XB .04372 v.lfS C.2 Xa .^^372., V. /íT ^^ ^-^ \ •> DTTPLTCATA DE LA BIBLIOTHÊQTJE Dt7 CONSERVATCIRE BOTANIQUE DE GEJÍSPB VENDU Eli J922 -*, BOLETIM DA SOCIEDADE BROTERIANA Red. — .J. A. Heiíriq^ieíS PROF. DE BOTÂNICA E DIRECTOR DO JARDIM BOTÂNICO XV 1898 UÁiíAwr ; s- - i \ ' j^\ ' i ~*^r -*=í«i=^ COIMBRA IMPRENSA DA UNIVERSIDADE 1898 BOLETIM DA SOCIEDADE BROTERIANA Red. — J. A^. Hortriciiies PROF. DE BOTÂNICA E DIRECTOR DO JARDIM BOTÂNICO XV Fase. /^/ 1898 -^=ífflii=^^ — ^,\/ ,^K jr CTTPLTCATA DE I. BTBLTOTHÊQTDx. .. V ' ^ ;. ■, Str CONSEEVATCIRE BGTANIQUE DE GEí c' -'^^V -: 4 VENDU EiSr 1922 \ V*- COIMBRA IMPRENSA DA UNIVERSIDADE 1898 x\' =1 i-» TÍTTPLTCATA DE U. BIBLIOTHÊQUB 13U OO^W^-v/ '::cir.E bct ataque db g^i .4 VEKDXJ EN 1922 BOLETIM DA 1 SOCIEDADE BROTERIANA Red. — J. A. Heiiri®-^>- COIMBRA IMPRENSA DA UNIVERSIDADE 1898 LIBRART NEW YORK BOTANICAl QAKDEN JÚLIO SACHS 1832-1897 No dia 29 de maio de 1897, ás 6 horas da manhã, morreu em Wurz- burgo este eminente botânico. Commemorar os seus merecimentos, significando ao mesmo tempo o respeito devido ao seu saber e aos serviços relevantes prestados á scien- cia, é cumprir um de\er sagrado. Ha mais porém. A vida dos homens como Sachs são óptimo exemplo para ser seguido, lição altamente proveitosa para todcs quantos se dedi- cam ao estudo. É sob estes dois pontos de vista que esta curta noticia biographica é escripta para incetar a publicação do volume XV do Boletim da Sociedade Broteriana. O grande valor scientifico de J. Sachs está perfeitamente confirmado pela brilhante carreira que, como professor percorreu desde 1860. Come- çando por dirigir a Poljtcchnica de Chemnitz, passando em 1861 a en- sinar historia natural no escola agricola de Poppelsdorf; substituindo em 1866 em Frciburgo o nota\el botânico De Bary, fixou-se por ultimo em ^Yurzburgo como prefessor de botânica e director do Jardim botânico. Em Poppelsdorf, perto de Bonn publicou o Manual de physiologia expe- rimental, livro valioso, cheio de trabalhos originaes e que deram uma di- recção nova ao estudo da physiologia vegetal. Em 1868 publicou a pri- meira edição do Tratado de botânica, reeditado em 1870, 1872 e 1874, traduzido em francez por Van Tieghem e em inglez por Sydney Vines. Poucos livros de sciencias naturaes haverá com tanto methodo e elevação como este. Bem disse o professor Goebel — as novas gerações de botânicos mal sabem ainda quanto devem a esta publicação — ; tal é o valor d'ella. A Historia da íiulanica desde o século am até 1860, publicada em 1875, mostra a vastidão de conhecimentos que possuia. Ksta obra representa o estudo de cinco annos. Além d'estas publica<;ões deu á luz as Prelecções sobre physiologia regelai em 1882 e 1887. De 1871 a 1888 publicou em três \olumes os Traba- lhos do Inslilulo botânico de Wurzburgo, e em 1892 o Tratado completo de physiologia das plantas em dois volumes. A estas publicações de primeira ordem e que tiveram um influxo enorme no estudo da botânica pódcm juntar-se 99 memorias e arligos em jornaes sobre os mais diversos ramos da sciencia das plantas. São estes os documentos escriptos do valor de J. Sachs, Outras provas ha importantes. Os seus merecimentos fizeram com que fosse covidado em 1869 para lena, em 1872 para Ileidelberg, em 1873 para Vienna d' Áustria e em 1877 para Berlin. Nenhum d'estes convites aceitou, apesar de vantajosos, conservando-se em Wurtzburgo. Ahi deu todos os seus cuidados não só as suas obrigações de professor, mas fez tudo quanto ponde a fim de crear um instituto botânico á altura do seu ensino. Os créditos do professor e do instituto chamaram estudiosos de toda a parte para ouvir o grande mestre e trabalhar sob sua direcção. Kraus e Millardet jã em Freiburgo tinham seguido as lições de Sachs. Em Wurtzburgo esli\eram Baranetzky, lírefeld, Fr. Darwin, Detlefsen, Elfving, W. Gardiner, Godlewski, Goebel. líansen, Hauptlleisch, Klebs, MuUer-Thurgau, Moll, Noll, Pedersen, Pfcffer, PrantI, Reinke, Scott, Stahl, Vines, De Vries, Marsh, Ward, VVeber, Wortmann e Zimmermann, sábios hoje muito considerados. * Ao talento natural e ao seu próprio trabalho deveu J. Sachs a posição elevada que occupou entre os botânicos mais notáveis. A sua vida toda de trabalho é exemplo admirável que todos devem conhecer e que muitos de- vem seguir. J. Sachs nasceu em Breslau a 2 de outubro de 1832 de pães pobres. Seu pae era gravador e como tal ensinou desenho ao filho, lorneccndo-lhe assim os primeiros meios de entrar na ^ida. Foi tentado pelos estudos da natureza e especialmente de pl.ntas com a convivência dos filhos do physiologisla Purkinge, que então \i\ia em Bres- lau. Foi em casa d'este professor que encontrou livros e que j)rimeiro col- leccionou e classificou plantas. Tinha então 14 annos. A mãe de Sachs, apesar de não dispor de meios, conseguiu que elle frequentasse o Gymnasio, onde foi sempre o primeiro estudante e onde adquiriu a dedicada alieição do dr. Rumpelt. Perdeu o pae cm 1818 e a mãe no anno seguinte. Foi então viver com seu irmão n'uma agiia-furtada, abandonou a escola por falia de meios e pensou em ser marinheiro, N'esta altura Purkinge, então professor em Praga, convidou-o a ir para csla cidade, onde alóm de casa e comida poderia receber 100 florins ^^44^460 réis), tendo por principal occupaçào fazer desenhos de historia natural. Durante 6 annos Sachs trabalhou pelo menos 4 horas por dia ao servi^-o de Purkinge! Resohendo-se de no\o a estudar, fez em 1831 o exame de admissão á Universidade e estudando depois chimica, |)hysica e mathematica, prestando grande attenijão ás lições do professor K. Zimmermann, lendo então as obras de muitos philosophos, como Herbert, Leibnitz, Kant e outros, e estudando particularmente a historia natímil, conseguiu obter o grão de doutor em 1836, começando logo em 1837, como privat-docení, a dar li- ções de phvsiologia vegetal. Foi então que, apesar de falto de recursos, elle levou a eíFeito muitas das ex[)eriencias originaes de |)hysiologia. Mal visto pelos tcheques como allemão, passou para Tharandt a con\ite do director da escola agricola e florestal e por indicação do zoologo Stein. Ahi trabalhava desde as 4 horas da manhã. Foi ahi que elle tentou publicar, auxiliado pelo grande botânico Hof- meister, uma obra de grande vulto com o titulo de Manual de botânica physiologica, que infelizmente ficou incompleto. Em Wurtzburgo, onde permaneceu desde 1869 até morrer, foi d'uma actividade notável. F2lle mesmo com um único empregado tratava d'uma parte do jardim botânico, onde realizava as suas experiências. Durante o inverno ensinava botânica geral, e no verão botânica especial. Frequentes vezes fazia durante o verão um curso experimental que lhe dava conside- rável trabalho. N'outras occasiões fazia cursos sobre historia da botânica e sobre as bases da phvsiologia, e desde 1874 fazia em cada semestre um curso de microscopia. Trabalho tão importante e aturado, e a longa doença da mulher, altera- ram-lhe a saúde, apressando-lhe a morte. Como herança deixou ainda um escripto com o titulo — Princípios da conformação vegetal — . Foi entregue ao seu discipulo Noll, hoje professor dislinclo, com o fim de ser publicado. Trabalhou até morrer; bem mereceu da humanidade. J. Henriques. CONTRIBUIÇÕES PARA O ESTUDO DAS IVIONQCOTYLEDONEAS PORTUGUEZAS POR António Xavier Pereira Conliulio Tendo sido estudadas, nos últimos annos, as AmaryUidaceas porlnf^uczas pelo sr. dr. Júlio Henriques, as Orciudcas peio sr. Ascensão Guimarães, as Cyperaceas pelo sr. Daveaii, as Jnncaccas e Liliaceas por nós, e estando ao presente o sr. dr. J. Henriques a estudar as Gramincas, pareccu-nos con\e- niente rever as ianiilias restantes das Mojiocolyledoneas, para ficar completa a lista das espécies d'este griq)o actualmente coidiecidas em Portuj^al. Segundo os trabalhos acima referidos e segundo o nosso trabalho pre- sente, as MonocolyleJoneas portugue/as (pondo de parte as Gramincas) re- partem-se pelas seguintes familias d'estc modo: Potamogetonaceae Najadaceae Araceae Lemnaceae Typliaceae Cyperaceae Gramineae Palmae Juncaginaceae Juncaceae , . .. . Alismaceae Colchicaceae Liliaceae Smilaceae Amaryllidaceae Dioscoreaceae Iridaceae Eydrocharideae Orchideae Total Géneros 91 Espécies 7 10 1 2 5 6 3 n 2 5 10 68 (Daveau). 2 2 1 ;) 2 28 5 7 4 5 21 62 S 8 6 24 (Henriques). 1 1 5 25 2 2 9 42 (Guimarães). 314 Calculando que as espécies das (iramineas devem oscillar entre 200 e 300, pôde avaliar-se desde jA o numero lotai das Munocolyledoneas encon- tradas no paiz em 500 e tanlas a tíOO. Este numero prova bem quão proficuas têm sido as heiborisaçôes feitas em Portugal. Com eííeilo, b:islará accrescentar que o Prodrornus Florae Hispanicae, dos srs. Wiilkomm e Lange, enumera 8iO espécies de Monoco- tyledoneas na líespanha, e lembrar que este reino, muito mais vasto, apre- senta regiões botânicas que nos faltam por completo, como a pyrenaica, etc. Para facilitar aos menos versados n'estes estudos a classificação das nossas Monocolyledoneas, damos em seguida a clave dichotomica das familias, con- sideradas com a extensão que lhes foi dada nas respectivas revisões: CLAVE DICHOTOMICA DAS FAMÍLIAS DAS MONOCOTYLEDONEAS PORTUGUEZAS 1 I Flores eoni ovário supero 2 I Flores com ovário infero (Ordo IV. Iridineae) 16 /Flores sem perianlho, ou com o periantho reduzido a sedas ou escamas, ou mem- a I branoso ou herbáceo ;{-4-phyllo (Ordo I. Graminideae) 3 ( Flores com periantho 6-phyllo 10 /Plantas enraizadas na terra ou no lodo, terrestres, aquáticas ou marinhas, com l caule e folhas bem visíveis 4 Q 'Pequenas plantas aquáticas, fluctuantes, soltas na agua, sem caule e folhas distin- \ ctas, reduzidas a um pequeno corpo discoide ou globoso (fronde), com uma ou mais raizes ou sem raízes; flores reunidas 2-3 n'uma espalha membranosa; flor masc. reduzida a 1 cstame, e a fem. a 1 pistillo; fructo 1-polyspermico. (IV) Lemnaceae, Endl. I Plantas submersas ou com as folhas fluctuantes 5 Plantas terrestres, ou ás vezes aquáticas (mas então sempre longamente emer- sas) 7 1 Planta (das lagoas da Estrella) monoica, com as flores reunidas em capítulos glo- bosos 1-sexuaes, sobrepostos, os inferiores fem. com mais de 1 cm. de diâme- tro; f. lineares, muito compridas, fluctuantes {Sparganivm nfjine). Typhaceae, Endl. 'Flores hermaphroditas, dioicas ou monoicas, não reunidas em capítulos globo- sos 6 1 Folhas ínleiras ou menos vezes denticuladas; flores hermaphroditas, monoicas ou dioicas, mias ou com perianlho membranoso ou herbáceo; estames i-2-4-6; carpellos 1-4 (raras vezes 2-3-6) livres (I) Potamogetonaceae, Aschers. 6 ( jFolhas denlado-espinulosas. Planta monoica ou díoica, com as flores mias, as I Miasc. reduzidas a 1 estame, e as fem. a 1 carpcUo; estylete 2 3-dividido. \ ' (II) Najadaceae, Meyr. 8 [Flores 1-sexuaep, sem bracteas ou com hracteas não escariosas. ........... 8 7 {Flores hermaphrodiías ou l-sexuaes, dispostas na axilla de uma bractoa escariosa ou entre 2 bracteas escariosas, reunidas cni espiguetas, grupadas em intlores- cencias várias 9 Flores fem. e flores masc. dispostas na mesma espiga (espadicc) rodeada de uma grande bractea corada (espalha) ; folhas pecioladas, de ordinário com o limbo largo e com as nervuras reticuladas; fruclo carnudo . . . (III) Araceae, Meisn. iFlores fem. e flores masc. dispostas em espigos diversas, cylindricas ou globosas; folhas sesseiSj lineares, parallelinerveas; fructo secco. . (V) Typhaceae, Endl. 'Colmo sem nós; bainha da folha com os bordos concrescentes; cada flor situada na axilla de uma bractoa escariosa; poriantho nullo, ou representado por sedas hypogynicas, ou substituído por um invólucro accrescente em redor do fruclo (utriciilo); fructo. um achenio (VI) Cyperaceae, Juss. j Colmo nodoso; bainha da folha com os bordos livres; cada flor situada entre 2 bracteas escariosas (glumellas); espiguetas tendo na base 2 (menos vezes 1) \ bracteas escariosas (glumas); fructo, uma caryopse... (Yll) Gramineae, Juss. 10 11 13 14 15 [Divisões do periantho todas sepaloides (Ordo II. Jimcineae) 11 jDivisões do periantho todas ou pelo menos as interiores petaloides (Ordo III. Li- lineae) J3 [Arvores ou arbustos com as folhas grandes, flabelliformes ou piímuladas; espa- dice ramosa, muito grande; fructo carnudo (VIU) Palmae, L. ) Plantas herbáceas, com as folhas lineares, às vezes reduzidas às bainhas escami- formes ; fructo capsular 12 ! Periantho caduco ; ovário formado de 6 carpellos (ás vezes 3 alternadamente esté- reis), unidos a um prolongamento do eixo; fiucto capsular formado de 6-3 fol- liculos, que na maturação se separam do eixo a que eslavam unidos. (IX) Junca ginaceae, Rich. Periantho persistente; ovário 3-carpellar; capsula 3-1-locular, com dehiscencia loculicida ou raras vezes seplicida (X) Juncaceae, Bartling. [Divisões externas do periantho sepaloides e as internas petaloides; fructos múlti- plos, formados de achenios ou folliculos (XI) Alismaceae, Bth. et Hook. [Divisões do periantho todas petaloides ; fructos syncarpicos 14 [Fructos seccos, dehiscenles, capsulares; flores hermaplirodilas lo [Fructos carnudos, indehiscentes, bacciformes; flores 1-sexuaes por aborto, menos vezes hermaphrodiías (XIV) Smilaceae, Endl. [Capsula seplicida; antheras de ordinário extrorsas; 3 eslyletes, de ordinário li- vres (XII) Colchicaceae, DC. I Capsula loculicida; antheras introrsas; 3 estyleles concrescentes. (Xlll) Liliaceae, Juss. 9 (Flores dioicas por aborto, regulares; fruclo carnudo, bacciforme 17 16 (Flores hermaphroditas, com perianlho 6-phyllo; fructo secco, capsular 18 Planta terrestre, trepadora; perianlho com G divisões esvcrdinhadas; folhas pe- cioladas, cordiformes, com as nervuras anaslomosadas. (XVI) Dioscoreaceae R. Br. 17 i jPlantas afjuaticas, estolhosas ou rhizoniatosas; periantho com 3 divisões sepaloi- [ des, ou com 6 as ext. sepaloides c as iiit. petaloides. \ (XVIIl) Hydrocharideae, Juss. I Flores regulares ou levemente irregulares; capsula 3-locular 19 jg jFlores muito irregulares, com as 3 divisões ext. subeguaes, e a divisão média in- j terna diversa das 2 lateraes nas dimensões e na forma (labeiio); 3 estames, / com os filetes adunados em cokimna com o eslylete (gynostemio), sendo de or- ' dinario os 2 lateraes estéreis; capsula 1-locular (XIX) Orchideae, Juss. (Estames 6, com as antheras introrsas (XV) Amaryllidaceae, R. Br. 19 (Estames 3, com as antheras extrorsas (XVII) Iridaceae, Juss. Lisboa, fevereii'0 de 1898. 10 MONOCOTYLEDONEAE Ordo I. ORAMIMPIAE (Flores, saepe imperfeeli, typice perigonio nullo v. simplici). Fam. 1. POTAMOGETONACEAE, Ascherson Cia vis yeneruiu : 'Flores in spicam coniprcssam ad anlhesin folii vagina clausam inserti; styius bre- i vis; sligmata 2, longa, angnstn, compressa; potlen tiibulosuni. Plantae marinae 1 siibníersae, moiinifac, (luribus niidis^ nia^c nionandiis, foiiis linearibus, integer- 1 ( riinis (I) Zoslera, L. [Flores in spicani tereteni insorti, cyniosi v. soiitarii, ad antbesin folii vagina non \ clausi 2 (Flores in spicam compo>it;im inserti, spiculis axillaribus folio longioribus; sti- gmala sessilia; pollen [iiliuli»siiin. Planta marina submersa, robusta, rbizoniate crasso dense caespiloso inira vaginas foliorum dclapsorum inf. in longas fibras parallelas solutas abscondiln ; lloribus berniaphrodilis nudis e staminibus 6 et ovário 1 constantibus ; friiolibus bacciforniibus (II) Posidonia, Koen. i Flores in spicam simplicem inserti, cymosi v. soiitarii 3 [Flores hermaphroditi, 2-pluri in spicam dispositi; carpidia typice 4, libera; sli- gmata sessilia v. subsessilia, brcvia, papillosa; pollen sphericum v. incurvum. Plantae submersão aquis dulcibus v. subsalsis, floribus emersis 4 jFlores dioici v. nionoicl (raro polygamo-monoici) 5 [Carpidia sessilia: stamina 4, appcndiculata, appendicibus perigonium 4-phyllum simulantibus (Hl) Potamocjeton, L. I Carpidia demum longe stipitata; stamina 2, inappendiculata; flores eliam primo visu nudi ; folia filiformia (IV) Ruppia, L. /Stylus stigmatibus 2 longis anguslis compressis valde brevior: flores nudi. masc. diandri, fem. carpidiis 2 liberis; pollen tubulosum. Planta dioica, marina, sub- mersa, rhizomate repente ad nodos raiiicante, foiiis linearibus (sub lente) den- ticulatis (V) Cymodocea, Koen. 5 jStylus stigmato peltato saepissime valde longior ; flores (axillares) saltem fem. pe- rigonio praediti, masc. monandri; pollen spbericum. Plantae monoicae, aquis dulcibus v. subsalsis submersão, foiiis filiformibus v. capillaribus 6 11 masc. nudus filamento tlenium pliis minus saepe valde elongato, anthera 4-2- eulari; fios feni. carpidiis 'i (raro 2 6) liberis; folia íiliformia a stipulis mem- íFlos loculí branaceis inter se eonhatis basi ramum vaginantibas distincta. (VI) Zannirhellia, L. JFlos mase. perigonio 3-dentato praeditus, anthera sessili 1-loculari ; fios fem. car- pidiis 3 liberis; folia capillaria basi stipulis membranaceis demum longe ciliato- laeeratis conjuncta (Vil) AUhcnia, Petit. Trib. I. Zosteroao, Asch. I. Zostera, L., Gen. PI. *, n.° 1032! Folia lata (9-5 mm., raro angustiora), 3-5 raro 7-9-nervia nervis lateralibus ex- ternis a margine distantibus, longa ad 1 m. usque, ápice rotundata; spatha in- ternodio praecedenti (pcdmieulo) et laminae aeiiuilata; semina longitudinaliter striata. Planta robusta Z. marina, L. Folia angusta (1-2 mm.), Snervia nervis lateralibus marginantibus, 5-30 cm. longa, ápice "emareinata : spatha quam pedúnculo et lamina multo latior; semina lae- via. Planta lenella Z. nana, Rolh. 1. Zostera marina. L., Sp. Pl.'^, pg. 1374! Brot., Fl. Liisit. II ^ pg. 383! Rclib., Ic. FL Germ. VIíK fig. 4! Wk. et Lge., Prodr. FL Hisp. I^ pg. 27! Gren. et Godr., FL de Fr. III^, pg. 325! Parlat., FL llaL IIP, pg. 057! Bss., FL Orient. F», pg. 25! Hab. in maris ad litlora Lusitaniae, in lacu de Óbidos frequens, in Tago salso et alibi. — 2í. Jun. et Jul. — Liisil. Feno do raar, bmo de fita. (v. v.). Alemdonro lilloral: Caminha (R. da Cunha!); lagoa da Foz do Arelho (R. da Cunha!). — Beira lilloral: ria d'Aveiro (Henriques!). — Centro lil- loral: lagoa d'Obidos (Brot., R. da Cunha!); praias do Tejo, Pedroiços (Brot., ^Yel^v. !); Trafaria (Wehv., n.° 1411!). — Algarve: Cabo de Santa Maria (Welw. !); Faro (Guimarães!). 2. Zostera uaua, Roth., Enum. PI. Germ., pg. 8; Bss., l. c, 1 C. V. Linné — Genera Planfamm — Holmiae, 1764. 2 C. Linnaei— Species Ptanfarnm (editio tertia). — Vindobonac, 1764. 3 F. A. Brotero — F/om Lusitanica, vol. II. — Olisipone, 1804. * L. Reichenbach — ícones Florae Germanicae el Helveticae, vol. VIL— Lipsiae, 1845. 5 Willkomm et Lange — Prodromus Florae Hispanicae, vol. I. — Stuttgarliae, 1870. 6 Grenier et Godron — Flore de Franre, vol. III. — Paris, 1856. ■? F. Parlatore — Flora Italiana, vol. III. — Firenze, 1858. 8 Ed. Boissier — Flora Orientalis, vol. V. — Genevae et Basileae, 1884. 12 pg. 25! Rchb., /. c, fig. 2! Gren. et Godr., /. c, pg. 325! Parlat., /. c, pg. 6o8 ! Folia in planta fructificaiilc scmper breviora, in planta sterili magis pro- ducta [ex nola Welw.). Hab. cunn praecedento, scd mimis profunde. — 2f. Fl. Maj. ad Aug. [v. s.). Beira lllloral: ria d'Aveiro (Henriques!); Figueira da Foz (Henriques!). — Centro lilloral: praias do Tejo, prox. a Fornos d'El-Rei (Welw.!); Trafaria (WeKv. !). — Algarve: Faro (Guimarães!); ilha dos Càes (Welw., n.*' 1412!). Trib. II. IPosicloniao, Ascli. II. Posidonia, Koen., apiid Benlh. et Hook., Gen. PW^, pg. 1018! 3. B*osÍ€loiiiit oc*€^aiiÍ4*u (L.), Del., Fl. Aeg., pg. 30; Bss., /. c, pg. 26! V. Cnulini, Koen., ajmd Parlat., /. c, pg. 655! Gren. et Godr.. /. c, pg. 323! Rdd)., /. c, fig. 5! ^Yk. et Lge., /. c, pg. 27! Magnier, Ejcsic. n.** 2845! Zostera Oceânica, L., 31ant. 1, pg. 123. Hab. in Oceano ad litlora Lusilaniae {ex Bss., in Voy. Bot. en Esp.'^, pg. 589!). — 2í. (n. v.). Trib. III. I^otaii^ogetoiíeao, Asch. III. Potamogeton, L., Gen. PL, n." 1741 /Folia (saltem suinma) lata, elliptica, ovalia v. lanceolata 2 j Folia angusta, omnia linearia v. sotaeea submersa; caulis filiformis; spica fructi- I fera plerumque interrupla 9 I Folia superiora natantia v. fliiiiaiitia opposita coriacea, cetera submersa alterna l membranacea angustiora lanceolata, omnia longe petiolata; pedunculi caulem a J crassitie aequantes v. subaequanles 3 Folia omnia submersa membranaceo-pellucida aequiformia, breviter petiolata v. 1 sessilia, margine plus minus undulala et serrulata 6 ^ Bentham et Hooker — Genera Plantarum, vol. Ill, pars II. — Londini, 1883. 2 Ed. Boissier — Voyage Botanique dans le Midi de 1'Espagne. — Paris, 1839-1845. 13 IFructus magni (3-4,5 imii. longi) uvato-oblongi, vircnles ; pedunculi subcras?!. Plantae robústae, elatae 4 iles. Plantae stalura mi- 5 ÍFruclQs parvi (2 mm. non excedentes); pedunculi gracil \ nore graciliores 'Folia natanlia ovalia v. oblonga, basi rotundata v. subcordata ad liiubi crtum bi- [ plicata, ápice saepissime oblusala; folia submersa sub antbesi ad pelioluiu rer ducta (ob laminam putredine destructam); spica fiuclifcra saepe laxa. 4 / P. nataits, L. 'Folia natantia oblongo- v. ovato-lanceolata, basi altonuata non plicata; folia sub- mersa sub antbesi pcrsisteniia; spica fructifera densa P. fluitans, Roth. Folia natantia ovalia v. oblonga, basi rotundata v. subcordata ad limbi ortum bi- plicata, ápice saepissime acutiuscula; folia submersa sub antbesi persistentia; spica fructifera densa; fructus subrotundati (i,5-2 mm.) rufescentes. P polygonifolius, Pourr. [Folia natantia ovalia v. oblonga in petiolum ea subaequantem altenaata; fructus minimi, lenticulares. Planta caule brevíssimo, monostacbyo. P. microcarpus, Bss. et Reut. 'Folia sup. opposila, cetera alterna; pedunculi erecti, folio longiores v. eum sub- aequantes 7 6 (Folia omnia opposita, sessilia, amplexicauliaj elliptico- v. lineari-ianceolata, denti- culata; pedunculi reflexi, folio breviores; spica pauciílora P. densiis, L. ! Folia breviter petiolata, elliptico-oblonga v. lanceolata, mucronata, margine nndu- lata et serrulata; pedunculi superno valde incrassali P. lucens, L. Folia sessilia; pedunculi non incrassati 8 'Folia late ovalia v. ovato-lanceolata, basi cordata et semi-amplexicaulia, parum undulata et serrulata, plurinervia; spica fructifera brevis, densa; fructus ápice breviter rostrati p. perfoliaím, L. 8 (Folia lineaii-oblonga, basi rotundata, valde undulata, serrulata, 3-nervia; spica fructifera brevis, sublnterrupla; fructus ápice longe bamato-rostrati. P. crispus L. Folia planiuscula aplcem versus adpresse serrulata... p. serrulatus, Schrad. /Stipulae facie interna adnatae spatham axillarem formantes; folia anguste linearia, 3-5 nervia, acutiuscula; fructus parvi, obli(|ue elliptici ápice breviter obtuseque rostrati, dorso non tuberculali ; spica pauciflora P. pusiUm, L. 9 { Folia angustissime linearia, subsetacea, 1-nervia. Planta minor. p. tenuissimus, Mert. et Koch. Stipulae folio adnatae ramum basi vaginantes; folia lineari-setacea v. setacea, \ i-neivia 10 10 U fFruclus (caipidia sacpissime 3-2 in quoque flore abortienlia) magni, 4X3 mm., oblique obovati v. semiorbiculati, ápice introrsum breviler rostrali; folia lineari- setacea v. selacea, auriculis vaginae erectis; pedunculi spica interrupta sub- aequales v. muito longiores P. peciinatm, L. |Fmctus (carpidia interdum 2 abortienlia) parvi, 2 mm. longi latique, obovato- subglobosi, ápice in niedio breviler roslrati; folia selacea v. subcapillaria, auri- culis vaginae divergenlibus; pedunculi filiformes, longissimi, scapiformes e basi caulis prodeunles ; spica valde interrupla P. marinus, L Sect. I. Heterophylli, Koch., Sy?i. ^ pg. 672! 4. Potaiiio^-elou nataiis, L., Sp. PI., pg. 182! Brot., /. c. I, pg. 214! Gren. et Godr., /. c, pg. 312! Rchb., /. c, íig. 89! Wk. et Lge., /. c, pg. 28! Parlat., /. c , pg. 624 [excl. var. p) ! Bss., /. c. pg. 15! Hah. in aquis slagnaritibus v. lente lluentibus ut videtur in Lusit. boreali et centrab'. — 2/. Fl. Maj. ad Aug. [v. v.). Alemdouro Ikloral: ribeira d'Ancora (R. da Cunha!); Amarante, mar- gens do Tâmega (Gonçalo Sampaio!). — Beira transmontana: Villar For- moso, ribeira do Moinho Novo (R. da Cunha!). — Beira central: prox. a Vizeu, Valle de Moinhos (herb. da Univ.!); Serra da Estrella, Lagoa Com- prida (Wehv. ! Daveau ! herb. da Univ. !) ; Lagoa do Cântaro Gordo (Welw.) ; Lagoa Escura (Batalha Reis! M. Ferreira!). — Beira liltoral : prox. a Mira (herb. da Univ.!); Coimbra e arredores, Mondego (Brot.); valia do Pego (Moller! Araújo e Castro, Soe. Brot., n."* 143!); Paul de Foja (Moller!); arredores de Louriçal, Pinhal do Urso, Lagoa de S. José (Moller, Fl. Lusit, Ejcsíc, n.° 817!). — Centro liltoral: Thomar, margens do Nabão, Cardaes (R. da Cunha!); prox. a Otta (Welw.!); arredores de Lisboa, ribeiro de Algés (R. da Cunha !) ; Cacem, Cintra (Welw. !) ; prox. a Cascaes, ribeiro de Caparide (P. Coutinho, n." 70!). — Alemlejo liltoral: prox. da Costa (Wehv.!); Alhos Vedros (R. da Cunha!); prox. da Lagoa d'AIbufeira (Welw.!); Barroca d'Alva, nas valias do arrozal (P. Coutinho, n.° 69!). B. l*oÍaiiiogcioii Hiiilaiiii, Roth, Tent. Fl. Germ. 1, pg. 72 et //, pg. 202; Gren. et Godr., /. c, pg. 312! Rchb , /. c, fig. 88! Wk. et Lge., /. c, pg. 28! Bss., /. c., pg. 16! P. natans, ^. fluitans, Parlat., l. c, pg. 625! Variat foliis majoribus v. minoribus, angustioribus v. latioribus. í Koch — Synopsis Florae Germonicae et íMveticae. — Fraucofurli ad Moenum, 1837. <8 Hab. in aqiiis Iluentibus v, slagiiarilibus in tota fere Lusitânia. — 2í. Fl. Jun. ad Sept. [v. s.). Akmdouro lilloral: rio Minlio, Valença, Ganfei, Caminha (R. da Cunha!); rio Tâmega (Henriques !). — Beira ccnlral: rio Dào, Vizeu (herl). na Univ.!) ; Caldas de S. Gemil (Moíler!). — Beira lilloral: arredores de Coimbra, paul de S. Fagundo (M. Ferreira! Mendes Piídieiro, Fl. Lusit. Exsic, n." 1307!); Soure (Moller!). — Beira meridional: rio Tejo, Belver, Tramagal, Abrantes (R. da Cunhal). — Cenlro lilloral: rio Nabão, Thomar, Cardaes (R. da Cunha!); ribeira de S. Giào, Torres Novas (R. da Cunha!). — Algarve: Faro, ribeiro do Laranjal (Guimarães!). 6. I^olaiiioi^etoii iiolygoikifoliiis, Pourr., Chi. Narb. Acl. Toul. Ill, pg. 32.'; ; Gren. et Godr., /. c, pg. 312! Rchb., /. c., fig. 79! Wk. et Lge., /. c, pg. 28! Parlat., /. c. pg. 627! Hab. in aquis stagnanlibus v. lente fluentibus ut videtur in fere lota Lusitânia. — 2í. Fl. Apr. ad Jul. {v. s.). Alemdouro lilloral: Serra do Soajo, Bouças (Moller, Fl. Lusit. Exsic. ^ n.° 818!); arredores de Vianna do Cuslello, Areosa (R. da Cunha!); Ca- beceiras de Basto (Henriques!); Barcellos, regato, nas Bouças da Marnota (R. da Cunha!); prox. do Porto (Ne\vton!). — Beira central: Ponte da Murcella, Moira Morta, Lapa e Matta da Vide (herb. da Univ.!). — Beira lilloral: Buarcos i^Goltz de Carvalho, Soe. BroL, n." 108S!); Pinhal do Urso, Juncal Gordo (Loureiro!). — Alemtejo lilloral: Trafaria (Daveau!); entre Corroios e Cezimbra (Daveau, n.° 1148!); entre Fernam Ferro e Apostiça (Daveau!); entre Cercal e Odemira (Daveau!). 7. l*otaiiiog;cloii iiiiei*ocai'|iiis, Bss. et Reut., Diagn., pg. 24; Wk. et Lge , /. c, pg. 28! Hab. in Juresso, inter Caldas e S, João do Campo (Murray, in Boi. da Soe. Brol. V, pg. 185!). — 2í. FL Jun. (n. o.). Sect. II. Homophylli, Koch., /. c, pg. 675! 8. t*oB*iiti^. Petit., /. c, apud Gren. et Godr., l c, pg. 321! Kunth, /. c, pg. 126! Stjlus fructu longior; stipulae folio adnatae demum longe ciliato-lace- ratae. Hab. in stagnis Algarbiorum prope Tavira (Bourgeau, PI. d'Esp. el de Port. exsie. ann. 1853!). — 2f. Frucdf. Majo. {v. s.). Fam. 11. NAJADACEAE, Meyer. L Najas, L., Gen. PI, n.° 1096! Planta dioicn, florilius (axillaribus) subsolitariis; filamentuin nulluni v. subnullum; folia opposita (raro lernata) lineari-lanceolata, sinuato dentata, dentibus spinu- losis, vaginis inlogris; caulis sa(?pe aculealus N. major. Ali. Planta monoica, florlbiis (axillaribus) subglomeratis; filamentum breve; folia ter- nata (raro opposita) anguste linearia, recurvata, remote sinuato-denticulata den- tibus iimcronatis, vaginis ciliatis; caulis non aculeatus iY. minor. Ali. Sect. L Eunaias, Aschers., apttd Bss., /. c, pg. 27! 1. líajaii iiiaj4»g*. Ali., Fl. Pedem. 11^, pg. 221! Bss., /. c., pg. 27! Gren. et Godr.,' /. c., pg. 322! Wk. et Lge., /. c. pg. 26! Parlat., /. c. HL pg. 662! Hab. in stagnis et fluminibus. — ©. Fl. Jul. ad Sept. (y. s.). 1 Carolus Allionius — Flora Pedemontana, 11. — 1785. 22 Beira lilloral: Quaios, lagoa dos Braços (Goltz de Carvalho, Soe. Brot., n.** 1084!). — Centro lilloral: Santarém, lagoa da Praia (R. da Cunha!); Lezíria d'Azambuja (R. da Cunha !). Sect. II. Caulinia, Wiild., apud Bss., /. c, pg. 28! 2. Majais luiiior, Ali., /. c, pg. 221! Bss., /. c, pg. 28! Cau- linia fragilis, Willd., a'pud Gren. et Godr., /. c, pg. 322! Parlat., /. c, pg. 664! Hab. in stagnis limpidis profundis. — ©. VI. Jnl. et Aug. (v. s.). Beira lilloral: arredores de Mira, lagoas do rio Canna (herb. da Univ. !); arredores de Coimbra, paíil de S. Fagundo (M. Ferreira!). — Cenlro lillo- ral: Alemquer (Welvv.!); prox. de Villa Nova, rara (Welw.!); Azambuja (Welw.!). Fam. 3. ARACEAE, Meisn. Clavis gcnerum : 1 [Folia peltata; spadicis appendix subulata ; stamina in synandrium obpyraniidatiim eonnala (1) Colocasia, Scliott. |Folia (haud peltata) sagittata v. lanceolata v. pedatifida; stamina libera, connectivo tenui (liaud crasso) 2 ISpatha basi convolula niarginibus in tubum clausuin connatis .3 Spatha basi convoluta niarginibus libcris 4 i'Planta cum foliis spatbam emittens; folia ovato-sagitfata; spalhae limbus pro- curvus, fornicatus; spadicis appendix cylindrica, supeine curvata, ápice plus niinus incrassata (I!) Arisanm, Targ. Tozz. 3 jPlanta altero anno folia, altero anno pbylla pUira scariosa (cataphylla) atque spa- tbam emittens; folia lanceobita; spalbae limbus erectus; spadicis appendix elongato-vermiformis utiinque atlenuata, curvula (Ill) Biarnm, Schott. 4 [Folia sagittata; spadicis appendix clavata, nada (IV) Arum, L. jFolia pedatifida; spadicis appendix longe acuminato-conoidea, nuda. (V) Dramnculm, Schott. 23 Trib. I. Oolocasiae, Engl. I. Colocasia, Scliott., Melet. h pg. 18, apud Engl., Monofjr.^, pg. 490! 1. Coluciísia Aii(icjiBOi*aiiBi, Schott., /. c; Engl., /. c, pg. 491! \Vk. et Lge., /. c, pg. 31! Pnrlat., /. c. U, pg. 255! Arum Colo- cnsiii, L., Sp. PI., pg. 13C8! Brot., /. c. 11, pg. 380! Hab. siibsponle íti Algarbiis ad riviilos 3Ioiichique (Brot.), praecipiie prope Caldas (Welw. ! Wk ). — %. Fl. Jiin. — Lusil. Colocasia, iidiame do Egypto. (i\ s.). Trlb. II. A.i"eao, Engl. II. Arisarum, Targ. Tozz., Ann. Mus. Flor. 11, pg. 617, apud Engl, /. c, pg. 560! 2. Aris&iriiiii viili^are, Targ. Tozz., /. c, pg. 266; Engl., /. c, pg. 561 ! Rchb., /. c. VU, fig. 7! Wk. et Lge., /. c, pg. 30! Parlat., /. c, pg. 23o! Bss., /. c, pg. 44! Arum Arisarum, L., /. c, pg. 1370! Brot., /. c, pg. 381! Gren. et Godr., /. c, pg. 331! Variat foliis immaculatis v. maculatis, majoribus v. minoribus; spatha plus minus nigricnnte; spadicis appendice plus minus exserla, apicem ver- sus leviter aut valde iiicrassata (^, Clusii, Schott.). Hab. in pinguibus, horlis, vineis, bumidiusculis, locis umbrosis et ad se- pes, ut videtur, praecipue in Lusitânia media. — 2(. Fl. Oct. ad Apr. — Lusil. Arisaro, capuz de fradinho, candeias, [v. v.). Beira liítoral: Buarcos (Goltz de Carvalho, Soe. Brot., n.° 159"!); Coim- bra e arredores (W. Lima, Soe. Brot., n.° 159!); Sanio António dos Oli- vaes (Moller, Fl. Lmit. Eocsic, n." 411!); Cerca de S. Bento (Moller!); prox. da Murtinheira (A. de Carvalho, n.° 839!). — Beira central: Oli- veira do Conde, Oliveirinha (Moller!); Bussaco (Loureiro!). — Beira meri- dional: Castello Branco, S. Martinho (R. da Cunha!). — Centro lilloral: Lisboa e arredores (Giilrào ! P. Coutinho !) ; Tapada d'Ajiida (R. da Cunha !) ; Serra de Monsanto (Wehv., n.° 1426! Daveau !) ; Cintra (Wehv.!); prox. a Cascaes, Caparide (P. Coutinho, n.** 74!). ^ Adolplio Engler — Araceac — in Alph. et C. De Candolle, Monographiae Phanero- gamarun — Parisiis, 1879. 24 III. Biarum, Scliolt., /. c, pg. 17, apud Engl., /. c, pg. 571! 3. Kiariiiii teiisBíroliiim. Scliott., /. c; Engl.,/. c, pg. 573! Rchb., /. c, fig. 6! Wk. et Lge., /. c, pg. 31! Farlat., /. c, |)g. 240! Bss., /. c, pg. 31! Arum tenuifolium, L., /. c, pg. 1370! Brot., /. c, pg. 382 in nota! Staminodiis subulato-coriicis infra et supra itinorescenliam masc. nume- rosis; spathae lamina intus atropnrpiirea tubo 5-8-pIo longiore; spadicis appendice spatham siiperante; loliis lineari-lanceolatis; catapbjllis suj)e- rioribus spathae tiibum saepe siiperanlibus. Hab. in siccis et ad sepes in Lusitânia media et in Algarbiis. — 2/. Fl. Jun, et Jul. (v. V.). Centro Ultoral: arredores de Cascaes, Alapraia, raro (P. Coutinho, n.° 75!); arredores de Lisboa, Serra de Monsanto (Daveau, n." 940!); Del- ias, pinhal próximo da Quinta do Papel (|{. da Cunha!). — Algarve: Sa- gres (Brot.); Viiia do Bispo (Welw., n.° 1427!); entre Villa do Bispo e Valle de Boi, raríssimo (Welw. !); Portimão (VVehv. !). IV. Arum, L. (emend), Gen. PI, n.° 1028! Spadicis appeiidix lulea spatliam circa Va acquans; folia, aulumno evoluía, lias- tato-sagiltata, lobis valde divaricatis, iiiim;u'ulata v. alho- v. nigro-inaculata; spatha^albo-flavescens A. italicum, Mill. Spatlia albo-flavescens intus purpureo-maculata p. pictmn. nob. Spadicis appendix violácea spatham circa Vz aequans; folia, post hycmem evo- luía, hastalo-sagitlata, lobis deflexis, immaculata v. nigro- v. purpureo-macu- lata; spalha viridi-ílava violáceo saepe sulTusa A. maculatum, L. 4. itriiiii ittilioiíiii, Mill., Dict , n."" 2; Engl., /. c. pg. 591! Rchb., /. c, íig. 11! Gren. et Godr., /. c, pg. 330! Parlat., /. c, pg. 244! Wk. et Lge., /. c, pg. 31! Bss., /. c, pg. 40! A. vulgare, [â. ita- licum, Brot., l. c, pg. 381! Variat foliis immaculatis v. alho- v. nigro-maculatis; auriculis latioribus V. angustioribus. ^. pictum, nob. — Spatha albo-ílavescente intus valde purpureo- maculata; spadicis appendicis parte clavata (lutea) quam sti- 25 pes patilo longiore. Variat foliis nigro- v. albo-maculatis v. immaculatis. Huh. a. in cultis, pingulbiis, hiimiíliiisciilis, iimbrosis et ad sepes, ut videtur, praecipue in Lusitânia media; 3- ''«rca Olysiponem ad lypum ad- niixtiim. — 2í. FL 3íart. ad»Jun. — Lnsit. Jaro ou pé de bezerro, [v. v.). a. — Beira littoral : Villa Nova de Gava, Arnellos [M. Ferreira!); Coim- bra, Coselhas (M. Ferreira !); Cidral (Moller, FL Lmil. Eocsic, n.° 412!). — Beira central: Oliveira do Conde (Moller!). — Beira meridional : Alpe- drinha, Orca (Galrão!); Castello Branco, S. Martinho, Ninho do Corvo (K. da Cunha!). — Centro littoral: Torres Novas, Casas Altas (R. da Cunha!); Lisboa e arredores (P. Coutinho, n.° 76!); Ameixieira, prox. do Lumiar (Daveau!); Telheiras (^Yel^v., u." 1429!); Tapada d'Ajuda (R. da Cunha! Daveau!); Cintra (Welw.!); arredores de Cascaes, Caparide (P. Couti- nho!).— Baixas do Guadiana: Beja, S. Pedro (R. da Cunha!). [i. pictum, nob. — Centro littoral: arredores de Lisboa, Tapada d'Ajuda (Wehv., n.** 1428!); prox. de Cascaes, Caparide (P. Coutinho, n.*" 77!). Nota. — Esta variedade ^ do A. ítalicum temol-a observado por várias vezes, 6 desde ha muito tempo, nos arredores de Cascaes ; encontrámos agora no herbario de Welwitsch um exemplar idêntico, das proximidades de Lisboa. É notável pela espalha fortemente maculada de vermelho-pur- pura, sobretudo na região inferior e central; o maior numero dos exem- plares que temos visto apresentam as folhas com pintas negras, mas alguns encontrámos com as folhas immaculadas; segundo as notas de Welwitsch, elle encontrou esta variedade com as folhas também maculadas de branco. 5. Ariiiu inaciilatiiin. L., /. c, pg. 1370! Engl., /. c, pg. 593! Rchb., /. c, fig. 8! Gren. et Godr., l c, pg. 330! Parlat., /. c, pg. 246! Wk. et Lge., /. c, pg. 31! Bss., /. c, pg. 39! A. vulgare, a. maculatum, Brot., /. c, pg. 381! Hab. praeserlim in Lusitânia boreali (Brot.). — 2/. FL Apr. et Majo. (n. V.). Nota. — Segundo o Prodromus Floroe Hiapanicae, esta espécie é abim- dante na Ilespanha septentrional e menos frequente nas provindas centraes e orientaes. Em Portugal está claramente indicada na Flora de Brotero, mas nem Welwitsch a encontrou nas suas herborisaçòes, nem tem appa- recido aos modernos collectores. Fica, pois, enumerada, pelas referencias da Flora Lusilanica. 26 V. Dracunculus, Schott., /. c, pg. \1, apud Engl., /. c.j pg. 601! 6. I>raeiiii<*iiliis Tiilg;ari!§», Schott., /. c; Engl., /. c, pg. 602! Parlat., /. c, pg. 250! Bss., /. c, pg. 43! Dracunculus polyphyllus, Bauh., apud llchb., /. c, fig. 12! Arum Dracunculus, L., /. c, pg. 1367! Brot., /. c, pg. 380! Gren. et Godr., /. c, pg. 329! Wk. el Lge., /. c, pg. 31! Hab. (an sponte v. subspoute?) in Transmontana prope Bragança (P. Coutinho, n." 78!), et in Algarbiis prope Tavira (WeKv.!); colitur etiam in hortis. — 2f. Fl. Mart. et Jun. — Lusil. Serpentina, serpentária, (y. v.). Nota. — Esta espécie ó própria da zona mediterrânea, e nada admira que exista espontânea em Portugal; devemos todavia notar que a sua pre- sença, como planta espontânea, niio está ainda suíhcientemente compro- vada. Brotero indica-a subspontanea runs provincias do sul; o dr. Wehvitsch escreveu junto á exsiccala acima referida — «in Algarb. hortorum vicinis prope Tavira legi, anne aulem reapse ibidem indigenum sit aííirmare non audeo» — . O nosso exemplar de Bragança tem uma curiosa historia: ap- pareceu, nào muito longe da cidade, junto de um povoado, onde causava a admiração e quasi que o terror dos numerosos visitantes que acudiam para o ver: o que parece demonstrar que a planta não é commum na localidade, quer espontânea, quer cultivada ; com eííeito, mais nenhum exemplar alli vimos, nem nos consta (pie teidia apparecido. Este exemplar transmontano é de muito maior porte que o de Welwitsch. Fam. 4. LEMNACEAE, Endl. Clavis (jeuerum : 1 [Spiculae, spallia involutae, e margine frondis erunipentes, floribus duobus niasc. cum fem. uno ; írons i-polyrrhiza 2 |Spiculae, spatha carentes, e dorso frondis crumpenles, flore uno masc. altero fem.; frons radicula destituía (Ill) Wolfpa, Hork. [Frons polyrrhiza; antherarum locelli coUaterales longitudinaliter dehiseentes. (I) Spirodela, Schleid. 2 ■ jFrons mononliiza; antherarum locelli superpositi Iransverse dehiseentes. (II) Lemna, L. 27 I. Spirodela, Schleid., Linn. Xlll, pg. 391, apud Hegelm., Die Lemn. ^ pg. 1471 1. S|)ii'Oflcla iiolyrrliixH, Schleid., l c, pg. 392; Hegelm., /. c, pg. 151! Parlat., /. c. IH, pg. 673! Hss., /. c, pg. 30! Lemna po- lyrrhizn, L., Sp. PI, pg. 1377! Gren. et Godr., /. c, pg. 327! Rchb., /. c. Vn, fig. 17! Frondibus magnis, obovalibus v. snborbicnlaribus, subtus rufescenlibus. Hah. in aqiiis stagnaiitibus v. lente Iluentibus. — 0. Fl. Mart. ad Sept. [v. s.). Beira Ultoral : Coimbra, valia de Coselhas (Moller!); Montemór-o- Velho (M. Ferreira!). — Centro Udorah Yilla Nova (Welw.!). — Alemtejo lillo- ral: Apostiça (Welw., n.° 1123!); lagoa d'Albiifeira (Welw.!).— fíaixas do Sorraia: margens do Sorraia, prox. a Coruche (Daveau!). II. Lemna, L. {emend.), Gen. PI., n.° 1038! IFrons (obovata) superne convexiuseula subtus valde convexa, spongioso-inflata, crassa, majuscula; fructus 2-7-spermus L. gibba, L. Frons utrinque plana ; fructus monospermus 2 [Frondes crassae, obovales v. oblongo-obovatae (non stipitatae), 3-4 adnatae, par- \ vulae. Planta natans L. minor, L. 2 /Frondes membranaceae, oblongo-lanceolatae demum longe stipitatae, 3 cruciatini ( conjugatae. Planta primuni submersa, ílorendi tenipore natans. L. trisulca, L. Sect. I. Telmatophace (Schleid.), Hegeltii., /. c, pg. 145! 2. Litifolia^ L., /. c, pg. 1377! Brot., /. c, pg. 69! Rchb., /. c, fig. 745! Gren. et Godr., /. c, pg. 334! Wk. et Lge., /. c, pg. 32! Parlat., /. c, pg. 265! Bss., /. c, pg. 49! Variat foliis, typice angustis, saepe lutioribus. 3â Hab. in stagnis, ut videtur, praecipue Lusilaniae mediae et australis. — 2/. Fl. Majo ad Aug. — Lusil. Tabúa estieila. (v. v). Beira liUoral: Coimbra, Ademia (Moller, FJ. Liml. Exsic, n." 1134!); Pombal (Moller!). — Beira meridional: Castello Branco, rio Ponsul (R. da Cunha!); Villa Velha, ribeira d'Asafal (K. da Cunha!). — Cenlro liUoral: leziria d'Azambuja, valia Grande (11. da Cunha!); arredores de Lisboa (P. Coutinho, n.