2> > -O jlX' *£*££ ~^N "> v , -) > -> , i ». !*>••-> > ^pajp > 2> >,>•)>- > > .J1 >>> • ^6?-- J*^ -33T3*. É ^2 llPIPllpfe >3» --. TZ-. ~: t - ■ J^r^z^ Hl ^ '"5>„ .T.--;> : V^ ■ ■' " ■ ■>■ ... ,, M:£ *:~f%&r^ ^ (få yilmtrjj of ib c Museum OF COMPARATIVE ZOÖLOGY, AT HARVARD COLLEGE, CAMBRIDGE, MASS. jFountieiJ 861. OCT - 7 1983 Qcf. Jo. A & BIDRAG tiii KANNEDOM AF FINLANDS NATUR och FOLK, u t g i fu a af Finska Vetenskaps-Societeten. Trettiond e sj et te Häftet. HELSINGFORS, Finska Litteratur-sällskapets tryckeri, 1881 SVERIGES och HOLLANDS DIPLOMATISKA FÖRBINDELSER 1621-1630, BELYSTA GENOM AKTSTYCKEN UR SVENSKA RIKSARKIVET D:r M. G. SCHYBERGSON. Det är mig en kär pligt att tacka prof. S. F. Hammar- strand för den utmärkta välvilja, hvarmed han under de forsk- ningar, som ledt till föreliggande publikation, stält sin vidsträckta samling af afskrifter ur den svenska regeringens diplomatiska brefvexling på Gustaf II Adolfs tid till mitt föi*fogande. Äfven klaven till den i Camerarii bref till Axel Oxenstjerna begagnade chifferskriften har prof. Hammarstrand meddelat mig. — Det har icke kommit i fråga att publicera alla Camerarii bref till den svenska regeringen. Jag har derför valt hans korrespondens med Axel Oxenstjerna under åren 1624 — 1626, då den berömde di- plomatens verksamhet för Sveriges intressen var mera omfattande och betydelsefull än annars. Dessa bref utgöra svar på Axel Oxenstjernas af Moser utgifna bref till Camerarius, hvilka alltid ansetts såsom en vigtig historisk källa, och torde redan ur denna synpunkt vara förtjenta af uppmärksamhet. Instruktionen för Gabriel Oxenstjerna af den 25 Juni 1625 är icke i sam- lingen intagen bland den svenska regeringens instruktioner för sändebuden i Nederländerna, emedan Oxenstjernas beskickning gälde äfven flere andra magter ; dess innehåll är utförligt angifvet hos Hallenberg. För öfrigt har jag meddelat alla dessa bety- delsefulla instruktioner, så vidt jag lyckats återfinna dem. Hel- singfors i September 1881. Utgifvaren. SVERIGE OCH NEDERLÄNDERNA 1621-1630, HISTORISK INLEDNING. I. År 1610 hade kampen mellan Europas protestantiska och katolska stater på alla håll upphört, men det var att förutse, att freden icke skulle blifva långvarig, och att re- ligionskrigens låga åter inom kort skulle tändas. De ka- tolska magierna hade icke afstått från sina planer. De slöto sig allt fastare till hvarandra, beredda att ånyo gripa till vapen och nu likasom förr var Spanien deras erkände ledare. Inom det protestantiska partiet åter trädde den unga nederländska republiken främst i ledet. Protestanterna kunde icke efter Henrik IV:s död vänta sig stöd af Frankrike, som vanmägtigt och söndradt blifvit ett rof för jesuiternas och det ultra-katolska partiets stämplingar. Äfven Stor-Brit- tannien begynte under inre stridigheter och till följd af en svag och vacklande politik förlora öfriga protestantiska mag- ters förtroende. Så mycket mera syntes derför de förenade provinserna, som efter en lång och i det hela lycklig kamp mot Spanien år 1609 slutit stillestånd med denna magt, kallade att värna de protestantiska intressena. Så fattade äfven republikens då varande främste statsman, John af 01- denbarneveld sitt lands ställning. Anande att framtida faror hotade, arbetade han oaflåtligt på att utvidga och stärka Nederländernas förbindelser med de protestantiska staterna i Tyskland och i norden. Bland Tysklands ständer voro isynnerhet de fria Hanse- städerna föremål för Oldenbarnevelds oaflåtliga uppmärk- samhet. Deras magt var sedan länge i nedåtgående, och de emottogo derför gerna det vänskapsfulla stöd, Olden- barneveld bjöd dem. År 1613 slöts ett defensiv-fördrag mellan Nederländerna och Lybeck och genom flere senare öfverenskommelser trädde de flesta öfriga mera betydande hansestäder i vänskaps- och förbundsförhållande till den mägtiga fristaten J). Medan Hansestäderna sålunda anslöto sig till Neder- länderna, inträdde i förhållandet mellan Danmark och Ne- derländerna en köld, som småningom öfvergick till föga dold fiendtlighet. Danmarks ärelystne konung Kristian IV sträf- vade öppet efter herraväldet i norra Tyskland och i Öster- sjön. Emedan Öresund var ett danskt farvatten, ansåg han sig ega rätt till „dominium maris balthici", ett anspråk, som syntes öfriga sjöfarande nationer så mycket farligare, som Kristian aldrig närmare angifvit, hvilka rättigheter deri innefattades. Särskildt klagade de nederländske handels- männen öfver den höga öresundstull, han utkräfde. Kristians otvetydiga planer att kufva hansestäderna och hans hållning i tidens stora religiösa fråga voro i ej mindre grad miss- hagliga. Kristians politik var på denna tid så litet evan- gelisk, att man kunde misstänka honom för förbindelser med protestantismens arffiende, Spanien. Hans försäkringar, att underhandlingarna med Spanien gälde endast handelsintressen och bekräftandet af gamla fördrag, emottogos i Nederlän- ') Arend-Rees Algemeene Geschiednis des Vaderlands. III. 2 sid. 5tJ5 o. f. derna med misstroende. Icke utan skäl ansågs det, att de förbund, som blifvit ingångna mellan Nederländerna och hanse- städerna väsentligen voro riktade mot Danmarks konung. En naturlig följd af den tilltagande spänningen mellan de förenade provinserna och Danmark var att ett närmande egde rum mellan dem och Danmarks gamla medtäflare i norden, Sverige. De svenske statsmännen, som icke glömt Kalmar-krigets olyckor, voro i ännu högre grad än Olden- barneveld bittert stämda mot Kristian IV, och särskildt syn- tes dem Östersjö -frågan vara en lifsfråga. på hvilken Sve- riges väl och ve berodde. Redan år 1613, kort efter det förbundet mellan Hol- land och Lybeck blifvit ingånget, öppnades genom neder- ländaren Jakob van Dyck, Sveriges ombud i Haag, under- handlingar, hvilka följande år (5 Maj 1614) ledde till afslu- tandet af ett fördrag, livars bestämningar vi i korthet skola återgifva, emedan de lågo till grund för de följande under- handlingarna mellan Gustaf Adolf och de nederländska ge- neralstaterna. Fördraget afsåg i främsta rummet betryg- gandet af de båda staternas ömsesidiga merkantila intressen. I sådant afseende förklarade sig konungen af Sverige villig att ansluta sig till det år 1613 slutna fördraget mellan Nederländerna och Lybeck och att i enlighet dermed verka för handelns frihet hos alla folk och särskildt i Öster- och Nord-sjöns farvatten. De förenade provinsernas invå- nare tillförsäkrades fri och obehindrad handel på staden Riga och andra städer i Nord- och Öster-sjön, så vida icke dessa belägrades af konungen af Sverige1). Derjemte be- kräftades de privilegier och löften om frihet från tullar, på- lagor och skatter, som förut blifvit dem gifna. Dock skulle l) Art. VI. svenska kronan lika litet genom detta som genom det förut med Lybeck ingångna förbundet lida intrång i sina rättig- heter, sitt herravälde öfver hafvet o. s. v. Dessa bestäm- ningar erhöllo ökad vigt och betydelse genom de löften om ömsesidigt understöd i krig, som ingingo i fördraget. I hän- delse konungen af Sverige eller general-staterna med an- ledning af fördraget eller af någon annan orsak råkade i krig med andra magter, skulle de bistå hvarandra med hjelp- trupper till ett antal af 4000 man, hvilka skulle underhållas af den som lemnade hjelpen. Likväl kunde undsättningen till fullo eller delvis utgöras äfven i penningar, skepp, krigs- förnödenheter o. s. v. Den skulle utgå endast till halfva beloppet, om någondera af de bägge staterna i kraft af ett äldre förbund med en annan magt gifvit denna understöd eller blifvit uppfordrad dertill. Hemsöktes någondera af de förbundna med krig, voro de befriade från att gifva under- stöd och kunde inom trenne månader efter derom gjord an- mälan återfordra en redan lemnad undsättning. De för- bundne skulle yppa de anslag och hemliga stämplingar, som mot någondera af dem förenades och på allt sätt afvärja dem. De skulle ega frihet att i hvarandras länder värfva manskap, uppköpa skepp, krigsförnödenheter, vapenförråder o. s. v., medan deremot enderas fiender icke på något sätt skulle af dem understödjas. Om den ene af de förbundne i krig blifvit understödd af den andre, finge han ej sluta fred utan dennes samtycke. Förbundet skulle bestå under en tid af 15 år, således till den 5 Maj 1629, och kunde ef- ter denna tids förlopp uppsägas eller med ömsesidigt sam- tycke förnyas. Konungen af Sverige lofvade slutligen att hålla ett ordinarie sändebud i Haag, och äfven general-sta- terna skulle, om de funno det lämpligt, sända en ambassadör till det svenska hofvet. Ehuru fördragets innehåll var af uteslutande kommersiel och defensiv art, var det dock otve- tydigt riktadt mot Danmark. Att det anslöt sig till det ti- digare fördraget mellan Nederländerna och Lybeck af år 1613 och på sätt och vis var endast en utvidgning deraf, bar vitne derom. Upprätthållandet af handelns frihet i Öster- och Nord-sjön, hvarom fördraget i flere punkter handlade, kunde knapt ske annat än i strid mot Danmarks planer1). Också var Kristian IV djupt förbittrad öfver hvad som skett. Från denna tid var vänskapen med de förenade pro- vinserna en af de vigtigaste länkarna i Gustaf Adolfs utrikes politik. Intet tillfälle att stärka densamma och draga nytta deraf lemnades af honom obegagnadt. Företagsamme och insigtsfulle nederländare voro städse välkomna i Sverige, der flere af dem, t. ex. den berömde Louis de Geer, vunno en betydande verkningskrets. De förenade provinserna blefvo den förnämsta afsättningsorten för Sveriges produkter och det förrådsmagasin, der Gustaf Adolf, oftast mot svensk koppar uppköpte vapen, skepp och andra förnödenheter. Till general-staterna vände han sig med anhållan om pen- ningelån, då den svenska statens tillgångar icke voro till- räckliga att bestrida de ständigt växande utgifterna. De summor, som erfordrades till erläggandet af Elfsborgs lösen, erhöllos till ej ringa del genom sådana lån. Också belöpte sig Sveriges skuld till general-staterna, enligt ett officielt skuldbref, år 1618 till en summa af 757,504 gulden 13 styf- ver, att afbetalas inom fyra år på fyra särskilda betalnings- x) Fördraget är tryckt hos Dumont, corps diplomatique och flerstädes. Hufvudinnehållet är återgifvet hos Hallenberg, Svea rikes historia under Gustaf II Adolfs regering III. 232, och Hammarstrand, Försök till en historisk framställning af förhandlingarna om Sveriges deltagande i trettioåriga kriget. I. sid. 16. Jmfr. J. A. Fridericia, Danmarks ydre politiske historie 1629 — 1635 sid. 22. terminer1). Dessutom värfvade Gustaf Adolf trupper i Ne- derländerna, erhöll derifrån krigsskepp till understöd o. s. v. Men Gustaf Adolf och Oldeubarneveld fäste ännu mera omfattande framtidsförhoppningar vid förbundet af år 1614. De tänkte sig att Nederländerna och Sverige icke blott ge- mensamt skulle utöfva inflytande på nordens magtförhål- lanclen och bevisa hvarandra ömsesidiga tjenster, utan äf- ven gå hand i hand i de stora europeiska förvecklingar, som stundade. Det var i denna mening, som Oldenbar- neveld någon gång yttrade, att hans fädernesland borde söka sin bästa trygghet i förbindelsen med Frankrike och Sverige 2). Gustaf Adolf fann snart anledning att inför ge- neral-staterna framlägga förslag om ett gemensamt och kraf- tigt uppträdande mot den evangeliska sakens fiender. För- hållandet mellan Sverige och Polen hade blifvit allt spän- dare och det syntes otvifvelaktigt, att en öppen brytning skulle inträffa; Den envishet, hvarmed konung Sigismund i Polen vidhöll sina arfsanspråk på Sveriges krona, den ifver, hvarmed de polska krigsrustningarna bedrefvos och den öppna fiendskap, som vid flere tillfällen trädde i dagen, manade Gustaf Adolf att vidtaga kraftiga försvarsanstalter. Men från början betraktade han kampen mot Polen ej mindre såsom sin än såsom hela det protestantiska Europas angelägenhet. Tvisten mellan Sverige och Polen var till sitt ursprung icke blott dynastisk utan äfven religiös och Polen var såsom kej- sarens af Österrike och Spaniens bundsförvandt en medlem af det allmänna katolska förbund, som hotade den pro- 1) Aitzema Saecken van Staet en Oorlogh del. I. sid. 214. 2) Een oudt seggen van den Heer van Oldenbarnevelt, van dat onsen Staet in de correspondentie met Vranekryck ende Sweden haer meeste seekerheyt hadde te soecken. Vreede, Nederland en Zweden sid. 92. testantiska verlden med våldsam tillintetgörelse. Hela det protestantiska Europa och särskildt Nederländerna, borde derför, enligt Gustaf Adolfs tanke, understödja Sverige i en kamp, som gälde äfven deras vigtigaste intressen. Den så- som skicklig talare och diplomat kände rådsherren Johan Skytte, afgick under hösten 1617 till Nederländerna med uppdrag att göra dessa den svenske konungens synpunkter gällande hos den nederländska regeringen. Han skulle en- ligt den instruktion, som meddelades honom, erinra om det katolska partiets stämplingar mot den protestantiska kristen- heten och isynnerhet skildra den fara, hvaraf Nederländerna hotades genom de polska anslagen mot Sverige. Ty om dessa planer gingo i fullbordan och det lyckades Sigismund af Polen att tillskansa sig herraväldet öfver Östersjön, skulle det blifva katolikerne lätt att betvinga Holland, hvars magt och välstånd väsentligen berodde på östersjöhandeln. Johan Skytte skulle derför. erinrande om förbundet af år 1614, som visserligen närmast hade ett defensivt syfte, men dock äfven borde afse att förebygga främmande anfall genom att föra kriget in i fiendens eget land, anhålla: att general-sta- terne ville bistå Sverige med penningar, krigsförnödenheter och manskap; att holländska undersåter måtte förbjudas att gå i polsk tjenst; att inga skepp och krigsförnödenheter finge från Nederländerna afgå till Dantzig. Elbing, Könings- berg, Riga eller andra östersjöhamnar, belägna under polskt öfverherskap och att inga värfningar för Sigismunds räkning måtte få anställas på holländskt område. Tillika skulle han häntyda på möjligheten och önskligheten af ett universal- förbund mellan alla evangeliska furstar och stater1). Under underhandlingarnas fortgång framhöll Skytte med stort efter- l) Hammarstrand a. st. sid. 67 £ tryck den polska frågans betydelse för hela det evangeliska Europa och särskildt dröjde han i ett tal, som han den 6 November (g. st.) höll inför general-staterna, nästan uteslu- tande dervid. Han började med att rättfärdiga den håll- ning, hans konung i akt tagit gent emot konung Sigismund af Polen. Denne hade icke begagnat sig af de tillfällen att sluta fred, som man så många gånger öppenhjertligt hade bjudit honom. Han hade med vanärande ord omtalat Gustaf Adolfs fader och äfven honom sjelf, under fortgående stille- stånd uppmanat Gustaf Adolfs undersåter till affall, anhållit om hjelp af främmande stater och furstar och med alla sina handlingar och rådslag afsett att angripa Sverige, tvinga dess undersåter att antaga den katolska religionen och till- intetgöra dem och deras konung. Borde väl då, utropade talaren, min konung tveka, lägga händerna tillsamman och längre hemma invänta fienden? Borde han icke hellre an- gripa konung Sigismund och .polackarne i deras eget land och stöta svärdet i deras eget inre. Mången ansåg visser- ligen, att tvisten mellan konungarne af Sverige och Polen gälde desse uteslutande, men de insigtsfullare, som med skarpare blick gåfvo akt på saken, kunde finna att dermed förhöll sig helt annorlunda. Ty det var allom kändt, att Spaniens konung redan sedan många år uppkastat planen till en europeisk universal-monarki. Denna plan kunde han icke på lämpligare sätt genomföra, än om Sverige föll i hans slägtinge, konungens af Polen händer. Då skulle större de- len af Östersjön jemte närliggande länder råka i hans våld. Han skulle hafva allt redo, som erfordrades för att utrusta en flotta; hamnar och ankarplatser, flere än han önskade sig, skulle stå till hans förfogande. Tron I, fortsatte Skytte, att edra undersåter skola åtnjuta någon handelsfrihet i Öster- sjön, om den spanska magten nerskar derstädes. Jag be- xin höfver knapt framhålla, i huru hög grad edra krafter, som till ej riDga del bero af handeln, skola aftyna, sedan han- deln på Östersjön upphört eller blifvit hämmad. Ja, alla evangeliska konungariken och stater skola, omgifna af fiendt- liga vapen, upphöra att försvara sig eller ock göra det med den största svårighet och äfven de konungar, som hittills lefvat i lugn, skola sväfva i fara att gå allt förlustige och knapt kunna afhålla fienden från sina egna områden. Då kriget mellan konungen af Sverige och konungen af Polen således var nödvändigt, oundvikligt och rättvist; då konun- gen af Sverige var öfvertygad om att Sveriges välfärd låg general-staterna om hjertat och att det var af vigt äfven för dem sjelfva, att fienden afhöls från Sveriges gränser: då det slutligen icke var tvifvelaktigt, att Polackarne under det kommande året skulle vända sina vapen mot Sverige, anhöll Skytte å sin konungs vägnar om generalstaternas hjelp1). Desse tvekade länge, hvilken hållning de skulle iakttaga i en fråga af så vidtutseende art, men genom 01- denbarnevelds mägtiga inflytande utverkades slutligen en resolution af den 2 Febr. n. st, 1618, som i hufvudsak öf- verensstämde med Gustaf Adolfs önskningar. Generalsta- terna förklarade sig nämligen villiga att, i händelse konun- gen af Sverige i Maj månad droge i fält mot Polackarne, bistå honom och prestera allt, hvartill de enligt förbundet voro förpliktade, och att i händelse han blefve besegrad, till hans lands och undersåters försvar med vapenmagt motsätta sig konungen af Polen. Derjemte ville de förbjuda sina undersåter att gå i Sigismunds tjenst eller att tillföra honom skepp, vapen eller andra krigsförnödenheter. Slutligen för- klarade de sig villiga att bevisa konungen af Sverige all den *) Det latinska talet är tryckt hos Vreede a. st. sid. 229 o. f. tjenst, han någonsin kunde vänta af goda och trogna bunds- förvandter J). Den af tvenne bland tidens ädlaste statsmän grund- lagda vänskapen mellan Sverige och Nederländerna tycktes således lofva att blifva betydelsefull för hela Europas ut- veckling. Men plötsligt inträffade ett omslag, hvars när- maste orsak låg i de inre parti-strider, som rasade i Ne- derländerna. Professorn i Leyden, Arminius, hade uppträdt mot den kalvinska läran om det obetingade nådevalet och vunnit talrika anhängare, kallade remonstranter, medan mas- san af landets befolkning under namn af kontra-remonstran- ter reste sig till kamp för de fäderneärfda religiösa tradi- tionerna. Den åldrige Oldenbarneveld anslöt sig till den nya riktningen, medan hans medtäflare i magt och anseende, prins Moritz af Oranien, stod främst bland den gamla lärans försvarare. En politisk meniugsolikhet ökade stridens skärpa. Oldenbarneveld var nämligen en vän af den provinsiela au- tonomi, unionens stater sedan dess grundläggning åtnjutit, medan Moritz af Oranien önskade genomdrifva en fastare organisation af den centrala magten, hvarvid äfven det in- flytande, han sjelf såsom unionens generalståthållare åtnjöt komme att ökas. Ju längre striden fortgick, dess mer un- dergräfdes Oldenbarnevelds ställning. Modlös och vanmägtig drog han sig tillbaka och blef, sedan han länge hållits fängslad, slutligen afrättad (Maj 1619). Dessa händelser, hvilka äro en vigtig vändpunkt i Ne- derländernas inre historia, utöfvade ett betydelsefullt infly- tande äfven på deras yttre politik. Det hade varit ett af Oldenbarnevelds hufvudsyften att utvidga Nederländernas in- flytande i norra Tyskland och derigenom bilda en dam mot x) Enl. Hammarstrand a. st. sid. 110. XV den katolska reaktionen. Prins Moritz af Oranien, som nu öfvertog ledningen af Nederländernas utländska politik, och livars planer öfverhufvud voro mindre omfattande än Olden- barnevelds, lät de synpunkter, som ledt dennes tyska po- litik, falla. Stilleståndet med Spanien nalkades sitt slut och kampen mot denna magt återupptogs år 1621. Åt detta håll riktade prins Moritz sin hufvudsakliga uppmärksamhet, medan deremot upprätthållandet af en defensiv ställning i nordvestra Tyskland syntes honom mest motsvara de för- enade provinsernas intressen. I och med detsamma som Nederländerna afstodo från att utvidga sin magt i norra Tyskland, bortföll en stor del af de anledningar till miss- sämja med Danmark, som förut förefunnits, och man kunde så mycket hellre närma sig detta land, som Kristian IV vi- sade sig benägen att frångå den vacklande hållning i de re- ligiöst politiska frågorna, han hittills i akt tagit. Redan år 1618 egde negociationer mellan generalstaterna och Dan- mark rum, hvilka visserligen icke ledde till afgörande re- sultat, men dock vitnade om att man å båda sidor var böjd för ett vänskapligt tillmötes gående. Sedermera gjorde Kri- stian allt, hvad i hans förmåga stod, för att genom ett ak- tivt uppträdande för den evangeliska saken återvinna den nederländska republikens förtroende. Konventet i Segeberg (Mars 1621), der Kristian på uppmaning af Nederländernas sändebud, Gaspar van Vosbergen. erbjöd sig att i spet- sen för den evangeliska unionen och nord-Tysklands stän- der öfvertaga kampen mot den katolska ligan, Österrike och Spanien, var isynnerhet härvid af vigt. Öfvergifven af England och de tyska furstarne afstod Kristian visserligen snart från sin plan , men han vann dock en vigtig fördel genom den förändring, som inträdde i förhållandet mellan honom och generalstate rna. Redan i Maj 1621 ingicks mellan Nederländerna och Danmark ett fördrag, som be- traktades såsom ett uppslag till en ny nordisk politik. De båda staterna förbundo sig: att söka hvarandras välfärd och hindra all skada; att icke understödja hvarandras fien- der; och att icke ingå i någon konfederation med andra magter utan den medförbundnes samtycke. Dessutom be- stämdes att förut ingångna fördrag icke skulle få förklaras så, att de lände Danmark eller Nederländerna till skada, en punkt under hvilken förbunden mellan generalstaterna och hansestäderna uttryckligen inbegrepos. Försigtigt tillades i en slutartikel, att tidigare förbund icke genom traktaten skulle rubbas, men den förändring, som försiggått, kunde icke derigenom döljas :). Man insåg, att generalstaterna ville lemna Kristian IV fritt spel i norra Tyskland, i hopp att han der skulle föra de protestantiska intressenas talan, medan de sjelfva egnade sina krafter åt kriget mot Spanien. Medan Danmark och Nederländerna under åren 1618 — 1621 närmade sig hvarandra, blef förhållandet mellan de förenade provinserna och Sverige småningom allt kyligare. En öppen brytning inträffade visserligen icke, men tonen i general-staternas meddelanden med den svenska regeringen, som förut hade varit eftergifvande och tillmötesgående, blef nu skarp och fordrande. Då residenten van Dyck i Augusti 1619 hjertligt tackande för det bistånd, general-staterna ti- digare beviljat Gustaf Adolf, anhöll att de terminer, som blifvit faststälda för återbetalningen af de summor, Sverige lånat af general-staterna, i någon moh skulle förlängas, så- lunda att skulden skulle gäldas icke inom fyra, utan inom sex år, ett bevis på välvilja, som Gustaf Adolf, enligt hans O Arend, a. st. III. 3. sid. 608. Jmtr P. Falcks slutrelation om hans beskickning till Holland 1620—1621. Sv. riksark. Ox. saml., förh. mellan Sverige och Nederländerna 1612—1654. försäkran, aldrig skulle förgäta, förflöt mera än en månad, innan denna anhållan besvarades, då den visserligen biföls, men emot den mägtigaste provinsen, Hollands vilja. En om- ständighet af ej ringa betydenhet var att den svenska kro- nan råkade i tvist med några nederländska handelsmän, hvilka bildat ett bolag för uppköpandet och försäljandet af den svenska kopparen, och att för kopparhandelns skull en oenighet utbröt mellan van Dyck och en af republikens le- dande män. van Muys, hvilken oenighet slutligen blef så häf- tig, att Gustaf Adolf ansåg sig böra återkalla van Dyck från Nederländerna. Vid sin afresa erhöll van Dyck i uppdrag att å general-staternas vägnar hos sin konung framlägga särskilda önskningsmål, hvilka äro betecknande för general- staternas förändrade hållning. Han borde anbefalla Böhmens och den tyska unionens angelägenheter hos sin herre och förmå honom att medverka till biläggandet af de stridig- heter, som uppstått mellan Danmark och hansestäderna. Han skulle äfven erinra Gustaf Adolf om hans skyldighet att, i händelse kriget mellan Nederländerna och Spanien ånyo ut- bröte, lemna Nederländerna det i fördraget af år 1614 fast- stälda understödet och mana honom att noggrant på de faststälda terminerna betala sin skuld, emedan general-sta- terna sjelfva under då varande svåra tider hade behof af sina penningar1). Den relation, som v. Dyck efter sin åter- komst till Sverige afgaf, vitnar om att han under de sista åren af sin vistelse i Haag haft att kämpa med mångfaldiga svårigheter. Penningetransaktionerna mellan Nederländerna och Sverige, i hvilka Sverige altid framträdde såsom hjelp- behöfvande, hade mött allt större hinder, sedan Oldenbarne- veld och hans vänner, hvilka varit de svenska intressenas x) Arend III. 3. sid. 611. främsta befrämjare, blifvit aflägsnade från regeringen. Van Dyck hade genom penningeskänker sökt vinna nya vänner. Numera var, säger han, intet nödvändigare än att vinna sta- tens mest betydande män för eders kungl. Majestät genom att gifva skänker åt de enskilde män från de skilda provin- serna, hvilka jag såg mest hafva vunnit i anseende vid den nämnda förändringen, för att förmå dem att framdeles söka tjena eders kongl. Majestät. — Men äfven detta förut verk- samma och i Nederländerna vanliga medel hade nu förlorat sin kraft. De få, som derigenom vunnos för de svenska in- tressena, voro icke fullt pålitliga *). Efter van Dycks afresa i Juni 1620 saknade Sverige intill början af år 1624 en ordinarie resident i Haag, men förbindelserna med Nederländerna underhöllos dock genom tillfälliga sändebud. Så afgick år 1620 sekreteraren Petrus Falck till Haag med uppdrag att verkställa andra inbetal- ningen å Sveriges skuld till general-staterna, att utverka ett nytt lån, stort 100,000 riksdaler, att aktgifva på utvecklingen af förhållandena mellan Nederländerna och Danmark och att motarbeta Kristian IV:s planer på stiftet Bremen 2). General- staterna afslogo Falcks anhållan om deras bemedling för upptagandet af ett nytt lån. Sedermera framlade Falck i Juni 1621 inför dem en skrifvelse, deri han fäste deras upp- märksamhet på Kristian IV:s bemödanden att genomdrifva valet af sin son Fredrik till koadjutor i stiftet Bremen och anhöll att de genom sändebud skulle varna honom för att med otillbörliga medel söka nå sitt mål, hvarjemte de borde J) Verbael ofte Relation by Jac. van Dyck aengaende syn verrechtinge tfzedert den Maent October 1617 tot den 2 Junii 1620. R. A. Ox. saml. förh. mellan Sverige och Nederländerna 1612 — 1654. 2) Falcks instruktion och biinstrnktion äro dagt. 25 — 28 April 1620. R. A. Hollandica. uppmuntra erkebiskopen och ständerna i stiftet Bremen till motstånd. Förslaget, som framstäldes vid en tid, då för- bundet mellan Danmark och Nederländerna redan var in- gånget, vann ringa bifall. Generalstaterna beslöto att icke af- gifva något svar derpå och att fråga Falck, huruvida han icke utan bemyndigande af sin konung framträdt med sitt yrkande. Tillika skulle de erinra Gustaf Adolf om hans skyldighet att så snart stilleståndet mellan Spanien och general-staterna till ända lupit, understödja de sistnämnda enligt fördraget af år 1614 J). Falck återvände i Oktober 1621 till Sverige utan att hafva uträttat något väsentligt under sin beskickning 2). Emellertid hade den i talrika diplomatiska värf pröf- vade J. Rutgersius 3) blifvit sänd till konventet i Segeberg, hvars betydelse för nordens politiska förhållanden vi ofvan påpekat. Den instruktion af den 28 Februari 1621, han emottog, vitnar ej mindre än andra samtida handlingar om den oro, med hvilken Gustaf Adolf följde den växande för- troligheten mellan Danmark och Nederländerna *). Rutger- sius afgick icke såsom befullmäktigad ambassadör utan så- som en kunskapare, hvilken egde att underrätta sin konung om mötets allmänna karakter och om de förhandlingar af allmänt intresse, som der egde rum. I sådant afseende borde han söka vinna kännedom om de orsaker, som förmått Kri- stian IV att sammankalla konventet och de närvarande att der infinna sig, om de deltagandes antal och namn, om de *) Arend III. 3. sid. 648. 2) Falcks rekreditiv är dagt. d. 21 Oktober 1621. Hans kor- respondans ingår i R. A. Hollandica och hans slutberättelse finnes i Ox. saml. förh. 1612—1654. 3) Jan Rutgersius, till börden Nederländare, hade redan år 1614 vid 22 års ålder, trädt i Gustaf Adolfs tjenst; sedermera hade han blifvit använd i flere beskickningar till Nederländerna, Tyskland och Böhmen. Vreede a. st. sid. 180. *) Vi meddela denna instruktion främst i vår samling. förslag, som blifvit gjorda, och de beslut, som blifvit fattade. Gent emot konungen af Danmark skulle han i akt taga en reserverad hållning, men deremot förtroligt närma sig Ne- derländernas och hansestädernas sändebud för att genom dem lära känna den allmänna ställningen. Funne han att några för Sverige skadliga planer förenades, skulle han me- delbart eller omedelbart motarbeta dessa och framför allt ålåg det honom att, om möjligt, hindra en närmare förbin- delse mellan konungen af Danmark och generalstaterna, emedan en sådan förbindelse kunde vara menlig för förbundet mellan generalstaterna och Sverige. Hansestädernas ombud borde han söka vinna genom att gifva dem hopp om billiga vilkor vid ett framtida förbund med Sverige. Frågan om besättandet af koadjutorskapet i Bremen beröres i instruk- tionen i förbigående. Rutgersius borde nämligen erbjuda erkebiskopen af Bremen och hans anförvandter Sveriges hjelp, om de ville försvara sina rättigheter mot Kristian IV. Slut- punkterna i instruktionen röra Gustaf Adolfs hållning i de stora europeiska tvistefrågorna. Frågade man honom, om Gustaf Adolf med penningar eller trupper ville bidraga till de evangeliskes försvar, borde han svara, att han under sin korta vistelse i Sverige *) icke hunnit göra sig närmare un- derrättad derom, men att han genom samtal med enskilda personer funnit, att Gustaf Adolf icke var obenägen att komma sina trosförvandter till hjelp, ehuru han genom kri- get mot Polen blifvit hindrad derifrån. Också visste han och hade sjelf hört konungen yttra, att intet låge denne mera om hjertat än att „genom Polen" understödja de hårdt ansatta evangeliske i Tyskland. Rutgersius kom icke i tillfälle att vid konventet i Se- J) Rutgersius hade nyss återvändt från en beskickning till Böhmen. geberg verka för sin konungs afsigter, ty då han anlände till Köpenhamn hade konventet redan blifvit upplöst 1). Han begaf sig nu till Hamburg, der han förblef någon tid, upp- märksamt aktgifvande på Kristian IV:s åtgärder och med- delande sin konung underrättelser om den framgång, med hvilken denne fullföljde sina planer på stiftet Bremen och verkade för befästandet af vänskapen med Nederländerna. I Hamburg emottog Rutgersius befallning att fortsätta sin resa till Haag, hvarjemte en ny instruktion, affattad i Juni 1621, meddelades honom2). Äfven detta aktstycke vitnar om den vigt, man i Sverige fäste vid negociationerna mellan Holland och Danmark. Rutgersius borde nämligen söka göra sig förtrogen med de förhållanden, under hvilka förbundet mellan Nederländerna och Holland blifvit slutet. Då det icke var tvifvelaktigt, att konungen af Danmark dermed åsyftat att bryta eller försvaga generalstaternas tidigare för- bund med Sverige och hansestäderna, borde Rutgersius på allt sätt motverka denna afsigt och, äfven om han icke kunde beröfva det nya förbundet dess kraft, åtminstone verka för att förbindelsen mellan Nederländerna och Sverige der- igenom icke skulle skadas. Han skulle derför inför prinsen af Oranien framhålla konungens af Sverige kärlek och väl- vilja och med ifver gå hans önskningar till möte. Sålunda kunde denne förmås att föredraga Sveriges vänskap framför Danmarks. På samma sätt borde andra i republiken bety- dande män vinnas för de svenska intressena. Härefter öf- vergår instruktionen till den polska frågan. Då man för- modligen i Nederländerna var af den tanken, att kriget mel- lan Sverige och Polen, som ånyo brutit ut, hindrade konun- gen af Sverige att understödja de förenade provinserna, vore J) Rutgersius till A. Oxenstjerna d. 16 Mars 1621. Ox. saml. 2) Handl. sid. 8. det af vigt att utvecklingen af förhållandet mellan Sverige och Polen noga belystes af Rutgersius, som derför borde framhålla, att Gustaf Adolf oaflåtligt arbetat för återstäl- landet af det fredliga förhållandet mellan de båda länderna, ja till och med varit villig att underkasta sig ofördelaktiga vilkor i fredens intresse. Alla hans bemödanden hade dock strandat mot Polackarnes öfvermod och envishet, hvarför han sett sig tvungen att ånyo gripa till vapen. Varsamt och vid lägligt tillfälle borde Rutgersius äfven framhålla, huru vigtigt och betydelsefullt kriget mellan Sverige och Polen var för generalstaterna och det evangeliska partiet. Ingen kunde nämligen betvifla, att Spanien och Polen ge- mensamt kämpade för den katolska religionens utbredande och att. om Sverige fölle i en katolsk furstes händer, när- gränsande furstars ställning blefve hotad, likasom äfven Sve- rige skulle sväfva i fara, i händelse Spanien vunne väldet i Nederländerna. Sålunda tryggade de bägge staterna hvar- andra ömsesidigt. Men då kriget med Polen förorsakade konungen af Sverige betydande kostnader, och han derför icke på faststäld tid kunde verkställa tredje inbetalningen af sin skuld till general-staterna, utan endast erlägga räntan dera, borde Rutgersius utverka ett års uppskof med betal- ningen af kapitalet. För att generalstaterna icke skulle misstyda svenska regeringens förhållande till det bolag, hvil- ket bildat sig för uppköpande af svenska kronans koppar, egde Rutgersius att framhålla, att den svenske konungen på goda skäl, och emedan bolagsmännen icke uppfylt sina för- bindelser, kasserat ett med dem ingånget kontrakt, men dock var villig att på billiga vilkor förnya det. Slutligen borde Rutgersius anhålla, att generalstaterna ånyo skulle medla ett lån för svenska kronans räkning af 100,000 riksdaler och erinra dem om deras skyldighet att, i händelse stillestånd eller fred komme att råda mellan dem och Spa- nien, understödja konungen af Sverige med den i fördraget af år 1614 faststälda truppstyrkan af 4,000 man eller mot- svarande penningesumma. Rutgersius, som i början af Oktober 1621 anlände till Haag kuDde redan i bref af den 22 Oktober meddela Axel Oxenstjerna, att han inför general-staterna hade skildrat or- sakerna till Gustaf Adolfs polska fälttåg och att man med välvilja lyssnat till hans ord1). Han trodde sig äfven kunna försäkra, att vänskapen till Sverige icke blifvit störd genom närmandet till Danmark, och att förbundet af år 1614 fort- farande skulle upprätthållas. Äfven i afseende å lönetermi- nens förlängning hoppades han att vinna ett gynsamt resultat. Ett möte med prinsen af Oranien ökade hans tillförsigt. „Jag framhöll", skref han, „allt som kunde b antyda på hans kung- liga Majestäts utmärkta välvilja. Jag kan icke i ord ut- trycka prinsens otroliga hängifvenhet, hvilken jag med till— hjelp af vissa personer på allt sätt söker stärka och be- fästa 2). Han fann dock snart, att Sveriges inflytande i re- publiken i ej ringa grad var förminskadt. I ett bref af den 4 Mars 1622 klagar han öfver att hela republikens utseende blifvit förändradt, sedan han senast besökt densamma3). De män, som förut haft inflytande, hade blifvit fördrifna, och andra hade trädt i deras ställe, för hvilka den svenska saken och hela det svenska förbundets betydelse voro okända. Bland dem, som efter förändringen qvarstått, rådde fortfa- rande oenighet. Bristen på tillgångar var så stor, att man J) „Caussas susceptae expeditionis Polonicae in consessu Or- dinum Generalium exposui. Aequisshnis anirnis auditus suin". Rut- gersius till Axel Oxenstjerna d. 22 Oktober 1621. R. A. Ox. saml. 2) J. Rutgersius till Axel Oxenstjerna den 11 Dec. 1621; a. st. 3) Rutgersius hade jemte van Dyck biträdt Johan Skytte vid dennes ambassad år 1617. nästan ville sätta de dödas flod i rörelse för att någonstädes vinna penningar. Jag har, tillägger Rutgersius, med stor ansträngning motarbetat dessa svårigheter, först och främst genom att återförsona de oeniga, för att de med förenade sinnen och viljor skulle arbeta för hans kungl. Majestäts fördel och vidare genom att bearbeta de nykomna och hos dem väcka tillgifvenhet för hans Majestät. Sedan denna grund blifvit lagd och alla svårigheter blifvit besegrade, har jag genom underhandlingar med enskilda personer kommit derhän, att lånets förlängning icke är tvifvelaktig '). Detta sistnämnda resultat, hvilket närmast åsyftades, ernåddes i sjelfva verket, men något ytterligare lån kunde icke komma i fråga, och några förtroligare meddelanden i politiska frå- gor af allmännare art tyckas, att döma af Rutgersii bref- vexling, icke hafva förekommit. Sedan Rutgersius uppköpt krigsförnödenheter af hvarjehanda art återvände han i början af sommaren 1622 till Sverige2). II. Den köld, Hollands ledande statsmän begynt å daga lägga, hade ännu icke ledt till öppen brytning, och en möj- lighet förefans sålunda för Gustaf Adolf att återknyta de forna intima relationerna med den mägtiga, protestantiska republiken. Sveriges politiska läge, som i inånga afseenden var föga tryggadt, och särskildt förhållandet till Polen ma- nade honom till nya ansträngningar i detta syfte. Visser- ') Rutgersius till Axel Oxenstjerna den 4 Mars 1622. A. st. 2) Rutgersii sista bref under denna negociation är dagtecknadt d. 3 Juni 1622. A. st. ligen blef i Augusti 1622 ett stillestånd ingånget mellan Sverige och Polen, men detta syntes vara föga pålitligt. Polackarne bedrefvo fortfarande omfattande krigsrustningar; man befarade oaflåtligt i Sverige anfall från Dantzig och dunkla rykten voro i omlopp om konung Sigismunds hotande planer. Den allmänna politiska ställningen i Europa bidrog att öka dessa farhogor, ty genom de kejserliga och ligistiska vapnens framgång i Tyskland hade det katolska partiets mod och tillförsigt vuxit, och äfven konung Sigismund kunde numera påräkna ett mägtigt stöd af sina trosförvandter. Under dessa förhållanden vann den plan om en „ diversion genom Polen", som Gustaf Adolf redan förut framkastat, ny betydelse och vigt. Han ville bryta Polens magt och till den grad försvaga dess motståndskraft, att han genom dess område skulle kunna framtränga ända till kejsarens arfländer. Han ansåg sig dervid kunna påräkna de öfriga protestan- ternes bistånd, isynnerhet som det var att förmoda att ett framträngande till granskapet af de kejserliga arfläuderna der skulle framkalla en resning af de förtryckta protestan- terue. Ledd af dessa synpunkter vände sig Gustaf Adolf under sommaren 1623 ånyo till prins Moritz och general- staterna. Rutgersius, som nu sändes till Haag, med upp- drag att förblifva derstädes såsom svensk resident, och öf- verste Gustaf Horn, som någon tid senare begaf sig till Nederländerna för att värfva trupper och uppköpa krigs- material, utsagos att inför de holländska statsmännen fram- lägga sin konungs tankar. Vi meddela trenne aktstycken, som kasta ljus öfver dessa Gustaf Adolfs planer och bilda uppslaget till de föl- jande underhandlingarna mellan Sverige och Nederländerna, nämligen Gustaf Adolfs „information", gifven Rutgersius i Juli 1623, en instruktion för samme legat af den 7 Aug. 1623 och en »information" för Gustaf Horn af den 30 Sep- tember 1623. I alla dessa statsskrifter är den polska frågan den hufvudpunkt, kring hvilken planerna hvälfva sig. Informationen *) ålägger Horn att i främsta rummet uppvakta prins Moritz af Oranien för att för honom fram- lägga sina uppdrag äfvensom att rådgöra med Hugo Muys, Albert Joachimi och andra betydande män, på hvilkas väl- vilja för Sverige man kunde räkna. Sedermera borde han söka företräde hos general-staterna och för dem framhålla de från Polen hotande farorna såsom orsak till att Gustaf Adolf icke, enligt fördraget af år 1614, kunnat sända dem hjelptrupper och ej heller, enligt general-staternas i bref af den 12 Maj uttalade önskan, återbetala sin skuld till dem. Endast skenbart var nämligen konungen tryggad genom det år 1622 ingångna stilleståndet med Polen. Konung Sigis- mund hade vid polska riksdagen yrkat på brytandet af det af honom sjelf undertecknade fördraget och under sjelfva stilleståndet gjort sig redo att till sjös och lands angripa Sverige. Han hade uppmanat invånarene i Dantzig att der- till lemna bistånd. Till och med hade ett från Dantzigs hamn utgånget fartyg tillfogat Gustaf Adolfs undersåter svåra skador. Till följd häraf hade konungen varit tvungen att underhålla en betydande krigsflotta och att med stora kost- nader utrusta flere krigshärar. Han hoppades, att general- staterna i betraktande deraf och af andra likartade omstän- digheter skulle inse, att han saknade förmåga, men ej vilja att understödja dem. I förbundsfördraget af 1614 voro de förbundna frikallade från att understödja hvarandra, om de sjelfva hade krig att utkämpa och denna bestämning borde i detta fall lända till Sveriges ursäkt. Genom att skydda *) Handl. sid. 18. sig sjelf mot Polen, gagnade Gustaf Adolf ju äfven general- staterna, ty knapt funnos konungar och furstar, som med större ifver understödde hvarandra än kejsaren, Spanien och Polen. Likasom Spanien var påfvedömets stöd i vester så var Polen det i öster och bägge sökte med våld och list tvinga alla till lydnad för den romerske stolen. General- staterna och konungen af Sverige borde derför troget bistå hvarandra och gemensamt hindra fiendernas företag. Hvad skulden till generalstaterna beträffade, kunde den icke åter- betalas till följd af den krigsoro, som var rådande. Konun- gens undersåter hade icke egnat sig åt handel, utan lefvat till freds stälda med eget lands produkter; derför saknade han nödiga penningetillgångar. Sedan Rutgersius i dessa och likartade ordalag framfört Gustaf Adolfs ursäkt och an- hållit om general-staternas fortfarande vänskap, borde han ännu en gång söka företräde och då närmare gå in på frå- gan om de faror, som från Polen hotade Sverige och alla evangeliska stater. Särskildt ålåg det honom att framhålla nödvändigheten af att Dantzigs hamn blefve stängd för konun- gen af Polen: Gustaf Adolf kunde icke genom överenskom- melser, löften eller eder tryggas, så länge konung Sigismund egde tillträde till densamma. Ty der kunde han utrusta flottor för att angripa Sverige, störa dess sjöfart, plundra svenske undersåter o. s. v. Man kunde tänka sig möjlig- heten af att med våld bemägtiga sig denna hamn, men detta vore om äfven möjligt dock föga lämpligt, emedan Gustaf Adolf stod i vänskapligt förhållande till invånarene i Dantzig. hvilka äfven de voro protestanter. Deremot vore intet ho- nom önskvärdare, än om desse gåfve honom uttrycklig för- bindelse, att inga fartyg, som tillhörde dem eller besökte deras hamn, skulle få användas mot Sverige. Förgäfves hade Gustaf Adolf sjelf sökt förmå dem dertill. Han bad derför general- staterna använda sitt i Dantzig mägtiga in- flytande till att öfvertala stadens invånare att gifva den svenske konungen en sådan förbindelse. Äfven förhållandet mellan Sverige och Danmark beröres i aktstycket. Sedan Rutgersius skildrat Sveriges ställning till Polen, borde han nämligen öfvergå till de tvister, som egt rum mellan Sverige och Danmark, och framhålla huru Danmarks öfvermod ho- tade att störa sämjan mellan nordens evangeliska magter. De fordringar i afseende å Sveriges tullfrihet i Öresund och danska undersåtars handelsrättigheter i Sverige, som konun- gen af Danmark framstält, voro af den art, att Gustaf Adolf på intet vilkor kunde gifva sitt bifall dertill; dock hoppades han fortfarande, att en förlikning vore möjlig. Instruktionen af den 7 Augusti 1623 är affattad i kor- tare ordalag, men är ej mindre rik på upplysningar om Gustaf Adolfs polska och protestantiska politik *). Rutgersius borde framhålla, huru farligt det läge var, i hvilket det evangeliska partiet råkat. Pfaltz hade fallit i fiendens hän- der; de till den evangeliska unionen hörande furstarnes kraf- ter voro brutna, och öfriga evangeliska furstar i Tyskland voro modlösa eller overksamma. Konungen af Brittanien sof eller underhöll hemligt förstånd med fienden. Konungen af Danmark slutligen trodde sig tryggad, om han förblefve neu- tral. Hela krigets börda hotade derför general-staterna, och det syntes tvifvelaktigt, huruvida desse i längden skulle kunna uppbära densamma. Om man derför icke funne medel, att draga katolikernes och det österrikiska husets magt åt annat håll, vore Pfaltz och den evangeliska religionen i Tyskland förlorade. Uppblåsta af segern skulle katolikerne fördrifva ') Handl. sid. 39. Söltl, Religionskrieg in Deutschland III sid. 267 meddelar utdrag nr detta aktstycke i tysk öfversättning. Jmfr G. Droysen: Gustaf Adolf del I sid. 187. XXIX den ene evangeliske fursten efter den andra, tills de till intet gjort dem alla. En diversion kunde möjligen ske i Italien. Dock tedde sig föga hopp på detta håll. Ty knap- past skulle väl Venedig eller Savoyen gynna företaget; påf- ven och Frankrike åter skulle öppet eller doldt motsätta sig. Inom det evangeliska partiet i Tyskland fans ingen, som kunde åtaga sig saken, ty dels voro de evangeliska furstarne alltför svaga, dels önskade de förblifva neutrala. Lika få- fängt var att söka förlägga kriget till Spanien eller att söka hjelp af Turkiet, Då således på alla dessa håll intet hopp fans om återupprättandet af den fallna, evangeliska saken, återstod intet annat än att förlägga kriget till Po- len och till Schlesiens och Mährens gränser. Ty om Po- lens ställning blefve rubbad, skulle kejsaren se sig tvungen att draga sin stridsmagt tillbaka från Tyskland för att un- derstödja Polen, hvarjemte han blefve beröfvad den hjelp, Polen hittills gifvit honom. Dervid skulle äfven de förtryckta invånarene i Böhmen, Mähren, Schlesien och Österrike fatta mod. General-stateme och de tyska furstarne skulle kunna hemta andan för att försvara sin frihet och återvinna hvad de förlorat. Men knapt skulle någon kasta sig in i ett så svårt och farligt företag, som icke annars låge i krig med Polen och för eget försvars skull bekämpade denna magt. Konungen i Sverige befann sig i denna ställning och var derför beredd att åtaga sig värfvet, om general-staterna och andra vänner ville understödja den tilltänkta expeditionen. Bidroge general-staterna med 50,000 imperialer hvarje månad; ville de dessutom förmå Venetianarne, de tyska furstarne och andra, som voro trötta vid det spanska och katolska oket att gifva penningeunderstöd, så kunde man hysa godt hopp, att företaget skulle slutföras till de evangeliskes ge- mensamma fördel. Den magt, konungen af Sverige förfogade öfver, motsvarade svårigheterna af ett sådant värf. Han hade en betydande flotta och ett talrikt fotfolk, som saknade sin like i disciplin, ihärdighet och erfarenhet, och som nöjdt med ringa underhåll i akt tog en sträng manstukt. Gustaf Adolf trodde, att denna krigshär vore tillräckligt stark att bekämpa Polackarne och draga kejsarens och katolikernes krafter till Polen. Om dessutom Kristian af Braunschweig och Ernst af Mansfeld af general-staterna kunde öfvertalas att i spetsen för sina trupper infalla i Polen, Schlesien, Böhmen eller Mähren, vore det knapt skäl att tvifla om framgång. Ty när de inträngde i kejsarens arfländer, skulle de gifva protestanterne derstädes nytt mod, och medan Gustaf Adolf bekämpade Polackarne, förflytta det tyska kriget till Böhmen. Äfven af markisen af Jägerndorf och grefven af Thurn äfvensom af fursten af Siebenbtirgen, Bethlen Gabor, kunde man vänta sig hjelp. Slutligen skulle målet med det stora företaget nås, då katolikerne med brutna krafter åter- gåfve pfaltzgrefven hans värdigheter och furstendömen och återstälde äfven andra i deras forna frihet och rätt. Om man i någon mon gynnades af lyckan skulle man dessutom kunna utdrifva katolikerne ur många riken och furstendömen; hvarom icke skulle dock general-staterna befrias från den krigsbörda, som tryckte dem och kriget föras öfver till ka- tolikernes egna områden. I det hopp att dessa planer skulle behaga generalstaterna föreslog Gustaf Adolf ett anfalls- och försvarsförbund mellan dem och Sverige för den tid, under hvilken expeditionen varade, med förbehåll tillika att om Sverige under denna tid blefve angripet af sina grannar, generalstaterna med råd och dåd skulle bidraga till dess försvar. Ett anmärkningsvärdt drag i instruktionen är den försigtighet och varsamhet, som åläggas Rutgersius. Först sedan sinnena blifvit väl förberedda och sedan Rutgersius öfvertygat Moritz af Oranien och andra den holländska re- publikens ledande personligheter, om att konungen af Sve- rige hvarken saknade mod eller magt att stödja den gemen- samma saken och hejda fiendernas framträngande, blott han erhölle hjelp af öfriga evangeliska stater, finge han under tysthetslöfte yppa Gustaf Adolfs planer för konungens af Böhmen sekreterare, den såsom en af reformationens hän- gifnaste försvarare kände Ludvig Camerarius. På denne skulle det sedan bero att inviga konungen af Böhmen och genom denne prins Moritz af Oranien i förtroendet. Endast om Camerarius fann, att konungen af Böhmen förgäfves toge initiativ i saken, skulle Rutgersius sjelf framträda för att inför prins Moritz utveckla Gustaf Adolfs tankar, men älven då med största varsamhet. Så djupt Gustaf Adolf än var intresserad af den allmänna europeiska förvecklingen, ville han dock undvika ända till skenet af öfverilning, då det gälde att kasta sig in i densamma. På slutet af aktstycket framhålles vigten af att protestanterne i Polen, isynnerhet deras chef Radzivil, äfvensom de grekisk-katolska invåna- rene i detta rike skulle förmås att resa sig emot den polska regeringen. Ej mindre klar och bestämd ter sig Gustaf Adolfs plan i instruktionen för Gustaf Horn af den 30 September 1623. Det allmänna syftemålet är detsamma. Gustaf Horn skulle nämligen på samma grunder som Rutgersius öfvertyga prins Moritz af Oranien om att en diversion mot katolikerne in- genstädes kunde ske med större lätthet och med större hopp om framgång än i Polen. Men instruktionen af den 30 September är af särskildt intresse genom den mängd mi- litära detaljer, som deri ingå. Prins Moritz af Oranien skulle, heter det här, såsom en försigtig och i krigsväsendet er- faren furste icke låta öfvertala sig, om han ej tydligt insåge, att en verklig „ diversion" åsyftades och att general-staterna kunde draga nytta deraf. Rutgersius borde derför i främsta rummet för prinsen skildra Gustaf Adolfs betydande militära ställning. Allt sedan det danska kriget hade konungen ifrigt arbetat på att stärka och utvidga sin flotta, hvarför han i detta afseende var sin polske fiende betydligt öfverlägsen. Ty Polen egde icke en egen flotta ej heller de finansiela tillgångar, som erfordrades för att upprätthålla en sådan. Sjelfva det polska folket var äfven mera vant att färdas till häst än till sjös. Slutligen saknades lämpliga hamnar, med undantag af Dantzig och några få andra. Härigenom voro Sveriges länder skyddade, medan deremot den polska kusten från Kurland till Pommern, låg öppen för anfall. Såsom en lämplig landstigningsplats framhålles staden Pudzki i polska Preussen, som med lätthet skulle kunna eröfras och som egde en utmärkt och tryggad hamn. Denna stad borde man derför välja till stöd för krigsoperationerna. Här borde förrådsmagasin upprättas, trupper samlas, och skepp hållas i beredskap för att underhålla förbindelsen med Sverige. Härifrån stod vägen öppen till Polen, antingen man längs Weichsel-floden ville framtränga till Lill-Polen eller till Stor- Polen och Posen, hvilken senare väg var att föredraga, emedan den ledde invid de vänskapligt sinnade eller neu- trala områdena Pommern och Mark-Brandenburg ända till Schlesien. Hvarken här eller i det öfriga Polen eller i Li- thauen kunde frammarschen hejdas annat än genom en ord- nad krigshär. Ingenstädes funnos befästa platser af någon betydelse, mägtiga städer eller slott. Till och med sjelfva marken var egnad för det svenska fotfolket snarare än för det polska rytteriet. Endast Dantzig skulle bereda svårig- heter, men genom general-staternas bemedling kunde denna stad förmås till neutralitet, och äfven om den intog en fiendt- lig hållning funnos medel att motverka dess inflytande. Se- dan de allmänna dragen af krigsplanen blifvit tecknade, öf- vergår instruktionen till rent tekniska militära detaljer, ur hvilka såsom resultat framgår, att konungen af Sverige i det blifvande kriget skulle förfoga öfver 21,600 man fotfolk och 3,000 ryttare, en styrka, fullt tillräcklig att angripa och för- svaga Polen, isynnerhet som kampen komme att för sig gå inom Polens eget område, hvilket skulle blifva allt mera härjadt och förstördt, ju längre kriget varade. Det polska folkets naturliga lynne, som än hastigt brusade upp än åter försjönk i modlöshet, ingaf äfven Gustaf Adolf förhoppning om företagets framgång. Men det var vigtigt för den ge- mensamma saken, att icke blott Polackarne genom detta krig skulle bringas i trångmål, utan äfven kejsarens och ka- tolikernes krafter från Tyskland och Nederländerna dragas till Polen, Schlesien och Mähren, ett syfte, som kunde upp- nås genom uppställandet af en annan mägtig här, hvilken medan Gustaf Adolf kämpade i Polen, kunde rycka in i Schle- sien och der sysselsätta kejsaren, eller genom att Bethlen Gabor, markisen af Jägerndorf och grefven af Thurn ma- nades till anfall mot Österrikes och Bajerns södra och vestra provinser. Här kunde generalstaterna direkt ingripa. Om de läto en stark här inrycka i Schlesien, medan Gustaf Adolf kämpade i Polen, skulle kejsaren och katolikerne vända sig emot densamma; de som flytt från Böhmen och Mäh- ren skulle ansluta sig dertill och de förtryckta protestan- terne skulle resa sig; äfven med Bethlen Gabor borde man komina öfver ens om gemensamt handlingssätt. Krigshären kunde genom Tyskland bryta fram i de kejserliga arflän- derna. Dock vore dervid många svårigheter att öfvervinna. hvarför det syntes mer ändamålsenligt, att den stäldes un- der Gustaf Adolfs ledning och i förbindelse med hans egna 3 trupper fördes till Schlesiens gränser för att der frambryta i Gustaf Adolfs, generalstaternes eller någon annans namn. Gustaf Adolf ville bereda truppstyrkan tillfälle att land- stiga i Sverige och att derifrån öfvergå till Preussen för att framtränga i Schlesien; dock med några vilkor, bland hvilka det vigtigaste var, att den af generalstaterna utsedde anfö- raren, under hela den tid, då han handlade under ledning af eller i samband med Gustaf Adolf, skulle vara honom lydig. Om prins Moritz fann äfven detta förslag svårt, var Gustaf Adolf beredd att sjelf öfvertaga hela bördan äfven af ett fälttåg mot de kejserliga arfländerna, blott generalsta- terna understödde honom med en penningesumma, tillräcklig att uppställa och underhålla 10 regimenten fotfolk och 3,000 ryttare. Med sin egen krigshär ville han sysselsätta Polac- karne, med den på generalstaternas bekostnad uppstälda hären ville han sjelf angripa Schlesien eller ock utse en dug- lig fältherre att der återupprätta de evangeliskes fallna sak. Äfven andra magter borde förmås att understödja företaget. Det var tydligt, att generalstaterna skulle hafva betydlig fördel häraf. Ty Polen och det österrikiska huset, påfve- dömets mägtigaste stöd, skulle bringas att vackla. Öster- rikare, Polackar och Spanjorer skulle skynda att släcka den upplågande elden, och hela krigsbördan skulle från Holland och Tyskland dragas till Polen och Österrike. Med uppre- pandet af denna tanke, hvilken genomklingar äfven aktstyc- kena af den 31 Juli och 7 Augusti slutar instruktionen, hvars senare del är anmärkningsvärd derigenom att der fram- hålles, att Gustaf Adolf, ehuru djupt berörd af förvecklin- garna i Tyskland, icke ännu ansåg sig kunna uppoffra sitt eget rikes krafter på ett fälttåg derstädes. I samma anda uttalade sig Gustaf Adolf inför den i det föregående omnämnde Ludvig Camerarius, som under hösten 1623 af Fredrik af Pfaltz sändes till Sverige för att förmå Gustaf Adolf att gripa till vapen för den evangeliska religionens och det pfaltziska husets sak. Camerarius teck- nar i följande ord Gustaf Adolfs planer: „Han vill, om fre- den med konungen af Polen icke kommer till stånd, med allvar föra krig -mot denne konung och sedan mot den ge- mensamma fienden, Österrike. Ja han skulle våga åter- upprätta vår. konungs ställning i Böhmen med beväpnad hand, om han vore säker på Danmark, och om han märkte någon förhoppning om bättre sinnesstämning hos konungen af England" '). Gustaf Adolfs planer emottogos icke af den nederländska regeringen med det intresse, han hade väntat sig. Polen låg alltför fjerran för att generalstaterna skulle velat inblanda sig i de händelser, som der försiggingo. Striden mellan Sverige och Polen rörde dessutom i mycket så säregna polska och svenska förhållanden, att det knapt kunde kän- nas lockande för en utanför stående magt att, om äfven me- delbart, taga del deri. Slutligen bidrogo de merkantila syn- punkter, som alltid voro ett vigtigt moment i Hollands stats- konst, utan tvifvel till att göra prins Moritz föga böjd föl- en allians, som, om äfven andra syftemål närmast afsågos, dock skulle hafva bidragit till att stärka och utvidga Sve- riges Östersjö-välde, hvilket redan genom Rigas eröfring vunnit en betydlig tillväxt. Gustaf Horn, som senare än Eutgersius afrest från Sverige, men dock tidigare än denne anlände till Nederländerna, lyckades derför icke tillvinna sig någon uppmärksamhet, då han inför prins Moritz omnämnde sin konungs stora planer. Att hans beskickning blef resul- tatlös framgår af ett yttrande, som några år senare undföll *) Camerarius till Rusdorf ^ Jan.; Söltl. Der Religionskrieg in Deutschland III sid. 185. Gustaf Adolf under samtal med den nederländske stats- mannen Gaspar van Vosbergen. Gustaf Adolf omnämnde nämligen, att Gustaf Horn återvändt från Holland utan re- solution, „ antingen emedan han icke framstält sitt ärende, såsom han bort, eller emedan prins Moritz icke haft tid att lugnt åhöra hans framställning" 1). Någon annan upplysning om resultatet i diplomatiskt afseende af Horns beskickning hafva vi icke lyckats finna. Kutgersius hade lika ringa framgång. Sedan han be- sökt Lybeck, Hamburg och Bremen och der verkstält sin konungs uppdrag, anlände han i början af år 1624 till Haag. Den 31 Januari hade han första gången företräde inför ge- neralstaterna, hvarvid han för dem framlade sin fullmakt att vara svensk ordinarie resident i Haag och muntligen framhöll kriget med Polen såsom orsak till att hans konung kunde betala endast den ränta, han var skyldig general- staterna, men icke sjelfva kapitalet 2). Några dagar senare d. 3 Februari framlade han inför generalstaterna en längre skriftlig framställning, deri han i enlighet med instruktionen af den 31 Juli 1623 skildrade negociationerna mellan Sverige och Polen och framhöll, huru Gustaf Adolfs fredliga afsigter blifvit gäckade genom Polackarnes trolöshet. Konungen hade derför sett sig tvungen att fortsätta kriget, och han hoppades att generalstaterna med afseende å de kostnader, som der- igenom förorsakades honom, skulle befria honom från att betala sin skuld, isynnerhet som kriget lände icke blott Sve- rige utan medelbart äfven Nederländerna och öfriga evan- geliska stater till skydd och försvar 3). Dessa Rutgersii med- x) Verbaal van Gaspar van Vosbergen, Utrecht 1867 sid. 122. 2) Aitzema a. st. I sid. 351. 3) Riksarkivet ij Haag, Duitschland. Skrifvelsen är affattad på latin. delanden åhördes med välvilja, och han lyckades utverka, att generalstaterna, sedan det visat sig omöjligt för honom att i Nederländerna uppnegociera den summa, som erfordrades till den svenska gäldens betalning, förklarade sig villiga att bevilja det uppskof, som begärdes r). Men afskräckt af den ringa framgång, Gustaf Horn rönt, kanske äfven annars in- seende, att intet stod att uträtta, tyckes han hafva under- låtit att inför den holländska republikens ledande statsmän gå in på en närmare utläggning af sin konungs alliansplan. Hans bref till Axel Oxenstjerna innehålla meddelanden om ekonomiska och finansiela förhållanden, men intet om allians- förslaget. Gustaf Adolfs afsigt att med stöd af de gemen- samma religiösa intressena knyta ett fastare förbund mellan Nederländerna och Sverige, blef sålunda icke förverkligad 2). Då alla meddelanden i officiel väg visat sig fruktlösa, var det af vigt, att Fredriks af Pfaltz sekreterare Ludvig Ca- merarius åtog sig att utan ofticiel karakter verka för Gustaf Adolfs planer. Denne, en af de få bland det pfaltziska hu- sets tjenare, som äfven i olyckan blifvit sin furstefamilj trogna, hade efter slaget vid Prag och Böhmens fall åtföljt sin herre till Haag, der han var verksam dels såsom ledare af Fredriks af Pfaitz fortfarande vidlyftiga politiska korrespondens, dels såsom författare af flygskrifter, i hvilka han med liflig värma försvarade den pfaltziska och evangeliska saken 3). Denna *) Ett bref från Rutgersius till generalstaterna härom, på hol- ländska finnes i riksark. i Haag, Duitschland. 2) I bref till Axel Oxenstjerna af den 2 Jan. 1625 säger Ca- merarius: „Nam etsi hic acta enni Auraico per Rutgersium ex voto non succederent, non desperavit tamen" etc., ord som utan tvifvel hafva afseende på Rutgersii negociation under början af år 1624. Handl. sid. 124. 3) Ludv. Camerarius, f. år 1573, tillhörde en genom klassisk och humanistisk bildning berömd familj. Han egnade sig åt juri- diska studier och blef år 1604 medlem i det pfalziska regeringsrådet. verksamhet tyckes dock icke hafva tillfredsstält honom. Rut- gersius säger om honom: Den utmärkte mannens ställning väcker mitt medlidande, ty hans förmåga har icke ett verk- samhetsfält, sedan hans herres lycka gått nedåt och han sjelf härstädes blifvit en förgäten person, hvilken är ogerna sedd äfven af prins Moritz, emedan han anses såsom en af de främsta bland dem, som föranledt emottagandet af den böh- miska kronan och deraf följande olyckor *). Redan länge hade Camerarius korresponderat med Gustaf Adolfs svåger, pfaltz- grefven Johan Casimir. Genom denne erbjöd han sig år 1622 i afsigt att vinna en mer omfattande verkningskrets, kanske äfven en tryggare ekonomisk ställning, att blifva den svenska regeringens politiske korrespondent i Haag, ett anbud, som i Stockholm med glädje antogs. Han uppbar från denna tid en svensk pension och hans förbindelser med det sven- ska hofvet blefvo ännu fastare, sedan han vid ett besök i Stockholm år 1623 vunnit noggrann kännedom om Gustaf Adolfs planer. Han underhöll sedermera en regelbunden korrespondens med Axel Oxenstjerna, meddelande alla om- ständigheter ur det politiska lifvet, som kommit till hans Från denna tid var han en af den pfaltziska regeringens mest an- vända diplomater och spelade en framstående roll i händelserna 1616 — 1619. I Oktober 1619 begaf han sig till Prag, der han outtröttligt tjenade sin furste såsom ledsagare, rådgifvare och sändebud. Efter slaget vid Prag följde han honom på hans flykt och var sedermera verksam såsom sändebud i Nordtyskland och hos konungen af Dan- mark. (M. Ritter i Allg. Deutsch. Biographie). — Om Camerarius såsom publicist meddelar R. Koser „der Kanzleienstreit, ein Beitrag zur Quellenkunde der Geschichte des dreissigjährigen Krieges " (Halle 1874) upplysningar. ') „Ut optimi viri status misericordiam mihi moveat, cuius vir- tuti campus iam non est, exuto fortunis domino suo, ipsoque hic ne- glecto, quod inter primos auctor arreptae Bohemiae eoque manan- tiuin cladium habeatur. Si fortuna favisset poterat eo sapientius ni- hil videri. Nunc id onus fert, quod fatalis necessitas ei imponit". Till Ax. Ox. d. 9 Maj 1624. R. A. Ox. saml. kännedom. Axel Oxenstierna svarade, dock mindre regel- bundet, med underrättelser om Sveriges ställning, om kriget mot Polen o. s. v. Denna brefvexling blef mot slutet af år 1624 en af de vigtigaste länkarna i den svenska di- plomatiens verksamhet. I Augusti 1624 hade Jakob Spens. en brittisk officer, som öfvergått i svensk krigstjenst och tjenade än den svenska än den engelska regeringen såsom underhandlare, anländt till Sverige, der han å konung Ja- kob I:s vägnar framlade ett förslag till allians mellan denne och Gustaf Adolf1). Detta förslag afböjdes af den svenske konungen såsom alltför obestämdt, men mera uppmärksamhet ådrogo sig särskilda muntliga meddelanden, som af Spens gjordes å Fredriks af Pfaltz och prinsens af Wales vägnar, i hufvudsak åsyftande att förmå Gustaf Adolf att öppna ett fälttåg i Schlesien. I ett bref till Camerarius af den 24 Au- gusti 1624, utvecklar Axel Oxenstjerna sina egna och sin konungs tankar om dessa meddelanden i ordalag, som nära ansluta sig till de instruktioner, som år 1623 blifvit gifna Gustaf Horn och Rutgersius. Äfven här uttalas det djupaste intresse för trosförvandternes sak, hvilken anses kunna räd- das endast genom ett förbund af alla evangeliska konungar, furstar och stater. Men tillika betonas den polska frågans vigt för Sveriges och det evangeliska Europas politik. Min herre befinner sig, säger rikskanslern, i ett krig med Polen, som visserligen framkallats genom stridigheter mellan oss och konungen af Polen, men som, om det rätt bedömes så- väl till sina sanna orsaker som till sina verkningar, icke an- går oss mera än alla evangeliske. Detta krig håller hans *) Om den förändring, som år 1624 egde rum i det engelska kabinettets hållning och de underhandlingar, som deraf föranleddes, meddelas upplysningar i förf. afh. Underhandlingarna om en Evan- gelisk Allians åren 1624—1625 (Helsingfors 1880) sid. 21—37. Majestät så fästad, att han icke kan befria sig derifrån. Men om öfriga evangeliska konungar, furstar och republiker ville bistå hans Majestät med sina krafter, skulle utan svårighet både Polen kunna kufvas och Schlesien och närliggande kej- serliga arfländer blifva invecklade i kriget och ligisterna derigenom tvingas att försvara sig sjelfva. Att lemna Polen bakom sig, heter det vidare, med obrutna krafter och fullt af fiendtliga känslor och bryta fram i Schlesien vore stri- dande mot all statsmannavishet. Tanken på Sveriges väl- färd och trygghet, på egen kunglig ära och ryktet hos efter- verlden förbjöd Gustaf Adolf att handla sålunda. Han hop- pades att hans protestantiska trosförvandter skulle under- stödja honom i den polska striden. Sedan var han beredd, att om man så önskade, öfvertaga ledningen af kriget mot katolikerne och ligan i Tyskland, dock äfven detta med för- behåll, att han erhölle garantier mot det afundsjuka Dan- marks anslag *). Camerarius borde meddela konungen af Böhmen och prinsen af Wales dessa Gustaf Adolfs planer och, dock med förbehåll af den största tystlåtenhet, bedrifva hela saken och underrätta regeringen i Stockholm om andra statsmäns tankar i frågan. Knapt hade emellertid detta bref blifvit afsändt, innan den svenska regeringens syften undergingo en väsentlig för- ändring. I början af September 1624 anlände nämligen det brandenburgska rådet v. Bellin till Stockholm, der han å kurfurstens af Brandenburg vägnar inbjöd Gustaf Adolf att åtaga sig den evangeliska sakens försvar. Tillika meddelade han att ett fälttåg genom Polen till Schlesien icke öfverens- stämde med kurfurstens af Brandenburg önskningar, utan att denne hellre såge kriget förlagdt till de platser i vestra ]) Moser. Patr. Arch. V sid. 42. Tyskland, hvilka i främsta rummet borde återryckas från kato- likernas händer. Under intryck af v. Bellins budskap afstod Gustaf Adolf från tanken på en diversion genom Polen. Han hade, yttrade han till v. Bellin, förut trott sig göra det all- männa bästa en väsentlig tjenst genom kriget mot katoli- kerne i Polen. Han hade anhållit om sina trosförvandters understöd, i hopp att det derigenom skulle blifva möjligt att draga de katolska stridskrafterna från Tyskland till Polen och göra Polen till hufvudskådeplats för tidens politiska händelser. Men man hade icke förmått fatta hans plan. Han afstod d erfor derifrån och erbjöd sig att sätta foten på tysk jord för att der kämpa för de gemensamma sakerna s). I bref af den 10 Oktober 1G24 underrättade Axel Oxen- stjerna Camerarius om den nya vändning, som inträdt, och om den detaljerade förbundsplan, Gustaf Adolf under nego- ciationerna med Bellin uppkastat. Hufvudvilkoren å konun- gens sida voro, att han ensam skulle vara det blifvande för- bundets direktor, att öfriga evangeliska furstar uppmanade honom att åtaga sig företagets ledning, att de gåfvo nödiga peuningebidrag och att de tryggade Sverige för faran att angripas af fiender, medan dess konung var frånvarande. Särskildt uppstäldes den fordran, att tvenne hamnar, den ena vid Nordsjön, den andra vid Östersjön, helst Wismar och Bremen, skulle öfverlåtas åt Gustaf Adolf såsom reträtt- platser, der trupperna kunde ordnas och der flottorna kunde ligga för ankar för att upprätthålla förbindelsen med Sverige. Sjelf ville konungen ställa 12 regimenten fotfolk och 2,000 ryttare till förbundets disposition, under förhoppning att de öfriga allierade ville bidraga med 24 regimenten fotfolk och 6,000 ryttare. Hela rustningen skulle sålunda uppgå till ») Vår förut rit. afh. sid. 43. omkr. 50,000 man. I bref af den 21 Oktober 1624 manade Axel Oxenstjerna Camerarius ytterligare att verka för saken, att aflägsna hindren och drifva planen framåt. Han borde så snart som möjligt meddela, hvad man kunde hoppas af detta förbund eller om man borde misströsta derom, så att „hans M:t i tid må inse, hvad han bör besluta och företaga, på det att tillfället att handla icke må undgå honom, eller han onödigtvis må utsätta sig för kostnader". Anmärknings- värdt är, att medan Camerarius sålunda blef den svenska regeringens hemlige agent i Haag, Rutgersius först under början af år 1625 erhöll full kännedom om det svenska kabinettets afsigter 1). Detta berodde dock ej på något misstroende till det i mångfaldiga värf pröfvade sändebudet. Man vände; sig till Camerarius, emedan denne genom sin ställning såsom pfaltzisk minister och genom sina vidsträckta förbindelser ansågs bäst kunna verka för ändamålet. Af ett bref från Camerarius till Axel Oxenstjerna, dagt. den T9? December 1624, framgår att rikskanslerens bref af den 10 och 21 Oktober först genom Spens, som i början af December anlände till Haag, kommit honom tillhanda 2). Han uttalar i ord, fulla af den varmaste hängifvenhet sin glädje öfver budskapet. „Det har ingifvit mig", skrifver han, „icke så mycket beundran, som ännu mera häpnad, att hans M:t framför andra har en så stor ifver att upprätta det nästan fallna allmänna väsendet, Hans M:t är genom ett J) I bref af den 2 Jan. 1625 säger Camerarius uttryckligen att saken, på Spens' uppmaning, blifvit dold för Rutgersius, Handl. sid 130. 2) Handl. sid. 114. Camerarii föregående bref (sid. 103—114) innehålla endast allmänna meddelanden om den politiska ställningen. Här deremot säger Camerarius, att han genom Spens emottagit tvenue pakett, innehållande flere bret från Axel Oxenstjerna och andra aktstycken. stort mellanrum aflägsnad från Tyskland; han nerskar i ett rike, som af naturen är befäst och som genom tvenne haf är skildt från oss; han har en säker och ständig fiende i Polackarne, en bedräglig granne i Moskoviterne och en tvi- velaktig vän i Danskarne. Och likväl erbjuder han icke blott sina tillgångar och sin niagt, utan till och med sin egen person för ett så fjerran krig. Jag finner ej ett liknande exempel i historien. Lefve derför och blomstre den störste och bäste konung; må Gud bevara hans kungliga M:t och hedra honom med äran af att i annalerna och hos efter- kommande bära namnet af Tysklands nämnare". Camera- rius var icke den ende, som med glädje emottog underrät- telsen om Gustaf Adolfs plan. Fredrik af Pfaltz skyndade att skriftligt uttala sin tacksamhet derför '), och Moritz af Oranien, som så likgiltigt upptagit Gustaf Adolfs föregående anbud, „gillade densamma", såsom Camerarius uttrycker sig, „af hela sitt hjerta och upphöjde Gustaf Adolf med sina lof- ord till himmelen" 2). Dock var man icke blind för de svå- righeter, som stodo att öfvervinna. Camerarius sjelf uttalar sina farhogor i bref af den 2 Jan. 1625 n. st.3) Gustaf Adolfs vilkor, att tvenne hamnar skulle upplåtas åt honom, så snart han landstigit på Tysklands jord, syntes Camerarius svårt om icke omöjligt att genomdrifva, men ett ännu större hinder låg i den fiendtlighet. hvarmed konungen af Danmark utan tvifvel komme att betrakta Gustaf Adolfs företag. Dock skulle äfven denne kunna förmås att följa pligtens bud, blott det engelska hofvet å daga lade en för den tilltänkta allian- sen gynsam sinnesstämning. Ty på konung Jakob i Eng- land och hans omgifning berodde slutligen allt. Äfven för *) Moser patr. Arch. V sid. 90. 2) Handl. sid. 121. 3) Handl. sid. 124. generalstaternas handlingssätt, skulle den hållning, denne konung i akt toge, blifva af afgörande betydelse; ville han följa rätta rådslag, kunde man vänta verksamt understöd äfven af dessa. Till en början tycktes det dock vara lät- tare, än man hade förmodat, att besegra svårigheterna. Gynsamma underrättelser inlupo från England, dit Spens och v. Bellin begifvit sig för att i förening med det pfaltziska sändebudet i London, Eusdorf, öfvertala konung Jakob att ansluta sig till det af Gustaf Adolf föreslagna förbundet. Det engelska kabinettet förklarade sig villigt att sluta ett anfalls- och försvarsförbund med konungen af Sverige och de tyska furstarne, att öfverlemna ledningen af kriget åt Gustaf Adolf och att erlägga en tredjedel af krigskostna- derna. Visserligen voro de engelska statsmännens yttranden i detaljfrågor sväfvande och obestämda, men man kunde hoppas, att full klarhet skulle nås vid en kongress af alla för saken intresserade magter, som skulle ega rum i Haag den fg April 1625 1). Om resultaten af denna kongress hyste Camerarius stora förhoppningar. Han lofvade att på förhand, ehuru varsamt, meddela sig med prins Moritz och general- staterna om de frågor, som der skulle behandlas, och an- höll tillika, att regeringen i Sverige ville gifva honom sjelf eller Kutgersius, hvilken han numera underrättade om Gu- staf Adolfs planer, en instruktion, efter hvilken de kunde rätta sig 2). På denna punkt stodo sakerna, då allt allmännare ryk- ten om vidsträckta rustningar, företagna af Kristian IV, och *) Om Spens', Bellins och Rusdorfs underhandlingar i London i Januari och Februari månader 1625, se Mémoires de Rusdorf publ. par Cuhn tome I pag. 423 o. f. 2) Camerarius till Axel Oxenstj. d. 7 Febr. 1625. Handl. sid. 152—153. om att denne ingått förbund med Polen emot Sverige, begynte spridas. I Sverige väckte dessa rykten den lifligaste oro. Vi meddela ett aktstycke, som på ett karakteristiskt sätt vitnar derom. nemligen en instruktion för Johan Salvius, som i Januari 1625 sändes till Hamburg för att derifrån be- gifva sig till Nederländerna, i händelse ryktet om Danmarks krigiska afsigter besannade sig '). Han borde här i förening med Rutgersius inför prins Moritz och generalstaterna fram- hålla, att konung Kristians ärelystnad och opålitlighet en- samma voro skulden till det krig, som var nära att utbryta mellan de nordiska länderna. De bägge diplomaterne skulle erinra om alla de steg till närmande och försoning, Gustaf Adolf tagit. Senast hade han sändt ett sändebud till Kö- penhamn för att anhålla om förklaring och försäkra om Gu- staf Adolfs vänskap. Men sändebudet hade återvändt med i hög grad otillfredsställande svar. Hvad skulle således konungen göra? Skulle han i ro afvakta hvad som kunde inträffa? Borde han icke hellre gripa till vapen till sitt för- svar och vända de planer, fienden smidt emot honom, emot denne sjelf. Äfven i öfrigt skulle de nederländska stats- männen uppäggas emot Danmark genom erinring om Kri- stians ärelystna politik, om hans förbindelser med Spanien o. s. v. Slutligen skulle Rutgersius och Salvius med stöd af förbundet af år 1614 yrka på understöd i kriget, anhålla om rätt att i Nederländerna uppköpa skepp, värfva soldater och krigsfolk, inlöpa i nederländska hamnar o. s. v., hvar- emot allt detta skulle vara förnekadt Danmark och Sveriges öfriga fiender. I samband dermed skulle de framhålla far- hogan för Danmark och det polska kriget såsom orsaker till att Gustaf Adolf icke kunnat lemna generalstaterna nå- l) Handl. sid. 63. gon hjelp äfvensom anhålla om ytterligare anstånd med be- talningen af Sveriges skuld. Om generalstaterna visade sig frukta Danmarks magt och öfverskatta krigets svårigheter, borde de betona att det här gälde att upprätthålla hufvud- punkten i fördraget af år 1614, östersjöhandelns frihet1). Camerarins och Rutgersius mottogo meddelanden af lik- artadt innehåll. Särskildt manades de att göra sig all möda för att utforska, huruvida ryktet om förbund mellan Dan- mark och Polen var sant 2). Camerarii svar var lugnande. Han trodde knapt, att en evangelisk konung kunde göra sig skyldig till en så brottslig handling som den, som tillskrefs Kristian IV, och anförde såsom stöd för sin åsigt omständig- heter, sådana som att man, enligt trovärdiga meddelanden, i sjelfva Polen var okunnig om saken, och att konung Si- gismund icke utan sina ständers bifall kunde fatta beslut derom. Det visade sig sedermera, att Camerarii förutsätt- ningar voro riktiga, i det att Danmarks rustningar icke af- sågo att angripa Sverige, utan att öppna ett fälttåg i norra Tyskland emot ligan och den katolska reaktionen 3). Salvii tilltänkta resa till Nederländerna instäldes, och han förblef i Hamburg, der han uppmärksamt observerade Kristian IV:s handlingssätt. En möjlighet till kraftfullt uppträdande emot den ka- tolska reaktionen förefans numera, om blott de båda nor- diska konungarne kunde förmås att gå hand i hand med hvarandra. På denna sak var under våren 1625 de evan- 1) En kortare instruktion af nästan samma innehåll finnes i samma samling. 2) Axel Oxenstjerna till Camerarius den 26 Nov. 1624; Moser del. V sid. 63. Gustaf Adolf till Rutgersius d. 16 Nov. 1624. Axel Oxenstj. till Rutgersius d. 18 Nov. 1624. R. A. Hollandica. 3) Se om Kristian IV:s underhandlingar med det engelska sän- debudet Rob. Anstruther i Jan. 1625, vår förut cit. afh. kap. IV. geliska statsmännens uppmärksamhet i främsta rummet rik- tad. Äfven Camerarii bref röra sig kring denna fråga. Han stod numera i liflig beröring med en krets af statsmän, be- stående af det engelska sändebudet i Haag, Carleton, prins Moritz af Oranien och några af den holländska republikens öfriga, mest betydande personligheter, hvilka sökte intaga en medlande hållning mellan Kristian IV och Gustaf Adolf. I ett bref af den T4T Mars 1625 redogör han i följande ord för de synpunkter, som i denna krets gjort sig gäl- lande: *) „Jag har i hemlighet öfverlagt med prins Moritz och några medlemmar af generalstaterna, som anse att ko- nungen af Sverige och konungen af Danmark hvardera böra hafva sin skilda här, och att konungen af England och de tyska protestanterne böra jämt bidraga till hvardera; tillika erbjuda generalstaterna alla sina krafter, så vidt de svårig- heter, de i eget land hafva att bekämpa, det tillåta". „ Ca- merarii mening är", tillägger han, „att det icke är utan Guds försyn och ledning, som så många konungars hjertan dragas till gemensam längtan efter återställandet af det fallna allmänna väsendet och han beder honom af allt sitt hjerta, att han genom upprättandet af en fast och uppriktig enig- het mellan dem alla må välsigna så berömliga och lofvärda planer". Samma bref åtföljes af en bilaga under titeln „és presentes ouvertures secrétes", deri detaljerna af det i Haag uppgjorda förslaget angifvas, sålunda: att de bägge konun- garne hvardera skulle hafva sin armé och öppet underrättas om hvarandras afsigter; att till hvarderas förfogande skulle ställas 20,000 man fotfolk och 5,000 ryttare; att de till det till den §£ April utsatta mötet i Haag skulle sända am- bassadörer med fullmagt att icke blott underhandla, utan ») Handl. sid. 166. äfven sluta definitivt fördrag; att generalstaterna, så vidt deras tillgångar tilläto, skulle understödja företaget; och att ingen af de förbundne skulle få sluta stillestånd eller fred utan de öfriges bifall % Camerarius återkommer ständigt till denna fråga. Hufvudsaken är att konungen af Sverige och konungen af Danmark komma öfverens med hvarandra och han ser ingen lämpligare utväg dertill, än att, enligt prins Moritz och generalstaternas råd, hvardera af dem erhåller en egen krigshär2). Han är öfvertygad, att konungens af Sverige godhet, klokhet och tapperhet skola bevisa, att han varit det allmänna bästa hängifven. Han vet, att konungen af Sverige på intet sätt förorsakar dröjsmål eller hinder, blott icke konungen af Danmark störande inverkar på sa- ken 3). Han påpekar, att det nu vore tillfälle för Gustaf Adolf att återupptaga de planer mot kejsarens arfländer, han åren 1623 och 1624 uppkastat. Ett krig i östra Tysk- land vore förenadt med så mycket mindre svårigheter, som konungen af Danmark i vestra Tyskland skulle sysselsätta de kejserliga stridskrafterna. Dessutom tillkom en omstän- dighet, som särskildt borde synas Gustaf Adolf uppmun- trande. Ett sändebud från Siebenburgens och östra Ungerns beherskare, den genom sin oblidkeliga nendtlighet mot det habsburgska huset i tidens historia kände Bethlen Gabor, hade nämligen vid denna tid anländt till Haag för att å sin herres vägnar erbjuda de evangeliska staterna förbund och understöd. Blott han sjelf erhölle nödig hjelp, erbjöd sig Bethlen Gabor att från särskilda håll angripa kejsarens arf- länder. Camerarius framhåller, i det att han meddelar Axel J) Jmfr Carletons bref till lord Conway af d. 5 Mars 1625, förf. ofVannämnda ath. sid. XVIII. 2) Till Axel Oxenstj. d. ^ Mars 1625. Handl. sid. 175. !) Till Axel Oxenstj. d. ig Mars 1625. Handl. sid. 171. Oxenstjerna dessa Bethlen Gabors löften, hvilket mägtigt stöd den evangeliska saken kunde påräkna i denne furste, och huru mycket ett fälttåg i Tysklands östra provinser genom hans framträdande skulle underlättas 1). „Ännu all- tid", skrifver han i bref af den £§ Mars, „blickar jag till- baka till det första förslaget, att konungen af Sverige oför- modadt borde föra kriget öfver till Schlesien. Ty om han har Bethlen Gabor i sin närhet och denne sträfvar till samma mål, skall kejsaren inom kort gå miste om frukten af sina segrar. Bägge skola lätt kunna tygla konungen af Polen. Och det är icke tvifvelaktigt att i detta fall en stor del af Polen skall öfvergå till dem" 2). Sin åsigt att under- stöd vore att vänta från Polen grundade Camerarius på sin brefvexling med de polske protestanternas chef, furst Rad- zivil, hvilken oaflåtligt för honom framhöll sitt intresse för den evangeliska saken. Medan Camerarius sålunda sökte ingifva sig sjelf och den svenska regeringen förhoppningar, var Piutgersii uppfatt- ning af den politiska ställningen vida mörkare. ,.Jag vet", skref han till Axel Oxenstjerna, „hvilka förslag framställas, att tvenne krigshärar under de tvenne konungarne må upp- rätthållas. Men hvem skall väl dela kostnaderna med hans M:t, sedan Danmark, Brittanien, den nedersaxiska kretsens furstar och kanske äfven Brandeuburg blifvit tagna i anspråk. Ty generalstaterna anse sig nog till godo se den allmänna saken, då de draga en stor del af kejsarens krafter till sig och vända dem från andra. I öfrigt är deras ställning nu sådan, att de sjelfva hafva i högsta grad behof af hjelp, men icke kunna hjelpa andra. Man säger här, att penningar återstå att erhålla af Frankrike, den evangeliska unionens J) Handl. sid. 175—176. 