Quellen zu

Geschichte der Stadt Worms

jJriu r rt an Llnilicr si t n .

Digitized by Google

DJgitized by Google

Digitized by Google

Quellen

ZUR

Geschichte der Stadt Worms

AUF VERANLASSUNG UND MIT UNTERSTUETZUNG

DES

HERRN C. W. HEYL,

VORMALS MITGLIED DES DEUTSCHEN REICHSTAGES HERAUSGEGEBEN DURCH

H. Boos.

I. THEIL: URKUNDENBUCH I. G27-1300.

BERLIN

WEIDMANNSCHE BUCHHANDLUNG 1886.

Digitized by Google

URKUNDENBUCH

DER

STADT WORMS

HERAU8GEGEBEN

DUKCH

Heinrich Boos.

L BAND

i 627-1300. 4

BERLIN

WEIDMANNSCHE BUCHHANDLUNG 1886.

Digitized by Google

Digitized by Google

SEINER KOENIGLICHEN HOHEIT

LUDWIG IV.

r

» GROSSHERZOG VON HESSEN UND BEI RHEIN

WIDMET DIESES WERK

3

i

i

IN TIEFSTER EHRFURCHT

CORNELIUS W. HEYL

I..L. MITGLIED DER ERSTEN' KAMMER DER STAENDE

'-O

Digitized t%Google

VORWORT.

Ze Wormz bi dem Sine.

ol kaum ist es nöthig die Herausgabe eines Wormser Urkunden- buches näher zu begründen, eher muss man sieh wundern, dass diese Arbeit nicht schon früher gemacht worden ist. Hat doch schon im Jahr 1845 der unvergleichliche Frankfurter Historiker Joh. Friedrich Böhmer den Wunsch darnach ausgesprochen. „Am erfreulichsten wäre es gewiss, sagt er, wenn Jemand ein Wormser Urkundenbuch unternähme, und dann auch mit Zuziehung der Belehrung welche die Werke von Fichard Bluntschli Jäger und Bensen über Frankfurt Zürich Ulm und Botenburg ßr Städtegeschichte gewähren, eine Geschichte der Stadt bearbeitete. Es ist Jetzt wieder ein Gymnasium und also doch einige literarische Bildung in Worms. SoUte der Boden Niemanden lieb genug sein, sollten die noch vorhandenen Denkmäler der Baukunst und Dichtung Niemanden genug anziehen, um etwas würdiges für die Geschichte der Stadt zu thun oder zu veranlassen?"1 Allein Zeit und Umstände waren damals einem solchen Unternehmen nicht günstig. Zu sehr hatte die Stadt noch an den Folgen der furchtbaren Schicksalsschläge zu leiden, womit sie seit zwei Jahrhunderten heimgesucht worden war. Die tägliche Noth erstickte das Bedürfniss für die idealen Güter der Kunst und Wissenschaft. Die er- habenen Denkmäler der Vorzeit ivaren dem Untergang preisgegeben und selbst die reichen Schätze, welche der Boden an Alterthümern bewahrt, wurden, wenn sie zufällig an das IJcht kamen, kaum der Beachtung ge- würdigt und in alle Winde zerstreut2. Mit dem politischen und wirt- schaftlichen Aufschwünge Deutschlands in der zweiten Hälfte dieses Jähr- hunderts trat auch in Worms eine Wandelung ein. Zeugen dafür sind das

1 Fontes rerum Germanicarum II. Stuttgart 1845 p. XX VI, vgl. auch Quartal- Untier de* kist. Vereins ßr das Grostiterz. Hessen 1876 nr. 3 n. 4 p. 13.

* s. Aug. Weckerling, die Römische Abteilung des Paulus-Museums der Stadt Worms. Worms, E. Kranzbühlcr 1885. 8. (Programm nr. 675) p. 2. 25 ff.

VTII Vorwort.

am 9. Oktober 1881 eingeweihte Pauhis- Museum, nicht minder das am 16. Oktober 1885 der Stadt iibergebene neugeordnete und künstlerisch ausgestattete Archiv, sowie die ganze Physiognomie der heutigen Stadt mit ihrer neubelebten Fürsorge ßr die Denkmäler der Vergangenheit. Nun war auch die Zeit gekommen, wo man an die Veneirklichung des von Böhmer aufgestellten Programmes denken konnte. Es ist das grosse Ver- dienst des Herrn Geh. Commerzienrath Cornelius W. Heyl in Worms eu- er st dem Wunsche wich einer der grossartigen Vergangenheit der Stadt Worms würdigen Geschichte Ausdruck gegeben zu haben und es ist sein noch grösseres Verdienst , dass er die Ausführung dieses Unternehmens ermöglichte und zwar in einer Weise, die Böhmers bescheidene Wünsche weit übertraf. Es geigte sich nämlich sehr ftald, dass, bevor etwas weiteres geschehen könne, das städtische Archiv einer grütidlichen Revision unter- zogen werden müsse. Denn obicohl dasselbe im Jahre 1838 von dem verstorbenen Gymnasiallehrer Dr. Georg Lange neu geordnet worden war, so hatte dennoch kein Mensch wirklich eitlen Einblick in das Archiv, weil die Neuordnung, wie Arnold richtig sagt1 „äusserlich mit vieler Sorg- falt und Aufmerksamkeit, sachlich mit wenig Umsicht und Geschick" gemacht worden war. Böhmer sowol wie Arnold haben darum auch nur einen kleinen Theil der im Archiv aufgesimeheiien Sehätze zu sehen be- kommen und ganz wichtige Sachen wie z. B. das Eidbuch (s. u.) sind ihnen entgangen. Ich wurde im Jahre 1880 von der städtischen Ver- waltung, im Einverständnis mit Heriii Geh. Baih Heyl, der in echt altbürgerlicher Gesinnung die Kosten dieser Arbeit übenu>mmen hatte, mit der Reorganisation des Archives beauftragt und führte dieselbe in den Jahren 1881—1885 zu Ende.

Es ist hier nicht der Ort, näher auf diesen Gegenstand einzugehen, indem ich auf den von mir an den Herrn Bürgermeister Küchler er- statteten Bericht hinweisen darf1. Das Archiv ist in einem Gewölbe des Bürgerhofes (Stadthauses) untergebracht, das wohl von jeher diesem Zwecke diente; freilich weist die bauliche Construction nicht wie Arnold meint auf das 13. Jahrhundert hin, sondern rührt aus mel späterer Zeit her. Dieser Raum wurde durch Hinzufügung eines weiteren Getcölhes bedctUcnd erweitert und nach den Plänen des Herrn Gabriel Seidl in München schmuckvoll ausgestattet. Die Deckenmalereien in dem vorderen Gewölbe (als Arbeitszimmer gedacht) sind von der Hand des Herrn Otto Hujm in Sehleissheim (bei München).

1 Verfassnngageschichte der deutschen Freistiidte. Hamburg und Gotha, I. 1864. p. XIII.

* Wieder abgedruckt in r. LoherS ArchiralUche ZeUtcttrifl IX, p. 99-119. X, 193—196, vgl auch CorrtspondenzbUUt der Westdeutschen ZeiUcJirifl für Geschichte und Kumt WM Nr. 11, im Nr. IL

Digitized by Google

Vorwort.

IX

So erzählt das neugeordnete und aufgestellte Archiv von der alten Wormatia und ist zugleich ein Denkmal des wiederbelebten grossherzigen Bürgersinnes.

Die Neuordnung des Arch ivs hat vieles bis dahin unbekanntes Material zu Tage gefördert, wovon das wichtigere publicieri werden soll, wahrend anderes in der zu bearbeitenden Geschichte der Stadt Worms Verwendung finden wird. Unter dem Namen:

Quellen zur Geschichte der Stadt Worms

nmfasst das zu public iei ende Werk:

1. die Urkunden und zwar solche, die sich im städtischen Archiv vor- finden, als auch solche, welche demselben entfremdet worden sind, sowie die Urkunden der geistlichen Stiftungen, die theils in Darmstadt lagern, theils zerstreut an andern Orten verwahrt werden.

2. Eine Auswald von Acten des XV. und XVI. Jahrhunderts, darunter Correspondenzen betreffend die Fehde mit Franz von Sickingen, die bürgerlichen Unruhen in den Jahren 1513 2515, das Tagebuch des Rathsherrn Reinhard Noltze 1493—1509, das Memorial eines Un- benannten gegen 1490 und namentlich die Acta Wormatiensia 1487 bis 1513.

3. Eine Sammlung des wichtigsten chronicalischen Materials. Wie billig erscheinen die Urkunden zuerst..

Keine Stadt am Rhein wurde so oft durch grosse Fettersbrünste heimgesucht wie Worms im XII. und XIII. Jahrhundert l. Wie viele Urkunden mögen nicht damals schon zu Grunde gegangen sein! Aber die schwerste Leidenszeit beginnt erst im XVII. Jahrhundert. Die grosse Masse der Archivalien tear in der neuen Münze verwahrt. Diese ging zu Pfingsten 1089 in Feuer auf. Glücklicherweise hatte der Rath für die Rettung der wichtigsten Privilegien und Acten alles mögliche gethan, so dass wahrscheinlich die meisten der ßr die Geschichte der Stadt wich- tigen Urkunden noch vorhanden sind. Schon frühe erkannte übrigens der Rath die Notwendigkeit für die Erhaltung der Privilegien zu sorgen, darum icol Hess er sich von König Rudolf, Kaiser iAtdioig, Karl IV. und andern viele Urkunden doppelt ausfertigen. Im XV. und XVI. Jahr- hundert wurden wichtigere Urkunden in Copialbücherti gesammelt. Dessen- ungeachtet ist der Verlust an Urkunden sehr gross, teenn man die Ur- kundensamtnlungen anderer Städte damit vergleicht. Es genügt nur auf die Thatsache hinzuweisen, dass bis zum Abschluss dieses ersten Bandes nur eine einzige Zunfturkundc vorhanden ist und auch diese nicht im Original: Noch bedeutend grösser als der Verlust an Urkunden, die die

Annale» Worm. ed. Böhmer II, 158 f.

X Vorwort.

öffentlichen Verhältnisse berühren, ist der Verlust an Privaturkunden. Da man auf diese iveniger Werth legte, so wurde auf ihre Verwahrung keine Sorgfalt verwandt und eine Masse sind noch in diesem Jahrhundert dem Archiv entwendet worden. Manches einst dem städtischen Archiv ungehörige Stück hat sich indess in andern Archiven gefunden, so kenn- zeichnen sich verschiedene Urkunden im Staatsarchiv in Darmstadt, in der Handel sehen Sammlung, im Germanischen Museum in Nürnberg durch ihre Signaturen als ehemaliges Eigenthum des Wormser Archivs.

Die reichste Quelle für die Geschichte der Stadt, namentlich für die Topographie der Stadt, die Rechtsverhältnisse etc. würden die Urkunden- sammlungen der Kirchen, Stifter und Klöster in Worms bieten. Allein kein einziges Archiv dieser geistlichen Corporationen ist noch in voller Integrität erhalten. Schon im Jalxre 1525 wurde das Kloster Kirschgarten von aufrührerischen Wormser Bürgern zerstört und nur weniges hat sich im Archiv erhalten l. Zur Zeit der Revolution hörte jede Ordnung auf und die Urkunden teurden überallhin zerstreut. Der grösste Theil ist dem Grossherzoglichen Staatsarchiv in Darmstadt einverleibt worden; eine Sammlung liegt auf der Universitätsbibliothek in Heidelberg, eine dritte bildet den Hauptbestandtheil des sogenannten Gatterer' sehen Apparates im Staatsarchiv in Ltizern2; einzelne Stücke finden sich an verschiedenen Orten. Viele auf die Wormser Geschichte bezüglichen Urkunden enthielt auch das Archiv der geistlichen Administration in Heidelberg. Dieses Archiv wurde nach der Neuordnung der rheinländischen Staaten zivischen Baden, Hessen und Bayern getheilt.

Wormser Urkunden umrden folgenden Archiven und Bibliotheken entnommen: J. Stadtarchiv in Worms. (St.-A. W.)

2. Archiv der Familie Kämmerer- Dalberg im Schloss Herrnsheim l>ei Worms, jetzt im Besitz des Geh. Commcrzienrathes C. W. Heyl

3. Stadtbibliothek in Mainz.

4. Grossherzogl. Staatsarchiv in Darmstadt. (St.-A. Darmstadt.)

5. Universitätsbibliothek in Heidelberg.

6. General- Landesarchiv in Karlsruhe. (G. L.-A.)

7. Staatsarchiv in Luzern. (St.-A. Ltizern.)

8. BandeVsche Sammlung im Besitz der Familie Bttri in Burgdorf, Canton Bern9.

9. Germanisches Nationalmuseum in Nürnberg.

« S. v. Loher'* Archinü. Zeitschrift IX, p. III. Stätltitches Archiv Ii IV. Band Ml— 1877.

* 8. r. Löher'8 Zeit^trift II, 204 ff.

* Udier Bändel rgl. Weckerling, die Komische Abtheilung etc. p. 24 f.

Digitized by Google

Vorwort.

XI

Auch in Berlin sollen nach Böhmer'1 s Angahe1 Wormser Urkunden verwahrt werden, allein weder im Königl. Staatsarchiv noch in der Königl. Bibliothek waren solche aufzufinden und auch die Nachforschungen in der Correspondem zwischen Böhmer und Pertz in den Papieren der Monumenta Germaniae ergaben kein Resultat. Die HabeVsche Sammlung, früher in Miltenberg, nun im Reichsarchiv in München deponiert, ergab für diesen Band keine Ausbeute, ebenso wenig als das Kreisarchiv in Speier. Das Stadtarchiv in Speier fiel für diesen Band ausser Betracht, weil alles einschlägige Material von Alfred Hüdgard ediert worden ist*.

Für eine Anzahl Urkunden sind wir auf secundäre Quellen an- gewiesen, theüs auf beglaubigte Copien, theils auf Copialbücher und ztear:

1. Eidbuch im Stadtarchiv Worms B I. Band 23. fol. Holzdeckel

mit weissem Leder überzogen und mit Schliessen. Eine Lage Papier, das ein alphabetisches Register von der Hand des XVI. Jahrhunderts enthalt; dann folgen 124 Blätter auf Pergament mit Einträgen seit dem Ende des XIV. Jahr- hunderts bis zum XVI. Das Buch enthält Abschriften von Urkunden, ferner Eide, Ordnungen und anderes in bunter Folge.

2. Chartularlum Warmatiense in der Königl. Bibliothek in

Hannover. Pergament klcin-fol. 48 Blätter, von Heremannus magister scolarum um die Mitte des XII. Jahrhunderts ge- schrieben (C). Vgl. Sickel, Urkunden der Karolinger II, 221 f. 335.

3. Vidlmationsbuch von 1616 im Staatsarchiv in Darmstadt.

fol. 429 Blätter (B). Das Domstift liess im Jahre 1616 einen Theil der Urkunden durch den Lector des Reichskammergerichts Joh. Valentin Armbroster sorgfältig vidimieren, jedoch ist dieses Buch nur in einer Copie vom Jahre 1777 erhalten.

4. Liber privUegiorum ecclesiae WormaHensis im Staatsarchiv

in Darmstadt aus dem Anfang des XV. Jahrhunderts, klein- fol. 412 Pergamentblätter (D); vgl. M. G. Dipl. 1, p. 655.

5. Schönauer Codex I Nr. 728 im General -Landesarchiv in

Karlsruhe, fol. Pergament, 157 beschriebene Blätter und 3 unbeschriebene. Lederband mit Messingbuckeln und Schliessen. Doppelspaltig geschrieben von verschiedenen Händen gegen Ende des XIII. oder Anfang des XIV. Jahrhunderts. Einträge späterer Hände aus dem XIV. und XV. Jahrhundert.

1 Fontes II, XXV „denn aus Bodmanns nachlas* wurden hierher durch Dormr Wormser origmalien verschleppt, die jetzt auf der Königl. BiblioOuk sind".

1 Urkunden tut Geschichte der Stadt Speyer. Sirassburg, Karl J. Trübner, 1886 (ausgegeben im Oktober 1885), 4* XII und 595 Seiten.

Xll

Vorwort.

6. Copialbuch des Klosters Otterburg in der Stadtbibliothek in Maina, fol. 131 Pergatnentbmer aus dem XV. Jahr-

ft C+/*<tCT? Ir.

Bei einer Anzahl Urkunden konnte weder das Original noch eine CopUi Iteigebraeht werden; es sind Urkunden, die bei Schannat, Würdt- wein und Böhmer abgedruckt sind.

Aufgenommen worden sind alle Urkunden, die in irgend einer Be- ziehung mr Geschichte der Stadt stehen, indem für mich die im Urkunden- buch der Stadt Sirassburg von Weigand geltend gemachten Grunde mass- gebend waren l. Ich bezweifle nicht, dass die Auswahl hie und da auch anders hätte getroffen werden können. So z. B. wäre Nr. 268 besser weggeblieben, während die Urkunde vom Jahre 1290, betreffend den Ver- trag des Klosters Schönau mit den RheinfährletUen zu Scharr au , ab- gedruckt von Monc, Zeitschrift für die Geschichte des Oberrheins IX, p. 423 f., einen Wiederabdruck verdient hätte. Da für die ältere Zeit das Material ohnehin ziemlich dürftig ist, so brauchte ich auch in der Auswahl des aufzunehmenden Stoffes nicht allzu ängstlich zu sein. Aus diesem Grunde sind auch die beiden Briefsammlungen im Anhang ab- gedruckt worden. Die Briefsammlung aus dem XI. Jahrhundert berührt allerdings die Geschichte der Stadt nur beiläufig, allein eine strenge Scheidung zwischen Stadt und dem Klerus ist in der ältesten Zeit un- möglich und in einer Quellensammlung zur Wormscr Geschichte würde man die erteähnte Briefsammlung ungern vermissen. DU Wormser Brief- sammlung aus dem Trierer Codex ist hingegen hier zum ersten mal voll- ständig abgedruckt. Die dritte Bachtung vom Jahre 1300 bildete einen natürlichen Abschluss für den ersten Band. Während dieser erste Band nur zum kleinsten Thcil wigcdrucktes Material bringt, so wird sich dieses Verhältniss im zweiten Band anders gestalten, und während im ersten Band nur der geringste Theil dem städtischen Archiv entnommen werden konnte (90 Nummern von 509 Nummern), so werden im zweiten die Bei- träge aus andern Archivm bedeutend zurücktreten.

Der Werth dieses Werkes besteht ja einerstnts gerade darin, dass hier das weithin zerstreute Material zusammengestellt ist, andererseits, dass in den meisten Fällen bessere Texte geboten werden konnten als in den früheren Druckwerken. Die Arbeit des Sammeins erleichterte in grossem Maasse das Buch von U. Ed. Scriba, Begesten der bis jetzt ge- druckten Urkunden zur Landes- und Ortsgeschichtc des Grosslierzogthums Hessen. Dritte Abtheilttng: die Begesten der Provinz BJieinhessen. Darm- stadt 1851 (Publication des historischen Vereins für das Grossherzogthum Hessen), 4°; mit Nachträgen aus dem Jahre 1854, ein Werk, wie es

» SfraxÜHrg, Karl J. Triibner, 187V I, p. IX.

Digitized by Google

Vorwort.

XIII

auch für die übrigen Länder Deutschlands erwünscht wäre; wol zeigt es Mängel, namentlich sind die Datierungen nicht immer correct1, allein nichts destominder leistet es vortreffliche Dienste.

Folgende Druckwerke enthalten eine grössere Anzahl Wormser Ur- kunden:

1. Joh. FYiedr. Schannat, (Sch.) Historia episcopattis Worma-

tiensis. Totntts I. Franeofurti ad Moenum apud Franc. Varren- trapp 1734. fol. Tomus II. Codex Probationum. Vgl. über ihn die Bemerkungen bei Arnold, Verfassungsgeschichte I, p. XVII f. und die Notizen bei Franz X. von Wegele, Ge- schichte der Deutsch™ Historiographie, München und Leipzig 1885, p. 569 f. 581. 589 und 702. Schannat 's Arbeit ist eine hochachtbare, wenngleich die von ihn mitgethcilten Texte an Correctheit zu wünschen übrig lassen. Zuweilen hat er einzelne Sätze weggelassen oder auch Urkunden, die dem von ihm ver- tretenen Interesse wider spreclien, ganz unterdrückt. Die ältesten Urkunden scluint er tneist D entnommen zu haben.

2. Joh. Friedr. Moritx, Historisch -Dijnomatischc Abhandlung

vom Ursprung derer Reiclisstätte insonderheit von der allezeit unmittelbaren und teeder unter Herzoglich- und Gräflich- noch unter Bischöfflich- weltlicher Jurisdictioti jemahls gestandenen Freyen Reichs-Statt Worms denen offenbaren Irrthümern und Zudringlichkeiten des Schannats in seiner Bischöfflich- Worm- sischen-Historie entgegeti gestelkt. Frankfurt und Leipzig 1756, mit einein Appendix Documentorum. Morits schrieb sein Werk im Auftrage des Rathen von Worms, um Schannafs Behauptung zu widerlegen, dass Worms niemals autonom ge- wesen sei, sondern zu allen Zeiten unter Praefectis gestanden, bis Kaiser Otto III. dem Bischof die weltliche Jurisdiction über- geben liabe. Die Urkundenabdrücke sind nicht sehr genau und auch Moritz erlaubt sich einigemal leise Aenderungen des Textes vgl z. B. p. 48 Note 2.

3. Dipl&mata et Regesta Wmmutiensia 1074 1522 in Böhnuv's

Fontes II, p. 215—249.

4. L. Baur, Hessische Urkunden (Baur, HU.) Band I V.

Darmstadt 1846—1862, natnentlich Band II und V. Baw publiciert hier die im Staatsarchiv Darmstadt lagernden Ur- kunden, doch benutzte er auch das Staatsarchiv in Luzem und andere Sammlungen, die Hessische Urkunden enthaUm.

1 S. muh K. Fr. Stumpf-Brentano, Acta Maguntina seculi XII. Inntbrud- 1898. Vorv:urt.

XIV

Vorwort.

Seine Abdrücke sind im ganzen correct, doch giebt er selten die Texte vollständig, sondern küret sie. Da die Urkunden der Inhaltsangabe entbehren und da die Register mehr als mangelhaft sind, so fehlt dieser grossen immerhin verdienst- lichen Urkundensammlung jede Ueber sieht.

5. Im Anhang zu seiner Geschichte des Eigenthums in den Deutschen

Städten, Basel 1861, publicierte W. Arnold eine Anzahl Urkunden aus dem St.-A. Darmstadt.

6. Wormser Urkunden sind auch in den Publicationen des Mainzer

V* F. de Gudenus enthalten, namentlich in seinem SyUoge variorum diplomatariorum res Germanicas imprimis vero Mogun- tinas iüustraniium. Francofurti 1728, (citiert Gudenus SyUoge). Ueber ihn vgl. Wegde l. c. 581.

7. 8. A. Würdtwein, Subsidia diphmatica 13 T. Heidelberg,

Francof. et Ups. 1772-80. Nova Subsidia dipl.UT. Heidelb.

1781-92, 8°. Andere Druckwerke sind bei Gelegenheit angeführt. Was nun die bei der Bearbeitung der Texte befolgten Grundsätze betrifft, so könnte ich einfach auf die Einleitungen meiner früheren Ur- kundeneditionen verweisen1. Ich habe mich jedoch noch mehr als frühe}- von Sickel aufgestellten Regeln angeschlossen und ich glaube, es läge im Interesse der Einheit in der Veröffentlichung deutscher Urkunden- bücher, wenn alle Herausgeber künftig diesem Beispiel folgen würden*. In Nebendingen wird man sich immerhin kleine Abweichungen erlauben dürfen, und zu solchen Nebendingen rechne ich z. B. mein Verfahren, die Stückbeschreibung und andere Bemerkungen nebst Angabe der Litteratur an das Ende der Urkunde zu stellen und nicht wie Sickel wünscht zwischen Regest und Urkunde. Die Urkunden sind möglichst getreu abgedruckt worden. Lucken, welche durch Beschädigung entstanden sind, sind ergänzt worden und durch eckige Klammem [ ] bezeichnet. Interpolierte Stellen sind durch ( ) bezeichnet. Wurde ein Theil der Urkunde gekürzt, so ist das Fehlende durch . . . angemerkt. Waren längere Stellen ganz verdorben und unlesbar, so ist dies mit . . . angedeutet. Verlängerte Schrift ist zwischen zwei Reihen Sternchen | 5 gestellt. Alle Zuthaten des Heraus- gebers sind cursiv gedruckt. Ebenso sind Ergänzungen von Eigennamen wie z. B. W or matiensis cursiv gedruckt worden conform dem in Band II der Basler Chroniken her. von W. Vischer und H. Boos, Leipzig 1880 ein- geschlagenen Verfahren. Kleiner gedruckte Stellen bedeuten, dass sie einer

' Urkundenbuch der Stadt Aarau. Aar au, IL R. Sauerländer 1880. Urkunden- buch der Landschaft Basd. Band, C. Ddtoff- * Thcik. 1881—1883.

Digitized by Google

Vorwort.

XV

Vorurkunde entnommen sind. Bei Nummer 124 ist aus Versehen unter- lassen worden, die Vorurkunde anzugeben, es ist nr. 73. Auf die Be- achtung graphischer Merkmale ist alle Sorgfalt verwandt worden, also Verschiedenheit der Schrift oder Identität der Schreiber, Correcturen u. a. Doch ist das ganze Materud weitergeftenden diplomatischen Untersuchungen nicht sehr günstig, wie denn überhaupt eine solche locale Urkundensamm- lung in erster Linie historischen Zwecken und erst in zweiter diplo- matischer» zu dietwn hat l. Die Bemerkungen Uber die Siegel sind knapp gehalten, weil die meisten Wormser Urkunden theils früh ihre Siegel ganz verloren haben, theils weil die Siegel nur noch fragmentarisch erhalten sind. Ueber die verschiedenen städtischen Siegel werde ich in einem Excurse des II. Bandes näheres mittfieilen. Ohne gute Abbildungen, wie sie z. B. Fr. von Weech seinem Codex dipl. Saiernitanus% in vortrefflicher Ausführung beigegeben hat, bleibt jede Beschreibung mangelhaß. Hoffent- lich gelingt es mir eine Anzahl der wichtigsten Siegel in guten Abbil- (I Hilgen zu geben.

Die bei der Stückbeschreibung gebrauchten Abkürzungen sind bekannt, doch setze ich sie nochmals hin:

or. = original; cop. = Abschrift; vid. = Vidimus; mb. = Pergament; chart. = Papier; c. sig. pend. = cum sigiUo pendente; c. s. pend. del. cum sigiUo pendente delapso; c. sig. pend. I. = cum sigiUo pend. laeso; (C.) = Chrismon; (M.) = Monogramma; (SR.) = Signum recog- nitionis; (81.) = Sigiüum impressum.

Orts- und Personenregister. Dasselbe ist in ähnlicher Weise be- arbeitet wie beim Strassburger ürkundenbuch; viele Belehrung habe ich aus dem Register im Speyrer Ürkundenbuch von Hildgard, im Hessischen Ürkundenbuch von Atihur Wyss und den Registern von Winkelmann in den Acta imperii inedita geschöpft. Die Ortsnamen sind nach der heutigen Schreibweise eingereiht mit Verweisung auf die urkundlichen Namensformen. Zur Bestimmung der Schreibung der hessischen Orts- namen bediente ich mich des officieUen Verzeichnisses der zu dem Gross- herzogthum Hessen gehörigen Städte, Marktflecken, Dörfer etc. vom J. 1876 sowie der Landkarte (Verlag von Frommann und Bünte in Darmstadt) 1883, worin die Kreise eingezeichnet sind; für die bayrische Pfalz leistete mir die Generalstabskarte die besten Dienste und nicht minder das noch jetzt vortreffliche Werk von Joh. Goswin Widder, Versuch eitler vollstän- digen Geographisch -Historischen Beschreibung der Kurfürstl. Pfidz am Rhein. Frankfurt und Leipzig. 4 Theile. 8°. 1786 8. Einigen Nutzen gewährte mir auch die Abhandlung von L. Bossler, die Ortsnamen von

' *. Fkker, Beiträge zur Urlcundenidtre II, p. 408 f. 1 KarUruhe. G. Braun, I. Band. 1883. 8'.

Digitized 9f Google

XVI Vorwort.

Starkenburg und Rheinhessen, in Germania her. von K. Bartsch. 29. Jahr- gang. Wien 1884, p. 307—336, während dagegen WagncSs Wüstungen im Grossherzogthum Hessen, 3 Bände, Darmstadt 1854—1865, ßr mich wenig boten, lieber Laubwiese vgl. Falk, Forschungen zur Deutschen Geschichte XIII, 398 f., der sie mit der Kieselswiese itlentificicrt ; da- gegen Freiherr Schenk zu Schweinsberg und Frohnhäuser, die sie auf die rechte Seite des Rheins unweit des Rosengartens verlegen, vgl. Quartal- blätter des bist. Vereins ßr das Grossherz. Hessen 1876, nr. 3 u. 4 p. 11. Archiv für hess. Geschichte XIV, 445 fl.

Sämmtliche Personen sind sowol unter ihren Taufnamen angeßhrt, als unter ihrem Geschlechtsnamen; dieses System erfordert etwas mehr Raum als das gewöhnliche, wo nur einmal die Beläge gegeben sind, er- leichtert daßr das Nachschlagen, und die Nachweisungen an beiden Stellen dienen einander zur Controüe. Das im Urkundenbuclie der Stadt Stras- burg angewandte Verfahren nimmt fast ebenso viel Raum in Anspruch. Für die spätere Zeit genügt vollkommen die einmalige Anführung unter dem Geschlechtsnamen. Ein Sach- und Wortregister wird dem II. Bande beigegeben werden.

Es erübrigt mir noch allen, die mir bei dieser Arbeit behilflich waren, aufs herzlichste zu danken, vor allen den Herren Beamten der Archive und Bibliotheken, die mir ihre Schätze in so liebenswürdiger Weise zur Verfügung gestellt haben, nämlich den Herren Freiherrn G. Schenk zu Schweinsberg und A. Wgss in Darmstadt , dir Kgl. Bibliothek in Hannover, der Universitätsbibliothek in Heidelberg, Herrn Dr. Velke, Bibliothekar in Mainz, Herrn Staatsar chivar Theodor von Liebenau in Luzern, Herrn Franz von Löher, ReicJisarchivdirector in München, Herrn Fr. von Weech, Director des bad. General- Ijandesarchivs in Karlsruhe, der Verwaltung der Stadtbibliothek in Trier, den Herren L. Sieber, Ober- bibliothekar und R. Wackernagel, Staatsarchivar in Basel, die mir Gast- freundschaft in ihren Amtsräumen getetihrten, und schliesslich meinen ver- ehrten Freunden den Herren Prof. Eugen Huber, Prof. Fr. Misteli in Basel, Ernst Woerner, Hofgerichtsadvocat , und Dr. Tit. Goldmann in Darmstadt, die durch ihre TheilnaJime meine Arbeit wesentlich forderten.

Der Aufschwung, den die rheinische Geschichtsforschung in dem letzten Jahrzehnt genommen hat, ist im höchsten Grade erfreulich; ich erinnere hier nur an die Gründung der Westdeutschen Zeitschrift, die Entstehung der Gesellschaft für Rheinische Geschichtskunde und die der Badischen historischen (Kommission u. a. m. Auch dieses Werk tcill einen bescheidenen Beitrag zur genaueren Kenntniss der Geschichte des so herr- lichen deutschen Ia indes geben.

Basel, Lichtmess 1886. H

Digitized by Google

627. September 21. Mainz. Küttig Dagobert schenkt der Kirche s. 1. Peter und Paul in Worms alle seine Rechte im Lobdengau.

Dagebertus1 rex Francorum. Cnnctos nosse volumus, qualitcr nos de remedio anime nostre et de futura retributione cogitantes, omnino propo- suimus in signo nostro ecclesias dei de allodiis nostris coheredes facere et loca sanctorum augmentare. De hoc tulimus bonum consilium procerum nostro- rum, Pippini8, qui est maior domus, Arnolfi8 Metensis episcopi, Huniberti* s Coloniensis episcopi5, et inde misericordiam domini consequi et eias sanctorum suffragia promereri confidimus. Ideo omnes dei fidclcs et nostri, presentes et futuri, cognoscite, qualiter omnes res iuris nostri in pago Lobedungovve6, et quicquid7 ad nostram urbem ambulare visum est, et omne quod ad fiscum nostrum bactenus pertinebat, excepto stipe et comitatu8, nichil ex eo dimit- 10 teotes, tradimus totum ex integro, magnum et parvum, ad basilicam sancti Petri et Pauli9 apostoU vel ceterorum domnorum10, que est in Vvormatia civi- tate constructa, cui preest domnus" vir apostobcus Amandus. Hoc est, quod tradimus: civitatem nostram Lobedunburg18, palatium nostrum, edificia, man- cipia, vineas, terras cultas et incultas, agros, prata, campos, omnem silvaticum u in silris Otenwald, cum omni utensilitate in omni pago Lobedungovve 15 et undique in Jutrahau, in pascuis, materiamina, aquas aquarumque decursus, piscationibus, quesitis et inquirendis, omnem teloneum mercatum et quicquid15 dici aut nominari potest; sicut prius ad nostrum usum14 ambulare videbatur, sie inantea ad prescriptam basilicam pro eterne mercedis augmento17 possiden- «o dum donavimus et sub integra communitate omnia ad eandem basilicam pcr- tinentia preceptione nostra a novo confirmamus, sicut18 priori anno communi- tatis tuitionem dedimus de omnes villas, facultates seu abbatias 19 et quicquid20 ad ipsam civitatem Vvormatiam aspicere videntur; ut nullus iudex publicus nec ad causas audiendo nec preda*1 exigendo nec homines ipsius ecclesio 25

fl.J AU ü&ertchrift haben C u. D: Traditio curia Lobottenburg (*> C, D liest: civitatis Laudenburg) cum omnibas adiacentibus tibi per Dagobertum regem. Diese Uebertehriftm sind bei C stets roth. Am Bande stellt bei 0 von gleicher Hand: § Amandus epc.

1 to C D\ 8: Dagobertos; bei Pertz falsche Angab*. 9 Dx Pipini. 3 D: so Arnolffi. * Dx Huinberti. 6 D u. S: archiepiscopL 6 D: Laudemburgensi. 7 Dx quid quid. 8 Dx commitatu. 9 Cx Petri et Pauli; D u. 8 Um PetrL 10 vel ce- terorum domnorum fehlen bei D u. 8. 11 D: dominus. 19 Dx Laudemburg. 11 Dx Laudemburgensi. u) Dx Intraha; 8: intrantia. 15 Dx quidqnid. 16 «o C tu D; et mutz offenbar gdeten werden: ad nostram urbem. 17 Dx aogxnentum. 18 Dx sicud. » 19 D: abbacias. 90 D: quidqnid. »»C«.fl; gelesen mutz mit 8 werden: freda.

H. Booi, Urkaod.obycb i. Sudt Woran L 1

2

764.

tarn*8 ingenuos quam et servientes distringendo, nullum inpedimentum*3 audeant

facere, nisi ad** partem ipsius ecelesio vcl ipsc pontifex Amandus aut suc-

cessores hoc habentur*5 concessum atque indultum, quicto ordine possidere

atque dominare, quod partibus fisci nostri fuit consuetudo reddendi. Et ut

c auetoritas hec firmior sit, manu nostra subscriptionibus subditia illam decrevi-

mus roboraro.

Dagebertus1 rex Francorum.

Odefridus recognovit.

Datum sub die XI kalendas octobris anno regni nostri VI*6. Actum

10 Mogontie palatio nostro. Feliciter satis.

Kgl. Bibliothek in Hannover: Chart. Wormat. saeeuli XII. fol V. (C). St.-A. Darmstadt: Chart, s. XV foL 289'. (D).

Drucke: Dreher, de Lupoduno antigu. Alemannia« oppida commentariohu. Heidelb. 1618. fol. p. 263 ad. a. 636. = U Cointe, Annale* eeclet. Francorum 1665 ff. fol. H,

up- 786. Gaüia Christ. 17 15 f. fol. V, Instr. col.451 n. /. Sehannat, Eist. Wom. 1734. fol. I, p. 300 [S\. Sein Text flieset weder aus C noch D. Hartzheim, Coneilia Germ. 1759 ff. fol. I, 25. De Foy, Notice des diplomes etc. 1766 fol. ad atm. 627. Acta Acad. Fol. 1766 f. 4°. VII, p. 61 ex C. De Breguigny et la Forte du Theil, Diplomata etc. 1791 ad. an. 627, Sept. 30. Fardessus, Dipl. 1843 f. fol. I, p. 228

wn. 242. Wauters, Table chronol. etc. 1866 ff. 4°. ad. Sept. 21. MG. Dipl. ed. Fem. 1872. fol p. 138 f. Regest: Scriba nr. 2.

Sehannat, Acta Fat. etc. hielten diese Urkunde für echt, he Cointe für interpoliert, aber schon Moritz p, 288 bestreitet ihre Aechtheit und niemand wird heute mehr anders urtheilen; s. namentlich die Beweisführung bei Arnold II, 7 f. Unstreitig lag aber dieser » Fälschung eine echte Urkunde K. Dagoberts zu Grunde, denn die IntmuniUUfformel ist cdu.

