BIJDRAGEN 
“TOT DE 


NATUURKUNDIGE 


WETENSCHAPPEN, 


VERZAMELD DOOR 


H. C. VAN HALL, W. VROLIK, 
EN 


_G.' J. MULDER. 


SS evende Deer 
| voor 1832. 


4 


TE AMSTERDAM, pis 
DE Erven H. GARTMAN, 


1832. 


Aide 


| d zoramuatauora 


woor army 


ak MACAATEMA ar 
cragraho m. ward ad 


ke 0 


BIJDRAGEN 


TOT DE 


NATUURKUNDIGE WETENSCHAPPEN. 


é 


MONOGRAPHIE OVER EEN NIEUW GESLACHT VAN 
KNAAGDIER, ONDER DEN NAAM VAN 
NYCTOCLEPTES ; p 


door C. 5. TEMMINCK. 


Ml ereer zich de Natuurlijke Geschiedenis der Zoog- 
dieren tot eene vrij geringe menigte van wezens be- 
paalt , wier grootste getal ons‘bekend is, houdt dezelve 
echter nog niet op , een wijd veld van onderzoek en 
beoefening aan te bieden. Deze beoefening gaat , onge 
twijfeld ‚ minder gepaard »met de hoop ‚ om den kring 
der verworvene kundigheden door de ontdekking van 
geheel nieuwe diersoorten te zien verruimen , dan wel 
met de zucht toteen meer gestreng onderzoek van de 
eigendommelijkheden en het zamenstel van reeds be- 
kende „ doch naar eene min of meer oppervlakkige be- 
schouwing omschrevene , voorwerpen , welke aanvan- 
kelijk in de rijen naast die grondvormen (types) ge- 
plaatst werden , met welke zij, bij. den eersten blik , 
en slechts op den uiterlijken schijn afgaande, eene tref- 

BIJDRAGEN, D. VIT, sT. 1. A fen 


\ 


(2) 


fende overeenkomst schenen te bezitten. De klasse der 
Knaagdieren, die der Vleugelhanden en der Wal- 
vischsoortigen (Cetacea) verdienen bovenal de aan- 
dacht der Natuurkundigen.” -Om deze te bestuderen, 
is het niet , als bij de overige Zoogdierklassen, genoeg, 
dat men hare uitwendige bekleedsels raadplege, als 
een nagenoeg zeker middel, om aan iedere soort de 
juiste plaats aan te wijzen , welke haar op de stelselma- 
tige naamrol der geschapene wezens toekomt. Wil men 
bij deze geen gevaar loopen in dwaling te vervallen, 
dan behoort men noodwendig toevlugt te nemen tot 
die kenmerken , welke hare inwendige werktuigen, het 
beéngestel en vooral den vorm van den schedel en de me- 
nigvuldige afwijkingen der tanden aan de hand geven, 
en den toestand dezer laatsten , in de verschillende tijd- 
perken des levens en in al de wisselende vormen, welke 
door den groei aan dien toestel ter kaauwing worden te 
weeg gebragt, met naauwkeurigheid gadeslaan. 

Met betrekking tot het tandgestel, vormen de Knaag- 
dieren „uit -hoofde. van deszelfs eenvoudigheid; “of 
omdat zij slechts twee soorten van tanden, en wel in 
kleinen getale bezitten „ eene zeer natuurlijke , doch 
voor de: geslachtsverdeeling gelijktijdig zeer moejelijke 
orde , doordien de soorten onderling in den aard , het 
zamenstel en het getal der tanden geen stelsel van op- 
klimming en gelijkslachtigheid aanbieden , en de uit- 
wendige vormen dezer dieren niet altijd als het eerste 
kenmerk verstrekken , om een zeker „ dikwerf zeer te- 
genstrijdig gebit-systeem te doen vermoeden : zooals 
men zich daarvan heeft kunnen overtuigen bij die soor- 
ten „ wier levenswijze en algemeene uitwendige gedaan- 
te in geen opzigt, zulk een belangrijk verschil in de za- 
menstelling en het getal der tanden konden doen voor- 

on- 


G5 ) 


onderstellen. In dit geval bevinden zich, op weinige 
uitzonderingen na, al die op zich zelven staande die- 
ren, of die kleine groepen, uit een zeer gering getal 
soorten gevormd, welke men , om het zamenstel hunner 
tanden , heeft gemeend uit den grooten stam van het 
Muis-geslacht van LINNAEUs te moeten afscheiden, 
hetwelk , ondanks de menigvuldige hervormingen, die 
men hetzelve heeft laten ondergaan , onder deze za- 
menvattende benaming nog zeer vele soorten telt, die 
door een naauwkeurig onderzoek zullen dienen geschei- 
den te worden , om als grondvormen te strekken voor 
nieuwe groepen, wier vestiging noodig is. Onder dit 
getal van zmzuwisachtige dieren bevindt zich eene zeer 
opmerkenswaardige soort, die ten onderwerp verstrekt 
aan deze Verhandeling. Zij werd door den Engelschen 
Majoor FARQUHAR op Malacca ontdekt, en is 
opgenomen in den Catalogus der dieren van Sumatra, 
door wijlen sTAMFORT RAFFLES, in de Linn. 
Transactions, alwaar dezelve (DI. 15, bl. 258) in de 
navolgende bewoordingen beschreven wordt : 
« Mus sUMATRENsIs (*). 
« Eene afbeelding en een voorwerp van een dier , 
«dat de Mus pilorides (4) nabij komt, zijn metde 
a Bin- 


gm 


(*) Die ongelukkige zucht, om de dieren namen van plaat- 
sen toe te voegen, geeft ook weder hier aanleiding tot dwa- 
ling, daar zij het vermoeden doet ontstaan, dat dit knaagdier 
„ophet eiland Sumatra leeft; terwijl de twee voorwerpen, 
die wij bezitten, dat van den Majoor FARQUHAR, en de twee 
schedels, waarvan de eene te Parijs, de andere in het Ne- 
derlandsch Musêum, van Malacca afkomstig zijn. 


(f) De Muskusrat of Pilorí der Antillen. 
A2 


ak, 


«u Binturong (*) door den Majoor FARQUHAR van 
« Malacca aan de Aziatische Societeit toegezonden. 
« Ik ben door hem onderrigt , dat hetzelve op Malèc- 
« ca niet zeldzaam is, en zich misschien in vele gedeel 
«ten van het Maleische Schiereiland ophoudt. De in- 
« boorlingen geven het den naam van Dekan, ende 
« Europeërs in de Indiën dien van Bamboes-rat, 
« omdat het gewoonlijk in de bamboesplantaadjen ge- 
« vonden wordt, en men verzekert, dat de wortel dier 
« plant aan hetzelve tot voedsel strekt. 

« Het lijf is ten naastenbij zeventien duimen lang, 
« heeft tien duimen in den omtrek , de hoogte tot de 
« schouders vijf duimen 3 de staart is zes duimen lang, 
«stomp van punt, naakt en schubachtig. Het lijf is 
« bedekt met een stug, grijsachtig haar, hetwelk op 
« den rug bruinachtig is. De ronde kop heeft een’ veel 
« helderder tint. Breede snijtanden, twee in iedere 
« kaak. Kleine oogen. Naakte ooren. De voorvoet heeft 
« vier vingers, die van achteren heeft een’ vijfden, 
« welke zeer kort is.” 

Wij gelooven , op hetzelfde dier te kunnen toepassen 
de navolgende zinsnede, voorkomende in de tweede 
uitgaaf van het Rèsne animal van CUVIER, waar 
hj, bl. 211 , art. der Ratmollen, zegt: 

« De Sunda-Eilanden bezitten een’ ratmol , welke 
« zoo groot is als een konijn , van eene donkergrijze 
kleur, met eene langwerpige witte streep op den 
« kop.” | 


De- 


(*) Naam van een roofdier, dat thans den {pus en de eenige 
soort uitmaakt van het geslacht Arctictis, onder den naam 
van Aretietis penicillatus. Lie mijn Tableau méthodigue des 
mammifères. 


(a) 


Deze beschrijvingen, hoe oppervlakkig ook, zijn’ 
genoegzaam tot de herkenning van het zeer belangrijke 
knaagdier, dat het Nederlandsch Museum in bezit 
heeft gekregen, door den aankoop eener vrij aanzien- 
lijke, op Malacca bijeengebragte , verzameling van 
Zoogdieren en Vogels. Dat dier, hetwelk wij hier on- 
der den naam van Dekan beschrijven, biedt den 
typus aan van een nieuw geslacht van de groote familie 
der Knaagdieren , die door ons aldus wordt aangeduid: 


NACHTDIEF. — NYCTOCLEPTES. 
Snijtanden 2, glad, met een bruin verglaas, de 


bovensten gerand en van voren gelijk , boven de eerste 
kiezen uitwassende; de ondersten, aan de bovensten 
gelijk , nemen hunnen oorsprong in eenen breeden ko- 
ker, die zich in een’ sterken knobbel verheft , ter zij- 
de en bijna ter hoogte van den condylus. Kiezen 3, 
de bovensten achterwaarts gerigt en van twee groeven 
voorzien: de ondersten naar voren; de eersten buiten- 
waarts puntig. De voorste ledematen zijn van. vier vin- 
gers voorzien, ten naastenbij van gelijke lengte, en 
hebben een beginsel van duim „ waarvan alleen de na- 
gel zigtbaar is; de achtersten hebben. vijf volkomene 
vingers, al de nagels kort en een weinig samengedrukt; 
zeer korte en ronde ooren. 

De schedel, van een’ geheel bijzonderen vorm , on- 
derscheidt zich van dien van alle andere Knaagdieren , 
door den buitengewonen afstand der jukbeensbogen, 
die zeer breed en sterk zijn , vooral in verhouding tot 
de geringe lengte des schedels , die aan het achterhoofd 
met eene loodregte vlakte eindigt. De jukbogen hech- 
ten zich aan zeer sterk uitspringende randen van de 
oogholte; en deze uitspringende randen vereenigen 
zich met twee kammen, die over het voorhoofdsbeen 

naar 


(6 ) 


naar achteren loopen en zich onder eenen scherpen 
hoek ontmoeten bij eenen dwarsen kam, welke de 
buisvormig verlengde uitwendige gehooropeningen met 
elkander verbindt. Zie deu vorm van den schedel en 
de bijzondere deelen der kakebeenderen PI.1, fig. 1,2, 
3, 4en 5. Fer zijde van den geledingsknobbel der on- 
derkaak en bijna ter hoogte van denzelven vertoont zich 
een dik en stomp uitwas , waaruit de ondersnijtanden 
voortkomen ; deze zonderlinge vorming bestaat, hoe- 
zeer onder eene verschillende gedaante, bij het geslacht 
Spalax , hetwelk insgelijks van een lang uitsteeksel , 
zeer verre achter den condylus, voorzien is. Men vindt 
ook eenen , ten naastenbij gelijken, zijdelingschen bee- 
nigen koker bij Mus giganteus HARDWICK, van 
welken HORSFIELD eene tweede soort maakt, onder 
de benaming van Mus setifer ‚ die op een nog onvol- 
wassen voorwerp gevestigd is. De drie kiezen der beide 
kakebeenen van den Nyctocteptes hebben in vorm 
de meeste overeenkomst met die der Spalaces , zoo- 
dat er in dit opzigt tusschen deze gravende Knaagdie= 
ren en onze Nyctocleptes eenige gelijkvormigheid be- 
staat, hoezeer, voor het overige, door den schedel 
van alle andere bekende Knaagdieren verschillende, 
vooral door de geringe ruimte der bekkeneelsholte , 
welke door eene genoegzame vlakke afdaling van het 
achterhoofdsbeen zeer beperkt wordt. 

De uitwendige vormen van dit zonderlinge dier, van 
hetwelk wij, tot ons leedwezen , het geheele beenge- 
stel niet kunnen in oogenschouw nemen , zouden ons 
geene aanleiding geven tot het vermoeden van zulk een 
aanmerkelijk onderscheid in den bouw des schedeis, 
vooral niet , wanneer men die vergelijkt met de overige, 
van slechts drie kiezen voorziene Knaagdieren, en 


hoofd- 


G-#) 


hoofdzakelijk met de eigenlijk gezegde muisachtige. 
dieren, wier geheel uiterlijk aanzien het meest nabij- 
__komt aan dat der soort, welke van dit nieuwe e geslacht 
van Knaagdier als typus gegeven wordt. 

De plaats, die wij den Nyctocleptes toekennen , 
is na’de Capromys van Cuba , en tusschen dit ger 
slacht en dat der muisachtige dieren. 

NYCTOCLEPTEs DÉ KAN. 

_Gedaante ten naastenbij als die van het konijn (Zie- 
pus ‘euniculus) ; staart, de helft van delengte des 
ligchaams , zonder den kop ; korte kop, schier zoo 
breed als lang 3; zeer korte , ronde en naakte ooren 
kleine , omtrent ter hoogte van het voorhoofd geplaat= 
ste oogen ; de openingen der neusgaten zeer digt bij 
elkander ; het grondstuk van den staart alleen. dun 
met haar bezet; het overige naakt en met een glad vel 
bekleed. 

Het geheele haar is zacht, zijachtig em niet zecr 
lang, bedekkende ter naauwernood de huid; sen 
ne wolachtige, noch lange zijden: haren op dôn rug 
sterke knevels aan de bovenlip. 

De kleur van het haar der wangen is witachtig ; van 
het hoofd rosachtig ; de kruin heeft eene groote, zwart= 
achtig-bruine vlek, geteekend met een’, witkleurigen 
band, die op het voorhoofd uitloopt ; de ruggegraat is 
bezet met eenige bruine, grijs-geringde haren ; het ove- 
rige zijachtige haar heeft eene witachtig-grijze kleur , 
met bruine en geelachtige ringen; de stuit is bedekt 
met een ijl aschkleurig haar, waär de huid doorschijnt; 
de onderdeelen zijn nog dunner bewassen, hebbende 
_dezelve slechts eenige weinige haren; de staart is naakt 
en met eene gladde, bruine huid bekleed. De geheele 
lengte beslaat zeventien en een’ halven duim, waarin 


de 


KR 


de staart voor vier en een’ halven duim deel heeft; ter- 
wijl de lengte van de punt van den neus tot de ooren 
drie duimen bevat. 

Wij hebben gezegd , dat de eenige aanwijzing in ge- 
schrift van dit dier te vinden isin de F'ransactions 
of the Linnean Society, Dl. 15, bl. 258 , onder 
den naam van Mus Sumatrensis. 

Dit zonderlinge dier , door den Malejer Dekan ge- 
naamd , leeft in familie bijeen in gaten, die het zich 
knaagt in de wortelen van het bamboes; men vindt het 
alleen in de uitgebreide „ schier ondoordringbare bam- 
boesbeplantingen , die het Schiereiland Malacca over- 
dekken ; de wortels, gelijk ook de jonge uitspruitsels 
van bamboes maken zijn voedsel uit; het houdt zich 
bĳ dag schuil, en verlaat zijn onderaardsch verblijf 
slechts des nachts , waardoor het moeielijk gevonden 
wordt. 

Het spijt ons, nietin staat te zijn , om meerdere bij 
zonderheden aangaande de levenswijze , het beengestel 
en de ingewandeu van dit Knaagdier te kunnen mede- 
deelen ; twee huiden en een volwassen schedel zijn het 
eenige , wat wij tot het geven dezer beschrijving heb 
ben kunnen raadplegen. — Deze voorwerpen zijn in 
het Nederlandsche Museum voorhanden. Eenen schedel 
heb ik gezien in het Museum van Parijs, 


EE KRUID- 


bijd 74Deel NL. 


Sn 


CED 
KRUIDKUNDIGE AANTEEKENINGEN ; 


door CLAAS MULDER, Hoogleeraar te 
Franeker. 


L. Zawloed der Zaadlobben op den groei. 


LL. het laatste van April 1851 werden drie boonen in 
één’ pot met aarde gezet. 

Ne, 1 was natuurlijk, onverminkt. 

— 2 , ééne zaadlob en het zaad vlies weggenomen. 

— 5 , behandeld als Ne. 2. 

Bj het ontkiemen was geen merkbaar verschil, dan 
dat N°. 2 en 35 wat schraalder voor den dag kwamen. 
Alle drie behielden een gezond voorkomen, wat de 
kleur aangaat , doch verschilden den 27 Mei op de vol- 
gende wijze : 

N°, 1. Van de zaadlob-inhechting tot den top, zi 

kemBiile urna ret, Slide Al loert e tra di hd 
Van dezelfde plaats tot de wortelpunt , 
beaigrni aaitenbanr pb sera taddit «05b0Â 


Dusgeheel . . .0,460 
Elke zijde van de vierkante steng is 4à 5 stre- 
pen breed. 
De wortelvezels hebben verscheidene zijtakjes 
en knolvormige uitwassen. Ei 
N°, 2, Van gemelde inhechting tot den top, . 0,178 
« « « « de wortel- 
DRR Reden tik oor à der ereen DS 


Dusgeheel . . .0,250 
Elke zijde van de steng is 2 à 5 strepen. 
: De 


(10 ) 


De wortelvezels zijn geheel zonder zijtakjes : 
aan twee dier vezels 43 kleine knolvormige 
uitwassen. El 

N°, 5. Eerste afmeting 0,190 Steng gelijk bij N°. 2. 

Tweede « 0,079 


‚26 
he de voted ee weinige zijtakjes , 
slechts aan ééne dier vezels een knolletje. 

Er heerscht dus een aanmerkelijk verschil tusschen 
deze planten, die aan geene andere oorzaak, dan de 
verminking des zaads schijnt toegeschreven te kunnen 
worden , dewijl alle in volkomen gelijke omstandighe- 
den verkeerden. Men ziet hieruit ook , welk een naauw 
verband er tusschen den ontwikkelingsgraad van wortel 
en steng plaats vindt, en hoe eene zwakkere gesteldheid . 
van laatstgenoemd deel de tak- en knolvorming van 
eerstgenoemden schijnt te verminderen. Het was dan 
ook dit punt , hetwelk ik hier voornamelijk aan de aan 
dacht der Kruidkundigen wilde aanbevelen , daar ove- 
rigens, in het algemeen, de nadeelige invloed van het 
wegnemen van zaadlobben door vroegere waarnemers 
is in het licht gesteld. Men denke b. v. aan de proefne- 
mingen van LEFEBURE. 

Eene vergelijking tusschen de bladen der drie plant- 
jes bevestigt niet alleen het opgemeld verschil van Ne. 
1 en de beide anderen, wat de stengdeelen aangaat , 
maar ook het zoo even vermeld verbandstusschen op- 
en nederwaarts gaande deelen. Immers was 
de langste bladsteel van NO. 1, 24str.; v. NC. 2, 16 str.; v. N°.5, 1ostr, 


» ” middelrib » »»46» » »»32n » nn» 28 »n 
» grootstebreedteder bladschijf » >» » 36» » » » 20 ,, 1 5 7 19 1» 


Ne. 5 heeft daarenboven drie enkelvoudige bladen , 
of 


KAARS) 


of liever bladen, waarvan ééfi blaadje niet volledig 
ontwikkeld , maar slechts een gering spoor overgela- 
ten is. 

De knolvorming van dit gewoon gewas is, even als 
die van vele andere gewassen, nog slechts onvolledig 
onderzocht. Zelfs zijn vele knolletjes tot nu toe on= 
naauwkeurig afgebeeld , alsof het bij de nasporing van 
derzelver oorsprong en aard niet veel op de juiste plaat= 
sing en betrekking der deelen aankwam. De anders z00 
naauwlettende HA YNE, b. v., heeft in het XI D., pl. 
48, van zijne Getreue Darstellung der Aran. 
Gew., de bedoelde knolachtige ligchaampjes geens= 
zins met zorg laten af beelden , en in de beschrijving er 
zeer onbepaald over gesproken. Zoo heb ik ook te ver 
geefs bij een aantal Schrijvers eene allezins goede af- 
beelding van de zoogenaamde onderaardsche en van de 
stengknolletjes van de F'icaria verna PERs. gezocht. 
Doch dit in het voorbijgaan , alsiets , hetgene mij bij 
eén , sedert eenige jaren , ondernomen onderzoek der 
knollen en bollen meer in het oog moest vallen , en 
waarop ik anderen wilde opmerkzaam maken, ten nut- 


te der Wetenschappelijke af beeldingen. 


IL. Znploed van heet water op verwelkte 
Plantdeelen. 


In de Flora oder Bot. Zeitung, 1820, N°. 22 u. 
23, deelen A. VOGEL En VON BRAUNE eenige op- 
merkingen over bovenstaand onderwerp mede, die 
voor den Planten-Physioloog niet behooren verloren te 
gaan , daar zij hem nog een’ weg aanwijzen, langs 
welken hij de levensverrigtingen der gewassen kan on- 
derzoeken. 

De warme minerale bron van Gastein, nabij Salz- 

burg, 


(12 ) 


burg, heeft het vermogen, van verwelkte bloemen 
spoedig weder een frisch aanzien te geven. Sommigen 
meenden, dat dit af hing van de bestanddeelen van dit 
water ‚ en meer bijzonder van de zwavelwaterstof- 
lacht ; maar deze lucht was slechts twijfelachtig aanwe= 
zig. MAnir geloofde, dat de elektriciteit er bij werk- 
zaam was. Doch , zooals de proeven van voce dui- 
delijk aantoonen, de oorzaak is niet in den aard des 
waters, maar in den warmtegraad gelegen, en er is wei- 
nig twijfel aan, of de werkzaamheid der bron is wat 
hoog opgegeven. Dat dezelve b. v. knoppen zou doen 
ontluiken , die in koud water bezwaarlijk opengaan , 
is nog te gelooven , maar over het spoedig rijp worden 
van vruchten zou ik gaarne alle bijzonderheden opge- 
teekend gezien hebben , eer ik dit als stellige waarheid. 

durf aannemen. — Zie hier de proeven van VOGEL. 
Hij nam (daartoe aanleiding krijgende uit de Engel 
sche en Fransche Tijdschriften , die het gebruik van 
kokend water, om verwelkte bloemen weer frisch te 
maken , aanbevolen) bloemen en bladen van roode en 
witte Malva, Klokjes, enz., die 24 uren in de 
lucht hadden gelegen en verwelkt waren. Van elke de- 
zer soorten werd een voorwerp, ter halver lengte van 
den steel, in water uit den /sar, hetwelk even op- 
hield te koken, geplaatst; een tweede voorwerp werd 
op gelijke wijze in koud water , uit denzelfden stroom , 
gezet. Na eevige uren frischte het eerste voorwerp op , 
kreeg eene gezonde kleur, ontvouwde de gefronselde 
bladen , vertoonde de bloemen weder geopend. Het 
tweede voorwerp van dezelfde soort bleef daarentegen 
in dien tijd slap. Naderhand met kokend gedestilleerd 
water dezelfde proeven herhaald zijnde, toonde dit 
hetzelfde vermogen als het bronwater van Gastein, 
Zoo- 


(15) 


gobdát de bestanddeelen de oorzaak des verschijnsels ) 


niet zijn. 

VoceEr meent, dat de door het verwelken zamen- 
getrokkene vaten door de warmte worden uitgezet en 
geopend, zoodat het allengs bekoelende water in de 
geopende poriën indringt, in de plant opstijgt en alles 
weder leven bijzet. Deze verklaringswijze scheen hem 
toe nog eenigen grond te erlangen door de volgende 
proef, waarbij ook eene uitzetting der vaten geacht 
wordt plaats te grijpen. Hij hield den steel van eene Mal- 
va-bloem zoo lang boven een kolenvuur, tot dat één 
duim der lengte verkoold was; terstond daarna werd. 
zij in koud water gestoken. Deze bloem , die gedurende 
een dag verwelkt was, vertoonde zich in eenige uren 
veel frisscher en schooner, dan eene andere verwelkte 
Malva, die gelijktijdig , doeh zonder vooraf verkoold 
te zijn, in water gedompeld werd. 

Het verhaal van KOLBE, dataan de Kaap de Goe- 
de Hoop de teelt van den Wijnstok niet eerder wilde ge- 
lukken , voordat een Duitscher de Kolonisten geleerd 
had, om eerst het benedeneinde van de rijsjes in het 
vuur te houden , doet hier niet veel ter zake. Fveneens 
grondt zich de handelwijze, om de stelen van drui= 
ventrossen te verkolen , ten einde verrotting te voor- 
komen, op geheel andere inzigten, dan dat dezelve 
de verklaringswijze van vo GE L zoude bevestigen. 

Zoo was het met deze zaak in 1820 geschapen , en 
ik twijfel , of er sedert dien tijd wel veel lichts over de- 
zelve is opgegaan ; zal er echter eenige opheldering 
komen, dan moeten de daadzaken in meer bijzonder 
heden verhaald worden. Hiervan overtuigd , deel ik 
het volgende mede : 

A. Den 18 November 1829, ’svoorm. te 10 uren, 

sneed 


* 


(14 ) 


sneed ik twee takken van Cineraria cruentaHERIT. 
af, en legde ze in mijn woonvertrek neder. De ze- 
ven bloemen, die aan elken tak zaten, waren reeds 
aan de plant knikkende. — ’s Av: te 5 uren waren bei- 
de slap, de bloemen zamengetrokken , de bladen ver- 
flensd. Ter dezer ure werd N°. 1 geplaatst in koud 
regenwater ; N°, 2 in kokend regenwater , onmiddellijk 
uit een’ ketel in het glas gegoten. Beide staken even 
diep in het water, — Na ongeveer twee uren vertoevens, 
en verder den ganschen avond, bleek, dat N°. 1 
geene andere merkbare verandering onderging, dan 
dat de bladen frisscher werden. ‚Ne, 2 vertoonde niet 
slechts de bladen opgefrischt, maar ook 4 bloemen wa- 
ren meer dan half geopend , en de bloembladen stevi- 
ger, terwijl de overige 5 bloemen weinig veranderd 
waren 3 de steng en bloemstelen waren gezwollen, 
hoewel laatstgenoemde nog eenigzins knikten, maar 
minder, dan van N°, 1. 

Den 19 Nov., ’smorg. te g wren. N°, 1 niet merk- 
baar veranderd , de steng welligt wat meer gezwollen. 
N°. 2 geene merkbare verandering. De in het water 
gedompelde uiteinden vertoonden onderling geen on- 
derscheid „ dan dat N°. 2 wat slijmig was. Twee bladen 
van deze laatste plant hadden in het water vertoefd 3 
zij waren weekachtig geworden en hadden aan het vocht 
eene groenachtige kleur medegedeeld, — Omstreeks’ 
half 10 goot ik in het glas Ne. 1 frisch koud en in 
N°, 2 kokend water. Gedurende den voormiddag bleven 
beide onveranderd ; later verwelkten zij al meer en 
meer. Men moet hierbij wel opmerken , dat de bloe- 
men, die nog aan de moederplant verbleven waren , 
niet frisch stonden ,‚ maar ook verwelkten. 

Deze proef leverde dus eene niet geheel ongunstige, 

maar 


( 25) | 


maar toch onvolledige uitkomst , opzigtens de werking 
van het kokende water, op» 

B. Twee bladen van Cineraria cruenta, se- 
dert. gisteren van de plant gesneden , en nu geheel 
slap , benevens. twee takjes van Heliotropium peru- 
vianum (N°, 3 en 4), in denzelfden staat verkeerende, 
werden den 20 Nov, 1829, ’smorg.te 10 uren, aan 
de proef onderworpen. N°. 1 en 5 hingen met het steel 
einde (*) in koud, N°. 2 en 4 in kokend water. 

Te 11 uren. N°, 1, niet merkbaar veranderd : mis- 

schien de steel iets voller, 

Ne, 2, de steel boven water zoo vol en 
stevig ‚ dat die de bladschijf kon opgerigt houden: de 
“schijf zelve was nogsslap; De steel in het water miskleu- 
rig» ‚vol , doch zamengesnoerd „ waar het beneden- en 
bovendeel elkander raken. 

N°, Sen 4 vertoonden nog geene merkbare verande 
ring. 

Omstreeks te 1 uur was de steel van N°, 1 wat voller, 
doch. niet in staat, om de slappe bladschijf opgerigtd te 
houden. 

Ne. 2 had de gansche bladschijf reeds belkones uit- 
gespreid , en wasin niets van een volkomen frisch blad 
onderscheiden. Alleen de plaats , waar de zamensnoe- 
ring begonnen was , is thans nog veel meer zamenge- 
trokken, Het einde van het bovendeel is volkomen ge- 
zond en afgerond ; het benedendeel is geheel miskleu— 
rig, zeer geplooid , boven aan‘het sterkst zamenge- 
trokken; bij de bekoeling is de zamengesnoerde plaats 
boven water gekomen. Ne. 


(*) Zoo lang de stelen slap waren , was er een draad nabij 
de bladschijf losjes omgebonden en daaraan het di opge- 
hangen. 


Ct) 


N°. 5 onveranderd. 

Ne, 4, hoewel niet frisch, echter de bladen niet 
meer hangende , maar uitgespreid. 

Te half vijf was de steel van N°, 1 merkelijk stij- 
ver, doch niet volkomen in staat, om de nog slappe 
bladschijf opgerigt te houden. Ik plaatste nu dezen steel 
in kokend water, op dezelfde wijze als niet N°. 2 ge- 
schied was. 

Met N°, 5 werd ook zoo gehandeld. 

Te 7 wren was de steel van Ne. 1 boven water vol en 
stijf, in hetzelve miskleurig , ‘de zamensnoering gelijk 
aan die van N°. 2. Dit N°. was onveranderd gebleven. 
Ne, 5, twijfelachtig opgefleurd; — Ne, 4 onveranderd. - 

Den 21 Nov. N°, 5 en 4 veranderden niet meer 3 
vertoonden ook geene zamensnoering. Zij werden weg- 
geworpen. 

Ne, 1 en 2 zijn den ganschen dag zóó met de stelen 
in het nu koude water gelaten , dat alleen het zamen=- 
getrokken gedeelte 77 het water hing. Dit gedeelte‘was 
veel dunner geworden en had eene schoone groene 
kleur, zijnde dus ook hierdoor te onderscheiden van 
het onveranderde paarsachtige bovendeel, — Beide 
_ bladen bleven volkomen frisch. 

Zij ondergingen tot den 27 Nov. geene merkbare 
verandering; toen werden zij veel slapper , en hingen 
den 28 Nov., des morgens, geheel slap. Gedurende 
al dien tijd was alleen het zamengetrokken gedeelte-der 
stelen in het water gedompeld geweest. 

Den 29 Nov. goot ik (te 9 uren) het koud water uit 
de glazen, en goot weder kokend in dezelve, doch 
slechts zoo hoog, dat alleen het zamengetrokken ge- 
deelte der stelen er in hing. Zij bleven even slap. 

Den 5o Nov. , ’smorg. te 7 uren, waren zij nog 

niet 


(17 ) 


niet in beteren toestand. Ik deed toen in plaats van het 
koude , zoo veel kokend water in de glazen „dat een 
nieuw gedeelte der stelen erinstak. Zoo de bladen al 
eenige verbetering hierdoor ondergingen , dan was s het 
zeer gering, en des avonds te 7 uren niet wel waar- 
neembaar. Ik sneed nu den steel dwars door, en zet- 
te het weder in kokend water. Nog denzelfden avond 
werden de stelen steviger. en bj derzelver ver- 
deeling in de aders der schijf ontstond merkbare op- 
zwelling. 

Den: Dec., smorgens, waren beiden volkomen op- 
gefrischt, en verschilden niet van de bladen der moe- 
derplant , dan door eenige dorheid der randen, die 
gedurende deze proef allengs uitgedroogd waren. De 
zamensnoering was minder , dan in de vorige gevallen. 
De bladen bleven weder verscheidene dagen frisch. 

C. Een blad van Beetwortel, den 1 Dec. 1829 
van de plant gesneden , was den 2 Dec. verwelkt, Te 
zo uren werd het, 7 :N. str. diep , in kokend water 
gezet, doch onderging gedurende dien dag geene waar- 
neembare verandering. Den 5 Dee. scheen het wel wat 
opgefrischt, maar geenszins stevig, zoodat het nietop- 
gerigt-staan kon. Nogmaals in kokend water geplaatst 
wordende ‚ was het gevolg niet beter. — Ik merk hier- 
bij aan, dat in dit jaargetijde de bladen aan de moe- 
derplant ook niet de gewone stevigheid vertoonden en 
verzwakt waren. Deze aanmerking zal in het vervolg te 
pas kunnen komen. 

Ik bepaal mij voor het tegenwoordige tot het mede 
deelen vanîdeze proeven ; in het vervolg zal ik den uit- 
slag van het Mieroscopisch onderzoek , hetwelk nog 
niet ten einde is gebragt; opzigtens deze zaak bekend 
maken ; of ik dan-daarbij iets ter verklaring zal vermo- 

BIJDRAGEN, D. VII, sr. 1. B gen 


(28) 


gen aan te voeren, durf ik geenszins beloven. Dit is 
echter zeker, dat de tot nu toe opgegevene verklarings- 
wijze zeer onvolledig is. 


UL. Met tijdperk van de Vruchtzetting 


tot de Zaadstrooying. 


Er is een levenstijdperk van de gewassen , hetwelk 
mij voorkomt nog weinig onderzocht te wezen, ten 
minste wat de bijzondere versehijnsels aanbelangt , die: 
hetzelve menigwerf vergezellen. Ik bedoel vau het zet- 
ten der vrucht af (beginnende met het afvallen of ver- 
flensen van de meeste deelen der bloem en eenen ver— 
meerderden groei der vruchtdeelen),. tot en met de 
zaadstrooijing. Wel is waar hebben beroemde Physio- 
logen zich bezig gehouden met het nasporen vande 
veranderingen , welke het vrachtbekleedsel der vlee- 
zige en sommige andere vruchten ondergaan, doch 
het rijpen van vruchten, binnen de omwindsels der 
Zamenhelmigen (Synanthereae) en dergelijke , 
trokken naauwelijks de aandacht. Zoo weet men b, v. 
van onze zoo gemeene Paardenbloem (Leontodon 
Tarasacum) wel, dat het omwindsel zich sluit, na- 
dat de bloempjes zijn afgevallen ‚ en dat zich later het 
zaad zwevende door de lucht verspreidt; maar een op- 
zettelijk onderzoek deswege is mij niet bekend, ten 
minste niet een zoodanig , waarvan men in de Physio- 
logie veel nut zal kunnen trekken. Wij moeten bij dit 
onderzeek ook al weder met a be beginnen, eer wij 
woorden kunnen zamenstellen , en ons dus getroosten „ 
met schijnbaar nietige waarnemingen een’ aanvang te 
maken, in de hoop van eenmaal uit derzelver verbind 
tenis duidelijker denkbeelden: van het geheel te erlan— 
gen. Allereerst meende ik dan naauwkeurig den tijd err 


de 


\ 


(ag) 


de wijze van het tweede openen di omwindsels te moeten 
nagaan , waarvan ik hier eenig, verslag zal doen. Om 
eenige zekerheid te verkrijgen „koos ik acht. bloem- 
hoofdjes (Anthodia) ter waarnemiùg uit. Zij zatenaan 
planten, die alle een gezond aanzien hadden. De bloem 
Ne, 1 behoorde tot eene plant, Ne, 2 en 5 tot eene an- 
dere, welke beide op eene plaats tusschen straaistee- 
nen groeiden ; Ne. 4 en 5 zaten aan ééne plaat in den 
Kruidtuin ; Ne, 6 stond nabij dezen ; N°. 7 en 8 be- 
hoorden tot twee planten , dieopeenen lagen muurgroei- 
den. De invloed van het zonnelicht verschilde voor allen 
weinig , de drie ‘eerste N° echter waren er het kortst 
aaa bloot gesteld. Om niet vervelend wijdloopig te wor- 
den ‚zal ik alleea van Ne,1 de dagelijksche aanteeke- 
ning mededeelea , en van de overigen slechts de hoofd- 
Oeslan opgeven. Allen hadden slechts-kort de 
bloemkroonen- verloren : over welk verschijnsel ik nu 
niet zal uitweiden. 


B 2 18351. 


1851. Toestand 'Pijd 'Toesrand 
Tijd van de vanhet van „de van shet 
Waarnemingen. | Bloemhoofdje, f Waarnemingen. Bloemhoofdje, 


! N°, 2, 
Mei 14,’s nam. 4 u. | gesloten. 
<= 16,’sm. 20 =fde pluistop zigt- 


N°, 1. 
u.|gesloten. 
onveranderd. , 


Mei 14, ’s nam. 4 
_ 15 ’s m/ 10 - 


’sav. 8- <4 baarder. 
— 16,’sm, 7= dy + 22,’sav. 7-fde steel wat meer 
— 20 - [de pluistopzigt- opgerigt. 


=— 23, ’5 nam. 2- |in volle zaad; niet 


baarder. 


Ys nam, 1= fhet omwindself geheel Joudregt 
schijntietsaff ' opgerigt. 
te-wijken van ’sav. _8-|alle zaad ‚verstr- 


het pluis. 
„onveranderd, 
het zaad pluis 
schijnt iets 
zigtbaarder. 
onveranderd. 


N°. 5. 
Mei 14—22 .…... \gelijk aan N°.°2. 
— 23, ’snam.2u.fhalf open; bijna 
opgerigte 
— ‘S= fin volle zaad. 
— 8-falle zaad verstr. 


Biisdenies de N°. 4. , 
witte top ietsf Mei 14—22 …..« gelijk aan N°. 2. 


verhoogd. — 23’sm. 211 u.|in volle zaad; bijna 
’save 5 - fonveranderd. loodregt. 
— 19,’sm. 11- — 8 -—falle zaad verstr: 


N°. 


— 20,’s m. ee 
„aur: 8 Mei IAD vale gelijk Rd N°, 2, 
— 21,’sm. 8- — 23,’sm. 11u.lin volle zaad; bijna 
’s nam. 5 — opgerigt. Spoe- 
— 22,’sm. 7- 5 dig verstrooid. 
’snam. 1 - |in volle zaad; Ne. 6 


reeds ‘eenigef Mei14—1g «… gelijk aan de vori- 
korrels uitge- gen. ; 
strooid. — 19,’sav. 7u. opgerigt. 

alle zaad ver-f — 21, ’s nam. 5- lin volle zaad. 
strooid ; de 5- [zaad meest ver- 
steel loodregt. strooid ; de steel 


— 25—28 onverand. ge- loodregt. 
bleven. d 
N°. 7. 
Mei 14—16 ’s en gelijk aan de vori- 
gen. 


— 16, ’snam. 1u. in volle zaad. 
— 17, ’s mm. zaadjes begin=- 


nen zich ;e ver- 
slrooïjen. 

bijna alle zaad ver- 
strooid ; de steel 
loodregt. 

alle «aad verstr. 


’s av. 


— 18, 


N°, 8. 

gelijk aan de vori- 
gen. 

bijra in volle zaad; 
de korrels nog 
groen. 

— [bijna allezaad ver- 
strooid. 

alle zaad verstr, 


Mei 14—18 ’s m 


— 18,’sav. 5u. 


Ca) 


Als het niet andersaangeteekend is, waren de vrucht- 
jes bruinachtig-groen of bruin-zwart. 

De weêrsgesteldheid was gedurende dezen tijd in het 
algemeen betrokken , zonnig, zeldzaam volkomen hel- 
der, veelal winderig. 

Zoo ik uit deze weinige waarnemingen eenig gevolg 
mag trekken , dan zou ik genegen zijn aan te nemen : 

1°. dat het tweede opengaan van het omwindsel op 

een bepaald levenstijdperk na het afvallen der 
bloempjes plaats heeft ; 

2°, dat gedurende het EEn zijn de Ebo 

van het zaadpluis, hetwelk zich als een witte 
top allengs begint te vertoonen, tusschen de 
toppen van de omwindsel-blaadjes geschiedt; 

35°, dat gedurende dien tijd de zaadjes rijp worden , 
zonder aan den onmiddellijken invloed deslichts 
te zijn bloot gesteld geweest , hetwelk anders bij de 
groote dunheid des vruchtbekleedsels het geval 
zoude zijn, en eene afwijking van den meest ille 
meenen (men denke aan vleezige bekleedsels , 
vele zaadhuizen, enz.), zoo niet van den alge- 
meenen regel zou daarstellen ; 

49, dat, zoo de zaden volle rijpheid hebben beko- 
men , zij spoedig verstrooid worden, doch dat 
in het tegenovergestelde geval het tweede open- 
gaan te vroegtijdig geschiedt, en de zaden nog 
eenigen tijd op de schijf vertoeven ; 

5°, dat de steel zich ten tijde der tweede opening 
meer en meer oprigt. 

Gaarne onderwerp ik een en ander aan naderen toets, 
en zal mj vergenoegen hier nog aan te teekenen , dat 
waarnemingen op Leontodon aureum, Arnopo- 
gon Dalechampii WiLLp.en Tragopogon praten: 

se 


( 22 ) 


se tot gelijksoortige uitkomsten hebben geleid. Dit zij 
dan althaus genoeg over den tijd van het tweede open- 
gaan des omwindsels; in het vervolg hoop ik op de wij- 
ze , enz. de aandacht te vestigen. 


VVVVVUUVVVVUVUVVw 


AGATHOSMA DESCISCENS , SPECIES 
NOVA , DESCRIPTA 


ab 5% B. FISCHER, Med. et Chir. Doct. 


| 


OR eden desciscens ; foliis lineari-oblongis 
obtusiusculis subtriquetris carinatis pedunculisque gla- 
berrimis; floribus subumbellatis ; filamentis sterilibus 
petaloïdeis petala longitudine aequantibus, fertilibus 
styloque petalis multo brevioribus ; unguibus petalo- 
rum calyce longioribus. 

Habitat in promontorio Bonae Spei. Specimina 
siccata hospitantur in Merbario universali Regni 
Batavi (olim in Persooniano, ubi inter Diosmas 
indeterminatas). 


DESCRIPTIO. 


Fruticulus — uti videtur — minor , erectus, ra= 
moOSsus ‚ sempervirens. 

Ramuli novelli subumbellato-congesti, virgati, 
erecti, stricti vel subeurvati , inferne nudiusculi , te- 
retes, corticeque griseo-fuscescente cicatriculis folioram 
delapsorum exasperato vestiti, sursum dense foliosi , 
compressiusculi et cortice glabro subrugoso rubro fla- 
vidove tecti, 


Fo- 


(25 ) 


Folia numerosa , sparsa et sursum subimbricata, 
inferiora patula, superiora plus mipus arrecta et ap- 
pressa, brevissime petiolata, subearnoso-coriacea , 
crassiuscula, simplicia , integra , lineari-oblonga vel 
lineari-lanceolata , obtusiuscula rariusve acuta, integer 
rima, glabra, supra canaliculato-concaviuscula, sub- 
tus carinata (ideoque subtriquetra) et uninervia, nervo 
ad apicem glanduloso-subincrassato , ad carinam bifa- 
riam glanduloso-punctata serieque alterà punctorum 
minorum juxta marginem ornata, 5-5 lin. longa, 3 lin. 
lata, utrobique exsiccatione rugosa, laete viridias 
foralia reliquis magnitudine ac tigurâ omnino consi- 
milia, sed paullo longius petiolata ‚ planiora et inferne 
pilis longis albidis ciliata. Petzoli brevissimi , appres- 
si, intus concaviusculi , externe subcarinati, glabri, 
flavescentes. 

Flores numerosissimi , pro hoe genere majusculi, 
in ramulorum apice subumbellato-congesti, herma- 
phroditi vel subinde, ovariorum abortu, unisexuales 
et steriles. 

Pedunculi elongati (calyce triplo quadruplove lon- 
giores) , conferti , uniflori, filiformes, ast sursum sub- 
incrassati et compressiusculi , glaberrimi , supra ba- 
sin bracteolis duabus minimis alternis setiformibus te- 
nerrimis caducis muniti, inferne purpurantes , sur- 

„sum flavi. 

Calya glaber, sesquilineam ad duas lineas longus , 
inferus, persistens, monophyllus, profunde quinque- 
partitus , furdo subeampanulato, Zaciniis aestivati- 
one alternatim imbricatis , sub anthesi erectis, inae- 
qualibus (extrorsum spectantibus majoribus), lineari- 
oblongis , obtusis vel obtusiusculis, intus concavius- 
culis, externe subcarinatis, apice glanduloso-incras- 

sa= 


(24 ) 


satis, glanduloso-punctatis , subeoriaceis , viridibus « 
margine tenuiore subdiaphano flavidis. 

Discus hypsgynus brevis, fere totus calycis fun- 
do adnatus, membranaceus , margine libero sinuoso 
glanduloso, 

Corolla decidua, pentapetala. Petala calycis la- 
einiis alterna, margini disci hypogyni extus inserta, 
ealyce plus duplo longiora, alba, glaberrima, per 
aestivationem valvata, longe unguiculata, uagwibus 
calyce longioribus, angusto-linearibuset, maxime in= 
ferne, pilis longis albicantibus ciliatis; laminae pa- 
tentes, flaccidae, spatulato-lineares, obtusae vel sub- 
emarginatae et ad apicem interdum glandulâ flavicante 
notatac , integerrimae , secundum longitudinem nervo 
mediano percursae, 

‚ Stamina quinque, petalis alterna et eâdem ratione, 
sed paullo altius, disco hypogyno injuncta, post an- 
thesin elongata et inter semet subaequalia, ast semper 
petalis filamentisque sterilibus longe breviora, immo 
in floribus sterilibus laciniis calycinis breviora. F'ila- 
menta sub anthesi patula, ex filiformi subulata, gla- 
berrima. Antherae apici filamentorumaffixae , erec- 
tae, oblongae, basi cordatae, connexivo cum fila- 
mento articulato et apice in glandulam majusculam ses- 
silem subrotundam subdiaphanam flavam excurrente , 
badiae, interdum pilis albis sparsae, biloculares , lo- 
euls parallelis appositis intus rimâ longitudinali de- 
hiscentibus. 

filamenta sterilia quinque, ante petala disco 
hypogyno inserta iisdemque subopposita, longitudine 
petalorum vel vix breviora, iisdem plane conformia, 
semper glandulà parvâ oblongâ apiculata. 

Germen liberum , basì disco cinctum eundemque 


de - 


PL IT. 


)) \N 5 


OE 
ij 


Ë D 


p vi del. 


d, NPL. 


Ss: 


pe 
Sel 


es 


(25) 


demum longe excedens, ex ovariis tribus conna- 
tis constans. Ovaria subglobosa, singula sursum in 
massam ovali-oblongam subcornutam setisque longis 
sparsam producta, glabra. Sty/us unus, centralis, 
filiformis, erectus, stamina longitudine aequans vel 
paullo longior , petalis multo brevior , deciduus , gla- 
ber , stigmate aequali obsolete trilobo terminatus. 

Fructum non vidi. 

OBsERV. Species haecce inter congeneres AG A- 
THOSMAE bifidae BARTL. et WENDL. (Dros- 


MAE bifidae JACQU.) ob filamenta sterilia petalis 


subconformia ac longitudine aequalia proxime affinis, 
unguibus petalorum calyce longioribus (neque eodem 
duplo brevioribus) primâ distinguitur fronte , et insu= 
per tam ab istâ , quam ab Agathosrmis omnibus hâc- 
tenus cognitis stylo staminibusque petalis multo brevi- 
oribus recedit, 
Explicatio' Tabulae. 

Fig. 1. Ramalas plantae, paullulum magnitu- 
dine imminutus. E 

Fig.2. Foliuminfra visum, modice auctum, ut 
Meg. sequentes omnes. 

Fig. 5. Folium a pagina superiore visum. 

Fig. 4. Flos. 

Fig. 5. Calyx cum genitalibus. 

Fig.6. Petalum. 

Fig. 7. Filamentum sterile. 

Fig.8. Stamen a fronte visum. 

Fig. get 10. Idem plus minus a latere visum. 

Fig. 11. Idema tergo visum. 

Fig. 12. Pistillam infra disco hypogyno cinctum , 
eum fundo calycis. 

Fig, 13. Flos sterilis. 


vuvvuvvvvvvuwvuvvww ZES- 


( 26 ) 


ZESDE NALEZING OP DE FLORA BELGII 
SEPTENTRIONALIS 5 


door H. C. VAN HALI. 


S poediger ‚ dan ik gemeend had, ben ik in staat ge- 
steld ,‚ om mijne aanteekeningen over onze Vaderland- 
sche Flora weder te vervolgen en onze kennis dienaan- 
gaande meer en meer der volledigheid te doen naderen. 
Ik ga dus, zonder verdere voorafspraak, op gelijke wij- 
ze als vroeger , voort: 

6o Hlaeocharis uniglumis, waarvan slechts ééne 
groeiplaats (in het Haagsche bosch) in mijne Flora (l, 
p: 47) is opgeteekend, is door mij wedergevonden , 
zoowel aan de wallen der stad Groningen , als in den 
omtrek van het dorp Valkenswaard „ bij Eindhoven. 

99 Setaria glauca, tot dus verre nog maar alleen 
bij Nijmegen ‘aangetroflen, groeit, volgens den Heer 
F. DOZIJ, ook te Strijp, in Noord-Braband. — Ik 
meende deze bevestiging van het iúlandsche dezer 
soort hier niet te mogen voorbijgaan , daar de opgave 
van slechts ééne groeiplaats eeuer plant nog altijd eeni- 
gen twijfel kan doen geboren worden. — Het is dan ook 
daarom, dat ik mij, voor de mededeeling van bijvoegsels 
op mijne Flora, aan onze Vaderlandsche Natuurouder- 
zoekers, ook in dit opzigt, aanbeveel. 

192 * Galium tricorne , foliis suboctonis lanceo- 
latis margine retrorsum aculeatis ‚ pedunculis axillari- 
bus trifloris , fractibus nutantibus. DC. 5578. 

Galium tricorne, WITHERING.. Sm. MER- 
TENS et KOCH (Deuischlands Flora I, s- 771). 

Valantia spuria, PERSOON Syn.l, p. 129. 

Lc. Engl. 1641; VAILLAN T Bot. Paris: t. IV, f. 5. 

Flor. 


VERDE) 


‘Flor. Julio , Augusto. ©. 

192* driehoornig Walstroo ; met meestal acht- 
tallige , lancetvormige , aan den rand rugwaarts-ste- 
kelige bladen, de bloemstelen in de oksels geplaatst , 
driebloemig, de vruchten knikkende. DG. 

Deze soort, onder de afdeeling van dit geslacht met 
onbehaarde en knobbelige vracht (fractu glabro tuber- 
“euloso) behoorende, komt in houding met Galium 
„Aparine en G. Vaillartii eenigzins overeen , doch 
is, door het gemis van haren op de vruchten andere 
kenmerken, wel te onderscheiden. — De Heer DOz1J 
heeft mij een exemplaar dezer plant, door hem in Julij 
183o in een korenland , niet verre van Zierikzee , ge- 
vonden, vriendelijk medegedeeld ; welk exemplaar 
geenen twijfel omtrent de wezenlijkheid dezer aanwinst 
voor onze Vaderlandsche Flora overlaat. 

202 Sanguisorba officinalis schijnt in Overijssel 
niet zeldzaam te zijn ; immers twee mijner Studenten , 
de Heeren G.'STAGGEMEIJER en M. DASSEN; 
hebben mij van daar exemplaren medegebragt: de 
eerste uit de omstreken van Almelo, de tweede uit die 
van Zwolle. | 

247 Primula acaulis is door den Heer L. MAR= 
CHAND ook te Vleuten, bij Utrecht, en door den 
Heer F. DOz13 veel in den Vogelenzang, bij Haar- 
lem aangetroffen. Deze laatste vond op de bij Leiden 
door den Hoogl. MULDER (*) aangewezene groeiplaats 

van 


(*) » Aan eenen ruigen slootwal bij het Buiten, Rijn-, 
»Stad- en Veld-zigt genaamd, buiten de Morschpoort. Aan 
„den Singel, tusschen de Witte- en Koepoort.” Nic. MUL- 
per Commentatio etc. .. Elenchus plantarum guae prope 
urbem Leidam nascuntur 1817, P- 29: 


( 28 ) 


van Primula veris (onze N°, 245) thans alleen de 
Primula acaulis. 


Toen ik in 1825 mijne Flora uitgaf , uitte ik (I, p. 
212 en 215) reeds het vermoeden, dat er onder de 
soorten van Duizendguldenkruid (Erythraea) 
meerderen schuilden , dan de toen alleen opgenoemde 
gewone Ery/hraea Centaurium. Reeds heb ik aan 
het einde: van het tweede Stuk ‚ P-718, daarbj.ge- 
voegd Erythraea linarifolia (N°. 3or *) 3 thans 
echter kan ik nogeene derde soort vermelden , waar- 
omtrent ik vroeger , bij gebrek aan genoegzame exein- 
plaren, lang in onzekerheid verkeerd heb. Deze 
SOOrL IS 

507 ** Erythraea pulchella (FRIES), cauleramo- 
sissimo ‚ ramis dichotomis divergentibus , foliis ovatis 3 
floribus in dichotomia pedicellatis, corollae laciniis lan- 
ceolatis. vH. ex MERTENS et KOCH, II, p. 255. 

Erythraea pulchella, FRies, Sm. (Engl. Fl.) 
RS. JV, p. 169). 

LErythraea pulchella B, LEJEUNE et COUR- 
Tors (Comp. Fl. Belg. I, p- 177). 

Chironia ramosissima, EHRHART. 

Ic. Engl. 453; VAILLANT Bot. Paris. tab. VL, 
f 1. 

Var. B caule simplicissimo RS. | 

Lrythraea pulchella a, LEI etcouRrrTors,l.c. 
Centaurium y palustris, vH. 507, 7. 

Gentiana palustris, LAMA RCK. 

Flor. Julio, Augusto. O. 

507 ** bevallig Duizendeuldenkruid, met de 
steng sterkgetakt, de takken gegaffeld en uiteen wij- 
kende, de bladen eirond ; de bloemen in de oksels der 

tak- 


dh KO, 


vakken gesteeld, de slippen der bloemkroon lancetvor- 
mig. vl. naar MERTENS en KOCH, t. a. pl. 

Deze soort verschilt van de gewone Er. Centauri- 
um, door aan de kanten meer duidelijk gevleugelde 
stengen , welker takken reeds dadelijk boven den wor= 
tel, gaffelvormig ‚ vrij ver uiteenwijken „ ; en in welker 
mikken of oksels de gesteelde bloemen staan , welke in 
de Er. Centaurium daarentegen meer in eene kroon 
aan den top der steng vereenigd zijn. De slippen der 
bloemkroon zijn. naar erreiekeid smaller en daar- 
door meer lancetvormig, enz. — Deze soortis reeds 
voor eenen geruimen tjd door mij gevonden aan den 
zeedijk bij Dijkshoek in Friesland , en mij onlaugs vok 
medegedeeld door den Heer 3. 5. BRUINSMA, Ápo- 
theker te Leeuwarden, van den zeedijk bj Harlingen 
(waar zij echter aat schijnt), en door den Heer 
B. B. DE BOER, Med. Stud. alhier, in versche:dene 
exemplaren, van de omstreken van het dorp Holwert 
in Friesland. — Ook ontving ik van den ijverigen Bota- 
nist J. F. BLEIJ een exemplaar dierzelfde plant , op 
het naburig Oostfriesche eiland Borkum voorkomende. 
„De Verscheidenheid B met onverdeelde steng 
groeit, behalve bij Franeker, welke groeiplaats door 
den Hoogl. BERGSMA reeds in mijne Flora, p. 215, 
was opgegeveu , ook nog aan het Nieuwe Diep ‚ vaut 
waar de Heer VRIJDAG ZIJNEN mij gedroogae exem- 
plaren gezonden heeft. 

314* Cuscuta Epilinum, door mij in eene vorige 

Nalezing als inlandsch « aangeteekend , is door den Heer 
_F. DOZ 13 thans ook bij Eindhoven in vlasakkers gezien. 

556 Chenopodium hirsutum. Deze voor ons Va- 
derland nog altijd belangrijke soort, is door mij in 1928 
weder gevonden in Friesland, tusschen Tjongerzijt en 


, de 


(30) 


de Lemmer, en thans,ook , door den meergemelden, 
Heer pozis, mrt el op ziütigen kleigrond i in 
Daiveland , 5E Zierikzee en elders in Zeeland. se 

547 * Dezelfde heeft, bij het weder aantreffen in 
183o van Bupleurum. tenuissimum, waarvan in 
mijne laatste Nalezing op de Flora (zie deze Bijdre- 
gen, VL, bl. 162—165) gewag gemaakt was, doorde 
beschouwing van de rijpe vrucht, mijne naamsbepaling 
dier soort kunnen bevestigen. Hij maakt hierbij echter 
opmerkzaam op het kenmerk, dat de bladen zijn am- 
plexicaulia, en slechts in zeer weinige meer uitge- 
groeide bladen basi attenuata ; iets, waarop der- 
halve bij de beschrijving dezer plant gelet zal moeten 
worden. 


De Heer F. Doz13, als vrijwillig Jager der Leidsche 
Hoogeschool , zich eenen geruimen td in de prov. 
Noord-Braband opgehouden hebbende ‚ heeft zich 
dezen tijd ten nutte gemaakt , om de Flora van dat ge- 
deelte onzes Vaderlands na te gaan, waardoor hem het 
genoegen te beurt is gevallen der ontdekking eener aller- 
belaugvijkste nieuwe inlandsche plaat, namelijk: 

374* Sium werticillatum (LAMARCK), radice 
tuberosa , foliis pinnatis, foliolis verticillatis mulifido- 
lineari-filiformibus. SPRENGEL bj RS, VI, p. 541. 

Sison verticillatum L. P.I, p. 517. 

Stum LAM. SM. DC. 3452. 

Ie. MORISON Sect. g, tab.7, f. 10!5 Engl. 595: 

Flor. Julio, Augusto. %. 

574* kransbladige Watereppe, met knolligen 
wortel, de bladen gevind , met kransvormende veel- 
spletige lijn-draad vormige blaadjes. SPRENGEL. 

De wortel bestaat uit langwerpige knollen. De steng 

is 


(IED) 

is 1—1E voet hoog. De wortelbladen zijn gevind , met 
vele paren tegenovergestelde blaadjes „ met zeer fijne 
uiteenwijkende slippen, welke daardoor kleine kransjes 
om, de. middelnerf schijnen te vormen. De stengbladen 
zijn weinig in getal, van gelijke gedaante , doch veel 
kleiner, dan de wortelbladen. Eris een omwindselen 
een; omwindseltjes beide uit smalle eironde blaadjes 
bestaande. Een fraai , mij door den Heer p0z13 toe- 
gezonden , exemplaar dezer plant laat omtrent de 
bepaling der soort geenen twijfel over. Zij: is door 
hem gevonden bij Leende (in de omstreken vaa Eind- 
hoven) , een kwartier uurs van het dorp, naar den 
kant van Maashees. — Het verdieutsopmerking , dat 
deze Sium, verticillatum , volgens MERTENS en 
KOCH, IL, p. 445, in geheel Duitschland „ Oostenrijk 
daaronder begrepen , nergeas gevonden wordt. 

515 Cucubalus bacciferus , waarvan ik in mijne 
Flora (Ll, p: 543) alleen de door vm, GORTER ver- 
melde. groeiplaats (im het bosch van Uilenpas, bij 
Doesburg) vermeldde, is mij reeds voor eenigen tijd „ 
door tusschenkomst van den Heer DE BEIJER, uit 
Gelderland toegezonden, zijnde door den Heer Apo- 
theker ABELEVEN gevonden op den Weurtschen 
weg ; nabij Nijmegen ; waardoor derhalve het inland— 
sche van deze plantsoort allezins bevestigd wordt. 


Als eene zeer kennelijke en hoogstbelangrijke nieuwe: 
inlandsche soort verdient genoemd te worden : ’ 
559” Reseda alba, foliis pinnatifidis subundula- 
tis ‚ floribus 4-gynis, calycibus 5-partitis, DC. 4285, 
Folia profunde pinnatifida, fere pinnata; laciniae 
1E—15 , oppositae acuiae. Spica ter minalis longissi— 
ma, 2-—á decimetra adaequans. 
Re- 


‘32 ) 


Reseda alba L. W.P. II, p. 10. 

Flor. Julio, Augusto. ©. 

559 * witte Wouw, met de bladen vindeelig , 
eenigzins golvende, de bldeifie met 4 stempels, de 
kelk 5- -deelig. DG. 

De bladen zijn diep-vindeelig , bijna gevind ; de 
slippen 11—15 in getal, tegenovergesteld en spits. De 
aar eindelingsch en zeerlang, van 2 tot 4 palmen be- 
reikende. 

Door de opgegevene kenmerken en door 4 stempels, 
welke bij de andere soorten van dit geslacht slechts 3 in 
getal zijn, en vooral ook door de vier-kantige zaad- 
doos, welke zichin de andere soorten drie-kantig 
vertoont, is de witte Wouw wel te onderscheiden. 
Het aantal der slippen van den kelk schijnt af te wisse- 
len: LINNAEUS toch noemt er 6, DECAN- 
DOLLE 5. 

Deze soort isdoorden Heer T. p. VRIJDAG ZIJ- 
NEN gevonden in de duinen bij ’s Gravenhage, en 
mij van daar toegezonden. Volgens DECANDOLLE 
groeit zij in de zanden aan de Middellandsche Zee ’ in 
het Zuiden van Frankrijk. 


De Heer mm. DASSEN , Math. et Phil. Nat. Stud. te 
Groningen , heeft het geluk gehad , eene zeer fraaïje 
en kennelijke. plant aan te treffen , waarvan zoowel de 
soort, als het geheele geslacht, waartoe zij behoort , 
nog nimmer in ons tegenwoordig Vaderland opgemerkt 
was. Ik zal dus eerst de geslachts- en daarna de soorts- 
kenmerken dezer plant, in verband met de daaraan 
‚verwante geslachten, van welke reeds in mijne Flora 
gewag gemaakt was , moeten opgeven: 

332* GALEGA. Calyx campanulatus, dentibus 
5 


(55 ) 


5 subulatis subaequalibus. (Corolla vexillo-obovato= 
oblongo, carina obtusa). Legumen oblongum eree= 
tum sub-compressum, saepius torulosum. DC. g. 687. 

Racemi axillares simplices multiflori. DC. Prodr. 
IE, p. 248. 

855* Galega officinalis, foliis pinnatis, foliolis 
lanceolatis mucronatis glabris, stipulis sagittatis 4 les 
guminibus erectis strictis. DC. 5946. 

Galega officinalis L. W.P. II, p. 550. 

Je. MORISON Sect. II, t. 7, f. 93 SCHKUHR 
t. 208. 

Flor. Junio, Julio, (et nounumguam iterum Sep- 
tembri). Y. 

332 * GALEGA. De kelk is klokvormig , met 5 
elsvormige onderling nagenoeg gelijke tanden. De 
bloemkroon heeft het vlagje omgekeerd-eirond en 
langwerpig, de kiel stomp. De peul is langwerpig, 
opgerigt , eenigzins zamengedrukt , meestal van af- 
stand tot afstand dikker gezwollen. DC, 

De bloemtrossen zijn in de oksels der bladen ge- 
plaatst , onverdeeld en veelbloemig. DC. 

855 * gewone Galega, met de bladen gevind, de 
blaadjes lancetvormig, gepunt, onbehaard , de steun= 
blaadjes pijlvormig, de peulen opgerigten gestrekt. DC. 

Deze fraaie plant groeit bijna eene Ned: el hoog, 
heeft ongelijk-gevinde bladen , met 711 en somwij- 
len meer elkander tegenovergestelde, vrij groote, lan- 
tetvormige of ovale blaadjes, aan een fijn puntje, 
waarin zij uitloopen , ligtelijk te onderscheiden. Uit de 
oksels der bladen komen de algemeene bloemstelen 
voort, aan hunnen top dragende de eenvoudige bloem= 
trossen, die dan eens buiten de bladen uitsteken ; 
dan weder even lang zijn als de bladen ‚ met licht-paar- 

BIJDRAGEN, D. VII, sr. 1. C sche 


( 34 ) 


sche of witte bloemen. Deze trossen onderscheiden 
de Galega’s, reeds op het eerste gezigt, van het 
Kroonkruid (Coronilla) , welks bloemen op eenen 
gemeenschappelijken bloemsteel in eene scherm (uimm- 
bella) vereenigd zijn. De peulen zijn langwerpig , 
spits, overlangs gestreept en hier en daar tusschen de 
zaden zamengetrokken ; doch niet wezenlijk in hokjes 
verdeeld. 

De mij doorden Heer DASSEN , gedroogd, mede- 
gebragte exemplaren ‚ warén door hem in het begin 
van September, in een reeds eenmaal gemaaid hooi- 
land bij Zwolle „ nog bloejende , gevonden. 

857 Medicago muricata groeit, volgens hetschrij- 
ven van den Heer F. poziJ, ook op het eiland 
Schouwen ; 

858 Medicago minima, volgens denzelfden „op 
dijken van het eilaad Tholen in Zeeland. 

885 De Crepis tectorum var. B van DE GOR= 
TER schĳut, gelijk ik dit reeds vragender-wijze in 
mijne Floral, 2, p. 566—567 , opgaf, de echte Cre- 
pis tectorum der nieuwere Schrijvers te zijn. Eene 
nieuwe bevestiging van dit vermoeden gaf mij de Heer 
DOzIJ, door het toezenden der echte Crepis tecto- 
rum uit de duinen van Holland, welke pe GOR— 
TER als de groeiplaats van zijne var. fs opgeeft. 

884 Crepis virens. Door eene drukfout is de groei- 
plaats van deze , door mij in ons land ontdekte plant, 
in mijne Floral, 2, p. 569, weggelaten. Dezelve was 
door mij gevonden op beschaduwde gronden aan den 
Ringdijk bij Amsterdam , en is sedert door mij te Lisse, 
boven Haarlem , en door den Heer DAssEN bij Zwolle 
wedergevonden. 


887 Crepis biennis schijnt mj toe eene zeer rafwis- 
se 


( 36 ) 


selende: én hierdoor zeer bedriegelijke plant te zijn. 
Van den Heer VRIJDAG ZIJNEN ontving ik een 
exemplaar , bj ’s Gravenhage gevonden , met de bla- 
den zeer diep=vindeelig en de eindelingsche slip der 
zelve veel grooter dan de overige en eenigzins afgerond 
afwijkende derhalve van den bladvorm, afgebeeld in de 
Flora Batava, N°. 564. Ik zelf vond in Augustus 
1851, aan de oevers van de Lek bij Vianen , eenen 
vorm dezer plant, welke ik voor Crepis scabra van 
WILLDE NOW zoude gehouden hebben, indien deze 
(Sp. pl.IUL, 3 p. 1604), onder anderen; niet uitdrukkelijk 
van zijne plant gezegd had : calyces tomentosi, non 
muricati ; terwijl de kleine stekeltjes op den kelk in 
mijne plant niet twijfelachtig zigtbaar zijn. Naar het 
gering verschil, hetwelk DECANDOLLE (HU F'ran= 
gaise Suppl. 2941°* ) tusschen zijne Cr. scabraen Cr. 
biennis aanduidt, zoude ik twijfelen , of het soorte= 
lijk bestaan van Cr. scabra stellig genoeg bewezen. 
Was , en noem ik daarom mijne plant slechts : 

Crepis biennis, B. var. scabra , foliis radicali- 
bus minus profunde pinnatifidis, undique hispidis, 
ramis floriferis glabris vel vix pubescentibus. 

Crepis scabraW? DC? P2 II, p- 576. 

Versch. B. ruwachtig , metde wortelbladen min= 
der diep-vindeelig , aan alle zijden stekelharig, de 
bloemdragende takken onbehaard of naauwelijks zacht 
harig. 

Het is vooral door deze onbehaardheid der bloemtak= 
ken en door de minder diepe sleuven dersteng, dat 
DECANDOLLE, t a. pl. , zijne Crepis scabra van 
Cr. biennis wil onderscheiden hebben. Een waarlijk 
al te nietig verschil , om dien ten gevolge twee soorten 
vast te stellen ! 

Ca 898 


(36 ) 


893 Onopordum illyricum is eene moejeljke- 
plant, welke meer dan eens met Onopordum Acan=- 
thium verwisseld is. Zij verschilt daarvan echter door 
meerdere viltigheid , waardoor zij geheel en al wit van 
kleur is, door langere schubben. van het omwindsel „ 
van welke de onderste omgeslagen en niet openstaande 
zijn ‚ zoo als in de meer gewone On. dcanthium, en 
eindelijk door dieper-dwars-gesleufde vruchten. Zie , 
onder anderen, de Flora Batava N°.gg; Flera Da- 
nica Ne. gog. 3 DC. FL fr. N° 3ood en 5006; BLUFF 
en FINGERHUTH, Comp. Fl Germ.ll, p: 524 en 
525, en eindelijk rauser, inde Botanische Zei- 
tung182g, S. 70. 

Deze Lilyrische Wegdistel was tot dus verre al- 
leen op-het gezag van BOERBHAAVE als inlandsch 
aangenomen. Bij het naauwkeurig, maar genoemde 
kenmerken, herzien echter van mijne inlandsche Ono= 
pordum’s , en vergelijking derzelve met nieuwe exem- 
plaren , onlangs van den Heer J.J. BRUINSMA ont= 
vangen , is het mij gebleken , dar zij door mij gevonden 
is-niet verre van zee, bij het dorp Zandvoort in Hol- 
land, (welke groeiplaats in mijne Flora (1, 2, p. 575) 
bij On. deanthium als niet geldig moet worden aan 
gemerkt „) en door den Heer BRUINSMA in de oude 
gracht „ bij den zeedijk te Harlingen. 

915 Bidens cernua fp f'oribuws radiatis. 

Ik heb nog verzuimd melding te maken, dat mij van 
deze verseheidenheid met gestraalde bloemen , waar- 
van nog slechts ééne groeiplaats in mijne Flora: is opge= 
geven , reeds voor eenigen tijd gedroogde exemplaren 
zijn medegedeeld , gevonden door den Heer L. MAR- 
CHAND, bij Utrecht , en door, wijlen den Heer Med. 
Doctor G. BACKER, te Kortenhoef. Ik heb het ge- 

noe 


( 3) 


moegenhierbij nog eene tweede, niet minder merk- 
waardige , verscheidenheid te kunnen voegen, na- 
melijk : 

Var. y minima (uniflora), foliis lanceolatis sessili= 
bus, floribus \seminibusque-erectis. PERSOON IL, 
Pp: 594. ' 
_ Bidens minima L. 

Bidens-cernua: B minima W: Sp. pl. IL, 5, Pp: 
1716. DC. 3288, . 

Bidens cernua y Su. 

Je. Dan. 312! : 

Flor. Augusto. ©. f 

Wersch. y allerkleinst (Fandzaad), éénbloe- 
mig, met de bladen lancetvormig vensóngesteeld „de 
bloemen en zaden opgerigt. P. 

De Heer F, A. W. MIQUEL, Math. et Phil. Nat 
Cand. aan onze Hoogeschool , bragt mij eenige exem= 
plaren van dit dwergachtig plantje „ niet grooter-dan 
een’ halven Ned. palur, mede, welke hijin Aug-18351 
gevonden had op eenen veenachtigen ‚ moerassigen 
grond , tusschen. Lattrup in Overijssel „ en»het na= 
burige,Bentheimsche Nienhuis. Dezerexemplaren ko= 
men volmaakt overeen met de aangehaalde afbeelding 
der Flora Danica, en waren gevonden met andere 
exemplaren van de gewone Bidenscernua; zonder 
dat de Heer mrQurr eenige overgangs-vormen tus- 
_schen 8, cerzua en B. minima konde opmerken. Hoe 
zeer dit nu ook voor het gevoelen van LINNAEUS, 
die haar als eene afzonderlijke soort beschouwde, alle- 
zins pleit, zoo heeft echter het eenstemmig gevoelen 
van WILLDENOW(*), sMITH en DECANDOLLE 


in 


{*) WarLpenro.w toch zegt (t. a. pl.) van Bidens cornua 


( 38 ) 


in mijne schatting zoo veel gewigt, dat ik gemeend heb, 
dezen te moeten volgen, en de plant voorloopig als 
eene verscheidenheid van Bidens cernua te moeten 
aanteekenen. Ik beveel echter dit punt aan het nader 
onderzoek onzer Botanisten , die dezen allezins kenne- 
lijken plantenvorm mogten wedervinden, dringende 
aan. 

1025 Carex teretiuscula , totdus verre alleen bij 
Haarlem gevonden, groeit ook te Eelderwolde «bij 
Groningen, 


Ik maak van deze gelegenheid gebruik ‚om mijnen 
dank te betuigen aan allen, die mij tot-de boven be- 
schrevene Bijdragen tot de Flora van ons Vaderland 
hebben in staat gesteld. Het zal mij aangenaam zijn, 
indien onze beoefenaars der Plantkunde met de mede- 
deeling hunner ontdekkingen aan mij blijven voort= 
gaan ‚en vooral , indien zij mij tevens gedroogde exem- 
plaren der door hen gevondene soorten willen toezen> 
den, ten einde ik, van mijnezijde, steeds hunne op 
verschillende plaatsen gedane nasporingen tot één ge- 
heel moge kunnen vereenigen , met die mate van ze- 
kerbeid , waarvoor zoodanig een , vaak hoogst moeije= 
lijk , onderzoek vatbaar is. 

Groningen den 10 Februarj 1852. 


het volgende: »Ix udis absque radio, in paludibus profun- 
ndis eum radio, et in sphagnetis turfosisgue valde pusilla 
wauniflora absque radio evadit.” 


( 59 ) 


OVER DEN PYROPHORUS VAN HARE; 


door Ga J. MULDER. 


MH anr heeft eenen pyrophorus bereid uit Berlijnsch 
blaauw, gedurende eene minuut gegloeid in eene gla- 
zen buis, welke daarna onmiddellijk wordt digt ge= 
maakt. Opent men de buis , zoo begint de pyrophorus 
onmiddellijk dezen naam te verdienen. (Bull Math. 
Juin 1851.) 

Wij hebben de uitkomst van HARE beves- 
tigd bevonden. In eene glazen buis Berlijnsch 
‚blaauw een oogenblik gegloeid , de buis daarna met 
eene kurk goed gesloten en bekoeld , en daarna het 
donkergraauwe poeder uitgegoten, gaf dit oogenblik 
kelijk vuur , onder ontwikkeling van zeer veel ammo 
nia, die verminderde met de gloeijing en hiermede ge= 
lijken tred hield, Werd de pyrophorus beademd , zoo 
was de ammonia ontwikkeling en hiermede de gloeijing 
sterker. 

Op het uitgegloeide verdund zwavelzuur gegoten zijn= 
de, werd er geen ac. hydrocyanicum, maar hydrogenium 
ontwikkeld, Werd het eens ontvlamde op nieuw in het 
vuur gegloeid , zoo vatte het niet op nieuw vuur , door 
in den vochtigen dampkring te komen. Ook hier uit 
werd hydrogenium door verdund zwavelzuurontwikkeld. 

Werd Berlijnsch blaauw lang gegloeid of sterk ver= 
hit, zoo ontstond hieruit geen pyrophorus; en werd 
er, door dit met ac. sulph. te overgieten , geen hy- 
drogenium, maar ac. hydrocyanicum uitgedreven. 

Willende stellig weten, of het gloeijen van dezen py- - 
„rophorus ook aan amylum, waarmede Berlijnsch 
| blaauw 


( 4% ) 


blaauw-toch. dikwerf- verontreinigd wordt, was toe te 
schrijven, heb ik het hiertoe gebezigd Berlijnsch 
blaauw, door koking in water en door iodium toe te 
voegen , op amylum dtdeszocht, maar geen anni 
in hetzelve gevonden, 

Het:bleef na deze eenvoudige proeven nog wel der 
moe te waardig , om de oorzaak: van dit verschijnselen 
de ‘scheikundige veranderingen , ‚die. het Berlijnsch: 
blaauw door eene geringe en eene sterke gloeijimg on- 
dergaat , te onderzoeken en na te gaan, van waarde 
ammoria; die onder: het van zelf gloeien van der py- 
rophorus ontwikkeld werd, herkomstig was. bais 

Te dien einde deed ik in eene glazen buis, die krom 
gebogen was en in den kwikbak ging, eene zekere 
hoeveelheid, te voren op een waterbad gedroogd , Ber- 
lijnsch blaauw, en verkitte’ dit-door eene spiritusvlam 
en ving hetgene er ontwikkeld werd op. De ondervin- 
ding leerde mij, dat er veel zeidum hydroeyanieumi 
en‘eene zeer geringe hoeveelheid vacidum ecarbonicum 
uitgedreven werd, welke beide in potassa liquida 
werden opgenomen en door water, met een weinig baryt 
bedeeld , onder vorming van een zeer gering gedeelte, 
carbonas barytae, werden opgeslorpt, zonder iets over 
te laten. Im de potasch was. niets, dan hydrocyanasen 
zeer weinig carbonas potassae voorhanden. Hierdoor 
leerde ik dus, dat BE rz ELITUS onjuist is ‚wanneer hij, 
bl.-r65 van hét 2e deel van zijn Lehrbisbh der Che- 
mies zegt: « Man kan es sehr stark erhitzen, ohne 
« dass es sich verändert.”’ Van het tegendeel van deze 
vunrbestendigheid , van de eigenschap om acidum hy- 
drocyanicum te geven door geringe verhitting , schijnt 
mij de verklaring van de pyr nh eigenschap van 

Ber- 


€: ) 


Berlijnsch bladuw niet moeielijk , zonder dit onmoge= 
lijk te zijn (*). 

Gemakkelijker nog wordt ons deze verklaring , in- 
dien “wij nagaan , dat sterke verhitting de pyrophori- 
sche eigenschap aan den eenen kant uitdooft, en aan 
den-anderen kant Berlijnsch blaauw eene zeer brand 
bare zelfstandigheid is ; zoodat, indien slechts een ge 
deelte van het blaauw in staat is vuur te vatten , dit het 
ander. gedeelte ontsteekt en doet voortbranden. Legt 
men namelijk een stukje brandende zwam op droog 
Berlijnsch blaauw, zoo zak men het oogenblikkelijk 
zien gloeien op de plaats, waar de zwam gelegen is „ 
en van deze plaats de ontbranding zich rondom ziex 
uitbreiden tot het geheel , totdat het onder ammonia- 
ontwikkeling eene vaal bruine massa heeft achtergelaten. 

Wanneer wij ons nu eene voorstelling willen vormen 
van het vuur vatten van het slechts even gegloeide Der - 
lijnsch blaauw , zoo herinneren wij ons vooreerst , dat 
het een hydro-ferro-cyanas tritoxydi ferri is: dater 
door verhitting acidum hydrocyanicum wordt uitge « 
dreven „ en dat alzoo terugblijft een ander gedeelte on- 
ontleed Berlijnsch blaauw, en zeer fijn verdeeld ijzer 
van het acidum hydro-ferro-cyanicum , hetgene des- 
zelfs lrydrogenium en eyanogenium heeft verloren. D!t 
zeer fijne ijzer schijnt order toetreding van damp- 
kringslucht het ander onontleed Berlijnsch blaauw te 
kunnen doen ontvlammen, datis, bij het opnemen van 
oxygenium uit de lucht zoo veel warmte te ontwikkelen, 

dat 
en NEE 

(+) Hetgene Taknarp van de pyrochemische ontleding 
van het Berlijnsch blaanw zegt, Tom. 4, p. 469 van zijn 


Traité de Chimie, Edit. Paris 1824, hebben wij alzoo niet 
bevestigd gevonden. 


( 42 ) 


dat hierdoor het Berlijnsch blaauw „dat door het vuur 
niet ontleed is, verbranden kan. Deze eigenschap 
sluit zich alzoo aan die, welke DÖBEREINER voor 
Platina (*), THÉNARD en DULONG(}) voor zoo 
vele andere zelfstandigheden hebben ontdekt , dat zij 
in staat zijn gassen bij de gewone of weinig verhoogde 
temperatuur te vereenigen, en wordt nog meer opge= 
helderd, indien wij nagaan , dat bij ontbinding van 
eenig Berlijnsch blaauw, en uitdrijving van acidum 
hydroeyanieum er zoo wel eenig tritoxydum ferri (basis 
van het zout), als ijzer (zamenstellend bestanddeel van 
het zuur) achterblijft. Herinneren wij ons nu de proe- 
ven van WÖHLER(S), dat het cyanogenium, op 
verhitte metaal-oxyden gebragt, ontbonden wordt en 
deze oxyden ontbindt, zoo komt ons deze theorie als 
zeker voor: dat het oxygenium der lucht door het zeer 
fijn verdeelde ijzer wordt opgenomen, om er ijzer 
oxyde mede te vormen ; dat hierbij warmte wordt vrij 
gemaakt , en wel zoo veel, dat het niet entbonden 
Berlijnsch blaauw daardoor ontvlammen kan, en dit 
onder invloed van oxygenium der lucht verbrandt. 

De produkten der vrije verbranding waren dezelfde , 
als van aangestoken pyrophorus door een brandend 
ligchaam , te weten: Carbonas ammoniae. Het aci= 
dum hydro-ferro-eyanicum van den niet ontbonden 
hydro-ferro-cyanas tritoxydi ferri laat het ijzer bĳ 
deze verbranding achter, om de gloeijing te onder= 
houden door nieuwe en voortdurende oxydatie, en 
deszelfs hydrogenium en azotum vormen ammonia, 

ter- 


(*) Annales de Chimieet de Phys., Tom. 24, p. 9t- 
(tE) Jbid. Tom. 24, p. 380. 
(5) Berzerius, Lehrbuch, Th. 1, p. 294-295. 


terwijl deszelfs carbonium met oxygenium der lucht aci= 
dam-ecarbonicum en dit met de ammonia carbonas am-— 
moniae maakt. Door den reuk konden wij alleen eenen 
ammonia-reuk ontdekken , maar op de volgende wijze 
hebben wij het tevens ontstaan van acidum carbonicunx 
opgemerkt, en tevens tegen onze eerste vooronderstel- 
Hing aan bespeurd , dat het niet de vocht‘gheid van den 
dampkring is, die den pyrophorus doet ontvlammen , 
maar het oxygenium van denzelven, 

In een getubuleerd klein retortje werd Berlijnsch 
blaauw op eene spiritus vlam verhit, en nu door den 
tubulaat van het retortje dampkringslucht, die over 
ougebluschte kalk geleid werd en dus droog was, bin= 
nen. gevoerd. Dadelijk begon het slechts gedeeltelijk 
ontbonden Berlijnsch blaauw te gloeien, en werd er 
carbonas ammoniae opgevangen en niet enkel ammonia 
uitgedreven. Werd het Berlijnsch blaauw eerst door de 
spiritus-vlam lang en sterk verhit, zoo werd er „ door 
invoering van drooge evenmin als van vochtige dam p= 
kringslucht, ontvlamming voortgebragt. Dan wordt te 
veel of al het acidum hydro-ferro-cyanicum ontbon— 
den, en is er wel eene stof over, die warmte zoude 
kunnen ontwikkelen bĳ opneming van oxygenium, 
maar geene stof voorhanden , die ontbranden kan. Var 
daar dan de reden , dat men, volgenshet voorschrift 
van HARE, het blaauw slechts een oogenblik verhitten 
moet, omdat men anders slechts iĳzer-oxyde over- 
houdt. 

Indien ik eindelijk nog eene beslissende daadzaak 
moest aanvoeren „ dat het verbranden van den pyro- 
phorus verbranden van Berlijnsch blaauw is, dat 
niet is ontleed , dat dit slechts volgens de genoemde re- 
denen aangestoken wordt , zou ik nog hier kunnen bij- 


voe 


(44) 


voegen , dat men droog Berlijnsch blaauw, onder 


voortbrenging van dezelfde verschijnselen en schei- 
kundige zelfstandigheden , kan doen ontvlammen , als 
den pyrophorus , indien men een weinig van den gloei- 
jenden pyrophorus bij zulk droog Berlijnsch blaauw 
voegt. 

Dat er niet geheel en al peroxydum ferri overblijft , 
blijkt uit de ontwikkeling van hydrogenium, indien 
het van zelfs of door het vuur uitgegloeide met ac. 
sulph. dil. overgoten wordt. De graauw-bruine kleur 
deed dit reeds van voren opmaken. Door het vuur 
schijnt echter het Berlijnsch blaauw niet zoo volkomen 
als door eigene gloeiĳing ontbonden te worden. Van 
hier immers mogen wij de waarneming, bl. 59 ver- 
meld , afleiden , dat er door ac. sulph. dil., uit het 
door vuur gegloeid blaauw, ac. hydrocyanicum werd 
ontwikkeld. Een door het sterk gloeijen gevormd eya= 
nuretum ferri is in staat, dit zuurop te leveren, in= 
dien het door zuren overgoten wordt, even als alle cy- 
anureta metallica. 


OVER DE VERVALSCHING VAN HET OLEUM 
CHAMAEMELI VULGARIS Ss 


door C. A. KOP, Apotheker te Rotterdam. 


Dr veelvuldige aanvrage in het afgeloopen jaar 
naar Oléum Chamaemeli vulcaris, veroorzaakt 
doordien deze ook werd opgegeven onder de middelen , 
tot genezing der Cholera aan te wenden , terwijl elk 


Art- 


(45 ) 


Artsenijbereidkundige het zich tot pligt rekende „ zich 
van eene goede hoeveelheid zuivere Oleum Chamae- 
meli vulgaris te voorzien , was het wel te verwachten , 
dat er door den hoogen prijs van de kamilbloemen niet 
alleen veel met andere zelfstandigheden , zoo als, b. v., 
met goedkoopere etherische oliën, waaronder zelfs 
oleum terebinthinae of ook alcohol , vermengde (het- 
welk aan den reuk en de meerdere dunheid konde ont- 
dekt worden) ‚ maar dat er ook nagemaakte, die slechts 
iets van de kleur en den reuk van Oleum Chamaemeli 
bezat, zoude in den handel voorkomen. 

Tegen een’ niet zeer hoogen prijs werd mij zoodanig 
eene verbinding voor Oleum Chamaemeli vulgaris te 
koop aangeboden ; de kleur , deszelfs meerdere door- 
schijnendheid, de scherpere smaak en de niet sterk naar 
Oleum ‘Chamaemeli riekende reuk toonden: weldra 
reeds oppervlakkig „ dat-dezelve niet zuiver was. Bij 
onderzoek bleek het eene etherische olie te wezen, ener 
geen oleum terebinthinae en ook geen al cohol in aanwe- 
zigte zijn. Teneinde tezien, of deze olie ook met lak- 
moes gekleurd was, behandelde ik dezelve met verdund 
zwavelzuur; dit veranderde de kleur niet; doch door 
een weinig met chloris sodae te schudden, werd zij 

„melkachtig, en er scheidde zich nietsaf, dat naar Oleum 
Chamaemeli geleek; terwijl zuivere Oleum Chamae- 
meli, met chloris sodae geschud , zich bijna onveran- 
derd afscheidt. Het bleek dus duidelijk , dat hier geene 
vervalschte , maar veeleer eene nagemaakte Ol. Cha- 
maemeli te koop werd aangeboden. Ik heb zoodanige 
dus genaamde Oleum Chamaemeli, die nog door iemand 
anders van elders ontboden was, onderzocht, maar met 
chloris sodae verdween dadelijk de kleur ; dezelve was 
bijna volkomen gelijk aan die mij was aangeboden. 


Daar 


( 46 ) 


Daar het de pligt van elken Artsenijbereidkundigenis, 
zich zuivere geneesmiddelen aan te schaffen, heb ik 
gemeend de chloris sodae als herkenningsmiddel van 
het Oleum Chamaemeli vulgaris te moeten aanbevelen , 
ten einde men niet door de verzekering , dat een ge- 
neesmiddel zuiver is, misleid worde , en zich slechte, 
in plaats van goede geneesmiddelen aanschaffe. Door 
bij eene etherische olie, waarvan de reuk niet zeer 
sterk is, b, v‚ Oleum Citri , eenige drop pels van eene 
oplossing van indigo in zwavelzuur, en eenige droppels 
kamilolie te voegen, verkreeg ik eene aan bovenge- 
noemde gelijkende verbinding, die men gemakkelijk 
voor Oleum Chamaemeli zoude kunnen verkoopen, 

Welligt wordt op deze of zoodanige wijze dus die 
zoogenaamde Oleum Chamaemeli daargesteld. Ik voeg 
dit hierbij, om de vervalsching of namaking te doen 
kennen , niet om dezelve te bevorderen. 


BIJDRAGEN 


TOT DE 


NATUURKUNDIGE WETENSCHAPPEN. 


VERHANDELING OVER HET 
STOTTEREN 5 


door Dr. M. W. LUBER, te Amsterdam. 


HH. is ruim vier jaren geleden , dat men van eene 
nieuwe geneeswijze ‚ om slotterenden van hun lastig 
gebrek te bevrijden , bijna overal hoorde spreken ; in 
den beginne voorbeeld op voorbeeld van derzelver goe- 
den uitslag aanvoerde , en haar eindelijk bij minder wel 
slagen geheel zag vergeten. Dat stamelen , minder ge- 
meenzaam in den hoogsten graad, wordt onder zeer 
verschillende gedaante, niet zoo zeldzaam aangetrof- 
fen ; en zoo het ook somtijds een” onwillekeurigen lach 
opwekt, verdient het echter het diepste medelijden 3 
vormt hen , die er hevig mede bezocht zijn, totonge= 
schikte leden van de gezellige verkeering, hun des men- 
schen beste sieraad ontnemende. Het minder gelukken 
van de zoo hoog opgevijzelde geheime geneeswijze, meer 
nog. het belangrijke van het onderwerp zelf bragt mij 
op het denkbeeld , om den aard van dat gebrek naauw- 

BIJDRAGEN, D. Vl, sr. 1. D keu- 


KID") 


keurig te leeren kennen ; en toen mij allengs gebleken 
was , dat het niet alléén binnen den eigenlijken genees- 
kundigen kring besloten lag, maar van elders moest 
beschouwd worden , vond ik het niet geheel ongeschikt, 
om mijne wijze van beschouwing aan de lezers van dit 
Tijdschrift voor te dragen. 

Om met het stotterex of stamelen eenigzins nader 
bekend te worden, zij het mij vergund , eene beschou- 
wing van de stem en de spraak te laten voorafgaan , 
en de laatste vooral eenigzins breeder te behan- 
delen. 

Om daarna, met uitsluiting van anderen, bepaaldelijk 
het spraakgebrek , dat wij stotteren noemen , in des- 
zelfs aard , omstandigheden en oorzaken na te gaan. 

Om in de laatste plaats het onvoegzame van de reeds 
aangeprezene middelen te beoordeelen , en eenige re- 
gelen aan de hand te geven, die tot het bestrijden van 
de kwaal met vrucht kunnen gebezigd worden. 


LL 


Stem en spraak worden in de Natuurkundige leer 
van den mensch meestal te zamen gevoegd en zulks niet 
zonder reden „ daar de laatste eene meer volmaakte wij- 
ziging van de eerste is. — Deze meerdere volkomenheid 
brengt te weeg, dat tot de spraak een grooter toestel van 
werktuigen „vooral ook een meer werkdadige invloed 
van het hersen-zenuwstelsel gevorderd wordt. 

Geene breede beschouwing van de ster , eene op- 
zettelijke behandeling overwaardig, kan hier vooraf- 
gaan, maar ik zal mij in weinige woorden tot datgene 
moeten bepalen , wat onmiddellijk uit de nasporingen 

van 


en 


KB -) 


van de meest beroemde Natuuronderzoekers voortvloeit 
en over dezelve kan worden vastgesteld. 

De luchtpijp , waardoor onze ademhaling ongehin= 
derd moest worden voortgezet „ is niet enkel door bouw 
en plaatsing voor drakking van buiten ‚ en door eene 
eigene klep voor het invallen van vreemde ligchamen 
beveiligd, maar heeft aan haar bovenste uiteinde een 
kraakbeenig hoofd verkregen , dat met vastheid veer= 
krachtigheid paart; door juiste geledingen , een keu- 
rig zamenstel van spieren, en eene rijke hoeveelheid 
van zenuwen voor zeer vele en zeer zamengestclde be- 
wegingen geschikt is. Dit strottenhoofd is het werktuig, 
waardoor de stem gevormd wordt. Inwendig met een 
glad vlies bekleed, dat door een slijmachtig vocht de 
prikkelende werking van de lucht bj de in- en uitade- 
ming verhindert en wijzigt, is het zoodanig te zamen- 
gesteld , dat het aan den vrijen doortogt verschillenden 
tegenstand kan bieden 3 want niet enkel als bekleedsel 
langs de wanden uitgespannen , heeft dat’ vlies aan 
weerszijden eene aanzienlijke verdubbeling , waardoor 
de inwendige ruimte vermindert ; deze wederzijdsche 
verdubbeling vormt naar achteren eene eigenlijke spleet, 
maar aan de voorzijde eene langronde opening „ gelijk 
LISCOVIUs daarvan eene naauwkeurige af beelding 
geschonken heeft (*). — Bij de gewone ademhaling gaat 
de dampkringslucht onbelemmerd naar de longen , en 
keert even vrij op haren weg terug ; maar wanneer wij 
door middel van onzen wil die vliezen ‚ stemsnaren 
genoemd , in werking brengen, en een’ hinderpaal voor 

den 
VE 

NE FE Liscovrus, Diss. Phys., sistens theoriam vo- 
cis, Lips. 1814, Pag. 12. 

Dz 


( so ) 


den luchtstroom vormen , dan ontstaat er een geluid , 
waaraan men den naam van stem geschonken heeft. 

In vroegeren tijd was men van gevoelen , dat het van 
één wijken der stemsnaren steeds met derzelver ver- 
slapping, de vernaauwing van de spleet daarentegen. 
met spanning gepaard ging ; maar eene naauwkeuriger 
beschouwing van de kunstige en beweegbare kraak- 
beenderen , waaraan die vliezen gehecht zijn, en van 
de menigte spieren , welke de deelen in beweging bren- 
gen, heeft een later denkbeeld doen geboren worden, 
dat spanning en ontspanning zoo wel bij den vernaauw- 
den als bij den verwijden staat van de stemspleet kan 
plaats vinden. Door deze zeer uiteenloopende, tegenge- 
stelde en gewijzigde middelen wordtaan den luchtstroom 
zeer verschillenden tegenstand geboden, welke, nueens 
langs gespannene, dan wederom langs verslapte snaren , 
door eene vernaauwde of verwijde opening snel of lang- 
zaam wordt henen gedreven, waardoor de zoogenaam- 
de hooge of lage toonen van de stem gevormd wor 
den (*). 

Een ander verschil is in derzelver kracht gelegen , 
naar mate de lucht in grootere hoeveelheid en met groo- 
ter geweld door de genoemde opening wordt voortge= 
stuwd. Want naar gelang meer of minder uitgebreide 
en gezonde longen in eene ruime borstholte bevat zijn , 
en eene grootere hoeveelheid van die veerkrachtige 
vloeistof kunnen bevatten , naar mate sterke en goed 
gevormde spieren de ademhaling begunstigen , en aan 
de stem vermogen kunnen schenken , zal zij in om- 
vang en kracht moeten toenemen. 

Daarenboven hebben de boezems, van ter zijde en bo- 

ven 


(5) e.r.s. Liscovrus, l.c. p. 33, volg. 


Gr) 


ven de stembanden aan het strottenhoofd toegevoegd , 
het strottenklepje, de neus- en mondholte, ja de 
longen zelve , als medeklinkende organen, een’ gewigti- 
gen invloed op de stem, en verdienen, bij eene opzet- 
telijke beschouwing van deze schoone inrigting der na- 
tuur, geene geringe vermelding; terwijl de vergelij 
kende Ontleedkunde ons meer met den eigen aard van 
elk dezer deelen bekend maakt, en den meerderen of 
minderen invloed op de stemvorming duidelijk beves- 
tigt. 

Er is echter nog eene eigene verscheidenheid , waar- 
door niet alleen de stem van den eenen of anderen 
mensch , maar ook van elke diersoort verschilt en eeu 
eigen karakter verkrijgt. 

De Natuurkunde leert ons, dat de scheikundige ei- 
genschappen derligchamen; derzelver onderscheid in 
zamenhang, continuiteit en vorm; zoo ook hare vrije of 
mindere beweegbaarheid een’ gewigtigen invloed op de 
geluidgeving uitoefenen. Deze kennis op de stem te- 
rug brengende , zal de meerdere vastheid van vezels; 
het overwigt van de vaste op de vloeibare deelen ; de 
werktuigeljke en scheikundige eigenschappen van de 
vloeistof, welke de luchtwegen inwendig bedekt; de 
eigenaardige zamenwerking van spieren en zenuwen, 
met één woord , alle mogelijke omstandigheden , welke 
menschen van elkander en dieren van dieren onder- 
scheiden , ook op het eigenaardige van de stem haren. 
invloed uitoefenen. Voor deze verscheidenheid heeft 
de Fransche taal een eigen woord , dat van T'imbre, 
uitgevonden. 

Wanneer nu de stem in het strottenhoofd gevormd , 
ja zelfs de niet tot geluid gebragte lucht door den neus 
of de mondholte niet ongehinderd naar buiten stroomt , 

maar 


maar van de tong, van het zachte of harde gehemelte , 
van de wangen en lippen wijzigingen ondergaat , en nu 
eens door deze, dan door gene opening naar buiten 
gedreven wordt, dan ontstaan er bepaalde klanken, 
aan welke wij den naam van letters, of aan derzelver 
vereeniging dien van lettergrepen en van woorden ge- 
schonken hebben. Verre is heteraf , dat wij aan dat 
vormen van woorden, wel is waar de bestanddeelen 
van eene rede , den naam van spreken zouden schen- 
ken,en zoo doende, den uitsluitendeneigendom van den 
mensch ook op dieren overbrengen. Sommige dier- 
soorten immers kunnen door onderwijs en oefening zeer 
verstaanbare woorden voortbrengen , gelijk ons niet al- 
leen de buitenlandsche papegaaijen maar ook onzeeksters 
en raven bewijzen ; een vermogen , dat niet bij uitslui- 
ting aan de vogels toekomt ‚ maar ook bij enkele vier 
voetige dieren zou gevonden zijn, gelijk von KEM- 
PELEN (*) ons van een’ aap berigt, die, na jaren ver- 
blijf in zijne woning, zeer duidelijk kon spreken , 
alhoewel HERDER en onze CAMPER aan deze dieren 
dat vermogen ten eenemaal ontzeggen. — De spraak, 
de uitsluitende eigendom van den mensch, een ge- 
schenk van de Godheid, boven hetwelk geen ander 
voorregt te noemen , geen zelfs daaraan gelijk kan ge- 
steld worden, is oneindig verhevener en niet enkel 
werktuigelijk. Want gelijk onze zintuigen ons als ge- 
trouwe wachters geschonken zijn „ door welke alles, wat 
ons in de zigtbare wereld omringt, naar onzen geest 
wordt overgebragt , en die ons met al het geschapene 
in de naauwste kennis en betrekking brengen , zoodat 

or 


_(*) Worrcanes VON KEMPELEN, Mechanismus d. 
menschliche Sprache, Wien 17gr. \ 


( 55 ) 


zij als de eerste bronnen van ons weten mogen gehou= 
den worden ; even zoo kan men de spraak , in tegen- 
stelling der zintuigen , het vermogen noemen ‚ waar- 
door wij de werkingen van het verstand en van het 
oordeel , met één woord alde verrigtingen van onzen 
redelijken geest aan andere denkende wezens overbren= 
gen. Maar even als wij omtrent de wijze, waarop de 
eigenschappen der ligchamen door middel der zintui- 
gen aan onzen geest worden overgebragt, over den 
aard en de eigenschappen van de zielsverrigtingen zelve 
in volkomene duisternis verkeeren; niet minder zijn wij 
vreemdelingen in de kennis, hoe die gevormde denk- 
beelden door middel van de spraak aan anderen worden 
medegedeeld , en datgene , wat wij denken , gevoelen. 
en willen, ook anderen bevatten , begeeren en daar- 
stellen. . En echter is die nasporing belangrijk genoeg 
gerekend, dat er zich van de vroegste tijden af de be- 
roemdste mannen mede bezig hielden , en er voorzeker 
niemand gevonden wordt, die er zich niet nu en dan 
meer of minder mede onledig houdt. Voorzeker geen 
geheel onvruchtbare arbeid , waardoor , ‘zoo al niet 
de aard der zielsverrigtingen konde ontdekt worden , 
hare eigenschappen ten minste meer en meer bekend 
raken , en de omstandigheden, welke haar hinderen of 
bevorderlijk zijn , trapswijze aan het licht komen. 

De stem daarentegen, niet uitsluitend aan den 
mensch geschonken , is ook het eigendom van het groot- 
ste deel der gewervelde of meer volmaakte dieren , waar- 
van niet alleen de zoogdieren en vogelen, maar zelfs 
sommige kruipende dieren voorzien zijn, zoodat de 
stem , zoo lang zich een spoor van strottenhoofd voor- 
doet, hoe onvolmaakt dan ook , gevonden wordt. Zij 
is het- middel , waardoor de meer bewerktuigde wezens 

hun- 


hunne innerlijke gewaarwordingen kunnen uitdrukken ; 
en ofschoon gewijzigd en veredeld, naar mate die we- 
zens op hoogeren trap geplaatst zijn , algemeen gekend 
en verstaan wordt. Het is waar, dat de mensch, ook 
door middel van de spraak , die gemoedsaandoenin- 
gen kan uitdrukken, waarvan ons de Dichtkunst zulke 
heerlijke proeven oplevert ; maar dan behoort het ver- 
stand het middel te worden, waardoor die bewegingen 
des gemoeds in verstaanbare woorden en zinnen gego- 
ten worden. Doch zij behoeft zich daartoe niet te lee- 
nen , daar de stem alléén, onaf hankelijk van taal, zeden 
en beschaving, ja niet enkel bij den mensch of de huis- 
dieren , maar bij zoo vele anderen , de uitdrukking des 
gemoeds in ruime mate bevat. 

_ Immers, wanneer in de lente het gansche zangerige 
vogelenkoor zijne inwendige gewaarwordingen uitdrukt, 
en de beiderlei geslachten elkander zoeken en paren ; 
wanneer de bedrukte hen hare kiekens, die zich gindsen 
herwaarts verwijderd hadden , gemakkelijk verzamelt , 
maar de jonge eendjes, door haar gebroeid en verzorgd , 
op datzelfde geluid niet uit het water terug keeren , en 
aan de angstige moeder gehoor weigeren ; of het woest 
geschreeuw van den roofvogel de weerloozen op de vlugt 
drift, terwijl een niet minder vreemd en schel geluid 
van den paauw hen geenszins verschrikt of doet wijken 3 
dan kunnen wij niet twijfelen, dat de inwendige aan- . 
doeningen in de stem geopenbaard ‚ en ook niet moeije- 
lijk verstaan worden. Van dit laatste leveren de meest 
in gebruik zijnde, en vooral de huisdieren de sterkste 
voorbeelden. 

Het zijn intusschen slechts de meest kenbare en alge- 
meene gemoedsbewegingen, gelijk die van vreugde en 
droefheid , van toorn en kalmte ‚ van liefde en afkeer, 


die 


ZN dn 


( 55 ) 


die de stem kan uitdrukken , zonder dat de verschil- 
lende inmengsels of verscheidenheden bepaald kunnen 
worden kenbaar gemaakt. De toonkunst levert er de 
voorbeelden van : wij weten, dat AE GER op de muzijk 
van HAYDN andere woorden vervaardigde, die de 
laatste niet alleen goedvond ‚ maar voor beter dan de 
zijnen in de plaatsstelde ; dat nirùnrr kerkgezangen 
vervaardigd heeft op dezelfde melodij, welke door 
HA ss voor het tooneel bestemd was ; en hoe vele voor- 
beelden , hoewel minder beroemd , zouden wij niet 
kunnen bijbrengen, dat op dezelfde zangwijzen ge- 
lijksoortige gemoedsaandoeningen , onder zeer verschil 
lende denk- en zegswijze, vervaardigd en uitgevoerd 
zijn. 

Wat nu de stem voor het gemoed is, dat is de 
spraak voor het verstand. Is de eerste eene algemee- 
ne eigenschap , een middel van mededeeling , overal 
op den aardbodem gelijk, des te natuurlijker en een- 
voudiger misschien, naar mate de beschaving minder 
veld won 5 de laatste is niet minder een geschenk der 
natuur, maar meer volkomen en veredeld , naar mate 
de verstandelijke vermogens door oefening beschaafder 
en door kennis rijker geworden zijn , en door dien rijk - 
dom zelven voor de taal, waaraan zij het wezen ge- 
schonken heeft, een overvloediger bron van juistheid. 
en volkomenheid opleveren. 

Het is waar , dat sommige gebreken aan het gehe- 
melte, de lippen of de keelholte, dat eene meer of min- 
der ruime neusholte, het gemis van de tanden , maar 
boven alles afwijkingen in den bouw of de aanhechtin- 
gen van de tong, grove belemmeringen in het uitspre= 
ken van sommige letters te weeg brengen , en duide- 
lijkheid, sieraad en welluidendheid aan de beste rede 


ont 


( 56 ) 


ontrooven ; even zeer als eene krassende, doffe of an- 
dere onregelmatige stem haar allen indruk doen missen; 
maar wie is niet dikwerf in de gelegenheid geweest, 
om voortreffelijke stukken van welsprekendheid, op 
de minst gunstige wijze voorgedragen , gemakkelijk te 
erkennen , ja zelfs door den inhoud zoodanig getroffen 
te zijn, dat de wanklank allengs verloren raakte , en 
de wijze van spreken onze aandacht ontglipte. 

Wij behoeven niet verre naar bewijzen te zoeken, 
om de spraak als het onmiddellijk gevolg des verstands 
te kunnen aannemen. Wantal lijdt het geen’ twijfel, 
dat het kind, tot het vormen van zamengestelde let- 
ters, en meer nog van lange en moetjelijke woorden, 
de oefening van de spraakwerktuigen behoeft, zoois 
toch de armoede van zijne taal in zijn beperkt denkver- 
mogen te zoeken. De bij uitnemendheid schranderen 
onder hen geven hunne begeerten door vragen, 
hunne denkbeelden door woorden te kennen , die dik- 
werf slechts door de ouders, met die stamelende klan- 
ken bekend , maar door dezen dan ook bij uitnemend- 
heid verstaan worden , zoodat hunne taal ,‚ om het dus 
uit te drukken, reeds vóór de woorden gevormd 
schijnt. — Maar ook dé volwassene , die uit natuurlij- 
ken aanleg, door gemis aan oefening, of op welke 
andere wijze met zijn verstand op den eersten kinder- 
lijken trap staan bleef , zal zich zeer moegelijk aan an- 
deren mededeelen. Is zijn kring van werken , enz. be- 
paeld , het zal minder in het oog loopen ; en zoo het 
hem niet geheel aan oordeel ontbreekt , en hij zich tot 
eene eenvoudige zaak bepaalt, daarmede zijne kennis 
verrijkt en er bij uitsluiting over spreekt , dan zal hij 
somtijds voor niet zoo geheel onverstandig doorgaan. 


Vergelijken wij daarmede den schranderen geleerde , 
door 


( 57 } 


door de natuur begunstigd , en daar te boven door oe- 
fening in alle vakken van wetenschap bij uitnemendheid 
toegerust; zien wij hem bij elke vraag met een doeltref- 
fend antwoord, bij elke rede met een’ zoetvloegenden 
stroom van woorden, bij elk denkbeeld met eene pas- 
sende uitdrukking gereed, dan wordt ons de taal , als 
het uitvloeisel des verstands, overvloedig bekend. — 
Wat van den enkelen mensch geldt , geldt ook van het 
geheele menschelijke geslacht. Zult gij eene volkomene, 
eene rijke taal in de onbekende streken van den aard 
bol gaan zoeken , en dezelve bij de ruwe en nog onbe- 
schaafde menschen vinden ;-— of.schenken Grieken- 
land en Rome in de oude wereld , en de levende talen 
van het meest beschaafde der werelddeelen in nieuwe= 
ren tijd geen genoegzaam bewijs, dat de schoonheid en 
rijkheid van de taal met de trapswijze ontwikkeling 
der menschen en hunne maatschappelijke vereeniging 
eenen gelijken tred houden ? 


IL. 


Gelijk er zeer vele trappen van vergelijking tusschen 
de verschillende soorten der stem gevonden worden, 
en ook de spraak des eenen aanmerkelijk bij die des 
anderen afsteekt, zonder dat zij nog tot de eigenlijke 
gebreken kunnen gebragt worden , zoo kunnen die ge- 
breken zelve ‚ behalve hunne hoofdverdeeling, om tot 
de stem of de spraak te behooren , aanzienlijk van el- 
kander verschillen, Die op te tellen zou minder ter. 
dezer plaatse voegen, zoodat ik mij alleenlijk tot dat 
spraakgebrek wil bepalen , dat met den naam van stot- 
teren bestempeld wordt. 

leder weet genoegzaam, wat men daaronder ver- 

staat „ 


(68. ) 


staat, en het zal geene tegenspraak ontmoeten , wan- 
neer ik, op het voetspoor van anderen, dat spraakge- 
brek een onvermogen noem, waardoor de spreker 
plotseling buiten staat geraakt, om enkele let= 
tergrepen of woorden naar zijnen wil te uiten. 

Het verschijnsel zelf, en de naauwkeurige beschou- 
wing van stotteraars schijnt de meeste schrijvers over 
dat gebrek in dwalingen omtrent den aard van het- 
zelve gebragt te hebben, dwalingen, waarvan ook 
SCHULTHEsS (*), die een anderzins uitstekend werk- 
je over het stamelen en stotteren in het licht heeft gege- 
ven, geenzins is vrij te pleiten; en zonderling, dat 
bijna gelijktijdig zekere ARNoTH, een Engelschman , 
met hem de naaste oorzaak in de stemspleet wil zoeken. 
Beiden stellen zich daartoe eene krampachtige aandoe- 
ning van dat werktuig voor , waardoor de invloed van 
den wil op dat orgaan zou belemmerd worden , en de 
spreker alzoo plotseling het vermogen verliest van zij- 
ne gedachte uit te drukken. 

Wij hebben vroeger het spraakvermogen meer on= 
middellijk van het hersen-zenuwstelsel afhankelijk ge- 
maakt, en gelooven , dat men zeer te onregt stem en 
spraak met elkander verwart, daar beide gewrochten 
van verschillende oorzaken mogen genoemd worden, 
de eerste, namelijk, met het gemoed , de laatste met het 
verstand in nadere betrekking geplaatst is , en zelfs zoo 
zeer onderscheiden zijn , dat men ook zonder hulp der 
stem eenigermate kan spreken. Wil men een voor- 
beeld , men herinnere zich de menigvuldige gevallen 

van 


(*) r. scunuLTEESs, das Stammlen u. Stottern, über die 
Natur, Ursachen u. Heilung dieser Fehler der Sprache, 
Zürich 1830. 


van het verlies der stem, bij zwakke en gevoelige voor- 
werpen , door het vatten van koude, door schrikken 
of aandoeningen te weeg gebragt , zoodat zij geen hoor- 
baar geluid kunnen voortbrengen , terwijl het spreken 
den ongehinderden gang gaat , en het nabij den mond 
geplaatste oor een geregeld gesprek verstaat : of wel de 
heeschheid , die in sommige borst- ,‚ maar vooral keel 
ziekten volstrekt stemverlies voorafgaat; in welke ge- 
breken de geheele inwendige luchtpijp en het strotten-— 
hoofd van haar inwendig vlies en de stembanden be- 
roofd worden ; deze heeft geen spraakverlies ten gevol- 
ge, zoodat zulke ongelukkige lijders tot op den laatsten 
levenssnik wel zeer zacht, maar echter geregeld kunnen 
spreken. 

VorsiNen FRANK willen dan ook niet in de stem 
de naaste oorzaak van het stotteren zoeken , maar hou- 
den eene onvolkomene of onregelmatige werking der 
hersenen op de zenuwen , welke bij uitsluiting voor de 
spraakvorming bestemd zijn, voor het wezen dezer 
ziekte. 

Ook RULLIER(*) wil in de hersenen de oorzaak 

zoe- 


(*) Dict. de Medic. Article Begue. Met het gevoelen van 
RULLIER komt dat van coLomsBaArT overeen. Du Begue- 
ment et de tous les autres vices de la parole, traités par des 
nouvelles Methodes, precedées d'une théorie nonvelle sur la 
formation de la voix, et suivies de plusieurs observations, par 
COLOMBAT, Paris 1830. Zie Magaz. d. Ausl. Litt. 5, 
1830, p. 218 seqq. Revue Med. Mai 1831, p. 283. Hij 
zegt: »Het is eene zuivere zenuwaandoening , welke als oor- 
»zaak heeft eene gestoorde overeenstemmming tusschen den 
»zenuw-invloed , welke op iedere gedachte volgt, en de be- 
„wegingen , waardoor men zoodanige gedachte kan uit- 
» drukken.” 


( 6o ) 


zoeken, maar bepaalt zich enkel tot eene te groote 
werkzaamheid van dezelve, zoodat de spraakwerktui- 
gen niet spoedig genoeg in staat zijn , het overgroote 
van de werkdadigheid der geestverrigtingen te vol- 
gen. tal, 

Gelijk de ziektekunde van de natuurkundige beschou- 
wing der dierlijke verrigtingen zeer veel licht ontvangt , 
zoo schenkt zij ook op hare beurt niet zelden de meest 
gepaste teregtwijzing, en het komt mij derhalve niet 
ongepast voor, eenige bekende gebreken op te noe- 
men , waarin de hersenen onmiddellijk of middellijk 
eene belemmering in de spraak te weeg brengen. 

Onder de voorboden van beroerte wordt een zeker 
onvast spreken , met lange tusschenruimten in de vol 
zinnen , niet zeldzaam waargenomen ; is die ziekte een- 
maal aanwezig ‚ dan gaat, met het verlies van de overige 
willekeurige verrigtingen , ook die van de spraak ge- 
paard ; wijken de toevallen , dan keert het spreken al- 
lengs terug; maar nog zeer lang stotteren zoodanige 
menschen , kunnen enkele woorden geenszins. bezin- 
nen , ofstellen verkeerde, in plaats van diegene , wel- 
ke zij voor hare rede noodig hebben. 

Gewigtige veranderingen en ontaardingen in de ber- 
senzelfstandigheid, gelijk onder menigvuidige waar- 
nemers LALLEMAND(*) en BOUILLAUD zulks 
bevestigen, hebben geheel of gedeeltelijk , plotseling 
of langzaam verlies van het spraakvermogen ten gevol 
ge, en staan in dat opzigt met schuddingen en beleedi- 
gingen van het hoofd in het naauwste verband , en bij 
de laatsten is dikwerf het allengs , maar gezamenlijk te- 

rug- 


(*) LaLLEmMAND, Recherches Anat. Pathol. sur Fencé- 
phale et ses dependances. Op verschillende plaatsen. 


(GD) 


rugkeeren van het ken* en spraakvermogen zeer in het 
oogvallend. 

Van de gele koorts, pest en kinderziekte, welke 
met een’ grooten aandrang van bloed naar het hoofd ge- 
paard gaan, lezen wij dezelfde aanmerking (*). En 
de dronkenschap, die men maar al te veelvuldig kan. 
waarnemen , levert ons een bewijs, dat ophooping van 
bloed in de hersenen of derzelver vliezen van gewig- 
tigen invloed op de spraak te houden is. Het gemeen= 
zaam zeggen: zijn tong begint dubbel te slaan, 
van iemand, die eene meer dan gewone hoeveelheid 
geestrijk vocht genomen heeft , getuigt van deze waar 
heid; en het toenemend stotteren bij de voortgaande 
werking van die dranken , of het vermeerderd gebruik 

‚van dezelven bevestigt haar zonder tegenspraak. 

Het zou niet moegelijk vallen eene menigte daadza- 
ken op te sommen , die den onmiddellijken invloed van 
sommige ziekten op de hersenen , en daardoor op het . 
spraakvermogen bevestigen ; waarvan wij slechts te- 
ruggedrevene stoffen van de huid, wormen in het 
darmkanaal, en zelfs het gebruik van sommige spijzen , 
waaronder men okkernoten telt, willen „opnoemen; 
maar ik zal die liever onvermeld laten , en alleen aan de 
gelukkige genezingen van spraakgebreken door ge- 
moedsaandoeningen herinneren, die, gelijk bekend 
is, haar vermogen bij uitsluiting op de hersenen en ze- 
nuwen uitoefenen. 

HeRropo rus verhaalt ons, dat de zoon van CROE- 
SUS van der jeugd af aan stom geweest was, en door 

gee= 


(*) ce. s. Rücker, Diss. de Vocis et Loquelae Vitus, 
Halae 1793, pag. 39, $ 18. p. roresTrLib. XIV, Observ. 
XXXI, 


KNB.) 


geene middelen van dat gebrek had kunnen genezen 
worden. ’s Konings bijzondere rijkdom en magt op 
het hoogste gestegen , moest echter op het laatst voor 
CYRUS onderdoen , zoo zelfs, dat Sardis , zijne hof- 
plaats en zetel, door de Perzen bemagtigd werd , en 
een vijandelijke krijgsknecht in dien strijd den ongeluk- 
kigen koning zocht te treffen. — Op dit gezigt wordt 
des vorsten zoon hevig door schrik en angst overmees- 
terd, en hij voelt op éénmaal zijne tong ontbonden , 
zeggende: « Mensch! doodt crorEsus niet!” Dit 
waren zijne eerste woorden , en voortaan kon hij spre- 
ken (*). 

Ook de Heilige Schrift levert ons bij LucAs een 
voorbeeld in den priester ZACHARIAS, eene niet 
minder treffende gebeurtenis, doch te zeer bekend, 
om die breeder te vermelden (S). 

Meer andere gevallen van plotselijk verlies, zoo wel 
als van onverwacht terugkeeren van het spraakvermogen, 
zijn op menigvuldige plaatsen in de geneeskundige ge- 
schiedenis te vinden (4). Door mij zelven is een zoo- 
danig voorval voor eenige jaren waargenomen. Een sol- 
daat in Fransche krijgsdienst werd, bij de nederlaag 
in den Russischen veldtogt, tijdens het terugtrekken 
over de Beresina, door eene vijandelijke lans in het 
linker gedeelte van den nek gewond , en van stonden 
aan sprakeloos. Fene menigte doelmatige middelen 
werd vruchteloos beproefd, en deze mislukking 

scheen 


(*) Hrroporus ll, 85. 
(S) Evang. van Lucas, Hoofdst. r. 


(1) Ephem. Nat. Cur. Decas IT, Ann. II, p. :98, Ob- 
serv. GXX. 


( 65 ) 


scheen het gevoelen te wettigen , dat het doorsnijden 

van de meest gewigtige spraakzenuwen die stomheid. 

zoo wel veroorzaakt hadden , als bestendig onderhiel— 

den. -Doch jaren daarna, door een onbeduidend huis- 

selijk voorval in hevigen toorn ontstoken , keerde de 

verlorene spraak plotseling terug, en het spreken viel: 
hem van nu aan niet meer moeijelijk ; waaruit het bleek, 

dat dit gebrek , door een hevig schrikken geboren, zij- 

ne genezing aan eenen anderen tegenoverstaanden 

hartstogt verschuldigd was. 

Het gezegde zal de spraak, als het gewrocht van onze 
verstandelijke vermogens , genoegzaam bevestigd heb 
ben, welker volkomenheid in verband staat met welge- 
stelde hersenen, en met de ongestoorde verrigting 
van die zenuwen, welke uitsluitend voor de spraak- 
werktuigen verordend zijn, en aan den wil gehoor- 
zamen. 

Groote gebreken in de hersenen of in de zenuwen , 
die voor de spraak bestemd zijn, bewijzen derhalve, 
hetgene reeds door redenering en gevolgtrekking mogt 
ondersteld worden , dat de bron van het spraakvermo- 
gen in het verstand en deszelfs zinnelijk werktuig, de 
hersenen , gelegen is. — En zou het dan wel zoo onge= 
rijmd zijn, om van die groote afwijkingen tot minder 
in het oog vallende, maar niet minder belangrijke te 
besluiten; en in oorspronkelijk gebrekkigen vorm van 
het geheele hersengestel of van enkele deelen in hetzel- 
ve, in terug blijvenden groei en ontwikkeling, in 
plaatselijke of verwijderde geringe ziekte-oorzaken , en 
eindelijk in geheel onbekende zielsverschijnselen de 
oorzaak van het zoo gemeenzame stotteren te zoeken? — 
Wij durven te gemakkelijker tot dat besluit komen, 
omdat de gebreken der spraakwerktuigen , die wel het 

BIJDRAGEN, D. VII, sT.1. Z meest 


(64) 


meest en het eerst de aandacht van sommigen tot zich 
getrokken hebben, bij zeer vele stotterende menschen. 
nimmer gevonden worden (*), en de krampachtige te 
zamentrekking van de stembanden, die nieuwelings 
vooral als eenige oorzaak wordt opgegeven , niet geheel 
zonder invloed op de vrije ademhaling zal kunnen ge- 
rekend worden, eene verrigting intusschen , die ook 
bĳ dit gebrek ongestoord haren gang houdt; ander- 
deels, omdat werktuigelijke gebreken bestendig voor= 
handen zijn, en niet nu en dan ophouden te werken 3 
terwijl het stotteren somwijlen eerst in lateren leeftijd 
ontstaat, en nu-eens tijdelijk , dan wederom voortdu- 
rend aanwezig is „ ja dikwerf van oorzaken afhangt, 
die nergens anders dan in de ziel hare zitplaats hebben. 


II. 


Na deze beschouwing van de oorzaken , die het ge 
brek te weeg brengen , kunnen wij, met uitzigt op geen 
geheel ongelukkig gevolg, tot deszelfs geneeswijze over- 
gaan , en verdient een middel , dat voor weinige jaren 
zoo zeer de aandacht tot zich trok , misschien wel eene 
breedere vermelding. 

Hier ter stede werd het door enkelen beproefd , en 
niemand verwierf de vrijheid , het geheim te openba- 
ren, waardoor, gelijk voor vele anderen, ook voor mij 
de weg tot onderzoek werd afgesloten ; hetgene dus 
daaromtrent door mij hier zal worden voorgedra- 
gen, zijn de woorden van SCHULTHESS(S), die, 

door 


(*) Maacenpie, Dict. de Med. et de Chir. Pratig. , Paris 
r83o, in voce Begaiement. 


(9 Serurruessl. e. 


door de omstandigheden begunstigd , met dit middel 
bekend werd, en zich door geene belofte gebonden 
voelde , om het voor anderen te verbergen ; — of deze 
overlevering echter met de waarheid overeenstemt , 
zouden zij alleen kunnen beslissen, die de genees- 
wijze van de gebroeders mALBOUCHE beproefd heb- 
ben. 

Wij geven hier het berigt aangaande de geneeswijze 
van de wed®. LETGH, zooals sCHULTHESS die uit 
andere geloofwaardige berigten heeft opgeteekend. 
Deze vrouw , omstreeks haar 56° jaar weduwe gewor 
den , werd door zekeren geneesheer ALES, te New- 
York , aangenomen , en in zijn huisgezin op de liefde - 
rijkste wijze verzorgd. Zeer beschaafd en- gevoelig, 
meende zij geen beter bewijs van hare dankbaarheid te 
kunnen geven , dan door middelen op te sporen , om 
de ongelukkige dochter van haren verzorger van een 
zeer lastig gebrek , het stotteren, te bevrijden. Al- 
les intusschen , wat zij daarover bij anderen las , be- 
vredigde haar weinig , en nu besloot zij , het gebrek in 
de natuur ernstig gade te slaan , en ten gevolge daarvan 
eene geregelde oefening van de spraakorganen uit te 
vinden en te bepalen , waardoor eene geheele genezing 
zou kunnen bewerkt worden. 

“Zoo ten minste had de Heer MALBOUCHE de zaak 
aan MAGENDIE verhaald. Maar ZITTERLAND; 
die haar uit den mond van den broeder van MALBOU- 
cur heeft overgenomen, zegtons, dat de echtgenoot 
van Mevr. LEIGH de stamelaar geweest is. — Dr, JU- 
Lus wil aan genoemde weduwe niet eens de eer der 
uitvinding overlaten, en geeftdie aanzekeren BROS TER 
in Liverpool, waar reeds voor vele jaren eene school 
voor stotterenden bestaan heeft, zoodat die uitvin= 

E2 ding 


( 66 ) 


ding van, Liverpool naar New-York zou overgebragt 
zijn. 

Doch hoe zich zulks ook hebbe toegedragen , deze 
vrouw. bragt hare geneeswijze bij velen in praktijk , en 
rigtte zelfs eene school daarvoor op ‚ waarin sinds 1825 
meer dan 150 personen zouden opgenomen en genezen 
zijn. De tijd, die daartoe gevorderd wordt, hangt 
voornamelijk van de vatbaarheid der leerlingen af, 
maar overschrijdt nooit den tijd van zes weken 3 niet 
zelden zijn weinige dagen, somtijds wel eens eenige 
uren daartoe genoegzaam. 

De gelukkige gevolgen van hare geneeswijze bragten 
haar op het denkbeeld ,‚ om het geheim aan de gebroe- 
ders MALBOUCHE toe te vertrouwen , die zich daar- 
mede naar Europa, en wel ‚het eerst naar de Neder- 
landen begaven. Eene kommissie, door onzen Koning 
benoemd, vertrouwde aan hen een zeker getal stotte- 
rende personen toe , welke alle genezen werden , en 
ten gevolge waarvan EUGÈNE MALBOUCHE, in 
Januarij des jaars 1828, het volgende te Brussel pu- 
bliek maakte: « Z. M. de Koning der Nederlanden 
v heeft, in dato 4 October 1827, aan den Hr. 
«MALBOUCHE een uitsluitend brevet toegestaan , 
« om zijne kunst, zonder mededingers, in dit Koning- 
« rijk te mogen uitoefenen , hem daarenboven als be- 
«looning eene bijzondere gratificatie toewijzende, 
« omdat hij het eerst eene nuttige ontdekking in het 
«Koningrijk gebragt heeft.” 

_MAGENDIE, welke in Frankrijk met DUMERIL 
door de regering tot het onderzoek van deze nieuwe 
geneeswijze benoemd was, geeft daarvan loffelijke ge 
tuigenis , en belooft zich daarvan vooral zeer veel goeds 
bij de zoodanigen, die een genoegzaam geoefend 

ver= 


EN oJ} 


werstand bezitten ; maar heeft zich overigens tegen 
het openbaar maken van het rapport der kommissie 
verzet, ten einde den schijn zelfs te vermijden, van 
de hand te willen leenen aan zoogenaamde geheime ge- 
neesmiddelen. 

Uit Brussel werd het geheim door zekeren koopman 
CHARLIER, wiens zoon door MA LBOUCHE gene- 
zen was, naar Aken gebragt. Deze had zich het regt 
eigen gemaakt, om vrijelijk deze nieuwe kunst te mo= 
gen uitoefenen , onder beding van de voordeelen met _ 
MALBOUCHE te deelen. Zijn aandeel intusschen be- 
steedde hij ten beste van behoeftige buitenlandsche bad- 
gasten, welke ter genezing naar Aken gekomen waren. 

Intusschen bleef de zaak steeds een geheim , ofschoon, 
door toedoen van het genootschap te Aken , de genees- 
wijze naar Berlijn en vele Pruissische plaatsen verspreid 
werd , totdat zekere Mr, CORMACK en de Schrijver 
van de Schwetzerbote zich beroemden , dat geheim 
te kennen, en er openlijk mede voor den dag kwamen, 
dat het stotteren eenigen alleen bestond, wanneer men 
gedurende het inademen spreekt; terwijl het gewone 
spreken bij de uitademing geboren wordt ; en dat stot— 
terenden dus niet anders te doen hadden , dan hunne 
longen geheel met lucht op te vullen , vóór zij begon 
nen te spreken , waardoor het gebrek geheel zou ver= 
dwijnen. : 

In den zomer van 1828 namen vervolgens drie Zwit= 
sers de reis naar Aken aan , van welken een de broeder 
was van onzen Schrijver scnuurTrHess. Hij kreeg 
aldaar aanbeveling aan zekeren KRAUS, die reeds ver- 
scheidene personen genezen'‘had, bespeurde binnen 
weinig dagen groote verligting , en verliet Aken met de 
gegronde verwachting , om onder voortdurende ‘oefe’ 

ning 


(68 ) 


ning zijn gebrek geheel te overwinnen. Aan geene ge- 
lofte gebonden, maakte hij de geneeswijze aan zijnen 
broeder bekend , en beide beproefden dezelve nu ge- 
zamenlijk , doch zonder goed gevolg , bij vijf personen , 
die in den beginne wel eenig voordeel daarvan schenen 
te trekken „doch al spoedig tot hun vorig stotteren 
vervielen, GIR TANNE R,aanswien zij hunne genees- 
wijze mededeelden , was er even ongelukkig mede, en 
meende daarom, dat zij dezelve slechts ten deele ken 
den. Zij daarentegen zijn;van meening , daar ook van 
Aken sommige ongenezen vertrokken zijn, dat inden 
eigen’ aard van het stotteren , en het verschilrdaarvan 
bj onderscheidene voorwerpen de mislukking te zoe 
ken is. 
Dit geheim van Mevr, 1E ren wordt dan nu op de 
volgende wijze opgegeven. Nadat men zich van het aan— 
zijn des gebreks, deszelfs graad en soort overtuigd 
heeft „ beziet men de tong van den lijder, en laat hem 
daarmede onderscheidene. bewegingen maken. Mees- 
tentijd zal men'ontwaren , ‘dat die bewegingen niet zoo 
gemakkelijk gaan, en ook niet zoo veel vuldig zijn , ‘als 
bij andere menschen, De tong zelve „ of haar toompje 
zal niet geheel. welgevormd zijn. ; somwijlen zal gebrek, 
aan oefening den eenigen hinderpaal uitmaken,Men toont 
wijders den stotteraar „ dat zijne tong , in den staat van 
rust, log en zwaar op de grond vlakte van de mondhol- 
te. ligt , zoodat ‘hare punt zich achter en onder de be- 
nedenste rij vande tanden bevindt, terwijl zij daaren— 
tegen: met de „punt. de boventanden en zelfs het harde 
gehemelte moest aanraken. Hierin , is naar de theorie van 
LEIGH, rde oorzaak; van het stotterengelegen. Ten 

gevolge hiervan, tracht men deze ligging der tong te 
verbeteren „ en hare bewegelijkheid te bevorderen; 
men 


(69 ) 


men laat den stotteraar de punt van de tong boven- en 
achterwaarts. bewegen , en dit laatste door middel van 
inzuigen gelijktijdig verrigten , terwijl men de bolle on- 
derste vlakte vande tong met geweld tusschen de eenig- 
zins verwijderde rijen der tanden heendringt. Daarop 
laat men de punt van de tong met eenig geweld uit de 
genoemde rigting tusschen en buiten de tanden bren- 
gen; welk tong-uitsteken en inhalen men eenige malen 
achter elkander zoo spoedig mogelijk laat verrigten. — 
Als de tong nog terug geslagen is,dan moet men derzel- 
ver bandje tusschen duim en wijsvinger vatten en naar 
voren halen ; alle welke oefeningen eenige malen achter 
elkander herhaald moeten worden. Voorts herinnere 
men gestadig aan het belang, om de punt der tong boven- 
waarts te gewennen , en ten einde dit ook des nachts te 
bevorderen, legge men gedurende den slaap een opge- 
rold stukje linnen onder dezelve achter de snijtanden. 
Is de lijder op deze wijze voorbereid , dan laat men 
hem in een boeklezen ; of , wanneer zijn gebrek zeer 
ernstig is, dan begint men met hem kleine woorden van 
ééne lettergreep te laten uitspreken: daarna gaat 
men tot anderen van twee en meer lettergrepen 
over, «en herhaalt bestendig diegenen , welke hem de 
meeste moeite kosten. Men herinnere hem , om vooral 
niet met spreken te beginnen , vóór: hij genoegzame 
lucht door inademing in de longen gebragt-hebbe, hem 
daarbij alle onnoodige inspanning en beweging verbie- 
deude. Zoodra men daarentegen zulke krampachtige 
bewegingen vande spieren des aangezigts bemerkt, 
laat men hem dadelijk ophouden met spreken, en ge- 
heel in rust en tot zich zelven komen, vóór hij op 
nieuw beginnen mag: jar: 
Somtijds wordt eene moeelijke. Rep gemakke- 
lijk 


( 7o ) 


lijk gemaakt, door eene kleine beweging van de tong 
te laten vooraf gaan: is b. v. het woord Boom moeije- 
lijk, men spreekt dat woord uit alsof er de letter d 
voor geplaatst ware. Door deze oefeningen eerst met 
den leermeester , daarna alléén, en zelfs na volbragten 
leertijd vlijtig te herhalen, bereikt men zijn oogmerk. 

Hoewel de gevolgen van deze nieuwe geneeswijze 
onderscheiden worden opgegeven , gelooven wij , daar 
de getuigenis der zake bij de hand is ‚ naar waarheid 
te kunnen zeggen , dat zij niet voor onfeilbaar gere- 
kend, ja zelfs dat onze stad in dat opzigt niet onder de 
zeer gelukkige maggeteld worden. En is de beschrij- 
ving naar waarheid, dan kan dit ook geenszins be- 
vreemden , daar de middelen tot herstel niet zoo zeer , 
naar onze meening ten minste, tegen de oorzaak der 
kwaal , als wel tegen hare uitwerkselen en tegen het 
gebrekkig vormen van sommige letters veeleer, dan 
tegen het gebrek aan zamenhangend en geregeld spre- 
ken schijnen gerigt te zijn. : 

In wil dan ten slotte beproeven, eenige middelen 
aan de hand te geven, welke uit mijne wijze van be- 
schouwen ongezocht kunnen worden afgeleid, en 
meerendeels uit hetgene bij stotterende personen voor- 
valt genomen zijn. 

Denkt vóór dat gi spreekt + deze gewigtige les , 
in den moreelen zin, is het niet minder voor den 
stotteraar. 

Wij zien het gebrek het meest bij kinderen , en vóór 
of omtrent de jongelingsjaren in hare grootste hevig- 
heid. Aan dien leeftijd is het toch bijzonder eigen van 
te spreken vóór men denkt; of liever het denkver- 
mogen is niet zoodanig ontwikkeld en beschaafd , dat 


men aan hetzelve regelmatigheid kan toekennen. Ook 
__be- 


KE) 


bestaat er eene zekere gewoonte bij sommige lieden , 
die gewoon zijn, zoo als men zulks gemeenlijk uitdrukt, 
om voor de vuist te spreken , welke de noodzakelijkheid 
van dezen regel bevestigt. Zonder te stotteren, hoort 
men de zoodanigen vaak enkele syllaben , woorden , die 
men stopwoorden noemt, of ook wel een enkel geluid. 
tusschen de zinnen invoegen , waardoor zij tijd winnen „ 
om volgende volzinnen te vormen. Hiertoe brengen 
wij eene aanmerking van HIPPOCRATES, dat men 
gewoonlijk tot ons gebrek vervalt , wanneer men staan- 
de het vormen en uitspreken van eene gedachte , door 
rijkheid aan denkbeelden, reeds eenen nieuwen zin 
vormt , eer de vroegere geheel voleindigd is. Zeldzaam 
daarentegen zal iemand in eenig vak van wetenschap, 
waarin hj bijzonder te huis is, zijne gedachte moeijelijk 
mededeelen,ofschoon hij voormin bekende onderwerpen 
bezwaarlijk woorden weet te vinden, Uit dien hoofde 
leert ons de ondervinding, dat menschen , die bijzon- 
der sterk stamelen , wel in het hoofd geprente rollen , 
gedichten en zelfs prozastukken zonder hinder kunnen 
opzeggen , en zonder ongemak geheele bladzijden dui- 
delijk voorlezen. Hiertoe behoeven geene denkbeelden 
gevormd te worden , maar bij het lezen verzinnelijkt , 
of wel door het herinneringsvermogen levendig voor 
den geest geschilderd ; vloeijen die gedachten gemak- 
kelijk van de lippen. 

“Volgens de getuigenis van CrcERO (*), is het meer 
dan waarschijnlijk , dat het spraakgebrek van DE MOS=- 
THENES niet zoo zeer in stotteren, dan welin het 
gebrekkig uitspreken van sommige letters, en in zeke- 
re zwakheid van stem zal bestaan hebben ; immers zijn 


de 


(*) Crcero de Oratore, L. 1, G. 61. 


(aa) 


de middelen , die hij daartegen bezigde , voor deze me- 
ning aannemelijk, Intusschen moet vaardigheid, in 
het spreken geenszins het deel van dien voortreffelijken 
Griekschen Redenaar geweest zijn ‚en van daar , dat hij 
‘er moeijelijk toe gebragt kon worden ‚ om onvoorbereid 
te spreken, Deed hij zulks daarentegen in bijzondere 
gevallen, het waren de zoodanige, waarin de Ge- 
schiedenis hem te hulp kwamen waar zijn getrouw en 
geoefend geheugen hem genoegzame middelen aan de 
hand gaf, om miet alleen groote belangstelling te wek- 
‘ken , maar: ook -overvloedige stof voor eene rede bij de 
hand te hebben. 

Wij kunnen hier nog het verschil van spreken in de 
moedertaal, of in vreemde en ongewone bijvoegen. 
Dit verschil is maar bij zeer weinige menschen niet 
sterk in het oog vallend , zoo zelfs dat sommige, rijk 
bespraakt in de eerste, geen’ enkelen volzin regelmatig 
in eene andere taal kunnen voor den dag brengen. Met 
het spreken van vreemde talen heeft hetzelfde plaats, 
wat men te dien opzigte bij het lezen van. schriften 
aanmerkt. Wil men zulks met eenig gemak en nut 
verrigten „ dan is het noodzakelijk , om geheel in den 
geest van die uitheemsche taal in te dringen „ zoodat 
de Nederlander, die Engelsch;-Fransch , of welke an- 
dere taal ook vlug wil spreken , in den eigen’ geest dier 
talen moet indringen , en op dat oogenblik Eugelsch en 
Fransch behoort te denken, En ziet daarde reden, 
waarom men zoo ligt bij het spreken in stotteren ver- 
valt, terwijl men nietaltijd zoo gelukkig is van zoo 
spoedig i in,denzelven te denken. is 

Een tweede middel, om vloeijend te spreken, iseen 
voudigheiden gestadige oefening. 


Gewoonlijk zijn stotteraars zeer omslagtig in-hetspre- 
te 4 ken 


(25) 


ken, en bedienen zich van lange volzinnen en uitge- 
breide redenering. Het is intusschen voor hen van 
het uiterste gewigt, zoodra zij het een of ander klaar 
denkbeeld ‘willen voor den dag brengen , wel voorna- 
melijk op kortheid en eenvoudigheid te letten. Meest 
gemeenzame woorden verdienen den voorrang boven 
minder gebruikelijke , korte en krachtige gezegden 
boven lange en gerekte zinnen „zoodat bij alles wat 
gesproken zal worden reeds bij den aanvang de geheele 
volzin tot het einde toe in den geest gereed zij. Het te- 
gendeel is een gewoon verschijnsel, Men ontmoet 
dikwerf menschen , die in het dagelijksch Jeven vloei- 
jend en zonder stotteren spreken , doch bij het uiten 
van hun gevoelen. over een of ander bepaald punt, of 
bij het voordragen van eenig denkbeeld, stout van vlugt 
het woord nemen , en de rede op hoog gestemden toon 
aanvangen, zonder op het einde bedacht te zijn. 
Zulk spreken wordt al spoedig met gekunstelde tus- 
schenzinnen doorvlochten, doch de draad zeldzaam 
weder opgevat, en de rede, in tegenstelling van haar 
begin, beneden den middelmatigen stijl geëindigd. 
Zulk gebrekkig voordragen van meening en denkbeelden 
zal door het gebruik van korte en gepaste woorden zelfs 
inde dagelijksche. zamenleving aanmerkelijk verbete 
ren, en het stuiten te midden der rede grootendeels 
vóórkomen. 

„Ongetwijfeld. kan men in geene zaak meer van ge 
stadige oefening, dan in deze verwachten: Wijkunnen 
ons „hiervan genoegzaam in de zoo gemeenzame letter 
kundige bijeenkomsten overtuigen, Of is erniet een-ge— 
wigtig verschil bij het aanwijzen van voorwerpen uit het 
een of ander rijk der-natuur, en het nemen van natuur- 
kundige proeven, welke van eenige verklaring moeten 

ver- 


ES 


vergezeld gaan, tusschen dengenen, die zich daartoe maar 
zeldzaam geroepen vindt, en hem , die uit bijzondere 
neiging of de gewoonte, om dit al onderwijzende bijna 
dagelijks te verrigten , het met eene eigene gemakkelijk- 
heid uitvoert, even of hij alléén en in gewone bedrijven 
bezig is. Hoe vroegtijdiger zulke oefeningen aan jonge 
eden worden aanbevolen , des te gemakkelijker zullen 
zij voortaan hunne gedachten leeren mededeelen, en-de 
zoodanigen, die eenigermate met het lastig stameren 
behebt zijn , zullen dit allengs ontwennen ‚ en eenvou- 
dig en klaar leeren spreken. 

Daar wij op dit ruime veld ons slechts tot eenige pun- 
ten kunnen bepalen, wil ik met de aanprijzing van 
Bedaardheid in het spreken mijne rede eindigen. 

Misschien stotteren kinderen ook uit dien hoofde 
meer dan volwassenen, omdat hun gestel gevoeliger, 
hun zenuwstelsel vatbaarder voor prikkels mag gehou- 
den worden; ten minste zijn zenuwachtige , gevoelige 
en prikkelbare menschen wel bij voorkeur aan dit ge- 
brek onderworpen, en de vroeger opgenoemde voor- 
beelden hebben geleerd, dat gemoedsaandoeningen 
van zeer gewigtigen invloed te houden zijn. 