2) Handl. sid. 182. furstar och hansestäderna; slutligen att den penningesumma, som England gifver Mansfeld kunde öfverflyttas på hans kongl. M:t. Men hvad konungen af Frankrike beträffar, är han redan invecklad i så många bördor, att jag i hög grad i fråga sätter, om han icke sjelf behöfver sina tillgångar; hvad det är att hoppas af de unerade furstarne hafva vi nyligen sett; det tredje förslaget är löjligt; hvad det sista förslaget beträffar, hvad kunna vi hoppas, medan Mansfeld ännu icke blifvit aflägsnad? Derför vet jag icke, hvad jag skall säga om denna sak" 1). „Mig synes hela denna sak ännu omo- gen", tillägger han i ett annat bref2). Flere bref från Axel Oxenstjerna till Camerarius vitna om, att man i Sverige med bittert missnöje såg Danmarks framträdande och i Kristian IV:s handlingssätt trodde sig kunna spåra ett afsigtligt bemödande att korsa Gustaf Adolfs planer, och att derför tanken på en samverkan med denne var fullkomligt främmande för de svenske statsmännen. Är det konungens af Danmark mening, skref Axel Oxenstjerna, att ändtligen öppna ögonen för att se och söka afvärja sina och sina vänners faror, finnes väl icke någon, som med mera bifall omfattar hans företag än konungen af Sverige; ej heller är han obenägen att bjuda hjelp, om han blott med egen trygghet kan det. Men jag misstänker, mera än jag förstår, hvarifrån denna hastiga förändring i sinnesstämning och pla- ner och denna så hastigt upplågande ifver att hjelpa den gemensamma saken kommit. Jag tror att sedan min herre bjudit den gemensamma saken sin tjenst, äfven konungen af Danmark betygat sin välvilja för densamma i afsigt att störa planen, qväfva nitet hos dem, som verka derför, och rycka J) Till Axel Oxenstj. |j April 1625. K. A. Ox. saml. 2) „Mihi tota haec res adhuc eruda videtur". Dens. till dens. 20 April n. st. 1625. S. st. LI dem från vänskapsförbindelsen med Sverige. Sedan våra pla- ner på detta sätt blifvit tillintetgjorda, skall han lätt finna en orsak att draga sig tillbaka. I öfrigt hade Gustaf Adolf icke frångått sitt tidigare beslut, utan skulle orubbligt stå fast dervid och med Guds hjelp gå till verket, om det före- togs enligt den plan, han uppkastat 1). Tvenne senare bref af den 13 Mars och den 9 April voro affattade i samma anda. Camerarius hade med visshet emotsett, att Gustaf Adolf skulle följa inbjudningen att genom ett utomordentligt, med vidsträckt fullmakt försedt sändebud deltaga i sammankomsten i Haag den 20 April, men fann sig deri besviken. Oxen- stjerna meddelade honom nämligen, att Gustaf Adolf beslutit att icke sända en sådan legat till Haag. Rutgersius och andra med Sveriges politik förtrogna diplomater kunde å Sveriges vägnar underhandla med öfriga magter, men det slutliga afgörandet förbehöll han sig sjelf. Det tillkom öf- riga protestantiska stater att afgöra, huruvida de ville bifalla till hans förslag och att i denna händelse sända legater till Sverige. Om dock saken tog en annan vändning, och di- rektoriet anförtroddes åt Kristian, var äfven detta honom fullt till nöjes. Han ville då afbida företagets utgång och i händelse hans trosförvandter gingo nya olyckor till möte, träda fram för att rädda dem från en hotande undergång 2). Äfven de bref, Rutgersius erhöll från Sverige, voro af samma innehåll, men dessutom lades i skrifvelserna till honom sär- skild vigt på att han skulle motarbeta Danmarks inflytande hos generalstaterna. För att stärka deras välvilja för Sve- rige borde han å konungens vägnar erbjuda dem det i för- bundsfördraget af år 1614 förutsatta understödet af 4,000 *) Moser. patr. Arch. sid. 103. 2) Moser patr. Arch. sid. 133. man 1). Generalstaterna emottogo till en början tacksamt anbudet, men afstodo sedermera från hjelpen, hvilken de helst ville se använd till en expedition i Tyskland. Gustaf Adolf åter förklarade senare i bref af den 10 Maj, att han såg sig tvungen att qvarhålla trupperna i Sverige, så länge den politiska ställningen ännu i inånga afseenden var obe- stämd 2). De bref, som meddelade den svenska regeringens far- hogor för Danmarks framträdande, anlände i början af April till Haag. De väckte den lifligaste oro hos Camerarius. Han befarade numera, att de bref, i hvilka han förordat det i Haag gjorda förslaget, i Sverige skulle väcka miss- hag3) och bad derför om förlåtelse, om han af oförstånd felat, eller af längtan efter den så länge väntade befrielsen hoppats mera än kanske kunde förverkligas. Han förtröstade dock på att konungen af Sverige hade ett så stort och ädelt sinne, att han alltid uppoffrat alla sina krafter, till och med sig sjelf för det allmänna och för den gemensamma välfärden. Om han också icke sändt eller kunde sända en särskild le- gat till Haag, vore det dock lätt att gifva Rutgersius ett kreditiv eller en speciel instruktion. Allt ännu gälde det att upprätta en fast och bestående vänskap mellan konungen af Sverige och konungen af Danmark, så att alla orsaker till misstroende skulle uppryckas 4). Camerarii förhoppningar att hans meddelanden skulle *) Rutgersius till Axel Ox. d. 25 Mars 1625. R. A. Oxenstj. sand. 2) Gustaf Ad. till Generalst. Riksark. i Haag, Duitschland. 3) Camerarii bref med underrättelser om öfverläggningarna i Haag anlände till Sverige omkr. d. 16 April, således efter det de bref från Gustaf Adolf och Axel Oxenstjcrna, som berörde Danmarks framträdande, blifvit afsända. *) Camerarius till Axel Oxenstj. i| April 1625. Handl. sid. 203—204. Lm inverka på den svenska regeringens hållning voro icke ogrun- dade. Gustaf Adolf omnämnde sedermera, i samtal med en nederländsk statsman, att han genom enskilda bref er- hållit underrättelse, att prinsen af Oranien och general- staterna önskade, att såväl han som konungen af Danmark skulle styrkas i sitt nit för den gemensamma saken, ge- nom att hvardera erhölle en krigshär af 20,000 man fot- folk och 5,000 ryttare. Han hade funnit detta anbud be- tänkligt, emedan det stred mot det förslag, han tidigare gjort Englands och Brandenburgs sändebud, emedan det var allt- för obestämdt för att förtjena full tillit och emedan det var att befara, att en dyrbar tid skulle gå förlorad under frukt- lösa underhandlingar. Dock hade han icke velat vägra att till mötes gå sina vänners önskningar och att fästa afseende vid generalstaternas och prinsens af Oranien uttalade me- ning J). Den nya plan, Gustaf Adolf nu uppkastade, var dock icke fullt öfverensstämmande med de tankar, som föresväfvat diplomaterne i Haag. Man hade nämligen der tänkt sig, att Gustaf Adolf genom Pommern och Mark-Brandenburg skulle tränga fram till kejsarens artländer. Gustaf Adolf deremot återgick till de förslag om en diversion genom Po- len, han år 1623 genom Gustaf Horn och Rutgersius med- delat. De bref af den 16 och 20 April, som sändes Ca- merarius och Rutgersius. erinra till och med i detaljfrågor om instruktionerna af år 1623 2). Om än motvilligt ville den svenske konungen gå de önskningar, man uttalat, till mötes och i förbund med konung Kristian angripa kejsaren i hans arfländer. Dervid kunde tvenne vägar väljas, den ena genom Pommern och Mark-Brandenburg, den andra genom Preussen och Stor-Polen. Men den förra vägen *) Verbaal van Gaspar van Vosbergen, sid. 139. 2) Moser V sid. 163—194. vore omöjlig, emedan den gick genom vänskapligt sinnade furstars områden, hvilka genom kriget skulle lida skada, och emedan Polen derigenom finge tillfälle att angripa Sve- rige. Den senare vägen vore deremot att föredraga emedan den skulle bäst trygga Sverige, derigenom att Polackarne blefve tvungna att tänka på eget försvar, icke på att an- gripa andra. Men här vore det i främsta rummet nödvän- digt att försäkra sig om staden Dantzig, hvilken om den fortfarande lydde under polska kronan oaflåtligt skulle hota Sveriges trygghet och säkerhet, men om den tillföll de förbundne, skulle blifva en förträfflig hamn för svenska flot- torna och en vapenplats, der trupperna kunde samla sig och dit de i nödfall kunde draga sig tillbaka. Helst borde staden förmås att frivilligt ansluta sig till de förbundne, men i händelse af vägran tvingas dertill. De stater, som stodo i handelsförbindelse med Dantzig skulle kanske be- trakta detta förslag med mindre välbehag, men då det gälde det allmänna bästa, borde man icke fästa afseende vid syn- punkter af denna art. Sedan Gustaf Adolf med de för- bundnes hjelp blifvit herre öfver Dantzig, borde man med vapenmagt tvinga Polen att afstå från allt motstånd, ett fö- retag, hvilket genom det sjelfsvåld, som herskade i detta land, dess kraftlösa författning och bristande finansiela tillgångar vore förenadt med mindre svårigheter, än man förestälde sig. Möjligen kunde Bethlen Gabor förmås att från Ungern an- gripa Polen, hvarigenom utsigten att vinna en snabb fram- gång blefve så mycket större. Sedermera kunde kriget för- läggas till Schlesien, hvarvid Gustaf Adolf för sin del skulle bidraga med tiotusen man fotfolk och ett tusen ryttare. Jemte det den svenska regeringens synpunkter sålunda i all- männa drag utvecklades, sammanfattades Gustaf Adolfs huf- vudvilkor i korthet i en instruktion af den 20 April 1625 af innehåll: 1) att konungen af Sverige skulle förvissas om konungens af Danmark vänskap och att konungarne enligt gemensam plan skulle verka för den gemensamma saken; 2) att konungen af Brittanien och generalstaterna såväl med sin flotta som annars skulle trygga Sverige under ex- peditionens fortgång; 3) att de omedelbart anskaffade pen- ningar för uppställandet af 10 regimenten fotfolk och 2,000 ryttare, äfvensom tre månaders aflöuing och vapen eller i stället derför ytterligare en fjerde månads aflöning, hvilket allt borde gifvas på förhand, hvarjemte äfveu framdeles pen- ningebidragen skulle aflemnas på noga faststälda terminer; 4) att konungen af Sverige erhölle hela ledningen af expe- ditionen; 5) att Dantzig skulle öfvertalas till förbund och vänskap eller, om det var omöjligt, med våld förmås till lydnad, hvarigenom öfvergången till Schlesien skulle blifva fri och öppen, jemte det en hamn skulle stå till reds såsom ankarplats för flottan och vapenplats för hären; 6) att kur- fursten af Brandenburg med hvarjehanda vänskapstjenster skulle befordra företaget, hvaremot Gustaf Adolf å sin sida så vidt möjligt ville skona hans andel af Preussen; och 7) att ingen af de förbundna skulle ingå fred eller stillestånd med den gemensamma fienden, om icke de öfriga inbegrepos deri och biföllo dertill. Dessa vilkor meddelades Spens och Eutgersius, för att de med ledning af dem skulle bedrifva underhandlingarna 1). Här likasom alltid stälde sig Gustaf Adolf på rent saklig grund, gifvande bestämda löften, men äfven fordrande tillförlitliga garantier. I Haag deremot var man icke beredd att till mötes gå så bestämdt faststälda önskningar. Också underläto Camerarius och Rutgersius icke att uttala sina x) Handl. sid. 76. betänkligheter. Hvarifrån skulle, anmärkte Camerarius, den betydande penningesumma, som Gustaf Adolf i instruktio- nens tredje punkt begärde, omedelbart kunna sammanbringas. Om man genast anhölle derom, skulle öfriga magter rygga tillbaka af fruktan, medan de deremot lättare skulle gifva sitt bifall, om man småningom och gradvis förmådde dem att taga kännedom om, hvad som var nödvändigt. Femte punkten angående Dantzig var fullt riktig, men af den art att icke alla omedelbart kunde fatta densamma; sådana li- kasom andra svåra saker prisades och gillades, sedan de skett, men de tvehogsne och de, som tänkte på egen fördel, ville icke lätt på förhand råda dertill. Äfven förhållandet till Polen gaf anledning till betänkligheter. Dock hoppades Camerarius, att förslaget skulle kunna utgöra grundvalen för öfverläggningarna vid det blifvande konventet och att gene- ralstaterna, konungen af England och kurfursten af Branden- burg skulle göra allt för att tillmötesgå Gustaf Adolfs önsk- ningar1). — Rutgersius uttalade i ett bref af den 2 Juni 1625 sina tankar om det nya förslaget. Han hade blifvit allt mer stärkt i sin misströstan om de evangeliska pla- nernas framgång. Han såg visserligen många utvägar före- slås, men då ingen gemensam öfverenskommelse kommit till stånd kunde han icke anse dessa förslag annat än såsom enskilda meningar och lösa hugskott, hvilka knapt voro värda att omnämnas. Hvad konungens förslag beträffade, voro de billiga och vitnade om furstens ädla sinne och tillgifvenhet för den gemensamma saken. Första och andra punkten voro otvifvelaktigt riktiga, ty om man inginge ett förbund, måste man till godo se den ömsesidiga tryggheten. I fråga om tredje punkten, som handlade om penningeunderstödet, hyste ]) Camerarius till Axel Oxenstjerna if Maj 1625, sid. 224. LVII han tvifvelsmål, ty han såg icke någon möjlighet att under de rådande svåra förhållandena sammanbringa en så stor penningesumma. Den fjerde punkten, hvari konungen för- behöll sig absolut rätt att leda företaget, var fullt billig, och i denna kunde äfven femte punkten om Dantzig inbe- gripas, ty att uttryckligen nämna denna stad vore kanske förhatligt. Sjette och sjunde punkterna voro af den art att de icke kunde motsägas. I öfrigt begärde Rutgersius en fullmakt affattad i mera officiel form än instruktionen af den 20 April, emedan denna icke skulle anses tillfredsställande af öfriga i Haag församlade diplomater1). l) Rutgersius till Axel Oxenstj. d. 2 Juni 1625. Vi återgilva enligt den latinska texten en del af detta bret; det sista af be- tydenhet som ingår bland Rutgersii bref till Axel Oxenstjerua. Rutgersius säger: „ Video quidem multa a nonnullo (Carletonio?) pro- poni, sed cum ea orania, nisi coinmuni consensu agantur, privatae tantum eonsiderationes, et verae scopae dissolutae sint, operae pre- tium non est, ut multa de iis ante eum, quem dixi 27. 28. 25. 55. 33. 44.53.67.38. (conventum) scribam. Itaque ignoscat mihi S. M. S. supplex rogo, quod de hoc tanti momenti negotio, quod ne inchoatum adhue quidem est, quidquam certi scribere (non) possim. Quod ad condieiones attinet, quas S. S. M. proponit, eae et aequissimae sunt, et generosissimum divini illius Principis animum, ac erga eaussam communem affeetum ostendunt. Prima et seeunda per se eertae sunt. Si enim 18. 10. 15. 12.43.22. (foedus) quoddam ineatur, omnino mutae securitati provideri necesse est. Sed de tertia ignoscat mihi S. S. M. si nonnihil dubitari cogar. Video D. D. Ordines quatuor mensium stipendium, quod 20. 37. 22. 18. 15. 17. 30. 11. 10. (Mansfeldio) debebatur, solvere coactos esse. Et id tanta cum difficultate ut privati inter eos, collecta facta, pecuniam hane expenderint. Si is defectus a tanto 19. 15. 5. 33. {Reye) (se. rege Britanniae) iam principio commissus est, quid 13. 19. 1 1. 7. 9. 29. 31. 54. 24. 55. 22. (principibus) fiet parvulis, quos astutia praeventrix 58. 40. 44. 90. (Dani) nobis tantummodo relinquit? Scio haec uni hic et alteri paullo videri magis melaneholica. Et ut errem opto. Sinat tamen 111. A. T. ut animi mei mentem qua since- ritate teneor totam aperiam. Directio mandatorum S. M. S. est, quam ex amussi sequemur, et, ut speramus, cum eventu. Non tamen ab ofticio meo alienum puto sententiam meam de rebiis, pro ut eas fluere video, pateiacere. Quarta condicio aequissima est, et cum in ea ab- Medan skriftvexlingen mellan den svenska regeringen och sändebuden i Haag sålunda oafbrutet fortgick, blefvo utsigterna för Gustaf Adolf att vinna helst någon hjelp af öfriga evangeliska magter allt mindre. Vid ett möte i Zech- lin den 10 — 12 April 1625 hade Kristian IV och kurfursten af Brandenburg beslutit att genom sändebud uppmana Gu- staf Adolf att antaga det holländska förslaget. Omedelbart derefter afgick den brandenburgske rådsherren von Götzen till Köpenhamn, derifrån han, åtföljd af en dansk rådsherre, Sehested, begaf sig till Stockholm. De förklaringar, Gustaf solutuin rei gerendae arbitrium nulla exceptione perinittatur, non pu- tabant quintae mentioneni faciendain esse, cum generalia includant particularia, et nominato eo, quem 111. A. T. novit, loco (se. Dan- tisco), odiosius id fortasse futurum esset, quem captum esse onmes optarent, ante quain capienduui esse scire vellent. Sexta et septima tales sunt, quibus contradici nihil potest. Ut aequitas et generositas S. M. S. in omnibus spectetur. Det tantum Deus ne invictissimo illi Principi desint ii, quorum haec agi tantopere interest, cum illum non alia necessitas quam publici boni amor et amicos iuvandi studium ad haec pericula devolvat. Caeterum hoc 111. A. T. rogo ut inihi com- missio cum illis agendi in pergameno appendente sigillo in amplis- sima forma mittatur. Talem enim 9.3.19.17.15.41.10.7. (Carleton) habet, et ut ego mihi procurarem petiit. Quam nisi habuero, ea, quam nunc accepi. contenti non erunt. Habemus enim cum iis ne- gotium, qui formalitatem fortasse saepius quam res ante hac specta- runt. Qua de commissione quia polixius scripsit Camerarius, non est quod hic multa repetam. Atque haec sunt, 111. atque Gen. D. quae de liac caussa adhuc tantopere incerta scribere potui. Neque putavi necessarium Schoelemannum diutius detinere, cum quando reliqui adtuturi sint, etiamnum ignari simus. Obsecro igitur ut mihi igno- scat. Quae indies contingent diligentissime scripturus smn. Caete- rum de 43.10.22.6.15.19.5.11.29. (Vosbergii) abitu et mandatis 111. A. T. e literis Camerarii cognovit, cum ego eo tempore ita infirmus essem, ut, non scribendis modo, sed ne dictandis quidem literis, id quod nunc facio, sufncerein. Valetudo enim iam quartum paene men- sem ita me afflixit, ut fere leeto seuvper affixus sum. Itaque si mi- nus in scribendo diligens fuerim, non meae desidiae, sed caussae so- maticae asscribi rogo. Nunc cum paullatim convalescere incipiamus, officia, si quae intermissa sunt, resumemus". Adolf inför desse afgaf, voro af samma iimehåll som brefven af den 16 och 20 April. Förgäfves sökte v. Götzen afråda Gustaf Adolf från planen att genom Polen framtränga till Österrike och förmå honom att välja Öder till bas för de blifvande krigsoperationerna. Från denna tid begynte Bran- denburg visa allt större likgiltighet för de evangeliska al- liansplanerna. — De nederländska generalstaterna voro efter prins Moritz af Oranien död (April 1625) allt mera tvungna att tänka på egen trygghet, och deras krafter togos helt och hållet i anspråk af kriget mot Spanien. Camerarius, som dock sökte teckna ställningen i så ljus dager som möjligt, kunde icke underlåta att gifva uttryck åt ett tilltagande missmod. Än skref han: ,,o att allt hade blifvit såsom förr och konun- gen af Danmark icke hade stört hvad som på så utmärkt sätt blifvit börjadt"; ') än åter: „för öfrigt är jag i mitt sinne bit- tert berörd af att i en sak af så stor vigt så många hinder och oförmodade vändningar inträffat, hvilka hittills hindrat en snabb verkställighet; ursprunget och början till förändrin- gen härleder sig från konungen af Danmark, hvars sinne äfven jag alltid fruktat; konungens af England 2) och prins Moritz död har ytterligare förorsakat icke ringa dröjsmål i planerna och i utförandet 3). Visserligen kunde han om- nämna att han haft rådplägningar med den engelska mi- nistern, lord Carleton, och med andra politiska personer i Haag om lämpligaste medlet att bereda Gustaf Adolf un- derstöd, men de förslag han meddelade såsom resultat af dessa öfverläggningar, voro så obestämda och sväfvande, att de knapt kunde förtjena en allvarlig uppmärksamhet. Att de summor, som den engelska regeringen anslagit för *) Den 2 Maj 1625; handl. sid. 209. J) Konung Jakob af England hade i Mars 1625 aflidit. 3) Den i| Maj 1625. Handl. sid. 223. I Mansfelds expedition, skulle gifvas Gustaf Adolf; att Car- leton ansåg, att det icke vore svårt att uppställa 10,000 man fotfolk och 1,500 eller 1,600 ryttare för Gustaf Adolfs räkning; och att i hvarje händelse hansestädernas och de unerade furstarnes bidrag skulle stå till Gustaf Adolfs för- fogande, sådana voro de utsigter till materielt understöd, han kunde gifva den svenska regeringen *). — Från Köpen- hamn erhöllos knapt mindre ogynsamma underrättelser och från London återvände Spens till Sverige med en resolution, som icke tycktes lemna något hopp om understöd från Eng- land öfrigt. Betecknande för situationen är, att den ofta omtalade kongressen i Haag blifvit uppskjuten till en obe- stämd framtid, emedan de till densamma inbjudna magternas sändebud dels icke infunnit sig, dels icke erhållit nödiga fullmakter. I enlighet med den vändning, sakerna allt mera började taga, valde Gustaf Adolf den ståndpunkt, han för framtiden ville i akt taga. Ginge man de önskningar, han i sina tvenne förslag framstält, till möte, var han fortfarande benägen att öfvergå till Tyskland, men han ville å andra sidan icke vika ett steg från de vilkor, han uppstält, och i händelse ett fullt till freds ställande svar icke inom Juni månad erhöls, var han besluten att så snart som möjligt öfvergå till Liffland för att der återupptaga striden mot Po- len. Detta beslut meddelades öfriga protestantiska magter i flere bref, som under början och medlet af Juni månad af- sändes från Stockholm. Camerarius underrättades derom i ett bref från Axel Oxenstjerna af den 10 Juni, deri Oxen- stjerna tillkännagaf, att Gustaf Adolf beslutit, att medan man öfverlade, begifva sig till Liffland för att uppgöra en öfverenskommelse med Polackarne, så att han framdeles tryg- >) Handl. sid. 211 och 225. Jmfr förf. ofvan cit. afh. sid. 95—97. LXt gare skulle kunna verka för det allmänna bästa, eller ock genom krig hindra Polackarne att inbryta i Mark-Branden- burg och störa konungens af Danmark och de tyska fur- starnes planer. För öfrigt var konungen fortfarande beredd att komma sina vänner och den gemensamma saken till und- sättning, blott lämpligt tillfälle dertill erbjöd sig1). Came- rarius svarade i bref af den l:sta Aug. n. st. med uttryck af beundran öfver Gustaf Adolfs heroiska beslut2). Härmed var det vigtigaste skedet i Sveriges och Ne- derländernas relationer under Gustaf Adolfs regering afslu- tadt. Under omkring ett års tid rörde sig underhandlin- garna fortfarande kring den fråga, som sedan år 1623 varit hufvudangelägenheten, men de hade icke samma allvarliga och omfattande karakter som förut. Man å daga lade öm- sesidig välvilja, men en verklig förtröstan att betydande re- sultat skulle ernås, fans icke numera. Redan länge hade generalstaterna hyst planen att ge- nom en legation till Kristian IV och Gustaf Adolf verka för ett närmande mellan de bägge konungarne. Denna afsigt trädde i verkställighet, då den förut af oss nämnde Gaspar v. Vosbergen under slutet af Maj månad afgick såsom ne- derländskt sändebud till Tyskland och Sverige. Han be- sökte i främsta rummet Kristian IV, till hvilken furste den nederländska regeringen allt mer närmade sig, ehuru hon såg sig ur stånd att gifva ens honom ett mera bety- dande understöd. Sedan Vosbergen någon tid uppehållit sig i dennes läger i norra Tyskland, begaf han sig i Juli månad till Stockholm, men emottog der underrättelsen, att Gustaf Adolf i spetsen för en betydande flotta öfvergått till Liff- land. Han uppsökte nu konungen på sjelfva krigsskåde- 0 Moser VI sid. 23. 2) Handl. sid. 263. LXII platsen, der han under loppet af Augusti månad särskilda gånger sammanträffade med honom och med Axel Oxen- stjerna. Vosbergens uppdrag afsåg dels att stämma Gu- staf Adolf förmonligt mot Kristian IV, dels att förmå ho- nom att låta representera Sverige vid det blifvande samman- trädet i Haag. I den förra punkten vann han ringa fram- gång. Gustaf Adolf ville icke göra några nya medgifvanden eller gå in på några nya förslag. Under ett förtroligt sam- tal med Vosbergen gaf han till och med icke otvetydigt till- känna sitt missnöje öfver att man icke lemnat honom en- sam ledningen af kriget i Tyskland. Då Vosbergen anmärkte, att det slutliga afgörandet af denna fråga borde bero på den blifvande kongressen af alla i saken intresserade magter, svarade han, att ingen bättre än han sjelf förstod saken och att han sjelf personligen måste utföra den1). Mera villig var han deremot att deltaga i kongressen i Haag. Den resolution af den 16 Aug., Vosbergen slutligen emot- tog, utgjordes till större delen af en omfattande och sak- rik framställning af underhandlingarnas förlopp och slutade med den förklaring, att konungen, sedan hans förslag om fälttåg i Tyskland mött en mängd hinder och svårigheter, beslutit att vända sina krafter mot Sveriges gamla fiende Polen; likväl var han fortfarande beredd att fullfölja sina tidigare planer, blott man fullgjorde de vilkor, han upp- stält; han ville äfven gifva Rutgersius i uppdrag att be- söka den i fråga satta kongressen i Haag, men med vil- kor att om något nytt förslag framstäldes, icke yttra sig derom, innan han inhemtat sin konungs närmare föreskrift2). Gustaf Adolf uttalade den önskan, att resolutionen „ad per- petuam rei memoriam" skulle af generalstaterna bevaras i :) Verbaal van de ambassade van Gaspar van Vosbergen sid. 119. 2) A. st. sid. 143. LXHI arkiven i Haag, ty Haag var „ skådeplatsen för alla Europas handlingar och actioner" J). Sedan Vosbergen såsom tecken af konungens välvilja emottagit en gyllene kedja, anträdde han återfärden och anlände, efter ett besök i Berlin och hos Kristian IV, emot slutet af Oktober månad till Haag. Redan innan Vosbergen anländt till Sverige, hade den svenska regeringen afsändt rikskanslerns broder riksrådet Gabriel Oxenstjerna på en beskickning till flere protestan- tiska inagter, bland dem äfven den nederländska republiken. Oxenstjerna hade i uppdrag att inför generalstaterna tillkän- nagifva sin konungs sorg öfver prins Moritz' af Oranien död. Tillika skulle han betyga Gustaf Adolfs benägenhet att bistå det förtryckta Tyskland, men framhålla att denne likväl an- såg konungen af Danmark hafva bättre tillfälle dertill. Gu- staf Adolf hade visserligen tidigare, på uppmaning af Ne- derländerna och England, gjort förslag i detta syfte; men emedan ingen ort i Tyskland kunde honom med godo inrym- mas, och konungen af England äfven sjelf ansett några af de andra vilkoren icke tjenliga för det närvarande, hade han ej vidare velat yrka derpå, utan hellre sökt befordra det all- männa bästa genom kriget mot Polen. Öfverhufvud skulle Oxenstjerna ej å sin konungs vägnar afgifva förbindelse till deltagande i de tyska oroligheterna, utan om nya förslag gjordes endast upptaga dessa till anmälande hos sin konung2). Sedan Gabriel Oxenstjerna besökt flere orter, anlände han i slutet af September till Haag, der han först muntligt och sedermera den 6 Oktober skriftligt inför generalstaterna fram- stälde Gustaf Adolfs uppdrag. Han beklagade prins Mo- 1) A. st. sid. 113. Aktstycket är i sjelfva verket förvaradt i riksarkivet i Haag. 2) Instruktionen är dagt. den 25 Juni 1625. Se Hallenberg V sid. 340, som nästan ordagrant återgifver instruktionens hufvud- punkter. LXIV ritz' af Oramen död och uttalade sin konungs fägnad öfver att prins Fredrik Henrik af Oranien efterträdt honom. Der- efter yttrade han sig om de senaste underhandlingarna och slutade denna del af sin framställning med att säga, att konungen af Sverige var glad öfver att de i saken in- tresserades ställning var sådan, att de icke behöfde hans hjelp; dock beklagade han, att han varit tvungen att un- der underhandlingarnas lopp hålla sin krigsstyrka hemma, h varigenom han varit hindrad att enligt fördraget af 1614 understödja generalstaterna1). Oxenstjerna tillade, att ko- nungen äfven för den närmaste framtiden genom kriget mot Polen vore tvungen att afstå från uppfyllandet af denna punkt i fördraget. Han anhöll äfven om förnyadt anstånd med inbetalningen af Sveriges skuld till generalstaterna. Generalstaterna svarade i skrifvelse af den 15 Oktober, att de tillsvidare afstodo från den i fördraget af år 1614 faststälda hjelpen och äfven voro villiga att lemna anstånd med betalningen af Sveriges skuld; men så mycket mera yrkade de, att Gustaf Adolf skulle vara betänkt på att bispringa de tyska ständerna, och framför allt att han vid församlingen i Haag, som var utsatt till den 20 November n. st., skulle låta representera sig genom ett sändebud med fullmakt att „finaliter" sluta ett fast förbund2). Vid denna tid, den 21 September 1625, hade England och Nederländerna slutit ett separatförbund med syfte att bekämpa konungen af Spanien och återinsätta Fredrik af Efaltz i hans länder och värdigheter. Gabriel Oxenstjerna, ') Es seindt zwar ihre K. M:t ehrfreuwet das die sachen der interessirten in den terminis stehen, das sie ihre K. M:t nicht be- durftich seindt: aber das beklagen ihre M:t zum högsten das sie dar- dnrch seindt aufgehalten worden E. II. zu assistiren. Riksark. i Haag, Duitschland. 2) Riksark. i Haag, Duitschland; jmfr Arend III. 4 sid. 119. LXV som delvis varit vitne till förbundsunderhandlingarna, med- förde vid sin återkomst till Sverige underrättelse derom och var äfven i tillfälle att till Gustaf Adolf, som fortfarande vistades i Liffland, öfversända sjelfva förbundsartiklarne. If- rig såsom Gustaf Adolf var att knyta en intimare allians med Nederländerna, var han betänkt på att ansluta sig till detta engelskt-holländska förbund. Derom vitnar ett bref fråu honom till Axel Oxenstjerna, dagt. d. 16 Dec. 1625, der konungen bland annat säger: Jag har för få dagar sedan fått eder broders bref och dertill fogade de förbundskondi- tioner, som mellan England och Holland slutna äro. Och alldenstund Jag ser att verlden så sällsynt sig kastar, att icke ringa farlighet synes vårt fädernesland tillstunda dädan efter, derföre tyckes mig icke ur vägen vara, till Holland en ny legation att sända, hvilken Fullmakt och Instruktion hade „medh Hollenderen och konungen af Engelandh at tractere ved samma set och conditioner som the sin emellan sluttit hafva". Tillika medsände konungen förbundsartiklarne och uppmanade Axel Oxenstjerna att med ledning af dem upp- sätta en instruktion för Per Baner, som jemte Camerarius egde att bedrifva saken i Haag. Oxenstjernas möjliga in- vändningar gendref konungen på förhand, framhållande nöd- vändigheten af att „vij ewangelische gjorde et, vår frihet at försvara, som thet andra partiet gjöre et os at undertryc- kia" 1). Det kan icke vara tvifvelaktigt, att det förbund, sum här åsyftas, är det i September ingångna förbundet mellan England och generalstaterna, ty några andra „för- bunds-conditioner" kunde Gabriel Oxenstjerna icke hafva meddelat Gustaf Adolf2). Per Baners resa till Nederlän- *) C. G. Styffe, Gustaf Adolfs skrifter sid. 509. 2) Jmfr Camerarii bref af den fa Oktober, der han uttryckligen nämner, att Gabriel Oxenstjerna fört förbundshandlingarna med sig till Sverige. Handl. sid. 321. LXVI derna blef sedermera instäld, men tanken på en anslutning till det engelskt-nederländska separat-förbundet fortlefde nå- gon tid, dock utan att något allvarligare försök gjordes att förverkliga densamma1). Camerarius, som fortfarande i Haag verkade för de evan- geliska planerna, fattades af en allt djupare misströstan. Öf- verallt skref han, hafva vi sett stora ting i rörelse, men för- hållandenas oblidhet eller en dold ödets lag göra att deras fortgång är långsam och tvifvelaktig. Ty jag vill icke söka skulden i någon enskilds fel och uraktlåtenhet. Säkert är att det lämpliga och fruktbringande tillfället, hvilket aldrig skall återkomma, går förbi till stor fördel för fienderna, men till betydande skada för det allmänna 2). Han var så myc- ket oroligare, som alla underrättelser vitnade om att Kristian IV icke var mägtig att slutföra det företag, i hvilket han så djerft hade inkastat sig. Hans enda hopp stod numera till den blifvande kongressen i Haag, och han underlät sällan att i sina bref till Axel Oxenstjerna påminna om nödvän- digheten af att en särskild svensk legat skulle sändas till denna kongress eller att Rutgersius erhölle fullmakt att der representera Sverige. Efter lång väntan anlände i slutet af Oktober ett bref från Axel Oxenstjerna, dagt. den 4 Sep- tember, som befriade honom från den ovisshet, hvari han sväfvat. Oxenstjerna underrättade honom nämligen om att Gustaf Adolf på Vosbergens anhållan beslutit att sända Rutgersius en fullmakt att deltaga i kongressen. Rutger- sius borde i allt meddela sig med Camerarius och denne egde att taga kännedom om hans fullmakt och instruk- 1) I Maj 1626 yttrade sig Camerarius derom i samtal med An- struther (handl. sid. 364) och i sitt tal inför generalstaterna den T\ Aug. 1626 dröjde han särskildt vid denna punkt (sid. LXXXV not 1). 2) Camerarius till Axel Oxenstjerna d. £$ Juli 1625, Handl. sid. 260. lxvh tion1). Emellertid hade Rutgersius, några dagar förr än detta budskap anlände till Haag, den -££ Oktober aflidit efter en långvarig och svår sjukdom *). Camerarius tvekade, hu- ruvida de till Rutgersius adresserade skrifvelserna, som an- ländt samtidigt med det omnämnda brefvet från Axel Oxen- stjerna, numera skulle lemnas obegagnade, eller om han sjelf skulle anse sig ega rätt att bryta upp dem. Slutligen beslöt han sig på inrådan af Fredrik af Pfaltz och Vosbergen för den senare utvägen 2). Några veckor senare sammanträdde kongressen, men var så fåtaligt besökt, att det redan derför var att förutse, att den icke skulle leda till det åsyftade resultatet. Bland de närvarande representanterne för England, Danmark och Nederländerna rådde dessutom icke den endrägt som hade erfordrats. Dock blef man efter lifliga debatter slutligen ense om ett förbundsfördrag mellan de tre länderna, som undertecknades den !y^~ I bref till Oxenstjerna af den 255 pe°cv" berättar Camerarius, att kongressens medlemmar under för- handlingarnas förlopp vände sig till honom och Vosbergen för att genom dem vinna kännedom om Gustaf Adolfs önsk- ningar. Camerarius framlade då den fullmakt, som blifvit sänd till Rutgersius och meddelade tillika utdrag ur den vidlyftigare instruktion, som åtföljt fullmakten, för att sålunda å daga lägga Gustaf Adolfs hängifvenhet för det allmännas återupprättande. Vosbergen åter prisade i ett vidlyftigt tal Gustaf Adolf, hvars utmärkta krigiska förtjenst, insigt och omdöme i frågor rörande det allmänna han särskildt lofor- dade. Tillika framhöll han, att kampen mot Polen icke *) Moser, del VI sid. 62. 2) Camerarius till Axel Oxenstj. d. fg Okt. Handl. sid. 316. Redan i bref af den ^y Juni hade Camerarius underrättat Oxenstj. om Rutgersii farliga tillstånd. LXVIII skulle hindra Gustaf Adolf att ingripa äfven i det tyska kriget. Men några nya anbud hade de bägge diplomaterne icke att å Gustaf Adolfs vägnar meddela; de kunde endast återupprepa Gustaf Adolfs tvenne tidigare förslag, hvilka af öfriga närvarande redan betraktades såsom fallna. Deras uppträdande gjorde derför föga intryck, och stämningen blef så mycket mindre välvillig mot Gustaf Adolf, som Danmarks sändebud icke underläto att i nedsättande ordalag uttala sig om Sveriges tillgångar och framhålla huru svårt eller omöjligt det vore för Gustaf Adolf, som var upptagen af det polska kriget, att öfvergå till Tyskland l). Man beslöt att fästa intet särskildt afseende vid Gustaf Adolfs önskningar. Dock ville man inbjuda honom att deltaga i ett förnyadt, såsom man hoppades, talrikare besökt sammanträde, som skulle ega rum den 20 Mars 1626, för att der ansluta sig till förbundet. Hertigen af Buckingham, som stod i spetsen för den engelska beskickningen, och generalstaterna vände sig till Camerarius med anhållan att han skulle framföra denna inbjudning till Gustaf Adolf. Camerarius, som äfven af Fredrik af Pfaltz uppmanades att emottaga förtroendet och erhöll en af denne underteck- nad instruktion 2), såg sig sålunda i tillfälle att för andra gången besöka Sverige, men under förhållanden, som måste synas honom nedslående. Också skref han till sin vän Rus- dorf i London: på mig föll lotten att nu, vid det mest olämp- liga tillfälle öfvergå till Sverige 3). Han fann, sedan han an- x) Camerarius till Axel Oxenstj. den 5 Dec. 1625. Till följd af ett förbiseende har denna handling icke kunnat infogas i den kronologiska ordningen och meddelas derför i slutet af samlingen. 2) Instr. är aftryckt hos Moser, del. VI sid. 69. s) Söltl, Religionskrieg in Deutschland III sid. 210. Gustaf Adolf hade tänkt sända ett sändebud från Sverige till Haag för att vinna underrättelse om de förhandlingar, som der egt rum. Han ländt till Sverige, sina farhogor bekräftade. Gustaf Adolf ansåg sig nämligen icke kunna fästa afseende vid deD i obe- stämda ordalag affattade instruktion, Camerarius medförde. Han svarade derför i aiböjande ton. Han hade sjelf insett nödvändigheten af att de evangeliska magterna sammanslöte sig till gemensamt försvar och sökt öfvertala öfriga prote- stantiska furstar dertill. Han var derför tacksam för det anbud att inträda i det i Haag slutna förbundet, som Ca- merarius framfört, och hade varit benägen att gå denna önskan till möte, om Camerarius medfört fullmakt af de för- bundna att i deras namn underhandla och afsluta slutligt fördrag. Men emedan Camerarius icke var försedd dermed och det af hans instruktion framgick, att han icke hade i uppdrag att å de konfedererades vägnar ingå på någon bin- dande öfverenskommelse, utan endast att i allmänna uttryck inbjuda konungen att ansluta sig till konfederationen och att sända de förbundna hjelp, såg han sig tvungen att af- böja anbudet. Först om de förbundna sände till honom sändebud med fullt bindande mandat, kunde han tänka på att antaga det. I sådana ordalag var den resolution af den 22 April, som Camerarius emottog, affattad. Medan hans resa sålunda icke i politiskt afseende ledde till något bety- dande resultat, var den för honom sjelf af stor vigt. Han skrifver nämligen i bref till Axel Oxenstj. clagt. Berson cl. 19 Dec. 1625: „som Hagensche conventen är allés hop så woret gåt at wij och then besöchte, ty komme wij icke til begynnelsen, så skadar det icke at thet sker til endan, på thet nian må wetta hvad sket är, och hvad i werlden låtter. Görer för ty Bannerens afskedh ferdigh så snart möjeligt". Styffe a. st. sid. 514. (Jmfr anm. 1 sid. LXVI). Så yttrar sig konungen äfven i ett bref till pfaltzgrefven Joh. Casimir af d. 26 Jan. 1626. Sedan man blifvit underrättad om att Camerarius skulle anlända till Sverige, ansågs Banners resa förmodligen onödig, hvarför den blef instäld. J) Dok. är aftryckt i fört. ofvan cit. afh. sid. XXXIV. blef nämligen under sin vistelse i Sverige utnämnd till Rut- gersii efterträdare såsom svensk resident i Haag, en post som han ifrigt eftersträfvat. På återresan från Sverige till Haag sammanträffade Ca- merarius i Altona med Robert Anstruther, Englands sände- bud hos Kristian IV, en man som verksamt befordrat Kri- stian IV:s planer och påskyndat hans beslut att upptaga kampen mot den katolska reaktionen. Camerarius hade med Anstruther ett samtal, som vitnar om den bitterhet, under- handlingarna qvarlemnat i sinnena. Anstruther antydde, att han ansåg Gustaf Adolf vara fiendtligt stämd mot det för- bund, som konungen af Danmark ingått med England och Nederländerna. Camerarius sökte rycka honom ur denna föreställning. Anstruther frågade, hvilka de vilkor vore, som konungen önskade se uppfylda, innan han inträdde i för- bundet. Camerarius sade, att detta redan var kändt och att man ofta underhandlat om dessa vilkor. Anstruther in- vände, att hvarken hans konung eller de tyska furstarne kunde uppfylla sådana vilkor, hvartill Camerarius svarade, att man från början bordt tillkännagifva detta och att man icke bordt föreslå en delning; af krigshärarne, om man saknade medel att upprätthålla dem. Ty med konun- gar finge man icke skämta i allvarliga och vigtiga frågor. Skulle konungen af Sverige ingå i ett förbund, så måste det byggas på ömsesidig jämlikhet; hans rikes trygghet måste tillgodoses; grunderna på hvilka förbundet hvilade, fienderna och målet borde vara bestämdt angifua. Samtalet fortgick sedermera under ömsesidiga förebråelser. Bland annat kla- gade Anstruther öfver den hemlighetsfullhet, som från svensk sida blifvit i akt tagen emot konungen af Danmark. — Man hade i England haft för afsigt att sända Anstruther till Sve- rige för att ännu en gång bedja om hjelp för Kristian IV. Camerarius afrådde från en sådan beskickning, emedan den under förhanden varande förhållanden skulle vara fruktlös och olämplig. Under intryck af hans ord och af afrådande yttrande^ från andra håll förföll detta förslag1). De underhandlingar, Gustaf Adolf år 1623 öppnat i af- sigt att vinna en intimare förbindelse med Nederländerna och bereda det evangeliska Tyskland understöd hade full- komligt strandat. Gustaf Adolf stod på mera främmande fot än förut till den nederländska republiken, medan Kristian IV genom förbundet af den y£^S£r 1625 vunnit en n>' un" derpant på generalstaternas tillgifvenhet. III. Den gamle nederländske skriftställaren L. v. Aitzema anmärker att Nederländerna och Sverige år 1614 närmade sig hvarandra i afsigt att motverka Danmarks inflytande i Östersjön, men att sedermera då Danmark försvagades och Sveriges magt tillväxte förhållandet mellan Sverige och Ne- derländerna blef kyligare 2). Redan innan någon väsentligare förändring inträdt i nordens magtförhållanden, hade dock vänskapen mellan Sverige och Nederländerna försvagats. Generalstaterna hade sjelfmant afstått från allt aktivt ingri- pande i Tysklands angelägenheter och så mycket hellre lemnat Kristian IV fritt spelrum i norra Tyskland, som denne ge- nom fullföljandet af sina tyska planer hindrades att utvidga sitt östersjö-välde. Ju mer Danmark inblandade sig i de :) Camerarius till Axel Oxenstj. d. 15 och 16 Maj 1626; handl. sid. 359 och 363. Jmfr J. Spens' bref till Axel Oxenstjerna den 6 Mars 1626. R. A. Oxenstj. saml. *) Aitzema, Saeken van Staet en oorlogh sid. 83. LXXII tyska stridigheterna, dess mera voro de nederländska stats- männen böjda att närma sig detsamma. Deremot blef för- bindelsen med hansestäderna och Sverige svagare, ty de synpunkter, som föranledt anslutningen till dessa, hade nu- mera bortfallit. Men en känsla af afund öfver Sveriges till- tagande magt hade ännu endast i ringa mon gjort sig gäl- lande. Om äfven eröfringen af Riga väckt farhogor, var det dock först från och med sommaren 1626, då Gustaf Adolf landsteg i Preussen och begynte utsträcka sina eröfringar till områden, der Nederländerna hade vigtiga handelsintressen att bevaka, som motiv af denna art blefvo ett bestämmande moment i de politiska relationerna mellan Nederländerna och Sverige. Någon tid efter det Camerarius i Juni månad 1626 återvändt till Haag erhöll han genom bref från Axel Oxen- stjerna, dagt. den 6 Juni 1626, uppdraget att förbereda ge- neralstaterna på att Gustaf Adolf skulle välja en ny skåde- plats för sin strid mot Polen. Rikskansleren framlade tillika bevekelsegrunderna till det steg, konungen beslutit taga. Kämpade konungen fortfarande i Liffland, vore han fjerran från de stora politiska händelserna och hindrad att meddela sig med öfriga magter om de allmänna förhållandena. Preus- sen deremot var på en gång ett fiendtligt och till Tyskland gränsande område. Här kunde konungen angripa fienden och kanske tvinga honom till rättvisa fredsvilkor. Men til- lika vore han i tillfälle att underhandla med öfriga furstar, så att desse, om de så önskade, med hans hjelp kunde verka för Tysklands återupprättande. En omedelbar fördel skulle konungen af Danmark och den gemensamma sakens öfrige befrämjare härvid vinna, i det att de icke skulle behöfva frukta en förening mellan konungen af Polen och kejsaren; ty numera skulle Polen rikta alla sina krafter på släckandet af elden i sitt eget inre. I dessa och likartade ordalag borde Carnerarius teckna Gustaf Adolfs planer inför Fredrik af Pfaltz, prins Fredrik Henrik af Oranien och andra l). Nå- gon tid efter det Carnerarius emottagit detta bref, erhöll han den jL Augusti 1626 företräde hos generalstaterna och fram- lade nu inför dem sitt kreditiv såsom Sveriges ordinarie re- sident i Haag. Följande dag, då han ytterligare erhöll fö- reträde tecknade han i ett längre latinskt tal sin konungs politiska planer 2). Sedan han försäkrat generalstaterna om dennes vänskap och allvarliga vilja att upprätthålla fördra- get af år 1614, uttalade han den förhoppning att de icke skulle tillstädja Polen någon hjelp eller fördel, hvarigenom konungens sträfvanden kunde hindras eller störas. Ur Januar. stil. n. anno 1625. Adieci bis tabellam Rhetiae, ut eo rectius intelhgi que- ant, regionum iuspectione, quae de illis nunc referuntur. Pecuniam litteris Cambii niilii assignatam solvere Os- sanensis mercator adhuc renuit. Dicit ipsum Clasium Ja- cobi mox venturum esse. Ego non assequor. Scribam, si bic venerit, quo loco haee res sit. Forte mercatores isti ex temporis intervallo suum lucrum quaeruut. In tergo: Praesent. Jenekopiae die 29 Jan. anno 1625. HO X. Ep. L. (aiiierar. ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis, (1. ,8„ Jan. 1625. R. A. Litt. 111. Vir. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Nullas adhuc ex Sicilia (Anglia) ab amicis äccepimus litteras, qnarnm desiderio paene emorimur. Interim Uca- legon (rex Angliåé), pro more, novas tricas meditatus essc dicitur. Sed spéro meliora. Scio enim Germanicum (prin- cipem Walliae), et 11. 19. 13. 8. 30. 9. 20. 51. 15. 23. 52. (par- laméntwm) recta sentire. Simulåtque quid häbuero, trans- mittam. Spero etiara Ptolomaenm (regem Gfalliaé) progres- surum, quamvis nota sint Alchimistarum (jesuitarum) ingenia. Areopagitae (Ordines Belgici) novos delectus instituunt. Sol- liciti merito sunt ob Hispaniam (Germaniam) fere perditani. De Ulysse (rege Daniae) nihil audinius. Ceterum in inqui- rendo nihil oinittinuis. Adieci quae nunc habui, et inter eetera ultimas Constantinop. scriptas, quamvis non dubitarem Dn. Rutgersium eas Belgice transmittere. Vereor ne Ale- xander (Bethlen Gabor) etiam Gundelarios (Turcas) impellat, ut pax sit cum -fulio Vindice (Caesare). Juba (Mansfeldius) dispersas variis in locis sibi per- missas copias nondum colligere potuit. Interim 53. 21. 5. 28. 14.46.31.21». (Mgistaé) ubique ad defensionem se parant, ut vix videam, ubi tandem Jugnrtha (Mansfeldius) perrumpere 141 possit. Sed tempus nos docebit omnia. Etiam Aloysius (eleetor Saxoniae) militem conscribit, et aperte prae se fert se före in partibus Alcimi (regis Hispaniae) et Severi (Cae- saris). In snminum ille unus discrimen Remp. coniicit. An- dreas (elector Brandeburgicus) adhuc constans est. Utinam Gedeonis (regis Sueciae) praeclara illa expeditio cito fieri possit. Haec ut succedat, I »ens orandus, et nnlhis labor fugiendus est. Julius Vindex (Caesar) per lil leras expro- bavil 26. 32. 70. ! 1. 75. 33. 11. ( Venetis) (Ordinibus Belgicis) quod Comitem 106. 35. 13. 48. 81. 70. 1 t 89. 52. {Turrenseni) patrem conduxerunt. Sed lii rident, nec patiuntur sibi leges praescribi. Breda manet obsessa, et Marchio Spinola copias plures ,i Caesare exspectat. Tota \'allis Telina iara est in Con- foederatoruin potestate. Hispani videntur Clavennae Comi- t:\liun retinere ac defendere velie. Audieinus indies ex oin- nibus iocis plura. Nunc eram occupatior, et valetudine non adeo commoda. Dabo operam, volente Deo, ut quae nunc neglexi, proxime compensem. 900 illos Joachimicos nondum impetrare potui. Mer- cator Ossanensis renuit illos numerare, et exspectari vult Clasium Jaeobi, qui litteras collybi transscripsit. Sed quan- tum ad me, nullum est periculum in mora. Et constans mibi semper in memoria aeterna obligatio, qua S. R. M:ti Domino nostro clementiss:o et Ilhri Gemti Tuae devinctus maneo. Bene valeat ex suo voto et meo bonorumque om- nium. Loco solito, -t% Januar. anno 1G25. Venetis (-Ordinibus Belgicis) in Catalogo nostro velim tribui in posterum liaec nomina. | Lacedaemonii. ( Achaei. 142 XI. Ep. L. Garnerar, ad Axelinm Oxenstierna, Hagae Comitis, d. y Jan. 1625 R. A. Lift. 111. Vir. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Venerunt tandem ex Sicilia (Anglia) litterae, quae nos do- cuernnt, feliciter illic appulisse Dn. 14. 11. 20. 10. 47. 21. 23. 9. (Spensium) et Dn. 1. 29. 8. 28 51. (Beliri). Sic convenisse, ut ille prior apud Menelauni (regem Angliae)et Germanicum (prin- cipen) Walliae), sed apud istum generalius proponeret, quae ad tanti negotii actionem aditum facerent, linne nomine Andreae (electoris Brandeburg.) sequi, utrique autem con- silio opeque sua nostrum hominem, qui in aula Menelai (re- gis Angliae) est, et mandata in eam rem convenientia habet ab Eutropio (rege Bohemiae), assistere debere. Magna au- tem illis circumspectione et prudentia opus esse, ne Ucale- gon (rex Angliae) pro more consilia mutans non solum acta cum .Tuba (Mansfeldio) rescindat, sed etiam offinino 00. 53. G8. 32. (belli) rationibus renunciet. Si Jugurtlia (Mansfeldius) semel cum exercitu Cypro (Anglia) excessisset, curita facifiöra före, maxime si 71. 19. 13. 113. 30. 52. 32. 70. 15. 26. 52. (parlamen- tum) processurum esset. Quid porro nobis sperandum sit, intel- ligemus propediem. In dies enim singulos ulteriores litteras exspectamus. Inter ipsum quidem Menelauni (regem Angliae) 143 et Ptolomaeum (regem Galliae) res non procul a ruptura ab- fuit. Noluit hic Jubam (Mansfeldium) in suuni vegimm ad- mittere, nisi ille simul expresse admitteret, ut posset in Al- cimi (regis Hispaniae) ditiones perrumpere, sed Ucalegon (rex Angliae) voluit ut per Forum Julii (Hollandiam) Jugur- tha (Mansfeldius) penetraret in Hispaniam (Germaniam). Etiani Juba (Mansfeldius) Pericli (principi Auraico) obtulit, venturuni se ad liberandam Gl. 48. 42. 3. 79. 69. (Brcthun )obsu\io(i\é) sed Areopagitaei;ordines Belgici) tantum hospitem in aedes suas re- cipere verentur, et mallent illum recta ire per 5. 90. 8. 53. 28. 91. 69. (Gcdliam) in 4.6 8. 102. 10. 58. 73. 40. 19. 52. (Flandri- am). Quo tandera haec evasura sint mox experiemur. Sed incoramodum incidit, quod arcana quaedam consilia mira- bili casu patefacta esse videntur. Miserat Constans (princeps Auraicus) virum senem ad Marcum (regem Galliae), ut de itu Jubae (Mansfeldii) cum hoc communicaret, ut et alia quaedam ad Kerap. pertinentia. Is cura Venetorum (ordinum) Legatum corapellare vellet per errorem singularem in Lega- tum 41. 10. 4. 30. 51. 46. 19. 20. (infmtae) incidit. Huic quid dixerit, non constat, certe cum Marco (rege Galliae) ille ex- postulavit, ac si factus fuisset omnium rerum certior. Bo- nus autera ille senex paulo post disparavit, sic ut nondum constet, ubi lateat, aut nuin forte per insidias interfectus fuerit. Ut vero ad nostruni illud negotium revertar, hodie accepi ex Germauia, venisse iam ab Aurelio (electore Brandeburg.) ad quos- dam in illa Principes 16. 81. 70. 75. 29. 13. 57. 32. 8. 58. 32.26.52., (Winterfeldium) et bonam spem felicis successus. Aloisium (electorem Saxoniae) quidem extrema tentare, ut illos in partes suas et Severi (Caesaris) attrahat, sub specie pa- ris servitutem offerri. Sed illos tacite adspirare ad liber- tatem, et si vindex aliquis se ostendat, non defuturos officio. De Ulysse (rege Daniae) magnam adhuc spem habuisse, 1 11 quam vanam fuisse nunc quoque deprehensuri sint,. Plura brevi audiemus et certiora ex Hispania (Germania). Hic farna fere crescit, nescio quae moliri Lentulum, (regem Da- niae) atque adeo militem iam colligere. Quod si venimest. Gedeonem (regem Sueciae) res din latere non potest. Is pro summa prudentia sua facile aestimabit, an praeventione uti possit ac debeat in casu tam inopinato et periculoso. Certe oinnium in bis quoque locis studia in Scipionera Afri- canum (regem Sueciae) inclinant. LJlyssi (regi Daniae) sunt adversa. Vienna hac septimana nullae venerunt litterae. Scri- bunt tamen aliunde, legiones a Caesare destinatas in Bel- gium, revocatas esse propter metnm novarum tumultuuin in Hungaria, Hoc certum est, lentum et difficile före ne- gotium tractationis pacificae inter Turcas et Austriacos. Breda manet obsessa cum magno damno hostium. In- terim a Batavis Gochum in Clivia opidum ante paucos dies interceptum est, situ loci rebus gerendis inprimis commodum. Fuerat enim hactenus fere receptaculum Henrici Bergensis Comitis. Aiunt recuperata in illo quaedam tormenta maiora, quae Christiano Duci Brunsvicensi in conflictu Tilliano erepta fuerunt. Ex classe Eremitae ex Peruana provincia advenisse nuncios mini iam narratur, simul illum obiisse, sed structo prins propugnaculo non procul ab urbe Lima, et Batavos tantum exspectare ex bis regionibus anxilia, cum magna spe maiorum progressuum. Altera classis, quae versus Brasi- liam nuper excunit, vi procellarum reiecta progredi non potuit. B. V. niustris ac Generöse Domine. Ex loco consueto, ^| Januarii, anno 1625. 145 P. S. Bellum in Rhetia fere bellum non est, cum Hispani nondum aperte se opposuerint, et nondum liquido constet, quarum partium esse velit Pontifex. Nisi arma in Italiam transferuntur, nisi Confoedeiati Hispanum aggrediantur, occu- pato ante orania propugnaculo Fuentano, nihil egisse viden- tur acquisitione Vallis Telinae reliquae. Nam semper amit- tendi periculum illis incumbit, aut validis praesidiis occupata retinere coguntur cum provinciae illius magno sumptu et dispendio. In Gallia Hispano-Jesuiticis artibus nova diffi- dentiae semina sparsa sunt, ut excitato iterum bello civili ille Rex abstrahatur a cura libertatis publicae, et ne opem ferre possit veteribus amicis. Dicitur Subisius Rupellis pro- fectus esse cum 5 navibus. Sed certiora exspectanda sunt, nec apparet, quo aut cui bono esse instituta possit talis profectio. Ex Rohani vero adiuncta epistola facile liquet, quae mala sequi in Gallia possint, nisi benignus Deus pro- hibeat. Dat. ut in litteris. 10 146 XII. Ep. L. Camerarii ad Axelmm Oxenstierna. Hagae €omitis? å.f^ 1625. R. A. Litt. III. Viror. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Quas ad me scripsit 8 Decembr. anni praeteriti, ante pau- cos dies accepi. Adiunctas ad Dn. 1. 20. 8. 21. 10. 23. 9. (Be- linium) statim ad ipsum transmisi in Siciliam (Angliam). In- terim spero meas quoque recte fuisse redditas. Scripsi enim septimanis singulis. Litteras nunc iterum habuimus ex Cypro (Anglia), quibus confirmant, Menelao (regi Angliae) gratissimam fuisse ablegationem Dn. 14.11.29.51.47.28. 33. (Spensii) et inter alia non siue stomacho dixisse, si tali animo esset praeditus Ulysses (rex Daniae), iam rem confec- tam före. Se tamen etiam absque hoc tandem condescensurum esse ad tam praeclara consilia. Germanicus (Princeps Wal- liae) vero in coelum usque laudes Gedeonis (regis Sueciae) extulit, et cum suo Achate facturum se omnia promisit. Tan- tum quaesitum fuit vellentne ac possent Se. Africanus (rex Sueciae) et Ungariae (Germaniae) Principes re ipsa praestare, quod in se recipiunt. Quod affirmarunt nostri, et rationes modosque demonstrarunt, quibus hoc fieri posset, modo Uca- legon (rex Angliae) cuius ad rei summam plurimum interest, officium faciat, et exemplo constanti ceteris praeeat. Sed ut liquidius cuncta appareant, transscripsi ex nostri hominis, qui in aula Menelai (regis Angliae) est, et se cum amicis 147 nostris supra nominatis ex Heri mandato coniunxit, epistola Gallica, quae ille de tota re ad Eutropium (regem Eohemiae) perscripsit. Adhibui numeros et ficta noinina, nobis cognita. Si in describendo peccavi, rogo mini ignosci, cum eius lin- guae non admodum peritus sim. Exspectamus autem in dies singulos alias litteras, ex quibus et seriern et exitum huius negotii percipiamus uberius. Neque dubito ipsum Dn. 47. 50. 32. 70. 74. 33. 23. 9. (Spensium) cuncta accurate ad Se. Africanum relaturum esse. Quae vero in meas manus perveni- ent, ilico transmittam. Si Ucalegon (rex Angliae) salutaria con- bilia admitteret, et totam tanti negotii curamoO. 19. 13. 8. 30. 52. 29. 51. 15. 22. (parlamento) deferret, ut cum ratione et or- dine instituerentur omnia, cum bono Deo non dubitarem de felici successu. Adhibeamus igitur omnem operam, ut eo rem perducamus, si possumus. Drusus (Princeps Walliae) praeclare sentit de Rep. sed Menelai (regis Angliae) inge- nium illi interdum obstat, quo minus possit, quae desiderat. Alcimi (regis Hispaniae) etiam ministri emissitiis oculis in omnia inquirunt, et bonum Menelaum (regem Angliae) ite- rum inani spe laetare conantur, sed frustra tamen, Deo sit laus et gratiarum actio, hactenus. Nam inspicientibus illis ac indignantibus Jubae (Mansfeldii) expeditio procedit, ad quem iam ex Ungaria (Germania) pervenerunt maxima ex parte collectae pedestres copiae. Quando exercitum transmiserit, et quo illum dueturus sit, an in Forum Julii (Hollandiam) ad li- berandam 1.13. 29. 58. 31. 52. (Bredam) propediem audiemus. In Ungaria (Germania) spero feliciter negotium succedere. ubi Andreae (electoris Brandeburg.) Legatus 16. 33. 70. 15. 32. 48. 57. 41. 8. 63. 28. 26. 14. (Winterfeldius) sedulo facit officium, sicut ad me perscribitur, et inträ paucos dies ex- periar, quid effecerit. Sed non possum hic non attingere rem miram, periculi certe plenam, si vera esset. Marci 148 (regis Galliae) agens in rebus apud Julium Vindicem (Cae- sarem) huc perscripsit, 27. 111. 47. 11. 42. 2. 80. 10. 74. 80. 52. (Anspacenscm) offerre Severo (Caesari), se Peregrini (Papae) re- ligionem amplexuram, si Aurelio (electore Brandeburg.) re- moto se in eius locum substituat. Suspicor talia studiose fingi ad metum incutiendum Andreae (electori Brandeburg.), ut Aloisii (electoris Saxoniae) monitis, et voluntati Jul. Vindicis (Caesaris) in omnibus satisfaciat. Non enim cre- dere possum, in tale pectus tantam cadere perfidiam. Sed vidimus tamen exempla in Ungaria (Germama) non admo- dum dissimilia. Et de his quidem hactenus, plura volente Deo et pleniora septimana proxima. In Gallia Subisii temeritas an furor bonain causam pro- pemodum in discrimen coniecisset. Sed quia suspicio est, ab Hispanica corruptione talia profecta esse, idcirco Galliae Rex eo vigilantior futurus esse videtur. Diguerium iam ultra montes duxisse exercitum ferunt, ut se cum Sabaudo con- iungeret. Utinam citius hoc factum fuisset, aut certe ut mo- ram compensent egregio aliquo facinore. Princeps Mauricius totus in eo est, ut Bredam com- meatus importari possit. Sed venti adversi et continuae fere tempestates raultos conatus hactenus impediverunt. Nam et classis subsidiaria in Brasiliam destinata nondum progredi potuit, sic ut hane illa Lusitanica praeventura sit. Scribunt tamen, splendidam hane magis, quam robustam esse. Portus autem omnium Sanctorum probe iam munitus, et Civitas etiam S. Salvatoris novis munimentis ad defensionem satis tuta esse videtur. Comes Swartzenburgicus postquam Berlinium rediit, pa- rum secunda fortuna usus est. Nam Neoburgicus illi iratus, quod transactione secum facta neglecta, nova pacta cum D:nis Ordinibus iniit, cuncta eius praesidia in agro Bergensi 149 et Juliacensi ipsi ademit. In itinere vero eius sarcinae prope Hamburgum a praedonibus direptae fuerunt, in quibus fue- runt raobilia quaedam magni pretii, quae non ita pridem ex defunctae matris snae hereditate ad illum pervenerant. S. R. M:ti ex toto corde perennem felicitatem vovens, simul etiam Ilhrem Gen:tem Tuam quam diutissime valere, florere exopto, cui me totum devoveo. Loco consneto, rf^^r anno 1625, quo die complevi 52 annnm aetatis meae. in spe meliorum temporum. Videor mihi animadvertere, Areopagitas (Ordines Belgi- cos) secreta agitare consilia de nova instruenda classi con- tra Alcimum (regem Hispaniae), qui nullibi quam domi suae est infirmior. P. S. Hoc etiam paucis verbis a me indicandum fuit, non ad- hibuisse in Consilio Regem meum, nisi unum Secretarium, virum lidelem, et qui vere hoc nomine dignus est. Citius etiam quis aquam ex pumice, quam ex hoc quidquam arcani eliciat. Iterum iterumque quam optime valeat ULris Gemtas Tua cum cunctis amicis, ac privatis etiam suis caritatibus- Dat. ut in litteris. 150 XIII. Ep. L. Camerarii ad A. Oxenstierna Hagae Comitis, d. 7 Febr. st. n. 1625. B. A. Litt. III. Virorum. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Etsi non dubitabam, Dn. 14.11.20.51.47.21.23.9. (Spensium) cuncta, quae in Cypro (Anglia) gesta sunt accu- rate perscripsisse in Biscaiam (Sueciam), ipse tamen nunc his adiimxi, quae noster homo qui est in aula Menelai (regis Angliae), ad Eutropium (regera Boheraiae) retulit. Sic vel officio meo satisfecisse me spero, aut praevenisse periculo, quod ex mora nasci posset, si forte tardius adveniret mis- sus ex Sicilia (Anglia) tabellarius. Nam multa in itinere iin- pedimenta accidere possunt. Rem vero ipsam quod attinet. Deo aeterno toto pectore gratias ago, quod initia in nego- tio tanti moment! satis felicia esse voluerit, eumque simul ardenter invoco, ut exoptatum exitum afflictissimae Reip. largiri velit. Spero autem non obtenturum a suis Sosthe- nem (regera Poloniae). ut hic contra Gedeonem (regem Sue- ciae) bellum gerere possit, quo abstrahatur a tam laudabili ac prorsus heroico magnanimi propositi consilio. Spero etiam Deum ac Menelaum (regem Angliae) Ulyssi (regi Daniae) fraena iniecturos, ne quid hic turbare queat. Novi, cum nuper inter Se. Africanum (regem Sueciae) et Lentulum (re- gem Daniae) bellum futurum esse videbatur. Severum (Cae- 151 sarem) admodum tirnuisse, ne cuncta simulate inter illos ita agerentur, ut ex inopinato coniunctis armis Julium Vindi- cera (Caesarem) obruerent. Esset nunc Ulyssi (regi Daniae) bellissima in manibus occasio, si recte pro Rep. uti vellet ingenio suo, ut Severum (Caesarem) in casses induceret. qui sane non minus ipsum quoque perditum cupit, quam eius amicos ceteros. Sed mox percipiemus, quid nobis de Len- tulo (rege Daniae) aut sperandum aut timendum sit. David (rex Bohemiae) per matrem nunc cuncta cum Andrea (elec- tore Brandeburgensi) communicavit, et per hane Aurelii (elec- toris Brandeburgensis) animuni confirmare studet. quem va- riis artibus Severus (rex Hispaniae) et Aloisius (elector Saxo- niae) circumvenire conantur. Nec caret res periculo, cum 14. 2. 6. 16. 19. 13. 18. 20. 10. 1. 23. 48. 5. 21. 28. (Schwar-cn- burgii) et quorundam huius Collegarum ingenia metuenda sint, et tanta adbuc sit inter 50. 73. 33. 51. 59. 40. 71. 29. 47- (principen) Ungariae (Germaniae) consternatio ac confusio. ut plaerique horum, nisi Gedeonem (regem Sueciae) in ipsa Hispania (Germania) viderint, nihil acturi esse videantur. Cogitandum igitur erit, numquid propter hane causam 29. 17. 50. 32. 3. 28. 15. 33. 22. expeditio ipsa omnino relinquenda, aut potius quocumque modo incipienda sit. cum conspec- tis Se. Africani (regis Sueciae) armis cunctos statim accessu- ros esse nulla sit dubitatio. Vellem hic moneret statim per litteras Aurelium, (electorem Brandeburg.) ut in partes suas attraheret, quos posset. donec reliqui aut sponte aut coacti et ipsi quoque affluerent. Idem nos faciemus. quantum po- terimus. Exspectamus tamen relationem 45. 40. 70. 46. 41. 108. 4. 80. 8. 58. 81. 88. (Wintcrfeldii) quem Andreas (elector Brandeburgensis) ad illos in Hungaria (Germania) miserat. et nihil intentatum relinquemus, quod a nobis requiri ac praestari possit. Nam et Josephus (Camerarius) circumspecte 152 interim communicabit cura Pericle (principe Auraico), et Areo- pagitas (Ordines Belgicos) paulatim eo inducere conabitur, ut suum quoque officium faciant. Varroni (Rutgersio) vero nunc tandem exponet sub silentii fide plaeraque ömma, ut simul ipse quoque hoc negotium promovere studeat. Quod eam quoque ob causam necessarium est, si forte Gedeon (rex Sueciae) aliquid illi mandare ac fortassis eum adesse velit 62. 27. 70. 26. 89. 111. 75. 35. 81. (conuentui), qui jjjj 30. 71. 73.88.53.93.74. (Åprilis) hic celebrari debet. Interim etiam, sed prudenter, cum 55. 31. 10. 107. 89. 42. 15. 100. 62. 21. 14. (Hanseatkis) (has nominemus in catalogo nostro in posterum: Graecos, Siculos) aliquid agendum videtur, saltem ut in eventum praeparentur harum ad benevolentiam et in- clinationem animi. De 76. 28. 47. 52. 79. 13. 33. 90. (Wismaria) ad 11.34.48.46.35.69. {portum) concedendum inducenda nulla nobis occasio est: Itaque Gedeon (rex Sueciae) per alios mature curabit, quod in hac parte necessitas postulat. 60. 73. 20. 112. 91. (Brema) uti spero, non repugnabit, cum hac ratione secura redderetur de 34. 8. 58. 101. 10. 1. 38. 13- 5.21.28. (Oldenhargii) molitionibus. et si ex inopinato 119. 53. 19. 14. 47. 33. 74. (classis) in 83. 20. 14. 38. 48. 56. 40. 9. (Vesargim) veniret, facile se excusare possent. In summa, aggrediamur cum bono Deo rem adeo honestam, piam, lau- dabilem, nec dubitemus de eius benigno auxilio. Tyrannis enim adversariorum ad supremam lineam venit, et Deus con- firmabit Gedeonis (regis Sueciae) fortem animum ad liberan- dum populum Israel. Quidquid vero ad nos perferetur ex Sicilia (Anglia) in posterum, id statim Mansuetus (Camerarius) mittet in Biscaiam (Sueciam). Tantum petit sibi vel Dn. Gellio (Rut- gersio) cito mandari. quae ab illis fieri Se. Africanus (rex Sueciae) velit. Josephus (Camerarius) quidem exoptat, ut si 153 exoptata erunt decreta in futuro hic 2. 39. 10. 38. 29. 51. 15. 23. (conventu) ea ipse in Biscaiam (Sueciam) perferre, et tum in 20. 44. 50. 29. 3. 33. 15. 40. 27. 70. 32. (expeditionc) Gede- oni (regi Sueciae) omnis comes esse possit, cum quo vivere, et mori expetit. A Fabio (Radzivilio) nihil adhuc accepimus, quod diutius in Japoniae (ttussiae) finibus fuerit. Exspecta- mus ab ipso propediem aliquid, et fecisse officium speramus. Utinam Alexander (Bethlen Gabor) iterura exsurgeret quod procul dubio faceret, si Gedonis (regis Sueciae) consilia nos- set. Urgemus illum etiam nunc per Lacedaemonios (ordines Belgicos). Et haee quidem occulto nobis scribendi more hactenus. Nuric sine illo ad alia. Mansfeldius primo quoque vento commodo traiiciet mare cum exercitu. Cumque ei RexGal- liae transitum per Galliam nunc neget, quod oborta de Hu- genotis suspicione tantum haereticorum, quos vocant. nurae- rum in Reguum suum recipere nolit, necessario per Belgium illi perrumpendum, sed omnis difficultas in eo erit, quo pacto Equitatus Gallicus ad ipsum perventurus sit. Xam in his locis non nisi 5 Equitum cohortes pro ipso collectae sunt. Delectus novi, quos D:ni Ordines fieri curant, strenue ur- gentur, interim miles Caesareus Marchioni Spinolae missus appropinquat, ad Bredae obsidionera et ipse fortassis con- sumendus. Exstructiones aggerum, quibus aquas coercere volebant, ut per illas commeatus in urbem importari posset, vi ventorum perruptae, atque ita conatus illi sumptusque frustra fueruut. Ex Hispania denuo scribunt, Eremitam circa Aricam propugnacula exstruxisse, et eius classem impune vagari per mare pacificum cum magno Hispanorum damno. Lusitanica classis, quae iam Lisabona exierat, sive ad recu- perandum portum oinnium Sanctorum, sive ad munienda ce- tera Brasiliae promontoria, revocata esse dicitur, quod His- 154 pani Batavos in ipsa Hispania raetuant. Quod si verum est, liberum iii Brasiliam cursum babebit classis Batavica, quae circa Angliam ob adversos ventos hactenus haesit in ancoris. Sed et nova altera iam praeparatur insignis 22 navium, et videntur arcani tractatus cum Sabaudo intercessisse, quos tempus patefaciet. Cetera, quae in promptu fuerunt, his adiunxi, quaedam retinui, quod putarem Dn. Rutgersium mis- surum esse. B. V. Vir Illustris ac Generöse et clientem Tuum in S. R. M:tis et tuo favore conserva. Loco solito, 7 Februarii, stilo novo anno 1625. 155 XIV. Ep. L. Camerarii ad Axilhim Oxenstierna Hagae Comitis, d. £} Febr. 1625. R. A. Litt. III. Virorum. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Ante octiduurn Ecclypsin quandani passa est qualiscuin- quc diligentia raea. Peregre abfui in privatis qnibusdam negotiis. quibus impeditus, et quod nihil fere tum erat scrip- tione dignum. hane intermisi. Si peccavi, peto veniam. In- terim quamvis commodo vento nnllae tamen ex Cypro (Ang- lia) venernnt litterae, quas in horas singnlas non sine desi- derio expectamns. Forte expectarunt a Ptolomaeo (rege Galliae) redncem 1. 20. 8. 21. 10. 28. 23. 9. (Bélinium) nostrum. qui si seennda retulit, de bono successn non despero, quam- vis Menelai (regis Angliae) ingenium extra omnem metum me esse non patiatur. Sed faciet officium Germanicus (prin- ceps Walliae) et qui ad Solem Orientem respiciunt. Transiit hic me absente celeriter in Siciliam profecturus minister 19. 52. 14. 15. 48. 26. 46. 29. 13.33. (Amstrutm) ab hoc cum litteris ex Tuscia (Dania) missus. Audio illum dixisse, Ulyssem (regem Daniae) ad meliora nunc inclinare animuin, et futurum esse in partibus, quas antea reiecit. Ex quo ipso variae mihi curae, quamvis incertae. Ex Sicilia (Anglia), uti puto, brevi intelligemus rem ipsam, quam ilico perscribam. Mihi in hoc cardo negotiorum consistere videtur, ut sine mora undique 156 liat praeparatio ad 2. 22. 51. 35. 32. 70. 75. 38. 52. (conventum) hic futurura ad |g Aprilis, utque ad illum a Gedeone (rege Sue- ciae) mandata Varro (Rutgersius) noster mature accipiat. Jose- phus (Camerarius) huic nunquam deerit suo consilio, omnia fide ac industria necessaria ad salutem Reip. et Scip. Africani (re- gis Sueciae) gloriam, quam meretur eius heroica virtus, directu- rus. Quod si Lentulus (rex Daniae) quoque Legatos mittit, inpri- mis agendum erit de accurato 4. 27. 41. 3. 80. 48. 89. (foedere). Ex quo certa firmaque in perpetuum 11.30.17. (pax) sit inter vicinos 73. 92. 5. 101. 47. (reges) utque inimicos habeat socios, qui primus hane ruperit. In reliqua omni actione eius potior sit ratio, cuius maior amor in Remp. non privatis cupiditatibus obnoxius. Nec enim utilitas speranda, ubi de restitutione oppressorum et stabilienda communi libertate bellum geritur. Valde nos torquet, quod ex Antonia (Polonia) spargi videtur, decrevisse Proceres in privatis inter se consultatio- nibus contra Gedeonem (regem Sueciae) 60. 20. 53. 68. 38. 9. (bellum). Quod si eo necessario devolveret, nec Gedeon (rex Sueciae) in Ungaria (Germania), quae tam laudabiliter sibi pro- posuit, perticere posset, tum forte cogitandum esset de eius prioribus consiliis, transferendi nimirum belli contra Seve- rum (Caesarum) in 74. 40. 8. 29. 47. 21. 31. 52. (Silesiam) si modo Ucalegon (rex Angliae) eo casu adduci posset, ut vel clam adiuvaret suis sive copiis, sive nummis. Nam Venetos (Ordines Belgicos) tum, si modo domi res feliciter fluerent, non defuturos sperarem. Sed de futuris disserere plura non volo. Interim ex Cypro (Anglia) et Antonia (Polonia) certiora, forte etiam ex ipsa Biscaia (Suecia) habebimus. Nec tamen nocet, de cunctis contingentibus in tempore nos esse solli- citos. Juba (Mansfeldius) cum exercitu iam advenit, Utentur Areopagitae (Ordines Belgici) eius opera ad 60. 13. 32. 58. 31. 157 52. (Bredam) conservandam. Me multa terrent. Nam ex nimia mora, haud scio an Menelai (regis Angliae) culpa, oc- casiones praeclarae praeterlapsae videntur. Interim Severi (Caesaris) copiae descenderunt, et aliae etiam aliis ex locis confluunt. Quin ipsum etiam 46. 28. 8. 68. 33. 83. 9. (Til- lium) accessurum dicunt. Sic tota belli moles in Venetos (Ordines Belgicos) incumbet. Hoc videlicet Gedeon (rex Sueciae) illis iamdudum praedixit, sed ut sunt praesentium fere tantum curiosi, sic praeclara monita neglexerunt. Ac- cedit dubia Periclis (principis Auraici) valetudo. Insomnia ex curis continua, appetitus propemodum prostratus. Pro- hibeat Deus, ne hic annus ipsi fatalis sit. Inter ipsos Ve- netos (Ordines Belgicos) non ea est rerum agendarum ra- tio, qualem requirit necessitas. Pauci inter illos vera pruden- tia, aut ulla rerum experientia pollent, multum litant ambitioni et privatis studiis. Exactioris iudicii non amant. Quin opt. virum 33. 27. 42. 59. 6. 32. 52. 41. {Joachimi) illum nostrum sub legationis specie in Siciliam (Angliam) mittunt, qui unus inter omnes plurimum laboravit pro Republica. Ostracismi quae- dam species esse videtur, paulo lenior honoratiorque, quam olim apud Athenienses. Sunt alia interna mala. Privatae opes Principibus invidendae, publica egestas. Sed non ta- men tegenda illa sunt, sed iuvandae etiam sociorum res, ex quorum salute non parum nostra quoque dependet. Marcus (rex Galliae) si, ut coepit, perrexerit, ad partes fortius ac- cedet, si in Cimbria (Italia) res feliciter successerint, et in Hispania (Germania) motus saltem aliquis se ostenderit. Sed de his aliisque proxime, volente Deo, plura, cum litteras, quas desideramus ex variis locis, acceperimus. Nunc igitur Sereniss:o Regi D:no nostro clementissimo longam vitam et perennem felicitatem vovens, eiusque be- nignitati, Tuaeque Ill:ris Gemtis solitae gratiae me humilime 158 ac devote commendans, desino. B. V. Vir Illustris ac Ge- neröse. Loco solito , ij Febr. anno 1625. Multum nocet causae, quod Alexander (Bethlen Gabor) rerum nostrarum ignarus est. Paucae a nobis propter in- terceptionis pericula litterae ad illum veniunt. Omnino in- stigandus est, ut arma resumat, quod facile posset, eum exi- guae invalidaeque copiae apud Julium Vindicem (Caesarem) remanserint. Mercator Ossanensis ante paucos dies numerari mihi curavit 900 illos Imperiales. S. R. M:ti Tuaeque Illiri Gen:ti eo nomine iterum quam humilimas maximasque gratias ago, facturus ut spero, officium, ut si forte industria, saltem fides in me non desideretur. Oro simul ne mora ista mer- catoribus fraudi sit, inter quos nescio quid impedimenti in- cident. 159 XV. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna Hagae Comitis, d. \% Febr. 1625. R. A. Litt. 111. Virorum. S. P. Illustras ac Generöse Domine. Quod mirum, nihil fere ex Cypro (Anglia) audimus postquam inde Juba (Mansfeldius) discessit. An a Ptolomaeo (rege Galliae) B. noster eo redierit pariter nescimus. Src inter spem et raetum haesitamus, maxime cum Menelai (re- gis Angliae) ingenium mihi semper suspectum sit. Vereor etiam, ne Ulysses (rex Daniae) ex inopinato novam tragulam iniiciat. In tanta successuum incertitudine raora potissimum rne excruciat. Verum si 2. 22. 10. 23. 20. 51. 15. 2G. 14. (con- ventus) hic institutus feliciter procedit, tum bene de Rep. sperare incipiam. Nondum Andreas (elector Brandeburgensis) sui Le- gati, quem in Ungaria (Germania) superiori nuper habuit, rela- tionem ad nos transmisit. Intelligo tamen per amicos, quos Man" suetus (Camerarius) ibi habet, cunctos ad accessuin pronos, si Gedeonis (regis Sueciae) arma in Hispania (Germania) conspexe- rint. Malle tamen iuvare pecunia, quam collecto per ipsos milite. De Alexandro (Bethlen Gabor) a^io^rlarooc ad me perscribi- tur, velie hunc suis artibus Severum (Caesarem) securum reddere, ut incautum facilius opprimat. Sed non cito tamen illum progressurum, nisi in Hispania (Germania) certos rao- tus a nostris fieri videat. Si tamen novum aliquid inter no- 160 strös 4. 27. 29. 3. 35. 47. (foedus) coeat, tum se lubenter ac- cessurum, raodo aliunde aliquantum adiuvetur pecuniis. Has cum in praesenti necessitate Veneti (Ordines Belgici) suppe- ditare ei nequeant, spes est, Lacedaemonios (Ordines Belgi- cos) aliquid facturos esse, quibus talis diversio a Spartaco (Betlilen Gabor) suscipienda illis vel maxime profutura esset. Hoc inter alia nonnullos de Gedeone (rege Sueciae) sollici- tos habere animadverto quod continuet rumor, Sostenem (regem Poloniae) illi hoc anno certo bellum illaturum esse, quod, si fieret, verentur, ne Scipio Africanus (rex Sueciae) vel invitus retraheretur ab heroico suo proposito. Valde doleo, me nihil iam diu ex Antonia (Polonia) de eiusmodi rebus accipere. Sed scribunt propter pestilentiae metum nullos fere hinc inde commeare tabellarios. Valde igitur expeto, ut de re ipsa aliquid certi vel ex ipsa Biscaia (Sue- cia) mox accipiam, ut eo rectius confirmare possim illorum animos, qui alioquin Gedeonis (regis Sueciae) fortissimis coep- tis omnibus votis accessuri essent. Et haee quidem hacte- nus arcano scribendi inter nos recepto more. Venio nunc ad alia. Mansfeldius nunc est Gertrudembergae. Eius pedita- tus in vicinis locis non procul a Busco Ducis distribuitur. Equitatus a Christiano Brunsvicensi nondum ex Gallia ad- ductus est. Gelu ex inopinato exortum, glacies et nives eius progressum nonnihil retardare poterunt. Princeps Aurai- cus totus in eo est, ut novis copiis auctus quamprimum per temporis commoditatem licebit cum numeroso et instructis- simo exercitu progrediatur in campum. Sed impedimentum aliquod in Germania novis delectibus obiectum intelligimus- Insuper ipsius Principis infirma plaerumque valetudo bonos omnes admodum habet sollicitos. Marcbio Spinola ad Bredam ad deditionem cogendam, 161 etiam vi ignitis globis in urbem coniectis adhibita, nihil hac- tenus intentatum reliquit. In hac grassantur saevi morbi, et pro aegrotis necessaria non ita abundanter snpersnnt, re- liqna annona, qua vitarn milites tolerare diu adhuc possint, in aliqnot adhuc menses superest. Nisi tamen vis aliqua coelestis hostes abigat, hos obsidionem, qna sunt pertinacia, in longum adhuc tempus extracturos esse nullum est du- bium. Rex Galliae superioribus diebus D;nis Ordinibus per ordinarium suum Legatum indicari iussit, de ma- trimonio Anglicano iam convenisse inter Reges, nihilque nunc desiderari, nisi confectas inuptias. Ex ea affinitate Reip. et bis Provinciis omnia secunda speranda esse. Se pecuniam ad Gallorum stipendia, qui in castris Auriaci mi- litant, bona fide in tempore repraesentaturum. Si necessitas postulat, totis sui Regni viribus se libertatem eommunem, harum potissimum Provinciarum defensurum. Bono igitur essent animo, et certi de sua fide ac amicitia. Haec obla- tio multorum animos erexit, hoc potissimum tempore, quo tota belli moles ex Germania superiore in hane inferiorem transferri videtur. Deus saltem Principem diutius nobis ser- vet, quem si fat a in tali statu nobis eriperent, non extra di- scrimen futura esset haec Resp. Plura iam non succurrebant, et cetera adiunctae chartae docere possunt. Simulatque cer- tiora habuero, non patiar aliquid desiderari in diligentia mea. Deus Opt. Max. nobis S. R, M:tem ad publicam salutem, et tuam simul 111. Gemtem quam diutissime ad multorum bo- norum solatium salvos atque incolumes conservet. Dabam loco solito, ^| Februar. anno 1625. ii 162 XVI. Ep. L. Canierarii ad Axeliuin Oxenstierna, Hagae Comitis d. 5 Martii st. n. 1625. R. A. Litt. 111. Virorum. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Scripsi ante octiduum, misique D:no Rutgersio fasci- culum, sed quod is peregre abesset, negligentia familiae factum est, quod meae nunc tardius in Sueciam pervenient. Nihil fere hactenus accidit relatione nostra dignum, et gla- cies nivesque impediverunt, quo minus in tempore tabellarii advenerint. Ex Cypro (Anglia) nihil fere habemus, nisi quod peculiaris cursor missus est in Tusciam (Daniam) ad 19. 10. 14. 46. 13. 23. 15. 20. 48. 26. 9. {Anstmterum) cum mandatis accuratis, ea fere forma, sicuti promissum fuisse a Menelai Secretario noster homo scripserat, qui in illa aula est. Dn. 1. 29. 8. 21. 53. 28. 35. 74. (Belinius) nondum a Ptolomaeo (rege Galliae) rediit. Valde vereor, ne res pluribus quam par esset, innotescat. Nam cum apud Marcum (regem Gal- liae) complures sint, qui Alchimistis (Jesuitis) favent, facile emanare possent, quae praestaret tecta mansisse. Etiam in Ungaria (Germania) Andreae (electoris Brandeburgensis) Le- gatus cum pluribus egit, qui omnes an silentii fidem serva- turi sint subdubito. Interim quid Ulysses (rex Daniae) Me- nelao (regi Angliae) obtulerit,' nondum exacte scimus, sed 163 hoc tamen, pollicitum hunc esse aliquatenus suam opem, et prae se ferre, ac si Severus (Caesar) praeter spem minus sibi satisfecerit. Sed hic Cursor, qui iam in Tusciam (Da- niam) profisiscitur, ex Cypro (Anglia) discesserat, antequam ille alter eo venit, quem Legatus Menelai (regis Angliae) ad hunc miserat. Certiora cuncta mox accipiemus. Interim omnibus in locis opera danda est, ut procedat hoc loco ille 2. 22. 51. 38. 32. 69. 15. 83. 47. (conventas) cui dies dicta fuit §# Aprilis: utque a Gedeone (rege Sueciae) Varro (Rutger- sius) in tempore mandata accipiat, quo Heri sui nomine ille intersit. Spero Deum benedicturum salutaribus consiliis, ut arctior obtineatur coniunctio inter Evangelicos ad conserva- tionem periclitantis Reip. Interim etiam ex Biscaia (Suecia) non sine desiderio exspectamus, quo loco isthic res sint, et quid ex Antonia (Polonia) sive de pace sive de bello nobis exspectandum sit. Mansfeldius hodie vel eras adverturus Hagam dicitur ut invisat Principem Auraicum. Non sine desiderio Caleto exspectat Equitatum Gallicum, qui iam dudum lustratus ob adversum ventum näves conscendere non potuit. De Breda nihil fere audimus, hoc tamen, in castris hostium indies ac- crescere incommoda. Princeps mitiorem tantum aerem ex- spectat, tentaturus procul dubio extrema, ut hostem ad sol- vendam obsidionem compellat. Utinam firma ac constans illi valetudo faciliorem expeditionem reddat. Sed haec et alia plenius scribet Dn. Rutgersius, qui Legatorum litteras huc scriptas facile impetrare solet. Ego nunc eram occu- patior. Compensabo igitur brevitatem P^pistolae uberiori, vo- lente Deo, proxime. Eius sanctae tutelae Sereniss. R. M:tem et Tuam simul 111. Gemtem animitus, meque illis devotis- sime commendo. Raptim, loco consueto, 5 Martii st. n. anno 1625. 164 XVII. Ep. L. Canierarii ad Axelium Oxenstierna Hagae Comitis d. T% Martii 1625. Litt. 111. Virorum. Post ultimas meas ex Cypro (Anglia) habuimus, scrip- sisse ex 5. 19. 8. 53. 21. 30. 1. 20. 68. 28. 10. 33. 23. 9. (Gallia jBelinium) aeta a se cum Ptolomaeo (rege Galliae) satis fe- liciter fluere, et hunc non tantum ad arctiorem coniunctionem pronum, sed etiam paratum ad representandam satis magnam suramam pecuniae, eertis conditionibus. Sunt quae me non- nihil sollicitum habent, cum Alchimistae (Jesuitae) in illa aula non parum possint, et si quid olfecerint, statim Julio Vin- dici (Caesari) et Alcimo (regi Hispaniae) significaturi essent. Sed exspectanda nobis est 60. 29. 113. 33. 51. 40. 81. (Belinii) accuratior relatio, qui fortassis iam in Siciliam appulit, mox huc rediturus. Interea hoc accidit. Misit 31. 19. 14. 15. 13. 26. 46.41.48.38.47. (Anstruterus) ex Tuscia (Dania) ad Menelaum (Regem Angliae) paulo post cum iam ab hoc alius ad ipsum nuncius missus fuerat, qui mandata illi attulit, ut apud Len- tulum (regem Daniae) cuncta tentaret perficeretque, quo cau- sam communem non minus, quam Gedeon (rex Sueciae) sibi curae esse pateretur: sin nollet, constituisse Menelaum (regem Angliae) se cum Scipione Africano (rege Sueciae) coniun- gere, deserto etiam Lentulo (rege Daniae). Sed mox alter ille ex Tuscia (Dania) nuncius ab Ulysse (rege Daniae) at- 165 tulit velie hunc 12. 23. 19. 15. 26. 22. 13. 1 1. 81. 3. 33. 46. 83. 52. 9. 21. 8. 53. 28. 31. (quaiuor pedåtum millia) et mille 80. 12. 86. 41. 75. 83. 69. (equitum) sustentare, si Ucalegon (rex Angliae) 47. 32. 77. 9.33.68. 113. 21. (sex millia) illorum, et to- tidem horum, cura reliquo apparatu bellico in se suscipere vellet: tum se a 50. 48. 21. 51. 59. 28. 71. 33. 60. 23. 11. (prin- eipibus) Hispaniae (Germaniae) impetraturum, ut tantum et ipsi praestarent, quo possit 10.38.52.32.48.38.14. (numerus) confici 83. 81. 5. 21. 51. 15. 50. 59. 58. 88. 46. 26. 52. {viginti millia peditum) et 5000 41. 49. 35. 21. 15. 26. 9. {equitum). Et quidem Ulyssem (Regem Daniae) velie hunc 3. 26. 62. 29. 48. 32. (ducere) nec 11. 19. 59. 41. 52. (pacem) facere sine 2. 22. 70. 4. 27. 20. 3. 29. 13. 42. 15. 34. 48. 86. 112. 62. 22. 70. 74. 80. 10. 14. 26. {con f oeder atorum conscnsu). Addita fuerunt et alia quaedam specialia non adeo magni momenti. Haec cum Menelao (regi Angliae) relata essent, non minus, quam quae a Gedeone (fege Sueciae) 39. 60. 8. 19. 15. 30. (oblata) fue- runt, approbavit, remisitque ilico nuncium in Tusciam (Da- niam), qui gratias ageret, et, ut nobis hic narravit, simul egit cum Dn. 14.50.92.111.74.21.39. (Spensio) ut cuncta in hane rem acta statim referret ad Se. Africanum (regem Sueciae) quem hodie vel eras hic ex Sicilia (Anglia) ex- spectamus, ut tum cuncta a nobis accuratissime perscribantur ac perferantur in Biscaiam (Sueciam). Hoc autem unice agit Ucalegon (rex Angliae), et arbiter atque fideiussor esse vult, ut certa constansque semper sit 50. 31. 17. 28. 10. 15. 29. 108. (pax inter) Gedeonem (regem Sueciae) et Ulyssem (regem Daniae), et ut 59. 82. 10. 95. 32. 51. 15. 23. 45. {conventus) ille, de quo saepius iam monui, certo procedat, in quo cuncti, qui 57. 82. 41. 58. 26. 14. 80. 10. 89. 48. 20. (foedus fieri) cu- piunt, suos hic habeant, qui cuncta transigant, ita quidem, ut nulla amplius relatione opus sit, sed finaliter et absolute 166 res tota constitui decernique possit. Interea ubique loco- rum praeparationes necessarias fieri ac promoveri debere, ut omnis niora praecidatur. Ne quid etiam a nobis neglige- retur egimus admodum secreto cum Pericle (principe Au- raieo), et quibusdam ex Areopagitis (Ordinibus Belgicis) quo- rura fides nobis perspecta est, qui in boc 13.20.5.26.52. 59. 27. 10. 62. 35. 48. 14. 38. (regum concursu) ita censent, ut et Gedeon (rex Sueciae) et Ulysses (rex Daniae) seorsim, quisque peculiarem 32. 44. 41. 73. 119. 21. 46. 38. 52. (exerci- tum) habeant, utque unicuique et Menelaus (rex Angliae) et Ungariae (Germaniae) 11.48.28.70.59.33.11.20.47. (prm- cipes) aequaliter contribuant, et simul Veneti (Ordines Bel- gici) totas suas vires in omnem eventuni ofterunt, quantuni domestica ipsorum pericula permittent. Josephus (Camera- rius) sic statuit, non sine Dei providentia et ductu tot 48. 32. 65. 83. 