Lace-

daemonii ignorarent. Quod roboris in exercitu erat ,

trifariam divisum : parte una a Phoebeo ^, aitera a Di-

3. Per intermissa moenia; vide ad Vn,36,n. T.

Cap. XXXVin. I. Fuerat quon- dam sine muro Sparta ex instltnto Lycurgi, qni virtntem civlum loco muri et mnuitionis esse volnerat: tj-- ranni nuper.,, objecerant murum, etc. conf. XXXVm, 34; XXXIX, 87; Xenopb. Ages. II, 24; Plut. t. I, p. 52 , 6 X 3 , et t. II , p. a 10 ; Justin.

XrV, 5; Pansan. VII i 8 , 9 ; VIH , 5i .

a . Corona oppugnandum reUus; vide ad II, 17, n. 3.

3. Parte una a Phoebeo, etc. vide adVIII, 17, n. 5. Phaebeum apud Pansan. III, 14 et 20. <&oi6aTcv (ita et apud Herodot. VI, 61 ), et Efvi- 6a.iov in MSS, sed rectind E^Yi^elov* nnde et h. I. leg. Phasbao, aut potius ab EphebeOf g^^nasio, seu palaestra

vllt LIB. XXXIV. CAP. XXXVIII. XtXlX. 4oi ctynneo, tertia ab eo loco, quem Heptagonias appel- lant ( pmnia autem hsec aperta sine muro loca sunt ) aggredi jubet. Quum tantus undique terror urbem circumvasisset , primo tyrannus et ad clamores re- pentinos , et ad nuntios trepidos motus , ut quisque maxime laboraret locqs^, aut ipse occurrebat, aut aliquos mittebat. Deinde, circumfuso undique pa- vore , ita obtorpuit , ut nec dicere , quod in rem es- set ^, nec audire posset ; nec inops modo consilii , sed vix mentis compos esset.

XXXIX. Romanos primo sustinebant ih angustiis Lacedaemonii ; ternaeque acies tempore uno locis di- versis pugnabant. Deind^ , crescente certamine , ne- quaquam erat praelium par. Missilibus enim Lacedae- monii pugnabant, a quibus se et magnitudine scuti perfacile romanus tuebatur miles , et quod alii ' vani , alii leves admodum ictus erant. Nam propter angu- stias loci confertamque turbam non modo ad emit- tenda* cum procursu, quo plurimum concitantur tela , spatium habebant ; sed ne ut de gradu quidem libero ac stabili conarentur. Itaque ex adverso missa tela, nulla in corporibus, rara in scutis haerebant. A circumstantibus ex superioribus locis quidam vulne- rati sunt : mox progressos jam etiam ex tectis non tela modo , sed tegulae quoqu^, inopinantes percule- runt. Sublatis deinde supra capita scutis continuatis-

juyemim, vel sacrarium, ubi ot 191Q- masius ad Solinom, pag. i3i. Ed>

€ci Tcd £vua>.iu Ououac vid. Pausan. ii, Maxime laboraret locus; vide

~ Dictjmneo , I-kX t6 wepaTi A^sTat- ad UI, 3i , n. i.

^o; , iyyuTaTa tj^ tou tiixou? Lacc- 5. Dicere, quod in rem esset; vide

daemonis, Aixtuwv)c idTiv Upbv xai pa- ad I, 27, n. 5.

otXetot Toe^ot, etc. Pausan. lU, la, Cap. XXXIX. i.^&ii^ani... (c/uj;

§ 7. — Hnc quoque citant Spanhem. vide ad X, ag , n. i.

ad Callimach. IJ , in Dian. v. 190 ; 2. Nonmodo non ademittenda, etc.

Casaub. ad Strab. X, p. 733 , et Sal- vide ad I, 40 , n. i.

FI. 26

4oa T. LIVII k^l^:

que ita inte^ se , ut non modo acl caecos ictus , sed ne ad inferendum^ quidem ex propinquo telura loci quidquam esset , testudine facla ^ subibant. Et primae angustiae paulisper, sua hostiumque refertae turba, tenuerunt: postquam in patentiorem viam urbis pau- latim urgentes hostem processere^nonultraviseorum atque impetus sustineri poterant. 'Quum terga vertis- sent Lacedaemonii , et effusa fuga superiora petereut loca , Nabis quidem , ut capta urbe trepidans , qiia- nam ipse evaderet, circumspectabat. Pythagoras qiium ad caetera animo officioque ducis fungebatur^, tum vero unus , ne caperetur urbs , causa fuit. Succendi enim aedificia proxima muro jussit. Quae quum mo- mento temporis arsissent , ut adjuvantibus ignem , qui alias ad exstinguendum opem ferre solent, ruere in Romanos tecta ; nec tegularum modo fragmenta , sed etiam ambusta tigna , ad armatos pervenire , et flamma late fundi; fumus terrorem etiam majorem, quam periculum, facere. Itaque et qui extra urbem erant Romanorum , tum maxime impetus facientes , reces- sere a muro ; et , qui jam intraverant, tie incendio ab tergo oriente intercluderentur ab suis , receperunt sese: et Quintius, postqu^m, quid rei esset, vidit, receptui canere jussit. Ita a capta prope urbe revocati redierunt in castra. • XL. Quintius plus ex timore hostium , quam ex re

3. Ut noH modo non ad ceecos icius, sed nequidem ad inferendum ex pro- pinquo telfun, ut inferre alicui wilne- ra, XXXVUI, a. Gonf. stip; ad c. 14, n. 6. yid inserendum ( scil. inter scuta illa continoata in corpora militnm sub testudin^ latitantium) quidam MSS et edd. vett. non improl). Drak.

4. Testudine facta ; vidc snpra ad

lib.Vy cap. 5 , n. 3 , et Itb.V, cap. 43 > n. a.

5. j4nimo officioque diudsfting, viri fortis et ducis ol&cium explebat: to fungeha^ur per zeagma extremo tan- tum nomini officio accommodatum esse observat Doering. ad voc. animo supplendum fere est^ praestabat , ex* ceUebat, yel similequid. £n.

*C5?7. LIB. XXXIV. CAP. XL. XLI. 4o3 ipsa , spei nactus , per triduiim insequens territavit eos, nunc praeliis lacessendo, nunc operibus interse- piendo ' quaedam , ne exitus ad fugam esset. His com- rainationibus compulsus tyrannus Pythagoram rursus oratorem misit, quem Quintius primo adspernatum excedere castris jussit : deinde suppliciter orantem advolutumque genibus tandem audivit. Prima oratio fuit omnia permittentis arbitrio Romanorum ; dein , quum ea velut vana et sine effectu nihil=* proficerent, eo deduct^ res est , ut his conditionibus , qii?e ex scripto paucis ante diebus editae erant, inducioe fie- rent; pecuniaque et obsides accepti. Dumoppugna- tur tyrannus, Argivi, nuntiis aliis prope siiper aiios afferentibus , tantum non jam captam Lacedapmonem esse , erecti et ipsi , simul eo quod Pythagoras cum parte^ validissima praesidii excesserat, contemptapau- citate eorum, qui in arce erant, duce Archippo quo- dam, pra*sidium expulerunt. Timocratem Pellenen- sem , quia clementer praefuerat ^, vivum fide data emi- serunt. Huic laetitiae Quintius supervenit, pace data tyranno , dimissisque ab Lacedaemone Eumene et Rho- diis et L. Quintio fratre ad classem.

XLL Laeta civitas celeberrimum festorum dierum ac nobile ludicrum Nemeorum % die stata propter belli

Cjlp. XL. 1. Nunc operibns (^vlde ad V, 22 , n. 7, et XXI, 5^, n. 7 ) intersepiendo qtuedam , ut intersepire vailo, tnuro , munimento. Couf. Drak. ad VI, 9, n. 3 ; XXIV, 23; XXXI, 46. — Adspernatum, Nonnunquam passive adspernari ab optimis scnpto-' ribus adbibitum esse docuit Voss. Gramm. V, 6. Caeterum in mnltis codd. et editt. legi adspernatus monet cl. Doering. Ed.

2. Nihil proficerent , potips profice-

ret., 8C. oratio ; Gron. — Pecuniaque et obsides accepti ; conf. ad XXXVI , 35 , n. 4*

3. Quia clementer preefuerat, scil. praesidio.

Cap. XLI. I. Ludicrum Nemeo- rum, etc. vide ad XXVII , 3o , n. 6. — • Preefecerunt hidis ipsum imperatorem, prsesidere , -Trpoe^J^pgueiv , honoratissi- mo loco sedere voluerunt: qni bonos apnd Sueton. imperatoribus babitus dicitur ab iis , qni suis sumptibns lu-

a6.

A. C. if)S.

u. c. 557.

4o4 T. LIVII

raala praetermissum , in adventura romani exerdtus ducisque indixerunt , praefeceruntque ludis ipsum im- peratorem. Multa erant , qu(e gaudium cumularent^ Reducti cives ab Laced^mone erant, quos nuper Py- thagoras , quosque ante Nabis abduxerant : redierant ^ qui post comp^rtam a Pythagora conjurationem*, et caede jam coepta, effugerant : libertatem ex longo in- tervallo libertatisque auctores Romanos , quibus causa bellandicum tyranno ipsi fuissent, cernebant. Testata quoque ipso Nemeorum die^ voce praeconis libertas est Argivorum. Achaeis quantum restituti Argi in com- mune Achaice cancilium laetiti^ afferebant ; tantutn serva Lacedasmon relicta, lateri adhaerens tyranni^ non sincerum gaudium praebebat. iEtoIi vero eam rem omnibus conciliis lacerare : Cum Philippo non ante desitum beUari y qudm omnibus excederet Grascire urbibus. Tyranno relictam LacedcBmonem ; regem au- tem legitimumy qui in Romanis fuerdt castris^y ccete-^ rosque nobilissimos cives in exsilio victuros, Nabidis dominantis satellitem ^ factum populum romanum. Quintius ab Argi^ Elatiam, unde ad bellum spartanum

dos ederent; ErH. Conf. Plaf. Flamin. pag. 375.

2. Compertam a Pythagord conju- tat.sYiA, cap. 2 5.

3. Testata quoque ipso Neineorum diCf etc. vide ad XXXIH, 3a, n. 5. — Restituti Argi in e. A, c. confer. XXXII, aa. — Lacedasm. relicta, etc. Uunfc locum Goeller. e MS Barab. ita restituit: serva Lac. relicta, et la-

teri adk. fyrdnnis , non preebe-

bant* £d. — Eam rem lacerare, nt prostindere ct perstringere. Confer. XXIX, 19; XXXI, 6; XXXII, a; XLI,6;XLII, 3, aa; XLIII, 4, et Bentl. arl Hor. Sat. II , i> v. d5.

4. Regemautem legitimurn, qui in Romanis fnerat (jtovie/tierit, quod fir-

. mat cod.. Bamb. ; sed Tide ad lU , 2 ^ n. i) castris; vid. cap« a6 extr.

5. Nabidis dominantis satellitem , ministmm et adjutorenl potentiae eju» (vide ad XXm , la , n. ^) ^factumpo- pulum romanufn , qni tueatnr ejus ty- rannidem et siia auctoritate per pacem confinuaverit ; Duker. ei Periz. coU. cap. 33 , si omitteretur motum adver- sus Nabin bellum , eum , velutcompro' Bata dominatione,Jfirmioremfkiturum, ductore injusti imperii adsumpto po- pulo romano. — Pro dominantis cod. Bamb; habet dominationis , pPG^antc

A. C 195. D. C. 557.

LIB. XXXIV. CAP. XLI. XLIL 4o5 profectus erat , copias reduxit. Sunt , qui non ex op- pidq proficiscentem bellum gessisse tyrannum ^ tra- dant, sed castris adversus romana castra posilis; diu- que cunctatum , quum iEtolorum auxilia exspectasset, coactum ad extremum acie confligere, impetu in pa- bulatores suos ab Romanis facto ; eo praelio victum castrisque exsutum pacem petisse, quum cecidissent quindecim millia militum , capta plus quatuor millia essent.

XLII. Eodera fere tempbr^ et a T. Quintio de rer bus ad Lacedaemonem gestis, et ab M. Porcio consule ex Hispania literae aliatse. Utriusque nomine in dies ternos supplicatio a seiiatu decreta est. L. Valerius consul , quum post fusos circa Litanam silvam * Boios quietam provinciam habuisset , comitiorum causa Ro- mam rediit; et creavit consules P. Cornelium Scipio- nem Africanum iterum et Ti. Sempronium Longum. Horum patres primo anpo secundi punici belli con- sules fuerant. Pra^toria inde coniitia habita. Creati P. Cdrnelius Scipipet duo Cn. Cprnelii, Merenda et Blasio , et Cn. Domitius Ahenobarbus et Sex. Digitius €t T. JuVentius Thalna. Comitiis perfectis, consul in j^rovinciam rediit. Novuin jus eo amio a Ferentinati-

l^oflUero. Ep. — Ex <*meiid. Gelen. liunc Je^iti^r populum rom. in edd. primU tribunum miiitum, Non place- tat Croij. satelles populus f ct impera- torem romarium i^alebat. T. aut Ti- fum Romuleum omnes fere MSS : ande Ruben. conj. Titumvel Tifum Rojrui' tium. Quintlu9 prxuomipe solo a Grae- cis, Polyb. et Plut. , appellatur; non vero a Romanis. — Doering, legen- duni esse romanum militem auctor ^&t; qus lectio in verbls tribunum mi- litum potius latere videtur. £0.

6. Ex oppido projicisccntem bellum gessisse tjrannum, bis eruptione ex opj)ido facta Nabiu cum Romanis pu- gnasse tradit Livius , primum ante conscriptas conditiones pacis, c. a8 ; deinde post eas Spartam relatas et a raultitudine repudiatas, cap. 87: dc posteriore aliler scripseruut alii ; Duk. — Doering. to proficiscfsntem plane superfluum et minlme rei accommoda- tum ideoque delendum arbitratur. Eo.

Cap. XLII. I. Circq Litanam sU- vam^ etc. vide ad cap. 22 , n. i.

A C 194* U. C. 558.

406 T. LIVIl

bus tentatum, ut Latiui, qui in coloniam romanam nomina dedissent *, cives romani essent. Puteolos Sa- lernumque et Bruxentum adscripti coloni^, qui no- mina dederant, quum ob id se pro civibus romanis ferrent ; senatus judicavit , non esse eos cives romanos. XLIIL Principio anni , quo P. Scipio Africanus ite- rum et Ti. Sempronius Longus consules fuerunt, le- gati Nabidis tyranni Romam venerunt. lis^xtra urbem

a. Novumjus eo etnno a Ferentina- tihtts tentattim, ut Latini, qui in colo- niam rom. nomina dedisssent ( vide ad I, ri, n. 3),«V« romani essent : nota Dnkerl est : « £x hoc et aliia qnam Livii , tum aliorura scrlptorum locis dispntant Sigon. de Ant. Jnr. Ital. n, 3; III, I, et Spanhem. in Orbe rom. Exerc. i , c. S , 9 , colonias ci- Tium romanomm tahtum habuisse privatnni jns Quiritium, non publi- cum , cujus prazcipuae partes erant jus sufTragii et honorum petltid: in quo verius videntur sentire, qtiam Mann- tius aliique. Sed locus noster alia, ea- que non una , obscuritate laborat. FerentinaUs cum Chiver. Ital. ant. III, 6 , pag. 984 9 puto designari eos, quos inter populos Hemicornm me- morat Livius, IX, 4^9 43. Hancjam tum coloniam rom. fuisse , ex hoc lo- eo apparet. Nam si tum primum de- ducta fnisset , non poterat dubitari , quln Livius eam quoque intcr colo- nias, quas hoc anno deductas, c. 4^9 nart^t, nomlnaturus fuerlt. Nec ta- men vel ipse , vel alli , quod sciam , quo tempore deducta fuerit , prodi- derunt. Quse fortassis causa fuit, cur eam indice colonlarum ante bellnm itallcum deductamm praetertniserit Si- gonins ; conf. ad XXVII , 9 , n. 3. Sed hoc levius est, et idem de Saticula colonia , XXVII, xo, o^jservavit Si-

gon. Aliquanto difHcilius dictu est, quid slt , quod Latini in coloniam , qnse jam ante colonia rom. erat , no- mlna dedisse, et quod ejusdem colo- niae coloni diversp jure usi fuisse dl'- cnntnr. Priuscredo intelligendum esse de supplemento colonoram , quod eo- rum nnmerus immlnutus fuisset. Nam hoc saepe factum , ut , qunm coloni ad numerum non essent, novi adscribe- rentur ex SGto : eoram enim nume- rum , haud'Secus ac quum novse colo- nise deducebantnr, pro modo agrortim majorem minoremv« finiebat senatus; cui injussn illins nec adjici, nec demi quidquam poterat ; vide II , 21; IV, 1 1 ; XXXI , 49 ; XXXII , 2 ; XXXIU, a4: XXXIV, 42; XXXVII, 46, 47- Ad posterlus quod attinet , etsi pluri- bns testimonils nunc probare non pos- sum , ejnsdem coloniae eolonos diveno jure, alios Qulritium, alios Latii, fuisse , tamen id ex hoc loco satis pa« tere arbitror. Nam et alioram oppl- dorum, quae coloniae non erant, in- colae alii allo jure utebantur ; vide ad VII 1 , 1 4, n. 8. lllud quidem constat ex III , I , et IV, 2 , in eamdem coloniam interdum diversi generls colonos, ut Romanos et Volscos , item Romanos et Latinos , scriptos fulsse ».

3. PiiteoloSf Sdlernum et Buxentum adscripti coloni; vide ad IV, 25, n. 4 * et conf. XXXII, 29, et XXXIV, 4 5.

u.c.jsa: LIB. XXXIV. GAP. XLIII. XLIV. 407 in .aede Apollinis senatus datus' est. Pax, quae cum T. Quintio convenisset, ut rata esset, petierunt impe- traveruntque. De provinciis quum relatum esset, se- natus frequens ia eam. sententiam ibat, ut, quoniam in Hispania et Macedonia debellatum foret, consuli- bus ambobus Italia provincia esset. Scipio , satis esse Jtalice unum consulem^ censebat; alteri decernendam Macedoniam esse. Bellum grai*e ab Aniiocho immi^ nere, jam ipsum sua sponte in Europam transgres^ sum. Quid deinde facturum censerent, quum hinc JEtoli haud dubie hostes^ vocarent ad bellumj illinc Hannibal , romanis cladibus insignis imperator, sti- mularet? Dum de provinciis consulura disceptatur, praetores sortiti sunt. Cn. Domitio urbana jurisdictio , T. Juventio peregrina evenit ; P. Cornelio Hispania ulterior, Sex, Digitio citerior; duobus Cn. Corneliis^ Blasioni Sicilia, Merendae Sardinia. In Macedoniam povum exercitum transportari nou pjacuit : eum ^ qui esset ibi , reduci in Italiam a Quintio ac dimitti : item eum exercitum dimitti, qui cum M. Porcio Catone in Hispania esset. Consulibus ambobus Italiam provin- ciam esse, et duas urbanas eos legiones scribere^; ut, dimissis , quos senatus censuisset , exercitibus , octo omnino romanae legiones essent.

XLIV. Ver sacrum factum ^ erat priore anno,M. Por- cio et L. Valerio consulibus. Id quuin P. Licinius pon-

Ckv, XLm. In ifide Apollinis se- natus datffs; vidle ad XXVI, ai^n. i. '^ Pax conyenisset; vide ad I, 3, n. 4. -^ Rejatum; vide ad XXVI, a , n. 3.

a. jEtoU hau4 dubie hostes; forte dubii; Gron. — Hanc Gronov. cor- rectionem probavit Drak. sed Doer. servat haud dubie , id est , aperte et

sine controversla , quo sensu saepius apud Nostrum occurrit. £d.

' 3. Duas urbanas eos legiones scri" bere MS Mead. a, recte, non eo, qnod reliqui MSS et edd. ante Crev. habent. Nam urbanae legiones ad ca* stodiam Urbis scribebantur , et hse oiansemnt ibi. Cf. cap« BQ,

Cap. XLIV. I . Ver sacrum fa-

V. C. 558.

408 T. LIVII

tifex non esse recte/actum collegio primum, deinde ex auctoritate collegii Patribus renuntiasset, de inte* gro faciendum arbitratu pontificum censuerunt, lu- dosque magnos, qui una voti essent^, tantapecunia, quanta adsoleret , faciendbs. Ver sacrum videri pecus, quod natum esset inter Calendas Martias et pridie Ca- lendas Maias , P. Cornelio Scipione et Ti. Sempronia Longo consulibus. Censorum inde comitia habita sunt : creati censores Sex. iElius Pastus et C. Comelius Ce- thegus principem senatus ^ P. Scipionem consulera , quem et priores censores legerant , legerunt. Tres om- nino senatores , neminem curuli honore usum , prae^ terierunt^. Gratiam quoque ingentem apud eum or- dinem pepererunt , quod ,^ ludis Romanis ^, asdilibus curulibus imperarunt, ut loea senatoria secernerent a populo ; nam antea in promiscuo spectabant. Equi- tibus quoque perpaucis adempti equi ^, nec in ullum ordinem saevitiun. Atrium Libertatis "^ et Villa publica

ctum, ^c. ▼ide ad XXII, 9, n. 9. — P. Licinius pontifejc,^sc^ mBX,\mn3f ut XXVIII, 1 1 . Conf. 1 , 3a , n. 4.

Q. Ludosque magntM, qui una voti essent, etc. conf. ad XXXIU, 44, n. I . Lud. mag, una , qui voti essent conj. Pigh. in Annal. ad ann. 559, ^ qui quinquennio ante voti essent ex XXXIX, 9 , Pi^k. non connuwerans annos, qui voti factique aunt. — Fer sacrum videri pecus , etc. vide supra ad lib'. XXn , cap« 9, n. 9.

3. Principem senatus, etc. vide ad XXVII , II, et ibi n. 8. — Hic no- tat Doer. non Taro quoque viros con- sulares, praecipue potentiores, princi- pes senatus appellari; vid. Wesseling. Observ. 1,8. Ed.

4. Tres senatores pratterierunt ; v, ad XXVI, II, n. ix.

5. Ludis Romanis ( ut cap. 54 , iii quo Valerium Antiatem, quod ex Ascon. in Cic. Comel. I intelligitur, seqnutus est; at Megalensibns, quos primos ab iisdem ae<UIibus curalibas factos , c. 54 , legimus , apud Cicero- nera de Harusp. Resp. cap. 12 , et Val. Max. II, 4» 3 , Duk.) , u$ loca sena^ria secernerent a popuio , a I07 cis seu sedibns plebis : /lom. antea in promiscuo , promiscne , sine discri- mine ordinnm (ut generis XXXIX, i3 , n. 6) , spectabant ludos , ut et in circo nsque ad Claudu imp. tempora , de quo vide ad Tacitum, Ann. XV, 3a,n.i.

6. Mquitibus perpaucis adempti equi; vide ad XXIV, 18 , n. 4.

7. Atrium lAberiatis ; vid. XXIV, 16, n. 10.— n/iapublica; vide ad

tcMi LIB. XXXIV, CAP. XLIV. XLV. 409 ab eisdem refecta amplificataque. Ver sacrura ludique voti\i , quos voverat Ser. Sulpicius Galba consul , fa- cti. Quum spectaculo eorum occupati animi omnium essent, Q. Plerainius^, qui propter multa in deos ho- minesque scelera, Locris admissa, in carcerem con- jectus fuerat, comparaverat homines, qui pluribus simul locis Urbis nocte incendia facerent ; ut in con- sternata nocturno tumultu civitate refringi carcer pos- set. £a res indicio consciorum palam facta , delataque ad senatum est. Pleminius in inferiorem demissus car- cerem ^ est necatusque.

XLV. ColoniaB civium romanorum eo anno dedu- ctae sunt Puteolos , Vultumum , Litemum ;, treceni ho- mines in singulas^ Item Salernum Buxentumque coloniae civium romanorum deductse sunt. Deduxere triumviri * Ti. Sempronius Longus , qui tum consul erat , M. Servilius , Q. Minucius Thermus. Ager divi- sus est , qui Campanorum fuerat. Sipontum item in agrum , qui Arvinorum fuerat , coloniam civium ro-

IV, aa , n. 5. — Fer sacrum ( vide 2;, Deduxere trimnviri , et quldem

ad XXII 9 9, n* 9) ludique votivi, qulnque illas coloiiias; iisque magio-

quos THfverat Ser. (immo P» ) Sulpieius stratus, qnem jam per trienniam ha-

GcUba cos. (vid. XXXJ, g)facti, sc. buerant, prorogatuff videtur. Utrum-

a consulibns, non cenqorlbns. Conf. que ex XXXII , 29 colligit Drak. —

XXIX, 32, et XXXIII, 44. ^g^ divisus est , qui Campanorum

8. Q,Pleminius, qui, etc. vide ad faerat ^^ npn in ipsa tantum Campa-^ , XXIX , a I et 32 , ibique n. 4* nia 9 sed etiam in Picentinis et Luca-

9. In inferiorem carcerem ; vide nis finitimis : nam Salemnm fuit op- ad I, 33, n. zi, et XXIX» aa, n. 5. pidum Picentinomm, et Buxentnin

Ca.p. XLV. ir Treceni homines in Lncanoram , et Campani etian) in his

singulas ; videad XXXII, 39, n. 5. agros habere potueront ; Duk. Ita

- — Colonio! civium roman, deductas non est, quod haao verba suadente

sunt : eadem verba repetita , quae glos- Crev. ante item Salemum' ponantur. satori forte debentur. De re ipsa vid. ' ~- Cohuiam eivium rom. seilicet, ut

omnino XXXII, 29, nbi conf. n. .5 , observat Docr, ali«e fuerant colonfa;

etVeU. I, i5,ibique Intpp. , ut de civium romanorum, aliae colonia* lai

colonia Puteolos deducta Duker. ad tinae; vid. Sigon. deAntiq. Jur. Ilal-

bunc locum. II, i3. Ed.

/

4io T. Livii ttlU:

maiiorum alii triumviri , D. Junius Brutus , M*. Bsebius Tamphilus , M. Helvius , deduxerunt. Tempsam item et Crotonem civium romanorum coloniae deductae. Tempsanus ager de Bruttiis captus erat^ : Bruttii Grae- cos expulerant. Crotonem Graeci habebant. Triumviri Gn. Oclavius , L. iEmilius PauUus , C. Plaetorius Cro- tonem; Tempsara L. Cornelius Merula^ et C. Salonius deduxerunt. Prodigia quoque alia visa eo anno Boma; sunt, alia nuntiata. In foro et comitio et Capitolio sanguinis guttae visap ^ sunt ; et terra aliquoties pluit ; et caput Vulcani arsit. Nuntiatum est, Nare amni^ lac fluxisse; pueros ingenuos Arimini sine oculis ac naso; et in Piceno agro non manus , non pedes habentem natum. Ea prodigia ex pontificum decreto procurata: et sacrificium novemdiale ? factum , quod Hadriani nuntiaverant , in agro suo lapidibus pluisse.

XLVI. In Gallia L. Valerius Flaccus proconsul circa Mediolanum cum Gallis Insubribus et Bpiis, qui Do- rulaco duce ad concitandos Insubres Padum trans- gressi erant , signis collatis depugnavit. Decem millia bostium sunt caesa. Per eos dies collega ejus M. Por- cius Cato ex Hispania triumphavit. Tulit in eo trium-

3. Tempsanus ager de BruUiis ca- ptus eratf quQd Livius nuAquam tra- didit; nisi forte Tempsa inter ignobi- les Druttiorum cintates fnit, de quibas vid, XXIX , 38 pr. Conf. Schweigb. ad Polyb. t.V, pag. 39. • — Crotonem Greeci habebant : quibus itaqae arbs a Bruttiis reddita videtur. Conf. ad XXIV, 3.

4. X. Comelius Merula et C. Salo- nius : excidit nomea tertii triamviri. — Et comitio ; vid. I, 36 , n. 6.

5. Sanguinis guttce visas , etc. vide ad I, 3i, n. i.

6. Nare amni (hodie Nera)^ qai inter Sahinos et Umbros in Tiberim defluit ; vid. Intpp.Ylrg* ^neid. VII , 517. Interamnce edd. ante Drakenb. et Narteam , Narneam , Narceam MSS; unde Nare amni fecit Jac. Gron. -^ Pueros ingenuos , nt alibi ex dncilla natos ; nam et hoc in pro- digiis notari , nionet Drak. colL XXI, 6» ; XXXVII, 3, et Jul. Obseq. de Prod. capp. 84, 100, 104, iia, ii3. — Val. Maz. nost. ed. t. II , p. it. £d.

7 . Sacrificium novemdiale, etc. vid. 1 , 3i, n. 3.

t:tltt LIBER XXXIV. OAP. XLVl. 4ii

pho argenti infecti viginti quinque millia pondo% bi- gati centum viginti tria millia, Oscensis quingenta quadraginta ; auri pondo mille quadringenta. Militi- biis ex praeda divisit , in singulos , ducenos septuage- nos aeris , triplex equiti. Ti. Sempronius consul , in provinciam profectus , in Boiorum primum agrum legibnes duxit. Boiorix tuin regulus eorum , cum duobus fratribus tota gente concitata ad rebellan- dum, castra locis apertis^posuit; ut appareret dimi- caturos, si hostis fines intrasset. Consul ubi, quantae copiae, quanta fiducia es^et hosti, sensit, nuntium ad collegam mittit, uty si videretur eij maturaretvenire: se tergisfersando in ads^entum ejus rem extracturum, Quae causa consuli cunctandi , eadem Gallis ( praeter- quam quod cunctatio hostium animos faciebat ) rei maturandae erat, ut, prius quam conjungerentur con- sulum copiae, rem transigerent. Per biduum.tamen nihil aliud, quam steterunt^ parati ad pugnandum, si quis contra egrederetur: tertio subiere ad vallum, castraque ab omni simul parte aggressi sunt. Gonsul extemplo arma caperle milites jussit. Armatos inde

Cap.XLVI. I. Figinti quinque mil, "pondo, marcas nostrates 3 9063 cum qnatnor nnciis. £0. — Bigati centum, «tc. Denarios laSooo , id est , marcas argenti 192 1 cnm septem unciis. Ed. -— Bigati.i. Oscensis, scilic. argenti quingenta quadraginta jn!Uia nnm- mum; videadXXII, 5a , n. 3, «t XXXIV, 10, n. 2. — Quingenta qu. Hic inesse vitinm pntabat Crev. sed vid. supra cap. 10, n. r. Ed. — MiUe quadringenta , marcas nostrates 2187 cum quatuor unciis. Ed. -^ Ducenos sept. Si aes grave intelligatur , 270 acris snnt pares denariis 27, unciis argenti nostr. tribus ,, cum tribus, nt

vocant, grossis. Eo. — Mox ante tripiex equiti videtur ezcidisse duplex centurioni; Gron. Conf. ad librom X, oap. 46, n. 8.

2, Locis apertis ; vide ad XXI, 27, n. 7. L. idoneis e cod. Mogunt. ed. Frob. a. i535, et aliae; minus apte : non enim is solet dici castra locis ido- neis posuisse, qui, fidens militi sno et dimicatnrus, campum sequum pla- numque deligit castris comraodumque cxplicandis ordinibns , sed- potins , qui impeditis se tenet confragosisque, unde nec invitus expelli, nec hostis* facile accedere potest ; Jac. Gron.

3. Nihil aiiud, quain steterunt ; v.

4ia T. Livii i:^:i!l:

paiilisper continuit , ut et stolidam fiduciam hosti au- geret, et disponeret copias, quibus quaeque portis erumperent. Duae legioues duabus priticipalibusportis signa efferre jussae. Sed in ipso exitu ita cohferti ob- stitere Galli, ut clauderent viam. Diu in angustiis pugnatum est : nec dextris magis gladiisque gerebatiir res, quam scutis corporibusque ipsis obnisi urge- bant; Romani, ut signa foras efferrent; Galli, uf aut ipsi in castra penetrarent, autexire Romanos prohibe- rent. Nec ante in hanc aut illam partem moveri acies potuerunt, quam Q. Victorius primipili centurio^ et C. Atinius tribunus militum, quartae hic, ille secundae legionis (rem in asperis praeliis saepe tentatam) , signa adempta signiferis in hostes injecerunt; Dum repetunt enise signum , priores secundani se porta ejecere.

XLVII. Jam hi extra vallum pugnabant , quarta ler gione in porta haerente , quum alius tumultus ex aversa parte ' castrorum est exortus. In portam quaBStoriam, irruperant Galli, resistentesque pertinacius occide- rant L. Postumium quaestorem , cui Tympano fuit co- gnomen, et M. Atiniurn et P. Sempronium ^ praefectos socium, et ducentos ferme milites. Capta ab ea parte castra erant, donec cohors extraordinaria *, missa a consule ad tuendam quaestoriam portam , et eos, qui intra vallum erant, partim occidit, partini expulit castris et irrumpentibus obstitit. Eodem fere tempore

9(1 II, 8 , n. 9. — Diuzhns prinfipali- porta qiuestaria seu d^ cumana ; vide

bns portis, QusB a dextra laevaq^e ca- ad III, 5, n. 3, et X , 3a , n. 3. Qase-

strornm erant ; vid. in Caesare nostrae storiam et ante et post Polybii tem-

^dit. t. II, pf 375, iconismam castro- pora ad portam decamanam , nec ante

rum rom. ex Polybio et Justo Lipsio ea praetorio Ticinum fuisse , adversns

desumptum. Eo. Lips^ de Mil. rom. V, 3 , ostendit

4, Primipili centnrio ; vide ad II, Schel. ad Polyb. cxtr. — Conf. sapra

27, n. 7. Gi|p. 46, not. 3. Eo.

Cap. XLVII. I . Ex aversa parte 2 , Cohors extraordinaria ; vidc a<i^

(^. ab aversa parte) castrorum, ubi III, 5, n, 3, ^t XLII, 58, n. 5.

u.€ wl LIB. XXXIV. CAP. XLVII. XLVIII. 4i3 et qiiarta legio cum ctuabus extraordinariis cohorti- bus porta erupit. Ita simul tria pra;lia circa castra locis distantibus erant ; claqaoresque dissoni ad incertos suorum eventus a praesenti certamine animos pugnan'- tium avertebant. Usque ad meridiem aequis viribus ac prope pairi spe pugnatum est. Labor et aestus mol- lia et fluida corpora Gallorum^ et minime patientia sitis quum decedere pugna coegisset ; in paucos' re- stantes impetum Romani fecerunt, fusosque compu^^ lerunt in castra. Signum inde receptui a consule da- tum est : ad quod pars major receperunt sese; pars, certaminis studio et spe potiundi castris hostiuna , perstitit ad vallum. Eorum paucitate contempta, Galli universi ex castris eruperunt. Fusi inde Romani, quae imperio consulis noluerant, suo pavore ac terrore castra repetunt. Ita varia hinc atque illinc nunc fuga, nuuc victoria fuit. Gallorum tamen ad undecim mil- lia, Romanorum quinque millia, sunt occisa. Galli recepere in intima finium sese.

XLVIII. Consul Placentiam legiones duxit. Scipio- nem alii, conjuncto exercitu cum coUega, per Boio- rum Ligurumque agros populantem isse, quoad pro- gredi silvae paludesque passae sint, scribunt : alii, nulla memorabili re gesta , comitiorum causa rediisse Romam. Eodem hoc anno T. QuintiusElatiae, quoin

3. MoUia et fluida corpora Galio- rum , ctc. vide ad V, 44, n. 4 ; Vll, 29 , n. 3 , et XXXVllI , 17. MoUia corpora sont non patientia laboris , nt contra dura dicuntur; fluida non pa- tientia aestus eoque statim in sudorem euntia , qualia X , a 8 ; X.XIi , a ; X.X1.VII, 17, Gallis tribuontnr; Duk. — De hac gallorum militum mollitia qnanquam fides Livio adhibenda vi- deatur, laudayi tamen validos et labo-

rum patientissimos nostrse aetatis ho- mines; vide supra ad lib. XXVII, cap. 48, not. 7; tlV, p. SaS. En. — Mox conj. excedere pugna ; Drakenb. autem putat, decedere pugna forsan illustrari posse ex iUis , quae de -locu- tlonihus decedere jure , ojfjficio, fide, prassidio, agro , proyincia, Thracia , finihus dixerit ad lihrum III, cap. 34 , n. lo; lib, IV, cap. 29, n. 5^ et lib. XLII, cap. 2 5.

A. C. Tc)4. U. C. 558.

4i4 T. LIVII

hiberna reduxerat * copias, totum hiemis terapus jure dicundo consumpsit mutandisque iis, quae aut ipsius Philippi, aut praefectorum ejits licenti^ in civitatibus facta erant , quum ,, suae factionis hominum vires au- gendo, jus ac libertatem aUorum deprimeret. Veris initio Corinthum , conventu edictb , venit. Ibi om- nium civitatium legationes in concionis modum dr- cumfusas est alloquutus; orsus ab inita primum Ro- manis amicitia cum Grascorum gente et imperatorum , qiii ante se in Macedonia fuissent, suisque rebus ge- stis. Omnia cum approbatione ingenti sunt audita, praeterquam quum ad mentidnem Nabidis ventum esset. Id minime conveniens liberanti Grseciam vide- batur, tyrannum reliquisse, non suae solum patriae gravem , sed omnibus circa civitatibus metuendum , haerentem visceribus* nobilissimae civitatis.

XLIX. Nec ignarus hujus habitus animorum Quin- tius, Si sine excidio Lacedoemonis fieri potuisset , idL- tebatur,pacw cum tyranno mentionem admittendam aurihus nonfuisse. NunCy quum aliter^ quam ruina gravissima civitatis^y opprimi non possety sg,tius vi-

Cjlv. XLVIII. I. Quo in hibema reduxerat c. : MS Mog. ex qiio. — Jure dicundo , boc est , edictis et de> cretis ferendis et promalgandis. De lo- cutioneyu^ dicere, sive de furisdictione dblegat Doer. ad Emest. in Clav. Cic. voc. jurisdictio. Ed.

a. Hcerentem visceribus nobil. c, ex XXXII , a t ; XXXIII , 44 j et maltis locis Cic. suspicari possis hasrentem in 'V.', sed hairere etlam tam tertio, quam sexto casui jungi , ex CIc. Rosc. Am. 6; Justin. XXIX, 4; Virg. JEn. I,476,IV,73;Ovid.Met.VI, 290, probat Duk. Cf. ad XXII , 38 , n. 4 , et XXIII , 9 , n. 5.

Cap. XLIX. I." Ruina gravissima civitatis^ in plerlsqne MSS gravissi- mo!, probb. Jac. Gron. , Crev. et Cler. qula eadem Lacedsemon nobilissima civitas dicitar c. 4B extr. et XXXIX, 36. Sed graves urbes sunt validae, potentes ( vide ad Flor. 1,3), qnod eo tempore vix conveniebat in civita* tem a tyranno oppressam: nec tam illa erat causa parcendi ei , quod vali- dissima erat, qaam quod ruina ejus involutura erat innoxios cives ; quibus parci sequum esse , pr» se ferebat QuiAtius; Duk. . — Gravissimee ta- men defendit Doer. cui facile me ad- jungam: oppressa quidem tnnc erat

A. G. Tq4- U. C. i58.

LIBER XXXIV. CAP. XLIX. 4i5

sum essCy tyrannum- dehilitatum^ ac totis prope viri^ bus ad nocendum cuiquam ademptis, relinquiy quam intermori vehementioribus , quam quce pati possety remediis ciuitatem sinere, in ipsa vindicta libertatis perituram. Prajteritorum cominemorationi subjecit , Prqficisci sibi in Italiam , atque omnem exercitum deportarCy in animo esse. Demetriadis Chalcidisque prcesidia intra decimum diem audituros deducta ; Acrocorinthum ipsis extemplo videntibus vacuam Achceis traditurumy ut omnes scirent, utrum Roma-- nis y an /Etolis , mentiri mos esset; qui male commis- sam lihertatem populo romano sermonihus distule- rint^j etmutatos pro Macedonihus romanos dominos. Sed illiSy nec quid dicerent , nec quid facerent y quid^ quam unquampensifuisse. Reliquas civitates monere^ ut ex factis^ non ex dictis , amicos pensent; intelli^ gantqucy quibus credendum, et a quihus cavendum sit. Lihertate modice utantur. Temperatam eam sa- luhrem et singulis , et civitatihus esse ; nimiam et aliis gravemy etipsis, quihaheant^y effrenatam et prceci- pitem esse, Concordice in civitatihus principes et ordi" nes inter se.f etin commune omnes tis^itatesy consule^ rent. Ad^ersus consentientes nec regem quemquam satis validumy nec tyrannum fore. Discordiam et se-

Laceda;mon, sed eam tamen quasi sa- crosanctam romano clvi faclebat an- tiquae libertatis ac glorise meoiorja. Ei>; — Vindicta libertatis ; vide ad II, 5, n. 14.

3. Sermonibus distulermt, patolm Tulgav«rint; germ. austragen; vide ad Tacit. Ann. 1 , 4 * n* 6 , et infra ad XLIV, 34, n. 2.

3. Nimiam etaliis gravdm , et ipsis, qui habeantf esse, immo effjenatbm. ct prcecipitem esse, nisi distinguere

malis mmia/n, etaliisgravem, et ipsis, qui habeant, hoc est, nimiam ac ta-

lem , quae et aliis gravis sit , «/->

frenatam et p. e.; nam vix ]atine effrenatus cum casu tertio dici puto : nimia aatem libertas est, qua ndn modice utuntur , qui eam habent ,,qu8e iicentia et effrenata Ubertas dicitur V, 29 , XXIII, I , prasceps , quae in exitiimii impellit ac praecipitat eos, qoi illa abutuntur; Duker. Conf. ad Prsef. Liv. n. i3.