2. [764.] Pippin bestätigt der Kirche von Worms auf Bitte des Bischofs Erembert die von Dagobert verliehene Immunität.

Pipinus rex Francorum vir illustris. [Si] 1 factum antecessorum nostrorum, quod ad loca sanetorum ac deum timentibus hominibus pro mercedis eorum w augmento prestiterunt vel concesserunt, conservamus vel confirmamus, nos autem id postmodum stabile esse confidimus, ut eos inantca Semper melius delectat cul- mine regali fidem conservare vel pro 6tabilitate regni nostri dominum misericorditer deprecari. Ideoque apostolicus vir domnus et in Christo patcr noster Erembert Yvormatiensis ecclesie episcopus clementie regni nostri snggossit, eo quod aotecessor noster Dagobertus quondam rex integra emunitate ad basilicam saneti Petri et Pauli apostolorum vel ceterorum sanetorum domnorum, qui sunt in ipsa civitate Wonnati«t«, ante hos annos de omnibus vilhs vel facultatibus vel abbatiis, que ad ipsam eivitatem respicere videntur, concessit, ut nullus iudex publicus nec ad causas audiendo nec freda exigendo nec fideiussorcs

40 » C: quam; bei D fehlt das Wort; 8 liest: ingenuos quoque, et servientes.

M D: impedimentum. ** D: per partem. 25 D: habent; S: habeanfc. * D: seito.

[2.] Ueberschrifi in rother Schrift: Carta emunitatis quam Pippin us rex con- firmavit. Am Band steht: Erembertus epc. Die Ueberlieferung ist eine so schleclue, da** jeder Wiederhersteüungsversueh scheitern mutz. 1 Si musz ergänzt werden, will man überhaupt einen Sinn in diese verttütnmeüe

Arenga bringen, Siekd wirft aus diesem Grunde das autem (nos autem id postmodum) am.

Digitized by Google

767.

3

tollendo nec mansiones aut paratas faciendo nec homines ipsius ecclesie tarn ingenuos quam servieutes distringendo nec ullas redibitiones requirendo nec exactendo (!) [ibidem ingredere non presumat]*, nisi quando ad utilitatem regnm faerit necessitas, una cnm ipso pontifice ibidem debeant ambulare; et nullum tcloneum nec alias redibitiones de bominibus ipsius ecclesie requirere nec ex&ctare penitus debeant, et quicqiüd potestatis comitcs vel alii sui iudices in familia ipsius ecclesie habebant, boc totum deo sanctisque apostolis Fetro et Paulo omnimodis condonavit. Unde et ipsam preceptionem seu8 et confirmationem antecessoris nostri Dagoberti qaondam regis nobis in presentia ostendit relegendam; sed pro firmitatis studio peciit celsitudinem nostram, ut w boc in ipso Eremberto episcopo vel ecclesia sua aut successoribus suis per nostram auctoritatem plenius in dei nomine confirmare deberemus. Cuius peticionem pro mercedis nostre augmento vel pro reverentia ipsius sancti loci ita prestitisse et in omnibus confirmassc seu a novo concessisse cognoscite. Precipientes enim, ut sicut constitit ab antedictis antecessoris nostri quondam 1* regis Francorum integra emunitate omnes villas vel facultates ipsius ecclesie Wormatwnm seu Yvangionensis, quicquid ibidem ex munificentia regum vel de collatu populi vel de quolibet atrio, quod ad ipsam ecclesiam pertinet aut inantea ac deum timentibus bominibus pro amore Christi delegatum fuerit, nulla requisiüone nec ullo inpedimento, nec ab bominibus ipsius ecclesie, so qui in ipsis vilhs commanere videntur, nec de parrocbüs vel abbatiis penitus facere debeant, nisi sub integra emunitate, omnis freda vel omnis redibitionis concessus, ipsa ecclesia vel ipse pontifex Erembertus aut successores sui, si- cut ab antecessore nostro rege Dagoberto, ita ex nobis hoc habeant conccssum atque indultum, ut nullus noster comes aut aliquis ex missis nostris ullam ss deinceps babeat potestatem super familiam sancti Petri et Pauli, sed omnes res vel facultates ecclesie ipsius quieto ordine debeant possidere; et nulla requisiüone nec ullo inpedimento tarn de hominibus ipsius ecclesie quam de ipso teloneo vel reliquis redibitionibus, quod partibus fisci nostri fuit consuetudo reddendi. Et ut hec auctoritas firmior sit, manu nostra subscriptionibus sub- so ditis decrevimus roborare.

KgL Bibliothek in Hannover: Chart. Worm. fol. 2'. (C). Druck: Sich* in: Forich. z. d. Goch. IX, 405 ff.

Reg.: Sittel Reg. P. 35. II, 221 f. Böhmer, Reg. imp. led. E. Miihtbacher nr. 97. Auch dieser Fälschung tag trol ein echte* Diplom ISppint zu Grunde. Die Stellen ü über die ZMe und die Auitcldieuung der größichen Qerichtbarkeit lind interpoliert.

767. Mai 11. Kartula traditionis Eggiolti de Uuormacinse. 3.

Actum Uuangiona civitate publice sub die V idus maias anno XII II reg- nante domno nostro Pippino gloriosissimo rege, f sign. Aggioldi, qui haue do- nationem fieri rogaviU f Altoni. f Odalfridi. f HruotfridL + Gummundi. f Reginfridi. f AdalmannL f Nordmanni. f ego Hiaelo presbyter et ammanuensis haue kartolam donationis rogante Aggioldo scripsi.

Codex dipl. Fuld. ed. Dronke p. 19 nr. 29. Reg. Seriba nr. 123.

' ibidem ingr. n. presumat ergänzt Sichel nach Iioziere nr. 20 = Zeumtr p. 44. Da* folgende ist interpoliert. 3 im Chart steht sed (nicht set wie Sichel liest). Nament- «c

Digitized by Google

4

770. 771.

4. 770. Dezember 20. Traditio Folcrati et Agilolf! de Alsacinse.

Actum Vuangiona civitate publicae sab die XIII kal. ianuarias anno III regnante domno nostro Karolo rege, f Folcradus. f Agilolfus qui hanc kartam donationis fieri rogaverunt, f Baugolfi comitis. f Vuarinbari. f Ermberctus epi- s scopu8. f Gunduuinus. f Ulfridus. Ego Jaelo presbiter et ammanuensis hanc kartam donationis scripsi.

Druck: Codex dipl. Fuldenm ed. E. Fr. J. Dnmke nr. 31.

5. 771. Donatio Bloac in Wormacia.

Anno III regoi domini nostri Karoli regis ego Bloa vidua pro remedio io animae meae dono donatumque in porpetuum csso volo et devota mente con- firmo ad sanetum Nazarium martyrem, qui requiescit in corpore in pago Ri- nensi in monasterio Laurcsham, vcl ad illos servos dei, qui ibidem dco servire videntur, ubi vir venerabilis Gundelandus abba praeesse videtur, hoc est in civitate Wangionum, quae cognominatur Wormacia, mansum I, cui subiungitur is de I latere strata, de alio tenet Lingulfus et ipsa donatrix, a die praesenti de iure meo in ius et dominationem saneti Nazarii trado atque transfundo, ita ut ab hac die ad ipsum locum sanetum omni tempore proficiat in augmentnm. Signum Bloae, quae huius donationis cartulam fieri et firmari rogavit, Signum Hildigerni filii eius, ßignum Hiltuuini, Signum Liutuuini. Samuel scripsi. 20 Druck: Codex LaurethamewU dipl. II, p. 1. nr. 819. - Heg. Seriba nr. 223.

6. 771. Januar 1. Lorsch. Donatio Bloae.

Octavo eiusdem prineipis anno ego etiam Bloa dono ad sanetum Nazarium, qui requiescit in monasterio Lauresbam, alium mansum infra civitatem Wor- in aciam situm et reliqua ut supra usque stipulatione subnixa. Actum in monasterio Lauresbam kalcndas ianuarii.

Druck: Codex Laurah. dipl IT, p. 2 nr. 821. Heg. Scriba nr. 223.

7. 771. September 17. Pfeddersheim. Donatio Hildegerni.

anno Hiltdigernus dono ad cundum sanetum martyrem N. I mansum in praedicta civitate Wonnacia cum casa et scuria, cui subiacet iUe mansos et

so confinis est Uli, quem genitrix mea ad sanetum Nazarium tradidit et duas partes vertit in stratam, de III latere tenet Lingulfus, et ille alius mansus si- miüter coniungitur manso iam dicto et in alio latere Warnhcrius comes de HII strata et in marca Wonnacia iurnales VIII de terra arraturia, cui subiungitur de I latere ratio saneti Petri, de alio ecclesie Wizzenburgonsis, de in decurrit

as Iscnade, de IUI ipse donator, a die praesente de iure meo in ius et dominium saneti N. trado atque transfundo in dei nomine perpetualiter ad possidendum stipulatione subnixa. Actum in loco publico Paternovilla coram testibus XV kalendas octobris. Signum Hiltdigerni, qui hanc donationem fecit. Signum Hiltduuinr, Liutuuini, Dindonis. Samuel scripsit.

«o Druck: Codex Ismre*. dipl. II, p. 1 nr. 820. Heg. Seriba nr. 219.

Digitized by Google

774-708.

5

774. Mai 31. Lorsch. Donatio Gebehardi et Dudae. 8.

Diese schenken dem Kloster Lorsch u. a. XII mancipia in civitate Wormacia. Actum in monasterio Lauresham die II kalendas iunii anno VI Karoli

Druck: Codex Laurethamewis dipl. //, -351.

780. Mai 28. Lorsch. Donatio Bertlindis in Wormatia. 9.

In Christi nomine sub die Y kalendas iunii anno XII regui domini nostri Karoli regis ego Bertiint dono ad sanctum Nazarium martyrem, qui requiescit in monasterio Lauresham, II iurnales terrae arrabilis et I vineam in Wormacia donatumque in perpetuum esse volo pro remedio animae meae et parentum io meorum stipulatione subnixa. Actum in monasterio Lauresham, ubi Helmericus yenerabilis abbas praeesse videtnr. Signum Bertlindis, quae haue donationem fecit. Georgius scripsit.

Druck: Codex Laureth. dipl. 27, j>. 2 nr. 822. Reg. Seriba nr. 424.

784. Mai 20. Carta Gcrbaldi de Alisacinse vel Vvonnacinse. 10.

Actum Yvagione civitate publico datum quod mensis mad. d. XX anno XVI regnante Carolo rege Francorum. Sign. Gerbaldi, qui hoc testamentum fieri rogarit. Sign. Vvilone. Sign. Liudrico. Sign. Muathario. Sign. Thiodberti. Sign. Childirichi. Ego Geroinus scripsi et subscripsi.

Trad Wizenburgetue» ed. C. Zeuts nr. 60. *>

798. Juli. Valenciennes. Karl der Grosse bestätigt der Kirche von 11. Worms die vorgelegten Urkunden Hilperichs und Pippins.

Karolug gratia dei1 rex Francorum et Langobardoram' ac patricius Ro- manorum. Quicquid3 sacerdotes de suis et ecclesie sue necessitatibus nostris auribus infuderint, id pio animo suseipere equum censemus deique misericor- w diam in supplendis petitionibus illorum promereri liquido credimus. Quapropter noverit omnium dei ecclesie nostrique fidelium industria, quod4 vir venerabiüs Erembcrtus6 Vuormatiensis ecclesie episcopus nostram excellentiam adiit, se reclamans ob contentionem quandam, quam rei publice iudices et exaetores fecerunt inter ecclesiam suam et inter regiam potestatem, de silvis Otenvvald so et ceteris utensilibus in pago Lobedungouue6, volentes omnem usum predicti pagi in dominicum fiscum redigere; propterea anto nos in manibus detuut preeeptum Dagoberti7 regis Francorum, in quo continebatur, qualiter idem Da-

lli.] 1 D u. 8: dei gratia. * C: Longobardonun. 3 D: Quidquid. 4 C: quomodo. » D: Erenbertxw. 6 D: Laudenburgen; S: Lobodunbergeaee. u 1 D: Dageberti.

6

798,

gobertus7 rex Francorum8 ad basilicam sancti Petri apostoli, que est in Vuor- macia civitate constructa, tradidit civitatem Lobedunburg9 in pago Lobedungouve silam cum omnibus rebus ad illam pertinenübus, boc est edificia mancipia vineas terras cultas et incultas agros prata campos omnem sylvaticum in sylvis

» Otenvvald cum omni utensilitate in omni pago Lobedungouue et undique in Utraha10 in pascuis, materiaminibus11 aquis aqnarumque decursibus piscationi« bns quesitis et inquirendis; item1' teloneum mercatum et quicquid ad fiscura pertinebat, cxcepto stipc et comitatu, ex integro omnia concessit et sub integra emunitate omnia ad eandem basilicam pertinenüa sua preceptione confirmavit

10 Preterea in nostram presentiam attulit cartas et precepta predecessornm no- strorum regum Francorum 13 Hilpcrici et genitoris nostri bone memoric Pippini in quibus continebatur, quomodo ipsi principes et reges Francorum preceptum Dagoberti et omnes predicte ecclesio res suis preceptionibus confirmassent. Sed pro rei firmitate petiit celsitudinem nostram, ut nostra etiam auctoritate

u id ipsum confirmaremus. Cuius petitionibus ob anime nostre remedinm Ii- bentcr annuentes, dissensioni finem fecimus et boc nostre auctoritatis preceptum eidem ecclesie fieri decrevimus; addidimus etiam de nostro et donavimus ad prefatam basilicam sancti Petri principis apostolorum ecclesiam in villa Edinga constructam et quandam censualem terram in villa Husen nominata

» cum curtilibus et omnibus utcnsilibus ad eandem terram pertinenübus campis praüs pascuis aquis aqnarumque14 decursibus et decem18 mansos in villa Ulves- beim16. Et ut bec auetoritas nostre confirmationis et traditionis in futura tempora inviolabilis permaneat, manu nostra subter cam roborare decrevimus et de anulo nostro sigillare iussimus.

« Lutberus17 recognovit.

Data mense iulio anno XXX regni nostri.

Actum Valentianas.

Schannat II, 1. (S). Beg.: Seriba nr. 653. Sichel II, 442. Böhmer I ed. Mülüb. nr. 338.

Dien Urkunde Ut gleichfalU teie da» Diplom Ludwig» 829, September Ii lehn stark interpoliert (t. Siekel IT, p. 335). Miihlbacher bezeichnet die Arenga und die I\Mi- 85 kationsformel alt jüngere EintchUbtel teegen der Verbindung liquido credimus in ertterer, anstatt da tonst üblichen confidimns (». auch Siekel It 205) und dei ecclesie in letzterer.

In Betreff der Datierung macht Mühlbacher darauf aufmerksam, dau die tut Fidtchung benutzte echte Urkunde Karl» in den Zeitraum 774 775 su setzen sei, einmal, weil die RekognitUm de* Bitheriu» (= Lutherus) nur bit Januar 775 nachweisbar Ut, 40 dam teeU der Titel rci Franc, et. Lang. ac patr. Rom. ertt teit 774 üblich Ut.

8 rex Fr. to C u. D; 8 lotst Francorum aus. 9 D: Landenbnrg. 10 Ou. D: undique Utraha; vgl. aber p. 1, 17. 8: intrantia. 11 mat. feldt in 8. 11 C u. D: nostrum teloneum. u C: regum videlicet Fr. u 8: et aquarum. 15 8: x mans. Bei C am Rand von späterer Hand: x mansi. 16 C: Ulueszh.; am Band eine spatere « Hand Vluvensb. D: Ulvinsb. 17 8: Hlutcrius.

Kgl. Bibliothek in Hannover: Chart. Worm. foL 4. (C). Su-A. Darmstadt: Chart Worm. ». XV fol. 290. (D).

30

Digitized by Google

814.

7

814. September 3. Aachen. Ludwig der Fromme bestätigt der Kirche 12. von Worin» die Immunität mit Königsschutz sowie Exemtion der Leute von der Heerfahrt.

In nomine domini dei et salvatoris nbstri Jbesu Christi. Hlndovvicus1 divina ordinante prpvidentia imperator augustus. Si sacerdotum ac scrvorum s dei petiüones, quas nobis pro suis neccssitatibus innotuerint, ad effectom per- ducimus, non soium imperialem exercemus consuetudinem, verum etiam ad beate retributionis* mercedem talia nobis facta pro futura confidimus. Qua- propter notam sit omniam fidelium nostrornm industrie presentiam scilicet et fu- turorum, quia vir venerabilisBernhariusVvormaticnsis parochie episcopus veniens w ad nos, detuüt nobis preceptiones rogum antccessorum nostrornm, qnibus invcnimus insertum, qnomodo ipsam sedem com ccllulisvcl rebus ibidem aspicientibus sub ple- nissima defensione et emunitatis tuitione Semper habuissent; petiitnamqneidempre- fatus episcopus, ut nos denuo pro mercedis nostre augmcnto similia concedcre et confirmare deberemus, cuius petitioni adsensimus et in omnibus sicut petiit a » nobis sibi fuisse concessum seu9 confirmatura presentes et futuri fidelcs sancti4 dei ecclesie ac nostri cognoscitc. Precipientes ergo iubemus, ut nullus iudex publicus nec5 quislibet ex iudiciaria potestate nec ullus ex fidelibus supra- dicte6 dei ecclesie ac nostris in ecclesias vel parrochias cellas aut loca vel agros seu reliquas possessiones predicte ecclesie sancti Petri et sancti Pauli, so quas moderno tempore iuste et rationabüiter possidere videtur in quibuslibet pagis et territoriis sitas vel quicquid ibidem propter divinum amorem collatum7 fuit ad causas audiendas vel freda seu tolonea8 exigenda aut mansiones vel paratas faciendas aut fideiussores tollendos aut ullas redibitiones illicitas9 requirendas aut homines ipsius ecclesie tarn ingenuos quam et servos distrin- u gendos ingredi audeat aut exactare10 presumat. Hostem vero hominibus suis non requirant nisi quando utilitati regum necessitas raerit simul cum suo episcopo pergant; quicquid autem de rebus predicte11 ecclesie fiscus sperare poterat, totum nos pro nostre1* mercedis incremento predicte ecclesie concedi- mus, ut perennibus13 temporibus in aümonia pauperum et stipendia servorum u dei ibidem deo famulantium proficiat in augmentum, quatinus ipsis scrvis dei, qui ibidem deo famalari videntur, pro nobis et coniuge proleque nostra et stabibtate totius imperii nostri a deo nobis conccssi" iugitcr domini miseri- cordiam exorare delectet. Et nt bec auctoritas nostris futurisque temporibus domino protegente valeat inconvulsa mauere, manu propria subscripsimus et u anuli nostri inpressione signari iussimus.

Signum Hludowici1 Serenissimi imperatoris16. Helisacbar16 recognovi17 et subscripsi18.

iü.] AU Uebertehrift hat C roth qttchritbm: tem corta emunitatis quam Ludouuicus imperator confinnavit. Am Rande «o Meht: Berenharius eps. 1 C: Lödorricns. 3 8: remnnerationis mercedem. 3 S: et. 4 B: srilicet. 6 C u. S: neqne. C u. 8: sancte. 7 S: conlatum. 8 C: telonea. * C: inlicitas. 10 C: exactione. 11 C'u.S: prefate. u B: nostro. 13 C: perhenni- bns. w C: concessum. »* Signum imperatoris fehlt bei C. •« J3: Ualixacbar. C: Helysachar. w C: recognovit. 18 et sab. fehlt bei C. tt

Digitized öy Google

8 819-826.

Data III nonas septembris anno primo Christo propitio imperii nostri indictione VIII. Actum Aquisgrani palatio regio; in dei nomine feliciter19.

St.-A. DarmMtadl :Worm»er TTdimationsbuch, $. XVII. fei. 1. iß). Kgl Bibl. in Bannover: Chart. Worm. .. XII. fot. 2'. {C\

Druck: Schannat II, 2 ex areh. eaih, [8). Reg. Scriba nr. 755. ed. Mühllacher nr. 517.

13. 819. Oktober 10. Carta Rcgingeri et Austräte et Meginratae.

Monasterium quod vocatur Vvizunb., . . . ubi vir venerabilis Bernbarius io üuormacinse arbis episcopus abba supradicti mouasterii esse videtur . . .

Trad. Wiz. ed. C. Zeutz nr. 177.

14. 820. September 2. Concambitio Hugonis de Alisacinse.

Wie bei nr. 13. Trad. Wiz. ed. C. Zeutz nr. 69.

15. 820. Carta quam fecit Gisalrih et uxor eins Vadalraht

Bernharius üuormacinsae urbis episcopus. Trad. Wiz. ed. C. Zeuez nr. 176.

16. 826. Oktober 31. Ingelheim. Ludwig der Fromme und Lothar I be- stätigen avf Bitte des Bischofs Fofcoic von Worms einen in zwei » gleichlautenden Exemplaren ausgefertigten Tauschvertrag.

In nomine domini dei et salvatoris nostri Jesu Christi. Hludowicus et Hlothariu8 divina favente Providentia imperatores augusti. Si enim ea, quac fideles imperii nostri pro corum oportunitatibus inter se communieaverint, nostris connrmamus edictis, imperialem exercemus consuetudinem et hoc in

ss post[modum iure firmissimo mansurum esse volumus. Idcirco]1 noverit omnium fidelium nostrorum presentium quam et futurorum solertia, quia vir venerabilis Fulcoicus episcopus innotuit celsitudini nostrac, eo quod cum quodam homine nomine Dagolfo pro ambarum partium oportunitate aliqua maneipia inter se commutassent. Dedit igitur inprimis praedictus vir venerabilis Fulcoicus episcopus

so de ratione accclesiae saneti Petri memoratae Dagulfo ad suum proprium ad baben- dum maneipia duo, his nominibus: Reginolt, Hradolt; et e contra in compensatione huius rei dedit memoratus Dagulfus de maneipiis propriis suis praedicto Fulcoico episcopo ad partem aecclesiae suae saneti Petri maneipia sex his nominibus:

" 8: feliciter amen.

f 16.] » Da» eingeklammerte fehlt bei S; tiehe aber 8ickd L 253. 255. 256* etc.

Digitized by Google

8-29.

9

Yuodilolf, Vuolöelh, Vaolhfer, Albsind, Sebiha, Arlind, a die praesentc possi- dendum. Unde et duas commutationes pari tenore conscriptas manibusqne bonorum hominum roboratas se prae manibus habere professi sunt; sed pro iutegritatis firmitate petiit celsitudini nostrae, nt ipsas commutationes denuo per nostrum mansuetudinis praeceptum plenius in dei nomine confirmare » deberemas; cnius petitionem denegare noloimus, sed sicut nnicuique üdelium nostrorum [iuste petentium, ita nos eis]8 concessisso atque [in omnibus]3 con- firmasse cognoscite. Praecipientes ergo iubemus, ut quicquid pars iuste et rationabüiter alten contulit parti, deinceps per hanc nostram auctoritatem iure firmissimo habeat atque possideat et quicquid exinde facere voluerit, libero in 10 omnibus perfruatur arbitrio faciendi. Hoc vero praeceptum ut pleniorem in dei nomine obtineat rigorem et a fidelibus nostris verius credatur et diligentius conservetur de anulo nostro subter iussimus sigiilari.

Meginharius notarius ad ricem Fridugisi recognovi et subscripsi. Data II kalendas novembris anno Christo propitio XIII imperii domni m Hludowici et Hlotharii V serenissimis augustis, indictione IUI. Actum Engilin- heimpalacio regio; in dei nomine feliciter amen.

Schannat II, 4 ex arch. cath. unter 827. (8). Reg. Scriba nr. 786. Böhmer- MiÜUbaektr nr. 808.

829. September 11. Worms. Ludwig der Fromme und Lothar I be- 17. »täligen der Kirche von Worms den Zoll von den nach Worms kommenden Kaufleuten, Handwerkern und Friesen.

In nomine domini dei et salvatoris nostri Jesu Christi. Hludowicus1 et Hlotharius* divina ordinante Providentia imperatores augustL Si pcütionibus sacerdotum' in quibuslibet necessitatibus ecclesiasticis nostra auetoritate suble- u vandis consulimus, boc nobis proeul dubio tarn ad statum terreni regni corro- borandum quam et* ad eterne6 rite beatitudinem capessendame profuturum esse credimus. Idcirco notum fieri7 volumus omnibus fidelibus sanete dei ecclesie et nostris presentibus scilicet et futuris, quia vir venerabilis Fulco- yricus8 sanete Uuangioncnsis9 ecclesie episcopus detulit nobis preeeptum domini «o et genitoris nostri bone memorie Earoli10 serenissimi11 augusti simul et avi nostri Pippini regis, in quibus continebatur, quod ipsi et predecessores eorura reges videlicet Francorum1* Dagobertus, Sigebertus19 et Hilpericus concessissent, ut quanticumque negotiatores vel artitices seu et Frisiones apud Uuangionem

» Das eingeklammerte fehlt bei 8} siehe aber ÄdW L 253. 255. 256* etc. ' desgL u

[11.] C hat die üeberschrift roth geschrieben: Carta confirmationis Ludorrioi et Lotharii imperatorum de theloneo. Am Bande steht: RicoYricus episcopus und dazu ist von späterer Band (XV Jahrh.) bemerkt: Tel Folcwicus. 1 C: Lndovvicus. 9 C: Lotharius. 9 8i pet sacerdotum fehlt in C. * Band des XV Jahrh. in C eorrigiert das et »tt eciam. 6 2>: etenü. 6 Band des XV. Jahrh, corrigiret bei C capessend. 40 in capecendam. 7 C: fieri notum. 8 b: Richowicus; C: Ricovricus; D: Ri- chowicus. » C u. D: Wangionenris. »° 8: Caroli. « serenissimi ist bei C erst von der spätem Band hineineomgiert worden, « D: Franckorum. 1S D: Sygobertus.

Digitized b/»Google

10

«vitalem devenissent", omne teloncum15 undecumque16 fiscus leloneum" <et in predicta civitate et in casteUis Lobedunburg18 et Yuinpina19) exigere*0 poterat, ad integrum per eorum auetoritates*1 cidem ecclesie conces6issentM. SedM pro rei firmitate petiit nos prefatus Fulcowicus*4 episcopus, ut huiuscemodi*5

t beneficium erga ipsam ecclesiam fieri iuberemus. Cuius petitioni ob amorem dei et anime Dostre remedium libenter annuimus et boc nostre auetoritatis preeeptura eidem ecclesie fieri decrevimus per quod iubemus atque preeipünus, ut aicut*6 a memoratis prineipibas et regibus concessum atque confirmatum e8t, ita deineeps prefatum teloneum" Fulcowicus episcopus suique succes-

10 sores per haue nostram auetoritatem habeant concessum ad necessitates ecclesie sublevandas. Et ut bec auetoritas nostro confirmationis per futura tempora inviolabilem atque inconvulsam obtineat firmitatem, manibus propriis subter firmavimus et anuli nostri inpressione assignari iussimus.

Signum HJudovvici88 serenissimi imperatoris*9.

u Signum Hlotbarii90 gloriossimi augusti91.

Durandus diaconus advicem Fridugisi'* recognovi".

Data nt idus 6eptembris anno Christo 84 propitio XVI imporii domini

Hludovvici55 serenissimi imperatoris et Hlotbarii augusti VII, indicüone VJJ.

Actum Vuonnatic*6 civitate publica; in dei nomine feliciter amen.

so Kgl. Bibliothek in Hannover: Chart Worin. «. XII, fal 13. {€).

Sl-A. Darmttadt: Chart. Worm. t. XV, foL 26. (D).

St- - A. Darmttadt: Worm». Vtdtmathnsbtüh fol. 4' entnovtmtti einem Vidlmus ertheilt von K. Sigismund 1415, April 4. Cbnstanz (6). Dieter »ehr ver- stümmelte Text geht wahrscheinlich auf C zurück.

*f Drucke: Freher, de Lupuduno 23. Sehannat II, 5 ex areh. eath. (8) liergh

Oorkondenboek van Holland en Zedand I, 11. Reg. Seriba nr. 793. Sieket L. 264 ». n, p. 335. Böhmer ed. Mühlbacher nr. 842.

Au» dem Diplom Otto'» I Jan. 14. 947 MO. DD I, 165 geht hervor, dat» die < > eingeklammerten Worte interpoliert sind.

18. 830. Februar 18. Carta Gebahardi de Saroinse nec non et precaria.

Folcuuicus Uuormacinse urbis episcopus. Trad. Wtz. ed. C. Zeutz nr. 198.

19. 830. Februar 18. Traditio Gebarti de Saroinse.

Wie bei nr. 18. ss Trad. Wiz. ed. C. Zeutz nr. 251.

14 C: devinissent. 15 C: telonium; D: tholoneum. 16 S: undocumque illud. 17 teloneum fehlt bei S. 18 D: Lobdenburg. 19 C: Wippina; D: Wumpina. 90 exigere fehlt bei D. » ß: autoritates. » D: concessisset. » D: et ** C: Ricovvicus; D: Ricbowicus, »4 8: huiusmodi. 38 D: siend. 37 D: tbooloneum. 88 D: Ludu- 40 wici. 29 Signum imperatoris fehlt bei C. M D: Lotharii. 31 Signum augusti fehlt bei C, 82 D: Fridogisi. 319 C: recognovit, 1006« das t später wegradiert worden ül « D: Christi. » C: Ludowici; D: Ludowici. » C: Wormatia; D: Wonnatie. »7 C: publice.

Digitized by Google

830-85«.

11

830. November 17. Carta Milonis presbiteri de villa Gerireshusa. 20.

Folcuuigus Uuormacinsae urbis episcopus. Trad. Wiz. cd. C. Zeun nr. 172.

832. September 29. Donatio Liutdradis Wormaciae. 21.

Ego Liutdrat dono ad ßanctum martyrcm Nazarium, qui requiescit in pago Rinensi in monasterio qnod vocatur Lauresham, ubi vir venerabilis Ada- lungus abba praeesso videtur, I vincam in Wormacia, ut ad ipsum locum sanctum omni tempore proficiat in augmentura stipulatione subnixa. Actum III kalendas octobris anno XVIII regni doraini Ludouuici imperatoris. Signum Liutdradis, Rutwigi, Ruthardi. Altuuinus scripsit. »

Druck: Code* LaureA. dipl. 17, p. 3 nr. 823. Beg. Scriba nr. 799.

856. Januar 20. Frankfurt. K. Ludwig der Deutsche schenkt der 22. Kirche von Worms die königliche Münze, das Kdnigsmasz sowie alle Einkünfte in der Stadl Worms.

In nomine sanete et individue trinitatis. Hludovvicns1 divina favente cle- u mentia rex. Si ecclesias* dei nostra traditione et auetoritate aliquatenus9 ut exaltentur aecommodaverimus et cetera a predecessoribus nostris illuc tradita confirmamus, id proeul dubio ad statum presentis salutis et potestatis eternique gaudii premia capessenda nobis profuturum credimus. Idcirco omnibus Chri- stiane fidei coltoribus* nostrisque fidelibus presentibus scilicet et futuria notum so fieri desideramus, quia nos divino compuneti5 amore, quasdam res iuris rcgalis infra« Vuormatiam7 ciritatem ad ecclesiam saneti Petri prineipis apo- stolorum, que ibi honorificentur construeta videtur, cui etiam Samuel8 vene- rabilis episcopus presidet, id est: monetam ad integrum, modium etiam regis qnod vulgari nomine stuofehorn9 appellatur, quiequid10 ad nostrnm usum et ins w pertinet, ob anime nostre remedium in proprietatem donamus etu tradimus et iosuper omne telonium1' et vectigal vel quiequid in dominicum fiscum de predicta ci vitale infra vel extra in vadiis aut fredis sive iustitiis13 legalibus redigi potest seu ceteris utensilibus a predecessoribus nostris regibus videücet vel imperatoribus illuc traditis, que regura exaetores in eorum utilitatem unquam1* so poscere solebant, nostre auetoritatis preeeptione denuo confirmamus. Ad hec itaque ob petiüonem prefati Samuelis dignissimi pontificis supradicte ecclesie et locis illuc aspicientibus boc nostra auetoritate concedimus interdicentes, ut nullas iudex publicus nec quisquam ex iudiciaria potestate in mansionibus ibi dandis aut telonio vel fredo de famiüis ecclesie usptam poscendo aut ho- »

[22.] Ucber$chrift bei C roth geschrieben: Traditio Lndovvici regis monete et raodii regia et confinnatio de theloneo et emunitatis. 1 C: Lfidowicus. 1 C: •celesii. 3 C: «liquid. *Cb: fidei debitoribus nostreque potestatis. 6 C: eonpuneti. C: intra 7 V: Yvormatiam. C: SamuheL 9 6: stoufkorn; 8: stuofkari. 10 8: quidquid. » Cu. b: ac " C: teloneum. " Ca. 6: aut fredis a Solutionen ue <o negotiatoria sive inst C: umquam.

12

856.

minibus eidem ecclesie15 subditis tain ingenuis quam etiam servis distringcndis aliqaod ius habeat nec ullam iuris exactionem de colonis liberis 6eu de" servis repetere presumat, quin poüus advocato prefate ecclesie sicut regio exactori totum quod legi debebant, omnino persolvant Jussimus etiam pre-

sentem nostrc auctoritatis titulum inde conscribi regali iussu precipientes17, ut iam facta traditio et confirmatio nostra in ius prescripte ecclesie penitus reducta sub tuitione pontificis superius nominati sucessorumquc illius aut18 cetere ad eandem ecclesiam pertinentes cause, absque illius persono obstaculo, perhenniter maneant, quatinus pareutum nostrorum nostrique nomiuis memoria

10 in orationibus deo ibi servientium per succedentia 6ecula19 incessabiliter habeatur. Et ut hec auctoritas nostre traditionis et confirmationis perpctuum obtineat vigorcm, manu propria subtus eam notavimus et anulo nostro eam signan'0 precepimus.

Hadebertus subdiaconus ad vicem Baldrici abbatis recognovit." u Data XIII kalendas februarii anno XXII1I regni Hludowici Serenissimi regis in orientali Francia rcgnantc" indictione IHL Actum Franconofurt" palatio regio; in dei nomine feliciter amen.

Sgl Bibliothek in Hannover: Chart. Worm. t. XII fei. 5'. {Q. SL-A. Darmstadt: Vidinuitionsbuch foL 14 f. entnommen einem Vidimus autgettelit M von König Sigismund 1415, April 14. Oonstanz (b).

Druck: Schamat J7, 6 (S). Bog. Böhmer 773. - Seriba 830.

Diese Urkunde Ut eine Fälschung. Schon Heumann, Oommentarii de re dipl. im- peratorum ac regum Germ. II, 225 f. hat auf einzelne tonst ungewhnliche Autdrücke der Urkunde hingewiesen. Sickd, Sitzungtber. XXXVI, 396 ff. beanstandet namentlich die SS Artnga, sodann das Vorkommen einet eximirten geschlossenen Sprengeis (in predicta ciri- tate infra vel extra) und die Verleihung des Münzrechtes vgl. Sichel, Sitzungsber. XXXIX, 132 ff. Indessen ist in Bezug auf letzteren I\tnkt ein strikter Beteeis, dau solche Münzverleihxmgcn durch Ludwig nicht stattgefunden haben, keinenoegt geführt worden vgl. auch WaitZ) V. Q, TV, 80 ff.

856. Januar 20. Frankfurt. Ludwig der Deutsche bestätigt dem Bischof Samuel von Worms die durch die königlichen Beamten bestrittenen Rechte seines Hochstiftes im Lobdengau und Odenwald.

In nomine domini nostri1 Jesu Christi. Hludowicus" divina providente dementia rex. Si petitiones sacerdotum dei, quas ad nostram notitiam de ss necessitatibus ecclesiarum sibi commissarum pertulcrint, ad effectum perducimus, hoc nobis incunctanter ad temporalis regni statum et ad eterne beatitudinis incrementa8 profuturum confidimus. Idcirco omnium dei nostrique fidelium presentium videlicet et futurorum noverit magnitudo, quia vir venerabilis Sa- muel4 Vvangionum5 urbis episcopus excellentiam nostram adiens querula voce

<o » C: ecclesie, 16 de fehU bei C. « C: iussu solide prec. w C: ut » C: seculi ißtius temporis incess. 80 C: et anulo nostro rignare prec. n Die Be- cognitionszeilc fefdt bei S. a 8: regnantis; t . aber Siekel, Sitzungsberichte XXXVI, 388. w C: Franconoßrt

[23.] C hat als Uebertehriß roth getehr. : Confirmatio Ludorvici regia de Oten- vrald et eronnitatit. Am Bond steht: Samuel epc. 1 to C. * C: LudoTricus; D: Lndowicus. s S: incrementum. * C: Samuhei 5 D: Wang.