Men kan echter dezen regel niet buiten uitzonde- 
ring aanprijzen ; want er zijn voorwerpen , die, met 
minder geestvermogens begiftigd, eene bijzondere ma- 
te van stompheid en werkeloosheid der zenuwen be- 
zitten , en zoo al niet van natuur , dan toch door voor- 
afgegane ziekten in dien toestand verkeeren , en eene 
zekere mate van slapheid der spraakwerktuigen ver- 
kregen hebben , die somwijlen door gepaste geneesmid- 
delen uit dien tragen toestand kunnen gered worden. 
Wij zien er de voorbeelden van bij sommigen , die, sul 
en sprakeloos, door een matig gebruik van wijn het 

Zoo- 


CJ) 


zoogenaamde spraakwater verkrijgen, en zelfs vrolijk en 
geestig worden. — Ook zij mogen hier eene plaats vin= 
den , die al sprekende hevig aan het stotteren geraken , 
doch bj het zingen, opgewekt door de muzik , de 
woorden vloeiend, aangenaam en aaneengeschakeld 
uitbrengen. 

Deze uitzonderingen echter kunnen den regel van 
bedaardheid in het spreken geenszins te niet doen. 
Ziet een beschaafd mensch, die in het gewone leven 
niet alleen vloeiend spreekt, maar zich dikwerf zon- 
der gemaaktheid, en met het meeste gemak van ge- 
paste en ongekunstelde woorden in uwe tegenwoordig- 
heid bediend heeft , onverwacht, door eene onheusche 
bejeging, door het zien van onregt , door beleediging 
of wat anders, in hevigen toorn ontstoken, zal hij 
zich uit de gansche volheid van zijn hart spoedig van 
een? ‘vloed. van woorden kunnen ontlasten; of ziet 
gij niet daarentegen, dat hj dikwerf eene wijl ver- 
stomt, en al stamelende eindelijk in weinig te za- 
men hangende, onbeschaafde , dikwerf zelfs geheel 
niet ter zake passende woorden losbarst, en dat de 
uitdrukking verre beneden de waarde van zijne denk- 
beelden staan blijft? Men verplaatse zich niet met 
zijne gedachten bij de heffe des volks , waar toonee- 
len van openbaar gekiĳf meermalen met het groot- 
ste gemak , onder een’ vloed van woorden worden uit- 
gevoerd, zoodat zij, die er de sprekers zijn , in rijk- 
heid van woorden zeker de volheid des gemoeds even- 
aren „ dikwerf zelfs overtreffen ; want de kracht der 
gewoonte vervangt hier de oefening , en geene vrees- 
achtigheid sluit den gang der rede, wanneer onvoeg- 
zame woorden aan de lippen willen ontsnappen. 

Doch geene hevige hartstogten alléén , maar ook zij 


die 


(8 °) 


die op eene zachte wijze het gemoed beroeren en in 
beweging brengen, geven daarvan de treffendste be- 
wijzen. Wanneer het kind zijne welgekende les onder 
het oog van den meester zal opzeggen, of zelfs in 
ongekunstelde woorden bij zijne ouders eene begeerte 
wil openbaren 3 als het meisje in eenig gezelschap zin= 
gen, of de jongeling eenige dichtregelen voor den dag 
brengen zal ; ja zelfs als men in rijpere jaren voor het 
eerst in het openbaar moet spreken , dar is het niet 
zeldzaam, dat eene bevende en stamelende stem de 
inwendige gesteldheid der ziel verraadt , en onzamen- 
hangende woorden worden voortgebragt. 

Daaraan herkent men den geoefenden redenaar, dat 
hij heer is van zijn gemoed, en zonder warmte met 
koelheid en onverschilligheid te verwisselen , ‘zijne 
woorden niet alleen keurig verzamelt en regelt , maar 
ook die rede met waardigheid , helderheid en bedaard- 
heid voor den dag brengt; eene gave niet alleen van 
de natuur, maar van gestadige oefening en bescha= 
ving, des te meer in het oog vallende en bij ieder’ ver- 
wondering wekkende, naar mate zij zeldzamer wordt 
aangetroffen. 

Met het gezegde hebben wij geenszins de veron- 
achtzaming van plaatselijke en werktuigelijke gebreken 
op het 003, maar, het spreken bij uitsluiting met de 
verrigtingen der ziel in verband staande , hebben wij 
op de laatsten , als het meest gewigtig , de aandacht van 
den lezer willen vestigen ; de ondervinding moge de 
waarde of onwaarde van onze redenering beslissen. 


EE- 


6.7) 


EENIGE AANTEEKENINGEN OVER DE KENMER- b 
KEN VAN HET GESLACHT BOMBINATOR / 
VAN MERREM, EN OVER DE SOOR- 
TEN, DIE DAARTOE BEHOOREN 3 


door J. VAN DER HOEVEN. 


In tenui labor. 


Lp INNAEUS bragt alle soorten van padden en kik= 
vorschen tot een enkel geslacht Zaza, hetwelk hij al- 
dus heeft gekenschetst: Corpus tetrapodum, nu- 
dum, ecaudatum. Men kan dit geslacht inderdaad 
als eene kleine, zeer natuurlijke familie van het diere nrijk 
beschouwen ; maar niettegenstaande de overeenkomst 
tusschen al deszelfs soorten , is er in bijzonderheden zoo 
veel verschil, dat de opvolgers van LINNAEUS met 
regt onderscheidene verdeelingen in hetzelve hebben 
aangenomen. Ook door het zeer sterk vermeerderd getal 
soorten (LINNAEUS telde er, in de 124 uitgave van 
het Systerna naturae, slechts 17) zijn deze verdee- - 
lingen noodzakelijk geworden ; of men ze overigens als 
geslachten of als ondergeslachten (subgenera) be- 
schouwen wil, hangt af van de bijzondere begrippen, 
die men zich van een géslacht in het dierenrijk vormt, 
en is voor ons tegenwoordig onderzoek geheel onver- 
schillig. 

LAURENTI, SCHNEIDER, DAUDIN en ande- 
ren hebben vier geslachten aangenomen, Rana, H y= 
la, Bufo en Pipa. MerrrEum voegde daar later 

nog de geslachten Bombinator en Breviaps bĳ (*). 
Daar 
(*) Lentamen Systematis Amphibiorum , Marburgi 1820. 


(78 ) 


Daar het geslacht Bormbinator door MERREM van 
het geslacht Bufo isafgescheiden ,‚ moeten wij eerst de 
kenmerken van Bufo en Bombinator, zoo als zij 
door dezen Schrijver worden opgegeven , met elkander 
vergelijken : 


Bombinator MERR. Bufo MERR. 
Digiti, saltem plerigue, api- Digiti apice tenuiores, 
ce tenwiores. Digitus planta- | plantarum quartus tertio 
rum guartus longissimus. longior. 
‚ Parotides nullae. Parotis pulvinata , torosa. 
Dorsum converum. Dorsum converum. 


Oris rietus amplus ad me- 
dium oeulum aut ultra pro- 
Lensus. 


Dentes nulli. Dentes nulli. 


Uit deze vergelijking blĳkt, dat het gemis van die 
ronde langwerpige verhevenheden, achter de oogen en 
boven het trommelvlies , welke men oneigenlijk paro- 
tides noemt, het eenige wezenlijke kenmerk is, waar- 
door Bombinator zich van Bufo onderscheidt. 

In het gemis van tanden komen beide geslachten 
volgens MERREM overeen, en onderscheiden zich 
daardoor van Rana, bij welke de bovenkaak en het 
verhemelte met fijne tandjes zijn gewapend. 

MeRrREM telt zeven soorten tot zijn geslacht Bom- 
binator + Bomb. systoma, B. ventricosus, B. 
maculatus, B. igneus, B. obstetricans, B. stru- 
mosusen B. horridus. 

Ik heb van deze soorten slechts twee onderzocht, B. 
igneus namelijken B. obstetricans. Bij beiden heb 
ik, even als bij het geslacht Rara der nieuweren , 
tanden in de bovenkaak gevonden. | 

Het- 


(195) 


Hetzelfde is het geval bij Bufo fuscus, welke m ER- 
REM niet tot zijn geslacht Bombinator brengt, hoe 
zeer deze soort er inderdaad de kenmerken van bezit , 
en ook de levenswijs overeenstemt. Bij de ware Bufo’s 
daarentegen zag ik nimmertanden. 

Cuvrer heeft in de tweede uitgave van het Régne 
animal het geslacht Bombinator van MER RE M aan- 
genomen , maar bepaalt het op eene andere wijze 3 
volgens hem, zou het uitwendige niet zigtbare trommel- 
vlies het eenige kenmerk uitmaken , waardoor zij van 
Bufo verschillen (*). Hij brengt er alleen als inland- 
sche soort de Rana bombina GM., d. is, den 
Bombin. igneus van MERREMtoe, en voegt er als 
vreemde soort den Bufo ventricosus van DA UD. bij. 

Daar CUVIER aan de padden ( Bufones) alle tan= 
den ontzegt, en van Bombinator geen ander kenmerk 
opgeeft;cdan dat, hetwelk hij van het trommelvlies ont- 
leent, volgt hieruit, dat ook deze Schr., even als 
MERREM, van begrip schijnt te zijn, dat al deze 
soorten tandeloos zijn. 

Wij hebben reeds gezegd, dat zulks-noeh met B. 
fuseusten B. obstetricans, welke cuvrer in het 
geslacht Bufo plaatst, noch met B. igneus het geval. 
is De tanden zijn hier even goed zigtbaar als bij Ra- 
natemporaria of esculenta. 

Wanneer men oppervlakkig.onze kunstige of natuur= 
lijke-verdeelingen van het dierenrijk nagaat, meent 
men ligtelijk , dat- alles thans reeds voldoende is nage 
spoord „en dat alleen nieuwe diersoorten zich aan die 
verdeelingen onttrekken kunnen. ‘Een naauwkeuriger 

on- 


—{*) Le règne animal „Tom. II, p. 111 (r829.) 
BIJDRAGEN, D. VII, sr. 1. #' 


( Bo ) 


onderzoek leert ons, dat de kenmerken van vele ge- 
slachten nog wankelend en onzeker zijn „ en dat het 
toeval dikwerf beslist schijnt te hebben „ welke soorten 
onder deze of die verdeelingen moesten worden gerang- 
schikt. Het bevreemdt ons ondertusschen, daar de 
drie ‘genoemde soorten alle. Europeesch zijn , dat zulke 
duidelijke: kenmerken voorbij gezien konden worden, 
sinds,‚men ‘eenmaal Bufo-en Rana door dit kenmerk 
vanhet. bezit of gemis van tanden had-leeren onder- 
scheideu. Men zou. bijkans gissen; dat de overeen= 
komst in vorm tusschen B. igneus, B. fuscus en 
Belobstetricans de eenige reden is geweest , “waarom 
mien + ‚zonder, nader onderzoek,’ aan “deze dieren , 
even eek aan de Bufones, de tanden ‘heeft ont= 
zegd. »! ) 
) antie mogen wij niet onvermeld. on dat 
KOCH; in de derde afdeeling van het schoone werk 
van STURM, Deutschland's Fauna (1828), reeds 
dit,kenmerk van het geslacht -Bambinator; haowalk 
hij Bombina noemt, had opgegeven. 3 

Wij zouden -dus, het geslsBombinator van ME R- 
REM. rasta de volgende kenmerken van het- 
zelve opgeven : : esss!a 

_„Meimbrana. tympani Ee! aut nulla. Dena 
tes in maxilla superiortet in palato tenues, acu- 
tieerParotides nullae. 
„Wij brengen hier de volgende Europeesche soorten 
toes Brigneus;Befuscus ‚B. obstetricans. 

Hetsskelet van de-laatstgenoemde soort hebben-wij 
niet gezien: Bij B. fuscws en Briëneus is het bek= 
ken merkwaardig, door de driehoekige gedaante van 
de dwarse uitsteeksels des heiligbeenwervels, wel- 
ke met die van,de Pipa!overëenkomen. -Bij-de wa- 

re 


( 812») 


re Bufones hebben deze uitsteeksels deze gedaante 

niet. | 

„Uit het voorafgaande blijkt : 

1°., Dat Bufo igneus niet met de padden veree- 

‚nigd moet hdi ‚ gelijk bij MERREM en CU- 
VIER het geval is. 

2°, Dat evenmin B. obstetricans bij de overige 

padden gesteld moet worden, gelijk door cu- 

VIER gedaan wordt. 

„ Dat er sommige soorten van het oude geslacht 
Bufo van LAURENTI zijn, welke, even gelijk 
de Ranae, tanden in de bovenkaak en het ge- 
hemelte bezitten, en dat deze soorten zich me- 
de door het gemis van oorknobbels achter den 
kop van de overige padden onderscheiden. 
Het zijn deze soorten , welke wij onder den ge- 
slachtsnaam Bombinator vereenigen. 

Dat WAGLER , in zijn Natürliches System. der 
Amphibien (München 1850), het nieuwste werk 
over deze dierklasse, hetwelk mij bekendis, niet ge- 
heel vrij is gebleven van onnaauwkeurigheden , zal na- 
der, bij vergelijking van de voorwerpen , blijken. Hij 
heeft voor het geslacht Bombinator drie anderen in de 
plaats gesteld: Pelobates, dlytes en Bombitator. 
Aan het eerste, waartoe B. fuscus behoort, schrijft 
hij geene tanden toe. Zij zijn er eehter even goed zigt- 
baar als bij zijne geslachten: Alytes (Bufo obstetri- 
cans) en Bombitator (Bufo igneus). Zooscheidt 
hij ook Rana paradoxa als geslacht van Ranaaf, 
en. geeft aan hetzelve tot kenmerk tympanum latens, 
hoe zeer ik bij volwassene Ranae paradoxae hettrom- 
melvlies zeer goed onderscheiden kan. 

Waar er zoo veel kans tot dwaling is , door de uit- 

E 2 een 


(82) 


eenloopende beschrijvingen , daar is het vooral pligt, 
de natuur zelve te raadplegen , en wij hechten daarom 
ook hoogere waarde aan onze wetenschap, welke steeds 
in bezit blijft van een’ Codex incorruptus , waarbij 
men de glossen en lectiones variae der voorgangers 
vergelijken kan. 


VVVVAAVVVUVVUVVV vv 


SCHEIKUNDIG ONDERZOEK VAN DE HUID DER 
VRUCHTEN , INZONDERHEID VAN GE- 
KLEURDE VRUCHTEN 5 | 


door G.J. MULDER. 


» L'agréable et l'utile, voilà 
une des formules générales 
de Za Nature.” 

SENEBIER. 


DD. huid der vruchten, inzonderheid van bezieën , 
vleeschvruchten en dergelijken , is nog niet naauwkeu- 
rig scheikundig onderzocht, en verdient echter de 
meeste aandacht. Wij zien deze huid eerst metde al- 
gemeene kleur der plantendeelen , de groene, bedekt, 
en spoedig eene eigene kleur en eene hardheid verkrij 
gen, die haar ín staat stelt, om de vochtigheid van 
buiten af te sluiten, en de warmte in de zelfstandigheid 
der vrucht te bewaren; die den goeden invloed van 
warmte en licht der zon niet belet , tot in het binnenste 
door te dringen ; maar tevens toch aan den steek van 


de meeste insekten kan wederstaan. 
De 


( 85 ) 


De stof, die aan deze huid der vruchten de bekende: 
vastheid geeft, is reeds door SENEBIER(*) van de 
kleurstof onderscheiden. De laatste trok hij met alco- 
hol uit, en vond die alzoo hierin oplosbaar. . Door het 
licht werd dezelve weder in de door alcohol uitgebleek- 
te huid der vruchten voortgebragt , en wie weet niet , 
welken invloed het licht op het voortbrengen der kleur- 
stof heeft, indien hij onze vleeschvruchten beschouwt 
met oplettendheid, De onder bladeren verschole- 
ne vruchten vindt men kleurloos ; die , welke door de 
zon helder beschenen worden , gekleurd. De kleurstof 
wordt dus, onder den invloed des lichts, uit andere be- 
standdeelen der huid , misschien ook door aangevoerde 
andere plantsappen gevormd. SENEBIER bedekte 
vruchten met bladtin, waarin hij openingen maakte , 
en zag de plaatsen, die onbedekt waren, gekleurd , 
de anderen stroogeel. Druiven, in papier gewikkeld of 
met zwart glas omgeven , werden grijs van kleur. 

Vruchten , die niet rood worden , maar rijp groen 
zijn gekleurd , worden onder het liggen , zelfs in het 
duistere’, geel van kleur. Getuigen de citroenen, enz. 

Meer weet men al niet van het ontstaan van de kleur 
stoffen in de huid der vruchten. 

De overige bestanddeelen van de huid der vruchten 
noemt SENEBIER hars-gomachtige, waarop al- 
leen alcohol eenige werking uitoefent. 

Indien men pruimen ziet, die wondjes hebben, 
ziet men somtijds eene, in water oplosbare, doorschij- 
nende gom uit deze wondjes komen , waardoor de 
naastliggende deelen der huid kleurloos en van de hars 


be- 


(*) Mémoires Physico-Chimiques, Tom. 3, p. 148, Genè- 
ve 17782, 


(84 ) 


bevrijd worden , zegt SEN EBIER. Deze gom is echter 
als een bijkomend bestanddeel der vruchtenhuid aan te 
zien, en niet als een volstrekt en zamenstellend gedeelte 
van hetgene die huid uitmaakt. Zoodanigen zijn er meer- 
deren. In vele vruchten vindt men op de oppervlakte 
in blaasjes etherische olieën , die men ook op andere 
deelen der plant, op de bloemkelken en bloemkran- 
sen ‚ op de bladeren en over de geheele plant verspreid 
vindt. De vruchtenhuid wordt bedekt door de opper- 
huid der plant, en bestaat wit al die bekleedselen, 
die de geheele plant omkleeden. Het is dus in het al- 
gemeen te: verwachten , dat die zamenstellende schei- 
kundige bestanddeelen der huid , die op andere plan- 
tendeelen voorkomen , ook in de vruchtenhuid onver= 
anderd , of meer of min gewijzigd zullen aangetroffen 
worden. Zoo vindt men in den oranjebloesem eene 
etherische olie en eene , die hiermede overeenkomstig 
mag genoemd worden, in de huid der oranjeap- 
pelen. 

Bij de scheikundige beschouwing van de huid der 
vruchten komen deze vragen voor: 1°. Welke zijn de 
bestanddeelen derzelve? 2°, Komen er eigene stoffen 
in voor, welke in andere plantendeelen , bepaaldelijk „ 
die aan de oppervlakte der plant gevonden worden , 
niet worden aangetroffen en welke oorzaken kan men 
voor het ontstaan dier eigene stoffen opsporen „en zijn 
dezelve niet scheikundig uit andere en algemeen voor 
komende af teleiden? 59, Wat volgt er uit de kennis 
aan deze stoffen voor de beschouwing van hetgene aan 
vruchten eigen is, en kunnen hieruit ook bijzondere, 
de leer van het plantenleven rakende punten worden 
opgehelderd ? 

Tot de beantwoording dezer vragen dient de mede- 

dee- 


( 85 ) 


deeling van de daadzaken, die ik hiertoe verzameld heb; 
welke wel niet in die algemeenheid zijn opgesomd, die de 
omvang van het onderwerp zoude verdienen ; maar die 
voldoende zullen wezen , om tot bepaalde en ware be- 
sluiten te leiden omtrent hetgene men te dezen op- 
zigte verlangen kan. 


1% Welke zijn de scheikundige bestanddee- 
len van de huid dervruchten, bepaaldelijk 
der gekleurde ? 


Behalven de genoemde proeven van SENEBIER, 
willen. wij eerst vermelden , wat men nog omtrent de 
kleurstoffen van de planten, aan de oppervlakte te vin- 
den, in het algemeen gemeend en gezien heeft, vóór 
wij tot ons eigen onderzoek overgaan. 

Over kleurstoffen heeft GEOFFROY in zijnen tijd 
proeven genomen, en het ontstaan van sommige kleur- 
stoffen uit de scheikundige verandering van anderen 
verklaard. Hij nam eene menigte proeven over de ver- 
anderingen , die zouten in vlugge olieën voortbrengen, 
en bragt de uitkomsten zijner proeven over , op het- 
gene de natuur doet in hare groote werk plaats. 

De kleur der bloembladerenleidde LAMARCK af 
van de veranderde aanvoering van sappen in deze plan- 
tendeelen : bepaaldelijk van vermindering in hoeveel- 
heid der voedende sappen. Maar hij liet de kleur der 
vruchten daar, en gaf ons hieromtrent niets, wat de 
aandacht verdient. 

BERTHOLLE T meende uit het vrijworden van OXY- 
genium , door middel van het licht, dat de planten 
beschijnt, het ontstaan der kleurstoffen te moeten af- 
leiden. Maar ook dit is geene verklaring , slechts eene 
bloote vooronderstelling en behoefde daadzaken , niet 

Zoo 


( 86 ) 


zoo zeer, om bevestigd, maar om begrepen te worden. 
BERTHOLLE T meende intusschen, dat in de groene 
kleurstof der planten de oorsprong van anderen moest 
gezocht worden (*). Ook Fourcroy zag van vele 
kleurstoffen , inzonderheid van de groene, eindelijk 
roode en gele ontstaan , en gaf, door zijne proeven over 
den invloed van het oxygenium op indigo en andere 
kleurstoffen voorgelicht, de eerste aanleiding tot het 
opsporen van oorzaken , die algemeen in planten voor- 
komende stoffen , in bijzondere, welke slechts in enkele 
deelen worden aangetroffen, konden veranderen. 
Daarom , meende hj, werden plantendeelen door ac. 
nitricum en chlorium meestal bruin of geel gekleurd , 
omdat zij hierdoor de grootstmogelijke hoeveelheid oxy- 
genium hadden opgenomen, en alzoo het digtste bij den 
harsvormigen staat waren. De naauwkeurige kennis van 
de werking dezer stoffen op plantendeelen heeft ech- 
ter juist het tegendeel geleerd ; doen zien , dat de or- 
ganische stoffen hierdoor oxygenium verliezen , en de 
harsen onder die ligchamen behooren, die de geringste 
‘hoeveelheid oxygenium bezitten ; maar FOURCROY 
heeft echter met zijne proeven den waren staat der za- 
ken doen kennen, en aan anderen den weg gebaand , 
om de waarheid te ontsluijeren. ‘Fhans, toch, weten 
wij, door ontleding der kleurstoffen , dat deze onder 
die plantenstoffen behooren , die uit vele anderen kun- 
nen gevormd worden , indien zij slechts , door invloed: 
van licht of andere oorzaken , oxygenium verliezen en 
alzoo meer onzijdige zelfstandigheden kunnen vor- 

men. 
De groote hoeveelheid koolstof, in kleurstoffen te 
vin- 


(*) Annales de Chimie, Tom. 6. 


( BP) 


vinden „ en’ de grootere neiging van deze , om zich met 
hydrogenium, dan met oxygenium te vereenigen, schijnt 
SENEBIER toe, de ware oorzaak van het ontstaan van 
kleurstoffen te wezen , die,evenals BERTHOLLET,; 
uit de groene kleurstof de anderen poogde te verkla- 
ren (*). „Dezen aandachtigen natuuronderzoeker was 
het niet ontgaan , dat de roode en gele plantendeelen 
het koolstofzuur bij het zonnelicht niet ontbindeu, al- 
thans geen oxygenium laten ontsnappen, en dat zij dus 
geheel andere bestanddeelen verkrijgen moeten en hier: 
door welligt de eenmaal gevormde kleurstoffen onder- 
houden kunnen, die in alle groene plantendeelen niet 
kunnen outstaan , omdat zij tot het uitdrijven van oxy- 
genium bij zonnelicht, en tot het uitstooten van ac. carbo- 
nicum bij duisternis gelegenheid geven. Hierdoor voor- 
zeker wordt niet het ontstaan der eerste deeltjes van 
de kleurstof verklaard, veel minder het veranderd 
worden van de groene kleurstof in andere ; maar hier- 
door wordt voorzeker een doorgaand verschijnsel opge- 
helderd, dat het licht, dat zoo vermogend is, om 
plantaardige kleurstoffen te ontbinden en dit door ze 
te ontkleuren, in de planten zelf de eenige oorzaak 
is, waarom zij zoo vaak aan de oppervlakte gevormd 
worden. 

Door deze proeven en vooronderstellingen werd ech- 
ter nog niet opgehelderd , hoedanig de huid der plant 
gewijzigd wordt bij het bedekken der vruchten, en wel- 
ke de bijzondere bestanddeelen zijn, die hierin voor- 
komen , hoedanig deze kunnen ontstaan , enz. 


De 


(*) Physiologie végetale, Tom. 5, p- 71. MACAIRE- 
priNceEr heeft deze waarneming bevestigd, in Bibl. Univ. , 
Tom. 39, p. 128. 


( 88 ) 


De opmerking is door velen gemaakt , dat men was 
op de oppervlakte der vruchten vindt. Zoo spreekt 
er WANLENBERG (*) van, en SCHULTZ (}) noemt 
den, dâauw of de pruina van sommige vruchten van-was- 
achtigen aard. Van de oppervlakte der Myrica cerife- 
ra=vruchten wordt was gewonnen, en op de vruchten 
van Arbutus en Cluytia komen soortgelijke , hoewel 
in mindere hoeveelheid , afgescheidene stoffen aan de op- 
pervlakte voor, In Japan zou men zelfs in ruime hoe- 
veelheid was uit de vruchten van Rhus succedonea 
en Rhus vernix, door uitkoking derzelve in water , 
verkrijgen (S). 

Zie hier, wat wij van de bestanddeelen der vruchtbe- 
deksels Broken hebben. Noch BÉRARD in zijne 
onderzoekingen over de vruchten (**), noch ziMm- 
MERMANN in zijne Phytologie ({-}), noch andere plan- 
tenonderzoekers. geven ons eenige naauwkeurige be- 
schouwing van hetgene ons dog zootreft, en hetgene 
tot het ontstaan en voltooijen der vrucht zoo onmisbaar 
is: van het gekleurde bekleedsel der vruchten, in=- 
zonderheid der vleesch- en saprijke. 

De kleur der lijsterbessen had een’ mijner vrienden , 
bĳ het maken van ac. malicum'uit deze vrucht van 

den 


(*) Tractatio de Sedibus materiarum immediatarum in 


_ plantis, Upsalae 1806, p. 42. 


(}) Die Fortpflanzung und Ernährung der Pflanzen , ‘Stutt- 
gart und Tübingen 1828, S. 321. 


(5) Grrerr’s und vienre’s Magazin für Pharm. , Nov. 


1831, S. 145. 
(**) Annales de Chimie et de Physique, Tom. 16. 
(Ft) Grundzüge der Phytologie, Wien 183r. 


( 89 ) 


den Sorbus aucttparia, tot het onderzoeken der kleur- 
stof aangespoord. Meenende eene gele en eene roode 
kleurstof hierin gevonden te hehben , zond hij dezen 
mij: toe, om dezelve nader te onderzoeken. Zie hier 
de aanleiding tot het onderzoek, dat hier het eerst 
wordt vermeld , om naauwkeurig op te helderen , wel- 
ken weg wij ingeslagen zijn , om deze vruchtenhuid te 
scheiden in hare bestanddeelen. 

Lijsterbessen , laat in het najaar des vorigen jaars 
verzameld , werden tot eene hoeveelheid. van 2*!, 25 
gekneusd en uitgeperst, Hierdoor werd aan sap ver= 
kregen 12,44 , en aan door den persdoek niet getogene 
vaste stoffen okl,7g, welke uit de schillen , zaden en 
der andere vaste bestanddeelen der bezieën bestonden. 
Het sap was meer of min rood gekleurd, en werd ter 
bereiding van acidum malicum gebruikt. 

De andere oll,7g werden gedroogd op een waterbad 
en met ether kokend uitgetrokken , zoo lang de ether 
nog gekleurd werd. Hierdoor werd eene oranjeachtige 
kleur aan den ether medegedeeld , en de vaste stoffen 
werden daardoor ontkleurd. Deze ether werd verdampt 
en het laatste op een waterbad tot droogwordens gebragt, 
en alzoo verzameld een schoon geel gekleurd, met 
poeder van curcuma veel overeenkomend poeder , tot 
eene hoeveelheid van 248r*, Het met ether uitgetrok- 
kene werd nu nog met aleohol uitgetrokken , en daar- 
door verkregen eene siroopachtige roode stof, die niet 
tot droogwordens op 100° C kon gebragt worden. 

Het gele poeder had een s. gewigt minder dan 
water , was reuk- en smaakloos en werd bij eene zachte 
warmte gesmolten, en bij eene hoogere temperatuur , 
onder verspreiding van dampen , als die van was ont- 
bonden , eindelijk aangestoken en verbrandde met hel- 

de- 


{ go } 


dere vlam. In water was het geheel onoplosbaar , en 
werd ook zelfs de kleur door lang koken in water 
niet veranderd. In alcohol was het zoo wel als in ether 
geheel oplosbaar, ook in vette en vlugge olieën 3 alle 
welke vloeistoffen de kleur der kleurstof aannamen. 

Uit deze eigenschappen is het besluit omtrent den 
aard dezer kleurstof , uit lijsterbessen door ether uit te 
trekken , gemakkelijk te maken : dat het was is, met 
eene eigene kleurstof verbonden , vermoedelijk eene 
roode, die, door wit was verdeeld , aan uit eene op- 
lossing gepraecipiteerd was het aanzien van een geel 
poeder geeft. Gesmolten op een zacht vuur, konik 
alles tot een brengen , en er eene gemakkelijk kneed= 
bare en aan de warme vingeren aanhangende stof van 
verkrijgen , en deze nabootsen, indien ik gewoon wit 
was met een weinig der door alcohol later uit de bessen 
uitgetrokkene roode kleurstof mengde, en op eene 
zachte warmte smolt, of deze in ether oploste en hier- 
uit langzaam liet afscheiden (*). 

In zuren werd de gele kleurstof ontkleurd , in het eene 
spoediger, in het andere langzamer. In ac. nitricum 
concentratum werd het onder ontwikkeling van ac. ni- 
trosum licht geel en weldra wit, zelfs bij de gewone 
temperatuur. In acidum aceticum werd het niet wit , 
dan na lang koken; in acidum hydrochloricum 
eerst graauw, daarna ontkleurd; in ac. sulphuricum, 
dat niet zeer verdund was, bruin en zwart 3; maar in 
verdund , door koken kleurloos. O pmerkenswaardig was 
het, dat de gele, door de genoemde zuren verdrevene 

kleur 


(*) Trerarp meldt, Tom. II, p. 94 van zijn Traité de 
Chimie, Edit. Brux. ult. , dat was in ether slechts zeer wei- 
nig oplosbaar is. Het is ons gebleken, dat r d. wit was in 
12 d. kokenden ether oplosbaar is. 


( 91 ) 


kleur weder door potasch of ammonia werd te voor- 
schijn geroepen. Alzoo werd de gele kleur, door zuren 
verdreven, door alcaliën hersteld. — In alle deze 
zuren „ hier opgenoemd „was de gele kleurstof , na de 
gemelde kleursverandering, oplosbaar, werd zij, door 
water toe te voegen , afgescheiden en in alcaliën weder 
opgelost, indien zij hiermede werd gekookt. 

In soda liquida werd het bruin en het vocht er 
spoedig bruin door gekleurd. Door hierbij eenig zuur 
te voegen , werd er wederom een geel poeder gepraeci- 
piteerd en de loog hierdoor ontkleurd; Daarin was dus 
de ‘kleurstof gelijk aan ‚die van Rheum en anderen; 
maar is hier: zooinnig met het was verbonden „dat dit 
‘hier niet-gemakkelijk van af te scheiden is. In bijna alle 
oplossings-middelen toch, waarin het was wordt opge- 
lost’, wordt ook de kleurstof opgenomen. Kookt men 
met potassa of sodà liquida lang achtereen deze gele 
kleurstof, zoo wordt dezelve graauw en wordt eindelijk 
van het was geheel afgescheiden, dat met/het alcalie 
eene soort van zeep vormt. Voegt men hierbij nu een 
zuur, zoo is de kleurstof niet weder te voorschijn:te 
brengen ‚maar wordt het was weder uit het alcali af- 
gescheiden en: als witte vlokken op de oppervlakte ver= 
zameld. 

c-Almmonia liquida, lang op het gele poeder gelaten , 
had’dit niets veranderd. 

Deed ik’ bijde aleoholische oplossing van het gele 
poeder een zuur b. v. ac. nitricum , zoo werd de gele 
tinctuur ontkleurd ; door potassa lig. bij de tinctuur 
te doen, bleef de gele kleur behouden en werd de 
door acid, nitricum ontkleurde; door potassa-liq. we= 
der geel. 0 

De roode kleurstof, door uittrekking van alcohol 

uit 


(sa2 ) 


uit de schillen-enz. der lijsterbessen verkregen, nadat 
die reeds door ether waren uitgetrokken ‚was, z0ó-als 
wij zeiden; eene siroopachtige massa. Werd, deze in 
water verdeeld , zoo werd bijha alles opgelost en dre- 
ven erop het water gele en roode vlokken van was-en 
roode kleurstof, en van deze laatste afzonderlijk. In 
verdund acid. hydrochloricum:werd. de klearstof door 
warmte ontbonden en hierdoor-het was, bij bekoeling 
als witte vlokken afgescheiden. Door 'soda-caustica te 
voegen bijhet gefiltreerde vocht, werd de roode leur 
niet weder:te voorschijn geroepen. | Pois 

Indien ik bij. de aleoholische oplossing van deze Bade 
kleurstof water voegde , werd het was als een. geel poe 
der gepraecipiteerd «en nam dus wederom de; kleurstof 
mede uit de oplossing. | iewser ateaok 

„Deze roode kleurstof, mette spehtijnolieg gohaakd wor- 
Riad werd het was wel; de roode kleurstof uiet opgelost. 
In deze vloeistof heeft men’ dus eén middel om was en 
kleurstof: van elkander af te zonderen.» Toenik alzoo 
beproefde, om het gele, door ether uitgetrokken poeder 
met; terpentijnolie nit. te trekken, het was op te lossen 
en. de-roode kleurstof terug te houden „zag ik inder- 
daad , dat hierin eén geschikt middel voorkomt’ ,-om-de 
kleurstof af te scheiden. Nader geven wij de eigen- 
schappen-van deze zuivere. kleurstof op. — Door 
chlorium, in water opgelost, en door eene oplossing 
van chloris sodae werd het gele poeder niet dan nadan— 
gen tijd ontkleurd en wit, en-de kleurstof dus niet dan 
moeijelijk ontbonden. …… 1: 

De roode kleurstof is dus in de huid ien hievan 
zeer innig-met washverbonden, kleurt daardoor de 
bessen zoo schoon rood , en geeft aan deze huid-het 
vermogen, om „200 ln en onveranderlijk dezelfde 
kleur te blijven behouden. Uit 


( 95 ) 


„Uit eene. der gemelde eigenschappen van het gele 
poeder. blijkt. het-dus; dat het Cerin is. JOHN, na- 
melijk, kookte gemaa bijen-was met alcohol , en zag 
25 hierdoor opgelost, +; hierdoor niet opgelost worden. 
Het eerste noemde hij; Cerin, het laatste Myricin, 
omdat-het eerste in zulk eene groote hoeveelheid. in 
bijén=was „het laâtste inzonderheid in het. was der My- 
rida cerifera gevonden wordt, Daar nu ons. was. uit 
lijsterbessen et alcohol geheel oplosbaar is-, is het Ce- 
rin en komt er niets van Myricin in voor. 

‚„Behalven deze vrucht, hebben wij nog eenige anderen 
onderzocht ‚waarvan »wij de- uitkomsten kortelijk me- 
Medaden / or l 

„Desschillen van 10 zure appelen (die onder dek 
naam. van’ Renet d'or voorkomen) werden op een 
waterbad gedroogd enwogen „daar zij. zoo dun moge 
lijk van » de appelen, afgescheiden’ waren, -2585, 561: 
Deze werden -met:ether! uitgetrokken en hierdoor „ na 
verdamping vanden’ ether „-eenelichtbruine ; siroop= 
achtige massa verkregeù van 585; 061. Deze in water ge- 
kookt zijnde, werd ereen grijs poeder afgescheiden, dat 
stekds onoplosbaar bleef en door een filtrum verzameld 
en gedroogd werd. Het waterachtige vocht. was zoet 
van smaak en leverde, door uitdamping „ suiker en. aci- 
dum malieùm op, die door den ether warèn mede 
ôpgelost uit hetgene van de vleezige zelfstandigheid 
der ‘appelen aande schillen was overgebleven. Hetgene 
ophet filtrum ‘verzameld: ‘was ‚gedroogd , bedroeg 
087550, „zoodat dus “58r,061 — 08", 550 == 455,511 
suiker “en” “water “in de siroopachtige,-door, ver- 
ar van. ether verkregene massa oft: wer- 
den. 

Else: uitkokingin wetens werd echter Et alleen! kn 
sui- 


( 94 ) 


suiker, maar ook de kleurstof opgelost; want de si- 
roopachtige massa, die een lichtbruin aanzien had, 
deelde deze kleur aan het water mede en liet een grijs 
poeder vallen. Dit grijze poeder werd geheel in alcohol 
opgelost en had (om wijdloopigheid te vermijden) alle 
eigenschappen van Cerin. Zoodat dus in de schillen 
van 1o zure appelen, van de genoemde soort, o8r, 550 
Cerin voorkomt, welke met de kleurstof der appelen 
veel minder innig is verbonden, dan dit in de era 
bessen het geval is. 

Uit deze eigenschap van suiker ‚ om de kleurstof met 
zich te nemenen het was grijs achter te laten, meende 
ik een middel te kunnen afleiden , om iedere wassoort , 
die met kleurstoffen verbonden voorkomt, zuiver! af 
te scheiden. Te dien einde nam ik gele Cerin van 
lijsterbessen‘en smolt die in eene zuivere suiker-siroops 
vormde er alzoo ééne massa van „en wierp die in water 
uit en mengde die met water af. “Hierdoor werd het was 
gepraecipiteerd ‚maar niets minder gekleurd , dan 
vroeger; “Zoodat op deze wijze de kleurstof „ indien die 
innig met Oerin door de natuur verbonden is, er niet 
kan afgezonderd worden: — ‚Men weet ook „, welke. 
moeite het vinheeft, om ons gewoon wit was zoo te 
bereiden , als wij teid bezitten. >. 

„De schillen van 10 zoete appelen bbekst Renet 
genoemd) gedroogd , wogen 208",gg1, werden met 
ether uitgetrokken en alzoo, naafdamping vanden ether, 
werd er wederom eene ‚als zoo even bij de zure appelen 
vermeld is, ‘siroopachtige massa verkregen, welkerin 
gewigt bedroeg 78r.2g1. Deze met water uitgekookt; 
werd wederom het water hierdoor gekleurd , en-het 
grijze poeder gepraecipiteerd , hetwelk verzameld en 
gedroogd bedroeg -0£r,744. Dus was er aan suiker 

en 


Re 0 


en „water in hetgene door ether was uitgetrokken 
78,2 — 085744 == 68",547. De 08:,744 van het 
grijze poeder; met alcohol kokend behandeld „ werden 
wederom, geheel opgelost, en waren in allen, aan het- 
gene uit de zure appelen verkregen was, gelijk. Dus 
was er aan Cerin in de schillen van deze soort van 
zoete appelen 08",744. * 

Eene hoeveelheid van ol,05 rozijnen werd fijn 
gehakt en eerst met water ‚ daarna met ether uitgetrok- 
ken , tot dat er in den ether niets meer werd opgelost. 
Hierdoor werd verkregen eene, als bij de appelen ver- 
meld is , siroopachtige massa van 28",079 gewigt, wel- 
ke. met, water. gekookt, gefiltreerd en het donker 
graauwe poeder gedroogd aan hetzelfde in. alcohol 
oplosbare was, leverde 08,5g1.- Behalve dit. Ce- 
rin, werd er: insgelijks eene roode kleurstof in ge- 
vonden ,,; die met het suikerachtige vocht door het 
filtrum getogen was. De met ether uitgetrokkene en ge- 
droogde schillen der rozijnen wogen 45,8. 

Eene even groote-hoeveelheid horinten , met ether 
behandeld, leverde aan de siroopachtige massa op 

8",207, enaan Ceriy 08, 350. De kleur der door het 
gd getogene vloeistof was hier even als van het 
Cerin dezelfde als bij de rozijnen. De met ether uit- 
getrokkene schillen bedroegen 4er, 2. 

„Bij deze eenvoudige proeven , met rozijnen en korin- 
ten genomen, omdat in dezen tijd des jaars geene druiven. 
te bekomen zijn, voeg ik nog een enkel woord over proe-, 
ven, door FR. NEES VON ESENBECK (*) genomen, 
over de kleurstof der blaauwe druiven. Door alcohol 

meen- 

(*) wieki des Apotheker Vereins im lite Teutschland, 
Bd. 20, Heft.-3s… N 

BIJDRAGEN, D. VII, sr. 1. G 


( 96 ) 


meende NEES uit het door ether uit de schillen uit— 
getrokkene: en verdampte en met water uitgekookte 
eene hars te trekken van eenen eigen aard, die een 
geel-groen aanzien had. De schillen, die met ether uit= 
getrokken waren , trok hij 1u met alcohol uit, waar- 
door hij eene schoone roode tinctuur verkreeg , welke , 
uitgedampt , eene extractachtige massa achterliet, die, 
met water behandeld, eene donkergroene weekhars, 
Chlorophyllum ‚ Zegt NEES, vin aen achter 
liet. pais Jab Jo}, 

Vreezende , dat de extractachtige massa door het 
vuur gevormd en niet uitde druivenschillen uitgetrok— 
ken “was , trok hij drooge druivenschillén met alcohol 

„Door zuren werd de bruine dus verkregene tinc- 
tuur rood, door alcaliën groen. Het door verdamping 
van den alcohol verkregene werd met ether uitgetrok= 
ken, waardoor de genoemde weekhars opgelost werd; 
Het overige met aleohol van'g2 pro cent afgewasschen. 
Er bleef hierdoor eene roodbruine kleverige massa te= 
rug, die Nees looistof met druivensuiker en eenige 
kleurstof noemt.’ Het uit den verdampten alevhol ver- 
kregene hield ‘hij nu voor de zuivere kleurstof: Hij 
geeft hiervan de eigenschappen op, die wij hier niet 
vermelden , omdat wederom’ voor zuivere kleurstof 
door N E Es een mengsel van Cerinen kleurstof gehou 
den “is; ‘hetgene uit onze aerden gemakkelijk i is af te 
leiden. 

Inhet geheel draagt deze ontleding van NEE S geene 
blijken van naauwkeurigheid, en zijne wijze geenszins 
het zegel van eenvoudigheid-met zich. — De naam van 
weel:hars komt ook in deze ontleding voor , welke in- 
derdaad: geene scheikundige zelfstandigheid aanduidt „ 
en waaronder men niet eene bepaalde stof begrijpt, 

maar 


C:Bp-) 


maar waardoor men velerlei stoffen heeft aangeduid. 
De weekhars van NEES is blijkbaar was, dat ge- 
“ kleurd is, en behoort van het dus genoemde CAloro- 
phylluin niet onderscheiden te zijn in de analyse. 

Uit de rij der kalebassen heb ik nog de vrucht van 
Cuecurbita lagenaria onderzocht. De harde huid 
van deze vrucht deed mij reeds te voren vermoeden , 
dat erin ruime mate was in zoude te vinden zijn, en de 
uitkomst was aan de vooronderstelling evenredig. De 
helft van zulk eene kalebas, ter grootte van een klein 
kinderhoofd , schaafde ik uit , tot ik nagenoeg de harde 
en broze schil overhield , brak die aan stukken en 
stampte die in eenen vijzel fijn. Het poeder werd met 
ether uitgetrokken , die hierdoor zeer schoon citroen- 
geel gekleurd werd ; de ether verdampt en nu van een 
gekleurd overblijfsel uit den ether verkregen 185, 785, 
terwijl het door ether uitgetrokkene gedroogd bedroeg 
538r, 050, Het eerste was donkerbruin van kleur 
en insgelijks siroopachtig. Alzoo werden de in water 
oplosbare deelen hiermede uitgetrokken en gefiltreerd. 
en het gele poeder van Cerinz. verzameld == os", 552. 

Spaansche peper werd tot eene hoeveelheid van 
98",295 fijn gesneden en met ether uitgetrokken. 
Daardoor werd de ether schoon rood gekleurd. De 
verdampte ether liet eene schoone roode kleurstof ach 
ter, die met Cerin te zamen bedroeg 08",165. In 
alcohol dit opgelost zijnde, werd er door bijvoeging van 
water een geel Cerin gepraecipiteerd en een gedeelte 
der kleurstof in water opgelost. Door het drooge roode 
poeder met water te koken , werd ook het water hier- 
door rood gekleurd. Alzoo is deze kleurstof eenigzins 
in water oplosbaar. Zij is zoo fijn verdeelbaar ‚ dat, op 
de huid gebragt, deze hierdoor sterk wordt gekleurd , 
G 2 „en 


( 98 ) 


en de kleurstof er alleen uit slijten kan. Aan deze groo- 
te verdeelbaarheid meen ik dus ook slechts het kleuren 
van het water door dezelve te moeten toeschrijven. 

Een Sinaasappel werd geschild en de schil met 
ether uitgetrokken, en wederom Cerin, doch eene 
zeer geringe hoeveelheid verkregen. De geheele hoe- 
veelheid was naauwelijks osr,015. Door langdurige 
uitdamping in een waterbad werd de etherische olie 
eerst geheel verdreven en alzoo een oranje-geel Ce- 
rin overgehouden. 

Van de vrucht en schil van Carica monotca, 
waarvan mij eene vrucht door mijnen vriend DE 
VRIESE is toegezonden, heb ik eene ontleding ge= 
maakt. Deze weeke huid van de overige vrucht zoo 
verre afgenomen, als deze nog oranje-geel gekleurd 
was , sneed ik fijn-en droogde dezelve op een water- 
bad. Hierdoor bleef terug 08r,9g1. Met ether uit- 
getrokken werd hieruit eene groene tinctuur verkre 
gen, die, verdampt, aan een citroen-geel Cerin op- 
leverde o08r,006. Eene zeer geringe met de week= 
heid der vruchtenhuid overeenkomende hoeveelheid. 

Een Citroen , op dezelfde wijze behandeld , leverde 
iets meer aan Cerin , ’twelk lichter geel gekleurd was, 
dan dat van Sinaasappelen. 

Eindelijk werd nog de schil vaneen’ Komkommer , 
maar van een’ zeer jongen komkommer (in dezen tijd 
geene anderen te bekomen zijnde) met ether uitgetrok 
ken, en alzoo wederom iets van een wit Cerin ver- 
kregen, De gebezigde komkommer was namelijk vol- 
komen wit. 

Alle deze, door ether uitgetrokkene stoffen werden nu 
nog met alcohol uitgetrokken en uit iedere , die niet met 
ether zoo lang uitgetrokken geweest was, tot er niets 

meer 


(99 ) 

meer in werd opgelost ,‚ wederom dezelfde zelfstandig- 
heden, als zoo even genoemd, verkregen; te weten: 
in alcohol oplosbaar was (Ceriz) en kleurstof. Bij som- 
migen was de alcohol meer gekleurd, dan de ether, en 
bleek hèt dus hieruit, dat de alcohol beter, dan ether 
de kleurstof oplost. 

‚Van de lijsterbessen hebben wij reeds, bl. 89, 
vermeld , dat door ether een geel poeder , door alcohol 
daarna eene roode weeke stof werd opgelost, en uit de 
huid der vruchten uitgetrokken. Hieruit blijkt dus 
vooreerst, dat de roode kleurstof der lijsterbessen in 
alcohol beter , dan in ether oplosbaar is, terwijl het was 
bijna geheel door ether uit de bessen getrokken werd. 

De door ether uitgetrokkene schillen der zure ap- 
pelen leverden met aleohol een bijna wit was op; 
van de zoete appelen insgelijks. Van de zuren eene 
hoeveelheid van o8r, 1133 van de zoeten =—o8r, 102. — 
Maar deze hoeveelheden Cerin waren , zooals bij de 
etherische aftrekking, met eenige suiker gemengd, wel- 
ke er op de genoemde wijze als bij ether ,‚ namelijk door 
water , van werd afgezonderd. De door uittrekking 
met alcohol verkregene stof uit zure appelen , dus Ce- 
rin en suiker, bedroeg 68r,2103 uitzoeten 58r,0%1. 

Uit de rozijnen werd , even ens als uit de orin- 
ten , door uittrekking met aleohol , van hetgene door 
ieder uitgetrokken was, een wit was verkregen , we- 
derom met een weinig suiker bedeeld. Uit de rozg- 
nen o8r,07g , uit de korinten o8r, og2. 

De kalebas-schil, nu met alcohol uitgetrokken, 
leverde aan overblijfsel, na de verdamping van den 
alcohol, 28r,572; hiervan was in water onoplosbaar , 
dus Cerin oer, Hs 

De Spaansche peper-huid gaf met alcohol weder- 


t om 


( 100 


om eene schoone roode tinctuur , welke ek we- 
derom gaf aan rood Cerin 08"‚5o. «— 

De Sinaasappelen gaven, alzoo behandeld, nog 
08,54 , de citroen 185, 10 en de komkommer o8f, 25. 
Hierbij waren echter nog , in ruime hoeveelheid , stof- 
fen vermengd , die in water oplosbaar waren. 

Alle deze hoeveelheden geven wij slechts op , om 
eene algemeene voorstelling van de betrekking te geven, 
die er tusschen dat Cerin in verschillende vruchten=- 
huiden voorkomt. Omstandigheden, echter, hebben 
op deze hoeveelheden den meesten invloed. 

Uit alle deze proeven, die wij niet verder hebben 
voortgezet , omdat wij meenden een genoegzaam aantal 
vruchten onderzocht te hebben , om tot eenig bepaald 
en zelfs eenig algemeen besluitte mogen komen , volgt 
dus: dat er was in de vruchtenhuid met kleurstof 
“voorkomt, en dat dit in die mate er in gevonden 
wordt, naar mate de vruchtenschillen harder van weef- 
sel zijn. In de lijsterbessen, de vrucht van Cucurbita 
lagenaria en appelen het meest; in druiven, citroenen 
en Sinaasappelen het minst. 


2°. Komen er in de huid der vruchten stoffen 
voor, welke in andere plantendeelen , be- 
paaldelijk, die aan de oppervlakte der plant 
gevonden worden, niet worden aangetrof- 
fen, en welke oorzaken kan men voor het 
ontstaan dier eigene stoffen opsporen, en 
zijn dezelve niet scheikundig uit anderen 
en algemeen voorkomenden af te leiden ? 


Tot de beantwoording dezer vraag willen, wij nu 
overgaan. — Door PELLETIER en CAVENTOU(*) 
/ is 

(*) Journal de Pharmacie, Tom. 3, p. 486. 


( 101 } 


‚is in het buitenste van kruidachtige gewassen en in de 
bladeren eene stof gevonden, die zij Chlorophyllum ; 
bladgroen ‚ hebben genoemd , en voor een eigenaar 
dig plantenbeginsel meenden te mogen houden. Zij 
bereidden dit bladgroen door bladeren uit te persen , 
en hetgene zij overhielden met alcohol uit te trekken , 
te filtreren, den alcohol er van af te trekken en tot 
droogwordens uit te dampen. Hierdoor verkregen zij 
eene donkergroene stof , van harsachtig aanzien , wel- 
ke ir, water onoplosbaar was en ‚ naar hunne meening , 
zuiver kan verkregen worden , door die in water uit te 
koken en tot poeder te brengen. Zij hielden dit blad- 
groen, aldus verkregen „ voor de kleurstof der blade- 
ren , en wel voor de zuivere kleurstof derzelven. — 
Door vuur werd hetzelve gesmolten , daarna ontbonden 
en door de vlam, onder verbranding met heldere vlam, 
aangestoken. 

Door chlorium werd de groene kleur ontbonden en 
eene geelachtige stof achtergelaten. Alcohol, ether, 
vette-en vlugge olieën en alcaliën losten het op , ook ac. 
sulphurieum en aceticum concentr. Door ac. hydro- 
chloricum werd het geel gekleurd ; door ac. nitricum 
insgelijks, en, onder ontbinding en uitdrijving van ac. 
nitrosum, een wit, reuk- en smaakloosligchaam , dat 
oplosbaar in ac. nitricum ‚ onoplosbaar in water en al- 
caliën was, voortgebragt. 

Indien men deze eigenschappen van het bladgroen 
vergelijkt met die, welke wij van het Ceriz der vruch- 
ten hebben medegedeeld , dan is het spoedig te zien , 
dat dit Chlorophyllum niet een eigen plantenbeginsel, 
maar. groen gekleurd Cerin is, en dat met zuiver Ce- 
rin, dat sneeuwwit behoort te wezen , in de bladeren 
onder de opperhuid eene groene kleurstof voorkomt, 


die 


( 102 } 


die te zamen door PELLET IE Ren CAVENTOU voor 
de zuivere kleurstof gehouden zijn. 

Deze meening, hoe zeer die op genoegzaam zekere 
gronden rustte, heb ik echter nog kunnen ondersteu- 
nen en tot zekerheid brengen , door Chlorophyllum, 
dus genoemd , uit drooge oranjebladeren uit te trek- 
ken en met de vroeger genoemde gekleurde Cerin-soor- 
ten uit lijsterbessen, kalebassen, appelen en kom- 
kommerste vergelijken. 

Te dien einde sneed ik oF, 1 drooge oranjebladeren 
fijn, en trok die wederom met ether uit , om denzelf- 
den weg in te slaan , dien ik bij de andere proeven ge- 
volgd was. Hierdoor werd de ether groeu gekleurd , 
en na verdamping van denzelven eene groene massa 
overgehouden, die o8r5go woog. Daarna werden de 
bladeren met alcohol uitgetrokken ; wederom een groen 
vocht, en na verdamping eene groene massa verkre- 
gen == 08",550. De alcoholische tinctuur was donker- 
der groen, dan de etherische gekleurd, en leerde daar- 
door reeds, dat de zuivere groene kleurstof der bla= 
deren , even als de roode der vruchten , beter in alco- 
hol , dan in ether oplosbaar is. 

De groene stoffen ‚ op beide wijzen verkregen , ver- 
schilden weinig van elkander, en alleen slechts zoo 
veel , als uit eene grootere hoeveelheid zuivere groene 
kleurstof, in het door alcohol verkregene, volgen 
moest. 

Beide waren zij ligter dan water, week te maken 
en smeltbaar bij ligte warmte , door aanraking met de 
vlam brandbaar, onder verspreiding van wasachtigen 
reuk, in ether, alcohol oplosbaar, in water on- 
oplosbaar , niet te verkleuren door koken in water 3 
oplosbaar in vette en vlugge olieën , door acid. nitri- 

cum 


(03) 


eum eerst geel gekleurd en daarna, met behulp van 
warmte ‚ onder ontwikkeling van ac. nitrosum, ont- 
kleurd en wits door toevoeging van water werd er 
eene witte stof afgescheiden , die in pot. lig. werd op- 
gelost. PELLETIER en CAVENTOU schrijven het 
tegendeel; maar herhaalde oplossing heeft ons van de 
oplosbaarheid overtuigd, die à priori reeds op te ma- 
ken is. Neemt men namelijk wit was en lost men 
dit in acid. nitricum op , zoo moet dit opgelost blij- 
ven, of, door water gepraecipiteerd zijnde , wederom 
opgelost worden, indien men b. v. pot. liq. toevoegt ; 
omdat de alcaliën met was zeepen vormen, die in alca= 
liën oplosbaar zijn. Even zoo is het in het bladgroen van 
PELLETIER en CAVENTOU. De zuivere kleurstof 
wordt door het ac. nitricum ontbonden en dit hier- 
door in ac. nitrosum veranderd, terwijl het met de 
kleurstof verbonden was in het zuur , en ‚ na toevoeging 
van pot. lig. , ook hierin opgelost wordt. 

Even zoo als het ac. nitricum op het bladgroen van 
PELL. en CAV. werkt, werkt ook het ac. hydrochlo- 
ricum op hetzelve, ontkleurt het, lost het op , doet 
door bijvoeging van water wederom het was afgeschei- 
den en dit door pot. liq. weder opgelost worden. 

Ac. sulphuricum loste het bladgroen van P.en C. 
op ; ac. aceticum insgelijks. 

Alle deze eigenschappen zijn aan het was en aan de 
zuivere kleurstof beide eigen. Van wit was kan men 
zich van al deze eigenschappen gemakkelijk overtui- 
gen: dat is dus van 2 Cerin, en van eenestof, die 
enkel uit Ceríz bestaat, duseven eens. Maar ook alle 
deze eigenschappen van het Chlorophyllum van P. en 
C. zijn insgelijks eigen aan het vroeger , bl, 89 genoemde 
gekleurd Cerin der vruchtenhuid, die wij hier niet 
weder herlialen. Ee- 


( 104 ) 


Eene bijzonderheid uit deze vergelijking vermelden 
wij nog. Wij hebben bl. go gezien, dat, indien de roode 
kleurstof van het Cerin van lijsterbessen door zuren 
ontkleurd was, deze door alcaliën weder werd te voor- 
schijn geroepen. Dit zelfde gebeurt niet met de groene 


„kleurstof van het dus genoemde Chlorophyllum. Deze 


kleurstof wordt b. v. in ac. aceticum onveranderd opge- 
lost. Voegt men nu hierbij eenig pot. lig. , zoo wordt 
de groene kleurstof niet afgescheiden ‚ maar eene roode 
kleurstof gevormd en de groene geheel verdreven. 
Hetzelfde dus gebeurt hier met de zuivere groene 
kleurstof van het dus genoemde CAlorophyllum, als 
gebeurt met de zuivere roode kleurstof van het gele 
Cerin der lijsterbessen. 

Uit de vergelijking dus tusschen de gekleurde fas 
door uittrekking van oranjebladeren met ether, en 
door uittrekking van de huid van lijsterbessen met 
ether verkregen, volgt, dat zij alleen in zoo verre 
onderscheiden zijn, als eene groene en roode kleur- 
stof, met hetzelfde Cerin gemengd , onderscheiden 
wezen moet „en dat dus het CAlorophyllum van PE L- 
LETIER en CAVENToU inderdaad geene eigene 
zelfstandigheid , maar was met eene groene kleurstof 
gekleurd moet geheeten worden. 

Wij zullen in een volgend N°. dezer Bijdragen op de 
eigenlijke kleurstof van het groene was terugkomen , en 
zullen de proeven, genomen , om die van het was af te 
zonderen , vermelden ; maar door het hier opgeteeken- 
de en hier boven medegedeelde hoop ik reeds meer of 
min de oorzaak van het verschil, hetwelk sommige 
Scheikundigen tusschen verschillende soorten van 
groen plantenwas hebben enk aangeduid (*), 

en 


(*) Benzeurvs, Lehrbuch der Chemie, Bd. 3, S. 412: 


( 105 j) 


en daardoor tevens den aard van het vooronderstelde 
Chlorophyllum toegelicht te hebben. 

Van waar nu het was in de huid der vruchten af- 
komstig is, valt niet meer twijfelachtig , nu wij hebben 
aangetoond , dat eigenlijk in de vruchtenhuid geene 
bijzondere stof wordt aangetroffen, maar eene alge- 
meen in planten voorkomende en door bijmenging van 
eenige kleurstof slechts onderscheidene zelfstandigheid. 
Indien wij dus Cerin in de bladeren en Cerin in de 
vruchten aantreffen ; maar het eerste groen , het andere 
geel , of rood gekleurd, of kleurloos , zoo als het in witte 
vruchten b.v. wezen zal (*), dan zeggen wij: dat het 
was der vruchtenhuid denzelfden oorsprong heeft , als 
het was der bladeren, en dat de kleurstof in de erika 
slechts verschilt van die, welke in zulk eene groote 
hoeveelheid. in kruidachtige planten en in bijna alle 
soorten van bladeren wordt aangetroffen. En vinden 
wij dan bladeren, die op hunne onderste oppervlakte 
anders, dan op hunne bovenste gekleurd zijn , of die ge- 
spikkeld , of gevlakt, of geschilderd in de plantkundege- 
heeten worden of; zien wij de bladeren van kleur ver- 
anderen , in het najaar geel , rood en bruin worden, 
dan zeggen wij, dat onder al deze bijzondere om- 
standigheden het Cerin hetzelfde blijven kan, en dat * 
slechts de kleurstof van groen , geel , rood of bruin be- 
hoeft te worden, om dat groot verschil voor ons te 
doen schijnen. 

MACAIRE-PRINCEP onderzocht de gele kleur- 
stof van de geel geworden bladeren der populieren (Po- 
pulusfastigiata)in het najaar,op de volgende wijzelf: 

Hij 


(*) In weinig gekleurde appelen was het Cerín reeds grijs. 
(f) Bibl. Univ. Tom. 39, p. 130. 


( 106 


Hij trok eerst de najaars bladeren met ether uit , 
welke hierdoor lichtgeel gekleurd werd , en door ver- 
damping eene vaste, vette, bij geringe warmte smelt- 
bare stof opleverde, die met was overeenkomst had. 
Ook zulk eene stof vond hij in de groene bladeren der 
populieren. De alzoo uitgetrokkene bladeren trok hij nu 
met alcohol van 40° B. uit, waardoor de bladeren ont- 
kleurd werden en de alcohol geel werd gekleurd. Door 
dezen alcohol met water te bedeelen, werden er gele 
harsachtige vlokken afgescheiden. Door uitdamping 
van de alcoholische oplossing verkreeg hij eene, bij 
warmte kleverige massa, die in ether en alcohol oplos- 
baar was, hieraan eene gelekleurmededeelde, die onop- 
losbaar in water was, maar in verdunde zuren meer 
of min werd opgelost. Door het vuur werd zij gesmolten 
en verspreidde eenen reuk als van eene vegetale brand- 
bare zelfstandigheid. In verdund ac. nitricum ver- 
warmd werd zij opgezet „ daarna opgelost, achterlaten 
de een geel wit bezinksel. — Alle deze eigenschappen 
vond PRINCEP insgelijks aan de groene harsachti- 
ge stof der zomer-populierbladeren. Alleen vond hij de 
groene hars oplosbaar in vette en vlugge olieën , de gele 
hierin onoplosbaar. 

Indien wij deze laatste eigenschap uitzonderen , zoo 
zouden wij niet aarzelen, om de gele hars van PRIN- 
CEP voor geelgekleurd Cerin te verklaren, en de 
groene hars van PRINCE P is niet anders, dan het CA/o- 
rophyllum van PELLETIER en CAVENTOU, of 
groengekleurd Cerin. Wij kunnen zelfs , om de groote 
overeenkomst met deze stoffen , die wij gevonden heb- 
ben, nietanders , dan de onoplosbaarheid der zooge- 
naamde gele hars der verkleurde populier bladeren 
(geel Cerín) in vette en vlugge olieën betwijfelen. Het 

is 


(top } 


is mij insgelijks gebeurd , dat ik meende, dat het geel 
Cerin der lijsterbessen in terpentijnolie onoplosbaar 
was, omdat deze ligt en drijvende op de vloeistof 
met zoo weinig derzelve in aanraking is. Eerst bij lan- 
ger vertoef werd dezelve hierin opgelost. 

Doch PRINCEP, die twee zelfstandigheden voor 
eene en dezelfde houdt, heeft geene onwaarheid ter 
nedergesteld , maar slechts niet naauwkeurig waarge- 
nomen. Hij trok de gekleurde bladen eerst met ether , 
daarna met alcohol uit; loste alzoo in beide gevallen 
Cerin en kleurstof op (want hij meldt ons niet, dat hij 
eerst dan met alcohol begon uit te trekken , als er door 
ether niets meer werd opgenomen) , maar eerst meer 
“was , dan kleurstof , omdat er meer van het eerste, dan 
van het laatste voorkomt; door alcohol meer kleurstof, 
minder was (bl. go). Nu hebben wij, bl. g2 , gezien, 
dat de roode kleurstof der vruchtenhuid in terpentijn- 
olie onoplosbaar is, maar het was hierin wel wordt opge- 
lost. Daaraan is dus, hetgene PRINCE P ons van het 
geheel mededeelt, toe te schrijven , dat hij zijne roo= 
de kleurstof geheel in vlugge en verte olieën onoplos= 
baar meende te wezen.» Want ook in olijvenolie was 
onze roode kleurstof „even eens als in terpentijnolie , 
onoplosbaar , maar het hiermede verbonden was hierin 
geheel oplosbaar. Hierdoor vonden wij alzoo een nieuw 
middel, om de kleurstof zuiver te verkrijgen en van 
was geheel te bevrijden. 

PRrRINCcEP noemt ééne eigenschap der gele , door 
aleohol uit de geel gekleurde populierbladeren verkre= 
gene stof, die-onze meening, dat de gele en roode 
kleurstof in de vruchten uit de groene zoude voortko- 
men, zeer kan ondersteunen ; te weten : dat door een 
lang vertoef der gele kleurstof uit de populierbladeren 

in 


( 108 -) 


in een alcali, deze in eene groene, aan het dus ge- 
noemde Chlorophyllum geheel gelijk zijnde stof ver- 
anderd wordt. 

Maar deze waarneming heb ik met mijn geel Cerir 
niet bevestigd gevonden. Kéne lijsterbes werd in po- 
tassa lig..gekookt, en ééne in amm. gelegd ; ook een 
weinig poeder van geel Cerín van lijsterbessen met 
"deze vloeistoffen behandeld ; maar niets gezien, dan het 
tegendeel van PRINCE P. 

Ziedaar dan het tegendeel van overeenkomst, tus- 
schen de kleurstof der najaarsbladeren en gekleurde 
vruchtenhuiden, op het duidelijkstaangetoond. PRiN- 
CEP noemtde eerste en het Chlorophyllum met DE- 
CANDOLLE Chromuler maar ook deze is geene ei- 
gene zelfstandigheid ,‚ evenmin als het Chlorophyllum 
en slechts een met eene gele of roode kleurstof gekleurd 
Cerin. 

Volgens PRINCEP zou de groene kleurstof der zo- 
merbladeren , en de roode en gele der najaarsbladeren 
niet in aard onderscheiden zijn , en worden zij daarom 
door hem met denzelfden naam bestempeld van C4ro- 
mule. Maar volgens onze hier boven vermelde proe- 
ven ; is de groene kleurstof der zomerbladeren Cerinz 
met eene groene; de roode en gele kleurstof der najaars- 
bladeren Cerin met eene roode of gele kleurstof , die 
met die, welke in de vruchten gevonden worden ;, 
slechts in hare terugwerking op zuren en alcaliën ver- 
schillen. Daar echter het tegenwoordig saizoen niet 
veroorloofde , deze gele en roode kleurstof der blade- 
ren , door de natuur ongestoord gevormd , zuiver af 
te scheiden, zullen wij nader’ hierop terugkomen en 
beiden met elkander vergelijken. 

Uit deze proeven kan ik echter met PRINCEP geens- 

zins 


( 109 ) 


zins besluiten , dat het dus genoemde groene Chromu= 
le der bladeren in geel Chromute overgaat ‚ door oxy- 
genium op te nemen, of opgenomen tot zich te hou- 
den ; maar zie ik geene redenen , om tot iets anders 
onze toevlugt te nemen in het verklaren van het rood- 
worden der bladeren in het najaar of der. vruchten , 
dan in het verkrijgen van eene grootere hoeveelheid aci= 
dum ecarbonicum, waardoor een-alcali , dat vroeger 
de kleurstof groen deed wezen , wordt verzadigd , en 
de kleurstof , zoo als zy is, rood of geel doet te voor- 
schijn komen. Wij zullen, door proeven voorgelicht , 
nader mededeelen , in hoe verre deze meening met de 
waarheid overeenkomstig is. 

De roode en gele kleur der bloembladeren bleek aan 
PRINCEP, door alcaliën in eene groene te kunnen 
veranderen , welke door zuren weder als rood te voor- 
schijn kwam. Hij gebruikte hier toe de petala der 
Salvia splendens en vele gele bloemen. De witte 
bloembladeren, die hij onderzocht, schenen hem toe 
een weinig van de gele Chromule (geel Cerin) te be- 
vatten 3 de blaauwe en blaauw-roode bloemen wer- 
den alle groen door alcaliën en weder rood door zuren. 
Door rood Chromule (rood Ceriyt) met een weinig qui 
nine of strychnine te wrijven , verkreeg hij eene blaau= 
we kleurstof , waaruit het hem duidelijk werd, dat 
alzoo de natuur de blaauwe kleuren in de bloemen 
voortbrengt. Door zuren werd deze blaauwe kleur 
rood. 
ocAdle deze proeven vermelden wij slechts, om er nader 
op terug te komen ; maar zij schijnen op te helderen , 
hetgene ons de ondervinding omtrent de roode , gele 
en groene kleurstof der vruchten bepaaldelijk heeft 
geleerd, en geven menig nieuw gezigtspunt , om tot de 

wa- 


(mo ) 


ware oorzaak van het verschil in kleuren der bloemen 
bladeren en vruchten op te klimmen. 

Dat in de vruchten uit de groene kleurstof de gele en 
roode gemaakt wordt ‚ kunnen. wij telkens zien , als wij 
de vruchten van haar ontstaan af aan , tot haar rijp wor= 
den beschouwen. Eerst met het groene kleed der plant 
overtogen , is het Cerix in de vruchtenhuid der onrijpe 
vruchten groen , even als de bladeren. Uit de alge- 
meene bron worden dus ook het Cerér ende groene kleur- 
stof over de vruchten verspreid. Spoedig, intusschen, 
weet de vruchtensteel uit de moederplant met zijne wor- 
teltjes die stoffen af te zonderen, die de vrucht-be- 
hoeft, om in omvang toe te nemen, en zaad , zaadbe- 
deksel en beschutselen voort te brengen , die in andere 
deelen der plant niet gevonden worden. Hieronder 
behoort ook de vaste stof, die de vrucht uitwendig be- 
kleedt: het Cerin. De groene kleurstof , met dit 
vroeger verbonden, verdwijnt langzamerhand „ en 
wordt: 1°, door het uitgroeijen der vrucht, daar er 
niet meer schijnt aangevoerd te worden , verdeeld en 
alzoo onmerkbaar; 2°, tevens door den invloed,des 
liehts-ontkleurd en wit. Dan verschijnt het Ceria zoo 
als het is : wit van kleur. Men neemt dit waar op den 
tijd, als de vrucht begint rijp te worden. De groene 
kleur is bij de meesten verdwenen , en eene grijze of 
licht gele kleur heeft de plaats ingenomen van de vroe- 
gere algemeene groene plantenkleur. 

Maar hetlicht der zon is in staat , niet alleen kleur= 
stoffen te ontbinden , maar ook te vormen. « De groene 
kleur der bladeren verdwijnt , als de plant in duisternis 
wordt opgesloten , en er treedt bleekzucht (chlorosis) 
te voorschijn; het licht onderhoudt dus de groene 
kleur der bladeren en doet die dus onder zijnen invloed 

ont= 


(aaa ) 


ontstaan. Even zoo worden door het licht in de vruch- 
tenhuiden kleurstoffen gevormd. Onze vleesch- en an- 
dere gekleurde vruchten worden , door het licht ruim 
beschenen wordende , sterk gekleurd ; anders minder 
en blijven zij meer of min-witachtig ; sommigen zelfs, 
b. v. de perziken, alleen gekleurd, op die plaatsen , 
welke. door de zonnestralen onmiddellijk kunnen wor- 
den aangeraakt. 

Bij dit menigvuldig voorkomen van gele en roode 
kleurenvin de huiden der vruchten mogen wij; wan- 
neer wij deze van de groene kleur der bladeren trach- 
ten af te leiden , niet verzuimen opmerkzaam te maken 
op de kleuren van het Spectrum Solare ‚ waar rood, 
oranje, geel, groen, blaauw „indigo en violet de rij is, 
in welke de kleuren elkander opvolgen „ die in hêt-ont- 
bonden Jicht zijn waar te nemen. Daar nu vanigroen 
de vruchten geel, van geel goudgeel en oranje, 
van oranje rood worden „ ìs de overgang natuurlijk en 
uitlichtkundige waarnemingen over den-aard ende wij- 
ziging der kleuren voorzeker toe te lichten ; eene voor- 
onderstelling , die, hoe zeer niet van grond ontbloot; 
echter daadzaken behoeft, om bevestigd en duidelijk 
verstaan-te worden. ' 


30, Wat volgt er uit de kennis, aan de ge- 
noemde stoffen, in bladeren en vruchtenhut- 
den gevonden; en kunnen hieruit ook bij- 
zondere, het plantenleven rakende punten 
worden opgehelderd ? 


Uit het gevonden Cerzn en de kleurstof in bladerenen 
vruchtenhuid- volgt: -1°. dat de groene kleurstof der 
bladeren , onder den invloed des lichts, de gele en 
roode , de meest gewone in de vruchten , voortbren- 

BIJDRAGEN , D.VIT, sr. 1. MZ gen 


Cann +) 


gen kan, Indien toch de groene kleurstof eerst in de 
vruchten gezien wordt en naderhand verbleekt en on- 
merkbaar wordt gemaakt, volgt hieruit geenszins , dat 
de stof der kleurstof verdwenen is. Wanneer immers 
chlorium eene indigo-oplossing ontkleurt, is de stof des 
indigo’s niet verdwenen uit de oplossing. Even zoo kan 
het licht de groene kleurstof in gele en roode verande- 
ren, door dezelve eerst bijna kleurloos (wit) te doen 
dee 

2°. Welligt echter wordtin di bladerenuit het Cerón 
groene kleurstof , uit hetzelfde Cerir in-de vruchten 
gele en roode gevormd. Er zijn echter nog geene daad- 
zaken bekend ; die dit punt stellig kunnen beslissen. 
De onder N°, 1 genoemde meening komt mij echter de 
waarschijnlijkste voor, omdat bij chlorosis eene groote 
hoeveelheid der kleurstof ontkleurd kan aanwezig zijn, 
welke ‚als de plant aan het daglicht wordt blootgesteld, 
spoedig hare groene kleur heeft hernomen, Wij mogen 
het er ‘niet voor houden , dat in dezen zeer korten tijd 
van Cerin weder groene hlentarol zoude gevormd. wor- 
den. Er is ook eene waarneming van MACAIRE- 
PRINCEP(*), die, ons de waarschijnlijkheid tot ze- 
kerheid brengt, dat de gele en roode kleurstof in de 
vruchten uit de groene, die ook in de bladeren ge- 
vonden wordt, gevormd wordt. PRINCEP, name- 
lijk , maakt ons opmerkzaam op deze twee kleuren , de 

gele en de roode, welke inzonderheid in het najaar , 
vóór het afvallen der bladeren, aan die bladeren worden 
waargenomen , welke verkieirdd: Het bleek hem , dat 
eerst de gele, daarna de roode kleur wordt voortge- 
bragt ‘bij die bladeren’, “welke rood worden ; dat ve- 
len 


(*) Biblioth. Univers., Tom. 39, p. 127: 


( 115 ) 


len-echter geel blijven , maar dat deze ook nimmer rood 
zijn geweest. Dit zelfde zien wijpin de vrüchten gebeu- 
ren; en daar nu PRINCEP duidelijk had waargeno- 
men , dat inzonderheid hetlicht deze verkleuring der 
bladeren volbrengt, dat bedekte gedeelten der blade- 
ren groen gekleurd blijven kunnen, terwijl onbedekte 
verkleurd worden, zoo mogen wij het verkleuren der 
bladeren in den herfst en het gekleurd worden der 
vruchten aan dezelfde oorzaken toeschrijven : het eer- 
ste in een kort tijdsverloop , het laatste in langer tijd- 
vak geschiedende, maar beide het gevolg van het 
ontkleuren van het Chlorophyllum, dus genoemd , 
of eigenlijk van de groene kleurstof der planten. 

Aan dit groot verschil in tijd moet dan ook toege- 
schreven worden, dat de vruchten, vóór zij geel of 
rood worden ‚ somtijds zeer licht geel, bijna wit kun= 
nen wezen. Velen echter worden onmiddellĳjk van 
groen geel en daarna rood: b. v. de perziken, de 
kalebassen, de aalbessen, enz. Maar, behalven dit ver- 
schil in tijd, is er een wezenlijk verschil in de hoeveel- 
heid groene kleurstof bij de bladeren , die rood worden, 
en bij de vruchten, die deze kleuren aannemen. Daar- 
‘em worden de meeste vruchten niet zoo sterk gekleurd 
en zal men ligtelijk kunnen nagaan , dat juist die vruch- 
ten, die zeer sterk geel of rood gekleurd worden , in 
het voorjaar sterk groen zijn geweest, b.v, de Spaansche 
peperen andere capsica’s, enz. 

3°, Volgt uit het aanwezen van Cerín in de vruch= 
tenhuid , dat men bij het doen van scheikundige ont- 
leding vari vruchten zorgvuldig de huid moet afzon- 
deren en deze op zich zelve onderzoeken , omdat men 
anders de uitkomsten van twee onderscheidene ontle- 
dingen verward bĳj-elkander telt. 

Hs 40, 


Gm ) 


49, Door de kennis aan de stof, waaruit de huid 
der vruchten bestaat „voorgelicht, is het ons thans 
duidelijk , waarom die hardere huid der vleeschvruch- 
ten b. v. der bezieën zoozeer geschiktis: 1°. om de 
vochtigheid af te sluiten , door eene zeer gladde , door 
was geboende oppervlakte aan het water aan te bieden, 
langs welke de druppelen gemakkelijk afloopen; 2°, om 
aan doorwaseming minder gelegenheid te geven , door 
de grootere hoeveelheid was, die er in de vruchten- 
huid meer, dan elders in de plant voorkomt 5 waar- 
door de vrucht, minder afhankelijk van uitwendige 
omstandigheden , voor dezen minder gevoelig wordt. 
Hierdoor blijven saprijke vruchten de sappen in haar 
binnenste behouden en verliezen zij minder van de 
meest vloeibare stoffen , door dat de hardere vruchten- 
huid deze sappen van de buitenlucht blijft afsluiten. 
Daarom zien wij ook juist die vruchten , welke veel was 
op hunne oppervlakte bezitten, b. v. de kalebassen , 
langen tijd aan verrotting wederstand bieden, en zien 
wij de lijsterbessen dan nog hare kleur behouden, 
als alle bladeren en andere gekleurde plantendeelen die 
reeds lang hebben verloren. 53°. Om aan de verandering 
in warmtegraad der vruchten wederstand te kunnen bie- 
den. Was, namelijk, is een slechte geleider der warmte, 
en de voor vruchten zoo schadelijke afwisseling in tem= 
peratuur wordt dus veel verminderd , door dat zij om= 
geven worden door een bekleedsel , uit eene zelfstan- 
digheid gevormd, die zulk een slechte warmteleider is. 
Hierdoor blijft aan de vruchten langer , dan aan andere 
plantendeelen , die temperatuur, die zij eerimaal heb- 
ben aangenomen. Maar was levert nog eene gladde 
oppervlakte aan de zonnestralen op, kaatst dus veel 
warmte terug, die anders voor de vruchten schadelijk 

we- 


wezen zou, indien zij tot in haar binnenste doordrongen 
werden van de brandende zonnestralen, welke nu op de 
oppervlakte worden terug gekaatst, en hier , door een 
schoon teeken achter te laten , de plaats doen kennen, 
waar voortdurend voor het behoud der vrucht door de 
natuur zelve is gezorgd, in het geven van een kleed 
aan dezelve; waarvan men met sENEBIER moet 
herhalen: « Wagréable et Vutile, voila une des 
«formules générales de la Nature” (*). 


BESCHRIJVING VAN CA4ALA4AMUS DRACO WILLD.; 
NAAR EXEMPLAREN VAN DEZE PLANT, VERZA= 
MELD EN MEDEGEDEELD DOOR DEN HEER 
PRAETORIUS, RESIDENT TE PALEM- 
BANG, OP HET EILAND SUMATRA; 


door C. L. BLUME, 
Hoogleeraar en Directeur van ’s Rijks Herbarium te Leiden. 


Oa meer andere , deels gedroogde, deels in sterk 
water bewaarde planten, welke mijn geëerde vriend, 
de Heer PRAETORIUS, tegenwoordig gezaghebber 
der residentie Palembang, op de Oostkust van Su- 
matra ‚ mij onlangs toezond, bevinden zich ook tros- - 
sen met bloemen en andere met rijpe vruchten van 
die nog zoo onvolledig bekende soort van palmen, wel- 
ke het, in den handel voorkomende, Oostindische 


Dra- 


(*) Mem. Physico-Chim. Tom. 3, p. 152. 


( 116 ) 


Drakenbloed oplevert (*). Deze aanwinst moest mij 
des te aangenamer zijn, naardien al mijne pogingen , 
gedurende mijn verblijf op Java ‚ om mij dezelve van 
het naburig Sumatra of Borneo, waar deze palin 
oorspronkelijk gevonden wordt, aan te schaffen, vruch- 
teloos waren gebleven. Trouwens ook RUMPHIUS,; 
deeenigste , die ons over dit onderwerp, in zijn Merb. 
«„Amb., V‚, p. 114—11g , eenigzins voldoende narig- 
ten gegeven heeft, zegt, dat hij eerst, na veel vergeef 

sche 


(*) De beste soort van Drakenbloed, die uit Oostindië in 
den handel voorkomt, namelijk die in balletjes, zeldzamer in 
dunne pijpen, wordt alleen van de vruchten van Calamus 
Draco gewonnen, ofschoon eenige andere soorten van Cala- 
mus aan derzelver vruchten insgelijks sporen van deze verf- 
hars te kennen geven, zoo als b. v. mijn Calamus ornatus 
(Syst. Veg. ed. scruurers VII, II, p. 1326, 6), doch in te 
geringe hoeveelheid, om ingezameld te kunnen worden. Op- 
merkenswaardig is het, dat sommige andere Monocotyledoni- 
sche gewassen, b. v. Dracaena Draco LinN., insgelijks eene 
soortgelijke harsachtige verfstof, door insnijdingen in den 
tronk „ opleveren, even als het zonderlinge gewas uit Nieuw- 
Holland, de Kanthorhaea hastilis smritu, hetwelk, wat de 
gedaante van zijnen tronk aangaat (zie DECANDOLLE, Or- 
ganographie végétale, tom. I, p- 222, tab. 7 et 8), eene 
zeer groote overeenkomst heeft met onderscheidene soorten 
van Sigillariae BRONGN. (Prodr. des Végét. fossil. ,p. 63), 
die, als overblijfselen eener thans van de aarde verdwenene 
Vegetatie, slechts in de ingewanden onzer aarde voorkomen. 
De roode harsachtige stof dezer drie planten komt in hare 
scheikundige verhouding bijna overeen, terwijl ik zeer twij- 
fel, of dit zelfde ook het gevalis met de verfstof, welke mede 
als Drakenbloed van Péeroearpus Draco en Pter. Santali- 
nus LINN. komt; iets, waarover nadere onderzoekingenmoe- 
ten beslissen. / 


( u7 ) 


sche moeite, iets stelligs dienaangaande van zekeren 
DE ST. MARTIN heeft vernomen, die hem deze 
soort van Rottang met deszelfs bladeren , vruchten 
en de ruwe verfstof van Palembang overzond , naar 
welke hij dan ook dezen palm beschreven en op Tab. 
LVIIL, fig. 1, A—D, afgebeeld heeft. Wat nu deze 
afbeelding betreft, de eenigste, welke, buiten eene 
reeds vroeger verschenene onbeduidende schets van 
VALENTIJN (Beschrijving van Amboina, Tab.4g), _ 
daarvan bestaat, en welke afbeelding van RUM PHAIUS 
door FR.NEES VON ESENBECK, in zijne officineele 
gewassen , slechts met geringe verandering is overge- 
nomen 3 dezelve kan juist niet op eene groote gelijkenis 
met de natuur aanspraak maken , aangezien wij ons uit 
verscheidene plaatsen der bijgevoegde beschrijving ten 
volle kunnen overtuigen „ dat zij voor een groot ge= 
deelte niet naar eigene beschouwing „, maar volgens ont- 
vangene mededeelingen door RU MPHIUS ontworpen 
is. De opmerkzame lezer dier beschrijving in het Herb. 
Amb., waarin buitendien noch van de bloemen, noch 
van de eigenlijke vorming der vruchten eenige de min- 
ste melding wordt gemaakt , zal ongetwijfeld de ge- 
grondheid van het beweerde erkennen, daar RuM- 
PHIUS, onder anderen, zelf verklaart, geene uiteinden 
der Rachis of algemeene bladstelen (zijtakken. van 
dien Schrijver) gezien te. hebben : immers reeds uit 
dien hoofde moest het voor hem ondoenlijk zijn , eene 
naauwkeurige afbeelding-van het geheele loof dezes 
palms te leveren, gelijk dan ook de plaatsing der vrucht- 
trossen in de oksels van het loof, in zijne af beelding, 
alleen op berigten berust. Juistover dit puntkan ik , 
wel is waar, ook nog geene genoegzame inlichting ge- 
ven , dewijl de Heer PRAETORIUS mij te dien einde 

ee- 


( 118 ) 


eene nog aan den hoofdstam van dezen palm vastzittende 
Rachis of geheel, of , daar dezelve zeer lang is, in 
verscheidene stukken gesneden , had moeten mede- 
deelen. Het ware ook te wenschen, dat ik eenige leden 
(@nternodia) van den hoofdstam ter mijner beschik- 
king had gehad , nog met derzelver bekleedselen en 
doornen voorzien , en waaraan te gelijk een tros bloe- 
men of vruchten geplaatst was, opdat ik iets met ze- 
kerheid. aangaande de plaatsing dezer laatsten had 
kunnen aangeven. Denkelijk zal ik weldra door eene 
nadere zending , waarbij mijn vriend op deze defecten 
zal acht geven , in staat gesteld worden , om van deze 
belangrijke plant eene getrouwe teekening voor mijn 
uitvoerig werk te leveren. Inmiddels geloof ik van die 
deelen, welke hĳ de goedheid heeft gehad mij reeds 
te doen toekomen, en die in het Rijks Herbarium zijn 
nedergelegd , geen doelmatiger gebruik te kunnen ma- 
ken, dan door van dezelve, ten nutte der wetenschap, 
eene naauwkeurige beschrijving te ontwerpen. 

Ten aanzien der bovengemelde afbeelding van RU M- 
PHIUS moet ik nog opmerken , dat het blaadje met d. 
geteekend van beneden te smal toeloopt, en niet al- 
leen op de middelste ‚ maar ook op twee ter zijde loo- 
pende zenuwen van de bovenzijde met borstels bezet 
is 3 dat de vrucht B. eensdeels te klein ,‚ anderdeels te 
langwerpig van gedaante is, en boven in eene te lange 
en vooral te dikke punt uitloopt ; terwijl dezelve in 
grootte en gedaante vrij wel overeenkomt met de af beel- 
ding, welke GAERTNER (Carpol. II , pag. 268, tab. 
159) van Calamus Rottang LINN. geeft, De af- 
beelding bĳ RuMmPHrus vanhet zaad, onder C., is 
daarentegen zonder eenige gelijkenis , welk een en an 
der mij doet vooronderstellen , dat de vruchten ‚ welke 

RUM- 


(amg) 


RUMPHIUs van deze plant bezat, niet volkomen rijp 
waren. 

Na eerst het wezenlijke karakter van deze soort van 
Calamus te hebben opgegeven , zal ik dadelijk tot 
hare uitvoerige beschrijving overgaan. 


Calamus Draco WILLD. 


G. aculeis caudicis seriatis adpressis ‚ rachium soli- 
tariis subuncinatis, foliolis lineari-lanceolatis tri- 
nervibus in nervis supra setosis , spadicibus pa= 
niculato-ramosis erectis, floribus hermaphro- 

‚_ditis, fructibus subglobosis. Wr1rrp. Sp. PL 
HI, p. 205. — Lam. Encycl. bot. VI, p. 505. 
7. — PERS. Syn. PLI, p. 585, 5, —REES, 
Cycl. n. 7. — Bosc, in nou. Diet. d'hist. 
nat. XXIX, p. 487. — Spr. Syst Veg. II, 
P- 17, 8. — FR._NEES VONESENB. Plant. 
offie. cum fig. —PorRr, in Dict.d. Scienc. 
nat. XLVI, p. 5o7-— ScHuLr. Syst. Veg. 
VIE, IL, p. 1525, 5. 

Calamus Rottang. Var 8. LINN. Spec. p. 463. 

Arundo farcta indica ROB. MORIS. Ovon. II. 
Pp: 220. — JOH, RAY. Mist. Plant. UL, P- 
615. —SAM.DALE, Pharm. 4°. Pp: 29. 

Palma conifera spinosa ENG. KAEMPFER, 
Am. exot. p. 552. 

Drakenbloeds Rottang FR. VALENT. Descr. 
„Amb. p.218, tab, XLIX. 

Palmijuncus Draco Rrumru. Herb. Amb. V, p. 
114, tab. LVIII, fig. A—D. 

Rottang Djerenang. 

Djerennang. Malaice. 

Djernang. 

Dje- 


(“_xa0 ) 


Djerenne. 

Djerne. Makassar. 

Jerenne. …3s 

PA rrrA:In Provincia Palembang Sumatrae insulae 
locis uliginosis. 


eee emnnmmmmmmnmmmdtemm 
Î 


Raprx fibrosa, conflata ex fascieulo denso radicu- 
larum numerosarum, aliquot pedes longarum, ex recto 
subflexuosarum ‚ enodium, teretium vel hine inde obi- 
ter compressarum, hîc laevium , ille subtorulosarum, 
tenacium , lignosarum , extus rufescentium , intus al- 
barum , calamum scriptorium crassitudine adaequanti- 
um, ex quibus fibrae paucae, distantes, solitariae, 
pollices paucos longae filamque gossypinum crassitie 
aequantes , tortuosae , teretiusculae , latera versus ra- 
mulos aliquot teneriores simplices vix semiunciam lon- 
gos exserentes et colore pallidiore gaudentes prodeunt. 
Tam fibras quam fibrillas istas spongiola, terminat 
parva, obtusiuscula, laevigata, carnosa, ad basin 
circumclusa pelliculâ tenerrimâ, pellucidâ , limbo li- 
bero retrorsum spectante erosâlacerâve, quae, dum 
spongiolae pars infima sensim sensimque indurata fi= 
bram ipsam longiorem reddit, annuli in morem solvi- 
tur, cicatrice distinctâ nullâ relictâ. Radiculae, 
quae cuticulâ sive epidermide tenui suberustaceâ rufâ 
vel in vetulis luridâ convestiuntur, interdum , prae- 
primis illae, quae horizontaliter supra terram diffun- 
duutur, surculaceae fiunt, uti e. g. portio corticalis 
radiculae talis senioris, quam ante oculos habemus , ad 
apicem emortuum vel fortuito praemorsum surculisduo- 


bus cylindraceis obtusis perforatur. 
Ra- 


OK EE 


Radicularum vero fabrica digna nobis videtur , 
quae fusius hîcexponatur , utpote ab illa Monocotyle- 
donearum aliarum multum aberrans. Constant enim : 

1°, Corpore centrali lignoso cylindraceo e fasci- 
culis vasorum punetatorum rectà adscendentibus telâ 
eellulosâ tenaci fibrosâ conjunctis conflato, fasciculis 
quidem externis multo confertioribus et contextu cellu- 
loso-fibroso indurato compactiore inter sese colligatis , 

uam ‘fasciculi interiores. Cylindricum illud corpus in 
radiculis adultis omnino est plenum ‚ in novellis autem , 
telâ cellulosâ in centro laxinrelaesà , plerumque canali 
angusto perfossum, ambitu verosecundumlongitudinem 
striatum. 

ado, Lamellis numerosis tenuissimis inter corpus 
centrale modo descriptum partemque exteriorem cor 
ticalem radiatim diffusis et utrumgque directe jungenti- 
bus, interstitiis tamen vacuis. Sunt autem expansiones 
cellulosae , vasa nulla propria foventes e cellulisque el- 
lipsoideis constantes, quae, licet a se inviceme facili 
separabiles , succos differendo contribuere videntur, 
quippe nonnunquam submoniliformes atque materiae 
dilute fuscâ repletae reperiuntur , contextu illo cellulo- 
so ideireo speciem punctatam prae se ferente. Ceterum 
lamellae s. appendices istae , radiis medullaribus plan- 
tarum dicotyledonearum haud absimiles et in radiculis 
novellis multo faciliores distinctu, introrsum duplicatio= 
nes efformant, dum complures ibidem inter se colli- 
dentes cum pulvinis in circuitu corporis centralis con- 
fluant, quin in ipsius substantiam penetrent. 

Bio, Substantid corticali lignosâ compactissimâ y 
vasorum experte, quae telâ celluloso-fibrosá tenaci 
constat, et, aeque ac corpus centrale in radiculis 
vetulis, etsì diametro vix novellas exsuperent, crassior 

est, 


est, quam in hisce, radijs cellulosis e contra in spati= 
um angustius coarctatis, 

4'e, _Epidermide {cujus jam supra mentionem 
fecimus) rufescente , tranversim sese solvente , pariter 
e contextu delle conformatÂ ‚ qui tamen structu- 
ram aliam, quam ille substantiae corticalis contermi= 
nae , exhibet. Etenim stratum cellulosum externum 
cellas prolixas, internum autem parti corticali radicu- 
lae incumbens cellas subhexagonas offert. 

CAUDEX, teste RUMPHIO, solitarius , simpli= 
cissimus; juxta terram pollice multo crassior, sursum 
vero mox tenuior, internodiis bi-tripedaneis, inae- 
qualibus, cylindraceis, frondium vaginis tubulosis ob- 
tectis, quae (vaginae) aculeis (s. potius spinis) in series 
oblique transversas vel imperfecte spirales dispositis 
lineari-subulatis complanatis strictis vida corneis 
magnitudine inaequalibus horrent. 

FRONDES amplissimae, alternae, remotae, pin- 
natae, instructae stipite valido,seeundum RU MPHIUM 
inferne unciam lato et semiunciam crasso, utrinque 
aculeis (s. potius spinis) brevibus robustis, in dorso 
autem hamis fortibus armatoz ejusmodi aculeos icon 
RUMPHII etiam ad latera racheos s. ad stipitis partes 
foliosas monstrat, quod vero cum portione pedes 
duas longâ racheos plantae hujusce, quam ante ocu- 
los habemus, nequÂâquam congruit. Pars enim ista 
racheos est stricta , inferne pennà olorinâ crassior, fla- 
vido-viridans, tenerrime lineolata, glabra, attamen 
in dorso hine inde furfure atro-fuscescente sparsa , ibi- 
dem latissima et plano-convexa et inter pinnarum juga 
cicatricibus inferne 12 poll. a se invicem distantibus , 
sursum adhuc remotioribus, magnis, trigonis,. ex 
aculeis simplicibus forsitan uncinatis hîc delapsis obor- 

tis 


(223) 


tis inunita, latere altero angulo obtuso, qui parte so- 
lam infimâ aculeis sparsis remotissimis minimis tuber- 
eulaceis , apice arguto atro-fuscis, ad basin tumidam 
pallide flavis, rectiusculis , sarsum in rachi non am- 
plius obviüs convestitur. — Aachis transversim per- 
secta superne, ubi crassitie deerescit, trigona, in- 
ferne autem irregulariter pentagonaest, quia hìc su- 
pra-utrinsecus canaliculo lato superficiali sursum ap- 
planato notatur „cui pinnae affiguntur. Num pars ter- 
minalis, proinde atque-in congeneribus plerisque, in 
apicem longum tenuem laxum aculeis armatum excur- 
rat „ observationibus ulterioribus relinquere oportet. 

Pr NNAE numerosissimae , patentissimae., sessiles, 
inferiores- suboppositae „ superiores alternantes , an- 
gusto-lanceolatae ‚ 12—14 poll. longae, pollicem la- 
tae, subulato-acuminatissimae , inferne parumper at- 
tenuatae et subplicatae, superne magis explanatac , 
praeter nervos tres longitudinales subtus leviter promi- 
nulos adhuc aliis tenerioribus percursae , chartaceo- 
membranaceae , subtus glabrae ac saturatius virides, 
supra glauco-viridulae et ad nervum medium duosque 
laterales teneriores ‘supra basin setis solitariis. remotis 
152 lin. longis simplicibus subpatentibus nigro-fus- 
cis consitae, haud secus ac margines setis similibus, 
ast brevioribus minusque inter se distantibus , ornan- 
tur. 

SPADICES erecti , paniculato-ramosi , uti RUM- 
PHIUS (l. c., p:115) dicit , et secundum ipsius iconem 
etiam solitarii ex axillis frondium , eodem testante 2—25 
ped. longi, inferius hamulis densis et adunatis obsiti. 
Verum tamen magnitudo ista solos spadices fructi- 
geros spectat , rachi communi cum ramis suis sub fruc- 
tificatione increscente. Spadices floridi 15—18 poll. 

lon- 


d ( 124 } 


longi , recti , in ramos 4—5 alternos distichos oblique 
patentes divisi, maximâ ex parte tomento tenero bre- 
vissimo pallide ferrugineo obducti, aculeorum omnino 
expertes, nisi forsan vagina (s. spatha incompleta) 
brevis ibidocata (in specimine nostro delapsa , cicatrice 
tamen orbiculari ipsam adfuisse prodente) aculeis gau- 
deat. — Spadicis rachis communis sublignosa ; te- 
nacissima, sordide pallideque virens „ obsnletissime 
lineolata , praeter vaginam basilarem sub ramis singu=- 
lis munita reliquiis vaginarum solitariarum, accumben= 
tium, ore oblique truncatarum, 5—4 lin. longarum,, 
obiter bicarinatarum, inermium, glabrarum , “coria= 
cearum , frustatim caducarum , post lapsum hinc ra- 
menta aliquot subulata relinquentium. Pars ima (rache- 
os) circiter 5 poll. longa est , crassitie pennae olorinae, 
compresso-anceps , reliquâ strictior et rigidior , in- 
ferne, ubi vaginam delapsam gesserat, pallide stra- 
minea floccisque furfuris nigro-fusci sparsa, cetero- 
quin glabra; summitas (racheos) refert appendicem. 
laxum flexuosum clavato-filiformem plus 5 poll.lon- 
gum ex ancipite trigonum tenacem , summo apice acu= 
to foliaeeo-compresso atque uno latere semifisso 5 in 
terstitia (racheos) inter ramos subtrigona , dorso alterne 
plano-convexa , facie oppositâ angulata , sursum , ubi 
ramum exserunt, paullulo crassiora, infimo calamum, 
scriptorium crassitie aequante ceterisque rectiore. — 
Rami ab initio rachi communi appressi , dein vix 
patentes : inferiores sexpollicares , ipsam supra basin 
in spicas 8—g alternas distichas simplices divisi; supe- 
riores sensim breviores, spicis paucioribus , rachi le- 
viter flexuosâ infra plano-convexà, supra imam ad 
basin leviter concavâ , paullo altius dein angulatà , in- 
ternodiis totidem, quot spicae adsunt, instructâ, 

in- 


t eb jj 


infra spicae internodiorumque sequentiam ochreae 
parvae ad instar arcte cingente, appressà, oblique 
truncatà et integerrimâ (solum in spicis infimis plerum- 
que dimidiata, margine sinuoso), latere spicae oppo- 
sito vix lineam longâ, sub eâdem in acumen acutum 
carinatum fere lineam longum productâ, tenerà, 
membranaceo-scariosâ , striolatÂ ‚ glabriusculâ. 
SPICAE subverticales ‚ ab initio faciei internae ra= 
eheos ramorum incumbentes ‚ ideoque inferiores su- 
pernas tegentes , demum magis , angulo tamen acutis= 
simo a rachi divergentes , distichae ‚ rectae , a basi ad 
apicem floriferae ; longiores tripollicares et g—11-flo- 
rae, supremae pollicares et oliganthaes axis rachi ra= 
morum consimilis, modo tenuior , magis flexuosus s. 
potius subgeniculatus , ad faciem internam magis angu- 
latus , ex complanato-triedrus , internodiis breviori= 
bus sursum ratione erassioribus , tomento furfuraceo 
copiosiore , et ad. exortum pedicelli cujusque vaginulâ 
adhuc minore ceterum formae et substantiae similis, 
atque illa racheos ramorum. 
FrorEs hermaphroditi, alterni ‚ subverticales , 
__ad: faciem internam axeos ‚ cujus sinus occupant , im= 
bricati, demum distichi, singuli suffalti pedicello ses- 
qui-l. ad duas lineas longo, firmo „inferne angulato et 
compresso, superne clavato et tri-vel obscure quadri- 
laterali. — Spathellae in quovis pedicello 4, varius 
5; magnitudine inaequales, parvulae ‚ brevissimae:, 
lato-ovatae, interdum obliquae , ‘acutae, planae vel 
una alterave carinata, ordine alterrio subbiseriali dispo- 
sitae, et, plerumque per paria coalitae, substantiâ va- 
ginulae; supremae duae pedicello continuae hinc 
proxime infra florem marginis bidentati flotem semi 
amplectentis aemulae 3 duae alterae infra pedicelli à pi, 


Cem 


( 126 ) 


cem adnatae, quarum anterior, dentibus marginis 
illius vaginantis subopposita, reliquis majorest, op- 
posita autem floribus terminalibus prorsus deest , iti- 
dem saepe in vaginulam semiamplectentem inaequali= 
ter bidentatam coalitae reperiuntur. 

CAryx calathiformis, spathellis majoribus multo’ 
longior „ ultra medium trifidus ‚ad basin subtrigonam 
crassus et subearnosus ibidemque externe furfure fus- 
co tectus. Zaciniae triangulo-ovatae , aetuales „ mu 
eronulo sphacelato terminatae ; integerrimae, nervo- 
sae-, tubo corollae ad pressae eundemque tegentes., co 
riaceae , marginibus membranaceae , intus concaviüûs- 
culae , striatae et splendidae, «extus convexiusculae et 
opacae ‚ siccando luteolo-rufescentes. — 6 

CororLrLA calyee plus duplo lougior , fere 5 lin. 
adaequans , subcampanulata , -ultra medium trifida, 
substantiae firmae chartaceo-coriaceae , utrobique gla 
bra, viva ex albo flavicans „ siccata pallide fusca ; tu 
bus calyci immersus hemisphaericus, imam ad basin 
parumper attenuatus, laevigatus et splendens ; laci- 
niae calycinis alternae, erectae,  semilanceolatae, 
planiuseulae „infra apicem acutiusculum intus parum 
concavae sulcis aliquot obsoletis „ dorso striolatae. 

STAMINA sex, corollae trientes duos adaequan- 
tia, ex istius tubo exserta, erecta, aequalia,gla- 
bra. — Filamenta inferne in urceolum fando corol- 
lae accretum , maximam ovariipartem vaginantem re- 
sinâque rabrâ imbutum, connata, a basi laciniarum 
corollae’ superne ultra semilineam libera , sinu obtu- 
sissimo a se invicem disjuncta ‚e basi triangnlâ mem- 
branaceo-complanatâ cuspidata, — Antherae angus- 
to-lineares , apice filamentorum libera triplo fere lon- 
giores , basi bifido-sagittatae , dorso juxta basin affi- 

xae , 


C #27 } 


xae; erèctae ; latera versus intus loculis- duobus lon- 
gitudinalibus angustis dehiscentes ‚ stramineae. 
OvARIUM ovato-globosum , magnitudine grani 
Piperis nigri, obiter trigonum, ex toto squarroso= 
reticulatum per squamaulas in series retrorsum incum- 
bentes dispositas, minutas, orbiculares, ad margi- 
nes inferiores tenuiores. pellucidas , ‘sub lente acutiori 
erosas , externe plano-convexas, ecanaliculatas , Jae- 
vigatas, maxima ex parte resinâ sanguineâ inter ipsas 
exsudante obtectas et conglutinatas ‚ intermediis qui- 
dem majoribus , infimis e contra creberrimis minimis- 
que. Notatu quoque dignum est, squamularum ista- 
rum unamquamque laminis duabus arcte coadunatis 
constare „ quarum inferior ut processus tunicae exter 
nae pericarpii faciem superioris internam, exceptis mar- 
ginibus imis extremis, obducit , et substantiä subfun- 
gosâ componitur , quâ, perinde ut inter squamularum, 
sinus , resina illa tinctoria provenit ; lamina autem ex- 
terna s. superficies, squamularum substantiam densam 
subecorneo-chartaceam magis pellucidam offert. neque 
ullos secernit succos, — In ovarii basi adsunt Zoeuli 
tres parvi, singuli ovuZo ellipsoïdeo imum ad angulum 
internum. afflixo erecto repleti. — S4y/{s nullus , seu 
ad basin usque divisus in stigmata tria terminalia, 
recta, filiformia , subacuta, plus dûas lineas Jonga, 
erassiuseula „carnosa , externe sulcolongitudinali no- 
tata, intus verruculis innumeris obducta, sursum a 
se invicem subdivergentia staminaque exsuperantia. 
SPADIX fructiger , magnitudine adhuc auctus , uti 
floriger fere verticalis, proinde et rami sui, quisolum 
strictiores , glabriusculi et, adaeque ut axes spicarum 
magis erecto-patentes et pedicelli fortiores , ex parte 
furfure saturatius tincto fusci , in alis callosi, 
BIJDRAGEN, D. VII, sr. 1. Z FRruc- 


( 228 ) 


‘Frucrus subglobosus, magnitudine- globi sclo= 
petarii majoris , utrobique , subtus tamen paullo ma- 
gis, lato-rotundatus , supra mucrone brevissimo cras- 
so plerumque truncato rarius tridentato lignoso muni- 
tus, ad basin calyce explanato corollaeque reliquiis 
velatus, tessellis circiter in quindecim series dispositis 
deorsumgque direetis corticatus ac resinâ atro-sanguineÂ 
nitidâ fragili attrita laete phoeniceâ obductus, ita ut 
forma tessellarum vix distingui queat. Tessellae qua 
drangulae, latiores quam longiores , externe convexi= 
usculae , in centro sulco longitudinali utrinque emar- 
ginaturam obsoletam formante inscriptae, crassae;, 
osseae, peripheriâ paullulo tenuiores , intègerrimae , 
laeves „ stramineo-fuscae ‘nee vero nitentes , ad margi= 
nem anguli inferioris subincurvi castaneae, intus ad 
miärgines usque anguli istius periearpio adnatae: me- 
diae maximae, 2 lin. longae, 3 lin. latae : mucroni 
terminali proximae omnium minimae, minus crassae 
minusque induratae , obovatae vel suborbiculatae; 
margine imo sphacelato atro-fuscae, in medio sulco 
longitudinali obsoleto nullove notatae. 

PERrCARPIUM, cui tessellae adnatae , desen 
erassiusculum , Die fungosum, exsuccum , ex albo 
flavicans, intus membranâ ferrugineo-spadiceà, in 
fando arcte cum umbilico externo seminis coalità , ad 
latera vasis verticem versus erepentibus percursâ , ex= 
arescente convestitum, reliquiis dissepimentorum ova= 
rii ferme prorsus obliteratorum in vertice adhue sub- 
eonspicuorum instruetum ‚ monospermum. 

SEMEN indumentis’ suis adhuc inclusum eavitatem 
pericarpii arcte explens, subglobosum , secus longitu= 
dinem obiter striatum, ad basin per umbilicum (hi- 
lam) minimum vasis perforatum fundo pericarpii ad- 

5 na- 


( 12g ) 


natum „ ubi contemplatio accuratior adhuc ovula dua 

/ excentrica abortiva indicat, baccatum. — Testa du- 
plex: exterior (arillus auctor.) crassissima, pulposo- 
succulenta, recens verisimiliter, proinde atque in con- 
generibus aliis, pallide caesia , sicca e luteo rufescens, 
extus nitens, hinc crassior quam illine , hîe vasa um- 
bilico interno inserens et idcireo difieilior a nucleo 
solutu. Festa interna membranacea , aetate externê 
atro=fusea , cum tiucleo arctissime conferruminata pet 
processus lamellaceos numerosos , angustos , ex testae 
superficie internà profunde in substantiam núclei pe= 
netrantes, ferrugineos. 

NuUCLEus rotundato=trigonus, subtus quidquam 
depressus et in medio foveolâ subrotundâ vix elevatÂ 
notatus, hinc convexiusculus, illine in media cavitateé 
sübinfundibuliformi umbiliei interni (chalazae) ac; 
praeprimis basin versus angulo obtuso parum promi- 
nente praeditus, ideo hîe transversim persectüs trigo- 
nus, tuberculis parvis irregularibus depressionibusque 
rugosus. — 4 /bumen nucleo conforme, cartilagineum , 
durissimum, in eentro solidum et album ‚ circuitu ru— 
minatum , ex albo ferrugineoque variegatum. — Em= 
bryo parvus, obtuse conieus. lacteo-albidus indivi= 
sus, in cavitate propria baseos albuminis locatus, ad 
basin impressione circulari parum conspicuà papillam 
centralem minutam prominulam cingente praeditus. 


( 130 ) 


EENIGE WAARNEMINGEN OVER DE DUURZAAMHEID 
VAN HET LEVEN BĲ SOMMIGE PLANTEN 5 


door H.C. VAN HALL (*). 


\ \ anneer wij de Dieren, zoo wel als de Planten , be- 
schouwen in hunnen groei en hunne ontwikkeling , dan 
eens sneller , dan weder trager voortgaande, dan weder 
zelfs. geheel stilstaande en als het ware rustende, om 
nieuwe krachten te vergaderen , dan bemerken wij 
hierin eene wonderbare afwisseling van werking en 
rust, juist geschikt, om het vermogen van ieder deel 
in deszelfs behoorlijke kracht te handhaven. * Alle 
uitwendige invloeden , die op dier en plant eenig ver- 
mogen uitoefenen , wisselen in de Natuur met elkander 
af: droogte met vochtigheid, warmte met koude, 
licht met duisternis , en zelfs de in dit opzigt nog min- 
der. naauwkeurig bekende werking van de electriciteit , 
het magnetismus en andere natuurkrachten is niet al- 
tijd in dezelfde mate bemerkbaar. 

Door aitwendige invloeden opgewekt, vertoont dat, 
wat wij levenskracht noemen en hetwelk bij de Dieren 
en bj de Planten in het wezen der zaak niet verschilt, 
zich voor onze zinnen in den groei enin de ontwikkeling 
der verschillende voorwerpen duidelijk zigtbaar en 
wordt alsdan genoemd de werkzame levenskracht 
(wis vitalis agens). Is daarentegen de werking dier 
uitwendige invloeden niet genoegzaam, om zigtbaren 
groei en ontwikkeling der deelen te doen abba heb- 
ben , of, metandere woorden , is het leven aanwezig , 

zon= 


(*) Gedeelte eener Voorlezing gehouden in de r° klasse 
van het Kon. Ned. Instituut. 


( 4 J 


zonder zich door uiterlijke werking kenbaar te maken, 
dan noemen wij de levenskracht rustend of slapend 
Wis wvitalis latens). Zoodanig vertoont zich het 
leven b. v. in de zaden der gewassen, welke 5o, 
4o en meer jaren bewaard kunnen blijven en toch 
na verloop van dien tijd, bĳ gunstige uitwendige 
omstandigheden , ontkiemen en hun weder werkzaam 
geworden leven door groei en ontwikkeling der dee- 
len kennelijk vertoonen. Bij de volkomene planten 
merkt men denzelfden overgang van het werkzaam in 
het slapend leven en omgekeerd op, onder anderen 
bij de bollen, waarvan ik straks een enkel treffend 
voorbeeld zal mededeelen ; bj de Anollen of tubera 
en soms ook nog in aider deelen van den wortel op , 
ofschoon de duurzaamheid van dit rustend leven hier 
minder groot zij, dan bij de zaden. De winterstilstand 
in den groei der boomen, hoe zeer de omloop der sap- 
pen hier niet geheel schijnt op te houden, kan ook 
eenigermate een slapend leven genoemd worden; 
immers de ondervinding leert , dat men voor het en 
ten of griffelen der boomen een takje gedurende 
twee of drie maanden of zelfs nog langer, van den 
boom afgesneden , in den grond kan bewaren , zonder 
dat deszelfs leven verloren gaat. Bij de winterlas- 
sching (*) kan men in het midden van den winter een 
afgesneden boomtakje op eenen anderen boom plaat- 
sen , zonder dat deszelfs leven verloren gaat , ook door 
de strengste vorst, welke het takje voorzeker zoude 
doen sterven , wanneer zij het bij het uitloopen trof, 

dat is dan, wanneer het leven niet meer slapend, 

maar werkzaam was. Wij 


(*) Verg. 5. 1. curisrT, Handbuch über die Obstbaum- 
zucht und Obstlehre , Frankfurt a. M. 1997, S. of—98. 


“ 


( aBe } 


Wij mogen dus in de eigenschap van het leven , om 
gedurende eenigen tijd slapend of rustend te kun- 
nen blijven, een allerdoelmatigst hulpmiddel der Na- 
tuur , tot de instandhouding van al hare schepselen, 
erkennen; wijl zonder dit hulpmiddel vele planten 
voor de strengheid van onze Noordsche luchtstreek 
zouden moeten bezwijken. 

Bij de Zigtbaar-bloeijende of Phanerogamische 
planten, wordt het leven slechts slapend bij enkele 
deelen, en geene plant in vollen groei, met uitgewassen 
bladeren voorzien , kan, zonder geheel om te komen, 
van een werkzaam tot een slapend leven overgaan. 
Maar de Bedekt-bloeijende of Cryptogamische 
planten , wier voortpsantìing door zaden minder vol 
komen is en waarvan sommigen ten minste veel meer 
van den invloed der haar omgevende voorwerpen , der 
lucht, enz. afhangen , daar hare wortels , in vergelij 
king der geheele plant, vaak zoo aanmerkelijk veel 
kleiner zijn, hebben daarentegen het vermogen, om 
bijkans plotselings van een werkzaam tot een slapend 
leven te kunnen overgaan , hierdoor haar aanzijn in 
stand te houden en , door de meer eenvoudige en meer 
gelijke vorming van alle deelen , veel meer te kunnen 
verdragen , dan meer volkomene planten. 

Bladmossen (Musci) en Korstmossen (Liche- 
nes) verdroogen in den zomer, maar herleven bij de 
eerste najaarsregens. De dorste en kaalste rotsen, steil 
regt opstaande steenen muren en schuttingen vertoo- 
nen eenen langzamen, doch ontwijfelbaren groei en 
vermeerdering in de Kors!mossen ‚ waarmede zij be- 
kleed zijn. De gewone Nostoc (T'remella Nostoc L.) 
is bij droogte geheel ineen geschrompeld en op den, 
grond genoegzaam onzigtbaar ; maar zwelt op en groeit 


bij 


’ 


Esa) 


bij de eerstvallende regens met snelheid voort, even alsof 
haar groei nimmer had stilgestaan. Van daar , dat som- 
migen deze plant, als uit de lucht adnsevallen: als 
een meteorisch product beschouwd hebben. 

Onder de teederste Cryptogamische planten mag 
men de Zevermossen (Hepaticae) rekenen ; doch 
ook deze kunnen zeer langen tijd uitwendige waladelijf 
ke invloeden wederstaan , waarvan mij het volgende 
voorbeeld merkwaardig genoeg voorkwam , om dit hier 
bij aan onze lezers mede te deelen : 

Bij het doen eener Botanische wandeling in de om- 
streken der stad Groningen, verzamelde ik verscheidene 
exemplaren van Riccia glauca L., gevonden op 
eenen vochtigen veenachtigen tuingrond in het dorp 
Paterwolde. 

Dit had plaats op den 10 Maart 1850. De gevondene 
roosjes of kleine zoden van dit bevallig plantje werden 
op de gewone wijze gedroogd , tusschen filtreer papier 
onder zware boeken platgedrukt en , na verloop van 4 
of 5 dagen geheel droog zijnde , in het herbarium in- 
gevoegd. Nadenkende , hoe deze plantjes aan de ster- 
ke afwisseling van droogte en vochtigheid , welke be- 
paaldelijk ook zeer dikwijls in de maand Maart hier 
te lande plaats heeft, wederstand konden bieden, 
kwam het mij in de gedachten te beproeven, in hoe 
verre deze geheel gedroogde plantjes nog voor her- 
leving vatbaar waren. Ik plantte daarom op den 26 
April 1850, en dus meer dan 6 weken na de drooging 
der Riccia, een paar plantjes daarvan in een potje met 
fijne hei-aarde gevuld, van onderen in een bakje met 
water staande enrdus, door de capillaire opzuiging , 
steeds vochtig blijvende, en van boven met een omge- 
keerd glas bedekt, ten einde de lucht onmiddellijk boven 

het 


( 234 ) 


het plantje mede steeds vochtig te houden; hopende al- 
zoo de meest natuurlijke standplaats aan dit, altijd op 
vochtigen bodem wassend, Zevermos gegeven te heb 
ben. Het potje werd met eenige anderen , tot dierge- 
lĳke proeven bestemd, geplaatst op de vensterbank 
mijner kamer , nagenoeg uitziende ten Noorden en al- 
leen door de laatste stralen der avondzon , in dat jaar- 
getijde, beschenen. 

Op den 3o April vertoonden zich reeds de duidelijk 
ste sporen van leven inde Riccia. Het geheele plantje 
was opgestijfd , dikker , en meer groen van kleur ; de 
witte glasachtige worteltjes waren , in eene schuinsche 
rigting naar de aarde, duidelijk verlengd en schenen 
mij ook talrijker geworden toe. 

Den 3 Mei was er aan de volkomene herleving der 
Riccia geen de minste twijfel meer. Zij was, van 
bruinachtig geel, volkomen groen geworden ; was in 
omvang stellig toegenomen , hetwelk, zonder eenige 
vrees voor zinbedrog, gemakkelijk te zien was aan de 
zich verdeelende bifurcatiëen van het loof. — Een 
stuk van. het plantje bleek echter werkelijk dood te zijn. 

Den 8 Mei was de plant fraai fluweelachtig groen , 
eenigzins in de zeegroene kleur (color glaucus) over- 
gaande „met glinsterende kleine holligheden en stipjes , 
waardoor hare oppervlakte zulk een fraai fluweeachtig 
aanzien verkrijgt. De bifurcatiën verdeelden zich ge- 
stadig weder in tweeën , zijnde elke verdeeling van het 
loof, met eene diepe overlaugsche plooi in het midden, 
met opgezwollene randen voorzien. Het plantje groeide 
al meer en meer naar den omtrek toe; doch enkele 
plekken in het middelpunt stierven weder , of werden 
met eene soort van geleiachtige stof ,‚ welke mij tot een 
onderwerp van andere onderzoekingen gestrekt heeft , 
overtogen. Den 


({ 456-) 


Den. zo Mei was de omvang van het plantje nagenoeg 
verdubbeld, Er bestond dus geen twijfel meer , of deze 
plant, nagedroogd , platgedrukt en meer dan 6 weken 
in herbario gelegen te hebben, was weder in het leven 

„teruggeroepen, en niet slechts schijnbaar opgestijfd , 
(welke. opstijving men bij min naauwkeurige proeven 
wel eens voor herleving heeft aangezien ,) maar tot een 
werkelijk, door aangroei en duidelijke ontwikkeling zich 
kenschetsend , leven teruggekeerd. 

Tusschen den 20 Mei en den 1 Julij heb ik op onder- 
scheidene wijzen beproefd, wat de Riccia glauca 
niet al zoude kunnen verdragen , zonder dat haar leven 
hierdoor verloren ging: Zoo liet ik meer dan eens de 
plant in de blakerende zon, zonder ereen’ druppel 
water bij te voegen , gedurende 10 dagen zoo volkomen 
uitdroogen , dat zij zich als een droog schier vormloos 
stukje, verdord en geheel plat als papier op de aarde 
uitgespreid „ vertoonde, en zag dan tot mijne verwon- 
dering, dat, zoodra ik eene genoegzame hoeveelheid 
water in den bak onder het potje gedaan had, de plant 
binnen 2—á4 uren weder geheel hare natuurlijke ge- 
daante, haar gezwollen en geplooid loof herkregen , 
en hare in den,alzoo gedroogden toestand bleek- 
zeegroene kleur (in welken toestand de plant waar- 
schijnlijk den soortelijken naam van glauca verkregen 
heeft) in de fraai fluweelachtig-groene kleur der ver- 
sche plant veranderd had. 

Van den 1 Julij tot den 5 September , en dus gedu- 
rende meer dan twee maanden , plaatste ik de Ric- 
cia’s met opzet niet in de openelucht , waar zij in dit 
jaar ten minste vocht genoeg zouden gehad hebben 5 
maar liet dezelve onder haar glas op mijne kamer in de 
vensterbank staan , waar de zon haar iederen avond ten 

min- 


( 156 ) 


minste 4 uren konde beschijnen. Geen wonder, dat zij 
in het begin van September zoo innerlijk uitgedroogd 
en verdord waren , als eenige plant ooit wezen kan ; 
doch desalniettemin herleefde de Riccia wederom 
en nam ook wederom in omvang toe 3 ofschoon hare 
groeikracht door al de daarmede genomene proeven 
scheen geleden te hebben en zij niet meer zoo spoedig 
als voorheen'in grootte toenam. — Eenige bij haar ont- 
sproten bladmossen (Musci), onder welke ik Bryum 
argenteum, Hypnum cupressiforme en Dicra- 
num purpureum aan hetloof konde onderscheiden; 
hadden dezelfde verdrooging , alsde Riccia, onder- 
gaan, herleefden even zoo in het begin van September, 
maar groeiden veel weliger op. 

Het is dus zeker, dat de Riccia’sen andere mosplant- 
jes eenen geruimen tijd de volkomenste uitdrooging , 
zonder dat hare eigene levenskracht daarbij verloren 
gaat, kunnen verduren. In de opene lucht zullen zij 
voorzeker het gansche zomersaizoen kunnen blijven 
verdorren , en desniettemin bij de eerste najaarsregens 
wederom opwassen en in omvang toenemen. Hetschijnt 
echter, dat zij na een zeker tijdsverloop dit vermogen 
niet langer bezitten. Immers; in het voorjaar van 
18351 plantte ik op de voorbeschrevene wijze eenige 
andere plantjes van Riceta glauca, ongeveer één 
jaar vroeger verzameld en sedert op de gewone wijze in 
mijn herbarium bewaard. Deze plantjes schenen mij 
toe niet zoo volkomenlijk te herleven als de vroeger ver- 
melde; het loof (frons) ten minste zeer zeker niet. 
Dit toch veranderde nietin omvang ‚ maar werd , even 
als ook de overige aarde van het potje, met eene groote 
menigte geleiachtige blaasjes, inwendig lucht bevat- 
tende (Confervae), overdekt en hierdoor geheel aan 

Í het 


(E57 ) 


het gezigt onttrokken; maar hetzij uu de wortel haar 
leven behouden had , „Het ‚en dit komt mij waar= 
schijnlijker voor , dat. de zaadjes (sporae), in het loof 
besloten , ontkiemd waren, na verloop van 4 weken zag 
ik , onderen tusschen die blaasjes, nieuwe plantjes op- 
komen op dezelfde plaats, waar ik de oude geplaatst 
had; welke jonge plantjes ik waarnam tot het einde van 
Junij, geregeld groeijende en in omvang toenemende. 

Eenige dergelijke proeven , genomen met andere Le- 
vermossen, als Jungermannia undulata,crenulata, 
Blasia, Anthoceros punctatus en Marchantia 
polymorpha, die 2 of 5 jaren in mijn herbarium be- 
waard waren , hebben mij doen zien , dat, hoe zeer 
sommigen aanvankelijk opstijfden en , door het me- 
chanisch inzuigen van waterdeelen, eenigzins zwol- 
len, deze echter, blijkens geen daarop gevolgde 
werkelijke groei, inderdaad dood waren. Misschien 
ook had ik aan deze niet zoo geheel en al, alsaan de Azc- 
cia, hare natuuriijke standplaats kunnen wedergeven. 

Het zal niet overbodig geacht worden , dat ik hierbij 
melding maak van eene andere soortgelijke proef , ge 
nomen met eene Phanerogamische plant; eene 
proef, die mij verbaasde en nog te meer overtuigde 
van de groote hulpmiddelen , welke der Natuur, ter 
ke iloudie en behoeding van alle wier nm ‚ ten 
dienste staan : 

In het voorjaar van 1830, namelijk, nam ik uit onzen 
Plantentuin een exemplaar van de toen bloeijende 
Iris pumila, om hetzelve voor mijn herbarium te 
droogen. Daar ik nu meende, dat de wortel moeielijk 
zoude droogen , had ik aan de plant niet meer, dan 12 
Ned, duim van den wortelstok (rAizoma) , zonder ee- 
nige wortelvezelen daaraan , gelaten. De bladen, hoe 

ook 


( 238 ) 


ook met droog papier ververscht ‚ droogden echter na- 
genoeg niet, waarom ik dezelve dan eens in de blake- 
rende zon uitspreidde, dan wederom tusschen droog 
filtreerpapier sterk perste , totdat ik eindelijk in de 
maand Junij , meenende , dat zij nu toch wel droog ge- 
noeg zoude zijn, de Fris pumila in mijn herbarium 
weglegde, uit voorzorg echter nog met eenig droog fil- 
treerpapier omgeven. In het voorjaar van 1851 , dus 
een vol jaar nadat ik de plant uit den grond genomen 
had , plantte ik dezelve met -den wortelstok weder in 
den grond, nog met hare plat gedrukte en geheel droo- 
ge gele bladen voorzien. Hetscheen, dat, niettegen- 
staande al wat de plant uitgestaan had , de levenskracht 
echter in het bovenste deel van den wortelstok , of in 
de grondschijf (collum), was bewaard gebleven ; 
want nadat de plant drie weken lang: schijnbaar le- 
venloos gestaan had , weken de dorre bladen aan der- 
zelver voet eenigzins uiteen en ontsproten er nieuwe 
frisch-groene bladen uit het hart der plant, terwijl 
bĳ nader onderzoek bleek, dat de wortelstok reeds 
wortelvezels van 12 Ned. duim geschoten had. Sedert 
groeide zij regelmatig voort, totdat ik haar op heteind 
van Junij 18351 wederom tot nieuwe volkomene verdor- 
ring. voor een raam op het Zuidoostenliet staan. De 
nieuwe bladen waren toen 15 N. palm lang. 

Terwijl ik dit schrijf (den 26 April 1852), staat het- 
zelfde exemplaar van Zris pumila , hetwelk met den 
wortel steeds in dezelfde aarde is blijven staan , nog 
enderdaad levend (*) voor mij, niettegenstaande 

het- 


(5) Het bewijs, dat de plant inderdaad nog leefde , vond 
ik ten allen overvloede daarin, dat zij, van den 26 April tot 
den 8 Mei toe met water wederom bevochtigd , een geheel 
nieuw blad terlengte van eene halve Ned. palm haduitgeschoten. 


( #39 ) 


hetzelve van Junij 1851 af, en dus nu bijna een jaar 
lang ‚noch door eenig water bevochtigd is, noch door 
den dauw , daar de plant steeds op mijne kamer geble- 
ven is, en aldaar eerst drie maanden op het Zuidoos- 
ten en het overige van den tijd in eene kleine kamer , 
waar nooit gestookt wordt, voor een raam op het Noord- 
westen geplaatst is geweest, en dus de sterkste zonne- 
hitte van den warmen zomer van 1851, en ook in den 
afgeloopen winter eenige graden vorst heeft verdra- 
gen. — Zij, wien deze waarneming onder de oogen 
komt, zullen gewis deelen in mijne verwondering over 
eene zoo groote , ja, zou men schier zeggen , bijkans 
onverdelgbare levensduurzaamheid der planten : welke 
als eene Bijlage kan dienen tot de verhalen van reizi- 
gers, nopens de in den zomer in de uitgestrekteen woes- 
te Steppen van Azië geheel en al verdorde vegetatie , 
welke evenwel, bij de eerstvallende regens, zich met 
ongeloofelijke snelheid wederom welig tot eene aan- 
zienlijke hoogte ontwikkelt. 

Dat eigenlijke boller (bulb) zoo langen tijd bewaard 
kunnen blijven, is meer bekend. Voor eenigen tijd 
heeft de hoftuinier sea Ts te Munchen van deze ken- 
nis eene nuttige toepassing gemaakt, door bolletjes van 
planten uit de geslachten Allium, Oxalis, Ikia, 
enz. uiteen herbarium , in hetwelk zij gedurende meer 
dan een jaar bewaard gebleven waren, uit te nemen en 
in den grond te planten , met dat gevolg , dat uit deze 
bolletjes „ bij eene zorgvuldige behandeling, verschei- 
dene gezonde jonge planten ontstaan zijn (*). Eene 

bij- 


(*) Botanische Zeitung 1829, Ergänzungsbl. S. 85, 
86, — Zie ook eenander voorbeeld in deze Bijdragen, V, 
Wetenschappelijke berigten , bl. II. 


( 140 ) 


bijzondere opmerking scheen mij echter nog toe te vér- 
dienen de waarneming van den Hortulanus te Gronin= 
gen, J.C. HOFFMANS; die, in den plantentuin onzer 
Hoogeschool , in den voorzomer van 1828 eenige bol- 
len van Pancratium maritintum uit den grond nam 
en een gedeelte derzelve op eene plank droog liet 
liggen. Dit gedeelte bleef, daar wij bollen genoeg van 
deze soort hadden , aldaar meer dan 2 jaren lang lig- 
gen en werd eindelijk in het najaar van 1830 in de ope- 
ne lucht op den vuilnishoop weggeworpen. Naderhand 
bleek het, dat deze bollen nog levende waren ; want, 
gedurende den winter door eenig loof toevallig bedekt 
gebleven zijnde, sproten zij ih het voorjaar van 1831 
weder uit „ werden opgenomen , in den bak geplaatst 
en groeien thans weder’ welig op. 

Eene der eerste planten , welke ik voor ijn herba- 
fium verzamelde, was eene T'ulp, de zoogenaamde 
Due van Vol(Futipa suaveolens), welke ik metden 
bol daarbij, ofschoon niet zonder moeite , had gedroogd, 
na ook den bol herhaaldelijk geperst en aân de lucht 
blootgesteld te hebben. Dit in het voorjaar geschied zijn- 
de, bleef deze plant bij mijne overige gedroogde plan 
ten , door eenige zwaarte gedrukt, stilliggen tot in het 
volgende voorjaar, wanneer ik tot mijne verwondering 
bemerkte, dat er een nieuwe scheut aan de zijde van 
den ouden bol uitliep. Ik nam dadelijk de geheele plant 
uit het papier, droogde en perste dezelve op nieuw 
tusschen -droog filtreerpapier, totdat deze scheut, 
die 5—Á N. duimen lang was geworden , verdorde en 
stierf, wanneer de geheele plant weder zz herbario 
werd weggelegd. . Den geheelen zomer en winter over 
bleef de plant sul liggen , doch in het volgende voor- 
jaar schoot dezelveeenen tweeden scheut, nu van naaù- 

ut we- 


hi ( 141 ) 


welijks 2 N. duimen lang, waarna. de bol, voorde 
derde keer gedroogd zijnde, eindelijk ophield. langer 
aan te groeien. , 
Eene in vollen bloeistaande plant der St. Jans uien 
jen, of alhier zoogenoemde chelons (Allium fistulo= 
sum), werd door mij in Junij 1851 tusschen droog 
filtreerpapier onder drie dikke folianten te droogen ge= 
legd en het filtreerpapier van tijd tot tijd met droog 
papier ververscht. — Heden, den 26 April 1852, 
zijn de bloemen; bladeren en het bovenste deel der 
steng alleen droog; “maar de bol leeft volkomen- 
lijk, is niet merkbaar dunner, dan toen hij eerst. 
tusschen. het papier werd gelegd, heeft een’ Ned. 
duim lange worteljes. geschoten, ja, heeft kracht 
genoeg gehad , om uit eene zijbol eene nieuwe, 
meer dan een Ned. palm (decimeter) lange, spruit te 
doen ontstaan , niettegenstaande hij nu meer dan 10 
maanden door dezelve drie zware boeken gedrukt is 
geweest. , 
Ik eindig met den lezer te herinneren aan twee be- 

langrijke waarnemingen van anderen over hetzelfde 
onderwerp , waarvan ‘de eene meer bekend is, name- 
lijk, die van punEAU DE LA MALLE, die (in de 
Annales des sciences naturelles IX p: 558—540) 
spreekt van eenen zeer ouden Moerbeziënboom, die in 
het jaar 1805 tot op den wortel toe uitgedolven werd, 
in welks plaats een vlierboom geplant werd, die welig 
groeide tot in het jaar 1825, wanneer men, na het 
uitroeien van den vlierboom ,‚ met verwondering 12 

jonge Moerbeziënboomen zag uitspruiten , welke niet „ 
zoo als men ligt denken zoude ‚ uit gevallen zaad ont- 
Staan waren, maar uit den ouden, 5 duimen dikken # 

wortel, welke alzoo, na gedurende 25 jaren alslevenloos 


ger 


( 242 ) 


gebleven te zijn, eindelijk weder tot een werkzaam 
leven was teruggekeerd.… 

Minder bekend zal bij velen waarschijnlijk zijn de 
waarneming, welke Cc. NOZEMAN, in hetjaar1785jin 
het L'weede Deel, Derde Stuk der Verhandelin- 
een van de Maatschappij van Landbouw te Am- 
sterdam heeft geplaatst. Daar toch zegt hij (bl. 48), 
in Amsterdam, bij het aanleggen der grondslagen voor 
een zwaar pakhuis, waarvoor de grond diep moest 
worde, uitgegraven ; eene kleibedding-gezien te heb 
ben , die doorweven was van levende riet-tappen (de 
levende wortelstok of het rhizoma van Phragmites 
communis) suit welke bedding (om het minst te zeg— 
gen), sedert den uitleg van de Stad in 1615 geen riët= 
gewas boven den grond geweest was. Deze lange duur- 
zaamheid (ten minste 168 jaren lang) van het leven:in 
het-riet is waarschijnlijk aan de ontbrekende werking 
van alle prikkels, als het licht, delucht, enz. toe te 
schrijven, wijl door dit gemis het leven slapend of 
werkeloos gehouden werd. 

Uit het gezegde ontwaren wij derhalve weder treffen= 
de bewijzen van de groote hulpmiddelen , welke der 
Natuur tot het instandhouden harer schepselen te dien- 
ste staan , en hoe de eigenschap der levenskracht , om 
lang slapend of rustend te kunnen blijven, een Je 
voornaamste dezer hulpmiddelen is. } 


VUVVVVVVVVVVUVUVVV 


OVER HET NIEUW GESLACHT NYCTOPHILUS 
(NACHTVLIEGER) LEACH 


door C. 5. TEMMINCK. 


1 nde 2 (1); de twee bovensten lang , kegel 
vormig, puntig; hunne plaatsing nabij de hondstaud- 
kassen, en hunne kegelvormige en eenigzins, omgebo- 
gene gedaante geven aan dezelve den schijn van een 
tweede paar hondstanden > de vier ondersten staan 
wijd van elkander, ongelijk geschaard, zijn breed en 
drielobbig. _ 
Hondstanden 2; rustende op een uitsteeksel met 
__voorspringenden rand ; de ondersten aan de achterzij= 
de gewapend met eene kleine punt. Deze hondstan= 
den staan ruim Senoeg, om niet, even als bij de Mo- 
losses (Dysopes), de ontwikkeling te benadeelen der 
snijtanden. 
Maaltanden 25 de bovensten knobbelig, met ster- 
ke heuvels; de ondersten insgelijks knobbelig, maar 
meer kegelvormig. Al- 


(*) De Heer rEacu bedriegt zich, wanneer hij het getal 
der onderste tanden tot 6 brengt. Ik zou die vergissing aan 
het beschouwen van een Jong dier dezer soort kunnen toe- 
schrijven, zoo niet mijne Waarnemingen op hetzelfde voor- 
Werp waren geschied, dat aan dien Heer ‚tot de vorming van 
zijn geslacht Nyetophilus, verstrekt had. Ik verkreeg hetzel- 
ve uit de verkooping der verzameling van Dr. BROOKS, te 
Londen, en de Heer LEACa zegt in de Fransactions Linn, 
dat. hij zich van het voorwerp dier verzameling bediend 
heeft; weshalve zijne opgave van 6 snijtanden, in plaats van 
Á, of als eene drukfeil » of als eene onjuiste telling is aan te 
merken. 


BIJDRAGEN, D. VII, sr. 1. K 


( 144 ) 


Alle tanden te zamen ten getale van 26. 

Door deze gesteldheid der snij- en der hondstanden 
nadert het geslacht Nyetophilus tot dat van Rhino- 
lophus ; door het getal en den vorm der kiezen 
grenst het aan het geslacht Nycteris , en is dus wer- 
kelijk de vertegenwoordiger van eenen overgang tus- 
schen deze beide geslachten. Het staat evenwel, en 
door de buitengewone ontwikkeling van de op het voor- 
hoofd vereenigde ooren, en door den lansvormigen 
bok (tragus), en ook door de neusvliesjes , nader tot 
het laatste ; maar de staart van Nyctophilus eindigt 
niet in het vorkswijze verdeelde kraakbeen, dat aan 
de Nycteres eigen is. Het geheele huidgestel min- 
der ontwikkeld zijnde, dan bij deze laatsten , behoort 
het, in dit opzigt, het meeste tot de eigenlijke Vle- 
dermuizen. 

Dit geslacht, voor het tegenwoordige uit eene eeni- 
ge soort bestaande , vormt eene bijzondere, wel ge- 
karakterizeerde afdeeling onder de met neusvliezen 
voorziene Cheiroptera. Het beengestel en de sche= 
delvorm zijn nog aan geen onderzoek onderworpen 


geweest, 


NyYCTOPHILUS GEOFFROYI. 


Gedaante en vlugt minder sterk, dan van den Euro- 
peeschen Pipistrellus; ooren zeer groot, lang, aan 
de-einden gerond en op het voorkoofd in een’ breeden 
dwarsband vereenigd , de buitenste rand zich uitbrei 
dende tot de zamenvoeging der lippen; de fragus 
half zoo lang als het oor , van onderen breed en in een, 
afgerond blad eindigende. Snuit puntig, twee kleine 
dwarse blaadjes op den neus , die als een muil uitloopt ; 
het achterste blad is het grootste en in het midden za- 
men- 


c byclofihele) Caypfrog 


Meend Despmerrwis en C 
Fans Gelder, E* 


Nat Byd-7“*ded. N25 


(A45) 


mengetrokken ; het andere, een rudiment, maakt 
eene evenwijdige lijn uit met de openingen der neusga- 
ten; de staart heeft de lengte van het ligchaam en van 
een gedeelte van het hoofd, zonder vorkswijs kraak- 
been. 

Het haar tweekleurig , van boven zwarten aan den 
grond met donker bruine punten; var onderen een 
zwartachtige grond, met witachtig grijze punten; 
het vlies langs de zijden, en het bovendeel der beide 
zijden van het tusschendij vlies behaard. 

Geheele lengte 2 duimen en 8 lijnen , waarvan de 
staart 1 duim en 2 lijnen beslaat ; de voorarm 1 duim 
en 2 lijnen; wijdte der vleugels 7 duimen en 7 of 8 
lijnen. 

Synonymie. De soort is aangewezen door den Heer 
LEACH, naar hetzelfde voorwerp, dat ons tot deze 
beschrijving dienstbaar is, (zie Mr. rrACH, Linn. 
Transact., T, 15, p. 78), onder den naam van Nye- 
tophilus Geoffroyi. - 

Vaderland. Een der nog onbepaalde gedeelten van 
Oceanie. 

Het opgezette voorwerp , naar hetwelk deze beschrij- 
ving is geschied , is in het Nederlandsche Museum aan- 
wezig; een ander, op Spiritus bewaard , bezit het 
Britsch Museum te Zonden. De Heer GRAY is voor- 
nemens, er een nieuw geslacht van te maken; ik 
hoop, dat dit kort verslag hem daarvan zal terug hou- 
den. 


mrt rset 
on ereen 
Ope. 
J „* 


eed 


Kk 


Je Al 


antik +4 
"ef id nd Ine Aj: a 
rtsrafoad hj tor wf fue NT de KEN 


des aan insane amet vaar ‚vna via s 


gsi Heins halide sed „buite agit 
biede doohuavod sar an as hik sb egmel 
REEN skruriadlad asilvithaaoetaazeg sad 
Ran? andijk zaet. 


stg Re 
EL rs amel tag, „lonid 


Eid a Mind van ores 
‚vana sassen srloabaalrohoi sed uit ai. « baitoarg lj 
and viiad , benovrndd antie® go „1oban cos gj 
“100v el TARD not a „asmad ii aoe 
Wi gandeer sd tdonlaog wast mso Ho 4e MT 
| wad gn, wiets db, tab Be 


BIJDRAGEN 


TOT DE 
NATUURKUNDIGE WETENSCHAPPEN. 


AANMERKINGEN OVER DEN DIFFERENTIAAL-BA- 
ROMETER EN EEN VOORSLAG VAN EEN’ 
NIEUWEN ZEE-BAROMETER 5 


door Dr. s. BROUWER, Hoogleeraar 
te Groningen. 


Ossenoon de onderscheidene voorslagen , die men 
zou kunnen doen van toestellen, waardoor men de 
drukking van den dampkring kan bepalen, wel niet ligt 
een instrument zullen aanbieden:, dat den barometer in 
naauwkeurigheid overtreft, is het toch niet te ontvein= 
zen , dat een meer draagbare en min omslagtige toestel 
bij het reizen zeer dienstig zoude zijn. De toestel 
door den Professor A u Gus T uit Berlijn voorgeslagen , 
dien hij differentiaal-barometer noemt, schijnt in den 
eersten opslag hiertoe niet ongeschikt te zijn , daar de- 
zelve veel korter is, dan de gewone barometer, en 
volgens den Uitvinder met veel naauwkeurigheid de 
drukking der lucht zoude aangeven. 