° 81 !); praia das Maças (Moller!); |)rox. a Cascaes, S. Julião (Welw., n." 1403!); ribeiro de Caparide (P. Coutinho, n.° SOl). — Alem- lejo liUoral: Trafaria (Daveau!); Alcácer, Pinheiro (l)aveau!). — Algarve: prox. a Silves (Wilw., n." 1404!); Faro (Guimarães!^ Nota. — Esta espécie e a anterior nào se podem distinguir só pela lar- gura das folhas e grossura das espigas femininas. Embora, como os nomes especificos o indicam, a primeira tenha as folhas typicamente mais largas do que a segunda, apparecem todavia exemplares em que a T. latifolia tem as folhas mais estreitas do que a T. anguslifolia. l)o mesmo modo, a espiga feminina, que na primeira d'estas espécies é typicamente mais grossa do que na segunda, pôde encontrar-se mais delgada, sobretudo quando tem o desenvolvimento ainda incompleto. Fam. 6. CYPERACEAE, Juss. Veja-se a revisão feita pelo sr. Daveau (m BoL Soe. Brot. IX, pg. 58 e seg.). Fam. 7. GRAMINEAE, Juss. Esta família eslcá sendo presentemente revista, em Coimbra^ pelo sr. dr. Júlio Hen- riques. Oído II. JUXCINEAE (t^'lores perigonio duplo sepaloideo et ovário supero). Fam. 8. PALMAE, L. Cla\is (jeiíeruni : Spadices spalhls â-4 eincti; flores polygamo-dioici ; stamnia 6-9; ovaria 3; bacca 3-1-spernia; frondes palmato-multiíidae.. (I) Chamaerops, L. Spadices spatha simplici eincti; flores dioici; stamina 6; ovaria 3 quorum unum solum maturescit; drupa nionosperma; frondes pinnatae .... (11) Phoenix, L. 33 I. Chamaerops, L., Gm. PI, n.*" 1219! 1. <'8iniiis)or«»gi@ hiistiiliíi. L., Sp. PI., pg. 1657! Brot., /. c. 1, pg. 605! Parlai., /. c. 11, pg. 276! Wk. et Lge., /. c, pg. 221 í Bss. /. c, pg. 46! Planta siibacaulis, trunco ad 1 m. iisque raro, ad hominis altitudinem rarissime. Hah. sponte in Algarhiis (Brot., Welw., n.° 1406! Daveau! Guima- rães!) uhi frequentíssima; in Transtagana rara: inter Serra d'Arrabida et S. Luiz, valle d'Alcube (Moller! Daveau !j. — O- /^/. Apr. et Majo. — Lusii. Palmeira das vassoiras {y. s. et v. cult,). II. Phoenix, L., Geií. PI., u.° 1224! 2. l*hooBt§:«. ihioliãiáera. L., /. c, pg. 1658! Brot., l. c, pg. 594! Wk. et Lge., /. c, pg. 222! íiss., /. c, pg. 17! Colilur in lio; lis in lota fere Lusitânia, maxime australiori. — Arbor elata. — Fl. Majo et Jun. — Lusil. Tamareira (y. v.). Nota. — CuUivam-se hoje em Portugal muitas outras espécies de Pal- meiras, de inlroducçào muito mais recente, como a Pli. Canariensis, Ph. reclinala, diversos Cocos, Conjpha aiislralis, Washinglonia filifera, etc. Fam. 9. JUNCAGINACEAE, Rich. I. TrigiocMn, L., Gen. PI, n.° 433! 1 Fruclns e carpidiis G a(3qurilil)us omniíjus fertilibus compositi, ovati, 4 mm. longi; raeemiis slriclus, elongatus, densillorus; rhizoma obliquum, non stoloniferum; fuliuruiu veluílioi um vagiiiis subcarnosis involutum Tv. maritima, L. iFníclus e carpidiis 6 inaequalibus, 3 fertilibus 3 allernis nerviformibus, compo- siti 2 .Fruclus basi attenuati, subclavali, 6 mm. longi, rachi adpressi; rhizoma breve l sloluniforum Tr. patustris, L. Fruclus ápice altonunti, oblongo- lineares,, 7-10 min. longi, |ialuli; rhizoma plus minus luberosum, loliorum vetusliorum vaginis denique librosis arde ample- ctalum Tr. bulbosa, L. 3 XY 3i 1. Ti*igIocliÍEi iiiariiiiiia, L., Sp. PI., pg. 483! Brot., l. c. ], pg. 600! Rchb., /. c. VII, fig. 92-93! Mirli., Monogr. \ pg. lOS! Greií. et Godr., /. c, pg. 310! Purlat., /. c. Ill, pg. 610! Wk. et Lge., /. c, pg. 158! Hab, in paludosis maritimis Liisilaiiiae borealis. — 2/. FL Majo et Jun. [v. s.). Alemdouro Ultoral: Caminha, nas marinhas; praia do Carreço, Lanhei- las, Murraceira, Vilhi Nova da Cerveira, Insiia da Biicga, praia d'Ancora (R. da Cunha !). — Beira liltorol: prox. d'Aveiro (Hrot., Welw., n." 1309 !) ; cosia de S. Jacinlho (E. de Mesquita!); Figueira da Foz, Gaihi (l)aveau, n." 1364! Loureiro! M. Ferreira, Fl. Lusil. Exsic, n.° 1324!); Buarcos (Gollz de Carvalho!). 2. 'I'rig;l»eliiii g»ifilsB!«ti*Í!§. L. [ejccl. var. ^.), l. c, pg. 482! Rchb., /. c, fig. 90-91! Mich., /. c, pg. 98! Gren. et Godr.. /. c, pg. 309! Parlat., /. c, pg. 612! Wk. et Lge., /. c, pg. 157! Bss., /. c, pg. 13! Magnier, Fl. Selecl. Exsic, n.' 2061! Hab. in salinis j)rope Caminha (IL da Cunha!). — 2í. Fruciif. Jun. {v. s.). 3. Tri^!<»eltiii liiiMiOJiin, L., MaiU. II, pg. 226, apud IMich., /. c, pg. 99! T. paliislris, '^. L., Sp. IH , pg. 483! T. palustris, Brot., /. c, pg. 600! T. Barrelieri, Lois, /'/. GalL, ed. 1, pg. 725 et ed. 2, vol. 1, pg. 264; Gren. et Godr., /. c, pg. 310! Rchh., /. c, fig. 9\ b! Parlat., /. c, pg. 615! Wk. et Lge., /. c, |)g. 157! Bss., /. c , pg. 13! Hab. in arenosis hiimidis marilimis v. subsalsis. — 2(.. Fl. Mart. ad Jun. (y. s.). Alemdouro lilloral: arredores do Porlo. Bouças, marirdias de Mallosi- nhos (G. Sampaio, Fl. IaisíI. Eãsic, u" 13*23!). — lieira meridioiíaí: Villa Velha de Rodào, Fonte das Virliides (IL da Cuidia!). — Alemlejo lilíoral: Trafaria (Daveau, n.° 1848! Soe. Ural., n." 1185!); Coina (WeKv, prox. de Setúbal (Brot.). * Marco Micheli — AUsmacoac, Bu(nmacrnc cl Jimrrifjinoae — in Aljih. et C. do Can- dolle — Monograpliiae Phanerocjumurum. — ParisiiS; 1881 . 35 Fam. 10. JUNCACEAE, Bartling. Veja-se a revisão f|nc publicámos no Boi. da Soe. Brot. VIU, pg. 72, e a nota pu- blicada no vol. IX, pg. Tóo. Ordo III. LILINEAE (Flores ovário supero et perigonio duplo, phyllis onínibus v. saltem interioribus petaloideis). Fam. II. ALISMACEAE, Btli. et Ilook. Clavis generum: Carpidia matura indeliiscontia (monopperma), v. basi circumscissa (2-oligosper- , uia) ; fulioruni liuibus |)lus minus lalus (Trib. I. Alumeae, Btb. et Hook.). . 2 1 |Car|iidia matura sutura vcntrali dchisccntia, polysperma (Trib. II. Butomeae, Bth. et Huok.), 6 verticillaia, ventre vix coalita, stylo persistente rostrata; folia li- nearia. triquetra; slamina 9; tlores hermapbrodili, pseudo-umbellati. (V) Butomus, L. 2 Carpidia in receptaculum planam 1-seriatim verticillata; stamina 6; flores herma- phroditi 3 Carpidia (monosperma) in receptaculum convexuni irregulariter pluriseriatim ca- \ pitata : stamina 6-3U v. plura ! 4 Caipidia numerosa, monosperma, libra, lateraliter valde compressa, dorso 2-cos- laia. a|)ice n^tundata, stylo deciíluo, indebiscenlia; flores cymoso-verticillati in pauiculam ramosam pyramidalem dispositi (I) Alisma, U jCarpidia 6 8, S-poiysiiernia, basi leviter coalita, stylo persistente rostrata, demum steilalu-patentia basi circumscis,'^a; flores pseudo-umbellati v. in verticillos pau- cos eliam dispo.>-iti (II) Damasonium, Juss, Flores hermaphroditi staminibus 6, I-2-pseudo-umbellati v. fasciculati ; carpidia l vix couipiessa, 4 o-coslata, stylo aristaia, in fructum ecliinatum congésta; folia I baud sagitlala (III) Erhinodorus, L. Richard. jFlorcs monoiri, in racemuui ;5-verticillali, masc. staminibus numerosis; carpidia I lata,, valde comiiressíi, ecostata, utrinque alata (in sp. nostra), in receptaculum \ niaguum coníerta; folia sagittata (IV) Sagitlaria, h» 36 Trib. I. A-lismeae, Bth. et Ilook., /. c, pg. 1004! I. Alisma, L. (pro parle), Geií. PI, ii.° 4G0! 1. Afisiiia ■'^laiit^a^o, L., Sp. PL, pp;. 486! Brof., /. c. I, pg. 606! Mich., in DG. Monogr. Pliaiicrcg., pg. 32! Rclib., /. c. VIL fig. 100! Gren. et Godr., /. c, pg. 104! \Vk. et Lge., /. c , pg. 158! Par- lai., /. c. Ifl, pg. .^94! Bss., /. c, pg. 9! a. lalifaJium, Gren., m Gren. et Godr., /. c! F^olionim limbo ovalo V. ovato-lanceolalo basi cordato v. rotunduto, ápice pliis mi- nusve acuminato. p. lanceolalum, Gren., /. c! Folionim limbo lanccolalo v. lanceo- lato-lineari ulriíKpie atleniiato. Inter bas formas duas extremas, formas gradatas obser\abimiis. Hab. in fossis, j)aludosis, stagiiantibns et ad íliivionim ripas, a. et 3. per lotam fere Lusitaniam. — 2(. l'l. Majo ad Sepl. — Lusil. Tancbagem d'agua [v. v.). a. latifoJium, Gren. — Aknuhiuro J/UoraJ : Yiila Nova da Cerveira, Insna da Buega (R. da Cunlia!); Ganfei, maig- ns do ribeiro (l\. da Cunba.'); Valladares, Insua de I). Tbomazia, Velinha {\\. da Cutdia!); Ancora, mar- gens do ribeiro (U. da Cniiba!); Espozende ;S((jii('iia !). — licira (raswon- íana: Villar Formoso, ribeiro dos Torrões (K. da Cindia!). — Jieira lilto- ral: Albergaria (lAlolit-r!); Buarcos (A. de Carvalbo, n.'' 763! Moller!); Coimbra, valias do Fadrào (Moller, Fl. ÍAisil. PJjsic , n.° 1016!); Pombal (Moller!); Vermoil (Mtller!); praia da Vieira (B. Gomes, S(>c. Prol., n." 177!); praia da Na/arclb (Padrào!). — Peira meridional: Co\ilbà, ribeiro de S. Domingos (B. da (]nnlia ! ; Castello Branco, ribeiro da L>ra (B da Cuidia!). — Cenlro lilloraJ : Le/.iria (rAzambuja, Valia Velba [\{. da Cunba!) ; arredores de Lisboa, prox. da Po\oa e de Loires (Welw , n." 1312!); rio da Rabicba (B. da Cuidia !) ; Ajuda (Wehv. !). — Áltmujo iilloral: Barroca d'Alva (P. Coutiidio, n." 291!); Arrcntella, rio Judeu (H. da Cunba!); Odemira (Gonçalo Sampaio!). — Baixas do Guadiana: Beja, ribeira dos Frades (B. da Cunba!). — Algarve: Faro (Moller! Guimarães!). fi. lanceolalum, Gren. — Akmdouro Iransmoiilano : arredoies de Miranda do Douro, Albenor (Mariz! . — Peira litloral: Coimbra e arredores. Cboií- pal (Moller!); paul de S. Fagundo (M. Ferreira!); Monlemór-o- Velho (M. i^erreira!). — Cenlro Iilloral: Almeirim, lagoa da Praia (U. da Cunba !j; 37 Loziria d'Az;inil)iija, V;il!;i do Mniirhão (R. da Cimlia'); lagôn d'Obidos (Daveaii!); Villa Nova da H;iitdia (Wclw., n." 131 I!); prox. a Cascaes, margens do ribeiro de Caparide [V. Coutinho, u.° 292!). — IJaixas do Sor- raiii: niarjícns do Sorraia, prox. de Coruclie (Davean!). — Alemlejo lillo- ral : Trafaria (I)aveaii!); Barreiro (R. da Cunha!); Arrentelhi, margens do rio Judeu (herh. (\i\ Univ.! R. da Cunha!). — Baixas do Guadiana: Reja (R. da Cuidia !). II. Damasonium, Jiiss., Gen. PI, pg. 46, apiid Mich., l. c, pg. 41! (]ar|)i(lia S-spcrinn, 8-10 min. longa, cosfata. psoudounibellata raro in verlieillos paucDS <'(i,ini (lis|i(»sila, longe |ietlicfllata (ijediccllis 30-40 mm.); folioruiu lim- ijii» basi rotiuiilaliis v. Icviter cordatas [adliuc in Lusit. non observatum). D. stcllatum, Delech. Carpidia vaMe eostaía, psemln-umbidlata et in verlicillos piares etiain dispo- sita, pedieellis denmni crassis Lrevibus (10-20 mm.) . . [i Bourgaei, Coss. Carpidia poiyspeinia (scminibns minimis. 8-!0 et plariljas). 10-15 mm. longa, vix Cdslata, psendo-umbellala v. raro âandjeiiata, longe pediceliala (pedicellis 20- 40 mm.); fuliuram limbus basi plus minas atlenaatus. D. polyspermum, Coss. 2. §laiíBifi.«»4:!iaÍBigat iiiteiEatiBiii, Delechamp, Ilist. 1, pg. 1058; IMieh., /. c, pg. 42! Gren. et Godr., /. c, pg. 167! Wk. et Lge., /. c, pg. l.oO! i*arhit., /. c, pg. 601! Alisrna Damasonium, L., /. c, pg. 486! Planta in lli.^ipania (pi;un x. sialura minore, sed apud nos saepe robusta ad 40 et 45 em. alta! Inlermediis ad typum transi! ! 3. Bounfaei, Coss. [pro sp.), Noles sur que! (pies pi. ^ pg. 47! Bour- geau, Pi d'Esp. et de Porl. (1853)! \^"k. et Lge., /. c, pg. 159! Rss., /. c, pg. 10! D. steHatum, ^. compactum, Mich., /. c, pg. 42! Alisma Damasonium, Brot., /. c, pg. 606! Da- masonium slellatum, Wehv. [pro máxima parte) in herh.l UaL. 3. in Tossis, slagnis, et ad fluviorum ripas in Lusitânia central!. — 71. l'l. Jun. et Jul. (xY. s.). fícira Ulloral : prox. a C()ind)ra (Brot ), margens do Mondego (Welw. !); Montemór-o-Veliio (M. Ferreira!;; paul de Foja (Moller!). — h eira cen- tral: entre Santa Eidalia e Ereira (M. Ferreira!). — Centro littoral: Le- * ('osson — Xotes sur qurlqncíí plantes nowclles, critiípies ou raves du Midi de l'Es- pague. — l*aiis. 38 ziria d'Azambiija (Daveau! R. da Cunha!); Villa Nova da Rainha, Friellas, Sacavém (Welw., n.'' 1315!). 3. l>aiiia!^oitiiiaBi |ioly!S|»4.^i*aiitiaii. Coss., /. c, pg. 47! Mich., l. c, pg. 43 ! \Vk. et Lge., /. c, pg. 159 ! Boiírgeati, PI d'Esp. et de Porl. exsic. ann. ^855! Magnier, Fl. Select. Exsic, n." 1299! Damasoniuníi stcl- latum, Welw. [pro parle), in herb.! Planta apud nos robusta, 15-25 cm. alta! Hah. ut videtur non frequens ad Mundae ripas (Welw.!). — 21. Fr. Aug. (v. s.). III. Echinodorus, L. C. Richard, Mcm. Mus. I, pg. 365, apud Mich., /. c, pg. 44! Flores 1-2-pseudo-umbellati, magni, pedieellis post anlhesin ereclis; carpidiapor- multa^ dorso 3- ventre 2-coslata; folia longe petioiata, limbo anguste lanceolato V. lineari-lanceolato, utrinque aculo. Scapi erecli, simplires; folia omnia radl- calia E. nnumcnloides (L), Engelm. Seapi ccntrales breves erecti, exteriores autem repentes ad nodos radicantes, foliosii et fleiiferi [i repnis (Lani.), Mich. Flores panei (1-3), parvi, pedieellis post anthesin arcnatis; car|iidia 7-16, coslis 2 lateralibus (nec 3 dorsalibus) et 2 venlralibiis; iolioruiii liinbus ellipticns, obtusus V. emarginatus, petiolo saepissinie mnltoties brevior; seapi prosiiati ad nodos radicantes E. alpestns (Coss.), Mich. 4. Ecliiuofloriis i*aitiBifi(*Bal»iflcs (L.), Engelm., m Asch., Fl. Brand. 1, pg. 651; Mich., /. c, pg. 46! Bss., /. c, pg. 10! Alisma ranunculoides, L., l. c, pg. 487! Brol., /. c, pg. 607! Gren. et Godr., l. c, pg. 166! Hchb., /. c, (ig. 97! Wk. et Lge., /. c, pg. 158! Ral- dellia ranunculoides, Parlat., /. c, pg. 596! Vix varietas, et polius forma deleclu aqtiae prostrata et radicans. Va- riant a. et p. petalis roseis v. albidis, foliis lalioribus v. angnsliorihus, sta- tura sat diversa. p. repens (Lam.), Mich., /. d Alisma repens, Lam., E)ic. II, pg. 515; Jirot., /. c, pg. 607! Hab. in aquosis, stagnis, paludosis, iiiuiidalis, ad lluviorum ripas, a. et p. per totam fere Lusitaniam. — 2í. Fl. Majo ad Aug. [v. v.). a. — Alemdouro Iransmonlano : arredores de Miranda do Douro, Duas Egrejas (Mariz!). — Alemdouro Ulloral: praia d'Ancora, na ribeira (R. da Cunha!); Cabeceiras de Basto (Henriques!). — lieira Iransmonlana: Villar 39 Formoso, lameiros do Vallc de Percevejo (herb. da Univ.!). — Beira cert" trai: enire Celorico e Fornos (lierb. da Univ.!); margens do Dào (herb. da Univ. !\ — lifira lilloral: prox. a Coimbra (Hrot.); Montemór-o-Velbo (M. Terreira!); Loiírieal (Moller!;; l'omb;d í3Ioller!i. — Beira meridional: Finidão. margens da ribeira (R. d;i Cunha!). — Centro lilloral: Entronca- meiílo (U. da Cindia!); prox. de Villa Nova (Welw. !); prox. d'Azambnja (Welw., n." l.Sl.'^! I)a\eini!). — Alemlejo lilloral: Serra d'Arrabida, pro- ximid.ides do Calliariz (Welw.!). — Baixas do Guadiana: Cazevel, entre Cazevel e Massagana (JMoller!); Beja, ribeira do Queroal (R. da Cunha!); prox. de Castro Verde, margens de Maria Delgada, entre Castro Verde e Carregueiro (Daveau !j ; enlre Ouriíjue e Carvão (J)aveaii!). 'fi. repens, Mkh. — Alemdouro Irausnwnlaiio : Regoa, margens do Corgo (R. de Moraes, Soe. BroL, n.° 51!). — Alemdouro lilloral: Kspozende (Se- queira!); prox. do Tâmega (f Ieiiri(|ues !). — Beira Iransmonlana: Villar Formoso, ribeira do Moirdio Novo (l{. da Ciirdia!). — Beira lilloral: Aveiro e arredores (^lít'rui(]ues !) ; areiaes da Cafiuiha (Fg. de Mesquita!); entre Vacariça e a .Meiilhada [A. de Carvalho, n.° 7(5!); prox. de Coimbra (Brot ) ; lagoa das Febres A. de Carvalho, n.° 7o!,; paul d'Arzilla (R. da Cuidia! ; paul de Foja (Loureiro! Moller!); Piídial do Urso, Juncai Gordo (Loureiío !>. — lk'ira 7neridit>nal : Serra da Pampilhosa (Henriques!); Cas- lello liranco, ribeiro da Lyra (R. da Cutdia !). — Centro lilloral: Lezíria d'Azambuja, Al(|ui'i(!rio (R. da Curdia !) ; Villa No\a (Wehv. !) ; prox. de Frielas e de Sacavém (^^'el^v , n." 1314!); prox. de Cascaes, Caparide (P. Coutinho, n." 2\)3l) —-Baixas do Sorraia: margens do Sorraia, prox. a Coruche Daveau!). — Alemlejo lilloral: entre Alcochete e o Samouco (P. Coutiidio, n." 294!); Pinheiro, no arrozal (R. da Cunhal); Arrentella, rio Judeu (R. da Cunha!); Seira d'Arrabida (Welw.!). 5. l<'c*liiiso al|ftiv%lrí.«í fCoss.), Mich., l. c., pg. 47! Alisma alpeslris, Coss., lUdl. Soe. Boi. Fr. II (1864), pg. 333; Wk., Suppl. pg. 40! Bourgeau, IH. d'Esp. (1864], n.° 1726! [exsic. a cjua sp. descripla est). Planta lypice parva, 4-5 cm. alta, stolonifera, loliis prostratis; sed apud nos saepe elata, et iii aquis profundioribus submersa foliis natantibus habitu quasi similis Elismae nalanii. Hal). in uliginosis et ad Ihniorum ripas regionis montanae, saepe ter- reslris, saepe in aquis submersa foliis natantibus. — 71. Fl. Apr. ad Aug. (v. s.). Alemdouro Iransmonlano : arredores de Miranda do Douro, lífanes (Ma- riz!). — Alewdouro lilloral: V.ilença, margens do IMinho (R. da Cunha!) Caminha, nas marinhas (R. da Cuniia!); Arào, na ribeira (R. da Cunha!) .Montalegre, Villa da Ponte (Moller!); Cabeceiras de Basto (Henriques!) 40 Povoa de Lanhoso (G. Sampaio, Soe. fírot., n.° 1 529 !) ; Barcellos, Bouça do Monteiro, Bouça da IMariiota (K. da Cunha!]; Vizella e proximidades (Henriques! Velloso d'Araujo!); Tamcj;;) (IJiMiriíjiies !). ^ — Beira Iraiismoji- tana: Villar Formoso, ribeira do Moinho Novo íU. da Cunha!}. — Beira central: Celorico, margens do Mondego (R. (hi Cuidia!); Ponte da Mur- cella, Moira Morta (herb. da Univ.Ij; prox. de Cannas de Senliorim, ri- beira de Santa Comba (Molier!). — Beira lilloral: Vacariça (A. de Car- valho, n.° 766!). — Aho Alemtejo: Portalegre, ribeira de Niza (R. da Cunha !). IV. Sagittaria, L., Gm. PI, n.° 10071 6. ^agiilarlti sa^^iKíieiblirt, L., Sp. PI, pg. 1410! Brot., l. c. II, pg. 379! Rchb., /. c, fig. 94! Grcn. et Codr., /. c, pg. 167! Wk. et Lge., /. c, pg. 159! Pariut., /. c, j)g. 605! Bss., /. c, pg. 11! ^flch., /. c, pg. 66! Hah. in aquis stagnantibus v. lente íluentibus regionis inferioris Lusila- niae borealis. — 21. FL Jun. et Jul. (v. s.). Alemdouro lilloral: Darque, margens do rio Lima (R. da Cunh.i !). — Beira lilloral: Mira, nas lagoas {M. Ferreira!); Coimbra e arredores (Brot.); Choupal (Molier!); Ponte da Cidreira (A. de Carvalho, n." 767!); paul de S. Fagundo (Molier, Fl. Liisit. Exsic, n.'' 1017!); Monlemór-o- Velho e proximidades (Mendes Pinheiro, Soe. liruL, n." 1530! Wehv.!); paul de Foja (Loureiro! Molier!). Trlb. II. iBntoni-eae, Blh. et Hook., /. cl V. Butomus, L., Gen. PL, n.° 507 ! 7. Riitoiíiiijií iiiiilieBUitiiN. L., Sp. PL, pg. 532! Brot., /. c. II, pg. 53! Rchb., /. c., fig. 103! Gren. et Godr. /. c, pg. 168! Wk. et Lge., /. c, pg. 160! Parlat., /. c, pg. 589! Bss., /. c, pg. 12! Mich., l. c, pg. 85 ! Hab. in fossis et stagnantibus ut videtur regionis inferioris Lusitaniae mediae. — 2í. Fl. Jul. ad Sept. [v. s.). Beira liUoral: prox. do Domo (Brol.); Coimbra e arredores (Brot.); margens do Mondego (Wehv.! R. da Cunha!); Cidreira (M. Ferreira!); Montemór-o-Velho (AL Ferreira! A. de Carvalho, n.° 7(58!); ariedores da Figueira, Quinta de Foja (M. Ferreira!). — Cenlro lilloral: Santarém, 41 Cães da Ribeira, valia das Eiras (U. elNV.I). Fam. 12. COLCHICACEAE, DC. ' Clavis (jenerum : 'Plantae bulbosao, caule brovissimo v. subnullo, floribus solilariis v. fasciculatis; l j)erigoniuin fiigax. |ib\ilis longo unguiculatis, unguibus blieris v. in tubum con- ) nalis : stvli 3, ioimissimi, libcri (Trib. I. Colchiceae, N. ab E.) 2 i < ' ' ^ Í Plantae rbizomalosae, caule erecto Coliato, lloiibus raccniosis v. subs|iicati.s; peri- goniuin persisten.s, pliyllis nnn v. brevissiine unguiculatis, liberis: styli 3, l)re- ves, liberi v. connaii (Trib. II. Veralreae, N. ab \í.) 3 2 [Perisoiiii iibylla unguibus liberis; staniina supra unguem inserta, anlheris linea- ribus ert-ciis T (1) Mevendera, Kam. IPerigonii pbylla unguibus in tubum connalis; slauiina fauci inserta, anlherls dor- sifixis ". (11) Colchicum, L. (Filamenta filiforniia, elabra ; antberae sub^lubosae ; stvli liberi. (III) Vcratnan, L. jFilanienta subulata, barbata; anlberae liurares; styli adiiati. (IV) Narthechim, Miilir. Trib. I. Oolcliiceae. N. ab E., apudWk. et Lge., /. c, pg. 192! I. Merendera, Ram., Btdl. Soe Phil., n.° 43, apud Bth. et Hook., /. c, pg. 822! 1. lBt»i*eiiloliíeiiiii aiitiiiiiiialcN L., Sp. PI, pg. 483! Kunlh, /. c. IV, pg. 140! Koch. /. c, pg. 723! Wk. et Lge., /. c, pg. 194! Rchb., /. c. X, fig. 249-251! Gren. et Godr., /. c, pg. 170! Parlat., /. c. Ill, pg. 179! Exsic. piara Europ. in hcrb. Svhul. Pohjl. cl Univ. Conimb. deposita! C. multillorum, Brot., FL Liisil. 1, pg. S97 ! Staminibus interioribus paulo ahius insertis; stjlis ápice curvato-un- cinatis stamina excedcntibus. Variai stutura majore aut minore (planta ilorifera apud nos circa 1,5-3 dm.); perigonii tubo limbum subtriplo-sex- tuplo superante; foliis late lanceolalis (ad 4 cm. usque lai is) v. angustiori- bus sublinearibus (1,5-1 cm.). Forma tubo longiore et Ibliis angustioribus C. mulliflorum, Brot., consliluit. Hab. in pralis, pascuis subhumidis et ad sepes, ut videlur non frequens, in Transmontana et Beira. — 71- F^- Aug ad Oct.; cum fruct. Jun. et Jul. — Luúl. Colchico. [y. v.). Alemdouro Iraiismonlano : Bragança (P." F. Vaz!); Cabeço de S. Bar- tholomeu (P. Coutinho, n." 360!); Serra de Bebordàos, nos lameiros (iM. Ferreira!). — Beira central: entre o Bussaco e a Pampilhosa (!\1. Fer- reira!); Villarinho (M. Ferreira!). — Beira liltoral : Coimbra, IMalta da Baleia (M. Ferreira!). — Jicira meridional: Alcaide, Barroca do Chorão (R. da Cunha!); Lagarteira (B. da Cimha !}. Nota. — As plantas acima indicadas sem duvida |)ertenccm ao C. nudli- jlorum, Brot., em \isla da diagnose da Flora Liisita)iica (i óo habitat n\)on- tado. Este C. mídii/lorum, na nossa opinião, não se pôde separar do C. aulumnale, L., nem mesmo como variedade. Embora Parlalore e outros u botânicos descrevam o C. auhnmmh com o tubo três vezes mnior do que o limbo do periiiiillio, as longas propor^^òes do lubo de muitas das plantas portiigiiezas er)train pci fcilanieiilo nas diagnoses que da mesma espécie apresentam Kuiilii, Kucli., etc. (tubo 0-6 vezes maior que o limbo); as dimensões, por >ezes elevadas, das [ilantas portuguezas também nào sào para estranhar, pois (jue nos herbarios europeus da Universidade de Coim- bra e da Escola Poljtechnica existem vários exemplares, de diversos pon- tos, com as llores egualmente grandes; por ultimo, a menor largura das folhas parece-nos um mero accidente, e os dois exemplares com folhas que vimos da Serra da Estrella, se um tem as folhas estreitas, o outro apre- senta-as tão largas como no typo (4 cm.). 3. C'4»lchi<'68Bai liB^iíaBíi«*agiii, Brot., Phijt. Liisit. II, pg. 211, tab. 173-174! C. Bivonae, 13ss., Vuy. Boi. II, pg. 021 ! et Lge., m Wk.. et Lge., /. c, pg. 194 [non Guss.!). Variat stalura majore aut minore (planta llorifera 3-2 dm. alta); florum numero; perigonii colore plus róseo v. plus albicante, magis minusve tesse- lato; |)lijllis latioribus v. angustioribus; fobis typice latis (ad 3,5 cm. us- que), raro anguslis (1 cm. et angustioribus). Hub. in collibus incullis et saxosis in Exlremadura et Transtagana. — 71. Fl. Sept. ad Nov. (v. t\). Centro Ulloral: Torres Vedras, Quinta do líespanhol (J. Perestrello!); arredores de Cascaes, Caparide (P. Coutiniio, n.** 3G1! Soe. Brot., n.° 895!); Cintra (Welvv.!); Lisboa e arredores (Galrào!); Alcântara (Brot., P. Coutinho, n.° 362.); Tapada d'Ajuda (^Yel^v. !); Monsanto (VVelw., n." 1332! B. da Cunha! Moller!. ; Pimenteira (Daveau!); Loires (Welw.!). — Alemlejo Ulloral: Alcochete (P. Coutinho!). Nota. — Foi Boissier [Voy. Boi. in Esp. 11, pg. 621!) quem primeiro considerou o C. JusHanicum, Brot., como synonymo do C. Bivonae, Guss.; o sr. Lange, no Prodr. Fl. Hisp., seguiu depois a mesma opinião. Mas já Parlatore, na sua Flora Italiana, ao descrever o C. Bivonae, Guss., põe muito em duvida esta aproximação, e diz — «il C. lusilanicuw, Brot., rife- rilo da Boissier come sinonimo dei suo (J. Bivonae, mi pare una specie distinta, stando alia figura e alia descrizione data de Brotero nella sua Plnjlographia Lusilanica II, pg. 121 [sic], tab. 173-174, principalmente per il lunnero maggiore dei fiori e per la foglie e le cassule di forma di- versa» — . Não pudemos observar plantas italianas: mas, estudando a diagnose de Parlatore, ak'm das differenças apontadas (3-13 llores na nossa planta, e pyo 1-Ç; f, oblongo-lanceoladas, e nào lanceolado-lineares; capsulas obo- 48 vadas attenuadas na base, e não oblongas), notámos que o C. lusitanicum tem as antheras amarellas (e não purpiireas, como o C. Bivonae), e apre- senta capsulas numerosas, emipianio a espécie italiana (em a capsula soli- tária. Por todos estes caracteres distinclivos, acreditamos que o C. lusila- nicum é uma boa espécie, pro[»ria á |)eiiinsula liispanica. I)ii planta íigurada por Ueiclienbacli (/. c, (ig. 952!) sob o nome de C. Bivonae, é decerto a nossa bem dislincta. Trib. II. A^oi-ati-eae, N. ab E., apud Wk. et Lge., /. c, pg. 191! 111. Veratrum, L., Gen. PI., n.° li4i! 4. Veraf ciiiii all)iini. L., Sp. PI., pg. 1479! Brot., Fl. Lusil. I, pg. 604! Hcbb., /. c, fig. 937! Wk. et Lge., /. c, pg. 192! Gren. et Godr., /. c, pg. 172! Pi.rlat., /. c, pg. 204! Bss., /. c, pg. 171! Hab. ifi Valle d;i Espora, ad vicum Sabugueiro et alibi circa líerminium (Brot.). — 21. Fl. Jun. et Jid — Lusil. Hclleboro branco, [n. v.) Nota. — Depois de Brotoro, neiduuíi collector encontrou mais esta es- pécie em Portugal; pela diagnose da Flora Lushanka parece que a planta broteriana se de\erá incluir na var. ^. LobtUaimm, Bernb. IV. Narthecium, MWw, Acl. Acad. Nal. Ciir. 17, pg. 384, lab. 5, apud Blb. et Houk., /. c, pg. 8251 5. l%íniB'lããoeBS8xis albo ^Mul- ler!); S. Maitiiibo, Alvaredo Jl. da Cuidia!j. Nota. — Brotcro traz a seguinte observação a esta espécie — «\ariare fertur lloribus luleo-caerulcis, quod íorte species di\ersa» — . Nào conhe- cemos a planta a que essa observação se refere. 46 Fam. 13. LILIACEAE, Juss. ADDENDA ET EMENDANDA Ad revisionem nostram in Buli. Soe. Brot. XIII (1896), pg. 71, Ad pg. 75: Clavis tribuin: 1 Plantae rhizomale aut radice perenni munilae 1 ( ílerbae bulbigerae 3 (Plantae linhosae, acaules v. caulescentes (I) Aloineae, Endl. (Ilerbae perennes, caulescentes, rhizoniate fibroso v. tuberoso 2 jFoliorum linibus longe linearis v. subensiforniis: bracteae nec glumaceae nec l lloribus et fnictibus involucrantes (II) Asphodeleae, Endl. Folia ad v.nginas limbo carentes basi canlibiis junciforniibus cingentes rediicta; lloícs 1-3 teriiiinales agi^regati, tiraríeis gliiuiaeeis scariosis pluribus deiiium Irucluni involvenlibus sullulli (II fc/.s) Aplnjllautlieae, Endl. (Reliqua ut in /. c). Ad eadem pg. : Clavis ijcncriim 1 ? Planiae linhosae, acaules v. caulescentes 2 Herbae perennes, rhizomate v. bulbo munitae 3 Peiigfiniiiin tubuldsnni, deciduum; plantae acaules v. caulescentes, foliis carno- sis, Cl assis, rosulalis (1) Aloé, L. (Perigonium campanulatuin, niarcescendo-persistens; plantae arborescentes, foliis incomani palniilbrinem congestis (II) \ucca, L, (Herbae iliizomate fibroso v. tuberoso, caulescentes • . ^ bis 3 (Heibae bulbigerae 6 l Perigonii phvlla pluiinervia 4 3 his (Perigonii phylla 1-nervia 5 tíí 47 (Perigoniuiii infundibulifoniu', pliyllis 3-nervis; staminca cum stylo adscendenlia. , \ (III) Paradisia, Mazz. 4 < . (Perigoniuni stoUatum ; stamina recta v. arcuata S IPerigonii phylla 3-iiorvia; filaiiienta recta glabra (IV) Anthericam, L. Perisonii phylla y-7-nervia; filamenta recta, inferne lanato-tomenlosa. (V) Simethis, Klh. ÍFolioruin limbus Innge linearis v. snbensiforniis; flores racemosi; bracteae nee glumaceae nec floribus et friictibus involucrantes (VI) Asphodelus, L. iFolia ad vaginas limbo carentes basi caulibiis jiincifonnibus cingentes reducta; lliires i-3"tt'niiinaies aggregati, bradeis gknnaceis scariosis |)luribiis denuiin fi uctum involventibus su'lTulti (VI bis) Aphyllanlhes, L. (Reliqua iit in /. c). Ad pg. 84 deleatur Aupliodelus occidenlalis, nob. et legatur: 9. .4fit|)Si«»cK'liiS» Siisitaiiioiís '. nob. (Fig. I); A. mniosiis, Brot., FL Lusil. I, pg. 524! (Descriplio, liabilat et nota iit in pg. 85-86). Ad. pg. 86: Trih. 11 bis. Aplayllantli.oao, Endl. (pro faui.)^, apifd Wk. et Lge., /. c, pg. 190! IV bis. Aphyllanthes, L , Gen. PI., n." 408! 9 bis. i%|>3íyllaB8tliC!^ BiEoaí^pollioiísi^i. L., Sp. Pi, pg. 422! Brot., /. c. I, pg. 55 V! Gren. el tiodr., /. c, |tg. 225! NVk. el Lge., /. c. pg. 191! * O nome de Aí^plioflrlus occidcntalis nào pôde ser conservado a esta planta, pois (jue já antei iormcnle foi empregado por Jordan numa planta diveisa. Por este motivo propomos a sua snbstiluiçào do modo acima indicado. 2 A família Apinjilanilíeuc, Endl, adniillida no Piodr. Florae Hisp., cnconti-a-se in- cluída geralmente hoje nas Liliaceae, o qae nos levou a coiTigir as claves respectivas às tribus e aos géneros, de modo a compiehendereni a tribu e o género que o nosso trabalho anterior não refere, 48 Hab. in Transmontana: inter saxa prope Miranda do Douro, ad fluvii ripas (HoíTmansegg, cx Brot.). — 2/. Fl. Maj. (n. t\). Nota. — Esta planta loi encontrada cm Portugal pelos celebres viajantes conde de lloíímansegg e Link, nào tornando a ser colhida ao depois. Fam. 14. SMILACEAE, Eiidl. Clavis geiíerum : 1 2 4 (Folia viridia magna; caules sinipliees v. ramosi 2 Fulia ad squanmlas i'educla et in eornm axilla ranmli 1-plures foliifornies (phyl- locladla), ovati v. lineares ; caules ramosi 3 |Floi'es herniai)hroditi, axillares, pendnli; pcrigonium tubulosum dentibus erectis; folia eJIlptica. IMautu iliizuinalosa, cauliljus lierbaceis, siiiiplicibus. (I) Pohjgonatum, Adans. |Floies dioiri, cymnso-pnnifulali : perignniiini siellaluni ; f(dia petiolala, limbo 3-S- ucrvio rcliculalovciuiloso. Planta caulibus linbosis, lamosis, cinbis scandenti- buá (II) SwUax, L. l^liyllocladia lindaria, in singiila axilla pleiniiiiqnc fascicniata ; fldres dioici v. ber- niapliroiliti, sulilarii v. fasciculali, ad pli)llocladiuruni bas'n orli; slaniina C li- ^ 1 bi'ra. Herbae percniies v. frulices ramosissimi- (UI) Asparagus, L. Pbyliocladia lata, pias uiinus uvalia, in singula axilla solitária; flores solilarii v. geiíiini 4 'Flores hermapliroditi ad phyllocladiorum basin orti; stamina 6 libera. Planta vo- lubilis (IV) MijvsiphyUmn, Willdn. iFlores dioici e costa faciei pbyllocladiorum orti; stamina 3 monadelpba. Planta erecta (V) Ruscus, L. Trib. I. P*olygonatao, Blli. et Hook., /. c, pg. 7491 1. Polygonatum, Adaiis., Fam. 11, 54, apud Bth. et Hook., /. c, pg. 708 1 1. 8®oSyg;4>8iaisim <&Íllí*igaa1e. Ali., Fl. Pcd. 1 (1785), pg. 131! Parlat., /. c. ///, |)g. 42! V. vulgare, Desf., Ann. Mus. 9, pg. 49 (1807), in Gr. et Godr., /. c, pg. 228! Kunlli, /. c. V, |)g. 132! Bss., /. c, pg. 332! Convallaria Pol}gonaUiin, L., Sp. PL, pg. 451! Brot., Fl, Lusit. 1, pg. 537! Bchb., /. c. A', fig. 964! VVk. et Lge., /. c, pg. 1961 49 Pedunculis l-S-íloris; bacca nigra ; perigoiiio magno et lalo basi sub- angustato; filamentis glabris; stylo stamina siibaequante; caule angulato Variai foliis elliplicis lalioribus v. angustioribus, majoribus v. minoribus, acutioribus v. obtiisioribus. [i. amhiguum (Lk., pro sp., apud Kiinth., l. d); P. vulgare, [B. majiis, Ktli., /. c! Convallaria Polygonatum, var., BroL, /. c, pg. 538 ! non Polygonatum Broleri, Guss. (P. Giissonii, Par- lai., /. c, pg. 44!). Pedunculis 2-5-floris; reliqua ut in a., sed caule saepissime majore et foliis lalioribus. A P. Broleri, Guss., differl caule non tereli, filamenlis non pilosis, sljlo sla- minibus non breviore nec perigonium circa dimidium aequanle, ele. Hab. a. et p. in umbrosis et nemorosis praecipue regionis monlanae, [3. rarius. — %. Fl. Marl. ad Jul. — Lusit. Sello de Salomão, [v. s.). a. genuinum. — Alemdouro transniouíano : arredores de Moncorvo, Fel- gueiras (Mariz!). — Alemdouro Jilloral: Serra do Gerez (Tail!); Povoa de Lanboso (G. Sampaio!); arredores de Braga, S. Jeronymo (Rodrigues Braga!); S. Pedro da Cova (E. Schmilz!). — Beira íransmoriíana : Pinhel (Rodrigues Costa!); arredores da Guarda, Faia [M. Ferreira!). — Beira central: Fornos d'Algodres (M Ferreira!); Bussaco (Loureiro! Daveau!); Lapa e Malta da Vide (M. Ferreira!); arredores de Gouveia, Linhares (M. Ferreira!); Serra da Eslrella, S. Romão (Fonseca!). — Beira liUoral : Coimbra e arredores (Brol.) ; Quinla do Espinheiro (Moller, Fl. Lusit. Ex- sic, n." 852!); Quinla de S. Jorge (M. Ferreira!); Brejo, prox. de Santo António dos Olivaes (Moller!); Pinhal de Foja (Moller!). — Beira meridio- nal: Alcaide, Sitio da Serra (R. da Cunha!); Sernache do Bom Jardim, Casa do Collegio (Calixto Neto!); Caslcllo Branco, Carvalhinho (R. da Cunha!); Figueiró dos Vinhos (V. de Freitas!); Zêzere, Dornes (Sousa Pinto!). — Centro llltoral: arredores de Torres Vedras, Quinla do líespa- nhol (Perestrello de V. e Sousa, Soe. Brot., n.° 769!); Tapada de Mafra (Daveau!); Cintra (Welw. !). — Alio Alemlejo: Porlalegre, Santo Anlonio (R. da Cunha!); Caslello de Vide, Arieiro (R. da Cunha!). p. amhiguum, Lk. — Beira central: Bussaco (A. de Carvalho, n.° 793!); Serra da Eslrella (Fonseca!); Lapa, Brejo (M. Ferreira!). — Beira litlo- ral: Louzã (M. Ferreira!); Coimbra e arredores, Cellas (A. de Carvalho, n.° 793! P. dOliveira, m herb. P. Coutinho, n.*' 365!); Pinhal de Leiria (Pimentel!). — Beira meridional: Caslello Branco, Monte Cancellos, Carva- lhinho (R. da Cunha!). — Centro littoral: Tapada de Mafra (Wehv. !) ; Serra de Cintra (Welw., n.° 1667!); Quinla de Penha Verde (Wehv.!). 4: XV 50 Nota. — Gussone, estudando uma planta italiana d'este género, julgou-a idêntica á variedade descripta por Brotero, e suíTicientemente distincta para dever constituir uma espécie, que dedicou ao nosso illustre botânico {P. Brolcri, Guss.). Parlatore acceitou a nova espécie, mas mudou-llie o nome em P. Gussonii, por acreditar que ella nào incluia a planta portugueza, que de resto parece nào ter examinado. Podemos confirmar a opinião de Parlatore quanto á differença entre o P. Broleri, Guss. e a nossa planta, pois que tivemos occasiào de comparar esta ultima com exemplares italia- nos colhidos por Todaro [exsic, n.° 626!); as diííerenças principaes ficam acima apontadas. Trib. II. Sii^ilacoideao II. Smilax, L., Gen. PI., n." H201 2. Smilax áspera, L., Sp. PL, pg. 1458! Kchb., /. c, fig. 970! Gren. et Godr., /. c, pg. 234! Wk. et Lge., /. c, pg. 197! Par- lai., /. c, pg. 55! Bss., /. c, pg. 345! Alpli. DC., Monogr. Phanerog. I^, pg. 163! S. mauritanica, Desf., Fl. Ali m, pg. 367! p. nigra (Clus.), Alph. DC, /. c, pg. 165! S. áspera fructu ni- gro, Clus., Rar., pg. 213! S. áspera, Brot., Fl. Lusil. I, pg. 604-! S. mauritanica, Wk. [non Desf.), in Wk. et Lge., /. c, pg. 198! Bacca primum rubra, demum ad maturitatem nigra! Planta valde poljmorpha: variat praecipue caulibus alte scandentibus v. humilibus et intrincato-ramosis; cauli- bus et foliis plus minus aculeatis, saepe asperrimis, saepe subinermibus; foliis majoribus v. minoribus, angustis v. latis V. latissimis, multo longioribus v. tam longis v. brevioribus quam latis, aculis v. obtusis, basi valde cordatis v. subtrun- catis, immaculatis v. raro pallide variegatis. Hab. p. in sepibus, dumetis, ad muros, frequens. — 5- Fl. Aug. ad Nov. — Lusil. Legação, alegracampo, salsaparrilha do reino. (v. v.). ' Alph. de Candolle — Smilacées, in Alph. et C. de Candolie, Monograpkiae Phane- rogamarum, I. — Paris, 1878. 2 R. Desfontaines — Flora Atlântica, 11. — Parisiis, anno sexto reipublicae gallicae. u Beira central: Biissaco (Loureiro!). — Ifeira lilloral: Coimbra e arredo- res, Saigueiral, estrada de Cellas (Moller!); Sele Fontes (Moller, 7*7. Lush. Exsic, w.' 248!); Buarcos (A. de Carvalho, n." 792! Goltz de Carvalho, Soe. lírol., n." 459!); Figueira da Foz (Loureiro!); Cabo Mondego (Mol- h;r!); Pinhal do Urso (Loureiro!); Mariídia Grande (Sousa Pimentel, Soe. liroL, n." 459"!). — lieira meridional: Villa Velha de Rodiio (l{. da Cunha!). — Centro lilloral: Thomar, margens do Nabào (H. da Cuidia!); Porto de Moz, Serro Ventoso (H. da Cutdia!); Alfazeirào, Casal do Prado (K. da Cuidia !) ; Torres Vedras e arredores, Quinta do líespanhol (B. e Cunha, Soe. lirot., n." 459''! Pereslrello!j ; Alemcjuer, entre Alemquer e o Cercal (Daveau!); Gollegã. margem da ribeira do Paul (R. da Cunha!); Villa Franca, Monte Gordo (U. da Cunha!); Sacavém (Welvv., n.° 1062!); arredores de Lisboa, Perna de Páu (Daveau!); Quinta da Pimenteira (K. da Cuidia!); Lumiar, entre o Lumiar e Telheiras (Welw. !); Telheiras, Bemfica (Welvv., n.° 1()61!); Bellas (R. da Cunha!); arredores de Cas- caes, Caparide (P. Coutinho, n.°^ 368 e 369!). — Alemlejo lilloral: en- tre o Barreiro e Sant'Ainia (Welw.!); entre Cezimbra e Azeitão (D. So- phia!); Serra d'Arrabi(la, Commenda, Serra de S. Luiz (Daveau!). — Baixas do Guadiana: Beja, ribeira dos Frades (R. da Cunhai); Serpa (Daveau !). Nota. — Acreditamos nâo só que as plantas europeas d'este género se incluem n'uma espécie única, a ^'. áspera, L., mas ainda que ella se não |)res(a A divisão em boas variedades. As fóimas porluguezas distinguem-se do typo pela cor negra dos fructos (p. nigra, Alph. DC), variedade esta commum tauíbem à llespardia [S. maurilanica, Wk. non Desf.); mas esta cor negra dos fructos não se relaciona nem com o porte das plantas, nem com a sua espinescencia, nem com a figura das folhas, e encontram-se em Portugal formas que correspondem, a todos estes respeitos, a outras tantas formas semelhantes da variedade typica de fructos vermelhos. Na Mono- graphia acima referida, de Alph. de Candolle, é citada de Portugal a S. maurilanica, Desf. (com fructos vermelhos), mas suppômos que será con- fusão devida ao estado de maturação dos fructos examinados, pois que na nossa var. niyra elles antes de serem negros tomam a côr vermelha. De resto, é possivel que a variedade de fructos vermelhos também exista no nosso paiz, mas nimca a encontrámos, nem lhe pertencia nenhum dos exem- plares frucli feros que examinámos. i I 8^ Trib. III. Aspai^ageae, Blh. et Hook., /. c. pg. 749! III. Asparagus, L., Gen. PI., n.° 424! 'Flores dioiei, luteolo-virentes, plerumque solilarii v. geniini (Sect. I. Euasparagus, Wk.) ; folia squaniiformia basi breviter ealcarala 2 [Flores hermaphrodili, albi, fasciculati (Sect. II. Asparagopsis , Kth.); folia squanii- formia basi in spinani validam, patentissimani, albain, longe producta; pbyllo- cladia 8-13 fascicnlata, inermia, mollia, decidua. Planta fruticosa, caule albo- cortlcato, baecis rubris A. albns, L. |Pby]locladia mollia, setacea, laevia, 3-9 fasciculala; folia squamiformia basi in acumen brevem, herbaceum, producta; bacca coccinea. Planta lierbacea, turio- nes carnosos, albos, squaniosos, edules, edens A. officinalis, L. [PhyllocJadia rígida, subulata, spinescentia; folia squamiformia basi spinoso-calca- rata; bacca demum nigra. Plantae fruticosae 3 fPhyllodadia stellalo- fasciculala (4-12), subaequalia, brevia (4-6 mm.); caulis de- mum albo-corticatus A. acuHfolius, L. 'Pbyllocladia fasciculata (3-10), inaequalia, longa (majora in singulo fascículo 5-20 mm.), quam in pracced. robustioia; caulis demum virescens.. A. aphyllus, L. Phyllocladia solitária v. subsolitaria, robustíssima (1,5-2,5 cm.). p. siipularis, Forsk. Sect. I. Euasparagus, Wk., in Wk. et Lge., /. c, pg. 1981 3. itispariígiis oflicíiitaiiii, L., Sp. PI., pg. 448! Brot., /. c. I, pg. 522! Rchb., /. c, fig. 967! Gren. et Godr., /. c, pg. 231! Wk. et Lge., /. c, pg. 198! Parlat., /. c, pg. 16! Bss,, l. c, pg. 335! Colitur in hortis et prope ipsos quasi spontaneus occurrit (Brot.); prope Conimbricam, Moinho do Almoxarife (A. de Carvalho, n.° 795!). — 2í. II. Jun. et Jul. — Lusil. Espargo hortense, [v. v. cuL). 4-. il!S|iai*n^iiS acBiiUoBiuiS, L., /. c, pg. 449! Brot., /. c, pg. 523! Gren. et Godr., l. c, pg. 232! Wk. et Lge., /. c, pg. 198! Parlat., l. c, pg. 21! Bss., /. c, pg. 337! Hah. in sepibus, incultis et saxosis, ut videtur praecipue regionis mon- tanae. — 5- PI. Mart. ad Jul. — Lusil. Comida menor, espargo silvestre menor, espargo menor do monte. [v. v.). Alemdouro iransnwnlano : Bragança, Martinho Cançado (M. Ferreira 53 arredores (l'AlfaiHlega da Fé, Santa Justa (D. M. do C. Ochôal); arredo- res de IMoncorvo, Leriídio (Mariz!); Pinhão, margens do Douro (M. Fer- reira!).