4i6 T. LIVII tc:ltt

ditionem omnia opportuna insidiantihusfacere^ quum pars y quce ilomestico certamine inferior sity extenio potius^ se applicety quam ciui cedat. Alienis armis partam^ externa fide redditam libertatem iua cura custodirent sersforentque; ut popubis romanus dignis datam libertatem ac munus suum benepositum ^ scireL L. Has velat parentis voces quum audireut, ma- nare omnibus gaudio lacrymae , adeo ut ipsum quoque confunderent * dicentem. Paulisper fremitus appro- bantium dicta fuit monentiumque aliorum alios , ut eas voces, velut oraculo missas, in pectora animosque demitterent. Silentio deinde fecto , petiit ab iis , ut cives romanos, si qui apud eos in servitute essent, conqiiisitos intra duos menses mittereht ad se in Thessaliam. Ne ipsis quidem honestum esse, in libe- rata terra liberatores ejus sen^ire. Omnes acclama- runt, gratias se inter ccetera etiam ob hoc agere, qi(od admoniti essent , ut tampiOy tam neces^rio of- ficio fungerentur. Ingens numerus erat bello punico captorum , quos Hannibal, quum a suis non redime- rentur , venumdederat. Multitudini^ eorum argumen- tum sit, quod Polybius scribit^, centum talentis eam

4. Extemo potius, peregrino , qul civi opponitur ( mox alienis armis et extemajide):; al. hosti, Confer, ad I , 57, n. 7.

5. Munus suum bene positum, im- pensum, vel apud bene meritos, tit bene coUocare heneficium apud ali- quem , et bene ponere sumptus , benC' ficium , tempus, metaphora desnmpta a pecunia feneri posita.

Cap. L. I. Confund, dicentem ; vide ad VI , 34 , n. 7. — Frenutus appro- bantium dicta , ut XL, 46; XLH , 53 pr. ct murmur cum assensu , XX.XII,

aa. Confer. inpr. XLV, i, et Virgil. JEn. X , 96 seq. et XI, 296 aeq. ubi vid. intpp. — Si qui <ipud eos^ etc. Quum imperator vix nescius esse pos- •et , cives romanos omBino esse in ser- vitute a{»nd eos, to si, qood dabitan- tis est, praeter rem positum videtnr Doeringio; et vere illud in quibnadam codd. apud Drak. omittitor. Ed.

a. Quod Polyhius scribit, loco de- perdito, C talentis.,, habuit: jam Priscianus in libello de Ponderibus , pag. i34ft , ez hoc loco collegit , ta- lentnm habere sex millia denariomm.

A. G. 194. U. C. 558.

LIB. iXXIV. CAP. L. LL 417

rem Achaeis stetisse ; quum quingenos denarios pre- tium in capita, quod redderetur dominis, statuissent. Mille enim ducentos ea ratione Achaia habuit. Adjice nunc pVo portione, quot verisimile sit totam Grae- ciam habuisse. Nondum conventus dimissus erat, quum respiciunt praesidium , ab Acrocorintho descen- dens , protenus ad portam duci atque abire. Quorum agmen imperator sequutus , prosequentibus cunctis , servatorem liberatorcmque acclamantibus , salutatis dimissisque eis^, eadem, qua venerat, via Elatiam re- diit. Inde cum omnibus copiis Ap. Claudium legatum dimittit. Per Thessaliam atque Epirum ducere Ori- cum jubet , atque ibi se opperiri : inde namque in animo esse, exercitum in ItaUam trajicere; etL. Quin- tio fratrij legato et praefecto classis, scribit, ut one- rarias ex omni Graeciae ora eodem contraheret.

LI. Ipse, Chalcidem profectus, deductis non a Chal cide solum, sed etiam ab Oreo atque Eretria, prae-

" Nimirain qumgentles mille dacen- ta efficiunt 600000 : ergo C talen- ta, 600000 denariorum. Haec autem XXIV sestertinm miilia : ergo taleu- tum sex millia denariorum, XX sester- tia. Ergo et denarius drachma: nam talentum est sex millia draclunarum »; Gron. Conf. ad cap. 5a , n. 5 , et ad XXXVIU, 38 , n. 10. Caeterum ea- lentum simpl. dictum semper est atti- cum , 6000 denariorum. Contra Euboi- cum talentum (vide ad XXXVII , 45 , n. 6) nummo grceco ^Soo cistophoro- rum est (vide ad XXX VII , 46 , n. i), romano 4000 denariorum; Fest. Conf. Eisenschmid. de Pond. I, 3, extr. et de variis talentis Gron. deSest. II, 7 ; III, 3 et 4 , pag. lox , i33 , 141. Idem,pag. loi , docet, recte Liv^um dixisse, si Achxi laoo captivos ha-

vi.

buerint, et quingenos d^arios pre^ tium in capita statuerint, eam rem lllis centum talentis stetisse. — Ste- tisse ; vide ad II , 36 , n> 4*

3. Dimissisque eis , etc.Veteres libri mirum in modum hoc loco discre- pant. Doeringium quidem in ea , quae nunc vidgatur, lectione nlhil offendit praeter pronomen eis , quod ah homine locum non recte capiente intrusum vi- detur. Itaque non cum Drak. substi- tuit , ad suos , ut ad rcdiit referatur ; sed To eis delet, atque oratio sic bene cohaeret: Imperator, agmen dedncti praesidii sequntns , postquam cunctos , honoris causa ipsum prosequentes^ et, Bene sit servatori liberatorique , acclamantes salntaverat atque dimise- rat , eadem , etc. Ed, — Ut onerarias... contraheret ; vidc ad XXV, 27, n. 5.

27

A. C. 194* U. C. 558.

418 T. LIVII

sidiis, conventum ibi Euboicarum civitatium babuit; commonitosque , in quo statu rerum accepisset eos , et in quo relinqueret , dimisit. Demetriactem iode proficiscitur ; deductoque prassidio, prosequentibus cmictis, sicut Corinthi et Chalcide^ pergit ire in Thes- saliam ; ubi non liberandae modo civitates eraut , sed ex omni colluvione et confusione in aliquam tolera- bilem formam redigendce. Nec enim temporum modo vitiis, ac violentia et licentia regia turbkti erant', sed inquieto etiam ingenio gentis , nec comitia , nec con- ventum , nec concilium uUum , non per seditionem ac tumultum, jam indea principio ad nostraAi usque £eta- tem , tradticeht^s. A censu maxime et senatum et ju- dices legit^, potentioremque eam partem civitatium fecit, cui salva tranquillaque omnia magis esse ex- pediebat.

LII. Ita quum percensuisset Thessaliam ^ , per Epi- rum in Oricam, tmde efat trajecttirus, venit. Ab Orico copiae omnes Brundisium transportatae. Inde per to- tam Italiam ad Urbem prope triumphantes , non mi- nore agmine rerum captarum , quam suo , prae se acto, venerunt. Postquam Romam ventum est, senatus ex- tra urbem Quintio ad res gestas edisserendas datus e&t^, triumphusque meritus ab lubentibus decretus.

Cap. LI. I. Et licentia regia tur- bati erant , sc. Tfaeasali ( propr. for • ma civitatiam ) ; ttisi leg. turbata , sc. civitates. — Sed inquieto etiam ingenio gentis... traducentes Thessali; nisi leg. e MS Voss. traducentii , sc. gen* tis.^ — Traducentis non improbat Doer. qao sane modo meHas cofaafcrere ora- tionem existimat. Eo. — Comitia to- tins gentis , conventns hominum forte casa conflaentium, vel audiendi Iiti> gandive causa, ut concilum (al. consi-

lium; vide ad I, 54» n. i ) ddibe- randi gratia.

2. A censtt senatum etj, legit (conf. ad cap. 3x. n. 5), potentioremque eam partem... expediebai; vide ad I,43,n. 19.

Ckv, LII.i. Percensuisset Thessal civitates ejas ex censa in meliorem formam redegisset ; t^ peragrasset Th. ita ordtnffto eivitatinm statu. — Oricum; vide ad XXIV, 40, n. i.

2. Senatus extra Urbem Qnintio ad

A. C. 194- U. C. 558.

LIBER XXXIV. CAP. LII. 419

Triduura triumphavit. Die primo arnia , tela signaque aerea et raaraiorea transtulit , plura Philippo aderapta , quara quse ex civitatibus ceperat : secundo die aurura argenturaque , faiCtura infecturaque et signatum. In- fecti argenti fuit decem et octo raillia pondo ^, et du- centa septuaginta facti : vasa raulta oranis generis , caelata pleraque , quaedara exiraise artis ; et ex aere raulta fabrefacta : ad hoc clypea argentea * decem. Signati argenti octoginta quatuor millia fuere Attico- rum ^; tetradrachraa vocant : triura fere denariorura in singulis argenti est pondus. Auri pondo fuit tria rail- lia septingenta quatuordecira , et clypeum unum ex auro totum , et Philippei nurarai aurei quatuordecira millia quingenti quatuordecim. Tertio die coronae au- reae , dona civitatium , translatae centum quatuorde- cim ; et hostiae ductae , et ante currum multi nobiles captivi obsidesque , inter quos Demetrius regis Phi-

resg, ed. datus est, ctc. vide ad VIII, 5, n. I , et XXVI, 21, n. i. — ' j4b hibentibus , melius qaam ah adnuenti" bus, quod in quibusdam codd. et vett. editt. exhibetur. Ed. — Transtulit, per Urbem in aerarinm deportavit. Sic transferre et traducete in triumpho, XXXVII , 58 ; XXXIX , 42 ; XLV, 39 ; Yel simpl. duccre etferre ( b. e. ferendum curare), ut XXXIX, 43; et transferre in triumphum, XLV, 43 ; ut ducere in triumphum pro vulg. in triumpho, XLV, 3^ ; et apud Sueton. Caes. 80, nisi illo loco, XLV, 43, cnm aliis leg. triumpho, Conf. ad II, 38 , n. 4. Mox TO quce post quam de- lendum putabat Gron. Sed ita quoqae cap, 49* et multis aliis locis, inducen- dnm esBe monet Duk.

3. Infecti argentifuit XVI II millia pondo , forte XLIIl m. p, , ct mox septingcnta tredecim pro 5. quatuor-

decim, e Plut. Flamin. pag. 377. — — Ducenta septuaginta facti argenti parvum pondus , et nimium fortasse , si addas millia; Crev.

4* Cfy-pea argentea decem ; vide ad xxy, 39, n. 7.

5. Signati argenti LXXXIV millia fiiere atticorum nummorum , quos te^ tradrachma (^&l. tetradrachmum , h. e. IV drachmae seu denarii ) vocant .* trium fere denariorum, eic. « Sic jam legit Priscianus in libello de Pondeii- bus, et hinc collegit, denarium illo tempore fuisse XXIV siliquarum , h. e« drachmae et trientis pondere : quod minime convenit rationi liv. sup. cap. Vide, inquit , quod quatuor drojchm^f sunt LXXJI siliquas : diximus autem sofpitts, quod tres . scrupuli , quorum singuli sex siiiquas habeant, drach- mamfaciunt; tr^s autem denarii item habebant LXXll siliquas. Sed Livius ,

27.

4^o T. Livii ^liii:

lippi filius fuit , et Armenes , Nabidis tyranni ^ filius, Lacedaeraonius. Ipse deinde Quintius in Urbem est invectus. Milites sequuti currura fi^equentes , ut omni ex provincia exercitu deportato. His duceni quinqua- geni aeris in pedites divisi ; duplex centurioni , triplex equiti. Praebuerunt speciem triumpho capitibus rasis sequuti^, qui servitute exempti fiierant.

LIII. Exitu hujus anni Q. iElius Tubero tribunus plebis ex senatusconsulto tulit ad plebem , plebesque scivit, C/t Latince duce colonicej una in BruttioSy al- tera in Thurinum agrum , deducerentur. His dedu- cendis triumviri creati, quibus in triennium imperium esset, in Bruttios Q. Najvius, M. Minucius Rufiis, M. Furitis Crassipes ; in Thurinum agrum Cn. Man- lius*, Q. iEhus, L. Apustius. Ea bina comitia Cn. Do- mitius praetor urbanus in Capitolip habuit. ^des eo anno ahquot dedicatae sunt : una Junonis Sospitae in foro oUtorio, vota locataque^ quadriennib ante a C. CorneUo consule galUco bello ( censor idem dedi-

msLsecnm et cum omhibus antiquis Cn, Manlius, etc. conf. XXXV, 9. —

pugnare voluit, scripslt non IH , sed Ea hind comitia, his creandis trium-

IV,fere denariorumy\ Gron. Confer. viris habenda.

ej. Uber de Sestert. II, 6, III, 3 et 4 ; 3. Una Junonis Sospitce inforo o.,

Graev. ad Cic. de Div. XII, i3 ; Periz. vota locataque , etc. vide ad V, 23 ,

Anim. Hist. cap. lo, pag. 43i,et, n. 6, etXXXII, 3o, n. 3.5ojrpiV^ph.r

c]ui adversantnr, Hotom. de Re num. viri docti reposnere ex XXXII, 3o,

pag. t54; Manut. ad Cic. 1. 1. et Ald. pro Matutw , quod in omnibns IVfSS

Qusesit. per Epist. II » 7 ^ quos lauda- et antt. edd. legitnr. Sed non faciie vit Dnk. — Philippei nummi aurei ' decerni posse, ntmmh. ]. «So5/7i/af, an

XIF milHa quingenti quatuordecim ; XXXII , 3o Matutee scribendum sit ,

vide ad XXXIX, 7 , n. i. jam docuit Dnker. Illud tamen , ni fal-

6. Armenes, JVabidis t, filius, Ap- lor, probabilius est. Nam in regione (xsva; apud Polyb. XX , i3. quidem XI Urbis , in qoa forum oltto-

7 . Prcebuerunt speciem triumpho ca- rium fuit, et P. Victor templum JunO' pitibus rasis sequuti, etc. vide ad IX , nis Matutas , et Sex. Ruftis sedem Ma-

£ 7 , n. 8 , et XXIV, 1 6 , n. 9. napgiy^ov tuta memorant ; sed ex hoc forte Livii

G(j;iv, etc. Piut. loco: certe Matuta multis Mater, ne-

CA.r. LIII. I. In Thurinum agrum miniautem Juno dicitur. — FueroDt

A. C. 194* U. C. 558.

LIB. XXXIV. CAP. LIII. LIV. 42 r

cavit ) ; altera Fauni : aediles ^ eam biennio ante ex inulctaticio argento faciendam locarant , C. Scribo- nius et Cn. Domitius, qui praetor urbanus eam dedi- cavit. Et aedem Fortunae Primigeniae ^ in colle Quiri- nali dedicavit Q. Marcius Ralla, duumvir ad id ipsum creatus. Voverat eam decem annis ante punico bello P. Sempronius Sophus ; locaverat idem censor. Et in Insula^ Jovis aedem C. Servilius duumvir dedicavit. Vota erat sex annis ante gallico bello ab L. Furio Purpureone praetore; ab eodem postea consule lo- cata. Haec eo anno acta.

LIV. P. Scipio, ex provincia Gallia, ad ' consules

qaidem virl qui lectionem Matuta; de- fenderent, verbi causa, Nardln. in Rom. vet. VH, 4; Boherellns apud Graevium in Praefat, ad Antiq. Rom. tom. IV; sed ration^s ab ils prolatas , neque Gronovio , neqne Dukero, ne- que aliis satisfecisse notat Doer. £d.

3. Altera Fauni : aidiles, etc. conf. supra ad libnim XXXIU, cap. 42» ibique n. 6.

4- JEdem Fortunce Primigeniie , etc. videad XXIX, 36, n. 5, et XLIII, i3. — Duumvir ad id ipsum creatus; vide ad I, 55, n. 3, et XXIII, 3o, n. 8. — Voverat eam decem annis ante P. Sempronias Sophus ; locaverat idem censor; vid. XXIX, 36, n. 5. Pro censor leg. consul ( CONS. pro CENS. nam censorem eum jam quin- quennio ante fuisse, patet ex XXVII, X X ) , et cognomen Sophus delendnm , ant scribendum consul vel Tuditanus ; nisi ei, nt multis Romanorum, du- plex fuit cognomen, et utroroque illud genti Semproniae. Conf. Pigb. in Ann. ad a. 5499tom. II, pag. ai6; Crev. et Drak. ad h. I. — Creverins et Doering. hujus loci difBcnltatem refemnt ad le- viorps illos crrores a quibus ejusraodi

rerum scriptor sibi non satis cavere potest. Ed.

5. Ei in i/ijm/a Tiberina Jovis a;dem C. Servilius duumvir dedicavit; conf. n. 4. — Vota erat sex annis ante in gaUico bello ab L, Furio , elc. vide ad XXXI, a I , n. 5, ubi Drak. haec nota- vit : cc Verisimile est, Furinm in prae- tura vovisse duas aedes Jovi, sive ambas voverit in hoc praelio, et tum legerem cum Sigon. cedes dtias Jovivo- vit ( qnot dedicatas legimus XXXrV, 53 , etXXXV, 41 ) , «ve potius unam earum alia occasione Jovi promiserit : nam eumdem imperatorem eidem deo in eodem praelio dnas vovisse aedes, aliud exemplnm non observavi ». Hoo probabilius : nam Furius gallico bello unam praetor, alteram consol vovit; vid. XXXV, 4x. Ex annalium vete- rum discrepantia ortnm censet Periz. Anim. Hist. cap. 8 , pag. 355 , quod Livius aedem, qnam Furium praetorem in praello contra Gallos ' Jovi vovisse dixitXXXI, 2i,bis dedicatam me- moravit, et quldem diversis annis, diversis Urbis locls et a dlversls trium- viris h. 1. et XXXV, 4 1 .

Cap. LIV. i. y4d consuks subro'

A. G. 194- U. C. 558.

422 T. LIVII

subrogandos venit. Comitia consulum fuere , quibus creati sunt L. Cornelius Merula et Q. Minucius Ther- mus. Postpro die creati sunt prsetores L. Cornelius Scipio,M. Fulvius Nobilior, C. Scribonius, M. Vale- rius Messalla , L. Porcius Licinus et C. Flaminius. Me- galesia, ludos scenicos", C. Atilius Serranus, L. Scri- bonius Libo aediles curules primi fecerunr. Horura sedilium iudos Romanos primum senatus a populo se- cretus speclavit, prsebuitque sermones^, sicutomuis novitas solet , aliis, tandem^ quod multo ante debue- rity trihutum^ censentibus, amplissimo ordini; aliis, demptum ex dignitdte populi , quidquid majestati Pa- trum adjectum esset^ interpretantibus , et omnia dis- crimina taliuy quibus ordines discerrierentur y- et con- cordiee, et libertatis ceque minuendee esse^. Adquin' gentesimum quinquagesimum ^ octavum annum in promiscuo spectatum esse. Quid repente factum, cur

gandas; Tide ad U , 8 , n. 4. — Fe» nit, Pro viilgata olim lecdone rediit, Drak. ex cod. Mogont. recepit venit, quem omnes postea sequuti sunt. Eo. 2. Megalesia, ludos seenicos, etc. vide ad II, a I , n. I , et XXJX ,149 n. 9; unde constat, Megalesia, quae ftliis Megalensia dicontur, jam ante decennium facta fuisse : qnod non ad* versatur iis, quae h. 1. tradit Livius. « Nam hic nou dicit , hos aedilea tum primos Megalesia fecisse, sed primos Megalesia Itidos scenicos feeisse , i. e. addidisse iis ludos scenicos , sine qni- bus antea agebantur: quod Valerium Antiatem triennio post in dedicatione acdis Matris Magnae Idseae factum pro- didisse , Livius , XXXVI, 36, refert. Caeteram errorcm Gyraldi et Govea- ni , qui Megalenses et ludos Romanos eosdem esse »putabant , jam castigarunt Voss. et Mur. » Duker. Conf. idem ad

XXXVI, 36, et WesseL Obss. I, a5. — C. Atilius, Serranus: pnenomen primus addiflit Frob. a. i535. A. Ad- UusS. conj. Drak. ut indicetur A. Ati- lius , qui cum eodem Scribonio LiboDc praetor fuit ( vid. XXXV, 10), noo G. Atilius, qni XXIX, a3 memora- tur, et sic novem demum annis posl aedilitatem cumlem obtinuisset pFse- turam. De Atilia gente ejusqne cogno- mine Serranus vide ad Sil. VI , 62 , et Periz. Anim. Hist. cap. i , pag. 24 et 33. — Senatus a populo secrctus; vide ad cap. 44 , n. 4.

3. Proibuitque sermones ( vide ad XXVI, 29, n. 2 ) , sc. senatns, vel potius novitas e seqq. Conf. ad XXI , 43 , n. 4.

4. Libertatis asque minuendee csse ; vide ad III , 24» n. i.

5. Ad quingentesimum quinq. ( vox a Glar. addita ) octavum ( sextum conj.

A. C. iq3. U. C. 569.

LIB. XXXIV. CAP. LIV. LV. ^2^

immisceri sibi inr cavea Patres pleb^em nollent? cur diues pauperem consessorem fastidiret? nomm et ^fi- perbam libidinem , ab nulli^s ante gentis senatu neque desideratam^ neque institutam. Postremo ipsuo) qwo- que Africanum, quod consul ^ucto^ ejus r,ei ^sset, pc&nituisse ferunt. Adeo , iiihil motuip ^ ex antiquo , prol^abile .est : veteribus , nisi quae usus evidenJte?:* .9X- guit, stari malunt.

LV. Principio anni, quo L. Cornelius, Q. Minuqjius consules fuerunt, terrae motus ita crebri nuntiaban- tur, ut non rei tantum ipsius., sed feriarum quoque ob id indict^rum, homines taederet. Nam neque se- natus haberi, neque respublica administrari pote- rat, sacriiiqando expiandoque occupatis consulibus. Postremo , ,4ecemviris adire libros jussis % ex respon^o eorum supp}icaitio per triduum fuit. Coronati ad 0»- nia pulvinaria ^ supplicavervmt ; ed^ctumque est , ut omnes , qui ex una familia esseut , pariler supplica- rent. Item e^ auctoribus senatus conj^ules edjixerunt ,

Sigon.) annum; conf. Val. Max. II, 4 i D. 3. — Jmmisceri sibi in cavea, etc. vide ad XXIV, 89 , n. a.

6. Adeo nihil motum (forte moveri) €x antiquo ( Tide ad XXV, 16 , n. 3 ), probabUe est (vide ad II , i3, n. 6): veteribus in«titatis morihusque, nisi quas usus e, arguit, quasi cepEebendM» damnat, h. e. qnae mala noxJAque ,esae docetfStari mahmthoBmke»; vi4. 1X1« 36, n. IX. Hoc est pr«ju4iGAWn «^nti- qnxtatis , qaod soholis {>raecipue WM^uit. ■■r-XJt nunc haec yet ba leguotur, a se eo- rum sensnm non satis intelUgi , fatetur Doering. Explicant qoidem , « itaqne verisinule est.nihil ex anliquo muta^ tum ene » ; sed prirauQi id non verum arguic, deinde vix fert hanc expUca- tionem usus particola} adeo ; deniqoe

ea ipsa explicatio cum seq. sententia parum cohaeret. Quare vir cl. Livinm ex p/^sona ,sua adjecisse h%c verba , tanquam epiphonema , arbitratur in bonc fere ^en^nm : adeo homines ad- haerent antiquo! £t inde conjicit le- gendom; adeo nikil, mutatum ex an- tiquo, prob.abiie est! veteribus, etc. id est , adeo nihil probatur, quod ex aj^tiquo immutatum est ! quod recedit ab antiqais moiibus. Adeo ^iservit epiphonemati, ut ^pud Virgil. Georg. II, 272. Si qais motum malit retinere, intellige , ex antiquo loco. £d.

Ca*. LV. I. Decemviris adire libros jussis ; vide ad III , 10, n. 6.

2. Coronati ad omnia pulvinaria suppUcaverunt bomines , Romani ; vide ad V, i3 , n. 5 , et XXIIl , 1 1 , n. 7.

4a4 T. LIVII v.cAt.

ne quis, quo die, terrae motu nuntiato, ferias indi- ctae essent , eo die alium terrae motum nuntiaret. Pro- vincias deinde coiisules prius , tum praetores sortiti. Comelius Galliam, Minucius Ligures sortiti^ sunt: C. Scribonius urbanam, M. "Valerius peregrinam, L* Cornelius Siciliam , L. Porcius Sardiniam , C. Fla- minius Hispaniam citeriorem , M. Fulvius Hispaniam ulteriorem.

LYL Nihil belli eo anno exspectantibus consulibus , literae M. Cincii (praefectus Pisis erat) allatae : Ltgu- rum viginti millia armatorum^ conjuratione per om- nia conciliabula uniuersce gentis facta y Lunensempri- mum agrum depopulatos % Pisanum deinde finem transgressos y omnem oram maris peragra^se. Itaque Minucius consul, cui Ligures provinciaevenerat, ex auctoritate Patrum in Rostra adscendit^, et edixit, Ut legiones duce urbancBy quce superiore anno conscriptce essent^post diem decimum Arretii adessent» In earum locum se duas legiones urbanas scripturum, Item so- ciis et latino nomini, magistratibus legatisque eorum ,

3. Sortiti sitnt io rte additamentum correctoris , qni non videbat, proxi- ine prsecessisse sortiti, yel non intelU* gebat , omnia seqq. posse ab hoc verbo pendere, aut illud positum esse pro sortiti sunt, Easdem ob cansas in cod. Mogunt. legitur Comelio Gallia , Mh nucio Ligures evenerunt. Gonf. Gron. et Drak. — Hispaniam ulteriorem. Gronovins qui non ferre potest scri- ptoris nostri simplicitatem in repeten- dis Tocibus, hic quoque repetitam to- cem Hispaniam deleudam censet. Ed.

Cap. LVI. I . yiginti miilia a.... de- populatos et transgressos ; vide ad XXVII, i6 , n. a. — Per omnia con» ciliabula; vide ad XXV, 5, n. 3.

a. In Rostra ascendU, forte escen- (Ut ; vide ad II, 7, n. 7. Sed nil inter- est. — Item sociis et latino nomini^ magistratibus plerique MSS et edd. antt. Sociis et latini nominis cod. Mo- gunt. Sociorum et latini notninis MS Harl. Sociis latini nommis magistrati- bus vel et magistratibus etiam legi posse monet Drak. — Qui milites dare debebtmt: « Sigon. de Ant. Jur. ItaL I , a I , scribit , se his verbis dnci ad opinandnm , non omnes Italicos de- buisse dare romanis milites. Si vera est, quod puto, sententia Lipsti de Mil. rom. 1,7, non omni anno omni- bns socils milites imperatos, sed in orbem ituiu fui.sse, maxime si paucx

ucsC LIBER XXXIV. CAP. LVI. ^iS

qui milites dare debebant , edixit , ut in Capitolio se adirent. lis quindecim millia ^ peditum et quingentos equites^ pro numero cujusque juniorum ^ descripsit, et inde e Capitolio protenus ire ad portam , et , ut maturaretur res , proficisci ad delectum jussit. Fulvio Flaminioque terna millia romanorum peditum et cen- teni equites in supplementum , et quina millia socium latini nominis et duceni equites decreti ; mandatum- que pnetoribus, ut veteres dimitterent milites , quum in provinciam venissent. Quum milites , qui in legio- nibus urbaEnis erant , frequentes tribunos plebis adis- sent , uti causas cognoscerent eorum , quibus aut eme- rita stipendia ^, aut morbus causae essent , quo minus militarent ; eam rein literae Ti. Sempronii discusse- runt, in quibus scriptum erat, Ligurum decem"7nilUa in agrum Placentinum venisse, et eum usque adipsa colonice mcenia et Padi ripas cum ccedihus et incen^ diis perpopuldtos esse : Boiorum quoque gentem ad

legiones scribendae essent, locas de iis acclpi potest, qai superioribus ali- quot annis militem non praebuerant, ut anno priore , quo tantnm octo le- giones rom. fuerant» c. 43. Nani noit verisimile est, socios sine ulla inter- missione continua stipendia facere co- actos faisse. Livius ssepe veteres exer- <;itu8 dimissos dicit , qno nomine non dubium est etiam socios comprehendi. £t socii , quos paulo post ab Africano et Sempronio dimissos scribit, hoc anno militaturi non fuissent, nisi tu- multus, quem memoraty intervenis- set ». Duk.

3. lis qnmdecim millia descri-

psit, ut al. imperavit, sed ita ut si- gnificetnr simnl , quot milites cuique civitati pro ralione et copia ejus sint ttistendi vel a ma^stratibus, pro nu'

merojuttiorum cujusque civitatis (qu» ellipsis dora est), conscribendi , quem- admodum similibus formulis, descri- bere civitatibus summas pecuniarum , ifcct^al jetc. simul conatitntum fuisse innuitur, quantum quaeque civitas da- ret. Conf. Gron. et Drak. ad h. 1. et Emesti Clav. Cic. Ex iis pro iis male qnidam MSS et editi. — Pro numero cu- jusque juniorum ; quem consuU inno- tescere potuisse ex tabalis censoriis, putabat Lips. Mil. rom. 1,7: uam eaa Romae quoque fuisse, colligebat ex XXIX, z5 et 37. His vero locis non de omnibus sociis, sed de duodecim tantum coloniis agi , monet Duk.

^. Aut emerita sHpendia , etc. vide ad lY, a6 , n. 7. — Discussenmt , h. e. rejecerunt, irritara fecerunt. Cic. ad Quint. fratr'..II, 12 , rem totam discuS'

4^6 T. LIVII ^\llt

rebeUioneni specUire. Ob eas res tumuUum esse decre- vit senatus^ : tribunos plebei non placere causas mi- Utares cognoscere^ quo minus ad edictum cowenirent, Adjecerunt etiam , ut socii nooiinis iatini, qui in exer- citu P. Cornelii, Ti. Sempronii fuissent, et dimissi ab iis coQSulibus essent , ut , ad quam diem L. Cornelins consul edixisset, et in quem locum edixisset Etrurise, convenirent ; et uti L. Corneiius consui , in provin- ciam proficiscens, in oppidis agrisque, qua iturus esset ^, si quos ei videretur , milites scriberet armaret- que et duceret secum ; dimittendique ei , quos eorum quandoque vellet , jus esset.

LYII. Postquam consules, deiectu habito, profecti sunt in provincias, tum T. Quintius postulavit, ut de his j quas cum decem legatis ' ipse statuisset, senatus audirety eaque^ si ^ideretur^ auctoritate sua confir- maret. /d eos /aciUus /acturos , si legatorum verba^ qui ex wwersa Grascia et magna parte Asiaz , qui- que ab regihus venissent^ audissent. Hae legationes a C. Scribonio praetore urbano in senatum iutroducta) sunt; benigneque omnibus responsum. Cum Antio- cbo quia longior disceptatio erat, decem legatis, quo- rum pars in Asia aut Lysimachiae apud regem fuerant, delegata est. T. Quintio mandatum, ut, adhibitis iis,

seram, fecerani, ut res lou rejucer«- tur. £d.

5. Tumultum esse decrevit sena- tus, etc. vide ad II, a6, n. x. — j4d edictum convenirent , scil. scripti mili- tee; quod latet in prsec. causas miiitO' res, Conf. ad V, 49, -n. 5. Convenire» tur cod. Mogunt. scilioet a scriptis militlbna. In illo aliqnid magis roma- num agnoscebat Gron. Mox bis poni- tnr et iff (vide ad XXII , 1 1 , n. a ), ct edixisset: nam in edictis omnia

pianius accuratiusque definienda sunt. An utmn^que glossatori tribuendum ?

6. In oppidit agrisque , qua iturus esset, si( fcMte del. ) quos ei wtleretur ( vide ad I , ag , n. 4)9 miUtes scribe- ret: idem fiictnm legimns XXXII, a6 , at sine mentioce SCti ; sine qno tamen non videtur fieri putnisse ; Duk.

Cap. LVII. I. Qua: cum decem /«- gatis, etc. vide ad XXXIII, 34 8q. — Hee leg€Uiones a C. Scribonio, etc. videad III, 4, n. a.

u.c.5?g: LIB. XXXIV. CAP. LVII. LVIIL 4^7 legatorum regis verba audiret, responderetque iis, quae ex dignitate atque utilitate populi romani re- sponderi possent. Menippus etHegesianax^, principes regiae legationis erant. Ex iis Menippus, Ignorarese^ dixit , quidnam perplexi sua legatio haberet , quum simpliciter ad amicitiam petendam jungendamque so- cietatem venissent. Esse autem tria genera /oeiierum ^ quihus inter se paciscerentur amicitias ciuitates reges- que. Unumy quum bello victis dicerentur leges; ubi enim omnia ei^ qui armis plus posset^ dedita essent, qucB ex iis habere victos^ quibus mulctari eos veUt^ ipsiusjus atque arbitrium esse. jilterum, quumpares beUo cequo fosdere in pacem atque amicitiam veni^ rent; tunc enim repeti reddique per comentionem resy ety si quarum turbata bello possessio sit, eas aut ex formula juris antiquiy autexpartis utriusque com-- modo componi. Tertium esse genus^ quum^ qui hostes nunquam fiierint , ad amicitiam sociali foedere inter se jungendam coeant; eos neque dicere, neque acci- pere leges ; id enim victoris et victi esse. Ex eo ge- nere quum ^ntiochus esset^ mirari se, quod^ Romani cequum censeant , ei leges dicere , quas Asice urbium liberas et immunes , quas stipendiarias esse velint; quas intrare prcesidia regia regemque vetent. Cum Philippo enim hostepacemy non cum Antiochx) amico societatis foedus ita sanciendum esse.

LVin. Ad ea Quintius : « Quoniam vobis distincte « agere libet, et genera jugendarum amicitiarum enu-

2. Menippus et Hegesianax et Ly- inepte , te«te Doeringio, legitnr i/}«

stas apud Appian. Syr. 6. — Qnid-' tegre, Eo.

/lom perplexi; conf. ad XXXII ,33, 3. Mirari se, quod, potins quidvtH

n. I, — Inter se paciscerentur. Pro qui; Gron. Sed etiam mirari quod

inter se quod bene ad rem ex cod. recte dici , docent Drak. ad II , 54 ,

Moguut. receptum est , in aliis omni- n. 8 , et XXXVITI, to , n. i, et Periz.

bus codicibus et veteribus editionibus ad Sanct. Min. III, 14 > pag> 5oi.

4^8 T. Livir . tl^,

« uierare , ego quoque duas conditiones ponam , extra « quas nullam esse regi nuntietis amicitiae cum po- ff pulo romano jungendae. Unam , si nos nihil , quod <t ad urbes Asiae attinet , curare velit , ut et ipse omni « Europa abstineat. Alteram , si se ille Asiae finibus «non contineat, et in Europam transcendat, ut et « Romanis jus sit, Asiae civitatium amicitias et tueri, « quas habeant , et novas complecti ». Enim^ero id auditu etiam , . dicere , indignum esse , Hegesianax , Thracice et Chersonesi urbibus arceri Antiochum ; quce Seleucus proauus^ ^juSy Lysimacho rege bello victo et in acie cceso^ per summum decus parta reli- querit; pari cum laudepartim ab Thracibus possessa armis receperit Antiochus , partim deserta , sicut ip- sam Lysimachiamy et reuocatis cultoribus frequenta- i^erity et, quce strata ruinis atque incendiis eranty in- gentibus impensis cedificauerit. Quidigitur simile^ esse, ex ea possessione , ita parta^ ita recuperatay deduci Antiochum , et Romanos abstinere Asia , quce nun^ quam eorumfuerit? Amicitiam Romanorum expetere

Ci.p. LVm. 1. Quce Seleucus proa- vus (propr. abaifus) efus, LYsimachp.., atdificayerit; vide ad IV, 48 , n. 3 ; XXXIU , 40 , n. 3 et 6. Proprie h. 1. dicendum erat : qua^ Seleucus . « . par- tas... possessas.,» desertas..» stra^ tec ; et ita leg. suspicari malim , aut oppidis pro urbibus , quam cum Gron. quee Seleucus... recepisse Jntiochum...

frequeritasse cedificasse. Sed nil

forte mutandum , et brevius quoi, etc. in fervore orationis et affectn dictnm pvo: arceri omnibus iis , quae , etc. Verba et locis post urbibus excidisse suspicabatur Crev. Similis vero ano- maliae exempla laudavit Drak. — Parta reliquerity scil. hcredibns re^jii sui.

Ita Gron. , Drak. et Em. coll. Virgil. Georg. rV, 127 ( nbi conf. Burm. sed et Heyn. ). Enimvero non reliquit ea heredibas, sed possessionem eoram mox Ptolcmaeo cedere coactus est. Itaqne expone: per summum decns pepererit , etsi mox neglexerit , omise- rit, tueri omiserit (^ut fiacinus auda- cter cceptum timide relinquere TLUl , 16 , n. 3 , et al. ) , scil. occnpatns re- rnm aliartim majorumque cnra et bello cum Ptolemaeo. Conf. mox n. 4 ( nbi .singnla verba , etiam deserere patroci- nium, id firmant), et sup. XXXIII, 40 , ibiqne n. 4» 5 et 6.

2. Quid igitur simiie esse; vide ad V, 5r , n. 2.

uc.lC LIB. XXXIV. CAP. LVIII. LIX. 4^9 ^intiochum; sed quce impetrata glorice sibi^ non pu- clorij sit. Ad haec Quintius, « Quandoquidem , inquit, cc honesta pensamus^, sic ut aut sola, aut prima certe, « pensari decet priucipi orbis terrarum populo et tanto « regi ; utrum tandem videtur honestius , liberas velle « omnes, quae ubique sunt, Graeciae urbes, an servas « et vectigales facere? Si sibi Antiochus pulchrum esse « censet , quas urbes proavus belli jure habuerit, avus « paterque nunquam usurpaverint pro suis ^, eas re- « petere in servitutem; et populus romanus, susce- « ptum patrocinium Hbertatis Graecorum non dese- « rere , fidei constantiaeque suae ducit esse. Sicut a « Philippo Graeciam liberavit , ita et ab Antiocho Asiae « urbes , quae graii nominis sint , liberare in animo « habet. Neque ehim in ^EoUdem loniamque ^ coloniae « in servitutem regiam missae sunt ; sed stirpis au- « gendae causa gentisque vetustissimae per orbem ter- « rarum propagandae. »

LIX. Quum haesitaret Hegesianax , nec infitiari pos- set, honestiorem causam Ubertatis , quam ^ servitutis, prastexi titulo ; « Quin mittimus ambages , inquit P. Sul- « picius , qui maximus natu ex decem legatis erat. Al- « teram ex duabus conditionibus , quae modo diserte

3. Honesta pensamus , considera- mus , exigimus , respicimus. — Decet pensari principi, a principe o. t, po^ pulo ; Drak.

4. Qtias urbes proavus bellijur» ha- buerit , avus paterque nunquam usuT' paverint pro suis ... et { forle ut vcl contra ) populus rom, , snsceptum pa- trocinium L G, non deserere, etc. conf. n. X.

5. fieque enim in Molidem loniam- que, Asiam Minorem , a Grsecis colo- nice in servitutem regiam missce sunt , ut ei obnoxise fierent. De his colo-

niis vid. Strab. llb. XJII, pag.-«872 sq. lib. XIV, p. 938 sq. Herodot. I, i4a sq. Pausan. VII, a sq. Larcheri Chronol. Herod. cap. x4; Mannerti Geogr. V, VI, p. III , et multi histo- riae, qnae vulgo universalis dicitnr, auctores.

Cap. LIX. I. Honestiorem cansam libertatis quam servitutis prmtext titu- lo , in titulum , nt sit titulus , prstex- tus; nisi potins del. titnlo, vel I<;g. honestiorem libertatis q. s, p. titulum, — Quin mittimus ambages ; vide ad XXVII, 49 , n. 5 , et XXX , 3, n. 3.

43o T. LIVII v.c.lt

« a Quintio datae * sunt, iegite; aut supersedete de ami- « citia agere. » « Nos vero , inquit Menippus , nec vo- « luinus, nec possumus pacisci quidquam, quo regnum « Antiochi minuatur. » Postero die Quintius legationes universas Graeciae Asiaeque quum in senatum intro- duxisset, ut scirent, quali animo populus romanus, quali Antiochus erga civitates Graecise essent ; postu- lata et sua , et regis exposuit. Renuntiarent cwitatihus suis , popidum romanum , qua virtute quaquefide U- bertatem eorum a Philippo vindicaverit ^ eadem ab Antiocho , rdsi decedat Europa , vindicaturum, Tum Menippus deprecari ^ et Quintium et Patres institit , Nefestinarent decemerey quo decreto turbaturi orbem terrarum essent. Tempus et sibi sumerentj et regi ad cogitandum darent : cogitaturum , quum renuntiatce conditiones essent; et impetraturum aliquid, autpacis causa consensurum ^. Ita integra dilata res est. Lega- tos mitti ad regem eosdem, qui Lysimachiae apud eum fuerant, placuit, P. Sulpicium, P. Villium, P. iElium.

3. Diserte a Quintio data:; scribe latce : ita enim loquebantar Livias et alii ; Gron. probb. Crev. et Drak. Sed scriptorefl et variant orationem. — De solenni locutione, comUtiones ferre , dubitare neminem nec opus esse , ut in re trita tam multa exempki conge- rerentur a Gron. et Drak. monet Doe- ring. qoi non videre ae fiitetur, cor non recte quoque et apte ad rem duat condit, alicui dare explicarl possit: duas condit. alicui concedere et pro- ponere, sive, optionem alicui dare, at ej^ duabus condit. alterutram eli- gat. Gerte, ut leges non tantummodo ferri , sed nonnanquam etiam tiari di- cnntar; ita qaoque conditiones non tantum ferri, sed etiam dari dici possunt. £n.