69. {regum) corda tralii ad commune desiderium restituendi eollapsam Remp. illumque toto pectore invocat, ut stabilita firma, sinceraque inter cunctos concordia bene- dieere velit adeo praeelaris laudabilibusque consiliis. Igitur 111. Tua Gen:tas cum S. R. M:te accurate aget, ut suffici- entia in omnes casus et circumstantias mandata Gellius (Rut- gersius) brevi accipiat, cum appropinquet tempus, ut bie serio et coniunctim agatur de rebus tanti momenti. Nec despero, lieet multae magnaeque difhcultates appareant, Deum monstaturum nobis viain et media, ut possit Gedeon (rex Sue- ciae) feliciter adhuc exsequi priorem illam suam heroicam expe- ditionem versus Sueciam (Bohemiam) aut vicinas terras, quae omnes tale quid summis votis expetunt, et certo certius illae unanimiter ad ipsum statim accessurae essent. Quo etiam casu minime dubitandum, Alexandrum (Bethlen Gabor) suum quo- que facturum ofiicium, nec occasionem adeo praeclaram ne- glecturum esse. Nära Severus (Caesar) robur exercitus sui 167 ex illis locis contra Jubam (Mansfeldium) misit, et miles, cum nullibi solutionem stipendiorum inveniat, non ita facile rediturus est ad priorem dominum. maxime cum Jugurtha (Mansfeldius) nunc sit in Foro Julii (Hollandia) cum omnibus suis copiis. Sed specialia reliqua exactius intelligemus adve- niente Dn. 47.11.20.10.74.21.82. (Spensio). Interim haec pauca nunc praemittere volui ad maturam de re tota delibera- tionem et necessariam praeparationem in Biscaia (Suecia). Andreas (rex Bohemiae) iam progredi omnino cogitur, qui alioquin re patefacta in summum discrimen incurreret. Reliqui in Ungaria (Germania) aperte prorumpere nondum audent. Sed hoc facturi sunt cupidissime ultro, si tanta capita se rao- ver et praeire viderint. Ulyssem (regem Daniae), favente Deo, ita constringemus, ut Scipio Africanus (rex Sueciae) ab eo securus esse domi posset, nisi velit reliquorum omnium inimicitiam et vires in se convertere. Sit igitur unus idem- que cunctorum scopus, nimirum verae gloriae studium, et amor curaque erigendi collapsam paene Remp. Sic Deus aderit bonis rectisque consiliis, et fortibus coeptis suo spi- ritu et auxilio, si ab omnibus pariter ecclesiae et Reip. salus citra privati commodi cupiditatem quaeritur. Spero non obtenturum Sosthenem (regem Poloniae) in Antonia (Polonia) contra Gedeonem (regem Sueciae) a suis quidquam. Certiora ubi habuero ex illis locis, ilico trans- mittam. Et haec quidem bactenus arcana scribendi ratione nobis cognita. Venio ad alia. Mansfeldius iam hic praesens est, agens cum Principe et Ordinibus de ratione bene rem gerendi. Copias suas fere omnes, tam pedestres, quam equestres, nunc sunt(!) in his locis, nisi quod Dux Brunsvicensis cum paucis adhuc ex- spectatur ex Gallia. Equitatus Gallicus pulcherrimus et for- tissimus esse dicitur. Princeps Auriacus. quamprimum po- 168 terit per valetudinem, ad castra profecturus est. Faxit Deus, ut brevi obsidio Bredana solvi queat. Caesareanus rniles in Brabantia et vicinis locis iramaniter grassatur, ita ut ne hostes quiclem miseros homines maiori clade possent afficere. Ilinc subditorum querelae ad Infantam continuae, et ubique fere ad seditionem tam militarem, quam popularem, magna inclinatio. In Hollandia inundationes multum damni dede- runt. In Gallia Soubizius sua temeritate non parum tur- bavit, sed sperant, hunc aut compesci facile posse, aut Re- gem usurum eius in gratiam recepti navibus in mari Medi- terraneo. Diguerius est cum Sabaudo. Vix Turinum in- gressus fuit, cum venit nuncius a Rege, qui eum revocavit in Galliam ob motus Soubizianos. Sed hic respondit, eo se nunc progressurum, ut aut fortuna sibi utendum, aut prius pacem faciendam censeat. Alia ratione securitatem Regnum Galliae nullam habiturum. Sat virium Regi domi esse ad com- pescendum Soubizium. Cogitaret igitur de re tanti momenti accuratius, se ad obsequendum före paratissimum. Interim senis fidelia consilia ne Rex sperneret. Quid secuturum sit, brevi audiemus. Clavenna a Confoederatis vi expugnata est, occisis ex utraque parte non paucis, et in his nonnullis Cen- turionibus. Sic cum llispanis quoque iam ad manus ventum est, ut sperandum sit, futurum hoc anno bellum in Italia. Comes Turrensis senior 3000 peditum Germanoruin. totidem Schavelitzius colligere iussus a Venetis, et 1500 Horneckius quidam, qui hactenus stipendia meruit in his pro- vinciis. Legatus Venetus, qui hic Reip. negotia gerit, Aloy- sius Contarenus, vir optimus et bonae causae amantissimus, successor declaratus est a Rep. Persaro Legato, qui hactenus fuit in Anglia. Cetera Dn. Rutgersius scribet, inprimis quae habet ex litteris Legatorum, quos Domini Ordines habent in externis locis. Ego iam praesente Mansfeldio eram nonnihil 169 occupatior. Peto igitui ignosci properatae et parum accu- ratae scriptioni. S. R. M. Tuaeque 111. Gen:ti ex devotissimo animo om- nia fausta et laeta comprecor. Loco consveto, x\ Martii, anno 1625. Scire percupio, quid Legatus Gallicus in Dania, postea etiam in Suecia proposnerit, ac quale responsum ab utroque Rege tulerit. 170 XVIII. Ep. L. Camerarii ad A. Oxenstierna Hagae Co- mitis d. |8 Martii 1625. R. A. Litt. 111. Virorum. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Redditae mihi sunt Ilkris Gen:tis tuae litterae, scriptae Jenecopiae 23 Januar. praeteriti, quas instar pretiosae gem- mae asservo, eiusque singularem prudentiam et magnanimi- tatem ven eror. Erit mihi semper in animo divinum eius monitum, ut in rebus magni inomenti non deterreamur a reetis consiliis exortis difficultatibus, quae illas semper co- mitantur, nec faciles nos esse oportere in spem aut metum. Confidamus igitur in causa bona divinae misericordiae, et fortiter agarnus, quae praeclare coepimus. Sit unus omniuni scopus, SALUS POPULI a tyrannis oppressi, et libertatis fere amissae vindicätio. Quo loco vero nunc sint hactenus a nobis acta, et quas mutationes ex inopinato Tuscia (Dania) nobis attulerit, diligenter nuper perscripsi, et nunc consignata mitto, quae in secreto illo colloquio cum Pericle (principe Auraico) et Venetis (Ordinibus Belgicis) annotata fuerunt, Interim Dn. 14. 11. 20. 10. 47. 21. 23. 9. (Spensiwn) ex Sicilia (Anglia) redeuntem frustra hic exspectavimus. Forte recta in Biscaiam (Sueciam) profectus est. Quod si fecit, ex animo voveo ut iam salvus sit apud Se. Africanum (regem Sueciae). Nos hactenus nullas alias ex Cypro (Anglia) accepimus. Dn. 171 1. 29. 8. 28. 51. 33.26.74. (Belinius) 27 Februar. ad me scripsit, se brevi traiecturum in Cyprum (Angliam), cum satis bono responso a Ptolomaeo (rege Galliae), qui paratus sit ad nu- merandam bonam suuimam pecuniae. Eius reditum ad nos brevi exspeetamus. Variis ad nos nunciis adfertur, Ulyssem (regem Daniae) iam militeni conscribere eique primogenitum 35. 33. 51. 19. 13. 40. 41. 70. 10. 7. 80. 52. (Vinariensem) adduc- turum nescio quot 1000 Equites. Video Graecos (Hanseati- cos) ex eo in nonnullo metu esse. Mihi quidem res ipsa adhuc dubia, cum tabellarius, queni Menelaus (rex Angliae) ad Legatum suum cum responso, de quo nuper memini, misit, hodie primum aut eras in Tusciam (Daniam) profecturus sit, niorbo gravi, in queni inciderat, hactenus in hac urbe retentus. Sed certum, Lentulo (rege Daniae) procurante 53. 35. 70. 80. 1. 38. 48. 5.89. (Luncburgac) conventum indictum ad 14 Aprilis. Andreas (elector Brandeburg. ) sui Le- gati litteras ex Cypro (Anglia) exspectans, inter sacrum et saxum faaeret, in hoc concursu Gedeonis (regis Sueciae) et Ulyssis (regis Daniae). Et nos etiam in magna sumus sol- licitudine, fateor, sed certi, Gedeonis (regis Sueciae) boni- tatem, prudentiam et fortitudinem Orbi Christiano osten- suram, boni publici se amantem fuisse. Utinam igitur con- gressus ille, de quo Ilhris Gen:tas Tua scribit, inter 89. 53. 68. 22. 14. 73. 92. 56. 101.47. (Mos reges) feliciter procedat! In illo certe omnis salus nostra eonsistit. Utinam ad eum modum, queni Constans (princeps Auraicus) et Areopagitae (Ordines Belgici) proposuerunt, satistieri queat Reipub I Scio in Se. Africano (rege Sueciae) nullam moram, nulluni impe dimentum före, modo ne Ulysses (rex Daniae) quid turbet, aut tragulain iniiciat. Qui suum quaerit, nunquam proderit Reip. Sed speremus meliora, quae ut ex litteris Ilhris Gemtis Tuae brevi ad nos perferantur, cum magno desiderio praesto- 172 labimur. Appropinquat enim %% Aprilis, quo 6. 30. 65. 31. 101. (Hagae) Conventus haberi debet. Sed non dubito, Dn. Varro- nem (Rutgersiurn) in tempore mandata accepturum, nisi Ge- deon (rex Sueciae) forte alium illi velit adiungere. Josephus (Camerarius) nonnihil sollicitus est, quod in Julii Vindicis (Cae- saris) scriptis, quae mittit, mentio fit ad Siculos (Hanseaticos) Scip. Africani (regis Sueciae), ac si hic cum milite in Hispaniam (Germaniam) traiecturus sit. Nam non assequitur eius rei originem. Sollicitus etiam est ex illis, quae ex Antonia (Po- lonia) habet, ac si Sostenes (rex Poloniae) bellum Gedeoni (regi Sueciae) illaturus sit, quo forte ab heroicis illis ausis retrahi posset. Sed semper recurrit ad Ilkris Gemtis tuae monitum, ne nimium ad spem aut metum facilis sit. Et cunctas has nebulas cum bono Deo serena lux discutiet. De 11.22.13.15.83.60.95.74. (portubus) non esset magnus la- bor, si concordia esset inter cunctos, qui iuvare hane rem debebant. 60. 48. 20. 69. 79. (Brcma) suum facile concederet, maxime si ad Severum (Caesarem) inopinato 59.68.90.14. 47. 21. 74 (classis) adventu se excusare posset. De 9. 29. 56. 91. 71. 86. 68. 28. 15. 19. 10.82. (Megapolitanfo) seniore pa- rum mihi polliceor, cum eius Cancellarius sit simul Julii Vindicis (Caesaris) Consiliarius, ut ex 30. 58. 21. 95. 70. 62. 46. 28. 14. (adjunctis) chartis liquet. Haec pestis in Ungaria (Germania) ferri non debebat, ut in aulis Principum hostes obstrictos sibi ministros habeant, quod in Ungaria (Germania) nunc satis frequens est. Apud iuniorem 52.32.65.102.11. 95. 8. 33. 46. 30. 51. 23. 9. (Megapolitanum) nunc est 8. 19. 10. 15. 5. 13. 19. 23. 21. 26. 14. (lantgravius) gener, exturbatus a 75. 33. 8. 53. 40. 22. (Tillio) qui etiam struxit illi insidias, ut comprehensus ad se adduceretur. Debebat miseri Principis dolenda fortuna monere 107. 31. 17. 27. 51. 40. 59. 34. 14. (Sa- xonicos) quibus certe idem periculum ante föres est. Aloi- 173 sius (elector Saxoniae) iam apud Severum (Caesarem) su- spectus et ipse fieri incipit. Haec merces manet illos, qui privati commodi causa deserunt Remp. Nunc omnium bo- norum animi in Hispania erecti sunt, et si ullibi bona for- tuna adspiraret coeptis, ingens consursus ad meliores partes futurus esset. Pervenit enim tyrannis ad supremam lineam, et Deus misericors tandem afflictorum lacrymas et gemitus admissurus est. Et haec quidem arcana scribendi ratione hactenus. Advenit bis diebus ex Gallia Dux Brunsvicensis Chri- stianus cum reliquo Equitatu. Mansfeldius lustravit exer- citum. Peditatus numerus ob grassantes morbos non parum deminutus est. Sed fiunt novae collectiones militum. Prin- ceps Auraicus, etsi aeger, tamen consilia de Rep. et libe- randa Breda non omittit. Deus servet nobis et Reip. tam pretiosum caput diutius. Princeps Henricus inträ paucos dies huc venturus est, ut in omnes eventus dirigantur con- silia. Bredam aliquot adhuc menses obsidionem tolerare posse putant. Interim in Spinolae castris augentur incom- moda. Nam caesariani milites magna damna quotidie Bra- bantiae inferunt, atque adeo Croatae multos currus diripuisse dicuntur, qui cum annona et aliis rebus necessariis ad castra ducebantur. De Eremitae classe, et ex Brasilia satis adhuc laeta ex ipsa Hispania nunciantur, sed exspectant D:ni Or- dines brevi certos ex illis locis nuncios. Deus Opt. Max. S. R. M:tem Tuamque 111. Gen:tem Christianae Reip. quam diutissime servet incolumes, meque in illius clementissima gratia, et tuo constanti favore, qui sum et manebo devotis- simus S. R. M:tis servus, et 111. Gemtis Tuae obsequentis- simus cliens. Dab. Loco consveto, Ä£ Martii anno 1625. 174 XIX. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Coinitis d. Af Martii 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. 1.20.8.21.53.23.14. (Belinus) 27 Februar. praeteriti scripsit Josepho (Camerario), se mox a Ptolomaeo (rege Gal- liae) discessuruin cum bono responso, promissa in rem com- raunem satis grandi pecuniae summa. Spero illum nunc iterum esse in Sicilia (Anglia). Quale vero responsum Me- nelaus (rex Angliae) ad Ulyssis (regis Daniae) oblationes dederit, nuper scripsi. Illud, ut hactenus ad nos scriptum, eommunicatum fuit Dn. 47. 11. 29. 10. 74. 28. 22. (Spensio) et tale esse, ut nullum praeiudieium afferat illis, quae ante cum hoc et Dn. 60. 68. 33. 51. 40. 27. (Belinio) acta et condicta sunt. Si Dn. 73. 50. 81. 70. 74. (Spens) ad nos redierit, cuncta intelligemus accuratius. Interim variis ex locis con- firmatur nobis, Lentulum (regem Daniae) satis magnas co- pias cogere, quod illum facere nondum percepta Menelai (regis Angliae) sententia nonnihil miror. Verum si bono fine hoc fit, et forte Gedeonis (regis Sueciae) atque Ulyssis (regis Daniae) congressus processit, conventus etiam Ordi- num in 107. 19. 17. 34. 70. 89. 30. {Saxonia) aliquid pro Reip. salute decrevit, erit, quod Deo agamus gratias. De Con- ventu 6. 31. 5. 42. 92. {Hagae) indicto, de quo saepius scripsi, 175 nihil amplius addere possura. Vereor ne terminus nimis an- gustus sit. Sed modo in re ipsa nihil negligatur, exigua temporis mora non adeo magnum afferre potest incommodura. Summa totius rei in eo sita est, quomodo inter 13. 20. 56.81.14. (reges) conveniet. Nec salutarius remedium vi- deo, quam si ex Periclis (principis Auraici) et Venetorura (Ordinum belgicorum) consilio unusquisque peculiarem ha- beat 29. 44. 32. 48. 2. 88. 15. 26. 9. (exercitum) et ut Ucalegon (Rex Angliae) ex aequo utrique contribuat, Sic Scipio Afri- canus (rex Sueciae) forte ad priora illa sua heroica prorsus consilia rediturus est, ut expeditionem versus Sicambriam (Si- lesiam) suscipiat. Illa certe facilior futura esset, Lentulo (rege Daniae) rem gerente in Hispania (Germama). Utque eo cogi- tationes meas nunc iterura coniiciam me movent, quae mox subiiciam. Venit a Marco (rege Galliae) missus Nobilis qui- dam ad Alexandrum (Bethlen Gabor) ut hunc adhortaretur, quo 42.73.52.79. (arma) contra Severum (Caesarem) resu- meret. Is se facturum respondit, sed his conditionibus 1) Ut in commune 4. 34. 41. 3. 38. 47. {focdus) recipiatur. 2) Ne se inscio 110.90.77. (pax) cum ullo 55.83.74.75.101. (hoste) fiat. 3) Ut in Sicambriam (Silesiam) aut Sueciam (Boheraiam) exercitus inducatur, constans 12:m peditura, et 4000 Equi- tum, cum quo Spartacus (Bethlen Gabor) ipse in persona se coniungere possit. 4) Ut Julio Vindici (Caesari) ab aliis quo- que negotium exhibeatur. 5) Ut iuvetur aliqua nunc summa pecuniae. Tum se quatuor educturum exercitus. Unum ad fines Antoniae (Poloniae), quo 50.27.67.34.8.22.74. (Po- lacas) a Castilia (Hungaria?) avertere queat. Alterura contra Severum (Caesarem) versus 23.21.32.10.51.42.52. {Vien- nam). Tertium versus 14. 15. 28. 13. 33. 19. 9. (Stiriam). Quar- tum se ipsum ducturum vel in Sueciam (Bohemiam), vel in 69. 39. 48. 19. 82. 33. 30. 9. (Moraviam). Hoc et Marco (regi 176 Galliae) significavit, et simul Davidi (regi Bohemiae) per pe- culiarem homiuem. Praefixit utrique ad certam declara- tionem totum Mensem Maium. Illum vero conditiones eius- modi recepturum, mihi non fit verisimile. Aliquid fortassis faciet cum sociis quo ad pecuniam: In reliquis magnas cau- sas habeo, cur dubitem. Ingens tamen momentnm in acces- sione Alexandri situm. Nam si Severus (Caesar) ex illa parte omni metu liber est, totas suas vires alio convertere potest cum magno causae comraunis periculo. Sin vero circa Sueciam (Bohemiam) bellum gereretur, non tantum et ipse simul et Alcimus (rex Hispaniae) multis modis distraherentur, sed tota Suecia (Bohemia), Sicambria (Livonia), et vicinae provinciae ab ipso deficerent, quae ducem tantum et au- torem quaerunt, qui eas ab intolerabili iugo liberent Se- verus (Caesar) nihil tam metuit, quam eiusmodi conversio- nem. Suis itaque mandavit, ut quibuscunque modis fieri possit, 11.19.59.80.112. {pacem) a Spartaco (Bethlen Ga- bor) et Gandelariis (Turcis) redimant. Certus sum, Gedeo- nem (regem Sueciae) in negotio tam arduo cunctas circum- stantias pro summa sua prudentia accurate consideraturum, et quid tandem in Reip. salutem hic statuendum sit, fortiter decreturum esse. Magna etiam Andreae (regis Bohemiae) ratio habenda est, ne optimus Princeps ob bonitatem suam in discrimen veniat. Vereor enim, quae 61.101.8.81.10. 88. 86. 14. (Belinius) cum Ptolomaeo (rege Galliae) egit, ne Julio Vindici (Caesari) innotescant, quo facto, hic procul dubio etiam Sostenem (regem Poloniae) in illum concitaturus est. Nihil enim fere tam in arcano nunc geritur, quod non statim sive malitia, sive incogitantia hominum fiat publicum. Nam et Scipionem Africanum (regem Sueciae) 11. 22. 9. 15. 95. 112. (portum) in 9. 19. 13. 28. 120. 30. 53. 46. 6. 28. 62. 27. (mari Balthico) expetivisse, mihi nunc certum, D. 55. 35. 14. 177 31. 51. 35. 69. (Husanum^) Severo (Caesari) prodidisse. Nära et huius Consiliarius est, et peculiariter ei obstrictus, sicut et alii quidam ex Consiliariis Principum 93. 10. 57. 92. 13. 88. 87. 48. 81. 47. 14. 42. 17. 22. 51. 40. 30. 20. (inferioris Saxo- niae). Quid etiam Ulysses (rex Daniae) moliatur. iam ubi- que in vulgus sparsum, et quis scit (ego quidera suspicor de certo homine) an non in sua aula habeat, qui cuncta 38. 40. 41. 10. 51. 42. 112. (Viennam) deferat. Tales homines pro- cul arcendi sunt; bi enim efffecerunt privati sui commodi causa, ut Resp. in tantum discrimen conjecta fuerit. Faxit Deus, ut concordia sincera Gedeonis (regis Sueciae) et Len- tuli (regis Daniae) etiam buic malö remedium tempestivum inveniat. Utraque 31. 35. 8. 79. 9. 80. 56. 90. 11. 86. 66. 89. 15. 91. 70. 19. (aula Megapölitana) illi inprimis est obnoxia. Et haec occulta scribendi ratione hactenus. Venio nunc ad alia. Matrimonium Gallo-Britannicum iterum novas tricas habet ob dispensationem Pontificis. Huic enim insertum, ut clerici, qui cum Domina erunt, quidquid criminis, etiam laesa maiestate regia, commiserint, a Rege tamen aut alio ma- gistratu politico puniri nequeant, deinde, ut liberi ex illo matrimonio nascituri Pontificio ritu instituantur. donee 13 aetatis annum compleverint. Videntur quasi leges quaedam praescriptae victo. Nam prius ne Gallus quidem in suo regno permittit. Puto Hispanicis artibus haec omnia fieri, si forte adhuc possit impediri illa cum Gallia affinitas et coniunctio. Nam Gundamarius ex Hispania Legatus brevi iterum in Angliam venturus esse dicitur. Parlamentum di- latum est in 20 Aprilis. Si procedit, non finiet nisi gravi mutatione multarum rerum, et quidem, ut spero, in melius. Illud enim eiusmodi cum Pontificiis tractatus vebementer improbat. Deus orandus est. ut ex labyrmtho tam multi- plici exitum tandem felicem ostendat. 12 178 Hic priori loco fere sunt omnia. Principis valetudo in dies fit imbecillior, et nisi Deus hane firmat, non videtur carere periculo. Accersitus est fräter Principis Henricus, et cuncta praeparantur in omnes eventus humanos. Princeps etiam Henricus cum Comitissa Solmensi nuptias inträ pau- cos dies hic celebraturus est. Bredam tolerare obsidionem posse usque in Mensem Augustum sperant. Obstinatio vero hostium tanta est, ut extrema malint pati, quam illam ur- bem deserere. Marchio Anolkbacensis (?) repentina morte extinctus est 25 Febr. stil. vet. Aperto cadavere viscera omnino corrupta apparuerunt, ut mirum sit, illuin tamdiu potuisse vivere. Processit illum paucis diebus Berlinii Electoris fräter Sigis- mundus. Ex Polonia nihil hac septimana accepi. Quae ex aliis locis habui, his adiunxi, ut etiam Dn. Belinii Epistolam. Quam optime vale llhris domine, et quando fert occasio, Sereniss:o Regi, domino nostro clementissimo humilime me commenda. Raptim, loco consueto || Martii anno 1625. 179 XX. Ep. L. Camerarii ad Axelinm Oxenstierna, Hagae Comitis d. 18 Martii 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Ulustris ac Generöse Domine. Yix kodie fasciculum pro more tabellario miseram, iis- que iam Amstelrodanum discesserat, cum binae 111. Gemtis tuae 30 Jan. et 10 Febr. datae mini sunt redditae, una cum adiunctis, quae inter vicinos Reges ultro citroque acta fue- runt. Advenit eodem fere momento ex Tuscia (Dairia) Me- nelai (regis Angliae) Legatus, qui tamdiu fuit in aula Ulys- sis (regis Daniae). Sane praeter nostram spem. Nam ma- luissemus hunc isthic consistere, quod et in mandatis ab Hero suo habuit. Sed duo Cursores ex Sicilia (Anglia) ad illum missi sero nimis venerunt, cum ille iam ex Tuscia (Dania) discessisset. Posterior etiam aberravit in itinere, ut quas habuit litteras, illi tradere non potuerit. Vix alloqui Legatum potui, et temporis angustia probibet accurate cuncta explorare ac perscribere. Has tamen celeriter per peculiarem hominem Amstelrodamum submittere volui, si forte ordina- rium cursorem adbuc offendant, ut una cum priori fasciculo in Biscaiam (Sueciam) perveniant. Ex paucis verbis, quae cum Legato permutavi, haec obiter animadverti. Asserit firmissime, IJlyssem (regem Daniae) 14. 24. 10. 2. 20. 13. 29. 19. 5. 32. 48. 41. (sincere ageré) omnia, et causam properatae 180 2. 22. 51. 47. 48. 28. 11. 15. 33. 27. 51. 40. 74. 9. 81. 8. 88. 46. 23. 52. (conscriptionis milihim) unam veramque fuisse, tum ut 75. 93. 53. 68. 100. 26. 69. {Tillium) cohiberet, tum ut Or- dines vicinae 107. 19. 17. 35. 51. 21. 30. 32. (Saxoniaé) ad of- ficium cogeret, qui alias nihil facturi sint nisi tali ratione instituta. Gedeoni (regi Sueciae) Lentulum (regem Angliae) sine fraude 31.112.21.59.38.9. (amicum) facile etiam la- turum, ut ipse quoque pari modo iuvaudi Remp. in lauda- bili suo proposito pergat. Sed cum hoc non amplius in ob- scuro fuerit et longa sit Se. Africano ultra 52. 31. 13. 29. 11. 48. 34. 4. 32. 62. 15. 33. 34. (mare profectio) simul atque hic in procinetu fuisset, tum 106.41.67.114.40.38.9. {Tillium) cum omnibus copiis in 14. 79. 44. 82. 10. 88. 79.80. (Saxoniam) irruiturum fuisse. Libenter Lentulum (regem Daniae) cum Ge- deone (rege Sueciae) prius collocuturum fuisse, nisi 62. 39. 51. 83. 89. 70. 75. 83. 14. (conventus) in 47. 90. 77. 87. 10. 21. 91. (Saxonia) obstitisset. ad quem Ulysses (Rex Daniae) propera- verit. 19 9. 14. 15. 13. 95. 46. 29. 48. 23. 14. (Amstruterus) se ideo ad Herum in Cyprum (Angliam) redire dicit, quod hunc velit impellere, ut ne in posterum tot 73. 32. 56. 33. 1. 26. 47. (regibus) ac Principibus nudis litteris aut verbis se satisfacere posse putet, sed re ipsa praestet, quod promittit. Nisi hoc ante omnia fundamentum securum et solidum sit, cetera omnia ubique locorum frustra construi. Tum maiori cum spe et 57. 27. 32. 58. 35. 73. (foedus) tractari commune, et 119. 39. 10. 38. 41. 51. 15. 26. 9. (conventum) illum 6. 30. 65. 31.32. (Hagae) destinatum celebrari posse. Nihil in mora periculi, ubi interea 19.13.9.30. (arma) in parato sint. Mi- sisse iam Ulyssem (regem Daniae) ingentem vim 50. 29. 2. 26. 10. 21. 19. 32. 6. 30. 52. 60. 23. 13. 5. 26. 9. (pccuniae Ham- burgum), conscribi eius nomine 10 millia peditum, 4000 Equi- tum. Praetextum esse metum a Gedeone, (rege Sueciae), 181 cum huius consensu. Facturum pro 13.32.11.23.60. (Re- pub.) omnia, modo Ucalegon (rex Angliae) fidem servet. Si Se. Africanus (rex Sueciae) seorsim alicubi pro eadem for- tunam tentare velit, nihil sibi gratius före, et applausurum eius coeptis. De Principe 2G. 29. 51. 30. 48. 41. 37. 70. 14. 81. (Vinarienst) nihil adhuc explorare potui, sed ex huius fratre, quem ex hoc loco ille nuper ad se accersivit, audivimus, illum expressis verbis stipulatum nunquam aut contra Ge- deonem (regem Sueciae) aut contra Davidem (regem Bo- hemiae) se iturum esse. Ipse quoque suspicor, Lentulum (regem Daniae) ex aemulatione motuin tandem suscepisse G. 42. 80. 59. 62. 22. 10. 14. 41. 8. 80. 42. (haec consilia); si 'tamen promissa exsequitur 13. 20. 119. 38. 71. 29. 48. 19. 60. 29.15.57.30.9.31.52. (recuperahit famam) quam antea 10. 22. 51. 11. 42. 13. 35. 69. 8. 79. 32. 47. 41. 13. 19. 15. (non pa- mm laeserat). Interim Gedeonem (regem Sueciae) progres- surum in heroicis suis institutis certi sumus. Ulysses (rex Daniae) vero si 64. 79. 8. 68. 80. 46. {fallet) habebit iratum Deum, inimicum Menelaum (regem Angliae) oifendet Periclem (principem Auraicum) et Venetos (Ordines Hollandicos) cum magno suo, incommodo. In hoc uuo non exiguum impedi- mentum inveniet, quod plaerique in 14. 19. 77. 99. 111. 21. 91. (Saxonia) et inprimis Siculi (civitates hanseaticae) ab ipso 30.113.28.32.10.33. (alieni) sunt, unde de exitu iam forte absoluti 2. 82. 70. 23. 41. 10. 15. 23. 47. (conventus) sum solli- citus. Propediem intelligemus et haec quoque planius ac cer- tius. Interim cum 19. 112. 47. 46. 13. 83. 15. 20. 73. 27. (Am- strutcro) exactius agam, et cuncta quae indagavero, proxime dirigenter perscripturus sum. Nunc temporis brevitas me constriDgit, et negotiorum moles me distrahit, cum etiam in Siciliam (Angliam) nunc quaedam nobis expedienda sint. Josephus (Camerarius) adhuc semper ad primum illum pro- 182 positum respicit, transferendi a Gedeone (rege Sueciae) ex inopinato 60.92.8.113.21. (belli) in Sicambriam (Silesiam). Nam si vicinum haberet Alexandrum (Bethlen Gabor) ad eundem scopum tendentem, certe Severus (Caesar) exiguo tempore cunctarum victoriarum fruetum amissurus esset, cum hoc tempore ab Alcimo (rege Hispaniae) tot locis distracto nihil subsidii expectare possit. Uterque etiam, et Se. Africanus (rex Sueciae) et Spartacus (Bethlen Gabor) facile Sosthenem (regem Poloniae) cohercere possent. Nec dubium est, illo casu magnam Antoniae (Poloniae) partem ad ipsos accessuram esse. Miror et indignor fere, Dn. 14. 50. 29. 10. 47. 33. 23. 9. (Spensium) nondum ex Cypro (Anglia) venire. Lente ibi proce- dunt omnia, et Menelai (regis Angliae) variabile est ingenium: a quo saepe plus timeo, quam a tota potentia hostium. In his tam variis circumstantiis valde incommode accidit, quod Constans (princeps Auraicus) periculose aegrotat. Nihilo- minus tamen et cum hoc, et cum Areopagitis (Ordinibus Bel- gicis) iterum de tota re in arcano communicaturi sumus. Sed hoc scio, hos repetituros prius consilium, cuius capita proxime transmisi. Spero illa in Sicilia (Anglia) approbata esse, et secundum ea communes deliberationes instituendas esse censeo. Grave erit Menelao (regi Angliae), fateor, si Jubam (Mansfeldium) quoque sustentare diutius velit, triplex onus, sed maliern sumptus in hunc factos Gedeoni (regi Sueciae) conferri. Sed de his omnibus, ut dixi, scribam volente Deo fusius septimana proxima. Nunc hoc tantum addo ad quaestionem mihi propositam, sed sub fide silentii. Nam ipse Fabius (Radzivilius) per fidum hominem, sincere, ut spero, perquisivit, num forte Eutropius (rex Bohemiae) censeret e re sua 60. 29. 8. 53. 86. 69. (bellum) inter Ge- deonem (regem Sueciae) et Sosthenem (regem Poloniae) esse. Nam hoc durante ex Antonia (Polonia) non adeo magnum 183 railitum numerum in Ungariam (Germaniam) mitti posse. Sed nos simpliciter suasimus, ut Otto (Radzivilius) promo- veret inter illos 13.41.5.80.14. (reges) pacis potius nego- tium. Quod illum facturum coDfide. Certe litteras ab ipso magno cum desiderio expectamus quae si venerint, plura de his rebus communicaturus sum. Nam monuimus Fabiura (Radzivilium), ut Evangelicis etiam in Antonia (Polonia) pro- spiceret, quod aliter fieri nequeat, quam salva communione sanctorum inter illos in universum, ubi ubi etiam locorum sint. Cunctis enim pariter Peregrinum (Papam), Severum (Cae- sarem) et Alcimum (regem Hispaniae) minari eandem per- niciem. Ipsum quidem Ottonem (Radzivilium) egregio in Remp. esse affectu, confirmarunt, qui ab eo ad nos vene- runt, et hoc pollicentur etiam eius litterae quas ad Davidem (regem Bohemiae) et Periclem (principem Auraicum) scripsit. Sed secreto haec habenda sunt, ne tanto viro fraudi sint. Alteram v. quaestionem illam, an ipse bellum in Sardinia (Li- vonia) consultum putet, proponemus, quando idonea erit oc- casio. Certe hane auccupabor, quantum potero. Nullus enim mihi labor iucundior est, quam ille, quem Gedeonis (regis Sue- ciae) causa suscipio. Cuius salutem divinae tutelae, meque eius clementiae ardentissimis votis, simul 111. Gen:ti T. humiliter commendo. Loco solito, \% Martii anno 1625. cog ta^iora. Venetis (Ordinibus) gratissima fuit Se. Africani oblatio illa 4000 mill: Quae huic procul dubio libenter relicturi es- sent, si eius expeditio illa in Sicambriam (Silesiam) procederet. flto. Illustri ac Generoso D:no, D:n lito. Axelio Oxenstiern, S. R. M:tis i to. Regnique Suecorum Cancellario, lito. Libero Baroni, Equ. Aur. etc. (itiss. etc. Domino et Patrono suo summa obs. col. in t 181 XXL Ep. L. Camer. ad A. Oxenstierna Hagae Comitis d. 4 April st. n. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Multa nobis cum 8. 20. 5. 19. 15. 22. (legato) Menelai (regis Angliae) ad Ulyssem (regem Daniae) ad nos 13. 29. 23. 32. 48. 14. 27. (reverso) uti nuper scripsi ex Tuscia (Dania) concertatio fuit. Serio et sancte affirmavit, nihil quidquam 47.2.21.26.28.74.107.41. (scivisse) Leutulum (regem Da- niae) de Gedeonis (regis Sueciae) 34. 1. 53. 30. 4G. 33. 34. 10. 80. (oblationé) in Sicilia (Anglia) facta, quando Ulysses (rex Daniae) eo se induci passus est, ut 89. 17. 11. 92. 3. 40. 75. 81. 39.51.101.9. (expeditionem) praesentem in se susciperet. Tot Menelai (regis Angliae) monitis tandem a se illum 50. 20.73.14.38.31.47.83.52. (persuasum) et quod a Severo (Gesare) non tale responsum accepisset, quale speraverat: A quo nunc prorsus 42. 53. 88. 29. 70. 86. 74. (alienus) sit. In animo eum habere, rectain 75. 93. 68. 113. 93. 95. 69. (Til- lium) ducere. Addidit hoc inprimis, se cuncta ilico ad Se. Africanum (regem Sueciae) perscripsisse, qui ea adprobave- rit, et petitis simul a se annuerit. Obtulisse etiam suum studium et operam pro causa communi, etc. In 48. 32. 58. 21.15.23. (reditu) suo se primum accepisse bina sui heri mandata, de quibus in aliquot meis mentionem feci. In 185 posterioribus acceptasse Menelaum (regem Angliae), quae illi Ulysses (rex Daniae) proposuerat. Nunc tantum supe- resse, ut 10. 32. 13. 26. 35. 47. (nervus) in Cypro (Londini) certus sit. Iuter cetera laudabat Gedeonis (regis Sueciae) lau- dabile propositum, sed verendum, ne Sosthenis (regis Polo- niae) molitiones illud interturbent. Reliqua commemorare non est operae pretium. Etiam cum Venetis (Hollandis) quae- dam peculiariter egit; de quibus Varro (Rutbgersius) scribet. qui ea procul dubio me accuratius explorare potuit. Hoc vero animadverti, desiderare Periclem (Principem Auraicum) et Areopagitas (Ordines), ut simul 26.46.32.13. (uta)que 48.41.14. {rex) Julio Vindici (Caesari) negotium face^serent. Tum enim Alexandrum (Betblen Gabor) quoque concursurum esse sine dubio. Forte Deum haec velie, et adesse fatalem periodum ad in- fringendam Trypbonis (regis Hispaniae) potentiam. Intelligo fieriposse, ut brevi Legatum mittant ad 63.23.82.74. {duos) illos 13. 80. 65. 89. 14. (reges). Interim quid in Sicilia ulterius factum fuerit quid 47. 71. 20. 10. 74. 40. 35. 107. {Spensius) quid 60.92.8.81.50.88.38.14.. (Bélinius) effecerint, et ubi hi sint. adbuc ignoramus. Ex inopinatis vero illis consi- liorum et rerum mutationibus, 59. 22. 10. 23. 101. 51. 15. 26. 47. {conventus) qui hic celebrari debuit, remoratur. Sed nos apud Menelaum (regem Angliae) urgemus, uti procedat, ut- que communis fiat iuter cunctos 62. 27. 70. 4. 34. 20. 58. 29. 13.79.46.21.39. (conföederatio) de qua toties mentionem feci. Nam illa re ipsa tolleretur omnis ubique in aeternum 63. 21. 57. 64. 28. 3. 29. 10. 46. 33. 19. 32. {diffidenUae) causa, et ipse etiam Ucalegon (Rex Angliae) strictiori vinculo nec- teretur, ne pro more suo recedere et exorbitare posset. Quae sola causa fuit hactenus ruinae nostrae. Eutropius (rex Bo- bemiae) mehercle longe 11.53.98.14.47.50.20.28. {plus 186 spei) in Gedeone (rege Sueciae) collocaverat, quam in Ulysse (rege Daniae). Notum enim est Lentuli (Regis Daniae) inge- nium, ut vix credendum, hunc melius Davidi (regi Bohemiae) velie, quam sibi ipsi. Sunt etiam aliae rationes complures, quae 10. 22. 74. (nos) habent sollicitos. Verum Eutropius (rex Bohemiae) a Menelao (rege Angliae) 58. 29. 71. 32. 51. 3. 32. 13. 41. (dependere) cogitur, qui et 69. 23. 15. 90. 61. 33. 8. 40. 14. (mutabilis) est, et cum Ulyssi (regi Daniae) 112.81. 10. 35. 47. (minns) praestet, facilius cum ho c convenit. Sed Gedeon (rex Sueciae), qua est animi magnitudine, idcirco non deseret causam publicam. Si obtinere possemus per Venetos (Ordines) a Lentulo (Rege Daniae), ut Se. Africano (regi Sue- ciae) certam pecuniae summam contribueret, fortassis incon- sultum non esset. Certe tali facto Ulysses (rex Daniae) omnem 14. 38. 47. 11. 33. 119. 40. 83. 51. 20. 9. (suspicionem) discuteret, ac si contra Biscaiam (Sueciam) aliquid machinaretur. Gede- onem (regem Sueciae) vero priora sua consilia resumere posse, ut versus Sicambriam (Silesiam) iret, exoptandum esset, maxime si Primislaus (Rex Poloniae) illud impedire prohiberetur. Tum enim Spartacus (Bethlen Gabor) ex altera parte tentaturus esset, quae nuper de eius sententia communicavi. Nervum vero desideratum cum Sicambria (Silesia) tum vicinae re- giones lubenter suppeditarent. Nihil enim aliud a Deo pre- cantur, quam ut occasione oblata Severi (Caesaris) iugum possint excutere. Verum haec omnia rectius iudicabit Ge- deonis (regis Sueciae) prudentia, et ego ab 111. Gen:te Tua ex- spectabo ulteriora iussa. Interim ubique locorum nos labo- rabimus, ut quae ad iuvandam Remp. sunt uecessaria, fiant. lam avocabar ad consilium, itaque cogor abrumpere. Scribam proxime latius et diligentius. B. V. Vir Illustris ac Ge- neröse, et nos ama. Loco consueto d. 4 April. st. n. anno 1625. 187 XXII. Ep. Ludovici Camerarii ad Axelium Oxenstierna. Haagae Comitis d. j1, Aprilis 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Res nostrae ob nimiam locorura distantiam multis mu- tationibus et impedimentis sunt obnoxiae. Nec ideo tamen desperandum, sed potius omni cura et fide laborandum, ut in communi periculo communis et idein sit omnibus scopus, ad bonum publicum, et vindicationem oppressae libertatis. Vix 19. 9. 14. 15. 13. 23. 4G. 20. 48. 26. 47 . (Åmstruterus) anobis in Cyprum (Londinium) discesserat. et triduo post ex Sicilia (Anglia) ad nos venerunt 74. 11. 29. 10. 107. 21. 35. 14. (Spen- sius) et 1.32.8.28.51.33.38.47. (Bellinius). Anillenon73. 32. 83. 22. 2. 30. 75. 86, 74. (revocatus) a Menelao (rege Angliae) et una cum 14. 50. 41. 70. 47. 33. 27. (Spensio) iussus trac- tare inter Gedeonem (regem Sueciae) et Lentulum (Regem Da- niae) tutam ac perpetuam coniunctionem, recto fecerit, nimio forte in Ulyssem (regem Daniae) affectu consilia et 40. 75. 80. 73. (iter) praecipitans, docebit eventus. Certe Menelai (regis Ang- liae) 53. 89. 5. 31. 15. 86. 14. (legatus) quihic est, aegerrime hoc tulit, quod ex eo 59. 95. 10. 98. 89. 51. 46. 23. 47. (conventus) qui hic esse debuit, et de quo saepius scripsi, interruptus fuerit. In tanta rerum incertitudine consultum et necessa- num nobis visum, in arcano de illis iterum communicare cum Pericle (principe Auraico), et quibusdam fidis ex Areopagitis 188 (Ordinibus), praesente Dn. 14. 71. 80. 10. 47. 81. 39. (Spensio) si forte remedia idonea inveniri possent. Factum igitur hoc est diligenter, et post accuratara ab illis institutam delibera- tionem hoclie responsum accepturi sumus, quo audito ilico disce- det in Biscaiam (Sueciam) Dn. 47. 10. 89. 70. 74. 92. 26. 14. (Spensius). Hoc intelligo, velie Venetos (Ordines) ad utrumque 48. 101. 56. 20. 52. (regem) mittere, hortaturosque, ut adhuc commums ille 62. 87. 51. 26.29. 10.15. 35. 47. (expeditio) et 119. 27. 51. 4. 94. 29. 3. 32 13. 42. 46. 93. 34. (confoederatio) proce- dat, et ut tam Se. Africanus(rex Sueciae) quam Lentulus (Rex Daniae), separatim unusquisque 32. 17. 41. 13. 119. 32. 46. 23. 69. (exercitum) habeat. Sed haec et cuncta alia, maxime quae in Sicilia (Anglia) gesta, pluribus exponetipse 14. 110. 80. 10. 14. (Spens.) sive per litteras, sive coram, ubi in Biscaiam (Sueciam) venerit. Itaque nolo nunc esse prolixior, maxime cum fieri possit, ut eius adventus has meas praeventat. Ad- dam tamen adhuc pauca. De exitu 2. 99. 10. 83. 32. 51. 15. 86. 14. 47. 79. 44. 22. 70. 21. 62. 28. (conventus Saxonici) nihil adhuc certi scimus. Ulys- ses (rex Daniae) de illo pollicetur sibi omnia, sed Josephus (Camerarius) de quorundam animis subdubitat, qui semper ab eo alieni fuerunt. De Graecis (Hanseaticis) iam nihil dicam. Hoc ipsi quoque Veneti (Ordines) pro certo habent, si Lentulus (Rex Daniae) non admittat nostra consilia, sed 74. 34. 68. 23. 14. 13. 20. 52. (solus rem) gerere velit, tum sua illum tantum quae- rere, non salutera publicara, aut veram gloriam. Certe in Ge- deonem (regemSueciae) proniores sunt, de cuius magnanimi- tate et sinceritate tot documenta habent, et postrema etiam oblatione militis valde confirraati sunt. Vellent tamen Ulyssem (regera Daniae) quoque 60. 29. 68. 113. 99. (bello) implicari, ut semel hoc divulso a Severi (Caesaris) amicitia nullus ei regres- sus fpret. Menelaus (rex Angliae), quod semper timui, iterum 189 ingenio suo usus est, et quia Lentulus (rex Daniae) minus, quam Se. Africanus (rex Sueciae) proposuit, illud potius ar- ripuit. Sed cum ex eo 65. 29. 13. 69. 90. 70. 33. 14. (Germanis) Principibus longe gravius onus accrescat, haud scio, quo tandem res illae evasurae sint. Quidquid sit, Mansvetus (Ca- merarius) sibi pollicetur, Gedeonem (regem Sueciae) rediturum ad heroica illa priora consilia de expeditione in Sicambriam (Silesiam). Quo casu, promissum Venetis (Hollandis) militem retinere, et illis in locis eo uti posset. Nam plus utilitatis ex illa diversione ad hos reditura esset, quam si illas copias apud se haberent. Ego omnino spero, impetrari posse a confoederatis, ut pars 29. 47. 32. 13. 59. 33. 15. 26. 47. (exerci- tus) quem Ulysses (rex Daniae) 62. 34. 8. 68. 40. 116. 81. 46. (cötligit) Gedeoni (regi Sueciae) detur, utnumero ab hoc Mene- lao (regi Angliae) oblato tantum addatur, ut ad minimum 20 inillia posset versus Sicambriam (Silesiam) educere. Simul vero et ante omnia optandum esset, ut posset Se. Africanus (rex Sue- ciae) sine mora per fidum hominem cum Alexandro (Bethlen Gabor) agere, ut quemadmodum nuper scripsi, eodem ille tempore quatuor locis indicatam irruptionem faceret. David (R. Bohemiae) illi petenti eo casu 52.39.48.90.35.81.91. 9. (Moraviam) promisit ad dies vitae. Et quia pecuniam aliquam inprimis expetit, cum Lacedaemoniis (Hanseaticis) nunc agimus, ut aliquam illi repraesentent. Nam profecto eiusmodi diversionem magno pretio redimere debebant, ut ita Julium Vindicem (Caesarem) a suis terris arcerent. Nec - gélicos) in magno esse discrimine. Multos ex his ultro ad Gedeonem (regem Sueciae) accessuros, si Se. Africanum (regem Sueciae) in Sicambriam (Silesiam) ire viderint. Haud scio an haec causa sit. ob quam Otto (Radzivilius) tanto- pere Davidem (regem Bohemiae) rogavit. ut Gedeoni (regi Sueciae) ad expeditionen» in Ungariam (Germaniam) susci- piendam autor esset. Nos hominem de statu rerum prae- sentium in his aliisque locis edoctum in spe bono remisimus ad Herum cum litteris, quibus illum impellimus. ne accepta a Severo (Caesare) 4. 102. 8. 53. 19. 59. 93. (fallaci) et 100. 10. 57. 21. 118. 30. 50. 31. 2. 101. (infida pacé) se et Remp. in summum discrimen coniiciat, ne occasiones tam praeclaras ubique fere locorum nunc divinitus oblatas turpiter negligät. Idem fecerunt suis quoque litteris Areopagitae (Ordines Bel- 220 gici), idem 68. 20. 56. 42. 15.28. (legati) cunctomm Principum, qui sunt in aula 46. 26. 73. 62. 33. 2. 79. (Turcica). Quae autem alius minister Alexandri (Bethl. Gab.) Andreae (electori Brand.) proposuérit nuper, iam sciet Gedeon (rex Sueciae). In quo Spartacus (Bethlen Gabor) magnam spem ponit, se eius intercessione voti sui före compotem. In Antonia (Po- lonia) sane magnam autoritatem consecutus est, et in civili motu multi ad ipsum delapsuri essent. In Cypro (Anglia) praeclara sunt initia. Menelaus (rex Angliae) vult, ut in posterum Juba (Mansfeldius) Eutropio (regi Bohemiae) pareat in omnibus, et Davidi (regi Bohemiae) promittit omnia. Idem ut Ptolomaeus (rex Galliae) velit, iam laboramus, nec difficulter, ut spero, impetrabimus. Clas- sis in Sicilia (Anglia) iam parata est ingens ac valida. Quo itura sit, in arcano habetur. Verisimile est peti 19. 52. 20. 13.33.62.30.52. (Åmericani). Emittetur, ut nobis nuncia- runt, sub auspiciis Davidis, et 48. 29. 5. 40. 10. 31.32.51. 27. 47. 15. 73. 79. 41. (reginae nostraé). Haec cum scribo, venit ad me, qui mihi indicat, transiisse hane Civitatem Le- gatum Marci (regis Galliae), qui fuit in Tuscia (Dania) et Biscaia (Suecia) et asseverasse pro certo, Gedeonem (regem Sueciae) nolle expeditionem peculiarem suscipere ex magnis causis, malle illum suppetias Lentulo (regi Daniae) trans- mittere. Hane rem dubios reddere Venetos (Ordines Bel- gicos), an Legatus ipsorum, qui iam in procinctu est, pro- gredi debeat. Josephus (Camerarius) hac re consternatus. hane scriptionem abrumpere cogitur, ut domo exeat, accu- ratius cogniturus eius veritatem. Quidquid sit, antequam de hac ex Biscaia (Suecia) litteras accipiet, nunquam spem deponet de heroicis Se. Africani (regis Sueciae) conatibus. Nisi enim aliquis 69. 39. 15. 35. 14. (motus) versus Sicam- briam (Silesiam) et illa loca se ostendat, nullum mihi du- 221 bium, Alexandrum (Bethlen Gabor) ilico 2. 23. 9. 59. 90. 32. 47. 90. 48. 80. 62. 22. 52. 11. 27. 74. 21. 15. 26. 48. 35. 69. (cum caesare composihirum) esse. Quo facto, actum mihi videtur de universa Hispania (Germania). Nam Ulyssem (regem Daniae) hane liberaturam sperare non possum. Prohibet 58. 34. 8. 39. 73. (dolor) ut addam plura. Deus misereatur eeclesiae suae et omnium, qui sub tam diuturna cruce ge- nuint. Cetera Gellius (Rutgersius) perscribet, et ex adiunctis alia cognosci poterunt. Polonica sunt quidem vetera: nunc vero primum in manus meas venerunt. Bene valeat Dl:ris Gemtas Tua, et me sibi commendatum habeat, Loco solito. -/V Maii, anno 1625. 222 Ep. L. Canierarii ad Axelium Oxenstierna, Ha- gae Coinitis d. £| Maii 1625. E. Å. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Magno gaudio perfusus sum, cum advenit Nobilis Schul- manus, maiori, cum perlegi litteras Ill:ris Gen:tis Tuae tam accurate ad me scriptas IG et 20 Aprilis, et cetera, quae his fuerunt adiuncta. Male igitur nunc sit Ptolomaei (regis Galliae) 8.20.5.19.15.22. (legato) qui ex Biscaia (Suecia) ad Herum suum rediens tam sinistra hic retulit, ex quibus ipsi adeo Areopagitae (Ordines Belgici) propemodum Le- gationem destinatam ad Gedeonem (regem Sueciae) ac Len- tulum (regem Daniae) intermisissent. Certe 1. 29. 53. 21. 10. 28. 23. 14. (Belinius) ex eo adeo turbatus est, ut statim et ipse domum reversus fuerit, quem nos maluissemus hic remansisse. Josephus (Camerarius) vero nunquam sibi per- suaderi passus est, tan tam mutationem in heroicum illum Se. Africani (regis Sueciae) aniinum cadere potuisse. Ideo- que eo maiore laetitia afficitur, quod certo certius omnibus maiorem eius constantiam et foititudinem praedicavit, et tandem effecit, ut statim Legatus Venetorum (Ordinum Belg.) iter suum ingressus sit, qui nunc procul dubio erit apud Ulyssem (regem Daniae). Ceterum utraeque lll:ris Gen:tis 223 tuae litterae tantam prudentiam, tantam de Rep. sollicitu- dinem et curam demonstrant, ut Deo gradas agara, qui tam generosum pectus in fortissimo Ilege excitavit, et Ul:ri Gen:ti Tuae vires addit, ut tot labores perferre, tot curis ac vi- giliis sufncere possit. Ex toto autem corde illum invoco. ut utrumque in perpetua felicitate quam diutissime conser- vare, et tam salutaria ac heroica consilia sua divina bene- dictione promovere velit. Ceterum ex animo doleo, in re ipsa tanti momenti tot hactenus impedimenta, et inopinatas conversiones incidisse, quae celerem executionem in suspenso retinuerunt hactenus. Origo et initium mutationis princi- palis ab Ulysse (rege Daniae) fuit, cuius ego quoque inge- nium semper metui, neque adhuc omnino extra metum esse possum, sive studia eius privati emolumenti considero, sive etiam ipsius in primordiis belli susceptas rationes, quae ve- reor, ne aliorum de ipso conceptae spei tandem non re- spondeant. Mors insuper et Regis ADgliae, et Principis Mauricii non exiguam consiliis rebusque gerendis iniecerunt remoram. Hinc Dn. 47. 11. 32. 51. 74. 33. 26. 107. {Spensius) in Biscaiiam (Sueciam) rediit: binc conventus hic indictus non processit, quamvis 3.30.70.35.14. (Banns) ad illum suos se missurum esse pollicitus fuerit. Sed distulit hoc facere, ex colloquio cum Andrea (electore Brandeb.) habito, misitque interea uterque Legatum ad Gedeonem (regem Sueciae). Nobis vero, quid cum his actum efifectumque fuerit, nondum constare potest. Exspectamus successum cum de- siderio. Interim etiam, ut dixi, 60. 32. 68. 40. 70. 19. (Betin) abiit, sed promittens, aut se reversururn huc esse propediem, aut alium venturum missum ab Aurelio (electore Brandeb.) Vix autem abiit, cum Legatus Ordinarius Menelai (regis Angliae), qui hic residet, ab hoc in amplissima et pateute forma, uti loquuntur, plenissimam commissionem sub magno 224 Regis sigillo et manu propria accepit, in qua illi mandatur, ut et de confoederatione cum Gedeone (rege Sueciae), Ulysse (rege Daniae), Andrea (electore Brand.) et Venetis (Ordinibus Belgicis) ineunda, et de gerendo bello contra communes hostes, in conventu hic futuro tractet ac concludat, cuncta- que, quae ille egerit, se rata habiturum esse. Misit qui- dem ei seorsim peculiarem instructionem, sed quae eiusmodi particularia continet, ex quibus apparet, recta hunc Regem consilia sequi, et optima quaeque ab eo nobis et reip. ex- spectanda esse. Ex eo pro singulari sua prudentia Gedeon (rex Sueciae) statuet, an non simili modo solemnis commissio nova Gellio (Rutgersio) transmittenda sit, cui et priores S. R. M:tis Litterae, et quae in' posterum quoque ad ipsum mittentur, instructionis loco erunt, et cuncta, quae ad me perscripta sunt ab Illrri Genrte Tua, semper ante oculos nobis erunt, ut quantum fieri potest, ad laudabilem illum scopum, quem Se. Africanus (rex Sueciae) heroica generosi- tate sibi habet propositum, dirigantur actiones nostrae. Ut vero pro ea fiducia, quam S. R. M:tas clementissimo affectu de me concepit, confidenter animi mei sensus expromam, pauca monebo et subiiciam de conditionibus Varroni (Rut- gersio) transmissis, tum etiam de illis, quae comprehenduntur in accuratissimis ad me litteris Ilhris Gen:tis Tuae. Hoc unice peto, ut si forte in re ipsa errem, hoc asscribatur non proposito, sed imprudentiae meae. Conditiones illae omnes sunt aequissimae, imo necessariae, nec quisquam, qui in ne- gotiis publicis versatus est, et momenta magnarum rerum intelligit, quidquam in illis desiderare potest. In tertia con- ditione continetur rei gerendae nervus, sed unde tam cito tam ingens pecuniarum summa una vice confici ac cumulari possit, qualis in rationibus sumptuum seorsim consignata est, non video, si et confoederatorum praesentem statum, 225 et vires opesque examino. Quod si etiara statiin ab initio expeDsarum raagnitudo illis veluti in tabula ob oculos poni- tur, terrentur plaerique, qui si paulatim et per gradus du- cuntur, ut necessaria ipsi perquirant, facilius acquiescunt. Contuli de re ipsa, sed circumspecte, et generaliter, cum supradicto Legato Ordinario Menelai (regis Angliae). Is mul- tis modis collaudata insigni et generösa illa Gedeonis (regis Sueciae) declaratione, statim subiiciebat, omnino acceptan- dam tam praeclaram occasionem, et media inventu non adeo difficilia före, quibus Gedeoni (regi Sueciae) continuo susten- tentur 10 millia peditum, et si non 2,000 equitum, saltem 1,500 aut 1,000. lam antea etiam se de eiusmodi mediis in Siciliam (Angliam) perscripsisse, facturum hoc iterum, et de tota re in futuro hic conventu agendum transigendumque esse, eoque cuncta dirigenda, ut arcto percusso inter Evan- gelicos Reges foedere, non unius aut alterius, sed plurium annorum beilum geri possit, donec securitas parta sit cunc- tis, et libertati snae restituta Resp. Quae in 5:ta conditione et in litteris de 58.42.70.46.81.14.2.27. (Dantisco) et 61. 34.13.38.47.74.88.79. (Bornssia) continentur, omnia sunt verissima, sed talia, quae non omnes ilico capiant, et ut in rebus difticilibus fieri solet, quae facta laudentur probentur- que, ut fiant, aut timidiores, aut privati commodi studiosi non facile suadere velint. Sed etiamsi eiusmodi singularia non expriniantur, continentur tamen tacite in 4:ta conditione, nimirum, ut rei gerendae plena administratio Se. Africano (regi Sueciae) permittatur. Posset ille articulus latius ex- tendi, ita videlicet, ut ei liberum sit certam tutamque belli sedem, easque rationes eligere et statuere, pro ut rei ne- cessitas exiget, sic ut tutum itum reditumque cum exercitu semper habere possit. Qua in parte tamen fateor me non- nihil haerere. Non enim assequor, quomodo 63.79.10.75. 15 226 92. 47. 59. 83. 9. (Dantiscum) occupare, aut per Antoniam (Poloniam) perrumpere liceat durantibus cum Sosthene (rege Poloniae) 21. 10. 58. 23. 62. 21. 28. 14. (induciis). De eo non dubito, si Ordines Antoniae (Poloniae) et Sardiniae (Livoniae) certi redderentur, ex hoc bello nihil ad ipsos periculi per- venturum, mansuram cum illis amicitiam, et pactorum fidem, tum illos se aut non opposituros, aut scissiones inter ipsos secuturos, 20. 26. 19. 51. 56. 29. 8. 33. 2. 39. 14. (evangelicos) que ad nostras partes accessuros esse. Sed haec omnia procul dubio examinata fuere iam antea in Biscaia (Suecia), ubi res in Antonia (Polonia) quo loco sint, constat exactius, quam nobis. Conditionibus vero ceteris an non haec quo- que subiicienda fuerit, considerari forte posset, finito felici- ter bello, et restituta in seeuritatem Rep. si postea Primis- laus (rex Poloniae) Biscaiam (Sueciam) aggredi velit, ut tum ceteri confoederati inprimis Menelaus (rex Angliae), Gedeo- nem (regem Sueciae) suis auxiliis non desererent, praeter ea, quae cauta sunt in 2:a conditione durante expeditione. Haec omnia ut optimo a me animo commemorantur, ita quoque in optimam partem accepta före non dubito. Con- fido autem in futuro couventu cuncta illa non difficulter trans- igi posse, facturosque in Gedeonis (regis Sueciae) gratiam Menelaum (regem Angliae), Andream (elect. Brandeb.), Ve- netos (ordines Belgicos), omnia. Quod si solus Ulysses (rex Daniae) se opponat, aut praeclaras res impediat, tum denu- datum före eius animum, et fieri posse, ut illo relicto a ce- teris, totius belli administratio offeratur soli Se. Afri- cano (regi Sueciae), atque ita res tota ad heroica illa con- silia redeat, quae ex generoso illius pectore ultro fluxerunt primitus. Me nihil tam excruciat, quam pretiosi iactura temporis, et optimarum occasionum amissio et cetera incom- moda, quae ex mora nascitura esse, Illrris Gemtas Tua in 227 suis ad me prudenter monuit. Hoc vero inprimis metuo, ne, si hoc anno nullae versus Sicainbriam (Silesiam) copiae ex Biscaia (Suecia) aut Ungaria (Germania) appareant, tum Alexandrum (Bethlen Gabor) vix se moturum, sed cum Se- vero (Caesare) transacturum esse. Quantum vero momen- tum in eo sit, etiam Gedeonis (regis Sueciae) ipsiusque An- toniae (Poloniae) respectu, ut Spartacus (Bethlen Gabor) in armis maneat, facile quivis intelliget. Certo Tryphon (rex Hispaniae) omnibus modis Severum (Caesarem) urget, ut qui- buscunque mediis a Spartaco (Bethlen Gabor) pacem redi- mat, et hic cuncta, quae ille expetere posset oblaturus esse videtur. Alexander (Bethlen Gabor) tamen bonam adhuc nobis spem praebet, sed semper aut pecuniam a nobis exi- git, aut militum mediocres copias ex Hispania (Germania). Nobilis ex Antonia (Polonia) nuper ab eo huc missus cum plenissimis litteris a nobis dimissus est, et Iuba (Mansfel- dius) Spartaco (Bethlenio) spem fecit, se brevi cum exercitu non procul abfuturum a Sueciae (Bohemiae) finibus. Quod an praestare possit, docebit tempus; ego magnis de causis subdubito. Si Marcus (rex Galliae) et Menelaus (rex Ang- liae) quos hactenus in ipsum sumptus sine ullo fructu fece- runt, in Gedeonem (regem Sueciae) transtulissent, fecissent rectius, et iam in ipsa forte Sicambria (Silesia) conspicere- tur Se. Africanus (rex Sueciae). Experientur cum suo damno rem ita se habere, et tandem, sed tärde, hoc reme- dium adhibituri sunt. Ex quo fundamento Josephus (Came- rarius) iam saepius in Cypro (Anglia) ostendit, in promptu esse media, modo vehnt, quibus Gedeoni (regi Sueciae) sa- tisfacere, et diversionem omnium praestantissimam et effica- cissimam promovere possint. Deplorabunt autem mecum et ipsi iacturam temporis, (si sumptuum forte iacturam parvi faciunt) quae sola non facile reparari potest, cum nonliceat 228 in idem flumen bis descendere, et praeterlapsae occasiones non semper redeant. Hoc unum me consolatur et erigit, quod sciam, quidquid alii sive turbent, sive impediant Ge- deonem (regem Sueciae) taraen constanter servaturum heroi- cum suum propositum adiuvandi et restaurandi res collapsas, et Deum benedicturum piis et salutaribus eius consiliis. Et quidem in hac spe abunde me confirmat lll:ris Gen:tas Tua cum scribit, S. R. M:tem decrevisse vi omni, et suis adeo viribus, cum occasio se obtulerit commoda, tendere ad banc metam, ut succurrat oppressis et vindicet in libertatem Remp. O Principem immortali laude dignum! Deus illum nobis flo- rentem firmumque conservet per longissimos annos, quos vel de nostris ipsi addat, ut videant ac praedicent ipsius fortitudi- nem et virtutem posteri. Sane iam non est, cur dubitem, eius R. M:tem non difficulter assensuram, ut nova et plenior com- missio in forma magis solemni mittatur Gellio (Rutgersio), et ut hic futurus conventus etiamnum procedat, in quo cum bono Deo etiam in plures annos coniunctis animis consiliis- que prospiciatur communi causae, ut ea tandem restituatur in integrum. Nunc haec annectere debui. Est in via 30. 52. 14. 46. 86. 75. 32. 48. 26. 14. (Amstruterus) et huc brevi venturus, ut quamprimum ad Lentulum (regem Daniae) redeat. Legi eius instructionein, uti vocant, in qua sane multa sunt et recta et necessaria. Menelaus (rex Angliae) transmittit iam Ulyssi (Regi Daniae) 46:as 8. 21. 1. 73. 31. 47. 42. 10. 65. 53. 28.59.79. 74. (libras Anglicas) daturus ei in posterum singulis mensibus 30:as eiusdem monetae. Sed inter alias conditiones hae sunt praecipuae : 1) Ut bellum continuet. 2) Ut ex promisso exerci- tum 30 millium, aut certe 25:a habeat, cum sollicitus sit, se ultra 13:a, quae ipse et Menelaus (rex Angliae) sustentabunt, quod restat, a 14. 19. 17. 87. 70. 33. 59. 40. 47. (Saxonicis) impetra- 229 turum facile esse. 3) Ne in tractatus se coniiciat paris, ce- teris, quorum interest, insciis. 4) Ut occupata non pro se retineat, sed pro Davide (rege Bohemiae) et causa communi. 5) Ut ad conventum huc mittåt, et in arctius foedus cura ceteris consentiat. In secunda conditione fieri potest, ut se difficultates exserant, cum minus Gedeon (rex Sueciae) ab Hispaniae (Germaniae) principibus postulaverit, quam de illis Ulysses (rex Daniae) in Sicilia (Anglia) est pollicitus, ut mi- nore numero Ucalegonti (regi Angliae) proposito ex huius parte eo facilius ad suam sententiam hunc pertraheret. Si artificiose hoc factum, ut molliter loquar, evenire forte pos- set, ut in suo se artifieio Ulysses (rex Daniae) tandem im- plicitum sero animadvertat. Sed opto, ut fållar, utque Ulyssi (regi Daniae), si serio rem gerere studet, feliciter succedant omnia. Multa tamen, nec levia sunt, quae me habent solli- citum. Nam hostes augent suas copias, et milites ducesque habent veteranos et victoriis claros: nec a Lentulo (rege Daniae) ea adhibetur celeritas, qua sola clades aliqua hosti- bus infligi potuisset. Sed haec providentiae divinae relin- quenda sunt. In Sicilia (Anglia) res melius tutiusque nune administrantur, quam antea. Classis fere parata et instructa est, et tantum adiunctionem aliquot navium exspectat a Ve- netis (Ordinibus). Quo ea destinata sit, in arcano habetur, sed exibit sub nomine et auspiciis Eutropii (regis Bohemiae) et huius 35. 44. 94. 73. 93. 14. (uxoris) hique commissionem (ita appellant) dabunt 60. 23. 7. 40. 10. 5. 19. 9. 21. 34. (Bu- Mnganiio) supremo rei maritimae in Cypro (Anglia) Prae- fecto. Haec omnia ita volente Menelao (rege Angliae) ne» uti ego coniicio, statim in primordio pacem cum Alcimo (rege Angliae) abrumpat, antequam conventus hic futurus praete- rierit, et ipse certus sit, quid a Ptolomaeo (rege Galliae) in posterum quoque contra Tryphonem (regem Hispaniae) ex- 230 spectare possit ac debeat. In Cymbria (Italia) fervet bel- lum; illud si durat, et mari feliciter succedunt, quae agun- tur, est quod etiain Areopagitae (Ordines) Deo gratias agant, quorum sane res non carent magno discrimine cum 1.48- 41.63.30.52. (Bredam) in Alcimi (regis Hispaniae) potesta- tem venturam fere nullum amplius sit dubium. Cetera monita, quae prudenter continentur in litteris Ilbris Genrtis Tuae, rnihi curae erunt. Communicabo non nisj fidis, quae arcana manere debent, et cum circumspectione dili- gentiaque, certe bona fide agam promoneboque ubique omnia. quae voluntati mentique Gedeonis (regis Sueciae) erunt consen- tanea. Nullus raihi labor gravis erit, cum perspiciam S. R. M:tis erga me clementissimum animum, cui tot vinculis me obstrictum merito agnosco, ut si quae eius iussu fecero, non ingrata esse S. E. M:ti rescivero, tum me beatum, et tan- tum non in coelo esse existimaturus sum. Mitto nunc Italica, et pauca quaedam alia. Illa rele- gere non potui, igitur eius linguae periti errata corrigere poterunt. Cras, et, volente Deo, singulis insequentibus sep- timanis perscribam cetera. Nunc variis interpellationibus distractus fui. Tandem S. R. M:ti humilime, Tuae vero Ilhri Genenti submisso obsequio me commendo, et hane quam op- time, quam diutissime valere iubeo. Loco consveto celeri calamo, .^| Maii, anno 1625. Litterae S. R. M:tis ad Regem Bohemiae per ordina- rios tabellarios missae nondum advenerunt. Interim exemp- lum illarum eius Ma:ti mihi ab 111. Gen. tua communicatum fuit gratissimum. Simulatque originale tradetur, sequetur conveniens responsum. 231 XXX. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis, d. $ Maii 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Heri discessit Schulmannus nobilis. Faxit Deus ut cito et feliciter im Sueciam redeat. Quod hesternis meis adii- ciam, non occurrit. Agemus in Gallia et Anglia onmia, quae ad scopum nostrum promovendum faciunt. Interim alias ex Suecia litteras exspectabimus. Quae ex Gallia allata sunt, liis adiunxi. Putant sponsam Gallicam iam esse in itinere, ut in Angliam traiiciat. Facies rerum in utroque illo Regno post obitum Regis Jacobi alia esse videtur, et successu tem- poris in melius, favente Deo, mutabuntur onmia. Noster exercitus post frustra tentatam liberationem Bredae ab illa urbe castra movit, et discessit. Quamdiu haec obsidionem nunc ferre possit, docebit dies. Mansfeldius meditatur abitum, et adscensum ad loca superiora. Rex Daniae suas copias in agro Bremensi et Verdensi distribuit. Ferunt 12 näves bellicas ex Dania onustas tormentis et pulvere nitrio adven- tare versus Albim et Visurgim. Institutum alterum nunc conventum Luneburgi Inferioris Saxoniae Ordinum. Ex eo sciemus brevi conclusa. Tillius urbi Bremensi minatus esse dicitur. Si hostilitatis initium ipse faciet, eo magis legitima 232 erit defensio. Certe Ligistae sub larva Imperatorii nomi- nis nunc per totam Germaniam in Evangelicos aperte gras- santur pro libidine. Pacta conventa, promissa et transac- tiones pro ludo iocoque habent. Exquisitissima tyrannis exercetur in omnes promiscue. Cernit haec Deus vindex, et fastum iniustorura tandem contundet. Eius divinae clemen- tiae nos ardenter commendans Ilhrem Gen:tem Tuam quam diutissime ex animi sui sententia valere unice exopto. Loco consueto, |f Maii anno 1625. 233 XXXI. Ep. L. Camerarii ad A. Oxenstierna. Hagae Comitis d. 5 Jnnii st. n. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Eram hac vice complura scripturas, sed hac nocte ca- tarrhus adeo vehemens me obruit, ut oculi manusque vix officium suum faciant. Igitur quod nunc praeter voluntatem negligendum mihi est, ut maiori diligentia compensem, da- turus sum, volente Deo, septimana insequente operam. In- terim Dn. Rutgersius supplebit hunc defectum, qui procul dubio mittet Batavicorum Legatorum allatas ex diversis lo- cis exteris litteras. De deditione urbis Bredanae tama velox cito etiam in Sueciam perveniet. Nondum vidi articulos transactionis. Quamprimum habuero, mittam. Conditiones pro milite prae- sidiario honestas esse dicunt, ut exire possent cum duobus tormentis, vexillis expansis, cum armis et omni supellectili; pro civibus tolerabiles, ut post annum migrationis benefi- cium habeant, qui in urbe remanere nollent. Sed res ipsa lugubris est, et meo iudicio, magnae consequentiae. Batavi illam extenuant. Domini Ordines neque a Principe Auriaco, neque a Praefecto obsessae urbi hactenus exactam relatio- nem acceperunt. Itaque proxime certiora scribere poteri- 234 mus. Farna sparsa est. et spargetur ulterius, factas siraul esse inter Duces ex utraque parte inducias in duos menses. Sed falsam hane esse comperio, et Dominos Ordines com- municaturos amicis Regibus et Principibus omnia. Mansfeldius cum suo exercitu altius progredi velie vi- detur. Vereor, ne antiquum obtineat, et spero brevi ratio- nem inventam iri, ne sumptus tam magni diutius continu- entur sine fruetu sed alibi collocentur rectius. De Lentuli (regis Daniae) consiliis nihil audimus certi. Exspectamus indies a Dn. 23. 22. 14. 1. 20. 13. 5. 21. 27. (Vosbergio), le- gato Venetorum (Ordinum), qui nunc erit cum Ulysse (rege Daniae), rem omnem exactius. Josephus (Camerarius) nisi 19. 48. 9. 30. (arma) eius in hostico eonspexerit, nunquam credet, Reip. curam illi pro cynosura esse. Nec carebit expeditio illa 1 1. 29. 73. 28. 2. 26. 8. 34. (perieulo) nisi 15. 33. 53. 68. 40. 35. 52. (Tillhim) suis artibus circumvenerit. Sed eventum per- mittamus Deo. Utinam Gedeonis (regis Sueciae) consilia he- roica locum invenissent, et servata fuissent ab initio pro- missa! Deplorabimus sero inconstantiam nostram. Avide exspecto, quid Se. Africanus (rex Sueciae) decreverit, post- quam Dn. 47. 50. 32. 10. 74. 81. 38. 107. (Spensius) in Biscai- am (Sueciam) rediit, et quali cum responso Legati Lentuli (regis Daniae) et Andreae (electoris Brandeb.) dimissi fue- rint. Nos redeuntem ad Ulyssem (regem Daniae) 31.69.14. 46. 13. (85.) 15. 41. 48. 83. 9. (Amstr(u)terum) ex Cypro (Anglia) in dies singulos exspectamus. Cuncta in Sicilia (Anglia) recte adhuc progredi confirmant. In Cymbria (Italia) fervet bellum, sed de 56. 81. 51. 86. 42. (Genua) obtinenda non ita facile mihi esse negotium videtur. Lacedaemonii (Ordines) pro more ex utilitate privata publica etiam dirigunt. Heri Comes Oxenfurtius, praeclarus vir, et qui in op- pugnatione castrorum Hispauicorum ante Bredam fortitu- 235 dinem suam probavit omnibus, ex febri ardenti diem suum obiit Adiunxi his pauca. Italica relegere ob destillationes continuas non potui. Corrigent errata eius linguae periti. B. V. Vir Illustris ac Generöse. Loco consveto, 5 Junii st. n. anno 1625. 23 G XXXII. Ep. L. Camerarii ad Axelinm Oxenstierna, Hagae Comitis, (1. fa Juni 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Uberiores in proximis meis pollicitus sum. Verum in tanta rerum incertitudine ex exspectatione futurorum pauca occurrunt digna relatione nostra. Interim redditae mihi sunt Ilhris Gemtis Tuae litterae, 9 Aprilis scriptae, una cum exemplis litterarum, quae inter Eeges Sueciae et Daniae commearunt in noto nobis negotio. Nihil rectius, nihil pru- dentius a S. E. M:te Domino nostro clementissimo scribi potuisset. Illud vero quam magnum atque heroicum animum demonstrat, cum asseveras, etiamsi quae nunc incoepta ab aliis sunt, non successerint, tamen S. E. M:tem priori propo- sito constanter inhaerentem non defuturum amicis periclitan- tibus, modo certis fundamentis innitantur suscepta consilia. Deus servet ac custodiat tantum Regem cui unica cura, ut liberetur Eesp. Evangelica ab externa tyrannide. Nos hac- tenus de Lentuli (regis Daniae) actionibus aut progressu pa- rum audimus, quod spem felicis successus nobis faciat. Ni- hil ille cum Davide (rege Sueciae) communicat. Nec Areo- pagitarum (Ordinum) Legatus, qui procul dubio nunc cum illo est, hactenus quidquam ad nos scripsit. Alter vero, qui ex Sicilia (Anglia) iamdudum ad Ulyssem (regem Daniae) 237 redire debuit, nondum apparet. Quae causa illum tamdiu retineat, nobis ignotum, nisi forte illa sit, quod nondum est 11. 19. 13. 30. 15. 31. 50. 20. 2. 23. 10. 21. 42. (parata pecunia) a Menelao (rege Angliae) Lentulo (regi Daniae) promissa. Nec scimus, et quid 14. 79. 17. 22. 51. 28. 47. (Saxones) fac- turi sint, qui dum libertatis pretium non recte aestimant, in certae servitutis periculum se coniiciunt. Farna est, illos ad Severum (Caesarem) 8.29.56.90.46.27.74.9.33.14.47.26. 48. 34. 74. (Legatos missuros) esse. Quae si vera est, fa- cile coniicere possumus, nihil magni ab illis expectandum nobis esse. Ulysses (rex Daniae) iam meditari causas videtur, quibus coniecta in alios culpa se honeste a suscepto onere excu- sare possit. Vereor itaque ne eventus tandem llhris Gemtis V:ae prognostica comprobaturus sit. Deplorandum est, tantum hac- tenus a Cypro (Anglia) 91. 73. 56. 32. 70. 75. 40. (argcnti) sine ullo fructu effusum fuisse. Nam et Juba (Mansfeldius) nihil hactenus praestitit, aut praestiturus est, cum ex 52. 81. 53. 88. 106. 93. 19. (mUitia) mercimonium, v el potius versuram faciat. Longe igitur aliae rationes ineundae erunt, si serio ve- limus restitutam Remp. Eam ipsam ob causam Josephus (Camerarius) progressum 59. 39. 10. 38. 80. 51. 75. 83. 14. (con- ventus) hic habendi desiderat, ut recte consideratis praete- ritis et prudenter constitutis futuris unanimiter concludatur, quid unicuique faciendum sit in posterum. Nam profecto in aequali discrimine versantur cuncti, et per latus Eutropii (regis Boheiniae) peti universos, res ipsa et eventus demonstrant. Nisi Ulysses (rex Daniae) celeritate utitur, praevenietur ab hostibus, et tandem ne quidem in 4. 73. 89. 15. 82.47. 83. 87 (freto suo) tutus erit, ut de aperta 6. 87. 8. 14. 102. 15. 88. 19. {Holsatia) nihil dicam. Andreae (electori Brandeb.) vero iam 62. 94. 47. 30. 2. 59. 93. (Cosacci) imminent, et dum nos moramur, tota Hispania (Germania) repletur hostili exercitu. Verum 238 ubi fata peccant, ibi consilia excidunt, ut vetus verbum ha- bet. Nos avide exspectamus, quali cum responso Legati Lentuli (regis Daniae) et Aurelii (electoris Brandeb.) a Ge- deone (rege Sueciae) dimissi fuerint, et numquid adhuc, et quando antedictus 62. 82. 10. 95. 32. 51. 15. 86. 47. (conventus) instituendus sit. Julius Vindex (Caesar) indies cum Sostene (rege Poloniae) magis magisque se coniungere nititur. Per- misit, ut unus ex eius 57.100.68.21.93.14. {filiis) factus sit, 92. 71. 21. 47. 62. 94. 50. 98. 74. (Episcopus) in Sicambria (Si- lesia): alteri 10.30.46.95. (natu) maximo promisisse dicitur 64. 28. 53. 40. 31. 9. (fdiam) cum 3. 22. 75. 80. (dote) magnae partis in dicta Sicambria (Silesia). Talia ipsum Aloisium (electorem Saxonicum) movere deberent, ut aperiret oculos, nisi ex 59. 73. 79. 11. 26. 68. 30. {crapula) caecus est. Et de his quidem bactenus. De deditione urbis Bredanae varii rumores spargentur. Post illam nondum apparet, quid molituri sint utrique exer- citus. Ego in hac 48. 20. 50. 22. 1. {rcpub.) tam in 52. 33. 8. 40. 15. 81. 79. (niilitia) quam in 11. 27. 53. 81. 46. 88. 59. 93. 14. (politicis) multa 71. 29. 2. 62. 19. 13. 100. (peccari) video. Forum Julii (Hollandia) amore privati publica negligit. Pauci etiam sunt inter Venetos (Ordines) qui prudentia et rerum experientia polleant, et puras manus a corruptionibus habe- ant. Hinc metuenda aliquando periculosa aliqua conversio, nisi Deus meliorem mentem quibusdam dederit. In Sicilia et 5. 19. 53. 68. 21. 30. (Oallia) recte adhuc procedunt omnia. Sed sunt tamen nonnulla quae me habent sollicitum. 60. 23. 27. 28. 10. 56. 31. 69. (Buckingam) Menelai (regis Angliae) nomine cum Ptolomaeo (rege Galliae) foedus tractare debet offensivum et defensivum, uti loquuntur, et in arcano conferre consilia, quo 52. 33. 15. 46. 40. (mitti) debeat 59. 8. 42. 14. 47. 81. 74. (classis) illa ex Cypro (Anglia) an in 239 Cymbriam (Italiam) an recta in 6. 88. 107. 71. 42. 70. 93. 79. 69. (Hispaniam) Germaniam. Mansvetus (Camerarius) de hac quoque re est sollicitus, cum niultorum in Sicilia (Ang- lia) ingenia examinat. Magno calore feruntur ad res mag- nas, sed repente remittunt. Sed praestaret, non coepisse, nisi accedit perseverantia. Ipsi etiam Veneti (ordines) sive ex invidia, sive ex diffidentia parum illnd negotium promo- vere videntur, quamvis implorati. Sed patienter exspectemus tempus quod revelabit omuia. Illirem Gen:tem Tuam quam optime valere, quam felicissime vivere ex toto corde exopto. Loco consveto, r37 Junii anno 1625. Vix haec absolvi, cum affertur mihi fasciculus, in quo reperi S. R. M:tis litteras ad Regem et Reginam Bohemiae scriptas. lilas utrique ilico reddam, sed responsum ante octiduum vix sequetur. Nunc enim in procinctu abeundi erat ordinarius tabellarius. 240 XXXIII. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna. Hagae Comitis, d. 1% Junii 1625. R. A. Litt. 111. Virorum. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Respondit iam Ilex BohemLe breviter in adiunctis S. R. M:ti Sueciae, Domino nostro clementissimo, quas litteras illi haud gravatira reddet 111. Gen:tas V:a. Jussit vero Do- minus meus, ut plura in meis ipse exprimerem. Nos in mul- lis dubios et perplexos reddit, quod Lentulus (rex Daniae) in suis ad Gedeonem (regem Sueciae) litteris nullam Davi- dis (regis Bohemiae) mentionem facit, quod de suis consiliis et actionibus nibil cum Eutropio (rege Bohemiae) communi- cat. Quid porro luturum sit, novit Deus. Praecipue vero nos sollicitos reddit quod scimus, scripsisse iam Ulyssem (re- gem Daniae) ad Severum (Caesarem) 3. 20. 14. 23. 34. 11.48. 22. 50. 27. 47. 21. 15. 34. 12. 23. 39. 58. 4b. 19. 9. 32. 51. 70. 82. 74. 2. 32. 8. 30. 75. (de suo proposito quod tamen nos celat). Cuius rei singularem causam facile divinare possumus. Ap- parent etiam iam nunc alicuius 52. 41. 106. 38. 107. (metus) indicia de 15. 40. 53. 68. 80. 34. (Tillio). Quod videtur esse 69. 30. 113. 81. 34. 112. 88. 51. 93. 14. (mali ominis). Quid vero 58.31.70.83.47. (Dämts) cum Legato Venetorum (Ordinum) in 71. 48. 93. 9. 82. 59. 87. 10. 5. 73. 92. 47. 107. 82. (primo con- gressu) egerit, apparet ex 101. 17. 2. 20. 108. 50. 15. 100. 14. 241 (excerptis) quae Josephus (Gamerarius) 29. 44. 1. 29. 53. 56. 21. 62. 94. 46. 13. 42. 10. 47. 68. 79. 46. 90. 6. 28. 74. (ex Belgico translata lus) adiecit. Ex illis inter alia animadverti potest. Lentulum (regem Daniae) unice hoc agere, ut apud amicos, maxime Venetos (Ordines), Se. 19. 57. 48. 33. 119. 30. 70. 86. 9. 40. 70. 14. 95. 47. 11. 33. 2. 40. 94. 10. 32. 52. (Africantm in suspicionem) coniiciat, ac si 47. 50. 32. 59. 81. 99. 74. 90. (spe- ciosä) quidem 95. 41. 73. 61. 88. 14. (verbis) ceterum 48. 89. 93. 10. 79. 51. 93. 102. 22. 64. 117. 92. 13. 73. 29. 15. (re inania of- ferret) quodque 119. 99. 70. 98. 32. 111. 46. 23. 52. 55. 91. 65 102. 20. (conventum Hagaé) habendum, atque adeo ipsani cum 2. 19. 41. 15. 80. 13. 21. 107. 59. 27. 70. 57. 27. 80. 58. 48. 30. 46. 21. 33. 9. 32. 69. (caeteris confoederationem) fugiat. Sic quod fortassis 21. 50. 74. 41. 4. 31. 62. 28. 15. (ipse facit) de 42.53.34.27.59.13.80.63.33. (alio credi) cupit. Talia 73. 89. 77. (Rex) Biscaiae (Sueciae) facile disiiciet, si aut Le- gatum cum plenissimis mandatis huc miserit, aut certe Geilio (Rutgersio) talia dederit. Nam in re praesenti cunctarum inten- tionum momentis accurate discussis, facile appariturum esset, 49. 26. 41. 14. 47. 24. 51. 2. 92. 108. 20. 31. 56. 42. 15. (quis syn- cere agat) aut 14. 93. 112. 35. 8. 29. 75. (simulet). Audivimus, constituisse 118.79.10.83.9. (Danum) suum 86. 53. 4. 32. 53. 63. 100. 95. 52. 66. 98. 59. (Ulfeldium Mc) mittere. Ex Legato Venetorum (Ordinum) propediem Mansvetus (Gamera- rius) plura intelliget, quae proxima septimana indicaturus est. Interim hoc certum Julium Vindicem (Caesarem) et Alcimum (regem Hispaniae) per totam Hispaniam (Germaniam) magnas copias cogere, ut nisi 73. 29. 104. (rex) Tusciae (Daniae) ce- leritate 15. 40. 68. 8. 81. 26. 69. (Tillium) praeveniat, et in hos- tico suum exercitum tuto coilocet, universa 14. 31. 17. 34. 10. 33. 19. (Saxonia) in evidenti futura sit discrimine, etiam in- primis Aurelium (electorem Brandeb.) ipsum nemo defendere 16 242 possit. Accedit ad cetera mala hoc gravissimum, quod Juba (Mansfeldius) consumpta immensa pecunia et gente, nihil egit hactenus, et, ut mea fert sententia, nihil acturus est in posterum, unde non plus damm, quam emolumenti accep- tura sit Respublica. In Areopagitas (Ordines) etiam ex eo magnum onus devolvitur, quod Menelaus (rex Angliae) solu- tionem stipendiorum pro Jugurtha (Mansfeldio) ab iis exigit, et quod eius causa suas quoque vires distrahere coguntur, quas alibi maiore cum utilitate collocare possent. Ego sem- per praedixi, non nisi perpetuas difficultates a Juba (Mans- feldio) exspectandas; saepe monui haberent Ptolomaeus (rex Galliae) et Ucalegon (rex Angliae) maiorem suae existiraatio- nis rationem, pecuniam potius Gedeoni (regi Sueciae) darent, ut versus Severum (Caesarem) alicubi diversionem utiliorem fa- cere posset, quam nunquam facturus esset Jugurtha (Mans- feldius). Vereor, ne exitus mea prognostica comprobet Et haec quidem hactenus. In Anglia et Gallia festivitates nuptiales multum impe- diverunt necessaria consilia. Interim hostes ubivis locorum res suas egerunt, et multae praeclarae occasiones praeter- lapsae sunt. Etiam Bredanae urbis amissio, et metus futu- rorum multorum animis vehementiorem sollicitudinem incus- sit. Magna illa classis Britanica an tempestive exitura sit, mihi adhuc incertum, et sunt, quae me reddunt dubium. Illi Dux belli Cecilius praefectus est, vir fortis et amans nostrae causae. D:ni Ordines 20 näves adiungent et 2,000 militum. Deus faxit, ut felici successu exhilarentur, qui tamdiu in exilii squalore adversae fortunae et hostium contemptui sunt expositi. Jam audio, allatas litteras, quibus nuncietur, cum Soubisio in Gallia rem omnem esse compositam, hunc etiam cum classe iturum in mare Mediterraneum. In quo nisi Ge- nuae exitus occluditur, difficilis futura est eius occupatio. 243 Sed inträ paucos dies certiora ex omnibus illis locis habe- bimus. Sereniss:o Regi, D:no nostro clementiss:o perpe- tuam felicitatem, Tuae vero Ill:ri Gen:ti verani salutem toto animo comprecor. Raptim, loco consveto. %% Junii anno 1(325. 244 XXXIV. Ep. L. Cainerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. £{{■ Junii 1625. R. A. Litt. 111. Viror. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Postquam hodie meas absolvi, transmisique Dn. Rut- gersio, ut suo involucro includeret, ocyusque curaret, 1.20. 13.53.21.51.22. (Berlino) accipio, quae his adiunxi. Cum enim maximi momenti sint, ilico cum proprio homine Am- stelrodanum submittere volui, si forte ibi ordinarium adhuc tabellarium deprehenderent. Sosthenis (regis Poloniae) 29. 11. 28. 47. 15. 22. 68. 19. 69. (epistolam) caute habere oportet, ne inde Andreae (electori Brandeb.) aliquid detrimenti ac- crescat. Sed videt Aurelius (elector Brandeb.), in quem la- byrinthum se coniecturus sit, nisi Gedeoni (regi Sueciae) adhaeserit. Nam si Primislao (regi Poloniae) licitum, in res Hispaniae (Gennaniae) hoc pacto se ingerere, ut in 28. 9.11.29.13.33.40. (Imperii) praecipuis maximique momenti negotiis Principi 32.53.41.2.46.27.48.80. (Electori) man- dare audeat, ut a suo nutu dependeat, nisi velit 4. 89. 68. 34.51.92.19.101. (fcloniaé) crimen incurrere, quivis intel- ligit, quo tandem res in Ungaria (Germama) evasurae sint. Si Ptolomaeus (rex Galliae), Menelaus (rex Angliae) aut alii afflictis opem ferre, et contra Alcimi (regis Hispaniae), Se- 245 verique (Caesaris) tyrannidem Hispaniam (Germaniam) con- servare velint, indignum est facinus, bonum factura vero, quando Sosthenes (rex Poloniae) 20. 8. 29. 62. 75. 35. 73. 28. (Electori) leges praescribit. Bone Deus, in quae tempora incidimus! Nonne eodem iure tandem Primislaus (rex Polo- niae) Aurelio (electori Brandeb.) mandabit, ut 60.30.23.31. 48. 26. 52. (Bavarum) etiara pro Duce 50. 34. 69. 32. 13. 42. 10. 28. 79. 41. (Pomeraniae) agnoscat? Nisi omnes ubique pa- riter occurrunt et concurrunt, actum est de universa Hun- garia (Germania). Quam astute vero et artificiose Severus (Caesar) ac 9. 39. 5. 35. 70. 106. 33. 51. 83. 14. (Mofjuntinus) sub legum Im- perii velo tyrannidem ac iniustitiam hactenus usurpatara sta- bilire studeant, ex ipsorum 68. 40. 15. 46. 92. 73. 105. 47. (Jit- teris) liquido apparet. Erit tandem Deus vindex, cum ho- mines officium non faciant. Et tamen Aloisius (rex Poloniae) Ulyssem (regem Daniae) severe monuit, ut quiesceret, nec oppressis opem ferret. Julius autem Vindex (Caesar) Len- tulo (regi Daniae) minatus est, nisi ab armis abstinuerit, se per 2. 87. 14. 91. 59. 62. 94. 47. 6. 87. 68. 74. 90. 15. 93. 91. 9. (cosaccos Holsatiam) ipsi erepturum esse. Si eiusmodi in- dignitate non irritantur ad fortitudinem generosi animi, actum est de Repub. funditus. Jam farna spargitur, Genuam esse deditam. Utinam verum esset, quod eras experiemur, volente Deo. 23. 93. 101. 10. 51. 102. (Vienna) vero habemus, timeri ibi 3. 19. 70. 26. 52. (Danuni) si magno animo et prudenter adgressurus rem esset. Verentur enim, ne maior Ungariae (Germaniae) pars ad illum se conferat. Igitur eo maiori periculo et se et alios involvet, nisi fortiter et cordate per- rexerit. Ego, si fecerit, Deo gratias agam, sin minus, de- plorabo fatum Hispaniae (Germaniae), et tamen de salute publica non omnino desperabo, multo minus de mea privata, 246 quamdiu Se. Africanus (rex Sueciae) incolumis manserit. Illum igitur quam diutissime servet Deus Opt. Max. et omni felicitate coronet. Bene valeat, Ilhris Gen:tas Tua, et me meamque fortunam in posterum quoque complectatur suae benignitatis favore et gratia. Deus domum eius tueatur ac custodiat. Loco consveto, -£-g Junii, anno 1625. Quae de Soubisio hodie scripsi, ex Amstelrodamo huc allata sunt in litteris, quarum exemplum adiunxi. Rei veri- tatem percipiemus inträ paucos dies. Interim confidamus in Domino. Ipse faciet. 247 XXXV. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. £f Jnnii 1625. R. A. Litt. 111. Virorum. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Jubae (Mansfeldii) 2. 22. 1 1. 21. 19. 20. (copiae) adeo di- minutae sunt, ipsius Jugurthae (Mansfeldii) culpa, ut de 12:m. quos ex Sicilia (Anglia) adduxit, non supersint nisi 350 I mm ensam 50. 29. 59. 23. 10. 28. 30. 32. (peciiniae) vim dissi- pavit sine ullo fructu. Nunc cum periculum sit, ne res tota in fnmum abeat, Josephus (Camerarius) ad illum mittitur. si ratio inveniri possit, qua retineantur miserae aliquae re- liquiae. A Venetis (Ordinibus) iterum aliquid subsidii im- petratum est, sed magno nostro labore. Res mira est, Pto- lomaeum (regem Galliae) et Menelaum (regem Angliae) nosi maiorem habere rationem existimationis suae. Certissimum enim est, nisi statim severa remedia adhibeant, mox turpem et exitiosum secuturum exitum. Sed nihil hactenus valuerunt crebra nostra monita, ut verissimum sit vetus verbum, Ubi fata peccant, consilia excidunt. Josephus (Camerarius) ante suum discessum haec scribere voluit. Si fortassis sequenti septimana nullas litteras det, absentiae suae illa interruptio tribuenda erit. Ulysses (rex Daniae) iam 53. 26. 14. 15. 13. 31. 35. 32. 46. 41. 17. 80. 48. 62. 89. 75. 38. 9. (lustravit exer- 248 citum) suum, atque m agro 4.92.73.3.101.51.47.40. (Ver- densi) disposuit. Quid ad Severum (Caesarem) scripserit, iam ex coniecturis adsequi non adeo difficile est, quamvis exemp- lum litterarum David (rex Boliemiae) impetrare non possit. Jam queritur, a Menelao (rege Augliae) se coniectum in hunc 53.83.74.86.52. (lusum) nunc 63.20.107.29.108.81. (deseri). Gedeonem (regem Sueciae) multa obtulisse quidem, sed nunc cum maxime necessitas et commune periculum po- stulet 70. 88. 119. 6. 93. 68. 57. 42. 119. 32. 13.41. (nihil faceré). Jubam (Mansfeldium) longe abesse, neque aliquid 112. 19. 56. 111.21. {magni) ab isto homine exspectandum. JuliumVin- dicem (Caesarem) cum 107. 34. 59. 28. 33. 47. (sociis) adeo potentem, ut unus Lentulus (rex Daniae) se illi opponere nec possit, nec velit. Haec sunt praeludia, ut Mansveto (Camerario) quidem videtur, ad honestam 118.33.14.2.41. 47. 74. 80. 39. 10. 89. 52. 79. 1. 90. 13. 9. 93. 107. (discessionem ab armis) nisi forte Galeatum sero duelli poeniteat. Seve- rum (Caesarem) adeo 10. 87. 70. 83. 95. 8. 15. 87. 57. 64. 20. 51. 58. 32. 48. 41. (non vult offendere) ut cum Eutropio (rege Bohemiae), nescio quas causas praetexens, 119.86.13.73. 80. 14. 71. 94. 10. 63. 92. 13. 101. 51. 87. 68. 21. 15. (correspon- dere nolit) ne forte 113. 28. 15. 75. 20. 73. 19. 92. 28. 10. 9. 30. 51. 98. 74. (littcrae in manus) Julii Vindicis (Caesaris) ve- niant. Venetorum (Ordinum) 53.41.65.31.46.23.74. (Le- (jatus) apud 28.11.47.26.69. (ipsum) facit officium, et nos hortamur, ut quae in se recepit, perficiat. Certe tali rerum statu ab omnibus 28. 35. 83. 31. 13. 33. (iuvari) debet. Nam si ipse quoque 42. 13. 69. 79. 58. 29. 50. 99. 70. 90. 15. (arma dtponat) actum est non tantum de Andrea (electore Bran- deb.) sed de tota Rep. Graeei (Hanseatici) 71. 41. 59. 38. 10. 33. 19. 69. (pecuniam) recusant, et spectatores esse volunt fabulae. Qualis Catastrophe futura sit, novit Deus, quem 249 toto animo invoco, ut misereatur Ecclesiae suae. Aloisius (elector Saxoniae) Antiquum obtinet. Monuit 58. 90. 10. 86. 9.10.29. (Danum ne) Severum (Caesarem) 94.4.57.32.51. 63. 30. 106. (offendaf). Aurelius (elector Brandeb.) procul dubio ob Sosthenis 52.40.10.31.47. (minas) in ro agn o 9. 80. 75. 98. (mctu) est. Deus prohibeat, ne quid indignuro se committat. Alexander (Bethlen Gabor) promittit, si Ulys- sem (regem Daniae) et Jubam (Mansfeldium) 21. 10. 66. 22; 74. 15. 28. 62. 27. (in hosticö) viderit, tum se quoque pro- gressurum esse. Sed illud an et quando futuruni sit, ne di- vinare quidero licet. Certe 53. 20. 65. 30. 46. 26. 14. (Legatus) de quo dixi, persuadere Lentulo (regi Daniae) non potuit, ut vel 8. 33. 15. 75. 29. 13. 26. 68. 42. 112. QiMerulam) quidem 19.63. (ad) Spartacum (Bethlen Gabor) 14.2.40.60.32.48. 80. (scribere) voluerit, qui tamen solus Severum (Caesarem) 48. 89. 75. 40. 10. 92. 13. 101. (retinere) posset. Josephus (Ca- merarius), ubi domum reversus merit, de his plura scri- bere poterit. Xunc tantum haec pauca illi subiicere tempus permittit, cum sit in procinctu itineris. Ex Anglia nullas adhuc litteras accepimus de adventu in Regnum sponsae Gallicae, et celebratis nuptiis. Ex Gallia confirmant, res cum Soubisio eo loco esse, ut nobilem ad Regem miserit, qui ei suo nomine se subiiciat. Rupellanos etiam Legatos misisse, qui Regi satisfaciant. Sic sperare bonos, motus civiles Hispanorum artibus in Gallia concitatos sedatos esse. In Italia feliciter hactenus rem Sabaudus gessit, occupato toto Genuensi territorio, excepta Savona. Dux Feriae iam denique in campum progressus est. Mox videbimus an Gallos adoriturus sit, Nam hactenus pax inter Gallos et Hispanos inviolata mansit, ut nunc subtiliter dis- cernuntur pacis et belli iura. Näves Batavicae, quae classi Britanicae adiungi debent, iam fere paratae sunt. Classis 250 vero altera Batavica in America m missa, Mense Aprili circa Canarias insulas conspecta, nuuc procul dubio cum Hispa- nica classe, quae Portum omnium Sanctorum in Brasilia ob- sidet, conflixit. Certa tamen audiemus propediem. Bene valeat Ilhris Gen:tas Tua, et suo favore me pro- sequi pergat. Loco consveto, \% Junii, anno 1625. 251 XXXVI. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae K. A. Litt. 111. Viror. Coniitis d. }zl Junii 1625. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Dilato Josephi (Camerarii) itinere ad dies aliquot ex inopinato irnpedimento has etiam submittere, prioribusque addere licuit. 14.2.13.21.11.47.28.15. (Scrq)sit) interea 23. 22. 74. 1. 20. 48. 5. 53. 26. 107. (Vosbergias) huc iterum, et aliquam meliorem nobis spem praebuit. Inspecto enim rectius 73. 32. 56. 40. 14. 47. 35. 41. 59. 81. 19. 80. 73. 89. 74. 50. 27. 10. 74. 38. (Regis Sueciae responso) Ulyssis (regis Daniae) 53. 92. 65. 30. 46. 34. (legato) dato, apparuisse, non recte illud acceptum, sed commodum illud ac 14. 81. 50. 62. 101.73.83.9. (sincerum) fuisse. 3. 31. 70. 86. 52. (Danum) igitur in eo per- stitisse, impossibile esse, ut a ceteris 47. 95. 74. 106. 20. 111. 15. 29. 46. 95. 108. 75. 32. 13. 75. 93. 98. 73. (sustentetur tertius) ali- quis 32. 17. 41. 48. 119. 93. 15.23.74. (exercitus). Sed cum ur- sisset alter, rem aliter se habere, atque ideo 2. 39. 10. 26. 41. 70. 46. 98. 69. 6. 79. 65. 80. 10. 47. 20. 112. (conventum Ha- gensem) prosequendum, hunc tandem annuisse, promisisseque 14. 26. 82. 74. 107. 32. 9. 100. 14. 74. 38. 13.83.9. (suos se vms- surum) si Gedeon (rex Sueciae) 21.63.41.52.4.90.59.15. 86. 48. 95. 14. (idem facturus) esset. Quae cum ita sint, De 252 Se. Africanus (rex Sueciae) Reip. cleficisse dici possit, de- liberandum erit accuratius, quid facto opus sit, ut et 46. 29. 52. 71. 87. 73. 28. 14. (temporis) et 59. 91. 95. 47. 102.32. (cau- sae) ipsius habeatur ratio. Sin peculiarem 68. 41. 116. 19. 15. 38. 52. 69. 33. 46. 75. 33. (legatum mitti) causa non est, forte Gellio (Rutgersio) in solemni 57.94.73.112.30.9.31.10.63. 42. 13. 81. (forma måndan) posset, etiam in eventum 42. 118. 59. 99. 70. 62. 113. 23. 63. 80. 51. 63. 26. 9. (ad concludendum) si Scip. Africani (regis Sueciae) 59. 22. 111. 3. 93. 46. 100. 27. 10.21.60.35.14. (conditionibus) satisfactura fuerit. In qui- bus tamen omnem 52. 34. 58. 20. 48. 91. 15. 33. 39. 10. 29. 69. {moderationem) quantum fieri potest, adhibitam iri non du- bitat Mansvetus (Camerarius). Sunt etiam alia plura, quae 2. 