— Beira Iransmonlana : Ahneida (M. Ferreira!). — Beira central: Celorico da Beira (M. Ferreira!). — Beira meridional: Covilhã, prox. da Riheira Velha (l{. da Cunha!); Fundão (R. da Cunha!); Castelio Branco, prox. do castelio (R. da Cunha!); Belver (P. Coutinho, n." 370!). — Cen- tro litloral: Santarém, margem do Tejo, Praia (R. da Cunha!); prox. do Lumiar (Welvv. !). — Baixas do Guadiana: Serpa, prox. da Quinta de Sant'Anna (Daveau !). — Algarve: Tavira (Moller !) ; S. João da Venda (Daveau !). 5. itsparagiis apli;^'lliis», L., l c, pg. 450! Brot., /. c, pg. 523! Wk. et Lge., /. c, pg. 199! Parlat., /. c, pg. 23! Bss., /. c, pg. 337! Planta valde polymorpha ; variat praecipue: «. gemiimis. — Phyllocladiis 3-10 fasciculatis; segmentis perigonii inaequalihus. Forma A, microclados (var. 2, Brot.). Phyllocladiis minorihus (5-10 mm.), saepissime in fasciculo numerosioribus, minus inaequalihus et gracilioribus (sed interdum robustis). Forma B, macroclados. Phyllocladiis majoribus (10-20 mm.), saepissime in fasciculo pauciorihus, valde inaequalihus et ro- bustioribus (sed interdum gracilibus). ^. stipularis, Forsk., Fl. Eg. Arah., pg. 72, apud Bss., /. c. {pro sp.)! Parlat., /. c! A. horridus, L. fl. in Wk. et Lge., l. c! A. horridus, Lam., in Brot. (A. aphyllus, var. 1)! Phyllocla- diis robuslissimis (1,5-2,5 cm.) solitariis v. subsolitariis; pe- rigonii segmentis subaequalibus. Ad formam ant. phyllocladiis robustioribus et minus numerosis facile transit. Hab. a. in solo macro et ad sepes frequens praecipue in Lusitânia me- dia, 3. ut videtur raro. — 5- Fl. (a. et [i.) Jun. ad Oct. — Lusit. Corruda maior, espargo silvestre maior, espargo maior do monte. {y. v.). a. genuinus, forma microclados. — Beira littoral: Coimbra, Sete Fontes (Moller, Fl. Lusit. Exsic, w."^ 249!). — Beira meridional: Belver, mar- gens do Tejo (R. da Cunha !). — Centro littoral: Torres Novas, Serra d'Aire {pluillocladiis crassis, Daveau!); prox. do pinhal de Santo António (R. da Cunha !) ; ilhas Berlengas e Farilhòes (Daveau !) ; arredores de Lisboa, Serra de Monsanto (Welw., n." 507!). — Alemtejo littoral: Seixal, Pinhal da Trindade (R. da Cunha!); ilha do Pecegueiro (Daveau!). 54 — forma macroclados. — Beira transmontana: Taboaço (C. J. Lima!). — Beira Utloral: Coimbra, Cidra! (Pereira da Silva, Soe. Brot , n." 616!); Cabo Mondego (Moller!); Buarcos (G. Machado! Goitz de Carvalho, Soe. Brot., n." 616"!); Pombal (Moller!). — Beira meridional: Villa Velha de Rodào (R. da Cunha !). — Centro littoral: Porto de Moz, Casaes do Livra- mento (R. da Cunha!); Thomar, margens do Nabào (H. da Cunha!); Valle de Santarém (R. da Cuniia!); entre Castanheira e Carregado (Wehv.!); arredores de Lisboa, Belém (Welw., n.° 1718!); Belém e Pedroiços (C. Machado, n.° 796! Wehv.!); Serra de Monsanto (R. da Cunha! Welw., n.'' 1717!); Loires (Welw.!); Cascaes e arredores (R. da Cunha!); Capa- ride (P. Coutinho, n.° 371 !). — Alemtejo littoral: Cacilhas (R. da Cunha !) ; Piedade e Caparica (Welw. !). [3. stipularis, Forsk. — Centro littoral: arredores de Cascaes, Caparide (P. Coutinho, n.' 372!). Nota. — E tão polymorpho o A. aphyllus, L., c são taes as passagens para o A. stipularis, Forsk., que nos parece mais natural considerar este ultimo como variedade do primeiro. Devemos todavia accrescenlar ípie a maior parte dos auctores o consideram como boa espécie. Boissier (/. c ) diz ainda que elle se distingue, além dos caracteres morphologicos apon- tados, em florescer na primavera, emqunnto o A. aphyllus floresce no ou- tomno; contra esta afl^irmativa, diremos que os exemplares, bem typicos do A. stipularis, por nós encontrados nos arredores de Cascaes, estavam cobertos de flores em setembro, e na mesma epocha floresce alli lambem o A. aphyllus. Sect. II. Asparagopsis, Kth., /. c, pg. 76! 6. ;%sparng-MSi alliais. L., Sp. PI., pg. 449! Brot., /. c., pg. 522! Gren. et Godr., /. c, pg. 233! Wk. et Lge., /. c, pg. 199! Par- lat., /. c, pg. 20! Uab. in aridis et sepibus, in Lusitânia media et australi. — 5- Fl. Jun. ad Oct. — Lusit. Estrepes (em Cascaes). [v. v.). Beira meridional: Castello Branco, olival, prox. do Caslello (R. da Cunha!); Malpica, Covão da Cruz (H. da Cunha!) — Centro littoral: Sa- cavém (Welw., n."^ 508 e 1716!); Lisboa e arredores, Rabicha (R. da Cunha, Soe. Brot., n.° 1420 ! Fl. Lusit. Exsic, n.** 1019 !) ; Tapada d' Ajuda (Guimarães! R. da Cunha!); Serra de Monsanto (Welw.!;; Alcântara (Da- veau!); Belém (C. Machado, n.° 794!); ribeiro d'Algés (R. da Cunha!); Oeiras (R. da Cunha!); Cascaes e arredores (Welw.!); Caparide (P. Cou- S5 tinho, n.° 373!). — Alemtejo liUoral: Serra d'Arrabida, Portinho (Moller!). — Algarve: Faro, horta do Pontes (Guimarães!). IV. Myrsipliylliim, VVilld., Berl. Mag. II, pg. 25, apud Kunth., /. c, pg. 105! 7. llyrsi|iliylliiiii aí!i|iaragoicles, Willd., /. c; Kth., /. c, PS. 105! Parlat., /. c, pg. 27! Planta ex Capo B. S|)ci, subspontanea nunc in Sicilia (Parlat.) et in Lusitânia circa Olisiponem: Tapada d'Ajuda (Daveau ! MoIIer ! R. da Cunha!); Casal d'Ajuda (R. da Cunha!). — 2(. Fl. Mart. et Apr. (v. s.). V. Ruscus, L., Gen. PI, n.° 1139! 8. Kiisciis aciileatiis, L., Sp. PI., pg. 1474! Brot., /. c, pg. 71! Rchb., /. c, fig. 968! Gren. et Godr., /. c, pg. 233! Wk. et Lge., /. c, pg. 197! Parlat., /. c, pg. 29! Bss., /. c, pg. 340! Variat phyllocladiis (niucronato-pungentibus) ovato-lanceolatis, elliptico- lanceolatis, lanceolatis, ovato-acutatis v. rotundato-ovatis, magnis (4-5,5 cm. longis) V. parvis (1,5-2 cm.), confertis v. laxiusculis. Ilah. in sepibus, silvis et dumetis in tota fere Lusitânia. — Ô- Fl' Mart. ad Jul. — Lusil. Gilbarbeira, herva dos vasculhos, (y. v.). Alemdouro transmontano: Bragança (P. Coutinho, n.° 366!); arredores de Moncorvo, Ligares (Mariz!). — Alemdouro Ikloral: Valença, Urgeira, Choupal (R. da Cunha!); S. Martuiho, Alvaredo, margens do Alinho (R. da Cunha!); Serra do Soajo, Senhora da Peneda (Moller!); Caldas do Gerez (M. Ferreira!); arredores de Espozende (A. Sequeira!); arredores de Braga, Monte do Crasto (A. Sequeira!). — Beira transmontana: Cas- tello Mendo, Moita do Carvalho (R. da Cunha !) ; arredores da Guarda, Mizarella (M. Ferreira!). — Beira central: arredores de Vizeu, Oliveira do Barreiro (M. Ferreira!); Bussaco (Daveau! Loureiro!); Serra da Es- trella, S. Romão (M. Ferreira!); Serra da Lapa e Matta da Vide (M. Ferreira!). — Beira Uttoral: Coimbra, perto do Teixeira (Brot., Moller!); Pinhal do Urso (Loureiro!); Pinhal de Leiria (S. Pimentel!). — Beira me- ridional: Castello Branco, prox. do Castello (R. da Cunha!). — Centro Ut- toral: Villa Franca, Monte Gordo (R. da Cunha!); Torres Vedras, Quinta do Hespanhol (J. Perestrello!) ; arredores de Lisboa, prox. do Lumiar e Telheiras (Welw., n." 1672!); Bellas (P. Coutinho, n.° 367!); Serra de Cintra (Wehv. ! Daveau!). — Alemtejo Uttoral: Serra da Rasca, Palmella 56 (Daveau!). — Alio Alemlejo: Portalegre, Senhora da Penha (R. da Cunlia !). — Algarve: Monchique e arredores (J. Brandeiro! Guimarães!); entre Estoy e Santa Barbara de Noxe, Valle da Abilheira (J. Brandeiro!). Nota. — O Dragoeiro [Dracaena Draco, L.) é uma arvore pertencente a esta família, oriunda das Canárias, e que se cultiva bastante em Portu- gal, como planta de ornamento. Oído IV. IRIDINEAE (Flores ovário infero et perigonio duplo, phyllis omnibus v. saltem interioribus pe- taloideis). Fam. 15. AMARYLLIDACEAE, R. Br. Veja-se a revisão feita pelo sr. dr. Júlio Henriques, publicada no Boi. da Soe. Brol., vol. V, pg. 159, o (additamento) no vol. VI, pg. 45. Fam. 16. DIOSCOREAGEAE, R. Br. I. Tamus, L., Gen. PL, n." 1119! 1. 'I'aiiiiisí eoiiiiiiiiBiís, L., Sp. PL, pg. 1458! Brot., /. c. /, pg. 595! Rchb., /. c. A', Hg. 971! Gren. et Godr., /. c, pg. 235! \Vk. et Lge., /. c, pg. 195! Parlat., /. c. Ill, pg. 63! Bss., /. c, pg. 344! a. genuina. — Foliorum limbo cordato-ovato, acuminato et ápice mucronato, indiviso, p. crelica (L., pro sp., l. d), Rchb., /. c. / Parlat., l. c! Bss., /. c.t Foliorum limbo cordato-subtrilobo, lobis lateralibus ro- tundatis, terminal! plus minusve elongato-acuminato. Inter- mediis ad typuiíi transit! Hah. a. ad sepes et in dumetis in tota fere Lusitânia, 3- rarior. — 2(. Fl. Apr. ad Jul. — Lusil. Norça preta, uva de cào. [v. v.). a. genuina. — Alemdouro transmontano : Bragança (P. Coutinho, n."' 363 e 364!); Serra de Montesinho, França (Moller!); arredores de Moncorvo, Maçores (Mariz!). — Alemdouro lilloral: Valença (R. da Cunha!); Ponte do Mouro, Carrascal (R. da Cunha!); Povoa de Lanhoso (M. d'01iveira !). 57 -^ Beira transmontana: arredores da Guarda, Mizarella (M. Ferreira!); Villar Formoso, Folha da llaza (U. da Cunha!); Caslello Mendo, Moita do Carvalho (R. da Cunha!). — Beira central: Penalva do Castello, Castendo (M. Ferreira!); Bussaco (Loureiro!); arredores de Gouveia, S. Paio (M. Ferreira!); Serra da Estrella (Fonseca!). — Beira liltoral: Coimbra, Cerca de S. Bento (Moller!); Choupal (Moller, FL LusU. Exsic. n.° 631!); Buarcos (E. Schmitz!). — Beira meridional: Alcaide, Sitio da Serra (R. da Cunha!); Castello Branco, Milha (R. da Cunha!); Alpedrinha, Orca (Galvão!); Figueiró dos Vinhos (V. de Freitas!). — Centro littoral: Torres Novas, Sapeira (R. da Cunha!); Villa Franca (R. da Cunha!); prox. de Bellas (Wehv., n." 1663!); Cintra (Welw. !); pròx. a Cascaes, Caparide (P. Coutinho!). — Alto Alemtejo: Portalegre, Senhora da Penha (R. da Cunha!) ; Redondo (P. Simões !) ; Montemór-o-Novo (Daveau !) ; Évora (Mol- ler!).— Baixas do Guadiana: Beja, ribeira dos Frades (R. da Cunha!); Serpa (C. de Ficalho e Daveau!). — Algarve: Monchique (^Yelw. !) ; Por- timão (Moller!). [3. crelica. — Beira meridional: Sernache do Bom Jardim (Marcellino M. de Barros, n.'* 94!). — Beira littoral: Louzã (Henriques!); Marinha Grande (S. Pimentel, Soe. Brot., n.° 768!); Pinhal de Leiria (S. Pimen- tel!).— Centro littoral: arredores de Lisboa, Pimenteira (R. da Cunha!); prox. do Lumiar e Sacavém (Welw.!). — Algarve: Monchique (Moller!). Fam. 17. IRIDACEAE, Juss. Clavis generum: ÍPerigonium regulare 2 Perigonium irregulare, subbilabiatiim : stylus filiformis, stigniatibus (tribus) ápice dilatatis, petaloideis; flores, solitarii inter spathas duas inaequales, plus minus laxe spicati (Trib. III. Gladiolae, Bss.) (V) Gladioliis, L. 1 Stylus filiformis, stigmalibns (tribus) varie partitis v. lobatis raro subintegris; pe- rigonii segmenta aequalia v. subaequalia (Trib. I. Croceae, Bss.) 3 Stylus tripartifus partionibus petaliformibus, supra antheras recurvis, lobis binis j terminatis, subtus ad loborum originem lamina transversa papillosa (stigmate / próprio) instructis ; perigonii segmenta ext. patentia v. reflexa, int. angusiiora et \ interdum minima, undique erecta v. erecto-patentia (Trib. II. Irideae, Bss.). 4 ,'Perigonii tubus longissimus ; stigmata carnosa, obconica, subintegra cristata v. multipartita; flores solitarii v. plures e scapo brevissimo post anthesin elongato prodeuntes, inter spatbas próprias 1-2 producti (I) Crocits, L. 3 jPerigonii tubus brevis; stigmata 2-lobata 2-fida v. 2-parlita ; herbae caulescentes, ' bumiles, floribus solitariis v. pluribus, inter spatbas próprias 2 productis. i (II) Romulea, Maratt. 58 ! Capsula i'locularis. Planta rhizomatosa, uniflora... (III) Hermodadylus, Adans. Capsula 3-loculans. Plantae bulbosae v. rhizomalosae, 1-2-pluriflorae. (IV) íris, L. Trib. I. Oroceae, Bss., /. c, pg. 94 f I. Crocus, L., Gen. PI, n." S51 /Folia cum floribus vix inde prodeunlia; stigmata congesto-muUipartita, aurantiaca, l staminibus sublongiora v. longiora ; spatha monophylla ; lunieae bulborum fibris I tenuibus parallelis cuiii membrana intermixtis compositae. Planta 1-2-ílora, pe- 1 ( rigonio violascente v. albesccnte, fauce barbato : foliis glabris, carinatis, canali- j culatis. Fl. Jun. ad Oct C. asturicus, Heib. \ Folia cum floribus longe prodeunlia 2 'Stigmata aurantiaca, staminibus longiora; folia carinala, dorso et utrisque lateri- bus late canaliculata 3 2 |Stigmata pallide lilacina, reflexo-laciniata, staminibus breviora; folia semi-cylin- drica dorso canaliculata, ciliata; spatha diphylla: tunicae bulborum fibris molli- bus reliculatae. Planta i-3-flora, perigonio pallide lilacino v. albo, fauce glabro. Ff. Mart. ad Aug C. cavpetanm, Bss. et Reut. Í Stigmata multipartita; spatha monophylla; tunicae bulborum fibrosae plus mi^ nusve reticulatae. Planta 1-3-flora, perigonio violáceo v. albo- violáceo (raro purpúreo v. albo), fauce villoso; foliis glabris. Fl. Sept. ad Dec. C. Clusii, Gay. Stigmata ápice integra v. subintegra; spatha diphylla; tunicae bulborum fibris tenuibus sericeis reticulatae. Planta culta, i-S-flora, floribus violaceis. Fl. Oct. \ ad Nov C. sativus, L. 1. Crociis asturicus, Herb., Hist. Crocus, sp. 8, pg. 10, from Journ. Hort. Soe. Lond. II, pg. 255; Maw, Monogr. ^ n." 7, pg. 97, tab. VII! Wk. et Lge., /. c, pg. 146! C. nudillorus, Henriq. [non Smilli), Relat. Exp. á Serra da Eslrella, pg. 46! Hab. in Lusitânia boreali. — 2(. FL Jun. ad Oct. {y. s.). Alemdouro lilloral: Serra do Gerez (M. Ferreira! S. dos Anjos!); Ca- beceiras de Basto (D. M. L. Henriques!); prox. do Porto (Johnston!). — Beira central: Serra da Eslrella (Fonseca!). — Beira lilloral: Louzã (M. Ferreira!); prox. de Coimbra, S. Paulo (M. Ferreira!). 2. Crocus Clusii, Gay, Buli. Fér. Sc. Nat. XXXV, pg. 219; Maw, /. c, n.^ 10, pg. 105, tab. X! C. autuníinaiis, Brot., Fl. Lusit. I, ^ G. Maw — Monoijraph of the genus Crocus. — London, 1886. B9 pg. 49 et Pliyt. Lusit. 11, pg. 40, tab. 94! C. Clusianus, Hcrb., m Bot. Reg. XXXI, tab. 37, fig. 8. Variat perigonio typice violáceo, interdum albo-violaceo v. purpúreo, raro albo; fibris tunicarum bulborum angustioribus v. crassioribus, pUis minusve reticulalis. Hab. in siccis, pinelis et aridis, in tota fere Lusitânia, ut videtur rarior in regione montana. — 21. Fl. Sept. ad Dec. — Lusit. Açafrão bravo, pé de burro. (y. i\). Alemdouro liltoral: Valladares, Seixeira (R, da Cunba!); Serra do Ge- rez. Caldas (Tait, Fl. Lusit. Exsic, u." 235! Welvv., n.° 1660!); Povoa de Lanboso (Couceiro!); Vianna do Castello, pinhal do Monte de Santa Luzia, littoral do Carreço (R. da Cunha !) ; Caldas de Vizelia, arredores de Va- longo (E. Schmitz!); Mattosinhos, perto de Santa Cruz (G. Mesnier, Soe. Brol., n.^ 176!). — Beira central: prox. de Oliveira do Conde, Oliveirinha (M. Ferreira !) ; Bussaco (Loureiro !). — Beira liltoral: Aveiro (Henriques !) ; Buarcos (E. Schmitz! Goltz de Carvalho! A. de Carvalho, n." 800!); ar- redores de Coimbra, Zombaria (Henriques!). — Centro littoral: arredores de Torres Vedras, Alto de S. Matheus (Barros e Cunha, Soe. Brol., n." 176"!); Charneca d'Olta (l)aveau!); Lisboa e arredores, Tapada d'Ajuda, Monsanto (C. Galrão! R. da Cunha! Daveau! Welw., n.° 16.59!); Bellas (Brot.); Cintra (Brot., Welw.!); Tapada das Mercês (P. Coutinho, n.° 281!); Montelavar (R. da Cunha!); arredores de Cascaes (P. Coutinho, Soe. Brot., n." 176*!). — Alemtejo littoral: Caparica (Brot.); Serra de Pal- mella (Daveau!). — Baixas do Sorraia: Samora (Welw.!). — Algarve: Faro (Guimarães!). Nota. — Brotero, na addenda com que termina o segundo volume da sua Flora, traz a seguinte observação (pg. 481), que manda accrescentar ao que diz no primeiro volume acerca do Crocus aulumnalis — «Varietas, quae occurrit in collibus maritimis de Caparica, autumno mox post aquas aequinoctiales, potiori júri Ijciae quam Croco associanda. Bulbus solidus, basi unguiculatus, magnitudine nucis avellanae. Scapus monocarpos, de- mum triuncialis, basi duobos foliis vaginalus. Folia scapo vix longiora, subfiliformia, canaliculata. Corolla magnitude et colore ut illa Croci autum- nalis. Stigmata tria, bifurca, corolla breviora ; odore nunc leviter croceo, nunc nullo» — . O que seja esta planta não o pudemos averiguar, apesar das herborisaçôes que tem sido feitas n'aquelle local; e não nos attreve- mos, apenas sob esta descrijtçâo, a formular juizo a respeito do modo de a interpretar. 3. Crocus i§ativiis, L., Sp. PI., pg. 50! Rchb., /. c. IX, fig. 60 798 et 799! Wk. et Lge., /. c, pg. 116! Maw, /. c, n." 29, pg. 167, tab. XXIX ! Colitur, sed non frequens. — 2í. Fl. Oct. — Lusit. Açafrão, {v. s.). 4. Croeiís c*ar|ii^áaiiigs, Bss. et Reut., Diagn., pg. 24; Wk. et Lge., /. c, pg. 146! Maw, /. c, n." 41, pg. 215, tab. XLI! J. Hen- riques, Z. c, pg. 46! C. vernus, Brot. {non Alí.), Fl. Lusit. I, pg. 49! Hab. in Juresso: Terrào da Lomba (Tait!); et in llirminio (Brot., Fon- seca!).— 2í. Mart. ad Aug. {y. s.). II. Romulea, Maratt., PI. Romiã et Salnr. (ann. 1772), pg. 13, apud Bth. et tlook., /. c, pg. 694! /Stigniata staminibus longiora, ad basin usque in lacinias duas lineares partita; perigonium magnum v. medíocre 2 (Stigmata staminibus breviora, biloba; perigonium niinimum (7-10 mm. longuni), basi flavescens, pallide lilacinnm; segmenta 3 nerviis purpurascentibus ad fau- cem magis manifestis notata; folia reeurvato-flexuosa. Planta 1-3-tlora. /?. Columnae, Seb. et Maur. [Perigonium magnum (3o-45 mm. longum), segmenlis trinerviis venosis, tricolor: basi auranliacum, médio álbum, fimbo lilàcinum; tlores sub anlhesi erecli; filamenta glabra. Planta 1-3-flora R. Clusiana (Lge.), Nym. [Perigonium medíocre (20-30 mm. longum); flores jam sub antbesi nutantes. . 3 /Perigonium segmentis paulo inaequilongis (int. minoribus), interioribus 3 venis purpurascentibus notatis (in ext. parum manifestis), violaceo-coeruleum v. va- riegatum, basi flavescens; filamenta pilosa. Planta polymorpha 1-3- v. saepe pluri-flora R. Bulbocodhm, Seb. et Maur. o iPerigonium segmentis aequilongis, exterioribus 3-nerviis tlaveseentibus purpureo- ] venosis, interioribus aibis. Planta i-3-flora fí. purpurascens (? Ten.). Perigonium segmentis intus candidis extus basi flavescentibus ceterum pur- pureo-striatis transverseque striolatis [3. iiliginosiinij Wk. Perigonium coeruleo-lilacinum y. coerulescens, Lge. 5. RAiiiiilea CSiisiaiia (Lge.), Nym., Suppl. SylJog. Fl. Eu- rop.K pg. 62! Trichonema Clusianiim, Lge., Pugil.'^, pg. 75! Wk. et Lge., /. c, pg. 144! Wk., lllustr.K tab. XXXIX! 1 C. F. Nyman— Supplementum Sylloges Florae Enropaeae. — Oerehroâe, 1865. 2 J. Lange — Pugillus plantarum imprimis hispanicarum quas in itinere 1801-1852 legit Joh. Lange. — 1860. ^ M. Wilikomm — Illustrationes Florae Hispaniae Insularwmiue Balcarium. — Stuttgart, 1893. ei Hab. in Duriminia : Vianna do Caslello (Barbosa, Fl. Lusit. Exsic, n.° 48 !) ; circa Porto, Castello do Queijo, in riipibus meridiem versus (J. Johnston, Soe. BroL, n.° 319! Gomes da Silva!). — 2/. Fl. Mart. ad Maj. (v. s.). 6. Roíiiitlca ItiilhoeocliBiiii (L.), Seb. et Maur., Fl. Rom. Prodr., pg. Í7; Rchb.. /. c. IX, fig. 782 et 783! Bss., /. c, pg. 115! Parlat., l. c. III, pg. 242! Trichonema Buibocodium, Rchb., Fl. Excurs. I, pg. 83, apud Gren. et Godr., /. c, pg. 238! T. Buibocodium, Ker., apufi Wk. et Lge., /. c, pg. 145! Ixia Buibocodium, L., Sp. PI., pg. 51! Brot., FL Lusit. I, pg. 49! Planta valde polymorj)ha: variat statura, typice 5-15 cm., saepe nana (2-5 cm.) v. elata (15-35 cm.!); foliis recurvato-llexuosis v. interdum suberectis; scapo typice 1-2-íloro saepe pluri (3-7)-floro; lloribus mino- ribus v. majoribus, perigonio intense v. pallide violáceo, saepe flavescente- variegato. Hab. in siccis, rupestribus et graminosis in tota fere Lusitânia. — 71. Fl. Jan. ad Jun. {v. v.). Alemdouro transmontano: Bragança (P. Coutinho, n.° 279!). — Alem- douro Ultoral: Caldas do Gerez (S. dos Anjos!). — Beira transmontana: Felgueiras (M. Ferreira!). — Beira central: Bussaco (Loureiro!); Luso (Daveau !) ; Serra da Estrella, S. Romào (M. Ferreira!); Ponte da Mur- cella (M. Ferreira!). — Beira meridional: Alcaide, Sitio da Serra (R. da Cunha!); Sernache do Bom Jardim (Marcellino de Barros!); Castello Branco, Carvalhinho (R. da Cunha!). — Beira littoral: prox. de Aveiro (herb. da Univ. !) ; Figueira da Foz (Loureiro!) ; Buarcos, Quinta dos Poços (Goltz de Carvalho, Soe. Brot., n." 4' 6!); Coimbra e arredores, Zombaria (Henriques!); Santa Clara (Moller, Fl. Lusit. Exsic, n.*'234!); Matta do Paço, prox. das Eiras (Moller!); Moinho do Almoxarife, nos pinhaes (A. de Carvalho, n.** 801!); prox. de Cantanhede, Mortada (M. Ferreira!). — Centro Ultoral: Entroncamento, Pinhal do Vidigal; Torres Novas (R. da Cunha !) ; Berlengas, Ilha Velha (Daveau !) ; Torres Vedras, Quinta do Hes- panhol (J. Peres, Soe. Brot., n.*'456'M); Cintra (Welw. ! Daveau!); prox. a Cascaes, Caparide (P. Coutinho, n.*" 280 e 644!); Bucellas (Daveau!); arredores de Lisboa, Monsanto (Daveau!). — Alemtejo Ultoral: Perum, Apostiça (Welw.!); Poceirào (Daveau!). — Alto Alemtejo: Évora (Da- veau!).— Algarce: Serra de Monchique (Willkomm!). 7. Iloiiiiilea |iiiri>iii*ai§icciisi (? an Ten., Syl PI. Fl. JSeapJ, M. Tenore — Sijlloge Plantarum Vascalarium Florae Neapolitanae.—^ea.^o\\, 1831. 6â pg. 25! Parlaf., /. c, pg. 245!), Wk, [sub Trichonema) m Wk. et Lge., /. c, pg. 145 ! Claris. Willkomm plantam hispanicam ad R. purpurasceníem , Ten., du- xit; sed, ex descriptionibus Tenori et Parlatori, species itálica stamina pistillo longiora (nec breviora), sligmala brevia (nec longe bipartita), folia erecta (nec reciirvata) habet. Si vero species hispânica diversa est, ut sus- picamur, nomen ei pro Romulea Willkommi commutandum esse. 3. uUgínosum, Wk., in Wk. et Lge., /. c! Wk., llluslr. 1, pg. 58, tab. XXXIX! R. Buibocadium, [â. llore intiis omnino albo, Welw., in herb.f y. coerulescens, Lge., in Wk., SuppL, pg. 37! Hab. et. in Algarbiis, ^. in Transtagana meridionali, y. in Lusitânia bo- reali. — 21. Fl. Mart. ad Maj. [v. s.). a. — Algarve: abundante no littoral (Willkomm). p. uliginosum. — Alemlejo lilloral: entre Villa Nova de Milfontes e Odesseixas (Welw.!). y. coerulescens. — Alemdouro lilloral: Cabeceiras de Basto (D. M. L. Henriques!); arredores de Braga, Parada, Monte de S. Sebastião (A. Se- queira e R. Braga!); Porto (Johnston!). Nota. — Nem sempre é fácil a dislincção enlre esta espécie e a ante- rior, quando se estudam exemplares de herbario. E bem possivel que al- gumas das plantas por nós enumeradas como pertencendo á R. Bulboco- dium devam pertencer a esta R. purpurascens, ou vice-versa. 8. Roíniilea Coliiiiiiiae, Seb. et Maur., l. c, pg. 18; Rchb., /. c, fig. 784-785! Parlat., /. c, pg. 253! Bss., /. c, pg. 117! Tricho- nema Columnae, Rchb., in Gren. et Godr., /. c, pg. 238! Wk. et Lge., /. c, pg. 145! Hab. in siccis et graminosis in Beira et Extremadura. — 2í. Fl. Jan. ad Apr. [v. v.). Beira lilloral: Coimbra (M. Ferreira!). — Beira meridional: Dornes, Zêzere (Sousa Pinto!). — Exlremadura: Cintra, Quinta de Penha Verde (Welw.!); arredores de Cascaes, Caparide (P. Coutinho!). 63 Trib. II. Imcleao, Bss., /. c, pg. \\1\ III. Hermodactylus, Adans., in Blh. et Hook., /. c, pg. 087! 9. Ilcriiioclactyliis fiiherosus, Salisb., m Trans. of lhe hortic. soe. 1, pg. 304; Gren. et Godr., /. c, pg. 245! Parlat., /. c, pg. 313! íris tuberosa, L., Sp. PI., pg. 58! Rchb., l. c, fig. 776! Bot. Ma- gaz.^, tab. 531! Bss., /. c, pg. 124! Hab. (an subsponte?) in Transmontana, circa Bragança (P. Coutinho, n." 269!). — 2f. Fl. JWart. {v. v.). IV. íris, L., Gen. PI, n.° 59! 1 2 [Plantae rhizomatosae (Subgen. I. Euiris, Bss.); folia ensiforniia v. lineariensi- fonnia 2 [ Plantae bulbosae (Subgen. II. Xiphion, Bss.) 8 Perigonii segmenta ext. parte inferiori secus lineam mediam internam barbata (Seet. I. Pogoniris, Baker); ílures inter spathas breviler pcdunculati, perigonii tubo plus minus longo 3 [Perigonii segmenta ext. latere interiori inferne haud pilosa v. irregulariter pilosa , (nec regulariler secus lineam mediam) 6 fFlores violacei. 3 iil*l»i flora, Brot., FL Lusil. 1, pg. 50! Phyt. Lusit. 11, pg. 47, tab. 96! I. billoia, L. [sed iili varietas in horlis extra Lusitaniam culta), Sp. PL, pg. 56 ! Caule l-lloro, rarissime 2- floro. Planta linnaeana S-flora nunquam sponte apud nos occuriit: esl forma in horto Upsali ex cultura orta. Hab. in aritiis et incultis, in Extremadura et Beira. — 2(. FL Jan. ad Apr., et eliam in autumn. (Oct. ad Dec). — Lusit. Lirios roxos. [v. v.). Beira litloraJ: arredores de Coimbra (Brot.); Pousada (Moller, Fl. Lusit. Exsic, n.° 436 !i; prox. de Condeixa (Henriques!). — Beira meridional: prox. de Sernache do Bom Jardim (Moller!). — Centro littoral: prox. de Caxarias (L)a\eau!); Alhandra, Villa Franca (Brot.); arredores de Lisboa, Serra de Monsanto (l). Sophia, Soe. Brot., n.° 75! Daveau! Welw., n.*' 1650! U. da Cindia! Moller!); Vialonga, Serra de Bellas (Daveau!); prox. do Cacem [forma vernalis et forma aulumnalis, Welw., n.° 1651!); Cas- caes e arredores (Brot., Daveau!); Caparide (P. Coutinho, n.° 276!). 11. Íris fiaEiíhafioliin. L., /. c, pg. 55! Brot., Fl. Lusit. 1, pg. 51! Bot. Mac/az., tab. 187! Bss., /. c, pg. 136! Hah. ad radices monlium in Lusitânia boreali et alibi (Brot.); in Extre- madura, ad Loires, atque rarissima (Welw.). — 2í. Fl. mensibus vernis. (n. V.). Nota. — Temos como duvidosa a existência d'esta espécie em Portugal. Nem mesmo a enumerariamos, e refeririamos as indicações de Brotero á espécie seguinte, se nào tivéssemos encontrado uma nota de Welwitsch, em que este insigne botânico diz, corroborando a indicação de Brotero, ter visto o /. sambucina, proveniente de Loires, no herbario de Lopes Fernandes. No eintanlo, é para notar que nem Brotero nem Welwitsch dào noticia da existência do 7. germânica em Portugal, e como esta ultima espécie — que su|)pòinos ser indicada no nosso paiz pela primeira vez no trabalho presente — 6 que tem apparecido nas herborisaçòes modernas, e nào o /. sambucina, parece licito suspeitar ter havido confusão de uma com outra. 12. íris g;eriiiauiea; L., /. c, pg. 55! Rchb., l. c, fíg. 565! 9 XY 66 Gren. et Godr-, l c, pg. 241 ! Wk. et Lge., /. c, pg. 143! Parlat., /. c, pg. 274! Bss., /. c, pg. 137! Hab. ad sepes, in rupestribus et humidis, iit videtur non frequens. — 2f. Fl. Mart. et Apr, — Lusil. Lírios roxos. [v. v.). Alemdoiiro transmontano : arredores de Bragança (P. Coutinho, n." 277 !). — Beira central: Bussaco (Loureiro!). — Alcmtejo liUoral: arredores de Setúbal, Tróia (Moller!). — Alto Ahmtejo: Portalegre, Sant'Auna (José Barahona!). — Baixas do Guadiana: Moura (Diogo Urbano, in lierb. P. Coutinho, n.^ 278!). 13. IviH nH»í(*aiBS, Lge., PugiL, pg. 76! Wk. et Lge., /. c, pg. 143! Exsic, n.*'481, ex herb. claris. Wk. ! An L sambucina, var. (loribus albis, Brot., in Fl. Lusil. I, pg. 51 ?! Hab. in Lusitânia media et austral i, ut videtur non frequens. — 2f. Fl. Mart. et Apr. — Lusil. Lirios brancos, (y. v.). Beira liltoral: Coimbra, no alto do Pio (Moller!). — Centro lifloral: Estoril (P. Coutinho, n.° 275!). — Alemtejo liltoral: Torre, |)rox. a Nossa Senhora do Monte (Daveau!). — Algarve: arredores de Faro, Campina, Alto de Rhodes (Guimarães, Soe. Brot., n." 889!). Scct. IL Oncocyclus, B;iker, apud Bss., /. c, pg. 130! 14. Bris alísia Mil, L., /. c, pg. 55! Boi. Magaz., tab, 91 ! Bss., /. c, pg. 130! Ilenriq., Bui. Soe. fírol. I, |)g. 5í ! Planta ex Pérsia et nunc subspontnnea [)rope Bragança, in Transmon- tana, ad ripas llunn"nuli Penalcariacho, Alfaiào (P. Coutinho! A. de Oli- veira!).— %. Fl. Apr. (v. V.). Sect. III. Apogon, Baker, apud Bss., /. c, pg. 125! 15. íris l*seBBdifiCorHS, L., /. c, pg. 56! Brot., /. c., pg. 51! Rchb., /. c, fig. 771 ! Gren. et Godr., /. c., pg. 2i2! Bss., /. c, j)g. 1271 Xiphion Pseudo-Acorus, Piírlat., /. c, pg. 295! Hab. in fluminis et stagnis per totam fere Lusitaniam. — 21. Fl. Apr. ad Jul. — Lusit. Açoro bastardo, lirio amarello dos pântanos, (v. v.). Alemdouro transmontano : Bragança, nos lameiros pantanosos (P. Cou- tinho, n." 273!); Castro (M. Ferreira!). — Alemdouro liltoral: Montale- gre, rio Cavado (Moller!); ribeira do Penso (B. da Cunha!); Povoa de 67 Lanhoso, Rendufinlio (Gonçalo Sampaio!); Vizella (A. Torres!); visinhan- ças (lo Porto (Newton!). — Beira lilloral : Coimbra (A. Barjona!); Villa Franca (iM. Ferreira!); arredores da Figueira da Foz, Foja, Lavos (Lou- reiro! M. Ferreira!). — Beira meridional: Covilhã, rio Zêzere (R. da Cunha!); Alcaide, Sitio da Serra (R. da Cunha!); Castello Branco, mar- gem da ribeira da Lyra (H. da Cunha!). — Centro littoral: arredores de Lisboa (Mendia!); prox. a Cascaes, ribeiro de Caparide (P. Coutinho, n.° 274!). — Akmlejo liuoral : Alfeite, aguas estagnadas, Arrentella, rio Judeu (R. da Cunha!); Lagoa (rAlbufeira (Daveau ! Moller!). — Baixas do Gua- diana: entre Carvão e Panoias (Daveau!). — Algarve: Faro, Atalaia (Mol- ler! Guimarães!). 16. Bris í<»eti; prox. de Miranda do Corvo (B. F. Mello!); Ancião, Lagarteira (Feio de Carvalho!); Buarcos (Goltz de Carvalho, Soe. Brot., n.° 1284!); Pinhal do Urso (Lou- reiro!); Pinhal de Leiria (S. Pimentel!). — Beira meridional: Alcaide (R. da Cunha!); Castello Branco, S. Martinho (R. da Cunha!). — Alto Alem- tejo: Portalegre, Olivaes, Sant'Anna (Barahona!); Évora (Moller!). — Bai- xas do Guadiana: Beja, Lavradores (R. da Cunha!). 25. CrJailioliis Bfteiiteri, Bss., Pug., pg. 112; Wk. et Lge., /. c, pg. 140! G, serotinus, Wehv., in herb,! 73 Hab. ín ericelis, siccis cl pirielis, iit vidcltir praescrlim in Transtagana et Algarbiis, rarior in Transmontana et Heira. — 2í. Fl. Apr. ad Jiil. (r. s.). Alemdouro Iransmonlano : arredores de Miranda do Douro, Constantim; arredores de Vimioso, Angueira (Mariz!). — Beira transmontana: Adorigo (E. Sclimitz!). — Beira liltoral: arredores de Coimbra, Eiras, Pinhal de Marrocos (Mariz!), — Alio Alemlejo: Porlaiegre, Senhora da Penha (Lar- cher Marçal, Soe'. Brot., n.° 175! R. da Cunha!); Serra d'Ossa (Moller!). — Alemlejo litloral: Alfeite (R. da Cunha!); Valle do Rosal, Algazarra, S. Simão (Daveau!); Serra d'Arral)ida (Welw., n.°' 1650 e 275! Mol- ler!); Calhariz (Daveau! Moller!); Setúbal (Welw.! A. de Carvalho, n.** 806!). — Algarve: Monchique (Moller!); Faro (Wehv. ! Guimarães!); Por- timão, Olhão, Tavira (Wehv., n."' 456 e 1657!); charneca do Catalão, prox. de Benasafrim (Daveau!). Nota. — Esta espécie e a anterior, quando estudadas sobre exemplares seccos de herbario, nem sempre são fáceis de distinguir, e é possivel que algumas das localidades apontadas como pertencendo a uma d'ellas per- tençam realmente á outra. Já Roissier (m Fl. Orient., pg. 139), referin- do-se em geral ás espécies do género GlaJiohis, escreveu — «species cha- racteribus non sat firmis interdum distinctae et specimina e sicco interdum non rite determinanda» — . Fam. 18. HYDROCHARIDEAE, Juss. Clavis jjeneruni : Stamina !-;{; pcrigoniiim siiiiplcx; friictus line;iris, 1-locularis: folia sessilia, li- nearia, submersa: lloruii) fein. pedunculi denuuii praelongi Ulifuriiies spiraliter torti .. .' (I) Vallisneria, L. Stamina (> bifida : perigonium duplex; frnclus ovoideus v. oblongus 6-locularis; íolia petiolata, limbo eordato-oibiculato natanle (II) llydrocharis, L. I. Vallisneria, L., Gm. PL, n." 1097! 1. Wullisiieriii i§fl»irali!ií. L., Sp. PL, pg. 1441! Rchb., /. c. Vil, fig. 108-110! Gren. et Godr!, /. c, pg. 308! Wk. et Lge., /. c, pg. 160! Parlat., /. c. Ill, pg. 575! Rss., /. c, pg. 3! Hab. in aquis lente Iluentibus in Beira. — 2í. Fl. Jul. et Aug. (i\ s.). 74 Jieira liUoral: prox. a Mira, rio Canna (herb, da Univ.!); arredores de Coimbra, Mondego (Welw.!); paul d'Arzilla (M. Ferreira!); paiil de S. Fagundo (M. Ferreira, Fl. Lusit. Exsic, n." 1325!). — Beira meridional: Idanha a Nova, rio Ponsul (U. da Cunha!). II. Hydrocharis, L., Gen. PI, n.° 1126! 2. Hydroeliariii niorsisis-raiiae, L., Sp. PI., pg. 1466! Brot., /. c. 11, pg. 54! Rclib., /. c, íig. 112! Gren. et Godr., /. c, pg. 307! Wk. et Lge., l. c, pg. 161! Parlat., /. c, pg. 584! Bss., /. c, PS- ^ • . Hab. in aquis stagnantibus in Lusitânia media. — 2(. Fl. Maj. ad Aug. [v. s.). Beira liltoral: prox. a Mira, nas lagoas (herb. da Univ.!); Coimbra e arredores (J. 31. Rosa, in herb. A. de Carvalho, n.'^ 833!); prox. ao Mon- dego (Wehv., n.° 1664!); paul d'Arzilla (M. Ferreira!); paul de S. Fa- gundo (Moller!); entre líanovre e Montemór-o- Velho (Brot.); Montemór- o-Ve!ho (M. Ferreira, Fl. Lusit. Eocsic, i\.° 1326!). — Centro litloral: ri- beira de S. Martiidio (Uaveau!); GoUegà, no paul (R. da Cunha!); entre Azambuja e Villa Nova da Rainha, Villa Nova da Uainha (Welw. '' Fam. 19. ORCHIDEAE, Juss. Veja-se a revisão publicada pelo sr. Ascensão Guimarães no Boi. da Soe. Brot. V, pg. 17, e o appendice no mesmo vol., pg. 241. 75 ZUR PHANOLOGIE VON COIMBRA VON Dr. E. Ihne iu Daimstadt Mit dem Jnhre 1897 liegen fiir Coimbra 40" 12' NB, 8*^23' westl. L. von Greenwich, Hohe des botan. Garteiis elwa 83 Meter) 16 jahrige Beo- bacliluiigen vor, alie angestellt von dem Inspector des botanischen Gar- tens, A. F. Moller, der durch den Aufruf HoÍTmann-Iline 1882 zii phiino- logischer Thatigkeit angeregt wiirde. Die Beobaclitungen beziehen sich zum grôssten Teile auf die Pllanzen iiiid Phasen dieses Aufrufs (Giessener Instruktion), soweit sie dem Beobachter zu Gebote standen; seit 1889 hat 31oller aiicli noch eine Anzahl anderer in Coimbra vorkommender Species in den Kreis der Beobachtung gezogen. Man findet die Daten der Einzel- jahre abgedruckt in den Beriíhten der Oberli. Geseilschaft liir Natur- und Heilkund zu Giessen und im Boletim da Sociedade Broteriana, lelztere Stelle enthalt auch die nichl in der Giessener Instruktion angegebenen Spe- cies. M. Willkomm sagt am Scldusse seines sclionen Werks: Grundziige der Pllanzenverbreilung auf der iberischen ílalbinsel (Leipzig, Engelmann 1890), S. 339: «Es ware gewiss sehr interessant, die phanologisclien Verhíiltnisse jener Kulturgewachse und auch Waldbííume, welche die ibe- rische Halbinsel mit dem iibrigen Europa gemein hat, kennen zu lernen. Leider liess sich darúber nnr ganz ungeníigend berichten, da phanologische Beobachlungen, welche selbstverslandlich nur von inlaiidischen sesshaften Botanikern angestellt werden konnen, ersl an werngen Orlen und seit wenigen Jahren in Angriíí' genommen worden sind. In Aid)etracht der eigentiimlichen Lage und OberUíichengestaltung der Halbinsel und der da- durch bedingten klimatischen W^schiedenheilen und Gegensatze miisste unseres Erachtens ein formliches iiber die ganze Oberílache des Landes Yerbreitetes Netz phanologischer, auf einer und derselben Methode arbei- 76 tender Stationen hergestellt werden, um das gewiss Iiõtlist verschiedenar- tige ph/inologische Veriudten der Beohachtungspílanzen klar zu legen, wozu aber eine inindestens zehnj.ilirige Dauer von zielbewussteii Beobaclitungen erforderlicli sein dOrfle.» Von einem iiher die Ifalbinsel verbreiteten Netze sind wir leider nocb sehr weit entíernt, aus^ser Coimbra giebt es keinen Ort in Portugal und Spanien, fiir den die im lelzten Salz von Willkomm angedeutete Bedingung auch nur eiiiigermassen erfullt ist. Schon hieraus erhellt die hohe Bedeutung der Moller'schen Beobachlungen. — Ich lasse die von mir berechneten Mittel folgen. Sie bezieben sich fiir die meisten Species auf die Jahre 1882 oder 1883 bis 1897 einschliesslich; erheb- lichere Abvveichungen sind bei der belr. Pílanze angegeben. Abkiirzungen: BO = erste Blalloberílacben sicblbar. b = erste Bliiten oííen. f== erste Friichle reif. LV = allgemeine Laubverfarbung. Mittel fúr Coimbra, Kalendarisch geordnet. 27. J)ecember (des Vorjabrs). Corylus Avellana, Hasel, b staubt, 1884-96. 11. Februar. Cydonia japonica, japan. Quitte, b, 1889-97. Ulmus campestris, Feldulme, b, 1889-97. Aesculus llippoc, Bossknstanie, BO. Prunus spinosa, Schlebe, b. Narcissus poeticus, weisse Narzisse, b. Cydonia vulgaris, gemeine Quitte, b. Prunus avium, Sijsskirscbe, b. Sambucus nigra, Hollunder, b. Pyrus communis, Birn, b. Syringa vulgaris, Nâgelchen, b. Cereis Siliquastrum, Judasbaum, b, 1889-97. Crataegus Oxyacantha, Weissdorn, b. Aesculus Hippoc., b. Betula alba, Birke, BO. Salvia officinalis, Gartensalbei, b. Quercus pedunculata, Stieleicbe, BO. Pyrus Malus, Apfei, b. Robinia Pseudacacia, Robinie, b, 1889-97. Fagus silvatica, Buche, BO. Quercus ped., Wald griin. 18. » 5. Míirz. 5. » 9. » 14. » 15. » 17. » 18. » 19. » 22. » 28. » 29. » 31. » 1. April. 3. » 6. » 13. » 16. » 16. » 77 Secale cereale ^ Roggen, b, 1882-92. ohne 91. Cytisiis Labiirmim, Goklregen, b, 1887-97, ausser 88, 89. Cornus sanguínea, roter líartriegel, b. Atropa líelladonna, Tollkirsche, b. Sympboricarpos racemosa, Scbneebeere, b. Rubus idaeus, Ilimbeere, b. Ligustrum vulgare, Liguster, b. Lilium candidiim, weisse Lilie, b. Vitis vinifera, \Vein, b. Rubus idaeus, f. Secale cereale, Ernteanfang. Sambucus nigra, 1". Atropa Belladonna, f. Sympboricarpos raceni., f. Cornus sang., f. Ligustrum vulg., f. Aesculus llippoc, f. Aesculus Hippoc. LV. Betula alba, LV. Quercus ped., LV. Fagus silv,, LV. Das Beobachtungsgebiet war fast ausscbliesslich der botanische Garten, der sich amphitbeatraliscb erbebl. Moller bat daher auch von vielen Spe- cies nur eine kieine Zalil von Exemplaren fiir die Beobaclitung zur Ver- fugung geliabt. Hierbei konncn sicli unter den wenigen, die man iiber- haupt in den Kreis der Betracblung ziehen kann, solche befinden, die, obne an einem extremen Standort zu stehen, sicb doch extrem verbalten, d. b. enlvveder abnorm ÍViib oder abnorm spíit sind ; die Ursache bleibt unbe- kannt, jede Pílanze ist eben ein lebendiger Organismus fur sich. Die Ins- truklion verlangt daher auch, dass von jcder zu notierenden Species am Beobachtungsort eine erlicbliche Anzahl von Individueri vorhanden sei, da- mit man derarlig abriorme Individuen vernaclilassigen und sich normale heraussuchen Kann, was der aufmerksame Beobachler in kurzer Zeit ohne grosse Schwierigkeit zu leisten vermag. Es ist das wichtig, denn Aufzeich- nungen, die unter niclit normalen Verhíiltnissen gemaclit sind, kônnen fUr Vergleichung mit anderen Orlen nicht verwendet werden, wcil sie eben nicht die normalen Verhaltnisse der betreíTenden Stalion vviederge- 17. 24. April. » 1. Mai. 8. » 10. » 11. » 12. » 14. » 18. )) 11. Juni. 13. » 27. Juii. 28. » 31. » 8. 11. Septemb 21. » 18. Oktober. 19. » 30. » 1. Novemb. ' Secale cer. wiid in Coimbra zum Teil ais Griinfntfer benuízl und im Septeniber gesiiet : der ais Kòrnerfrucht benutzte Roggen wird im Novomber gesact. 