3. Menippus deprecari,., institii; vide ad XXIV, ^6 , n. 7.

li.Pacis causa consensurum , qnl- dam MSS concessuntm prob. Crev. — Legatos mitti ad regem eosdem, qui fysimachiof apud eam fiierant, P» Suipieium, P, VilUum, P, ^lium. Nota Dukeri est: «Quod inter hos Sulpicium et Mlium numerat, non satis liquidum est. P. Sulpicius fiierat inter decem legatos , ex quorum con- sUio Quintius Phillppo pacem dedit , XXXII , 34. £x his deinde P. vmius et L. Terentius ad Antiochumprofectl sunt , et cum P. Lentulo et L. Come- lio Ljrsimachiof cum Antiocho in col- loqaium venerunt, XXXIII , 35, 39 ; Polyb. XVIII, 3 1-35. Si verba «oj- dem, qui Lysimachia: apud eumfue-

u.c^sg. LIBER XXXIV. CAP. LX. 43i

LX. Vixdum ii profecti erant , quum a Carthagine legati, bellum haud dubie parare Antiochum, Hanni- bale ministro , attulerunt , injeceruntque curam , ne simul et punicum bellum excitaretur. Hannibal, pa*- tria profugus , pervenerat ad Antiochum , sicut ante dictum est ' ; et erat apud regem in magno honore , nulla alia arte , nisi quod volutanti diu consiUa de ro- mano bello nemo aptior super tali re particeps ser- monis esse poterat. Sententia ejus ima atque eadem semper erat , ut in Italia bellum gereretur, Italiam et commeatus et militem prcebituram extemo hosti. Si nihil ibi moveatur^ liceatque populo romano viribus et copiis Italice extra Italiam bellum gerere; neque regeniy neque gentem ullamparem Romanis esse. Sibi centum tectas naves, et decem millia peditum, mille equites depoScebat. Ea se classe primum Africampe^ titurum, Magnopere confidere^ et Carthaginienses ad rebellandum ab se compelli posse, Si illi cunctentur^ se aliqua parte Italice bellum excitaturum Romanis. Regem cum cceteris omnibus^ transire in Europam debere, et in aliqua parte Grcecice copias continere, neque ttajicientem , et (quod in speciem famamque belli satis sit) paratum trajicere.

nint, noti adscripta sunt ab aliquo, qui legatos rom. Lysimachiae cum An- tiocho coUoquutos fuisse meminerat, sed locum Liv. XXXIII , 3 9 non in- spexerat , non video , qiiid dici possit, quo minus hoc quoque inter exempla negligentiae Livianae referatnr. Alter scrupulus est in eo , quod P. Mlium una cum Snlpicio ac Yillio ad regem missum dicit. Nam XXXV, i3-i5, tantum Sulpicium et Villinm memo- rat. Forte librarii , quum in quibusdam libris pro P. f^illium perperam scri-

ptura esset P. JEIium, ex uno legato duos fecernnt». P. JEHum ignorat Heamii L. i , et multi MSS pro P. Vil- lium habent P. Julium,

Cap. LX. I. Sicut ante dictum est snp. XXXIII , 49*

2. Centum tcctas naves ( vide ad XXII , 19 , n. 4 ), «r decem ( ita MS Mogunt. non sedecim , ut reliqui ) millia , etc. conf. Justin. XXXI , 3 , etAppian. Syr. 7.

3. Jiegem cum ceeteris omnibus ; forte viribus. — Neque , et non traji-

432 T. LIVII t^t^

LXI. In hanc sententiam quum adduxisset regem , pracparandos sibi ad id popularium animos ratus , li- teras, ne quo casu interceptae palam facerent conata, scribere non est ausus. Aristonem quemdam ' Tyrium , nactu s Ephesi , expertusque solertiam levioribus mi- nisteriis, partim donis, partim spe praemiorum one- ratum, quibus etiam ipse rex annuerat, Carthaginem cum mandatis mittit ; edit nomina eorum , quibus conventis opus esset^; instruit etiam secretis^ notis, per quas haud dubie agnoscerent sua mandata esse. Hunc Aristonem Carthagine obversantem ^ non prius amici , quam inimici Hannibalis , qua de causa ve- nisset , cognoverunt. Et primo in circulis conviviisque celebrata sermonibus res est ; deinde in senatu qui- dam , Nihil actum esse^ dicere, exsilio Hannibalis ,

cientem, et paratum trajicere, Haud apte at pro et conj. Benedlct. in Obss. ad qnaedam Livii loca , Torgav. i8o4; qucm libellum mihi non nisi ex ephe- meridibus literariis innotuisse doleo.

Cap. LXI. X. Aristonem quemdam Tyrium, qni fnit unus ex Hannibalis comitibus , vel potius negotiator , spe- cie negotiationis missus , ut mercator quidam , a Pelopida ad Sphodriam ab- legatns. Conf. Justin. XXXI , 4 pr. ibique Bernecc. Appian. Syr. 8 ; ubi vide Toll. et Plut. Pelop. pag. a85, A. li.^Nactus ( vide supra ad libmm V, cap. 45, n. i), cod. Mogunt. Re- llqui natnm,

a. Quibus conventis opus esset, quos convenire , adire deberet , nt cnm iis ageret de mandatis. Confer. ad XXX , 43 , n. 4'

3. Instruit etiam secretis notis , etc. « Has Casaub. ad iEneam Tact. c. 3i esse dicit auvOvi{i.aTa x.al ypafx.(jt.aTaf a quibos nec epistolas excludit; et

Ernestius ad Val. Prob.de Notis rom. cap. I , occultam rationem scribendi per notas , de qua vid. Suet. Caes. 56, et Aug. 68. Sed literas Aristoni non datas fuisse , et Appian. ]. 1. tradit et mox Livius. Crediderim potius, Art- stonem ab Hannibale accepisse qnae- dam , secretis coUoqniis inter ipsnm , quum adhnc Carthagine esset, et ejus- dem factionis homines de republica et bello adversus Romanos tractata; quae ils «b Aristone relata notse et certissi- ma argumenta essent, quibns ea , qnx Aristo dictui us erat , raandata Hanni- balis esse agnoscerent, eo quod illa nemini praeter Hannibalem nota esse sciebant. Hoc sensu nota saepe dlcitur pro signo , indicio et argumento , quod iidem facit, ut nota amoris , benevolentiee et humanitatis apud Cic. et alios ». Duker.

4. Carthagine obversantem; vide ad XXIV, 23 , n. 2. — In circuUs ce- lebrata ; vide ad 1 , 4 , n, 1 3 , el

u.c:«1; LIBER XXXIV. CAP. LXI. 433

si absens quoque novas moliri res sollicitandoque ani- mos hominum turbare statum cis^itatis posset. Aristo- nemquemdamy Tyrium advenam^ instructum man- datis ab Hannibale et ab Antiocho rege , venisse : certos homines quotidie cum eo secreta colloquia se- rere j et in occulto coUoqui ^ quod mox in omnium pemiciem erupturum esset. Conclamare omnes, Fb- cari Aristonem debere ^ et quceri^ quid venisset^ et^ nisi expromeretj cum legatis Romam mitti. Satis pro temeritate unius hominis suppliciorum pensum esse. Privatos suo periculo peccaturos. Rempublicam non extra noxam modOy sed etiam extrafamam noxce ^ conseruandam esse. Vocatus Aristo purgare sese , et firmissimo propugnaculo uti , quod literarum nihil ad quemquam attulisset. Coeterum nec causam adventus satis expediebat , et in eo maxime haesitabat , quod ' cum Bardnae solum factionis hom.inibus coUoquu- tum eum arguebant. Orta deinde aitercatlo est, aiiis pro speculatore comprehendi jam et custodiri juben- tibus , aliis negantibus tumultuandi causam esse. Mali rem exempli esse, de nihilo hospites corripi. Idem Carthaginiensibus et Tyri et in aliis emporiis , in quce frequenter commeenty eventurum. Dilata eo die res est. Aristo, punico ingenio inter Poenos usus, tabellas conscriptas ceieberrimo loco supra sedem quotidianam magistratuum ^ prima vespera suspendit. Ipse de tertia vigilia navem conscendit et profugit.

XXXIV, 37 , n. I. — Et in occulto coUoqui forte glossa: certe vcrba a praecc. nil difTerimt. — Haec verba , qaum emendare liceat, cur delenda aint» non videt Walchius , pag. a43 ; aut cui plaoeat Drak. dlstmctio et in occulto colloqui , qMV mox.,, eruptura essent, quae occultat, non sanat vi-

tium.»^ scribendum igitur conjicit vir cl. in occulto coqui, quod, etc. nempe coquere rem , id est , clam moliri , pa- rare, ratio loquendi Livio propria; conf. m, 36; Vm, 3. Ed.

5. Sedem quotidianam magistra^ tuum, qni mox AxcvaaXnx sufetes ; vide ad XX Vm, 37, n, 3. Magistratus

28

434 T. LIVII tc.lt

Postero die, quum sufetes ad jus dicendum conse- dissent , conspectac tabellse demptseque et lectae. Scri- ptum erat, aristokem privatim ad wemiwem^, publice AD sENioRES ( ita senatum vocabant) mandata ha- BUissE. Publicato crimine , minus intenta de paucis quaestio erat. Mitti tamen legatos Romam, qui rem ad consules et ad senatum deferrent, placuit; simul qui de injuriis Masinissae quererentur.

LXII. Masinissa postquam et infames^ Carthagi- nienses , et inter se ipsos discordes sensit , principes propter coUoquia Aristonis senatui , senatum propter indicium ejusdem Aristonis populo suspectum; locum injuriae esse ratus , agrum maritimum eorum et depo- pulatus est, et quasdam urbes vectigales Carthagi- niensium sibi coegit stipendium pendere. Emporia vocant eam regionem. Ora est minoris Syrtis et agri uberis ; una civitas ejus Leptis : ea* singula in dies ta- lenta vectigal Carthaginiensibus dedit. Hanc tum regio- nem et totam iiifestam Masinissa , et ex quadam partc dubiae possessiQnis , sui regni , an Carthaginiensium esset, effecerat : et quia simul ad purganda^ crimina, et questum de se Romam eos ituros comperit ; qui et illa onerarent suspicionibus , et de jure vectigalium disceptarent , legatos et ipse Romam mittit. Auditi de Tyrio advena primum Carthaginienses curam injecere

male qaidam libii. — Qnum snfetes adjtts dicendum comedissent ; vide arl ni,46,n. 6,elXXVIII, 37, n. 3.

6. Aristonem privatim ad nemi' nem, etc. Minus verosimile est , quod Jnstin. XXXI , 4 scribit , eom in se- natu interrogatum , ad quem missus esset, ita respondisse ; Duker. — Jd seniores; ita senatum vocabant; vide ad 1 , 8 , n. 9.

Cap. LXII. I. Masinissa f postquam

et infames, etc. Conf. ad totum hoc cap. Polyb. XXXII, a. — Emporia vocant regionem, elc. vide ad XXI, 60, n. X. — Regionem totam infestam effecerat armis ; vide ad I, 7, n. 7.

^. Ad purganda crimina; Ytde ad III, 19, n. 7; X, i3, n. i3. — Illa crimina onerarent suspicionibus , ut mox ea suspicio crimen nrgebat, et al. premere; vid. IV, la, n. 3, et XXI, a6, n. 9.

v\i.\t LIBER XXXIV. CAP. LXII. 435

Patribus , ne cum Antiocho simul et Poenis bellandum esset. Maxime ea suspicio crimen urgebat, quod, quem comprehensum Romam mitti placuisset, nec ipsum , nec navem ejus custodissent. De agro deinde cum regis legatis disceptari coeptum. Carthaginienses jure finium causam tutabantur , quod intra eos ter^ minos esset^ quibus P. Scipio victor agruniy quijuris esset Carthaginiensium ^finisset; et confessione regis, quiy quum Aphirem^ profugum ex regno suoy cum parte Numidarum vagantem circa Cyrenas jperseque- retur, precario ab se iterper eum ipsum agrumy tan- quam haud dubie Carthaginiensium juris , petisset. Numidse , et de terminatione Scipionis * mentiri eos , , arguebant, ef, si quis veram originem juris exigere vellet, quem proprium agrum Carthaginiensium in Africa esse? Advenisy quantum secto bovis tergo am- plecti loci potuerinty tantum ad urbem communien^ damprecario datum. Quidquid Byrsam * sedem suam

3. Quum Aphirem ( Antkirem cod. Mogant. )profugnm ex regno.suo , etc. conf. Polybiu», XXXII 9 a , § 7, qui AfOTipaTOv appellat homiDem illum, qui a MasiiuMa defecerat, traditque IVfyiyiniitit» a Pcenis negatum fuisse iter per agrum illum ,,a Romani» vero hunc omnem adjudicatum. — Prtxario ab

se iter petisset ; vide ad III , 47f

n. 4. — Tanquam haud dubie Car» thaginiensium juris ; malim dubii; Gron. Nil interest.

4. De terminatione Scipionis; vide ad I, 55, n. 3. — Arguebant, insimu- labant; vel dicebant: qua certe verbi notio ad seqq. inde referenda. Conf. ad VIII, 2, n. 3. — Exigere; vide ad

VI,4,n.4.

5. Advenis quantum secto bovis tcr- go Byrsam sedem, etc. fabulosa

haec est et satis nota narratio illa de qrigine Carthaginis , commentum Grse- corum , qui Bjrrsam , arcem Carthagi- nis , a f^oiia. ^upaa , bovina pelle , di- ctam (Ingebant; quum potius nomen et arcis et urbis ex Orientalium linguis '

repetendum fuisset , n^XH Bosra

T :

seu Bjrsra , et xaxc^covia; vitandse cau- sa Bjrrsa, dicitur munimentum, locus

munitus, arx; et J<nin i^mp

Syris et Chald. ( Kapxx^wv , Cartha- go) urbs nova, Conf. ad Sil. I, 24 seq. Intpp. Justin. IX , 2 , XVIIl, 4 , n. 6 , et Vell. I, 6 ; Heyn. ad Virg. ^n. I, 365 sq. et in Exc. I ad ^n. IV, Schweigh. ad Appian. Pun. i , a et 95 ; Valckenaeri diss. de Byrsa , Fra- neq. 1737; Obss. Misc, Bat. I, 3, 3o6 sq. — Quidquid; vide ad VII,

28 .

436 T. LIVII LIB. XXXIV. CAP. LXIL tc.lt excesserint , vi atque injuria partuni habere. Neque eum , de quo agatur , probare eos posse , non modo semper^ ex quo coeperinty sed ne diu quidem eospos- sedisse. Per opportunitates y nunc illos y nunc reges Numidarum , usurpasse jus ; semperque penes eum possessionem fiUsse quiplus armis potuisset^, Cujus^ conditiohis resfueritj prius quam hostes Romanis Car- tkaginienses , socius atque amicus rex Numidarum essety ejus sinerent esse; nec se interponerent ^ quo minuSj quipossent^ tenerent. Responderi legatis utrius- que partis placuit , missuros se in Africam , qui inter populum carthaginiensem et regem in re praesenti disceptarent '. Missi P. Scipio Africanus et C. Corne- lius Cethegus et M. Minucius Rufus; audita inspecta- que re, suspensa omnia, neutro inclinatis sententiis, reliquere. Id utrum sua sponte fecerint, an quia man- datum ita fuerit , non tam certum est , quam videtur tempori aptum fuisse, integro certamine eos relin- qui*. Nam , ni ita esset, unus Scipio, vel notitia rei, vel auctoritate, ita de utrisque meritus, finire nutu disceptationem potuisset.

3a, n. 3. ^ Neqae eum, scUicefc agruni.

6. Qtti plus armis potuisset; vide ad V, 33, n. 3.

7. In re prcesenU disceptarent ^ in ipsoloco, ut in Gniteri inscr. CCIV, et inf. XL, 17 pr. et XLH, 23 pr. Hinc XXXVII , S6 pr. quas prassen- tis disceptationis essent, qaae facile in ipso loco judicari possent et componi. — Suspensa omnia reliquerunt, ut al. in suspenso relinquere; yide ad II, 3a , n. 5 , et XXXIX , ag , n. i.

^.Integro certamine eos relinqui:

Duk. malebat certamini ( ita Lov. 3 ), utXXVI, a , et apnd Ovid.Met. 11, 186. — Vulgata Doeringio aptior vi- detur. Sensus est : dum certamm ad- hnc esset*integmm, dum nulla adhuc de hoc certamine lata esset senten- tia. En, — Vel notitia rei: malira no- tione; vide ad XXVII, a5, n. 3. — Nntu , non multis verbis vel adeo pre- cibus , sed sola voluntate et ycI levis- sima ejus significatione , sen mandato. Magnifice, de tanto viro. Finge tibi nntum , qualis tribuitnr dominis et Jovi.

,'^V^'^I

T. LIVII PATAVINI

HISTORIARUM

AB URBE CONDITA

LIBER XXXV.

BREVIARIUM.

Cap, I ; In Hispania citeriore res male gerit Sex. Digitius praetor, in ulteriore autcm prospere P. Cornelius Cn. F. Scipio Nasica praetor ; qui et pro praetore Lusitanos vincit. — II ; C. Flami- niuspraetor, in Hispaniam citeriorem profccturus, tumultuarios ibi milites sccibere jubetur. — III; In Liguria Q. Minucius consul novos et ex multis hominum generibus collectps milites Pisas ducit^ sed in aciem exire non audet. — IV; Consul alter L. Comelius Merula vastat agros Boiorum, — V; eosque ad Mutinam vincit. — VI ; Idem comitiorum causa Romam arces- situr, ct literis M. Claudii Marcelli legati arguitur in culpa fuisse, quod multi perierint milites, hostiumque exercitus non plane sit deletus. — VII; Fcneratorum fraus et avaritia coerce- tur. In Hispaniis C. Flaminius et M. Fuivius praetores feliciter res gerunt. — VIII; L. Comelius Merula consul frustra postu- lat, ut supplicatio triumphosque decernatur. — IX; Censura Sex. iElii Paeti et C Cornelii Cethegi. Inundatio Tiberis. Pro- digia procurata. ^Edicula Victoriae Virginis dedicata a Catone; ct colonia latina in agrum Thurinum deducta. — X; Consula- tum , quem petunt multi et poteotes patricii plebeiique , adipi- scuntur L. Quintius Flamininus et Cn. Domitius Ahenobarbus; praetorcsque creantur. iEdilitas insignis M. ^milii Lepidi et L. iEmilii PauUi. — XI; Q. Minucius consul faucibus saltus, a Ligurum exercitu obsessis, liberatur fraudc numidarum equi- tum. — XII; MioM et Graeciae gentes etNabin, Philippum An-

438 T. LIVII

tiochumque ad bellum Romanis inferendum incitant. — XIII ; Nabis ad Gythium , et Antiochus ad Pisidas oppugnandos profi- ciscitur. — XIV; P. Villius , cum P. Sulpicio ad Antiochum mis- sus, Ephesi saepe congreditur cum Qannibale; qui ob id vilior fit regi et susp^ctior. In eadem legatione P. Scipionem Africa- num fuisse tradit Claudius , ibidemque cum Hannibale sermo- nem de maximis imperatoribus contulisse, — XV; Rex certior factus de morte Antiochi filii » quem ipse veneno sustulisse cre- debatur, omisso, quod inchoaverat bello , moestus £phesum~re- dit, ibique, per luctum regia clausa, cum Minione, principe amicorum, secrela agitat consilia. — XVI; Minio solus disceptat cum legatis Romanorum. — XVII ; Hi omnium incerti Romam redeunt; iisque dimissis rex consilium habet de bello romano.

— XVIII; Alexander Acarnan ejus gerendi non tam necessita- tem, quam rationem edocet. — XIX 3 Hannibal vero,non adhi- bitus in consilium, purgat se, et scita oratione movet regem sibique reconciliat. — XX ; Romae legiones et provinciae magi- stratibus decernuntur. — XXI ; Prodigiorum causa suppiicatur. Q. Minucius Ligures fundit, et eorum castella vicosqu^ perva- stat. — XXII ; A. Atilius praetor cura classe adversus Nabin mittitur, et consules Boiorum populantur agros. In utraque etiam Hispania C. Flaminiiis et M. Fulvius procoss. res prospere gerunt. — XXIII ; Patribus vero minus curae sunt bella , quae geruntur, quam quod jam parari ab Antiocho et i£tolis rumores primum, deinde Attalus, Eumenis frater, mox alii atque alii nuntii afferunt. — XXIV; Hinc decernunt, ut legati in Grae- ciam, legiones iu Epirum, classisque in Siciliam mittantur, et comitia consularia primo quoque habeantur tempore. Consules (P. Comelius Cn. F. Scipio et M'. Acilius Glabrio) et praetores creantur. — XXV; Nabis agros vastat Achaeorum; quorum in conciiio bellum adversus eum dQceruitur et mandatur Philopoe- •meni praetori. — XXVI; Clarissimus hic imperator, sed rudis in re navali, occurrit modicae Laconum classi, et quadriremi veterc vectus, quae primo statim incursu ad novam hostium navem di- veliitur, vix in levi speculatoria nave effugit. — XXVII; Mox vero nocte comburit castra tyranni , ad Pleias posita , et depo- puiata Tripoli Laconica exercitum Lacedaemonem ducit; quo et Wabis , expugnato Gythio , cum expedito exercitu proficiscitur.

— XXVIII ; Mirabiii , ut semper , solertia ducit agmen locaque capit et communit. — XXIX, XXX; Pugna bis orta, tyranni

LIBER XXXV. 439

exercituin in castra pdnium , et postero die in urbem compel- lit, multisque hostibus cassis et agris eorum vastatis ciomum redit. — XXXI ; Interea legati Romanorum circumeunt socio- rum urbes. — XXXII; iEtoli magis in dies nudant defectionem, et Thoas , princeps eorum , Menippusque , legatus Antiochi , eam magnopere suadent in concilio Panaetolico. — XXXIII; Atheniensibus et Quintio nequidquam ;£tolos romanae societatis admonentibus , decretum fit, quo arcessitur Antiochus ad libe* randam Graeciam. — XXXIV; ^Etoii consilium capiunt, Deme- triadem, Chalcidem Lacedaemonemque occupandi; et Diocles fraude expugnat Demetriadem. — XXXV ; Alexamenus , a Na- bide, tanquam dux auxiliorum, ab iEtoiis missorum, benigne exceptus, eum interficit. — XXXYI; Tuin ipse occupat re- giam , et ^toU, velut capta Laqedsemone, in praedam vef tuntur. Qua rei indignitate moti Lacedaemonii iEtolos cum duce obtrun- cant; — XXXVII; et mox scita Philopoemenis oratione socie- tati Achaeorum adjunguntur. lisdem diebus Thoas frustra Chal- cidem aut dolo capere aut improviso opprimere conatur; — XXXVIII; et ad justum bellum oppugnationemque urbis mu- nitae haudquaquam par, infecta re , domum redit. -— XXXIX ; Quintius praesidium Chalcidem , sed frustra Villium Demetria- dem mittit ad animos Magnetum tentandos. — XL; BoiiCn. Do- mitio se dedunt; et ager Ligurum late vastatur a L. Quintio. Vibonem colonia deducitur : et Roma terretur diutino terrae motu ingentique incendio. — XLI ; Fama de Antiochi bello et cura Patribus in dies crescente, agitatur de provinciis magistra- tuum designatorum. ^Edes duae Jovi in Capitolio dedicantur; et judicia in feneratores multa severe fiunt. — XLII; ThoasiEtoUis iisdem mendaciis, quibus erexerat multorum in Graecia animos, Antiochi spem inflat; et prohibet, quo minus Hannibal ab eo classi praeficiatur. — XLIII ; Rex , Demetriadis defectione ab Romanis elatus, non ultra differre profectionem in Graeciam constituit, et cum classe exercituque decem millium peditum Demetriadem, indeque Lamiam venit. — XLIV; Ibi in concilio orationem habet; — XLV; et, auctore Thoante, cui nequid- quam contradicit Phaeneas praetor, dux belli appellatur. — XLVI; Postero die consultat cum apocletis iEtolorum , unde belium ordiatur, et primum Chalcidem, sed frustra, tentat. — XLVII; Deinde soliicitare placet Philopocmenem , Achaeorum principem, Boeotorum gentem, et Amynandrum, regem Atha-

44«> T. LIVII Sialt

manum. — XLVIII ; In Achaia, coram T. Quintio, M^ conci- lium datur Antiochi .^tolorumque legatis, Menippo et Archi- damo, qui in immensum extoUunt vires regis, et Romanos ip- sumque Quintium ^maiedictis proscindunt. — XLIX; Is vanilo- quorum hominum orationes refutat. — L ; Achsei bellum regi ^tolisque indici jubent, et auxilia Athenas^ ubi haud procul seditione res est ^ Chalcidemque mittunt. — LI ; Antiochus ta- men hoc Euboeae caput, et mox Salganea aliasque ejus insulae urbes expugnat.

I. Itbincipio anni, quo haec gesta sunt, Sex. Digi- tius practor in Hispania citeriore cum civitatibus iis, qua» post profectionem M. Catonis permultae rebeila- verant, crebra magis , quam digna dictu , praelia fecit, et adeo pleraque adversa , ut vix dimidium militum , quam quod acceperat ', successori tradiderit. Nec du- bium est , quin omnis Hispania sublatura animos fue- rit, ni alter praetor P. Cornelius Cn. F. Scipio trans Iberum multa secunda praelia fecisset : quo terrore non minus quinquaginta oppida ad eum'* defecerunt.

Cap.I. I. Fijc dimidium militum, quam quod acceperat : to quod abest a MS Vos8. et Uarl. prob* Grqn. Alii delent quam , et alii pro quam quod legendnm putant quos, Mea qualicum- que sententia nihil mntandum , et bre- vius illud Jictum pro: vix dimidio tantum miiitum {um die Hdlfie so vielj, quam id quod, b. e. auantum aoceperat, Sic et XLV, i8 extr. et similiter XXX FV, 19, n. i, duplex stipendium, dnplo tantum ( noch ein- mal so viel ) , quam quantum pepigis- sent. Conf. ad XXXII, i3, n. 5, et XXXIV, 5a , n. a. Vqlgatom quoque a Benedicto ( vide ad XXXFV, 60 , n. 3 ) pluribus Livii aliorumque locis 'firmatum esse, ex ephemeridibus lite- rariis cognovi. — Sublatura animos.

scil. de hoste vincendo ; toUere ani- mos dicuntur, qui ob rem feliciter tentatam ferocins in viribus suis fidu- ciam ponere incipiunt, ut uotat Doe- ring. Ed.

2. IVon minus quam quinquag. op- pida; vide ad III y 64 9 n. 5 . — Idem pro pratore Lusitanos, etc. Nota Duk. est : if Recte Sigon. quod est proroga- to ultra prseturam praetorio imperio ; idemqne dlcendum est de L. Yalerio , Cn. Domitio , P. Comelio et M. Bae- bio, quorum illos XXXIV, 46, XXXVI , 36 , XXXVII, a ^proconsu- les , hunc XXX VI , 8 , proprcetorem vocat, et de allis, quos alibi, praeter- missa mcntione prorogati imperii /)ro« oonsulum et proprtetorum nominibus appellat. Ettnim provinciae et exerci-

^:tlt LIBER XXXV. CAP. I. 44i

PrsBtor haec gesserat Scipio. Idem pro praetore, Lu- sitanos , pervastata ulteriori provincia ^, cum ingenti praeda domum redeuntes, in ipso itinere aggressus, ab hora tertia diei ad octavam incerto eventu pugna- vit j numero militum impar , superior aliis : nam et acie frequenti armatis^ adversus longum et impedi- tum turba pecorum agmen , et recenti milite adversus fessos longo itinere concurrerat. Tertia namque vigilia exierant hostes. Huic nocturno itineri tres diurnse horae accesserant ; nec uUa quiete data , laborem viae praelium exceperat. Itaque principio pugnae vigoris aliquid in corporibus animisque fuit, et turbaverant primo Bomanos ; deinde aequata paulisper pugna est. In hoc discrimine ludos Jovi , si vi fudisset cecidisset- que hostes , propraetor vovit. Tandem gradum acrius

tus sine imperlo haberi jion poterant ; imperium autem cum magistratu finie- faatur : quare omnibus , quomm annus magistratus exierat, ut pro consulibus vel pro praetoribus rem gerere pos- sent) prorogatio imperii necessaria erat. Sed quum Liyius saepe tradat, imperia quibusdam in provinciisvqui- bus praeerant , vel ut aliis praeessent , in annum prorogata fnisse , qnaeri po- test , quid de bis dicendom sit , qui anno priore in provinciis cum imperio fuerant , et exacto anno magistratus successores , qui provincias illas sortiti fuerant, sed plerumque multis rebus impediebantur, ne statim sortitione facta in eas proficisci possent, non- dum acceperant. Livius quidem satis raramimperii his,quoad successores in provincias venissent , prorogati men- tionem facit: sed tamen ex iis, quae XL , 36 , de P. Comelio et M. Baebio,' XLI , 14, a I , de Ti. Sempronio et L. Comelio, et XLH, i, de M. Atilio praetoribus scribit, satis intelligitur,

his quoque, post relationem ad sena- tum de provinciis et post sortitionem provinciaram , imperia prorogata fuis- se. Nec admodum vero dissimile est , id eadem lege, qua novis magistrati- bus imperium annuum in provinciis dabatur, factum esse ».

3. Ulteriori provincia, ult. Hispa- nia. Conf. supra ad libram XXVIII , cap. 38 , n. 4>

4. Acie frequenti armatis ; vide ad X, 1 1 , n. 3. — Sensus est : acie , fre- quenti armoram numero densata , acie densis ordinibus instructa , ut ait Doe- ring. ejusmodi enim acies quamvis militum nnmero hosti impar , cum vi et successu in longum et impeditum tnrba pecorum agmen irrampere po- test. Ep. — Itaque principio pugnas , etc. Id est, exhausti viribus milites non diu pugnae laborem sustinere po- tuerunt; quod ut planum fiat , legen- dum proponit Doering. principio tan- tum pugnee. Sic magis perspicua ertt sententia. Kd.

44^ T. LIVII tllt

intulere RomaDi, cessitqiie Lusitanus; deinde prorsus terga dedit : et , quum institissent fugientibus victo- res 9 ad duodecim millia hostium sunt caesa ; capti quin- genti quadraginta , orones fere equites ; et signa mi- litaria capta centum triginta quatuor. De exercitu romano, septuagiqta et tres amissi. Pugnatum haud procul Ilips^ urbe est. £o victorem opulentum ^ praedae exercitum P. Cornelius reduxit. £a omnis ante urbem exposita est ; potestasque dominis suas res cogno- scendi facta^. Caetera vendenda quaestori data : quod inde refectum est, militi divisum.

II. Nondum ab Roma profectus erat C. Flaminius praetor% quum haec in Hispania gerebantur. Itaque tam adversae , quam secuadae res per ipsum amicos- que ejus magnis sermonibus celebrabantur ; et tenta- verat , quoniam bellum ingens in provincia exarsisset, et exiguas reliquias exercitus ab Sex. Digitio , atque eas ipsas plenas pavoris ac fugae accepturus esset , ut unam sibi ex urbanis legionibus decernerenr: ad quam quum railitem ab se ipso scriptum^ ex sena- tusconsulto adjecisset, eligeret ex omni numero sex raillia et quingentos pedites et equites trecentos. £a se legione (nam in Sex. Digitii exercitu haud multum

5. Opulentum pra!d<e, oon prcedii ( ut IV, 34 ) » omnes MSS et edd. yett. ante Ascens. Dlctio graeca et doctior.

6. Res cognoscendi; vlde ad III, lo, n. I. — Ccetera vendenda quce- stori data: quod inde refectum est, iniliti divisum; Tide ad 1 , 53 , n. 3 , et X, 17, n. 5.

Cap. II. I. C, FlamirUus ; cf. ad XXXIV, 55, 56.— raw adversce res, a Plgitio , quam secundai , a Scipione gestas, magnis sermonibus celebraban- tur; vide ad IV, *34 > n. 4.

a. Militem ab se ipso scripttim ; vid. XXXI V<56. — Sex miliia cc Dpedi- tes et eq, CCC: numerns admodum variat in libris. Conf. Duk. — Antea vulgabatur tria millia ; at lecue legio- nis nuraerus nimis sic exiguus foret. Const^bat quidem tum teraporis, ut observat Drak. Uiiaquaeque legio ex quinque tantum millibus peditum , et . trecentis equitibus , sed legionum qoo- que, ultra solltum numernm nonnun- quam auctarum passlm (it mentio, verbi causa, supra , XXIX , a4> £<>•

tc.lt LIB. XXXV. CAP. II. III. 443

spei esse) rem gesturum, Seaiores negare, ad rumo^ res y a primtis temere in gratiam magistratuum con- fictos , senatusconsulta /acienda esse, Nisi quod aut prcetores exprovinciis scriberent^ aut legati renuntiq- renty nihil ratum haberi debere, Si tumultus in Hi- spania esset^, placere, tumultufirios milites extra ItU". liam scribi a prastore. Mens ea senatus fuit , ut in Hispania tumultuarii miUtes legerentur. Valerius An- tias et in SiciUam navigasse delectus causa C. Fla- minium scribit , et ex Sicilia Hispaniam petentem , tempestate in Afiicain delatum, vagos milites de exer- citu P. Airicani sacramento rogasse ^ ; his duarum pro- vinciarum delectibus tertium iii Hispania adjecisse.

III. Nec in Italia segnius Ligurum bellum crescebat. Pisas jam quadraginta millia hominum, affluente quo- tidie multitudine ' ad famam belli spemque praedae , circumsedebant. Minucius consul Arretium die , quem dixerat ad conveniendum militibus ^, venit. Inde qua- drato agmine ad Pisas duxit ; et , quum hostes mille passuum ab oppido trans fluvium movissent castra , consul urbem , haud dubie servatam adventu suo , est ingresstLs. Postero die et ipse trans fluvium fere quin- gentos passusab hoste posuit castra. Inde levibus prae- liis a populationibus agrum sociorum ^ tutabatur. In aciem exire non audebat , novo milite , et ex multis generibus hominum collecto necdum noto satis inter

3. Si tiimuhus in Hispania esset; vide ad II , 26 , n. i. — Tumuhuarios milites ; vide ad 1 , 87, n. 4.

4. Sacramento rogasse milites ; vide ad II, a4 , n. 7.

Cap. m. I. AJfluente qiiotidie mul- titudine; vide ad XXI, 38 , n. 3.

a. Die, ^uem dixerat ad convenien' dtim milit, , ut XXXIII , 1 3 ; XXXVI , 8; XLV, la , al. edixerat ed. Ald. et

caett. anle Drak. — Duxit ; vide ad I , a3, n. 4« — Trans Jluvium, Arnuiu vel Auserem; inter quos Pisas dicit si- tas Plin. III, 5. Moz voc. consul forte delendum.

^,Agrnm sociorum Pisanormn , qui etcap. 6 socii dicuntur; unde Noris. Cenot. Pis. I , i , Pisas urbem foedera- tam fuisse colligit ; Duk. — Necdum no(o satis y etc. Sensum ita cxponit

444 T. LIVII tc:lt

se, ut fidere alii aliis possent. Ligures multitudine freti et in aciem exibant, parati de summa rerum decernere^; et abundantes militum numero passim multas manus per extrema finium ad praedandum emittebant : et , quum coacta vis magna pecorum prae- daeque esset , paratum erat praesidium , per quod in castella eorum yicosque ageretur.

IV. Quum bellum Ligustinum ad Ksas ' constitisset, consul alter L. Cornelius Merula per extremos Ligu- rum fines exercitum in agrum Boiorum induxit , ubi longe alia belli ratio, quam cum Lignribus, erat. Consul in aciem exibat , hostes pugnam detrectabant ; praedatumque , ubi nemo obviam exiret, discurre- bant Romani: Boii diripi sua impune, quam tuendo ea conserere certamen , malebant. Postqu^m omnia ferro ignique satis evastata erant , consul agro hostium excessit , et ad Mutinam agraine incauto , ut inter pa- catos, ducebat^. Boii, ubi egressum e finibus suis hostem sensere, sequebantur silenti agmine, locum insidiis quaerentes. Nocte praetergressi castra romana saltum , qua transeundum erat Bomanis , insederunt. Id quum parum occulte fecissent, consul, quimulta

Doerlng. « nec , ut alii aliis fidere possant , satis adhuc inter se noto >». Sic autem particalam via: , praeter om- nem velt. codd. auctoritatem in plu- ribus editt. av.ie ^dere positam, sw perfluam plane esse pronuntiat. Nihilo- minus hujus particulae patrocinium suscepit Creverius, lectionem eam ve- riorem et magis latinam appellans, quam sic interpretatur : necdum satis noto , id est , parum adhuc noto inter se, ita ut Dixfidere, etc. En,

4* De summa rerum decernere ; vid. supra ad librum III , cap. 5 , not. 6 ,

et ad librum XXI, cap. 419 not. 3.

Gap. IV. I. BeUum Ligustinum constitisset ; vide ad XXI, 49» Q> i>

a . j4gmine incauto , ut inter p€u:a- tos, ducebat; vide ad 1 , 2S , n. 4, c^ VIII, 3o, n. 7, — Codex Mogunt. addit agros post pacatos, quod Dra- kenb. alias tam strenuus codicis Mo- gunt. asserlor, pro glossatoris alicujus additamento habet. Posse quidem rectc cumDrak. adpacatos, suppleri /lo/w- ios notat Doering. sed recte qnoque se habere pacatos agros, Inf. XLUI , 4; quieto exercitu pacatum agrum

(i;?/5f9. LIB. XXXV. CAP. IV. V. 445

nocte solitus erat movere castra, ne nox tefrorem in tumultuario praelio augeret , lucem exspectavit , et , quum luce moveret, tamen turmam equitum explo- ratum misit. Postquam relatum est , quantse copiae et in quo loco essent, totius agminis sarcinas in me- dium conjici jussit , et triarios valium ^ circumjicere ; cjetero exercitu instructo ad hostem accessit. Idem et Gaili fecerunt , postquam apertas esse insidias, et re- cto, ac justo praelio, ubi vera virtus vinceret, dimi- candum viderunt.

V. Hora secunda ferme concursum est. Sinistra so- ciorum ala et extraordinarii ' prima in acie pugna- bant. Praeerant duo consulares legati , M. Marcellus et Ti. Sempronius , prioris anni consul. Novus consui nunc ad prima signa erat, nunc iegiones continebat in subsidiis , ne certaminis studio prius procurrerent, qUam datum signum esset. Equites earum extra aciem in locum patentem Q. et P. Minucios tribunos mili- tum educere jussit:inde, quum signum dedisset, impetum ex aperto facerent^. Haec agenti nuntius ve- nit a Ti. Sempronio Longo, non sustinere extraordi- narios impetum Gallorum^ et ccesos permultos esse^ ety qui supersint^ partim labore , partim metu remi-

peragravit» £d. — MuUa nocte; vide ad XXII, 52, n. i.

3. Triarios vaUum circumjicere , id est, circa sarcinas in medium de- positas vallum jacere; ut vallo objecto ^arcinae in tuto essent, ac prsesertim, ut haberent ii qui pugnaturi erant, quo se reciperent, si pellerentur; ea notante Creverio. Castris custodiendis triarii vulgo relinqnebantur ; vid. Lips. de Mil. rom. IV, Dial. i. Ed. — jiper- tas esse insidias suas, non amplius occultas.

Ca.p. V. I . Sinistra sociorum afa et extraordinarii ; vide ad III , 5 , n. 3, etXXV, ai , n. 4. Omnes MSS, prac- ter Voss. et edd. vett. post sociorum addunt equitum : sed solos ibi pedites liiisse , e seqq. patere jam monuit Lips. Mil. rom. II, 7. Confer. et Scbel. ad Polyb. cap. xa.

a. Impetum ex aperto loco ( quem modo patentem dixerat ) mI facerent , scil. jussit. Mntata constructio; nisi cum Gronovio lcg. facere, scilicet jussit.

446 T. Livii i\l:it

sisse ardorem pugrue. Legionem cdteram ex duohus , si videreti^r j submitteret^ prius qiiam ignominia dc- ciperetur. Secunda legio missa est , et extraordinarii recepti. Tum redintegrata est pugna. Quum et recens miles, et frequens ordinibus legio successisset , et si- * iiistra ala ex praelio subducta est ; dextra in primam aciem subiit. Sol ingenti ardore torrebat minime pa- tientia aestus corpora Gallorum ^ : densis tameu ordi- nibus nunc alii in alios, nunc in scuta incumbentes, sustinebant impetus Romanorum . Quod ubi animad- vertit consul , ad perturbandos ordines eorum C. Li- vium Satinatorem, qui praeerat alariis equitibus , quam coucitatissimos eqiios imitiittere jubet ; et legionarios equites in subsidiis esse. Haec procella equestris primo confudit et turbavit, deinde dissipavit aciem Gallo- rum; non tamen, ut terga darent. Obstabant duces , hastilibus caedentes terga trepidantium , et redire in ordines cogentes : sed interequitantes alarii non pa- tiebantur. Consul obtestabatur milites *, Vtpaululum adniterentur: victoriam in manibus esse. Dum pertur- batos et trepidantes viderent, instarent, Si restitui or- dines sissent^ integro rursus eos prcelio et dubio dimi- caturos, Iqferre vexillarios jussit signa. Omnes connisi tandem averterunt hostem. Postquam terga dabant, et in fugam passim effundebantur , tum ad persequen- dos eos legionarii equites immissi. Quatuordecim mil- lia Boiorum eo die caesa sunt; vivi capti mille nona- ginta duo : equites septingenti viginti unus , tres duces

3. Minime patientia ccstus corpora 4« Consul obtestabatur milites , etc.

GaUornm; vide adV, 44, n. 4. — forte leg. Consul obtestatus miiites...

jilariis equitibus et legionariis; vide dimicaturos , inferre, etc. Gron. Pos-

ad XXV, a I , n. 4. — Hastilibus c/c- sis et : Ut inferre vexillarios jussit si-

dentes , petentes et ferientes , sc. pnn- gna , etc. Orak. De vexiUariis vide

ctim , non caesim ; Em. ad Tacit. Ann. 1 , 1 7, n. 2.

tj:tlt LIB. XXXV. CAP. V. VI. 447

eoruni; signa militaria ducenta duodecim, carpenta sexaginta tria. Nec Romanis incruenta victoria fuit. Supra quinque millia militum, ipsorum aut socio- rum, sunt amissa, centuriones tres et viginti, pra- fecti socium quatuor, etM. Genucius et M. Marcius, tribuni milittim secundae legionis.

VI. Eodem fere tempore duorum consulum literae allatse sunt, L. Cornelii de prselio ad Mutinam cum Boiis facto , et Q. Minucii a Pisis : Comitia $uce sortis esse^. Cceterum adeo suspensa omnia in Liguribus se habere, ut abscedi inde^ sine pemicie sociorum et damno reipubliccej non possit. Si ita videretur Patri- buSy mitterent ad collegam , ut is, qui profiigatum bellum * haberet , ad comitia Romam rediret : si id facere gravaretur^ quod noji suce sortis id negotium essety se quidem facturum , quodcumque senatus cen- suisset; sed etiam atque etiam viderent ^, ne magis e republica esset interregnum iniriy quam ab se in eo statu relinqui provinciam. Senatus C. Scribonio ne- gotium dedit, ut duos legatos ex ordine senatorio mitteret ad L. Cornelium consulem , qui literas col- legfe ad senatum missas deferrent ad eum , et nun- tiarent , senatum , ni is ad magistratus subrogandos

Cap. VI. I. Comida sua sortis esse ( ut mox negodum suce sortis ) , eorum babendoram potestatem ac jus sibi sorte evenisse ( vide ad X., a6, n. 4 ) ** nam consnles initio jam magistratus inter se comparabant nonnunquam sortiebanturve, uter comitiis cjnsanni pfseesset. Conf. ad cap. 20 , n. a ; ad XXXIX, 6 pr. XXXIX, 3a. Hsec ve- ro et seqq. verba sunt Q. Miniicii.