Dit werktuig bestaat uit twee glazen buizen, waar- 
van de eene aan beide zijden open , de andere van bo- 
ven is afgesloten; aan de opene buis is eene verdeeling 

BIJDRAGEN, D. VII, srT.1. £ in 


( 1248 ) 


in lengtemaat aangebragt ; aan de van boven afgeslotene 
buis is een vast punt of waterpas door eenige inrigting 
opgegeven. Bij het gebruik wordt deze toestel vastge- 
schroefd aan eene kwikdoos, waarin het kwik, dat in 
een’ buidel van leer voorhanden is, door eene schroef 
naar boven en dus in de glasbuizen kan worden ge- 
perst. — De lucht, in de afgeslotene buis in den beginne 
voorhanden, heeft eene veerkracht, die bepaald is door 
de drukking van den dampkring , en daar deze lucht 
wordt te zamengeperst door het in dezelve oprijzende 
kwik , zal deszelfs veerkracht worden vermeerderd, en 
deze vermeerdering zal door den hoogeren stand van den 
kwik in de opene buis wor den opgegeven. Men schroeft 
het kwik naar boven, totdat hetzelve het bepaalde punt 
in de afgeslotene buis heeft bereikt, en dan neemt men 
de hoogte van den kwikstand in de opene buis waar 
en leest die af op de bijgevoegde schaal , waarvan het 
nulpunt in hetzelve waterpas gelegen is, als de vaste 
stand van het kwik in de afgeslotene luchtbuis. — Men 
vindt dan,door eene gemakkelijke berekening , hoe groot 
de dampkrings-drukking is; daar men, volgens de beken- 
de wet van MARIOTTE aanneemt, datde drukking, 
die de veerkrachtige vloeistoffen ondervinden bij eene 
zich gelijkblijvende temperatuur, in omgekeerde rede 
is der volume’s. Zij b. v. het volume der lucht in de 
lachtbuis in den beginne V en na de zamenpersing Ms 
zij de drukking der atmospheer bij de waarneming, 
uitgedrukt in barometerhoogte P, en de stand van, het 
kwik in de opene buis, of het verschil dier standen in 
‘de beide buizen a, 


danisP: Pazz 


se 
El 


en hieruit P=z=a fl —_— ). Wanneer het instru- 
mr) 


ment 


( 149 ) 


ment niet langer als een derde der barometerlengte zal 
, Î 


zijn , moet == 5 genomen worden , en dit zou 


VV’ 
geven V=?V’, waaruit ie volgt, dat de verdig- 
ting der lucht zel zijn op à van het oorspronkelijk vo- 


lume. j 
r , 


vv’ 
een geheel getal zij ; dan vindt men door eene gemak 
kelijke vermenigvuldiging de drukking van den damp- 
kring, en hiertoe moet het vaste deelpunt op de lucht- 
buis zoodanig genomen worden, dat de lucht in de 
voorgeschrevene verhouding worde te zamengeperst. 


Het gemak bj het gebruik vordert, dat 


„4% pA 
Hoe grooter men yy, veert; des te kleiner zal 


men de hoogte van het instrument kunnen nemen 3 
maar hier staat tegen over, dat men de drukking van den 
dampkring door vermenigvuldiging afleidt uit een” kwik- 
stand, die veel lager is, dan de barometerhoogte; en 
aan dezelfde fout bij de waarneming onderhevig is ; zoo- 
dat eenige fout, bij de waarneming van den differentiaal- 
barometer, verdubbeld, verdriedubbeld, enz. zal wor- 
den bij het besluit, dat men daaruit afleidt voor de 
dampkringsdrukking, naar mate de toestel de helft, 
het derde, enz. der barometerlengte heeft. Om deze 
reden moet dus de hoogte der kwikbuis boven het vaste 
waterpas der luchtbuis niet kleiner zijn, dan $ van den 
hoogsten barometerstand, dewijl anders de afgeleide 
dampkringslacht te veel door de mogelijke fout bij de 
waarneming zoude zijn aangedaan. Maar bij eene zoo- 
danige zamenpersing van eenig volume lucht, zooals 
hetzelve in den dampkring voorkomt, is de opgegevene 

via waar- 


( 250 ) 


waarde P ==a ( 


Vv’ 
VEV ‚) niet juist, wanneer de lucht 


sterk met dampen is bezwangerd. Om dit aan te too- 
nen, zij P de drukking der atmospheer op het oogen- 
blik der waarneming, en laten «, V en V’ dezelfde 
beteekenis hebben als boven ; zij verder f'de spanning 
van den damp in den dampkring, zoo als die uitde waar- 
neming van den Daniellschen hygrometer zou worden 
afgeleid ; en zij de spanning van den damp , die plaats 
vindt in de afgeslotene lucht, verdigt tot het volume V?, 
uitgedrukt door /’; dan zal in eenig volume van damp- 
kringslucht de elasticiteit tot maat hebben de uitdruk- 
king P =p Jf, stellende p de elasticiteit of span- 
ning van hetzelfde volume lucht voor dezelfde tempe- 
ratuur, wanneer uit hetzelve alle waterdamp was weg- 


genomen; verder zal P+a== ple) + f’ moeten 
zijn ; EP pam tf 


jr 
en EE (Fr) =anf Ff’ 
Vv’ ÍN Al Vv’ 
en P==a med VEEN ol 
Wannebi,meniduë „zooals bij de waarneming 
van den differentiaal-barometer voorgeschreven is, 


stelt F4 ) ‚ neemt men aan, 


(Gr 
dat f vg’ NS Gs ‚d.i L men stelt, dat /’ _/(5) 


hetgene: slechts dan juistzal zijn, als de grootste spanning, 
die de damp bij de temperatuur der waarneming hebben 


kan , grooter is dan Ív7 — of ook daaraan juist gelijk is. 


Im- 


( 151 ) 
Immers, zoodra die grootste spanning van den.damp klei- 
Vv - » | 
ner is dan f Ve is het bekend , dat dezelve niet verder 


vermeerdert door verdigting , maar dât een gedeelte van 
den damp’ tot water wordt nedergeslagen. Dan zal de 
spanning van den damp inde verdigte lucht, dien 
wij f’ genoemd hebben , uit de pende Bekir 


worden afgeleid, en zal in dit geval f’-< dr — zijn en 


dus f/ V/<f'V of /V —f’ V' eene positive waar= 
de hebben. Men zal daarom de waarde van P'te klein 
vinden, wanneer niet op den aanwezigen damp wordt 
gelet. Laat ‚ bij voorbeeld, ‘de spanning van den 
damp,’ zoo als dezelve in de dampkring bij eene tem- 
peratadr van 20° G. aanwezig Is, zijn 14 Ae dán 
is f == 14 en, gelijk bekend is, f’ = 17,272 de 
grootste spanning van den ers bij 20° CG, dusis 
PN Nt 1á X br 7,272 X 5 Xx 5 
sn Er iid 43 


ns (wanneermen nas 


Vv 
melijk v door # uitdrukt) en men vindt voor dit ge- 


val, dat de afgeleide drukking van den damp nabij 4 
strepen. te klein zou zijn genomen. 

Men zou dus gelijktijdig met den diners ans 
meter den hygrometer en den thermometer moeten waar- 
nemen en nagaan, of de gr ootste spanning van den damp 


bĳ de lucht-temperatuur kleiner was dan f Af en z00 
V—f!V/ 
vv’ 


niet mogen verwaarloozen ; was in tegendeel deze groot- 
: ste 


dit plaats vond, de bijvoeging der grootheid £ 


t 


( dba jĳ) 


ste spanning grooter of gelijk aan AN dan is het over 


Mij 
tollig op deze bijvoeging te letten , déwijl de veerkracht 
van zZamengepersten damp. even eens als die der lucht 
vermeerdert „, zoo lang niet het zoogenaamde verzadi- 
gingspunt is bereikt. Hierdoor verliest evenwel het ge- 
bruik van den differentiaal-barometer veel van zijn gemak 
en eenvoudigheid. Daarenboven zou men niet wel ze- 
ker kunnen zijn, dat bĳ riĳzing der temperatuur van 
de lucht niet eenige damp zich in ‘het binnenste der 
luchtbuis zou. kunnen nederslaan en hierdoor de-voch- 
tigheid. der afgeslotene lucht vermeerderen. Einde- 
lijk, komt ook de juiste verdeeling der luchtbuis mij zeer 
moeijelijk voor, dewijl het oprijzende kwik eene bolron- 
de: oppervlakte. aanneemt „ en toch moet deze verdee- 
ling noodzakelijk zeer naauwkeurig zijn. — Bij het ge- 
bruik op hooge bergen zal ,‚ om de droogte der lucht, 
die daar plaats vindt, om de snelle verdamping ende 
lage temperatuur der lucht, het gebruik van den diffe- 
rentiaal-barometer Bresle aan mindere dwaling on- 
derhevig zijn , dan in vochtige en lage streken (*). 

__ Deze aanmerkingen op den differentiaal-barometer 
deden mij denken, of men nieteen’ toestel zou kunnen 
daarstellen , waarin drooge lucht in een bepaald volu- 
me wierd afgesloten , die door zijne veerkracht onder- 
scheidene standen eener corresponderende kwikkolom 
te weeg bragt, dewelke door de drukking van den damp 
kring wierd aangedaan, zóó dat tevens de aanwijzin= 
gen onafhankelijk waren van het verdeelen van glasbui- 

zen 


(*) Eene uitvoerige beschrijving van den differentiaal -baro- 
meter komt voor in een afzonderlijk artikel van het Physika- 
lisch Lexicon van aEauER (de laatste uitgave). 


( 35 j) 


zen in gelijke ruimten. — In de sympiesometer , waar= 
van eene oppervlakkige beschrijving voorkomt in den 
Almanak ten dienste der zeelieden voor 1821 „ris afge 
slotene lucht door hare veerkracht werkzaam tegen de 
‘drukking van den dampkring en bepaalt de verhouding 
hiervan de onderscheidene aanwijzingen van den tôe- 
stel ; maar in dit werktuig wordt, in plaats van kwik, 
gekleurde amandel=clie gebruikt,’ en verandert voor- 
wiamelijk het volume der afgeslotene lucht „ zoodat het 
werktuig, waärirn de lucht tot mindere drukking dan die 
van den dâmpkring isafgesloten, voornamelijkeen’ lucht- 
thermometer daarstelt, diëmede door de dampkrings- 
drukking wordt aangedaan. Overigens is de wijze der 
regeling ‚door der aanwijzingen van het werktuig met 
die vaneen’ barometer te vergelijken en’dan aan de 
schaal te noteren „althans zoo als dezelve ter aangehaal- 
de plaats voorkomt, hi, har duister en onvolledig voor- 
gekomen. «' 29971 
De mindere bewelelijkhieid van „den wand derge- 
kleurde amandel-olie' aan de schaal bij de schommelin= 
gen van het schip komen mij voor het voorname vóor- 
deel’ van den sympiesometer te zijn ; “hetwelk evenwel 
weinig’ zoude baten, als de aanwijzingen buitendien 
geen vertrouwen konden inboezemen. — Mij zijn geene 
vergelijkende waarnemingen van: den sympiesometer 
met den barometer bekend geworden. 
__In bet Physikalisch Lexicon, op het art. Barometer, 
bl, 794, wordt van een’ toestel van Prof. PRE CHTL 
gn Ere waar drooge lucht door eerie horizontale. 
kwikkolom is afgesloten ; de kwikkolom werkt dus niet 
door. haar gewigt , maar derzelver stelling wordt door 
témperatuurverandering en onderkin damp- 
krings-drukking , die horizontaal met gelijke kracht als 
ver= 


( 154 ) 


Ld 


verticaal werkt, bepaald, Wanneer het uitwerksel der 
temperatuur bekend is, kan men de drukking van den 
dampkring door waarneming en berekening vinden, 

Het principe van het werktuig is gedeeltelijk hetzelfde 
als het hier volgende. Tegen hetzelve is aan te merken: 
1°. de beweging der kwikkolom met groote schuring in 
naauwe- buizen; 2°, dat een deel der afgeslotene lucht 
vrij ver van den thermometer verwijderd is; 35°, het 
gevaar, dat het kwik zich mag scheiden door schudding; 
49, de moegelijkheid der vervaardiging „dewijl de bui- 
zen op den toestel, om denzelven niet te veel te vergroo- 
ten , omgebogen zijn en evenwel derzelver verdeeling 
naauwkeurig moet zijn, 

Het voordeel (*) van een’ zee=barometer te hebben, 
wiens aanwijzing door de ‘bewegingen van het schip 
weinig wierd aangedaan , en die overigens met eene 
behoorlijke naauwkeurigheid. de dampkringsdrukking 
aanwees, scheen mij genoegzaam gewigtig, om eene 
nieuwe constructie mede te deelen van een werktuig , 
dat vrij. was van de fouten’ van den differentiaal -baro= 
meter van Prof. AU GUST „en meer vertrouwen inboe- 
zemde, dan het werktuig van PRECHTL en althans 
dan de zoogenaamde sympiesometer. — Mijn voorslag 
daartoe is deze : 


ABN 


(*) Behalve het belangrijke der waarneming van den 
barometer op zee voor de natuurkundige aardrijksbeschrij- 
ving, beroep ik mij, over het voordeel voor den zeeman, om 
zich, steunende op de baromèter-aanwijzingen, tegen stor- 
men te kunnen voorbereiden, op het getuigenis van KRUSEN- 
STERN En sconesBY. Zie Physik. Lezicon, art. Barometer, 


S. 935. 


(4855.°) 


N K 

ABN zij eene gekromde glasbuis, in een’ kleinen glazen. 
bol A eindigende, waarvan het gedeelte AB verticaal 
gesteld ís en waaraan vereenigd is een horizontale ijze 
ren of glazen cilinder NK , waarin zeer juist sluit een 
bewegelijke zuiger M‚ waaraan eene stang is aangebragt, 
die in den dek plaat van den cylinder L schroefswüze is 
bevestigd, zoodat het ronddraaien van den knop O den 
zuiger zeer langzaam in den cylinder doet indringen of 
uitgaan. Verder is aan de glasbuis in E eene verticale 
glasbuis EDS aangesmolten , die in S eene fijne ope- 
ning heeft , die men met een kapje van glas kan afsluiten 
tegen stof, enz., zonder dat de invloed van de damp- 

kringsdrukking daardoor wordt verhinderd. 
Bij de vervaardiging verhit men den ganschen toestel en 
valt denzelven tot eene zekere hoogte met zuiver en heet 


kwik , om zoo veel mogelijk alle aanwezige vochtigheid te 
doen 


( 156 } 


doen verdampen. Na de bekoeling zal de lucht in de lucht- 
buis eenig bepaald volume innemen , en het kwik in de 
buis DF zal hooger moeten staan, dan in deluchtbuis;men 
zal dit verschil van hoogte oppervlakkig meten ‚en wan- 
neer de barometer b. v‚ staat op 76ostrepen, en dether- 
mometer op 20° C., zal het genoegzaam zijn, zoo het kwik 
circa 16 Nederl. duimen hooger staat in de kwik buis, dan 
in de luchtbuis ; dewijl de hoogste barometer-stand wel 
niet ligt 79 duimen zal te boven gaan en de thermometer 
niet ligt beneden — 20° in onze gewesten zal dalen. 
De onderstaande formule zal door gemakkelijke bereke 
ning aanwijzen , hoe groot dit verschil der kwikstanden 
biĳjandere dampkringsdrukking én temperatuur zal moe- 
ten worden genomen. Tevens moet de stand van den zui- 
ger zoodanig zijn , dat men het kwik in de beide buizen 
ten naastenbij tot hetzelfde waterpas kan brengen en ook 
dat in de kwikbuis DF circa 24 duimen hooger, dan in 
de luchtbuis. — De verhoúding des diameters yan/den 
ijzeren cilinder tot die der luchten kwikbuis kan hiefuit 
gemakkelijk-worden afgeleid-; noemende d den diameter 
der glasbuizen,-D dien van den ijzeren cilinder, en Ade 
lengte van den zuigergang; zal AD == 24 d® moeten zijn. 
Deze voorloopige bepalingen zijn. noodzakelijk, om het 
wefktùig bij „de onderscheidene „drukking ‘van den 
dampkring en bijde verschillende temperaturen te 
kûmnen gebruiken. Verder wordt de luchtbuis in hout 
gevat en aan dèézelve ‘een gevoelige thermometer áan- 
gebragt; die dienen moet, om de temperatuur der'lucht 
in den luchtbol op te geven; het beste zou zijn;-den;bol 
van dezen thermometer in den bol Á in: te smelten „zoodat: 
nig, dat alleen de buis van denzelven-daar buitengelegen 
is; maar dit heeft bij de ‘vervaardiging veel zwarigheids 
gemakkelijker is het, den bol A zoodanig te fatsoeneren» 

dat 


( 157 } 


dat de thermometer-bol aan denzelven op meerdere 
punten aansluit, of ook den thermometer-bol tot het=- 
zelfde oogmerk te wijzigen (*). Het onderste gedeelte 
der houtbekleeding moet scherp en horizontaal zijn af- 
gestoken, om daar langs den stand van het kwik in de 
luchtbuis-waar te nemen. Hiertoe zal hetstatif, waaraan 
de toestel is bevestigd, open moeten zijn „om den stand 
van het kwik tegen het licht te kunnen zien en dus zeer 
naauwkeurig te kunnen bepalen ; deze zelfde inrigting 
moet ook bijde kwikbuis zijn aangebragt. « In hetzelfde 
horizontale vlak als het vaste punt; waar langs men het 
kwik in de luchtbuis ziet, moet het nulpunt gelegen 
zijn der verdeelde schaal, die bij de kwikbuis is aange= 
brägt en van daar naar boven tot circa 24 duim toe in 
strepen is verdeeld ; voor de naauwkeurige waarne= 
ming moet een looper en Nonius met toestel voor zachte 
beweging” bij deze schaal worden aangebragt. ‘Wan- 
neer verder het werktuigaan een behoorlijk statif is be 
vestigd, is alles geordend, « De hoogte van het geheele 
werktuig, behoeft geene drie palmen te bedragen; daar 
de breedte niet meer dan-ééne palm en de diepte niet 

meer dan weinige duimen beslaat. 
Het gebruik van den toestel is het navolgende: men be- 
weegt den zuiger M door middel van het ronddraaien 
van 


(*) De ondervinding heeft mij geleerd, dat een thermome- 
ter , waarvan het onderste gedeelte van den bol naar binnen 
was gekeerd, door een kleine drukking van onderen zijnen 
staud vrij aanzienlijk veranderde ; daarom zal het best zijn, 
den thermometer-bol naar alle zijden convex te laten en den 
bol A, waarvan het glas minder dun is, in te buigen, en de 
tusschenruimte daar, waar de aanraking ophoudt, met blad- 


tin aan te vullen, om de geleiding te begunstigen der warm- 
testof. 


( 158 ) 


van den knop O, totdat de gebogene oppervlakte (*) van 
het kwik in de luchtbuis juist gezien kan worden langsde 
gladafgestokene houtop pervlakte in B, en stelt hierna den 
looper en den daaraan verbonden Nonius totdat dezelve 
met de gebogene oppervlakte van het kwik in de kwik- 
buis overeenkomt, en leest dezen stand af op de schaal; 
tevens neemt men waar den stand van den naauwkeurigen 
en tot in vijfde deelen des graads van de honderd-deelige 
schaal verdeelden thermometer PQ : én hiermede is de 
waarneming verrigt. Om. uit deze waarneming de druk- 
king des dämpkrings te bepalen , moet de‚aanwijzing 
van het werktuig met de aanwijzing van den- Baromeéter 
op eenig bepaald oogenblik en voor eenige bepaalde 
temperatuur der lucht in de luchtbuis vergeleken zijn 5 
en dus noemende voor eenig bepaald. oogenblik; de 
drukking der lucht of liever de barometerstand herleid 
tot het nulpunt der honderddeeligeschaal p’, detempe= 
ratuur der afgeslotene lucht #’ en de hoogte van het kwik 
in de kwikbuis naar de gezegde wijze van waarnemen af 
en de drukking, die de lucht in de luchtbuis ondervindt, 
P’,dan isP/== p’ + a/(1— & 4’); wanneer 4 isde hoe= 
veelheid van uitzetting des. kwiks-voor 1° Gentigrade, 
Deze correctie van 1 — &{’,in plaats van 1,is bij dezen 
toestel van veel minder gewigt ‚dan bij de waarneming 
des barometers, juist omdat de hoogte van het verschil 


der 


(*)_Ik geloof, dat het kwik altijd eene convexe kromming 
heeft aan het glas, zoo lang-kwik en glas beide zuiver zijn, 
en dat deze kromming geenszins aan eene laag waterdamp „op 
het glas voorhanden, moetworden toegeschreven; althans ik 
heb geen onderscheid in dezen convexen stand kunnen opmer- 
ken, wanneer het glas bijna gloeijeud en het kwik ver boven 
roo® G. verhit was. 


/ 


( 159 ) 


der. kwikstanden (*) hier veel minder is; evenwel kan 
men , door het vervaardigen eener tafel voor deze cor- 
rectiën, gemakkelijk de waargenomene kwikhoogte te- 
rug brengen tot de hoogte , die hetzelve voor o° zoude 
hebben gehad , en behoort dezelve niet te worden ver 
waarloosd. 

Laten nu voor eenige waar neming P,‚p, ten a groot- 
heden van dezelfde soort als P’, p’, 2’ en a’ voorstellen, 
dan is mede 

P=ptal1—-kt) 
1 4-0 ‚00575 É 1 +0,00575 4’ 
1 +0, 1 + 0,0000258£ 1 + 1 + 0,0000258 1’ 
want de uitzetting van eenige massa lucht, door de 
warmte is zoodanig, dat het volume V, dat bij eene 
bepaalde drukking door die massa lucht bij de tem- 
peratuur o° werd ingenomen, voor de temperatuur 
van # graden wordt V (1 + 0,00575 t), volgens de 
naauwkeurige proeven van GAY-LUSSAC; en de cu- 
bische uitzetting van het glas van o° tot 100° is 

1 
58700 
de naauwkeurige proeven van PETIT en DULONG 
(zie POUILLET, Physique, 1, p. 275). 

Daar nu het volume hier gelijk blijft, dewijl het kwik 
bij elke waarneming tot denzelfden stand wordt opge= 
schroefd , zal de veerkracht der lucht zijn in regte rede, 


verder is P: P= 


== 0,0000258 van het volumen bij o° , volgens 


als de uitzetting der volume’s lucht onder standvastige 


' druk- 


(*) Hier is slechts één teeken (—) in hatha correctie voor- 
handen; dit geloof ik, dat beter i is, dan twee teekens onder el- 
kander te Behrijvens Men moet de zaak slechts zoodanig 
opvatten , dat voorde temperatuur onder o° de waarde van 


{ negatief wordt, en dus die van — # in dat geval positief. 
1 


( 160 ) 


drukking en in omgekeerde rede der cubike uitzetting 
van het glas. Kortheidshalve zal ik de uitdrukking 
1 + 0,00575 t 
1 + 0,0000258 £ 
en dus zal zijn P: P’—= (1 +-d.t): (1 +d.!) 
ofp jalr—kt): p/a! (aki)z=rikd. ter dt? 
Prel=kt)aHdlj=( Ak )atdt) 
dus p= (pH af + af (1—k4))(1 Hd. l)—ali—kd) 
(2d. EN 

Men zou de drukking p’ ook uit de verandering van 
het volume lucht hebben kunnen afleiden, maar dan 
zouden de bij den differentiaal - barometer aangewezene 
fouten, gedeeltelijk althans, moeijelijk bij de ver vaardi= 
ging hebben kunnen worden vermeden , en ik geloof, 
dat de opgegevene handelwijze de voorkeur verdient. 


noemen (1 +d, £) 


Men heeft volgens deze berekening mede 
Hm rl AC Meent ALO) DA rrd 40 
1d dt 1 EAN 
waarde standvastig is, zal men uit eene reeks waarne= 
mingen van de aanwijzingen dezes toestels , vergeleken 
met die van eenen naauwkeurigen barometer,zich van den 
gang van het werktuig kunnen overtuigen, en bij de ge- 
ringe afwijkingen, die de ondervinding voor de waarde van 
pra Wz nk ht) 
Le an det 
bepalen , die tot grond der vervaardiging van tabellen 
moet worden gelegd. 

Pte’ (1.40) 
TTI 
ming en vergelijking met den barometer bekend is, komt 
bij de berekening van elke waarneming voor ‚en daar 
deze grootheid met (1 -- d. £) moet worden vermenig- 

vul- 


en daar deze 


zal opgeven , eene demsadetde waarde 


De wad Aen —, waarin alles door waarne- 


( 261 ) 


vuldigd, zal men eene tabel kunnen vervaardigen vooralle 
waarden, die dezelve verkrijgt van # =— 20° af, tot aan 
t=s 56° en opklimmende bij + graad. Dan heeft men 
van deze in de tabel voorkomende waarden voor elke 
waarnemingeslechts a (1 — 4 4) af te trekken, om de 

_dampkrings-drukking te bepalen. „Er is aan den toestel 
geen afzonderlijke thermometer voor de temperatuur van 
het kwik in de kwikbuis bijgevoegd. De dwaling zal zeker 
onmerkelijk zijn , als men voor deze correctie het mid 
den neemt uit de temperatuur der lucht en die van den 
luchtbol, welke door den thermometer aan den toestel 
wordt aangewezen , en die wij door # hebben te ken=- 
nen gegeven. 

De berekening van p wordt dus door deze tabellen 
tot-een voudige aftrekking herleid, en kan geene moeite 
geven. Behalve hetgene de temperatuur van den lucht- 
bol de veerkracht der afgeslotene lucht doet veranderen; 
hetgene van — 20° tot + 3o® ten naastenbij in rede 
van 5 : 6 zal zijn, is het duidelijk , dat de verandering 
der standen van het kwik in de kwikbuis even groot zal 
zijn als die van den gewonen barometer en hier dus de 
ophooping van dwaling, bij den differentiaal -barometer 
voorhanden, geheel vervalt. — Ook zal, wanneer bĳ 
de vervaardiging van het werktuig de gevorderde voor- 
zigtigheid is gebruikt, er geen damp in de toestel kun- 
nen aanwezig zijn. 

De waarneming van het werktuig is even gemakkelijk 

_als die van eenen gewonen hevel - barometer, en wanneer 
de buizen even wijd zijn bij de kwikstanden , vernietigt 
zich mede de zoogenaamde correctie voor de capillaar- 
depressie. __ Het korte der buizen laat daarenboven toe, 
dat dezelve van vrij aanzienlijken diameter kunnen wor- ° 
den genomen. Wanneer de ondervinding geene bij- 

‘ zon= 


( 162 ) 


zondere gebreken in dezen toestel doet opmerken, is 
het een zeer groot voordeel van denzelven , dat juist 
door het geringe verschil der kwikstanden het instrument 
aanzienlijke slingeringen kan ondergaan, zonder dat 
de kwikstand merkelijk verandert. Immers bij een’ ge- 
wonen barometer waar het kwik is tot circa 76 duimen 
boven het onderste waterpas van het kwik, zal een hoek 
van weinige graden die de barometer met de loodlijn 
maakt, het kwik aanzienlijk doen rijzen, dewijl de damp 
kringsdrukking in elke rigting gelijk sterk werkt, en eene 
opvolgende terugbrenging tot den loodregten stand zal 
ééne slingering in het kwik veroorzaken , die bij snelle 
opvolging der veranderende positiën onderscheidene 
duimen kan bedragen. Ik geloof niet, dat de voorgesla- 
gene zee-barometer onder dezelfde omstandigheden zoo 
vele strepen van zijnen stand zou afwijken. Bovendien 
zou de kleine toestel gemakkelijk kunnen worden opge- 
hangen , gelijk de kompassen, enz. , en hierdoor de 
naauwkeurigheid der waarneming aanzienlijk vermeer 
derd worden; deze wijze van ophanging schijnt reeds bij 
den gewonen zee-barometer aan boord te zijn aange= 
nomen, en zou voor dezen toestel zeer gemakkelijk uit 
voerbaar zijn. 

Bij eene behoorlijke vervaardiging komt het mij voor , 
dat men door dit werktuig bijna met denzelfden graad. 
van naauwkeurigheid de dampkringsdrukking zal kun= 
nen bepalen, als door den gewonen barometer en dat 
hetzelve om het gemakkelijker vervoerbare bij reizen, en 
vooral om de geringheid der slingeringen van het kwik, 
boven denzelven groote voordeelen heeft bij het gebruik 
op zee. Men zou daarenboven, zoo de ondervinding dit 
wenschelijk deed voorkomen, even als bij den gewonen 
zee=barometer, door verenging der buis van corres= 

pon- 


( 165 ) 


pondentie tusschen de luchtbuis en kwikbuis , de slin= 
geringen nog geringer kunnen maken. 

De voorname aanmerking, die men, naar het mij voor- 
komt , tegen den toestel zou kunnen maken, is des- 
zelfs groote gevoeligheid voor verandering van tempera- 
tuur; want wanneer men stelt, dat voor de temperatuur 
van — 20° en 3Zo° dezelfde dampkringsdrukking van 
760 strepen plaats had, zou ten naastenbjj p+a: 

p+6a 
Ens wanneer 
nu a was 4o strepen, gelijk dit noodig is, om voor de 
temperatuur van — 20° de hoogere dampkringsdrukkin- 
gen te kunnen waarnemen, dan wordt a/== 200 strepen; 
dus 160 strepen is circa de verandering van den stand 
alleen door de gewone afwisseling der temperatuur. Hier 
tegen kan men echter aanmerken, dat de uitzettingen 
van gas en glas door de temperatuurverandering zeer 
naauwkeurig bekend zijn, en dat men vooral een’ juisten 
thermometer aan den luchtbol zal moeten aanbrengen. 
De luchtbol is door hout omringd, om denzelven min- 
der aan plotselinge temperatuurverandering , als b, v. 
door het naderen van een verwarmd ligchaam , bloot te 
stellen. Doelmatig zal het evenwel zijn , de waarneming 
niet te verrigten kort nadat de toestel b. v. uit een 
verwarmd vertrek in eene koudere lucht was overge 
bragt, maar dan eenigen tijd te wachten. Deze groote 
invloed der temperatuurverandering is ook de reden, 
waarom de schaal aan de kwikbuis van circa 24 duimen 
moet zijn ; want eerst dan zal het werktuig van 7 20,tot 
795 strepen de dampkringsdrukking kunnen aanwijzen 
voor alle temperatuur tusschen — 20° en 30°. Ik heb 
dezen toestel zee-barometer genoemd , omdat dezel- 
ve voor bergreizen minder geschikt is, dewijl de toe- 
BIJDRAGEN, D. VIL, sr. 1. M stel 


p+a=5: 6 zijn en hieruit a’ 


( 164 } 


stel des te langer zal moeten zijn „ naar mate de druk- 
king van den dampkring, het overige gelijk staande, 
geringer;is 3 voor dit gebruik zou men den toestel even- 
wel mede kunnen inrigten ‚ maar hiervoor geloof ik, dat 
de differentiaal-barometer voldoende is. 

Ik heb het werktuig door den uitmuntenden mecha- 
nicus BECKER alhier laten vervaardigen, en-tot nu 
toe voldoet hetzelve allezins aan mijne verwachting. 

Want niettegenstaande het eerst vervaardigde stuk 
niet met in achtneming van alle naauwkeurigheid is 
uitgevoerd , daar, hetzelve slechts tot eene voorloopige 
proef zoude strekken wat men van den toestel verwach- 
ten mogt, is de afwijking van de opgave dezes toestels en 
die van eenen vrij goede hevel-barometer op zijn grootst 
van eene streep geweest. lk betwijfel geenszins, dat 
de nieuwe toestel, dien ik thans laat in orde brengen, 
veel minder dad zal opgeven; te meer, daar de 
fout bij de vorige toestel duidelijk daaraan toe te schrij 
ven. was „dat de thermometer niet juist genoeg de warm- 
tegraad van de luchtbol te kennen gaf. 
1d 1 0900575 E 
A Hr 1 + 0,0000258. £ t 
of (1 +-d. D) voor alle mites van. £ in,gehecle getallen 

van — 20° tot 56° berekend, en voeg dezelve hierbij 
metde differenten per +; graad , om aan anderen; 
die dit werktuig zouden willen gebruiken , een groot 
deel der lastige berekening voor het vervaardigen der 
tabellen uit te winnen. Het werktuig zal tot 56° kun- 
nen worden gebruikt, wanneer het naarde opgaven, 
boven, voorkomende „ is vervaardigd, omdat zoodanige 
hooge: temperatuur , die in onze gewesten zeker nooit 
voorkomt, wel niet bij een’ lagen hasenastnpend zal 
plaats vinden, … ra bli 


Ik heb de Togarithmen’ van 


t. 


Log Different , 
(1-4-d. t.) [ voor 00,1. 


99663659 
—____ 0,0001746 | 
9,9681117 ge 
=| 0,0001759 
9,9698504 109 
_—_—__— 9,0001752 
9,9715820 12° 
rk /0,000172D 
9197355072 (| 12° 
0,0001718 
9,9750251 =| 15° 
TTT 0,0001711 
9,9767560 14° 
TT) 0,0001705 
9,9784407 15° 
EMT 0,0001698 |= 
9,9801585 |_…______| 16° 
TE Ee rl 9;0o016gr jn 
‘9,98182g2 - 17° 
|. 0,0001684 ja 
9,9855127 180 
RET rl 0,0001678 
9,9851905 19° 
et 0;000r67 1. JS 
‚ 9,9868612 20° 
; =| 0,0001665 
9,9885260 21° 
mime ke 00001658 , 
9,9901841 ed 22? 
0,0001652 
9,9918558 ed VG 
Tr | 0,0001644 
9,99354810 |___________ 24° 
| 0,000165g 
99951199 |_—__—_____| 250 
TTT) 0,0001653 
99967527 |______| 26° 
META 7 0,0001627 [== 
9,9985800 |_______ 27° 
TOT TT| o,0001620 (== 
0,0000000 |____________ | 580 
Vl 0,0001614 |= 
0,0016145 |________ 29° 
POTT 0,0001608 
0,0052225 |_______ 5o° 
RTG 0,0001603 
9,0048252 |__________| 310 
Def 9,0001596 |——= 
0,0064209 |____ tk 590 
Sf 9,00015go 
0,0080108 330 
Te | 0500015855 » 
0,0095gbo |____… 54° 
/ ZN 0,0601579g ‘| 
0,0111746 Sl 450 
TT | 0,0001573 
90,0127477 Fm, 560 


Log 
Gd, t.) 


0,012747"7 


0,0145147 
0,0158760 
0,0174512 


0,0189815 


| 


0,0205261 
0,0220654 
0,0255957 
0,0251266 
0,0266495 


0,0281664 


0,0296781 


0,0511845 


0,0526855 


0,0541815 


ee 


0,05567 24 


0,0571577 


0,0586580 


| 


0,0401152 


0,0415855 


_—__ 


0,0450488 


0,044 5088 
0,045965g 
jin 142 
0,0488594 


o, 0503004 


ne 


0,0517358 
0,0551666 


0,0545g22 


mammies ensÂ 


Different 
voor 00,1, 


9,0001567 
Ei Pf 
0,0001561 
AE ND 
0,0001555 
SE PRT 


0,0001550 


0,0001545 


0,0001559 


0,0001535 


_—__ 


0,0001528 


| 


0,0001525 
mente A 
0,000 1517 

RN 
0;0001512 
ede 

0,0001506 
ed 
0,0001501 
ide 
0,0001496 
mn 
0,00014G1 


0,0001485 


0,0001480 


0,0001475 
en 
0,0001470 
EE ANNET EE, 
0,0001466 
0,000 1460 
sa 

0,0001455 
EN 
0,0001450 
0,0001445 
ETE 
0,0001441 
Sg 
0,0001455 
bnn 
0,00b1451 


0,0001426 | 


(266 ) 


EEN PAAR WAARNEMINGEN OVER HET GLOEIJEN 
DER PLATINA-SPONS DOOR WATERSTOF-GAS 
EN DE ELECTRISCHE VONK BĲ DEN GAL- 
VANISCHEN TOESTEL UIT ÉÉN ELE- 

MENT BESTAANDE 3 


door Dr. Ss. BROUWER, Hoogleeraar 
te Groningen, 


D. eigenschap der platina-spons om door toevloei- 
jende waterstofgas tot gloeijen toe verhit te worden , is 
zeer algemeen bekend , en het nut, dat van deze tref- 
fende ontdekking is getrokken voor de Eudiometrie, 
zeer in het oog loopende, dewijl men nu in staatis, 
zonder ontploffing , waterstof-gas en zuurstof-gas te 
verbinden , en deze verbinding voortgaat , zoo lang er 
zuurstof-gas in den afgesloten toestel aanwezig is. Dat 
het verschijnsel evenwel niet in de natuur op zich zelf 
stond, maar van dezelfde soort was als de verwarming, 
die, b. v. , de houtskool ondervindt, wanneer dezel- 
ve luchtsoorten in hare poren opneemt en aanzien- 
lijk verdigt, en andere dergelijke verschijnselen , heeft 
men spoedig leeren inzien. Het is hier slechts mijn oog- 
merk , eene proef mede te deelen , die ik meermalen 
met denzelfden uitslag heb herhaald , en die zeer goed 
strookt met hetgene LIEBIG verzekert (POGGEN- 
DORFF, Annal., XVII, 101), dat, namelijk , de 
platina-spons haar vermogen , om door waterstofgas 
te gloeien , verliest, als de in deszelfs poren verdigte 
lucht geen zuurstof-gas bevat. Zonder dus in bijzon- 
derheden te treden over het verschijnsel in ’t algemeen 
en deszelfs theoretische beschouwing, zal ik de opgave 
van mijnen toestel en deszelfs gebruik hier laten volgen. 


Ik 


( 167 ) 


Ik liet aan de zijde van eenen kleinen recipient eene 
fijne opening maken, die door een koperen montuur, 
waaraan eene luchtdigte kraan is aangebragt, was afgeslo- 
ten, zoodat door de opening der kraan de lucht in dere- 
cipient met de buitenlucht gemeenschap konde hebben. 
In de recipient was een stukje platina-spons aan een’ 
metaaldraad. opgehangen, en in denzelven eene kleine 
en vrij gevoelige thermoscoop geplaatst, waarvan een der 
luchtbollen de platina-spons even aanraakte. Nu werd 
de recipient op een’ kleine transporteur geplaatst, 
en in denzelven een schaaltje met uitgedroogde Muri- 
as calcis. De opening van den transporteur was in ver- 
band met eene doorgeboorde koperen stang „ zoodat de 
lucht „ die door de opening der kraan vanden trans- 
porteur werd aangebragt„ juist op de platina-spons 
aanstroomde. Nu werd de toestel op de luchtpomp ge- 
plaatst en zooveel mogelijk luchtledig gemaakt. Na de 
kraan des-transporteurs te hebben ‘afgesloten , werd 
dezelve op een klok met stikstof-gas gevuld ge- 
schroefd en toen de vereeniging geopend ; daarna werd 
de lucht weer uitgepompt en de toelating van het stik- 
stof-gas weder herhaald, om op deze wijze zoo veel 
mogelijk alle zuurstof-gas uit den toestel te verwijderen 
en den recipient met zuiverestikstof-gas te vullen. Hier- 
na werd de toestel 24 uren aan zich-zelven overgelaten , 
opdatdeMurias ealcisden voorhanden’ waterdamp tot 
zich nemen konde, hetgene te meer noodig was , daar 
het stikstof-gas door water was afgesloten geweest en dus 
zekerlijk vrij vochtig. Daarna werd de opening van den 
transporteur vereenigd met eene blaas ‚ waarin water- 
stof-gas verzameld was, en de blaas gedrukt „ zoodat 
bij opening der kranen deze gas in den toestel moest in- 
vloeijen; tevens werdde kraan aan de zijde van denreci- 

prm 


4 


» 


( 168 } 


pient geopend , zoodat het stikstof=gas en waterstof-gas 
ter zijde uit den toestel konden» wegvloeijen , maar geene 
dampkringsluchtin den toestel kon binnen komen. De- 
ze opening was noodig: 19. om niet de lucht in den veci- 
pient te-verdigten en den recipient dus van den trans- 
porteur te verwijderen ;’2°. om zeker tezijn, datet 
waterstof-gas in den toestel werd geperst, door de lucht- 
stroom naar buiten waar te nemen, Niet alleen-was geen 
gloeien aan de platina-spons merkbaar „ maar zelfsgaf 
de thermoscoop geen teeken van verhitting derzelvete 
kennen. Zoodra de recipient van-den tranisportear was 
weggenomen „ begon: des platina=spons te gloeijen door 
de bijkomende dampkrihgslucht „ ten bewijze , daten 
de Platina-spons zonder vochtigheid was, die dezelve 
voor-de gloeijing ongeschikt zou maken, en er genoeg 
zaam waterstof-gas in den toestel aanwezig twas ; omde 
verhitting daar te stellen. 

„Deze proef laat zich niet: vereenigen-met on beans} 
beeld ; datde platina als zeer negatief electrisch miet de 
waterstof -gas als zeer positief electrisch zich verbond, 
en dat uit de vereeniging dezer electrische vloeistoffen de 
warmte zou ontstaan. Ook sehijnt er geene bijzondere 
verdigting van de waterstof-gas plaatste vinden, al- 
thans niet zoodanig; „datiuit dezelve zich.de groote hitte 
laat afleiden. Veeleer zou-het schijnen, alsof de-zuur> 
stoflucht bij uitstek in de platina-spons werd opgeho= 
men , en daf deze zoodanig verdigte zuurstof-gas zich 
zeer gemakkelijk-met waterstof-gas verbond „ misschien 
op gelijke wijze.als bij de ontploffing plaats vindt , «door 
het snel zamenpersen. van zuurstof- en wataestefranrs s 
dat verder deze verbinding warmte ontwikkelde, die 
nieuwe vereeniging van water-en-zuurstoflucht Bvedld 
de-en zoo het gloeijen der platina-spons te voorschijn 
bragt. Zon= 


( 269 ) 


Zonder deze stelling als. uitgemaakt te willen opge= 
ven , geloof ik toch, dat dezelve nader verdient in aan= 
merking genomen te worden, 


Zeer algemeen is het bekend , dat bij het sluiten en 
openen van eenen Voltaischen toestel aan den geleidraad 
dikwijls eene kleine en heldere vonk wor dt waargenomen. 
Bj het gebruik van. zoodanige Voltaische toestellen ‚ als 
men voor, het, daarstellen der zoogenaamde electrody- 
namische. verschijnselen noodig heeft ; welker:platen of 
bakken namelijk zeer groot zijn, en waarvan daarentegen 

het getal van elementen zeer gering is, merkt men op , 
dat „ wanneer slechts het gebruikte vocht sterk gezuurd. 
is, deze vonk bij een veel geringer. aantal elementen 
wordt waargenomen 5 dan men te voren geloofde, Ik weet 
evenwel niet, dat bij een’ eenvoudigen toestel, be-, 
staande uit éénen koperen;bak en ééne zinkplaat, door 
gezuurd vocht vereenigd , zoodanige vonk is waarge- 
nomen , of althans dat van dezelve afzonderlijk melding 
is gemaakt. Dit verschijnsel verdient echter daarom 
opmerking, dewijl hetzelve , zoo het mij voorkomt, 
zeer belangrijk is voor de theorie van het dement van 
den Vooltaischen toestel. Met oogmerk , om de. proeven 
van onzen. uitmuntenden en beroemden landgenoot 
Gi MOLL, over het plotseling en krachtig magnetise- 
ren, van eenen. hoef van week ijzer door middel van ee= 
nen galvanischen stroom „' die spiraalswijze, door mid- 
del van omgewonden koperdraad ,‚ om denzelven werd 
gevoerd , schoon op eene kleinere schaal , te herhalen, 
had ik een’ koperen bak „ waarvan de hoogte en lengte 
5 palmen en 6 leaden, en de breedte 5 a 4 duimen, 


ge- 


( 170 } 


hi 

gevuld met een mengsel van circa g Nederl. ff water , 
5 oncen gewoon zwavelzuur, 2 oncen zeezoutzuur en 
1 once salpeterzuur, op eene verniste tafel geplaatst 
en in dezelve eene zware zinkplaat nedergelaten van 
5 palmen en 4 duimen in ’t vierkant, en met houten 
klosjes voorzien, om de aanraking met het koper te 
beletten. 

Bij het aaneenbrengen der geleiders meende ik ter- 
stond eene vonk te bespeuren: daar evenwel de gelei- 
ders uit vrij stevig koperdraad bestonden , die aan het 
koper en het zink aangesoldeerd waren , was het moeije= 
lijk te onderscheiden, of de vonk na eene korte aantaking 
of vóór eenige aanraking der draden aanwezig was; ik 
zette dus een’ der draden in eenen vernisten klem vast , 
en naderde den anderen draad met eene zeer langzame 
beweging, die door eene schroef geregeld werd. Op deze 
wijze handelende, heb ik bij herhaalde proefneming 
geene vonk vóór de vereeniging gezien , maar telkens; 
zoo lang het zuur niet verzwakt was, bij de verwijde- 
ring der geleidraden en wel op eenen bijna onmeetbaar 
kleinen afstand. 

Daar de toestel zoodanig was ingerigt, dat bij het 
gebruik voor den hoef uit week ijzer de beide geleidra- 
den in kléïne kwikbakjes dompelden, waren de uitein= 
den der geleidraden, door dezelve met Nitras Ay= 
drargyr. lig. te bestrijken , geamalgameerd. Schoon 
deze omstandigheid wel geene wezenlijke verandering in 
het verschijnsel brengt , heb ik dezelve hier evenwel niet 
willen achterwege laten, omdat bij de verkwikte opper- 
vlakten de vonk misschien eerder wordt opgemerkt. 

Er kan geene electrische vonk aanwezig zijn zonder 
voorafgaande electrische spanning , en bij den galvani- 
schen toestel wel niet zonder dat deze spanning vrij aan- 

zien- 


(aat 3} 


zienlijk is. Wanneer de vonk zich vertoond had vóór de 
aaneenbrenging der geleidraden, was de electrische 
spanning zekerlijk verschuldigd geweestaan den verschil 
lenden electrischen toestand ‚ waarin zink en koper door 
aanraking met het zure vocht gebragt waren , terwijl er 
nog geene metaal-aanraking had plaats gevonden, waaraan. 
die spanning zoude hebben kunnen toegeschreven wor 
den. Nu evenwel de vonk slechts merkbaar wordt nadat 
deelectrische stroom eenigen tijd had geduurd , schijnt 


_ in den eersten opslag het besluit minder stellig. Maar 


wanneer de electrische stroom verschuldigd is aan de 
aanraking der metalen , hoe kan dan, nadat die aanra- 
king eenigen tijd heeft geduurd , er bewijs van electri- 
sche spanning voor den dag komen, als de electri- 
citeit opwekkende oorzaak had opgehouden te werken. 
Neemt men in tegendeel aan, dat het zink, door het 
zuur aangetast wordende, aiidasief electrisch wordt en 
het zuur, dat minder op het koper werkt, positief e- 
lectrisch is,en dat het koper door geleiding in denzelf- 
den electrischen toestand verkeert als het vocht; verder, 
dat de werking van het zuur op het zink en dus mede 
de electrische werkzaamheid , aanzienlijk vermeerderd 
wordt, wanneer de negative toestand van het zink telkens 
wordt weggenomen door de toestrooming der positive 
electriciteit van het koper (*), dan laat zich alles ge- 
makkelijk oplossen. De electrische spanning was, vóór 


dat het zink met een metaal in aanraking was, dat den= 
zelf 


(*} Deze laatste stelling blijkt onder anderen daaruit, dat 
zink, dat met andere metalen vermengd is, of ook zuivere zink 
in aanraking met eenig zoogenaamd negatief metaal, als b. v. 
koper , zilver, platina, meer waterstof-gas in denzelfden tijd 
doet ontwikkelen uit verdund zwavelzuur , dan onder gelijke 
omstandigheden de zuivere zink zoude hebben gedaan. 


( 172 } 


zelfden electrischen , toestand “had “als: het vocht „(niet 
sterk genoeg; om zich door eene vonktte openbaren; maar 
werd hiertoe genoegzaam, wanneer deelectrische stroom: 
in volle werking was geweest ‚en: nu plotseling werd. 
opgehouden door «de “verwijdering der -geleidraden, 
schoon op het eerste oogenblik; na de verwijdering der 
geleid raden, de: aritec enn kracht nog in vol- 
le werking was; 1 so0 oreionie | 

‚Volgensde Hieserpbk van den RENE U VOL, 
TA , over het opwekken der electrische stroomen ‚heb: 
ik. geene goede uitlegging van dit verschijnsel kunnen 
vinden , hetgene ik-om deze! reden der mededeeling 
niet onwaardig vond. 


BESCHRIJVING VAN EENEN EALPANISCHEN DE- 
FLAGRATOR - INGERIGT EN GEWIJZIGD NAAR 
DEN DEFLAGRATOR VAN HARE, MET VERDERE 
OPGAVE VAN DERZELVER VERSCHILLENDE 

WERKING EN GEBRUIK rif 5 : 


door. s. STRATINGH, EZ. i ee heerser 
te Gr oningen. 


_ Aanleiding tot de behandeling van dit 
onderwerp. 


Dar ik van tijd tot tijd, bij het daarstellen en aan- 
wenden van verschillende Galvanische toestellen „de 
opmerkelijke afwijking en wijziging van krachten en 
vermogens ontdekte, die.er plaats hadden bij de ver- 
schillende plaatsing en aanwending van de hiertoe ie 


meen manos wordende kpas en ‚zinkplaten „zoo 
' Box a br Î „dat. 9 


(125 ) 


dat; bij eene gelijk eroote, doch verschillend aange= 
wende of verdeelde oppervlakte van deze metalen en 
dezelfde zoutise of zure geleiding, -dan'eens meer het 
physiologisch „ op “ket dierlijk zenuwerstel werkend 
vermogen ‘meer zigtbaar werd „dan eetis de kracht’, 
om het water en andere scheikundige stoffen te ontleden; 
de’ overhatrd: nam Hof in “andere gevallen weder het 
vaur en het licht meér bijzonder te voorschijn’ kwatriët’s 
en wel in die zuiverheid en kracht, dater bijna geene 
sporen van de eerste werkingen daarbij merkbaar waren 
en wel ten läatste, bij eene andere wijziging der metaal- 
oppervlakten „ alle kracht zich oploste ‚om onder ge- 
schikte omstandigheden het ijzer en zelfs andere meta= 
len” met magneetkracht te voorzien 5 zoo dacht ik in den 
eersten opslag „bij dd-beschouwing van dit verschijnsel, 
deze verschillende uitwerksels bij de verschillende gal= 
vanische inrigtingen na te willen gaan 3; doch bleef'on- 
der dit zoeken meer bepaald stilstaan bij de werking 
van éénen der toestellen , dien ik ter aanwijzing van dit 
mijn eerste voornemen te dien einde met anderen had 
laten vervaardigen. Deze “toestel bood mij verder zoo 
vele en genoegzaam: belangrijke verschijnsels en daad= 
zaken op, dat ik besloot, om mij in de eerste plaats 
slechts met de beschouwing van ‘dezen toestel onledig 
te houden; terwijlchet” ander oogmerk, fiärtelijk; 
éene vergelijking: der galvanische krachten ‚ haar mäte 
van de verschillende zamênvoeging der daartoe benóös 
digde toestellen, als° meer zijdelings kon worden opgér 
nomen en behandeld; | DAM 


Opgave en beschrijving van den Calorimotor 
Bo avan, HARE. 
‚De toestel nu ; die om deszelfs werking en vermogen: 

REN ZOO 


= 


( 174 ) 


zoo zeer mijne aandacht tot zich trok, en welks aanwen+ 
ding in ons Vaderland nog minder algemeen. schijnt 
plaats te hebben, is dan onder den naam van Calori- 
motor of Deflagrator voornamelijk door den Heer 
ROBERT HARE van Pensylvanië voorgesteld en in 
werking gebragt ‚ en ik vond daarvan eene beschrijving 
en afbeelding in het belangrijk natuur- en scheikundig 
maandwerk, das Laboratorium ,uitgegeven teWeimar, 
Tafel VI, ‘waarvan fig. 1 tot 10, zijne verschillende 
galvanische toestellen, uit Z/e American Journal of 
Sciences and arts, conducted bij. BENIAMIN 
SILLIMAN, overgenomen en verder afgebeeld en toer 
gelicht zijn. Uit al deze toestellen heb ik mij dan;meer 
bijzonder. bepaald bij dien, opgegeven: onder fig. &en g 
en meer bepaald door HARE als Deflagrator aan- 
gewezen. á | 
HARE’s eerste inrigting, door hem onder den naam 
van Calorimotor voorgesteld, bestond uit 20 koper- 
en zinkplaten van. ongeveer 535,5 ned, duimen in 
’tvierkant, die in eene loodregte rigting aan eenen 
dwarsbalk waren opgehangen „en wel zoo, datde koper 
en zinkplaten op eenen afstand van 13 duim elkander 
afwisselden. (Zie das Laborat. Tafel VI, fig. 1.) Door 
__middel van tinstrepen zijn de gezamenlijke zinkplatenen 
ook de koperplaten zoodánig verbonden , dat ieder me= 
taal, als het ware, eene enkele oppervlakte vormt. Dit 
werktuig, in behoorlijk zuur gedompeld , deed. reeds 
eenen, verbindings-draad. zeer hevig gloeijen ; terwijl 
men door middel van ijzerdraad zelfs het potaschver= 
zuursel daarmede ontleden kon. — Indien nogtans een 
enkel galvanisch platen=paar genomen werd , zoude de 
galvanische kracht wel in hoeveelheid toenemen , doch 
in sterkte (intensiteit)-naar mate van de oppervlakte der 
me- 


( 175 } 


metalen afnemen; zoodat één platen-paar, hetwelk 
nieer dan 16 ned. ellen vierkante oppervlakte voor 
ieder metaal bevat, noch platen kon smelten , noch 
ĳzer verbranden, hoe klein ook de gebruikte draad 
zijn mogt 3 terwijl verder, bij de opmerking , dat geene 
galvanische, ontledende of warmte-verschijnselen bij de 
kolom van DE LUC of ZAMBONTI plaats hebben, de 
Calorimotor van HARE als het tegenovergestelde 
uiterste van dezen toestel zoude uitmaken. 


pmen pen van den Deflagrator van HARE, 
bestaande uit concentrische rollen van zink * 
en koper , inafzonderlijke of algemeene 
bakken met zuur nedergelaten. 


HARE heeft later eene zoodanige galvanische inrig- 
ting nog nader gewijzigd en meer vermogend gemaakt , 
door, namelijk, concentrische rollen uit koper en zink 
aan eenen balk op te hangen , die met eenen hef boom 
in verbinding gebragt is, waardoor men den gehee- 
len toestel gemakkelijk in een oogenblik in het zuur kan 
laten nederzakken of daar weder uitnemen. De zink- 
platen waren 25 duimen lang en 17 duimen breed , de 
koperplaten 5g duimen en 17 duimen , omdat er meer 
koper benoodigd was, naardien in iedere rol de zink 
door het koper omgeven werd. Aldeze rollen worden 
nu in 80 geschikte glazen vaten , met zuur gevuld, ne- 
dergelaten. (Zie das Laborat. Taf. VI, fig. 3—7.) Het 
gevolg van dezen toestel overtrof verre zijne verwach- 
ting; terwijl hij, wegens de bijzondere geschiktheid van 
dezen toestel, om naar evenredigheid van deszelfs 
grootte de verbranding van vele stoffen te bewerken , 
aan denzelven den naam van Galvanischen Defla- 
grator toekende. Zoo zag hij, dat door dezen toe- 

stel , 


(6 1) 


stel. kool in hevige gloeijing werd gebragt ; platina, in 
aanraking gebragt met kwikzilver, hetwelk met de 
andere pool gemeenschap had, kwam daardoor in 
smelting; kolen-cilinders , op eenen hoogst geringen 
afstand tot elkander gebragt , veroorzaakten eene hevi= 
ge gloeijing , welke nog voortduurde , nadat ‘mende 
kool-cilinders tot op 13 À 2 duimen van elkander had 
gebragt , wanneer deze tusschenruimte in glans met 
het zondelicht wedijverde. í 

Door later deze metaal-rollen niet in afzonderlijke 
flesschen met zuur te dompelen ,‚ maar ze bij 4o rollen 
ieder in eenen afzonderlijken trog te doen nederzinken , 
nam de bewerking nog toe, en hij kreeg vooral bij het 
gebruik van salpeter- en zwavelzuur eene gloeijing van 
kool, die de vorige nog verre overtrof en. zelfs deze in 
smelting scheen te brengen. ‘5 

Uit deze en soortgelijke deden gen ging HARE 
eindelijk over , om eenen meer genvoudigen soortgelij= 
ken toestel daar te stellen , welke hij onder den naam 
van ween Deflagrator mededeelde. 


„Opgave van den Verbeterden Deflagrator van 
HARBE,,wit aan elkander gevoegde koper- 
bakken, met zinkschijven voorzien, in al= 
gemeene Zuurtroggen eier ala kn: 


Daar deze Geleerde reeds meermalen de noodzake- 
lijkheid in dezen toestel gezien had , dat de zink-door 
het koper omgeven werd , zoo zocht hij dat doel te be- 
reiken. door ‚de navolgende inrigting. Hij nam, name- 
lijk „ eenvoudige langwerpig vierzijdige cilinders of bak- 
ken van koper , welke ieder eene zinkplaat van 20 dui- 
men lengte en 8£-duim breedte bevatte: De kanten 
van deze zinkplaten ‚werden in deze bakken door 

tot: uit 


(Aar) 


uitgesnedene stukken hout vastgehouden , die tusschen 
deze kanten en de koper bakken ingeschoven worden, 
Honderd dergelijke boven.en onder opene en met voor= 
noemde zinkplaten voorziene koperbakken werden aan 
twee dwarsbalken opgehangen , zoodat op ieder 5o bak 
ken kwamen. Tusschen iederen bak werd een stuk in 
gomlakvernis, gedoopt -bordpapier, gestoken ‚zoodat 
de gezamenlijke bakken eene aaneengehechte massa 
daarstelden, in welke de vloeistof slechts: in de tus- 
schenruimte der bakken kon indringen , die opzettelijk 
tusschen het koper en de zink gelaten waren. (Zie das 
Laborat. Taf. VL, fig-8—15). 

De verschijnselen „welke na-de indompeling werden 
voortgebtagt, waren ‚in het geheel nog belangrijker, 
dan die. der vorige Deflagrators ; vooral wat de lengte 
van de „uitstrooming van het licht tusschen de polen’, 
door hem projectielkracht genoemd, alsmede de kracht, 
om de kool te doordringen, betrof; niettegenstaande 
deze toestel slechts 2 gedeelte van den vorigen in ruim- 
te besloeg en niet in evenredigheid de halve oppervlakte 
van verzuurbaar metaal bevatte. Hij vond verder, dat, 
door bijvoeging van nog drie dwarsbalken, ieder met 5o 
bakken voorzien , de kracht van den toestel volkomen in 
verhouding van het getal der bakken toenam. 

„Na-de proeven, welke Dr. HARE met dezen toestel 
van 250 bakken heeft in het werk gesteld, waren zijne 
oogen, ten gevolge van het onverdragelijk licht, zoo 
ontstoken en gevoelig voor het daglicht geworden , dat 
20 ,bloedzuigers, aan ieder ooglid geplaatst, eerst na 
verscheidene dagen hem het gebruik zijner oogen we- 
dergaven. — Met deze batterij werd zwaaraarde ver- 
brand, en het platinaplaatje, waarop deze aarde ge- 
plaatst was, even als papier door wit gloeijend. ijzer 

ver- 


( 178 ) 


vernield. Een platinadraad van 5 a 4 strepen dikte 
vloeide daardoor als water , ijzerdraad van gelijke dik- 
te verbrandde daardoor met eene soort van ontploffing ; 
terwijl weinige menschen in staat waren het ontwik= 
kelde licht met ongewapende oogen te verdragen. 

Dr. HARE is van oordeel , dat men dezen Deflagra= 
tor nuttig zoude kunnen aanwenden tot ontleding der 
stoffen in het luchtledige op eene onderlaag van 
kool. — Deze groote Deflagrator had intusschen op 
eenen gewonen goud blad-electrometer geenen meerde- 
ren invloed, dan een stuk droog lak van de grootte van 
eene walnoot zonder eenige wrijving; ofschoon de 
magneetnaald van denzelven aanmerkelijke yerstorin- 
gen onderging. Ten laatste bepaalt hij het onderscheid 
tusschen eene gewone galvanische batterij en zijnen De- 
flagrator daarin, dat de eerste hare werkzaamheid 
meer aan de electriciteit, en de laatste meer aan de 
warmte verschuldigd is. 


Beschrijving van den door ons gebruikten 
Deflagrator van 100 met zinkplaten 
voorziene koperbakken. 


Uit dit een en ander nam ik dan het besluit, om 
eenen Deflagrator naar de laatste inrigting daar te stel- 
len, en daar ik begreep , dat tot mijn oogmerk een 

„toestel van 100 met zinkplaten voorziene koperbakken 
voldoende zoude zijn , zoo lietik ook deze 100 bakken 
in één raam te zamenvoegen , om daardoor de behan- 
deling en het gebruik meer gemakkelijk en eenvoudig 
te maken 3 alles volgens fig. 1 voorgesteld. Deze zink- 
plaat « « a had eene lengte van 20 en eene breedte van 
10 duimen en was uit gegoten zink vervaardigd, zoo- 
dat dezelve van onderen eene dikte van 4 a 5strepenen 

van 


( 179 } 


van, boven 3 aá strepen had , uit hoofde de ondervin- 
ding geleerd had , dat bij het gebruik de zinkschij ven 
onder. spoediger dp dan boven : dezelve wogen 
ongeveef 7 ned. oncen , mld dus voor deze 100 
platen een gewigt van 7o ned. ponden. De koperen 
bakken 5 bb waren zoo ingerigt en van die grootte , 
dat zij deze zinkschijven konden omvatten, en wel deze 
van onderen en boven ter wederzijden ‚ door middel 
van houten geverniste kielen, steunden en vasthielden 3 
terwijl deze koperwanden van elkander tot op eenen 
afstand “van ongeveer 10 strepen verwijderd waren, 
Deze bakken werden nu in het evengenoemde houten 
raam c‚ €’, c’‚ c“* van boven ingelaten , zoodat zij 
onder op eenen uitstekenden binnenwaartschen rand 
rustten en tegengehouden werden ; terwijl zij van boven 
bij e’tot-5 a 6 duimen boven het holle raam uitstaken en 
ook in het midden bij c’”/ zigtbaar waren. Wanneer 
nu één koperen zinkbak in dit raam geplaatst was, werd. 
hetzelve ter zijde bedekt met eene streep dun bord- of 
zoogenaamd kardoespapier, ter grootte van de bakken 
zelve , hetwelk vooraf met een goed barnsteen-vernis 
was overdekt, om zooveel mogelijk de afscheiding of 
isolering dezer koperbakken te bewerkstelligen en het 
binnendringen van het zure vocht tusschen de wanden 
voor te komen. Op die wijze werden nu alle bakken 
van 1 tot 100 in de ruimte van het vooraf berekende 
raam naauwkeurig ingevoegd , zoodat alles één aaneen- 
verbonden. geheel opleverde en, bij de indompeling 
van dit raam in-eenig vocht, de binnenwanden der 
koperbakken en de beide oppervlakten der zinkplaten 
met dat vocht in aanraking kwamen; bovendien werd dit 
raam nu draagbaar gemaakt door bevestiging aan ee- 
nen algemeenen verlengden , straks te noemen dwars- 

BIJDRAGEN, D. VII, st. 1. N balk. — 


( 180 ) 


balk. — De gemeenschap of geleiding tusschen deze 
koperbakken en zinkplaten werd nu zoo bewerkstel- 
ligd, dat ter zijde van iederen koperbak een stevig om- 
geslagene koperdraad. d‚d aan de zink plaat van den vol 
genden koperbak door naauwkeurige soldering gehecht 
en verbonden werd , waardoor de gemeenschap tus- 
schen het koper en de volgende zinkschijf onophoude- 
lijk en als bij afwisseling plaats had , en er op die wijze, 
om. zoo‘te spreken , een toestel van bij de 2oo-elemen= 
ten werd daargesteld. 

«Aan: den eersten koperbak werd nu ter genoegzame 
lënéte een stevig rood koperdraad e,e'-van 5 à 4 stre- 
pen «dikte aangesoldeerd of daarmede verbonden; ter- 
wijl aan de laatste zinkschjf f, f’‚ op dezelfde wijze een 
dergelijke draad werd aangebragt , welke beide draden 
naar de straks te noemene , vóór aan den trog aange- 
bragte kwikbekers door de nederlating van den toestel 
geleid werden. 


ianiesing van het Mechanismus voor dezen 
Deflagrator en van de plaatsing der 
geleidraden. 


Ten einde nu deze toestel behoorlijk hascsbie en 
bruikbaar worde gemaakt,zoo heeft men in de eerste plaats 
eenen óp voeten steunenden langwerpigen, geuoeg- 
zaam waterdigten , vierzijdigen hollen bak of trog g, 2’; 
welke van die breedte en lengte is, dat dezelve het boven- 
genoemde met het metaal voorziene raam c‚c/, c”, c”* 
behoorlijk kan bevatten ; terwijl deze eene eenigzins 
meerdere hoogte heeft, dan die van dit metaalraam is. 
Aan de smalle zijde van dezen trog zijn. twee:regtop 
staande-standaards /,h’ aangebragt , welke van boven 
eenen dwarsbalk i doorlaten , welke dwarsbalk met 

vier 


( 181 ) 


vier katrolschijven # voorzien is, welke eenig touw 
doorlaten, hetwelk aan de haken van den dwarsbalk 
1, / U” van het metaalraam kan worden vastgehecht , na 
eerst door de twee schijven 7, m’ van dien dwarsbalk 
Segaan te zijn. Op den bovensten dwarsbalk is een rond- 
sel 7, met kruk »’ en pal 2? aangebragt, welke het 
touw bevat, hetgene door de katrollen der beide 
dwarsbalken loopt, door welks ronddraaijing men nu 
in staat is, om vrij spoedig en gemakkelijk den geheelen 
metaal-toestel van aanzienlijk gewigt in het in den trog 
voorhanden zijnde zuur te doen nederdompelen of náar 
willekeur daaruit op te trekken. Wij moeten nog op- 
merken, dat de bovengenoemde zijd-standaards in het 
midden bij A, A’ dwars doorsneden zijn , om ter weder- 
zijde de verlengde armen van den dwarsbalk van het 
metaalraam 7, // eené vrije op en nederwaardsche be- 
weging te verleenen ; terwijl ook op afstanden van 3 a 
4 duimen dwarsche gaten in die standaards voorhan- 
den zijn, waardoor koperen pennen kunnen gestoken 
worden, Waarop men aan beide zijden bij tusschen 
poozing , wanneer men het werktuig voor eenige oogen- 
blikken niet gebruikt ‚ hetzelve kan laten rusten. 

Nog moeten Wij aanmerken, dat de trog aan de 
voorzijde op eenen afstand van eenige duimen twee uit- 
stekende houten steunsels o,o bevat, waarop door eene 
insnijding kunnen geschoven worden twee palmhouten 
bekers 0’, 0’ van 2 a 5 duimen middellijn. De boven= 
genoemde gelei- of pooldraden e,‚ e/, f ‚J' loopen nu ter 
wederzijden van den dwarsbalk van het metaalraam tot 
op den afstand van genoemde steunsels en worden dari 
met eenen regten hoek gebogen, zoodat, het raam in den 
trog wordende nedergelaten , de behoorlijk verkwikte 
uiteinden: dezer draden e ‚J' in de kwikbekers o’ ‚of 

N 2 ne= 


- 


( 282 ) 


nedervallen , wanneer wijders aan genoemde steunsels 

door behoorlijke schroefklemmen o’,o’ nieuwe gelei- 

draden van geschikte lengte worden aangebragt en 

vastgehouden , wier einden , in het kwik gedompeld , 

naar mate van de gemeenschap met de koper- of zink- 

pool, de negative of positive galvanische stof over- 

brengen. — Wij moeten hier opmerken , dat wij in het 

vervolg gezien hebben, dat tot de laatste geleidraden 

gewone zuivere looden draden, ter dikte van 4a5 

strepen, te verkiezen zijn boven rood koperen dra- 

den , omdat dezelve de galvanische werking veel beter 

schijnen te geleiden , en zij ook om derzelver buigbaar 

heid niet ondienstig te houden zijn. De uiteinden dezer 
geleidraden , die met den toestel in gemeenschap wor- 

den gebragt, moeten nogtans met einden rood koper- 

draad verbonden zijn en vooraf verkwikt in de kwike 

bakjes worden nedergelaten. Ten bewijze van het 

meerder vermogen dezer looden geleidraden boven de - 
koperen kan verstrekken , dat de laatsten eenen koper- 
draad slechts tot 3o duimen gloeiden, terwijl de eersten 
dit tot eenen afstand van 40 duimen vermogten. 


Beschrijving van eenen kleinen Deflagrator, 
ingerigt voor tweeledige willekeurige ge- 
leiding met twee ar elementen. 


Daar echter, gelijk wij straks zullen opmerken , bij 
het gebruik van dezen Deflagrator nog al eene aanzien- 
lijke hoeveelheid van zuur gevorderd wordt , en ook bij 
ieder gebruik of iedere indompeling van den toestel in 
het zuur. verlies van zinkdeelen plaats heeft, alsmede, 
om de zwaarte en uitgebreidheid van het werktuig, 
deszelfs gebruik tot kleine en minder kracht vorde- 
rende proeven eenigzins belemmerende is, zoo hebben 

wij 


( 185 } 


wij „tevens eenen ‘dergelijken Deflagrator (zie fig. 2) op 
eene veel kleinere schaal vervaardigd , die dan totdie 
‚proeven werd aangewend „ waarbij geene zoo.bijzonder 
groote kracht gevorderd werd. Dezelve bestaat slechts 
uit 15 à 16 koperen bakken a,a „a , enz. van 20 dui- 
men hoog en 10 duimen breed van eene dikte van 
ongeveer 1 à 12 streep, terwijl dezelve eene tusschen- 
ruimte van 18 strepen hebben. Deze bakken bevatten 
nu ook zoo vele gegotene zinkplaten 5,5 van dezelfde 
hoogte en eenige mindere breedte ter dikte van 7 à 8 
strepen , die ook weder door houten kielen van boven 
en onderen in de koperbakken geklemd worden. Uit 
hoofde wij bij den vorigen toestel hadden opgemerkt , 
dat door de vereeniging der koperbakken , door tus- 
schenplaatsing van gevernist papier en de tevens plaats 
hebbende aaneenhechting der deelen, door middel 
van vast gesoldeerde kleine geleidraden , het schoon- 
maken van den toestel en ook, bij de beschadiging van 
deze of gene deelen, de herstelling daarvan , door de 
zamenvoeging van het geheel , vrij moeijelijk was ‚ zoo 
hebben wij dit in dezen kleinen toestel door de vol- 
gende inrigting gezocht te verbeteren. Wij hebben, 
namelijk, de koperen bakken in het raam niet. door 
tusschenplaatsing van papier vereenigd, maar den 
bovensten en ondersten rand van het raam zoodanig 
voor iederen bak uitgesneden , dat er eene tusschen- 
ruimte van eenige strepen hout ec, c,‚ c overbleef, 
waardoor dezelve nu niet alleen los- en uitneembaar 
waren „… maar ook behoorlijk afgescheiden en tevens nog 
de buitenwanden der koperen bakken aan het zuur 
blootgesteld en daardoor waarschijnlijk meer werkzaam 
waren. —. Daar wij nu in den beginne het denkbeeld 
hadden , dat dit werktuig gevoegelijk in twee opzigten 

| zou- 


( 184 ) 


zoude kunnen worden gebruikt , zoo hebben wij het in 
den eersten opslag aldus ingerigt, dat aan iederen ko- 
__peren bak en iedere zinkplaat een van boven uitgeholde 
rood koperen draad of eene buis werd aangesoldeerd ; 
terwijl tevens aan twee afzonderlijke kleine dwarsbalken 
de in deze holle koperdraden vallende koperen gelei- 
draden werden aangebragt, en wel op die wijze, dat 
de eene dwarsbalk de vereeniging zoodanig bewerkstel- 
ligde „ dat alle koperbakken , en alle zinkschijven ieder 
afzonderlijk eene bijzondere gemeenschap verkregen, of 
het werktuig als tot twee elementen gebragt werd: De 
andere losse dwarsbalk was nu intusschen zoo ingerigt ; 
dat, even als bij den vorigen Deflagrator , ieder ge- 
leidraad van eenen koperbak overging op eene zinkplaat 
en zoo vervolgens, ten einde eenen toestel te verkrij- 
gen, nu uit 5o elementen bestaande. 


Inristing van denzelfden Deflagrator voor 
meerdere elementen en tevens met losse, 
niet vast aan elkander verbondene 
metaalbakken. 


Daar wij ons nu bij deze inrigting hadden-voorge- 
steld , dat deze toestel door de tweeledige manier van 
geleiding ook tot tweeledige oogmerken zoude kunnen 
dienstbaar zijn, en wel zoodanig, dat bij het gebruik 
van de geleiding voor twee elementen meer electro-mag- 
netische kracht zoude worden ontwikkeld , en dus de 
toestel in dien toestand meer voor electro-magnetische 
proeven en verschijnselen zoude geschikt zijn ;. terwijl 
bij de geleiding voor meerdere elementen meerdere 
warmte- of thermo-galvanische verschijnselen zich 
zouden openbaren , zoo heeft echter de ondervinding 
niet aan die verwachting beantwoord , maar hebben 

Wi 


( 85. 5) 


wij-meer bepaald gezien, dat bij de laatste geleiding 
voor meerdere elementen niet alleen de warmte-, maar 
ook de magnetische krachten aanmerkelijk belangrijker 
waren, dan bij de aanwending van de geleiding voor 
twee elementen; — Om dit met een enkel woord te 
bevestigen , zullen wij slechts herinneren , dat bij de 
geleiding van twee elementen een met koperdraad om- 
wonden ongemagnetiseerd hoefijzer een gewigt van 5 
ned. ponden onder de doorstrooming der galvanische 
stof dragen kon ; terwijl bij de geleiding met 3o ele- 
menten’ hetzelve gemakkelijk 7 ned. ponden kon dra- 
gen. Ook zagen wij omgekeerd , dat bijde geleiding 
met twee elementen wij niet in staat waren , om zelfs 
eenen zeer dunnen platina- of ijzerdraad daarmede op 
eenen kleinen afstand te kunnen doen gloeijen ; ter- 
wijl bij de geleiding met 3o elementen deze gloeijing bij 
de voornoemde draden tot ongeveer 10 duimen plaats 
had. 
_ Ten gevolge van dit een en ander, hebben wij dan nu 
de geleiding meer bepaald ingerigt voor 5o elementen , 
waardoor wij dus in staat waren , om verscheidene, zoo 
wel electro-magnetische als thermo-galvanische , proe- 
ven te kunnen in het werk stellen. Wij hebben echter 
gemeend , deze geleiding zoo te moeten inrigten , dát 
de verschillende koperbakken daardoor tevens nog los 
en gemakkelijk uit den toestel genomen konden worden, 
om ter zake van reiniging of herstelling voegzaam over 
ieder deel te kunnen beschikken. Te dien einde wordt 
een platte, zware, rood koperen geleidraad d aan de 
zink plaat van den eersten koperbak aangesoldeerd;terwijl 
deze nu valt in de sleuf , gemaakt van de regterzijde van 
_den tweeden koperbak e,‚ de draad van de tweede zink- 
plaat in de sleuf van den derden koperbak ‚en zoo ver- 
vol - 


( 186 ) 


volgens , tot dat alles een geheel uitmaakt. Het spreekt 
nu van zelfs, dat aan den eersten koperbak en de laatste 
zinkplaat ff’ een paar stevige en buigbare rood kope- 
ren draden 7, 4’ voor de algemeene geleidraden worden 
aangehecht. — Voor het overige wordt ook-of uitde 
vrije hand, door middel van een paar haken %, A’-aan 
het metaalraam Z, 2’ aangebragt, de toestel in eenen 
naar de ruimte van het raam ingerigten houten bak of 
trog k ingelaten , die ongeveer 585 duim lang „ 12 dui- 
men breed en 25 duimen hoog of diep is , weinig ruimte 
beslaat, slechts ongeveer 6 ned. ponden zuur vocht 
tot de werking noodig heeft en ook naar willekeur, met 
eene inrigting voor op- en nederlating door losse in te 
plaatsene steunsels /, / en dwarsbalk zm, mm’, met katrol 
en ronselwerk 7, 7’, 7’! kan worden voorzien. 


Algemeene opmerkingen over de tot de gal- 
vanische toestellen gebruikte zure en 
zoute vochten. Meer bepaald onder- 
zoek van de kracht van eenige 
enkele en meer gemengde 
zuren. 


Daar het bekend is, dat tot opwekking der krachten 
bij de galvanische toestellen verschillende verdunde zu- 
ren en oplossingen van zouten genomen worden, was het 
van belang, om na te gaan, welke soort of welk mengsel 
van zuur en in welke hoeveelheid het geschiktst bij de 
aanwending van onzen Deflagrator te nemen was. HA- 
RE stelt te dien einde voor (zie das Laborat. Taf. VI), 
om een mengsel van 100 deelen water 1,42 deelen zwa- 
velzuur en 2,84 zoutzure soda te nemen 5 terwijl hij hier 
nogtans bij opmerkt, dat, om de werkingen der warmte 
meer duidelijk te toonen, eene bijvoeging van bruin- 

steen 


( 187 ) 


steen ‚ rood lood verzuursel of wel salpeterzure zouten bij 
de zuren bijzonder dienstig is ‚ omdat deze zelfstandig- 
heden het vrij worden der waterstoflucht zouden voor 
komen, welke lucht namelijk grootelijks de warmte 
zoude met zich nemen. Voor de kolom van vOLT A (zie 
GRAY; der practische Chemiker und Manufact. 
1829, S. 256) werdt tot hetzelfde oogmerk een meng- 
sel van 6,25 deelen zwavelzuur eu 5 deelen salpeter- 
zuur op 100 deelen water genomen. Krmpr gebruikt, 
volgens das Laborat. Tabel XC , een mengsel van 10 
deelen zoutzuur, 20 deelen gewoon zout en 100 deelen 
water ; zoodat wij zien , dat te dien opzigte, om niet 
van vele andere mengsels gewag te maken , een aan- 
merkelijk verschil plaats heeft. 

Om dit een eh ander eenigermate nader te bepalen, 
hebben wij met den bovengenoemden kleinen Deflagra- 
tor voornamelijk drie hoofdzuren aan dit onderzoek on- 
derworpen en daaruit gezien, dat in het algemeen een 
behoorlijk mengsel van zwavel- en salpeterzuur als het 
geschiktst en meest vermogend bevonden is. Om nude 
sterkte van dit zuur eenigermate te bepalen , hebben 
wij een gewoon met koperdraad omwonden niet magne- 
tisch hoefijzer aan de werking van eenen kleinen galva- 
nischen toestel, ieder maal met eene nieuwe en versche 
hoeveelheid van zuur voorzien, blootgesteld en eeniger= 
mate uit het meerder of minder gewigt, hetwelk nu 
zoodanig ijzer bij de doorstrooming dragen kon, het 
meerder of minder galvanisch vermogen getracht aan 
te toonen. Ook hebben wij bovendien eene matig be- 
weegbare magneetnaald aan de werking van den gelei= 
draad bij de aanwending van het verschillend zuur 
blootgesteld ‚ en ook , door de meerdere of mindere af- 
wijking van deze naald op te merken „ de meerdere of 

min- 


( 288 ) 


mindere- kracht gezocht aan te wijzen, In het algemeen 
kunnen wij vermelden , dat een mengsel van roo dee- 
len water met 4 deelen zwavelzuur een gewigt deed dra- 
gen van 0,15 ned, ponden, met 8 deelen zuur 0,25 , 
en met 12 deelen zuur 0,25; de afwijking der magneet- 
naald was bij opklimming 40—5o tot 550, — Zoo droe- 
gen 100 deelen water met 4 deelen zoutzuur 0,15, met 
8 deelen o,20 en met 12 deelen hetzelfde gewigt; de 
afwijking was 55 —5g tot 460; — 100 deelen water met 
4 deelen salpeterzuur droegen 0,15, met 8 deelen 0,50 
en met 12 deelen 0,553 de afwijking was 42—50 tot 
570. — Water 100 deelen met 4 deelen zwavelzuur en 2 
deelen bruinsteenverzuursel droegen 0,15 , met 8 dee- 
len zuur 4 deelen bruinsteen 0,55 ‚ met 12 deelen zuur 
en 6 deelen bruinsteen hetzelfde gewigt; de afwijking 
was 45—50 tot 59°, — Water 100 deelen met 4 deelen 
zwavelzuur en 2 deelen salpeter droegen 0,50 , met 8 
deelen zwavelzuur en 4 deelen salpeterzuur 1,10: en 
met 12 deelen zwavelzuur en 6 deelen salpeterzuur 
1,50 3 de afwijking was 45—50 tot 600. — Water too 
deelen met 4 deelen zwavelzuur en 2 deelen salpeter- 
zuur droegen 1,00 ‚ met 8 deelen zwavelzuur en 4 dee- 
len salpeterzuur 1,50 en met 12/deelen zwavelzuur en 6 
deelen salpeterzuur 2,50 ; de afwijking was 48 —54 tot 
6oo. Ook kunnen wij nog vermelden , dat bij het ge- 
bruik van 100 deelen water en 4 deelen zwavelzuur eene 
gloeiĳing van eenen dunnen platinadraad werd waarge- 
nomen ter lengte van 1E ned. duim 4 bij 1 deel zwavel 
zuur en 2 deelen salpeterzuur eene gloeïjing van 2 duit 
men en bij 4 deelen zwavelzuur en 2 deelen eend 
was de gloeijing 5 duimen. 
Wij zien dus uitditeenen ander, dat het oware, 
zout- en salpeterzuur ieder aftderlijk niet bijzonder 
ver=- 


t 


( 189 }) 


vermogend bevonden zijn ; dat de kracht van het zwa=: 
velzuur door bijvoeging van bruinsteenverzuursel niet 
bijzonder vermeerderd werd ; dat bijvoeging van sal-- 
peter intusschen eene aanzienlijke vermeerdering in 
vermogen veroorzaakt; dat echter het salpeterzuur 
zelf, in diezelfde verhouding aangewend en by het zwa- 
velzuur gevoegd, het meest opwekkend galvanisch 
vermogen scheen aan den dag te leggen ; terwijl men 


nu ook nog de meer bepaalde onderlinge evenredighe- 


den van deze beide zuren zoude kunnen nagaan. -— 
Verder hebben wij nog uit deze proeven kunnen zier: , 
dat de afwijking van de magneetnaald, bij de aanwending 
van verschillende zuren, niet in evenredigheid staat met 
het aantrekkend of dragend meer bepaald magnetisch 
vermogen. Daar wij dan nu de evenredigheid van 100 
deelen water, 4 deelen zwavelzuur en 2 deelen salpie- 
terzuur als het geschiktste bevonden hebben, zooheb- 
ben wij ons ook bij voortduring van dit mengsel bediend , 
en hadden daartoe voor den grooten Deflagrator met 
100 koperen bakken en zinkplaten gewoonlijk noodig 
eene hoeveelheid van 20 ned. ponden water, 0,8 zwa- 
velzuur 0,4 salpeterzuur. Het water wordt te dien 
einde eerst in den trog gedaan , dan het zuur afzon- 
derlijk er bijgegoten en alles behoorlijk met eene glazen 
buis ondereen geroerd , wanneer na eenige afkoeling 


de toestel daarin kan nedergelaten worden. — Met de- 


ze hoeveelheid van zuur konden wij somtijds bij afwis= 
seling van 1 tot somtijds 2 uren met dezen toestel wer- 
ken, zonder dat deszelfs kracht tot bijna aan het eiirde 
van de bewerking van belang verminderde ; somtijds 
echter konden wij daarmede niet langer , dan een klein 
uur werken , en eenmaal toevallig de toestel in de na- 
bijheid van een groot brandend vunr geplaatst zijnde , 

i Z00- 


( 190 ) 


zoodat zelfs het zure vocht daardoor scheen verwarmd 
te worden, was de werking niet alleen zeer gering, 
maar ook zeer spoedig geëindigd. Door het zuur bij ge- 
deelten in het vocht tedoen, b. v. bij derde of vierde 
gedeelten , kon ik niet zien, dat in het algemeen de 
werking verbeterd of daardoor verlengd werd. — Voor 
den kleinen galvanischen Deflagrator waren slechts 
noodig 6 ned. ponden water, 0,24 zwavelzuur en 
0,12 salpeterzuur, en kan ook tusschen beiden, om 
de geringere hoeveelheid van zuur, dit‚vocht nu 
en dan vernieuwd worden. In het algemeen heb- 
ben wij ook niet gevonden, dat eene verdere bij- 
voeging van eenig zuur na de verminderde werking van 
het vocht als voordeelig gehouden kon worden , en het 
dan meestal beter is, om, wanneer de werking op- 
houdt of vermindert , zich liever van nieuw zuur vocht 
te bedienen. 


WERKING VAN DEN DEFLAGRATOR: 
‚ GLOEIJING VAN METALEN. 
Gloeijing van platinadraden ; toestel 
daarvoor. 

Na dus den Deflagrator en deszelfs inrigting be- 
schreven te hebben, gaan wij nu verder over ter be- 
schouwing van deszelfs verschillende vermogens, en 
wel in de eerste plaats van deszelfs werking op de ver- 
schillende metalen , waaronder wel in dit opzigt de 
platina aan het hoofd verdient gesteld te worden. — 
Het spreekt van zelfs, dat al deze proeven met het 
laatst gemelde zuur genomen zijn en meestal bij eene 
krachtige werking van den toestel, indien daar niet 
afzonderlijk melding van gemaakt is. É 

Wanneer aan de koperen geleidraden van den toe- 

stel 


( 19: ) 


stel dunne platinadraden werden blootgesteld , wer= 
den deze weldra geheel gloeijend en gaven een sterk 
licht van zich. Deze draden konden dan los vastgehou- 
den en door de geleidraden op eenigen afstand aange- 
raakt worden , wanneer men bij de gloeijing van eenige 
duimen weldra deze geleidraden van elkander verwij- 
derde, in evenredigheid van de daargestelde en zich 
uitbreidende gloeijing. — Beter is het, de draden op 
een voetstukje met twee kleine kolommen te bevesti- 
gen, hetwelk dan, op ongelijke hoogten, draden van ver= 
schillende dikte of ook van verschillende metaalsoor- 
ten kan bevatten, en zoo uitgespannen gehouden, waar= 
door men spoedig achtereen de verschillende gloeijing 
dezer metalen zal kunnen waarnemen. Dit voetstukje 
(fig. 5) bestaat uit een plankje « van ongeveer 1 ned. 
el lengteen o,1 breedte, bevattende twee kolommetjes 
b,b’ van ongeveer 0,5 el hoogte, die van boven voor=- 
zien zijn van twee koperen gespletene knopjes c‚c’, 
die door twee ringen konden worden aangedrukt, ter 
vasthouding van de daar tusschen geplaatste draden. 
Voor het overige zijn aan derzelver binnenzijden eenige 
haakjes aangebragt, waaraan weder andere metaal- 
draden of spiralen kunnen worden gehecht. Ver- 
der zijn deze kolommetjes b,&’ op ‘het onderste 
voetstukje a verschuifbaar door eene sleuf, waardoor 
men in staat is, om kortere of langere einden op die 
wijze te kunnen bevestigen 3 terwijl dit voetstuk a in 
ned. duimen is afgedeeld , om bj de gloeijing der dra- 
den weldra deszelfs lengte te kunnen bepalen. — Wan- 
neer wij dan op die wijze een eind platinadraad had- 
den aangebragt en met de geleidraden , zoo als even 
vermeld is, aanraakten, konden wij gewoonlijk bij de 
6o duimen platinadraad van 2 tot 3 streep doen gloei- 

jen ; 


C sga ) 


jen 3 terwijl deze draad ter dikte van 1 streep ongeveer 
tot 15 à 20 duimen dien toestand aannam. — Wanneer 
de draad, even als bij d , spiraalswijze gebogen was , 
scheen de onderlinge naburige hitte de gloeijing te be= 
„vorderen , en kon men op die wijze eenen nog langeren 
draad tot gloeijing brengen , ofschoon om de windin= 
gen de afstand van gloeijing veel kleiner scheen. Waren 
de platinadraden dunner, dan E streep , of hield men 
de geleidraden bij zwaarderen draad op eenen geringen 
afstand van dezelve , dan ging dezelve weldrain smel- 
ting over „ en hield. de gloeijing door het verbreken van 
den zamenhang terstond op. — » 


Gloeijing van platinadraad inhet lucht- 
ledige, en toestel daarvoor. 


„Om nu te ontdekken, of de omringende dampkrings- 
lucht hier ‘als eene bijkomende oorzaak der aanhou- 
dende gloeijingte houden was, hebben wij nu ook dezen 
platinadraad. in het luchtledige: aan de werking 
van den Deflagrator onderworpen. — Wij hebben dit 
opde volgende wijze bewerkstelligd : door ons te be- 
dienen (fig. 4) van een behoorlijk gemonteerd glazen 
klokje «, hetwelk op eene losse plaat van eene lucht 
pomp: b door slijping. passende was , en met twee ko- 
perdraden c‚c voorzien „ waaraan van binnen de pla- 
tina- of andere metaaldraden d gehecht konden wor= 
den. De uiteinden der koperdraden zijn van boven 
voorzien met twee kleine ijzeren of rood koperen be= 
kertjes e,e, welke-eenig kwik kunnen bevatten , od 
de gemeenschap miet de geleidraden #,f te bevorde- 
ren, terwijl zij van onderen een paar oogjes hebben, 
welke de te beproevene draden behoorlijk kunnen op= 
nemen. Wij zagen dan nu, dat de gloeijing van den 


draad 


( 195 ) 


draad niet minder schoon en schitterend in het lucht 
ledige „ dan in de gewone lucht plaats had, en dat 
men vooral om ‚den kleinen afstand „ b, v. van 12 à 15 
duïmen draad, denzelven behoorlijk zwaar moest ne- 
men, zoude niet de smelting en bijnade verbranding van - 
dit, metaal zelfs in het luchtledige veroorzaakt worden. 
Wij hadden ons zoo goed mogelijk verzekerd van het 
volkomen luchtledige van. dit klokje en tevens van de 
droogte van hetzelve , door er op den bodem vóóraf. 
en onder de proefneming een glazen schoteltje met zout- 
zuren. kalk te plaatsen’, waardoor dan ook de gloeijing 
en de smelting niet aan de weinige aanwezige lucht- of 
waterdampdeelen konden worden toegeschreven. 


Gloeijing van metaaldraden in voor de ver- 
\ branding ongeschikte Luchtsoorten. 


Wij hebben uit het bovenstaande kunnen waarne= 
men, dat tot de gloeïjing der metalen , door middel 
van den Deflagrator , niet zoo zeer de tusschenkomst 
der gewone lucht noodig is, omdat dezelve in het 
lachtledige als met gelijke sterkte plaats heeft. Ten 
verderen. bewijze.„ dat ook hier de zuurstof ter onder- 
houding van de gloeijing of verbranding der ligchamen 
niet onmiddellijk benoodigd is „hebben wij dit door de: 
volgende proefneming bevestigd gezien. — Wanneer wij 
immers een” gebogenen platinadraad in eene flesch met 
kolenzure lucht gevuld (zie fig. 5) bragten en dam 
de: uitstekende einden met de beide geleidraden in ge- 
meenschap bragten , begon deze metaaldraad in deze 
lucht even goed te gloeijen „ alsin de dampkringslucht, 
zonder dat wij ook in die lucht eenige bijzondere ver- 
schijnselen waarnamen. Ook dit geschiedde met ge- 
wonen ijzerdraad. — Hadden deze metalen nu het ver- 

mo- 


( 194 } 


mogen, om onder deze gloeijing deze lucht te ontleden, 
omde zuurstof tot zich te nemen , dan zoude zich de 
kool hebben. moeten uitscheiden , of ook, in het geval 
met het ijzer, deze zich met dat metaal verbinden, Wij 
merken dit alleenliĳjk op , of ook op die wijze van den 
Deflagrator gebruik zoude kunnen worden gemaakt, 
om op eene eenvoudige wijze de werking der gloeiende 
metalen op verschillende luchtsoorten zonder eenigen 
vreemden invloed te kunnen onderzoeken en bepa- 
len. — Om nu nog allen twijfel omtrent de werking 
van de zuurstof bij deze metaalgloeijing weg te nemen, 
zoo hebben wij ook dezelfde metaaldraden op dezelfde 
wijze aan stiklucht blootgesteld en door den Deflagra- 
tor doen gloeien ,‚ wanneer ook deze lucht genoegzaam 
droog was, om deze werking niet aan de in het water 
voorhanden zijnde zuurstof te kunnen toeschrijven. 


Gloeijing van een’ platinaspiraal boven 
alcohol, door middel van vooraf= 
gaande gloeijing met den De- 
flagrator-toestel daarvoor. 


Wanneer wij een’ spiraal van platinadraad namen en 
als op eenen geringen afstand van een vat met a/cohol 
of aether plaatsten , en dan de spiraal door den Defla- 
grator langzaam deden gloeijen , zagen wij , dat bijde 
wegneming van de geleidraden van den Deflagrator de 
spiraal eenen geruimen tijd, naar de hoeveelheid van 
den voorhanden zijnde alcohol , voortgloeide , en bij 
den juisten afstand gloeijende bleef zonder te ver- 
koelen ‚of den alcohol door te groote nabijheid te ont- 
steken. Indien dit laatste geschiedt, moet-de alcohol 
door bedekking even gebluscht worden ‚ om de proef te 
kunnen vervolgen en dan de spiraal een weinig van het 

vocht 


( 295 ) 


vocht ‚verwijderd. worden. (Zie fig. 6.) In eere glazen 
ovale kom a bevindt zich eenige alcohol ; boven dezel=, 
ve wordt hangende gehouden , door middel van twee 
kleine standaards 5, b, de platinaspiraal c, welke door 
verschuifbare dopjes d,d verhoogd of verlaagd kan 
worden ; terwijl alles met een hol of met gaten door- 
boord ‚glazen deksel e bedekt wordt, en ook een ander 
digt wel sluitend metalen deksel bij de hand moet 

zijn, om door sluiting van het vat den ontstanen wijn=- 
geestvlam te blusschen. 


Gloeijing van goud- en zilverdraad ; ver- 

branding van bladgoud en bladzilwer. 
__ ‘Wanneer op de gewone wijze goud- of zilverdraad 
aan de koperen geleiders door middel van omwinding 
met dun koperdraad , werd bevestigd en aan de werking 
van den Deflagrator blootgesteld , dan had bĳ eene 
matige. dikte van dezen draad „ b. v. tot 1 streep , eene 
gloeijirig van deze metalen plaats; wanneer de draad 
dunner genomen werd, b. v. tot £ streep. of minder , 
dan schenen ook de uiteinden daarvan geheel te ver 
branden en in damp over te gaan. 

Bij uitstek schoon en prachtig was nu echter deze 
verbranding, en wel onder een aanhoudend sterk gesis 
en geruisch van het tot dunne bladen geslagen zooge- 
naamde bladgoud en bladzilver , hetwelk bij bree- 
de strepen van 10—1656 duimen, aan éénen der 
koperen geleidraden opgehangen en daaraan, als een 
vaandel bevestigd , op den daaronder gehouden twee- 
den geleidraad werd nedergelaten en in aanraking ge- 
bragt. ; Gedurende deze aanraking had er langs deze 
geheele oppervlakte eene aanhoudende verbranding 
van deze kostbare metalen plaats, vergezeld van een 

BIJDRAGEN, D. VII, sT.1. O schit- 


( 196 ) 


terend licht en vooral bij het zilver van eene uitnemen= 
de>zeegroene kleur ; terwijl weldra het geheele metaal 
verteerd'en in damp berspelrd was. 


hanbikaitded van goud en-zilwer op bak 


De verbranding van het gouden zilver had nog 
schooner en krachtiger plaats, indien men de draden 
of het metaalblad, a, a’ fig. 7 , met het metde eene 
pool” 4’ gemeenschap hebbend kwik c,‚ c’in aan= 
raking bragt; hierdoor zag men, dat een gouddraad 
van E streep op het einde in gloeiĳing en smelting ge- 
raakte met verspreiding van zigtbare dampen, lietgene 
ook met eenen dergelijken zilverdraad plaats had. Zelfs 
eene streep zilver van 5 strepen breed en Estréep dik 
onderging door de aanraking van het kwik eene schoo- 
ne verbranding met eene geel-groene vlam en versprei- 
ding van vele witte dampen ; terwijl het uiteinde , in 
smelting gerakende, eenen bestendig kleinen gloeijenden 
kogel’ vormde. — Wanneer op bovengenoemde wijze 
het bladgoud of bladzilver het kwik aanraakte , ontstond 
terstond eene geheele schitterende ver eaidiae van den 
ondersten rand dezer metalen, die geheel met de straks 
genoemde verbranding bij ‘aanraking der geleidraden 
overeenkwam, behalve dat dezelve nog levendiger, 
sneller én met meer geruisch en damp plaats had. 

„Wanneer in een’ geschikten toestel fig. 8 , bestaande 
in ‘eene! glazen klok a met beweegbaren koperdraad'5 
voorzien en op de plaat van eene luchtpomp c geplaatst, 
het bladgoud of bladzilver aan dezelfde werking 
in het luchtledige werd blootgesteld , had de ver- 
branding dezer metalen bijna even zoo goed plaats, als- 
of dezelve in de gewone lucht werd in het werk gesteld. 


Men plaatst op de plaat van de luchtpomp een rood 
ko- 


( 197 }) 


koperen schaaltje d met eenig kwik gevuld, en brengtde 
plaat van de luchtpomp en dus ook daardoor het kwik 
met de ééne pool van den Deflagrator e in gemeenschaps; 
terwijl men aan den genoemden verschuif baren koper- 
draad in de klok het-bladgoud of bladzilver f bevestigt , 
aan welken koperdraad de geleidraad van de andere pool 
e’ wordt aangebragt. Door het voorzigtig nederlaten 
van het danne metaal op de kwiklaag , had de verbran- 
ding even goed als in de vrije lucht plaats. 


Verbranding van koper; vonken van de 
geleidraden; verbranding van platte 
of’ toegespitste koperdraden. 


Ook het koper gaf eene gloeijing en verbranding te 
kennen ; die, naar mate van de aanwending „ (dikte of 
sóort van het metaal, eenigzins verschilde, Indien in 
de eerste plaats de stompe. rood koperen dikke gelei- 
draden elkander aanraakten , ontstond. er eene sterk 
lichtende, witte, blaauw-groene, groote vonk ofeen sterk 
lieht; ja, het koper van deze geleidraden, op het ééne 
einde plat geslagen, onderging daardoor eene volmaakte 
verbranding met aanmerkelijk geruisch en verspreiding 
van velelicht-groene dampen. Wanneer men de draden 
aanspitste, of de geleidraden met zvodanige spitse 
draden door omwinding met draad voorzag , was de 
verbranding nog sterker en meer bepaald ; de werking 
hield echter weldra op ‚ wanneer de spitsen verbrand 
waren en de deelen weder verstompt werden. Het ver= 
branden echter van zoodanige metaalstrepen of draden 
met de geleidraden bewerkstelligden wij later door, 
volgens fig. 9, rood koperen dopjes a te nemen, die met 
eene doorloopende opening voorzien zijn ‚ waarvan de 
ééne iets ruimere opening b dient voorde opneming 

O2 van 


( 198 ) 


van den geleidraad c ‚ terwijl de andere iets naauwere 
opening d den gespitsten of anderen te behandelen me- 
taaldraad e of streep bevat. Wanneer men de einden 
der draden een weinig verkwikt en deze den geleidraad. 
bij a aanraken, dan is de gemeenschap zeer volkomen 
en gemakkelijk ; terwijl men ook de verwisseling dezer 
draden zeer spoedig verrigten kan. 


id 
Verbranding van koperen klaviersnaren 
en van zoogenaamd klatergoud. 


Deze koper-verbranding had ook schoon plaats, 
door, volgens fig. 10 , de einden der geleidraden a, a’ 
te omwinden met einden koperdraad ; waartoe wij ons 
veelal bedienden van gewone klaviersnaren b,b van 
verschillende dikte , waarvan dan ook de verschillende 
uiteinden, als tot een bosje gebonden, eene uitnemende 
koper-verbranding bij de onderlinge aanraking veroor- 
zaakten. Men moet echter bij deze schitterende ko- 
per=verbranding tusschenbeiden de draden van elkan- 
der verwijderen, omdat door het smelten de uit- 
einden weldra aan elkander hechten en als vast solde- 
ren, waardoor dan deze verbranding onderbroken 
wordt. 

Wanneer wij zoogenaamd #latergoud of hard geplet 
dun koperblad namen en dit behandelden, even als 
boven , door aanraking der geleidraden, dan ver- 
brandde dit metaal met eene schoone donkere vlam, 
onder verspreiding van roode gloeijende koper-kogels, 
en deed deze verbranding eene schoone uitwerking. 


Verbranding van koper op kwik. 


Hoe schoon deze koper-verbrandingen nu ook mog- 
ten zijn, niet minder schitterend waren die, in- 
dien 


( 199 ) 


dien men dezelve ‚ zoo als boven bij het goud en zilver 
vermeld is, door aanraking van de oppervlakte van in 
geleiding gebragt wik , volgens fig. 7, bewerkstelligde. 
Zoo zagen wij , dat op die wijze eene streep rood koper 
van 5 strepen breeden 5 streep dikte eene sterke ver 
branding gaf met een sterk wit, flaauw groenachtig 
licht en verspreiding van een’ groenachtigen rook; ter 
wijl ook het uiteinde van deze streep als in een’ bestendig 
gesmoltenen toestand was, Eene dergelijke streep geel 
koper smolt ook op het einde roodachtig wit , en ver- 
spreidde rondom donker roode , naauwelijks groenach- 
tig lichtende vonken. — Ook kopervijlsel op kwik ge- 
strooid gaf bij de aanraking van den eenen geleidraad, 
eene sterke beweging en verbranding van dit metaal met 
wit groenachtig licht en vele dampen ‚ en kon men op 
die wijze ook gemakkelijk den aard der verbranding van 
de meer broze metalen nagaan. 


Verbranding van tin. 


Wanneer eene reep #iz van 5 strepen breedte en 
ongeveer £streep dikte aan de geleidraden werd ver- 
bonden en aan den Deflagrator blootgesteld, ontstond 
een bijzonder sterk witlicht, en eene algemeene ver- 
spreiding van donker roode vonken, die allezins het 
voorkomen van een kunstig vuurwerk aan den dag 
legden. te 

Wanneer men, in plaats van eenen tindraad of eene 
reep tin, zich bedient van eene breede reep tinblad 
of tinfolie, even als boven , bij fig. 7 , bij het goud is 
aangewezen , en dan dat tinblad in verbinding brengt, 
heeft er ook eene bijzonder levendige verbranding 
plaats , met verspreiding van een witachtig licht, roode 
gloeiende gesmoltene metaalkogels en eenen witten 


damp. V er- 


4 ie 


( 200 } 


Verbranding van zink en bismuth. 

Wanneer eene dunne streep of een draad zink omde 
geleidraden gewonden werd , zoo had bij de aanraking 
van deze metalen ook weder eene sterke witte gloeijing 
en verbrandiug met een blaauw wit licht en witte dam- 
pen plaats. De verbranding van dit metaal , hetzij in 
strepen , draden, vijlsel of draaisel op kwik aange- 
bragt , gaf ook eene der sterkste verbrandingen met ge- 
noemd licht te kennen: terwijl men , door een glas 
boven het metaal te plaatsen, zeer gemakkelijk den aan- 
slag van zinkbloemen verzamelen kon. 

Wanneer wij op dezelfde wijze bismuth-draden 
aan den galvanischen stroom blootstelden , of liever in 
gemeenschap bragten met eene laag kwik , dan kwam 
de verbranding van dit metaal zeer veel met.dat van 
de zink overeen. — Ik moet nog herinneren , dat 
zoodanige draden van deze ligt smeltbare metalen wer 
den daargesteld door middel van opzuiging van het 
vloeibaar gemaakte metaal in eene vernaauwde glazen 
buis, wanneer na de stolling de buis, met eenen hou- 
ten hamer verbroken , den metaaldraad achterliet. 


Verbranding van antimonium. , 


Wanneer wij.ons bedienden van eenen gegotenen 
draad van spiesglans-koning of antimonturmn, dien met 
de geleidraden- verbonden en met elkander in aanraking 
bragten , ontstond er op de einden dezer draden eene 
gloeiende smelting met een wit licht en witte dam- 
pen. — Bij uitstek schitterend was echter de verbran- 
ding van dit metaal, wanneer deszelfs draad met den 
eenen geleidraad verbonden nu aan het met den ande- 
ren geleidraad in gemeenschap gebragt kwik , volgens 
fig. 7 ‚in aanraking werd gebragt, waardoor terstond 


de 


( «201 ) 


de smelting van,de punten ter dikte van 15a 2 strepen 
plaats had. met eenen bijzonderen gloed en eene koking, 
en tevens onder verspreiding van eene menigte gloei= 
jende kogeltjes, die zich van rondom uit het,vat ver- 
verhieven en als met geweld uit hetzelve werden uitge- 
worpen, en op de tafel, waar de proef geschiedde , 
in straalswijze rigtingen of als in afgebrokene lijnen zich 
verspreidden, daar het eene, even als bij de smelting 
van dit metaal , tot gloeijende koking en uitwerping van 
hetzelve op eenen vlakken grond plaats hebbende dan- 
sende , gloeijende kogel- verspreiding veroorzaakte. 


Gloeijing en verbranding van ijzerdraad. 


Daar het ijzer in verschillende vormen en soorten. 
bijzonder schoone gloeijingen en verbrandingen on- 
derging , zullen wij nu daarvan eenige melding moeten 
maken. — Wanneer wij gewonen ijzerdraad of de 
zwaarste klaviersnaren van n°, 1 namen, en spanden 
op het voetstuk van fig; 5, en dan de draden metde 
geleidraden op genoegzamen , allengskens verwijder 
den afstand aanraakten , begonnen dezelve weldra tot 
eene lengte van eenige duimen eene: schoone; ster- 
ke, geel-roode gloeijing aan te nemen, zonder dat de 
zamenhang van dezelve verbroken of de draad op een 
of ander punt verbrand werd; Door de:sterke gloei- 
jing en lichtverspreiding deed zich de draad in dien 
toestand. als dikker voor ‚ en was vooral bijde aanwen- 
ding van eenen spiraalswijze-gebogenen draad. deze 
‚proef zeer schoon. : Wanneer wijde einden der gelei- 
draden met dunne iĳzerdraden of klaviersnaren, volgens 
fig. 10, omwonden en dan de wederzijdsche uitstekende 
einden elkander deden naderen , had er eene sterke 
verbranding van dit metáal plaats onder verspreiding 

van 


( 202 } 


vân eene menigte , eenigermate dendritische of ver- 
warde straalswijze vonken ; even bijna als zulks bij de 
verbranding van dit metaal in zuurstoflucht wordt 
opgemerkt. 


Verbranding van staaldraden door onder- 
linge aanraking of op kwik. 

Niet minder schoon had deze verbranding met schit- 
terende vonken-verspreiding plaats, indien men zich 
van aangespitste staaldraden bediende. Bij de eerste 
aanraking nam men eene blaauw-witte vlam van eenige 
strepen omtrek waar , wanneer weldra de einden tot 
roode kogels smolten, en tevens onder deze smelting 
eene gedurige vonken-verspreiding werd waargeno- 
men. — Deze staalspitsen, zoo wel als de straks ge= 
noemde iĳzerdraden of klaviersnaren, hetzij afzon- 
derlijk , hetzij in kleine bosjes gebonden , ondergingen 
nog weder geene minder treffende verbranding, wan- 
neer zij, aan eenen geleidraad verbonden, eenig met de 
anderen in gemeenschap gebragt kwik aanraakten. Ee 
ne kokende smelting der einden met sterke vuurver- 
spreiding werd dan onder een aanhoudend gesis bij 
toenemende aanraking waargenomen. 


Gloeijing en verbranding van stalen 
weren. 


Wanneer wij ons bedienden van eene stalen veer , 
en die als boven bevestigden of spanden op het voetstuk 
fig. 5, dan geraakte eene zoodanige veer , ter breedte 
van 3 strepen , weldra in stille rood-witte gloeijing tot 
eene lengte van 10 a 15 duimen 3; terwijl bij iedere aan 
raking of overstrijking van den geleidraad over de veer 
zich uit dezelve geheele bundels vonken van eenen 

om- 


( 205 ) | 
omtrek van 5 a 4 duimen ontwikkelden ‚ waarvan zich 
de stralen als gewone electrieke vonken voordeden, — 
Indien men nu de einden der beide geleidraden met 
deze stalen veren verbond , zag men bij de onderlinge 
aanraking eene schoone gloeijing dezer staaleinden met 
heerlijke vuurverspreiding; terwijl nu, om het aaneen- 
hechten der gesmoltene uiteinden , deze verbranding 
beter bewerkstelligd werd , wanneer slechts één ge- 
leidraad daarmede omwonden werd en daardoor niet in 
smelting geraakte en zich dus minder met het gesmol- 
ten staal verbond, 


Schoone verbrandingen van deze veren 
op kwik, zelfs in het luchtledige. 


Doch boven alle beschrijving schoon had nu deze 
verbranding plaats, indien wij eene of meerdere 
kleine veren verbonden met één’ der geleidraden , 
om daarmede het met de anderen in verband staande 
kwik te kunnen aanraken. Wij hadden te dien einde , 
volgens fig. 11, een glazen kommetje « van 6 à 8 duimen 
middellijn en van 4 tot 5 duimen diepte genomen en 
tot op 3 à 4 duimen met kwik 5 aangevuld, en dit 
geplaatst op eenen verschuif baren standaard c‚ zijn- 
de nu de eene geleidraad d zoodanig gebogen , dat 
dezelve geheel in het kwik was ingedompeld en de an- 
dere, e, met eene stalen veer f, door omwinding, 
met eenig koperdraad voorzien was; wanneer nu bij 
de aanraking van het kwik door deze veer niet alleen 
een sterk geruisch en gesis waargenomen werd ‚ maar 
ook het einde weldra in kokende smelting geraakte, en 
tevens van rondom eenen geheelen vuurregen van 
schitterende vonken verspreidde, die zich tot eenige 
duimen boven de oppervlakte van het kwik verhieven 

jn en 


( 204 j) 


en in ongeregelde bogen tot over den rand, van het 
kommetje over de tafel zich verspreidden , en in alle 
opzigten een kunstvuurwerk daarstelden, 

Wij moeten hier ook nog aanmerken , dat de yer- 
branding van zoodanige stalen veren ook bijna even 
goed plaats kad , wanneer dezelve, volgenstfig. 8, in 
het luchtledige door aanraking van kwik werd in het 
werk gesteld, en wel onder aanzienlijke gloeijing van 
het gesmolten staal, en tevens vergezeld met eene 
schoone vonken- verspreiding. 

Wij moeten hier ook nog herinneren , dat strepen 
gewoon blik of vertind zer, ter breedte van4à5, 
strepen, in vele opzigten , vooral op het kwik „ bijna 
dezelfde verbranding ontwikkelden als bij de stalen 
veren werd waargenomen. Door het aanwezen van tin 
was nogmaals de kleur en de aard der vonken eenig 
zins verschillende, en konden dezelve meer kleinen 
witaclitig genoemd worden. 


GLOEIJING VAN KOOL EN KOOLACHTIGE 
ZELFSTANDIGHEDEN DOOR MIDDEL 
VAN DEN DEFLAGRATOR. 

Door blootstelling van koolspitsen aan 
den Deflagrator wordt een sterk 

licht waargenomen. 

Daar wij nu bij de verschillende Schrijvers melding 
vinden gemaakt van de sterke gloeijing of het sterke 
licht, hetgene zich door de galvanische vonk uit 
gloeijende kolen ontwikkelt, en dit licht vooral 
zigtbaar wordt, indien men koolspitsen in verbinding 
brengt met de polen van den Deflagrators terwijl voor- 
al dat licht zich nog sterker voor zoude doen , indien 


men dezelve in het luchtledige elkander naderen deed „ 
en 


( 205 ) 


en zelfs bij sterke werking op eenigen afstand van de 
koolspitsen «een bestendige lichtstroom ontwikkeld 
zoude worden, die eene alles te boven gaande hitte- 
kracht verspreiden zoude, zoodat daardoor zelfs de 
moeijelijkst smeltbare stoffen in smelting zouden gera- 
ken ; zoo hebben wij, ten einde nu ook eenigermate 
dit vermogen na te kunnen gaan, het volgende in het 
werk gesteld en ondervonden. 


Gloeijing van koolspitsen aan de gelei- 
draden door omwinding met me- 
taaldraden. 


Wanneer wij vooral met een weinig aangespitste ge= 
leidraden eene gloeiende kool aanraakten, ontstond 
daardoor op den afstand van eenige strepen tusschen 
de geleidraden een bijzonder sterk en zuiverlichten, 
als wij koude stukken kool op eenen kleinen af- 
stand met. de punten der geleidraden aanraakten , 
werd vooral dit licht ook nogmeer en meer zigtbaar , 
zoodra wij met stukjes kool eenig kwik aanraakten , 
hetwelk met de eene pool des Deflagrators gemeen- 
schap had. — Namen wij nu, volgens fig. 12, twee ge- 
wone, versch uitgebrande houtskoolspitsen a, a’ 
van ongeveer 5 à 4 duimen lengte en £ duim dikte, en 
verbonden wij dezelve met de geleidraden 5, b’ door 
omwinding van dezelve met den koperdraad, en deden 
wij dan derzelver spitsen elkander naderen , dan ont- 
stond bij de aannadering reeds een meer sterk stralend 
ongekleurd licht, hetgene echter niet altijd verscheen , 
en ‚dikwijls van den aard der kolen afhing, daar lang 
aan de lucht blootgesteld geweest zijnde, en vooral 
harde of niet wel doorgebrande kolen die gloeijing of 
dat licht niet aan den dag legden. 

Be- 


( 206 ) 


Bevestiging der koolspitsen door ijzer- 
of platinadraden , alsmede door 


koperen buizen. 


Deze gloeijing werd nu in het vervolg bewerkstelligd , 
door op de zoo even genoemde wijze de koolspitsen 
aan de geleidraden te verbranden door omwinding met 
ĳzerdraad en vooral platinadraad, welke, bij deze 
behandeling gedeeltelijk verhit of zelfs gloeijend wor- 
dende, daardoor de werking der koolspitsen schijnt te 
vermeerderen. Om deze proef echter geregelder te 
kunnen doen en spoediger de koolspitsen te kunnen 
veranderen en daardoor verschillende soorten te beproe- 
ven, bedienden wij ons van de boven fig. q aangeduide 
koperen buizen, in wier buitenste openingen naar 
willekeur kolen konden worden ingestoken. Men let 
dan echter op, om de koolspitsen behoorlijk aan het uit 
einde van den verkwikten geleidraad te doen aanrakens 
terwijl men weder als in de vorige proef de geleidraden 
doet ondersteunen , om ze behoorlijk tot elkander te 
kunnen brengen. 


Welke kool hrertoe het geschiktste te houden 
en hoe deze te bereiden. 


Na menigvuldige proeven is het dan ons ook geble- 
ken , dat goed gebrande pa/mhouts-koler van matig 
vast palmhout daartoe het geschiktst te houden waren. 
Om die te bereiden , namen wij stukjes van dit hout ter 
dikte van 12 en 2 duimen en ter lengte van ongeveer 
7—8 duimen en plaatsten die in eenen gewonen zuive- 
ren hessischen kroes, die met eenen tweeden omge- 
keerden, van boven met eene naauwe opening voor- 
zienen kroes gedekt werd , en waarvan nu de voegen 

met 


C 307 ) 


met een gewoon smeersel van brusselsch zand gesloten 

werden. Deze kroes werd nu aldus tusschen kolen lang- 
zaam toenemend gegloeid , tot dat men uit de bovenste 

opening bijna geen brandbaar gas meer ontdekte, 

wanneer nu deze kroes langzaam in het fornuis werd 

afgekoeld, en de opening naauwkeurig gesloten , om 
zoo veel mogelijk de lucht af te houden. — De kroes 

bijna verkoeld zijnde, wordt dezelve terstond geopend, 

en de stukken kool worden nu in eenen goed sluitenden 
en vooraf goed. verwarmden wijdmond gedaan ; wanneer 
dan verder deze veelal eenigzins krom getrokkene stuk-, 
ken tot behoorlijke spitsen worden gebragt. 


Uitdooving van de kool in den kroes door 
kwik: gloeĳjing van het hout met 
zuiver zand omgeven. 


Vroeger nam ik na de doorgloeijing voor de geheele 
uitdooving der kool eenig kwik en vulde daarmede 
den geheelen kroesaan; dit nu veroorzaakte , dat on- 
der de verkoeling de daarop volgende indringing der 
buitenlucht in de kool verhinderd werd 3 of stelde ik 
ook wel de gloeijing van het hout zoodanig in het werk, 
dat het hout vóór de gloeijing geheel in den kroes met 
goed vooraf gedroogd en gegloeid zand overdekt werd , 
waardoor eensdeels de warmte zich meer gelijkelijk aan 
het hout en de gevormde kool mededeelde ‚ maar ook 
onder de verkoeling de lucht- en vochtigheids opslur- 
ping grootendeels werd voorgekomen. Deze beide 
manieren zijn niet af te raden en kunnen in die gevallen 
dienstig zijn, wanneer het hout, op. de gewone wijze 
_ behandeld, niet aan het oogmerk mogt voldoen: — 
Dat men ook nog deze kool vrij droog bewaren kan , 
door in het wijdmondje , waarin dezelve bevat is, een 

klein 


( 208 


klein open stopfleschje met zoutzuren kalk te doen , zal 
‘nietbehoeven te worden aangemerkt. 


Hoe het licht hier werd waargenomen. 


Het Licht kwam nu bij de aanraking van de #ool= 
spitsen in deze doppen nagenoeg overeen met het 
licht, hetgene bij de aanraking van de met door dra- 
den aan de geleidraden verbondene koolspitsen plaats 
had. In vele gevallen werden weldra de geheele kool= 
spitsen gloegende, en verminderden dan ook deze 
weldra aanmerkelijk. De eenmaal gegloeide spitsen wa- 
ren dan bij eene volgende aanraking als vatbaarder voor 
de lichting geworden , naardien zij daardoor mogelijk 
meer droog en luchtvrij waren geworden. — Veelal 
vermeende ik, dat de lichting bij de negative pool 
sterker zoude zijn, dan de positive; dat is, wan- 
neer men de koolspits van de eene pool in aanraking 
bragt met den zonder koolspits voorzienen geleidraad 
van de andere pool, scheen dat verschil in licht 
merkbaar te zijn. Nog bedienden wij ons later van ee- 
nen zoogenaamden algemeenen electriken ontlader, om 
de kolen meer gemakkelijk elkander te doen naderen en 
op gelijken afstand te houden, (zie fig. 15,) bestaande 
uit een houten voetstuk « met twee glazen geïsoleerde 
cilinders Bb’, van boven gemonteerd en met knoppen 
ct’ voorzien , waardoor verschuifbare of met schroef 
draad ter langzame beweging voorziene koperen draden 
d,d’ gingen, welke aan de buitenzijden e,‚e’ holle 
buisjes hadden, ter opneming van de geleidraden f, 7, 
die daarin eene rondgaande beweging der draden d, d’ 
toelieten. Aan de binnenzijden waren doppen of buis= 
jes 7, 2’ bevestigd, ter opneming van de koolspitsen 
h, h’, die op die wijze nu zeer gemakkelijk op den 

juis- 


( 209 } 


juisten afstand tot elkander konden worden gebragt, 
om de genoegzame lichting tusschen de beide punten te 
bewerkstelligen. 


Sterke lichting van koolspitsen op kwik. 


Deze lichting der koolspitsen had nu ook voor= 
beeldig schoon plaats , indien één van de geleidraden , 
door middel van meergemelde buisjes meteene koolspits 
voorzien, volgens fig. 7, in aanraking werd gebragt met 
een ‘bakje met kwik, hetwelk door gemeenschap met 
den anderen geleidraad reeds in positiven of negativen 
toestand gebragt was. Verblindend sterk ‘was nu het 
licht bij-de aanraking of aanradering van de kool aan 
dit vloeibaar metaal; ja, hetzelve was zoosterk , dat 
men met het ongewapend oog naauwelijks Rekzelfë be- 
palen of omschrijven kon, en het ging vergezeld met 
een sterk gesis, verspreiding van kwikdamp, en bij 
onzuiver kwik met bedekking van deszelfs oppervlakte 
met graauwe vlekken en wolken. 


Liehting van hoolspitsen in het luchtledige; 
toestel daartoe ingerist. 


De lichting van de kool overtrof echter nog in 
gloed en sterkte die van de gewone reeds genoemde 
lichting, indien dezelve in het: luchtledige werd be- 
werkstelligd , waartoe wij de volgende inrigting zeer 
geschikt vonden. Wij bedienden ons nu’, volgens fig. 
14, van eene kleine glazen klok « van ongeveer 10 à 12 
duimen middellijns, die, behoorlijk vlak geslepen, door 
middel van een weinig olie behoorlijk luchtdigt sloot op 
eene losse dekplaat van eene luchtpomp 5, die met 
eene gewone kraan c ter afsluiting der lucht voorzien 
was, en tevens eene zijdelingsche kraan met verlengde en 


ge- 


( 210 ) 


geslotene opening d had, om daardoor , des verkie- 
zende „ andere gassoorten vóór of onder de bewerking 
in de klok te kunnen doen instroomen ; te welken einde 
eene elastieke met een’koperen geslepenen stop voorziene 
buis, die in gemeenschap met eenen gazometer of gas 
bewaarder gebragt werd , dienstbaar werd gemaakt. — 
Deze dekplaat kon nu geschroefd worden met derzel= 
ver uiteinden op een houten en van onderen met lood 
bezwaard voetstuk e , om zoo willekeurig van de lucht- 
pomp genomen en verplaatst te kunnen worden. — 
Verder was deze klok aan beide zijden gemonteerd met 
koperen stukken f, f’, waardoor luchtdigt van weder 
zijden twee schroefdraden waren aangebragt , die van 
binnen in de klok in twee verlengde busjes A, /’uit= 
liepen , dienstig ter opneming van twee geschikte hout- 
koolspitsen. 7,2’, die daardoor nu gemakkelijk aan el— 
kander gebragt en op den, juisten afstand tot el- 
kander geschoven konden worden, om op die wij- 
ze een bestendig licht te kunnen onderhouden. Met 
de knoppen #, g’ werden nu de geleidraden £, 4’ 
verbonden , hetzij dezelve als meer haakvormig ‘aan 
voornoemde knoppen werden gehangen , of in de holle 
en verkwikte opening van dezelve werden ingeschoven. 
Bovendien plaatst men nog, om hier alle zorg van 
vochtigheid. voor te komen , onder het klokje een open 
wijdmondje /, met eenigen zoutzuren kalk voorzien; die 
weldra na eenigen tijd en de klok-en de koolspitsen be- 
hoorlijk uitdroogt. 


Uitwerking: inlating van dampkrings- 
lucht onder ij gloeijng. 


Aldus dan alles toebereid hebbende, zagen wijs 
dat, wanneer wij de koolspitsen langzaam tot elkander 
brag- 


( 211 


bragten , vooral bij de aanraking der uiterste punten , 
als ook bij eene geringe verwijdering van dezelve, het 
bovengenoemde in de vrije lucht reeds ondervonden en 
beschreven hevig licht zich ontwikkelde, en wel in 
eenen nog sterkeren en meer verblindenden toestand. 
Wanneer wij onder de gloeïjing , door het openen der 
kraan d, de buitenlucht lieten instroowen, werd in- 
tusschen „daardoor de gloeĳjing of lichtgeving niet bij- 
zonder bevorderd of vermeerderd. 


Vorming van kolenzuur na deze lichting 
' zn het luchtledige. 


Wanneer wij na de gloeĳjing door dezelfde kraan 
eenig kalkwater in de klok lieten opklimmen en deze 
daarin schuddeden , werd het vocht troebel en ont- 
stond er een vlokkig nederplofsel van kolenzuren kalk. 
De wording van dit kolenzuur zal dan waarschijnlijk 
ontstaan «zijn , of door het klein gedeelte lucht , dat bij 
het zeldzaam luchtledige in het klokje achterblijft , of, 
indien dit niet voldoende mogt geoordeeld worden , is 
het ook mogelijk , dat deze ruwere koolspitsen of zuur 
stof- of waterdeelen bevatten, die met de verbrande 
kooldeelen. dit kolenzuur zullen hebben gevormd. 
Daar echter de hoeveelheid kolenzuur niet in verband 
schijnt te staan met de langdurigheid der gloeijing en 
sterke lichting der koolspitsen , zoo schijnt dit ver- 
schijnsel niet veroorzaakt te worden door krachtige ver= 
branding of verzuring der kool, maar deze als meer ge- 
schikt te zijn, om de galvanische lichtstof op te hoo- 
pen en te verspreiden. Wilde men dit vraagstuk op- 
gelost hebben, dan zoude men tot zoodanige proef 
twee , ofschoon moejelijk te verkrijgene, diamant- 
spitsen moeten nemen en die in eenen volmaakt lucht- 

“ BIJDRAGEN, D. VII, sr. 1. P le- 


( Bis j) 


ledigen toestel aan de werking van den Deflagrator 
blootstellen , om dan te zien, of er ook deze gloeiende 
lichting tevens met of zonder vorming van kolenzuur 
plaats zoude hebben. 


Gloeiing van potloodsoortenen andere ge= 
mengde koolstoffige voorwerpen. 


Wij zagen verder, dat ook koolstoffig gewoon pot- 
lood , op die wijze aan de werking van den Deflagrator 
blootgesteld, verschillende verbrandingen onderging, al 
naar mate deze meerder of minder zuiver was te noemen 
en meerdêre of mindere zwavel- of ijzerdeelen inhield. 
Het licht was niet zoo sterk , als dat der zuivere kool- 
spitsen, meer roodachtig en veelal met verspreiding 
van stervormige vonken. Zoogenaamde gloeikool- 
spitsen , die men gewoonlijk tot het afspringen van 
glazen vaten gebruikt, en zamengesteld zijn uit fijn 
koolpoeder , met eenige salpeter, benzoë en gom tot 
lange rolletjes gemaakt, welke, gedroogd en eenmaal 
ontstoken zijnde, ten einde toe doorgloeijen , voldeden 
ook niet aan mijne verwachting. 

Oostindische inkt-spitsen, hoofdzakelijkuit hoogst 
fijne kool en gomdeelen daargesteld , Zndizospitsen, 
dierlijke koolspitsen , gewoon zwam , hetzij koud 
of aan de einden ontstoken, legden alle geene bijzondere 
werking aan den dag en gaven geene gloeijende lichting 
te kennen. 

Verbranding van den diamant in zuurstof- 
lucht door zonnelicht, of, volgens 
HERAPHATH , door voorafgaande 
gloeijing door ontstokene 
waterstoflucht. 

Daar het genoegzaam bekend is, dat de diamant, 

als 


herkend Sed or 


vl 


( 213 } 


als hoogst zuivere en zamengedrongene koolstof, of door 
zware hitte in de vrielucht, of door voorloopige ver- 
hitting in zuurstoflucht ontgloeit en in koolstofzuur her - 
schapen wordt, zoo heeft men verschillende manieren 
voorgeslagen, om dit belangrijk verschijnsel daar te 
stellen. — Gewoonlijk wordt deze verbranding be- 
werkstelligd , door dit edelgesteente in eene flesch met 
zuurstoflucht op een onsmeltbaar onderstuk te plaatsen, 
en dan door middel van den gloed eenes sterk werken- 
den brandspiegels te doen verhitten ‚ om alzoo de ver- 
dere verbranding in die lucht daar te stellen. Deze. 
proef heeft echter dat bezwaar, dat zij niet ten allen 
tijde kan worden uitgevoerd , en zich alleen bepaalt bij 
de gelegenheid van het gunstig zonnelicht; terwijl men 
ook deze gloeijing daardoor niet in het duistere kan 
waarnemen. — Later zagik , om hier niet van al deze 
verbrandings-manieren te gewagen, dat de Heer 
HERAPHATH (zie Journal de Pharmacie, Octo- 
ber, 1830, p. 615) melding maakt van eene eenvou- 
dige hdi van dit edelgesteente door eene voor- 
afgaande gloeĳjing van hetzelve door de vlam van 
waterstoflucht en onmiddellijk daaropvolgende indom- 
peling in eene flesch met zuurstoflucht. Te dien einde 
nam hij, volgens fig. 15, eene platte flesch a met zuur 
stoflucht gevuld ‚ waarop eene kurk b, met den noodi- 
gen. toestel uitgerust, behoorlijk sluitende was. Deze 
kurk was voorzien met eene buis c ‚ van onderen bij d 
vernaauwd en omgebogen, en had van boven een 
_kraanstuk e, waaraan eene blaas f met waterstoflucht 
gevuld gehecht was. Tevens was deze kurk doorboord 
met eene hevelvormige buis 7, met eene kraan A 
voorzien , welke diende ‚ om de zich door de verbran- 
ding gevormde en door de hitte uitgezette kolenzure 
Pz lacht 


( 214 


lucht te kunnen afleiden en opvangen. Aan het onder- 
einde was, nu in de kurk een stuk stevige platinadraad # 
ingestoken, omgeven met eenen dunnen platinadraad , 
„waaraan een hoekige diamant # gehecht en vrij han- 
gende was. Op die wijze werd nu de diamant, door het 
uitstroomen van de ontstokene waterstoflucht, bijna 
witgloeijende gemaakt, en alzoo, de kraan spoedig ge- 
sloten hebbende, in de flesch met zuurstoflucht ne- 
dergelaten , wanneer de verbranding en gloeijing be- 
stendig voortgaat, tot er bijna geen bewijs meer van dit 
edelgesteente overblijft. ’ 
Men ziet echter, dat men voorzigtig met deze proef- 
neming moet zijn, met ter juìsten tijd de kraan van de 
waterstoflucht te sluiten, omdat, indien men dit te vroeg 
doet, de diamant te veel zal verkoelen , en telaat, dit 
brandbare gas met de zuurstoflucht in aanraking zal 
komen , en men nogtans in alle gevallen moet zorgen , 
dat geene onverbrande waterstoflucht met zuurstoflucht 
in aanraking kome, of mede vermengd worde , waar- 
door het ontplof baar luchtmengsel door den gloeijeriden 
diamant zoude ontstoken worden. 


Wijziging van de manier van HER A- 
PHATH , ter verbranding van den 
Diamant in zuurstoflucht. 


Naar aanleiding hiervan , bedienden wij ons nu van 
eenen soortgelijken toestel , die, ofschoon wel niet met 
den Deflagrator in verband staande, hier wel eenige 
melding zal verdienen , omdat dezelve nu weder aan- 
leiding gegeven heeft tot eene vrij betere en meer ver- 
kieslijke door den Deflagrator te bewerkstelligen ma- 
nier. Wij namen immers te dien einde (zie fig. 16) eene 
gewone stópflesch a met zuurstoflucht gevuld, welke, 

van 


( 215 


van boven vlak en mat geslepen, na de vulling met een 
dergelijk glazen plaatje b bedekt werd, ten einde daardoor 
de flesch gemakkelijk kon geopend en gesloten. worden. 
De diamant c hangt in eene dunne spiraal van platina- 
draad , hooger bevestigd aan eenen stevigen koperdraad 
d, die door eenen houten doorboorden stop e gaat, welke 
naauwkeurig en bijna luchtdigt op de flesch a past.-,De 
diamant zelf wordt nu door een gewoon wijngeest- 
lampje. f, op eenen beweegbaren standaard — ge- 
plaatst, blbgend gemaakt, terwijl men van den werd 
ren kant een’ toestel voor gas-verdikking A of een kope- 
ren vat 7, met de verdikkingspomp 4 en eene met eene 
kraan, voorziene naauwe buis / ingerigt, aanbrengt, 
waardoor men gewone dampkringslucht. ‚ die bij eenen 
kleinen: diamant voldoende is, in het vat z kan bren- 
gen, 'om-eenen,genoegzamen luchtstroom op.de wijn- 
geestvlamn aan te voeren ter voorloopige gloeijing van den 
diamant; terwijl men bij zwaardere steenen, daartoe 
zuurstoflucht kan-aanwenden , waardoor deze voorloo- 
pige gloeijing.nog meer ben derd wordt. Men neemt 
dan nu met de ééne. hand den koperdraad bij d en stelt 
aldus den diamant aan.de,wijngeestvlam bloot; terwijl 
nude, flesch met zuurstoflucht loodlijnig Et den 
gloejenden diamant geplaatst is, om naseene genoeg- 
zame gloeijing van den steen dezen te kunnen opnemen, 
en. men bij de nederlating van denzelven met de ande- 
reshand het matte schijfje glas brwegschuift „en nu den 
stop e. nog meer naauwkeurig aandrukt. … Wil men ny 
tevens de doorde verwarming. ontstane. en uitgezette 
kolenzure lucht, opvangen , dan kan zulks geschieden 
door-den tweeden hals van de stopflesch 7, die te 
dien einde met eene kromgebogene buis voorzien is. 


Nog 


( 146 7) 


Nog geschiktere manier van diamant-ver- 
branding, door onmiddellijke ontsteking 
in eene geslotene flesch met zuur= 
stofluecht door middelvan den 
 Deflagrator. 


Wij zien echter , dat deze door HERAPHATH en 
door mij gewijzigde manier ter verbranding van deze 
kostbare brandbare stof nog niet gelijk staat met de 
voortreffelijke manier , om -dezelve door middel van:de 
zuivere zonnewarmte te doen ontgloeĳjen en voor de 
verdere verbranding„als voor te bereiden :. te meer, 
daar men nu ook dit voorwerp in’een ’ geslotenen of van 
de lucht afgescheidenen toestand kan brengen, hetgene 
bĳ deze genoemde manieren door de indompeling van 
den ontstokenen diamant en dien ten gevolge nood zake- 
lijk voorafgaande opening vân de flesch niet kan wor= 
den daargesteld. Daar nu echter het zonnelicht niet 
altijd ten dienste staat , en de electrische vonk niet aan= 
houdend genoeg schijnt ‘te ‘werken , om deze vooraf= 
gaande gloeijing daar te stellen , begreep ik den Detla= 
grator tot dat einde dienstbaar te maken. Te dien einde 
namen wij nu, volgens fig.'17 ‚ eenvoudig eene goede 
welslnitende kurk, of liever eenen tot dat oogmerk dub- 
bel doorboorden glazen stop a , die op eenigen afstand 
met twee stevige rood koperen draden 5, b’ van 1%a2 
lijnen dikte doorboord werd , welke koperdraden ver= 
der van onderen bij c‚ c’ met twee kleine gaatjes door= 
boord. waren, om daarin op te nemeneenen dunnen 
platinadraad van ongeveer 3 of 5 streep, die verder 
om den te verbrandenen diamant d gewonden van c-tot 
c’ bevestigd werd. De flesch nu vooraf met zuurstof- 
lucht gevuld hebde ‚ wordt deze aldus toebereide 

kurk 


( 217 } 


kurk ín de flesch ingelaten en deze daarmede genoeg- 
zaam naauwkeurig gesloten „ zoodat, wanneer men nu 
de verbranding wil bewerkstelligen , men slechts de 
geleidraden van den Deflagrator met de oogen van de 
koperdraden 5, 5’ in aanraking brengt, waardoor men 
weldra de gloeijing van den platinadraad en kort daarop 
die van den diamant waarneemt, en men nu de ge- 
meenschap met deze draden kan doen ophouden , 
naardien nu de eenmaal begonnene gloeiĳing en ver- 
branding van den diamant onverhinderd voortgaat. 
Men moet hierbij opmerken , dat men hier niet al de 
kracht van den Deflagrator moet aanwenden, ten einde 
de platinadraad door de te sterke gloeijing niet smelte 
en daardoor de gemeenschap der draden verbroken 
worde , de gloeïjing ophoude, of ook wel de diamant uit 
de platinawindingen naar den bodem valt. Men laat 
dan te dien einde de hoofdgeleidraden niet in de al- 
gemeene kwikbakken vallen , maar verbindt onmiddel- 
lijk de gewone verlengde geleidraden met de draden van 
de met den diamant voorziene flesch en laat nu den 
Deflagrator langzaam in het zuur nederzakken, tot 
dat de platinadraad en de diamant genoegzaam gloeiïjen- 
de geworden zijn, wanneer men of onmiddellijk den 
toestel weder optrekt, of de gemeenschap door het 
wegnemen der geleidraden af breekt. 


Bene dergelijke manier, ingerigt, om meer 
naauwkeurig het door de verbranding 
verkrêgen produkt te behouden en 
tot onderzoek geschikt te 
maken. 
Men bedient zich namelijk, volgens fig. 17 ‚ van eene 


gewone tweehalzige van onderen afgeslepene stopflesch,, 
die 


( 218 ) 


die van boven met de kurk u, koperdraden 5, b’, 
platinadraden c,‚c’ en diamant d voorzien is, en door 
middel van gomlak , of ander luchtdigt lutum volkomen 
gesloten is. Dezelve is nu verder van onderen luchtdigt 
gemonteerd met eene plaaten kraan e , die op de plaat 
van eeneluchtpomp passende is , terwijl zij tevens door 
middel van eenen tweeden hals met eene gebogene en 
met eene kraan f te sluiten glazen of ijzeren buis 2 
voorzien is ‚ die naar een vat met kwik / geleidt , waar 
boven eene klok £ met dit vloeibaar metaal gevuld , door 
middel van eene statief 4 gesteund , geplaatst is. — Om 
nu de met den diamant voorziene flesch met zuurstof 
lucht te vullen , plaatst men eerst de flesch door middel 
van de kraan e op eene luchtpomp , gesloten hebbende 
de kraan /. Aldus luchtledig gebragt zijnde, wordt de 
kraan in gemeenschap gebragt met eenen gazometer 
met zuivere zuurstoflucht voorzien , en de fleseh, door 
het openen van de kraan na doorstrooming van de lucht 
door eene buis met zoutzuren kalk , daarmede aange 
vuld. De onderste kraan e weder gesloten zijnde, wordt 
de flesch zoo geplaatst, dat de zijdelingsche gebogene 
buis # behoorlijk onder het kwik gebragt worde. Door 
een weinig voorafgaande verwarming van deze buis kan 
de dampkringslucht grootendeels daaruit gedreven wor- 
den, en wordt dan dezelve bij de indompeling in het 
kwik daarmede gevuld. — Alles aldus geplaatst zijnde , 
brengt men de geleidraden van den Deflagrator met de 
koperdraden 5, b’ als boven in verbinding ; terwijl 
men tevens terstond bij de beginnende gloeĳing de 
kleine kraan f opent, wanneer natuurlijk de door de 
hitte zich uitzettende lucht door de buis 7 in het 
klokje £ zal gedreven worden , doch nu ook grooten 
deels weder zal terug gaan door de buis naar de flesch 
om 


(@rg 5) 


om de verbranding ten einde toe te bevorderen. — Na 
de geëindigde verbrandingen verkoeling van den toe- 
stel, kan men nu den omtrek en den aard van het 
aldus daargesteld gas onderzoeken , daar op die wijze 
niets daarvan is verloren gegaan, en zich alles in de 
flesch of in het klokje bevinden moet. 


„Ook kunnen gewone kool, potlood en zoo- 
danige koolstoffige voorwerpen, op die 
wijze. geschikt in zuurstoflucht 
verbrand worden. 


Men kan ook gemakkelijk op dezelfde wijze gewone 
kool of andere koolstoffige voorwerpen, als pot- 
lood , steenkool en dergelijke stoffen in zuurstoflucht 
doen verbranden, en het kolenzuur en andere voort- 
brengsels en overblijfsels der verbranding nagaan , door 
völgens fig. 17 kool of potlood, eerst in platinadraad ge- 
wikkeld en in eene flesch met zuurstoflucht voorzien , te 
doen ontgloeijen en verder te verbranden, terwijl men 
dan ook tevens de ontstane luchten daarbij kan opvan- 
gen en onderzoeken, — Wij zagen dan ook op die wijze 
gewone’ zuivere’ houtskool met weinige vlam, doch ee- 
nen aanmerkelijken gloed , ‘bijna als de diamant ver= 
branden, en bijna miets achterlaten; térwijl de ge- 
meenere vpiedaoitsdort zich tevens als met verbranding 
vàn zwaveldeelen voordeed, waarbij eenig ijzerver- 
zuursel in het platina-omwindsel achterbleef. — Ja ! 
het zoude mij niet bevreemden, dat men op deze ofder- 
gelijke wijze de ontleding van organische stoffen door 
verbranding in zuurstoflucht zoude kunnen bewerk- 
stelligen, waarvan de herinnering in dezen bĳ voor- 
raad genoeg zal zijn. 


Ont- 


( 220 ) 


Ontleding en Verbranding van loog- 
zouten en kalkhaarde door den ; 


Deflagrator. 


De sterke werking van die koolspitsen gaf nu aanlei- 
ding, dat wij beproeven wilden , of wij ook door mid- 
del van dezelve de zoo moeijelijk ontzuurbare loog- 
zout- en aardmetalen ontzuren of herstellen kon- 
den, en wij hebben te dien einde eerst eenvoudig eenige 
korrels gewone potasch op eene glazen schijf geplaatst , 
en aldus dezelve met de met beide geleidraden verbon- 
dene koolspitsen doen aanraken, waarop wij weldra 
eene smelting van dit hydraat , en weldra eene heer- 
lijke verbranding met purperrooden damp en vlam en 
verspreiding. van starvormige vonken en. onder een 
sterk geruisch waarnamen , ten bewijze dat allezins deze 
potasch door de galvanische gloeihitte der kolen ontleed 
en tot metaal hersteld werd ; ofschoon tevens terstond 
het herstellende metaal in de opene lucht weder ver 
brand en verzuurd werd , en dus als zoodanig niet kon 
verzameld worden. — Ook werd dit niet van belang 
verbeterd , door de potasch onder vlugge olie te plaat 
sen, uit hoofde de gloeiende koolspitsen meestal de 
olie deden ontvlammen , of geheel met olie doortrok- 
ken niet verder gloeijen wilden. Met eenige soda en 
‚kalk geschiedde bijna dezelfde werking en nam men 
dezelfde verschijnselen waar, en kon dus op die wijze 
zeer gemakkelijk de herstelbaarheid en ligte verzuur- 
baarheid van deze metalloïde- verzuursels worden aan- 
getoond. 


Wer- 


( aen 
Werking van den Deflagrator op 


water , alcohol en aether. 