82. 10. 35. 89. 51. 15. 83. 69. (conventum) illum suadent, ac postulare videntur, inprimis ut etiam Ucalegon (rex Angliae) 59. 87. 10. 14. 74. 108. 40. 70. 116. 46. 38. 13. (constringatur) ad servanda 71. 48. 39. 112. 33. 14. 107. 42. (promissa) et inter Gedeonem (regem Sueciae) ac 63. 79. 10. 83. 9. (Danum) tol- latur in futurum omnis 58. 88. 57. 64. 93. 3. 41. 10. 15. 80. 19. (diffidmtia) tum ut etiam respectu Sosthenis (regis Poloniae) ineatur ratio, ut et Se. Africano (regi Sueciae) inde aliqua utilitas accedere et in posterum Primislaus (rex Poloniae) tantum Reip. in Hispania nocere non possit, quantum fecit hactenus. Certe 55. 100. 2. 62. 99. 10. 23. 89. 51. 15. 26. 14. (Mc conventus) multorum corda aperiet, et saltem in futurum res nostras firmabit, ne prorsus causa communis pro despe- rata ac deserta habenda sit. Accedit, quod Marcus (rex Galliae) cum expressa hac conditione 11.80.59.35.70.81. 30.9. (pecuniam) promisit, si 66.31.65.42.29. (Hagaé) fiat inter ceteros (ipse enim pars esse non cupit) 2. 87. 10. 4. 94.20.58.32.13.79.15.88.99. (confoederatio). Scio 55.90. 51. 62. (hane) non carituram suis difficultatibus, sed consul- 253 i tantlum tamen esse videtur de rei summa, et eventus per- mittendus Deo, qui benedicet rectis consiliis. Dicitur Severus (Caesar) Legatos misisse ad Graecos (Hanseaticos), quod si verum est, forte ad Ulyssem (regem Daniae) potissimum venient. Nisi magno animo persistamur in praeclare coeptis, satius fuisset, nunquam se movisse. Josephus (Camerarius) brevi, nisi profectio eius impediet, scribet plura. Iterum atque iterum quam opt. valeat Ill:ris Gemtas Tua, atque ut facit causae communi, mihique fa- vere perget. Loco solito, ^f Junii, anno 1625. P. S. Illustris ac Generöse Domine. Cum obsignatum fasciculum misissem ad Dn. Rutger- sium nunciari mihi iussit, se ob imbecillitatem virium nunc in Sueciam scribere non posse, petereque, ut hane inter- missionem eius nomine excusarem apud 111. Gen:tem Tuam. Certe ab aliquo iam tempore non bene valet, et videtur me- tuendus esse morbus chronicus. Appetitus fere prostratus est. Spero tamen divina misericordia et Medici diligentia rem före extra periculum. Inclusi hisce inscriptiones quas- dam Bredae pub. affixas. De quatuor Regibus coniuran- tibus vanitas est insignis Hispanica ex ingenio gentis. Ite- rum B. V. Vir Illustris ac Generöse. Dat. ut in litteris, if Junii anno 1625. Illustri ac Generoso D:no, Dn. Axelio Oxenstiern. S. R. M. Regnique Suecorum Cancellario. etc. etc. Domino s. s. obs. (L. S.) 254 XXXYII. L. Camerarius ad Axelium Oxenstierna Hagae Comitis d. JT Julii 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Heri ex 2. 19. 14. 46. 13. 21.45. (castris) Jubae (Mans- felclii) reversus, nunc ad scribendi officium redeo. Illud una tantum septimana neglexi, absens peregre. Jugurtha (Mans- feldius) sic hactenus rem gessit, ut magnam pecuniae vim sine ullo fructu consumpserit. Copiae omnes, quas ex Cypro (Anglia), et a Ptolomaeo (rege Galliae) habuit, dilapsae sunt, aut morbis absumptae. Miserae ex Hispania (Germania) re- liquiae cum fame et paupertate conflictantur. Josephus (Ca- merarius) nunquam vidit tam acerbum spectaculum. Ipse Juba (Mansfeldius) hic errores suos excusare nititur, et la- borat, ut a 48.20.5.28.1.23.74. (regibus) ipsi continuentur stipendia. Si faciunt, in Danaidum dolium aquas infundent. An meliora et firmiora ab Ulysse (rege Daniae) speranda nobis sint, haud scio. Multa sunt quae me de Lentulo (rege Daniae) et 107.30.17.22.10.33.59.40.14. (Saxonicis) dubitare faciunt. Sane ex iis, quae de his 31.3.81.26.51.44.88. (adiunxi) hisce, non obscure apparet, nibil magni solidique ex iis locis nobis exspectandum esse. Rediit tamen ex Sicilia (Anglia) ad Ulyssem (regem Daniae) 42. 9. 47. 75. 73. 35. 106. 29. 48. 38. 255 74. (Amstruteras) et pecuniara promissam misit Menelaus (reK Angliae). Interim 15.93.8.53.100.83.14. (TiWus) copias suas auxit, easque iam intermedias habet inter Lentuhmi (regem Daniae) et Jugurtham (Mansfeldium) cum damno in- signi Andreae (electoris Brandeb.) et non sine metu Vene- torum (Ordinum). 86. 34. 47. 60. 32. 73. 56. 21. 95. 74. (Vosber- (jius) ad me soripsit, se ad Gedeonem (regem Sueciae) pro- fectum esse. Vir bonus est, et amans bonarum partium. Non dubito, illnm feliciter negotium confecturum esse. Om- nino, nisi fällor, 62.39.70.98.29.111.75.23.107.6.79.65. 33. 80. 10. 47. 33. 14. (conventus Hagiensis) necessarius est, in quo de rerum summa recte agatur, non tantum in prae- sens, sed etiam in futurum. Valde enim metuo, ne huius 91.51.70.93. {anm) commoditas iam fere praeterlapsa sit. Julius Vindex (Caesar) Conventum urget in Hungaria (Ger- mania). Revera sub specie legum armata celebrabit Comitia, in quibus tyrannidem suam stabiliat, et per latus Davidis (regis Bohemiae) cunctos confodiat Evangelicos in Hungaria (Germania). Nos apud Menelaum (regem Angliae) exagge- ramus infelicem illam catastrophem, sed in Sicilia (Anglia) rerum Hungaricarum (Germanicarum) imperitissimi sunt, nec recta nec constantia consilia ineunt, sed potius cum impetu res magnas incipiunt, et mox sub pondere se flectunt et re- mittunt, Intellexi Se. Africanum (regem Sueciae) Legatum in Cyprum (Angliam) mittere. Spero illum in tempore ad- venturum, et quod agit, effecturum esse: Mansvetus (Came- rarius) in Cyprum (Angliam) scripsit, monuitque ut pro dig- nitate Heri sui tractaretur. In quo alioquin negligentiores sunt in illo loco. 119. 68. 19. 14. 47. 40. 74. (Classis) illa in Sicilia (Anglia), de qua farna late percrebuit, nondum pro- greditur. Culpa quidem in Venetos (Ordines) reiicitur, qui Menelai (regis Angliae) desideriis satisfacere nolint; sed re- 256 vera vitium est gentis, cuius naturam iam paucis expressi. De successu felici Deus orandus est. Sed multa me red- dunt anxium, ne tantus conatus tandem in fumum desinat. Alcimus (rex Hispaniae) sibi ab hoc apparatu metuens, ubi- que locorum in defensionem intentus esse dicitur. Nos in- tempestive hostes monemus, neque cito et ex improviso in illos iiTuimus, quo uno illorum vires frangi posse, ego qui- dem existimo. Quod etiam sperandum nobis fuisse non du- bito, si quae ab initio Gedeoni (regi Sueciae) in Sicilia (Anglia) promissa fuerunt, Ulysses (rex Daniae) non 15. 38. 13. 61. 30. 14. 74. 80. 46. (turbas set). Sed quicunque etiam sequentur eventus, Josephnm (Camerarium) hoc unum tamen erigit, quod sciat Se. Africanum (regem Sueciae) in heroico suo proposito constanter perseveraturum esse. Forte etiam Deus illi soli hane gloriam reservare vult, ut in Annalibus celebretur vindex et restaurator collapsae libertatis. Et haec quidem hactenus. Venit tandem Londinum nova Regina, celebratis ac confectis Cantabrigiae nuptiis. Faxit Deus, ut haec con- iunctio utrique Regno salutaris, et hostibus formidolosa sit. In Gallia Hispanica factio praeclara consilia saepius mo- ratur, atque ex eo bellum in Italia feliciter coeptum pro- greditur lentius. Hispani deiectis suis ad Bredam munitio- nibus discesserunt versus Brabantiam. An aliam aliquam obsidionem tentaturi, aut copias reficiendi causa in praesidia distributuri sint, mox intelligemus. Ego doinum reversus tantum litterarum variis ex locis allatarum cumulum reperi, ut ob illas perlegendas has cogar abrumpere. Scribam pro- xime, volente Deo, plura, et quidem diligentius. Bene valeat Ilhris Gemtas Tua, et commoda mea promovere nunquam desistat. Loco consveto, ^T Julii, 1625. Hoc omnino addere debui. Misit ad Ulyssem (regem 257 Daniae) Aurelius (elector Brandeb.) Du. 60.80.8.40.10.81. (Bdlin) qui ab eo huc venturus est, ut intersit conventui. si proceclet. Spero Gedeonem (regem Sueciae) quoque ali- quem missurum, aut certe plena mandata ad Varronem (Rut- gersium). Huius valetudo nunc sane infirmior est. Deus virum bonum et eruditum servet. Habemus hic ex Anglia Legatum extraordinarium ad Regem Bohemiae et D:nos Ordines, Secretarium Mortonium. Nondum cnm eo loqui potui, et hodie audientia illi concedetur. IT 258 XXXVIII. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae romitis d. A Jnlii 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Nihil fere nuuc erat dignum relatione nostra. Cuncta ubique locorum propemodum in suspenso ac incerto sunt. Ulysses (rex Daniae) nihil quidquam cum Davide (rege Bo- hemiae) de suis consiliis communicat. Josephus (Camerarius) de eius intentione ac scopo admodum est sollicitus. Terrent illum priora vestigia. Ucalegon (rex Angliae) optimo animo est praeditus, et 11. 19. 13. 53. 30. 9. 20. 10. 15. 23. 09. (par- lamentum) eius voluntati satisfacere cupit. Exspectamus igi- tur cum desiderio, quid tandem futurum sit. Adest Le- gatus extraordinarius Menelai (regis Angliae), tractans cum Venetis (Ordinibus) in arcano de arctiori foedere, et quo 59. 68. 31. 14. 47. 21. 74. (classis) illa ingens se conferre de- beat. Ego video et doleo, occasiones et temporis commoda cum tanto detrimento Reip. negligi. Rediit ad Lentulum (regem Daniae) 42. 9. 107. 40. 26. 75. 29. 13. 35. 14. 38. 22. 47. 1. 32. 48. 5. 28. 33. (Åmstruterus. Vosbergii) actionem in Bis- caia (Suecia) fructuosam fuisse nori dubitamus. Si Legatus Ptolomaei (regis Galliae) ad Gedeonem (regem Sueciae) re- dierit, multa cum illo circumspectione agendum crit. Sunt 259 enim duplices homines. Ego quidem a Lentulo (rege Daniae) illum corraptum fuisse suspicor, ut pecuniam aliis destinatara a Marco (rege Galliae) Ulyssi (regi Daniae) impetraret. Andreas (elector Brandeb.) misit 60.32.113.40.51.81.83. 52. (Belmium) ad Lentulum (regem Daniae); ab eo huc ven- turus est, ut adsit conventui tamdiu exoptato 55. 42. 65. 79. 80. (Hagae) in quo nisi de rerum summa alia tandem in- veniuntur remedia, aetum est de Rep. Sed. ut dixi, plura nunc non occurrunt, quae scribam. Fortassis sequens sep- timana uberiorem suppeditabit materiam. Dn. Rutgersius male habet. Doleo optimi et doctissimi viri conditionem. Deum oro, ut vires et sanitatem ei restituat. B. V. Vir Illustris ac Generöse. Loco consveto. T86 Julii, anno 1625. 260 XXXIX. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. Äf Julii 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Magnas res ubique locorum fere in motu vidimus, sed lentum dubiumque illarum progressum facit vel iniquitas temporis, vel occulta aliqua fati ratio. Non enim accusabo ullius sive culpam, sive ignaviam. Certe occasionum com- moditates et fruetus praetereunt, nunquam redituri, magno cum commodo hostium, insigni vero damno Reip. Ex Cypro (Anglia) quid certi solidique spondere nobis possimus, affir- mare non audeo. Magno cum impetu res magnas gens illa subito aggreditur, mox remittit, nec constantiam praestat, quae in illis vel maxime est necessaria ad felices successus. Agit iam Ucalegon (rex Angliae) per peculiarem legatum cum Ve- netis (Ordinibus) de aretiori foedere. Sed hi ut prudentes sunt, non facile se adstriugent, nisi certi sint, Menelaum (re- gem Angliae) aperte bellum Alcimo (regi Hispaniae) denun- ciaturum. Hactenus enim per larvas et schemata cuncta gesta sunt, in quibus nullum est certum firmumque fundainentum. Cui enim bono sub ficto Davidis (regis Bohemiae) titulo 2. 8. 19.14.47.21.75.28.53.68.30. (classis illa) praeparatur, cui tamen nihil boni ex 33.113.8.31. (illa) accedet unquamV 261 Jam toto mense nullas ex Sicilia (Anglia) litteras habuimus, sic ut non nisi pauca dubiaque ex mercatorum nunciis ex- plorare possimus. Audimus igitur 11. 42. 13. 53. 79. 9. 20. 10. 15. 23. 52. (parlamentum) Menelao (regi Angliae) promisisse satis magnam pecuniae summam, sed tamen quae numerari queat, qualis ad diuturnum bellum non sufficit. Sed spe- remus meliora, inprimis in Deo Opt. Max. qui tandem Eccle- siam suam mirabiliter restituet. Ulyssis (regis Daniae) de- sideriis Menelaus (rex Angliae) in omnibus satisfecit, sed nos quid agat, agereque velit, ex illo non intelligimus. Nihil enim quidquam ad Entropinm (regem Bohemiae) scribere solet. Severo (Caesari) adhuc blanditur. Si ut securiorem reddat, laudo: Sin vero, ut tantum aliquo illi metu incusso ad 40.73.90.59.75.91.15.26.10. 7. (tractatus) pelliceat, et se et nos misere fallet. Incumbit enim illi 16. 40. 8. 68. 81. 38.14. (Tillins) qui solo contemptu 83.93.51.62.92. {vina) non poterit. 14. 102. 17. 27. 70. 21. 119. 93. (Saxonici) pro more fluctuant, et metuni suum ne quidem occultare sciunt, Graeci (Hanseatici) in diversa studia distracti nec consultare pru- denter, nec agere fortiter didicerunt. Interim Julius Vindex (Caesar) 59.34.52.28.46.33.19. (comitia) nova praeparat, in quibus funus ducatur Davidis (regis Bohemiae), et simul 8. 40. 60. 32. 13. 75. 30. 15. 81. 14. (libcrtatis) in Hispania (Ger- mania). Andreas (elector Brandeb.) multis euris afficitur, ne a Sosthene (rege Poloniae) aliquid mali patiatur. Nos ex Biscaia (Suecia) Dn. 14. 50. 29. 10. 14. 88. 86. 9. (Spen- sium) reducem exspectamus, et cum eo multam consolatio- nem ab Opt. Max. Gedeone (rege Sueciae). Etiam Vene- torum (Ordinum) Legatum iam ex Biscaia (Suecia) disces- sisse arbitramur, et propediem ad nos reversurum esse. Interim ex aliis etiam locis certiora ad nos pervenient, ut in posterum uberior et laetior ad scribendum sit materia. 2G2 Nunc excusationem peto speroque ob sterilitateni materiae et stili incuriam. Deus servet raagnum illum Heroem, Scip. Africanum (regein Sueciae), cui se Josephus (Camerarius) iamdudum animitus devovit. Bene valeat Ilhris Gemtas Tua, meque constanti favore suo eius addictissimum clientem be- nigne conservet. Loco solito || Julii, anno 1625. 263 XL Ep. L. Camerarii ad Axeliuiii Oxenstierna, Hagae Coniitis d. 1 Ang. st. n. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Eius litteras 10 Julii scriptas cum adiunctis chartis heri recte accepi. Pro gratiosa communicatione maximas ago gratias. Nam interest nostra, ut quae de causa com- muni alibi etiam aguntur, authentice accipiamus, ne forte erremus in consiliis. Certe quae inter Gedeonem (regem Sueciae). Ulvssem (regem Daniae) et Andream (electorem Brandeb.) in Biscaia (Suecia) evenerant, cum ex sermonibus Lentuli (regis Daniae) de illis cum Dn. 23.22.14.1.20.13. 5. 21. 27. (Vosbergio) tum ex litteris amicorum 60. 29. 48. 53. 28. 10. 33. 34. (Berliniö) acceptis, diversimode ad nos relata fuerant. Ceterum quae Dn. 47. 11. 41. 51. 71. 80. 26. 107. (Spensitts) nomine Menelai (regis Angliae) proposuit, et ad ea Se. Africani (regis Sueciae) responsum, in fasciculo trans- misso non crant, forte per festinationem relicta. Verum cum ille, uti speramus, propediem huc rediturus sit, ipse nobis cuncta plenissime exponere poterit. Gedeonis (regis Sueciae) vero consilia et promissa, inprimis e Reipublicae utilitate, et heroica omnino fuisse res ipsa loquitur. Faxit Deus ne illos nimis sero poeniteat. qui illis laudatis et ac- 264 ceptis Ulyssis (regis Daniae) interventu et persvasu non reti- nuerunt desideratam a bonis constantiam. Quod vero in tanta conciliorum incertitudine non habita ab aliis maiori conside- ratione occasionum et tempons, Gedeon (rex Sueciae) in Sar- diniam (Livoniam) transmittere constituit, ut Sosthene (rege Poloniae) aut pacem extorqueat, aut iustum bellum inferat, heroici omnino animi est propositum. Itaque Deum Omni- potentem animitus precor, ut eum tueatur tanquam pupillam oculi sui, et felici eventu eius actiones coronet. Sane qua est singulari pmdentia praeditus, sine dubio studiose prae- eavebit, ne primus 89. 70. 3. 38. 59. 92. 19. 14. (inandas) vio- lasse dici possit, quod etiam, si necessitas postulat, litteris publicis in notitiam hominum nisi erro, deducendum esset. Fabii (Radzivilii) etiam in primis, aliorumque in Antonia Polonia), qui bonarum sunt partium, magna ratio habenda erit, ne aut in periculum veniant, aut coacti Gedeoni (regi Sueciae) inimici fiant, sed potius, ut tandem pro retinencla libertate et tuenda salute propria sua arma cum ipso con- iungant. Sunt enim quaedam in Ottonis (Radzivilii) litteris, quae Joseplmm (Camerarium) tenent nonnihil sollicitum. Sed non ambigo, quin cuncta ista praevisa sint, atque ita simul in promptu remedia. De Lentuli (regis Daniae) vero consiliis et actionibus quid dicam, aut non dicam, vix reperio. Meo iudicio cele- ritate et praeventione uti, atque militem in hostico collocasse debebat. Nunc 15.21.08.113.88.83.14. (Tittius) ipsi in- cumbit, accrescuntque in dies eius copiae. Quin Severi (Cae- saris) 8. 93. 46. 101. 73. 30. 47. (litteras) habere dicitur, quibus nisi 58. 31. 111. 95. 74. 50. 42. 13. 29. 79. 75. 98.28. {Banns pa- reat vi) in eum agat. Adhuc quidem nihil inter ipsos 6. 39. 14. 46. 33. 8. 32. (hostile) intervenit, quin potius ultro citroque tuto commeant. Et Ulyssi (regi Daniae) quidem stat sen- 265 tentia, quiescere, donec in Sicilia (Anglia) petitis eius satis- factum fuerit. Ea sunt, quantum intelligo, ut Menelaus (rex Angliae) Alcirao (regi Hispaniae) 60. 41. 53. 68. 86. 9. (bel- lum) denunciat, tum se quoque in Julium Vindicem (Cae- sarem) moturum esse. Honesta est petitio, et hoc omnes boni, ut fiat, expetunt. Veneti (Ordines) sane hoc unice quaerunt, et cum Meuelai (regis Angliae) Legato, qui nunc cum illis de arctiori foedere hic agit, talia tractant. Sed suspicor, alium Ulyssi (regi Daniae) scopum, ut forte cau- sam exeusandi se habeat, quod vix putet, Menelaum (regem Daniae) sibi satisfacturum esse. Cuncta docebit dies. Sane cum 13.80.17.63.90.70.21.91.20. (rex Daniae) sub finem lmius Mensis Legatum huc missurus sit, ad 62. 82. 10. 23. 29. 51. 15. 26.52. (conventum) olim in Cypro (Anglia) destinatum, optarem etiam Gedeonem (regem Sueciae) idem fecisse, aut certe mandata pleniora transmisisse ad Varronem (Rutger- sium) in omnem eventum, ne Ulysses (rex Daniae) morae aut periculi causas in Se. Africannm (regem Sueciae) posset reiicere. Saltem hac ratione foedus. quod inter 32. 35. 19. 10.65.41.8.40.2.87.47. (Ecangelicos) quaerimus, tractari, et de ceteris conditionibus anno insequenti ad bellum a Ge- deone (rege Sueciae) in Hispacia (Germania) gerendum ne- cessariis conveniri posset, atque ita simul communis prae- parari Legatio, quae cuncta ad Gedeonem ('regem Sueciae) referret. Sed forte Dn. 1 4. 71. 80. 51. 14. 33. 38. 47. (Spcn- shts) iuxta et Venetorum (Ordinum) Legatus ad nos reversi in eam rem certiora nobis adferent. quod unice expetimus. Graeci (Hanseatici) inanibus conventibus tempus inutiliter consumunt, et ceterorum quoque in 14. 30. 44. 94. 10. 81. 31. (Sascomä) caterva, arena est sine calce. Utinam redeat ali- quando Ungaris (Germanis) avita virtus in praecordia. Me- nelaus (rex Angliae) optima mente praeditus sane magnam 266 pecuniarum vim impendit, sed privati ex illa lucrum quae- runt quidquid fiat de Rep. Ptolomaei (regis Galliae) aula obnoxia est factionibus, et in illa Tryphon (rex Hispauiae) multum potest. Alcliimistae (Jesuitiae) etiam cuncta tur- bant, et totum Regnum sanguine inundari malunt, quam frangi Alcimi (regis Hispaniae) potentiam. Etiam in Cymbria (Italia) fortuna hactenus confoederatis blandiens tergum nunc vertere videtur. Sic cuncta inter spem et metum fluctuant. Fania nunc spargitur, Hispanos recuperasse Portum omnium Sanctorum et Civitatem S. Salvatoris in Brasilia, eamque ob causam conspectos Bruxellis et Antwerpiae ignes triumphales. Prudentiores meliora sperant, putantque talia confingi, cum ut dissolvatur Societas no-va Americana in his locis, tum ut cursus classis Anglicae inhibeatur ob tam tristis casus nuncium. Certa audiemus propediem. Nunc litterae ex Anglia allatae sunt, quas antequam bas obsigno, vix legere potui. Kex persistit in praeclaro proposito adiu- vandi affineni et causam communem. Parlamentum 2 sub- sidia Regi absolute promisit, annexa querela, de male collo- catis prioribus subsidiis, quae patri eius data fuerunt. Urget simul executionem legum publicarum contra Papistas. Mans- feldii militiam Rex diutius sustentarc vult. Ut classis primo quoque die egrediatur, modis omnibus laborant. Deus pro- hibeat, ne pestis eam invadat ac retrabat, quae iam Lon- dini grassatur immaniter. Hispani iterum se movere in vi- cinis locis incipiunt, unde Princeps Auraicus, qui ante tri- duum huc venit, iterum discessurus esse dicitur. Cetera, volente Deo, proxime. Nunc 111. Gen:tem Tuam precor, ut Sereniss:o Regi, d:no nostro clementiss:o me humilime com- mendans suo favore me prosequi benigne pergat. wc ta^tora. \ Augusti, stilo loci, anno 1625. 267 Si S. R. M:tas Rigam profisiscitur, invenienda erit via. qua litterae nostrae ultro citroque celeriter eommeare possint. Dn. Rutgersii infirmitas augetur potius, quam decrescit. Si febricula aliqua accederet, Medicorum iudicio non esset futurus extra periculum. Doleo eruditissimi viri vicem, et Deum precor, ut illum servet. 268 XLI. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Julii Aug. Comitis, d. ff^ 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Ulustris ac Generöse Domine. Venit tandem ad nos Dn. 14. 11. 20. 10.47. 21. 23.74. (Spen- sius) cui hodie locutus snm, paulo ante, quam ad has exarandas tempus mihi concessum fuit. Intellexi ex ipso Gedeonis (regis Sneciae) in Sardiniam (Livoniam) profeetionem, eiusque causas et finem pluribus. Iterum Deum ardenter invoco. ut felicem ac Reip. sahitarem esse velit expeditionem illam. Vel- lem Venetorum Legatum adhuc in Biscaia (Suecia) Gedeonem (regem Sueciae) videre potuisse. Sic enim ob distantiam lo- corum reditus eius ad Lentulum (regem Daniae) impedietur, et ex eo alia etiam sequentur, nisi fällor, incommoda. Nam Ulysses (rex Daniae) ingenio suo pro more usitato indulget, sic ut velie - menter metuam, ne in novum Labyrinthum Davidem (regem Bo- hemiae) et alios coniiciat. In rebus seriis per larvas et Sclie- mata rei laboranti non succurrimus. Non sunt tam simplices 6. 22. 14. 46. 29. 74. (hosles) ut verbis splendidis se decipi patian- tur. Sane 3. 19. öl. 26. 47. (Vanus) iam 15. 21. 8. 53. 28. 35. !>. (TilUum) ut 4. 27. 13. 75. 33. 34. 48. 32. 52. (fortiorem) se 69.41.75.38.80.73.89. (metuere) incipit, et de receptu cogi- tare. Varios enim texit colores, sub quibus 2. 83. 68. 50. 31. 69. (eulpam) aliis impingat. Debuisset statim a principio 269 serio rem gerere, 71. 103. 42. 92. 86. 101. 108. 15. 20. 48. 29. 46.81.113.8.88.95.69. (praevertere TiUium) dum imbecillis mit, et statim in 6. 39. 15. 46. 93. 59. 86. 9. (Iwsticnm) pedem ferre. Nunc elapsis oceasionibus frustra se in vanas partes torquet. Igitur unice metuo ne ant 75. 100. 68. 8. 95. Ii. (Tillins) illum vi removeat ex sua statione, aut ne animnm despon- dens 50. 29. 13. 100. 62. 98. 53. 82. 47. 28. 74. 15. 73. 90. 62. 46. 91.75.33.1. (periculosis tractati)bus nos involvat. Hacte- nus Se Africani (regis Sueciae) 52. 40. 53. 81. 15. 19. 69. (mi- litiam) contemsit, sed nunc audio, ipsius 71. 32. 58. 88. 63. 30. 15.98.112 (peditatum) non adeo magni momenti esse. Quid- quid evenerit, verissimum mihi Poetae dictum videtur: Ga- leatum sero duelli poenitet. Non licet in bello bis peccare. Satius est abstinere, quam bene coepta turpiter deserere. Sed speremus meliora. Apud Andream (electorem Brandeb.) Lentulus (rex Daniae) instat, ut 11. 80. 59. 23. 10. 93. 31. 9. (pecuniam) sibi det. Quid facturus sit, nescio. Sunt, uno verbo, scopae dissolutae, quas nisi praesens necessitas con- nectat, a vento repentino dissipabuntur. Scribunt tamen Ulyssem (regem Daniae) pronum nunc ad commune 57. 94. 20.118.26.14. (foedus) eamque ob causam sub finem huius Mensis 55. 19. 56. 30. 52. (Hagam) missurum Cancellarium suum, simulque etiam Aurelium (electorem Brandeb.) suos quoque. Ita nisi etiam eodem tempore a Gedeone (rege Sueciae) aliquis cum sufficienti mandato praesens sit, mora omnis 31.3. 42. 10. 87. (a Demo) in Se. Africanum (regem Sueciae) reiicietur. Sed si interim ab hoc Venetorum (Or- dinum) Legatus revertetur, uti sperandum est, omnes eius- modi difficultates facile removeri poterunt. Nisi tamen alius hic adsit, qui a Gedeone (rege Sueciae) recta veniat, haud scio an Varro (Rutgersius) quidquam agere possit, si ali- quis 6. 21. 62. 2. 27. 51. 35. 32. 10. 46. 23. 11. {hic conventus) 270 processurus est. Nam et mandata satis plena nondum ha- bet, et ipse iam a multo tempore aegrotus, nunc vero om- nino lectulo affixus est. Apparet ex vitio epatis originem morbi, et non sine periculo esse, maxime si alia accederent symptomata. Deus optimum et eruditissimum virum no- bis servet. Haec ipsa cum scriberem, nunciatur mihi, fa- mam offerri ae si 118.19.70.23.74. (Danus) nonnullas 106. 28.8.113.41.80. (Tillä) copias fuderit. Vellem veram esse, cum voto felicioris successus. Sed exspectandi nobis erunt certi nuncii. Sed certum est Severum (Caesarem) macbinari exitium 59. 33. 38. 40. 15. 19. 46. 81. 60. 83. 14. (civitatibus) in superiori Ungaria, (Germania), ut et vicinis Principibus. Ita- que cunctos in magno metu esse, et nonnullos adPtolomaei (regis Galliae) opein respicere. Neque ullum dubium, si aliquis Gedeon in illis oris appareret, cunctos statim ad il- ium delapsuros esse. Idem de Suecia (Bohemia), Sicambria (Silesia) et aliis illis provinciis sit indicium. Quae ex Si- cambria (Silesia) a magno fidoque amico Italica scripta lin- gua accepi, his adiunxi. Habemus etiam ex aliis locis. Alexandrum (Bethlen Gabor) in procinctu före. si alios in Hispania se movere videat. Si Se. Africanus (rex Sueciae) in Sardinia (Livonia) erit, illique forte 61.20.53.68.52.(6^- lum) cum Sosthene (rege Poloniae) sane operae pretium es- set, ut Spartacus (Bethlen Gabor) quoque in armis esset contra Julium Vindicein (Caesarem), qui alioquin Primislao (Polono) non deerit, maxime si illi nihil amplius a Lentulo (rege Dauiae) metuendum sit. Et haec quidem secretiori scribendi modo hactenus. In Gallia et Italia ex inopinato res nutari coeperunt. In hac adventu Gordubensis Hispani contractis in aretius Gallicis copiis Hispani amissa paulatim recuperant. In Gal- lia vero cuncta ad civile bellum spectabant. Cum vero clas- 271 sis Batavica Gallicae mixta a Soubisio demersis 3 quatuorve navibus dissipata sit, rationes sunt magnae, ob quas boui sperant, Regem non neglecto externo bello subditis suis pa- cem redditurum esse. Dux Bulionaeus heri litteras Lute- tia accepit, rem iam cum Soubisio confectam esse. Quod sane si verum est, nou desperanclum erit de salute publica. Legatus vero Gallicus mandata heri quoque accepit. (ut) om- nibus modis studeat, ut conservatis reliquiis exercitus Mans- feldici hic quam primum augeatur. Missus etiam ad Daniae Regem, qui eum hortetur, ut progrediatur. Clades illa, quam in conflictu maritinio Batavae näves acceperunt, non est exigua, certe causam praebet magni rumoris apud sub- ditos in his provinciis armari suis pecuniis classes in suae fidei ac religionis socios, neglectis in propinquo hostibus. Xam Dunkerkani piratae per totuni Oceanum vagantes mul- tas Xaves intercipiunt, atque ita commercia impediunt. Nä- ves 20 Batavae, quae cum Classe Anglicana coniungi debent, iam fere instructae sunt. Praefectus illis novus Hollandiae Amiralius, quem vocant, nothus defuncti Principis Auriaci hodie profectus, cum 12 primo quoque die egredietnr, se- quentur reliquae sine longiori mora. Me excrueiat, quod commodissimum anni tempus paene praeterlapsum est. Sae- viente etiam atrociter peste in Anglia metuendum, ne illa quoque in classem illam magnam penetret. Hispani ubique famam late sparserunt, receptuin a Suis S. Salvatoris opi- dum in Brasilia, atque in signum laetitiae publicae accensos ignes triumphales in Brabantia. Sed litterae ex variis locis allatae fere contrarium referunt, sic ut certitudo rei nobis exspectanda sit. In his locis ex utraque parte ob contagia inter milites serpentia illi in praesidia distributi sunt, nec- dum apparet, an, aut quid amplius hoc anno Hispani moli- turi sint. Conventum Ulmae a Caesare ad T% huius indic- 272 tum in Mensem usque Octobrem prorogatum esse scribunt. Bene valeat Ilbris Gen:tas Tua, et S. R. M:ti ubi erit occa- sio humilime me commendet, cui toto pectore felices suc- cessus et continuas de hostibus suis Victorias exopto. An- nuat votis Deus Opt. Max. Ex loco consveto ^^jr anno 1G25. 273 XLIL Ep. L. Camerarii ad Axeliuni Oxenstierna. Hagae Coniitis, d. i55 Ang. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Doraine. Venit tandem ad nos ante paucos dies Dn. 14. 11.20. 10. 47. 21. 23. 74. (Spcnmts) vir sane optimus, et lieri in Si- ciliam (Angliam) transmisit una cum Legato extraordinario Menelai (regis Angliae). Ex illo de Gedeone (rege Sneciae). heroicisque eius consiliis ea ipsa intelleximus, in quibus sum- mam semper fiduciam collocavimus. Deus igitur foitunet cunctas illius actiones, ut Sostheni (regi Poloniae) aut cer- tam 50. 19. 2. 29. 9. (pacem) extorqueat. aut felici 1.32.8. 53. 22. {hello) feroeiam et superbiam gentis eompescat. Quae autem singularis est Se. Africani (regis Sueciae) prudentia, et cura pro Rep. in Hungaria (Germania), ita ne in Sardi- nia (Livonia) quidera illum hane depositurum esse confidi- mus. Nam profecto cuncta in Hispania (Germania) in peitts labi ineipiunt. et Andreas (elector Brandeburg.) inprimis in periculo versari videtur. Fuit cum hoc nuper 68. 41. o. 30. 15.26.107. (Legatus) Severi (Caesaris), exprobans illi 46. 13. 31. 59. 46. 42. 75. 35. 52. 4. 27. 80. 3. 89. 48. 28. 14. (tractatum foedcris) cum Menelao (rege Daniae) et iubens ut ipse quo- que cum Aloisio (electore Saxonico) 79. 58. 62. 34. 51. 38. 92. 18 274 70. 106. 83. 69. 83. 113. 69. 101. 10. 47. 20. 9. {ad conventum VI- mensem) veniat. Nullum transitum Gedeoni (regi Sueciae) aut aliis in suis provinciis conceclat. Interim Ulysses (rex Daniae) male texta graviori cum damno rescissurus esse vi- detur. Accedente enim 15. 33. 8. 68. 40. 39. (Tillio) propius, ipse non leviter perculsus ilico retrocessit, illique potestatem dedit, utimpune 83. 29. 14. 38. 48. 56. 81. 52. (Veswgvm) trans- miserit. Lentulus (Pxex Daniae) vero postquam inter 71. 37. 62. 86. 8. 79. 58. 95. 62. 32. 9. 60. 73. 98. 10. 47. 23. 88. 119. 41. 10. 14. 80. 69. (pocula Ditcem Brunsvicensem) in suam sententiam pertraxisset, isto iam ad sua reverso ipse parum 74. 39. 1. 13. 93. 26. 14. (sobrius) cum 29. 12. 35. 87. (equo) ex 38. 91. 8. 68. 94. (vallo) in 4. 82. 14. 47. 19. 69. 21. 10. 2. 28. 63. 33. 15. 40. 53.113.80.74.30. (fossam incidit illisa) graviter 59.41.13. 86.81.59.92. (cervicc) et eiecto multo 14.31.51.56.23.88. 51.20. (sanguiné) sic ut per integrum 61. 93. 63. 23. 86. 9. (biduum) sine 53. 99. 49. 29. 68. 42. 21. 79. 62. 26. 29. 48. 93. 15. (loquela iacuerit). Ex eo 59.90.74.38. (casn) tanta con- sternatio cum 32. 17. 41. 73. 62. 21. 46. 35. 9. (exercitum) tum vicinos 11.108.21.10.2.33.71.20.14. (Frincipes) invasit, ut hi 15. 81. 8. 113. 28. 83. 52. (Tillium) ultro receperint, iste a 86. 40. 70. 91. 13. 81. 29. 51. 14. 88. (Vimariensi) difficulter in officio retentus merit. Mansveto (Camerario) tam 21. 70. 57. 19. 95. 47. 75. 98. 14. 62. 30. 47. 23. 74. (infaustus casas) non melioris 87. 69. 93. 10. 100. 14. (ommis) esse videtur quam 70. 31. 26. 64. 13. 42. 65. 21. 35. 52. (naiifragium) Jugurthae (Mansfeldii). Lentulus (rex Daniae) certe frustra existimavit, se officiosis litteris Julium Vindicem (Caesarem) et alios iallere posse. Jussit enim 46.28.113.8.40.38.14. (Tillins) ut 42.13.9.79. (arma) poneret, aut se eum coacturum, ut iaeeret. Quid fecerit, nescio, sed Josephus (Camerarius) non dubitat, illum aut facturum hoc esse, aut indigno et peri- 275 euloso 46. 13. 90. 59. 75. 91. 106. 95. (tractatu) gravius vulne- raturum Davidis (Regis Bohemiae) 2.102.98.47.19.9. (cau- sam) eumque coniecturum in labyrinthum inextricabilem. Ex- perientur itiwjue cum magno Eutropdi (regis Bohemiae) damno Ucalegon (rex Angliae) ceterique in Cypro (Anglia) quam tuto tantam spem in Ulysse (rege Daniae) collocaverint et quam imprudenter Gedeonis (regis Sueciae) virtute neglecta illi 1 1. 48. 39. 9. 21. 14. 47. 30 Qpromissa) retraxerint. Juba (Mansfeldius) accepta a Ptolomaeo (rege Galliae) et ex Sicilia (Anglia) aliqua pecunia hodie ad 52. 28. 8. 33. 15. 29. 74. 14. 26. 27. 47. (milites skos) rediit, qui numerum 72. 35. 31. 46. 38. 34. 13. (quatuor) millium 38. 93. 44. (uix) complent. Concedunt illi Veneti (Or- dines) ex suis copiis, quas exauctorare voluerunt, aequalem fere numerum, sic ut medioerem exercitum iterum habiturus sit. Hoc signiticatum Lentulo (regi Daniae), cum adhorta- tione, 10. 32. 42. 51. 28. 69. 82. 2. 42. 58. 79. 15. (ne animo ca- dat) sed 71. 13. 82. 52. 28. 14. 74. 81. 47. (promissis) Menelao (regi Angliae) satisfaciat. Quid futurum sit, docebit dies. Mansvetus (Camerarius) in 70. 80. 23. 46. 73. 94. (nattro) mul- tum 14. 71. 89. 21. (spei) ponit. Non defensoribus istis tem- pus eget. Gedeone (rege Sueciae) opus est. Plane sic apud me statuo, Deum huic reservasse hane laudem, ut vindex sit oppressorum in Hungaria (Germania), nec velie hane illis concedere* qui non Dei gloriam ac reip. conservationem, sed privata emolumenta quaerunt. Fieri certe potest iusto Dei iudicio, ut 48.29.14.3.91.51.33. (res Dani) in eum statum perveniant, ut cogatur tandem ipsemet in Biscaia (Suecia) auxilia petere, et Se. Africano (regi Sueciae) olferre 71. 20. 62. 26. 10. 28. 30. 47. (pecunias) quibus praestare possit, quod ille ultro ab initio proposuerat et fuerat pollicitus. Spero etiam omnino Gedeonem (regem Sueciae) in Sardinia (Livo- nia) ita progressurum, ne quid impedimenti incidat, quo mi- 276 nus 22. 71. 41. 69. 57. 80. 13. 48. 89. (opem ferre) possit Aurelio (electori Brandeb.) et ainicis, si ita exigeret necessitas. Josephus (Camerarius) quidem existimat, non nisi per Se. Africanum (regern Sueciae) et Alexandrum (Bethlen Gabor} res collap- sas restitui posse. Ideoque exoptat, ut inter hos aliqua in- stitui posset communicatio, ut si non 55. 27. 62. (hoc) saltem altero^ 19. 51. 70. 34. (anno) ex inopiuato in Severi (Caesaris) 11. 48. 39. 83. 33. 10. 2. 40. 30. 14. 21. 13.73.86.41.48.20. (pro- vindas irruere) possint. Sed haec omnia in Dei manu con- sistunt, in cuius divina voluntate et sancta providentia no- bis acquiescendum est. Et haec quidem hactenus. Conventus Ulmensis in Mensem Octobrem reiectus esse scribitur. Ita secundum fortunam et eventus dirigentur eon- silia. Interim infelix Gennania suis armis consumitur. et cum maxime duke pacis nomen praetexitur, crudeli bello paratur Evangelicis universis ultima pernicies. In Gallia me- lior spes pacis affulget, postquam classis Batavica Thalassi- archae sive temeritate sive imprudentia nonnullam cladem accepit. Ceitioia tamen de pace sive bello eras ex Lutetia habebiinus. In Italia satis feliciter coepta infausto fine de- sinent, nisi Rex Galliae repudiatis Jesuiticis consiliis securi- tatem sui regni externo contra Hispanos bello fulciat. Mi_ sit quendam ex suis ad 13. 29. 65. 20. 9. 58. 31. 10. 28. 19. 20. (regem Daniaé) qui an ad vos quoque profecturus sit, di- cere non possum. In Anglia classis adhuc haeret, neque hactenus Hollandicae näves ob contrarium ventum ad illam pervenire potuerunt. Sic optimum anni tempus iam prae- terlapsum est. Hispani contra Dunkerkae satis validam classem instruere dicuntur. Londini pestis atrociter grassa- tur, singulis septimanis absumens ad 3 hominum millia. Eam ob causam Parlamentum translatum est Oxoniam. Sed de bis omnibus rectius perscribet illustris Dd. 47. 71. 80. 10. 277 14. 28. 38. 74. (Spensius). In his locis quieta fere sunt omnia, quamvis vix futurum sit, ut Hispani diu quiescant. De Portu omnium Sanctorum et urbe S. Salvatoris in Brasilia diversa scribuntur ex diversis locis. Nihil certi dici potest, donec navis aliqua Hollandica ex illo portu adveuerit. Prudentio- res tamen non sunt extra omnem metum. Sed de his aliisque plura, volente Deo, propediem. Domini Paitgersii nostri valetudo indies tit deterior, et tanta est viriuni deiectio, ut pedibus insistere nequeat. Si evadit, singulare erit misericordiae divinae beneficium. Deus servet nobis virum eruditum et bonum. Quod si vero ali- quid illi humanitus contingat, non dubito IU:rem Gen:tem Tuam factae mihi spei före memorem. Facile coniicio, plu- res tum före etiam ex Batavis, qui operam suam offerant, sed an ex re S. R. M:tis id futurum esset aliorum iudicio relinquo. Ego certe animum et pectus meum devovi iamdu- dum S. R. M:ti et quamvis in doctrina et rerum usu, aliis- que donis multa in me desiderari possint, diligentia tamen, sollicitudine et fide nulli mortalium cessurus essem. B. Valeat Ill:ris Gen:tas Tua, et me sui observantissi- mum clientem benigne semper sibi commendatum habeat. Loco consveto, {'5 Augusti, anno 1025. 278 XLIII. Ep. L. Camerarii ad Axeliuni Oxenstierna, Hagae Coinitis d. || Aug. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. 13-20. 47. 10.22. 14. 46. 73. 19.29. (Res nostrae) quae satis ab initio laetae apparebant, nunc ubique fere locorum in 11.80.21.23.74.53.40.1.28. (peius läbi) et cuncta 6. 27. 14. 75. 33. 60. 35. 107. (hostibus) prospera evenire viden- tur. Ulysses (rex Daniae) ex 2. 79. 14. 3S. (casu) sic satis se collegit, et T3a- huius in 80. 12. 83. 84. (eqiw) iteruin conspectus fnit, sed mansit tamen et 9. 89. 51. 46. 33. 14. (mentis) aliqna inbecillitas, et 53.39.49.86.92.68.79.101. (loquélae) difficnltas. Interdum consistere et augere 62. 87. 71. 81. 90. 14. (copias) vnlt. interdum 119. 95. 70. 2. 15. 91. 47. (cunctas) dimittere. Nam Principes 47.102.17.82.111.93. 102. 29. (Saxoniae) eum iam prorsus 58. 32. 14. 41. 48. 98.41. 73. 23. 10. 15. (deseruerunt). Sunt arena sine calce, et ex quo- vis vento mobiles. Ipse Ulysses (rex Daniae) ad 46. 73. 19. 59. 15. 30. 46. 23. 14. (tractafus) pronus, quibus ut se suaque ser- vet, de Davide (rege Bohemiae) parum erit sollicitus. In Len- tulo (rege Daniae) Josephus (Camerarius) multa saepe miratus est: Quod militem conscripsit, antequam de Menelai (regis Angliae) 14. 26. 61. 47. 93. 58. 100. 99. (sitbsidio) certus esset; 279 Quod huic de 74.31.44.22.10.21.2.28.74. (Saxonicis) ea pollicitus fuit, quae sciebat incertissima, et hos plaerosque a se alienissimos; Quod cum exercitum lustravit, non sta- tim in 55. 27. 107. 15. 33. 2. 98. 9. (hostkum) et in 46. 40.53. 68. 80. 26. 52. (Tillium) irruit, cum hic illo tempore non ha- beret ultra 8m. in toto suo exercitu; Quod Severum (Cae- sarem) se fallere posse arbitratus est confictis, et simul noxiis Eutropio (regi Bohemiae) litteris, cum tamen Julius Vindex (Caesar) non ignoraret, a Menelao (rege Angliae) impulsum Ulyssem (regem Daniae), atque ab illo hunc acci- pere 11.89.59.35.70.40.31.47. (pecumas), non sane ut 74. 41. 77. 82. 10. 89. 51. 92. 62. 27. 14. (Saxonicos), ut prae se fert, defenderet, sed ut Davidem (regem Bohemiae) resti- tueret. Accessit nescio quae parcimonia, ut lenissimo verbo rem gravem exprimam, unde et 50.101.58.21.63.91.15. 38. 69. (peditatum) Lentulus (rex Daniae) habet satis vi- lem, minusque selectum, et Officiales parum idoneos. 4. 26. 104. 28. 83. 47. (Fitxins) tamen exspectabatur. sed cuius con- silia nisi 13.32.17. (Rex) sequatur parum diuturna inter ip- sos erit concordia. Etiam ipse 95. 21. 70. 19. 13. 81. 20. 51. 74. 21. 14. (Wimariensis) multa desiderat, nec tamen auditur. etiamsi saniora suaserit. Sic parum nobis spei in istis de- fensoribus, et tot prognostica nostra vana non fuisse eventus ostendit. Etiam 40. 10. 57. 19. 70. 15. 79. (Infanta) Legatum misit ad Lentulum (regem Daniae). Si itaque et a Severo (Caesare). et ab aliis impellitur, eo honestior ipsi videbitur 46. 86. 13. 110. 21. 47. 11. 30. 59. 33. 74. (turpis paris) excu- satio. In Sicilia (Anglia) lente procedunt omnia. Nondum etiam 62.19.14.47.81.74. (classis) de qua farna totum Or- bem peregravit. Ptolomaeus (rex Galliae) 60. 20. 8. 68. 95. 9. (bellum) an 50.31.62.29.69.63.39.9.28. (jpacem domi) ha- bere velit, nondum constat. Eius tamen apud Lentulum (re- 280 geni Daniae) Legatus Ulyssem (regem Daniae) urget, ut pergat. Ex quo eo magis in praecipitio versatur et huius farna atque existimatio, et salus Reip., si adhuc aliqua est reliqua. Certe Opticorum in 5. 42. 68. 113. 19. (Gallia) artes hoc effecerunt, ut in Cymbria (Italia) quae magna felicitate acquisita fuerant, repente iterum amissa sint. Quin ipse nimc 14.90.1.19.23.63.86.14. (Sabaudus) de suo pericli- tatur, et Lacedaemonii (Hanseatici) Alcimum (regem Hispa- niae) serio metuunt. Potest tamen cuncta reparare Marcus (rex Galliae), si Alchimistas (Jesuitas) et Tryphonis (regis Hispaniae) ministros repudiare velit. Quid tandem statuerit, inträ paucos dies audiemus. Multum ubique turbavit Areo- pagitarum (Ordinum) 59.53.31.14.47.33.74. (classis) quae bis cum 14. 27. 83. 61. 21. 74. 81. 22. (Sonbisio) conflixit. Res odiosa praecipue in his locis, ubi alioquin cuncta ad nmta- tionem et pericula prona. 52.34.13.46.26.87. (Mortuo) Pericle (principe Auraico), simul et fortuna et prudentia Ve- netorum (Ordinum) evanuisse videtur. Privatae rei studium occupavit plaerorumque animos, et corruptionibus omnia sunt obnoxia. Ipse 52. 38. 74. 21. 86. 107. (Musius) Varronis Rutgersii) avunculus non bene audit. Consilia fere capiunt extemporanea, et parum solida. Multi ad 21. 70. 58. 86. 2. 92. 19. 14. (inducias) iterum inclinant. Nisi Ptolomaeus (rex Galliae) et Ucalegon (rex Angliae) impediant, lubentes ac- cepturi essent. Sed tandem ipse Alcimus (rex Hispaniae), prospera fortuna inflatus 21. 8. 68. 30. 47. (illas) non admittet. Patet ex adiecto eius 11. 48. 39. 56. 13. 42. 9. 69. 15. 80. (pro- grammaté) quid moliatur. Non sane praeter rem föret, si aliquando Gedeon (rex Sueciae) Venetos (Ordines) adhorta- retur ad constantiam: si de suis consiliis et scopo commu- nicaret interdum aliquid. In magna enim apud illos existi- matione est, maxime cum videant, frustra se magna ab 281 Ulysse (rege Daniae) exspectasse. Juba (Mansfeldius) hodie huc revertetur ex castris. Agent cum illo Areopagitae (Or- dines), an aliquid tentare possit, audeatve. Adinngent ipsi nonnullas copias. Ipse aliquid pecuniae accepit, sed plus a Marco (rege Galliae) et ex Cypro (Anglia) exspectat. Multi sunt in ea sententia, dimittendum hunc esse. Reliquias cum supplemento mittendas ad Lentulum (regem Daniae), ut for- tior factus queri non possit, se ab amicis desertum fuisse. Quo res istae tandem evasurae sint, suo tempore perscribam. Sed profecto, nisi 1'lysses (rex Daniae) 30.13.112.42.75. 'J5. 107. {armatus) manserit, ad minimum, quando Severus (Caesar) 59. 39. 10. 83. 29. 70. 15. 86. 9. (convmtum) habebit 95.8.69.79.20. (Ulmae) tunc ei inprimis acceptum feremus 57, 23. 10. 98. 14. (funus) Reip. quod in illo docetur. Dn. 47. 11.29.111.14.33.23.52. (Spcnsium) feliciter res agere in Sicilia (Anglia) exopto. Nos Menelaum (regem Angliae) nunc iterum docemus, quo loco res alibi sint, liortamurque ut in omnem eventum maiorem Gedeonis (regis Sueciae) rationem habeat. Certum enim est, iam ab aliquo tempore Sostbenem (regem Poloniae) denuo in Cypro (Anglia) habuisse, qui con- seriptionem militis impetraret, 47. 15. 95. 19. 13. 75. 26. 9. (Stuartum) et cum cognatione multos ex purpuratis attingat, aliquorum favore adiutum, quamvis cum etiam pecuniam ad eam rem fiagitaret, reiectum fuisse a 48.20.65.41. {Rege) audiam. Sed liquidum tamen ex liac actione argumentum, Primismalum (Primislaum?) (regem Poloniae) etiam hoc ipso anno, quo adbuc durare 21. 10. 58. 38. 2. 28. 31. 14. (inducias) vult, 60. 32. 8. 68. 35. 52. (bellum) tamen privatis opibus etiam invitis Tusciae (Poloniae?) Ordinibus Gedeoni inferre voluisse. Josepbus (Camerarius) ingenti desiderio exspectat, quid in Sardinia (Livonia) gestum sit. gerendumve, et quae ex illis 282 locis spes concipienda bonis, qui Eutropium incolumem una cum Rep. exoptant. Et de his quidem hactenus. In his locis intér spem metumque cuncta in suspenso sunt. Quid Hispani molituri incertum, nisi quod ex portu Dunkerkano 29 näves armatae egressurae fiierunt, quam- primum faveret Aeolus. Totum illae Oceannm infestum red- dunt. Mercatores frendent et nisi Ordines remediuni adhi- bent ipsos se sibi consulturos aperte vociferantur. Novus Thalassiarcha Hollandicus, nöthus defuncti Principis Auriaci. cum 20 navibus bellicis nondum reflante vento versus Ang- liam navigare potuit. Portum Omnium Sanctorum una cum Civitate S. Salvatoris ab Hispanis recuperatum farna durat. et ipsi nunc, quorum vel maxime interest, hane iacturam certe Bredana graviorem, credere incipiunt, quamvis nulla hactenus navis ex ipsa Brasilia venerit, quae tam tristem nuncium confirmaverit. Gundamarius, Hispanicus Legatus, qui in Gallia arte Pelasga, qua pollet, multa turbavit, Bru- xellis haeret, incertus, an profecturus in Angliam. Pacem insidiose iactat. nobisque per alios offert aureos montes. Similibus promissis defunctum Ilegem captivum tenuit, spero non tam facile fallet successorem. Nimis crebra sunt ex- empla, cum nos periculosissime deceperunt, immo nullum est exemplum, quod proferri ipsi possint, fidem nobis datam servatam fuisse. Quid enim minus sincerum, quam in iactatis hactenus (novo et ad fallendum invento verbo) sinceratio- nibus, quibus totam paene Germaniam sub iugum perdu- xerunt. Sed exsurget tandem Deus, perfidiae, iniustitiae. tyrannidis ultor. De adventu Ilhris Geiv.tis Tuae fratris, viri magni mi- hique observandi, sive in Angliam, sive ad nos, nihil adhuc certi ad me perlatum. Si venerit, dabo operam, ut in mea fide et industria nihil desiderare possit. Monueram ego 283 apud Anglos. ut pro Regis sui maiestate digiie haberetur. Spero factum. Sed cum pestis atrocissime in Regno sae- viens et aulam dissipaverit, et raulta impedimenta obiecerit, vereor ne multa praetermissa fuerunt, quae alias non ne- glexissent. Dn. Rutgersii debilitas insignis, et valetudo fere despe- rata continuat. Deus tamen fortis est in debilibus, quem oro. ut servet virum rarae certe eruditionis et singularis in- genii. Quae nuper in omnem eventum attigi, peto in opti- mam partem accipi, utpote non profecta ex praecoci desi- derio sed fidelissimo studio erga S. R. M:tem cui me iam- dudum unice devovi. Eam altissimum mimen perpetuo flo- rentem felicemque semper, et Tuam simul 111. Gen:tem Reip. et nobis quamdiutissime conservet. Amen. Loco consveto. ^| Augusti, anno 1625. 284 XLIV. Ep. L. Camerarii ad Axeliura Oxenstierna, Hagae Comitis d. få Aug. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. De Ulysse (rege Daniae) nihil audimus, nisi quae pri- vati ad nos referunt. Ipse enim ad Davidem (regem Bohe- miae) ne litterulam quidem scribere solet. 23. 21. 10. 19. 13. 28.20.51.14.33.47. (Vinariensis) queritur de ipsius incon- stantia, et veretur, ne totam Remp. in magnum discrimen coniiciat. Areopagitae (Ordines) decreverunt, si volnerit ac petierit, se ad Lentulum (regem Daniae) missuros 1500 Equites, 3000 peditum, modo ne arma ponat et servitutem accipiat, qnam alii pacem vocant. Interim 15.40.8.53.81. 26. 74. (Tillins) in 3. 35. 2. 30. 46. 38. 1. 48. 83. 70. 14. 59. 89. 59.29.111.47.92. (dueatu Brunsvicense) pro libidine sna grassatur, et mox Andreae (regis Bohemiae) ditionibus appro- pinquaturus esse videtur. Hic tamen nihilominus indulget venationibus, et rerum administrationen! 14. 62. 6. 31. 13. 119. 41. 10. 60. 86. 13. 5. 80. 51. 47. 92. (Schwarzmburgensi) per- mittitj magno cum suo, magno cum nostro pericnlo. Ju- gurthae (Mansfeldii) res ad extremas incitas deductae sunt, nec ipsa salus servare hominem potest. Eveniet igitur, quod semper praedixi. Nec ulla mihi amplius spes reliqua, nisi 285 in uno Gedeonc (rege Sueciae). Faxit Deus Opt. Max. ut ex voto nostro brevi Sardiniam (Livoniam) in potestate ha- beat, et Sosthene (rege Poloniae) securam pacem extorqueat. Alexander (Bethlen Gabor) huc misit nobilem cum lit- teris et mandatis, ex quibus pauca excerpta his adiunxi. Si aliqua ex parte ipsi satisfieri posset, si non hoc, saltem se- quenti anno denuo Severum (Caesarern) aggressurus esset. Si in Sardinia (Livonia) negotium confectum erit, sane ope- rae pretium esset (nisi vehementer fällor) ut Scipio Airicanus (rex Sueciae) clam ageret cum Spartaco (Bethlen Gabor), ut demum coniunctis viribus moverent simul in Sicambriam (Silesiam) et Sueciam (Bohemiam). Tum in Ungaria (Ger- mania) ariimos resumerent Principes, et Ptolomaeus (rex Galliae) eo facilius aliis in locis Alcimum (regem Hispaniae) distracturus esset. Hac una ratione debellari posse Julium Vindicem (Caesarern), video, nulla alia. Sed de his arcano scribendi modo hactenus. In his locis tranquilla sunt fere oinnia, incertumque. an aut quitl hoc anno Hispani tentaturi sint amplius. In- gens pecuniae penuria facit, ut multa intermittere cogantur. quae alioquin minime neglecturi essent. Infanta cum Mar- chione Spinola adhuc subsistit in Flandria. Hic aliquam co- piarum partem circa Picardiae fines disposuit, et loca mari- tima Flandriae praesidiis firmavit. an ut Regi Galliae ti- morem aliquem iniiciat, an quod fortassis ipse timet ad- ventum Classis Britanicae. Etiam in agro Lucenburgensi unam atque alteram legionem distribuit. De Caleto sane solliciti esse Galli videntur, et de Mediomatricum finibus. In Gallia pax an bellum cum Hugonottis, quos vocant, fu- turum sit, nondum liquido constat. Ferunt novum inter Rupellanos et Regios conflictum in mari intercessisse, Vic- toria obtenta ab illis, et depressis 8 Navibus Gallicis et una 286 Hollandica. Male audit in his locis Thalassiarcha Hautenus, quem contra Dunkerkanos piratas suas potius vires conver- tere debere aiunt, quam persequi suae fidei et confessionis socios. Sane haec et aliae causae complures populo occa- sionem ad varias querelas praebent, et sic paulatim spar- guntur ad maiorem aliquam commotionem semina. Varronis (Rutgersii) nostri avunculus 9. 86. 14. 88. 95. 47. (Musiiis) praecipue in odio multorum versatur, et nuper 58. 22. 73. 63. 13. 20. 62. 55. 21. (Dordrechi) eoncursus plebis ad aedes ipsius expugnandas factus difficulter repressus est. Sed re- deo ad res Gallicas. Rex mutationem inexspectatarn in Italia ad animum revocasse videtur. Mandavit enini, ut subito mittantur in Pedemontium 17,000 peditum et 3,000 Equitum. Etiam in Vallem Telinam nova supplementa destinata esse dicuntur. Sed interim non dormiunt Hispani et Austriaci, et nisi Galli constantiam maiorem in bene coeptis ahhibeant, cito acquisita cito amittent. Spargunt Hispani ubique, ma- xime in Gallia, novas eum Ordinibus Belgicis inducias in tractatu esse, quod tamen falsissimum est et hi constantis- sime affirmant, se absque consilio et consensu amicorum ad illas nunquam descensuros esse. De amissione portus omnium Sanctorum et Civitatis S. Salvatoris in Brasilia res denuo in dubium revocatur, et melior spes exsurgit. Certe nulla adhuc navis ex illis locis appulit, cum tamen quatuor fere iam menses praeterierint, ex quo ab Hispanis divulgati sunt deditionis articuli. Plura iam non succurrunt. Bene valeat Ill-.ris Gen:tas Tua, et me sibi commendatum habeat. ±% Aug:i anno 1625. Paene oblitus fueram, quod tamen minime praete- reundum est. Mittit Alexander (Bethlen Gabor) Legatos ad Aurelium (electorem Brandeb.), petiturus eius sororem in matrimoniuin. Nescio an illi spes facta nuper sit, cum res 287 in Ungaria meliori loco essent. Nunc male votis respon- dente foituna ideoque Severi (Caesaris) iram Andreas (elector Brandeb.) metuens, sententiam mutasse videtur. Si itaque Alexander (Bethlen Gabor) aut repnlsam tulerit, aut diuturna mora distrahetur, v.erendum est, ne abalienatus etiam causam communem minori fervore amplectatur in posterum. Italica hac septimana allata non sunt. Aiunt interfectum in itinere Coloniensem tabellarium, eique omnes litteras ademptas fuisse. 288 XLV. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Coinitis d. 5 Sept. st. n. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Proposueram mihi hac vice in gravi sollicitudine de Rep. nonnulla communicare cnm Ill:ri Geir.te Tua, sed ad publieam calamitatem etiam nova, sed privata, in domo me a accessit, quae accuratiorem scribendi cnram omnino mihi excussit. Exprimam igitnr saltem ingentem dolorem ad pa- tronum optime de me meritum merentemque, sive ut rela- tione tali luctum menm expleam, sive ut me excusem, ob intermissionem officii, quo alioqnin defunctus fuissem. Quae autem est insignis humanitas Ilhris Gemtis tuae, non aegre illa fevet, quocl inter gravissima negotia praeclaras eius ac- tiones hac domestica interpellatione turbcm. Inciilit nuper ex febri ardenti continua uxor mea in periculosum morbum, ex quo cum paulatim se recolligere inciperet, longe gravior infelicitas afflixit familiam meam, me inprimis in tantum moe- rorem coniecit, ut nisi ex verbo divino consolationes hau- rirem, profecto miser essem. Filius meus natu minor, puer rarae indolis, et excitatissimi ingenii, cum altero quodam aequali sno ad aquas proximas opido lavandi causa, insciis parentibus, cum tantam deambulatiunculam illis concessis- 289 sent, excessit, et in illis suffocatus misere interiit. Fuit mini in deliciis, quocl in litteris et pietate fere supra aeta- tem progressus satis felices fecisset, et ego illum ad spem inaiorem educandum curarem. Unde graviorem etiain luctum nostrum esse facile licet coniicere. Sed cum in voluntate divina mihi acquiescendum sit et in eiusmodi casibus in di- vina providentia potissimam consolationem inveniarans, ope- ram ut christiani dabimus, ut adiuvante Spiritu S. gratias agamus Deo, quod in eius nunc conspectu vera felicitate fruitur dulcissima animula. Ilhrem Genrtem Tuam ardenter oro, ut opt. in partem accipiat, hane indicationem nostram. quam scio sua avfistad-sla, benigne prosecuturam esse. De publicis haec tamen paucis attingo. Regem Daniae in surarao esse discrimine, sive arma ponat, sive retineat. In Gallia cuncta adhuc incerta, et maiorem metum interni belli, quam spem optatae pacis. Ex Polonia litteras legi a magno viro scriptas, in quibus erat, magnos in illo Regno motus exspectandos, niaxime si hic Rex moriatur. Etsi enim multi Austriacae Domui faveant, plaerosque tamen ab hac «iusque affectata successione in libera Rep. alienissimos, atque adeo plurimos iam nunc agitare consilia, ut retinendae liberae electionis causa familiam Jagellonicam praetereant, si Regnum vacans fuerit. Quorundam animos et desideria in S. R. M:tem Sueciae, Dominum nostrum clementissimum ferri, quorundam in Principem Transsylvaniae, quosdam fra- trem Regis Galliae proposituros esse. Sed haec sunt de futuris contingentibus, ideoque relinquenda oeconomiae di- vinae et coelesti. Interim ut S. R. M:tas in Livonia feli- citer rem gerat, et ex voto suo nostroque perficiat, a Deo Opt. Max. animitus precor. Venerunt nunc, cum haec scribo, litterae ex Anglia ad Regem meum, quas nondum inspicere licuit, cum ex domo luctuosa nondum exeam. Audio mag- 19 290 nam inter Ducem Bukingamium, et proceres Parlamenti con- certationem fuisse. Ingratum his fuit matrimonium Galli- canum, et taedet fere omnes tot sumptuum sine ullo fructu, immo cum damno et dedecore consumptorum. Opto igitur, ut in melius corrigantur omnia. Spero Dn. Vossbergium brevi ad nos rediturum, ex eoque nos cognituros, quo loco res cunctae sint in Livonia. et quid inde nobis exspectandum sit. Dn. Rutgersii morbus continuat, cum maximis corporis doloribus. Deum oro, ut tan tum virum misericordiae suae oculis adspiciat. An Ilkris Gen:tis Tuae fräter, Ilbris ac Generosus vir, et quando in Angliam venerit nondum scio. Inquiram, an aliquid de illo sit in litteris ad Herum meum. Vereor ne ob atrociter saevientem in illo Regno pestem minus laute et commode habitus fuerit. Dn. Spensius ob contrarium ventum diu haesit in Selandia, et vix ante pau- cos dies in Angliam venire potuit. Plura volente Deo pro- xime, ubi animum cum bono Deo recollegero. Bene valeat Illrris Gerr.tas Tua, et me in S. R. M:tis clementissima gra- tia, suoque favore conservet. Loco solito, 5 Sept stilo loci, anno 1625. 291 XLVI. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis å. & Sept. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Ulustris ac Generöse Domine. Misit hisce diebus Lentulus (rex Daniae) ad Areopa- gitas (Ordines) quendam Xobilem, eumque paulo post sub- secutus est Venetorum (Ordinum) Agens in rebus apud Si- culos (Hanseaticos), eiusdem iussu et nomine. Varia ab bis petunt, militem, commeatum, tormenta, alia. Coucedentur, ut puto plaeraque, si sumptum Ulysses (rex Daniae) ferre velit. 6.21.59. (Hic) enim in 14. 23. 9. 52. 28. 47. (summis) hoc tempore 19. 10. 56. 26. 74. 15. 33. 40..107. 13. 20. 14. 29. 47. 75. 11. 32. 2. 35. 51. 81. 30. 48. 88. 31. {angustiis res est pecuniaria) ut 14. 38. 93. 74. 41. 17. 50. 80. 70.47. 100. 14. (suis expensis) Ulyssem (regem Daniae) iuvare nequeant. Expetit etiam, ut Jubae (Mansfeldio) addantur 111.22.86.42.20. 62.27.71.21.79.89. (novae copiae) quibus alibi bostem dis- tineat. Urget etiam, ut Ptolomaeus (rex Galliae) stet pro- nussis per Legatum nuper sibi factis, se alicubi in Hispa- niam (Germaniam) ad distrahendas Severi (Caesaris) vires impressionem facturum esse. Josepho (Camerario) videtur ille multa ubique quaerere, queri ac protestari, ut si forte 292 119. 84. 90. 2. 75. 83. 14. 91. 59. 62. 92. 11. 15. 102. (coactus ac- cepta) quali quali 50. 19. 119. 20. 19. 73. 69. 30. 50. 39. 10. 31. 15. (pacc arma ponat) eo honestior sit excusatio. Fama hic circumvolat, conflictum ingentem ex utraque parte interees- sisse, cum 2.53.41.3.29.46.28.8.68.33.40. {clade Tillii). Qua de re exspectamus in horas ab amicis litteras. Optamus autem, ante omnia, Gedeonem (regem Sueciae) in Sardinia (Livonia) feliciter rem gerere, ut possit primo vere sequentis anni totum suum exercitum versus Sicambriam (Silesiam) deducere. Nam procul dubio tum Alexander (Bethlen Ga- bor) Julium Vindicem (Caesarem) in Castilia proximisque regionibus aggressurus esset. Habet ille iam Legatum apud Andreain (eleetorem Brandeb.) quem mox sequentur alii, acturi de 69. 79. 15. 48. 33. 52. 82. 51. 81. 87. (matrimonio) . Ille quidem ad Mansvetum (Josephum) scripsit, non posse Spartacum (Bethlen Gabor) 55. 94. 59. 91. 10. 70. 94. (lioc anno) magnos progressus facere, cum nullas prorsus ex Hispania (Germania) copias habeat, sed lustraturum tamen se, educturumque in Arragoniam totum exercitum, ut hac ratione cogat Julium Vindicem (Caesarem) ex Hungaria (Ger- mania) reducere 51. 98. 70. 41. 13. 2. 99. 53. 113. 80. 59. 75. 23. 69. (nuper collectum) militem. Sic metum se adempturum Lentulo (regi Daniae), ut alacrius 62.27.10.46.73.19.15. 21. 8. 68. 28. 26. 9. (contra Tillium) se defendere possit. Misit nunc etiam Ulysses (rex Daniae) ad Alexandrum (Bethlen Gabor), petens ut quocunque modo Severo (Caesari) negotium facessat, ad quem ab initio ne unam quidem litterulam scri- bere voluit, quamvis rogatus et monitus. Etiam Aurelio (electori Brandeb.) nunc suadere dicitur, ut desideriis Ale- xandri (Bethl. Gab.) satisfaciat, atque ita eius Legatos cum plenissima satisfactione dimittat. Sic necessitas et me- tus consilia flectunt ac mutant. Hoc autem prorsus nunc 293 accidit, ut illi, qui amicos deseruerunt, nunc se ipsos sua- que defendere cogantur. Sed de exitu Josephus (Camerarius) non potest non esse sollicitus. Spartacus (Bethlen Gabor) quidem adhuc urget 59. 34. 9. 69. 26. 51. 29. 4. 27. 32. 58. 35. 14. (comnmne foedus) de quo toties facta est mentio. Sed lentum omnino ac incertum videtur futurum negotium, quam- vis prae se ferat Lentulus (rex Daniae), se eam ob causam adhuc suos Legatos 66. 30. 56. 42. 52. (Hagam) missurum esse. Mansveto (Camerario) expeditius videtur, si Gedeon (rex Sueciae) cum Spartaco (Bethl. Gab.) in omnem eventum tempestive agere et convenire posset, Sed de his hactenus. Ex Gallia nonduni habemus diu desideratam certitu- dinem, pax an bellum in illa futurum sit. Scinditur consi- lium regium in diversa studia, et fieri potest, ut ex ingenio gentis etiam nostri interdum calidiores sint, quam debebant. Ex Anglia praeter adiuncta nihil adhuc habemus. Sie et Parlamenti exitum et pariter ignoramus, an et quando in- gens illa classis et quo exitura sit. Sunt qui Hispaniam, sunt qui Flandriam peti censent, alii opinantur aurum Pe- ruanum peti. quod ex Havanae portu singulis annis in Hi- spaniam venire solet. Infanta cum Marchione Spinola Dun- kerkae adhuc haeret, ubi classis Hispanica nondum vela dåre ventis potuit, nunc etiam a Batavicis 40 navibus paene in ipso portu obsessa. Ex Brasilia nulla adhuc navis Batavica appulit, quae certum nuncium de Civitate S. Salvatoris at- tulerit. Sic inter spem et metum incertis variisque rumo- ribus animi hominum agitantur. Hic tranquilla sunt fere omnia. Cras efferetur Delfos corpus defuncti Principis Au- riaci, sepelieturque in illa urbe consuetis ceremoniis die Mar tis prox. 294 Dn. Rutgersius noster inter gravissimos clolores adhuc cum pertinaci morbo conflictatur, ad quem his diebus ac- cessit etiam febricula. Doleo eius vicem, et a Deo ipsi sa- lutem precor. Bene valeat Ilhiis Geir.tas tua, et me sibi commendatum semper benigne habeat. Dab. loco solito, ^2 Septemb. anno 1625. 295 XLVII. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna. Hagae Comitis d. T8ff Sept. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Doruine. Jain excursurus eram Leidam, ubi Dn. Heinsius habebit Orationem funebrem de magno illo Heroe, Principe Mau- ricio, cuius funus nudius tertius Delftis splendide peractum fuit. Deum precor, ne cum illo etiam felicitas huius con- foederati Belgii sepulta sit. 21.105.20.51.14.29.70.28.9. 13. 32. 48. 23. 52. 22. 69. 111. 33. 26. 112. 9. 35. 15. 19. 46.41. 27. (Ingens mim rerum omnium mutatio) ab eius obitu animad- vertitur. Qna de re aliquando scribam accuratius. De Ulysse (rege Daniae) non sine causa 40. 10. 52. 30. 56. 51. 34. 69. 80. 75. 38. (in magno meta) sumus. Intellexi enim ex eius ho- minibus, qui nunc cum Venetis ex mandato eius agunt, non- nulla. quae me sollicitum habent, ne forte 3.89.47.11.92. 73. 31. 75. 42. (desperata) tandem 2. 39. 70. 47. 81. 8. 88. 79. (consilia) apprehendat. Audivi ex illis, nisi Areopagitae (Or- dines) ipsius desideriis satisfaciant, fieri posse, ut non tan- tum cum Severo (Caesare) 75. 13. 90. 70. 107. 81. 56. 91. 15. (transigat) sed etiam cum ipso Alcimo (rege Hispaniae) se coniungat. Sane indignum Hispanico (Germanico) sanguine facinus est, quod 14.102.17.82.10.93.59.100. (Saxonici) 296 Lentulum (regem Daniae) tara turpiter deserimt. Sed ipse videtur nonnullis causam dedisse, et de cunctis plura est ab initio statim Menelao (regi Angliae) pollicitus, quam de iis sperare potuit. Quod si ex 19.20.9.86.53.30.15.21.87. 70. 32. (acmulationc) contra Gedeonem (regem Sueciae), 31. 48. 69. 42. {arma) arripuit, antequam de accessu illorum cer- tus fuit,rcerte de se potius conqueri debebat, quam de aliis. Veneti (Ordines) quidem tot nunc onera sustinent, quibus ferendis vix sunt pares, nedum ut Ulyssi (regi Daniae) 57. 32. 13. 73. 41. 31. 26. 44. 28. 68. 28. 79. (ferre auxilia) possint. Sane praesens rerum in Ungaria (Germania) status poscebat, ut cuncti in illa contra communem hostem concurrerent et cum Lentulo (rege Daniae) se iungerent. Nam 55. 94. 62. 99. 50. 71. 48. 80. 14. 74. 94. (hoc oppresso) de tota Hispauia (Germania) actum est, et tota mox belli moles devolvetur in Venetos (Ordines). Quod nisi Menelaus (rex Angliae) et Ptolomaeus (rex Galliae) praeveniant, hi profecto in magno erunt discrimine. Utinam in concursu tot periculorum Se. Africanus (rex Sueciae) cum Sostene (rege Poloniae) firmara pacem haberet, ut posset amicis in Hungaria (Germania) succurrere. Nam etiam Andreae (regi Bohemiae) inprimis minantur, et Aurelius (elector Brandeb.) ex nimio metu iussa Julii Vindicis (Caesaris) secuturus esse videtur. Aloi- sius (elector Saxonicus) vero iamduclum Eemp. deseruit. Nihil iam est, quod Josephum (Camerarium) erigit, nisi quod laetatur felici Gedeonis (regis Sueciae) in Sardinia (Livonia) progressu. Illi igitur a Deo innumeros triumphos exoptat. Et de his quidem hactenus. In Gallia pacem internam et tractant et sperant, sed nihil certi de ea adhuc scribere possum. Legatus tamen Galliens, qui hic est, hane factam putat, dicitque, Pontificium Legatum re infecta a suo Rege discessurum esse, vel potius 297 iam discessisse. Constitutum enim huic renovare et conti- nuare bellum in Italia. Dn. Spensius in Angliam venit, et cum Rege collocutus est, tulitque responsum in primo con- gressu amicum et commodum. Reliqua in illo regno uti nunc se habent, partim ex adiunctis chartis licet cognoscere, partim proxime scribam accuratius. In orientali Frisia Co- mes Enno nuper mortuus est, relicta admodum perturbata provincia. Embdenses Auricum occuparunt, quod receptum dedisset Hispanis militibus, qui commercia Emdensium in- tercipiunt. Dn. Rutgersii invaletudo continuat, et diebus supe- rioribus ex graviori destillatione et iam linguae et loquelae usus ei impeditus fuit, quae tamen paulatim cessat. Medici de eius salute sunt solliciti, sed potens est Deus etiam in infirmis. Huius sanctae tutelae Sereniss. Regem Sueciae, Dominum nostrum clementissimum, et tuam 111. Gemtem toto corde ardenter commendo. 15. V. Loco consveto, -fs Sep- temb. anno 1625. wc raxtora. (P. S.) Siculi (Ordines) et se et Ilemp. negligunt. Im- parati sunt a rebus omnibus. Igitur 60. 73. 29. 52. 30. 80. {Bremae) potissimum inetuo, qua intercepta durior esset fu- tura Areopagitarum conditio. Hi nunc unice hoc agunt, ut Ulyssi (regi Daniae) Juba (Mansfeldius) suas copias adducat, quae tamen admodum sunt detritae et exiguae. 298 XLV1II. Ep. L. Camerarii ad Axeliuni Oxenstierna, Hagae Comitis d. T88 Sent. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Vix fasciculum pro more obsignaveram, cum ad me accessit Reginae nostrae Secretarius, heri ex Anglia ad nos reversus. Statim interrogavi inter alia numquid andivisset aliqnid de Ill:ri ac Generoso viro, fratre Ill:ris Gen:tis tuae, Legato a S. R. M:te Sueciae ad Regem Magnae Britanniae. Nam admodum de eo sollicitus fui, quod farna in Anglia sparsa erat, ac si in piratas Dunkerkanos incidisset. Qnam tamen falsam esse non dnbitabam, ortam ex eo, quod Dn. Sternschildio in oceano accidisse audiveram. Sed Secretarius Reginae mihi respondit, se Gravesandae Dn. Legatum vi- disse, saepiusque cum eo collocutum fuisse. Mansisse autem illum nocte in navibus bellicis Regiis, propter periculum pestis, quae ubique fere locorum grassetur in illo Regno. Misisse autem statim ad Regem M. Britaniae, qui nunciaret adventum suum. Destinasse illi Eius M:tem diem et locuni. in vivario quodam, ul)i eum auditurus esset. Profecturum itaque Dn. Legatum eo fuisse die Lunae proxime praete- rito. Confectis in Anglia negotiis illum huc venturum esse. Exspectabo igitur virum optimum summo cum desiderio, nec 299 patiar, ut in oftieioso obsequio meo quidquam desiderare possit. Sincere cum eo communicabo omnia, quae scire S. R. M:tem et Ilhrem Geir.tein Tuam interest. Transferam ea in re Du. Rutgersii nostri in me partes, qui indies tit infir- mior, nulloque amplius officio in causis aut negotiis S. R. M:tis defungi potest. Non nisi divino miraculo servari posse videtur. De publicis audio nunc spargi. factam in Gallia pacem, et classem illam magnam exiisse ex Anglia. In Brasilia Ba- tavis cessisse omnia prospere, salvam url)em S. Salvatoris. et reiectam cum magna clade classem Hispanicam. Certiora inquiram et perscribam, volente Deo, proxime, ubi Leida domum rediero. Superiora autem de Dn. Legato me indi- casse, non ingratum erit. ut spero. IU:ri (Jemti tuae, nisi forte ea iam aliunde accepit. Quam iterum ex animi sui sententia et nostro voto quam optime valere exopto. Loco consveto, x% Septemb. anno 1625. Ei addictissimus omni st. ac obsequio Josephus. In tergo. Illustri ac Generoso D:no, Dn. Axelio Oxen- stiern. S. R. M:tis Regnique Suecorum Cancellario. libero Baroni, Eqv. aur. etc. Dom. ac patrono s. s. obs. (L. S.) 300 XLIX. Ep. L. Camerarii ad Axeliuni Oxenstierna, Hagae Comitis d. if Sept. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Advenit etiam ante paucos dies ab Ulysse (rege Da- niae) Tusciae (Daniae) 2. 19. 10. 59. 20. 8. 68. 30. 13. 21. 23. 14. (Cancéllarius). Eadem fere ab Areopagitis (Ordinibus) postulat, quae duo illi, de quibus in proximis meis ante oc- tiduum mentioiiem feci. Inprimis urget, ut Veneti (Ordines) Lentulo (regi Daniae) 31. 26. 17. 28. 53. 33. 41. 9. 80. 15. 46. 79. 51. 75. (auxilia mittant), alioquin se, utpote ab omuibus 3.89.47.89.48.106.35.52. {desertum) cum 6.22.74.15.89. (hoste) transacturum esse. Itaque nunc Veneti (Ordines) Jubam (Mansfeldium) cum reliquiis admodum exiguis copia- rum versus 38. 92. 74. 83. 73. 5. 81. 52. {Vemrgim) conducunt. et nos speramus ab illis impetraturos, ut unam atque al- teram legionem ex suis Jugurthae (Mansfeldio) addant. Favit hactenus fortuna Ulyssi (regi Daniae) et 46. 100. 53. 68. 88. 86. 47. ( Tillins) aliquot clades accepit. Sed cum novus etiam exercitus versus 90. 8. 60. 93. 69. (Albim) descendat, verendum est, ne Ulysses (rex Daniae) possit consistere. Cuncti enim 14. 91. 44. 34. 70. 28. 62. 33. (Saxonici) et animos et consilium amiserunt. Andreas (elector Brandeb.) inprimis in summo 301 meta et periculo versatur. Quamvis Severo (Caesari) per omnia satisfaciat, nunquam tamen sinceram eius experietur gratiam. 75. 40. 53. 113. 81. 39. 14. (Tillins) in mandatis ha- bet, ut 19. 8. 61. 88. (Albi) potiatur, persequaturque Len- tulum (regem Daniae) vel in ipsam Tusciam (Daniam). Et certe non huic tantum, sed tandem etiam Biscaiae (Sueciae) grave in sequentem annum discrimen imminere videtur, si tota Hungaria (Germania) in Julii Vindicis (Caesaris) potes- tatem veniat, quod sane est in proximo. Josephus (Camerarius) saepe optavit, ut 62. 87. 111.95. 32. 70. 15. 83. 47. 55. 30.56. 31.20. (conventus Hagae) aliquando indictus processisset, ut et de 4. 94. 29. 58. 32. 48. 41. (foe- dere) et summa rei deliberari potuisset. Certe adhuc ora- nino ille necessarius est, et Ulysses (rex Daniae) illum nunc expetit et se Legatos missurum promittit, si etiam Scipio Africanus (rex Sueciae) assenserit. Itaque cum desiderio exspectamus Dn. 98.22. 14.47.1.41.13.65.40.81. (Vosbergii) nostri reditum, qui de Gedeonis (regis Sueciae) voluntate ac consiliis quam plenissime nos edoceat. Nam nisi hane hie- mem recte collocaverimus, ut proximo vere vim vi repellere possimus coniunctis animis viribusque, actum erit de com- muni omnium, atque adeo de totius Reip. salute. Quis enim scopus a tot annis Alcimo (regi Hispaniae) propositus fuerit. minime obscurum est. Gedeon (rex Sueciae) vero Sosteni (regi Poloniae) vix par fuerit, ubi Severi (Caesaris) et Try- phonis (regis Hispaniae) viribus subnixus bellum Se. Afri- cano (regi Sueciae) illaturus esset. Faxit igitur Deus, ut rebus ex animi sententia feliciter gestis Primislao (regi Polo- niae) pacem extorqueat, ut insequenti anno amicis possit suc- currere, vel potius in ipsa Sicambria (Silesia) Severum (Caesa- rem) aggredi. 23. 53. 57. 32. 68. 63. 81 . 26. 74. {Vlfeldius) quidem hic firmiter asseverat, habere Ulyssem (regem Dimiae) ve- 302 luti in nianu pacis faciendae arbitrium, sed tieri potest, ut fallatur, utque vel invitus bellum prosequi cogatur, nisi sua amittendi periculum subire velit. Bonum vero factum Gedeon (vex Sueciae), ut mea quidem est opinio, faceret, si et Len- tulo (regi Daniae) et Aurelio (electori Brandeb.) scriberet, hortareturque eos ad fortitudinem et constantiam, promit- tens, non defuturum se amicis, ubi Sostenem (regem Polo- niae) in ordinem redegerit. Hic cuncta post Periclis (principis Aur.) 99. 60. 28. 46. 69. (obitum) in peius mutari videntur. Illius enim 57. 48. 19. 75. 80. 73. {fräter) neque autoritate, neque animi robore Constanti (Mauritio) par esse videtur, et inter Venetos (Or- dines) viles quaedam animae sunt, quae privatae utilitatis eausa negligunt Remp. Nunquam 9. 33. 70. 26. 14. (minus) fecerunt, quam 66. 22. 62. 30. 10. 51. 27. (hoc anno), cum ta- raen nunquam 15. 31. 52. 69. 42. 65. 51. 35. 69. (tam magnum) habuerint 32. 77. 41. 48. 59. 40. 46. 38. 69. (cxercitum). Itaque in futurmn admodum sinn sollicitus, ne graviores mutationes exoriantur. Possent illae cum bono Deo declinari, si com- mune 57.39.3.83.14. (focäus) hic lieret, ita ut hane etiam ob causam dictus 59. 34. 10. 86. 80. 51. 75. 95. 14. (convmtus) sit necessarius. Et de his quidem hactenus. In Gallia magna. spes pacis est, sed spes hactenus. Rex tamen decrevit continuare bellnm in Italia, quo iterum magnas copias missurus est. Veneti et Regi et Sabaudo pollicentur omnia, si serio bellum Hispano inferre velint. Ex Anglia nihil iam habebamus. Ignoramus itaque, an classis exierit, aut in portu adhuc haereat. Parlamentum reassu- metur brevi, in quo spes est melioris successus, si Rex sinceris populi sui monitionibus locum dederit. Dux Bu- kingamius non erit extra periculum, cuius nimiam potentiam coherceri .Ordines expetunt. Examinabunt sane eius actiones. 303 quae hactenus omni bono successu caruerunt, et infinitae pecuniae sine ullo fructu inanissime consumptae sunt. Sed de his rectius Du. Sperisius ex ipsa Anglia scribet, et re- feret ad Herum reversus Ill:ris et Generosus vir, fräter Ilhris Gen:tis Tuae, cuius ad nos adventum indies unice ex- spectamus. Deus illum ducat custodiatque. Optarem sane eum advenire, antequam Daniae Regis Legatus a nobis dis- cederit. Bene valeat Ilhris Gen:tas Tua, et me meamque fortunam sibi benigne commendatam habeat. Loco consveto i| Septemb. anno 1625. 304 I, Ep. L. Camerarii ad Axeliuin Oxenstierna, Hagae Comitis d. 3 Oct. st. n. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustiis ac Generöse Domine. Eram modo occupatior, cum Dn. 23.8.57.20.53.3.21. 26. 14. (Ulféldius) inträ paucas horas a nobis discessurus sit. Obtinuit is tandem, ut Veneti (Ordines) navibus ac annona Jubam (Mansfeldium) instruant, addantque illi 3. 52. 28. 8. 68. 19. 11. 29. 58. 33. 15. 35. 9. (5 miUia peditum) quibus tri- mestre stipendium daturi sunt. Sic cunctae illae copiae recta 30. 58. 38. 32. 47. 83. 13. 5. 40. 52. {ad Vesurgim) pergent. Uti- nam tempestive ad Ulyssem (regem Daniae) perveniant! Is praeter suam mentem et exspectationem 1. 41. 53. 68. 81. (belli) necessitate implicitus, cuncta ubique nunc quaerit propriae salutis causa, quae alienae ergo nunquam tenta- turus fuisset. Mirabilia sunt Dei iudicia. Faxit ipsi hactenus fortuna, utque constanter porro faveat, toto pectore voveo. Gravissime queritur, se contra datam fidem a sociis deseri: polliceturque nunc opes viresque suas, si Menelaus (rex Angliae) promissis satisfaciat, et Areopagitae (Ordines) com- muni hosti se opponant in posterum quoque fortiter. Len- tulum (regem Daniae) enim probaturum virtutem suam et fidem Reip. cum omnem spem de se conceptam Severus 305 (Caesar) fefellerit, et 46. 88. 8. 103. 93. 83. 74. (Tillins) hosti- litatis initium fecerit. Cum vero ingens toti causae dis- crimen immineat, si forte (quocl Deus avertat) Ulysses (rex Daniae) aut vi aut fraude coactus 31.48.69.42.50.22.51. 79. 75. (arma ponat) idcirco Menelai (regis Angliae) et Marci (regis Galliae) Legati, tum ipsi etiam Areopagitae (Ordines) consultum necessariumque esse censent, ut 2. 27. 70. 86. 92. 111.75.95.74. (convcntus) qui iamdudum 6.90.56.91.101. (Haf/ae) esse debuerat, adhuc instituatur, ad minimum sub finem Mensis 10. 34. 98. 20. 69. 60. 73. 88. 14. {Novembris) proximi. Annuit Dn. 26.53.64.92.68.58.93.23.47. (Ulfel- dius) Lentulumque (regem Daniae) suos missurum promisit. ut qui ipse nunc commune cum ceteris 117.87.29.63.35. 74. (foedus) expetat, Et revera in toto paene terrarum orbe res eo redactae nunc sunt, ut omnino expediat communem alicubi de rerum summa consultationem institui. Ea nisi celeriter et hoc anno fit, sequens mox cuncta variis muta- tionibus ac periculis adeo involvet, ut etiam 62.87.10.38 29. 51. 15. 83. 47. (conventus) amicorum difficiles in posterum futuri sint. Deliberandum itaque Gedeoni (regi Sueciae) erit. ut tandem pro singulari et eximia sua prudentia statuat. quid in hoc negotio ipsi faciendum sit, ne Ulysses (rex Daniae ullam neglectae Eeip. periclitantis culpam in ipsum derivare possit. Vellem in hoc commoditatis articulo, cum adhuc Ulyssis (regis Daniae) Legatus nobis adfuit, ex Sicilia (Ang- lia) quoque advenisse Ilhrem ac Generosum virum, Legatum Scipionis Africani (regis Sueciae), ut ita coniunctis animis consiliisque de tota re statui potuisset. Sed is nondum c om- paret, nec quidquam certi de eius adventu percipimus, cum iam toto paene mense nullae ex Cypro (Anglia) litterae ala- tae fuerint. De Dn. 74. 50. 20. 10. 14. 21. 40. (Spensii) etiam actione nihil hactenus audivimus amplius. Sed quidquid sit, ••>o 306 cum etiam Venetorum (Ordinum) Legatus ad Gedeonem (regem Sueciae) hoc negotium urserit, non dubito, quin ali- quid certi firmique de eo brevi habituri simus. Veneti (Or- dines) profecto inprimis desiderant, ne Gedeon (rex Sueciae) in illo aliquid in se desiderari patiatur, utpote in quo 11. 53. 38. 74. 64. 33. 58. 86. 62. 21. 19. 41. (plus fkluciae) quam in Ulysse (rege Daniae) collocant. Unum hoc maximumque in- commodum incidit, quod pertinax et plane chronicus Var- ronis (Rutgersii) morbus impedit, quod niliil hic publice nunc agere possit, et de eius salute medici plus adhuc metuant, quam sperent. Itaque nisi peculiaris a Scip. Africano (rege Sueciae) Legatus ante dicto Mense aut paulo post adsit, difficultas summa oritura est, cum etiam temporis brevitas, et tanta locorum distantia tempestivum litterarum commer- cium impediat. Valde Josephum (Camerarium) hae consi- derationes excruciant, cum et Reip. amantissimus sit, et tam ardenti devotione ac studio Gedeonem (regem Sueciae) prosequatur, ut lmius sublimitatem, gloriam et autoritatem cunctis aliis rebus anteferat. Igitur humiliter Ilhrem Gemtem Tuam implorat, ut in re tam gravi sine ulla mora celerem expeditionem procuret, quocunque illa tandem modo tieri potent. Speramus interea nos laetos in Sardinia (Livonia) vicinisque locis Gedeonis (regis Sueciae) progressus audi- tnros, eumque a Sosthene (rege Poloniae) si 10.94.70.11. 30. 59. 29. 52. (non pacem) saltein 8. 22. 51. 56. 33. 27. 13. 32. 14. 40. 70. 63. 95. 119. 33. 42. 47. (lonyiorcs induäas) extor- surum esse, ut possit co citius et fortius versus Sueciam (Bohemiam) aut Sicambriam (Silesiam) Julio Vindici (Cae- sari) negotium facessere, quo uno etiam simul cum Rep. Au- relius (elector Brandeb.) servari, et Alcimi (regis Hispaniae) Severique (Caesaris) hactenus nimis luxurians fortuna refre- nari ac infringi posset. Eo enim isolentiae hi nunc progressi 307 .sunt, ut terra marique cuncta sibi cessura non dubitant, illa Severo (Caesare), hoc Tryphone (rege Hispaniae) imperium tenente et res potissimum gerente. Nec Hispaniae (Germa- niae) terminis illorum cupiditas ambitioque concluditur, in ipsam Biscaiam (Sueciam) Tusciamque (Daniam) penetrare contendunt. Sed de his hactenus secretiori stilo. Marchio Spinola adhuc Dunkerkae haeret. Cum aér illo loco minus salubris sit, ibique Don Luigi de Velasco nuper diem suum obierit, magnam pertinaciae illi causam subesse necesse est. Cumque Batavi Portum Omnium Sanc- toruni in Brasilia una cum Civitate S. Salvatoris amiserint, (venerunt enim nunc ex illo loco Batavorum milites praesi- diarii) classem reducem satis firmam habeant, multasque adhuc in Hispania, Cantabria et aliis iocis näves instruant, minime ambigendum est, res magnas mari gerendas illos sibi proposuisse. Non enim tantum Anglicanae Classi se opponent, sed aliis etiam aliis in locis negotium facessent, qui occasionum commoda cunctatione sua perdiderunt. Quod si hostes communes (qui unus illis scopus) Vesurgi Albique potirentur, Hanseaticaeque Civitates in illorum potestatem venirent, in quo periculo tum Sueciae Daniaeque Reges fu- turi essent. nemo est, qui non intelligat. Eo iam res de- venerunt. ut non de uno Palatinatu, aut sola Germania cer- tetur, sed de Monarchia totius Orbis Christiani. In Italia redintegratur bellum, et inconstans fortuna ludit suum lu- dum. In Gallia pax nondum certa est. Humor spargitur, Subisium in conflictu cum Batavis navali succubuisse, et Rupellanos ex vindictae cupiditate cunctos Belgas in sua Civitate trucidasse. Quod pessimum factum föret. Verum exspectamus certiora et meliora. Nunc mitto, quae habebam, plura exspecto diebus proximis. In Germania cuncta nunc itinera impedita sunt, ut rariores litteras ab amicis accipiam. 308 Nonnullae etiam semel atque iterum interceptae fuerunt. Bene valeat Illiris Gen:tas Tua, atque S. R. M:ti Domino nostro clementissimo quam humilime me meamque fortunam commeudet. Loco consveto, 3 Octobris. st. n. anno 1625 quam celerrime. 309 EL Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Ha- I^Sept. 10 Oct. R. A. coll. Ox. gae Comitis d. ^Jf; 1625. S. P. Illustris ac Generöse Doraine. Advenit ante paucos dies ex Cypro (Anglia) Illustris Legatus Gedeonis (regis Sueciae), et commodum accidit, quod Dn. 23.8.57.20.68.3.21.26.9. (JJlfeldium) adhuc vi- dit, cum quo semel atque iterum collocutus est. Sed cum ipse procul dubio in suis hic adiunctis cuncta, maxime in Sicilia (Auglia) gesta, quam plenissime referat, idcirco in illis enarrandis mea industria non est opus. In Areopagi- tarum (Ordinum) consessum Dn. Legatus postridie, quam venit, splendide introductus, horum sumptu honorifice ad- moclum habetur. Student illi probare devotionem suam Ge- deoni (regi Sueciae), sic ut sperem huic in omnibus satis- iactum iri. Josephus (Camerarius) nihil officii studiique praetermittet, ut aegrotantis Varronis (Rutgersii) vices in- terim suppleat, et Dn. Legati voluntati obsequatur. Ulyssis (regis Daniae) Legatus a Venetis (Ordinibus) legionem, de qua nuper scripsi, obtinuit, nec nisi tranquilliori rerum statu sumptus in eam facti repetuntur. Juba (Mansfeldius) cum suis copiis est in itinere, quae iam in progressu numerum 4000 peditum et 900 equitum attingunt. Farna rei maior 310 erit, quain res ipsa. et Mansvetus (Camerarius) coniicit. inter Lentulum (regem Daniae) et Jugurtham (Mansfeldium) non före diuturnam concordiam. Turnus iam erit cum Ulysse (rege Daniae), cui 52. 19. 15. 29. 13. {mäter) ad conscriben- dum militem pecuniam dåre vult, et eius opem subditi cunctis votis exposcunt, sic ut non dubitem, illum brevi aliquid niotus in illis locis exeitaturum esse. Modo Len- tulus (rex Daniae) 2.22.10.47.75.30.51.74. {constans) ma- neat, et hiems haec raature tribuatur necessariis ad eon- iunctionem et causam communem consiliis, non erit despe- randum de Kep. Hoc unum multos, qui Se. Africano (regi Sueciae) ex animo favent, habet sollicitos, quod de 4. 27. 32. 58. 41. 48. 80. (foedere) tractando nec Gellius (Rutgersius) hactenus siuiilia ceteris mandata habeat, aegerque nulli ac- tioui interesse possit, et ex Biscaia (Sueeia) Legatus alius tam cito adesse nequeat. Sperabant Veneti (Ordines) hunc Legatum ex Cypro (Anglia) reversum ea potissimum causa adventurum fuisse, quo casu Dn. 35. 53. 64. 89. 68. 58. 33. 38. 14. {Ulfeldius) prae se ferebat, se hic mansurum esse. Constituisse enim Lentulum (regem Daniae) in tale 57. 34. 92. 63. 83. 47. {foedas) ire, et si ceteri idem faciant, se non defuturum afflictis amicis, sed una cum illis vindicaturum in libertatem Hnngariam (Germaniam). Quantum igitur fieri po- terit, accelerandiim erit, ne hac in parte quid a Gedeone (rege Sueciae) neglectum fuisse, Ulysses (rex Daniae) cavillari queat. Si enim huius lusus eum poenitere incipiat, cuncta ri- mabitur, qua ratione eulpam ac invidiam a se in alios deri- vare ac coniicere possit. Cum tamen fortunam hactenus satis habeat propitiam, forte progredietur eo alacrius, nisi etiam rei privatae studium eum retrahat. A Menelao (rege Angliae) iacta est cum Venetis (Or- dinibus) alea. forti sane eonsilio, sed periculoso, nisi cele- 311 ritate et constantia frangatur Alcimi (regis Hispaniae) po- teutia. Dn. 47. 11. 101. 70. 74. 40. 86. 14. (Spcnsins) huc scripsit, se brevi cum responso commodo discessurum esse ex Sicilia (Anglia). Me tanta locorum intercapedo, et tem- poris brevitas valde sollicitum reddit, an quemadmodum prae- sens rerum .status postulat, cuncta ubique ita praeparari constituique queant. ut 95. 20. 73. 29. (vere) proximo com- mune a 59. 82. 70. 57. 87. 63. 32, 48. 79. 15. 88. 14. 1. 41. 8. 68. 95. 9. 5. 80. 73. 93. (confoederatis belhm gen) possit. Sed hoc Deo. et Gedeoni (regi Sueciae) curae erit. Interim Dn. Vossbergium reducem summo desiderio exspectabimus. Scri- bam cum fratre Ilhris Gemtis Tuae, volente Deo, plura. Nunc igitur abrumpo. et tantum peto submisse. ut apud S. R. M:tem me meamque foitunam commendet, qui in hoc exsilio ab eius clementia et benignitate conservationem meam unice mihi polliceor. B. V. Raptim. loco consveto 10 0ct ' anno 1625. 312 IJI. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. |£ Oct. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Comitatus sum Amstelrodamum usque fratrem Ilhris Gen: tis Tuae, qui nudius quartus inde discessurus erat. Deum toto pectore precor, ut tantum virum salvum atque incolumem ad S. R. M:tem et familiam suam reducat. Exorta enim hac nocte gravi tempestate admodurn de eius salute sum sollicitus, cum quidem antea in mari, maxime in suo ex Anglia adventu in magno fuerit discrimine. Dedi Dn. Sparre, qui cum D:no Legato erat, satis magnum ad Ukrem Gen:tem tuam fasciculum, quem sine dubio studiose curabit, et ego adiunctas litteras per Leonhartum a Sorgen Rigam transmittere iussus sum. Cum vero ab illo intellexerim, raros nunc commeare in Sueciam ex Hamburgo tabellarios. idcirco admoduin vereor, ne cuncta, quae ex his oris ad HL Gen:tem tuam a me veniunt, tärde nimis reddan tur. Ego vero singulis septimanis meas Hamburgum mittere soleo, quae spatio 7 aut 8 dierum eo perferuntur, sic ut facile ratio iniri queat, an omnes, et quo tempore quae allatae sint. Certe nulla in me mora est, et cupio S. R. M:ti pro- bari qualemcunque diligentiam meam. Rerum autem, quae 313 nunc ubique fere in gravi motu sunt, magnitudo, et S. R. M:tis praeclarae heroicaeque intentiones omnino exigere vi- < lentur, ut certi Cursores sint, qui ultro citroque litteras quam celerrime perferre possint. Ceterum quantum ad ne- gotia publica attinet, Ilhris et Generosus vir, Dn. Legatus ad S. R. M:tem redux cum bono Deo, omnia quam plenis- sime referre poterit. Igitur in meis aliquantum ero brevior, ne molestiam Ilkri Gen:ti tuae adferens peccem in commoda publica. Attingam t amen pauca. Contracto inter Regem M. Britanniae et D:nos Ordines foedere, cuius exemplum Dn. Legatus S. R. M:ti ostendet, nunc utrique in eo laborant^ ut alii quoque Reges et Principes, qui Hispanicum iugum formidant, ad illud accedant. Igitur nunc ex hoc loco Dn. Arsenius Somerdickius in Galliam Legatus proficiscitur, ut Regem in partibus retineat, Hugonottis, quos vocant, pacem impetret, et continuationem belli Italici urgeat. Foedus ip- sum non ingredietur ille Rex, ut opinor, sed adiuvabit tamen suo modo, ut illud stabiliatur, et simul afflicta ambitione aliorum Resp. liberetur ab iniusto et tyrannico dominatu. Ex Anglia Diu nullas litteras accepimus, cum omnes ibi portus clausi hactenus fuerint. Venerunt tamen fide digni, qui affirmant classem 185 velis conspicuam T% huius Mensis exiisse, et in Oceano conspectam fuisse. Mansisse 4:tuor Näves, quae 20 Batavicas ad Classem conducerent, Ponti- ficii sinistram de morte Regis Caroli famam sparserant, sicuti in fabricandis mendaciis industrii sunt. In Illis pravum sibi scopum propositum habent, cum mala et adversa nobis in vulgus disseminant. Nam et Bethlenium Principem diem suum obiisse scribunt, et Regem' Daniae fere totum suum Equitatum in conflictu amisisse, deletis etiam paene ad in- ternecionem pedite Brunsvicensi selecto ex subditis, qui Wal- 314 lensteinio transitum impedire conati fuerant. Sed cum cir- cumstanriae nullo modo verisimiles additae sint, speramus meliora, et certiora nobis adferet Dominus Vossbergius. quera ex castris Danicis huc redeuntem in singulos dies ex- spectamus. Mansfeldius cum suis copiis, quae indies accre- scunt, iam ad Vesurgim erit. 3000 peditum, quos D:ni Or- dines mittunt, 30 huius Enckusae navibus imponentur. Uti- nam tempestive in castra veniant, et Rex Daniae peditatu auctus hostium iusolentiam magis magisque compescat. Si 2. 22. 10. 26. 32. 51. 15. 35. 47. 6. 19. 56. 21. 41. 70. 14. 28. 80. 51.74.33.107. (conventus Hagiensis) procedit, mense inse- quenti, Josephus (Camerarius) datums est diligentem ope- ram, ut accuratissima Gedeonis (regis Sueciae) habeatur ra- tio, euius felices in Sardinia (Livonia) et contra Sosthenem (regem Poloniae) expeditiones ingenti cum applausu hic acci- piuntur. Sed nos ex ipsa Sardinia (Livonia) res a tanto Heroe gestas exspectare malumus, inprimis an Se. Africanus (rex Sueciae) Primislao (regi Poloniae) 11.30.59.20.9.31. 38. 46. 33. 10. 58. 83. 62. 40. 42. 74. {pacem aut inducias) ex- torserit. Talia enim nos scire ante 119.27.51.86.92.70. 75. 52. (convenhim) aut in hoc ipso, sane operae pretium esset. Varronis (Rutgersii) morbus hoc rerum statu inulta impedit, de cuius salute cum Medici omnino desperent, aliae rationes ineundae erunt, ne quid negligatur in negotiis tanti momenti. Sed de his et alias scripsi, et Mansvetus (Came- rarius) exspectabit mandata ex Biscaia (Suecia) aut Sardinia (Livonia). P»edeo nunc ad alia. In Italia progressum rerum motus intestini in Gallia impediverunt, In Valli Telina Galli non exiguam nuper cla- dem acceperunt, quae res eos ad vindictam exacuet. Le- gatus Galliens hic affirmat, velie Regem subditis suis pacem reddere, et totis viribus renovare ac persequi bellum Ita- 315 licura. Hoc iuprimis urget Sabaudus, qui sine illo stare nequit, ut Venetis unum hoc propositum, ut frangatur nimia Hispanorum in Italia potentia. Sequens annus videtur fu- turus esse criticus. Modo hac hieme cuncta lite concordi- terque a nostris ubique praeparentur, ut insequens aestas oppressis indigne ab hostibus liberationem afferre possit. Scio ad euin finem Gedeonem (regem Sueciae) nihil studii laborisque praetermissuruin esse. Bene valeat Ill:ris Gen:tas tua, et S. R. M:ti devotissima obsequia mea gratiose com- nieiidans mea commoda benigne promovere, ut fecit bactenue-, pergat. Loco consveto, ^ Octobris, anno 1625. 316 LIII. L. Camerarius ad Åxelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. |§ Oct. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Heri sub vesperam advenit cursor S. R. M:tis ex Li- thuania, qui utrumque fasciculum ab Ill:ri Gen:te tua mihi inscriptum statim reddidit. Apertis ac perlectis eius pru- dentissimis litteris, cum cognovissem, Dn. Rutgersio nostro p. m. mandata mitti, quibus in Conventu Hagiensi, si ille progrederetur, S. R. M:tis nomine interveniret, et pro eius et Reip. commodis cum Legatis ceteris ac D:nis Ordinibus ageret, eo magis ob mortem singularis eruditionis viri sum- mique amici indolui. Nam is praeterita Die Dominica ££ liuius sub 11 horam meridianam placide obdormivit, cum per dies paene 14, fere sine loquelae usu, et men te parum sibi constante iacuisset. Corpus diuturno morbo, et gravis- simis doloribus exhaustum ac paene consumptum fuit. Vidit illum decumbentem Ill:ris ac Generosus vir, fräter Ilkris Gemtis Tuae, et quo statu illum viderit, coram referre po- terit. Ceterum quid de fasciculo et theca illi inscripta fa- ciendum nunc sit, vix apud me statuere possum. Sunt enim argumenta, quae in diversa animum meum distrahunt. Nam cum in suis ad me 5 Sept. scriptis Ilhris Gemtas Tua in- 317 nuat, transmittere nunc S. R. M:tem ad Dn. Rutgersium in amplissima forma mandata, quae ut mecum ille communi- caret, iussus sit, et me ex ipsis originalibus cuncta accurate cogniturum esse: idcirco hoc tam inopinato casu interve- niente, S. R. M:tem clementer accepturam putare possem, si reserarem et inspicerem etiam illa, quae ad Dn. Rutger- sium destinata fuerant. Idque eo magis, quod nisi in Con- ventu constaret aliquid de re ipsa ceteris, qui de confoede- ratione communi hic acturi sunt, facile morae aliorumque incommodorum causa, quae ex intermissione evenire possent. S. R. M:ti a quibusdam imputaretur. Ex altera parte me retrahebat, ne in audaciae crimen incurrerem, si Regias lit- teras ad alium scriptas et obsignatas sine iussu aperireni. aut citra mandatum negotiis tam arduis me ingererem. In hoc igitur rationum conflictu et Sereniss:i Bohemiae Regis, Domini mei clementissimi, mentem explorare constitui. ex- spectareque adventum Dn. Vossbergii, qui procul dubio iam a Rege Daniae discessit et est in itinere tum etiam praesto- lari, an et quando ille Conventus hic certo futurus sit. Sic in arena, quod dicitur, et ex ipsa necessitate consilium nobis capiendum erit. Interim et fasciculus, et theca, de quibus dixi. apud me remanebunt in fideli custodia. Illa tamen in itinere nonnihil confracta est, ut statim apparuerit, praeter chartas nihil aliud in ea contineri. Vellem sane, ut si ull a latione fieri posset, quantocyus S. R. M:tas per 111. Gen:tem Tuara declararet clementissimam voluntatem suam super novo hoc emergenti, et quid in posterum etiam in suis rebus ac negotiis, et qua ratione ac per quos fieri atque expediri desideret. Ego si aliorum etiam suasu atque consilio, antequam S. R. M:tis ulteriora mandata adveniant, ad Dn. Rutgersium p. m. destinata resignavero et legero, (quod tamen nisi ex- 318 trema urgente necessitate non faciam) ita tamen caute et in secreto habebo omnia, ut nulli mortalium demonstrentur aut communicentur, nisi quae sine ulla laesione autoritatis et Maiestatis Regiae tuto ac sine periculo patefieri possunt. Gum enim omnium consiliorum S. R. M:tis rationes et pro- gressus probe mihi noti sint, atque ita non dubitem, ma- xime cum etiam Ilhris Gen:tis Tuae litterae in eo me iterum confirment, illam a laudatissimo suo et beroico proposito nunquam declinaturam, idcirco omni opera, studio ac fide cuncta eo directurus sum, ut ante omnia re ipsa satisfiat S. R. M:ti, atque ut non tantum fundamento certo vitantur institutae actiones, sed etiam inprimis, ut exacta servetur aequalitas inter S. R. M:tem et Regem Daniae, siquidem hic in bello continuando constans mansurus erit, aut si ille re- silire velit, ut tum summa rerum S. R. M:ti soli commit- tatur, illis conditionibus, de quibus iam saepius actum est, et quas in mandatis ad Dn. Rutgersium immutatas fuisse non existimo. Utinam vero Cursor ille, qui haec attulit, advenisset citius, aut saltem praesente adhuc fratre 111: ris Gemtis Tuae. Ita huius consilio et autoritate rectius de toto negotio certi aliquid constitui potuisset. Praevidit ille quidem mecum tristem bunc cum Dn, Rutgersio exitum, atque in hunc eventum me praesente Dn. Heinsio, affini Dn. Rutgersii, iniunxit, ut hoc mortuo cunctas chartas, quae ad S. R. M:tis negotia spectarent, una mecum obsignaret, ut ita separatim ab aliis defuncti rebus asservari possent, donec iuberet S. R. M:tas quid de illis fieri vellet. Sed ille nihil- ilum de eo mecum communicare voluit, et utuntur isti ho- mines plaerumque ingenio suo, et habent fortassis considera- tiones singulares, in quas ut ego curiose non inquiro, ita etiam finem non assequor. Haec autem urgente me fide et devotissimo erga S. R. M:tem obsequio prolixius attingere 319 volui, ut eo maturius in futurum rebus suis S. K. M:tas hic consulere, et necessaria nobis mandata transmittera possit, Ego interim, ut et in posterum, quamdiu vixero, in mea di- ligentia, labore et cura nihil praetermittam in omnibus rebus, quas ulla ratione ad S. R. M:tem spectare arbitratus fuero. Illiris vero Gen:tas Tua sine dubio accurate adhuc meminit, (liiae mecum Gripsholmii in ultimo congressu nostro egerit, quid ego tum responderim, et quae nuper etiain aliquaties sabiecerim. Ea non repeto, sed eius potius gratiosam res- ponsionem cum tempore exspectabo. Hoc autem mihi pol- liceor, S. R. M:tem importunis aliorum precibus, qui Dn. Hutgersio subrogari expetent, non ita cito locum daturam, sed si forte commoditas illa mihi contingere nequeat, meo ramen consilio clementissime usuram esse. Sunt enim mag- nae dubitandi rationes, utrum expediat Batavorum hic opera in patria S. R. M:tem uti, maxime in hac scissura et muta- tione rerum paene omnium, ubique plaerique ad sua potius, quam publicum respiciunt. Sed de bis ulterius communi- candi aliud fortassis commodius tempus erit, maxime ubi ab Ilhri Gen:te Tua aliquid saltem indicii accepero, an, aut quid mihi sperandum sit. Interea ne quid negligatur in illis, quae Dn. Rutgersius p. m. si vixisset, expedire potuisset, lidelem sum datums operam, et si in conventu, brevi, uti putant, futuro quid firmi solidique condudatur, ut tum illud sine mora ad S. R. M:tem aut perscribatur, aut Legatio de- stinetur, aut denique ut novus Conventus sub initium inse- quentis anni instituatur, ad quem S. R. M:tas peculiarem Legatum amandare queat. Precor autem Deum Opt. Max. ut fräter Ilhris Gemtis Tuae quamprimum salvus atque in- columis in patriam, atque ad S. R. M:tem redeat, qui re- liqua coram enarraturus est, ita ut nolim prolixiori sermone Ilhri Gen:ti Tuae molestus esse. Scribam etiam, volente 320 Deo, proxima occasione plura, inprimis ubi cum Dn. Voss- bergio collocutus fuero. Interim etiam ex inferiore Saxonia certiora cognoscemns, et quid tandem consilii Rex Daniae initnrus sit. Nam cum hoste potente et tot annis victorioso, in terra etiam amica, illi res est, et Principum animis dis- tractis, atque in consternatione publica singulare Dei bene- ficium erit, si ex tot tantisque difficultatibus se extricare po- tent. Re scilicet ipsa nunc experitur, quam periculosum sit, sine certo solidoque fundamento, sine fixo rectoque scopo tentare belli aleam: experitur, se Unitorum exemplo edoctum hostem non exspectare, sed in suo agro ac territorio aggrcdi debuisse: Experitur, non submissis litteris et praeiudiciosis causae communi oblationibus Remp. restitui posse. Sed Deus, qui in has difficultates illum mirabiliter traxit, lar- giatur etiam felicem exitum, saltem ut tot oppressi populi spem aliquam suae liberationis concipere possint, Quae 11. 48. 21. 10. 2. 29. 50. 14. 23. 28. 51. 19. 13. 33. 20. 70. 47. 33. 74. (Princeps Vmarensis) Davidi (regi Bohemiae) scripsit, ut et alia quaedam, bis adiunxi, missurus subinde alia, quae ad nos pervenient. Jubam (Mansfeldium) cum suis copiis iam ad Ulyssem (regem Daniae) pervenisse speramus. Sed ego metuo. ne paruin commodi ab hac accessione Lentulus (rex Daniae) percepturus sit. Nam notum mibi est Jugurtbae (Mansfeldii) ingenium, nec illud Ulysses (rex Daniae) ferre diu poterit. Joseplius (Camerarius) vero inprimis Andreae (electoris Brandeb.) metuit, si quod verisimile est, et Lentulus (rex Daniae) vix impedire poterit, pars exercitus 15.40.8.53.81. 30.70.88. {Tilliani) ad 31.68.1.93.9. (Ålbim) usque pene- tret, Graeci (Hanseatici) neque sibi neque aliis recte con- sulunt. 6. 42. 5. 2. GO. 26. 73. 5. 35. 69. (Hambwgum) tamen et 61. 108. 80. 112. 79. (Brcma) ad defensionem se parant. Sed plaerique in illis oris, ut est in proverbio, alterum pe- 321 dem in calceo, alterum in pelvi babent. De Aurelio (elec- tore Brandeb.) eo magis sum sollicitus, quod nova inter ip- sum et Alexandrum (Bethlen Gabor) affinitas neque Severo (Caesari), neque Sostheni (regi Poloniae) placere potest. Recte, meo quidem sensu, Gedeon (rex Sueciae) facturus esset, si Andreae (electori Brandeb.) animum adderet, mo- neretque. ne diutius imparatus staret, promittens illi in even- tum auxilia. Recte etiam, si cum Spartaco (Betbl. Gab.) amicitiam tempestive contraberet. Est apud illum vir bonas et eruditus, cuius fidem et industriam perspectam babeo. nomine Comitis 75. 38. 13. 73. 89. 70. 14. 93. 74. (Titrrcnsis) senioris. Vocatur Paulus 46.73.90.14.120.86.13.56.92. 48. 98. 14. (Strasbwgems). Is si iuvaretur a Se. Africano (rege Sueciae) mediocri salario annuo, 300 forte Imperialium, cuncta ex Castilia (Hungaria) ad Gedeonem (regem Sueciae) perscribere posset. Speciminis loco adieci quandam eius Relationem ad antedictum Comitem. Nos indies ab Ale- xandro (Bethl. Gab.) unum ex Legatis exspectamus, qui nuper 60. 101. 13. 68. 21. 8. 28. 33. (BerJinii) fuerunt et etiam Ulysses (rex Daniae) ad Spartacum (Bethlen Gabor) misit. cuius antea ne nomen quidem audire voluit. Ita necessitas saepe mutat consilia. De foedere inter M. Britaniae Regem et D:nos Ordines Dn. Gabriel Oxenstiern (quem ubi advenerit, officiosissime a me salutari velim) exhibitis eius tabulis cuncta referet, quas eam ob causam non mitto. Illius causa Dn. Sommer- dickius Arsenius hodie in Galliam discessit. Multum in eo situm erit. quid Rex Galliae responsurus sit. Quod opinor D:ni Ordines exspectabunt, ante quam in futuro hic Conventu quid certi decreturi sint, Ex Anglia nihil in hunc usque diem accepimus. Faxit Deus. ut tandem laeta et salutaria inde adveniant, De felicibus S. R. M:tis 21 322 in Livonia Lithuaniaque progressibus gratissimi sunt nobis nuncii. Largiatur eius M:ti benignus Deus continuas Vic- torias et constantem felicitatem, ad sui nominis gloriam et Reip. salutem. Utinam vero mox audiamus, factam in- ter Reges aut securam pacem, aut certe firmas longiores- que inducias! Causas et modura suscepti illius belli nemo bonus im- probare potest, quamvis adversarii invidiose spargant, ruptas ante stipulatam denunciationem inducias. De Fabio (Radzi- vilio) tamen Eutropius (rex Bohemiae) nonnihil est sollicitus, quem sic ferente belli ratione extra damnum non före facile videt. Sed honesta pax et hunc restituet, et Remp. in spem eriget exoptatae liberationis. Est in vicinis locis per com- plures annos Consiliarius et minister Aurelii (electoris Bran- deb.), praecipuae nobilitatis vir, Joannes 7. 32. 15. 75. 53. 20. 13. 95. 14. (Kettlerus) agnatus 59. 98. 48. 91. 10.58.28. 19. 41. (Curlandiae) Principibus. Is a Davide (rege Bohemiae) intercessionem impetrare voluit ad Gedeonem (regem Sueciae), ut sui haberetur huius belli tempore ratio, et ne quid in bonis suis in illis locis detrimenti acciperet. Sed iussit Herus meus, ut primum ad 111. Gen:tem Tuam eius desideria referrem, quibus si regia gratia satisfieri poterit, S. M:tas beneficium sibi factum existimabit. Plura addere modo non potui, cum Cursorem statim dimittendum censerem. Reliqua subiungam subinde per ordinarios tabellarios. Nam singulis septimanis hoc officio defungor. Doleo autem moram sive Hamburgi, sive alibi intervenire, quo minus cito nostrae redduntur litterae, quod hoc tempore vel maxime cum peri- culo causae communis coniunctum est. S. R. M:ti Domino nostro clementissimo, quam humilime me commendari unice obsecro. cumque Ill:rem Gen:tem Tuam meorum commo- dorum studiosissimam esse sciam, in eius erga me benigni- 323 tåte et favore omnibus modis acquiesco. Bene valeat Hl:ris Gen:tas Tua, quara Deus perpetua felicitate florentem Reip. et nobis quam diutissime conservet. Loco consveto, §£ Oc- tobris 1625. 324 LIV. Ep. L. Gamerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. 7 Nov. st. n. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Postquam ante octiduum expedivissem cursorem, qui a S. R. M:te huc missus fuerat, paucis diebus post tristissimus rumor sparsus fuit, deletura a Polonis totum ad internecionem usque Suecicum exercitum. Ex eo tota hac civitate ingens exorta est apud omnes bonos consternatio et raoestitia, qui S. K. M:ti omnem felicitatem et continuas Victorias exop- tant. Ego cum fortissimi Regis prudentiara et vigilantiam considero, qui non ignarus est, quantum equitatu Poloni va- leant, imaginari raihi non possum, Suam R. M:tem incertae Martis aleae summam rei committere voluisse, atque ita conflictu generali tam ingentem cladem accipi potuisse. Non possum tamen non esse sollicitus, cum incerta bellorum per- pendo, et meam de S. R. M:te curam et aftectum intueor, cuius salus et incolumitas mini in praecipuis votis est. Faxit igitur Deus Opt. Max. ut raox laetiora audiamus, et eo etiam maior sit cunctorum in expediendis fortibus consiliis alacritas. Venerunt etiam hisce diebus ab Ottone (Radzivilio) ad Da- videm (regem Bohemiae) 23. 21. 8. 51. 19. 29. (Vilnae) 9 Maii scriptae litterae. atque ita per 6 Menses fuerunt in itinere. 325 In illis prolixe commemorat, quantopere Sostnenes (rex Po- loniae) Gedeoni (regi Sueciae) bellum inferre expetiverit, in quo plaerosque ex 22.13.3.28.70.33.1.26.14. (Ordinibus) in partibus suis habuerit. Solum Fabium (Radzivilium) se opposuisse, atque obtinuisse, ut amicis potius tractatibus, quam armis consuleretur Reip. Fecisse illum hoc etiani Eu- tropio (rege Bohemiae) hortante, nec sibi imaginari potuisse, Gedeonem (regem Sueciae) viin adhibiturum, ut armis pacem Antoniae (Poloniae.) extorquere vellet. Hoc tamen factum, denunciatione hostili contra induciarum pacta, eoque Fabium (Radzivilium) in suspicionem prostitutae securitatis publicae et secretae cum Gedeone (rege Sueciae) conspirationis con- iectum esse. Hoc inprimis cunctis in Antonia (Polonia) 20. 35. 30. 10. 5. 32. 53. 40. 2. 41. 47. (Evangeliets) vel maxime no- citurum esse. Omnia enim nunc Primislao (regi Poloniae), etiani ab his, propitia före, et totara Remp. armaturam in Gedeonem (regem Sueciae), qui sustinendo diu oneri par esse nequeat. Exarmari apud eos in pace Regiam potestatem, armari autem belli necessitate illi imposita. Satius fuisse bellum induciis morari, quam attrahere. Tractationes frustra a Gedeone (rege Sueciae) urgeri, quibus tantum Resp. a pace reddatur alienior, cum conditiones ferat, quae causam principalem uno quasi ictu perimant, cuius tamen nisi per arma inter tantos Principes nulla inveniri possit decisio. Tantas vero in Antonia (Polonia) vires, ut si sit concordia, quam defensio communis extorqueat, Gedeonis (regis Sueciae) arma facile repelli queant. Debere itaque Davidem (regem Bohemiae) eum hortari, ut inträ terminos induciarum se contineat, si se salvum ac securum velit. Habere etiam illum debere respectum Fabii (Radzivilii), qui tanta odia praeter meritum sustinere eius causa cogatur, cui tamen animus constans, et dextera sufficiens, ut primus in acie et 326 vel sanguinis sui impendio omnes de se suspiciones expia- turus sit. Adiecta etiam haec fuerant in Ottonis (Radzivilii) epistola, e comrauni re före, si David (rex Bohemiae) ex Gedeone (rege Sueciae) intelligere posset, 12. 38. 80. 60. 83. 74. 9. 89. 58. 81. 88. 14. 42. 86. 15. 59. 95. 52. 48. 89. 56. 92. 50. 27. 53. 34. 10. 101. 22. 79. 98. 46. 62. 23. 69. 73. 29. 71. 23. 61. 68. 93. 62. 91. 14. 39. 113. 90. 13. 32. 47. 75. 28. 106.40.74.102. 1. 113. 19. 15. 81. 47. 75. 73. 30. 10. 74. 88. 65. 41. 13. 80. 38. 89.8.93.15. (quibus mediis aut cum Rege Poloneo aut cum Republica sola resti(tu)tis ablatis transigere velit). Misissem ipsam epistolam, nisi expressa 57. 42. 60. 93. 100. (Fabii, Rad- zivilii) intervenisset prohibitio. Certe Eutropius (rex Bohe- miae) libenter ubique, si posset, faceret officium suum, ut promoveret, quae Reip. et causae communi maxiine essent utilia. Sed cum nimis tärde illa epistola advenerit, et res interea tantopere mutatae fuerint, animi pendet, quid potis- simum facere debeat. Igitur Ilhris Tuae Gemtis consilio prudenti indigemus, cuius subiectiones et monita maximi apud nos erit ponderis. Nos ex Anglia nunc in singulos dies ut Legatos Re- gios, exspectamus, Ducem Bukingamium et Hollandiae Co- mitem. Speramus una venturum Du. 14.71.80.10.47.28. 83. 52. (Spensium) nostrum. Rex Daniae sub 20 huius Men- sis huc mittet Cancellarium Ulfeldium, Gerardum Ranzovium, Presidem Holsatiae, et Christianum Thomae. Sic splendidus hic Conventus erit, in quo consultetur de rerum summa. Cum itaque etiam S. R. M:tis multum interesse censerent Hems meus. et Legatus Britanicus Carletonius, vehementer urserunt, ut apertis tabulis litteras et mandata ad Dn. Rut- gersium p. ni. trausmissa inspicerem, saltem ut ex mea nar- ratione constare ceteris Legatis de S. R. M:tis animo et vo- luntate posset. Se omnem culpam in se recepturos, factum- 327 que, si necesse sit, apud S. R. M:tem excusaturos esse. Aperui itaque thecam, sed litteras S. R. M:tis non aperui, sed tantuin Mandatum solemne et additam Informationem inspexi. Erunt cuncta apud me in fideli custodia, nec quis- quam mortalium Informationem illam aut cetera inspiciet. Mandatum vero ipsum, ut est in solemni forma eum in finem coneeptum, Legatis mönstrad poterit. Sic nulla mora, multo minus humanus ille casus, qui morte Dn. Rutgersii inter- venit, S. R. M:ti imputari poterit. Ex Informatione autem, ubi tempus et necessitas hoc postulabit, mea manu excerpta communicabo, quae S. R. M:tem ceteris communicari vo- luisse constat, qua in parte ea dexteritate et circumspectione me usurum spondeo, ut autoritatis S. R. M:tis potissima a me habeatur ratio. Si peccavi in inspiciendis illis, quae tamen ex iussu Dn. Rutgersius p. m. ex originalibus mihi demonstrare debuisset, si vixisset, aliorum iustinctu peccavi, et spero me apud S. R. M:tem inventurum esse veniae gra- tiam. De mandato hoc monere debeo, omissum diem in eius conceptione, relicto tamen ad illum exprimendum spatio. Videor igitur commode me inserere ad verbum Meusis Au- gusti posse 26 eius diem. De cunctis autem, quae succe- dent in posterum, singulis septimanis ad 111. Gemtem Tuam diligenter scripturus sum. Etiam Dn. Heinsius mihi heri in- dicavit, se seposuisse cunctas scripturas, quae ad S. R. M:tem inter Dn. Rutgersii chartas spectare possent, eas se primo quoque die mecum in unum volumen coniecturum, quod utriusque nostrum signis occludatur, asserveturque. donec quid eo fieri velit, 111. Gemtas tua iusserit. Certe ea erga S. R. M:tem humilimi animi mei devotio, simulque erga 111: rem Gen:tem tuam studium meum est, ut ex suranio af- fectu et desiderio utrisque satisfaciendi nullum laborem, nul- lam curam sollicitudinemque praetermissurus sim. Divinam 328 autein misericordiam ardenter imploro, ut salutaria nobis consilia inspirare, atque ea ad felicem exitum sua potente dextera perducere velit. Du. Vosbergius a Rege Daniae ante paucos dies buc reversus est. Eius relationes mirifice affecerunt in optimam partem Dominorum Ordinum animos, ut sperem in propinquo conventu illos cuncta pro Rep. fac- turos, quae in ipsorum potestate sunt. Et illi quoque desi- derarunt, ut ex transmissis ad Dn. Rutgersium S. R. M:tis voluntas innotescere posset in conventu illis, quorum inter- est, unde communi fere omnium cupiditati refragari non potui. Sed, uti spero, tam operosa mihi excusatione opus non erit, maxime cum singulari cautione in communicatione usurus sim. Quin etiam, quod cum morte Dn. Rutgersii mandatum eius exspiraverit, S. R. M:tas neque a me, neque ab aliis ulla ratione obligari possit, sed re ex eius parte integra cuncta ad illum referri necesse sit, sive per litteras, sive per Legatos, sive denique ut alius instituatur conventus, in quo S. quoque R. M:tis Legati interveniant. Sed hac de re plura nunc verba facturus non sum. Tantum submisse oro etiam atque etiam 111. Gemtem Tuam, ut sua benigna de- claratione de hoc consilio factoque nostro omni me sollici- tudine quantocyus liberare dignetur. Ex castris Regis Daniae hodie vel eras exspectamus litteras, quibus utinam confirmetur, quae ex diversis locis buc perlata sunt. Amisisse Tillium nescio ubi aut in quo conflictu ad 1000 equites et partem etiam peditum, allatis ad Regem multis signis ex vexillis. Quidam etiam de tor- mentis nonnullis addunt. Sed litterae, quas dixi, certitudinem rei adferent. De classe Anglica, cuius numerus in adiuncta charta expressus est, nondum audimus, quo cursum suum direxerit. Itaque de illo varii sunt ubique sermones, varia hominum iudicia. Me et anni decursus, et quod alia prae- 329 cipitanter facta sint, non parum habent sollicitum. Jacta est alea, facta ruptura pacis cum Hispano, et coeptae hos- tiles actiones. Nisi Angli industrii et vigilantes sint, facile possent hosteni in suas insulas attrahere. Deus igitur orandus est pro felici successu. Näves bellicae Batavicae, quae Dunkerkanas hostiles diu inträ urbis portum conti- nuerunt, exorta nuper saeva tempestate partini in arenas coniectae, partim deiectis malis ad navigandum inutiles factae sunt. Hoe viso, hostiles 12 in Oceano eruperunt, quae piscatoribus halecum non leve damnura intulerunt. Jam in Oceano praedam facient, ubicunque poterunt. Sed tamen nonnullae Batavicae eas insecutae sunt, et fania est de conflictu animadverso a praeternavigantibus, de quo ta- men certiora brevi comperiemus. Nunc rinio, et me S. R. M:ti humilimc, tuae vero Ill:ri Gen:ti toto affectu cornmen- dans, quam optime hane valere iubeo. Loco consveto, in- ter varias interpellationes, et perpetua de S. R. M:te solli- citudine. Deus tantum Heroém tueatur ac Reip. Christia- nae diutissime conservet. 7 Novemb. st. n. anno 1625. Utinam 111. et Generosus vir, Dn. Gabriel Oxenstiern, salvus in Sueciam pervenerit. Iucidit procul dubio in tem- pestatem. Itaque ex eo quoque curae mihi auctae, quas nisi certior fiam de eius salute, deponere nequeo. 330 LV. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. T% Nov. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Cuncta Batavis corumercia, et mercium et litterarum Hispani occluserunt, nec tabellariis ultro citroque commeandi potestas amplius conceditur. Etiarn mare propinquum mi- nus tutum est. Nam evaserunt tandem ex suo portu pi- ratae Dunkerkani, nec a Batavis coherceri potuerunt, quod liorum Näves ex tempestate gravi misere afflictae fuissent. Sic ex Gallia aliisque locis non ita saepe, ut antea, habe- bimus litteras. Et nunc quidem nihil fere erat dignum vel scriptione nostra, vel lectione Ilhris Gen:tis Tuae. Officium tamen meum negligere nec volui, nec potui. Ex castris Danicis diu nihil accepimus. Exspectamus Regis Legatos sub 20 huius mensis. Mansfeldius cum eo est, 14. 20. 3. 55. 19. 23. 15. 58. 21. 26. 5. 13. 30. 46. 35. 74. 29. 48. 28. 75. (sed haud diu gråtas erit), mea quidem opinione. Et causas ha- beo, cur metuam, 10.32. (ne) Ulysses (rex Daniae) 31.63. 106. 73. 42. 2. 75. 79. 15. 38. 47. 46. 90. 10. 118. 32. 9. 3. 41. 8. 91.1.102.46.83.73. (ad tractatus tandem deldbatur). Quo nihil hoc tempore contingere posset periculosius. Wallen- steinius in Halberstadensem et Magbeburgensem Episcopatus 331 irrupit. Sic Andreas (elector Brandeb.) quoque 51.22.70. SO. 14. 46. 89. 17. 15. 73. 102. 11. SO. 13. 40. 59. 83. 53. 86. 52. (non est extra periculum). Tota nenrpe Germania fatali motu concutitur. Sed aderit tandem iustus Deus, severus ultor tyrannidis et iniustitiae. Ab Alexandro (Bethlen Gabor) tandem huc venit Nobilis 12. 95. 19. 63. 88. 98. 14. (Quadius) cum litteris et mandatis, in quibus eaedem sunt conditiones, quas Spartacus (Bethlen Gabor) proposuit Legatis Regum, qui sunt 62.34.10.74.15.30.51.75.92.70.94.71.99.(71.22.) 68. 93. (Constantinopoli) quas me transmisisse nuper memini. Dux Bukingamius nondum advenit, forte quod Dunkerkanos in Oceano vagari scit, atque ideo instructus idonea classe iter facere instituit. Classis Anglica 11 näves ex Hispania venientes intercepit, plenas opibus, quarum descriptionem hisce adieci. Illam quidam circa Vianam in Lusitania, qui- dam ad caput S. Vincentii conspectam fuisse referunt. Sed nihil certi adhuc dici potest. Deus orandus est pro felici successu. In Anglia pestis remittit, et Rex propediem Londi- num reversurus esse videtur. Optime animatus est erga Remp. et modo Ordiues Regni audiat, ab bis, quae volet, impe- trabit omiiia. Certe res magnae molis est, coeptum contra Hispanum bellum, quod non ita cito facileque finiri poterit. Infaustus rumor nuper hic sparsus de victoria Polonica. et clade exercitus Suecici nuuc conticuit. Nec ego eius originem indagare possum, quamvis diligenter inquisiverim. Jesuitas esse autores puto, qui talia pro libitu confingere solent, ut bonorum Civium animos sollicitos reddant. et fortia consilia interturbent. Sed nos tamen de rebus in Livonia Lithuaniaque gestis saepius informari necessarium esset, ma- xime hoc tempore. Nam comperi, Lentulum (regem Daniae) non ita pridem iterum dixisse, non posse Gedeonem (regem Sueciae) praestare. quae promiserit. etiamsi maxime vellet. 332 Maiores enim Antonianorum (Polonorum) vires esse, quam vulgo iudicetur, et Sosthenem (regem Poloniae) 100. 10. 50. 30. 59. 29. G9. (in pacem) nunquam consensurura esse. Talia etiam hic procul dubio attingent eius 53. 32.65.42.15.33. {Le- gat i). Sed Josephus (Camerarius) omni diligentia eiusmodi di- luet, et Gedeonis (regis Sueciae) autoritatem strenue defendet. Videor mihi subodorari, clam 48.41.56.28.58.79.51. 40. 90. 80. (Regi Danide) offerri splendidas in speciem con- ditiones, atque inter alias 71.13.82.4.81.53.88.22.89.11. 93. 14. 62. 34. 11. 91. 15. 35. 9. 27. 47. 70. 102. 60. 48. 26.59.20. 70. 14. 29. 69. (pro filio Episcopatum Osnabrucensem) si arma deponere, et causam Davidis (regis Bohemiae) deserere velit, Mansvetus (Camerarius) studiose in rem inquirit, et mox certiora intelliget. Sed multa tamen Lentulo (regi Daniae) consideranda erunt, an indigne honorem suum negligere, amicos deserere, libertatem patriae prodere, et totam hostium libidini obiicere velit. Quod si facit, Menelaum (regem Ang- liae) alienum a se reddet, eique atque Venetis (Ordinibus) necessitatem imponet, ut ipso spreto cum Se. Africano (rege Sueciae) solo foedus ineant. Et sane non ab Ulysse (rege Daniae), sed Gedeone (rege Sueciae), restituendam esse Remp. Josephus (Camerarius) semper censuit. Nisi enim hic in Sicambria (Silesia), et Alexander (Bethlen Gabor) in 19. 86. 14. 46. 73. 91. 30. (Austria) Severo (Caesari) negotium facessant, frustra in Ungaria (Germania) fiunt omnia, ubi consternatio occupavit cunctorum animos. Sed de his su- binde plura ac certiora scribere potero. Interim magno cum desiderio litteras tuas ac mandata Gedeonis (regis Sueciae) Josephus (Camerarius) exspectabit, ut eo tutius et confi- dentius ad Se. Africani (regis Sueciae) nutum et voluntatem dirigere possit negotia. In toto Palatinatu nunc Evangelica religio exterminatur, eiectis verbi divini Ministris, quos brevi 333 etiam subditi sequi iubebuntur, nisi idolurn Maozim adorare velint. Et haec quidem fiunt eo ipso tempore, quo Caesar in cunctis suis litteris prae se fert, se Ulmae in Conventu Deputatorum pacem Imperio redditurum esse, quod tamen sine restitutione Palatinatus in integrum nunquam futurum est. Hactenus quidem nobiscum pugnarunt adversarii, nunc cum Deo pugnare incipiunt. Hic igitur insolentiam ipsorum forti suo bracchio tandem compescet. Cuius sacrosanctae tutelae S. R. M:tem Tuamque Ill:rem Gen:tem commendans. hane quam optime valere cupio. Loco consveto, f\ Novemb. anno 1625. 334 LVi Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. l\ Nov. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Nudius tertius advenere ex Anglia Dux Bukingamicus et Hollandiae Comes, ceu Legati Regii extra ordinera, co- mitati a quibusdam ex praecipua nobilitate. 18 Navibus bellicis egressi in maxim am tempestatem inciderunt, ex qua illae hinc inde in Oceano disiectae, et non nisi cum duabus Legati in Hollandiam appulere. Ceterae tamen salvae esse et plaeraeque in vicinia consistere dicnntur, in reditu obser- vatnrae Dunkerkanos piratas, si quos possint intercipere. Legati statim atque Hagara ingressi sunt, Regem et Regi- nam perhonorifice salutarunt, nunc quieti se dederunt, ut nauseam ex iactatione raaris contractam curent. Igitur non- dum mihi constat, quando publice mandata sua exposituri sint. Dn. Spensius cum iis non venit, neque mihi hactenus quidquam resciscere de eo licuit. Inträ biduum Legati Da- nici exspectantur. Si actionis alicuius initiura factum fuerit, uberior mihi ad scribendum suppeditabitur materia. Ego vero ut omnibus modis S. R. M:tis autoritatera et praecla- ram animi intentionem curae mihi esse sinajn, accuratam datums sura operam. Sed indies summo cum desiderio ali- 335 quid certi de rebus Lithuanicis exspecto, cum cardo negotii in eo versari videatur, pax an bellum cum Polonis futurum sit. Ad hoc Caesarem aiunt instigare Polonum, quo magis illam diuturnam ac fidam exoptamus. Litteras ex Borussia diu nullas habui, nec ex aliis locis quidquam, sic ut ab ul- timis Ilhris Gen:tis Tuae ad me litteris nihil acceperim, quod sit a^iostiatov. Quod sane me habet sollicitum, ne ex eo difficiliores et lentiores reddantur consultationes nostrae de rerum summa, quae profecto celeritatem desiderant. nisi totam Remp. amissam velimus. Rex Daniae non exiguam cladem accepit a Tillio, amissis in conflictu quodam Duce Friderico Aldenburgico et Legato Ducis Vinariensis Oben- trautio, ex cuius iactura summum dolorem percepimus. Pauci enim sunt, qui virtute et candore ipsi sint similes. Multi ex praecipuis tribunis vulnerati fuerunt. Cetera parum ac- curate narrantur, et nos ex ipsis castris exspectamus litte- ras, cum aliorum relationibus non semper fidem adhibere possimus. Quidquid sit, ex hoc successu insolentia hostis accrescet, et maiori calamitate obruentur provinciae Saxo- nicae. Nam et Wallenstenius sine ulla oppositione Halber- stadensi et Magdeburgensi agro potitus. late terrorem apud consternatos circumfert, et Principibus Germaniae ceu man- cipiis, insultat. Semper 9. 20. 15. 23. 21. (metui) illum 2. 22. 11. 28. 19. 4. 46. 13. 30. 10. 47. 31. 8. 60. 33. 52. 59. 26. 62, 75. 35. 48. 38. 69. (copias träns Älbim ductwum) ut 3. 31. 51. 83. 112. 58. 27. 9. 86. 52. 73. 32. 95. 34. 62. 41. 15. (Damim dontum revocet). Quem alioquin et 98. 17. 39. 48. (uxor) et 14. 23. 40. (sui) ad illud continue impellunt, et denique Aloisius (elec- tor Saxonicus) Severo (Caesari) in cunctis satisfacere cu- piens unice hoc agit 26. 74. 47. 42, 44. 39. 70. 80. 47. 79. (ut Saxones a) Lentulo (rege Daniae) 63. 80. 35. 89. 53. 68. 90. 15. (divellat), servitutem, quam illi pacem vocant, aliis etiam 336 pérsvasurus, cum quidem ipse hactenus non tam neglexerit, quam afflixerit Rempub. Sed de his propediem certiora in- telligemus, et in omnem eventum Gedeonis (regis Sueciae) heroicae prorsus intentiones nos erigunt, modo per Sosthe- nem (regem Poloniae) ei liceat, profisisci 59. 38. 9. 92. 77. 20. 48. 2. 88. 40. 83. (cum exercitu) in Ungariam (Germaniam). Utinam vero iam sciremus, quo loco res essent in Sardinia (Livonia) et Antonia (Polonia) ne Ulysses (rex Daniae) pro more consilia turbet, consiliaque bona et fortia ex eo prae- cipne impediat, ac si Scipio Africanus (rex Sueciae) promissa exsequi nequeat, quod vires suas contra Primislaum (regem Poloniae) solum convertere cogetur. Sed spero nos brevi hac cura liberatos iri. Ex Gallia raro iam accipimus litte- ras, erepta ab Hispanis ultro citroque commeandi tabella- riis licentia. Aiunt Regi stare sententiam ad continuandum in Italia bellum, ad quod Legatus extraordinarius Venetus non minus, quam Sabaudiae Dux, ilium impellit, nec officio hic suo Legatus Batavicus deerit. Sed Rex iuvenis a diver- sis factionibus in diversa abripitur, et Jesuitae unice bellum civile in Gallia moliuntur, ex quo Hispanus tandem suam utilitatem capiat. Aiunt igitur quidam Comitem Nantolium Schonbergium cum classe contra Puipellanos iturum, et terra urbem lentam obsidionem habit uram esse. Deus igitur oran- dus, flectat mentem Regis ad saniora consilia. Sed proxime, volente Deo, de rebus pluribus plura. Nunc excusari me peto. Nondum abiicere potui sollicitudinem meam de Ill:ri D:no Legato Gabr. Oxenstiernio, an salvus. in pätriam re- dierit, quod mibi pollicitus fuerat, se statim, atque Gothen- burgum appulisset, hoc raihi significaturum esse. Sed nihil hactenus de eo comperire potui. Spero autem, Deum ser- vasse tam praeclarum virum, quem etiam mei amantem esse multis modis perspexi. De me autem, et qua ratione condi- 337 tioneque S. R. M:ti hic uberius atque utilius inservire pos- sit opera mea, nihil amplius repeto, rem totam Hl:ris Gemtis Tuae favori ac benevolentiae submisse commendans. Intel- ligo D:n Heinsium ambire. ut succedat in functione publica mortuo affini suo p. m. quamvis ad me nihil tale prae se ferat. Non dubito, S. II. M:tem et 111. Gemtem Tuam cuncta negotii momenta prudenter consideraturam esse. Ego qui- dem scio, D:nis Ordinibus minus gratum futurum, si hic vir, cuius nomine Academia Lugdunensis maxime celebris est, ei eriperetur, et ut ex animi mei sensu multa paucis complec- tar, aliud est, profiten in schola, aliud res gerere in repub. Nihil iam dicam de eius affine Musio ab Holy, qui ambitus accusatur a Collega suo, et in magno apud populum nunc odio versatur. Non scribo haec mea causa, ut aliis quid detraham, sed ex devotissimo erga S. II. M:tem affectu, et fide, quam ei debeo. Tuam vero 111. Gemtem mea commoda studiose promoturam certo mihi persuasum habeo. Deus illam in perpetua felicitate Reip. conservet. Loco consveto. £\ Novemb. anno 1625. wc rayitta. Jam percipio, cladem tantam non esse acceptam, ut farna tulerat, et Aldenburgicum Ducem tantum vulneratum, evasisse tamen, sed desideratum fuisse. Abentrautium, in- certum, occisus an captus fuerit. Sed certiora propediem. 22 338 LVII. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. |§ Nov. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Doinine. Ante octiduum |] huius Dux Bukinghamius et Hollan- diae Comes splendido comitatu in Ordinum Consessum in- troducti mandata Regis sui publice exposuerunt. Ea qua- tuor membris constabant proposita illorum nomine a Legato ordinario D:no Dudleio Carletonio. 1) Quo pacto et qui- bus mediis Rex et Regina Bohemiae hommque liberi, in dig- nitatem avitam et terras patriraoniales restitui possent. 2) Qua ratione libertas amissa Principibus Germaniae reddenda, et communis pax ac tranquillitas recuperanda sit. 3) Quo modo sociis et confoederatis Regis M. Britaniae, ac tam vi- cinis provinciis, quam Regnis suis maior securitas parari de- beat. 4) De conservatione Religionis Evangelicae, cuius et Rex et Ordines professionem faciant, maxime ut eam ob causam interna inter Belgas exorta dissidia sopiri aut tolli queant. Deducta fuerunt cuncta latius, et ut audio, scripto comprehensa postea exhibita, cuius exemplum me habitu- rum, sequentique septimana transmissurum spero. Sunt qui suspicantur, secretam aliquam, magnamque causam aliam sub- esse, cur hoc tam alieno anm tempore Dux Hagam vene- 339 rit, et pro suo quisque affectu iudicat. Ego, quae sub cer- titudine aliqua observare potero, suo tempore indicaturus sum. Petierunt Legati ab Ordinibus aliquot ex illorum Col- legio Deputatos sibi däri, cum quibus uberius de re tota conferant. Quod semel atque iterum factum est, nec quid- quam ab Ordinibus praetermittitur, quod Legatis gratum ac- ceptumque före iudicant. ^| huius advenerunt Legati Regis Daniae, Cancellarius Ulfeldius et Christianus Thomas. Post- ridie in Senatum admissi et ipsi exposuerunt. quae ab Hero suo iussi fuerant. In generalibus fere tota Oratio constitit, Divina voluntate Regem ipsorum pertractum in hoc bellum, quod eius et amicorum auxiliis fretus continuare certus sit. donec libertas oppressis Principibus, et Imperio pax restituta sit. Confidere se plurimum in Ordinum pro re communi affectu et studio, nec dubitare, quin illi totis viribus suis in partibus futuri sint. Similia fere dixerunt apud Regem et Keginam Bohemiae. Subsequentes dies in reciprocis fere visitationibus et salutationibus consumpti fuerunt. Interim tamen ex Ptolomaei (regis Galliae) Achaeorumque (Hanse- aticorum) 8. 20. 56. 19. 15.21. 47. {Legatis) perquisitum, 12. 23. 30. 29. 9. 31. 10. 3. 42. 4G. 79. 28. 11. 14. 28. 6. 42. 00. 32. 13. 32. 51. 75. 90. 70. 59. 22, 70. 74. 33. 53. 40. 81. 14. 79. 58. 41. 14. 75. 80. (quae mandata ipsi koherent an consiliis adessé) velint, cognitumque, 91. 3. 57. 27. 89. 63. 26. 14. 81. 62. 88. 92. 111. 33.5. 9. {ad foedus icendum) ipsos 10. 38. 8. 68.91.52. (mdlam) potestatem accepisse, sed tantum iussos, ut ceteros ad coniunctionem pro communi causa adhortarentur, pro- mitterentque eis omnem favorem et secundum occasiones et necessitatem mutua auxilia. Posse de his rebus postea suo tempore separatim collocutiones institui, ad quas semper prompti paratique futuri sint. Marci (regis Galliae) etiam Legatus statim celerem cursorem ad Herum suum misit. 340 Visa est haec ratio ceteris commodissima, ideoque semel atque iterum soli convenerunt. Nam David (rex Bohemiae) studiose adhuc abest, et sua monita ac postulata scripto comprehensa reliquis exhibuit, ut eo liberius ipso absente sententias dicere possent. Nihil fere adhuc actum, nisi quod mandata producta et inspecta, cumque de Gedeonis (regis Sueciae) quoque quaereretur, illud a Josepho (Camerario) monstratum, indicatumque fuit, Varronis (Rutgersii) morte illud quidem exspirasse, sed constiturum tamen de Scip. Africani (regis Sueciae) praeclara voluntate et sollicitudine pro Repub. si ceteri hoc expetant, et ad recta monita sua corisilia flectere veiint. Sic quod impedimentum Varronis (Rutgersii) obitus praeter spem attulerit, Legatorum pru- dentia facile removeri, et ad felicem exitum rem totam deduci posse, si per Legatos ad Gedeonem (regem Sueciae) missos eius honestissimis conditionibus satisfacere veiint. Sic, quid futurum sit, propediem cognoscemus. Josephus (Camerarius) autem circumspecte aget in omnibus, nec cuiquam mortalium authenticam ipsam Informationen! ostendet, sed tantum ex illa excerpta, quae tuto et sine praeiudicio indicari possunt, communicabit ac proferet, ut constet omnibus de praeclara Gedeonis (regis Sueciae) intentione, utque nulla in ipsum ullius culpae moraeve imputatio derivari queat. Hoc simul etiam aget Dn. Vossbergius, cui Gedeonis (regis Sueciae) consilia nota, et iam ante Areopagitis (Ordinibus) exposita fuerunt. Sed iam animadvertimus, Ulysseos (Danos) 10. 34. 51. 70. 83. 53. 113. 39. 14. 93. 10. 80. 92. 62. 101. 48. 20. 47. 2. 73. 83. 50. 86. 8. 82. 47. (nonnuJIos iniiccre scrupulos). Aiunt enim, Se. Africanum (regem Sueciae) in Sardinia (Livonia) adeo 93. 9. 71. 53. 100. 2. 91. 15. 95. 69. (implicahim) ut in Un- garia (Germania) aliquid aggredi 111. 29. 49. 32. 102. 15. (nc- qucat). Forte etiam 2.82. 10. 63. 21. (75. 21.) 87. 51. 32. 14. 341 56. 48. 19. 94. 28.99.73.41.74. (conditiones graviores) ferre, ut eo facilius se 80. 17. 59. 98. 14. 30. 108. 80. (excusare) queat. Quem enim adeo paratum, ut postulatam in antecessum 11. 89. 62. 23. 10. 92. 31. 9. 3. 79. 13. 92. (pecwniam dåre) possit? Taceo reliqua. Hoc tamen observo, facile Lentulum (regem Daniae) intelligere, nisi Gedeon (rex Sueciae) et Alexander (Bethlen Gabor) Severo (Caesari) in diversis locis negotium facessant, Ulyssem (regem Daniae) tandem 51.99.10.57.22. 48. 101. 20. 44. 75. 13. 102. 11. 29. 48. 93. 2. 98. 8. 23. 69. (non före extra periculum). Itaque Mansvetus (Camerarius) cum variis sollicitudinibus confligit, maxime cum Menelaus (rex Angliae) 15. 27. 75. 32. 77. 50. 29. 10. 47. 33. 74. (tot expensis) obrutus sit, ut cunctis sufficere nequeat. Neque dum ad- venit Dn. 14.71.80.10.14.40.26.47. (Spensius) ex Cypro (Anglia), qui de re tota nos exactius docere potuisset. Et multum sane consultationes nostras remoratur, quod iam toto fere bimestri nihil certi ex Sardinia (Livonia) et vicinis locis audiverimus. Itaque summo cum desiderio ex illis lit- teras exspectamus. Hoc paene oblitus fueram, adesse etiam quendam ex vicinia Andreae (electoris Brandeb.) consiliarium, sed nondum mandata ob Aurelio (electore Brandeb.) acce- pisse. Metuimus, ne forte illa in itinere intercepta sint, cum omnes in Hispania (Germania) viae grassatoribus sint obnoxiae. Tandem colligi certo nondum potest, quo Veneti (Ordines) se flexuri sint, cum Legatum iam apud Ptolomaeum (regem Galliae) habeant, et Marcum (regem Galliae) ulla ratione offendere minime suis rebus consultum putent. Ille autem in varias nunc partes distrabitur, Alchimistis (Jesuitis) illum contra nostros instigantibus. Lacedaemoniis (Venetis) vero et 14. 30. 1. 42. 26. 58. 34. (Sabaudo) ut bellum in Cym- bria (Italia) continuet, urgentibus. Quid nunc Aloisius (elec- tor Saxonicus) facturus sit, hoste adeo sibi vicino, nondum 342 nobis liquet. Nulla nobis de Augusto spes bona, a quo fons et scaturigo nostrae calamitatis defluxit. Nunc etiam Ju- lium Vindicem (Caesarem) urget, ut 59.34. 10.35.80.70.15. 38. 69. 83. 8. 52. 41. 70. 14. 29. 52. (conventum Ulmensem) pro- moveat, ut ita tandem ultimum funus ducatur libertatis Hun- garicae (Germaniae). Sic profecto Gedeoni (regi Sueciae) de oportunis remediis cogitandum erit, ne forte Ulysse (rege Daniae) tandem 62.92.63.29.10.46.41. (cedente) solus su- persit, in quem Hungaria (Germania) oppressa Alcimi (regis Hispaniae) factio incurrat. Fracto enim Aurelio (electore Brandeb.), et 60. 19. 83. 31. 13. 39. 11. 82. 9. 29. 48. {Bävar o Pomer)aniae, incumbente, quod nisi fortuna mutat, brevi accidere posset, ipsa Biscaia (Suecia) in magno discrimine futura esset. Sed ominemur meliora, precemurque divinum numeu, ut benedicat nostrorum, et perturbationem iniiciat hostium consiliis. Proxime etiam, volente Deo, plura. Tantum opto, ut litterae meae, quas singulis septimanis mittere soleo, recte et tempestive reddantur, utque mox aliquid ab IU:ri Gen:te tua accipiam. De privatis desideriis meis, et devotissima cupiditate utiliter inserviendi S. R. M:ti nihil amplius dicain, donec aliquid responsi et spei ab IU:ri Gen:te Tua mihi al- latum merit, quod me consoletur ac erigat. Non dubito plures ambire tam honestam conditionem, sed fide atque in- dustria non paterer me superari a quoquam mortalium. De experientia aliqua in rebus publicis, atque adeo etiam in Belgicis, nihil dicam, cum a gloriandi studio semper fuerim alienissimus. Igitur in S. K. M:Jis Domini nostri clemen- tissimi regia gratia et munificentia, simui in Ilhris Gen:tis Tuae singulari erga me benevolentia unice acquiesco. Quam simul optime valere et feliciter vivere exopto toto pectore. Loco consveto, £§ Novemb. anno 1625. 343 LYIII. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Mem- mingae (Hagae) d. fj^ 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Cum in Sueciam ex Gallia reversus rediturus esset Nobiliss. Dn. Panier, sine meis venire illum in conspectum IH:ris Gen:tis Tuae nefas esse duxi. Utinam, quas singulis hactenns septimanis ad illam scripsi, recte essent redditae, aut adhuc redderentur. Scripsi etiam ante paucos dies ite- rum, quae hic acta, qnantum ego quidem cognoscere potui. Nam neque David (rex Bohemiae), neque Josephus (Came- rarius) interfueruut ipsis consultationibus, sed tantum per Menelai (regis Angliae) Legatos his relata, quae visa fuerunt. Contractum est foedus, ut nuper dixi, relictusque ingrediendi locus Gedeoni (regi Sueciae) inprimis, et aliis. Nunc in eo sunt, ut eam ob causam Legatum in Biscaiam (Sueciam) mittant, et propositi in consessu ad eam Legationem obeun- dam fuerunt Dn. 14.50.20.70.47.21.35.74. (Spensius) et Dn. 23. 34. 14. 107. 1. 29. 13. 53. 28. 26. 14. {Vossbergius). Sed illum ex Sicilia (Anglia) exspectari, nimis lentum negotium visum, et hic se excusavit multis rationibus. Animadvertit igitur Mansvetus (Camerarius), sui mentionem factam, sed 344 nihil adhuc de ea re, aut Eutropio (regi Bohemiae), aut ipsi indicatum. Nihil profecto ille mallet, quamvis gravis- .simo anni tempore et intutis itineribus in Ungatia (Ger- mania), quam ut iterum exosculari dexteram Gedeonis (regis Sueciae) posset, et sunt multa magni momenti, quae coram rectius exponi, quam tuto litteris committi possunt. Sed hoc ille maxime veretur, ne talia allaturus föret, quae Se. Africano (regi Sueciae) minus gråta futura essent. Deside- rant cuncti unanimiter, ut foedus hoc etiam Gedeon (rex Sueciae) non tantum recipiat, sed ipse etiam aliquid praestet in Hispania (Saxonia). Sed cum nervus ad res gerendas ex Cypro (Anglia) exspectetur, manifeste apparuit, hunc ibi mi- nime in promptu esse. Nam ne Lentulo (regi Daniae) qui- dem, aut Jugurthae (Mansfeldio) promissa Ucalegon (rex Angliae) praestare potest. Urgent hoc Ulyssaei (Dani), et frustra foedus factum clamitant, nisi Hero suo satisfiat, qui iam totas myriadas anticipaverit, uti loquuntur, et nisi cito ipsi satisfiat, protestantur, illum 9. 22. 17. 2. 38. 52. (mox cum) Severo (Caesare) 15. 48. 19. 10. 47. 30. 59. 46. 83. 73. 86. 9. (transadurum) esse. Et eodem quidem tempore advenerunt litterae, ex quibus intelleximus, misisse Aloisium (electorem Saxonicum) et Andream (elect. Brandeb.) suos 1. 73. 95. 70. 14. 16. 33. 56. 31. 69. (Brunsvigam) qui 33. 10. 75. 41. 13. (m- ter) Ulyssem (regem Daniae) et 46.81.8.68.93.98.9.58.89. 11. 42. 62. 80. (Tillium de pace) agerent, et Lentulum (regem Daniae) quidem 93. 10. 58. 23. 59. 92. 79. 14. i^mducias) pro- positas admisisse. Saepius igitur recordor, quae Ilhris Gemtas Tua statim sub initio istarum actionum mihi prudenter sub- iecit, et sunt sane nonnulla, quae me habent non parum sollicitum. Magnas tamen difficultates video, quae totum negotium incertum reddere possunt, et ex quibus maiora etiam pericula metuenda suut. Nam Augustus nihil fortiter 345 aget, et quod futurum sit ex usu et pro libertate Iieip. Doleo Aurelium (electoreni Brandeb.) implicari adeo dubiis actionibus. Hoc etiam accidit. Venit ad Ulyssem (regem Daniae) eo ipso tempore, quo Aloisius (elector Saxonicus) 21.10.63.26.2.28.91.47. {inandas) Lentulo (regi Daniae) suasit, ab Alexandro (Bethlen Gabor) nuncius. qui in Forum Julii (Hollandiani) quoque iturus fuit. Ex hoc cum Ulysses (rex Daniae) percepisset, persuasum a Julii Vindicis (Cae- saris) ministris Spartaco (Bethl. Gab.) fuisse, iamdudum Lentulum (regem Daniae) 102. 13. 69. 19. 63. 32. 71. 39. 14. 38. 33. 14. 74. 32. {arma deposaissé) acceptis ab eo litteris, quas ad Davidem (regem Bohemiae) et Venetos (Ordines) habebat, iisque huc transmissis, nuncium istum cum epistola nduciaria et mandatis statim in Castiliam (Hungariam) re- misit, et Alexandro (Bethl. Gab.), quae vidisset, refeni iussit, seque 40. 111. 30. 48. 9. 28. 74. (in armis) mansurum esse, petere itaque, ut ipse quoque Spartacus (Bethlen Ga- bor) sine mora progrederetur. Haec sane ut nobis nova et mira visa sunt, ita nonnullis spem faciunt. serio Ulyssem (regem Daniae) agere. Tempus, cuius filia est veritas, os- tendet omnia. Interim nos facimus ubique omnia, quae possumus, quamquam non semper adsequamur scopum nobis propositum. Sed hic tamen non minus studiose actum cum Nobili, quem Alexander (Bethlen Gabor) adhuc 6.31.65.42. 80. {Hågat) habet, (per quem se in foedus admitti enixe petiit) ut domum reversus < 9. 58. 60. 89. 8. 53. 33. {ad belli) societatem impelleret Spartacum (Bethlen Gabor), qui prae- clara cuncta pollicetur, sed inprimis urget pecuniarum au- xilium, quod tamen omnes pariter declinant, ipsi eius indi- gentes. Quo igitur res istae evasurae sint, nondum mini liquet. Orandus est Deus, ut media idonea alicubi nobis demonstrare velit. In Cyprum (Angliam) Dux 61.83.7.40. 346 öl. 67. 31. 9. 88. 95. 74. (Bukingamius) properat, unde inträ paucissimos dies ad finem excurret hic Conventus. Deus faxit, ut feliciter! A summo et fide digno viro habeo, in perniciem Andreae (electoris Brandeb.) in aula Severi (Cae- saris) perniciosa coqui consilia, quae, nisi Deus prohibeat, mox in nervum eruptura sint. 120. 19. 98. 79. 13. 86. 69. (Ba- vanim) etiam cum Julio Vindice (Caesaré) et Sosthene (rege Poloniae) assidue conferre de 47. 23. 2. 62. 32. 14. 74. 80. 22. Öl. 92. (successione) in 71. 27. 9. 41. 48. 30. 70. 28. 90. (Pome- rania) ut in eventum haec ipsi in certo ac tuto sit. Interim 61.20.73.53.21.10.33.88. (Berlinii) raagna est securitas, et mihi aliquo modo suspectum fit, quod ö9. 22. 69. 29. 14. 47. 45. 31. 13. 75. 18. 41. 10. 1. 83. 73. 5. 21. 86. 14. (comes Schivartzenbergius) cum Alexandri (Bethl. Gab.) 47. 11.27. 70. 14. 102. (sponsa) in Arragoniam iturus est, ubi in cuncta arcana penetrabit, quae, si volet, facile Severo (Caesari) patefacere posset. Sed opto, ut hae suspiciones meae falsae sint. Res ipsa tamen Gedeoni (regi Sueciae) non negligenda videtur, cum ex eiusmodi machinationibus plurimum detrimenti res Biscainae (Suecicae) accipere possent. Sed de his iam satis, et plura de aliis, volente Deo, occasione proxima. Ex Gallia et Brabantia buc perscriptum est, reiectos Anglos a Gadibus ab Hispanis cum non levi clade, et iactura tam hominum, quam navium. Certiora ex ipsa Anglia nobis exspectanda erunt, ubi in procinctu est ad excurrendum nova classis, constans 11 navibus. Batavi ad cohercendos Dunkerkanos omnes vires suas adhibent, et iam 37 näves paratae sunt, quae illos observent. Commercia, qua terra, qua mari, impediuntur miris modis, ex quibus tamen nervus ad res gerendas constat. Tota fere Germania devastata et exhausta est opibus. Tillius ob annonae penuriam partem copiarum ultra Vesurgim versus Vestfaliam deducere coac- 347 tus fuit. Wallenstenius ex dysenteria Halberstadii mortuus esse scribitur. Certe indignis modis insultavit Principibus. Dux Christianus Brunsvicensis aliquot legiones componere satagit, quamvis ex diuturna febri vix vires recipere possit. Quid Mansfeldius acturus mihi incertum. Eius miles tot mala passus est, quot nullus unquara exercitus, sub ullo belli duce. Ex Ungaria nunciant, non ita Caesari ex animi voto cuncta succedere, ut eius ministri iactant. Designationem eius filii in Regem adhuc impeditam et lentam. et inter pro- eeres secundum spem aut metum cuiusque varias inclina- tiones et iudicia. Conventus Ulmensis larva esse videtur. quae secundum negotiorum eventus aut induitur, aut depo- nitur. Aiunt Saxonem, qui toties huius progressum urserat, suumque adventum obtulerat, nunc morari, nec venire velie, nisi prins ex omni parte deponantur arma in Imperio. Sed et de his brevi clarius videbimus. Ego in privatis meis, de quibus forte saepius, quam debui, mentionem inieci, nihil repeto. Si spes et desiderium tanto Regi probandi fidem ac industriam meam longius me abripuit, in singulari Ilbris Gen:tis Tuae erga me affectu. et consveta ei humanitate omne praesidium colloco, certus, S. R. M:tem pro summa sua clementia meum devotissimum cultum benigno animo accepturam esse. Bene valeat Ill:ris Geiutas Tua. Dab. Memmingae (Hagae), if-^-^ Anno 1625. Ill:ri Gen:ti Tuae addictiss. Josephus. 348 P. S. Inter alia hoc animadverto cupere 59. 22. 70. 4. 22. 32. 63. 41. 13. 31. 46. (confoederatos) Gedeoni (regi Sueciae) vicissim aliquid praestare, sed formidare pariter omnes, ut aperte implicentur in bellum cum Sostene (rege Poloniae). Praesumunt enim, et Ulyssaei (Danici) inprirais hoc affiimant hoc grave et diuturnum före, quod Antoniani (Poloni) non tantum in Sardinia (Livonia) plaeraque amiserint, sed in ipsam etiam 68. 81. 15. 55. 26. 79. 10. 28. 90. 9. (Lithuaniam) a Se. Africano Crege Sueciae), penetratum fuerit. Antonianos (Polonos) vindictae cupidos procul dubio in 59. 82. 52. 88. 15. 33. 93. 14. 11. 48. 22. 44. (Comitiis proximis) ad ultionem impulsos iri. Plaerisque autem non consultum commune habere sibi noxium bellum in adeo dissito Regno, ex quo tamen illi 19. 10. 70. 82. 111. 31. 112. (annonam) pe- tere cogantur. Siculi (Angli) hoc addiderunt, habitare in Antonia (Polonia) multa 14. 62. 34. 75. 94. 48. 26. 69. (Scoto- rum) millia, qui ex eo periculum vitae et facultatum sub- ituri sint. Sed Josephus (Camerarius) ostendit, si recte cuncta examinentur, non adeo graves illas dubitandi ratio- nes esse, et multa secreto fieri posse, quae palam demon- strari necesse non sit. Eodem rem recidere, modo pro- missa sancte serventur. Quid ad haec dicturi, facturi sint, in crastinum exspecto. Perscribam cuncta consveto die. quo meas Amstelrodanum mittere soleo. Iterum atque ite- rum Illrris Gen:tas Tua valeat, cuius litteras in dies sin- gulos non minori desiderio videre gestio, quam captivi liber- tatem. Dat. ut in litteris. Ex Italia et Germania hac septimana praeter morem nihil adhuc accepimus. Quod itinera plaeraque oinnia la- tronibus obsessa sunt, rarius et cum periculo tabellarii 349 commeant. Igitur huic potissimum impedimento, non meae curae aut diligentiae hoc imputari velim, si quid alibi ne- glectum fuerit. In tergo. Dat. Memmingae (Hagae) die 10 Decemb. 1625. Praesent: Revell 15 Feb. 1626. 350 LIX. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Mem- niingae (Hagae) d. $$ Decemb. 1625. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Discesserunt ante paucos dies concluso et subscripto foedere Legati Anglici et Danici, et Dux quidem Bukinga- inius cum 12 navibus bellicis Briela solvens admodum se- cundo vento usus lieri procul dubio in Angliam appulit. Serio et ille et Veneti (Ordines) cum Davide (rege Bohemiae) ege- runt, ut Joseplium (Camerarium) ad Gedeonem (regem Sue- ciae) mitteret. Etsi autem non tam incommodissimum anni tempus et itinerum pericula illum perplexum tenuerunt, quam quod non omnino ex eius voto et sententia multa succes- serunt, tamen pro suo in Remp. studio et erga Gedeonem (regem Sueciae) ardentissimo affectu tandem profectionem hane in se suscepit. Iter igitur, propitio et favente Deo. hodie ingressurus est, quamvis dubitem, an propter exortum repentinum gelu sine impedimento pergere poterit. Utinam vero, cum veniet, Gedeonem (regem Sueciae) in Biscaia (Suecia) triumpbantem offendat. Nam si in Sardiniam (Li- voniam) usque ei exenrrendum esset, multa ex eo sequi pos- sent incommoda. Nam 6. 19. 5G. 20. 30. 53. 15. 29. 13. 2. 22. 10. 26. 32. 70. 46. 23. 14. 21. 51. 47. 75. 28. 106. 35. 15. 38. 74. 351 32. 107. 46. {Hagae alter conventus institutus est) ad 20 diem 9.31.73.15.33.40. (Martii) st. novo, ad quem Scipionera Africanum (regem Sueciae) suos mittere ceteri confoederati de- siderant. Invitantur etiam ad foedus Ptolomaeus (rex Galliae), 14. 42. 1.79.83.58. 80. 74. {Sabaudus), Achaei (Veneti), et denique Alexander (Bethlen Gabor). Et de hoc quidem Ulyssaei (Dani) potissimum rem urserunt, cura tamen antea de eo Lentulus (rex Daniae) saepe monitus ne audire qui- dem voluerit. Sic cum temporibus etiam mutantur animi et consilia. Mansvetus (Camerarius) hac occasione in castra Ulyssis (regis Daniae) profecturus est, ut in Lentuli (regis Daniae) mentem in cunctis penitus penetrare, Gedeonique (regi Sueciae) rem omnem sibi compertam referre possit. Multa enim sunt, quae sollicitum eum habent. Sed de illis aliisque coram rectius et tutius. Et ceteroquin pauca iam erant digna scriptione. Igitur tantum ex more et obliga- tione mea S. R. M:ti devotissimo cultu, et Ill:ri Gen:ti Tuae ex singulari fiducia de ipsius erga me beuevolentia me unice commendo. Raptim ^ Decemb. 1625. 352 LX. Ep. L. Cainerarii ad Axelium Oxenstierna, Stock- holiniae d. 30 Mars 1626. R. A. Hollandica. S. P. Illustris ac Generöse Donrine. Deo Opt. Max. ex intimo corde summas gratias ago ob felicem S. R. M:tis Domini nostri clementissimi in hoc Regnum suum reditu(m): Eundemque animitus precor, ut ei mox Serenissimam Reginam salvam atque incolumem adducat, Meum vero adventum S. R. M:ti gratum fuisse, ut Iilrris Gemtas Tu a significat, unice me erigit, et tanti Regis cle- mentissimum erga me favorem me mox pristinae sanitati restiturum esse plane eonfido. Fateor enim ingenue me ex incertitudine de S. R. M:tis praesentia et ex sollicitudine cum de publicis, tum de privatis rebus ad morbum corporis aegritudinem nonnullam mentis accessisse. Nunc apparente tam illustri sole cunctae dispulsae nebulae. Vis morbi de- siit, vires paulatim redeunt, sed nondum appetitus integer ob imbecillitatem ventriculi. Spero diaeta exactiori etiam hunc me recuperaturum esse. Quidquid igitur S. R. M:tas iusserit, non recusabo : aut adcurram ad ipsam, aut praesto- labor hoc loco eius mandata. Instructionis meae exemplum denuo mitto, nec excusatione ad me ulla opus. Suo iure likris Gemtas Tua mihi imperet, habebit sibi obsequentem 353 in omnibus. Meam dimissionem expeditiorem S. R. M:ti curae esse laetor: Sed spero ante eam accuratiorem mecum communicationem futuram, quando S. R. M:ti erit commodum. Ad Regem vero Daniae sine mora aliquem mitti, qui in of- ficio tot difficnltatibns involutum retineat, procnl dubio vel maxime necessariuin iudicabitur. Multa enim me habent sollicitum in oinnes eventus. Cnncta quidem, quae mihi cognita, veluti in sinum Ill:ris Genrtis Tuae effudi. Si plura a me requirentnr, quantum potero, non minus et illa lubens enarraturus sum. S. R. M:tis heroicus animus non nisi magna concipiet, sat scio. Foedus oblatum non reiiciet, quod vel inprimis, nisi fällor, Polonis formidabile erit, hos- que retrahet, quominus vel cum Rege Daniae in posterum quid tractent, vel ex Anglia amplius sperent. Juvandi autem oppressos amicos non una via est aperta S. R. M:ti maxime si cum Bethlenio Principe se iungere velit. Quo uno fulcro stare diutius Serenissimus Elector Brandenburgicus potest, sine illo mox collapsurus. Sed nolo de his saepius dicta repetere. Doleo de privato negotio meo cum Ill:ri Gemte Tua me nihil locutum fuisse ante eius discessum. Partim pudor prohibuit, partim quod nondum incoepta cum S. R. M:te actione de publicis, nollem privata mea attingere. Ve- rum cum Ill:mus Princeps Comes Palatinus de his ad S. R. M:tem scripserit, eique conditiones a me expetitas trans- miserit, et has mea manu consignatas, quantum memoria tenui, huic epistolae adiicere volui. Ill.ris Gemtis Tuae in- stinctu S. R. M:tem hoc mihi munus clementissime obtu- lisse certus sum, atque ideo uno verbo me et totum nego- tium eius iklei et singulari erga me benevolentiae permitto. Hoc ut Deus ad S. R. M:tis splendorem, ad Reip. utilitatem, ad meum honorem dirigat, voveo atque exopto. Ilhris Gemtas Tua mea devotissima obsequia S. R. M:ti humilime deferet, 23 354 et me meamque salutem porro promovere dignabitur. Hol- miae 30 Martii, anno 1626. Ill:ris Gen:tis Tuae addictissimus orani cultu et officio L. Camerarius D. In tergo. Illustri ac Generoso D:no, Dn. Axelio Oxen- stiern, S. R. M:tis Regnique Suecorum Cancellario, Libero Baroni de Kimitho, D:no de Fiholm et Tydon, Equiti aur. etc. etc. Domino et patrono S. S. cultu aeternum obs. (L. S.) 355 LXI. Ep. L. Cainerarii ad Axelinm Oxenstierna, Upsa- liae d. 10 Aprilis 1626. R, A. Hollandica. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Nihil gratius mihi fuisset, quam si ante admissionem in conspectum S. R. M:tis licuisset mihi cum Ill:ri Geir.te Tua colloqui. Sed quia impedimenta, quae facile coniicere possum, obstant, idcirco observanter peto, ne gravetur Dlrris Gemtas Tua tribus saltem verbis mihi significare, an In- structionis meae ei transmissa capita a S. R. M:te perlecta fuerint. Nam si hoc factum, non erit opus, ut S. R. M:tem prolixa oratione distineam. In causa quoque privata mea an aliquid actum conclusumve sit, si licet, scire pervelim. et an ex hoc loco iter meum prosequi potero, aut fortassis Holmiam mihi redeundum fuerit. Ilhrem Gen:tem Tuam hu- militer oro, ut ignoscat huic importunae interpellationi meae, praesertim hoc festi tempore. Bene valeat, et me porro fa- voris suae aura recreet. Ubsaliae, 10 Aprilis, anno 1626. Ilhri Gen:ti Tuae devoto animo addictissimus L. Camerarius. In tcrgo. Illustri ac Generoso Dno Cancellario etc. D:no et patrono S. perp. obs. unice col. 356 LXII. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, (Stockh?) d. 17 Aprilis 1626. R. A. Hollandica. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Magno errore a me factum, quocl Resolutionem S. E. M:tis Domini nostri clementissirni non remisi Illrri Gen:ti Tuae ante meani ad hane excursiunculam. Persuasus eram ab aliis, in comitatu Regis futuram etiam Ill:rem Gen:tem Tuam. Ex eo erroris causa et origo. Sed hunc emendare volui celeri exhibitione illius scripti, quod his adiunxi. Er- rata quaedam in describendo commissa eorrexi. Unum at- tingere ausus non fui pag. 2 lin. 18 et 19 ubi pro recte scribendum videbatur velie: nisi forte quid in describendo omissum est. In re ipsa absit ut quidquam mutari velim. Quaedam tamen monebo, permittente insigni comitate Ill:ris Gemtis Tuae. Pag. 4 S. E. M:tas innuit, Legatos ad se iterum mittendos, si accessionem suam ad foedus Confoe- derati desiderent. Venit mihi hoc loco in mentem, sinistre a quibusdam acceptum fuisse, cum S. E. M:tas in responso Legato Danico, Christiäno Thomae, dato, Holmiam ad se mitti Legatos necessarium iudicavit, ac si potius in eo loco, quam Hagae Comitis couventum institui S. M:tas voluisset. Haud itaque scio, an non cönsultum videri possit, paucis 357 verbis addi aliquid in hane sententiam, nimirum ut aut mit- tant ad se Confoederati, aut, si velint, ut in posterum S. R. M:tas aliquem de suis Hagam ableget, vel certe alicui ibi Residenti eius noinine inandata transmittat, ut tura ter- ininum ad conveniendura satis laxum constituant, ne, quod nunc aecidit, de mittendo S. R. M:tas interpelletur, cum iam dies Conventui dicta effluxerit. Pag. 5 in princ: post verba ab eodem rcsponsum exspectat: cogitari posset, an non aliquid de utili diversione in rem comraunem addi de- beat, quae procul dubio ex coniunctione S. R. M:tis cum Prin- cipe Transsylvaniae redundatura sit, sicque desideriis Con- foederatorum S. R. M:tem in illo articulo re ipsa satisfacere. Pag. ult. lin. 11 baud scio, an non tuto clausula annexa oraitti possit, a verbo, Interca, usque ad verbum, er it: ne forte quidam ex Ordinibus putent se male fecisse, cum men- tio iniecta est beneficii. Et haee quidem ab ipsis Ordinibus originem non duxit, sed ab Oratore Anglico. Quod si ali- cubi loco idoneo adiiceretur, S. R. M:tem interea temporis, dum de foedere cum S. R. M:te ineundo rite tractabitur, nihilominus in omnes occasiones, ex quibus causae comrauni et Confoederatis aliquid emolumenti aut commodi accedere posset, intentum före, sane plurimura hoc moraenti habi- turum nequaquam ambigendum est. Ceterum ut in Memo- riali, cuius mihi spem fecit IU.ris Gen:tas Tua, cuncta ube- rius, quae in communicatis Hagiensis foederis tabulis S. R. M:tas desiderat, et si quae sunt alia, quae oretenus referri rectius possunt, explicentur, hoc inprimis mihi gratum erit, nec in fide aut diligentia mea quidquam desiderari patiar, ut exspectationi S. R. M:tis quam studiosissime satisfaciam. Unum hoc peto, ut Ilhris Gen:tas Tua hane meam audaciam, vel impudentiam potius non aegre ferat. Accedam autem lubens ad 111. Gen:tem Tuara, ut cuncta ad exoptatum finem 358 eo citius perducantur, quandocunque iusserit, et erit ei cora- moduni. Cui me unice commendans, quam opt. illam valere cupio. Ex hospitio meo, «s taxiGta, 18 Aprilis, anno 1626. Ill:ri Gen:ti Tuae perpetuo cultu deditissimus L. Camerarius. 359 LXIH. Ep. L. Camerarii ad Axelinm Oxenstierna, Altona d. 15 Maii 1626. (Initio caret). R. A. coll. Ox. — Ubi Hagam venero, in rei veritatem inquiram. In Belgicis quidem provinciis interna dissidia periculose cre- scere video, et Venerem potius coli, quam Martem, defuncto huius unico alumno, cum quo utinam fortuna Belgica non simul sepulta sit! Nam sunt, qui timent, hoc etiam anno nihil praeclarum aut raagnum actum iri, ex adverso hostibus extrema tentaturis. Nam Marchio Spinola nunc etiam Tha- lassiarchus factus est, et in Oceanum quoque laudem acqni- rere conabitur. Hagae Legatus Persicus de libertate com- merciorum egit. Sed publice Ordines se excusaverunt, ne Imperatorem Turcicum offenderent, cum quidem Legatus multa his praeclara obtulisset. Permiserunt tamen merca- toribus, ut suo periculo in Persiam navigare possent. Au- dio Legatum illum virum prudentem esse, quem spero me adhuc visurum esse. Ex Haga ad me scribitur, Transsylvaniae Principem denuo aliquem eo misisse cum praeclaris oblationibus, qui postea in Galliam profectus sit. Alium quendam esse in itinere, ut profisiscatur in Sueciam. Deus faxit, ut inter S. R. M:tem et hunc Principem arctior coniunctio inita cedat in salutem afflictae Reip.! Addunt, illum confirmare, Turcas 360 cum Caesare pacera nolle, sed vigilaturos, ne nimium ex- crescat Austriaca potentia. Profecto si sapiunt, obiicere ei debebant repagulum. Bethlenius gentilem suum adolescen- tem, qui hactenus Francofurti ad Oderam litteris operam dedit, Leidam transferre cupit. Ego vereor, ne ille clade Mansfeldica percepta, qnam Caesareani in maius extollent, mutet recta consilia, et ne forte Comes ille de Nigromonta in transversum hunc abripnerit. Sed meliora speremus de tanto Principe, et S. R. M:tas eo accuratins laborabit, ut retineatur in officio. Litteras ab ea ad ipsum raihi datas Berlinium transmisi, et meas illis adiunxi ad praecipuum ex Consiliariis, quae opto ne sine fructu sint. Volebam fasci- culum ad Belinium nostrum transmittere, sed optimus ille et integerrimus vir, ut hic primum percepi, me in Suecia ab- sente diem suum obiit. Procul dubio ex aegritudine animi. Nam cum Christianus Thomae nuper Legatus Berlinii esset, et acta per Belinium suoque Hero ab Electore promissa al- tius repeteret, parum abfuit, quin optimi viri ficles in du- bium vocata fuerit, quasi fines mandati alicubi excessisset. Certe hic casus adeo me affligit, ut valde verear, ne prog- nosticum nobis sit maiorum malorum, quorum spectatorem eum esse Deus noluerit. Hoc paene oblitus fueram adiicere, Coldingae Principem desiderasse, ut ad patrem suum ipse proficiscerer. Sed magnae mihi causae sunt, cur me excusaverim. Metuo enim pericula, et alia, quae non exprirao. Scripsi igitur ad Re- gem, et litteras S. R. M:tis una cum exemplo Resolutionis Regiae heri per certum hominem Wolfenbtittelium transmisi. Hic etiam intellexi, Regem Laurentium Wenzinum, quem nuper in Galliam ablegavit, Hagae ut ordinarium Residentem habiturum esse. Scribunt multa de missis a Rege Galliae pecuniis, sed Amstrouterus non nisi 30 Imperialinm millia 361 per collybum huc destinata fuisse asseverat. Plura nunc temporis angustia prohibet, et quod mox Albim transmis- surus sim, ut tandem in Belgium perveniam. Deum oro, ut salvum atque incolumem me meis reddat. Eius tutelae in- primis S. R. M:tem, tum etiam 111. Gen:tem Tuam ardentis- simis precibus commendo. Vivat floreatque summus Rex ad Ecclesiae et Reip. salutem diutissime, et de mea erga se humilima devotione sibi polliceatur omnia, quae a bono viro proncisci possunt. In tuae vero Ill-ris Gen:tis toties mihi perspecta benevolentia unice acquiesco, quam beue valere animitus cupio. Altenavii prope Hamburgum, 15 Maii anno 1626. (og taxiGta. 111. Gen:ti Tuae addictissimus L. Camerarius. Dn. Andream Svenson nondum vidi. Dabo operam, ut ad me veniat, et illi has litteras recte curandas trädam. P. S. Ex Amstroutero intellexi, significatum sibi ex Anglia före, ut tanquam Legatus ad S. R. M:tem in Sueciam pro- fecturus sit propediem. Idem Haga mihi scribitur, sed simul additur, Regem Bohemiae, simul atque hoc rescivit, man- dasse Rusdorfio, ut hane legationem eius omni studio diver- teret. Non enim gratam eam före, quod domesticus esset Regis Daniae, et merito si Rex M. Britanniae quem mittere cupiat, ex ipsa aula sua alium immediate mittere debeat, Non etiam properandum sed exspectandum potius meum ex Suecia reditum, et secundum meam relationem formanda esse consilia. Ego vero Amstroutero suasi, ut se excusaret Nam nisi S. R. M:tas alia fundamenta videat, et maiorem in 362 actionibus Britanicis certitudinem, speciosis verbis nihil ef- fectum iri. Ubi Hagam venero, operam dabo, ut impediatur haec Legatio, quae alioquin intempestiva et inanis futura esset. Haec subiicere volui. Iterum iterumque bene valeat Ill:ris Gen:tas tua. Celerrimo calamo. 363 LXIV. Ep. L. Camerarii ad Axeliuin Oxenstierna, Altona d. 16 Maii 1626. II. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Ex pleniori cum Dn. Amstrutero collocutione animad- vertij illum eo fere devolvi, ut putet, vel suspicetur potius, S. R. M:tem a foedere, in quo Rex Daniae comprehensus sit, alieniorem esse. Sed ego hunc scrupulum, quantum po- tui, ei exemi. Instabat, quas igitur conditiones S. R. M:tas sibi propositas haberet, de quibus Confoederatorum ad illam Legati specialia mandata afferre debeant, Dixi de his iam constare, deque iis saepius actum, quid nempe S. R. M:tas vicissim sibi praestari vellet, si belli Germanici particeps fieri debeat. Ille tum aperte dicere, nec suum Regern, nec Germaniae Principes eiusmodi conditiones implere posse. ååv- varov enim, ut ille aequaliter et S. R. M:ti et Daniae Regi contribuat, cum his vero nibil agi amplius posse, et denique cum Daniae Regi in tantis periculis et vitae et honoris et propriarum ditionum versanti nihil auxilii suppeditent, qui tamen Princeps sit Imperii, et electus a Circulo inferioris Saxoniae in Ducem suarum partium: multo minus S. R. M:ti desideriis satisfacturi sint. Respondi, haec ab initio expri- menda fuisse, nec proponendam S. R. M:ti divisionem exer- 364 cituum, si ad illos sustentandos deessent media. Non enim Reges ludificandos esse in rebus seriis, et tanti momenti. Tum maximos sumptus in Mansfeldium non tantum inuti- liter, sed etiam periculose factos, qui rectius in S. R. M:tem collati fuissent, cum maiori fructu, et sine dubio meliori successu. Illum enim pro patrimonio bellum habere, et be- nedictione divina destitui, qui tot populis Evangelicis per- niciem attulerit. Sed cum haec omnia reiiceret potius, quam dilueret, excusans potissimum facta, quod Rex Galliae Mans- feldium isustentari velit, ego tandem indicavi, si foedus S. R. M:tas inire debeat, tum necesse esse, ut aequale lioc sit et reciprocum, et ut S. R. M:tis eiusque Regni ac status haberetur ratio. Tum ut certis fundamentis illud innitatur, certos hostes et certum scopum exprimat, utque firmum ac constans sit, nec inopinatis dissolutionibus obnoxium. Ha- gieDse nimis generale esse, alterum vero inter Regem Angliae et Dominos Ordines Generales strictius, et robustioris sub- stantiae. Hoc igitur, vel simile S. R. M:tem non reiecturam, si vicissim contra Polonum, quem perpetuum hostem habeat, repromittantur ei auxilia. Tum ille, talia antea nunquam fuisse proposita, sed potius a Do. Spensio aliisque indicatum, S. R. M:tem foedus in restitutionem rei Evangelicae in Ger- mania cum ceteris Regibus initurum, etiam excepto bello Polonico, in quod amicos suos involvere non cupiat. In foedere etiam cum D:nis Ordinibus a S. R. M:te icto bellum Polonicum exceptum esse. Regessi, mihi de his accurate non constare, sed quidquid sit, ipsam aequitatem postulare. ut si in partes S. R. M:tas venire debeat, maior eius habe- retur ratio. Tum ille, debere igitur S. R. M:tem in specie exprimere conditiones, quas desideret, ut ad illas mandata in futurum eo rectius formari possint. Recepi me haec re- laturum, id quod nunc facio, et Ilhrem Gemtem Tuam ob- 365 servanter oro, ut, quamprimum fieri poterit, a S. E. M:te in hoc negotio speciale mandatum accipiam, et si nihil impedit, conditiones in specie expressas mihi ex praescripto illis monstare et communicare liceat, quibus eas innotescere S. R. M:tas consultum esse putaverit. Inter alia Dn. Amstrou- terus exagitabat, quod acta per Belinium in Anglia et no- biscum in Belgio Regem Daniae celata fuissent, quodque tum et Rex Angliae et Rex Bohemiae expetiverint, ut S. R. M:ti directione belli relicta, Rex Daniae quiescens tantum aliquid pecuniarum contribueret. Nunc cum hic totum belli onus solus sustineat, non iniquum videri. si idem a S. R. M:te exspectetur. Respondi, multa ab aliqno peti posse, quae tamen huius arbitrio subiecta sint, an praestare velit. aut nolit. Eam vero, durante maxime bello Polonico, S. R. M:tis rationem esse. ut suis pecuniis in proprios usus in- digeat. Multa denique de talibus inter nos fuit concertatio, in qua S. R. M:tis intentionibus me satisfecisse spero. Hoc evidenter depreheudi, Regis Daniae res in periculosissimo nunc statu esse, quod in Anglia ei promissa non serventur. Nam in Parlamento diversa sunt studia, et privatae aemu- lationes ac odia publicam causam in certum discrimen con- iiciunt, Digbius Bukingamium multorum gravissimorum cri- minum reum facit; Hunc Rex tuetur, et vicissim Digbyum proditionis accusat. Misera est ubique rerum omnium facies, et prorsus ad vota Hispanorum luditur haec Comoedia. In Danicis castris magna est confusio, nulla disciplina, penuria necessariorum maxima. Grassautur inter milites morbi, et multi in dies dilabuntur. Multis 11 mensium debentur stipendia. Rex ipse admodum anxius est, et a multis in diversa ab- reptus vix sibi consulere potest. Faxit Deus, ne ex despe- ratione eligat peius, et ne tandem pro sua securitate hostium amicitiam ambiens non tantum res Germanicas deserat, sed 366 totam causam communem in exitium adducat. Ex quo sane etiam ad S. R. M:tem Regnumque Sueciae pars discriminis redundatura esset, Hansaticae Civitates secundum eventus videntur velie sua consilia dirigere, et lucrari tempus. Id quod ex responso Legatis Regum et Dominorum Ordinum in Conventu Lubecensi nuper datum satis liquet, cuius Exem- plum hisce adiunxi. Desiderabat Amstrouterus S. R. M:tem aliquid scripsisse ad Lubecenses, quibus eos et socias Civi- tates adhortatus fuisset ad accessionem in commune foedus. Hoc excusavi, et dixi, me acturum cum Hamburgensibus, ut ipsi sociique annona aliisque rebus necessariis Regem Daniae clam iuvent, et certe cum Civitatibus prudenter procedendum, ne cogi viderentur. Sed unum nuuc intervenit, quod praeter alias causas, vehementer illas perturbat. Sunt in ostio Al- bis fluvii complures näves Anglicae et Batavicae, quae nullas Hamburgensium egredi patiuntur, antequam cunctas merces aperuerint et inspexerint. Danicae etiam näves in Albi sunt. sed illarum Praefecti hoc non agunt, cum Rex Daniae Re- gem Hispaniarum nondum aperte offendere velit. Hambur- genses Legatos in Angliam missuri sunt, qui hoc onus de- precentur. In summa, inter ipsos Evangelicos tot sunt dis- sidia et confusiones, ut mirum non sit, si turbatis aquis Hi- spani anguillas capiant. Sed de his satis, et iam currum mox conscensurus plura addere nequeo. Cum Dn. Andrea Svensonio diligenter egi, ut subinde Hamburgi exploraret mercium Suecicarum pretia, referretque saepius ad Ilhrem Gemtem Tuam. Quod se facturum promisit. Mihi cum mer- catoribus Hamburgensibus nulla fere est notitia, sed Amstel- rodami videbo, ut inveniam, ex quibus talia cognoscam. Ul:rem Geiv.tem Tuam quam optime valere iubeo, utque me in gratia S. R. M:tis favore et intercessione sua conservet, 367 enixe rogo. Altenavia prope Hamburgum, 16 Maii, anno 1626. Ill:ri Gen:ti Tuae obsequentissimus L. C a me rar i us. Quae Colonia de proditione in Gallia perscripta sunt. etiam ex Lutetia confirmantur. Plures in ea urbe capti sunt, et Regis fräter veluti in custodia habetur. De exemplis foederum, quorum indicem Dn. D. Salvio dedi, deque actis posterioribus Polonicis iterum Tuam Ilhrem Gemtem oro, ut talia scripta per occasionem ad me trans- mittantur, quo exactiorem rerum Suecicarum cognitionem adipiscar. 368 LXV. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae 29Maii S Junii R. A. Hollandica. Comitis, d. SÄ 1625. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Totius itineris mei successum Tecum communicandum censui. Transmissis igitur post excessum meum ex Ham- burgo Albis, Visurgis ac Jaddae fluminibus per utramque Frisiam tandem Amstelrodanum, et nudius tertius buc per- veni. In Orientali Frisia cum nocte in Auricum urbem me recipere nollent, in vicino pago mini pernoctandum fuit, in- scio periculi, quod nullibi maius esse ab Hispanis militibus, qui ex Lingae propugnaculo in illas öras excursiones facere solent, altero die Embdae intellexi. Sed protexit me divina providentia, ut illa quoque nocte securus in utramvis aurem dormiverim. Cum Frisiam Occidentalem transirem, magni in illa tumultus, praesertim Leovardiae, exorti fuerant, ex diu- turna inter provinciales et Civitates discordia ob collationum inaequalitatem. Hae enim queruntur, se totum fere illarum onus in se recipere cogi, cum Praefecti in districtibus vici- nis ex subditorum sanguine ditescant, et nibil tamen in com- munem fiscum conferant. Leovardienses vero, nescio an fac- tiosorum hominum artibus inducti, aut arreptis ad suspicio- nes nescio quibus occasionibus, multis iniuriis affecerunt Co- 369 mitem Ernestum Casimirum Nassovium, toti Frisiae Prae- fectum. Nam ex inopinato arma sumentes, praesidiarios mi- lites sua deponere coegerunt, ipsi vero Comiti ante aedes eius vigilias posuerunt, et multa indigna eius dignitate com- miserunt, quae in seditione populari fieri solent. Comes ipse urbe tandem excessit, et ante paucos dies huc venit. Per- vagavit hoc malum etiam per alias Civitates, et tota fere provincia illa in magimin niotuni metumque coniecta est. Agitantur nunc in ea Conventus et Comitia, ut medela ad- bibeatur morbo, antequam desperatus fiat. Sane in cor- pore huius Reip. ex multis pravis humoribus ea nunc caco- chymia apparet, ut nisi prudcntes Medici in tempore idonea et salutaria remedia adhibeant. periculosae et lethales con- vulsiones metuendae sint, quae non illud tantum concutiant, sed totam simul caussam communem, quae et alibi non mi- nus periclitatur. Verum aliter tieri nequit, ubi maius est privatae, quam publieae rei studium, ubi avaritia et dites- cendi cupiditas modum nullum habet, ubi malis artibus locus est, et quae alibi crimina sunt, pro virtutibus habentur. Hinc plebis in magnates odium, inprimis etiam ob seQoöoastolijipiav, quae in administratione Iustitiae nonnunquam conspicitur. Inter alios in Dordracena urbe Musius, Rutgersii nostri p. m. avunculus, miiis modis exagitatus fuit, sparsis etiam edi- tisque in eum famosis libellis, quibus peculatus, aliaque crimina ipsi obiecta, inprimis etiam, quod ex cupro Suecico parum honeste suam rem fecisset. Nominati ad singula tes- tes, quibus interrogatis constare de veritate posset. Ipse quidem Musius contracto ex sinistra de se farna aegritudiiie animi paulo post ex bac vita excessit. Sunt alia multa, quae ut cum tempore accuratius cognoscam, ita subinde referre potero. Meam vero functionem in tam difficilia tempora delapsuram, doleo. Sed, adiuvante divino numine studebo, 24 370 ut S. E. M:tis votis satisfaciam. Nondum mihi licuit, cuncta accuratius indagare, cum variis hactenus interpellationibus distractus fuerim. Igitur nondum intelligere consiliorum, quae hic agitantur, cursum potui. Sunt qui putant, Princi- pem Auraicum brevi collecto universo exercitu in campum progressurum esse, alii hoc anno vix hoc futurum existimant. De hostium molitionibus nihil certi constat. Annonae tamen caritas et penuria illos premit, et fortassis cogit, quo minus cogitata queant exsequi. Circa Slusas navim bellicam Bata- vicam intercipere, forte etiam in vicinum agrum Cassanticum excursiones facere decreverant, sed frustra fuerunt. Comes Isenburgicus in Comitatum Markensem cum quibusdam co- piis ingressus, unum atque alterum opidulum, parum muni- tum, occupavit, sed missae iam eo a Principe Auraico 36 Equitum cohortes, et aliquot signa peditum. De successu mox audiemus, et an Isenburgicus illis in locis moraturus, aut ad Tillium contra Ptegem Daniae iturus sit, ut farna fuit. De huius salute admodum hic sunt solliciti, nec sine causa. Ut enim eius se res habeant, nuper latius scripsi, nec mutatae illae hactenus in melius. Quin rumor his diebus sparsus est, cum universis copiis eum versus Albim recessisse, qui si vems est, actum esset de tota ad Vesurgim provincia, et urbs Bre- mensis non föret sine discrimine. D omini Ordines in repraesen- tandis ei promissis pecuniis cunctati fuerunt hactenus, quod ad Regis M. Britanniae exemplum respicerent, sed nunc in illis colligendis admodum laborant, ne fidei parum observatae accu- sari possint. Hoc certum est, Caesarem et socios tentare omnia, ut arma ex eius manibus quocumque modo excutiant. Sunt, qui denuo de nescio quibus novis tractatibus mentio- nem faciunt, et ego sane hos vereor, cum videam Regein tanto oneri imparem, et iure de Anglis conqueri posse, a quibus plus verborum, quam nummorum acceperit. Quod si 371 Conventus Deputatorum Norimbergae procedit, nec interea Rex Daniae in Anglia quod ei debetur impetrat, nullum mihi dubium, quin eo suos Legatos, de pace acturos, missu- rus sit. Quo nihil et Reip. et nostrae causae accidere pos- set periculosius. De Mansfeldiana clade nuper scripsi. Multi graviter ab eo peccatum arguunt, quod non recta per Lu- satiam in Boliemiara aut Silesiam profectus sit. Sed ipse quomodo se excuset, ex adiunctis eius ad Regem Bohemiae litteris cognoscere licet. Rex Daniae parum nunc erga il- lum benevolus esse dicitur. Ego in eius militia nullam spem unquam posui, quae sine disciplina non potest consistere. Quin hoc quidam scribunt, Electores Saxoniae et Branden- burgiae, ob nimiam subditorum suorum oppressionem nunc co- pias contra ipsum Mansfeldium cogere, quod ut verisimile est, sic facile iudicare licet, quantum inde utilitatis ad kos- tes, et quantum incommodi ad Regem Daniae perventurum sit. Urget is nunc per diversos Legatos huc et in Angliam missos pacta conventa, et protestatur de culpa aliena, si infelix eventus sequatur. Laurentius Wenzinius, ut apud Dominos Ordines Residentis vice fungeretur, (sic enim fer- tur), iam fuit in itinere: ita tamen ut prius in Angliam et Galliam deflecteret. Sed ab Hispanis in agro Oldenburgico captus, et Lingam deductus fuit. Subsecutus eum est Jo. Zobelius Bremensis, vir multae experientiae, et amantissi- mus Reip. mihique amicissimus. Notus est S. R. M:ti, nisi fällor, nam etiam in Suecia fuit nescio quo tempore, aut qua occasione. Diu fuit Consiliarius Landgravii Mauricii. Nunc etiam Nobilis Bilovius in Angliam profisiscitur, ut in illa aula aliquamdiu resideat. Ut obtineant, quod volunt, unice exoptandum est. Regem M. Britaniae vicissim ad Re- gem Daniae Legatum missurum Dickensonium intelligo. Quod si privatae lites in Parlamento componuntur, tum maior me- 372 liorque nobis spes erit, cum constet de optima eius Regis voluntate erga remp. et sororem suam, huiusque liberos. De successu ulteriori brevi plura scribam, cumque sciam S. R. M:tem ex ipsa Anglia cuncta citius cognoscere, idcirco in illis commemorandis non ero prolixior. Amstrouteri Legatio in Sueciam non procedet, ut audio, quam certe ut impedi- ret Kex Bohemiae nihil officii praetermisit. Dn. Carletonius iterura ceu ordinarius Legatus apud D:nos Ordines ex An- glia huc rediturus esse dicitur. Nam cum Killigreius in eius locum venturus esset, Domini Ordines permittere noluerunt, ut quemadmodum eius antecessor Carletonius, Consilio Sta- tus, quod vocant, interesset. Nam redempta Briela, aliis- que olim Reginae Elisabethae oppignoratis locis in Belgio receptis, tum etiam alias ob causas hoc D:nis Ordinibus non placebat. Inventa igitur est ratio de remittendo Caiietonio, si forte priorem suum locum obtinere etiam in antedicto Consilio queat, quod an futurum sit, haud scio, cum pru- dentes plus ad rem ipsam, quam ad eiusmodi fictiones re- specturos esse, facile iudicare liceat. In Anglia instructio novae classis, et ad eam iterata Navium Batavicarum ad- iunctio, admodum urgetur. Faxit Deus, ut secutura expedi- tio sit altera priori felicior. Parlamentum Regi quatuor sub- sidia, quae vocant, in annum obtulit, quod nulli unquam Regi, ne quidem Elisabethae Reginae, factum. Utinam pri- vatae lites et ambitiosorum hominum studia non diutius re- morarentur salutein publicam! Rex novum Consilium belli- cum instituit, in quo adsessores sunt Comes Pembrochius, Comes Carlilius, Comes Hollandiae, Carletonius. Carletonius a Rege creatus est Baro Imbercurtius. Secretarii Regii duo, Cecilius, Veerius et Oglius, Legionum Anglicarum Duces. Foederis novi Hagiensis ratificationem Rex Daniae iamdu- dum per Nobilem quendam huc transmisit, eandem etiam 373 nuper Rex M. Britanniae, sed cum inter illas quaedam ap- paruerit diversitas, amplius de re hac agendum erit. Neque enira Conventus ad 20 diem Martii praeteriti indictus pro- cessit, cum neuter Regum suos Hagam misisset. Sic fieri potest, ut alius tandem instituatur, maxime cum ex adiunctis ex Hungaria appareat, etiam ex illis locis Legatos adven- turos esse. Nihil tam contrarium est rebus agendis, quam tanta locorum intercapedo ut et commuuicationes lentiores esse necesse sit, et Conventus tot Regum tantis intervallis disiunctorum nomine celebrandi admodum sint incerti ac difficiles. Verum ex omni parte conemur, ut consilio et prudentia superemus etiam has difncultates, quod fieri po- terit, ubi communis et constans erit omnium ardor, uti col- lapsas in Germania res restitutas velint. Sed venio nunc ad alia. Ex Antonia (Polonia) et vicinis locis nihil reperi, cum huc veni. Credo putasse amicos, me esse mortuum, cum tamdiu abfuerim. Sed adest nunc nobis Dn. 7. 20. 15. 46. 53.29.13.23.14. {Kettknis) qui a 48.19.18.21.26.33.68. 40. 22. (JRathiviito) et amicis litteras habuit. Ex illius col- loquio plura mibi hamire licuit. Apparuit tamen hoc po- tissimum, in Antonia (Polonia) Orthodoxos, et cunctos, qui Papatum abominantur, valde sollicitos esse, ne ex 1.32.8. 113.27.81.10.2.34.52.89.46.88.93.47. {hello in comitiis) contra Se. Africanum (regem Sueciae) decreto maior pars calamitatis ad ipsos perveniat, immo ne sub eius praetextu paulatim penitus exstirpentur. Optare igitur eos, Gedeonem (regem Sueciae) aut nunquam tentasse 53. 100. 75. 6. 38. 30. 51. 21.42.69. (Lithuaniam) aut rationes adhuc inveniri, quibus saltem 28. 70. 3. 83. 59. 33. 79. 80. (induciae) iterum coire pos- sent. Illam enim irruptionem hoc tantum efficisse, ut An- toniani (Poloni), qui inter se divisi, et Sostheni (regi Polo- 374 niae) adversissimi fuerint, in communi periculo se nunc con- iunxerint, atque adeo iniuriara non tam Primislao (regi Po- loniae), quam ipsi 73. 92. 33. 11. 86. 60. 53. 40.62.90.89. (Reipublicae) illatam, viribus opibusque totius 108. 80. 5. 111. 81. (Rcgni) vindicaturi esse videantur. Hac etiam ratioue, durante 61.29.8.68.82. {hello) Sosthenis (regis Poloniae) 4.88.53.93.95.112. {filium) successionem sibi firmaturum, cum alias non pauci ad Se. Africanum (regem Sueciae), alii ad Alexandrum (Bethl. Gab.) respexissent. Fabium (Rad- zivilium) in nulla amplius autoritate esse, tam apud Ortho- doxos, quam Pontificios, quod promisisset, Gedeonem (regem Sueciae) 21. 70. 58. 98. 62. 28. 91. 74. (inducias) protracturum, et Antoniam (Poloniam) diutius ab eo extra 52. 41. 75. 23.9. 120.32.8.68.81. (metum belli) före. Nunc omnibus faculta- tibus eiectum, honore et dignitate spoliatum, nec quidquam amplius posse, cum antea ipsum etiam Primislaum (regem Poloniae) in officio continuerit. Apparatus in Antonia (Po- lonia) magnos fieri, et militem in Hispania quovis sump tu quaeri. Non possunt tamen dissimulare, quin maximis pre- mantur difficultatibus, quas tamen se facile superaturos glo- riantur. Sed omnium rectissime Se. Africanus (rex Sueciae) pro singulari sua prudentia statuet, quid facto opus sit, maxime ubi a Spartaco (Bethlen Gabor) responsum accipiet. Hoc tantum vereor, ne hic ob 59.68.102.63.20.9. (diadem) a Juba (Mansfeldio) 19. 62. 119. 29. 50. 15. 30. 69. (acceptam) mutet consilia. Nani et Julius Vindex (Caesar) eum ten- tabit eonsuetis artibus, et haud scio, an non ipse Aurelius (elector Brandeb.) ex 2.82.52.28.15.33.107. (Comitis) de 10.40.56.73.87. (Nigro) monte instinctu eum ad tranquilli- tatem et quietem hortaturus sit. Ego tamen in hoc rerum statu in coniunctione Gedeonis (regis Sueciae) et Alexandri (Bethl. Gab.) post Deum omnem spem reliquam habeo, quae 375 nisi procedet, actura videtur esse omnino non tantum de Ungaria (Gennania), sed tota Christiana Repub. Avide itaque exspecto ex Biscaia (Suecia) litteras, ut intelligam, quid in Castilia (Hungaria) per missum eo a Gedeone (rege Sueciae) nuncium peractum, et quid inde nobis sperandum sit. Ex Gallia confirmant pacem de Valle Telina inter Re- ges, et ex illa ad Sabaudum et Yenetos Legatos missos, qui factum excusent, et causis deductis eius rationes reddant. Si socii bellum continuaturi sint in Italia, Regem Galliae clam ipsis non defuturum. Farna est, de nova proditione, et captum esse quendam Italum, qui Regem interficere vo- luerit. Proximae ex Gallia litterae plura et certiora nobis adferent. Quae Constantinopoli allata sunt, obiter tantum perlegi, describere ob tempons angustiam nunc non potui. Quaedam tamen mitto. Reliqua sequentur proxime. In illis erat, Tartaros ex Polonia cum magna praeda rediisse, et in Wallachia atque Moldavia etiam illos Regulos coegisse, ut sibi satisfacerent. Has in Poloniam excursiones Turcis non displicere, qui Polonis ob Zapovorianos Cosaccos infensi sint, contra quos firmam admodum classem in Mari Nigro, quod vocant, nunc praeparent. Babyloniae urbem a Turcis premi, cum magna spe recuperationis, cum Persae in subsidium missa 12m. peditum, et aliquot cohortes Equitum nulla ra- tione introducere potuissent. Sperare Turcas, se brevi bel- lum in Persiam translaturos, atque ita meliores pacis con- ditiones hosti suo extorsuros esse. Legatos Ptolomaei (regis Galliae) et Achaeorum (Venetorum) cum nuncio Spartaci (Bethl. Gab.) egisse, pecuniamque ei nomine utrorumque pol- licitos, si re ipsa in Severum moturus sit. Rem Alcimiano- rum (Hispanorum) artibus apud Gundelarios (Turcas) paene eo deductam fuisse, ut pax ab his Tryphoni (regi Hispaniae) polliceretur, sed dictorum Legatorum interventu, quibus etiam 376 Venetorum (Ordinum) Orator strenue se iunxerit, eam dissi- patam, et Gundelarios (Turcas) omnibus modis Severi (Cae- saris) et Alcimi (regis Hispaniae) molitionibus obstituros esse. Et de his quidem hactenus. In posterum operam dabo, ut et uberius, et diligentius scribam. Nuuc enim varia impedimenta inciderunt, quo minus officio meo satisfacere potuerim. Quod apud S. R. M:tem excusari, et me quam humilime commen- dari peto. Bene valeat Ilhris Gen:tas Tua, quam ut patronum tam bene de me continue merentem unice veneror et observo. Ex loco futurae Residentiae meae, ™T a" anno 1626. Mansvetus. Eidem Ill:ri Dn. Cancellario etc. P. S. Quam primum huc veni, perfeci, ut Rex Bohemiae Re- solutionem S. R. M:tis mihi datam in Angliam transmitterat, una cum mandatis ad Rusdorfium, quomodo illam Regi M. Britaniae, eiusque Consiliariis communicare debeat. De suc- cessu scribam suo tempore. Exhibui etiam eius Exempla una cum traditis litteris fiduciariis S. R. M:tis tam D:nis Ordinibus, quam Principi Auraico. Praedicarunt omnes sin- gularem S. R. M:tis prudentiam, magnanimitatem et piam pro afflicta et periclitante Repub. sollicitudinem. Omnino sibi pollicentur eius tirmiorem coniunctionem, si alibi res intempestive privatis litibus commotae componantur, et sta- bilius fundamentum collocetur duraturi foederis. Omnem vero spem ponunt in S. R. M:tis et Bethlenii Principis ami- citia, et consiliorum mutua communicatione, utque sive pace, sive induciis cum Polonis factis vires utriusque pro Germa- niae libertate vindicanda, et conservanda Religione Evan- gelica coniungantur et concurrant. Quod faxit Deus Opt. Max. Ego vero non negligam, quin subinde de praeclaris 377 S. E. M:tis intentionibus eis plura et magis speeialia in- culcem, quod ratione temporis, et negotiorum aliorum non- dum commode fieri potuit. Sunt etiam iam D:ni Ordines toti occupati, cum in dimittendo Du. Contareno, ordinario Reip. Venetae hactenus apud ipsos Legato, tum in excipi- endis hodie vel eras adventuris aliis qui in Angliam ut extra- ordinära ituri sunt. Unus vero Georgius, ex patritia hoc nomine familia, loco Contareni hic mansurus est. Ego an- nitar, ut cum uno et altero agam de Cupri Suecici mibi de- mandato negotio. quod tamen animadverto, non minus apud Venetos, quam hic, non cariturum magnis difficultatibus. Dn. Vosbergio et litteras S. R. M:tis et simul pretiosam eius Effigiem, mibi creditam, ipse reddidi, qui S. R. M:ti de utro- que summas agit gratias, de hoc vero subiecit, se in ru- borem datum ob magnum muneris pretium, non enim nisi parvam ex auro se desiderasse, quam torqui aureo annexam gestare potuisset. Hane autem nimis magni valoris esse, et supra suam dignitatem. Ceterum omni observantia et studio se curaturum, ut S. R. M:tas experiatur aliquando. in bene mereri cupientem hominem hane a S. R. M:te liberalitatem et munificentiam fuisse exercitam. Quantum ad functionem a S. R. M:te mihi clementis- sime delatam attinet, redditis simul eius litteris Regi Bo- hemiae cuncta ordine recensui. Acquievit eius M:tas tan- dem, et non tantum hac in re, sed in omnibus aliis, quae unquam in sua potestate futurae essent, se S. R. M:ti satis- facturam esse, dixit. Grato enim animo se agnoscere, nul- lum se in mundo fideliorem amicum habere, quam S. R. M:tem Sueciae, de qua vicissim polliceatur sibi omnia, etiamsi a cunctis aliis deseratur, et si illi communi scopo neglecto in posterum quoque privata sint praelaturi publicis. Sed cum putem, S. M:tem ipsam responsuram esse S. R. M:tis 378 litteris, non ero in hac re prolixior. Ceterum munus meum statiin adgrediar, cum bono Deo, quam primum litteras S. R. M:tis ad D:nos Ordines et Principem Auraicum de me scriptas reddere convenienter, atque ita initium facere func- tionis mihi demandatae potero. Cum enim illae 20 dieni Junii prox. adscriptam habeant, non nisi elapsis post illam diem ad minimum tribus septimanis in Conventu Dominorum Ordinum eas exhibere potero, quibus ex Suecia illas huc adferri potuisse sit verisimile. Simulatque vero hoc a me factum erit, tum in posterum ad S. R. M:tem ipsam, uti iussus sum, cunctas litteras meas dirigam, simulque ei fidem ac taciturnitatem. atque adeo totum animum atque adfectum meum, manu cordeque meo ita firmiter obstringam, ac si praesens praesenti solemne sacramentum praestitissem. In- terim in familia mea augenda, et comparandis aliis rebus necessariis nihil negligam, modo mercator Loisius de Geer pecuniam per collybum ab A. Huberts transscriptam in ter- mino repraesentet, quod promisit, et facturum spero. Hoc unum mihi excusandum est, quod aliquamdiu in aedibus non ita splendidis, quas hactenus Hagae inhabitavi, mihi ul- terius manendum erit, quod more hic recepto nullae aedes ante initium Februarii conduci possint, nisi forte extra or- dinera aliqua se offerat occasio. Quam aucupabor, et am- plectar, etiamsi hoc non aliter, quam cum damno meo fieri possit. Interim eas, in quibus adhuc vivo, ita interius ex- ornabo, ut etiam curiositati et elegantiae Batavicae satis- facturus sim. Intellexi autem, cum Stockholmiae essem, Dn. Dyckium suas aedes, quas hic habet omnino splendidas, S. R. M:ti venales offerre, sed haud scio, an S. R. M:ti ta- lis emptio sit futura commoda, nisi forte erga Opt. Virum suam liberalitatem exercere velit. Obtulit ille eo casu, quo hunc contractum S. R. M:tas repudiatura sit, illas aedes 379 suas mihi locandas, sed cum satis amplae sint, atque ita plura ad illas rite instruendas mobilia requirantur, subdubito, an illarum conductio e re mea futura esset. Exspectabo igitur eventura, vel ipsum potius Dn. Dyckium, et tum, ut dicitur, in arena capiam consilium. Operam autern semper dabo, ut decore et cum dignitate defungar meo munere, ut S. R. M:tis autoritatem semper ante oculos habeam, et laus etiam aliqua ad me perveniat. Sed pecco in commoda pub- lica, quia nimis multis verbis Ill:rem Gen:tem Tuam deti- neam. Abrumpo igitur, illamque iterum iterumque quam op- time valere iubeo. Dab. ut in litteris. Litteras ad me ex Suecia scriptas in involucro ad Dn. Andr. Svenson mitti necesse erit, ne meum nomen appareat, atque ita interceptionis periculo subiectae sint, quod ut non minus in itinere inträ Hamburgum et Amstelrodanum evi- tent, cum Dn. Svensonio egi, ut peculiari involucro abscon- ditas sub ficto nomine ad me porro curaret. quod monen- dum duxi. 380 LXVI. Ep. L. Camerarii ad Axeliuin Oxenstierna. Hagae R. A. Hollandica. Comitis d. r8s Jnnii 1626 S. P. Illustris ac Generöse Domine. Etsi pauca eram, quae iam scriberem, satisfacere ta- men consuetudini meae volui, ne ullam septimanam sine ineis in Sueciam transmittendis praeterire paterer. Legati extraordinarii Veneti, qui de adepto regno, et matrimonio Gallicano Regi M. Britanniae gratulaturi iam ex hoc loco discesserunt. in solemni prius audientia in Dominorum Or- dinum consessu haec exposuerunt. Jussos se esse ante omnia suae Reip. nomine ipsos perhonorifice salutare, ut in- telligerent, quanti eos haec faceret, et quantam ex ipsoruni amicitia spem conciperet. Satisfacturam hane sua quoque ex parte singulari fide inito inter eos foederi, quo minus autem iam ab aliquot mensibus debitae pecuniae repraesen- tentur, non factuni studio, sed ex necessitale summa, qua nunc ob diuturnum in Italia bellum prematur Resp., in quod maximi huic sumptus hactenus faciendi fuerint. Non se du- bitare D:nos Ordines nihilominus pro sua constantia et pru- dentia cuncta consilia sua eo semper directuros, ut repu- diatis fraudulentis oblationibus potentiae Hispanicae se porro fortiter opponant, qua in parte Remp. quoque Venetam fac- 381 turara esse suum officium. Habitis gratiis responsum fuit, D:nos Ordines ipsos quoque gravissimi belli oneribus impli- catos non tamen cessuros, aut libertatem suam in discrimen unquam coDiecturos, sed pro ea, ut supra 50 annos iam factum sit, extrema potius passuros esse, de sociis et ami- cis se spem fovere. in tam laudabili proposito concursuros. et Venetos rationes reperturos, quibus in soluendis menstruis collationibus nulla in posterum mora iuterveniat. Cetera in ceremoniis constiterunt, et Legati perhonorifice dimissi sunt. Iuter illas mini non licuit cum ordinariis Legatis, quorum alter et ipse brevi in Angliam transmissurus est, aliquid agere. Faciam illud, volente Deo, primo quoque die, et tem- pore illis magis commodo. Nam et comitati extraordinarios discedentes Roterdainum usque fuerant. Pacem in Italia factam pro certo habent, sed eius tamen effectus nondum apparet. Nam Marchio Couraeus occupata a se et facta munimenta in Valle Telina nondum Pontificiis ministris re- signare voluit. In Gallia crebris et inopinatis mutationibus cuncta semper sunt obnoxia. Prudentiores novum in ea bellum civile, et nunc inprimis Rupellanis metuunt. Eo enim Rex profecturus urbem illorum ingredi cupiet. Si cum exer- citu, et hi recusent, statim laesae maiestatis crimen illis obiici, et causa obsidionis quaeri poterit. Aegre hoc fert Sabaudus, et dolet Regem amicum ac affinem non habere tales Consiliarios, qui publica tantum ament. Nunc autem sunt, qui iuvenem facile in diversa abripiant. Ex Hungaria Comes Schwartzenburgicus cum reliquo comitatu Berlinium tandem rediit. Audimus eum conquestum fuisse, minus se laute et splendide habitum, et munerum quoque a Bethlenio Principe sibi datorum tenuitatem exagerasse. In defunctum p. m. Belinium nostrum graviora dixisse, ac si ille suis in Suecia, Anglia et Gallia actionibus Herum suum in magnas 382 difficultates ac pericula coniecisset. Sic multa, quae op- timus vir ex mandato fecit, nunc mortuo imputabuntur, qui non amplius se defendere potest. Quod si Saxo et Bran- deburgicus Electores suas copias, quas contra R. Daniae et Mansfeldium eos colligere farna est, his potius iungerent, et se et alios praeclare iuvare possent, maxime si et Bethle- nius Princeps et ipse arma correpturus esset. Quae enim huic optatior occasio contingere posset, quam si populäres motus in Austria exorti paulatim maiora incrementa sum- ereiit? Quid autem de liis futurum sit, docebit dies. Actum erit de miseris, si fraudulentis tractatibus et vanis promissis aurem praebuerint, aut temere progressi cladem aliquam acceperint. Sed saepe Deus per viles et abiectos homines magnas res perfecit, et acerrimi sunt desperationis stimuli. Cum plaerique Principes officium non faciant, fieri potest, ut Deus per Rusticorum manum tandem intolerabilem tyran- nidem cohibiturus sit. Ego vero ex coniunctione S. R. M:tis cum Bethlenio maiorem spem concipio. Cum desiderio sane exspecto, quo usque instituti ea de re tractatus progressi fuerint. Intelligo, Constantinopoli perscriptum, Turcas me- ditari bellum in Polonos, et instigari per hos Tartaros ad novas excursiones. Non potui adhuc impetrare ipsas Ora- toris Batavi in aula Ottomanica litteras, cum per varias ad- huc. manus ambulent. Quamprimum habere potero, trans- latas a me in Germanicam linguam superiorem transmittam. Per Dantiscanos Hamburgum, et inde huc perscriptum est, spem boriam esse de induciis inter S. R. M:tem et Po- lonos, et hos ab illis nequaquam alienos, etsi aliud prae se ferant. Omnes sane boni has exoptant, sed securas, non dubitantes, si S. R. M:tas Polonici belli onere sublevaretur, omnem illam in se laborem suscepturam liberandae ab in- iusto et tyrannico Dominatu oppressae Germaniae. Hoc igi- 383 tur faxit Deus Opt. Max. Sed de his malö certiora ex ipsa Suecia percipere. Fr. Gordonius, qui Agentis in rebus Re- gis Britauni partibus in Polonia functurus est, nondum ex Anglia dimissus est. Quamprimum ex ea huc venerit, diri- genter cum eo agara, ut dSiö.rlara, et quae alicuius mo- menti sunt, in Sueciam referat. Facile reperiemus modum, quo tuto et sine suo periculo hoc facere possit. Berlinium scripsi, si forte et per Agentem Brandenburgicum quid eruere queam. Sed ibi plaerique Svartzenburgicum metuunt. Valde expeto, Dn. Raschii in illo loco expeditionen! feliciter suc- cessisse. De quo tamen ex certis causis ixexo), quas non exprimo. Ex Anglia adverso compluribus diebus vento nihil accepimus, nunc eo quamvis secundo, non tamen nisi ad- versa metuimus, ex intempestiva et periculosa collisione Re- gis cum suo populo. Bukingamius, ut suam potentiam fir- met ac conservet, parum de Rep., parum de Regis sui Reg- nique securitate et salute videtur esse sollicitus. Itaque nisi Deus veluti e machina remedium adferat, non nisi fu- nestus exitus sequi potest. Rex Daniae certum diem prae- fixisse nunc dicitur, in quo nisi Augli et foederi et sibi iD- primis satisfecerint, se cum hostibus transacturum commi- netur quibuscuuque conditionibus. Hic quoque de eadem re sunt solliciti, aegerrimeque ferunt, non maiorem in Anglia. contractis adeo solenniter sanctis necessariisque foederibus et Regiae existimationis, et periclitantis communis causae curam haberi. In vicinis hostium provinciis, maxime in Bra- bantia, summa est annonae et pecuniarum inopia, et di- tioribus quoque multis cum fame colluctandum est. Multa iam Dominia Regia publice venalia proponuntur, quod ipsum arguit Regii fisci necessitatem. Nihilominus ceu ultimo quo- dam conatu aliquid magni Hispani aggressuri videntur, sive ut tegant incommoda sua, sive ut eo citius ad induciarum 384 tractatus D:nos Ordines pelliceant. Societas Occidentalis Indiae nunc iu Oceano habet 45 näves bellicas, cum valido milite, quae intentae sint ad intercipiendam Hispanicam clas- sem ex Regno Peruano cum aureo vellere redeuntem. Mirum est, totis iam 50 annis, quibus durat bellum Belgicum, nun- quam Batavis adspirasse fortunam, ut talis classis in illorum manus incideret. Quid nunc futurum sit, docebit dies. Di- versa bominum studia, et apud plaerosque ditiscendi cupi- ditas multos praeclaras actiones impediunt, ne quid dicam gravius. Plura alias. Nunc 111. Gen:tem Tuam Dei tutelae commendans quam felicissime valere iubeo. Ex loco con- sveto T88 Junii 1626. Rex Bobemiae nunc S. R. M:ti rescribit. Ei satisfaciet, ut spero, responsum. 385 LXVII. L. Camerarius ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. ££ Junii 1626. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Dornine. Ante paucos dies datis Dn. Moniero litteris meis adiun- xeram, quae tum ad manum fuerunt. Itaque nihil fere nunc supererat, quod his adiungerem. Difficile omnino et multis periculis obnoxium erit ubique fere locorum litteraruni com- mercium. Hostes enim hoc nobis eripere conantur, non tan- tum saevis edictis, sed atiam obsessionibus itinerum. Nuper adeo tabellarius Amstelrodamensis Hamburgum per Frisiam Orientalem iturus cum toto suo comitatu captus, ac Lingam deductus fuit. Habuit is complures ex hoc loco a nostris fasciculos, qui omnes in Hispanorum manus venerunt. Magna itaque mihi in posterum cautione opus erit, ne arcana in- notescant hostibus. Utar igitur, ubi opus erit, fictis nomi- nibus, et numeris nobis cognitis, interdum etiam ope istius libelli, quem isthic habetis, et quo in Anglia uti solet Rus- dorfius noster. Idem faciendum erit, cum aliquid ad me perscribetur, quod secretum ut maneat, S. R. M:tis Domini nostri clementissimi interest. Nunc pauca quaedam subiun- gam, quae mihi succurrunt. Ubique fere locorum res 21. 10. 50. 20. 28. 35. 14. 27. 13. 29. (m peius ire) videntur. Ulysses 25 386 (rex Daniae) indigne adhuc a Menelao (rege Angliae) 3. 32. 47. 41. 73. 40. 15. 23. 48. (deseritur). Sic etiam ab hoc Juba (Mansfeldius), qui quo tandem se vertat, non reperit. Ego statim has difficultates vidi, et praedixi, cum Jugurtha (Mans- feldius) Aloisii (electoris Saxonici) 46. 80. 13. 108. 19. 74. 30. 46. 75. 8. 18. 5. 92. 15. {terms attcgit). Turnus 52. 22. 13. 106. 38. 83. 107. {mortuus) esse dicitur, et est credibile, cum periculose eum 31. 101. 56. 13. 27. 75. 42. 14. 74. 20. (aegrotasse) huc perscriptum fuerit. Non levis haec iactura est, hoc tempore, quo ceteri 11.73.93.70.2.100.71.29. 14. {Principes) non faciunt officium. A Lentulo (rege Da- niae) missus in Siciliam (Angliam) Paulus 13.34.47.41.51. 7. 13. 79. 70. 18. 21. 86. 74. (Bosenlrcmzius) ante paucos dies hane urbem transivit, ut aliquamdiu apud Menelaum (regem Angliae) maneat, suique Heri negotia curet. Ceteri ab Ulysse (rege Daniae) in Cyprum (Angliam) missi nunc re- vocati sunt. Ego hoc nescivi, antequam abiisset, alioquin fuissem allocutus hominem. Audio illum esse, qui ad fines Biscaiae (Sueciae) praefecturam habet. Sane Ulysses (rex Daniae) 28. 10. 69. 90. 65. 70. 82. 20. 47. 15. 58. 33. 14. 59. 13. 40. 9. 81. 10. 92. 74. 87. 8. 95. 74. {in magno est discrimine. So- lus) tantum onus 58. 93. 98. 4. 80. 13. 73. 92. 51. 94. 10. {diu ferre non) poterit. Tillius Mindam urbem ad confluentes Werrae et Fuldae fluvios, ex quibus Vesurgis initium, occu- passe, et cunctos in ea repertos interfectos fuisse scribitur, simulque et hoc, eum Castellas Landgravii Mauricii sedem obsessurum esse. 12. 23. 91. 57. 19. 62. 28. 68. 41. 71. 82. 75. 21. 89. 46. 26. 13. (Qua facile potietur) meo iudicio 49. 26. 87. 63. 71. 13. 30. 80. 47. 33. 58. 40. 90. 13. 108. 81. 14. 47. 15. 88. 110. 92. 10. 118. 21. 79. 3. 91. 73. 21. 51. 80. 72. 29. 90. 70. 46. (quod praesidiariis stipendia däri nequeant). Sic qui in 46. 13. 31. 51. 62. 94. 10. 33. 19. 9. (Franconiam) abiisse crede- 387 batur, nunc apud Lentulum (regem Daniae) est in proximo. Omnino 11.101.48.21.93.15. (periit) Hispania (Gerraania) nisi 63. 20. 98. 14. (Deus) veluti 29. 59. 99. 20. 53. 22. (e coelo) liberatorem miserit. Omnis mihi in Scipione Africano (rege Sueciae) et Alexandro (Betbl. Gab.), spes, maxime si Anto- niani (Poloni) 28. 51. G3. 26. 2. 88. 30. 47. 60. 32. 53. 113. 34. (inducias hello) praelaturi sint. Qua de re nunciurn ex Bis- caia (Suecia) cum summo desiderio in dies singulos exspecto. Spartacus (Bethl. Gab.), vereor, ne 2. 68. 31. 58. 20. (clade) Jugurthae (Mansfeldii) 51.26.50.80.13.90. (nupera) com- motus dubitet, et quod Andreae (electori Brandeb.) bic gra- vis est, 48. 89. 74. 33. 8. 81. 19. 106. (resiliat). Sed hunc Ge- deon (rex Sueciae) impellere et in rectam viam traducere poterit. Nära profecto 10. 88. 14. 28. 6. 93. 58. 23. 99. (nisi Jii duo) interveniant et hostium vires distrahant, non tantum de Hungaria (Gerraania) 30. 59. 15. 38. 69. 32. 13. 40. 75. (ac- twm erit), sed Biscaia (Suecia) simul cum Tuscia (Dania) in pericula incurrent. Certum enira est, Severum (Caesarem) et Alcimum (regem Hispaniae) hoc unum agere, ut tota 14. 98. 120. 30, 62. 46. 90. (subacta) Hispania (Gerraania), tandera 21. 51. 9. 42. 73. 21. (in mari) quoque 60. 19. 53. 75. 55. 81. 2. 94. (Bcdthico) pedem figant, quo facto 33. 10. (in) utroque 69. 42. 13. 88. (mari) potentes nihil amplius ad tam diu af- fectatam 52. 39. 70. 91. 13. 62. 66.40. 19. 112. (monarchiam) Tryphoni (regi Hispaniae) deesse posset. 47.71.93.10.87.8. 19. (Spinola) enim hoc etiam unum nunc agit ipse quoque ut dominium vicini 69. 79. 13. 100. 14. (maris) Venetis (An- glis), si possit, eripiat, in quain rem ut magni apparatus fiunt, sic e contra Areopagitae (Veneti) mihi negligentiores esse videntur, quam periculi magnitudo postulat. 64. 103. 20. 106. 86. 9. (Fretum) autem illud inter Tusciam (Daniam) et Biscaiam (Sueciam) quam 10. 95. 3. 23. 69. (nudum) sit 388 30. 61. (ab) omni 58. 29. 64. 41. 70. 14. 88. 27. 111. 20. (defen- sioné) Mansvetus (Camerarius) ipse nuper vidit. Metuebat profecto etiam tum, ne tanta 28. 70. 62. 26. 13. 80. 91. (incu- ria) Alcimianos (Hispanos) vel ultro alliceret. Eadem 14. 89. 2. 35. 48. 81. 15. 79. 74. (securitas) etiam in Cypro (Anglia) est, ubi non credent, a Tryphone (rege Hispaniae) contra Ucalegontem (regem Angliae) 59. 68. 19. 14. 107. 92. 9. 21. 10. 47. 15. 108. 38. 40. (dassem instrui) donec eam in 115. 21. 60. 80. 13. 70. 19. (hiberna) conspexerint. Sic certe in Sicilia (Anglia) aguntur omnia, ut Alcimi (regis Hispaniae) genius videatur hominum animos ac consilia in suum commodum regere ac flectere pro libitu. Menelaus (rex Angliae) 1.86. 67. 21. 10. 116. 79. 9. 88. 100. 14. 42. 68. 38. 15. 101. 9. 47. 35. 19. 101. (Bukingamii salutem suae) praeponens 13.20. 69. 11. 86. 60. 53. 21. 59. 30. 9. (rempitblicam) simul ad praecipitium perducit. Accedit 50. 31. 48. 8. 79. 52. 29. 10. 75. 88. (Parla- menti) obstinatio, ita ut ex hac collisione necessario gravis ruptura secutura sit, nisi Deus prohibeat. Sed brevi ex Si- cilia (Anglia) habebimus certiora, quae referain, volente Deo, proxime. Ptolomaeus (rex Galliae) gravissime hortatur Ve- netos (Ordines), ne quid 58.20.71.42.62.41. (de pace) cum Tryphone (rege Hispaniae) audire velint. Ipse interea tur- piter et periculose impegit in hunc scopulum, cum contra datam fidem 14.79.120.91.95.3.23.112. (Sabaudum) et Achaeos (Venetos) Alcimi (regis Hispaniae) praedae expos uit. Miserrimus Marcus (rex Galliae) ab Opticis ducitur, quo eum per hos duci Tryphon (rex Hispaniae) expetit. Ex eo foiite magnarum mutationum in ipsa etiam Cymbria (Italia) initia, quae tandem Peregrinum (Papam) quoque affligent. Mirum est infinita fere exempla fraudis Tryphonianae (Hispanicae) non prudentiores reddere alios, quorum omnium libertati 389 Alcimus (rex Hispaniae) continuo insidiatur. Sed de his hactenus. Legati Extraordinarii Veneti (Belgici) iam discesserunt denuo, postquam adversis ventis per complures dies detenti fuissent. Sequetur illos brevi Dn. Aloysius Contarenus, qui hactenus Ordinarii Legati mimere hic defunctus est. Cum hoc egi nonnihil de cupri negotio, qui cum successore suo Dn. Georgio Georgi se locuturum dixit. Sed is quoque non diu hic manebit, destinatus in Galliam a Rep. Legatus, iam- que in eius locum a Patribus nominatus est Soranzius qui- dam, cuius adventum inträ trimestre exspectant. Inter tam crebras Legatorum mutationes vix video, quid pr(o) mittere ausim. Non tamen praetermittam officium, tam in hoc ne- gotio, quam in aliis, quae utilitatem S. R. M:tis concernunt, daboque operam, ut cum tempore constet de fide mea ac industria. B. V. Ilhris ac Generöse Domine et clientem Tui observantissimum constanti favore prosequere. Ex loco con- sveto, ^f Junii anno 162G. In posterum inter consvetos numeros inseramus si pla- cet, vel litteras ex Alphabeto, vel signa quaevis aut cha- racteras, nihil significantes, ut in diversa abrepti lectores, si forte litterae nostrae intercipiantur, clavem non ita facile reperiant. 390 LXVIII. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. 2 Julii st. n. 1626. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Ubique fere locorum 13. 20. 47. 21. 10. 50. 32. 28. 35. 14. 8. 19. 60. 40. {res in peius labi) videntur. Magna nobis spes erat 33.51.1.41.53.68.22. (m hello) Cymbrico (Italico) et Menelai (regis Angliae) promissis. Verum et Ptolomaeus (rex Galliae) ex improviso 81. 70. 14. 59. 88. 93. 74. 47. 27. 2. 21. 100. 107. 71. 30. 2. 80. 9. (irisäis sociis pacem) fecit, et Uca- legon (rex Angliae) Ulyssem (regem Daniae) indigne 3. 89. 14. 92. 48. 28. 15. (dcserit). Hoc inprimis memorabile, allatum hunc ad Lacedaemonios (Venetos) de Marci (regis Galliae) in- constantia nuncium eo ipso die, quo Achaei (Veneti) bellum contra Alcimum (regem Hispaniae) in agro 52. 101. 58. 21. 34. 68. 31. 70. 20. 10. 47. 33. (Mediolancnsi) decreverant. Sic cuncta Tryphoni (regi Hispaniae) ex voto succedunt etiam in ipsa Sicilia (Anglia). Nam ibi fluctus nondum cessant, longe gra- viores, quam sunt in vicino mari, turbantibus aequora ventis. 61. 26. 7. 40. 70. 5. 42. 9. 81. 38. 14. (Bulängamius) si minister Alcimi (regis Hispaniae) esset, non fortius promovere eius res in Cypro (Anglia) posset, quam fecit hactenus. Farna est, so- luta nunc 62. 39. 69. 40. 46. 88. 79. {Comitia). Sed licet non 391 ita sit, neglectae tamen sunt optimae occasiones, et Tryphoni (regi Hispaniae) tempus datum, ut nuuc metum ipsi adeo Si- ciliae (Angliae) incutere possit. Mansvetus (Camerarius) Me- nelai (regis Angliae) vicem dolet, qui ambitione v el potius fascinatione 83. 111. 93. 86. 14. 6. 39. 112. 21. 70. 33.47. (unius hominis) in labyrinthum inextricabilem coniectus est. Nunc adeo etiam de farna et fide ei periclitandum, et simul tota 13. 29. 74. 50. 95. 61. 68. 28. 62. 90. (rcspublica) in extremum discriraen coniicitur. Exspectatur hic ex Cypro (Anglia) Le- gatus 59. 91. 73. 53. 32. 75. 82. 10. 40. 95. 14. (Carletoniusj qui factus nuper 120. 91. 108. 87. (Baro) totus a 60.35.67.88.51. 56. 19.9.93.27. (Buhingamio) dependet. De eo Josephum (Ca- merarium) monuit optimus noster 14. 71. 20. 111. 47. 21. 98. 74. (Spensms) ne ipsi tideret; alienori enim animo esse erga Gedeonem (regem Sueciae), nescio quibus de causis. Sed Josephus (Camerarius) iam antea hominem novit, et in eo officio, quo in posterum fungetur Gedeonis (regis Sueciae) nomine, non patietur ab eo se tractari, ut antea coactus fuit, cum Eutropii (regis Bohemiae) minister esset. Novit ille Siculos (Anglos), quam obnoxii sint corruptionibus et aliis malis artibus. Itaque sibi prospiciet. In hoc autem rerum statu Lentulum (regem Daniae) ad quamcunque 50. 30. 59. 40. 4. 21. 62. 19. 75. 28. 94. 51. 29. 69. {paciticationem) inclinaturum. nullum amplius mihi dubium est. Mittit nunc ad eum 33. 10. 57. 31. 51. 106. 19. (Infanta) Praefectum Tra- iecti 30. 58. 52. 39. 14. 79. 9. (ad Mosam) (nominatur 8.90.9. 22. 15. 75. 29. 73. 88. 41.) (Lamotterie) astutissimum hominem, et Julius Yindex (Caesar) per Aloisium (electorem Saxoni- cum), pronum alioquin Ulyssem (regem Daniae), fortius im- pellet. Itaque non nisi tragicum exitum ex illa fabula ex- spectare possumus, maxime cum Turnus 22.120.81.32.93. 21. 106. (obierit) et 23. 93. 10. 42. 73. 21. 89. 51. 14. 93. 47. 392 (Vinariensis) periculose 19.89.65.13.22,15.91.48.20. (ae- grotare) dicatur. 15.93.8.68.21.86.74. (Tillins) de dedi- tione 62. 30. 14. 47. 29. 8. 113. 42. 13. 35. 9. (castellorum) cum 53. 31. 10. 63. 116.48. 30. 26. 93. 27. (Landgravio) agere scri- bitur. Valde metuo, ne de ipso conclaraatum sit. Novi enim ego ingenium istius 71. 13. 88. 70. 2. 21. 11. 100. 14. (Principis). Sic vere in agone nunc est miserrima Hungaria (Germania), cui nisi opem ferunt Scipio Afr. (rex Sueciae) et Alexander (Bethl. Gab.), brevi eius funus duci videbimus. Nam 10. 82. 13. 28. 9. 61. 80. 73. 56. 91. 20. (Norimbergio) iam exsequiae illi parantur, et putant 59. 34. 10. 38.29. 70. 15. 86. 52. (conventum) eum in finem ibi institutum brevi progres- surum esse. Spartacus (Bethl. Gabor) certe optimam nunc rei bene gerendae occasionem habet, 46.23.69.35.68.15. 26. 30. 10. 46. 93. 1. 35. 14. (tumnltuantibus) Severi (Caesaris) 48. 38. 74. 15. 33. 59. 14. (rusticis). Sed metuo, ne et hane neglecturus sit. De Gedeonis (regis Sueciae) cum Sostene (rege Poloniae) tractatibus in Sardinia (Livonia) multus hic sermo, de qua re Mansvetus (Camerarius) certiora ex ipsa Biscaia (Suecia) propediem exspectat. Et de his quidem hactenus arcano scribendi modo. Nunc ad cetera. Hic in dubio sunt omnia, bellum an cessationem ab armis hoc anno habituri simus. Magna in Brabantia Flandriaque annonae pecuniaeque penuria continuat. Omnem spem ponunt in ad- ventu Peruanae classis. Interim plurimas näves praeparant, et Marchio Spinola Dunkerkam iturus est, simul atque de nummis ipsi prospectum fuerit. Ex Hispania etiam com- plures näves exspectari scribunt. Verisimile est, magna illos moliri, quibus magni sunt animi, et in omnes occasiones vigilantissimi. Utinam hic quoque par esset alacritas! Quod si Hispani Hollandiam a Selandia divellere, aut saltem vi- cina maria intuta facere possunt, tum certe impeditis com- 393 merciis magnum vulnus inflicturi essent huic Reipub. His- panus apud Caesarem ambit protectionem supra Episco- patus, Monasteriensera et Leodiensem. Quod ab illo et Co- loniensi Archiepiscopo facile impetraturus est. Revera enim nunc Hispanus est rerum Germanicarum moderator et ar- biter. Superioribus diebus Comes Albertus Xassovius Gro~ ninga cum Equitum ala egressus, ut versus Lingam excur- reret, in agro Monasteriensi in milites provinciales incidit, a quibus misere interfectus fuit duobus globulis aeneis fron- tem eius penetrantibus. Milites vero isti ab Equitibus, qui superfuerunt, omnes contrucidati fuerunt. Fuit ille Comes egregius iuvenis, forti animo praeditus, et pulcerrimis mo- ribus ut dolendum sit, tam misere illum periisse. Heri cum singulari festivitate peractum est S. lavacrum primogeniti Principis Auriaci, ccvado%oig pueri D:nis Ordinibus Genera- libus et Hollandiae, et Civitate Delfensi, inprimis etiam Re- gina Bohemiae. Puero nomen avi datum in memoriam praes- tantissimi Herois, Vindicis libertatis Belgicae. Plura cum tempore scribam, et volente Deo, accuratius, cum munus meum aggressus fuero, quod faciam, favente Deo, brevi. Nunc Amstelrodamum proficiscar, ut pecuniam per collybum eo remissam accipiam, et praeparationes necessarias insti- tuam. B. V. Illustris ac Generöse Domine, et me constanti benevolentia complectere. Ex loco consveto, 2 Julii, stilo loci anno 1626. De Dn. Dyckii nostri adventu nihil amplius audio. Si illum diutius differret, nec de eius domo, quam in hac urbe habet, brevi aliquid percepero de commodiori habitatione mihi quam primum prospiciam. Nam et carpentum, quod fuit Dn. Rutgersii p. m. iam emi, et de equis quoque in- quiro, sic ut laxiores aedes necessario mihi conducendae sint. In Gallia pro more gentis res eunt. Vendocinus et 394 Yernelius, spurii Regis Henrici IV:ti in custodia habentur. Ille ducta Mercurii ducis filia ainplissimas possessiones, et magnas clientelas in Britania habet. Inde forte natae suspi- ciones, aut aliae occultae causae subsunt, quae tandem erum- pent. Regina mäter et Cardinalis Richeleovius rerum ite- rum potiri videntur. Proximae ex Gallia litterae plura nobis adferent. Proxima die Dominica nuptias hic celebrabit Baro qui- dam Anglus cum Tremulii Ducis filia, quam mäter, quae diu hic fuit apud fratrem, Principem Auraicum, deducet postea in Angliam ipsa reditura in Galliam. Sponsa magnam dotem ad sponsum adfert, et hic ditissimus esse dicitur. 395 LXIX. Ep. L. Camerarii ad Axeliuni Oxenstierna. Ani- stelrodami d. J Julii 1626. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Antequam Haga excessi, nullae neque ex Gallia, neque ex Anglia litterae venerant. Nonnullae autem, quae ex Ger- mania exspectabantur, interceptae esse dicuntur. Nuncii vero ex omnibus paene locis parum certi, nihil laeti aclfe- runt In Anglia Parlamentum cum magna exacerbatione animorum ex utraque parte dissolutum esse fertur. Sed cum litteras accipiemus, cunctas circumstantias intelligemus rectius. Quidquid sit, dolendum profecto est, ob unius et alterius privati hominis ambitiösas contentiones totam Remp. et ipsius Regis Angliae existimationem in periculum coniici. Nam quid porro de coeptis confoederationibus futurum sit, facile est coniicere. Hispani vero interim astute et vigi- lanter res suas promovent, quorum crescenti magis magisque potentiae ipsa etiam fortuna servit. Marchio Spinola Dun- kerkam profectus esse, et hunc mox Infantam eo secuturam dicitur. In summa et pecuniarum et annonae inopia magnas tamen res moliuntur. Ex nostra vero parte magna est ubi- que securitas, et contemptus hostis nunquam sine periculo fuit. Hoc tamen clam agi animadverto, ut quamprimum 396 tempestas erit commodior, quam a multis diebus fuit hac- tenus, Princeps Auraicus collecto exercitu alicubi impres- sionem faciat. Deus orandus est, ut haec consilia fortu- natum exitum habeant. De Danicis rebus adiunxi, quae Dn. Voppius ab Aitzema Hamburgo ad me scripsit. Ego clam de sua pace et securitate, forte etiam privata utilitate cum Caesare Regem Daniae tandem acturum subvereor, cum spe- ciosum praetextum nunc dissoluto in Anglia Parlamento ha- beat, et culpam a se in alios derivare possit. Sed maiorem semper et communis salutis et propriae etiam securitatis rationem habere debebat. Nam Repub. perdita privata nec- quicquam servantur. Nihil vero magis causae nocet, quam quod in hoc bello amici cognatique gravissima damna pati tamdiu coguntur, quae potius hostium agris inferri debebant. Elector Brandenburgicus ipse quoque experitur Neutralitatis, quam vocant, fruetus, et in Galliam Angliamque misit, qui conquerantur de Mansfeldii potissimum iniuriis. Bethlenius Princeps adhuc durante in Austria rusticorum tumultu prae- claram occasionem haberet bene merendi de Rep. Sed ni- mis circumspecte agit, nec sine aliorum auxiliis ac concursu facile ad arma se conferet. Magno cum desiderio exspecto, an missus a S. R. M:te ad illum Principem ad nos reversus sit, et quale responsum tulerit. Hic litteras ex Suecia ha- bent, quibus scribitur S. R. M:tem cunctas näves exteras in Regno retinuisse, quibus milites transportentur in Livo- niam, et S. R. M:tem simul profecturam esse cum exercitu. Deus in custodia Sanctorum Angelorum S. R. M:tem tueatur tanquam pupillam oculi sui, eique largiatur continuas contra hostes suos Victorias. Confido autem S. R. M:tem et suae salutis et communis causae rationem semper habituram, nec suam personam in discrimina coniecturam esse. Nec dubito, quin ante eius discessum 111. Gen:tas Tua ad me scripfcura 397 sit, maxime quomodo litteras in posterum curare ad S. R. M:tem debeam. Nära Dantisci et Rigae neminem fere novi, ad quem tuto eas transmittere ausim. nisi mihi noniinentur viri boni, Ilkri Geir.ti Tuae noti. Interim fasciculos pro more Dn. Andreas Svensonius a me accipiet. Ubi necessitas postulabit, quandoque etiam easdem litteras in duplo scri- bam, quarum unae Holmiam, alterae Rigam perferantur. Hic narrant, Regera Poloniae multos ex Germanis militibus, quos Silesii nuper dimiserunt sublato a Mansfeldio metu, impe- trare, sed magno sumptu. Nam equiti däri 12 pediti 4:tuor Ungaricos. Quod si verum est, ex eo coniicere licet, de bello potius gerendo, quam pace ineunda Polonos esse sol- licitos. Utinam vero induciae honestae ab illis ofterrentur, ut eo magis S. R. M:tas suas vires cum Bethlenio Principe ad restituendam Germaniam in priorem libertatera comun- gere posset. Sed de his omnibus certiora ex ipsa Suecia exspectabo, et Dn. D. Salvium diligenter scripturum esse confido. Ex hoc loco inter negotia privata et araicorum in- terpellationes accuratius nunc scribere nequeo. Inquirere nunc incipio in mercatorum mysteria, quae tamen litterati difficulter assequuntur. Aiunt in Hispania prohibitura, ne ex aere Cyprio moneta cudatur in posterum. Hinc pretium huius minui. De D:nis Ordinibus exigua nunc spes est in re pecuniaria, qua ipsi valde laborant, et cessantibus fere commerciis etiam collationes lente et difficulter in fiscum confluunt, Sed simul atque munus a S. R. M:te mihi de- mandatum aggressus fuero, quod faciam inträ 14 dies, maiori cum autoritate tractare eius negotia potero. Nunc neces- saria praeparo, ut cum dignitate sustineam hane provinciam. Si S. R. M:tas de emenda domo Dn. Dickii nostri consilium capiet, necesse erit, ut ea de re mandatum accipiam. Splen- dida quidem illa domus est, et insignia S. R. M:tis in frön- 398 tispicio ostentat, sed eraptorera non facile alium reperiet, nisi tolerabili pretio, cum sua etiam incommoda, maxime hieme, habeat, et sita sit longe a foro et aliis locis publicis. Nihil audio, an ipse Dn. Dickius adhuc Hagam venturus sit, uti mihi spem fecerat. Ego interim de aliis aedibus condu- cendis cogitare non desino, sed nondum se obtulit occasio extra consvetum locationum tempus. Verum nolo Ill:ri Gemti Tuae hisce recensendis molestus esse diutius. S. R. M:ti me humilime commendari desiderans Ilhrem Gemtem Tuam quam optime valere iubeo, de cuius benevolentia cuncta mihi polliceor. Amstelrodami, -fa Julii anno 1626. Ill:ri Gen:ti Tuae omni cultu ac obsequio addictissimus L. Camerarius. 399 LXX. Ep. L. Camerarii ad Axeliuin Oxeustierna, Hagae Comitis, d. /7 Jul. 1626. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Tandem inter Ordines Generales et Principem Aurai- cum de tentanda aliqua expeditione militari hoc anno con- venit. Datis igitnr militi stipendiis, hic iam coire incipit. Hodie vero praeibit Comes Ernestus Nassovius, sequetur in- trä paucos dies ipse Princeps. Diversae locorum assigna- tiones Tribunis factae sunt, maior tamen militum pars ad- versis fluminibus per Ehenum et Mosam superius deduci- tur. Cum quidam ex Dominis Ordinibus in castris penes Principem futuri sint, inde aliquid magni in motu esse con- iiciunt nonnulli. Sane lioc exoptandum esset, non tantum ut Princeps in limine susceptae provinciae autoritatem sibi et nomen adquireret, sed etiam ut fracti in Germania animi ex eo nonnihil erigerentur. Sed cum temporis commoditas, quo hosti ob annonae penuriam in campum progredi non licuit, paene praeterierit, et messis in propinquo sit, de sin- gulari aliquo successu non adeo multum mihi polliceri pos- sum. Nam et hostes iam in conspectum venire incipiunt, et procul dubio, si possunt, alicubi conabuntur, ut noströs praeveniant. Mari etiam aliquid ipsos facturos, vix dubitan- 400 dum est, cum eum in finera raaximi apparatus instituti sint. Ceterum, ut fieri solet, diversi nunc sermones inter curio- sos, et qui aliquid sibi intelligere videntur. Quidam de Breda Civitate recuperanda, alii de Vesalia obsidenda, alii aliud di- cunt aut sibi imaginantur. Tempus aperiet nobis omnia, et pro more raeo singulis septimanis diligenter, quae comperero, nunciaturus sum. De rebus Germanicis pauci sunt, qui ex- acte ad nos referant, et non sine periculo tabellarii comme- are possunt, interceptis hactenus nonnullis. Laurentius Wen- zinus, qui Regis Daniae nomine in Galliam ire debuit, iussu Infantae libertati suae redditus est, restitutis ipsi rebus suis, eaque promittente animadversum iri in eos, qui ipsum cap- tivum Lingam perduxerunt. Heri Christianus Thomasen Re- gis Daniae nomine Coldingae, conscensa in Holsatia navi, per mare huc venit. Causam praecipuam Legationis esse mihi dixit, quod inter suum Herum et Regem Galliae in Or- dines Generales compromissum sit de privata lite, quae ab aliquot annis propter quasdam repraesalias, quas vocant, in- ter illos Reges incidit. Heri ab Ordinibus auditus est, ho- die Principem, eras Legatos exteros compellabit. In castris Danicis ab obitu Ducis Christiani fere quies fuit. Rex Da- niae illo adhuc superstite Mansfeldium sub specie honestae Legationis libenter a se dimisisset. Quod cum ille subodo- ratus esset, non successit. Nunc de voluntate Regis progre- dietur cum 4000 peditum et 2000 Equitum, qui ipsi super- sunt, per mediam Brandeburgensem provinciam versus Sile- siam. Rex ei adiunxit Vinariensem Ducem cum 6000 pedi- tum et mille Equitibus. Ad fines Silesiae 2000 peditum, et mille Equites exspectabunt. Sed apud me non sine cura et metu haec expeditio est, cum ignorem, uter ex illis duobus Dux superior in ea futurus sit, et cum pecunia nulla in promptu sit, Regibus Galliae et Angliae in alia distractis. 401 Quod si Bethlenius Princeps simul progrederetur, et rusti- corum in Caesareis ditionibus motus secundo vento agita- rentur et accrescerent, tum profecto appareret, Deo non deesse media, quibus tandem tyrannos possit compescere. Ego unice audire desidero, an missus a S. R. M:te in Hun- gariam redierit, et quid ex illo tractatu nobis sperandum sit. Rex Daniae multum de illo Principe sibi pollicetur, et profecto indignum esset, nisi ipsius postulato de exigua pe- cuniae summa satisfieret. Hic non tautum constans farna est, sed Berlinio etiam perscribitur, S. R. M:tem traiecisse in Pomeraniam cum exercitu, nec procul a Stetinio abfuisse. Hoc factum fuisse, vix mihi imaginari possum, cum tempe- states nullae fueriut, quae Eius M:tem ab itu in Livoniam, si hic institutus mit, reiecissent in Germaniam. Sed de his ceterisque litteras ex Suecia in singulos dies anxie exspecto. Quidquid vero aggredietur S. R. M:tas, faxit Deus Opt. Max. ut felicem habeat exitum. Adiunxi hisce nonnulla, vetera ex parte, quae cognitione, ut puto, non indigna erunt. Quae de rationibus, cur Turcas cum Polonis pacem habere ex- pediat, in Constantinopolitanis litteris leguntur, mihi non omnino satisfaciunt, Nam si S. R. M:ti bellum cum Polonis continuandum erit, tum aliae nobis ineundae essent, et ego ad Oratorem Batavum diligenter de ea re perscribara. Uti- nam vero, si non pax, saltem induciae firmae et lougiores S. R. M:ti sint cum illo hoste, quod sane hic cuncti vehe- menter exoptant. Sed turbabunt et movebunt hic omuia Jesuitae, qui orbem Christianum conflagrare malunt, quam florere, cum autor istius Ordinis in inundum venerit, ut ignem illi immitteret. Nam cum hoc Emblemate ipsius pictam ima- ginem Jesuitae Cracoviae circumtulerunt aliquando in ara- burbalibus. Venio nunc ad Anglicana, de quibus, quae ad me perscripta, seorsim his adiunxi. Sane superior Camera, 26 402 quam appellant, serio Regem admonuit, ne thesaurum pre- tiosissimum, benevolentiam nimirum populi sui, dissoluto Parlamento perderet. Sed Rex Legatos ad se ab ea audire noluit offensus declaratione quadam ab Inferiori Camera in scripturam redacta, in qua haec praecipua fuisse capita in- telligo. Ducem Bukingamium solum autorem, quod Parla- mentum nuperum contra morem Londino Oxoniam transla- tum, et mox sublatum fuerit: Quod multi in illa Camera ad- sessores facti fuissent Judices provinciales, ne venire ad Comitia possent, maxirae illi, qui liberius sententiam suam dicturi fuissent: Quod novos Barones creari curasset, ut ita finnaret factionem suam, et suffragiorum numerum maiorem pro se haberet: Quod foveat et tueatur Montacutum quen- dam, et sectam Arminianam in Anglia: Quod solus rerum summam omnium in Regno ad se trahat, et Regem in sua potestate, quasi vinctum habeat. Quibus omnibus inimicum se esse Ecclesiae et Status Anglicani demonstret, atque ideo a Rege in ordinem redigendus sit etc. Tales nunc res sunt in Anglia. Quidam tamen nobis meliora pollicentur, et Par- lamentum mox denuo coiturum esse. Sed satius fnisset, integram causam servasse, quam post eam vulneratam re- medium quaerere. Ex Anglia quidem nulla venit pecunia, ne quidem pro nostra aula, quae tamen ex illa vivere debet. Sed de his satis. Venio ad alia. Aurelius (elector Brandeb.) reverso 14. 45. 19. 13. 18. 20. 10. 1. 23. 48. 56. 21. 2. 22. (Svar- zenbergio) multum immutatus est. Ob Jubae (Mansfeldii) peccata nobis quoque irascitur. Metuendum est ne 59. 27. 9. 29. 47. (Comes) ille omnino sub ålas 30. 12. 26. 33. 8. 31. 41. (aquilac) illum coniiciat, cum suo et nostro damno. In provincia 40. 35. 53. 80. 79. 59. 81. 70. 14. 93. (Juliacensi) cuncta pessum eunt, et hoc unum 62. 39. 52. 89. 45. (comes) agere videtur, ut hane tandem Andreas ipsi possidendam 403 tradat. Etiam Gedeonis (regis Sueciae) interesse videtur ob 83. 17. 34. 73. 92. 14. {uxoris) ius ne causam illam pror- sus negligat. Haec cum scriberem, venit ad me Isaacus Massa, pe- tens, ut Ill:ri Gen:ti Tuae confirmarem, se nihil ficlei dili- gentiaeque praetermittere, ut promissis suis satisfaciat, nec in se moram, sed apud D:nos Ordines esse, vel potius apud solos Amsterodamenses, qui privata commoda publicis prae- ferant. Ego si quid in hane rem mandati accepero, lu- bens facturus sum, quae mihi imponentur. Sic cum voto de felicitate perenni S. R. M:tis, Domini nostri clementissimi, Ilhri Gen:ti Tuae me commendans quam opt. hane valere animitus voveo. Loco consveto frT Julii anno 1626. Praesent. Dirschow 17 Aug. P. S. Cum iam fasciculum obsignaturus essem, redduntur mihi gratissimae ab Ill:ri Gen:te Tua litterae, scriptae 16 Iunii Holmiae. In numeris enucleandis tempus mihi ita ab- sumptum, ut iam abeunte tabellario iis respondere nequeam. Faciam igiturprimo quoque die, et interim mandatis 111. Gemtis Tuae obtemperans rem ipsam ante tempus nemini aperiam, ad illam tamen consilia directurus, quantum potero. Deum vero toto corde ardenter invoco, ut S. R. M:tis heroicam intentionem fortunet, exitumque largiatur felicem in ecclesiae et Reip. commodum. Haec cum exaro, nunciatur mihi, Re- ginam Bohemiae felici partu iterum enixam esse filiolam. Sic domus Palatina augetur tot liberorum numero, quos Deus non deseret. B. V. Vir Illustris ac Generöse, et me favore tuo, ut facis, prosequere. Dat. ut in litteris. Rogo ut Ilhris Gen:tas Tua me cito informari curet, 404 quo debeam litteras raeas transraittere, maxime si Scipio Africanus (rex Sueciae) 21. 70. 60. 39. 13. 83. 14. 74. 28. 90. (in Borussia) erit. Neminem enim in illis locis novi, cui fidere possim, et nescio an tutum sit, fasciculos 61. 41. 13. 8. 32. 10. 80. 86. 9. (Berlinium) transmittere, ut inde ad 52. 82. 10. 46.20.69.13. 92. 56. 21. 95. 112. {Montern Regium) transfe- rantur. Scripsi ea de re aliquid ad Dn. Andream Svenso- nium, qui in mercatorum fasciculis forte meas quoque cu- rare poterit. Valde expeto, ut cito perferantur. Singulis enim septimanis scribam, et vicissim peto, ne ignarus sim rerum, quae a Gedeone (rege Sueciae) cum bono Deo feli- citer agentur. Deus servet summum, et nunc profecto sine pari Heroem. Spero curam sui habiturum, cum cogitabit, in suo capite versari totius Reip. salutem. 405 LXXI. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. |§ Jnlii 1626. R. A. Hollandica. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Quocl nuper temporis angustia non permisit, nunc exse- quor. Multum debeo 111. Geir.ti Tuae, quod inter gravissi- mas curas me tamen tam accurate de consiliis S. R. M:tis edocere voluit. Toto autem corde indies deum precor. et precabor, ut felici exitu illa coronare velit. Legi, sed non sine indignatione, Procerum Poloniae litteras, in quibus inepte exaggerant, quae iure belli sunt licita. Et ipsi quidem Po- loni, ubicunque arma sua circumferunt, non tantum hosti- bus, sed suis etiam amicis nocent, Quod vero de pace se acturos dicunt, sed simul conservaturos ius Regis sui, si- mul quod una manu dederunt, altera eripiunt. Audio in Polonia apparatus fieri ad bellum Suecicum, quod vocant. sed hoc quoque, non voluisse Germanos, quos Siiesii dimi- serunt, nomina sua dåre, quod metuerunt, ne sub Suecici belli praetextu coactis postea in Podoliam usque eundum föret, Quid porro futurum sit finitis induciis mox audiemus, et ego de cunctis aut 111. Gen:tis Tuae, aut D. Salvii litteras cu- pidissime exspectabo. Andream vero misisse in Biscaiam (Sue- ciam) 16. 21. 10. 47. 20. 13. 4. 29. 57. 3. 28. 23. 91. ( Winterféläiwm) 406 ex istius aula nobis indicatum non fuit, quod indicio est, hane illos legationem 19. 1. 14. 32. 10. 75. 41. 2. 22. 52. 33. 15. 80. (absente comité), qui rerum potitur, instituisse, nec sine causa metuendum, ne eo 48. 89. 26. 89. 73. 47. 27. (reverso) cuncta in peius mutata sint. Quem metum nobis auxit quod Legati a Severo (Caesare) ad Aureiium (electorem Brand.) venire debuerunt, qui an cum ipso fuerint, et quod egerint, nondum nobis compertum est. Gedeonem (regem Sueciae) vero 59. 35. 52. 59. 8. 30. 14. 74. 92. {cum classé) in 60. 34. 73. 38. 14. 47. 40. 31. 69. (Borussiam) traiecturum, libenter intel- lexi, nec dubito, eius rationes hic cunctis probatas iri, ubi eas rite exposuero. Quod faciam, et siniul muneris mei ini- tium faciam, quamprimum de certitudine rei et eventu quid inaudivero. Interim ex mandato tuo rem in medio relinquo, hoc tamen, ubi opus, inculcans, semper S. R. M:tem ad com- munem causam respecturam, nullamque pro ea occasionem, quae se offeret, neglecturam esse. Dantisco buc perscrip- tum est, conspectam in mari Balthico Regiam classem, 50 navium, incertum, quo ituram, sed aliis ex locis allatum, in Pomerania expositum militem, et hunc in auxilium Regis Da- niae profecturum esse. Ita verum S. R. M:tis scopum oc- cultum hactenus mansisse spero, unde plus ei autoritatis et famae accedet, cum praeter opinionem multorum 81. 10. 61. 39. 13. 38. 47. 107. 81. 42. (in Borussia) eius signa conspici certior farna nunciabit. Magni momenti res est, ne Andreas (elector Brand.) a 14. 59. 6. 79. 48. 18. 88. 51. 60. 83. 48. 5. 88. 62. 82. (Schvarzenburgico) induetus quid turbet, et Ge- deonem (regem Sueciae) impediat, quod non esse facturum spero, si eius provincia, quantum fieri poterit, intacta mane- bit. Mihi regionis illius nulla est notitia, non tamen du- bito et Sosthenis (regis Poloniae) et Aurelii (electoris Brand.) territoria multum permixta esse, ubi aliquid mali prop- 407 ter vicinum malum Audreae (electoris Brand.) aequo animo patiendum erit. Quod facilius ferre deberet, si cogitaret, quo in se animo Primisraalus (rex Poloniae) et quid ab hoc sibi exspectandum sit. Puto Se. Africanum (regem Sueciae) pro sua prudentia non longe discessurum 79.69.90.13.93. (a mari) ut tutum semper receptum habeat, tum ne in aper- tis campis circumveniatur ab Equitatu Antoniano (Polono). Quod semper vitandum esse, saepe Pericles (Mauritius) mo- nere solebat; Si unam atque alteram Urbem intercipere et firmare posset, magnum operae pretium ferret, et sunt nisi fällor, in propinquo 101. 11. 21. 74. 62. 87. 50. 41. (episcopi) qui sumptus huius expeditionis possent refundere. Nec alia ratione ad pacis consilia hoc genus hominum flecti potest, cupidum belli, cuius spectaculum iucundum illis, qui eius incommoda non sentiunt. Utinam autem ad laudatissimum sibi propositum finem Gedeon (rex Sueciae) perveniat. ut nimirum Sostheni (regi Poloniae) hac via pacem extorqueat, ut eo citius laboranti in Hispania (Germania) rei ipse quo- que pro sua parte posset succurrere et opem ferre! Rediisse enim ab Alexandro (Bethl. Gab.), qui ad hunc a Gedeone (rege Sueciae) missus fuerat, intelligo, et quidem feliciter re confecta, et cupidissimum Spartacum (Bethl. Gab.) esse foe- deris et coniunctionis. Sic cum eodem tempore Juba (Mans- feldius) versus Sicambriam (Bohemiam) eat, et motus 13. 95. 47. 15. 33. 59. 87. 48. 86. 9. (rusticoritm) contra Julium Vindi- cem (Caesarem) continuent optandum sane esset Scipionem quoque Africanum (regem Sueciae) in Hungaria (Germauia) posse concurrere. Nam in hoc uno spem omnem colloco, cum de Ulysse (rege Daniae) semper recurrat sollicitudo, quam multoties in meis expressi. Sed de his plura, ubi de adventu Gedeonis (regis Sueciae) 33. 70. 60. 99. 13. 38. 47. 74. 40. 90. 69. (in Borussiam) certiora cognovero. Tum faciam 408 officium meum ubi ubi potero, ut S. R. M:tas deprehendat eius mihi mandata curae fuisse. Etiam Eutropius (rex Bo- hemiae) nihil praetermittet apud Menelaum (regem Angliae), et alios, sed in Sicilia (Anglia) nunc res in summa confu- sione sunt ob unius hominis ambitionem, et partium studia, ut parum ex Cypro (Anglia) nobis polliceri possimus. Si 61. 98. 2. 54. 28. 10. 65. 31. 52. 40. (Buckingami)us cum Al- cimo (rege Hispaniae) clam conspirasset, quod tamen Siculi (Angli) pernegant, sane cum et Menelaum (regem Angliae) et Cyprum (Angliam), nunc etiam 119.68.79.14.47. 80.69 (classem) in sua manu habeat, nihil impediret, quo minus, si vellet, ipse 13. 89. 17. 4. 33. 92. 48. 20. 15. (Rex fieret). Hoc quidem nobis compertum, clam illum tractare cum Marco (rege Galliae), et Areopagitarum (Ordinum) Legatus, cum aliquid ea de re subodoratus, et vehementius ob id locutus misset, hoc responsi retulit, non acturum Ucalegontem (re- gem Angliae) unquam de pace, nisi prius Venetis (Ordinibus) admonitis et consciis. Quod ipsum foederi adversarii hi existimant, et propterea ipsi quoque non omnem de 48. 20. 70. 22. 38. 19. 10. 63. 88. 14. 21. 51. 58. 23. 62. 33. 40. 47. (re- novandis indaciis) cogitationem videntur abiicere. Sane quae infamia hoc saeculum urgeat, haud scio, cum duo potentis- simi Reges foedera tam arcte contraxerint, et nec quidquam custodiverint. Nec enim durius loqui debeo. Nunc vel in ipsa Sicilia (Anglia) Gedeonis (regis Sueciae) prudentia lau- datur, cuius nuper cunctationem in deteriorem partem inter- pretati sunt. Ulyssi (regi Daniae) Areopagitae (Ordines) petenti (nam peculiarem ob id Nuncium ad hos misit) nunc curant 30 millia Imperialium, quae ille Alexandro (Bethl. Gab.) promisit, ut eo citius progrediatur in occursum Jugurthae (Mans- feldii) cum suo exercitu, quod nisi hic fecerit, vereor ne Jubae (Mansfeldii) profectio versus Sicambriam (Silesiam) periculo 409 non careat. Terrent me cum hominis ingenium, tum priora vestigia. Sed de his aliisque mox plura, quae scribam, tempus mihi suggeret. Utinam interim ex Biscaia (Suecia) alias litteras accipiam. De nostrorum coeptis nihildum audire possumus, sed constat Comitem Ernestum tentaturum, an Oldenseelium et alia vicina loca intercipere atque ita proximis provinciis se- curitatem ab Hispanorum excursionibus praestare possit. Princeps Auraicus cum reliquo exercitu ad Khenum castra habebit, ut si hostis hunc transire velit, impediat, et si ne- cesse sit, Comiti Ernesto auxilia submittat. In Selandiam quoque cum quibusdam copiis Ammiralius Hautenus missus est, si forte in Flandria Hispani quid molituri sint, ut in illis locis esse praesto possit. Optandum esset, ut citius fuissent institutae hae expeditiones, nunc cum messis tempus in propinquo sit, et pabulum pro equis hostis inveniat, vix dubitandum, illos non otiosos spectatores före. Hoc tamen inde commodi consequimur, quod nunc ex Belgio Hispani nullas suppetias Tillio transmittere possunt. Quod si tam hic, quam Wallenstenius partem quoque copiarum contra seditiosos rusticos in Austriam mittunt, uti ferunt, tum Rex Daniae liberiores manus habebit, maxime si Mansfeldii ex- peditio ad faciendam aliquam diversionem suscepta impedita non fuerit. Proxime certiora, volente Deo. Utinam etiam a vobis ex Septentrione mox audiamus prospera! S. R. M:ti humilime, tuae vero Ill:ri Gen:ti submisse me commendans, pro salute et incolumitate utriusque numen devoto pectore veneror. B. V. Ex loco consveto. Jf Julii anno 1626. Articulos pacis in Hispania factae tandem impetravi. Indignum est, Begem Galliae ea concessisse, ob quae arma iustissime sumpserat, ut nihil dicam de neglectis sociis et am cis. 410 Ep. L. Cainerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. §§ Jnlii 1626. R. A. Hollandica. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Postquam ex Suecia huc veni, nullam septimanam prae- termisi, quin ad 111. Gen: tern Tuam scripserim. Fasciculos cunctos Hamburgum recte perlatos scio, inde ut cito ad 111. Geir.tem Tuam perveniant, Andream SvensoDium nostrum curaturum diligenter non dubito. Superioribus diebus tam a nautis ex mari Balthico reversis, quam ex mercatorum litteris Lubeca aliisque locis scriptis farna huc allata est, S. R. M:tem Dominum nostrum clementissimum, cum classe sua ad fretum Pillovianum appulisse, et iam aliquot ad si- num illum maris sita loca occupasse, et fossis aliisque mu- nimentis firmare coepisse. Summas statim Deo Opt. Max. gratias egi, ardenter eum invocans. ut prosperis initiis lae- tissimum rerum omnium exitum succedere velit. Hoc tan- tum aliquo modo me perplexum tenet, quod ignorem diem discessus S. R. M:tis ex Suecia, et diem simul appulsus in Borussiam. Nam cum ex certa causa, uti Ill:ris Geiutas Tua meminit, in litteris fiduciariis mini traditis ad D:nos Ordines et Principem Auraicum 20 dies Junii expressa sit, si ante liunc ex Regno S. R. M:tas abiit, aliquid ex eo scrupuli 411 exoriri posset. Sed cogitabo, qua ratione etiara hoc diluam. Audientiam uunc a Dominis Ordinibus petii, ut sine longiori mora mimeris inei initium cum bono Deo faciam. Ubi hoc fecero, et plura de S. R. M:tis progressibus intellexero, pro- ficiscar ad Principem in castra, ut lnmc quoque de rebus onmibus doceam atque informem. In toto vero negotio hoc iam ubique ad ea me conformo, quae continentur proximis 111. Gen:tis Tuae ad me litteris, nam eius mihi mandata semper sancta erunt. Cuncti vero, maxime prudentiores, consilium et magnanimitatem S. R. M:tis extollunt, et coeptis applaudunt. Nonnullae viles animae, quos (=quas) privata cupiditas stimulat, et quibus vile decus publicum est, solli- citae sunt, ne lucra, quae ex frumenti advectione ex il- lis locis sperant, ipsis intercipiantur. Sunt, qui verentur, ne Elector Brandenburgicus inde quid detrimenti accipiat, maxime si Poloni sedem belli iu Ducali Borussia collo- care vellent. Sed Eutropius (rex Bohemiae) meliora spe- rat, et per 9.19.15.48.20.69. (matrem) Andream (elec- torem Brand.) retinere in officio studebit, quamvis ob Ju- bae (Mansfeldii) odium Aurelii (electoris Brand.) animus a nobis nunc videatur esse alienor. Hunc vero 14. 2. 55. 30. 13. 18. 29. 10. 1. 32. 73. 5. 21. 38. 47. 3. 23. 59. 28. 46. (Schcarzoihergius) ducit, quo vult, et nuper uterque cum ipso 16. 31. 8. 68. 41. 51. 74. 15. 80. 33. 70. 40. 22. (Wallen- steinio) congressus esse dicitur. Interim etiam Severi (Cae- saris) 53.89.65.42.75.81. (Legati) apud Andream (electo- rem Brand.) fuerunt, quod sollicitudinem nostram auget, ne forte Aurelius (elector Brand.) in diversa abreptus eo tandem perductus sifc, unde non esset facilis reditus. Nos nihilominus nihil praetermittemus in illa aula, ut emollitis animis curam Reip. instillemus et metum communis periculi, a quo nullae sincerationes, quas deceptores ita vocare so- 412 lent, illos liberent. Hic vero mihi curae erit, quo pacto causam et actiones S. R. M:tis cunctis probem, et contraria reiiciam. Sed necesse erit, ut saepius acceptis litteris de rebus omnibus edocear, quo melius, accuratius, efficaciusque ab adversariis mota praeiudicia cunctorum animis evellere queam. Opto autem, ut quae ipse Gedeon (rex Sueciae) cum Andrea (electore Brand.) acturus est, ex voto cadant, quod intelliget ex relatione 13.79.74.59.6.88.93. (Raschii) nostri, quem ad ipsum esse profectum audio. Josephus (Ca- merarius) diligenter ad 45. 100. 70. 15. 92. 48. 4. 80. 53. 63. 93.23.9. (Winterfeläkim) scripsit, qui ut bonus vir est et Reip. amans, ita vellet, plus posset illo, qui unum pedem in calceo, alterum in pelvi habet, ut est in proverbio. Quid nunc Antoniani (Poloni) facturi sint, brevi comperiemus, certe satis liabebunt ad agendum, si cum damno proprii ter- ritorii diversos exercitus in Sardiniam (Livoniam) et 60. 27. 13.83.14.74.21.90.52. (Borussiam) (quam, si placet, in posterum nominemus Corsicam, inserto hoc verbo arcanis nostris scripturis) transferre cogentur. Jugurtha (Mansfel- dius) nunc transivit Rubiconem, cui nisi cito Alexander (Bethl. Gab.) cum suis copiis occurrit, valde metuendum est, ne 28. 15. 101. 48. 35. 9. (iterum) cladem aliquam accipiat. Illum Ulysses (rex Daniae) quocunque modo dimittere voluit, ut ex eius fortuna pro se quoque consilium capiat, sive prae- clare quid ut aggrediatur, si votis eventus responderit, sive ut pedem referat, si sinistre res ceciderint. Quamvis haud sciam, an hoc postremum in ipsius semper potestate futurum sit. 23. 32. 10. 91. 73. 40. 20. 70. 14.32.69. (Winariensem) cum Lentulo (rege Daniae) mansisse malim, quem hactenus ille fere solus ad mascula consilia impulit, dissuasis fallacibus tractatibus, tum quod verear, ne Jubae (Mansfeldii) mores diu ferre possit. Mansvetus (Camerarius) clam ei subiecit, 413 ut si forte urgerentur ab hoste, nec possent se tuto re- cipere, quod Aurelius (elector Brand.) sine dubio redi- tum interclusurus esset, vel in ipsam Antoniam (Poloniam) transferrent exercitum, et tum uterentur Scipionis Africani (regis Sueciae) consilio. Et sane e re föret, ut Gedeon (rex Sueciae) aliquem ad eum et Jugurtham (Mansfeldium) simul initteret, ut semper sciret, quid ab ipsis et Spartaco (Bethl. Gab.) fieret, atque ita in commune consuleretur ab omnibus. Sed de his plura suo tempore, maxime ubi litteras ab Ill:ri Gen:te Tua, aut iis habuero, quibus hunc laborem ea de- mandabit. Nunc ad alia. Comes Ernestus Nassovius admotis tor- mentis Oldenseelium adhuc obsidet. Eruperunt semel atque iterum praesidiarii, et satis acriter se hi defendunt. Per- suasi fnerant nostri, imperfecta adhuc munimenta esse circa illam urbem, sed aliter rem se habere deprehenderunt, post- quam accesserunt propius. Interim Princeps Auraicus cum reliquo toto exercitu castra metatus est circa Iselburgum, hostem ibi expectaturus, si forte ad liberandam obsidione urbem aliquid tentare velit. Puto eum in animo habere, si hostem appropinquare animadvertat, ut subito Bucholtum, Coloniensis Archiepiscopi oppidum, intercipiat. Quod nisi in potestate haberet, non posset ita facile ab accessu arcere hostes. De horum tamen coitione nihil adhuc certi audimus. Sed cum Marchio Spinola Dunkerka Bruxellas redierit, ve- risimile est, non quieturos, nisi pecuniae penuria praesi- diarios educi et colligi prohibet. Duae näves Hispanicae frustra in eas intentis Batavis, iterum damm" aliquid in Ocea- no dederunt miseris piscatoribus. Videtur denuo mentio aliqua renovandarum induciarum iniici. Argumentis procul dubio utuntur non vanis, de pace Italica, et confusione re- rum omnium in Anglia. Certe haec animos bonorum mire 414 afficit, cum remedium non appareat, nisi veluti ex machina de coelo veniat. Dux Bukingamius prae se fert, se ipsum cum classe brevi exiturum, et Batavi urgentur, ut näves suas adiungant. Non caret res periculo, ubi vota populi Duci non bene precantur. Sunt etiam multa alia, quae non sine causa prudentiores reddunt sollicitos. Faxit Deus, ut haec expeditio (si tamen procedit) priori sit felicior. Galli pacis articulos, quos ante octiduum misi, studiose occultant, maxime inter Rhaetos et Helvetios, quibus illos non nisi hac perfecta communicaturi esse videntur. Dies iam revelat, Pontificii Legati, Cardinalis Barberini studiis eam in Gallia pacem clam impetratam, huiusque causa postea profectum eum esse in Hispaniam. Plaerumque in eiusmodi negotiis aliud simulatur et spargitur, aliud clam agitur ac tandem perficitur. Sed ex eo tamen nondum omni ex parte in tran- quillo est Italia, Sabaudo Geniensibus adhuc infenso, et Ve- netis non dimittentibus militem. Etiam ipsi Hispani in red- denda Riva tardiores se ostendunt, ut quamvis artificiose acta et transacta cuncta fuerint, facile tamen iterum re- scindi possint. Haec modo habebam, quae referrem. Se- quentur subinde, volente Deo, plura. S. R. M:tem et simul 111. Gen:tem Tuam tutelae divinae toto corde commendans et illam et hane ex animi sententia quam optime valere et felicissime vivere cupio. Ex loco consveto. f£ Julii anno 1626; quam celerrime. Inter Caesarem et armatos rusticos non facile coitura est concordia, his religionis suae libertatem praecise urgen- tibus, quod ille ne audire quidem sustinet. Lintzium an occupaverint, nondum constat, incertis dubiisque de re al- latis nunciis. Nisi Bethlenius hac utitur occasione, mirum sane erit. In tergo: Praesent. ad Dirscauiam 17 Aug. 415 LXXIII. Ep. L. Camerarii ad Axeliuni Oxenstierna, Ha- 8 Julii 7 Aug. R. A. Hollandica. gae Comitis d. 2* J"1!* 1626. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Pauca nunc erant, quae aut scriberem aut mitterem, et tamen a consuetudine mea, ut singulis septimanis aliquid exarem, deflectere non volui. Nec Catarrhus, qui iam ali- quot diebus mihi permolestus est, illam interrumpere potuit, quamvis audientiam apud D:nos Ordines meam nonnihil dis- tulerit. Sed spero, inträ biduum me iterum in publieum exiturum, atque ita eam promoturum esse. Idque eo magis, quod ex amicis, qui me inviserunt, varia nonnullorum iudicia de expeditione S. R. M:tis Domini nostri clementissimi, anim- adverterim. Video inveteratam illam de potentia Polonica opinionem multorum adhuc animis ita inhaerere, ut vereantur, ne Natio sua natura elata et superba, iteratis in Lithuaniam et nunc etiam in Borussiam factis excursionibus, tot cladibus ad vindictam irritata, omni spe pacis abrupta diuturnum ac grave bellum contra S. R. M:tem incipiat ac perpetuet. Quod si fiat, tum S. R. M:tem isto Polonico bello adeo occupatam före, ut ad res Germanicas, et amicorum oppressorum resti- tutionem animum adiicere non possit. Verentur etiam, ne a Polonis sede belli in Electoris Brandenburgici terras translata 416 huic eripiatur tota, quam nunc possidet, Borussia, atque ita res Evangelicorum hac S. R. M:tis expeditione infringantur potius, quam stabiliantur. Accessit nunc fama publica, S. R. M:tem collocatis ante portum Dantiscanum 8 Navibus bellicis, etiam ad ostium Vistulae munimentum velie exstru- ere, et a navibus tam exeuntibus, quam ingredientibus vec- tigal exigere. Haec res Amstelodami, et lioc loco ita acci- pitur, ut audio, ac si in summum detrimentum harum pro- vinciarum exitura esset. Intuto enim iam Oceano, et pro- hibitis in Hispaniam navigationibus, non aliam fere, occlusis etiam fluminibus, et Germaniae commerciis sublatis, merca- turam Batavis superesse, quam illam, quam exercent in Ur- bibus ad mare Balthicum sitis, maxime vero Dantisci. Hane urbem veluti penum et granarium esse huius Belgii, cui si frumenti advectio ex Polonia eripiatur, fame pereundum föret. Nimis grave vectigal esse, quod solvatur in freto Danico, si boc novum ad portum Dantiscanum a S. R. M:te adiiciatur, intolerabile et unum atque alterum futurum esse. Respondi, nihil mihi de tota hac re adhuc compertum, de qua ante quam certi aliquid a S. R. M:te habeam, me nihil aliud polliceri posse, quam illam nihil facturam, quod non aequum ac iustum sit, et inprimis rationem habituram amicorum et confoederatorum suorum. Debere vicissim D:nos Ordines publicum privato auteponere, et praecavere, ne hostes S. R. M:tis potiori loco sint, quibus hactenus plaeraque ad usum belli necessaria Amstelodamo advecta ac suppeditata fuerint. Id ne in posterum fiat, si S. R. M:tas prospiciat, aut in vec- tigali, quod Polono prius solutum fuerit, exigendo in huius locum, durante bello, succedere velit, sane iniquum iudicari non posse. Haec cum ita sint, operam datums sum, ut cum apud Dominos Ordines muneris mei initium faciam, S. R. M:tis praeclaram intentionem clarius demonstrem, sicuti ex 417 litteris Illrris Gen:tis Tuae materia abunde mihi suppetit. Sed cum indies tam ex farna, quam ex mercatorum privatis litteris, nova emergentia exoriri possint, omnino necessum est, ut de successu rerum, et S. R. M:tis voluntate subinde fiam certior. Sic enim sinistras opiniones rectius avertere, et cum maiori fide et autoritate S. R. M:tis negotia agere, et utilitatem eius promovere potero. Nec dubito, quin iam in itinere sint sive a S. R. M:te sive ab Ill:ri Gen:te Tua, sive ab aliis, quibus hoc demandatum est, litterae, quae me omni sollicitudine liberabunt, ut sciam, quid in posteruin in toto hoc negotio mihi faciendum sit. Interim nihil inter- mittam, ubi, et quantum potero, ne ex privatis hominum pro cuiusque affectu sparsis rumusculis noxia exoriantur praeiudicia. Nunc igitur ad alia. Ex Germania missi ad nos fasciculi, nescio ubi, intercepti sunt, sic ut nihil fere nunc sciamus d^io^rlarcog, quae ibi gerantur. Amicus tamen quidam, vir bonus ac experientia pollens 20.17.2.19.14.46. 73. 21. 47. (ex castris) Ulyssis (regis Daniae) ad me scribit. Lentulum (regem Daniae) in dies minus magno animo videri, lentum ac perplexum esse, et tanto oneri imparem. Non sequi hunc, nisi 14.23.34.13.26.9.58.30.10.27.73.38.69. (suoram Banorum) consilia, quorum plaerique pecuniis aucti non nisi domum itionem meditentur, ignari belli, et rerum gerendarum imperiti. Praetermitti itaque saepius praeclaras occasiones, et sumptus fieri sine ullo fructu. Nisi Jubae (Mansfeldii) expeditio in Sica mbriam (Silesiam) feliciter cadat, et Alexander (Bethl. Gab.) simul progrediatur, tum omnino metuendum tragicum exitum. De Gedeonis (regis Sueciae) adventu in Ungariam (Germaniam) et coniunctione cum Spar- taco (Bethl. Gab.) magnam famam esse. Plures exoptare, ipsum Eutropium (regem Bohemiae) in exercitu Jugurthae (Mansfeldii) esse, sed hoc Ulyssem (regem Daniae) nolle, 27 418 qui eius exiguam rationem habeat. Sed de his plura scri- bendi materiam forte sequens septimana nobis suggeret. Ex Anglia, etsi exeuntibus venti siut commodi, nihil accipimus, nibil fere audimus. Quod indicio est, res ibi non meliori loco esse, quam fuerunt hactenus. Dux Bukingamius prae se fert, se cum classe mox exiturum, sed deficit nervus, et tempus labitur. Sic de hac non minus timendum, ne feli- cem cursum habeat, quam priori accidit, quae etiam intem- pestive vela solvit. Non potest aliter fieri, ubi qui clavum tenere debebat, hunc illi permittit, qui potestate sua ad pri- vatam ambitionem abutitur. Utinam ne sequantur maiora mala, quae praevidere mihi videor. Die Dominica praeterita Oldenselio excesserunt prae- sidiarii dedito Comiti Ernesto oppido, satis munito. Jura- runt se spatio 6 mensium contra Ordines ex ista Rheni parte militaturos non esse. Nunc de Linga obsidenda agi audio. Princeps Auraicus adhuc circa Iselburgum castra habet, ex- spectaturus, quid hostes molituri sint. Marchio Spinola Tra- iecti ad Mosam nunc esse, et copias colligere dicitur. An Rhenum transiturus, aut alibi quid aggressurus sit, prope- diem intelligemus. Deum oro, ut inprimis S. R, M:ti victo- riosos progressus largiatur, et nostras ubique res fractis ac dispersis hostium viribus lirmet ac restituat, cuius Sacro- sanctae tutelae S. R. M:tera toto corde, simulque eius cle- mentiae humilime me commendans, Ill:rem Geu:tem Tuam quam optime valere iubeo, de cuius benevolentia cuncta mihi prospera polliceor. Loco consveto, '8Ang:i anno 1626. 419 LXXIV. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna. Hagae Comitis d. TlT Ang. 1626. R. A. Hollandica. S. P. Illustris ac Generöse Donrine. Quod et mandatum mini est, et ipse sum pollicitus, nunc ad S. R. M:tem meas relationes dirigere incipiam. Jam enim muneris mei, quod S. R. M:tas mihi imposuit, ini- tium feci, deum ardenter invocans, ut cuncta consilia et ac- tiones meas ita gubernare velit, ut ad sui nominis gloriam, et Reip. salutem serviat qualiscunque mea opera. Unice autem rogo, ut et mihi, et Dn. Andreae Svensonio, indi- cetur, quo litterae nostrae, quamdiu S. R. M:tas in Borussia erit, mittendae sint, ut et cito et tuto ad hane def eran tur. Dantisci neminem habeo, cui fidere possim, et Menelai (re- gis Angliae) agens in rebus 5. 22. 58. 27. 10. 21. 35. 14. (Godonius) qui in Antoniam (Poloniam) profisisci debuit, nondum eo profectus est. Sic in Sicilia (Anglia) confusa sunt omnia, et tanta 11. 20. 2. 23. 51. 28. 19. 48. 26. 9. (pecu- niarum) penuria, ut saepe Ucalegon (rex Angliae) ne neces- saria quidem pro sua domo et familia in promptu habeat. Amici, qui in Corsica (Borussia) sunt, vicino adeo Gedeone (rege Sueciae), Josepho (Camerario) scribere non audent, ne 420 interceptis litteris male a Sostene (rege Poloniae) multentur, si deprehensi fuerint Has tamen 1. 29. 73. 53. 33. 70. 40. 38. 52. (Berlmium) inisi ad 16. 81. 10. 15. 32. 73. 4. 41. 53. 3. 88. 83.69. (Winterfeldiam) qui si receperit, se meas porro cu- raturum, hane viam non negligam, sin minus, vix reperio aliam, quam ut Svensonii fidei hane sollicitudinem permittam. Areopagitarum (Ordinura) nonnullos, qui mercatoriis potius artibus, quam Reip. operam dant, perplexos esse video. Me- tuunt, ne occluso Dantiscano granario fame hominibus in his terris pereundum sit. Alii de novi vectigalis onere que- runtur, et de Spiringii durioribus exactionibus, quae S. R. M:ti obsint potius, quam prosint. Ego antequam litteras et mandata pleniora accepero, hoc tantum scuto euncta tela excipio, ut dicam, S. R. M:tem nihil contra foedus, nihil contra aequitatem commissuram esse. Et profecto si S. R. M:tas pro laudabili more suo Civitates sua libertate et pri- vilegiis frui patitur, si rusticos a militis iniuriis et insolentia tutos praestat, tum nequaquam dubito, illam voti sui fu- turam compotem. Vidi in tabula Geographica Borussiae locum, ubi Vistula in duo cornua dividitur, quorum unum Dantiscum praeterfluens in mare, alterum in vicinum sinum versus Regium montern devolvitur. In angulo intermedio videtur exstrui posse munimentum inexpugnabile, quod non tantum ab utraque parte flumen, sed a tergo etiam vicinum mare haberet, quodque facile ita collocaretur, ut circum- fluentem haberet aquam, nec ullus ad eam pateret aditus. Tale propugnaculum non magno praesidio defenderetur, nec quidquam obstaret, quo minus ex mari annona inveheretur; et Dantiscanos coherceret, retineretque in officio. Non du- bito S. R. M:tem pro singulari sua prudentia loci istius cog- nitionem et curain iam habuisse. Deus faxit, ut S. R. M:tas consequatur propositum sibi scopum, utque mox eius signa 421 conspiciamus in media Germania. Unice desidero ex Ilkri Gemte Tua intelligere, et quid cum Alexandro (Bethl. Gab.) convenerit, et quantum ab hoc Se Africanus (rex Sueciae) sibi polliceatur. Aiunt nunc eum esse i Antonia (Polonia). 12.86.30.58.93.98.47. (Quadius) nondum huc venit. Qui- dam dicunt, eum ad Gedeonem (regem Sueciae) profectum esse, quod vix possum credere. Farna hodie sparsa est, Ulyssem (regem Daniae) magna a Severianis (Caesareanis) clade affectum esse. Valide de Lentulo (rege Daniae) sum sollicitus, ne aut abrumpat cum periculo bellum, aut parum ex eo utilitatis aut solatii ad miserum Eutropium (regem Bohemiae) perveniat. Hic magnam in Se. Africani (regis Sueciae) virtute et magnanimitate spem posuit. Sane in exordio tam felici eius progressuum exsultat, et mascula con- silia in coelum extollens unice approbat. Idem facile per- suasit 74. 95. 31. 32. 112. 42. 46. 13. 89. (suae matri). Sed 6. 79. 80. 59. (haec) vix iam audet tentare exulceratum Au- relii (electoris Brand.) animum, qui a 14. 95. 39. 63. 98. 62. 75. 94. 13. 20. (suo duetore) ad quemvis ventum in diversa abripitur. Utinam ille sub specie legationis veniret ad Ge- deonem (regem Sueciae) qui eum in extremam 68.90.11. 50. 93. 19. 9. 58. 29. 71. 22. 48. 15. 30. 48. 21. {Lappiam depor- tari) iuberet. Mansvetus (Camerarius) diligenter scribit ad 45. 33. 10.' 46. 20. 13. 57. 29. 8. 63. 40. 23. 69. (Winterfeldium) et aliorum etiam studia Gedeoni (regi Sueciae) devincire conatur, nec quidquam hic laboris praetermittit. Utinam cum fruetu hic sit, et in Se. Africani (regis Sueciae) com- modum! Rogo, ut resciscam, an et quo eflectu legati Ge- deonis (regis Sueciae) ex 52. 27.74.2.82.26.28.91. (Moscovia) redierint, et quid ex his locis exspectandum sit. Isaaci Mas- sae fräter in singulos dies ex illis locis advenire debet, qui quaecunque referet, Ilhri Gen:ti Tuae transmittam, quam- 422 primum accepero. Ipse Isaacus admodum de 19. 52. 14. 46. 32. 8. 13. 34. 63. 30. 9. 29. 10. 47. 33. 60. 35. 14. {Amstelroda- mensibus) conqueritur, qui nescio cuius privati lucri causa cuncta praeclara impediant. Cetera scribam et mittam die ordinario ad Dn. Svensonium. Has adiungere volui ad illas, quas ad S. E. M:tem scripsi, quas ei cum humilima mei commendatione exhiberi peto. Deum piis precibus invoco, ut eius M:tem Reip. servet quam diutissime incolumem. Ilhrem autem Gen:tem Tuam quam optime valere cupio, certus de eius erga me favore et benevolentia. Celerrime, Hagae Comitis T*T Augusti anno 1626. IU:ri Gen:ti Tuae omni cultu et obsequio addictissimus L. Camerarius. Hoc monendum duxi, me in Oratiuncula, quam ad in- gressum functionis meae meditatus sum, in genere tantum attigisse multa, quae seorsim cum fidis ac prudentioribus specialius communicanda, et subinde accuratius ex Instruc- tione mea enucleanda erunt. Illa enim in pleno consessu prima statim vice latius exposuisse, non careret periculo, cum non pauci in eo assideant, qui silere nequeunt, et in- super S. R. M:tis dignitas prolixam dissertationem non fe- rat, cuius mihi semper, in actione praesertim publica, accu- rata habenda erit ratio. Quae alia est, quando seorsim et secreto cum prudentioribus instituitur de rebus magni mo- menti tractatio. Exemplum autem descriptae oratiunculae nec ipsis, nec aliis datums, aut si petierint, ea omissurus sum, quae de Hispano in specie incerta sunt, propter cau- 423 sas, quas facile licet coniicere. Quod si qua in re hic pec- cavi, rogo ut libere monear. (L. S.) In tergo: 111. ac generoso viro D:uo Axelio Oxenstierna etc. etc. praesent. Pillow 30 Octob. 