Digitized by Google

13

retulit, quod regie potestatis procuratores et exactorcs frcqucns litigium facercnt intcr rempublicam et suam ecclesiam do utilitaübus, que sunt in pago Lobedun- govve8 et de silvatico in silvis Otenwalt7 ac omnem usum predicti pagi una com silvatico in dominicnm fiscnm redigere vellent; ob hanc ergo disseosionem nostris visibus obtulit preceptionem domni8 avi nostri beate raemorie Karoli famosissimi Francorom imperatoris, in quo scriptum reperimus, quomodo Da- go bertus rex Francorum ad basilicam sancti Petri apostoli in Wormatia9 civi- tatc con&tructam tradidit civitatem Lobedunburg 10 in pago Lobedungowe* sitam," cum omnibus utensilibus illuc aspiciontibus edificiis mancipiis vineis terris cultis et incultis agris pratis campis omni silvatico in silvis Otenwalt7 10 cum omni utensilitate in pago Lobedungowe6 teloneum1* mercatum et que dtci aut nominari possunt, excepta stipe regia19 et comitatu ülic1*, omuia donavit et cetera ad eandem basilicam pertinentia sua preceptione confirmavit Sed ne hec contentio ulterius procederet, precatus est nostram serenitatem, ut hoc interdicerexnus et 15 nostra auctoritate denuo id ipsum coufirmaremus, cuius u precibus ob divini cultus augmentum16 acquiescentes 17 boc nostri culminis preceptum eidem ecclesie inde fieri decrevimus, per quod iubemus, ut nullus prefato Samueli episcopo aut successoribus suis ullum impedimentum 18 in19 predicte80 ecclesie utilitatibus ullo umquam tempore facere presumat, nisi staut" confirmatum est a predecessoribus nostris regibus videlicet vel impcra- so toribus Francorum, ita deinceps per baue nostram auetoritatem prefatus Samuel episcopus suique successores hoc sibi babeant concessum atque indultum nullo inquietante possideodum. Et ut hec auetoritas nostre confirroationis inviola- bilem teneat vigorem, manu propria sobter eam notavimus et nostri sigilli im- pressione" insigniri iussimus. u Hadebertius*8 subdiaconus advicem Baldrici abbatis recognovit. Data XIII kalendas februarii anno XXI1II regni Ludovici Serenissimi regia in orientali Francia regnanto84, indictione IUI. Actum Franconofurt palatio regio; in dei nomine felicitcr amen.

Kgl. Bibliothek ro Haimover: CWfc Worm. t. XII. foU 5. (Cl so 8t.-A. Darmttadt: Chart. Worm. $. XV. fol. 291'. (Z>). Druck: Sehannat II, 7 (S). Beg. Böhmer 774. Scriba 831. Diese Fälschung hangt mit den Streitigkeiten der Wormeer Kirche mit dem Kloster I^rtch zusammen. Schon Heitmann l. e. II, 226 f. beanstandet einzelne Ausdrücke, nament- lich: nostri sigilli und den Kamen de» Kanzler»: Oodebertos; letzterer Zweifel fallt aber 35 durch die richtige Ueberlieferung von C u. D dahin. Sickel l. c XXXVI, 396 halt ins- besonders die Arenga und die Promulgatio für verfälscht.

858. März 18. Frankfurt. Ludwig der Deutsche gestattet dem Kloster Lorsch mit einem Schiff frei auf dem Rhein zu fahren und namentlich im Wormser Hafen zollfrei zu landen. «o

In nomine sanete, et individue, trinitatis. Hludowicus divina favente gratia rex. Omnibus episcopis abbatibus abbatissis comitibus vicariis centenariis

* C: Lobedango uue; D: Lobedungowe. 7 C: Otenvvald. 8 D u. 8: domini » C: Vvonnatia. 10 »0 C u, D. "Cm. D: situm D: theloneum; 8: teloniuro. «* regia fehlt bei 0 u. D. " 0 u, D: illuc. »» fehlt bei C u. D. »« 0 u. D: cultus « «morem « D\ adq. »« C: inp. " fehlt bei C u. D C u. D: predicti«. n D: sieud. a C: inpr. w S: uodebertus. ** S: regnantis.

14

8»7.

actionariis pontonariis clusariis vel cunctis fidelibus sancte, dei gcclesie. nostrisque presentibus scilicet et futaris in regno a deo nobis collato consistentibus, notum sit, qualiter qoidam vir venerabilis Eigilbertus abbas ex monasterio sancü Na- zarii, ubi preclarissimus martyr Christi corpore requiescit, nec non et monachi

* in eodero monasterio deo famulantes, deprecati sunt celsitudinem nostram, ut anam navem per Renum flavium, ob ntüiUtcm atque necessitatem eorum pro- curandam, ad Wormatiam civitatem omni tempore discurrere licuisset et assidue huc Ulucque transmeare potoisset absque alicuias contrarietate aut impedimento. Quorum petitionem denegare noluimus, set sicut unicoique fidelium nostrorum,

10 inste petentium, ita nos Ulis concessisse atque in omnibus confirmasse, omnium fidelium nostrorum cognoscat magnitudo. Et hos apices serenitatis nostre, pre- fato Eigüberto abbati et monachis in eodem monasterio consistentibus fieri decrevimus, per quos decernimus atque iubemus, ut nullus episcopus vel abbas nec abbatissa neque comes aut ricarius seu centenarius aut clusarius nec pon-

u tonarius neque ullus iudex publicus seu aliqua potestas prefato Eigüberto abbati neque monachis ex monasterio sancti Nazarii ullam deinceps molestiam aut aliquam calumniam facerc presumat aut audeat Set sicut eis perdonavimus ita ab hodierno die et tempore liceat memorato abbati et monachis sibi sub- iectis sicut supra diximus unam navem Ulorum per Re, num fluvium huc illucque

m discurrere et ad portam Wormatiam civitatem absque ullo theloneo pervenire et necessitates corum per hanc nostram auctoritatem feliciter penigere. Et ut hec auctoritas concessionis atque confirmationis nostre, firmior habeatur et per futura tempora a cunctis fidelibus nostris verius credatur atque diligentius conservetur, de sigülo nostro subter eam iussimus sigillari.

w Signum Hlndowid (M) serenissimi regis.

Comeatus notarius ad vicem Grimaldi archicapellani recognovi. Data XV kalendas aprilis anno Christo propiüo XXVI regni domni Kudowici1 gloriosissimi regis in orientali Francia, indictiono VI. Actum Franconorort palatio regio. In dei nomine feliciter amen.

so Codex Luuretham. ,. XU im k. Beiehearchie tu München {A).

Drucke: Codex Lauretham. dipL I, p. 65. MO. SS. XXI, p. 368. Beg.i Böknxr nr. 787. Scriba nr. 835.

üeber diese Urkunde vgl. Sieket, Sitmmgtberichte XXXVI, p. 385, der tie alt sehr verdächtig beuichnet, namentlich wegen Formel IX: de sigülo nostro, da sigillum in de» SS Urkunden Ludwige hoch* teilen wrkonnu.

897. Juni 8. Worms. König Arnolf schenkt auf Bitte des Bischofs Adelbero der Kirche in Worms 27 Hufen in Oppenheim, Horchheim und Weinsheim.

In nomine Bancte et individue trinitatis. Arnolfus divina favente cle- «•mentia imperator augustus. 8i fidelium nostrorum petitionibus, quas pro ecclesiarum sibi commissarum utilitatibus nobis suggesserint, clementer annuimus, id nobis ad corporis nostri salvationem animeque liberationem liquido pro- futurum esse confidimus. Quapropter totius Christianitatis religioni notum fieri

[24.] » A: Luodowici.

Digitized by Google

897.

15

capimus, qualiter Diotolah1 sancte Wormatiensis8 civitatis8 venerabilis epi- scopus, interventu Adalperonis dilecti episcopi et magni divine legis amatoris atque Ruotbardi* fidelis ministerialis nostri, precatus est clemeotiam nostram, ut ad ecclesiam sancti Petri principis apostoloram Christi infra muros eiusdem orbis constructam , obi principalis sedes est sui episcopü, quasdam res iuris * nostri ipsi ecclesie oportunas in comitatn Vualahonis5 in pago Wormazfelda sitas, in elemosinam nostram conccderemus. Nos quoque eornm admonitionibos iostisque snggestionibus permoti divinoque amore componcti pro absolutione criminum nostrorom atque pro remedio pie recordationis animarum parentum nostrorum, quidquid6 in villis Oppenheim, Horagahcim7 nec non in Vuigines- ic heim8 usqne hac specialitor ad nostrum opus et scrvitium perünuit, hoc sunt höbe XX et VII cum omnibus rebus ad ipsas hobas iuste ac legaliter perti- nentibus ad prefatam ecclesiam perenniter9 in proprium donarimuB curülibus edificiis vineis terris cultis et incultis agris pratis campis pascuis silvis aquia aqaarumque decursibus molendinis pi6cationibus 10 mancipiis viis et inviis11 u oninibusque appendiciis 1S. Insuper et enim1' quidquid6 nos quondam Wülolfo1* eiusdem familie clerico infra terminum predictaram vülarum Oppenheim et Horagaheim16 concessimus, totum ex integro cum omnibus appendiciis1' ad prekbatam ecclesiam sancti Petri donamus. Jussimus quoque hoc preceptum inde conscribi firmissime statuentes, quatenus 16 omnes res suprataxate ipsius so episcopatus ecclesie nostra largitione collate, illuc perpetim possidende con- sistant, quatinus servos dei ibidem domino famulantes pro nostra presenti atque perpetua felicitate arctius 17 et instantius iugiter exorare delectet Et ut hoc preceptum nulla unquam18 mutabilitate violotur, manu nostra illud firma- vimus anuloque nostro iosigniri iussimus. ts

Signum domini Arnold imperatoris augusti18.

Ernustus80 cancellarius advicem Deotmari archicapellani recognovit et subscripsit81.

Data VI iduum inniarum die anno incarnationis domini DCCCXCVII, indictione XV, anno vero regni domni8* Arnolfi X, impcrii autem eins II. so Actum Wormacie83; in dei nomine feliciter amen.

Kgl. Bibliothek in Hannover: CharU Worm. t. XII fol. 10. {€).

&.-A. Darwtadt: Chart. Worm. i. XV fol. 184. (D).

Druck: Sehannat II, 11. (S). - Reg. Böhmer 1130. - Seriba nr. 862.

897. August 7. Frankfurt. König Arnolf schenkt dem h. Cyriacus zu Neuhausen bei Worms die königlichen Besitzungen, welche fünf Ministerialen zu Worms inne haben.

In nomine sancte et indiridue trinitatis. Arnolfus diviha favente de- mentia imperator augustus. Si erga loca divino cultui mancipata nostre po-

[25.] Uebenehrift bei C roth geichrieben: Traditio Arnolfi iraperatoris de rillis «o Openhcim, Winesheim, Horgenheim et de predio Willolfl clerici. 1 C: Dioto- loch; D: Deoteloch. 8 C: Vrorm. 3 fehlt bei C. * C: Rodharti; D: Rodhardi. 5 C: Vol.; D: Walah. 8 C: quicquid. 7/):Horgch. 8 C: Vviginisheim. 9Cu.D: perhenniter. 10 campis piscationibus Ut bei S axugeta—en. 11 viis et i. fehlt bei S. « C: appenditiis. » enim fehlt bei S. " C: Vvill. " C: Horgaheim; D: Hergh. " C: quatinus. » C: artius; D: arcius. "> C: umqnam. « Die Signunzeile fehlt bei C «. D. *> 5: Arnolfus ; vol. Dtimmler, Geich, dei ottfrank. Reiche» 27, 482 f. » et a. fehlt bei C. 88 C: domini. 83 C: Vvormatie.

16 897.

testatis benevolcntiam ostenderimus , hoc nobis liquido ad eterne beatitudinis premia capessenda profuturum credimos. Quapropter noverit omnium fideliom nostrorum tarn prescntium quam fatororum industria: quia vir venerabilis Deo- tbolob1 sancte Vuormaticnsis* ecclesie episcopus, que constructa in honore

s sancti Petri principis apostolorum esse cernitur, adiit celsitudinem nostram sapplicans: ut res, quas nostri servitorcs infra Vuormaciensem8 urbem per preeeptam nostrum diebus vite sue videntur habere9 in proprium, id est: Folchuuin Yoto et Papo4 neenon et illas res, quas Lanto9 et Penno absque prcccptali tenore ibi retinent, ad sanetum Cyriacum Christi martyrem8 traderemus,

10 eo quod priori dono, quod eidem electo dei7 pro remedio anime nostre conta- limus, remanserunt. Nos rero suggestionibus eius pro dei amore predictique martyris promerenda intercessione libenter assensum prebentes decrevimus ita fieri. Tradimus quoque ad prescriptum beatissimum Cyriacum dei martyrem quiequid iam fati viri hactenus in ipsa urbe in curtilibus edifieiis territoriis

u vineis seu universis causis habere visi sunt pro absolutione criminum nostrorum eternaliter in proprium, quatinus iure perpetuo sine ulla contradictione seu di- minutione sub regimine ac potestate episcoporum iam dicte sedis amodo et deineeps cum omni integritate agrorum pratorum8 seu etiam molendiuorum et' quiequid dici aut nominari potest permancat; ea tarnen ratione, ut prescripü

»o fideles nostri Folcuvin10 Voto et Papo suas res tempore vite sue sicut in pre- ceptis eorum continetur babeant; post obitum iliorum filii sui ipsas res cum censu annuali deserviendas11 obtineant, id est: ut unusquisque unciam unam ad prefatum sanetum dei, cuius corpus sacrum" in loco Niuuhusa15 humatum est, die solemnitatis14 eius unoquoque anno pcrsolvant; similiter etiam nunc

u statim15 Lanto et Penno et in perpetuum posteritas iliorum faciat16. Et ut hoc verius credatur ac diligentius observetur in evum et a nullo unquam" suecossore nostro violetur sed Semper stabile et inconvulsum perseveret, manu nostra hoc preeeptum subtus roborantes anulo nostro iussimus insigniri. Signum domni Arnolfi piissimi imperatoris18.

so Engilpero notarius ad vicem Deotmari archicappellHni19 recognovi*0

et subscripsi81.

Data VII idus angusti anno dominice incarnationisM DCCCXCYII in- dictione XV anno X regni domni Arnolfi regis, imperii eius II. Actum Fran- chonovurt89 curte1* regia*5; in dei nomine feliciter amen.

w Kol. Bibliothek in Hannover: Chart. Worm. t. XIL fol. 12. (C).

Druck: SehamuU II, 12 (S). - Beg. Böhmer 1134. - Seriba nr. 864.

[26.] üebereehrift lieht bei C roth gttehrieben: Traditio Arnulfi impera-

toris de predio quodam quod hominea sui possederunt 1 C: Deotoloh. * C: VTormat » C: hab. rid. * C: Folcrrin et Popo. * C: Lanco. 8 Chr. mart fehlt «o bei S. 7 quod e. e. d. fehlt bei S. 8 S: prediorum. 9 C: veL 10 C: Folcwin. 11 C: proserviendas. " C: sacruro corpus. 13 C: Nurrhasa. 14 C: solempnit. " nunc statim fehlt bei S. 16 S: faciar. 17 C: um quam. 18 Die Signumzeit fehlt bei C. »» C: archicapellani. 10 C: recognovit. « et subs. fehlt bei C. B C: inc dorn. M C: Franconouurt M C: curtL » C: regis.

Digitized by Google

897.

17

897. August 7. Frankfurt. Kauer Arnolf schenkt auf Bitte des 27 Bischofs Deothloh der Kirche in Worms die königlichen Güter, welche der Cleriker Wiüolfus daselbst und in der Umgegend inne hatte.

In nomine sancte et individue trinitatis. Arnolfas1 divina favente8 de- mentia imperator angustus. Si pctitiones saccrdotnm, quas iuste et rationa- s biliter coram nobis cffudcrint, ob divinum3 amorcm ad effectum duxerimus, id procnl dubio ad augmentum mundahe ac perpetue salutis nobis perüngerc confidimus. Quapropter omnium fidelium nostrorum tarn presentium quam4 futurorum novcrit industria, qualiter vir vencrabilis Deothlob5 sancte Worma- tiensis ecclesie episcopus per interventum Hathonis6 et Adelperonis7 venera- 10 bilium episcoporum et Rodhardi8 fidelis ministerialis nostri nostram adivit excellentiam supplicans, ut proprietatem quandam, quam Willoifo nostre fa- müie clerico dudum concessimus infra civitatem Wormatiam et in villis Oppen- heim et Horageheim9 et Yuiginesbeim sitam, ecclesie sancti Petri principis apo- stolorum, quo in predicta civitatc constructa videtur, ob eteroe beatitudinis « premia promerenda donaremus. Nos vero talcm petitionem benigne susci- pientes deumque nos ob id in futuro examinc ampliori donatione remuneraturum firmiter credentes, dedimus ad prefatam ecclesiam quicquid10 suprascriptus Willolfus11 clericus infra aut extra urbem superius nominatam nostra conces- sione ullis ntilitatibus visus est habere in curtilibus edifieiis maneipiis utriusque to sexus agris cultis et incultis pratis paseuis vineis ceterisque utensilibus, que dici aut nominari possunt. Ad hec etiam nostre celsitudinis precati sunt clc- mentiam, ut nostros fiscalinos servos, qui regio potestati parafridos debita submissione 18 in expeditione13 reddere consueverunt 14 una cum ipsa institutione persolutionis parafridorum coterorumque utensilium, que dominicus fiscus ab eis » exigere soUtus erat, quorum nomina quidem infra scripta16 videntur: Leibolf, Herolf, Anstolf, Gozbraht, Occi16, Richgoz17, Diedo, Ezo, Madalolt18, item Ezo, Iso, Coz19 cum filiis eorum omnemque familiam utriusque sexus et cum omni progenic ad eandem societatem parafridorum pertinente oportunitati predicte sedis Wormaticnsis 80 episcopi propter dei amorem concederemus et so insuper servitores nostros81 Folcovinura88 videlicet Lanzonem83 Votonem84 Pennonem83 Paponera8* Alboltum87 una cum suis possessionibus, quas nostre largitatis dono tenuerant, in nostram parentumque nostrorum88 memoriam dona- remus. Hanc igitur nt priorem postulationem humane pertractantes divini amoris inspectione quicquid10 prenominati fiscaliai servi eorumque consocii » regali dignitati antea persolvere debuerant, totum ex integro, roagnum cum parvo, simul cum ipsis ad prelibatam ecclesiam condonavimus. Jussimus quoque

[27.] Utbertclirift bei C roth geschrieben: Traditio Arnulfi imperatoris de proprietate Willolfi clerici. 1 C: Arnoldus. * C: fav. div. ' C: divini 4 0 u. D: quam et f. 6 C: Deotloch, D: Dcotoloch. 6 D\ Hachoais. 7 CD: Adalperonis. «o 8 C: Rotbarti. 9 C: Horegh., D: Horgh. « D: quidquid. 11 D: Willolffua supr. 18 C u. D: subministratione. 13 C u. D: in expeditionem. u C: consneverant. u> Cu. D: inscripta. C «. D: Oci. " C u. D: Kichgo. »8 C u. D: Madelolt. »• C: Eos; fehlt bei D. » C u. D: Wormatie. 81 nostros steht bei C zweimal. » S: Fateconem $. aberp. 16, 8. » S: Tansonem ». aber p. 16, 8. ** S: Vuotonem i. aber u p. 16,8. 83 S: Pemonem ». aber l. e. S: Daponem ». aber l. e. 87 S: Altholtum. » fehlt bei S.

BL Boof, Uikuutabath d. Budl Wotu. I. 8

18

898.

inde hoc89 preceptum conscribi per qnod iubcmus, ut iam prescriptus Deo- tboloh venerabilis episcopus suiquc successores prefatam familiam omnemquc posscssioncm saam deinccps sub suo iure, ut regia potestas prius tenuit, per- enniter80 teneant ac possideant. Et ut hec auetoritas firmior in futura t tempora permanent, manu propria 6ubtus eam roborantes anuli nostri inpressione insigniri iussimus.

Signum domini Arnolfi imperatoris augusti31. Engilpero notarius ad vicem Dcotmari arcbicapellani recognovi33. Data YII idns augusti anno incarnationis dominice DCCCXCVTI88, in- 10 dictionc XV, anno X regni domni84 Arnolfi regis, imperii eins 86 II. Actum Franconofurt36 curte regia37; in dei nomine feliciter amen.

Kgl. Bibliothek in Hannover: Chart. Worin. «. XU fol. 11. {C\ Sl-A. Darmstadt: Chart. Warm. «. XV fcL 183'. (D).

Drucke: Schannat II, 13 (S) = Lünig, Spicil. eedet. cont. III, 1289. Beg. 15 Böhmer nr. 1135. - Seriba nr. 865.

28. 898. Okiober 14. Regentburg. Kaiser Arnolf bestätigt dem Bischof Dietheloch von Worms die dortige Münze, den Zoll, das Königsmasz sowie die in dieser Stadt fallenden königlichen Abgaben.

In nomine sanete et individue trinitatis. Arnolf us1 divina favente cle-

aomentia imperator augustus. Si erga loca divino cultui2 maneipata nostre po- testatis beneficentiam ostenderimus, eterne beatitudinis premia nobis inde accu- mulari pro certo confidimus. Omnium itaque Christiane8 religionis fidelium presentis scilicet temporis ac4 futuri cognoscat industria, quoniam nos divino dueti5 amore et per supplicationem vencrabibum episcoporum Hatbonis vide-

18 licet et Adelperonis6 quasdam res iuris nostri infra Wormatiam7 civitatem" ad ecclesiam saneti Petri prineipis apostolorum, in qua eiusdem episcopii sedes principalis constituitur, cui etiam Diethcloch9 reverendissimus10 presul iure pontificii cultuque sacerdotali non immerito decoratus presidet, id est: monetam thelonium11 modium regis, quod alias stuofehorn" nuneupatur, vel

ao quiequid13 ad opus regium in ipsa ciritate fiscus dominicus in servitoribus debito servitio maneipatis seu reliquis singulis quibuscumque14 utriusquo sexus maneipiis cum proprictatc omniqae acqaisitione15 sua, magna aut parva iusto iure possidere dinoscitur, totum ex integro, quod anterioro17 dono superaverat commemorationem divorum parentum nostrorum animequo nostre remedium1*

ss perhenniter ad proprium donamus, tradimus atque firmamus cum cor-

» C: hos. «o C: perhen. « Die Symmeeile fehlt bei C u. D. » C: re- cofrnoTit. Die Kanzlerzeile fehlt bei D. » C: DCCCXCVI. ** $o C. »eins fehlt bei S. *• D: Franckonofurt. ** C u. D: curti regis.

[28.] AU Ueberiehrift bei C roth geschrieben : Carta Arnolfi imperatoris da 40 moneta et tbeloneo et regis raodio. 1 C: Arnoldtts. ' C u. D: dirinis cultibus.

3 Cu. D: Idcirco Christ. * C u. D: et. 6 C u. D: dacta. 6 Di Adalp. 7 Cu. D:

YTonnatiensem. 8 C, b u. D: ciritatem regalis. » C: Deotoloh; D: Deotoloch.

10 C: reverentissimns. « Cu. D: thelonenm. » C: stuofehron; S: stoffkorn; vgl.

p. 11, 25. n Du. S: quidquid. 14 C, b u. D: qnibnsque. 16 D u. S: adquis. " C; 46 b u. D: magna parvaqne. « C, b u. D: anteriori. 18 C u. D: remedio.

Digitized by Google

tfO-i.

19

tilibus19 edificiis20 censibus vineis vel quicquid13 dici aut nominari potest; et ins&imus hunc presentem21 auctoritatis nostre titulum inde conscribi, imperiali potentia firmiter precipientes, ut iam dicte traditionis nostre integritas de nostro iure in ins et potestatem proscripto sacrosancto sedis collata sab tuitione antefati pontificis successorumque ipsius, at cetere eiusdem diocesis * cause perbenniter constituta82 absque alicuios maioris minorisve persone con- tradictione, quatenus23 illic nostro24 nostroromque parentum25 tarn ab ipsius sedis pontificibus qaamque commissi gregis ordinibns per succedenüa huius mundi spatia orationis instantia incessabilitcr excolatur2'. Et at hec largitionis nostre auctoritas finniorem in Christi nomine per cnncta futura secola obtineat 10 stabilitatis vigorem et a fidelibus nostris omnibas verius credatur ac diligentius conscrvetur27, manus proprio snbscriptione eam roborantes anulo nostro iossi- mus insigniri.

Engilpero notarius advicem Diotmari arcbicapellani recognovit28. Data29 II idus octobris anno incarnationis dominice DCCCXCVM, in- 1* dictione II, anno XI regni domni30 Arnoin regis, imperii eius HL Actum Re- gina ciritate; in dci nomine feliciter31 amen.

Kgl. Bibl. in Hannover: Chart. Worm. s. XII. f. IV. (C). St.-A. Darmstadt : Chart. Worm. s. XV. f. 28. (D).

St.-A. Darmstadt: J Idimationsimch fol. 9 (6), entnommen einem Vidimus, ans- 20 gestellt von K. Sigismund 141.5. April; offenbar liegt diesem Mdinms D tu Grunde.

Druck: Scharmat U, 14 (5). Beg. Böhmer nr. 1143. Seriba nr. 866.

904. März 18. Ulm. König Ludwig IV bestätigt auf Bitte des Deo- 29 toloch, Bischofs von Worms der dortigen Kirche die kömglichen Güter, welche der Cleriker WiUolfus in und bei Worms inne hatte. »

In nomine sancte et individue trinitatis. Lädowicus divina favento de- mentia rex. Si ea que sacerdotes petiverint pro necessitatibus ecclesiarom sibi commissarom libenter compleverimus et promptiore animo nobis servire baut dubitamus deique misericordiam facilius posse promercri confidimus. Id- circo omnes dei fideles ac nostri presentcs scihcct atque futurt cognoscite, so qualiter Deotolocbus Vvormatiensis ecclesie reverendus prcsul ad nostram celsitu- dinem venit et in nostram prcsentiam secum detulit preceptioncs domni Arnulfi im- peratoris augusti bone memorie pii genitoris nostri, inquibus continebatur, quomodo predinm suum, quod habuit intra civitatem Yvormatiam et extra in viliis Oppenheim, Horegeheim etVviginesheim cum omnibus appenditiisillucpertinentibasincurtUibus u edificiis mancipüs utriusque sexus agris cultis et incultis vineis pratis pascuis piscationibus molendinis et ceteris utensilibus que dici aut nominari possunt ad ecclesiam sancti Petri principis apostolorum ob eterne beatitudinis premia

19 S: cmtibus; $. aber«. 17, 20. 20 C: et edificiis. n so C, b u. D ; S: presentii. 22 b: constituat; Cu.D: consistat; C: qnatinns. ** Cu. D: nostre. 25 Cu. D: <o parentumque nostrornm. 86 D: spatia orationibus inst inc. eic, so auch b, doch ist die Stelle hier verdorben. S: sp. orationibus exc. 27 D u. b: conservatur. 28 Die Unterschrift da Kanzlers fehlt bei D u. S. 6 u. S: datum. *> D u. S: domini. 31 fehlt bei D, b u. S.

2*

Digitized by Google

20

018.

capienda contradidit et ut insuper proprietatem Vvillolfi sue familie clcrici prc- nominatis villis sitara, quam dudum sua concessione tenuit, cum omni utüitate ad eaodom pertinente una cum suis servitoribus Folchvvino videlicet Lanzono Pcnnono Papono Yotone Abolto eorumquc possessionibus nec non et omnem

* familiam utriusque sexus, quo regio potestati parafridos et cetera utensüia, quo dominicus fiscus exigere ab ea consuevit, quotienscumquo U9us poscebat, red- diderat, quorum et nomina quidem iu preeeptis scripta babentur cum omni progenie ad eandem societatem parafridorum pertinente pariter condonavit Scd pro rei firmitate peeiit magnitodinem nostram, ut nos denuo bec eadem ot

10 quecumqne simul ac singulariter predicte ecclesie ob divinum amorem aecom- niodavit ob illius et anime proprie remedium nostris preeeptionibus conürma- romus. Nos vero divine conpunetionis instinetu postulationi eius consentientes traditiones et suas et ceterorum imperatorum videlicet seu regum Francorum vel quodeumque divino amore illuc umquam ab ab'quibus collatum est aut dein-

u ceps dei nutu adaugeri aliquo modo poterit, presenti auetoritate preeeptionis nostre confirmavimus. In qua preeipimus, ut nullus prefatum Deotiochum venerabüem episcopum suprascripta traditione domni Arnulfi genitoris nostri püssimi iraperatoris aut reb'quis rebus, quo illuc tradite sunt, inquiotare pre- sumat, sed ipse suique successores per banc nostram auetoritatem donatas res

io sub sua potestate firmitor teneant atque possideant. Et ut bec auetoritas nostre preeeptionis per futura tempora inviolabilis consistat, manu propria subtus eam notantes anulo nostro insigniri iussimus.

Ernustus cancellarius ad vicem Diotmari archicapellani recognovi. Data XV kalendas aprilis anno incarnationis dominice DCCCCIIII, in-

m dictione VII, anno autem regni domni Ludovvici V. Actum Ulme; in dei no- mine feliciter amen.

Kgl. Bibl. in Hannover: Chart. Wornu t. XII fol. 8'. (0). Erwähnt bei Arnold I, 23 Atm. 1.

30. 918. Sepieniber 12. Trebur. König Konrad bestätigt dem Bischof so Richgowo von Worms, was dessen Kirche von Amol f und Ludwig IV geschenkt oder bestätigt worden war.

In nomine sanetae et individuae trinitatis. Conradus1 dei adjuvante gratia rex. Si ea enim* quae sacerdotes piis supplicationibus pro utilitate suarum aecclesiarum nostris auribus infuderint pia devotione suseipiendo perfieimus, id

m proeul dubio ad augmentum mundanac ac perennis salutis nobis profuturum liquido credimus. Quapropter omnium dei ac nostri fidelium tarn praesentium quam et futurorum pateat industriae, quomodo Ricbgouuo3 Wormatiensis* sedis reverentissimus pracsul magnificentiae nostrae obtutibus monstravit cartas et praeeeptiones domni Arnolfi5 püssimi imperatoris nec non et Hludouici6

4obeatae memoria« serenissimi regia, in quibus scriptum inveniebatur, quomodo Arnolms5 bonae recordationis imperator ad sanetum Petrum apostolum, cuius

130.) 1 C: Cunradus. » CD: enim ea: enim fehlt bei S. s C: BichgOTVo, D: Richgnuo. D: Wormaciensis, Woimacia. 6 C: Arnulfi, D: Arnolffl. C: L&douuici, D: Lndowici.

Digitized by Google

918.

21

ecclesia in Wormatia* civitatc constructa est, cui ctiam tunc temporis Deotbo- loch7 venerabilis episcopus praefuit, omne praedium suum, quod habuit intra et extra Wormatiam 4 cum omnibus appendieiis illuc aspicientibus, in curtilibus aedifieiis maneipiis agris cultis et incultis vincis pratis campis paseuis et ceteris utensilibus, qua© dici aut nominari possunt, una cum servitoribus suis s eorumque possessionibus omnique familia utriusque sexus quae parafridos et cetera utensilia regiae potestati, quando usus exigit, in servitium persolverat, quorum et nomiua in praecoptis scripta inreniuntur, cum omni progenie ad eandem societatem parafredorum pertinente spe dirinae remunerationis contra- didit ac suis praeeeptionibus donata confirmavit, et quomodo Hludouicus" sere- io nissimus rex baec eadem et omnes res quae illuc ab aliquibus traditae fucrant suae praeeeptionis auetoritate denuo corroboravit. Sed pro rei firmitate pre- catus est nostram clementiam, ut nostrae auetoritatis etiam praeeepto baec et cetera, quae illuc tradita sunt, noviter confirmaremus. Cuius petitioni con- sentiri9 dignum esse iudicantes praefatas traditiones et confirmationes hac w nostrae auetoritatis nova praeeeptione propter divinum amorem confirmavimus in qua praeeipimus, ut nullus praefatum Richgouuonem venerabilem epi- scopum praedictis traditionibus aut confirmationibus ullo unquam tempore in- quietet, sed ipse suique successores tradita et confirmata per hanc nostram auetoritatem sub sua ditione absque impedimento maioris minorisve10 alieuius so personae perpetualitcr teneant et possideant. Et ut baec nostrae praeeeptionis auetoritas per futura tempora inconvulsa perduret, propriae manus subnotatione eam consignantes sigilli nostri impressionc signari praeeepimus.

Signum domni Chuonradi serenissimi regis (M)u. Salomonu cancellarius adricem PUigrimi18 arcbicappelani recog- 25 novi1*.

Data II idus septembris anno incarnationis domini DCCCCXX1II15, in- dictione XII, anno vero regni gloriosissimi regis Chuonradi1 XII; actum Tri- burias; in Christi nomine feliciter amen.

Sgl. Bibl. in Hannover: Chart. TTorm. s. XII fcl. 14'. (C> so St.-A. Darmstadt: Chart Worm. s. XV fcl. 70. {D).

Drucke: Schannat II, 16 f. (S). Oereken, CD. Brandenburg. Tin, 375 nr. 1 au» 1770 im Wormser Archiv benutztem Original zu 923 (A) Böhmer, Acta Conr. 21 nr. 18 cu 913. MO., DD. 1 P. 34 nr. 37 (Foltz). lieg. Böhmer Kar. 1249 zu 913. Reg. imp. nr. 17. Scriba nr. 872 zu 913. u

Da die Jahretmerkmale zwar unter sich im Einklang Heben, aber die Jahrelangahe unrichtig ist, hat Oereken diese» Diplom für falsch erklärt. Schannat hat desshalb will- kürlic/i die JahreszcJU in 918 geändert. Der Irrthum stand also jedenfalls schon in der Quelle für ACD u. S (denn Schannat hat sicherlich nicht, wie Foltz meint, aus D ge- tchöpft). Diese Quelle ist kaum das Original gewesen , sondern eine Abschrift und Folts 40 nimmt an, dass der Schreiber dreimal irrig ein X für ein V gesetzt hat; es lautet ur- sprünglich DCCCCXVIH = ind. VII = a. r. VII. Der Wortlaut gibt sonst durclu«cs keinen Anlasz su einer Verdächtigung dieses Diploms.

7 C: Deotoloch, D: Deotelech. 8 C: Ludouuicus, D: Ludowicus. 9 C: con- Bentire. 10 m. m. fehlt in A. 11 8ig. regis fehlt in CDS. u C: Salemon. « » D: Pilgrimi. M C: recognovit. D: eine jüngere Hand corrigiert in DCCCCXVIH.

22

947.

31. 947. Januar 14. Frankfurt. König Otto I bestätigt dem Bischof Richgowo von Worms den Bezug des in Worms zu entrichtenden

(C) | In nomine sanctae et individuae trinitatis. Otto divina

* favente dementia rex. Si petitionibus sacerdotum in quibuslibet uecessi- tatibus aecclesiasticis nostra | auctoritato sublevandis consulimus, hoc 1 procul dubio non solum in hac vita, sed etiam in futura nobis profdtorum esse credimus. Idcirco notum esse volumus omnibus fidelibus sanctae dci aecclesie, nostrisque sciücet presentibus et faturis, quia vir venerabilis Ricbgouuo sanctae

Uangionensis aeedesiae episcopus detulit nobis preeepta *, in quibus contine- batnr, qualiter antecessores nostri, reges videlicet et imperatores Fran- corum « 9, concessissent ut, quanticumque negotiatores vel artifices seu et Frisiones apud üuangionem eivitatem advenissent, omne theloneum undeenmque fiscus theloneum * exigere poterat, ad integrum per eorum auetoritates eidem

15 accclesiae concessissent. Sed pro rei firmitate petiit nos prefatus 5 epis- copus, ut buiuscemodi beneficium erga ipsam aecclesiam ficri iuberemus. Cuius petitionibus ob amorem dei et anime. nostrae remedium libenter annuimus et hoc nostrae auetoritatis preeeptum eidem aecclcsiae fieri decrevimus per quod iubemus atqae preeipimus, ut sicut a memoratis prineipibus regibus et im-

» peratoribns concessum atque confirmatum est, ita deineeps prefatum theloneum Ricbgouuo episcopus suique successores per hanc nostram auetoritatem habeant concessum ad necessitates ipsius gcclesiae sublcvandas. Et ut haec auetoritas confirmationis nostrae per enneta futura tempora inviolabilcm atque incon- vulsam obtineat firmitatem, manu propria subter confirmavimus et anuli

» nostri inpressione adsignari iussimus.

| Signum domni Ottonis invictissüni (M) regis. |

| Brun cancellarius advicem Fridurici archipellani* recog-

novit.| (SI.D.) (SR.).

DataXVIIII kal.febr.annodominicejncarnationis DCCCCXLVII, m indictione III, regnante püssimo rege Ottone anno XI; actum Franconefurt; in domino feliciter amen.

St.-A. Darmstadt: Worms. (A). Abschrift in Diphmform aus dem X Jahr- hundert, geschrieben von einem Wormser, der erst seit 970 in der Kanxlei verwendet wurde ( 993), also kaum im Auftrage der Kanzlei sclum 947 das vorliegende Stück mundirt hat. U Vorlage ( VU) für dieses Diplom war das D. Ludwig des Frommen s. nr. 17.

Drucke: Freher Oomment. de Lupoduno (Heidelb. 1618) 24 Beg. Lünig RA. 21<*, 1291 nr. 162 aus A. Schmmat II, 18 aus A. MG., DDJ, 165 nr. 84. Reg. Böhmer nr. 144. Seriba nr. 880. Stumpf nr. 140.