78 ben; um solche kann es sich hei Vergleichiingen aber naliirlich nur han- deln. Wie mir H. Moller aiif direktes Befragen milteilte, konnen (lie von ihm beobachteten Individuen, aiisser Betnia und Fagus (woriiber sp/iter) durclnveg ais normal angeselien werden. Líigen noch von anderen Orten Nord oder Miltelportiigals vieljahrige Beobachliingen vor, so wiirde sich durch Vergleichiing dieser Orte iintereinander herausstellen, oh die in der Instniktion geforderten Bedingungen (normaie VerhiíUnisse) bei Coimbra auch wirklich erfiillt sind. Bei eiiier Verallgemcinerung der Schlusse, die sich aus den Moller's(hen Beobachtungen liir Coimbra ziehen bissen, wird man diesen Piinkt vorsichtigcrweise immer im Auge zii behalten haben. Es giebt noch Beobachtungen fítr Porlo, sie erstrecken sich aber nur iiber 5 Jabre, 1 883-87 ; deshalb babe ich von einer Beriicksichtigung in die- sem Aufsatze abgesehen. Coimbra liegt in einem Gebiet (weslallantischer Bezirk Wilikomms), dessen Flora «ein buntes Gemeiige medillerraner, peninsularer, nordatlan- tischer und mitteleuropaischer Arten» ist, die dort alie gut Gedeihen. Es gilt das sowohl íiir die spontane Vegetation ais auch liir die Kulturpílanzen. Des Nfiheren verweise ich auf Willkomm, 1. c. S. 30 ff., sowie auf die Abhaudlung von E. Goeze, die Pflanzenwelt Portugals, Liniiaea XLI, 1877. Von den in der obigen phánologischen Liste aufgeíuhrten Pllanzen kommen nur Belula alba uiid Fagus silvatica bei Coimbra schiecht fort, woriiber spiiter noch gesprochen wird. Alie anderen gedeihen gut, wie bei uns; sei es nun, dass sie wild wachsen oder zu verschiedenen Zvvecken in mehr oder wetnger líanfigkeit schon seit sehr langer Zeit kultisiert werden. Auch diese letzlereri kiuirien daher ais bei Coimbra vollig eingebiirgert gelten. Die Holzpllanzen vorlieren im Ilerbst ihr Laub. Nach brieflicher Mittei- limg von Moller sind in Coimbra spontan: Cornus saugiiinea, Corjlus Avel- lana, Cydonia vulgaris (subspontan), Prunus spinosa, Qiiercus pedunculata, Sambucus nigra, Ulmus campeslris. Was das Klima betriíít, so eríreut sich die Zone, in der Coimbra liegt, im grellen Gegensatz zu dem extremen Continentalklima des Tafellandes und Ebrobassins eines dnrch geringe Tejnperaturschwankungen, milde Winter, feuchle Atmosphíire und reichliche Niederschlage ausgezeichneten Kiistenklimas (Willkomm, 1. c. S. 5i). Ich svill hier einige wichtige me- teorologische Angaben einfíigen. Sie sind entnoumien dem Hesumo das observações meteorol. de Coimbra 1866-1890 von Dr. A. S. Viegas, das mir II. Moller giitigst tibersandte. Ein Auszug dieser Daten findet sich in der Meteorol. Zcitschritt 18í>5, S. 157. Das Observatorium ist 1864 ge- griindet worden und arbeilct seit 1866 regelmassig. Eine Bubrik fiir Tage init Schnee fehll in den Tabellen vollslaiidig, was sehr bezeichnend ist. 79 Januar Februar. . . Miirz April Mai Juni Juli August September Oktober. . , November , December Jahr Coimbra 1866-1890 Zahi (ler Tagc Mittlore Tonípc- Niedorschlag in min. ratur ia C° init Rcften mit Reif 9,48 86.4 13.8 4,7 10,33 77,9 12,6 3:2 il,61 100,7 13.8 1.4 13,22 107,6 15,4 0,2 15.90 8i,6 12,8 0,0 18.61 44,3 8,8 0.0 20,33 19,4 6,4 0,0 20,77 15,3 6,3 0,0 19.03 59,0 9,8 0,0 15,41 93,2 13,2 0,3 12,32 112,4 13,9 1.6 9,19 92,1 14,5 7,3 14,68 893,3 139,8 19,0 Zu beachten ist namenilich die Regenverteilung; vergl. aiich die einge- hende Arbeit von Hofímann, die Regenverhaltnisse der iberiscben Halbin- sel, Zeitschrift d. Ges. f. Erdkunde zu Berlin, 23. Bd. 1888, die sich auf den BeobacbUinííen bis 1884 aiifb.iiit. Sowobl im Friibjahr ais aucb im Ilerbst findet sicb ein Maximiim, und beide Máxima sind nnhezii gleicb gross. Aucb bierin driickt sich aiis, dass das Klima von Coimbra einen Ubergang von unserem Kbma zii dem mcdilterranen bildet. Eine eigen- tbcbe Trockenperiode, wie sie viele anderc Teile der Pyreniieidialbirisel besitzen, herrscbt in Coimbra nicbt. In den 300 Monaten, fiir die in dem oben angefiihrten Resumo die Daton enibalten sind, war nur einer ohne Niederscblag. Es kommt aiso niir sehr selten vor, dass einmal ein Monat regenlos bieibt; nacb Hoffmaim sind es in Tarifa Siidspitze Spaniens) von 100 siebzebn! Dieser Umstand kommt nalíirlicli der Vegetation zu statten, sie verfiillt in Sommer nicbt in Unthíitigkeit wie in anderen Gebielen der Halbinsel im centralen und siidatlantiscben Bezirk (im Sinne Wiilkomms). Wíibrend des Herbstes und Winters hort ein grosser Teil der Pllanzenwelt nicbt zu vegetieren auf. In pliiinologisclier Bczieliung ist Coimbra cbarakterisicrt durcli einen ver- biiltnissmassig (d. b. verglicben mit unseren Gegenden, Mitte des síidwestli- cben Deutscblands sebr frUhen Eintritt von Bebiubung und Bliite, sowie durch verhultnissmassig spiiten Eintritt von Laubverfíirbung und Fruchli 80 /freife, (lie Zeit zwischen Anfang und Ende der wichligsten Abschnitte des pdanzlichen Lebens ist verhaltnissmiissig lang, limger ais bei uns. Diese allgemeinen Satze durch bestimmte, zahlenmiissige Angaben zii veranschau- licheii, soll die Ha up tau ("gabe der vorliegenden kleinen Arbeit sein. I. a. Belaubung. Von folgenden vier Species der Instruktion Hoíímann-lhne liegen in Coimbra Beobachtungen lur BO vor. Aesculus Ilippoc. 5. IVlarz. [ Betula alba 31. Miirz. Quercus ped. 3. April. | Fagus silv. 16. April. Quercus ped. ist nacb Willkoram im spontanen Zustande durch den Norden und Nordwesten der Ifalbiusel \erbreitet; bei Coimbra bildet sie (wenn auch nicht grosse) Wíílder. Auf der dem Willkomm'schen Werke beigegebeneu Karle licgt Coimbra dicht an der Àquatorialgrenze und zvvar sclion ausserhalb dieser, was nicht richtig ist. Die Arealkarteu von líoíTmann (Allgem, Forst u. JagdzeiUiiig, Suppl. VII, 1868 ufid Phiinol. Untersuch. Giessen 1887) weisen Coimbra innerhalb des eingezeichneten Areais auf. Fíir Betula alba und Fagus silv. ist Coimbra auf der Willkomm'- sclien Karte schon deutlich ausserhalb der Àquatorialgrenze gelegen, auf der IIollfmaiui'schen Karle liir Fagus silv. etwas ausserhalb, liir Betula alba liegt Coimbra auf der Karle von 1868 ausserlialb. auf der Karle von 1887 innerhalb des Vorbereilungsgebiets. Nach direkten Mitleilungen von Moller kommen beide bei Coimbra nur angepllanzt vor und gedeihen schlecht, — Aesculus IIi[)poc., nach Willkomm in Nord und Centralspanien und in Nord- portugal haufig angepllanzt, gedeihl gut bei Coimbra. Siehl mau die Daten lur die Belaubung naher an, so ist zuniíchst Iier- vorzuheben, dass sich die Eiche fiiiher belaubt ais die Buche, also um- gekehrt wie bei uns und in ganz iMilleleuropa. In Nizza, ebenfalls dicht an der Aqualorialgrenze der Buche gelegen, ist die Beihenfolge wie in Coimbra. Eine von Vaupell (vergl. (irisebach, Vegelation der Erde I, S. 274 íf. und Iloirmann, Uber phanol. Accomodation, Botan. Zeitung 1890, Nr. 6-1 1) ausgesprochene Vermutimg nach den Grunden sei jelzt nicht naher utitersucht; unzweifelhafl reagiert die Buche auf Mitlelmeer- klima und auf kalleres Klima anders ais es die Eiche thut. Ich will nun Coimbra mit Stationen unserer Gegenden vergleichen und wahle dazu zwei Orle im miUieren Siidwesldeulschland, die nicht beson- ders gQnstig und nichl besonders ungíinstig liegen: Giessen und Nurnberg. Fiir Giessen hat man die langjahrigen Beobachtungen Hoffmanns (bis 1891) §1 zur Verfíigung, in Niirnberg liat F. Schiiltheiss wiilirend derselben Jahre beobaclitet, in denen in Coiml)ra beobacblet worden ist. Es hatten noch andere Orte, z. B. Frankfurt a. M., wo J. Zicgler seit den 60er Jahren thatig ist, oder Wiesbaden (Cb Leonhard) berausgegriffen werden kõnnen. Die Ergebnisse, die bei dem Vergleicb mit Giessen iind Nurnberg beraus- kommen, erfabren aber diircb Ileranziebung von nocb mebr Orten im weserítiicben keine Ànderung, die Zahienwerte im einzelnen wechseln elwas je nach der Lage der Vergleichsstation. Giessen und Nurnberg sind iibrigens pbanologiscb sehr vvenig verschieden, Frankfurt iiegt entscbieden "iinstiííer und ist beiden Orlen um etwa eine Woche voraus. Damit auch in meteorologiscber líinsicbt ein Vergleicb gezogen werden kann, lasse ich entspreclieiule Daten folgen. Fíir Nurnberg verdanke ich sie der Giite von Prof. Uwdel, Vorstand der dortigen meteorol. Slation. Fiir Giessen stehen hinsicbllicb der Temperatur vergleichbare Angaben nicht zu Gebote. Fiir das benaclibarlc Frankfurt Iiegt ein sebr reicbbaltiges Material vor, die mitgeteilten Daten sind dem Werke von J. Ziegler und W. Konig, das Klima von Frankfurt a. M., 1896, entnommen. Januar . ■ . Februar . . Míirz April Mai Juni Juii August. . . Soptciiit)or Oktuher . . Noveniber December. Jalir Nurnberg 1879-1897 "3 d -3,4 -0.5 2,9 7,7 12,7 1G,3 17,8 1G.8 13.3 7,5 2.8 -i;i 7,7 Zalil der Tage mit 33.7 31,3 39,5 36,7 61,8 74,7 79,7 60.8 52.7 60,5 42,2 48,3 Nieder- schlagi 16 15 17 15 17 19 19 17 16 18 18 19 Frost ' 621,9 206 26 21 16 o O O O O o 4 13 22 108 Frankfurt o c &CO Scjj tCl o _ **^ ^.s " 2 5= ^ -C -^ ís s s S '^ 0,17 42,4 2,02 32,6 4,76 43,0 9,68 33,0 14,15 49,5 17,80 69,0 19,27 77,1 18,41 58,0 15,03 4'i,8 9,43 57,3 4,41 53,9 0,88 51,1 9,67 611,7 Zalil der Tage mit Niederschiag 14,32 11,53 12,6 10,9 15,4 11,4 li,9 9,0 14,3 10,6 14,4 11,5 15,0 13,1 13,9 11,5 12,3 9,9 14,4 12,9 15,9 12,7 15,8 13,9 170,2 138,9 Frost ' 18,8 i4;5 10,6 1,7 O O O O O 1,6 8,6 16,6 72,4 1 Tage, an denen mindestens 0,1 mm. gcinessen wiirde; in Coimbra ist ein solclier Untor.sebied nifbt geniacbt. 2 Tage olme iintere Greiíze. 3 Tage mit mebr ais 0,2 mm. ■* Minimum unter 0. istv 82 Die mittleren Daten fiir den Anfang der Belaubung sind in fiir Aesculus Hippoc. Belula alba Quercus ped. Fagus silv. Giessen 11. A|)ril 19. » 2. Mai 24. April ííúriíberf; 12. April 18. » 5. Mai 29. April Es trilt demnacli die Beiaubting bei allen vier Species in Coimbra fruher ein ais bei uns, wie es ja in Anbelracbt des warnneren Klimas von Coim- bra zu erwarlen ist. Man siebt aber, das^ die Unlerscliiede fiir Aesculus und Quercus einerseils, welchc Cíiume sowohl in Coimbra ais bei uns nor- mal gedeiben, bedeutend grosser sind ais fiir Betula und Fagus anderer- seils, die in Coimbra nicht mehr normal gedeiben: Aesculus I Quercus \ Betula I Fagus j Coimbra friilier ais Giessen 33 Tage 13 Coimbra friilier ais JNiirnbcrg 35 Tage 15 Allgemein liisst sich sagen: Die Belaubung der bei uns und in Coimbra normal gedeibenden Baume tritt in Coimbra elwa einen Monat friiber ein. Moller bat von einer Anzabl nicht in der Hoífmann-íhnescben Instru- ktion geforderten Species vom Jabre 1889 an ebenfalls den Anfang der Belaubung noliert. Icb babe die Mitteldaten berecbnet. Populus alba 18. Marz Ulmus camp. 8. April Morus alba 23. » Gleditscbia triac. 8. )) Liriodendron tul. 27. » Cereis Siliq. 13. » Bobinia Pseud. 5. April Ailanihus gland. 13. » Plalanus occid. 6. » Tilia vulgaris 18. » Fiir diese Species liegen zur Vergleicliimg nur selir wenige Beobach- tungen vor. In Niirnberg ist keine notiert worden. In Giessen fmdet sich fiir Bobinia BO ais Mittel von 8 Jaliren der 13. Mai, also Coimbra 38 Tage friiher ais Giessen. Es triílt milliin das eben allgemein Gesagle auch hier zu, Bobinia gehort zu den in Coimbra und bei uns normal gedeibenden Pllanzen. Ais Tag des Auíbliihens ergiebt sich in Coimbra der 13. April, die Belaubung findei demnach vor der Blijte statt, wie bei uns. Das Um- 83 gekehrte wird fiir Neapel angegeben (Iloíímann, líber pluinol. Accomo- dation, Botan. Zeitung 1890), doch isl an der angefiibrten Stelle nicht ersichtlich, wuher die Adgabe stammt. — Aesculus ílippoc. ist sowohl in Coimbra ais bei uns einer der sich am friíhesten belaubenden Baume. I. b. Laubverfárbung. Fúr die allgemeine Laubverfarbung sind die Mitteldaten íblgende: Coimbra Giessen Níirnberg Aesculus Hippoc. 18. Oktober 10. Oktober 8. Oktober Betula alba 19. » 14. » 15. Quercus ped. 30. » 18. 20. » Fagus silv. 1. November 13. » 18. Die Laubverfarbung (Eutlaubung) tritt demnach in Coimbra spater ein und zwar ist Coimbra spiitcr uls Giessen Coimbra spater ais ISiiriiberg ei Aesculus Hippoc. Betula alba Quercus pcd. Fagus silv. 8 Tage 5 » 12 » 19 » 10 Tage 4 » 10 )) 14 » Gegenuber der Belaubung ist der Unterscbied weit geringer, am meis- ten weicht Fagus ab. Bei Aesculus und Quercus auf der einen Seit und Betula und Fagus auf der andcren Seite sind die Zablen (Coimbra spaler ais Coimbra spater ais Giessen iNlimberg Aesculus / .„ „, .„ rp .^ , 10 lage 10 lage Quercus ) ° ° Betula j .... ,f. p. 12 » 10 » ragus ) Allgemein wird sicb sagen lassen: Die Laubverfarbtmg der bei uns und in Coimbra normal gedeibenden Biiume tritt um elwa 1 Va Wochen spater in Coimbra ein ais bei uns. — Zn beacblen ist, dass die Beobacbtung der Laubverfarbung liauíig nicbl leicht ist und dass Genauigkeit bis auf wenige Tage kaum odor niclit erzielt werden kann. — In Coimbra wie bei uns ist der Zeitraum, in dem sich die vier Species belauben, viel grosser (etwa 84 doppelt so gross) ais der Zeitraum, inuerhalb dessen die nâmlichen vier Species ibr Laub verfiírben. Von den aiuleren uicbl iii der Giessener Instruklion vcrlangten Species teile ich auch die Mitteldaten mit: Populus alba Morus alba Liriodendron tul. Robinia Pseud. Platanus occid. 10. November 18. » 27. Oktober 1. November 3. » Ulmus camp. Gleditscbia triac. Cereis Siliq. Ailantbus glan. 15. November 18. Oktober 2. November 27. Oktober Die Laubverfíirbung der Robinia lílsst sich bei uns sehr selten beobacli- ten, fast immer fallen die Blíitter unverfíirbt ab, gewohnlich in Folge der ersten Froste; HoíTmann hat ais Mittel aus nur 4 Jahren den 16. Oktober. — Der Laubfall ist nur selten, bei uns wenigstens, pbíinologisch vervvertbar (vergl. u. a. Hoffmann in Allgem. Forst- utid Jahd/.eitung 1888); daher ist an seine Stelle ais Phase, die den Sibluss der Vegetation, d. h. Ende der assimilatorischen Thaligkeit, bezeichnet, die allgemeine Laubverfarbung ge- treten. I. c. Dauer und Ruhezeit des Blattlebens. Die Zeit zwischen dem Anfang der Belanbung und der allgemeinen Laub- verfarbung giebt ein Maass fiir die Dauer des Blalllebens und damit lur die Dauer des grossten Thiitigkeit der Vegetation. Da in Coimbra die Belaubung erheblich friíher, die Laubverfarbung etwas spiiter einlrilt ais bei uns, so dauert naliirlich die wirksame Vegetationszeit erheblich langer ais bei uns. Zeit zwischen Belaubung und Laubverfarbung in Coimhni Giessen Niirnberg Aesculus Hippoc. Quercus ped. Betula alba Fagus silv. 227 Tage 210 » 202 » 198 )) 182 1 169 178 172 'age » 179 Tage 108 » 180 >> 172 » Demnach in Coimbra liiiiger in Giessen uls in Coimbra iíinger ais in Milrnberg Aesculus Hippoc. Quercus ped. Betula alba Fagus silv. 45 Tage 41 » 24 » 26 » 48 Tage 42 » 22 » 26 » 85 Gruppiert man uieder Aesculiis iind Qiicrcus einerseils, Betula und Fa- giis andererscits, so crgiebt sich , in Coimbra liinger ais in Coimbra líinger ais in Gicssen iii Nurnberg AeSCuIuS / ro rr. Qiiercus ^ 45 Tage Betula Fagus 25 » 2i Fiir die in Coimbra und bei uns normal gedeihenden Baume betríigt die Dauer der grõssten Thiitigkeit der Vegetation in Coimbra ehva 6 Wochen mehr ais bei uns. Wenn man die Zeit zwiscben BO und LV kennt, so ergiebt sich durcli Subtraktion dieses Wertes vou 365 leicht die Zeit fiir die Vegelations- oder Winterruhe, letzlere auch bier im geNVohnlicben Sinne aufgefasst, d. h. keine assimilatorische Thiitigkeit (dass diese \Yinterruhe keine wirk- liche Ruhe ist, daruber vergl. u. a. Fischer, Beitrãge zur Physiologie der Holzgewíichse, Jahrb. f. wiss. Bot. XXII); man kõnnte sagen, die Zeit fiir die Ruhe des Blattlebens. Bei Aescuhis und Quercus sind die Zahlen fur Coimbra 138 und 155 Tage, fiir Giessen 183 und 196 Tage, fur Nurn- berg 186 und 197 Tage. In Coimbra ist also fiir Baume, die dort und bei uns normal gedeihen, die Winterruhe etwa 6 Wochen kiirzcr ais bei uns; es ist natiiriich die- selbe Zahl, um die die Vegetationsdauer grOsser ist. Bei Betula und Fagus sind die Zahlen fiir Coimbra 163 und 167 Tage, fur Giessen 187 und 193 Tage, fiir Niirnberg 185 und 193 Tage. In einem Aufsatze Uber die period. Erscheinungen der Pllanzenvvelt in Madeira (Verhandl. d. schweiz. naturf. Ges. iu Glarus 1851) giebt O. Heer fiir Funchal in Madeira fiir die Buche 149 Tage an. Diese Zahl gilt nur fiir das eine Jahr 1850-51. Die fiir dasselbe Jahr an gleicher Stelle fiir die Fiche mitgeteilte und sehr auííallende Zahl von nur 50 Tagen muss ich bei genauer Priifung der na- heren Angaben (S. 61, 62) ais nur fiir einzelne, wahrscheirdich nicht nor- male Individuen und nicht irgendwie allgemein geltend halten, ein Ergeb- nis, zu dem auch Grisebach (Vegetation der Erde, I) gekommen zu sein scheint, \\\e aus seinen Ausfiihrungen auf S. 275 und 569 hervorgeht. II. a. Jahreszeiten — Aufblúhen, Fruclitreife. Richtet man den Blick wieder auf die eingangs dieser Arbeit mitgeteilte phanologische Liste, so sieht man, dass die Reihenfolge des Eintritts der 86 Phasen ohnc Zweifel infolge der ungleichen Empfunglichkeit der Pflanzen fiir jdas warmere Klima nicht die gleiche ist wie bei uns und in ganz Mit- teleuropa. Nameiílliclie (';il!t auf, dass sicli eiiizelne Species, wie Sambucus iiigra, Cydonia vulgaris, Narcissiis poeticus, Salvia ollícinalis, Liliiim can- didiim aiisserordenllich weit aus der Gesellschaft, in der sie bei uns zur Blíite kominen, entfernt haberi. So bliihen in Coimbra Cydonia vnlgaris, Prunus avium, Sambucus nigra fast gleichzeitig, nur durch eiriige Tage gettrennt auf. Bei uns Iritt das Aufbiuhen der Kirsche drei Wocben fríiher ein ais das der Quitle, fimf Wocben spiiter ais das des Hollunders, und die Quitle entfailet wieder mehr ais zwei Wocben vor dem líoliunder ibre ersten Bliiten. Denselben pbanologischen Jabreszeiten (vergl. Ibne, Uber pbanol. Jabreszeiten, Naturwiss. Wocbenscbriít 189S) in Coimbra und bei uns, Mitteleuropa, geboren demnach aucb nicbt stets und durcbweg die gleichen Species an, und eine bei uns im Sommer aufbliibende Pllanze kann in Coimbra enfscbieden zu den Blíiten des Friihlings geh(»ren, wie es z B. beim líoliunder der Fali ist. ímmerbin geben die Jabreszeiten einen Anbaltspimkt, Gruppen von pbanologiscb zusammengeborigen Pilan- zen zu bilden, die man dann dem Vergleich zweier oder mebrerer Orte zu Grunde legen kann. Mebr sollen die nachstebend verwendeten Jabreszeiten nicbt bedeuten. Jede einzelrie umfasst zeitlich nahe zusammen eintrelende Pbanomene, und die Pbanomene der ersten Jabreszeit treten wiihrend ei- nes anderen, friiberen Zeitabscbnitts im Jahre ein ais die Pbanomene der letzten Jabreszeit. Ich vergleicbe nun Coimbra mit Giessen und Nurnberg. In Coimbra ge- boren dem Vorfriibling (Bliilen der Ilolzpllanzen deutlicb vor den Blattern) von den beobacbteten Pbíinomenen an Corylus Avellana b (5, Cydonia ja- ponica b, Ulmus campestris b. Gegen Giessen (Corylus 13. II, Cydonia 16. IV, Ulmus 1. IV) ist im Mittel der drei Pbasen Coimbra 50 Tage voraus. In Nurnberg ist nur Corylus notirt worden. — Zu den Phanomenen des Friiblings in Coimbra recbne icb alie die, vvelcbe bis zum Griinwerden des Laubwaides (Eicbwaid) einscbliesslidi eintreten; die in Coimbra nicbt nor- mal gedeibenden Betula alba und Fagus silv. werden bei der Vergleicbung nicbt mitgezablt. Es kommen in Betracbt: Aesculus BO (Giessen 11. IV, Nurnberg 12. IV), Prunus spinosa b (Giessen 20. IV^ Nurnberg 21. IV^), Narcissus poeticus b (Giessen 4. V, Nurnberg 7. V), Cydonia vulgaris b (Giessen 17. V, Nurnberg 15. V), Prunus avium b (Giessen 19. IV, Niirn- berg 23. IV), Sambucus nigra b (Giessen 28. V, NiirnbergSl. V), Pyrus communis b (Giessen 24. IV, Nurnberg 2C. IV), Sjringa vulgaris b (Gies- sen 4. V, Niiridjerg 5. V), Cralaegus Oxyacantha b (Giessen 10. V, Nurn- berg 13. V), Aesculus Ilippoc. b (Giessen 7. V, Nurnberg 6, V), Salvia officinalis b (Giessen 4. VI, Nurnberg 4. VI), Quercus ped. BO (Giessen 2. V, Nurnberg 5. V), Pyrus Malus b (Giessen 29. IV, Nurnberg 1. V), 87 Robinia Pseiid. b (Giessen 2. YI, Niirnberg — ), Quercus ped. allgemeine Belaubung (Giessen 14. V, Niirnberg 12. V). . .. Coimbra ist vor Giessen 45 Tage, vor Niirnberg 46 Tage. Zu den Pb;inomenen des Sommers [vom Anfbiiihen des Getreides bis zur Ernte des Getreides und einschliesslich Heile des IVidien Beerenobstes (ausser Wein)] gebòren in Coimbra Secale ccreale b (Giessen 28. V, Niirnberg 23. V), Cylisus Laburnum b (Giessen 15. V, Niirnberg 16. V), Cornus sangiiinea b (Giessen 6. VI, Niirnberg 2. VI), Atropa Belladonna b (Giessen 29. V, Niirnberg — ), Symphoricarpos racem. b (Giessen 2. VI, Niirnberg 2. VI), Uubus idaeus b '^Giessen 30. V^ Niirnberg 1. VI), Liiium candidiim b (Giessen 30. VI, Niirnberg 29. VI), Ligustnim vulgare b (Gies- sen 19. VI, Niirnberg 12. VIj. Vitis vin. b (Giessen 14. VI, Niirnberg 21. VI), Rubus id. r (Giessen 2. VII, Niirnberg 10. VIÍ) . , .. Coimbra ist vor Giessen 25 Tage, vor Niirnberg 27 Tage. Der Vorsprung, den Coimbra in der Iruhen Zeit des Jabres (Februar, Alarz, erste Hallte des April) hat, ist in einer sj)attyen (zvveite Haifte des April, Mai, Juni, Juli) bedeutend geringer geworden. — Meteorologisch ist es gerade so. Im Marz belragt die Mitteltemj)eratur in Coimbra 8,7 C° mebr ais in Niirnberg, im April 5,5 C°, im Mai 3,2 C°, im Juni 2,3 C^ im Juli 2,3 C\ Von den Pbanomenen des líerbstes (spiile Fruclilreifen und Laubver- farbung) sind in Coimbra beobacbtet Cornus sang. f (Giessen 21. VIU, Niirnberg 25. VIII), Ligustrum vulgare í (Giessen 12. IX, Niirnberg 11. IX), Aesculus Hippoc. f (Giessen 16. IX, Niirnberg 18. IX), Aesculus Hippoc. LV (Giessen 10. X, Niirnberg 8. X), Quercus ped. LV (Giessen 18. X, Niirnberg 20. X).... Coimbra ist nacb Giessen 8 Tage, nach Niirnberg 7 Tage, Dieser anscbeinende Nachteil von Coimbra ist eigen- tlich keiner: vvalirend bei uns die Vegetations-periode schon beendet ist, dauert sie in Coimbra noch lort. — In Coimbra ist der September um 5,7 C**, der Oktober um 7,9 C" wiirmer ais in Niirnberg. Es ergiebt sich somit, dass sicb im Friibling die Vegetation — bauptsacb- lich sind in Coimbra und bei uns normal gedeiheiíde Hol/.pllanzen ge- meint — in Coimbra um etwa 6 bis 7 \>o(lien friiberenlwickclt ais bei uns, im Sommer um etwa 3 bis 4 ^^'ocben voraus bleibt und im Ilerbst um etwa 1 Wocbe spiiler ais bei uns ibre wichligsle Lebenstbiiligkeit abschliesst. 11. b. Zeitdauer zwischen Aufblúlien und Fruchtreife. Sehr lelirreicb ist ein Vergleich der Zeitdauer, dem Intervall, zwiscben der Aulbliibzeit und der Frucbtreile. Die Zablen sind íolgende; 88 Zeitdauer (in Tagen) von dem Aufblulien bis znr Fiuchlreife in (loiíiiLia (licssen Nlirnberg bei Rubus idaeus 31 32 38 Atropa Bell. 81 63 - Sambucus nigra 132 76 77 Symphoric. rac. 82 55 56 Cornus sang 130 76 84 Ligiisfrtim vulg. 122 85 91 Aesculus ninnoc. 176 132 135 Dic Werte fíir Giessen und Niirriberg slimmon gut mit einander. Auf Abweichniigen bis zii 6, 7, 8 Tagen in diesen Zableii ist kein Gewicht zu legei), denn elwai^e bei der Kintragiing der Aulblidizeit und (namenllich leicht) der Friicbtreife vorkommende Fchler von 2 bis 4 Tagen konnen sich, wenn sie im gleichen Sinii, d. b. bei beiden Phasen zu fríih oder zu spiit gemacht sind, addieren; jedenfails miissen die Unterschiede viel gros- ser sein, um darauf sichere Schliisse zu bauen. ... In Coimbra ist die Zeit zwischen dem Auíbliiben und der Frucbtreife, welcbe gleicbsam ais Trach- tigkeitsdauer bezeichnet werden kann, bei don beobacbteten Species mit Ausnahme von Hubus idaeus ganz erbeblich langer, iiber V3 und mehr der Zeit, die bei uns zwischen Aulbluben und Fruchtreife verstreicht. In Coim- bra betragt diese Zeit mehr Tage ais in Giessen Nurnberg bei Atropa Bell. 18 Sambucus nigra 56 57 Symphoric. rac. 27 26 Cornus sang. 54 46 Ligustrum vulg. 37 31 Aesculus Mippoc. 44 41 Die Pflanzon richtcn sIch mit der ihncn zu Gebote slehenden langeren Zeit aiich entsprecheiíd anders ein, sie eilen niclit so sehr, ihre Friichte zur Beife zu bringen. In nordlichen Gegenden verlialten sie sich umgekehrt. Bubus idaeus bildet von den untersuchten Sj)ecies eine Ausnahme. Ich babe fíir eine Anzahl Orle, fiir die mehr ais zehnjahrige, nach derselben Instruktion gemachte Beobachlungen vorliegen, die Zeit zwischen Aufblu- hen und Fruchtreiíe berechnet und finde, dass eine allgemeine Gesetz- miissigkeit zwischen den Werten und der Lage der Orte nicht zu erken- nen ist (z. B. Uman in Siidrussland 34 Tage, St. Petersburg 34 Tage, Wiesbaden 35 Tage, Neubrandenburg in Mecklenburg 36 Tage, Raun- 89 heim am Main 31 Tage, Frankfurt a. M. 41 Tage, Ratzeburg bei Lu- beck 35 Tage, Bielefeld 35 Tage, Sondellingen in Wurttemberg 32 Tage), glaube vielmehr, dass die Abweichung der Zahienwerte nicbt oder kaum íiber die Grerize der Beobacbliingsfehler heraiisgebt. Ich bin geneigt zu sagen : das Intervall zwischen Aulbliihzeit und Fruchlreife wahrt bei Ru- bus idaeus im grussten Teile Europas ziemlich die gleiche Zeit, ntímlich etvva 5 Wochen. Rubus idaeus hat ein weites Areal (Areaikarle bei Hoíf- mann, Pbanol. Untersuchungen, Giessen 1887; Focke in Engler-Pranll III, 3 : eine Circumpolarpllanze durch die ganze kiihlere gemassigte Zone in verschiedenen Varieiaten verbreitet und der kostlichen Fríichte wegen allgemein cultivieit) und gedeiht im Siiden wie im Norden Europas gut. Auch tritt sowohl die BliUezeit ais auch die Fruchtreife zu einer Jahres- zeit ein (Mai bis Anfang August), dass die Pllanze selbst in nordlichen Ge- genden nicht Gefahr lauft, ibre Reife vollenden zu kõnnen, mithin eine Abkiirzung des Intervalls ohne Bedeutung fiir sie wâre. In sudlichen Ge- genden findet auch keine Verlángerung statt. Auf die ganze Frage, wie sich die Intervalle verschiedener Pllanzen in verschiedenen Teilen Europas verhalten, hoííe ich spflter einmal zuriickkommen zu konnen. * * * An einer anderen Stelle (Mitteldaten von Uman in Sudrussland u. s. w., 31. Bericht der Oberhess. Ges. fiir Natur- und Heiikunde) konnte ich zahlenmassig angeben, wie das Klima des kontinenlalen Ostens von Eu- ropa die Pllanzenenlwickiung beeinflusst. Die Vegetationszeit verkUrzt sich im Vergleiche zu uns, sie fangt spater an und ist fruher zu Ende. Die vor- liegende kleine Untersuchung weist zahlenmassig den Einíliíss des siidwest- lichen Klimas von Europa nach. Die Vegetationszeit dauert langer, sie fangt friiher an und ist spater zu Ende. Ich schliesse mit den Worten, mit denen ich damals geschlossen habe: die pluínologischen Beobachtungen bilden eine wertvolle Erganzung der meteorologischen und gebcn die Ein- wirkiing des Klimas anschaulich und scharf wieder. (Milte Miirz 1898). XY 90 DA PHENOLOGIA DE COIIVIBRA PELO Dr. E. Ihne de Dariiistadt Com o anno de 1897 completam-se para Coimbra (40° 12 lat. N., 8°23' long. O. de Greenwich, cerca de 83"" de alt. ao nifel do jardim botânico) 16 annos de observações, realizadas todas pelo jardineiro-chefe A. F. Mol- ler, que a convite de HoíFmann e Ihne iniciou em 1882 os seus estudos phenologicos. As observações referem-se pela maior parte ós plantas e phases indi- cadas nas Instrucções de Giessen, as quaes lôram estudadas, sempre que foi possivel observal-as. A partir de 1889 começou o sr. Moller a observar ainda algumas ou- tras espécies existentes em Coimbra. Encontram-se os dados relativos a cada um dos annos na revista de Giessen — Berichte der Oberliessischen Gesellschaft — e no Bolelim da Sociedade liroleriana, que também men- ciona as espécies não indicadas nas Ltsírucções de Giessen. No final da sua bella obra — Grundziíge der Pflanzenverbreilung auf der iberischen Halbinsel (Leipzig, Engelmann, 1896) — diz M. Willkomm, a pag. 339: «Seria por certo muito interessante conhecer as condições phenologicas das plantas cultivadas e arvores silvestres communs á peninsula ibérica e ao resto da Europa. Mas infelizmente n3o ha a este respeito senão noti- cias muito incompletas: só em poucos logares e ha poucos annos se deu começo ás observações phenologicas, que manifestamente têm de ser feitas pelos botânicos das localidades. «Em nossa opinião, attendendo á posição particular e relevo da penin- sula, assim como á variedade e contraste de climas que d'ahi resultam, 91 deveria crear-se uma rede conveniente de estações phenologicas que, abrangendo todo o território, trabalhassem segundo o mesmo methodo, para, ao cabo de 10 annos, pelo menos, de observações conscienciosas chegarem a descobrir o comportamento phenologico, certamente variadis- simo, das plantas observadas.» Infelizmente, na peninsula, estamos ainda muito longe d'esta rede; afora Coimbra, nào ha outro logar, nem em Portugal nem em Hespanha, onde se realizem, mesmo aproximadamente, as condições indicadas por Willkomm no logar citado. Por aqui se vê já a alta importância das observações de Moller. Vou agora apresentar as medias que calculei ; referem-se para a maioria das espécies ao periodo decorrido desde 1882 ou 1883 até 1897 incl. ; as mais notáveis excepções vão indicadas com as respectivas plantas. Abreviaturas: F. = primeiras folhas visíveis. íl. = primeiras flores abertas. fr. = primeiros fructos maduros. D. = descóramento ordinário das folhas. Medias para Coimbra, por ordem chronologica 27. Dezembro (do anno precedente). Corylus Avellana, Avelleira (queda do pollen), 1884-96. 11. Fevereiro. Gydonia japonica, Marmeileiro do Jap3o, fl. 1889-97. Ulmus campestris. Ulmeiro, fl. 1889-97. Aesculus Hippoc, Castanheiro da índia, F. Prunus spinosa. Abrunheiro bravo, fl. Narcissus potíticus, Junquilho, fl. Cydonia vulgaris, Marmeileiro, fl. Prunus avium, Cerejeira de fructos pretos, fl. Sambucus nigra. Sabugueiro, fl. Pyrus communis. Pereira, fl. Syringa vulgaris, Lilaz, fl. Cereis Siliquastrum, Olaia, fl. 1889-97. Crataegus Oxyacantha, Pilreteiro, fl. Aesculus Ilippoc, fl. Betula alba, Vidoeiro, F. 1. Abril. Salvia officinalis, Salvia das boticas, fl. 18. » 5. Março. 5. » 9. » 14. » i5. » 17. » 18. » 19. » 22. » 28. » 29. » 31. » 92 3. Abril. 6. » 13. » 16. » 16. » 17. » 24. » 1. Maio. 8. » 10. » 11. » 12. » 14. » 18. » 11. Junho. 13. » 27. Julho. 28. » 31. » 8. Setembr. 11. » 21. » 18. OiiUibro. 19. » 30. » 1. Novembr. Qiiercus pcdiinculata, Carvalho, F. Pyrus Malus, Macieira, fl. Robinia Pseiidacacia, Acácia bastarda, 11. 1889-97. Fagus silvatica, Faia, F. Quercus pediinculata (mattas completamente verdes). Secale cereale ^ Centeio, 11. 1882-92, excepto 91. Cytisus Laburnum, Codeço dos Alpes, (1. 1887-97, exce- pto 88, 89. Cornus sangiiinea, Cornalheira, fl. Atropa Belladonna, Belladona, fl. Symphoricarpos racemosa. Globos de neve, fl. Rubus idaeus, Framboeza, fl. Ligustrum vulgare, Alfenheiro, fl. Lilium candidum, Açucena, fl. Vitis vinifera, Vide, fl. Rubus idaeus, fr. Secale cereale (principio de colheita). Sambucus nigra, ir. Atropa Belladonna, fr. Symphoricarpos racemosa, fr. Cornus sanguinea, fr. Ligustrum vulgare, fr. Aesculus Ilippoc, fr. Aesculus Hippoc, D. Betula alba, D. Quercus pedunculata, D. Fagus silvatica, D. A zona de observação foi quasi exclusivamente o jardim botânico, que está disposto em amphitheatro. Por isso MoUer só poude observar um pequeno numero de exemplares de muitas espécies, e entre os poucos exemplares observados podem en- contrar-se alguns que, não vivendo n'um logar extremo, se comportem como taes, sendo anormalmente temporãos ou serôdios. A causa d'este phenomeno é desconhecida. Cada planta é um organismo vivo autónomo, exigindo por isso também as Instrucções que cada espécie a estudar seja representada no logar da observação por um numero considerável de indi- ^ O Secale cereale é aproveitado em Coimbra como forragem verde e para isso é se- meado em setembro. Como planta cerealífera é semeado em novembro. 93 viduos, para que d'este modo se possam desprezar os indivíduos anormaes e escolher só os normaes, como o observador attento pôde fazer rapida- mente sem grandes diíliciildades. Esta consideração é importante; observações feitas em condições anor- maes não podem servir para a comparação com outros logares, precisa- mente por não representarem as condições normaes das respectivas esta- ções— as únicas em que podem assentar naturalmente as comparações. Como o sr. Moller directamente interrogado nos communicou, os indi- víduos observados por elle podem sempre considerar-se normaes com ex- cepção da Betula alba e Fagus silvatica (vid. adeante). Se houvesse ainda a respeito de outros logares do Norte ou do centro de Portugal observações de muitos annos, ver-se-hia pela comparação d'estes logares entre si, se as condições requeridas pelas Listrucções (condições normaes) estão na reali- dade satisfeitas em Coimbra. Ao generalizar as conclusões, que das observações de Moller se podem tirar para Coimbra, nunca se perderá prudentemente de vista este ponto. Ha também observações feitas no Porto, mas abrangem só 5 annos, 1883-1887; por isso prescendi d'ellas n'esta noticia. Coimbra fica n'uma zona (região atlântica occidental de Willkomm), cuja flora é uma mistura variegada de espécies mediterrâneas, peninsula- res, atlânticas do N., e europeias do centro, dando-se alli todas bem. E tanto isto succede com a vegetação espontânea como com as plantas cul- tivadas. Para maiores desenvolvimentos, remelto para AYíllkomm, 1. c, p. 30 e seguintes, bem como para a memoria de E. Goeze — Die Pflanzenwell Portiigals (Linnaea XLI, 1872). Das plantas que constam da lista phenologica atraz apresentada só a Be- tula alba e Fagus silvatica se desenvolvem mal em Coimbra, e d'isso mais tarde trataremos ainda. Todas as outras se dão bem, quer vivam incultas, quer sejam já ha muito cultivadas, em maior ou menor abundância, para diíferenles fins. Estas ultimas também se podem portanto considerar com- pletamente introduzidas em Coimbra. As plantas lenhosas perdem no outomno a sua folhagem. Segundo me communicou em carta o sr. IMoller, são espontâneas em Coimbra: Cornus sanguínea, Corylus Avellana, Cydonia vulgarís (subspontanea), Ligustrum vulgaris, Prunus spinosa, Quercus pedunculata, Sambucus nigra, Ulmus campestris. Pelo que respeita ao clima, a zona em que fica Coimbra «contrastando nitidamente com os climas continentaes extremos das planícies e da bacia do Ebro, goza de um clima líttoral, caracterizado por pequenas variações de temperatura, inverno suave, atmosphera húmida e chuvas abundantes» (Willkomm, 1. c. p. 54). 94 Vou transcrever aqui alguns dados meteorológicos importantes, extra- hidos do Resumo das Observações meteorológicas de Coimbra (1886-1890), pelo dr. A. S. Viegas, que teve a bondade de me enviar o sr. Moller. Encontra-se ainda um resumo d'estes dados na Meleorol. Zeilschrift, p. 157. O observatório foi fundado em 1864, e trabalha regular- mente desde 1866. Nas tabeliãs não ha casa para dias de neve, o que é muito característico. 189d Janeiro.. . Fevereiro. Março Abril .... Maio Junho Juilio Agosto. . . Setembro. Outubro . . Novembro Dezembro Anno Temperatura media 9,48 10,33 11,61 13,22 15,90 18,61 20,33 20,77 19,03 15,41 12,32 9,19 14,68 Coimbra 1866-1890 Chuva em mm. 86,4 77,9 100,7 107,6 84,6 44,3 19,4 15,3 59,0 95,2 112,4 92,1 893,5 Numero de dias com chuva 13,8 12,6 13,8 15,4 12,8 8,8 6,4 6,3 9,8 13,2 13,9 14,5 139,8 com ceada 4,7 3,2 1,4 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 1,6 7,5 19,0 É sobretudo notável a repartição das chuvas; consulte-se também o interessante trabalho de Hoffmann — Die Regenverhãltnisse der iberischen Halbinsel — na Zeitschrift d. Ges. f. Erdkunde, de Berlim, vol. 23.**, 1888, o qual se baseia nas observações feitas até 1884, incl. Tanto na primavera como ainda no outomno tem logar um máximo, e os dois máximos sào proximamente iguaes. Também alli se affirma que o clima de Coimbra estabelece a transição do nosso clima para o mediter- râneo. Uma quadra especial de secca, como têm muitas outras partes da peninsula pyrenaica, não existe em Coimbra. Nos 300 mezes, a que se referem os dados do Resumo supramencionado, só n'um deixou de chover. É, pois, muito raro ficar um mez sem chuva; em Tarifa (ponta S. de 98 Hespanlia) ha, segundo Hoífmann 17 por 100. Esta circumstancia é natu- ralmente faxoravel â vegetação, que no verào não permanece inactiva como n'outros logares da peninsula, na zona (no sentido de Willkomm) central e atlântica do sul. Durante o outomno não deixa de vegetar um grande nu- mero de plantas. Sob o ponto de vista phenologico é Coimbra caracterisada por ura apparecimento muito precoce relativamente (isto é, comparado com as nossas regiões, centro do S. O. da Allemanha) de folhas e llôres, bem como por um descóramento das folhas e amadurecimento dos fructos relativamente tardios; o intervallo entre o começo e o fim das phases mais importantes da vida vegetal é relativamente longo, mais longo do que entre nós. Demonstrar estes princípios geraes com dados numéricos definidos vai ser o principal objecto d'este pequeno trabalho. 1. a. Apparecimento das folhas Com as quatro seguintes espécies das instrucçòes de Hoífmann-Ihne fize- ram-se em Coimbra observações de F. Aesculus Hippoc. 5. Março. Quercus pedunc. 3. Abril. Betula alba 31. Março. Fagus silvatica 16. Abril. O Quercus pedunculata encontra-se espontaneamente espalhado, segundo Willkomm, pelo N. e N. O. da peninsula; em Coimbra forma mattas, se bem que pequenas. Na carta junta á obra de Willkomm fica Coimbra contigua á zona equa- torial, mas já fora delia, o que não é exacto. As cartas areaes de Hoffmann {AUgem. Forst-und Jagdzeílung, Suppl. VIÍ, 1887, e Phãnolog. Untersuch. Giessen 1897) dào Coimbra como comprehendida n'aquella área. Para a Betula e Fagus fica já Coimbra nas cartas de Willkomm distincta- mente fora da zona equatorial; nas cartas de Hoífmann fica um pouco fora para o Fagus; para a Betula fica Coimbra na carta de 1868 fora, e na carta de 1887 dentro da área de dispersão. Segundo communicações directas do sr. Moller, ambas se encontram em Coimbra só cultivadas, e desenvolvem-se mal. O Aesculus, frequentemente cultivado, segundo Willhomm, no N. e cen- tro de Hespanha, c no N. de Portugal, dá-se bem em Coimbra. Examinando de mais perto as datas do apparecimento das folhas, deve 06 notar-se em primeiro logar que o carvalho se cobre de folhas antes da faia, ás avessas do que succede entre nós e em toda a Europa central. Em Nice, situada também no limite da zona equatorial da faia, dá-se o mesmo que em Coimbra. Nào discutiremos agora uma hypothese de Voupell (vid. Grisebach, Ve- getalion der Erde I, p. 274 e seguintes, e Hoíímann, líber phãnolog. Acco- modation, Bot. Zeitung, 1896, n.° 6-11) sobre as causas d'estes factos; sem duvida a faia nào reage como o carvalho sobre o clima mediterrâneo e outros mais frios. Comparemos agora Coimbra com estações do nosso paiz, escolhendo para isto dois logares no centro da Allemanha do S., que nem são dos mais, nem dos menos favoráveis: Giessen e Nuremberg. Para Giessen ha as observações de muitos annos de Hoíímann (até 1891) ; em Nuremberg observou Schulteiss durante os mesmos annos em que se tem observado em Coimbra. Poderiam escolher-se ainda outros logares, por exemplo, Francfort s. M., onde Ziegler trabalha ha 60 annos, ou Wiesbaden, onde tem observado Ch. Leonhard; mas os resultados a que se chega pela comparação com Giessen e Nuremberg não soífrem alteração essencial pelo confronto com mais logares ainda ; um ou outro valor numérico é que muda um pouco com a posição da estação de comparação. De resto Giessen e Nuremberg differem entre si phenologicamente muito pouco. Francfort é decididamente mais favorável, e antecipa-se aos dois logares cerca de uma semana. Para que também se possa fazer uma comparação sob o ponto de vista meteorológico vou apresentar os dados respectivos: Com relação a Nuremberg devo-os á bondade do professor Rudel, dire- ctor da estação meteorológica d'aquella cidade. Os dados relativos a Giessen não são comparáveis a respeito das tem- peraturas. Pelo que respeita á visinha Francfort existe um material riquissimo; os dados que se seguem são extrahidos da obra de J. Ziegler e W. Konig: Das Kiima von Frankfurt, a. M. 1896. 97 Janeiro. . . Fevereiro . Marco Abri! Maio Junho Julho . . . . Agosto. . . Setembro. Outubro. . Novembro Dezembro. Anno s a o -3,4 -0.5 %9 7,7 12,7 16,3 17,8 16,8 13,3 2,8 -1,1 7,7 a a 3 cá CP 33.7 31,3 39,5 36,7 61,8 74,7 79,7 60,8 52,7 60,5 42,2 48,3 621,9 1879-1 897 do dias Francfort Kumero a a a bc:^ ^a a Si com com K.s c3 chuva 1 geada * Bh =^ 16 26 0,17 42,4 15 21 2,02 32,6 17 16 4,76 43,0 15 5 9,68 33,0 17 0 14,15 49,5 19 0 17,80 69,0 19 0 19,27 77,1 17 0 18,41 58,0 16 0 15,03 44,8 18 4 9,43 57,3 18 13 4,41 53,9 19 22 0,88 51,1 206 108 9,67 611,7 Numero de dias com cbuva 14,32 11,53 12,6 10,9 15,4 11,4 li,9 9,0 14,3 10,6 14,4 11,5 15,0 13,1 13,9 11,5 12,3 9,9 14,4 12,9 15,9 12,7 15,8 13,9 170,2 138,9 com geada "^ 18,8 14,5 10,6 1,7 O O O O O 1,6 8,6 16,6 72,4 As datas medias do apparecimento das folhas são: Aesculus Hippoc. Belula alba Quercus pedunc. Fagus silvatica Giessen 11. Abril 19. » 2. Maio 24. Abril Nuremberg 12. Abril 18. » 5. Maio 29. Abril Portanto as folhas para todas as quatro espécies apparecem mais cedo em Coimbra do que entre nós, como é de esperar do clima mais quente de Coimbra. Mas vê-se por outro lado que as differenças para Aesculus e Quercus, que se desenvolvem normalmente tanto em Coimbra como entre nós, são * Numero de dias em que pelo menos se mediu 0,1 mm. Em Coimbra não se faz esta distincção. 2 Numero de dias, sem attender a limites. 3 Dias com mais de 0,2 mm. de chuva. * Dias em que o thermometro baixou abaixo de zero. 7 XV 9â consideravelmente maiores do que para a Betula e Fagus, que em Coimbra nào se desenvolvem normalmente : Aesculus Quercus Betula Fagus Coimbra mais cedo que Giessen 33 dias 13 » Coimbra mais cedo que Nuremberg 35 dias 15 » Em geral pôde dizer-se: As folhas das arvores com desenvolvimento normal entre nós e em Coimbra apparecem em Coimbra cerca de um raez mais cedo. Moller notou também a partir de 1889, o apparecimento das folhas de um certo numero de espécies não indicadas nas Inslrucções de Hoífmann- Ihne. Calculei as seguintes datas medias: Populus alba 18. Março Ulmus camp. 8. Abril Morus alba 23. D Gleditschia triac. 8. » Liriodendron tul. 27. » Cereis siliq. 13. » Robinia Pseud. 5. Abril Ailanthus gland. 13. » Platanus occid. 