424 LXXV. Ep. L. Camerarii ad Axelinm Oxenstierna, Hagae Comitis d. ,8g Ang. 1626. R. A. Hollandica. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Calendis Augusti, stili veteris, litteras nduciarias ad D:nos Ordines exhibui, sequenti die in horum Collegio reci- tavi Oratiunculam, quam ad S. R. M:tem ante octiduum trans- misi. Si ea probatur et Regi et Tibi, est quod mini gra- tuler. Sin ulla in parte peccavi, rogo ut libere me moneas, et corrigam in posterum errorem studiosissime. Spero utrum- que fasciculum ad S. R. M:tem recte perventurum, quamvis de illo, quem 16. 21. 10. 15. 20. 13. 4. 29. 8. 58. 33. 22. (Win- terfeldio) commendavi, subdubitem. Nam paulo post ab hoc litteras accepi, quibus mihi nunciat, post reditum suum ex Biscaia (Suecia) cuncta in aula Andreae (regis Bohemiae) immutata fuisse. Nam Aurelium (electorem Brand.) a 14. 2. 55. 45. 19. 48. 18. 32. 51. 1. 23. 73. 5. 28. 59. 27. {Sclmarsen- burgicö) procul dubio inductum credere nolle, expeditionem Gedeonis (regis Sueciae) in Corsicam (Borussiam) susceptam fuisse pro Reip. salute, et metuere, ne ex ea plurimum damni ad se redundaturum sit. Deplorat admodum fluctuantia consilia, et quod Andreas (elector Brand.) plus ad Julium Viudicem (Caesarem), quam par est, respiciat. Animadverto 425 etiam non tantum illo loco, sed hic quoque et alibi multos vereri, ne Antoniani (Poloni) nimium irati perpetuum bellum securae paci praeferant, atque ita tota Corsica (Borussia), non minus quam Sardinia (Livonia), redigatur ad extremam miseriam, in qua tamen multi sint 41. 26. 30. 70. 56. 80. 53. 33. 62. 40. (Evangeliet) quos Alchimistae (Jesuitae) pro au- toribus huius expeditionis habeant, atque ita omnis potis- simum calamitas in hos delapsura sit. Sunt itaque, qui pu- tant, recte facturum Se. Africanum (regera Sueciae) si pu- blice Antonianis (Polonis) pacem et restitutionem Corsicae (Borussiae), quantum nunc in ista provincia obtinuit, offerat, ut ita toti Orbi constet, non privatae utilitatis, sed suae se- curitatis causa, et pacis desiderio illum haec arma induisse. Etiam 60.31. 13.34.70.89.45.3.39.10.42,35.81.82.14. (Ba- rones Bonauvios) in magno metu esse ex horum litteris in- tellexi, quibus indicant, se durante hoc bello amplius ad me scribere non posse, ne argui possint collusionis cura Gedeone (rege Sueciae), cuius nunc Josephus (Camerarius) minister sit. Haec consideratio etiam alios retrahet, quominus niecum com- raunicent, quae aguntur in Antonia (Polonia). Nullum tamen studium praetermittam, ne haec commoditas omnino mihi eripiatur. Menelai (regis Angliae) quidem fatarus agens in rebus eius adhuc in Sicilia (Anglia) haeret, quem citius in Antoniani (Poloniam) non ire doleo. Quidquid sit. nulla mea hic eulpa erit, sed temporis, et hominum, quos in potestate mea non habeo. Audio Ilhrem Gen:tem Tuam profectam in Finnoniam, quae procul dubio causa est, quod nullas hac- tenus ab ea litteras accipiam. Vellem tamen scribere alios, per quos malim res gestas Regis nostri, quam per extraneos intelligere. Et profecto necesse est, ut quam primum a Rege mandata accipiam, ut eo plenius satisfacere queam fluetuan- tibus nonnullorum animis, qui de frumento magis sunt sol- 426 liciti, quam de Repub. Deo autem pro felici hactenus suc- cessu maximas ago gratias, eoque potissimus laetatur Eu- tropius (rex Bohemiae). Sed ipse quoque veretur, ne S. R. M:tas hoc bello diutius involuta cum Alexandro (Bethl. Gab.) se iungere nequeat, quamvis ego etiam de hoc bene eum spe- rare iubeam. Huius vero 9. 79. 75. 92. 48. (mäter) conque- ritur, non audiri ab Andrea (electore Brand.) rationes suas, sed odio potius nonnullorum se exponi, propter Davidem (Re- gem Bohemiae), ciiius causa etiam alios in calamitatem hane pnblicam involvat. Optimus autem 61. 20. 68.93.51.21.86.74. (BelUnhis) ut patriae proditor a quibusdam in illa aula de- ducitur, ac si Jubam (Mansfeldium) attraxisset in Heri sui provinciam, quod tamen nunquam ei in mentem venit. Non dubito, Gedeonem (regem Sueciae) pro sua prudentia ope- ram daturum, ut Aurelio (electori Brand.) meliorem men- tem instillet, avertatque omnem scissuram, quae Reip. ni- mium profecto damm' allatura esset. Dn. 13. 90. 47. 59. 66.21. (Raschi)us mihi promiserat, se ad me scripturum quid effecisset apud Andream (electorem Brand.), et alios, sed nullas adhuc ab ipso, et a nemine alio ex Biscaia (Sue- eia) litteras in hunc diem accepi. Cuncta autem me igno- rare, quae in istis locis fiunt, parum conveniens est meo muneri, quo nunc defungor. Sed non dubito, complures lit- teras iam esse in itinere. Itaque ad alia. In Anglia veteri loco res sunt. Scribunt classem brevi exituram, quod docebit dies. Domini Ordines 15 näves bel- licas iam in Angliam mittunt, sed cum mandato, ut si Ang- lica classis moretur diutius, illae ex praescripto alibi for- tunam experiantur. Bukingamius non cum classe, sed Le- gatus in Galliam una cum Dn. Carletonio profecturus esse scribitur. Et hunc quidem iam in Gallia esse putabamus. Sunt qui referunt, Bukingamium ad Regem Daniae desti- 427 natum esse Legatum. Eo si veniret absque multa pecunia. ingratus hospes futurus esset. Sed forte certiora Dn. Rus- dorfius ad Yos perscribet, a quo iam diu ego nihil habui. Sine ordine ac fundamento in Anglia fiunt omnia. Legatus Danicus adhuc nobiscum hic est, sed Galliens nullum man- datum accepit. ut agere cum ipso possit de privata causa, ob quam Legatio haec instituta est. Ita lente et confuse procedunt omnia. In Saxonia pro more gentis celebrantur conventus. et unus producit alterum. Interim praeclarae occasiones elabuntur. et bostium vires animique accrescunt. De Bethlenio farna est. occupasse hunc Cracoviam, quam optarem veram esse. cum mihi ne sit quidem vero- similis. Ex Italia nullae adhuc venerunt litterae. Illis aliis- que brevi, ut spero, acceptis scribam, volente Deo, plura. Nunc T. Ill:ri Gen:ti et per hane S. R. M:ti humilime me commendans. finio. Celeri calamo. et properante tabellario. sic ut ne relegere quidem potuerim. B. V. Ill:ris Domine. Hagae Comitis T8g- Augusti anno 1626. Berlinica misi. ut huc venerunt. Sed postea intelle- ximus, Mansfeldium sine noxa in Silesiam pervenisse, et pro- perare ad huius fines ad Jabolonkoviam. quae proxima est Hungariae. Landgravius Ludovicus 7 Julii st. v. diem suum obiit. Sic Pontificii amiserunt instrumentum, quo miris modis in Evangelicorum permiciem abusi fuerunt. Oldenselii valla et muros dirui Ordines iusserant, quod et factum, et Coraes Ernestus ad Principem reversus est. Videtur hic brevi secundo flumine descensurus esse. Quod si propior nobis erit, statim ad illum excurram. In tergo: Praesent. Dirschow 30 Aug. 428 LXXVI. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. U Ang. 1626. R. A. Hollandica. S. P. Illustris ac Generöse Donrine. Postquam huc redii, siugulis septimanis ad 111. Gen:tem Tuam scripsi. Ab illa unas, unas a S. R. M:te datas Folcremitti in castris 4 Julii hactenus accepi. Deum omnes boni invo- cant, ut largiatur S. R. M:ti continuo felices successus. Multi ex illis sunt solliciti, ne Poloni bellum paci praeferant. Hane mallent, ut S. R. M:tas ab illo libera, fortius iuvare possit et erigere labentem fere Remp. Timent etiam 14. 19. 8.22.15.21. (salut!) Scipiis Africani (regis Sueciae), quem sciunt in omni actione, maxime 28.10.30.2.33.20.11.13. 40. 9. 23. 52, 29. 47. 74. 32. (in ack primum esse) velie. Ego nuper duplici fasciculo misi oratiunculam ineam apud D:nos Ordines habitam. Vereor, ne unus interceptus sit, cum Lin- genses praesidiarii binos tabellarios Amstelrodaraenses cum omnibus litteris abduxerint. Intuta sunt omnia itinera, ita ut magnain Ecclypsin passura sit Correspondentia, quam hactenus habui in diversis locis, et in qua nihil curae aut laboris praetermisi. Quos in Antonia (Polonia) et Corsica (Borussia) habui amicos, nihil ad me amplius scribunt, post- quam Gedeon (rex Sueciae) in Corsicam (Borussiam) venit. 429 Timent enim Sosthenem (regem Poloniae), si forte ipsorum litterae interciperentur. In Andreae (electoris Brand.) vero aula cuncti ita consternati sunt, ut vix salute nos impertiri audeant. 26. 51. 35. 107. (Unus) enim 6. 27. 52. 34. 31. 12. 38. 82. (homo a qno) Aurelius (elector Brand.) 3. 32. 50. 41. 70. 58. 80. 46. (dependet) supercilio suo illos torquet. Menelai agens in rebus in Antonia (Polonia) futurus, nondum ex Si- cilia (Anglia) abiit. Cuin liuc veniet. diligenter cum eo agam, ut per ipsum secretiora impetrem. Interim me excusari liumiliter peto, si exspectationi hac in parte vestrae satisfa- cere nequeam. Non voluntas, non studium, sed facultas deest, non mea, sed aliorum, immo temporum culpa. Sed ad alia. Desiderat S. R. M:tas inter alia, ut apud Confoe- deratos adhuc obtineam illas conditiones, quas in commune bonum illa antehac saepius proposuit. Nunquam intermissurus sum hac quoque in parte meum officium, sed parum vel nihil hoc tempore sperandum nobis, cum omnia in Cypro (Anglia) adeo 71. 89. 48. 75. 86. 73. 60. 42. 15. 79. (pertnrbata) sint. ut nihil 61.82.111.80. (boni) ex Cypro (Anglia) exspectandum sit, quamdiu rerum potitur 120. 95. 7. 89. 51. 54. 90. 69. 88. 98. 14. {Biikingamhis). Hic 59. 91. 58. 92. 13. 101. 70. 87. 10. {caderc non) vult, 70. 93. 47. 100. 62. 102. 3. 92. 10. 75. 20. (mm cadenté) tota Republica. Ut 4. 19, 62. 75. 21. 94. 70. 29. 9. 14. 98. 30. 69. (factionem sucrni) firmet, filiam suam despondet 52. 99. 10. 46. 5. 22. 9. 32. 13. 28. 33. (Montgomerii) filio, et alia tentat, de quibus forte pluribus scribet ad vos Dn. 73. 23. 47. 58. 27. 13. 57. 21. 38. 74. (Rusdorfius). Potiora itaque ego addam, et quae secutura sint, cum Ucalegon (rex Angliae) hac via 20. 15. 47. 32. 41. 15. 48. 20. 9. 50. (et se et Remp.) eat 71. 20. 73. 3. 28. 15. 83. 9. (perdihim). Nam Ulysses (rex An- gliae) 58. 20. 14. 80. 13. 15. 83. 47. (desertus) sibi tandem con- sulet, cui etiam in arcano conditiones privatim honestas 430 otferri audio, et Aloisius (elector Saxonicus) inprimis laborare dicitur, ut ei persuadeat. Si 14. 89. 9. 20. 68. 19. 13. 69. 90. 11. 22. 14. 95. 20. 48. 40. 15. {seniel arma posuerit), non facile recipiet, et eausa nostra durior erit, quam nunquam antea. Josephus (Camerarius) autera timet, ne tum Severus (Caesar) copiarum suarum partem Primislao (regi Poloniae) permittat, quod sane hic unice expetere dicitur. Sed hoc omnium ma- ximum. Adest nunc apud Venetos (Ordines) iterum missus Nobilis 49.26.79.63.21.23.14 (Quadius) a Spartaco (Bethl. Gab.), qui et 64. 27. 80. 3. 95. 47. (foeäiis) sibi oblatum reci- pere et statim 119.22.10.75.13.91. (contra) Julium Vindi- cem (Caesarem) 28. 40. 80 {wé) (vult) 14. 21. 71. 40. 62. 26. 10. 33. 19. 69. (si pecimiam) a Menelao (rege Angliae) 20. 106. 47. 39. 2. 81. 93. 14. (et sociis) accipiat. Nunc si audit, 10. 32. 59. (nec) Lentulo (regi Daniae) satisfieri, 51. 29. 62 (nec) istis, immo ne Areopagitis (Ordinibus) quidem ulla ex parte, et quid sibi polliceatur ex Sicilia (Anglia) ? Metuendum itaque, ne omnino Alexander (Bethl. Gab.) resiliat, quod si facit, 19. 59.15.35.69.32.14.75.58.20. (actum est de) Juba (Mans- feldio), qui in Sicambriam (Silesiam) usque progressus est. Itaque Mansuetus (Camerarius) nihil non agit, ut tantis malis occurrat, cum quidem dictus Spartaci (Bethl. Gab.) Legatus in Cyprum (Angliam) traiecturus esse videatur. Neminem enim in Areopago (Ordinum) consessu loco Menelai (regis Angliae) reperit, cum quo Alexandri (electoris Brand.) no- mine agere possit. Quod si nunc 59.27.9.110.26.46.82. (computo) quae Ucalegon (rex Angliae) et Ulyssi (regi Daniae) et Venetis (ordinibus) 63.92.1.20.75. (debet), quae 19. 118. 2. 68. 19. 14. 74. 29. 52. (ad classem) et alia requiruntur, tum veluti abyssum contemplor, quem vix totus Oceanus imple- verit. Ipsi adeo Areopagitae (Ordines), cum in Cypro (Anglia) 63. 41. 14. 71. 20. 108. 91. 106. 19. 22. 9. 51. 100. 79. (desperata 431 omnia) videant, Spartaco (Bethl. Gab.) exiguam vel nullam potius spem faciunt. In tali rerum statu ut Gedeoni (regi Sueciae) de prioribus suis factis propositionibus aliquid pol- licear, nullo modo ausim. Nära qualis ille nunc in Cypro (Anglia) sit, procul dubio amicus quera antea norainavi, graphice depinget. Bone Deus ut nos decepit fiducia de Menelao (rege Angliae), et quantura 52.30.113.21.23.70. 35. 47. 55. 82. 9. 99. (»m/i unus homo) Orbi Christiane- inferre potest! Nec plura de his pro dolore et indignatione scri- bere possum. Hoc addere volebam. Adesse adlmc in Areo- pago (Ordiuum consessu) Legatum Lentuli (regis Daniae), qui postremum in Biscaia (Suecia) fuit ob 8.89.15.20.112. (litern) cum Marco (rege Galliae), de qua alias mentionem feci. Ex eo Mansuetus (Caraerarius) animadvertit iam nescio quani aemulationem nasci apud Ulyssem (regem Daniae) quod Se. Africanus (rex Sueciae) 50. 34. 13. 46. 86. 107. 28. 10. (portus in) Corsica (Borussia) suae potestatis facit. Fieri itaque potest, ut haec quoque inter alias causa Lentulum (regem Daniae) eo magis impellat. ut quacunque ratione cum Severo (Caesare) transigat, Quo casu difficiliores ubique res futurae essent. Sed spero, Gedeonis (regis Sueciae) felicitatem et fortitudiuem has in melius redueturum esse, et vivit Deus, qui ex inopinato ac veluti e machina remedium adhibere potest. In illo igitur acquiescamus, et faciamus constanti animo officium. Scripsi nuper de Legato, qui 60. 13. 38. 17. 20. 8. 68. 21. 14. (Bruxellis) ad Se. Africanum (regem Sueciae) iturus esset. De illo nihil hactenus percepi aliud, et Ptolo- maei (regis Galliae) Legatus, qui in Areopago (Ordinum con- sessu) est, nihil se de illo scire affirmabat. Hunc enim, ut et ceteros, Mansuetus (Camerarius) superioribus diebus con- venit, ratione sui muneris. Cunctos optimo affectu in Ge- deonem (regem Sueciae) ferri animadvertit, et gråta illis 432 fuit haec compellatio. Adiiciam pauca alia, cum tempore fere destituar ob interpellationes inopinatas. Princeps Auraicus cum toto exercitu secundo flumine descendit, petiturus, ut videtur, Flandriam. In castris post nudatum Oldenselium moenibus ac propugnaculis cum copiis nonnullis in suis castris ad Iselburgum Comitem Ernestum reliquit. Ipse aliquid magni aggressurus videtur, Deus for- tunet. Hispani pecuniae et annonae penuria laborant, et sunt inter ma gnos discordiae. Itaque si aliis etiam locis res secundo cursu fluerent, satis habituri essent hoc tempore, quod agerent. In Italia tamen nondum ita par coiit, ut non facile rescindi possit. Sabaudus et Veneti aegre ferunt, Gallum contra pacta ipsis insciis transegisse de Valle Telina, erepto Rhaetis suo iure, quod in hos habent, et cuius causa Rex Galliae arma induerat. Sane hoc indignum, quod non in Gallia, praesente Cardinali Barbarino, sed in Hispania pax facta, ut etiam hoc actu Hispanus affectatam praeroga- tivam suam stabilivisse videatur. Sabaudus et Veneti suas copias non dimittunt, sed augent potius, nisi quod ille exau- toratis Gallis Germanos et Helvetios colligit. Legatus Gal- licus a Venetis aequis auribus auditus non est. Quale re- sponsum laturus sit, intelligemus proxime. Ego hac septi- mana nullas ex Italia litteras habui. Wallenstenius Mans- feldium in Silesiam sequi scribitur, sed hic celeritate prae- venit. Rustici Austriaci adhuc tumultuantur. De Göttinga nobis nondum constat, liberata sit ab obsidione, an in Tillii potestatem venerit. Nihil ex castris Danicis nobis scribitur. Cetera veteri ferme loco sunt. Prox(ime), volente Deo, scribam plura. Nunc postquam r\ Augusti exhibitis litteris S. II. M:tis fiduciariis muneris mei apud D:nos Ordines ini- tium feci, spero me plura subinde mandata accepturum, ut probes S. R. M:ti fidem ac industriam meam. Enixe rogo 433 ut properatae ac parum concinnae scriptioni 111. Gen:tas Tua nunc ignoscat, et mea commoda, ut facit, benigne, pro- moveat, cuius salutem divinae protectioni commendo. Loco consveto, celerrime, ^f Augusti anno 1626. 111. Gen:ti T. addictissimus L. Camerarius. In tergo. Praesent. in castris ad Maevam 20 Sept. A:o 1626. 28 434 iLXXVII. Ep. L. Camerarii ad Axelinm Oxenstierna, Hagae Comitis d. T% Sept. 1626. K. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Antverpiae, ut audimus, rumore sparso, Suecos a Po- lonis ingentem cladem accepisse, iam in eo erant, ut cam- panas in turribus attrahere, et ignes nocturnos publicae laetitiae causa excitare vellent, cum nuncius advenit de in- felici proelio, quod Rex Daniae nuper commisit cum Tilio. Itaque per integrum diem sonuerunt campanae, et tota nox solerani et continuo igni veluti in diem conversa fuit. Sed de Suecis rumorem ex eo conflictu originem duxisse existi- mo, qui inter Comitem Turrensem et Lithuanos in Livonia accidisse scribitur. Necesse sane esset, ut de rebus gestis S. R. M:tis Domini nostri clementissimi, et quocunque loco illae essent, subinde edocerer, ut et adversa diluere, et se- cundis bonos exhilarare, in publicis autem Consilia ad S. R. M:tis voluntatem eo rectius accommodare possem. Magno itaque cum desiderio litteras sive a S. R. M:te, sive ab Ill:ri Gen:te Tua, sive a D. Salvio exspecto. Non enim nisi unas accepi ex Borussia a S. R. M:te hactenus. De inorte Regis Poloniae farna satis diuturna fuit, sed nunc eadem affirmat, hunc vivere, et cum 30 millibus militum esse Turonii. Prudentiores nonnihil sunt solliciti, cum quidam 435 scribant, pestem grassari in S. R. M:tis exercitu, et verean- tur, 3. 19. 10. 46. 21. 14. 59. 28. 22. 1. 47. 33. 58. 40. 27. 51. 20. 9. (Dantisci obsidionem) rem maioris molis före, quam sustineri possit. Josephus (Camerarius) cum Areopagitis (Ordinibus) egit, ut sua autoritate 58. 30. 70. 75. 81. 14. 2. 23. 52. (Dantiscum) ad aequas rationes deducere vellent, sed nec hos, nec Graecos (Hanseaticos) eo inclinare admodum anim- advertit. Annonam vero paulo post hic graviorem futuram plaerique opinantur, quod tamcn nondum apparet, et meliora speranda sunt. Nihil adlmc publice de talibus mecum actum, itaque ego qnoque non nisi privatim, et cum amicis de illis conferre sermones soleo. Semper autem eo respiciam, ut retineam benevolentiam hominum, quae erga S. R. M:tem magna est in his locis. De his igitur in posterum plura scripturus sum, ubi desideratas illas litteras ex Bornssia accepero. Non dubito, S. R. M:tem pro singulari sua pru- dentia et experientia dubiae fortunae rem nunquam commis- suram, sed propugnaculis compluribus exstructis securitati suae et militum consulturam esse. Sic cum ad Vistulae öras, et aliis tutis locis consistit, ubi annonae comportatio facilis est, temporis tractu hostium vires consumet, et eo citius ad pacis desiderium bos pertrahet. Rex Daniae illo omnino proposito cum exercitu profectus fuerat, ut cum hoste confligeret. Quam prudenter, non dicam, sed exitus docuit, quam incerta sit Martis alea. Secunda quaedam proelia animum ipsi addiderant, et quod numero militum praevaleret. Verum saepe contemptus hostis cruentum certamen edidit, et inclyti populi regesque perlevi momento victi sunt. Quod et hic accidit, cum ventus nostris adversus hostibus magnam commoditatem praebuit. Rex ipse cuncta boni Ducis et militis officia explevit, nec adeo laeta hostibus victoria mit, ut non et ipsi plurimum damni acceperint. Rex nunc copias 436 recolligit, ut quantum potest, in integrum restituat exercitura. Sane adiuvare eum iam debebant cuncti, ad quos ex huius fortuna spectat consequentia. Nos laboramus ut ex his locis Duces aliquot peritos, et Anglorum sex millia habeat, quos ordines brevi dimissuri sunt. Mansvetus (Camerarius) veretur, 70. 32. 15. 88. 8. 53. 41. 26. 74. 68. 34. 59. 31. 52. 42. 13. 93. 46. 100. 9. 79. (ne Tillius loca maritima) petat. Nam audit Si- culos (Anglos) adeo nunc 119.39.111.14.15.80.48.10.90. 75. 82. 14 (consternatos) esse, ut facile hunc 91. 63. 9. 21. 14. 47. 38. 73. 28. (admissuri) sint. Omnino necesse est, ut iunctis consiliis viribusque obviara eatur tanto malö a Gedeone (rege Sueciae), Ulysse (rege Daniae), Graecis (Hanseaticis), aliisque quorum illis locis maxime interest. Sunt etiam, qui monent, Alcimum (regem Hispaniae) parare 2.113.91.74.107.80.69. 12. 83. 102. 92. {classem quaé) ad 4. 108. 89. 15. 95. 9. 58. 30. 10. 33. 63. 98. 9. (fretum Danidum) occupandum destinata sit. Quod ut credibile est, sic hoc anno ad executionem vix deduci poterit, meo iudicio. Itaque praevisa tela minus nocebunt, si tempestiva adhibeantur remedia. 23. 40. 92. 10. 70.31. (Vienna) scribitur, interceptum in Castilia (Hungaria) 68. 20. 5. 42. 15. 35. 52. (Legatum) Scip. Africani (regis Sue- ciae) ad Alexandrum (Bethl. Gab.), qui multa 19. 13. 62. 79. 50. 30. 14. 29. 2. 38. 9. 6. 90. 60. 35. 32. 48. 81. 15. (arcana secum habuerit). Vellem scire, ut se res haberet. Spartaci (Bethl. Gab.) quidem Legatus nondum a Venetis (Ordinibus) dimissus est, sed cis paucos dies ibit in Siciliam (Angliam). Alexandrum (Bethl. Gab.) vero iam progressum esse, nondum liquido nobis constat, et sunt, qui me dubitare iubent. Sic procul dubio in summo periculo Jugurtha (Mansfeldius) ver- sabitur. Ut in Cypro (Anglia) res habeant, diligenter per- scribet, opinor, noster 48.38.14.63.94.13.57.40.83.74. (Rusdorfias). Nisi Menelai (regis Angliae) animum movet 437 Lentuli (regis Daniae) 59. 90. 14. 26. 74. (casus) desperata ibi erunt omnia, et 61. 35. 54. 101. 10. G7. 91. 9. 21. 86. 47. (Bukingamius) Tryphonem (regem Hispaniae) brevi in ipsarn Siciliam (Angliam) attrahet. Tanta in Cypro (Anglia) est 11. 41. 2. 38. 10. 92. 19. 20. 50. 32. 51. 26. 13. 33. 79. (pecuniae penuria) et tantum 19. 32. 14. 31. 8. 80. 93. 70. 38. 9. (aes alie- num) ut vix verbis queat exprimi. Sed nolo in his immo- rari, non possum enim pro indignatione plura. De Bavari morte, quara phrenesis ei accelerasse dicitur, allatae sunt litterae, sed insequentes rei veritatem nos docebunt. Punivit procul dubio Deus Principem, cuius ambitione tantum hacte- nus sanguinis effusuni est in Germania. Hoc saltem boni inde sequeretur, quod Saxo habiturus osset manus liberas, qui tantum ad dies vitae Bavari consensum suum de titulo Electorali intelligi voluit. Sed de his alias plura. Saue operae pretium föret, ut S. R. M:tas Dominus noster cle- mentissimus iterum Saxonem adhortaretur ad recta et fortiora consilia. Hic veteri loco fere sunt omnia: nisi quod quidam nonnunquam 118. 20. 93. 10. 3. 98. 59. 21. 100. 14. 9. 29. 70. 15. 28. 99. 10. 89. 9. (de indiiciis mentionem) facere audeant. In causa est praecipue Ucalegon (rex Angliae), qui nullum 71.13.87.69.21.14.47.98.9. (promissiwi) implet, Marcus (rex Galliae) quoque, qui in alia abripitur. Sed ne Achaei (Hanseatici) quidem solvunt, quod debent. Itaque Veneti (Ordines) alias rationes inituri videntur, ut potentiam sua vi nixam habeant, et quod extrinsecus accedet, pro lucro ducant. Optandum esset, ut plures haberent virtute, pru- dentia et autoritate praeditos in suo ordine, nam multi sunt 23. 89. 8. 20. 14. (viles) uno verbo. Bene valeat Ilhris Gemtas Tua, et suo me favore continuo complectatur. Loco solito T% Septemb. 1626. 438 In tergo. Illustri ac Generoso viro, Domino Axelio Oxenstiem, S. R. M:tis Regirique Suecorum Consiliario et Cancellario, libero Baroni de Kimitho, D:no in Fiholm et Tydon, Equiti torqueato etc. Domino et patrono s. s. cultu obs. (L. S.) 439 LXXVIII. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna Hagae Comitis d. *g Sept. 1626.*) Cop. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. A Gedeone (rege Sueciae) literas accepi 27 Julii scrip- tas, et simul adiunctas Regis Sueciae Secretarii, in quibus Josepho (Camerario) mandabatur, ut apud Venetos (Ordines), veteres propositiones renovaret, impetraretque ab his con- venientia subsidia tum ut illi 3. 19. 10. 15. 21. 14. 2. 30. 51. 28. 47. (Dantiscanis) persuadereDt, ut Se. Africani (regis Sueciae) desideriis 51. 20. 70. 29. 23. 46. 13. 31. 8. 33. 75. 42. 106. 32 {de neutralitaté) satisfacerent. Utrumque ab eo factum sine mora Venetis (Ordinibus) demonstratum multis rationibus accuratis- sime, non Reipublicae tantum universae sed ipsorum etiam vel maxime interesse, ut omni cura in rem adeo necessariam utilemque incumberent. Collati itaque invicem semel atque iterum sermones: sed deliberando, et cunctando tempus ex- tractum. In posteriori quidem negotio non adeo magnas difficultates animadverto : quamvis sint, qui putent Gedeonem (regem Sueciae) conditiones aliquo modo 5. 48. 79. 26. 33. 22. 73. 41. 107. 90. 59. 80. 35. 89. 15. 91. 46. 92. (graviores a civi- taté) exegisse. Sunt vero non pauci in collegio, qui cum *) Conf. Mos. Patriotisches Arch. VI. p. 89. 440 9. 101. 13. 62. 102. 15. 27. 73. 20. 14. (mercatores) sint, veren- tur, ne hoc 6. 34. 13. 73. 29. 38. 9. (horreum) ipsis occludatur, atque ita intercipiatur privata utilitas. Quae sane, proh do- lor fere cynosura est hoc loco in consiliis et actionibus. Pauci sunt qui prudentia aut auctoritate valeant, pauci qui publica privatis praeferant. Itaque in priori maxime arduo negotio parura Gedeoni (regi Sueciae) polliceri possum. lm- menso premuntur Veneti (Ordines) belli onere, et hoc anno incredibiles sumptus fecerunt raagna spe, inani conatu. Ll. 48.88.10.119.29.50.47. (Princeps) se affligit, quod 71.73. 93. 52. 39. 48. 58. 93. 19. (primordia) sui muneris in hac 110. 13.71.69.30. (prima) expeditione successus destituit. 15.53. 32. 1. 74. (Plebs) murmurat, et ad seditionem prona est. Accedunt alia 75. 41. 13. 48. 42. 112. 79. 73. 21. 9. (terra mari- qué) incommoda, quae animos exulcerant. De 4. 90. 59. 46. 28. 87. 70. 33. 60. 26. 14. (fadionibus) internis sine 55. 94. 13. 73. 99. 48. 80. (horrore) scribere nequeo. Nec apparet, unde Areopagitae (Ordines) nunc 11.89.2.23.10.93.102.9. (pe- cuniam) habere quant, cum neque a Menelao (rege Angliae), neque a Marco (rege Galliae), neque ab Acheis (Venetis) vel 22. 61. 35. 8. 83. 9. (obolum) amplius accipiant contra datam fidem, contra promissa et 33. 59. 15. 90. 4. 82. 29. 58. 41. 13. 19. (icta foedéra). Ex quo Areopagitae (Ordines) in id tantum in- cumbunt, ut solummodo de sua defensione non de aliorum salute sint solliciti. Mansvetus (Camerarius) in colloquiis inter alia etiam hoc animadvertit, dubitare illos, an Alexan- der (Bethl. Gab.) contra Antonianos (Polonos) se cum Se. Africano (rege Sueciae) velit coniungere. Non enim Sparta- cum (Bethl. Gab.) hos ulla ratione offensurum ex eius legato 12.35.30.3.40.87. (Quadio) se pro certo intellexisse affir- mant. Praesupponunt etiam diuturnum 66. 98. 2. 60. 20. 68. 8. 23. 69. (hoc bellum) före 21. 10. 75. 32. 48. (inter) Gedeonem 441 (regem Sueciae) et Sosthenem (regem Poloniae). Nam An- tonianos (Polonos) translata eius 14.41.58.80. (secle) in sua viscera non facile ad 59.99.50.47.28.53.33.30.71.31.59. 28. 14. (consilia pacis) redituros esse. Sic Scipione Africano (rege Sueciae) in Corsica (Borussia) aut Antonia (Polonia) semper occupato, et Alexandro (Bethl. Gab.) suas sibi ratio- nes habente cur Primislaum (regem Poloniae) offendere nolit} ut dictum est, difficilem ac lentam före restitutionem rerum in Ungaria (Germania) per Antoniam (Poloniam). Haec talia in discursibus aniniadvertere licet. Sed exspectanda nobis erit solennis responsio, quam simulatque Josephus (Camera- rius) accipiet illico transscribet. Coniicio Venetos (Ordines) rera rejecturos ad Menelaura (regem Angliae) ut hujus culpa excusent cessationem suam. Quo autem nunc loco cuncta sint inSicilia(Anglia), non dubito Agentem Davidis (regis Bohemiae), qui in Cypro (Anglia) est, diligenter ad Ill:rem Gemtem tuam perscribere. Uno verbo sunt 52. 28. 14. 80. 13. 73. 33. 9. 90. 63. 20. 61. 41. 15. (miscrrima. Debet) Ucalegon (rex Angliae) Lentulo (regi Daniae) tres milliones, ut vocant, Venetis (Or- dinibus) ad minimum unum, Domi duo. Ulyssi (regi Daniae) quidem promittit praeteritorum 47. 87. 8. 26. 15. 80. 35. 10. 89. 69. (soJutionem), sed in futurura recusat, quod hic arcanos 21. 70. 64. 22. 92. 58. 20. 13. 80 (in foedere) articulos nondum omnino ratos habuerit. Quamdiu apud Menelaum (regem Angliae) 3. 38. 17. 59. 68. 19. 23. 9. (Dux cJavum) tenet, nihil boni expectandum est. Si minister Alcimi (regis Hispaniae) esset, non posset accuratius ad Tryphonis (regis Hispaniae) rationes cuncta dirigere. Sed nolo istis immorari, quae etiam rectius et plenius significavit 47. 50. 29. 10. 14. 88. 38. 47. (Spensins). Interim agamus officium nostrum, ubi ubi et quantum possumus. Gråta superveniet quae non sperabitur hora. Deus tantum secundet Gedeonis (regis Sueciae) cona- 442 tus, et Reipublicae servet tam preciosum caput, quod desti- natum esse spero ad eius restitutionem divinitus. Legatus Spartaci (Bethl. Gab.) hodie discedit, in Sici- liam (Angliam) profecturus, ultra mensem retentus fuit, et in 73. 20. 110. 29. 59. 26. 10. 40. 19. 13. 80. 30. (re pecuniaria) nihil tamen a Venetis (Ordinibus) obtinuit. Metuo si hic ille acta resciscat, ne resiliat. Quod si facit, periit Juba (Mansfeldius). Qua de re ex aula Severi (Caesaris) ut de aliis etiara diversi diversa scribunt, uti liquet ex chartis, quas meis ad Dn. Salvium adiunxi. Italica scripsit Agens Lace- daemoniorum (Venetorum) in illa aula. Germanica Agens 16. 33. 73. 15. 20. 51. 18. 13.(Wirtember)gicus. Ulyssis (regis Daniae) 59.8.31.63.41.14.9.30.56.10. 31. (clades magna) fuit. Praecipitavit se in loca iniquiora, et caruit exploratoribus. Res a Severianis (Caesareanis) in majus extollitur, ubique maxime, ut Spartacum (Bethl. Gab.) contineant in amicitia et Jugurthae (Mansfeldii) res ad incitas redigant. Lentulus (rex Daniae) mea opinione 10. 29. 59. 62. 21. 15. 27. 14. 29. (nec cito se) recolligere 51. 32. 2. 58. 28. 26. (nec diu) resistere poterit. Graeci (Hanseatici) ex metu Julii Vindicis (Caesaris) imperatis satisfacient, nisi viderint aliis utriusque 52. 30. 13. 40. 47. (maris) maiorem curam före. Postularet sane necessitas, ut Gedeon (rex Sueciae), Len- tulus (rex Daniae), Veneti (Ordines), Siculi (Angli), aliique quorum interest, ea de re peculiares tempestive conventus agerent. Hoc saepius Areopagitis (Ordinibus) Mansuetus (Came- rarius) instillat, sed parum promovet. In Aula Andreae (elec- toris Brand.) misera est rerum facies, et optimus noster 45.81. 30. 15. 32.48. 64. 20. 8. 50. (Winterfeldms) cogitat de discessu. Sequentur exemplum alii, sic 59. 94. 9. 29. 14. (Comes) vacuae dominabitur aulae. Utinam esset in extrema Japonia, aut alibi unde negant redire quemquam. Sed haec arcano scribendi 443 modo hactenus. Henricus Princeps Auraicus cum toto exer- citu Rhoenum transiit. Non procul abest cum suis copiis Comes Henricus Bergensis. Praeterierunt praeclarae occasiones, et annus in hyemem inclinat, ut magni aliquid ex neutra parte expectandum esse videatur. Dunckerkenses in Oceano grassantur, interceptas näves piscatorias 18 igni absuraserunt, praecipitatis in mare hominibus, qui in illis reperti. Eius- modi extremis casibus Hispani seditionem popularem se con- citaturos in Belgio sperant. Ex India Orientali 3 Näves pretiosa merce repletae advenerunt. Gallia conspirationibus et domestico tumultu agitatur. Originem a Jesuitis esse prudentiores sciunt, sed illi me- hercule magno ingenio feriunt: cum Reges occidunt se in- nocentes esse clamant. Deus tollat tandem e genere hu- mano hane Orbis Christiani pestem. Classis Britannica 30 maiorum navium iam exiisse scribitur. Ei se jungent 10 Ba- tavicae. Si Peruanum argentum intercipere possent operae pretium facturae essent: sed metuo ne eadem fortuna usura sit, qua illa anno praeterito cum damno et pudore domum rediit, Nuper significavi captum fuisse Viennae quendam, quem a S:a R:a M:te ad Bethlenium Principem mandata habuisse scripserunt, sed is minister est Bethlenii, Henricus Freuling, qui Mansfeldium sequi, inde ad herura suum redire voluit, nescio an forte etiam S:m R:m M:tem viderit. Nam ab hac multa arcana eum habuisse credere non possum. Fuit mecum ante biduum Isaacus Massa, qui literas ex Moscovia 19 Aug. scriptas mihi ostendit, in quibus hoc erat, conflagrasse miserrimo incendio totum Palatium Magni Ducis cum archivo et omni Thesauro regio, grassante etiam et depascente igni in subterraneis locis praetiosissima quae- que deposita. Fatale est hoc elementum illi civitati et genti. Ipse quidem Isaacus profitetur se in negocio sibi 444 a S:a R:a M:te demandato nihil curae aut laboris praeter- mittere, sed remorari suam diligentiam privatos quosdam Amsterodami, qui soli ditescere cupiunt. Exspectat ex Moscovia brevi rediturum fratrem suuni, ex quo cuncta huic in illis locis cognita mecum communicaturus sit. Plura iam non succurrunt et forte iam scriptis excessi modum, cum sciam me peccaturum in publica commoda, si Illustr. Gen. T. prolixiori scriptione molestus fuero. Desino igitur et eius benevolentiae me unice commendans salutem eius ac incolumitatem toto pectore voveo. Loco solito 4f Sept. An. 1626. 445 LXXIX. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis 1 Oct. st. n. 1626.*) R. A. coll. Ox. S. P. Ulustris ac Generöse Domine. Nullum adhuc Responsum a Dominis Ordinibus extor- quere potui, quamvis hoc quotidie urgeam. Tenent lupum auribus. Quidam ad Angliae Regem to&m negotium referre voluDt, ut coniunctim in eo procedant, cum ad utrosque illud spectare videatur. Seorsim etiam Ordines Batavos audire volunt, et tum perspecta horum sententia aliquid certi denique decernere. Sic tempus labitur, et praeteribunt simul occasiones rei bene gerendae. Dani clades, quae sane ingens fuit, adeo D:nos Ordines perculit, ut etiam in con- siliis de suis rebus fluctuare incoeperint. Volebat omnino Princeps aliquid magni adhuc tentare, et de obsidenda Ve- salia actum scio, sed infortunio Danico percepto non audent experiri fortuuam, quam sibi quoque adversam före metuunt. Auxit timorem novus rumor, Tyllium persequentem victoriam suam internecione delevisse exercitum Danicum et ipsum *) Confer. Mos. Patr. Arch. VI. pag. 446 Regem in eius potestatem venisse. Sed falsus hic fuit, et allatae mox litterae, quibus significabatur, recollegisse Regem suas copias, hasque auctas accessione Administratoris Mag- deburgensis, et Scoticis quibusdam centuriis, ita ut lustrata fuerint 21 millia militum. In locum occisi Fuchsii successit (ierhardus Ranzovius, senex. Quo pacto coramissum fuerit circa Lutream proelium, ex adiuncta narratione liquet, quam vir bonus et rei bellicae peritus ad me ex urbe Brunsvicensi scripsit, qui ei interfuit. Verissimum mehercle est Augusti dictum, Proelium nunquam suscipiendum, nisi, cum maior emolumenti spes, quam damni metus ostenditur. Tot sane praeclaros Duces Rex amisit, ut non videam, unde aut quo- modo hane iacturam resarcire possit. Nihil dum ad Dominos Ordines Rex scripsit, neminem huc misit, sic hi quoque lentiores sunt, ut aut moneant, aut iuvent. Adest adhuc Christianus Thomae, Legatus in privata cum Rege Galliae controversia, quae Dominorum Ordinum arbitrio a partibus commissa est. Quamdiu hic fuit, nullas unquam litteras a Rege suo accepit, ut ignorantissimus sit rerum, quae gerun- tur in illo bello Saxonico, quod profecto et Regis et Legati auetoritatem minuit, Deum oro, ut maiora incommoda cle- menter avertet. Terrent me vestigia. Utinam acceptum damnum felicitas S. R. M:tis in Borussia compenset! Spero hane mora et cunctatione Polonicum exercitum consumtu- ram, ut Ordines Borussiae ex belli taedio ad pacis consilia Polonorum animos infiectant. Ego desiderio litterarum a vobis ex Borussia paene emorior, ut certo sciam rerum suc- cessus, de quibus varii varia, prout amant, aut metuunt. Vellem Dantiscum iam in S. R. M:tis potestate esset. Sic nulla amplius consultatione opus föret de Neutralitate, quem vocant illius Civitatis et plerumque facta laudantur, quae ut fiant, multi nollent. Sed de his pluribus, ubi vestras tan- 447 dem accepero, quae nttvta xtoi xavrwv mihi referant. Certum est, Wallenstenium mandata habuisse a Caesare, ut exercitum transferret in Holsatiam. Mutata vero illa, post- quam nuntiatum fuit, S. R. M:tem venisse in Borussiam et copias suas cum Mansfeldio et Bethlemo Principe coniunc- turam esse. Literae ad me, quas ex superiori Germania mitti in schedis ad D. Salvium missis annotavi, scribuntur a quodam Davidis (Regis Bohemiae) 2. 22. 10. 14. 21. 8. 28. 13. 33.27. (Consiliario), qui 20.47.15.40.51.19.23.93.30.16. 81. 48. 75. 32. 70. 1. 11. 73. 5. (est in aula Wiirtembergica), quique accurate novit, quae geruntur a Caesare (Julie- Vindice). Hoc monere volui. Ex Polonia aut Borussia, ut olim, nunc nihil accipio, ex causis nuper expressis. Ad alios tamen huc perscriptum, fuisse apud Poloniae Regem Legatum Hispani- cum, Soriensem Comitem qui sui Regis nomine quatuor pe- tierit. 1) Concedi ei portus in Borussia, in quibus näves fabrieare et militem habere liceat suo sumptu, quibus utere- tur, ubi ipsi föret commodum. 2) Ne Poloni ullum amplius frumentum paterentur deportari in has terras, Hispanum enim illud coempturum omne, ut trajisveheretur in Hispaniam. 3) Ut Cosacci stipendiis ab Hispano acceptis bellum inferre Turcis pergerent. 4) Ut primogenitus Regis uxorem duceret ex familia Austriaca. His petitis si Poloni satisfacerent, Hispanum sive milite, sive pecuniis adiuvaturum eos esse in bello, quod haberent cum Rege Sueciae. Recusarunt Poloni priora duo capita, in posterioribus vero facile assensum fuit. Sed nunc, Deo sit laus, S. R. M:tis res eo loco sunt, ut Hispani eiusmodi consiliis carere possint. Nullum tamen dubium, Domum Austriacam ad mare Balthicum semper de- flectere suam intentionem, et de nova classe Hispanica ite- rum rumor exoritur, de cuius veritate inquiritur. Classis Britanica 30 maiorum navium tandem exiit, quam sequentur 448 10 Batavicae, quae tamen lente progrediuntur. Non appa- ret, quo fine haec expeditio instituta sit, ut de feliciori, quam ante annum, exitu nihil mihi polliceri ausim. In Gallia inaudita conspiratio perturbavit omnia. Eius originem ab Hispanis et Jesuitis fluxisse nullum mihi dubium. Voluerunt Regem de solio deiectum in monasterium detru- dere atque in eius locum fratrem eius substituere. Illum enim ad gubernacula Regni parum idoneum, favere et haere- ticis, hunc magis igneum et Gallico ingenio praeditum feli- cius regnaturum esse. Hinc odia et turbae, et Principum captivitates. Quorum nonnulli elapsi iarn militem colligere dicuntur. Sic novi in illo Regno motus metuendi sunt, quos semper Hispani quaerunt et expetunt. Sed nondum vene- runt hac septimana ex Gallia et Italia litterae, ut plura de his rebus scribere non liceat. Constantinopoli illae allatae sunt, sed nondum eas impetrare potui. Mittam igitur pro- xime. Hoc tamen ex illis mihi relatum, mutata in aula Ottomannica cuncta in melius, interfectis auctoribus caedis qua indignissime prudentissimus Senex Cahimachanus e me- dio sublatus fuit. Bethlenio Principi satisfactum ad cuncta sua petita, quae nuper descripta transmisi, et Budensem atque Bosnensem Bassas in Hungaria habituros exercitum, qui ad nutum Bethlemii praesto sit. Finitis iam 20 anno- rum induciis cum Caesare ad alia de pace pacta Turcas non venturos, quod nolint crescere Domus Austriacae poten- tiam. Haec obiter, cetera, ut dixi, proxime! Nunc Illustriss. Generositati Tuae devoto obsequio me commendans, hane quam felicissime valere cupio. Scripsi tag taiiata. Loco consveto Cal. Oct. st. loci An. 1626. Bavarus adhuc vivit, sed morbis fractus fratri Alberto regimen una cum dignitate Electorali cedere voluit, quod hunc recusasse, magni animi föret, si verum esset. 449 Rogo ut informer, an Henricus Freiling: qui nunc Viennae in carcere est, litteras a S. R. M:te ad Beth- lenium habuerit, et quales illae fuerint. Nam haec res et me et multos bonos hic habet sollicitos. In tergo: Illustri ac Generoso Viro, Dn. Axelio Oxen- stiern, S. R. M:tis Regnique Suecorum Cancellario, lib. Ba- roni de Kimitho, D:no in Fiholm et Tydon, Equ. aur. etc. Domino et patrono S. S. cultu obs. (L. S.) 29 450 LXXX. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, d. T\ Oct. 1626. * R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Has mari transmittere Elbingam volui, si forte hac via tuto ad Illustr. Gener. Tuam pervenire queant. Singulis hactenus septiraanis pro more meo ad illam scripsi, sed cum terra itinera ubique minus libera sint, idcirco de raeis saepe sum sollicitus. Nam ullas a me ex hoc loco ad Andream Svenzonium perlatas in Borussiam venisse, hactenus rescire non potui. Itaque summo cum desiderio exspecto, ut ex certo indicio hac sollicitudine liberer. Semper autem exempla mearum Stockholmiam transmittere soleo, ut D:nis Kegni Consiliariis, qui ibi manserunt, innotescant. Certe in fide, diligentia et toto adeo officio meo, volente Deo, nihil unquam desiderari patiar. Scribam autem nunc de quibusdam ple- nius, quia has ita me curaturum sperem, ut interceptionis periculo non sint futurae obnoxiae. Regem Daniae minus felici successu hoc bellum ges- turum semper metui. Nam ab initio statim, cum in eius castris fui, a nonnullis rei bellicae peritis talia narrare au- ilivi, quae magnam mihi spem facere non potuerunt. Suo semper ingenio Rex uti solet, consuetus recte monita sper- * Confer: Moscr, patr. Arch. pag. 104. 451 nere. Hinc et Dux Vinariensis, et Fuchsius, tormentariae rei Praefectus, saepe conquesti de hoc ad alios, et stipen- diorum tardiorem solutionem ingentis aliquando mali ori- ginem futuram protestati sunt. Mortuo etiam Duce Cbri- stiano Brunsvicensi cuncta in peius lapsa, et militi haec opinio instillata, sive imperitia Ducum, sive Regis vigore animi ex infelici cum equo casu valde imminuto, nihil recte fieri, ut postularet magnitudo periculi. Qui autem errores commissi fuerint, cum in persequendo Tyllium tam longo a tutis receptaculis intervallo, relicta etiam a tergo arce, exi- gua annonae totius subvectio intercepta ab hostibus fuit, tum in ipso commisso praelio, ex narratione, quam de tota illa re nuper misi, intelligi potuit. Fatendum nihilominus est, totius calamitatis fontem ex Anglia fluxisse, cum contra pacta conventa et datam fidem Rex Daniae tam indigne de- sertus fuit. Quae autem infelicem illam pugnam mala se- cuta, et adbuc secutura sint, partim cum summo dolore om- nium bonorum ante oculos sunt, partim facile licet coniicere. Ulico Dux Brunsvicensis deserto avunculo, et avocatis ab eius Exercitu sibi subditis, in servitutis conditiones a Tyllio ipsi propositas consensit, quo facto totus fere ille Ducatus in hostis potestatem venit, et Episcopatus Hildesheimensis, praecipua eius portio Papatum recipere cogetur. Idem fiet mox de aliis in tota inferiore Saxonia Episcopatibus, et Rex simul Daniae Bremensi et Ferdensi excidet. Quicl nunc Han- saticae Civitates facturae sunt? Ultro pacem, sic enim ser- vitutem vocant, et Caesaris iugum amplectentur, et sic Vi- surgi et Albi praesidiis firmato utroque, ipsi Oceano et mari tandem Baltbico Austriaca potentia incumbet. Rex Da- niae aut arma tandem deponere cogetur, aut satis habebit agendum, ut Holsatiam et proprium regnum defendat. Nam audio, eum Anstrouthero Legato Anglico denunciasse, nisi ex 452 Anglia inträ bimestre pecuniam accipiat, se relicta causa communi sibi prospecturum esse, quibuscunque rationibus. Hoc si faceret, et copias suas dimitteret, his ad ipsos hostes confluentibus, tota repente moles et in has provincias et forte etiam in S. R. M. in Borus siarn devolveretur. Et in- terim tamen, ut ad nos refertur, Regi Daniae Mansfeldius, ex huius mandato in Silesia urbes, quas in suam potestatem redegit, ut sacramento se subiectionis obstringerent, curavit. An illas retenturus sit, cum in conspectu suo Episcopatus, pro filiis acquisitos amittat, docebit dies. Nunquam Rei- publicae parabitur securitas, quamdiu illa neglecta privatae utilitates in Consiliis et actionibus primum locum tenent. Mansfeldiuni vero diu consistere posse, mihi non fit verisimile, cum destituatur nervö rerum gerendarum, neque ex Gallia aut Anglia promissas pecunias accipiat. Quodsi Bethlenius quoque Princeps non progreditur cum firma animi sententia de continuando bello, sane ne tutum quidem re- ceptum Mansfeldius habere poterit. Certe Caesareani ab illo nihil sibi metuere et hunc pro perdito aestimare videntur. Rusticos autem in Austria tuinultuantes hactenus magno cum supercilio contempserunt, a quibus tamen magnam stragem semel atque iterum perpessi sunt. Forte Deus per viles homines compescere vult insolentiam hostium, cum Principes non faciant officium, quod maxime debebant, si ulla ipsis cura esset religionis et libertatis, maiorum sanguine partae. Nunc Evangelici contra Evangelicos in bello Pontificiis socii sunt, ac si cum lus conspirassent in communem perniciem ac excidium. In Anglia vero ab uno superbo homine Rex iuvenis veluti captivus tenetur, ut recta monentibus nullus ad ipsum accessus sit, aut si forte quid boni instillatum fuerit, ab isto subito ei iterum excutitur. Si Hispani iuratus minister esset, 453 non posset utiliorem ei navare operam. Quae Dn. Spensius ibi egerit, ipse procul dubio perscribet. Pecunias Regi Da- niae ex foedere promissas non tantum non solverunt, sed iam etiam huius tabulas disputare ac in dubium vocare in- cipiunt. Instructa enim classe magnis sumptibus hacce Hi- spanos ab ipsa Dania divertere, et sic eo ipso ad promissa subsidia amplius non obligatos esse. Classis tamen ob con- sumptam inutili niora aunonam domura rediisse dicitur. Ce- ternm cum Rex Carolus trist em de avunculi clade accepisset nuncium, statim eius Legato auxilia, qua viros, qua pecuniam promisit, qnam de plenetudine potestatis Regiae, uti loquun- tur, a subditis suis exacturus esset. Sed hoc quam incertum, ac lentum negotium est? Atque Regis Daniae necessitas ac periculum praesentem opem postulat. Cetera et Dn. Spen- sium et Rusdorfium nostrum perscribere malö. Ego enim prae indignatione, dolore et metu de faturis, commemorare non possum. Ea certe in aula Regis nunc pecuniae penuria est, quod Dux Parlamenti convocationem impediat, ut saepe in quotidianos usus desint necessaria. Rex vero Bohemiae et Regina iamdiu nihil ex Anglia acceperunt, quorum dura erit conditio, nisi Deus Regem M. Britanniae ex praesenti servitute reconciliato illi populo suo brevi liberet. Quantum vero damni ex illa confusione Resp. accipiat, nullis verbis satis exprimi, nullis querelis satis deplorari potest. Ordines mehercle Generales huius Confoederati Belgii ob eam causam in Consiliis adeo fluctuant, ut necdum ali- quid certi in negotio a S. R:a M:te domino nostro clemen- tissimo mihi demandato ab ipsis extorquere possim. Indigne ferunt, tam sancte secum contracta foedera insuper habita, et nulla in parte ad effectum perducta. Ad instantiam Regis sub restitutionis fide ultra 10 centena millia pro Mansfeldio expenderunt, näves suas bellicas aliquoties Anglicis coniun- 454 gere debuerunt, quo pacto maiores se expensas fecisse di- cunt, quam ex ipso foeclere ab Anglis recipere potuissent. Idem dicunt de Gallo, cui suppeditata classe plus impen- derint, quam ab illo vicissim cousecuti fuerint. Militi autem Anglicano, qui est in Castris Auriacis, se coactos esse hac- tenus stipendia solvere, cum a Rege ipsorum illa missa nun- quam fuerint. Nec minor de Hanseaticis, quas vocant, Ci- vitatibus querela, qui ex foedere nihil unquam huic Reip. suppeditaverint. Itaque illo non ita pridem finito nullam fere eius hic ratiouem amplius haberi animadverto. De Bethlenii Principis fide etiam dubitare eos animadverto, at- que ita parum spei in posterum sive pro causa communi, sive etiam pro suo peculiari emolumento in exteris ponere. Regi Daniae quid responsuri sint ad litteras eius, nondum indagare possum. Putant se eius commodo facere, quod tem- pore satis iniquo Princeps Auraicus in castris cum exercitu permaneat. ut ita Hispani ad Rhenum retenti non possint Tillio suppetias mittere. Quamvis audiam, in hunc praecipue finem eos tam pedites, quam Equites de novo conscribere. Ferunt enim Tillium partem suarum copiarum Caesari et Bavaro transmissurum in Ungariam, et contra victores rus- ticos in Austriam. Sane multus magnusque mihi labor est, ut ubi ubi licet, fluctuantes animos stabiliam inculcemque, ut rei publicae potius, quam privatorum incommodorum ra- tionem habeant. De nullo quidem exterorum praeclarius sentiunt, quam de S. R. M:te, cuius sane felicitate, si laeti successus nunciantur, exultant sed cum de subsidiis res ur- getur, statim ex loco communi taav ådvvdtwv se excusant. tanta belli mole et sumptuum multitudine adeo se gravari, ut vix propriam salutem tueri possint. Non etiam solos se multum praestituros, nisi Rex Angliae concurrat, immo praeat. Sed hoc desperatum omnino esse, ut nunc sit status eius 455 Regni. Et si verissima haec sunt, et a me negari non pos- sunt, non tamen intermitto, quin eos moneam, saepe ex in- opinato mutatas res in melius, contra spem in spem progre- diendum; adfuturum Deum fortibus ausis, et satius esse, tempestatem alioquin in eas öras praecipue irruituram levi conatu et mediocri impensa alio avertere, quam ea semel admissa longe maiorem rerum omnium iacturam facere, et si quae alia huius generis mihi occurrunt. Sunt qui vellent. extrema tentari, sed maior pars meliorem vincit, et metus seditionis popularis praeclara saepe consilia impedit, cum plebs variis de causis exulcerata, aliena sit reddita ad novas collationes. Quod magnum est incommodum in hac Rep. coniunctum cum summo periculo. In Anglia quidem ut Re- gem ad rectam viam reducere conetur Rusdorfius, serio ipsi a Rege Bohemiae mandatum, utque in negotio S. R. M:tis se cum Domino Spensio coniungat, et ego ad utrumque scribere in eandem sententiam soleo. Verum ex ipsorum litteris facile animadvertere possum, non alio iacto funda- mento non exspectanda meliora, atque ita divinam duntaxat opem, non humanam industriam lantis malis remedium ad- ferre posse. Imploremus igitur misericordiam altissimi, ne diutius patiatur, ut oppressoribus communis libertatis cuncta ex voto succedant, ut fere factum est hactenus. Haec dum scribo, Vosbergius communicat mihi Amstelrodamo scriptas litteras, quibus nunciatur. Dantisco perlatum, S. R. M:tem insigni de Polonis Victoria potitum esse, caesis horum ad 9 millia, et Rege ipso ac Principe difficulter elapsis. Ego ut toto pectore S. R. M:ti laetos semper successus e coelo voveo, sic cum de proelio aliquo audio, ex imis medullis cohorresco. Nam vel memoria cladis Pragensis et nuperae Danicae me percellit, et quod hactenus fere toties, quoties laeta sunt sparsa, mox subsecuti fuerint tristes nuncii. 456 Non dubito, S. R. M:tem pro summa sua prudentia et rei bellicae experientia nunquam se Equitatui Polonico plus iusto numero obiecturam, aut longius a suis munimentis in planitiem cum periculo descensuram, id quod ne unquam faceret, Princeps Mauricius gloriosae memoriae saepe mo- nere solebat. Verum cum notus mihi sit S. R. M:tis he- roicus prorsus animi sublimis ardor, non possum non pro eius incolumitate semper esse sollicitus. Nam in una hac anima quot millia animarum suam salutem habent. Itaque quotidie ad Deum ardentissimas preces fundo, ut tueatur tantum Principem ac Heroem, ut pupillam oculi sui, eique continuas ab hostibus Victorias largiri velit. Quid autem geratur in Borussia, subinde me per litteras ex S. R. M:tis castris edoceri, non bonum tantum, sed necessarium factura fueritj cum indies a malevolis studiose spargantur adversa, quibus salutaria ac fortiora consilia perturbent. Sed ad alia. Paene oblitus fueram, Regem Angliae velie, ut milites An gli, qui in Auriaci Principis castris sunt, ad Regem Daniae pro- hciscantur, pollicitusque est Rosenkrantzio, Legato Danico, se alia 4000 illis adiuncturum esse. Verum si non simul cum illis mittit aliquot mensium stipendia, sed apud avun- culum non minus, quam apud Dominos Ordines, antiquum obtinet, nihil levaminis, sed plus oneris ex istis suppetiis Rex Daniae consecuturus esset. Legatus Anglicus extra- ordinarius, Dn. Carletonius, qui apud Regem Galliae dimis- sionem familiae, quae cum Regina fuerat, excusare debuit, in ardentem febrim continuam cum dysenteria coniunctum in- cidit, ita ut Regem nondum videre aut alloqui potuerit. Interim Bassampetra (Bassompierre) Legatus nunc in Angliam venisse dicitur, qui procul dubio gravissimas querelas adferet. Nemo credit, ducem bene velie Regi suo, cum paene omnium Regum odia in eiuscaput curaulat. Sed haec ex Anglia ad 457 vos perferentur rectius. Itaque hane tandera Epistolam mrio, et Te, vir Illrris ac Generöse, de cuius benevolentia cuncta mihi polliceor, quam optime valere cupio. Ex loco consveto *W Octob. anno 1626. i 6 In tergo: Camerarius Cancellario d. 6 Octob. Praesent: Stockholm d. 30 Xovemb. 1626. 458 LXXXI. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis, d. ^££ 1626. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Nihil diligentiae et sollicitudinis hactenus omisi, sed singulis paene diebus Responsum ursi apud Doininos Or- dines. Variae excusationes allatae sunt, inprimis quod fla- granti bello gravissiinis occupationibus distinerentur. Cau- sae etiam magnitudinem postulasse, ut prius quam certi quid statuerent, Ordinum Hollandiae, quorum praecipuae in omni negotio pecuniario partes sint, sententiam et volun- tatem requirerent. Illos non nisi ante biduum convenisse. Conveni itaque statim horum Advocatum Dyckium, qui spem mihi fecit, se operam daturum, ut hodie adhuc delibera- tionem absolverent. Non cessabo interpellare utrosque, et simulatque quid consecutus responsi fuero, transscribam. Video illos luctari inter varias difficultates. Qui favent suae Reg. M:tis Domini nostri clementissimi progressibus, vellent jam Dantiscum in eius potestate esse. Sic nulla amplius deliberatione de Neutralitate, quam vocant, opus föret. Plu- res ad privata commoda respicientes verentur rei frumen- tariae in his locis inopiam, si diuturnum bellum sit in Bo- russia. Cum enim crebri rumores, Regem Poloniae cum 459 maximis copiis versus Dantiscum profisisci, sparguntur, ve- rentur, ne obsidia nimis magnae molis opus futurum sit. Hoc vero veluti praesupponunt, Polonos repudiata pace tan- tum bellica consilia agitaturos, atque ex eo S. R. M:tera bello Polonico implicatam in sola Borussia occupatam före. Sed nolo, quae antea de his rebus seripsi, repetere. Cura ipsum responsum accepero, scribam de cunctis, volente Deo. accuratius. Utinam interea ex Castris regiis aliquid Litte- rarum acciperem, ex quibus de S. R. M:tis actionibus ac consiliis liquido mihi constaret, et simul quid a Polonis, sive de pace, sive de bello exspectandum esset, liceret cog- noscere. Illis et contraria nobis refutare et causae faventes fortius impellere possem. Interim nihilominus facturus sum in monendo atque urgendo officium meum. Sed hoc ita faciam, ut semper S. R. M:tis autoritatis ac magnitudinis praecipuam rationem habeam. Animadverto a quibusdam propositum fuisse, mittendum esse ad Dantiscanos Carolum a Crackow, quem Domini Ordines in suis rebus Agentem nunc habent Helsingnorae, ut aequas illis conditiones non repudiandas persuaderet. Quid tandem futurum sit, experiar brevi. Facilius föret totum negotium, 14.21.28.10. (sim) Cypro (Anglia) 9.2.53.33.22.13.40. (meliori) statu res es- sent. Quam misere autem veluti captivus habeatur Ucalegon (rex Augliae) a 60. 23. 7. 81. 51. 67. 19. 52. 88. 27. (BuMnr fjamio) ut et cetera, non dubito 48. 26. 14. 3. 34. 73. 4. 93. 35. 69. (Busdorfium) nostrum diligenter ad vos relaturum esse. Sane apud ipsos Venetos (Ordines), tam domi, quam foris in militia, 59. 38. 70. 2. 15. 30. 100. 10. 50. 29. 21. 83. 47. 53. 31. 1. 86. 51. 75. 95. 13. {cuncta in peius labuntur) qua de re volumen conficiendum esset, non epistola. Accepta nuper prope castra in Equitum statione quadam clades non adeo magna, sed ignominiosa. Ex negligentia enim in explorando 460 hostium machinationes, et nimia securitate malum fluxit, non collocatis vigiliis in angusta semita, per quam hostes ex inopinato irraerant. Comes Stirumius et Baro Butlitzius cum 4 signis in potestatem hostium venerunt, Doleo Opt. Principis Auraici primordia non feliciora esse. Mari quoque grassantur Dunkerkenses, et saepe ex portubus näves inter- ceptas abducunt. Halecum autem piscationem lioc anno iterum reddiderunt inutilem. Cardinalis Cuevae consilium est, occlusis qua terra, qua aqua commerciis seditionem con- citare in vulgo, quod alioquin exulceratum ess.e novit do- mesticis malis et dissidiis internis distractum. Accedit mul- torum odium in magistratum, qui in poenis peculatus reis infligendis nimis lenes esse videntur. Quale exemplum nuper apparuit in illis, qui victi fuerunt ingentes pecuniarum sum- mas intervertisse, quae ad rei maritimae tutelam erogandae fuerant. Et profecto pessima haec consuetudo fere invaluit, ut pauci, qui pecunias publicas attingunt, puras manus ha- beant. Inter alios pravos fruetus, quos induciae pepererunt in his provinciis, hic quoque numerandus esse videtur. Certe opus esset, ut serio cogitaretur de remediis, quibus maior seeuritas reddi posset huic Reipub. Quod eo difficilius est, quo pauciores sunt, qui in hac saeculi corrupti avaritia et luxu, maiorem Reip. curam, quam privatae habeant. Sed de his ad alia. Rex Daniae nunc ad 8 millia equitum, et 7 millia peditum penes se habere dicitur, praeter illos, qui sunt in praesidiis, et apud alios. Tillius in recuperandis quibusdam locis in agro Brunsvicensi occupatus victoriae cursum neglexisse videtur. Quod si vera sunt, quae de Rusticis in Austria scribunt, fieri posset, ut cogeretur Til- lius partem exercitus sui ad Bavarum transmittere. Tum Regi Daniae oportunitas esset transferendi belli sedem in Westfaliam. Quamdiu hoc non fit, et belli fruetus Eccle- 461 siastici non percipiunt in suis terris, tamdiu frustra nobis securam pacem imaginabimur. Non scribam de his plura. cum cetera ex adiunctis chartis colligere liceat. Christianus Tliomae adhnc apucl nos moratur, sed minus scit de actis aut agendis a suo Rege, quam quisquam nostrum. De Bethlenio Principe et Mansfeldio multi rumores, sed incerti. Nullae ex illis locis afferuntur litterae, obsessis cunctis ubi- que locorum itineribus. Scribunt Caesarem elatum Tilliana victoria constituisse armis coepta perficere in Germania. etiamsi tota Hungaria coniicienda föret in extremum peri- culum. Sed liomo proponit, Deus disponit. Quam felix etiam sit futura eius vita, non dicam, si nunquam habebit tranquillum, sed continuo sanguinolentum imperium. Eu- tropius (rex Bohemiae) nondum ad nos rediit, Fuit cum illo in venatione Justini filius. Quantum ego suspicor, non sine scitu et voluntate Severi (Caesaris) cum Davide (rege Bohemiae) sermones miscuit. Inquiram, quantum potero, in rem ipsam, et tum diligenter perscribam. De conspi- ratione Gallicana teguntur praecipua arcana, sed atrocem fuisse patet ex circumstantiis. Quidam affirmant, non de detrudendo in moDasterium Rege, sed occidendo actum fuisse. Misera certe conditio Regum in Gallia esse coepit, post- quam Jesuitae in illud Regnum venerunt. Xam antea nulla fere gens fuit, quae Reges suos magis coluerit, et in oculis gesserit. Carletonius, nunc Baro Imbercurtius, adhuc mo- ratur in Gallia, et Bassampetrae Legationem in Angliam impedit. In Italia pax non pax est. Litterae quae ex illa fuerunt in itinere, interceptae sunt, sic ut nihil nunc certi habuerimus ex illis locis. Legatus Yenetus Georgius Georgi inträ paucos dies discedet in Galliam, Mense Decembri Suranzium, eius successorem, hic exspectant. Parum cum 462 istis Legatis, qui tam brevi temporis spatio hic substitunt, agi potest, cum plaeraque ad suos successores reiiciunt. Non erant nunc in promptu plura, quae scriberem. Postquam igitur 111. Gen:tem Tuam rogatam officiose volo, ut S. R. M:ti quam humilime me commendet, illam toto pectore quam optime valere voveo. Hagae Comitis *in^r Anno 1626. Dn. Kettlero huc reversus exposueram, quae eius causa 111. Gemtas Tua mihi Stockholmiae indicaverat. Gratissimo animo agnovit eius erga se benevolentiam. Nunc autem scripsit ad affinem suum, Dn. Plessenum, quae his addidi. Volui autem huius epistolam quoque adiungere, ut ita totum negotium 111. Gen:tas Tua rectius percipiat. Si Dn. Kett- lero satisfieri poterit Dn. Plessenus, venerandus senex, pro beneficio sibi praestito aestimabit. Est ille Consiliarius Pa- latinus iam ultra 11 annos, et mihi in supremo Senatu Hei- delbergae longo tempore Collega fuit, nunc Leydae Inspector est in aula Principum, filiorum Regis Bohemiae. Est hic quidam Senator Harlemensis, nomine Joannes van der Cammer, mercator, qui litteras intercessionales Dn. Ordinum curabit deferri ad S. R. M:tem, ut liceat ipsi ex- portare suas merces, quas Dantisci habet. A me petitum fuit, ut apud 111. Gen:tem Tuam adiuvarem eius desideria. Sequentur exemplum plures mercatores, et me adibunt in similibus rebus. Non libenter sine iussu, aliorum preces sive ad S. R. M:tem sive ad 111. Gemtem Tuam deferrem. Vellem tamen etiam conservare studia hominum Belgarum erga R. M:tem Suam, ne vulgo putent, hoc bellum in Bo- russia detrimentum esse allaturum huic Reipublicae. In tergo: Praesent. in Lissow 22 Octob. 463 LXXXII. Ep. L. Canierarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. fs Oct. 1626. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Doraine. Quotidie apud Dominos Ordines negotium mihi a S. R. M:te Domino nostro clementissimo demandatum diligenter urgeo, sed video moras ex mora nasci, et unam difficultatem aliam progignere. Jam constitutum erat, ut vellent Carolum Cracovium, suum in rebus Agentem, Helsingnorae ad Dan- tiscanos raittere. Nam alterum membrum maioris momenti, de transferenda sede communis belli in Antoniam, et ex hac resti- tuendi postea res collapsas in Hungaria ad Menelaum (re- gem Angliae) potissimum reiiciunt. Xunc autem de actione quoque cum Dantiscanis nova dubitandi ratio exoritur, quod quidam existimant, nec pro dignitate S. R. M:tis nec sua esser tractare ista Cracovium, sed mittendum aliquem maiori auto- ritate et experientia praeditum qui non tantum Dantiscanos ad aequas Neutralitatis, quas vocant, conditiones permovere. sed etiam si res ita ferret, et S. R. M:tis adsensus permit- teret, apud ipsos Polonos de pace aut paci similibus induciis aliquid tentare posset. Ita dum de eiusmodi circumstantiis deliberatur, et hoc saxum volvitur ac revolvitur, tempus la- bitur, et occasiones procul dubio praetereunt. Ego in sa- 464 lutaribus necessariisque monitis nihil praetermitto, sed ubi tot sunt capita, et diversi humores, et insuper quotidie ubi- que fere locorum nova emergentia exsurgunt, difficilis sane et taediosa est omnis actio. Illam etiam, quantum ad me attinet, nonnihil graviorera reddit, quod de successu remin in Borussia nihil certi percipio. Unde illis, quae ab aliis, saepe malö scopo, sparguntur, non possum occurrere, ut ne- cessitas postulat. Spero tamen me facere officium, quantum est in mea potestate et viribus. Cetera igitur et divinae voluntati et tempori permittenda sunt. Valde autem Ve- netos (Ordines) nunc sollicitos res Ulyssis (regis Daniae) faciunt, quae certe lubricae esse videntur, et maiori adhuc periculo obnoxiae. Scripsit ille his diebus ad Areopagitas (Ordines), non excusisse sibi adversam fortunam animum, stare se adhuc, et fretum divino auxilio hostibus non ces- surum, sed extrema potius tentaturum esse. Non potui sal- tem ad legendum impetrare illas litteras. Necesse itaque est, ut aliquid mysterii lateat. Ego de Lentulo (rege Da- niae) multa scribere possem, quae habeo a bonis viris, qui rebus omnibus interfuerunt. Sed quod haut sciam, an 111. Gemtas Tua cum S. R. M:te praesens sit, et arcanam scri- bendi designationem penes se habeat, ob interceptionis ine- tum non audeo cuncta exprimere. Unum igitur hoc dico, plus me metuere mali, quam sperare boni. Ex hoc colligi facile possunt reliqua. Ego semper maritimis locis metuo, et saepe deploro, non maiorem tanti periculi rationem ha- beri ab iis, quorum vel maxime in terest. Jam etiam exspi- ravit foedus inter Venetos (Ordines) et Graecos (Hansea- ticos), necdum tamen de renovatione eius vel verbum au- ditur. De Alexandro (Bethl. Gab.) nihil adhuc certi habemus. Eius Legatus in Siciliam (Angliam) profectus est. Nihil ef- ficiet, quamdiu Menelaus (rex Angliae) dependet ab illo ho- 465 mine, qui ex fastu et ambitione est compositus. Sed cum de his Dn. Spensius et Dn. Rusdorfius procul dubio exacte cuncta perscribant, idcirco supersedeo taediosis illis narra- tionibus. Apud Venetos (Ordines) magnam consternationem video et fluctuantia consilia, quod cum suo et Reip. damno experti sunt, nullam ipsos certam spem collocare posse ne- que in Menelao (rege Angliae), neque in Ptolomaeo (rege Galliae). Sed de his aliisque maximi moraenti proxima qua- que occasione certa, qua meas sine periculo Haraburgum raittere queam, scribam plura quam plenissime. Juba (Mans- feldius) si cum Spartaeo (Bethl. Gab.) se coniunxit, (quod quidam esse factum scribunt) in magnum metum Severum (Caesarem) coniecturus esset. Verum cum ab Ucalegonte (rege Angliae) et Marco (rege Galliae) nihil argenti accipiat, diu durare non poterit. Rustici Austriaci ostenderunt, quid possit desperatio, et Deus ultor fuit perfidiae ac tyrannidis. Hic igitur faciet, cum homines desint suo ofiicio. Sed, ut dixi, reservo cuncta in occasionem securam, quae spero inträ paucos dies se offerret. Rex et Regina heri redierunt ex venatione. Rusdorfius mandata accepit, ut se cum Dn. Spensio in negotio S. R. M:tis coniungat, et quam diligen- tissime illud urgeat. Sed quae spes, ubi desperata sunt omnia? Quam cito autem mutari in melius res possunt, si Deus voluerit? Acquiescamus igitur in huius providentia, et faciamus officium nostrum, nec deiiciamur adversitatibus. Gråta superveniet, quae non sperabitur hora. Modo Sere- nissimus Rex noster salvus sit, et felici semper successu progrediatur, et non desperabo de Rep. et restitutione nostra. Eius M:ti humilime per Te me commendans, Deum ardenter precor pro felicitate tua, Illustris ac Generöse Domine. Bene vale. Ex loco cODSveto, T% Octobr. anno 1626. 30 466 In tergo: Illustri ac Generöse- Viro, D:no Axelio Oxen- stiern etc. etc. Praesentatae Stockholmiae 19 Novembris A:o 1626. (L. S.) 467 LXXXIII. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis, d. §8 Oct. 1626. R. A. Hollandica. S. P. Ulustris ac Generöse Domine. Scripsi ante octiduum satis prolixe de rebus mihi cog- nitis omnibus, missis binis per Hamburgum fasciculis. Uti- nam evadant interceptionis periculum, et tuto Stockholmiam et Elbingam perveniant. Ad litteras S. R. M:tis Domini nostri clementissimi, quod attinet, quas 17 huius Mensis una cum variis adiunctis actis accepi, nihil me praetermi- sisse studii, curae et laboris et hic et in Anglia existimo, facturusque sum etiam in posterum impositi mihi muneris officium, quantum et S. R. M:tis autoritas permittit, et fert ratio temporum. Nunc quidem apud Areopagitas (Ordines) 2.22. 10.14.21.8. 19.52.28.13.41.4.53.23.59. 15.26.30.51. 46. (consilia mire fluctuant). Discesserat non ita pridem, recta domum rediturus Legatus Ulyssis (regis Daniae), sed in itinere a Lentulo (rege Daniae) ad Venetos (Ordines) re- verti iussus ante paucos dies huc venit, et statim ab Areo- pagitis (Ordinibus) auditus fuit. Accurate exposuit, 33. 70. 12. 35. 27. 11. 29. 48. 40. 62. 38. 68. 34. (in quo periculo) esset Ulysses (rex Daniae) et celerrima auxilia expetiit. Lubenter ei isti satisfacerent, 74. 32. 3. 83. 33. 17. 86. 92. 31. 52. 119. 468 80. 73. 46. 42. 9. (sed vix viam certam) reperiunt. Nam vult quidem Ucalegon (rex Angliae), ut 74. 89. 44. 81. 8. 68. 43. 69. 88.53.113.93.79. (sex illa millia) Siculorum (Anglorum), qui in Venetorum (Ordinum) 119. 90. 14. 46. 73. 100. 74. (cas- tris) sunt, ad Lentulum (regem Daniae) mittantur, sed 111. 95. 8. 68. 91. (nulla) adest 50. 101. 2. 95. 10. 21. 91. (pecunia) sine qua ne 28. 108. 20. (ire) quidem 98. 39. 53. 29. 70. 15. (volent). Res autem Ulyssis (regis Daniae) eo loco iam sunt, ut 75. 33. 68. 8. 23. 14. (Tillins) adeo ei immineat, ut ve- rendum sit, 111.32. (ne) aut 10.82.26. 102.9.59.113.19. 58. 41. 69. (novam cladem) aut turpissimas pacis conditiones accipiat. Sunt enim apud utrumque iam 8.80.5.31.75.40. (Legati) Aloisii (elect. Sax.) et Andreae (elect. Brand.), et ille iam 42.63.9.81.110.88.14.108.30.15.87.13.32.9.69. 31. 56. 63. 20. 1. 38. 48. 65.29. 111. 14.29.69. (Administratör em Magdeburgenscm) a Lentulo (rege Daniae), privata stipula- tione interveniente, dicitur avulsisse. Hoc etiam animadver- titur, stimulari Ulyssem (regem Daniae) nonnulla aemula- tione, et aegre ferre Scipionis Africani (regis Sueciae) 50. 13. 94. 47. 71. 80. 13. 99. 14. 74. 35. 2. 62. 29. 14. 47. 26. 107. (prosperos successus) metuereque, ne 21. 10. 69. 30. 108. 33. 60.79.8.15.6.88.119.22. (in marl Balthico) nimis 71.94. 15.41.10.18. (potcns) evadat. Utroque easu Josephus (Ca- merarius) 9. 38. 53. 46. 90. 9. 91. 68. 102. (midta mala) prae- videt, et totius Hispaniae respectu, et inprimis etiam ra- tione Gedeonis (regis Sueciae). Fieri enim posset, ut Len- tulus (rex Daniae) cum Julio Vindice (Caesare) 21.70.116. 13. 42. 75. 28. 30. 9. (in gratiam), rediens, cum ipso Alcimo (rege Hispaniae) 47. 92. 21. 83. 10. 66. 20. 73. 80. 15. (se iun- geret) quas minas nonnunquam iactari audivi. Cuncta nunc Ulysses (rex Daniae) speciose excusaturus esset, quia a Me- nelao (rege Angliae) 46. 26. 13. 71. 28. 14. 47. 81. 9. 92. 58.29. 469 14.41.48.15.83.74. (turpissime desertus) fuerit. Quae au- tem in Sicilia (Anglia) fiant, et quid ex Cypro (Anglia) boni aut mali exspectandum sit, non scribam. Scio, hoc fecisse accurate et saepius Dn. 74.11.89.51.14.28.95.9. (Spen- sium) nostrum, et fortassis etiam Dn. 48.26.74.118.22.73. 57. 28. 35. 9. {Busdorfkim) . Veneti (Ordines) certe cum vi- deant, Menelaum (regem Angliae) 19. 58. 38. 2. 92. 33. 10. 71. 13. 30. 29. 62. 40. 11. 80. 46. 21. 79. 90. 61. 13. 28. 71. 88. (a Da.ce in praecipiti abripi) omnibus in rebus et locis cunctan- tur, et sibi tantum cavere satagunt, cum hoc pacto 73. 92. 14. 21. 70. (res in) Ungaria (Germania) 50. 13. 99. 3. 80. 14. 110.20.13.90.46.28.14. [pro desperatis) habeant. Certe Mansvetus (Camerarius) nullum adhuc responsum ab Areo- pagitis (Ordinibus) extorquere potest, quamvis hoc singulis paene diebus urgeat. Animadvertit, 30.69.14.3.80.13.22. 58. 19. 52. 29. 10. 47. 92. 14. (Amsterodamenses) impedire bona aliorum consilia, ut fere fit etiara in rebus aliis. Cuncta enim ad se trahunt, et ex sola lucri commoditate aestimant. Honesti aut salutis publici postrema cura est. Brevi iterum celebrabitur Conventus Ordinum in Foro Julii (Hollandia). Ad illum nunc Josephum (Camerarium) remittunt. Ille in- dignatur, sed quae curva sunt, non ita facile recta potest efficere. Nihil tamen fidei ac diligentiae praetermittet, et sperat brevi se certiora perscripturum esse. Inter alia non- nunquam audivit, esse non paucos, (ut in Sicilia etiam si- miles sermones quandoque sparsi fuerunt) qui existiment, hoc tantum Gedeonem (regem Sueciae) agere, ut cunctos, quos possit, Antoniano (Polonico) 120. 32. 8. 68. 22. 93.112.11. 53. 21. 62. 41. 15. (hello implicet) quod cum 58. 33.26.3.35.73. 31. 46. 26. 13. 38. 52. (dia duraturum) putent interim nihil Sci- pionem Africanum (regem Sueciae) in Hispania (Germania) 50. 13. 30. 14. 46. 79. 13. 20. 71. 22. 14. 89. (praestare posse) 470 existimant. Sed clariora erunt cimcta, ubi certum responsuru tandem dabitur. Parum tamen Mansvetus (Camerarius) pol- liceri potest, cum indubitatum sit, Venetos (Ordines) 32. 77. 55. 42. 38. 14. 75. 22. 47. (exhaustos) et 65. 13. 90. 83. 21. 52. 27. 8. 41. 71. 13. 20. 69.81. (gravt mole premi). Duriorem etiam nostram causarn facit, quod uno eodemque tempore et hic et in Sicilia (Anglia) Lentulus (rex Daniae) et Alexander (Bethl. Gab.) 71. 20. 119. 86. 10. 93. 19. 69. 49. 26. 30. 20. 108. 90. 10. 106. (pecuniam quaerunt) cuius tamen utrobique pro- ventus non adeo certus aut magnus est. Sed de bis plura proxime. Quae adiicio meis, forte non merentur lectionem vestram. Sed ideo hoc facio, ut constare vobis possit, quae vulgo ferantur de rebus Borussiacis. Utinam ego crebriores litteras acciperem, ut adversos saepe rumores possim dispel- lere. Rustici in Austria crebris maximisque victoriis potiti, illas nunquam prosecuti sunt. Nam pedem extra suum non extulerunt. Magni momenti res est, quod Bavarus Austriam sibi eripi metuens, non fidit Caesari. Tandem huic illius avaritia et ambitio suspecta fieri debebat. Omnis enim huius tam diuturni belli in Germania utilitas, ex strage tot homi- num, et devastatione tot provinciarum, ad solum Bavarum pervenit. Caesar nihil ex eo sibi acquisivit quam inquietum Imperium et ex amicis regibus sibi inimicos fecit. Taceo alia incommoda, quae magis magisque experietur, nisi serio tandem ad securam et honestam pacem consilia flexerit. Sed hane respuit Spiritus Jesuiticus, qui terram igni misceri mavult, quam religioni Orthodoxae libertatem permittere. Ille etiam in Gallia horrendam illam conspirationem produxit, ut in eo regno turbis excitatis Hispanus interim Monarchiae Universalis cursum produceret latius. Sed nolo lougiori Epistola peecare in commoda publica, cum notae mihi sint occupationes tuae. S. R. M:ti ut humilime me commendes, 471 Illustris ac Generöse Domine, officiose peto, et Te quam optime valere cupio. Loco consveto, fg Octobris, anno 1626. In tergo: Illustri ac Generoso viro, Dn. Axelio Oxen- stiern etc. etc. (L. S.) Praesent. Stockholm 30 Nov. 1626. 472 LXXXIY. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Ha- 27 Oct. 6 Nov. R. A. Hollandica. gae Comitis d. |^ 1626. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Occupatus nunc sum in migratione ex aedibus, quas hactenus Hagae incolui. Conduxi vero domura Amplissimi Domini Dyckii nostri, quam vulgo Suecicam vocare solent, quod S. R. M:tis insignia in vestibulo ostentat. Satis qui- dem magna locationis merces est, sed cum Suecicum nomen referat, aequis oculis videre non potuissem, si alius illam inhabitasset. Splendida et spectabilis haec domus est, sed neglecta a prioribus inhabitatoribus, et certe inquilinum ta- lem habere debuerit, cui et Suecicum nomen sanctum, et optimus vir, Dn. Dyckius amicus est. Videtur hic esse neg- ligentior rerum suarum, et rectius sibi consuleret, si il- larum, et inter eas inprimis buius domus accuratiorem ra- tionem haberet. Ego quidem, ut dixi, nunc in translatione et repositione supellectilis meae nonnihil distrahor, ut bre- yior esse cogar hac vice in scribendo, cuius tamen studii consuetudinem ne hac quidem septimaua negligere volui. Sed nihil fere occurrebat vel S. R. M:tis cognitione vel lec- tione tua dignum. Nam negotium quod hic ex mandato il- lius adhuc urgeo, nondum promovetur. Saepe diuque de 473 illo deliberatum fuit, sed nondum reperiunt exitum. Nunc id reiecerunt ad Conventum Ordinum Hollandiae, qui medio hoc mense futurus est. Non deero tunc officio meo, nec ulli labori parcam. 23. 32. 13. 83. 9. 59. 26. 52. 21. 10. (Verum cum in) Sicilia (Anglia) 2. 23. 51. 62. 15. 19. 28. TO. 3. 33. 20. 14. 33. 111. 11. 29. 40. 35. 47. 8. 30. 1. 31. 51. 46. 38. 48. 6. 81. 59. 12. 83. 22. 49. 86. 32. 74. 50. 41. 69. 112. 80. 53. 81. 27. 13. 89. 9. (cuncta in dies in peius labantur hic quoque spem me- liorem) decollare animadverto. Sane ex animo Menelai (re- gis Angliae) 86. 93. 62. 92. 69. 58. 34. 68. 101. 39. (vicem doleo). Nam 4.88.58.101.9. (fidem) quam 63.95.119.93.14. {Bu- ds) culpa 71. 20. 73. 118. 21. 3. 28. 75. (p>erdidit) non ita cito et facile acquiret iterum. Certe cum Utysse (rege Daniae) 11.29.73.4.33.58.32. (perfide) agunt Siculi (Angli). Grave est, quod 2. 82. 10. 106. 73. 42. 71. 79. 62. 13. 90. 19. 10. 46 80. (contra pacta antc) acceptam 62. 113. 30. 58. S9. 9. (cla- dem) illum 63. 89. 14. 20. 13. 95. 29. 13. 98. 10. 106. (deser- uerunt). Sed longe gravius, quod 110. 94. 74. 15. 6. 31. 70. 2. 11. 48. 99. 9. 21. 14. 107. 42. (p>ost hane promissa) iterum 26. 81.22.53.90.10.46. (violant). Nam et litteris, et misso pe- culiari nuncio Lentulo (regi Daniae) confirmaverant, se sta- tim 6 illa 69.21.8.68.28.91.9.33.53.33.13.26.69. (Mia militum), quae in Venetorum (Ordinum) castris sunt, 19. 63. (ad) Ulyssem (regem Daniae), et simul etiam alia 49. 35. 42. 15. 35. 82. 73. (quatuor) ex Cypro (Anglia) 19. 60. 68. 41. 5. 79. 15. 83. 48.22. 14. (ablaturos) esse. Verum 29. 15.33. 8.68.21.55.28.2. (et illi hic) manent, cum 70.26.53.113. 30. (mdla) appareat 71. 41. 62. 95. 10. 101. 19. 32. 46. 66. 93. 30. 53. 28. 94. (pecunia et hi alio) nescio quo ire debent. 47. 28. 62. (Sic) Lentulus (rex Daniae) a Siculis (Anglis) in magnas difficultates coniicitur, ex quibus haut scio, qua ra- tione emergere possit. Adest adhuc Christianus Thomae, 474 sed apud Areopagitas (Venetos) 50. 19. 73. 26.69.50. 13.27. 9. 39. 23. 89. 15. (parum promovet). Certe nunc Ucalegon (rex Angliae) 13. 80. 9. 50. 38. 61. 8. 21. 119. 30. 52. (rempublicam) Tryphoni (regi Hispaniae) veluti 71. 13. 94. 14. 75. 28. 46. 35. 40. 15. 2. 83. 93. 58. 23. 17. 52. 29. 8. 81. 27.48. 19. 82.4.54.21. 63. 93. 102. (prostituit cai Dux meliora officia) praestare 10. 87. 70. 110. 22. 14. 47. 29. 15. (non posset) si eius 9.33.51.88. 14. 106. 80. 13. {minister) esset. Verum de bis aliisque plura alias, et procul dubio Dn. 47. 11. 89. 10. 74. 100. 26. 14. (Spen- sius) cuncta diligenter perscribet. Nunc ad alia. Princeps Auraicus Equitatum omnem ex castris diraisit, et brevi etiam pedites in hiberna esse missurus videtur. Hispani Slusis inhiantes quaedam munimenta circa illas aggressi sunt, sed reiecti a nostris cum clade nonnulla se recipere coacti fue- runt. Fuit in propinquo Brugis Marcbio Spinola, et iustum fere exercitum penes se babuit, quo procul dubio Slusas ob- sediisset, si munimenta illa intercepta fuissent. Vienna scri- bunt, Caesarem remisso ad Bethlenium Principem huius mi- nistro, qui a S. R. M:te ex Borussia rediens captus fuerat, una cum litteris ad Turcarum Regem, et Bethlenium scrip- tis, quibus utrique bellum denunciet. Quod sane impacata adhuc Germania audax föret facinus. Sed acres sunt se- cundae fortunae stimuli, qui ea ebrios saepius impellunt ad praecipitia. Quas adiunxi, Russicis litteris inscriptas, Isaacus Massa ex Moscovia accepit, et mihi diligenter commendavit. Adiunxi et alia nonnulla non levis momenti, et ut tutius irent meae, eas per mercatores Elbingam transmitti curavi. Sollicitus autem sum de meis fasciculis, et inprimis de uno, quem ante 14 dies misi, ue forte alicubi intercipiantur. Media etiam hieme nullae amplius näves per Oceanum et mare Balthicum excurrent, terra vero cuncta paene in Borussiam 475 itinera obsessa sunt, ut haut sciam, quo pacto meae tum temporis deferri debeant. Sed quomodocunque res cadent, tamen a consvetudine mea non desistam, quin singulis sep- timanis aliquid scribam atque mittam. Nune varie a do- mesticis et aliis interpellatus abrumpere coactus fui. Itaque Ilhris Gen:tas Tua turbulentae et festinatae scriptioni be- nigne ignoscet. S. R. M:tis, Domini nostri clementissimi, et tuam salutem divinae tutelae toto pectore imice commendo. mg ta%iata. loco consveto /y^mb. Anno 1626- In tergo: Camerar. d. 27 Octob. P:sent. Stockholm 30 Nov. 1626. 476 LXXXV. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. f% Nov. 1626. R. A. Hollandica. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Nihil fere erat, quocl nunc scriberem, et tamen hoc ipsum malui, quam nihil scribere. Quieta et silentio in- voluta hic sunt omnia, cum tamen totus Orbis terrarum in motu sit, ut si Copernicus viveret, hoc potissimura argu- mento uti potuisset, terram non coelum moveri. Christianus Thomae huc redux non sine taedio, impetratis, quae cupit, dimissionem suam exoptat. Sed solemne nunc est Areopagi- tarum (Ordinum) Curiae, ut cunctando consultationes suas tra- hant, et responsa differant. Venit ab Ulysse (rege Daniae) superioribus diebus missus Nobilis, qui in Siciliam (Angliam) ire debet, et iubere, ut 13.22.47.32. 10.7.48.19.51.15.18.21. 26. 74. {Bosenkrantzius) ad Marcum (regem Galliae) se con- ferat. Is nobilis et Davidi (regi Bohemiae), et Venetis (Or- dinibus) litteras attulit, quibus admodum cordate Ulysses (rex Daniae) scribit, se adversa fortuna minime fractum, ve- rum pro causae communis defensione extrema adhuc tenta- turum esse. Tantum petit, ut apud Menelaum (regem Da- niae), et Ptolomaeum (regem Galliae) instent, perficiantque, ut officio suo 20.46.11.73.27.9.28.14.47.40.74. {et pro- 477 missis) satisfaciaut. In Cypro (Anglia) autem antiquum ob- tinent, hoc est 28. 70. 6. 34. 13. 30. 107. 2. 39. 10. 74. 81. 8. 88. 31.52.35.75.42.70.15. (in horas consilia mutant). Nec ali- ter fieri potest, ubi veris regnandi artibus, et fidis monito- ribus spretis, 47. 32. 93. 79. 10. 38. 47. (Scianus) aliquis 100. 9. 50. 41. 73. 90. 46. (imperat). Promiserant Siculi (Angli) Len- tulo (regi Daniae) sex 52.100.8.68.21.91. (millia) quae in Venetorum (Ordinum) castris sunt, et alia quatuor ex Cypro (Anglia), se missuros. Sed de illis nulla adhuc mandata, 10. 83. 53. 8. 102. 71. 80. 59. 86. 51. 28. 30. {nulla pecunia) ad- huc apparet, et ex his duo 69. 28. 53. 113. 19. (millia) in 55. 33.1.92.13.10.33.42.9. (Hiberniam) nunc deportanda esse excusant, quod illic res 46. 98. 13. 60. 23. 8. 20. 70. 46. 31. 29. (turbulentae) esse incipiant. Milites enim cum stipendia non accepissent, subditis molesti fuerunt, atque ex eo hi ad se- ditionem proni. 33. 10. 74. 62. 82. 15. 40. 79. {In Scotia) quo- que 112.87.46.26.14. (motus) metuendi, et quis scit, an ipsa Sicilia (Anglia) diu tranquilla mansura sit, omnium animis 88. 10. 74. 32. 33. 90. 51. 35. 52. (in Seianum) accensis. Ucalegon (rex Angliae) tamen aliquid 71.40.62.26.70.81. 91. 20. 119. 94. 13. 73. 19. 14. 93. 47. 74. 29. (pecimiae corra- sisse) dicitur, qua certe Lentulus (rex Daniae) valde opus habet. 75. 21. 8. 68. 33. 95. 112. (Tillium) discedere alio farna tulit, de cuius certitudine hodie nobis constabit, ut spero. An- dreae (elect. Brand.) non obscure minatus fuisse dicitur. Sed forte in agro meliori hiberna quaeret, et ego semper 58. 41. 55. 94. 53. 14. 91. 15. 21. 102. (de Holsatia) metui. Lentulus (rex Daniae) vero nunc totum exercitum suum reformare scri- bitur, et in meliorem ordinem redigere. Excitant illum, opi- nor, Scipionis Africani (regis Sueciae) trophaea, et haec potis- simum aemulatio illum retrahet, quo minus turpem cum Julio Vindice (Caesare) pacem faciat. Sed mox haec cuncta clarius 478 videbimus. Nunc itaque ad alia. Princeps Auraicus in hiberna nunc deduxit milites. Ipse retenta parte exercitus Arnemii haeret, ut in hostium machinationes intentus sit, si forte quid aggredi velint, cum plaeraque nunc flumina vadosa sint. Rediturus tamen brevi fertur in hane urbem. Clades et ignominia prope Slusas ab Hispanis accepta, maior fuit multorum opinione. Nam ex primariis non pauci occisi, et multa instrumenta militaria armaque amissa sunt. Tantus terror Panicus fuit in fuga, quem recessum vocant, ut mi- lites regiae viae obliti per avia et uliginosa loca hinc inde dispersi evaserint, submersis et oppressis pluribus. Tenta- runt etiam aliis in locis Hispani aliquid, sed detectis insi- diis nihil effecerunt. Sic aestas cum autumno praeterierunt, non adeo magnis utrimque rebus gestis, praeter exspecta- tionem omnium! Conventus Ordinum Hollandiae 17 huius Mensis, stilo loci, incipiet. Ad illum et Principis reditum cum reiectum sit ab Ordinibus Generalibus totum, quod hactenus saepe ursi, negotium, idcirco diuturniore adhuc mihi patientia opus est. Interea aliquid litterarum sive ab 111. Gen:ta Tua, sive a D. Salvio me accepturum spero. Ce- tera in hane rem prioribus meis saepius perscripsi, ut re- petitio ulterior odiosa futura esset. Abrumpo igitur, et vota solemnia pro salute et crebris victoriis S. R. M:tis, Domini nostri clementissimi, divino numini nuncupans, 111. Gen:tem Tuam quam optime valere iubeo. Ex loco consveto, T3^ No- vemb. anno 1626. Zobelius ex Gallia rediit, accepto optimo responso, ut audio. Utinam verbis res ipsa respondeat. Novus Legatus Venetus indies hic exspectatur. Constat enim eum fuisse Parisiis. In tergo: Praesent. Stockholm d. 12 Decemb. (1626). 479 LXXXYI. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. |§ Nov. 1626. R. A. Hollandica. S. P. Ulustris ac Generöse Domine. Magna etiam nunc est materiae ad scribendum steri- litas. Non tamen a consvetudine mea discedo, quin sin- gulis septimanis aliquid mittara. Convenerunt iam Ordines Hollandiae, et Princeps Auraicus inträ paucos dies exspec- tatur. Tum actionem non rnea voluntate, sed aliorum cunc- tatione intermissam resumam. Annitar, quantum potero, ut ad scopum S. R. M:tis dirigantur consilia, huiusque aucto- ritas et gloria prima ac summa mihi erit ratio. Impedi- menta, si quae oboriuntur, a mercatoribus veniunt, quibus cum privati lucri cupiditas cynosura sit, raro ad Reip. emo- lumenta et securitatem respiciunt. Et hi tamen in his pro- vinciis non ultimo loco babentur. Hoc unum mihi grave est, quod post S. R. M:tis ultima Augusti, et Dn. D. Salvii prima Septembris scriptas litteras, hactenus nullas praeterea ex Borussia acceperim. Sic raagnis viris, qui ex me audire potissimum volunt, quo loco sint res S. R. M:tis, nihil re- spondere possum. His quoque diebus proximis iterum farna sparsa est, cladem fuisse a Suecis acceptam ad Mundam Dantiscanorum propugnaculum, et Regis Poloniae exercitum 480 excrevisse ad 80 millia militum. Quae cum ita sint, ineffa- bili cum desiderio litteras vestras exspecto. Nunc ad alia, quae modo mihi succurrunt. Christianus Tkomae, Regis Da- niae Legatus, die Lunae prox. discessit, relicto potius in suspenso, quam confecto negotio. Discessit insalutatis Le- gatis, quod Gallicus iniquissimo animo tulit. Ego aequiori id fero, quamvis ipsura inviserira, et saepius communica- verim cum ipso, quae causae publicae, ut sciret, interesse putavi. Sed alii non tam ignorantiae civilitatis, quam typho cuidam Hispanico hoc tribuunt. Ego rem in medio relinquo. Venit interea ad nos Centurio Scotus cum litteris ad Co- mitem quendam Scotum (cuius nomen mihi excidit), cui a Rege Daniae mandata adfert, ut duas legiones Scotorum propere a se conscriptas ei quantocyus adducat. Is ipse retulit, Regem nunquam ita ad belli continuationem animatum fuisse, uti nunc sit, quod et litterae eius ostendunt, quas his inter alia adiunxi. Me tamen multa habent sollicitum, inprimis illa, quae vir bonus, et rei bellicae peritus Ham- burgo ad me scripsit, ut ex adiecta apograplio videre licet. Tillius si Albim transiit, hiberna loco commodo quaesiturus esse videtur. Mirum est, ne in hunc quidem diem nos li- quido scire, quo duxerit exercitum. Sunt, qui versus Sile- siam illum esse profectum dicunt, alii in Holsatiam iturum affirmant. Quod mihi fit verisimile, quamvis multae magnae- que in contrarium rationes allegari soleant. Hodie adhuc, uti puto, intelligemus rei veritatem. Ex Gallia, Anglia et Italia nullae hac septimana venerunt litterae. Ex aliis tamen locis ad nos perlatum, Rhetos in conventu Curiensi pacem Hispano-Gallicam omnino repudiasse, misisseque Legatos ad Regem Galliae, Venetos et Helvetios, qui causas consilii sui aperiant, et auxilia contra Hispanos postulent. Hos ex Ti- cino tormenta maiora Comum advexisse, nec facile unquam 481 Vallem Telinam in priorem libertatem restituros esse. Ve- neti arma retinent, consensuri procul dubio cum Rhetis et Helvetiis, cum ne ipsi quidem Pontifici fidere possint. Sic male sarta gratia necquidquam coit et rescinditur. Etiam Galli, si antiquum obtinent, facili et levi momento impelli possunt, ut retia, in quae imprudentes astutia Hispanorum implicati sunt, perrumpant. Cordubae tamen cum Marchione Coeurensi de pace actio fere ad exitum perducta fuit. Mihi heri sub secreti fiducia a viro fide digno narra- batur, 2. 19. 13. 53. 20. 46. 22. 10. 21. 35. 69. (Carletonium) cum nuper apud Marcum (regem Galliae) Legatus esset, in arcano quinquies cum 56. 23. 70. 3. 29. 9. 30. 48. 33. 27. (Gun- demario) Alcimi (regis Hispaniae) 8.32.65.31.15.83. (Le- gato) convenisse. Sed hunc, cum properaret ad Tryphonem (regem Hispaniae), in itinere esse mortuum. Certum autem est, 60. 26. 54. 40. 51. 7. 42. 52. 80. 95. 9. (Bukingamium) iam- dudum clam cum Tryphonianis (Hispanicis) 58. 80. 11. 79. 59. 89. (de pace) egisse, quamvis hoc Ucalegon (regis Angliae) Lentuli Legato pernegaverit. Sic ex omnibus circumstantiis facile iudicare licet, quid de Siculis (Anglis) nobis polliceri possimus, quibus sane debemus omnem calamitatem, quae hactenus nos et Remp. obruit. Cetera non dubito, Dn. 14. 50. 89. 70. 47. 32. 95. 74. (Spensius) perscribet, a quo tamen ad diversas meas nullum adhuc responsum accepi. Ex Ger- mania nunciant, Bavarum conflictari cum morbo incurabili. et non tantum cum Austriacis, sed etiam cum Archiepiscopo Saltzburgensi simultates ei esse. Deus procul dubio et in animo et in corpore Principem istum affliget, qui sola am- bitione occaecatus et Gentilem optime de se meritum de statu suo deiecit, et tantum effudit Christiani sanguinis. Plura iam non succurrunt. Quae autem meis iungere et mittere soleo, forte non omnia merentur, ut veniant in cou- 31 482 spectum vestrum. Sed ideo hoc facere soleo, ut cognosci possit, quae circumferantur publice de rebus gestis in Bo- russia, quas å^losridroag saepius ad me referri velim per D. Salvium, aut alium ex S. R. M:tis ministris, quam una te- cum divinae tutelae toto pectore commendans prosperrima quaeque tibi, Vir Illustris ac Generöse, comprecor. Loco consveto, ^ Novemb. Anno 1626. Hispani ante paucos dies de intercipiendis Bergis ad Somam consilia agitarunt, sed bis detectis conatus eorum frustra fuerunt. Totius rei circumstantias propediem intel- ligemus rectius. In tergo: Illustri ac Generoso Viro, Dn. Axelio Oxen- stiern etc. etc. Datum 10 Novemb. Praesent. Stockholm 26 Decemb. 483 LXXXVII. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. || Nov. 1626. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Quo maius fuit desiderium meum, ut aliquid litterarum ab Ill:ri Gen:te Tua ex Borussia acciperem, eo gratiores mihi merunt, quas e Castris ad Falckenoviam die 18 Octo- bris ad me scripsit. Absit vero, imnio piaculum sit, ut eam ullius negligentiae vel tacito sensu arguam. Nam silentium eius diuturna in longinquis locis absentia satis excusavit, et nunc quoque in coinmoda publica graviter peccarem, si cre- bras ab Ilhri Gen:te Tua expeterem. Quaecuuque tamen a tam generosa manu ad me veniunt, eas thesauri pretiosi instar amplecti et adservare soleo. Legi summa cum volup- tate missam relationem de soluta obsidione Mevensi. Sane haec memorabilis est, et dignissima, quae cum multis com- municetur, et cuius momentum vel ad posteritatem exstet. Verissimum est, quod Poeta dicit, Nullum numen abest, si sit prudentia. Nam enim fortissimo Regi nostro fortuna deest, quam sibi ipsi format singulari prudentia, et heroica prorsus fortitudine. Iactent nunc alii superbissimae gentis potentiam, quam S. R. M:tas in ipso belli primordio tam fortiter ac feliciter contudit. Faxit autem Deus Opt. Max. 484 ut S. R. M:tas ex suo omniumque bonorum voto vel perpe- tuis de hostibus suis victoriis nominis aeternam gloriam acquirat, vel securam tandem ab iis pacem victricibus armis extorqueat. Ingens sane mihi Sarmatici typhi metamorphosis videbatur, cum legi conditiones in primo amicabilis colloquii congressu propositas. Non dubito ipse quoque haec consilia hostium eo spectasse, ut seu directe, seu per obliquum ani- morum motus in regno Sueciae in diversa traberent. Quam astute autem cuncta agant, ex ipsis tamen illis propositio- nibus elucet, eos de recuperando armis Regno desperare, cum hunc Regem suum solo eius, et nudo inanis praeten- sionis titulo, contentum vivere pati possunt. Sed exspectans exspectabo exitum ulterioris conventus. cum proposita ex nostra parte induciarum media Polonis minus arriserint. Spero S. R. M:tis munitiones in tantum iam perfectas, ut ducere bellum commode possit. Sic hostis, quo maiorem hominum multitudinem adducet, eo citius sumptus in bellum collatos absumet, et provinciales huius taedio conficiet, cum Poloni vastatores sint Scytliico more, et quos defendere de- bebant, hostiliter perdant. Spero etiam Dantiscanos tandem poenas daturos fraudis et astutiae. et hospites mox habitu- ros, qui ipsis graviores futuri sint, quam fuissent Sueci, si hos amicos, quam hostes maluissent. Ego hic in mea actione nihildum perficio. Omne fere tempus deliberationibus tribuitur, quod tamen rebus fortiter gerendis impendum esset. Princeps Auraicus ante triduum huc rediit, sed distributo ad superiora loca hinc inde exer- citu. Nam cum inopinato frigore flumina congelare incipiant, quae ex diuturua aéris siccitate alioquin fuerunt exigua, me- tuendum est. ne hostes alicubi excursiones facturi sint, quae Principem revocare possent. Mihi eius videndi nondum po- testas facta est, quam hodie vel eras mc impetraturum spero. 485 Interim cura aliis communicare soleo, ut tandem certam ali- quam responsionem extorqueam. Sunt cerfce inter Dominos Ordines, qui et Reip. pericula intelligunt, et officiura faeere vellent, sed multa sunt domi forisque, quae praeelara consilia impediunt. Ut autem olim ex Afriea omne malum veniebat, sic nunc proverbium illud non immerito de Sicilia usurpari potest. Pergit enira 3. 23. 17. 59. 26. 10. 2. 15. 19. (Diix cuncta) in Tryphonis (regis Hispaniae) commodum 58.21.13.28.5. 20. 48. 29. (dirigeré). Sed malö de iis Dn. 14. 11. 32. 51. 47. 28. 35. 9. (Spensium) scribere, ego enim prae dolore et indig- natione non possum in hoc argumento prolixus esse. Sive ambitione, aut etiam rernm ignorantia sive dolo peccat, certe ut Davidem (regem Bohemiae), sic nunc etiam Llyssem fregem Daniae) perdidit. Nam hic quidem quomodo nos iuvet, cum Severo (Caesari) nihil damni inferre queat? Misera autem mehercle est defensio, quae hostes non offen- dit, sed potissimum laedit amicos, atque ita nervum, quem hi inter se ad res gerendas habebant reliquum, penitus tan- dem abrumpit. Voluit Ucalegon (rex Angliae), ut Veneti (Ordines) duas Siculorum (Anglorum) Legiones extraordinarias ad Lentulum (regem Daniae) unam vero ex veteranis in Cy- prum (Angliam) mitterent, quam 33.70.40.73.53.30.111. 58.81.31. (in Irlandia) collocare volunt, ubi cuncta, sicut etiam 88. 10. 74. 59. 22. 46. 93. 42. 79. 63. 107. 32. 118. 100. 75. 21.27.10.41.9. (in Scotia ad seditionem) prona sunt. Sed cum neque certa mandata, neque argenti ex Cypro (Angiia) aliquid veniat, nihil quoque hic agitur, atque ita Lentulus (rex Daniae) omni ope, quam celerem tamen expetit desti- tuitur; interim 106.24.8.68.28.38.14. (Tyttius) pro libitu Hungariae (Germaniae) Principes divexat, etiam adeo etiam Andreae (electoris Brand.) hospes, quamvis non invitatus, factus est. Nec tamen torpor huic expelli potest, ut tandem 486 disceret, quam secure Julii Vindicis (Caesaris) promissis firlere Hceat. Spero tamen hane correctionem facturam, ut Gedeonis (regis Sueciae) causae in posterum sit aequior. Verum de his alias pluribus, ubi ex Aurelii (electoris Brand.) aula certiora habuerimus. De Ulysse (rege Daniae) vero ego non muto sententiam, hoc defensore non restituen- dam paene collapsam Remp. De Alexandro (Bethl. Gab.) maior mihi spes föret, si ulla esset occasio, ut sua cum Scipionis Africani (regis Sueciae) armis sive in Antonia (Po- lonia), sive in Sicambria (Silesia) coniungere vellet. Sed vereor. ubi intelliget quo loco res in Sicilia (Anglia) sint, illum tum ad consvetas tractatuum artes reversurum esse. Detinetur enim adhuc eius Legatus 49. 83. 90. 63. 33. 95. 14. (Quadius) in Cypro (Anglia) quem multa inani spe, nullo argento (cuius tamen Spartacus (Bethl. Gab.) est cupidissi- mus) onerant. Venio nunc ad alia. In Gallia turbulentus et periculosus prorsus status est. Kex iuvenis, quo alii volunt, ducitur. Regis fräter multis modis offensus Cardi- nali Richeleo est inimicissimus, et huic iuravit mortem. Per- fecisset etiam nuper propositum ad prandium eius se ultro invitans, nisi prudentissima mäter re animadversa praeve- nisset. Agunt nunc cum Soissonio, ut in regnum redeat, et reliquis etiam Principibus absentibus veniae spem ostentant. Sed male sarta gratia necquicquam coit, et rescinditur. Interim 18.82.1.41.53.33.95.14. (Zobelius) qui apud Mar- cum (regem Galliae) diu detentus mit, tandem pro Lentulo (rege Daniae) 50 m Coronatorum obtinuisse dicitur. Sed eo ad nos reverso cuncta intellegemus accuratius. Areopagitae (Ordines) et de Menelao (rege Angliae) et de Ptolomaeo (rege Galliae) gravissime queruntur, quod adeo turpiter, et 98. 81. 87. 8. 91. 15. 88. 14. 50. 19. 59.15.21.47. (violatis pactis) se et amicos deserant, De Bavaro et rusticis Austriacis 487 quae scribuntur, digitum domini demonstrant. Ille quotidie se mori seutiens ad generum Cereris cum caede et saDgvine multo descendet, ne suis quidem deplorandus. Hi certe do- cumentum dederunt, quid possit desperado. Pudor est, su- perari hac in parte principes multos a rusticis. Quae Spar- tacus (Bethl. Gab.) 119.23.69.46.26.13.62.28.47. (cum Tun-is) egit, longius ire videntur. Sed horum ille ingenia cum no-rit, ad illa actionem suam direxit, si vero nulla Le- gatio ab aliis successerit, nunquam illi excusandi rationes deesse poterunt. Dux Lauenburgicus Julius Henricus mul- tum Leodii damni accepit, et alibi quoque collecti ab eo pro Caesare milites a rusticis male multati fuerunt. Ipse tamen nuptias cum Ducis Jani Razivilii vidua breviter celebraturus esse dicitur. Comes Orientalis Frisiae ante triduum huc venit. Xondum ipsi convenire potest cum Embdensibus. Plura volente Deo proxime. Binae aliae, quarum lllrris Gen:tas Tua in suis 18 Octob. scriptis mentionem facit, nondum mihi sunt redditae. Erunt igitur adhuc in itiuere Utinam mox adveniant. Bene valeat Ill:ris Gemtas Tua, et de meo in se cultu sibi polliceatur omnia. Loco solito 41 Novemb. Anno 1626. Celerrimme. In tergo: Hagae Datae £-f Novemb. Anno 1626, Prae- sentatae Elbingae die 5 Jan. Anno 1627. 488 LXXXVIIL Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. 4 Dec. st. n. 1626. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Aliquot diebus ex Medici consilio domi me continui, non quod adeo incommode haberem, sed quod morbum ali- quem metuerem, sive ex defatigatione contracta, sive ex inopinato frigore nonnihil alterationis senserim. Ex eo fac- tum, ut parum in negotio mihi demandato promovere potue- vim. Intellexi tamen ex amicis, sub finem praeteriti Mensis in consessu Dominorum Ordinum Generalium, praesente Principe Auraico ad interpellationes meas reasumptam deli- berationem, et rem totam ad Ordinum Hollandiae Collegium denuo remissam fuisse. Hos ex suorum numero certos dele- gisse, qui cum Dominis Ordinibus Generalibus coniunctim de ea agerent, atque ita tandem certi aliquid mox definiendum före. Venerunt interea Dantisco litterae a viro quodam primario, in quibus erat, expectari in illa urbe adventum Regis Sigismundi, et de pace institutos conventus inter Regum delectos sine fructu dissolutos fuisse. Intellectum etiam ex ore cuiusdam Comitis Poloni, cui Warascki nomen (si recte memini), hane Poloniae Proceribus opinionem instil- latam, ac si Dominorum Ordinum huius Belgii instinctu at- 489 que impulsu S. R. M:tas bellum in Borussiam hoc anno transtulisset. Itaque in Comitiis Regni, quae praeterito mense Warsoviae celebrari debuissent, non tantum de continuando contra Suecos bello, sed et hoc inprimis in consnltationem deducendnm fuisse, numqnid non cuncta confoederatis Belgis cum Polonis commercia interdicenda sint. Postulasse hoc iamdudum Hispaniarum Regem. et media proposuisse, qnibus haec interdictio genti Polonicae fraudi futura non esset. Itaque fieri posse, ut in illis Comitiis arctior coniunctio et strictum foedus ineatur cum Domo Hispano-Austriaca, ut ita Resp. Polonica bellum non tantum contra S. R. M:tem Sueciae constanter gerere, sed etiam illis nocere possit, qui eius consilia iuvent, et desideria cum Polonorum damno promoveant. Animadverto igitur plaerorumque animos eo inclinare, si forte rationes inveniri queant, quibus Reges ad Concordiam et armorum depositionem perduci queant. Si quid in eam rem ad me relatum Dominorum Ordinum iussu fuerit, fideliter meo officio defungar, ut cuncta hactenus acta, et quid ubique cum praecipue S. R. M:tis Domini nostri clementissimi, tum etiam secundario Reipub. intersit, illis accurate ob oculos ponam, ne quid hat, quod aut S. R. M:tis autoritatem commodaque laedat aut cum- causae communis praeiudicio coniunctum sit. Bruxellis huc perscriptum est, ac si Rex Poloniae diem suum nuper obiisset. Sed cum in litteris Dantiscanis, quarum antea mentionem feci, quaeque 2 Novemb. exaratae fuerunt, nihil tale exprimatur, idcirco certiora nobis adhuc exspectanda erunt. Farna fert, obses- sam a Polonis Dirsoviam 40 millibus militum. Sed ego numerum tam magnum vix mihi imaginari possum. S. vero R. M:tem iam in Sueciam feliciter pervenisse ex Borussia speramus, et de ulteriori rerum successu litteras in dies singulos exspectamus. Ex Gallia et Anglia nihil iam allatum 490 fuit nihil etiain ex Italia aut Constantinopoli. Ex aliis etiam locis parum nunc in promptu mihi erat, quod aut scriberem, aut mitterem. Pars classis Britanicae male a ventis et mari habita domum rediisse, pars adhuc suam fortunam quaerere dicitur. Rex Daniae quaedam loca ab hoste recepit. Rex €arolus in eo persistit, ut mittantur ad avunculum quatuor legiones novae Britannicae, quae extra ordinem hactenus militarunt his provinciis. Sed iam commodissimum ad pro- fiscendum tempus praeteriit. Mirabitur et indignabitur poste- ritas, tam magnas res adeo negligenter tractatas fuisse. Nihil enim dicam gravius. Elector Brandenburgicus inträ saxum et saerum nunc versabitur. Libenter scirem, quid eius apud S. R. M:tem in Borussia Legatus egerit. Binas illas litteras, quarum Ill:ris Gemtas Tua in suis 18 Octob. datis meminit, nondum accepi. Ericus Laurentii necdum Bruxellis ad nos rediit. Audio tamen illum ad mercatorem quendam Amstelrodamensem ante dies non adeo multos scripsisse, se propediem ex Brabantia discessurum esse. In- terim vel haec pauca exarare volui, ut saltem consvetudini meae satisfacerem. Deo Opt. Max. S. R. M:tis incolumitatem toto pectore commendans simul 111: rem Gemtem Tuam quam felicissime valere, et prospere rem gerere animitus exopto. Loco con- sveto 4 Decembris st. n. Anno 1626. In tergo : Illustri ac Generoso viro, Dn. Axelio Oxen- stiern, S. R. M:tis Regnique Suecorum Consiliario et Can- cellario libero Baroni de Kimitho, Domino in Fiholm et Ty- don, Equiti torquato etc. Domino et patrono s. s. cultu obs. Redditae die 7 Feb. Anno 1627. Elbingae. (L. S.) 491 LXXXIX. Ep. L. Camerarii ad Axeliuin Oxenstierna, Hagae Comitis d. /, Dec. 1626. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Post ultiraas meas ante octiduum scriptas diligentius inquisivi, et quis 20. 17. 35. 13. 1. 29. 56. 32. 3. 19. 70. 41. 10. 47. 21. (ex urbe Gedanensi) soleret ad Areopagitas (Ordines) scribere, et quid porro scripsisset. Comperi esse virum no- bis no tum, multa experientia praeditum, qui quondam in amplissimo illorum ordine unus fuit. Xominatur 9. 30. 15. 80. 8. 26. 23. 33. 26. 14. (Mateluvius). Ultiinae eius 6 No- vemb. exaratae (quarum exemplum, quidquid conarer, im- petrare non potui) hoc habuerunt, se ipsum (nam ita ex illis mihi narravit amicus) cum Sostene (rege Poloniae), qui paulo ante 65.89.58.31.51.38.52. (Gedanam) venisset, coi- locutum fuisse. Hunc multis verbis conquestum esse de Ge- deone (rege Sueciae) quod 111.22.10.58.92.10.83.51.2. 40. 42. 46. 27. 60. 101. 8. 68. 34. (non denunciato hello) in Cor- sicam (Borussiam) irrupisset, in qua ita se munivisset, ut facile appareat, deserendi animum non habere. Prorsus Ve- netorum (Ordinum) more eum bellum trahere, ut arcanae cum his collusionis res suspicione non careat. Praeter ae- 492 quum etiam in concordiae tractatu duriorem fuisse, ut ad pacem, quam verbis prae se ferat, re ipsa minime inclinare videatur. 118.83.59.101.9. (Ducem) quoque 3.20.47.61. 79. 13. 48. 90. 74. (de Sbarras) (in cnius nomine erravi in meis ultimis) prolixum sermonem instituisse, quam proni et benevoli multorum in Antonia (Polonia) animi erga Scipionem Africanum (regem Sueciae) fuerint, sic ut vel invito Primislao (rege Poloniae) 39. 73. 3. 81. 70. 29. 14. 48. 32. 5. 51. 93. 11.91. 62. 32. 9. (Ordines Eegni pacem) cum ipso culturi fuerint, qui nunc ab eo tam graviter irritati vindictam spirent. Hinc etiam metuendum, ne 2.95.69.90.98.14.75.13.93.102.59. 33. 74. (cum Austriacis) in arctiorem coniunctionem coeant, a qua plaerique hactenus alieni fuissent. Nihil vero acci- dere Alcimo (regi Hispaniae) eo gratius posse, qui toties hane omni conatu ambiverit. Nunc ipsum Scipionem (regem Sueciae) ad talia extrema sua in Corsicam (Borussiam) ir- ruptione ansam praebuisse. Antonianos (Polonos) autem ad bellum nunc etiam diuturnum paratos, quod a 15. 98. 48. 119. 93.14. (Turcis) aut 46.91.13.75.19.103.28.14. (Tårtans) nullum nunc eis periculum. Cogitare etiam Sostenem (re- gem Poloniae) Legatos ad Menelaum (regem Angliae), Mar- cum (regem Galliae), et Venetos (Ordines) propediem mit- tere, ut eis causae suae iustitiam probet, atque ita amicos ac benevolos habeat. Ex quibus Josephus (Camerarius) va- rios animorum motus inter Areopagitas (Ordines) exortos facile animadvertere potuit. Aiunt enim, praesente nunc 58.30.70.15.28.74.59.33. (Dantisci) Primislao (rege Polo- niae) nihil amplius 63. 101. 10. 32. 86. 15. 73.42.53.81.46.41. (de neutreditede) agi posse. Inprimis autem de illa cum Se- vero (Caesare) et Tryphone (rege Hispaniae) 2. 39. 70. 40. 95. 10.59.75.81.87.10.29. (coniunctione) sibi graviter metuunt. Talia procul dubio etiam Alexandrum (Bethl. Gab.) praevidisse, 493 qui contra Antonianos (Polonos) se impelli non passus hos ami- cos, quara hostes habere malit. Instillatum etiam nonnullis est, nisi mox res componautur, hoc bellum 80. 23. 79. 10. 56. 89. 8. 88. 59. 94. 14. (Evangelicos) praecipue afflicturum in Corsica (Borussia). Haec et alia etiamsi praeoccupatis men- tibus prudenter eximere Mansvetus (Camerarius) studeat, trahi tamen in toto negotio ac differri deliberationes expe- ritur, atque ita nihil dum obtinere potest. Ita tamen monet urgetque, ut simul autoritatis sui Heri praecipuam rationem habeat. Ulteriora tamen inandata anxie exspectat, ne ulla ratione quid contra voluntatem Gedeonis (regis Sueciae) fa- ciat. Quod si a Sostene (rege Poloniae) Legatus in Areo- pagum (Ordinum consessum) veniat, singulari fide et indu- stria, iuvante Deo, facturus est officium suum. Heri ex Eu- tropio (rege Bohemiae) intellexi, Andream (electorem Brand.) cum collectis a se copiis in Corsicam (Borussiam) profec- turum esse, ut Primislai (regis Poloniae) mandatis satisfaciat. Bone Deus, quo spiritu ducuntur Principes Hungariae (Ger- maniae)? Aurelius (elector Brand.) quidem domi hospites habet admodum sibi noxios, et tamen hac relicta in medio incendio iis opem ferre satagit, qui nihil magis meditautur, quam ut ipsum praecipitent in exitium, sed fatales poenae premunt totam Hungariam (Germaniam) nec ipsa salus, si vellet, hane servare posset. Accedit ad alia mala, quod Aloisii (electoris Saxonici) potissimum ope Ulysses (rex Da- niae) cum Julio Vindice (Caesare) 62.41.50.31.62.89.19. 65. 29. 13. 92. (de pace agere) nunc incipit, quod ex 30. 118. 21. 98. 10. 59. 46. 28. 74. 42. 13. 75. 21. 2. 35. 113. 33. 14. (adiunc- tis articulis) videre est. 6. 94. 107. (Hos) enim Lentulus (rex Daniae) ad 86. 22. 14. 47. 120. 80. 13. 65. 33. 83. 9. (Vos- bergium) nostrum nuper misit. Ipse prae se fert, ac si non credat Severum (Caesarem) 21.70.89.27.74. (in eos) 494 consensurum esse, sed meo iudicio, uti nunc eius res ha- bent, si sapit, hoc potissimum aget, ut saltem Ulyssi (regi Daniae) 30. 13. 69. 90. {arma) ex manibus excutiat, ipse voro haec retineat. Promissa autem insuper habere ei so- lemne est, quod miseri Hungari (Germani) magna cum ca- lamitate sua saepius experti sunt. Habet Lentulus (rex Daniae) magnam de Menelao (rege Angliae) conquerendi causam, sed nisi sibi aliisque rectius cavet, et se et Remp. in extremum discrimen coniiciet. Hoc vero metuendum, ne ubi domi se securum esse censebit, occupato in Corsica (Borussia) Gedeone (rege Sueciae), ipse tandem huic quo- que negotium facessat. Certe si Julius Vindex (Caesar) Ulyssem (regem Dauiae) hoc pacto removere potest, nihil tum impedit, quominus aut 15. 24. 8. 68. 93. 23. 9. (Tyl- lium) aut quemvis alium in auxilium Primislai (regis Po- loniae) ablegare possit. De Spartaco (Bethl. Gab.) multa mihi saepe dubitatio est. Quod si ex 12.38.42.58.81.22. (Quadio) suo audierit, 10. 88. 55. 93. 8. (nihil) ex Sicilia (Ang- lia) 47.71.29.100. (spei) in Ptolomaeo (rege Galliae) etiam 71. 90. 13. 38. 69. (parum) fundamenti esse, sane vereor, ne ad consvetas 110. 19. 62. 28. 14. (pacis) artes resiliat, 48. 32. 8.40.2.75.81.14. (relictis) fortunae suae amicis. Male sane tunc ageretur cum Juba (Mansfeldio), huiusque socio, qui in Sicambria (Silesia) felices hactenus successus habuit. Sed haec cuncta brevi revelabit tempus. Ulysses (rex Da- niae) in Cyprum (Angliam) quoque misit 58. 40. 2. 15. 99. 14. 31. 13. 75. 28. 62. 25. 53. 94. 14. (didos articidos). Quos si Ucalegon (rex Angliae) viderit, timendum ei profecto erit, ne ullam unquam ex Sicilia (Anglia) pecuniam accipiat. Magna tamen summa iam ei destinata fuit, et Menelaus (rex Angliae) in proposito manet ut quatuor Legiones Siculos (Anglos) a Venetis (Ordinibus) Ulysses (rex Daniae) acci- 495 piat, quas duobus millibus militum ex Sicilia (Anglia) com- plere voluit. Etiam Marcus (rex Galliae) IS. 27. 61. 41. 8. 93. 22. (Zobelio) pro Lentulo (rege Daniae) 50 m., pro Ju- gurtha (Mansfeldio) 40 m. coronatorum promisisse scribitur. Sic miris involucris res omni ex parte implicatae sunt. Sed Deus reperiet exitum, in cuius divina providentia nobis ac- quiescendum est. Nunc igitur ad alia. Princeps Auraicus iam in procinctu erat, ut proficisceretur ad superiora loca. Concretis enim ex inopinato gelu repentina glacie fluminibus iam Hispani coire incipiebant, ut alicubi irruptiones face- rent. Sed cum subito tempestas mutata fuerit, nihilque amplius, nunc quidem metuendum videatur, Princeps hic substitit. Ordines Hollandiae quotidie conveniunt acriterque consultant de flrmando statu suo. Et profecto potentia sua vi nixa tutior est. Si accedant externa adminicula, pro lucro habenda sunt. Ptes Caesaris in Hungaria, Austria et aliis locis admodum sunt arctae et difficiles. Wallenstenii exer- citus indies fame, peste et aliis incoinmodis consumitur. Ptustici in superiore Austria magnas strages ediderunt in- ter Caesareanos et Bavaricos. Manifeste se ostendit di- gitus Domini, qui tandem ulsiscetur sanguinolenta consilia, quae ad exscindendas totas gentes Christianas a Spiritu Jesuitico agitantur. Reliqua ex adiunctis cbartis cogno- scere licet. Ericus Laurentii noster adhuc Dunkerkae hae- ret, ubi iussus est, ut audio, exspectare reversurum eo Marcbionem Spinolam. Ubi huc redierit, iuvabo eum lu- bens in cunctis ipsi mandatis negotiis. S. R. M:tis Domini nostri ciementissimi incolumitatem divinae misericordiae ani- mitus commendans Hl:ri Gen:ti Tuae perennem felicita- tem ex toto pectore voveo. Loco consveto, r*T Decembris Anno 1626. 496 Praeter illas, quas Ilhris Geir.tas Tua 18 Octobr. Falc- kenoviae ad me cledit, nullas alias ex Borussia accepi hac- tenus. Non dubito, esse in itinere aliquas, et nolini eas in alienas manus incidere. In tergo: Praeseiit. Elbingaé die 7 Febr. Anno 1627. 497 XC. Ep. L. Canierarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. -,8g Dec. 1626. R. A. coll. Ox. S. P. Dlustris ac Generöse Doniine. Tantlem ante triduuni in manus meas venerunt Ilhris Geir.tis Tuae litterae, Mariaeburgi scriptae 20 Septemb. Sic in tertium usque Mensem ambularunt sive mari, sive terra in itinere. De alteris, quas similiter ante 18 Octobris scrip- tas fuisse, illa innuit, quid factum sit, nescio. Nullae enim hactenus aliae, quam quas modo dixi, mihi fuerunt redditae. Quod si commodiori anni tempore haec mora accidit, quid fiet nunc media hieme, ubi nulla navigatio tuta est, et terra cuncti in Borussiam aditus interclusi sunt? Sed non tamen ego interrumpam meum in scribendo officium, quodcunque etiam fatum litterae meae experturae sint. Hoc enim mu- neris mei obligatio a me exigit: Ill-.rem Gemtem Tuam et alios negotiorum multitudo facile excusat. Hamburgo ad me perscriptum est, venisse S. R. M:tem incolumem in Sue- ciam, quod ut libenter intellexi, sic ex ipsa Holmia me brevi percepturum spero. Utinam accedant de felici Serenissimae Reginae partu Evangelia! Itaque cum summo desiderio ex Suecia Litteras exspecto. Nam ulteriora quoque in negotio a S. R. M:te antehac mihi demandato mandata oninino ne- 32 498 cessaria sunt, ut aut cum spe maioris fruetus illud porro urgeam, aut cum dignitate et autoritate abrumpam. Video studiose procrastinari responsa, et nunc hunc, nunc alium praetextum fingi. Sed revera tantum rerum aliis in locis eventus praestolantur, ut secundum occasiones emergentes efforment consilia sua. Ego quidem in praeparandis ad nostras rationes animis laborare non desino, verum cum gra- vissimas difficultates, tam publice, quam privatim se offe- rentes non ignorem, et S. etiam R. M:tis honos atque auto- ritas ante omnia alia mihi curae sit, idcirco cum maiori circumspectione et gravitate mihi agendum censeo. Nam ex Anglia quid ad rei summam sperandum nobis sit, ex Litteris Generosi Dn. Spensii, aut etiam Rusdorfii nostri, quam ex meis intelligi malö. Interim etiam alias ex Dan- tisco relationes ab illo viro, quem ante octiduum in meis nominavi, et exitum Comitiorum Polonicorum hic exspectari animadverto. Igitur rebus consiliisque in Anglia et hic adeo nunc fluetuantibus S. R. M:tem omnino ex suo ingenio et arbitrio pro singulari sua prudentia et dexteritate cuncta ad securitatem sui Regni restituere et perficere convenit. Nam potentia sua vi nixa fundamentum habet, si accedunt aliunde externa adminicula, lucro imputanda sunt. S. vero R. M:tas cum serio afficiatur Reip. et communis causae adeo pericli- tantis cura et sollicitudine, de divino auxilio et felici suc- cessu secura esse potest. Fnndi autem nostri in Germania aliisque locis haec calamitas est, quod pauci Reip. salutem, plaerique privata tantum emolumenta ante oculos habent. Sed profecto ipsa necessitas et periculi extremi magnitudo Reges ac Principes Evangelicos cogere tandem debebat, ut hostium exemplum ad sui defensionem sequerentur, qui in universali scopo ad eos exstirpandos consiliis viribusque adeo coniuncti sunt. 499 Verum enimvero ubi fatales poenae ingruunt, etiam salu- taria consilia successu felici destituuntur. Sed nolo in mi- seriae publicae contemplatione me excruciare diutius. Lar- gietur benignus Deus laetiorera tandem catastrophem. Hic spargunt, grassari in Borussia in Suecico exercitu pestilentiae luem, et copias Polonorum augeri indies. Ali- quod etiam damnum in Suecica classe prope Dantiscum nescio quo infortunio acceptum, et aliquot näves bellicas ex huius urbis portu excurrisse in mare Balthicum, ut in eo Suecicas näves, si possint, intercipiant. Ego tantum animi viriumque illi Civitati superesse, mihi persvadere nequeo. Neque du- bito, hane suae perfidiae poenas daturam, curn reiectis prae- clarissimis a S. K. M:te oblatis conditionibus incertam clam- nosi belli aleam, quam benignissimi Regis fruetuosam sibi benevolentiam experiri maluerit. Sed de statu rerum Bo- russicarum certiora ex illis locis et ex Suecia exspectans, nune venio ad alia. Rex Daniae curn parte exercitus progressus Städa ver- sus Vesurgim Hoiam arcem et Opidulum vi hostibus ex- torsit, sed nulla re alia memorabili gesta ad stationes suas priores reversus est. Ictu glandis plumbeae vulnus in bra- chio accepisse scribitur, sed sine periculo. Certiora brevi habebimus. De tractatibus coeptis nihil amplius audimus, sed pro- cul dubio Caesareani illos promovebunt in rem suam, quan- tum poterunt. Christianus Thomae, Regis Daniae Legatus, qui diu in privato curn Gallico Legato negotio hic haesit, curn adversis ventis propositum sibi per Oceanum in Da- niam reditum prosequi non posset, terra per Orientalem Frisiam nuper profectus, assumptis ad tutelam suam in iti- nere paucis militibus Hollandis, in Hispanos mala fortuna incidit. Illi curn toto comitatu eum Lingam perduxerunt , 500 occiso ex Hollandis uno atque altero. Non caritura est disputatione et difficultate eius liberatio. Certe absque ar- gento non facile ad eam perveniet. Angli suis navibus maria Hispanica pervagantes non paucas etiam näves Hollandicas interceptas in Angliam mi- serunt, ad quas recuperandas de extraordinaria Legatione hic agitur. Sed audio in illis magnam vim annorum, pul- veris pyrii, et instrumentorum nauticorum repertum. ex qui- bus mercatores Hollandi etiam apud hostes suum quaestum quaerunt. Tanta est istoruin hominum lucri cupiditas, ut honesti apud eos licitique nullus paene respectus sit. Certe si ulla ex causa huic Reip. clades metuenda est, haec est, quae tamen nulla fere ratione coérceri potest. Ex Gallia et Anglia nihil certi habemus. In illa vix exstinctae conspirationis lues plurimum negotii exhibet, in hac unius hominis dominatus optimi Regis animum in di- versa abripit. Aiunt hunc Legato Gallico urgente consen- sisse tandem, ut Regina penes se habeat aliquot Sacerdotes Pontificios, sed Anglos tantum, non Gallos. Hi sunt fruetus inaequalis, quoad religionem, matrimonii. In Hispania tan- tam esse pecuniae penuriam confirmant, ut promissa extra ordinem Legato Caesareo 150 Coronatorum aureorum millia reperiri non potuerint. Itaque ad adventum Classis Pe- ruanae hunc remissum fuisse. Quod si vel semel hoc vellus aureum Hispanis sive ab Angiis, sive a Batavis eripi posset, actum esset de fide Iberica, quae alioquin non minus la- borat infamia, quam olim Punica. Mira tamen res est, toto illo tempore, quo duravit hoc bellum Belgicum, nunquam hane felicitatem alterutri illi populo potuisse contingere. Caesaris res in Hungaria, Silesia et aliis locis in areto esse satis constat. Perscriptum saepius Vienna est, Mansfeldium cessis Bethlenio Principi adduetis a se copiis ad Venetos, 501 utpote desperatis rebus suis profectum fuisse, sed alii affir- mant, studiose ab illo hane in vulgus famam sparsam, ut Caesare sui oblivione securo ex ea reddito, una cum Beth- lenio eo fortius rem gereret. Hic interim ad amicabiles tractafus viam sibi apertam reservat, sive ut hostes fallat, sive ut interea de Confoede- ratorum ope et auxiliis certi aliquid percipiat. Nam adhuc in Anglia detinetur eius Legatus. cuius nomen in aliis meis expressi saepius. Constat ab eo hoc agi, ut Turci in Cae- saris territorio hibernent, quod an facturi sint contra ip- sorum morem, brevi cognoscemus. Ex Italia ut etiam ex Germania superiori hac septimana nihil fere accepimus. Ve- remur ne fasciculi aliqui litterarum ad nos intercepti sint. Spero itaque, me volente Deo proxime plura scripturum et missurum esse. Hic per complures iam dies vehementis- simae ventorum procellae saeviunt, ex quibus non pauca metuuntur naufragia: Deus ingentia damna, qua publice, qua privatim, clementer avertat, servet inprimis S. R. Mrtein et continua felicitate largiter coronet, cuius clementissimo favori humilime me commendans, Ill:rem Tuam Gen:tem quain optime valere, et ex animi sententia rem gerere unice voveo. Ex loco consveto T88 Decembris Anno 1626. In tergo: Illustri ac Generoso Viro, Dn. Axelio Oxen- stiern, S. R. M:tis Regnique Suecorum Consiliario et Can- cellario, libero Baroni de Kimitho, Domino in Fiholm et Ty- don, Equiti torquato etc. Domino et patrono s. s. cultu obs. Praesent. Elbingae die 7 Feb. Anno 1627. (L. S.) 502 XCI. Ep. L. Camerarii ad Axelium Oxenstierna, Hagae Comitis d. A£ Dec. 1626. R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Post multas deliberationes tandem 22. 13. 3. 21. 51. 32. 47. 6. 27. 8. 68. 19. 10. 58. 28. 30. 20. (ordines Hollandiaé) quan- tum per amicos cognoscere potui, Areopagitis (Ordinibus Belgicis) pro sna sententia hoc eonsilii dederunt, ut vel per litteras, fel potius per Legatos tam cum Gedeone (rege Sueciae), quam Sosthene (rege Poloniae) agerent, quo et 58. 31. 51. 15. 33. 14. 2. 23. 9. (Dantiscum) et 26. 40. 74. 46. 35.53.42.69. (Vistuhm) libera reddere, atque ita Venetis (Polonis) commercia, uti fuerunt hactenus, secura relinquere velint. De praeclara Scipionis Africani (regis Sueciae) in- tentione restituendae rei communis in Hungaria (Germania) per Corsicam (Borussiam) communicandum cum Menelao (rege Angliae), nam solos Venetos (Ordines), etiamsi ma- xime hoc cuperent, non tamen in negotio tanti momenti Gedeoni (regi Sueciae) satisfacere posse, qui omnium op- time nosset, quibus oneribus nunc premerentur. Jam multi dies effluxerunt, quo haec in consessu Areopagitarum (Or- dinum) relata fuerunt, sed hi nondum exitum reperiunt, et decisionem in aliud tempus difterunt, prorsus ut successum Comitiorum Antonianoium (Polonicorum) exspectare videan- 503 tur. Nihil igitur ab bis responsi loco ad me perlatum hac- tenus, et quantum animadvertere possum in diversa abri- piuntur animi. Interim occasiones praetereunt, et mora mihi admodum molesta est, quod assiduae meae interpellationes et informationes non feliciorem successum habuerunt. Cum vero simul ad Gedeonis (regis Sueciae) autoritatem et splen- dorem mihi respiciendum sit, ideo in hac actione sum cir- cumspectior, sic ut satis intelligant, me non ignorare com- plures ex ipsis potius ad privatam, quam publicam utilitatem respicere. Cum vero nunc S. R. M:tas in Biscaia (Suecia) sit, et quam ancipiti loco hae res hic haereant, ex meis abundanter cognoverit, spero me indies ulteriora mandata accepturum, quo pacto in illis in posterum vel pergere, vel subsistere debeam. Nam ante paucos dies nunciatum mihi est, esse in itinere a Primislao (rege Poloniae) ad Menelaum (regem Angliae), Ptolomaeum (regem Galliae) et Areopagitas (Ordines) missas litteras, quae si huc venerint, omnem ope- ran» datums sum, ut cxemplum illarum consequar, et statim S. R. M:ti transmittam. Non etiain intermittam, quin si in illis reperero, quae aut Gedeonis (regis Sueciae) personam, aut causam laedere possent, bona fide et studiosa dexteri- tate refutem et reiiciam. Bonum vero mihi signum videtur, quod Legatio illa solemnis, de qua antehac scripsi, non suc- cessit, et litteris ultro citro commeantibus parum in rebus tanti momenti effici soleat. Rediit etiam ante aliquot dies ex Sicilia (Anglia) Ale- xandri (Bethl. Gab.) Legatus, cuius Herus ab Ucalegonte (rege Angliae) in foedus quidem recipitur, et nomine Con- foederatorum menstrua, quam petiit pecunia ei promittitur, 14. 29. 63. 81. 11. 107. 32. 12. 38. 42. 118. 88. 26. 14. 3. 89. 92. 4. 64. 101. 59. 46. 86. 63. 95. 1. 93. 15. 79. 75. (sed ipse Qua- dius de effeetu dubitat) et solemne nunc est, ut Siculi (Angli) 504 mullum verbis polliceantur, re ipsa nihil praestent. Nam 60.98.7.21.70.5.90.9.28.23.74. (Biihngamius) omnia ita administratj sive dolo, sive ignorantia, ac si ex professo Al- cimi (regis Hispaniae) minister esset, et non tantum Herum suum, sed totam Kemp. vellet uno impetu perdere. Nec speranda nobis meliora, quamdiu 33. 8. 68. 29. 53. 35. 62. 28. 57.41.48. (ille Lucifer) rerum potitur. Sed brevi hunc Deus de throno superbiae deiiciet, cum certo praecipitio sit pro- ximus. Narratum mihi est ab amico, tale aliquid Gedeonem (regem Sueciae) forte ad nescio quem dixisse, quod ab hoc postea ad illius aures perlatum merit. Hic simultatis contra eum causam, et praeclaris consiliis se opponendi studium. Legatns certe Spartaci (Bethl. Gab.) ex Cypro (Anglia) re- versus satis deplorare non potest miserrimum in eo statum, quem nisi prudeuter Hero suo commemorat, verendum est, ne hic quoque tandem 73. 41. 9. 50. 38. 60. 3. 80. 74. 92. 13. 90. 75. (Bempub. deserat) ubi viderit, 51. 86. 8. 68. 95. 52. (niillum) neque in Menelao (rege Angliae), neque in Marco (rege Galliae) 117. 95. 10. 58. 91. 9. 20. 51. 15. 98. 9. {fwuJa- mcntum) esse. Sed Josephus (Camerarius) monuit, non tan- tum ad praesentia, verum ad futura respiciendum esse, et fiducia in Deum collocata meliores occasiones exspectandas, nec permittendum, ut vel ex desperatione, vel privatae tan- tum salutis amore tota 48. 80. 14. 20. 83. 102. 10. 56. 32. 8.81. 2. 90. (Bes Evangelka) in discrimine relinquatur. Frustra enim privata custodiri, ubi amittitur publicum. Spero itaque 49. 95. 19. 63. 28. 26. 69. (Quadiiim) prudenter in negotio tanti momenti acturum esse. Quid vero apud Venetos (Ordines) obtenturus sit, sane nescio. Experiar hoc brevi, et tum ilico referam. Gedeonis (regis Sueciae) vero honestissima desideria non parum impedivit, quod et Ulysses (rex Daniae) per iteratas Legationes tam hic quam in Sicilia (Anglia), 505 res suas continuo ursit, sed etiam quod Alexandri (Bethl. Gab.) simul postulata toties repetita accesserunt. Quod si utrique, quod promissum, praestari debet, sane evidenter apparet ro advvatov tam in Sicilia (Anglia) quam apud Ve- netos (Ordines). Et Lentulus (rex Daniae) tamen in foedere est cum istis, et Spartacus (Bethlen Gabor) a Menelao (rege Angliae) in idem receptus, unde Siculi (Angli) quoque in- primis astute se excusare solent, ex eo, quod dicunt, Ge- deonem (regem Sueciae) illud ipsi oblatum non acceptasse. Extra illud vero non ita facile de auxiliis cum tanto sumptu mittendis conveniri posse. Sed colores isti sunt et prae- textus, qui si veritas apud praeoccupatos aliis praeiudiciis animos locum inveniret, facile dispelli possent. Ea autem est cum temporis iniquitas, tum calamitatis nostrae magni- tudo, ut veluti nunc se res tam in Cypro (Anglia), quam in Hungaria (Germania) habent, nullum fere remedium appareat, nisi Deus veluti e machina iuvare nos velit, quod illum brevi facturum esse confido. Retineamus igitur etiam inter me- dias difficultates, et gravissima obstacula verum pro Reip. restitutione scopum, et cum occasiones se obtulerint, pru- denter et fortiter iis utamur, nec deerit nobis divina bene- dictio et auxilium. Nam etsi in Hispania (Germania) cuncta deplorata esse videantur, ipsa tamen necessitas viam tandem monstrabit, nec nimis exquisita illa tyrannis, quae nunc pro- fecto ad supremam lineam pervenit, diutius poterit consistere. Nam et Andreas (elector Brand.) iam experitur suae cre- dulitatis fruetus, cum mellitis Severianorum (Caesareanorum) verbis, et Seiani sui artibus seduetus amicos sprevit, et hostibus maiorem, quam his, fidem habuit. Ipse etiam Aloi- sius (elector Saxonicus) hoc brevi experietur, et tam huic, quam Aurelio (electori Brand.) ipsa desperatio alia con- silia suggeret. De Ulysse (rege Daniae) quidem Mansvetus 32* 506 (Cainerarius) non potest non esse sollicitus, cum eius inge- nium considerat. Nam hoc ille unice sequitur, aliomm con- silia nec quaerit, nec aestimat. Gedeoni (regi Sueciae) au- tem profecto pro singulari sua prudentia mature conside- randum est, quantum etiam periculum Biscaiae (Sueciae) accrescere posset, si Ulysses (rex Daniae) aut succumberet aut duras conditiones acciperet. Certum enim est, Julium Vindicem (Caesarem) et Tryphonem (regem Hispaniae) ocu- los iamdudum coniecisse ad 52.31.13.89.61.90.113.15.55. 21.119.86.9. (mare Balthicum) et moriente 71.39.69.101. 73. 19. 70. 28. 30. 29. 118. 35. 59. 32. (Pomeraniae Dum) quod in propinquo esse videtur, 46. 24. 53. 68. 40. 38. 9. (Tillium) conaturum, ut Andream [(electorem Brand.) ex sperata possessione eiiciat. Talia Josephus (Camerarius) etiam Ve- netis (Ordinibus) saepe inculcat, et quantum ipsorum intersit, ne Primislaus (rex Poloniae) potentior evadens ipsi tandem Alcimo (regi Hispaniae) in iilis locis 110.82.13.75.38.14. {portus) aperiat: nisi huius vires Gedeon (rex Sueciae) ami- corum etiam ope, ut par sit, adiutus infringere possit. Au- diunt haec et intelligunt, sed vellent, ut omnes, quos com- mune hoc periculum concernit, in medium coniunctis animis consulerent. Solos se non posse ubique locorum praestare, quod multorum coniunctionem et opes requirat. Graecos (Hanseaticos) elapso foederis cum Areopagitis (Ordinibus) termino nihil amplius cum his conferre, Scipionis Africani (regis Sueciae) et Ulyssis (regis Daniae) potissimum hic in- te resse, ut vigilent, ne Resp. in illis quoque oris aliquid de- trimenti accipiat. Accuratam itaque deliberationem gravis- simum boc negotium requirit, et si quae in eo agenda mihi in posterum imponentur, nullam diligentiam et solliciludinem praetermittam. Venio nunc ad alia. Quo pacto Rex M. liritanniae Regi Daniae ex parte satisfacere velit, procul 507 dubio ex Anglia amici nostri perscribent, qui res S. R. M:tis in aula illa curare solent. Nunc in eo hic sunt, ut com- pletis Legionibus Britanicis quatuor temporis commoditate utantur, qua illae ad Vesurgim transportari queant. Praeerit Tribunus Morganius Scotus, qui diu in his provinciis sti- pendia fecit, vir fortis, et militi gratus. Classis Anglica sine ullo fructu domum rediit. Interim 20 näves Canta- bricae, quae et velis et remis utuntur, in quendam Comitem Wanvicensem, qui cum aliquot navibus in mari praedae causa vagabatur, inciderunt, qui eas aggressus, capta una, et sub- mersis duabus, reliquas in fugam coniecit. Hae ad Insulas, quas vulgo Sorlinges vocant, conspectae rumori causam de- derunt, ac si unam harum vi occupassent, exstructo in illa propugnaculo. Sed quantum audimus, illae potius dispersae alio dilapsae fuerunt. Non tamen periculo res caret, cum Angli iam altera quoque vice cum classe sua nibil magni effecerint, cum summo gentis dedecore. Bukingamius Dux in Galliam iturus esse scribitur, quamvis dissuadentibus et matre et sorore. Sed hac de re certius quid referent amici, quos supra innui. Dn. Anstrouterus huc scripsit, Regem Da- niae Equites Streiffii, et milites Teufelii, quibus in Borus- siam transitus denegatus fuerit, ad se recepisse, ut commo- diori anni tempore in illam provinciam traiiciant. Hoc si in rem S. R. M:tis fecit, sane bonum factum föret, cuius certitudinem ut eruam, daturus sum operam. De Comite Mansfeldio diversa admodum et spargunt et scribunt, Qui- dam ad Venetos profectum, quidam in itinere Budae in Hungaria ex dysenteria mortuum. Quidam affirmare au- dent, adhuc illum cum Bethlenio Principe esse, et talia ad fallendum Caesareanos studiose seminasse in publicum. Tem- pus, cuius filia est veritas, revelabit omnia. Vinariensis fe- iiciter adhuc rem gerit in Silesia, pronis in ipsum Provm- 508 cialium animis. Rusticos in Austria superiore ad interne- cionem deletos Caesareani nos credere volunt, et ego qui- dem saepe his nietui, quod miseri et consilio et re a cunctis aliis deserti fuerunt. Quidquid sit, Caesareani primum ab iilis cum strage aliqua reiecti, et Bavari milites non nisi (Tuentam admodum victoriam consecuti sunt. Egregiam vero laudem triumphare de rusticis, et ex civili christianoque sangvine subditorum captare gloriam! Certe tanta est ad- versariorum in extrema tyrannide insolentia, ut omnes Re- ges ac Principes Evangelicos pro fungis habeant. Altius autem nunc cristas erigent, quod Classis Peruana appulisse, et in auro et argento ad 18 milliones apportasse in Hispa- niam scribitur. Cuius rei veritas mox liquebit. Nam saepe etiam mendacia pro hac sparguntur, uti nunc quoque in vulgaribus novis Viennae excusis inserere non sunt veriti, Regem Sueciae a Polonis undique ita circumdatum, ut ad elabendum ne rima quidem ulla illi sit reliqua, cum tamen eius M:tas iamdudum in Sueciam feliciter advenerit. Lu- benter comperissem, quid Knisebeccius cum S. R. M:te egis- set. Intellego Electorem Brandenburgicum domi mansurum misso in Borussiam Gentili suo Marcbione Sigismundo. Nos in aula illa non multum autoritatis et respectus obtinemus. Sic fortuna immutavit etiam amicorum animos, quamvis hi nunc et ipsi, certe magno cum dolore nostro, illam non mi- nus sibi adversam experiuntur, quam nos experti sumus. Quod si fidelissima monita nostra non reiecissent, et nos iuvare, et ea ratione suam propriam securitatem stabilire potuissent. Sed in fatalibus poenis salutaria consilia non admittuntur. Ne autem diutius morer Ill:rem Gen:tem Tuam, abrumpo, incolumitatem ipsius divinae Omnipotentiae et me eius consvetae benevolentiae commendans. £f Decemb. A:o 1626. 509 . XCIL Ep. L. Camerarii ad Axeliuiu Oxenstierna, Hagae Comitis d. fS£ 1625.* R. A. coll. Ox. S. P. Illustris ac Generöse Domine. Postquam ceremoniis et solenmitatibus satisfactum, tan- dem paulatim actio publica progressa est, et quidem satis fervide. 19. 1. 57. 23. 20. 13. 2G. 10. 15. (Äbfucrunt) hactenus 30. (a) 2. 22. 51. 14. 35. 8. 4G. 31. 75. 21. 27. 70. 28. GO. 35. 74. (consultationibus) David (rex Bohemiae), et eius Consilarii, sive quod Siculi (Angli) ita velie viderentur, a quorum nutu Eutropius (rex Bohemiae) nunc dependere cogitur, sive quod Lentuli (regis Daniae) 53. 32. 5. 42. 46. 28. (legati) in illorum praesentia minus libere se loqui posse censerent. Non enim caruit 48. 32. 14. 41. 79. 9. 24. 47. 75. 80. 48. 33. 34. (res ea mysterio), in quod 70.39.61.41.107. (nobis) ut pote qui in calamitate nostra 31. 53. 80. 89. 14. 82. 120. 47. 92. 12. 83. 88. (aliis obsequi) cogimur, apertius et accuratius inquirere non licuit. Communicata tamen 111. 82. 1. 93. 14. (nobis) plaera- que, et nonnulla etiam Josephus (Cainerarius) sua industria clare animadvertit. In primo congressu proposuerunt Siculi (Angli) 57.87.20.3.86.47.2.95.52. (foedus mm) Venetis (Ordinibus) 92.59.15.98.69. (ictum) postulantes 23.46.21. 70. 33. 68. 8. 26. 63. (ut in illud) etiam Ulysses (rex Daniae) * Vide pag. LXVIII not. 1. 33 510 28. 10. 56. 73. 32. 3. 29. 48. 41. 75. 26. 13. (ingrederetur) Tum vero Legati se 80. 17. 59. 35. 14. 90. 73. 101.. (excusare) quod inter Tusciani (Daniam) et Alcimum (regem Hispaniae) ve- tusta pacta essent, quae nulla ab Alcimo (rege Hispaniae) offensionis materia praebita violare nefas sit. Privatos ex Tuscia (Dania) 21. 10. 6. 88. 47. 11. 90. 70. 93. 30. 69. (in His- paniam) suo periculo 51.29.56.94.15.101.19.46.38.13. 87. 74. (negotiaturos) esse. Ceterum non recusare se 64. 82. 32. 63. 86. 14. 62. 22. 9. 96. 98. 51. 20. (foedus commune) pro libertate Hnngariae (Germaniae) et conservatione Religionis. Ulyssem (regem Daniae) coeptum bellum constanter prose- cuturum, 14. 40. 50. 48. 27. 9.33. 14. 74. 91. 102. (si promissa a) Menelao (rege Angliae) 47. 20. 13. 35. 29. 70. 15. 86. 48. (ser- ventwr) et accedant etiam alii, quorum non minus, quam Lentuli (regis Daniae) intersit. Igitur postea 58. 80. 15. 90. 8. 28. 4. 39. 32. 03. 29. 48. 92. (de tedi foedere) agi coeptum est, et cum constaret de mandatis ad Varronem (Rutgersium) p. m. transmissis, et Mansvetum (Camerarium) illa ex con- silio Davidis (regis Bohemiae) et ceterorum penes se habere, vocatus fuit Josephus (Camerarius) una cum Dn. 23. 34. 14. 47.60.32.13.65.28.39. (Vossbergiö) ad consilium, quod et hic optimam Gedeonis (regis Sueciae) voluntatem et prae- claras intentiones coram percepisset, et defectum, qui ex morte Varronis (Rutgersii) intervenisset, una cum Josepho (Camerario) abunde supplere posset. Communicavit igitur hic in consessu Procerum primum Se. Africani (regis Sueciae) mandatum, autographo penes se retento. Deinde circum- specte ex Informatione excerpta quaedam generaliora, quae ad Gedeonis (regis Sueciae) laudatissimam inclinationem pro Rep. restituenda declarandam sufficere visa sunt. Tandem quod Mansvetus (Camerarius) satis comperisset, primam il- lam Gedeonis (regis Sueciae) plane 6. 80. 13. 22. 81. 59. 19. 69. 511 39. 1. 68. 30. 15. 21.82. 10. 92. 9. (heroicam oblationem) articulis 10. 11. et 12. comprehensam, ob Lentuli (regis Daniae) 99. 11. 71. 22. 14. 40. 75. 81. 27. 51. 80. 69. 8. 34. 62. 26. 9. (oppositio- nem locum) hoc tempore 10. 39. 70. 21. 51. 23. 89.70. 15.86.73. 30. 52. {non inventuram) secundam illam non minus 55. 92. 13. 22. 80. 59. 19. 52. {heroicam) quae 13 articulo explicatur prin- cipaliter protulit. Rogavit simul, ut quamvis Varronis (Rut- gersii) morte ei transmissa mandata exspirassent, certi ta- men securique omnes essent, Gedeonis (regis Sueciae) no- tam animi magnitudinem nunquam defuturam rei communi et amicis oppressis, si ceteri Reges ac Principes pari virtute et fide concurrant, et inprimis Scip. Africani (regis Sueciae) convenientem rationem habeant. Ad ea Dn. 26. 87. 14. 47. 60. 32. 13. 65. 21. 38. 74. {Vossberyius) prolixa et decente ora- tione exposuit, quae ipse a Gedeone (rege Sueciae) audi- visset, quae vidisset ac comperisset in Sardinia (Livonia), non tantum in castris, sed etiam in Biscaia (Suecia) et alibi. Cuncta farna ipsa et bonorum relatione maiora, et talia om- nino esse, ut in rebus tam domi, quam foris, maxime in rei bellicae administratione nihil in Scip. Africani (regis Sueciae) virtute et prudentia desiderari posset. Tum praedicabat eius praeclaram de Rep. sententiam et rectum iudicium. In ipso vero bello ne Periclem (principem Mauritium) quidem ad tantam perfectionem et ordinera rem deducere potuisse. Non obstiturum eius consiliis bellum cum Sostene (rege Po- loniae) susceptum, quo minus etiam in Hungaria (Germania) rem gerat, si modo ceteri officium faciant. Vellem quae ille prolixe disseruit, cuncta nunc enarrare possem, sed tem- poris angustiae, et negotiorum gråvitas me impediunt. Certe nonnulla libere dixit, quae Ulyssaeis (legatis danicis) 48. 23. 60. 34. 13. 92. 52. 21. 10. 2. 83. 14. 74. 20. 48. 23. 70. 15. (rubo- rem incusserunt) qui res Biscainas (suecicas) nonnunquam 512 20. 53.32.83.19.73.92. (élevarc) solent, maxime hic et affirma- runt saepius, Scipionem Africanum (regeni Sueciae) a Pri- mislao (rege Poloniae) retentum ac irapeditum, etsi vellet, tamen in Hispaniam (Germaniam) transire non posse. Post consultationes aliquot dierum tandem 4. 82. 58. 26. 14. 59. 22. 9. 69. 23. 70. 89. 21. 10. 46. 89. 13. (foedus commime inter) Menelaum (regem Angliae), Ulyssem (regem Daniae) et Areo- pagitas (Ordines) 2. 82. 10. 59. 8. 35. 47. 83. 9. 28.51.49.38.92. 20. 82. 91. 3. 33. 70. 5. 13. 80. 63. 28. 41. 51. 58. 35. 9. (conclusum inque eo ad ingrediendum) locus amplissimus Gedeoni (regi Sueciae) et Alexandro (Bethl. Gab.) 13. 89. 8. 33. 59.15.38.47. 20. 14. 75. (relictus est). Noluerunt Ulyssaei (legati danici) admittere, ut 33. 10. 42. 13. 75. 100. 2. 23. 68. 88. 14. 64. 22. 92.3.101.108.21.14. (in articulis foederis) nominatim Da- vidis (regis Bohemiae) mentio fieret, sub hoc pretextu, ac si 47. 30. 44. 87. 10. 40. 62, 88. 71. 13. 99. 51. 2. 33. 110. 89. 14. (saxonici principes) tum omnino ad Severi (Caesaris) partes transituri essent. Igitur pro 64. 28. 70. 41. (fmc) eius in ge- nere expressum, 59. 22. 10. 46. 73. 91. 59. 15. 35. 9. 21. 53. 68. 83. 3. (contractum illud) esse pro conservatione pacis reli- giosae et politicae in Imperio, et simul libertatis communis omnium, qui nunc contra leges fundamentales tam iniuste premuntur. Ceterum 14. 32. 62. 80. 15. 33. 82. 48. 21. 61. 98. 107. 19. 48.75.28.2.83.8.100.14. (secretioribus articulis) cavere pa- ratl sunt, totam Lentuli (regis Daniae) expeditionem pro 13. 89. 47. 75. 88. 46. 38. 15. 81. 22. 70. 29. (restitutioné) Eutropii (regis Bohemiae) institutam esse. Generales illos vidi, de his posterioribus nondum conventum est. Mittam utrosque, quamprimum copiam illomm nansisci potero. Quod ad re- liqua, 58. 30. 10. 93. 62. 100. (danici) hoc tantum unice ege- runt, ut a Siculis (Anglis) impetrarent promissam 55. 20. 73. 513 87. 14. 38. 22. (hero suo) in singulos menses pecnniam, et ut Jugurthae (Mansfeldii) quoque copiae suis iunctae stipendia sua a Ptolomaeo (rege Galliae) et Ucalegonte (rege Angliae) sine ulteriori mora, quae hactenus illas fere exstinxit, acci- perent. Non enim nisi 23. 10. 40. 95. 14. 52. 29. 51. 47. 80. 74. 47. 26. 9. 52. 79. (iinius mensis summa) ad Lentulum (re- gera Daniae) hactenus ex Cypro (Anglia) pervenit, et 120. 35. 7. 21. 70. 65. 91. 9. 28. 98. 14. 23. 81. 77. 19. 69. 71. 113. 21. 38. 47. (Bukingamius vix amplias) etiam hac vice represen- taturus esse videtur. lubae (Mansfeldio) 30. 68. 33. 72. 83. 92.118. (aliquid) suppeditabitur, sed 72.98.87.63.3.100. 35.51.27.70. (quod diu non) sufficiet. Sic revera iam evi- denter apparet, Siciliam (Angliam) 15.38.46.74.23.9.110. 75. 21. 1. 83. 14. 117. 20. 48. 32. 51. 58. 28. 107. 11. 30. 48. 29. 69. 10. 27. 51. (tot sumptibus fermdis parem non) esse, ma- xime 74. 111. 32. 11. 31. 13. 8.42.52.32. 10.46.33.107.26.60. 14.41.63.33.81.47. (sine parlamenti subsidiis). Atqui ad 66. 34. 2. 79. 14. 80. (hoc a se) nuper 40. 10. 75. 80. 13. 73. 83. 50. 15. 35. 9. (interruptum) brevi iterum 59. 22. 10. 86. 34. 62. 19. 70. 3. 95. 69. (cgnvocandum) ille 30. 1. 115. 27. 13. 73. 20. 15. (abhorret) quod omnis mali culpa a Siculis (Anglis) in ipsum reiicitur. Ipsa tamen necessitas 66. 26. 89. 38. 14. 2. 39. 10. 86. 94. 62. 19. 15. 28. 94. 70. 29. 69. (hiiius convocatio- nem) Menelao (rege Angliae) tandem extorquebit, et ipse 1. 98. 54. 88. 10. 67. 102. 9. 81. 95. 47. {Bukingamius) qui Eu- tropio. (regi Bohemiae). et huius 23. 77. 34. 48. 88. (uxori) omnibus modis satisfacere cupit, alias rationes initurus vi- detur, ut et Menelaum (regem Angliae) et Cyprum (Angliam), et suum quoque 59.19.71.38.15. (caput) servet. Interim vero optimae occasiones rei bene gerendae in Hungaria (Ger- mania) praeterlabuntur, et hostes ubique fere locorum rerum potiuntnr. Sed quia sine certo solidoque fundamento nihil 514 Gedeonis (regis Sueciae) nomine 21. 70. 15. 42. 51. 64. 19. 13. 32. 48. 26. 9. 28. 10. 59. 32. 73. 15. 21. 46. 35. 58. 40. 70. 92. {in ianta rerum incertitudine) agi posse viderem, et ante oinnia accuratam temporis rationem esse habendam censerem, Si- culique (Angli) aperte dieerent, 15.79.51.46.19.69.50.80. 62. 35. 70. 28. 90. 48. 83. 52. 23. 33. 69. (tantam pecuniarum vim) quantam Se. Africanus (rex Sueciae) posceret, 28. 10. 47. 38. 41. 48. 20. 116. 88. 14. (in sui regis) potestate 70. 27. 10. 32. 14. 74. 92. (non esse) et denique Ulyssaei (legati danici) nihil a promissis sibi detrahi passuros affirmarent, (nisi alii prius alibi te ipsa diversiones bellicas facerent, atque ita Lentulus (rex Daniae) minori sumptu res gerere posset) tandem ex necessitate Josepbus (Camerarius) 8. 30. 104. 93. 22. 13.40. 15. (laxioris) illius 117. 22. 41. 63. 20. 48. 100. 74. (foederis) cuius conditiones in Informationis 6 articulo expressae sunt, meD- tionem iniecit, monuitque, ut quidquid 55. 19. 65. 30. 29. (Ha- gae) concluderetur, statim per Legatum cum Gedeone (rege Sueciae) communicaretur, ut posset tandem ille de re tota certi aliquid statuere. Dicebant quidem nonnulli, 111. ac Gen. Virum, Dn. Gabriel 22. 17. 80. 10. 47. 75. 28. 41. 13. 10. (Oxen- stierri) spem circa Februarii initium anni insequentis fecisse, Se. Africanum (regem Sueciae) alium Legatum ad hunc fi- nem 66. 30. 56. 42. 9. (Hagam) missurum, sed ego dixi, ante- quam boc fieret, plura et certiora confidentiae signa eius M:ti ostendenda, quod nisi per idoneum Legatum vix fieri posset. In hoc igitur nunc tota deliberatio versatur, et simul an et qua ratione Spartaco (Bethl. Gab.) satisfieri queat, ut ille quoque una cum reliquis 4.87.20.58.41.13.90.46.81. 74. 90. 13. 9. 91. 81. 10. (foedcratis arma in) Julium Vindicem (Caesarem) 9. 82. 95. 29. 102. 15. (moveat). Quidquid statutum fuerit, ilico perscribam. Sed nihil magis nunc Mansuetum (Camerarium) excruciat, quam quod ignorat, reddantur suae 515 litterae, an alicubi detineantur in itinere, cura quidem sin- gulis septimanis fasciculos suos ad Gedeonis (regis Sueciae) in rebus Agentem 66. 91. 9. 60. 26. 48. 56. 28. (Hamburgi) mit- tere soleat. Satis autem perspicit, nihil magis Siculos (Anglos) et Venetos (Ordines) expetere, quam ut Scip. Africanus (rex Sueciae) victricia signa in Hispaniam (Germaniam) transferat. Sed revera 58. 20. 41. 14. 75. (cleest) ubique 10. 80. 48. 38. 95. 14. (nervus) tam apud Areopagitas (Ordines), quam in Cypro (Anglia). Nam in Sicilia (Anglia) in Classem illam magnam infiniti sumptus facti sunt, et iam nova, quae priori suppe- tias ferat, instruitur. Sustentantur etiam a Menelao (rege Angliae) Venetis (Ordinibus) 6 legiones. Lentulo (regi Da- niae) promissa sunt in singulos menses 30:as librarum, Ju- gurthae (Mansfeldio) 20:m 19. 83. 53. 91. (Aula) Davidis (regis Bohemiae) tota sustentatur Ucalegontis (regis Angliae) expen- sis. 19.41.74.33.9.90.80. 10. 14. 86. 69. 13.8. 104.51.27. 95. 98. 14. (Aes immensum nx novus) reperit, praetereo alias con- tinuas expensas. 50. 30. 13. 8. 42. 9. 41. 10. 75. 87. 3. 40. 14. 74. 39. 53. 95. 15. 99. (Parlament o dissoluto) populus nihil contri- buere vult, nisi reformato statu publico, et rationibus de ex- pensis fideliter redditis, ne maior illarum pars in Harpyiarum manus incidat, ut fere hactenus factum est. Sic profecto res maguis difficultatibus, et invisae morae periculis sunt ob- noxiae. Accedit Siculorum (Anglorum) 65. 92. 10. 88. 26. 14. (genius) qui repentino quodam calore res magnas plaerumque incipientes non eodem fervore illas solent perficere. Sed hoc optimum, quod 73. 101. 17. 20. 74. 106. (rex est) optimus. et quod magna spes sit, 50. 79. 13. 113. 42. 9. 80. 10. 106.26. 69. (parlamentum) remotis impedimentis in meliorem ordinem res cunctas reducturum esse. Interim non exigua de Ulysse (rege Daniae) sollicitudo Josephum (Camerarium) saepius affligit. Vix enim assequitur, quo pacto ille 58. 28. 86. 63. 516 95. 13. 79. 48. 20. (din (luran) aut velit aut possit, si verae sunt 48. 19. 15. 92. 87. 10. 41. 14. 29. 104. 110. 20. 70. 14. 42. 108. (rationes expensa) rum, quas eius Legati bic exhibuerunt. Deinde notum est 92. 21. 35. 74. (eius) ingenium, et multos terrent priora vestigia. Etiam 95.44.39.13. (u.ror) et non- nulli ex 62. 22. 70. 14. 81. 8. 93. 19. 73. 21. 93. 14. (consilicvriis) ad 108.20.118.21.75.38.9. (reditum) in Tusciam (Daniam) continuo eum impellunt. Ipse tamen bic per suos splendide pollicetur constantiam. Et profecto 48.31.110.15.83.75. (raptus) est fatali necessitate 79. 3. 55. 27. 2. 60. 80. 8. 68.26. 112. (ad Jioc hellum) quod tam facile 58. 29. 50. 87. 70. 89. 13. 101. (deponere) nec in ipsius potestate amplius esse videtur, et quod sine laesione famae, ac discrimine suo 23. 88. 104. 3. 92. 110. 22. 10. 32. 48. 101. (vix deponere) potest. Acqui- escendum igitur est in divina voluntate et providentia, quo tandem illa bos ingentes in Orbe motus velit dirigere. Uti- nam interea, dum 6. 40. 119. 59. 27. 111. 38. 20. 10. 15. 19. 58. 115. 23. 62. 3. 26. 73. 30. 15. (hic conventus adhuc durat) ali- quid certi nobis adferatur ex Sardinia (Livonia) aut Biscaia (Suecia), ut de pace aut bello Gedeonis (regis Sueciae) cum Antonianis (Polonis) nobis liquido constare possit, et quid tandem consilii in illis partibus etiam de nostris rebus Se. Africanus (rex Sueciae) initurus sit. Dn. 47.11.32.51.74. 88. 35. 14. (Spensius) nondum ex Cypro (Anglia) huc venit. Proposuit ille Menelao (regi Angliae) aliquid de Juba (Mans- feldio), (de quo Josepbus (Camerarius) plus semper metuit, quam sperat) et hic etiam de ea re actum est cum 61. 3S. 7. 81. 10. 67. 31. 9. 93. 22. (Buhmhamio). Sed magnus bic ad Marcum (regem Galliae) respectus est, qui saepe praeclara consilia interrumpit. Mansvetus (Camerarius) nibil iam magis exoptat, quam ut vel unum diem esse cum Gedeone (rege Sueciae) posset, 517 uti coram illi exponere liceret de rebus tanti raoment.i cuncta, quae auiraum ipsius in varias cogitationes et sollicitudines distrahunt. Si 46. 42, 51. 15. 100. 13. 29. G5. 21. 74. (tanti re- gis) sapientissima monita audiret, eiusque mandata acciperet, tum facile et se erigeret, et erigeret, uti putat, etiam titu- bantes alios. Sancte enim dicere solet, nullam sibi amplius in humanis praesidiis fiduciam, nisi in uuius Se. Africam (regis Sueciae) divina prudentia et heroiea prorsus magna- nimitate ac fortitudine. Accurrisset ipse profecto vel in ipsam 68. 33. 15. 55. 35. 90. 10. 28. 79. 69. (Lithuaniam) si ali- quid saltem ipsi hactenus innotuisset ad eius multiplices litteras de ea functione, quam in Gellii (Rutgersii) nostri p. m. locum optimo aiiimo obtulit. Xam fretus divino au- xilio Gedeoni (regi Sueciae) omnem fidem et diligentiam sin- cere et cupidissime praestiturus est, meminitque IU:is Gen:tas Tua, quae ad ipsius perquisitionem ille Gripsholmii de tali functione promiserit. Tantum petit, ut tandem liberetur gra- vissima cura, ne aut litterae eius interceptae fuerint, aut peccatum forte ab eo aliquid sit, cur hoc beneficium non mereatur. Quod sane morte acerbius ipsi futurum esset. Sed ad alia. Adest etiam iam Dn. 19.69.14.46.73. 38. 15. 32. (Anstrute)Tus, qui desideravit functionem ordi- narii Legati apud D:nos Ordines. Sed illi favore Buckin- gamii praelatus est quidam Killegreius. Dudleius enim Car- letonius hoc munere aliquot annis defunctus nunc in Angliam revertitur. De classe Anglicana litterae ex Hispania per Antwerpiam huc allatae sunt, exposuisse banc militem cum tormentis ipsis Calend. Novemb. ad Gades, et addunt qui- dam, Anglique nostri hoc credunt, opido et insula Anglos iam potitos esse. Partem classis in mari observare redeuntes ex Havana näves cum Peruano argento. Vocatos etiam ab Anglis in auxilium vicinos Mauritanos, ex quo magnam in 518 tota Hispania consternationera esse. Deus orandus est, ut magnis incoeptis felicem auram adspiret. Dunkerkani in- terim piraticam in vicino Oceano exercent cum magno mer- caturae et commerciorum damno. Eis cunctas suas vires opponent Batavi, quorum militia, qua mari, qua terra magna reformatione opus habet. Hoc et Angli de sua classe addunt, eam intercepisse 13 näves maiores Hispanicas, ex Portu omnium Sanctorum in Brasilia reversas: reliquas ex magna illa classe Hispanica vi tempestatis dispersas, et paucas admodum integras di- versis locis in patriam feductas fuisse. lam multis diebus farna hic percrebuerat, ex veneno hausto interiisse Ducem Christianum Brunsvicensem, sed falsum eum esse adfirmant et Ducem totum esse in delectibus militum. Mansfeldius cum suis copiis et parte exercitus Danici iam versus agrum Magdeburgensem proficiscitur, si forte Wallenstenii insolentiam possit compescere. Nullum in Im- perio exemplum est eiusmodi novum Principem insultasse tot Electoribus et Principibus Imperii. Sed statuet tandem Deus finem inauditae tyrannidi et superbiae. Cuius tutelae sanctissimae Ill:rem Gemtem Tuam ardentissimis precibus commendans de eius favore et studiosa promotione secunda quaeque mihi polliceor, eiusque benigna responsa cum summo desiderio expecto. Loco solito 255D^^b7 anno 1625. 519 ER RATA. Pa; 27 1 33 1 89 1 121 1 129 1. 141 1, 153 1, „ 1. 176 1. „ 1. 180 1. 183 1. 184 1. 220 1. 252 1. 263 1. 297 ]. 318 1. 368 1. 402 1. 436 1. 453 1. 502 1. 2 obiiciet 7 contraversiae 1 asssistentiae 29 (Davide) 20 dependunt 28 Venetis (Ordinibus Belgicis) P Gedonis 10 Lacedaemonios (Or- dines Belgicos) 7 Alexandri 12 Sicambria (Livonia) 10 Se. Afvicano 24 Se. Africani 9 Leutulum 17 Davidis 23 Hispania 5 Julii 19 Siculi (Ordines) 11 vitantur 2 1625 32 Andreas 8 Siculos (Anglos) 13 Atque 13 Venetis (Polonis) lege abiieiet „ controversiae „ assistentiae „ /Daniae) „ * dependent „ Venetis „ Gedeonis „ Lacedaemonios (Venetos) „ Alexandri (Bethl. Gaboris) „ Sicambria (Silesia) „ Se. Afvicano (vegi Sneciae) „ Se. Atvicani (vegis Sneciae) „ Lentulum „ Davidis (vegis Bohemiae) „ Hispania (Gevmania) „ Junii „ Sicnli (Hanseatici) „ nitantnv „ 1626 „ Andreas (elector Brand.) „ Siculos (Hanseaticos) „ Atqui „ Venetis (Ordinibus) 521 INNEHALL. Förord sid. III Sverige och Nederländerna 1621—1630. Historisk in- ledning „ V — C Instruktioner I för J. Rutgersius, 28 Febr. 1621 . . . „ 3—8 II „ „ Juni 1621 „ 8—18 III „ „ 31 Juli 1623 . . . „ 18—39 IV „ 7 Aug. 1623 . . . „ 39—50 V „ „ 30 Sept. 1623 . . . „ 50—63 VI „ J. Salvius Jan. 1625 „ 63—76 VII „ J. Rutgersius 20 April 1625 . . . „ 76—79 VIII „ L. Camerarius 4 Mars 1629 . . . „ 79—96 IX „ „ 4 Mars 1629 . . . „ 96—100 Bref från L. Camerarius till A. Oxenstjerna I. \\ Nov. 1624 „ 103—106 II. if Nov. 1624 „ 106—109 III. 6 Dec. 1624 n. st „ 109—112 IV. JT Dec. 1624 „ 112—114 V. ^9 Dec. 1624 „ 114-120 VI. Lr Dec. 1624 „ 120—124 VII. 2 Jan. n. st. 1625 „ 124—132 VIII. 3 Jan. 1625 „ 132—136 IX. 10 Jan. n. st. 1625 „ 136—140 X. T*V Jan. 1625 „ 140—142 XI. ^f Jan. 1625 „ 142—145 XII. fj^ 1625 „ 145—150 1 Febr. XIII. 7 Febr. n. st. 1625 „ 150—155 XIV. ii Febr. 1625 „ 155—159 XV. i| Febr. 1625 „ 159—162 XVI. 5 Mars n. st. 1625 „ 162—164 XVII. T4-j Mars 1625 „ 164—170 XVIII. 1% Mars 1625 „ 170—174 XIX. ^ Mars 1625 „ 174—179 XX. 18 Mars 1625 „ 179—184 XXI. 4 April n. st. 1625 „ 184—187 522 XXII. jL April 1625 sid. 187—192 XXIII. & April 1625 „ 192—197 XXIV. £g April 1625 „ 197—203 XXV. i t April 1625 „ 203—209 XXVI. 2 Maj n. st. 1625 . . „ 209—215 XXVII. 9 Maj n. st. 1625 „ 215— 2i8 XXVIII. ^ Maj 1625 „ 218—222 XXIX. i| Maj 1625 „ 222—231 XXX. i| Maj 1625 „ 231—233 XXXI. 5 Juni 1625 „ 233—236 XXXII. r33 Juni 1625 „ 236—240 XXXIII. ig Juni 1625 „ 240—244 XXXIV. ig Juni 1625 „ 244—247 XXXV. ^ Juni 1625 „ 247—251 XXXVI. ij Juni 1625 „ 251—254 XXXVII. TV Juli 1625 „ 254—258 XXXVIII. j% Juli 1625 „ 258—260 ■ XXXIX. if Juli 1625 „ 260—263 XL. 1 Aug. n. st. 1625 „ 265—268 XLI. ^-uli 1625 „ 268—273 7 Aug. " XLII. T55 Aug. 1625 „ 273—278 XLIII. i| Aug. 1625 „ 278—284 XLIV. 4-1 Aug. 1625 „ 284—288 XLV. 5 Sept. n. st. 1625 „ 288—291 XLVI. j% Sept. 1625 „ 291—295 XLVII. A Sept. 1625 „ 295—298 XLVIII. /s Sept. 1625 „ 298—300 XLIX. if Sept. 1625 „ 300—304 L. 3 Okt. n. st. 1625 „ 304—309 LI. 2,9, ?,?*• 1625 „ 309—312 10 Okt. " LII. i| Okt. 1625 „ 312—316 LIH. fg Okt. 1625 „ 316—324 LIV. 7 Nov. 1625 „ 324—330 LV. ^ Nov. 1625 „ 330—334 LVI. fl Nov. 1625 „ 334—338 LVII. if Nov. 1625 „ 338—343 LVIII. ?-°-^— - 1625 „ 343—350 10 Dec. LIX. ^g Dec. 1625 „ 350—352 LX. 30 Mars 1626 „ 352—354 LXI. 10 April 1626 „ 355—356 LXII. 17 April 1626 „ 356—359 LX1II. 15 Maj 1626 „ 359—363 LXIV. 16 Maj 1626 „ 363—368 523 LXV. 2#^ 1626 sid. 368—380 8 Juni LXYI. & Juni 1626 „ 380—385 LXVII. i-« Juni 1626 „ 385—390 LXVIII. 2 Juli n. st. 1626 „ 390—395 LXIX. ^ Juli 1626 „ 395—399 LXX. i7f Juli 1626 „ 399—405 LXXI. *f Juli 1626 „ 405-410 LXXII. Ig Juli 1626 „ 410—415 LXXIII. 2^4— 1626 „ 415—419 7 Aug. LXXIV. T\ Aug. 1626 „ 419—424 LXXV. T8ff Aug. 1626 „ 424—428 LXXVI. |4j Aug. 1626 „ 428—434 LXXVII. t% Sep t. 1626 „ 434—439 LXXVIII. i| Sept. 1626 „ 439—445 LXXIX. 1 Okt. 1626 „ 445—450 LXXX. T% Okt. 1626 „ 450—458 LXXXI. 2^4§r: 1626 _ 458—463 9 Okt. LXXXII. T55- Okt. 1626 „ 463—467 LXXXIII. |S Okt. 1626 „ 467-472 LXXXIV. 2J °~- 1626 „ 472-476 6 Nov. LXXXV. i3, Nov. 1626 „ 476—479 LXXXVI. i§ Nov. 1626 „ 479—483 LXXXVII. ±i Nov. 1626 „ 483—488 LXXXVIII. 4 Dec. n. st. 1626 „ 488—491 LXXXIX. j\ Dec. 1626 „ 491—497 XC. & Dec. 1626 „ 497—502 XCI. £f Dec. 1626 „ 502—509 XCII. ^^ 1626 „ 509—518 5 Dec. " 524 PERSON-REGISTER. Aitzema, nederländsk historieskrifvare, LXXXI, 396. Albert af Nassau, 393. Aldenburg, Fredrik, hertig, 335, 337. Anstruther, engelsk diplomat, LXX, 103, 116, 133, 155, 162, 164, 180, 181, 187, 192, 228, 234, 255, 258, 360, 361, 363, 365, 366, 372, 451, 507, 517. Arminius, professor, XIV. Baner, Per, svenskt riksråd, LXV, LXIX. Barberinus, kardinal, 213, 414, 432. Bass, nederländsk statsman, XCV. Bassompierre, fransk statsman, 456. Beaumont, Simon v., nederländsk statsman, LXXXII, XCV. Bellin, v., brandenburgsk statsman, XL, XLI, XLIV, 116, 120, 121, 128, 132, 142, 146, 155. 162, 164, 171, 174, 176, 177, 185, 187, 193, 200, 206, 209, 210, 222, 223, 244, 257, 259, 263, 360, 365, 381, 426. Bethlen Gabor, furste af Siebenbiirgen, XXI, XXXIII, XLVIII, XLIX, LIV, LXXV, LXXXIX, 45, 57, 58, 107, 110, 119, 123, 125, 134, 138, 140, 153, 158, 159, 160, 166, 175, 182, 185, 186, 189, 191, 195, 198, 205, 212, 213, 215, 216, 219, 220, 221, 227, 249, 270,276,285, 286, 287, 292, 293, 313, 321, 331, 341, 345, 351, 353, 360,374,375, 376, 381, 382, 386, 392, 396, 401, 407, 408, 413, 414, 417, 421, 426, 427, 430, 431, 436, 440, 441, 442, 443, 447, 449, 452, 454, 461, 464, 465, 470, 474, 486, 487, 492, 494, 500, 501, 503, 504, 505, 507, 512, 514. Bicker, Andreas, nederländsk statsman, LXXXII. Boetslaer, nederländsk statsman, LXXXII. Bouillon, hertig af, 271. Brandenburg, kurfurste af, XL, LV, LVI, LIX, LXXVI, 120, 125, 126, 127, 139, 141, 142, 143, 148, 151, 159, 162, 171, 190, 193, 199, 200, 207, 210, 212, 215, 216, 218, 220, 223, 224, 226, 234, 238,241, 244, 248, 249, 255, 257, 259, 261, 263, 269, 273, 276, 286, 287, 292, 296, 300, 302, 306, 320, 321, 322, 331, 341, 342, 344, 345, 346, 353, 371, 374, 382, 393, 396, 402, 406, 407, 411, 412, 413, 414, 421, 424, 426, 429, 430, 468, 477, 485, 486, 490, 493, 505, 508. Buckingham, hertig och engelsk minister, LXVIII, LXXVIII, 191, 229, 238, 290, 302, 326, 331, 334, 338, 346, 350, 365, 383, 388, 390, 391, 402, 408, 414, 417, 426, 429, 437, 459, 504, 507, 513, 516, 517. 525 Butlitzius, baron, 460. Camerarius, Ludvig, pfaltzisk statsman, XXXI, XXXIV, XXXVII, XXXIX, XL, XLI, XLH, XLIII, XLIV, XLVI, XLVII, XL VIII, XLIX, L, LI, LII, LIII, LV, LVI, LIX, LXI, LXV, LXVI, LXVII, LXVIII, LXIX, LXX, LXXI, LXXII, LXXIII, LXXIV, LXXV, LXXVI, LXXVII, LXXVIII, LXXIX, LXXXII, LXXXV, LXXXVI, LXXXVII, LXXXVIII, XC, XCI, XCII, XCHI, XCIV, XCV, XCVI, XCVII, XCVIII, XCIX, 40, 46, 47, 48, 91, 93, 96, 97, 99, 121, 124, 132, 133, 137, 151, 152, 156, 159, 165, 172, 174, 181, 188, 189, 193, 194, 197, 198, 200, 203, 206, 210, 211, 213, 215, 216, 220,222,227, 234, 237, 239, 241, 247, 248, 249, 251, 252, 253, 254, 255, 256, 258, 262, 264, 274, 275, 276, 278, 281, 291, 293, 296, 301, 306, 309, 310, 314, 320, 332, 341, 343, 348, 350, 351, 388, 391, 392, 412, 419, 421, 425, 430, 431, 435, 436, 439, 440, 441, 468, 469, 470, 492, 493, 504, 506. Cammer, Johannes van der, nederländsk köpman, 462. Carleton, Dudley, engelsk ambassadör i Haag, XLVII, LIX, 326, 338, 372, 391, 426, 456, 461, 517. Carlisle, engelsk statsman, 372. Caron, holländsk amb. i London, 135. Coeures, markis af, 381, 481. Contarini, venetianskt sändebud, 168, 377, 389, 461. Copernicus, 476. Cronholm, Abraham, LXXXVIII. Cueva, kardinal af, 107, 460. De Geer, Ludvig, nederländsk köpman, IX, 14, 15, 378. Dyck, Jakob van, svensk ambassadör i Holland, VII, XVI, XVII, XVIII, 14, 15, 17, 378, 379, 393, 397, 398, 458, 472. Elisabeth, drottning af England, 372. Eric Larsson, svensk agent, 490, 495. Ernst Casimir, grefve af Nassau, 369, 399, 409, 413, 418, 427, 432. Falk, Petras, svensk agent i Haag, XVHI, XIX. Falkenberg, Dietrich von, XCV, XCVII. Ferdinand II, romersk kejsare, X, XIX, XXI, XXIH, LXXIII, LXXIV, LXXXV, XCH, XCV, XCVI, 57, 58, 60, 67, 73, 119, 120, 125, 126, 128, 134, 135, 137, 138, 139, 140, 141, 148, 150, 151, 156, 157, 158, 163, 164, 166, 172, 173, 175, 176, 177, 182, 183, 184, 185, 186, 188, 189, 190, 191, 195, 198, 205, 206, 210, 212, 215, 216, 218, 219, 227, 237, 238, 240, 241, 242, 244, 245, 248, 249, 253, 255, 261, 264, 270, 271, 273, 274, 276, 279, 281, 285, 287, 291, 292, 295, 296, 301, 305, 306, 307, 321, 332, 333, 335, 341, 342, 344, 345, 346, 347, 360, 370, 374, 376, 387, 391, 392, 393, 396, 401, 406, 407, 411, 414, 421, 424, 430, 431, 442, 447, 449, 451, 452, 454, 461, 465, 468, 470, 474, 477, 485, 486, 487, 492, 493, 494, 495, 500, 501, 505, 506, 507, 508. 34 526 Feria, hertig af, 122, 249. Fickeus, general, 127, 134, 191. Fredrik af Pfaltz, konung af Böhmen, XVIII, XXXI, XXXV, XXXVII, XXXIX, XL, XLIII, LXIV, LXVII, LXVIII, LXXIII, LXXIV, 3 40, 46, 47, 114, 121, 128, 129, 133, 136, 137, 142, 143, 144, 147, 150 151, 167, 176, 181, 182, 183, 185, 186, 189, 192, 194, 195, 205, 21o' 212, 215, 218, 219, 220, 229, 230, 237, 239, 240, 248, 255, 257, 258 260, 261, 268, 275, 278, 279, 284, 296, 317, 320, 322, 325, 326, 332,' 338, 339, 340, 343, 344, 345, 350, 361, 365, 371, 372, 377, 384, 391, 408, 411, 417, 421, 424, 426, 441, 447, 455, 461, 476, 485, 493, 509, 512, 513, 515. Fredrik Henrik af Nassau-Oranien, general-ståthållare, LXIV, LXXIII, XCVII, 81, 173, 178, 190, 195, 208, 213, 217, 443. Freuling, Henrik, siebenburgisk agent, 443, 449. Fuchs, general, 127, 134, 279, 451. Gerrarts, Stephan, 10, 14. Gordon, 383. Gundemar, grefve af, spansk statsman, 122, 177, 282, 481. Gustaf II Adolf, Sveriges konung, omtalas i hela arbetet. Götzen, v., brandenburgisk statsman, LVIII, LIX. Hautain, nederländsk amiral, 409. Heinsius, lärd nederländare, 295, 318, 327, 336. Henrik af Bergen, grefve, 144, 443. Henrik IV, konung af Frankrike, III. Hildesheim, erkebiskop af, 451. Honert, van der, nederländsk statsman, LXXXII. Hoorn, Paridon v., XCVII. Horn, Gustaf, XXV, XXVI, XXXI, XXXV, XXXVI, XXXVII, XXXIX, 50, 51, 55, 62. Horneckius, krigare, 168. Huberts, A., 378. Isenburg, grefve af, 370. Jacobsen, Klas, köpman, 130. Jakob I, konung af Brittannien, XXVIII, XXXV, XLIII, LV, LVI, LIX, LXIII, 40, 73, 103, 109, 116, 120, 125, 128, 129, 134, 137, 140, 142, 143, 146, 147, 150, 155, 157, 159, 162, 163, 164, 165, 171, 174, 175, 179, 180, 181, 182, 184, 185, 186, 187, 188, 189, 190, 193, 204, 205. Joachimi, Albert, nederländsk statsman, XXVI, 18, 43, 141, 157. Johan Casimir, pfaltzgrefve, XXXVIII, LXIX. Jägerndorf, markis af, XXX, 45, 57. Karl, prins af Wales, sedermera konung af Brittannien, XXXIX, XL, LXXIX, LXXX1X, 128, 129, 158, 192, 215, 216, 220, 223, 225, 226, 228, 229, 231, 237, 238*242, 244, 247, 248, 252, 255, 258, 260, 261, 527 263, 265, 273, 275, 278, 279, 280, 281, 289, 296, 298, 304, 305, 310, 321, 332, 338, 341, 343, 361, 364, 365, 370, 371, 373, 376, 380, 383, 386, 388, 390, 391, 395, 400, 408, 419, 425, 429, 430, 431, 436, 437, 440, 441, 445, 453, 454, 456, 459, 463, 464, 465, 467, 468, 469, 473, 474, 477, 481, 485, 486, 494, 502, 503, 505, 506, 510, 512, 513, 515, 516. Kettlerus, Johannes, 322, 373, 462. Killegreius, engelsk statsman, 373, 517. Knesebeck, brandenburgisk statsman, 508. Kristian IV, Danmarks konung, VI, VII, IX, XV, XVI, XVIII, XX, XXI, XXVIII, XLIV, XLV, XLVI, XLVII, XLVIII, L, LI, LII, LIII, LVIII, LIX, LXI, LXII, LXIII, LXVI, LXX, LXXI, LXXIII, LXXIV, LXXVII, LXXXV, LXXXVI, LXXXIX, XCIII, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 12, 20, 26, 33, 34, 35, 36, 40, 42, 64, 65, 69, 71, 72,73, 76, 99, 113, 116, 121, 127, 128, 132, 133, 134, 136, 140, 143, 144, 150, 151, 156, 159, 162, 164, 165, 167, 171, 174, 175, 177, 180, 181, 184, 185, 186, 187, 188, 189, 192, 193, 194, 197, 198, 199, 200, 201, 204, 205, 206, 209, 210, 211, 212, 215, 218, 220, 221, 222, 223, 224, 228, 229, 231, 234, 236, 237, 238, 240, 241, 245, 247, 248, 249, 251, 253, 254, 255, 256, 258, 259, 261, 263, 264, 265, 268, 269, 270, 271, 273, 274, 275, 276, 278, 279, 280, 281, 284, 289, 291, 293, 295, 296, 297, 300, 301, 302, 304, 305, 306, 309, 310, 313, 314, 317, 318, 320, 321, 324, 326, 328, 330, 331, 332, 335, 336, 339, 341, 342, 344, 345, 351, 353, 361, 363, 365, 366, 370, 371, 382, 383, 386, 387, 390, 391, 396, 400, 401, 406, 407, 408, 409, 412, 417, 421, 426, 430, 431, 434, 436, 441, 442, 450, 451, 452, 453, 454, 456, 460, 464, 467, 468, 470, 473, 476, 477, 480, 485, 486, 490, 493, 494, 495, 499, 504, 505, 506, 507, 509, 510, 511, 512, 515. Kristian af Braunschweig, 44, 58, 120, 144, 160, 167, 173, 274, 284, 347, 400, 451, 481, 518. Kulm, erkebiskop af, LXXXIII. Lauenburg, Julius Henrik, grefve af, 487. Leopold, hertig, 138. Lesdiguéres, hertig, 123. Ludvig XIII, konung af Frankrike, L, 71, 73, 103, 109, 129, 140, 143, 148, 153, 157, 159, 161, 162, 174, 175, 176, 190, 198, 200, 209, 210, 211, 216, 220, 222, 227, 229, 238, 242, 244, 247, 252, 254, 258, 259, 266, 270, 275, 276, 279, 280, 281, 291, 296, 305, 321, 339, 341, 351, 360, 364, 375, 388, 390, 400, 408, 409, 431, 432, 437, 440, 446, 456, 465, 476, 480, 481, 486, 492. Ludvig, landtgrefve, 427. Mansfeld, Ernst af, XXX, L, 44, 45, 58, 73, 103, 106, 107, 109, 110, 112, 116, 118, 120, 122, 125, 129, 130, 135, 138, 140, 142, 143, 146, 147, 153, 156, 159, 160, 167, 168, 179, 182, 200, 211, 216, 220, 227, 528 231, 237, 242, 247, 248, 240, 254, 255, 266, 271, 274, 275,281,284, 291, 297, 300, 304, 309, 310, 313, 314, 320, 330, 344, 346, 360, 364, 365, 371, 374, 382, 386, 387, 396, 397, 400, 402, 408, 409, 411, 412, 413, 417, 426, 427, 430, 432, 436, 442, 447, 452, 453, 465, 494, 495, 500, 507, 513. Marescot, fransk agent, 190. Massa, Isak, 403, 421, 422, 474. Monerius, 385. Montgomery, 429. Moritz af Oranien, generalståthållare, XIV, XV, XXI, XXIII, XXV, XXVI, XXXI, XXXVI, XXXVIII, XLIV, XLV, XL VII, XLVIII, LIII, LIX, 8, 10, 18, 39, 46, 47, 48, 50, 56, 67, 74, 104, 107, 110, 112, 119, 121, 122, 124, 129, 143, 148, 152, 157, 160, 163, 166, 167, 170, 171, 173, 175, 181, 182, 183, 185, 187, 190, 193, 195, 200,207, 209, 211, 213, 223, 233, 266, 271, 280, 282, 293, 295, 302, 370,376, 378, 393, 394, 396, 399, 409, 410, 413, 418, 432, 454, 460, 474, 478, 479, 484, 488, 494, 495, 503, 511, 517. Moritz, landgrefve, 371, 386, 407, 456, 511, 517. Muys, nederländsk statsman, XXVI, 18. Oldenbarneveld, Johan af, nederländsk statsman, V, VI, VII, X, XIV, XV, XVII. Oxenfurtius, grefve, 234. Oxenstjerna, Axel, XIII, XIX, XXXVII, XXXVIII, XXXIX, XLI, XLII, XLIX, L, LX, LXV, LXVI, LXVII, LXVIII, LXIX, LXXI, LXXII, LXXVI, LXXXIII, 102 o. f. Oxenstjerna, Gabriel, LXIII, LXIV, LXV, 321, 336, 514. Panier, 343. Petersen, Olfert, köpman, 130. Pembrock, grefve af, 372. Philip, konung af Spanien, XII, 67, 125, 128, 133, 141, 143, 147, 149, 151, 164, 176, 182, 185, 189, 190, 192, 195, 198, 205, 206, 207, 210, 211, 213, 215, 216, 218, 227, 229, 230, 241, 244, 245, 256, 260, 265, 266, 280, 285, 295, 301, 306, 307, 311, 342, 366, 375, 376, 387, 388, 389, 390, 391, 408, 436, 437, 441, 468, 481, 485, 489, 492, 504, 506, 510. Pommern, hertigen af, 506. Övad, Mathias, siebenburgisk agent, 119, 504. Radzivil, furste af Lithauen, XXXI, XLIX, 47, 48, 117, 133, 136, 137, 153, 182, 183, 189, 194, 195, 197, 206, 212, 219, 264, 322, 325, 326, 373, 374, 487. Ranzau, Gerard, dansk statsman, 326, 446. Raschius, 383, 426. Richelieu, kardinal, 394, 486. Rohan, Henri de, hertig, 145. 529 Rosenkrantz, dansk statsman, 386, 456, 476. Rusdorf, Joachim v., pfaltzisk statsman, XLIV, LXVIII, 376, 427, 429, 436, 453, 459, 465, 469, 498. Rutgersius, Johan, svenskt sändebud i Haag, XIX, XX, XXI, XXII, XXIII, XXIV, XXV, XXVII, XXVIII, XXX, XXXI, XXXV, XXXVI, XXXIX, XLII, XLIV, XLV, XLVI, XLIX, LI, LII, LIII, LV, LVI, LVII, LXII, LXVI, LXVII, LXIX, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 13, 14, 16, 17, 18, 19, 28, 29, 36, 37, 38, 39, 46, 47, 48, 49, 59, 51, 63, 64, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 78, 118, 124, 130, 140, 152, 154, 156, 162, 163, 168, 172, 185, 191, 193, 196, 198, 203, 204, 206, 209, 210, 211, 216, 221, 224, 228, 233, 241, 252, 253, 257,259, 267, 270, 277, 280, 283, 286, 290, 294, 297, 299, 306, 309, 310, 313, 316, 317, 318, 319, 326, 327, 340, 369, 393, 510, 511. Saltzburg, erkebiskop af, 481. Salvius, Johan, svensk statsman, XLV, 63, 64, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 198, 199, 367, 397, 405, 434, 442, 447, 478, 479. Savoyen, hertig af, 123. Saxen, kurfursten af, 139, 141, 143, 148, 151, 173, 194, 238, 249, 273, 296, 335, 341, 344, 345, 371, 382, 386, 412, 468, 493, 505. Schavelitzius, 168. Schwartzenberg, grefve, brandenburgsk statsman, 148, 151, 284, 346, 381, 383, 402, 406, 411, 424. Schulman, 222, 231. Schönberg, grefve, 336. Sehested, dansk statsman, LVIII. Sigismund, konung af Polen, X, XI, XII, XIII, XV, XXVI, XXVII, XXXV, XXXIX, XLVI, LXXIII, LXXIV, LXXX, LXXXII, LXXXIII, LXXXIV, 11, 19, 24, 37, 48, 54, 117, 118, 119, 128, 132, 133, 136, 160, 167, 172, 178, 182, 185, 186, 199, 212, 216,219, 226, 238, 244, 252, 263, 265, 270, 273, 281, 285, 296, 301, 302, 306, 314, 324, 325, 326, 332, 336, 346, 348, 374, 392, 397, 407, 408, 420, 429, 430, 434, 441, 447, 458, 479, 488, 489, 491, 492, 493, 494, 502, 503, 506, 512. Sigismund, markis, 508. Skytte, Johan, XI, XII, XIII. Soissons, hertig af, 486. Sommerdick, nederländsk statsman, 313, 321. Soubise, hertig af, 145. Southampton, grefve af, engelsk statsman, 104. Spens, Jakob, svenskt sändebud i London, XXXIX, XLII, XLIV, LXXI, 77, 104, 108, 109, 114, 115, 117, 118, 120, 121, 128, 130, 132, 134, 146, 147, 165, 167, 170, 174, 182, 185, 187, 188, 190, 194, 197, 199, 203, 204, 209, 214, 223, 234, 261, 263, 265, 268, 273, 281, 530 290, 297, 303, 305, 311, 326, 334, 341, 343, 364, 391, 441, 453, 455, 465, 469, 474, 481, 485, 498, 516. Spinola, spansk fältherre, 105, 123, 141, 153, 160, 173, 195, 213, 285, 293, 307, 359, 392, 395, 413, 418, 474, 495. Stjernschöld, 298. St i rum, grefve af, 460. Stuart, Robert, polsk agent, 37, 134, 137, 281. Svensson, Andreas, 360, 366, 379, 397, 404, 410, 422, 450. Thomasson, Kristian, dansk statsman, 326, 339, 356, 360, 400, 446, 461, 473, 476, 480, 499. Thurn, grefve, 45, 57, 110, 119, 141, 168, 321, 434. Tilly, fältherre, 135, 144, 172, 180, 184, 199, 210, 212, 215, 234, 240, 241, 255, 261, 264, 268, 269, 270, 274, 279, 284, 292, 300, 301, 305, 320, 328, 335, 344, 346, 370, 386, 392, 409, 436, 445, 451, 454, 460, 477, 480, 485, 494, 506. Ulefeld, dansk statsman, 9, 241, 301, 304, 305, 309, 310, 326, 339. Wallenstein, fältherre, 335, 346, 409, 411, 432, 447, 495, 518. Velasquez, Luigi de, 307. Wilhelm, nederländsk köpman, LXXXVII. Winterfeld, brandenburgisk statsman, 126, 143, 147, 151, 405, 412, 420, 421, 424, 442. Voppius, Aitzema, nederländskt sändebud i Hamburg, 396. Vosbergen, nederländsk statsman, XV, XXXVI, LXI, LXII, LX1II, LXVI, LXVII, 8, 9, 234, 251, 255, 258, 263, 290, 301, 311, 314, 317, 320, 328, 340, 343, 377, 455, 510, 511. Weimar, hertig, 451. Wenzinus, Laurentius, dansk agent, 360, 371, 400. Zobel, Johan, 371, 478, 486, 495. Pris: 8 Mark. ■"**d..K,KM SSt^ '^4^0 c r. .c 'O c a c ■ ■ < ^ _- 'C'.<- } --:--' ~:~"~V' . ^ <■:■.' ~*r<=±*- ;*■- « .c *#.< < ef-*- ^