2. Proftigatum bellum; vide ad III, 5o , n. 5.

3. Sed etiam atque etiam viderent ,

prospicerent , caverent , curarent , ne magis e republica esset, etc. vide ad I, 27, n. 5. Imperativus etiam et conjunctivus verbi *videre seq. ne {i)ide ne, videant nc, ut et videndtim est ne) ponitnr pro vereor; quae est elegans ratio , sub specie dubitationis modestae et judicium alteri relinquen- di , suam sententiam dicendi ; Ern. in Clav. Cic. Conf. ad II, 40, n. 3, et XXVIII , 44 , n. 6 , et Duk, ad h. 1. — Codd. omnes apnd Heara. Crev. et Drak. coiistanter servant si magis,

448 T. LIVII tl^

Romam veniret, potius ^ quam Q.Minucius a bello integro avocaretur y interregnum iniripassurum. Missi legati renuntiarunt , L. ComeUum ad magistratus subrogandos'^ Romam venturum. De literis L. Cor- nelii , quas scripserat secundum praelium cum Boiis factum, disceptatio in senatu fuit, quia privatim ple- risque senatoribus^ legatus M. Glaudius scripserat, iFortunce populi romani et militum virtuti gratiam habendam , quod res bene gesta esset. ConsuUs opera et militum aliquantum amissum , et hostium exerci- tum^ cujus delendi oblata fortuna fuerit , elapsum, Milites eo plures perisse y quod tardius ex subsidiis qui laborantibus opemferrenty successissent. Hostes e manibus emissos^ quod equitibus legionariis et tar- dius datum signum esset , et persequi fugientes non Ucuisset.

VII. De ea re nihil temere decerni placuit : ad fre- quentiores' consultatio dilata est. Instabat enim cura alia, quod civitas fenere laborabat; et quod, quum multis fenebribus legibus constricta avaritia esset, via fraudis inita erat, ut in socios , qui non tenerentur iis legibus*, nomina transcriberent ; ita libero fenere ob- ruebant debitores. Cujus coercendi quum ratio quae-

quod recte defendi posse putat Doer. scilicet, utexempla ad IV, ao, § 8, a Drak. collata docent, si saepius pro ariy annon, poni solet. Jnngendum igitnr et explicandnm : « sed etiam atqne etiam perpenderent , aiinon in- terregnum interea iniri magis forUis- se , qnam relinqni ab se in eo statn provinciam, esset e republica ». Ego tamen malo ne magis, Ed.

4, j4d magistratus subrogandos ; vide ad II, 8 , n. 4.

5. Plerisque . . . senatoribus scripse- raf;vide adX, i3, n. 12.

Cap. VII. X. jid Jrequentiores, ad ireqnentiorem senatum. Metellus , cap. 8, dicit, eo dilatam esse con- sultationem, nt preesentibus auctorr- bus earum literarum disceptaretnr ; Dnkems.

a. Viafraudis inita erat , ut in so- cios , qui non tenerentur iis legibus , etc. vidc ad VII, 16, n. i. — Libero fenere , legibns non circumscripto , qnod pro arbitrio postnlantur a cre- ditoribus , qnibns lioebat exigcre , qnantum vellent. — Coercendi ratio ; al. cernendi, prob. Ern. nt sit inspi-

u\c.lt LIBER XXXV. CAP. VII. 449

reretur, (iiern fiairi placuit Feralia ^, quae proxime fuis- sent, ut, qui post eam diem socii civibus romanis credidissent pecunias, profiterentur, et ex ea die pe- cuniae creditae , quibus debitor vellet legibus , jus cr^;: ditori diceretur. Inde, postquam professionibus de- tecta est magnitudo aeris alieni , per hanc fraudem contracti , M. Sempronius tribunus plebis ex aucto- ritate Patrum plebem rogavit , plebesque scivit , ut cum sQciis ac nomine latino pecuniae creditae jus idem, quod cum civibus romanis, esset. Habc in Italia domi militiaeque acta. In Hispania nequaquam tantum belli fuit, quantum auxerat fama. C. Flaminius in citeriori Hispania oppidum IUuciam in Oretanis cepit ; deinde in hiberna milites deduxit : et per hiemem praelia ali- quot, nuUa memoria digna, adversus latronum ma- gis , quam hostium , excursiones , vario tamen eventu, nee sine militum jactura, sunt facta^ Majores res gestae a M. Fulvio. Is apud Toletum oppidum ^ cum Vaccaeis Vettonibusque et Celtiberis signis coUatis dimicavit;

clendi. Verum non ideo prsecipue so- bus jos ibi parentare ». Illum seqnn-

ciijussi sunt profiteri pecnnias, qnas tus est Ovid. loco laudato. <« Hanc,

civibns rom. ex Feralibns proximis quia justa ^riinf, dixere Feralinlw

credidissent, ut earum magnitudo no- cem ». Ed. — Mon lun^e pecunice cre-

sceretur , sed ut ratio iniretur liberan- ditee jus diceretur, — Quibus debitor

di cives fenere, quo a creditoribus iW/et legibns. Exiisquae praecedunt,

obmebantur; Drak. Vide ad VI, 27, apparerenotatCreyerius,legibnsrom. n. 4. ' . circumscriptam esse fenerandi licen-

3. Diemjiniri ( vid. X , i3, n. i3 ) tiam, et e re debitoris fuisse, ut se-

placuit Feralia ; dies festns et paren- cundnm eas leges potius pecunise cre-

talis , vel , ut alii putant , dies festi , ditae jus diceretur, sive jndicarentur

placandis Manibus sacri, a. d. VIII controyersiae de pecuniis creditis,

aut IX Cal. Mart. vid. Intpp. Cic. £p. qnam secundum leges quibns socli la-

ad Attic. IX , i pr. et Ovid. Fast. II, tini nominis utebantur. Permissum

543-570; PIut.Qaaest. Rom. cap. 34; igitur debitori,nt romanis vel latinis

Alex. ab Alex. Dier. gen. V, 26. — legibus cx arbitrio uteretur. En. Varro de Ling. Lat. V, 3, pag. 46 f 4* Tb/^ri/m opj9i<fum Carpetanorum

banc vocem derivat diferendo ; « qnod in Hisp. Tarrac., hod. Toledo.-^Fet-

ferunt tnm epulas ad sepulcmm , qui- toniBusque, populo Lusitaniae clrca

45o T. LIVII ^ll^.

exercitnm earuni gentium fudit fiigavitque; regem Hilermiun vivum cepit.

YIII. Quum ha?c in Hispania gerebautur, comitio- rum jam adpetebat dies ^ Itaque L. Cornelius consul, relicto ad exercitum M. Claudio legato , Romam venit. Is in senatu quum de rebus ab se gestis disseruisset , quoque in statu provincia esset ; questus est cum Pa* tribus conscriptis , quod , tanto bello una secunda pugna tam feliciter perfecto , non esset habitus diis immortalibus honos. Postulavit deinde , ut supj^lica- tionem simul triumphumque decernerent. Prius ta- men, quam relatio fieret, Q. Metellus, qui consul dictatorque fuerat, Literas eodem tempore^ dixit, et consulis L. Cornelii ad senatum , et M. MarceUi ad magnampartemsenatorum^ aUata^esse, intersepu- gnantes; eoque dilatamesse consukationem^^ utprce- sentibus auctoribus earum Uterarum disceptaretur, Itaque exspectcLsse sese, ut consul, qui sciret ab le- gato suo ad^ersus se scriptum aUquid, quum ipsiw- niendum esset, deduceret eum secum Bomam ; quum etiam verius esset, Ti. Sempronio imperium hahenti tradi exercitumy quam legato ^. Nunc videriesse amo- tum de industriUy ne ea, quas scripsisset^prassens di-

Tagam, inter DDriuin ct Anam. Ve- etonibusque prsestantiores MSS et edd. LiTii, Caesaris, Plinii altommqne. Sed OOftTTOv^ diciuitar Graecis, et VettO" nes itt Gruteri Inscr. p. 383 et Sgt. Conf.adSil. ni,378.

Gap. VIII. X. Comitiorum adpetebat dies; vide ad V, 19, n. a.

a. Eoque Mlatam esse eonsuU, , vide ad I , X I , n. 6.

3. Quum etiam verius esset ( vide ad n, 489 n. 3 ), Ti»Sempronio im- perium habenti tradi exercitum, guam legato ; vide ad XXIX > 6 , n. 6. « Er-

go legati imperium non habebant? Atqui Seipioni» legatus eonsularis erat, seque ac Marcellus. Sed respon- deri potest, Sempronio, quiannoprio- re consul fuerat, prorogatnm esse im> perium. Itaque et proconsul et legatus Corn. Merulae erat ». Vales. « Quam sententiam etsi veram esse pnto , ta- men non magis intelligo , quomodo , qui ipse imperium habebat, consnli imperium babenti , cui itaque parcre debebat, legatus esse potuerit, qaam quomodo Pleminius, si imperium ex- traord. a populo aeceperat , quod Pigh.

ij\alll: LIB. XXXV. CAP. VIII. IX. 45r

cerety aut argueret coram^^ et^ si quid vani qfferret ^ arguiposset, donec ad liquidum veritas explorata es- set. Itaque nihil eorum ^ quce postularet consul , de^ cernendum inprcesentia censere. Quum pergeret nihilo segnius referre^, ut supplicatio decerneretur , triuili- phantique sibi Urbem invehi liceret; M. et C. Titinii tribuni plebis , se intercessuros , si de ea re fieret se- natusconsultum , dixerunt.

IX. Censores erant priore anno creati Sex. iElius Paetus et C. Cornelius Cethegus. Cornelius histrum condidit*. Censa sunt civium capita centum quadra- ^nta tria millia , septingenta quatuor. Aqua; ingentes eo anno fuerunt *, et Tiberis loca plana Urbis inun- rfavit. Circa portam Flumentanam etiam coUapsa qua?- <lam ruinis sunt ; et porta CoeHmontana fulmine icta

putabat ( vlde ad XXIX» 6, n. 6 ) , legatas Scipionis fuerit ». Duker.

4. Preesent diceret, aut argtteretco' ram , praesens probaret , aut ejos iiisi- iQolaret consulem, et, si quidviani af-

firret, posset argui, id probari, Tel ipse Tauitatis insimulari, accusari , vi- tuperari. ^— Crever. locam sic elegan- ter emendat: de industria, qui ea, qu(c.,, diceret, et aut arg, coram, aut si, etc. Lectionem qui ea defen* dit J. Fr. Gronovias, dnm relativnm eleganter nonnunquam pro ne vel si- niili partlcula poni , in edit. prlra. ad li. 1. et ad Senec. de Benef. II, 24 > copiose docuit. £d.

5. Quumpergeret n, s.referre; vide adXXVI, a, n. 3.

Ca.p. IX. I. Cornelius lustnim con- didit; vide ad I, 44, n. 3. — Cen- sa sunt civium capita CXLIII mil- iia , etc, vide ad XXXIX , 7 , n. i . Ducenta pro centum conj. Pigb. in Ann. ad a. SSg, pag. 268; quia ante decennium multo major numerus re-

feratnr XXIX, 3^, n. 4« isque suc- cessu temporis cum imperio crescere soleat. (( Hot: quidem rationem babet ; sed dubitatio oriri potest , an ibi potios corrupti sint numeri , quam b. 1. nam- que XXVII, 36, tantum CXXXVIII mlllia eduntur, nec valde verisimiie est, durante adhuc bello punico ci- vium numerum quinque annis prope ad 80000 anctum fuisse. Yerum nihil vitii in numero esse credo XXIX, 37, qula Llvius in illa censura qoasi extra- ordinarium meraorat, quod censores per provlncias dlmiserunt, ut civium rom. in exercitibus nnmerus referre- tur. Dubltatlonem Pighii confirmat, qaod sequente lustro 2 5 8000 censi sunt , XXXVIII , 36. Si liv. XXXII , 7, numerum civinm , qui ante quin quenuium censi fherant, retulisset, certius aliquid de bac re statui pos- set ». Duk.

2. Aquee ingentes eo annofuerunt, etc. vide supra ad librum XXIV, dap. 9 , n. 4.

:/<

45^ T. LIVII t\cX,

est; muru/^que circa multis locis de caelo tactus. ;^t Ariciae et Lanuvii et in Aventino lapidibus pluit ; et a Capua nuntiatum est , examen vesparum ingens in forum advolasse , et in Martis aede consedisse. Eas coUectas cum cura, et igni crematas esse. Horum prodigiorum causa decemviri libros adire jussi^, et novemdiale sacrum factum , et supplicatio indicta est, atque Urbs lustrata. lisdem diebus ^diculam Victo- riae Virginis, prope aedem Victorise, M. PorciusCato dedicavit biennio post, quam vovit. Eodem anno co- loniam latinam in agrum Thuriiium triumviri deduxe- runt Cn. Manlius Vulso, L. Apustius FuUo, Q. JEliu^ Tubero , cujus lege deducebatur ^. Tria millia pedi- tum iere, trecenti equites ; numerus exiguus pro copia agri. Dari potuere triceua jugera in pedites , sexagena in eqtiites. Apustio auctore tertia pars agri d^mpta est , quo postea , si vellent , novos colonos adscribere possent^ Vicena jugera pedites, quadra- gena equites acceperunt.

3. Decemviri libros adirejiusi; vide ad in, lo, n. 6. — NovenuUale sa- crum; ride ad I, 3i , n. 3. — Urbs Uistrata ; vidc adl,28,n.a. — Vi- ctorite Firginis; conf. Sexf Rufus ct P, Victor. Vict, Vietricis conj. Ursin. ex denariis gentis Porciae. Neutrum cognomen alibi obvium. — Praeter morem nnnc addi Virginis censet Ooe- ring. quia nempe Victoria , ut Virgo alata, laurum vel palmam in manu tenens, repraesentari solet in veteri- bus monnmentls ; vid. Mariett, Pier, grav, tom. II ,^ P. i , pL 1 1 8 , et Mp^tfauc. tom. I,/>/. ao8. Ne quis vero miretur a:di Victorice , quae fuit in Palatio (XXIX , 1 4) adjectam fuisse adiculam; supra quoqne XXVI , 23 , Victoria In cnlmine %dis Concocdiae

fuimine icta atque decussa in anteiixis ad Victorias, hoc est, ad minor;« quaedam Victoriae signa , haesisse dici- tnr. Conf. quae ibi notantur, ad vol. V, pag. iSg. Ed.

4. Coloniam latinam in agrum Thu^ rinum . . . deducebatur; conf. XXXI Y, 53. Thurinum ex emendat. certissima Sigon. pro antiqua lect. Trentinum et Ferentinum, Conf. Cluver. Ital. ant. III , 6. Pro agrum plerique MSS et edd. vett. castrum , non improb. Gron. et Dnk. ut idem aitpagns Thu" rinus apud Suet. Oct. i , et simiiiter dictum Cic. ad Attic. VIII, 12, ca- strum Truentinum.

5. Quo novos colonos adscriberc possent ; vide supra ad libmm IT, cap. 25, n. 4*

^.€.559. LIBER XXXV. CAP. X. 453

X. In exitu jam annus erat , et ambitio magis , quam unquam alias , exarserat consularibus comitiis. Multi €t potentes petebant patricii plebeiique : P. Cornelius Cii. filius Scipio , qui ex Hispania provincia nuper decesserat magnis rebus gestis, et L. Quintius Flami- ninus, qui classi in Graecia praefuerat, et Cn. Manlius Vulso; hi patricii. Plebeii autem C. La^lius, Cn. Do- niitiuSy.C. Livius Salinator, M'. Acilius. Sed omnium oculi in Quintium Corneliumque conjecti; nam et in unum locum ' petebant ambo patricii; et rei militaris gloria recens utrumque commendabat. Caeterum ante omnia certamen accendebant fratres* candidatorura , duo clarissimi setatis suae imperatores. Major gloria in Scipione , et, quo major , eo propior iilvidiam. Quintii recentior , ut qui eo anno triumphasset. Accedebat , quod alter decimum jam prope annum assiduus in oculis hominum fuerat ; quae res minus verendos ma- gnos homines ipsa satietate facit : consul iterum post devictum Hannibalem censorque fuerat^. In Quintio nova et recentia omnia ad gratiam erant : nihil nec petierat a populo post triumphum, nec adeptus erat ;

Cjlp. X. I . /n rmum locum , ejusdem faoooris ( vide ad IV, i6 , n. 5 ) obd- nendi caasa ( nam alter consulum uti- fjue ex plebe creandus erat , vide ad VI, 35, n. ^)f petebemt, ut iuitio Gnp. multi et potentes petebant , scil. snfTragia seu consulatura. ( Sic et ihf. cap. 24, n. X ; XXXVII, 47, n. 3, et al. ) Durios certe in unum dictum pro nnum, Suspicarer hi pro in, nisi eadem dictio re*peteretur inf. cap. 24»

2. Fratres candidatorum ; T. Quin-' tms Flamininus et P. Gomelius Scipio Africanus ; qui tamen illins Scipiouis non fratcr germanus, sed patruelis eraf. Cdnf. n. 4»It* passim^n/er di-

citur. Confer. Drak. ad h. 1. Intpp. Jnstini , XVII, 3 ; Gron. Obss. II , 6 ; Periz. Anim. Hist. cap. 3 , pag. 106.' Mox alii major gloria Scipionis et eo propior invidia^. Confer. ad II, 48 , n. 5.

3. Consul iterum , etc. ante consul excidisse yidetur et; forteqne leg. Ao» minum f quas res,.. facitj, et con- suL » . fuerat. — '- Minus 'verendos, etc. Greverius observat hic a Livio adjici potuisse , qnod Val. Maxim. testatur lib. II , cap. 4 » eo alienatunft esse a- Scipione Tulgi animum, quodautttor fuisset secernendi a populo senatusr v» Indis spectandis. £n.

Af C. 193. U. C. &59.

454 T. LIVII

profratre germanOj non patruele ^ ^ se peiere aiebat; pro legato et participe administrati belli. Se terra , fratrem mari^ rem gessisse, His obtinuit, ut praefer- retur candidato , quem Africanus frater ducebat ; quem Cornelia gens , Cornelio consule comitia habente ; quem tantum praejudicium senatus, virum e civitale optimum judicatum, qui matrem Idseam Pessinunte venientera. in Urbem acciperet. L. Quintius et Cn. Do mitius Ahenobarbus consules facti. Adeo ne in plebeio quidem consule , quum pro C. I^lio niteretur, Afri-* canus valuit. Postero die praetores creati L. Scribonius Libo, M. Fulvius Centumalus, A. Atilius Serranus^ M. Baebius Tamphilus , L. Yalerii^s Tappp ^ Q. Salo- nius S^rra. iEdilitas insignis eo anno fuit M. i^milii Lepidi et h. ^milii Paulli. Multos pecuarios damna-* runt : ex ea pecunia clype;\ inaurata in fastigio Jovis aedis posuer unt. Porticum unam ^ extra portam Trige-

4. Pro fratre germaiio , nonpatrue- /e . « . Africanus frater patruelis ; ^onf. n. a. — £x vet. libro Sigoniiu» edidit j4fricanus fraterque , h. e. L. Scipio, postea Asiatici cognomen 'adeptns; sed eani lectionem hic non locum habere censct Doeringxus, qnia mo- do dictum taX, fratres candidat, 4uo clar. oft. su€e itnperatores ; deinde quia panlo ante dixit Quintius se non» ut Afripanns pro patruele, sed pro germano fratre petere; denique quia L. Sclpia tum t^mporis nondum luit i«, cnjus in commendando candidato allquid vaieret anctoritas. £d. — Prater ducebat, ed. Grut. nlt^i et seqq. dedu- cebat, Nil interest. Conf. ad VI , 34 , n. 6. Eomae autem candidati die co- roitiomi|i a cognatis ant amicis , popu- lo gra^osls, in painpum Martium de% duci splebant, ut faciJi^s votorum iierent compotes , et ab illis commen-

darentur adjuvarenturve. Hinc mox quem tantum prwjudicium ( vide ad UI, 40, n. 10) senatuSf sc-. ducebat, hoc est, commendabat sen adjuvabat ( conf. Tal. Max. rV, 5 , n. 3 , et sup. adl,33,n. 7), virum e eiuitatCf ci- vibus, optimum,...». aecipcretf vidc supra XXIX , y4.. — Matrem Idtieam Pessinunte venientem ; vid. ad XXIX, 10, B. 6.

5. L. Valerius Tappo Drak. pro ynlg. TappuSf. quodtamen XXX YII,. 57 , ct XXXVIII, 36, retinuit. — Multos pecuarios damnarunt ; vide ad X , 23 , n. II. OmnnaruHt vero pro: effecerant accusatione , nt in judicio popuU damnarentur, qnod patet ex XXXIH, 42. Sic et XXXVIII, 35, n. 4 et S. Gonf. ad VH » 16 , n. 6. — Cljrpea inaurata ; yide ad XXV, Sij ,

n. 7,

6. Portieum uaam.. . e/nporio ... n

^:^:ltl: lib. xxxv. cap. x. xi. 455

Tninam , eiQporio ad Tiberim adjecto ; alteram a porta Fontinali ad Martis aram , qua in Campum iter esset , perduxerunt.

XI. Diu nihil in Liguribus dignum memoria gestum erat. Extremo ejus anni bis in magnum periculum res adducta est. Nam et castra consulis oppugnata , aegre sunt defensa; et non ita multo post, per saltum an- gustum quum duceretur agmen romanum , ipsas fau- ces exercitus Ligurum insedit. Qua quum exitus non pateret , converso agmine redire institit consul * . Et ab tergo fauces saltus occupatas a parte hostium erant, Caudinaeque cladis raemoria non animis modo, sed ppope oculis, obversabatur. Numidas octingentos ferme equites inter auxilia habebat. Eorum praefectus consuli poUicetur , Separte, utra vellet, cum suis erupturum, Tantum uti dicerety utra pars frequentior vicis esset. In eosse impetumfacturumj et nihilprius quamflam-- mam tectis injecturum , ut is papor cogeret Ligures excedere saltUy quem obsiderenty et discurrere ad opem ferendam suis. CoUaudatum eum consul spe praBmiorum onerat. Numidae equos conscendunt, et obequitare stationibus hostium, neminem lacessentes, coeperunt. Nihil primo adspectu coutemptius. Equi hominesque paululi et graciles ; discinctus et inermis eques^, praeterquam quod jacula secum portat; equi

porta Fondnali ad Martis aram in Campo Martio. Gonf. XL, 45; Donat. Urb. rom. I, ai, III, i3; Nardin. Rom. vet. I, 9 , VI, 7 , VII , 9.

Cat. XI. I. Redire institit consul; vide ad XXIV, a6 , n. 7. Post consul excidit sed, aat potius more livii per aouv^erov omissum. lUud suspica- batur Gron. , hoc Bauer. — Gronovii «onjecturam, ut elegantem, probat

Doer. Ed.-— Mem, non an, modo, sed ^tiam imagQ pr, oculis obv, , sc. simili- tudine rei praesentis , ut memoria ^ast imago esset ; Sauer.

a. Discinctus eques , veate laxiore aut fluente utena , more Afrorum mol- liumque hominum. Conf. ad Sil. II , 56; III, 236, et de toto h. 1. Lips. Mil. rom. III , 8. — Equi sinefrenis : quos virga regunt «tiam nunc Mauri^

456 T. LIVII tcX:

sine freuis , deformis ipse cursus rigida cervice et ex- tento capite currentium. Hunc contemptum de indu- stria augentes , labi ex equis ^, et per ludibrium spe- ctaculo esse. Itaque, qui primo intenti paratique, si lacesserentur, in stationibus fuerant, jam inermes se- dentesque pars maxima spectabant. Numidae adequi^ tare^ dein refugere, sed propius saltum paulatim evehi^; velut quos impotentes regendi equi invitos efferrent. Postremo subditis calcaribus inter medias stationes hostium erupere, et, in agrum latiorem evecti, omnia propinqua viae tecta incendunt. Pro- ximo deinde vico inferunt ignem ; ferro flamfnaque omnia pervastant. Fumus' primo conspectus , deinde clamor trepidantium in vicis auditus, postremo se- niores puerique refugientes tumultum in castris fece- runt. Itaque sine consilio, sine imperip, pro se quis- que currere ad sua tutanda ; momentoque temporis castra relicta erant, et obsidione hberatus consul, quo intenderat , pervenit ^.

yiAe ad Sil. I, ai5. — Rigida cervice, /^or^du vorat;Dak. — Ad vocem f a/fv/n

sci]. capite ad terram demisso et ex- Doering. suppleri posse putat: qao

tento , protento. Contra et rigida cer- eveherentur, hoc est , quo esset exitus.

vix dicitur, quae nimis in tergam re- Ed. — Equi invitos efferrent, ut III,

clinata est; vide Emest. ad Snet. Tib. 5, 6i ; IV, 29. Auferrent conj. Gron.

68 , et Clav. Cic. voc. obstipus. non improh. Drak. Confer. ad XXX,

3. Hunc contemptum de industria x8 , n. 4> — Sane auferri saepius dl- augentes labi ex equis inverse dictum cuntur ii , qui yi qaadam et impeta pro augere seu auxemnt labendo, aut ita abripiuntar, ut resistere nequeant. augentes pro aucturi, at augerent, Sed vulgatam defendit Doering. his quia volebant augere ; Bauer. Forte exemplis : III , 5 , Furium longius ex- leg. Hunc contemptum ut de i. auge* tulit cursus; et FV, 29, Messium im- rent, et labi, etc. petus extuUt ad castra VoUcorum.

4. Propius saltum pqulatim eyehi ; E». — Inter medias stationes hostium at jam ipsi in saltu erant, quem con> erupere, nt III, 36,; T, 46, al. per sul cuni ezercita rom. ingressus erat ; medias edd. ante Drak. per intermis- unde puto, saltum esse fauces saltas sas st, h, conj. Oudend. ad Frontin. ab Ligaribus insessas et angustias Strat. I, 5, n. 16, prob. Duk. aditas , sic ut saitus Thermopylarum 5. Quo intenderat iter, pervenire , XXXVI , x5, quem locum , cap, x6, pcrvenit; vide ad IV, 19 > n. i.

^:^/st LlBER XXXV. CAP. XII. ^Sy

XII. Sed neque Boii, neque Hispani, cum quibus eo auno bellatum erat , tam iuimice infesti' erant Ro- manis, quam ^Etolorum gens. li post deportatos ex Graecia exercitus primo in spe fiierant , et Antiochum in-vacuam Europae possessionem venturum; nec Phi- lippum , aut Nabin quieturos. Ubi nihii usquam mo- veri viderunt, agitandum aliquid miscendumque rati, ne cunctando senescerent consilia, concilium Naupa- ctum indixerunt. Ibi Thoas praetor eorum , conquestus injurias Romanorum statumque iEtoliae , quod omnium Grcecice gentium civitatiumque inhonoratissimi\post eam victoriam essent, cujus causa ipsi fuissent^ l^g^- tos censuit circa reges mittendos , qui non solum ten- tarent animos eorum , sed suis quemque stimuHs mo- verent ad romanum bellum. Damocritus ad Nabin , Nicander ad Phiiippum, Dicaearchus frater praetoris ad Antiochum est missus. Tyranno lacedaemonio Da- mocritus, ademptis maritimis cii>itatibus enervatam tjrrannidem, dicere. Inde militem, inde na/^es nava- lesque socios habuisse. Inclusum suis prope muris AchcBOS videre dominantes in Peloponneso. Nun- quam habiturum recuperandi sua occasionem^, si

Cap. XJI. I. Tam inimice infesti omnes fere MSS; forte et Mogunt. probb. Gron. , Dnk. et Cort. ad Sal- )ust. Cat. XIX, I. Hinc illod recepi pro vulg. tam initnici infestique ; quod tamen firmarl poteat coll. XXII , 3g, et XXVIII, 39. — Agitemdum ali- quid , tnrbandum , miscendumque ; vide ad XXX , 32 , n. 3 ; Gort. ad Sallnst. Gat. XXXVIII , 3 , et Jug. XJLI, xo. — Ne cunctando senescc' rent consiHa ( vide ad 1 , 22 , n. 3 ), condiittm JVaupactum ind, vide ad IV, a5,n. 4.

3 . Jnkonoratissimi, minimis , tenuis-

simis, nuUis admodum praemiis or- nati; Bauer. Gonf. ad XXXVII , 54 , n. 3. — Circa reges legatos mitten' dos; vide ad I, 4» n* n. — Sius quemque stimulis moverent, rationi- bus cnique aptis , conditiuni cnjnsque accommodatis , congruis. — Diceear- chus frater proftoris ( Thoantis) , etc. vide ad cap. 32 , n. 9 , ad XXXVI , a8, n. a; Polyb. XVII, 10, § 9;

XX, io,S5;XXII,-i4,S »3.

3. Nunquam habiturum recuperan» disua occasionem: Gron. conj. n, h, su€un occ, deleto voc. reenperandi, quod a Voss. MS abest , et iuterposi-

458 T. LIVII tcX

eam , quce twn esset, prcetermisisset. Nullum exercU tum romanum in Grcecia esse; nec propter Gythiumy aut maritimos alios Laconas , dignam cojisam exisU- maturos Homanos, cur legiones in Grceciam rursus transnUttant. Haec ad incitandum animum tyranui di- cebantur, ut, quum in Graeciara Antiochus trajecisset, conscientia violata^ per sociorum injurias romanse amicitiae , conjungeret se cum Antiocho. £t Phiiippum Nicander haud dissimili oratione incitabat. £rat etiam major orationi materia , quo ex altiore fastigio rex , quam tyrannus, detractus erat ^, quoque plures adem- pta? res. Ad hoc vetusta regum Macedoniae fama , per- agratusque orbis terrarum victoriis ejus gentis refe- rebatur. Et tutum vel incepto , vel ei^entu se consiUum Hfferre. Nam neque, ut ante se moveat PhilippuSy quam Antiochus cum exercitu transieritin Grceciamy suadere; et^ qui sine Antiocho adversus Romanos JEtolosque tam diu sustinuerit bellum , ei , adjuncto AntiochOy sociis MtoliSj qui tum grai^iores hostes^ quam Romani y fiierint y quibus tandem virihus resi- stere Romanos posse? Adjiciebat de duce Hannibale, nato ad versus Romanos hoste , qui plures et duces et milites eorum occidisset, quam quot^ superessent.

tQia viderl potest ex verbis extremitt. hiqiu cap. Goof. ad I, 56 , n. lo. Idem Groti., nec non Duk. et Crev. mox TO prapter ante Gyihium ddendam putabant. Forte leg. aec pro/iscto GpT' ehium, etc. Si]niliter,cap« 17, pmrvas ct vix dietu dignas beili causas tanto regi eas eiintates esse, — BomaruB amicitias, J. Fr. Gronqv. tentat : eonsc. viol. per soc» iuj> rom, ( sc, amicitiee ) amicitUtm jungeret cum Ant. Sed no- atra leotio cod. Mogunt. firmata bene ae habet. Ed. 4. Detraetus erat, Doering. cooji-

ciebat detrusus vel dejectus erat, sed nihil mntandum esse vidit ex loco iof. XXXVII, 45, majestatem ah summo fastigio ad medium detrahi, Ed. — Peragratusque orhis , etc. Exqnisitnni loc|uendi genus notat Doering. pro: et cjfus gentis viotoriae quae. terraniiu orbem peragrassent , hoc ^st , per ter- ranun orbem celebratas, referebantur. Ed.*— JSr tutum vel ineepto vei eventu , forte inceptu: nt in YtseH, faednm iu' ceptu, faodum exitu; Ant. Peria. et Bauer.

5. Plures fuam quot superessetU:

ttlt LIB. XXXV. CAP. XII. XIII. 459

Haec Philippo Nicander. Alia Dica&archus Antiocho , et omnium primum , prcedam de Philippo RomanO" rum esse dicere , victoriam JEtolorum , et aditum irt Grceciam Romanis nullos cUios , quam JStolos , de- disse ;et advincendum vires eosdemprcebuisse. Deinde quantas peditum equitumque copias praebituri Antio- cho ad belium essent ; quae loea terrestribus copiis , quos portus roaritimis. Tum de Pbilippo et Nabide libero mendacio abutebatur ^ \paratum utrumque ad rebeUandum esse^ et primam quamque occasionem recuperandi ^a y quas bello amisissent^ arrepturos.lta per tptum simul orbem terrarum £toU Romanis con- citabant bellura. Reges tamen aut non moti, aut tar- (Ui|s moti sunt.

XIJI. Nahi& ei^templo circa omnes vicos maritimos (Umisit, ad seditiones in iis miscendas; et aUos prin- cipum donis ad suam causam perduxit , aUos perti- naciter in societate romana manentes occidit. Achaeis oranium maritimorum Lacoqum luendorum aT. Quin- tio cura mandata erat. Itaque extemplo et ad tyran-- num legatos miserunt , qui admonerent foederis eum romani% denuutiarentque , ne pacem, quam tanto- pere petisset , turbaret ; et auxiUa ad Gylhium , (juod jam oppugnabatur a tyranno, et Romam , qui ea nun- tiarent, legatos miserunt. Antiochus rex, ea hieme Raphise in Phoenice* Ptolemaeo regi iEgypti fiUa in

redttndat qtiot, f. intrusnm a librariis.

6. Libero mendacio abutebaiur ; vjde ad XXIY, aa , n. i , et XXYII, 46 , n. 6.

Ca.p.XIII. i.Feederis eitm romani^ h. e. cum Romanis. — Legatos mise- ritnt bis in periodo repetitur; in priori looo TO rniserunt deiendum putabat Crev. sed cur non el to legatos ? in-

quit Doerlng. CaBtemm in his , qua& incuria fudit , maculis haud sollicitan» dam esse Livii orationem jam notavi^ mns. En.

a. Raphio! in Phcenice , cni etian^ tribuitur a Strab. XYI, p. 759, etsl ab aliis Palaestinae vel, cujus nomine ea quoque comprehenditur, Coelesy- riae; qul etiam docent, Raphiam seu.

46o

T. LIVII

A. G. 19I.

U. c. 5^9.

matrimonuim data , quum Antiochiam se recepisset , per Ciliciam , Tauro monte superato , extremo jara hiemis Ephesum pervenit : inde principio veris , An- tiocho filio misso in Syriam ad custodiam ultimarum partium regni , ne quid , absente se , ab tergo move- retur, ipse cum omnibus terrestribus copiis ad Pisi- das, qui circa Sidam incolunt^, oppugnandos est profectus. £0 tempore legati romani P. Sulpicius et P. Villius, qui ad Antiochum (sicut ante dictum* est) missi erant , jussi prius Eumenem adire, Elaeam ve- nere; inde Pergamum (ibi regia Eumenis fuit) escen- derunt. Gupidus belli adversus Antiochum Eumenes erat , gravem , si pax esset , accolam tanto potentio- rem regem credens ; eumdem , si motum bellum es- set , non magis parem Romanis fore , quam Philippus

Rhaphaeam ( ita apud Plin. V, i3 seu 14 ) primam ease urbem , quae profici- scentibus ex .£gypto in Coelesyriam occurrat, parique intervaUo XXII mil. pass. distare a Gaza et BLhinoco- rnra vel potius Bhinocolura ( vide ad XLV, 1 1 ) , extremo opp. iEgypti ver- sus CcBlesyriam, quod Strabo i. 1. Pa- laestinae, et Oio4orus , 1 , 60 , iEgypto assignant, et a naribus mutilatis latro- num dicunt ita appellatum. Confer. Intpp. Steph. Byx. et Itin. Ant. p. i5z sq. Schweigh. ad Polyb. Y, 80, $ 3; Y, 8a , 85 , 86 ; Noris. Epbch. Syr. Macc. Y, 4, a, pag. 5c8 ; Relandi Palaest. III, p. 967, 970; Hard. ad PIin.V, i3.

3. Ad Pisidas , gui circa Sidam in» colunt, opp. in confinibus Pampbyliae et Pisidiae situm ; unde etiam a Polyb. V, 73 , Pisidiae tribuitur , sed a Strab. XII, p. 569 , et aliis Pampbyliae. Sim^ dam emend. Jac. Gronov. putans, boc esse opp. Pisidiae, ab iUo diver-

sum , et inde dictos Sindensium agros XXXVIII, i5 (ubi Sidensium edd. vett.) ; et Selgam, quae haud dubie Pi- ftidarum est, Gelen. et Sigon. Sicam et Suam MSS. Confer. XXXV, 4S; XXXVII, a3; Strab. XIV, p. 667; Schweigb. ad Polyb. V, 73,S3»ad Appian. Pun. 12 3 , et Hard. ad Plio. V,a6.

4. Si ut ante dictum est XXXIYt 59. — Inde Pergamum escendemnt ex emend. Gron. Conf. ad XX^IV, a8 , n. I. Plurimi MSS et edd. antt. descenderunt : qu^dam adscenderunt , prob. Gelen. quia ad -mediterraDei adscendatur. Pro iti quidam MSS ft edd. ante Ald. ubi, Utrumqne ab aii- quo adsutum videtur, qui ignorabat, regias etiam XUV, 46, Flor. 11 , 9> et al. orbes dici , in quibus sedes re- gum sunt; Duk. — Gravem, si pax esset,*» credens* Junge: credens re- gem, tanto se potentiorem , gravem , si pax esset, adcolam sibi fore. Doe-

u.ciC. LIB. XXXV. CAP. XIII. XIV. 461

fuisset, et aut fun(iitus sublatum iri, aut, si pax victo daretur, multa illi detracta sibi accessura; ut facile deinde se ab eo sine ullo romano auxiiio tueri pos- set. Etiam , si quid adversi casurum foret ^, satius esse romanis sociis quamcumque fortunam subire, quam solum aut imperium pati Antiochi , aut abnuen- tem vi atque armis cogi. Ob haec , quantum auctori- tate, quantum consiiio valebat, incitabat Romanos ad belium.

XIV. Sulpicius aeger Pergami substitit. Viilius, quum Pisidiae beiio occupatum esse regem audisset, Ephesum profectus , dum paucos ibi moratur dies , dedit operam , ut cum Hannibaie , qui tum ibi forte erat, saepe congrederetur ; ut aniihum ejus et tentaret, si qua posset% et metum demeret periculi ei quid- quam ab Bomanis esse. His colioquiis aliud quidem actum nihil est : sequutum tamen sua sponte est ^ veiut consiiio petitum esset , ut viiior ob ea regi Han- nibai et suspectior ,ad omnia fieret. Claudius, se- quutus graecos Aciiianos iibros *, P. Africanum in ea fuisse iegatione tradit , eumque Ephesi coiioquutum cum Hannibaie. Et sermonem etiam unum refert, quo quaerenti Africano , quemfuisse maximum imperatO' rem Hannibal crederet? respondisse, Alexandrum

ring. potat forte excidisse to sc ante potentiorem. £d.

5. Si qmd adversi casurum foret ; vide.ad VI, 4a , n. 7.

Cap. XIV. X. Siquaposset, sc. ra- ttone , ut XLII , 46 extr. et al. — Actum nihil est: sequutum tamen sua sponte est : sAxemm est dele; Gron. Forte et leg. effectum tamen.

3. Claudius, sequutus grtecos Aci* lianos libros, etc. vide ad XXV, 39, n. 6. M Livius non alium hujus bisto-

riae auctorem habuisse videtur: de qua etsi judicinm suum non interpo- nit, tamen fictam ei visam fhisse; coUigi potest ex XXXIV, Sg, 6a, coU. XXXV, 10, ao et la». Duk. ad Epit. Saltem inde patet, Ainca- nnm longe prius Romam rediisse, qnam legatos ad Antiocbum rti Asiam missos. — Et sermonem etiam unum re/ere, etc. idem coUoquinm Scipionis cum Hannibale refert Appian. Syr. 10; et suo more exomavit Lucian.

462 T. LIVII u.c/ss,

Macedonum regem ; qtwdparva manu innumerabUes exercitus fudisset y quodque oras , quas *visere supra spem humanam esset, peragrasset. Quaerenti deinde , quem secundum poneret? Pyrrhum, dixisse. Castra metari primum docuisse^. Ad hoc neminem elegan- tius loca cepisse, prcesidia disposuisse : artem etiam conciliandi sibi homines eam habuisse ^ ut italicce gentes regis externi, quam populi romani, tamdiu principis in ea terrUy imperium esse mallent, Exse- quenti , quem tertium duceret? haud dubie semet ipsum dixisse. Tum risum obortum Scipioni , et sub- jecisse* : « Quidnam tu diceres , si me vicii^ses ?» « Tum « me vero , inquit , et ante Alexandrum , et ante Pyr- «rhum, et aute omnes alios imperatores esse. » Et perplexum punico astu responsum, et improvisum adsentationis genus Scipionem movisse , quod e grege se imperatorum velut inaestimabilem secrevisset. XV. Villius ab Epheso Apameam processit. Eo et

Dial. Mort. XII. — Qitodque ortis, In quibasdam codd. ante ortu addltur ultimas, quod Drak. ut glossam reji- dt ; tuetur vero Doeringius , haud su- perfluum plane arbitratus: quae qni» dem vox, si a Livio profecta esset, is potins scripturus fuisse videtnr, quodque oras, quas,,* essetj uUimas peragrasset. Ed. — Peragrasset, ut XLV, 9. Fictoriis peragrasset conj. Crev. coU. cap. la.

3. Castra metari primum docuisse , exemplo suo Pyrrhum Ronianos , etc. Conf. Donat. in Terent. Eun. IV, x 3 , et Plut. Pyrrh. pag. 387. — Neminem elegantius, pmdeutins , scitius , aptius, cnm meliori judicio ( conf. cap. 3i, forte et 37, i, coll. Cic. Senect. 5 , Verr. III , 60 al, ) , loea cepisse, ut apud Tacit. Agric. aa , non alium

dacem opportunitates loeorum sapieU' tius iegisse, — Prcesidia disposuisse: malim et aciem d, — Exsequenti ; vide supra ad librum V, cap. i5, not. 8.