[Sl.] 1 VU: hoc nobis proonl. 1 VU: preeeptum domini et genitoris 40 nostri bone memorie Karoli 8er. ang. simul et avi nostri Pip. reg. in quibus etc. 8 VU: Francorum Dagobertas, 8igebertus et Hilpericus. 4 VU: tel. et in predicta civitate et in castellis Lobedunburg et Uuinpina. Diese Worte wären hier kaum aus- gelassen worden, wenn sie im J. 947 schon in der VU. gestanden hätten. 6 VU: prefatus

Zolles.

Digitized by Google

23

965. November 27. Wolthausen. Kaiser Otto I beitätigt der Kirche 32. von Worms ihre von früheren Kaisem und Königen erhaltene Im- munität.

(C) | In nomine sanctae et individoae trinitatis. Otto divina favente dementia imperator aogustos. Dignum igitur censemus, ut * qaoniam exaltatio aecclesiarum salns regum vel imperatorum et sta- bilitas | creditur esse regnorum, sublimitas imperialis in eo quod sui est officii, studere non recuset, quin potius decreta antecessorum suorum regum videlicet aut imperatorum eisdem dei aecclesiis divini cul- tus amore concessa sua etiam auctoritate roberet et confirmet. Unde io notum esse volumus omnium fidcliam nostrorum tarn praesentium quam fu- turorum industriae, qualiter vir yenerabüis Anno sanctae Uuorroacicnsis vel Uuangionensis aecclesiae episcopus nostram adiit sublimitatem, ferens secum cartas seu praecepta regum vel imperatorum Christianissimornm videlicet antecessorum nostrorum, in quibus continebatur: ipsam sedcm cum aecclesiis, cellulis, vicis ac villis vel rebus omnibus illuc aspicientibus* plenissima defensione et emunitatis eorum tuitione Semper fuisse munitam petiitque*, ut nos ob spem divinae remunerationis similia conccdoremus et confirmatione nostrae auctoritatis impertiremus. Nos vero divino tacti amore pro statu et incolomitate regni vel imperii nostri, pro ao sanitate etiam nostra dilectaeque coniugis nostrae Adalheidis filiique nostri carissimi Ottonis pie. illius petitioni assensum praebuimus et in omnibus sicut petiit obedivimus, ita sane, ut eadem Uuangionensis sedes vel aecclesia sub perpetua regiae vel imperatoriae emunitatis defen- sione cum aecclesiis in Lobotonbarg vel Uuinphina constructis consistat u nullusque iudex publicus vel quislibet ex iudiciaria potestate vel aliquis ex nostris sanctaeque dei aecclesiae fidclibus praesentibus scilicet et futuris in aecclesiae vel paroechias cellas aut loca vel agros seu reliquas possessiones praedictae sedis vel aecclesiae Uuangionensis in honorc sanetorum aposto- lorum Petri et Pauli construetae, quas bactenus iuste et rationabiliter » possedisse Visa est, in quibuslibet pagis vel territorüs sitas vel quiequid ibidem tarn a nobis quam ab1 antecessoribus nostris seu ce.teris fideli- bus quoquo modo propter divinum amorem collatum est vel quae deineeps in ins ipsius aecclesiae superna pietas addere vel amplificare voluerit, ad causas audiendas vel freda seu telonea exigenda aut mansiones vel paratas w faciendas aut fideiussores tollendos aut ullas redibitiones inlititas* requirendas aut ad homines ipsius aecclesiae tarn ingenuos quam et servos distringendos ingredi audeat vel quid exigere ullo umquam tempore praesumat nec ab bominibus ipsius aecclesiae hostilis expeditio requiratur, nisi quando ne- cessitas utüitati regum fuerit, simul cum suo episcopo pergant Quiequid autem *o de rebus praefatae aecclesiae fiscus sperare poterat, totum nos pro nostrae

[32.] 1 übtr der Ztilt hmetneorrigiert. » bo ä.

Digitized by^Google

970.

mcrccdis incrcmonto pracdictao aecclcsiac concedimus, ut perennibus tempo- ribus in perpetuos usus ipsius aecclesiae deoque ibi famulantium proficiat*, quatious* pro nostra dilecteque coniugis nostrae nostraeque prolis salute vel pro stabilitate regni vcl imperii uostri illos iugiter* exoraro delectet. »Et ut haec emunitatis nostrae confirraatio rata et probabilis' existat, volumus et firmiter iubemus et antecessorum nostrorum decreta sive statuta super eiusdem aecclcsiac rebus nostra auetoritate probamus roboramus et coufirmamus. Et ut hoc auetoritatis nostrae preeeptum flrmum et stabile permancat, cartam haue conscribi et anuli nostri im- 10 pressione signari iussimus, quam et manu propria subtus firmavimus.

| Signum domni Ottonis (M) magni et invictissimi impera-

toris augusti. 1 ! Liudolfus cancellarius advicem Uuillihelmi archicappellani recognovi. | (S7.5) (SR). m Data V kalendas decembris anno dominicae incarnationis DCCCCLXV indictione Villi, anno regni* domni Ottonis XX xi, imperii vero IUI. Actum Uualahußon; in dei nomine feliciter amen.

St-A. Damutadt : Woran, or. mb. e. »ig. subterimpr. (A). Schön erhalten.

so Drucke: Schaimat II, 21 (5.) Muratori, Antiq. lud. II, 447. Länig,

Beichtarchiv 21a, 1292 (ex A). I/O., DD. I, 424 nr. 310. Reg. JJtfimer 307. - Seriba 889. Stump/ 388.

AU Virrurkunde diente nr. 12.

33. 970. April 10. Ravenna. Kaiser Otto J bestätigt der Kirche von Worms ihre Rechte an den Odenwald gegen die Anspräche der Abtei Lorsch.

(C) | In nomine sanete. et individuae trinitatis. Otto divina favente dementia imperator augustus. Noverit omnium fidelium nos- trorum tarn presentium quam et futurorum | industria, quomodo vir

so venerabiüs et nostcr in omnibus fidelis Anno Uuormaciensis aecclesiae epis- copus nostram celsitudinem adivit, sese reclamando ob frequentem conten- tionem quotannis habitam inter suam ecelesiam et Laureshamensis aecclesiq abbatem, de quibusdam utilitatibus, que. sunt in pago Lobedangouue, eo quod prefatus abbas Uuormaciensi aecclesie omnem silvaticum in Silvia

m Otenunalt potestativa manu velit abdicare sueque per integrum vendicare. Ob hanc igitur altercationem nostre. excellentie, porrexit preeeptum Dago- bert! famosissimi regia Francorum rclegendum, in quo scriptum habetur, qualiter ipse Dagobertus rex ad basilicam saneti Petri apoatoli Uuormacia

* Zuerst stand probobilis; das zweite 0 wurde dann unterpunetiert und darüber «0 «m gleicher Hand teie die de* Texte* a gesetzt. * regni Uber der Zeile hineincorrigiert.

Digitized by Google

970. 25

civitatc constructam tradidit civitatem Lobcdunburg in pago Lobedungouue sitam cum omnibus Utensilibas illuc pertinentibas aedificiis mancipiis vineis terris cultis et inculüs agris pratis campis, omni silvatico in silvis Otcnnuald omniqae utensilitate in Lobedungouue in undique in Jutraha in pascuis mate- riaminibus aquis aquarumque decursibus, piscationibus quesitis et inquirendis, » omnem theloneum mercatum et que, dici aut nominari possunt ad prgscriptam basiiicam donavit ceteraque illuc aspicientia sua preceptione noviter confir- maviL Ad hoc etiam nostris visibus obtulit precepta successorum illius videlicet Pippini Karoli Hludouuici clarissiraorum scilicet rcgum Franco- rum vel imperatorum, in quibus scriptum invenitur, quomodo ipsi tra- 10 ditionem ac confirmationem prescripti regis Dagoberti suis preceptionibus a novo confirmaverunt. Sed pro rei firmitate precatus est nostram clemen- tiam, ut frequenti liügio finem statueremus omnemqne ecclesie rem nostra preceptione denuo confirmaremus. Cuius pctitionibus ob dei amorem eius- que servitium libenter annuentcs boc nostrae, auctoritatis preceptum eidem necclesie, fieri decrevimus, per quod iubemus, ut prefato Annoni episcopo fideli nostro aut successoribus suis nullum impcdimentum predictis accclesiae facultatibus ab aliqua persona occurrat vel bomines ipsius aecclesie, tarn ingenuos quam et servientes distringendo seu thelonea vel freda exigendo aut causas in locis aecclesie concessis audiendo vel fideiussores tollendo » aut mansiones seu paratas faciendo sive ullas redibitiones inlicitas requirendo aut silvatico superius nominato pro quo specialiter nostram maiestatem quesivit, ullam aliquis iniuriam facere pr^sumat, nisi sicut traditum atque con6rmatum est a predocessoribus nostris, regibus videlicet Francorum vel imperatoribus , ita deineeps prenominatus Anno episcopus u fidelis noster suique successores per presentem nostre iussionis auetori- tatero sub integra emunitate sibi conecssum atque indultum babeant ac quieto ordine possideant. Et ut hgc auetoritas nostre connrmationis firmior in futura tempora permaneat, anuli nostri inpressione e[am insigjniri iussimus manuque propria subtus annotavimus. so i Signum domni Ottonis magni (M) et invictissimi impera- toris augnsti. :

! Liutigerus cancellarius advicem Ruodperti archicapcllani recognovL | (57.5) Datum IUI idus aprilis anno incarnationis domini nostri Jesu »s Christi DCCCCLXX, indictione XTII, regni autem ipsius domni Ottonis XXXV, imperii vero Villi; actum feliciter Rauen[ncJ.

St.-A. Darmstadt or. mb. c. sig. lubterimpr. (A).

Drucke: Schatmat H, 22. (5). MQ., DD. 1, 533 nr.392 Reg. Böhmer 374. Scriba 892. Stumpf 486. 40 Gleich wie die Yorurkwulen nr. 1, 11 u. 23 Fälschung.

/

Digitized by Google

2G

973.

34. 973. Juli 1. (?) Worms. Kaiser Otto II bestätigt der Kirche von Worms ihre Besitzungen.

(C.) | In nomine sanctae et individuae trinitatis. Otto divina favente dementia imperator augustus. Si petitiones sacerdolum, qnas nobis indica-

6 verint de necessitatibus aeccllesiarum sibi commissarum benigne compleverimus, | id proeul dubio ad statum presentis salutis et potestatis aeterniqoe regni prgmia capessenda nobis proraturum credimas. Idcirco notam esse volamos omnibas sanetae dei aecciesiao fidelibus nostrisque prgsentibus scilicet et ra- turis, quia vir venerabilis Anno Vuormaciensis ecclesiae episcopus detulit nobis

10 preeeptum domni genitoris nostri bong memoria Ottonis imperatoris augusti aliommque regum videlicet et imperatorum prgeeptioncs, in quibus contino- batur, qualiter ipso genitor noster et antecessores iliius aecclesie, saneti Petri concessissent omne theloneum, quod negotiatores vel artifices seu Frisiones regiao potestati apud Uuomiaciani civitatem umquam persolverant, et ut alias

i* utilitates omnes, qu§ infra aut extra urbem prgdictam in dominicum fiscum redigi aliquomodo potuerant, in banno quod penningban vulgariter dicunt aut ceteris 6olutionibus hoc est fredo vecügalibus sive ullis iustitiis legalibus vuadiis vel curtilibus aut ceteris utcnsüibus, qu§ dici aut nominari possunt, illuc omnioo permisissent ac suis prgeeptiombus et has et alias res a regibus vel im-

m peratoribus illuc traditas denuo confirmassent; sed pro rei firmitate prgfatus episcopus Anno petiit celsitudinem nostram, ut buiuscemodi beneficium erga ipsam aecclesiam fieri iuberemus, cuius petitionibus propter divinum amorem et iliius servitiuro, quod genitori nostro sgpius adhibuit nobisque voluntarie impendit, asseusum pio animo pre>entes hoc nostrae auetoritatis pre,ceptum

» eidem aecclesie, fieri decrevimus. Per quod firmiter interdieimus, ut nullus comes aut publicus iudex aut alia qu^libet persona prgdictum Annonem epi- scopum aut successores eius in supradictis rebus inquietare aut familiam ipsius ecclesig theloneo aut fredo locorum uspiam distringere vel ullam iuris oxae- tionem de colonis liberis sive servis repetere pr$sumat, quin potius sicut a

m pr^decessoribus nostris coucessum est, ita per hanc nostrg auetoritatis prgeep- tionem coram advocato prgfatg aecclesie, quasi coram regio exaetore totum quod lex ab eis poscat persolvant Et ut b«c auetoritas nostre, confirmationis per futura tempora inviolabilis atque inconvulsa permaneat, manu propria subtus eam notavimus anulique nostri impressione assignari iussimus.

« % Signum domni Ottonis (M) imperatoris augusti. $

8 Uuillisus cancellarius advicem Rotberti archicapellaDi recognovi J (SI. D.)

Data kalendas iulii anno dominier incarnationis DCCCCLXXIII, indic-

tione II, regnante piisimo imperatoro Ottone anno XIII, imperii autem V; actum

«o Vvormacie; feliciter amen.

Staatsarchiv Luxem, Gatterer'tcher Apparat nr. 2. Orwinaldiphm. Die Urkunde hat gelitten, tiamentlich in den Falteiü-aijen; da* aufgedrückte Siegel fehlt. Auf der Rück- »eite »teht von einer Hand de» XI Jahrh.: Confirroatio Ottonis regis de theloneo et

Drucke: Sehamutt D7, 23. Länig, RA. 21, 1293. {Hormayr\ Beitrage tnr

Lotung der Breitfrage 2, t. Reg. Böhmer nr. 441. Seriba nr. 894. Stumpf

Digitized by Google

[>79.

27

nr. 594 zum 2S. Jutu. ty/. <#« Bemerkungen SiclxU in: Uder Kai$erurkunden in der Schweiz. Zürich 1S77. p. 52 f. Ficker, Beiträge zur UrkundenUkre II, p. 498 (im Antchlutz an Siekel) und p. 262 über da» Datum, indem auch er mit Oietebreeht, Ranke Jahrb. II» 117 annimmt, datt vor kal. iulii eine Ziffer autgefallen tei, und aear aus Yertehen. Als Torurkunden für unter I), doch in ziemlich freier Weite, dienten nr. 17 u.nr. 22. '

979. [August 11]. Magdeburg. Kaiser Otto II schenkt der Kirche von Worms das bisher seinem Neffen Otto zugestandene Drittel des Bannes und Zolls zu Worms.

In nomine sanete et individue trinitatis. Otto divina favente dementia imperator augastus. Quia nostri regiminis curam et officium preeipue respicit 10 dei ecclesiarum commodis et utilitatibus invigilare, nec non etiam sumptus adaugere deo militantiom, ne quod absit a proposito rerum inopia devient, püs dilecte coniagis nostre Theophana petitionibus assensam prebentes pro reqaie in Christo fatara stunmopere desideranda nec non pro statu et pace imperii nostri in colomitatisque nostro sanete Wangionensi ecclesie in memoriam u et honorem beati Pctri prineipis apostolorum consecrato, cui Hildeboldus epi- scopus magni erga nos meriti dei nostriquo munere presulatur, cuius etiam continuis rogacionibus1 ac suggestionibus acquievimus, quiequid nepos noster atque equivocus Otto Wannie intra urbem vel in suburbio tarn in bannis quam toletis visus est nostra ex parte tenuisse nostre auetoritatis perpetim habendum *> condonamu8 privilegio. Nam traditione ac permissu nostrorum decessorum usque noEtra tempora eadem ecclesia tarn in toletis quam in bannis duas t&ntum totius utilitatis partes tenuit; tertia, ut omnibus illius provincie opti- matibus notum est nostro fisco reservata. Sed nos Hildeboldi episcopi meri- torum ut supra diximus non immemores quiequid intra duetum nove et antique w urbis ad nostram utilitatem alienum hactenus ab ecclesia prelibata visum est tam bannis quam in toletis8 pertinero a nostro iure in eiusdem ecclesie ius transfundimus, ut omnes euiuscunque negotiationis utilitates toletis videlicet et bannis sive'ex ipsa urbe vel ex suburbio villeve adiacentis confinio pro- venientes, idem Hildeboldus episcopus suique successores ut reliquarum occlesi- *> arum Mogontiensis atque Coloniensis presules pleno iure possideant nullaque iudiciaria persona in predicta civitate ullam deineeps exerceat potestatem preter ipsam, quam8 pastoralis dignitatis sollertia prefecerit advocaturo. Et ut hoc nostrum preeeptum stabile inconvulsumque permaneat, hanc cartam nostro edicto conscriptam ac anuli nostri inpressiono signatam manu propria subtus firmavimus. m Hildeboldus episcopus et caucellarius advicem Willigisi archi- episcopi recognovi.

Data anno dominice incarnationis DCCCCLXXVIHI, secundi Ottonis regni

anno XHI, imperii XI. Actum Magadaburg.

Kgl. Bibliothek in Bannover: Chart. Wormat. t. XII. fol. 20'. (0). <o

Drucke: Scheid, Originet Guelßcae IV, 296 («Q- Moritz, Ursprung derer Beicht- Statte p. 207 ff. = Ennen u. JEckertz, Köln. Geschichttqu. I, 469. Reg. Böhmer 548. Scriba 899. Stumpf 745.

und ungenau, denn et miittte heilten regni anno XIX. 45

[35.] Bei C rothgetchriebene üebertehrifi: Traditio regalis banni. 1 0: rogatibu*. ' C: tam in toletis quam in bannis; t. aber nr. 36. 3 C: ipsum quem.

28

985.

36. 985. April 29. Divsburg. König Otto III bestätigt der Kirche von Worms das ihr von Otto II geschenkte letzte Drittel an Zoll und Bann.

(C.) i In nomine sanctae et individuae trinitatis. [Ott]o divina favente dementia rex. Si piis petitionibus sacerdotum, quod regiae

4 maiestati bene congruit, assensum | devotione prona exhibemus a deo nobis id recompeusari ae[ter]na mercede procul dubio credimus. Qua- propter cunctis1 fidelibus nostris presentibus scilicet atque futuris intimatum esse volumus, quomodo vir venerabilis Hildibaldus sanctae Yuangionensis ecclesiq episcopus ad nos (ven]it secum deferens prae-

loceptum beatae memoriae genitoris nostri Ottonis imperatoris augusti, in quo continebatur, qualiter ipse ad ecclesiam saneti Petri prineipis apostolorum prejibata civitate Yuangione construetam pro divino amore suae auetoritatis privilegio perpetim sub iure ecclesie, et pr$fati epi- scopi successorumque illius habendum condonavit quiequid suus nepos ac

« noster aequivocus Otto intra urbem Uuangionensem vel in surburbio tarn in bannis quam toletis visus est regia et imperiali parte tenuisse. Nam tradi- tionc ac permissu decessorum suorum usque in sua terapora eadem ecclesia tarn in toletis quam bannis duas tantum totius utilitatis partes tenuit: tertia, ut [omnfjbus illius provincie, optimatibus notum est, regio et imperiali fisco

so fuit reservata. Pro rei tarnen firm i täte iam dictus praefatc,' ecclesie. Hildibaldus magni erga nos meriti episcopus petiit celsitudinem nostram, ut genitoris nostri traditionem nova dominationis nostrae prgeeptione confirmaremus. Cuius petitionem suadente nobis carissima genitrice nostra Teophanu imperatrice augusta ac fidelibus nostris Yuilligiso

« videlicet Mogontine, sedis arebiepiscopo et aequivoco nostro Ottone duce ßubnixis preeibus adhortantibus benigne suseipientes devoto etiam illius servitio s?pius ab co nobis adbibito incitati: omne quod prae- scriptus genitor noster imperator augustus intra duetum novg et antique, urbis tarn bannis quam toletis a suo regio et imperiali iure in eiusdem

»ecclesiq ius tradendo transfudit', boc nostrae celsitudinis regis pr$cepto nos noviter donamus ac confirmamus regia potestate firmiter pre,ci- pientes: ut omnes cuiuscumque negotiationis utilitates toletis videlicet et bannis sivo ex ipsa urbe vel de suburbio villg vel [adiac]ontis confinio pro[ve]nientes, idem [Hildibaldus episcopus suique suejecssores [ut] relifquarum] ecclesiarum

•* [Magontijae atquo Colonie presulcs pleno iure possideant et nullus comes vel iudex aut aliqua iudiciaria persona in predicta civitate Yuangione ullam deineeps exerceat potestatem preter nisi is solus, quem pastoraUs dignitatis sollertia prefecerit advocatum. [Et ut] boc nostrum preeeptum stabile incon- vulsumque [p]ermaneat, banc cartam nostro edicto conscriptam anuli nostri

40 inpressione signatam manu propria subtus firmavimus.

[36 ] Bothgeiehriebene Ueber$ehrifi bei C: Confirmatio Ottonis regis de theloneo. 1 S: Christi. 2 C: ponüfex. 3 S: transtulit.

Digitized by Google

(1000.)

29

! Signum domni Ottonis (M) gloriossirai regis. i Hüdebaldus episcopus et cancellarius vice Uuilligisi archi- capellani recognovi. (SI).

Data HI kalendas maii anno dominier incarnationis DCCCCLXXXV» indictione XIII, anno vero regna[ntis terjtii Ottonis secundo. Actum Diusburg feliciter amen.

St.-A. Damutadt. or. tnb. c. $ig. mbterhnpreuo laeto. Die Urkunde hat $ehr

gelitten, namentlich tind die Falten gebrochen. (A). KgL Bibl. in Datmocer : Chart. Worm. ». XII fol. 21. (C). Su-A. Darmttadt: Chart. Worm. t. XV fol. 26'. (D).

Drucke: Schannat II, 26 f. (S). Scheid, Qrig. Ouelf. IV, 296. Lünig, Beiehtarchiv 17», 922. Heg. Böhmer nr. 633. Scriba nr. 903. Stumpf nr. 883. AU Vorurkunde diente nr. 35.

[Um 1000]. Durchard Bischof von Worm* übergibt dem Altar s. Petri in Worms und dessen Custos die bisher von den Censualen dem Bischof bezahlten Abgaben, das Wehrgeld, das Besthaupt etc.

Noverit industria oronium fidelium presentium scilicet et futurorum, qua- liter ego Burchardus Wormatiensis ecclesie episcopus iniustam potestatetn, quam nostri antecessores et nos hactenus habuimus saper censuales homines, qoi suum capitalem censum ad altare saneti Petri apostoli Wormatiensis per- solvebant, propter dei timorem et iusticiam omnimodis reliquimus. Que po- testas talis fuit, ut si ullas censualium hominum interficeretur, ministeriales nostri wiregeldum ad cameram nostram exigerent. Et si aliquis illorum, quod non exoptamas, extraneam midierem fortuitu in suum coniugium duceret, quic- qoid iusticie inde diiudicaretur, ad nostram potestatem vendicarent. Et post mortem illorum Optimum caput sive melius vestimentum vcl quiequid iusticie de illorum capito constitutum erat, ad manus nostras aeeiperent. Quo omnia ob redemptionem anime nostre et nostrorum antecessorum ad altare saneti Petri apostoli Wormatiensis et eiusdem altaris custodi cum commuoi cousilio nostrorum fidelium restituimus, quia maiore iusticia ad usum ecclesie quam ad servitium nostram pertinebant, et ita disposuimus, ut bannus per omnia esset in potestate nostra, ea videlicet ratione, ut in quibuscumque locis possessionem haberent sive ex ista parte Gouueberges sive in ministerio orientali sive in prepositura Mosebachcheusi sive ubicumque in extraneis locis latitarent, iustos ecclesie saneti Petri Wormatiensis iusticiam eorum in prenominatis rebus ad usus ecclesie reeiperet. Et ut hec restitutio et confirmatio firma et stabilis in perpetuum perseveret, nostro sigillo hanc cartam sigillari preeepimus.

Kgl. Bibl. in Hannover: Chart. Worm. ,. XII fei. 301. (C>

Druck: Mone, Ataeiger für Kunde deuUcher Vorzeit 1838 nr. 443. ex C. Beg. Scriba nr. 4928.

Bei C alt Uebertchrift: Permissio de woregeldis et substantiali particione, quam Burchardus episcopus fecit altari saneti Petri in potestatem custodia.

30

1002.

38. 1002. Juni 10. Worms. (Data anno incarnationis dominice MII, indictione XV, IUI idus iunii, anno vcro domni Heinrici regis I. Actum Vvormacie feliciter).

K. Heinrich H schenkt auf Bitten Herzogs Otto (per petitionem dilecü s nepotis nostri Ottonis ducis) dem Burchard Bischof von Worms den könig- lichen Wildbann in dem Forste Forehahi.

Su-A. Darmttadt. or. ml. c. tig. nd>terimpre$so laeto. {A).

Drucke: Seheid, Orig. Ouelf. IV, 297 nach dem Chart. Ilan. Schannat II, 34. ex A. - lieg. Böhmer nr. 892. Scriba nr. 925. - Stumpf 1307.

39. io 1002. Oktober 3. Brudtsal. König Heinrich II schenkt der Kirche zu Worms alles, was sein Vetter Herzog Otto daselbst besessen und dem König übertragen hat, mit Ausnahme dreier Ministerialen.

In nomine sanete et individue trinitatis. Heinricus divina favente de- mentia rex. Si ecelesias dei ex aliquibus divino nutu nobis conecssis rebus

ditamus non solum ad regni nostri feliciorem stabilioremque statum nobis prod- esse sapimus, verum ctiam ad eterna paradisi gaudia capienda multum nos inde iuvari minime dubitamus. Quapropter noverint omnes nostri fideles pre- sentes scilicet et futuri, qualiter nos pro remedio anime dilectissimi senioris nostri bone1 memorie Ottonis videlicet imperatoris augusti et etiam pro nostris

m aliorumque nostrorum parentum dignis commemoraüonibus saneto Yuormatiensis e^clesi^ per interventum Cunigunde dilecte coniugis nostre et per eiusdem ecclesie venerabilis episcopi scilicet Burchardi8 dignas postulationes totum predium omnemque9 proprietatem, quam nos per dilecti consanguinei nostri Ottonis quoquo ducis firmam traditionem in proprium ius aeeepimus, sicut ipse visus

u est habere infra eandem eivitatem hoc est Vuormatiam predicto ecclesie in honore saneti Pctri consecrate et vcnerabili prenominate ecclesie episcopo eiusque successoribus per hoc regium* preeeptum in proprium ius tradidimus cum omnibus ad eandem proprietatem iuste et lcgalitcr pertinentibus, id est areis edifieüs viis et inviis exitibus et reditibus aquis aquarumque 5 decursibus

io piscationibus molendinis maneipiis utriusque sexus exceptis tribus supradicti ducis Ottonis servienübus videlicet Syggelone6, Ebone, Hezilino cum uxoribus et filiis filiabusque eorum eo videlicet tenore, ut idem prenominatus episcopus Burchardus* suique successores de his suprascriptis rebus ad utilitatem ecclesie liberam potestatem habcant faciendi quod velint. Et ut hec nostre traditionis

auetoritas stabilis et inconvulsa permaneat, hanc preeepti pagiuam inde con- scriptam manu propria roborantes sigilli nostri inpressione7 signari iussimus.

Engilbertus8 cancellarius vice Vuilligisi archicapellani recognovi.

Data V nonas octobris anno dominice incarnationis MH, indictione I, anno vero domni Heinrici regis primo. Actum Bruochsale9.

[39.] 1 C u. b: beate. 8 to C. 3 S: omniumque. * C: regale. 5 C: aqua- runm. « C: Siggiline; b: Sigelino. '«Cji: gedankenlos appensione. » S: Engel- bert us. « C: Bruschsole b: BruceeL

Digitized by Google

1007.

31

St.-A. Darmstadt: Wormser Vtdimati<m»buch ». XVH fol. 33 f., enthalten in etneni von K. Sigismund 1415, April 14 Constam aufgestelltem Vidimus. (6) Kgl. Bibl. in Hannover : Chart. Warm. s. XII fol. 31. (C\

Drucke: Schmmat II, 35. (S). Scheid, Orig. Outlf. IV, 297. Reg. Böhmer 908. - Scriba nr. 928. - Stumpf nr. J326. *

1007. März 6. Ladenburg. König Heinrich II bestätigt dem Bischof 40. Burchard von Worms alle von seinen Vorfahren dem Bisthum

In nomine sancte et individue trinitatis. Heinricos di?ina favente de- mentia rex. Nihil commodius ad1 nostre sublimitatis honorem nostrique re- 10 giminis corroborationem posse facere credimus, quam si sanctarum dei ecclesiarum habentes ßollicitudinem earum dotes inconvulsas servare studucrimus. Ob hoc omnium sancte dei ecclesie fidelinm noverit indastria presentiom scilicet et futurorum, qnatinos divine recompensationis emolumento nec non bcatissimi apostolorum principis Petri venerationo*, in cnius honorem9 Vaormaticnsis episcopatus randatus esse dinoscitur, sive ad monitionem et petitionem4 Borchardi eiosdem sedis dcvotissimi presnlis, prememorate6 eccle9ie per huius nostre concessionis paginam confirmamus omnia, que reges et imperatores nostri quoque antecessores sive nos eidem ecclesie contuleront; ea videlicet ratione, nt prefatus episcopus suiqae successores uni versa sne6 ecclesie ut m diximns collata habeant teneant firmiterqne possideant omnium hominum molestatione et contradictione remota. Quod nt verius credatur diligentiusqne ab omnibas observetur, hanc cartam inde conscriptam mann propria roborantes sigilliqne nostri inpressione ut subtus videtur insigniri iussimus. Et ex proprio ecclesiam sitam in snburbio älterem7 uno8 ab nrbe miliari sancti Amandi9 et u Obpenheim10 preposito11 ad usum prebende fratram contradidimus ".

Signum domni Heinrici regis invictissimi13.

Eberhardus cancellarius vice Vuilligisi arcbicapellani recognovi.

Data II nonas martii indictione in, anno dominice incarnationis MVI, anno vcro domni Heinrici secundi regnantisuV. Actum Laudcnburc15; feli-so citer amen.

Kgl. BuM. in Hannover: Chart. Worm. s. XII fol. 32'. (C). St-A. JJarmstadt: Chart. Worm. $. XV fol. 81'. (D).

Druck: Schatmat II, 36 f. (S). Reg. Böhmer nr. 981 tu 1006. = Scriba nr. 930. Stumpf nr. 1440. M

Diese Urkunde zeigt einige Auffälligkeiten, Ober welche, da die Deberlieferung eine tpäie irt, »chicer zu urtheilen ist. Einmal der Nachtat» nach der Oorroborationsßrmel. vgl Ficker, Beiträge § 216 f. Dann Bimmen die Angaben des Datum nicht

[40.] 1 C: Tel. * to G u. D. » C u. D: honoro. * C u. D: monitione et petitione. 6 D: prenominate. a C: sancte. 7 D: alta. » C u. D: i. 9 D: A. 40 D: Oppenheim. 11 bei S sind die Worte sancti Amandi et O. pr. axugtlassen und die Lücke durch .... bezeichnet; offenbar waren in seiner Vorlag« die Worte nicht mehr tu lesen. » so C. »Die Signumeeile fehlt bei C. » D: regni. " C: Laudenburg; D: Laudemburg.

Digitized by Google

32

1012. 1014.

41. 1012. Avgust IS. Nierttein. (Data XV kal. septembris anno incaraationis domini millesimo XII, indictione X, anno vero domni Heinrici secundi X. Actum Neristein feliciter).

K. Heinrich II schlichtet die Streitigkeiten zwischen dem Bisthum Worms 6 und der Abtei Lorsch wegen der Gränzen im Odenwalde. Poppo, Graf des Lobedungouue, Sigibodo Uuormatiensis miles, Wernherus Laurcshamensis miles, sowie Sigibodo, Sigiuuin, Uuazzo, Ältduom, [Reolfregin]ger, item Sigiuuin, Hart- man, Hczzil, Esg[eri]h sollen die Gränzen beschwören.

St.-A. Darmttadt. or. mb. e. tig. tubterimpreuo ddapto. (A). Die Urkunde hat 10 gelitten; in der Milte ist ein Lech.

Drucke: Sehatmat II, 38 ex. A. Acta ae. PdUxt. VII, 65. Reg. Seriba 938. Stumpf 1559.

42. 1014. Juli 29. Martfelder*. Kaiser Heinrich II verleiht der Kirche von Worms einen Schutzbrief gegen die Gewaltlhätigkeii der Grafen.

15 In nomine sanete et individae trinitatis. Heinricus divioa preordinante dementia imperator augustus. Si petitiones1 sacerdotum dei, quas* ad nostram notitiam de necessitatibus ecclesiarum sibi commissarum pertulerint, ad effectum perdneimns, hoc nobis ineunetanter et ad temporalis regni statum et ad eterne beatitudinis incrementum pervenirc9 confidimus. Idcoque omnium dei nostrique

»o fidelium presentium sciücet et futurorum noverit industria, quomodo vencrabilis vir Burchardus sanete Wormatiensis ecclesie episcopus communi lamentatione pontificum et abbatum ciusdem provincie celsitadinem nostram adiit sese reclamando, ob frequentem iniuriam ac legem iuiustam a comitibus nostris familie sue ecclesie tali presumptione impositam, ut quisquis ex cadem familia

»6 in furto vcl pugna aut aliqua criminali* causa culpabilis inventus fuisset, seu magna vel parva res esset, LX solidos comiti Semper componere debuisset. Inter hec etiam preeepta emunitatis, que Christianissimus Frankorum res Da- gobertus deo sanetisque suis apostolis Petro et Paulo primitus condonavit, visibus nostris relegenda presentavit, in quibus scriptum est, quomodo ipse

so Dagobertus constituit, ut nullus comes aliquam in causis audiendis super eaudem familiam potestatem haberet; insuper confirmationes successorum illius videlicet Pippini, Caroli, Ludovvici, Helpcrici6, Arnoin, Henrici6, trium Ottonum clarissi- morum regum vel imperatorum anteecssorum nostrorum nobis nostrisquo fidcli- bus demonstravit, in quibus reperimus, quod ipsi constitutionem predieü regis

S6 Dagoberti suis7 preeeptionibus a novo confinnaverunt Et ne hec lex iniasta ulterius8 procederet, precatus est clemenüam nostram, ut insultantem comitum presumptionem nostra dominatione coherceremus remquo suc ecclesie nostra

[42.] 1 S u.D: petitionibus. 8 D: que. 3 8: proücere. 4 D: criminalia. 6 Help, ist bei S und St. 2503 ausgeUuten. 6 D: Armuffi neenon trium Ottonum; «0 St. 2503: A. neenon tr. O. atque Heinrici et beatse memoriae genitoris nostri Chuonradi clar.'reg. et imp.; St. 2595: A neenon tr. 0. a. Ii. et b. m. avi nostri Cfinradi et dilectissimi patris nostri Heinrici cL xes. et imp. 7 D: suisque 8 ult. fehlt bei D.

Digitized by Google

1014.

33

auctoritatc denuo confirmaremas. Cnius petitionibus ob divini cultus amorem eiusquc Tolantariam Servituten) acquiescentes9 boc nostri culininis prcccptum eidem ccclosie fieri decrevimus, per quod iubemus, ut prcfatus antistcs Burg- hardus eiusque successores sicut a prenominatis regibus vel iroperatoribus con- stitutum est et confirmatum, omnem rem sue ecclesie quiete possideant et s comites nostri nullam familie sue ecclesie iniuriam vel iniustitiara post bac in- ferre presumant. Preterea ob eterne beatitudinis remunerationein et beatorum Petri et Pauli apostolorura10 venerationem istud imperiale preceptum constituiraus hocqne in sempiternum stabile firmumque permanere preeipimus, ut si quis deineeps ex familia Wormaciensis ecclesie furtum vel pugnam aut ullam aliam 10 criminalem causam in eadem familia perpetraverit, ad manus episcopi suo advocato componat; si autem extra familiam cum extranco aliquo rixam ba- buerit, advocatus suus comiti pro eo iustitiam faciat et si alicui libero homini ullam iniustitiam fecerit vel cum eo pugnaverit vel si extra familiam raptum aliquem peregerit, advocatns suus similiter pro eo iustitiam faciat; si autem « infra 6epta cuiuslibet furtum aliquod commiscrit, reddat quod abstulit vel restituat, et insuper V solidos persolvat; si extra, Herum quod abstulit resti- tuat et insuper unam unciam tantum modo componat et nunquam maius vadi- monium promereatur quam V solidos. Comites autem nullam penitus babcant potestatem super familiam predicte ecclesie nisi in lcgali placito cum iudicio » scabinorum et iuramento liberorum hominum aliquis11 in ea für esse convin- catur. Et si palam in furto deprehendatur, in compede comitis intcrea reser- vetur donec scabiniorum iudicio in suo placito iustc düudicetur. Illos vero LX solidos, quos usque nunc iniusta et irrationabili lege reeepenint, omnino interdieimus nisi in publicis civitatibus. Et si quis huius confirmationis preeepta u violaverit vel nostre constitutionis transgressor exstiterit1*, si liber est, III libras auri ad nostram cameram persolvat, sin autem servus corium et capillos amittat. Sed ut hec auetoritas firma stabilisque in perpetuo13 maneat, manu propria [hanc cartam indc conscriptam14] subtus annotavimus nostrique sigilli inpressione consignare16 preeepimus. so

Data II1I kalendas augusti, indictione XII, anno dominice incarnationis MX MI, anno vero domni Heinrici secundi regni XIII, imperii autem I. Actum Mersfelt16; in dei nomine feliciter amen17.