Het is allezins te verwonderen , dat deze galvanische 
toestel , zoo vermogend ter ontwikkeling van licht en 
warmte, bijna geene outledende werking op het water 
uitoefent. Indien ten minste de gewone koperen ge- 
leidraden van den Deflagrator in aanraking werden ge- 
bragt met eenen gewonen toestel tot waterontleding 
door galvanische stroomingen , dan ontdekte men zelfs 
bij deszelfs sterkste werking niets dan eenige ontwikke= 
ling van enkele luchtbollen , die nog slechts het meest 
bij den zinkpool merkbaar waren. Indien men echter het 
te ontleden water met eenig zuur vermengde , nam de 
luchtontwikkeling eén weinig tbe ; doch was echter 
weinig sterker te houden , dan indien men slechts eene 
gewone galvanische kolom van 15a20 paren, iedere van 
1 ned. palm, daartoe aanwende. Wanneer de kope- 
ren geleidraden onmiddellijk aan eenig water werden 
blootgesteld , had er ook bijna geene ontledende wer= 
king van eenig belang plaats. — Wanneer wij gewone 
platinadraden van 12 streep aan de einden der koperen 
geleidraden verbonden, en op die wijze door aanraking 
deden gloeijen en dan in water dompelden , werden de 
in water gebragte deelen uitgedoofd , en hield de gloei 
jing onder water niet verder aan. Bij aanraking der 
uiterste einden ontstond echter eene duidelijk zigtbare 
en tevens hoorbare vonk. Indien wij tot deze proef 
dunne platinadraden van 5 streep namen en’ onder wa- 
ter de einden deden aanraken , ontstond ook wel deze 
vonk , maar had tevens dat bijzondere plaats, datde 
einden of punten aan elkander vasthechtten, of als 
het ware onder ‘het water door smelting aaneen gesol 
‚ deerd werden. Wan- 


(-Aae °} 


Wanneer wij de gloeijende platinadraden in alcohol 
of aether dompelden , werden deze beide brandbare 
vochten daardoor weldra ontstoken. Indien men echter 
de niet in gemeenschap zijnde koude platinadraden el- 
kander onder het vocht deed ontmoeten , ontstond er 
ook , even als bij het water „eene kleine vonk. Deze 
vonk ging nogtans iedermaal vergezeld met ontwikke 
ling van eenige weinige kleine luchtbellen , die onder 
het vocht als lichtende zich vertoonden en zich bijna 
als in alcohol. of aether lichtend gas voordeden. Hield 
men de draden onder het vocht eenigen tijd in aanra- 
king, dansbegonnen de deelen , boven dat vocht uit 
stekende, weldra te gloeijen en veroorzaakten de ont 
vlamming van de oppervlakte van het vocht; — Indien 
men zich ook hier var dunne platinadraden ter aanra- 
king onder alcohol of aether bediende , dan had ook de 
aaneenhechting of soldering der draden op eene zeer 
duidelijke wijze plaats. Ten opzigte van de vlugge oliëa 
had eene bijna gelijke werking , doch in geringere mate 
plaats. 


Schok of Physiologische werking van 4 'ú 
den Deflagrator. 

Opmerkelijk was het nu ook , dat deze groote db 
van 200 zink, en koper abeen van ten minste 40 ned: 
ellen äfpönkake niet eene heviger werking op het 
dierlijk gestel uitoefende, en'‚ten minste geene hevige 
schokkeri en aandoeningen veroorzaakte. Integendeel, 
de ‚platen zelve konden op verschillende afstanden en, 
ook ‚de geleidraden met de beide handen onder de 
sterkste werking worden aangeraakt „ zonder dat zij 
eenig, bewijs van schokking aan den proefnemer mede-, 
deelden „ zoodat men-ook bij de gewone bovenvermelde 
proe- 


( 225 ) 


proeven zich meestal ruggelings naar den toestel plaat- 
ste, om zoo de beide geleidraden van wederzijden ie- 
der met eene hand te kunnen aanvatten , om te leiden 
naar die voorwerpen , die zouden worden aangeraakt, 
of aan den galvanischen stroom blootgesteld. — Indien 
men echter bij het behandelen dezer geleidraden de 
handen bevochtigd heeft, hatzij met eenig zuurvocht 
of eene zoutige oplossing, kan men eene geringe aan— 
doening of schokking in de boven-armen ontwaren 3 
terwijl bij geringe verwondingen der handen of vin= 
gers ook deze galvanische stroom veelal merkbaar wordt. 
Wij hebben echter gezien , dat, indien men de beide 
geleidraden in twee afzonderlijke glazen met eenig zuur 
vocht doet eindigen, en dan door aanraking van dit 
vocht of de onder het vocht gedompelde draden den 
galvanischen stroom door het ligchaam henen leidt, 
deze schokking het meeste merkbaar wordt, die ech= 
ter in alle gevallen niet dan zeer gering te noemen is, 
slechts tot aan den elleboog gevoeld wordt en gelijk 
staat met die van eene zwakkere, uit eenige metaal 
schijven opeengestapelde kolom. 


Magnetische werking van den Deflagrator. 


Ook de magnetische werking van dezen toestel 
was niet beantwoordende aan deszelfs uitgebreidheid. 
Zoo week eene kleine matig beweegbare magneetnaald. 
niet dan eenige graden af, indien dezelve in de rigting 
van den magnetischen meridiaan aan de geleidraden 
van dezen Deflagrator werd blootgesteld ; terwijl eene 
zoodanige magneetnaald , blootgesteld aan eenen een- 
voudigen galvanischen toestel van twee elementen van 
eene uitgebreidheid van ongeveer 1 à 2 palmen, reeds 
eene gelijke, zoo niet eene veel grootere afwijking 

ver- 


( 24 ) 


veroorzaakte, — Eene hoogst gevoelige magneetnaald 
werd echter reeds aangedaan bij de indompeling van 
den Deflagrator in het water, en werkte natuurlijk , 
ofschoon niet evenredig , sterker bij de indompeling in 
het zuur, en zelfs na het uitnemen uit het zuur toonde 
dezelve nog eenen geruimen tijd, waarschijnlijk door 
aanhangende zuurdeelen, eenige afwijking van de 
naald. aan. 

Wanneer wij verder „ volgens fig. 18 , eene gewone 
staaf ijzer a van twee duimen breedte en geheele lengte 
van 25 duimen in den vorm van een hoefijzer spiraals= 
wijze omwonden met koperdraad , en de uiteinden de- 
zer draden b, b’ in twee afzonderlijke kwikbakken c,c’ 
bragten en dan in dezelve de geleidraden d, d’ neder- 
lieten , om den galvanischen stroom door de koper- 
draden om het ijzer rond te voeren, en alsdan eenen 
ĳzeren drager e met een bakje f voorzien aan de hoef 
aanbragten , zagen wij ook wel eenige magnetische 
werking of aantrekking van het ijzer geboren worden , 
zoodat hierdoor het ijzer imgtaat was 55 tot 4 ned. pon- 
den te kunnen dragen , welke kracht echter gering te 
achten is, indien wij daarmede in vergelijking brengen 
de werking van twee elementen; daar eenvoudig een 
koperen cilindrieke bak, voorzien met eenen hollen 
zinkcilinder van 25 duimen hoogte en 8 duimen mid- 
dellijns of ongeveer eene oppervlakte van 528 duimen 
een gelijk gewigt dragen kon. Een bewijs dus weder , 
dat deze toestel dus minder geschikt is tot voortbren— 
ging van de magnetische verschijnsels, die zich meer 
kenmerken bij de blootstelling van de voor magnetise- 
ring vatbare metalen aan galvanische toestellen van 
weinige of zelfs slechts twee elementen. 


Wer- 


(Ma } 


Werking van den Deflagrator met verlengde 
geleidraden tot op aanmerkelijke 
afstanden. 


Daar wij zagen , dat de kracht van warmte- en vuur- 
ontwikkeling, zich tot eenen zoo hoogen graad bij dit 
werktuig kenmerkte , zoo wilden wij ook beproeven , 
of deze kracht zich ook nog tot op aanmerkelijke af= 
standen voortplantte , en of men dus door verlengde 
geleidraden ook het vuur, als het ware, tot t op eenen 
belangrijken afstand kon overbrengen en geleiden ; ; en 
ook dit onderzoek voldeed allezins aan onze verwach 
ting. Wij verbonden dan te dien einde de gewone meer 
zware rood. koperen geleidraden met gewoon geel ko- 
perdraad van ongeveer 2 strepen dikte en bragten de 
einden daarvan, den draad hier en daar behoorlijk 
ondersteund liekbiide ‚ tot op eenen afstand van 50 
ned. ellen, en bevestigden dezelve aldaar ieder afzon- 
derlijk met eene zijdelingsche tusschenruimte van 2 à 
3 palmen op een vast stuk hout, om dezelve aldus te 
isoleren en verder te kunnen beproeven. Om nude 
werking dezer verlengde geleidraden na te sporen, 
bragten wij op den afstand van eenige ellen van den 
toestel op de dwars over deze eenigzins van elkander 
verwijderde draden eenen dunnen platinadraad aan, 
die, de galvanische geleiding herstellende, tevens 
daardoor deze draden deed gloeijen en de werking ken- 
schetste. Op die wijze zagen wij, dat op den afstand 
van.eenige ellen dunne platinadraden tot 1 à 2 pal- 
men „ door aanraking der beide geleidraden , terstond 
ontgloeiden; dat, wel is waar, die ontgloeïjing bij 
meerdere verwijdering van den Deflagrator iets ver- 
minderde, doch dat desniettemin op den aanmerke- 


lj- 


( 226 ) 


lijken afstand van genoemde 5o ned. ellen de gloei- 
jing nog genoegzaam plaats had tot eene lengte van 
3 à 4duimen , zoodat zelfs, indien wij nog ruimte ge- 
had hadden tot meerdere uitbreiding der geleidraden „ 
de werking mogelijk nog tot op grooteren afstand zoude 
merkbaar geweest zijn. Ook dun ijzerdraad of klavier- 
snaren, op die wijze aan de geleid raden blootgesteld, 
gloeiden of verbrandden door de aanraking der gelei- 
draden , al naar den afstand , dien men daarbij in acht 
nam, of de verschillende dikte van den draad , dien 
men daartoe bezigde. — Ook eene soort van toe- 
passing maakten wij van deze op zulk eenen belangrij- 
ken afstand verwijderde werking, door, namelijk , 
dunne einden klaviersnaren te nemen van 10 à 12 dui- 
men lengte, deze door eenig papier te laten gaan, in 
hetwelk eenige ‘wigtjes buskraid voorhanden waren, 
zoodat het ĳzer rondom van het buskruid omgeven 
werd , als wanneer wij weldra zagen , dat door de aan 
raking van de einden der klaviersnaren door de beide 
geleidraden het buskruid bijna onmiddellijk ontplofte „ 
zelfs tot op den versten afstand van meergenoemde 5o 
ned. ellen. — Of nu zoodanige draden dit vermogen. 
behouden, wanneer zij door water of vochtigen grond 
geleid worden, of zij ook op dien doorgang overtrok= 
ken kunneu worden met een niet geleidend omkleedsel 
of vernis , en of zij als zoodanig zouden dienen kunnen 
bij eenen genoegzaam vermogenden toestel, om dit 
brandbaar ligchaam tot op eenen verren afstand te 
kunnen doen ontploffen , en dus in de mijn- of belege- 
ringskunst daarvan een nuttig gebruik zoude kunnen 
worden gemaakt, durf ik niet beslissen. 


Af= 


( 2227 jj) 


Afwijking van de magneetnaald door aanna=- 
dering aan deze verlengde geleidraden. 


„ 
Nog moet. ik hier bijvoegen, dat de magnetische 
ekrachten ‚van deze geleidraden ook nog tot.op zulk 
eenen verren afstand merkbaar. waren, daar, met 
eenê „gewone magneetnaald , boven of onder deze 
‚draden aangebragt, eene bijna gelijke mate van afwijking 
ten oosten often westen merkbaar bleef ; iets , hetgene 
ik minder verwacht had „ naardien „gelijk wij zoo éven 
hebben, opgemerkt, het magnetisch vermogen »van 
dezen toestel, naar evenredigheid van de oppervlakte 
gering te achten is — Wij hehben gezien dat ookide 
kleine, boven (bl, 182186) beschrevene, Deflagrator, 
sin gemeenschap gebragt met eenen zeer verlerigden 
„koperdraad. het electro-magnetisch vermogen tot „op 
eenen ‚zeer aanzienlijken afstand overbragt', ,zöodat 
eene ligt beweegbare--magneetnaald , indien de toêstel 
smet eenen draad van 25 ellen verbonden werd ‚ tot op 
“40° ten oosten of ten westen'sof met eenen draad: van 50 
ellen tot op 30° afweek 3. terwijl het allezins! te vermoe- 
‘den is, dat men in die evenredige afneming nog eenen 
„veel langeren draad zal kunnen nemen ‚ om deze wer- 
‘king zigtbaar te doen zijn , wanneer men zich nog bo- 
véndien wil bedienen van eenen electro-magnetischen 
multiplicator van SCHWEIGGER, die de minste spo- 
ren van galvanische werking vermag aan te toonen. — 
Wanneer de draad in ééne geleiding voortging, was 
de afwijking op alle afstanden van den toestel bijna de- 
zelfde'te noemen , doch nam de kracht af bij vermêer- 
dering der lengte des geleidraads. ;: 


BIJDRAGEN, D. VII, sr. 1. Q Zou- 


(:49B /) 
Zoude de Defla grator tot ontleding van 


organische stoffen kunnen dienen ? 
. 

Dat men , na de overweging van dit eenen ánder, nu 
ook «nog van dit vermogend werktuig, buiten deszelfs 
aanwending op eene reeks van Natuur- en Scheikundi- 
ge verschijnselen , een nuttig toepasselijk gebruik zal 
kunnen maken , zal uit de eland van het een en 
ander meer: dan-genoegzaäm blijken tto 9d 

„Wij hebben reeds boven gezien 5’ foeelins mualigd aan= 
dt men van dit werktuig makenkan „door bijde 

sontleding of verbranding van metaalachtige en kool- 
„stoffige: voorwerpen deze onmiddellijk in verschillende 
„luchtsoorten: of zelfs in hetduchtledige aan genoegzame 
verhitting en“ gloeĳjing te onderwerpen, zonder dat 
eenig vreemd vuur’ van:buiten wordt aangevoerd, het- 
welks ook veelalde stoffen verontreinigtsen de proef on- 
„zekersmaakt 4 zoodat men:de verbrandingvan) denvdia- — 
gymant en:soortgelijke- koolstoffige of; andere brandbare 
ovoorwerpen “daardoor welligt tot ade hoogstmogelijke — 
-zuiverheidsen-zekerheid kon brengen 3 “terwijlook mor 
„gelijk. de Detlagrator lop :die- wijze dienstig zal, kunnén 
-worden ‘gemaakts-om derontleding der organisclie stof- 
-fen; door: verbranding ins bi ineiban ie of detgeljkem te — 
gij ij jole aaas 


Leers 


Nut van den Deflag ar by JE waterstof=. 
btudiometries, \ 


4 NER: 
‚Dat de htt van den metaal-en vooral van den 
„zuiveren platinadraad in gegradueerde buizen ook vooral 
dienstig tot ontvlamming vansmengsels dampkring 
lucht en waterstoflucht ter aanwijzing van de hoeveel 


heid zuurstoflacht op de Bs tien. zijn kan, 
lijdt 


mn re 
her nen nennen 


( 229 ) 


lijdt, geenen twijfel ‚en is deze manier vooral door den 
geleerden HARE voor zijne-nieuwere Eudiometri- 
sche inrigtingen voorgesteld, zoo als-men dezelve be- 
schreven vindt in das Laboratorium, Tab. XXIII en 
XXIV, fig. 18 , waar deze zich te dien einde van eenen 
hoogst eenvoudigen Calorimotor bedient, waarvan naar 
willekeur eenige meerdere of mindere zink- en koper- 
paren aan de werking van het zuur kunnen worden 
blootgesteld „en tot welk einde ook vooral dienstig kan 
gehouden worden de kleine Deflagrator „ boven door ons 
voorgesteld , waarvan ook de paren los zijn en vermeer- 
derd of verminderd kunnen worden , of ook door eene 
meerder of minder diepe indompeling in het zuur de 
werking van denzelven riaar willekeur gewijzigd of 
vermeerderd kan worden. 

In het algemeen kan men dan uit dit verhandelde 
opmaken’, dat deze Deflagrators , naar de inrigting van 
den heer HARE, tot de hoogstnuttige en bijna onont= 
beerlijke werktuigen der Natuur- en Scheikunde be- 
hooren , en daardoor eene reeks van Natuurverschijn- 
selen en werkingen kunnen worden daargesteld , waar- 
mede men vroeger minder bekend was , of die men niet 
opgemerkt had ; terwijl , indien men zich nog voorstelt, 
dat de toestel, waarmede deze proeven door mij zijn in 
het werk gesteld , tot de kleinere soort behoort, en 
nog eenige malen kan verdubbeld worden, men tot 
daadzaken zal kunnen geraken , die alle denkbeeld van 
gewoon galvanisch vermogen te boven gaat. à 


VUVVWUVU VUL VVVVVU 


…Q2 STAAT 


( 25o ) 


STAAT DER ZIEKEN, IN DE BEIDE GASTHUIZEN 
DER STAD AMSTERDAM VERPLEEGD, GEDU= 
RENDE DE JAREN 1818 ror 1827 ; 


medegedeeld door H. W. VAN ROSSEM, 
Med. Doct. te Amsterdam. 


Noe elk , die het geluk zijner medemenschen ter 
harte neemt , is het hoogst aangenaam „ wanneer hij in 
het Land of in de Stad zijner woning inrigtingen ziet 
bestaan , welke ten doel hebben , om ongelukkigen in 
hunnen kommerlijken toestand te hulp te komen of hun- 
ne ellende te verzachten. Zoo er één Land is in het be- 
schaafd Europa, ’t welk op zoodanige toevlagtsoorden 
voor hulpbehoevenden roem kan dragen ; zoo is ge- 
wis Nederland één dier bevoorregten : immers geene 
Stad van ons gezegend Land wordt er gevonden, waarin 
niet ouderloozen worden opgenomen, afgeleef= 
den geherbergd, zieken verzorgd of door gelde- 
lijke bijdragen in hunne behoeften ondersteund. 
Vooral zijn zulke gestichten overvloedig in steden, 
welke, door vroegeren voorspoed daartoe in staat ge- 
steld , onbekrompen waren in het daarstellen en on— 
derhouden derzelven; hierdoor toonende van de waar- 
heid overtuigd te zijn , dat rijkdom en schatten , door 
de Voorzienigheid , niet slechts voor eigen genot, maar 
ook ter leniging der smarten van de zoodanigen , wel- 
ke minder bevoorregt zijn , worden toegedeeld. 

Onder zoodanige steden , waar ongelukkigen nim- 
mer te vergeefs hulp vragen, mag de hoofdstad van 
ons Koningrijk genoemd worden : daar, waar vroeger 
groote welvaart was, vond men steeds een aantal wel 
denkenden , welke , of geheel uit eigene middelen , of 

met 


(+ 23e 2 


met de overheid te gader, inrigtingen daarstelden , 
welke tot op onzen tijd als toonbeelden van mensch- 
lievendheid. heerlijk prijken. — Alle deze op te noemen 
zoude wel overbodig zijn ; al wie immer onze stad be- 
zocht, werd zeker getroffen door het groot aantal dier 
inrigtingen, welke, ofschoon in lateren tijd door 
minderen voorspoed niet vermeerderd , echter voor het 
grootste gedeelte nog in stand zijn gehouden. 

Meer bepaaldelijk willen wij hier het oog vestigen op 
dat toevlugtsoord voor zieken ,’t welk Amsterdam in de 
beide gasthuizen voor den natuurgenoot , door ziekten 
en kwalen gefolterd , bij gebrek aan voldoende midde= 
len in hunne woningen, aanbiedt. Deze gestichten 
zijn door de beschrijving van onzen WAGENAAR en 
bijzonder door de Kommissie van Geneeskundig Toe- 
voorzigt te Amsterdam in hunne Rapporten , uitge 
geven in den jare 1798 en wel in het 25=° Rapport, 
genoegzaam bekend ; vooral is delaatstgenoemde be- 
schrijving , door mannen met het edel doel , om daar- 
door tot meerdere volkomenheid mede te werken, op- 
gemaakt, allezins lezenswaardig, aanvoerende een 
aantal daadzaken, welke vroeger minder bekend wa- 
ren, en met Hollandsche rondborstigheid gebreken 
aanwijzende , welke in dezelve gevonden worden. 

In lateren tijd en wel in den jare 1820 heeft onze 
verdienstelijke Geneesheer C.J. NIEU WENHU Ys, door 
zijne Proeve eener Geneeskundige Plaatsbeschrĳ- 
ving (Topographie) der stad Amsterdam, op 
het voetspoor der Geneeskundige Kommissie , hetzelf- 
de edel doel gehad. — Het ligt buiten ons bestek ‚ om 
door eene beschrijving van deinrigting der beide zie- 
kenhuizen , zoo als zij nu bestaan , kenbaar te maken , 
welke verbeteringen in deze gestichten zijn gemaakt, 

en 


6 258: ) 


en in hoe ver men daardoor tot grootere volkomenheid 


is gekomen : wij laten zoodanige vergelijkende beschrij= 
ving, welke, bedriegen wij ons niet , voordeelige: re- 
sultaten zoude opleveren , aan anderen over. 

In de gemelde Rapporten en ook in de Geneeskun- 
dige Plaatsbeschrijving der stad Amsterdam door Dr. 
NIEUWENHUYSs komen Tabellen voor , waarop het 
middelgetal, de sterfte, het verblijf, enz. der 
zieken zijn aangeduid 3; — de Tabellen , door de Ge- 
neeskundige Kommissie ontworpen , bevatten een tijd- 
vak van 27 jaren, gaande van de jaren 1770—1796» 
Deze Tabellen zijn met veel moeite te zamengesteld , 
als hebbende die Kommissie, volgens hun eigen zeg= 
gen, geene inzage in de boeken der gasthuizen kunnen 
bekomen , en dezelve zijn dus opgemaakt uit de weke- 
lijks uitkomende Rapporten nopens de zieken der gast- 
huizen ; waaromtrent wij echter aanmerken „ dat er 
op dien tijd en later geene zoodanige boeken met 
naauwkeurige aanteekeningen werden gehouden, en in 
bet geheel geene omtrent het verblijf der verpleeg 
den. Uit deze Rapporten , voorondersteld dat dezelve 
naauwkeurig zijn, konden wel het middelgetal, de 
sterfte , enz. worden opgemaakt , doch het verblijf der 
zieken heeft men naar eene waarschijnlijke berekening 
opgegeven. Ds. NrEuwENHUYs heeft in zijn ge= 
noemd werk het tijdvak van 1798—1817 in Tabellen 
gebragt; doeh ook deze missen het naauwkeurig ver- 
blijf der verpleegden, en zijn dus, wat dit punt aan= 
gaat, mede op vooronderstellingen gegrond. 

Daar het nu, naar ons gevoelen , belangrijk is, om 
juist te weten, hoe lang de ver pleegden in de beide 
gasthuizen - ande ‚en zulks in de genoemde’ 


werken niet naauwkeurig konde vermeld worden, heb 
ben 


te Er 


| 


( 2535 ) 


‘ben wij de aan ons ter-hand gestelde Tabellen , waarop 
shet getal der ingekomen , dagelijksch middelgetal, ver 
blijf en de sterfte is vermeld. , met naauwkeurigheid: op- 
gemaakt door iemand, welke aan het, hoofd des'be- 
stuurs van de ‚beide „ziekenhuizen is geplaatst, „400 
_sbelangrijk.gekeurd , dat wij niet konden aarzelen ‚ om 
dezelye door middel van dit Tijdschrift aan het publiek 
‚mede te deelen „en hierdoor voor elk „die belang stelt 
in deze nuttige. gestichten, aanschouwelijk te maken, 
wat in een tijdverloop van 10 jaren (1818-1827) om= 
trent de -verzórgdensin.de gasthuizeu is voorgevallen. 
‚Deze. Tabellen zijns, wat het getal der ingekomenen 

“betreft , „opgemaakt uitde „wekelijksche, rapporten; 
het „dagelijksch middelgetal uitde optelling ‚van elke 
soort. der verpleegden , op, de rapporten voorkomen- 
‚des; gedeeld. door 52 ,of 55 weken „ naar het getal der 
elk ‘jaar uitkomende, zieken- staten. ‚, De, dagen van 
shidt verblijf zijn ontleend uitde lijsten , die omtrent het 
vertoeyén…„van „ieder persoon,afzonderlijk in elke. af- 
„deeling zijn ‚gehouden; — het geheele getal personen, 
gedeeld: in het getal der, dagen, levert :het: verblijf 
„dooréén, Op: Het deelen. der in hetzelfde jaar inge- 
komenen in de dagen van hun vérblijf geeft de opgaye 
in de tweede kolom. Het getal der overledenen is ont- 
leend ‚uit de wekelijksche rapporten — de sterfte is de- 
_sCimaal ber ekend;, door het getal der ingekomenen met 
10 te vermenigvuldigen , en, door het getal der overle- 
denen te verdeelen, … f 

„Sedert,het jaar 1825 zijn geene vrouwen onder bel 
Pr behandeling; inhet: buiten gasthuis genomen , 
„zoodat de drie laatste jaren opde Tabel n°, IV zijn open 
gebleven. 

Op het verblijf latirennlesnden: kan ongunstig wer- 

Dy ken 


- 


( 234 ) 


ken de omstandigheid ‚ waarin velen kunnen gebragt 
worden , nadat zij eenigen tijd in de gestichten hebben 
verend: 3 — velen, reeds met ongeneeslijke kwalen aan 


gedaan bĳ hunne inname of na hunne ziekten daarin 


vervallen , blijven als ongeneeslijk onder de verpleeg- 
den, omdat dezelve , bij mangel van een gesticht 
voor zoodanige ongeneeslijken’, niet kunnen wegge- 
zonden worden , ten minste ‘wanneer zij buiten staat 


‘zijn gesteld, om bij hunne gm edel te 


kunnen worden. goon 

Wij kunnen niet nalaten aart te Ens omtrent de 
Tabel van het kraamhuis , dat de sterfte der kraam- 
vrouwen , gedurende het vermelde tijdsverloop, gering 
is geweest ; waarbij ecliter gemeld moet worden’, dat 


in dien tijd de gewoonte werd- gevolgd „ dat , wanneer 
eene vrouw binnen de g dagen na hare bevalling stierf, 


zij op de lijst der overledene kraamvrouwen werd ge- 
plaatst, — na dit tijdverloop overlijdende , op de lijst 
der overledene ziekevrouwen , hetwelk dus het getal 
der overledene kraamvrouwen ; eenigzins vermindert: 
doch al wilde men het getal verdubbelen , is nog de 
sterfte onder de kraamvrouwen in vergelijking met de 
sterfte in kraamhuizen van anderelanden, zeer mid- 
delmatig. 

Het getal der overledenen in het buiten gasthuis is 
grooter , dan dat in het ander ziekenhuis, zijnde in 
het eerstgenoemde gesticht, gedurende 1o jaren; ge- 
weest 10 van 42, in het laatstgenoemde 10 van 78. 
Aanleiding tot de grootere sterfte in het buiten gasthuis 


‘kan geven: vooreerst, de soort van patienten, wor- 


dende meestal de zoodanigen, welke met slepende 
kwalen zijn aangetast, naar dit gesticht ter verpleging 
gezonden; ten tweede kan daartoe medewerken de 

ver- 


(4283 3 


verarmde toestand , waarin deze menschen zich veelal 
bevinden , zoodat zij dikwijls, door langdurig ziek zijn 
en armoede uitgeput, in eenen hoogst verzwakten staat 
aldaar aankomen. 

Omtrent de sterfte in het algemeen verdient ver- 
meld te worden , dat vele lieden eerst dan zich naar de 
gasthuizen begeven, wanneer zij reeds lang in hunne 
woningen zijn ziek geweest en alzoo dikwijls stervende 
worden ingebragt, of na een of twee dagen verpleegd 
te zijn geweest , den tol der natuur betalen. 

Het proportioneel getal der overledene vrouwen in 
het binnen gasthuis is grooter , dan dat der overledene 
mannen , zoo als uit Tabel ne. I kan gezien worden — 
minder is dit verschil in het buiten gasthuis. Als 
waarschijnlijke onrzaak daarvan meenen wij, dat in aan- 
merking kan komen de verschillende toestand der man- 
nen en vrouwen bij derzelver inkomen; want terwijl een 
groot, misschien wel het grootste getal der in het bin- 
nen gasthuis verpleegd wordende mannen uit de zoo- 
danigen bestaat, welke bakkers, slagters, brouwersge- 
‚ zellen, enz. en ambachtslieden zijn, en dus minder 
verarmd , behooren vele der vrouwen tot de meer be- 
hoeftigen : — en bovendien schijnt het zeker , dat de 
mannen spoediger dan de vrouwen besluiten, om zich 
naar het ziekenhuis te begeven. 

In het buiten gasthuis kan het verschil der sterfte - 
tusschen mannen en vrouwen minder zijn, omdat 
beide , zoo als wij boven hebben gezegd , in eenen bij- 
na gelijken toestand aldaar worden ingebragt. 


En pn paie 

NT AR Biz POE 4 is RS 
VERRE. LB NET hi vrl Avena; sch 

x dagte aar “oftadre ob vara ee 

heit olst Blair 


gd Kb 
pings tie, 


winden eb. kifesb: seas as at 
EE de 


afp al dee gee Ere 
6 Kast kad dok à se ed 


b/ hs PO & PE p tr 
Bonn Wte pr 

B hl je ” 

k ken - 
ER A oO teer albe net ks be Rt A 


Le 


EENES (Le 2 MON EN easele EEN ENE ie 


GLL 'AOOT|849 'AOOT| TLS 'AOOT FAIL SEOTT 
bl Te Ege Tr nl 6Bn- OGT TLT f 995 | 086 98LT 
OBS IE TEEN Gin TE Lo CI STI f 49E | TI GOT 
Cleef 09- SOG T8 G6T SIT | SIGI | r6r 6TOT 
90 JE 60 == f-LÓT 6%5 SIL | OSET | E49 | 406 
99 TfT mri EB SEB ETT STI f AET | 969 | 088 
B == LI — GOT — LOT GHT SIOE | T69 IZeT 
9 CI Ta Oe 60T kad SISI | 749 718 
08 =d ref B SIL cg Vijkd Ic6T | 068 I4OT 
Bef Gh Ti f TOEe 7 EcL TG 0E | Le1 I76I | L6 ZOL 
69 ‘AOT [TS “AOT {LG ‘AOT | OOT 168 ET | GTS Ig 
uggioop | zAepfra | “mept | “zA ‘ij [rouem “A “mez 9} | “Aano14 | ‘uueg 
“woyedur deel 
op}[ez 1, ur ueA 
agfaors op sn “uopajsaag) Joa zy una volo “zoaoh “ppuuab “jobo uawoyobur 


Ed 
| ‘SINHLSV9 NANNIJ LAH NI NANHIZ 


up 


Joop sr 


je SL Are üb Jk ks af „ins 0} e <p 
Gr AFB vror (NE sot | hart ‘ 
tee de KOT Ze EE 5 IES f SE 

am IB vee SE 420 Pik 
En 2E | : Giet ; 
8 AES KE 
f we Ges pe” 
at ie 


d 


8 
ear edet Pet ekanettenkecattdsenhemesanndaashed 


ga tnt 


Th AOT [ch 'AOT [Tr ‘AOT f TIL | GET | GE LG Sg 6e 9LT | SIT | 86 60TI | S89 9e fuoaelorur 


EE ME ME EE EN De EE ME 
az “A oot| oz ‘aoor|60v ‘aoor| z091| secr} one | TLT Frezo |Fooe f oCLT| ostr| 9LG | L6OcI| ee89 | Oos 

im — [eg — Jor — fest|eafee |ze [ro | en [eec | zer en fest | neo | eco | Let 
sn — lon — Jer — fre) eerfee [oz fee | ee f Lee} Let OL fOLLT | tor [or | oost 
mm — len — Jen — fogt|ocrfjee [sz fue | ee | vor) eerjee fever) ong |ees f ocet 
mm — sr — jorn — [ee [oerfse joe [er [ee feet )og [is |eeo | oen [esn | voet 
se — [oe — [ee — [8cr)octfee |9e feu | 8e |ert)L6 [Sn joo6 joom |am | ecer 
mm — [er — [ee — fore | eetfoe |ez [eo | ue |&LT|eer | ve f toer | z16 | vee | oct 
en — [ee — [am — fecrf zor | ee f8L joe feLt) ST | eG f 266 | Sen | 60e | toet 
ge — |oe — |ue — f6LT| omt }ee | vc |oo jee fest|Lcr}oe feu | ono | ee | ocst 
IH — lor — [er — {ver eorfree | sz foo |oe f eer) zor foe frsor |G [oor | oTst 


68 ‘AOT [me ‘AOT [om ‘Aor | gtr | 86 [ret 6z |fI9 |F8E OST | 74 96 168 866 | 967 SI8l 
u9gI0op ‘iAopfig | ‘mr opE(ra si Veeceng) 'tA j'uoemr f “A |'uuem f'wezorj “1A Keune) “wez o3 | vAAnor/ | “uueg 


“uoyoSur zeel 
opJ[9Z 1, UI UEA 
CNE DNR | ES TT 


ozfuors op snqf 5 euopopdoag) °/ligvoa zo oa vobngf °2070b ‘ppuuob “jobo uowoyabur ‘ouuy 


| “Hoa1oop 8 


| EEA 
EE ET EC EN NE EN EE NEE EEEN GR WAT BENT ES 


‘II ‘SINHLSVO Naald LAH NI NAXHIZ 


- 


shu be) 4 


EME dE 


Val nennnden 
er ms 
KRS nabeeld rene 


(MI AREERRERRER 


ask 


de 


Seia ijd wenge ed Wint 


6IL ‘AOT |L6 ‘AOT [oct ‘AOT f TE 


| 
0% | L6 


8 — GOT Le8t 
Or — 65 Ig Ge 865 666 981 
96 — ze lon | ee ce | 6ee f ezst 
TU — ze Lon | 06 | see | vast 
81 — 1e ir | 98 185 | ton | Soet 
961 — on 1m | oe zoe | zer | oost 
EI — ze lr | se 865 | 697 | Tc8I 
OU — rm lor |ee WE 16 soe | vor | OT8t 
GEL — st [en |fse |feor (ier 90e [oee | GTST 
ZOT "AOT [66 ‘AOT [HOT "AOT sc Hey [ee |ieor | ze ST8T 
“ugpioop | ‘rAepfig | "mop ‘ue A (racen f “2A !ruwen 


‘woyedur reel 


*uggIoop 
op[923, UL ueA 


EN ee ee} 


“ogfuags op snqf *uopa/daag) 


‘TI ‘SINHISV5 NANNId LAH NI NAONITHONVAUHA 


k URE 
et den gen 


:, 1 
kl pref! Ie 
\ eb ee ree, ep plee ekster hatin 1e walks Ü vanden 10° 


HE renee 


d 
Ei 
EE 


>, 
js 


ör 


4 


RAL 


Bede 


E 
Se | 
el 
ì Ei ; 
Arogee à Ls Rad od 


me 


14'AOT | 92°AOT [EL ‘AOT | 8 | 8 68 Feec | soe f sr [St |oe [eo | ue | ae fuoseforut 
uoaef , ur ‘Cy ur ‘Eur u99a0op sT 
een eend EEE EO | nn | | EN EE | en | en jr en | mee eer: a G 
EIL "AOOT|TEG"AOOT|GEL'AOOT| EG | T8 gse f Oe9T| 6L0T} Te | 941 | 908 | Teo | ore | HO 
zo — (nn 8 Le LT | ST ET fc 4 Lo8t 
Mn =— Let TI L9 Iro f 85 LE Lo Ig Ig I8T 
5 — dje or 79 stee |t |oo fee ce }ecst 
Ein eden! an 7 OT 64 76G | LSI f 5E G Lo LT G cr Tst 
An el er ae (U EL 9 Eg TST ( S6T f 97 GI Ie 90T 9 09 Ec8T 
JEE IR lil HA Ee OT cl 6 HEL | SCT | LF GT 85 GoT 91 69 Toer 
BEL -— JOE =S Ui % To Scr | 805 f 06 Ik4 65 €0T 87 Sg Tc8r 
We 109 == OT 9 Tg 06 8e f SG Iká Ts 16 09 Ie OcsT 
em (eu 8 9 Og 866 | 78T | GL G6 07 LOT 9 Ig 6T8L 
OST'AOT |89T'AOT [56 'AOT 9 6 66 8ĲT | O9T f TOT | 8E er TST Tor £8 STer 
"u2z1oop | -1A op (rq “IA ep (rq A Suuen fp “2A juoep ff ‘2A '"ouem frmezorf "aA [uwer | *urezog | ‘mnorA | ‘une 
” en 
“woyegur aeel “u99zoop 
opJ[ez1, ur uea ed 
TZ A Eren EEC DK RK KS ENE EEK NICE 
‘ogfaors op sn "u9podaag) °/liyguoa voy una wobpg “gab spprwob "jobo euowoyobur ‘onuy 


‘AI -__‘SINHLSV9 NALINA LAH NI NADNITAONVaUHA 


kemer BEE BES 
Ar Fans ht geeld „atc of | | 


5% 


Hatat- voe 


2 rote 


8 uoaef OT ur 
uog1oop sI 
ER 
9 6 8T | GET | oet | 909 — ] LoST 
(pup oi) 8 Ir f6t f 491 | est 99 — | 9 9z81 
bl 9 cr GT | 68T Olla == ES Go8I 
SI 4 05 LI ELT | 661 Lb == il To8T 
(pup Ti) TI) € 8 TST 
GS | OI Co8L 
Ss | 6 Teer 
Ss | 6 5T5 eed har O58T 
SI 4 EI IL IGI | 757 78 — hj Ï ĳ 9% 4 6T8L 
2 [8 6 ST 681 | FI5 TIG ‘AOT 8 8 Gr 85 8SIST 
‘S1o}goo |'suoog F-roo “suoog foo |'suoog “uezoj |-3ueaz) wjaoA f°looyod, U f “Aoqop eu 
meden eneeenecnód Ee ere ef EE enn ae er en eere ern 7 Cr COENE eres 
‘ogfuors op 10426 "wab 
“waburgoan, ; “yobng 'yobuyf “ouuy 


“40gob poogr °UIL0IL) snT “uopogdoag) JAq4oa zo una uobng 


‘A ‘NHUHONDI ‘SINHLSVO NANNIE LAH NI NHMNOHYANVVEN 


(ied 1) 


eraidsoT 


-8KGON- 


e | o 
Et 8 


epen 
Hee OO OP er 


1 


_ 


« 


ipod | enooN FosuiootT |.anooN” 8 
dic 


3 


_ eaeTeÂo vanme Tan mi nawsoavmeris — 


“ 


< f } be 


Aston dod wos saga Spel” Aags3t „ontÂ 


Ahtop «5e E, 

ror Hfoadonsai | evadsbsuf Î 

Re En 8iei 

8 de erg 
En en ocer 
8 Ke iser 
en car 
EJ gee 
à os Act 
ë KS cezI 
ö SEN acar 
ef Teal 
es TG Ì 


Hò9TorD- el 
t aats GLai 


T6 “AOT [TL AOT [ETT'AOT 


emerge n 


E56 'AOOL| ETL 'A OOT | TE TT:AOOT 


GG 
Li 
18 
TL 
TL 
OTT 
66 
64 
Er 


I9T AOT |ILT'AOT [9FT'AOT 


*1m9gloop 


16 


“LA op Aq 


Tol 


“op (ra 


TA 


“ogfuors op snqf 


*uopajdoa) 


SL6 


‘uue ml 


‘uoyodur aeel 


ur ueA 


LIT 

699T| LITT 
Tee | E51 
ooz | HOT 
cer | TOT 
881 | STI 
TL | SET 
Let | SOT 
LSI | STI 
801 | EcT 
STI | 66 
901 | EEL 
"IA “uren 

“n2gz00p 


ellygvoa voy una uobvg 


89 


“ez o} 


66 
EN 


“Uue ml 


Tj nnen 


°zab sppruob »zobngf 


ELT 66 TL 
ILT | 066 TL 
IT KS 08 
971 T8 19 
SEI EL ER) 
SLT 66 64 
ToT OOT 16 
I8I 90T SL 
Isr GIL 45) 
GoT Oct GL 
66T Tol LL 
96T ScI EL 
“UIez a} “AnOLA “Uuem 
euowoyobur 


‘SINHLSVD NaLind LAH NI NANAIZ AHISTHANHA 


uale 


LT8T. 
8T 
Sc8T 
c8T 
Scsr 
Tc8T 
Ic8t 
Oc8T 
6T8L 
Ster 


‘ouuy 


Cor ur 
u9gdoop SI 


SREE Eee: 


_ REE rds dan eland N | 


ern 


JEE EEELT 
afkeer eenden ka 


Einen 


2 1 gen zi 
Bro } eden 4 REDDER 8 


BRR DR ES 


et 


bored 


hr et ds 
week „t MR 


G8 | O4 | STI | HEE PLEIJ WB | IE 56 67 zn _fuoseloru 
up9aoop sT 


ZT ‘AOT [ET "AOT [TE ‘AOT [TOT 61 


9%8 | EOL f TeTI| GeGef TLTIJ 796 | LOG GIG 167 Ter 


‘mn | men | mm mn | gn | 


ETT “A OOT| IT "A OOT TET 'AOOT) OTT | TOT 


ja 


LL — [et — [08 — 48 | TG 1e | 669 | coc |T | 68 | Lr L6 ze cn | Le8T 
61 — ZI — IN — [EE | GT 09 foet | eze | HL | 66 | CF 16 ee ge | 981 
7 — [oz — {63 — | 9 | ST 18 | geo | goe | OT | cOT | TG vor | IG se | eest 
ze — Jet — |85 — | 8% | &T te f see | eer | BEL | LOT | 27 64 káj Le | voet 
ze — [og — [mt — [At | 23 19 | 4901 879 | GET | 9 | 67 98 Te ce | eest 
gt — let — Iet — 84 | OZ 9, | soe | ere f Ter | 46 | HG EL L8 ge | Test 
9% — [68 — ee — |A | TE s9 | oo9 | cre | ToT | ZOT |6G | TO 9% om j Tes 
GE — [88 — [LT — | ST 9% 18 | 068 | TLT | SST | 9% | LE 66 0 cu | Oc8T 
To — [ST — [Le — [9% | TZ oe | ser | teT | MT | 6 | FC got | 9% 09 | GIST 


99 SET | SST SCL | TS | 77 6 19 85 | Ter 


moe | “2 |'ucuegrf:mezorj “tA Lruuegrf "wez o3 | ‘anor/ | ‘uuem 


68 ‘AOT |98 ‘AOT [ET ‘AOT | ST cr 
upproop | “TAopGq }:Mopta fj A temen 


“woyodur zeef “uggzoop 
opJ[9z 3, UI Ue A 

ne en NES 
efliygvoa zo una vobog °pzab vppuuob yobng uouoyobur ‘ouuy 


ozfuors op snqf uopajtoag) 
EE ENEN RN ET CE 


‘TA ‘SINHISVD NALind LAH NI NADINNIZHNVEN 


_varsmrea0 vana an Jia PSD 


Pi): 


| 
De St 
ij aL jas Ger AV zalk 5 
ll ‚eaf er gecti | aa 
EE EEG | IEC Ear LER | ac 
RK Go i oeë | metsel) de | we 
LE f 008 sid Bep ES ee 
oe e 4 008} tej} ja 
eN { voor os Lair Hee jar 
Ee ent HeT [ten word va 
e € Ef vó8 jaer | ij LE 
tE; 35} 09 slee ee ja 
r 6 Jas fel) 


sbar 


pl 
a ee 
| HE 


pda 


É 
EK: 
Î 
t 


dk Haddened 
en 
oo 
Ka 
tk 
aadaatid 
v 
@: 
en 
eed 


Be 


hed 
Ee 


É EB in 4 
nk tn nd hikt eminente aaennd î 


ne eenen, 


' eorforur 
191 9605 ICTI [TGE ILIT |LIT KL ET 805 f MT | EI 69 | 68 f GG 168 648 eN KEijd Barsten 
an mm | mf nme) men | EN | manen | | en || eeen | em memmen | eenen ur usa 
reen =10op ST 
7191 zocgoefeerojsegefeoor | zorrl ron | oeor! GL07 t68cIjfen |feco Feel ono) coel teL8 EIC 
ĲLT (onp) teoe [669 |eoz Free (ect | en LET | 4SL [69 | 19 | ev | zo | ge | ero | gece | zeer 
98T (-oyrp) TETE FOGL [ETE KOOG | FOT 87 Ir f TEI | TL SG | ee fl oe | ee 656 9G9G f 98T 
zot f(-uozzoos zi erer feso [968 Foer YOT 67 98T f ZIT | 19 LE | Se | 14 | Ov | otg 41% | GEST 
88T 8ĲTE ITLL ISLL ÍS8T [Sct el 766 | LSI f 68 9 Gr | 68 | 59 |- ct TC8 6786 | TEST 
TE ETST [L90Ï|8%9 FoLT | eet Elf I8T | S6T f FIT | 0G SL | 88 | 9% | OG 688 1868 f ST8T 
TET 19461 Í8oc |ete ÍLer GoT | fen TET | SST | Ost | 49 <9 | ze | ze | LE Ì TT6 GEIG | ST8T 
IGT 8805 [OOI [THS [LET |CTt Gr Sel | 805 f G9T | e9 SL | 68 f 9G | 9 | <56 9707 | TEST 
AET CHLL 068 |TL5 f8OT | ETT 8% 06 858 f2GOL | 16 99 | se foe | ze Ì ee6 GGOT kf OT8T 
ETT | 16661 1867 [185 ÍSIL [66 9 866 | HEL fZ80T [287 09 | os ere | og 148 L44G f GIST 
“uadep OT ‘ugoep geet [CET [SST FOOT |ect Gr STI | O9 fieOT-f-zG |ETO 18e |äoe | Zr | 1o8 TE96 f SI8T 
ON ON IA ‘A "IA ed 6 EN ‘A 
nnn "uazing ‘uoî “Uazang “UoAANOIA ‘ong “uauurg ‘uang vorig in | ne 
TUUIZYUEDIJ “oYosrtou Pf ILL | mn nn “yobur 
op ueA -oAopueA f opue A “uogurjopuegtoA, op ueÂ ‘nayorg op ueA “UISDE) 
“soamab vaunz “10396 Kopzog op ‘ouuy 
“ugpaoop sy $Uoroos gp uliz sn *uaggogn,j, obatoa op suoy jg ugpwoop Jliygroa 4oy uva vobpp oq -puwon k 10305 
A 


‘TIA ‘NAZINELSVO aard aa NI NATOATIdUHA AA IV NVA AITIHUHA LAH NVA ALLVIALIdVOau 


dn — irirvaoh sl EN 


va 
„sgab €60 
Et. 7 “el 
ete der 
en Id 
£ € ait 
er A 
ae sol 
. der 
ed AE! 
| 
Ls 
od ' * 
en 
E) 


SE an 


tabpognl ant f 


eYegnor og Kamma ER E …N 
eh zaV K-sVobaaV 8 25 pav 
Hensen rt tarot 
samen . „meal „er ASA: SEON HOTY 
- 3 Ì V Ì Eri av jo ERE) 
$ argeh eed. sG6C (SSL OOI JEST Jed 
j s zeeer FOR (IEC H3IT LCC-K O2 
CATE BORE FITC HOL LESLIE EA 
SEEN POG (LEE FVEL FCCL HE A EE 
zover f80c (slo HTEL 1800 j EA 
rg vooriede- {STI (EEL | oa 
ac err jetr jaer ESL} oa 
pee 88Ò 10E KLEI HOL} OA 
(colib) LELL joen 8tE FOOL (AOL en” 
(schik). LOGE £eeO eige Ïë5. zi 8 
8iseTe goor proc), ; 


„aol agree db renners sil ve wogsb Á 


badge sb wt 


nd È ie En 5 
1d : ; f 108 
+09 ita | 06 | Ivg 
see Hor te ‘fag las eaf ce Face 
gas tear {ea Faries tor) oa sce 
garteocrf ra Haat re iral ve brie 
eerd sar) 03 Hert esd asf ce d e88 
vers es [av fealf es jaa f-ea f- E08 
aar sort 1a F val tej av | os tete 
zac Saer len Heal testes ge f-ece 
Nett aar-lea fra da | Be fese 
3 t 
s 
| evoejzeactjseda Lease 3e tee rers 
ast | ca Les Leef [ree ers 
8 Ei 


IE TE AET ENE 


MATE GBE DER LITE IER" 


aanÂ 


id 


EE ESO TIEL TOEN TRR ERO) 


‘uodep F8% “uosep 419 | c8 | OL | 99 | 88 og | ee fet | LE te | Te | 95 fuoueforur 
am std nme UM oop s] 
mm | [A gn | cn | enn Ne an ree 
‘uoBep G8% ‘uoBep ZOL19| 98) EOL|EEEI| BLG 6Ee| geelzeen) VLS| One) TLThFLOE|FLCT 
& OM « « gee f 6 | 7e | 88 | 9G ze foe | ec | LOST 
« 1% « « __gge f 99 | 09 | TS | ze 9% fsc | zo | ST 
« en (sci) « oge f 78 | 48 | 90 | te 8e 1 8z | eo | SCSI 
&_ IG « <99 f 86 1 TG | SI | 69 oe f ee | Lo f VEST 
« 67 | « _vegf 3Or| L9 | 69 | 3G 9% | te | 87 f ETS 
« Lr « STI9 | Z6 | 9 f 65 | 6 Sc | 9 | 9 | TO8L 
& IG % 199 | TOr) €9 f 99 | EL Ge f ve J_6T pf LOST 
“4E & ero f 88 | LS Ff LF | TG no f Te |I f OTSL 
« 67 « 989 | EL | 06 f LI | O9 8T f_oe | TZ f GIBT 
“uodep 67 ‘uodep 6e9 | LL | 99 |FLG | 37 65 FIE | OE f STSI 
hire d "IA "AL “IA "KL "NL …IÂ “A 
„gsoonob _f ‘wouw 
uwunz 07 ‘UN ‘Ung ‘Uaring "UUUI uang - UIUUIY 
" Uploop sy “drog uma woz vaunny 
=u0os gp ulizsng f PYUDI JOUMSMOUGK op vo Pvuoburgopunguo 1 op un uoyorz op un ‘ouuy 


ij op un op UD 
EE 


p ‘NATIVE AOIHOA AA SNAMIII © NANANONHONI 
‘KI UVVL HOTTAZLAH NI VAT AfITEUHA LAH NVA NADVA AT NVA ALLVINLIJVOUH- 


AE | 
. 


EE ee E 
EL aenedacee 


DN 


aaan axel 


AE EE 7 

ha hi, ed we Kstrteden w ite nye 
Eep Bald 
\ et 4 


7 ABanarnsns % 


61 «Orjol - ER 2, TIEN 
zeer ‘ao | ze ‘aor | zo ‘aOT | 876 ‘AOT f TL "AOT | GTL "AOT Ch ‘AOT | 84 "AOT uoaef 
Se Orur uga 
mm n | EE EE || r E ET REET IER EEE: WEE vn RE RS ana sel el 
GISET'AOOL | ETE 'AOOT | ZEG 'AOOT | 8L56°A0OT | ELL "AOOT | TOTT'AOOT f_ SGTF 'AOOT | SAL "AOOT 
086 « 11 « og « 909 « ze 8 « DK: ikt € LE8T 
906 « 61 « ne 995 « DK TOL « te 08 « ozer 
GEUL « GE st 18 « OEL « KS 6 « EK: CL czst 
OEL « TE € EL & 16 « 88 « TIL « He 98 « HST 
SIT « Ee IL € WIL € 19 « 8TL Te 89 « ezet 
T6 « NI « OUt « 9% 18 € 961 « WE « 98 « zo81 
TIEL « 9% « 6 « 0888 « 6El « ETI « NK: 99 Tg 
BE « ze 6 « — 9 « OI « ee « 08 « 0z81 
4 KS KL MR, Ent « TI « ko © Ser « WW € 88 « 6T8T 
ZHOT ‘AOL | 65 "AOT It ‘AOT | TTC “AOT oet “aor | zor ‘or | 68 “AOT | 69 ueaor | grer 


: p “org “uouuig “Lormg “uounrg 
“uounz op ie “oyosLLouog En neren -j “ouuy 
UIZY UD WID “uoburgopungso UIYIUZ 


‘K 'NEINEOATIHAO HA NVA AILVINLIJVOa4 « > 


bal ks PES hi 
BA 


tuasngesge | 


Pp „nan scala Ea ’ 


x 


Ë 
et 
Re 


abn AS 


( 237 } 


WATER-AANVOER IN AMSTERDAM 5 


medegedeeld door n. W. VAN ROSSEM, 
Med. Doct. te Amsterdam. 


U: de hier bijgaande Tabel kan men eenigzins opma- 

ken , hoe groot de behoefte der Amsterdammers is aan 
drinkbaar water, en wanneer men daarbij bedenkt, 
met welke kosten de inwoners in deze behoefte moeten 
voorzien , die vooral bij strenge winters dikwijls zeer 
hoog zijn , dan zal elk wel overtuigd zijn , dat het voor 
die stad hoogst belangrijk zoude zijn , dat drinkbaar en 
tot huishoudkundig gebruik geschikt water op eene an- 
dere wijze naar de stad konde gebragt worden , of dat 
men een middel uitvond , om het Amstelwater zoo te 
verbeteren , dat het geheel aan de vereischten van goed 
water voldeed. 

Wat het aanvoeren van drinkbaar water van elders 
betreft, schijnt dit , hetzij door de groote daaraan ver- 
bondene kosten, of om andere redenen, niet uitvoerbaar 
te zijn, en wat het veranderen van het water in zijne 
_ bestanddeelen aangaat, hierin is men nog niet geslaagd ; 
want van hoe veel belang ook de uitvinding zij , om vuil 
en stinkend water door filtreren te verbeteren , blijft 
echter het voornaamste nog te zoeken overig : name- 
lk, om het keukenzout daaruit weg te nemen, door 
welks tegenwoordigheid het water tot gebruik onge- 
schikt is. 

In de jaren 1820 tot 1851 is binnen Amsterdam 
gevoerd het onderstaand getal waterschuiten, van wel- 


ke 


( 258 } 


ke de grootste nagenoeg 7,200 emmers inhouden — 
de kleinere 5,200 3 en ofschoon. het grootste getal uit 
kleinere bestaat, zie ik uit de opgaven van het invoe- 
renin de maand Maart dezes jaars, dat onder 259 
schuiten 75 zijn binnengekomen van 7,200 emmers. 


' Ea : 
{ij Î 4 uang 
ere C Or } 
' r ‚d Ei 
Ed 
uee hje nat 193 1 uIf 
pr 
) ee 4 r - 
Id Ar 
r \ SIE TOO 
ï 
Ee IN Of 
0 
ij oord bate orb 
c 
En 4a1 
5 JO4 
Ï 
3 9 Loeke) | 
Dn ag N 
„y 
EN < yr 
x Ì 
c 
pe 
Î ni Vv 
r A EN 
2 Jl Ki 
1 « ke 
f € 
» sp 5) Vv MD „MER HU 
rr a 
ertaard 
H JE 
E ' a an 4 
| / { it à Je | 
Konda | 
: jj 6 
JIS 
à 
N { 2 (i' 15 
+ yo ras gi {( FA + 18 AL ror a 
Eh LE 
5 df SN bres act j 
zon 19 ML Hr Gi SID ADM ve F0, 4 u 
ì x IW 
Ì q Ms 3 Je eadV 
ej 
ar CHI 
P =r 
t € í JIor 90 
tt p, 
arg | * » i* ii 
25 192194 Hi : MIOV IG 


259 


dn SILI | 9EBT | 9491 | HEIG | ELTG | GL6T | LES | GELE | L6IG | 1761 fTEPOL 


vem Tarne VEER EDO IENRT BOT  NEEN DODE DET EELT DE LAURE LD CE ET NE A) 


sor | eer logs. 14ó1-oor lett Parr. gore) date Brrr ZET 


L9q uaa gf 
EO ee ge gene en 


got |xvt leer |eor loer |gor loor |rotr logt | reg | or | gor | vogwoeop 
zor lori |ogr |ogr |zer |ger |eog |uir |org [ger |ogt | om …ag099( 


zit |eor |zit |em |limt lem |6eg |lerg |oor |eig leer | zer f vogwordog 
arr leer |eotr got loer loeg |66r |oer loor |eet | reg | zig} smsnênp 


DGN eenn nnee mss) 


get Tort (eit |eog \eve |eer | 44e Ivie loor leze |oug | vur Gijn 
Org |orr |egg |gzt loer |ssg |eig |ore |u8g loge eet laar) Gurp 
6r5 legt |egu |gog |ger leo |ogg |eor \aog |oee |e6og | goz vo 
enz |ootr leet |A leer leng lere |eer | ier | erg | oog | 6sz pad 
66 _|eog |zee |zor leer leer loeg |eor [eer leet legt | eoz dd (4 
tt lie |ez li \——lger err |lior lee [ger loer ler fj Gwpnagor 
ez |er |oe oz |es lor |i16 |eor lut |eg lee | —f  buvnuor 


eener nnn een en ea ese nn va ee reen een 


TE8I | OESI cn | sc LGSI | 9681 | ST8I ver err zet | vat Osgif oxe{uop ur 


TED 


-preoAe® weprozsury uauurg wagr0yds-o1DN-YIS sof ToP LVVLS 


f pref PRN Se 5 

> Te OR ves ne 5 

BREE HE Ee 
. = Armani ide feet diaree ode Y 


20: 


od aen ee ih 


Ì es ze - ’ 
„ 1 
Pr pet et 
E : E 
toi 
5 Eet 
3 ER 


BIJDRAGEN 


TOT DE 
NATUURKUNDIGE WETENSCHAPPEN. 


ELECTRO-MAGNETISCHE PROEVEN 3 
door G. MOLL. 


Utrecht den 2o Maart 1832. 


LL. den afgeloopen winter heb ik gelegenheid gehad, 
om met verschillende toestellen eenige electro-magne- 
tische proeven te doen, van welke sommigen gewigtig 
genoeg schijnen , om bekend gemaakt te worden. 


Beschrijving eener groote galanische batterij. 


Men kent de werktuigen, door D:. H ARE te Philadel- 
phia uitgevonden, en, naar mate dat dezelve anders ge- 
wijzigd zijn, Deflagrator en Calorimotor ge- 
noemd (*). Ik bediende mij tot sommige proeven van 
een diergeliĳjk werktuig, doch eenigzins anders inge- 
rigt. Ik vertrouw, dat de beschrijving van hetzelve , 
ook zonder afbeeldingen, genoegzaam duidelijk zal 
zijn. 


Een 


(*) Zie THOMSsON’s Annals of Philosophy, Vol. 14, 1819, 
p: 176. New Series, Vol. 1, 1821, p. 329. Vol. 4, 1822, 
Pp: 119. 

BIJDRAGEN, D. VII,srT. 1. A 


Li 


( ee) 


Een vierkant houten raam hing horizontaal aan een’ 
dubbelen spaanschen takel, opdat een man een vrij 
zwaar gewigt gemakkelijk „zoude kunnen op-en neer 
halen. Beter ware het nog geweest, indien men den loo- 
per in een blok aan den grond vastgenaaid, had kun- 
nen scheren, en vervolgens om een klein ijzeren windas, 
met een’ pal voorzien, had kunnen nemen. Aan dit 
raam hingen twaalf paren koper- en zinkplaten, spi- 
raalswijze in elkander gerold , volgens het zamenstel 
van wijlen den kolonel Den RHAUS: de zinkplaten 
van de koperen platen door latten of houtjes gescheiden, 
gelijk in de bekende beschrijvingen van dien toestel ge- 
noegzaam is aangewezen. De zink en het koper is even 
lang en breed; elke plaat.lang 2m, 4 f7vtrd}, breed 
om, 5g of 15 duimen, dus de oppervlakte der 12 pla=- 
ten omtrent 11 vierkante meters of bijna 111 vier= 
kante voeten , en indien men de beide oppervlakten 
van de zink als aan de werking van het koper blootge- 
steld aanmerkt, heeft men 22 vierkante mêters of 222 
vierkante voeten werkende oppervlakte. 

Elke zinkplaat van de eene rol is door eenen rood 
koperen reep aan de koperplaat van de volgende rol 
verbonden; aan de beide pooldraden kan men naar wil- 
lekeur knijpers aan brengen, om tusschen dezelve de 
zelfstandigheden ‚ die men aan de werking van het gal- 
vanismuús wil onderwerpen , te bevatten , ‘of men kan 
die pooleinden in gemeenschap stellen met den alge- 
meenen ontlader van PE P1Js „of van andere diergelijke 
werktuigen. Beter ware het zeker geweest , indien men 
de koperreepen , die de vereeniging van de eene rol 
met de andere daarstellen, had kunnen solderen ; 
doch dit was , uit hoofde van denoodzakelijkheid van 
de platen op te rollen , niet wel mogelijk. 

On-' 


( 243 } 


Onder elke rol staat op den grond eene ton of kuip , 
gevuld. met het gewone geleivocht, water met zwavel 
en salpeterzuur „ van elk zuur &; in gewigt. 

Terwijl de rollen dus hangen , plaatst men , hetgene 
aan de galvanische werking moet onderworpen worden, 
tusschen de pooldraden , en eerst nu, op een teeken 
des proefnemers, laat men al de rollen te gelijk in de 
kuipen zakken. Men heeft dus dadelijk de sterkste 
werking , en wanneer de, proef geëindigd is, hetgene 
dikwijls in weinige sekonden gebeurt, haalt men ter- 
stondsde rollen weder uit. het vocht. Derhalve hier , 
even. als in den toestel van HARE , zijn de zinkplaten 
alleen dan wanneer ’tnoodig is aan de-werking van het 

“vocht: blootgesteld , en. het vermogen van het werktuig 
issterker en duurt tevens langer. 

De. toestel is derhalve een zamengestelde , even als 
de oorsproukelijke kolom van vorLTa, de bekertoe- 
stel, de Wilkinsonsche en Wollastonsche troggen , de 
toestel door N AP oL EON aan de polytechnische school 
geschonken (*), de toestellen van CH (LDREN(}), enz. 
De zink pool is dus positief en de koperpool negatief. 

Het: zal. misschien niet. nutteloos zijn, deze batterij 
met andere soortgelijke groote te vergelijken „ als met 
die van de polytechnische school , en de twee van den 
Heer CHILDREN, zoowel wat het aantal paren , als 
wat de oppervlakte betreft. 

Ì Die 


(*) Recherches physico-chimiques faites à l'occasion de la 
grande batterie Voltaique, donne par S. M. I. & R. àl'école 
polytechnique, par GAY-LUssac & THENARD, p. 1 en 
GILBERTS Ann. d. Phys. Vol. 38 of 8, 1811, p. 121. 


(4) Phil. Trans. 1809, p. 32. 
JRE 24 


( 244 ) 


Die van CHILDREN had 20 paren , elk van 4 voeten 
hoog en 2 breed, dus elk paar acht vierkante voeten of 
0,740 vierkante meters, dus de 20 paren eene enke- 
le oppervlakte van 160 vierkante voeten of 14,364 
__ vierkante meters. 

Die van de polytechnische school bestond uit 600 
paren, elk van o”, 3 zijde of 0,9542 voeten, dus de 
enkele werkende oppervlakte 54 vierkante meters of 
59g vierkante engelsche voeten. 

De tweede batterij, door CHILD RE N zamengesteld 
en later beschreven, had nog grooter platen , en be- 
stond uit 21 paren. Op raad'van WOLLASTON , was 
elke zinkplaat tusschen twee koperen platen geplaatst, 
waardoor de werkende oppervlakte verdubbeld werd (*). 
Elke plaat had 6 voeten lengte en 2 voeten 8 duimen 
breedte , of 16 vierkante voeten oppervlakte, dus de 
werkende oppervlakte het dubbele of 52 vierkante voe- 
ten, of de platen waren lang 17,829g , breed 0”,8129; 
dus de óppervlakte 1207,487 en de werkende opper- 
vlakte 20”,975 en de geheele werkende oppervlakte 
bestond dus uit 672 [J voeten of 62 0,45, 

Dewijl in onze inrigting de beide oppervlakten van 
de zink tegen over het koper gesteld waren ‚ moet men 
bij onze batterij de dubbele oppervlakte der platen , 
even als in de Wollastonsche troggen , als werkende be- 
schouwen. Add 

Wij zullen dus tusschen deze drie batterijen de vol- 
gende verhouding van paren en oppervlakten hebben. 


E BAT - 
(@*) Phil. Trans. 1815, p. 363. 


( 346 ) 


GEHEELE | WERKENDE 
WERKENDE OPPERVL. VAN 
BATTERIJ.| PAREN OPPERVL. ELKE PLAAT. [WAAR BESCHREV. 


PLATEN. 5 
L Met. |] Voet.f Cs Met.| L) Voet: 


mn mam | nn 


Eerste van Philos. Trans, 1809 
CHILDREN. 20 15 160 0,743 | 8 P. I,p. 32. 


ne | nnn tt 


TE Recherches physice- 
Polytechn. 600 bh 599 0,09 0,969 f Chimiques par car- 


School. LUSSAC ef THENARD. 
Mou. 12 22 222 1,868 | 18,46 

Tweede v. Phil. Trans. 1815 
CrirpaeN, al 62,43 672 2,973 | 32 P. II, p. 363. 


EEEN EE OEE MET TETE EEEN in ar enn Re 
Er ‘bestaat dus tusschen deze vier groote batterijen 
een zeer aanmerkelijk verschil, Die van de polytechni- 
sche school had vele, doch, bij vergelijking, kleine 
platen, die te zamen eene veel grootere: oppervlakte 
aanboden. De batterij nadert derhalve meer in za- 
menstel aan de groote Wilkinsonsche en Wollastónsche 
trogtoestellen , van de Royalen van de London In= 
stitulion , waarvan de zinkplaten 4 duimen zijde 
hebben , en dus in de Wilkinsonsche6 en in de;Wol- 
lastonsche 52 [J duimen oppervlakte bezitten; terwijl 
elke plaat van den toestel der polytechinische school 
omtrent 140 D duimen oppervlakte heeft. De tweede 
batterij van CHILDREN heeft en grootere platen, 
dan de mijne,-en ook in grooter getal; dezelve was 
zeker de grootste van die tot nog toe gemaakt zijn, doch 
het aantal proeven „ daarmede gemaakt, die met,de 
onze overeenkomen , is niet zeer aanzienlijk, 


Dit 


( 246 ) 


Dit verschil in de grootte en het aantal der platen 
dezer vier batterijen kan strekken ‚ om derzelver zeer 
verschillende werking te verklaren, en ter toetsing te 
strekken van het beginsel door DA vv in 1806 voorge- 
steld, dat, namelijk, in den galvanischen toestel de 
Echt der werking (intensiteit) aangroeit met het 
‘aantal, ‚de hoeveelheid der werking met de grootte der 
„paren platen (*). 

De ,toestel van CHILDREN houdt eenigzins het 
midden tusschen die van de polytechnisehe school, en 
de mijne. 


Ik geef de proeven hier niet in die orde, waarin de= “* 


zelve genomen zijn , maar in die, welke mij de meest ge- 
Teidelijke ‘voorkomt; bij. de proefnemingen zelve moe 
‘ten die voorafgaan, welke de grootste kracht verei= 
schen, en dus, terwijl de toestel de grootste werking 
toont, moeten genomen worden. 


Werking op den Electrometer, 

Op den goudblad electrometer. van SINGER (+); 
die toch zoo spoedig door vele paren aangedaan wordt, 
had deze batterij in’tgeheel ‘geene werking: Ook de 
toestel van CHILDREN (S) deed de blaadjes van den 
goudblad electrometer niet uiteen wijken, GAY-LUS- 
SAC/en THENARD vind ik niet; dat van de werking 
hunner groote batterij op-den electrometer spreken. Ik 
twijfel niet, of de werking zal zeer sterk geweest zijn.’ 

‚ „Wer- 


(*) Davy, in de door het Fransche Instituut in 1807 be- 
kroonde’ Bakerian lecture, Phil. Trans. 1806 en GILBERTS 
Ann. B. 28, 1808, p. 1. 

(}) Sincer, Elements of rd et Electro=Chemistry 
Pl. 3, fig. 20. 


($) ‘Phil. Trans. 1809, pag. 33. 


RE ADD. 


Werking op het menschelijk ligchaam. 

De werking mijner batterij op ’smenschen ligchaam , 
of op het gevoel, was zeer zwak , doch evenwel niet ge- 
heel ontmerkbaars in allen gevalle zeer veel minder, dan 
die, welke ook door kleine opgestapelde Voltasche ko- 
lommen , door kleine bekertoestellen ‚ of door een’ of 
twee Wollastonsche troggen wordt voortgebragt. Zonder 
eenigen hinder, houdt men de einden der pooldraden 
mijner batterij in. de handen , met zuur geleivocht nat 
gemaakt. De smaak wordt eenigzins „ doch weinig aan- 
gedaan, wanneer men één’ pooldraad in de, nat ge- 
maakte ‚hand, en den anderen in den mond neemt. 
Wanneer men het voorhoofd boven de wenkbraauw ee- 
nigzins nat maakt, en dan één’ der geleid raden er op legt, 
en den anderen in de nat gemaakte hand houdt; heefter 
eenige ‘werking op de gezigts-zenuw plaats , doch uiet 


„meéer, dan van even zoo vele Wollastonsche 4 duims pla- 
sten. Met een’ toestel van 100 paren zulke Wollaston- 


sche platen, die reeds eenige uren-had gewerkt „en 
geen water meer ontleedde, zag ik. eens eenen mijner 
ambtgenooten zulk eenen-hevigen schok ontvangen, 
dat hij nederstortte. Ik zelf heb meermalen van de- 
zen toestel onverhoeds de. hevigste slagen ‚die zich 
nog dagen daarna deden gevoelen ,- ontvangen. De 
zwaarste palingen, die ik bekomen kon, „werden er 


onmiddellijk en bij eene enkele aanraking mede ge- 
dood. kao! 


“ve THENARD en GAY-LUSSAC beschrijven den 


schok van hunnen toestel als onverdragelijk, en, alsde 
handen vochtig zijn , zelfs als gevaarlijk. f 
„Wanneer men de pooldraden van de batterij van 


‘CHILDREN met drooge handen aanvatte, voelde men 
bijna niets, en met natte handen was de schok slechts 


even merkbaar. Gloei- 


de 


( 248 ) 


Gloeijing der houtskool, 

Niet dan met veel moeite konde ik eene geringe 
gloeïjing van houtskool met mijne batterij doen ont- 
staan ; eene proef, die met eenen Wollastonschen trog- 
toestel van een eenigzins groot aantal paren platen , zoo 
wel in de lucht als in het luchtledige , zoo heerlijk als 
gemakkelijk genomen wordt. De houtskool, die ik ge bruik- 
te, was wel doorgebrand, versch gegloeid , van linden 
of palmhout , ofschoon ik bij het gebruik van het laatste 
nooit bijzonder voordeel keb gevonden. Ik weet niet, 
uf de kool van den vuilboom of Rhamnus Frangula, 
die bij voorkeur in het vervaardigen van buskruid ge- 
bruikt wordt, reeds in dit opzigt is beproefd (*). 

CHILDREN, die meer platen, doch van kleiner 
oppervlakte, gebruikte, deed houtskool met een glans- 
rijk licht verbranden. Maar van eenen anderen toe- 
stel van 200 paren platen „ elk-van 2 duimen in ’t vier- 
kant, verkreeg hij veel grootere werkingen deed , zegt 
hij, de houtskool hevig verbranden. 

Met :de tweede en grootste batterij van CHILDREN 
vind ik geene proeven wegens de verbranding van 
kool aangeteekend , waarschijnlijk zijn dezelvemet dit 
groote werktuig even min gelukt alsmet het mijne. 

Het blijkt niet, dat men met de batterij van de poly- 
technische school proeven aangaande de gloeijing van 
de houtskool heeft in ’t werk gesteld , hoewel curr- 
DREN van die gloeijing reeds in 1809 gesproken had. 
Doch het schijnt niet, dat deze proeven tot aan delaatste 


U 


(*) Met verwondering verneem ik , dat men in onze bus- 
kruid-fabrijken, den kool van den vuilboom niej gebruikt , 
en zelfs , dat het gebruik daarvan niet bekend is. De heester 
groeit echter overvloedig in ons land. Is hieraan eené minde- 
re goede hoedanigheid van het buskruid toe te schrijven? 


( 249 ) 


tijden dikwijls in Frankrijk zijn genomen , vermits de 

Geneefsche geleerden PICTETENnDELARIVE eene 
groote batterij den 19 Augustus 1820 in werking stel- 

den, om aan den beroemden ARAGO , die zich toen 

in Geneve bevond , het gloeijen van houtskool door 

galvanismus , zoowel in de lucht als in hetluchtledige , 

te vertoonen: het scheen dus, dat die uitmuntende ge- 

leerde in Parijs geene gelegenheid had gehad , om deze 

schitterende proef te zien. 


Verbranding , smelting en gloeging van 
meltalene 


‘Maar vooral was de werking mijner batterij uitste 
kend in de onmiddellijke verbranding en smelting der 
metalen. CHILDREN spreekt meer van eene gloeijing 
der draden , die aan de werking zijner batterijen plaats 
had. Hier had meest altijd smelting of verbranding 
plaats. iss 

Wanneer men platinadraad van omtrent #5 duim of 
0,"275 in de geleiding plaatste, werd de draad dade- 
lijk in het midden wit gloeïjend, boog dóór en smolt weg; 
stalen stopnaalden van de grootste soort: smolten weg 
of verbrandden oogenblikkelijk ; zelfs paknaalden en 
ander staaldraad verbrandde men gereedelijk ; insge- 
lijks rood- en geelkoperen breinaalden ,‚ en voorts dra- 
den van alle andere metalen , die ik bekomen kon , als 
van goud , lood , zilver, tin, zink , enz. 

HARE verhaalt, bij zijneproeven met de Deflagra= 
tors en Calorimotors opgemerkt te hebben, dat de 
gloeijing van draden, aan de galvanische werking onder- 
worpen , altijd aan de positive of zinkpool het eerst 
begon , en als naar het midden voortschoot. Zekerlijk 
zouden de volgers van het Frankliniaansch electrisch 

stel 


(_ 250 ) 


stelsel. hierin „eene bevestiging van hunne gevoelens 
kunnen” vinden. « Ik ‘heb vergeefs gepoogd dit. ver- 
schijnsel op te merken ; het scheen mij toe, datde draad 
altijd het eerst in het midden gloeide. 

‘Tot deze proeven op de hetie , smelting , gloeging 
of verbranding der metalen is deze toestel bijzonder ge- 
schikt. Men ‘spant de draden, die men wil smelten, 
tusschen de geleiders, of plaatst dezelve op den alge- 
meenen ontlader van PEPYS,- terwijl alde rollen 
door den takel buiten detonnen geheschen zijn. Dan 
doet men de rollen in het vocht zakken en de werkiug 
heeft onmiddellijk plaats. 

Wil men verbranden’, miet-smelten ‚dan bevestigt 
men eene paknaald., bij voorbeeld , met-het dikke einde 
aan één’ der pooldraden.,„:en brengtmetde hand „op 
het oogenblik, dat de rollenin het vocht dompelen „de 
puúnt‚-die verbrand moet worden, met de andere pool in 
aanraking , en terstond verbrandt het staal met Weg, 
springende vonken. 

Dus verbrandde insgelijks ee een „alles veer van omtrent 
3 duim of zee breeden Ap-duim of 1," "5 dik. 

‚De eerste batterij: van. CHILD REN schijnt zulke 
sterke werkingen niet te-hebbeú voortgebragt;- want hij 
zegt. uitdrukkelijk „dat, hoewel platinadraad. van #5 
duim gesmolten werd , de uitwerking op ijzerdraad van 
Js duim zeer ‘zwak was, en dat dezelve slechts even 
daden werd , en dat drie- voeten ‘van dienzelfden 
ijzerdraad niet gloeijend werden. 

Het vermogen van smelten- van de grootste batterij 
van CHILDREN wordt niet opgegeven ; hij spreekt 
alleen’van!draad van + duim diameter , dien onze bat- 
terij gereedelijk smelt „ van welk metaal men zich.dan 
ook mag bedienen. 


Ik 


( 45E) 


Ík vind niet; dat van de batterij van de polytechnische 
school aangeteekend ‘is , welke draad of welk metaal er 
mede gesmolten is. 


Wonken, onder water ontstaan. 


Eene glaten buis werd met water gevuld en aan beide 
einden met eene kurksgesloten ; ‘door deze kurken was 
platinadraad van id duim of o,r=85 dik zoo gestoken , 
dat de uiteinden in het water zeer digt bijeen kwamen. 
De einden vande platina „ welke buiten het glas uit- 
staken, hadden gemeenschap met de polen der batterij. 
Zoodra de rollen in de kuipen zakten , “zag men tus- 
schen de einden der draden in het water duidelijke von- 
kén, doch men konde met de proef niet langaanhouden, 
omdat de einden van de draden buiten het water 
spoedig wit gloeijend werden , en dekurk in vlam zette- 
den. Ik ben voornemens duke pe oef met geschikter toe- 
stel te herhalen (*). 

“Deze zelfde proef was ook , met deelfns uitkomst, 
met de batterij van de peljdechiaisalie school genomen, 
en strekt , volgens de aanmerking van GAY =LUSSAC 
Ee THENARD, tot bewijs, dat zuiver water een slechte 
geleider is der electriciteit (+). 


ve Blectromagnetische omwenteling. 
beNádát: WOLLASTON de omwenteling: van den 
magnêet' om den galvanischen geleider ; en van den 
galvanischen geleider om den magneet eerst had voor- 
_speld en vervolgens ontdekt „zijn de toestellen tot deze 
proef, zoo als de Heeren FARADAY en AMPÈRE de- 
NE ond zel- 


‚_(*) Dit is sedert met goed gevolg geschied. 
(}) Recherches Physico-Chimiques , p. 48. 


(:zaäa ) 


zelve, elk op zijne wijze, bedacht hadden, door ande- 
ren merkelijk, gewijzigd , en de uitkomsten , ofschoon 
allen in het door WOLLAs TO N ontdekte beginsel be- 
vat, nog meer treffend gemaakt. Onder deze toestel- 
len bekleedt die , welke onder den naam van het wiel of 
het rad van Professor B ARLOW bekend is, eene zeer 
aanzienlijke. plaats (*). Ik plaatste eenen sterken hoef 
magneet met de polen naast de uiteinden van de as van 
dit wiel, en deed de geleiding door dit rad naarde 
oppervlakte van het kwik , waarin de speeken even tast- 
ten , voortloopen. Hetrad. waarvan de diameter 53 
duim, of 14or» bedraagt, draaide met eene onge= 
meene snelheid rond, zoodat men de speekennietkonde 
zien. ‘Telkens als er eene nieuwe tand in aanraking 
kwam met het kwik , of eene ingedompelde tand de 
oppervlakte van het. kwik verliet, kwam er eene vonk 
voort. En de snelheid , waarmede de omwenteling ge- 
schiedt, is zoo groot , dat het kwik met kracht vooruit 
en naar boven geworpen wordt, even als het water in de 
krimp van een snel vite scheprad. 

Met het rad of de schijf , welke sTURGEON heeft 
uitgevonden , of insgelijks met zijne tweeschijven , ge- 
lukt de proef even zeer , als met den toestel van BAR- 
LOW (:). De laatste zegt, dat de proef beter gaat, wan= 
neer de beweging van het rad binnenwaarts is gerigt 5 
doch met onzen vermogenden toestel draait het rad 
even ligt naar deieene of andere rigting.- De- toestel 
van, WAT KEN S, waarin, twee spiraalswijze' geleiders 
rondom een’. hoefmagneet wentelen „ heb ik hier niet 

Î $ eh s dur- 


(*) Library of useful knowledge, Electromagnetism, P. r, 
p: 3o, fig. 55. _ 

(4) Tuomsons Annals of Philosöph, 1826, N. S. Vol. 
12,p. 359, fig. 2. . 


durven beproeven, omdat ik reeds bij ondervinding 

wist, dat, bij het aanwenden van eene groote galvanische 

kracht, de platinapunten , waarom de wenteling ge- 
_schiedt , smelten. 

De toestel van FARADAY , om den magneet om den 
geleider, en den geleider om den magneet te doen 
wentelen, is genoeg bekend (*). De geleider draait 
doorgaans gemakkelijk genoeg om den magneet , doch 
de magneet , door deszelfs grootere massa en den 
tegenstand van het kwik verhinderd , wentelt altijd 
slechts tragelijk met de gewone toestellen, hier in 
tegendeel draait dezelve met groote vlugheid. De toe- 
stel is naderhand. zoo gewijzigd , daten de geleider en 
de naald te gelijk omwentelen (4). Ook deze proef ge- 
lukt met onze groote batterij volkomen. 

De Heer s TUR GE ON heeft een’ toestel uitgevonden, 
om «eene vrij zware , loodregt staande magneetnaald om 
deszelfs vertikale as te doen wentelen ($). Die 
proef, immers naar mijne ondervinding „ vereischt een 
groot galvanisch vermogen; doch men moet altijd in 
het oog houden, dat het alofniet, en het beter of 
minder goed slagen dezer proeven afhangt van vele oor- 
zaken, waarvan men de wijziging niet altijd in zijne magt 
heeft, en waarvan men het gebrek dikwijls niet spoedig 
genoeg ontdekt. Vóór alle dingen moet men op de vol- 

maakt 


(*)- Journal of the Royal Institution, 1822. Vol. 12, p. p- 
186 & 283, pl. 7. 

(£) Library of useful knowledge, Electromagnetism, p. aà, 
fig. 31, en LEWTHWAITE, in Philosoph. Magazine, New 
Series, December 1827, Vol. 2, p. 459: 


(S) Annals of Philosophy, New Series, Vol. 12, 1826 , 
p- 559, pl. ár, fig. 1. 


maaktheid der geleiding letten, en, zoo dikwijls het ge- 
schieden kan, die geleiding, niet door enkele aan- 
raking , noch ook door kwikbakjes „ maar door aaneen 
soldering der geleidraden met den toestel bewerken. 
Dit is vooral bij het maken van voorbijgaande magneten 
in acht te nemen, die noóit zooveel gewigt zullen 
dragen , wanneer de gemeenschap door middel; van 
kwikbakjes plaats heeft. Maar de geleidraden , om de 
grootste werking voort te brengen , moeten aan den:gal- 
vanischen: toestel „en aan de spiralen die het hoefijzer 
omgeven , geleldeätd wordem: « Ik -ben overtuigd:, dat 
onze toestel van. 12 kuipen: vrij-wat meer werking had 
kunnen voortbrengen , indien het „doenlijk geweest 
ware , zink aan koper, niet-door knijpers, maar door 
soldeer te bevestigen, en indien men de pooldraden 
telkens door soldeer aan de toestellen had kunnen hech- 
ten 3; doch dan moest men -bij-elke-proef op nieuw de 
einddraden aan den toestel solderen. Eene andere 
zaak, waarop men niet te veel acht kan geven, al- 
thans bij de meeste proeven over de magnetische om- 
wentelingen ‚is de zuiverheid van het kwik , waar- 
mede men de geleiding moet daarstellen. Menigmaal 
gelukt de proef niet of gebrekkig , maar wanneer men 
het kwik door het loopen dooreen’ papieren trechter 
van de korst van oxide en andere onreinheden heeft 
gezuiverd, gelukt alles veeltijds naar wensch. Men 
heeft bij velen dier proeven aangeraden , de oppervlakte 
van het kwik met eene dunne laag salpeterzuur te be- 
dekken ; ik heb er geen voordeel in gevonden’, mits 
slechts het kwik volkomen zuiver zij, en het salpeterzuur 
bederft toch op den duur de toestellen. Voordeelig en 
zelfs noodig is het somtijds, om de einddraden, en 
andere bewegelijke deelen der toestellen daar, waar 


de- 


(lie) 


dezelve- in kwikbakjes dompelen, met salpeterzuur 
kwik te verkwikken. 

- De vertikale magneetstaf, die-ik gebruik , weegt 0,525 
‘kilogr. of omtrent EB, is lang 14 d of 565 **, dik 
o,tsof Sem, breed 1% of 25", Door onzen toestel ge- 
dreven ‚, draait deze: zware magneet met eene tamelijke 
snelheid om deszelfs as. Met twee bakken, te zamen van 
18 DO voeten of 1,7 LJ m., toont de magneet wel eene nei- 
ging tot omwenteling, doch de wrijving is te groot, om 
overwonnen te kunnen worden. 

Behalve deze: en vele andere proeven , die het niet 
noodig is valle op te tellen, heb ik ook nog met andere 
toestellen verscheidene proeven genomeh ‚die mij niet 
onbelangrijk voorkomen hier te verhalen. 


Omwenteling van den geleider en den magneet, 
te gelijk door galwvanismusvoort gebragt. 


In de proef met het wiel van BA RLO W of van ST UR- 
GE ON is het noodig boven alle dingen , dat men eenen 
sterken hoefmagneet of sterke magneetstaven bezige, 
waarvan de ongelijknamige polen naast de as van het 
rad komen te liggen. Ik wilde beproeven, of ik den vooraf 
bereiden kunstmagneet niet zoude kunnen missen, en al- 
zoo het magnetismus in het hoefijzer door den galvani- 
schen toestel zelve doen voortbrengen. Ik nam dan een 
dier weeke, niet magnetische, met koperen spiralen 
omwondene hoefijzers, en plaatste de pooleinden of de 
voeten daarvan naast de as van het rad van BA R LOW. 
De einden der spiralen dompelden in kwikbakjes, waarin 
de geleiders van. een’ enkelvoudigen toestel uitkwamen , 
waarvan. de werkende oppervlakte van 6,9 [J voeten of 
0,620 .m., doch een mindere toestel is ook voldoende. 
Een ander diergelijke toestel was op de gewone wijze 

met 


( 256 ) 


met het rad verbonden, dezelve had eene werkende 
oppervlakte van 11,6 Cg voeten of omtrent 1 Tm. Het 
rad draaide nu even zoo goed door den tijdelijken mag 
neet, door het galvanismus voortgebragt ; «en door de 
polen van dien magneet te verwisselen, konde men zon- 
der moeite en plotseling het rad in eene tegengestelde 
rigting doen draaijen. 


Dezelfde werking met eenen enkelen gal- 
vanischen toestel voortgebragt. 


‚ Doch dezelfde enkelvoudige toestel, welke het hoefij- 
zer tot eenen magneet maakt, kan ook het rad doen 
draaijen , zoodat men slechts eene enkele zinkplaat,; 
die in een’ koperen bak staat , noodig heeft. Men rigt 
dan de geleiding op de volgende wijze in : 


5 


Ced is het week hoefijzer , omwonden met den'link- 
schen spiraal , fig de groef met kwik gevuld , waarin de 
tanden van het rad tasten, ab de as van het rad 
nabij de pooleinden van het hoefijzer, p, Pp’, P” 


wike 


(257 ) 


kwikpotjes , p’/ kwikpotje , waarin de standaard staat, 
die het rad draagt, o% „ „zm einden van den spiraal , 
die het hoefijzer omgeeft „ dompelende in de kwik pot 
jes pen p’, or geleidraad , die uit het potje p naar den 
voet van den standaard / gaat, rz geleidraad , gaande 
naar de zinkplaat van den toestel, 4vz geleidraad, 
gaande naar den koperen bak, gm geleidraad, die 
de gemeenschap opent tusschen het kwik in de groef, 
en den koperen bak. Op deze wijze wordt het hoef- 
iĳzer een magneet en te gelijken tijd gaat de ge- 
leiding van de zuidpool door zr naar het rad, en 
van het rad door de groef , langs lm, naar de koper- 
pool. Wanneer de toestel aldus is ingerigt, is de 
noordpool van den magneet bij c en de zuid pool bij d , 
en het rad draait buitenwaarts. Neemt men het eind van 
den geleidraad 72 uit het potje p’ „en legt dat eind 77 in 
het potje p,‚ dan draait het rad andersom en binnen- 
waarts. Deze inrigting van den toestel beu ik verschul 
digd aan den Heer vaN DEN Bos, alhier, dezelfde 
die reeds vroeger eene zeer fraaije inrigting had gevon 
den , om de aantrekking van de magneetstaaf-en den 
geleider, of, als men wil, de polariteit van den gelei- 
der aan.te toonen. Een zeer geringe galvanische toestel 
is genoegzaam , om de omwenteling voort te brengen; 
een koperen en zinken cilinder ‚ volgens het zamenstel 
van WAT KINS,nagenoeg dezelfde, welke door s Tu R- 
GEON is beschreven, waarvan de werkende opper- 
vlakte 1,8 DJ voet of 0,088 (J m. bedraagt , is over 
voldoende. 


Het radvan BARLOW draait meteene 
zeer geringe kracht. 


Wanneer het rad van BARLOW wel gemaakt en 
BIJDRAGEN, D. VII, sr.1. S zeer 


( 258 ) 


zeer ligt is, en dus weinig wrijving heeft ; voorts de 
oppervlakte van het kwik , waarin de tanden van het rad 
tasten, zeer rein wordt gehouden , dán is een zeer ge= 
ring galvanisch vermogen genoegzaam , om het rad te 
bewegen. Ik heb dit verrigt met een klein houten bakje, 
waarin een koperplaatje van 5 duimen of 76e» breed 
en 15 duim of 58mm hoog tusschen twee zinkplaatjes 
was gestoken. Dus was de werkende oppervlakte 9 
duimen of 0,006 TJ m. Het rad draaide zeer gemak- 
kelijk door dit klein vermogen, hoewel natuurlijk 
langzamer dan met eenen grooteren toestel. 


Eene omwentelende Azimuthale beweging, 
aan eene magneetnaald, door gala- 
Ee I 
nisch vermogen medegedeeld. 


Wij hebben reeds eene staande mágneetstaaf om 
derzelver as zien bewegen. De magneet en de galvani= 
sche geleider wentelen om elkander heen. Het is even 
zeer mogelijk , om aan eene magneetnaald , ‘als gewoon= 
lijk horizontaal zwevende op eene spil ‚ eene omwente- 
lende beweging in Azimuth te geven , “zoodat «die 
naald, even als de wijzer van een uurwerk „ gestadig 
draait, zoolang de galvanische kracht werkzaam is, 
De proef is niet nieuw ; dezelve is reeds in 1825-door 
den Heer Pour te Berlijn genomen (*) ; ik weet even= 
wel niet, dat dezelve naderhand door iemand is‘her= 
haald, De reden , waarom men aan zulk eene merkwaar= 
dige proef geene meerdere aandacht heeft geschonken ; 
is niet verre te zoeken. Vooreerst vermengt de Heer 
POHL de beschrijving zijner proeven met zijne eigene 
en , zoo ik geloof, door niemand gevolgde theorie van 


het 


(*) GiLserTs Ann. der Physik , 1823. Th. jh of 14, 
S. 395. RD 


heteleetromagnetisme; gegrond! op eene voor.mij onver- 
staanbare theorie van etreulair polariteit. Vervol- 
gens komen er ook in die beschrijving feilen voor, die het 
slagen, der proef onmogelijk zouden maken „wanneer 
mien. dezelve: juist. volgens deze wilde in ”t werk stellen; 
De proef is ook zeer moeijelijk te nemeù en slaagt 
dikwijls in ’tgeheel niet. Indien men niet de uiterste 
zorg aanwendt, om de wrijving zooveel mogelijk te ver- 
‚minderen, indien men geen acht geeft ‚ dat de geleiding 
zoo volmaakt mogelijk en ‘het kwik wel zuïver zij, dan 
kan men op eene volkomene mislukking rekenén. Doch 
wanneer men de proef met al de “vereischte oplet- 
tendheid verrigt, en daarenboven eénen genoegzamen 
vermogenden galvanischen toestel aanwendt, dan is 
dezelve zeker verassend. De toestel „door mij gebruikt, 
wijkt in vele bijzonderheden van die van den Heer 
POHL af. Zooschrijft hij voor, dat men eene zêer liste 
magneetnaald van Kupferblech neme; hoe men uit 
deze stof eene magneetnaald zoude willen vervaardi- 
gen, begrijp ik niet. In het eerst maakte ik dan ook 
eene zeer ligte magneetnaald, doch van staal ; maar 
dewijl de geleiding door de naald gaan moest, bleek het 
époedig „dat! eene Ligte naald-hier de geschiktste niet 
was. „Want de ligte naald werd: zeer warn, bijna 
gloeiend , verloor “daardoor spoedig magneetkracht, 
en de: proef gelukte niet, omdat de werking van de 
hitte de’ magneetnaald krachteloos had gemaakt. Ik 
moests-dus ‘wel eene zwaardere naald gebruiken , «en 
wel zulks eene’, die niet Zoo ligt door den galvanischen 
toestel: kon, verwarmd worden. Dezelve: was lang 7d: 
of 18oe= erp woog »20)-grammes; Doch ‘ziet:hiereene 
mêer‘ omstandige beschrijving van derí toëstel.- Zij, die 
denzelven met «dien van den Hedi Pour. willen ver= 

S 2 ge- 


( 260 } 


$ gelijken, zullen gemakkelijk het verschil tusschen de 
eene en andere handelwijs opmerken. 

Een rond houten voetstuk van g duim of om,24 dia- 
meter rust op drie schroeven, waarmede men het wa- 
terpasstelt. In het midden van dit voetstuk staat de 
stalen spil A, waarop de naald in een’ agaten dop draait. 
In dit voetstuk 


zijn twee groeven HL en MN gesneden, beide zijn met 
kwik gevuld. De groef HL heeft gemeenschap , door 
middel van een’ koperdraad , met het kwikpotje K, 
waarin de pooldraad van den toestel , die met de 
koperplaat gemeenschap heeft, uitkomt. Insgelijks 
heeft de groef NM eene diergelijke gemeenschap met 
het kwikpotje 4, waarin de pooldraad , die van de 
zinkplaat-van den toestel afkomt, gedompeld is. In 
de naald zijn twee week ijzeren stiften of pennen OP en 
RS geschroefd. Wanneer de naald rust op de spil A, 
dompelt de pen OP even in het kwik van de groef HL 


en 


( 261 ) 


en de pen RS even in het kwik van de tweede groef 
NM. De galvanische geleiding gaat dus door de naald 
van O naarR. Fis de zuidpool , G de noordpool der 
naald. : 
Wanneer alles op deze wijze is ingerigt en de gelei- 
ding gesloten wordt, begint de naald terstond op der- 
zelver spil, even als de wijzer van een draaibord , om 
te wentelen, en deze draaijende beweging duurt voort , 
zoo lang als de galvanische werking krachtig genoeg 
blijft; de pijltjes toonen aan, in welk eene rigting de 
beweging van de naald geschiedt, wanneer G de 
noord pool en F de zuidpool van de naald voorstelt. 

Ik beken , dat, toen ik de proef voor het eerst geluk 
ken zag , dezelve mij ten uiterste belangrijk voorkwam. 
De kompasnaald toch, die bestendig anders in den 
duistersten nacht en den hevigsten storm den magneti- 
schen meridiaan aanwijst, werd plotseling, als door 
eenen geheimen schok, met de noordpool oostwaarts 
omgevoerd , en bleef in die draaijing volharden. In de 
proeven van OERSTEDT ging de geleiding over, 
onder ‘of naast de naald , en veroorzaakte afwijking ; 
hier gaat de geleiding in de wel door de naald en 
veroorzaakt omwenteling. 

Ik herhaal, ter waarschuwing van hen , welke deze 
proef bonden’ willen in het werk stellen , dat de toestel 
met zorg moet vervaardigd zijn, en dat men op de 
zuiverheid van het kwik en de juistheid der geleiding 
niet genoeg acht kan geven. De galvanische toestel , 
dien ik gebruikte, bestond uit twee koperen bakken , 
waarvan de zinkplaten eene werkende op pervlakte van 
18 CJ voeten of 1,7 ] m. besloegen. 


Nieu- 


(aak J 


Nieuwe wijze van de aantrekking en‚af- 

stooting der geleidraden te doen zien. 

Eene belangrijke ontdekking van den Heer Am- 
PERE is, dat, wanneer twee geleidraden eener gal - 
vanische batterij, waarvan er cen bewegelijk is, el- 
kander in eene evenwijdige rigting nabij worden ge- 
bragt , zij elkander aantrekken of tegenstooten , naar 
mate dat de geleiding in beiden in dezelfde of in eene 
tegenovergestelde rigting geschiedt. Dit verschijnsel 
drukt de Heer AMPERE, in gevolge van zijne aan- 
genomene stelselmatige denkbeelden, aldus uit: pa- 
rallele electrische stroomen, die volgens eener- 
lei rigting gaan, trekken elkander aan ; wan- 
neer zij daarentegen volgens eene tegenover= 
gestelde, rigting vloeien, zoo stooten zij el- 
kander af (*). 

De toestellen, die de Heer AMPERE gebruikt, 
om deze werking der geleidraden aan te toonen , ko- 
men. mij voor omslagtig en niet zeker in hunne wer- 
king te zijns ook is die afstooting met de werktuigen 
vanden Heer AMPERE op eenen afstand dikwijls niet 
duidelijk te zien, hetgene voor eene proef, die aan 
vele toehoorders moet vertoond worden, van eenig 


belang is (+). De volgende toestel schijnt mij eenvou 
di- 


(*) Mémoires sur Vaction mutuelle de deux courans électri- 
ques, par M. Amrèrr, p. 13. Exposé des nouvelles décou- 
vertes sur lélectricité et le magnétisme, par MM, Amrkrer 
et BABINET, 1822, p- 6 seqg. Krres,over magnetische en 
electro-magnetische verschijnselen. Natuurk. Verhand. der 


Haarlemsche Maatschappij, XIIIde Deel, rste stuk, bl. 153. 


ot) ) Déscription d’un appareil leeren ‚ construit 
par M. AmrEreE, 1824. 


(265 } 


diger en voldoende te zijn , om de bloote daadzaak van 
het afstooten en aantrekken van geleidraden te toonen. 
5 CC G 70 
vl 
A 
re 
AA Fr 17 
a 
Ay 


A,„B,C,D,E,F is een gebogen koperdraad , waar- 
van de uiteinden zijn vastgemaakt in een houten voet- 
stukje AF, en dompelen in kwikbakjes A en F. Op 
een ander voetstukje MR staat, in een kwikbakje R, de 
galgswijs, gebogen standaard ROG. Aan die galg hangt 
de beweegbare ligte koperdraad GH, die op gelijke 
wijze als de bewegelijke geleider in den toestel van F A= 
RADAY, om de magnetische rotatie voort te bren- 
gen (*),is vastgemaakt. Het einde H van dien bewegelij- 
ken geleidraad duikt even onder de oppervlakte van het 
kwik in het glas LM. Dit glas is in den voet doorboord, 
door den geleidraad MS, die in het kwikpotje S uitkomt. 
Men heeft dus eenen bewegelijke geleider GH ‚ die zoo 
nabij als men verkiest bij den onbewegelijken CD ge- 
bragt kan worden. Wanneer men dan twee enkelvou- 
dige galvanische toestellen heeft, en men legt de ko 
perpool van den eenen in den kwikbak A ‚ en de zink- 
pool van denzelfden toestel in het bakje F'; vervol 

gens 
…{*)-- Journal of the RoyalInstitution 1822 , vol. XII ‚P: 
284 en pl. 7, fig. 3 en 4. 


( 264 ) 


gens de koperpool van den tweeden toestel in den 
kwikbak R,‚ en de zinkpool in den kwikbak S legt, 
dan geschiedt de geleiding in dezelfde rigting , ende 
bewegelijke geleider GH zal zeer duidelijk door den 
onbewegelijken aangetrokken worden. De electrische 
stroomen, om met AMPÉRE te spreken, loopen dan 
in dezelfde rigting, en er heeft aantrekking tusschen 
dezelve plaats. Neem dan den zinkpooldraad uit het 
kwikbakje S , ‘en den koperpooldraad uit het bakje R, 
en leg dien koperpooldraad in het kwikbakje S en dien 
zinkpooldraad in het bakje R, dan geschiedt de ge- 
leiding in eene tegengestelde rigting, dan loopen, zegt 
AMPERE, de electrische stroomen tegen elkander 
in; en inderdaad de bewegelijke geleidraad GH wordt 
afgestooten. 

Om deze proef te doen slagen , is het niet noodig 
twee galvanische toestellen te bezigen. Laater slechts één 
zijn, en plaats den geleidraad , die van het koper komt, 
in het bakje A, en die van de zink komt in het bakje 
S. Vereenig door een’ geleidraad het bakje F en het 
bakje R‚ en de geleiding gaat in eenerlei rigting , en bj 
gevolg heeft er aantrekking plaats. Om afstooting te 
doen plaats hebben, legt men den geleidraad tusschen 
de bakjes S en F, enlegt den geleidraad , die van de 
zink komt, in het bakje R. 


Thermo-electrische proeven. 


De meeste dezer proeven over de afwijking, welke 
het verschil van temperatuur van verschillende metalen 
staven in eene magneetnaald kan veroorzaken , zijn ge- 
nomen op dezelfde wijze, als de eerste ontdekker , de 
Heer SEEBECK, dezelve heeft in ’t werk gesteld. In 
den loop dier proeven hebben zich eenige verschijnselen 


op- 


( 265 ) 


opgedaan, die, hoe zeer ook reeds vroeger door an- 
deren ontdekt, echter geheel en al banden schij- 
nen te zijn gebleven, 

Eene staaf van Antimonium ‚105 engelsche dui- 
men of 260 mm lang, was voorzien meteen’ zilveren 
boog. 

AB is de staaf Antimonie:,: aan dezelve is een blad 
zilver als een boog FCDF bij E en F bevestigd. De 
staaf Antimonium ligt horizontaal opeen houten- 


blok G 9 


en het eene of andere einde kan naar willekeur met 
eene wijngeest lamp I verwarmd worden. Gewoonlijk 
staat het kompas onder den zilveren boog op het An- 
timonie, als bij L, men kan hetzelve ook boven op 
het zilver, dat is op CD, plaatsen. Het geheel staat 
op een voetstuk, hetwelk om eene spil in Azimuth 
beweegbaar is; men kan dus de staaf van Antimo- 
nium zulk eenen hoek als men verkiest met den mag- 
netischen meridiaan doen maken , of dezelve in dien 
meridiaan stellen , en ook het einde hetwelk naar het 
noorden of Radleied westen of oosten gekeerd is, ver- 

warmen, zonder dé lamp te verplaatsen. 
Eene tweede staaf van Antimonium was slechts 
wat langer dan de vorige , zijnde 182 duimen of om,460 
lang, en met een’ boog van rood koper voorzien; de 
uit 


( 266 } 


uitkomsten „met deze verkregen, zijn in allen op- 
zigte gelijk met die van de vorige. 

Wanneer deze staven in den magnetischen meridiaan 
worden geplaatstst,, met de magneetnaald op het An- 
timonium, tusschen het An!imonium en zilver, 
of tusschen het Arntimonium en koper in. 


Wanneer het noordeinde de afwiki 
van de staaf wordt ver- mi pbein wr an 60°, 61, 65e 


warmd est 


Wanneer hetzuideinde de afwiki 
van de staaf verwarmd isdea wijking en bedraagt 58°, 340,740,750 
wordt , Oost, 


In erk wanneer de magneetnaald niet onder 
het koper of zilver , maar boven op hetzelve, dus op 
of boven het zilver en het An?imonium, geplaatst 
wordt, gelijk in de volgende figuur , verniet men de 
HEEE uitkomsten. 


Wanneer het noordeinde van de staaf wordt warm 
gemaakt, is desafwijking oost , «en bedraagt 54°, 55°. 

Wanneer-de zuidzijde van-de staaf wordt warm ge- 
maakt; is'\de afwijking west „en beth mede 3o’, 
34, 35°. 

Altijd, wanneer -de magneetnaald. niet para: de 
beide metalen: in ‚maar boven het bovenstestaat, is 
de afwijking minder ‚ dan wanneer de naald staat-tus- 


schen het Artimonium en zilver (of koper) in. 
De 


De afwijking is des te grooter, maar mate dat de 
plaats , waartegen de vlam der lamp aanspeelt, zui- 
verder is van oxyde, of vuil. De grootste afwijking , 
welke Dr. TRA ILL op deze wijze heeft verkregen , was 
van 75° (*). Onze uitkomst is dus overeenkomstig met 
de zijne. _ 

In het geheel zijn deze proeven overeenkomstig met 
hetgene door verschillende Natuurkundigen, als sEE- 
BECK en anderen , was verkregen. 

Doch de volgende proef wijkt vrij wat af van hetgene 
men gewoonlijk daarvan, vindt aangeteekend. Wij heb 
ben gezien , wat er gebeurt , wanneer de staaf „A74 i 
monium wordt geplaatst in den magnetischen meridi- 
aan , de magneet tusschen de beide metalen in. 

Wordt het noordeinde verwarmd, dan is de afwijking 

west, 
enhetzuideinde ‚ . . « « oost. 

Doch draai nu den geheelen toestel in Azimuth, 
zoodat de Antimoniume-staaf loodregt op den mag- 
netischen meridiaan staat, en dat het: oostelijk einde 
van de staaf verwarmd worde, dat is, dat de lamp 
blijve staan, onder dat einde van het Antimonium , 
hetwelk naar het oosten is gekeerd , — dan zal de 
magneetnaald bestendig en onveranderlijk in den mag- 
netischen meridiaan en met de noordpool naar het 
noorden gerigt blijven. Indien men de naald door 
middel van eenen tweeden magneet in beweging stelt , 
zal de kortheid der schommelingen toonen, dat de 
intensiteit der kracht, waarmede die naald in den 
magnetischen ‘meridiaan wordt bepaald , is toegeno- 

men, 


® Annals of aiosopls New Series, Vol.:VI, 1823, 
p-Á5o. 


( 268 j) 


men. Hetaard-magnetisme vindt zich in deze omstan- 
digheid versterkt door het thermo-magnetismus der 
twee ongelijk verwarmde metalen. 

Het is misschien niet onnoodig op te merken , dat ik 
blijf volharden bij de gewoonte , om dat gedeelte van 
de naald, hetwelk naar het „oorden wijst, noord- 
pool te noemen 3 en wanneer ik spreek van oostelijke 
en westelijke afwijking, meen ik daarmede zoord- 
oostering of noordwestering. 

Wanneer men nu op dezelfde wijze de proef neemt, 
en de Antimoniurmn=-staaf loodregt op den magneti- 
schen meridiaan stelt, doch nu de westzijde van de 
staaf verwarmt , dan zal zich een verrassend verschijn= 
‚sel vertoonen; de noordpool verlaat plotseling den 
magnetischen meridiaan, en rigt zich naar het Zuiden. 

Indien men de proef aanvangt met eene koude staaf 
Antimonium, loodregt op den magnetischen meri- 
diaan geplaatst, en men de lamp onder de westzijde 
van de staaf stelt, dan blijft de magneetnaald eenen 
geruimen tijd in den magnetischen meridiaan met de 
noordpool naar het noorden staan, en draait vervolgens 
in eens 180° in Azimuth om, en staat met de noord- 
pool in het zuiden. Neemt men de lamp weg, wanneer 
de noordpool in het zuiden staat, dan keert deze eerst 
zachtjes, en vervolgens met een’ ruk tot den oorspron- 
kelken stand in den magnetischen meridiaan. 

In de vorige proef, toen de oostzijde van de staaf 
werd verwarmd, strekte de gezamenlijke werking van 
het aard-magnetismus, en van het magnetismus in het 
Antimonium opgewekt, om de naald in de gewoon= 
lĳke rigting te bevestigen, maar nu de westzijde ver- 
warmd wordt, strekt de thermo-magnetische werking , 


om de noordpool naar het zuiden te brengen, terwijl 
het 


Ke) 


( 269 ) 


het aard-magnetismus dezelve in het noorden tracht te 
bepâlen. De naald gaat derhalve dan eerst naar het 
zuiden, wanneer het thermo-magnetisme de over- 
hand over het aardmagnetismus heeft verkregen. 

Men kan de proef in diervoege inrigten, dat de 
noordpool der naald naar het zuiden wijst, wanneer 
het \oosteinde van de Antimonium-staaf verwarmd 
wordt. Om dit te bewerkstelligen, moet men de staaf 
omkeeren, en met het koper of zilver naar onderen op 
het blok leggen , gelijk hieronder is aangewezen. 


E Fr 
C | D 
G 


Indien men in dezen stand de staaf loodregt op den 
magnetischen meridiaan stelt, en het oostelijk einde 
verwarmt, gaat de noord pool naar het zuiden. Wanneer 
het westelijk einde verwarmd wordt , gebeurter niets. 

Het is zonderling, dat, ofschoon D". TRAILL, te Li- 
verpool (*), deze proeven reeds voor verscheidene jaren 
heeft bekend gemaakt (), niemand, zoo hetschijnt , 
eenige aandacht aan dezelve heeft geschonken. Veelmin 
heeft men iets gedaan, om dezelve aan hetgene men 
voor het overige van de electro-magnetische werking 
weet, te verbinden. De Heer VAN DEN BOS, te U- 

N trecht, 
en 5 
(*) Thans Hoogleeraar in de geregtelijke Geneeskunde te 
Edinburg. 
. (f) Annals of Philosophy, New Series, Vol.:VI, 1823, 
 Á5o. 


( 270 ) 


echt; zag terstond in , zoodrá hij mijdeze proef zag 
verrigten „’ dat, hetgene hier door thermo“magnetisme 
werd gedaan , niets anders was „dam een onmiddellijk 
gevolg van de groud proef van oer sTEpT,en dat door 
deze proef van: T RATL LE werd bewezen, dat de-doo- 
genoemde thermo-eleetrische vof thermö=magnetische 
verschijnselen geheel en al aan electriciteit of-gal va- 
nisme „ door ‘warmte opgewekt, toe te schrijven zijn. 
Leod wánneer het ‘eenmaal’ aangetootd. was’;-dat 
Antimontum of ander metaal ; ongelijk verwarind, 
electrische verschijnselen voortbragt, datgene, hetwelk 
Dr. TRAILL zag gebeuren en hetgene wij herhaald 
hebben, er een onmiddellijk gev dl van zijn moest. 
Om deze denkbeelden van den Heer VAN DEN BOS 
te toetsen , nam ik aanstonds de volgende proef: Op 
het voetstuk „, waarop de thermo-electrische toestel ge- 
staan had, en hetwelk in Azimuth beweegbaar is, 
plaatste ik een’ kleinen enkelvoudigen galvanischen toe- 
stel, met de bekende i inrigting van, STURGEON, om 
de proef. van OERSTEDT te nemen ‚en de ma neet- 
naald. naar willekeur, onder, naast ‚of. boven den ho- 
rizontalen geleidraad te kunnen plaatsen ER Derhalve 
konde ik nu, zonder iets aan den toestel te veranderen E 
den osaontlen geleidraad in den magnetischen meri- 
diaan plaatsen, en den.stand van denzelvenin elk ver- 
langd, Azimuth , of ook loodregt op den magnetischen 
meridiaan stellen. Nu bleek het dadelijk, dat de Heer 
VAN, DEN BOS de zaak zeer juist had i ingezien. Want, 
wanneer de geleidraad in den magnetischen Eg 
was geplaatst, week de naald oostelijk of westelijk , in 
gevolge de door, oERSTEDT ontdekte wet , af „ waar 
‚mate 
(*) Annals of/Philosophy „ New Series , 1826. val ke ig ; 
p: 359. 


Re 


| 


mate dat de-naald onder of boven dien-draad: was ge- 
plaatst, en naar mate dat de draad „dié van!de zink- of 
koperpool komt, in het eene of andere bakje wordt ge- 
plaatst. Wanneer allesrin-diëtistand is ; ven mien brengt 
den geleidraad:loodregt op den magnetischen meridi- 
aan, dan zaler juist hetzelfde gebeuren; valstoen de 
Antimonium-staaf insgelijks loodregc op den magneti= 
schien meridiaan werd ge plaatst, datis, de-noordpöolder 
naald: zal of inhet noorden blijven "of naat het zuiden 
keeren ‚maar mâte dat de geleider onder of boven den 
naald gaat, en naar mate hêt-oösteréind> vanden! ges 
leidraad mep de'koper=of zink pool is verbonden; 
Hetgèéne'dus door. Dr.T RAT TU 1” ietwâargenomen , is 
niet anders,-dän" een onmiddellijk sevols, vande eerste 
prear vieren aries e DOVEN yTOOEr 
Behalve deze proeven met eene di Antthionium, 
stelde ik er nog verscheidene ‘andere met stàven van 
verschillende metalen in het werk’ Vooral:die met zil- 
ver“ van verschillend allooi leveren eenige afwijkende 
uitkomsten op’ ’ die mog wel dew näder’ en dlevzissk vór= 
deren. De wijze van proefneming ásin"alles gelijk aart 
die“, welke ‘met de: 4 ntinionium= staaf in“ het‘ ‘werk 
zi geerde b Db MED dor eminb. fr hoord 
Staaf van wgn koper ;“ur duimen of oud; 5 lang 
N en £ duim of rgmim dik’; boog van geel koper , 
01de alte tusschêr de! tseider tmetalen'g > 
“-noôrdeind vérwarmid „afwijking 18° west. 
_ züideind verwarmd „ bki: 2ó°®osti 
Stäaf van zink , boog van rood koper; Jang om,350 
of i4 dubrik en”3 duim: of grom dike 
noordkánt: vielidend! volge tussohen-de twee 
metalen in”, bafmijking 59 y 10° tot 1ô° west.” 
Staaf ‘van idee, ‘boog-van koper ;'lang'óm;225 of: g 
“lis duimen , dik * duim of 1gmm, noord- 


( apa) 


noordkant verwarmd , kompas tusschen de twee 

metalen in , 

afwijking oostelijk 15°. 

zuidkant verwarmd , afwijking westelijk 15°. 
… Dus geeft het lood het eerste voorbeeld van eene oos- ° 
telijke, afwijking , wanneer het noordeinde verwarmd 
wordt. 

Met eene ijzeren staaf en een’ koperen boog konde ik 
geene merkbare afwijking bespeuren; de aantrekking van 
het ijzer op de naald veroorzaakte , dat de naald bijna 
in alle standen staan bleef, 

_ Staaf van- tin met boog van rood koper , lang g 

duimen, of om,225 , dik 3 duimen of 1gem, 
„kompas tusschen de twee metalen , 
noordeind verwarmd , afwijking oostelijk 10° , 
ra sl0 a 
„ouideind verwarmd , westelijk 15°, als wanneer 
«+ het tin begint te smelten. 
„De volgende proeven zijn genomen met goud en zil- 
ver, hetwelk mij tot dat einde door den muntmeester 
SUERMO NDT was geleend. 
fijn. zilveren. staaf, lang 275mm of 11 duimen, 
breed 13 duim of 44mm, dik 15 duim of 6mm, 
boog van rood koper , 
noordeinde verwarmd, afwijking oostelijk 10°, 
zuideinde verwarmd „ afwijking westelijk 10°. 
Zilveren staaf van het gehalte van goo, lang 15 
duimen of 0m,;525, breed 15 duim of 57mm, 
dik £ duim of 6mm, boog van rood koper, 
noordzijde verwarmd , afwijking westelijk 15°, 
„zuidzijde verwarmd , afwijking oostelijk 20°. 

Ziet hier, derhalve een aanmerkelijk verschil tus- 
schen zilveren staven van verschillend allooi ;. het fijn 

zil- 


(+295 4) 


zilver, wanneer de noordpool verwarmd wordt, heeft 
oostelijke afwijking, en het zilver van goo westelijke 
afwijking. 

De Heer sUERMONDT stelde mij in staat, om dier= 
gelijke onderzoekingen met zilver van beeldt al- 
looi in het werk te stellen. Ziet hier de uitkomsten , wel- 
ke ik deze wijze verkregen heb: 

Eene geharde Shen staaf , ten allooi van g2o, 
“lang 123 engelsche duimen of 555 ==, breed 0,6 
engelsche duimen of 15 ==, 0,2 duidneid of 
5m dik, 
de noordzijde verwarmd, afwijking westelijk 22°, 
de zuidzijde verwarmd , afwijking oostelijk 24°. 

Eene geharde zilveren staaf als de houte, doch ten 

„allooi van g4o , 
_ vertoonde , hetgene. zeer ata is ‚ geene afwij- 
„king hiene: 

Eene andere geharde staaf , doch van ’t allooi van 
g6o, had , de noordzijde verwarmd zijnde , 
eene afwijking van 20° ten westen, en de zuid- 
zijde van 20° oostelijk. 

Eindelijk nog eene andere geharde then staaf, 
van ’%t alle van gôo, vertoonde geene nie 
hoegenaamd. 

Het fijne zilver derhalve alleen brengt, aan de 
noordzijde verwarmd, oostelijke afwijking te 
weeg, al de andere verschillende allooijen of 
geene , of westelijke afwijking. 

Het goud gaf de volgende uitkomsten : eene staaf 
goud van 997 , dus zeer fijn, met eenen koperen 
boog gemonteerd , en aan de noordzijde ver- 
warmd , gaf eene afwijking van omtrent 10° oos- 

te- 

BIJDRAGEN, D. VII, sr. 1. 7' Í 


(“apá j) 


telijk, en aan de zuidzijde omtrent even zoo veel 
westelijk. 

Een blok goud, van de gedaante als een briksteen , 
omtrent 11 kilog: zwaar, en 7E duimen of 
177 ve lang, 3 duimen of 75 == breed , en 1? 
duim of 45 ee dik, en van ’tallooi van gg2, doch 
zeer hard en broos , gaf geene afwijking hoege- 
naamd. 

De Heer Muntmeester SU ER MONDT vermoedde, dat 
misschien de hardheid van het zilver , zoowel als het al- 
looi, eenigen invloed op de uitkomsten mogt hebben, hij 
deed derhalve dezelfde staven zilver, die wij te voren 
gebruikt hadden, van het allooi van geo, gáo, 960 
en g8o van hard, week maken. Ik herhaalde nu de proef 
met dezelve en verkreeg geheel andere uitkomsten, dan 
onder de vorige omstandigheden. 

De staaf van week zilver, ten allooïje vang2o, de 
noordzijde verwarmd , gaf 22° oostelijke afwijking, ge- 
hard was de afwijking even zoo veel westelijk. 

De staaf van week zilver , ten alloorje van gáo , welke 
te voren geene afwijking had vertoont, gaf nu 25° wes- 
telijk, wanneer de noordzijde verwarmd was. 

Die van het allooi van g6o , de noordzijde verwarmd, 
gaf 20° westelijk en had te voren, gehard zijnde , even- 
veel gegeven. 

En eindelijk de staaf van 980, die gehard geene af- 
wijking had vertoont, geeft nu 5e westelijk , wanneer - 
het noordeinde verwarmd werd. 

Men ziet dus het vermoeden volkomen bevestigd , 
dat de electro-magnetische toestand , niet alleen van het 
allooi , maar ook van den meerderen of minderen graad 
van digtheid van het metaal af hangt. 


Ik had gedacht, of men misschien op deze wijze 
ee=- 


4 ord} 


eenigzins over het gehalte der metalen zoude kunnen 
oordeelen „ doch tot dus verre schijnt het niet , dat dit: 
vermoeden bevestigd wordt. 


Declinatie- en Inclinatie-naalden , door gal- 
vanismusvoortgebragt. 


Tot dus verre bad men geene naald vervaardigd „ 
welke, enkel en alleen door galvanismuús gedreven, zich 
in magnetischen meridiaan stelt , en declinatie en incli= 
ratie , of beiden aan wijst. 

De toestel van AMPERE (*) vertoont wel in zoo verre” 
polariteit, dat eene magneetstaaf de einden van dezelve 
aantrekt of afstoot; hetzeive heeft insgelijks plaats in 
het zeer fraaije werktuigje, door den Heer VAN DEN 
BOS uitgedacht en, onder anderen, door Dr, ROGE T({) 
beschreven. Doch in het eene even zoo min als in het 
andere werktuig stelt zich dezelve in den magnet- 
schen meridiaan, en er wordt dus door het galvanis- 
mus geene kompasnaald op deze wijze gevormd , even 
gelijk er een voorbijgaande of tijdelijke magneet wordt 
daargesteld, wanneer een week hoefijzer met eenen 
spiraalswijzen geleider wordt omslingerd. De Heer 
VANDEN BOS heeft met goed gevolg deze zwarigheid 
immers aanvankelijk overwonnen en twee toestellen ver 
vaardigd , welke de magnetische declinatie en inclina- 
tie vertoonen, en enkel door galvanische kracht wor= 
den voortgebragt. 

De 


(*) Exposé des nouvelles découvertes sur Yélectricité et le 
maguétisme, p. 66, fig. 23. 

(4) Library of useful knowledge, electro-magnetism, p. 38, 
fig. jÁ. Zie ook Edinb. Philos. Journ., Vol. 5, 1821, 
p: 222. 


Ta 


rick, 


De Heer AMPERE zegt(*), dat zijn aangehaalde 
toestel daarom aan de werking van het aard-magnetismus 
niet kan gehoorzamen, omdat de spiralen te klein zijn 
van middellijn, en de wrijving te groot is. Op de 
wijze ‚ waarop de Heer VAN DEN Bos de zaak heeft 
ingerigt, komt de diameter des spiraals in geene aan- 
merking en de rigting=-kracht is’ zoo groot, dat de wrij- 
ving der magneetnaald op de spil volkomen wordt 
overwonnen. | 

Hetgene hier de magneetnaald worden moet , iseen 


staafje van week ijzer van deze gedaante 


LET 0 


AB is een staafje van week ijzer , in het midden voor- 
zien van eenen ring, in deze ring is van binnen een 
schroefdraad gesneden; hierin wordt een ivoorstuk ge- 
schroefd „hetwelk hieronder bij DB vertoond wordt. 


(*) AmrkÈrel. l., p. 67. 


R 
Deco kE 


bd eheln 


Lim rd 
TP = 
On 
uw, 


Dit ivoor heeft bij DE eene holligheid , waarin een 
druppel kwik kan gegoten worden. Van onderen bj G 
is in dit ivoor een agaten dop vastgemaakt, in dien dopen 

‚op de spil CFG draait de naald AB vrijelijk in dzi- 
muth. Die spilstaat vast bij F in het tafeltje AI, rus- 
tende op drie pooten , waarvan er twee bj Len K ver- 
toond worden. 

In dit tafeltje, daar, waar de stift bj F hetzelve 
doorboort, is weder eene holligbeid , welke eenig 
kwik bevat; het uiterste einde der stift bij G komt in 

veen kwikbakje , aldaar geplaatst. 

Aan het tafeltje HI is een houten arm NM bevestigd , 
wêlke een” dwarsarm NO draagt, door het einde O van 

dien 


( 278 } À 


dien dwarsarm NO is een koperdraad QR gestoken , 
dragende aan het eind-een koperen kwikbakje P, en 
waarvan’ het ondereind bij/R even dompelt in het kwik, 
boven in het ivoren stuk DE, Uit dit kwik in DE komt 
een dunne koperdraad, bij Czigtbaar, voort, welke 
het ivoor doorboort, en van E langs de naald bijna tot 
het eind B voortloopt. Behalve het eind C, hetwelk in 
het kwik dompelt, is deze geheele draad over geheel de 
lengte met zijde omwoeld ; van B af is deze omwoelde 
draad in digte spiralen om de naald tot aan het midden 
terug gewonden, gaat daar voorbij het ivoren stuk, en 
is vervolgens weder spiraalswijze , in dezelfde rigting , 
om de naald bijna tot het einde A voortgewonden. 
Daar is de draad omgebogen , en gaat vervolgens even 
wijdig aan de naald terug naar het midden, en het einde 
van dien draad, daar onbekleed ‚ dompelt in het kwik 
van het potje F, welk potje door den draad of de stift FG 
weder gemeenschap. heeft met het kwik in het tweede 
potje G. Wanneer nu alles in dezen staat is, en de pot= 
jesP, C‚ Fen G met zuiver kwik gevuld zijn", brengt 


men de pooldraren van eenen galvanischen toestel in ” 


de- potjes-P en G, ende naald van week ijzer , die te 
voren, even als de wijzer van een draaibord , onver- 
schillig elken stand aannam, wordt oogenblikkelijk een 
wjdelijke maguectnaald , en stelt zich met kracht in den 
magnêtischen meridiaan, ende noord pool trachtdadelijk 
door de inclinatie neder te duiken , zoodat men, om de 


wrijving te verminderen, een tegenwigt aans de zuid- 


poolaanbrengen moet. N 

Indien de galvanische toestel zeer sterk werkt, isde 
duiking der noord pool zoo sterk ‚dat dit eind somtijds 
op het tafeltje HI sleept. Verwisselt men de pooldra- 
den uit de kwikbakjes Pen G, dan worden de polen 


van 


( 279 ) 


van de tijdelijke magneetnaald dadelijk verwisseld , 
en het eind A, hetwelk,- bij voorbeeld , eerst naar 
het zuiden wees, draait nu plotseling naar het noor- 
den. 

Het zamenstel van dit vernuftig uitgedacht werktuig 
behoeft geene verklaring voor hen, die met electro-mag- 
netische proeven bekend zijn. Het ivoren stuk is daar 
om noodzakelijk , omdat, indien alles van metaal ware, 
de geleiding, in plaats van door de spiralen , die om de 
naald gewonden zijn , te gaan , regt toe regt aan van P_ 
door CG naar G zoude gaan. Het kwik derhalve boven 
in DE moet van de stift CG afgezonderd , of geïso- 
leerd zijn, en dit geschiedt , door DEC van eene niet 
geleidende stof-te vervaardigen. Een glazen stukje was 
mogelijk nog beter geweest. Het denkbeeldis , geloof 
ik, geheel nieuw, althans de Heer AmPÈRE is er 
niet op gekomen. 

Wij zien dus hier het zoogenoemd aard-magnetismus 
op een’ ujdelijken magneet even zoo werken, als op eene 
gewone kompasnaald. Zoude men er niet uit mogen bee 
sluiten, dat de werking der aarde op de magneten en 
het ijzer, hetwelk zich aan de oppervlakte bevindt, niet 
anders is, dan eene galvanische of electrische werking? 

De wjdelijke inclinatie-naald , door den Heer vAN 
DEN BOS uitgedacht, is niet minder vernuftig zamen- 
gesteld. 

De inrigting is de volgende : 


d 280 ) 


De naald AK is van week ijzer. In ’t midden gaat 
dezelve door een ivoren bolletje. Jr dit niet geleidend 
ligchaam, ix dit ivoor gaan de assen ES en DT, waar- 


op de naald zal draaien, doch dezelve gaan niet door 
en 


(4 28 


en door het ivoor , de beide assen zijn derhalve van el- 
kander. 

Deze assen hebben hare rustpunten op den rand 
van de kwikbakjes Hen linen 9. Aan het eind dier 
assen vindt men twee kleine metaalschijfjes Fen G, 
waarvan de onderranden even met het kwik in de bakjes 
Len H in aanraking zijn. Wanneer dus de naald vertikaal 
om derzelver as draait , draaïjen ook de schijfjes F en G 
door het kwik. 

De kwikpotjes H en I steunen metkoperen armen, die 
in het kwik komen , op twee andere kwikpotjes M en O 
en zijn dus met dezelve in geleidende verbinding. In 
deze laatste M en O dompelen de pooldraden eener 
batterij; dezelve rusten op de houten standaards MN 
_en OP, in het voetstuk QR bevestigd. 

Aan de as in D is een dun koperdraad gesoldeerd ; 
dit is verder geheel met zijde omsponnen, en loopt naar 
het einde der naald A evenwijdig met dezelve; dáár isde 
omwoelde koperdraad spiraalswijze om de naald ge- 
rold en slingert terug naar B „loopt over den ivoren bol 
bj B, en wordt al verder in dezelfde rigting om de an- 
dere helft der naald tot Z toegewonden ; daar keert de 
draad evenwijdig aan de naald terug- naar de andere 

„as EL, en is daaraan gesoldeerd. 

Zoodra de pooldraden in de bakjes V en M gelegd 
worden , gehoorzaamt de naald aan dezen invloed der 
inclinatie, en duikt met de noordpool naar beneden. 

_ De polen worden omgekeerd , wanneer de draden , die 
van de batterij nek ‚ in de bakjes M en O verwisseld 
worden. 

Het werktuig , hier beschreven , is slechtsde eerste 
ruwe gedachte, die, dadelijk beproefd , terstond’‘aan het 
oogmerk heeft voldaan. Het zal, geloof ik, mogelijk zijn, 


ep 


hef _ 


(282 ) 


op deze wijze eene inclinatie-naald te vervaardigen „ die 
aan al hetgene in zulk een werktuig vereischt wordt 
voldoet. Zulk eene naald zal het voordeel boven ande- 
re inclinatie-naalden hebben „dat men er de polen on- 
middellijk, zonder moeite en zoo dikwijls als men het 
verkiest, zal kunnen omkeeren, Een verdeelde cirkel, 
een. waterpas en andere dergelijke. noodige bijvoegsels 
zullen ook aan dit werktuig gevoegd kunnen. wordeu. 


AANTEEKENINGEN OVER EEN NIEUW GESLACHT 
DER FOSSIELE KORALEN , BEHOORENDE 
TOT DE POLYPIERS D'UNE SEULE 
SUBSTANCE. 


IV* Sectzon Polypiers foraminés. 


volgens DE LAMARCK, Hist. Nat. des Anim. se 
Vert, Tom.ll. p. 190. 


1 


Spirozoïte, RASPAIL. 
Spirozoïtes Raspailii , Nobis. 


door M. BEEKHUIS. 


D. abt de SAUVAGES, (Memoires de Aca- 
demie Royale des Sciences de Vannée 1943, 
Paris 1746, in á‘° pag. f1oet 411, pl1o, fig. 1et2,) 
GUETTARD, (Mémoires cités, de année 1761, 
Paris1755, pe 260—262, pl. 14, des Mémoires, pl. 6, 
fig. 3,H.)KNORRen WALCH, (De Nat. Hist. der 
Versteeningen, enz., Amst.1773. inf°, Deel II, 

Stuk 


( 285 } S 


Stuk 2, bl. et2en 243, pl. F4,fig.2,en bl. #65, 
pl 1*, 6 en 6) beschrijven en leveren de af beelding 
van een fossiel, dat voor als nog mede onder de vele 
problematische voorwerpen der Versteeningskunde 
moet gerekend worden ; ten minste , voor zoo verre mij 
bekend is, heeft nog geen schrijver hiervan eene vol- 
doende beschrijving geleverd , en dit voorwerp zijne 
regte plaats aangewezen. 

Bij de beschrijving, die de sAUVAGES van de 
Gryphiten geeft, welke hij vooreene bijzonderesoort van 
schelp houdt, en waarop ons fossiel koraal voorkwam , 
beschrijft hij ook de uiterlijke gedaante van dat koraal 3 
en daar-deze de beste beschrijving is ‚ welke de drie 
hier boven aangevoerde schrijvers ons gegeven hebben, 
zal ik desh voor zoo verre zij betsebking tot ons 
onderwerp heeft , overnemen. 

« Eindelijk,” zegt hij, « wat de schelp het merkwaar- 
digste heeft, en dat haar duidelijk van al de anderen 
onderscheidt, zijn soorten van roosjes, die haar van 
buiten en van binnen overtrekken , en die er op getee- 
kend zijn als zoo vele kringen 3 ieder van deze kringen 
bestaat uit verscheidene om het middelpunt staande 
cirkels , somtijds onregelmatig , maar steeds evenwij- 
dig en op eenen bijna gelijken afstand van elkander 3 
deze kringen, die een weinig naar boven staan op het 
bolle gedeelte, en die afgeplat zijn in het holle gedeel - 
te , bestaan uit verschillende bladen, het eene over 
het andere gelegen. Zij schijnen zich naar het mid- 
den toe geopend te hebben , om dat blad, hetwelk 
een ander opgevolgd heeft, te laten drsn 
Eenigen zijn niet doorgebroken in al hunne kringen , 
somtijds zijn er, om zoote spreken , slechts de zaden 
van , die nog niet doorgebroken zijn 3 overigens hou= 

den 


( 234 


den deze kringen- geen’ vasten regel, somtijds zijn 
zij in de kleine schelpen grooter en meer ontwikkeld , 
en de grooten en de kleinen beslaan onverschillig of 
den bodem of de kanten.” De kringen zelve gelooft hij 
het voortbrengsel te zijn eener bijzondere soort van 
aarde, 1. c.p. 410. 

GurrTrarD, Ll. c., die de zijnen op eenen Spon- 
gites (Auctorum) vond , is van gedachten , dat het de 
sthelpen van eenige oestersoort zijn, welke zeer ver 
ontbonden waren en door afschilfering zulke figuren 
opleverden „ en voert ten bewijze hiervoor aan, dat 
hij Gryphiten vond, die ver ontbonden waren, en 
door afschilfering zulke figuren voortbragten. Hij 
wederlegt alhier het gevoelen ‘van SCHE UCHZER, 
en daarna dat van LANGrIUsS, welke deze voorwer- 
pen voor wormbuizen hielden , alsmede, dat het geene 
stof aan den grond, waarin de versteeningen gevon- 
den worden, eigen, kan zijn, die door aanvoeging 
zulke figuren zoude voortbrengen. (DE SAUVAGES ) 
Lc. p. #10.) 

WaArLcH verwerpt de gevoelens van GUETTARD, 
en HOFMANN, (acta Acad. Moguntinae,Tom.2, 
pag. 19,) welke deze voorwerpen voor vermiculites 
hield , en stemt met de gedachten van GENZMER in , 
die ze voor eene stof houdt, welke tot de vorming der 
schaal als het ware overtollig is „ zich hierom ophoopt 
en de zoo even aangevoerde gedaante voortbrengt. 

Voor zoovver ik heb kunnen nagaan, heb ik dit 
parasiet-koraal in twee staten van ouderdom ontdekt , 
als jonge exemplaren, wanneer het zich nog maar 
als eene soort van knopjes vertoont, die veel naar spel- 
deknoppen gelijken , en zoo als zij zich in het binnen- 
ste, der roosjes vertoonen;;-'en-meéer of minder digt bij 

sf el= 


( 235 ) 


elkander. De jonge staat is tamelijk goed afgebeeld 
door KNORR, l.c. deel IL, stuk2, pl.l*, tig. 6, 
op eene Belemniet ; en in den volwassen staat als de 
beschrevene roosjes en afgebeeld op de aangehaalde 
platen. De voorwerpen, op welke men dit koraal vindt, 
zijn, bijdesAUVAGES: 

Op een Gryphiet, le. p. 410, pl. 10, fig. 1 en 2. 

Op Dactylites, (Belemnites , Auctorum) |. c. p. 
410, bĳ GUETTARD. 

Op Spongites, (Auctorum) l.c. p. 260, pl. 6, fig. 
5, H 

Op Belemnites en Entrochites, l. c. 262, volgens 
“opgave bij K NORRen WALCH. 

Op de Stromatopora dondsiien ‚ GOLDF, 
Fungiites, KNORR, |. c. deel II, stuk 2, bl. 242, 
pl.F 4, fig.2. 

Op Terebratulites , Belemnites en andere ver- 
steende Conchylien en Zee-ligchamen, l.c. bl. 242, 
volgens aangave. 

Op Belemnites, l.c. bl. 455, pl. I*, fig. 5 en fig. 6. 
Jonge Exempl. 

In mijne eigene Verzameling. 

Op Calamopora Gothlandica , GOLDF. 


« « favosa, GOLDF. 

« « polymorpha, GOLDF. var. . 
« Cyathophyllum plicatum, GOLDF. 

« « Ceratites, GOLDF. 


__ _« Turbinolia sulcata, LAM. en Turb. cune- 
ata, GOLDE. 

« Achilleum cariosum, GOLDF. 
« eene Schelp en op een Terebratulites (Te- 
rebr. lacunosus N- SCHL.) 
Te Leiden vond ik (Aug. 1830) de Wermicrusta 


on= 


( 286 ) 


onder de Spirorbis, met den naam van Spirorbis 
Gryphaearum n. Sp. de la Suisse , geplaatst, Zĳ 
omkorstte een Gryphiet, en daarvan had zij dan ook 
dien naam ontvangen. Metden Heer w. DE HAAN, 
Conservateur voor de Invertebrata bij het Museum, 
hierover sprekende, zeide zijn Ed. mij, datde Spi- 
rorbis Gryph. er noglag , doch dat hij er weggeno- 
men zoude worden ‚ omdat het geen fossiel ‚ maar éene 
metallieke stof was. 

Op zijne reis naar Parijs (1830), had hij er insge- 
lijks in de verzameling van ALEX. BRONGNIART 
gezien , wanneer deze hem gezegd had „ dat het geen 
fossiel was, maar eene verscheidenheid van Kiezel=* 
aarde (Silice), die zich op andereligchamen zette 
en dezelve omkorstte (incrusteerde), en dat zij, zoo 
ik mij niet vergis, door hem zelven in de Diction= 
naire des sciences naturelles, T.4g, beschreven 
was. 

Volgens het aangevoerde, vind ik drie verschillende 
gevoelens over onze Spirozotte, DE SAUVAGESen 
BRONGNIART houden dezelve voor eene delfstof 5 
GUETTARD houdt ze voor oesterschelpen; en 
WALCH en GENZMER voor eene overtollige stof van 
de voorwerpen zelve, waarop men ze aantreft. 

Wij zullen ieders gevoelen toetsen , en hieruit een 
besluit opmaken, wat men van onze Spirozoite te 
denken hebbe. 

Alhoewel Dr sAUVAGES geene uitspraak doet over - 
de soort van delfstof, welke onze Spirozoïte voort- 
brengt, en of het er werkelijk eene is , spreekt hij met 
deze woorden over dezelve : « Ik zal in het voorbijgaan. 
zeggen , dat men zou gelooven, dat deze berg eene 
soort van korrelige aarde bevat, welke die gedaante van 

cir- 


! 


C,28pi 1) 


cirkelvormige lijnen gemakkelijk aanneemt; want onder 
verscheidene dactylussen (Belemnites), die ik er 
gevonden heb , heb ik twee of drie gezien , welke ieder 
een’ of twee van-deze kringen hadden „” l.c. p. 410. 
Hier dus stelt DE SAUVAGES, dat deze berg eene 
soort van aarde bevatte , welke op de zeeligchamen , 
die in denzelven aanwezig zijn , zulke kringen voort- 
bragt en zich op verschillende ligchamen zette. De stof, 
die deze gedaanten heeft voortgebragt, heeft zich dus , 
of door nederploffing of door aanzetting , op dezelve 


geplaatst; maar dan doet zich natuurlijk de vraag op : 


waarom zij zich alleenliĳjk op zeeligchamen geplaatst 
heeft ? Ik weet ten minste niet, dat men de Spiro- 
zoïte ooit anders , dan op fossiele ligchamen heeft aan- 
getroffen. Ware het eene stof, en geen parasiet-koraal, 
dan zoude zij zich onverschillig op alle ligchamen , die 
onder haar bereik waren, gezet hebben , zoo als wij 
het dagelijks met al de omkorstende verscheidenheden 
van delfstoffen opmerken, die zich onverschillig op 
alles, wat onder haar bereik is, zetten. Ook de 
regelmatige gedaante der voorwerpen, die in de onder- 
scheidene staten van ouderdom, jong en volwassen, 


op welke zeeligchamen zij ook gezeten zijn , steeds de= 


zelfde is, strijdt tegen deze meening. « De edelste 
eigenschap,” zegt CAROLINI (Abhandlungen 
über Pflanzenthiere des Mittelmeers-ubers von 
W. SPRENGEL, Nurnberg 1815, in 4°, mitKupf., 
S. 35), « der bewerktuigde wezens bestaat daarin , van 
uitzich zelve even gelijke bewerktuigde ligchamen voort 
te brengen, die, naar hun model geschapen, de soort 

eeuwig doen bestaan.” 
Eene tweede gewigtige opmerking is , dat de Edse 
zoïte insgelijks geographisch afgedeeld gevonden wordt. 
Op 


( 288 ) 


Op geen fossiel , dat lager dan 40°, en hooger dan 66° 
noorder breedte gevonden wordt, heb ik ze opge- 
merkt, of beschreven gevonden. 