6. » Tilia vulgaris 18. )) Poucas observações ha d*estas espécies que permittam comparações. Em Nuremberg nenhuma; em Giessen acha-se para Robinia F., como media de 8 annos, em 13 de maio, portanto 30 dias depois de Coimbra. O enunciado geral de ha pouco cabe, pois, também á Robinia, que pertence ás plantas com desenvolvimento normal em Coimbra e entre nós. O dia do apparecimento da ílôr é em Coimbra a 13 de abril; as folhas mostram-se, pois, antes da flor, como entre nós. Aponta-se o inverso em Nápoles (Hoílmann, Uber phãnolog. Accomo- dation, Bot. Zeitung, 1890), mas do logar citado nào consta a prove- niência d'esta indicação. O Aesculus é, tanto em Coimbra, como entre nós, uma das arvores que dão primeiro folhas. 99 I. b. Descóramento das folhas Para o descóramento ordinário das folhas ha as seguintes datas medias: Aesculus Hippoc. Betula alba Quercus pedunc. Fagus silvatica Coimbra 18. Outubro i9. » 30. » 1. Novembro Giessen 10. Outubro 14. » 18. » 13. » Nuremberg 8. Outubro 15. » 20. » 18. » O descóramento das folhas (queda das folhas) começa pois em Coimbra mais tarde, a saber: Coimbra mais tarde Coimbra mais tarde que Giessen que ISuremberg Aesculus Hippoc. 8 dias 10 dias Betula alba 5 » 4 » Quercus pedunc. 12 » 10 » Fagus silvatica 19 » 14 » Relativamente ao apparecimento das folhas é a diíFerença muito menor attingindo o máximo no Fagus. Com relação ao Aesculus e Quercus de um lado, e Betula e Fagus de outro lado, temos os números: Aesculus Quercus Betula Fagus Coimbra mais tarde que Giessen 10 dias 12 » Coimbra mais tarde que Nuremberg 10 dias 10 » De um modo geral pôde dizer-se : A queda das folhas nas arvores com desenvolvimento normal entre nós e em Coimbra tem logar cerca de se- mana e meia mais tarde em Coimbra do que entre nós. Convém notar que a observação da mudança de côr das folhas nem sempre é fácil, e que é quasi impossivel fazel-a sem errar bastantes dias. 100 Em Coimbra, como entre nós, é o espaço de tempo, em que as quatro espécies se cobrem de follias, muito maior (cerca do dobro do que aquelle dentro do qual as mesmas quatro espécies perdem a côr das folbas. Das outras espécies nào indicadas nas Inslrucções de Giessen, apresento também as datas medias: Populus alba Morus alba Liriodendron tul. Robinia Pseud. Piatanus occid. 10. Novembro 18. » 27. Outubro 1. Novembro 3. » Ulmus camp. Gleditschia triac. Cereis siliq. Ailanthus glan. 15. Novembro 18. Outubro 2. Novembro 27. Outubro A perda da côr das folhas da Robinia só muito raras vezes se pôde observar entre nós; quasi sempre caem as folhas sem mudar de côr, ordi- nariamente em seguida aos primeiros frios; Hoffmann achou o dia 16 de outubro como media de 4 annos apenas. A queda das folhas só raras vezes, entre nós pelo menos, tem applicaçào phenologica (vid. entre outros Hoffmann, na Allgem. Forsl-und Jagdzeilung, 1888); por isso e-lhe substituída a perda da côr ordinária das folhas — phase que corresponde ao termo da vegetação, isto é, ao fim da actividade assimilatoria. I. c. Duração e repouso da vida das folhas O intervallo de tempo decorrido entre o apparecimento das folhas e o seu descóramento ordhiario serve de medida á duração da vida das folhas e portanto ã duração da maior actividade da vegetação. Dando-se em Coimbra consideravelmente mais cedo do que entre nós o apparecimento das folhas e um pouco mais tarde o seu descóramento, é natural que o periodo activo da vegetação seja também lá mais longo. lutervallo entre o apparecimento das folhas e o seu descóramento Coimbra Giessen Nuremberg Aesculus Hippoc. 227 dias 182 dias 179 dias Quercus pedunc. 210 » 169 )) 168 » Betula alba 202 « 178 » 180 » Fagus silvatica 198 )) 172 » 172 » 101 Portanto em Coimbra mais loi igo cm Coimbra mais lon quo em Giessen que em Nuremberg Aesculus Hippoc. 45 dias 48 dias Quercus pedunc. 41 » 42 » Betula alba 24 >) 22 » Fagus siivatica 26 » 26 » Agrupando de novo, por um lado, Aesculus e Quercus, e pelo outro Be- tula e Fagus, resulta em Coimbra mais longo que em Giessen em Co que imbra mais lon em Nuremberg Aesculus j Quercus j 43 dias 45 dias Betula 1 Fagus j 25 » 2i » Para as arvores que se dão normalmente em Coimbra e entre nós a du- ração de maior actividade de vegetação é em Coimbra cerca de 6 semanas maior do que entre nós. Conhecendo o tempo entre F. e D., e subtrahindo-o de 365, obtém-se facilmente a duração do repouso vegetativo ou hibernal, tomado no sentido ordinário, isto é, como ausência da actividade assimilatoria (na realidade não ha repouso de inverno; vid. entre outros, Fischer, Beilrãge ziir Phy- siologie der Holzgewãchse, no Pringsheims Jahrb f. ictss. Bot, XXII), que poderia dizer-se duração do repouso da vida foliar. Com relação ao Aesculus e Quercus os números para Coimbra são 138 e 155 dias; para Giessen 183 e 196 dias; e para Nuremberg 186 e 197 dias. Assim em Coimbra para arvores que alli e entre nós se dão bem, o re|)ouso de inverno é proximamente 6 semanas mais curto do que entre nós, o mesmo tempo naturalmente de que é mais longa a duração da vegetação. Com relação á Betula e Fagus sào os números para Coimbra 163 e 167 dias; para Giessen 187 e 193 dias; e para Nuremberg 185 e 193 dias. N'um artigo sobre os phenomenos periódicos do mundo vegetal na Ma- deira [Verhandl. d. schweiz. nalurf. Ges. in Glanis, 1851) dá O. Heer para a faia no Funchal 149 dias. Este numero provém só da observação de um anno 1850-1851. O numero extraordinário de 50 dias apenas apontado no mesmo logar 102 para o carvalho e relativo ao mesmo anno, pelo exame rigoroso dos dados mais próximos (B. 61 e 62) parece-me destituido de valor geral e só ap- plicavel a individuos isolados e provavelmente anormaes ; resultado este a que também parece ter chegado Grisebach [Vegelation der Er de, /), como se conclue das suas explanações a pag. 275 e 596. II. a. Estações — florescência, maturação dos fructos A successão do começo das phases sem duvida não é a mesma que entre nós e em toda a Europa central, em consequência da desegual susceptibili- dade das plantas para os climas mais quentes. É sobretudo extranho que uma ou outra espécie, como o Sambucus nigra, Cjdonia vulgaris, Narcissus poeticus, Salvia oííicinalis e Lilium candidum, se tenham afastado extraordinariamente das plantas em companhia das quaes entre nós florescem. Assim em Coimbra dão flor quasi ao mesmo tempo apenas com dias de intervallo: Cydonia vulgaris, Prunus avium e Sambucus nigra. Entre nós a cerejeira floresce 3 semanas mais cedo do que o raarmel- leiro, 5 semanas mais cedo do que o sabugueiro, e as flores do marmel- leiro abrem mais de 2 semanas antes das do sabugueiro. Em harmonia com isto, também nem sempre e invariavelmente corres- pondem as mesmas espécies ás mesmas estações phenologicas (vid. Ihne, Uber phãnolog. Jahreszeiten, Naturwiss. Wochenschrift, 1895) em Coimbra e entre nós, Europa central ; e uma planta que entre nós floresce no verão pôde em Coimbra pertencer francamente ao numero das que dão flor na primavera, como por exemplo, acontece com o sabugueiro. Todavia as estações dão uma base para a formação de grupos de plantas phenologicamente affins, em que nos podemos firmar para a comparação de dois ou mais logares. Não devem significar outra cousa as estações empregadas no que se segue: cada uma d'ellas abrange phenomenos quasi concomitantes; e os phenomenos da primeira estação tem logar durante uma epocha do anno anterior aos phenomenos da ultima. Compare-se agora Coimbra com Giessen e Nuremberg. Em Coimbra pertencem á primavera inicial (flores das plantas lenhosas distinctas das folhas) pelos phenomenos observados: Corylus Avellana fl., Cydonia japonica fl. e Ulmus campestris fr. Relativamente a Giessen (Co- rylus 13, II, Cydonia 16, IV, Ulmus 1, IV) antecipam-se a Coimbra 50 dias, achando a media das três phases. Em Nuremberg só foi notado Corylus. 103 Conto como phenomenos da primavera em Coimbra todos os que se manifestam até que todas as folhas do arvoredo (carvalho) estejam com- pletamente verdes; não se attendeu para esta comparação á Betula alba e Fagus silvatica porque não so desenvolvem normalmente. Comparem-se: Aesculus F. (Giessen 11, IV, Nuremberg 12, IV), Pru- nus spinosa fr. (Giessen 20, IV, Nuremberg 21, IV), Narcissus poeticus fr. (Giessen 4, V, Nuremberg 7, V), Cydonia vulgaris fr. (Giessen 17, V, Nu- remberg IS, V), Prunus avium fr. (Giessen 19, IV, Nuremberg 23, IV), Sambucus nigra fr, (Giessen 28, V, Nuremberg 31, V), Pyrus communis fr. (Giessen 24, IV, Nuremberg 26, IV), Sjringa vulgaris fr. (Giessen 4, V, Nuremberg 5, V), Crataegus Oxyacantha fr. (Giessen 10, V, Nuremberg 13, V), Aesculus Ilippoc. fr. (Giessen 7, V, Nuremberg 6, V), Salvia offi- cinalis fr. (Giessen 4, VI, Nuremberg 4, VI), Quercus pedunc. F. (Giessen 2, V, Nuremberg 5, V), Pyrus Malus fr. (Giessen 29, IV, Nuremberg 1, V), Robinia Pseud. fr. (Giessen 2, VI, Nuremberg — ), Quercus pedunc. appa- recimento ordinário das folhas (Giessen 14, V, Nuremberg 12, V). Coimbra antecipa-se a Giessen 45 dias e a Nuremberg 46 dias. Aos phenomenos do verão (desde o florescer dos trigos até á ceifa e inclusivamente até á m-aturação dos primeiros fructos bacciformes, afora uva), pertencem em Coimbra: Secale cereale fr. (Giessen 28, V, Nurem- berg 25,- V), Cylisus Laburnum fr. (Giessen 15, V, Nuremberg 16, V), Cornus sanguínea fr. (Giessen 6, VI, Nuremberg 2, VI), Atropa Belladonna fr. (Giessen 29, V, Nuremberg — ), Symphoricarpos racem. fr. (Giessen 2, VI, Nuremberg 2, VI), Rubus idaeus fr. (Giessen 30, V, Nuremberg 1, VI), Lilium candidum fr. (Giessen 30, VI, Nuremberg 29, VI), Ligustrum vulgare fr. (Giessen 19, VI, Nuremberg 12, VI). Vitis vinifera fr. (Giessen 14, VI, Nuremberg 21, VI), Rubus idaeus fr. (Giessen 2, VII, Nuremberg 10, VII). Coimbra antecipa-se a Giessen 25 dias e a Nuremberg 27 dias. O avanço que Coimbra tem na primeira epocha do anno (fevereiro, março e 1.* metade de abril), diminue consideravelmente na segunda (2/ metade de abril, maio, junho e julho). Meteorologicamente é precisamente assim. Em março a temperatura media de Coimbra é superior 8^,7 C á de Nuremberg, em abril 5", 5 C, em maio 3*',2 C, em junho 2", 3 C, e em julho 2°, 5 C. Dos phenomenos do outomno (amadurecimento dos fructos serôdios e descóramento das folhas) observaram-se em Coimbra : Cornus sanguinea fr. (Giessen 21, VIU, Nuremberg 25, VIII), Ligustrum vulgare ir. (Giessen 12, IX, Nuremberg 11, IX), Aesculus Hippoc. fr. (Giessen 16, IX, Nu- remberg 18, IX), Aesculus Hippoc. D. (Giessen 10, X, Nuremberg 8, X), Quercus pedunc. D. (Giessen 18, X, Nuremberg 20, X). Coimbra tem o atrazo de 8 dias em relação a Giessen, e o de 7 dias em relação a Nuremberg. 104 Esta apparente inferioridade de Coimbra nào o é na realidade : ao tempo em que entre nós o período de vegetação já está concluido, continua ainda a durar em Coimbra, tendo-se sobretudo em vista as plantas lenhosas com desenvolvimento normal em Coimbra e entre nós. Em Coimbra o mez de setembro é cerca de ^°,7 C mais quente do que em Nuremberg, e o de outubro cerca de 7*^,9 C. Conclue-se, pois, que a vegetação em Coimbra adeanta-se na primavera, relativamente a nós, cerca de 6 a 7 semanas, no verão adeanta-se cerca de 3 a 4 semanas, e no outomno atraza-se cerca de 1 semana na sua mais importante actividade vital. II. b. Intervallo entre a florescência e a maturação dos fructos É muito instructiva a comparação dos intervallos de tempo entre íl. e fr. Os números são os seguintes: Intervallo (cxpr. em dias) desde a floração até á maturação dos fniclos Coimbra Giesscn Nuremberg Rubus idaeus 31 32 38 Atropa Belladonna 81 63 — Sambucus nigra 132 76 77 Symphoricarpos racem. 82 55 56 Cornus sanguínea 130 76 84 Ligustrum vulgare 122 85 91 Aesculus Hippoc. 176 132 135 Os valores para Giessen e Nuremberg concordam de modo satisfatório. Diííerenças de 6, 7 e 8 dias n'estes números não tem importância, porque na determinação de fl. e com especial facilidade na de fr. podem dar-se erros de 2 a 4 dias que se sommam, sendo no mesmo sentido, isto ó, quando ambas as phases são assignaladas cedo de mais ou tarde de mais ; as diííerenças devem ser sempre muito maiores para permiltirem conclu- sões seguras. Em Coimbra, o intervallo entre fl. e fr., que por assim dizer pôde ser considerado como a duração da actividade, 6 nas espécies observadas, com excepção de Rubus idaeus, consideravelmente mais longo, cerca de V3 pelo menos, que o intervallo que entre nós medeia entre fl. e fr. 105 Em Coimbra este intervallo excede os correspondentes em Giesscn e Nuremberg nos números de dias seguintes: , Giessen Nuremberg Atropa Belladonna 18 Sambucus nigra 56 57 Symphoricarpos racem. 27 26 Cornus sanguínea 54 46 Ligustrum vulgare 37 31 Aesculus Hippoc. 44 41 As plantas adaptam-se também a este intervallo de tempo mais longo; não se apressam tanto em amadurecer os seus fructos. Nos paizes do N. succede o contrario. O Rubus idaeus destaca-se como excepção das espécies examinadas. Calculei, para alguns logares onde existem observações de mais de 10 annos segundo as mesmas Instrucções, o tempo entre 11. e fr., e não en- contrei correspondência regular entre os valores e a posição dos logares (por exemplo, Uman na Rússia do S. perto de Kiew 34 dias, St. Peters- burgo 34 dias, Wiesbaden 35 dias, Neubrandenburg em Mecklenburg- Stulits 36 dias, Raunheim perto de Francfort 31 dias, Francfort a. M. 41 dias, Ratzeburg perto de Lubeck 35 dias, Bielefeld 35 dias, Sondel- fingen, ao pé de Reullinger 32 dias). Julgo antes que as differenças dos números encontrados não attingem ou mal excedem o limite dos erros de observação, inclinando-me a dizer que no Rubus idaeus o intervallo entre íl. e fr. é na maior parte da Europa proximamente egual, cerca de 5 se- manas. O Rubus idaeus tem uma área vasta [Ârealkarle bei ÍJoffmann, Pliã- nolog. Untersuchungen, 1887, Fooke in Engler-Prantl, III, 3 (Rosaceae): é uma planta circumpolar, espalhada em diíferenles variedades por toda a zona temperada fria, e geralmente cultivada pelos seus excellentes fru- ctos; dá-se bem tanto no Sul como no Norte da Europa. Também o tempo da floração como o da maturação dos fructos tem logar n'uma epocha do anno tal 'maio até ao principio de agosto), que a planta mesmo nos paizes do Norte não corre risco de não poder concluir a sua maturação, pelo que a diminuição do intervallo seria sem importância para ella. 31as nos paizes do Sul também não tem logar o prolongamento d'esse intervallo. Espero ainda um dia poder de novo occupar-me do modo como os intervallos dos phenomenos vegetativos das differentes plantas, se com- portam em differentes partes da Europa. 106 N'oulro logar [Mitteldaten von Uman in 3i Berichl d. Oberhess. Ges.)^ pude indicar numericamente como o clima do Oriente continental da Eu- ropa influe no desenvolvimento das plantas. O tempo da vegetação é mais curto relativamente a nós; começa mais tarde e acaba mais cedo. O pequeno estudo que precede mostra numericamente a influencia do clima do S. O. da Europa. O tempo da vegetação é mais longo; começa mais cedo e acaba mais tarde. Termino com as palavras que já então empreguei: as observações phe- nologicas formam um valioso complemento das meteorológicas, e repro- duzem a influencia do clima com clareza e precisão. (Meado de março de i898). 107 ANTIGAS OBSERVAÇÕES PHENOLOGICAS A propósito do artigo do professor E. Ihnc sobre os phenomcnos plie- nologicos observados em Coimbra vem a proposilo recordar trabalhos aná- logos feitos em 1760 e nos annos seguintes pelo dr. Domingos Vandelli. Nas cartas, que a este naturalista foram dirigidas pelo sábio Linneu, vem a indicação de taes observações. Na carta II, escripta ainda no tempo em que o professor Vandelli estava na Itália, e publicada em 1788 em seguida ao Floreie lusítanicae el brasi- liensis Specimen, lô-se o seguinte — «Utinam velles observare quo die apud vos folia sua explicant, sive erumpant Arbores Belula, Fraxinus, UJmvs, Quercus, Tilia, Hippocastamim, Sorbus, Carpinus, quo possem idem hoce vere apud nos observando, inde mensurare differentiam aestatum vos inter et nos. Sic observarunt Botanici Monspelienses ; unde conclusi, quod aestas 31 dies prius incipiat Monspelli, quam apud nos, et autumnus 30 dies prius apud nos desinat, quam Monspelii; ideoque Monspelii aestas 2 mensibus longior, quam apud nos.» Na carta III escreveu Linneu — «Ex tuo calculo de arboribus frondes- centibus collato cum frondescentia arborum llpsaliae, concludo Paduam Botanice distare Upsaliae 48 diebus; sive quod arbores explicant sua folia 7 hebdomadibus antequam Upsaliae; ergo aestas vestra in regione 14 heb- domadibus longior est, quam in nostra.» Iguaes recommendaçòes enviou Linneu a Vandelli depois que este veio para Portugal. É o que se vê na carta VIII escripta em Upsal em 1765 a 12 de fevereiro. Lê-se alli o seguinte — «Utinam velles hoc observare quo die Vlmus promat flores, et quo die folia ostendat; ego hoc observabo Upsa- liae, et inde possumiis calculum inire, quantum distat Upsalia Olissipone.» Por estas palavras se vê que o sábio naturalista se nào occupava só do estudo e descripçâo das espécies, mas que todos os phenomenos naturaes o interessavam. J. Henriques. 108 EXPLORAÇÕES BOTÂNICAS EM HESPANHA POR Tou.mefort No volume VIII d'este Boletim, publicado em 1890 inseri a parte da Topographia botânica do celebre botânico francês Tournefort que se re- feria a Portugal. Hoje publico a parte que se refere á Hespanha, comple- tando assim as explorações botânicas do celebre naturalista na península ibérica. Como então escrevi, foram duas as viagens de exploração que Tourne- fort executou. A primeira foi feita em 1687. É o que se acba indicado no manuscripto a pag. 42 onde começa a enumeração das plantas colhidas nos mezes de agosto, setembro e outubro de 1687. Essa exploração limi- tou-se á parte da costa que é comprehendida entre a fronteira franceza e Denia. A segunda viagem foi começada em outubro de 1688 entrando pela parte occidental dos Pyreneos. Foi esta segunda exploração muito mais extensa, pois comprehendeu a parte cenlral e toda a região littoral meri- dional da Hespanha, e por ultimo Portugal. Em março de 1689 encon- trava-se Tournefort em S. Lucas de Barrameda e pouco depois entrava em Portugal. Publico a parte respectiva do manuscripto tal como se acha no original. Não a faço acompanhar dos nomes especificos actuaes por me não parecer essencial. Esse trabalho está feito para a maior parte das espécies men- cionadas. Coimbra, 20 de julho de 1898. J. Henriques. 109 ENUMERAÇÃO DAS PLANTAS OBSERVADAS EM HESPANHA Dans La Catalogne depuis bellegarde jusqiies a Barcelone Carycphyllus arvensis glaber flore majore CB. Scordiuin alterfi sive Salvia agrestis CB. aparine foliis incanis flore atropiirpureo. Cytisus foliis subriifa lanugine hirsutis CB depeiidanza la jonquiero in sal- livus, aprili floret augusto semina perfecta fert. SaxilVaga rotundifolia alba CB circa arcem bellegarde. Jacobeea raphani aut erucae divisura long du ruisseau de la jonquiero. Lagopus maximus folio et facie trifolii pratensis lob. Clematis daphnoides minor floribus candidis CB. Cruciata hirsuta CB aprochant de Gyrone. Senecionis genus myconi lugd. Linaria bellidis folio CB. Thymelea foliis polygalae glabris CB autour de Gyrone Boscara et figuiero in celvis. Allium sylvestre sive moly minus róseo amplo flore BM. Trifolium acetosum corniculatum CB. Astragalus Monspessulanus JB flore pene cândido. Thymelea foliis polygala hirsutis, seu villosis. Asdepias flore albo CB du cote de las maillorquinos. Polygala foliis aculioribus monspeliaca CB. hypecoon siliquosum JB. Caryophjllus arvensis glaber flore majore CB. Doronicu radice scorpii CB. Sium minimum alp. exot. aupres de Gyrone in muris Elychrysu syl. angustif. capitulis conglobatis CB. Lamium purpureu vel albu non fetens folio oblongo CB. ilex aculeata baccifera folio sinuato CB. Suber latifolia senípcivirens CB qui vient aussi a Bellegarde. Valeriana sjlvestris major CB. 110 Trifoliu acetosu corniculatu CB. Tuberaria major myconi lugd in silvosis allant de Gyrone ala mer vers Callela. ' . ' Vitex foliis angustioribus cannabis modo dispositis CB ubivis invia. Carduus elegans quem male Salvador atrachyline purpuream apellare so- lebat surtout ala celva de Gyrone Barcinonè usqiie. , Lilium montanu floribus rellexis alteru laniigine hirsuta CB. 1 Verónica pratensis serpillifolia CB. Gramen hirsutum lalifolium majus CB. ' [ Filix aculeata major CB. foemina math in declivi colliculo qui ocurrit inter las maillorquinos et Hostalvic sub annosis quercubus. Melissa hortensis CB. \ Acetosa ocymi folio Neapolitana CB in sabuletis et lupinetis. \ Paronychia hispânica Clus. ! Aloé americana folio in oblongum aculeum abeunte CB toutes les hayes en ; sont faites. ; Barbarea tenuifolia. ! Lupinus sativus flore alho CB seritur ubivis. i sylvestris flore coeruleo CB. ] sylvestris flore luteo CB. I Linaria pumila supina lutea CB. ' Bellis lutea foliis profunde incisis major CB. ' Thapsia máxima latissimo folio CB in sylvosis versus San Saloni.' Caryophyllus pratensis flore laciniato simplici sive flos cuculi CB. i Asclepias flore alho CB. j Bupleuron folio rigido CB. ; Acácia trifolia CB. Genista angulosa et scoparia CB. ; Genistella spinosa M ventosi JB. i Bryonia áspera sive alba baccis rubris CB. ] Eriça máxima alba CB. ' major scoparia foliis deciduis CB. rhus myrtifolia monspeliaca CB. Alchemilla montana minima lob. j Scorpioides leguminosa JB. j Sium minimum Alp. exot. in sepibus umbrosis. ] Doronicum radice scorpii CB. ! Apium montanu nigru CB. Aquilegia sylvestris CB. horminum glutinosu luteum CB. Glaux vulgaris Clus, , Ill Verónica supina mas et vulgatissima CB. Cruciata hirsuta CB. Alnus rotundifolia glutinosa viridis CB. Valeriana sylvestris major CB. jacobaea raphani aut erucae divisura CB. hedera terrestris vulgaris CB. Aristolochia rotunda flore ex purpura nigro CB. Caryophyllus arvensis glaber flore majore CB. Trifolium acetosum corniculatum CB. jacea cum squammis cilii instar pilosis JB. Campânula vulgatior foliis urticae sive major et asperior CB. urtica aculeata foliis serratis CB. Bulbocastanu majus apii folio CB. Scordium alternu sive salvia agrestis CB. helleborus niger hortensis flore viridi CB. niger foetidus CB. Lamiu purpureu vel albu ò foetens folio oblongo CB. Solanum vesicariu quod folliculi & CB. Scrophularia nodosa foetida CB. urticae folio CB. Filix mas aculeata major CB. Convolvulus peregrinus pulcher betonicae folio JB. chrysanthemu valentinã Clus. horminum sylvestre lavandulae flore CB bleu et blanc. holostium hirsutii albicans majus CB. hirsutu albicans minus CB. Panax costiníi CB. hypecoon CB. chrysanthemu flore partim luteo partim cândido CB. Ocymastrum valentinum Clusii. Vitex foliis angustioribus cannabis modo dispositis CB ubivis ab oppido mataron ad Bellegarde. Lathyrus latifolius CB. myrtus sylvestris Baelica CB. Cyperus rotundus esculentus angustifolius CB Traji math Xufla incolis in vineis ad oppidri Callela septem a Barcinone leucas. la lentisque et la Therebinthe sont três communs par toute la Cata- logue. 112 Autour de Barcelone Asphodelus foliis fistulosis CB. Trifolium acetosum corniculalu CB. paronycbia hispânica Clus. Aloé americana Clus. thynnelea tomentosa foliis sedi minoris CB Sanamunda 3 clus. Cneoril nigru Myconi quod male CB sejungit, hic est Pala marina barcinonensium quâ totum litus scatet. hyacinthus obsoleto flore CB. Ochrus folio integro capreolos emiltente CB. Lathyrus vicioides flores vexillo phoeniceo foliis labialibus subalbescentibus siliquis Orobi Mor. in segetibus ad maré versus ranee diversorium quod vocant Lhostal de la Granota. Linaria valenlina Clus. ibid. Astragalus HÍ!!panicus incanus siliqua Epigloltidi simili non procul a templo de la Seuora de gratia. Lotus pentaphyllos vesicaria CB. Lotus siliquis ornithopodii. Lotus pentaphyllos siliqua comuta CB. Astragalus hispanicus siliquis glomeratis villosis et hamatis helychryso syl- vestri flore oblongo similis CB au montjuich an Tragoriganu alp. exot cest une sarriete ibid. Acácia trifolia CB. Gramen dactylon Messanense spica gemina ab eodem exortu raj itin ibid. buglossu latifoliu borrago CB ibid. an gramen panicula áurea pêndula CB ibid. Kali species seu vermiculati fruticis species major JB an Kali arabum pri- mum genus, Rauvvolf Uigd. ibid. Halimus latifolius sive fruticosus CB ibid. Kali species vermicularis marina arborescens JB ibid. Onobrychis fructu clypeato áspero minor CB ibid. Moly latifoliu liliíloru CB in segetibus non longe a Cícnobio du montjuich. Trissago unicaulis appula Col dans le montjuich in littore maritimo. Crocus vernus minor alter flore minori ex albo purpúreo JB. Eryngium maritimum CB. Sideritis salivae folio donati. Caucalis pumila maritima CB. Zizipha sylvestris CB. Verbenaca nodi flora CB frequens in herbidis paludosis inter juncos. PREÇOS DA ÁSSIGNATURA POR VOLUME IPara sócios 1 ^000 rèís Para não sócios 1^200 réis Hespanha 6 pesetas Para o estrangeiro (paizes da noilio postal) 1 0 fr. — 8 mlf. — 8 scli. Para os paizes não comprehendidos na nnião postal aceresce o porte extraordinário. BOLETIM DA SOCIEDADE BROTERMA Red. — J. J^. HenriqLixes PROF. DE BOTÂNICA E DIRECTOR DO JARDIM BOTÂNICO XV Fase. -J ^ C 1898 -t;:$ii^í^ COIMBRA , IMPRENSA DA UNIVERSIDADE ^ 1898 < 113 Alyssum vcrlicillat.i foliis profunde incisis CB in Pomariis urbis ad líEvam uiiiveisatis liirn extra portam D Aiiloiiii in bivio qiio Valenliam et Ma- driliim iter prope triicem qiiam vocant La crus cuberta in solo maci- lento duro et saxoso cu Marrubio vulgari albo, Asphodelo foliis fistulosis et coeteris. Papaver corniculat i phfTíiiceo pallescente ílore clus. in pomariis urbis. Senecionis gerius myconi luji^á. Cacalia foliis hirsulis CB dans les bois des moynes de S.' jerosme a san Jerónimo dei Ebron. Cardutis quem vocant atrachyiim purpúrea dans le montjuich. filix aculeata major CB in syhis de san Jerónimo dei Ebron. Melissa horlensis CB ibid. sanicula olíicinar.i CB ibid. Solanifolia circoea dicla major CB ibid. Trifoli I fragiferu tomenlosu B monsp in herbidis secus maré et in monte- ju'^'»- Persicaria major foliis iiirsutis gustu acerbis floribus albis aut purpureis lob. a san Boy procbe Barcelone. ^ potamogeton crispu seu lacluca ranaru CB ibid. Carduus parvus JB in montjuicli ala se nora de gralia et alibi. Allant de Barcelone a castel de fells apres avoir passe le LLobregat Scammoniff" monspeliacae aíímis foliis aculioribus CB. Cylisus incanus folio médio longiore CB. Gramen arundinaceu enode majus montanfi CB. dactylon messanense spica gemina ab eodem exortu raii itin. Cenlaurià minus purpurtu CB. Bupleuron frulicosum hispânica. rliamnus 3 flore herbáceo baccis nigris CB. Lentiscus vulgaris CB. Cistus ledon angustis foliis CB. Thyraelea tomentosa foliis sedi minoris CB. foliis acutis capitulis succisae sive alyssum monspeliensium CB. Conyza monlana myconi lugd. Palma minor CB chamíesiphes dod. palma de les escombras. ficus Indica folio spinoso fructu majore CB. aparine floribus alropurpureis folio canescente. Aloé americana clus. vulgatissima ubivis in Catalaunia secus vias singulis annos caulem proceru floribus onustum proferi sensim et sine strepitu. 8 XV 114 Dans La Montagne de Montserrat Septem leucis a Barcinone quíe Capiit est Calalaiiniaí occurrit pulclierri- mus mons, ab incolis serratus apellatus eo quod ut aiuiit ejiis cacumen dividatur in ápices excelsos et acutos quod eniiniis serrarum dentes quodammodo referant, copiose in ipso iiascunlur rariores planUe eliam si. — Ervaruníi qiiam Botanicoru peregrinatioribus majis celebrelur noií- nullas ex his descripsit olim fraiiciscus iMyconus Aiisoniensis medicus qui Barcinone dejijebat ante plures annos qiias hodie plane ignoraremus nisi ad Jacobum Dalechampium eas perhumane misisset. in via quae Barcinone ducit ad montem Vaieriana folio Calcitrap.e CB. Elychryso sylvestri flore oblongo bumilis CB. Botrys ambrosioides CB. Cynoglossum creticn argênteo angusto folio CB. rhus myrtifolia Monspeliaca CB. Jacobaea raphani aut Ericae divisurà CB. Phyllum testiculatu sive mas CB. Spicalum sive foemina CB. Vicia multiflora cum siliquis latis JB. papaver corniculatu luteu JB. cormculatíi phoeniceu birsutu CB. corniculatu violaceu CB. ambrósia marítima CB. abrotonu campestre CB. hypecoon siliquosum CB. convolvulus linariae folio CB. argenteus radice repente B Monsp. allium sylvestre sive moly minus róseo anijdo (lure. Idem flore albo. Lencoium luteu Eruca^ folio CB. Cyslus mas folio oblongo incano CB. foemina folio snlviíe CB. Thymeleae species myconi lugd. ullra oppidii Marlurel usque ad radices raontis, male Bauhini frates cum Tbjmelea foliis poiygalae gbibris con- fundunt. ili Thvmelea foliis polygiila' j;I;ibris CB. foliis poljgcilií' villosis. Cistiis leclon anfíiistis foliis CB ledon vi clus. il est toul semblable au ros- mariíi mais sa lleiír est blanche. Valeriana rubra CB au pont du diable proche Marturel. Carduus galactites JB. Polium marilimum erectum Monspeliacu CB. Lentiscus vulgaris CB. rosmarinus coronarius fruticosus JB. Tberebinthiis vulgaris CB. Bryonia laevis sive nigra raccmosa CB. jacea montana incana capite pini CB. holostium hirsutii albicans majus CB. Lotus fructu cerasi CB. chrvsanthemu valentinà Clus. acarna major caule folioso CB. asclepias flore albo CB. Seseli cPthiopicu salicis folio CB. Thlaspi biscutatu asperà hieracifoliu et majus CB. Seseli creticu minus CB. Calamintha vulgaris vel officinarQ Germaniíe CB. Fumaria viticulis et capreolis vicinis plantis adhíRrens CB. Tilhymalus cbaracias rubens peregrinus CB. sylvaticus lunato flore CB. musinites fructu verrucíp simili CB. olea' folio Narbonensis que M Magnol a fait passer dans son livre pour le charadas amygdaloides CB. Scammonia^ Monspeliaca' affinis foliis acutioribus CB. Siderilis foliis hirsutis profunde crenatis CB. Abrolonu fícmina foliis circea» CB. Gramen dactylon Messanense spica gemina ab eodem exortu Raii itin. Anchusa aiigustifolia CB. Linu sylvestre caruleum folio acuto CB. ascendendo ab oppido Colbato quod situm est ad radices montis versus meridiem ad Círnobium Monachorum D bcnedicti quorum templum auro argentoque undequaque nitet, Cimelium vero omni laude et pretio longe majus. Lepidium dentellaria dictum CB alibi rarius in Catalaunia. Asclepias nigro flore CB. lychnis montana alba viscosa latifolia CB. in convallibus et umbrosis. Cedrus folio cupressi fructu florescente major CB. 116 rhnmniis 3 flore herbáceo baccis nigris CB idem forte cu lycio hispânico 1 folio oblongo CB. Eriça juniperifolia dcnse friiticans Lob. ■ Biipleuriim friitescens HispanicD. ! e fissiiris repium emergunt { Lichnis sylvestris cam[)anulíe flore CB lychriis sylveslris species Myconi lugd. Campânula lychnidea JB qui est un vray convolvuhis. i Bellis coerulea caule folioso CB. coerulea montana frutescens CB. fumaria minima radice fibrosa saxalilis foliis cordatis. \ Conyza montana Myconi lugd. Bulbocastanu majus apii folio CB. I Cytisus foliis subrotundis glabris pediculis brevissimis CB du bois de gram- [ mont que M Magnol a fait passer pour le foliis angiistis incanis quasi i compl. CB. I Phyllyrea angustifolia CB. i folio ligustri CB. j Phylica elatior CB. Ilex oblongo serrato folio CB. j folio angusto non serrato CB. i folio rotundiore molli modiceq sinuato etc. CB. j Polium montanu luteum CB. Buxus arborescens CB. i in umbrosis et humidis. Sanicula alpina foliis Borraginis villosa CB auricula ursi Myconi lugd. Gramen glumis variis CB. Geranium saxatile lucidu CB. j Turritis vulgatior clus. j Genistella spinosa M ventosi JB. Teucrium CB. | chamaedris spuria major angustifolia CB. j alni efíígie lanato folio major CB. I effigie lanato folio minor CB. Sedum folio circinalo CB. j Cotyledon media foliis oblongis serratis CB. | Colutea scorpioides sive siliquosa major CB. I Gramen avenaceu maximum utriculis cum lanugine alba et longissimis aristis BM. ■ aquilegia sylvestris CB. Campânula vulgatior foliis urticae sive major et asperior CB. hieraciu quoddà dentis leonis folio. j Caryophyllus saxifragus CB. ! 117 polygíila major CB. Lnuriis sylvestris corni fa^min.ne foliis subliirsiitis CB. Bujjleuru frulescens liispanicu. folio rigido CB. Chamaenibus saxalilis CB. Caryophjllata vulgaris CB. digitalis lutea major seu pallida parvo llore CB. Verbascum angustis salvi.Te foliis CB. Paronychia bispanica clus. helleboriis niger fcelidiis CB. helycbrysu sylvestre angiistifolio capiliilis conglobalis CB. Smilax áspera fructu rubente CB. ascendendo a conobio Monachoru ad tredecim Eremitaru mandras qua^ inter horrendas caules nudasque repes quasi vulluru et aguilarú nidi positíE sunt. alijaria math. Valeriana rubra CB. lótus fructu cerasi CB. aqui folio. betonica purpúrea CB. virga áurea latifolia vulgaris JB. Seseli etbiopicii salicis folio CB. Campânula vulgatior foliis urticíe sive major el asperior CB. pratensis llore congiomerato CB. Plantago latifolia incana CB. Lactuca s\lvestris odore viroso CB. Loto affinis hirsuto llore subrubeiite CB. allifl montanu foliis narcissi minus CB. Thalictru minus CB. prope tuguriolíi Eremitae san dimas inter rupcs. Campânula lychnidea JB. absynthiu arborescens Lob. chamaecerasus oleae folio fructu grossulariaí. osvris frutescens baccifera CB. campânula foliis echii floribus villosis CB. lilium montanú llore rellexo alterfi lanugine hirsulu CB. alni effigie lanato folio major CB. effigie lanato folio minor CB. chamíecerasus dumetoru fructu gemino rubro CB. Scabiosa capite globoso foliis in profundas lacinias divisis CB. Geraniu saxatile lucidii CB. Caryophylus saxifragus CB. 118 pouccdanu Gormanicu GB. raniinculiis plifrniceiís myconi liif^fl raminculus monlanus longifolius CB. in umbrosis et sylvosis prope domnnculam Eremilae qiiarn vocant sanctae Trinitalis domiiin Ocnaiitlie myconi liij^d. Oenanlhe hederae foliis CB. prope tegiirioliim Eremilae D antoiíii eimdo ad saFictfi hyeronimum in ex- celsiori montis vértice. Gcranium petra-fi glaucu radice crassa. Laserpitium Gallicu CB. Eriça jiiniperi folia dense fruticans Lob. Eriça máxima alba GB. pimpinella sanguisorba annua Gallo provincialis. Linaria monlana ílosculis candidis CB. AbrotonQ fcemina foliis ericae CB. Botrys cham;edryoides CB. Chama'drys vulgo vera existimata JB. Astragalus monspessulanus JB. Fritillaria lutea rubris maculis distincta GB. Cruciata hirsuta CB. Acer raontanu candidíj GB. Colulea scorpioides seu siliquosa major CB. Bupleuru frutescens hispanicu. Sanicula alpina foliis borraginis villosa CB. anlbirrinu llore róseo Gam. Vitis Idíea foliis carnosis et veluti punctalis sive Idsea radix Dioscoridis CB. Thapsia máxima latissimo folio GB. Narcissus juncifolius minor clus. app. hist. Polium montanu luteu CB. Conyza montana foliis glutinosis pilosis CB. Trinilas folio variegato lugd. Sonchus Iffivis laciniatus muralis parvis lloribus GB. rapuncuhis persicifolius magno flore CB. Sanicula ofl^icinaru GB. Scorzonera lalifolia sinuata GB. pimpinella saxifraga minor GB. a Tugin-iolo Eremitae D Magdaleníe ad S.^'' annam. Polygonatu latifoliu vulgare CB. lychnis vel ocymoides montanu repens GB. tanacetfi montanu inodoru flore minore CB. lychnis viscosa flore muscoso CB. Tilia ftrmina folio minori GB. Bellis ccerulea montana frutescens CB. 119 Fumaria mínima saxatilis radice fibrosa foliis cordalis descerulendo a iiaj^no coenobio ad s|)ecuin qiiam vocanl la cova iiiqua staliia Hi^iioa qiiao iri templo colitur et Mariam virgiiiem representai reperla perhibelur. hesperis svlvestris inodora CB. Campânula Ivchnidea JB in muris sacelli. Conyza montana mjconi lugd. Descendendo a magno ccrnobio ad Oppidimi quod vocant Monistrol in sylvis opacis ad dexteram. oenanthe myconi lugd máxima coj)ia in saIvosís. scorzonera lalifolia sinuala CB. Onobrychis foliis viciie capite ecliinato major CB. capite echinato minor CB. Anchusa angustifolia CB. puniceis (loribus CB. chondrilla foliis laciniatis serralis purpnrascente flore CB. Cistus spicse folio CB. Campânula lychnidea JB. ad radicas montis versus oppidum monistrol secus iluvium Uubricalum in declivibus herbidis el depressis. oenanthe mvconi lugd. ranunculus phírniceus lugd. Jacea folio cerinlhes. jacea nigra anguslifolia vel lithospcrmi arvensis folio CB. Thymelea foliis acutis capitulo succisie si\e alyssum monspeliensium CB. ferrum equinu gallicu siliqnis in summitate CB. acarna major caule folioso CB. Thymelea foliis polygahe glabris CB. foliis polygalíe hirsutis. Thymelea species myconi lugd. colutea vesicaria CB. scorpioides sive siliquosa major CB. Dans le duche de Cardona Cardone est une petile ville en Catalogue capitale du duche de meme nom a 12 grandes lieus de Barcelone ellest batie audessus dune montagne dominée par un vieux chasteau qui nest pas des mieux fortifiez, celle montagne et toutes las cotes voisines sonl remplies de sei fossille que lon coupe en quarliers comme le mcellon dans los carrieres, le plus commun est blanc et assez semblable au sei marin si ce est quil est en masse et quil nesl pas grainé, on en trouve qui . . . sur le gris de fer et 120 quelquefois de couleur d'ardoise, le gemme y vient enqiiantile dans des venes separees, ciichassées reslaiil pariiiy le íossile, il est semblable a du crystal de roclie et on le travuille lacilement, le sei rouge me parut fort singtilier, il est de la couleur de la conserve de rose se trouve ordi- nairemeiíte meslé avec le gemme mais la route qui parce cette montagne me parei admirable, elle est irissée de toules paris d'une infinilé de con- gelalions de sei qui piaisent par mille figures bizarres et surprenantes que Teau qui dislille de tous colez et qui dissous le sei forme diííerentes couches, jen remarquay qui etoiíit semblables nos plus gros raisons, quelques unes representent de choux, il y a en d'autres que lon pren- doit pour de branches de corail blanc, on y voit de culs de lampes merveillenx, debouls de comiches, de colomnes enfin cette architecture rustique me parut ravissante et je la trouvay três bien ordenée dans sa bizarrerie, le capilaine des salins dont je gueris le fils dune fievre quarle facheuse me fit present dune congelation denviron 13 pouces de hau- leur sor six ou 7 de large que je conserve avec beaucoup de soin dans une cage de verre, elle est faite en arbisseau et lame ou le noyau qui la soutient esl le squelet d'une plante de seseli de Marseille dont les pe- tites parcelles paroissent encore dans quelques extremilez, il me donna plus de 30 lives pesant de sei travaillé on naturel, aureste ces monta- gnes ne doiuient pas seulement du sei elles sont convertes de terre ou la vigne et les oliviers se portent fort bien mais le vin qui est fort noir y seiít quelque chose de metallique. je trou^ai venant de Barcelone au dela de Sabadell qui n'en est eloigné , que trois lieiies. Chondrilla prior legitima Clus. entre Munreza et cardone long du llobregat seu rubricatus. Thlaspi biscutatu villosu ílore calcari donato C13. proclie Manreza. Ciislus ledon angustis foliis CB. Thymeleae species Myconi lugd. Chamaemelii nobile sive odoratius CB. Anonis hispânica frutoscens foliis crithmi chrysanthemi. Absynlhium seriphium Hispanicum. Astragalus incanus siliqua incurva Bot monsp. Onobrychis incana CB. Chamaecylisus ad radices montis excelsi qui silus est inter Sabadell et Man- reza tunc in sylvis inter oppidu callela et Gerundam. Vicia onobrychidis ílore CB. Conyza helenitis mellita incana Lob. Tithymalus amygdaloides angustifolius Tab. Senecio carduus appulus Col. Convolvulus argênteas radice repente Bm, Í2l Aiichusii angusti folia CIÍ. ' ■ ■ liviícirilliiis obsoleto llore (Ai. autour de Cardotie daiis les saliiis. Liinonii piílclirà geruis. halimus lalifoliiis sive frulicosiis CB. absynthiii seriphifi Gallicu CB. seri|diiu Hispaiiicu CB. holostiii hirsnUiin alhicans niajus CB. biipleuriim fiulesceiís bispanicu. folio rif^ido CB. Vermiciilala* friiticis varietas major Lob. obs. Elycbrisu seu stccchas citrina angustifolia CB. alcea villosa CB. Sescli massilieiíse folio ffPiiiculi crassiore CB. anchusa anfíiistifolia CB. Tbymelea foliis aculis capitulo suceisae & CB rarius in Catalaunia. cbrysanlhemu Valentinu Clus. Bellis coerulea caide folioso CB. gramen spica subrotunda ecbinala vel gramen ecbiuato capitulo CB. avenaceu maximu utriculis cil lanugine alba et longissimis arislis BM. byeraciu pulcbru JB. dentis leonis folio du Montserrat. Carduncellus M iupi. Ilesperis sylvestris parvo flore CB. arboresceus semiuibus lenti smilibus CB. anlhirrinj roseii Camer. Plantago lalifolia inçaria CB. Ononis hispânica IVutescens folio crifhmi cbrysantbemi. Leucoifi sylvestre Iute.1 angustifoliu CB. in umbrosis herbidis sub buxis. Oenanthe myconi lugd. folio variegato lugd. Tithymalus amygdaloides angustifolius Tab. jacea nigra angustifolia vel lilbospermi arvensis folio CB. colutea vesicaria CB. Bellis níiontana folio rigido CB. rhus myrtifolia Monspeliaca CB. caucalis peucedani folio CB. Flrvuni equinu gallicu siliquis in sunfiniitate CB. Virga áurea latifolia vulgaris JB. in saxosis declivibus et soli expositis. Gramen sparteum 2 panicula brevi folliculo incluso CB. 8. XV 122 trifoliu albu anguslifoliii flonbus velut in capilulu corigcslis CB, Ligustru Germanicu CB. Viburnú sive lantana Bod. in arvis et olivelis. Scabiosa stellata folio laciíiiato miiior sive marilima CB. Scropbularia urticae folio CB. Scropbularia ruta canina dicla viilgaris CB. Scorzonera gramineo folio. redeundo Barcinoiíè non longe ab oppido Síibadcll. horminfl sjlvesire salvifolin minus CB quod occurrit ctiain in Monte Jnicb. alibi in Gatalaunia Calamintba incana ocymi foliis CB a 20 lieiíes de Barcelone audela de la coste de Garraf aupres d'un village qon appelle villanova, les apoticaires s'en servent au lieu de scordiu. inter Barcelone et Ma(aron. Vitex foliis angustioribus cannabis modo disposilis CB. Cytisns incanus folio médio longiore CB. Genista angulosa et sco[)aria CB. Thymelea tomentosa foliis sedi minoris CB. Acetosa ocymi folio Nenpolitana Col. chamaecistus massiliensis Coridis luteaefolio. De Barcelone a Valence dans les móis d aoust, septembre et octobre aulour de Tarrogone. Cislus ledon anguslis foliis CB. Palma minor CB. Tbymeleae species myconi Ingd. Absynlhium seripbium bispanicu. Corruda hispânica ÍV. rhamnus 3 llore berhaceo baccis nigiis CB. Cislus lavandula' folio Clus. qui cst le meme qne de Marseille mais je lay toujours vu a fleur jaiine cn Kspagtic et il y a a|)arence que Clnsius a dscrit par raegarde quil avoit les íleiírs blanclies. Conyza monlana foliis glulinosis pilosis CB. Verbascum angustis salviaB foliis CB. Giycirrbiza siliquosa CB entre Tarragone et Tortose. 