4. Tum risum obortum Scipioni , et subjecisse ( vide ad XXIX , 1 5 , n. 1 ) , sc. eum. Ita passim casum pronomi- nis, praecedente alio casu, suppien- dum esse, docent Duk. et Drak. Gonf. ad XXVIII , 43 , n. 6 ( nbi genns lo- qnendi nimis abruptum et lectio mu- tanda videbatnr Gron. ) , et XXX , 4a , n. 6. Tum risu oborto Scipionem subjecisse Lov. a , et edd. Sigon. — Perplexum, hoc est, afobiguum; ni- mimm astute, ut observat Doering. Hannibal circuitione aliqna usus fue- rat, ut eo gravius de Scipione judi- cium subjiceret. Ed.

vllt LIBER XXXV. CAP. XV. 463

Antiochus , audito Romanorum legatorum adventu , occurrit * . AparaesB congressis disceptatio eadem ferme fuit , quae Romae inter Quintium et legatos regis fue- rat. Mors nuntiata Antiochi, filii regis, quem missum paulo ante dixeram in Syriam, diremit coUoquia. Ma- gnus luctus in regia fuit, magnumque ejus juvenis desiderium. Id enim jam specimen sui dederat, ut^ si vita longior contigisset , magni justique regis in eo indolem fuisse appareret. Quo carior acceptiorque omnvbus erat, eo mors ejus suspectior fuit, gravem successorem eum instare senectuti suae^ patrem cre- dentem per spadones quosdam, talium ministeriis facinorum acceptos regibus , veneno sustuiisse. Eam quoque causam clandestino facinori adjiciebant , quod, quum Seleuco filio Lysimachiam dedisset^, Antiocho quam similem daret sedem , ut procul ab se honore eum qiloque ablegaret ^, non habuisset. Magni tamen hictus species per ahquot dies regiam tenuit ; legatus- que romanus , ne aUeno tempore incommodus obver- saretur ^, Pergamum concessit. Rex Ephesum, omisso, quod inchoaverat, beUo , rediit. Ibi , per luctum regia clausa , cum Minione quodam , qui princeps amico- rum ejus erat , secreta consiiia agitavit. Minio , ignarus omnium externorura, viresque aestimans regis ex re- bus in Syria aut Asia gestis, non causa modo supe-

Cap, XV. I . Eo et j4ntiochus

oceurrit ; vide ad XXJ , 6 1 , n. i .

3. Eum instare senectuti su/e; vide ad III, 6 , n. 5 , et ad Juvenal. XIV, 3t48. — Per spadones quosdam ta- iium, etc. conf. ad Tac. Ann. VI, 3x , n. 7 , XII, 66; Intpp. Curt. III, la , n. J7,rV, lo, n. 19.

3. Seleuco filio fysimachiam d, ; vide ad XXXIII, 40, n. 6.

4. Utprocul ab se honore eum quo-

que ablegaret , vetus lectio , quam de- fendit Gron. Obss. IV, 16. Per ho- norem emend. Gelen. et Sigon. Ad structuram nil intererit; et honoris specie vel per honoris speciem frequen« tius est : sed et c. 17 (ubi vid. n.^),^^^ jus cst id. qd. perjuris speciem ; Bauer. 5. Incommodus obversaretur ; vide ad XXIV, 23 , n. a. — Per luctum rc- gia clausa; vid. II, 18 ,n. i,et V, 12 , n. 6. — Ex rebus in Syria aut Asia

m

T. LIVII

1. C. 11)3.

u. c. 559.

riorem esse Antiochum , quod nihil asqui postularent Romani, sed bello quoque superaturum credebat. Fugienti regi disceptationem cum legatis , seu jam ex- perto eam minus prosperam , seu moerore recenti confuso^, professus Minio , se , quse pro causa essent, dicturum , persuasit , ut a Pergamo arcesserentur le- gati.

XVI. Jam convaluerat Sulpicius ; itaque ambo Ephe- sum venerunt^ Rex a Minione excusatus, et absente eo res agi coepta est. Ibi praeparata oratione Minio ; « Specioso titulo , inquit , uti vos ^ Romani , graecarum « civitatium liberandarum video : sed facta ve^tra ora- a tioni non conveniunt ; et aiiud Antiocho juris sta- <c tuistis^, aho ipsi utimini. Qui enim magis Smyrnaei « Lampsacenique Graeci sunt , quam Neapoiitani et « Rhegini et Tarentini , a quibus stipendium^ a quibus « naves ex foedere exigitis ? Cur Syracusas atque in « alias Siciliae graecas urbes praetorem quotannis , cum « imperio et virgis et securibus, mittitis? Nihil aliud « profecto dicatis , quam armis superatis vos iis has « leges imposuisse. Eamdem de Smyrna et Lampsaco « civitatibusque , quae loniae aut iEoiidis sunt , causam « ab Antiocho accipite. Bello superatas a majoribus , «et stipendiarias ac vectigales factas^, in antiquum « jus repetit^. Itaque ad haec ei responderi velim , si

gestb. De rebus, quas feliciter gessit Antiochus tani contra seditiosos po- pulos, quam contra Ptolemaeum Phi- lopatora, regem .Slgypti, Polyb. IV etV, citat Doering. Ed.

6. Mosrore recenti confuso; vide adVI,34,n. 7.

Ca.p. XVI. 1, Jamconvaluerat SuU picius : itaque ambo legati rom. , Sul- picius Villiusque, E. v,j cf. c. 14 pr.

2. jiliud Antiocho juris statuisti*: sane, quum sequatur utimini, neque res praeterita , sed futura , et agenda etiam nunc, indlcetur, rectius foret, nt Gron. legit , statuitis : nisi iJIud elapsum Livio dixeris ; Bauer.

3. Stipendiarias ac vectigales ; viJe ad V, 10, n. 5.

4. In antiquum jus , statnm, vel ditionem, repetit, revocat, revocare

u.cst LIBER X-XXV. CAP. XVI. 465

<$ex aequo disceptatur, et non belli causa quaeritur ». Ad ea Sulpicius, « Fecit verecunde, inquit, Antio- « chus, qui , si alia pro causa ejus non erant, quae di- «cerentur, quemlibet ista, quam se, dicere maluit. H Quid enim simile habet civitaiium earum , quas com- « parasti , causa ? Ab Rheginis et Neapolitanis et Ta- « rentinis , ex quo in nostram venerunt potestatem , « uno et perpetuo tenore juris ^, semper usurpato , « nunquam intermisso , quae ex foedere debent , exi- « gtmus. Potesne tandem dicere, ut ii populi non per « se , non per alium quemquam foedus mutaverint , sic « Asiae civitates, ut seroel venerunt in majorum An- « tiochi potestatem , in perpetua possessione regni ve- « stri permansisse , et non alias earum in Philippi , « alias in Ptolemaei fuisse potestate , alias per multos « nnnos nullo ambigente libertatem usurpasse ? Nam « si, quod aliquando servierunt , temporum iniquitate « pressi, jus post tot saecula asserendi eos in servitu- « tem faciet ; quid abest , quin actum nobis nihil sit , « quod a Philippo liberavimus Graeciam ^, et repetant «posteri ejus Corinthum, Chalcidem, Demetriadem « et Thessalorum totam gentem ? sed quid ego causam « civitatium ago , quam , ipsis agentibus , et nos et re- « gem ipsum cognoscere aequius est ? »

Talt; ut iViyif^ ^iftoRem^neXXI, 6i , cepi pro vulg. mutaverint ex MS

n. 5; XXXII , 33 , n. lo ; XL, 35, Gaertn. et emend. Duk. qul jam mo

n. 7 ; et in jus jtidiciumque XXXVI ^ nnit , ut hic esse pro quemadmodom ,

39 , n. 3 , XXXIX , a4 » n. 3 , XLI , a2. eique respondere sic, — Jus post tot

5. Perpetno tenore juris, eleganter s€ecula, etc. Doering. aetates intelligit

pro: uno eodemque jure; nam quod ( levea; ). Vide supra ad IX, x8,

untun eumdemque modum servat, n. 10 , t. III, pag. 49. Ed. quod uno eodemque ordine procedit , 6. Quod a Philippo Uberw, Gnc-

nec nlla re interrumpitur, ejus con- ciam : malim liberarimus ; sed enim

stantem et aequabilem continuationem plurima sic mutanda sunt , ut panlo

dici tenoren monet Doering. En. — ante ut semel venerint, etc. 17, extr.

l/t ii popuii,,, foedus mutaverunt re- qunm petierint, vel peterent; Bauer.

n. 3o

466 T. LIVII tcX

XYII^ Vocari deinde civitatium legationes jiissit , prosparatas jam ante et instructas ab Eumene , qui , quantinncumque virium Antiocho decessisset, suo id accessurum regno ducebat'. Admissi plures, dum suas quisque nunc querelas, nunc postulationes in- serit, et aequa iniquis miscent, e disceptatione alter- catiouem fecerunt. Itaque, neque remissa ulla re, neque impetrata , aeque ac venerant , omnium inoerti legati Romam redierunt. Rex , dimissis iis , consilium de bello romano habuit, Ibi alius alio ferocius ; quia , quo quisque asperius adversus Romanos ioquutus es- set, eo spes gratioe major erat. Alius superbiam postu- latorum increpare , tanquam Nabidi victo , sic Antio- cho, maximo Asiae regum, imponentium leges. Quan- quam Nabidi tamen dominationem^ inpatriam suam et patriam Lacedcemonem renUssam. AiUiocho si Smyma et Lampsacus imperaiafaciant, indignum vi-

Talia centiefl obvia in oratione obliqna. Cap. XYII. X. Siio id accessunim regno ditcebat , putabat , sperabat. — Niuic qutrelas, nunc postulationes inserit: Baaeri nota est: •> Cui ergo orationi? At neqne nominata baec, eui per ^toVotav »uppleri boc toc. e re ipsa possit: neque inserebantur iita orationi , sed eam constitnebant. Le- gere possis ingerit » sc. regi ejnsve le^ gato, ut TII, 68. Ant perturbatior brevitate oratio, explicanda, acsifo- ret : qnerelas postulationibua , postu- lationes qnerelis inserit, i. e. miscet. Expostulationes fegit Drak. et mox et asqua iniquis miscent pro Tulg. tequa iniquis miscentes, Illud certe non placet: uam et expostulationes idem signiiicant, qaod quereiie , etin seqq. neque remissa ulla re, neque impetrata, prius manifesto querelas, postcrins, etsi per cbiasmum, respi

cit postulationes ». Recte, opinor : sed ad inserit e seqq. mXeVi, disccptationi ; nt et mox ibinlius atio ferocius , scil. loquutus est e seqq. Confer. «d XXI, 43, n. 4* Minns placet interpanctio Dmk. Ibi alius alioferocius fquia . . . major eratj, alius superbiam , etc. nt vox alius ante superbiam vel delenda sit, vel propter byperliaton sive alia interposita perspicuitatis cansa repe- tita. — Walcbius , Emend. pag. a 1 4 f censet verba aliiu alioferocius respi- eere utrosque , et qui superbiam po- stnlatomm increpabant , et qui dice- bant parvas belli cansas esse; nam ferociter agere potuerunt , ut opfnatnr, etiam qui pacem bello praeferebant. Quare ita distiiignendnm jnbet : tbi

alius al, ferocius Cquia eratj^

aUus increpare ; alii dicere

parvas , etc. Eo.

2. Nabidi tamen dominationem . , .

t.cst: LIB. XXXV. CAP. XVII. XVIII. 467 derL Alii, parvas et vix dictii dignas belli pausas tanto regi eas cintates esse; sed initium semper a parvis injusta imperandi fieri^ : nisi crederent , Per^ sus y quum aquam terramque ah LacedcemonOs pe^ tieruntj gleba terrce et haustu aquce eguisse^. Per similem tentationem Romanis de duabus ci^itatibus agi^; etcdias civitates, simul duas jugum exsuissevi- dissentj ad Uberatorem populum defecturas, Si non Ubertas servitute potior sit y tamen omni prassenti staiu spem cuique novandi res suas bUindiorem esse.

XVIII. Alexander AGarnan in consilio * erat, Phi- lippi quondam amicus, nuper relicto eo sequutus opulentiorem regiam Antiochi; et, tanquam peritus

remissam ; vide ad XXXII , si , n. 3.

3. Parvas quidem et vix dictu di' gttas... sed initium semper a parvis injusta imperttndi fieri ex emend. pro- babili Rabenii, Gron. et Drak. proba- ta , pro vulg. sed ». s, per jus injusta impetrandL Baner. baec notavit : «* De voe. imperandi probo; aptius enim videtnr : certe liv. petendi vel postU' landi s^sripsisset. Nam at impetres, ab alterins paitis facilitate et patientia pendet. Sed voc. injusta ntiqae po- stcere oppositnm/tf^ videtur, i. e. juris speciem; nisi contextus is sit, qui parvarum rerum mentionem faciat. Nani et pnecedit parvas belli eausas , «t Persicie postulationis similitudd parva commemorat. Eapfabnia qnoque hane lectionem commendat : sed con- textus major vis est », — - Walchius , pag. sii 4 , defendit lect. perjus injusta pro, aparvis inj. et pntat displicere nemini posse, qoi meminerit per fi- dem (per speciem fidei) , per caiisam, et pluritun similium loquendi ratio- Dum. Ed.

4. Nisi crederent , Persas , Xerxem ,

quum aquam terramque ab Laeed. petiertmt ( confer. ad cap. x6 , n. 5 ), gleba terrce et haustu aquie eguisse, nec potinli hac formula indicasse om- nia , quae terra mariqne continerentur, vel deditionem totius regionis ( conf. de more Persaram , y^ xat u^up po- seendi , loca Herodoti aliommque lau- data ab Intpp. Curt. III, 10, n. 8, etBrisson. de regno Pers. III, p. 33o, et de form. ) : et similiter Romanorum postnUta eo tantum spectare , ut duas illas civitates, nec potins, earum li- bertate, qnod sperarent, denegata, plnres liberarent, et regi Antiocbo eriperent.

5. Per similem tentati^nem a Bo- manis ( ut paulo ante Antiocho impe- rata pro ab A, i. conf. ad XXIY, 39 , n. 8 ) dtf duabus eivitatibus agi; et ( forte at vel sed; vid. tamen XXIII , 44* n. ^) alias civitates, etc. Mox forte leg. Etsinon libertas, etc.

Ca.p. XVIII. I. In consilio. Multi dant concilio ; male : jam saepius erro- rem illum scribanim et editorum no- tavemnt viri docti. Scilicet concilio

3o.

A. C. i<|3.

u. c. 559.

46« T. LIVII

Graeciae , nec ignarus Romanorum , in eum gradum amicitiae regis , ut consiliis quoque arcanis interesset, acceptus erat. Is , tanquam non , utrum bellandum esset , nec ne , consuleretur , sed ubi et qua ratione bellum gereretur, Victoriam se haud dubiam propo- tiere animo afHrmabat, si in Europam transisset rex, et in aliqua Griecice parte sedem bello cepisset, Jam primum JEtolos, qui umbilicum Grcecice^ incolerent, in armis eum imenturumy antesignanos ad asperrima quceque belli paratos. In duobus vehct cornibus Grce- * cice Nabin a Peloponneso concitaturum omnia , repe^ tentem Argivorum urbem , repetentem maritimas civi" tates y quibus eum depulsum Romani Lacedcemonis muris ihclusissent; a Macedonia Philippumy ubipri-- mum bellicum cani^ audissety arma capturum, Nosse se spiritus ejus y nosse animum: scire yferarum modo, quce claustris aut vinculis teneantury ingentesjam diu

( VassemhUe ) adsunt, quibas eapta eonsilia proponuntur, eonsilio ( le eon- seil) rero, qui ipsia capiendis eonsi- liis adhibentur. En. — Aeeeptus ertU: del. erat; Duk. et Bauer.

a. MtoloSy qui umbilieum Grateio! incolerent; f^fa}.ov, h. e. rb fttaov, luedium, centrum. Tulgo Graeci opi- nabantur, Delphos esse umbilicum non Oraeciae tantum , std totius etiara Or- bis terramm. Conf. XXXYIII , 48 ; XLI, a3, et de origine conunenti Sirab. IX, 3, n. 6, pag. 419, 420; Schol. et Gedike ad Pind. Pyth. lY, 7, YI, 3; Claudian. de Cons. Mall. Theod. prolog. 1 1 seq. et Intpp. So- phocl. 0£d. Tyr. 4S0 , et Eurip. Orest. 3oi , Sga, et lon. asS, 462. ' Earadem Jndseomm Teterumque Chri- stianemm opinionem fuisse de Hiero- solymis aut Golgotha ( ut Athenien-

sium dfe Athenis et Paphioram de Papho ) , eamque perversam esse , quia globus sequalem ubique snperficicni habeat, et in terra quoque habitabili non facile punctum finiri posait, m qno undique deductae pares lineae con- currant, docet Gellar. GeOgr. ant. lib. I, c. 4- Conf. Siebelis in notis ad l^vivixoc , pag. 1 53 sq.

3. jintesignwos ad asperrima,ete, Tide ad II, 20 , n. ^.—^Comibus Grat~ cio}, eztremis partibus Peloponnesi et Helladis. — Forsan alludit^Noster ad dictum illnd Demetrii Phal. qni Pelo- ponnesnm similemboyi aiebat, cujus velnt comua , Ithome et Acrocorin- thus prominebant. Eo.

4. Bellicum cani; vide ad YII ,40, n. 4* — Spiritus ejus; vide ad XXX, II, n. 3. — Ferarum modo, qua claustris, etc. «f. XXXIV, 4 > A> ^^\

uclC LIB. XXXV. CAP. XVIII. XIX. 469

iras eum inpectore volvere. Meminisse etiam se^ quo-^ ties in heUo precari omnes deos solitus sit^ ut Antio- chum sibi darent adjutorem. Cujus voti si compos aunc fiaty nuUam moram reheUandi facturum» Tan- ium non cunctandum^ neque cessandum esse. In eo enim victoriam verti^ si et loca opportuna^ et socii prceoccuparentur. Hannihalem quoque sinemora mit- tendum in Africam esse ad distringendos Romanos. XIX. Hannibal noa adhibitus in consilium , propter colloquia cum Y illio suspectus regi , et in nuUo postea honore habitus , primo eam contumeliam tacitus tulit ; deinde melius esse ratus , et percunctari causam re- pentinse ali^nationis , et purgare se , tempore ' apto , quaesita simpliciter iracundiae causa auditaque , « Pater « Hamilcar , inquit , Antioche , parvum admodum me , «cquum sacrificaret, altaribus admotum jurejurando «SKlegit, nunquam amicum fbre populi romani. Sub « hoc sacramento sex et triginta annos militavi : hoc «c me in pace patria mea expulit^ : hoc patria extor* « rem in tuaro regiam adduxit : hoc duce , si tu spem « meam destitueris , ubicumque vires , ubi arma esse « sciam , huc veniam , toto orbe terrarum quaerens ali« « quos Romanis hostes. Itaque, si quibus tuorum meis «( criminibus apud te crescere ^ libet , aliam materiam

XXXVI, 7, n. 6; XUI,59, n. i. 5,In eo 'Vfictoriam verti^ -nde ad ),ll, «7, n. 6. — Jd distringendos Ro- manos., diatrshendos, ut XLIV, S5. (TDiversion machen. )

Ci^p. XIX, I . Tempore apto; vide^ ad III, 9, n. 4« — Gronovius nialit ' iempore capto, qnod qnidem bene l«atinifl dicitur, ut GraecU Xa€ttv xai" ^jv * sed Tidgatani ▼clh tibr. auctori- idUe firmatam recte tnetur Doer. En.

sacrificaret, eto. vid. XXI , i , n. 4< a. /Toc sacramentum tneinpacepa- tria mea cariasima iuTitum expuUt: male ed. Gmtv extuUt , quem taraeR operarum errorem plurea edd. adsci- vere. -— Hoc sacramento duce irotri- TixttTSpov alicui posset Yideri , et ma- lim hoc ducente ; Gron. Sed oourer.« Drak. ad h. 1. et XXXIX , x , n. 4 ; Jensii lect. Lucian. 1,8.-— Huc ve- niam, eo, iUnc.

^Pater Hifmilcar p. adm, me , qujum' 3. Meis criminibus Upud te eresccre j

A. C 19». V. C. bSo.

470 T. LIVII

'i cresceiidi ex me quaerant. Odi, odioque suni Roma- « nis. Id me verum dicere, pater Hamiicar et dii testes « sunt. Proinde , quum de bello romano cogitabis , « inter primos amicos Hannibalem habeto. Si qua res a te ad pacem compellet, in id cousilium alium , ctim « quo deliberes, quaerito ». Non movit medo talis ora- tio regem , sed etiam reconciliavit Hannibali. Ex con- silio ita discessum est , ut bellum gereretur.

XX. Romae destinabant quidem sermonibus hostem Antiochum^, sed nihildum ad id bellum praeter ani- mo4 parabant. Consulibus ambobus Italia provincia decreta est, ita ut inter s6 compararent sortirenturve , uter comitiis ejus anni pra&esset* : ad utrum ea non pertineret cura , ut paratus esset , si quo eum extra Italiam opus esset ducere legiones. Huic consuli per- missum , ut duas legiones scriberet novas , et socium latini nominis viginti millia et equites octingentos. Alteri consuli duse legiones decret», quas L. Corne- lius consul superioris anni habuisset, et socium ac latini nominis ex eodem exercitu quindecinl millia et equites quingenti^. Q.Minucio cum exercitu, quem

videadni, ig,n. 7 , et XXJII , 48 , n. 8. Kiox To quam ante ex me reete omisit Drak. ante enim Livius dixit meis crinunibus; Baaer. — Crescendi ejc me,\^ est, male, quod mihi pa- rant , mea pemicie. Sic apad Cic. pro &oscio A>oer. 3o , accusarem alios , epc qt^ibus » quomm damno , possem crescefe, Ed^

Cap . XX. I . Destinabant sermonp- bus hostem Ant, conf. ad IX, z6, n. II.

a . Inter se coinpararent sortirentur- t^e^ vide ad III, 2, n. i ) jam nunc, uter comitiis ejus, hnyw, anni consu- laribus pjraetoriisqae/^rorojjr^ Confe-

rendam mox n. 3 , et ad cap. 6 , n. i» 3. Ex fotlem exercitu quindecim millia et equites quingenti, omnes edd. ante Drak. pedites inserunt ante quindecim tmttia, quam locutioneni non damnant Duk. et Drak. et Periz. ad Sanct. Min. IV, % , pag. 709. Hic mnitis Livii locis docet , familiare ei esse, pro genitivo, qoi volgo partitio- nis dicitor, adhibere ifium ipsam ca- sum , qao namerus rei ziomeratae ex- primatur, vel genitivam sabhitelHgi hoc modo pedites quindecim mittia homimtm. Hli sapplent numero vel ad quindecim roillia hominttm ( sic et Gron. de Pec. vet. 1 9 7 ) } vel quod

A* C. 191. U. G. Stio.

LIBER XXXV. CAP. XX. 471

in Liguribus habebat, prorogatum imperium. Addi-^ tum, in supplementum ut quatuor millia peditum ro- manorum scriberentur et centum quinquaginta equi^ tes; et sociis eodem quinque millia peditum iropera- rentur, ducenti quinquaginta equites. Cn. Domitio extra Italiam^ quo senatus censuisset , provincia eve- nit, L. Quintio Gallia et comitia habenda^. Praetores deinde provincias sortiti ; M. Fulvius Centumalus ur-^ banami L. Scribonius Libo peregrinam, L. Yalerius Tappo Siciiiam, Q. Salonius Sarra Sardiniam, M. Bae^ bius Tamphilus Hispaniam citeriorem , A. Atilius Ser- ranus ulteriorem. Sed his duobus primum senatus-^ consulto, deinde plebis etiam scito permutatas pro- vincise sunt, Atilio ckssis et Macedonia , Ba^bio Bruttii decreti. Flaminio Fulvioque in Hispaniis prorogatuni imperium. Baebio Tamphilo in Bruttios duae legiones decretae, quae priore anno urbanai? fuissent; et ut so- ciis eodem millia peditum quindacim imperarentur et quingenti equites. Atilius triginta naves quinquere-^ raes facere jussus, et ex navalibus veteres deducere, si quae utiles essent, et scribere navales socios. £t consulibus iraperatum^, ut ei duo millia socium ac la- tini norainis et mille pedites darent Romanos. Hi duo prcetores et duo exercitus, terrestris navalisque ad- versu3 Nabin , aperte jam oppugnantem socios populi

attinet a4 pet^tes, Hqc refert Duk. verba Livii, quae laudavi ad HI, 5, lu 9 ; X.XI , 55 , n. 5 ; XXVIII , a , n. a , et XXXV, 23 , n. 2. Confer. ta- men notas ad baec loca , et ad XXVII, 16 , n. a , et XXXIX, 7, n. i. Pe4i' (um emend. Gron. aed Drak. vocem pedites delevit, ^uam In uullo MS praeter Lov. 5 invenit. — Et noa cum Doeringio quoqne to pedites delen- dum arbitramar. £d.

4* Galliaet comitia habenda; conf. n. 2.

5. Consulibt^s imperatum. In anti-

quis editionibus vulgo edebatur con-

suliimperatum, ut... daret, sed quum non desigiiaretur utri iipperatum con-

suli; deinde cur oni tantum^ hinc Aldus, probb. viris doctis, nostram lectionem ex cod. Mog. recepit. En. ■ — Exercitus terrestris navalisque; vidc ad XXVII, I, n. 7.

47^ T. Livii i.^:r

romani, dicebantur parari. Caetemm legati ad Antio- chum missi exspectabantur ; et , ptius quam ii redis- sent, vetuerat Cn. Domitium consulem senatus ab Urbe discedere.

XXI. Praetoribus Fulvio et Scribonio , quibus , ut jus dicerent Romae, provincia erat, negotium datum, ut, praeter eam ciassem, cui Atilius praefuturus erat, centum quinqueremes pararent. Prius quam consul praetoresque in provincias proficiscerentur,suppIicatio fuit.prodigiorum causa'. Capram sex hoedos uno fetu edidisse, ex Piceno nuntiatum est; et Arretii puerum natum unimanum; Amiterni terra pjuisse^; Formiis portam murumque de cselo tacta ; et ( quod maxime terrebat) consuli^Cn. Domitii bovem loquutum , uoma GA.VE TiBi. Caeterorum prodigiorum causa suppUcatum est ; bovem cum cura servari ^iique haruspices jusse- runt. Tiberis, infestiore quam priore impetu^ illatus Urbi , duo pontes , aedificia multa , maxime circa por- tam Flumentanam , evertit. Saxum ingens , sive im- bribus, sive motu terrae leviore , quam ut alioqui sen- tiretur, labefactatum, in vicum Jugarium ex Capitolio procidit, et multos oppressit. In agris passim inun- datis pecua ablata , viilarum strages facta est. Prius quam L. Quintius consul in provinciam perveniret , Q, Minucius in agro Pisano cum Liguribus signis col- latis pugnavit : novem millia hostium occidit;; cseteros fusos fugatosque in castra compulit. £a usque in no-

Gap. XXi. I. Prodigiorum causa , geretur etf quod max. terrebat con-

etc, vide ad.I, 3i , n. i. sulem Cn.Domitium, bovem, etc. £o.

a. Amiterni terra pluisse : al. ter- ^^lnfestiore quam priore impetu,

ram; Tide ad III, lo, n. 4- — ^t proximo , anni prioris, seu proximi,

fquod max, terr.J consulis Cn^ Do- de qno vid. c. 9. Quam prius emeiid.

mitii bovem. Sic locom htmc bene Gron. prob. Dak. Anno poat priore

•mendavit PighiiM in Annal. ad ann. inserebat Faber. — Duo pontes ; vide

56 1 , qanm aqtea sine senfu apto le- ad III , 6a , n. 4»

vlZ: LiB. XXXV. CAP. XXI. XXII. 473

ctem magno certamine oppugnata defensaqne sunt. Nocle clam profecti Ligures : prima luce Romanus vacua castra invasit. Praedae minus inventum est, quod subinde spolia agrorum capta domos mittebant. Mi- nucius nihil deinde laxamenti hostibus dedit. Ex agro Pisano in Ligures * profectus, castella vicosque eorum igni ferroque pervastavit. Ibi praeda etrusca, quae niissa a populatoribus fuerat, repletus est miles ro- mamis.

XXII. Sub idem tempus legati ab regibus * Romam reverterunt. Qui quum nihii, quod satis maturam causam belli haberet, nisi adversus lacedsemonium tyrannum , attuiissent , quem et Achaei iegati nuntia- bant contra foedus maritimam oram Laconum oppu- gnare ; Atilius praetor cum classe missus est in Grae- ciam ad socios tuendos. Consules, quando nihil ab Antiocho instaret , proficisci ambo in provincias pla- cuit. Domitius ab Arimino , qua proximum fuit , Quin- tius per Ligures in Boios venit. Duo consulum agmina diversa ^ late agrum hostiura pervastarunt. Primo equites eorum pauci cum preefectis , deinde universus senatus , postremo in quibus aut fortuna aliqua , aut

4. Ex agro Pisano in Ligures Apua- no8. Conf. XXXIX, 32 ; XL, 41.

Cap. XXII. X. Ab regibus, Antio* cbo et Eumene; Tide cap. z3. — Le- gati nuntiabant. Ex nlt. Gruteri edi- tione Tulgabatur, \mnuntiabant, sed alteram lectionem exliibent codd. An- muuiare, ut obserTant grammatici , dicitnr de rebus fnturis vel instanti- bna , nuntiare , de rebus , quae afferun- tur ex longinquo. £d.

2. Duo consubim agmina diversa, ctc. vide ad III , 60 , n. i . Nota Glar. eat : « Qnae Livina hic de consulum in

Boios prof^ctione narrat , eadem , etsi paulo diversius , refert cap. 40. Porro qu£ de M. Fnivio Nobiliore, uUerioris Hispaniae praetore , cap. 7 , narravit , hic prope eadem repetit , -sc. de Tole- to ac Vettonibus. Non est mihi^dn- bium , tanta remm gestamm mole in- gentique scriptornm multitudine Livii memoriam obrutam: nec id miran- dnm , prsesertim in homine sene ». SimiHum in Livio repetitionum ^xem- pla vide ad XXXYI, %x , n. 4; XLY, i5, n. 8, et apud Periz. Anim. Hist. cap. 4, pag. 173.

Ai G. 191. U. G. 56o.

474 T. LIVII

dignitas erat, ad niille quingenti^ ad consules trans- fugerunt. £t iu utraque Hispania eo anno res pro- spere gestae, Nam et C. Flarainius oppidum ^ Litabrum , munitum opulentumque , vineis expugnavit, et nobi- lera regulum Corribiionem vivum cepit ; et M. Fulvius proconsul cum duobus exerdtibus hostium duo se- cuuda praelia fecit ; oppida duo Hispanorum , Yesce- liam Holonemque % et castella multa expugnavit : alia voluntate ad eum defecerunt. Tum iu Oretanos pro- gressus , et ibi duobus potitus oppidis , Noliba et Cu- isibi , ad Tagura amnem ire pergit< Toletum ibi parva urbs erat , sed loco muuito. £am quum oppugnaret , Vettonum magnus exercitus Toletanis subsidio venit. Cum his signis collatis prospere pugnavit, et, fusis Vettonibus , operibus Toletum cepit.

XXIII. Caeterum eo tempore minus ^a bella , qua; gerebantur , curse Patribus erant , quam exspectatio nondum cospti cum Antiocho belli. Nam etsi per le- gatos idemtidem omnia explorabantur, tamen rumo- res , temere sine ullis auctoribus orti , multa falsa veris miscebant. Inter quae allatum erat, quum in iEtoIiam venisset Antiochus, extemplo classem eum in Siciliam missurum. Itaque senatus, etsi praetorem Atilium cum classe miserat in Graeciam , tamen , quia non copiis modo, sed etiam auctoritate opus erat ad tuendos

3. Ad mille quingenti ; vide ad IV, 59, n. 4. — M, Fulvhts proconsnl , qiii anno ptiore pretor fuerat; vide ad

XXVni,3«,n. 4.

4- Oppidum Litabrum Ortel. in Thes. Geogr. docet, Moralem legere Britablum, qtil locus est juxta Sego- viam. — M. Pulvius proconsul , immo proprcttor, nt XXXVI , 1 ; nara ex XXXIV, SS, et XXXV, 20, paiet, eum prartorem obtinuisse Hispaniam

ulteriorem , et imperium ei anno seq, prorogatum fuisse; Dnk. Sed vide ad XXVin,38,n. 4.

5. Vtsceliam Holonemque , in mul- tisMSS Helonemque; undeJac, Gron. emend. Belonemque , de quo Baetic» maritimae oppido vid.Toss. ad Mel. II, 6, et Uard. pd Plin. III, i. Illud iiimium distare ab Oretanis, monet Crev. De Toleto et yettoaibus vide ad cap, 7 , n. 4*

y.cX. LIBER XXXV. CAP. XXIII. /^5

sociorum animos % T. Quintiura et Cn. Oct£ivium et Cn. Servilium et P. Yillium legatos in Graeciam misit; et , ut M. Bs^biiis ex Bruttiis ad Tarentum et Brundi- sium promoveret legiones, decrevit, ut inde, si res posceret , in Macedoniam trajiceret ; et ut M. Fulvius praetor classem navium viginti mitteret ad tuendam Sicilias oram ; et ut cum imperio esset , qui classem eam duceret (duxit L. Oppius Salinator, qui priore anno £ediUs plebis fuerat ) ; et ut idem praetor L. Ya- lerio collegae scriberet, Periculum esse, ne classis re- gis Antiochi ex Mtolia in Siciliam trajiceret: itaque placere senatui, ad ewn exercitum^ quem haberet^ tumultuariorum militwn ad duodecim miUia et qua- dringentos equites * scribere eum , quibus oram mari* titnam provincice , qua vergeret in Grceciam , tueri posset. Eum delectum prsetor non ex Sicilia ipsa tan- tum , sed etiam ex circumjacentibus insulis habuit ; oppidaque otania maritima, quse in Grasciam versa erant , praesidiis firmavit. Addidit alimenta rumoribus

Cap. XXIII. X. Ad tuendos socio- rum animos , alendo» , su.stentando8 : nisi potias leg. tenendos ( in fide ) ; Gron. piobb. Dok. et Oron. Coiif. ad XXII, 22 ,n. 9. — Tuendos, Doering. ihterpretatur , sociorum animos custo- dire et obaerTare, ne a fide et officio recedant. Ipsi tamen Talde arridet Gronovii , vel potius Tan. Fabri con- jectara , ad eenendos. £d. — Legatos; vide ad XXXVI , i , n. 4. — Ue inde , si res posceret ..... et ut M, Fulvius, Creveno displicet repetita particola ut, q^sp a qnibusdam codd. abest. Hu- jos tiunen particul« repetitionem dili- gentiae, qna sigillatim quseque im- perantur, bene convenijre existimat Do«riqg. JSd. — Ciassem navium i;/- ginti e MS Mogunt. ei multis aliis

h. 1. et cap. a4, pro vulg. c. ;t. tri^ ginta recepi, mirorque idem haad fecisse Drak. , qui tamen banc lect. ex XXXVI, 3, probabilem fijBri monet, et id)ivis fere codicem Mogunt. se- quitnr.

a. Tumultuariorum militum ( vide adl, 37, n. A) ad duodecim miilia et CCCC equites : post miUia in plcris- qae ante Drak. additur pedites ; sed saltem scribendum esse peditum , vi< derique illud additamentum eonim, qoi nescierint , milites , si cam equiti- bus jungantur, dici pedites , jam mo- nait Gron. vide ad XXII, 37, n. 2. Vocem illam exponxit Drak. quia in omnjbus MSS et edd. Rom. a. |47a, et Parra. deest. Confer. ad cap. ao y n. 3.

476 T. Livii tlZ:

adventus Attali , Eumenis fratris , qui nuntiaTit , An-

tiochum regem Hellespontum cum exercitu transisse ,

et ^tolos ita se parare ^, ut sub adventum ejus in ar-

mis essent. £t £umeni absenti, et praesenti Attalo

gratia; actce; et aedes liberie, locus, lautia^ decreta,

et munera data , equi duo , bina equestria arma , et

vasa argentea centum pondo et aurea viginti pondo.

XXIY. Quum alii atque alii nuntii bellum instare

afferrent, ad rem pertinere visum est, consules primo

quoque tempore creari. Itaque senatusconsultum fa-

ctum est, ut M. Fulvius praetor literas exteraplo ad

consulem mitteret , quibus certior fieret , senatui pla-

cere, provincia exercituque tradito legatis, Romam

reverti eum , et ex itinere praemittere edictum , quo

comitia consulibus creandis ediceret. Paruit his literis

consuI% et, praemisso edicto, Romam venit. Eo quo-

que anno magna ambitio fuit , quod patricii tres in

unum locum petierunt , P. Corn^lius Cu. F. Scipio ,

qui priore anno. repulsam tulerat ^, et L. Cornelius

Scipio et Cn. Manlius Vulso. P. Scipioni, ut dilaturo

viro tali, non negatum, honorem appareret, consu-

latus datus ^st.. Additur ei de plebe collega M'. Acilius.

Glabrio. Postero die praetores creati, L. ^milius Paul-

lus, M. iBmilius Lepidus, M, Junius Brutus, A. Cor-

nelius Mammula, C. Livius, et L. Oppius; utrique

eorum Salinator cognomen erat. Oppius^is erat, qui

classem viginti navium in 3icil.iam duxerat. Interim

3. JEtolos ita se parart^ itt, etc.. consul, jaitva^ Qauitius, cui, nt con-

coiif. ad UI, 40 9 n. xa. stat ex, c. 3o,.provincia Gallia etcomi'

4* Mdes liberce, locus, lautia dfi" Cia hahenda eyenerant. £d. — Jmmum

creta ; vide ad XXIV, 7 , n. 3 , et loeun^ petierunt; vide ad lib. XXXV^

XXVIII, 39, n. 8. -^ Equestria ar- cap. 10', n. x.

ma; vide ad IX, 40 , n. xa. 2. Qui priore anno repuisam tuic-

Ga?. XXIV. I. Paruit his literis r<i£; vide cap. 10.

tc.Z: LIB. XXXV. CAP. XXIV. XXV. 477

dum novi magistratus sortirentur provincias , M. Bse- bius a Brundisio cum omnibus copiis transire in £pi- rum est jussus , et circa ApoUoniam copias conti- iiere ^ ; et M. Fulvio praetori urbano negotium datum est , ut quinqueremes novas quinquaginta faceret.

XXV. £t populus quidem romanus ita se ad omnes conatus Antiochi praeparabat. Nabis jam non difFere- bat bellum, sed summa vi Gythium oppugnabat; et, infensus Achaeis ; quod miserant obsessis praesidium , agros eorum vastabat. Achaei , non antea ausi capes-* sere bellum% quam ab Roma revertissent legati, ut, quid senatui placeret, scirent, post reditum legato- rum et Sicyonem concilium edixerunt , et legatos ad T. Quintium miserunt , qui consilium ab eo peterent. In concilio omnium ad bellum exteroplo capessen- dum inclinatae sententise erant : literae Q. Quintii cun- ctationem injecerunt, quibus auctor erat praetorem classemque romanam exspectandi. Quum principum alii in sententia permanerent , alii utendum ejus , quem ipsi consuluissent , consilio censerent; multi- tudo Philopoemenis sententiam exspectabat. Praetor is tum erat *, et omnes eo tempore et prudentia et

3. Transire in Epimm estjussus, et cirea j4pottoniam copias continere, t< scil. «o progredi jaasiis ex Epiro : nam Apollonia in Ulyride graeca erat. Pro Epiro XXXVI, i, Macedonia nominatur: qnae forte permntantur, quod jam olim partes quaedam Epiri Macedoniae adjectae fuerant ( vide ad XLV, 3o, et Strab. Vn, 434) , Tel, postquam illae in potestatem Romano- ram Tenerant , Epiras provincia Ma- cedonia continebatnr ; qaod ex Cic. Pla. 4o colligit Manut ad Cic. £p. fam. XIII, xS.Quidqnid est, constat, Jam aetate Livii appeUationem Mace-

doniae ]ate patnisse , adeo ut ea etiam Illyricum et Epirum comprehendisse videatur ». Duk. Conf. Intpp. Sneton. v^aes. jd.

Cap, XXV. I. Non antea ausi cap, belium, quam, immo ante; Duk. — Exempla quidem de voce anteaquam ex Livio et Cicerone landari solent , sed iUa omnia Dukerus ambiguae fidei esse ait. Monet tamen Doering. occur- rere unum apud Cic. ad Div. III, 6, nbi meliores editt. amice in lectionem anteaquam conspirant ; vid. Eniest. in Clav. Cie. £d.

a. Proftor tum erat Philopoemcui

A. C 193. U. G. S60.

478 T. LIVII

auctoritate anteibat. Is praefatus , Bene eomparatum apud A<:hceos esse , ne prcetor^ quiun de bello consu- luissety ipse.sententiam dicerety statuere quam pri- mum ipsos, quid vellent , jussit. PnjBtorem decreta eorum cum fide et cura exsequuturwn^ adnisurum^ que, uty quantum in consilio hurnano positum essety nec pacis eos poeniteret ^nec bellu Plus ea oratio mo- menti ad incitandos ad bellum habuit^ quatn si aperte suadendo cupiditatem res gerendi ostendisset. Itaque ingenti consensu heUum decrettim est : tempus et ra- tio administrandi ejus libera prattori permissa suht. Philopoemen, prc^terquam quod ita Quintio placeret, etipse existimabat, classem Romanam exspectandam , quae a mari Gy thium tueri posset ; sed metuens , ne diiationem res non pateretur, et non Gythium so- lum , sed praesidium quoque missum ad tuendam ur- bem amitteretur, naves Achscorum deduxit^.