Uit het aangevoerde meen ik dus te mogen opmaken , 
dat zij geene bijzondere verscheidenheid van kalk of 
kiezel-aarde is, omdat men ze alleen op fossiele zee- 
ligchamen aantreft, dat geene plaats zoude vinden, zoo 
het eene delfstof ware, wijl die zich, hetzij door 
nederploffing, hetzij door aanzetting, onverschillig 
op alle ligchamen zoude plaatsen , en ten tweede hare 
bepaalde regelmatige gedaante , die alleen aan bewerk- 
tuigde wezens eigen is, 

Tegen de meening van GUETTARD, dat het oes- 
terschelpen zouden zijn, die, door ontbinding harer 
schalen, die voorwerpen voortbrengen , doen zich 
twee gewigtige zwarigheden op, namelijk hare plaats , 
en hare gedaante. Dat ieder roosje eene schelp zoude 
zijn, is moegelijk te denken ; want niet alleen vindt 
men ze bij enkelen op tamelijk groote voorwerpen, 
zoodat men konde opmaken, dat het de schelp van 
eene oester, die zich op het voorwerp gezet heeft, was5 _ 
maar men vindt, en wel meestentijd , dat zi een 
voorwerp , hetzij groot of klein, geheel bedekken , 
en zoo klein zijn, dat zij naauwelijks de grootte van eenen 
speldeknop hebben; en niet alleen plaatsen zij zich 
uitwendig op de voorwerpen , maar dringen zelfs tot 
in het binnenste, als bij de Calamoporae in de pĳj- 
pen, bĳ de Z'urbinoliae en Cyathophylla op de 
bladen (lamellen) , alwaar de plaats voor zulk een aan— 
tal schelpdieren te klein zoude wezen ; terwijl deze 
roosjes, of somtijds nog maar puntjes, in elkander 
verloopen „ daar dit bij schelpdieren nooit plaats heeft , 
dat het eene des anderens plaats inneemt, en als tot één 

ver- 


( 289 ) 


smelt, hetgene, bij de Spirozoïte het geval is. De 
schelp van het eene individu kan wel door die van het 
andere gewijzigd worden, zoo als dit dikwijls plaats 
heeft bij de oestersoorten ; maar nimmer verdringt 
het eene individu het andere, neemt deszelfs plaats in 
en vormt zich met hetzelve tot een geheel , gelijk dit 
geschiedt bij de Spirozoïte. Ook heeft men , voor zoo 
ver mij bekend is, en ik het zelf onderzocht heb, 
nog nimmer een scharnier aan dezelve ontdekt, of 
de tweede schelp gevonden , dat zeker toch wel een- 
maal zoude zijn gebeurd , vooral op die plaatsen , waar 
zij voor alle beschadiging of wegraking veilig waren , 
als in de pijpjes der Calamoporae. Ook hare dikte 
en gedaante, die niets van de holligheid eener schelp 
heeft, pleiten er tegen, dat het woningen , of over= 
blijfsels. derzelve, van schelpdieren zouden wezen 3 
of mogt men, zooals GUETTARD, Ì. c.p. 262 het 
schijnt op te vatten, ze voor stukken of overblijfsels 
van de schelp hoaden, welke bij de ontbinding 
der schelp op de voorwerpen, waarop zij zich ge= 
hecht hadden , overbleven, en als het ware bij kap- 
jes Be eaneden, zich vertoonden, dan vinden wij ons 
weder verlegen ten opzigte der plaats; want dan zou= 
den vele voorwerpen in eene schelp , aan hare bui- 
tenste zijde, als ingesloten moeten geweest zijn, wijl 
die voorwerpen er aan hunne geheele op pervlakte zoe- 
danig mede bezet zijn, dat er niets van dezelve te 
ontdekken is. Nu zet eene oesterschelp zich wel op 
eenig voorwerp , wijzigt zijne oppervlakte bij de aan- 
hechtende plaats eenigermate naar dezelve, maar 
sluit dat voorwerp nooit geheel in, en, al hadden 
vele oesterschelpen zulk een voorwerp ook als inge 
sloten, dan zouden er altijd eenige plaatsen der op- 

BIJDRAGEN, D. VII, st. 1. pere 


( 290 ) 


pervlakte van dat voorwerp vrij blijven, dat hier niet 

zoo iss en hoe ook zouden zulke oesters zich aan de 

bladen der Z'urbinoliae en Cyathophylla, en van 

binnen aan de wanden der pijpen en op de Sipho’s van 

Calamoporae kunnen vasthechten, zonder de meer 
uitstekende randen der Z'urbinoliaeen Cyathophyl- 
la, en de dwarse kamersehotten der Ca/amoporae , 

waarop dikwijls geene Spirozoïtes zijn, niet aan te 

doen. Geen voorwerp’ zal ons van zulk eene voorkeur , 
bĳ de aanhechtings-punten der oesterschelpen , ee- 

nig voorbeeld kunnen aanwijzen. Ook is zoo iets onbe 

staanbaar met de groeijing en aanhechting der schelpen. 

Daarenboven zouden die overgeblevene kapjes slechts 
tit de zeer fijne blaadjes der schelp kunnen bestaan , 

en zich als een middelpunt, omringd van kringen , 
die alle regelmatig zijn , maar nimmer zoo slangvor- 

mig als roosjes, of als knopjes kunnen vertoonen. 

Een afgeschilferd , of afgesneden kapje mag iets van 

een roosje hebben, doch nooit zal het iets kunnen 
opleveren , dat eenigermate op de Spirozoïte ge- 
lijkt, zoo als verscheidene proeven mij het geleerd 
kebben. De schelp zelve heeft ook eene zamenstelling , 
die nimmer zoo iets kan voortbrengen. 

Het gevoelen van SCHEUCHZER en LANGIUS, 
dat het Wermiculites zouden zijn, is reeds door GUET- 
TARD, |. c.p. 261 et 262, wederlegd , en dat van 
HOFMANN, die dezelve insgelijks voor zoodanige 
hield, door GENZMER, in zijn schrijven aan WALCH, 
Le. Deel Il, Stuk 2, bl. 242 , waar hij zegt: '« Was 
« het een maaksel van wormen , zoo moesten eensdeels 
« de binnenste kringen dunner en fijner zijn, dan de 
« buitenste 3 dewijl de worm , die dezelven formeert , 
« miet alleen in grootte over ’t geheel , maar ook inzon- 

« der- 


«derheid: in dikte toenemen moet, hoe ouder hij 
« wordt; anderdeels moest hij eene spirale lijn, doch 
« geenszins volslagen éénmiddelpuntige (?) kringen fat- 
« soeneren , gelijk echter altoos dit laatste waargeno- 
« men wordt.” En volgens GUETTARD. l. c. p. 262, 
zoude men hier nog kunnen bijvoegen , « dat het einde 
« hetwelk de opening van de buismoest zijn , geheel 
« gesloten is en dat zij het van natuur is.” 

GENZMER (wArcH, Ll. e. Deel II, Stuk 2, bl. 
242 en 245) geloofde, dat « deze figuren uit een 
« mechanismus der structuur en van het zich tot eene 
« schaal verhardende sap des schepsels ontstaan „’ en 
dat, bl. 245, « de reden (het ontstaan der figuren) 
« daarvan misschien veeleer moet worden gezocht in 
« den worm of in het schepsel , ’t welk de schelpschaal 
« gebouwd heeft, zoodanig, dat deze figuren , in de 
« vorming van de schaal , door densterkeren toevloed 
« veroorzaakt worden.” 

Alle Spirozoïtes, die men tot nog toe gevonden 
heeft, waren op zeeligchamen gehecht, die voor ons 
als uitgestorven zijn, maar wier vertegenwoordigers 
(ten minste van velen) men nog dagelijks vindt, en of- 
schoon deze laatsten in struktuur en zamenstelling vol- 
maakt wel met hunne fossielen overeenkomen’, heeft 
men nog nooit de Spirozoïtes of iets , dat naar dezen 
geleek, op dezelven ontdekt ; een bewijs, dat zij 
mede tot zulke uitgestorvene voorwerpen behooren ; 
of de dieren dier voorwerpen moesten van eene orga= 
nische zamenstelling geweest zijn, om andere uitkom 
sten te geven, dat echter door hunne overblijfsels te— 
gengesproken wordt. De vorming en aangroeijing der 
schelpen, derzelver stuktuur zijn hiertegen. (Zie, onder 
anderen, de REA UMUR, de la formation et del'ac= 

V 2 crois- 


( 292 ) 


Eroissement. des Coquilles, ete. Mémoires de 

academie Royale des Sciences de année 1709, 

Paris 1711 in #0, p. 564—400, en als uitireksel 

Collection académique, Tom.ll, Dyon en du- 
merre,1754 „in 4to, p. 775—795.) En gesteld dat, 
zoo als "GENzMER het denkt, dit pathologische 
voorbrengselen der dieren waren , dan moest men de- 

zelve van binnen in, en niet van buiten op de voor- 

werpen ‘vinden, en dan moesten deze figuren ook een 

zelfde ligchaam van struktuur en zamenstelling als het 
overige der schaal zijn, zoo als dit plaats heeft bij de 
Meteagrina (Mytilus Linn.) margartifera LAM. 
metde parelen , waarvan de onregelmatige en aan de 
schelp vastzittende deelen van dezelfde struktuur der 
schelp zijnen met dezelve gemeenschap hebben; en om- 

„trent de schelpdieren en kalkaardige voorwerpen zij dit 
nog eens toegegeven „maar dat bij de Spongites GUET- 

TARDen WALCH en de dehilleum cartosum GOLDF. 

het dier, dat een hoornachtig weefsel voorbrengt , en 

„dat.zoo laag in de rij der dieren en zoo nabij de plan- 
ten staat, te gelijken tijde eene zoo groote menigte kalk 

aardige stof zoude afscheiden , is niet te denken, en ook 
„geen voorwerp toont ons hiervan eenig voorbeeld, 
Daarenboven zijn al de voorwerpen „ die ik uit de be- 

schrijvingen ken en zelf onderzocht heb , zoo volko- 

men in hunne struktuur , dat ik hoegenaamd aan zulk 
een pathologisch verschijnsel niet denken kan; de 

Calamoporae , Cyathophylla, Turbinoliae, d- 

chillea zijn alle volkomenen gezond, iets, dat geene 

„plaats-zoude hebben, dunkt mij , zoo die figuren van 
„eenen pathologischen oorsprong waren ; want dan zou- 
den zij zich ten koste der nabij liggende deelen gevormd 

hebben, of deze ten minste eenigzins door dezelve ge- 

} Wij= 


( 295 ) 


wijzigd’ zijn. Een Cyathophyllum Ceratites , welke 
ik in mijne verzameling bezit, en die naauwelijks 15 
Ned. strepen groot is, heeft ver over de tweelonderd 
jonge Spirozottes, die elkander als het ware verdria= 
gen. Het is toch niet te denken, dat een enkel zoo 
klein wezen , behalve zijne gewone kalk-afscheiding 
voor de schaal en de bladen, nòg zulk eene menigte 
“overvloedige stof zoude afscheiden, en zoo sterk over 
zijne geheele oppervlakte’, dat er volstrekt niets meer 
van tezien is; zonder er zelf door te lijden. Ook! 
de voorwerpen, op welke men dezelven aantreft; zijn 
te verschillend van zamenstelling en bestanddeelen „om 
te kunnen denken , dat het voortbrengselen! van die 
wezens zouden zijn. - Soottgelijke “wezens kurinen wel 
gelijksoortige voortbrengselsopleveren , maar ongelijke 
soortige nimmer gelijksoortige , zoo als hier hetigeval iss 
Het eerste beginsel van de Spirozoïte is sldehts eerd» 
zeer klein puntje, en schijnt ‘liet voldragen eitje-van’ 
het koraal te zijn ; om divpuntje zetten zich bij voort=! 
groeiĳing de kringen: Ieder kring is op zich zelven ‚er 
vormt een dopje, dat het volgende weder in zich heeft 
opgenomen, tot aan het knopje toe, datmen in de roos 
jes ziet, zoodat het voorwerp uit zoo vele dopjes be- 
staat, als het roosje kringen heeft. De constructie der 
dopjes is concentrisch. « Het voorkomen der roosjes 
heeft, in het klein, ook wel iets van een afgesneden 
kapje eener schelp; doch hêt onderscheid! van het 
geheel en van ieder dopje iu het bijzondere is te 
verschillend , om het voor zoo iets te- houden. De 
boorden der dopjes van de Spirozoïtes zijn rond 
en uitgekarteld, en ieder puntje van den uitgekar- 
telden boord en het knopje van het toosje zijn door= 
boord van een gaatje, als bij de Milleporaceae. — 
Som- 


( 294 ) 


Somwijlen worden twee, drie en meer puntjes door 
een dopje opgenomen ; dan vormt hun omgang zich 
naar de plaatsing der stipjes, hetzij ieder op zichzelven, 
om een’ kring te vormen , hetzij dat zij elkander te nabij 
staan , om ieder een’ afzorderlijken kring om zieh heen 
te vormen , wanneer deze halve kringen elkander aan- 
raken , om een’ omtrek , gewijzigd naar de plaats der 
stipjes ‚ te vormen, welke weder door één dopje wordt 
opgenomen , dat meer of min cirkelvormig is, naar ge- 
lang het eerste dopje, en de verdere aanwas gaat 
dan voort alsof het maar één was. De aanwas der cir= 
kels is nietin zijn geheel van onderen op , en het reeds 
gevormde naar boven schuivende , maar begint insge- 
lijks met een puntje , dat zich cirkelvormig uitbreidt, 
en het reeds gevormde opneemt ; en wanneer zulke af 
zonderlijke cirkelpunten (van onderscheidene indivi- 
du’s) elkander naderen, versmelten zij dikwijls in 
één „ zonder elkander te verdringen, of over elkander 
heen te groeien , en vormen zich weder tot één dopje , 
of blijven onvolkomen „en vormen halve cirkelvormige 
en gewijzigde dopjes, die ieder op zich zelf blijven. 
Ook de jongere stipjes versmelten zelve dikwijls mede in 
de cirkelpunten, en vormen de kringen mede, doch 
deze zijn dan minder regelmatig. 

De plaatsing der Spirozoïte in de systema’s valt zeer 
moeielijk, Daar ik geen’ mikroskoop voor opaque voor- 
werpen heb, ten einde de inwendige struktuur nate 
gaan , zal ik de volledige nitspraak over hare plaats 
terug hoùden, tot dat ik hierover verdere nasporingen 
gedaan heb. 

De knopjes der roosjes, alsmede de puntjes van den 
uitgekartelden rand derkringen hebben ieder een gaatje, 
dat de woning des polyps schijnt geweest te zijn. Deze 

gaat- 


( 299 ) 


gaatjes zijn meer of min duidelijk ,‚ naar de versteening, 
en den meer of min ontbonden’ staat ‚ waarin zij gevon= 
den worden; ieder polypen knopje en puntje komt 
zeer nabij de afbeelding van CAVOLINI, |. c.tab. 5, 
fig. 20. De opening van het knopje is grooter dan die 
van de puntjes van den rand. Zoodra ik een goed ver- 
grootglas voor opaque voorwerpen heb , zal ik mijne na- 
sporingen vervolgen. De bovengemelde heb ik met eene 
Loup gedaan. — Ik heb ze vooreerst geplaatst bij 
de doorboorde polypen-woningen , áde afdeeling der 
polypen - woningen van eene enkele zelfstandigheid. 
Polypiers d'une seule substance , 4* Sectioa poly- 
piers foraminés, LAMA RCK , an. s. veri. Tom. Il, 
p. 190, en ik geloof ook, dat zij hier hare plaats zal 
moeten vinden, 
Groningen, Sept. 1650. 


NASCHRIFT. 


Tot zoo ver schreef ik in Sept. 1850 „ toen in Nov, 
van hetzelfde jaar de toestand des Lands mij mede op- 
riep, om te velde te trekken , waardoor ik verhinderd 
werd, om alle verdere nasporingen en studiën voort te 
zetten en een vreemdeling moest blijven van alles, wat in 
den wetenschappelijken kring omging. Thans, in Mei 
1852, met verlof voor eenigen tijd in mijn’ familie 
kring terug gekeerd, vind ik in het, Bulletin des 
sciences naturelles et de Geologie vande FERUS- 
sAC, N°. 10, Oct. 851 , een uittreksel van een stuk 
van ALEX. BRONGNIART, over hetzelfde onder 
werp, getiteld : Essaz sur les orbicules siliceux,et 
eur les formes à surfaces courbes qw'affectent 
des agateset les autres silex (geplaatst inde dn— 

na= 


( 296.) 


nales des Sciences Nat., Juin 1851 , pag. 168). 
De Heer BRO NGNI ART houdt, in gevolge dat stuk 
en zoo als in de bovenstaande aanteekening reeds ver- 
meld is, de Spirozoïte voor eene kiezelaardige zelf- 
standigheid. De tegenbedenkingen heb ik boven nader 
uiteengezet , en alhoewel de Heer BRONGNIART ze- 
ven voorbeelden aanhaalt, dat de orbicules siliceux ook 
op minerale zelfstandigheden zijn aangetroffen, zoo vind 
ik zijne gronden toch niet overtuigend genoeg ‚ om mij 
van denkbeeld te doen veranderen, en houd voor alsnog 
zijne orbicules siliceux voor eene ware zoophyt. 

De tijd laat mij thans niet toe, om het stuk van 
BRONGNIART uiteen te zetten en gegronde tegen- 
stellingen aan te voeren ; misschien dat ik het stuk 
weder eens zal opvatten, wanneer de vrede ons de zoo 
gewenschte rust zal gegeven hebben. 

Het stuk of werk, waarin RASPAIL onze zoophyt 
Spirozoïte genoemd heeft, ken ik niet of herinner het 
mij niet. Ik had onze zopie eerst Vermi-crusta van 
Vermis(Worm)en Crusta (Korst) genoemd, maar 
door het lezen van het aangevoerde stuk van BRONG= 
NIART , waar gezegd wordt, dat RAsPAIL dezelve 
Spirozoïte genoemd heeft, heb ik dadelijk dezen over 
genomen , en den soortsnaam naar hem genoemd; als de 
eerste zijnde, die dezelve en als in haren waren staat 
beschouwd , en in het licht gebragt heeft. 

Den 20 Mei 18352. 


BIJVOEGSEL. 

De Redactie van dit Tijdschrift had mij het boven- 
staande stuk als handschrift ter inzage medegedeeld , en 
ik acht het dus niet ongepast, hier als aanhangsel een 

kort 


kort verslag bij te voegen van een stuk van den beroem- 
den Mineraloog A 1. BRONGNIAR T, dat mijeerst later « 
in handen kwam. De genoenrde Schrijver staaft daar- 
in vader zijn reeds in de /?7c/. des Se. Natur. voor- 
gedragen gevoelen, dat deze kringen voortgebragt 
worden Dien kiezelaarde en brengt Miiutntedé de be- 
kende gekleurde ringen en gordels in verband, die 
men dikwerf in agaten waarneemt (agate oeutilië). 
Dat de Silex zich däarbijin eén” bijzonderen toestand 
bevond , die namelijk van eene geleiachtige zelfstandig= 
heid, wordt door BR. „uit verschîlleede gronden aange= 
nomen: Wanneer dezelve geheel opgelost en volkomen 
vloeibaar was, bragt zij delon kristallisatie twarts voors 
maar de agaten en chaicedoneù”zijù daarentegen aan 
dien geleiachtigen * toestand der Silex hunnen oor= 
sprong verschuldigd. BrRoNGNraRrT deelt eeneaf- 
beelding van eenen eironden agaatklomp'van::Ober- 
stein mede; op welks oppervlakte men volkomen de= 
zelfde kringen ‘ziet, als men andeérsop-fossile conchy= 
liën, op Grypheae, Ostreae, Belemniten, enz. 
aantreft. Uit eene menigte waarnemingen’ maakt B n. de 
slotsom op , dat de, tot voortbrenging van gemelde 
kringen (orbicules) op de schelpschalen, noodzakelijke 
omstandigheden vooral hebben plaats gehad gedurende 
de tijdvakken , waarin die formatiën , welke hij ter 
rains abyssiques en pélagigues noemt, ontston= 
den, d. i. gedurende het ontstaan der secondaire 
gebergten, terwijl zij noch in overgangsgebergten ‚ noch 
in tertiaire formatiën (les terrains T'halassiques) 
voorkomen. Men vindt de bedoelde verhandeling in 
de Annal. des Sc. natur., Tome XXIII, Paris 
1851, p. 166—266, Pl.2—5. JV.D, HOEVEN.” 


AANARAANADANVUVANARA LE- 


( 298 } 
LEVENSBERIGT VAN DEN BARON CU VIER s 


door J. VAN DER HOEVEN. 


Et natura admiratilis et ezyuisita 
doctrina et singularis industriúe 
CIcEROin Bruto. 


Kon heeft in dit jaar een’ zijner uitstekendste 
mannen verloren. Na LINNAEUS en BUFFON heeft 
zekerlijk geen Schrijver. over Natuurlijke geschiedenis 
meer älgemeenen roem behaald , dan cUVrER, wiens 
naam door de gansehe:beschaafde wereld bekend is. 
De beoefening der vergelijkende Ontleedkunde en Zoo- 
logie berust thans op grondslagen , door dezen uitmun- 
tenden man gelegd „ en-er is niemand , die in deze vak- 
ken van- onderzoek zijne bezigheid vindt , of hij moet 
zich een’ leerling van. CUVIER noemen. Vele onzer 
eerste: leermeesters in de kennis der natuur hebben 
daarenboven:-het voorregt gehad , van onder zijne lei= 
„ding hunne studiën aan te vangen , zijne welsprekende 
lessen gehoord , of althans in de uitgebreide verzame- 
ling van vergelijkende Ontleedkunde, welke hij geheel 
gerangschikt en voor een groot gedeelte zelf bijeen ge— 
bragt had, zich kunnen doordringen van den echt 
wetenschappelijken geest , waarmede CU VIER de Na- 
tuurlijke geschiedenis behandelde, Ik waag het, uit ach 
ting voor den man , aan wiens schriften ik zoo veel ver- 
pligting heb,seene flaauwe schets te ontwerpen van het- 
gene zijn werkzaam leven voor de wetenschappen merk- 
waardigst heeft opgeleverd; maar ik ben ver verwijderd 
van den ijdelen waan, als konde ik hem eene hulde 
toebrengen , die eenigzins evenredig is aan de uitge- 
strekt- 


299 ) 


strektheid zijner verdiensten. Het zal mij genoeg zijn 4 
zoo jonge beoefenaren der wetenschappen eenig nut uit 
deze levensschets trekken kurren , ener;eenige wenken 
in vinden , die hen aanmoedigen, op den heerlijken 
weg des onderzoeks ouvermoeid voort te gaan ; en de 
vereerders van CUVIER zullen mij veelligt dank wijten 
voor de ‘mededeeling van enkele min bekende bijzon 
derheden , welke ik: aan een’ vriend en leerling vari 
dezen beroemden man , aan zijnen bloedverwant DU» 
VERNOY , verschuldigd ben (*\. 

GEORGE LEOPOLD CHRETIEN FREDERIC 
DAGOBERT CUVIER is geboren den 25 Augustus 
1769 ‚in hetzelfde jaar , waarin ook NAPOLEON ens 
wiens vermaardheid meer gelijkheid heeft metde zijne, 
de beroemde reiziger Ar. VON HUMBOLDT geboren 
zijn. Zijne geboorteplaats was Montbeliard „ éene 

stad 


(*) De Heer pu verNoY, Med. Dr. , sinds 1827 Professor 
in de natuurlijke geschiedenis bij de faculteit der wetenschap- 
pen aan de Hoogeschool te Straatsburg, heeft, gelijk bekend 
is, in 1803—1805 medegewerkt aan de uitgave der drie 
laatste deelen der lessen over vergelijkende ontleedkunde van 
CUVIER, en derzelver uitgave bezorgd, even gelijk p vm é- 
RiL die der twee eerste deelen. Ik wist mij dus aan niemand 
te wenden, die meer in staat was, naauwkeurige berigten van 
CUviER mede te deelen, dan aan dezen geleerde, wiens 
innemende dienstvaardigheid ik meermalen ondervond, sinds 
ik de eer had persoonlijk met hem bekend te worden. 

De beroemde plantkundige prcAnporre beeft, in de 
Bibliothèque universelle (Avril 1832), eene warme hulde aan 
CUVIER toegebragt, en wij zullen er eenige bijzonderheden 
uit ontleenen ; voor zoo ver zij niet in strijd zijn met de berig- 
ten, ons door nuvrrNovy medegedeeld, welke hoofdzake- 
lijk tot een vroeger tijdperk van het leven en de wetenschap- 
pelijke bezigheden van cu vier betrekking hebben. 


| 


ĳ 


(_ 5oo j) 


stad in” het tegenwoordig departement van den boven- 
Rijn, tussehien Bazel en Besangon gelegen. Mont= 
beliard maakte toen een Vorstendom uit , hetwelk aan 
Wartemberg toebekoorde. Zijn vader was officier en 
behoorde tot” een -Protestantsch burgerlijk geslacht, 
waarvan’ verscheidene leden reeds vroeger min of meer 
aanzienlijke ambten in dat Vorstendom ‘hadden ‘bes 
kleed, Im-zijne geboortestad heeft cu vrrE R-de eerste 
opvoeding genoten en de vijftien eerste jaren vanzijn 
leven doorgebragt. Reeds in zijne vroege jeugd vertoon- 
den zich zijne groote vatbaarheden en zijn gelukkig ge- 
heugen. Hij kon reeds lezen toen hij vier jaremoud 
was „ em op “zijn vijftiende jaar had hij alle klassen van 
het Gymmasiuny doorgeloopen „ en in elke klasse bijkans 
altijd ‘de eerste plaats bekleed. 

„Zijne ouders bestemden hem tot den stand van dede 
inbe: en zonder de onregtvaardige behandeling, hem 
door den Rector van het Gymnasium aangedaan , was 
CU VIER waarschijnlijk zijne loopbaan als wieke 
kant ingetreden. De kweekelingen van het Gymnasium 
konden op eene plaatsing aan de Godgeleerde kweek 
school te Tubingen geene aanspraak maken , dan vol- 
gens den rang, dien zij in de hoogste klasse van het Gym- 
nasium hadden. Na een’ wedstrijd, waardoor de plaat- 
sen der kweekelingen dier school zouden bepaald wor= 
den , wees de Rector aan CUVIER de derde plaats toe, 
hoezeer hj op de eerste aanspraak had kunnen maken, 
Hij zag door deze partijdige handelwijze zijn vertrek naar 


het Seminarium van Tübingen verschoven, en besloot, 


eene andere loopbaan te kiezen. 

Gelukkig bood zich de gelegenheid tot zijne ver- 
dere vorming als van zelve aan. . De Hertog KAREL 
van Wurtemberg had een Instituut van opvoeding op- 


ge- 


( Aat } 


gerigt, waartoe hj kweekelingen uitkoos uit zonen zij= 
ner officieren. De vereerders van Duitschlands groo- 
ten Dichter SCHILLER zullen zich die inrigting-her- 
inneren (*), waarin ook hij zijne opvoeding genoot , 
zich beklagende, dât hij daar de gelegenheid ontbeerde, 
om voor Godgeleerde te worden opgeleid, in welken stand 
hij meende gelukkiger en voor zijn vaderland nuttiger te 
wezen. Want ookscHiLLER, later een Geneeskun- 
dige , was door zijne ouders en nog-meer door eigene 
keuze oorspronkelijk tot Godgeleerde bestemd geweest , 
en in de Car/sschule, waar bijkans alle wetenschap- 
“pen onderwezen werden ‚ was daarentegen geene gele 
genheid , om zich voor de Theologie te vormen. 

In deze school nu werd de jonge CUVIER opgeno- 
men. Eenige teekeningen van hein, die men aan de 
koninklijke prinses, welke toen het slot van Montbe- 

_ liard bewoonde, getoond had, behaagden haar zoo zeer, 
dat zij hem aan haren.schoonbroeder K ARE 1, aanbe= 
val, en bewerkte, dat hij een stipendium verkreeg, om 
aan de Car/sschule te kunnen studeren. Hier ‘be- 
oefende CUVIER de regtsgeleerdheid; maar hij, die 
toen reeds BUFFON geheel doorgelezen had, die er 
verschillende af beeldingen van had nageteekend , die 
door een exemplaar van GESNER met gekleurde af- 
beeldingen , hetwelk zich in de boekerij van het Gym- 
nasium zijner vaderstad bevond, reeds als kind de 
vóortbrengsels van het dierenrijk had leeren kennen , 
hoorde ook op deze school de iessen van den grooten 

KIEL- 


(*) Dit Instituut was eerst op het vorstelijk buitengoed 
„Solitude, onder den naam eener militaire pepinière (mili- 
türische Pflanzschale) gevestigd ; daarna droeg het den naam 
vaa Carlsschule en werd naar Stutigardt overgebragt. 


( ‘Boe 5) 


KIELMEIJER, eri werd daardoor meer versterkt in 
zijne zucht voor de beoefening der natuurlijke geschie= 
denis. 

Het is een geluk, eene bijzondere gunst van het 
lot, wanneer vroeg reeds eene bepaalde zucht voor 
eenig vak van wetenschap of kunst in den jeugdigen 
boezem ontwaakt, en opvoeders, die dergelijk eene 
zucht wel weten op te merken en teleiden; zijn daar- 
door niet slechts weldoeners der jeugd , maar tevens 
dikwerf bevorderaars van de gewigtigste wetenschappe- 
lijke ontdekkingen. Dit geluk viel cuvreR ten deel, 
en zulk een leermeester was de eerbiedwaardige K 1E 1- 
MEIJER. Zoo lang een jong mensch eigenlijk niet weet, 
wat hij wil, en er zijn — helaas! zoo velen, die dat nim- 
mer weten , is de wetenschappelijke opvoeding kwij- 
nende en levenloos en zonder bepaald doel. Staat 
daarentegen eenmaal het ideaal des levens duidelijk voor 
den geest, weet men , waarnaar men streeft , en waar- 
voor men werkt, dan is het als of het leven eerst regt 
begint, en als werd men door onwederstaanbaar geweld. 
tot eene groote inspanning van alle krachten aangedre= 
ven. Zoo iets zullen wel alle ware beoefenaars der we- 
tenschappen ondervonden hebben ; niet allen even le- 
vendig en sterk ‚ maar toch alle min of meer, en die er 
nimmer iets van ondervonden , of die zich van dergelijk 
eene wetenschappelijke geestvervoering geen denkbeeld 
kunnen maken , behoorden eigenlijk in het gebied der 
wetenschappen hunne ongewijde voeten niet te zetten. 

Men geloove echter niet, dat eene vaste rigting en een 
bepaald doel van wetenschap pelijke bemoeijingen het- 
zelfde zijn zóu als eene partijdige beoefeningvan een 
enkel vak van kennis , gekocht en uitgewoekerd door 
verwaarloozing van alle overigen. Zoo het immer ons 

voor= 


( 305 ) 


voornemen was,dergelijk eene eenzijdige rigtingder geest- 
vermogens aan te prijzen, wij gelooven , dat er geen on- 
geschikter voorbeeld voor te kiezen zoude zijn geweest, 
dan dat van CUV1ER. Voor die eenzijdigheid bleef hij 
door de inrigting der Carlsschule niet minder, dan 
door zijnen eigenen goeden genius bewaard. Op het 
gemelde Instituut toeh werden , gelijk wij reeds zeiden, 
naar een groot en onbekrompen plan, zeer verschillende 
vakken van menschelijke kennis onderwezen. De jong- 
ste kweekelingen ontvingen het lagere onderwijs 3 meer 
gevorderden dat der middelbare scholen , en eindelijk 
kon men zich, even als opeene hoogeschool, de geschikte 
opleiding tot diestudiën verschaffen, welke de bijzondere 
vakken van het bedrijvige leven eens geleerden uitmaken. 
Ook de sehoone kunsten werden niet vergeten : de bouw- 
kunst, de beeldhouwkunst, de schilderkunst 3 en cu- 
VIER vond hier gelegenheid , zijne bekwaamheid in 
de ‘teekenkunst te volmaken en zich zoo ver in het etsen 
te oefenen, dat hij later zelf enkele der platen, welke 
zijne verhandelingen versieren , bewerkt heeft. Daar 
alle lessen in de Hoogduitsche taal gegeven werden, 
verkreeg CUVIER tevens daarin eene groote vaardig= 
heid , welke hemlater, terwijl destijds althans die taal 
in Frankrijk door weinige geleerden verstaan werd, uit= 
nemend te stade kwam. 

Na aldus met kennis toegerust te zijn en op de akade- 
mie van Stuttgardt de hoogste onderscheiding verkre= 
gen tehebben, begaf cu vr ER zich voor weinige we= 
ken naar zijne geboorteplaats, die hij daarna niet heeft 
wedergezien. Zijne omstandigheden deden hem eene 
plaats als huisonderwijzer bij den graaf D'HÉRICY 
aannemen , waarin hij de opvolger was van een’ zij- 
ner. vrienden. Hij vertrok nu, om de opvoeding der 

Zo= 


( 3oá ) 


zonen van dezen heer te leiden, in 1783 naar een land- 
goed in Normandie en vond hier gelegenheid, om aan 
zijne zucht tot beoefening der natuurlijke geschiedenis 
te voldoen. De nabijheid der zee stelde hem in staat, 
om vele, voor hem geheel nieuwe voorwerpen te leeren 
kennen. Hij geraakte van dien tijd af in briefwisseling 
met den beroemden mede-arbeider en opvolger van 
BUFFON, den graaf DE LACHPE DE, en maakte, 
onder anderen , eene nieuwe verscheidenheid van rog 
bekend , welke LACÉPEDE ter zijner eer onder den 
naam van Aaja Cuvierii , als bijzondere soort be- 
schreven heeft. Hier werd door cu vreR de klasse 
der visschen bijzonder nagegaan , en leide hij nu reeds 
den eersten grond van een, eerst nagenoeg veertig jaren 
later in het licht verschenen werk , welks voltooijing 
hij niet heeft mogen beleven. 

Maar er is een ander gedeelte van het dierenrijk , 
waarin zijne onderzoekingen nog vruchtbaarder waren 
zijre eerste leerlingsproeven werden hier ontdekkin= 
gen, waardoor de toenmalige stelselmatige rangschik- 
king, het werk zijner voorgangers en meesters, in der- 
zelver grondslagen werd ondermijnd. Wij bedoelen zij 
ne ontledingen van witbloedige dieren én-bepaaldelijk 
van Weekdieren , waartoe hem al weder de nabijheid 
der zee aanleiding gaf. Zijne groote vaardigheid in het 
teekenen stelde hem in staat , vele voorwerpen , die hij 
had waargenomen, af te beelden. Deze afteekeningen en 
ontledingen trokken. dermate de aandacht van den abt 
TESSIER, die CUVIER in Normandie had leeren 
kennen (*), dat hij den toen nog jongen en eerst kor- 

te- 


(*) De abt Tessrer schreef van zijne ontmoeting van CU- 
Vier aan zijnen vriend pARMENTIER: »Je viens de trou- 
2 ver 


( 305 } 


teling bij het Museum van natuurlijke geschiedenis aan- 
gestelden GEOFFROY SAINT-HILAIRE met CU- 
VIER in kennis bragt, waaruit eene vriendschap tus- 
schen beiden voortsproot „ die den eersten bewoog, om 
zijnen invloed te besteden , ten einde cuv 1E Rals me- 
dehelper aan den bejaarden Hoogleeraar ME RT RUD 
werd toegevoegd, wien aan dat zelfde Museum het on- 
derwijs der vergelijkende ontleedkunde was opgedragen. 

Alzoo kwam CUVIE Rin 1795 te Parijs en werd wel- 
dra lid van het nationale Instituut , hetwelk de 
plaats verving van de vroegere koninklijke akademiën 
der wetenschappen en letteren ‚ die door de Conventie 
vernietigd waren. 

Het was toen in Frankrijk een schoon tijdvak der 
wetenschappen. Het licht, door LAVOISIER in de 
Scheikunde ontstoken, was:de schemering, die een’ hel- 
deren dag voorspelde, BERTHOLLET, FOUR- 
CR OY, dien men met regtden apostel der nieuwe Schei- 
kunde noemde, vAuQuErLIN waren in de kracht 
huns levens; in de wis- en natuurkundige wetenschap- 
pen scheen Frankrijk boven alle volken toen den voor- 
rang te hebben, en boogde op ‘het bezit van man- 
nen als LAGRANGE, LA PLACE, MONGE, LA 
CROIXen LEGENDRE. De Plantkunde scheen na 
den dood van LiNNAeEus in het vaderland: van 8. 
DE JUSSIEU, dien ontwerper eener natuurlijke rang= 
schikking, volgens welke zijn neef A. 1. DE JUSSIEU 
onderwees en welke hij verder voltooid had, haren 
hoofdzetel te hebben gevestigd. Haüy had du zijne 

schoo- 


nemend 


ver une perle dans le fumier de la Normandie.” De Heer 

puverNoy heeft deze bijzonderheid van PARMENTIER 

zelven vernomen. 
BIJDRAGEN, D. Vll,srT.1. X 


( 3o6 ) 


schoone ontdekkingen over de kristalvormen een nieuw 
licht over de delfstofkunde doen opgaan. Alles was in 
leven en in beweging, en in dezen kring werd CUVIER 
opgenomen; en hij begon eene uitgestrekte loopbaan, 
die hij met den grootsten roem doorloopen heeft, 
DAUBENTON , de werkzante en naauwkeurige me- 
deerbeider van BUFFON , was de groote hervormer 
van dat kabinet van Natuurlijke geschiedenis geweest, - 
hetwelk: thans een der schoonste sieraden van Frank- 
rijks hoofdstad is. Hij had zich met andere , ‘aan het 
Museum aangestelde personen vereenigd ‚om daar 
voorlezingen te houden en wist van de Conventie te 
verkrijgen , dat deze inrigting tot eene bijzondere leer- 
school. van Natuurlijke geschiedenis verheven werd. In 
deze school vond-cu vrer, behalve pAUBEN TO Nen 
GEOFFROY SAINT-HILAIRE, ookin de vakken. der 
Dierkunde LACE PÈDE en T/A MA RCK als zijne ambtge- 
nooten, en welken wederzijdschen invloed deze mannen 
op elkander hebben uitgeoefend , toont de geschiedenis 
der wetenschap. In 1800, nadat op; denlaatsten dag 
der „vorige eeuw de vierentachtigjarige DA UBENTON 
gestorven” was ‚ werd ‚CU VIER ook zijn opvolger bij 
het Collège de France als Hoogleeraar der: Natuur- 
lijke geschiedenis , gelijk hij kort te- voren bij de cen= 
trale school van het Pantheon: tot Hoogleeraar bes 
noemd. was. In 1804 verkreeg:hij-de plaats-van zijnen 
overledenen voorganger MERTRUD ; tót wiens mede 
helper hij het eerst naar Parijs geroepen was. + 
Het ontbrak cu vie Rdus niet aan gelegenheid , om 
zijne inzigten in de wetenschap opentlijk bekend te ma- 
ken. Hij. was toen omstreeks dertig jaren oud en scheen 
op dat tijdstip aanleg tot longtering te hebben. De 
openbare voorlezingen gaven hem, door meerdere werk- 
zaam- 


C Sop 


zaamheid aan zijne longen te verschaffen , de gezond- 
heid weder (*). Zijne voordragt beviel buitengemeen en 
zijne voorlezingen trokken een grootaantal toehoorders 
tot ‘zich, Hoe geheel hj ook de taal meester was en met 
welk eene juistheid hij stelde, getuigt elke bladzijde 
zijner uitgegevene geschriften ; ‘terwijl hij van zijne be- 
gaafdheid als redenaar in de korte lofredenen op onder- 
scheidene leden van het Instituut, waartoe zijne be- 
trekking als vaste secretaris hem de verpligting opleide , 
de schroonste proevengezeven heeft (:). Zijn uitmun- 
tende schrijftrant deed hem ook later met volle regt tot 
een der veertig leden verkiezen van de , uitsluitend aan 
letterkunde toegewijde , Fransche Akademie. 
Beproeven wij thavs een kort overzigt te geven van de 
wetenschappelijke werkzaamheden van CUVIE.R, en 
ons op het stand punt te plaatsen ,‚ om,derzelver zamen 
hang. behoorlijk te voorzien. Wel ak toch , dat cu- 
VIER thans meende genoeg gedaan te hebben , nu hij 
zijnen naam gevestigd en zich eene met zijne wenschen 
overeenkomende loopbaan zag toegewezen; hij be- 
schouwde zijne posten niet als doel , maar slechts als 
mid- 


(*) Decanpouur, Bibl. Univers. \, 1. — Eene groote 
schilderij, welke cuvier in dien leeftijd voorstelt, en die 
vele reizigers zich veelligt herinneren zullen ten zijnen huize 
gezien te hebben ‚ draagt alle kenmerken van dien teederen 
en’ schralen chant”, welke den aanleg tot longtering 
uitmaakt. Als zoodanig beschrijft hem ook Rrupouru1, in 
zijne Bemerkungen aus dem Gebiete der Naturgesch., Medicin 
und Thierarzneykunde, I, 1804, S. 154. 


(+) Recueil des éloges historiques, lus dans les séances pu- 
bligues de U Institut royal de France, par m.cúVier; IM 
Tomes, 8°, Paris et Strasbourg, 1819—1827. 

X 2 


( 308 ) 


middelen, om werkzaam te zijn „ en met verbazing zag 
de geleerde wereld de talrijke geschriften in het licht 
verschijnen van een’ man, wiens vruchtbaar vernuft 
zich daarenboven in zoo vele en zoo verschillende be- 
roepsbezigheden vertoonde. 

De eerste onderzoekingen van CUV 1ER waren op de 
ongewervelde dieren gerigt. Dat hij zich met de gekor- 
vene dieren bijzonder heeft bezig gehouden , blijkt uit 
vele aanhalingen van FABRICIUS, welke enkele nieu- 
we soorten aan hem verschuldigd was (*) ; het eerste ge- 
schrift, hetwelk hij in hetlicht gaf , betrof zelfs deze 
klasse, en daarin beschreef hij eene nieuwe soort van 
Phalangium(f). Later evenwel heeft deze klasse 
het bijzonder onderwerp zijner studie niet uitgemaakt , 
en de uitgebreidheid derzelve deed hem zelfs besluiten, 
zijnen vriend , den beroemden LATREILLE, metde 
behandeling van dat gedeelte des Dierenrijks te belas- 
ten , toen hij een uitvoerig, algemeen werk over het 
zelve zou uitgeven. Bij aanhoudendheid , daarentegen , 

heeft hij zich met de ontleding der weekdieren en der- 
zelver natuurlijke geschiedenis, althans tot het jaar 
1817, bezig gehouden. Het was dit gedeelte bovenal, dat 
eene hervorming vereischte. LIiNNAEus had in deze 
afdeeling van het Dierenrijk de grootste verwarring ge- 
laten , en zijne rangschikking was inderdaad gebrek 
kiger, dan die van ARISTOTELES. Reeds hadden 
SWAMMERDAM, LISTER en anderen, bijdragen ge- 


leverd ; Porr had voortreffelijke ontleedkundige on- 
der- 


(*) Zie 5.c. raBricu Supplementum Entomologiae sys- 
tematicae, Hafniae 1798, p. 250, 251, 264 , 293. 


(f) Phalangium quadridentatum, in mi Lin, Mag. en- 
eyel, T.I, 1795, p. 205. 


( 5og } 


derzoekingen van tweeschalige schelpdieren bekend ge- 
maakt; MULLER had den weg aangewezen , om tot 
eene betere rangschikking te geraken (*). Deze betere 
raugschikking werd eindelijk door cu vier bewerkt , 
en de verdeelingen van zijnen ambtgenoot LAMA RCK 
waren bijkans geheel gegrond op de ontleedkundige 
onderzoekingen , welke hij ondernomen had. In zijn 
Handboek der Natuurl. gesch. van het Dierenrijk , het- 
welk in 1798 het licht zag () ‚ verdeelde hij de witbloe- 
dige dieren, aan welke later LAMARCK den naam 
van ongewervelde dieren gaf, in drie klassen: 1) 
weekdieren (mollusques), die een spierachtig hart 
hebben en geene geknoopte zenuwstreng; 2) insekten 
en wormen, die een langwerpig ruggevat en eene ge- 
knoopte zenuwstreng bezitten, en 5) dierplanten 
(zoophytes), die noch hart, noch hersenen , noch 
zenuwen bezitten. Inderdaad deze verdeeling was ge- 
brekkig, omdat onder de wormen ook de inge- 
wandswormen begrepen waren , waarvan de meesten 
noch zenuwstelsel, noch vaten bezitten , en omdat de 
dierplanten door oel ontkennende kenmerken be- 


paald. 


(*) Satis lapillis et testis lusum est, satis structura cochlea- 
rum et concharum multiplici, earumdemgque coloribus in infi- 
nitum variantibus stupuimus. Nuces jam demum puer!s re- 
linquere convenit; viros nucleum, non putamina quaerere, hos- 
pitem, non domicilium unice mirari penitusque noscere de- 
cet. Hune si noverimus, rationem diversae habitaguli struc- 
turae, et ipsorum forsitam colorum in eo inveniremus halluci- 
nationesque auctorum in distributione generum evitaremus. 
0. F. MÜLLER, Vermium terrestrium et fluviatilium His- 


toria ; II, Hafniae 1774, Á°. praef. p. 1. 


(tf) Tableau élementaire de U Hist. Nat, des Animaur, 
Paris an 6, 8°. 


IN 


paald werden , die daarenboven op eenigen niet toe- 
passelijk zijn. Maar wij moeten deze proef niet met la- 
tere rangschikkingen , welke grootendeels het werk van 
CUVIER zelven waren, vergelyken; veel meer moeten 
wij, om hare belangrijke strekking te zien, op vroegere 
verdeelingen onze aandacht vestigen. In de laatste uit- 
gave van het Systema Naturae had LINNAEus de 
witbloedige dieren, gelijk in de vroegere, in twee klas- 
sen, insekten en wormen, verdeeld, en onder de wor- 
men vijf orden onderscheiden: 1) Intestina , waarin 
Lumbrieus naast Sipuneulus, en Ascaris naast 
Hirudoen Myxtine geplaatst waren; 2) Mollusca 3 
hier stonden geslachten , zoo als Medusa, dsterias 
en Lchinus, bij de Septa,en bij ware ringwormen, 
gelijk de Nereis ; 5) Testacea , waarin , behalve de 
veelschalige , een- en tweeschalige weekdieren, ook 
Sabella en Serpula vervat waren; 4) Lithophyta,en 
eindelijk 5) Zoophyta , waaronder de polypi en 
infusoria waren begrepen. BLUMENBACH had in 
zijn Handboek in deze verdeeling geene verandering 
gebragt , dam door eene zesde orde toe te voegen , welke 
hij Crustacea noemde en waaronder Echinus, 
Asterias en Enerinus vervat waren. Men begrijpt 
ligteljk , dat het niet wel mogelijk is, aan zulke orden 
goede kenmerken te geven , en inderdaad zijn die van 
LINNAEUS en zijne navolgers onbepaald en bijkans 
zonder beteekenis. Thans kan niemand , die eenigzins 
met de natuur der dieren bekend is, zich voorstellen , 
hoe mên immer Medusa en Sepia in dezelfde orde 
heeft kunnen vereenigen 3 doch de geschiedenis van 
het ei van corumBus. herhaalt zich telkens in alle 
vakken onzer kennis. CUVIER zegt, dat zijne verdee= 


ling der witbloedige dieren aan eenige denkbeelden 
van 


( Saa j 


van den beroemden P A rra s haren oorsprong tè dan= 
ken had; slaat men echter PALLAS op, dan moet 
men erkennen , dat deze aanhaling alleen een bewijs van 
de naauwgezetheid en de opregtheid van CUVIER is» 
hetwelk hem te meer vereert , daar er werkelijk nog veel 
toe vereischt werd ‚om van die aanduidingen van zijnen 
voorganger zulk een gebruik te maken (*). 

Niet slechts door deze wezentlijke verbetering der 
rangschikking, maar ook door beknopte zaakrijke be- 
handeling onderscheidt zich dit Handboek , het eer- 
ste, hetwelk in de Fransche taal het licht zag. De 
Duitschers hadden toen reeds verscheidene dergelijke 
werken, zooals van LESKE, ERXLEBEN en BLU- 
MENBACH; CU VIER was met dezelve bekend , maar 
zijn werk was er geene slaafsche navolging van , en kon 
gerustelijk met het beste van die Handboeken vergele- 
ken worden. Voor de zoogdieren volgde hij eene, die 
het gemeenschappelijk werk van hem en zijnen ambtge- 


noot GEOFFROY was, en veel overeenkwam met die 


van STORR. Voorde vogels volgde hij LINNAEUS, 
maar vereenigde echter een gedeelte der Picae met de 
Passeres en verbeterde ‘ook in dit opzigt de rang- 
schikking door de klimvogels als afzonderlijke orde af te 
scheiden. Voor de visschen en amphibiën volgde hij 

BLOCH 


(*) Cuvier noemt, in de voorrede vau zijn gemeld 7Zu- 
bleau élement. p. VIT, PaLvLas Spicilegia ; ik kan echter in 
de Spicilegia van PALLAS niets vinden, hetgene tot die aan- 
haling aanleiding kan geven, maar gis, dat hij de Miscella- 
nea Zoologiea bedoelt, waarin men werkelijk, op p. 73 en 1á, 
zeer belangrijke wenken over de natuurlijke verdeeling der 
wormen vindt, welke ik gaarne met de verdeelingen der late- 
ren zou vergelijken, wanneer ons zulks nu niet te ver zou af- 


leiden. 


{ But ) 


BLOCH en LACÉPEDE; en ziet hier wederom een 
bewijs van de goede verstandhouding en echt weten= 
schappelijke gezindheid van dat tijdvak : de eerstge- 
noemde onderzocht dit gedeelte van het werk en keur- 
de het goed, gelijk cu vir zelf in het voorberigt aan 
zijne lezers meent te moeten mededeelen. 

Wij hebben bij dit Handboek van Dierkunde eenig= 
zins langer stil gestaan , omdat het , hoewel in eenen 
eenvoudigen vorm niets dan grondbeginsels belovende, 
echter een hoofdwerk in de geschiedenis der weten- 
schap is, en den grond gelegd heeft van al, wat later in 
de rangschikking der dieren werd ondernomen (*). Een 
tweede hoofdwerk van cuvrER volgde weldra. Het 
zijn zijne lessen over de vergelijkende ontleedkunde, 
welke hij met behulp vanDuMÉRIL en DUVERNOY 
in vijf deelen in het licht heeft gegeven ({). Van dit werk 
is eene Hoogduitscheen Engelsche vertaling verschenen, 
en hoezeer het door den wetenschappelijken vorm slechts 
voor een klein publiek berekend was, is de titel van 
hetzelve echter met den naam van den schrijver in den 
mond van het groote publiek der geleerden bijkans al- 
tijd vereenigd. Er bestond op dat oogenblik, niet slechts 
in de Fransche taal, maar in elke taal der wereld, ook geen 
enkel werk, in hetwelk vergelijkende ontleedkunde als 
afzonderlijke wetenschap in het algemeen behandeld 

werd 


ee 


(*) Wij denken hier aan LAMARCK, Syst. des anim. sans 
vertèbres, Paris 1801, en puméRiL Zool. analytique, Paris 
1806. In Duitschland bleef deze rangschikking mede niet 

“zonder invloed, doch zulks werd eerst later merkbaar, hoe 
zeer WIEDEMANN.reeds in 1800 eenc Duitsche uitgave van 
het Tableau élementaire bezorgde. 


(}) Leeons d’Anat. comparée , 8°, Paris 1802—1805. 


({ Zat ) 


werd ($). Zoo lang eene wetenschap bij de ongemeene 

vruchtbaarheid der drukpersen in dat geval is, mag men 

veilig zeggen , dat zij nog niet bestaat, en zonder aan de 

verdiensten van LISTER, MONRO;, HEWSON , van 

SCARPA, van HALLER en PALLAS, van VICQ 

D'AZYR en DAUBENTON, of van onzelandgenooten 

SWAMMERDAM, LYONNETenCAMPER onregt te 

doen, durven wij CU VER den schepper der vergelij- 

‘kende ontleedkunde noemen. Al had hj weinig meer ge 
daan, dan bijeengezameld , en tot een wetenschappelijk 

geheel vereenigd , wat bij vroegere schrijvers verspreid 

gevonden werd, ook dan nog zoude hij den grootsten dank 
verdienen. Maar zijne lessen , hoezeer voor een gedeelte 
de vrucht van hetgene hij bij andere schrijvers gelezen 

had. (zoo als b. v. bij het gehoor- en reukorgaan van 

SCARPA en bij verscheidene onderwerpen van de 

ontleedkunde der insekten van onzen s WAMMERDAM 

zeer veel ontleend is,) zijn echter vol van nieuwe opmer- 

kingen en gewigtige ontdekkingen, en het hoofdwerk , 
hetwelk hij daarbij raadpleegde , was het boek der na= 
tuur zelve. Zijne voornaamste bouwstoffen waren de 
praeparaten in het kabinet van vergelijkende ontleed 
kunde , hetwelk in den plantentuin van Parijs gevestigd 
was, en door de onvermoeide pogingen van CUVIER 
weldra eene geheel nieuwe gedaante en eene buitenge- 
wo- 


($) Wij zijn niet onkundig, dater een ce. Br.asrr Anatome 
Animalium, een corrins Systeme of Anatomy en een 
Treatise on Comp. Anatomy van Ar. Monro (door sur in 
het Fransch overgebragt) bestonden vóór dit werk vancuvrem, 
en. vermelden zulks alleen , opdat niemand ons wederlegge, 
door ons op die werken te wijzen. Juist omdat deze. wer- 
ken ons bekend zijn, meenen wij het bovenstaande te mogen 


beweren: 
NN 


( 314 } 


wone. uitgebreid heid verkreeg. Er zijn op de inrigting 
en verdeeling van dit werk verschillende aanmerkingen 
gemaakt, en voor het bijzonder oogmerk , waarmede 
men. zulk een werk raadpleegt , kon veelligt.de orde 
anders gewenscht worden. Maar men vergete niet, dat 
CUVIER zich steeds voorgesteld had , een uitgebreid 
werk op eene zeer groote schaal over vergelijkende ont- 
leedkunde te schrijven , en dat hij deze lessen slechts als 
een’ voorloopigen arbeid daarvan wilde beschouwd heb- 
ben. Voor het overige behoeven de lessen over de ver- 
‘gelijkende ontleedkunde noch onze verdediging noch 
onze lofspraak en zullen altijd wel den hoogen rang be- 
houden, dien zij reeds in de schatting van den tijdge- 
noot verdienden. Want korten tijd daarna bekroonde 
het Instituut cuvreRrmetden prijs, dien men om de 
tien jaren toeweesaan den Schrijver van een werk, hetwelk 
in dat tijdvak het meest ter bevordering der natuurkun- 
dige wetenschappen had bijgedragen. Het is vooral de 
ontleedkunde der ongewervelde dieren en bepaaldelijk 
der weekdieren , en wat de gewervelde dieren betreft, 
de vergelijkende osteologie , welke het meest met nieuwe — 
daadzaken verrijktwerden. Voorts is het hoofdstukover 
de stemorganen (Tom. IV , p. 445—55g) met eene 
bijzondere: zorg bewerkt, terwijl cuvreR over den 
ondersten larynx der vogels reeds vroeger zeer uitge- 
breide ontleedkundige onderzoekingen had onder- 
nomen (*). 

Uitvoerige ontleedkundige beschrijvingen van on- 
derscheidene geslachten der weekdieren heeft CU VIER 
inde verzameling van verhandelingen medegedeeld, 

‚wel 


© Magas. eneyelopédique, Ml, p. 33o sqg. Deze verhan- 
deling is ook in het Hoogduitsch vertaald in Reru’s Archiv f. 
die Physiol., V, 1802, S. 67—96. 


( 515 ĳĲ) 


welke onder den naam van Annales du Museum 
d’ Hist. naturelle ‚, door de Hoogleeraren aan die in- 
rigting sinds 1802 zijn uitgegeven. Al deze verhan- 
delingen zijn metafbeeldingen voorzien, welkecu vier 
zelf geteekend heeft. Zij zijn onschatbaar, niet slechts 
voor de nieuwe ontdekkingen , die zij behelzen ‚ maar 
ook vooral door de naauwkeurigheid , waarmede c u- 
VIER den toestand der wetenschap tot op zijnen tijd 
opgeeft, en door de scherpzinnigheid, welke uit de 
grootste verwarring van namen en beschrijvingen ons 
op een gebaand en effen spoor weet te geleiden (*). 
Zekerlijk zijn deze stukken modellen, welke elk be 
oefenaar der Dierkunde met vracht bestuderen zal, 
en hoézeer het mij niet voegt, over de betrekkelijke 
waarde van de schriften van een’ man als CUVIER 
uitspraak te doen , kan ik toch niet verzwijgen, dat ik 
aan dezen arbeid over de weekdieren een’ gelijken rang 
toeken, als aan zijne meer bekende en meermalen ge- 
noemde onderzoekingen over de gedolvene beenderen 
en dat ik beide als de meest volkomene , de zorgvul- 
digst voltooide werken van zijne hand beschouw. 

Wij moeten thans, volgens de tijdorde, van dit hoofd- 
werk van CUVIER spreken (f). GuvreEr begon de: 


Se 


(*) Cuvier heeft deze ‘stukken naderhand in een’ bundel 
vereenigd uitgegeven en er eene verhandeling over de Cepha- 
lapgden, bijgevoegd , onder den titel van : Mémoires pour 
servir à U Hist. et à U’.Anatomie des Mollusques, h°. Paris 
1817. 

(4) Recherches sur les ossemens fossiles, IV vol. 4°. Paris 
1812; in 1821 — 1823 verscheen eene nieuwe editie in V 
deelen (7 vol.), welke weldra uitverkocht was , zoodat kort 
daarop eene derde volgen moest; hetwelk bij zulk een uitge- 
breid en kostbaar werk eene merkwaardige bijzonderheid is, 


( 316 ) 


gedeeltelijke bekendmaking van deze onderzoekingen 
in het derde deel der reeds gemelde Annales du Mus. 
(1804), en men vindt daarvan in de volgende deelen 
tot het zestiende ingesloten (1810) de verdere voort- 
zetting. Tot nog toe waren de onderzoekingen aan- 
gaande gedolvene beenderen voor het grootste gedeelte 
oppervlakkig en onzeker geweest. CUVIER begreep 
te regt, dat alleen eene allernaauwkeurigste kennis der 
vergelijkende osteologie de hulpmiddelen aan de hand 
kon geven , om beter te slagen. Hij begon dus de been- 
deren der thans levende zoogdieren en vooral der pa- 
chydermata, tot wier orde zoo vele vroegere soor- 
ten behoord hebben, naauwkeurig te onderzoeken. 
Hiertoe was het niet voldoende , bij hetgene reeds door 
zijne voorgangers verrigt was, stil te staan. Veel was 
slechts ten deele gekend , ja het een en ander was nog 


geheel onbekend. Zoo was CUVIER de eerste, die eene 


beschrijving van het skelet van den J'apir bekend 
maakte, en zijne onderzoekingen bragten hem tot de 
naauwkeuriger onderscheiding der soorten van het 
geslacht Rhinoceros en van dat der krokodillen, ge- 
lijk ook tot de ontdekking, dat de Daman (//yrax) , 
wel verre van een knaagdier te zijn , integendeel digt 
bij den Rhinoceros moet geplaátst worden (*). Doch 
het waren niet alleen deze diensten , welke de onder- 
zoekingen van CUVIER aan de Dierkunde bewezen, 
en welke-reeds genoegzaam zouden zijn, om hem een’ 


eersten rang onder de Dierkundigen te doen toewijzen 5 


dezelve waren daarenboven ten uiterste vruchtbaar 
voor de Geologie. Het waren vooral de omstreken 
van Parijs, de steengroeven van gips, welke aanlei- 

ding 


(*) Ann. du Mus, UIT, p. 171 sqg. 


( Fi.) 


ding tot deze onderzoekingen gaven, en waarin CUVITER 
zeer verschillende soorten ontdekte van twee geslachten 
van dieren, die hij Anoplotherium en Palaeothe- 
rium genoemd heeft. Altijd behoedzaam voortgaande 
en het onbekende met het bekende vergelijkende, had 
hij het onbeschrijfelijk genoegen van uitlosseen versprei- 
de stukken dieren eener vroegere schepping als het ware, 
te doen herrijzen , en dikwerf in later gevondene, meer 
volkomen bewaardeoverblijfsels de bevestiging te zien , 
van zijne vernuftige gissingen. Het was te regt, dat DE= 
LILLE van hem zeide. 
» A la mort étonnée il rend un air de vie. 
Friomphante des eaux , du trépas et du temps , 
La terre a eru revoir ses premiers habitans ; 
Al révèle leurs noms:, leurs genres , leurs espèces 

Et des pertes du monde il a fuit ses richesses (*). 

Wij hebben slechts van enkele ontdekkingen van 
CUVIER aangaande de Zoogdieren gesproken. 
Niet minder gewigtig was, hetgene hij ten opzigte der 
opgedolvene beenderen van kruipende dieren bekend 
maakte. Hij bevestigde, dat het groote fossiele dier van 
den Sf, Pietersberg, hetwelk CONYBEARE later 
Mosasaurius genoemd heeft, inderdaad „zoo als A. e. - 
CAMPER reeds had aangetoond , eene hagedis-soort- 
geweest is, tusschen Zeuana en Monitor het midden 
houdende, en geenszins, zoo als de beroemde P: CA M= 
PER meende, eene soort van walvisch of, zoo als 
FAUJAS ST. FOND met hardnekkigheid bleef be= 
weren , een krokodil. Hij toonde aan, dat het zon=- 
derling vliegend dier , waarvan COLLINt eene af- 
beelding gegeven had ; en hetwelk in den lithographi- 
schen steen van dichstedt gevonden was ; eene soort 

“van 


(*) Zes Trois Règnes, Chant IV. 


van hagedis moet geweest zijn ‚en had bij dit onder- 
zoek geen ander middel van vergelijking , dan,de ge- 
noemde afbeelding van corr rn 1. Dit geslacht noem- 
de hij Pterodactylus. De beroemde sSORMMER- 
RING, die hetzelve Ornithocephalus noemde , be- 
streed wel deze meening, en rangschikte’ het.dier 
onder de vledermuizen ‚ maar zijne bedenkingen wer- 
den later door cuvrerRr met gewigtige gronden we- 
derlegd. Er ontbrak aan een volledig bewijs nog slechts 
het aantoonen van een bijzonder verbindingsbeen tus- 
schen den schedel en de onderkaak, van het zooge- 
naamde os quadratum, hetwelk. bij de. zoogdieren 
nimmer, aanwezig is. De fossiele overblijfsels vertoon 
den dit been:niet met genoegzame-duidelijkheid ; maar 
vóór twee jaren heeft-G OLD FUSS ons meteene veel 
grootere soort van Pterodactylus bekend gemaakt, 
waarin hetzelve onbetwistbaar aanwezig is, zoodat het 
gevoelen. van CUVLER nu aan geenen twijfel meer, 
blootstaat. … De. zoo beruchte Homo -diluvit testis 
van SCHEWCHZER ; wel verre, van een overblijfsel 
eens menschen ‘te-zijn ‚bleek ,- door. het onderzoek 
van -CUV LER,” tot-de. kikvorschachtige. dieren „ tot 
de watersalamanders te behooréns-en- óns Vaderland 
bezit nogseen schoon bewijs van 'CUVÍERS schraa= 
derheid. en‘ ongemeene „kennis-in het, oorspronkelijke 
stuk ; hetwelk in-r rv re R's Museum bewaard. wordt. 
Toen CUVLER-bij- zijne reis door Nederland dit stuk, 
zag, wees hij de plaats aan , waar de pooten nog-onder; 
den. steen „verborgen moesten: liggen, en ‘met eene-af= 
beelding-van het skelet-des salamanders;in ‘de hand. 
liet hij-densteen afbikken „waarop. de. verborgene 
deelen. juist in, die, gedaante te“voörschijn: kwamen; 
welke hij voorspeld had. 

De 


ee ae 


„De onderzoekingen aangaande de gedolvene been- 
deren. rondom Parijs deden cuvieR de noodzake- 
lijkheid gevoelen , om van die streken eene meer naauw- 
keurige geologische kennis te bezitten en hij vereenigde 
zich te dien einde metden beroemden BRONGNIART. 
Al. deze onderzoekingen niaakten den grondslag uit van 
dat bekende werk over de: gedolvene beenderen, waar- 
aan! .CUVIER.nog ceneinleiding toevoegde over deom- 
wentelingen van onzenaard bol. . Hij geeft hier een, hel 
der overzigt van onderscheidene geologische stelsels’, 
en, bevlijtigt zich vooral, om te betoogen „dat de tegen 
woordige toestand van het vaste land ‘eerst korteling 
ontstaan ‚is,dat isop een tijdvak, dat niet veel verder 
verwijderd kan zijn, dan vijf- of zesduizend jaren. Deze 
verhandeling „hoezeer: geene eigenlijke: schets van ge- 
ologie „veel. min: van geognosie, heeft echter tot ver- 
spreiding. dier wetenschappen onbegrijpelijk veel bijge- 
dragen „en is onder verschillende gedaanten„in he tHoog- 
duisseh en Engelsch vertaald, afzonderlijk uitgegeven. 

„Het schijnt, dat UV TER ‚na het voltooijen van:de 
eerste uitgave van zijne Recherches sur les ossemens 

fossiles , nu. dadelijk aan de bewerking zijner groote 
vergelijkende ontleedkunde ‚heeft. willen, beginnen. 
Maar in een tiĳjdverloop van, 14-jaren „ welke er na.de 
uitgave ‚van zijn f'ablemu élententaïreverloopen: wa- 
ren, had. de Zoologie eene nieuwe bearbeiding noodig. 
Er was na de dertiende uitgave van het Systema ndtiu= 
rae, geen algemeen werk over het dierenrijk in het licht 
verschenen , behalve beknopte handleidingen , waarin 
natuurlijk dsela „weinig soorten konden worden, opge= 
noemd. Cu vr E R zag weldra, hoe noodzakelijk het: was, 
de soorten aaneen kritisch onderzoek te onderwerpen 3 
en‚hoe zeer hij, vóór dat deze arbeid, ondernomen was, 

68: : in 


( Bao /) 


in zijne vergelijkende ontleedkunde door de grootste 
verwarring zou worden belemmerd. Hij vervult dus 
ook deze behoefte der wetenschap en bewerkt een 
overzigt van het dierenrijk ‚ waarin wel niet alle soorten 
konden worden opgenomen , maar echter den grond 
gelegd is, om de meeste afdeelingen van het dierenrijk 
wederom met gemak te overzien (*). In de geschiedenis 
der wetenschappen sluit dit werk zich aan de twaalfde 
uitgave van het systema naturae. Men vergelijke 
beiden met elkander en men zal zien, welke reuzenschre- 
den de Zoologie in eene halve eeuw , want er zijn juist 
51 jaren tusschen die twee werken verloopen , gemaakt 
heeft. Die veranderingen zijn voor een groot gedeelte het 
werk van CUVIER; niemand ook had de ontdek- 
kingen van anderen beter gevolgd , juister beoordeeld 
of kon ze beter schetsen, dan hj. De bearbeiding van 
dit werk heeft hem van 1812 tot 1817 bezig gehou 
den. — Cuvier heeft in de bepaling der geslachten 
niet dien afgemeten gang gevolgd , welken de weten= 
schap thans vordert. De beschrijvingen der naturalis- 
ten zijn gemeenlujk zoo ingerigt, dat er een vast voor= 
schrift gevolgd wordt , en men de verschillende vakken 
omtrent eveneens aanvult , alseen ambtenaar der poli- 
eie het signalementin een paspoortopmaakt. Miskennen 
wij het voordeel niet, dat daaruit ontstaat , om de ken- 
merken van twee geslachten met gemak te kunnen ver- 
gelijken ; maar erkennen wij tevens, dat daardoor de 
individualiteit van den schrijver bijkans geheel ver= 
dwijnt 3 


(*) Ze règne animal distribué d'après son organisation, 
IV Tomes, Paris 1817 ; het derde deel (over schaaldieren , 
spinnen en insekten handelende) is van LaTREILLE. Dit 
werk is in het Hoogduitsch en Engelsch vertaald; er verscheen 
in 1829 en 1830 een nieuwe druk in V deelen. 


(RE) 


dwijnt; aan deze boeijen heeft CUVIER- zich niet ge- 

legd, gelijk hij ook bijkans geene kunsttermen bezigt. 
Het zoude onmogelijk zijn , in weinige woorden al de 
verbeteringen op te noemen , welke in de rangschik- 
king van het dierenrijk door dit werk van CUV IER ge- 
bragt zijn ; wij zouden bij schier elke bladzijde-moeten 
stilstaan. Maar wij moeten evenwel de wijziging ver- 
melden, die door CUvrEr in de hoofdverdeeling van 
het dierenrijk gebragtis, en welke hij het eerst in 1812 
had voorgesteld (*). Het is bekend, dat LAMARCK 
in het begin dezer eeuw , gebruik makende van de ont- 
leedkundige onderzoekingen van CUVrER, het die- 
renrijk in twee groote afdeelingen onderscheiden had, 
aan welke hij de gepaste namen gaf van gewervelde 
dieren en dieren zonder wervels. Cuvrer door- 
zag weldra, dat de laatstgenoemde afdeeling eigenlijk 
niet dan ontkennende kenmerken had. Alle gewervel- 
de dieren daarentegen komen zoo zeer met elkander 
overeen , dat men in alle bijzondere deelen een’ alge- 
meenen grondvorm kan aanwijzen, waarnaar zij ge- 
vormd zijn. De ongewervelde dieren daarentegen: ver « 
schillen dermate van elkander,’ dat men „om iets 
bepaalds van derzelver ontleedkundig-zamenstel te zeg 
gen , dadelijk van weekdieren „ insekten .of.zoophyten 
in het bijzonder moet spreken. -CUvreER vond de 
oorzäak van dat verschil in de gebrekkige verdeelingen 3 
hetgene hij bij de ongewervelde dieren eene klasse ge= 
noemd had , was eene geheel andere afdeeling van het 
dierenrijk , dan b. v. de klasseder visschen en vogels:, 
en 


_() Sur un nouveau rapprochement à établir entre les clas- 
ses gui composent le Règne animal ; Ann. du Museum, XIX, 
P- 7384: 

BIJDRAGEN, D. VII, sr. 1. Y 


(Hs) 


en’ als: men alle. weekdieren tot ééne-klasse bragt ‚kón 
men eveneens uit alle gewervelde dieren eene enkele 
klasse vormen: Er zijn inderdaad vier. groote hoofd- 
vormen, en elk van deze kan tegen eenen der overige 
vergeleken worden. « Deze hoofd vormen of eerste afdee- 
lingen zijn: TI. De gewervelde dieren ; 1..de week- 
dieren; II de gelede dieren en IV. de straal- 
dieren. Men meene niet, dat deze-wijziging van'wei- 
nig beteekenis zij , en dat men zeer wel de ongewervel= 
de dieren als eene groote afdeeling tegenover de ge 
wervelde stellen, en vervolgens weder in drie onderaf- 
deelingen splitsen kan. Dergelijke tweeledige splitsingen 
of dichotomische verdeelingen zijn dikwerf bedriegelijk 
en alleen dan van werkelijke nuttigheid , wanneer de 
‘twee’ groepen met elkander in rang gelijk staan en door 
stellige kenmerken onderscheiden worden. Zekerlijk 
zijn ‚b.v. ; alle voorwerpen der natuurlijke geschiedenis 
of dieren of geene dieren; maar wie zal daarom deze 
voorwerpen. tot het rijk der dieren en.der siet dieren 
brengen, en de niet dieren vervolgens in planten en 
delfstoffen onderscheiden? Van gelijke waarde.was, 
dunkt mij, de verdeeling vanhet dierenrijk in gewer= 
velde en ongewervelde dieren. Hoe vruchtbaar overi+ 
gens deze vierledige verdeeling tot regt verstand van het 
dierlijk zamenstel is, zal elk, die volgens dezel ve on= 
derwijst‚ telkens ondervinden 3 en-daar zij ziet uit de 
lacht-gegrepen ‚maar door de ontdekkingen vansden 
laatsten “tijd: voorbereid was „ zoo is het miet te venwon- 
deren; dat ook ru porrPH rvan zijne zijde , alleen.op 
het zenuwstelsel lettende, tot het ontwerpen van eene 
dergelijke „in het wezen der zaak volkomen overeen- 
sfemmende , rangschikking gekomen is (*). ___…… De 


(*) Beitrüge sur Anthropologie u. allgem. da ani 
Berlin 1812, 8vo. 


(- ó25-) 


„De opstelling van dit werk óver het dierenrijk had aan 
CUVvrER de noodzakelijkherd aangetoond „ om de klasse 
der visschen ‘aan een nieuwen naauwkeurig onderzoek 
te, onderwerpen. De-hoofdwerken van BLOCH en LA- 
CEPÉDE konden niet meer dan den tegenwoordigen 
toestand. der. wetenschap beantwoorden , ‘en het getal 
dér bekende sóorten was sedert de uitgave-dier werken 
zeer dangegroeid. ‘Ook had Broc, die'in de behan- 
deling der Duitsche visschen , vooral der zoetwäter vis- 
scher ‚mét ‚veel. naauwkeurigheid was te werk gegaan 
dikwerf in buitenlandsche soorten misgetast en vele: zij- 
ner äf beeldingen „ die'-uit- oude. werken. genomen. war, 
ren, „willekeurig: doen vergrooten em alleen naar-de-be+ 
sehiiĳvingen ‘doen kleuren, … LACEPEDE.,: die zijn 
werk “grootendeels volgens aanteekeningen bewerkte „ 
welke hij-‘op zijn buitengoed met zich nam , zonder ze, 


_met de oorspronkelijke voorwerpen:te vergelijken „had „ 


gelijk cu v1 ER aäntoont „ menigmaal eene enkele soort- 
onder twee of meer namên beschreven. ‚Ook möestde 
systematische rangschikking veranderd worden ; want; 
de, verdeeling, van LINNAEUS , op het aanwezig ziju» 
eri,de plaatsing der buikvinnen gegrond, was geheel. 
kunstig en dus dikwerf in strijd. met de natuurlijke ver! 
wantschap der geslachten. Van dezen arbeid-had cu- 
VIER. reeds een overzigtin. zijn werk ovér het dieren- 
rijke gegeven , en daarbij gebruik gemaakt van ontleed — 
kamelise kenmerken, uit de zamenstelling derkaken ont- 
leend. Toen cUVTER nu zijn plan; volvoerde was de 
aankondiging daarvan genoegzaam, om uit alle oorden 
van Europa de belangrijkste, ondersteuning en mede 
werking te ontvangen. De. geleerden. beiĳverden, zich, 
om strijd, om „of door toezending van, voorwerpen, of. 


door mededeeling van afbeeldingen en aanteekeningen, 


dba 1597 va vr dêts! 


( 324 } 


iets tot een’ arbeid bij te dragen , waarvan zij het be- 
lang levendig gevoelden. Ook onze Vaderlandsche ge- 
leerden , de Hoogleeraar RE rNwamR Dr en de Direc- 
teur van het Rijks Museum TE mmriNcK, waren hier- 
toe met de meeste bereidwilligheid werkzaam ; enelk, 
die het werk, voor zoo ver het thans het licht ziet’, 
doorloopt, zal op vele bladzijden de bijdragen vermeld 
vinden, die het aandeel van Nederland in deze groote 
wetenschappelijke onderneming aanwijzen. Kuur en 
VAN HASSELT zijn namen, die men er dikwerf ont- 
moet , en met aandoening leest men menige lofspraak 
op eenen ijver voor de wetenschappen , in wier dienst 
deze twee vrienden, en thans helaas! ook hunne op- 
volgers BOITE en MACKLOT hun veelbelovend en 
werkzaam leven ten offer hebben gebragt! Bij dit werk 
vond cuvrERr een’ bekwamen medearbeider in v A— 
LENCIENNES, van wien wij de voltooijing van het- 
zelve thans alleen te wachten hebben (*). 

Dit is dan de laatste arbeid van de hand van c u- 
vreR. Hij heeft nog kort vóór zijnen dood , in de laat-- 
ste maanden zijns onvermoeid werkzamen levens, de 
hand gelegd aan eene nieuwe uitgave van zijne „, sinds 
langen tijd niet meer in den boekhandel verkrijg bare 
lessen over de vergelijkende ontleedkunde. Duverer- 
NO y zoude daarbij weder zijn medehelper zijn. Het 

‚_ge- 


(*). Histoire naturelle des Poissons , parle Baron CUVIER 
et VALENCIENNES , Paris 1828 en verv. Er zijn tot in 1831 
8 deelen der 8vo uitgave verschenen. De treurige tijdsom- 
standigheden, die op alle letterkundige. voortbrengsèls — 
politieke vlugschriften en stukken over de cholera uitgezon- 
derd — zulk een’ nadeeligen invloed uitoefenen, hebben de 
voortzetting van dit Werk vertraagd. Althans in den loop van 
dit jaar is er nog geen nieuw deel bijgekomen. 


( 325 } 


geleerd publiek zal met belangstelling vernemen , dat 
CUVIER nog werkelijk een gedeelte van dien arbeid 
voltooid: heeft, en datwij van DUvERNOY deze nieu- 
we” uitgave’ binnen korten tijd mogen verwachten. Ook 
aan” de uitgave van zijne groote vergelijkende ontleed 
kunde, een ontwerp, waarmede hij reeds bijkans veer- 
tig jaren zieh had bezig gehouden , dacht hij nog steeds 
de hand te leggen. Hij schreef den 26 April van dit 
jaar aan DECANDOLLE: «Ik zie nog niet af van 
(zoo ik leef) mijne groote vergelijkende ontleedkunde, 
waarvoor ik duizende teekeningen in gereedheid heb, te 
bewerken.” Drie weken later leefde hij niet meer! 

Wij hebben slechts ‘de hoofdwerken van CU VIER 
vermeld en daarvan’ misschien reeds te veel voor hen, die 
de wetenschap niet beoefenen, maar zeker te weinig ge- 
zegd, om er een regt begrip van te geven. Vatten wij Lit 
te Zämen , dan kuinen wij veilig zeggen: CU VIER was 
de abrowdllek ger der vergelijkende ontleedkunde en de 
hervormer der dierkunde. Hoe hij dit geworden zij , 
leert ons zijne levensgeschiedenis. In hem vereenigde 
zich de schoonste aanleg met uitgezochte kennis en 
buitengewone vlijt. Zijn geheugen was veel omvattend , 
vast en vaardig. Alle indrukken, die hij door het zin- 
tuig des gezigts ontving, waren , om zoote spreken, 
onuitwischbaar. Een blik, op eene kaart, op het plan 
eenier stad geworpen , was vardoenae! om hem een dui- 
delijk begrip der plaatsen te geven. Wat hij eenmaal 
gelezen had, waar hij het gelezen had , hij scheen het 
nimmer te vergeten. Men hecht gewoonlijk te weinig 
‚waarde aan een goed geheugen ; men gaat zelfs dikwerf 
zoo’ ver, van deze vatbaarheid , omdat men haar onder 
de lagere zielsvermogens rangschikt, voor strijdig te 
hòuden met andere begaafdheden. Zekerlijk zijn er 

id 


voor- 


( 326 } 


voorbeelden. van menschen , die hun geheugen met vele 
‘klanken. kannen bezwaren , en die daarom juist geene 
heldere denkers zijn; Maar eene levendige voorstelling 
van begrippen, waarmede men vroegerzijnen. geest 
heeft, verrijkt, bewijst, dunkt mij, altijd.de aan- 
dacht, met: welke zij opgenomen „en‚de goede.orde , 
„waarin zij gerangschikt zijn. Deondervindingleert, dat 
zulk, een, geheugen ‘niet aanwezig is zonder een’ geest 
van waarneming en andere goede gaven der ziel, En 
bĳj.cU vier althans was, het geheugen niet ten koste 
van „het oordeel ontwikkeld , maar werd veeleer door 
het oordeel ondersteund en geschraagd. Hierdoor was 
hij. in staat, hetgene zijne voorgangers verrigt hadden, 
met juistheid na te gaan. Een uitgezochte en uitge 
breide schat van, boeken stond hem hier bij ten dienste. 
Hij begreep, wat de toestand der wetenschap thausbe- 
hoefde , en zonder zich op dat standpunt te plaatsen, 
kan merì nimmer iets wezentlijk nuttigs voor haren voort:, 
gang ondernemen.  Ditis het juist; hetwelk groote 
mannen kenschetst „ dat zij den tijd, waarin zij leven, 
rest begrijpen , en ‘hij, die de taak op zich neemt en 
volvoert, om aan de behoeften van zi rez tijd te beant- 
woorden „ heeft voor alle mijden geleefd. | f 
De eens opgenomene taak volbragt hij eindelijk met 
buitengewone. vlijt. Dit aan te toonen „zou overbodig 
kunnen. zijn, na de opnoeming,van de talrijke'en uitge- 
breide werken, welke deze buitengewone; man heeft 
in het licht gegeven: Het behoeft geen betoog „ dat.zoo, 
veel arbeid zonder ongemeene vlijt niet kon worden tot 
stand, gebragt ; veeleer. vraagt. men onwillekeurig, ‚hoe 
zulks, zelfs bij de meeste inspanning mogelijk was., Hier 
denken, wij„in de eerste, plaats aan dien gelukkigen aan= 
leg, die bijzondere liefde voor zijne wetenschap, datyeel 
be- 


EAD 


bevâttend: geheugen „ dat helder. oordeel ;, ‘maar wij 
moeten: toch'-ook tevens opmerken , ‚dat al zijne onder 
scheidene werkzaamheden tot elkander in een maauw 
verband stonden. en dat de eene ; zoo als wij reeds 
aantoonden, voortvloeide. uit de andere, „De inspan 
ning van den geest was dus op één-groot-doel gevestigd „ 
en daardoor was hare werkzaamheid zoo vruchtbaar. 
GUV1ER was niet gewoon, nutteloozen arbeid: te on 
dernemen , en eene stelselmatige orde was het geheim 
zijner. tijdwinst. De meeste geleerden maken uittrek- 
sels of aanteekeningen van hetgene zij lezen, om zich, 
daarvan bij eigene opstellen te ‘bedienen. ,CUVIER 
had. bijkans geene aanteekeningen , behalve. voorde: 
nieuwe ‚uitgave van zijn Aègne animal , waarvan hij, 
een exemplaar, der eerste uitgave met. wit papier had, 
doen. doorschieten, en „waarin hij, wanneer. hij iets 
las, hetgene tot uitbreidingen of bij voegsels aanleiding 
kon ‚geven, kortelijk zijne uittreksels nederschreef, 
Maar als: hij eenigen letter-arbeid begon „ sloeg hij de 
werken op ‚die daartoe. betrekking hadden „ bedekte 
daarmede de tafels van zijn studeervertrek , vergeleek. 
de plaatsen , die tot zijn onderwerp-betrekking hadden; 
bezag de afbeeldingen, rangschikte: alles in zijnesges 
dachten ‚en stelde, onmiddellijk: daarna, hetgene hj 
met zoo veel vaardigheid had overzien (*).. f 
„Hij. wist zich daarenboven zijnen arbeid te verligten,- 
door „ondergeschikte deelen daarvan aan anderen toe-te’. 
betrouwen. Waar de hand van een’ helper den werktui-. 
gelijken arbeid verrigten kon, spaarde hij zijn’ eigen’ tijd. 
Dikwijls i ds, hem zulks door vele geleerden verweten 3 ik’, 


B 


(*) Deze bijzonderheid berust op de aptidelilg van den 
Heer DuvERNOYs\e 


( 328 


geloof met onregt. Benijden, ja ‚mag men het, dat hem 
zoo veel ondersteuning ten dienste stond , maar niee 
mand kon er ooit nuttiger gebruik van gemaakt hebben, 
en de bekwaamheid , waarmede hij de werkzaamheden 
van ‘anderen wist te leiden en tot zijn doel dienstbaar te 
maken, verdient niet minder onze bewondering, dan 
zij hem tòt eer verstrekt, die het geheim verstond, al- 
len, die hem omringden, met pe voor zijne 
ondernemingen te’ vervullen. 

De letterkundige loopbaan van CUVIER is’ niet 
slechts luisterrijk en roemvol , zij is ook bijzonder ge- 
lakkig geweest. Niet altijd valt aan ware verdienste zul 
ke algemeene erkenning ten deel. Men vergelijke slechts 
den levensloop van den onsterfelijken LI NNA EUS met 
dien van CUVIER. LiNNAEus, welke buiten zijn 
Vaderland beroemd was en mannen gelijk een’ grijzen 
BOERHAAVE en een’ HALLER onder zijne vereer 
ders telde , vond in Zweden bij zijne terugkomst slechts 
een ‘koel onthaal, den nagalm van de beschimpingen 
van SIE GESBECK en den tegenstand van WALLE- 
RIUS. Hij moest, tegen zijnen aanleg, in de uitoefening 
der geneeskunde zijne bezigheid vinden en had daar- 
aan eerst te danken, dat hij later in zijn eigenlijk vak 
werkzaam ‘kon: zijn(*). Gebeel verschillend. was de 
loopbaan van CUV1ER-. Frankrijk heeft zijne verdien- 
sten het eerst erkend , en ze niet vooraf van buitenlan- 
ders behoeven ‘te leeren waarderen. Van zijn zesen- 
twintigste levensjaar af tòt zijnen dood toe vond hij bij 
de verschillende , elkander opvolgende regeringen ‚in 
dat woelzieke land ondersteuning en aanmoediging.” Ja 


de 


(*) » Dat ‘Aesculapius bona omtiia, Flora vero solos Sieges- 
beckios ; interdixt Floram.” Epist. ad Hallerum: 


, 


( 529 }) 


de onderscheiding, die’ men hem bewees, riep hem: 
zelfs: tot staatsbedieningen , die van zijne gewone be- 
zigheden min of meer verwijderd schenen. Zoo werd. 
hij Requestmeester, President van het departement van 
binnenlandsche zaken in den Staatsraad „ Directeur van 
de Hervormde eerdienst, ja eindelijk Pair van Frankrijk. 
Ik zal mij niet wagen aan het nagaan zijner werkzaam 
heden in deze betrekkingen. Eene ontvouwing daar- 
van ligt buiten mijn doel ;-en de naijver. heeft hem 
misschien hier meer verbitterd , dan keizerlijke of ko- 
ninklijke gansthem vergoeden kon. Maar-hoe men ook 
over de staatsposten denken moge, die altijd vreemd. 
zijn aan de stille bezigheid van een’ geleerden „ deeen= 
stemmige getuigenis zijner ambtgenooten bevestigt , dat 
hij hierin niet minder werkzaam was, dan in zijnen 
wetenschappelijken kring; dat hij daarin” dezelfde 
juistheid. van oordeel en hetzelfde geheugen open- 
baarde , waardoor hij de geringste bijzonderheden van 
wetten en reglementen ‚tot verbazing “van hen, die 
hun geheele leven in het beheer dier zaken sleten, altijd 
naauwkeurig en vaardig wist bij te brengen. Toen onder 
de regering van K AREL X de vrijheid der drukpers aan 
banden werd gelegd, “weigerde cuvrer den hem 
opgedragen post van. Censeur aan te nemen. Deze 
bijzonderheid mag in zijn levensberigt niet onvermeld 
blijven. Lope wisk XVIII had aan CUVIER den: 
titel van Baron gegeven. 

Men meene echter niet, dat door de sthathendijk ia 
trekkingen , waarin CUVIER geplaatst werd, de we- 
tenschappen schade hebben geleden, Voor zulk een’ 
werkzamen geest was verandering van bezigheid ver- 
poozing. NAPOLEON zelf, die een juiste beoordee- 
Jaarsvan-menschen en. niet gewoon was. pligtplegingen te 

SR ri} | MN: ) be- 


( 55o ) 


bezigen, had hem gezegd, dat de bezigheden. zij+ 
ner posten voor hem eene heilzame afleiding „waren , 
waardoor hij genoodzaakt werd , voor eenigen tijd zijn 
studeervertrek te: verlaten en zij ne wetenschap pelijke 
onderzoekingen af te breken , wier onverpoosde voort 
zetting hem anders een’ vroegtijdigen. dood zou hebben 
berokkend. 
— Wij , Nederlanders, hebben aan cu vrer, door de 
betrekking , waarin het- vertrouwen van NAPOLEON 
hem geplaatst had, wezentlijke verpligting. Volgens een 
Keizerlijk besluit werd hij ‚met den Heer NOëL; her- 
waarts.gezonden , met den last, om in deze nieuwe de- 
partementen ‘van het groote Rijk de instelling van het 
openbaar onderwijs. te onderzoeken. - Hij voldeed aan 
dien last inden zomer van-1811.- Hoé naauwkeurig was 
zijn rapport „hoe. veel. belangstelling straalde „daarin 
door „voor de opvoeding als eene der aangelegenste za-: 
ken ;-maar. ook hoe vleiend. was voor ons zijne getui- 
gebis.‚ dat het lager <schoolwezen hier op. zulk, eene, 
hoogte stond, dat het geene veranderingen behoefde „ 
maar veeleer elders tot voorbeeld. mogt verstrekken. 
Het rapport had tot uitwerking, dat bij een Keizerlijk: 
besluit: de bestaande iirigtingen van het lager school 
wezen en onderwijs in ons Vaderland gehandhaafd en, 
bevestigd werden (*). Terwijl men deze vreemde reg- 
ters wel vrij zal denken van partijdige vooringenomen 
heid, strekke hun oordeel ter beschaming van niets- 
meen ‘Belgen „ wien het maar al te wel gelukt is ‚ om 
out oh pbaam, zatasko _ ons 


@ ) MEE zh eène brand, vertaling van dit hoogst- 
belangrijk verslag ‚ voor zoo ver het de lagere scholen betreft, 
in de Bd ot bevordering van het onderwijs ei deop- 
doedinij „ voornamelijk met: betrekking tot de lagererscholen. 
in Holland. Amsterdam 1812, IIIde Deel, bl. 23—82. 


ons,bij-het oppervlakkig Europeesch publiek; dat thans 
over,alles uitspraak doet „als bekrompene alleerihan= 
delaars. in „het onderwijs af te-schetsen(j-);- en het 
strekke ook tot onze beschaming,-zoo wij, voorbijziende, 
dat elk menschelijk, werk. gebrel:kig is „ooit om enkele 
$ verkeerdheden de dankbaarheid vergaten , die ons Va- 
derland;en het-thans levende geslacht aan, de. Maat- 
schappij: „Z'ot Nutvan ’t Algemeen, enaan haren 
Stichter, den wijzen en goeden JAN NIE UWENHUI- 
ZEN4 verschuldigd is. 

„Zoo veel zijne bezigheden zulks wdn sans par CU+ 
VIER‚aan gezellig verkeer. Des ochtends riepen zijne 
ambtsbezigheden hem reeds ‚te ggewoonlijk te 1 o-uren 
van, huis,,,en. zijn „gezette „arbeid, „was beperkt tot den 
avond ‚van.7—11 uren, Van, 11-tot 12:uren wanneer 
‚hj zich „ter rust begaf „liet hij zich in den kring zijner 

huisgenooten uit eenig geschied of letterkundig werk 
iets voorlezen. Alleen des Maandags kon.bij!den och— 
tend tot 12 of 1 uur in zijn studeervertrek blijven, 
vóór! hij zich, naar, de wekelijksche vergaderingen van 
het Instituut” begaf. Des, Zondags was hij.meestal bezig, 
met het opstellen van rapporten en bewerkte dan ook 
délofredenen , die hijsin bet Instituut moest uitspreken, 
Des, Zaturdags ontving -hij meestal-eenige vreemdelin= 
gen bij. zich’ aan, tafel; en op den avond, van dien dag 
was! zijn! huis geopend voor allen „die met hem:bekend 
waren ‚en voor buitenlanders, die aan hem waren voor= 
gesteld, Men vond daar dan dikwerf een dertigtal 
zeer’ onderscheidene menschen bjeen3, het gesprek 
erf werd 


(f) Nadat ik dit schreef kwam mij het rapport van den 
Franschen „minister Gu 1zor in handen „ waarbij aan het la- 
gerssonderwijs van, Holland amara ziig „wordt toêge=! 


bragt. XIX a „sosbid „IL ossen asrgsf 


( 55 ) 


werd somtijds afgewisseld door mededeeling van ‘we 
tenschappelijk nieuws, door het vertoonen van zeld= 
zame: voortbrenggsels der natuur of derzelver af beeldin= 
gen. Cu var R was de ziel van deze vereenigingen ; hij 
wist aan elk een-verpligtend. woord toe te voegen , ieder 
uit telokken , om in de gesprekken te deelen , demween’ 
met den’ anderen in kennis te brengen , en wanneer 
de groote menigte verwijderd was en onder de weinigen, 
die ‘langer ‘vertoefden , “het gesprek algemeen werd, 
bewonderde men de veelzijdige kennis van een’ man , 
die “zonder grootspraak tot een” zijner vrienden kon 
zeggen ‚dat de geschiedenis der menschen hem mis= 
schien beter bekend was, dan die der natuur. 
Cuvier heeft vele huiselijke rampen gehad! Van 
vier kinderen, die zijne ech tgenoote uiteen vroeger hu 
welijk had , heeft hij er twee in rijperen leeftijd verlo- 
ren. Zijne drie zonen zijn hem allen door den dood 
in kinderlijken leeftijd ontrukt ; en eene eenige doch- 
ter ; die bne begaafd heden bezat „verloor 
hij op een’ tijd , waarin hij meeride ‚dateen gelukkige 
echt weldra-haar lot zou hebben gevestigd. De weten= 
schap , die ‘hij-zelf als troost voor ongelukkigen aanbe- 
veelt;-die den” mensch verheft tot het inzigt van de 
harmonie der natuur ; welke de Voorzienigheid on- 
wrikbaar geregeld heeft (*), — wie durft het betwijfe 
len -— zal‘ook hem zelven getroost, en door hare be- 
oefening den last ‘ verligt hebben ‚ welke deze rampen 
hem opleiden. 
“Cuvrier overleed den 13- Mei 1852. Eene verlam- 
ming 


Mous surf} 

(*)-» Une: fois élevé à la contemplation de cette harmonie 
de. la: Nature «irresistiblement reglée par la Providence.” 
Règne anim. 1, Préface, p. XIX, 


ming van den slokdarm , die zich weldra tot de-adem= 
halingswerktuigen uitstrekte „en waarvän hij den voort-= 
gang en afloop met zijne gin le lele die kennis voor= 
zag en bedaard veder ‚-ontrukte-hem na vier da= 


leven en zijne krachten had idegewijd:: 


5 AARRARAAR Wrrrve aan 
„ZEVENDE, NALEZING OP, DE. FLORA 
„BELGI SEPTENTRIONALIS 3 
door 
H. C. VAN HALL. 


D. Nederlandsche Plantkundigen in het jaar 1852 
niet ongelukkig geweest zijnde in hunne nasporingen 
op het gebied der Vaderlandsche: Flora ;»wil ik „van 
mijne zijde „> het jaar: niet ten einde laten spoeden, 
zonder de, nieuwste biĳjvoegsels ‘tot de kennis onzer 
inlandsche planten bekend te maken, ofschoon ik: 
door verschillende omstandigheden verhinderd „ voor 
ditmaal zelf niet dan zeer weinig DA ee bij te-voe= 
gen. 

Ik moet echter beginnen met rijke lezers opmerk 
zaam te maken op eenen bijzonderen vorm van Zero= 
nica „ welke mij tot/-dusverre‘ontgaan was ‚ namelijk :: 

16. Veronica Anagallis var. dane folie lä= 
tis, ovatis, acutis. ‘ 

Water Berenprijs, Dieedbladig met beto 
eironde spitse bladen. ted 

= Deze « verscheidenheid; was: mij hop amsikohenenkeli: 8 
wegens de groote overeenkomst „ welke zij:heeft met‘den! 


on | ge- 


(( 534 9) 


gewonen vorm van /eronica Beccabunga ; daar de 
bladen «niet veel langer dan deze en volkomenveirond 
waren. De: bleek-roodachtig-paarsche kleur-der;bloe= 
menen „het;gemis der stippen onder opde spitse 
bladen deden-mij-dezelveechter totde bovengenoem 
de soort terug brengen Ik vond: haar in! Julij 1852 aan 
de beide oevers van de Lek, bij Vianen , Lelsmond en 
Vreeswijk aan de Vaart. Wil zij dilnal echter steeds 
in gezelschap met ‘den gewonen vorm van Wer. Ana- 
gallis (foliis lineari-lanceolatis) en met de ware Ver. 
Beccabunga groeide; zoudé‘ik niet afkeerig zijn, 
om haar voor eene Aybrida tusschién' Per. Anagal- 
lis en Ver. Beccabunga tehouden. Misschien moet 
men ook uit verschillende bastaard-bevruchtingen de 
talrijke vormsveranderingen verklaren, waaraan deer, 
Anagallis ‘onderhevig is: en‘ welke ‘aangewezen zijn 
door: MERTENS en KOCH, Deutschlands Flora ; 
IS. 5ibven 317 z-gelijk over hetvalgemeeniú de 
talrijkste «plantengeslachten: de: vormsveranderingen: 
het za enhet with ernie pepers 
jn. | seie kraeht 
„101. Waite! communis var. fois gino 
_neatis: vinnie wad los ent 
Deze hier te landerniet dülden le ‚ doch tot 
dusverre niet in. het wild gevondene verscheidenheid 
van: het gewone Riet, met geel gestreepte bladen; 
is “door den Heer 3. 5. BRUINSMA in eené sloot tus= 
scher: Berlikum--en Ried in Friesland, in het wild 
roda ' gite 


® af 


De Hoogl. c. A. BERGSMA Ahead mij een: exeniplaai» 
gegeven vaneene belangrijke soort van: Bromus ;-wel- 
ke) !hij im sbouwlaûden. in den „omtreko-van Wijk»bij 

-92 Duur- 


535. 3) 


Duurstede, gevontlen. had. Deze soort: heeel hij toe 
te zijn :, 

A23. Bromus grossus (DC. 4 fe iébol 5 pati 
al fructifera apice nutante , locustis oblongo-lanceo- 
datis (oblongo-ovatis)-tumidiusculis com pressis, (saepius) 
pubescentibus, flosculis subimbricatis ,„ aristis. valvula 
longioribus’ primo rectis dein patentibus, foliis.sub- 
„pilosis..SCH RADER ; Fl Germ. 1; p- 5íg: 

Bromus.grossus DC, nec DESEONTAINES, tes- 
te doet. 7. GAY. Cf, LEJ. et co URT. Comp. FL Belg. 
Le P: 99: 

' Bromus zite „SCHRADE R. 

Jc. SCHRADE Rs L, eetab, VL, £,-5! (optima); Engl. 
1884. © 

Flor. Junio, Julio, ©. 
zor25” dik 5 Dravik, metde vr pH pluim 
aan: den; top Knikkende, de bloem pakjes langwerpig- 
lancet-; of ei- vormig „-eenigzins gezwollen, zamenge- 
drukt; doorgaans. zachtbeliaard „de bloempjes nage- 
noeg overeenliggend, de naald langer dan het klepje N 
eerst, regt, sds de Deus ‚de. bladen eenigzins 
behaard.S CH RAD ER. 

„Dé-exemplaren „ mij-door.den Heer BERGSMA ge- 
‚zonden, vertóouden niet alleen de geheele bloempak- 
jes, maar «ook de bloemstelen „alle. met naar boven- 
waartsgekeerde zachte witte,haartjes bedekt „, volmaakt 
overeenstemmende met de fraaije af beelding van Bro- 
muüsvelwtintis bij SCHRADER t. a. pl. De naam 
welutinussìs voor deze soort echter minder passend, 
wijl zij ‘somwijlen „met, onbehaarde’ bloem pakjes‚voor- 
komt, onder welke gedaante zij bezwaarlijker;van;de 
‘haar ‘aanverwante: Br. secalinus te- onderkennen is. 
„Lijsonderscheidt- zich. daarvan echter: 1°.;door meer 
„180 ig Ì bree- 


‚ 


/ 


( 536) 


breede „soms tweemaal breedere ‘bloempakjes 43°, 
doordien de bloempjes zelve eenigzins van elkander 
verwijderd zijn , doch nooit zoo verre , dat zij ten laat- 
ste de geheele spil van het bloempakje ontblooten , ge- 
lijk dit plaats heeft bij Br. secalinus ; waarin 5°. de 
bloempjes bij volkomene rijpheid nagenoeg rolrond 
zijn; 4°. isde naald bij Br, grossus iets lager op den 
rug van het klepje ingeplant ; en is tevens regter , lan- 
ger (ten minste even lang als het klepje) en dikker 
aan haren voet 3’ 5° eindelijk hangen bij Br.-secali- 
nus de zaden vaster met de klepjes zamen. ‘Men 
vergelijke hieromtrent GAUDIN, Agrost. Hel. 1, 
p. Jo2en MERTENS en KOCH, Deutschl, Flo- 
ra, I, S. 680. 

Ik heb mijne soort kunnen vergelijken met een 
Duitsch exemplaar, door mij ontvangen van den Heer 
PETIF, misschien wel denzelfden, wien SCHRADER 
t. a, pl. als den eersten vinder dezer soort in Zwa- 
ben opnoemt. — Ik merk bĳ deze gelegenheid op; 
dat de in mijne Flora Belg. Sept.I, p.g2, vermel- 
de Bromus multiflorus van RAINVILLE , (welke 
door hem, gelijk mij gebleken is uit eene nadere be- 
zigtiging van zijn herbarium , bij het Kon. Nederl. In- 
stituut te Amsterdam bewaard , gevonden “wasin-ko= 


„renvelden:bij Nijmegen ,) niet behoort tot onze Br. 


grossus , maar slechts voor een grooter exemplaar van 
Br. secalinus te houden is; 5 
222, Potamogeton obtusifolium is door dorskljer 
VAN DER TRAPPE, Med. Stud. te Utrecht, thans 
ookgevonden aan de Lek bj ren ronse Via- 
nen en Kuilenburg). : ; 
“268. Campanula: tavifoliai is mij nad deel Heer 
ML. DASSEN, Med. Stud. te Groningen , medegedeeld, 
291 groei- 


€ SMR) 


groeiende" aan “de oevers van de Vecht bij Zwolle. 

296.* Wiola hirta, acaulis, foliis cordatis. petio- 
lisque piloso-hispidis , mari obtusis. SM "Brit Es 
p- 244. 

Viola hirta L.W. su. pc. vr Meir: ünd 
KocH, II, S. 357. fre 
Ie. Pnél: Bo. en NR EOEPLTOAA 

veFlor: Aprili 4. 

port * behaard Vioolije 3 kende: met de 
bladen hartvormig en, even als de bladstelen „ be- 
haard of eenigzîns stekelharig , de kelk’ stomp. “5 Ms 
“Deze soort is door hare aan weerszijden behaarde 
bladen en vrij sterk-behaarde. bladstelên gemakkelijk 
van het welriekende Viooltje (Wiola odorata)te 
onderscheiden. Ik ben de’ eerste kennis dezer plant, 
als eene inlandsche soort, verschuldigd aan de Hee- 
Fen ‘ARCKENHANUSEN ‘en° PLEROT! te- Leiden, 
welke dezelve in de duinen bij Wassenaar hebben aan= 
getroffen. ‘Naderhand is mij door deh Hoogl. BER os= 
MA opgegeven, dat zij ook doorden’ Heer v AN DER 
TRAPPE bij Haarlem gevonden is. 


De Heer DASSEN heeftinsde omstreken van Zwolle , 

eene plaats, die, uit een Botanisch oogpunt ,'voor= 
zeker nog te weinig onderzocht is, “wederom ‘eene 
nieuwe ihlandsche plant mogen opsporen. Hij ‘heeft 
mij namelijk vandaar , en wel uit de nabijheid van Zalk, 
eene soort van Allium medegebragt „ welke ouder de 
afdeeling van dit geslacht met vlakke stengbladen hos 
hoort, en welke mij gebleken is te zijn : 
_ _3gg.* Allium Scorodoprasum „ ambella bulbi= 
fera globosa, foliis linearibus undulato=suberenatis; 
caule ante maturitatem contorto. DC. 1953. ° 

BIJDRAGEN, De VII, sr. 1. Z Al- 


( 338 ) 


Laddlinm Scorodeprasum, L, MERT. BAE KALRS 

IL, S, 527 
Lr arenarium; SM. … 

Je. Dan. 1455! ; Engl. 1558. 

SFlor. Junio, Julio. 

5gg-* randkartelig Look, met eenen boldragen- 
den kogelronden scherm , de bladen lijnvormig ; eenig- 
zins golvend-gekarteld, de steng vóór den larie. 
bogtig. DC. 

„Men zal deze soort niet ligtelijk met eenige andere 
Europbiche soort verwarren „ wanneer men nagaat , 
dat „de bladen vlak. zijn en aan den rand eenigzins 
Fandharig of ruwachtig-gekarteld en dat tevens 
de meeldraden , welke even lang zijn als de bloem 
kroon „om den anderen, voorzien zijn van Zwee lange 
tanden, één namelijk aan elke zijde van het helm- 
knopje. —: Tusschen de donker-purperkleurige bloe= 
men. worden violetkleurige bolletjes gevonden. „Nopens 
het,bogtige van de steng, vóór den bloeitijd zijn alle 
schrijvers het niet. eens. Dit blijft trouwens ook. sld 
‘ een zeer onzeker kenmerk; 

403. Allium Schoenoprasum. Deze zie he was 
tot! dusverre nog maar alleen door DE GEER opgege- 
ven, die dezelve gevonden had opde waarden langs de 
Lek bij Hagesteijn „, en die aan het wezenlijk-inlandsch 
zijn der plant twijfelde. Dit is echter thans op eene op- 
merkelijke wijze bevestigd door, den Heer VAN DER 
TRAPPE ; die deze plant bij het , aan dezelfde rivier 
gelegene, ade WW ijk bij Duurstede gevonden heeft. 
Het exemplaar „ hetwelk: ik van deze groeiplaats in mijn 
herbarium bezit „ laat omtrent de echtheid dezer soort 
geen’. twijfel over. 

516. De bij ons nog hea Silené Armeria is 

door 


( 559 ) 


door den Heer T. D. VRIJDAG ZIJNEN gevonden 
aan hetopgaan der duinen , langs het kanaal bij ’s Gra= 
venhage. 

657. Caltha palustris, B minor DC. is door 
mij thans ook in overvloed gevonden in vochtige veen 
achtige streken te Harendermolen bij Groningen. — 
Het is de Calthaminor van MILLER, welke plant 
MILLER verklaart, gedurende verscheidene jaren 
gekweekt te hebben, zonder eenige verandering in 
hare kenmerken waar te nemen (*). — Ik teeken hierbij 
aan, dat er sinds wele jaren in den plantentuin der 
Hoogeschool te Groningen op gelijken grond naast el- 
kander gekweekt worden de gewone Caltha palus=- 
tris en eene Caltha:met dubbele bloemen , welke 
laatste , altijd. voor eenen monsterachtigen vorm van 
C. palustris aangezien , echter standvastig veel klei- 
ner van gewas en bijzonder ook van bladen blijft, zijnde 
deze: laatste. ook steeds donkerder groen van kleur , 
zoodat. men deze welligt beter tot de Caltha palus- 
tris var. B minor zoude kunnen terug brengen. 

6go. Vande Ballota foetida var. B fore albo 
of de Ballota alba van LINNAEUS, is mij door 
den Heer A. J. DE BRUYN, te Utrecht,. een ex- 
emplaar medegedeeld , gevonden op de wallen der stad 


Utrecht. : 


694. Thymus Serpyllum. Bij de talrijke vorms- 
veranderingen , waaraan deze plant onderhevig isen 
waarvan men er eenige opgenoemd kan vinden inde 
Flora Batava ‚n°. 67 ‚kan men ook die voegen met 
geheel bonte , groen met geel geschakeerde, bladen , 
Heeii batótkadhrin éoisa: voblansdh 

(*) Zie pecanpouve , Prodr. syst. veg. 1, p. 45. 

vi ZL 2 


ji s. 


( 540 ) 


welke op eenen heuvel bij Lochem tusschen anderege- 
wone Thijmplanten groeiende , gevonden en ms me- 
degedeeld is door den Heer MIQUE L. 

714. De Linarta «arvensis, welke tot dus-vêrre 
nog maar àlleen bij Nijmegen was gevonden , is in den 
‘afgeloopen zomer door mij gezien aan de Lek bij Vrees- 
wijk aan de Vaart. — Hare zaden zijn zeer kennelijk , 
zeer zamengedrukt namelijk en in het midden rond- 
achtig-verheven , geheel loodkleurig. 

726. De hier te lande zoo zeldzame Orobanche 
coerulea , waarvan nog slechts ééne groeiplaats „in 
de Hollandsche duinen , door den Hoogleeraar KOPS 
was opgeteekend , is mij thans ook medegedeeld door 
den Heer DASSEN, die dezelve, in de maand Julij 
1832 bloeijende , gevonden had-niet verre van Zalkbij 
Zwolle. Td 

758*. Iberis amara, herbacea , foliis lanceolatis 
acutis subdentatis „, floribus corymbosis, mox race 
mosis „ siliculis orbiculatis anguste emarginatis.- D C: 
Prodr. IL, p. 180. 

Folia in petiolum angustata. Flores albi : petala duo 
superiora calyce 2-plo, duo inferiora calyce 4-plo lon- 
giora „ obovato-cuneata. 

„Jberis amara L. W. SM. DC. 4262. BLUFF et 
FINGERHUTH, II, p. 98. 

Fe. Engl. 52. 

‘Flor. Julio, Augusto ©. 

738*. bittere Scheef bloem, kruidachtig , met de 
bladen lancetvormig, spits, een weinig getand, de 
bloemen eerst eenen bloemtuil, daarna eenen tros 
vormende, de haauwtjes cirkelrond , smal-uitge- 
rand. Dc. 

De bladen. loopen „ al staller en smaller wroidestde 5 

in 


( 3á1 ) 


in den bladsteel uit. De bloemen zijn. wit: de beide 
bovenste bloembladen tweemaal , de beide onderste 
viermaal langer dan de kelk , alle omgekeerd-eirond en 
wigvormig. 

»Zijis in de omstreken van Zwolle gevonden door den 
Heer DASSEN, die mij eenige exemplaren vandaar 
heeft medegebragt. 

772. Arabis planisitiqua. Het wordt mij meer en 
meer waarschijnlijk, dat de Z'urritis hirsuta van 
DE GORTER niets andersis, dan de Z'urritis pla= 
nisiliqua Van PERSOON of drabis planisiliqua 
van mijne #'lora, 1, p: 494. De GORTE R toch zegt; 
dat Purritis hirsuta groeit op oude muren te Har- 
derwijk „ Utrecht «en Wijk bij Duurstede. Van de 
eerstgenoemde groeiplaats heeft mij de Heer DASSEN, 
van de laatstgenoemde de Hoogl. BERG s M A vexempla- 
ren van drabis planisiligua gegeven. Ikgis, dat de 
Utrechtsche plant wel dezelfde zal wezen: ‘zoodat de 
echte: drabis hirsuta (siliguis tetragonis) door 
onze Botanici nog gezocht zal moeten worden. 

816.* Ant/yllis maritima, caule diffuso in= 
cano „ pilis in caule petiolisque densis ad pressis „ ca- 
_pitalis axz/laribus sparsis, foliis pinnatis ,inaequa- 
libus , sericeis, foliolo terminali- maximo lanceolato: 
SCHWEIGGER apud C. G.HAGEN , Chloris Bo- 
russica, Regiomonti 1819 ; p: 265. 

Anthyllis maritima REICHENBACH, BLUFF 
et FINGERHUTH,1II, p. 187. ig 

Je. REICHENBACH le. pl. rariorum n°. 235. 

Flor. Augusto.2. ‚A60 

816. * zee-WWondkruid, met desteng gebid 
grijswit. van kleur, met digte aangedrukte haren: op 
_steng «en bladstelen , de bloemhoofdjes in de: oksels 
15 der 


Pe 
340’ ) 


der bladen: geplaatst en verspreid , de bladen gevind., 
ongelijk, zijdachtig-behaard „het eindelingsche blaad- 
je zeer groot en lancetvormig. SCHWEIGGER. 

Deze soort is door SCHWEIGGER aan de kusv. 
ten der Baltische Zee ontdekt, en in ons Vaderland 
het’ eerst, gezien door REICHENBACH en wel iz 
de omstreken van Leiden en Katwijk (zie zijne 
Flora Germanica excursoria, p.515 , n°.5317), 
hetwelk onlangs bevestigd is door den Heer T‚p. v R13- 
DAG ZIJNEN , die-dezelve, ofschoon zeldzaam, ge- 
vonden heeft in de zeeduinen tusschen Scheveningen 
en Katwijk. Zij verschilt van de gewone Anthyllis 
Vulneraria door meerdere grootte, meer uitgerekte 
en eenigzins bogtige takken, en vooral doordien de 
bloemhoofdjes niet twee bij elkander staan aan het uit= 
einde der takken ‚maar 4—7 op elken tak en zijdelings 
in de- oksels der bladen geplaatst. Ook zijn de bloem 
bladen meer ligt-geel. poa 

855*. Galega officinalis. Ter bevestiging van 
het inlandsche dezer plant „ voor het eerst als eerie be= 
woonster van onzen grond in mijne laatste Nalezing 
(Bijdr. VIT, bl. 22—354) vermeld „ moge strekken, 
dat de Hoogl. BERGSMA dezelve ook stain heeft 
op. Wulpenhorst bij Zeijst. 

861. Sonchus palustris. Deze-plant is niet zoo 
algemeen , als men dit uit de Flora vanDE GORTER, 
en later uit mijne Flora BelgiiSept. 1, p. 555, zoude 
opmaken. Hij, die haar nooit gezien heeft, ‘zoude 
haar kunnen. verwarren met Sonchus arvensis „die 
ook vaak genoeg 27 paludibus groeit. De $. palus=- 
tris.is-echter. weel. grooter „ wel 12—2 meters hoog. 
Hare bladen. zijn. vindeelig (pinnatifida) , waarvande 
ne in eenigzìns spits en soms wel eene palm lang, 


de 


( 543 ) 


de-inhammen rond zijn ; aan den voet zijn de bladen 
zeer duidelijk pijlvormig (sagittata). Zijis door DE 
GORTER gevonden in de rietlanden'bij Haarlem, in 
de elzenhagen te Mastenbroek in Overijssel (de woorden 
VâùDE GORTER wen elders” late men gevoegelijker 
weg). De Hoogl. BERGS M A gaf mij fraaie exemplaren 
dezer plant, door hem in Aug: 1852 gevonden in de 
Vendee moerassen van Nederhorst den Berg Ee 
Utrecht.) 

864. Bonera asper, welke ik dit jaar, son te 
Vreeswijk aan de Vaart, ‘als te Vianen ; Leksmond-en 
Heikop , in overvloed gevonden heb , is mij gebleken 
het best van $. oleraceus ondêrscheiden te kunnen 
worden , door de ‘vruchtjes, welke bij S. asper ge- 
heel glad , en’ iets dikker en minder breed zijn; bj 
$. oleracens’ daarentegen, onder een vergrootglas ; 
duidelijk stekelig (muriculata) meer zamengedrukt,, 
nr en breeder. 


Ï 


Ik maak van deze gelegenheid gebruik ‚ om eenen 
bijzonderen vorm van de Speer Wederdistel (Cirsi- 
um lanceolatum, n°. go5) te vermelden. Dezelve is 
mij, voor den Groninger plantentuin, ten geschenke 
toegezonden door de Heeren 5. G. RIJKENS eù F. T. 
TAMMENS te Wehe in de prov. Groningen. Zi is, 
door de grooté verandering , welke deze anders gewone 
Bdeloct ondergaan en de reusachtige grootte, welke 
zij bereikt heeft, ‘opmerkenswaardig, daar de steng 
(waarschijnlijk abos eené’ zamengroeijing der stengen 
van meerdere planten tot ééne) zich zeer zamengedrukt 
en breed vertoonde. Zi is’, namelijk „dadeiijk boven den 
grond , bij eene dikte van slechts 5 Ned. duimen, reeds 
10 duimen breed, welke breedte tot op de hóoëte van 


rd 


2 


( 344 ) 


£-Ned..El zoo-toeneemt,-dat zij aldaar „bij. nog-ge= 
ringere dikte, de. breedte heeft van 23 duimen, Hier 
verdeelt zij zich in twee takken „ van welke de eene 10 
ende andere 12 duimen:breedte heeft, en aan den topde 
bij: deze soort gewone bloemen , ofschoon. iets kleiner 
en-meer zamengedrongen , vertoont: De geheele plant 
is-bijna 1,El hoogen was ; in het land.van voornoemden 
landbouwer, TAMMENS, bij, het, afmaaijen van het 
gras, door de maajers gevonden en, wegens,hare 
zeld zaamheid ‚ gespaard. gebleven. — Hat strekt vel ten 
voor hupne rienidelijken orniiì jegens, onzen 
plantentuin te betuigen. aich, 3 
915. Bidens cernua ‚py minima in, mijne laatste 
Nalezing ‚bl. 57—58, vermeld;, is wedergevonden door 
den Heer T‚D. VRIJDAG Z1J NEN in moerassige duin= 
glooïjingen bij ’s Gravenhage. De mij gezondene exem=- 
plaren , welke van de grootte van 5-—-8.Ned. duimen 
tot 2—25 palmen afwisselen, strekken allezins tot be- 
vestiging, van, mijn. (t. a. pl.) geuit gevoelen ‚dat deze 
plant niets anders is ‚ daneenewerscheidenheid van 
Bidens:ternua. 
… Het Zerste stuk vanhet Tweede Deel mijner#lora 
Belgii Sept. (Amsterdam, bij J.C Sepp -en-Zoon, 
1852) ‚voor eenigen tijd onder, mijn, toezigt bewerkt 
en uitgegeven zijnde door de Heeren F.A, W: MI- 
QUEL en M. DASSEN, Studenten aan «onze Hooge- 
school., „zoo wil, ik. thans ook. het. door ons reeds uit- 
gegeven. gedeelte der Cryptogamische planten in deze 
Nalezingen, in, gelijken vorm bewerkt, opnemen en 
trachten hetzelve , even als de Phanerogamische Flo- 
XAs »/van, tijd, tot tijd, tot meerdere volledigheid. te 


bren-- 


ie 


( 345 


brengen. Ik. vind „hiertoe al dadelijk; geschikte 
_ bouwstof door de volgende here inlandsche 
plank: 
venat* Polypodium. mere hohde ternata 
biniomatais ‚patulo-deflexa „ laciniìs’„obtusis suberena- 
tis;-radice-filiformi. sm. Brit. p„11164 ro 
=d Dryopteris Le W. SM, DC et, Duz 
BY‚‚Botanicon Gallicum, 1, Pp. 557. WALLROTH, 
Fl. Crypt. Germ. , p. 14. 
Je. Engl. 616, olan, zg. 
Fruct. Julio. 2. Ti 
12** driedeelige Biene met het loof drie- 
voudig. tweemaal-gevind., openstaande-nedergebo- 
gen, „de, slippen stomp ‚een weinig eden ‚de 
wortel draad vormig. sm. 
De ‘Hoogl. RE INWARDT are A ei haken na 
de uitgave onzer Flora Cryptogamica nog deze soort 
als eene inlandsche,-in de gedachte was: gekomen. 
Hij bewaart, namelijk, in zijn herbarium exemplaren van 
deze. varensoort , welke door zijn Hooggel; ‚voor eenen 
geruimen, tijd, verzameld zijn. in Gelderland ,‚ zonder 
dat de juiste plaats der vinding in: der tijdaangeteekend 
was, Het kwam mij dus nu zeer gelegen „ dat de Heer 
Ge STA GGEMEIJE R;med. Stud. aan onze Hooge- 
school „ mij een niet twijfelachtig exemplaar derzelfde 
plant aanbood, door hem gevonden;op het. Tusveld 
bij Almelo. lid 

„28. De hier te bede zoo zeldzame als fraaije.Lyco- 
podium Selago „welke tot. nu toe. alleen op het ge- 
tuigenis van MEESE als inlandsch. beschouwd-werd:, 
is door den Heer p Ass ‚N thans ook gevonden op lek 
sAanelden, bj Moogeveen in Drenthe: brb de al= 
(tas as Lob sos elgedaar 


( 346 )) 


det 


_ Eindelijk voeg ik hier bij : Ja 
var6r* Phascum patens', caulescens, ofte’ erecto 

simplici brevi, foliis lanceolatis apice serratis patenti- 
bus nervo continuo notatis ; capsula globosa immersa. 
Warrvrora, Fl. Crypt. Germ. , p. go. 

PhdhöihBaiand, BED WIG. SOHWAEGHR, BRI- 
DEL, Bryol. I, p. 53. 

Ie. HEDWIG, Musc. I, tab. 10; ; Engl 179: den 

Herb. FUNCK.t.l,n?.15! : 

Fruct: Julio. ©. s 

161* openstaande Stuibriont| met eene opge= 
rigte- onverdeelde korte steng ‚de bladen lancetvormig 
aan den top gezaagd, van eene doorloopende nerf 
voorzien; de zaaddoos kogelrond , tusschen de bláden 
besloten. WALLROTH. ovagtur ak 

Dit kleine bladmosis door deszelfs meerdere kleinte ; 

door gezaagde bladen en groote ruitjes van het celle- 
weefsel ‘onder het mikroskoop gemakkelijk ‘te ornder- 
scheiden van Phascum cuspidatum en andere aan- 
verwante” soorten.” Ik vond deze voor ons land nog 
nieuwe soort-in-de maand Julij'1852 in groote'menigte’, 
op vochtigen aangespoelden zavelgrond , aan de beide 
oevers van de Lek, bij Vaes, reve en Vrees- _ 


wijk aan de Vaart. 


Allen, “die “mij met Bijdragen voor deze Nalezing op 
onze Vaderlandsche ‘Flora vereerd hebben; mijnen 
dank voor hunne vriendelijke mededeelingen betuigen- 
de, noodig ik al onze Plantkundigen uit , om op ge- 
ljksoortige wijze voort te gaan en mij thans ook toe- 
voegsels tot de kennis der Cryptogamische planten 

! on- 


onzes Vaderlands toe te zenden, — Door de wereérig= 
de pogingen „van alle beminnaren der’ Wetenschap is 
hetalleen mogelijk „om: eenmaal tot eene wenschelijke 
volkomenheid-in dezen te geraken. 

Groningen 5 November 1832. 


vwvuvvuvvvvvvwvuw  ” 
IETS OVER DE ZOOGENAAMDE VALLE NDE 
" STERREN ; 


door 


J.G: S. VAN BREDA; 
Hoogleeraar te Leiden. 


D. onsterfelijke Engelsche Natuurkundige wor- 
LASTON , een der scherpzinnigste Natuuronderzoe- 
keren onzer eeuw, vond meermalen in de gezegden 
van hen, die zich: met‘hem onderhielden , aanleiding 
“tot het dais van eene vraag „ wier oplossing aan den=" 

genen ‘zelven, tot wien de vraag gerigt was, de zaak , 
waarover: gehandeld werd , dikwijls geheel oplelderder 
Zoo gebruikte ik eenmaal bij eene dier belangrijke 
gesprekken , dië ik het geluk gehad heb over verschil- 
lende onderwerpen met hem te kunnen houden ,’ spre- 
kende over lichtende Météoren , de uitdrukking val- 
lende ster. — Waarom noemt men zulk eene ster eene 
vallende ster, vroeg WOLLASTON terstond; ik 
„ moet bekennen, dit bijvoegelijk woord tot dien tijd bij 
het “zelfstandig ‘ster gebruikt te hebben, zonder te 
bedenken , hoe‘het in’ zich de uitdrukking bevat van 
eene: der voornaamste eigenschappen dier lichtende 
Météoren. Ik bleef dus een oogenblik het antwoord’ 
schul- 


schuldig, dat. echter-hoogst eenvoudig en het volgen= 
de «was: ‚« omdat inderdaad deze sterren altijd vallen.” 
Ik/had zelfs een oogenblik nadenken noodig, om mij'te! 
herinneren , dat werkelijk -deze Météoren zich altijd 
met een’ meer of minder scherpen hoek naarden ho- 
rizon bewegen , en dat men nimmer eene vallende ster 
van den horizon naar het zenith ziet oprijzen. Wel, 
vervolgde de schrandere Natuuronderzoeker na mijn 
antwoord : wat volgt er uit de daadzaak, dat, de 
schijnbare beweging van alle verschietende Bte ren naar 
den horizon gerigt is? Het viel mij niet moeijelijk in te 
zien, en te antwoorden, dat het uit deze bepaalde 
rigting volgt, dat de vallende sterren op den oogen- 
blik, wanneer zij waargenomen worden , zich naar 
den aardbol toe bewegen , tot den aardbol behooren , 
en; op geenzeer grooten afstand van ons, maar in-te- 
gendeel ‚zich waarschijnlijk binnen de gren Dnn on- 
zen. dampkring: bevinden. 

Het was dit antwoord, dat de groote WOLLASTON 
uit mij. wenschte te lelien 1 

Naderhand ben ik in de gelegenheid. geweest „een 
verschijnsel. waar, te nemen „dat mij de gegrondheid 
van dit gevoelen schijnt te bevestigen, en dat ik der 
mededeeling niet geheel onwaardig acht. 

In „de maand. September 1829 bevond ik mij te 
Rinven in Henegouwen ‚en bewoonde aldaar in het 
hoogst gelegen ‘gedeelte der stad een vertrek , dat „ op 
eene hooge verdieping gelegen, mij een vrij uitzigt over 
een, groot gedeelte van den sterrenhemel vêrgunde. 
Gedurende eenen zeer: warmen nacht zag ikvan daar 
eene: verbazende menigte ‘vailende sterren het zwerk 
doorkruisen 3 de hemel was -buitengemeen helder, 
en ook de menigvuldige vallende sterreù schitterden 


5e 


( 39 ) 


gedurende hare korte visie met een bepa 
sterk licht, >.» 1E: he, 

„Hetgene. mij bij ie BessterglWorb sielrtoend der 
lacht bijzonderin het oog viel „ en hetgene dé waarne= 
ming is, waarbij ik een oogenblik wenschte stil te staan ; 
was, dat, nade verdwijning van bijkans iedere vallen- 
de ster ‚op de plaats , waar zij verdwenen was „ ge- 
dende eenige weinige oogenblikken, - eene’ menigte 
vonken gndihdeaf ‚en dat deze bij het verdwijnen der 
vallende ster geboren wordende vonken volstrekt niet 
deelden in de zoo snelle beweging van de vallende ster 
zelve ‚ maar tot hare verdwijning toe steeds op dezelfde 
plaats van den hemel zigtbaar bleven. 

Dit ver schijnsel, dat ik naderhand meermalen, dsch 
nimmer zoo‘duidelijk zag , was niet anders, dan eene 
miniatuur-af beelding van hetgene ik eenmaal bijhet 
verschijnen eener zoogenaamde Bolide ‚ die het vallen 
van luchtsteenen aankondigt , waarnam 3 ook:deze liet 
op de-plaats, waar zij, na snel voortbewogen te zijn 
geweest , verdween „ eene lichte plek na, waarin eene 
menigte vonken te onderscheiden waren, die, hoe 
zeer zij onophoudelijk van gedaante veranderden, ech- 
ter steeds dezelfde plaats aan den hemel, gedurende 
omtrent een vierde uurs , bleven innemen. 

‚Ik vergis mij’ geheel „of -dit verschijnsel eed 
volkomen het gevoelen van: WOLLASTON; immers 
de vonken maakten een deel uit van de vallende ster 3 
zij deelden: in de snelheid, waarmede deze werd voort- 
bewogen ‚en: door. dat zij.van haar werden afgeschei- 
den, werd de beweging van hare massa in geenen deele 
Bike. zij konden zich bij eene uiteenbersting 
der vallende ster in eën grooter ruim, dan deze-be- 
sloeg , uitbreiden ; zij “konden op deze wijze eene lich- 
„03 ten- 


( 3550 ) 


tende plek aan den hemel vormen; doch dezelich- 
tende vlek moest met dezelfde snelheid voortbewogen 
worden. en in dezelfde rigting , als de moedersster , 
ten zij ‚in het enkele geval „dat eenig wederstand bie- 
dend - middel ‚de. beweging der vonken verhinderde , 
deze vertraagde , of wel bijna geheel vernietigde. Zulk 
een wederstand. biedend ligchaam levert het ledig ruim 
buiten den dampkring niet op , zoodat zulk eene ver- 
mindering van snelheid in dit ledig ruim zich niet ver= 
klaren ;: ja zelfs niet denken laat , en de vonken , gas ; 
damp’ „of wat het zij, die zich uit de vallende ster ont= 


wikkelen „ met-dezelfde snelheid, als deze zelve saint 


moeten voortbewogen zijn. … : 
„Wanneer wij. daarentegen aannemen, dat het ont- 
staan der vonken in den dampkring geschiedde „en 
wanneer wij tevens opmerken „ dat bij hetzelve het vo= 
lamen ‘van ‘het ligehaam der vallende ster op eenmaal 
verbazend werd. vergroot „ zoo heeft het verschijnsel 
van het stilstaan der vouken niets onverklaarbaars ; met 
het volumen vermeerdert de. tegenstand, diende 
dampkringslucht het bewogen ligchaam tegenstelt , en 
met den: vermeerderden tegenstand vermindert de be= 
weging. — En er.is niets tegen om te stellen , dat het 
volumen der vonken-massa, waarin de vallende ster 
zich oplost, zóó groot is ten opzigte van het ligchaam 


der ster zelve , dat de snelste beweging in een’ schijn= 


barenstilstand veranderd worde. laor ab 
„Het verschijnsel, dat ik beschreef , is meermalen 
waargenomen, en de gelegenheid ‚ om zulks in meer= 
dere of mindere-matete doen, biedt zich menigvuldig 
aan. De bekende Hoogleeraar H. w. BRANDES be= 
schrijft hetzelve in zijne Beiträge zur Witterungs=- 
eten S.-404; zeer omstandig; de verklaring ech= 
„ter. 


( 35 ) 


ter, en het gevolg, dat ik uit hetzelve afleidde, het aan= 
wezen namelijk der vallende sterren in den damp- 
kring, is mij bij het nalezen over dit onderwerp niet 
voorgekomen. 


AAAAARAERAAAA AAR 


OVER EENEN COMPENSA TIE=SLINGER VAN DEN 
H. E‚ GESTR, HEER KRAIJENHOF F. 


L eenen brief, van den H. E. Gestr. Heer KR AIJ E N- 
HOFF aan den Hoogleeraar morr gerigt, beschrijft 
eerstgemelde Heer eenen compensatie-slinger , door 
Z. H. Ed. Gestr uitgevonden en aan een slinger-uur- 
werk van LEPAUTE aangebragt, welke sedert 10 
jaren door den H. Ed. Gest. Heer KRAIJENHOFF 
met veel voldoening is gebezigd. — Wij hebben vrijheid 
bekomen , om daarvan gebruik te maken, en deelen 
alzoo hiernevens eene korte beschrijving van denzelven 
mede , zoo als de H. Ed. Gest. Heer briefschrijver den- 
zelven heeft afgebeeld. á 
De zamenstelling van dezen slinger is als volgt : 


( 352 } 


(C :38K) 


À en B zijn twee ijzeren staven van 2 duim Rijnl, vier- 
kant „ gezaagd uit eene en dezelfde staaf best ijzer van 
dubbele afmeting. Aan B is de lens gevoegd volgens 
gewoonte ; deze slinger heeft de gevorderde lengte, 
hangt aan eene zeer dunne veer, en wordt wederom 
geregeld ‚ volgens gewoonte, met de stelschroef f. — 
GC is een hefboom met gelijke armen , draaïjende op 
eene stalen spil a; voor aan dezen hef ef is de slinger 
aangevoegd , en van achteren heeft die kleine hef boom 
een vierkant schoentje, om de staaf A te ontvangen. 
Deze staaf gaat perpendiculair naar boven , is boven 
van kleine gaten voorzien, wordt gevat en met een 
klein pennetje ops gesloten in de vork van den bout 38 
welke door een’ zwaren muur gaat van 1£ steen dik en 
tusschen twee borsting platen met eene sterke vaar- 
en moerschroef wordt opgesloten , zoodat het steun=- 
punt van de staaf A wel verzekerd is, _ 

De hier nevensstaande figuur zal mij van alle verdere 
explicatie kunnen verschoonen. 

Alleen zal ik aanmerken , dat de afstand tusschen de 
punten g en e van staaf A omtrent vijf millimeters lan- 
ger is, dan de vereischte lengte des slingers gelijk B. — 
Waarschijnlijk verliest die staaf een klein gedeelte der 
uitzetting in de lengte, uit hoofde van den weder- 
zijdschen tegenstand tusschen het steunpunt boven, 
en de kracht van het gewigt des slingers beneden ; maar 
hoe dit ook zijn moge, ik heb de juiste compensatie 
per tatonnement moeten vinden , en hiertoe dienen 
de gaatjes aan het boveneinde met het pennetje. — 
Wanneer een vertrek niet hoog genoeg zijn mogt , om 
de bovenstaaf te stellen, dan zal men, zich van een’ 
dubbelen hefboom bedienende, die ook beneden- 

_waarts kunnen aanbrengen. 
BIJDRAGEN, D. VII, sr.1. da BE- 


( 354 ) 


BERIGT AANGAANDE EENE NATUURLIJKE SALPE- 
TERZURE SODA(NÌTRAS SOD 4E), UIT PERU 
AANGEVOERD, EN SEDERT 2 OF 5 JAREN AL- 
HIER IN DEN HANDEL BEKEND GEWORDEN , 
ONDER DEN NAAM VAN AMERIKAAN- 
SCHE SALPETER (*); 


door J.P.E. VOUTE, 
Hoogleeraar te Amsterdam. 


D. zout. wordt in groote hoeveelheid gevonden niet 
‚ver van zee, omstreeks den 21ste gr. zuiderbreedte , 
op eene geringe diepte onder de oppervlakte, in lagen, 
die, naar men verzekert, over eene uitgestrektheid 
van meer dan 5o uren verspreid zijn. Het schijnt de 
aandacht. van vroegere Natuuronderzoekers meestal 
ontgaan te zijn. HuMmBoLpT maakt er geene melding 
van, noch ook BASIL HALL in zijne reis langs de 
kusten van Chili, Peru en Mexico, van 1820 tot 1822 
volbragt: op de lijst van mineralen, achter aan deze reis 
gevoegd , wordt dit zout niet aangetroffen, De uitvoe- 
rige beschrijving der provinciën van Peru , opgemaakt 
in de jaren 1791 tot 1794 door de Spaansche geestelij- 
‘ken SOBREVIELA en BARCELO, en in ’t Fransch. 
uitgegeven in180g, behelzen wel vele opgaven van het 
gewone Salpeter (zitras potassae), met het verslag 
der wijzen van verzameling en behandeling „doch niets, 
dat doet denken, dat zij met dit zout bekend waren. 
Het is echter opgeteekend geworden in een keurig ver- 
slag, slechts weinige jaren ouder, van de natuurlijke 
historie van de provincie Cochabamba, te vinden 


m 


(*) Voorgedragen in de eerste klasse van het Kon. Nederl. 
Instituut. 


( 355 ) 


in de Reizen van Don FELIxDEAZARA ‚ uitge- 
geven te Parijs in 1809, door. A; VALCKENKER, 
Het verslag is geteekend TADEO nAEN KE, lid van 
de ‘Akademiën van Wetenschappen te Weenen en te 
Praag, en werd opgesteld in 179g. De Schrijver geeft 
een zeer uitvòerig en belangrijk berigt van de zout- 
mineralen (fossilia salina) en van een distrikt ‚ al- 
waar deze in-overvloed gevonden: worden. Het is eene 
streek lands, beginnende westwaarts aan den hoogen 
muur der Andes, aldaar genaamd Cordillera de la 
Costa, en zich bijna regt westwaarts uitstrekkende 
over eene lengte van 150 geographische mijlen , ter 
breedte van 20 à 3o mijlen, en zich verliezende in die 
wijde vlakten, die bijna gelijk met de zee liggen. Ge= 
scheiden. van het distrikt Charcas door de Rio 
Grande, die hier bijna dezelfde rigting volgt, vormt 
het als eene helling , waarop van het hooger naar het 
lager einde het klimaat van meest onderscheidene lan- 
den wordt aangetroffen, en eene groote verscheiden 
heid van voortbrengselen uit het planten-en delfstoffen 
rijk te vinden is. Uit dit laatste zijn de zoutsoorten me- 
nigvuldig en worden naauwkeurig beschreven , waar= 
onder het gewoon zout, de Sulphas Sodae, Sub- 
carbonas Sodae, Sulphas magnesiae, Sulphas 
aluminae, Sulphas ferri, gewoon salpeter, enz. 
Van het zout, thans onder beschouwing, ‘geeft hi 
echter slechts kortelijk op het volgende +“ ‘« Ik moet 
« doen opmerken, als eene zeer groote zeldzaamheid 
«in scheikunde en mineralogie , dat men in-ditland 
« overvloedig aantreft het cubieke nitrum’, ” datis de 
nittäs Sodae Hij meldt geene proeven , noch ook: 
eenig gebruik „dat ér van gemaakt werd. Het iséchter 
geschikt ‘tot de ‘beleiding vAn” sterk watèrs eri welligt” 
7 Le Bn uenebeo ouds 


eer 


( 356 ) 


even dienstig als het gewoon salpeter in de bereiding 
van vitrioolzuur uit zwavel. Inde Annales de Chi= 
mie van 1821, t. XVI, vindt men het bestaan van 
dit zout nabij Atacama het eerst vermeld , en dat er 
reeds meer dan 4o duizend quintalen van ingezameld 
waren. Het schijnt echter niet dan sedert kort in Frank- 
rijk en bij ons in den handel bekend te zijn geworden. 
Volgens berigt van een’ supercarga, medegedeeld door 
den Heer BLANCK ENH AGEN , Directeur der West- 
Indische maatschappij , wordt ‘het voornamelijk inge 
scheept in de haven van Iquique Zuid. br. 20° 15’, 
aangevoerd uit de binnenlanden op een’ afstand van 15 
Spaansche mijlen, alwaar het met weinig moeite uit 
den grond wordt opgedolven , en na een- of tweemaal 
opgelost en gekookt te zijn in koperen ketels , gekris- 
tallizeerd en aldus van klei- en zanddeelen gezuiverd 
wordt. Te Lima-had men vernomen, dat onder de vo- 
rige Spaansche regering proeven waren in het werk 
gesteld , met oogmerk om de geschiktheid van dit 
salpeter tot de bereiding van buskruid te onderzoeken , 
en dat tot dit einde gedeelten waren. uitgevoerd naar 
Cadix, doch dat het voor dit gebruik ongeschikt was 
bevonden. De voorname reden zal zijn, dat de ni- 
tras sodae eenigzins deliguescens of aantrekkelijk 
is voor vocht. Het zou schijnen, alsof ook meer noord- 
waarts uit de nabijheid van Truxille soortgelijk zout 
zou gevonden en door het Spaansche bewind beproefd 
zijn geworden: 

Het zout, zoo als hier te lande aangevoerd is, is na- 
genoeg zuiver, blijkens de analyse van twee partijen , 
waarbij ik een gering verschil aantrof , dat het natuur= 
lijk, gevolg zal zijn van den meerderen of minderen 
graad ‚van, zuivering, reeds aanvankelijk op de plaats 
zelve ondergaan. N°, 


(7d 


Ne, 1. N°, 2, 
Water... . +» 5,80 Water .... 4...’ 3,80 
Onopgeloste deelen 0,40 Onopgeloste deelen 0,80 
Keukenzout . . « . «0,60 Keukenzout .... 0,65 
Nitras sodae « .. .g5,20 Nitrassodae ....94,75 

Van Sulphas sodae naauwelijks een spoor. 


100 r00 
Uvvvuw Vvunanvuvvwe 


AANTEEKENINGEN OVER EENIGE PROEVEN EN 
WAARNEMINGEN , GEDAAN IN DEN OECO- 
NOMISCHEN TUIN DER HOOGESCHOOL 
TE GRONINGEN 3 


door H. C. VAN HALLE 


LL. dit Tijdschrift (*) in het vorige jaar een begin ge- 
maakt hebbende met het mededeelen van eenige waar- 
nemingen „ waartoe de Oeconomische tuin van deze 
Hoogeschool mij aanleiding gegeven had , reken ik het 
niet ongepast, dit onderwerp op gelijke wijze verder 
te vervolgen , in de hoop , dat hierin ook thans iets zal 
kunnen gevonden worden, dat voor den zoo belang- 
rijken Landbouw onzes Vaderlands eenig praktisch nut 
kan te weeg brengen. Vooraf echter iets over het doel 
van dezen tuin in het algemeen. 

Even als het met andere vakken , die niet alleen tot 
den geleerden stand behooren , maar meer in het da- 
geliĳksch leven ingrijpen, het geval is, dat derzelver 
werking zich niet alleen tot het onderwijs bepalen , 
maar in ruimeren kring behoort uit testrekken, zoo 


heb 
(*) Deel VI (1831), bl. 184—201. 


( 358 ) 


heb ik ook gemeend alles in den Oeconomischen tuin 
zoo te moeten inrigten , dat hierdoor ook buiten de 
Hoogeschool een nuttige invloed konde uitgeoefend 
worden , en dat vooral daarom , omdat de Landhuis- 
houdkunde in dit Gewest steeds in hooge achting ge- 
staan heeft en men het aanwenden van sommige verbe- 
teringen en het beproeven van nieuwe zaken in het 
algemeen niet ongenegen is. — Mag ik mij al vleijen , door 
deze inrigting hier en daar voor enkele landbouwers 
nuttig geweest te zijn , Zoo moet ik wederkeerig erken 
nen, in deze omstreken van het bezoeken van kundige 
dhg en, van het bezigtigen van hun bedrijf zelf 
veel nut getrokken te hebben ; welk nut ik op mijne 
beurt naar andere streken van ons land wil aen te 
verspreiden. 

Ik heb om de genoemde redenen altijd een Adie 
doel met den tuin gehad : 

Vooréerst heb ik daarin zoo veel mogelijk bijeen 
gebragt alle soorten” van gewassen „welke ik ‘wist, dat 
in de Landhuishouding (in den uitgestrektsten zin des 
woords) hier of daar in gebruik waren „hetzij dat ik 
deze uit verschillende gewesten van ons eigen land, 
waar zoo vaak geheel verschillende soorten of merk- 
waardige werscheidenheden worden aangekweekt , 
verzamelde, hetzij dat ik die van buiten ’slands ont- 
bood. en. voortkweekte. In eenen uiteen landhuis= 
houdkundig oogpunt ingerigten tuin kan men ook-de 
eultuurs=verscheidenheden in stand houden , waartoe 
in eenen eigenlijken Aortus bijna nooit gelegenheid 
is. — Van de boomsoorten had ik slechts eenige wei- 
nige „ daar de raimte mij natuurlijk niet toeliet, dezelve 
alle in derzelver honderdvoudige verscheidenheden te 


plaatsen. - 
Dit 


( 559 ) 


Dit eerste doel , eenigermate ten minste, naar ge= 
noegen bereikt hebbende, was ik hierdoor in staat, 
zoo wel om de gekweekte planten #7 zatura aan mijne 
hoorders: te doen kennen , als vooral ook, om van ge- 
wassen „die hier of elders in den landbouw onbekend 
waren, zaden of planten uit te deelen en ter beproe- 
ving in het groot aan te bevelen. Niet weinige land 
bouwers in deze provincie en warmoeziers in de nabij- 
heid. dezer stad ‘hebben, gelijk ik dit uit mijne hier 
omtrent gehoudene aanteekeningen zoude kunnen op- 
geven , van deze gelegenheid gebruik gemaakt. Heb-=, 
ben hierbij al eenige soorten, gelijk dikwijls wel te 


verwachten was, niet aan het oogmerk voldaan ; an 
dere daarentegen zijn gebleken, betere eigenschappen, 


dan eenige hier meer gewone soorten , te bezitten en 
worden alzoo thans meer en meer verbreid. — Het 
behoeft voor den deskundigen geen betoog , hoe veel 
voordeels slechts ééze verbetering in den Landbouw, 
indien zij algemeen wordt, aan eene bepaalde land- 
streek kan aanbrengen. 