123 Lepidiu deiilellaiia diclú CB. Spartium monospermon semine reni simile CB liixuriat in ripa Iberi non longe Tortosa sen Dertosà luric sirca 0|)pidum Genesta quod furte ab sparlio noincn h.ibuit líis|)ani spartii species Genestas vocare solent. in via qucC ducit a Carlhujia quam vocant escala dei ad iirbem Tortosara per oppida transeuiido Marroch, Genesta, et beuefueillet. ambrósia marítima CB circa Tortosam. Calamintha incana ocymi folio CB. Cistiis ledon foliis angustis CB. Cytistis incanus folio mcdio loiígiore CB. Elycbrysum sylvestre llore oblongo CB. Elychryso sylvestre llore oblongo similis CB. Thymelea foliis acutis capilulis succisae sive Alyssum monspeliensium CB. siliqua edulis CB quíE magna copia seritnr ad pabulum jumentorfi, nas- citur eliam sponle sed ob proventum colitur in maritima. Cistus ledon cretense CB autour de la chartreuse au Marroch. Tbymeleoe species myconi lugd. spartium mono-spermon semine reni simile CB. Anoiíis hispânica fnilescens foliis crilhmi chrysanthemi. Seseli oelhiopicum salicis folio CB. Chamsepytis spuria miiltifido folio lamii flore CB. Phyllyrea angusti folia 1 clus. angiistifolia 2 clus. Siderilis hispânica longilblia frutescens seu lignosior aculeata. Phvlica Dalecli lugd. Colutea caule genist.T fungoso JB. Cistus lavafiduLefolio clus. Laurus sylvestris foliis corni fcrminíE subhirsutis CB. Thymelea foliis lini CB. L'agnus castiis vient a foisoti tont Ic long de 1 Ebro. myrtus svlvestris foliis acutissimis CB. Circa Tortosam in agris et olivetis eundo a las covas. Digifalis angusti folia flore ferrugineo CB qu» ibidem variat flore flavescenle. Abrotonii fcrmina foliis erica^ CB. Palma minor CB. Ehchrysum sylvestre angustifoliu capitulis conglobatis CB. Lepidiíi dcntellaria diclú CB. rhamnus 3 floribus herbaceis bacis nigris CB. cistus mas folio oblongo incano CB. fremina folio salvi;e CB. ledon foliis angustis CB. lavandula' folio clus. 124 Trafíorigníiu 2 clus. Iíi«p. frcqiiens secus vias in sictioribns cú iin vrai siderilis. ElychrysQ foliis oblonj^is stcrcliadi citrinrt» siriiilis CB. Tragoriganu Prosp. alp. exot. chondrilla prior legitima Diosc. Clus. Secus vias eundo Valentiam. Phyllum utrumque. Carlina hispânica acaulos llore majore purpúreo. Calamintha incana ocymi folio CB. Secus torrentes. Nerium ílorihus rubescentibus CB. non longe ab oppido Villarcal. Jacobíea crithmi littorei foliis Mor. BI. aiicti. pseudodictamnus hispânicos foliis rugosis et crisj»is. Circa Morvedre. AlthíPa frutex folio rotundiore incano et crispo cesl celle que lon cultive dans le jardin royal de Paris sous le non de altbfra frutescens folio ro- tundiore incano, mais ellest diííerente de allha^a frutex clus. hisp. Solanum somniferum verliciilatum CB. ricinus vulgaris CB qiii arborescit et durat in muttos annos. phyllica humilior CB aloé vulgaris CB. Asphodelus foliis fistulosis CB frequens in regno valentino. Persea clusii. Autour de la ville de Valence et ailleurs dans le royaume de meme nom Persea Clusii in ccenobio d mariíe a Jesu ad suburbium Valcntian, tunc apud Franciscanos ejusdem civitatis. Smilax áspera fructu nigro Clus. frequens in sepibus. Cervicaria valerianoides coerulea CB secus rivulum inter Valentiam et op- pidu Quart. Jacea marina Bíetica Park ubivis in ora marilima quà vacanl la grace 1 ab urbe Lapide, alyssum Galeni clus. circa muros Valenliíie ad portam novam. ab oppido quart ad diversorium La Venta nova Thymelea species myconi lugd. Thymus serpili folio roluiidiore qui me p:iroit tout diíTerent des autres species de thym. 12o Cislus thymi folio Cliis. Eriça jiiniperifoliii dense friiticans Niiihonensis Lob. Alysson G.ileni clus. Bupleuron arboreTi hispanic i mais il est pliis has (]iie dii Montserrat bien- que ce soit le meme. Anchiisa angiistifolia GB. Abrotonu f(pmiíia foliis erice GB qui est commiim parloiit le royaume de Valence. Convolvulus aUhea' folio GB. Vermiculala' friiticis varielas major Lob. obs. Solanfi somniferu verlicillalu GB commuii aiUour de silla Suillana et autres villages. dans Les rochers de Mongo Proche Denia Cnicus Hispanicus serratulíP folio. Cervicaria valerianoides ceerulca GB. Elychryso sylvestri llore oblongo sitnibs GB. Linaria trifoiia valenlina perennis villosa llore luleo. Pimpinella saxatilis teiiuifolia radice crassa an scabiosa arbórea P. alp. bupleuru angustifolifi arboreu. Polygoníj maritimu atigustifoliu qtii ne me parut pas dcscrit. Ghamíepytis spíiria mullifido folio Lamii llore GB. Arisarum latifolium alteru GB. Stoechas folio serrato GB in siccioribus circa Deniam ad maré tum ad ra- dices m mongo. Gonyza montaria foliis ghitinosis pilosis GB. Ghamaecistiis massiliensis coridis lutefe folio, helychrysum sylvestre llore oblongo GB. Lavandula multifido folio chis. in anliquis miiris et maceriis iirbis Deniae ad maré tum ad radices M. Monj^o. Beta cretica semine aculeato GB in miiris liorlorfi Deniae. Chrysanthemíj valentinfi Gliis. ibid. Jacea marina B;elica Park ibid. Vesbascum latis salviae foliis candicatitibiis et tomentosis an lios a vnlgari diversiis. circa vias eiindo Denià Valentiam. Phyllyrea angustifolia 1 GB. Phyllyrea angustifolia 2 GB. Anthyllis Dioscoridis Alp. in paliistribtis circa Deniam. Gisttis mas folio chama-drys GB inter Valentiam et G andiam. Verbenaca nodillora GB in palustribus inter Oppidú Gullera et Valentiam. 126 In Monte D. Joannis cui vetus civitas Gandia imminet SlCEchas folio scrrato CB sccuiidus Avicenna; Myconi lugd. cest lendroit d'oii Myconus l'avait recue, ficus Indica spinosa fructii majore CB. Aloé vulgaris CB a foisoii. Lavandiila folio dissocio CB. Altliica frulex folio rolundiore iiicano et crispo, rhamiuis 3 (loribus herbaceis baccis nigris CB rhamni species eleganlissima humiliima angustissimis foliis qiicistus foliis ihymi incanis CB. cicuta major CB. Comida ii clus. - ! Corruda iii clus. i Thymum legilimum Clus. ascendendo ad Carmona vocaturque Tomillo. '< l^seudodictamnus Ilispanicus foliis crispis et rugosis. ! Genisla spinosa liumilior brevioribiis aculeis. j Scolymus chrysanthemos CB frequens in Ba'lica et Caslilla cu seqnenti. Theophrasli hispânicas Clus. i Inter Carmonam et Hispalim ] Verbascii latis salvia; foliis CB sed llorenlem nò vidi. aristolochia clemalitis serpens CB clemalilis 3 clus. Cvlisus incaiuis folio médio longiore CB. Cistus mas folio chamiedris CB. ranunculiis autiunnalis clus. narcissus autumnalis llorc albo majore sin|Tidari occurrit. maxime circa Tourreblamo. alce folio in oblongo aculeà abi?nnte. Thymum legitimujii clus, 139 Circa Hispalim Verbenaca supina cliis. Elycluysuin foliis al)rotoiii CB. Botrvs anibrosioides Mexicana CB. rantinculus creticus eihiiiatiis latifoliiis Alpiíi. Solanum pomifer.i fniclu rotundo striato inulli CB. Gingidiíim umbella oblonga CB. Scammoniíu monspeliaca' aHiiiis foi. aciitioribiis CB. Verbasco latis salvia' foliis CB. Genista spinosa hispânica humilior &. leiícoium marinum parvu folio virenti crassiusculo JB. anchusa angustifolia CB. Inter Hispalim, la Brija', Xerez de la frontera et el puerto S'* Maria Palma minor CB. verbascu latis salvia' foliis CB. Iialimiis latifolius sivc frnlicosus CB. Thymelea 2 Clus. anagyris faHida CB. aloé folio in oblongum aculeu abcunte CB. Gingidium umbella oblonga CB. Scabiosa hispânica major clus. Mandragora llore ex cd-ruJeo pin-purasccnte, CB. Elychryso sylvestre llore oblongo similis CB. íris bulbosa lalifolia 1 Clus. Thymum legitimum CB. Thymelea tomentosa foliis sedi minoris CB. Opuntia folio oblongo media CB. Spartium monospermon semine reni simile CB. cynaia sylveslris Ba'tica clus. sylvestris latifolia CB. Elychrysu foliis abrctoni CB. verbascum latis salvia^ foliis CB. anthyllis valentina clus. secus Ba-tim in fertillimis illis cam|)is. Tamariscus folio teiuiiore sive Gallica CB. * La Brija olini I\eljris?a. 140 Carlina sylvestris minor Hispânica cliis. ranunciilus aiitiimnalis cliis. novcmbri, decembri et Januário íloret. Kaii geniculatum majtis sempcrvirens CB. species vermicularis marina arborescens JB. In maritimis circa el Puerto S" Maria eundo ad Turvim D. Catharinae Cislus halimi folio rotundiore qiia sola nota differre videtur a cysto balimi folio 1 clus. fopnaina folio salviíB CB. mas folio oblongo incano CB. Thymi folio clus. Tliymelea foliis aculis capitulo succistje. Cistus mas folio oblongo incano CB. folio tbymi clus. Aristolocbia clematilis serpens CB in sepibus magna copia et magno flore cujus fructus longiores sunt quani a Clusio exhibentur. Thymum legitimum clus. iychnis sen ocymoides maximum capsula majore, cistus lavandulcB folio Clus. Thapsia lalifolia villosa CB. latifolia media, holostium hirsutum albicans majus CB. hirsutum albicans minus CB. Mandragora llore subcccruleo purpurascente CB. Gramen cyperoides marilimum CB. Botrys ambrosioides mexicana CB foliorfi pug. ii in acqua fontis et decoctu exhibent ad purgandum. Convolvulus althea' folio CB. Abrotonum maritimum Hispanicu foliis crassioribus, circa Erem Stse Ca- tbarinae. Narcissus autumnalis flore albo único, halimus latifolius sive fruticosus CB. , sive portulaca marina CB. KaIi species vermicularis marina arborescens JB. geniculatum sempervirens CB. cliamsepytis moscbata foliis serratis aut Diosc. CB. ilex aculeata cocciglandifera CB. Stcechas citrina tenuifolia altera sive [talica JB. Scropbularia peregrina frulescens Teucrii folio hl. Bat. Lapathum marilimum faUidum CB. 141 lolus itoVjxgiaTo; frulicosa cielica argenlca, siliquis loiígissimis propeiiden- tibus redis Mor. Grameii paniculu áurea pêndula CB. Stoebe quaedam marítima foliis crassissimis. helychriso sylveslri llore oblongo humilis CB. asphodelus foliis llslulosis CB. albus ramosus et non ramosus CB. Polygoiui maritimum serpilli folio CB. Cachrys semine fuugoso sulcato plano minori foliis peucedani Mor. Trifolium cochleatiim maritimum tomentosu CB. Gramen dactylon Messanense spica gemina ad eodem exorlu Haii. Cislus halimi folio rotundiori. rubia marítima CB. Eryngium maritimum CB. nostoch Paracelsi museus fugax mcmbranaceus pir)guis Boi. Monsp. Phillyrea folio liguslri CB. Scilla radice alba CB. Gadibus circa civitatem Verbenaca tenuifolia CB. Kaii fruticosum foliis crassis hirsutis dense congeslis (loribus membranaceis. Papaver corniculatum luteum JB. Polygonum maritimum latifoliu CB. Sisyrinchyum majus llore luteo macula notato CB. Molv Dioscoridis clus. Gramen alopecuroides spica rotundiore CB, rubia maritima CB. Botrys and)rosioides Mexicana CB. Eruca maritima Itálica siliqua cuspidi liastíesimili CB. Tblaspi alyssum dictum marilimu CB. Tithymalus maritimus CB. folio cordato llispanicus. Paronychia liispanica Clus. Sparlium tertium llore albo CB. Gadibus in Insula Polygonum maritimum latifolium frutescens. Vermiculata» fruticis varietas major Lob, 14â liíiliiniis lalifolius sive fnilicosiis CU. Anoiíis mariiiin.i rnilescciís foliis crassioiihiis llorihus [xm" caulem sparsis siliqiia hrevioii. lychnis sylvostris alba hispânica folio cárneo, scrophularia peregrina friilescens Teucrii lolio G I B. Sparliiim teilium llore albo CB. Scrophularia sambuci folio Park. hlatlaria hispânica maritima laciniato flore máximo. Eryngium maritimu CB. Gna|)halium maritimum CB. lapalhinn maritimum fírtidum CB. narcissus maritimus CB. Limonium peregrinum foliis as|)lcnii CB. anthylhs Dioscoridis Prosp. Alp. Polygonú marilimú serpilli foliis CB. Kaii majus semine cochleato CB. geniculatfi sempervirens CB. trifolium cochleatu marilimú lomenlosu CB. Lotus polyceratos cretica argêntea siliquis longissimis proj)endcntibus redis Mor. an dorunio congener Chis. lychnis maritima salicis folio crassiore llore purpúreo. Limonium hispanicu IVutescens porlulac;e marinfc foliis an limoniQ sine galiis bocc. in ora versus El Puntal. chamaemelum maritimum CB. Gnaphalium ad st(echadem citrinam accedens JB, Corruda IV hispânica. Crithmum maritimum asteris flore lutco CB. maritima s()inosum CB. spartium 3 flore albo CB flore albo cujus semina capsubeq. majores sunt capsulis seminibusq. primi eliamsi Clusius contrario asserat, Januário desinente ita gravantur ramuli ut deorsum procumbant. anonis annua lalifolia viscosa B Monsp. Securidaca siliquis foliaceis Bocc. Vicia sesamacea appula Gol. inter maris purgamenta museus capillaceus mulliíklo folio albidus CB. maritimus tenuissime dissectus ruber CB. capillaceus multiíidus niger CB surtout dans les roches allant a St. Sebastien. maritimus viridis multiíido folio CB. Vesicaria marina JB. bursa marina JB. 143 fucus folliculacciís scrr.ito folio CB ropiosiss. iiiitiimrio. spoiígiosns foliis (idiiiiili. [)ur|nninis t.ixi folio. museus cornlloiclos S(|iiaminulis loricatus Cli. fucus folio rotundo CB. museus mariíuis iaclucnefolio CB. alga marítima Gallopavones plumas reforcns CB. Corallina lulea punctala CB. frulicosa purpúrea CB. eadem caudice lulco ramulis purpureis. Crocus veriuis minor 1 chis. in sabuletis laj)idosis et iu ora maritiuia versus el Puntal desinente Januário lloret. In inferiori Insulee parte quam vccant la Islã de Leon Limonium líispauicuin frutcscens portulacíP mariuíP foliis. Corruda iii clus. iv hispânica. Kali geniculatu sem|)er\irens CB. Kali lloridum repens aizoides rieapolitanum Colam, in aggerihus lacunoru in quihus sal coagidatur, tum circa fossas proj)e lo- cum quem vocant la Casseria de las fedricas. Kali species vermicularis marina arhorescens. aisine spergula dicla major CB. Acetosa ocyini folio neapolitana CB. Limonium feruhe folio Park. radix crassa perenrus purpúrea. Scrophularia sambuci (olio Park. iti pinguihns, tum in ediliorihus et mon- ticulis non longe a Ihiviolo seu maris brachio quo insula a Ba'lica scjun- gilur. lycium amigdali folio, spartium 1 chis. sisjrinthium ma jus, llore hiteo macula notai o CB. Thaj)sia Salmanlicensis Chis. in slerilihus caiduis inter Ia puenle de suasso et la casseria de las fedricas. cistus mas folio chauKedrys CB. halimi folio prior Chis. fffmina h)lio sahiíe Cli. Elychryso s}lvestri flore oblongo similis CB. Verbascum latis salvi.P foliis CB. Cinara sNhestris Biclica clus. 7. í í 14Í Lupintis flore purpuriíscenle lalifoliiis liir>iilii8 CB. liileo flore scmine compresso viirio J IJauli. SYlvestris purpúreo flore semiiie rotiiiulo vario JB. salivus flore albo CB. Palma minor CB. Echium laliloliri rubru CB. chrysaiilhemum malricari;e folio CB. flore partim luteo partim cândido CB. asphodelus albus ramosus et non ramosiis CB. foliis fislulosis CB. Mandragora flore siibc(rriileo purpiirascente CB. arisiirum lalifolium altertim CB. Thapsia sive tiirbilh Garganicri semiiie lalissimo ,1B. IMantago anguslifolia serrala Hispalensis CB. Panax siculum semine hirsuto foliis pastinac;e latifoli;p salivíe Bocc. Daucus siculus pastinaca' foliis Zan. narcissus totus albus major CB. Convolvulus althea' folio CB. cbamaimelum maritimn miiiimu annuu. Bellis minima anuua Triumph. Cyiioglossum buglossi folio vernum. Thapsia latifolia villosa CB. buglossum latifolifi sive borrago CB. aster luteus radice odora CB. acanthus sativus sive mollis Vergilii CB. Cistus ladanifera monspelieiísium CB. iiolostium hirsulum albicaus minus CB. hicraciri echioides luteu capiudis cardui benedicli CB. Idem foliis amplionbus et roluiidioribus. Geranitim allheiP folio CB. Ochrus folio integro caftreolos emittenle CB. arislolodiia dematilis serj)ens CB. aloé americana clus. vulgaris CB circa. clemalis pentaphylla flore róseo clavato Mor. adeo familiaris circa villas ut indigena videatur. Thjmum legitimfi clus. Leucoium pumilfi vernum flore rosco foliis eruca'. exiguis incanis an maritimu minimu CB. Teucrium Ba?ticu clus. humilius ut ille relíert in sterilibus cffiduis eundo de la puenle de Suasso a la casseria de las fedricas. | Í45 Scropluilaria IViitesceiís vorbaiiaCíC foliis. Cistiis letloii íoliis rorismariíii subtiis iiicanis CB flore luteo. Trap,origamim 1 cliis. Sparlium monospermon semine reni simile CB. SUrchas purpiirea CB. aiiemone cjclamini vel malv.T folio lutea CB. cliarn;epytis moschata foliis serratis aut Diosc. CB. chania'cislus luimifusus Tliimi folio iongiori glabro que j'avois remarque dans le Í3ois de Gramout a Moutpelier et dans les isles en Provence. fumaria lenuifolia ininor CB. Aiioíiis viscosa spinis carens lutea latifolia annua Bm. clioudrilla bulbosa sive 2 diosc. CB. choudrillis affiius laciniata quanlam an trinciatella JB. Paroriychia hispânica myrtilblia qua sola nota diííert a Clusianâ. IMyrlus sylveslris Baetica clus. Gadibus iii ea parte ubi antiquam urbem et Herculis templum fuisse memorant in herbidis eundo ad sacellú D. Sebastiani nioly dioscoridis Ciusii. Lotus polyceratos cretica argeulea siliquis longissimis propendenlibus re- dis IMor. Limoiiium peregrinú foliis as|)leíiii CB. crocus veruus minor Clus. trifolium cochleatu marilimu lomentosu CB. I.inionium Iíis[)anicu fiulescens poilulaca' marin.T foliis. iiinjaria viticulis et capreolis vicinis plaritis adhíeiens CB. Scutidaca siliquis pliinis ulrinque deutatis CB. siliquis follicidaceis Bon. Veruiiculalíe fruticis varietas major Lob. baliuíus lalifolius sive fruticosus CB. fucus maritimus multifidus niger CB. Sisyrinchium majus flore lutea macula notato CB. . IltMiíerocallis valetiliua clus. lycluiis marítima seu belien álbum foliis valerian.T rubne floru pétala bi- ílda sunt alba introrsum incurva subtus e viridi et purpúreo amoene va- riegata, martio floret. Gnapbaliii sjlvestre roseu CB. 10 XV 146 Inter Gades et Tuguriolum Las navas via qua itur ad Galpen Crocus vernus 3 cliis. Iiisp. in sabiilelis ultni el Hio de sanpcdro ad Cal- pem usqiie rcbriiatio et martio lloiet. hyacintlius stellaris triloliiis CB. narcissiis montanus jiiticifolius calyce llavo CB pseudo iiarcissiis 1 Clus. narcissns serotiiitis Chis. hist. Idem flore liileo odoratissimo. Occiírtiint otiam cirra llispalim. Cislus ledon foliis rorismarini subliis incaiiis CB qiii ibi burnilior cst cu flore áureo magno et calyce lri|)hyllo. Lupinus llore purpurasceiíte lalifolius hiisulus CB. luteo llore semine compresso vario JB. moly Dioscoridis Clus. Thapsia seu turbitli Gargauicu semine ialissimo JB. cham^cistus aquitanicus halimi íoliolis crispis et subhirsutis. aster iuteus radice odora CB. Tuberaria major myconi lugd. cistus flore pallido punicante macula insignito CB. ' Acetosa ocymi folio neapolitano CB. Bryonia áspera sive alba baccis rubris CB. IfEvis sive nigra racemosa CB. Cynoglossum cretic.i argênteo angusti folio flore albo. Cistus mas folio cbamiedrys CB. fopmina folio salviíB CB. Sisyrinchium majus Clus. Inter Las navas et Gibraltar Arbutus folio serra lo CB. lentiscus vulgaris CB. olea sylvestris jam memorata. Myrtus latifolia Bíelica 1 vcl foliis laurinis CB. anchusa frutescens tenuifolia flore círruleo vivacissimo virid lusit, nascilur maxime en el rincon de las navas. Arum maximum íegyptiacn quod vulgo Colocassia CB sccus riviilos et illud avide comedunt. fdix floribus insignis JB. myrtus sylvestris Bíetica Clus. 147 Laiinis tinus ;un|)li()re folio. LcUiriLs Alexondriíiíi friiclu folio insidente CB liiurus alexandrina vera luf;d. Verbascu latis salviíi? foliis Cli. Cylisiis argeiíteus liiiifoliiis. nisi folia terna forent genista tinctoria Glus; videretur, honiinis autcm proieritatein ibi quandoque siiperat. C\tisiis siliquis \alde liirsutis e luco Giamiintio. Cjtisus foliis subrijfa laniij^ine birsutis CB. niinoribns foliis rainulis tenellis villosis CB. Cvtisiis foliis incanis arif^ustis quasi complicatis CB. Gislus ledon foliis populi nigne major CB. ledon foliis populi nigríE minor CB ftieilles du lilac et vient aussi. baut que laulre. Clusius marque le sien d'une condée seulemenl. cliam.Tcistus aquilanicus balimi foliolis sed procerior. Cistos lírmina portulaciE marinia' folio angustiori mucronato GB cistus ba- limi folio 2 Clus. nerion lloribus rubescenlibus CB. clematis peregrina foliis |)yri incisis CB clematis altera Bivlica Glus. Smilax áspera fructu rubente CB. áspera fructu nigro Clus. aspbodelus albus ramosus et non ramosus JB. Eriça máxima alba CB. coridis folio altera clus. bisp. Scoparia foliis deciduis CB. Teiicrium Ba^ticu Clus. pbillyrea lli^panica Nerii folio. folio Uicis JB. Suber lalifolium perpetuo virens CB. llex major Clus. Qiiercus latifolia sempervirens CB. Tuberaria niiijor myconi lugd. Sescli aítbiopicum salicis folio CB. Scordiíim alteru sive salvia agrestis CB. Cistus mas folio oblongo incano CB. foemina folio salviíE CB. Polygala valentina 1 Clus. valentina 2 Clus. Oenanthe cbaíropbylli foliis CB. Museus terrestris repens Clus. lerrestris cmn orbicidis CB innascitur oleie syl. clematis peregrina foliis pyri incisis CB. 148 Lupinus sylvestris (lore liiteo CB. gladiolus fcctidus CB. narcissus lolus albus |tri()f Clus. Lupinus sylveslris cnpriílcus CB. cinara sylvestris BíBlica Clus. scordio 2 similis. chamaemoly Col. qui nest diííerent du moly disoscoridis Clus. que par sa petitesse. le meme vient a Monlredon a Marseille. In Monte Calpe presertim eundo ad Virginem Europeam tunc in vértice ficus Indica folio spinoso fructu majore CB. aloé folio in oblongum aculeum abeunte CB. Lavandula multifido folio CB. soldanella vel brassica marilima major CB. Polygonum marilimum bacciferú majus CB. chamaeleon niger umbellalus llore ccrruleo liyaciíilhino Clí. Cytisus linifolius argenteus. foliis subrufa lanugiue hirsutis CB. narcissus totus albus prior Clus. Clematis peregrina foliis pyri iucisis CB xbri et Januário íloret. Teucrium Ba'ticfi Clus. Ilorem observabam purpurco-caTnIefi non ;ilburn ut Clusius scripsit, folia vero latiora sunt brcviora, et magis aciiuiinala quam a Clusio exbibentur. Anagyris foBtida CB. Cerinthe quorundam Clus. Scrophularia peregrina frutescens leucrii folio Brcyn. Lycium latifolium Ilispanicu siliqua» facie. Acanthus salivus vel mollis vergilii CB. Myrtus Bíetica latifolia domestica Clus. acácia trifolia CB siliqua villosa. Laurus tinus foliis latioribus, rotundioribus, splendentibus. Seseli íeihiopicu salicis folio CB. Laurus alexandrina vera lugd. cnicus Hispanicus arboreus fírtidissimus flore luleo. arisaru latifolium alterum CB. Verbascum lai is saivi;p foliis CB. Casia arbórea Hispânica myrlifolia. Teucrium regium latifolium llore albo L. 149 Thlaspi sompcrvirens cl II )reiis Ac-reg-Piír. frulicosum íuliis Iciicoi cainosis sed creiíalis (lua iiola diíTert a priori. Tithjmaliis friilescons allissimiis lanuginosiis. Limonium elcgans Kauv cii. Lugd, Hispanicu frutoscens porlulacíe marina» folio. Poliiim maximiim friilesceiís liiteum. aristolochia clcmalilis serpens CB. liij)posolinn Thiíoplirasti smyrniu Diosc. CB. Thapsia Iil)aíiolidis folio fírlidissima CB. apiíiin hortctise lalifoliiim CB. Therebiollms vulgaris CB. Asphodekis albus ramosiis mas CB. foliis fistulosis CB. Crilhmfi sen ftrniculu maritiniò majus apii odore CB. fenda latissimo folio lúcida Tingitana horl. Edimb. Cvnocrambe dioscoridis CB. anlhiirinu saxalile nummulari;e folio villoso. Lencoium liileum iitriculato scmine Alp. Caryoplijlliis sjivestris arboreus Alp. cyanus arborescens allera slyracis folio Alp. Elleborus niger trifoliatus Alp. Loto alFuiis siliqiiis birsulis circinatis CB. Comida 3 clus. Laiirus vulgaris CB sed llore est racemoso et copioso. Calaminllia vulgaris vel ollicinarri (iermanióe CB. Thlaspi alysson diclu marilim^i CB. Lencoij alvssoides clvpealu miruis CB. aster supiíuis luleus CB. Valeriana Indica purpúrea albave CB. Bryonia áspera sive alba baccis rubris CB. l;evis sive nigra racemosa CB. Daucus siculus pastinacíe folio CB. Sisyrincbiu m;ijus Chis. Crocus vernus minor 3 clus. Thapsia seu Turbilh Carganicu scmine latissimo JB. ruta svhestris laliíolia CB. Sedum arborescens JB in cautibus ascendendo ad vcrlicem. Genisla juncea JB. alatermis llispaiiicus amplissimo folio, clematis daphnoides major CB. daphnoides minor llore albo CB. 150 Elycliriso sylvestris llure oblongo similis Cli qiKB ibi (jiinsi írdlescil. Barba jovis pulchrc lucens JR. Stocchas folio serrato Cli iii IViiticelis .iscoridendo. Scrophulnria sambuci folio Parkins. Thymum quodtlà graveoleiís su|iiiij et rupibiis slralu in saxosis ail l.iivam eundo ad >irginè Eiiroj)cam vulgo Ia sefioia de Kiuopa. securidaca siliquis platiis utriiique dentalis CU. hippomarathni splia'.rocephalum alp. arbiitus folio serrato CB. Inter Gibraltar Manilva et Estepona Sanamunda 2 clus. scorpio 2 similis. Polygonum maritimiim baccifcru majiis CB. aster supinus liiteus CB. Cystus ledon foliis huirinis CB. Cisti ledi 1 altera s|)fcies clus. bien diííe- rent du cistus ledon cretense CB, cest un arbuste tout a fait seniblable au cistus ladanifera bispanica incana Cli mais il a Ia feuille plus large et semblable a celle du laurier je n'ay jías \u la lleur. Lentiscus vulgaris CB. Cistus balimi folio angustissimo. aster luteus radice odora CB. Scrophularia peregrina frulescens leucrii folio Breyn. Cistus ledon foliis rorismarini subtus incanis CB. Solanu somniferu vcrlicillatri CB, Inter Esteponam et Marbellam Alaternus hispanicus amplissimo folio. Scorpio 2 similis. Sanamunda 2 Clus. Cistus mas folio cbama?drjs CB. Cistus ladanifera bispanica inçaria CB. Teucrium BíEticri Clus. Suber latifoliu perpetuo virens CB. Verbascum latis salvia» foliis CB. tuberaria major myconi lugd. acácia triColia CB. Smilax áspera fructu nigro Clus. 15Í lenlisciis viilgaris CB. tainarisciis Icnuiorc folio sivc gallica CI3. Xerion lloribus nibescciílibus Cli. (icnisla spiíiosa loií^iorihus aciiicis CB. Siliqua cdiilis CB. 1'Lryiigiurii lusilanicu amellij>liiiri minus folio loiígiore. anindo saccharifera CB qu;c alihi eliam seritur in ora marlima regni Gra- iiateiisis piíEscitim circa AJolril Maiiilva ca'teraqiie loca, cafia dulce. aster luteiis redice odora CB. Inter Marbellam et Mundam Cisliis fírmiiia [)oi(uUKa' marina' folio angusliore miicronalo CB. Laurus liniis foliis latioribus rotundioribus splendunlibus. llemionilis muUiíida CB. Cistns iedoii rorismarini folio siibtiis incaiio CB. Ifdon rorismarini folio candicante. (jtííiista bispanica spinosa brevioribiis aciiieis. anagyris ffrlida CB. Tbymiim legitimu Clus. arisarum angustifolium Dioscoridis forle CB. Scorpio 2 similis fnitcx. Cniciis bispanicus arborens fíPlidissimns tlore liiteo. acanlhus sativus sive mollis Virgilii CB. Loncbilis folio celerac CB e íissuris rupium emcrgil ad l.pvam viae. Verbasci latis salviíi' foliis CB. arigustis salviae foliis CB. P.Toniu peregrina llore satiirate rubente CB. Pbillyrca Hispânica Nerii folio, Suber lalifolium perpetuo virens CB. Lavandula multiíido folio CB. Lenliseus vulgaris CB. Siliqua ediílis CB. Sl(i'ilias piir|)Mrea CB. saxatilis species. Cenisla' s|)inoSfe species acnieis milioribus canescens. C\tisns incanus f(diO médio longiore CB. foliis subnífa lamigine birsiitis CB. siliqnis villosis. Teiicrium Baílicu Clus. Calamintha vulgaris vel olíicinaru Germanise CB. 152 Sanamunda 3 clus. ■ Thymelea foliis lini CB. ! Cistus lavandiila^fulio Clus. Polyacantlius Hispaiiicus fciocior. Polygonu marilimu bacciCorii majiis CB. ; Cistus ladanifera monspclieiísium CB. acácia tri folia CB. \ arbutus folio serralo CB. Eriça máxima alba Cli. ! Cistus mas folio chama^diis CB. clinopodium crelicu Alp. j Smilax áspera fructu nigro Clus. j polium montanfi maximi luleu. ' chama?cistus foliis myrti mmoris sublus iiicauis CB. alter foliis myrli ulriusque caiidicanlibus. rhus rayrtifolia monspeliaca CB Acetosa hortensis rotundifolia CB. cistus focmina folio sal\i;p CB. Bonifacia sive bisliitgua JB. Scorpioides siliqua crassa Boelii Gcr. Inter Mundam, Cuyu, Cartamam et Malacam Verbascum latis sahicT foliis CB. daucus siculus sopliia' folio Zan. mandragora flore subctrruleo purpurascenlc CB. asphodelus spiralis luteus Italiciis flore magno II. V. Palma minor CB. juniperus major bacca ruíTesceule CB. cedrus folio cupressi fructu flavcscente major CB. Lavandula multifido folio Clus. sanicula monlana folio subrotuudo majori umbilico rubro. stoeclias purpúrea CB. anagyris fcrtida CB. Calamintha vulgaris vel oflicinarri Germânia' CB. Genista spinosa bispanica bre\ioribus aculeis. rhamnus terlius flore lierbaceo baccis iiigris CB. asphodelus foliis fistulosis CB. albus ramosus et õ ramosus JB. ranunculus autumnalis Clus. Corruda iii clus. 133 \ I ( Corriidii i\ liispanicn. \ Cotyledoii \ulgare C!J. pseurloflictamnus llispanicus foliis crispis cf nií;osis. , Spartiliin mouospermoii semine reiíi siniile Cli. ! Lentisciis viilgaris Cli. Siliqiia ediílis CB. rhus myrtifolia Monspeliaca CB. | Teucrium BaHicu Cliis. foliis amplcnribus circa Ciiyn. acantluis salivus vel mollis Virgilii CB. aristolochia clematilis serpciís CB. clematis daphnoides minor lloribus albicantibus CB. * Inter Malacam et Velez Malga j Lavandula muUifido folio Cliis. j Solaniim somniferu verticillat.i CB. ] Corruda iii Ckis. Comida iv hispânica. ^ aioe folio in oblongri aculeu abeunte CB, vulgaris CB copiosissime íq ora rnaritima. hesperis silvestris parvo (lore CB. Leucoin Ilispanicu maritimii latifoliu siliqua liiriata, variai cl angiisliore i folio. Leucois affine tripoliu angiiillara* et leucoiu maritimn Camerarii JB. j Lupinus peregrinus minor si\e angustissimo folio CB incanus cst et qiiasi argenteus. Poliiim Ilispanicu frutescens maximu liílcum. rapistri species frutescens et lignosior. Thymum legitimam Clus. LimoniTi peregrina foliis asplenii CB. Carduus parviis JB. ! Genista Hispânica Equiseti folio. i Spartifi monos[)crmon seinine reni simile CB. i Spartiiim 3 ílore albo CB. rannnculus autumnalis Clns. Sanamunda iii Clus. '^ asphodelus albus ramosiis et ò ramosus JB. Cotyledon vulgare CB. j Cachrys semine fimgoso snlcalo plano minori foliis peucedani Mor. asphodelus foliis fistulosis CB. rhamnus alter foliis salsis llore purpúreo CB in orA marítima. 154 Cistiis ladiínifcra hispânica incaiia CB. ladaniíera moiispeliensiu GB. lavandul;pfolio Clus. asler siipinus liiteiis CB. rhamni facie friitex Hispanicus alriplicis folio et Evonymi scmiiie. Cisliis Icdon rorismarini folio sublus iiicatio GB. Gylisus incaiius folio médio longiore GB. acácia Irifolia GB. aiiagyris ficlida GB. Gnicus hispanicus arborcus fa'tidissimus llore luleo. Inter Velez malga et aljama Polyacanlhus Hispanicus ferocior. Gorruda iii Clus. j Gorruda iv hispânica. ! acácia trifolia GB. verbascum latis sahiaí foliis GB. '< cnicus iiispanicus arboreus ("(ctidissimus llore lutco. ; Elychryso sylvestri llore oblongo similis GB. Lavandula multifido folio Clus. ' ranunculus aulumnalis Clus. Smilax as|)era fructu nigro Clus. j Siliqua edulis CB. \ pseudodiclamnus hispanicus foliis crispis et rugosis. j his[)anicus scrophulariie folio acutiore sive Galeopsis Ang. ; Telephiuin latifolium peregrirn"'i CB. ] Genisla hispânica Equiseli folio floribus in corona dispositis. nerion lloribus rubescentibus CB. ' Solanu somniferu verticillatum GB. ! I 1 Inter aljama et la venta de Guelmas < Chama'cistus His[»anicus porlulacaí marin;e foliis argenteis. ■ Iberis Hispânica fruticosa caj)illacco folio iricaiio non longe de la venta co- piosissime secus viam. absynthium seriphium hispanic^. i anonis hispânica frutescens foliis crithmi chrysanthemi. i ! i 155 .1 j Inter la venta de Guelmas et Granatam ' lavandiila latifulia phlomidis facie toniLMitosa. Sanamiinda iii Cliis. anonis hispânica rriitesccns teucrii folio crassiore. verbascu herhaccu latis salvia' foliis maxime toinciilosis. Polyacanthus iiispariicus ferocior. Marrubin nigru lofigifolifl CB. Cistus ledon foliis lliymi CB. Theiephiu llore piirpurasceiíle et foliis rarioribus Cli, abrotonu fcrmina foliis rorismarini majus CB. Tithymalus narboneiisis ole.p folio glauco. Genista spartiiim niajiis 1 llore liileo CB. Genista Hispânica spiriosa bre\ioribiis aciileis. Salvia minor aurita et non aiirita CB. rhamnus 3 floribus beibaceis baccis nigris CB. Pbyllum utrumqiie. rosmarinus spoiítaneiis laliore folio CB. Sparlium monospermon semiiie leni simile CB. Gramen sparteum 1 paniciila comosa CB Spartnm Plinii. sparteum 2 paniciila brevi follicido incluso CB. Inter Granatam et Diesma transeundo per montes quos vocant los dentes De La vieja Seseli aetbiopicu salicis folio CB. abrotonu fuemina foliis rorismarini majns CB. Satureia coridis folio villoso. lychnis sylvestris hispânica calyculis slrialis hirsulis. Cistus ledon foliis rorismarini sublus incanis ("B. anonis ílispanica frulicosa perenis folio rotundiore llore luteo. Digitalis angustifolia llore ferrugineo (^B. Polyacanthus Hispanicus ferocior. Tragoriganum 1 clus. Lotus fruticosus incanus siliquosus CB. serpillum quoddam longifoliu humifusum. Chamcficistus foliis minoribus et incanis CB. rosmarinus spontaneus laliore folio CB, Genista juncea JB. 156 Spaiiium monospermoii semine reni símile CB. Telephium lusitanicu hl\estris folio iiiolli incaiio CU. Titbymalus narbonensis ole;c folio glauco, origaru^i humilius latifoliu glabrum. Inter Velez el rubio et Lorcam seu Elicrotim quae est civitas regni Murciani Polygonu maritimum bacciferu majus CU in magnam et diííusam arborem assurgit. Cistus folio tliimi Clus. ledon foliis rorismarini bispidum CB. abroton.i fa»mina foliis eriçai CB. Tamarix folio tenuiore sive Gallica CB. nerion lloribus rubosecntibus CB. Bupleuron arbore.i anguslifolifi bispanicu. Cylisus incanus folio médio longiore CB. Lentiscus vulgaris CB sed elegantiíe nomquam satis laudandíe. Scammoniae monspeliaca; aíTmis foliis acutioribus CB. 189 chamiam re- giam. VermiculalíE fruticis varietas major Lob. Gramen spartciim 1 panicula comosa CB. sparteu alteru spica brevi folliculo incluso CB. 160 Gingidium iimbella oblonga GB copiosissime. chomlrilla legitima Dioscoridis |)rior Gliis. iierion lloribus riiljsccMitibiis Gli. Gornida 3 chis. IV hispânica, clinopodiíim Ihymi folio et facie. Inter le Brilla et Murciam anagyris foQtida GB. Kali rruticosum Hispanicu genisl.e fronde coridis folio, asphodelus foliis fistiilosis GB. Thymelea tomenlosa foliis sedi minoris GB. brassica campestris perfoliata llore purpúreo GB. Inter Murciam et Oriciellam seu Orcelim quae est civitas regni Vaientini Lavandida folio disseclo GB in collibus circa arcem inexpngnabilem Monte- agiido. Molle arbor chis. circa tegtiriolum. Kali friiticosiim Hispanicu lamarisci folio. frulicosuin hispanicu genisl.Te fronde coridis folio, absynlhium seriphiu incanu colula' l'(i>li(l;e odore, cuicus arboreus llispanicus fdHidissimus llore luleo. arlheinisia lenui folia 1 chis. tenuilolia 2 chis. Tcucrium his|)anicri supinu foliis exiguis llore purpúreo inullillorfi. absjnlhium seriphium hispanicu. Limonium aphyllon et perenne ramulis arliculatis. Verbena nodillora GB. l)accifera scandens foliis androsa^mi majoris secus lluviola et rivulos. Jacea marina B;etica Park. Palma minor GB. cleinatis da|)hnoides minor llore albo GB. v^rmiculaltc IVuticis species major Lob. il est folio carnoso. Brassica cam|)eslris perfoliata lloie purpúreo GB et je crois que cest le Kali arabu primu geiuis ranvolíio lugd. althflBa frutex 1 clus. qu;e je n'ais jamais vu en Espagne que dans cet endroit et a Almazarron. 161 ' ■ — ■ -1 j Pseudodictamiiiis hispanicus foliis crispis et rugosis. i Comida iii cliis. ] nerion lloribus rub.scetilil)tis CB. ' anlliyllis frulicosa Ilispaiiicn thytni folio. saliireia Hispânica mari folio llosciilis candicanlibus. i Cardiius parvus CB. Comida IV hispânica. chama^pjtis spíiria multifido folio lamii ílore CB. riibia cynaiicbica CB. qiiadrifolia verlicillalo semine JB. bupleuron arboreu hispaiiicO cest celuy du Monlserrat. I Landula multifido folio clus. asphodeliis foliis íisliilosis CB. Caryo()bjllus arborescens croliciis CB. i rhamnus 3 lloribus hcMbaceis baccis nigris CB. aitli;i'a frutex 1 chis. quic rupihus et herbidis delectalur. Casia hispânica myrlifolia fiuclu niiniato alterius proceritatem longe su- perat stipile crasso et brachiato, foliis myrti bieticíP forma. Elychryso sylveslri ílore oblongo similis CB. | jacea quaídam humilis foliis cichoraceis magno capite. 