' XXVI. Comparaverat et tyrannus modicam classem ad prohibenda , si qua obsessis mari subraitterentur^ praesidia , tres tectas naves et lembos ' pristesque ^ tradita vetere classe ex foedere Rom^nis. Hafum no- varum tum navium agilitatem ut experiret-ur, simul

etc. vide sup. ad XXXI, a5, n. 3. —

Et prudentia, qmdam MSS et provi^ dentia» — Bene comparatum apud j4cha:os esse edidi pro vulg. apud Mtolos , qood jam reote daiBnavit Gron. bis verbis : « Non ^tolonun erat ille mos praecipiius,sed omniom fere liberorom popoloruin« Sic Romae neqoe consul in coria-dicebatf neque praetor in foro ferebat sententiam. Sed nec jEtohrum consuetudo poterat li- berare Pbilopcemenem ab oi&cio fnn- gendo ; nisi ofTeosam civium , in causa gravissima non patriam, sed gentis Achaeis Invisissimse rationem imitan-

do , tndobitatam contrafacre vellet , prsesertim qnnm exspectaretor, etocu- los omniimi in sie convertisset. Qoid enim propius , qoani nt responsaretur, Qnid iili com ./Etolis? praetorem Achte- ortim esse : agere patrio more debere».

3. Naves AchcBorum dedaxit; vide ad VIU, a6, n. i.

Cap. XXVI. I. Tres tectas naves; vide ad XXII, 19, n«, 4. — Pristes" que, naves majores lembis ( vid. Po- lyb. XVII, X, § i) et valde veloces , qoia longae erant et parom latse , sic dictae oLfih tq5 irpiCttv ra xujxara, a secando mari, vel, si Konio fides

A. G. iga. V. C. 56o.

LIBER XXXV. CAP. XXVI. 479

iit omnia satis apta ad certamen essent , provectos in altura quotidie femigem miiitemque simulacris navalis pugnae exercebat , in eo ratits verti spem obsidionis , si praesidia maritima interciusisset. Praetor Achdeo-* rum , sicut terrestrium certaminum arte quemvis cla* rorum imperatorum vel usu vel ingenio aequabat, ita rudis in re navali erat ; Arcas, mediterraneus ^ homo , externorum etiam omnium, nisi quod in Creta prae- feotus auxiliorum militaverat , ignarus. Navis erat qua- driremis vetus, capta annis octoginta ante^, quum Crateri uxorem Nicseam ab Naupacto Corinthum ve.- heret. Hujus &ma motus(fuerat enim nobile in classe regra quondam navigium) deduci ab iEgio putrem jam admodum et vetustate dilabentem jussit. Hac tum praetoria nave praecedente ciassem , quum in ea Pa^ trensis Tiso praefectus classis veheretur, occurrerunt a Gythio Laconum naves ; et primo statim incursu ad novam et firmam navem vetus, quae per se ipsa omnibus compagibus aquam acciperet, divulsa est; captique omnes, qui in nave erant. Caetera classis.

habenda) a fornia prutium mariHorum, quee hon^ corporis sunt, sedang^isei, quwqvte DMximae Indici maris beUine pistres , pristes etpistrUses dicebantiir. Conf. XUV, a8 pr. PUniu», IX , 3 ; Sohweigh. ad Polyb. XVI, a, § 9.; Gron. Obss. I, 18 ; Intpp. Virg. Mn, in, 4^7, V, 1x6, et Val. Fkccua, II, 53i.

a, Areas , mediterranew homo , Philopoemen Megalopolitanns, nobi^' lissimo Arcadi«e genere ortus. Conf. ad haee et seqq. Poiyb. II, 40, X, aS; Plut..Pliilop. p. 356 sq. et Pau- san.Vill , 49 seq. — ' Quod in Creta preefectus aux. in. vid. PJnt. Philop. p» 359, 363, pt Pansan. 1. 1.

3. Navis erat quadriremis vetus.

capta annis octoginta anta , eta octo edd. ante Ald. quadraginta couj. Si- gon. e Plnt. Phiiop. pag. 364. Si octO' ginta recte- legitnr, Craterus foret Demctrii Poliorcetae filiusf Antigoni Gonatae irater , cnjus Prologns a6 Hi> storr. Trogi Pompeii et PhlegOR Tral> lianns irtpi Oaiuf&axTtuv , cap. 3a , me- imnemnt, et a cnjns aetate ad h»c tempCM^a facile tot annos colligas ; Gro- nov. Nota DnkerxT est : « De Graten> , Alexandri M. dace , et P^icaea, Antt- patri filia , intelligi non potest ; nam interjecti sunt anni fenne CXXX , et NicKam illam non Cratcro , sed Per- diccae , nupsisse , aqctor est Diodor. XVIIl , 640. Si hic Cratems est Anti- goni Gonatse frater, de cnjus uxore Ni-

A. C. xpx. U. C. S&t.

480 T. LIVIl

praBtoria nave amissa , quantum quaeque remis valuit , fugerunt ^. Ipse Philopoemen in levi speculatoria na ve ftigit; nec ante fugae fiuem, quam Patras ventum e$t, fecit. Nihil ea res animum militaris viri et multos ex- perti casus imminuit. Quin contra, si in re navalL, cujus^sset ignarus, offendisset^, eo plus in ea, quo- rum usu calleret, spei nactus, breve id tyranno gau- dium se efPecturum affirmabat.

XXVII. Nabis, quiim prospera elatus re, tum spem etiam liaud dubiam nactus , nihil jam a ma^i p^iculi fore, et terrestres aditus claudere opportune positis praesidiis voluit. Tertia parte copiarum ab obsidione Gytbii abducta, ad Pleias posuit castraS Imminet is locus et Leucis et Acriis , qua videbantur hostes exer- citum admoturi. Quum ibi stativa essent, etpaucita- bernacula haberent , multitudo alia casas ex aruiidine

cKa mhil alibi proditiun inTeni , vix mendo Tacare potcst numeru8 apud Plat. 1. 1. Gonatas eni*i jam L annis ante hoc tempus diem obierat ».

4. Ccetera classis. . . /ugerunt, Scil. TO classis y ad qnod refertav fiigerunt pro coUectivo, ntpassim exerciuis , civitas , senatus , habendam est. Alte- ram vero lectionemyi^*/ , quam cod. Lov. 5, et editt. principes exhibent, ab homine, qai hoc Livianum loqaen- di genas ignoraret , profectum censet Doering. Ed. — In levi speculatoria nave ; vide ad XXII , 1 9 , n. 4« Pisca- toria omnes codd. praeter Mogunt. et edd. ante Ald. Sed naves piscatoriae non solent cmo in dassibus iisque lo- cls , quibus praelium navale committi- tur; Duk. — Fentum est e cod. Vi- ctor. et Lqv. 6 recepit Draken. pro Dentum sit,

5. Si in re navali offendisset ;

vide ad XXVIII , 43 > n. 6.— Zo plus

in ea spei nactus ; vide ad XXI ,

57, n. 8. — Drak. explicat in ea, k. re, quorum, etc. et de hoc insolen- tiore loquendi genere laudat ea qoae ad XXXIV, 58 , S 4 > dispuUvit. Sed recte Doering. observat , melius et fii- cilius ea in casu quarto plar. accipi posse, ut aensus sit: eo majore spe dactus inea, erga ea, quorum peri- tiam . sibi comparasset usu. Nam tuu alicujus rei caUere est, in re aliqua- hene exercitatnm esse^ rem aliquam bene tenere ex nsn. Eo.

Ca.p. XXVII. X. Ad Phias posuit castra , opp. Laconicae ignotum. Cum Meurs. in MisoeU. Lacon. IV, i et 5 , leg. Boeas , quod opp. Leucis etj4criis vicinum ; vid. Polyb. V, 19,^8 (ubi cf. Schweigh.); Pausan. III, ai-aS, et Strab. VIU , p. 363, 364; e qaibas locis etiam patet, Acriis recte a Drdi. repositum pro vnlg. Acris, — Immi-- net; vide ad III, 5i , n. 3.

i.c.;'6:: LIBER XXXV. CAP. XXVII. 48i

textas (ironde , qua^ umbram modo praeberet , texis^ sent ; prius quam in conspectum hosti veniret Philo- poemen *, nec opinantem eum improviso genere belli aggredi statuit. Navigia parva in stationem occultam agri argivi contraxit : in ea expeditos miiites , ccetra- tos plerosqiie , cum fundis et jaculis et alio levi ge- uere armatura^, imposuit. Inde litora legens^, quum ad propinquum castris hostium promontorium ve-f nisset, egressus callibus notis, nocte Pleias pervenit; et, sopitis vigilibus, ut in nuilo propinquo metu, jgnem casis ab omni parte castrocum injecit, Multi prius incendio absumpti sunt , quam hostium adven* tum sentirent; et, qui senserant, nullam opem ferre potuerunt. Ferro flammaque omnia absumpta : per- pauci tamen ex tam ancipiti peste^ ad Gythium in majora castra perfugerunt. Ita perciilsis hostibus, Philopoemen protenus ad depopulandam Tripolim la- conici agri , qui proximus finem Megalopolitarum ^est, duxit; et, magna vi pecorum hominumque inde ar- repta , prius quam a Gy thio ty rannus praesidium agris mitteret , discessit. Inde Tegeam exercitu contracto ,

2. In coHspectum hosti veniret P., dnnt, excusanda patiiUy quam corri- nec opinantem ewn, etc. ita omues et . genda vel ex usa loquendi defendenda

MSS prseter Mogont. et edd. ante Ald. pntat. Eo. — (ketratos; yide ad XXI,

pro Tulg. hostmm , i\nde recepi , prob. a i , n. 6.

Duker. qui liaec notavit: «Singulari ^. Inde litora legens ;videaid%lil,

hostis recte apponitur adjectivnm et 5i , n. 6.

pron. plnr., ut omnibus coUectiyis; 4» Ancipiti peste; yide ad I, 25,

conf. ad XXIV, 3t , n. 2 , et XXVI, n. 4 » et II, 44, n. 5. 4, n. 5.Sed exempla diversi generis, 5. Tripolim laconici agri, Tiqv Tpi-

ut hic hostium, eum , mihi non snccnr- iroXtv , qui proximusjinem (vide ad II

mnt. Ad Nabis in princ. cap. non 48 , n. 5 , et 11, 49 , n. lo ) Mehgapo^

pnto, tam maltis intei^ectis, referri Utarumest, irpoc t^v MiVfliXoiroXTTiv

posseeum». — LectionemAoi^iacorre- conf. Strab. VIII, p. 386, et Polyb.

ctore profectam snspicatar Doering. , IV, 8 1 , $ 7 , nbi vid. Schweigh.

et talia, qaae diligentissimis qnibns- Duxit; videsupra ad libmm I, cap.

que scriptoribus nonnnnquaro exci- 23,n. 4.

48a T. Livii ^:l:X:

concilioque eodem et Achaeis et sociis indicto^^ iu qiio et Epirotarum et Acarnaiium fuere principes, statuit, quoniam s^tis et suorum a pudore maritimee ignoroi- niae^ restituti animi , et hostium conterriti essent, ad Lacedaemonem ducere * : eo modo uno ratus ab obsi- dione Gythii hostem abduci posse. Ad Caryas primunt in hostium terra posuit castra. £o ipso die Gythium expugnatum est. Cujus rei ignarus l^hilopoemen , ca- stra ad Parbosthenem (mons est decem millia pas* suum ab Ijacedsemone ) promovit. Et Nabis, recepto Gythio , cum* expedito exercitu inde profectus , quum praeter Lacedaemonem raptim duxisset , Pyrrhi ( quae vocant) castra^ occupavit; quem peti locum ab Acheeis , non dubitabat. Inde hostibus occurrit. Obti- nebant autem longo agxnikie propter angustias visc prope tjuinque millia passuum. Cogebatur agmen ab equitibus, et maxime a parte auxtliorum^®; quod existimabat Philopoemen , tyrannum mercenariis mi- Utibus, quibusplurimum fideret, ab tergo suos ag- gressururo. Dutc res simul inopinatae perculerunt eum : una , praeoccupatus , quem petebat , locus ; altera , quod primo agmini occurrisse hostem ceruebat, ubi , quum per loca confragosa iter esset , sine le vis arma- tura& prsesidio signa ferri non videbat posse.

XXVIII. Erat autem Philopoemen praecipua^ ' in dn^

6. Concilioque eodem. . . indicto; dendum est adlib. XXXII, iS, n. i. Tide ad IV, a5, n. 4* lo. Cogebatur agmen ah equitihtts

7. Apudore maritimce ignominios; ( Tide ad XXXII, a , n. 4 ) ef maxt- ▼ide ad 1 , 5, n. 5. me aparte auxitiormn , immo et ma-

8. Ad Lacedcemonem ducere ; vide xima parte a,, nam in hac re nemo ad 1 9 a3 , n. 4 > «t VIII, i , n. i. — nnquam magis aut minus statnit; Jac. Ad Caryas; ^ide ad XXXIV, 26, Periz. prob. Crev. Conf. XLII, 64. n. 3. — Barhosthenem , nomen obs- Ca.p. XXVIII. i . Erat autem Phiio- curum, quod apnd idoneos auctores paemen prascipua: , etc. vid. XXI, 4, haud reperire est. Ed. ' n. la, et XXXI, a5, n. 3 ; Pausaiu

9. Pjrrrhi, qu(e vocant, castra; vi- VIII , 49 tfeq.

tc:Z: LIBER XXXV. CAP. XX VIII. 483 cendo agmine locisque capiendis solertiae atque usus; nec belli tantutn temporibus, sed etiam in pa^ce, ad id maxime animum exercuerat. Ubi iter copiam iacer ret, et ad difHcilem transitu saltum Tenisset, conterar platus ab omni parte loci naturam , quum solus iret., secum ipse agitabat animo ; quum comites haberet^ ab iis quserebat, si hostis eo loco appatuisset ; quid , si afronte^ quid^ si ab latere koc aut ilio, quid, si atf tergo ddoriretur, capiendum consilii Jbret? Posse iristructos recta acie^posse inconditum agmen ^, ^t tqi^- tummodo aptum vice, occurrere. Quem locum ipse capturus esset, cogitando aut quaerendo exsequeba- tur ^, aut quot armatisy autquogenere, armorum (pla- rimum enim interesse) usurus; quo impedimenta , quo sarcinas, quo turbam inermem rejiceret; quanto ea, aut quali prcesidio custodiret; et Utrum pergere , qu^ coepisset ire via , an eam, qua venisset, repetere me- lius esset; castris quoque quem locum caperetj quan^ tum munimento amplecteretur loci, .qua opportuna aquatiOj qua pabuli lignorumque copia es^et, qua postero die castra mopenti tutum maxime iter, quce forma CLgrninis foret^ His curis cpgitationibusque it^ ab ineunte aetate animum agitaverat, ut nulla ei nova in tali re cogitatio esset. £t tum omnium primum agmen constituit : dein Cretenses auxiliares et , quos ' Tarentinos vocabant, equites^, binos secum trahentes

a. Inconditum agmen; vld. XXI, 57, n. 11« — Aptum Dtce; debebat 'vio! aptum : nam inte bic prsecipua notio et ratio tAt\ Bauer. Haec forte nlmis subtilia.

3. Qucerendo exsequebatur ; vide ad V, i5 , n. 8, — Usurus, sc. esset, quod durius hic omissum videtur Bauero. Milii potius dispUceret repe-

titio verbi. — j/n eam viam , qua w- nisset, repetere ex emend. Gron. pro an ea. — ■ Aquatio; vid. XLIV, 40 ; Caes. B. Gall. IV, i r ; vm., 41. Ed.

4. Quos Tarentinos vocabant, equi- tes leves. Conf. Suidas voc. tirwixii • Schweigh. ad Polyb. IV,* 77 , J 7, XI, 12 seq. Arcer. ad ^liam Tact. p. i5; Lips. de Mil. rom. III, 8 ; Victor. var

3i.

A. C. i<)a. U. C. &60.

484 T. LIVII

equos, ad prima signa misit; et, jussis equitibus sub- sequi , super torrentem , unde aquari possent , rupem occupavit. £0 impediraenta omnia et calonum turbam conjectam ^ armatis circumdedit ^ et pro natura loci castra communivit. Tabernacula statuere in aspretis et inaequabili solo difficile erat. Hostes quingentos passus aberant. £x eodem rivo utrimque cum pras- sidio levis armaturae aquati sunt ; et , prius quam ( qua- lia in propinquis castris solent) contraheretur certa- raen , nox intervenit. Postero die apparebat pugnan- dura pro aquatoribus circa rivum esse. Nocte in valle a conspectu hostium aversa, quantam multitudinem locus occulere poterat , condidit , caetratorum.

XXIX. Luce orta, Oetensium levis armatura et Tarentini equites super torrentem praelium commise- runt. Telemnastus Cretensis V popularibus suis, equi- tibus Lycortas Megalopolitanus preeerat. Cretenses et hostium auxiliares , equitumque idem genus Taren- tini , prsesidio aquatoribus erant. Aliquamdiu dubium praelium fuit , ut eodem ex parte utraque hominum genere et armis paribus. Procedente certamine, et numero vicere tyranni auxiliares , et quia ita praece-

lect. IX, 3 ; Crser. ad Ci6. ad Att.

V, 19.

5. Calonum turbam conjectam eo,

nt paulo ante quo turbam inermem re^

jieeret; et XXXVI, la, in iegatio-

nem conjecti; Gron. CoUectam c. Mo-

guiit. et queedam edd. — Ex eodem

rivo utrimque, id est, a citeriore et

ulteriore parte: Tett. codd. variant ;

multt dant utrique, qnod parvi mo-

menti judicat Doering. , quanquam

Creverio magis placnerit utrique. Ed.

^ Qualia in propinquis eastris solent,

luallem abesset in ; Duk. Deest in Lor.

6. Coafer. XXIU, 17. — Ctttrato- nim; vide ad XXI, ai , n. 6.

Cap. XXIX. I. Telemnastus Cre- tensis ex emend. Vales. Conf. Polyb. XXIX, 3, et XXXIII, i5. Letenna- stus primae edd. Latemneutus ed. Gro- nov. et seqq. — Lycortas Meg, vide ad XXXVIII-, 3a , n. a. — Cretenses et hostium auxiUares ; vide ad II, 4a, n. ^, Et exponi potest etiam: certe Cretenses et hostium auxiUares eos- dem esse , liquet ex verbis seqq, eodem ex parte utraque hominum genert ee armis paribus.

1

t\c.Z: UBER XXXV. CAP. XXIX. 485

ptum a Philopoemene prsefectis erat y ut , modico edito praelio, iii fugam inclinarent, hostemque ad insidiar rum locum pertraherent *. Effuse sequuti fugientes per convallem plerique et vulnerati , et interfecti 'sunt, priusquam occultum hostem viderent. Caetratl ita, quantum latitudo vallis patiebatur, instructi se- clerant , ut facile per intervalla ordinum fugientes suos acciperent. Con$urgunt deinde ipsi integri , re- centes^ instructi; et in hostes inordinatos, effusos, labore etiam et vuhieribus fessos, impetum faciunt. Nec dubia victoria fuit. Extemplo terga dedit tyrannl iniles; et haud paulo concitatiore cursu, quam se- quutus erat, fugiens, ad castra est compulsus. Multi GSBsi captique in e^ fuga sunt. Et in castris quoque foret trepidatum , ni Philopoemen receptui cani jussisset ; loca magis confragosa , et , quacumque temere pro- cessisset, iniqua, quamhostem^, metuens. Inde et ex fortuna pugnas, et ex ingenio ducis conjectans, in quo tum is pavore esset, unum de auxiliaribus specie transfugae mittit ad eum, qui.procomperto afferret: Achaeos statuisse postero die ad Eurotam amnem, qui- prope ipsis adfluit moenibus^, progredi, utinterclu- derent iter ; ne aut tyrannus , quum vellet , receptum. ad urbem haberet, aut corameatus ab urbe in castr» portarentur; simul etiam tentaturus , si quoruip animt< soUicitari ad defectionem a tyranno possent. Non tamc

^.Ad ins, loc* pertrakerent, la vul- gatis olim editt. oratio , male uni tan- tum periodo adstricta , procurrebat usque ad hostem ifiderent. Sed Crey. post pertraherene , ubi sensivi absolvi- t<ar, distinctionem , probantibas viris (loctjs, posuit. £o. — Instructi sede- rant' in insjdiis.; unde mox con^ur- 0unt, — Integri ct rcceutesj quibus

oppommtur vufneribus et laborefessi, ut mstructis inordinati, Conf. ad IIL, 7,n. I.

3. Ipsis adfiuit nuxnibus i sc. Laee- daemonis. — Simul etiam tentaturus , nimirum is , qni sub specie transfugae pro comperto afferret; nempe cum his verbis to tentaturus bene cohaerere monet Doering. In velt. libris legitur '

A. C. 193. U. C. .i6o.

486 . T. LIVII

fidem dtctis perfuga-fecit, quam perculso metu relin- quendi castra causam probabtlem praebuit. Postero die Pythagoram cum auxiliaribus et equitatu statio- nem agere pro vallo jussit. Ipse , tanquam in aciem cum robore exercitus egtessus , signa ocius ferri ad urbem jussit. .

KXX. Philoposmen , postquam citatum agmen per angustam et proclivem viam duci raptim vidit , equi- tatum omnem et Cretensium auxiliares in stationem hostium , quae pro castris erat , emittit. Illt , ubi hostes adesse , et a suis se desertos videmnt , primo in castra recipere se conati sunt ; deinde , postquank instructa acies tota Achaeorum admovebatur , metu ne cum ipsis castris caperentur, sequi suorum agmen aliquantum praegres^um insistunt^. Extemplo caetrati Acha?Qrum in castra impetum faciunt ( et diripiunt ) : cseteri ad persequendos hostes ire pergunt. !|Erat iter tale , per quod vix tranquillum ab hostili metuagmen expediri posset. Ut vero ad postremos praslium ortnm est , cla- moitjue teiribihs a tergo paventium ad prima signa est perlatus, pro se quisque, armis abjectis, in cirr cumjectas itineri silvas diffugiunt , momentoque tem- poris strage armonun septa via est, maxime hastis; quae , pleraeque adversae cadentes^, velut vallo objecto iter impediebant. Philopoemen, utcumque possent, instare et persequi auxiliaribus jussis ( utique enim

teniaturos yel tmtaturum} niaie, No- stra lectio e cod. Mogant. feliciter restituta est. Ed.

Cap. XXX. 1 . Sequi suor. agmen.., insistunt; vide ad XXTV, a6, n. 7. — In castra impetum faciunt et diri" piunt; forte et ea diripiunt : sed hae duse Toces , addit» e Mog. delentnr; Gron. — Non consentieniem Doerin-

gium habet GronoT. i» euim , praeter- qnam quod satia gravem cod. Mogunt. auGtoritatem arbitratnr, ilkis voces, quam eventom , quo impetusin castm factus sit , declarent , nec otiosas , nec superflnas , ideocpie non delendas pro- nuntiat. £d.

a. Phrteque adversas cadentes «< faa* stae , cuspide iu hostes conversa. Sed

A. G. 191.

V. C. 56».

LIBfiR XXXy. GAP. XXX. 487

eqaitibus haud facilem futuram fiigam ) , ipse gi^ayiue» agmeti via patentiore ad Eurqtam ami^em deduxit. Ibi castris ^ub occasum solis positisr, leveii^ arpatu- i*am , quam a4 persequendum reliquerat hosteip , op- periehatur. Qui ubi prima vigilia venerunt^ nuntiau- tes, tyrannum cum paucis ad urbem penetrasse , ca3- teram multitudinem inermem tpto sparsam vagaii «altu , (^orpora qurare eos jubet. Ipse ex captera copia militum ( qui, quia priores in castra veperant, refecti et cibo sumpto, et roodica quiete erant.) delectos, nibil praeter gUdios ^ecum ferentes,. extefmplo edu- cit; et duarum portarum itineribus^, qp?e Pheras, quaeque Barbosthenem ferunt , eos instruxit ; qua ex fuga recepturos sese bostes credebat. Pfec eum ppi- nio fefellit^ Napa Lacedaemonii , quoad )ucis siiperfuit quidquam , deviis callibus medio saltu se recipiebant.

qiioaaodd fierl potuit, ut hast», t«- inere abjectae , plerae<)ue adrersae ceci- derint? Suspicor transverso!, ut ha- stae , a fugientibus abjectae , plerseqiie transTeffs» ceciderlnt, atqtie e| re yia, Telut vallo quodam objecto., se- pta et iter iwpeditam fuerit ». D^ker.. Sed non ita vallum efFectnm ,^set: et potins a4»ers€e ceciderime cii8|Hde terrae obversa, nt defigerentur; £m. Hasta adversa est ita sita, ut ferrum obvertat , adeoque adversce cadentei ftasta:, qnae directo in terram ferro cadunt : ex iis autem sic temere in ter- rani fortuito casu infixis eifecta est iraago illa cujusdam quasi valli , quo iter iinpediehatur ; Crev^ — Doering. sic inlerpungit quas plerceque , adver- sa: , etc. £d.

3. Et duarum portarum itin... eos iustr, Sensumbene explanat Doering. : in insidiis iicmpe delectos illos mtli-

les ita colloc&v<9:at, ut duo dlversjk itincEa obsiderent , nnum ^uod ex t|na urbis porta Pheras , alterum quod ex. altera urbis porta Barbosthenem da- cfebat. Ed» -~ Qutt Pheras , quasque Barboftkenem ferunt, montem, de quo vid. cap. »7. Pro Pheras vett. •dd. Phecas , et MSS Phocas , Pha- 0as, Phachas , sed Bustid. Phttras, PhercB vel Pharee , aX <t>Yipai, et Dor. <Papai , opp. Messeniae , qnae olim pars Laconicae fuit ; nisi Phara sen Pharae Messeniae et Laconicae diversae fo.emnt urbes ; vide Schweigh. ad Polyb. XVI, xO, § 8. Pausan. IV, 16, dtcit iroXtv rii? Aaxovix^;, to [xiv olpx*^®^ ovopia xal Iv O(i.ii]pou xaTa>.0Y6> <|>apiv , uiro ^8 T&v SirapTtaTc^v xat irpooctxcdv xaXoufASviQv Oapa;. Conf. id. III, ao ; IV, 3o ; Eustath. et alii intpp. Homer. II. II , 582 ; Meurs. Misc. Lacon. IV, 8 ; Cellar. Gcogr. ant. II, 3, p. 763.

A- C. 192. tr, C. bGo.

488 T. LIVII

Primo vespere* ut lumina in castris hostium con- spexere, e regione eorum occultis semitis se tenue- runt : ubi ea suiit praegressi , jam tutum rati , in pa- tentes vias descenderunt. Ibi excepti ab insidente hoste passim ita multi caesi captique sunt, ut vix quarta pars de toto eiercitu evaserit. Philopoemen , incluso tyranno in urbem, insequentes dies prope triginta vastandis agris Laconum absumpsit, debilitatisque ac prope fractis tyranni viribus, domum rediit, aequan- tibus eum gloria rerum Achaeis imperatori romano , et, quod ad laconicum belluni attineret, praeferen- tibus etiam.

XXXI. Dum inter Achasos et tyrannum bellum erat, legati Romanorum circumire sociorum urbes, solli- citi , ne ^Etoli partis alicujus animos ad Antibchum ayertissent ' . Minimum operae in Achaeis adeundis con- sumpserunt ; quos , quia Nabidi infesti erant , ad cae- tera quoqu^ satis fidos censebant esse, Athenas pri- mum , inde Chalcidem , inde in Thessaliam iere : allo- quutique concilio frequenti Thessalos, Demetriadem iter direxere. Eo Magnetum concilium indictum est. Accuratior ibi habenda oratio fuit , quod pars princi- pum ahenati a Romanis , totique Antiochi et iEtolo- rum erant * ; quia , quum reddi filium obsidem Phi- Hppo allatum esset , stipendiumque impositum remitti ,

4. Primo vespere; vide ad I, 6, n. 1 . — Excepti ( vide tamen ad libi*. II , cap. 4 » n. 3 ) ab hoste insidente patentes viai).

Cap. XXXI. I. Ne ^toH p. «, animos ad Antiochum avertissent ; vide ad III, 63, n. i, — Demetria- dem iter direxere omnes MSS , praeter Mog. et edd. ante Ald. unde recepi pro vul^. Jlexere , quod servavlt Drak.

quoniam dirigere iter ant raro admo« dum, aut nunquam apud Livium oc^ currit. Sed eo probabilius est, to fle- xere glossatoribus deberi , et direxere in illnd mutatnm esse: locntio autem iUa saepius apud Cic. et Caes, occnrr^t. — Flexere tamen dedit Doer. e cod. Mogunt. Ed.

2. Totique Antiochi erant ; vlde ad III, 36, n. 4*

'A. C. 19». \i. G. 56o.

LIBER XXXV. CAP. XXXI. 489

inter caetera vana allatum erat , Demetriadem quoque ei reddituros Romanos esse. Id ne fieret , Eurylochus , princeps Magnetum , factionisque ejus quidam , om- liia novari^ ^Etolorum Antiochique adventu, male- bant. Adversus eos ita disserendum erat, ne, timo- rem vanum iis demendo , spes incisa Philippum aba- lienaret; in quo plus ad omnia mpmenti, quam in Magnetibus, esset. lUa tantum commemorata, quum totam Grceciam beneficio libertatis obnoxiatn Romanis esse^y tum eam civitatem prtecipue. Ibi enim non pras- sidium modo Macedonum fuisse j sed regiam excedi- ficatam , ut prcesens semper in oculis habendus esset dominus, Cceterum nequidquam ea facta , si jEtoli Antiochum in Philippi regiam adducerentj et novus €t incognitus pro vetere et experto habendus rex esset. Magnetarchen summum magistratum vocant ^. Is tum Eurylochus erat; ac potestate ea fretus, negavit dis- ^imulandum sibi et Magnetibus esse, quae fama vul- gata de reddenda Demetriade Philippo foret. Id ne fieret , omnia et conanda et audenda Magnetibus esse. Et inter dicendi contentionem inconsultius ^ evectus projecit , Tum quoque specie liberam Demetriadem esse: revera omnia adnutum Romanorum fieri. Sub

3. Omnia novari; vide ad I , Sik , n. I. — Timorem Danum iisdemendo, id est, faciendo verbis nt timorem sttTim de Demetriade Philippo resti- tuenda vanam plane et inanem agno> scant. Romani scilicet, qnod bene obBenrat Doer. ut Phiiippum in ami- citia retinerent , spe Demetrlndis reci- piends ejns animnm lactaverant; sed haec apes incisa, praecisa et dempta Philippo faisset, si Roraani se non Demetriadem reddituros esse Philip- po , nnnc lidem fecissent Magnetibas.

£0. — Spes incisa; vide ad ni, xo, n. 9. — In quo plus ad omnia mo- menti; vide ad I, 47» n. 7.

4. Obnoxiam Romdnis esse; vide ad ni, 39, n. I.

5. Magnetarchen summum magi^ stratum ( vide ad XXXIII , »7 , n. 5), sc. Magnetnm Docant (^\\die ad II, z 8 , n. 4)9 ^el vocant, sc. Magnetes.

6. Inconsuhius evectus ( vide ad XXII, 43 , n. I ) projecit, teroei^e dixit; de verbis, quae alicui temere excidunt. Gcrm. hinwerfen* — Suh

A. C. t9?. U. C. &tio.

490 T. LIVII

hanc vocem frcfmitus variantis muUitudinis fiiit par- tim adsensum, partim imlignationem, dicere id ausum ei^m. Quintius quidem adeo exarsit ira, ut, manus ad ca^lum tendens , deos testes ingrati ac perfidi animi Magnetum invocaret. Hac voce perterritis omnibus , Zeno , ex principibus unus , magnse tum ob eieganter actam vitam 7 auctoritatis , tum quod semper Boma- norum i;iaud dubie partis fuerat^, ab Quintio legalis- que aiiis flens petiit , ne unius amentiafti civUati ad- signarent, Suo quemque pericuh furere. Magneias non libertatem modo, sed omnia^ quas homimbus sancta caraque sint, T. Quintio et popuLo romano debere. Nihil quemquam ab diis immortalibus precari posse, quod non Magnetes db illis haberent; et in corpora sua citius per fianrem sasviturosy quant ut romanam amicitiam violarent,

XXXIL Huju^ orationem subsfequutae multitudinis preces sunt. Euryioohus ex concilio itineribus occultis ad portam, atque inde protenus ih ^toliam profugit. Jam enim , et id magis in dies , iBtoli defectionem nu- dabant * ; eoque ipso forte tempore Thoas , princeps gentis, quem miserant ad Antiochum^, redierat, in- deque Menippum secum adduxerat , regis legatura. Qui, prius quani concilium iis daretnr, impleverant omnium aures terrestres navalesque copias comme- morando; ingentem vimpeditum equitumque venire;

hmic VQcem ( vide ad II , 55 , n. x ) frettiitus muUiCtidinis fuit variantis , alternantis , inter se confundentis ad- sensnm et indignationem , quod <£'- cere id ausus esset ; Gron. Adsentien- tium et indiffnantium, edd« antt. et ex MSS Lov. a, 5, Harl. Victor. prob. Doujat. Sed conf. Drak^ — Gronovii

emendatio paulo durior videtur Doe- ringio , qui vulgatam tuetur. £d.

7. Ob eieganter actam vitam ; vid. cap. 14 »n« 3.

8. Romanorum partis ftierat ; vide ad III , 36 , n. 4; XXIV, 4a , n. 4.

Cap. XXXII. I. Deftctionetn nu- dabant ; vide nd XXXUI, ai , u. 6.

A. C. iqa. U. C. 5So.

LIBER XXXV. CAP. XXXII. 491

ex India elephantos ^ : ante omnia ( quo maxime mo- veri credebant multitudinis animos ) tantum adueki auri^ ut ipsos emere Romanos possit. Apparebat, quid ea oralio in conciliQ motura esset. Nam et venisse eos , et , quae agerent , omnia romanis legatis defere- bantur ; et , quanquam prope abscisa res erat *, tamen non ab re esse Quintio visum est , sociorum aliquos legatos interesse ei concilio, qui admonerent romanae societatis ^tolos, qui vocem liberam mittere adver- ^us regis legatum auderent. Athenienses maxime in eam rem idonei visi sunt , propter et civitatis digni-

2. Thoas princeps gentis (ut c. 45), €/uem miserant ad Antiochum , ita et XXXVI, a&, et apud Appian. Syr* x a; ex quo Slgon. conyprinceps legationis, « Supra, cap. 12 , Dlcaearcbum , fra- trem Thoantis, ad Anfiochum fuisse missnm, quoanno Thoas^praetor ^to- lorum fuerat; hic vero Thoantem ab Antiocho reversum legationem renun- tiasse; et inf. c. 4* > «t XXXVI , 7 , eam legatum .£toIorum apud Antio- chura fuisse scribit Livius. Hsec non sunt contram, sed sic intelligenda, eum, quum praetura annua genlis iEtolorum perfunctus esset, post Di- caearchi prbfectionem ipsnm quoque ad Antiochum missum iiiisse: haud dubie qnod ^toli sibi persuadebant , in eo , qui efprinceps gentis , et Ro- manis ^inimicissimus erat, plus mo- menti fiituram ad Antiochum ad bel- lum adversns Romanos incitandum, quam in Dicaearcho». Duker. Haec ta- raen paucis certe verbis a Livio erant referenda.

3. Ex India elephantos ,\\. e. Indi- cos, ut apud Ovid. Am. II, 6, n. i, psittacus ab Indis , sc. venire ; Gron. Conf. ad XLII, ao, n. 5; XLV, 39, n. a ; XLV, 43 , n. 4. Sic et a pro ex

ponitnr; vide ad XXVII , 5 , n. 4» ^d- citos 6 cod. Mogunt. adjecere Aldus et reliqui ante Gron. — Quam spcm Thoas et Menippus de indiconim ele- phantorum advenlu faciunt, omnino aliqnid momenti babere, quia ele- phanti indici longe africanis fuere praestantiores, monet Doering. Conf. ad XXXVIII, 3g. Ed. — Ante om- nia, praecipue, ut apud Suet. Cal. 21, ex cod. Mogont. restitnit Drak^ Reli- ^ qui MSS exhibent ad omnia , sc. ince- pta felicius perficienda; nisi po/ius cum Gron. ad dictnm accipias pro super aut prteter; conf. ad II, 23, n. S , et III , 43 , n. 3 .

4. Abscisa res erat, al. abscissa; vide ad IV, 19, n. 5. « Malim abscisa spes, ntlV, 10; XXIV, 3o; XXXV, 4>^« Sic et spem incidere , II , i5 ; III , 58; VI, 39; XXXV, 3i; tt prasci- dere, IV, 3 ; XXIV, 3i , XXIX, i5. Si res retinendnm est, in eo tamen non alia sententia esse potest, quara etsi res eo redierant, ut prope abscisa esset spes animos ^tolorum ab socie- tate Romanomm alienatos reconci- liandi ». Duk. — Non ab re esse , ei consentanenra , aut utile esse. Conf. ad I, 27 , n. 5.

49^ T. Livii t\i.Z:

tatem, et vetustam societatem cum ^tolis. Ab iis Quintius petiit , ut legatos ad PantTtolicum ^ conciiium mitterent. Thoas primus in eo concilio renuntiavit legationem. Menippus post.eum intromissus, Opti- mumfuisse omnibus^ qui Grceciam Asiamque inco^ lerent, ait, integris rebus PhiUppi potuisse intervenire Antiochum^ : sua quemque habiturumfiusse , neque omnia sub nutum ditionemque romanam pen^entura, « Nunc quoque , inquit , si modo vos , quae inchoastis , « consilia constanter perducitis ad exitum , poterit , « diis juvantibus et iEtolis sociis , Antiochus quamvis « inclinatas Graeciae res restituere in pristinam digni- tf tatem. Ea autem in libertate posita est , quae suis « stat viribus , non ex alieno arbitrio pendet.^ » Athe- nienses , quibus primis , post regiam legationem , di- cendi, quae vellent, potestas.facta est , menlipne omni regis praetermissa , romanae societatis iEtoIos merito- rumque in universam GTaBciam T. Quintii admonue- runt , ne temere eanfk celeritate nimia con^iliomni ever- tei^nt. Consilia calida ^ et audaciaprima specie lceta , tractatu durUy^ ei^entu tristia esse. Legatos romanos et in iis T. Quintium haudprocul inde abesse. Dum in- tegra omnia essent, verbis potius de iis , quce amhi- gerentury disceptarent y quam Asiam Europamque acl funestum armarent bellum.

XXXIII. Multitudo, avida novandi res% Antiochi totaerat;et ne admi,ttendos qu^dem in concilium Ro-

i^AdPantetolicwncouciliumivide n. a. — Doering. calida omnino de-

ad XXXI , ag , n. X . fendit. Ed. — Integra omnia; vide ad

6. JnUgris rebus Philippi pottiisse II , 5 , n. i .

intervenire Antiochum, accedere, ut Cjlf. XXXIII. i. Mukitudo, avida

|)as8im, vel suocurrere, ut XL, 9. novandi res, jintiochi tota erat; vide

7 . Consilia calida , al. oattida. Conf. ad 1 , 53 ,. n. i ; III , 36 ,^ n. 4 » et 111« Urak. et Dok. nosque ad XXII , 24 , 62 , n. 5.

tc/^: LIBER XXXV. CAP. XXXIII. 40

rnanos censebant. Principum maxime seniores aucto- ritate obtinuere, ut daretur iis concilium. Hoc decre- tum Athenienses quum retulissent, eundum in iEto- liara Quintio visum est. Aut enim moturum aliquid , aut omnes homines testes fore, penes ^EtoIos belli. culpam esse; Romanos justa ac prope necessaria sum- pturos arma. Postquam ventum est eo, Quintius in concilio , orsus a priiicipio societatis iEtoIorum cum Romanis, et quoties ab iis fides mota foederis^ esset pauca de jure civitatium , de quibus ambigeretur, dis- seruit. Si quid tamen cequi se habere arbitrarentur quanto esse satius Romam mittere legatos^ seu disce^ ptarej seu rogare senatum mallent; quam populum romanum cum Antiocho , lanistis yEtolis ^, non sine motu magno generis humani et pernicie GrcecicBy di* micare ? nec ullos prius cladem ejus belli sensuros quam qui mos^issent, Haec nequidquam velut vatici- natusRomanus. Thoasdeinde caeterique factionis ejus- dem, cum adsensu omnium auditi, pervicerunt, ut ne dilato quidem concilio, et absentibus Romanis decretum fieret , quo arcesseretur Antiochus ad libe- randam GrSeciam , disceptatumque ^ inter iEtoIos et Romanos. Huic tam superbo decreto addidit propriam contumeliam Damocritus prnetor eorum : nam quiim

2. Ah iisjides mota foederis ; Tide ;]d XXV, x6, n. 3. — De qulbiis am- bigeretur, dubitaretar, vel certaretur; videndum est supra ad librara XXI , cap. 3 1 , n. 6.

3. Lanistis ^tofis, h. e. committen* tibus , subornantibns in certamen; dum , sicut lanisto! paria gladiatomm , ita ^toli qua^i populum rom. cam Antiocho committunt (anctoribus , in- citantibus); Gron. Conf. Cic. Philipp. Xni, 19, etRosc. Am. cap. 40. Male

admixtis vel immixtis plerique libri. 4. Quo arcesseretur Antiochus ad liberandam Graseiam disceptaiumque ( sapin. ) inter, ctc. ita MSS , non, ot edd. antt., disceptandumque ; Groo. Conf. ad I, 5o, n. 5 , et V, 19 , n. 3. — Disceptandum respondere t& ad Uberandam, sed, ut bcne observat Doer. non raro Noster orationis for- mam variare ct liiatare solet. Hic snpi- num disceptatum pendet ab arcessere- tur, Ed.

A. C if|]. U. C 56o.

494 T. LIVII

id ipsum decretum posceret eum Quintius ^, non ve- ritus majestatem viri, atitid in prcesentia , quod magis instaret , prasvertendwn sibi esse^ dixit: decretum re- sponsumque brevi in Italia , castris super ripam Ti- beris positis y daturum, Tantus fiiror illo tempore gen- tem ^tolorum , tantusque roagistratns ebrum cepit.

XXXIV. Quintius legatique ' Coririlhum redierunf. Inde, ut quaeque de Antiocho, nihil perseipsimoti, et sedentes exspectare adventura viderentur regis, concilium quidem uhivers® gentis post dimissos Ro- raanos non habuerunt : per apocletos autem ( ita vo- cant sanctius consiiium : ex delectis constat viris^ ) id

5. Decretum posceret eitm Quintitu; vide ad I, 24 , n. 6. — T6 eum in plu- ribiM vett. libris omiMum est; fortasse, ait Doer., quod in loquendi genere, poscere aUquem aliquid, ofTendeba- tur, a quo tamen optimi quique scri- ptores haud abstinuere. £d. — Insia' ret ; vide ad lU , 6 , n. 5. — Prceverteri' dum ; vide ad II , 2 4 , n. 3.