St-A. Darmttadt: Chart. Worm. s. XV foL 12' (D).

Druck: Scharmal II, 40 (S) teohl kaum au* dem Gr., aber auch nicht am D, M tri« die zahlrricftsn Abweichungen der Texte S und D erkennen lauen. lieg. Böhmer nr. 1127. Scriba nr. 939. Stumpf nr. 1631.

Zur Herstellung einet correcteren Textet, alt ihn die um erhaltene Ueberlieferung bietet, ziehe ich die mit unterer Urkunde Wort für Wort übereinet immenden Erneuerungen von Heinrieh III, Worm» 1056, Juli 7, St. 2503 und Heinrich IV, Elten 1061, August 7, i0 Ä 2595 [abged. bei Stumpf, Beichtkamter III, 68 ff.) heran.

9 S u. D; adquiesc. »« »post fehlt bei S. St. 2503 u. 2595 b. apos. P. e. P. 11 St. 2503: com iod. scab. et iur. lib. bom. quod si aliquis in ea etc.; bei St. 2503 ist der Satz verständlicher. « D u. St. 2595: extiterit. « S: perpetuum. M bei S u. D sind die Worte: hanc cartam inde conscr. autgefallen. 15 D: eam cons; St. 2503 45 u. 2595: insigoiri lusaimua. 16 1): Mersifeld. 17 amen fehlt bei S.

YL B001, üxkumUoWh d. Su4t Worm«. L 3

Digitized by Google

34

1016.

43. 1016. Juni 29. Bischof Burchard stiftet die s. Paulskirche in Worms.

(C.) | In nomine sancte, et individue trinitatis. { Notum sit omnibus iusticie, dilectoribus tarn futuris quam presentibus, qualitcr ego Burchardas solo nomine episcopusWormacie, civitatis, qaam ego prediis meis et peennia a duce « Ottono ex magna parte redemi domum eiusdem ducis in ecclesiam saneti Pauli commutavi et qu§ etiam prius ad eandem domum pertinebant circumiaeeotia loca eidem ecclesie, contradidi et viginti canonicos pro remedio anime, mee, et maiorum meorum ad serviendum deo et doctori ecclesiarum in ea ordinavi. Quibus preter illa que, ex bac parte Reni ad prebendam eorum disposul, dedi 10 ultra Reuum ad Hovehein dimidiam partem possessionis mee,, eodem iure quo ad me pertinuerat; ad Edcnigun sex mansus; ad Husun octo mansus et duo molendina et quatuor iugera vincarum et quandam partem nemoris, que, omnia a prefato duce mco precio comparavi. Preterea ad Gowenkircben dedi eis viginti octo seniles mansus et salice. terrc. duos et diroidium; ad Angelachen m novem mansus et dimidium et salice terrc, duos mansus; ad Nuzzelohen unam

aream; ad Benemaden unum mansum et quatuor iugera; ad Risoluesbein III

or

iugera; ad Gemunde IUI iugera; ad Leinhein II1 mansus et quintam partaem palustris silvg et quatuor iugera vinearum unam aream et molendinum unum. Preterea emunitati et maasioni canonicorum descripsimus terciam partem, que, «ointerYsenam et plateam monetariorum in longum et latum protenditur amuro eimiterii usque ad plateam, que. ineipiens a porta saneti Martini, mediam fere dividit civitatem. Infra hunc terminum nec comes civitatis nec aliquis iudex aliquid agere vel exigere presuroat excepto episcopo vel preposito aut decano. Dedimus etiam custodi Eberbardo et eius successoribus positionem $cclesi§ de

u

ss Ädenesbach et oronem deeimationem eiusdem ville, et XXX maneipia cum aliis perünentibus ad eandem §cclesiam et ut familia saneti Pauli alium advo- catum non babeat preter eum et ut quarta parrochia civitatis ad eum respiciat, ut ipse per vicarios suos omnibus in ea commorantibus de baptismate et sepul- tura et universis animg necossariis respondeat Que. traditio ut in omnibus

io retro soculis firma permaneat eam sigilli nostri inpressione et subscriptorum virorum testimonio adnitente domino meo H. imperatore ego et dominus meus Wiüigisns Mogontiensis archiepiscopus sub perpetuo anathemate confirmavimus, ut si quis aliquid inde inminuere presumpscrit iudicio beati Pauli eterng damp- nationi subiaceaU Brunicho, Bfibo, Mazelin, WiUericb, Obbo, Henzo, Gerlieb,

m Ebbo, Hazzo, Franco; isti clerici prescripti affuerunt nostre, traditioni. Et laici: Franco, advocatus Folcmar, Ruthar, Dammo*, Diemar, Nanzo, Mcgiulacb, Buggo, Reginolt, Richozo, Erkenbrabt, Reginbodo Gumbreht. Anno incarna- üonis domini M.XVL, indictione XIIII, III kalendas iulü facto b§c

Universitätsbibliothek Heidelberg. 332 mb. (A\ Das aufgedrückte Siegel ist völlig 40 zerstört. Dat Pergament icheint später einmal an allen Bändern beschnitten worden zu sein.

Druck: Schannat II, 41 f. - lieg. Scriba nr. 940. - Zeitschrift für d. Ge- schichte dee Oberrheine XXIV, p. 152.

[43.] 1 A. II; ruertt schrieb der Schreiber also duas, was er dann in duos cor- rigierte. * Räthar, Dammo sind vom obern Sand des Siegels vollständig bedeckt.

Digitized by Google

1016.

35

Wattenbach in der Zeitschrift XXIV p. 152 bezeichnet die*« Urkunde als eine Fälschung aus dem XII Jahrhundert. Wir haben aber vielmeltr eine Aufzeichnung aus drm Anfang des XII Jahrh. vor uns, der möglicherweise ein Authenticwn zu Grunde liegt; die Kamm der Zeugenliste stimmen zum Theil mit denen der Urkunden nr. 44 u. 45.

1016. Juni 29. Bischof Burchard schenkt der neugestifteten Kirche s 44. *. Paul in Worms zwei Mühlen am Eisbach sowie das Wasser- recht; eine dritte Mühle giebt er dem Kloster Nonnenmünster.

(C.) | In nomine sancte. et indtvidue. trinitatis. % Notum sit omnibus tarn futuris quam pregenübus, qualiter ego Burcbardus episcopus redacta ifrrmatia in potestatom beaü Petri, quam ego prediis meis et pecunia a duce io Ottonc ex magna parte redemi domom eiusdem ducis in gcclesiam sancti Pauli commntavi et in ea XX canonicos ordinavi, quibu3 in prcbendam suam cgteris omnibus dispositis ad subplementum albi panis dedi duo molendina in Ysana, unum infra muros civitatis et aliud extra; tercium in medio horum tradidi sanctQ Marie, abbatiae, monialium. Ipsam vero aquam et ripam eins «t alveum u dedi in potestatem canonicorum sancti Pauli, ne quis preter voluntatem corum vel alveum artare vel do ipsa aqua aliquid prosumat derivare. Excepimus autem duo foramina, que in latitadino et altitudine mensuram unius pugni represso pollice debent habere vel infira scripta forma demonstrat1, quorum alterum nostre, piscing, alterum abbatisse. sancte. Marie, sorori meg Mehthilde, »o concessimus. Que, tradicio ut in omnibus retro seculis firma permaneat eam sigilli nostri inpressione et subscriptorum virorum tcstimonio sub perpetuo aiiathemate confirmavimus: Brunicbo, Bubo, Mezzehn, WiUerib, Obbo, Henzo, Gerlieb, Eppo, Hazzo, Francho. Et laici: Folcmar advocatus, Röthart, Dammo, Dicmar, Meginlach, Bucco, Reinolt, Richezo, Gumbret. m

Anno incarnationis domini M. XVI, indictione XIIU, III kalendas iulii acta sunt h§c.

St.-A. Darmstadt, mb. Aufzeichnung aus der ersten Hälfte du XII. Jahrhunderts, vorauf die Schrift hinteeist, namentlich die Abbreeiationaeichen; vgl. diese Urkunde mit nr. 43 und nr. 45, namentlich die Zeugenliste und die Datierungszeile. Da» aufgedruckte so bjscMdijjte Swj^irt ein anderes <^&e^nr^, auch die Sehrifi ist eine andere ah bei

Drucke: Schannat II, 42. Länig, Spicil. eeel. eonU III, 1296 u. IITheil 923. Heg. Scriba nr. 941.

Für diese Urkunde gilt, was wir bei der vorhergchaulm bemerkt haben; alt eine 3* Fälschung darf man tie nicht bezeichnen, denn trie käme ein Falscher gerade auf die auf- fällige Farm unterer Urkunde. Bier kommen eben die von O. von Buchwald, Bitehof,- und FürUenurkunden de» XU. u. XIII. Jahrhunderts gemachten Bemerkungen in Betracht.

1016. Juni 29. Worms. Bischof Burchard schenkt dem Kloster 45, Nonnenmünster bei Worms alle seine Güter und Leibeigenen im io Hessengau zu Herbrachtshausen und anderswo. (C.) In nomine sancte, et individne trinitatis. Notum sit omnibus fidelibus

presentibus scüicet atque futuris, qualiter ego Burghardus Wormaüensis

[44.J » In der Mitte der Urkunde ist ein Quadrat gezeichnet.

Digitized by Google

3G

1016.

£cclcsig cpiscopns quoddam prcdium mci iuris in pago Hassia situm nomine Gcrbrahteshuson et quiequid habco in Fiormannin et in Ratverkeshuson et in Dreisbahe et in Scroufin et in Adcibcredeshuson et in Winethereshason et in üiiomcreshuson et in Orcana in areis agris pratis silvis pascais aquis aqua- « rurave decursibns in molcndinis et in Omnibus utensilibus qugsitis et inqoi- rendis et orania maneipia, que, hactenu9 babui sive illa, que, ad predictum predium pertinent sive illa que, aliunde ab amicis meis adquisivi exceptis sex mulieribus ex eadem familia, quarum hgc sunt nomina: Hemma, Godefthui, Imma, Osburg, Azzeia, Richcla et earum proercatione, quas ad monasterium

10 saneti Petri infra murum Wormacie, construetum tradidi, alia omnia ntrinsque sexus ob recordationem anime, mec, et sororis mee, Mahthildis ad monasterium sanete, Marie, foris murum Wormatie, positum, ubi sanctimoniales sunt, trado ea ratione, ut singuli masculi sive mansum habeant sive non habeant, quando ad suos dies perveniant, singulis annis ad predictum monasterium in aBsumptione

16 sanete, Mari§ 11 denarios persolvant; femine, autem postquam nupserint in eadem festivitate- ad id ipsum monasterium similiter II denarios persolvant. Et hoc constitno, nt nullus advocatus neque abbatissa nec ulla iudiciaria persona supradicta maneipia ad nllum servitium cogat nisi ut male » « [fejmine,1 ab omni Servitute liberi sint, postquam censum suum ad predictum monasterium

so persolverint. Post mortem autem virorum, magister, qui Ulis ab abbatissa ad aeeipiendum censum positas est, quam magnam substantiam habuerint, nihil plus ad manus abbatisse,8 aeeipiat nisi XII denarios, hereditatem vero iilornm sui heredes, si ex eadem familia sint, habeant atque possideant Si autem alienas uxorcs aeeeperint post obitum vite, duas partes illorum substantie, ab-

25 batisse, aeeipiat et heredes illorum, qui ex eadem familia sunt, predium illorum, si habeant, aeeipiant. Si vero ex eadem familia uxorcs aeeeperint, sui heredes hereditatem possideant. A feminis igitur post earum mortem similiter XII denarii reeipiantur, si talis substantia ibi reperiatur; si autem non invenitur, nihil inde auferatur. Mundiburdium autem et defensionem ab episcopo et a

so rectoribus supradicti monastcrii habeant et bis in anno ad duo legitima placita in Firmannin veniant, que, Ulis certo tempore magister illorum nunciaverit, qui censum ab eis requisierit. Et si aliqua necessitate vel infirmitate inter- venienlc censum suum et placita uno aut duobus vel tribus annis seu plus neglexcrint8 et per hoc abbatissa vel alia aliqua persona libertatem eomm (?)

u eis infringero voluerit, snpersessum ius emendent et libertatem suam ut prius habeant Si quis vero ego ipse quod absit vel aliquis heredum vel coheredum meorum hanc cartam ingenuitatis infringere vel violare voluerit, iram omui- potentis dei et sanete, Marie, dei genitricis et saneti Petri prineipis apostolorum et omnium sanetorum habeat et episcopus supradicti monasterii suo ministerio,

«o ne id perficiat, eum constringat. Et ut h§c traditio firma stabilisque permancat, stipulatione subnixa cam corroboro atque confirmo. Quod ut verius credatur diligentiusque ab omnibus observetur meo sigülo insigniri iubco. Actum publice

[45.] 1 nach nisi folgt eine ausgewischte Stelle, erkennbar ist ut male, das fol- gende, etwa 4 Buchstaben, ist unlesbar. * ad manus abbatisse, $ehr verwischte Stelle. 4j ' neglexerint ist «m späterer Hand Uber die Zeile geschrieben worden; durch da» Zusammenlegen hat da» Pergament hier sehr gelitten.

1018.

37

coram altarc sancti Petri apostoli in presentia tcstium subtus signatorum.

Signum Barghardi cpiscopi f. Signum Brunicbouis prepositi f. Signum

Wezzelini prepositi f. Signum Buobonis prepositi f. Signum Diczmanni

prepositi -f. Signum Gerliebi prepositi +. Signum Mazzelini prepositi f.

Signum Emicbonis prepositi et camerarii f. Signum Hczzelini decani f. 4

Signum Epponis scolarum magistri f. Signum Opponis cantoris f et omnium

fratrum sancti Petri et sancti Ciriaci et sancti Andrej et sancti Pauli et sancti

Martini. Isti sunt clerici. Laicorum autem nomina hgc sunt: Folcmarus

advocatus, Boppo, Dietmarus, Adalboh, Reginolt, Embricbo, Dammo, Sigebodo,

Ricbezo, Gerbart, Liutfrid, Meginlach, Buggo, Reginbodo, Ezzo, Hunfrit, Liut- 10

brant, Focco, Diemo, Lanzo, Liutfrit, Gumbrabt, Walfrid, Gundeloh, Ebo,

Ruothart, Dietuuin, Benzo, Megizo, Ruodolf, Azzelin, Sigebodo, Wobbcün, Alt-

duom, Herrieb, Diedolt, Willcman, Ernust, Regelo, Benno, Ricbezo, Diedericb,

Hartuuig et pene omnes urbani.

Anno dominice, incarnationis millesimo XVI, indictione XHU, Hl kalendas u

iulii, regnante Heinrico imperatore anno XV, mee, autem ordinationis anno

XVUL Actum Wormaci?, feliciter.

St.-A. Darmstadt, or. tnb. e. sig. subterimpresso laeso. Das Pergament hat ge- litten und die Schrift itt vielfach ausgewischt. Auf der Rückseite steht «n wohl gleich- seitiger Schrift: Traditio predii in Hassia ad sanetam Mariain foris inurum Worraaciq. 10

Druck t Baur, Hessische Urkunden I, 855 ff. Angeführt im Archiv für hes». Geschichte II, 301. Reg. Scriba nr. 942.

Die Angaben des Jahres, der Indietim und der lleglenuigsjahrc Katier Hcinriclis II stimmen zusammen, nicht aber die der Ordination des Bischofs.

1018. Juli 11. (?) Worms. Kaiser Heinrich II schenkt dem Bisthum »46. Worms auf Bitten des Bischofs Burchard den Zoll und Markt zu Kailbach.

In nomine sanete et individue trinitatis. Heinricus divina favente dementia Romanorum imperator augustus. Viri iusti dum postpositis tumultibus secularium negotiorum in contemplatioms sue vertice superne voluntatis sententiam perseru- so tantur, ministeriis sepius deservire officii exterioribus necessitate coguntur. Unde sciat cunetorum dei nostrorumque fidelium generalitas, qualiter Burcbardus dis- cretus in appentendo, fortis in tolerendo, iustus in iudicio, sanete videlicet Wor- matiensis ecclesie episcopus nostram potestatem imperialem adiit rogans, ut fra- tribus sue sedis principalis sub bonore scilicet beati Petri prineipis apostoloruiu w fundotenus a se construete, tbeloneum et mercatum in loco qui dicitur Kebelin- bacb cum omnibus suis pertinentiis per nostrum preeeptum in proprium trade- remus. Cuius rationabili peütioui libentius aurem aecommodantes more regum atque imperatorum nostrorum quoque antecessorum firmissime et ex integro postulata concessimus. Et ut bec nostre confirmationis pagina inde conscripta «0 firma et inconvulsa permaneat, manu propria corroborantes sigüli nostri in- pressione eandem subter bullari iussimus.

Guntherius cancellarius vice Erkanbaldi arcbicapellani notavit

Data V idus iulii anno dominice incarnationis MXYIII, anno vero domni Heinrici secundi regnantis XVII, imperii V, indictione VII. Actum Wormatie. 45 Kgl Bibl. in Bannoter: Chart. Worm. s. XII fol. 35. (C).

Digitized by Google

38

1023.

Druck: Motxe, Anaeiger für Kunde etc. 1838, p. 444. ex C. Stumpf, Reichi- hmzier III {Acta imp.\ p. 42 ex C. Reg. Seriba nr. 946. Archiv der Get.f. über« d. Ucschichtskundc XI, 477. Stumpf nr. 1711.

Da» Datum dieser Urkunde ist nicht in Ordnung; einmal stimmt die Indiction nicht, fi denn dm Jahr 1018 entspricht Indiction I; sodann i$t da* Tagetdatum Y idus iulii mit Oietebrecht, Kaiserzeit II, 608, dem Birsch-Brcsslau, Jahrbücher d. d. Reichs unter Hein- rich II, Band III p. 79* beistimmen, in V id. iunii umzuändern, da diese Schenkung mit dem Aufenthalt de» Kaisers su Worms bei Gelegenheit der Einweihung de» Dom» zu- sammenfällt*

47. io 1023. Dezember 2. Tribur. Kaiser Heinrich II scfdichtet die Sireilig- keiten zwischen der Kirche zu Worms und der Abtei Lorsch.

In nomine sanctae et individuae trinitatis. Ego Hcinricos1 divina favento dementia Romanorum ' imperator augustas. Notum facio Omnibus sanctae dei ecclesiac fidelibus tarn8 presentibus quam ot futuris, qualiter assidua pro-

i* clamatio nostras aures ioquietabat ob inveteratas et frequentes contentiones et ob inmarcidas inimicitias, quae Semper erant inter Wormatiensem episcopum et Laureshammensem* abbatem et inter familias ntrarumque «cclesiarum, quae iam in tantum convaluerunt, ut etiam innumerabila inter se fierent bomicidia, et in boc maximum dctrimentum utraque patcretur ecclesia. Quapropter cum

m consilio meorum fidclium id ordinäre disposui, quomodo tantae discordiae temerariam presumtionen inter utramque ccclesiam et earum familias nunc et inposterum aut omnino dissolverem aut impunitam non relinquerem. Jnprimis precepi et ad hoc peragendum meos nuncios misi, ut omnis iniustitia, quae iam per multa tempora ex utraque parte incorrecta remanscrat, ab advocatis illorum

m utrimque pleniter corrigeretur, et debinc prevideant, ne talia apud illos sie inveterescant; et si aliqua nova contentio inter illos exorta fuerit, volo, ut con- veniant et quam citissime possint corrigant. Et ne talis ac tante seditionis audatia sine digna ultione inter utrasque familias post remaneret, per huius cartulae preeeptura istud constitui decretum: Si quis ex familia saneti Petri

so Wormatiensis aliquem ex familia saneti Nazarii vel e contrario aliquis ex familia saneti Nazarii quemquam servorum saneti Petri insequitur et ausu temerario et armata manu aliquem ad occidendum vel ad depredandum eius curtem sive eins domum infregerit et eum impugnaverit, et si ille aut aufugerit vel quoquo modo ab eius potestate sive impugnationc se liberaverit, aut si forte domi non

m fuerit, Uli, qui huius audatiae et invasiouis dux et prineeps fuerit, tollantur capilli et corium5, et insuper in utraque maxilla ferro ad hoc facto etiam candenti bene cratetur6 et comburatur, reliqui eius sequaces cuto et capillis priventur. Si autem ibi occiditur, omnes qui buius homicidii vel invasiouis partieipes sunt, cuto et capillis perditis supradicta combustione signentur ac

40 wcrigeldum occisi domino suo auetor homicidii persolvat et cum proximis eiusdem interfecti reconciliationem faciat, et in quocumque loco aliquis ex utraque familia ab utrisque innocens occiditur, homicida snpradictao sententiao subiaceat. Hanc vindictam et istud meum constitutum advocatus, in cuius advocatione hoc

[47.] 1 A : Ueinricus secundue. ' fehlt bei C 3 C: tarn et. 4 C: Laves-

41 samensem. 1 C: corium et capilli. 6 A: gretetur; darüber von derselben Hand: cra- tetur; C: gratfltur.

Digitized by Google

10-24.

39

cvenerit, cum scicntia episcopi et abbatis in prcscntia nunciorum utroramque fideliter adimpleat. Si vero advocatus aut mercede conductus aut gratia commotus, aliqua colliditate hec dccreta avertcro voluerit, gratia nostra et advocatioae carebit, nisi super sacras reliquias hoc iurare audebit, qaod eum, qai bomicidii sea invasionis illias reus est, nusquam acquirere possit; tarnen e quam citissime potent acquirat. Et si homicida cx familia episcopi est et advocatus eum acquirere non potuerit7 vcl noluerit, fideles abbatis si possint illum acquirant et ad predictam poenam presentibus nuneiis utroramque repre- sentent; similiter fiat ex parte episcopi. Et de servientibus episcopi et abbatis illud constituimus ut si quis illorum tale aliquid fecerit, predictae penae subiaceat 10 vel decem libris denariorum redimatur. Unum autem est, quod volo, iubeo et firmiter preeipio, ut rem semel benc ac recte definitam nullas iterare vel reno- vare audeat. Si autem predictus episcopus aut abbas hoc decretum anullare cupiat, michi vel meo successori duas libras auri persolvat, conatum tarnen8 suum nequaquam perficiat Et ut hec constitutio stabilis inconvulsaque per- is maneat, sigilli nostri impressione banc cartam insigniri9 iussimus.

Signum domoi Heinrici (M) Romanorum invictissimi imperatoris augusti I0.

Guntherius cancellarius vice Aribonis arcbicapellani recognovi11. so

Data III! nonas decembris, indictiono VI, anno dominice incarnationis

MXXI1I, anno "domni Heinrici secundi regnantislSannoXXHI, ünperii autem WX.

Actum in Triburia16 regia villa; amen.

Codex Laureih, im Reich $archiv München i. XII fol. 20. (A)

Chart Worm. $aecuii XII. fol. 34. (C). »

Drucke: Scharmat II, 43. (S). Cod. dipl. Laureeh. I, 156 beide vmolhtihulij. Dtmnont-Bcnutet Corp. dipl. luppl. I", 27. Länig, Reiehiarchiv 17", 023. Beyer Mittelrhein. UB. II, 19. [MO., SS. XXI, 405 f. ex A. Reg. Seriba nr. 948. Stumpf nr. 1816. Ueber die Urkunde vol. Jahrbücher de* deutsch. Reichet unter Hein- rich II. III Bernd von H. Brodau p. 293 ff. so

[1024]. Das Hofrecht des Bischof» Bwrchard von Wörme. 48.

[Incipit prologus de privilegiis Burchardi Worma/i'«w« ecclesie episcopi.

Decursis venerabilium antistitum temporibus, quibus ecclesiam Worma- tientem sibi a deo commissam in undis diversarum proccllarum seeuudum debitum offitii sui pervigili cura gubernabant et eam vel propria largitione vel regura » seu imperatorum traditione facultatibus bonoribus exuberantem reliquerant, acce- dendum nobis est ad introitum pastoris et tempora Burchardi episcopi, cuius memoria propter prerogativam meritorum apud homines est celebris et in conspectu altissirai immortalis, qui qualiter se in episcopatu habuerit, non est neces6arium verbis exponere, cum faroa virtutum eius ubique terrarum com- « probata sit operum attestatione et ut pace omnium dicam licet plures precesserint eum viri mire sanetitatis in sede Wormatienti respectu eius plantationis et superedificaüonis ecclesia ista tarn iu spiritualibus quam in temporalibus erat quasi informis. Hoc testatur clerus et populus paterna dilectione educatus,

7 C: potent 8 fehlt bei C. 9 C: insignire. 10 Die SynutnzeWe feltU bei C. » C: recognovit i* C: anno vero. » 6': regnante. " fehlt bei C. w C: Triburi.

Digitized by Google

40

1024.

hoc civitas adornata et adaueta, hoc universus episcopatus rebus et largis possessionibus ditntus, hoc testaatur congregationes buius ecclesie, quas ipse permodicas inveniens largitionibus habundanter ampliavit vel ex novo instituit; corpus canonum in unam faciom castomra eloqniorum multo laborc collegit; 6 legem specialem faroilie saneti Pctri ot infra videtur dedit et ut breviter con- cludam ecclesiam Wormatiensem in meridiano splendore oranibus bonis lucentem feliciter reuquit, unde XIII kalendas septembris in pace factus est locus eins et apud sanetum Laurentium sepultus.]

[Lex familie Wormaticnsis ecclesie.]

io In nomine sanetae et individuae trinitatis. Ego Burchardus1 Worma- tiensis ecclesiae episcopus propter assidaas lamentatioues miserorum et crebras insidias multorum, qui morc canino* familiam saneti Petri dilacerabant, diversas leges eis imponentes et infirmiores quosqae suis iudieiis opprimentes, cum con- silio cleri et militum et totias familiae bas iussi scribere leges, ne aliquis advo-

ls catus auts vice dominus aut ministcrialis sive intcr eos alia aliqua* loquax persona supradictae familiae novi aliquid subioferre posset, sed una eademque lex5 diviti et6 pauperi ante oculos prenotata omnibus esset communis.

[I.] Si quis ex famiha saneti Petri ad sociam suam legitime venerit, quiequid7 in dotem dederit, et boc ipsa annum et diem non proclamatum

so possidet, si vir prior moritur, uxor eius totam habcat dotem usque ad finem vitae suae; si autem ipsa moritur sine filiis, proximi heredes mariti sui dotem reeipient; similiter fiat, si uxor prior moriatur; et quiequid simul acquisierant, si quis eorum alterum supervixerit, totum habeat in sua potestate et quiequid inde8 facere velit, faciat. Quod9 autem mulier secum ad maritum attulerat10,

»ambobus mortuis, si filios habuerint, ipsi raatris baereditatem possideant; si autem filios non habuerint, nisi" ipsa traditione prepediatur1» post vitam eius totum ad proximos mulieris redeat, et si filios simul genuerint et mater prior obierit, si quid baereditatis ex matre filiis devenerat et ipsi obierint, haereditas ad proximos matris redeat.

so [II.] Lex crit familiae, si quis praedium vel maneipia in baereditatem aeeeperit13 et in paupertatem inciderit et ex bac necessitate baereditatem vendere voluerit, prius proximis bacredibus suis14 cum testimonio proponat ad emendum; si autem emerc noluerint, vendat socio suo15 cui voluerit Si autem aliquis mansus in manum episcopi iudicio iudicum18 pervenerit17 et si haeredum aliquis

« supersessum ius emendare voluerit, detur sibi potestas, ut tali conditione baereditatem aeeipiat. Si autem nullus haeredum satis facere voluerit, illius loci minister, cuicumque ex familia mansum illum dederit, hic postea haeres firmus fuerit18; si autem aliquis venerit post duos annos aut post tres aut plures et dicit19: ego sum haeres, pauper eram, orphanus eram, non habui qui me pa-

40 Beeret, ideo extra patriam ivi et ibi usque modo me meo labore conduxi, et

[48.] Der Prolog ist nur bei C. Incipit episcopi itt roth geichrieben; ekentn die Haupt über tchrift Lex fam. W. eccl. ' BD: Burgehardus. 9 B: canooieo. 3 D: seu. * D: aliq. alia. 6 vor lex tteht bei C: persona durchgestrichen. 6 et fehlt bei 0 u. D. 7 bei D meUten» quidquid. 8 D: idem. 9 D: Quot. 10 C: adtulerat. « » II: in. BD: prepediat; G: impediat. «Z)u.ft reeeperit. w suis fehlt bei C. »5 gocio s. fehlt bei ü. 16 B: indicium. C: provenerit; D: provenerint S: sit. " 8: dicat.

1024. 41

vult cum solo testimonio illum, qui iussione episcopi hacrcs effectus est et quia suum mansum bene excaltum et fimatum*0 habet, expellere, constituimus, quia prias nallas heredum erat, qui supersessum ius cmendare voluisset, ille fir- mus baeres sit, qui a ministeriali*1 baeres effectus est; si haeres erat, cur au fugerat, cur domi non sederatM ut baereditatem suam custodiret? volumus, ut nulla vox c eins de hoc amplius audiatur, nisi iusta atque rationabilis causa ibi intelligatur. Si autem aliquis, qui haeredivalem mansum habet, moritur et parrulum baeredem reb'querit, et ille haeres non potest debitum servitium persolvere, si est*8 aliquis proximior, qui velit debitum servitium de praedicto manso facere, quousque haeres ille ad suos dies pervenerit, ne propter teneritatera baeredis exhaeredctur 10 baeres, concedimus et constituimus, ut misericorditer de eo agatur rogamus.

[III.] Si quia in dominicata nostra" haereditatem babens moritur, haeres sine oblatione haereditatem aeeipiat et postea debitam servitutem inde provideat

[IV.] Si quis ex familia moritur, quiequid indotatum reliquerit, nisi11 is traditione prepediatur*6, proximi haeredes possideant.

[V.] Si quis manu coniugis*6 suae cum testimonio bono aliquant tradi- tionem sive in dote sive in aliis quibuslibet rebus fecerit, hoc firmum erit, nisi alia res prepediat".

[VI.] Si quis praedium vel haereditatem suam infra familiam vendiderit ao et aliquis baeredum suorum praesens fuerit et nihil contradixerit, vel si absens aliquis haeredum est, postea reseiverit, et si infra spatium ülius anni hoc reti- cuerit, postea iure carebit.

[VII.] Lex erit familiae, si quis ex aliquo commisso in manus episcopi cum iudicio sociorum suorum pervenerit, ipse cum omnibus suis possessionibus sc eo flnuuicetur.

[VIII.] Si quis cum aliis quos secum adduxerit*8 alicui ex societate sua aliquid w iniustitiao fecerit, ius erit30 familiae, ut se tantum et suos viros una sati6factione reconciliet et unusquisque aliorum semetipsum propria satisfactione reconcUiet so

[IX.] Jus erit familiae, ut de weregeldo fisgilini31 hominis quinque librae ad cameram reddantur et duae librae et dimidia3* amicis eius contingant ss.

[X.] Jus erit, si ex familia vir aliquis et uxor eius obierint et filium cum filia reliquerint, ülius haereditatem servilis terrae aeeipiat94, filia autem vesti- menta matris et operatam pecuniam aeeipiat; reliqua quae remanserint, in om- ss nibus aequaliter inter se partiantur.

[XL] Haec etiam lex erit familiae, si quis praedium vel maneipia in baereditatem aeeeperit et in lectum aegritudinis ita inciderit, ut equitare aut per sc ambulare non possit, praedium suum vel maneipia baeredibus suis alienare non possit35, nisi pro anima sua aliquid inde dare libuerit; alium suum questum <o det cuicumque libeat.

[XII.] Ut in omnibus locis ubicunque fieri possit36, declinentur periuria,

B: formatum. « BC: niinistrali. » D: ced. 33 B: sicut; S: et sit. *• to CD. 8 liett: in Dominicato nostram. 85 O: impediatur. 36 D: coniuge. 37 Q: impediat «• S: adduxit 89 aliquid bei C zweimal. » B: Yiserit. sl «o B, D « u. 0; C u. 8: fiscalini. » B: dimidium. » 8: contingat. « D u. 0: reeipiat. » 8u. O : potent. S: potent.

Digitized by Google

42

1024.

qualiscunque sit ex familia, qui cum socio suo sivc in agro sive in vineis sive in Ulis levioribus rebus aliquid iniusto fecerit, et se ad magistrum87 loci pro- clamaverit, volumus, ut illius loci minister cum subiectis coneivibus suis sine iuramento hoc determinet. * [XIII.] Et hoc est constitutum, ut si quis fisgilinus88 homo89 ex familia rem aliqaam magnam Tel parvam ad iniustitiam patraverit, ad bannum epi- scopi quinque solidis ut dagewardus vadetur40 et quinque sohdos componat ei41 cui iniquitas facta est, si de eadem societate est; et si extra suam socie- tatcra est, una uncia vadeturu et nihil iuret 10 [XIV.] Et48 siquis nupserit ex dominicata44 episcopiin beneficium ali- cuius suorum, iuris sui respondeat ad dominicatam48 episcopi; si46 autem ex beneficio in dominicatam48 episcopi nupserit, iuris sui47 respondeat domino benefieii.

[XV.] Si quis cx familia alienam uxorem aeeeperit, iustum est, ut u quando obierit*8, duac partes bonorum suorum assumantur ad manum episcopi.

[XVI.] Jus erit, si fisgilinus49 homo dagevrardam aeeeperit, ut filü qui inde nascantur80 secundum peiorera manum iurent51; simUiter si dagewardus fisgilinam49 mulierem aeeeperit5*. •io [XVII.] Jus erit familiae, si quis in placito iniustum clamorem fecerit aut iratus de sua sede recesserit vel in tempore ad placitum non venerit et in hoc a consedeutibus superatus non fuerit, nichil iuret, sed in testimonio scabi- norum88 sit.

[XVIII.] Lex erit familiae, ut unusquisque cum socio suo iuret cum u una manu, si propter faidam erit, cum VII et episcopo similiter.

[XIX.] Habucruut et hoc in consuetudinc, si quis alten pecuniam suam praestiterat, redderet quantum voluisset, et quod noluisset cum iuramento negaret Sed ut declinentur periuria, constituimus, si ille qui pecuniam suam praestiterat, iuramentum cius pati noluerit, ipse contra eum duello pugnaturus so negatam pecuniam acquirat, si voluerit; si autem tarn digna persona est, qui84 pugnare cum co pro tanta re dedignetur, vicarium suum ponat

[XX.] Si quis in civitate Wormatia duello convictus ceciderit, sexaginta solidis88 vadetur86, extra eivitatem vero infra familiam, si in duello oeeubuerit, illi, quem impugnaverit, pro pugna iniuste illata87 suam iustitiam tripliciter » componat, bannum episcopo persolvat, advocato XX solidos tribuat, aut cutem et capillos amittat58.

[XXL] Si quis ex familia saneti Pctri praedium vel maneipia a libero homine89 comparaverit vel aliquo modo aequisiverit60 extra familiam neque cum advocato neque sine advocato nisi commutet, dare non liceat.

«0 37 S: ininistrum. » BD: fipilinn«; S: fiscalinns. 88 homo fehlt bei 0. *> Orimm: vadietur. « ei fehlt bei S. 42 Grimm: vadietur. 43 Et fehlt bei 8. 44 B: ex domincata eorrigiert in ex domincato; S: ex dominicato. 45 B: ad dominicatam eorrigiert in ad dominicatum ; 8: ad dominicatum. 46 CD: sin. 47 alle Hu.; O hin- gegen nach L: rebus suis. 48 G: abierit 8: fiscalinus. w 8: nascantur.

44 *l jo BS; CD: iuriant; Q nach L: vivant. M Q: aeeepit. 63 C: scabiniorum. 84 C: qua. 88 CS: solidos. « $o aUe Hu. » B: Ulatam. »• D: amittet 88 C: ad liberum hominem. 60 Q: acquisierit.

Digitized by Google

1024.

43

[XXII.] Si quis fiscali viro iustitiam saam infringere voluerit, id est ad dagowardom Tel ad censum iniustura, fiscalis vir cum Septem proximis suis non mercede conductis, iustitiam sibi innatam61 obtineat; et si ex patris parte vituperetur, ex eadem parte duae cognatorum suorum et tertia cx matre assu- matur; similiter erit ex parte roatris nisi cum68 iudicio scabinorum53 aut « proximorum testimonüs superari possit

[XXIII.] Lex erit familiae, si quis63 domum alterius cum armata manu introierit et filiam eius vi rapuerit, euueta vestimenta, quibus tunc induta fuerat quaodo rapta est, siogulariter in triplum patri eius vel mundiburdo" restituat, et per ßingulas vestimentorum partes bannum episcopo compouat; w postremum*4 ipsam triplici 6ua satisfactione cum banno episcopi patri reprae- sentet; et quia legitime eam secundum canonica praeeepta habere nequiverit, amicis illius XII scuta et totidem lanceas et uiiam libram denariorum pro recon- ciliatione persolvat.

[XXIV.] Et hoc constituimus, 6i quis debitum alieuius rei coram nri- u nistro confitetur et minister in illa die locum non habeat diffinire66 et hic qui debitum in priori die confessus est alia die negare voluerit, minister si testi- monium pristinae confessionis habet, ut aequum est, de se faciat sicut antea debuisset.