1 ChanicPcislus massiliensis coridis folio, anlhyllis hispânica myrli minoris folio, scutcllaria nnnua caj)sula hirsuta. Gramen dactylon mossanense s[)ica gemina ah cordem exortu Rali. olea syivestris folio bre\i subrolundo duro subtus incano. iychnis syivestris Hispânica calyculis turgidig slriatis hirsulis. Thapsia carota3 folio CB. Lamium peregrinu sen scutellaria CB. Pseudodictamnus Hispanicus ampliori folio nigricante. Pulium Hispanicu longiore capitido ílore vario. Polium angustiíolium Hispanicj orcclum breviore capitulo flore cárneo. j Polium hispanicii minus supiíifi. Solanu somniferu verticillatil CB quod ibi frutescit. • "' Jacea marina Bíetica CB. rhamnus alter foliis saíeis flore purpúreo CB eundo ad ostium fluvioli Se- • gurae. Gramen arundinaceu panicula molli spadicea majus CB. chrysanthcmu matricariíP folio CB. \ Molle arbor Clus. oclo vel decem arbores olea proceriores floribus et fructu i onustas observabam ante fores Templi franciscanoru ad portam civitatis. \ 11 y a une fort joly forest de Palmiers fort elevez autour dun autre couvent hors de la ville. ti XY i \ l 16â Inter Orinellam et Cartaginem novam vulgo Cartagene in regoro Murciano Kaii siculum lignosum floribus membranaceis Bocc. fruticosH hispanicu genislae fronde foliis coridis. fruticosfi hispanicu tamarisci folio. Cistus ledon foliis rorismarini hispidis CB. Verbascuníi angiistis salviaí foliis CB. Gramen sparteum 1 comosa panicula CB ubivis. alysson Galeni Clus. absynthiiim arborescens Lob. j Lavandula muilifido folio CB. Ruta sylvestris flore magno albo CB. cachrys semine fungoso sulcato plano minori foliis peucedani Mor. ! absynthiuníi seriphium hispanicu coIuIíb foctidae odore. i Pseudodictamnus Hispanicus ampliore folio nigricante villoso. i ferula Galbanifera Lob. | Corruda iii Clus. iv hispânica. Palma minor CB. chrilhmu maritimu asteris flore luteo CB. atriplex hispânica halimi facie supina IVulescens. Limonium Hispanicu pyrolíe folio. | Kali geniculatu majus sempervirens CB. i Kali species vermiculnris marina arborescens JB. j ruta sylvestris magno flore albo CB. sideritis hispânica longifolia frutescens foliis aculeatis. eadem nascitur in [ saxosis regni valentini. i Inter Cartaginem novam et almazarron Thlaspi clypealu arborescens creticum Alp. foliis cst utrimque argenteis. j Cnicus Hispanicus arborescens fcelidissimus flore luteo. cistus ledon foliis rorismarini hispidis CB. ledon anguslis foliis CB. í stoechas folio serrato CB. | Kali fruticosu hispanicu genistíP fronde coridis folio. fruticosu hispanicu tamarisci folio siculum lignosum floribus membra- naceis Bocc. i 163 Limonium Hispanicn plantaginis folio coma contracta. Genista Hispânica Equiseti folio lloribus in corona dispositis flores pedí- culo careiít, siliqua brevis. Polygonu bacciferu maritimu majus GB. sideritis hispânica crenala procumbens ílore albo major, hispânica biluminosa angustifolia crenata. cistus ledon foliis rorismarini sed non incanis GB, ledon ihymi folio GB. mas folio breviore GB. focmina folio salviíP GB. Polium hispanicum maritimum rorismarini folio. Thymelea foliis aculis capitulis succis;e. Elychryso sylvestri llore oblongo similis GB. Pinaster 2 chis. 3 clus. Siliqua edulis GB. Slachys crelica GB quae mire variat. Glinopodium thymi folio et facie. horminum sanguineu asphodeli radice Triumph. anthyllis Hispânica frutescens foliis thymi. anthyllis hispânica myrli minoris folio. cytisns iricariiis folio médio longiore GB. Jacobea crilhmi littorei foliis H. r. BI. atriplex Hispânica halimi facie frutescens. arthemisia teniiifolia 1 clus. absynlhium seripliiTi hispanicfi. nerion lloribus rubescenlibus GB. Ephemerum Mathioli JB. Linaria purpúrea major odorata GB. Gramen sparteum 1 panicula comosa GB. sparteu alteru spica brcvi folliculo incluso GB. Limoniíi aphyllon et perenne ramis articulatis. Lavandula multifido folio Glus. rhamtuis alter foliis salsis ílore purpúreo GB foliis cst brevissimis crassis sedi pene modo, austeris sed densissime congeslis quíe male figura Glu- siana exprimit, llores fistulosos purpuro violáceos observabam decembri et Januário. onobrychis peregrina perfoliata rotundiore folio H. r. P. 164 Inter almazarron et la fuente de Làlamo abrotonu ffcmina liispanicu foliis chíimíPineli vel abrotoni maris, stoechas citrina anguslifolia frutescens qua3 lalis in ora marilima Grana- tensis et murciana. myrtus Bíclica lalifolia domestica CIus. Anonis hispânica frulesceiís foliis ternis rosíB sjlvestris forma glutiiiosis et odoratis. Cnicus hispanicus aiborescens foclidissimus llore luteo. rhamnus 3 floribus herbaceis baccis nigris CB. Polygonum maritimu bacciferíj majus GB. Siliqua edulis GB. myrtus lalifolia buxi foliis, baccis sernineq. candidis. Stoechas arábica supina capitulis majoribus et globosis. Genista Hispânica teniiioribus flagellis. olea sylvestris fructu miiiimo racemalim congcslo in apiciili abeunt sed rostro incurvo carente qiialis exhibetiir in figura Glariss. GIus. Smilax áspera fructu nigro Gliis. Gampanula máxima foliis latissiinis GB. Sinapi alterum agreste nostras Gol. phytob. Gjtisus incanus folio médio longiore GB. Thymelea tomentosa foliis sedi minoris GB. foliis acutis capitulis succis;e. althíBa frutex 1 chis. Limonium Hispânica aphyllon et perenne ramuiis &. cistus ledon foliis thymi GB. Dorycniii hispanicu frutcscens. Gassia Hispânica arbórea mjrlifolia. Thlaspi montanu sempervirens GB. sempervirens et llorens ac reg. Par. Sium sylvestre lanuginosu GB. lychnis myrtifolia frutescens behen alho similis GB. In montibus ad quorum radicas erumpit la fuente de Lálamo Stoechas folio serrato lob. rhamnus saxalilis humi fusus supinus et patulus angustissimis foliis. il vient a Orivella et a Gandic. Cistus halimi folio candidíssimo amplissimo et nervoso. 165 Polygala vlidissimus flore luleo. Tamarix tenuiore folio seu Gallica CB. nerion floribus rubsceritihiis Cli. Cornida 3 clus. IV hispânica. Geranii romanu versicolor sive striatri Park. Limoniri aphyllon et perenne ramis articulalis. anthyllis Hispânica myrli folio. Cytisus incaniis folio médio longiore CB. Soncluis frulicosiis petrauis africanus spinosus Park. anonis hispânica frutescens foliis crithmi chrisanthemi. arthemisia tenuifolia 1 clus. tenuifolia 2 clus. \ absynlhi>i seriphium hispaniciu tenuifolifi seriphiu colulíe foetidíe odore, atriplex hispânica frutescens halimi facie. j chamaícistus Hispanicus portulacie marime foliis argenteis. Genista Hispânica Hagellis tenuioribus. Thymelea foliis lini CB. | Polygonum maritimà bacciferu majus CB. j Sanamiinda iii Clus. Cistus ledon foliis thymi CB folia gcrit potius rorisnaarini. Tithymalus narbonensis oleae folio glauco. I abrotanu foemina hispanicu foliis abrotani maris. \ Bupleuron fruticosum angustifolium. Phillyrea angustifolia 2 CB. anthjilis frutescens thymi folio. Genista spinosa major longioribus aculeis CB. j Brassica campestris perfoliata flore purpúreo CB. i chamaecistus foliis thvmi incanis CB. Jacobíea crithmi littorei foliis H. r. BI. Inter Suerbas, Tavernas et Almeriam i Ebenus cretica Prosp. alp. quH vocant faligueras. I Polygonu bacciferu maritimu majus CB. i cnicus arhoreus foplidissimus hispanicus flore luteo. Kali hispanicu fruticosu tamarisci folio. hispanicu fruticosii gemsta fronde. annuii supinus floribus membr. sedi folio. siculu lignosu floribus membranaceis Bocc. 168 Cistus ledon thymi folio CB. atriplex hispânica frutescens halimi facie. chamíecistiis lavanduhefolio. a cliisiano diversus. tliymelea foliis acutis capitulis succisa;. rhamnus 3 florihus lierbaceis baccis nigris CB. lenliscus vulgaris CB. Lactuca silveslris angustifolia vel sonchi folio frulicosa el vaklc ramosa. Satureia hispânica folio lanceolato flore albo. Galeopsis anguilaríe. Sonchus fruticosus pelraMJS africanus spinosus Park. rhamnus alter foliis salsis flore purpúreo CB. Palma major CB elle est fort commune sur loule la coste mais je nay ja- mais veu de si beaux palmiers que dans cet cndroil. Solanum somniferu verlicillatu CB. chrysanthemu myconi lugd. Limoniu hispanicii plantaginis folio coma diíTusa apliyllon ramulis articulatis fungosis et ccpsiis. apocynu arboreu hispanicu thymelea^ vel Iiriaii;e folio. Jacobea crithmi liltorei foliis H. r. BI. auct. ficus Indica folio spinoso fructu majore CB. Inter Almeriam, la venta dei nacimiento, Guadix, Granatam usque. rosmarinus humilior flore majore. aristolochia clematitis serpens CB. Brassica campestris perfoliata flore purpúreo CB. i Polygonu bacciferu maritimu majus CB. Kali fruticosu hispanicu tamarisci folio. 1 fruticosu hispanicu genisl.e fronde. annuú floribus membran. sedi folio. lignosu siculu floribus membranaceis Bocc. j Genista Hispânica Equiseti folio. 1 Sonchus fruticosus petrynieira densanicnle írioinerada; bractéas lineares ou ovado-lan- ceoladas, (|ua.M escario>:as. Floies pulyganias. Aclienio ovado, comprimido, pel- ludo entre as costas V. tuberosa L. 1. V. monlaiia L Cod. n. 237; Gr. Godr. Fl. Fr. 11, p. 57; Wk. Lge. Prodr. Fl. Wi^). II, p. 3: N)iii. Coiisp. Fl. Eiirop. p. 337; Colm. Eniim. y Hev. pi. peiíins. líisp -Lusit. III, p. 74; Rclib, Ic. Fl. Germ. XII, f. 1423 (V^ al|(ina saxalilis iniiior Barr. Ic. 742). Terrenos pedrcfiosos, [)Ciiedos das rcpiòes moiilan. e al|)ina. — Alem- douro lilloral : serra do Gerez; Borrageiro (Rev. H. Murray, Sousa Pe- reira'.— peren. Maio-Jullio (v. s.). Ilab, na lícsp. e na região alpina da Europa austral. Odserv. Esta espécie é nova para a flora porlugueza; apesar de ser citada pelo sr. Colineiro como espécie de Portugal, (lado nas indicações de Vandelli, não ponde verilicar-se a sua existência no j)aiz senão muito recentemente. Foi o seu descobiidor o Rev. R. Muiiay, vigário de Sliapwick, Blandford, Ingla- terra, que vi;ijou em Poitugal no anno de 1887, encontrando-a em junho d'esse anno na serra do Gerez. 2. V. liiborosa L. Cod. n. 259; Brot. Fl. Lusit. I, p. 48; HíTgg. Lk. Fl. Fort. II, p. 71; Cutand. Fl. Madrit. p. 365; Webb. It. Hisp. p. 41; Gr. Godr. 1. c. p. 55; Wk. Lge. 1. c. p. 4; Nym. I. c. p. 336; Colm. I. c. p. 76; Rcbb. I. c. f. 1426. Pastagens e |)rados das regiões mbntan. e subalpin. — Alemdouro tras- montano: arredores de Bragança: serra de Rebordàos (JVloller) ; — Beira central: serra da Eslrella (Fonseca); — Centro lilloral: collinas de Saca- vém (R. da Cunlia) ; — AlcmUjo lilloral: serra d'Arrabida : arredores de Seinbal. prox. de Cezindjra: encosta do Caslello, Cídjeço de Mil Regos (Ilolíinsegg., .1. Daveau), Grândola (Iloílrnsegg.), Calbariz e El Cármen (Daveau), Azeitão (A. Moller), cbarneca do rio de Mouro e Cacem (Welw.), serras de S. Luiz e da Rasca: nos vallcs (J. Daveau), arredores do Cercal (Welw.); — Algar ce: Caslellàes e BensaiVim ao norte de Lagos (Daveau), entre Sagres e Lagos (Daveau), S. Estevão, prox. de Tavira (Daveau). — . peren. Abr.-Juidi. (v. s.). 180 Hab. na Hesp., Fr. auslr., Carniolia, Uai,, Grec, Cíiypr., Ásia Occi- dental. II. Centranthus DC. V\. Vv. IV, p. í238 ^Planta perenne; lullins inioiras, ovadas ou lancooladn-cllipiicas Cynieiía didioln- niica com os iviriios credos, do fluros não uiiilaleiafs; forollas vciiiicllias. ás vezes pallidas, com o esporão excedendo o ovaiio C. ruber DC Planta annual : folhas (ao menos as caulinares) pennalifendidas. Tymeiras com os ramos de llures iinilalcraes, os friictiferos (íisvarirados (ui ciirvo-escor|)ioides; corollas róseas ou cárneas, com o esporão mais curto do que o ovário .... 2 /Caule verde-giauco, dilatado fistuloso, ramoso; fidlias oliov.-ido-cllipticas, as infe- riores ténue e lemotamente denteadas, oiitiisas, as superiores de^de a liase mais ou menos profundamenie [)arlidas ou lyrado peuuatifcndidas, com a laciuea ter- minal elllplica, serreada, e as lateraes lineares ou obovadas. Uractéas linear- lanceoladas. Corolla cárnea com o tubo curto e o esporão cuitissimo. C. macrosiphon Bss, fJ. micranthus Wk. Caule verde-escuro, ás vezes purpurino, lisiuloso nuiito mais delgado que o pre- cedente, simples ou )amoso na base. Folhas inferiores obovadas, quasi inteiras ou lyiado-pennatifendidas. as intermédias pennatipartidas com os segmenos li- neares inteiros ou jiartidos. Bractéas lineares. Corolla cárnea ou bianca, com o lubo do comprimento do achenio e o es[iorão curto em corc()va. C. Calcitrapa DC. a. Macuocentuon Lge. Protlr. Fl. Ilisp. I. c. 3. C. ruber DC. 1. c. p. 239: Cutand. 1. r. p. 3()i; Gr. Godr. 1. c. p. 53; Wk. Lfíc. 1. c; Nvm. 1. c. p. 337; Colm. 1. c. p. 07; Rclib. 1. c. f. 1416 (Valeriana rubra L. Cod. n. 2.d0; lirot. 1. c. p. 47). Nas rochas, muros, sebes das regiões infer. e montan. — Alemdoiiro trasmnnlano : Bragança (P. Coutinho); — Alemdouro liUoral: Camiidia: muralhas (R. da Cunha), V^illa Nova da Cerveira (II. da Cunha); — Beira lUloral: Coimbra: muros da Cerca de S. Jíenlo e do Collegio dos Militares (A. Moller), Cidral (Duarte Leite), Figueira da Foz (F. Louieiro) ; — Beira meridional: Sernache do Bom Jardim (F. Sá Mariídia); — CeiUro litloral: Lisboa e arredores: Calçada do Salitre, Queluz (^Yelw.) ; — Alto Alein- tejo: Portalegre: Ribeira de Niza (R. da Cunha); — Algarve: Faro (J. Guimarães); — var. fl. alto. — Beira lilloral: Coimbra: Cerca de S. Bento (A. Moller), Figueira da Foz (F. Loureiro). — j)eren. flor. todo o anno (V. V.). Hab. na Europ. media e austral. 181 b. Calcitrapa Lge. i. C. macioiiplion Bss. Voy. p. 738; Dingn. pi. orieiít. I, 3, p. 57; [3. micranllius \\k. pi. exs. 184-0, n. 711; \Vk. Lfje. I. c. p. 5 ; Golm. 1. c. p. 69 (G. (liis)carpiis Kze. ind. sem. Lips. 18i7?). Nos campos e terrenos arenosos das regiões irifer. e submontan. — Beira central: serra da Kslrella: S. Romão (M. Ferreira) ; — lieira lillO' ral : Pombal (A. Moiler); — Ccnlro UUoral: Torres Novas: Casas Alias (R. da Ciiiilia\ Lisboa: nos muros (Welw.). — ann. Abr.-Jun. fv. s.). Ilab. na Ilesp. e Afr. boreal. OnsERv. A varicdnde p. do C. macrociphon Bss. é nova para a flora portu- gucza. Esta variedade muito pouco diíTore do C. Calcitrapa DC. e para o qual passa por uma sórie de fói mas intermediarias que Scão frequentes em o nosso paiz. 5. C. Calcitrapa DC. Fl. Fr. V, p. i92; Di.f. Valer. 39; lííTgg. Lk. 1. c. p. 72; (ir. Godr. I. c. p. o3 ; VVk. Lge. 1. c. p. 6; Nym. I. c. p. 338; Golm. 1. c. p. 69; Hdib. 1. c. f. 1414 (Valeriana Calcitrapa L. Cod. n. 251; Rrol. 1. c. p. 47). Nos campos estéreis e arenosos, terrenos cultivados, muros, bordas dos caminhos das regiões infer. e montan. — Alemdouro trasmonlano: Bra- gança: capcila do Serdior dos Perdidos [V. Coulitdio, Moller), arredores de Miranda do Douro: Palaçoulo (J. IMariz), arredores de Vimioso: Argo- zello (J. Mariz), Alfandega da Fé: Santa .lusta (D. IM. Carmo Ocliôa), ar- redores de iMoncor\o: Larinho, Ligares (J. Mariz); — Alemdouro littoral: Valença: nas muralhas (R. da Cunha), Ponte de Mouro: Carrascal (K. da Cunha), serra do Soajo: Setdiora da Peneda (A. Moller), Caldas do Gerez (M. Ferreira), arredores do Porto: S. Cosme (Kd. Johnston) ; — fíeira trasmontana: Taboaço (C. de Lima), serra da Lapa: Corgo do rio Côja (M. Ferreira), Almeida: muralhas (IL da Guidia), Villar Formoso: Valle do Picào, Vai de Pervejo (R. da Cunha, M. Ferreira), Guarda e arredo- res: Pêro Soares (M. Ferreira); — Beira central: Mangualde (Moller), Celorico (L. d'Almeida), Vizeu e arredores: Vil de Moinhos, Oliveira de Barreiro (M. Ferreira), Gouveia (M. Ferreira), serra da Fstrella: S. Ro- mão F. da Fonseca), Oliveira do Conde e arredores: Azenha (A. Moller), Taboa (A. C. Carvalho), Ponte da Murcella (M. Ferreira), Santa Comba Dão (A. Moller), Bussaco (F. Loureuo); — lieira lilioral: Águeda (M. Fer- reira), arredores de Mira: entre Valleiros e a praia (Thiers D. Reis), Canlardiede (M. Ferreira), Coimbra e arredores: cerca de S. Bento, Boa i82 Vista, Quinta de Santa Cruz, Cidral, Cruz dos Merouços (A. de Carv., A. Moller, Barros Gomes, S. Pai\a, K. do Canlo, F. Mello), serra da Louzã (J. Henriques), Miranda do Corvo (llaltli, de Mello), arredores do Lonri- çal: Pinhal do Urso (F. Loureiro), Piídiid de Leiria, Mariídia Grande (G. Pimentel); — fíeira meridional: Covilhã (K. da Cimlia), arredores d'Alj)e- drinha : Orca (J. A. (jalvào); — Cenlio lllloral: Torres No\as: Co>a do Fidalgo (R. da Cunha), Torres Vedras e arredores: Quinta do l5es|»aidiol; Turcifal (J. Perestrello, J. Rasteiro), Cartaxo (J. Cardoso), Cintra (Valo- rado), arredores de Lisboa: Perna de l^aii (J. Daveau), Cascaes (P. Cou- tinho);— Alio Alcmlrjo: Povoa e Meadas: M.ihihrigo (R. da Cuidia), Elvas (S. Senna), Redondo (Pitta Simões) ; ^ — Ifaixa.f do Sorraia: Montargil (J. Corlezão); — Alemlejo lllloral: arredores de Lisboa: Alfeite, costa de Ca- parica (R. da Cuidia), Azeitão (A. Moller), serra d'Arrabida: liasca, serra de S. Luiz (J. Daveau"), arredores de Alfarim (iMfdler), entre Setúbal e Alcácer do Sal: ribas salgadas do Sado (Welw.), Cabo de Sines (J. Da- veau);— Algarve: Villa Heal de Santo António, Castro Marim (A. Moller-, entre Salir e Benafim (A. Moller), Faro e arredores: Cam|iina, Santo An- tónio do Alto (Welw., J. Gui i aràes), Monchique, Villa No\a de Portimão (A. Moller). — ann. Fever.-Agost. (v. v.). Hab. na llesp. e na Europ. mediterrânea, Air. boreal. Obseuv. Esla espécie é Ijastante polymorptia não só nas divisõos das foltias, corro laminem na jírossina du caule o laiiinnlio da i)lania Nas margens do Sado: entre Setúbal e Alcácer do Sal, foram coliiidos por l*". AVelwilscli, em 18'i8, exenj- plares do C Calcitrapa DC. perfeitamente desenvolvidos mas lào pe(|uenos que o seu cotnpiimento desde o colo da raiz alé á panicula floral apenas attiníje as dimensões de 0"',Uo-0"',08, a f|ue o mesmo botânico deu o nome de C halopitilos como variedade niaiitinia do C- Calcitrapa DC. IH. Fedia Moench. Metli. 486 'Achenios superiores da cymcirn ovaes lineares, coroados pelo limbn calycinal curto em forma de prato, loculos estéreis parallelos muito mais estreitos do que o fértil; acbenios inferiores, uccultos nos pedúnculos engrossados, ovados, co- roados pelo limbo do calyx mend)ranoso reticulado. Lindio da cordlla purpu- rino, íjuasi do comprimento do tubo. Caule lisluloso suiiqnadrangular l''ollias ovaes ou ellipticas denteadas. Cymeiras fructiferas com os [)edunculos muito di- 1 / talados. Rracléas de um purpurino cariegado no ápice. F. cornucopiae Gaitn. Acbenios superiores da cymeira muito maiores e mais dilatados, ovado-orbicula- res, loculos esiereis mais largos do que o fértil, convergind(j para a base e ápice, formando no meio um espaço oblongo. Limbo da «-orolla pur|)urino às vezes pal- lido (var. p.), mais curlo do (|ue o tubo adelgaçado. (]aule, follias, pedimcnlos, etc. como na espécie precedente F. graciliflora Fiscb. el Mey. 6. F. Cornucopiae Gârtn. fruct. U, t, 86, f. 3; Vahl. Enum. II, p. 19; 183 HÍTgg. Lk. 1. c. p. 73; Wk. Lfie. 1. c. p. 6; Njm. 1. c. p. 338; Colm. 1. c. p. 66; Rchb. 1. c. f. 1413 (Valeriana Cornucopiae L. Cod. n. 252; 13rot. I. c. p. 48; V. miiior Coriiucopioides rubra Barr. ic. 741, 2; V. indica Clusii, (lore ridjro Grisl. Virid. Lusit. n. 1456). Nas searas e outros logaros cultivados da regico inferior. — Centro lit- loral: Torres Novas: Entre Aguas, Figueiral (R. da Cunha), arredores de Lisboa: Lumiar, Motitelavar (Valorado, R. da Cunha), Unhes e Sacavém (Welw.), Friellas: S. Julião do Tojal (Welw., J. Daveau) ; — Alio Alem- lejo : Castello de Vide: Prado fIL da Cutdia), Elvas (Hoíímsegg., Silva Senna), arredores de Estremoz (Hoíímsefzg., E. Schmitz); — Baixas do Guadiana: Reja (R, da Cunha); — Akjarve: arredores de Tavira: Santo Eslevào (Daveau\ entre Salir e Renafim (Moller), S. Rraz d'Alportal (J. d'A. Santos), Faro e arredores: Campina (Rourg., J. de Castro, J. d'A. Guimarães, A. Moller), prox. de Olhão (^^"el^v.), entre Aljezur e Villa do Rispo (J. Daveau). — aim. Fever.-Maio (v. s.). Hab. na Europ. mediter., Afr. boreal, Oriente. 7. F. gracilillora Fisch. et Mey. Ind. sem. Petropol. 1840, p. 50; Walp. Repert. II, p. 528; >> k. Lge. 1. c. ; Nym. 1. c. ; Colm. 1. c. p. 67. 3. pallida (Valeriana minor Cornucopioides alba Barr. Ic. 741, 1; V. Indica Clusii, llore albo Grisl. 1. c). — Flores menores, brancas. Terrenos cultivados como a precedente e com ella crescendo muitas vezes em sociedade. — Ccnlro lilloral: Torres Novas: Entre Aguas, Fi- gueiral (R. da Cunha), Villa Franca: Monte Gordo (R. da Cunha); — Alio Alemtejo: Elvas e arredores: margens do Guadiana (Silva Senna); — Alem- lejo lilloral: Alcácer do Sal (\^'elw.); — Algarve: Tavira (Daveau), Faro (Welw., A. Moller), Olliào (Welw.), entre Sagres e Lagos (J. Daveau); — i. — Algarve: entre Sagres e Lagos (J. Daveau). — ann. Fever.-Maio (v. s.). Hab. na Hespanha. Observ. Para alguns jjotnnicns a F. gvaciUflora Fiscli. et Mey. distingue-se, onlre oun-os caracteres, da F. cornucopiae Giirin. en» ter as corollas Ijrancas. Não é assim ; ambas esias cs|i('cios lèm a cdrolla de cor purpurina. Só a F. gra- cilifloni V. vi M. se aiircscnia, mas raras vezes, com corollas mais pequenas e de côr Ijranca, o que cíjiistitue car;icteres suíTicientes para formar a variedade d'esta espécie já conhecida por J. Harrelier e por G. Grisley. Não conheço va- riedade da F. cornucopiae Garln. de flores brancas; os exemplares assim distri- buidos pela Flora Lnsilanica Fxsiccata, n." 1209, pertencem indubitavelmente á F. graciliflora F. et M.; var. p. i84 IV. Valerianella Hall. Enum. stirp. llelv. I, p. C66 'Limbo fruetifero do calyx nullo, ou muito mais estreito e mais cuito do (jue o aclienio 2 1 < jLimbo fruetifero do calyx inlciío. df^ntcado ou espinlioso. tao largo e quasi tao comprido como o achenio. Loculos eslen.'is muito mais pequenos do que o lo- culo ferlil 6 í Loculos estéreis maiores do que o loculo fértil 3 (Loculos estéreis muito mais pequenos do que o loculo ferlil 5 [Bractéas obtusas, levemente cclheadas na margem 4 Rractéas agudas, escariopo-marginadas celiíeadas. Achcnios quasi homisplieiicop, 3 { posliriormeiítc convexos, marcados por 2 sulcos que separam o loculo fértil elevado, dos dois estéreis, e anteriormente por uma depressão pidfiinda, oval ampliada no meio. Lindjo do calyx apenas visível forn)ado pur 3 (li'nles obtusos' o médio um i»ouco maior e erecto, os lateraes patentes V. pumila DC 'Acbenios comprimidos mais largos (|ue longos, com 2 costas longitudinaes de am- bos os lados, sepaiadas por um sulco. l*cricarpo do bjculo feitil esponjoso no dorso, altenuado em esjjorão terminal obliquo muito curto. . . V. olitoria Poli. 4 (Achenios oblongos, quasi quadrangulares, profundamente côncavos de alto a baixo n'uma das faces, convexos na opposla, e lateralmente, ao lado de um sulco, correndo a quillia aguda do biculu ferlil. Peiicarjio do loculo ferlil não espon- joso Cdntinuado no ápice num bmbo do calyx obliijuo e rudimentarmente 1- denticulado V. carinata Lois. 'Bractéas patentes escariosas e celheadas na margem, um pouco mais cuitas do que os aclienios. Acbenios altenuados superiormente. Lindjo do calyx obliqua- mente truncado, denteado agudo no ápice V. Morisonii Koch 5 ' JBractéas erguidas ou applicadas, finamente celheadas nos bordos, mais compridas do que os acbenios. Achenios muito pe(|uenos, ovóides pidiesccntes. Lindio do calyx obliquamente truncado inteiro obtuso no ápice .... V. micrccarpa Lois. [Limbo do calyx inteiro ou denteado de nervuras apparentes 7 ^ Limbo do calyx com os lobos aristado-gancheados com as nervuras nuiito distin- ctas 8 'Acbenios um pouco maiores do que os das espécies antecedentes, ovóides. Liml o do calyx muito obli(piamenle truncado, apictdado ou obtuso-auriculado quasi do comprimento do achenio. Biaetéas erguidas, mais curtas do (|ue o IVucto. B. truncata Betcke 7 [Achenios quasi com o dòljro do comprimento do piecedente, ovados. Lindjo do calyx formando como que uma coroa c(>nq»leta tão laiga e tão compiida como o achenio. Bractéas erguidas cgualando quasi o fi ucio ... V. ericcaipa Desv 185 /Achenios pelludos, ovado-subquadrangulares, com um sulco profundo na face an- terior, ordinariamente oI)longo. Limbo do calyx campaniilado do comprimento do achenio, glabro, com G lóLos triangulares erguidos, eguaes, imlivisos. V. coronata DC. '[Achenios tomentosos, obconico-subtriangulares, com o sulco da face anterior mais am|)liado |)erto do calyx. Limbo do calyx deprimido, (piasi com o dobro do com- primento do acliriiio, hirsuto, com () lobos tiiaiigular lanceolados ordinariamente guarnecidos de pequenos lóbulos lateraes, apparentando um calyx irregular de 7 e i2 divisões L. discoidea Lois. Sect. I. Psilocoelae DC. Prodr. IV, p. 62C (excí. V. echinata) Achenios planos na face anterior, com os locnlos estéreis nào contíguos, apenas contluindo na base, muito menores do cpie o loculo íertil, filiformes. Limbo do calyx tubuloso, erecto, muitas vezes obliquamente truncado. 8. V. nilcrocarpa Lois. Not. Fl. Fr. p. 151 (excl. syn. Moris.); Gr. Godr. 1. c. p. 62; \Vk. Lge. I. c. p. 7; Nym. 1. c. p. 339; Colm. I. c. p. 02; Rchb. Ic. Fl. Germ. XII, 1". 1401, 1408 (Fedia pubenda Bert. in Guss. pi. rar. ; F. microcarpa Rciíb. Ic. pi. crit. VII, f. 224; F. microcarpa et pnberula Guss. Fl. Sic, Soy.-Will. I. c. p. 62). Nos outeiros relvosos e incultos da região inferior. — Cmlro Jittoral: arredores de Cascaes; Caparide (P. Cou(itdio); — Alemlejo liltoral: serra d'Arrabida: Formosinbo (J. Daveau), — atin. IMarç.-Abr. (v, s.). Hab. na Hesp., Fr. mediterran., Corscg , Sardcn., liai., Sicil , Dalmac, Grec, Turq., Creta, Afr. boreal. Observ. Esta espécie é nova para a flora poitugueza, foi colliiiia a primeira vez pelo sr. J. Daveau em abril de 1885 no alto da serra dAnabida. Com faci- lidade se confunde com a V. Morisonii Kocb. É planta muito rai'a em toda a península. Seguindo a opiniTio do sr. J. I^ange, baseado nas observações do sr. Krok. reuno as duas espécies V. jmhcniki DC. e V. microcarpa Lois. a uma só; já o sr. Gassone era do mesmo parecer. 9. V. Morisoiiil Koch. Syn. I, p. 446; Gr. Godr. 1. c. p. 63; Wk. Lgo. 1. c. p. 8 ; Colm. I. c. p. 63 (V. denlata Belcke Animadv. bot. Valer. (1826); V. mixla Krok mscr. ; V. umbellala Lusilaiia Grisl. I. c. n. 1459; Fedia denlata Wallr. Scbed. crit.; Rchb. Ic. pi. crit. 1. c. f. 124 a 127). a. lekcarpa DC. Prodr. IV, p. 627 (V. denlala Poli. palat. I, p. 30; Nym. I. c. p. 339; Rclib. Ic. fl. Germ. I. c. í. 1402). — Aclienios giabros, com costas salienles, limbo do calyx grande. p. dasycarpa (Rchb.) Lge. (Valeriana mixla L. Cod. n. 266; Va- 186 lerianella Morisonii DC. 1. c. IV, p. 627; V. mixta Duf. llist. Valer. |i. 58. t. 3, f. 6; V. dentala, [3. dasycarpa Rchb. 1, c. 1. 1403). — Achenios pubescentes ou hirsutos, por vezes ovoido-coniros, costas rudimentares, limbo do calyx j)or vezes miniino. Enlre as searas da região inferior. — a. — lielra lilloral: Coimbra: prox. de Eiras, Tojal (M. Ferreira); — Centro lilloral: Torres Novas: Entre Aguas, Figueiral (H. da Cniilia) ; — Alemtpjo lilloral: serra da Grân- dola (Welw.), etilre Grândola e Melides (J. Daveau) ; — Algarve: entre Corte Figueira e Mú (J. Daveau); — 'i. — Beira lilloral: Coimbra e ar- redores: Santa Tliere/a (J. Guimarães, A. Moller) ; — Cenlro lilloral: Caldas da Hairdia (J. Daveau\ serra de IMonte Junto: Pragança (Moller), arredores de Lisboa: Bemíica, Bellas, Lumiar, pinhaes de Calhariz (Da- veau, A. Moller); — Alio Alemlejo: Redondo (A. 3í{)ller); — Baixas do Guadiana: Beja: Herdade da Calyada [R. da Cunha); — Algai^ve: Mon- chique (A. Moller), Silves (J. Daveau). — ann Julh.-Agost. (v. s.). Mal), em quasi toda a Europa, na Suec., Inglaler,, Ásia menor, Afr. boreal e ilhas Canárias, (var. ». mais vulgarisada na Europ. media, var. [3. na Europ. meridional). 10. V. truncala Betcke I. c. p. 22, f. 3; DC. Prodr. 1. c. p. 627; Gr. Godr. I. c. p. 64; Wk. Lge I. c.; Nym. 1. c.; Colm. 1. c. p. 62 (Fedia truncata Hchb. Ic. pi. crit. VII, f. 225). Terrenos incultos relvosos da região infer. — Beira meridional: Castello Branco: margem da Ribeira da Farropinha (R. da Curdia); — Alto Alem- tejo: Castello de Vide: Prado (R. da Cunha), Redondo (A. Moller). Hab. na Hesp., Fr. mediter , Sarden., Sicil., Dalm., Grec, Cret., Ásia menor, Pérsia. Obseuv. Esta ospeeie é nova para a flora portugueza. Foi a primeira vez en- conUada no paiz pelo sr. A. l^icardo da Cunha em junho de 1882. 11. V. eriocariia Desv. Journ. bot. II, p. 314, t. XI, f. 2; Gr. Godr. I. c. p. 64; Wk. Lge. 1 c. ; Nym. 1. c. ; Colm. I. c. p. 63; Rchb. Ic. fl. Germ. 1. c. f. 1406 (Fedia eriocarpa M. et K D. 11. I, p. 397; Rchb. Ic. pi. crit. VII, r. 132; Valerianella campanulala Biv. Stirp. rar. Sicil.; Rchb. Ic. 11. Germ. 1 c. f. liOT; V. cucidlata Dufour. herb.). Campos e outeiros da região infer. — Algnrve: Faro e arredores: Cam- pina (\Velw.. 11. Alg. n. 535, A. de Figuiredo). — ann. Abr.-Maio (v. s.). Hab. na Inglater., Fr., Europ. occid. e merid., Ásia menor, Syria, Afr, boreal, llh. Canárias. i87 Sect. 11. Selenocoelae DC. 1. c. p. Oáí) Aclienios profiindamonte sulcados na face anterior, com os lociilos estorois conli- giios, separados por um decipiíiiculo completo, maiores do ipie o locuio feitii, não liliformes a com a secção transversal eui forma de meia lua. Limbo do calyx continuado pela parede do locuio fértil, obliquamente 1-denticulado. 12. V. cariíiala Lois. 1. c. p. 149; Gr. Godr. 1. c. p. 50; \Vk. L;j;o. 1. c. p. 9; Nym. I. c . ; Colm. 1. c. ; Hchb. 1. c. f. 1399 (Foclia carinata Stev. Mem. soe. Mosc. V. p. 316; Rclib. pi. crit. 1. c. f. 123; Valeria- nelia praecox \\k. Pug. |). lOí, exs. (184()) n. 1386). Nos muros e por eiilre as searas e outros logares cullivados das regiões infer. e moritan. — Alemãouro Irasmonlano: Bragança (P. Coutinho); — Beira central: Hussaco (F. Loureiro); — Beira Ulloral: Louzà (J. Henri- ques), Coimbra: Baleia, Sele Fontes, Casal da Mizarella, Mondego (J. Henriques, A. iMoller, J. Craveiro); — Beira meridional: Caslello Branco: Carvalhinho (K. da Cunha); — Centro liltoral: Torres Novas: Figueiral (R. da Cunha), Ameixoeira (J. Daveau), Cintra (VVelw.), arredores de Lisboa: Canecas (J. Daveau); — Alto Alemlejo: Monleniór-o-Novo (J. Da- veau); — Akmtejo Ulloral: Grândola (J. Daveau); — Algarve: IMonchicjue (Moller), entre Silves e Monchiijue (\A'illk.). — ann. Abr.-IMaio (v. s.). Hab. na Furop. med. c merid. da Inglatcr, e Alleman. boreal ao Cáu- caso, Ásia menor, Syr., AÍV. bor. occidental. Sect. in. Platycoelae DC 1. c. p. 627 Achenios sulcados na face anterior, com os loculos estéreis frcípientos vezes con- tíguos e separados por um decipimento, maiores do que o locuio fértil, não fili- formes. A secção transv(!rsal é quasi orbicular. Limbo do calyx continuado pelas paredes dos loculos fértil e estéreis, com 3 a 6 dentes. 13. V. piimiia DC. Fl. Fr. V, p. 492 et Prodr. 1. c. p. 628; Cut. 11. Matr. p. 362; Gr. Godr. I. c. p. 60; Bchb. Ic. 11. Germ. 1. c. f. 1404 (V. membranacea Lois. not. 150; N>m, I. c. p. 340; V. tridenlata Krok mscr., \\k. Lge. 1, c.; Colm. 1. c. p. 64; Fedia tridentala Stev. Mem. soe. Mosc. II, p. 173; F. puniila VahI.. Rchb. Ic. |)l. crit. f. 223; Vale- riana Locusla, vi. pumila L. Syst. nat. ed. 12). Campos seccos, por entre as searas da região inferior e próximo do littoral, mas rara. — Centro Ulloral: prox. a Coifares: j)raia das Maçais (J. Da\eau). — ann. Abr.-Maio (v. s.). 188 Hab. na Hesp., AUemnn., Fr. merid., Corseg., Sarden., Ital. merid., Sicil., líungr., Dalmac, Caucas., Syr., Pers., Algéria. Observ. Esta espécie é nova para a (lora portiigueza. Foi colhida pelo sr. J. Daveau ein março do 1882 na base da serra de (Cintra. 14. V. coronala DC. Fl. Fr. IV, p. 241 (non Prodr.) ; Gr. Godr. 1. c. p. 65; Wk. Lge 1. c. p. 10; Nym 1. c. p. 340; Colm. 1. c. p. 65 (Va- leriana Locusta, y- coronala L. Cod. n. 265; Fedia coronala Vahl. Enum. II, p. 20; Hclib. Ic. pi. crit. f. 135; Valerianella hamala Bast. in DG. Prodr. V, p. 494; Uchb. Ic. 11. Germ. 1. c. f. 1410). Campos incultos, lameiros e por entre as searas da região inferior. — Alemduuro Irasmonlano: Bragança (P. Coulinbo, M. Ferreira), monte de S. Bartholomeu (A. Moller), arredores de Miranda do Douro: Sendim (J. Mariz), arredores de Moncorvo: Peredo (J. Mariz); — Beira Ir asmonlana: Pinhel (Rodr. da Costa), Almeida (M. Ferreira); — Beira meridional: Co- vilhã: Santa Cruz (U. da Cunha), arredores d'Alpedrinha : Orca (J. Gal- vão), Caslello Branco: monle Brito (R. da Cuidia), Malpica: Tapada da Eira (B. da Cunha); — Baixas do Guadiana: Beja: Coitos (B. da Cunha). — ann. Maio-Julh. (v. i\). Hab. com desigualdades na Europ., Americ, Ásia menor, Syria, Africa boreal. 15. V. (liscoidca Lois. Not. Fl. Fr. p. 148; HÍTgg. Lk. I. c. p. 76; Gr. Godr. 1. c. p. 66; Wk. Lge. I. c. p. 11; Nym. 1. c. ; Colm. I. c. p. 65 (Valeriana Locusta, ç. discoidea L. Cod. n. 265; V. discoidea Brot. 1. c. p. 48; Fedia discoidea Vahl. 1. c. p. 2! ; Valerianella coronata DC Prodr. IV, p. 628 (incl. var. 3-); l^^ib. I. c. f. 1411; V. pl.tyloba Duf. hist. Vai. p. 59; V. Scabiosa semine major lusitanica Tourn. Inst. p. 133; V. capitata Lusitana Grisl. I. c. n. 1458). Terreno calcareo, secco, searas da região inferior. — Beira central: serra da Fstrella: Cea (B. Gomes); — Beira lilloral: arredores de Can- taidiede: Oiirentam (A. de Carvalho), Coimbra e arredores: MonfArroio, Eiras: Quinta do Tojal (Brot., Bruno Carreiro, M. Ferreira), Pedrulha : Cabeço do Fidalgo (J. llenriqucs), Buarcos (Goltz de Carvalho); — Cen- tro lilloral: Torres Novas: Figueiral (K. da Cunha), arredores do Porto de Mós: Mira, Covão do Coelho (R. da Cunha), Villa Franca: monle da Seidiora da Boa Morte (R. da Cunha), Alhandra (R. da Cuidia), arredores de Lisboa: Bellas, de Carcavellos a Oeiras, serra de Monsanto: Cruz da Oliveira, Ajuda, Alcântara (lIoíTmsegg., Welw., NVebb, Moller, Daveau, P. Coutinho, .1. Mendonça); — Alio Alemlejo: Elvas (Silva Senna), Villa Viçosa (A. Moller); — Baixas do Sorraia: Montargil (Cortezão); — Alem-' 189 lejo llllaral: Cezimbra: S;inrAiiiia, Corredoiiro (A. Mollor), prox. de Azei- tão (A. Moller); — Baixas do Guadiana: nrredorcs de Serpa: Atalaia da Torre (J. Daveau), Beja: Peloine (R. da Cunha); — Algarve: Castro Ma- rim (Moller), arredores de Tavira; S. Barlhoionieii (J. Daveau), Faro e arredores: Caminho de Ferro (Welw., A. de Fijiueiredo, J. Guimarães), Alie, Loulé, Villa Nova de Portimão, Lagos (Moller), Cabo de S. Vicente (J. Daveau). — ann. Abr.-Jun. (v. v.). Hab. na Hesp., ilh. Balear., Fr. mediler , Tyrol merid., Ital., Corsef^a, Sarden., Sicil., Dalm., Grec., Creta, Ásia men., Afr. bor., ilhas Canárias. Orseiív. a V. plafyloba Diif. qiic li. Welil) cila dos arrodorcs de IJsboa, no Iler Hispaniciun p. 41, não é oulia senão a V. disroidea Lois , espécie muito fre- quente n'aquelia localidade e em toda a região meridional do paiz. É do mesmo parecer o sr. Nyman no Conspedus Florae Enropeae. Sccl. IV. Locustae DC. 1. c. p. 625 Achcnios subconvcxos na face anterior, com os loculos estéreis conliguos, dislin- ctos ou reunidos pela olilitera(;ão do decipimenlo, maiores do que o loculo fei lil. Pericarpo esponjoso na face posterior. Limbo do calyx obliterado. 16. V. ollloria Poli. palat. í, p. 30; im^g. Lk. 1. c. p. 75; Gr. Godr. 1. c. p. 58; Wk. Lge. 1. c. ; Nym. I. c. p. 338; Colm. 1. c. p. 60; Bchb. 1. c. f. 1398 (Valeriana Locusta, a. olitoria L. Cod. n. 265; V. olitoria Brot. I. c. ; Fedia olitoria YahI. enum. 2, p. 19). Nos campos e terrenos cultivados das regiões infer. e montan. — Alem- douro trasmontano : Bragança: Valle de Prados (lIoíTmsegg., A. Moller), arredores de Moncorvo: Maçores, Souto da Velha (J. Mariz); — Beira li(- loral: arredores de Coimbra: Pedrulha, Cabeço do Fidalgo (Brot., J. Hen- riques, A. Moller). — arm. Març.-Maio (v. v.). — Alfare de Cordeiro. Hab. na Europa quasi toda desde 60" de latitude boreal, no Cáucaso, Chypre, Atr. boreal, ilhas Canárias. 190 DIPSACEAE Vaill. Hervas de folhas nppostas não estipul;idas; flores rentes reunidas em iim (capitulo), inseridas n'uiii eixo ou rcceplaculi» couiiiium (anllioclinio) coiiieo ou quasi plano e cingidas por um invólucro (pcriclinio) de muitos foliolos, larissimas vezes com os foliolos soldados. Flores guaiiiecidas singularmente de bractéas (palhetas) c as- sentes n'um involucello calyciforme (calyculo) com o tubo pcrigynio, turliinado, marcado exteriormente de cosias salientes e terminado jior um limho escarioso in- teiro ou denteado, raras vezes quasi nullo. (^alyx gamosepalo, adherente ao tubo do ovaiio, c(im um limbo saliente ao calyculo, inteiro, lobado ou reduzido a ares- tas, ('orolla gamopetala inserida no tubo do calyx regular ou irregulainiente, 4-5 fendida. Kslames 4. inseridos no tubo da corolla, antlieras iiitrorsas. Eslylete íili- form(% estygma inieiro ou 2-lobado, ovário 1-locular, com 1 ovulo. Achenio coroado pelo lindio do calyx e contido no involucello persistenlc. Embryão recto^ albumen carnoso, radicula aproximada do hilo. Quadro analítico íIos (jeiíeros Limbo do calyx copolino, celheado ; eixo commum palheaceo 2 j Limbo do calyx estrellado com os raios em forma de cedas; eixo commum ordi- ( nariamente palheaceo 3 Palhetas mais curtas do que os foliolos do pcriclinio I. Dipsacus Tourn. jPalhetas eguaes ou mais compridas do que os foliolos do pcriclinio. 11. Cephalaria Schrad. 1 2 (Limbo do calyx com 6 ou muitos raios, caduco 4 (Limbo do calyx com 5 raios, persistente 5 4 G [Tubo do calyculo com dois gumes, cedas do liiidjo calycinal rigidas. IH. Trichera Schrad. JTubo do calyculo redondo com 8 costas, cedas do limbo calycinal molles, plumo- sas IV. Pterocephalus Coult. 1 Pcriclinio com os foli'k. Lge. I. c. p. 13; Nym. 1. c. ; Colm. 1. c. p. 78; Rchb. 1. c. f. 1394 (Carduus fullo- num tertius sive Virga pastoris Grisl. I, c. n. 267). Í9â Sebes, outeiros calcareos, bordas dos caminhos das regiões infer. e nioritaii. — Beira lUtoral: Buarcos (A. de Carvalho), Pombal (A. Moller); ■ — lieira meridional: Caslello Branco: rio Ponsul (R. da Cunha), prox. de Vilia Velha do Bodào (R. da Cunha); — Cenho lilloral: Torres Vedras: Vendas do Pinheiro (J. Daveau), Vilia Franca: Cevadeiro (R. da Cunha); Alio Akmlejo: Caslello de Vide (R. da Cunha), Redondo (Pitta Simòes). — bisann. Julh.-Agost. (v. s.). Hab. na Hesp., Fr. austr-. e occid., Belgic, Allcman. austr , Ital., Dalm., Grec, Rússia. 3. 1). fcrox Lois. Fl. Gall. ed. 1, p. 719, ed. 2, I, p. 102. t. 3; Gr. Godr. Fl. Fr. 1. c. p. G8; Wk. Lge. 1. c. ; Nym. I. c. ; Colm. 1. c. p. 79. [3. (uuhiqmis Lge. (D. laciniatus Brot. 1. c. ex p.; D. comosus Híígg. Lk. 1. c. p. 81; Rchb. 1. c. f. 1390). — Planta menos densamente aculeada, palhetas recurvadas no ápice muito es- trigoso-celheadas. Outeiros calcareos, campos, caminhos. — «.■ — ■ Beira lilloral: Coimbra: Conchada (M. Ferreira), Monlemór-o-Velho : Seixo de Gatões (M. Fer- reira), Buarcos (Goltz de Carvalho); — Ccnlro lilloral: Paialvo e Gollegã (Welw.), encosla de Santarém (R. da Cunha), Leziria (PAzambuja: Le- zeirão (R. da Cutdia), Cintra (Valorado), arredores de Lisboa: entre Bem- fica e Porcalhota (J. Daveau), serra de Monsanto (Wchv.); — Baixas do (juadiana: Beja: Herdade da Calçada (R. da Cunha); — [3. — Beira Hl- toral: Coimbra e arredores: Pedriilha (Brot., J\L Ferreira); — Beira meri- dional: estrada de Malpica (R. da Cunha); — Cenlro lilloral: arredores de Lisboa (Brot., Iloíímsegg.), Gascaes (P. Couliiho); — Baixas do Sorraia: Montargil (Cortezào) ; — Alemlejo lilloral: Setúbal, serra de S. Luiz, estrada da Quinta da Commenda (J. Daveau), Odemira (G. Sampaio); — Algarve: Faro: Monte das Castaidias (J. Guimarães). — bisaiui. Jun-Julh. (v. s.). Hab. esp. na Cors., Sarden., var. na Hespanha. OnsERv. O D. ferox Lois. parece ser mais fiequente em Poitugal do que na Hcspanlia. As citações porluguezas relativas a esta espécie referem se mais à variedade formadaposteriormente pelo sr. J. Lange do que á espécie lypo, sendo portanto esta nova para a nossa flora. * 4. D. fullonum Mill. Dict. n. 1; Brot. 1. c. p. 147; Gr. Godr. 1. c; Wk. Lge. 1. c; Nym. 1. c. Obs.; Colm. 1. c. p. 79; Rchb. 1. c. f. 1395 (D. fullonum, 3- L. Cod. n. 794; Carduus fullonum sive Dipsacus salivus Gris). 1. c. n. 265). i93 Cultiva-se nos arredores de Coimbra e outras localidades para cardar a là e pentear os pannos. — bisann. Julh.-Agost. (v. v. c). — Cardo pen- teador. Ilab. na Hesp. e Europa austral. II. Ceplialaria Schrad. Cai. sem. hort. Gotting., 1814 Folhas radicaes ovadas sorreadas, as caulinares lyrado-pennalifendidas ou pen- iialipaitidas, segnieiilos lanceolados lineares, inteiros ou denteados. Capítulos giobosos, fuliolos do periclinio semelhantes ás palhetas, escareosos, côncavos, obtusos pubescentes. Tubo do calyculo hispido, com 8 costas quasi agudas e o limbo brevemente denticulado; limbo do calyx quasi rente; corollas esbranqui- çadas C. leucantha Schrad. 5. C. leiícanllia Schrad. 1. c; Gr. Godr. 1. c. p. 71; \Yk. Lge. 1. c. p. 14: Nym. I. c. p. 34G; Colm. 1. c. p. 80 (Scabiosa leucantha L. Cod. n. 801; Brot. 1. c. p. 144; Hffgg. Lk. I. r. p. 92; Lepicephalus leucan- thus Lag. gen. et sp. p. 7; Succisa leucantha Rchb. I. c. f. 1388; Sca- biosa petraea, tenui folia, flore albo Grisl. 1. c. n. 1271). Nos campos e viidias, outeiros seccos pedregosos das regiões subníion- tan. á subalpina — Alemlejo lilloral: serra d'Arrabida: Cabeço de Mil Regos (Brot., IIoíTmscgg., Welw., J. Daveau), serra da Rasca (J. Da- veau); — Baixas do Guadiana: Beja: charneca do Queroal (R. da Cunha). — peren. Julh.-Sotemb. (v. s ). — Saudades, ou Suspiros brancos do monte. llab. na Hesp., Fr. austr., Itulia, Sard., Carn., Dalinac,, Grécia, Russ. merid., Oriente. Obseuv. ílrotero na Flora Lusiíanica descreve, em muito curta diagnose, a C. leucantha L. com as folhas lanceolado-ovadas. Ou é lapso, ou refere-se o nosso botânico somente ás folhas radicaes, as quaes na epocha da floração já estão murchas. 111. Trichera Schrad. Cat. sem. hort. Gotting. /Folhas inferiores lanceolado-ellipticas, denteadas ou pennatifendidas, as intermé- dias pennatiparlidas, segmentos linoar-lanceolados agudos, por vezes obtusos. Foliolos do píMiclinio lanceolado-ovados, agudos, mais curtos do que o capitulo. Tubo do calyculo longamente hispido, de pellos comprimidos; limbo do calyx exiguamente pediculado. Flores róseas, as exteriores radiantes. T. arvensis Schrad. ''oliiás lanceoladas, acuminndas, serreadas. as inferiores inteiras, com o peciolo comprido. Foliolos do periclinio lanceolado-ovados, acuminados, quasi do com- primento do capítulo em floração. Tubo do calyculo com pellos patentes; limbo do calyx distinctameute pediculado. Flores lilacineas, apenas radiantes. T. silvatica Schrad. 