Ca.p. XXXIV. I. Quintius legati* que; vide ad III, 25, n. 4* — Ut qtue- que de j4ntiocho , nihil per se ipsi moti, et sedentes exspectare adventum (V. MSS motum) viderentur regis ,etc. obscuriorem huDC locum sic explica- bam : JEtolos , ne Romania prius con- silia eomm quam facta innotescerent , poatea condiium gentis nulfum habuis- se , ita ut quaiqne, orania , ut quam- cnmqQe spem babevekit, viderentnr exapectare de Antiocho , nihil ipsi pro ea Uborantea, ntque viderentnr se- dentes exspeetare sive adventnm aiTe raotum regis; Grpn. Quieti de Jntio- ^ho coiij. Fabcr. et motttri pro moti non male Jac. Periz. et adventn pro adventum Benedict. qtii tamen non dicit, qno sensu hsec verba ceperit. Ezcidisse noraen ^tolorum , vel alind.

e quo intelligatur, haec de iis dici, bene suspicatur Duk. — Creverins, qni sine libris aliquid refingere noluit locum ita perspexit : « ^toli , ne tan- quam omoia reponentes in 4>nt. nihil per se ipsi moti , ac sedentes compres- sis , qaod ainnt , manibns exsp. adv. reg, Did» etsi concilium wiiv. geni» non habuerunt, per apocletos tameu , etc. » Hinc emendationem ^olitos Doering. legendnm existimat: MtoU ne qu^- que, etcki « Perierant fortasse , ait, vel sitn obduct^ faerant in nomine Mtoli liter«e usqne ad 1 et in MSS nihil con- spiciebatur nisi ... i ne, unde fortaase ineptus qnidam homo fecit inde, et quia oratiunem non capiebat , addidit ut «. Th exspectare tam ad quetque quam ad adventum rererendum , vel per zeugma alind verbum ad queeque supplendum vldetur. Ed. — Sedentes; vide ad YII , 37, n. 4*

2. Per apocletos : ita vocant san- ctius consiiium; quod ex deiectis cofi- stat viris ; conf. XXXV, 46 ; XXXVI. 28; XXXVm, I , n. 3; Snid. voc. JLirox).y)Tct , et Polyb. IV, 5, § 9; XX , I , § X ; XX , zo , § 3 , cnl iidem d^yFO^tTiZ dicontur XXI, 2 , n. 7 , coll.

v\c.Z. LIBER XXXV. CAP. XXXIV. 4^5 agitabant, quonam modo res in Graecia novarentur. Inter omnes constabat, in civitatibus principes, opti- mum quemque, roman£e societatis esse, et praesenli statu gaudere ; multitudinem , et quorum res non ex sententia ipsorum essent, omnia novare velle^. ^toli consilium uno die , spei quoque non audacis modo , sed etiam impudentis, ceperunt, Demetriadem, Chai- cidem et Lacedaemonem occupandi. Singuli in singulas missi sunt principes; Thoas Chalcidem, Alexamenus Lacedaemonem , Diocles Demetriadem. Hunc exsul Eurylochus, de cujus fuga causaque fugae ante dictura est^, quia reditus in patriam nulla spes alia erat, ad* juvit. Literis Eurylochi admoniti propinqui amicique, et qui ejusdem factionis erant, iiberos et conjugem ejus cum sordida veste ^, tenentes velamenta suppli* cum, concionem frequentem adire jubent, singulos imiversosque obtestantes, ne iusontem, indemnatum consenescere in exsilio sinerent. £t simplices homines misericordia , et improbos seditiososque immiscendi res tumultu setolico spes movit : pro se quisque revo-

XXI, 3, n. a. Apocleti delectt ordi- lebant; qni non seniper principes , nam proceres ad conciliam, der enge , sed interdum ex plebe erant; Drak.

Auschuss-; Bauer. Pro consiUum alli Novari malebat Sigon. Sed ipsi etiam

concc/fttiR, a qno iUud b. I. distingui- aacrores rerum novarum esse capie-

tur. Cf. ad I, 54 , n. i , et XXX VIII , bant.

X , n. 3. — Res novarentur; yidead I, 4. Eufyhchns, de cvjus fitga cau-

5a , n. I . saquefttgte ante dictnm est, «tc. vide

3. Principes, optimum quemque, cap. 3i,3a.

romanee societatis esse(^ vlde ad III, 5. Cum sordida veste ; vide ad II,

36 , n. 4 ) f etprfpsenti statu gdudere, 54 , n. 5. — Tenentes velamenta sup-

muititudinem... omnia novare veHe ; pUcum; vide ad II, 54, n« 6. — Con-

vide ad XXXVI, 6, n. 2. Anle o/?ft- senescere; vide ad I, aa , n. 3.—

mnm recte forsan et inseruit MS Mo- Tumultu cetolico , dam esset tumultas

gunt. Conf. tanien ad 1 , 7 , n. 6. Prin' aetolicus , concitatus per Eurylocbum ;

cipes sunt nobilissimi ordinis senatorii nisi potius , inquit Doering. , tumultu ,

( vid. Wessel. Obss. I , H ), et optimus ut plura passim quartae declinationis

quisque, qui optiraatinm partibus fa- nomina, antique pro tnmultui posi^

Tebant, qai reipnblicae ntilituti consu- tum est. Ed.

A, C. ir)2> U. C. &6o.

456 T. LIVII

care jubebaut. His praeparatis , Diocles , cum omiiL equitatu ( et erat tunc praefectus equitum ) specie re- ducentis exsulem hospitem profectus, die ac nocte ingens iter emensus , quum miilia sex ab urbe abes- set , luce prima tribus electis turmis , caetera multitu- dine equitum subsequi jussa, prascessit. Postquam portae appropinquabat , desilire omnes ex equis jussit, et loris ducere equos, itineris raaxime modo , soliitis ordinibus ; ut comitatus magis praefecti videretur, quam praesidium. Ibiuna ex turmis ad portam relicta, ne excludi subsequens equitatus posset, media urbe ac per forum, manu Eurylochum tenens, multis oc- currentibus gratulantibusque , domum deduxit. Mox equitum plena urbs erat, et loca opportuna occu- pabantur. Tum in domos missi, qui principes ad- versae factionis interficerent. Ita Demetrias ^tolorum facta est.

XXXV. Lacedaemone * non urbi vis afferenda , sed tyrannus dolo capiendus erat; quem, spoliatum ma- ritimis oppidis a Romanis, tunc intra moenia etiam Lacedaemonis ab Achaeis compulsum , qui occupasset occidere , eum totius gratiam rei apud Lacedaemonios laturum. Causam mittendi ad eum habuerunt , quod fatigabat precibus , ut auxiUa sibi , quum illis aucto- ribus rebellasset, mitterentur. Mille pedites Alexa- meno dati sunt, et triginta delecti ex juventute equi*

Cap. XXXV. I. Lacedcemone , ple- rlque MSS Lacedeernoni ; vlde ad XXVIII, a6, n. r. — Qtii occiipas- setoccidere ; vlde ad 1 , 1 4 « n> 3. Sen- sas hoc loco est : Ilcet Romani Nabln oppldis maritlmU spoliarint, ejusqne coplas intra urbem Achaei compule- rint, alhilominus el uni Lacedaemo- iilos unlversum aublatae tyrannldls

beneficium acceptum relatnros, qnl tyrannum non freglss^t , sed Interfe- clsset; Drak. — Eum totius gratiam rei, etc. verumpotius gratiani rei (sc. quam odium et poenam ) omnes IVfSS praeter Mogant. — Ipse qaoqae Doe- ling. rh totius defendit, et Adenm /a- /Mrum snpplet : ^ppareat , eertam vci manlfeslam slt. £d.

U. C. 56».

LIBER XXXV. CAP. XXXV. 497

tes. lis a praetore * Damocrito in consilio arcano gentis, de quo ante dictum est, denuntiatun), ne se ad bel- lum Achaicum^ aut rem ullamy quam sua quisque opinione prcecipere possetj crederent missos esse, QiUdquid Alexamenum res monuisset subiti consilii capere , ad id , quam\^is inopinatum , temerarium , audaoc, obedienter exsequendum parati essent^ ac pro eo acciperent y tanquam ad id unum agendum missos ab domo se scirent. Cum his ita praeparatis Alexamenus ad tyrannum venit , quem adveniens ex- temp]o spei implevit : Antiochum jam in Europam transisse , mox in Grcecia fore ; terras , maria , ar- miSj viris completurum^ , Non cum Philippo rem esse credituros Romanos. JSumerum iniri peditum equi- tumque ac navium non posse : elephantorum aciem conspectu ipso debellaturam. jEtolos toto suo exer- citu paratos esse venire Lacedcejfionem , quum res poscat: sed frequsntes armatos -ostenders ad^^enienti regi voluisse. Nabidi quoqufi et ipsi fa.iendum essCy uty quas haberet copiasy non sinerei sub tectis mar- cescere otio *, sed educeret; jet in armis decurrere co^ geretj simul animos acuerety et corpora exerceret. Consuetudine lei^iorem laboremfore; et comitate ac benignitate ducis etiam non injucundum fieri posse. Educi inde frequenter ante urbem in campum ad Eu- rotam amnem coepere. Satellites tyranni media fere in acie consistebant ; tyrannus cum tribus summum

a; lis a pratore , etc. cod. Victor. et Gaertn. His, sc. XXX eqnitibus , prob. Crev. — Opinione prcecipere ; videadVII, 26, n. 5.

3. Terras , niaria , annis, viris completunim : verba annis , viris for- tasse etiam referri possnnt ad maria , quae taraen magis navibus et classibus

FL

«ompleri dicuntur; nnde aherutraui post Diris forte ezcidit ; Duk. — Ni> mis argutam hanc Dukerl observatio- nem pntat Doering.; nam.per amia et "viros copise tam terrestres quam na- vales designantur. £d.

4. Sub tectis marcescere otio ; vide ad XXIII , 4 5 , n. I. — In armis dc

32

A. C r^i. U. C. 56a.

498 T. LIVII

equitibus , inter quos pleruinque Aiexamenus erat , ante sigua vectabatur , comua extrema inviseus : in ciextro cornu ^toli erant , et qui ante auxiliares ty- ranni fuerant , et qui venerant mille cum Alexameno. Fecerat sibi morem Alexamenus , nunc cum tyranno inter paucos ordines circumeundi, monendique eum , quse in rem esse videbantur ; nuuc in dextrum cornu ad suos adsequitandi ; mox inde , velut imperato , quoc I res poposcisset , recipiendi se ad tyrannum. Sed , quem diem patrando facinori statuerat , eo paulisper cum tyranno vectatus , quum ad suoa concessisset , tum equitibus ab domo secum missis, a Agenda, in- « quit, res est, juvenes, audendaque, quam me duce (c imprigre exsequi jussi estis. Parate animos dextras* « que , ne quis in eo , quod me viderit facieutem , ces- a set. Qui cunctatus fuerit , et suum consilium naeo « interponet^, sciat sibi reditum ad penates non esM». Horror cunctos cepit; et meminerant, cum quibus mandatis exisseut. Tyipannus ab laevo cornu veuiebat. I^nere hastas equites Alexamenus jubet ^, et se in- tueri. Colligit et ipse animum confiisum tantae cogi- tatione rei. Postquam appropinquabat, impetum facit

eurrere; vide ad XXUIy 35, n. 3. — Fecerat sibi morem, Hsec .non simpli- citerpro, solebat circamiie, etc. dicta Talt Doeriog. Inmio hanc siki quaai legem Alexameaos scripserat, ut cir- cumiret, etc. et quia eamdem semper rationem consulto sequebatur,inortfm sibifecisse dicitur. En. — Eo paulis^ per, scil. die, Ed.

5. Suum consilinm meo interponet; vide ad III , 46 , n. a .

6. Ponere hastas equites A, jubet, non abjicere ( nam jacentem equites confodiunt ) , sed recliuare et inva- dendi causa pectori opponere , ne sc.

erectSB bast» conspectum sui equiti- bus interciperent , quos se intueri imi- tariqne jabebat, tanquam qiiid ipse ftctanM easet ignaros ; qoemadmo- duml, 27. Tollus Hostilius suos eri- gere bastas jussit , ne socioa AHmbos fugientes viderent \ Sigon. Confisr. ad XXXIII, 8, n. 5. — Putant yiri do- cti Liyinm hic errasse dum yertit e Polybio xa7a6QC>^.ttv toc^ oocpifftfac^ demittere hastas ; nam ponere , ut la- tinitas exigit, est deponere. Eo. — j4nimum confiisum, etc. vlde ad VI, 34» n. 7. Ad seqq. conf. Paaaaa. VIII , 5o extr.

A. C. T91. U. C. 56o.

LIB. XXXV. CAP. XXXV. XXXVI. 499 et, transfixo equo, tyrannum deturbat. Jacentem equites confodiiint. Multis frustra in loricam ictibus datis , tandem in nudum corpus vulnera pervenerunt ; et, prius quam a media acie succurrefetur , exspi- ravih

XXXVI. Alexaraenus cum omnibus iEtolis citato gradu ad regiam occupandam pergit. Corporis custo- des , quum res in oculis gereretur, pavor primo cepit; deinde , postquam abire -Etolorum agmen videre , con- currunt ad relictum tyranni corpus , et spectatorum turba ex custodibus vitoe mortisque ultoribus est facta. Nec movisset se quisquara , si exteraplo , positis ar- mis ', vocata in concionera multitudo fuisset, et oratio habita tempori conveniens , frequentes inde retenti iu armis iEtoli sine injuria cujusquam. Sed, ut oportuit in consilio fraude coepto , omnia in maturandam per- niciem eorum , qui fecerant, sunt acta. Dux regia in- clusus diem ac noctem in scrutandis thesauris tyranni consurapsit : ^Etoli , velut capta urbe, quara liberasse videri volebant, in praedara versi. Simul indignitas rei, simul contemptus , animos Lacedaemoniis ad coeun- dum fecit. Alii dicere, exturbandos ^Etolos, et liber- tatem, quum restitui videretur, interceptam repeten- dam. Alii , ut caput agenda; rei esset , regii generis aiiquem in speciem adsumendum. Laconicus ejus stir-

Cap. XXXVI. I. Si extemph , po- sitis armis,, . et &ifrequentes inde r«- tenti fuissent in armis Mtoli, etc. h. e. si ipse sine insignibns belli , ut decet, in concionem processisset , libertatis illoramTindicandae ergo patratum ex- cusans , simul autem retinaisset ad si- gna iEtolos in patentibus urbis locis stationem servantes, nemine privatO' rum violato : sic enim futurum erat , ut qniesccrent et boni , quibus nuUa

fieret injuria , et mali metu multitudi- hls armatae et intentse ad coercendum ; Gron. — 8i quid oorrigere liceat, ten- ftaret Doering. , et, orntione habiia temp. conveniefUe , frequentes , etc. sed unam tantum hoc loco vQcem yidet , quae commodam explicationem haud admittat , nempe part. inde postyT^tf- quentes, pro qua leg. proponit deniqtic; nam si ad inde addideris que, omnes certe tcu denique literas habes. Ed.

32.

A. C. 19S. U. C. 56«.

5oo T. LIVII

pis ' erat puer admodum , educatus cum liberis ty- raxini. Eum in equum imponuiit, et, armis adreptis, iEtolos vagos per urbem caedunt. Tum regiam inva- dunt. Ibi Alexamenum cum paucis resistentem ob- truncant. ^toli circa Chalcioecon ( Minerva? est tem- plum aereum^ ) congregati caeduntur. Pauci, armis ab- jectis, pars Tegeam, pars Megalopolim perfugiunt. Ibi , comprehensi a magistratibus , sub corona venie- runt*.

XXXVII. Philopdemen , audita coede tyranni , pro- fectus LacedaenK^nem , quum omnia turbata metu in- venisset , evocatis principibus , et oratione habita , quaiis habenda ab Alexameno fuerat, societati Achaeo- rum Lacedaemonios adjunxit ' ; eo etiam facilius , quod forte ad idem tempus A. Atihus cum quatuor et vi- ginti quinqueremibus ad Gythium accessit. lisdem diebus circa Chalcidem Thoas , per Euthymidam prin- cipem , pulsum opibus eorum , qui romanae societatis erant post T. Quintii legatorumque ^ adventum , et Herodorum Cianunl mercatorem , sed potentem Chal- cide propter divitias , praeparatis ad proditionem iis , qui Euthymidae factionis erant, nequaquam eamdem fortunam , qua Demetrias per Eurylochum occupata erat, habuit. Euthymidas ab Athenis (eum domiciliu delegerat iocum ) Thebas primum , hinc Salganea pro-

a. Lacordcus ejus stirpis, etc. forte Laonicus; Gron.

3. Circa Ckaicicpcon , Minerva tem' plum asreum , nnde ip«a Minerva i^ XaXxioixoc » scil. A6iQva. Gonfer. Pau- flan. III , 17 , X , 5 ; Polyb. IV, aa et 35;Thucyd. I, x34; Diodor. XI, 4$ ; Suidaft et Intpp. Corn. Nep. Pan- gan. V; Menrs. Miac. Lacon. 1,3; Periz. ad ^liani V. H. IX, 41 ; Leo- pard. Epfend. XV, 8.

k*Sub corona venienmt ; yide ad II, 17, n. 3.

Cap. XXXVII. I. Swietati Achteo- rum Lacedasmonios adjunxit Philopoe- men ; conf. Plut. Philop. p. 364 sq. et Pausan. VIII , 5 1 . Polybiana biqus rei narratio intercidit.

2. T, Quintii legatorumque ; vide ad III, a5,n. 4* — Uinc Salg» pro^ cessit; Her, ad Thronium, Inde , etc. sic locum bene interpunxit Crev. pru»

li.^^^/seo LIB. XXXV. CAP. XXXVII. XXXVIII. 5or cessit ; Herodonis ad Thronium. Inde haud procul in Maliaco sinu duo niillia peditum Thoas et ducen- t os equites j onerarias leves ^ ad triginta habebat. Eas cum sexcentis peditibus Herodorus trajicere in insu- lam Atalantam jussus ; ut inde, quum pedestres copias appropinquare jam Aulidi atque Euripo^ sensisset, Chalcidem trajiceret. Ipse caeteras copias, nocturnis maxime itineribus, quanta poterat celeritate, Chalci- dem ducebat.

XXXVIII. Mictio * et Xenoclides , penes quos tum summa rerum , pulso Euthymida , Chalcide erat , seu ipsi per se suspicati , seu indicata re , primo pavidi , iiihil usquam spei, nisi in fuga, ponebant : deinde, postquam resedit terror, et prodi et deseri non pa- triam modo , sed etiam Romanorum societatem , cer- nebant, consilio tali animum adjecerunt*. Saicrum anniversarium eo forte tempore Eretriae Amarynthidis Dianae^ erat, quod non popularium modo, sed Ca-

bamibus Drak. et Doer. Antea enim «ic distinguebant, hinc Salg. processit Her. ad Thron, inde, etc. Caeteram, nt notat Glar. SaXYOCvsu.c portus est Bceotiae ad Euripum ; Xlironimn autem triginta stadiis a Scarphia , qaae urbs est ad Maliacum sinum, nt ait Strabo, lib. IX, p. 4a6. Ed.

3. Onerarias leves; vide ad XXV, 27 ,n. 5.

4. Aulidi atqiie Euripo; confer. XLV, 27, et adXXVm, 6, n. 3.

Cap. XXXVIII. I. Mictio cod. Mo- gunt. Alii MSS et vett. edd. Micion ( quod probat Victor. var. lect. 1 9 7 ; et notum est Graeuorum nomen, de quo vid. Drak. ad XLIII, 7, ubi Mi- cion est in ed. pr. ) , Mittjrlo , Mitti- iio, Mictilo , etc. et Appian. Syr. la. MixiOtcdv , ut videatur verum nomen

esse Micjrthw: nam Muythus nomeii notum est ejns , qui Anaxilai Rhegini tyranni liberorum tutor fuit ( vid. Holsten. ad Steph. voc. nu^ou;, et de alio Nep. Epam. 4 * de alio Ptolem. Hephaest. 4 ) ; unde Mixudiedv , nt Eu- rytus, Eurytion; Gron. Cf. Schweigh, ad Appian. L 1.

a. Consilio tali animum adjecerunt , Bened. co^j. objecerunt, Sed rb tali refer ad seqq. , quae vulgato favent.

3. Amarynthis Diana^ seu Ania- rynthia et Amarysia, sic dicta ( ut et certamina ac festum ) ab Amaryntho ,. Eubceae vico, eoque nomine et ibi, et Athenis, Eretriae, atqne Carysti culta ; vid. Pausan. 1 , 3i ; Strab. X , 448 ; SchoL Pind. Olymp. XIII ,1^9; Montfauc. Antiq. expl. t. I , p. x 5o ; Meurs. Graec. fer. lib. I; Hesych. et

5o2 T. LIVII tc.lt.

rystiorum etiam coetu celebratur. £o miserunt, qui orarent Eretrienses Carystiosque , itt et sucurumfortU' narum in eadem insula geniti misererentury et roma- nam societatem respicerent Ne sinerent Mtolorum Chalcidem fieri. Euboeam habituroSy si Chalcidem hahuissent, Gravesfuisse Macedonas dominos ; multo minus tolerabilesfuturos jEtolos. 'KomaLiiWxxm maxime respeclus civitates movit^ et virtutem miper in bello^ et in victoria justitiam benignitatemque expertas. Ita- que, quod roboris in juventute erat, utraque civitas armavit misitque. His tueiida moenia Chalcidis oppi* dani quum tradidissent , ipsi omnibus copiis trans- gressi Euripum, ad Salganea posuerunt castra. Inde caduceator primum, deinde legati ad iBtoios missi percunctatum , quo suo dicto factove socii atque amici ad se oppugnandos venirent? Respondit Thoas dux ^tolorum , Non ad oppugnandos , sed ad liberandos ab Romanis^ veniresese. Splendidiore nunc eos ^ catenoy sed multo graviorCj vinctos essCj quam quum prcesi^ dium Macedonum in arce habuissent. Se vero , ne- gare Chaicidenses , aut servire ulliy aut prcesidio cu-- jusquam egere. Ita digressi ex colloquio legati ad suos. Thoas et ^toli, ut qui spem omnem in eo , ut impro- viso opprimerent, habuissent, ad justum bellum op- pugnationemque urbis mari ac terra munitge haud- quaquam pares, domum rediere. Euthymidas, p<^t- quam castra popularium ad Salganea esse p^ofectosque

Steph. Byz. — Ne sinerent , forte neu citui* , et oixmi, qaem bellum aliqood

s, ; Dnk. requirit , apparatu geritur. Apnd Cio.

4. Splendidiore catena , speciosiore in Cat. saepius justum bellum oppo-

servitute , sed multo graviore, aliis nitur latrocinio; ''nunc quidem op-

tffm.^. ; vide ad XXin, 44, n. 4. — ponitur facto ab ^tolis Cbalcidem

Justnm bellum Doering. iuterpretatur improviso opprimendi et occupandi

apertum , quod solenni more et indi- periculo. £d.

V. c. 56^: LIB. XXXV. C AP. XXXVIII. XXXIX. 5o3 yEtolos audivit, et ipse a Thebis Athenas rediit. £t lierodorus, quum per aliquot dies ioteutus ab Ata« lanta signum nequidquam exspe€tasset , missa specu» iatoria nave , ut , quid morae esset , sciret ^ postquam rem omissam a sociis vidit , Thronium , uiide venerat , repetit.

XXXIX. Quintius quoque, his auditis, ab Corin- tho veniens navibus , in Chalcidis Euripo ' Eumeni regi occurrit. Placuit , quingentos milites praesidii causa relinqui Chalcide ab £umene rege; ipsum Athe^ nas ire. Quintius, quo profectus erat, Demetriadem contendit; ratus Chalcidem liberatam momenti ali- quid apud Magnetas ad repetendam societatem roma- nam facturam : et , ut praesidii aliquid esset suae partis hominibus, £unomo praetori Thessalorum scripsit^ ut armaret juventutem, et Viilium ad Demetriadem praemisit ad tentandoa animos ; non aliter, nisi pars aiiqua inclinaret ad respectun^ pristinse societatis^ rem aggressurus. Villius quinqueremi nave ad ostium portus ^ est invectus. £o raultitudo Magnetum omnis quum se effudisset, quaesivit Villius, utrum ad ami- cos, an ad hostes, sese venisse mallent? Respondit Magnetarches £urylochus^, Ad amicos venisseeum: sed abstineret portUy et sineret Magnetas in concor- clia et libertate esse^ nec per colloquii speciem miUti- tudinem soUicitaret, Altercatio inde, non sermo, fyit.

Cap. XXXIX. i.In ChalcidisEw ripo; vide ad XXVIII, 6, d. 3. — Hanc lectionem primus ledidit Gelen. q^uam antea legeretar Chalcidem in Euripo; quidam codd. apud Drak. exhibeut Chalcide in Ertripo, Quare, ut notat Glareanus , in incerlo relin- fjuitur , Teneritne per Euripnm Chal- cidem Quintius, an in Euripo oo-

enrrerit Eumeni regi. Sed id per- exiguiHn. £d.

^, Ad ostium porttis , quod non in- travit, jussns abstinere portu; unde Curio et sWi-zhtid male deleverunt; Gron. — Ad ostium, est , ante ostium , sub portns aditu substitit. Ed.

3. Magnetarches Eurylochus ; vidc adcap. 3i , n. 5.

1

A. C. 19X. U. C. 56o.

5o4 T. LIVIl

quum Romanus ut ingratos increparet Magnetas, im- minentesque prsediceret clades ; multitudo obstreperet, nunc senatum , nunc Quintium accusando. Ita irrito iiicepto Villius-ad Quintium sese recepit. At Quintius , nuntio ad praetorem raisso*, ut reduceret domum co- pias , ipse navibus Corinthum rediit.

Xlj. Abstulerunt me velut de spatio ' Grsecise res immixtae Romanis; non quia ipsas operse pretium^sset prescribere, sed quia causa; fuerunt cum Antiocho belli. ConsuUbus designatis (inde namque deveite- ram ) *, L. Quintius et Cn. Domitius consules in pro- vincias profecti sunt ; Quintius in Ligures , Domitius adversus Boios^. Boiiquieverunt; atque etiam senatus eorum cum liberis et praefecti cum eqtiitatu ( summa omnium mitle et quingenti) consuU dediderunt sese. Ab altero consule ager Ligurum late est vastatus, ca- steUaque aUquot capta ; unde non praeda modo om- nis generis cum captivis parta y sed recepti quoque aUquot cives sociique, qui in hostium potestate fue- rant. Eodem hoc anno Vibonem colonia deducta est ex senatusconsulto plebeique scito. Tria miiiia et se- ptingenti pedites ierunt, trecenti equites. Triumviri

4. Nundo adpratorem misso , ut , etc. vide ad VHI, 19» n. zo.

Cap. X.L. I. Abstulerunt me velut de spatio , efTecenmt, ut qnast de spa- tio et curriculo deflecterem in circo.

2. Inde namque deverteram ; vide ad 1 , 5i , n. a.

3. Quintius in Ligures, Domitius adversus Boios, etc. a quibus non discrepant , qu» cap. aa leguntur, utrumque consnles in Boios venisse, et late agrum hostium pervastasse : sed hinc intelligiraus , Quintium po- tissimum rem gessisse in Lignria , inde

eam adeo penetrasse, ut ad^coUegftm in Boios pervenerit ; hioc Boios Do- mitio , cujus ea provincia erat , se de- diditoe, inde factum id, postquam jam castris vicinis in confinio provin- ciamm coiissent cousules ; Gron. Sed cap. aa diserte Livins narrat, am- bos consules in provincias profectos ; cap. a4) Quintium ex provincia revo- catum esse, ut novorum consulnm co- mitia haberet : hic vero tradit , L. Quintium et Cn. Domitinm consules in provincias profectos esse, consn- Ubus designatis; Crev.

t:^:lt LIB. XXXV. CAP. XL. XLI. 5o5

deduxeniiit eos,jQ. Naevius, M. Minucius, M. Furius Crassipes. Quina dena jugera agri data in singulos pe- dites sunt , duplex equiti ^. Bruttiorum proxime fue- rat ager : Bruttii ceperant de Graecis. Bomae per idem tempus duo maximi fuerunt terrores; diutinus alter, sed segnior. Terra dies duodequadraginta movit. Per totidem dies feriae in soiiicitudine ac metu fuere. In triduum ejus rei causa supplicatio habita est. Ille non pavor vanus ^, sed vera muitorum clades fiiit, Incen- dio a foro Boario orto , diem noctemque sedificia in Tiberim versa arsere, taberna9que omnes cum magni pretii mercibus conflagraverunt.

XLI. Jam fere in exitu annus erat ; et in dies magis faroa de Antiochi bello , et cura Patribus crescebat.- Itaque de provinciis magistratuum designatorum , quo intentiores essent omnes , agitari coeptum est. Decre- vere , ut consulibus Italia , et quo senatus censuisset ( jam esse bellum adversus Antiochum regem omnes sciebant), provinciae essent. Cujus ea sors' esset, quatuor millia peditum civium romainorum, et tre- centi equites , sex millia socium latini nominis cum quadringentis equitibus sunt decreta. Eorum delectum habere L. Quintius consul jussus, ne quid moraretiir, quo minus consul novus,.quo sehatus censuisset, ex- . (emplo proficisci posset. Item de provinciis praetorum decretum est ; prima ut sors duae*, urbanaque et in-

4. Duplex equiti omnes MSS prse* 5. lUe non pavor tf, , ed. Ascens.

ter Mogunt. et edd. ante Ald. qoi de- et al. iUter pro iUe, Sed elegantius

dit equitibus, — Diutinns alter, Mnlti ille et hic pro alter poni , docet Gron.

diutius, et sic legebat Sigonius; sed Cap. XLI. i. Cujus ea sors esset,

plures c/mr/nMj, ipsa structurae ratione provincia, sorte accepta, sc. bellum

flagitante. Sensus est: alter diu qui- adversus Antiochum. Conf. adX,a6,

dem durayit , sed non tam Inctuosus , n. 4«

et minorem cladem intulit. Ed. — n. Prima ut sors du€e proymcisc es-

Terra movit se , mota est , nt XL , Sg. sent , vel duas contineret , urbanam et

Conf. ad II , 3 , u. 2. peregrinam praeturam. Confer. ad X ,

5o6 T. LIVII tV^,

ter cires ac peregrinos jurisdictio esset ; secunda ^ Bruttii; tertia, classis^ ut navigaret, quo senatus cen- suisset i quarta , 3icilia ; quinta , Sardinia ; sexta , Hi- spania ulterior. Imperatum praeterea L. Quintio con- suli est , ut duas legiones civium romanorum novas conscriberet , et socium ac latini nominis viginti millia peditum , et octingentos equites. £um exercitum prae* tori , cui Bruttii provincia eveqisset , decreverunt. iEdes duae Jovi eo anno in Capitolio dedicatae sunt. Voverat L. Furius^ Purpureo praetor gailico bello unam, alteram consui. Dedicavit Q. Marcius Ralla duumvir. Judicia in feneratores eo anno multa severe sunt facta , accusantibus privatos aodilibus curuUbus , M. Tuccio et P. Junio Bruto. De mulcta damnatorum quadrigse inauratae in Capitolio positae in celta Jovis supra fastigium asdiculae ^, et duodedm clypea inau- rata ; et iidem porticum extra portam Trigeminam inter lignarios ^ fecerunt.

XLIL Intentis in apparatum novi beiii Romanis ,

a6, n. 4 ; XXV, 3, n. i ; XXV, 41 , n. 8. — Sensum sic Doering. expo- nit : ita ut , cui sors pritmi cecidiseet , ei cuent duae jarisfiictioaM conjun- ctim, scil. tam urbana , quam inter ciyes ac peregrinos. In veteribus edi- tionibos et quibosdam codioilias vox peregrhM , ante urbana intfusa est, aperte ex interpretatione verbomm ini, civ» etper, ab inepto qoodam ho- xnine in textum importata «st« Ed*

3. yovenu L, Ftuias , etc vide ad XXXIV, 35 , n. 5. — Dedicavit Q, Marcius R, ^umvir; vide ad I, 53, n. 3, et XXIII , 3o , n. 8.'

4* in cetla Jovis supra fastigium {edioulas ; vide ad III , 1 9 , n . i x . Mdi- cula Lipsio videbatur esse ipsa templi cella; RyclLio de Capit. cap. a3, minor

cella seu sedicula ( capellam vulfo vo- cant ) , quales in ipsa cella aut in cel- lae alis faerint , in quibus minora deo- rum oimulacra ponerentur ( In qua «edicula luc memorata coosecratam fuisse putabat Victoriam auream , ab Hierone missam, de qua vid. XXII,. 37 ) ; Crev. capsula aliqua , qus for- san signum Jovis ant sacra incloserit. PosiUB 1« ceiia Jovis et snpraf, ted, d«od, «/. , vel positte snpra fastigittm ted, et in ceila Jows duod, cl, oonj. '^nki, — Cljrpeauinaurtaa ; vide ad* XXV,. 39 , n. 7.

5. Inter Hgnarios , loeo sic dicto ab ejaaOiodi opificibus lignariis ( ita Civ> ver. et Marlian. in topograpb. IV, i ), vel potins negotiatoribos ejos gencris, ut inter falcarios apnd Cic. Snil. 189

v\c:Z: LIBER XXXV. GA.P. XLIL 607

ne ab Anliocho quidem ^ cessabatur. Tres eum civi- tates tenebant , Smyrua et Alexandria Troas et Lam- psacus; quas ueque vi expugnare ad eam diem po- terat, neque conditionibus in amioitiam perlicere, ne- que a tergo relinquere , trajiciens ipse in Europam , volebat. Tenuit eum et de Hannibale deliberatio. Et primo naves apertae 9 quas cum eo missurus in Africam fuerat, moratae sunt; deinde, an omnino mittendus esset, consultatio mota est, maxime a Thoanta ^tolo , qui, omnibus in Graecia tumultu completis, Demetria- dem afferebat in potestate esse , et , quibus mendaciis de rege, multiplicando verbis copias ejus, erexerat multorum in Gra^xia animos , iisdem et regis spem in- flabat : omnium votis eum arcessL Concursum ad li- tora futurum j unde classem regiam prospexissenL Hic idem ausus de Hannibale e$t movere ^ sententiam prope jam certaui regts. Nam neque dimittendam par- tem navium a cla^se regia censebat; neque^ si mit- tendce navesforent^ minus quempiam ei classi, quam Hannibalem f prceficiendum, Exsulem illum et Poe~

et Catil. 1 , 4* Ita Ernestl In clav. CIc. vacfaicarius»

Cap. XLII. i, Ne ab Ani. quidem, Boer. suspecta est particnla ne; qui si ne cessavit quidem , quidnam tan- dem fecit? et cnr ne»,, quidem? aum praeter .opinionem nuno haud cessasse visus est ? nam ad ejusmodi senten- tiam referri omnino debent particuUe ne quidem. « Atqui) adjicit Doering., Antiochum in belli Romanis infe> rendi apparatn vcre cessasse et cessare coactum fuisse, satis docent sequen- tia. Nam primum tres civitates quas frastra adhuc expugnare tentaverat, deinde deliberatio de Hannibale; de* nique apertie naves eum remoraban- fur, et, nt cessaret, in causa erant.

Huc accedit quod ipse Antiochus, cap. 449 1^ ''011 fdia re satis ad bellum parauim esse fatetur. » Quare parti- cula ne , quse sententiarum nexum plane turbare videtur , delendam exi- «timat. Ed. — Mexandtia Troas , AXe^av^peia "h ifii Tp«>a^o; apud au- ctorem Chron. Aiex.p. 171 ; :^ Tpcoac AXs^ebv^^eta apud Polyb. V^ 78 , 1 1 1 ; XXI , zo , z I ; qnae etiam simpL Troas et Antogonia Tro€u dicebatur ; vid. Petit. Var. Lect. I, la; Gnper^ Monum. ant. post Uarpocr. p. a i o , et Spanhem. ad Callim. H. in Cer, i35. — Na9es apertee; vide «d XXII > 19, n. 4.

a. Mov^re sentcntiam; vid. XXV, 16, n. 3.

5o8 T. LIVII ^.csr

num esse , cui mille in dies nova consilia velfortuna suUj vel ingenium possitfacere. Etipsam eamgloriam bellij qua velut dote Hannibal concilietur, nimiam in prcefecto regio esse. Regem conspici^ regem unum du- cem^ unum imperatoremvideridebere. Siclassemj si exercitum amittat Hannibaly idem damnifore , ac si per alium ducem amittantur. Si quid prospere eue- niatj Hannibalis eam^ non Antiochi^ gloriam fore. Si vero universo bello vincendi Romanos fortuna de- tur, quam speni esse, sub rege victurum Hannibalem uni subjectum, qui patriam prope non tulerit? Non ita se ajuventa eumgessissej speanimoque complexum orbis terrarum imperium^ ut in senectute dominum laturus videatur. Nihil opus esse regi Hannibale duce; comite et consiliario eodem ad bellum utiposse. Mo- dicum fructum ex ingenio tali neque gravem , neque inutilemfore. Si summa petantur^ etdantem^ et acci^ pientem prcegrat^atura^.

XLIII. Nulla ingenia tam prona ad invidiam sunt, quam eorum , qui genus ac fortiinam suam animis non aequant; quia virtutem et bonum alienum ode- runt^ Exlemplo consilium mittendi Hannibalis, quod unum in principio belii utiliter cogitatum erat, ab- jectum est. Demetriadis maxime defectione ab Roma- nis ad iEtolos eiatus , non ultra differre profectionem

3. Accipientem prtegravatura , ei incommoda et noxia futara ; Ern. Prov gravare proprie dicitnr onns nimis grave, deinde numemsnimiacrescens, ut V, 34 , et XXX Vm , a5.

Cap. XLIII. I. Quia wrtutem et bon, ahoderuttt. CreTerius naXitvirtu- tem ut bon, hoc est , oderunt virtutem, tanquam bonom alienum , quod quum ad se uihil pertinere intelligant, in

aliis reperiri moleste ferunt. Sed eo- dem fere redit vulgata , qnam sic ex- ponnnt: segre ferunt, alios homines instractos et omatos esse virtute et bono , quod ipsi assequi neqaeant. Caeteram , nt observat Doering. , qnod ?}oster in universum de hominum , ad invidiam proclivium , ingeniis dicit , id ad Antiochum nunc transferendum esse facile apparet. £d. — Ilium a

A. C 192. U. C. 56o.

LIBER XXXV. CAP. XLIII. $09

in -GraBciam constituit. Prius tjuam solveret naves , Ilium a raari adscendit, ut Minervae sacrificaret. Inde ad classem regressus, proficiscitur quadraginta tectis navibus, apertis sexaginta^ ; et ducentae onerariae cum omnis generis commeatu bellicoque alio apparatu se- quebantur. Imbrum primo insulam tenuit ' ; inde Scia- thum trajecit ; ubi , coUectis in alto , quae dissipatac erant, navibus, ad Pteiexim primum continentis venit. Ibi Eurylochus ei Magnetarches principesque Magne- tum ab Demetriade occurrerunt. Quorum fi^equentia laetus, die postero in urbis portum navibus est in- vectus. Copias haud procul inde exposuit. Decem mil- Ha peditum fiiere et quingenti equites , sex elephanti ; yix ad Graeciam nudam ^ occupandam satis copiarum , nedum ad sustinendum romanum be])um. iEtoIi , postquam Demetriadem venisse Antiochum allatum est , concilio indicto , decretum, quo arcesserent eum , fecerunt. Jam profectus ab Demetriade rex , quia ita decreturos sciebat, Phalara in sinum Maliacum pro- cesserat^. Inde, decreto accepto, Lamiam venit, ex- ceptus ingenti favore multitudinis , cum plausibus

mtiri ( vide ad VIII , ' 1 7 , n. 7 ) ad- scendit, itt Minervo! sacrificaret , cui pncsidi arcis inclytum in ea fuit tem- plum. Cf. XXXVII, 9 et 37, ad XLV, a8 , n. I ; Heyn. Exeurs. IX ad Virg. ^n. II, 293 seq. Appian. B. Mithrid. 53 ; Aurel. Vict. de Viris ill. 70 ; Strab. i3 , pag. 591 , 5^3 , 597 ; un- de etiam patebit , Ilium recentius a prisco diversnm et mari proplus fuis- se. jidscendit Ilium , ut XXXVII , 9 , 37, et apud Herodot. VII, 43, e( to Tou ITpia^uou nspYafJcov ave^v) -, Drak. Descendit multi MSS, unde escendit conj. Jac. Gron.

a. XL cectis nauibiis , apertis I.X;

videndum supra ad libmm XXII, cap. 19, n. 4.

3. Imbrum insulam tennit; vide ad I , I , n. 8. — Sciathum; vid. XXXI, 45, n. 7. •— Pteleum primum Opp. continentis vel primam terram conti- nentem; conf. XLII, 67. — Magnc- tarches; videndum snpra ad capnt 3 1 , n. 5.

4. Graciam nudam, solam; yel inermem , sine copiis et anxiliis , ut XXXVI , 5 , n. 4 ; et nudus Anionins apud Cic. ad Div. X , 11.

5. Phalara in sinum Maliacum processerat; vide tamen ad librani XXVII , cap. 3o , n. 3.

A. G. zpx. U. G. 56u.

5io T. LIVII

clamoribusque , et quibus aliis laetitia efFusa vulgi si- gnificatur^.

XLIV. In concilium ut ventum est, aegre' a Phae- nea prastore principibusque introductus, inde facto silentio , rex dicere orsus. Prima ejus otatio fuit ex- cusantis, quod tanto minoribus spe atque opinione omnium copiis venisset. Id suce impensce erga eos vo- luntatis^ maximam debere indicium. esse^ quod nec paratus satis plla re, et tempore ad nas^igandum im- maturo^ vocantibus legatis eorumy haud gravate ob^ sequutus esset , credidissetque , quum se vidissent jEtoli, omnia vel in se uno posita prcesidia existi- maturos esse. Cceterum eorum quoque se^ quorum exspectatio destituta^ in prcesentia videatur^ spem abunde ectpleturum. Nam simulprimum anni tempus navigabile prcebuisset mare , omnem se Grceciam ar* mis j viriSj equis , omnem oram maritimam classibus completurum. NecimpenscBy nec labori^ nec periculo parsurum, donec, depulso cervicibus eorum imperio romanOy liberam vere Grceciam atque in ea principes Mtolos fecisset Cum exercitibus commeatus quoque omnis generis ex Asia venturos. In prcesentia curce

6. Eaxeptus ingentifavore muititu^ dinis cum pJausibus clamvribusque et qmbtfs aliis latitia effiua vulgi signi- ficaturs vide ad XXXI, i5, n. i.