[XXV.] Et hoc lex erit, si quis de aliqua re minist eriaü confitetur et 10 hoc ad placitum differtur, sicut tunc in ptacito confessus fuerit, iudicetur67, si minister eum cum testimonio de priori confessione ibi convincere non potuerit.

(XXVI.] Lex erit coneivibus, ut si quis in civitato haereditalem aream habuerit, ad manus episcopi diiudicari non poterit, nisi tres annos censum et aliam snam iustitiam inde supersederit88, et post hos tres annos ad tria legitima m placita invitetur89, et si supersessum ins pleniter emendare voluerit, ipse eam sicut antea possideat; et si domum in civitate vendiderit, aream perdat.

[XXVII.] Et lex erit, ut si quis in civitate aliquem ita percusserit, ut70 ad terram decidat, ad bannum episcopi LX solidos componat; si autem cum pugno aut aliquo levi flagello, quod bluathram71 vocant, aliquom percusserit et so non deciderit, V solidos tantum componat.

[XXVIII.] Lex erit, si quis in civitate ad aliquem occidendum gladium suum evaginaverit aut arcum tetenderit et sagittam nervo imposuerit vel lanceam suam ad feriendum protenderit, LX solidos componat.

[XXIX.] Lex erit, si episcopus fiscalem hominem ad servitium suum w assumere voluerit, ut ad aliud n servitium eum ponero non debcat, nisi ad came- rarium aut ad pincernam vel ad inferiorem73 vel ad agasonem vel ad ministe- rialem; et si tale7* servitium faecre noluerit75, quatuor denarios persolvat ad renale servitium et VI76 ad expeditionem et tria iniussa placita quaerat in anno et serviat cuicumque voluerit. «

[XXX.] Propter homicidia autem, quae quasi cottidie77 fiebant infra fa-

S: iart. suam. 6i D\ nisi si com. 63 D: eorum. M BC u. D\ mundibrudo w Du. L: poBtremam. w D u. L: difflniri. 67 Ii: iudicet. 08 BS: subsederit. 99 B: immittetur; 8: immittatur. 70Z)u.O: aliq. per. ita ut. 71 bluathram Conjectur von J. Chimm; B: blitthirum; C u. D: blathiram; 8: blutthiram; L: bluthuram. «» n BDu. L: aliuin. B: inferiorem. m 8; CD: et si eum ad t. «. Di nol. fac. 78 G: quinque. 77 «o C u. D; B: quotidiej die übrigen Ifen cotidie.

44

10-21

miliam 8ancti Petri more belluino, quia sacpc pro nichilo aut per cbriotatcm aot per superbiam alter in alterum insana mcnte ita insaeviebat78, ut in curri- culo unius anni XXXV79 servi sancti Petri sine culpa ex80 servis eiasdem ecclesiae sint intereropti, et ipsi interfectores magis inde gloriati sunt et elati, a quam aliquid81 penitudinis82 praebuissent; proinde ob illud maximum detri- mentum nostrae ecclesiae cum consilio nostrorum fidelium hanc correctionem fieri decrevimus, ut si quis ex familia consocio suo sine necessitate id est83 sine tali necessitate, si 6e ipsum interficere voluerit, aut si latro erat, se et sua defendendo, sed sine istis84 supradictis rebus interfecerit, constituinras, ut

10 ei tollantur corium et capilli et in utraque maxilla ferro ad hoc facto corabu- ratur et weregeldum reddat et cum proximis occisi more solito pacem faciat et ad hoc constringantur proximi ut accipiant; proximi autem occisi, si per- sequi voluerint proximos occisoris, si quis illorum proximorum consilii et facti iuramento sese cxpurgare85 potuerit, a proximis iaterfecti firmam et perpetuam

i8 paccm babeat; si autem proximi occisi istud constitutum contempnere volunt et supradictis insidias parant, tarnen nichil nocent nisi quod insidiantur, corium et capillos amittant sine combustione. Si autem aliquem illorum interfeecrint sive vulncraverint per contemptum, corium et capillos amittant et supradictam combustionem patiantur86. Si autem occisor aufugerit et capi non potest, quic-

to qnid habet ad fiscum redigatur, et proximi eius si inculpabiles sunt, firmam pacem habeant ; si autem homicida non aufugerit, sed cum proximo occisi suam innocentiam per duellum defendere voluerit et vicerit, weregeldum reddat et cum proximis pacem faciat; si autem nullus occisi87 proximorum cum occisore pugnare voluerit, ipse se bullienti aqua adversus episcopum expurget et were-

u geldum reddat et pacem cum proximis faciat et ipsi cogantur, ut accipiant Si autem propter timorem istius constitutionis vadunt ad alienam familiam et incendunt cam contra proprios consocios, et si non est abquis, qui contra ali- quem illorum duello pugnare audeat, singuli bullienti aqua adversus episcopum sc expurgent, et si quis victus fuerit, ea patiatur, quae supra scripta88 sunt.

soSi quis autem ex familia in civitate8' sino supradictis necessitatibus aliquem ex familia interfecerit, corium et capillos perdat et combustionem supra scripto more patiatur et bannum persolvat et weregeldum reddat et pacem cum pro- ximis faciat et ilU constringantur ut accipiant. Si autem aliquis de aliena familia terram sancti Petri colet90 et tale praesumptum feecrit, id est, si ali-

u quem ex nostra familia sine necessitate iara supra scripta interfecerit aut ista supra memorata patiatur aut nostram gratiam91 perdat et familiae et ad- vocati insidias habeat. Si autem noster servitor qui in nostra curte est aut noster ministerialia talia audetM praesumerc, volumus, ut hoc sit in nostra potestate et consilio nostrorum fidelium, qualiter talis praesumptio vindicetur.

«0 [XXXI.] Si quis ex familia contenderit cum socio suo de una qualibet re sive de agris sivo de vineis sive de maneipiis sive de pecunia; si potest ex

78 8: insurgebat. 79 O nach Länig viginti qoinque. *> 8: a. 81 BD: aliud. 88 B: plenitudinis. 83 B: idem sit; S: et qaidem sine. 84 istis/eUt bei C. 85 BCDu. L: eipugnare. 86 C: patiuntur. 87 8: ntülas prox. occ. 88 D u. L: M subscripta 89 B: i. f. ex civ. *o 3 u. O: colat. 91 Ortmn ergänzt nostram Pro- tect! onem; ö: nostram terram. B ganz unverständlich autriofitria perd. "5: audeat; D u. L\ habet.

Digitized by Google

1025- 1044.

45

utraque parte cum testiraoniis utroruroque sine iuramento discerni, laudamus, sin autem, ut devitentur periuria, volumus, ut ex utraque parte ostendantur illorom testimonia, et ita collaudent testes, quasi gratum haboaut, et ex supra- dictis duobus testimoniis duo eligantur ad pugnam et cum ducllo litem decer- nant et cuius campio ceciderit, pcrdat, et eius tcsümonium talia patiatur propter » faisum testimonium, quasi iuratum haberct

[XXXII.] Si quis ex familia furtum fecerit, et hoc non pro necessitate famis sed propter avaritiam et cupiditatem et propter consuetudinem fecit, et quod furatus98 est, si V solidis appreciari potest et superari potest, quod aut in macello pubüco aut in conveutu coucivium dcbitori vadiatus sit supra dictum io furtum; ad correptionem94 malorum constituimus, ut legem sibi innatam propter furtum perditam habeat, et si ab aliquo de aliqua rc inculpatus fuerit, non se expurget iuramento, sed aut duello aut bullicnti aqua aut ferventi ferro. Si- militer faciat ille, qui in periurio publico captus est, similiter et ille, qui in falso testimonio captus est; similiter et ille, qui propter infamiam furti in u duello ceciderit ; similiter et ille, qui contra seniorem suum episcopom videlicet cum 6uis inimicis consilatus est sire contra eius honorem sive contra eius salutem.

St.-A. Darmstadt: lldimatUmtbueh t. XVII. fol. 46 56. (B). Am Sehlutz heistt et: Concordat cum suo Tero illaeso originali cuius impreuum sigilltun integrum w Ioaim Valentin Ambroster lector subscr. Der Abtchrtiber verstand seine Vorlagt nicht

" Kgl. BW. in Hannover: Chart. Wbrm. t. XII. fol. 25' -W. (C.) 8t. -A. Darnistadt: Chart. Worm. t. XV. fol. W-12'. (D).

Drucke: 0. Chr. Mnig, Cont. II tpic. eeel. 1721. p. 1013 ff (L). Schannat II, u 4.? ff. ex areh. eeel. cath. Worm. (&'). = F. Walter, Corput iuris Oermanici III, 775 ff. b Qriutm Weitthümer /, 804 ff. Ii. O. Qengler, dat Hofrecht det Bischofs Burehard non Worms. Erlangen 1859. 4°. {Mit Commmtar O.) Qengler'» Text beruht auf Lünig, der wie et icheint I) benutzt hat, vährend S vielfache Abweichungen und überhaupt einen jtayern Text bietet. Aut C entnimmt Bö/tmer, Archiv für hett. Geschichte II, p. 148 ff. 30

[1025—1044]. Hunbrath schenkt mit Zustimmung seines Bruders 49. Gumbert dem Altar der Kirche s. Peter in Worms einen Mansus in Wachenheim (in pago Spirichgouue et in comitatu Burghardi comitis) unter der Bedingung, dass der Gerhild, der Schwester des »& Gerhard Ritters (Gerhildi sorori Gerhardi militis) und dessen Sohn Rubert eine Praebende als Precarium gegeben werde, wie jedem der Brüder der Dienstleute von s. Peter (qualis uni fratrum domino et saneto Petro servientium tribuitur). Bischof Azzecho siegelt.

Acta est vero huius precarii conditio cum Azzechone eiusdem sedis epi- «• scopo atque Ruthardo preposito coram testibus subnotatis clericis et laicis: Sigeuuart, Diezzeman prepositus, Bereuger prepositus, Erleuuin prepositus, Eppo custos, Oppo decanus, Wolzo magister scolarum, Sigebodo, Diedo, Diederich, Francko, Gezmannus, Eberbart, Wolfram, Ezelin, Constantin.

Kgl. Bibl in Bannover : Chart. Worm. «. XII. fol. 38.

w BC: üratufl. « C: correctionom.

Digitized by Google

46

1033-1056.

50. [1033]. Bischof Azzecho von Worms stiftet die s. Mauritiuskapelle und begabt sie mit verschiedenen Gütern, u. a. decimationem vinearum quae sitae sunt intra Munistere et istam civitatem, infra et *** rivulum, qui vocatur Isana.

6 Druck: Schannat II, 50; völlig verstümmelt; da» Original oder die Vorlage

SchamnaU toar nicht aufzufinden. Reg. Seriba nr. 4931.

51. [1033]. Bischof Azzecho von Worms schenkt den Todfall der Cusiodei.

| In nomine et honore sanetae et individuae trinitatis. Omnium dei nostrumque fideliam presentiam videlicet et futarorum noverit sollertia quo-

io nam modo ego Azecho { licet indignus Uuormatiae tarnen divinae Providentia clementiae prcsul divino tactus amorc pro aeternae mercedis auementatione et interventu fidelium meorum Dizmanni, Gerhardi, Mazelini nec non pro Ebbonis custodis servicio octavo mcae ordiuationis anoo tributariorum ad beatura Pe- trum Uormatiae respicientium capitalem iusticiam, id est manumortum ex meo

i6 iure huins loci custodis iuri concessi in haec verba, ut post hac singuli huiua loci eustodes indultum hoc quieto ordine teneant; nimirum horum tantum tributariorum capitalem iusticiam ad hoc iuris concessi« qui me episcopatum regente a primo ordinationis meae dieusque ad ultimum vit§ meae terminum vel sponte ex libertatc se beato Petro tradiderunt vel Servitute liberati aliorum

io traditione venerunt. Et ut eins erounitatis tuitio stabilis et inconvulsa per-

petuo duraret, mei inpressione sigilli assignare preeepi.

St. ' A. Darmttadt. er. mb. c tig. tubterimpretto. Auf der Büekteiie ttehl von einer Band de» XII Jahrhundert*: De capitali iure ab Aiechone episcopo cuatodi tradito. Kgl. Bibl. in Hannover, Chart. Worm. täte XII fei. 38'.

*5 Druck: Schannat I, 72. Beg. Seriba nr. 5t 33.

52. 1044. Juni 16. Bonndorf. König Heinrich III bestätigt dem Bischof Adaiger seinem Kanzler die Güter und Rechte des Wormser Bisthums.

Kgl. Bibl. in Hannover: Chart. Worm. t. XII fol. 39'. {C\

Drucke: Schannat II, 54. Stumpf, Beichtkansler III, p. 60 ex C. B<y. ao Böhmer 1520. - Seriba 960. - Stumpf 2263.

53. 1056. Mi 7. Worms. Kaiser Heinrich III erneuert auf Bitten des Bischofs Arnold von Worms die Verfügungen seiner Vorfahren zum Schutze der Wormser Kirche gegen die Gewaltlhätigkeiten der Grafen und ebenso die Bestimmungen Über die Rechte der Wormser Mini- st sterialen.

St.-A. Darmttadt: Chart. Worm. $. XV. fol. 15. {D).

Druck: Schannat II, 56 ff. (5). Beg. Böhmer nr. 1690. Scriba nr. 972. - Stumpf 2503; .. o. nr. 42.

Digitized by Google

1061-1074.

47

1061. August 7. Elten. König Heinrich IV erneuert das Privileg 54. Heinrichs HI betr. den Schutz der Wormser Kirche und die Wormser Ministerieden.

Kgl. Bibl. in Haimover'. Chart. Worm. $. XII. fol. 40. (C).

Druck: Stumpf, Reichskanzler III, p. 68 ff. ex C. Reg. Böhmer nr. 1741. 6 Stumpf nr. 2595. t. ob. nr. 42.

1068. Data est anno ab incarnatione domini MLXVIII, indictione 55. VI ab Adalberte venerabili Wormatiensis scclesic, antistiti. Adalbertus, Bischof von Worms, ordnet die zerrütteten Verhält- nisse des s. Andreasstiftes und bestimmt die Einkünfte der Brüder io für Kleidung und Nahrung, wozu er bestimmte Gefälle zu Lob- denburg, Albesheim, Biscofesheim, Lampertheim, Phephilincheim, Sulza, Logenach, Buodeubach, Hohcheim, Lidrichisheiin, Hoveheim, Franchindal, Durincheim anweist.

Testes clerici et laici: Ödalrich de Mardigin1 prepositus, Alewic " cu8tos, Ebbo decanas, Wolfkanc cantor, Winihart scolasticus, Wolfman, Rih- gou, Dagno, Benzo, Üdalrich de Augusta, Sigboto prepositus de Niuhusin, Bezelinus custos, Marcwarc scolasticus, Adalbero*, Rudbrath prepositus de

o

Wiupina, Vdalrich Grossus, Jobannes prepositus de 6ancto Paulo, Wczil archi- presbitcr, Gotefritus custos, Hugo prepositus de saneto Martino, Willicbint »o decanus de saneto Andrea, Sinzo decanus, Bukko, Dammo, Gczeman, Ileinrich, Herrich Chostantin, Bugko, Dudolin, Eppo, Adalbero, Burcharth. Isti laici fuerunt: Stephan, advocatus, Marcwart frater cius, Mazclin, Rcgnolt, Gerhart de Huchilheim, Chäno, vicedominus, Heio, Werinher, Gebehart, Raphnolt, Helzeman, Arnolt 25

Su-A. Darmstadt, mb. Et tind drei Bande erkennbar; die ertte Hälfte der Ur- kunde itt eng geschrieben mit verblastter Tinte; später wird die Schrift grosser und ist tief schwarz. Die Urkunde hat durch Feuchtigkeit gelitten. Unten ut da» auffallend gut ertiauene Siegel aufgedrückt. Legende: f ADELBERTV8. DL GRATIA. EPS.

Druck: Schannat II, 59 f. Reg. ScrUn nr. 98-3. $0

1074. Januar 18. Worms. König Heinrich IV belobt die Bürger 56. von Worms wegen ihrer Treue und ertfteilt ihnen Zollfreiheiten.

(C.) | In nomine sanetae et individuae trinitatis. Heinricus divina favente dementia rex. f

Regiae potestatis est et pietatis omnium servituti congruis respondere » benefieüs, yidelicet ut qui in servitii devotione se exhibent promptiores, in

[55-1 1 de Mardigin steht über der Zeile. * das \ itt hineincorrigierU

Digitized by Google

48

1074.

servitü etiam remuneratione se iudicari digniores gaudeant et sublimiores. Inter qaos Uvormatiensis civitatis habitatores non minima sed maxima et spe- ciali remuneratione dignos quin Omnibus cuiuslibet urbis civibus digniores iudi- cavimus, quos in maxima regni commotione maxima et speciali fidelitate nobis

a adhaesisse cognorimus , cum nec viva nec litteris notata nec per nos nec per nuncium vcl aliqua voce iilos in banc tarn egrcgiam fidclitatem attraxerimus. Quam iccirco tarn egregiam diximus, quia cunctis regni principibus in uos neglegta hdei rcligione sgvientibus bi soli quasi in mortem rueutcs contra omnium voluntatcra nobis adhaeserc. Nam cum singulae civitates quasi immo ve.re in

10 no&trum adveutum claudcrentur, dum vigilum custodiac per vices1 distribue- rentur, dum cerere et ferro tntandae nocte et die circumirentur, sola Uvormatia communi civium favore omnigenum armorum munitione nostro adventui serva- batur. Sint igitur servitü remuneratione primi, qui in servitü devotione exti- terunt non novissimi; sint omnibus exemplo in dcbita servitü responsione, qui

16 omnibus praestant in servata fidei religiouc; sint omnium civitatum habitatores regiae munificentiae spe laetificati, quam Uvormaticnses ipsa re sunt consecuti; discant omnes regi servare istorum imitatione fidelitatem, qui in istorum uti- Utate regis probant benignitatem. Quae quidem utilitas paucis verbis compre- henditur, sed in eorum consideratione non levis sed grata et honorabüis com-

to putatur. Tcloneum siquidem, quod teutonica lingua interprctatum est zol, quod in omnibus locis regiae potestati assignatis vidcUcet Franchenevurt Boparten Uamerstcin Drutmunne Goslarie Angere Jndei et coeteri Uvormaticnses solvere praetercuntes debiti erant, Uvormatiensibus, nc ulterius solvant zol, remisimus', in principum nostrorum scilicet Lipmari Hammaburgcnsis metropolitani, Ebbonis

«s Nuimburgcnsis, Diedcrici Virdunensis, Hcrimanni, Babcnbergensis, Burcbardi BasiUensis episcoporum coeterorumquo fidclium Christi nostrorumque praesentia firmavitnus. Quam firmationcm super praefati zol remissione factam, ut nullus succcssorum nostrorum vidclicet regum scu imperatorum infirmare velit, rogamus et per sui facti cuiuslibet optanda stabilitatc obUgamus, qui quod absit in quo

w nos infirmat, se et quod fecerit infirmnri credat. Hanc igitur firmationcm ut infra videtur uostra manu in hac carta quam scribi iussimus inscriptam et nostri sigilli impressione insignitam omnis generationis tarn futurae quam prae- sentis notitiae reüquimus.

| Siguum domni Heinrici quarti regis humillimi et invic- (M) m tissimi |

(SI)

| Adalbero canccllarius vice Sigefridi archicancellarü recognovi. f

Data est XV kalendas februarii anno dominicac incarnationis mUlesimo LXXIII, üidictione XII, anno autem ordinationis domni Heinrici III! regis XVIIU, «o regni vero XVII. Actum est üuormatie; feliciter in dei nomine amen.

[56.] lS: vicos; auch Breslau nukkts da» in A. Hebend« vices in vicos ändern. » U a.ukrt die$m Salz willkürlich und ofenbar abnehdich in: Angere Iudeia et coeteris WorniAtienaibn«, ne ulterius solvant sol remisimus.

Digitized by Google

1080.

49

St.-A. W. nr. 3or. mb.ctan sig. subterimpr. (A) Scluin erhaltenes Exemplar ; Siegel 3 bei Brettlau, im neuen Archiv der (Jet. Jür altere deutsche Gwhichttkunde VI, »lt.

Drucke: Ludeicig, Bei. JI, I7*i. Schonnot I, 342. ($). Moritz 14t. {M.)

Lünig, BeieJisarehiv J4", 679. - Unfern, Sittg. Grimberg -340. Böhmer, Ood. Moeno.-Fr. I, 12 frgt ; diese alle bieten einen mehr odrr teeriger icldeehlen Text. » Bester Abdruck Breslau, Dipl. V*utum p. 122 f. Beg. BOItmer 183V. Seriba 990.

Stumpj 2770.

Alle Merkmale autter der Indiclion treiben auf das JaJir IO~'l, allein die Verwir- rung der Zeitbestimmungen ist in jener Periode häußg; jedenfalls kann daran* nicht die Unechtfieit dieser Urkunde arguutentirt teerden. 10

1080. Bischof Adalbert von Worms bestimmt die Grenzen der Pfarrei s. Paul.

| In Domiue sanete. et individue. trinitatis. { Ego Adelbertus sanete, Wormatieusis1 gcclesie, episcopus dispensationcs de rebus ecclesiasticis3 venera- bilium predeecssorum mcorum Btircbardi et Arnoldi et aliorura usque ad nostram in memoriam omnimodis laudans et conprobans quiequid ab ipsis bene et religiöse pro salute animarum nostrarura ordiuatum est, cum ipsis ordino et confirmo. lnter cetera itaque secundum quod civitatem nostram ab ipsis divisam in quatuor aeeepimus barroebias, nos barrochiam * saneti Paidi terminamus a porta saneti Martini deorsum usque ad portam Iudeorum sive usque ad Friso- <o num4 spizam et sursum contra Rcnum usque ad portam Panis et a porta illa sursum per Broth gazzun5 usque ad domum Ebonis et inde rursum per medium plateam civitatis usque ad predictam portam saneti Martini, ut omnes infra bunc ambitum commorantes de baptismate8, de infirrnorum visitatione et unetione, de viatico et sepultura et aliis animarum suarum necessitatibus ad »a custodem saneti Pauli et eius barrochianum3 prespitcrum respiciant; terminum quoque claustri et emunitatem predicte, gcclcsie, et canonicorum mansiones distinguimus ab eo loco ubi lliscna7 per murum civitatis effluit et ita ab altera parte eius sursum usque8 ad curtim Hugonis9 de Wczzenloch10 et ex latere eius per transversum usque ad plateam iuxta Monetam et ita deorsum usque so ad murum prepositi. Curtilia quedam iuxta eimiterium et curtim prepositi extrinsecus adiacencia in festo saneti Remigii pro situ et quantitate sua certum persolvent censum cellerario11 fratrum ad complcndam1' vestituram eorum, duas quoquo portas et duo foramina per murum civitatis ad necessitatem fra- trum et prepositi versus Renum ipsis permittimus; et ne quis in ea parte exi- » tum13 eorum velperterram vel per aquam obstrucre vcl artarc presumat, sub anatbemate Christi prohibemus. Hec itaque sicut ab reverendis antecessoribus nostris nobis mandata suseepimus ita quoque successoribus nostris ea semper iteranda et contirmauda in nomine Christi coramittimus. Acta sunt hgc Wor* inatie, anno dominieg incarnationis raillesimo lxxx14 ipso ordinationis mee, anno 40 feliciter amen.

£57.) 1 a: uuorm. 3 A: ecclesiasticis corrigirt au» ecclesiastkt*. 8 a: par- rochUw nos parrochiam. * a: Krisen spiza. * o: gazun. 6 a: babtismato 7 a: isena. 8 A: das que ist durch ein Loch weggefressen. 9 a: Uügonis. 10 a: Uuezelocb. 11 a: celerario. 18 a: conpl. 13 n: extium. 14 A: über XXX hat eine spatere Hand 45 uu gesetzt ; a: LXXXIIIX

IL Boos, ürkuDdonb.ch i. Sud« Wu,m». I. 4

50

Um 1106.

St.-A. Darmitadi. or. mb. Grone Schrift. Das sehr beschädigte Siegel ist links unten aufgedrückt (A).

Ein anderes Exemplar ebendaselbst; datiert vom Jahre 1084 (a). Dieses letztere ist eine sehr ungeschickte Nachbildung ivn A. Von dem rechts unten aufgedrückten Siegel A ist tror ein Best erhalten, welcher aber von dem Bruchstücke bei A abweicht. Die Nach- bildung mutz vor dem XV Jahrhundert gemacht worden sein, da eine Aufschrift auf der Bückseite: de terminis parrochio nostre sancti Ruperti aus dem Ende des XJV Jahr- hunderts stammt, entsprechend der Aufschrift bei A.

Druck: Schannat II, 60 f. offenbar nach A; er las die Jahnahl Lxix = 84. 10 Bog. Scriba nr. 99,1.

58. [Um 1106]. Adalbert Bischof von Worms errichtet auf Bitte des (Burg)grafen Wernher eine Innung von 23 Erbfischern in Worms.

Iq nomine sanete et individue trinitatis. Notum sit omnibus tarn pre- sentis quam postere etatis hominibus, quod Adalbertus1 Wormaticnsis ecclesie

« vencrabilis* episcopus comitis Wernberi petitionc aliorumque optimatum suorum consilio et persuasione XXIII piscatores Wormatie constituit videlicet istos: Herrieb Sethwin Satmar Herrich Etmau Dietmar Siegefrit8 Lutwin Godeschalc4 Wolfram Wilricb Güntere Woppelin Lutfrit Gerhart Luzo5 Berchtolt Luzo Bern- helm Truthnit Rutbart Hildcbrant Godescalch*. Eisque hoc Privilegium sub

*o tali conditione distribuit: ut si eorum aliquis morte preventus succumberet, proximus eius hereditario more officio suo succederet; sin vero heres deesset, urbanorum communi consilio supradicti numeri fieret restitutio. Ad hec quoque idem episcopus supradictorum consilio constituit, ut si quis intcr has duas villas Suclntheim et Altdrupben pisces emissc causa venditionis inveniatur vel

u in ipsa eroptionc a supradictis piscatoribus deprehendatur, pisces ei aufferantur7 atque inter urbanos equaliter dividantur; ipse vero qui deprebensus fuerit in bac emptione ante iudices prostituatur factoque iudicio tria talenta duo pre- suli, tertium autem comiti ab illo offerantur. Ipsi vero qui capiunt, vendere non prohibentur; sed supradicti XXI U piscatores ante primam aliquos emere

so non coucedentur8. Propterea pro huius rei confirmatione, ne post aliqaornm dirui posset consilio vel dissensione, idem predictus episcopus banno suo con- stituit, ut hi XXI II piscatores in tempore rogationum tres salmones, dnos presuli, tertium vero comiti semper offerrent eorumque Privilegium tali oblatione per singulos annos confirmarent Huius rei testes sunt: prepositus Adalbret,

s& decanus Rubret, magister scolarum Tcgeno, Heinrich, Druhoz, Helzo0, Henrich capellaui; Regenbodo, Bubo, Cuno, Gernot, Gebehard10, Welfrit, Bevclin, Ruzo, Rumhart, Hezel, Lufrit, Ebehart, Godefrit, Gerlach, Lutfrit, Folcmar et Folc- mar, Sigefrit, Wernhere, Heio, Hertherich, Siger, Godeschalc, Weitere, Wig- nant, Godebolt, Ebehart, Nanzo, Heinrich, Gerlach, Menighot, Rustent".

«0 St.-A Darmstadt. Chart, s. XV. fol 66'. (D).

Druck: Schannat U, 62 (unvollständig) (S). Reg. Scriba nr. 4038.

[58.] 1 D: Adelbertus. > fehlt bei S. » D: 8igefryk * S: Godeschalc. 5 Wolfram- Luzo fehlt bei D. 6 D: Godescalth 7 D: auferantur. 8 Ipsi-concedentur fehlt bei S. » D: Hetzo. » D: Gebehart; S: Geberhard. u Bevelin- Rustent fr« S

Digitized by Google

1106. 1110.

51

[1106]. Herzog Friderich tauscht Sigtboto Rrichard und Cunebert 59. mit Frauen und Kindern von der Ktrche Ezelingin ein und übergibt sie an den Altar von 9. Peter zu Worms.

Zeugen: Adalbcrtus Wormacicnsis episcopus. Werenherns et Adalbertus eiusdem civitatis alter comes, alter prepositus. Vdalricus frater prenominati * episcopi. Bencelinus. Volchardus. BÖuo. Nouclunchus ». Rumhart. Wich- nant. Sigefridus. Wercnherus. Nanzo. Adelwinus. Hfrdcricus. Zeizolfus. Adelwinus. Hezelinus. Liutfridus. RÖdolfus. Rudolfus. Erkcnbertus. Wolbero. Volmarus. Hermaunus. Salemanus.

St.-A. Stuttgart or. mb. c »ig. subterimpr. (A). 10

Drucke: L&nig Reicksarchiv XXI, 1296. Schannat II, 61, Wirt. ÜB. I, 412 nach A. Reg. Scriba nr. 4937.

1110. Hartwig Probst von s. Paul in Worms verzichtet zu Gunsten ßo. seines Stiftes auf einige Güter.

In nomine sanetae et individue trinitatis. Notum sit omnibus in Christo » fidelibus tarn praesentibus quam futuris, qualiter Arnolfus beatae memoriae Wormatiensis ecclesiae episcopus tactus amore intrinsecus et dilectione domni sui imperatoris Heinrici et Gunegundae reginae quaedam de suis ad se per- tinentibus fratribus saneti Pauli tradidit, scilicet raansum uuum in Diereme- stein et nonam partem ex frugibus et totius salicae terrae tarn cultis quam incultis *o et nonam partem totius villae deeimationis, ea quidem ratione et intentione, ut quotienscumque eorum anniversarius revolutis anni temporibus occurreret, ab ipsis fratribus cum vigiliis et orationibus missa defunetorum in eorum comme- morationem cum magna devotione celebraretur. Heu! sed quia studia bonorum saepe per malorum cupiditatem hominum destmuntur, contigit, ut praepositi, »s qui nobis praeesse et prodesse debuerunt, episcopis non bene in hoc vigilan- tibus, hoc tantillum sibi iam in longum usurparent, dicentes, quod praedicta elemosyna illorum miserae deservire deberet mensae, nobis autem saepe hoc flentibus et proclamanübus, Ulis autem cum omni studio nobis repugnantibus, interea divina misericordia tetigit Hartwici praepositi nostri praecordia, qui ao antecessorum suorum in hoc maxime recognoscens delicta et suimet culpam convocatis de civitate maioribus clericis scilicet et laicis, quorum nomina in praesenti continetur kartula: Adalbraht praepositus, Rubbracbt decanus, Hein- rich et Heinrich, Ernost, Hartwig, Ernost, Eberhart, Droghgoz, Sigeman, Adel- bero decanus, Sigebolt, Wernheri, Godebrabt, Berhtolf, Ebbo decanus, Arnolf, *s Udalricb, Burckart, Regenhart, Hezel et Hezel, Zeizolf, Folcmar, Frowin de- canus, Constantinus, Zizo, Zezolf, Waldoif, Cuonrat, Godescalc. Ex laicis: Gebehart, Hug, Diemar, Gerunc, Bennelin, Werenheri, Sigefrit, Rumhart, Hezel, Godescalc, Folcmar, Erkenbraht, Gerbodo, Wolfbero, Ebbo, Saleman, Folcmar, Diethoch, Drohgoz, Hertderich, Ebbo, Adalwin, Gozwin, Regenbolt, Megentot, *t Wezel, Werenheri, Guono, Gerolt, Berhtolt. Coram omnibus bis nullo cogente sed sola et pura veriUte sibimet hoc demonstrante nobis nostrisque successoribus

[59.] 1 A: Neuelonchas.

4*

Digitized by Google

52

1112.

in futurum «loroliquit et dignuin credimus semper dos in prac-enti vita pro salute eins studiosius orare et post haiiis vitac curricula illum vitam aelernam possiderc. Et ut ipsi et omuibus fidelibus defunetis nunc et in futuro semper proveniat ab ipsis fratribus dispositum est de praedicta elomosyna in aimiversario « beatae memoriae Burchardi episcopi X sulidos et in commemorationem Arnolfi episcopi X solidos et ob memoriam ciusdem praedicti praepositi nostri Hartwici similiter X et in eoena ob mandatum domini fratribus solidos XX et dtiodecim pauperibus singuüs singulos deuarioset unieuique illorum panem ununi in festivitate sajictae Margaret liae, quaudo anniversarius eiusdein praedicti imperatoris Heinrici,

10 pro cuius amore baec omnia nobis tradita sunt, celebratur, cum omni gaudio eisdem fratribus ad rcfcctioncm plonum servicium. Et insuper, ut nullus Chri- stianus in Christo defunetus extra reliuquatur, constituimus, ut in sequenti die celebrata omniuni sanct-uriim festivitate memoria fiat omnium fidelium defun- ctorum adiuneta X solidorum clemosina; amen. Hacc autem concessio facta

15 est anno iacarnationis dominicac MCX regnante Heinrico Romanorum rege quinto, indictione III, Brtinone Trcverensi archiepiscopo teste cum caetcris archie- piscopis et episcopi.-: Fridcrico archiepiseopo, Burchardo Monasteriensi episcopo, Ottonc Bambergen» episcopo, Albewino Merseburgensi episcopo, Erlungo Wirze- burgensi episcopo, Brunone Spirensi episcopo, Adalberto cancellario cum caeteris

*o fidelibus Christianis.

Druck: d'hannat 11, 62 f. Rr<j. Scriha 10/ü.

61. 1112. Oktober 10. Frankfurt. Kniger Heinrich V bestätigt der Stadl fVortns die Zollfreiheit und erliiszt ihr das Wachlgeld.

(C.) | In nomine sanetae et individuae trinitatis. Heiuricus divina fa-

u> vente dementia quartus Romanorum imperator augustus f Imperialis potestatis est et piotatis omnium servituti cougruis respomlcre bonefieiis videlicer, ut qui in servicii devotionc se exibent promtiores, in servicii etiam remuneratione se iudicari digniorca gaudeant et sublimiores. Notum igitur esse volumus omnibus Christi nostrique fidelibus tarn presentibus quam futuris, qualiter nos ob firmam et in-

so violabilem fidem, quam Warmacicnses cives patri nostro beat§ memorie. serva- verunt et nobis etiam servare debent, consilio etiam et rogatu prineipum nostrorum Alberti Maguntini archiepiscopi, Burchardi Monastericnsis episcopi, Frederici ducis, Godefridi comitis de Caloen, Hcrimanni inarchionis, Gerardi de Wasemberc, teloueum, quod pater nostcr eis remisit, nos etiam eis remitti-

88 mus et Judeis ibidem demorantibus et stabili privilegio conßrraamus, in om- nibus locis imperiali potestati assignatis, si quidem Francheuncvort, Bopartcn, Hamerstein, Drutmunni, Goslarig, Augcrc et Nvorenbcrc. Insuper etiam censum, quem pro vigiliis omni anno soliti craut, salva tarnen custodia civitatis, ut nobis perpetuam fidelitatem conservent, eis coudonamus. Quam confirmatiouem

4o 8upradictam remissione facta, ut nullus successorum nostrorum videlicet regum scu imperatorum iufirmare velit, rogamus et pro sui facti cuinslibet optanda stabilitate ohliganiu«, qui, quod absit, in quo nos infirmat, sc et quod feecrit infirmari credat. Hanc igitur conti rmationen ut iufra videtur nostra manu in hac carta quam seribi iussimus iuscriptam et nostri sigilli impressioue insigni-

15 tarn omnis gencrationis tarn future, quam presentis noticie. reliquimus. Et ut

1114.

53

omnos horum iraitacionc regibus et dominis suis discant servare fidclitatem, nos cos omnibus cuiuslibet urbis civibus digniores iudicamus et eis inaximam tocius iusticie, dignitatem, quam apud predecessores meos et meeum habuerunt, in eternum firmam concedimus.

| Signum domni Heinrici quarti Romanorum imperatoris invic- (M) »

tissimi. |

* Arnoldus vice Albcrti Maguntini archiopiscopi et archicancellarii recognovit. |

(SI)

IS

Data XVII kalendas novembris indictionc V, anno dominice. incarnationis 10 millcsimo CXII, regnante Heinrico V rege Romanorum auno VI, ordinationis eins XII, imperü il. Actum est Franciienevort In Christo feliciter amen.

St.-A. W. nr. 4. or. mb. c. *ig. suhterimpr. Schiin erhaltenes Exemplar. Unten rechts sind halbverwischte Schriftproben. Siegel 2 X. Archiv VI. 57 ü\

Drucke: Ludewig, Hti. II, 1*0. Moritz 142. (Hiilclfr») Sing. Xorimb. 16 .766'. Bester Abdruck; jedoch nicht fehlerfrei Breslau. Dipl. centum p. 124 f. lie*,. Böhmer 2024. - Scriha 1020. - Stumpf -WM.