13 XY 194 6. T. arvensis Schrad. 1. c; Wk. Lge. I. c. p. 15; Nym. 1. c. p. 347; Colm. 1. c. p. 82 (Scabiosa arvensis L. Cod. n. 800; Brot. I. c. p. 144; Hffgg. Lk. 1. c. p. 83; Uclib. I, c. f. 1353; Kiiaiilia arvensis Coiilt. Dips. diss. p. 29, excl. pliir. var. ; Gr. Godr. I. c. p. 72; Scabiosa pra- tensis 1. Liisit. Grisl. 1. c. n. 1-270). Nos campos, sebes, soutos: entre car\alliciras novas, nos outeiros das regiões infer. e montan. — Alemdowo Irasmonlano: arredores de Miranda do Douro: líTanes, Villar Secco (.1. Mariz). arredores de Vimioso: An- gueira (J. Mariz); — lieira trasmonlana : arredores de Almeida: Junca (M. Ferreira); — Beira meridional: Covilhã, Fundão (Brot., Hofímsegg.), Alpedrinha: Pucarinha (H. da Cunha). — peren. Maio-Julh. (v. v.). Hab, em toda a Europa. 7. T. silvalica Sclirad. I. c. ; Wk. Lge. I. c. p. IG; Nym. 1. c. ; Colm. 1. c. p. 84 (Scabiosa silvalica L. Cod. n 807; Brot. I. c. ; llílgg. Lk. I. c. p. 84; Rchb. 1. c. f. 1350; Knaulia silvatica Duby bot. (i.ill. I, p. 257; Cutand. I. c. p. 3G7; K. dipsacifolia Ilost. IL Auslr. I, 191; Gr. (iodr. 1. c. p. 72; Hchb. I. c. 1. 1352; Scabiosa pralensis 2. Lusit. Grisl. 1. c). Sitios sombiios das regiões montan. e subalpin. — Àlemdouro liltoral: Terras do Bouro: Convento do Bouro (líoílmsegg.). Bio Caldo (Brot.), Montalegre (A. Moller). — peren. Julh.-Agost. (v. s.). Ilab. na Hesp., Belg., Fr., Alleman., Suiss., Ilal., Turq., Rússia. IV. Pterocephalus (Vaill. Acl. acad. Paris) Coiilt. Dips. diss. Planta annnal. Caule ort-cto, delgado. Ramos erectos; folhas peniialiparlidas, se- gmentos linear-filiformes. Capiliilos pendenlcs: foliolos do peiiclinio ovados, aeiiminados, palhetas curvas, lanceoladas acumiriadas, celheadas. Tuho do ca- lyculo pelludo com 8 costas, lacinias do lindio ciiria^, agudas, uma das quaes (ou 2-3) muito alongada assovclado foicifdrme excedendo duas vezes as sedas I calycinaes; sedas do calyx 20-"24, soldadas inferiormente n"um tubo curlissimo. I Flores de um lilaz sondjrio. Estames 2-3 P. papposus Coult. Planta perenne. Caule inferiormente suliarbustivo ascendente, depois erecto. Ra- mos erectos alongados: folhas pubescenles 2 pennatipaitidas, segmentos estiei- tamente lineai'es. Capitidos erectos; fuliulus do periclinio lanceolados, palhetas lanceoladas agudas, celheadas. Tidjo do calyculo glabro, com 8 costas salientes em cima, limbo curto, |)ubescenie com as lacinias obtusas, membranosas; sedas do calyx 6-7. Palores de um cerúleo pallido, as exteriores nniito radiantes. P. Broussonetti Coult. 8. P. papposus Coull. Dips., p. 32, t. 1, f. 17; Wk. Lge. I. c. p. 16; Nym. 1. c. p. 3Í1; Colm. I. c. p. 86 (Scabiosa papposa L. Cod. n. 825; Hffgg. Lk. I. c. p. 90. t. 86; [á. diandrus DC. Prodr. IV, p. 652; Cutand. 1. c. p. 368; S, diandra Lag. Gen. et sp. p. 9). m Sitios estéreis principalmente arenosos da região inferior. — Beira trás- monlana: Ailorigo (E. Schmitz); — Beira central: entre Povoa do Dào e Moinhos Novos (M. Ferreira); — Beira meridional: Castello Branco: Fei- teira (lí. da Cunha), Mal|)ira: margem do Tejo (H. da Cunha); — Centro lllloral: Cascaes (Welw.); — Alto Alemtejo: Portalegre: Outeiro da Forca (R. da Cunha), serra d'Ossa, Aldeia da Serra (J. Daveau); — Baixas do Sorrain: Montargil (.1. Cortezào); — Akwtejo littoral: arredores de Lis- boa: Calhariz, Coina (Wehv.), Cacilhas (Iloíímsegg.), Alcochete (P. Cou- tinho);— Baixas do Guadiana: Beja: Charneca do Queroal (H. da Cunha). — ann. Maio-Jurdi. (v. s.). Hab. na Ilespaidia ; espec. typo na Grec. e Creta. 9. P. Broiissoneíii Coult. in lilt. 182i; DC. Prodr. IV, p. 653; Wk. Lge. 1. c. ; Colm. 1 c. (P. lusitanicus Coult. in DC. Prodr. 1. c. ; Nym. 1. c; Scabiosa gramunlia Brot. I. c. p. Ií5, non L. ; S. plumosa Hffgg. Lk. I. c. p. 92, t. 87; Astcroceplialus inlerniedius Lag. Gen. et sp. p. 8; S tenuissime di\iso folio 1, perennis Grisl. 1. c. n. 1273). Terrenos arenosos da região infer. — Beira littoral: arredores de Coim- bra: Ançã, S. João do Campo. Uol (A. de Carvalho, M. Ferreira), Mon- temór-o- Velho (M. Ferreira), Buarcos (J. Henriques); — Beira meridio' nal: entre Abrantes e Casa Branca (Brot., Hoífmsegg.) ; — Centro littoral: Caldas da Rainha (J. Da\eau); — Alemtejo littoral: Barreiro (R. da Cunha), Alcochete prox. ás salinas (P, Coutiidio), Calhariz: pinhaes de S. Paio (A. Moller), entre Cezirnbra e Calhariz (J. Daveau), Arrentella (R. da Cunha), Valle de Zebro (Welw.), arredores de Alfarim: entre Azoia e a Lagoa de Albufeira (A. Mídicr), Setúbal: Silha Velha (J. Daveau); — Algarve: entre Lagos e Alvor (Welw.). — peren. Maio-Julh. (v. s.). Hab; na Hespardia. . V. Scabiosa (L. Gen. pi. p.) Roem. et Schultz. Syst. III, p. 2 /Tiilio do calyculo eylindiico-campanulado com 8 sulcos da base ao ápice, mais l largos e obtuso? em cima, limbo curto, esponjoso, inítcctido. Tubo do calyx in- I tiuduzido |)elo reboido interior da membrana do calyculo. Folhas caulinares i I pennatipartidas ou lyrado-pennalipartidas S. marítima L. [Tubo (lo calyculo cilíndrico com 8 sulcos ou alvéolos no ápice, limbo plano mem- , branoso dilatado em coroa 2 2 [Calyculo com o tubo sulcado em todo o seu comprimento, com 8 costas longitu- dinaes, sulcos pouco largos em cima 3 I Calyculo com o tubo arredondado na base, ahi densamente pelludo, escavado em 8 alvéolos no apIce 4 m 'Folhas caulinares pennalipartidas com os segmentos lineares inteiros ou fendidos. Capítulos fructi feros ovado-subglobosos. Sedas do calyx fuscas, quasi 3 vezes mais compridas do que o liiidjo do ealyeulo S. Columbaria L. I Folhas caulinares 2-pentiatipailidas com os segmentos fublineares nmilo mais curtos do que na espécie precedente. Pedúnculos nmito mais compridos e dis- . varicados. Capítulos fructit'ei'os mais [lequenos, exactamente glohulosus. Sedas do calyx mais curtas S. affinis Gr. Godr. [Sedas do calyx ovado-dilaladas na l)ase, excedendo apenas a coroa do ealyeulo. (^aule erecto simples ou ramoso desde o meio. Folhas inferiores elliptico-ova- das, as superiores lyrado-pennatifendidas ou peiínatiparlidas. Capítulos fructi- feros globosos; folíolos do ])eríclínio 10-12, muito iiírsnlos, inteiros, quasi do comprimento do capitulo. Pellos do tubo do ealyeulo não occuliando os 8 al- véolos ovaes S. stellata L. Sedas do calyx estreitamente lanceoladas na base, excedendo muito a coroa do ealyeulo. Caule humilde, ramoso desde a base. Folhas inferioies lyradas, as su- periores pennatipartídas. Capítulos 2 vezes menores do que na espécie prece- dente; folíolos do perielinío 7 8, pouco hirsutos, fendidos na base, nuiito mais conqiiidos do que o ca[)ilulo. Pellos do tubo do ealyeulo quasi occuliando os 8 alvéolos, lineares S. monspeliensis Jacq. Sect. I. Spongiostemma Rclib. (Vidua Coiilt.) 10. S. Diariliraa L. Cod. n. 8H; Bss. Voy. bot. p. 297; Gr. Godr. 1. c. II, p. 77; Wk. Lge. 1. c. p. 17; Nym. 1. c. p. 3i3; Colm. I. c. p. 91 (S. Columbaria Brot. 1. c. p. 145, ex p.; Asterocephalus inarilimus Rcbb 1. c. f. 1364-66; \Yebb Iter líisp. p. 40). a. gemtina Lge. — Glabra, capiliilos mediocrcs, os frucliferos ovado- cylindricos, coroilas roseo-lilaeinas ou amareliadas. ^. alropurpurea Gr. Godr. (Scabiosa alropurpurea L. Cod. n. 814 ; Brot. 1. c. p. 146; Nym. I. c ; Aslerocej)iialus atropurpureus Kchb. ]. c. f. 1363; Soabiosa Milgaris Lusitana, seu Indica 6 Clusii Grisl. I. c. n. 1268). — Coroilas purpiireo-escuras. y. grandtflora Bss. Voy. p. 297 (S. grandiflora Scop. Del. fl. in- subr. 3, p. 29; S. Cupani Guss. Prodr. 1, p. 160; S. inle- grala Ilíígg. Lk. I. c. p. 88). — Folbas inferiores serreadas; capítulos e flores maiores; os frucliferos conico-cylindricos. (í. sabulelorum Wk. Sert. p. 72 (S. Columbaria Wk. PI. exs. n. .508) — Muito glabra, rbizoma leiíboso, pedúnculos disvari- cados, capitulos pequenos, os frucliferos globosos. e. villosa Coss. not. p. 38. — Caule e folhas avelludadas. Nas rochas e terrenos pedregosos calcareos e arenosos principalmente maritiinos e da região inferior, — a. — Alemdouro trasmontano : Begua 197 (D. Sophia da Sih.i); — Beira lilloral: arredores da Mealhada: Vacariça (A. de Ciirvallio), Cniitariliede (M. Ferreira), Coimbra e arredores: Baleia, Cabeço do Fidalgo, S. Fagundo, Morit'Arroio, Penedo da Melancolia (A. de Carvídbo, J. Henriques, iVoHer, JM. Ferreira), Miranda do Corvo (Bal- liiazar de Mello), Montemór-o-Velho : entre Seixo e Galões (M. Ferreira), entre iMaiorca e o Car\allial (M. Ferreira), arredores de Buarcos: caminho da Mina, Tavarede (A. de Carvalho, M. Ferreira), Soure (A. Moller), Leiria (Costa Lobo), Vermoil (A. Moller); — Beira meridional: Co\ilhã: S. Se- bastião (lí. da Cunha), Tancos: mouchões do Tejo, Ilha do Caslello de Almouro! (J. Perestrello, J. Diwcau);^ Centro lilloral: Thomar: mar- gens do Nabào, Cardaes (H. da Cuidia), Fntroncamento (U. da Cunha), Villa Franca: Monte da Torre (R. da Ciirdia\ Alhandra (J. Daveau), Car- taxo (J. Cardoso), serra de !\Ionte Junto: Montegil (A. Moller), serra de Cintra (^Yel^v.}, arredores de Lisboa: Bellas, Lumiar (Daveau, Welw.), serra de Monsanto (R. da Cuidia, Daveau), Cascaes: prox. do Pharol da Guia (Wehv.); — Alio' AlemUjo : Castello de Vide: Prado (R. da Cunha), Portalegre: Senhora da Penha (R. da Cunha), Villa F^ernando (R. L. Mar- çal), Elvas (Silva Seruia), serra d'Ossa : prox. de Extremoz (J. Daveau), Redondo (Pitta Simões). Evoramonte (J. Da\eau), arredores de Évora: S. Marcos (Agrónomo), Campo Maior (Daniel Filippe); — Baixas do Sor- raia: Montargil (J. Cortezào); — Alemlejo lilloral : Barreiro (R. da Cunha), Alfeite (J, Daveau), Calhariz (Welw.), serra d'Arrabida: Portinho (Welw.), estrada de Cezimbra : Apostiça, entre Cezimbra e Azeitão (J. Daveau, D. Sophia da Silva), Odemira (G. Sampaio); — Baixas do Guadiana: Ahito, Beja: Boa Vista (R. da Cunha, D. Sophia da Silva), Casoel (A. Moller), entre Cóite Figueira e Aimodovar (Daveau, D. Sophia da Silva), entre Corte Figueira e Mú (Daveau), entre Carregueiro e Castro Verde (Da- veau);— Algarve: serra de Monchique e entre Caldas de Monchique e Villa Nova de Portimão (J. Guimarães, A. Moller); — 3- — Beira lilloral : Coimbra: Mont'Arroio, Baleia (Mariz, A. Moller), Verride: prox. da F^sla- çào (M. Ferreira), Soure (Moller); — Beira meridional: Castello Branco: Cabeço dl Ribeira [W. da Cunha), prox. de Abrantes: Belver (D. M. C. P. Coutinho); — Centro lilloral: Efitroncamento: Meia Via (R. da Cunha), Caldas da Rainha (Da\eau); — Baixas do Guadiana: Beja: Boa Vista (R. da Cunha); — Algarve: Faro (J. Guimarães); — y. — Beira lilloral: Fi- gueira da Foz (A. Moller), Pombal (Moller) ;^ — Beira meridional: Castello Branco: Feiteira (R. da Cunha); — Centro lilloral: Villa Franca: monte do Senhor da Boa Morte, monte Gordo (R. da Cunha), arredores de Lis- boa: Porcalhota (J. Daveau); — Alemlejo lilloral: arredores de Lisboa: Valle da Piedade (Welw.), serra d'Arrabida: Casal do Pimenta (A. Mol- ler), Cezimbra (A. Moller), arredores de Setúbal (Barros e Cunha); — Baixas do Guadiana: Beja: Boa Vista, Coitos (R. da Cunha); — Algarve: 198 Faro: Santo António do Alto (Welw.), Boliqueime (A. Moller), Loulé (J. Fernandes); — ^. — Beira Ulloral: Buarcos: Seidiora do Bosario, Cabo Mondego (A. Moller); — Centro Ulloral: Peniche (J. Daveau), serra de Monsanto (Zuqte Simões), prox. a Cascaes (P. Coutinho); — AUjarve : Castro Marim (Moller), Faro (J. Guimarães, Moller); — e. — Cnilro Ullo- ral: serra de Minde (B. da Cunha), Torres Vedras: Quinta do Hespaniiol (J. Perestrello), arredores de Lisboa: Belém, Bibeira das Komeiras (K. da Cunha); — Algarve: arredores de Poi limão: Bom Beliro (\Y(;lw.). — ann. Junh.-Agost. (v. V.). — Saudades ou Suspiros; \ar. ^. Suspiros roxos dos jardins. Hab. na Hesp. e esp. na Fr. auslr., Cors., Sard., Ilal , Dalm., Creria, Afr. boreal. Sect. IL Sclerostemma Koch (Aslerocephalus s. s. Hclib.) 11. S. Columbaria L. Cod. n. 809; Brot. 1. c. p. 145, ex p. ; HÍTgg. Lk. I. c. p. 86; Gr. Godr. I, c. p. 78; VsV. Lge. 1. c. p. 18; Nym. 1 c. p. 343; Colm. 1. c. p. 93 (Aslerocephalus Columbaria Bchb. 1. c. f. 1378; Scabiosa minor, foliis incisis, belgica Grisl. 1. c. n. 1272). p. vesUta Gr. Godr. 1. c. (S. Columbaria, 3. pyrenaica Cutand. 1. c. p. 369; S. Gramunlia, {i. mollis Losc. et Pard. Ser. incorif. pi. Arag. p. 50; Aslerocephalus pjrenaicus Hchb. I. c. f. 1377). — Planta toda coberta de pellos prateados. Nas collinas e campos arenosos e calcareos das regiões infer. e monlan. — 01. — Alemdouro Ulloral: Penso: Couto de Santa Comba (B. da Cunha), serra do Gerez: Caldas (A. Moller, M. Ferreira), Bouro: arredores do Convento (HoíFmsegg.) ; — ^. — Alemd(,iiro Ulloral: Alonsão: Pousa (B. da Cunha), Caminha: Betorla (K. da Cindia). — peren. .Julh.-Selemb. (v. s.). Hab. em toda a Europa excepto nas lerras árcticas. 12. S. affinis Gr. Godr. Fl. Fr. 1. c. p. 78; \Vk. Lge. 1. c. p. 24; Nym. 1. c. p. 344 (S. patens Jord. Suppl. 14). Nos valleiros e terrenos pedregosos das regiões monlan. e alpina. — Alemdouro Ulloral: serra do Gerez (A. Moller, E. Mesquita). — j)eren. Jun.-Agost. (v. s.). Hab. na França e provavelmente na Hespanha. Orserv. Esta espécie é nova para a flora de Portugal. Alguns auctores como o sr. Nyman consideram na nina forma ou subespécie da S. Columbaria. N'este sentido deve a S. affinis Gr. Godr. ser considerada, formando a transição da S, Columbaria L. para a S. Gramunlia L. 199 Secl. 111. Octophiltrum Rclib. (Asierocephaliis Coull.) Í3. S. slcllala L. Cod. n. 812; I3rot. 1. c. p. 145; Hfígg. Lk. 1. c. p. 89; Bss. Voy. hot. p. 293; \\k. Lpe. 1. c. p. 20; Nym. 1. c. p. 342; Colm. 1. f. p. 87 (Astcrocepliíilus stell.ilus Rclib. I. c. 1". 1370; Scabiosa His|tiiiiic;i iiiiiJQf Clusii Grisl. I. c. n. 1269]. Oiittiios aiidos e campos incultos, vinhas das regiões iiifer. e montan. — Aleiíui uro liasmonUmo : arredores de Bragança (lloílrnsegg.) ; — Beha írastiionUina: Ahneida: prox. do rio Côa (M. Ferreira); — Alto AJemlejo: Elvas (Silva Scnna), arredores de Exiremoz: serra d'Ossa: cerca do Con- vento, Casa Branca (J. Daveau), Campo JMaior (Daniel Filippe) ; — Baixas do Guadiana: serra de Ficalho (J. Davcau), Beja: Pelome (Hoíímsegg., R. da Cunha), de Albornoa a Aljustrel (J. Daveau); — Algarve: S. Braz de Alportel (J. d'A. Sanlos), arredores de Villa Nova de Portimão (Welw.), F^aro (Bourg.). — ann. Jim.-Julh. (v. s.). Hab. na líesp. e Africa boreal. 14. S. monspeliensis Jacq. Misc. 11, p. 320; Ic. var. I, t. 24; DC. Prodr. IV, p. 655; Bss. I c. p. 293; Wk. Lge. I. c; Nym. I. c. ; Colm. I. c. p. 89; Welw. Fl. Algarb. (S. stellata Gr. Godr. I c. II, p. 76; Csta. Fl. catai. p. 1 16, ex p.; S. Hispânica minor Clusii Grisl. 1. c ; Asterocephalus simplex Rchb. 1. c. f. 1369 . Nas vinhas, outeiros incultos da região infer. — Beira meridional: Cas- lello Branco: monte Cancellos (R. da Cunha), prox. das margens do Tejo: Rugola, Malpica (R. da Cunha); — Ahjarve: Castro Marim (Welw.). — ann. Abr.-Jidh. (v. s.). Hab. na Hesp., Fr. auslr , Sarden., Itália, Africa boreal. OiiSEUv. Esta espécie é bastante rara em Portugal, foi citada a primeira vez no paiz por Grisley e reconhecida no Algarve pelo sr. F. Welwitsch. Yl. Pycnocomon Hffgg. Lk. Fl. Porl. 11. p. 94 Folhas carnosas, as radicaes intcií-as denteadas ou fendidas, as caulinares pennati- partidas, segmentos lineares obtusos inteiros ou denteados. Capilulos nuiito pc- (iuneulados. ])efpienos, os fiueliferos glojjosos. Pericliiiio de peitos coiiiiirímidos, com os fiilioios ailernadamenle menores, j-oldados quasi até ao meio; palhetas liiiear-lanceoladas, agudas, pouco mais compridas do que o calyculo. Tubo do calyeulo em forma de urna com 'í ângulos peitudos, lindjo estreito, com a linha ealiosa verde exterioimente ; sedas do calyx fuscas, 2-."{ vezes mais comi)ridas do (pie o limbo do calyculo. Corollas sulpimreas, as exteriores apenas radian- tes P, rutaefolium Hffgg. Lk. 200 15. P. nitaefolium Hffgg. Lk. 1. c. p. 94, t. 88; Wk. Lge. 1. c. p. 22; Nym. 1. c. p. 348; Colm. I. c. p. 96 (Scahios.i rulaefolia Vahl. Synib. II, p. 29; Brot. 1. c. p. 14G; Gr. Godr. 1. c. p. 80; S. urccolalu Desl". Fl. Atl. I, p. 22). ^. hoelicum Lge. (Scahiosa boelica Bss. Elencli. n. 104; S. ur- ceolata, 3- bipiíuintisecta Bss. Voy. bot. p. 298). — Folhas 2-pennatipar(i(las, larinias curtas, lanccoladas em cimha, obtu- síssimas, capítulos chias vezes maiores, foliolos do |)ericlinio livres até á terça parle; corollas exteriores radiantes. Terrenos arenosos maritimos. — o. — Algarve: arredores de Villa Real de Santo António (J. Guimarães), de Faro até () emboccadura ou Foz do Guadiana (Brot.); — 3- — Algarve: Villa Real de S;into António (A. Mol- ler, J. Brandeiro), Tavira e arredores: Santa Luzia Iloíímsegg.). — peren. Jun.-Agost. (v. s.). Hab. na Hesp., e espec. na Cors., Sard., Itália, Africa boreal. VII. Succisa Merl. et Koch D. Fl. fFoUias inferiores inteiras, as cadinares inteiras ou reniotamento denteadas. . 2 [Folhas inferiores remotamente serreadas ou jyraflo-pennatifendidas, as caulinares intermédias lytado-pennalipailidas, as supeiidres inleiías Capítulos pequenos; foliolos do periclinio lanceulados, agudos, tiilio do calyculo (juadrangulo-coni- priniido com pellos sedosos compiidos nas costas e curtos nos inlervallos; raios do calyx 3 vezes mais curtos do que o aclienio excedendo pouco o lindjo do calyculo. Corolla branca na base, intensamente violácea no ápice. S. pinnatifida Lge. Rhizoma perpendicular tiuncado. Caule erecto ou ascendente rigido, um tanto pel- ludo, simples ou ramoso no ápice. Folhas inferiores obovadas ou lanceolado- ellipticas, as superiores lanceoladas ou linear-lanceoladas de grandeza muito variável. Capítulos fructiferos globosos mais ou menos pedunculados. Calyculo hirsuto, quadrangular, fendido no ápice em 4 dentes curtos; limbo do calyx com 5 sedas curtas. Corollas violáceas, raro azuladas ou roscas. S. pratensis Mnch. Rhizoma horizontal. Caule de base replante, ascendente flexível, muito pelludo inferiormente, pellos hirtos voltados para baixo, dicholomo-ramoso. Folhas in- feriores obovado-lanceoladas, denteadas, as superiores linear-lanceoladas, com- pridas. Capítulos fructiferos nuiito pequenos, globosos, assentes em pedúnculos longuíssimos. Calyculo glabro, arredondado com 8 costas, limbo membranoso com 4 ou 5 lobos obtusos; limbo do calyx sem sedas. Corollas róseas ou leve- mente azuladas S. Carvalheana Mar. 16. S. pratensis Moench. Metb. 489; Wk. Lge. 1. c. p. 23; Nym. 1. c. 201 p. 345; Colm. I. c. p. 97; Rchb. 1. c. f. 1385 (Scnbiosa succisa L. Cod. n. 802; Brol. I. c. p. 145; IW^^. Lk. 1. c. p. 85; Gr. Godr. I. c. p. 81; Morsus Diaboli Gtisl. 1. c. n. 1033). ,8. hirsula Kclib. 1. c. f. 1386; \Yk. L}j;e. 1. c. — FoUias birsnlas; foliolos do periclinio do comprimento do capitulo ou mais com- pridos. Terrenos relvosos, húmidos da região subalpina A inferior. — a. — Alem- âouro liUural: Cabeceiras de Daslo (1). M. L. Henriques), serra da Ca- breira: Chào do Prado [G Samj)aio), Porto (E. J(dinslon' ; — Beira Iras- monlana (Brol.); — licira lilloral: entre a Pampilhosa e o Biissaco (M. Ferreira), Vacariça: Valdoeiro (M. P^errcira); — 'i. — AlemJouro lilloral: Espozende (A. Sequeira), Vallongo: Aliena (G. Sampaio); — Beira lillo- ral: arredores de Coimbra: Barcouço: Azeidia Nova (M. Ferreira); — Centro lilloral: Alfeizirào: Vai da Palha (R da Cuidia), Caldas da Bai- nha: Aguas Santas (K. da Cunha), prox. da Lagoa d'Obidos (Wehv), entre as Caldas da Rainha e o Cercal (Welw.), Cintra: matta da Pena (Alves de Sá). — peren. .Tulh.-Selemb. (v. s.). — Escabiosa, ou Morso diabólico. Hab. em toda a Europa. 17. S. pinnatifida Lge. Pug. li, p. 113; Desc. Ic. illustr. t. XXVil; Wk. Lge. 1. c. ; Nym. I. c. ; Colm. 1. c. p. 98. Nos mattos e rochas das regiões montan. e submontan. — Alemdouro lilloral: Cabeceiras de Basto (J. Henriques), serra d'Arga, Ponle de Lima: Ramalhoso (G. Sampaio), Vianna do Castello: monte de Santa Luzia: í^r- mida (R. da Cunha\ arredores do Porlo e serra de V'allongo (E. Johnston), S. Pedro da Cova (E. Schmitz); — Alenilejo lilloral: Odemira (G. Sampaio), serra de S. Domingos, prox. de Villa Nova de Milfontes (Wehv.). — peren. Julh.-Setemb. (v. s ). Hab. na Hespanha (Giilliza). Observ. Esta espécie foi onconlmda a primeira vez cin Portugal pelo sr. "Welwitsch na serra de S. Domingos no Alenitcjo, em 1818, por consequência três annos antes que o sr. J. Lange a tivesse descoljerto na Galliza. O exemplar portnguez é incompleto, razão porque o sr. Wehvilscli a collocou no género Cephularin com o nome de C. Baetica. — Como se vè o habitat da S. pinnntifííía Lge. é extenso em Portugal, e o mesmo deverá ;icontecer na Hespanha, mas em cujo paiz até agora parece ser só conhecida do seu logar clássico. 18. S. Carvalheaiia Mariz Boi. Soe. Brot., 1890, Vlll, p. 147. — Pe- rennis; rhizomate horizontali, caule basi repente, adscendente, obtusa qua- drangulo, piloso-hirto, pilis retrorsis, 2-3-chotome ramoso, ramis paten- 202 tibiis gracilibus; foliis 0^07-0M8 long., 0'",005-0'",02 lat. viridibus, iTcutis, oppositis, iriferioribiis utrinque pilosulis, lanceolalis, dentatis, in pe- tioliim longe altenualis, basi coalitis, superioribiis glabris, lineari-laiiceo- lalis, elongatis, sessilibtis, sujjreinis bracleiformibiis carinalis; calathiis parvis O^^jOl diam., globosis, lateralibus longe pedunculatis, pediinculo médio longíssimo 0'",08-0'",30 long.; plnllis peiiciinii biserialibus ovato- aciHíiinalis, inferioribiis cactoris longioribiis; paleis ciliatis, basi filiformibus albo-membranaceis, lanceolalis vel spalliulalis, calyculo longioribus; limbo calvculi in segmentis 4 brevissimis obtusis diviso, calceis limbo 4-5-lobo, miilico; corollis irregularitcr 4-lol)is roseis vcl dilule cooruK-is, basi albi- cantibus, intus et extra piibeiulis; filamenlis basi limbi corollae inserlis, antheris luteis vel roseis; calycnlis rriictiferis cjlindricis ápice constrictis, basi atletmalis glabris, longitudinaliler 8-costalis. Terrenos húmidos, paludosos, margens das lagoas da região infer.e do litloral. • — Beira liitoral : Villa Nova de Gaya: La\adores (G. Sampaio), Oliveira de Bairro [M. Ferreira), entre a Tocha e IVJira: lagoas da Canna (M. Ferreira), arredores de Coimbra: Covões (A. de Carvalho), Vil de Mattos, S. Fagundo (A. Moller), arredores da Figueira da Foz: Fôja (M. Ferreira). — peren. Maio-Agost. (v. s.). Hab. pravavelmente na Hespanha. Observ. Esta interessante espécie foi descoberta pelo sr. dr. António de Car- valho cm 181)4 nos arredares de Coimljra e foi divulgada a primeira vez pela Fl. Lusit. Exsiccala, ccnt. IX, e publicada no Bolclim da Soe. Hrnteriana, vol. Vlll, com a diagnose rpie acima vai lianscripla. — Tem grande aííinidade com a S. (vislfalis Wiilf. de fine todavia se distingue pelo caule pelludo até meio, pelas follias mais compridas c mais estreitas com dentes grossos, pelos foliolos do periclinio mais coiiipiidos, pelis corollas ordinariamente róseas e as anthe- ras amarellas e pelos capítulos fructifcrns cpiasi metade menoies, globosos e assentes em pedúnculos compridissimos acccntuadamente angulosos e miuda- mente estriados. — F^oi designada esta espécie com o a|ipeilido do seu desco- bridor em homenagem ao sábio professor e dislincto botânico portuguez o dr. António de Carvalho. 203 AMBROSIACEAE Lk. Hervas monoic.-is, folhas alteinns nmples não estipuladas. Florrs uniscxuacs, as mas- culinas muito numcrfisas dispostas em capítulos, as femininas solitárias ou iiemi- nadas incluídas n"uni invólucro ganiophyllo (por sohladuia das escamas). Flores masculinas com a corolla gamopelala regular 5 deniada, estanies o, com os íileles livres ou soldados; antliefas sempre livres não a|)pendiculadas, estylete liliforme, estigma inteiro, ovário ai)ortado. Flores femininas mias, ov.irio soldado com o calyx, corolla e estames nullos ; estylete cylindrico fendido em 2 ramos aiqneados para fora e bordados por 2 papillas estygmalicas. Achenio oljovado sem papilho, contido no invólucro endurecido. Perisperma nullo, embryão direito, radicula dirigida para o hilo. Invólucro dos capitules masculinos com muitos foliolos, escamas uniseriadas li- vres, receptáculo paliíeaceo. Invólucros femininos bitlores, por fim capsulares, biloculares, com 2 esporões no ajiice e exteriormente revestidos de espinhos gancheados, os es[iorões contendo o estylete endurecido do achenio. I. Xanthium Tourn. I. XantMum Toui"n. Inst. p. 458, t. 252 /Planta áspera, caule erecto ramoso, não espinhoso. Folhas muito pecioladas ver- des, ovado cordiformes ou triangulares, denteadas lohadas palmatinervadas. Ca- pítulos quasi rentes em cachos terminaes ou axillares, os masculinos coilocados no ápice do caule ou dos ramos. Esporões dos invólucros fiuctiferos eguacs ar- (jueados convergentes 2 Planta avelludada, caule erecto ramosissimo, armado de espinhos compridos tri- partidos amarellados. Folhas pouco pecioladas, verdes e pubescentes na pagina supeiior, alvo-lomentosas na nervuia media e na pagina inferior, todas cunei- formes e deltoide-lanceoladas com 3 a o lobos ascendentes sendo o terminal muito longo. Capítulos masculinos aproximados no ápice do caule e dos ramos, os invólucros femininos solitários ao lado de quasi todas as axillas das folhas; os fructiferos oblongos pubescentes com os esporões deseguaes rectose os espi- nhos exteriores delgados X. spinosum L. /Folhas ovado-cordiformes, 3 lohadas, irregularmente laciniadas e denteadas, acin- zentadas na pagina su|)(i'ior e de um verde pallido na inferior. (Capitules mas- culinos numerosos. Invólucros fructiferos ovóides, verdes, pubescentes, com os esporões cónicos não terminados em gancho; espinhos exteriores delgados ama- rellados X. strumarium L. M Folhas Iriangular-cordiformes, irregularmente lobnladas denteadas, prolongadas em cunha no peciolo, concolores Capitules masculinos pouco numerosos. Invó- lucros fructiferos duas vezes maiores, oblongo-cylindrico.s, fuscos, tomentosos, com os esporões mais compridos terminados eni gancho; espinhos exteriores i robustos escuros X. macrocarpum DC, 204 1. X. strumarium L. Cod. n. 7154; Brot. Fl. Lusit. I, p. 480; HiTgg. Lk. Fl. Port. II, p. 96; Gr. Godr. Fl. Fr. II, p. 393; Wk. Lg. Prodr. Fl. Hisp. II, p. 273; Nym. Consp. Fl. Fiirop. p. 475; Colm. Enum. y Rev. PI. penins. Hisp.-Liisit III, p. 154; Rchb. Ic. Fl. Germ. XIX, t. 215, f. II (X. viilgare Lam.; Lappa minor sive Xanthium (irisl. Virid. Lusit. n. 830). Terrenos pedregosos, estéreis, arenosos, áridos da região inferior. — ■ Alemdouro liUoral: arredores do Porto (Hoífmsegg.) ; — Beira lilloral: arredores de Coimbra: campos do Mondego (Brot., Wehv.), Paul de S. Fagundo (M. Ferreira), Moinho do Almoxarife (A. de Carvalho), Monle- mór-o- Velho (M. Ferreira); — Beira meridional: Co\ilhà: rio Zêzere (R. da Cunha), Villa Velha: Tejo (R. da Cuidia), Malpica: margem do Tejo (R. da Cunha); — Centro lilloral: cam[)os da Gollegà e Vallada (Brot.), Caldas da Rainha, Alcobaça, S. IMarlinho do Porlo (Welw.), Alcanhões: Lagoas da Commenda (Welw.), Sanlarem: Cães da Ribeira (R. da Cunha), Leziria d'Azambiija: Lezeirào (R. da Cutdia), arredores de Lisboa: Praia da Cruz Quebrada (R da Curdia) ; — Alemtejo lilloral: Seixal (R. da Cuidia); — Baixas do Guadiana: Beja: Ribeira, prox. de S. Pedro (R. da Cunha); — Algarve: Faro e arredores (J. Guimarães). — aim. Jun.-Setemb. (v. v.). — Bar dana menor. Hab. na Hesp., Fr., Dinamarc, Europ. med., Ital., Dalm., Thrac, Grec, Rússia media e austral. 2. X. macrocarjuim DC. Fl. Fr. VI, p. 356; Gr. Godr. 1. c; Wk. Lge. 1. c. p. 274; Nym. I. c.; Colm. I. c. p. 153; Rchb. Ic. I. c. t. 216, f. 1 (X. orienlale L. fd.; X. italicum Moret.). Terrenos áridos, pedregosos da região inferior. — Alemdouro lilloral: areaes do Douro: Lixa, a montante de Arnela (E. Schmitz); — Beira lil- loral: arredores de Coimbra: Taveiro, Carreira do Gado (J. 3Iariz); — Beira meridional: Abrantes: margem do Tejo: Pego (R. da Cunha); — Cenlro lilloral: Santarém: Malagueiro (R. da Cunha), arredores de Col- lares: praia das Maçãs (J. Daveau) ; — Alemlejo lilloral: Costa de Caparica (J. Daveau), arredores de Alcochete: praia do Samouco (P. Coutinho). — ann. Agost.-Setemb. (v. s.). Hab. na Hesp., Fr., Ital. super., Istria, Rússia media. Obseuv. Esta espécie é nova para a flora portngueza. Foi a primeira vez co- lhida no paiz, nos arredores do Poilo em 1876, pelo sr. E. Sclimitz engenheiro de minas e conceituado bot;uiieo: depois d'essa epocha tem o A", macrocarpwn DC. apparecido em outros pontos de Portugal. 3. X. spinosum L. Cod. n. 7156; Brot. 1. c. ; IIíTgg. Lk. 1. c. p. 97; âo8 Gr. Godr. 1. c. p. 394; AYk. Lge. I. c. ; Njm. 1. c. ; Colm. 1. c. p. 155; Rchb. Ic. 1, c. t. 214 (X. lusilanicum laciniatum validissimis aculeis mu- nitum Toiírn. Insl. p. 439). Terrenos de cascalho e cultivados das regiões iiifer. e montan. — Alem- douro trasmonlaiio: Pezo da Regiia (H. de Moraes); — Beira lilloral: Coimbra: Baleia (M. Ferreira), Moinho do Almoxarife (A. de Carvalho), Moutemór-o- Velho : entre Seixo e Gnlòes (M. Ferreira); — Centro lilloral: Santarém: Cães da Uiheira (R. da Cunha), margem do Tejo: Villa Nova da Rainha (Wehv.), Lisboa e arredores: Belém, Alcântara, margem da ribeira de Algés (Brot., Hoíímsegg., Valorado, C. Machado, J. Daveau, R. da Cunha); — Alcmtejo lilloral: Akochele (P. Coutinho); — Baixas do Guadiana: Beja: Pelome (R. da Cunha). — ann. Julh.-Selemb. (v. v.). — Pega maço. Hab. na Hesp., Fr., Ital , Dalm., Austr., Hungr., Transsilv., Thrac, Pelopon., Rússia media e austral. Obsep.v. o género Ambrósia Tourn.. que é rcprescnlado om Hespanlia pela única esjiecie A. muiitima L., em Portugal não tem representante. Cita, toitavia, o sr. Colnieiro na sua obra mencionada a A. marilima L. em Portugal nos ar- redores de Mação (ou Monsão?) colhida pelo sr. Monteiro. Não sabemos até que ponto seja auctorisada esta citação, por isso aguardamo-nos para novas inves- tigações. 2Õé NOTAS NECROLOGICAS O anuo que está a findar nào foi dos mais favoráveis aos botânicos, pois foi considerável o numero dos que morreram. Poucas nações deixaram de perder algum dos que se dedicavam ao estudo das plantas. D'entre todos sobresalicm três, que em vida foram botânicos e professores distinctos — Ferdinand Cohn, professor na Uni\eísidade de Rreslau ; dr. A. R. Kerner von Warilaun, professor de bolanica e director do jardim botânico de Vienna d'Austria; e J. M. C. Lange, professor em Copeidiague. Do professor Kerner von Marilaun entre outras publicações ha uma muito notável — Ppanzenleben — publicada em 1891, na qual é exposta com gr.inde clareza, elegância e sciencia tudo quanto se refere á estructura e modo de vida das plantas. E um dos mais perfeitos quadros do reino ve- getal. Esta obra, que em pouco tem|)o conta duas edições em lingua allemã, foi traduzida para a lingua ingleza. O professor Cohn teve uma vida longa e de proveitosos trabalhos. Nasceu em Breslau em janeiro de 1828, e aos 19 annos obteve o titulo de doutor em sciencias. Recotdiecendo já n'essa occasiào a necessidade da crcação de laboratórios nos quaes se pudósse estudar a pliysiologia vegetai, poude rea- lizar lào grande ideia só em 1806. Foi dos primeiros a reconhecer a im- portância capital do estudo phjsiologico e do papel que na natureza repre- sentam os seres inferiores, e convencido d'essa importância fez trabalhos de grandissimo valor. A consideração que por este distinclo botânico professavam os botânicos de todas as nações palentcou-se pela manifestação collecliva que lhe foi feita no dia li de janeiío do corrente anno, dia em que se realizava o seu septuiigesimo anui versa lio. O professor J. Lange, nascido em 23 de março de 1818, falleceu pouco de[)()is de com[»letar 80 annos. Dedicado aos estudos botânicos publicou trabalhos importantes, alguns dos quaes têm intima ligação com a flora porlugueza. J. Henriques. ^01 BIBUOGRAPHIA Nos últimos annos em consequência da ultima reforma da instrucçào secundaria foram publicados quatro pequenos volumes com o titulo de — Livro elementar de Bolanka — pelo sr. D. António Xa\ier Pereira Couti- nho, professor no Instituto ajíricola e na Escola Polytechnica de Lisboa e um dos melhores collaboradores d'este lioletim. Sào livros elementares completos e claros como convém aos estudantes para quem são destinados. Tendo por base sempre a observação de plantas vulgares tornam fácil o ensino pratico, tào necessário em F^ortugal. Os pro- fessores de instrucçào secundai ia lèm n'esles li\rinhos guia perfeita para poderem fazer o ensino como elle deve ser, descnvolvefido nos jovens estu- dantes o espirito de observação e o gosto pelos trabalhos práticos, que amenizam e facilitam o estudo. Se fizerem uso proveitoso d'estes li\ros os alumnos que se destinam ás escolas superiores levarão conhecimentos que muito úteis lhes serão, e os professores d'essas escolas poderão mais desafogadamente ensinar as ma- térias que professam. Como complemento dos livros, a que me refiro, foi publicado por conta do Governo um Alias botânico, tendo sido encarregado de dirigir essa pu- blicação o sr. Pereira Couliidio, naturalmente indicado para tal serviço, que tinha por fim com|)letar os livros por elle publicados. O Alias satisfaz perfeitamente ao fim a que é destinado. Pequenos de- feitos, devidos mais á impressão do que á composição, não lhe attenuam os méritos. O Alias mostra ainda a perfeição a que tem chegado em Por- tugal a impressão l\thogra|ilii(a. Comparado com o AÚas zoológico, ado- ptado para uso dos Lyceus, tem nota\el superioridade. Oxalá que estes meios, que tanto facilitam o ensino, >eídiam a crear o gosto pelo estudo das plantas, e que os ahimnos assim educados venham a ser n'um futuro próximo bons collaboradores no estudo da Hora portugueza e das vastas colónias que Portugal ainda possue. J. Henriques, âos O JARDIM BOTÂNICO DA UNIVERSIDADE DE COIMBRA NO ANNO LECTIVO DE 1897-1898 Apesar dos parcos meios de que a direcção do jardim dispõem íez-se a diligencia para que todos os serviços fossem executados com regularidade. Como nos annos anteriores distribuiu-se o catalogo de sementes contendo 1:346 espécies, das quaes foram distribuidas ^:9W porções, recebendo-se em troca sementes de 819 espécies. Algumas plantas vivas foram recebi- das, entre as qnaes collecçòcs numerosas de Clirysanlbemos, oííerecidas pelos ex."*"" srs. Luiz d'Albuquerque e J. de Barros T. da JMotta. O sr. C. Augusto Cordeiro oííereceu também uma collecçào importante de plantas da ilha de S. Thomé. O sr. J. Marques Loureiro oííereceu roseiras e ou- tros arbustos. O jardim distribuiu grande porção de plantas vivas. Dos jardins de Cal- cuttá e de Saigon receberam-se sementes de boas espécies, algumas das quaes poderão ser úteis nas colónias. São destinadas a ellas alguns exem- plares da Hevea brasiliensis, nascidas de sementes oííerecidas pelo Minis- tério da Marinha e pelo sr. Leboeuf de Paris. Receberam-se ainda sementes enviadas pelo jardim botânico de Melbourne, pelo Experimental Garden de Tarata (N. Zelândia) e dos srs. João Cardoso (líolama), Henrique de Car- valho (Africa), C. Monteiro (Madeira) e J. de Magalhães Lima (Aveiro). O museu botânico nada recebeu, e nem por compra era possível obter productos porque a escassa dotação o não consentia. No herbario os trabalhos continuaram com toda a regularidade, apesar do limitadissimo pessoal. Fez-se a distribuição relativa ao 16," anno da Sociedade Broteriana e a da 15.* centúria da Flora lusilanica exsiccala. O numero de exemplares distribuidos quer de espécies portuguezas, quer de plantas africanas, foi de 2.700. O numero de espécies recebidas, quasi todas por troca, foi de 4:126 representado por 4:826 exemplares. Todo 209 o serviço de separação das coUecçÔes, expedição e distribuição das plantai recebidas pelos respectivos logares no berbario é executado por um único empregado, auxiliado por um pequeno rapaz. Não sei se haverá repartição dos estabelecimentos officiaes onde o pes- soal seja tão diminuto e o trabalho tão regular e, póde-se dizer, não bem pago. A bibliolbeca continuou a enriquecer-se com 60 jornaes em troca do Boletim da Sociedade Broleriana e com 13 outros por assignatura. Deram entrada na bibliotheca 60 obras botânicas sendo por compra só 14. Foi pouco, mas com pouco dinheiro e cambio alto não foi possível fazer mais. E bem que se saiba que a dotação do jardim, além dos ordenados do naturalista adjunto e do jardineiro-chefe e ajudante, é de 2:400^^000 réis. * Na ideia de prestar serviços de certa utilidade, além dos trabalhos offi- ciaes, tenho publicado na Bevisla porlugueza colonial e marilima e conti- nuarei a publicar uma série de artigos sobre agricultura colonial. Na falta quasi absoluta de uma publicação d'esta ordem n'um paiz colonial, como Portugal, pareceu-me útil este trabalho. No mesmo sentido tem trabalhado o sr. A. 3Ioller, jardineiro-chefe do jardim botânico, publicando no Portugal agrícola artigos interessantes sobre plantas úteis nas colónias, e noticias sobre cultura e produetos coloniaes no jornal allemão — Der Tropenpflanzer. * Ainda n'este anno a direcção do jardim recebeu auxilios poderosos quer de plantas, quer de determinação de espécies africanas, de alguns botânicos estrangeiros, dos quaes devem ser mencionados de um modo especial e com muito reconhecimento o dr. A. Engler e os distinctos botânicos que com elle coUaboram. J. Henriques. 14 XV 210 índice por ordem dos auctores Pag. Henriques (Dr. J. A.) — J. Sachs 3 » — Notas necrologicas 206 » — Bibliographia 207 » — O jardim jjotanico de Coimbra no anno lectivo de 1897-1898 208-209 Ihne (Dr. E.) — Zur PhJinologie von Coimbra 75-79 » — Da Phanelogia de Coimbra (traducção portu- gueza) 90-107 Mariz (B.*' J. de) — Subsídios para o estudo da flora portugueza : Valerianeas, Dipsaceas e Ambrosiaceas de Portugal 175-205 Pereira Coutinho (D. A. X.) — Contribuições para o estudo das Monocotyle- doneas portuguezas 6-74 Tournefort (Pit. de) — Explorações botânicas em Hespanha 108-174 Datas (la publicação dos fascículos (Keste volume Fascículos 1-3 outubro de 1898. Fascículo 4 dezembro de 1898. ERRATA Pag. 79, linhas 18 e 28, e pag. 94, linha 24 — onde se lé Eoffmann, deve ler-se Hollmann. * \ 211 ÍNDICE ALPHABETICO DAS famílias e géneros contidos neste volume Pag. Alisma L 36 Alismaceae 35 Althenia Petit 21 Ambrosiaceae 203 Aphyllantheae 47 Aphyllanthes L » Araèeae 22 Areae 23 Arisarum T. Tozz » Aruni L 24 Asparageae 52 Asparagus L » Asphodelus 47 Biaruni Schott 24 Butomus L 40 Oenlranthus DC 180 Cephalaria Sclr 193 Chamaerops L 33 Colchicaceae 41 Colchiceae » Colchicum L 43 Colocasia Schott 23 Colocasieae » Croceae 58 Croeus Toiírnf. » Cyniodocea Koen 20 Cymodoceae » Damasonium Juss 37 Dioscoreaceae 56 Dipsaceae 190 Pag. Dipsacus Tourn 191 Dracunculus Schott 26 Echinodoras L 38 Fedia Moench 182 Ciladioleae 71 Gladiolus L » Graminideae 10 Hermodactyhis Adans 63 Hydrocharideae — 73 Hydrocharis L 74 Iridaceae 63 Irideae » Iridineae 56 íris L 63 -Juncaceae 35 Juncaginaceae 33 Juncineae 32 Lemna L 27 Lemnaceae 26 Liliaceae 46 Lilineae 35 jMerendera Ram 41 Myrsiphyllum Willd 55 ]Vajadaceae 21 212 Pag. Najas L 21 Nartheciuni Môhr 45 P>almae 32 Phoenix L 33 Polygonatae 48 Polygonatum Adans » Posidonia Koen 12 Posidonieae » Potamogeton L » Potamogetoneae » Pteroeephalus Vail 194 Pycnoeomon Hffgg. et Lk 199 Floraulea Maratt 60 Ruppia L 19 Ruscus L 5S Sagittaria L 40 Scabiosa L 19S Smilaceae 48 Smilacoideae 50 Smilax L » Sparganium 29 Pag. Spirodela Schleid 27 Succisa M. et K 200 Tamus L 56 Trichera Schrad 193 Triglochin L 33 Typha L 31 Typhaeeae 29 "Valeriana 179 Valerianeae 178 Valerianella Hall 184 Vallisneria L 73 Veratreae 45 Veratrum Tournf. » ■VVolffla Hork 29 x:anthium T 203 Zannichellia L 20 Zannicheiliae » Zostera L 11 Zostereae » PREÇOS DA ASSIGNATURA POR VOLUME IPara sócios 1^000 réis Para oâo sócios 1(S200 réis Hespanha 6 pesetas Para o estrangeiro (paizes da nnião postal) 10 fr. — 8 mlí. — 8 sch. Para os paizes não comprehendídos na nnião postal accresce o porte extraordinário. 1 New York Botankal Garúm Ubraiv 1 III lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll llll 3 5185 00259 9395