Het tweede doel, hetwelk ik mij voorstelde, was 
eene getrouwe en naauwkeurige dagelijksche waarne- 


ming van de groeiwijze en de eigenschappen derge-. 


kweekte gewassen en vooral het in het werk stellen van 
proeven, waarvan ik er eenige zal mededeelen. Ik 
beken gaarne ook hierdoor veel geleerd te hebben, 


zelfs door ‚proeven , die door uitwendige omstandig 


heden minder wèl gelukten, of waarvan, om andere 


redenen, thans geen gewag kan gemaakt worden. Al, 


wat mij twijfelachtig was, kon hier meestal nader be= 
proefd worden en, ofschoon zoodanige proeven in 
eenen begrensden tuin altijd aan eenige beperking on- 
derhevig zijn, zoo geloof ik echter, dat het naauw- 

keu- 


’ ( 360 ) 


keurige en het vergelijkende derzelve (hetgene hierbij 
doorgaans een onmisbaar vereischte is) aan deze op- 
merkingen eenige meerdere waarde kunnen schenken ; 
terwijl ik tevens verscheidene vraagpunten , betrekke- 
lijk de Phystologie der planten in toepassing op 
den Landbouw , als in het voorbijgaan, voor mij zelven 
konde verduidelijken of beter leeren verklaren. 

Ik zal in de volgende regelen tevens eenige der voor- 
naamste soorten,’ welke ik aankweek , opnoemen en 
bied mij gaarne aan, om een’ ieder’, die eenige van 
dezelve ter beproeving mogt begeeren, daarvan mede 
te deelen. Van de meeste der genoemde soorten zal ik 
wel, ten minste een weinig, om in de soort te. ko- 
men „ kunnen afstaan, 

Granen. 

Onder de Graansoorten bezit ik: de gewone witte 
en roode „de gezwollene of Engelsche tarwe (Tri- 
ticum turgidum), de ris-weit (Tr. vulgare, var. 
N. spica laxa mutica rufa glabra METZGER, 
Europaeische Cerealien, 1824, fol. S. 8,) uit 
Utrecht en Gelderland , welke laatste, vroeger in de 
provincie Groningen onbekend , thans aldaar beproefd 
wordten , ten minste in 1852 , wel geslaagd is ; voorts 
de zamengestelde tarwe , welke teederder schijnt te 
zijn, dan de gewone tarwesoorten, daar zij in den 
laatsten winter (1831—1832) omgekomen is, terwijl 
de andere soorten geen noemenswaardig nadeel leden. 
Ook vindt men op een bed zamengestelde tarwe dik 
wijls enkele aren van eene niet zamengestelde soort. 
(Verg. deze Bijdr. VI, bl. 189.) Ik heb van de spelt 
(Friticum Spelta) twee verscheidenheden , namelijk - 
de var. A spica aristata alba glabra METZGER, 


onder den mij onbekenden naam van Z'riticumberga- 
ti- 


(. 364 ) 


tinu uit eenen plantentuin ontvangen en de var. 
F spica mutica rufa glabra. van METZGER, im 
welke beide ik nooit brandkoren gezien heb (verge 
SCHWERZ, Anl. zum prakt. Ackerbau, UI, S. 
110), zelfs in jaren , waarin deze ziekte zeer algemeen 
was; het Benkoren (Frit. monococcum) voor ma- 
gere gronden , hetwelk mij als wintervrucht iets beter , 
dan als zomervrucht bevallen is, en welks van boven’ 
lange en fijne halm tot het vlechten van stroohoeden te 
beproeven was(*); eindelijk de EAmer der Duit- 
schers (F'riticum dicoecum SCHÜBLER of de 
Triticeum amyleum van METZGER, 'S. 3o), waar- 
van ook ik den vorm met zamengestelde aren , afge- 
beeld bij METZGER, t. a, pls, tab. VIT, fig. C, uit 
de gewone soort zag ontstaan. Deze soort sterft somtijds 
des winters af; doch hare zaden behouden hun kiem- 
vermogen vrij lang en groeĳjen bij voorjaarszaaijing snel, 
Immers zaden van T'riticum dicoccum, verzameld 
in 1827 , gezaaid op den 27 April 1831 , zijn opgeko- 
men en tot rijpheid gekomen. Gezaaid op den 28 
Maart 1852 , waren zij den 27 Augustus volkomen rijp. 
Het schadelijke van tarwe te zaaĳjen op grond, 
waar veel brandkoren geheerscht heeft, (Bijdragen 
t. a. pl., bl. 187—188), heeft zich bij mij eens nader 
bevestigd. Bij eene latere soortgelijke proef echter niet, 
hetwelk echter waarschijnlijk daaraan was toe te schrij= 
ven, dat het poeder van dit brandkoren reeds twee 
jaren oud was. 


Van 


(*) Verg. Polytechnisches Journal, XXIX, S. rif—115; 
Annales admin. de U’ Agriculture Francaise , II, p. 315 en 
volgg.; Bibliothèque Univ. 1831, II, p. 297—281. — In 
mijae exemplaren was de halm tusschen den bovensten knoop 
en de aar meer dan 6 palmen (decimeters) lang. 


( 362 ) 


Van den nadeeligen invloed der Berberis op de 
rogge (Bijdr. t. a. pl. , bl. 185—187) heb ik weder 
geene merkbare bewijzen kunnen opsporen, niet- 
tegenstaande de rogge digt om de Berberis gezaaid 
was en er zich op de bladen van dezen heester wel.de- 
gelijk eenige plekken van hare soort van roest (deci- 
dium. berberidis) vertoonden. Sommigen gissen, 
dat-de nadeelige werking der Berberis op de granen 
door ‘haren bloesem veroorzaakt wordt; doch ook dit 
strookt niet met mijne bevinding, daar de Berberis 
in ‚dit jaar tusschen de rogge vrij rijkelijk bloeide. — 
Men vindt het een en ander hieromtrent verzameld 
in het nieuwste werk van DECANDOLLE, PAhysiolo- 
gie végétale , Paris 1832, p. 1485—14go ‚ schoon 
deze geene „bepaalde meening over dit betwiste punt te 
berde: brengt. 


Een. hier te lande nog niet genoegzaam bearbeid deel 
der: Landhuishoudkunde is de eigenlijke soorts-bepa= 
ling der inden Liandbouw voorkomende gewassen. Dit 
is bij vele derzelven , onder anderen bij de Gerst-soor-. 
ten, aan moeijelijkheden onderhevig; waarom ik het 
niet overbodig reken , een paar ophelderingen, welke 
ik door de kweeking derzelve in den oec, tuin voor mij 
zelven gekregen heb, hier bijte voegen. Men meent 
gewoonlijk „ dat onze WW intergerst, ten minste die 
welke in Zuid-Holland, Utrecht, Gelderland , Gro- 
ningen en, zoo ik meen , ook in Vriesland, (de 
Zeeuwsche heb ik thans voor heteerst uitgezaaid „) 
verbouwd wordt, de Mordeum hexastichon van 
LINNAEUS zoude zijn. Bij behoorlijk onderzoek is 
mij echter gebleken, dat onze gewone Wintergerst 
slechts eene verscheidenheid is van Mordeum vulga- 

re 


( 365 ) 


re en wel die , welke bij METZGER, S. 41, voors 
komt onder A seminibus vestitis, spica,flavescen= 

_ te(Hordeum hybernum). De in Maart gezaaide gerst 
is, zoo als men weet, dezelfde soort als de Vinter= 
gerst. Deze groeit in het voorjaar met groote snelheid, 
Bij het'in orde brengen van den tuin. konde zj niet 
vroeger inden grond gebragt worden, dan den 25 April 
(2851), en kwam evenwel behoorlijk tot rijpheid ; het- 
gene niet aan de/ligging. van den tuin „ welke ook zoo 
bijzonder warm niet js, kon toegeschreven worden, 
daar noch rogge „ nòch eenige tarwe=soort ‚ (behalve 
Lriticum monococeum en‚dicoccum ,) ofschoon 
nog. een paar dagen vroeger gezaaid, dat jaar tot, rijpe 
„heid gekomen zijn. 

De Zomergerst en de in zj zoogenoemdd 
Knobbe-gerst (welke elders weinig bekend schijnt te 
zijn) zijn beide mede verscheidenheden van Hordes 
umvulgare. 

De echte Mordeum hexastichorià is, bij ruilingen 
van zaden uit andere plantentuinen, onder den ver= 
keerden maam van Mordeum' bulbosum „toevallig 
door mij ontvangen. Bij de kweeking viel mij de kort 
heid en gezwollenheid vande geheel zes ry ige aar , 
welke bijna 80 korrels draagt, alle digter bij elkander 

__en meer horizontaal geplaatst, dan in de gewone Win= 
tergerst „ bijzonder in het oog, en bleek deze plant te 
zijn Mordeumhexastichon, B. spica densa METZ- 
GER, S. 41 enaldaarafgebeeld pl. X, fig. A. Toen 
deze soort in den winter van 1851—1852 in leven 
gebleven, terwijl de daarnevens staande gewone Win= 
Ì tergerst omgekomen was en zij in deze provincie ge- 
_ heel onbekend scheen te zijn , heb ik haar, onder den 
naam van de gezwollene Wintergerst , aan eenige 


land- 


< 


( 564 ) 


landbouwers uitgedeeld en ben thans den uitslag hun-_ 
ner bevindingen wachtende. 

Behalve de genoemde soorten, heb ik ook gekweekt 
de Baardgerst (Hordeum Zeocriton) , welke mij 
echter weinig voldaan heeft en , wegens hare geringe 
opbrengst, in vergelijking van gewone zomer- en knobbe- 
gerst, even min aan twee landbouwers in onze Provin- 
cies eindelijk de tweergige gerst (Hordeum di- 
stichon) en wel de verscheidenheid A-seminibus ves- 
titis, spica elongata nutante METZGER, S. 46. 
Deze soort , welke in Duitschland bij velen hoog geacht 
wordt, is mij tot nu toe niet beter dan onze gewone 
soorten voorgekomen. Ik heb haar, als wintervrucht, 
in den laatst afgeloopen winter, niet in’ het leven 
kunnen houden. Verg. METZGER, S. 47. 

Van de Maver heb ik geene andere soorten ver- 
bouwd , dan die, welke ik reeds in mijn vorig stukje 
Bijdr. VI, bl. 189) heb opgenoemd. Hetgene ik toen 
reeds te vergeefs gepoogd had ‚ om namelijk de gewone 
haver als wintervrucht te kweeken (bl. 189—1g0), is 
mij-nu ‘zoo menigmaal reeds mislukt, dat ik het niet 
weder zal beproeven. | 

Soorten , waarvan ik vroeger reeds melding heb ge- 
maakt, ga ik kortheidshalve voorbij en wend mij der 
halve tot de 

Peulvruchtenen Voedergewassen. 

Een berigt, als eene stellige waarneming opgegeven 
in een der Nos. van de Ostfriesische Zeitung van 
Mei1852 , alsof men de gewassen voor den roof der vo- 
gels konde beveiligen ‚ door derzelver zaden des avonds 
in den dauw op den grond uit te spreiden , ’snachts te 
laten liggen-en ’smorgens vóór of met het opgaan der 
zon in den grond te brengen , is mij, hetgene ook voor 
af wel te voorzien was , gebleken niet met de waar- 
heid overeenkomstig te zijn. Van 


Van. zaden van Astragalus boeticus, & jaren 
oud, zijn er eenige opgekomen. Trouwens meest alle za- 
den van peulvruchten behouden hun kiemvermogen 
gedurende langen tijd, — Enkele proeven, met peul- 
vruchten genomen , hebben mij doen zien, dat het 
in het algemeen veel voordeeliger is , om groote , dan 
om Bleine zaden uit te zaaijen , daar de opbrengst niet 
alleen grooteris , maar de planten ook in het algemeen 
vroeger aankomen. Bij de wortelgewassen zullen wij 
straks zien , dat het verschil zeer aanmerkelijk en zeer 
standvastig is. 

Onder de voedergewassen verdient , naar mijn 
inzien, de Lucerne (Medicago sativa) nog wel eens 
op nieuw, en in verschillende gronden , beproefd te 
worden. Op eenen niet bemesten, doch overigens 
goeden , matig vochtigen bodem konde zij in 1852 
vijfmalen , telkens eene snede van wel 2 voeten lang , 
afgemaaid worden. — Men weet, dat de Zucerne ver- 
scheidene jaren lang op hetzelfde veld kan blijven: en 
een voortreffelijk voeder voor het vee, even als roode 
klaver , oplevert. 

Het vroeger (bijdr. VI, bl, 192 en 193) vermelde 
onderscheid tusschen de tamme en de wilde Spurrie 
is mij „ bij voortgezette cultuur , gebleken tot dus verre 
standvastig hetzelfde te blijven. 

Over de Laplandsche boomkool (Brassica ar- 
borea ?), welke ik eerst sedert korten tijd bezit, zal ik , 
tot nadere ondervinding, mijn oordeel opschorten. 
Dit alleen wil ik mededeelen, dat zij, in April ge- 
zaaid, in den nazomer eenen grooten overvloed van 
zeer, groote bladen, welke meer dan eens afgeplukt 
konden worden , en welke het rundvee gaarne at, heeft 


opgeleverd. Naar het voorschrift, wordt zij het best in 
Au- 


( 366 ) 


Augustus uitgezaaid (*), hetwelk ik in dit jaar gedaan 
heb en nu den uitslag afwacht. — Zij schijnt door bas- 
taard-bevruchting (hybriditeit) metandere koolsoor= 
ten ligtelijk te ontaarden. Ik heb ten minste van iemand 
uit de omstreken dezer stad eenige zaden ontvangen , 
welke. mij vreemde vormen hebben gegeven, van die 
onzer planten aanmerkelijk afwijkende en mij geheel 
onbekend ; doch welke ik , als veel minder goed , niet 
heb aangehouden. 

Behalve de genoemde voedergewassen , de wik- 
ken, de linzen en andere meer gewone soorten, 
kweekten wij ook de witte dikke zeeuwsche stam- 
boonen, welke men wel tusschen de rijen meekrap 
gewoon is te verbouwen , daar zij, naar de geringe 
plaats, die zij wegnemen, veel opbrengen ; voorts 
de inkarnaat klaver (Trifolium incarnatum), 
de blaauwe honigklaver (Melilotus coeruleus), 
waardoor de groene Zwitsersche kaas haren wars 
digen reuk verkrijgt, enz., enz. 

Wortelgewassen. 

Aardappelen. Men vindt in het Magazijn van 
Waderlandschen Landbouw, II, bl. 289—2g2, 
eenige, uitde Bibliothèque Britannique overgeno- 
mene, proeven ten aanzien van het poten van aardap- 
pelen , waaruit het nut van groote poters boven #lei= 
ze duidelijk blijkt. Dezelfde proeven zijn mede ver- 
meld en ‘ter navolging aangeprezen in den Buiten- 
man van den Heer 3. F‚SERRURIER, II, bl. 151— 
155. Daar deze proeven echter niet geheel overeen- 
stemmen met die, welke door den Heer BELLEFROID 

‚VAN 


(5) Verg. over den Laplandschen koolboom het stuk van 
den Heer Mr. w. zoRA s1icc Ama in den Friend des Vader- 
lands, Deel V, bl. 296. 


( 567 


VAN HOVE bij Luik genomen zijn , en welke beschre- 
ven zijn in den Staar van Landbouw 1819, Sg, 
„waar in tegendeel op het nut van #t/eine pootaardappe= 
len (doch deze 2—5 bij elkander) wordt aangedron= 
gen ; daar ook anderen het nut van groote poters be- 
twijfelen en deze zaak evenwel voor onzen praktischen 
„Landbouw van de hoogste aangelegenheid is, heb ik 
gemeend dit punt te moeten onderzoeken en noodig 
onze landlieden uit, om soortgelijke proeven , als de 
hier volgende , doch altijd wergelykenderwijze , ook 
op hunne akkers in het werk te stellen. Elk middel 
toch , waardoor. wij de opbrengst. van-dit onmisbaar 
voortbrengsel onzer gronden kunnen vermeerderen , 
behoort elken onbevooroordeelden landman welkom te 
wezen. : 

Op. volkomen gelijken grond , op twee even groote, 
naast elkander, en in dezelfde rigting gelegene bed- 
den plantte ik in het voorjaar van 1831 , op denzelf- 
den dag, vande alhier zoogenoemde graauwstamde 


aardappelen, 
aaf N.@ 
Op het eerste bed 36 groote aard. wegende te zamen 1,68 


‚or tweede — 36 kleine 0,48 


mmm 


in rijen, de aardappels zelve op den afstand van ruim 
4 palmen van elkander, Het viel in het oog, hoe zeer de 
‚ groote. pootaardappelen vroeger boven den grond kwa- 
‚ men, grooter stengen maakten , vroeger bloeiden en 
derzelver loof vroeger verdorde , hetgene verscheidene 
personen, die beide bedden , zonder te weten, welk ver- 
schil in de bewerking daarbij had plaats gehad, op on- 
derscheidene tijden gezien hebben, eenstemmig ge- 
_ tuigden. Op denzelfden. dag uitgedolven „leverde , 

_naaftrek van het gewigt der poters, 
Het 


( 568 ) 


4 Rád € Î N.B 
Het eerste bed op 48,98 
schik —=-tweede — —— 41,47 ; 


dus een verschil van 72 Ned. ponden op gelijke opper- 
vlakte, en dat zonder meerderen arbeid of a tar te 
redken: 

… In 1852 herhaalde ik deze proef op denzelfden 
grond en met dezelfde voorzorgen , doch zoo, dat de 
kleine poters nu op het eerste, de groote poters op het 
tweede bed kwamen. 


‚Nu bragten 
Erie ON. N.® 
36 groote-aard. weg. 1,32 op 36,48. PA OAN, 
36 kleine ——0,48 — 24,82 


‘beide wederom za aftrek van het gewigt der po- 
ters. Hoe zeer beide de aardappelbedden dit j jaar, 
zoo als men zegt, minder schuddeden , was het ver- 
schil tusschen de groote en kleine poters … bi 5 Gie 66 
thans nog duidelijker zigtbaar. 
den) volmaakt, dezelfde voorzorgen plantte ik, in 
het voorjaar van 1851, op drie gelijke bedden , van 
de hier zoogenoemde Zomerzeeuwsche les 
} _N. 
Op het eerste bed 20 groote aard : wegende te zamen 0,83. 
— — tweede — 20 middelbare 0,49. 
\— — derde — 20 kleine — 0,17. 
waarbij ik, ten aanzien van het vroeger uitwassen, enZ. 
der groote aardappelen, hetzelfde als bij de dere 
proeven waarnam. Niemand kon de drie bedden zien, 
zonder onmiddellijk het verschil op te merken. De op- 


el riaaftrek van het gewigt der poters, was: 


mma! 


N. @ N. fB 
Op het eerste bed 31,47. 
——, tweede —:23,11 , verschil 7,76: fi „Di 
— — derde — 20,33, — — 3,38. 


En 


( 569 ) 
doelm 1853 werd de proef op dezelfde bedden herhaald ; 
„doeh zoodat nu de groote kwamen te staän, waär het 
wotigerjaar de hleine hädden gestaan , terwijl de-mid- 
delaiatige' op “hetzelfde ‘bed op’ nieuw geplant vaer 


De en was wederom gelijksoortig , zege” 
« 1931008 © »uodder r99 


eN. 5. R 
mo hehe 5 “aard ;” kwil 0,99 leverden 26,71: sál IX 
19:20/middelbare. — , … — 70,29 21, veh, 


030 kleine ‚mrt; 0,015 ——— 18,22 3;3Te 
-o Ook nuú „was chet- aart cat wee watb wende 
opbrengst afgetrokkeri, zoodat de bezuiniging , welke er 
bijhet poten, van &/errnmeaardappelen plaatsheeft, als 
geenetegenwer piuig:geldenckan tegen de slotsom, wel= 
ke ik uit deze ondervindingen meen:te mogen opmaken, 
dat: bijshet), gebhuiksvan groote pootaardappe- 
denzeene sgelijke oppelvtakte lands meer kan op- 
brengen; dan bij het: gebruik van kleine aard- 
‘appelen: Ik weet ten minste-niet , hoe ik de geregelde 
overeensternming ‚van ‘deze onderschéidene proeven 
anders.zoude-kunnen verklaren: — Degebruikteigroote 
poters:gaven: mij althans: geene kleinere!stukken ;’ dan 
devandere ‘doch dit: verschil was miet zoo geregeld. 
Over shet onderscheid van smaak was niet tecoordeelen:, 
daar aardappelen in tuingrond’ gekweekt” en /duús-ook 
deze , doorgaans alleen voor-het vee bruikbaar zijn. 

is Om dezelfde reden-heb ik'ook niet-kunnemöordeelen 
‘over den smaak van tweé soorten van bárdappelen. uit 
Noord-Amerika, welke ik aan de welwillendheid der 


É Nederlandsche Huishoudelijke Magee adj 


slan: Van: beide, en, vooral van, de eerste eol zis 
de opbrengst vrij aanzienlijk. ‚Op drie plaatsen in; onze 
Provincie ,  waarheen.sik ‚deze ‚soort had gezonden, 

BIJDRAGEN, D. VlI,sT.1. B5 «u uovocheeft, 


( 5pò ) 


shéeft „dp aniders.gdeden -aardappelgfond ‚de: sniaak 
seéhter, niet „voldaan „gelijk ook mij uiteen’ paar gezou- 
-dêne- proeven gebleken ‘iss: Van andere’ plaatsen ben 
„ältover sde uitkomst der en berigt. verr 
wachtende, « ginooedgiog moroben een SemoÂsiu ok 
Onder de vroege didi een bike twee soorten , 
welke ik, onder. den maam van. Äeineberger- en 
Kastanje-aardappelen,, van Leksmond-bij-Vianen 
heb medegebragt , ; bij vierlandlieden in deprov Gro- 
singen: ánchet’afgeloopen jaar bovervandere hierigewo- 
“nmesóorten uitgemunt „én zullen dezein: 1835 op:groote- 
epe oppervlakte, en‘op; zeer-onderscheidene plaatsen in 
„deze „omstreken!;worden raangekweekt;; — Ik: voor mij 
„geloof, dat;-menin:onzen Landbouw nog vele verbete- 
ringen: zou‘kunnen…aanbrengen „-döor. de-goede soor- 
„ten zvàm aardappelen. zóowel als vanandere gewassen’, 
„ùit de eene ‘streek des-lands: naar: deandere-overte 
«brengen 3‚:dâar-dit wóorzeker: tot: nu“toe'hog:te\weinig 
geschied is! De oorzaak van! dit;-verzuim ligt-voor-het 
grootste: gedeelte in-de-weinige: gemeenschap"‚:-welke 
er„tusschen -bekwarhe landlieden ‘vande eene provincie 
„met, die, van andere;bestaat sin’ welk>gebrek een wel 
Angerigteoeconomische. tuinsten minste ‘voor-éen; ge 
zdeelte kan voorzien: Gha srad si ar dagte baan aeshb 
iid diend aber okei: wi wiken en: ke 

Ni vVán en A arr (Helian thus perearjn (zie 
Bijdn. VI; bl wrc jlj heb: ik het loof en salam 


kde bes LG À haten 


RP) ‘Een “Pijdschrift voor VERAN Hens p “zoude” tot 


verbetering van Zoodanige gemeenschap veel goed ‘kaötén 
Edoen:, doch zoòdâiig een” Tijdschrift zòude ‘dán oöklaneen 
“Landbouw toeten: bevatten , “om niét te ‘hoog in prijsite kor 
„men en-op vaste ; “niet tever vem bar en hét 
Jicht moeten zien. SU rn / a vananaumr 


EE 


K 37e.) 


stengen door het vee zeer goed ‘zien'êten , zoodat men 

desópbrêngst van dit-gewàs niet alleen kán beoordeelen 

naar den knolwortel., welke zoets en;-onderanderen 4 
door het rundvee en de varkens met graagte genuttigd: 
wordt „maar hierbij ook: de opbrengst” van het loof; 
moet:-bij-rekenen. … Van eenige aardperen. heb. ik op» 
den-2-Junij: de jonge -stengen met; het loof geheel af»: 
gesneden en doen vervoederen. + Het is mij hierbij „uit: 
vergelijkeùde ‘proeven , gebleken ;-dat-het geheel-af-n 
snijden-van: het loof, ofschoon: het naderhand wel we=! 
_ der aangroeit „echter den: wasdom -der-knolwortels: 
eenigzins ‘vertraagt ; hetgene ook» volgens:de‘physioló-s 
gie der planten niet wel anders; zijn-kan ;-waarom ik’ ins 
dit “jáargetijde vaan eere.uitdünning der. stengen de 

voorkeur zoude ‘geven. In -het-late:majaar “wil het veer 
alleen”-de bladen , ‘ook: dan’; wanneer zij: gelijk dezer 
dagen’ gebeurde „ geheel: zwart bévroren “zijn „benee? 
vens detoppen der 5 N. ellen:hooge stengen gebrui=s 
kens doeh ook-deze kunnen \opveen‘bunder lands al 
eene vrij groote hoeveelheid voedsel oplevéren. ‘De knol! 
len, welke het voordeel hebben ;-datzij tot:half Apriks 
toein den: grond kunnen: blijver ‚leveren echter: óp 

zich zelve iets minder op, dan de aardappelen. Ook bij 

de- vanen aard rings eed wierd boven: 


kleines 7 dur 33m 4 Be Arto bh ANO 
N. BB sbar bis NeefBeuod 

„20 groote en! weg. 3,11 vragen un 21,1g! 

20 keine — ie 0s5h ji 12,96 


welke proef , reld „onder -dezelfde:voorzorgen als. 
__de-boven- bij! de: aardappelen vermelde.,-tot -bevesti=:! 
ging» vande «boven beschrevene' proeven „kan :strek=i» 
ken.>== Ook;hier vis. vande. opbrengst het gewigt der: 
peters gfgetrokkení sters 255 fisorl us rangaganl dois 
gr On- 


tse Meo „Handèlgewassen: soul aonbenso us 

pres vue de erm une hebben’ wij gekweekt, best, 
halve de „meer gewone: soorten; oók:het boterzêad:y: 
welke. mij; toeschijnt te zijn de Brassica:trimestris 
Van. VON BÜNNINGHAUSEN: hêt Chineesch! ras 
dijszaad.; hetwelk mij steeds zeer’ slecht rijp geworden: 
iss-deftuttentut (Myagrumsativum) voor schrale 
gronden niet ongeschikt „en waarbij mij in het oog viel 
dat-deszelfs vruchtjes of haauwtjes (siliculae); zelfs, 
bij overrijpheid , niet ligtelijk openspringen ‚ hetgene: 
bij-de inoogsting een groot voordeel geeft. Ik heb de 
zelve seene maand na hunne wantsen Gen zj 
gaaf aan-de steng zien zitten. « 

„Met den: hennep (Bijdr.-Vls bl. ril Hees heij 
mijne latere proeven; wegens de groote vernieling door; 
de: vogels hieraan te weeg gebragt „ al te onzeker geble— 
ven:,‚-óm hier ‘vermeld te kunnen worden. Behalve-het, 
gewonie-vlas „kweekten wij ook het witbloeijenden: 
hat - overblijvend wvlas-(Linum perenne) dan! welk! 
laatste’ mij inden winter van 18511852 doodgevro-. 
zenen tot hu toeslecht bevallen iss, +orl o/lop „ol 

„Bij -de-sabak-soorten heb: ik van iden: Heer. von» 
SIEËBOLD: uit-Japan den zoogenaaniden:Chineschen- 
tabak! gekregen:y welke-breedere bladen,heeft dan, 
onze gewone Stichtsche en welligt met nut nader 
konde beproefd worden; .” 

De-Apocynum{(Asclepias) Syriacum ;’of zijde- 
plant, welker beproeving in-den Vriend des Vatler- 


lands Deel HI 3 bl-56—51 en V ‚bl. 838-889 ; tot” 


het: winrien- van» eene:soort van zijde uit het zaad pluis 
der- vrucht wordtaanbevolen „heeft mij tot-nu toe gee=; 
ne. voldoende „uitkomsten. gevens, Zij verinerig valdigt / 


zich langzaam en heeft, ten minste in 18352: :Óp eene; 


ef ) vrij 


fi 


( 375 


vrij warme wrangrrrda ‘niet danzeer weinige vruch- 
eren gn GRA Verse ob ebanta, Jeod zad 
dhobervonelde „aartudog 
Onder de bij ons nog niet zeer algemeene moesge= 
_ wassen rekenvik--de zonderlinge ; Aidiersesoglneidide 
Kroon-uijen ‚eene verscheidenheid:van Allium Cee 
pay welke in'-plaats’ van ‘bloemen; ‘bolletjes in hare 
kroon heeft „ die vaak -op’ nieuw uitspruiten en aan den 
top: wederom bolletjes dragen, zoodat men dikwijls 2 
of: 3 prolificatiën boven elkander ziet; Het bijzonder 
riut van “deze plant is, “dat men: deze “bolletjes zeer’ 
vroeg in het voorjaar plant en dit gewas daardoor veel 
vroeger dan’ bij de voortplanting door zaad ‚kan ver= 
krijgen. „Ook. kan men ‘deze soort: dber'jange ons 
van dem wortel vermenigvaldigen. € SMA D Va DIe 
va de Hollandsche tuinen-kentmen- eenige bijzonde 
re” soórtenen \verscheidenheden van: moesgewassen ; 
well teGroningen niet bekend zijn: De tuinbouw is.hier. 
evehwel inde laatste»5 jaren langzamerhand àanmer=". 
kelijk verbeterd en ik hoop tot verdere vorderingen het 
mijtie te ‘hebben tegebragt, ‘door’ van dieibetere soor= 
ten aan onderscheidene warmoeziers en ‘andere per=, 
sonen - alhier te“-hebben' uitgedeeld; … Deze ‘hebben in 
1832 over het” algemeen zeer wel voldaan en zallen in 
het volgende jaar meer en meer verspreid worden: «> 
» Bij verscheidene ) dezer gewassen is mij het ‘nut, om 
groote vâden;’en bij de -bolplanten:groote bollen , 
it plaats van” kleine ‚bin den grond te brengen , uit 
vergelijkende proeven overtuigend «gebleken: Ik” Zàl: 
deze nr alle piet vermelden: / Reeds virer= 
EIUS’ maakt ii’ zijne voortreffelijke! Landgedichten: 
(Wy vw. 196-300) lop’ het nut van’groote zaaizaden op= 
lettend. - 


wIsdona oblloxo{l „nobsost pers uorsou 03 


KET i Om 


C 37 ) 


-{Omsommige gewassen‘ vroeg, te hébben:; doet.men; 
het best, steeds de kr onidd zaden tot zaaizaad te: 
gebruiken. Î 
wallie ben res ets rn vat aard met elkaa) 

„Ten slotte wilik hier eene lijst hijvtegkn. van boomen. 
en. eenige andere planten ‚welke „door. zware nacht= 
vorsten, tusschen den,g en 1 5 Mei /van,dit jaar, bijzon-. 
der geleden hebben. Van de: volgende gewassen’,eenige: 
van welke ook inden Aontus zijn opgrteekend ; waren; 
de bladen’ geheel zwart geworden,eu gestorven „zoodat, 
het‚-bijvelen ‘zeer lang-duurde eer zij weder goed in het, 
loof ‚kwamen , namelijk: „(Castanea vesca; Quercus: 
tinctoria (de iets later uitloopende gewone Eik, Quer- 
cus Robury had veel minder geleden) Aeseulus! 
Hippocastanum, Hagiuús”sylwaticay»Juglang, 
regia; cinereaynigrá (desiets later hitlasipentle 
Lstomentosa niet), Acer rúbrum ‚-Pseudoplata=: 
mus saccharinüm „ ‘Corylus Avellana; „Hiu-, 
mulus Lupulus, Ulmus campestris-(zeer sterk) 
L'ilia,euúropaea, Populus alba ‚fastigiata AP 
angulata niet), vele. JV ilgen ‚ Betula'alba:, po=: 
putifolia ‚Fraxinus excelsior; Crataegus. ost 
syacahtha ;Corniús mas, Pyrús- communis, Po=: 
lygonum Fagopyrum,-tatarieum/„enzi Tets, min=, 
der lederi-de, Rubus ldaeusy Berberis-vulgariss! 
Moriesalbá ; Medicago-sativá, (de roodeen witte 
hhlkathlâsans vrij) 5. Bind Malus enz. De Anus 
glutinogasondervond-geen. nâdeel ;-evenmin-de laat; 
uitkomende. Morus nigra en» Robidia Pseudaeas, 
cias „Deze! lijst: kans uit-elders. gedane, waarnemingen, 
zeker. nog-aanmerkelijk vorden, uitgebreid! en;verberr 
terd ;‚.doch.ik . „meende, daaromhet,bovenstaande. niet) 
te moeten terug houden. Diezelfde rinelinsessin schij! 
m0 ; nen 


hi 


MEN 


nen zich verre uitgestrekt te hebben. Later toch zag 
ik bij Haarlem en langs de Zuiderzee- kusten bij Har- 
derwijk , Elburg , enz. daarvan duidelijke sporen. 

Ik bezit in den Oee, tuin ook eene verzameling der 
verschillende soorten van /Wi/gen , welke in ons Va- 
derland wild of gekweekt voorkomen, en waarvan ik er 
verscheidene ontvangen heb uit dat deel van Zuid - 
Holland tusschen de Lek en de Waal, waar deze 
soorten voor hoephout, teenen , enz. door vele land bou- 
wers met bijzondere naauwkeurigheid worden onder- 
scheiden. Daar dit onderwerp echter uitgebreid is , 
de nasporing van derzelver verschillend gebruik en 
inzonderheid de botanische bepaling van derzelver 
wetenschapelijke namen veel zorg vereischen , wil ik dit 
tot een afzonderlijk opstel „of , me t eenige andere waar- 
nemingen , waaromtrent ik het geduld mijner lezers 
thans niets meer vergen wil, tot eene volgende gelegen — 
heid besparen. 

Groningen 15 November 1852. 


VVRAAAR LAD AAA UT DAAR 


vals Ailivoevaolloeigvar gros (dew asdraer lijke | 


apugolag soernntn and ar (lifrnegsor ran aaien 
eend enol bekt mdegnait oger 


ted ate indeed he erweer oee De ae verl Wed 
Br a un And ve Hater. un Vigil Sade 

f EAN BE to Aria WEL pe vn gold 4 enne He 
nn Ee 0 Rit OACILEN ANT desi BRC Es AEL Kd AN A bleke. ol ca 


or MRE ett: Starik AeneA zaan FUL } ee es 


IA AAE vroe Kal A 
hel vi { d 
" IA dl d y rd pedo, ie ijn’ 
Ë ‘ « Ke 
\ 1 í 8 
| Á 
É N Í 


BA 0% £ is 07 atd 


a 


(4 


gererEEN ertinid koet erneer weder ndeelk 
rabe, wetend» bs rabi: ad alseen solamakd jad ali 
varmigdueroge olglshinb-agemb iS zand „Jierb. 
aad aslacansnov cos oorrties: 5e aab dd deka | 
ES zt EPEN aid ooren overe! bek Vamorbadstegen: obonstiichoersv 
hav di neren ber uders vara eerst Arg Voo lie ran 

vhina „etrog bbele, teha. diterdorf dbogpanvo ds, Meenlikdanor 
pna hAl PI, Sla vaa Arnh friend hu 
anadbikatslde zoals antus ;trousdt etuodgaódembt mater metier 
weiden tigfzowr biorfgianodarvaa: srobisejits Saaie. 
evi sierde ias oroddhon, ojaeminlse sihr manltabisae — 
ae Migeecherg. DeenlWidhoptaorr Gtmelossh maw gridijeein Gol 
tigelenab dek geilnasdsartoeindid. knars vree 


ina weber dgiaas Satin dos, Íorugo dike nú 50 
vessel varerjdens bloboyy vol AL vreererrrraerr tgeen 


REEN is Ein bo 5 & dt Uilhede de wis blik u 


RRD ER SP kai he WEB a if aster Lln, 
CROMA EDER D withers Cles dn tire denn el Ae: vinde } 
Raf we ted Deth ette gens wd F3 varberder ijn on 
\ weiss Horen rend ak opte sen LEENE EN Ber. 
Bogor tiene Bg eh no, A out zo hennen. 


OR, EBER Shade he lere TR nifedriden, Bean wine 


EEN abn aten evennet Heats cir Rh daat 
KE eend ven in de APA AT Sie 8 

EAK Kik hs k 4 OMAP hal \ Ak pe A65 lk? kt: 
EE ORRAE RN A brea vordert mach wands, oe zag dishaake 


tf PRL: zat BED En : r 4 
ERMEE er alge aaa. dentata BVG gert en 


ì 
} 


if d 
» f $ wap ú 


BOEKBESCHOUWING. 


Fauna Boreali- Americana, or the Zoology of 
the Northern Parts of British America: con- 
taining Descriptions of the objects of natural 
history collected on the late northern land-ex- 
peditions, under command of Capt. Sir JOHN 
FRANKLIN. By JOHN RICHARDSON, M. D. 
etc. Assisted by WILL. SWAINSONand WILL 
KIRBY. Mllustrated by numerous plates. Part. 
I, containing the Quadrupeds, by 3. RICHARD- 
SoN. Lond., 5. MURRAY, 1829, 4, XLllard 
Boop.w., XXVIII P/.; 1 L.,m S., 6d. 


Ossenoon dit prachtige werk reeds in het jaar 1829 
het licht zag, schijnt hetzelve nog aan weinige Zoolo- 
gen van het vaste land bekend te zijn ; veelligt, dat de 
eenigzins hooge prijs, waardoor het voor zeer vele be- 
oefenaars der Natuurlijke Historie moeielijk verkrijgbaar 
is, daarvan wel als eene hoofdoorzaak zal zijn aan te 
merken. Intusschen levert het eene zeer gewigtige en 
dank verdienende bijdrage op tot de kennis der #'au- 
na van het Noordelijk gedeelte van Britsch dme- 
rika, welke in de laatste tijden aan de bemoeijingen 
van Amerikaansche, Engelsche en andere Natuuron- 
derzoekers zoo vele aanwinsten te danken heeft. 

De Schrijver van het onderhavige werk, door het 
aandeel, dat hij in de tweede zending naar den Noord- 
} pool, in de jaren 1822 en 1823, onder Kapitein PA R- 
BIJDRAGEN, D. VII, sr. 2. A RY; 


(2) 


Ry, gehad heeft (*), reeds met roem bekend , verge- 
zelde in 1825, 1826en 1827 de tweede land-expedi- 
tiën van Kapit. FRANKLIN naar de kusten der Pool- 
zee, en het zijn de Zoologische aanwinsten, op deze 
reis gedaan, welke hij in dit werk de geleerde wereld 
mededeelt; terwijl de uitmuntende Kruidkundige, 
Professor HOOKER, de bewerking en de uitgave van het 
Botanisch gedeelte heeft op zich genomen. In het thans 
te beoordeelen eerste deel van dit werk zijn alleen de 
Zoogdieren door den Heer RICHARDSON zelven 
(hebbende hij de bearbeiding der overige dierklassen 
met de Heeren SWAINSON en KIRBY gedeeld) 
beschreven , en, waarlijk , over het geheel op eene 
voortreffelijke wijze, hoezeer het te wenschen ware, 
dat hij daarbij meer bij vergelijking ware te werk ge- 
gaan, als wanneer welligt eene menigte zijner nieuwe 
soorten, als eenerlei met reeds bekende, zoude wegval- 
len. Dan, wij willen hieromtrent te minder aanmer 
king maken , vermits de omstandigheden hem daartoe 
waarschijnlijk niet hebben in de gelegenheid gesteld , 
en er gewis ook weinige Museums den Zoologen zulk eene 
ruime stof tot onderzoek en vergelijking aanbieden, als 
dat van het Koningrijk der Nederlanden. Overigens 
bepaalde zich de kring van des Schrijvers nasporingen 
en ontdekkingen tot dat gedeelte van Amerika „ het- 
welk boven den áge" graad Noorder breedte ligt, en 
tot het Oosten van het steenachtige gebergte ( Rocky 
Mountains), dat bijna uitsluitend in het bezit is der 
Engelschen. Slechts eenige weinige voorwerpen wer- 
den op een’ of twee graden Zuidelijker breedte bij= 
eenverzameld. In 


(*) Appendix to Captains Parry’s Second Voyage. Lond. 


1Bab, b. 


TE 
as 


Cd 


In zijne Inleiding geeft de Schrijver een overzigt van 
de Geographische verbreiding der Zoogdieren over die 
landstreek , hetwelk echter tot het nemen van uittrek 
sels ongeschiktiss weshalve wij ons alleen zullen: bepa- 
len tot een verslag der door den Schrijver onderzochte 
en beschrevene Zoogdieren , met opgave der kenmer- 
ken van de nieuwe of als nieuw voorgestelde soorten , 
en met bijvoeging van eenige oordeelkundige aanmerkin- 
Sen, waartoe wij ons door vergelijking van het Rijks 
museum in staat vonden gesteld, en die wij, ten einde 
alle verwarring. met des Schrijvers eigene meeningen 
voor te komen , deels tusschen [ ] ingesloten, deels in 
noten onder den tekst aangevoerd hebben. 

Et 
1e VESPER TILIO pruinosus sAY. Moary Bat. 
P- 1e 1. 

[Pertinet, ex. dentium formula „ad genus Nycti- 
céjus,(s.… rectius Nyeticeyx), RAFIN., eta vVEs- 
PERTILIONE (NYCTICKYCE) Noveboracensi 
ER XL: specie vix differt, ] 

2. VESPERTILIO subulatus sAY. Say’s Bat, 
Pp: 5. 2. 

3. SOREX palustris RICHARDS. American 
Marsh-Shrew. p. 5. 1. 

S. caudâ corpus [trancum] longitudine excedente , 
auriculis subvestitis vellere latentibus ‚ Corpore cine- 
rascenti-nigro , subter cinereo. ; 

‚ 4. SOREXx Porsteri RICHARDS. Forster’s 
Shrew- Mouse, p. 8.2. 

S. caudâ tetragonâ longitudine corporis , -auriculis 
brevibus vestitis, dorso xerampelino, ventre murino. 

[SoREx Porsteri GAPPER in Zool. Tourn. V. 
p- 201, tab, VIL] jo 

A2 H. 


(4) ' 


5. SORERparvus? Small Shrew-Mouse.p. 8.3. 

6. ScarLorPs Canadensis cuv. Shrew-Mole. 
p- 9e 1. 

Dentium formula, secundum cler: Auctorem: Prim, 
5, lan. 8, mol. ;2 (a en ’ Ma kg, == áá. 

spurii 7—7 “ verl 5—5 

7. CONDYLURA longicaudata ILLIG. Long- 
tailed Star-nose. p. 15.1. 

[A C. cristata ILLIG. vix, ac ne vix quidem, 
diversa.) 

8. Ursus AmericanusP ALL. American Black- 
Bear. p. 14. 1. gt 

g. Ursus Arctos? Americanus. Barren- 
ground Bear. p. 21. 2. 

Inhabitat regiones arborum steriles (quas Barren- 
ground appellant) Canadae superioris , ab oriente 
et septentrione lacus magni Servorum, ab U. Ame- 
ricano, uti videtur , statura majore, fronte convexâ, 
caudâ unguibusque longioribus, ab U. feroce autem 
velleris colore et unguium brevitate diversus. [Verisi- 
militer idem ac U. collaris FR. CUV, indigena Si- 
biriae.] 

10. URsUus ferox LEWIS and CLARK. Grisly 
Bear. p.24. 5. Tab. 1 (fo. anim.), tab. I, B (cran.) 

1ob. Ursus maritimus. Polar-, or Sea- Bear. 
p- 50. 4. 

11. PROCYON Zotor STORR. The Raccoon. 
p- 56.1. 

12, Meres Zabradoria-SABINE. American 
Badger.p. 57-1, Tab. IL | 

15. GULO lwscus ILLIG. The Woberene. 


p-á1.1. 
[Speciem hanc a G. arctico nequaquam esse di- 
stinctam , constat. ] 1á. 


Cas jj) 


14, MUSTELA. (PUTORIUS) vulgaris BRISS. 
The Common Weasel p. 45. 1. 

15. MusreLA (PurTORIUS) Erminea LINN. 
The Ermine, or Stoat.p. 46. 2. 

16. MusTEeLaA (Purorrus) VisonGMEL. The 
Vison-Weasel,p. 48. 5. 

[Est eadem certe species ac, M., Lutreola LINN. 
Num vero cls, Auctor recte huc ducat M. wtreoce- 
phalam HARL., adhuc dubium est; specimen enim 
hoc nomine in Museo Lugduno-Batavo hospitans , 
certe non ad Putorios, uti M. Lutreola, sed ad 
Martes genuinos spectat, forteque nil nisi varietas 
M. Martis LINN. est. ] 

17. MusTereraA Martes LINN. he Pine Mar- 
tin. p.ó1. 4. 

18. MusrTerA Canadensis SCHREB. The 
Pekan, or Fisher. p. 52.5. 

MusrerA Canadensis B, wvarietas. alba. 
White Pekan. p. 54. 


19. MerPuiris Americana, var. Hudsonica. 


The Hudson's Bay Skunk. p. 55. 1. 


20. LuTRA Canadensis SABINE. The Cana- 
da Otter. p. 57.1. 

21. LUTRA (ENHYDRA) marina STELLER. 
The Sea- Otter. p. 5g. 2. 

22. GANIS Lupus, occidentalis. The ler 
rican Wolf. p. 60.1. 

Var. A. Lupus griseus. Common Gray Wolf 
p: 60. 1. 

Var. B. Lupus albus. White Wolf. p. 68. 
Var. G. Lupus sticte [stictus]. Pied Wolf. 
p: 68. 

Var. 


(46) 

Var. D, Lupus núbilus. The Dusky Wolf. p. 
69. Tab. III (*). E 

Var. E. Lupus ater. Blach American. Wolf. 
Pp: 70. 

[Lupum Boreali- Americanums. Canadensem 
(CANEM gigantem TEMM.) ab Europaeo (CANE 
Lupo LINN.) omnino differre „ atque distinctissimam 
sistere speciem „nemo, quicanqüe animalia’ista vel 
obiter comparaverit , dabitabit. Ille enim (CAN1S gi- 
Zas TEM M.) multo major est, formisque longe ro- 
bustioribus gaudet ; caput ipsi multo- grandius atque 


rotundius ; rostrum crassum ét obtusum , afronte latä * 


atque convexiore abrupte sejunctum-; aúriculae‘basi la- 


tiores, apice acutae (ita ut forma sua magis conica) , 


insimul interstitio inter ipsas sito multo-breviores, et 
pilis densis longisque cireumeinctae , id-quod ipsarum 
brevitatem ad speciem adhucadauget; artus breves ac 
validissimi , podiis-latis digitisque erassis ; cauda villo- 
sissima, vulpinam aemulans; vellus, imprimis ad 
collum , longum, densissimum , maguâque lanac bre- 
vioris copiâ intermistum, plerumgque griseum albumve, 
in dorso, maxime postico ,taeniolis undulatis transver- 
sis nigris plus minusinsignitum , vel haud raro ex toto 
album nigrumve. — Lupus Huropaêüús’ autem s. 
GANIs Lupus LINN. cruribus distinguitur eleva- 
tis, capite sat angusto , rostroangusto acutoque , fere 
in eâdem linea eum fronte sito „ ‘auriculislongis, erec- 
tis , sibi invicem sat approximatis ‚ lumbis gracilentis , 
por 

(*) Cls. ‘Auctor ad hancce varietatem laudat GANEM nubi- 
lum sAY , quì toto coelo differt, et, ex nostra quidem opini- 
one, idem est ac C. Mezicanus LINN., adhuc ab auctoribus 
recentissimis cum CANE jubato DESMAR. perperam confusus. 


{ ) 


podiis- angustis, caudâ longe minus villosá , vellere 
multum rudiori , ex flavido-fusco cinerascente ‚ undulis 
transversis vix distinctis , ceteroquin interdum in ru- 
fulum , album nigrumve variante. Hinc species duae 
istae forte sequentibus definiri possunt: 

CANIs Lupus LINN.3 ex griseo fusco-flavicanss 
rostro acuto in eâdem Jineâ cum fronte sito; auriculis 
longis erectis ; cruribus elongatis ; caudâ incurvatâ 
longius pilosá, 

B. Rufescens. 

/. Albus. 

d. Niger. (CANrs Lycaon Auct. ex parte) 

CANIS gigas TEMM.3 villosissimus, griseus al- 
busve , tergo transversim nigro-undulato; capite cras- 
so rotundato; rostro obtuso a fronte abrupto; auricu- 
lis intervallo ipsas dirimente multo brevior:bus ; cruri= 
bus validis abbreviatis 3 caudâ deflexâ villosâ. 

„g-. Totus albus. 
'y. Griseo-albove nigroque maculosus. 
d.Griseus , dorso , ventre caudâque nigrellis. (Lu- 
PUS zubilus RICHARDS.) 
€. Totus ater. (CANTs Lycaon GRIFF. Anim. 
Kingd. IL p. 348. c. fig.)] 

235. CANIS latrans SAY. The Prairie Wolf. 
p- 75, Tab. IV. 

24. CANIS familiaris LINN. Domestic Dog. 
Pp: 75. 5. Nl 

Var. A. Borealis DESMAR. Esquimaux Dog. 

Dubium non est, varietatem hancaä C. gigante esse 
exortam. 

25. CANIS familiaris, var. B. Lagopus RI- 
CHARDS. Mare-Indian Dog. p. 78, Tab, V. 

Varietas elegantissima, C. latranti adeo similis, 

E ut 


(8) 


ut dubitare non liceat, hunc primigeniam ipsius es- 
se stirpem. 

CANIs famil, var CG, Canadensis RICHARDS. 
North-. American Dog. p. 80. 

Varietas uti videtur hybrida, ex prioribus duabus 
orta. 

GANIs famil, var. D, Novae Caledoniae RI- 
CHARDS. Carrier Indian Dog. p. 82. 

C. Vertago quodam modo affinis, originis in- 
certae. 

25. CANIS (VULPES) Lagopus. The arctic 
Fox. p. 83.1. 

Var. @., Fuliginosus. Scoty Fox. p. 89. 

26. CANIS (VULPES fulvus DESMAR. The 
American Fox. p.g1.2, Tab. VL 
“Var. Ô., Decussatus. American Cross Fox. 
Pp: 95. 
Var. y. Argentatus. Black or Silver Fox. 
p: 9f- 

27. CANIS (VULPES) Virginianus SCHREB. 
The Gray Fox. p. 96.5. 

28. GANIS (VULPES) vulgaris? The Fox? 
p-97:4- 

29. GANIS (VULPES) cinereo-argenteus 
SCHREB. The Kit- Fox. p. 99. 5 

C. velox SAY,secundumcel. RICHARDSON,a C. 
cinereo-argenteo specie non differt. 

zo. Ferris Canadensis GEOFFR. Canada 
Lynx. p. 101. Le 

51. FELIis rufa GULDENST.? Bay Lynx? p. 
102. 2 

32, Feuis fasciata RAFIN. Banded Lynx. 


p: 104. 5. 
93. 


(ég: ) 

55. GASTOR Fiber, Amerivanus. The Ame- 
rican Beaver. p. 105. 1. 

Var. B. Nigra. Black Beaver. p. 115. 

Var. G. Varia. Spotted Beaver. p. 114 

Var. D. Alba. White Beaver. p. 114. 

54, FiBER Zibethicus cuv. The Musquah. 
Pp. 11ô. 1. 

Var. B. Nigra. Black Musquah. p. 119- 

Var. C. Maculosa. Pied Musquah. p. 119 

Var. D. .dlba. White Musquah. p.119. 

355. ARVICOLA riparius ORD? Bank Mea- 
dow- Mouse, p. 120. 1. 

A. supra hepatico-brunneus (ex fusco fuligineoque 
mixtus) , subter plumbeus, auriculis mediocribus pilis 
obvelatis, caudâ longitudine capitis, pedibus albi- 
dis. 

36. ARVICOLA wanthognathus LEACH. Yel- 
low-cheeked Meadow-Mouse. p. 122. 2. 

37. ARVICOLA Pennsykwanicus ORD. Wil- 
son’s Meadow- Mouse. p.124. 3. 

A. xvanthognatha SABINE inFRANKL. Journ. 
p: 660. 

58. ARVICOLA Noveboracensis RICHARDS. 
Sharp=-nosed Meadow- Mouse. p.125. 4 

A. naso gracili acuto, auriculis prominulis, caudà 
squamatâ nudiuscula caput mediocre longitudine exce- 
dente, corpore super obscure fusco3 subter sordide 
murino. 

3g. ARvrcoLaA borealis RICHARDS. Northern 

„Meadow- Mouse. p.127. 5. 

A. pentadactylus, auriculis vellere conditis „ caudâ 
caput subaequanti, corpore villosissimo badio nigro- 
que subter cinereo. 

40. 


( zo ) 


40. ARVICOLA (GEORYCHUS?) helvolus RI- 
CHARDS. T'awny Lemming. p. 128. 6. 

A. naso pallido obtuso, palmis pentadactylis, capite 
fulvo nigroque, corpore helvolo subter vix pallidiore, 

41. ARVICOLA (GEORYCHUS) trimucrona=- 
{usRICHARDS. Bach's Lemming. p.130.7. 

À. auriculis vellere subeonditis , rostro nigro obtusi- 
usculo, palmis pertadactylis unguibus 4 lanceolatis-cur- 
vis; ungue pollicari ligulato tricuspidato, corpore super 
obscure castaneo , latere ferrugineo, subter cinereo. 

42. ARvrcoLA (cEORYCHUS) : Hudsonius 
RICHARDS. Mudson’s Bay Lemmings p. 152,8. 

45, ARVICOLA (GEORYCHUS) Gröntandicus 
RICHARDS. Greenland Lemming. p. 154. 9: 

A. exauriculatus, rostro aduto, palmistetradaetylis 
hirsutis aaninDe apice cylindrico peo lineâ 
dorsali nigrä. | 

[Secundum specimina ex insula Melvillein Museo 
Lugdino- Batavo asservataa G. laguro (MURE la- 
guro PALL.) haud diversus. ]_ ES 

44. NEOTOMA Drummondii RICHARDS. 
Rocky-Mountain Neotome. p. 157.1, Tab VII. 

N. brunnescenti=cervina subter alba, eaudâ floecosâ 
corpus longitudine excedente, : at 

[Habitu' “animal hoece”satis ‘discrepat a Nestdmis 
SAY ,’ad"familiam Murinorum speetantibus, pro- 
piusque accedit ad Myoxos, quibus ir la el, 
Auctore adnumeratum fúerat.] » 

Mus RattuúsLiNN. 1/hie Black Rat. p. 4. Le 

Mus rete FALL. 1 ‘he Brown Rät: p. 
vÁsD,e elibooo erkor aduorw: IL ed 

phare LINN. „Dhe Common Mouse. 
Pp. 141.35. ' 

45. 


Cam) 


45. Mus leucopus RAFIN. American Field- 
Mouse. p. 142. 4. 

[Vixac ne vix quidem a M. sywatico LI NN. distin- 
ctus. ] 

46. MERIONES Zabradorius 1L11G. Labra- 
dor Jumping- Mouse. p. 104.11, Tab. VIL 

[Quum descriptiones hujus animalis vitiosae vel im- 
perfectae, a diversis auctoribus et peregrinatoribus 
evulgatae, ipsius synonymiam quam maxime intrica- 
rint, pluresque species fictitias procrearint , optmis 
descriptionibus iconibusque, quibus tam cls. Auctor, 
quam els. ISIDORUS GEOFFROY elegantem istam 
bestiolam illustrarunt, adjuti, synonyma potiora ex 
schedulis nostris hie exponere haud superfluum duxi- 
mus : 

MEeERIONES Zabradorius ILLIG. 3 corpore su- 
pra fusco, subtus, artubus intus , oris. margine men- 
toque albis; läteribus flavicante-{fuscis a colore albo ab- 
dominis (pleramque) strigâ longitudinali flavidâ sejun=- 
etis 3 auriculis rotundatis ; caudâ corpore multum lon- 
giore, nudiusculâ , squamatà. 

Long-legséd Mouse of Hudsonsbay PENN. 
apud ZIMMERM. Geogr. Gesch. II, p. 558. 

„Die langbeinigte Maus der Hudsonsbay, DI- 
Pus Mudsonius ZIMMERM. Á c.p. 550, 260. 
SCHREB. Säugth.III, p. 861. 6. 

The Labrador Rat PENN. Aret. Zool.I,p. 132. 

“The Jumpings Mouseo/ Canada, piPus Ca- 
nadensis DAVIES in Linn. 1 Khad p“ 157; 
Tab: VIE,“ fig25,'6 (mala:) S maw Gen. ZoollI, 
1, P-192, Tab. 161, lig. DAV. 

Dirus Canadensis1LLIG.in Berl, Akad. WE- 
manit, f. 1804—18r1 ps eed 

ME- 


(az) 


MERIONESs Mudsonius EJusp. ibid. 

Gerbille de Canada, GERBILLUS Canaden- 
sis DESMAR, in Nou. Dict. d'hist. n. XIII, p. 
112. 5. 

GERBILLUS Daviesii RAFIN. Préc. de Dé- 
couv. somiol, p. 111. 

G. Hudsonius E3usp. in Amer. Monthl. Mag. 
1818, p. 446. 

Gerbille de Canada, GERBILLUS Canadensis 
DESMAR. Mamm. p. 521, 517. Ene. méth. Suppl. 
Planch. Tab.ll, fig. 5 DAVLESII. 

Mus Zabradorius SABINE apud FRANKL, 
Journ. p. 661 (ex specimine caudá mutilatdá.) 

Meériones FR.cUV. Dents des Mamm. p.187, 
tab. 75. 

Mérion Americain, MERIONES Americanus 
EJUSD. ib. p. 256. 76. 

GERBILLUS Labradorius HARL. En. Amer, 
P- 157. 

Labrador Jumping Mouse copm. Nat. Hist. 
II, p-97- 

Gerbilie de Labrador, GERBIJLLUS Labrado- 
ricusLEsS, Man. p. 256, 699 

Gerbille de la Baie d’ Hudson, GE RBILLUS 
Hudsonius EsusD.ib. p. 257 , 696. ) 

Meérione du Canada, MERIONES Canadensis 
EJUSD. zb. p. 258, 698. 

Canadian Gerbil, GERBILLUS Canadensis 
GRIFF. Anim. Kingd.V. p. 240, 624. 5. 


Labrador Gerbil, GERBILLUS Labradorius 


EJUSD. ib. p. 240, 625. 7. 

Meérione des bois, MERIONES nemoralis ISID. 
GEOFFR. in Dict. class. VIT, p. 525.. Planch. 
Livr. X , tab, 2, fig. opte Dr- 


Drrus Labradoricus riscH. Syn. p. 558. 20. 

D. Canadensis rIusD. ib. p. 359. 22. 

D. Hudsonius EJUSD. ib. p. 340. 

Jumping Mouse, MERIONEs Labradorius 
GAPPER in Zool. Journ. V‚, p. 205. 

KatséINDIs CHIPPEWAY.] 

47. ArcrTomys EmpetrasCHREB. The Que- 
bec Marmot. p.147.1 „ Tab. IX. 

48. ArcrTomys pruinosus GMEL? The 
Whistler. p.150. 2. 

A. vellere corporis antice rudi canescente postice ful- 
vescente, caudà pilosissimâ badiâ nigrâque. 

49. ArcrToMmys brachyurus HARL. Short- 
tailed Marmot, p. 151. 5. 

tARrcromys Mopax SCHREB. The Wood 
Chuck. p. 1535. 4. 

tArcromys (SpelRmoPnriuus) Ludovicia- 
nusORD. The Wistonwish. p. 154. 5. 

A. super cervinus pilis nigris interspersis : subter 
sordide albus, ungue pollicari conico majusculo , cau- 
dà brevi apicem versus fusco-torquatâ. 

A. Ludovicianus onp. Monax Missuriensis 
WARDEN. CYNOMYS soctaliset cinereus RAFIN. 
ARCTOMYS latrans HARL. [AM. Missuriensis et 
latrans Fiscn.] 

5o. ARCTOMYS (SPERMOPHILUS) Parryi 
RICHARDS. Parrys Marmot. p.158.6, Tab. X. 

A. auriculis brevissimis , corpore super griseo nigro= 
se creberrime albo-guttato, subter helvolo, vultu ba- 
dio, caudâ pedes posticos extensos tertià parte supe- 
rante planâ versus apicem nigrà margine extimo albes- 
centi subtus helvolá. 

ARCTOMYs Parryi, var. Ô. Erythroglutaea. 


P- 


Cm) 


p. 161. — Ab astaturâ aliquantulum minore , capite 
breviore, caudâ longiore , unguibus minoribus„ au- 
riculis magis ovatis diversa. Pedes et latus posterius 
elunium splendide rufescenti=fusca. 

Arcromys Parryi, vary. Phaeognathas p. 
161. Maculâ infra oculum utrumque circumscriptâ sa- 
turate badiâ insigais. 

51. ARCTOMYSs (SPERMOPHILUS) Bt hand 
TEMM? Phe American Soustic, p. 162. 7 

Á. ‘auriculis nullis, corpore supra gekte cre= 
berrime- albo-guttato subter ochreo , caudâ abbreviatâ 
ecorpori concolori , naso convexo-ferrugineo, palpebris 
labiisque albidis. 

(Testante cl°. Auctore eranium hujus animalis dme= 
ricani ab illo Ad. guttatilineÂ faciali minus curvatàos- 
seque frontali inter orbitas depresso differt. Quam ob 
rem et ob patriam stationemgque diversissimam vix du- 
bitamus , animal utrumgue specie differre, et Ameri- 
eano nomen argostictt proponimus.] 

52 ARCTOMYs (SPERMOPHILUS) Arichard- 
soniisABINE. T'awny Marmot. p-164. 8, Tab.XL 

53: ARCTOMYS (sSPERMOPHILUS) #'ranklint 
SABINE. F'ranklins Marmot.-p. 165. 9, Tab, XIL. 

FArcromys(sPERMOPHILUS) Beecheyt RI- 
CHARDS. Beechey’s Marmot. p 170.10, Tab. XIIL 

A. auricalis conspicuis, corpore super rufescente- 
albofuligineoque mixto minute maculato uudulatovesub- 
tercervino „ eaudâ elongatâ e nigro-canescente. 

Habitat in California. 

(Cls. Auctor huc spectare putat animal abHERNAN- 
DEZIO nomine Quauh- te - calott-quapachtlis. 
Coztiocoteguallin descriptum, quod abill, uron- 
TENSTEIN ad Sciuros, et quidem utanimal adul- 

tum 


(15 ) 


tum ad Sc. rufiventrem GEOFF R. (aquo Sc. aure- 
ogaster (sic!) FR. CU Vv. nobis nonnisi aetate differre 
videtur) ducitur. Gerte quidem descriptio Coz!ioco- 
tequallin melius in S$ezurwum istum quadrat, quam 
in SPERMOPHILUM Beecheyi, minus bene vero, 
quod HERNANDEZI Us suum Coztioco=teguallin 
in terrae foraminibus vivere dicat. Sed forsan locusille, 


ut’ plarimi alii, ab editoribus operis Mernandeziant 
corruptus fuit. ] 

54. ARCTOMYS(SPERMOPHILUS?) Douglas- 
si RICHARDS. Douglass Marmot. p. 172. 11e 

A. auriculis eonspicuis; corpore super antice prui- 
noso lineâ interscapulari nigrescente „ postice pallide 
brunneseenti maeculis fuligineis interstincto; subter 
sordide albescentis caudâ elongatâ cylindricâ pilis albis 
nigro=torquatis vestita. 

55. ARCTOMYS (SPERMOPHILUS) Zateralis 
RICHARDS. Say’s Marmot. p. 174.12, Tab XIIL 

56. ARCTOMYS: (SPERMOPHILUS) Moodzi 
SABINE. Leopard Marmot. p. 177.15, Tab. XIV. 

57. SCIURUS (TAMIAS) Lysteri RAY. Z'he 
Hackee. p 181. 1, Tab. XV. 

Se. dorso brunnescenti-grisco postice helvolo lineâ 
centrali nigrâ percurso, lineâque in utroque latere al- 
bà breviori latiori super subterque nigro-marginatâ , 
ventre albo , caudá breviusculâ. 

Sc. striatus, [À. Americanus LINN. TAMIAS 
Americans KUHL. 

58. ScIURus (TAMrAs) guadriviltatus sAY. 
Four-banded Pouched-Squirrel.p. 184. 2, Tabe 
XVI. 

59. SCIURUs MudsoniusPALL. The Chicka- 
ree. p. 187.35, Tab. XVIL. 

Var. 


( 16 ) 


Var. g. Columbia. Pine Squirrel. p. 190. 

6o. Scrurus niger LINN. Black Squirrel. p. 
191. á. 

[Ex observationibus tam a cle. Auctore ‚ quam a D°. 
GAPPER (Zool. Journ. V‚, p. 206) factis liquet, 
in Canada superiore Sciuri degere speciem ple- 
rumque ex toto nigram , interdum maculis abdominis 
dilute fascis insignitam , rarius subtus omnino dilute 
fuscam, et a Sc. Mudsonio, capistrato, cinereo 
et Carolinensi reverà diversam. Idem videtur ac 
Quautechalotl HERNAND, (quem cls. DE PPE sat 
vulgarem in montibus borealibus minus elatis Mewicae 
reperit, et quem ill. LICHTENSTEIN pro varietate 
Sc. rufiventris habere inclinat) s. SCIURUS ziger 
LINN. et verisimiliter icon quoque a cle. FR. CU- 
vier (Mamm. Lith. Livr. 54. ) exhibita ad ipsum re- 
ferendaest , minime vero SCIURUS niger SCHREB. 
(Säugth. Tab. 215. — Black Squirrel PENN. 
Hist. II, Tab. 26, fig. 2), qui nil nisi varietas $c. 
capistrati.] 

61. Preromys Sabrinus RICHARDS. Severn 
River Flying Squirrel. p. 195. 1. | 

Pt, superne rubescenti-brunneus, caudâ planiuscu 
lâ corpus subaequante dorsoque concolore, lobulo mem- 
branae volitantis rotundato. 

(Scrurus /ludsonius GMEL.) 

PrrERrOMYS Sabrinus, var. (3. Alpinus. Ro- 
ely-Mountain Flying Squirrel. p. 195, Tab. XVIII. 

Pt. super luteo-fuscus, caudâ planâ fuligineâ corpus 
longitudine excedenti, margine membranae volitantis 
recto. 

GEOMYS RAFIN. Sand- Rat. p. 197, Takk VII, 
G, fig. 1—6 (cran. et dent.) 

[Ge- 


ne TD ine SN 


" 


EN 
2 


BE ies 


KOR 


. \ 

[Genus hoeee omnibus fere suis characteribus, et 
imprimis singulari dentium molarium structurà adeo 
cum Saccophora KUHL s. Ascomy LICHTENST. 
eoncordat, ut utrumgue pro uno eodemque declara- 
re non ambigeremus, nisi cls. RICHARDSON generi 
Geomys sacculos buccales zzternos (*) vadseriberet „ 
qui in Saccophoris externi esse dieuntur. Attamen, 
rem de sacculis bueealibas revera externis nobis non- 
dum ad liquidam perduetam videri ingenue fatemur 
multumque suspicionis nóbis movere , quod facies illo- 


‘rum interna (s- potius illa „ quam ixzternam putant) 


pilis convestita tradatur, Quâ de causâ omnes naturae 
indagatores, imprimis Mmericanos, quibuscunque 
oceasio detur-, animalia ista notatu dignissima (+) viva 
observandi et inquirendi , etiam atque etiam precamur 
et exhortamur , ut fabricam sacculoram buccalinm ac- 
curatissimÂâ illastrent anatomiâ , omhemgque sic tollant 
dubitationem.} 

62. Geomys Douglassii RICHARDS. Colum- 
bia Sand- Rat: p: 200. 1. | 

G. super fuligineus subter pedibusque pallidior , cau- 
dâ dimidium corporis superanti. 

FGEOMYS wmbrinus RICHARDS, Leadbea- 
ters Sand- Rat. p. 202. 2, 


G. 


(*)» The Cheek-pouches opening into the mouth by the side ofthe 
molar teeth” et paullo infra » Their interior is very glandular, 
particularly round the orifice that opens into the Frou ele. 


(#) Etenim tam ill. LicurTEnsTEin, quam cls. Rren aa p- 
son ceterique auctores, qui de Saccophoris animalibusque co- 
gnatis scripserunt, specimina, ni fallor, tantum mortua et ef- 
farcta examinare potuerunt. 


BIJDRAGEN, D. VII, sT. 2. B 


(28 ) 


G. super umbrinus subter griseus , gulá pedibusque 
albidis , caudâ griseâ vestitâ Jongitudine capitis. 

Habitat in Ludopteiana austrino-oceidentali. 

65. Gromys? bursarius RICHARDS. Canada 
Pouched- Rat. p. 205. 2 

[EstsaccOPHORUSbursarius KUIL s. Asoer 
Mys Canadensis LICHT. ] 

64. Gromys? talpoïdes RICHARDS. Mole- 
shaped Sand- Rat. p. 204. 4» 

G. super subterque cinerascenti-niger „ gulâ caudâ- 
que brevi albis , pedibus posticis subtetradaectylis. 

DIiPLOSTOMA RAFIN.? Camas-Blat, p. 206. 

[Hocce quoque genus Saceophoris quam maxime 
affineest, praeprimis,quum ipsia ele. Auetore (secundum 
specimen quidem unicum mortuum cranioque destitu— 
tum) sacculi buccalesexterni neque ullâ ratione cumi cavo 
oris cohaerentes , amplissimi, antrorsum aperti, unâ spe- 
eiem euculli os, dentes primores et extremitatem maxil- 
lae superioris ambientis formantes , extra intusque pi- 
losi, attribuuntur. Dentes primores vero, quorum 
superiores rectâ truncati, inferiores apice rotundati , 
et utrique antice laevigati describuntur , ab illis Sac- 
cophororum multum differre videntur. Sed, uti 
jamjam memoravimus , observationibus iteratis et in 
animalibus vivis vel sptiritu vini conditis institutis opus 
est, antequam de generum istorum discrimine aliquid 
eerti statuere lieeat. ] 

65. DrPrrosTOMA? Bbulbivorum RICHARDS. 
Camas- Rat. p.206.1, Tab. XVIII, B. 

Corpus supra e flavicante badium, subtus fuscum: 
multo griseo mixtum 5 labia, mandibula, margo the- 
saurorum et spatium exiguum circa anum alba, 


A- 


(‘49 ») 


APLODONT IA (*)R1CnaRDs. Sewellel. P. 210, 
Tab. XVIII; Cy; fig. 714 (eran, dert. et podia). 

[Genus Sciuris et Spermophilisproximum, den- 
tiumquêé molariem’ simplieitate et laevitië “hee non 
caudae brevitate parumper aberrans.] ’ * 

66. APLODONTIA leporina-RICHARDS. The 
Sewellel, p. 211. 1. d KE AE wan 
"67. HysTRix pilosus CATESB. [dorsata 
LINN.] Canada Porcupine. P- 214. 1. lige 

68. LePvs Americanus ERK Phid Ameri- 
can Hare. p. 217. 1. EE 
_ 69. Lerrus elactalis LEACH. Polar Hare. p. 
221. 2. ke, | 

“70. LEPus Virginianus HAR. Prairle Ha- 
re. p. 224. 3. \ MALEN 
_71. Lepus (LAGom ys) Princeps RICHARDS. 
The Little Chief- Hare. P:227.4, Tab. XIX. 

'L. fuscus subter griseus „ capite brevì, auriculis ro- 
tundatis. e% Ari) et: 
72 EQuys Caballus-TANN. The Morse. p. 231.1. 

75 GERVUsS Alces LINN. The Moose- Deer. 
Vrh PARA ] 1e 

74. CGERVUS Tarandus LINN, Ze ‘Rein 
Deer, or Caribou. p: 258. 1. 

Var. a. Arctica. Barren-Ground Caribou. 
P-241, C, fig. capit. et corn. P- 240. 

Var. B. Sywestris. Woodland Caribou. P: 250. 

75. GERvus strongyloceros SCHREB. The 
Wapiti. p. 251.53. 

76. GERVvUS macrotis say. The Black-tai- 
led Deer. p. 254. 4 ‚ Tab. XX. Nar, 
ed 

(') Rectius Zaplodon, ab &rdoos et ódoós, 

B 2 


€ „20 5) 


‚or Be „Columbiana..pr 207 sarnoaors / 
97, GERVUS dendelnad DOUG Ls) onale 
ggn” wad Jo vain? van 
…[Forsan a C. Pireiniano GME L. non diversus.] de 
78. ANTILOPE furcifer HAM.SMIT He Pr ong” 
horued Antelope. ‚ps 2Ôm1, Tab. XXL 
[Habitus omnino cervinus , maxime Ca preoli. Ie 
„79e GAPRA Americana: RICHARDS. „Rockhy- 
Mountains Goat. p. 2681, Tab. XXL, 
(RuPrcAPRA, Americana, BLAIN Ve Antilope 
lanigera H. SMITH.) 
80. OvIsmontana GEO, FER. „Rocky. Mountain 
‘Sheep. p. 271. 1, Tab. XXIIL 
81. Ovanos moschatus BLAINV. Musk, Oz. 
Pe 275. 1e dE een 
„82, Bos Americanus GMEL, American Bison. 
P- TALK dT A EER 
ge GoNpyLumamacrura HARLe.Lhick- ej 
led Star-nose. p-284.5, Tab. XXIV. abn 
…, ECls. copmAN-affirmat, caudam ‚C.eristatae 
masculae, oestri tempore, insigniter intumescere, ita ut 
verisimillimum =* @. macruram ab illa specie non 


differre.)… … HUIL au Neu vaäd 4 


J. B FISCHER, 


NE 


idd 


mk À 
„oes! ad illustrandas ‘coloris ‘mutatiònes in 
Chamaeleonte, quasedidit 5. VAN DER HOE- 
VEN, Lugduni Batavorum apud 3. C. CYr- 
VEER, 1851. 


O, deze fraaie Af beeldingen „welke met de meeste 
naauwkeurigheid en met ware sierlijkheid. de hoofd- 
zakelijke kleursveranderingen van den. Chameleon 
voorstellen „meen. ik onze lezers aandachtig te moeten 
maken. — Eene zeer wel geschrevene uiteenzetting der 
kleursverscheidenheden van dit belangrijk dier , alsme- 
de, eene opgave van derzelver oorzaken, vergezelt de- 
ze platen. — De Schrijver meent deze kleursveranderin= 
gen niet alleen aan het lieht „ maar ook aan verschillen- 
de andere oorzaken „ als gemoedsaandoeningen; warm= 
te en koude „te moeten toeschrijven. — Hoewel den in= 
vloed. van deze niet geheel willende:betwisten:; blijf ik 
_echter ‚steeds,bij mijne vroeger geopperde meening (*),, 
dat het licht dezelve voornamelijk voortbrengt.» « » 
Î „We Va oo 
Lari $ he vid Di 


r EP EGM 94 


(*) Z. Natuur- en Ontleedkundige opmerkingen over den 
Chameleon , Amsterdam 1827. 


WETENSCHAPPELIJKE BERIGTEN. 


1. het Edimb. Journ. of Scienc., N. VIJL, 
NewSeriés,: p. '3oo—520, vindt men-een stuk van 
BREWSTER, over de wet; volgens welke de tempera- 
tuur van den aequator naar de noordpool afneemt. 
Nav gestrand te hebben, dat de formule vân TOB. 
MAYER" 

els vi D= 58e + 68 den, 2 Breedte 
uiêt’ aten aan de gedane waarnemingen, geeft 
BREWSTER de formule 

T == 812 Gos. Br. 
en:toetst dezelve aan de emiddelde temperatuur van 
50 ‘plaatsen, bijna alle gelegen onder eenen meridi- 
aan, die door ‘het westen van Europa gaaten van den 
aequatorvaf totop 65° N. B., alsmede aan de door sc o- 
RESBY gevondene gemiddelde temperatuur voor 76° 
45'en 78°.N: B. : hj vindt, dat voor al deze breed 
ten de berekende temperatuur meestal minder dan 1° 
van de waargenomene afwijkt ; slechts in 10 gevallen is 
dit verschil grooter dan 1°, en daaronder maar één 
verschil boven de 2°, 

Daar echter de menigvuldige waarnemingen, zoo wel 
van VON HUMBOLDT als van anderen, bewezen heb- 
ben , dat onder gelijke breedte de gemiddelde tempe- 
ratuur in Amerika lager is, dan in Europa ; daar uit de 
waarnemingen van PA RR Yy vooral blijkt, dat op hooge 
breedten ditzelfde plaats heeft (want, volgens sco- 
RESBY, is op 78° N. B. in de zee van Spitsbergen de 
gemiddelde PR 17° Fahr., en op 744° bo- 

ven 


( 25 ) 


ven Amerika, volgens PARRY, 1° 53 Fahr.)3 daar 
eindelijk het bekend is, dat ook in Azië de tempera- 
tuur op gelijke breedten lager is, dan in het Westen van 
Europa, zoo besluit Br. , dat de pool der aarde niet 
het koudste punt van het Noorder halfrond is, en dat 
er twee punten van grootste koude op niet veel 
graden van den pool af zijn, en in meridianen, die . 
bijna loodregt staan op dengenen , welke door het Wes- 
ten van Europa gaat. 

Uit vergelijking met de waarnemingen, op hooge 
breedten gedaan, vermeent BREWSTER de Ame- 
rikaansche koude-pool te moeten plaatsen op 80° 
N. B. en 100° W. L. van Greenw. en de Aziatische 
op 80° N. B. en g5° O. L. van Gr. Hij stelt de tempe- 


ratuur van de Amerikaansche pool op — 35° Fahr, 
(— 20° cent.), en van de Aziatische op + 1° Fahr. 
(— 17° cent) 


Hij zoekt vervolgens eene formule ter berekening 
van de gemiddelde temperatuur voor alle meridianen. 
Uit de overeenkomst van de gedaante der Isothermische 
lijnen met de Isochromatische krommen meende BR. 
eerst, dezelve te kunnen berekenen door het produkt 
van de sinussen der afstanden van de plaats tot de 
twee koude-polen ; maar deze wet stemde niet overeen 
met de daadzaken. Meer overeenstemming daarente- 
gen vond hij door de formule 

T == ASin.D+B, 
alwaar D den afstand der plaats tot de naastbijzijnde 
pool beteekent, en A en B twee standvastige coelfici- 
enten. 

Door vergelijking met de waarnemingen, vindt hij 
voor de nieuwe wereld : 

A=86°5; BS — 55° 
en 


(4) 


ext voor de oude wereld 
wrom sb UN == 8108 Biz 4 10 

De-formiutes van “BREWSTER zijn alle voor de 
schaal van Fahrenheit. 

Uit vergelijking van hetgene oude Schrijvers omtrent 
de temperatuur van Azië en Europa verhalen, met 
hetgene tegenwoordig plaats heeft, vindt Br. het niet 
onwaarschijnlijk ‚ dat de koude-polen even als de mag- 
netische polen eene omwenteling om de aardpool 
hebben.’ W.W. 

2. Im eene verhandeling van FORBES, over den 
Sy mpiesometer van ADTE, vindt men eenige reeksen van 
zeer naauwkeurige waarnemingen Ómtrent de meerdere 
of mindere’ gevoeligheid van lacht en kwikthermome- 
ters. Uit dezelve blijkt, onder anderen, dat bij een 
verschil van temperatuur tusschen de lucht en eenen 
thermometer, die van buiten in die lucht gebragt 
wordt, van 15° Fahr., 5o minuten tijds noodig zijn , 
eer de thermometer de temperatuur dier lucht aange 
nomen heefts voor 10° verschil 44’, en voor 5° ver- 
schil 54%. (Adimb. Journ. of Sc., N. VI, New Se- 
ries, p. 106-111.) W. We 

5e Porrer heeft proeven genomen, om te be- 
palen de hoeveelheid licht, welke door glassoorten 
onder verschillende hoeken van invalling teruggekaatst 
wordt. Terwijl metalen eene des te geringere hoeveel 
heid van bet licht terugkaatsen , naarmate de inval 
lende lichtstraal eenen grooteren hoek maakt met den 
normaal: op het vlak van terugkaatsing „, heeft bij door- 
schijnende ligchamen het tegenovergestelde plaats. Hij 
nam stukken erown=plate en flint-glass, sleep de beide 
evenwijdige oppervlakken , en mat de hoeveelheden 
licht, 1°. welke door het eerste oppervlak terugge- 

kaatst 


€ 25 ) 


kaatst wordt, 2e. welke door beïde oppervlakken terug= 
gekaatst, 35° welke doorgelaten wordt, Door vergelij= 
king'der laatste met de’ vorige hoeveelheid werd hem 
bekend , hoe veel licht opgeslorpt werd door het glas. 
Voor de 5 genoemde glassoorten vond hj, dat de 
hoeveelheid licht, welke door het eerste oppervlak te= 
rug gekaatst wordt, over verschillende hoeken van in- 
valling uitgedrukt kan worden door de formule 


2 


r4b—x 
in welke ij de hoeveelheid teruggekaatst licht; 
x de sinus van den invallingshoek ges 
r de straal ‚ je pe 
en a,b en e drie ständvastige grootheden zijn , 
die voor verschillende doorschijnende ligchamen ver- 
schillende waarden bekomen. Deze formule is de 
vergelijking eener hyperbool, op hare asymptoten. 
(Edimb. Journ. of Sc., N. VII, New Series, p. 55-67. 
Ì W. We 

4. Onder andere hoogst belangrijke zaken „ door von 
HUMBOLDT in eenen brief aan ARAGO medege- 
deeld; behoort ook de slotsom van vele magnetische 
waarnemingen, die hem leerden, dat de magnetische 
aequator in massa en voortdurend van het oosten naar 
het westen verplaatst wordt. (Bull, Math., Avril1831.) 

G.J. Me 

5. Over atilöspritisend elektriciteit, onderschei- 
den naar de onderscheidene winden, bij welken regen 
valt „ vinden wij in het Jahrbuch der Chemie und 
Physik van 185o en hieruit overgenomen in het Bull. 
Math. , Juin 1831, p. 559, schoone opteekeningen 
van Prof. SCHLÜBER, gedaan gedurende 14 maan- 
den te Ellwangen en 16 EN te Stuttgard, over 412 
maal 


Ĳĳ=ad 


grand) or 


(26 ) 


maal regen. De uitkomsten van deze waarnemingen - 
opgeteekend zijn: dat de + E zich inzonderheid in 
regenbuien , die van het N. of N. W. en N. O, komen, 
bevindt ; minder in Z. en Z. O. en Z. W., in welke 
laatsten — FE tweemaal zoo veel voorkomt als + E. 
Eenig gering verschil heeft hij tusschen het westen en 
oosten kunnen opmaken. 

Voor de massa regenbuien was —E: 4E =155: 
100. De gemiddelde sterne van +E:—E==6g: 43. 

G.J. M. 

6. BoNyvor heeft door » atmospherische el. water 
ontbonden, door eene punt, in den dampkring ver- 
heven , el. opgevangen en deze punt in eenen zeer dun- 
nen draad doen eindigen , die in- water gaat. 

Indien hij el. slagen voerde door eene zeer enge 
buis, waarin hij potasch of chloruretum argenti had 
gedaan en door dezelve twee metalen draadeinden had 
laten gaan, zag hij zilver aan het glas aangeslagen en 
potassium, telkens als het ontstond , weder verbranden. 
(Bull. Math, Juin 1851.) G.J. M. 

=, Indien men de uitkomsten der proeven over de 
zamendrukking der gassen tot druipbare vloeistoffen 
van DAVY en FARADAY vergelijkt met die van 
DULONG en ARAGO, over de veerkrachtigheid van 
den waterdamp „ zoo komt men tot de belangrijke ge= 
volgtrekking , dat even groote temperatuur- verschillen 
even veel verschil in veerkrachtigheid geven voor gas- 
soorten en waterdamp. H.W. DO YE geeft hiervan in 
POGGENDORFF’s Annalen 1851,N.10, S. 290, de 
volgende voorbeelden op : 


E Pro- 


(ap 3 


u ef °%) 


ep COT proyosropuo "wy GT 100A 
°QO GT ee 
"Bret fq Surpparp uy £'9 
Ge EE preyosropuouny G I00A 


L FIE — — 05 
‘Cfogee Gq Supp "ury 95 


LSI preyostopuo "uny 9T 1004 
LLT —— 05 
gh _ hqSunppurp "uy 9G 
SL pleyostepuo"wry 9 1004 
GGG me mr 
6rgs Aq Suppperp "uy og 


19e AA 


IEM 


TEAM 


Jaje AA 


“cot proyostopuo "wy G°T 100A 


Kmmmnnsmnne 


To EE 
“Ot + fqSupprp ‘wy 99 


eruowuwy 


KLAS preyosropuotwiy G _100A 


"1 Qt UI — —_ 05 


6 “c urw Aq Suryyarp “wr Ge “yyoorpÁy 'povy 


proyosIopuo “IV en TO0A 


er CIE 


O5 


ISI uIw — 


“o — AqSupparprmy9s quo py 
LTA _preyoszopuo “wiy 9 100A 
9 is ei 


ztol + fq3unppip:unyog Hoze'xO od 


ORE: 


ö. Ca VEN TOU beeft, ioduretum zand door heet 
water AR nde, opgemerkt, dat dit’ niét onop- 
losbaar, ‘maar integendeel goed oplosbaar en in schoo= 
ne ddadele schubjes kristallizderbaar is. Volgens 
proeven van CAVENT GU, schijnt erook een sub-iodu- 
retuim prtmbi te bestaan. (Journal de Chimie Mé- 
dicale, Avril 1851, 233} | | Bd Mm. ve 
g. Á. CHEVALIE d, telkens jeekie kleine neus-on- 
gesteldheid krijgende , ‚als hij, zijne provisie snuiftabak 
verbruikt zijnde „ een nieuw mengsel ‘van gewone met 
betere snuif had gemaakt ‚ zagal spoedig, dat snuif, in 
looden ‘doozen bewâard , van- dit lood iets opnéemt , 
datrer zelfs in 2 pond tabak van 5—15 decigrammen 
van cen löödzonf (naar den tijd , gedurende welken de 
snuif in de doos is bewaard geweest , onderscheiden) 
in de snuif kan voorkomen 3 dat dit bestaat uit een 
mengsel van acetas-car bonas-hydr rochloras- en sul phas 
plambi; dat de twee eerste zouten in groote, de twee 
laatste in zeer geringe hoeveelheid er in voorkomen. 
CHEVALIER geeft raad aan de-nasales, om de 
snuif in tinnen , of mêt vernis of‚papier bekleede loo- 
den doôzen te bewaren. (Journal de Chimie Médi- 
cale, Avril 1851, Pp: 245). G.J M, 
10, Indien de aard ‘van dit Tipleghske het niet ver- 
hood, zouden wij gaarne een etik van CHEV ALTER 
in deszelfs geheel medegedeeld hebben, over de Schei- 
kundige onderzoekingen met valsche akten en geschrif- 
ten in het werk Ste telles ‚ te vinden in het Journal 
de Chimde Meédicale ‚ Mars 1851, p. 166: Zulke 
mededeelingen zouden nog een bijdoel kunnen hebben, 
De Hooge Regering van óns land , of die in het algemeen 
het ‘bestuur in handen hebben en daardoor de beoe- 
fenipg van de Scheikunde in ons land kunnen bevor- 


F de- 


( B } 


deren „tof rtegenwerken , zouden door, deze,en soort 
gelijke ‚ voorbeelden zich ‚meer „en, meer, kunnen.over- 
tuigen, dat, de, Scheikunde hare.groote nuttigheid 
heeft en „wel verdient voorgestaan Le worden „dat de 
toom; der maatschappij: „de handhavingder „wetten, 
het. grootste „belang, bij, de beoefening.der Scheikunde 
heeft. In „onsdand, verdient dit bijzondere opmerk 
zaamheid „yaar men den naam: irt Schet- 
kunde bijna niet heeft hooren noemen.” ‚7 ‚or 
CHEVALIER heeft door microscopen vooreerst,de 
de onderz ocht vaii het papier „en daardoor „mer 
nigmaal. gelegenheid gehad hebbende , om valsche ak- 
ten: van regtswege te onderzoeken „dikwerf aaneenhech- 
ting vansstukken papier „bedekking van de handteeke 
ning‚met eene pap op /het,papier kunnen ontdekken; 
onderscheid van inkt bij-vergrooting kunnen bespeuren 
en.‚ivan „de, niet awant gekleurde. plaatsen, der „letters 
vande handteekeningenhet geschrift, „Hij heeft voor 
Seheikundige hulpmiddelen gebruik, gemaakt van water; 
alcolrol;„lakmoes-papier en van. Scheikundige weder= 
werkende middelen geschikt „om oud. schrift te does 
herlezen. Wij bevelen dit stuk ter lezing aan degenen 
aans, die de nuttige toepassing der, wetenschap: op‚prijs 
stellen. , … G. Ja. Mebroyr 
„ile GETGER, LIEBLG eu BRANDES, geven, yan 
1852 af aan, uit: Agnilen der, Pharmacie, en dit‚in 
plaats vanhet …4r BAN desr, aeteanies eins. 
nòöndlichen, Teutschland:;van BRANDES en, des 
Magazins für Pharmacie, eerst dooriGEIGERS 
sedert 1831 ,door GEIGER en LLE BIG uitgegeven. 
Bij ‘den nieuwen, aangekondigden. titel krijgen wij er nog 
eenen anderen , die,de vervolgbauden op het A rc/in 
en het Magazin. zullen aanduiden, „Maandelijks 


rd 1 vr Bs 


( 5o ) 


verschijnt er een Ne, van 7—8 vellen druks, De 
omvang van dit Journal blijft dezelfde , als die der ge- 
zamenlijke Journalen; — Wij mogen van deze vereeni- 
ging van die uitmuntende mannen, die zoo veel voor- 
deel aan de bevordering en verbreiding der wetenschap 
hebben toegebragt, een Tijdschrift verwachten , dat in 
wc, ruim de twee thans geëindigden evenaren zal. - 
G.J. M. 

12. In het Zesde Deel , 2e St. , bl. 80 , van deze Bijdra- 
gen deelden wij, N°. 54, een wetenschappelijk berigt 
mede over het watervrij bereiden van Spiritus nitri 
dulcis, en‘ het daardoor lang'zonder zuur te worden 
bewaarbaar maken van dezen verzoetenether. De aldáar 
van BRAUN opgegevene wijze Wordt in GETGER’sen 
LIEBIG’s Magazin, 1831, N°, 16, S. 89, door den 
Apotheker scrmiprT van Stuttgart voor ondeugd- 
zaam verklaard; Deze meent, op den reuk te oordee- 
len , dat door den murias calcis , over welken volgens 
BRAUN de spiritus moet gerectificeerd worden , de f 
Spiritus nitri duleis gr ootendeels in Spiritus salis ailes 

veranderd wördt. Daarom gebruikt scu MIDT drooge 
aluinaarde en destilleert hierover bij zeer zachte warm- 
te den Spiritus, die daardoor watervrij en bewaarbaar 
wordt. G.J. M.C 

15. BERTHEMONT deelde'‘in het Journal de 
Pharm., Aout 18351, p. 456, eene nieuwe berei- 
dingswijze mede , voor de iodureta hydrargyri. Deze 
bestaat hierin , ‘dat men in de juiste evenredigheid dex 
bestan adealn: } 
dus voor protoioduretum 38,40 iodium en 61,60 kwik 
\_ —-deuto —— 55,49 —— en 44,51 — 
te zamen in eenen mortier zal wrijven , een weinig al- 
cohol zal toevoegen , om de verbinding hier door te 

be- 


( 31) 


bespoedigen , en dit naderhand van zelf zal laten ver= 
dampen. Hij houdt het iodium voor innig „dat is 
scheikundig met het kwik verbonden ‚ als ‘het eerste 
groen-geelachtig „het tweede rood: onder het wrij= 
ven geworden is. … RE 

Hoe zeer men op deze wijze de genoemde iodureta 
bereiden. kan ‚200 is noch voor scheikundig; noch 
voor „geneeskundig gebruik deze navolgbaar te verkla= 
ren. „Vooral niet, nu wij zalk eene goed koope en een= 
voudige bereidingswijze kennen „ om door praecipita— 
tie ‚het deuto-ioduretum zoo sclioon door sublimatie 
te bereiden, GHT. M. 

14. Volgens nERMESTÄDT bevat het in den han= 
del voorkomend Todium 12 procent Bromiam. Men 
kan. beide van elkander scheiden ‚ door het in den han= 
del voorkomend Iodiumi met potasch te verbinden, 
dit in water op te lossen en hier ehlorgas door te drij- 
ven „ en deze vloeistof dan met zwavel-ether te behan= 
delen , welke het Bromium oplost. In het overblijfsel is 
zuiver lodium aanwezig, dat op de bekende wijze wordt 
afgescheiden. Ook bevindt zich het Bromium , behalve 
lodium, in de Spongia Marina en in de Conferva Hel 
minthochortos. (FROMSDOR FF, Neues Journal 
der Pharmac., 22" Band, 2s Stück.) _C.A.KoP. 

15. Volgens nERMBSTÄDT bliĳfter, wanneer nien 
een. deel rookend salpeterzuur van 1,500 spec. gew. met 
3 deelen alcohol van 0,300 spee. gew. vermengt en 
overhaalt, eene naar Arabische gom gelijkende zelfstan= 
digheid , en alzoo eene kunstige gom terug. (TRoms- 
DORFF, Neues Journal der Pharm., 22" Band s 
2° Stück.) C. A. KOP. 

16. In het Journal für Technische und Oeco- 
nomische Chemie, Bd. 11, heeft LAMPADIUS 

ee- 


(52) 


eene niewe: wijze medegedeeld „om:platinum en irí= 
dum van elkänder- af; té! zonderen. Het: ámmonicaal 
dubbelzout gloeit‘ hij zacht, zóodat alde mur, amm. 
vervliegt. Door, middel ‘van, koningswater , met: vier 
deelen water verdund , trekt men het platinum uit 4 
op het laâtst lost men het iridium op. Dit vocht wordt 
uitgedampt ‚en. hetgene terug blijft-met: warm water 


afgewasschen.' —;Op deze eenvoudige wijze houdt men 


iridium over „ praecipiteert uit-het vocht weder de pla- 
tina-door ammonia „ en gloeit dit. G.J. M. 

27. HARE heeft opgemerkt „dat astbest of kool, 
gedurende 24 uren onder de luchtpomp in eene pläti- 
na-oplossing gelaten, en gedroogd en gegloeid , in de 
proeven van DÖBEREINER de-platina-spons:ver- 
vangen kan: (Ball. Math.,Juin1851) «eG. 5 tú. 

„28. HEEREN heeft, de kleurstof. der. Zecanora 
tartarea en Roccella tinctoria afgescheiden, die 
hij .Erythrine woemt,en een zuur hierin gevonden, 

dat hj acid. Roeccellicum heet. (Bull. Math. ; Juin 
10351) ob ac teb „misowGe rde Mi 

‚19 Eene,siroop uit melk! bereid BRACONNOT 4; 
door. versche-melk, té laten koken met eenig verdund 
zoutzuur —)/demelk.wordt afgegoten en het geronnene 
met subearb. sodae ‘gewreveri en met even zoo veel sui- 
ker gekookt — men verkrijgt eene siroop ‚ welke zonder 
zuur te worden kan bewaard worden , — met water ver- 
dund , verschaft dezelve een vocht, hetwelk aan de 
melk. gelijk is ‚en eenen aangenamen drank oplevert. 
Gaan IE P's Notiz., B. XXXII, N.5', S. 80.) 

Vv. R. 

20. Volgens POGGENDORFE's 4Annal der Pliy- 
sik und, Chemie, B. XXI, St.4, 1851, heeft E. 
F. LE UCHS de werking, welke het speeksel op de stijf 

sel 


rn 


(C-3) 


sel uitoefent, beproefd. Hij deelt deswege het vol- 
gende mede: TIEDEMANN en GMELIN vonden 
in de maag van eene met stijfsel gevoerde gans , be- 
halve stijfsel ,‚ ook suiker. — Doordien het speeksel met 
het maagsap veel overeenkomt . zoo gaf dit aanleidiug 
tot eene proefneming. Werd bij gekookte stijfsel speek— 
sel gevoegd, en dit mengsel eenigen tijd verwarmd, 
dan werd hetzelve spoedig vloeibaar en merkelijk zout. 
Op ongekookte stijfsel scheen het speeksel slechts zoo 
ver te werken, dat bĳ het verwarmen dezelve zich 
met water tot Amidin verbond. — Deze daadzaak 
leert, waarom alle meelachtige voedsels door koken 
en bakken ligter verteerbaar worden. — Eiwit „lijm, en 
hetgene uit een hard gekookt ei , met water behandeld , 
verkregen wordt, veranderen de stijfsel niet; de Ara- 
bische gom noch melksuiker worden er door veran- 
derd. De Indianen , in eenige deelen van Zuid-Ame- 
rika, zijn gewoon de Mais , uit welke zij eene soort van 
bier (Chicha) bereiden , eerst te kaauwen , waardoor 
hetzelve tot de gesting geschikter zoude worden. In 
oud-Griekenland kaauwen veelal de mannen het voed- 
sel voor de kinderen , om hetzelve beter te doen verte- 
ren. Speeksel en maagsap van geslagte dieren zouden 
bij gebrekkige spijsvertering met goed gevolg kunnen 
worden aangewend. Vv. B. 

21. POGGENDORFF deelt in zijne Annal., B. 
XXII, Stück 4, 1831, over de tegenwerking van men- 
schenbloed op lakmoes, het volgende mede: HERMAN 
heeft, bij gelegenheid der onderzoeking van de afschei= 
dingen bij Cholera-kranken, tegen alle vroegere onder- 
vindingen gezegd , dat de Placenta en het Serum tegen 
lakmoes zuur reageerden. — Een Scheikundige heeft 
deze proef op het bloed van drie gezonde voorwerpen 

‘BIJDRAGEN ,D. VII, sr. 2. CG her- 


(3% ) 


herhaald ; door dezelve is de vroegere ondervinding 
volkomen bevestigd gevonden , dat zoowel de placenta 
als het serum alkalisch reageerde. — POGGEN- 
DORFF, niet twijfelende aan de naauwkeurigheid der 
proefneming van HERMAN, meent, dat deze bijzon- 
dere gevondene eigenschap op rekening van den aard 
des onderzochten bloeds moet gesteld worden. 
Vv. R. 

22. Over de werking der Elektriciteit en van het 
Licht op groene en gekleurde plantendeelen vindt 
men, in KASTNER’s Archiv. fiúr Chemie und 
Meteorologie, II, S. 215—218, het volgend Ver- 
slag van daaromtrent door den Hoogl. mürLrER geno- 
mene proeven, medegedeeld aan de Gesellschaft 
für Vaterländische Cultur in Silezië, hetwelk 
wij wel waardig rekenden ‚ om nagenoeg met des Schrij- 
vers eigene woorden aan onze lezers mede te deelen : 

« Uitgaande van de merkwaardige uitkomsten , wel- 
kewar tT (Edimb. Phil. Journ, Oct. 1827 « seg.) 
over de werking der elektriciteit op planten en de op- 
wekking van magnetische polariteit in dezelve (door 
middel van in dezelve opgewekte elektrische polariteit) 
verkregen heeft, stelde Professor Dr. MÜLLER, te 
Breslau, een aantal proeven in het werk , over de ver- 
schillende vatbaarheid der groene en der gekleurde 
plantendeelen door elektriciteit en licht , welke onge- 
veer hierop nederkomen : 

Stengen, takken en groene bladen van leveride 
planten werden door eene gewrevene pijp zegellak ster- 
ker en op grooteren afstand aangetrokken, dan bloem 
bladen en meeldraden. De sterkste aantrekking echter 
vertoonde zich bĳ den stempel van Cactus alatus. 
Op den g Junij, wanneerer zeer sterke positive lucht 


| (35) 


elektriciteit werd waargenomeu, ‘was ook dit verschijn= 
sel het duidelijkst. De groene stengbladen der Pra= 
descantia Virginica werkten zoo sterk op slechts 
weinig gewrevene lakpijpen , (met gewrevene glasbuizen 
was de verschijning zwakker,) dat müLrLER, op den 
afstand van 1—2 duimen, een sterk knitteren in het 
donker, en te 10 uren (op den regenachtigen g Junij) 
overspringende ontladingsvonken waarnam , hetwelk 
echter op den volgenden’ dag ‘bij zonneschijn niet ge- 
beurde. Voor het overige reageerden de groene deelen 
sterker elektrisch, wanneer zij door de zon beschenen 
werden, en meer dadelijk na hare bestraling, dán wan- 
neer zij des avonds lang in het venster gestaan hadden; 
Aan de stengbladen van de Gorteria ringens 
werd ‘waargenomen, dat de onderkant der bladen 
meer door de positive of glaselektriciteit , dan door de 
negative of harselektriciteit werd aangetrokken. Ten 
aanzien van de bloembladen vertoonde zich een in het 
oogloopend onderscheid, volgens de kleuren , dewijl 
de witten het zwakste , de blaauwen en violetkleurigen 
sterker , de gelen echter het sterkst, zoowel door de 
positive als negative ligchamen , aangedaan werden. 
Aan de levende plant, of dadelijk na de afsnijding , 
vertoonden zich deze verschijnselen het sterkst; bij 
derzelver verwelken werden zij zwakker en bij geheel 
verdroogden rigtte zich het aantrekken naar de ligtheid 
der plantendeelen. Geheele takken van Mesembry- 
anthremum, de dikke bladen van Cactus alatus wer- 
den reeds van de steng door lakpijpen aangetrokken 
op eenen afstand, op welken het ligte zaad pluis van 
de ZLeontodon Taraxacum nog niet naar de geëlek- 
trizeerde pijp toevloog. Terwijl de afgesnedene sten- 
gen ; bladen en bloembladen met derzelver'ééne uit- 
f GC 2 ein- 


einde aan de gewrevene lakpip bleven hechten, 
werd het vrij zwevende einde door de beide polen van 
den magneet sterk aangetrokken ; meest bleef het aan 
de Noordpool hangen, aan de Zuid pool sprong het af- 
wisselend toe en af. Sterker, dan aan de bladen, ver- 
toonde zich deze verschijning aaa de gekleurde bloem- 
bladen, en onder dezen aan de blaauwen en violetten 
sterker, dan aan de gelen; aan de witten was zulks 
zwakker, dan aan de groene bladen. Gelijk het wa T T- 
SCHE zonne-kompas, deed m. onder twee bijzon- 
dere glasklokken bloemstengen van eene violet en eene 
geel bloeijende Mesembryanthemum aan enkele 
dunne zijden draden, door aangehecht tegenwigt, 
horizontaal zweven, en liet nu, terwijl de bloemen 
tot rust kwamen, zoodat derzelver vlak tegen de zon 
gekeerd was, derzelver stralen op haar werken. Da- 
delijk begonnen zij zich te bewegen, en wel van het 
Oosten door het Zuiden naar het Westen, terwijl hare 
trillende en ronddraaijende bewegingen steeds zwakker 
werden, wanneer de randen der bloemschijven pa- 
rallel met de zonnestralen te staan kwamen. Hierbij 
toonde zich een in het oog vallend onderscheid tus- 
schen de gele en blaauwe bloemen, dewijl de bewe- 
ging der gele veel sterker was, echter steeds slechts 
een’ boog van 45° beschreef , hiermede echter gelijkma- 
tig, voortging , zoodat deze bewegingsbogen steeds met 
den schijnbaren loop der zon verder naar het Westen 
voortgingen 3 de blaauwe (violette) bloemen daaren- 
tegen bewogen zich naar evenredigheid langzamer „- 
echter maakten zij verscheidene geheele ronddraaijin- 
gen , tot dat zij door den zijden draad gedwongen wer- 
den, in tegenovergestelde rigting zich om te draaijen. 
Tegenovergestelde proeven toonden aan , dat deze be- 

we- 


EM) 


wegingen niet door luchtstroomen , door de verwar— 
ming in de glasklok ontstaan, te weeg gebragt waren. — 
In eene noot raadt KASTNER nog aan , om hierbij te 
vergelijken zijn Archiv für d. ges. Naturlehre , I, 
S. 75, en zijne Experimental Physik, te Aufl., II, 
S. 631653. 

23. Hoogste bewoonde en bebouwde streken. 
Volgens een berigt van den Franschen reiziger GÉ- 
RARD , voorkomende in KASTNER’s Archiv für 
Chemie und Meteorologie, II, S. 96—g7 ‚ wor= 
den de hoogste bewoonbare en bebouwbare , tot dus 
verre bekende plaatsen des aardbodems in het i- 
malaya-gebergte gevonden. Daar toch zag hij, in het 
dal Suled, nog op eene hoogte van 14700 Parijsche 
voeten eenige huizen ineen dorp vereenigd. Hetkli= 
maat is daar zoodanig, dat het water elken nacht be- 
dekt wordt met ijs, hetwelk echter telken dage te 2 
uren nà den middag weder gesmolten is. Over dag is 
de hitte der zonnestralen hinderlijk, terwijl in de scha- 
duw de koude een zeer ônaangenaam gevoel geeft. Hij 
vond daar op eene hoogte van 14goo voeten nog vrij 
goede rogge-akkers; op 15500 voeten talrijke ver- 
steende schelpen ; op 20000 voeten, aan de grenzen 
van het landschap Kunauar, eene brug, en nog 
verre daarboven de streken der eeuwige sneeuw, 
waar , op die hoogte, nog niemand geweest is. — Vol- 
gens het tafereel , hetwelk mumBOrLDT ons van den 
‚ plantengroei op de Andes geeft, vindt men daar op 
de hoogte van 14160 tot 14750 voeten geene andere 
planten meer, dan eenige aan de rotsen vastgehechte 
Korstmossen (Lichenes). Vv. H. 

24. Pteris aquilina. Een opstel van den Heer 
MADIOT, overgenomen in het Journal d'’Agri- 

cul- 


culture ‚'X, p: 226—230, leert ons, dat de meelach- 
tige wortels. van dit, ook bij ons niet zeldzame; Varen 
kruid,in: F ei, met het beste gevolg idhestd Wor 
den tot. vetmesting van varkens , ganzen , kalkoenen , 
eùz. 3, dat „dezelve , gekookt en tot meel bereid,zijnde 
in tijd van nood, ook tot meuschen voedsel kunnenstrek- 
ken; dat de jonge stengen het vee aangenaam zijn en 
de oudere stengen en het, loof tot dekking der huizen 
en vooral tot mestvermeerdering. kunnen strekken (welk 
laatste , „wegens „de, hoeveelheid. potwsch daarin. bes 
vat„ons allezins doelmatig, toeschijnt). — Men. verge+ 
lijke verder oven sd geni Flora Bataya, ‚Ns 4bDers 
soda sd vovbn ore leide 
or adt De liner Tijs ohaaries is ade den „Heer, 
ROUKEN te Bristol, in Breconshire , nabij den oor- 
sprong) der. Usk „op 1000/voeten hoogte boven de. op: 
pervlakte, der zee geplant „sen heeft ei: in den. wins, 
ter van 1050—1051 niets. geleden „ maar toonde op 
den 1 Mei 1831 krachtige nieuwe uitspruitsels Zie, 
FRORIEP's Not, XXXII, S.106, «Vaer vert, 

26. MATTHEW (zie FRORIEP’s Not. k XXXIL, 
S. 182—185) heeft eenige. proeven bekend gemaakt, 
waaruit schijnt te blijken , dat het gevoelen van sommi- 

gen , alsof bliksemafleiders den plantengroei in der- 
zelver nabijheid zouden bevorderen, ongegrond is. 
V. H. 

27. „Ouderdom der boomen. — In de Bibliothe- 
que uniwerselle van Mei 1851 vindt men een allerbe- 
langrijkst opstel van;den beroemden. DECANDOLLE.,, 
waaruit wij het volgende ontleenen : 

Wanneer” men, gelijk dit door velen. geschiedt, 
eenen ‚boom niet ‚als, een vafzonderlijk individu , maar 
als een zamenstel van vele individu’s (even als een Lo- 

raal 


( 59 ) 


raal uit vele afzonderlijke polypen bestaande) be- 
schouwt, kan men schier aannemen, dat de boomen 
meer door toevallige oorzaken, dan wezenlijk van ou- 
derdom sterven. Eene Adansonia digitata, op de 
Magdalenen-eilanden „ schijnt ; naar ‚vernuftige. bere- 
keningen, 5150 jaren oud te zijn , en eeië Cupres- 
sus disticha „in Mexiko, welligt nog ouder. Daar 
echter, in zoödanige berekeningen ligtelijk fouten kun- 
nen,insluipen., is het van belang, voorbeelden van 
hoogen. ouderdom in boomen , ter bevestiging van 
zoodanige opgaven , te verzamelen. - 

Het is tegenwoor dig buiten twijfel bewezen , dat on- 
ze gewone boomen (Dicotyledoneae ‚ exogenae) al- 
len jaarlijks éénen nieuwen kring hout , om het oudere 
hout, aanzetten. De onregelmatiglieden i in dezén aan 
groei zijn zoo. „zeldzaam „ dat men in het algemeen naar 
het aantal j aarkrin gen, aan deh voetdesstams, veilig den: 
ouderdom van eenen boom kan bepalen. | Men raoet de- 
ze jaarringen of kringen echter naauwkeurig nagaan # 
en niet alleen tellen, maar ook meten, daar de breedte, 
van iederen kring de snelheid van Ds aanwas in ieder: 
jaar doet kennen. 

Het meten der jaarkringen van verscheidene schijven, 
van zeer oude stammen „van 10 tot 10 jaren , gaf DE=: 
CANDOLLE zanleiding tot het opmaken der volgende 
Tabel, welke wij, genoegzaam in haar geheel ‚ meen- - 
den te moeten overnemen. Es 


hd T Aef 


( 4o ) 
TABEL 


van den aanwas in middellijn van eenige oude 
ezogenische boomen, in lijnen uitgedrukt. 


“Jaren. [Olm |Ongesteelde [Dezelfde| Gestelde 


van Eik van 210 Eik Lariz 
335 | (Q. Robur) | jaren. |(Q.pedunculata)| van 
ja- van van 255 jaren. 
ren. | 535 jaren. 151 jaren. 
t— 10| 16 18 Io 54 48 
1o— 20| 4 33 16 62 61 
20— 3ol 58i| 397 225 54 58 
3o— Áol 72 38 12 6o 72 
{o— 5o| 88 23 13 48 Á6 
5o— 6o| 7Á 125 1Á bh 57 
— of: 783 fe) 102 56 46 
bol 66 9: rr {4 29 
o— gol 5 85 e 2 o 
go— (8 fi en of 32 24 
roo—rrof 30 & gi 3o 32 
1I0—120[ 30 di le) 36 26 
120—13o| 24 8 fe) 3o 20% 
13o—1fo| 24 Io > 22 
rfo—rbol 18 8 Lo „23 
150—160|4 19 8: 8: 21 
160—r 175 2 le) 20 
er :8o 23 10 ‚19 
180—1gof 3o 8 g r8 
19o—200 |. 34 3 g 21 
200—210|. 3Á sch 22 
210—220|. 26 7 aat 
220—230| 36 6 21 
230—240| 28 8 22 
2f0—25o| 26 8 20% 
250—26ol 24 7 


320—33ol 21 


Men 


kn A 


Men ziet uit deze opgaven , dater, ook in den hoo- 
geren ouderdom des booms nog houtkringen gevormd 
worden , welke op het 5oo® jaar van deszelfs ouderdom 
nog weinig minder dik zijn, dan op het150°; doch 
dater beneden den 100-jarigen ouderdom meerdere 
onregelmatigheden hierbij plaats hebben. Soortgelijke 
Tabellen, over vele soorten en vele individu’s medege- 
deeld , zouden over den gang der vegetatie veel licht 
verspreiden. Men zoude welligt de middelbare dikte 
der jaarringen van iederen boom kunnen te weten ko- 
men, en daardoor uit de dikte eens booms tot deszelfs 
ouderdom kunnen besluiten. — Waarschijnlijk nemen 
de meeste boomsoorten , na eenen zekeren ouderdom 
(bij voorbeeld de eiken na 60—8o jaren) , meer regel= 
matig dan vroeger , in dikte toe. 

Men zoude ook , door vergelijking met stammen van 
bekenden ouderdom, uit de dikte tot derzelver ou- 
derdom kunnen besluiten. Zoospreekt EVELYN van 
eenen reusachtigen eikenboom , welke in 1660 te Wel- 
beeklane stond, welks omtrek 55 voeten en 1 duim, 
en de middellijn derhalve ongeveer 11 voeten bedroeg; 
Deze zelfde eik was nog in 1775 aanwezig , en had toen 
12 voeten in middellijn , en was dus, binnen den tijd 
van 120 jaren, 144 lijnen dikker geworden. Hieruit 
kan men opmaken, dat de jaarlijksche aanwas bij dezen 
boom ongeveer even groot was , als bij den 555-jarigen 
eikenboom der Tabel. Neemt men aan, datde jaar- 

liĳksche aanwas bij beide eiken gelijk is geweest, dan 
was de eik van Welbecklane in 1660 ongeveer 1500, 
en in 1775 meer dan 1400 jaren oud. ged 

Door deze en andere middelen (in het werk uitvoeri- 
ger aangewezen), komt men tot de kennis van den hoo- 
gen ouderdom , dien sommige boomen bereiken kunnen. 

On- 


(42 ) 


Onder de Europesche boomen merkt DE CANDOLLE, 
onder anderen, het volgende op: f 

a, De Gen waarvan boven gesproken. is , stond 
in, de Rake der, stad Morges , in. Zwitserland, 
toonde, 555 jaarringen en aan den voet eene, mid- 
dellijn, van ae voeten, ;en 7 duimen (of ongeveer 5,5 
meters). 

b. In 18 14 stond te Gigan, bij Mstnelkers, ‚een 
Klimop-stam , welke,aan den voet den geweldigen. om- 
trek van 6 gin had. Een andere, van 45-jarigen 
ouderdom, had slechts 72 duimen in omtrek. Naar 
dezen maatstaf. zoude de eerstgenoemde meer dan 450 
jaren geleefd. heben. Hij, is echten mone uikdderenl 
ouder. …… atie oà blecdind 

ce Lariksen ‘zijn er. habihelik, van mpg jaren 
oud. 

d. Oden jn dikste ie Rekers vn men n tellen 
die van het slot Chaillé, bij Melles, in het Dép. des 
deux Sèvres, welke, in 1804, 15 meters in omtrek had, 
en toen , naar DECANDOLLE’s berekening (welke 
deze boomen eenen middelbaren jaarlijkschen aanwas 
van, 4 lijnen toeschrijft), 558 jaren oud was ; die van 
Trons, in Graauwbunderland , welke reeds in 1424 
beroemd was, in 1798 51 voeten in omtrek had en op 
585-jarigen ouderdom gerekend kon worden ; die van 
Deptham, bij Norwich, welke, in 1 664,85 ae. (on- 
geveer 7,8 meters) in omtrek had , enz. 

e. Een Kastanjeboom. (Castanea, vesca) van 5o 
voeten omtrek staat, volgens POEDERLEE , inhet 
graafschap Glocester, en wordt aldaar g eeuwen oud 
gerekend. Volgens BOS C, staat bij Sancerre een andere 
Kastanjeboom. van 5o voeten omtrek, welke reeds . 
voor 600 jaren de groote Kastanjeboom heette. 

J 


‚f.. Ook van. den Oosterschen.Plataan „ den No= 
ten, den Oranje- enden Olf-boom „enz: zijn zeer 
groote,en oude boomen, aan te wijzen, waaromtrent 
echter meer met Besunkenrighei behoorde „bekend 
te zijn. 

gDe Taxus schijnt van alle Europesche zaden 
diegene te zijn, welke den alterhoogsten ouderdom 
bereikt. Uit. vergelijkende metingen kan, men aanne- 
men „ dat de middelbare jaarlijksche aanwas van ééne 
lijn eer. te gering ‚dan te groot berekend. moet zijn. — Bij 
de oude abdij Fontâine bij Rippon „in het graafschap 
York in Engeland „ staat eene 'awuë , waarvan réeds 
ins115 5, melding. wordt gemaakt ‚en „welke in ‚1770 
volgens, PENN A NT 121á-lijnen;in middellijn, en‚dus! 
mêer, dan,1200 jaren ‘ouderdom telde. „Fene andere ze 
Fotheringall , in Schotland ‚had, in 1770, 2688 lij- 
nen‚‘in_ middellijn „en kan dus op veel meer dan 2500 
jaren. geschat worden , en de. allergrootste „op het 
kerkhof te Braburn', in het graafschap Kent, had in 
1660 reeds eene middellijn van 2880 lijnen; Indien de- 
ze! thans nog bestaat „ moet dezelve 5ooo jaren oud,ge- 
rekend worden. — Hoe belangrijk zoude het zijn , in= 
dien de Engelsche en Schotsche Natuuronderzoekers 
gelegenheid hadden, om deze Veteranen van het Plan- 
tenrijk aan een naauwkeurig onderzoek te onderwer 
pen. 

De bepaling van den ouderdom der Monocotyledo- 
nische (endogenische) boomen is met meerdere moei- 
jelijkheden verbonden , hetzij men dien naar derzelver 
hoogte of naar den. afstand der ringen op-den stam 
poogt uit te vorschen. Dit onderzoek blijve der oplet- 
tendheid. der reizigers nog nader aanbevolen, Onder 
de’ oudste boomen dezer afdeeling mag men den Dra- 

ken= 


(4) 


kenbloedboom (Dracaena Draco) van Orotava , ‘op 
het eiland Teneriffa „ tellen. Deze boom, welke reeds 
in 1402, wegens zijnen hoogen ouderdom, beroemd. 


was , leefde nog in 1828. BERTHOLLET gaf daar- 


van in de dcta cad. Nat. Curios., XIII, p. 781, 
en in de Annales des Sciences naturelles eene vrij 
uitvoerige beschrijving. 

De overblijvende kruiden en houtachtige aardgewas- 
sen behooren met meer naauwkeurigheid , dan tot dus 
verre geschied is, gadegeslagen te worden , daar zij 
waarschijnlijk veel langer leven , dan men gewoonlijk 
denkt. Sa/iv herbacea is onder de aarde houtig, 
verlengt zich jaarlijks, naarmate de aarde wordt opge= 
hoogd , en schijnt zeer lang te leven, daar het Dn E- 
CANDOLLE niet heeft mogen gelukken , den eigenlij- 
ken wortel van sommige van haré stammen door opgra- 
ving der aarde te bereiken. Hij merkt nagenoeg het- 
zelfde op. bij eenige Eryngia en Echinophorae, in 
de duinen van het Zuiden vân Frankrijk. 

Het eene en andere geeft DE CANDO LL E aanleiding, 
om de oplettendheid der Natuuronderzoekers van alle 
Natiën op dit belangrijk punt te vestigen , en hunne 
medewerking tot het bekend maken van daadzaken, 
hiertoe betrekkelijk, in te roepen. — Waarschijnlijk 
schuilen er nog hier en daar allerbelangrijkste bijzon- 
derheden , welke over den schier ongeloofelijken ou- 
derdom van sommige boomen nadere bevestiging 
zouden kunnen geven. Vv. H. 

28. Jpecacuanha. VolgensARRUDA, is de echte 
Ipecacuanha nog niet regt in Europa bekend, en be- 
hoort deze, of de Jpecacuanha preta der Brazilia-- 
nen , tot een nieuw plantengeslacht. Zij wast in de 
Zuidelijke provinciën van Brazilië, en is door hem Zpe- 

ca- 


Kd, 


cacuanha officinalis genoemd. — De tweede soort, 
of de witte Ipecacuanha, Ipecacuanha branca 
der.Brazilianen , behoort tot de Pombalia I pecacu- 
anha van VANDELLI, groeit in overvloed in de zan- 
dige streken van Fernambuc en Paraiba, en wordt, 
gedroogd en tot poeder gestooten , aldaar als een zacht 
purgeermiddel en prikkelend zweetmiddel gebezigd. 
LieFRORIEP’s Not., XXXII, S. 217—218. 
V. He 

29. Morus alba. De Heer mADpror heeft van de 
bastlagen van den witten Moerbeziënboom,na voor- 
afgaande rooting , eenen zeer goeden draad verkregen , 
met dien van hennep en vlas te vergelijken, en waarvan 
linnens , van meerdere of mindere fijnheid , vervaar- 
digd zijn. Journ, d'Agr., XI, p. 52—ôá. 

8 V. H. 

5o. In FRORIEP’s Notizen , N°. 680 en 681, 
vindt men het reisverhaal van den Natuuronderzoeker 
D.Pörric, door Chili, van den 25 Febr. 1850, 
hetwelk vooral door de fraaije schilderingen der vege- 
tatie van Peru alle opmerking verdient. Ziet hier eene 
korte opgaaf daarvan : 

a. Bij het beklimmen der Andes ziet men bij Obra- 
jillo (op de hoogte van 8,691 Par. voeten) de vegetatie 
alpisch worden ; de steile rotsen zijn met T'illandsiën 
bedekt, en de Ca/ceolariën vormen langs de smalle 
voetpaden digte heggen. — Op den top der Andes, de 
Sierra de la Viuda (14,201 P. v.), prijken nog WVer- 
neriën en Gentianen, en de bergvlakte, die zich 
van daar 8 geogr, mijlen naar Pasco uitstrekt (14-1.5,000 
P. v.), draagt op haren veenachtigen bodem nog ge- 
noeg grassen en alpenplanten, om de kudden vee te 
voeden. Achter Pasco daalt de Andesketen vrij steil af, 

en 


(6404 


en men vindt reeds spoedig boomen (Eseallonia), 
welke, hier nog kreupelachtig, eenige honderd after 
lager, reeds tot nuttige stammen opgroeĳen ; daarop 
ontmoet men de prachtige roode Brugmansia (Da- 
tura) in grooten overvloed. In het daarop volgende 
dal aan den Huánuco, is de vegetatie gemengd uit tro- 
pische planten, en uit dezulke , die de Hoog-gebergten 
bewonen ; daar vermengen zich de graangewassen’ van 
onzen noordelijken landbouw met Cherimoyas, Pa- 
lillos en Anonen ; de boomén staan nog niet in gin 
bosschen bij elkander. 

b. Onze Reiziger merkt op , dat de Flora van nik je 
in de streken van Cocheros , Cussapi, in het diepe dal 
Chinchoo, enz. zeer verschilt van het schoone beeld , 
hetwelk RUIz en PAVON daarvan gegeven hebben ;, 
en zoo als men het in de tropische streken van Amerika 
vindt; hier is het, waar de overgang tot die schoone 
vegetatie der digte bosschen plaats heeft. De 7 palm- 
soorten , die hier groeien, hebben nog lage en zwakke 
stammen. De Malvaceae staan tot de geheele massa 
der Phanerogamen =2:100,de Leguminosae = 
1:120;3 Warens,op den bodem groeiend, = 12113 
de boomachtigen , of ten minste eenen stam hebben- 
de, tot de overige varens ==1:g. De 5 soorten van 
Cinehonen maken hier dikwijls op de bergen het vijfde 
of zesde gedeelte van het geheele getal der boomstam 
men uit. — BEpidendrums en Peperomiën ziet 
men in een groot aantal op de Alpenrotsen om Ca- 
samarquilla, op de Oostzijde der Andes van Pasco, 
ter hoogte van 11,000 vceteri , in een klimaat, welks 
gemiddelde temperatuur ten hoogste q° R. wezen kan , 
waaruit blijkt, dat deze planten niet alleen aan de voch- 
tige en heete streken tusschen de tropen behooren. — 


Het- 


ee 


Cm) 


Hetzelfde heeft plaats met de heesterachtige Lobeliën, 
half-boomachtige Agaven, Pitcairnien;enz. — De 
bosschen om Corcheros bestaan uit boomen ‚die zelden 
hooger worden, dan 6 â 7 klafter ‚ en door rankende 
planten zoo digt in elkander gevlochten worden, als 
zich een Europeaansche Botanist niet zoude kunnen 
voorstellen ; waar een dorre rots tusschen de bosschen 
vrij blijft, daar vormen Sc/eriën, Bambusaceën 
en heesterachtige Syngenesisten een woud , dat niet 
minder ondoordringbaar is. — Echter brengen de bos- 
schen hier geene eetbare vruchten voort. 

Tot de plantenfamiliën, die men vooral in deze bos- 
schen vindt, behooren de Melastomeën en de Aroï- 
deën ; onder dezen munten hier vooral de geslachten 
Carludovica, Pothos en Caladium uit; ook zag 
mende Palmen , door Ru1z en PAvON hier opgege- 
ven. De prachtige familie der Orchideën is hier zoo 
rijk, dat zij tot de overige Phanerogamen staat als 1 : 15 
of 14; er zijn soorten ouder, wier steng 18 voeten hoog 
wordt, en die in zulke menigte bij elkander groeijen als 
bij ons het riet; zij dragen bloemen van de grootte der 
leliën, die in het heerlijkste wit, rozenrood , purper 
of violet schitteren en de aangenaamste geuren uitwase- 
men. — Ook de familie der Cucurbitaceën is hier 
niet arm. — Maranten , Begoniën , heesterachtige 
Syngenesisten en Guttiferae zoekt men hier niet 
vergeefs; de Leguminosae echter mist men bijna 
geheel en al. — Tussechen dit bonte mengsel van exoti- 
sche vegetatie groeien nog kleine Coreopsis-soorten , 
Drymarièn, ja zelfs eene Anemone, een nieuw 
voorbeeld van de zamenkomst en vermenging van twee 
geheel verschillende Floren. 

De gemiddelde temperatuur dezer streken werd 


ed 


( 48 ) 


op 172° R. bestemd ; het klimaat is niet onaangenaam , 
doch de dampkring is in alle jaargetijden dikwijls met 
nevelen vervuld; de droogte begint in Mei, tegen het 
einde van September begint de regentijd ; de regen 
wolken komen van het N.O., van de groote boschvlak- 
ten van de Maranon. Mg. 

31. De bloemen van „Acacia farnesiana w. (Mi- 
mosa farnesiana L.) komen tegenwoordig in den handel 
voor onder den naam van dcacia- of Cassia-bloe- 
men , en dienen , om eenen aangenamen geur aan ver- 
schillende stoffen te geven. BoNAsTRE gelooft, dat 
de aangename geur, welken wij aan sommige West-In- 
dische likeuren kennen, hieraan toe te schrijven zij. 
Journalde Pharm., Juillet 1851 , p- 419. 

Vv. H. 

52. De Alopecurus agrestis, Duistgras in 
Friesland, intergras in Groningerland geheeten , 
is als een schadelijk onkruid in de bouwlanden maar al 
te algemeen bekend. Over de beste wijze, om hetzelvete 
vernielen, leze men de belangrijke Verhandeling van 
den Heer w. VAN PEYMA , Landbouwer te Ternaard 
in Friesland, zijnde een antwoord op eene, door de 
Nederlandsche Huishoudelijke Maatschappij te Haarlem 
uitgeschrevene, prijsvraag, en in 1851 door deze 
Maatschappij uitgegeven. A: 

55. Secale cornutum. In de Revue médicale, 
Juillet 1851, p. 156—144, vindt men zeer belangrij 
ke proeven op dieren met het roggespoor, door 
TESSIER beschreven, waaruit de schadelijkheid , ja 
de doodelijkheid voor sommige dieren ten stelligste 
blĳkt, en waaruit, ten minste gedeeltelijk, tot ge= 
Ijksoortige werking op den mensch besloten kan wor- 
den. Wij noodigen onze lezers uit, deze proeven in 

het 


{3% ) 


hét oörspronkelijke nader na te lezen. — Zie dezelfde 
ook in FRORIEP’s Notizen , XXXI, S. 299—502. 
; Ve. H. 

34! Seneció vulgaris. In de Annali universali 
di nredicina, en daaruit overgenomen inde Revue 
médicale, Sept. 1851, p. 482484, vindt men 

belangrijke proeven van FINAZzI, over de krachtige 
werking van de Senecio vulgaris (eene ook bij ons ook 
overal en in schier alle jaargetijden zoo algemeene plant) 
tegen convulsiën en zenuwziekten. Hij heeft vooral de 
beflendsté werking vanhet versch uitgeperste sap on= 
dervonden. Wegens de gemakkelijke verkrijgbaarheid ; 
en, over het algemeén , ‘onschadelijkheid van dit ge- 
was , was het der moeite waardig, soortgelijke proeven 
ook bij ons in het werk te stellen. Vv. H. 

35: Mlex Aquifolium. — De bladen van onze ge- 
wone Mulst zijn door Dr. ROUSSEAU te Parijs met 
goed gevolg, als middel tegen de tusschenpoozende 
koortsen, aangewend. Zie deszelfs werk, getiteld : 
De Vefficacité des fewilles de hour (Ilex aquifoli- 
um) danste traitement des fiëvres intermittentes, 
Paris 1851, 8vo, en de Revue medicale, Sept. 
1031 > P, 520—523. — Volgens de Revue Encyclo- 
peédique, Sept. 1851 , p. 582585, zoude dit mid- 
del boven de Kina zelfs verkieslijk zijn. * v. n. 

56. Kina. — Volgens berigt van Pörprc (rRO= 
RTEP's Not, XXXI, S. 511) , maakt men‘in de na- 
bijheid van Huallago,' in Peru, út drie soorten 
van Cinchona-boomen, alleen door verschillende 
bereiding , acht soorten van Kina. Deze daadzaak kan 
ons ten minste eenigzins rede geven van de groote duis- 
ternis, die er nog over de afkomst onzer Kinasoorten 

eerscht, en het is slechts te hopen, dat Pörric, 

BIJDRAGEN, D. VII,sT. 2. D die 


( 5o } 
die op de plaats zelve onderzoek heeft kunnen doen , 
dit onderwerp nader uitvoeriger zal behandelen. 
Vv. H. 

57. De opper-Egyptische geiten munten vooral 
uit door den grooten overvloed en de goede hoedanig- 
heid der melk, die zij geven. Deze hoeveelheid beloopt 
dagelijks 6—65 ponden van één zoodanig dier, mits 
het goed gevoed en op stal gehouden wordt, De Heer 
CARMIGNANI, die hieromtrent berigt mededeelt, 
heeft verscheidene dieren van dat ras naar Italië over— 
gebragt. Bibliotheca Italiana, April 1830, p. 1155 
Polyt. Journal, XLI, S. 240. Vv. H. 

38. DUREAU DE LA MALLE heeft, in eene 
voorlezing bij de Academie des Seiences te Parijs 
derzelver. oplettendheid gevestigd op de bijzondere 
hooge plaatsing van het uitwendig oor bij de Egyptische 
mummiën , welke reeds vroeger, in de Egyptische beel- 
den , zoo wel zijne als WINKELMANN’s aandacht tot 
zich getrokken had. — Deze laatste meende dezelve 
aan eene eigenzinnige fout des kunstenaars te moeten 
toeschrijven. DUREAU DE LA MALLE echter zag 
im Zo mummiën-schedels de opening van den uit- 
wendigen gehoorgang op de hoogte van de dwarsche 
middellijn der oogholten , dus veel hooger , dan bj de 
Europeërs , alwaar dezelve ongeveer met de groudvlak- 
te van den- neus overeenkomt. 

Dit kenmerk zoude, volgens hem, nog aan dete- 
genwoordige bewoners van Egypte eigen zijn, — Deze 
bijzondere plaatsing der ooren, gevoegd bij de stompe 
tanden , aan alle Egyptische, mummiën eigen „; zul 
Ten voldoende zijn , om dezelve van alle andere sche 
dels te onderscheiden. Ze. FRORIEP’s Notizen 
B.XXXII, n°. g, S, 161, W. V, 

5G- 


ti 


en 


(A) 


5g- Over de oorzaken’, welke het getal der polssla- 
gen, in den gezonden mensch ‚ veranderen, heeft cì 
H. NICK eene lezenswaardige verhandeling gegeven 
ter beantwoording eener door de Tubinger geneeskun— 
dige faculteit uitgeschrevene Prijsvraag; zijne waarne- 
mingen, met de meeste zorg en vlijt op zich zelven ge- 
daan ‚ hebben hem geleerd , dat de liggende plaatsing 
des ligchaams het getal polsslagen vermindert; dat, 
zouder bijkomende omstandigheden , de pols, gedu- 
rende den dag, slechts weinig gewijzigd wordt; dat 
koud eten den pols weinig, warm eten daarentegen 
zeer versnelt; dat de wijn denzelfden invloed uitoe= 
fent; dat de beweging denzelven ook aanzet ‚ en dat 
eindelijk door het tabakrooken wel eene vermeerdering 
van 1520 polsslagen “in de’ minuut voortgebragt 
wordt! — Z. G.H. NT CK, Beobachtungen ueber die 
Bedingungen unter deren die Häufigkeit des 
Pulses in gesunden Zustand veraendert wird, 
Tübingen 1826. W. v. 

40. Hermaphrodieten.—De beroemde Ruporert 
heeft over het hermaphroditismus eene uitvoerige 
verhandeling gegeven in de Abhandl. der Konigl. 
Akad. der Wissenschaften zu Berlin, 1825, p: 
45, waarin’ verschillende voorbeelden van insekten 
opgegeven worden ‚welke aan de eene zijde van het 
ligchaam mannelijke, aan de andere vrouwelijke werk= 
tuigen tot de voortteling hadden. Onder de zoogdie- 
ren werd iets dergelijks: door scrr ri ne r bj een kalf 
waargenomen. — Eindelijk beschrijft RuDorrur een 
kind , zeven weken na de geboorte gestorven , bij het- 
welk de penis gespleten was en het regter gedeelte van 
het scrotum eenen bal bevatte » terwijl het linker ge 
deelte klein en ledig was. — In den buik vond men eenen 

D 2 wa- 


TE TPN 


il ( 52} 


waren uterus, welke van boven aan den linkerkant in 
eene buis van FA LLO PP1US overging, achter welke zieh 
een eijerstok bevond, — Aan den regterkant was de ute- 
rus noch van buis van FALLOP PIUS, noch van eijer- 
stok, noch van banden voorzien; aldaar bevond zich de 
vroeger vermelde, testis, van welks epididymrs eene 
afvoerende buis afging. — Onder den uterws zag men 
de ‘voorstander-klier met de zaadblaasjes in eenén ru- 
dimentairen staat; de afvoerende buis ging in dezelve 
over. —, Blaas en regte. darm;waren regelmatig, ont= 
wikkeld, — Dit kind. derhalve. was aan de vegterzijde 
mannelijk , aande linkerzijde vrouwelijk: -w. ve 

„ár. In eene vrucht vanden Owuistiti (Simia jac= 
chus) heeft RuUDOLPHI gevonden „dat de navelblaas 
tot aan. de geboorte toe, bleef. bestaan „ in welk opzigt 
deze aapsoort zich van den mensch onderscheidt , bij 
welken de navelblaas slechts tot op de 5% maand 
per zwangerschap blijft, bestaan en meer nadert-tot.de 
overige dieren, bij welke dezelve ook later verdwijnt. 
Le. FRORIEP)s.Notizen, B. XXXH, n°. 14, S.217. 

AEN \ | Ws Va 

42, Volgens Dr.E Mm. ROUSSE Av, hebben de Bruin- 
visschen „ gedurende hun baarmoederlijk leven en nog 
even na dergeboorte', borstels of knevels aan de bo- 
venlip „ welke naderhand. weder verdwijnen. Z. F Ro- 
RIEP's Notizen, B. XXXII, n°. 10, S. 152. 

ro | W. Vv. 

45, Over de levenswijze der. Amerikaansche mieren 
heeft D. LUND, doorzijne Resultaten Vivisectio- 
nen neuerer. Zeitzoo voordeelig bekend „… eenige 
‚ belangrijke bijzonderheden medegedeeld , zich. meest 

‚tot de soort, „Atta Cephalotes genaamd ; bepalende. 
Hij zag eenmaal, op eené hoogst regelmatige wijze, eenen 
12 


( 55 ) 


a2 voeten hoogen boom door deze dieren ontbladerens 
terwijl anderen , aan den voet van den boom geplaatst, 
zich terstond bezig hielden met de aan den steel afge= 
knaagde en hierdoor afvallende bladeren verder in 
kleine stukken te verdeelen, en aldus stukswijs naar 
het nest te slepen. 

Niet minder belangrijk is de vriendschappelijke be- 
trekking , welke tusschen de Cicadellen (LATREIL- 
LE), bepaaldelijk de geslachten Cercopis en Memn= 
bracis en bovengemelde mieren bestaat. — Deze die= 
ren, namelijk, een honigachtig vocht uit den aars afzón- 
derende, hetwelk een geliefd voedsel der mieren uit- 
maakt, worden daarom ook door deze opgezocht en 
met vele liefkozingen overladen, gedurende welke het 
honigachtig vocht zich ontlast en gretig door de mieren 
verslonden wordt. — Volgens Lu ND, zouden de mieren 
hunne erkentelijkheid betoôrien , door aan de Cicd- 
dellen alle mogelijke hulp te blwilkk. L. FRORIE P's 
Notizen , B. XXXII, ne. 7, p. 97. W. Ve 

44. In de Temps, 25 Juin 1850, en daaruit overge: 
nomen in het Bulletin des Sciences naturelles, 
n°. 4, Avril 1851, vindt men het verhaal, door Au- 
DOUIN medegedeeld, van eene soort van spinne= 
kop, waarvan de systematische naam niet opgegeven’ 
wordt, die in den grond een hol graaft van een’ halven 
duim beernbdns ‚ bij eéne diepte van 2—5 duimen. 
Om zich in htschte tegen aanval van buiten té bevei- 
ligen , sluit zij het met een deksel , welks scharnier van 
eene lijmachtige stof gemaakt is en hetwelk aldus inge-’ 
rigt is, dat het gemakkelijk opgeligt wordt en daarna 
van zelf weder nedervalt; — Meestal is het deksél met 
gaten doorboord, geplaatst aan de tegenovergestelde 
zijde van het scharnier, in welke de spinnekop. bij 

: aan= 


(5) 


aangebragt uitwendig geweld , een’ of meerdere harer 

pooten plaatst, terwijl zij de anderen aan den bodem 

van haar hol bevestigt , om aldus, zoo veel in haar ver- 

mogen is‚, het opligten van het deksel te beletten. 
W.v. 

45. Over het gift-dal Gwepo Upas van Java, leest 
men in de Notizen van FRORIEP eenige merk- 
waardige bijzonderheden. — Zoodra men deze vallei 

op eenige schreden afstands genaderd is, ontdekt men 
terstond. eenen sterken, walgelijken , verstikkenden 
stank, welke zich echter digt aan den rand der vallei 
verliest. — In dezelve vindt men vele geraamten van 
menschen en dieren , welke door de schadelijke uitwa- 
semingen gedood zijn. — Binnen 18 minuten en 14 
seconden was een hond, welken men in de vallei liet 
vallen, dood; binnen 7. min, 10 sec. een andere. — 
Een hoen stierf reeds in 15 minuut. Z.FRORIEP’s 
Notizen, B. XXXII, n°. 16. 

46. Stoombootvaart tusschen Engeland en 
Oostindie. De HUGH LINDSAY, eene stoomboot 
van 411 tonnen last, met 2 stoomwerktuigen, elk van 
8o- paarden kracht, en welker bouw 80,000 e£ sterl. 
kostte , vertrok den 20 Maart 185o , onder bevel van 
api WILSON, van Bombay, en peis Suez den 

2 April, dus in 56 dagen. De vaart duurde langer , 
zaak men gedacht had, omdat men te Aden en Mocha 
steenkolen moest innemen. Men vertoefde te Aden 6 
dagen, te Judda 5 en te Gosseir 1 dag. De afgelegde 
weg van Bombay tot Suez rekent men op 5105 Eng. 
mijlen (— 10354 Geogr. mijlen). DINGLER, Polyt. 
Journ. Bd. XXXIX, S.72—75, 

We. We 


47. 


hd 


(55 ) 


bj. WF. Le SCHRÖDER, Elementa Matheseos pu- 
rae, pars Il. Apud3. ALrmrErR, Ultraj. 1831. f 4,75. 

48. G.J. VERDAM, Gronden der toegepaste werk- 
tuigkunst. Gron. bij W.VAN BOEKEREN , 10201852 
in8°, Deel 1, 2 en 5. Prijs der 5 deelen f'12,60. 

áge NEIL ARNOTT, Grondbeginselen der Na- 
tuurkunde. Eerste Deel. Uit het Engelsch vertaald 
door A. C. OUDEMANS. Amsterdam 1850. 

5o. W. WENCKEBACH, Dissertatio de pontium 
tapideorum formâ et mensuris , ex aequilibrii doctrinâ 
determinandis. Amst, apud C.G.SULPKE, 4°, 1850. 

51. G. s. SWART, Dissertatio de communicatione 
€t propagatione caloris hiberi, Amst. C. A. SPIN, á° 
1851. 

52. J.C. PILAAR, Handleiding tot de beschouwen= 
de en werkdadige Stuurmanskunst. Leid. ; Gron. en 
Delft-bij s. en 5. LUCHT MANS, J. OOMKENSEn B. 
BRUINS, 2 deelen, in 8°, 1851. 

555. H. VAN RECHTEREN, Verhandelingover den 
staat van den Rijn ‚ de Waal , de Maas en den IJssel , 
en de langs deze rivieren gelegene Polders, benevens 
middelen tot verbetering derzelve. Nijmegen bij de 
Wed.3. C. VIEWEGen ZOON, in4°, 1850. 

5á. G. 5. MULDER, Leerboek der Scheikundige 
Werktuigkunde, 1° Deel, 1° stuk. Rotterd. bij m. WIJT 
en ZOON, in8°, 1852. 

55. H.J. VAN DER WYCK, over de Nederland- 
sche rivieren en de middelen tot derzelver verbe- 
tering. Deventer bijs. DE LANGE, in8°, 1832. 