JUtr Schreiber dieser Urkunde int Albert I) mit Ausnahmt des Zusatzes: Et Ut CuncediuiUS nach dtr Corroboralionsfarmrl. Leber solche /.»nütze an unpassender Stelle vgl. ficker, Beiträge 21,r> u. 210. Kr glaubt wegen des meos et meciun, <Ya>.< dieser 90 Zutat: gar nicht in der lUnhrkanzlei gemacht tri, während ihn Breslau einem unmittel- baren Befehl de* Kaisers zuschreiben will. Die Angaben des Dalums (Indictinn und Ordmatwnsjahr) stimmen auch hier nicht wie an uft in Urkunden dieser Zeit überein. Dtr Vonirkunde nr. öti hat der .Schreiber nur die Lleingedrucktc Arenga entnommen.

1114. November 30. Worms. Kaiser Heinrich V verleiht der Stadt v> Worms einen Frriheifsbrief betreffend das Erb folg erecht der Ehegatten, den Sterbefall, die Rechte des Vogts und die Verändt ruwj des Schiffs- zolles in eine Abgabe in Tuch.

(C.) f In nomine sanete, et indiv^due, (!) trinitatis. Heinricus divina faventc dementia Romanorum imperator augnstus | Quoniam ex imperialis so auetoritate dignitatis antecessores mei reges vel imperatores urbes et populos, quos plus diligebant, sepc pre ceteris spcciali honore donabant, volumus et nos simili auetoritate omnibus regni nostri prineipibus notum esse, quod Privi- legium honoris dederimus Wormaciensis urbis eoneivibus. Videlicet lamcnta- bilem riusdem populi clamorem et infinitas, quas patiebantur insuper conubiis ss suis, calumnias ex eorum petitione et consensu prineipum raeorum ita termi- navi, ut deineeps ob haue causam non habeant oecasionem conquerendi. Nempe volumus statuimus iubemus, ut quicumque aut undecumque sit vir, qui. uxorem seu de consorcio suo sive de alia familia ibidem aeeeperit aut uxoratus aliunde Ulac venerit, hanc unam candemque iusticiam omnis indiscretc ex hoc in per- <o petuum habeant, ut uullus advocatus couiugia eorum iuramenti coactione dis- solvat, et nulla vel maior vel minor potestas in obitu vel viri vel mulicris ali- quid de rebus relictis tamquam iure debitum exigat, sed sicut in sequentibus ordinavimus, hec res h'xa sedeat. Scilicet si vir prior uxore sua obierit, uxor et eius progenies, quam de viro illo habucrit, quiequid possessionis reliquerit vir, ipsa absque omni contradictionc obtineat, et cadem lex de muliere, si

54

1127.

prior obierit, ad maritum redcat. 8i vero sine progenie ambo defuncti fuerint, proximi hercdes rclictam substantiam habeant. Et nulla ut predictum est ab aliquo advocato aut ab alia qualibct persona pro eisdcm bonis calumnia eis fiat. Est et aliud quod siraili iuris nostri potentia eisdem urbanis nostris

remitto, hoc scilicet, ut nullus a magistratibus nrbis invitus super theloneum navium constituatur. Sed no servitium inde nobis constitutum vilescat, dum unusquisque boc officium timore damni reeipere non audeat, tradimus in sub- " plementura ad hoc officium de nigris et grossis laneis pannis theloneum con- stitutum, cuius thclonei mensura de singulis pannis in dimidio constat denario.

10 Et nt hec auetoritatis nostre, traditio stabilis et inconvulsa omni evo permaneat, ßigno nostro corroboravimus et subtus inpressione sigilli nostri insigniri iussirous asscriptis testibus, qui videmnt et audierunt: Bruno Trevereusis archiepiscopus, Erlöne Herbipolr«*/* episcopus, Erlolf Wldensis abbas, Gotefrit comes pala- tinus, Willihelmus coroes et alii complures clerici ac laici.

u | Signum domni Heinrici quarti Romanorum impera (M) toris in-

victissimif iS.sp.)

i Arnoldus vice Brunonis archicancellarii recognovit. i

(81 del.)

Data II kaiendas decembris anno dominice, incarnationis millesimo CXITII, *> indictione VII, regnaute domno Heinrico V rege Romanorum anno VIII, ordi- nationis eius regni quidem XIIII, imperü autem IUI; in nomine domini. Actum Wormacie/, feliciter amen.

St.-A. W. nr. 5. or. mb. c *ig. subterimpr. det Gut erhalten. (A).

Druck: Ludewig, Rtl II, 1S3. Moritz 144. Bresslau l. c p. 125 ff., Halle aus A mehr oder minder fehlerhaß. Reg. Böhmer 2042. Seriba 1024. Stumpf 3119.

Die Zweifel von Giestbrrcht, Gesch. d. d. Kaiterseit III3, 11.95 an der Aeektheit dieser Urkunde sind kaum stichhaltig, vgl. Dresslau L e. p. 168 u. p. 84 (Lief. IV, Taf. 27) der Bemerkungen zu den Kaiserurkunden her. ron Sybel und Sickel. Was die Incongruen* 80 der Datenangaben betriff} «V*- <*«« vorige Bemerkung.

63. 1127. Mai 18. Worms. Konrad Graf von Laufen bekennt vom Bischof Iiurchard von Worms ein Lehen empfangen zu haben und übergibt der Familie s. Peter in Worms acht seiner besseren Ministerialen nebst ihrem Eigenthum.

u In nomine sanete et individuc trinitatis. Innotcscat universis Christi fideübus tarn fnturis quam presentibus, quo in loco et quo tempore, qua etiam conditione ego Cunradus filius comitis Bopponis de Loufo beneficium, quod pater meus de episcopatu Wormatiensi habuerat, per manum venerabilis epi- scopi Ruggonis obtinuerim. Tompore concilii, quod Petrus diaconus cardinalis

40 domno Godefrido Treverensi archiepiscopo Wormatie ad expurgationem suam do symonia cum aliis catholicis instituit, ego Cunradus beneficio patris mei a domno meo Buggone Wormatiensi episcopo investitus sum. Ad cuius rei memoriam confirmandam in familiam beati Petri super altare ipsius octo ex ministerialibus meis melioribus cum uxoribus et filiis et cum omni possessione

« et proprietatc ipsorum, secundum legem Francorum, per manum Berhtolfi

1137.

55

comitis contradidi, quorum nomina infra scripta sunt: Werenheri, Suiger, Adel- bretb, Friderath, Cunrath, Heinrich, Cnnrath, Bcrengcr. Ut autcm hcc traditio in eternam firma et incoovulsa pcrscverct, domnus meus Buggo episcopns hanc cartam super his conscribi fecit, eamquc sigilli sni inpressioue consignavit et aoetoritate et testimonio snbscriptorum episcoporum et clericomm sive laicorum * corroboravit. Testes Sigefridns Spirensis episcopns cum clero et familia saa, Wdalricus Constantiensis episcopus, Heinricus Tullensis episcopns, clerus et familia Wormatiensis, Heinricus maior prepositus, Gebehardus prepositus saneti Pauli, Gramlib Nohensis prepositus, Bruthgoz prepositus de Wileburg, Heinricus decanus, Nibelung custos, Walterus magister. De laicis ministerialibus saneti 10 Petri: Gumbertus, Ruigerus vicedominus, Gerbodo thelonarius. De liberis: comes Bertolfus, Wernhart et Liubolt filius suus, Gerung de Alcnvelt, Cünrat de Hohenhart et alii quam plares clerici et laici.

Data XV kalendas iunii anno dominice incarnationis MCXXVII, in- dictione ni, regnante domno Lotbario III rege Romanorum augusto, Buggone u episcopo venerabiliter administrante et providente sanete Wormatiensi ecelesie anno VII ordinationis stie. Actum Wormatie; feliciter amen.

Kgl Bibl. in Hannover: Chart. Worm. t. XII. fol 44. (Q.

Drucke: Mone, Anzeiger 1H38, Sp. 446 ex C = Wirtemb. ÜB. I p. 374 f. - Reg. Scriba 1036. 90

Die Angaben de* Datums stimmen in keiner Weise tu einander.

1137. Juni 29. Worms. Data Wormatiae III kalendas iulii in festo 64. apostoloram Petri et Pauli coram clero et familia et populo Wormatienti anno domtnteae incama/ion»> MCXXXVII, indic/ionc XII, regnante Luthario imperatore feliciter amen. u

Bischof Buggo qui et Burchardus von Worms schenkt den Brüdern zu a> Peter in Worms verschiedene Güter u. a. curtim nostram in Crigesheim et quidquid in eadem villa habuimus, in comitatu praefeetnrae civitatis nostrae sitam etc.

Huius traditionis testes sunt: Godefridus praepositus de Domo, Heinricus so decanus, Nibelungus custos, Tbeodoricus cantor, Waltherus magister, Heinricus senior, Hermannus. De Nova domo: GramoUnus praepositus, Bernhelmus decanus, Ermenoldus custos, Erenfridus magister. De saneto Paulo: Gebe- hardus praepositus, Lufridus decanus, Godefridus magister. De saneto Andrea : Heinricus praepositus, Berewigus decanus, Fridericus custos et magister. De so saneto Martino: Syffridus praepositus, Adelmudus decanus, Anshelmus cantor. De laicis: Gumpertus vicedominus, Heinricus thelonearius et Burchardus frater suus, Erkenbertus camerarius, Gerbodo et frater suus Wernherus, Engelhardus, Gerlacus caeterisque prioribus eorundem claustrorum praesentibus cum plurima laicorum multitudine de familia et de populo eiusdem ecelesie. 40

Druck: Schannat II, €8. Reg. Scriba 1058. Die Indiction stimmt nickt mit dem Inearnationsjahr.

S

Digitized by Google

56

1139. 1140.

65. 1139. Bischof Burchard vermehrt die Einkünfte der s. PauUhirche

in Worms.

Anno dominicae incarnationis MCXXX Villi, indictionc II sub piissimo rege Cuonrado et Burchardo Wormatiensis ecelesie sedem feliciter gubernante,

» facta sunt sub asscriptis testibus ista clericis et laicis: Godcfridus praepositus saneti Pctri de Domo, affuit bis et vidit et audivit, et Nibclongus ciusdom mo- nasterii custos et saneti Pauli praepositus. Heinricus decanus, Thcodoricus cantor, Waltherus magister scolarum, Bernhclraus decanus saneti Cyriaci, Er- menoldus custos, Ercnfridus magister. Bcrwich decanus saneti Andreae, Fri-

10 dericus custos et magister. Marcuardus cantor, Sigcfridus praepositus saneti Martini, Adelmudus decanus. Gunbraht vicedominus, Ercheubrcht, Regiiibodo, Ravenolt, Nibelunc, Heinrieb tcloneariiis, Gerbodo, Werenherc, Liutfrit, Hezcl, Rüsten, Gerlahc, Welfrit, Heizolf, Nantbohc, Heinrich.

Druck: Üchannat 11, 70. Reg. Scrffn 1004.

66. [1140]. Baggo Bischof von "Worms urkundet, dass prepositus 8ige-

fridus de saueto Martino und Guropertus prepositus de Nuhusen den Brüdern in Sconaugia sub regulari professione degentibus je ein predium in Bliggersforsth verliehen haben.

Testes: de clero: Godcfridus prepositus de Domo, Nibelungus custos, so Gumpcrtus prepositus saneti Cyriaci, Sigefridus prepositus saneti Martini, Her- mannus magister scolarum, Heinricus decanus; de laicis: Waltherus de Husen, Bliggerus et frater eius Cunradus; de ministerialibus: Heinricus thelonearius, Gerboto et frater eius, Wernherus Hezelo et frater eius Lutphridus.

L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I foL 70.

67. u 1140. April 3. Burchard Rischof von Worms bestätigt die von seinen

Vorfahren über das s. Paulsstift in Worms getroffenen Verfügungen.

| In nomine sanetc, et iudividue, trinilatis. | Ego Boftgo saneto. Uuorma- tiensis e/clesie, advocatus episcopus, qui et Burchardus nominor, dispensationes de rebus ecclesiasticis venerabilium prgdecessorum meorum Burchardi et Arnoldi

30 cejerorumque usque ad nostram memoriam omnimodis laudaus et comprobans, quiequid ab ipsis bene et religiöse pro salutc animarum nostrarum ordinatum est cum ipsis ordino et confirmo. Inter cetera itaque prout aeeepimus Bur- chardus predeecssor noster bcate. memoria episcopus cum aliis quibus ecclgsiam saneti Pauli adauxit benetiiis §cclcsiam saneti Rfiberti custodi saneti Pauli et

» eius successoribus iure privilegii sui dieavit, quatinu9 per totara ciusdem eccl^sig parrochiam de baptismatc, de inlirmornm visitatione, de unetione, de viatico et sepultura et reliquis animarum suarum uecessitatibus ad custodem saneti Pauli respiciant. Qiig traditio ut apud posteros nostros ßrma et incon- vulsa permaneat, quem admodum a predeecssore nostro Burchardo episcopo

40 sanetitum est, nos cnm sigilli nostri inpressiono consignamus et sub perpetuo

Digitized by Google

1140. IUI.

57

anathemate tota syuodo aduitcntc et subscriptorura virorum testimonio confir- mamus: Godefrit prepositus sancti Pctri, Nibelunc custos, Heinrich decanus, Dicderich magister, Uualther, Folmar, Heinrich; Beruhelm decanus sancti Cyriaci; Lüfrit decanus sancti Pauli, Hcreman, Marcolf, Adelbreth. Laici: Gunbreth vicedominus, Gerbodo, Werenherc, Lufrit, Uezel, Gerlacb, Heinrich, » Burchart.

Acta sunt h§c anno incarnatiunis dominice. M.C.XL, indictione IH, HI nonas aprUis.

St.-A. Darmstadt, or. mb. e. sig. subtrrimprrsto laes. Grontf schöne Sckri/i. Druck: Schannat II, 71 unvollständig. Heg. Scriba nr. 1065. \o

1140 oder 1141. Bucco oder Burchardu» Bischof von Worms urkundet, 68. dass mit seiner Einwilligung Heinrich Propst su s. Andreas den Brüdern des s. Andreas sti fies die Pfarrkirche in Hocheim geschenkt habe.

Huius rei testes sunt ex ordine clerici: Gotfridus prepositus de Domo, u Nibelungns maioris ecrlesic thesaurarius et C;cclesic, sancti Pauli archidiaconus, Heinricus dreanus, Sijiifridus prepositus Wimpinensis ecclesi?, Heinricus pre- positus sancti Andrej apostoli, Sigefridus prepositus bcati Martini, Theodericus cantor, Walthcrus maxister scolarura, Heinricus, Hermannus, Chöradus', Gc- rungus, Berenhclm decanus beati Ciriaci, Altmannus custos, Bertoldus cantor, » Erenfridus, Li&tfridus decanus beati Pauli, Heinricus, Benedictus, Bcrewicus decanus sancti Andre?, Marcwardus, Adalpero, Johannes, Cbono, Adalbertus, Heinricus, Sigifridus sancti Martini, Adalmodus decanus, Bmnicho, Johannes. Laici: Symunt prefectus urbis, Gunbertus vicedominus, Reginboto, Heinricus, Gerboto, Werinherus, Liutfridus, Hezil, Egilfiridus, Nanthoc, Theodericus, Bruno, w Ch5no, Walto.

m Acta sunt hec ab incarnatione domini anno millesimo C. XL, indictione III, regnante Chönrado III Romanorum rege, presidente Buccone Wormatiense epüscopo.

or. mb. c. »ig. tvbttrimpr. delapso. (A). 30 Druck: Baur, HU. II, p. 9 jff.

1141. (indictione III). Buggo oder Burchardus Bischof von Worms go, erneuert die Urkunde Bischof Adalberts vom Jahre 1068 für die s. Andreaskircfie.

4

Zeugen: Godefridus prepositus de Domo,. Nibelunc custos, Heinricus » decanus, Dicdericus precentor, Waltherus magister, Bernhelm decanus de saneto Ciriaco, Altmannus custos, Ernfridus magister, Liutfridus decanus de saneto Paulo, Godefridus, Heinricus prepositus sancti Andre? apostoli, Benvigus de-

[68.] » So A.

Digitized by Google

58

IUI.

canus, Johannes, Marqoartus. Isti laici sunt: Symunt urbis prefectus, Gum- bertns viccdomnus, Reginbodo, Erkembertus camerarius, Woluerath, Heinricus, Gerbodo et frater eius Wernherus.

St.-A. DarmstadL or. tnb. Das unten recht* aufgedrückte Siegel ist sehr gut b erhalten. Legende: BVGGO. DEI. GBA. WORMATIEN8I8. EPISOOPVS.

Urkunde schön und gleickmässig geschrieben.

1141. Buggo oder Burchard Bischof von Worms ur kündet, data der Kirche s. Andreas die Kirche s. Magni, die Kapelle s. Silvestri, die Kirche s. Andrei in monte und die Kapelle s. Albani, ferner die 10 Kirche in Hocheim und die Kapelle in Pftephelincheim, die Kirche in Lidrichisheim, die Kirche in Lampertheim, die Kirche in villa Sulza und andere Güter gehören.

Anno incamationis dominice. M.C.XLI, iodictione Ol, regnante C&nrado Romanorum rege, renovata et confirmata sunt bec a Buggo Wormatiensi epi- la scopo coram raultis fidelibus,de quibus paucos subnotavimus. Huius rei testes 6unt: Godefridus prepositus de Domo, Nibelunc custos, Heinricus decanus, Diedericas cantor, Waltbcrus magister; de sancto Cyriaco: Bernhelmus decanus, Altmannnus custos, Ernfridus magister; de sancto Paolo: Liufridas decanus, Godefridus; de sancto Andrea: Heinricus prepositus, Bcrewigus decanus, Johannes, Mar- io quart; de sancto Martino: Sigefridus prepositus, Adalmudus, Johannes. Laici: Symunt urbis prefectus, Gunbertus vicedomtnus, Regenbodo, Erkenbertus camerarius, Woluerath, Heinricus, Gerbodo, Werenherus.

St-A. Darmstadt, or. mb. c sig. subterimpr. laeso. (A).

Druck: Schannat JJ, 71 auszugsweise. - Baut, HU. II., 11 ß. aus A. Reg. U Scriba nr. 1070.

Eine weitere Urkunde von, »elben Jahre enthält wesentlich dasselbe wie oben, dock in anderer Fassung. Zeugenliste dieselbe. Das aufgedrückte Siegel ist sehr wohl erhalten.

71. 1141. (indictione III). Bischof Buggo oder Burkard von Worms be- stätigt die von seinen Vorfahren in Bezug auf die s. Andreaskirche

so zu Worms gemachten Anordnungen mit Aufzählung der den Brüdern zukommenden Einkünfte von den Gütern zu Hocheim, Phephelincheim, Lidrichisheim, Wortnatia, Lampertheim, Biscovesheim, Munnesheim, Horgeheim, Oppenheim, Glefeswilre, Uischereshusun , Luzelheim, Sulza, Budenbach, Logenach, Phleresheim, Vvachenheim, Alvesheim,

w Rudenesheim, Mummsheim, Nisenachen, Hoveheim, Frankendal, Lob- denburc.

In Worms u. a.\ Mansi quinque et dimidius siti sunt apud urbem et in Hocheim etc., ad hos mansos pertinent quatuor aree, in urbe sit§, una in platea saneti Petri, alia in vico, qui dicitur Glasccoph, tercia in platea sanete, Margarete^ «0 quarta in termino eiusdem platee. . . . Viginti aree, ante portam saneti Andrej site. in festo saneti Remigii decem uncias ad carnes fratrum debent exsolTcre-,

Digitized by Google

1152. 1156. 59

quatuor arec, in platea saneti Pctri 'quatuor solidos persolvunt; cnrtis nna in foro superiori solidum persohit, alia in platea Frisonum unciara, dimidia in platea sellariorum sex denarios, dimidia in platea Hagcnonis sex denarios, curtis una ante portam Pavonum sex denarios, alia apud ecelesiam saneti Magni novem denarios persolvit, alia iuxta ecelesiam saneti Aodree octo de- « narios et obolnm, alia iuxta illam sita solidum persolvit.

Zeugen: Godefridus prepositus de Domo, Nibelunc custos, Heinricus de- canus, Dicdericus cantor, Walterus magister. Do saneto Cjriaco: Bernhelm decanus, Altraannus custos. ErnfriduB magister. De saneto Paulo: Liufridus decanus, Godefridus. De saneto Andrea: Heinricus prepositus, Bervvigus de- » canus, Johannes, Marquart. De saneto Martino: Sigefridus prepositus, Adel- mudus, Johannes. Laici: Simunt urbis prefectus, Gunbertus vicedominus, Regenbodo, Erkenbertus camerarius, Woluerath, Heinricus, Gcrbodo, Werenherus.

St-A. Darmstadt, or. »6. c. sig. subterimpr. laeso. Schöne gleichmässige Schr\fl; gleiche Hand wie die vorhergehende Nimmer. U

'Druck: Schannat II, 72 f. unvollständig. Reg. Scriba nr. 1071. Angeführt bei Baur, EU. II, 15*.

1152 \ Bischof Cunrad von Worms genehmigt einen Gütertausch 72. zwischen dem Kloster Schönau und Wolfram (homo Über.)

Zeugen: de clero: Gotefridus prepositus de Domo, Nibelungus vicedominus, w Cunradus prepositus saneti Ciriaci, Sigefridus prepositus Wimpinensis, Heinricus decanus de Domo, Hermannus magister scolarum; de liberis: Boppo comes, Ludewiccus de Wirtenberg, Hliggerus de Steinahe, Cunradus de Hirzberg; de ministerialibus: Wernhcrus theloncarius, Regenboto de Lobtenburch, Wernberus et Gerlacus et Jobannes de Wormatia. v>

L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I foL 85. (B). Druck: Gudenus, Sylloge p. 13 ff.

1156. Oktober 20. Worms. Kaiser Fridrich T verleiht der Stadt Worms 73. einen Stadt frieden und zur Erhaltung desselben ein Gericht aus zwölf Ministerialen und acht und zwanzig Bürgern. [Fälschung). 30

(C.) In nomine sanete et individue trinitatjs. Fredericus divina favente dementia Romanorum imperator augustus. Cum imperialis dementia omnibus sibi devotis auxiliura defensionis exhibere debeat, devotionis civium Wormatie haut immemores pacem nostram imperialem eis tradidimus et tali eam con- ditionc observari preeepimus, quod si quis infra terminum huius pacis aliquem » blasphemavcrit, blasphemato satisfaciens iuramento se expurget; quod si iurare contempserit, ei quem verbis male tractavit XX solidos et iudieibus dvitatis X solidos conponat, ibidem fideiussionem exhibens, quod infra XIIII dies com- positos denarios persolvat, et 6i pro sua paupertate persolvere non poterit,

(72.] 1 B: M. CC. L. secundo, wobei ein C wieder durchgestrichen ist. 40

Digitized by Google

GO

1156.

verberatus et tonstis de civitate eiciatur numquam reversurns. Si qnis autera aliquem depilaverit vel verberibus afflixerit aut vulneribus plagaverit, reus pacis haheatur et man um proscriptam 1 truncetur. Si quis autcm aliquem occiderit et de bomicidio convictus fuerit, iugulus eius proscribatur. Si quis vero alicui

5 bona sua contra iusticinm abstulerit aut aliquem infra atrium suo mansionis violcnter invascrit, reus pacis habcatur. Si quis autcm pro suo arbitrio contra aliquem iniustas inimicias (t) excrccus iniqua qucrimonia circumvenerit et ab co satisfactionem suseipere noluerit, sub proscriptione imperatoris babcatur et si super hoc infra eivitatem manerc presumpserit, deprehendatur et domino im-

io peratori puniendus reservetur. Termini vero huius pacis protendantur ad ultcriores fines vinearum et usque ad hortos Mccclini et ad fines communis paschuo burgensium et ad ripam Primme, ubi influit in Rhcnum. Si quis autem burgensium extra eivitatem alium burgensem prosequens in aliquo totius imperii loco contra statuta huius pacis inquictando invascrit, habeatur pacis violator

i* ac si infra eivitatem idem fecisset. Item si quis burgensis suum conburgensem super aliqua causa voluerit inpetere, coram iudieibus hoc faciat et co iure con- tentus fit, quod ci iudices per sententiara secundum iura civitatis dictaverint et non appcllet ad maiorem audientiam. Ad confirmationem iamque pre- dicte pacis ex mandato imperinb' XII ministcriales ecelesie Wormal/Wut« et

«o XXVIII burgenses* statueutur, qui de invasionc ledentium et lesorum a testibus testimonium audiant et secundum veritatem testium discernant, et si predicti XL iudices in aliquo discordaverint, standum erit iudicio partis maioris. Si quis autem iudicum ratione consanguinitatis vel precii sive cuiuslibet occasionis reum aliquem malo ingenio tueri et coutra iuramentum quod fecit vel innocentem

u conderapnare attemptaverit et de hoc convictus fuerit, per tres iudices suos videlicet consortes de consortio eorum ignominiosc eiciatur. Insupcr si habere poterit ad cumulum sue dampnationis et penc, VII libras Wormato««'* monete persolvat, tres scilicet episcopo, duas iudieibus et reliquas duas advocato et sculteto et officiatis eorum, qui vulgo ambitman vocantur. Pretcrea nulli liceat

10 burgensem aut extraneum ad duellum provocare. Si quis extraneus burgensem in rebus aut in persona molcstaverit et molcstatus ipsum infra eivitatem de- prehenderit coram itidice eundem in causam trahat et iniurias suas rationa- biliter proponat et si testimonio trium iudicum fuerit convictus, satisfaciat. Insuper firmitcr observari volumns, ut si quis conprovincialium nostrorum

aliquem de civibus in quovis imperii loco invaserit aut depredatus fuerit, vui- neraverit aut occiderit rumorque ad vos perveuerit, burgenses vestri illum in- sequantur, et si deprebeusus fuerit, flagrante malcficio in eivitatem Wormatiensrm deducatur et taliter de eo iudicium sumatur ac si hec infra eivitatem commis- sisset. Quod si aufugerit et a burgensibus capi nequiverit et in aliqua civitate

40 vel castello reeeptus fuerit, burgenses illuc veniant et ipsum ab eis qui illum detinent reposcant; et si eis presentatus fuerit, pacitice recedant, sin autcm et facultatem babucriut, potestative ipsum auferant ; et si locus adeo munitus fuerit, ut evincere subito non possiut, obsidione eum cingant et nuncios WernA*ro de Boulanrf*» mittant, ut eis succurrat, et si per eius auxilium locus expugnari

4s [73.] 1 *o A, Breslau lUrt prescriptam, «w er ändern möchte in manu pro-

ecripta. » Obwohl das Wort burgenses voll ausgetchrielen Ut, steht bei A dennoch ein Abkürtun^zeichen über den ersten e.

1158.

61

poterit, gratum habeant; sin autem Wcrahrrus idcm nuntios suos cum vestris ad clementiam imperialem dirigat3, auxilium cius imploraturos. Super integritate itaque buius pacis conservanda primos et preeipuos adiutorcs et consiliarios habere debetis videlicet WernArrwi« de Boula»'/«» vicedominum, Richizonem scultetum, prefectum et iudices de eivitate, qui vos pariter precedaut, et si s quid contra pacem haue factum fuerit, sicut imperium deeet et iusticiam et honorem ac com ni od um civitatis vobiscum ememlent et ulciscantur. Volentes igitur ut pax \Vorma//rw*/> iuxta prescriptam formum rata et inviolabilis per- severet, baue impcrialis auetoritatis nostre cartam indo conscribi feeimus et sigillo nostro communiri. Signum domni Frederici Romanorum imperatoris invictissimi. Ego Godefridus imperialis aule cancellarius vice Cunradi Mo- guntin« sedis archiepiscopi et Germanic arcbicancellarii recog- novi. Acta sunt hec anno dominice incarnationis McTvL, in-

dictione IUI, regnante domno Fredcrico (M) Romanorum imperatore u

to

gloriosissimo anno regni eins V, imperii vero eius III. Datum

apud Wormatiam XIII kalendas novembris; feliciter amen. Testes: Cunradus MogK»*W sedis arebiepiscopus, Cunradus Worma/««i*j* episcopus, Godefridus Spircnsis episcopus, Ileiuricus abbas Laurissrn.»»*, Gode- fridus cancellarius, Cunradus prothonotarius, Sifridus maior Wormatiensis pre- so positus, Heinricus decanus, Emicho prepositus saneti Pauli, Cunradus prepo- situs saneti Andrec, Sifridus prepositus saueti Martini, Cunradus palatinus comes Rheni, Emicho comes de Liningen, Godefridus comes de Spanheim, Ulricus de Horningen, Berhtolfus de Scowenburg, Waltberus de Husen, Mar- quardt de Grunbach, Weruherus de Bonlanden, Burcardus vicedominus, » Richizo et alii quam plures tarn liberi quam ministeriales ac burgenses.

St.-A. ]\r. nr. 6. tnb. r. sig. pend. del. (A).

Drucke: Ludewig Rel. II, 192 ff. Srhannat II, 76 f. Moritz 146 ff". Humelmann, dipl. Beweis, dass dem Haute Hohenlohe die Landeshoheit nicht in dem sog. Interregna zu Theil geworden etc. Dürnberg 1761. II, 27$. Brtsslau L c. 127. Pfalz, jo Bilder au» d. deutsch. Städteleben (Uebersetzg.) I, 1S9. Reg. Böhmer 2365. Seriba 109«. Stumpf 3759.

Diese Urkunde ist eine Fälschung aus dem Anfang des XIII Jahrh. teie Stumpf, Sitzungsberichte der hiat.-phil. Cl. XXXII p. 603 ff. (1S60) schlagend nachgewiesen hat. AU Vorlage wenigstens J~är die Composition der Zeugenliste dienten St. 4053 und 4>'170. 94

1158. Mär: 9. Acta sunt haec in curia nostra Partenheim anno ab incar. dorn. MCLVIII, indict. VII, regnante Friderico imperatore anno regni eins VII, Cunrado Wangionum episcopo presidente. Datum Treveri VII idus martii. Erzbischof Hillinut von Trier urkundet, dass er »einen Hof Dorf und Mark Parthenheim in pago v> Nahgowe an die Kirche zu Worms deren Gut in Nasove in

pago Logenae verlauscht habe.

Unter den Zeugen: Hi sunt testes de clcro Wormaticnsis ecclesie: Con- radus prepositus de Domo, Cunradus prepositus de Nuehusun, Nibelongus

*A: dirigaot, wobei das n unterpunetin ist.

46

62

1159. 1160.

custos, Henricus decanus, Siffridus prepositus de Winppina, Cunradus pre- positus saueti Andrce apostoli, Sifridus prepositus saneti Martini, Herimannus magistcr scolurum, Henricus cantor, Henricus qui dicitur Infans, Adalbertus, Wernerus, Burchardus, Siffridus, Rupert us. Isti sunt testes de comitibus et s de liberis: Symon advocatus maioris domus Wormatiensis ecclesie (comitis de Sarbruke) etc. Testes laici de ministerialibus Wormatiensis ecclesie: Si- frit et frater eius Burchardus, Reinbodo, Hecel, Wernerus.

Au* Schannat II, 78 ff Hontheim, Ilist. TrtvL I, 585. Reg. Scriba 1102.

Die Indiction stimmt nicht «um Jahr.

75. 10 1159. Wormatie. Waltherus homo Uber de Husen vergabt die Vogtei zu Rorheim dem Kloster Schönau.

Zeugen: Cunradus Worm. episcopus, Sigefridus prepositus, Heinricus decanus, Odalricus magister scolarum; de liberis: Simon comes, Bobbo comes, Waltherus de Husen, Gerhardus de Schowemburg; de ministerialibus: Wern- u herus de Worraa/ia, Richinzo, Johannes, Reimbodo de Lobdemburg.

L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I, fol. 93'. Druck: Gudenus, Sylloge p. 18 f.

76. 1160. April . . Worms. Die Brüder des Kloster» Lorsch verpachten dem Wernher (Wernhero honorato et spectabili viro) gegen Bezahlung so eines jährl. Zinses von 20 Schillinge Wormser Münze, welclte am s. Remigiustage zu entricltten sind, ihren Hof (partem curtis nostre) in Worms.

Zeugen: Cunradus Wormatiensis episcopus, Heinricus Laureshammensis abbas, Nibelungus vicedominus et prepositus saneti Pauli, Sigefridus prepositus ss saneti Petri, Cunradus prepositus saneti Andree, Cunradus prepositus saneti Cyriaci, Heinricus decanus maioris ecclesie, Heinricus cantor, Meginhardus, Eberhardus, Gernodus canonici. De ministerialibus Wormatiensibus: Sigefridus et frater eius Burkardus de Steine, Giselberte, Johannes, Sigebodo, Ruggerus, Heinricus frater eius, Adelbunus et fratres sui, Gerlahus et Richinzo frater •o eius, Ravenoldus, Reginbodo de Lobedenburg, Heinricus. De civibus: Her- tricus, Dietroarus, Weyherns, Gerlacus, Eberhardus, Heinricus, Godebcrtus, Sigebodo, Johannes, David, Wikardus et alii multi. De ministerialibus Laures- hammensibos: Cunradus, Bertholdus, Gernodus, Burkardus, Hartlieb, Hildbertus de Wincnheim, Craft, Arnoldus, Giselherus, Hildericus de BeBinsheim, Rum- st hardus et Ingram de Henscnesheim. Actum Wormatie . . kalcndas maii anno dominicc incarnationis MCLX, indictione . . , imperante gloriosissimo imperatore Friderico anno . . , presidente in episcopatu Wormaticnsi domino Cunrado epi- Bcopo anno . . , in abbatia autem Lauresbammensi domino Heinrico abbate anno . . Felicitcr in Christo amen.

Druck: Codex Lauruh. dipL L p. 270 f. Reg. Scriba nr. 1108.

Digitized by Google

1160. 1161.

63

1160. Bischof Burcfuxrd von Straszburg beurkundet den Verkauf eines 77. dem St. Stephansklo»ier zu Strassburg gehörigen Gutes im Wormser Sprengel an das Domstift zu Worms.

Unter den Zeugen: Cunradus Wormatiensis ?cclesi§ episcopus et canonici eiusdem gcclesie, de Domo: Cunradus prcpositus de Domo, Nibelungus custos, * Heinricus decanus, Herimannus magister scolarum, Heinricus cantor, Heinricus senior, Adelbertus, Burkardus, Anno, Gernodns, Eberhardus et universa con- gregatio; laici: Cunradus palatinus de Rcno, Cuaradus de Hohenhart, Regin- bodo de Lobedenburk, Burkardus, Werinherus, Adelbertus; Heinricus Lauris-

hamensis abbas, Rudolfus prepositus; laici: Swiggerus, Üdalricus, Arnoldus, io Gisilberns, Megingoz, Heremannus, Ramungus.

Drucke: Schannat II, 80. Würdtwein, Nova tubs. dipl. VII, 193. Zeit- schriß f. G. d. Oberrheins XIV, 185. Strauburger UB. ed. H. Wiegand I, 90 f. Die Handlung ftllt in* Jahr 1157 *, Stumpf 4534. 15

[1161]. Wernher Custos zu s. Paul in Worms schenkt dem Kloster 78. Nonnen- Münster einen Hof.

Notum 6it omnibus tarn futuris quam presentibus, qualitcr ego Wern- herus gcclesie, beati Pauli custos et canonicus anno deeimo regni Friderici impe- ratoris Romanorum Cönrado existente Wormaticnsium episcopo curtim unam iuxta so portam 8alis sanetimonialibus bcate. Marie, ad illuminandum uno lumine dor- mitorium earum ea videlicet conditione contradidi, ut eandem curtim in earum possessionem post obitum meum semper babeant et beati Cyriaci fratribus sin- gulis annis quatuor uncias inde persolvant, quiequit vero reliquum fuerit, earum necessitati deserviat. Volo igitur ut in honorem beatissime. dei genitricis u Marie, meique memoriam singulis diebus ab eis et a sacerdote una dicatur oratio, quatenus eadem dei genitrice intercedentc peccatorum1 meorum maior fiat remissio. Bec autem traditio, ut deineeps rata permaneat, cum sigillo beati Pauli consignavimus et subscriptorum virorum tarn laicorum quam clcri- corum testimonio confirmavimus. Clerici* so

Heinricus decanus, Hermannus magister scolarum, Heinricus cantor, Con- radus beati Cyriaci prepositus, Nibelungus custos, Ortho magister scolarum, Sigefridus Winpcnensis prepositus, C&nradus custos, Embecho saneti Pauli prepositus, Reginhardus decanus, Dyrolfus magister scolarum, Conrad us beati Andree prepositus, Adelbero decanus et custos, Burchardus magister scolarum, u Sigefridus beati Martini prepositus, Roricus custos, Godescalcus magister sco- larum. Laici: Sigefridus vicedominus, Burchardus frater eius, Hcizel, Nant- hoch, Wernherus et Giselbertus frater eius, Gozmarus, Cönradus, Ricbezo, Gerlac frater eius, Jobannes et Heizel frater eius, Sigebotho, Dithmar, Hein- rich et Rögerus frater eius. 40

St-Ä. Dannladt. or. mb. c tig. tubterimpr. laeso. Legend«: f PAYLVS APOSTOLYS.

Druck: Bcmr, Hü. II, 91 f.

[78]. » Da* Wort ist Lücke.

Theil durch ein Lock MtrtörL » Nach Clerici folgt

«6

Digitized by Google

64

1161. 1165.

79. [1161]. Wernher Custos zu s. Paul in Worms schenkt den Brüdern seines Stifts ein Steinhaus.