Gap. Xliiy. I. JEgre. Scilicet ob ingentemhoiuinnin« regem videre ge- stientinm , turbam difficilis in conci- lium «ditu» fait. £l>. — A Phasnea proftore principibusque ; Ttde ad lU, «5, n* 4' Mox verba iade et rex »u- specta Drak.

a. Impensas voiuntatis, magnse , Y«lde propensae.

3. Exspectatio destituta ; vide ad I, 5i,n. 4. — Simul pnmum; videad

VI , I , n. 4> — Simul ac primum anni tempus, Omnes hactenus intpp. viden- tur simul primum ita junxisse, ut to prlmum, qnod putide abnndat, ejl- ciendum vellent. Egotamen, licet re> pugnantibus doctt. viris Dnk. et Drak, facile conjungerem primum tempus ; neqne me movet illud objectum : « Non primum annl tempns , sed tempns ve- ns mare navigabiie prsebet». Immo* unum et idem est, quum a mense Mar- tio ai|nus romanus inciperet. Hic igt- tuT primum tempus ( unde nos fecimiiji voc. printemps ) pro vere dtcitur, et sic nihil rednndat. En.

A. C. 19»»

LIB. XXXV, CAP. XLIV. XLV. 5ii

esse jEtoUs debere^ ut copia frumenti suis et annona tolerabilis rerum aliarun^ suppeditetur^.

XLV. Iii hanc sententiain res^ cum magno omnium

adsensu loquutus discessit. Post discessum regis inter

duos principes ^toiorum , Phaeneam et Thoantem ,

contentio fuit. Phaeneas , reconciliatore pacis et dis-

ceptatore de iis , quae in controversia cum populo ro-

mano essent, utendum potius Antiocho, censebat,

quam duce belli. Ad^fentum ejus et majestatem ad ve-

recundiam /aciendam Romanis vim majorem habitu-

ram, quam arma. Multa homineSj ne bellare necesse

sit^j voluntate remittere, quce bello et armis cogi non

possint. Thoas negare , paci studere Phceneam ; sed

discutere apparatum belli velle, ut tcedio et impetus

relanguescat regiSj et Romani tempus ad comparan'^

dum habeani ^. Nihil enim cequi ah Romanis impe^

trariposse, toties legationibus missis Romam^ toties

cum ipso Quintio disceptando , satis expertum ^ esse :

nec y nisi abscissa omni spe , auxilium Antiochi im^

ploraturos fuisse. Quo celerius spe omnium oblato ,

non esseelanguescendum, sed orandum potius regem^

4. Copia frumend et annona tote- XXXVI, 3, n. x ( abi toc. classem rabilis rerum aliarum ( conf. XXIX » 37 , n. 3 ) suppeditetiir , in MS Gaertn. stippeditet probb. Duk. et Drak. Conf. ad VI, 34, n. I.

Cap. XLV. I. Muka komines, ne beUttre, etc. Dant omnes MSS praeter Mognnt. ne beilarent non improb. Gron. Conf. «d lib. XXVII, 17 , n. 4. — Foluntate remittere; vide sapra ad XXXII , a , n. 3.

a. Et Romani tempus habeant ad comparandum ,^8C. se , vel necefuria nd bellum. Ita hoc verbura absolute dicl , intellecto ex^roxtmis qnid com- paretur, jam monott Gronovius ad

ab indocto quodam appositum puta- bat ), et XXX Vm, la , n. a ( ubi rh copiasy post comparandum ab edko- ribus nonnullisadjectum, a MSS abes- se raonet ). Conf. ad XLII , 5a , n. 4 ; Nep. Tbrasyb. a , et supra XXXIV, 34 , n. a , ubi ad eomportandum ai* mili modo dicitur, £m. Clav. Cic.

3. Satis expertum esse ; vide ad II, a9,n. z. — J. Fr. Gronovius male» bat: expertos esse; sed quum Noster ssepius expertum passive ( pro : expe- rientia cognitum) posuerit, uon te- mere soUicitandam esse nostram le- ctionem putat Doering. £n.

A. G. 193. U. C. 56o.

5ia T. LIVII

uty quoniamf quod maximum fuerit , ipse vindeoc Grcecice venerit^ copias quoque terrestres navalesque arcessat. Ar/natum regem aliquid impetraturum ; iner- mem nonpro yEtolis modo, sednepro se quidem ipsoy momenti ullius futurum apud Romanos. Haec vicit sen- tentia, imperatoremque regem appellandimi ^ censue- runt; et triginta principes, cum quibus, si qua vellet^ ^ consultaret, delegerunt.

XLVI. Ita, dimisso concilio, multitudo omnis in suas civitates dilapsa est. Rex postero die cum apo* cletis eorum^, unde bellum ordiretur, consultabat. Optimum visum est , Chalcidem ^, frustra nuper ab ^tolis teutatam , primum aggredi ; et celeritate in eam rem magis , quam magno conatii et apparatu , opus esse. Itaque cum mille peditibus rex, qui ab Deme- triade sequuti erant , profectus per Phocidem est ; et alioitinereprincipesffitoli, juniorum paucis evocatis, ad Chaeroneam occurrerunt , et decem constratis na- vibus ^ sequuti sunt. Rex , ad Salganea castris positis , navibus ipse cum principibus iEtoIorum Euripum tra- jecit, et, quum haud procul portu egressus esset, ma-

4 . Imperatoremque regem appellari' dum: Spanhem. ad Jaliani orat. I, pag. i5o, et In diss. 7, de usu etpr. iium. pag. 443 , imperatorem hic esse putat, quem Graeci crTpaTioYbv auTC- xpaTopa dlcunt, imperatorem, qni ad- ministrationem helli cum summo im- perio ac potestate hahet, ita ut ad alios referre non cogatur , ut 6aai>.ei$ auTCxpaTOpei; et irpe^a^et^ aOTOxpaTO- pe; , qui plenam et liberam omnia agendi et de omuihus tractandi pote- .statem hahent. Hoc eo conflrmari vi- detur, quod Livius dicit, XXXprin- cipes delectos fuisse j cum quibus reXf si qua veUet f consuUaret; Duk.

Cap. XLVI. I. Cum apocleiis ea- rum; conf. ad cap. 34 « n* 2 « et Polyb. XX, n. I.

a. Ab Mtolis tentatam ChaJcidem / vide ad IX, 35, n. i.

3. Decem constratis navibus; vide ad XXII , 19 , n. 4. — Pro constratis raale in quiBnsdara codd. legi rostra^ tis , monet Doering.; profecta eaim est siue duhio haec lectio ah indoctis lihrariis, quihns naves rostratas lio- tiores essent, quam constrata, Capte- rum nisi forte cum ante decem exci- dit, certe suhaudiendnra est. £d. — Ab utriusque inj, tutam. Non tam ad praecedens Gnrcia qiiam ad civitatc»

tVsZ LIBER XXXV. CAP. XLVI. 5i3

gistratus quoque Chalcidensiirai et prindpes ante portam processerunt. Pauci utrimque ad colloquium congressi sunt. yEtoli magnopere suadere, ut, sal^a Romanorum amicitiay regem quoque adsumerent so- cium atque amicum : neque enim eum inferendi belli^ sed Uberandce Grcecice caiisa in Europam trcyecisse; et liberandos re, non verbis et simulatione^ quodfecis- sent Romanu Nihil autem utilius Grwcice civitatihus esse , quam utramque complecti amicitiam. Ita enim ab utriusque injuria tutam alterius semper prcesidio etfiduciafore. Nam si non recepissent regem^ vide- rehtj quid patiendum iis extemph foret , quum Ro- manorum procul duxilium y hostis AntiochuSy cuire- sistere viribus suis non possent^ anteportas esset. Ad haec Mictio, unus ex principibus.» Mirari se^ dixit, ad quos liberandos Antiochus , relicto regno suo , in Europam trajecisset. Nullam enim ciifitatem se in Grcecia nosse^ quce aut prcesidium Romanis habeat^ aut stipendium Romanis pendat^ aut foedere iniquo alligata^j quas nolit, leges pdtiatur. Itaque Chalci-

respici , ideoque tutas potius legen- qnae cap. 5o pr. de Achaeis leguntur.

duin esse putat Duk. non improb. « Forte vera haec sententia, sed cer-

Boering. Ed. tioribus argumentis confirroanda. Nam

4. Pcedere iniquo alligata ; Gron. qui dicit , Certum est mihi hoc non

conj. illigatay coU. XLI, 24; XLII, facere, non statim dicit, Non possum

23; XLY, 25,'al. Sed atligari etiam hoc facere; nec , qni cap. 5o'pr. di-

hoc sensu adhiberi XXXIV, 3, et cxmiux eosdetn hostes et amicos y quos

XXXYII, 26, monet Drak. Spanhe- populus rom. sibi hostes et amicos

mius in Orbe Rom. II , 10 , pag. 3o3 , esse censuisset, fudicaturi, dicuntur

sciibit , Chalcidenses quidem hoc ver- injussu Romanorum bellum suscipere

bis prse se ferre, sed tamen impar non potuisse. Jus et natura foederis

sen iniquum eorum aliorumque Grse- non patiebatur , ut socii Romanorum

commcum Romanis foedus fuisse, eo cum hostibus eorum arma cotijunge-

quod nuUam pacisci societatem , nisi rent. Nec tamen ideo hoc fcedus ma^ ex auctoritate Romanotum, et quod * ^gis impar seu iniquum Chalcidensibus

nuUa beUa injussu Romanorum susci- et Achaeis, quam Romanis, qui non

pere potuerint; quod coUigit ex iis, minus legibus iUius.iUigabantttr. Nec

. FI. 33

5i4 T. Livii tc:Z:

dmses neque vindice libertatis ullo egerej quum li- beri sint, neque prcesidiOy quum pacem ejusdem po- puli romani beneficio et libertatein haheant Ami- citiam regis non adspernariy neque ipsorum Mtolo- rum. Id primum eos pro amicis^ facturos, si insula excedant, atque abeant. Nam ipsis certum esse^ non modo non recipere mcenibuSy sed ne societatem qui^ dem ullam pacisci j nisi ex auctoritate Romanorum, XLVII. Haec renuntiata regi ad naves, ubi restite- rat , quum essent , in pr^esentia ( neque enim iis ve- nerat copiis , ut vi agere quidquam posset ) reverti DemetriaJem placuit. Ibi, quoniam primum vanum inceptum ' evasisset , consultare cum ^tolis rex, quid deinde fieret. Placuit , Achaeos et Amynandrum , re- gem Athamanum , tentare. Boeotorum gentem aversam ab Romanis jam inde a Brachyllae morte, et quae se- quuta eam fuerant, censebant. Achaeorum Philopce- menem principem, aemulatione gloriae^ in bello La- conum , infestum invisumque esse Quintio credebant. Amynander lixorem Apamiam^, fiham Alexandri cu- jusdam MegalopoUtani , habebat , qui , se oriundum

irerosiinile est , eo temppre vel Graecos auctoritate stabiliatar , verum ipsa

iniquas societatis conditiones acceptu- quoque locutio vanum inceptunt pas-

ros fuisse^ vel Romanos eas homini- sim a Nostro adhibita sit(X, 32;

bus liberis proponendas judicasse , XXXVII, 17 ),Tb i/ia»eprointerpre-

quorum favorem tum omnibus rebus tamento tou i>€wum babendum esse

captabant ». Duker. -7* UUo egere, judicat Doer. £d. — Piacuit, AchiBos

Crev. sicut omnes post Aldum edito- et ytmynandrum, regem Athtunanum

res, iJii^i^re receperat , sedDrak. ex tentare ; vidie ad IX, 35, n. x. Ante

optimomm codd. auctoritate revoca- Achaios excidit Bceotos: nam de tri-

vit egere, £d. bus bis in seqq. distincte agitur ; Jac.

S»id eospro amicis factiiros , \ide Periz. ad II , 7 , n. 4 . a . Apamiam ,Jiliam Alexandri, etc.

Cap. XLVII. X. Fanum inceptum» conf. Appian. Syr. x3, ex quo fortc Pro vanum <)uidam codd. et editt. ve- ^ cum Sigon. leg. Apamam, Confer. ad

teres exbibent ifume ; sed qnum lectio XXXVIII , i3 , n. 5. — Ferens ; vide

ifanum non solum codicis Mogunt. ad IV, 4 5 , n. 5.

vlZ: LIB. XXXV. CAP. XLVII. XLVIIL 5i5 a Magno Alexandro ferens , filiis duobus Philippuni atque Alexandrum , et fiiias Apamiani nomina impo- suerat : quam , regiis incly tam nuptUs , major ex fra- tribus Philippus sequutus in Athamaniam fuerat. Hunc , forte ingenio vanum , iEtoli et Antiochus im- pulerant in spem , quod is vere regum stirpis ^ esset , regni MacedoniftJ , si Amynandrum Athamanesque Antiocho conjunxisset : et ea vanitas promissorum non apud Philippum modo , sed etiam apud Amynan- drum, valuit.

XLVIIL In Achaia legatis Antiochi i£tolorumque , c^oram T. Quintio, ^gii datum est concilium^ An- tiochi legatus prior, quam ^toli, est auditus. Is, ut plerique , quos opes regiae alunt , vaniioquus , maria terrasque inani sonitu verborum compievit*: Fqui^ tum, innumerabilem vim trajici Hellesponto in Euro- pam , partim loricatos , quos cataphractos vocant ; partim sugittis ex equo utentes^ et^ a quo nihil satis tecti sit, ui^ersos refugiente equo certius figentes. His

3. Quod is vere reguin s, e. , potius UI , 4^ » n. 6 , et Spanhem. ad Jalia-

^uAs< li ; GroD. Si lioc ita intelligatar, ni Orat. I, pag. 243. Vocent conj.

Antiochum et iEtolos eo aluisse vani- Baaer. Sed forte Livii verba snnt qitos

tatem ingenii iUius, qaod-dicerent, cat, vocant, parenthesi indadenda.

eum vere regiae stirpis esse , retineri Gouf. XXXVII , 4o. — Lorieatos. Ra-

potest quod; Duk. et Gi*ev. — Ipse tio grammatica postulabat hricato-

quoqae Doering. Gronovii conjectu- rum, ut ad equitum referretur; sed

ram rejicit , sensu ita exposito: qaod hic dici loricatos quasi innumerabiles

«am vere regum slirpis esse simulan- equites prsecesseiit, monet Doering.

ter aflirmabant. Eo. qui elegantem equitis cataphracti de-

Ca.p. XLVIII. I. ^gii datum con- scriptionemlaudatGlaudian. in Rulin.

cilium ; vide ad XXVlI, 3o , n. 8. — II , 35^. Ed. — A quo , ab qua^re. Spe-

Quam JEtoti , forte ^tolorum ; Glar. ctant haec ad seqq. nec est quod le-

Conf. ad cap. 49 » n* ^» gas ^ q^s seu queisi — Doer. ad a

a. Maria terrasque inani sonitu quo subaud. eqnite, nisi quis malit

verborum complevit, sc. navibus co- sapplere: sagittandi exequo usu; vel,

piisqoe. Confer. ad cap. 49 , n. a. — sagittas ex equo jaciendi modo. Ed.

Lorieatos , quos catapkractos vocant, — Aversos refugirnte equo. Parthi

gall. cuirassiers; vide ad Tacit. Ann. scil. melius in fuga quam in aciepu-

,33.

A. G. tgs. U. G. 56o.

5i6 T. LIVII

equestribus copiis quanquam vel totius Europae exer- citiis in unum coacti obrui possent, adjiciebat multi- plices copias peditum et npminibus quoque gentium vix fando auditis terrebat; Dahas, Medos, Elymaeos- que et Caddusios appellans ^ : Navalium vero copia- rum^ quas nulli portus capere in Grcecia possenty dextrum comu Sidonios et TyrioSy sinistrum AradioSy et ex Pamphylia Sidetas'^ tenere; quas gentes nulliB unquam nec arte^ nec virtute namli cequmsent. Jam pecuniam^ jam alios helli apparatus referrcy super^ pacaneum esse. Scire ipsos , abundasse semper auro regna Asice. Itaque non cum PhilippOy nec Hanni- bale remfuturam Romanis y principe altero civitatis ^ altero Macedonice tantum regni finibus incluso; sed cum magno Asice totius partisque Europce rege. Eum tameny quanquam ab ultimis Orientis terminis adlibe- randam Grceciam veniaty nihil postulare ab Achceis^ in quo fides eorum adversus Romanos , priores socios

gnabant , ut testantur Horat. Garm. I , 19, 11: tt Parthus Tersis animosns equis»; et Yirgil. Georg, lU, 3i: «Fidentemq[ue fuga Parthum versisqne sagittis n; -vid. Virgil. nostrse editio- nis, t. V, pag. 517. Nonnulli qnidem Persas cum Parthis confhndunt ; sed eos e Curtio refellit Snakenburg, quem vide. « Scriptores enim , nt ait Sylvius in Asise cap. 3o, non tam gentem , qnae imperaret , quam locum cni imperabatur , intniti sunt ». Conf. Strab. lib. XI, pag. 5i4, et lib. XV, pag. 736 fin. ; Herodianns , VI , 6 et 7 ; Philo in libro: Qnod Deus sit immu- tab. sub fin. pag. 248, et lib. de Jo- seph. pag. 425 ; Justinus, XJ , i5, a ; XLI, 4 ) I , al. Ed.

3. Dahas , Medos, etc. male Dacas vett. edd. vide ad Sil. XIII, 764, et

Intpp. Virgil. ^n. VIII ,728. Daha: Nomades et Scythae , ultra Hyrcaniam et mare Gaspium. Efynuei, £iiuf«,alci et EXa{4.TTai, inElymaide, a meridie Medite, parte anstrali ejus regionis, quae nunc Chusistan dicitur; et Cad- ditsiif rectins forte Cadusii, in ora Mediae montana. Confer. Strab. XI , pag. 5o8 , 54a ; Ptol. VI, a ; Polyb. V, 44; Hard. ad Plin. VI, i3 et «7 seu i5 et 3i.

4. Ex Pamphjrlia Sidetas; vide ad cap. i3 , n. 3. — j4Uero Macedonia:, scil. principe. Voc. rege, quae post a/- tero in quibusdam codd. et editt. ad- ditur, rectius in Mogunt. et caeteris apud Drak. abesse judicat Doering. quippe quia vanOoquus iste Ant. le- gatus regis nomine , quasi illud in Ma- gnum Antiochum tantnmmodo cadat.

tc:Z: LiB. XXXV. cap. xlviii. xlix. 517

atque amicos , icedatur, Non enim , ut secwn aduer- sus eos arma capianty sed ut neutri parti sese conjun- ganty petere. Pacem utrique parti, quod medios de- ceat amicos ^, optent : bello se non interponant. Idem ferme et^tolorum legatus Archidamuspetiit, ut, quaR faciilima et tutissima esset, quietem praestarent, spe- ctatoresque belli fortunarum alienarum eventum sine ullo discrimine rerum suarum opperirfentur. Provectus deinde est intemperantia iinguae in maledicta^, nunc communiter Romanorum, nunc proprie ipsius Quin- tii : ingratos appeilans , et exprobrans non victoriam modo de PhiUppo virtute JEtolorum partam , sed etiam salutem ; ipsumque et exercitum sua opera ser- vatos. Quo enim illum unquam imperatoris functum oJficiO' esse? Auspieantem immolantemque et vota nuncupantem sacrificuli vatis modo in acie vidisse , quum ipse corpus suumpro eo telis hostium objiceret, XLIX. Ad ea Quintius , Coram quibus ^ magis quam apud quos , verba faceret , dicere , Archida- mum rationem habuisse. Achceos enim prope scire , Mtolorum omnem ferociam in verbis , non in factis esse, et in conciliis magis concionibusque , quam in acie, apparere. Itaque parvi Achceorum existimatio^ nem, quibus notos esse se scirent , fecisse : legatis re-

consulto et invidiose in Philippi com- memoratione abstinoisse videtnr. £d.

5. Medios deceat amicos ; vide ad I, 3a , n. 5. — Bello se non interpo' nant, immisceant, ntc. 49, et XLII, cap. 58.

6. Provectus est in maledicta Romu' norum, in Romanos; vide ad XLI, ao, n. 4* — Proprie ipsius Quintii, soUus, in solum, persdnlich, indivi" duell; Bauer.

Cap. XLIX. X. Coram quibus , scil.

Quintio et legatis Antiochi , oasu prae- sentibus et tantum audientibus, ma- gis , quam apud quos , scil. Achaeos , jndices, arbitros et disceptatores, ad rem non tam andiendam , quam disce> ptandam, vocatos: nam Achaei legatis coram Quintio ( confer. cap. 48 pr. ) dederant concilium , iii qno Archida- mus Quintium prosciderat maledictis.^ et jactaverat ea , quorum veritas lega- tis qnidem regis , non vero Achaeis , hand satis perspecta esse poterat. — •

5i8 T. LIVII tc\lt::

gis et per eos absenti regi eum sejactasse. Quod si quis antea ignorasset^ quce res Antiochum et Mtolos conjunxisset ^ ex legatorum serrhone potaisse appa- rere : mentiendo invicem jactandoque vires\ quas non haherenty inflasse vana spe atque inflatos esse; « dum « ii ab se Philippum victum , sua virtute protectos Ro- « manos , et quae modo audiebatis , narrant , vos caete- « rasque civitates et gentes suam sectam esse seqou- « turos^; rex contra peditum equitumque nubes ja- « ctat, et constemit maria suis classibus. Est autem res cf simiilima coenas Chalcidensis hospitis mei^, hominis « et boni , et sciti convivatoris. Apud quem solsti- «tiali tempore* comiter accepti quum miraremur,

Legatis regis, forte legato, quia cap. prsc. non nisi legatus j4ntiochi me- moratiir : sed licet plm«s legati sint missi, onias tamen tantum interdum mentio fit, quia is legationis princeps eat: qao et referri potest, quod Li- Tins modo scirent , modo eum dicat , et cap. 48 pr. JEtoli, hoc est , legati JEtolorum , licet unus tantum memore- tur legatus Archidamns ; Drak. — Dum II ab se , etc. in MS Lov. 6 , et Gaertn. dum hi, rectins forte, judice etiam Crev. quamvis zVnon alii esse possunt, quam legati ^tolomm.

3. Suam sectam esse sequuturos ( vide ad XXIX , a 7, n. 2 ) ; rex con- tra, propr. regis legatus, peditum fiquitumque nuhes jactat, immensam multitudinem ( inpr. aTium, instar atrae nubis aerem secantium tenebris- que quasi involventinm , ut locusta- mm XLII, 10, hinc et telorum XXXVIII, 26; vide ad Sil. I,3n; II, 433; VI, 336; VII, 84), ef cow- sternit maria suis classibus ; conf. ad cap. 48 , n. a. « Nota h. 1. accnsati- vum cum infinit. in rectam orationem

elapsnm : inflasse,.. injtatos esse; dam narrant,,. rex contra.,, jactat. Haec tamen pro conjunctivis acceperis , nisi insertum sit qute audiehatis. Recta er- go oratio incipit , suspensa tamen ab obliqua , panlo dnrins. Ita pergit : £st antem . . . et tamen deinde : Boc dici possen; Bauer. Gonf. adl,i3,ii. 4, et XXXV, 16, n. 5.

3. Est autem res simillima cosna: Chdlcidensis hospitis mei; conf. Plnt. Flamin. pag. 3^8, et Apophthegm. pag. 197 ; Erasmi Adag. \h.Arrogan' tia, p. m. iSg, et qui ex h. 1. collige- bat , acutnm Quintio ingeninm lepi- dumque foisse , Victor.Var. lect. XVII, xo. Hoc exemplo hospitis duo repre- hendit in Antiochi legato , et quod ex una gente multas faciat, et qnod ex mansuetis imbellibusque feroces ac truces, quemadmodum ex uno porco hospes multam variamqne venatio- nem , et ex mansneto speciem ferinae camis fecisse visus erat; Glar. Oratio autem obliqua in rectam mutata,nt passira ; vide ad I , i3 , n. 4.

4. Solstitiali tempore f media aestate:

A. G. 19). U. C. 56o.

LIBER XXXV. CAP. XLIX. Sjg

li unde illi eo tempore anni tam multa et varia vena- « tio ; homo non, quam isti sunt, gloriosus, renidens, a condimentis , ait, varietatem iliam et speciem ferinae cc camis ex mansueto sue factam ». Hoc dici apte in copias regiSj qucepaulo antejactatce sintjposse. Faria enim genera armorum et multa nomina gentium inau- ditarum, Dahas et Medos et Caddusios et Elymceos Syros omnes esse : haud paulo mancipiorum melius, propter sen^ilia ingenia , quam militum genus, cc Et cc utinam subjicere oculis vestris , A.chdei , possem con- cc cursationem regis magni ab Demetriade , nunc La- cc miam in coiicilium ^tolorum , nunc Chalcidem ! Vi- cc deretis vix duarum male plenarum legiuncularum cc instar ^ in castris regis : videretis regem , nunc men- cc dicantem prope frumentum ab -^tolis , quod militi « admetiatur, nunc mutuas pecunias fenere in stipen- cc dium quaerentem , nunc ad portas Chalcidis stantem ; ic et mox inde exclusum , nihil aUud quam Aulide atque cc Euripo spectatis^, in^toUam redeuntem. Male credi- cc derunt et Antiochus -ffitolis, et ^toli regiae vanitati. «.Quominus vos decipidebetis, sed expertae toties spe-

nam Antiqais duo tantum solstitia fuissfi , nec nisi mediam sestatem dici solstitium, mediam hiemem hrumam , Victor. ad Varr. Re Rust. 1,-46, do- cet ; Drak. — Hnc Doering. affert lo- cum Cic. de Nat. Deor. 11 , 7 , ubi sobtitio opponitnr bruma, et ibi vid. Davis. sic et Cerda ad Virgil. Georg. I, 100; Salmas. ad Solin. pag. 175. Ed. — Tam multa et varia venatio ; vide ad XXV, 9 , n. 9. — Non , quam isti sunt, gloriosus; vide ad H, 56, n. 8. — Renidens, Doering. interpre- tatur, subridens, et ablegat ad Catull. XXXIX , a. En. — Dahas et Medos et Caddusios et Eljrmceos Sjrros omnes

esfe ; y\d.t 9lA c. 48, n. 3. Sjrri latiore sensn dicti. — ]f*lutarchus, qui totum hunc locum in Apophth. pag. 197, expressit: 'nravTE; "Yap eiaiv outci 2u- poiy 6irXaptoi; dD^.iiXedv ^ta^spcvTe;. Ed. — Concursationem. Hoc nomine false a Quintio appellari inconditum et concnrsando male compositum An« ■ tiochi agmen, monet Doering. En.

5. Legiuncularum instar; vide ad XXVIII, 1 7 , n. I . — Quod militi ad- metiatur tenuiter , parce , ktimmer^ lich, nothdiirftig ; Bauer.

6. Nihilaliud quam uiulide et Eu- ripo spectatis , postquam nil c^isset, quam quod vel nt spectaret; Baner.

5ao

T. LlVil

A. C zga* U. C. 56o.

c( ctatasque Roiuanoruin fidei credere, Nam quod opti- (c muiQ esse diciint "^, non interponi vos bello , nihil « immo tam alienum rebus vestris est^ Quippe sine <K gratia ^ sine dignitate , praonium victoris eriti$. »

L. Nec . absurde adversus utrosqu^e ' respondisse visus est ; et facile erat orationem apud faventes aequis auribus accipi. NuUa enim Qec disc^ptatio, nec. dubitatio fiiit, quin omnes, eosdem genti Achaeo- rum hostes et amicos, quos populus rpmanus.cen- suisset, judicarent, bellumque et Antiocho^.et £to- Hs nuntiari jiiberent. Auidlia etiam , quo censuit

Vide ad U, 8, n. 9. — Expertce taties spectataque B,f.; alii, etiam Drak., potius ; quod languere ▼idettir : at txh- ties excitat ofationem et firmat: ac sane ssepius jam cognorant Achaei fi« dem Romanorum, utut in uuo beUo Philippi; Bauer. Potius codd. Mog. Victor. et Lov. 6. Toties reliqui MSS et edd. ante Ald.

7. Nttm quod- optimum esse dicunt (id recepi ex MS Lot. 3 ,,pro vulg. dicant), suadentibus Crey. et Bauero : nam vere dixerant , non interponi vos beUo ( videndiftD tamen ad cap. 48 , not. 5 ). Interponendi pleiique MSS et editiones ante Mogunt. non im- prob. Gron. , si intelligatur concilium aut tale quid. Idemmonet, similiter inf. XXXVII, 16, extr. in MSS pri- misque edd. legi omisso Patara am- plius tentandi, et in recentt. demum edd. omisso conatu P. a, t. et omissa P. a. t. spe. Conf. ad Tacit. Ann. II , 43, n. lo. — Nilul immo, contra, potius. Inter bas Toces in cod. Harl. et Sigon. insertum tam vanum ab iia, qui nesciebant, t^ immo alii voc. post- poni, ut XXX Vm , 43 , ct XXXIX, 40. — Doering. putat alterum oratio- nis membrum, nihii immo tamal., etc.

qaamvis to immo non semper ab ini- tio poni facile concedat, parum apte tamen cnm priore membro odlMBrere. Prop<mit igimr,iuia tantom iitera et distinctione mutata , multo concinmo- rem locum s!c reddtodum : nam quod. , . bello, nihil^immojam at reb. vestris, est. Seqaentja. tquippesinegratia, etc. respondent T&yom; et inter particu- las jam- et tam saepe allatam esse a librariis confiisionem docnit Dralu ad XXI, zi, § la, et ad Silinm Ital. XIV, '42 7. Ed. — Prcemium victoris eritis; videndnm tamen ad XXXII, cap. ai , not. 16.

Cjlp. L. I. Adversus utrosque ,utns- que. — Etfacile erat suppleri intel" leetu vult Doeiing. nisi forte ejusmodi aliquid exciderit, vel scribendum sit: et facile inteUigi poterat , orat.^ etc. Equidem nihil supplendnm arbitror, .exfacile erat dictum pro: facileacci- pienda erat oratio; vel: plane aocipi debebat. En. — ' Nulla enim nee dis- ceptatio, nec dubitatio fuit , etc. Vera est horum et seqnentium verboram lectio , quae vulgo circnmfertur, et ab Aldo ex cod. Mogunt. primum rece- pta est. Omnes autem priores edd. cnm codd. nostris praeferunt, uulla

A. C. 193. U. G. 56o.

LIBER XXXV. CAP. L. 5ai

Quintius, quingentorum militum ChalGidem , quin- gentorum PirsBeum extemplo misernnt. Erat enim haud procul seditione Athenis res , traha:itibus ad Antiochum quibusdam spe largitionum venalem pre- tio multitUdinem ; donec ab iis, qui romanee partis erant^, Quiotius est accitus, et, accusante Leonte quodam, ApoUodorus auctor defectionis damnatus atque in exsilium est ejectus. £t ab Achaeis quidem cum tristi responso legatio ad regem rediit. Boeoti nihil certi responderunt : quum Antiochus in Boeo^ tiam venissetf tum^ quid sibi faciundum esset ^ se de^ liberaturos esse. Antiochus , quum ad Chalcidis prae- sidium et Achseos et Eumenem regem misisse audis- set, maturandum ratus, ut et praevenirent sui , et ve- nientes, si possent, exciperent, Menippimi cum tri- bus ferrae milhbus militum^ et cum omni classe Po- lyxenidam mittit. Ipse paucos post dies sex millia suorum militum , et ex ea copia , quae Lamise repente coUigi potuit , non ita multos ^Etolos ducit. Achaei quingenti et ab Eumene rege modicum auxilium mis- sum , duce XenocUde Chalcidensi , nondum obsessis

enim discepttutojuit, quin omnes gen- tesfidos et amicos, etc» reliquis opiis- sis. £0.

a. Qui romanof partis erant; Tide ad m, 36, n. 4; m, 6a, n. 5, et XXIV, 4a , n. 4. Romemorum partis recte , puto , emend. Duk. quia pars genitiyo plur. jungi solet. Conf. tamen et ad cap. 5i, n. 3. — Accusante Leonte quodam , Apollodorus ,.<>.. damnatus , €Uque in exsiUum est eje» ctus, Ita recte Moguntini ex codice suo ediderunt. Godd. nostri cum pri- mis edd. prseferunt Leone quodam, Non tantnm enim Grseci a recto Aim efTerunt Atovtoc« sed eorum exemplo

etiam Latini Leontis ; locnm Leonta ex fide optimi cod. Livio restituit Gron. supra , XXTV, XXXIX. Leon- tem Megarensem memorat Gic. V. in Verr. $ 6. Leontem principem Phlia^ siorum, LV.Tuscul. c. 3. An huc etiam pertinet inscriptiocomoedise Zeo/i^iif, a Naevio in carcerem conjecto compo* sitae? cujus meminit Gell. III, Noct. cap. 3. £d. — • Bceoti nihil certi respon- derunt, etc. conf. Polyb. XX, a. — Et Eumenem regem misisse, scilicet aujulia. — To regem, quod deest iu Lovv. 5 , et in antiquioribus excusis , ab Aldo ^ cod. Mog. adscitum est. Idem autem reliqui nostri agnoscunt.

A. C tgt. U. C. 56o.

522 T. LIVII

itineribus , tuto transgressi Euripum ^ , Chalcidem pervencrunt. Romani milites, quingenti ferme et ipsi, quum jam Menippus castra ante Salganea ad Her- mseum , qua transitus ex Boeotia in Euboeam insulam est, haberet, venerunt. Mictio erat cum iis, legatus a Chalcide ad Quintium , ad id ipsum praesidium pe- tendum ^ missus. Qui postquam obsessas ab hostibus fauces^^ vidit, omisso ad Aulidem itinere, Delium convertit, ut inde in Euboeam transmissurus.

LI. Templum est Apollinis Delium, imminens ma- ri ' ; quinque millia passuum a Tanagra abest. Minus quatuor miilium inde in proximo Euboeae est mari trajectus. Ubi et in fano lucoque, ea religione et eo jure sancto , quo sunt templa , quae asyla Graeci ap- pellant*, et nondum aut indicto bello, aut ita com-

AchflBos anxiliam qaingentomm mili- tum eo misisse aupra dixit hoc cap. et, ab Eumene modicom auxilinm missum , mox infra. £d.

3. Transgressi Euripum , etc. vide ad XXVIII , 6 , n. 3. — Jnte Salga- nea adHemueum. Sic emendavit Gro- novius ; Voss. praetnlerat Herineum , qnod est oppidum Doridis : alii ad Euripum, quia ad fineiki hujns libri dicturus est , pertinacius Eomani EU' ripum tuebantur, at Aulis iutelliga- tnr. Ed. — Hfictio erat cum iis , lega- tus a Chalcide ad Quintiam, Lov. 5 et ed. Camp. exhibet cum iis legatis, Tum ad Ckaicidem Voss. Lov. 2,3, 4) 6, a manu prim. Mead. nterqne, et Gaertn. ^b Chalcide Lov. 6 a mana secund. hinc paulo post ad ipsum praesidium Voss. Lov. 4 , 5 , et editi {inte Aldnm , qui id ex codice Mog. interposuit , consentientibus reliquis scriptis. Vide ad V, 43. En.

4* Obsessas ab hostibus fauces , etc.

vide ad XXVin , 6 , n. 3. — Omisso ad j4ulidem itinere, Delium converdt. Voss. et Lov. I , emisso, Tum beilum convertit Voss. et Lov. i, ac 4« Detum convertit Lov. 6, et HarL Ed. — Deiium convertit, Livius, sup. XXXI, 45, Delium Boeotia! memorat, qnod, at docet Pausanias in Boeot. cap. so iitl OoXaaav] situm fuit. Mox ut inde pro., quasi inde; sed, particnla nt deleta , lenins fluere orationem patat Doering. Ed.

Cap. LI. I. Templum est ApoUinis Delium ( an Delii? ) imminens nutri , «tc. vide ad III , 5 1 , n. 3 , et XXXI , 45 , n. 5. — Mari trajectus: nam in> sula etiam adiri potest ex contineiiti , quia angostise maris inter Boeotiani et Enboeam adeo arctae sunt , ut Euripus iUe ponto stratus fnerit , quo insula continenti annexa est ; Drak. Confer. Plin. rV, 12 , et Strab. IX, 4oi , 4o3.

2. Infano lucoque ea religione eo- quejure sancto , qno snnt templa , qnar

A. C. 192. U. C. 56o.

LIBER XXXV. CAP. LI. 5^3

misso , ut strictos gladios , aut sanguinem usquam factum audissent, quum per magnum otium milites, aliiad spectaculum templi lucique versi, alii in litore inermes vagarentur, magna pars per agros iignatum pabulatumque dilapsa esset ; repente Menippus , pala- tos passim aggressus, eos cecidit, ad quinquaginta vivos cepit. Perpauci efiFugerunt , in quibus Mictio , parva oneraria nave exceptus. Ea res Quintio Roma- nisque, sicut jactura militum molesta, ita ad jus in- ferendi Antiocho belli adjecisse aliquantum videba^ tur. Antiochus, admoto ad Aulidem exercitu, quum rursus oratores, partim ex siris , partim ^tolos , Chal-. cidem misisset , qui eadem illa , qua; nuper, cum mi- nis gravioribus agerent, nequidquam contra Mictione et Xenoclide tendentibus, facile tenuit, ut portae sibi aperirentur. Qui romanae partis erant^, sub ad- ventum regis urbe excesserunt. Achaeorum et Eume- nis milites Salganea tenebant* £t in Euripo castellum romani milites pauci custodiae causa loci communie- bant. Salganea Menippus, rex ipse castellum Euripi

asjrla Grteci appellant ; vide ad 1 , 8 , n. 6. — Milites ob hoc securi erant, primo quod in loco sanctissimo et in- violabili versarentur , deinde quod bellnm nondum palam indictum ftds- set. Ed. — Qit(e asjrla. Tb qua:, quod plurimi codd. et cum multis editioni- bus Creverius omittunt , ex cod. Mog. auctoritate revocavit Drak. Certe, in- quit Doering. Livius modo omittere , modo addere solet pronomina; vid. Drak, ad XL »57,53. Ed. — Sangui- nem usquam factum ; vide ad II, 3o , n. 8. — y4d spectaculum , spectatio- nem , templi , ul XXXIX , 4 3 , et XLV, »7 , n. 4- — Eos cecidit; vox eos cx- suIataLov. 5, et edd. ante Frob. a.

i535. In ea latere numeram csesoram snspicabalur Crev.

3. Qui romance partis erant; vide ad cap. 5o, n. a. — Jchaorum et Eumenis milites Salganea tenebant, etc. Quam Chalcis et Salganeus , illa in Euboea, haec in Boeotia, adEuripum sitae fuerint , milites Achaeorara et £u- menis Chalcide discedentes navibus Salganea , ante qnam urbem ad Her- maeura Menippus castra habebat , tra- jicere Euripo potnerant ; Drakenb. — Custodiiv causa locum communiebant, Antiquior lectio quam prsetulimus, Custodite causa loci commnniebant , id est , ad cnstodiendnm locnm. Com- munire Livio in hac re frequens esse

5^4 T. LIVII LIB. XXXV. CAP. LL «aX oppugnare est adortus; -Priores Aciiaei et Euxnenis milites pacti, ut sine fraude liceret abire , praesidio excesserunt. Pertinacius Romani Euripum tuebantur. ili quoque tamen , quum terra marique obsiderentur, et jaiti machinas tormentaque comportari viderent, uon tulere obsidionem. Quum id, quod caput erat Euboeae \ teneret rex, ne caeterae quidem ejus insulae urbes imperium abnuerunt : magnoque principio sibi orsus bdlum Yidebatur,,quod tanta insula et tot op- portunae urbes in suam deditionem venissent.

vidimos ad XXX, 7. Lipsios , Epist. V, quaest. xvii, custodiat loci comr muniebant , scribebat , ejecta voce oausa , qaam pro glossa habebat. Eo. — Oppugnare esi adortus, Drak. leg. putat adorsus , id est , incepit. Viden- tar enim voces diversae originis et si- gnificationis esse adorsus et adortus : illud est ab adordior, incipio; hoc ab adorior, invado , aggredior. Et ibi vir doctissimus mnlta congerit exem- pla, quae ex operibus Virgilii , Nepo- tis, Q. Curtii et Apuleii diligenter ex- cerpsit. Sed animadvertendnm est to- tam ex variis lectionibus oriri difficul- tatem; nam optimi grammatici docent serv^dum esse semper accurata reli- gione discrimen inter vocab. orsus et

orttis, ut integritas genuini et veri sensus seryetur : prius ab ordior ; al- terum ab orior venit ; prius dat ali- qoando orditus, teste Prisciano ; ve- rum nemo adhibnit , nisi Vnlg. Interp. Esai. cap. a5, 7 ; et Diomedes in prae- fatione sui Hbri , quanqnam affirmet t6 orsus. solum esse usitatum : de Bapt* Mantuano et Julio Scaligero orditum agnoscentibus non liquet. In nostra Editione VlrgUii , voL III, pag. t43, Vaiiant. Lect. 397, multa de his indi- cantur. Ed.

4. Quod caput erat Euhoco! , Chal- cidem. — Magnoque principio , magni momenti, ut exponit Doering., id est, fausto et secundo ; ex illa apud Veteres auspiciorum et ominom opinione. £d.

TABULA

RERUM QU^ IN HOC SEXTO VOLUMINE CONTIWENTUR.

LiBER tricesimus : breviarium Pag. i

Liber tricesimus primus : breviarium gS

Liber tricesimus secundus : breviarium 175

Liber tricesimus tertius : breviarium 2^7

Liber tricesimus quartus : breviarium 333

liber tricesimus quintus : breviarium 43^

\

FINIS SEXTI VOLUMINIS.

■h

7

,4

l

s

!

i

\

i

■"» v:,""»

Lbi?ox Librar\

,6*