56. B. VISSER, Iets over het verschil in de trek= 
kingskracht der rijtuigen en derzelver constructie. 
Te Amsterdam bij A, ZWEESAARDT, 1851; gr. 8°, 
met platen. 

57e 


( 56 ) 


57. ATreatise on light and vision, je H. LLOYD. 
reet 21051. 402 pag. É 

58, Recherches sur lintensité mag ethne en. Guise 
eten Ïtalië , 4°. Bruxelles 1851. ; 

5g. Abbildung und Beschreibung leed in der Phars 
macopoea -borussica aufgeführten Gewächse ; Jheraus- 
gegeb. von F. GUIMPEL, Text von F‚L. V.SCHLECH: 
TENDAL, 2° Bd., 15—4* Heft. « Mit, 24. allum, 
Kupfern „gr. 4°, Berlin L, OE HMIGKE in Comm. 
2.Thlr., ia kb rememobig 

6o. H.F. LINK ids F: OTTO; np hann edasseh 
und seltener Gewtichse des königl. botanischen Gartens 
zu Berlin, 1er Bd., 7“ u. 8 Heft „14. Berlin NICOL AE 
in Comm. 2 Thlr. 100 
„61. JB. BERGMANN, neue Unsersuchungen über 
die innere Organisation des Gehirns;,-mit 8 lithop. 
Tafeln , gr. 5°. Hannover HE L WIN.G:a 3 /Dhlr., 

62. A. A. BERTHOLD, Beiträge zur Anatomie, 
Zootomie und Physiologie. Mit 8 Steindr., gr. 8e. 
Göttingen! DIETE RICH. 13 Ehle. sd 

„65. G. W. BISCHOFF, Hetilhatedk der haftdistcha 
Ter minologie und Sjsrerdkrinde ‚ der eten Hälfte, 12° 
Liefer. , mit 16 Steindr., gr:4° Nürnb. SCHRAG. 

64. H.:6. BRONN, Uebersicht der fossilen Ueber- 
reste in den tertiären ad bege Gebirgen , gid 
8°. Heidelberg crROOoSs. £ Thlr. 

„65e H.5G. BRONN, Bech meiner vetar hide: 
risch-ökonomischen Reisen , 2e" Thl. Mit 4 Stein 
drucktafeln , ‘gr. 89. Daselbst. 53 Thlr. verried 

66. Bryologia: Germanica, pder Beschreibung 
der in Deutschland. und inder Schweiz wachsenden 
Laubmoose, von C. GINEES VON ESENBECK, FR: 
HORNSCHUCH und JAC. sTuRM, II Thli,-2° 
Abth., gr. 8e. Nürnberg. m. 15 Kupf. 67. 


( 57 ) 


67. VON BULOW RIETH, neue Beobachtungen 
über die Nonne (Phalaena monacha) und über die 
zweekmässigsten Mittel ihre Ausbreitung zu verhin= 
derni:, 8°. StettinmORIN. £ Thlr. 

68. 1. DE MM É, über ungleiche Grösse beider Hirn- 
hälften, gr. 6°. pj eni STABEL in Comm. 5 
Thlr. 

69. 5. H. DIERBACH, Bepeihahilinn? botanicum 
oder Versuch einer systematischen Darstellaung der 
neuesten Leistungen im ganzen Umfange der Pflan- 
zenkunde, gr. 8°, Lemgo MEIJER. 13 Thlr. 

70. K. H. DZONDI, die Funktionen des: weichen 
Gaumens beim Athmen , Sprechen , Singen, Schlin- 
gen, Erbrechen, u. s. w. Mit 11 Abbild. in Steindr. ‚4. 
Halle scHWETSCHKE u. Sohn. 15 Thlr, 

71. C‚:G. EHRENBERG, Symbolae physicae seu 
Icones et Descriptiones ‘tor porum naturalium novorum 
aut minus cognitorum ex itineribus per Libyam , Aegyp- 
tum, Nubiam et Habessiniam, pars Zoologiae 1. Insecta. 
2 Fol. Berolini. 113 Thlr. 

Ejusd. Animalium evertebratorum , ak ie insec- 
tis, «decas 1. Ibid. 112 Thlr. 

72. EicHwALD, Zoologia specialis, pars I et IL, 
Cum g tab. lith. , 8 maj. Vilnae. 

75. Lu A: FALLON , Mypsometrie von Oester- 
reich, aus keta Nivellirangen herge- 
leitet, 1" Bd. m. 2 ne ‚ gr. 4°. Wien, WAL- 
LISHAUSER, 

7á. Fauna boica oder gemeinnützige Naturge- 
schichte der Thiere. Bayerns, bearbeitet und heraus- 
gegeben von HAHN und VON REIDER, 7°—12° 
Heft, jedes mit 12 illum. Kupf. gr. 8°. Nürnberge 

75. 5. CG. FISCHER, neue Ansichten: über die 

Grund- 


Gruudprineipien der Differentialrechnung , nrit 1 
Kupfert. 4°, Leipzig BAUMGARTNER, 1 Thlr. 

76. L. REICHENBACH, Flora germanicáexsicca= 
ta, centuria IL, Folio. Lipsiae HOFMEISTER 5 
Thlr. 

77. H.C. FUNCK; Cryptogamische Gewächse „ be- 
sonders des Fichtelgebirges, 56° Heft, 4°. Leipzig 
BARTH. 3 Thlr. 

7ö. A. GERSDEL, Tentamen institutionis ad che 
mico-qualitativam analysin mineralium ope solutionis, 
ù°. Pragae KRONBERGERECLWEBER. 

TG. FR: VON PAULA GRUITHUISEN , Analec- 
ten für Erd- u. Himmelskunde, 7“ Heft ‚ gr. 8e. Mün- 
chen Pam. £ Thlr. 

So. E. F. GURLT, Anatomie des Pferdes, Taf. 
T-XXXV, gr. 8°. Berlin REIMER. 6 Thlr.: « 

Ö1. 5, HEGETSCWEILER, Beiträge zu einer kri- 
tischen Aufzahlung der Schweizerpflanzen und ei- 
ner Ableitung der helvet. Pflanzenformen von den 
Einflüssen der Aussenwelt. Mit 1 Gebirgskarte „ 8% 
Zürich ORELL, FüssLr u. Comp. 12 Thlr. 

82. HERBICH, Additameutam ad floram Galli= 
ciae, cum tabula novam speciem Chrysanthemi per- 
lustrans , 8° maj. Leopoli KUUN et MUZIKOWSKIe 
2 /Ehlr. f 

835. P.J. HERGENS, anatomische Beschreibung 
eines merkwürdigen. Acephalus. Mit 35 Kupfern , 4® 
Giessen FERBER. | 

84 C. F. HEUSINGER, Grondzüge der verglei- 
chende Physiologie, 8°% Leipzig BAUMGAKT- 
NER, 1 Thlr. | 

85. E. A.W. HIM LY, Beiträge zurÂ nat. undPhysio- 
logie , IF T hl; unter dem. besondern Titel : Geschichte 

des 


( 59 ) 


_des Foetusin Foetu, gr. 4°, m. 5 Abb, Hannov. HEL= 
WING. 5 Thlr. 

86, E. HOFMANN und G. Vv. HEL MERSEN , Ge- 

ognostische Untersuchungen des Süd-Ural-gebirges. 
Mit Karten und Profilzeichnungen, gr. 8° Berlin 
MITTLER. 1 Thlr. 
‚87. F. A. HOLKE , Disquisitio de acie oculi dextri 
et sinistri in mille ducentis hominibus sexu, actate et 
vitae ratione diversis examinata, 4° maj. Lipsiae 
voss. 

88. w. HORN, Reise durch Deutschland, Ungarn, 
Holland, Italie, Frankreich, Grossbritannien und 
Irland, in Rücksicht auf medizin. und naturwissen- 
schaftl. Institute, Armenpflege, u. s. w. 2" Bd. Italie , 
Frankreich , gr.8°. Berlin ENsLIN. 4 Thlr. 

89. H.W. LACHMANN, Flora Brunsvicensis, oder 
Aufzählung und Beschreibung der in der Umgegend von 
Braunschweig wildwachs. Pflanzen, II Thl. Phane- 
rogamen, 2° Abth. cl. XII—XXII, 8 maj. Braun- 
schweig MEYER. 13 Thlr. 

go. Wetterauische Laubmoose , gesammlet u. her- 
ausgegeben vonJ. H. CASSEBEER, 1° bis 5° Decurie 
u. 2° Aufl., 4e bis g° Decurie , Folio. HanaukKöNrg. 
Preis jeder Decurie 3. 

Ql. H. D. LENZ, die nützlichen und schädlichen 
Schwämme , nebst ein Anhang über die isländ. Flech- 
te. Mit 77 illam. Abb.,gr. 8° u. 4°. GothaBEKKER, 
3; Thlr. 

92. H.D. LENZ, Naturgeschichte der Saügethiere , 
nach cuvrER’s System bearbeiteit, gr. 8°, Gotha 
BEKKER. 1 Thlr. 

95. C. FR, LESSING, Reise durch Norwegen nach 
den Loffoden , durch Lapplandund Schweden. Nebst 


El 


( 6o }) 


einem botanisch-geograph. nh, und 1 Karte, gr 8e e 
Berlin my rrus. 1% Thlr. 

9á. H. LI CHTENST E IN, Darstellung neuer oder 
wenig bekannter Säugethiere, 4*—7* Heft. Mit 21 
ill. Taf. Folio. Berlin, vüp e Ri TZ. Jedes Heft 15. 

95. H. F. LINK, Ueber Pflanzenthiere überhaupt 
und die-dazu gerechneten Gewächse besonders. Mit 1 
Kupf., gr. 4°. Berlin pümmreER. £ Thlr. 

96. C. G LOREK, Flora Prussica, Abbildungen 
sammtlicher Pflanzen Preussens , (auf 210 illam. Kup= 
fert. nebst Text.) gr.8°. Königsberg UNzER. 25 Tlilr. 

97: J.G MANN, Die ausländischen Arzneigewächse 
nach der Natur gezeichnet , 7° und 8° Liefer. Mit 12 
BL, Pol. Stuttgart BRODHAG: 22 Thlr. 

9%. C.F. PI. DE MARTIUS, Genera et species 
Palmarum, quas in itinere per Brasiliam collegit,- Fas- 
eiculus V-tus et ultimus. Imp. folio Monachiüi ze 
ER. FLEISCHER in Comm.) 

gg. Ejusd. , Deleetus animalium articulatorum. Di= 
gessit, descripsit , curavit M. PER TY. Fasc. IL, Mona- 
chii fol. e. tab. color. p 

1oo. Ejusd, Nova genera et species plantarum, Vol. 
II, fasc. 2. et 5 (ale) e. tab. col. et nigris. rirvinar 
folio. 

101. J.F. MECKEL, Systemder weige renden 
Anatomie, 5" Thl., gr. 8°. Halle RENGER. 15 Thlre 

1102. Je W. MEIGEN, Abbildung aller bis jetzt be 
kannter europüische zweiflügelige Insecten, nnn, id 
Heft, m. 5o oes gr. 8°. Hamm SCH ULZe kran 
2 Thlr. [llum. 5E Thlr. t 

105. E. MITS 7 HERLICH, Bene: der Chemie, 
2* Heft, gr. 8°. Berlin mirTrLER. 15 Thlr. 

104. Astronomische Nachrichten, herausgeb.'! von 

He 


( 61 ) 


H.È:SCHUMACHER, gr Bd. gr. 4e. Hamburg PER= 
THESundgsaser. 4 Thlr. 

1105. TJ. OLTMANNS, astronomische und Hield 
trische. Grundlage der Erdbeschreibung,: 1" Bd..r° 
Abth. gr. 8° Stuttgart COTTA. 

„106 Ks A.P: OTTO, Skeletogente. det 
abhaudluug, mit 4 lithogr. Taf. 4°, Wir tzburg ST A- 
HELin Comm. 3 Thlr. 
eerdors:Lì RE uss; Flora vom iaer ertuliiee des 
Knit Bayern, 1" Thl, 8°, Passau PUSTET in 
Comm. î Ì 
nv. TE: ROSE): Handb. der analyt. Chemie, 2" 
Th.vste Aufl. gr.8e. Berlin, mrrruer. 25 Thlr. 
109. K. A. RUDOLPHI, Grundriss der Physiologie, 
aBd. e° Abth. gr. 80. Berlin DümMmLerR: 
1ÎO. FRANZ DE PAULA VON SCHRANK, He- 
xaemeron, eine physical.-theologische Erklärung der 
Sechs Schöpfungstage gr. 8°. Augsburg. 

111. KLEEFELD's. Meteorologische Tafeln , die 
Jahre:18o1 bis 1850 umfassend: “Auch u. d. Titel: 
Schriften der Naturf, Gesellsch. in Danzig, 2° Bdes, 35° 
Heft. Halle RENGER. 

„{112.E: L. SCHUBARTH, Elemente der techni- 
schen Chemie, 1" Bdes; 2° Abth, Mit 6 Kupfert. gr. 
8% BerlinRrückKer. 53 Thlr. « 

VI5. JA. SCHUBERT „ Handbuch der Mechanik 
für Praktiker, 17 Bd. Statik fester Körper. Mit 5 et 
fert. „…8°. Dresden ARNOLD. 

ie SEE LER, Mathemathische Abhandlungen; 
ar Bd. oder edentate: über die Eigenschaften 
der positiven ternäüren quadratisehen Formien, gr. 4. 
Mannheim. 52 Thlr. 

115. Je Ae SPETZLER, Anleitung zur Aulsbe ar- 

te 


( 62 ) 


tesischer Branne, m; 6 Steintaf, gr. 8% Lubeck. $ 
Thlr. 

116, 6. SUCKOW, die hernia Wiskongte des 
Lichts dargestellt isd erläutert, gr. 3°. Darmstadt 
LESKE. 

117. B. F. THIBAUT, Grandriss der reinen Ma- 
thematik, fünfte Ausg. Mit 4 Kupf, gr. 8°. ripe 

25 Thlr. 

Taz A.WIEGMAN und JF. RUTHE, esse 


der Zoologie für höhere Lehranstalten, gr. 8°. Berlin. 


119. C. H. VON ZIETEN, Die Versteinerungen 
Würtenbergs, in 12 Hefte, 5 und 4 Heft, folio. 
Stuttgart, ‘Subscr. Preis. 44 Thlr. Golor. , Schw. 5% 
Thlr. 


120. BRUGNATELLI, Elementi di storia naturale 


generale, 2 vol. 8°. Pavia (Monaco, WEBER) 3; 
Thlr. 

121. S. D. POISSON, mendelie Theorie de laction 
capillaire, 4°, av, une pl. Paris. 

122. SAVI,Ornitologia toscana, con. fig., IL ek 8. 
Pisa (Monaco, WEBER) 53 Thlr.. 

125. L.C. TREVIRANUS, Symbolarum Phytólo- 
gicarum ‚ quibus res herbariaillustratur, FasciculusI, 
eum tab. aeneis III, Gottingae 1851, -4°. Dit eerste 
stuk bevat belangrijke waarnemingen ; vooral over de 
vruchten , de zaden en de kieming der planten, welke 
wederom heerlijk getuigen van die fijne waarnemings= 
geest, waardoor TREVIRAN Us zich altijd zoo uit- 
nemend heeft onderscheiden. V. He 

12á, K‚ 8. KUNTH, Mandbuch der Botantf, 
Berlin 1851, 8°, is vooral belangrijk wegens een bij- 
gevoegd overzigt der Natuurlijke plantenfamiliën , naar 
derzelver bouw en kenmerken, geographische ver 

sprei- 


spreiding en‚nut der voornaamste daarin begrepene 
planten. Ve H. 

129. CAROLT A LINNA „ Species plantarum ex- 
hibentes, plantas rite. cognitas ad. genera relatas cum 
differentiis specificis, nominibus trivialibus , synony- 
mis, selectis, locis natalibus secundam systema sexuale 
digestas; olim curante CAR OTO 1-UDOVICO WILI= 
DENOW. Editio sexta., aucta et continuata ab H, F, 
LINK, A. FR,SCHWGRICHEN et A. DIETRICH. 
Tom. 1, Pars 1, Sectio I, continens classes Monan- 
driamet Diandriam , auctore Dr. ALBE RTO DIE» 
TRICH. Berolini 4951, 8°, — Eene waarlijk kolossale 
onderneming, voor welker voleinding echter de bekendé 
onvermoeide werkzaamheid en het Duitsch geduld-der 
schrijvers, ons: schijnen, te waarborgen. Het geheele 
eerste Deel der Species van WitLvDENOW, dedrie 
eerste klassen van LINNAEus bevattende , hetwelk 
sinds lang reeds uitverkocht was, wordt door pr e= 
TRICH geheel, op eenen naar den tegenwoordigen 
staat der Wetenschap. ingerigten voet overgewerkt. 
Bij de overige Deelen, waarvan nog een genoegzaam 
aantal exemplaren overig was, zullen alleen Supple= 
menten, de beschrijving der nieuwste planten bevat 
tende, geleverd worden. Ts Vv. H. 

126. V. F. KOSTELETZKY, Algemeine medizi= 
_nisch-pharmazeutische Flora ‚ enthaltend die-syste- 
matische Aufzählung und Beschreibung sämmtlicher 
bis jetzt bekannt gewordenen Gewächse valler Welt= 
theile in ihrer Beziehung auf Draetetik, Therap:ë 
Pharmazie, nach den matürlichen Farailiën des 
Gewächsreiches geordnet. Erster Band. Prag 1851, 
89, — Uitvoerige beschrijvingen van officinele plan 
ten met belangrijke aanmerkingen. 

/ ag 


(B 9) 


ror. De. cow. Brscuorr ; Grundriss der medi- 
cinischen Botanik, als Leitfaden bei Vorlesungen’, so 
wie ‘zam'Selbststudium.. . „ach ‘den natürlichen 
Familiën des Gewächsreiëhes , mit Angabe der Lin= 
néschen klassification bearbeitet. Heidelberg 1831 , 8% 

128. Flora Apiciana. Ein Beîtvag zur näheren 
Keantnis der Nalhrungsmittel der alten Rönier ; mit 
besonderer Rücksicht auf die’ Büclter des cAETLIUS 
APrctus de Opsoniis etl Condimentis sive árte 
Coquinaria, von Di5.n. DIE RB ACH. Heidelberg 
und Leipzig 183: „08, î 

129: G!FOLCHI, Descrizione degli exemplari del- 
le Chine=Chine vere , e'false cousérvati nel gabinetto 
di materia medica dell’ Universita di Romaà etc; Romä 
1830. — De-Schrijver onderscheidt in dit’ werk 17 
soorten valsche en 22 soorten echte Kina. 

130. F.°CONSENTINO, Nuôve ‘osservazioni € ri= 
eerche sulla Zosteraoveanicd.'Catanèa 1850. 

11. Fo! Vo MÉRAT) Nouvelle Flore des environs 
de Paris , suivant la-méthode riàturelle , avec l'indica- 
tion des vertus des plantes usitées'‘en médecine, 5 "èdi- 
tion. Paris:1851 ; 2 vol.in 18% 

132. GOETHE, Essai súr' la métamörphose des 
plantes ‚tr aduit en Francais par FR. SOREL et suivi 
de: notes historiques. Stuttgart 1851, 8e. — Eene 
nieuwe uitgave ‚ met vele bijvoegsels en verbeteringen, 
waaromtrent men zie het berigt van GEOFFROY 

SAINT = =HTLA IRE in de Revue Bneyelopédigue kj 
Sept: 1851 ,-p: 525526. 

133. Al RICHARD, Elémens d’ histoire naturelle 
médicale, “contenant lä ‘déscription, l'histoire et les 
propriétés des alimens, des médicamens et des poïsons 
tirés des règnes végétal et animal. Paris 18351, 2 vol. 6°. 


154. 


( 65 ) 


134. R. BROWN, Supplementum primum Florae 
Novae Hollandiae exhibens Proteaceas novas, quas 
in Australia legerunt D. D. BAXTER, CALEY, CUN- 
NINGHAM,FRASERELsIEBER. London 1850, 80, 

135. A. VON HUMBOLDT, Fragmens de Géologie 
et Climatologie Asiatiques. Tomeletll. Paris 1851 , 82. 

156. H. coTTA, Grundriss der Worstwissen= 
schaft. Erste Lieferung. Dresden und Leipzig 
1852, 176 pag. — Een zeer beknopt Handboek over de 
behandeling der bosschen , vooral met betrekking tot 
Duitschland , ten gebruike bij de aldaar jaarlijks ge- 
houdene lessen over de Porstwissenschafts Het 
werk zal met eene tweede aflevering compleet zijn. 

1357. GUSTAV FRANZ VON DER LEYEN, die 
Seele der Landwirthschaft, oder, was verbürgt bei 
Landgütern den sichersten , grösten und anhaltend- 
sten Gewinn, nach ein- und zwanzigjähriger Erfah- 
rung aufgestellt. Aachen. 

158. ANTON SEIBT, Anleitung zum Mästen des 
Rindviehes, der Schafe, Schweine , Gänse , Hühner 
und Truthüner u. s. w. Prag 1851. — Afgedrukt uit de 
Oekonomische Neuigkeiten van 1851. 

159. J. M. Freihernn VON EHRENFELS, Ge- 

_schichtliche Darstellang meiner neuen Schafkultur, 
oder das zwei- und dreischürige Electoralschaf. Prag 
1851. — Mede uit de Oekonomische Neuigkeiten 
van 1831 afgedrukt. 


140. Bij den Heer p. SCHOLTEN, in den tuin 
IJzigt en Vosje’, aan den Muiderdijk bij Amsterdam , 
zijn fraaĳe microscopische voorwerpen , vooral tot het 
zamenstel der insekten betrekking hebbende, voor 
zeer matige prijzen te bekomen. 

BIJDRAGEN, D. VII, sT.2. E VRA- 


(7 GB} 
VRAGEN 


der Hoogeschool te Leiden , om beantwoord te 
worden vóór den 1 November 1832. 


L. £ Physica. Praecipuae exponantur Naturae de- 
ges, quae in leminis diffractione observantur , earum- 
que nexus cum aliis optices phaenomenis. 

2. E Mathesí. Fiat comparatio, inter Methodum 
analyticam veterum geometrarum apud Graeecos et inter 
Analysin recentiorem , qua hodieque utuntur; tum 
etiam atriusque methodi commoda,  exquisitioribus 
qribusdam exemplis illustrentur. 

3. Ex Astronomia. Exponantur observandi vet 
computandi rationes, quibus ‚ Astronomi stellarum 
fixarum parallaxin annuam definire conati sint. 

4. E Botanrca. Organorum in Vegetabilibus expona- 
tur ortus ‚ explicatio et sticcessio ; tumaliorum ex aliis , 
et in alia mutatio , quam metamofphosin sive prolepsin 
plantarum dicunt Botanici. Respondeatur huie quaes- 
tioni ita , ut rerum expositio plantarum exemplis illus- 
tretur, dein ut Virorum Cl. LINNÉ, GOETHES 
DECANDOLLE,'AGARDH, ROEPER, F+ G. GME- 
LIN et aliorum de eodem argumento sententiae et ob- 
servationes haud negligentur. 

5. E Chemia, Quaeritur Cyanogenii historia matu= 
ralis et -che:mica , ita-ut bujus maferiae parandae ratios, 
natura et affectiones accurate exponantur, ipsumgue 
auctorem experiundo in-hoe-argumento versatum esse , 
patescat. ' 

6. Er Ordine Medicorum. „Quaeritur : quid con= 
tulerint recentiorum labores-ad ovi genesinillustrandam. 


Nn 


BOEKBESCHOUWING. 


Leerboek voor Scheikundige Werktuigkunde; 
door Ge J. MULDER, [te D., zee St. Jer MRot- 
terdam, bij WIJT EN:‘ZONEN, 18352, 25 en 191 
bladz., in gr. 8° 


D. geleerde Schrijver , Lector bij het Bataafsch Ge- 
nootschap van proefondervindelijke Wijsbegeerte en bij 
de Geneeskundige School te Rotterdam, deelt ons onder 
dezen titel het begin van een belangrijk werk mede, 
waarvan niet alleen de keuze van het onderwerp hoogst 
gelukkig!, maar ook de behandeling van hetzelye zeer 
loffelijk te noemen-is. — Daar men tegenwoordig,de zoo 
zeer in onze dágen in belang toenemende Scheikundi- 
ge Wetenschap meer en meer praktisch en analytisch 
begint te behandelen, ven tot bevordering van derzel- 
ver juiste kennis door geschikte proeven en waarnemin- 
gen zoekt te geraken , zoo spreekt het van zelfs , dat 
tot bereiking van dit doel eene menigte van werktuigen 
en toestellen benoodigd is, die veelal -uit de Natuur- 
en Werktuigkunde ontleend zijn ‚ en thans van tijd tot 
tijd niet alleen in getal en soorten , maar ook in naauw= 
keurigheid van zamenstelling ‚ gemakkelijkheid van be- 
handeling en doelmatigheid van inrigting toenemen. — 
Omnu dan met goeden uitslag deze wetenschap zelve 
praktisch te kunnen aanleeren-of te doen aanleeren , 
z00 moeten. deze verschillende werktuigen niet alleen , 
maar ook de manier van aanwending derzelve , of 
wel de behandeling der proeven goed verstaan en ge- 

BIJDRAGEN, D. VII, sr.2. F kend 


( 68 ) 


kend worden ; daar zonder die voorwaarden het werk 
moeijelijk en onvolledig en de werktuigen zelve nutteloos 
zijn zouden. Dat hier verder op verschillende bijko- 
mende omstandigheden bij de praktische behandeling 
der tel dedeisen moet gelet worden, én dat ook te- 
vens zoo veel mogelijk door oefening den handgre- 
pen moeten worden geleerd , en bovendien op een- 
voudigheid en volledigheid moet worden acht gegeven , 
zal geene herinnering behoeven. — Daar men immers 
in deze latere tijden al de praktische wetenschappen , 
en wel bijzonder de Natuur- en Scheikunde, niet meer 
ruw en bij raming, maar met de hoogstmogelijke , bijna 
wiskundige naauwkeurigheid en bepaling van gewigt 
en omtrek en andere eigenschappen der stoffen en 
produkten behandelt, zoo spreekt het van zelfs, dat 
al deze werktuigen , ter bepaling van deze en dergelijke 
bijzonderheden, ook in alle deelen tot die volkomenheid 
en juistheid moeten gebragt worden , dat daardoor ze- 
kere ven onwankelbare resultaten geboren worden. De 
S. zest bovendien teregt, dat hij hier niet alleen eene 
enkele ontvouwing der werktuigen zal voordragen, maar 
als van zelve daarbij voegen eene beredeneerde verklaring 
van die leerstukken, die, uit de Natuur- en Scheikunde 
ontleend , voor de Scheikundigen ieder oogenblik be- 
hoefte zijn ; zoodat hĳ zjn plan in het werk verder 
heeft uitgestrekt, dan men uit den titel , in te enge be- 

teekenis genomen ‚ zoude-kunnen opmaken. 
-Daar nu in onze taal dit onderwerp nergens zooopzet- 
telijk behandeld is, en de behoefte aan zoodanige kennis 
van werktuigen en derzelver behandeling meer en meer 
noodzakelijk wordt, kunnen wij het dan niet anders 
dan gelukkig rekenen, dat ook in ons Vaderland zich 
een bekwaam Geleerde in den Heer G. 3. MULDER 
heeft 


( 69 ) 


heeft voorgedaan , die met genoegzame Natuur-, Wis- 
en Scheikundige kennis uitgerust, op het voetspoor 
van FARADAY, GRAY en de verdienstelijke uitge- 
vers van das Laboratorium, zich ter bereiking van 
dat doel verledigd heeft. 

In dit eerste stuk worden , na eene breede inleiding , 
bijzonder die werktuigen behandeld , die dienstig zijn 
ter weging en meting der ligchamen of stoffen, en 
wel de balans, delengtemaat, het gewigt en de in- 
houdsmaat , waarbij dan gevoegd worden de werktui- 
gen, die geschikt zijn ter bepaling van het soortelijk 
gewigt der ligchamen in druipend vloeibaren , vasten 
en luchtvormigen toestand. In de volgende stukken 
zullen worden opgenomen thermometers, pyrometers, 
fornuizen , blaastoestellen ‚ damptoestellen , hygro- 
meters, calorimeters, barometers, eudiometers, lucht- 
pompen , gaztoestellen , gazometers , destilleer-, su- 
blimeer- , kook- en uitdamptoestellen, inrigtingen voor 
werktuigelijke verdeeling der ligchamen , filtreertoe- 
stellen , elektrieke en galvanische toestellen en derge 
lijke meer. — Dit werk zal eene aanzienlijke uitgebreid 
heid verkrijgen van 80 tot 100 vellen druks, en dus 
ongeveer tot 7 of 8 van deze stukken uitdijen, en in het 
geheel met 5o à Go koperen platen versierd worden , 
waarvan ook de in dit stuk opgenomene tot goede voor 
beelden dienen kunnen. 

De S. geeft in de Voorrede zijne bijzondere mee- 
ping over de manier van het Scheikundig onderwijs in 
te rigten met bijzondere belangstelling op, en wil, 
dat vooral deze wetenschap , gelijk alle anderen, niet 
half of op eene bekrompene , maar op eene ruime 
schaal geleerd worde, en dat men op eens het on- 
derwijs hoog en algemeen moet inzetten , zoodat hij , 

F 2 door 


(-#ô: ) 


door dit beginsel te volgen „ weldra eene menigte van 
jonge lieden zich zoodanig met eenen BERZELIUS en 
THÉNARD gemeen zag gemaakt , dat zij er bij voort 
during in lazen , om er niet weder los van te worden. — 
Hij wil vooral, dat deze wetenschap , die hier niet bij- 
zonder bloeijende kan gezegd worden , vooral door de 
Artsenijbereiders behartigd en uitgebreid wordt , als 
welke boven anderen in de gelegenheid zijn ‚ om zich 
aan dezelve toe te wijden , vooral daar zij door vroe- 
gere goed aangeleerde gronden en onderrigt daartoe 
kunnen worden in staat gesteld en niet alleen tot de 
klasse van Artsenijmeng- maar ook van Artsenijbereid- 
kundigen gebragt. — De S. geeft dan ook nog voor- 
namelijk de redenen op, waarom men voor goed Schei- 
kundig onderwijs, gelegenheid in groote ruimte 
noodig heeft, en men bij derving van deze dat 
geheel voorbijgaan moet, wat men niet heeft 
kunnen doen zien. — Ofschoon deze voorrede vele 
belangrijke wenken, ten aanzien van de beschouwing 
en de manier van het Scheikundig onderwijs, bevat, 
zoude ik toch deze en andere, nog meer bijzondere 
„denkbeelden omtrent dit onderwerp, liever hier of daar 
afzonderlijk, dan wel in een werk van dien aanleg en 
algemeenen omvang, hebben opgegeven en behandeld. 
Wij vinden hier nu in het Eerste Hoofdstuk de he- 
handeling van de werktuigen, dienstig om mede 
te wegen en te meten, waarin de inrigting van de 
balans en derzelver soorten , gebruik en verbetering 
met veel naauwkeurigheid wordt opgegeven ‚ terwijl 
de S. teregtopmerkt, dat de bepaling van den omtrek 
en het gewigt der ligchamen tegenwoordig tot een der 
voornaamste vereischten der Natuur- en Scheikunde 
behoort, en men zonder goede werktuigen , die daar- 
toe 


(gt) 


toe benoodigd zijn , tot dat oogmerk op geene mogelijke 
wijze geraken kan. De beschrijving van de balans, der- 
zelver deelen, doel, inrigting en zamenstelling wordt 
hier nu met genoegzame uitvoerigheid en naauwkeurig- 
heid beschreven 3 terwijl de middelen van het onder- 
zoek naar de deugdzaamheid van deze werktuigen hier 
tevens worden bijgevoegd, en ook de redenen van de 
verschillende maat van gevoeligheid en dergelijke bij- 
zonderheden meer worden vermeld. Verder worden 
de verbeterde balansen van FORTIN, NEWMAN s 
TROUGTHON, MILLER en ADIE en anderen op- 
gegeven , waarbij vooral door werktuigelijke inrigting 
gezorgd wordt, dat de messen van de balansenalleen on- 
der de weging met de vlakken, waarop zij rusten moeten, 
in aanraking worden gebragt; terwijl na de weging de 
armen van de balansen zoodanig ondersteund worden, 
„dat deze deelen door drukking of wrijving niet vergeefs 
en nadeelig op elkander werken. Ook wordt hier mel- 
ding gemaakt van de latere verbetering , om, door het 
aanbrengen van een verschuifbaar kogeltje aan de 
naald van de balans, dezelve meerder of minder ge- 
voelig te kunnen maken , en wel door het kogeltje op of 
neder te schuiven , of dus het zwaartepunt digter bij of 
verder van het steunpunt te brengen. — Ook de meer 
eenvoudige balans van RITCHIE, en eene dergelij- 
ke van een’ der leerlingen van den S. , den Heer T1- 
SCHAUSER, worden hier vermeld. 

In de tweede plaats worden hier nu de maten en 
gewigten opgenomen, waarbij wij eene beknopte 
schoone opgave vinden van alles, wat in deze latere tij- 
den , en wel in het laatste der vorige eeuw , aanleiding 
heeft gegeven tot het daarstellen van eenen meer bepaal- 
den, algemeenen en onvergankelijken maatstafof éénheid, 

ter 


Oi: 


ter bepaling van alle meetbare groothieden en weegbare 
zwaarten. — De hoofdzaak bestond nu in de aanwijzing 
van de eerste daarstelling van eene bepaalde lengte- 
maat, waartoe meer bijzonder de Fransche Natuurkun- 
digen het stoute plan vormden , om een gedeelte van 
den omtrek der aarde voor de éénheid van die lengte- 
maat dienstbaar te maken ; terwijl dan nú verder uit 
de eenmaal aangenomene en vastgestelde lengtemaat 
tot bepaling van de éénheid van het gewigt kon wor- 
den overgaan. De manieren nu, volgens welke men 
gekomen is, om een gedeelte van den aequator, of lie- 
ver, om éénen der meridianen des aardbols te meten , 
worden hier nu breeder opgegeven , en wel de laatste 
meting der Franschen van een gedeelte van den meri- 
diaan , en wel van Duinkerken naar Barcelona , waar- 
van de afstand is overgebragt tot eene verhouding van 
deze lengte tot die van eenen geheelen meridiaan. Men 
is verder overgegaan , om daardoor de grootte van den 
omtrek van een vierde gedeelte der aarde te bepalen , 
van welk vierde gedeelte men het tien millioenste ge- 
deelte tot éénheid voor den standaard der lengtemaat 
aannam, welke éénheid nu met den naam van meter 
en later bij ons met dien van de nieuwe Nederl. el 
bestempeld werd. De verdere benoeming van de groo- 
tere en kleinere , volgens het tientallig stelsel verdeelde, 
deelen dezer maat worden hier nu opgegeven, en de 
‚Fransche aangenomene benaming boven die der Neder- 
landsche verkozen. 

Schoon is nu de beschrijving van de manier, waarop 
men, ter bepaling van de éénheid van het gewigt, 
in betrekking tot evengenoemde lengtemaat , is over- 
gegaan , waarbij al de voorwaarden , om de zwaarte der 


ligchamen wel aan te duiden, worden opgegeven, 
als= 


(75 ) 


alsmede de vele zwarigheden, die er bestonden , om de 

eene of andere stof tot die bepaalde grootheid, in even- 

redigheid metde lengtemaat, te brengen, dat het ge- 

wigt daarvan bestendig en onveranderlijk gelijk zijnkon. 

Men begreep, dat het water, bij een bepaalde tempera- 

tuur en onder de noodige voorzorgen gewogen, gelijke 

digtheid en massa van stof aanbood , en hiertoe als het 
geschiktste voorwerp te houden was; dat het echter hier- 

toe niet voldoende was ,‚ om slechts een vat van bepaal- 

den kubieken inhoud, b. v. van eenen palm , met wa- 

ter te vullen en te wegen, bleek genoegzaam uit de 

moeijelijkheid van eenen zoodanigen naauwkeurigen 

hollen cubus te vervaardigen, alsmede uit het bezwaar, 

om zoodanigen cubus met de juiste hoeveelheid water 

aan te vullen en aan geene verandering door drukking 

of uitzetting bloot te stellen. Men is dan nu volgens 

eenen anderen weg tot de aanwijzing van het gewigt 

van eenen zoodanigen cubus water overgegaan , en wel 

door een ligchaam, b. v. eenen cilinder van geel koper, 

waarvan de kubieke inhoud naauwkeurig bekend was, 

eerst in de lucht en dan in het water te wegen, waardoor 

men het gewigt van de hoeveelheid water, die dat lig- 
chaam uit deszelfs plaats stiet , door het verlies van het 

gewigt na de weging in water vinden kan, Hierbij moest 
echter nog worden in aanmerking genomen de hoeveel 
heid lucht, die deze cilinder in de lucht moest wegstoo- 
ten , hetgene nogtans door het gebruiken van gewig- 

ten uit dezelfde stof werd voorgekomen 5 terwijl men 

ook nog moest acht geven op het punt van de grootste 
digtheid van het water, hetwelk bij 4 centigraden werd 
aangenomen , zoodat men dan nu eindelijk, naar die 

ondervinding, standaards uit platina vervaardigde, die 
onder den naam van kilogrammen tot de éénheid van 
het 


krk 4 


het gewigt konden verstrekken , en naauwkeurig het 
gewigt mogten aanwijzen van eenen kubieken palm 
zuiver gedestilleerd water bij vier centigraden warm- 
temaat. 

De verdiensten van den beroemden Hoogleeraar 
VAN SWINDEN , die met zijnen landgenoot, den 
Heer AENEAE , als een der voornaamste medearbet- 
ders aan dit gewigtig werk beschouwd kan worden , en 
van wege de Bataafsche Republiek in 179g ‚ met zeer 
vele andere Geleerden van andere volken , als Afge- 
vaardigden naar Parijs ter volbrenging van dezen ge- 
wigtigen arbeid zijn belast geweest, worden hier naar 
waarde vermeld. — Tafels , tot hehoorlijke herleiding 
van de oudere en nieuwere lengte- en inhoudsmaten en 
gewigten tot de nieuwere en omgekeerd , besluiten deze 
Afdeeling, waarbij dan nog de verhouding van het Ge- 
neeskundig gewigt en de praktische weging zorgvuldig 
beschreven worden, alsmede de verschillende maten , 
derzelver daarstelling en inrigting hier met naauwkeu- 
righeid worden opgenomen. 

Het Tweede Hoofdstuk heeft nu ten doel, omde 
werktuigen op te geven, die dienen moeten, om het 
soortelijk gewigt der ligchamen te bepalen, nemen- 
de dit eenen aanvang met de eenvoudige aanwijzing ter 
bestemming van het soortelijk gewigt der druripbare 
vloeistoffen in een gewoon fleschje van eenen bepaal- 
den omvang, en opklimmende met de beschrijving der 
verschillende zoogenaamde areömeters, als van BE A U- 
MÉ, RICHTER, TRALLES en dergelijken. De 
_S. geeft een eenvoudig middel op, om door middel 
van eene gewone enge glazen buis, meteen voetstuk , 
voorzien , deze zwaarte der vochten te kunnen aan- 
wijzen , door namelijk deze buis met één wigtje water , 

al- 


(8D 0) 


aleohol en zwavelzuur van bekende zwaarte te vullen , 
en deze verschillende hoogten te kenmerken , wanneer 
de buis verder in die evenredigheid kan worden gegra- 
dueerd. Hier wordt verder opgemerkt, hoe men bij 
‘het gebruik der areömeters moet letten op de juiste 
hoogte van het vocht, die doorde capillariteit , naar 
mate van de dikte der buis, veranderen kan; op 
het wel drijven van denzelven in het vocht, en vooral op 
de verschillende warmtegraden van dat vocht , waar- 
van dan ook het middel wordt opgegeven , om deze 
soortelijke zwaarte der vochten naar derzelver verschil 
lende temperaturen te kunnen herleiden. — Van be- 
lang is hier de vermelding , dat de verdeeling der gra- 
den op de schalen dezer areometers niet naar gelijke, 
maar naar evenredig groote graden moet worden 
ingerigt, waarbij hier de belangrijke manier van 
SCHMIDT, om deze evenredigheid te vinden , wordt 
opgegeven , en door eene bijgevoegde tafel wordt toege- 
licht. Erwordt nu nog met een woord melding gemaakt 
van andere werktuigen , die tot voornoemd einde dien- 
stig kunnen zijn 3 terwijl hier alles besloten wordt met 
eenige belangrijke tafels, die het soortelijk gewigt van 
‘eene reeks van gewone druipbare vloeistoffen , alsmede 
van eenige der voornaamste Scheikundige vochten, 
als alcohol, zuren , ammonia , zoutoplossing en der- 
gelijken, naar mate van derzelver verschillende sterkte 
of gehalte, aanwijzen. 

Nu wordt, in de tweede plaats, de manier ter bepa- 
ling van het soortelijk gewigt der waste ligchamen op- 
genomen , en wij zouden te uitvoerig worden , wanneer 
wij ook hier weder in alle bijzonderheden treden wil- 
den. De aanwijzing van het soortelijk gewigt van tot 
poeder gebragte stoffen wordt hier het eerst voorge- 

dra- 


(vB 7) 


dragen ; de aanwijzing van die der vaste ligchamen , 
door voorafgaande weging in de lucht en daarop vol- 
gende in het water, wordt nu vermeld , daar tevens 
het gebruik wordt opgemerkt, hetgene men nu omge- 
keerd maken kan , door met de zoogenaamde hydrosta- 
tische balans, door middel van weging van cen vast 
ligchaam , eerst in de lucht en dan in water en verder 
in andere vloeistoffen , de soortelijke zwaarte van die 
vloeistoffen te kunnen ontwaren. Hoe nog verder, 
door middel van den areömeter, volgens NICHOL- 
SON, de soortelijke zwaarte der vaste stoffen uitne- 
mend kan worden aangewezen , alsmede, hpe dat men, 
door de soortelijke zwaarte van gemengde stoffen , b. v. 
van metalen, aan te wijzen, derzelver onderlinge ver- 
houding of gehalte eenigermate bepalen en bereke- 
nen kan. Eene uitvoerige tafel , behelzende eene opgaaf 
van het soortelijk gewigt der vasteligchamen , besluit 
weder deze Afdeeling. 

Op eene soortgelijke wijze wordt dan nu het nog 
meerdere naauwkeurigheid vereischend onderzoek van 
het soortelijk gewigt der gazsoorten opgegeven , waar- 
bij eene reeks van omstandigheden moet worden in 
acht genomen , om tot een zeker en ontwijfelbaar re- 
sultaat te komen. De warmte komt vooral bij deze 
bepaling in aanmerking, die zoowel op de uitzetting 
der luchtsoorten, als op die der tot de weging gebruikt 
wordende vaten, zijnde glazen bollen, werkt; kunnende 
ook de hoeveelheid damp, die met de luchtsoorten 
veelal innig vereenigd. is, alsmede de verschillende 
drukking der dampkringslucht , bij verschillende stan- 
den des barometers, aanmerkelijke veranderingen 
veroorzaken 5 terwijl nu ook, daar de luchtpomp 
niet altijd in staat is, de lucht volkomen uit de bollen 

“__ weg 


CR co 
N 

weg te nemen , op de door den verklikker aangeweze- 
ne hoeveelheid overgeblevene lucht moet gelet worden. 
Dat hier de gewone dampkzringslucht in hare volkomene 
zuiverheid tot maatstaf voor alle andere luchtsoorten 
aangenomen is, zal geene herinnering behoeven , en 
worden ook de redenen daarvoor hier genoegzaam op- 
gegeven. Te regt zegt hier de Schrijver : « Men denke 
« niet, dat deze naauwkeurigheid en de bepaling van 
« de zwaarte dezer gazsoorten Natuurkundige spits- 
« vindigheden zijn ; in tegendeel, het zijn die fijnere 
« zaken , die de nieuwere Natuurkunde van de oudere 
« onderscheiden, en de wetenschap van onze dagen 
« meer belangrijk maken. Het is die wiskundige 
« naauwkeurigheid , die den beoefenaar, omdat hij in 
« de wetenschap niet ruw, maar zoo hoogstnaauw- 
« keurig handelen moet, ook buiten de wetenschap 
« niet ruw kan laten handelen.” — Hier wordt nu ver- 
der naauwkeurig opgegeven , hoe men door geschikte , 
van alle lucht te bevrijdene ballons , waarvan men den 
inhoud en zwaarte van de daarin bevatte dampkrings- 
lucht kent, ook de zwaarte van andere luchten kan er- 
kennen ; hoe men verder die lucht, die men onder- 
zoeken wil, eerst zoo zuiver mogelijk daarstellen, van 
alle waterdeelen ontdoen, en in eene behoorlijk ge- 
monteerde klok boven kwik moet opvangen , die, met 
den luchtledig gemaakten ballon in verbinding gebragt , 
onder vele voorzorgen, door het openen der kraan, 
met die lucht gevuld wordt , wanneer door het wegen 
van den ballon, in vergelijking met het gewigt van den- 
zelven , vroeger met dampkringslucht gevuld, de soor- 
telijke zwaarte der onderzochte lucht blijkbaar wordt. 
Hierbij is nog gevoegd de manier van herleiding van 
deze onderzochte luchten, naar aanleiding van der- 
zel- 


(78 ) 


zelver verschillende warmtegraad of algemeene druk- 
king der lucht; eene tafel, bevattende eene opgaaf 
van het soortelijk gewigt van de luchtvormige ligcha- 
men, naar de ondervinding der meeste nieuwere Schrij- 
vers; terwijl hier ten laatste nog wordt opgegeven, 
hoedat men door berekening de zamenstelling der gaz=- 
soorten als bevestigen kan, die immers, volgens GA Y- 
LUSSAC, dat bijzondere opleveren, dat zij bij hare 
Scheikundige verbinding altijd een geheel getalmaal 
enkelvoudigen bevatten, die, of denzelfden omtrek 
gehouden hebben, of als zoodanig verdikt of ineen- 
gedrongen gewerden zijn. 

Als bij wijze van Aanhangsel tot deze latere Afdee- 
ling wordt hier thans de geschiedenis, uitvinding, 
volmaking en aanwending der zoogenaamde /wehtbol- 
len beschreven , waardoor men in een kort bestek ziet, 
op welk eene wijze men door aanwending van eene 
door warmte verdunde lucht, of wel door die van de 
ligtere waterstoflucht, zekere uitgebreidheden of 
bollen , uit ligte stoffen vervaardigd , kan aanvullen , 
die, in het geheel soortelijk ligter dan de dampkrings- 
lucht , daardoor in staat zijn, of op zich zelve, of met 
genoegzamen last bezwaard , tot aanzienlijke hoogte in 
de dampkringslucht op te stijgen. Ook de voorstelling 
van dit onderwerp veraangenaamt de lezing van dit 
werk, en geeft bij de voordragt van meer afgetrokkene 
onderwerpen eene aangename afwisseling. 

Wij zien dus uit dit een en ander, dat dit werk 
reeds bij eene oppervlakkige beschouwing voor eene 
reeks van praktische Geleerden, zoowel Natuur- , 
Schei-, Genees- als Artsenjmengkundigen , van 
groot gewigt te houden is; dat het bij den tegenwoor- 
digen stand der wetenschappen allezins aanleiding 

geeft 


( 79) 


geeft tot eene noodzakelijk gewordene , meer zekere en 
naauwkeurige manier van werken, daar men ook nu 
niet meer de werkzaamheden naar de theoriën , maar 
de theoriën naar de werkzaamheden en ondervindin- 
gen en waarnemingen inrigt. Mogt de S. onder zijne 
menigvuldige bezigheden tijd en lust gevoelen , om ons 
met de verdere deelen van dit belangrijk werk weldra te 
verrijken , en hem ook nog dit weinige gezegde daartoe 
eenigzins aanmoedigen , dan kan er, naar mijn oordeel, 
geen twijfel bestaan, of hij zal van zijne onderneming 
de meeste voldoening hebben, en den regtmatigsten 
dank voor zijnen belangrijken arbeid inoogsten. 


April 1852. S. STRATINGH, EZe 
P ’ 


De penitiori Autis in Amphibiis structura. 
Scripsit CARÓL. TOS. H. WINDISCHMANN, 
Med. Dr. Lipsiae i2 comvmissis apud L. VOS- 
SIUM, 1851, 4° (59 pag., accedunt III Tabul. 
aen.) ; 


DD. belangrijk stukje „ over een moeielijk onderwerp 
der -Ontleedkunde, vult eenige gapingen in onze ken- 
nis van het gehoorwerktuig aan. Des Schrijvers onder- 
zoekingen bevestigen wederom het ontleedkundig on- 
derscheid tusschen de naakte en schubbige Amphibiën. 
Bij al de geschubde Amphibiën is een beginsel van 
cochlea en tevens een foramen rotundium aanwezig, 
welke deelen, bij de naakten (Salamanders, Kik- 
vorschen , enz.) ontbreken. Het maaksel der cochlea 
bij den Krokodil komt bijzonder overeen met dat bij de 


Vvo= 


( 80) 


vogels , zoo als TRE v1RAN US ons hetzelve heeft doen 
kennen (Zeitschrift fiúr Physiol., 1, S. 188—196). 
— Over dit, door TREVIRANUS behandelde on- 
derwerp vindt men hier ook-nog in het voorbijgaan 
eenige opmerkingen medegedeeld ‚ waaruit blijkt, dat 
de zoogenoemde gehoorblaadjes (Gehörblätter) ei- 
genliĳjk niets dan geplooide, vaatrijke vliezen zijn, 
welke even zeer bij den krokodil voorkomen en dus met 
het muzikale gehoor der vogels wel in geen zeer naauw 
verband staan. 

De reeds door HUSCHKE gemaakte opmerking, 
dat bj Bufo igneus geene trommelholte aanwezig is , 
en even als bij de salamanders slechts een kraakbeenig 
plaatje het eironde venster bedekt, vond de Heer 
WINDISCHMANN bevestigd. 

Mogt men toch in ous Vaderland eindelijk eens in- 
zien , dat er voor Medische Dissertatiën zulk eene ruime 
keus van onderwerpen in de vergelijkende Ontleedkunde * 
te vinden is! Elke kleine bijdrage, uit de natuur zelve 
genomen , heeft hare waarde. De weg des onderzoeks 
is gebaand, en ook de bescheidenste mag zich vleijen 
met een’ redelijk goeden wil zets tot het geheel bij te 
brengen. Wij zien ons daarentegen nog te veel met 
compilatiën over pathologische en praktische onder- 
werpen overladen , die door niemand worden gelezen. 
Ik heb dezen wensch reeds lang gekoesterd ; thans kon 
ik niet nalaten er ook openlijk voor uit te komen. Het 
zou echter even eenzijdig zijn , zoo wij het behandelen 
van alle andere onderwerpen afkeurden , als onbillijk 
en ongegrond , wanneer wij beweerden , dat er ook niet 
vele goede Geneeskundige Dissertatiën aan onze Hoo- 
gescholen het licht zagen , hoe zeer het bij enkelen dan 
nog te bejammeren blijft , dat de Schrijvers niet liever 

aan 


ED, 


aan een ander en vruchtbaarder onderwerp hunnen 
tijd en hunne talenten besteed hebben. 
J. VAN DER HOEVEN. 


Vertoog betreffende de monsterachtigheid door 
insluiting (foetus intra foetum), door Dr. c. P. OL- 
LIVIER, uit het Fransch vertaalden met eene 
inleidende voorrede en aanteekeningen ver- 
meerderd door A. VAN ERPECUM. Amster- 
dam, bijS. DE GREBBER, 1850. 


D. verige Heelkundige vAN ERPECUM, door de 
vertaling van verschillende buitenlandsche belangrijke 
werken voordeelig bekend , heeft onze geneeskundige 
litteratuur op nieuw verrijkt, door de overbrenging 
van een vertoog , door C. P. OLLIVIE Rin het Fransch 
uitgegeven , over de morsterachtigheid. door in= 
sluiting. — De Vertaler heeft gemeend hetzelve te 
moeten doen voorafgaan door eene inleiding , in welke 
zoo wel bepaald wordt, wat men onder dezen naam 
behoort te verstaan , als ook verschillende voorbeelden 
van insluiting in het Delfstoftelijk en Plantenrijk opge 
geven worden: — Hij heeft daarmede bepaaldelijk be= 
oogd, de verdiensten van Dr. CAPADOSE, die dit 
onderwerp vroeger behandeld heeft, in zijne Diss. 
inaug. de foetu intra foetum, in een helder daglicht 
te plaatsen ; waartoe hij te meer aanleiding vond, daar 
OLLIVIER, soms zonder hem te noemen , een vlij- 
tig gebruik van de Dissertatie van CA PADOSE gemaakt 
heeft. je 

Op 


. 


( 82 ) 


Op deze inleiding, welke vierendertig bladzijden 
druks beslaat, volgt het werk van OLLIVIER, het- 
welk door den Vertaler in eenen zeer goeden Holland- 
schen stijl overgebragtis, De insluiting wordt in twee 
klassen verdeeld , in insluiting door den buik of buik- 
insluiting, en in insluiting door de Auid , of Auid- 
insluiting. Van beide worden verschillende waar- 
nemingen met.groote naauwkeurigheid opgegeven. — 
De Schrijver en de Vertaler bepalen beide de gevallen 


van huidinsluiting tot die „ bij welke de verwarde pri- 


mordia van eene tweede vrucht, ineenen zak , aan 


den bilnaad of in het scrotum gevonden worden. Dat 


men dezelve echter ook op andere plaatsen van het lig- 
chaam , bij voorbeeld aan de wang, kan vinden , heeft 
mijn vader onlangs bewezen. Zie hier onder, bij de 
Wet. Berigten. — Bij de waarnemingen van O L- 
LIV-IER is een algemeen overzigt der kenmerken ge- 
voegd , welke beide klassen onderscheiden. De ver- 
klaring, welke hij van derzelver oorsprong geeft „is 
onvolledig. Dezelve kan alleen op de gevallen toege= 
past worden van buikinsluiting , en van die Auwid- 
insluiting, welke in den balzak plaats grijpt. Bij 
deze wordt op eene scherpzinnige , grootendeels uit de 
Dissertatie van CAPADOSE ontleende, wijze vooron- 
dersteld , dat de tweede kiem zich door adhaesive ont- 
steking vasthecht aan de vrucht , welke dezelve nader- 
hand zal insluiten , en bepaaldelijk aan derzelver darm- 
kanaal , terwijl dit zich nog buiten de buikholte be- 
vindt. Het darmkanaal, zich in een later tijd perk van 
ontwikkeling. terugtrekkende , voert de aangegroeïide 
beginselen van eene tweede vrucht met zich mede, en 
sluit dezelve hierdoor in de buikholte in ; soms zakken 
deze, ten tijde van het doordringen der ballen , met 


de- 


( 85 ) 


deze in den balzak neder „ en dan grijpt die soort van 
huidinsluiting plaats, welke in het scrotum gevonden 
wordt. — Deze verklaring echter , zoo dezelve juist is ; 
‚kan alleen op beide deze soorten van insluiting toege 
past worden, geenszins op diegene , welke aan andere 
deelen van het ligchaam , hetzij aan den bilnaad , het- 
zij, zoo als in het zeldzame en tot nu toe onbekende 
geval, door mijnen vader medegedeeld, aan de wang 
plaats grijpen. W. Ve 


BIJDRAGEN, D.VII, sr.2. G WE- 


WETENSCHAPPELIJKE BERIGTEN. 


|) Ed 

1á1. S cater: eenigen tijd rijden stoomwagens van 
GURNEÉYy regelmatig. tusschen Gheltenham en Glou- 
chester: heen «en weder. De weg van g Eng. mijlen 
wordt in 40 minuten tijds afgelegd. De wagens zijn in= 
gerigt voor“12 reizigers, en loopen op eenen gewonen 
straatweg, en niet op ijzeren sporen. Door middel van 
eenen daar aangebragten toestel behoeft men slechts 2 
sekonden tijds, om den wagen te doen stilstaan. (DIN G- 
LER, Pol. Jounn.,XL,S. 512514) W.W. 

142. JOHNSON te Philadelphia heeft gevonden: 

1°. dat roodgloeijend ijzer, welks roode kleur bij 
daglicht slechts even zigtbaar was , bij indompeling in 
kokend water, veel meer stoom gaf, dan witgloeijend. 
ijzer; 

2°, dat de hoeveelheid stoom evenredig is aan de 
massa van het metaal; g ff? metaal gaf omtrent 1 ff 
stoom 3 

3e, datgegoten ijzer meer stoom geeft, dan gehamerd 
ijzer. (DINGL. Polyt. Journ., XLII, S. 69.) 

W.W. 

145. Proeven van LE CHEVALLIER, over de 
warmte, welke water in gloeiende vaten aanneemt, 
worden gevonden in ERDMANN’S Journ.für Techn. 
u. Oecon. Chemie, X, Heft 3. p W. W. 

144. Porrer heeft proeven gedaan over de soor- 
telijke warmte van staal, zink, koper, zilver, ùn, 
goud , bismuth en lood. Hij bepaalde dezelve door me- 
taal van 212° F in water van 5o° , of metaal van 45° F 
in water van 110° te dompelen en de temperatuur na 


de 


Er el > 


( 85 ) 


de indompeling waar te nemen. De hierdoor verkre- 
gene uitkomsten komen niet naauwkeurig overeen met 
vroegere van DULONG en PETIT; POTTER meent 
echter, dat zijne proeven nog meer dan de vorige plei- 
ten voór de stelling, dat de atomen der enkelvoudige 
ligchamen allen gelijke soortelijke warmte bezitten. 
(Edimb. Journ. of Sc. 1851, N. IX, S. 75, en 
DINGL. Polyt. Journ., XLII,S. 119.) W.W. 

145. BREWSTER deelde in het Edimb. Journdl 
of Science N. 8: Tom. V‚ p-197, nieuwe inzagen 
omtrent de zamenstelling van het licht mede : 

1°. Het gewone licht bestaat uit drie stralen rood, 
geel en blaauw en door dezen bestaan alle andere 
kleuren. 

2e. het Spectrum solare, hoe ook ontstaan , be- 
staat uit drie even lange Spectra, die uît een pnt 
ontstaan en in een punt eindigen: rood, geel en 
blaauw. 

ze iedere kleur van het Spectrum solare bestaat 
uit de gemelde drie kleuren in verschillende verhou- 
ding. G.J. M. 

146. In de maand Julij van het vorige jaar werd er 
eene Ártesiaansche bron in Bochum , in Westfalen , tot 
145 v. diepte geboord, die zoo veel water gaf, dat dit 
met moeite kon tegengehouden worden. Hierbij werden 
15 à 20 kleine vischjes opgevangen , die, in een glas met 
water“opgenomen, na £ uur gestorven zijn. (FRORIEP’s 
Not. N. 690, Nov. 1851.) Deze vischjes zijn niet on- 
derzocht door deskundigen. Maar dit toch leeren ons 
vischjes in water, uit Artesiaansche bronnen aanwe- 
zig, dat dit water niet altijd uit plaatsen afkomstig is , 
die van de oppervlakte der aarde afgesloten zijn. 

G.J. M. 
G 2 147. 


( 86 ) 


„…xÁ7e Jeder onzer landgenooten , die dit leest „ kent 
de, proeven van den Heer morL, over het vermogen 
van, week ijzer , om door galvanische el, eensklaps mag- 
netisch te worden, en wordt er een hoefijzer van zulk 
ijzer gemaakt en dit ingerigt als de hoefmagneten , dit 
ijzer hierdoor vele ponden gewigts te doen dragen. 
Velen hebben deze proeven herhaald en sommigen met 
meer , anderen met minder goeden uitslag. Het oordeel 
van den Heer Morr hierover is , dat de weekheid van 
het ijzer den grootsten invloed op de uitkomsten heeft, 

In de. Not. van FRORIEP, Nov-1831 , n°. 690, 

vindt men proeven vermeld van JOSEPH HENRY 
en Dr, TEN EYCK, die allerbelangrijkst en als eene 
nieuwe bijdrage aan te merken zijn tot de kennis van 
dit waarlijk nog voor ons verbazend vermogen van het 
magnetismus ‚ om uit deszelfs sluimering eensklaps zoo 
te voorschijn te treden. De hoef, tot deze proeven ge- 
bruikt , weegt 595 ff avoir du poids, was eerst een 
achthoekig prisma van 10% duimen omtrek, had 3o 
duimen lengte en werd tot een hoefijzer gebogen. De 
drager is van hetzelfde ijzer gemaakt. De hoef wordt 
met boomwol bedekt en met draden koper van de soort, 
Copper bell wire genoemd, zoo omwonden, dat 26 
einden draad van 51 voeten om den hoef gaan „ ieder 
18,duimen aan de einden vrij hebben en den hoef met 
eene lengte draad van 723 voeten omgeven. ledere 
draad, bewindt niet het geheele ijzer, maar slechts 
bijna 1 duim. In het midden van het ijzer bedekken 
drie spiralen hetzelve , aan de beide einden zes. 

Men gebruikte voor werkende oppervlakte der beide 
metalen slechts twee batterijen van 45 vierkante voeten. 
Hiermede droeg het 1 ijzer eerst 2000 ff, naderhand 
2065 ff, 

De 


( ® 7) 


De drager, die 23 f@ woog; nog met 56 f be- 
zwaard , kon aan het ijzer blijveri hangen „ als men de 
draden en dus ook de polen snel omkeerde, :6. 5. Mt. 

„148. Uit eenen brief van mijnen vriend W. WENC- 
KEBACH, uit Londen, den 5 Junĳj 1852, vernam ik 
nieuwe. proeven van FARADAY, over electro-magne- 
tisme / die ‘hij op eeneles van. BRANDE over electri- 
citeit, in de Royal Institution gegeven, had ge- 
zien, … Twee dezer proeven-vermelden wij hier :,1° 
Een koperdraad werd gewonden om den zacht ijzeren 
‘drager. van eenen hoefmagneet , zoodat de dráad en de 
drager niet-in onmiddellijke aanraking zijns. de einden 
werden met,de draden van eenen galvanometer veree- 
nigd. … Werd. nu: de drager gescheiden van den hoef- 
magneet „ of; ‘hiervan gescheiden;zijnde ‚ met dezen 
verbonden ,zoo--week. de naald-des galvanometers, af; 
werden de einden van den koperdraad: iiet mêt,den gal - 
vanometer verbonden „ maar op eenen zeer kleinen af - 
stand van elkander gehouden ; 200 ontstond er op het 
bogenblik. van, vereeniging met, ‚of schéiding van den 
drager van den hoefmagneet , eene electrieke;vonk tus- 
schen ‚de einden der draden , waardoor oxygenium en 
hydrogenium. tot. water konden verbonden worden: — 
2e, Eene. tweede proef. is deze dat een gesloten ko- 
perdraad., in welken een.gevoelige galvanometer ge- 
plaatst, was, gebragt in de nabijheid van eenen stroom 
eener galvanische batterij, door eene wction dà dis 
tance ìusgelijks deense, werd en de naald deed af- 
wijken. NOTRT G.J. M. 

1áge Over de ontelaming van phosphorus in het 
luchtledige „heeft BA CHE nieuwe,daad zaken vermeld 
(POGGENDOREE’S Annalen, Bd. XXII; S. 151). 
In pläats van hars of zwavel , kan men naar BA CHE; 
om 


( 88 ) 


om den phósphorus mede te bestrooïen, gebruiken : 
poeder van kool , platina-zwam , antimonium ; arse= 
nieum , «cinnabar, zwavel=antimonium , kwik-oxyde;, 
lood-oxyde , bruinsteen <oxyde , potasch, kalk, mag- 
nesia, bart, silica, keukenzout; sal ammoniak, mu- 
rias calcis , krijt, salpeter , nitras plambi, vloeispaat, 
platina-salammoriak , acid. borieam. Dit alles zou 
op eene temp. van 6oe F. den phosphorus doen ont= 
vlammen. Sommige der opgenoemde stoffen brengen 
in de gewone drukking en’ bij 60° F. phosphorus aan 
het smelten’ en onder-deze‘omstandigheden kan dier- 
lijke koet Eed zelfs doen ontvlammen; b 
5 oe Je Mit 
“2500 MARTIN FreuD heeft in’ Fayetteville 
(43e 58” Ne'Ben 4e, 26’ O; Li, van Washington), 
in" de Vereenigde Stien, den g Maart 18351 een’ boog 
vâti- Noorder licht waärgenomen, die niet regelmatig noch 
als: eer stuk van’ een’ eirkelomtrek bestond ; maar die 
önregelmátig ‘ett als uit vele onderling vereenigde stuk= 
if va cirkels van’ onderscheidene diameters gevormd 
“PoGbENDoRer, Annalen, Bd. XXIII, Ss 
Bis wierd zo 100DT 6 KM orn: 
—:810 De aen SCHEELE ode en door: BER= 
THOLELET nader onderzochte vloeibare verbinding 
van zwaâvel en waterstof heeft THÉNARD op nieuw 
nagegaan en er vele nieuwe eigenschappen van opgetee= 
kend.” Hierùit is het gebleken , dat het een ligchaam 
is, dat met deutoxydum hydrogenii in denzelfden rang 
staat en dat in gene het hydrogenium, als in dit het 
öxygenium kan: beschouwd worden; 24rinales de Ch. 
et de Phys} Sept. 1851 » HIG. MM 
152. BONASTRE. raadt de volgeride wijze aän; om 
kleine hoeveelheden aetherische olië te verzamielén uit 
stof= 


( 89 ) 
stoffen, die in geringe mate dezelve.bezitten. Men trekt 
de stoffen , die de olie bevatten ‚ met alcohol uit, laat 
de aleohol bij eene zoo laag mogelijke temp. verdam- 
pen tot de dikte van eene vloeibare hars en destilleert 
met eenig water deze stof, om de aetherische olie af 
te zonderen. Journ. de Pharm., Févr. 1851. 
G. JM. 
455. DAvy meende, na de ontdekking van BER- 
ZELIUS van het kwik-amalgama , uit kwik met het voor- 
onderstelde ammonium bestaande , dat morphine het- 
zelfde zoude voortbrengen, indien het, met kwik in aan- 
raking „ aan de werking der galv. el. werd blootgesteld. 
Maar de uitkomst beantwoordde niet aan de verwach- 
ting. BRANDE herhaalde diezelfde proef met morphi- 
ne en cinchonine en zag insgelijks geene verandering in 
deze ligchamen. ‘Maar toen hij vochtige quinine op 
eenige droppels kwik nederlegde „ het kwik + el. , de 
quinine — el. deed worden , door aanraking met.de 
polen: van eene galv. kolom’, zag hij eerst het kwik met 
een huidje bedekt, en daarna spoedig boterachtig van 
zamenhang worden. … Toen hij het im een hoog glas met 
water schudde, bespeurde: hij op de oppervlakte van 
hetzelve eene eigene beweging ‚en eindelijk werden 
er kleine gazbellen ontwikkeld , waarna het langzaam 
deszelfs gewonen vorm hernam. De quinine, door 
BRANDE gebruikt, bevatte een weinig kalk, en hij 
schrijft de werking van deze quinine aan den bijgemeng- 
den kalk toe. Morphine en cinchonine, met eenig alcali 
gemengd, gaven dezelfde verschijnselsals quinine. 
POGGENDORFF, Annalen, 1831, n°. 6. 
di GJM. 
154. PAYEN heeft een’ toestel , ter berooking ge- 


schikt; uitgevonden , die aangewend:kan worden zon- 
ui der 


( go ) 


der dat dezelve behoeft in het oog te vallen. Guy Ton 
„ had vroeger eene doos ter ontwikkeling van chlorium 
voor geneeskundigen en anderen ingerigt , die slechts 
onder den neus behoefde gehouden te worden „ als men 
van besmetting of de verbeelding van besmetting vrij wil- 
de wezen. Nog gemakkelijker voldoet het middel van 
PAYEN aan deze twee oogmerken. Hij lost chloor- 
kalk in: 10 malen zoo veel water op ‚ en giet de vloeistof 
straks helder af. Hiermede bevochtigt hij nueen 
stuk linnen , zonder dat dit afdruipt of doorzweet door 
eenen doek , waarin hij dit wikkelt, en welken hij om 
den hals draagt in den vorm van eenen halsdoek „ enz. 
BucHNER’s Repert., Bd. XXXVIIl, Heft 35, S. 
440. G. JM. 

155. In de Bijdragen tot de Natuurkundige Weten- 
schappen, VIL Deel, n°. 1, bl. 31 der Wetenschap- 
pelijke Berigten , lezende, dat in de Spongia mard- 
na en in de Conferva helminthochortos , behalve 
Iodium, zich Bromium bevindt , herinnerde ik mij aan 
hetgené omtrent deze Conferva in de Konst- en Let- 
terbode 1821 ‚ N°. 44, door mij is gezegd. 

Het geluk gehad hebbende ‚ om odium in de Gor- 
gonia Flabellum te vinden, gaf ik daarvan berigt, 
tevens vermeldende, dat de genoemde Conferva door 
mij was onderzocht, met oogmerk, om daaruit lodium 
te verkrijgen. Ik zeide aldaar: « Geen spoor van 
Todium konde ik daarin ontdekken, maar wel 
eene aanmerkelijke hoeveelheid zwavel, voorhet 
grootste gedeelte de zamenstelling daarvan uit- 
makende.’ Dit onderzoek , moet ik bekennen „ was 
zeer oppervlakkig, en ik had altijd nog hoop gehad, 
deze zelfstandigheid nader te ontleden, hetwelk ech 
ter niet isgebeurd. Zoude het odium , door met het 

Bro- 


(ar 3 


Bromium in de Conferva te gelijk aanwezigtezijn, 
oorzaak zijn geweest, dat ik dezelven niet heb gevon- 
den ? en kan-de stof , welke ik voor zwavel heb aange= 
zien, Bromium zijn geweest ? — is dit zoo, dan zoude ik 
toen reeds eene stof hebben afgescheiden „ die toen nog 
geheel onbekend was en door mij voor zwavel werd ge- 
houden (*). Va R. 

156. 5. LIEBIG maakt in POGGENDORFE’s An- 
nalen der Physik und Chemie, B. XXIII, St. 5, 
1851, 5. 44, gewag van eenige proeven , door hem ge 
nomen op de werking van chlorium op den alcohol; 
daaruit bleek: 1°. Wanneer droog chloorgas door abso- 
luten en heeten wijngeest. zoo lang wordt heengevoerd:, 
tot er geen zoutzuur meer geboren wordt de alcohol op 
het laatst tot eene witte kristalachtige massa stolt. 

2, Deze kristallen bestaan uit een eigenaardig lig- 
chaam, hetwelk hij CAZoral (vaa chlor. en Bleohal) 
noemt, in verbinding met water. 

3. Zuiver Chloral bestaat„uit chlor, koolstof en 
zuurstof, is vlugtig, zwaarder dan water en daarin 
oplosbaar. 

4. Het Ch/oral vormt met water twee verbindin- 
gen: de eene is een wit in water geheel onoploshaar 
poeder. 

5. Door water bevattende alealiën wordt het Chloral 
in eene nieuwe chlor-koofstof en mierenzuur veran- 
derd — door watervrije alcaliën wordt het niet ontleed. 

6. De chlor-koolstof kan ook gemakkelijk door de- 
stillatie van wijngeest met chloor-kalk verkregen wor- 
den; ook wordt dezelve gevormd door destillatie van 
chloor-kalk met brandigen azijn-geest. V.R. 


157. 


(*) Zie verder Ne. 161, bl. 93. 


157 D, WEATHERHEAD, een Engelsche voet- 
reiziger, heeft in de nabijheid van Rome een fossil 
bosch ontdekt. — Dit onderaardsch bosch strekt zich 
eenige. mijlen langs den Tiber in de nabijheid van Ro- 
me uit. — De stof, welke de versteening daarstelt, 
is een kalksinter, en uit de bevinding, dat de lagen 
van de hout-overblijfselen werkelijk vermengd zijn met 
vulkanische ‘stof, beslait de ontdekker , dat dit eolos- 
saal verschijnsel door eene aardbeving is daargesteld , 
waarvan de' geschiedenis niet spreekt , en welke alzoo 
waarschijnlijk vóór de stichting van Rome heeft plaats 
gehad. — Opmerkelijk is, dat eene zoo zonderlinge 
daadzaak zoo lang onbekend is gebleven. (FRORIEP’s 
Notiz.,B. XXXIII, Ne. 1, S. 8.) Vo R. 

158. Oleum aethereum “Serpentariae, van 
GRASSMAN ‚in Petersburg. GR ASSMAN heeft, door 
overhaling uiteenig afval van den Radix Seripdratenide, 
eene aetherische olie verkregen. Dezelve was lichtbruin 
vân kleur, ligter dari-wateren had eenen reuk van va- 
leriaan , eenigzins naar kamfer zwemende; 10 drop= 
pels er van, in een drachma alcohol opgelost en een 
droppel er van in de hand gewreven , gaf nog den reuk 


van serpentaria, even als het water, terwijl de olie- 


suiker meer den reuk en smaak van valeriaan had. 

BucHNER, Repertor f. d. Pharm., B. 54, S. 129. 
KOP. 

159. Over de werking van het Blaauwzuur.Een 


Artsenij mengkundige Heb: in eene wel toegeslotene flesch: 


blaaawzuur bewaard; na verloop van drie maanden, 
denkende , dat het diek ontleed had , wilde hij de flesch 
schoon ain! hij rook er aan en herkende dadelijk 
op den reuk het zuur, viel oogenblikkelijk neder en 
bleef een half uur zonder het minste teeken van leven 

te 


bl 


Cat à 


te geven. Na verloop van dien tijd begon hij te ade 
mem, * zonder „zijne. zintuigen. te kunnen gebruiken, 
_ hetgene niet geschiedde, dan na het gebruik van veel 
koffij , welke voldoende was , om dezen onaangenamen 
toestand te doen eindigen. Hij gebruikte gedurende 
dien dag achttien oncen koffij. Journal de Chimie 
Meédicale, Pharmvet Toxicologie, 1851. KOP. 

160. In de Pharmacopoea Slesvica-Holsatica 1851 
vindt men de volgende bereiding van het Chininum 
Muriaticum : 

Men neemt zwavelzure chinine eene en eene halve 
once. 

Zoutzure zwaaraarde eene once. 

Men lost elk afzonderlijk -in- eene genoegzame hoe- 
veelheid kokend gedestilleerd water op ‚ mengt.de nog 
warme oplossingen bij elkander , waarna men het vocht 
filtreert en-uitdampt, om het a eene koele bna te 
vrij kristalliseren: | 

“Men dient ; deze beslidinddehien sielsemud: ‚ zwavel= 
zure chinine:te gebruiken , van welker zuiverheid men 
ten volle overtuigd iss gebruikt men die uit den handel , 
dan zal men meestal eene met zoutzure zwaaraarde 
verontreinigde zoutzure chinine verkrijgen , ‘al heeft 
men zelfs de beste soorten van zwavelzure chinine ge= 
bezigd, die de handel ons aanbiedt. K OP. 

161. Inhet eerste stuk van dit deel dezer Bijdragen 
deeldeik, bl. 51, n°. 14, een wetenschappelijk berigt 
mede, dat, volgens HERMBS TDT, het in den handel 
voorkomende Zodium 12 procent Bromium bevat. «Ik 
heb, volgens de daarbij, door HE RMBST äD T opgegeve- 
ne wijze, twee medicinale oncen Todium (zoo als het bij 
ons ‘in den handel voorkomt), met potasch verbonden , 
en hier chloorgas door gedreven, na er vooraf eén laagje 

| ae- 


‘ 94 ) 


aether op gelegd te hebben, ten einde voor te komen; dat 
het Bromium, indien dit er in aanwezig mogt zijns 
zoude vervlugtigen; dadelijk bij het doordrijven van 
het chloorgas werd het geheele vocht en vooral de op- 
drijvende ether donker bruin gekleurd ; na er eene 
ruime hoeveelheid chloorgas door gedreven te hebben’, 
voegde ik er nog wat aether bij ‚schudde het vocht en 
scheidde daarna den aetheraf en voegde er potasch bij tot 
de aether ontkleurd was; den aether afgescheiden hieb- 
bende , dampte ik het overgeblevene tot droogwordens 
toe uit, en behandelde het in een’ daartoe geschikten 
toestel met mangaan super-oxyde en zwavelzuur , waar= 
bij zich wel Todium ophefte „doch in het geheel geen 
Bromium zich ontwikkelde. KOP. 
162. Het lichten: van het zeewater, voor reizigets op 
den grooten oceaan dikwerf zulk een treffend verschijn- 
sel, is door EHRENBERG zeer opgehelderd en duidé= 
“lijk aangetoond, hetgene uit vroegere-opmerkingen: van 
MICHAËLIS ook gebleken was, dat een klein irisekt 
erde oorzaak van moet genoemd worden. „EHREN- 
BERG ontving van MICHAËLIS:drie:flesschen smet 
lichtend zeewater, en: verzocht H‚-ROSE, om eenige 
scheikundige proeven. met hetzelve te ondernemen, 
Rustig gelaten lichtte het water niet ‚dat toen 10 dagen 
in flesschen was bewaard; maar geschud gaf het kleine 
vonken. Rose deed bij een kopje van het zeewater 
een weinig, met de helft water verdund zoutzúur , en 
hierdoor werd oogenblikkelijk;op 8 à 10 puntenreen 
sterk licht voortgebragt.… Bij het daglicht dit water met 
het mikroskoop onderzocht, zag EHRENBERG vele 
tot de „Annulata behoorende diertjes met vele „/n- 
Jusoria. De eersten en laatsten van elkander áfge- 
scheiden en in horlogieglazen met eenig-zoutzuur-óver- 


id 


( 95 ) 


goten, bleek het spoedig, dat de i/usoria geen licht 
verspreiden. RuporPnr werd öok ooggetuige van 
hetvlichten van andere diertjes, die tot het geslacht 
Polynoë behooren, in het zeewater voorkomen, en 
geïsoleerd met zoutzuur overgoten werden, waarna 
zij lichtten en stierven. EHRENBERG noemt ze Po- 
dynoë fulgurans. PoeceNDoRrrFrF's Annalen, 
1851, Bd. XXIII, S. 1457. 

“„ Men zal het niet overbodig achten, dat ik hierbij 
herinnere aan hetgene reeds in coox’s Reize rondom 
de Wereld, 1795, door PasTEUuR, Deel [, bl. 
5Sen:23, en Deel IV, bl. 21 en 244, hiervan opgetee- 
kerd is. Deel I, bl, 5, spreekt cook van een dier 
« van eene hoekige gedaante, omtrent drie duimen lang 
« en een duim dik , met een doorloopend gat doorboord. 
wen eene bruine vlak aan heteeneeinde.”’ BANKs 
en SOLANDER noemden dit Dagijsa , omdat zij in 
het water met zeer schoone kleuren schitteren. Bl. 25 
en 24 , Deel I, lezen wij van hetlichten der zee : « Het 
« water scheen lichtstralen uit te geven, die zeer naar die 
«van den bliksem geleken , maar niet zoo zwaar ; zij 
« waren zoo menigvuldig, dat men er somtijds acht 
«of tien bijna op hetzelfde tijdstip te zien kwam. Wij 
«waren van gedachten , dat zij van het een of ander 
«lichtend dier voortkwamen. In dit denkbeeld werden 
«wij bevestigd , toen wij, het werpnet uitgeworpen 
«hebbende, eene soort van Medusa of kwal ophaal- 
«den, die, toen zij binnen boord was, de kleur van 
«sterk gloeiend metaal had en een wit licht van zich 
«gaf. Wij vingen te gelijk met deze dieren eenige zeer 
«kleine krabben van drie verschillende soorten , die 
«elke zoo veel licht vertoonden als een glimworm , 
« schoon het dier tienmalen kleiner was.” 


Deel 


( 96 ) 

Deel IV, bl. 21, lezen wij: « deze vertooning van 
« het lichten der zee is tot eenen zekeren graad zeer ge- 
« meen ; maar de oorzaak is niet zoo algemeen bekend. 
« De Heer BAN xs en Doctor so LANDER hadden mij 
« overtuigd , dat het door water-insekten veroorzaakt 
« werd : doch de Heer Fr oRrsTER scheen dit gevoelen 
« niet toegedaan te zijn. Ik liet dan eenige putsea water 
« langs het schip scheppen ‚ dat wij vol van eene ontel- 
« bare menigte kleine bolronde insekten vonden , ‘om- 
« trent van de grootte van eene gemeene speldenknop 
«en geheel doorschijnende, Daar was geen twijfel , of 
« zij waren levende dieren „ als zij in hun eigen element 
« waren , alschoon wij geen leven in hen bespeuren 
« konden, De Heer FORSTER was nu wel overtuigd. : 
« van de oorzaak van deze zee- verlichting.’ 

Onder de aanteekeningen van FORSTER vinden 
wij in Deel IV, bl. 245, hieromtrent het volgende : 
« Nadat het water eene wijl tijds gestaan had , scheen 
« het getal der vonken te verminderen ; maar zoodra 
wij het op nieuw roerden , werd het weder zoo lich- 
« tend als te voren. — Terwijl ik het water met de hand 
« omroerde, bleef een dezer heldere ligchaampjes er 
« aan hangen, en deze omstandigheid maakte ik mij 
«ten nutte, om het met het gewoon glas van hetiver- 
« beterd mikroskoop van RAMSDEN te onderzoeken. 
« Hier vertoonde het zich van eene kogelronde gedaan 
«te , wat bruinachtig en doorschijnend als gelei „enz. 

LA LANDE geeft in eene noot, medegedeeld aan 
den Franscheni Vertaler, bl. 246, Deel IV, de litteratuur 
over dit onderwerp tot op dien tijd op, «G.J. M. 

165. In FRORIEP’s Notizen, Februarj 1852, 
S. 344, lezen wij, dat van het vulkanisch eiland bij 
Sciacca niet meer, dan eene klip overig is „ en dat eene 


he- 


A 


(mm. À 


hevige aardbeving den 28 Dec. 1.1. het overige van het 
eiland weder begraven heeft onder het water, boven 
hetwelk het zich vroeger verheven had. G. Ie Ma 
164. Onder de Japansche zaden, welke bij mij 
van den heer VON SIEBOLD voor den Utrechtschen 
Akademie-tuin ontvangen zijn , bevond zich de Luffa 
_foetida cAVv., welke in 1851 goed is opgekomen , 
doch ‘waaraan ik deze bijzonderheden heb waargeno= 
men. Hierbij had eene ware Dichogamia gynandra 
plaats. In de maand Juli bloeiden de groote vrouwe- 
lijke bloemen volkomen , maar de mannelijke , die zich 
in bundeltjes digt bij de vrouwelijke bloemen bevon- 
den, ontwikkelden zich niet , waaraan men zal moeten 
toeschrijven, dat in de vrouwelijke bloemen, uitge= 
bloeid zijnde „het vruchtbeginsel geel werd , verdroog- 
de en onbevrucht afviel. In Augustus begonnen ande- 
re mannelijke bloemen, die zich toen geheel ontwik- 
kelden, te bloeien, en van de weinige vrouwelijke 
bloemen „ die toen te voorschijn kwamen , zag men da- 
delijk de vruchtbeginsels zich uitzetten , welke, vol= 
groeid zijnde , aan de plant bleven zitten, De vruchten 
bleken echter geen volkomen rijp zaad te bevatten, 
maar het verschil, hetgene zich opdeed tusschen de 
vruchtbeginsels , welke geen’ invloed van ontwikkelde 
mannelijke bloemen hadden genoten , en tusschen die, 
welke dezen invloed volkomen hadden ondervonden, 
liet geen” twijfel over , dat-de ontwikkeling en volgroei- 
jing van het vruchtbeginsel tot eene volkomene kalabas= 
„vrucht aan de volkomerheid der mannelijke bloemen 
te.danken was; hetgene dus een nieuw bewijs oplevert, 
dat, zonder den bloei der mannelijke bloemen , geene 
vrouwelijke tot eenige rijpheid kunnen komen, en dat 
dus de noodzakelijkheid der onderscheidene kunnen 
| in 


( 98 ) 


in de planten hier weder bevestigd wordt. — Dat de 
vrucht geen volkomen rijp zaad heeft opgeleverd , is 
waarschijnlijk daaraan toe te schrijven , dat de maand 


Augustus toen weinig warme dagen gehad heeft. 
JAN KOPS, 


165. Rosa. — Wij meenen onze lezers oplettend 
te moeten maken op eene belangrijke verhandeling van 
KOCH, te Erlangen , over het geslacht Roos en vooral 
over de Duitsche soorten van dit geslacht, waarin aan 
vele soorten der nieuweren hare plaats als verscheiden- 
heden van andere vroeger bekende soorten wordt aan 
gewezen. Deze verhandeling komt voor in de Linnaea 
van VON SCHLECHTENDAL, VI, &. 261—502, 
“enjverspreidt ook over onze inlandsche Roos-soorten 
veel licht, waarvan ook ik , bij gelegenheid , een dank- 
baar gebruik hoop te maken: Vv. H. 

166. Sesameae. Het laatst uitgekomen eerste Meft 
van het zevende Deel (voor 1832) der Linnaea van 
VON SCHLECHTENDAL bevat, onder anderen (S. 
1—42), belangrijke opmerkingen over de Sesameae 
pc., welke vroeger te onregt mede onder de Bzie- 
noniaceae begrepen waren, en daarbij de vaststel 
ling van een nieuw geslacht, Ceratotheca, onder de 
Sesameae , door fraaie afbeeldingen op drie platen 
opgehelderd, alles door H. ENDLICHER uitvoerig 
beschreven. Vv. He 

167. Salix. Uit de aanmerkingen, welke LASCH 
over de om Driesen (in Duitschland) in het wild was- 
sende /Vilgen-vormen, in hetzelfde Heft der be- 
langrijke Linnaea , S. 74—104, heeft medegedeeld , 
en welke, voor geen uittreksel vatbaar, door mij bij 
eenen arbeid over onze inlandsche soorten van Salix, 
zoo ik hoop ‚ met nut zullen kunnen gebruikt worden, 

geef 


( 99 ) 


geef ik hier alleen uit het naschrift des heeren LASCH 
op, dat hĳj de zeer werkzame Salicine, volgens de , 
handelwijze van voN ESENBECK (zie het Archiv 
des Apotheker-Vereins , n°. 104), op eene zeer ge- 
makkelijke en goedkoope wijze niet alleen uitde schors 
van Salix alba en S.vitellina, maar ook uit die van 
S. purpurea, S. Helix, S. Lambertiana, S.se- 
mi-triandra, S. pentandra, S. polyandra, S. 
fragilis en vele andere soorten , ja niet slechts uit de 
schors, maar mede uit de bladen en uit de vrouwelijke 
bloemen met de jonge takken der genoemde Wilg- 
soorten in menigte verkregen heeft. Hij verhaalt ook, 
dat de kracht der Sa/Zicirne zich bĳ hem bĳ eenige 
koortszieken bevestigd had. V.D. 

168. Spartium junceum dient in de Cevennes 
in Frankrijk tot bereiding van eene sterke en voor water 
bijna ondoordringbare soort van lijnwaad. Tot hetzelf 
de oogmerk zoude men ook onze gewone Brem(Spar- 
tium scoparium) kunnen bezigen. Zie Polyt.-Jour- 
nal, XLI, S. 51—55. V. Hes 

16g---Papier- moerbeziën= boom (Morus of 
Broussonetia papyrifera). De jonge takken geven 
bij behoorlijke bereiding, zoo als men weet, een zeer 
goed papier, waarom deze boom in Japan op gelijke wij- 
ze, als bij ons de wilgen , wordt aangekweekt. De Soci- 
été d'encouragement pour U Industrie nationale 
in Frankrijk heeft voor de aankweeking van dit gewas in 
het groot eenen prijs van 1500 franken uitgeloofd, 
Zie Polyt., Journ., XLIL S. 61. — Zonder te willen 
beslissen, of die aankweeking in Nederland met voor- 
deel zoude kunnen geschieden , merk ik alleen op, dat 
hij welig wast en , zelfs bij ons te Groningen , de win- 
terkoude in de opene lucht wél verdraagt ; waarom de- 

BIJDRAGEN, D. VII, sr. 2. H zel 


Kkd 


( 100 ) 


zelve mij voorkomt wel eenige oplettendheid en nade- 
re beproeving te verdienen. Vv. H.° 

170. Linum catharcticum werkt, volgens DE 
LUCE, als een voortreffelijk anthelminticum, in 
poeder in dosi van 1 drachme-of in infusie 2 drachmen 
op 4 oncen kokend water. Zie GEIGER und LIEBIG; 


Mag. reve adi Oct. 1831, S. 97. ° 


Vv. H. 

171 Asperula odorata is, volgens WALKER, 
een voortreffelijk middel tegen de waterzucht. bid. — 
Van beide deze, ook bij ons inlandsche , planten zal 
wel waarschijnlijk de geheele plant bedoeld zijn. 

Vv. H. 
172. Aardappelen. Volgens het Tijdschrift de 
Hygie, bevatten 240 ponden aardappelen 
in Augustus 25—25 ponden amylum 
— September 52—38 
— October 5240 
van November 


_—_ 


me 


tot Maart ZBdb a 
in April 58—28 ___ 
— Mei 28—20 ee 


alles in de vooronderstelling , dat de aardappelen be- 
hoorlijk voor vorst, verhitting en ontkieming bewaard. 
zijn-gebleven. Zie Polyt. Journal, XLIL, S. 74. 
Ve H 
175. Wervolg van het in het vorige n°. afge- 
brokene uittreksel. uit het reisverhaal 
vân Dr‚e.PöPPiG. (Uit FRORIEP’s No- 
tizen, n°. 692 en 697.) 

Vol gevaren was de weg van de Missie Tocache naar 
Sion ,-waar PöPPIG zich 10 dagen moest ophouden, 
il de Xibitos-Indianen, die aldaar wonen, hem 

niet 


CL 


niet eerder verder brengen wilden, dewijl zij een feest 
vierden. In het dorp Juangwy aangekomen, werd hij 
door den onderbevelhebber der provincie op eene 
hoogst onregtvaardige wijze verhinderd verder te rei- 
zen , waardoor het gebeurde , dat hij zich 10 weken in 
deze streek ophield. De landstreek is hier van kleine 
bergen doorsneden; de vlakten zijn moerassig. De 
bosschen worden bijkans alleen door 2 soorten van 
groote palmen gevormd, voornamelijk door de Chon- 
ta, en zijn even zoo arm aan andere planten als onze 
dennenbosschen. — De aanwinst van dieren was hier 
echter rijker: zoo vond hij een” waarschijnlijk nieuwen 
Pteroglossus, opmerkenswaardig door de ovale ve- 
deren, die de zijden van het hoofd en den nek bedek= 
ten, geene pluim hadden en alleen uit eene vlakke uit: 
_ breiding van de pen bestonden. — Voorts vele spech=- 
ten. — Phasianus cristatus was hier zeer gemeen , 
dikwijls vergezeld door een” zwarten Daptrius ; ook de 
zwarte Penelope was niet zeldzaam; eene andere soort, 
welke de Indianen Puca-Curecu noemen ‚ vond men 
niet zoo dikwijls; verder: 2 soorten van Crax, de 
grootere soorten van Bucco, Dendrocaleptes, Mo- 
motus, T'yrannus, eene zwarte Ampelis met purper- 
roode keel. — Onder de zoogdieren staat de Tijger, 
Felis Onza DESM. bovenaan, welk dier hier zoo 
menigvaldig is , dat het tot de land plagen behoort gere- 
kend te worden en menig Indiaan deszelfs slagtoffer 
wordt. — Ook leeft hier de Myrmecophqga didac- 
tyla, welke zich voedt met de hier aanwezige Ter- 
miten. — Eindelijk verliet p. het treurige Juangwy; de 
landstreek van daar na Chassuta is geheel en al met 
steenzout bedekt, waartusschen men hier en daar 
stuifzand aantreft. Zeer opmerkenswaardig was de Sa= 

H 2 li- 


…, 


( 102 ) 


line van Z'lloama, met eene steile af helling aan 
den oever van de Moyobamba, 200/hoog. Waar er 
rotsen of zand op deze zoutlagen liggen , ontwikkelt de 
werkzame natuur eene zonderlinge vegetatie, uit 
boompjes van 3—4’ hoogte en kruidachtige gewassen 
bestaande ; eene menigte „Acacias met spannen lange 
doornen en Melocacten in overvloed , welke p., se- 
dert dat hj de dorre bergen van Lima verlaten had , 
niet had weder gezien. De lage bosschen aan den Ta- 
rapoto zijn vol van nooit geziene boomen en planten, 
welke weer verdwijnen, zoo dra men Pajonale ver- 
laat. Caectws-soorten zijn hier zoo gemeen alsin de 
Cordilleras van Chili, en hier ziet men voor het eerst 
de veelsoortige Pereskten. — Na twee dagreizen, 
kwam hij weer aan de oevers van de Huallaga : op 
de toppen der bergen vindt men vele van die planten 
weder , waarmede de hoogste toppen van Cocheros 
prijken , boomachtige Varens, bijna kruidachtige 
Palmen, Thibautien, Dendrobeen, enz. p. schat 
deze hoogte op 5—6000’, de laatste verheffing der 
bergen van Peru op deze zijde. Prachtig verschijnen 
van deze ruwe toppen de heerlijke dalen van Maran- 
non , welke aan de voeten der bergen liggen , en zich 
hier slechts 6o toisen boven het vlak der zee verheffen. 
— Van Chassuta ging de reis te water verder , het- 
welk zeer gevaarlijk is, om de sterkte van den val des 
waters en de vele verborgene klippen. — En zoo kwam 
onze reiziger door eenen zeer romantischen weg door 
de menigvuldige slingeringen des waters ‚ hetwelk trot- 
sche rotsblokken dikwijls in zijnen krachtigen stroom 
dreigen op te houden, in de grenslooze vlakten van 
den Maynas en Marannon. Nu is alles veranderd: 
alles vlak en effen; de wateren vloeijen rustiger en 

zach- 


( 05 1) 


zachter in het breede stroombed, dat door geene rotsen 
meer beperkt wordt. — Na 2 dagen kwam hij te Y uri 
maguas, van waar, tot naar Paró toe, de gezigten 
onveranderd blijven. De breede stroom is met moeras- 
sen en overvloedig riet omgeven ‚ waarop in eenigen af- 
stand donkergroene boschvlakten volgen. — Hoe ver- 
der men naar Paró kwam, hoe lastiger de Musquitos 
werden, en het baden was ook niet te wagen om de 
groote troepen van Kaimans en scherp wondende 
kleine roofvisschen. De gemiddelde snelheid des wa- 

ters is hier nog 5—4 Engl. mijlen in het uur. 
Maynas, sedert de 17de eeuw gekolonizeerd , is de 
grootste, maar de minst bevolkte provincie van Peru. 
Zij telt maar 20,000 zielen (doch hierbij de nog onge- 
doopte Indianen niet ingesloten , welke men hier niet 
schijnt te tellen). Men kan zich hier twee natuurlijke 
verdeelingen voorstellen : de onafmeetbare vlakten van 
den Marannon , en de zeer bergachtige streek van de 
bovenste Huallaga en van de distrikten van Moya- 
bamba en Lamas. Yarimaguas is het eerste dorp, 
hetwelk men , van het Zuiden komende, aantreft. Het 
klimaat om Yarimaguas , en in het algemeen tot aan 
Omaguas, is niet zeer warm ; gewoonlijk tusschen 26 
en 19,5 Centigr. Dagelijks onweder , met N. of N.O. 
wind. — De bewoners van al de dorpen tot Moreto zijn 
Indianen van verschillende stammen. De natuurproduk- 
ten zijn niet zoo zeer verschillend van die van de boven- 
ste Huallagua, als het verschil van grond en geologische 
verhouding zou doen vermoeden. Onder de vogels zijn 
aan deze streken eigendommeliĳjk de beide roode 
Aras, en eene andere, misschien nog onbekende 5 
van gele kleur, vele schoone kleine Papegaaien, 
Colibri’s, die men met vergiftigde pijlen doodt. — 
Wa- 


( zo ) 


Watervogels zijn hier zeldzamer. — Onder de zoogdie- 
ren moeten genoemd worden : de Maco (Gulo barba- 
tus DESM.), de Achuna (Nasua fusca); buiten 
het hier gewone Wekhorentje ‘Sc. aestuans La), vindt 
men hier eene andere, slechts 5 duimen lange soort. 
Voorts Bradypus tridactylus; onder de apenisde 
groote Brulaap (M. Seniculus DESM.) de gemeen- 
ste; de beide zwarte dteles, Cebus griseus? DESM. 
enz. enz. 

Ook waren de palmen , die P. nu zag , weder van de 
vorigen onderscheiden ; van de-14 soorten waren er 


maar 5 inermes, 2 werkelijk Klimmend ; de orga- 


nen, waarmede deze zich vasthechten , zijn de ver- 
lengde bladsteel, die 2 voeten boven het gevinde 
gedeelte uitsteekt en met doornen bezet is. — Bij 
het verlaten van de bovenste Muallagua ver- 
kreeg P. nog de laatste der hem ontbrekende palmen 
van RUIZen PAVON, de Nurnnezharia.— Voorts 
kwamen nog voor Maranten , Solanums (S. Balbi- 
sij HBK., S. mammosum L., als onkruiden in de 
dorpen), Eugeniën, roodbloeijende /ngae, doorn- 
dragende f'acsoniën , Passifloren, de Dialesta , 
Mendoziën (M. rutilans. Diar.), de Aristolochiën 
met witte bladen, enz. MQ. 


174, In het Mag. für Pharm. von GEIGER u. 


LIEBIG, Oct. 1851, vindt men vele belangrijke uit 
treksels, de natuurlijke historie betreffende, uit de 
Reis van sPIX en MARTIUSin Brazilië, III Deel , te 
München 1851 , waarvan wij alleen het volgende over 
eenige weinige Braziliaansche planten willen mede- 

deelen: 
a.) Bignonia Chica HUMB. Aan de oevers van 
Rio Negro vindt men eene karakteristieke vegetatie , 
O= 


| 


ne Re 


( 105 ) 


over het algemeen glanzende vormen en aromatische 
bestanddeelen. Tot de merkwaardigste plantsoorten 
dezer streek behoort de Carajuru , Bignonia Chica 
HUMB., uit welke, door eene behandeling als men ge- 
woon is voor de Indigo- bereiding aan te wenden , eene 
zeer voortreffelijke roode verfstof wordt verkregen , 
welke door de Indianen , in den vorm van koeken en in 
buidels of zakjes van boombast, bij wijze van ruiling 
met andere voorwerpen in den handel gebragt wordt. 
Deze Chica beveelt zich aan door meer dan gewóne 
verdeelbaarheid der kleurstof, is onlangs tot geel en 
rood verwen der boomwol aangewend , en wordt ook tot 
vervalsching der konzenilje gebruikt. Men verkrijgt dit 
schoone rood , behalve in genoemde koeken , ook nog 
als een zeer fijn poeder; deze kleurstof komt. veel 
overeen met alcannin en andere dergelijke. Van Dra- 
kenbloed, onderscheiden door de gemakkelijke ont- 
leedbaarheid, door verhitting zonder te smelten, ligte 
oplosbaarheid in alcalia, en door dat de-C/. uit alcoho- 
lische oplossingen door bijvoeging van. water niet wordt 
nedergeploft. — Om genoemde kleurstof te bereiden, 
nemen de Indianen de bladeren van den struik af, 
wanneer dezelve beginnen rood te worden , laten ze 
op eene schaduwrijke plaats verwelken, werpen ze 
dan in een’ uitgeholden boomstam, of in vaten , over- 
gieten ze met water , om dezelve te doen rotten, en 
aldus wordt de roode stof als een ligt poeder geprecipi= 
teerd, — Het onzuiver water wordt er afgeschept, 
ander zuiver water er op nieuw opgeschonken, en 
dit zoo lang tot het praecipitaat zonder verdere onzui- 


verheid doorschijnt; men giet er dan het water geheel 


en al af, daarna wordt de verfstof in de zon tot eene 


poeder-zelfstandigheid gedroogd, en met de handen 
tot 


( 106 j) 


tot koeken gemaakt. De Indianen kleuren er zich de 
huid mede, en zij houden een waterachtig aftreksel 
voor een bloed-zuiverend middel. 

b.) Dikke Boomstammen werden overal gezien 
aan de oevers des Amazonenstrooms. Onder dezen 
eene boomsoort van ZLecythis (Sapucaja), Crataeva 
tapia L. (Pao d'’Albo) en Symphonia coccinea 
AUBL. De laatste had onder aan den stam 50—60 
voeten omtrek en aan den wortelhals, die in den vorm 
eener ster uitgebreid was, over de 100 voeten. De 
reusachtigste houding hebben in de keerkringslanden 
de Bombaceën, waartoe vooral de Afrikaansche 
Adansonia en Pourretia tuberculata, de Mun- 
guba en Eriodendron Samauma MART. De laatste 
verheft zich nog hooger, dan eerstgenoemde, en breidt 
zijne takken op een’ grooten afstand van den grond uit, 
bijna horizontaal. — De boom steekt boven alle anderen 
even als een toren uit , en daar dezelve het gezigt over 
de geheele nabuurschap geeft, beklimmen de Indianen 
denzelven wanneer zij op de jagt zijn, om hunne prooi 
reeds van verre te zien. De beide laatste boomen heb- 
ben eene eivormige doosvrucht, die dikwijls de lengte 
eener span bereikt en aan het middelzuiltje van welke 
een aantal lange wolledraden zijn vastgehecht; na het 
wegvallen der kleppen, geeft dit een vreemd aanzien. 
De Muneuba-wol is grijsgeel , die der Samauma is 
wit als de schoonste gewone boomwol. Dezelve wordt 
gebezigd tot bereiding eener soort van vilt voor ligte 
zomerhoeden en elastieke kussens , tot welk laatste 
einde reeds lang deze wol naar Portugal werd gezonden. 
De inwendige bast der Murneuba kan om zijne taaiheid 
tot strikken dienen. 

c.) Digtheid, zwaarte en vastheid der hout- 

soor- 


had kene 


CW 


soorten. Deze eigenschappen zijn in den hoogsten 
graad eigen aan boomen nabij den Amazonenstroom 
en Rio Negro, als aan Lecythis Idatimon, Ber- 
tholletia excelsa H. en vele Hymenaea’s. Dege- 
heele stam bestaat als ’t ware uit eene gelijksoortige 
massa 3 men onderscheidt door de digtheid geene jaar- 
ringen meer; oude en jonge boomstammen zijn alleen 
daardoor kennelijk, dat de kern van de eersten har- 
der, en donkerder gekleurd is. Men bouwt er oorlogs- 
schepen van, die meer dan andere aan kanonskogels 
weêrstand kunnen bieden; voor huisraad gebruikt men 
vooral de Exostemma leptophlacum, Godovia 
gemmiflora en Eugenia inocarpus. Men bedekt 
de daken met het periphaerische gedeelte van eenen 
palmstam, Zriartea ventricosa M;— Het speaitiek 
gewigtis grooter , dan van Europesche houtsoorten. 

d.) Siphonia elastica Rica. De boom, welke de 
Amerikaansche Kaoutschuk of elastieke gom oplevert; 
(de O.-Indische komt van Urceo/a elastica, GEI- 
GERS Mag., Nov. 1850) wordt in Brazilië genaamd 
Seringeira, omdat men het melkachtig sap oorspron- 
kelijk verwerkte tot den bekenden vorm van spuitjes 
(seringas), fleschjes of peren. De hooge dunne stam 
is van boven glad , heeft eene geelgroene kleur, aan 
de basis meer bastig ; uit dezen bast nu stort zich som- 
tijds van zelf, meermalen echter ten gevolge van ver= 
wondingen „ een melksap uit, hetwelk in de lucht hard. 
wordt, en dan als strengen van eenige ellen lengte, die 
zoo dun als eene penneschacht en bleekgrijs gekleurd 
zijn, aan de boomen hangt. Wanneer het uitstroomende 
sap om dunne takjes loopt, stelt de natuur buizen daar, 
van welke de Indianen zich reeds bedienden voor ta- 
bakspijpen en klisteerspuiten , eer deze zelfstandigheid 

in 


( 108 ) 


in Europa nog slechts tot het schoonmaken van papier 
werd. aangewend. — De armen, welke zich met het 
inzamelen en bereiden dezer stof generen, noemt men 
Seringeiros. De meeste Kaoutschuk , die van Para 
wordt aangevoerd , komt uit bosschen in de nabijheid 
dier stad. De boom komt ook in het wild voor door 
geheel Mstado do gram Para, en ook in Fransch 
Gujana. Van Mei tot Augustus maakt men in den 
boom perpendiculaire insnijdingen , aan welker on- 
derste uiteinde men kleine kommetjes doet vastkleven 
van ruwe ongebakkene klei en van 13 duim diameter , 
die bij gezonde boomen in 24 uren vol zijn 3 over al- 
lerlei kleivormen wordt dit sap gestreken, in welks 
uitvinding de Seringeiros hun genie ten toon sprei- 
den. Deze overgestrekene witte vormen hangt men 
in den rook, welke door het branden der onrijpe 
vrucht van dttalea speciosa MART. (oaussu-palm) 
veroorzaakt wordt, en hierdoor ontstaat de donker- 
bruine kleur, aan de Kaoutschuk van den handel 
eigen. Met dunne lagen, van het versche sap op de 


eene zijde van ongebleekt linnen te leggen , verkrijgt. 


men waterdigte kleederen , vooral gebruikt als bedek 
king voor den nachtdauw. 

e.) Smilax syphilitica. Sasseparille van Ma- 
rannon ($. de Para Lisbonensis), de talrijke lucht- 
wortels en boven den grond zich uitbreidende wortel 
loten van ‘“Smilar syphilitica HUMB., (« caule 
« sarmentoso. angulato fasciatove, aculeis retrorsum 
« curvatis horridissimo; ramulis tetragonis angulis acu- 
«leatis, foliis e_ cordata: basi oblongis, cuspidatis 
« quinquenerviis , nervis marginalibus tenuioribus.”’) 
— Om- de groote uitbreiding van den wortel, neemt 
men zelden’ de geheele plant uit den grond, maar 

wor- 


„ 


( 109 } Î 


worden meestal de wortelloten en luchtwortels van den 
stengel afgesneden, en daarom worden in de Lissa- 
bonsche sasseparille niet die sterke houtige stengels 
aangetroffen , welke men ziet in de dus genaamde {ar 
ge Sassep. van Caracas en Vera-Cruz, welke 
meer in den handel voorkomt over Jamaika en 
Spanje, denkelijk van Smi/ax officinalis, HUMB. 
— De wortels der eerstgenoemde Braziliaansche Sass. 
zijn dunner, minder gerimpeld, met eenen roodbruinen 
weinig glanzenden bast, en eene meelachtige kern, die 
uit cellenweefsel bestaat. — De Indianen verzamelen 
dezelve gedurende. het gansche jaar, zoo lang als de 
vloed toelaat plaatsen te naderen , waar dezelve groeit, 
Deze wortelschoten droogt men boven een klein 
vuur, bindt ze tot bosjes van 4—5 voeten lang, en 1 
voet dik , en aldus brengt men ze op de Braziliaansche 
markten. — Om ze voor wormen te bewaren, waaraan 
deze melige wortels zijn blootgesteld , legt men zein 
Brazilië in de bovenste deelen der huizen, waar zij 
de berookingen ondergaan, waarvan nog soms sporen 
aan dezelve te bemerken zijn. - 

F) Erythroxylum coca LAM. (Ypadu-plant) 
zoude men de /Aee van Peru en Boven-Marannon 
noemen kunnen, daar de bladeren denzelfden prikkel 
hebben ; genoemde bladeren zijn zoo groot als die van 
kersenboomen , zijn bleekgroen en van eene teedere 
textuur, de smaak is bitteraehtig en zoet, eenigzins te 
zamentrekkende, de reuk is aangenaam. Men droogt 
ze in ovens en brengt ze in een houten mortier , al- 
leen , of met bijvoeging van de asch van Cecropia 
peltata , tot een fijn poeder, men bewaart ze dan in 
een’ hollen grashalm. De Indianen maken van genoemd. 
poeder hetzelfde gebruik als de Turken van de opium, 


en 


€ Stad 4) 


en als andere volken van den tabak, namelĳk, zij 
kaauwen deze stof als een opwekkend middel en om 
de behoefte aan slaap te verdrijven. Het speeksel wordt 
in grootere hoeveelheid afgescheiden , er komt in mond 
en maag een gevoel van volheid en warmte, de honger 
wordt minder, de menschen worden vrolijk , lustig , 
werkzaam , zorgeloos en hierna volgt de ontspanning 
en de slaperigheid. Aanvoerders van trekkende ben- 
den deelen deze stof uit, om de vermoeidheid te voor - 
komen. Peruviaansche bergbewoners, gewoon aan 
aardappels, quinoa en mais; nemen dikwijls eenige 
dagen en nachten lang niets anders, dan de Coca en 
arbeiden dan onvermoeid. Er is gom in bevat, en wei- 
nig hars, De Indianen drinken de thee der bladeren 
als dienstig tegen maagzwakte, hypochondrie, enz. In 
Peru bouwt men dezen struik aan op bergen, men 
zaait er het zaad van en verplant de jonge struikjes. 
Meest kan in een jaar driemalen worden ingeoogst. De 
rook der brandende bladeren is toegewijd aan de dienst 
der zon. (Verg. Reise in Brasiliën, von Dr. JOH. 
BAPT. V. SPIX u. D". C. F. P. v. MARTIUS, Mün- 
chen 1351, III Bände. GEIGER u.LIEB, Mag. : 

Oct. 1831.) DE VRIESE. 
175. Cordyline Eschholziana MART. Thee- 
en Suikerboom der Sandwichs-eilanden. Eene 
zeer schoone plant van de afdeeling der Endogenen , 
en tot de familie der Asparageên behoorende. 
SCHULTES meent, dat deze plant de tea root der 
Engelschen geeft, welke als aftreksel wordt gebruikt. 
In een aanhangsel tot den VII Bd. van het Syst. veget. 
brengt scHULTES den Theeboom der Sandwichs- 
eilanden tot Dracaena terminalis, en een exem- 
plaar, van D', BLUME afkomstig, toont zoo veel over- 
een- 


( 211 ) 


eenkomst met de Cord. Esch., dat men beide voor 
dezelfde of voor varieteiten kan houden, Volgens 
WILL. ELLIS, die vele jaren op de Sandw.-eilanden 
doorbragt , isde theewortel, behalve de levendig groe- 
ne kleur van deszelfs bladeren, zeer gelijkend op /)ra- 
caena terminalis. — Eenelangzaam groeiende plant, 
met grooten houten penwortel , welke, pas uit den grond 
genomen zijnde, hard en dradig is, zonder smaak en 
van witte of hooggele kleur. De inlanders bakken den 
wortel, dezelve is dan geelbruin , dradig , zacht en 
met een voedend suikerachtig sap voorzien , van daar 
een zoet en aangenaam voedsel, De wortel wordt ge— 
bakken „ gemalen , met water gestampt en gegist, het 
vocht, er afgegoten en soms gedestilleerd „ geeft een’ 
bedwelmenden drank. Het sap der plant is een anti- 
scorbuticum. De bladeren zijn geschikt, om het vee te 
voeden. Deze planten rondom hunne woningen digt 
bij elkander plaatsende , vlechten de eilanders de sten- 
gels dooreen, en hierdoor ontstaan goede duurzame 
hekken 5 zij kleeden zich met de bladeren , daaruit 
kleederen vervaardigende 3; bedekken er hunne huizen 
mede ; in tijd van oorlog waren oudtijds parlementairen 
met dezelve voorzien. GE1ig.l.l., Oct. 1851, S. 40. 

) DE VRIESE, 

176. Radix Iwarancusae, Een middel tegen de 
cholera, afkomstig uit Oostindië en van Jsle de 
France. — Prof. LEHMANN hield dezen wortel voor 
dien van Cymbopogon iwarancusa. Dezelve is 
reeds door Dr. BrLANE beschreven, en er wordt eene 
goede afbeelding van gevonden in the Phil, trans. 
van 179o.  Dezegrasplant, vooral de wortel derzelve , 
is door de Hindoos geacht als een koortsdrijvend mid- 
del, heet in hunne taal Farankus. Zij nemen 5 malen 


des 


Md 4 ID | 


des daags 1 dr. , op £ pint water geïnfundeerd , daar- 
bij voegende een weinig zwarte peper. — Op de jagt 
zijnde, bespeurde D". BLANE, dat de lucht op eens 
vervuld was met eenen aromatischen reuk , ten gevolge 
van het uiitrappen van graswortels door olifanten van 
het gevolg. Hij plantte ze in zijnen tuin , waar deze 
wortels halmen van zes voeten hoog voortbragten. — 
Aan Cy:hbopogon Jw.is, volgens LEAMANN, het 
meêst verwant Andropogon schoenanthuús;' door 


reuk en smaak zijn echter beide onderscheiden. De- 


reuk van /w. is doordringend , de smaak bitter , heet 
als van cardamom, gember, enz. De wortel komt 
voorin vezels van 2—8 duimen lengte, met bogten 
en harige draden, bleek wit, geel of aschgraauw , 
hier en ‘daar bruin of zwart gevlakt . zeer taai, bedekt 
met eene ligt afscheidbare huid’, daaronder houtach- 
tig , en hier en daar luchtgangen vertoonende, in het 
midden is, wanneer de wortels wat dik zijn, eene 
holte , waarin men soms eene zwarte kleur ziet. Deze 
beschrijving komt veel overeen met die, welke v IREY 
van’ de Wetiveria odorata gegeven heeft (in GE1G. 
Mag., Bd. XXII, S. 264). De hoofdbestanddeelen 
zijn eene aromatisch-etherische olie met eene op zich 
zelve reuk- en smakelooze , moeielijk te onderscheiden 
hars, behalve extractiefstof en sporen van zeezout- 
zure- en van kalkzouten , nog vezelstof en eene aan- 
merkelijke hoeveelheid zetmeel. Men bewaart den 
wortel in flesschen , de lucht dus afsluitende, en be- 
reidt het aftreksel in welgeslotene vaten. Im de eth.— 
olie en de hars zijn de geneeskrachtige eigenschappen 
gelegen. (GEIG. u. LIEB. Mag. fúr Ph., Oct. 


1851, S.52.) DE VRIESE. 
177. Ik had voor eenigen tijd gelegenheid, om Ja- 
pansch 


» 
ek 


( m5 ) 


pansch ‘was, uit Java aangevoerd, te onderzoeken. 
Waarschijnlijk is hetzelve gewonnen uit de RAus 
succedanta, welke volgens THUNBERG in Japan 
groeit, en waaruit de Japanezen eene olie trekken , 
die de hardheid van vet verkrijgt, waarvan kaarsen 
kunnen gemaakt worden. Hetzelve is hard , bleek geel 
achtig van kleur, vetachtig van reuk „ laat zich gemak= 
kelijk smelten , en er blijft bijna niets onzuivers overig. 
Zoo ver ik uit een oppervlakkig scheikundig onderzoek 
heb kunnen opmerken , komt deze stof in: vele opzigten 
overeen met het was der bijen, en ik geloof wel, dat 
dit was door bleeken wit kan gemaakt worden. De 
Hoogleeraar H.C. VAN HALr heeft mij berigt, dat 
de HeerRiNsMA, Apotheker te Grotiirigen , daaruit 
kaarsen heeft vervaardigd, welke zeer goed en helder 
branden, ja beter, dan gewone smeerkaarsen ‚ zon- 
der eenigen walm ; welke kaarsen thans ook te Gronin- 
gen verkocht worden. Vv. R. 
“178. Als eene bijdrage voor den invloed van den 
vader op het geboren worden van monsters , moge het 
volgende dienen. Eene gezonde welgevormde vrouw 
bragt in het begin des jaars 1852 een zwak en niet ge= 
heel. voldragen kind van het mannelijk geslacht ter 
wereld ; weinige uren na de geboorte vond men bij 
welgevormden anus een geheel gesloten Intestinum rec- 
tum, dat door middel van de punctur geopend werd. 
Dit kind was buiten echt bij haar door een” man ver- 
wekt , aan wien vroeger bij zijne wettige vrouw twee= 
malen hetzelfde bejegende, zijnde deze kinderen, tot 
onderscheidene geslachten behoorende , op gelijke wijze 
met welgevormden anus, maar gesloten’ endeldarm 
geboren. Zijne twee vorige kinderen waren wel gescha- 
pen. f M. W. LUBER. 


179. 


( ná ) 


179. Over de ontwikkeling van net klierstelsel. in 
het menschelijk ligchaam , heeft dr. M. 5. WEBER eene 
verhandeling medegedeeld, in het XIV® Deel der Aka- 
demie te Boun , in welke het mij voorkomt, dat de geest 
van classificatie, thans zoo zeer aan de orde van den 
dag in Duitschland , ten nadeele van den voortgang 
der wetenschap, vooral ook ten nadeele van het juiste 
begrip der zaken , ontwikkeld is. — Volgens zijne mee- 
ning, kunnen schier. al de deelen des ligehaams tot de 
klieren gebragt worden. — De uterus , het vaatrijk vlies 
van het oog en de iris behooren tot de afscheidende 3 
de glanduta pituitaria, thymus,thyreoidea, de 
glandulae suprarenates, lymphaticae, de milt, 
de longen en de.moederkoek tot de vaste klieren ; de 
hersenen, de zenuwknoopen, de retina,enz.enz. 
tot de zenuwklieren (Nerven-driisen Gebilde). — Of 
men echter hierdoor wel beter inzigtin de bewerktuiging 
des dierlijken ligchaams zal verkrijgen , meen ik te mo- 
gen betwijfelen. — Op deze wijze alles tot het klier 
weefsel terug brengende , zal men de eigenlijke ken 
merken der ware klieren uit het-oog verliezen en zich, 
door te vereenigen hetgene niet vereenigbaar is, slechts 
valsche denkbeelden verschaffen. : Zie Nova acta phy- 
sico-medica Academ., Caesareae Leopoldino- 
Carotinae, Tom. XIV, p. öá1. W. V. 

180. De hoogleeraar G. VROLIK, in een voor- 
werp zijner verzameling waargenomen hebbende, dat 
de. verstrooide beginselen van êen tweede kind niet al- 
leen , zoo als al de schrijvers, welke over dit onder- 
werp gehandeld hebben , willen , in de buikholte, den 
balzak , of in een huidgezwel aan den bilnaad van den 
tweelingbroeder of de zuster kunnen bevat zijn , zoo als 
ook onlangs in de Hollandsche vertaling van c. P. OLLI- 

VIER, 


Ee an Sa 


('4a5 J 


VIER, onder den titel van Vertoog ‚ betreffende 
de monsterachti sheid door villen ‚ herhaald 
werd , maar dat daarentegen dezelve ok in eenen 
zak aan de wang gevonden worden, heeft gemeend, 
de waarneming, bij welke deze laatste omstaridigheid 
plaats greep „ te moeten wereldkundig maken (*). Vier 
door HOUTMAN geteekende en door SLUIJT ER zeer 
goed gegraveerde platen stellen het kind voor, met 
den zak aan de wang , in welken de verstrooide beginse- 
len van eene tweede vrucht liggen; Dezelve ‘bestaan 
grootendeels uit eene verzameling van bewerktuigde 
deelen van onbestemde gedaante en zamenstel ; voorts 
uit kraakbeenige stukken , welke zich in hunne zamen= 
voeging éenigzins als een” gebrekkigen schenkel voor- 
doen 3; ‘eindelijk uit eenen darmkr onkel’, welke’zich als 
een” pfinden darm vertoont. — Een aftwabrige beschrij- 
ving leert ons al deze deelen , zoo als ook de overige 
zelfstandigheden en vliezen’ À welke men in den zak 
vindt , kennen. WV 

181. Uit de nasporingen van den grooten vo N Hu M- 
BOLDT, in’ Siberiën gedaan „blijkt het, dat de F'e- 
lis tigris in het Noorden , tusschen 45° en 55° N.B. 
gevonden wordt, dus in een klimaat, hetwelk veel 
kouder is dan het Noorden van Duitschland. In kleur 
en gestalte komt dezelve met den-Bengaalschen tijger 
nagenoeg overeen, althans verschilt niet zoo veel van 


4 de- 
®) Zie ec, vronLIK, Over verstrooide beginselen van een 


tweede kind, waargenomen, in een gezwel aan het linker deel 
des aangezigts bij eene zevenmuandsche vrucht, in deNieuwe 


Verhand. der Eerste Klasse van, het Koninkl. Nederl. Tstit. ’ 
nr ME bf art: 


EER AGEN. p. VII, sr. 2. 1 


( 116 ) 


dezen, dat men er eene afzonderlijke soort van maken 
kan. — Ook geeft hij eéne beschrijving van den Noord- 
schen panther, onder den naam van Helis irbis, 
welke hij van den gewonen panther en het luipaard 
onderscheidt, er de volgende kenmerken van opge- 
vende: 

Ferris iRBIs; cauda longiore ; corpore al- 
bido, macularum nigricantium annulis ocel- 
latis maximis irregularibus obtecto, villoso. 

De aanwezigheid dezer. beide katsoorten in het hoo- 
ge Noorden van Azië kan niet dan belangrijk geacht 
worden. Zie Bullet. des Sciences naturelles, N°. 
5, Mai 1851, Pp: 207. W. Va 

182:. De Hoogleeraar G. SANDIFORT; steeds met 
den grootsten ijver tot vermeerdering der wetenschap 
werkzaam, heeft in het Tweede Stuk des Derden 
Deels van de'Nieuwe Verhandelingen der Eer- 
ste Klasse van het Koninklijk Nederlandsch In- 
stituut , bl. 225 , eene uitvoerige beschrijving mede- 
gedeeld van het strottenhoofd en de luchtwegen in het 
algemgen der Cetacea. — Behalve eene naauwkeurige 
besckrijving dezer deelen , ja zelfs van de spieren , wel- 
ke dezelve bewegen, zoo wel in; de Balaenoptera 
rostrata FABR., als in de Balaena mysticetus, 
vindt men in deze belangrijke verhandeling , over de 
physiologische beteekenis der deelen en over de huis- 
houding der Cetacea, eenige wenken, welke de be- 
hartiging der natuuronderzoekers ten volle verdienen. 
Hoewel de verhandeling zelve voor geen uittreksel vat- 
baar is, willen ‘wij echter aan onze lezêrs die bijzon- 
derheden’ mededeelen , welke, of met nog onbekende 
daadzaken , of met nieuwe inzigten in verband zijn. Tot 
beide behoort de beschrijving van den luchtzak , welke 

aan 


E 
- 


( 217 ) 


aan den voorkant van het strottenhoofd, onder het 
schild vormig kraakbeen, zoo wel in de volwassen Balae- 
noptera rostrata als reeds gedeeltelijk in de jeugdige 
Balaena mysticetus , door den Heer SANDIFORT 
gevonden werd, en nog door niemand vóór hem zoo 
naauwkeurig beschreven was. Hij vergelijkt denzelven 
met een dergelijk deel bij vele aapsoorten en het rendier, 
en trekt, uit het gemis van stemsnaren en boezems bij 
de Cetacea, en de hierdoor voortgebragte stomheid. 
dezer dieren, het besluit, dat deze zak niet wel met de 
stem bij dezelve in verband kan beschouwd worden. 
Voorts het eigenaardige der ademhaling, vooral het 
uitspuiten van groote kolommen water ; hetgene, zoo 
als ieder weet , bij hen plaats grijpt , nagaande, meent 
hij den zak, als hiermede in eene bepaalde verhouding 
zijnde, te kunnen aanmerken. Volgens: zijne mee- 
ning immers werkt dezelve, gedurende het uitspuiten , 
als eene perspomp , welke „gedurende de inademing met 
lucht gevuld wordende, deze lucht bij de uitade- 
ming, door de zamentrekking zijner eigene Spierveze- 
len, geholpen door de sterno-hyoidei en sterno= 
thyreoïdei, met kracht uitperst, om aldus eenen ster- 
keren schok aan de uit te werpen kolom water mede té 
deelen. { 
Een niet minder gewigtig, hoewel nog zeer betwist- 
baar punt, in de bewerktuiging der Cetacea , is de 
verhouding der reukzenuwen bij dezelve. — De Hoog- 
leeraar SANDIFORT beschrijft twee buizen; welke ) 
uit de hersenholte voortkomende , zich in de neusbuis, 
ter wederzijden van het middelschot, openen. Hij be= 
schouwt dezelve als geschikt, om den doortogt aan het 
eerste paar zenuwen te verschaffen, en meent derhalve 
tot de aanwezigheid van hetzelve bij de Cetacea te 
2 mo= 


(- 118.) 


mogen besluiten. — Ik vergenoeg mij met de meening 
van den geëerden Schrijver op te geven , zonder daar- 
om de zaak als uitgemaakt te beschouwen. — Het gemis 
zeker van eene ware beenachtise neusholte en van 
de zeef plaat , de plaatsing der uitwendige neusgaten en 
van de vliezige zakken, welke voor den reuk schijnen be- 
stemd te zijn, het gebrek aan reukzenuwen „ door zoo 
vele schrijvers opgegeven, zouden mij zekerseerder 
doen overhellen ,‚ om den reuk bij deze dieren „ als van 
het vijfde paar , afhankelijk te beschouwen „ maar, zoo 
als reeds gezegd is , hetis nog eene sub judice lis. 

| î We V. 

185. Over de ‚physiologische. bestemming van. de 
bursa Fabricii der vogels , zijn wij aan Dr. ARNOLD 
ADOLPHBERTHOLD-eene belangrijke bijdrage ver- 
schuldigd: in, welke deze ‘blaasvormige verwijding der 
cloaca minder ‘met de werktuigen tot-de voortteling, 
dan wel met die tot de afscheiding der urien in verband. 
beschouwd. wordt. Hij houdt dezelve voor eene pis- 
blaas, zich grondende zoo wel op de overeenkomst in 
maaksel met, dit werktuig, als ook op de urien , welke 
hij werkelijk in de. bursa F'abricië gevonden beeft. — 
De afwezigheid van dezelve in den Struisvogel , welke 
van eene ware vesica urinaria voorzien is, kan wel- 
ligt.dit gevoelen bevestigen.; Zie Act. dcad. Caes. 
Leop. Carol. XIV. p. go5 et seg. W. Ve 

184. Doctor HEYFELDER heeft, in het XIV D. 
van de verhandelingen der Akademie te Bonn, S. 
8go, eene waarneming, medegedeeld. van Colaboma 
iridis, of splijting, van den onderrand der zris; de- 
zelve is te meer belangrijk , daar dit aangeboren gebrek 
bij twee kinderen derzelfde moeder voorkwam, waar- 


door de waarheid op nieuw bevestigd wordt eener 
stel - 


( 19 ) 


stelling, reeds vroeger in deze Bijdragen opgegeven en 
met voorbeelden opgehelderd , dat de aangeborene ge- 
breken hunnen oorsprong dikwijls verschuldigd zijn 
aan eene bepaalde, hoewel in zijnen aard , onbekende 
oorzaak , bij de moeder plaats grijpende. Zie Bijdr., 
D. UI, 2de St, Wet. Berigt. N°. 177. 

w. v. 

185. Over den winterslaap van sommige dieren 
heeft Tn. PASTRÉ, in het veertiende Deel van de 
nova acta physico-medica Academiae Caesareae- 
Leopotdino-Carolinae ete., een kort vertoog ge- 
geven, in hetwelk hij de reden van den winterslaap 
zoekt in de geringe levenskrachten (forces radica=- 
les ou en puissance) der bedoelde dieren , waar- 
door de behoefte, van dezelve door rust te herstellen , 
voor dezen grooter is, dan voor anderen. — Dat men 
door deze algemeene en onbepaalde vooronderstelling 
niet veel licht krijgt in de verklaring van dit zonderling 
verschijnsel, zal ik wel niet breeder behoeven uiteen 
te zetten. W. Vo 

186. Doctor PöPrra heeft over de Indianen uit 
de bosschen van Peru eenige bijzonderheden medege- 
deeld , welke voorzeker zeer geschikt zijn , om de dich- 
terlijke denkbeelden van den mensch in den natuur- 
staat geheel te niet te doen gaan. — Luiheid is vol- 
gens hem hun hoofdkarakter en zelfs in zulk eenen 
hoogen graad, dat geen prikkel in staat is, hen uit 
hunne werkeloosheid op te wekken. Hunne wenschen 
bepalen zich alleen tot sterken drank : zij vervaardigen 
dezen uit kruiden, welke zij zelve opzoeken ‚ en dit ge- 
daan zijnde, roepen zij hunne naburen en aanverwan- 
ten bijeen en blijven dan zoo lang onder vreesselijk 
ir te zamen, totdat de voorraad verbruikt is. — 

Voor 


( 120 ) 


Voor het overige willen zij noch van kleederen , noch 
van arbeid , noch van ondergeschiktheid, in één woord. 
van niets hooren, hetwelk eenigzins naar eene maat- 
schappelijke inrigting gelijkt. Zoo men hiermede veree- 
nigt, hetgene LICHTENSTEIN ons over de Boschis- 
mannen ìn Afrika en Prins MAXIMILIAAN over de 
Botocuden in Brazilië verhaalt, zal men zeker moeten 
erkennen , dat het gelukzalige en hoog zedelijke van 
den natuurstaat meer in de verbeelding der dichters, 
dan in de wezenlijkheid bestaat. Zie FRORIEP’s 
Notizen , B. XXXIII, ne. 2. W. V. 

187. De eieren der zoetwater mosselen worden , 
gelijk men weet, tot uitbroeijing, in de kieuwen ge- 
bragt. Men was echter in het onzekere over den 
weg , welken zij volgden en het bleef voor ontleedkun- 
digen van onze eeuw over, hieromtrent licht te ver- 
schaffen, Belangrijk derhalve kan de ontdekking ge- 
noemd worden van een kanaal, hetwelk , als ware het 
een eijerleider , uit den eierstok naar de kieuwen voert. 
Ik acht dezelve van te meer belang, daar sommige ont- 
leedkundigen de in de kieuwen ontwikkelde mosselen , 
niet voor uitgebroeide jongen, maar voor parasite 
diertjes willen gehouden hebben. Wij zijn deze waar- 
nemingaan VON BAER verschuldigd „ die de uitvoe- 
rige beschrijving der deelen met naauwkeurige af beel- 
dingen opgehelderd heeft. Zie Veber den Weg, den 
die Eier unserer Süúüsswasser-muschelnnehmen, 
um in die Kiemen zu gelangen, nebst algemei- 
nen Bemerkungen ueber den Bau der Muscheln: 
in MECKEL’s Archiv, Jahrg. 1850, n°.IV, S. 515 
u. folgg.. W. V. 

188. VON BAER tracht ook den oorsprong der 
paarlen te verklaren , vooral met het doel, om de mee- 

ning, 


( saar } 


ning, door HOME, in de Philosoph. T'rans. 1826, 
geopperd, te wederleggen, dat de paarlen mislukte eije- 
ren, door eene kalkschaal bedekt, zouden zijn. — Vol- 
gens V. BAER, zijn dezelve ziekelijke omkorstingen , 
welke in of onder de huid om kleine geleiachtige ge- 
zwellen derzelve gevormd worden. De aanwezigheid. 
der paarlen slechts daar ter plaatsen het kunstmatig 
vormen derzelve , door kwetsingen van de schaal en de 
huid des mantels, geven kracht aan dit gevoelen. 
C. E. VON BAER, fémehkundpn über die Erzeu- 
gung der Perlen, in MECKEL’s Archi, Jahrgang 
1850, n°. IV,S. 552. W. Va 
189. Gelijk men weet, zijn de jongen der walvisch- 
_ soortige dieren, door hunne dikke harde lippen, 
vooral ook door de hooge plaatsing van het strotten- 
hoofd , in geenen deele geschikt, om de moedermelk 
te zuigen. — Om deze reden grijpt, volgens w. 
RAPP, het nemen van dit voedsel bij hen op eene 
geheel andere wijze , namelijk door inspuiting, plaats. 
De mamschijf wordt door eene huidspier bedekt, welke, 
zich zamentrekkende, dezelve drukt en hierdoor de melk 
in den mond van het jong uitperst of spuit. — In de fraaije, 
door CAMPER en BAKKER nagelatene, anatomische 
verzameling van de Hoogeschool te Groningen ziet 
men op de mamschijf van eenen bruinvisch dezespierlaag 
zeer duidelijk. In dit opzigt komen de walvischsoortige 
dieren met de buideldieren overeen, in welke eene 
dergelijke inrigting plaats grijpt, om de melk in de 
mondholte der nog niet ontwikkelde en tot zuigen on- 
bekwame embryones te spuiten. Zie w. RAPP, Bei- 
träge zur Anatomie u. Physiologie der Wallfi- 
sche. MeCckKeEr’s Archiv, Jahrg. 1850, n°. IV, 
S. 558. W. V. 
190. 


( 122 } 


190. In weerwil van het zämengestelde der maag bij 
de Cetacea , en de gelijkvormige ontwikkeling van dit 
werktuig met de maag der herkaauwende dieren , vis het 
opmerkelijk, dat er toch geene herkaauwing bij hen 
plaats grijpt. Tot belangrijke bevestiging hiervan mo- 
ge, volgens RAPP, het gemis van het onvolmaakte 
kanaal dienen, hetwelk bij de herkaauwende dieren 
aanwezig is , en zich bij deze , na de herkaauwing, tot 
een volmaakt kanaal sluit, om de spijzen uit den slok- 
darm onmiddellijk naar de derde maag te voeren. 
Deze sleuf nu werd door RAPP in de vierdubbele maag 
der Cetacea niet gevonden. Hij nam dezelve , on- 
der de met eene zamengestelde maag voorziene dieren , 
slechts bij den Pecari waar, bij welken dezelve, even 
als bij de Ruminantia, de spijzen onmiddellijk in de 
derde maag , met voorbijgaan van de eerste en tweede , 
kan brengen. Deze waarneming, welke ik door eigene 
ondervinding kan bevestigen , is te meer belangrijk „ 
daar de Pecari toch niet herkaauwt. — Volgens hem , 
worden bij de bruinvisschen , welke zich met visschen 
voeden, de ingeslokte beenderen derzelve, na van-hum 
vleesch door de spijsvertering ontdaan te zijn, uitge= 
spogen. Hij vond deze beenderen namelijk alleen in 
de, eerste maag, terwijl dezelve in het overige gedeelte 
van het darmkanaal gemist werden. — Sommige hin- 
gen aan de inwendige oppervlakte van den slokdarm, 
aan welken zij zich waarschijnlijk bij het uitspuwen vast- 
gehecht hadden. Zie RAPP, t. a.p., S. 563 , folgg. 

We Ve 

191. De beroemde RATHKE beschrijft, in MEC- 
KEL’s Archiv, Jahrg. 1850, N°.IV, S. 56g, eene 
zeldzame misgeboorte van een schaap , welke mij voor- 
komt eenig in hare soort te zijn. Het was eene twee- 

ling- 


C28 J 


linggeboorte , waarvan het eene schaap voldragen was, 
terwijl het andere , hoewel goed gevormd en met digte 
wol bedekt, slechts 15 duimen en 10 lijnen lang was. 
Dit tweede nuwas, als ware het een uitspruitsel van het 
eerste groote schaap, door het moederkoek-gedeelte 
van zijne navelstreng, aan het hoofd van zijnen tweeling- 
broeder vastgehecht. De vaten van de streng drongen 
door de huid en de beenderen van den schedel heen , 
en hechtten zich op het harde hersenvlies in eene 
weeke , sponsachtige massa vast, welke met een’ moe- 
derkoek overeen kwam en ook wel niet anders dan deze 
konde zijn. De kleine schaap-foetus derhalve was, 
als het ware, in het hoofd van het andere voldragen 
schaap geënt. — Het groote was van het mannelijk , het 
kleine van het vrouwelijk geslacht. W. Vv. 


192. G. J. VERDAM, Gronden der toegepaste 
Werktuigkunst. Wierde Deel, over de Stoomwerk- 
tuigen. Eerste en Tweede Afdeeling, voornamelijk 
inhoudende : algemeene en bijzondere beschouwingen 
over het mechanisch vermogen van den stoom; be- 
schrijvingen van verschillende soorten en vormen van 
stoomwerktuigen, enz. Te Groningen, bij W. VAN 
BOEKEREN, 1052. XXI en 455 bladz. in gr. Se, 
verrijkt met een stel door den Schrijver zelven uitne= 
mend fraai geteekende en door VrEL WAARD naauw- 
keurig gegraveerde platen, in 4°. Prijs f8. 

195. Wissenschaftliche Beschreibung und maleri= 
schen Ansichten von der Eisenbahn zwischen Liver- 
pool und Manchester; nach einer an Ort und Stelle 
angestellten Untersuchung , so wie nach Angaben des 
Baumeisters STEPHENSON und den Werken des 
letztern „ des Hernn woop etc. entlehnten Materia- 

lien 


( 124 ) 


lien dargestellt vom Baumeister P. MORE AU und ge- 
ordnet von A. NOTRÉ. Weimar (12 Thl.) 

194. An experimental inquiry into the number and 
properties of the primary colours and the source of co- 
lour in the Prism, by WALTER CRUM3 with coloured 
plates. Price 5s, 6d. 

195. J. L. H.C. VER MEHR, GCommentatio de 
calorico libero et latente et hujus doctrinae usu in vitâ 
communi. Lugd. Bat. 1852 , in 4. 

196. F.J. VON GERSTNER , Handbuch der Me- 
chanik , mit Beiträgen von neuern Englischen Kon- 
‚ struktionen vermehrt, und herausgegeben von F. As 
VON GERSTNER. [ Bd.—86 vel en 40 koperen pla- 
ten. 

197. PECHMANN, (H., Frhr. v.) Ueber Verbes- 
serung und Einrichtung von Feuerungsanstalten für 
den gewohnlichen häuslichen Gebrauch ; mit 7 lithog. 
Tafeln, gr. 8°, München bei Jos. LINDAUER, 1851. 
Prijs 12 gGr. of 54 kr. 

198. As F.W. BRIX, Elementar Lehrbuch der Me- 
chanik fester Körper , mit besonderer Rücksicht auf 
Technische Anwendung; mit 5 Kupf. gr. 8e. Berlin 
beiDUNCKERundHumBLorT. Prijs 2 Rthlr. 2 gr. 

19g. Reise in Brasiliën..... von VON sPIX und 
VON MARTIUS. Dritter undletzter Theil, beärbei- 
tet und herausgegeben von Dr. C. T. P. VON MAR- 
Trus. München 1851, 4°. — Het laatste Deel eener 
hoogstgewigtige reisbeschrijving , waarvan ook weder 
om dit Deel de allerbelangrijkste berigten nopens de 
natuurlijke Geschiedenis van Brazilië bevat. ' 

200. Reize durch Norwegen nach den Loffoden 
durch Lappland und Schweden, von CHR. FR. LES- 
SING, Berlin 1831, 8°, 3o2 S. — Eene reis verrijkt 

met 


( sa25 3} 


_ 


met, vele Botanische opgaven , vooral ook omtrent de 
Geographia plantarum, waaromtrent men zie de 
Linnaea, VL, Litt., p. 68—72. Vv. H. 

201. T. V. MERA T, Du Taeniasou ver solitaire et 
de sa cure radicale par l’écorce de racine du Grena- 
dier.... Paris 1852, 8°. 

202 J. H. DIERBACH, Abhandlung über die 
Arzneikräfte der Pflanzen , verghichen met ihrer Struc- 
tur und ihren Chemischen Bestandtheilen. Lemgo 
1851, 392 S., 80. ° 

205. Dr. M. SANDBERG, Pharmacographia Eu- 
phorbiacearum. Dissertatio toxicologico-medica. Be- 
rolini 1851 , 8°. 

204. Dr. H. O0. LENZ, Die nützlichen ed schädli- 
chen Schwämme, kerel einem Anhange über die is- 
landische Flechte. Mit 77 illaminirten Abbildungen. 
Gotha 1851 (55 Thl.) — Een werk met fraaïje af- 
beeldingen , opgehelderd door proeven , welke de Schrij- 
ver gedeeltelijk op zich zelven nam en daarom aange- 
prezen in GEIGER und LIEBIG, Magazin für Phar- 
macie, Oct. 1851, $. 104—107. « 

205. C‚ A. AGARDH, Lehrbuch der Botanik. Er- 
ste Abtheilung. Organographie. Mit einer Vorrede 
von J. W. HORNEMANN, Aus dem Schwedischen 
übersetzt von L. MEIJER. Kopenhagen 1831. XII 
et 456 S. 

206. A.L.S.LEJEUNEetR.COURTOIS, Compen- 
dium Florae Belgicae. Tom.Il. Leodii 1851, VII en 
520 pag. — Wij kennen van dit Tweede Deel van 
een vroeger door ons aangekondigd Werk niet meer 
dan den Titel en kunnen dus voor als nog hieromtrent 
geen nader berigt geven. RER 

207. The Zoology of North America, Pars II, con- 


tal- 


( 126 } 


taining the Birds by 3. RrcHARDSON and w. sWAIN- 
SON, Illustrated with 5o colour. Engravings. 4°. 41. 4 s. 

208. DE LA BECHE, Geological Manual, sec. Edit. 
8°, 1532, with. 108 woodcuts. London TREUTTEL, 
WüRTZ and co. 18s. 

209. MONTAGU’s Ornithological Dictionnary, by 
Prof. RENNIE. 1 vol. 8°. with numerous illustrative 
Woodcuts. 1 guinea. 

210. The Zoological Miscellany by 3. E. GRAY. 
N°, L 8e, Plates. 5 s. 6 d. London TREUTTEL, 
WüRTZ and co. 

211. J. E. GRAY, Synopsis Reptilium, N°.I., 8°, 
Plates, 7s. 6 d. London TREUTTEL, WÜüRTZ. 

212. J. SWAN, Demonstration of the nerves of the 
human body. Part, II. fol. with engravings. 21. 125. 
6d. London, LONGMAN, REES, ORME, BROWN 
and GREEN. | 

215. C. LYELL, Prineiples‘of Geology. Vol. II. 8°;, 
illastr. with wood-cuts, maps, etc. 12 S. London, 
MURRAY. 

214. DONN’s Hortus Cantabrigiensis. 12 th. Edit. , 
with additions and corrections by G. SINCLAIR. 
London , 8°. with numerous cuts. 12 5. 

215. E‚ HAHN, Commentatio de Arteriis anatis. 
Acced. tab. aen. 4°. maj. Hannov. 

216. A. V. NORDMANN, Beiträge zur Naturgeschs 
der niederen Thiere. Mit 10 schwarzen und illum. 
Kupfert. gr. 8° Berlin REIMER, 25 Thlr. 

217. O.G. COSTA , Fauna del regno de Napoli, ossia 
enumerazione di tutti gli animali-che abitano le diverse 
regioni di questo Regno e le acque che le bagnano. 
Fasc.1, 2. c. fig. neri ed. in colori, 4°. Napoli 1851» 
(Vienna v OLK E in Gommiss.) 

218, 


( 127 ) 


218. FR. DUBOLS , Conchiologie fossile et Apercu 
géognostique des formations du Plateau Wolhyni-Po- 
dolien. Avec 8 Pl. et 1 Carte. Berlin sCHROPP et 
come. 5 Thlr. 

219: F. ARNOLD, Physiologie des Auges, m. Kupf. 
gr. 3e. Heidelberg. 15 T hlr. 

220. ASCHLUND, Ueber die Abweichung der Mag- 
netnadels, m. 1 Tab.und 2 Karten. 8°. Kopenhagen 
BRUMMER u. COMP. 

221. BAUMGARTNER, Die Naturlehre nach ihrem 
gegenw. Zustande, m. 8 Kupft. Vierte verm. Aufl. 
Wien HAUBNER. gr. 8e. 5E Thlr. 

292, He T. DE LA BECHE, Handbuch oe dd 
guosie. Mit 5o Holzschn. gr. 89° Berlin DUN wER Us 
HUMBLO TS. “5 € 

„225. Beiträge zur je ton hes; in, Bezug auf 
Schlesien, von T. E. SCHUMMEL u. F. H.STANNI= 
us. 1” und 2" Beitrag, mit wrd gr. 80, Breslau 
PELZ. fe 

224. Le W. T. BISCHOFF , nervi accessorii Willisii 
anatomia et physiologia. Acced. tabulae 6 lithograph. 
gr. 4°, (Darmstadtii L ESKE in Comm.) 

225. H. BURMEISTER, Handbuch der Entomo- 
logie. 1" Bd., mit illum. Kupfern ‚gr. 86° Berlin REI= 
MER, 5 Thlr. 

226. A. COOPER, Beobachtungen üb. den Bau und 
die Krankheiten deë Hoden. A; d. Engl. «1° wenen 
mit ausgem. Kupfert: gr. 4°. Weimar. 

227. Das Thierreich, geordnet nach seiner Or 
nisation ‚ übers. u‚-m. Zusätzèen von F. S. VOIGT. 
ar Bd. die Reptilien u. Fische entaltend. gr. 8% 
Leipzig BROCK HA US. 

228. Das Dampfbad, eingerichtet zum hauslichen 

Ge- 


(428 9 


Gebrauch, so dass man mit eines Auslage von 5 Pfen- 
nig im Zimmer baden kann. Nürnberg LEUCHS u. C. 
8e. 15 Thlr. 

229. W. L. VON ESCHWEGE, Beiträge zur Ge- 
birgskunde Brasiliens. Mit petrograph-geognost. Kar- 
ten. gr. 8°. Berlin. 

250. F. L. FLEISCH MANN, Dalmatiae nova ser- 
pentum genera. Acced, tabulae aeneae II. 4 maj. Er- 
langae HEIDER. 

251. D. A. HANSEN, Untersuchung über die ge- 
genseitigen Störingen des Jupiters und Saturnus. gr. 4°. 
Berlin DüMMLE R. 

252: HAUSMANN, De Hispaniae conditione deo- 
gnostica. 4 maj. 5 Th. 

235. Derselbe, ser den gegenwärtigenZustand und 
die Wichtigkeit des Hannoverschen Harzes. gr. 8e, 
Daselbst. 

234. G: JAHN ,hypsometrische Tafeln , oder Hülfs- 
tafeln fúr die Berechnung barometrischer Höhenmes- 
sungen, nebst Reductionstabellen für Barometer-beo= 
bachtungen. Leipzig BARTH. ) 

255. J. L. LAURER, Diéasiaidsnés anatomicde de. 
Amphistomo conico, cum Tabula aenea. 4°, de 
valdiae KoCcH. / 

236. A. F.J. C. MAYER, Icones selectae prae- 
paratorum Musei. Anatomici Universitatis Fridericiae 
Wilhelmiae Rhen., cum VI Tab-litogr., fol. maj. 
Bonnae MARCUS in comm. 65 Thlr. 

257. Jo Wi MEIGEN, Systematische Beschreibung 


der Europ. Schmetterlingen, dritten Bds ,4 St u: des 


ganzes Werkes letztes Heft, mit 14 Taf. Abb; 4°. 

Aachen Mayer. Schw. 2 Thlr., Illum. 8 T'hlr. 
238. 5. MINDING,' Lehrbuch der Naturgesch. der 
Fi- 


q 
L 
Á 


‚{ 129 } 


Fische, mit 1 Kupfert. in Imp. folio, gr. 8°, Berlin 
RÜCKER. : 

259. F. MOHS, Leichtfassliche Anfangsgründe der 
Naturgesch. des Mineralreichs , mit 8 Kupfert. gr. 83e, 
Wien WALLISHAUSER, 51 T'hl. 

240. G.W. F. PANZER, Deutschlands Insecten, 
fortgesetzt von D. 5. A. W. HERRICH SCHAEF- 
FER, 117, 118, Regensburg PurrerT. Das Heft 
3 Thlr. 

"241. POËY, Centuria Lepidopterorum Insulae Cum 
bae, cum icon. colorat. Decas I ‚ 8 maj. Paris 
MERCK LEIN. 

242. C‚ RITTER , Die Erdkunde ‚ 2" Thl., Hoch- 
asien. gr. 68°. Berlin REIMER. 45 Thlr. 

2435. A. W. F. SCHULTZ, Observationes in por- 
celli, sive Caviae Cobiae historiam naturalem, 4e, 
Berolini EIicHLER, 5 Thlr. 

244 C. H. SCHULTZ, Natürliches System des 
Pflanzenreichs nach seiner inneren Organisation , mit 
1-Kupfert. 80, Berlin nIRSCHWALD. 23 Thlr. 

245. F. H. STANNIUS, Observationes de specie- 
bus nonnullis generis Myeetophila „vel novis , vel mi= 
ns cognitis. Acced. tab. aen. color, 4 maj. Vratisla= 
viae. 2 T'hlr. 

246. C.R. TREVIRANUS, Die Erscheinungen u. 
Gesetze des Organ. Lebens, 2" Bds. ‚ 1" Abth. gr, 
8°, Bremen HEY SE. 

247. VOLCKMANN, Anatomia animalium ‚ Ta- 
bulis illastrata, ‘vol. I, lib. II 4 maj. Lipsiae 1, Aur- 
FER, Tj 

24Ö. F. G. WALLROTH, Flora eryptogamica Ger- 
maniae. Sectio II. Algarum et Fungorum classis V, 
VL ‘12e. Norimbergae sCHRAG. 

| 249. 


( #50 


249. Zeitschrift fúr Physiologie, In Verb, mit mehr. 
Gelehrten herausgegeb. von F. TIEDEMANN, G. Re 
und Lr. C; TREVIRANUS. IV Bd., 25 Heft, “mit 
Kupfern. gr. 4e. Heidelberg Groos. 

250. ZIMMERMANN „ ‘Monographie der Carabi- 
den , 1° Héft, gr. 8°. Halle. 3 T'hlr. 

251. W. 5 HOOKER, Flora Boreali-Americana, 
compiled principally from tke Plants collected on the 
Northern Land-Expedition under command of Capt. 
Sir 5. FRANKLIN, In XII Parts. Part III, gr. 4e, 
with plates, London TREUTTEL, WüRTZ and 
RICHTER. 

252. THURMANN, Essai sur les soulèvemens ke: 
rassiques du Pozzentruy. 4°. Strasbourg LEVRAULTe 

2565 Aiydschrift ter bevordering van Nijvèr- 
heid ‚ zamengesteld door A. H.-VAN DER BOON 
MESCH, G. WTTEWAALL,-F. VAN CATZ SMAL- 
LENBURG en G. 5. VERDAM, wilgegeven-door 
de Nederlandsche Huishoudelijke Maatschappij, 
1852, Haarlem; bj roosses, [ste Deel, 1°°° Stuk.— 
Onder. dezen titel geven de eere Heeren een Tijd- 
schrift uit, dat dienen zal, « om van onze Vaderlarrd- 
“sche Fabriken en van-andere takken van nijverheid. 
« beschrijvingen te geven, voornamelijk, om deze, ge 
edeeltelijk, door de opgaven der wetenschappelijke 
« gronden ; waarop zij allen zonder onderscheid bee 
« rusten , gedeeltelijk door de vermelding, hoe men 
«eêene yamede bij onscuitgeoefende , fabrijkmatige be- 
wewerking elders ‘uitvoert of: gewijzigd heeft, of welke 
« nieuwe fabrikaten men elders heeft uitgevonden ; ‘ei 
« hoe deze bewerkt worden ; voor te lichten ”’(*). 

_Te- 


(*) Voorrede, bl. 3. 


Coör) 


…Teder Nederlander, die,weet , ‘dat zijn land door 
nijverheid. groot. was en weder grootworden kan „ stelt 
voorzeker een Wetenschappelijk Tijdschrift ‚ter be= 
vórdering van nijverheid bestemd „. op hoogen prijs en: 
wenscht den geleerde zamenstellers van hetzelve de 
eeste „ondersteuning: en: zekere- bereiking toe van 
hun eenig doel : de bevordering van nuttige ken- 
nës onder onze landgenooten. Door zulk een- Tijd- 
schrift kam de werkman telkens gelegenheid bekomen, 
om te weten ‚dat een. hoofd de-handen bestuurt, en 
dat: die-handen dus alleen;eenen gang houden , naar 
mate datgene ,„ wât ze bestuurt, beter gevorderd iss 
Dit-Tijdschrift komt uit deszelfs aard in handen’ van 
degenen onder onze landslieden,;-welke;-wel eens ge= 
twijfeld hebben ‘aân- de- noodzakelijk heid:-vannuttige 
mêer: of min, wetenschappelijke kennis voor hem, die 
toegepaste stukken der wetenschap tot zijn voortdurend 
bedrijf heeft gekozen. Niets: zal alzoo beter in staat 
zijkdoel te treffen, dan-déze onderneming. 
Bekehd met de bezwaren en lasten en de geringe ge= 
noegens van,de uitgavervan een Tijdschrift „ wenschen 
wij- hartelijk den verzamelaren meer dan gewonen bij= 
val, em bevelen onze. Natuurkundige ‘Bijdragen aan 
hunne bescherming aan „zoo als het wij ons ten pligt 
rekenen, den bloei van hunne onderneming Voor ‘te 
staan. 

254. Je Ae SCHULTES— Het Polytechriisches 
Journát; XLI, S. 222225, ‘behelst een zeer uit= 
voerig-lévensberigt van dezen beroemden én ook bij ons 
wel, bekenden-Plantkundige , waarvan wij het volgende 
ontleenén: 

JOSEPH AUGUST SCHULTE S,geboren te Wee- 

BIJDRAGEN, D.VII,sr.2. K nen 


( 233 } 


nen op den 15 April 1775 , gevoelde reeds vroeg eene 
groote. behoefte tot studie ‚ vooral in den geheelen om- 
vang der natuurlijke historie en der. technische we- 
tenschappen ‚ doch was dikwijls buiten de gelegenheid, 
om goed: onderwijs te erlangen , zoo zelfs dat hij tegen. 
den wil zijns vaders, die-hem tot den koopmansstand. 
wilde opleiden ,„ begon te studeren en hierdoor zelf in 
al zijne behoeften moest voorzien. Dit konde hem alleen 
door dubbele inspanning van krachten gelukken , waar 
om hij,: voor zijn onderhoud , des daags voor een’, 
kunsthandelaar platen kleurde en zich gedurende een. 
gedeelte) van” den nacht aan zijne boeken toewijdde. 
Eindelijk verkreeg hij, door de zorg van den toenma- 
ligen- opziener;.der studiën ; den Baron VAN SWIE- 
TEN: eenstipendium , waardoor hij van vele zorgen’ 
bevrijd werd en thans zijne studiën in de natuurlijke 
geschiedenis en vooral ook in de geneeskunde te Wee= 
nen „ onder mannen als JACQUIN, QUARIN; COL- 
LIN, PLE NK en vooral onder sTOrr en later onder 
FRANK, ijverig konde voortzetten. In den vakantie- - 
tijd deed hij vele reizen te voet, vooral naar Opper- 
Oostenrijk , Stiermark , Regensburg, Frankfort, enz., 

“en gaf toen reeds uit: zijne Oesterreichs Flora, ein 
Täschenbuch” ‘auf botanischen Excursionen, 
2B., Wien 1794, 12°, waarvan later, in 1800, eene 
tweede Latijnsche uitgave het licht zag. 

In April 1796 werd hij te Weenen tot den graad van 
Doctor in de Geneeskunde bevorderd en reeds in 1797, 
bij de herstelling der T'heresiaansche Ridder- Akade- 
mie te Weenen, tot Hoogleeraar der Natuurlijke His- 
torie aldaar benoemd , welken post hij met bijzonderen- 
iĳver waarnam tot in het jaar 1806 , wanneer hij, op 
zijn ‘verzoek, als. Hoogleeraar in de Scheikunde en 


Plant- 


(455 } 


Plantkunde aan de Universiteit te Krakau werd ver= 
plaatst en in 1808 als Hoogleeraar der Natuurlijke His- 
torie te Innsbruckin Tyrol , waar hij (behalve meer of 
min uitgebreide opstellen , welke hij ook vroeger bekend 
maakte ,) zijne Observationes botantcae in Lin- 
naei Species plantarum exeditione C.L. WILL- 
_ DENO W in orde bragt. Op het eirde van het jaar 1809 
werd hij tot Hoogleeraar der algemeene Natuurlijke 
Historie en Botanie te Landshuth in Beieren benoemd, 
waar hij het aantal plantsoorten in den hortus van 2000 
tot 8ooo vermeerderde, zoodat hij soms in één jaar 
6ooo pakjes plantenzaden aan zijne correspondenten 
verzond; doeh,door gebrek aan geldelijke ondersteuning, 
konde hij dezen fraaien tuin niet op dezelfde hoogte 
houden. — Gelijk hij in Krakau reeds begonnen was , 
werd hem hier ook, veeds in het eerste jaar na zijne 
aankomst , het onderwijs der A'herapia spectalis, 
later der Zoologie „ en gedurende eenigen tijd ook der 
Pathologie en Materies medica opgedragen, en, of 
dit alles nog niet genoeg ware , zoo werd hem in 1824 
ook nog de Medische Kliniek toevertrouwd ; van alle 
welke werkzaamheden hij zich met goed gevolg kweet. 
Is het niet te verwonderen , dat een man , met be- 
zigheden zoo overladen , nog tijd konde vinden tot het 
schrijven van Botanische werken en daaronder eenige 
van het hoogste gewigt? Zoo gaf hij in 1812 zijne Flora 
van Beieren , waarvan echter slechts de eerste plan=- 
ten-centurie is uitgekomen, in 1814 zijne Oester- 
reichs Flora, in twee Deelen , in 1817 zijne Grund- 
riss einer Geschichte und Litteratur der Bo- 
tanik , beide te Weenen uitgekomen. In dit laatste 
jaar begon hij de uitgave van zijn voornaamste werk , 
het Systema Vegetabilium, door hem met ROE- 
MER 


( 234 


« 


MER bewerkt, na den dood van ROEMER door 
SCHUL TES alleen vervolgd3 een arbeid, welks be- 
langrijkheid en rijkdom van inhoud in de Botanische 
letterkunde klassiek gehouden worden. — Meri, mag 
zich verheugen , dat, na den dood van den beroemden 
J. A. SCHULTES, zijn zoon Dr, JUI. H‚ SCHUL- 
TES, (wien de lezers dezer Bijdragen ook reeds, 
vooral door zijne Verhandeling over het geslacht Ca- 
lochortus , kennen ,) de medearbeider zijns vaders 
in het laatste gedeelte des werks, hetzelve thans voort- 
zetten en, gelijk wij hartelijk wenschen ‚ eenmaal vol- 
eindigen zal. 

In 125 bezorgde scHurLTES eene fraaije uitgave 
der Flora Capensis van TRUNBERG, In 1825 


deed hij met zijnen zoon eene wetenschappelijke reis- 


door een groot deel van Duitschland , Engeland en 
Holland , waarbij ik het genoegen had. met beide deze 
lebobinde Botanici kennis te maken en mij thans nog 
met levendig genoegen aan eene botanische wandeling ; 
met hen gedaan , herinner. Kort hierna trof ook hem 
het ongeluk van de verplaatsing der Universiteit van 
Landshuth naar Munchen. ScnurrTrEs werd Be- 
stuurder der Chirurgische School, welke te Lands- 
huth gevestigd bleef , en gaf ook-toen nog blijken van 
dien rusteloozen ijver , welke hem gedurende zijn gan 
sche leven bezielde , doorde uitgave, in 1628 , zijner 
Ratio medendi in schola clinica medica Uni- 
versitatis Regiae L. M.et demum scholae Chi 
rurgicae Landishutanae. 

Het schijnt, dat de te groote inspanningen van den 
geest en overmatige arbeid , (want , behalve de talrijke 
afzonderlijke, op zijnen naam uitgekomene werken, 


gaf hij ook nog vele Bijdragen tot onderscheidene Tijd 
schrif- 


me KO bn € 


( 235 } 


schriften 5), gevoegd. bij vele teleurstellingen in de we- 
reld{en ongelukken in zijne familie, aanleiding hebben 
gegeven tot eene diepe melancholie, waarin hij ge- 
durende de laatste tijden zijns levens verviel!, waarvoor 
hij dan ook, na lang en veel geleden te hebben , op 
den 21 April 1831 te Landshuth bezweek. 

Niemand voorzeker zal scHurTrs den naam van 
eenen voortreffeljken Botanist en een’ der jverigste 
Geleerden kunnen betwisten. — Zijn naam zij dan ook 
in deze bladen dankbaar herdacht ! V. H. 


A rn 


PRIJSVRAAG 
van het Genootschap ter bevordering der Natuur= 


kundige Wetenschappen te Groningen. 


Wat is die geleiachtige stof, die vooral in het voor- en 
najaar menigvuldig op onze landen gevonden wordt en 
bij het algemeen alhier bekend is onder den naam van 
Sterreschot? Is dezelve van dierlijken , plantaardi- 
gen of anderen oorsprông, en hebben daarin ook op- 
volgende veranderingen in vorm of stoffe plaats? Wel- 
ke zijn derzelver aard en scheikundige bestanddeelen 
en tot welke nuttige gevolgtrekkingen kan de kennis 
dezer zelfstandigheid aanleiding geven? 

Men verlangt bij de beantwoording voornamelijk 
eene opgave van eigene waarnemingen en proeven. 

Het Genootschap looft uit voor de goede en der be= 
krooning meest waardige beantwoording der voorge 
stelde vraag eene gouden medaille, ter innerlijke waar- 
de van f 5o — oo. De stukken , ter mededinging naar 

den 


( 156 } 


den prijs bestemd , zullen , met eene andere hand, dan 
die des vervaardigers, in het Nederduitsch , geschre- 
ven en op de gewone wijze met eene spreuk en een verze- 
geld naambriefje voorzien, vóór den 1°° Junij 1855 
vrachtvrij bezorgd moeten worden ten huize van den 
Secretaris des Genootschaps te Groningen, 

TH: VAN SWINDEREN, 


VRAGEN 


van de Hoogeschool te Utrecht , om beantwoord te 
*_worden vóór den 10 Januari 1833. 


Quaestio Physica. Exponantur observationes Phy- 
sicorum nostri temporis de directione atque inprimis 
de inclinatione acus Magneticae in diversis terrae regio= 
nibus; atque, quid ex iis probabiliter colligi possit , 
ostendatur. 

Quaestio Botanica. Quaeritur, quid Botanict 
de variis plantarum gemmis atque de gemmattone 
universa observarint, et quid complures eorum, rati- 
onibus teleologicis innixi, hac de re docuerint ? 


bd on de: Rea n tdiha j4 
> ER rid, en an of ie 
Fei aes | 

of ' re 


he % 


iig” TES ng Re Ka im, “, 


rk | „rin dein zee fe 
haedef ei 


: Kie 
#.h ke 
lee bis adt Eat 


coen 7 aten heten 
LC / al « rr â 


kEmehe Ur ek verk, 
f Ĳ rol vi ke: 


zejkee bur Ee ad ge he 


a. weke 
valk ers} ) 
$ 


BOEKBESCHOUWING. 


C. H. A ROY, Catalogus bibliothecae medicae. 
„Amstelod. apud LUDOVICUM VAN ES, 1850. 
6 vol. in gr. 8% 


alens van bibliotheken hebben in ons land 
meestal geene andere waarde , dan dat zij den boekhan- _ 
del gemakkelijk maken. Steeds door boekverkoopers 
opgemaakt , die, uit den aard der zaak, in boeken niets 
dan een voorwerp van handel kunnen zien , vertoonen 
zij ons slechts eene rudis indigestaque moles, in 
welke meer het formaat, de taal en het uitwendig be- 
kleedsel , dan de voor den geleerden zoo veel belangrij= 
ker inhoud, in aanmerking genomen worden. Voor 
den handel mogen zij noodzakelijk zijn, voor de weten= 
schap zijn zij van geen belang. Een Catalogus derhalve 
van de rijkste verzameling der werken in ons vak , welke 
zich geheel van de zoo even omschrevene onderscheidt, 
mag als een weldadig verschijnsel aangemerkt worden , 
op hetwelk elk, die zich de wetenschappen ter harte 
neemt , zijne geheele aandacht behoort te vestigen. — 
‘Het was deze innerlijke overtuiging , welke ons noopte, 
in onze boekbeschouwing een verslag op te nemen van 
de belangrijke voor ons liggende boekenlijst. Hoe- 
wel grootendeels uit geneeskundige werken bestaande , 
bevat toch de bibliotheek van den Heer A Roy zoo 
veel, hetwelk tot de door ons behandeld wordende 

BIJDRAGEN, D. VII, ST. 2e La on- 


( 1358 ) 


onderwerpen behoort, dat wij gemeend hebben niet 
van ons oorspronkelijk plan: af te wijken „ door onze le- 
zers eenige oogenblikken met dezelve bezig te houden. 
Reeds van zijne vroegste jeugd af, zich met den aan- 
koop van geneeskundige boekwerken bezig gehouden 
hebbende, bragt de eerwaardige Nestor onzer prakti= 
sche geneeskunde eindelijk eene verzameling bij een 
welke wij niet aarzelen zoo volkomen mogelijk te hee 
ten. Hiermede niet tevreden , besloot hj in zijne reeds 
ver gevorderde jaren den Catalogus , vroeger door den 


ĳverigen geneesheer DOLLEMAN , met de meeste zorg — 


en naauwkeurigheid opgemaakt, nu door den druk 
aan het wetenschappelijk publiek mede te deelen. De- 
zelve zag in den jare 1850, in vijf lijvige deelen in 6°% 
het licht. 

De geheele Catalogus vervalt in drie vadnelnak 
Het eerste bevat de schrijvers over de geneeskunde in 
het algemeen 3 het tweede die , welke bijzondere vak= 
ken derzelve behandeld hebben ; het derde eindelijk de 
schrijvers, die zich met de voorbereidende. wetenschap- 
pen , als scheikunde , natuurkunde en EN his- 
torie, bezig gehouden hebben. 

Het eerste gedeelte nu, vangt aan met de geschiede= 
nis der wetenschap, de levensbeschrijvingen van be= 
roemde geneeskundigen, de beredeneerde boekopga- 
ven , de lexica en de methoden , waarop het genees= 
kundig onderwijs ingerigt en deze wetenschap bestu= 
deerd moet worden. 

Hierop volgen de oude schrijvers , waarvan niet al- 
leen de beste, maar bijna alle de uitgaven met der- 
zelver vertalingen in alle talen , voorhanden zijn; De 
schrijvers van geneeskundige hiid biken en systemata 
krijgen daarna eene beurt; vervolgens die, welke of 

Wò= 


( 259 } 


over dwalingen, of over betwiste punten , of over ge= 
neeskundige vraagpunten in het algemeen gehandeld 
hebben , als ook de schrijvers van geneeskundige cor= 
respondentie. De miscellanea medica, de dia- 
ria critica en de acta societatum literariarum 
besluiten dit eerste gedeelte. Het tweede gedeelte 
vangt met de schrijvers over ontleed- en natuurkunde 
van den mensch aan; hierop volgen gereedelijk die 
over pathologie, materies medica, pharmacie 
en Zherapie. De schrijvers over heelkunde en 
vroedkunde, de observatores en consultores me- 
dici, de schrijvers over diaetetica en medicina 
forensis en politica’, sluiten eindelijk deze reeks en 
met dezelve het tweede gedeelte van den Catalogus. 
Het derde gedeelte is aan de natuurkundige weten= 
schappen gewijd. De schrijvers over physica worden 
het eerst, daarna die over chemie opgegeven. Tot 
de natuurlijke geschiedenis, welke nu volgt, worden 
natuurlijk niet alleen de zoologie en zootomie, maar 
ook de botanie, geologie en mineralogie gebragt. 
Ook heeft de Heer A. Ro y gemeend, de werken over de 
landhuishoudkunde en de reisbeschrijvingen er bij te 
moeten, voegen. Op al dezen rijkdom volgt ten slotte 
eene lijst, volgens alphabetische orde, van de af beel- 
dingen van geneeskundigen en anderen geleerden , 
voor zoo verre dezelve hier bestaan, 
“ Uit dit vlugtig overzigt moet men het besluit niet 
opmaken, dat de schrijvers, welke onder verschillen- 
de rubrieken opgegeven zijn , zonder eenige de minste 
classificatie, onder ‘elkander geplaatst worden. In 
tegendeel vindt men de geleerden „ welke over een bij- 
zonder hoofdstuk der wetenschap gehandeld hebben, 
steeds ook onder een afzonderlijk hoofd bijeengebragt. 
L 2 Om 


( 10 ) 


Om een voorbeeld te nemen uit de wetenschappen , 
welke meer bijzonder tot het doel van dit tijdschrift 
behooren, zal ik aanvoeren , dat de opgave der schrij- 
vers over de ontleed- en natuurkunde van den 
mensch aanvangt met die, welke in het algemeen de 
studie dezer wetenschap behandeld hebben , dat hier- 
op volgen de auctores de methodo secandi, dan 
de beschrijvingen van musea anatomica, eindelijk 
de miscellanea anatomica en physiologica en dat 
hierop eerst, onder elk hoofdstuk der physiologie, de 
schrijvers gebragt worden , welke onze kennis in de- 
zelve vermeerderd hebben. Daar, waar zulks noodig 
is, wordt elk dezer hoofdstukken weder in onderdee- 
ten gesplitst; zoo begint bij v. ‘de opgave der werken 
over de spijsvertering met die, welke over den honger 
en dorst gehandeld hebben; hierop volgen de schrij- 
vers over den toestel tot de spijsvertering in het alge 
meen, dan die over het kaauwen en de speekselaf- 
scheiding , enz. — Hieruit volgt, dat deze belangrijke 
Catalogus niet alleen voor hen waarde heeft, dié in de 
gelukkige gelegenheid zijn, de rijke boekerij van den 
Heer A ROY tot hunnen wetenschappelijken arbeid te 
bezigen , maar dat elk geleerde denzelven als een re- 
pertorium kan gebruiken , in hetwelk hij de schrij- 
vers vindt opgeteekend , wier kennis hem voor de be- 
handeling van het een of ander vak van wetenschap 
noodig is. Uit dit oogpunt is dit werk eene rijke 
voorraadschuur, met welke onze geneeskundige litte- 
ratuur vermeerderd is, — Eenen wensch mogen wij ten 
slotte niet terug houden. Bij het doorbladeren dezer 
vijf deêlen, bij het nagaan der 17652 nommers, uit 
welke de boekerij bestaat, was het ons een treurig 
denkbeeld, dat, hetgeen door één mensch met zoo vele 
moei- 


C sáx } 


moeite en kosten bijeengebragt is en nu een zoorijk 
als fraai geheel vormt, welligt, bij deszelfs afsterven, 
stukswijze verkocht en versnipperd zal worden. — 
God geve, dat de omstandigheden des vaderlands spoe- 
dig eene gunstige wending nemen , opdat ons verlicht 
Gouvernement hierdoor opgewekt worde, dezen rijken 
schat, ten nutte der wetenschap , op de meest doel 
malige wijze, bijeen te houden. by Wv. 


JOHANNES SMUTS, Dissertatio zoologica ‘in- 
auguralis , exhibens enumeratiónem mamma- 
lium Capensium. Lugd. Barav. 1852, in á®, met 
drie platen. / 


DD. Heer smuTs, Kapenaar van geboorte, dochmaar 
Europa overgekomen „om in Leidens hoogeschool den 
graad van Doctor in de Wijsbegeerte te vverwerven; 
heeft tot onderwerp zijner inaugurele dissertaties veene 
naamlijst, gekozen der zoogdieren, welke in de om= 


„streken van de Kaapstad gevonden worden. Voors 


onderstellende, dat de kenmerken der geslachten ge- 
noegzaam bekend zijn, heeft-hij -zich alleen tot de 
opgave en korte beschrijving der soorten bepaald. 
Op deze wijze schenkt de Heer s murs ons eene Fauna 
van de Kaap de Goede Hoop , voor zoo verre de klasse 
der zoogdieren aangaat. Dat dezelve grootendeels uit 
bekende en in alle handboeken der natuurlijke geschie- 
denis beschrevene soorten bestaat , zal wel geen: betoog 


‘behoeven ; hiervan echter onderscheiden zich eenige 


weinige nieuwe soorten , waaronder drie, welke in zeer 
Soc 


( 142 } 


goede steendrukplaten worden afgebeeld, met name 
eene nieuwe Springrat, Meriones Schlegelii, eene 
nieuwe Muissoort, Mus dolichurus en een nieuwe 
geschubde Miereneter, Manis Temminckii, 


Dit is, in weinige woorden, de inhoud en de strek 


king van dit boekwerk. — Het zij mij vergund , in mijne 


boekbeschouwing , eenige aanmerkingen in te lasschen „ 


welke ik bij het doorbladeren dezer dissertatie gemaakt 
heb. — Wat de zaken betreft , had ik gaarne de syno- 
nymie van elke soort een weinig uitvoeriger behandeld. 
gezien. Naar mijn inzien toch , moet hierin de groot- 
ste waarde van eene dergelijke syropsis gezocht wor- 
den. Aan deze behoefte had de schrijver gemakke- 
lijk kunnen voldoen , door eenvoudig bij elke soort de 
synonymen te voegen, welke wijlen de Heer 3. B. F1- 
SCHER ,te Leiden, in zijne Synopsis mammalium, 
met even veel zorg als vlijt bijeengebragtheeft. Om een 
voorbeeld te geven van de weinige naauwkeurigheid, met 
welke dit gewigtig onderwerp behandeld is ‚wordt er 
bij de Mus capensis niet eens gewag gemaakt van 
het afzonderlijk geslacht, tot hetwelk 1rriGeR dit 
knaagdier , onder den naam van Georychus, gebragt 
heeft. De naam derhalve van Georyechus capensis 
komt bij sm vTs, onder de synonymen dezer soort, niet 
voor. — Ik zoude dit gemis schier bij elke soortbe- 
schrijving kunnen opgeven, maar reken zulks, na het 

voorafgaande , onnoodig. 5 
Wat vorm en taal aangaat, doet het mij leed temoeten 
bekennen, in deschrijfwijze vanden Heer sm U Ts geens- 
zins die sierlijkheid en juistheid van uitdrukking te-heb- 
ben aangetroffen, welke men van den leerling eener facul- 
teit mogt verwachten ‚ met mannen prijkende , die zich 
niet alleen door de groote kennis in de vakken hunner 
we= 


( 145 j) 


wetenschap ‚ maar. ook steeds door hunne gekuischte 
taal, onderscheiden hebben. Ik vermeet mij geenszins 
zuivere taalkenner te zijn, maar in een. werk als dit, 
hetwelk door den schrijver , niet alleen voor het kleine 
publiek , hetwelk dissertatiën bekomt , bestemd schijnt, 
mag men vergen geene volzinnen aan te treffen „ als bij 
v. op pag. 2 

« Totum corpus permultis induitur maculis, quae 
«se invicem satis attinguntz’” misschien naar het 
fransch : gui se touchent presque; of op pag. 50: 
color in sexus masculini adultis speciebus voor 
speciminibus „enz. enz. 

Zonder «op. kleinigheden te-willen vitten , mag ik 
echter niet verzwijgen , dat de druk , hoe wel fraai van 
letter, echter vrij slordig en met menigvuldige fouten is ; 
op pag: 17 leest men: état Africain, in plaats van 
chat Africain. is 

Op pag. 27: taches in roses, in plaats van en ro- 
ses. — Op pag. 49: Bijdrage tot de natuurk. 
Wetenschappen, viror. clariss. VROLIK et MUL- 
LER in plaats van den bekenden titel; met de na- 
men H. C. VAN HALL, W. VROLIK en G.J. MUL-= 
DER. ' ’ 

Op: pag. 99 staat blisod bata in. wlaake van 7mono= 
dontem en wat dies meer zij. 

Uit dit overzigt zal men. gezien hebben „ sidat. het 
werk van den Heer sm umTSs niet van onderscheidene 
gebreken is: vrij te pleiten. Men vergeeft dezelve 
gaarne aan den jeugdigen beoefenaar der wetenschap 
pens „Elk, die voor het publiek optreedt, behoeft toe- 
gevendheid ,. maar bovenal hij, die zulks. voor de 
eerste maal doet. — De Heer smurs veroorlove mij 
ten slotte, mijne bevreemding te uiten van, in de 

voor- 


( 144 ) 


voorrede zijner verhandeling , in welke elk akademie=- 
burger toch gewoon is , dankbare melding zijner leer= 
meesters te maken, volstrekt geene andere namen van 
Leidsche Hoogleeraren gevonden te hebben , dan dien 
van den beroemden REINWARDT, en deze als het 
ware in het voorbij gaans Wa Vs 


VEV VIV UIUUWI VE 


Catalogue of an extensive and valuable Collec- 
tion of the best works on Natural History, 
arranged in Classes, according to the Linnean 
system. Now selling, at the Prices affived 
to each, by WILLIAM Woop, 3g Travistock 
street, Covent garden. Londen 1832, 8° 208 


pas. 


Wi moeten de beoefenaars der natuurlijkegeschie- 
denis op deze merkwaardige boekenlijst oplettend ma= 
ken, Men zal er vele zeldzame werken onder aantref= 
fen, en in de gelegenheid gesteld worden , om enkele 
min bekende boeken , althans bij titel , te leeren ken 
nen. Dit geldt vooral van de Engelsche werken , waar-" 
van vele hier te lande weinig bekend zijn. De bijgevoegde 
prijzen intusschen van de op het vaste land uitgeko- 
mene boeken zijn veelal te hoog, zooals b. v. het be= - 
kende werk van LYONET, Le 1, 158.35 REAUMUR 
L. 5, enz. Doch ook in dit opzigt is deze catalogus 
merkwaardig ‚ daar men er uit zien kan , dat dergelijke 
goede werken hier te lande eigenlijk op veel te geringen 

prijs 


be) 


prijs worden gesteld. De uitvoering van dezen catalo- 
gus , welke 5 s. kost , is voortreffelijk. 

Wo op kondigt in dezen catalogus de uitgave aan van 
een uitgebreid werk over alle de Lepidoptera van 
Groot-Brittanje , hetwelk 2 deelen in 8° uitmaken en 
meer dan’1800 figuren bevatten zal. 

Ì TJ. Ve-De HOEVENe 


_… WETENSCHAPPELIJKE BERIGTEN:- 


id 
kb e 4D 


x j j ) A 


„… 


255 Ontteaing der Dampkringsluchtin Pas 


rijs, door 35. DE-FONTENELLE, medegedeeld in 
de Notiz. vonFRORIEP, B. XXIII, S. 229. 

De 20 soorten van lucht, door den proefnemer on- 
derzocht, werden op verschillende plaatsen der stad 
geschept, en ook die lucht, welke in de zalen der 
cholera-lijders in het Hôtel-Dieu zich bevond, werd 
aan een onderzoek onderworpen. 

Door den Eudiometer met waterstofgas bleek, dat el- 
ke onderzochte lucht bestond uit 7g proc. stikstofgas en 
21 proc. zuurstofgas ; elschts eenige sporen van kool- 
zuurgas leverden de ovtlede luchten op. Hij besluit al— 
dus: volgens deze daadzaken, meen ik te kunnen verze- 
keren, dat men, bij den tegenwoordigen toestand onzer 
kennis, in de dampkringslucht van Parijs niet in staat is 
ïefs aan te wijzen, hetgene aan de zamenstelling derlucht 
vreemd is. Het schieten met kanonnen , ’t welk men in 
de straten wil doen, om dezelve gezonder te maken, 
„schijnt mij toe zeer onnut te zullen zijn , en kan oor- 
zaak zijn, dat schrik onder de inwoners , vooral onder 
de zieken, verspreid worde. V. R. 

256. A. IL. SACK te Bonn berigt, dat hij in de 
bruin-kolen lagen te Friesdorf, een uur van Bonn 
gelegen , een mineraal heeft gevonden, ’t welk door 
kleur en glans veel overeenkomst met barnsteen heeft, 
doch door zijne uitwendige , kleindruivige en dropsteen- 
achtige gedaante , broos teid en meerdere hardheid , 
soortelijke zwaarte , en door zijne verhouding voor de 

vlam, 


(ar 5) 


vlam ‚ waardoor hetzelve zonder merkbaren reuk zwart 
verbrandt , gemakkelijk daarvan onderscheiden wordt. 
Bj een voorloopig scheikundig onderzoek, vond hij 
daarin aanwezig: kalkaarde , thoonaarde „ kieselaar= 
de, koolzaur, weinig ijzer „ een spoor vän mangane= 
sium en eene resia stof, tot de waters van 
dit miäeraal behoorende. «Waar: schijnlijk is het gevon= 
dene eene eigenaardige , tot dus ver nog niet bekende 
stof, zoo als sACK meent, welke een uitvoerige be= 
schrijving daarvan belooft te zullen geven. (N. Jahrb. 
der Ch. und Ph., B.V , Heft vu. 2; 1852.) 
LoVe Re 

267. Dr". PAUL SAVI, Prof. der’Nat. Hist. te-Pisa 
en PASSERINI, Prof. der Scheikunde aldaar ; heb= 
ben’ nasporingen gedaan over de zoogenaamde moeras 
lacht (air marécageux) ‚waarvan zij het resultaat 
in n° 69 vanhet Nuova Giornale de letteratiop= 
gaven. Wij vindener in de Rep. Ene. 1852, Feéor.3 
p 470 ‚ het-volgend uittreksel van : 
‘ve De Chara , een in de moerassen orerelbádig plan= 
tengeslacht ‚ verspreidt, vooral in-den zomer, een? 
rottigen geur, gelijk aan dien van de-moerassen zelve: 
Van daar kwam men op het denkbeeld , dat deze plan= 
ten ; “door haren groei, haren-dood en ‘hare ontbin= 
ding, oorzaak zouden kunnen zijn ván de ‘slechs 
te lucht, Om deze twijfeling op te helderen , heb= 
bèn sAVI en PASSERINI eene reeks van waarne= 
mingen en ontledingen van de meest gemeenzame soor= 
ten van Chara, ‘de vin ding en flexilis , onder= 
nomen. 

« Zij vonden deze lieren vind lk met ee= 
ne korst van kolenzuyren” kalk, waarvan: de hoeveel= 
heid, hoewel altijd groot , allengs op eene merkbare-wij- 


ze 


( 148 j) 


ze afneemt in de vier maanden, Mei, Junij , Julijsen 
Augustus. Het zijn ook juist deze, waarin deslechte 
lacht (maZ'arta) zich doet opmerken, Onder de overige 
bestanddeelen. der. Chara erkenden zij eene vette, 
vlugtige ‚tot nog -toe onbekende stof , welke, “stikstof 
in zich bevattende, overeenkomst heeft met dierlijke 
stoffen en waarin de rottige geur gevestigd. is. Zij heb 
hebben dit beginsel puterine genoemd, van-hetwoord. 
Putera , de gewone naam der plant bij de Italianen. 
«Na de CAara in haren ongeschonden en levenden 
toestand waargenomen te hebben, hebben zij haar la= 
ten verrotten, door dezelve in water te weeken. Weldra 
begon. men de ontbinding tezien, Er vormde zich 
azijnzuur, hetwelk zich.met den kalk verbond, ontwik- 
kelende-zich;kolenzuur „ hetwelk, zich:in de lucht vers 
heffende, de oppervlakte des waters deed schuimien. 
Ten zelfden tijde verspreidt zich de geur der plant, 
die zelfs zenuwtoevallen en hoöfdpijn. veroorzaakt bij 
menschen, die er zich op eenigen. afstand.-aan bloot 
stellen. Allengs. neemt de plant eene doffe kleur aan 3 
zij wordt week , zeepachtig, en verloopt in eenen zwart- 
achtigen kwalster van eenen onverdragelijken geur „ge 
vormd.uit overblijfsels van houtvezels en zeer fijne „op 
het gevoel vettige kool. In dit laatste tijdperk der ver= 
rotting, wordt het water „waarin de planten gedompeld 
waren , zelf zeer stinkend, zwartachtig en slijmig.… Op 
de oppervlakte vormt zich een donker vliesje „- bezaaid 
met gele plekken , op sommige punten de kleuren van 
den regenboog terug kaatsende , eenen onaangenamen 
geur uitwazemende en op het vuur stikstof houdende 
voortbrengsels gevende, Dezelfde proeven, in gesloten 
glazen. geschiedende,, onder inyloed des zonnelichts; 
gaven dezelfde produkten, Herhaald mét de CAara uit 


zout 


( 19 ) 


zout water , waar zij in eenen graad van zoutheid groeit ; 
die andere planten doet sterven „ gaven de waarnemin= 
gen ook dezelfde verschijnsels , maar in sterkere mate. 

Savi en PASSERINI meenen uit hun herhaald 
onderzoek te kunnen besluiten , dat de puterine , z00. 
niet de eenige en algemeene oorzaak der slechte lucht , 
ten minste ééne der oorzaken is, die in Italië krachtig 
werken , om dezelve te weeg te brengen. Dit nadeelig 
beginsel, waarvan de geur dezelfde is als van de 
moeras-uitwáseming , ontwikkelt zich in overvloed ; 
zoo dikwerf het afloopen of de uitwaseming der wateren 
de Chara bloot legt, en het wordt door zijne vlugheid 
in den dampkring opgenomen en blijft daarin ver- 
toeven.” 

Wij wenschen van ganscher harte met D. R., uit Ge= 
nève , die het bovenstaande in de Revue mededeelde;, 
«dat soortgelijke proeven mogen herhaald worden in 
Frankrijk en in alle landen , waar de moerassen of me- 
ren zoo veel vruchtbaren grond aan den landbouw ont= 
trekken en op den mensch den noodlottigen invloed uit- 
oefenen , waardoor hij verzwakt wordt en zijne dagen 
verkort. Zonder twijfel zullen de moerasplanten niet 
dan met de moerassen verdwijnen ‚ en men zal de ver= 
betering altijd met laatstgenoemden moeten aanvangen; 
maar het zoude reeds een groote stap voorwaarts zijn ; 
als men het beginsel , hetwelk den invloed veroorzaakt, - 
‘bepaald had en niet meer aan een onbekend , onmerk- 
baar beginsel zal hebben te denken. Voorwaar, het 
onbepaalde brengt slechts ontmoediging en werkeloos 
heid. voort.” In ons land is er genoegzame gelegenheid 
tot deze soort van nasporingen ‚ en kunnen dezelve van 
het uitgestrektste nut worden. . Wij zullen ook niet an- 
ders , dan door aanhoudend onderzoek , vande onbe- 

paal 


( 15o } 


paalde uitdrukking, die in vele geschriften voorkomt , 
die van moeras-gift „ verlost raken. MR. 

„258. DurROCHET, van wiens proeven en theo- 
riën wij in deze Bijdragen meer melding maakten , 
heeft in Pebruarij ll, eene Verhandeling voorge- 
lezen, behelzende proeven over de kleurende stof 
der bladen en bloermen ‚ waarvan wij het volgende in 
de Rev. Enc.1852, Fevr.,p. 481 , vinden opgetee- 
kend. « D.-de elektriciteit beschouwende als eene der 
voornaamste drijfveren des levens , zoowel in het die= 
ren= als in het plantenrijk ,‚ kwam op het vermoeden , 
dat in alle bladachtige uitspansels der planten de twee 
oppervlakten , welke dikwerf in kleur verschillen , ook 
verschillend van elektriciteit konden zijn, en alzoo 
kleine galvanische zuiltjes daarstellen ; wier kracht door 
de werking van het licht vermeerdert. Deze vooron= 
derstelling willende toetsen , koos hij tot zijne proeven 
zulke planten, wier bladen, op de boven- en bene- 
den-vlakten verschillend gekleurd zijnde, gelegenheid. 
aanboden, om gemakkelijk de tot elke vlakte behoorende 
stof te erkennen , vooronderstellende , dat men er toe 
kwame, om ze af te zonderen. Een blad van Begonia 
sanguinea werd gewreven met een weinig water, en ee- 
nige droppels van het vocht werden in aanraking gébragt 
met de twee polen van eene galvanische zuil. Terstond, 
zegt de waarnemer, zag ik de roode stof zich naar de 
positive pool begeven. en de groene naar de negative. 
In deze omstandigheden , voegt hij er bij , vertoonden 
zich zoo als gewoonlijk twee stroomen , de eene alcalisch 
negatief, de andere positief ; de eerste was groen, de 
tweede rood ; er vormde zich op derzelver punt van za- 
menkomst een zamengesteld coagulum, aan den eenen 
kant van eene groene negative stof, en aan den anderen 

van 


(sr ) 


vam eene roode positive ; zoodat de beide stoffen gedis= 
poneerd waren even als.in het blad.” 

«De proef doende met bladen, wier beide opper- 
vlakten groen zijn „ dan ziet men in het middelste:coa- 
gulum groene deeltjes, welke aangevoerd worden van 
den. positiven kant door den zuren stroom, zich veree- 
nigen met anderen van dezelfde kleur, aangevoerd van 

„den negativen kant door den alkalischen stroom. De aan 
de beide polen opgehoopte stof verschilt niet van kleur; 
wanneer men daarentegen werkt met een blad , waar= 
van het benedenvlak witachtig is „ dan is de stof, die 
zich aan de positive pool verzamelt, bijna kleurloos 4 
terwijl die van de negative groen is, zoo als in het vori= 
ge geval. 

« D. besluit uit deze verschillende feiten, dat in alle 
bladen de kleurende stoffen der tegenoverstelde opper= 
vlakten. begaafd. zijn met tegenovergestelde elektrische 
eigenschappen, en dat zij altijd op dezelfde manier 
geplaatst zijn, dat is te zeggen , het negative gedeelte 
naar boven. De kogeltjes (slobules) , waaruit de kleur 
stof bestaat, zijn, volgens hem, vervat in cellen , die 
eind aan eind geplaatst zijn en aaneengerijd in de rig- 
ting van de dikte van het blad. Deze reeksen van cel 
len hebben ruimten, met gedeeltelijk gedesoxydeerde 
lucht gevuld , tusschen zich, ruimten , die zich ver- 
menigvuldigen , naar gelang men meer de onderste op- 
pervlakte nadert. Aldus levert het blad alle elementen 
vaneen’ galvanischen toestel op. 

« De schrijver kwam door proeven met bloembladen 
tot het besluit, dat bij deze dezelfde opeenstapeling 

van de beide kleurstoffen plaats grijpt , elk voorzien van 
zijne electriciteiten verschillendescheikundige werking; 

ook in dit geval rigt zich het negative element naar het 
heht : 


( 152 } 


dichts dit is zoo standvastig, dat bij bloemen, die eene, 
omgekeerde rigting aannemen , niet de inwendige op- 
pervlakte der bloembladen, maar de uitwendige de 
negative elektriciteit bezit, 

« Men weet, zoo vervolgt D. , dat, onder invloed 
deslichts, de groene kleur der bladen zuurstof ontwik 
kelt. Deze oppervlakte is derhalve desoxyderendee 
De benedenste positive oppervlakte, die bijzonder de 
lucht-holen bevat, is reeds daardoor bestemd ‚ om de 
zuurstof op te slorpen, welke de holen bevatten ; en 
zoo als de positive zijde van eene zuil de oxyderende 
pool is, volgt hieruit, dat de benedenvlakte van een 
blad de oxyderende is. Aldus worden de oxydatie en 
de desoxydatie door de twee tegenovergestelde polen 
van eene galvanische zuil en onder invloed des lichts 
bewerkstelligd. 

Men weet , dat D. het draaijen van den bladsteel der 
bladen „ als zij hunne toevallig benedenwaarts gekeerde 
bovenvlakte weer bovenwaarts wenden, onder een ver- 
schijnsel van endosmose heeft gerangschikt. Maar dit 
was niet gonoeg, om de drijfveer (l’agent) van deze be- 
weging te kennen; er bleef nog over om er de onmid- 
dellijke oorzaak van te vinden ; want men kon niet voor- 
onderstellen, dat de werking van het licht op de afne= 
mende (d. í. al kleiner en kleiner wordende) celletjes 
van den bladsteel deze wijziging van de endosmose te 
weeg bragt; thans meent D. te mogen vaststellen „ 
dat de kleurende stof des blads , onaangenaam aange 
daan (affectée désagréablement) , als zij zich niet in 
de gunstigste omstandigheden voor het dubbel ver- 
schijnsel der desoxydatie en oxydatie , onder invloed. 
des lichts te bewerken , bevindt , terugwerkt op de or- 
ganen van de beweging en hen opwekt, om werkzaam te 

zijn. 


( #55 }) 


zijn. “Alzoo speelt, volgens hem , de eekleurde stof 
(la ma tière colorée) (*) en bijzonder de groene stof 
bij de planten een analogue rol , als de zenuwstof (la 
matière nerveuse) bij de dieren.” (Verg. hiermede 
eenigermate de proeven van MüLLER, in dit Deel, 
ness der Wet, Ber., bl 354.) MR, 
"…25g. Onderlinge verhouding der verschillen= 
de kunne in het Plantenrijk. Hierover heeft cr= 
ROU DE BUZAREINGUES aan de Akademie der 
Wetenschappen te Parijs eene mededeeling gedaan , 
waarin hij door talrijke voorbeelden tracht te bewijzen „ 
dat ‘bij de. vrouwelijke planten het inwendige leven 
(waardoof de meer inwendige deelen gevormd worden), 
bij de mannelijke daarentegen meer het uitwendige 
leven ‘(waardoor de meer uitwendige deelen hoofdzake- 
lijk worden daargesteld) het meest tot de vorming der 
gansche plant toebrengt. Wij kunnen den schrijver 
niet in al de bijzonderheden van zijn uitvoerig betoog 
volgen „ maar verwijzen hieromtrent naar de Annales 
des sc. nat. , Oet. 1831. Alleenlijk willen wij doen op= 
merken, dat men uit de daadzaak, dat de vrouwelijke 
hennep-plant somtijds vruchtbare zaden voortbrengt , 
geen besluit mag opmaken , daar ik meer dan eens; 
tusschen de alleen-vrouwelijke bloemen , eene enkele 
tweekunnige bloem heb aangetroffen. Vv. He 
=»260. Duurzaamheid van het leven in de zaden. 


=h ! ï De 


_(® Overal staat anders kleurende stof, matière colorante ; 

staat nu hier met opzet of toevallig colorée ? Dit schijnt ons 

gansch niet onverschillig toe. Het oorspronkelijke stuk van 

D. zal dit moeten beslissen. Wij onthouden ons van meer 

vragen, die wij aan D.-wel zouden willen doen. 
BIJDRAGEN , D. VII, sr. 2. M 


, 


(a) 


De Notizen van FRORIEP, XXXIII, $ 296, nemen 
uitde Gleanings in Natural History van JESSE 
enkele „merkwaardige daadzaken over. Een gedeelte 
vanhet: Bushy Park , hetwelk sedert de regering van 
KAREL „en waarschijnlijk nog veel langer, door spa- 
de noch ploeg beroerd was , werd voor eenen nieuwen 
aanleg diep omgeploegd ‚ wanneer zich dadelijk in den 
zomer … verscheidene. planten vertoonden , welke in 
den. ganschen omtrek nergens in het wild te vinden 
zijn. | DET 
Wanneer onlangs, niet ver van Kingston aanden 
Teenis een put voor water geboord. werd ‚werd er 
eenige aarde uit de diepte van 360 voeten op de opper 
vlakte der aarde gebragt. Deze aarde werd dadelijk met 
eene. glazen klok bedekt „ doch desniettemin zag men 
uit dezelve verscheidene planten ontkiemen. 

In ‚de nabijheid van en oud kasteel bij Moffath, 
werd. eene, ongeveer 8 duimen dikke laag veengrond 
van eene plaats weggenomen , „waar, ten mjde van den 
Regent MURRAY een tuin was geweest. Op.deze, ‚nu 
blootgelegde ‚ tuindarde ontsproten. dadelijk zeer ‘vele 
planten; van welke eenige in- Schotland bijna geheel 
onbekend waren. Vv. He 

261. Van het Verband tusschen het Dieren-en 
Plantenrijk leest men een nieuw voorbeeld. in FRO- 
RIEP’s Not. XXXIV, S. 42. Vele kernen van vleezi- 
ge vruchten ondergaan in het darmkanaal van zoogdie- 
ren en vogels eene weeking en aanvangende ontbin- 
ding „ waardoor zij in derzelver uitwerpselen veelspoe- 
diger, ontkiemen , dan wanneer zij den dieren nooit 
tot voedsel verstrekt hadden. Deze zaak is den land- 
lieden in Engeland zoo bekend , dat, wanneer zij eene 
heg zoo spoedig mogelijk willen daarstellen, zij de 

‚… vruch 


q 


(165) 


vruchten van den Haagdoorn (Crataegus oxya= 
cantha) aan kalkoenen voederen en de pitten, die in 
de uitwerpselen dezer vogels gevonden worden, uit- 
zaaïjen , waardoor zij een vol jaar in den wasdom der 
boompjes winnen. Vv. H. 
263. Zijde. — De Heer LAMBRUSCHINI heeft 
in het Giornale agrario T'oscano (overgenomen in 
het Polyt. Journ., XLIII, S. 518) een stuk geplaatst 
over ‘de Chinesche zijdewormen , welke eene witte 
zijde voortbrengenen op welker teelt men zich thans 
in Toskanen toelegt. Hij belooft in het vervolg ook zijne 
waarnemingen te zullen mededeelen over die soorten 
van rupsen, welke slechts driemalen vervellen en welker 
teelt hij voor nog veel voordeeligef houdt, dan die 
der Italiaansche zijdewormen. — Ook het gptidel van 
onze inlandsche rupsen verdiende nog wel eens, uit 
het oogpunt der nijverheid , naauwkeurig onderzocht 
te worden. VE 
«263. Nadeel van het gebruik der knoppen van 
eiken en esschen voor het vee. De Annales admi- 
nistratives et scientifiques de l’ Agriculture 
Francaise... par TESsSIER, Tome V (1830), een 
Tijdschrift, waaruit ik door vertraagde toezending in 
langen tijd niets heb kunnen mededeelen, waarschuwen 
(p. 28—352), in een uittreksel uit een opstel van den 
Vee-arts GAIJOT, tegen het brengen van het vee des 
voorjaars in de bosschen, waar zij door het eten der 
knoppen (en misschien der jonge loten) van eiken- 
en esschen-boomen eene ziekte krijgen , in Frankrijk 
bekend onder den naam van ma de brout , maladie 
des bois, maladie rouge, welke ziekte dikwijls met 
den dood eindigt. v.H. 
264. Ras-verbetering. Hetzelfde Tijdschrift geeft 
M 2 (ks 


( 156 ) 


(t. a. pl. p. 55) een merkwaardig voorbeeld van de 
moeite , welke men zich in Engeland geeft ter verbete 
ring der veerassen, in de daadzaak , dat een der stieren 
van. het beroemde ras van BAKE WELL verkocht is 
voor den hoogen prijs van 1000 ponden sterling. , 

j Vv. H. 

265, ember — Reeds sedert lang 
kweekt men den gewonen zwarten Moerbeziënboom 
in Zweden , welke daar de koude wel verdraagt. T'hans 
legt men zich daar ook toe op eene meer algemeene teelt 
derwitte Moerbeziënboom,om de zijdewormen daarop 
aan te houden. In het zuiden van Zweden heeft deze 
boom van. de koude niets te vreezen ; doch bij Upsal is het 
reeds zoo koud „ dat bijkans al het éénjarig lot des win= 
ters. afsterft. — Ann. de l'Agriculture Franc., 

‚VII, p. 314 —517. 

266. Crataegus oxyacantha. De Heer ABBEY, 
in het Graafschap Essex in Engeland , ‘heeft een pa- 
tent genomen, om uit de bladen van den gewonen 
Haagdoorn of Meidoorn eene goede thee te bereiden: 
Tot dat oogmerk worden de bladen , van April tot 
September ingesloten, zorgvuldig afgeplukt , gezuiverd, 
in koud water wel afgewasschen en daarna gedroogd. 
Vervolgens worden zij aan den damp van kokend water 
zoo lang blootgesteld , totdat zij oliegroen van kleur 
worden , wanneer men dezelve daaruit neemt en onder 
gestadig omroeren op eene warme plaats wederom 
droogt en ten gebruike bewaart. Zie Polyt. Journal, 
XLII, $. 3o2. Vv. H. 

267. Cupressus disticha. De Bibliothèque 
universelle, Avril1851 , sc. et arts, p. 5387—3594; 
deelt eenige berigten mede over de zware stammen van 
dezen boom, welke men in Mexiko aantreft. De reus- 


ach- 


( 157 ) 


achtige grootte van éénen dezer, die van Santa- Maria 
de Tesla-biĳj Oaxaca, namelijk 117 Fransche voeten 
en 10 duimen in omtrek of ongeveer 5372 voeten in mid- 
dellijn, doet echter geloven , dat deze Cupressus 
disticha uit meer dan éénen zamengegroeiden stam is 
gevormd. ‚CORTEZ maakt, in zijne beschrijving van 
zijne in bezitneming van Oaxaca, reeds gewag van de- 
zen boom, als van een, der grootste wonderen, welke 
hem voorgekomen waren, daar zijn geheel klein leger 
van Europeanen onder de schaduw van dezen éénen 
boom gerust heeft. Eene andere Cupressus disticha; 
in de tuinen van Chapultepec in Mexiko, heeft 41 
voeten in omtrek of ongeveer 15 voeten in middellijn. 
, V. H. 

268. Olie uit katoen-zaden. Het Polyt. Jour- 
nal, XLIII, S. 259, geeft, uit Amerikaansche en 
Engelsche dagbladen , berigt vande Olie , welke men 
tegenwoordig” in Zuid-Carolina uit de overblijvende 
zaden van den katoenboom wint. Deze olie is , volgens 
den Heer wir Ams, beter dan lijnolie , kan tot ver- 
wen , tot brandstof dienen en zal welligt ook binnen 
kort in de kookkunst aangewend worden. De na het 
uitpersen overblijvende koeken leveren een voortreffe- 
lijk voedsel voor huisdieren , inzonderheid voor melk- 
koeien en varkens. — Het is waarschijnlijk, dat, 
door. deze nieuwe aanwending der katoenplant, het 
katoen zelf nog meer dan thans in prijs zal dalen. 

Vv. H. 

269 Kastanjen worden thans te Milaan ook tot 
bereiding van wijngeest gebezigd. Polyt J., XLIII, 
S. 598. IE Vara 

270. Chineesch papier. Hetzelfde Tydschrift 


(XLIV , &. 67—71) bevat ‚ volgens het Bulletin de 
la 


( 158 }) 


la Société d'encouragement, Dec. 1831 , eene 
aanwijzing ter bereiding van het Chineesch papier , 
hetwelk tot het drukken van gravures of ook van steen- 
druk gebezigd wordt. Dit papier schijnt in China ver- 
vaardigd te worden uit een mengsel van in water ge- 
root Bamboes en schors van den papier- Moerbe- 
ziënboom (Broussonetia papyrifera). De Heer 
DELAPIERRE heeft, in plaats van het Bamboes, de 
Arundo Donax en Ar. Phragmites gebruikt en 
ook van den Juncus ef}fucus zeer voldoend papier 
verkregen. Vv. H: 

271. Hooiwinning. Het Polyt. J., XLIII, 6. 
518, verzekert, volgens het Engelsche Register of 
Arts, dat men in Rusland het gras zoo weette droogen, 
dat het niet alleen zijne groene kleur , maar ook zijnen 
geur behoudt. Tot dit oogmerk wordt het gras dadelijk 
na de maaijing op eene schelf gebragt, in welker midden 
uit vier planken eene soort van schoorsteen gevormd 
is, door welke opening de warmte, die zich bij het 
broeijen ontwikkelt, onschadelijk zoude kunnen ont- 
wijken. Vv. H. 

272. Rozijnen worden thans ook in het Zuiden van 
Frankrijk gewonnen. De wijnstok, aan welken men de- 
zelve teelt, is aldaar uit Malaga ingevoerd. Polyt. J.;, 
XLIII, $.51ge Vv. H. 
“275. Middel om vroegeaardappelen te kwee- 
ken. Volgens het Receuil industriel en daaruit 
overgenomen in het Polyt. Journ., XLIII, S. 
519—520, kan men op de volgende wijze zeer vroege 
aardappelen winnen. Men bereidt namelijk op het 
laatst van Februari of in de eerste helft van Maart met 
verschen mest een bed, hetwelk men 4 of 5ned. duimen 
hoog met zand of zeer losse aarde bedekt. Zoodrade 

sterk- 


Kies eni pe pane. 


( 159 ) N 


sterkste broeijing van den mest voorbij is ‚ bedekt men 
de-gansche oppervlakte van het bed met eenigzins dik. 
gesnedene aardappelschillen. Deze schillen moeten. 
vlak aan elkander en met de opperhuid naar boven, 
waarts liggen. Men bedekt de schillen met eene 5 ned. 
duimen dikke laag losse aarde; waarna het bed met. 
rietmatten tegen de vorst bedekt; bij droog „weder. 
aan de zon blootgesteld en vlijtig begoten wordt. Ras 
beginnen de planten te groeïjen , en worden , zoodra 
zij.5—8 ned. duimen hoog zijn , verpootop akkers, waar 
al de aardappelstruiken 5 voeten van-elkander verwij- 
derd geplaatst worden. Men behoort de schillen van 
de grootste stukken genomen te hebben eener soort, 
welke buitendien doorgaans vroeg aankomt. «Ve He 
274. Uitvoer van Vriesche schapen naar Rus- 
land. — De Hoogl. Nu m AN had de goedheid, ons het 
volgend uittreksel mede te deelen uit berigten, aan 
Zijn Hooggel. medegedeeld door den Heer GALAMA, 
med. doct. te Sneek. Wij meenen , dat de plaatsing van 
dit stuk aan hen, die in onze Vaderlandsche Land huis- 
houdkunde belang stellen , allezins welkom zal wezen. 


Voor rekening van den Heer Majoor 
A. C. PAUW te Odessa, zijn door 
c. & HOD.FEER te Sneek gekocht 
en geleverd - „ 


560 Moeder schapen 


En Baninen | van een en twee jaren oud, kosten f 9658 40° 


Ee ie itn { van dit voorjaar geboren. ». .. » = ‚405 — 00, 
14 stuks 2jarige gedekt zijnde Koeijen en | kosten —tamGbl ko 
6 Stieren rdnr rake 

1 witte Geit EE 


2 vijfjarige zwarte Merriepaarden. Ee 


Deze hier boven genoemde schapen en lammeren 
heb- 


( 160 ) 


hebben al de vereischten van het oude Vriesche ras , 
groot van stuk, fijn en veel woldragend , met lange 
ooren en staarten. Ook de 20 stuks runderen hadden 
al de vereischten , welke er van verlangd werden. Al het 
vee, door den Heer PA uw zelf ontvangen , was vol- 
maakt gezond. — Deze onderneming heeft alleen ten 
doel, om , wat de schapen betreft, het Vriessche ras in 
Odessa over te brengen , waarvan de Heer P A uw zich 
overtuigd houdt, dat dezelve daar aanmerkelijk zullen 
verbeteren , zoo als Zijn Ed. bij ondervinding is ge- 
bleken: door het nemen van meerdere proeven, die 
naar wensch zijn geslaagd. In 1809 en 1811 kocht 
Zijn Ed. telkens 7oo stuks merino’s-schapen in Silezië 
en Maehren, in 1822 eenige honderd merino’s uit de 
Pyreneën, in 1826, 650 electoraal merino’s uit Saksen. 
Het rundvee is, volgens opgaaf van den Heer PAUW, 
meer eene onderneming van liefhebberij, dan wel met 
uitzigt op dadelijk voordeel. De geit dient alleen , om 
de kudden voor te gaan, bij het doortrekken van 
poorten en het overzetten van rivieren , enz. , hetwelk 
met schapen altijd. met moeite gepáard gaat, terwijl 
een geit zulks gewillig doet, en de schapen dadelijk 
volgen. De paarden zijn bestemd, om een’ wagen te 
trekken , tot vervoer van eenige benoodigdheden. 

Ten geleide van dit transport dient als Chef de 
Heer PLANTINGA, uit Harlingen, welke met een 
naauwkeurig toezigtis belast. Voortseen persoon , die 
met alle ziekten en ongemakken van schapen bekend 
moet zijn, welke de doelmatigste middelen, zoo tot 
voorkoming van ziekten , door het dagelijksch gebruik 
van klepzout, als tot herstel van ziekten , moet aanwen- 
den ; een paardenknecht , 7 a 8 schaapherders en twee 
mannen, die de runderen moeten geleiden. — Den 21 

Ju- 


€ 261 7) 


Junij 1832 is het transport a 656 stuks vee van Birdaard 
en Dokkum naar Groningen en van daar naar de Nieu- 
we Schans vervoerd , en den 24 Junij in 5 afdeelingen 
ieder van £ uur afstand , uit Leer vertrokken. De reisis 
bepaald ‚ om dagelijks niet meer dan 5 a 6 uren afstand. 
af teleggen , en wel smorgens zeer vroeg te beginnen; 
over eenen afstand van 5 uren moeten 5a 6 uren besteed 
worden, en, na 5 a 4 uren rusten op den middag , 
wordt een gelijke afstand van 5 uren in 5 a 6 uren af- 
gelegd , om den nacht in eene goede weide te grazen 
en uit te rusten. Alzoo moet elken dag tot Odessa toe 
gehandeld worden alle groote en volkrijke steden moe- 
„ten vermeden, en zoo weinig mogelijk van straat- 
wegen gebruikt gemaakt worden. — Ten einde de scha- 
pen zoo veel mogelijk van goede weiden te voorzien , 
moet de chef altijd een uurtje , vóór dat zij rust hou- 
den , vooruit zijn, en moeten de weiden gereed zijn 
bij het aankomen van het transport. 

De reisroute, welke gevolgd moet worden , is door 
den Heer PA UW opgegeven als volgt: 
Reisroute van Vriesland naar Odessa, den 21 Junij 1851. 


Van Groningen Van Helmstadt 
naar Winschoten naar Maagdenburg 
« Leer « Zerbst 
« Oldenburg « _Roslau 
« Bremen « Wittenberg 
« Verden « _Luckau 
«_Nieuburg __« Pforten 
« Neustadt « _Sorau en Sagen 
«- Hanover « _Sprottau 
« Peina « Luben 
« _ Brunswijk « Neumarkt 
« Helmstadt « Breslau 


Van 


( 162 ) 


Van Breslau Van Sambor 
naar Brieg naar Dobrowitz 
« Oppelen «_ Stry 
« _Tost « _Kalucz 
« __Beacze (Oostenrijk) «Stanislaw 
« Wordowiecz « _Flumacz 
« _Gdow « _Gwodziec 
« _Bochnia « _Snyaten 
« Tarnaci « Bojan 
« Pilsno « _Nowoselze (Russische. 
« -Rzeszouw grenzen) 
« _Przeworsk . « -Lipezany 
« Jaroslaw. « _Biltzy. 
« Radimno « ‘Orgey 
« Przemesl (Boukowi- « Dubosar 
nen) « Odessa, te zamen on- 
« _Drobanul geveer 580 uren, 
« _Sambor 


275. Gevoeligheid voor Electriciteit en Mag- 
netismus. — Over den ongelukkigen en geheimzinni= 
gen KASPAR HAUSER, welke, na tot zijn zestiende 
of zeventiende jaar in een donker gewelf gehouden; te 
zijn, op eens in eene afgelegene wijk van Neuremberg 
nedergezet werd, is een hoogst belangrijk vertoog in 
het licht verschenen (*), in hetwelk vooreerst de aan 
hem gepleegde gruweldaad in het ware en voorde 
menschheid verschrikkelijke daglicht geplaatst en daar 
na de staat van verwaarloozing, in welken deze persoon 
zich bevond en de trapswijze ontwikkeling zijner geest= 

ver- 


(*) Kaspar mAUsER, Beispiel eines Verbrechens am 
Seelenleben des Menschen, von ANSELM RITTER VON 
FUERBACH , Anspach 1832. 


, 


L 
k 
k 
: 
k 


( 165 ) 


vermogens beschreven worden. Wij willen uit dit merk- 
waardig geschrift alleen die bijzonderheden mededee- 
len, welke met de door ons behandelde onderwerpen 
in eenig, verband staan. Als zoodanige achten wij de 
overmatige gevoeligheid , aan HAUSER eigen en voor- 
gebragt, doordien hij in zijn vroeger verblijf , in ee- 
nen dierlijken toestand voortlevende, van alle indruk- 
ken, van welken aard dan ook, verstoken was gebleven: 
Zoo b. v. openbaarden zich bij hem de allerzonder- 
lingste verschijnsels , bij het in aanraking brengen. met 

eenen magneet. Men had hem tot speelgoed een 
paardje, met ijzer beslagen , ten geschenke gegeven, 

hetwelk , in water geplaatst, de magneetnaald., die tegen 
hetzelve aangehouden werd, volgde. ZoodraxK AsPAR 

de magneetstaaf in handen kreeg, gevoelde hij eene 
zoodanige pijn door zijn geheele ligchaam en al zijne 

ledematen , dat hij dit speeltuig terstond ter zijde stelde 
en het nimmer weder heeft willen gebruiken. Proft, 

DAUMER, die KASPAR naderhand onder zijn opzigt 

kreeg , door dit verschijnsel getroffen ‚ nam verschil 

lende proeven op hem met den magneet, waarvan de 

resultaten hier volgen. — De noordpool tegen H A USER 

aanhoudende, trok deze zijne buis open en verklaarde 

het gevoel te hebben, alsof ereen luchtstroom uit 

hem uitging. De zuidpool had eene geringere uit- 

werking. Deze openbaarde in hem het gevoel, alsof 

de luchtstroom tegèn hem aanwoei. Deze proeven, 

op verschillende wijze en ook zoodanig herhaald , dat 

HAUSER er ligt door in de war zoude hebben kunnen 

gebragt worden , gaven steeds hetzelfde resultaat. — 

Wij hebben gemeend , deze belangrijke verschijnsels in 

vergelijking te mogen brengen met hetgene door den 

Hoogleeraar G. vROLEK, in deszelfs Oratie de wiribus 

vi- 


( 164 ) 


wvitalibus, in omni corpore organico observandis; 
tisque constantibus. Amstel. a. 1799, aangevoerd 
wordt ; in welke men het verhaal vindt van een’ man 
van een gevoelig en prikkelbaar gestel, die, vaneen 
dergelijk speeltuig , als het zoo even aangevoerde, de 
magneetstaaf in handen krijgende , door dezelve eenen 
zoodanigen ‘schok ontving , dat hij met schrik het werk=- 
tuig uit zijne hand liet vallen. Onlangs werd deze 
overeenkomst tusschen de electrische en magnetische 
vloeistof in het helderste daglicht door FARADAY ge- 
plaatst (*), die uit eenen magneet werkelijk electri= 
sche vonken trok en door dezelve trillingen in de lede- 
maten van versch gedoode dieren te weeg bragt.” Uit 


de eenheid van werking dezer beide krachten , zullen 


dan ook welligt de verschijnsels te verklaren zijn, welke 


in beide voornoemde personen plaatst grepen. — Voor 
metalen had KAsPAR denzelfden graad van gevoelig 


heid. Hij onderscheidde dezelve alleen op het gevoel ; 
zoo zelfs , dat men eenmaal ,‚ om hem te bedriegen, op 
eene met wasdoek bekleede tafel een stuk papier plaat- 
ste, onder hetwelk niets lag. KAsPAR, met zijne hand 
over het papier heengaande, verklaarde echter , dater 
metaal onder lag en bleef in dit gevoelen volharden, in 
weerwil dat men , het papier opligtende ‚ hem van het 
tegendeel trachtte te overtuigen. Over deze vasthou- 
dendheid verbaasd, nam men het wasdoek weg en ont- 
dekte op de aangegevene plaats eene naald. De me- 
talen openbaarden hem hunne tegenwoordigheid door 
een eigenaardig gevoel van togt. Opmerkelijk is het 
dat, naar gelang H AUS ER in ontwikkeling voortging en 
naar mate zijn gestel zich meer aan de nieuwe omstan- 

dig- 


(*) Zie rrorrer’s Notizen, B. XXXIII, ue. 19. 


( 165 ) 


digheden” gewende , in welke, het geplaatst was gewor- 
den, deze hooge graad van gevoeligheid. in diezelfde 
mate ‚ook afnam. Wat, het gezigt betreft, moest 
KASPAR bijna dezelfde trappen van langzame ontwik- 
keling van dit zintuig doorloopen , als welke vroeger 
van den door CHESELDEN geopereerden blinde op= 
geteekend zijn. Van gedaante en afstand der voor- 
werpen had hij hoegenaamd geen begrip. Zoo bragt 
men hem, om een voorbeeld te noemen, eens voor een 
open venster, uit hetwelk hij het voor zich liggende veld. 
met boomen, huizen, bergen konde beschouwen. 
Hij keerde zich oogenblikkelijk om, onder hevige betui- 
ging van-afkeer „ en verklaarde naderhand zulks gedaan 
te hebben , omdat deze voorwerpen „ welke hij later als 
verre afstaande geleerd had te beschouwen, ‘hem toen 
voorkwamen, met al hunne bonte kleuren in het venster 
zelf geplaatst te zijn, — Over den dierlijken toestand , 
in welken dit wezen zich oorspronkelijk bevond ; over 
de scherpzinnige wijze ‚ op welke men de ontwikkeling 
zijner. geestvermogens geleid heeft; over de vermoe- 
dens «omtrent zijnen oorsprong en over zijne verdere 
lotgevallen zwijgen wij, als behoorende deze bijzonder- 
heden minder tot het doel van dit Tijdschrift. 
We. V. 
276. InmecKEr’s Archiv fur Anat. u. Physi- 
ologie, Jahrgang 1828, S. 208—218, vindt men 
eene menigte proeven van D'. E. F.G. HERBST , bij 
honden in het werk gesteld „ volgens welke de werkin= 
gen van het acid. hydrocyanicum, zelfs wanneer 
„het in eene hoeveelheid, die meer dan toereikende was, 
om den dood te bewerken, in het organismus ge- 
bragt werd , door koude begietingen van den kop, den 
rug en ook wel van het geheele ligchaam, in korten tijd 
ver- 


( 166 ) 


vernietigd en onschadelijk gemaakt werden. Men heeft 
de overeenkomst tusschen de verschijnselen der Cholera 
en die eener vergiftiging met blaauwzuur opgemerkt, 
en van den anderen kant heeft men het nut van koude 
begietingen in deze ziekte door ondervinding leeren 
kennen. In zoo ver kwam mij de vermelding dezer, 
reeds vóór dien tijd genomene, proeven niet onbe- 
langrijk voor, zoo wel tot staving der genoemde ana= 
logie, als tot nadere bevestiging der geneeswijze. Ik 
laat echter de beoordeeling hiervan aan geneeskundigen 

over. V.D. 
277. Prof: 5. MULLER heeft de proeven, vroeger 
door C. BELL en MAGENDIE, over de werking der 
zenuwwortels van het ruggemerg, genomen ‚ herhaald 
en derzelver resultaten bevestigd gevonden. In afwij= 
king van hetgene door deze schrijvers gedaan was, 
heeft hij kikvorschen tot voorwerpen zijner proeven 
genomen. In dezelve het ruggemerg blootgelegd. heb- 
bende, heeft hij de achterste wortels der ruggemerg 
zenuwen eerst doorgesneden, daarna geprikkeld en 
bevonden , dat daarop nooit trekking der spieren der 
achterste ledematen volgde; de proef een weinig hooger 
in het ruggemerg nemende, greep hetzelfde voor de voor- 
ste ledematen plaats. Daarentegen de voorste wortels 
prikkelende, ontstonden daarop onmiddellijk de hevig- 
ste zamentrekkingen der spieren. De galvanische elec- 
triciteit als prikkel aanwendende , verkreeg men het- 
zelfde resultaat, ten minste als men de beide polen 
met de doorgesnedene zenuwwortels in aanraking bragt. 
Vereenigt men daarentegen de eene pool met de ze- 
nuwwortels, de andere met de spieren, zoo trekken 
zich deze steeds te zamen , onverschillig met welken 
zenuwwortel , voorsten of achtersten, men de 'galva- 
ni- 


IT benenden nac see 


( 867 ) 


nische: pool in vereeniging gebragt heeft, — Hieruit 
maakt MULLER te regt het besluit op „ dat in dit ge- 
‚valde zenuwen slechts, even als alle overige vochtige 
deelen des dierlijken ligchaams , geleiders zijn van de 
galvanische vloeistof ; waaruit voortvloeit, dat de za- 
mentrekkingen in -dit geval zoo wel-volgen , als de eene 
pool met de achterste, als wanneer dezelve met de 

voorste wortels in verband gebragt wordt, 
„Eene andere merkwaardige gevolgtrekking zijner 
proeven was, dat het gedeelte der doorgesnedene ze+ 
nuwwortels, hetwelk aan. het ruggemerg vastzit , ge- 
prikkeld wordende, ‘hierdoor geene bewegingen , hoe- 
genaamd ook, inde voorste. gedeelten :des-ligchaams 
… voortgebragt. werden 3 ten bewijze, dat de vezels der 
verschillende ruggemerg-zenuwen „ geene onderlinge 

gemeenschap in het ruggemerg hebben. 
„Eindelijk: al de wortels, zoo wel voorste als achter=- 
ste ‚van ‘het onderste uiteinde van het ruggemerg af 
tot aan de ‘armen toe , doorgesneden en dit gedeelte 
van het ruggemerg op eene glasplaat geïsoleerd heb= 
bende „ bragt hij hetzelve- met de twee polen van de 
galvanische kolom in ‘aanraking en zag hierop zamen- 
tekkingen vinde voorste gedeelten: des: ligchaams , 
welke nog door hunne zenuwen met het ruggemerg in 
verband wären, plaats grijpen. … Uit deze proef, in 
verband met de vorige, smaakt hij het besluit op ‚dat 
hiet ruggemerg niet blootelijk de vereeniging der nerwi 
spinales (ensemble des nerfs spinaur) is; eene 
stelling „waarvoor zeker vele andere niet minder ge- 
wigtige gronden aangevoerd zouden kunnen worden, 

Proeven, op den nervus facialis en den ramus 
infra-orbitalis van den tweeden tak des vijfden paars 
genomen, leverden dezelfde. resultaten op als die, 
wel- 


( 168 ) 


welke reeds: door andere physiologen waren: bekend. 
gemaakt. — De pijn, welke steeds het doorsnijden van 
den. tot-de beweging dienende nervus facialis verge: 
zelt „schijnt Proft,-MurrLER toe aan «te toonen, dat, 
deze zenuw niet slechts de beweging, maar ook-de ge= 
voeligheid onder haar beheer heeft; eene stelling , wel 
ke hj. zekersaanmerkelijk gewijzigd zoude, hebben 4 
zoo de belangrijke ‘verhandeling’ van :ESCHRICHT; 
de funectionibus nervorwum faciei, caet., Hafniae 
1825 en de Resultaten der Wivisectionenneuerer 
Zeit van LUND, hem bekend geweest waren. De 
invloed immers, welken «deze zenuw’ op de gevoelig 


heid: uitoefent ‚hangt, “volgens de: scherpzinnige, 


meéening: dezer schrijvers, eenvoudig van. de takver= 
eenigingen, af „ welke “tusschen: den ramus infra= 
orbitalis van den tweeden tak des vijfden paars als 
gevoelszenuwen den zervus facialis als beweging- 


zenuw plaats grijpen. Van deze- gemeenschap: hangt. 


ook het verschijnsel af , hetwelk mur ER waarnam; 
daver ‚door de werking der beide polen van de galva-, 
nische kolom „ op het’ geïsoleerde uiteinde van den 
nervus infraörbitalis, samentrekkingen in de spie- 
ren om den snoet des diers, voortgebragt- worden. Uit, 
proeven, op de. tongzenuwen genomen „bleek het dat. 
de nervus hypoglossus, geprikkeld wordende „za 
mentrekkingen in de tong te weeg bragt: dat zulks 
door den nervus linguwalis niet plaats heeft en dat: 
eindelijk: de nervus glosso-pharyngeus, geprikkeld 
wordende, krampen in de keelengte voortbrengt. — 
L. 5 MULLER, noweelles experiences sur Veffet 


que produit lirritation mécanique et galvanique 


sur les racines des nerfs spinaux. In Ann.des 
science. naturell. Paris1851 , p. 95. „We V. 


278. 


( 169 ) 


278. De geestige PAUL LOUIS COURIER zegt 
ergens, in zijne werken: ‘mais on instruit bien peu, 
«ce me semble, le-lecteur en lui appreuant qu’un 
« homme s'est trompé!” — Indachtig aan dezeles, welke 
wij echter van geene algemeerietoepassing willen maken, 
meenen wij grooter nut te doen door te bevestigen, het- 
gene anderen vóór ons bekend gemaakt hebben , dan 
door met groote -woordenpraal hunne dwalingen uit= 
een te zetten. Van dien aard rekenen wij de mededee= 
ling te zijn, dat de waarneming van den Hoogleeraar 
J.MULLER(*), omtrent hetoogen de oogzenuw van 
de gewone tuinslak (Helix pomatid) volmaakt door 
ons is bevestigd geworden. Even als deze naauwkeu= 
rige natuuronderzoeker dit opgeeft, “is het oog als 
een zwart püntje in het toppunt van de groote voel= 
spriet of hoorn geplaatsten gaat er naar hetzelve, niet 
de groote zenuw van de voelspriet „ zoo als vroegere 
schrijvers. meenden, maar een kleine tak’ derzelve be 
welke daarom «te regt den naam van oogzenuw ver= 
dient. Het overige gedeelte van de groote zenuw ver= 
hest zich in een tepeltje der huid van de voelspriet eri 
moet derhalve als gevoelszenuw aangemerkt worden. 

W. V. 

279. In het verslag hetwelk cuvrer, in de zitting 
van den 2 Mei 1822 , aan de Fransche Akademie ‚over _ 
de uit Indië medegebragte verzameling van r.AMARE 
PICQUOT, medegedeeld heeft, wordt melding ge- 
maakt van eenen Rhinoceros zonder hoorn ‚ welke 
tot de Javaansche soort behoort en , behalve den hoorn y 
alle derzelver kenmerken heeft. Opmerkelijk is het, 


dat 


(*) Ann. des sciences naturelles. T. XXII „p-b en volg. 
BIJDRAGEN, D. VII, sr. 2. N 


( 170 ) 


dat deze bĳzonderheid in twee individu’s waargeno- 
men wordt, zoodat het zeker eene ras-verscheidenheid 
is. Dat het geen toevallig gemis is, toont het neus- 
been, hetwelk anders dan in de hoorndragende Rhi- 
noceros-soorten gezegd wordt ingerigt te zijn (dont 
les os du nez paroïissent n’avoir pas porté l’ar= 
mure qui leur est ordinaire). Ann. des scienc. 
nat. Tom. XXIII Paris 1851, p. 58 de la 
revue bibliographique. W. Va 

280. In Calcutta is op nieuw een geval van Aetera- 
delphus voorgekomen. De onvolmaakte tweeling 
broeder zit echter niet in de bovenbuikstreek , zoo als 

‚bij den bekenden Chinees ke ‚ maar in de lenden- 
treek op den rug. Met de massa, welke den onvol 
maakten tweeling-broeder voorstelt, is slechts één 
schenkel verbonden. FRrorrer’s Notizen, B. 
XXXIII, n°, 11. W. V. 

281. In het Bulletin des Sciences Naturelles 
et de Geologie, vanDE FERUSSAC, Oct. 1851, 2°%° 
afdeeling , bladz. g1 , komen eenige nadere berigten 
voor nopens het nieuw geslacht van zoogdieren, dat 
door Professor TH. VAN SWINDEREN ontdekt en 
door hem MAulocodus genaamd is; terwijl de Heer 
TEMMINCK de eenige dus ver bekende soort van dit 
geslacht, ter eere van den Voorsteller van hetzelve, in 
zijne monographien, Swinderianus genoemd heeft. 

De Heer toy LE, namelijk heeft, den 26 Junij 1851, 
aan de zoologische societeit te Londen een tweede (*) en 
wel een volwassen exemplaar van deze nieuwe diersoort 
aangeboden, met bijvoeging, dat dezelve te Sierra Leo- 
na te huis behoort , en daar in de landtaal eenen naam 

draagt, 


(*) Het eerste Is te Leiden voorhanden in het Rijks mu- 
seum. 


' 


ie ze 2 
ende 


( 271 ) 


draagt, die aardzwijn beteekent en van anderenaard 
rat genoemd wordt. Het dier voedt zich met aardno- 
ten, Cassada genoemd (d. i. de olieachtige eu 
enderaardsche zaden van de dZrachis hypogaea) en 
eenige andere wortels en zelfs die der pataten ; het 
schijnt zeer zacht van zeden te zijn. 

BENNETT zegt, dat dit dier waarschijnlijk de wilde 
rat zoude zijn , door BOSMA N vermeld. 

Naar mate het licht op het haar valt, schijnt de kleur 
van het dier van blaauw staal tot blinkend rood koper 
te zijn. M. BEEKHUIS. 

202. Er werd mij onlangseen Leeuwerik (Alauda 
arvensis) aangeboden, wiens snavel bijzonder ont- 
wikkeld was. De bovenkaak is van de plaats, waar de 
veren ophouden tot aan de punt 19 str. ned. lang , als 
men regt door meet: een draadje, over de bogt dier 
kaak tusschen gemelde punten gehouden, toont 22 str, 
ned, ware lengte. De punt ontbreekt eigenlijk , daar 
men in het vorige jaar getracht hadden buitengewonen 
groei te verhinderen , door het voorste gedeelte weg te 
knippen. De benedenkaak had nu de gewone lengte , 
maar was even lang geweest , als de bovenste, Verleden 
jaar was dezelve, na eene aanmerkelijke lengte verkregen 
te hebben , afgevallen,eu nu had kortvóór den dood weer 
hetzelfde plaats gegrepen Een verschijnsel , hetwelk 
mij voorkomt de analogie tusschen de verschillende 
hoornachtige huidaanhangsels te bevestigen. Men weet, 
dat de nagel van den duim bij dit vogeltje altijd lang 
is; bĳ dit voorwerp was dezelve 2,5 en 5 duimen ned. 
Het schijnt, dat deze soort meer misvormingen van den 
snavel vertoont; ten minste, ik bezit in mijne verza- 
meling ook een voorwerp met een’ kruis-snavel. 

MR, 
N 2 285. 


Capet 


383. Strix flammea, DeHeer wATERTON deelt, 
inLOUDONS Mag. of'Nat; Hist. , Jan. 1852; een 
niet onbelangrijk berigt mede over de levenswijze van 
den kerk-uil (Strix flammea L.), waaruit vooral het 
groote nut blĳkt, hetwelk deze vogel den landman toe- 
brengt door het vernielen van schadelijk ongedierte , 
bijzonderlijk van muizen. Wanneer een zoodanige uil 
jongen heeft , draagt dezelve alle 12—15 minuten eene 
muis naar haar nest, hetgene dus binnen korten ‘tijd 
al een zeer groot aantal beloopt; Het. volksgevoelen, als- 
of deze uilen de duiven-eijeren zouden vernielen, is den 
schrijver gebleken ongegrond te zijn. In tegendeel zijn 
zij der vermeerdering der duiven voordeelig, door de 
fatten te vangen „ welke de genoemde eijeren veel doen 
verminderen. — Eenen enkelen keer heeft hij dezen uil 
ook visch zien vangen. Zie FRORIEP’s Noi, B. 
XXXIII, S. 195—195. Vv. H. + 

284. Oostindische vogelnesten worden door ver- 
schillende soorten van zwaluwen gemaakt, en wel door 
Hirundo gelatinosa, H. borbonica, H. philip- 
pina, H. malaisiaen H.oualanensis , uit onder- 
scheidene zelfstandigheden , vooral uit Molothurien 
en uit soorten van F'ucus, welke in de magen dezer 
vogels eerst half verteerd worden. De Heer LESSON 
heeft een zoodanig nestje medegebragt, hetwelk half 
zwart en half wit is. Het zwarte gedeelte schijnt toteene 
soort van takkig mos te behooren en heeft geheel onver- 
anderde vezels; het witte gedeelte daarentegen is door 
den vogel eenigzins verteerd en overgegaan in die witte 
parelachtige vezelstof , welke in China zoo hoog ge- 
schat is. Zie FRORIEP’s Not., B. XXXIV, S. 10. 

V. H. 
285. Doctor 3. G. MARTIN SAINT-ANGE heeft 
O= 


Carb ) 


overde werktuigen, welke in ‘de kikvorsch-soorten 
gedurende de gedaanteverwisselingen , of geheel en al 
verdwijnen of aanmerkelijke wijzigingen ondergaan , een 
belangrijk vertoog. geschreven 5 in hetwelk vooral met 
groote naauwkeurigheid uiteen gezet wordt, hoe uit 
de vroeger bestaande kieuwbogen -zich allengs het 
tongbeen ontwikkelt, en hoe het verdwijnen der kieu- 
wen en derzelver bogen in verband is met de voltooï- 
jing der werktuigen tot den bloedsomloop , vooral met 
de volmaking van de longslagader, waardoor , in een 
meer gevorderd tijdstip van ontwikkeling, het. aderlijk 
bloed niet meer naar de kieuwen , maar daarentegen 
naar de long gevoerd wordt. 

Met dezelfde zorg wordt het verdwijnen van den. 
staart en de vorming der kaken, welke in de plaats, 
der vroeger bestaande cirkelvormige opening treden » 
beschreven. Eenige wel uitgevoerde afbeeldingen 
staan den lezer toe, deze veranderingen , waardoor 
als het, ware de eene vorm allengs in den anderen over- 
gaat, stuk voor stuk te volgen. Zie 3. G. MARTIN 
SAINT-ANGE, recherches anatomiques et 
Physiologiques sur les organes transitoires et 
ta meétamorphose des Batraciens, in Annal. des 
sciences naturell, Paris 1831, T. XXIV, p. 566 en 
volg. W. v. 

256. De Heer Mm. MACQUART maakt een nieuw 
insekt bekend , tot de Coleoptera behoorende ‚ het- 
welk in de noordelijke gedeelten van Frankrijk het 
grootst. mogelijk nadeel aan de mangel wortel planten 
doet, zoodanig zelfs, dat geheele velden door hetzelve 
vernietigd worden. 

Hij geeft aan hetzelve den naam van Cryptophagus 
betae. De lengte is 3 van eene lijn. De kleur zwart- 
achtig bruin, weinig glinsterend. De voelsprieten 

vaal 


( 174 ) 


vaal bruin. Het hoofd en de borst zwart ‚effen lof met 
fijne puntjes bezet; de zijkanten van de borst rood. 
De vleugeldeksels (elytra)-of rood- of zwartachtig 
bruin, eflen of met fijne puntjes bezaaid,” De pooten 
vaal bruin. Zie Mnn. des sciences naturelles ; 


T. Oe Paris 1851, p- 95. 


1287. Bibliotheca physico-medica. Verzeichniss 
alterer söwohl als stimmtlicher seit 1821 in Deutschland 
gedrackten Bücher aus den Fichern der Physik „ Che= 
miië:,’ Geognosie , Mineralogie , Botanik , Zoölogie, 
vergleichenden und menschlichen Anatomie, Plojsiolos 
gië, Pathologie , Therapie, Materia medica, Chirur- 
gie; Augenheilkunde, Geburtshülfe, Staatsarzneikun= 
de, us; w. „bei rLEOPorLD voss in Leipzig 1852, 8% 
“5288 Della strutura degli organi elementari nelle pi- 
ante e delle loro fanzioni nella vita vegetabile , del Cav. 
DOM. VEVIANI, professore di’ botanica storia na= 
turale nella-R. Università di Gekova, etc. Genova 1851 2 
8vo, met 3 Platen. 
> 289. Wir. MARTIN, The Christian Philoso= 
pher: designed to exhibit, in the outlines of Natural 
History and the Elements of Physics the Wisdom „ Be= 
neficence and Superintending Providence of the Deity 
in the Works of Creation. London 1852, 18°. 
5go. Genera plantarum Florae Germanicae ico- 
nibus et descriptionibus illustrata. — Onder dezen 
titel geeft D'. Tu. FR. Le NEES VON ESENBECK 
een werk uit met zeer goede steenidrukplaten á in gr. 
8vo, verzeld van eene beschrijving: Twintig platen 
met de ‘beschrijving maken’ eene aflevering uit, welke - 
voor dén geringen prijs van f 2 bij de boekverkopers 


in ons land bj inteekening verkrijgbaar zijn zal, 
De- 


(175 ) 


Deze onkostbaarheid van het werk doet hopen , dat 
hetzelve in veler handen zal komen. Vv. H. 

291. Flora Belgii Septentrionalis, sive Florae 
Batavae Compendium, Vol. II, Plantas Cryptoga- 
micas continens, Pars.1. Eguisetaceae, Filices, 
Marsileaceae , Lycopodiaceae , Musci et Hepa- 
ticae, elaboratae studio FRIDí. AN TÀ GUILÀ MIQVEL 
Math. et Phil. nat. et med. Cand. et Mis. DASSEN, 
Med. stud. Edidit, emendavit atque praefatus est 
H.C. VAN HALL... Te Amsterdam bij 3, C. SEPP 
en ZOON, 1852. 

292. J. L.C, WREDOW’s Gartenfreund, sal voll- 
ständiger auf Theorieund Erfahrunggegründeter Unter 
richt über die Behandlungdes BodensundErziehang der 
Gewächze im Küchen. — Obst. und Blumengarten, in 
Verbindung mit dem Zimmer-und Fenstergarten. Nebst 
einem Anhange über den Hopfenbau. Wrerte Aufla- 
ge, verbessert und vermehrt und mit einer Anwei- 
sung zur Behandlung der Pflanzen in Gewächshäusern 
versehen von CARL HELM, EE in Berlin... 
Berlin 1852, 695 bl. , 8vo. 

295. H. W. PABST, Lehrbuch der Landwirth- 
schaft. ErsterBand. Plandeäproductionsleine, Darm- 
stadt 1852 , 8vo. 

294. BorspuvAr, Collection iconographique et 
historique des Chenilles d'Europe, avec leur metamor= 
phoses ‘et des applications à l'Agriculture. Première 
livraison. Paris 1852, 8°. 

“298. SAMUEL HIBBERT, History of the extinct 
Volcanos of the Bassin of N, wd on the lower Rhine. 
LAING, Edinburgh 1852, 8°., with Maps , Views, 
and other Illustrations. Price 1os., 6d. 

296. HOOKER and cRrEVILLE’s Icones Fili- 

cum 


C 176, ) 


eum , 2,vol, folio; with 240 Plates. ‘Price 15 Ly colou= 
red 26 L,4s. London TREUTTEL and würrz, 
1052: . 

„297: ‚Ne, W ALLICH; Plantae Ásiaticae rariores, 
Fascie. XI, folio. ad 21.108. TREUTTEL and, 
WüRTZ,. London 1852. , 

299. ‚Dr. -TURTON’s Conchological Dictionnary of 
the british Islands. 5. Boo TH „London. Price 14 s. 
coloured , or plain.g-s. « The enlarged Edition with 
plain and coloured set of Plates 1 L., 11 5., 6 d. 

299. WoopviLLeE’s Medical Botany ,-contai- 
ning systematic and general. description, with plates 
of all the medicinal Plants, comprehended in the ca-. 
talogues of the Materia Medica of the royal Colleges of 
Physiciens of London, Edinburgh and Dublin. New. 
Edition, corrected bij Dr, w. JACKSON HOOKER 
and G.sPRATT, 5 vol, 4'e with 510 coloured plates. 
Price 8 dans 8.s. Hen 1852. 

300 4 ireen Heathery or a Maatsnak of 
the genus ERLCA, 6 vol. royal. 8° containing 5oo 
Figures coloured. Price 15 L, ‚108, WILL. PIC- 
KERING. London. 

zor. ANDREWS Coloured Engravings of Heaths „ 
4 vol. folio , cont. 288 fig. coloured. Price 56 L. (the. 
same.) - 

_5o2. ANDREWS Roses or a Monagraph of the 
genus osa,in 2 vol, royal 40. , containing nearly 
150 figures coloured. Price 25 L„ (the same.) 

505. ANDREWS Geraniums or a Monograph of 
the genus Geranium, 2 vol. royal 40., containing 
nearly 150 fig. coloured. Price gl, gs. 

3of. ANDREWS Botanist Rerndiinn for new af 
rare Plants, 10 vol. 4'°, containing 664 fig. colour. 
Pri- 


{ 


( 177 ) 


Price 56 L. (the foregoins works have been course of 
publication for a series of years and are now completed) 

Zo5. As P. DECANDOLLE, Physiologie végétale. 
Paris 1832 , 5 vol , 8° „ 20 fr. 

506. A. NUMAN, Beschrijving van een mis- 
vormd schaap, met overtolligheid van deelen, 
56 bladz. in 4°, met zes gekleurde steendruk platen. 
Wij meenen. onze lezers opmerkzaam te moeten maken 
op; deze „uitvoerige en veelomvattende beschrijving, 
welke voorkomt in het wierde deel, eerste stuk der 
Nieuwe Verhandelingen der eerste klasse van het Ko- 
ninklijk Nederlandsch Instituut, Amst. 1852. In de 
hier beschrevene: misvorming waren vele deelen, van 
het achterste deel des ligchaams van een schaap in dub 
beld- aantal voorhanden , en dat niet alleen, de uitwen- 
dige ‚ maar ook de inwendige deelen, welke laatste in 
hunne natuurlijke verrigtingen geenszins gestoord wa 
ren. Het geval mag voorzeker onder de hoogst zeldza- 
me gerekend worden , daar den schrijver geene andere 
soortgelijke wanschapenheid tot dus verre was voorge 
komen. Wij verwijzen. overigens naar de beschrijving 
zelve , door zes zeer duidelijke platen opgehelderd. — 
Behalve het eigenlijk onderwerp der Verhandeling , zal 
men. nog eenige belangrijke aanmerkingen over de ras- 
kruising van het vee in de bijgevoegde aanteekeningen 
aantreffen, V. H. 


307. De verdienstelijke Botanist F. G. HAYNE Is 
den 28 April 1932 te Berlijn overleden. 


508. Het onlangs uitgekomen Verslag, van den Staat 
van het Surinaamsch Landbouwkundig Genoot= 
schap ‚ onder de zinspreuk: prodesse conamur 4 

voor 


( 178 ) 


voorgedragen door Mr, E. 1, Baron VAN HEECKEREN, 
President van het Genootschap „ in de algemeene Ver- 
gadering, gehouden op Maandág, den 21 November- 
1851 (gedrukt te Paramaribo bij 5. 3. ENGEL- 


BRECHT 1852), geeft ons eenige berigten nopens . 


de werkzaamheden dezes Genootschaps , welke ons de 
hoop doen voeden, dat deze maatschappelijke ver= 
eeniging op den toestand van deze , nog altijd voor 
ons zoo gewigtige , kolonie eene gunstige werking zal 
uitoefenen. Het Genootschap heeft zich aanvankelijk 
onledig gehouden met middelen te beramen tot verbe- 
“tering der véesoorten, in de kolonie , tot invoering van 
nieuwe boomplanten . bij voorbeeld van den Mara+ 
caibo-tabak , enz. en schijnt zelfs eenig plan gevormd 
te hebben tot het aanleggen van eenen plantentuin te 
Paramaribo. ‘Wij wenschen het Genootschap: den 
besten uitslag op hare pogingen toe en willen gaarne 


voor een klein gedeelte daartoe medewerken , door de 


plaatsing van het volgende óns toegezonden Pro- 
gramma id k 
Het Surinaamsch Landbouwkundig Genootschap 
onder de zinspreuk : Prodesse Conamur, zoo veel mo- 
gelijk het bj deszelfs oprigting zich voorgesteld doel 
getrouw willende blijven, om, namelijk, niet alleen the- 
oretisch , maar vooral ook praktisch werkzaam te zijn 
ter bevordering van alles wat met den kolonialen Land- 
bouw, de Natuurlijke Historie of Chemische onder- 
werpen eenigermate in verband staat, heeft, naar aan- 
leiding van art: 47 van deszelfs wetten, vermeend , dat, 
behalve de onderscheidene door hetzelve tot nu toe 
reeds hiertoe in het werk gestelde middelen , ook voor 
al het uitschrijven van prijsvragen, betrekking heb 
bende tot Landbouw- en Landhuishoudkundige on- 
der- 


Ee 


C wg } 


derwerpen , en: het uitloven en uitdeelen van premiën- 
voor de daarop in te komene meest verdienstelijke ant= 
woorden „ het hoofddoel van het Genootschap bevor- 
lijk zon kunnen zijn. 

Uit dien hoofde en met dit inzigt is in de algemeene 
vergadering van het Genootschap, gehouden den 19 
April 1852, besloten tot de uitschrijving der onder- 
staande prijsvragen. 


PRIJSVRAAG 1. 

Men: verlangt. een landhuishoudkundig betoog over de 
geschihtste wijze , om nieuwe gras--en weidelanden 
binnen deze kolonie aan te leggen ‚ en oude te ver- 
beteren ; “waarbij tevens gevoegd. zal moeten zijn 
eene opgave der middelen, om de alhier bestaande - 
veesoorten te veredelen:-en ‘te-verbeteren ‚ en dezelve 
ten. meesten voordeele van deze. volkplanting aan te 
wenden dort c £10 { 

Het Surimaamsch Landbouwkundig “Genootschap 
heeft vermeend, deszelfs aandacht te moeten vestigen 
op den allezins verachterden staat der gras- en weide- 
landen binnen deze.kolonie , veelal.met den naam van 
Sadanes bestempeld; -— «hetzij dat-die verachtering 
aan “eene min volledige kennis van de behandeling der- 
zelve, hetzij dat zulks aan andere oorzaken zij toe te 
schrijven ; zoo veel is zeker „ dat-het vrij algemeen ge- 
klag over.den min voordeeligen toestand der veesoorten 
grootendeels zoo wel dan het slechte voeder ‚ dataan 
dezelve toegedeeld wordt, als aan eene min goede ver- 
zorging te-wijten is ‚ waardoor het vee binnen deze ko- 
lonie niet datgene is, wat het zoude kunnen zijn, en 
geenszins dat voordeel-oplevert , wat hetzelve bij eene 
behoorlijke verzorging en voedering zoo wel hier als el— 
ders zoude kunnen aanbrengen. Bj 


( 180 ) 


Bij dit betoog zal het alzoo volstrekt nand zijn eene 
opgave mede-te deelen : 


A. 


der ‚grassoorten en voellesglanten welke me 
nen deze kolonie als het beste voedsel voor het 
vee geacht worden , het weligst groeien „. het 
langst hare voedingskracht behouden , of welker 
aankweeking door andere ‘voordeelige en winst- 
gevende eigenschappen de voorkeur boven ande- 
ren verdient, met verdere opgave van de beste 
wijze, om eene genoegzame hoeveelheid zaad 
van „zoodanige grasplanten in te oogsten 3-op 
welke wijze en door welke middelen de gras-en 
weilanden van schadelijke planten , gewassen en 
insekten ontdaan en in het vervolg zuiver gehou- 
den kunnen worden , enz. 

der beste wijze van verzorgingen oppassing;van 
het vee in het algemeen ; en van het rundvee in 
het bijzonder, en zulks met in achtneming van 
het verschil van luchtgesteldheid. tusschen deze 
kolonie en het noordelijk Europa , van de afwis= 
seling der saizoenen , en wat dies meer zij ; met 
aanwijzing van de middelen , die, in-gevalle men 
het rnndvee op vruchtbare weilanden in-deze 
kolonie, even als elders, ‘kon doen grazen , zou- 
den kunnen aangewend worden, om het rund- 
vleesch van betere kwaliteit te doen: zijn „en 
tevens tot eenen verminderden prijs te kunnen 
doen afleveren en om de bereiding van zuivel‚ook 
binnen deze volkplanting te volmaken, door 
welk een en ander de mogelijkheid zou kunnen 
daargesteld worden, om den invoer van zout 
vleesch , en zelfs boter en kaas zoo veel mogelijk 
van lieverlede te verminderen 3 in één woord „om 


ne 


6 28E) 


op die wijze van de veeteelt zoodanige voordeelen 
te trekken , dat de Surinaamsche landbouwer 
daardoor zou kunnen aangemoedigd worden ; 
zich ook op dezen tak van landbouw toe te leggen. 
G. Eene opgave van de beste rassen van paarden, 
en van elke soort vari vee, als: runderen , scha= 
pen, enz., welke de ondervinding alreeds ge- 
leerd heeft, het best in deze kolonie te tieren ; 
en tegen het Surinaamsch klimaat bestand te zijn. 


PRIJSVRAAG 2. 


Een beredeneerd vertoog , waaruit blijken moge, van 
welke plantaardige voortbrengselen men in deze 
volkplanting een uitgebreider nut en voordeel zoude 
kunnen trekken, dan tot nu toe het geval geweest is. 
Op welke wijze deze plantaardige voortbrengselen 
moeten behandeld en bewerkt worden , zullen dezel- 
ve alle de gewenschte eigenschappen verkrijgen en 
blijven behouden. Hoe de deugdzaamheid dier 
voortbrengselen op de gema hhelijkste en wiel itndarier 
wijze kan worden onderkend. 

De bedoeling dezer vraag is , om eene aanwijzing te 
erlangen van het nut en de voordeelen , die onder- 
scheidene plantaardige voorbrengselen binnen deze 
kolonie zouden kunnen aanbrengen, als b. v. de kokos- 
boom, de carapat of ricinieboom , de sagopalm, de 
roucoe , de gomcopal of lokusboom, de veerkrach- 
tige harstboom , de oranje- , kaneel-, kruidnagelen-;, 
notenmuskaat- en peperboomen , de cardamon , gem 
ber, curcuma, de vanille, de arraroet, tonka, sas= 
separille, wormbast, quassiehout, de barille of 
sodaplant, tot de bereiding van hetloogzout, de ta- 
bak , rijst, enz. — van de bosschen zelve, om, door de 

ver- 


( 282 ) 


‘verbranding van het houtgewas tot asch „ de potasch te 
bereiden of daarte stellen. Het genootschap verlangt , 
dat deze aanwijzing zoo veel mogelijk gestaafd zij met 
eene opgave van de middelen, die in de naburige Eilan- 
den en elders worden aangewend, om de bovenge- 
noemde plantaardige voortbrengselen en anderen we- 
lig te doen groeiĳen en dezelve te meesten nutte aan te 
wenden, 


PRIJSVRAAG 3. 

Eene beknopte handleiding tot de uitoefening van 
eenige in deze volkplanting min algemeen bekende 
landhuishoudkundige handelingen en bedrijven. Met 
deze vraag bedoelt het Genootschap eene opgave te 
verkrijgen omtrent de wijze van enten „ oculeren, las- 
schen, zuigen en het vermenigvuldigen van boo- 
men door inlegging3 alsmede omtrent de zamenstel— 
ling van een goed boomcement , het roppen , het aan- 
leggen. van waterleidingen en waterloozingen , de af- 
wisseling der gewassen en derzelver bemesting in de 
moestuinen. — Voorts wenscht hetzelve hierdoor eene 
aanwijzing te ontvangen omtrent den besten tijd en het 
geschiktste saizoen voor elk onderscheiden land bouw- 
kundig bedrijf, als: zaaien, planten , snoeijen, oog 
sten en inzamelen van de rijpe zaden ; omtrent den 
meerderen of minderen invloed , dien de maan in de- 
ze kolonie op de ontkieming en den groei van boomen ;, 
planten en gewassen uitoefent, en verder omtrent al 
datgene, wat geacht kan worden met den land- en 
akkerbouw en de warmoezerij in eenige naauwe betrek- 
king te staan, en waarmede de Surinaamsche land- 
man behoort bekend te zijn. 

Het Genootschap looft uit eene gouden medaille 

ter 


ter.waarde, van 10 dukaten aan den inzender wan de 
best geoordeelde en goedgekeurd. wordende beant- 
woording. van eene „dezer prijsvragenks terwijl eene 
zilveren medaille , bij wijze van accessit, zal toege 
staan worden aan den inzender eener verhandeling, tot 
beantwoording van eene dezer Prijsvragen strekkende , 
indien zoodanige verhandeling door Beoordeelaren mogt 
geacht worden aan de bekroonde in waarde zeer nabij 
te komen. | | 

„Voorts strekke tot kennisgeving, dat het elk zal 
vrijstaan, om naar de vourmelde uitgeloofde prijzen te 
dingen, om het even „ of hij lid zij van het Genootschap 
of niet. 

De verhandelingen, ter beantwoording der boven- 
staande prijsvragen strekkende, zullen in de Neder- 
duitsche taal, met duidelijke en- gemakkelijk leesbare 
Italiaansche letters en door eene andere hand dan die- 
van den inzender geschreven , vóór of op den 1 Julij 
1854 vrachtvrij aan den Secretaris van het Genoot- 
schap moeten worden ingezonden. — De verhandelin- 
gen zullen niet met den naam der schrijvers ‚ maar met 
eene spreuk of motto moeten geteekend zijn, welke 
spreuk of motto, almede met eene andere hand ge- 
schreven , zich zal moeten bevinden op het adres van 
een bij de verhandeling te voegen verzegeld briefje, 
waarin de naam, de woonplaats en het beroep van 
den opsteller vermeld staan. — Elk bekroond stuk 
wordt het eigendom van het Genootschap , waarvan de 
schrijver geacht wordt, door de bekrooning van het- 
zelve, onvoorwaardelijk afstand gedaan te hebben: 
zullende het Genootschap daardoor het regt verkrij- 
gen, om daarvan, met en benevens den naam des 
schrijvers , zoodanig gebruik te maken, als hetzelve zal 

ver= 


« 


( 184 j) 


vermeenen tebehooren : de stukken „ aan welken geen 
eereprijs is toegewezen, zullen gedurende den tijd 
van” acht maanden onder den Secretaris van het Ge- 
nootschap bewaard blijven, ten einde gelegenheid te 
geven aan derzelver schrijvers of inzenders , om de- 
zelve binnen dien tijd, op vertoon van hetzelfde ze- 
gel „ waarmede de omslagen verzegeld zijn geweest, te 
kunnen doen af halen: zullende dezelve echter, alsdan 
niet afgehaald zijnde, na dien tijd, bij het Bestuur 
van het Genootschap , te gelijk met de pdre 
adres-briefjes worden verbrand. 17 
«Paramaribo den 25 April 1852. iÌ 
Op last van het Gerorcsaltaie : do 
C. TH. VLIER; 
Secretaris. 


WETENSCHAPPELIJKE BERIGTEN. 


50g. MN iantenesoei in tropische landen. — 
Wij ontleenen de volgende schets van de heerlijke ve- 
getatie in de provincie Minas Geraes in Brazilië aan 
eene Verhandeling van AUG. DE SAINT-HILAIRE 
over dit onderwerp , geplaatst in de drnnales des Sc. 
nát., XXIV , p. 64—102, en aldaar p. 87—go. Er 
mogen in dit Tafereel enkele bekende trekken voorko- 
men , het geheel is allezins geschikt , om den Botani- 
schen lezer eenig begrip van de zaak te geven. Doch 
hooren wij den Schrijver zelven: 

Om de geheele schoonheid der bosschen tusschen de 
keerkringen. te leeren kennen , moet men, geheel in- 
dringen in die schuilhoeken , welke zoo oud zijn als de 
aarde. Daar herinnert ons niets aan de vermoeiende 
eenzelvigheid onzer eiken- en sparren-bosschen : elke 
boom. heeft zijne eigene houding ; elke heeft zijn eigen 
loof en toont vaak eene tint van groen „ van die zijner 
naburen verschillende. Reusachtige gewassen „ tot de 
meest verschillende natuurlijke familiën behoorende , 
kruisen elkanders takken en vermengen hun loof, De 
vijf bladige Bignoneae groeïjen naast de Caesa/pi- 
nia’s en de gulden bloemen der Cassia’s vallen op 
boomachtige Varens. De duizend voudig verdeelde tak- 
ken der Mirtenen Eugeniae doen de aanvallige een- 
voudigheid der Palmen nog te meer uitkomen en tus - 
schen de fijnbladige Mimosa’s spreidt de Cecropia, 
hare breede bladen en hare takken , die op onmetelijke 
Candelabres gelijken, uit. Eenige boomen hebben 

BIJDRAGEN, D. VII, sT. 2. O ee- 


( 186 ) 


eene” efféne schors ; andêren zijn. door. doorneu: be- 
schermd en reusachtige stammen van eene soort van 
wilden Vijgenboom spreiden zich in schuinsche rig= 
tingen uit, als op zoo vele steunsels rustende. » 

De dofgekleurde bloemen onzer beuken en eiken val- 
len weinig in het oog ; doch in de bosschen van Zuid- 
Amerika toonen forsche stammen ‘in hunne bloemen 
dikwijls de allerheerlijkste kleuren. De Cassia’s han- 
gen in lange gulden trossen neder, de Wochisieae 
heffen vreemd gevormde bloemen in eene bloemspies 
regt op : bloemkroonen , dan eens geel en dan weder 
purper, veel langer dan die’ van ons Vingerhoeds=- 
kruid, overdekken rijkelijk de boomachtige Bigno- 
neae ; Chorisiad’s versieren ‘zich met bloemen, in 
grootte en gedaante als onze leliën’, doch gemengeld 
van kleuren alsde AZstroemeria’s: 

Eenige plantenvormen , die zieh bij ons niet danin 
een nederig gewaad vertoonen , ontwikkelen zich daar, 
breiden zich uit en verschijnen met eene bij ons onbe= 
kende praal. “ Borragineae worden: heesters: vele 
Euphorbiaceae zijn majestueuse boomen, onder 
wier digt loof men aangename lommer vindt, 

Maar het zijn vooral de Grassen, die , en onder= 
ling en met. de Europesche soorten vergeleken „de 
grootste verscheidenheid aanbieden. Zoo er al velen 
zijn , die niet grooter worden , dan onze Bromien Fes- 
tucae, en die, het hoofdbestanddeel. der graszode 
uitmakende, zieh van onze gewone soorten niet an= 
ders, dan door meer getakte en breedere bladen onder- 
scheiden; er zijn er anderen, die: zich verheffen:tot 
de hoogte onzer woudboomen en de bevalligste hou= 
ding doen zien. In den aanvang regt als eene lans, 
en in eene spitse punt eindigende, vertoonen zij op 

Û / el - 


— 


en eek Kf er rn ne er adt 


( 187 ) 


elkeù.-knoop!des:halms slechts één, blad ;, „dat naar eene 
breede schub ‘gelijkt. Dit. blad. valt „af en‚uit deszelfs 
oksel ontstaat; eene kroon: van’,korte, takkert.met ware 
bladeren, bedekt. ! Zoo is de Bamboes-steng,, ‚op regel- 
matige vafstandert ‚met, allerfraaiste kransen versierd 3 
zij buigt zich-oim en! vormt als,het ware bevallige:priee- 
let: tusschen het ove rig geboomte, … | 

sn het,algemeen.zijn het echter de.ZLianen of Slin= 
gerplanten;, welke aan, deze wouden hunne teeken— 
achtigste, schoonheid. geven 3, het zijn, deze „ welke 
daarbij de meeste afwisseling doen plaats hebben. Deze 
soorten. van, gewassen, „waarvan. onze kamperfoelie en 
klimop niet daneen zeer flaanw begrip geven, behooren 
tot, eene, menigte van verschillende natuurlijke familiën. 
Het zijn Bigrtoneae ;; Bauhinia’s, Cissi, Hippor 
erdleaesenz., en z00,zij al daarin allen overeenkomen, 
dat zij eenen steun behoeven, elk-derzelven heeft toch 
een. bijzonder aanzien, Op eenesverwonderlijke hoogte 
omringt, eene woekerplant, eene soort van Arum, 
welke hier Cipo'd'imbé genoemd:wordt, den stam 
der. grootste boomen; de likteekens van afgevallene 
bladen, die zich op hare steng in ruiten, vertoonen, 
doen Baan naar de huid van eene slang gelijken ; deze 
steng draagt breede , glinsterend-groene bladen , ter- 
wijl er uit haar benedenste gedeelte slanke wortels, 
regt „als eene loodlijn „, tot op de aarde nederdalen. 
De boom , welke: Cipo matador, of de doodende 
slingerplant, geheten ‘wordt, heeft eenen stam zoo 
regt als dien onzer Populieren ; ; maar, te tenger om 
zich te dragen, steunt zij zich op eenen naburigen, meer 
stevigen. boomstam; zij dringt hier tegen aan door 
middel van in de lucht uitschietende wortels, die, van 
afstand. tot afstand , den vreemden stam als met buig- 

O 2 za- 


( 188 ) 


zate ‘wilgentwijgen omklemmen en , zoo bevestigd , is 
zij tegen de hevigste orkanen bestand. Eenige slinger- 
planten gelijken op golvende linten ; anderen krom- 
men zich om in ruimespiralen ; zij hangen in festons, 
slingeren tusschen de boomen , strekken zich van den 
eenen tot den anderen uit , omwinden dezelven en vor- 
men zoo digte klompen van blad- en bloem-tijke tak- 
ken , waar dikwijls de aanschouwer moeite heeft ,„ om 
aan elk gewas, wat aan hetzelve behoort, toe te kennen, 
Duizend verschillende heesters, Melastomeae, 
Borragineae, Pepersoorten, Mcantheae, enz. 
ontstaan aan ‘den voet der groote boomen’, vervullen 
derzelver tusschenruimten en vertroosten door hunne 
bloemen den Natuuronderzoeker voor het gemis van 
diesder reusachtige stammen , welke, ver boven zijn be- 
reik ‚honne voor de stralen der zon ondoordringbare 
kruin verheffen. De omgevallene tronken zijn niet 
slechts met geringe Cryptogamen bedekt: Pilland- 
sia’s, en zonderling gebloemde Orchideae bieden 
haar eenen vreemden tooi en zijn vaak zelve weder door 
andere woekerplanten overgroeid. Talrijke beeken 
stroomen gewoonlijk in die ongerepte basschen en hou- 
den dezelve koel, bieden den dorstigen reiziger een 
welsmakend helder water aan en zijn omboord met een 
tapijt van Mossen, Lycopodiums en Varens, in 
het midden van welke zich de Begonia’s met teedere 
en saprijke stengen, ongelijke bladen en vleeschkleu- 
rige bloemen ontwikkelen. ..… Vv. H. 
510. Geographie der Planten. In een opstel over 
de verspreiding der planten op het aardrijk (zie F RO- 
RIEP’s Notizen, XXXIV, S. 208—215) wijst 3. E. L. 
(LOUDON?) aan: vooreerst, dat het onmogelijk is, 


dat de planten, zooals LINNAEus dit heeft trach- 
ten 


{ 289 ) 


ten aan te toonen, op slechts één punt der aarde „de 
hooge bergstreken van Azië, b. v. Armenien of Thi- 
bet , zouden ontstaan en van daar alom verspreid. zou- 
den zijn, wijl men dan ook in dat gedeelte van Azië 
‚sporen der meest ‘verschillende vegetatie moest aan- 
‚treffen , terwijl nu in tegendeel sommige streken , 
Nieuw-Holland bij voorbeeld ‚ eenen geheel bijzonde 
ren. plantengroei vertoonen „ met geene andere land 
streek op aarde te vergelijken ;-ten tweede ‚ dat de 
gewassen. „ welke overblijfselen- zijn. van eene antedi- 
lavianische. wereld, in de Schiefer-formatie van alle 
„werelddeelen gevonden worden en hoofdzakelijk, be- 
staan uit Varens , Palmen, Grassen , enz. wel- 
ke alle het aanzien van tropische voortbrengselen ver- 
toonen , waardoor men dus, ook uit de gevondene 
fossiele planten, mag besluiten tot eenen hoogeren warm- 
tegraad van de oppervlakte der aarde ‚ dan dien , wel-. 
ke zij thans bezit: ten derde wijst hijaan , hoe de 
plantengroei in de Noordelijke landen met Cryptoga- 
men (Lichenes en Musci) aanvangt , waardoor de 
kale rots eerst bedekt en tot verderen aangroei van 
grassen en andere planten geschikt gemaakt wordt ; 
hoe daarentegen in de heete luchtstreken de sappige 
planten de eerste zijn, welke, b. v. op de kale lava der 
vulkanen zich ontwikkelen, en hoe op de koraal-eilanden 
in de Zuidzee, die wonderbare gewrochten der zee- 
polypen , de eerste vegetatie ontstaat uit de zaden, van 
de kokosboom b. v., Pandanus, of andere planten, welke 
door den stroom der zee of door vogels aangebragt.wor- 
den. — In eene aanteekening wordt een voorbeeld:aan- 
gehaald van eene stam-snijboon (Phaseolus wul- 
garis),opgekomen uit zaden , gevonden in demaag van 
eene wilde gans, welke geschoten was op eenen afstand 
& van 


( ago 


* 


van. wel -5oo' mijlen vanhet land af.-…— Er zijn vele 
soortgelijke. voorbeelden van de verspreiding van plan= 
ten-zaden -door. vogels bekend ‚ waarvan wij er ook een 
inhet vorig.n°. dezer se ragen vermeld hebben. 
ag ove H. 
251, Over: de wijze van wetens der or chideae 
en Cistineae en overdie der Asclepiadeae, bij-welke 
natuurlijke familiën ‘deze. zaak nog aan vele duisterhe- 
den-was onderworpen; heeft: AD. BRONGNTA RT in 
twee! belangrijke Verhandelingen „ geplaatst inde n= 
nales des:sciences naturelles, XXIV ; p- 415150 
en ps 262—27g ; veel licht verspreid , vooral ook door 
de “daarbij: gevoegde fraaie, onder eene aanmerkelijke 
EN geteekende afbeeldingen. > » Vo HIS 92 
Bro Rhus Voxicodendronen radicans. Bijhet 
vöusbeeld ‚hetwelk vroeger in-deze Bijdragen (Deel 
Vs bl 417119) s-over “de schadelijke werking van 
Rhus Toxicodendron op sommige menschen’, vis 
medegedeeld ‚kunnen wij datbijvoegen:, hetwelk ge- 
lezen wordt in de-Notizen van: FRORIEP , XXXIV , 
S:1 208. en “hetwelk door Dr, GUERIN te Bauge 
(Maîne ‘et -Loire) in Frankrijk is waargenomen. “Een 
tuinman-,33 jaren oud „welke inde maand Januari 
vele struiken vanf hus: Posten arrien radicans 
had-moetem afsnijden „bemerkte , ‘dat er zich tusschen 
zijne “vingers sterk jeukende puisten ontwikkelden en 
dat „ervzich “nieuwe” puisten vormden overal , waarhij 
met zijne handen danraakte ‚terwijl.zijn hoofd aanmer- 
kelijk: opzwol.» «Hij wiesch' zich meteen mengselvan 
water “en wijuazijn „waarop de puisten verdwenen; 
doch hij zelf bewusteloos nederviel , zoo zelfs „datde 
pols-niet meer “voelbaar was en-men hem ;voor dood 
ssd „Men bemerkte: nn bij hem zwakke; ver- 
geef- 


( zg ) 


geefsche pogingen: tot braken en’eene stinkende lucht. 
De maagstreek was pijnlijk , het schuim stond op den 
mond , de lippen waren ontstoken , de puisten platen 
bleek. Eene in het werk gestelde wilen gaf in/het 
eerst weinig bloed, doch toen dit kes in meer- 
deren overvloed stroomde , gevoelde de zieke zich ver- 
ligt: Men gaf hem. verzachtende dranken. Toen hij 
weder tot -zich- kwam ‚klaagde hij over eenige pijn, 
doch-de roode puisten waren onzigtbaar. Een bad 
lokte deze weder op de huid ; er ontwikkelden zich 
furuneuli,' waarna de genezing spoedig volgde. — 
Toen de bovengemelde waarneming aan de--dcadé- 
mie de Medécine te Parijs werd medegedeeld , wer- 
denver soortgelijke waarnemingen ook „verhaald. door 
de Heeren BOURDOIS DE LA MOTHE THILAYEs 
_VIREY en CHEVALLLER, In wtos oVellesl, 
515. Senecio vulgaris. Im een-der vorige n° van 
dit‘ Tijdschrift (Deel VIL, wet: ber. , bl. 49) deelden. wij 
mede ‚hoe F1NaAzziin Italië-van de Senecio vul- 
garis,ìnzouderheid van haar, versch. uitgeperst sap 
groot nut gezien heeft tegen con vulsiën-en;zenuwziek» 
ten ‚ hetgene den Heer Rr. WESTERHO FF ‚med, 
doet. te Warffum „ aanleiding. gaf , ‘om mij, mede te 
deelen ‚hoe dit zelfde kruid biaids lang alseen huismid= 
del in ‘soortgelijke ziekten in de prov. Groningen (be- 
paaldelijk op het zoogenaamde hooge-land, waar het 
onder:den- naam van Aruiswortel bekend is) gebe- 
zigd wordt , bijzonder bij stuipen van de kinderen. 
Men dient het uitgeperste sap der versche plant toe en 
prik het wer ted kruid ook:op de polsen der hand. 
Ve. 
Bod Van eenen $imia. syndactyla, diemaar Enge- 
land „aan „boord. „van „een. schip overgevoerd werd, 
af ma 


( 192 ) 


wordt verhaald , dat dezelve zich , gedurende den over- 
togt, veel meer aan een Papou-meisje; dan aan de an- 
dere schepelingen aansloot. Zoude dezelve zich mét 
haar nader verwant beschouwd hebben. Zie FRO- 
RIEP’s Notizen, B. XXXIIL, ne. 22, S. 5á1e 

ar dol od vin W. va 
“515: In de maag van der Amerikaanschen Con= 
dor heeft Dr‚-R‚ HARLAN eene kraakbeenige sthijf 
gevonden , welke naar «den pylorus toe geplaatst is, 
Derzelver werking bestaat in het stuk wrijven en ver= 
deelen van het vleesch, met hetwelk het dier zich 
vöedt, — Zie-FRORIEP’s’ Notizen , B. XXXIV, 
näely „blosl W.v. 
“516. Van eenen Walk (Falco buteo), welke meer- 
malen hoendereijeren uitgebroeid en voor de kuikens 
dezelfde zorg als eene gewone klokken gedragen heeft ; 
worden twee merkwaardige voorbeelden in FRORIEP’s 
Notizen, B. XXXIIL, ne. 21 , S. 527, vermeld. Op- 
merkelijk is het, dat men eenmaal, toen de Valk 
neiging tot broeien vertoonde, hem jonge kiekens in 
plaats van eijeren gegeven heeft. Toen echter kwamzijne 
natuurlijke aandrift boven-en de kiekens waren spoedig 
eên slagtoffer der proef. Hij scheen derhalve ze 
dan alleen te sparen, ‘als hij , door het uitbroeïjen der 
eieren „ware moederliefde voor dezelve gekregen had. 

W. V. 

517. Van de slimheid van eene Raaf vindtmen, 
inde Notrzen van FRORIEP, het volgende merk- 
waardige voorbeeld opgeteekend. In de Zoological 
gardens te Londen zitten twee dezer dieren in 
een hok. Een der bezoekende vreemdelingen wierp 
eens in hetzelve twee stukken koek, Eene”der raven 
sprong terstond van haren stok en maakte zich van bei- 

' den 


(195) 


den meester. -Zij hield. beide zoo lang in-haren bek, 
tot dat haar: makker zich naar het andere gedeelte van 
het hok begeven had en geene acht meer op haar sloeg. — 
Als toen verborg zij het eene onder de vuiligheid , wel- 
ke zich op den bodem van het hok. bevond , verslond 
het andere stuk en haalde , toen dit ged ads was, het 
eerste’ uit deszelfs schuilhoek. voor den dag; om ‘het 
ook te verteren. Zie FRORIEP’s Notizen,B. XXXII, 
n°, 19, S. 296. „onu We Ve 


518. HERMBSTAEDT, Anleitung zur chemischen 
Zergliederung der Vegetabilien:- überhaupt und der 
Getreide-Arten ins besondere : nebst einer Reihe von 
agronomisch-chemischen Versuchen über den Einfluss 
der Düngungsmittel auf die Production der nähern Be- 
standtheile in den Getreide-Arten. Leipzig 1851 , 8vo. 

„319. Ee C. RICHARD, de Musaceis Commentatio 
botanica ,, sistens. characteres. hujusce familiae , cum 
tab. XII, ab auctore delin. Opus postkumum ab A. 
RICHARDO filio terminatum et in lucem editum,Wra- 
tislaviae et Bonnae 1851, — geplaatst in de Nova Acta 
Acad. Naturae Curiosorum, XV, pars 2, 4t0, 

320, T. PH. EKART,-Synopsis Jungermanniarum 
in Germania vicinisque terris huiusque cognitarum, 
figuris- 116 microscopico -analyticis illustrata. Coburg 
1832, 4to (5 thl.) 

Bei: H. G. L. REICHENBACH, rode bo- 
tanica seu, plantae criticae , caet. ren. kri- 
tischer Gewächse.... gtes Hundert Tafeln.. Leipzig 
1851, 4t0, Toestel an Me 

„522. OL: SWARTZIT Adnotationes botanicae, 
Post mortem Auctoris collectae, examinatae , in ordi- 
nem 


( agt ) 


nem! systematicum! redactae atque notis et-praefatione 
instructae a JE WIKSTRÖM. Accedit Biographia 
SWARTZIT auctoribus’C, SPRENGEL vet vC. Al A= 
SARDT, etc. Holmiae 182q (2'thl.) 

0525 We Av K REYS STG (Landwirth), Landwirth= 
eid für, Staatsbeamte-und andere Nichtland= 
land wirthe ; „denen vsolche mützlich: und nöthig ist, 
enthaltend . eine wissenschaftliche:Gründlage zurvich- 
tigen Erkenntniss , Beurtheilang und praktischen Lei- 
tung aller Gegenstände derTsandwir thschaft, wereld 
berg1852 ; 8vo (Fa tnlij 

524. Aalpesrlens Gartenzéitung , ‘herausgegeben von 
der präktischen Garténbau-Gesellschaft in Frauendorff, 
voer Jahrgang; beni 1852 (13 thl‚— De jaar= 
gang 1851 kost ook 4£ 2 til, ien ens rvd 
nd 6 thl.) > 

“525. C.F. GOK, die Weinrebe’ mit ihren Arten 
und Abarten , oder'Beiträge zur Kenntniss der Eigen= 
seliaften‘urnid zur Classification der cültivirten. Weinre= 
_ ben-Arten ; mit “besond.Rücksicht auf die Vorzüge 
der ‘einzelnen’ sorten füúr-den Weinbauuund Weinhan= 
del ',:T Heft, ‘Stuttgart 1829; ao) 

356. FR: Wi COT SMUTHS , ‘gründliche Anwei- 
sung, nach einer bis jetzt Hoet wenig bekannten-Me= 
thode, aus Kartoffel einen ganz fuselfreien Brannt- 
wein zu fabriciren , welcher dem Weizenbranntwein 
völlig g gleïcht.“Quendlinburg 1852. 


“527. ‘Natuurlijke Historie: van Surinaamsche Vlin= 


de naar ‘het leven geteekend, /ij/de Aflevering 
met 4 platen , waarop af beeldingen van Papilio In= 
gae, Phalaena' convolvulälis (waarom giet liever 
ril Corwvöloúli?, Papilio “Hyperici-en Pha- 


lae= 


C0408) 


laena vorax, alle welke soorten de Schrijver als nog 
onbeschrevene vlinders opgeeft. Te Amsterdam bij 
J.C. SEPPenZOON, 1052, 4°°. Vv. H. 


328. STEPHANI BLANCARDI Lexión medi- 


cum.... Editio novissima multum emendata et aucta 
a Prof. Dr. c. G. KüHN. Lipsiae 18352 , vol. 1 (A—L). 

529. B. MEYLINK, Handleiding voor Apothe- 
kers leerlingen. Haarlem bij de Erven FR. BOHN,1852, 
IV en 244 bl., in gr. 8vo. 


VRAGEN 


van de Hoogeschool te Groningen , om beantwoord 
te worden vóór den 1 Augustus 1833. 


Ab ordine Medico. Desideratur critica tum vete- 
rum tum recentiorum scriptorum de haematosi theo- 
riarum expositio. 

1. Ab ordine disciplinarum Mathematicarum et 
Physicarum. Quaeritur Commentatio de aqwae con- 
gelatione et phaenomenis hune transitum e statu li- 
quido in solidum ecomitantibus. 


2. Concinne et, quantum fieri possit, tabellarum 
sub forma, detur Reagentium, inprimis eorum, quae 
in re oeconomica aut pharmaceutica in usu sunt , 
expositio, quoad eorum praeparationem, applicandi 
methodum , effectus et theoriam. 


A ee AE 


hen ar 
eed 


ok Bd 


er Ìnd 


rf ie mt lt veh aardg priced d 
is ie alien Ch At edi ude chen wieden echndin: Ki 


ms heet PON Cor len es VAER ie VR 
he „lk 

en, get on E, Tad EC RAPE 
dek prak vh (rt ban noe Mi vel 


Le heki bike 
, - pe: hd’ 


va, 


kid vi k when 


ie vais soi. tlr koer in Si 
5 voors KE je a ksb cao vat roisjitoe Wi ale A gk 
vEt BEE KA EERE et al 

Biesen heunke oneven beden Rr LE IE 
in vorsoitosedbak worm swine ds do 
teng. Nb hdi rh RAR 


Bnr zhe DEE wake adi bp E n 


& xe 


pe IE 


pe ai Berit wie ef id, Taat f 
OERS miij aon Tiss’ verlos 
hes En ‚ Efsdoifd dri KS 


welk ke Kr Er nn Ener ke net 


A 
Ee Poets ks "| vel 
ee; TARS ke 


NANDA he bad 


sk at en oe RR, 
Kres vir nt rd A, DS Tj 4 Ns DRE ze | 
2 Mr B Eman in 
ee, s 1 
E 
« 
1 4 
fl el 
nà A 
„ A 
Ae S 1 Ed 
il End ij 
. 
{ ij 
1 „ 


INHOUD 
VAN HET ZEVENDE DEEL 
BIJDRAGEN 
TOT DE 


k Datuuw kundige Uletenschappen. 


___ EERSTE STUK, 
„ behelzende oorspronkelijke Opstêllen. 


NATUURKUNDE. 
Bladz. 


É í 
S. Brouwer, Aarimerkingen over den Differentiaal-Ba- 


„_ rometer en een voorslag van een’ nieuwen Zee-Baro- 
meter staten et dba studen eo medal 10D, 


Een paar Waarnemingen over het gloeijen 

der Platina-Spons door Waterstofgas en de Electrische 

Vonk bij den Galvanischen toestel uit één Element be- 
staande . „AUAU AERON E Arke er 166172, 
G. Mor, Electro-Magnetische Proeven . . . « «241—282. 

J. G. S. van Breva, Iets over zoogenaamde Vallende 
Sterren An Ate e eee. 347351. 

Kaarsennorr (over:eenen boorsbdh enen van den 
H. Ed. Gestr, Heer), . … « « « « « « « «351—353. 


SCHEIKUNDE. 


G. J. Morper, over den Pyrophorus van HARE, …… … « 39— 4h, 
C. A. Kor, over de Vervalsching van Oleum Chamaemeli 
. . hi 46. 


vulgaris; see eee je 
Ge 


ii INHOUD. 


Biadz. 
G.J. red Scheikundig Onderzoek vande Huid der _ Pe 
Vruchten, inzonderheid van. Gekleurdé Vruchten, … 82—115. 
S. Srrarinan, Ez,, Beschrijving van eenen Galvanischen 
Dale Lingerigten: gewijzigd naar den’ Défldgra- 
tor van HARE, met verdere opgave van deszelfs ver 
schillende werking en gebruik, …. « « « . « .172—229, 


J.P. E. Vovre, Berigt aangaande eene-natuurlijke SaZpe- 
terzure Sodae (Nitras'Sbdae) fuit Perwaangévoerd , en 


sedert 2 of 3 jaren alhier in den, handel bekend ge- 


worden onder den naam van Amerikaansche Salpeter . 35357, 


j US ki shk Bed ” pdr ies 8 k sûr : Kehddae in{ë 


ELANCEDNDE, 


hd 


Cr. Mornen, Keldiuaaiee medeli en zee a « I= 22, 
J. B. suis, Agathosma desciscens ,, eg gel. nova, de- 

scripta, … e HAPEG. ARCHIE . . . 22— 25. 
H. C. van Har, „Zesde Nalezing op. de Flora Belgi ze 

tentriondlis, in A sa asdhe aladeans 26— 38. 
C. L. Brome , Beschrijving van den Calamus Des) 

WiLLD., naar exemplaren van deze Plant, varzameld 

en medegedeeld doör den Heer prazronrus, Resident 

‘te Palembang, op,heteiland Sumatra, …‚ …_e « 115129, 
H. C. van Harn, Eenige, Waarnemingen over de duur- 
„zaamheid van het Leven bij sommige Planten, . « .130—142, 

DEN Zeyende Nalezing op de Flora jn 
Septentrivialis rtl zn veh cen en nat 


LANDHUISHOUDKUNDE, 


u c. VAN Haus, Aanteekeningen over r eenige Ì Proeven en, 
‚rWaarnemingen , gedaan in den Oeconomischen Tuin 
der Hoogesshâel; te, hae (Tweede stak), bd …351—31 he 


t 


DIERKUNDE, VERGELIJKENDE mm 
eN PHYSIOLOGIE. 


Cs J. Temmncx , Monographie over eensnieuw geslacht, 

van Knaagdier, onder.den, naam van Nyctocleptes., … 1 8 
Ms Wskoser , Verhandeling over het Stotteren, « . WT "16. 
„5D J. 


PN 


IN'H(O! UD! ur 


EPEN Bladz. 
Ji van DER(Hoeven ;-Eenige Aanteekeningen'oversde Ken ot «71 
merken van) het Geslacht Bómbinatór van Menkemzeefd „cone 


bver de Soorten , die.daartoe-bêhooren;: eine «41 len vels an ez. 
C. J. Temumex „óver s hét, nieuw: Geslacht Nyetophilus, oor „WI 
(Nachtolieger) Lraam)i! ve èn woerrvorn venttenre oliglk5. 
Mi iBeëgúvis , Aanteekeningen overeen nieuw geslacht Ì 
der fossiele Koralen , Spirozoïte Rasrar , Spirozoïtes 
Raspailü , Nob. DEAN, SCHALEN EN le 282-297. 


STATISTIEK: 


H. W. van Rossen, Staat der Zieken in de,beide Gast- _ 

huizen der stad Amsterdam verpleegd , gedurende de 

jaren 1818—1827 . «+ …. « « « « « « «230—236. 
== Water-aanvoerin Amsterdam . .237—239. 


GESCHIEDENIS. 


J. van pen Hoeven , Letensberigt van den Baron Cover , 298—333. 


TWEEDE STUK. 
Boekbeschouwing van devolgende Werken : 


RrcrARnson , Swainson and Krnsr , Fauna Boreali-Ameri- 
cana , or the Zoology of the Northern Parts of British 
America : containing Descriptions of the objects of 
natural history collected on the late northern land- 
expeditions, door J. B. Fiscurn . « « … « … … 120. 
J. van per Hoeven, Icones ad illustrandas coloris mutati- 


ones in ARD ‚door W.V. . . 2e 
G. J. Murper, Leerboek voor Scheikundige Werkuig 
_ kunde, ds S. Srratinen, Ez., «. … …e. . _67—79. 
Caror. Jos. H. Winpiscnmann , de penitiori Auris in Ha 

phibiis structura , door J. van per Hoeven, … _ 7981. 


C. P. Orrvien, Vanser betreffende de Moristerohti 
heid door insluiting (foetus intra foetum), door W. V. 81-83. 


Iv INHOUD. 
Bladz. 

C. Ha Ror, Catalogus Bibliothecae medicae ‚door W‚V. 137—141. 
J. Suurs , Dissertatio Zoologiea , exhibens enuimeratio- 
‚nem Mammalium Capensium , door W‚ V. Vall. 
W. Woon „ Catalogue of. an extensive and valable col 
„leetion ‘of the best works on Natural History , door 

J. vaN vER HOEVEN je oee ee ee ee je - Wkl45. 


4 etenschappelijke Berigten wd tege 
Werken , Tijdschriften of bijzondere 
mededeelingen. 


Te vinden in het Tweede Stuk, bl. 22—66 , bl. 84136, bl, 
146—184 en bl. 185—195. \ 


Pe en DN 


Eeen 
d AEN inner en 


Re 


LN 
Ht) 
bil 


idd 4 AEN OPA Aire HEE BEN Hf i- 
ee ke Sr A Aal AAE A 


e