Notura sit otnnibus tarn futuris quam presentibus, qualitcr ego Wern- herus bcati Pauli custos et canouicus domum quondam lapideam iuxta curtira < nostram prebendariam sitam fratribus beati Pauli ad illuminandum uno lumioe singulis noctibus ante altare sauet e. crucis nionasterium ea videlicet conditione contradidi, ut cum anniversariis obitus mei dies agitur vigilia cum novem le- ctionibus a fratribus iugiter deeantetur et ebdomedarius sacerdos tres denarios,

or

diaconus duos, subdiaconus vero duos indc reeipiant. Item custos ecclesie, IUI de- io narios ad concinnandum a vespera usque ad vesperam lumen unum, decanus eünm duos, portenarius similiter duos, campanarius unum, quotiiam quidem

or

plurimum in bis laborare videntur, aeeipiant Sacerdoti etiam ebdomedario et Uli aliis sacerdotibus in inanc missam cejebrantibus singuli denarii singulis offerantur; duodeeim quoque pauperibus totidem tribuantur et eadem die de reliquo fratres

in refectorio suo consolentur et reficiantur. Hanc autem traditionem ne quis infringere vel inminuore sive in aliura usum commutare presumat, «cd ut iu omnibus retro seculis quemadmodum dictum est firma et incouvulsa permaneat, cam sigilli buius inpressione consignavimus et subscriptorum virorum idoncorum tarn laicorum quam clericorum tesiimonio contirmavimus. Clerici1 Heinricus

io beati Petri decanus , Uermannus magister scolarum, Heinricus cantor, Con- radus beati Cyriaci prepositus, Nibeluugus custos, Ortho magister scolarum, Reginbart beati Pauli decanus, Dirolfus magister scolarum, Embecho beati Pauli prepositus, Conrat beati Andre« prepositus, Adelbcro decanus et custos, Burebart magister scolarum, Sigefrit beati Martini prepositus, Roricus custos,

» Gothscalc magister scolarum. Laici: Sigefrit vicedominus, Burcbardus frater eius, Gozmarus, Conradus, Wernbcrus et Gisclbertus frater eius, Heizel, Nant- hoc, Dithmar, Heinrich et Röchcrus frater eius, Johannes et Heizel fra- ter eius.

St.-A. Darmstadt. or. mb. c tig. subterimpr. delapto. pt Gleiche Hand wie nr. 78.

80. H65. September 24. Worms. ~ Kaiser Fridrich I bestätigt den Münzern von Worms die aufgeführten Rechte.

In dem namen der heiligen und ungeteylten drivaltikcit. Friederich von gots gnaden Romscher keyscr zu allen zyten merer dos riebs. Wie dicke

&* hilffe unser keyserlichen bestetigung mildeclich geheischen wirdt , so sal man sie follenbringen und wirdet sye geheischen in den dingen, die man meinet, dasz sie ewiclichen weren sollen, so sal man sie in brieve schriben, daz sie nicht doreb lange zyt unsicher oder zwifelsam werden. Darumb sollcnt wiszen alle dye, die da got und dem riebe getruwe sin, die da nuwe leben oder her

40 nach leben sollen, in welicher wyse wir die da sin ein einiger furste des ganzen Romschcn richs und yederman sin rechte behalten, rechtfertige hey- schunge der muntzer zu Wormsz gnedeclich gelaszen bau und ire rechte, off

(79.) * Nach Clerici Ut eine Lücke.

Digitized by Google

im.

65

dasz sie nicht vergessen werden oder von bösen luden gebrochen mit einer besletigunge, die ewiclich weren sal, befeslel han. Daruinb wollen wir , daz von unser satzunge fcsticlich gehalten werde, dasz wie offle ein keyser oder ein Romscher kunig gein Wormsze keine und einem muntzmeister silbers als vil als er wolle tun antworten und wolte eyn summe pfennig und dasselbe 5 gewicble des silbers, dasz der muntzmeister genommen bette, widernemen, als es mit dem eyde besletiget ist, so sol der zolner kolen darzu geben und der muntzmeister der sal darzu schicken wercklude und isern gezuge, da mit man bilde off die pfennige mache. Auch geben wir den muntzern von irem alten rechte und von machte itc fryheid und besunder rechts wegen, obeio ein keyser oder ein kunig mit groszem volke zu Wormsze inkeme und ein bischoff zu Wormsze nicht diener gnug bette eime keyser oder eyme kunige zu dienen, so sollent dye muntzer von der muntze, die da ist eins keysers caincr , der diener gebreslcn und stad erfüllen , also daz man sie an eins marschalks oder truchsessen oder eyns schencken oder eins kamcrers ampte u neme und man sal sye zu keynem nydern ampte in dheine wyse twingen; und wan man der numme bedarff, so sollent sye wieder gen on ir erste ampte. Auch wer in ire geselschafft genommen wurde, der sol geben ein halbe untze goldes, die sunderlich gebort zu vergulten eins bischoffs Stabe, und sal geben zwcne gülden pfennige, den einen dem muntzmeister, densu andern dem camerer. Were aber, dasz er der pfennige nicht gehaben mochte, so mag er sie beyde bezalen mit funff Schillingen. Auch sal man keinen muntzer zu keinen andern stetde ampte oder meister schelten der stetde er- erwelen, er wolle ez dann mit sinem willen haben. Vort were, dasz die muntze also snode wurde, dasz keine mann davon nutze haben mochte, so »r. sal der bischoff zu samcn heischen die muntzer und ein orteil von in nernen, daz man zwene, die nutze sin zu dem muntze ampte, erwele und einen under den zweynen. der darzu allerbest dauget, an eins ineisters stad setze, der die gantze woche bisz an den samszlag zu vesper in der muntze als viel als er mag und kau die andern besorge; und wasz in der muntze gewonnen wirdetw bynnen derzyt, dasz sol der meystcr dem bischoff antwerten und sal der bischoff dem meisler zu lone durch sin arbeid dry Schillinge und sinem lere knechte sehs pfennige geben. Schuldigt auch der vorgenante bischoff den meister, daz er mere in der muntze gewynnc, dann er yme antw&rtet, so sal der vorgenante meister mit simc eide sich entschuldigen und sal auch 3s mit syme eyde ledig und loisz von der schuldunge und pene sin. Audi geben wir den muntzern daz rechte, daz wann sie beclaget werden in keiner hande sache, so sal kein man in der sachc urteyl über sie sprechen, er sy dann ire huszgenosze, es were dann, daz sie beclaget wurden mit sachen, die da ere und lyp antreffen, als dotslegc, wundenslehe, muntze oder diepstal, in 40 den sachen sal man gemeinlich von yn gerichte halten. Auch were ez, daz der muntzer dheiner für den bischoff solte geladen werden, so sal in keyn man laden dan der lereknechte, der von den muntzmeistern darzu gesetzt ist. Vort setzen wir von keyserlicher satzunge, dasz niemands in der gantzen stad gewalt habe gelte zu wescheln (!) ane allein die muntzer, die iren ge-« satzten zinsz davon bezalen, und sal daby den Juden ir recht behalten sin.

II. »oos, Urkunrfcnbmh ,1. St:i.lt Worms I. JJ

Digitized by Google

llfis.

Auch sal der muntzmeister drfl gedinge durch dasz jare hehalten, an daz er sin undertanen darzu heysche, und welich muntzer die dry tage versumet, der sal zu einer neue funIT Schilling gehen und sal ofT dem selben gedinge der muntzmeister all sine undcrtanen darzu verpindcn, daz alle versumete rechte und wasz wieder daz recht sy dem meyster sagen und kein dincke verewigen, dasz sie in irer consciencien wiszen, und sal der meyster nach siner vermöge den undertanen in allen dingen gnug dun, und wo er des nit mochte, so sol er ez verziehen an den bischoff und laszen in alle dingk uszrichten. Auch geben wir den muntzern an zwein merckten als zu Lauden-

jo bürg und zu Wissenloch ire weschelreehte , wann die merckte unser sind und zu unser camern sunderlichen gehören. Auch were ez, daz ein muntzer beclaget wurde vor dem bischoff oder vor dem muntzmeister und künde keinen bürgen gehaben, daz er zu rechte wolde slcn, so sal man yn in kein gefengniszc oder hude setzen, dann allein in des bischoffs camer, da sin ge-

ii meine dyenerc innc behütet werden. Auch were , dasz der bischoff dheinen argwan off den muntzmeister bette, also dasz er ineynte, die muntze were ge- felschet und die muntze ire reinkeit und swere nicht helle, so sal man die phennige, ec sye von der munlzcn genommen werden, nach dem dasz die bilde ingetrucket sin, in dem husc zwuschen vier wenden vor luten, die gute

w gezugnisse geben mögen, besehen und versuchen und sal die Versuchungen anders an keynen enden gescheen. Zu dem letztsten male ist alle des bischoffs rechte, daz die meisler von der muntzen zu den obersten hochgeziden als zfi wynachten, zu ostern, zu pfingsten dry krenchc und dry pfunt pfeffers sollen geben. Darumbe setzen wir und in welcher wyse daz wir mögen bestetigen wir und gebieten aller festiclichst , daz kein pereon unsere richs werntlich oder geystlich diese keyserliche besalzunge zubreche (!) oder wieder sie mit dheiner frevelicher gelorstiekeit tu oder kome, wann diese satzunge eweclich gancz und unzerbrodien hüben sollen und hau dorumb geheiszen, das man diesen brieff davon schrihe und mit unserme ingesiegel bcsicgel. Und hat * so man daby gehabt erber gezuge, der namen hernach geschrieben sten : Cunrad bischoff zu Wormsze, Hermann apte zu Folde, Sifrid der grosz probste, Emich probste zu saut Paule, Heinrich dechan zum dume, Ulrich herezog zu Beheim, grave Symon von Sarbruchen , Marquart von Brabach (!) der alte und Marquart sin son , der junge , Emiche grave von Lyningen , Ulrich von

3i Horingen, Bertholdiis von Schauwenburg, Wernher von Steynsberg, Walther von Husen, Bernger von Ravensteyn, Wernher von Bolanden, Conrad Cow, sehen ck und sin bruder, Ludewig und Berngcr, Rudolff truchsess der von Scharpinberg, Hunfride (?) und Heynrich von Falkensteyn, Sifrid Vitztum und Burkard sin bruder, Adelbert Bertholt und Heynrich sin bruder, Werw7tfr

«tzolner, Gyselbreoht und Gyselbrecht sin bruder, Rigolio schultheisz und sin bruder Gerlach, Gernot, Gerbod, Reynmond , Cunrad Dude und sin bruder Rumhard Wynat, Sifrid Heyhcl der alte und sin son Ortolff und Lutfride, Baldemar. Und des unuberwundens kevser Fryederichs zeichen hau ich Heynrich oberster schriber an Cristians eins erweiten ertzbischoff zu Mcnlzeu

<i und ertzkanlzeler slad an diesem brieffe bekant, der da geben ist zu Wormsze off den dag da man schreib eichle kalend des mandes, den nennet october,

Digitized by Google

1165. 67

in dem jare nach Crists gepurte do man schreibe dusent hundert und funff und sechlzig jare in der drizehen indictien, do regnieret der aller herlichst herre keyser Fryederich in dem dritzehenden jare sines richs und in dem eilfflen sins keysertums. Diese ding sint geschehen in Cristo seliclichen amen.

G. L.-Ä Karlsruhe, Pfähercopialbuch IVfol. 124 f. enthalt™ in einem Vidimus, i ausgestellt von Ruprecht 1400, Oktober 31. (B).

Drucke: Schannat II, 188 ex transs. Karoli IV lückenhaft = Hmisflmann, Landeshoheit L 464. Chtnel. Heg. Ruperti p. 187. er. B. Mone in Zeitsdtrift f. d. G. d. Oberrhema IX, 285 grosser Auszug ex R Reg. Seriba 1 115. Stumpf 4052.

Die Datenangaben stimmen zusammen. 10

1165. September 26. Worms. Kaiser Fridrich I entscheidet die 81. Frage, ob ein Geistlicher auf dem Todbette über seinen Mobüiar- nachlass verfugen könne.

In nomine sanete et individue trinitatis. Fridericus divina favente de- mentia Romanorum imperator et Semper augustus. Quemadmodum divinis ts humanisque legibus 1 inretractabiliter obnoxius tenetur, quisquis vel tyranica violencia vel aliqua detestabili versutia sanete dei ecclesie, que nos in divine adoptionis hereditatem parit, dampna aliqua vel detrimentum molitur, sie omnis, qui defensioni provectionique eins ac libertati consulit, certam re- munerationis flduciam apud illum tremendum iudicem sibi prospicit. Eaproplersv noverit omnium Christi imperiique2 nostri fidelium tarn 'presens etas quam successura posteritas, qualiter quidam canonicus saneti Pauli in Wormatia nomine Wernherus in lecto iniirmitatis positus, cum iam de vita desperaret et supreme voluntatis iam insLiret articulus, convocatis aliquibus concanonicis suis et matre et ceteris propinquis testamentum suum fecit et unieuique j,:, ecclesie in Wormatia et matri sue et cuicumque volebat persone tum pro re- medio anime sue tum pro humanitatis officio mobilia bona sua distribuit et nemine hanc donationem contradicente ipse in fata concessit. Contigil post- modum, ut Gundolffus vitricus defuneti maritus scilicet matris eius nomine hereditatem, que matri contingebat, cuius ipse legitimus procurator extitit, 3u cuneta prius in testamento ordinata studio malignandi repeteret et testamentum modis omnibus infringere laboraret, asserens dictante iustitia neminem in lecto infinnitatis sue aliquid de bonis suis vel mobilibus preter quinque so- lidos erogare aliquid 3 sine consensu heredum suorum. Unde sepenumero contra ecclesiam Wonnaliensem querimonia raola, decisa non fuit. Tandem 3i nobis Worinatie existentibus et curiam sollempnem celebrantibus , predicui causa inter clericos et laycos diversa hinc inde sencientes coram nobis diu ventilata est; et quesita sententia a clerico et layco, clericus ultimam volun- tatem cleri de rebus mobilibus rat am et irrefragabilem esse asseroit, quam sententiam laicus penitus contradixit. Post longam itaque huius cause dis-<0

[81] » D: laudibus. * que fehlt bei D. * Der Text scheint hier verdorben

Digitized by Google

G8

1166.

ceptationem et diuliriam tarn implicate rei ambiguitatem* clerus ex sanclionc canonum. ex legibus divorum augustorum, ex decreti« Romanorum pontificum pre- dictnin scntentiam rat am et nulla rcfragaüone evacuandam eomprobavit. Nosigitur precessorum nostrorum divorum imperalorum magni Constantini videlicet et Justi-

5 niani et Valentiniani necnon Karoli et Ludowici vesligiis inhcrentes et sacras leges eoruin tanquam diviua oracula venerantes, imitari non erubescimus Constantinutn imperatorein de sacrosanctis ecclesiis et rebus et privilegiis'eoruni coustituentem ac dicentem: habcat unusquisque licenciam dccedcns bonorum quod optaverit re- linquere, et non sint cassa iudicia. Nihil est enim, quod magis hominibus debealur,

10 quam ut supreme voluntatis, postquam iam aliud vellc non possunt, liber sit stilus et licitum quod iteruin non redit arbitrium. Item sacratissimam legem Valentiniani imperatoris prefecto prelorio 5 Palladio conscripto recolimus : verum sive lestamento quocunque iure facto seu codicillo vel sola nuncu- patione, legato sive fideicommisso aut mortis causa aut alio quocunque ultimo

is arbitrio aut certe inter vivcntes habita largilate sive contractu vcnditionis sive donationis aut alio quocunque tytulo, quisquam6 ad prefatam venerabilem ecclesiam Patrimonium suum partemve certam palrimonii in fundis, prediis seu domibus vel annonis, mancipiis vel colonis eorumve' peculiis volueril8 pertinere: inconcussa sine ulla penitus immutacione conserventur. Hiis

itosacris legibus et Karoli et Lodoici. quibus par circa cultum divine religionis et catholicc fidei studiutn fuit, institutionibus eruditi, sententiam venerabilis cleri Wormatiensis ecclesie, deeedenli bonorum suorum mobilium quod opta- verit, relinquere aut pro remedio anime sue vel alio quovis respectu tribuere et testamentum facere sub lestimonio admimis duorum confratrum suoium,

*s sane huic libcrtati perpetuam tribuimus firmitatem. Et nc bec noslre per- hennitatis statuta audaci spiritu et mente sacrilega quisquam hominum tcme- randa crediderit,9 presentcm inde paginam conscribi et sigilli nostri impres- sione insigniri iussimus, penc mille librarum auri et banni nostri huius sacre legis violatorem condempnantes , adhibitis ydoneis testibus, quorum nomina

so bec sunt: Guonradus episcopus, Sifridus prepositus de Domo, Henricus de- canus, Henricus cantor, Ulricus magister scolaruin, Albertus custos, Conradus de Nuenbusen 10 prepositus, Emicho prepositus sancti Pauli, Conradus prepo- situs sancli Andree, Syfridus prepositus sancti Martini, Hermannus abbas Ful- densis, Ulricus dux Boemorum, Marquardus de Gnmbac, Symon comes de

si Sarebruggen, Emicho comes de Lyningen, Ulricus de Horningen, Folmarus comes de Sarewerde, Gotefridus comes de Sponheim, Waltherus de Huse, Berlholdus de Scovenburg ll, Wernherus de Bonelande, Syfridus vicedominus, Borchardus frater eins, Wernherus theolonarius et Gislebertus frater eins, Gerlacus et Rikezo scultetus, Dudo et frater eius Rumandus et Wichnandus,

«• Syfridus, Wichnandus.

Ego Henricus impcrialis sub prothonotarius vice Crisliani Moguiiliiiensis electi et archicancellarü recognovi.

* I): ambiguit&te. * J): pape. D: quinquc. ' D: eoruin. D: voluerint. D: credidit. D: Hisehnso, s. aber ji. rt4, *>. 1 1 Breslau : Sconenlmrg 8. aber p. tftf. 30.

1166. 1173.

09

Datum Wormalic VI kalcndas oclobris, anno donrinice incarnationis MCLXV, indictionc XIII, regnante domino Fridcrico Romanorum «imperatorc gloriosissimo anno regni oius XIII, iniperü vero XI. Actum in Christo fe- liciter amen.

St.-A. DurmstwU: Cluirt. Wurm. s. XV fol. 55 (D). i

Drucke: MG., LL. II, 1HH (rvn Wwter) ex D. Bresslau l. c. 130 ex 1). Reg. Böhmer 2508. - Stumpf 4053.

1 1*>6. Acta sunt hec anno incar. dorn. MCLXVI, regnante impe- 82. ratore Fridcrico, presidento urbi Wormatiensi prefecto Symone de Sareburc l. io Au* Schanmt II, 81. (S).

1173. Noceniber 29. Worms. Kaiser Fridrich I bestätigt den 83 Kirchen : bcati Petri prineipis apostoloruin , beati Cyriaci mar- tiria in Niuhusa, b. Marie, virginis, b. Pauli apostoli, b. And reo apostoli, b. Martini, in Worms die Einkünfte, welche ihnen Bein u Kaplan Hartwig zur Feier eines Jahrestages aus dessen Hofe zu Worms bestimmte.

Zeugen: Heinricus Romanorum rex, Fridericus dux Suevie, et Otto filii nostri, Christiauus Mogonliiius arcliiepiscopus , Arnoldus Treverensis episco pus, Philippus Colonicnsis urchiepiscopus, Hertwicus Augustensis episcopus- *> Chunradus Wormaciensis electus, Rapolo Spirensis electus, Godefridus can- cellariua, Wortwinus protonotarius, Liupoldus Niulmsensis prepositus, Emicho prepositus saneti Pauli, Gernodus decanus de Domo, Wortwinus decanus de Nova domo. Liberi : Cunradus palatinus comes de Rheno, Rudolfus comes de Phulndorf, Emicho comes de Liningen, Ulricus de Stouphen. Ministeriales: 2J Wernhere de Bonlant et filius suus Phylippus, Purchart vicedominus, C im rat, Richezo, Wernhere, Giselbrath, Johan et Hecil, Rugger et frater snus Heinricus.

Drucke: BiHuuer, Acta imperii seltctu p. 124 ex or. zum Jahr 1172. UnroU- ständig Schannat II, 82 ex arefi. eccl. s. Martini. Reg. Scriba nr. 112H. Stumpf wr. 4151. Wegen der nidU übereinstimmenden Datierung und wegen der Nennung 30 Christ iatu unter den Zeugen von Stumpf Itei Böhmer l. c. p. 125 für unecht erklärt. Jedoch Jtält nie Ficker, Beiträge zur Urkundcnlchre § 147 für „zweifellos echt", indem er annimmt, dass in der Urkunde die Zeugen einer früheren Handlung genannt sind.

[1173.] ~ Bischof von Worms urkundot, dass dio Brüder zu 84. Odderburc mit den Dorfgenossen (villanis) von Ibernsheim einen 35 Vertrag eingegangen seien, wonach sie gegen einen jährlichen Zins von 40 solidi Worm. monete eine jenen Dorfgenossen ge- hörige Weide in Besitz nehmen.

[82.] S: Larelmrc.

Digitized by Google

70

1174. 1178.

Zeugen: Gernothus decanus maioris ccclcsie, Warnerus prepositus saneli Andree, Mainardus, Ebcrhardus, Warnerus, canonici de Domo, Sigefridus prepositus de Hagcne, Bernhehnus prior ciusdem loci, Hermannus et Orto, canonici in eodem loco, Stephanus primus abbas de Odderburc, Gerwinus

.<, prior eiusdem loci, Adelbero, Warnerus, Brunicbo, Godefridus, monachi in eodem cenobio, Emicho comes de Liningun et fdius eins Ebcrhardus, Wal- terus de Husun advocatus eiusdem ville et Fridericus filius eius, Warnerus et Giselbertus germanus eius, Richezo, ecclesie nostre ministeriales , predietc pascue heredes; Johannes, Cunradus, Sigefridus, Wahsmudus: Mengolus,

loRudegerus, Waldo, Herebortus et germanus suus Ernustus, Marcwardus, Em- bercho, Adelbertus, Gernotus, Hcinricus, Nibelungus, Ranuoldus, Eberhardus, Sigefridus filius Hedewigc, Ebcrhardus Sucvus, Ernestus germanus suus, Hcinricus Sporo, Emicho

&.-A. Darmstadt, or. mb. Chyrographtm. i* Druck: Baur, HU. II, 23. f.

£5. 1174. Wormatie. Cunradus Bischof von WormB bestätigt die Gründung des Klosters Schönau.

Zeugen: Cunradus Wonnatiensis electus, Lupoldus prepositus de Niu- husen, Wernherus preponitus de saneto Andrea, Mcgenhardus et Eberhardus 3u canonici de Domo, Gernodus decanus, Volmarus abbas de Franckental; de liberis: Fridericus de Truheningen, Rupertus comes de Bcrbach, Ocgerus de Winzenlocb, Hugo de Brächhusen; de ministerialibus : Burcardus vice- dominus, Richinzo, Johannes, Wernherus Wormatienses, Godefridus de Lobtenburg.

2* G. L.-Ä. Karlsruhe. Schönauer, Codex I fol. 9. Die rotiigtitchriebene Ueber- schrift (gleichzeitig) lautet: Cunradi episcopi Worin, de Steinberg de fundacionc SchooauR.

Drucke: Schannat II, 83 f. Gudrnus, Syüoge ji. 29 ff.

86. [1178.] Wortwin Prothonotar und Probst zu s. Andwts in Worms ao überlässt die ihm und seinen Vorgängern zustehenden klösterlichen Gebäude den Brüdern seines Stiftes.

\ Wortwinus divina favente dementia imperialis aule prothonotarius et bcati Andrej in Vvormatia prepositus.

Ewangelicis et apostolicis auetoritatibus plenius instruimur et preceden- jj tium patrum exemplis salubriter provocamur, ut ministeria ecclesiastica divina

Digitized by Google

1175».

71

gratia nobis eondila, ea devocione. ca solliciUidiue, in lmc vita dispensemus, quatinus in fuUira consortio scrvorum fidelium aggregati dco propicio mcre- amur. Que Iiiiniruin non solum in interioribiis verum etiam in exterioribus, que, ad cultum honoris et decoris ecclesiaslicarum personarum pertinere vi- dentur, credimus cautius esse providenda. Intuentes ergo edificia claustralium mansiouum prescripte eeclesie videlicet beati Andree apostoli dilapsa ac ncgleclu deformata ex eo, quia potestas ordinationis fundi, que ex antiquitatis consue- tudine post trausilum alicuius fralris preposilo pertinere videbatur, vires tesla- menti super cdificiis confecti pregravabat ac sepius molestabat in eodem ar- ticulo consideratione caritatis fratruin quieti et coinmoditati consulendum forc 10 decrevimus. Innotescal igitur universitali tarn prescntium quam futurorum fratrum, quod nos respeetu salutis elerne et ut memoria nostra in prcfata ecclesia iugiter recolatur et anniversarius noster cum sollempni officio defunc- torum congruis temporibus celebrelur, ius prescriptarum claustraliurn arearuin, quod predecessoribus nostris et nobis conpetebat, universis fratribus resigna- u vimus et ea intencione contulimus, ut frater confratri de cetero inter vivos sive in extrema voluutate easdem areas testamentis hiis vel aJiis consuetis modis legandi habeat potestatem. De ipsis ctiam areis et edifieiis iuxta qua- litatem ipsorum caris suis si voluerint competentem et in aliis ecclesiis con- suetam cxbibeant consolacionem et pro se instituat oblationem ac debitorum 2(> si opus fuerit ordinet congruam solutionem. Ut autem hec valeant in me- moria retineri presentern eartam conscripsimus et sigillo nostro signavimus.

fit, - A. Dttrmsttult. or. tnb. c. «ig. subterimfiresso. Jjegemle de» Sieyeis: -r WORTWIN». DI. CHAT. IPIAL. AVLE. PTHONOTARf». Auf der Rück- seite steht tun einer Hand des XIII. Jahrh.: Ortvrini de cluustnilibuK cum» fodi-ns 23 raencionem.

Druck: Schannat I, 128 f. unnilständig.

1179. Cunradus seenndus Bisehof von Worms beurkundet eino 87 Stiftung Sifrids Propst der Kirche von Boppard.

Huius rei testes sunt: Gunradus, TYudwinus, Embrico, Teodericus ca-io nonici et cum supra nominatis quatuor laicis, Eberhardus, Godehertus, Bcr- trammus, Arnoldus, Hcinricus monctaiius, Arnoldus Ysae, Cunradus Enekel, Godescalcus, Scathe Arnoldus filius Engeigini et frater suus Reuengerus, Si- bodo, Warart, Waltrauen ceterique huius civitatis cives. Acta sunt hec

anno dominice incarnationis millesimo C. LXXVHII, indiclione XII, anno 3.'. imperii Fritherici illustris Romanorum imperatoris XXVIIH, presidente Arnoldo Trevericc sedi.

UnixtrsitätsbiWotliek Heidelberg 310. or. mb. c. sig. pend. de}.

Reg. Zeitschrift für GeschidUe des Oberrheim XXIV, p. IM f.

Die Indiction stimmt zum Incarnationsjahr , dagegen ist die Angabe anno im- «, perii unrichtig.

Digitized by Google

72

1180. 1182.

88. 11 SO. Konrad der zweite, Bischof von Worms, verfugt, dass wenn bei

der s. Andreaskirche eine Vacanz einträte, die betreffende Praebende der Faltrik der Kirche auf 4 Jahre zugewiesen sei.

Cunradus secundus dei gratia Wormat itmsis eedesie episcopus Cunrado s decano saneti Andree in Worin«//« et suis cotifratribus. Dum visitandi gratia ad ccclesiam beati Andree divertissemus et lacrimabiles ruinas ex omni parte cerneremus l, diuliua cognitione pensavinms, qualiler eins edifkia possent re- sarciri circa slipendiorum sive oblationum teuuitas ininiinc polcrat suffragari. Hoc igitur animo nostro secundum consilium ut est aliqua canonica ibidem iu vacaret continuis qualuor annis ad fabrieam eederet eedesie ante quam ali- cuius* substituto assignaretur ; volentes autein id fratribus saneti Andree con- cedere, ut firmiter usque ad consummationem ' ccclesic et officinarum teneatur nec in alios usus convertatur. Haue paginam mihi (?) conscribi et sigillo nostro preeepimus communiri aucloritale domini pape Alexandri et noslra sub is analhematis inlerminatione, prohibentes ne quis ci contraire prcsuinat. Quod si attemptare presumpserit, indignationem dei omnipotentis et beatorum aposto- Iorum Petri et Pauli se noverit ineursurum. Actum est anno domini MCLXXX« indictione XIII.

St.-A. DarmrtaAt: Worms, or. mb. c sig. pend. laeso. Legende de» Sieqcte:

ao D». SECVND». WORMACIKNSIS . . Sdtri/l deutet auf dm XIII. Juhr-

hundert hin. Auf der Rückseite rieht von einer Hund des XIII. Jaltrhundertt: du II fl annis vacantis prebende ad fabricaui deputatos.

89. 1182. Mai 31. Mainz. Kaiser Fridrich I verkündet dm Rechts-

spruch, dass die Jjnäe der Wonnscr Kirche, welche sich aus- 2i schliesslich dem Dienste derselben widmen, von der Stadtsteuer be- freit seien.

In nomine sanete et individue trinitatis. Fridericus divina favente clemencia Romanorum imperator augustus. Ad elerni regni meritum et ad imperii temporalis increinentum apud regem rcguni nobis proficere non ambi-

aogimus, si ecelesiis dei iura sua eis conservando imperiali dementia salubriter provideamus. Universis igitur imperii nostri fidclihus tarn presentibus quam futuris, notum esse volumus, quod Wormaciensis ecclesie canonici ad nostre maiestatis accedentes presenciam sua nobis conquestione monslrarunt, quod eives Wormacienses ecclesie suc ministros indebite vexarent et ad solvendas

ss de suo peculio collectas, que in eivitate ad nostrum fiunt obsequium, ipsos acriter angariarent. Dum itaque in curia Maguncie celebrata, presentibus tarn canonicia quam civibus VVormaciensibus, super hac queslionc sentenciam re- quireremur, a curia nostra indicatum fuit, quod universi ecclesiarum min ist ri ab huiusmodi exaetionibus liberi esse debeant et immunes, videlicet, qui

«fratribus et ecclesie cottidie in propria persona deserviant, nec mereimoniis

[88J 1 da* Wort wt undeutlich. * dU Lesung ist fraglidi. * dto. * zuerst hat der Schreiber MCXXXX getcJtrieben, dann dm erst* X in L corrigiert.

Digitized by Google

11*1.

73

operam dant, ncc foro rerum vcnalium Student, nec pro subtcrfugio nostre collecte obsequio fratrum se applicant. Nos itaquc omnes huiusmodi ecclesie Wormaciensis ministros, qui certi et publici mercatores non sunt, ab omuibus angariis et perangariis, ab exactionibus et collectis, auctoritatc impcriali ab- solvimus, et ut ecclesie ac fratribus libete servire possint ac devote, immunes 5 esse decernimus. Statuentes ut quecumque jxrsona parva seu magna baue nostram constitucionem violare seu quolibet modo 1 attemptare presumpserit, cen tum libras auri componal, quarum uua medielas fisco imperiali, altera vero ecclesie et fratribus iniuriam passis jwrsolvatur. Ut igitur hoc in omne evum rata perrnaneant et inconvulsa, presentem paginain conscribi et sigilli nostri 10 hnpressione feeimus coinmuniri. Huius rei lestes sunt: Philippus Coloniensis arehiepiscopus , Hermannus Monasteriensis episcopus, Ulricus Spirensis epi- scopus, Arnoldus maior prepositus in Moguncia, Rudolfus imperialis aule pro- thonotarius, Heinricus docanus maioris ecclesie in Moguncia, Sifridus magistcr scolarnm. Hermannus canlor, Ruckerus arebipresbiter, Meinbardus decanusi.% Wormaciensis , Cunradus magistcr scolarum, Gonradus cellerarius, magister Gerhardus, Ludowicus. Laici : Heinricus comes de Dietse, Harlmannus de Budingeu, Dudo camerarius. Cives Wonnaeienses: Wernherus tbeloncarius, Wignandus, Gcrnodus, David, et alii quam plures.

Signum domini Friderici Romanorum imperaloris inviclissimi. 20

Ego Godefridu« imperialis aule eancellarius vice Christiani Maguntinensis sedis arcliiepiscopi et Germanie arcbicancellarii recognovi.

Acta sunt bec anno dominice incarnacionis M.C.LXXXII itidictionc XV, regnante domino Friderico Romanorum imperatore gloriosissimo anno regni eius XXXI, imperii vero XXVIII. Datum Maguncie in sollempni curia, II kalendas iunii.

St.-A. Darmstadt: Chart. Worin, s. XV. foi. 15'. (D).

Druck: MG., LL. II, 165 ex D. Reg. Böhmer 2647. Stumpf 4343.

Die Angaben des Datums stimmen, mit Ausnahme der anni imperii , welche um 1 zu hoch gerechnet sind.

1184. Januar 3. Strasslmry. Kaiser Friedrich I bestätigt der Stadt 90. Worms die ihr t on K. Heinrich IV und Heinrich V crtheUtcn Privilegien und hebt das Hauptrecht auf. so

(G.) j In nomine sanete et individue trinitatis. Fridericus divina favente dementia Roinanorum imperator augustus. Imperialis iusticio decet cle- raentiarn , ut que ab anteecssoribus nostris regibus sive impcraloribus ad favorem populi alieuius aut civitatis pie statuta cognoverimus , ca nos con- firmare et renovare debeamus. Cum igitur ad noticiam nostram perlata fuisset s& dive menioriQ Hcinrici V Romaw>ri<»i imperatoris augusti constitucio civibus Wormaciensibus racionabiliter indulta, nos rata volentes baberi ea, que idem imperator, de cuius nos Stirpe originem dueimus, laudabilitcr statuit et ad favorem civium Worm&liensium privilegio suo roboravit, ipsis fidelibus nostris

189.] > modo fehlt hei D, ist aber eu ergänzen.

74

11*4.

civibus "WormsAiensibus confirmamus ex conscienlia et conscnsu filii nostri Heinrici Romatwrww rcgis augusti, ad consilium principum el peticioncin fidelis nostri Cunradi YVormaWewsts episcopi, Thielheri maioris prepositi, Luppoldi custodia, cum bcncplacilo ctiam Burchardi Wormat«.'*«fW vlccdomini

ü alioruinquc, qui ius et )>otcstatem in cives Worinat/enses habere vidcbantur, slatuimus: ut civis Wormatiens/s quilibel et in eadem habitans civitate, si uxorem duxerit suq conditionis aut alterius sive uxoratus illuc aHunde vencrit, hac in pcrpetuuin indulgentia perfruatur, ut nullus adrocatus coniugia cuius- cumque Wornxatiensis civis iurainenti coactione aut quovis alio ingenii modo

10 dissolvat. Nulla potestas maior aut minor viri mortui aut mulieris res rclictas aut aliquid de rebus cius tamquam iure sibi dcbitum exigal. Si ergo vir prior uxorc sua moriatur, uxor et proles ex illo viro suscepta omnera viri hercdita- tcm tarn mobilia quam inmobilia sine conlradictione obtinebit. Similiter si uxor prcmoriatur, vir et sua proles ex illa uxorc suscepta omnia mortui

uuxoris bona obtinebit. Quod si alteruter coniugum sine herede prcmoriatur, supcrstes omnem premortui hercditalcm, quoad vixcrit, libere possidebit; defunctis autem ambobus sine prolc coniugibus ad proximos cor um heredes relicta ab Ulis substancia devolvetur, et viri quidem hereditas ad heredes viri, mulieris autem hereditas ad heredes mulieris transibit, ita ut nemo

waliquod sibi ius dicat in bonis mortuorum racione suppcllectilis, que vidgo buvteil nominatur. Nos quoque fidem ac devotionein et prona obsequia corundem civium1 Wormatktisiwn attendentes impcriali eis auctoritalc in- dulsimus, ut sicut ab exacüone iuris quod buvteil dicilur indulgentia privilegii antiqui sunt inmunes, ita etiam ab exacüone optimi animalis sive precio-

ms sioris vestünenti, quod in vulgari houbitreht vocatur, de cetero sint ab- soluti. Similiter indultum eis confirmamus, ut nullus eorum a magistrati- bus civitatis invitus super theloncum navium constituatur. Ne autem servitium de theloneo nobis aut episcopo Wormattensi debitum diminuatur, dctrcclanti- bus omnibus hoc officium reeipere, collaudamus el confirmamus in supple-

ao mentum huius officii datum theloneum de grossis et nigris laneis pannis con- stitutum, cuius thelonei precium dimidio denario constat de singulis pannis. Et ut hec civibus Wormatiensibus facta clementer indulgentia omni evo permaneat inconvulsa, presentem inde paginam conscribi iussimus et sigilli nostri inpressione insigniri. Si quis autem huic nostr§ renovationis el con-

35 lirmalionis auetoritati contraire temptaverit , LX libras auri puri pro pena componat, quarum medietas phisco impcriali, reliqua vero injuria lesis per- sonis persolvatur. Item sub eadem pena slatuimus et sieul in privilegio predecessoris et proavi nostri Heinrici quarti divi imperatoris indultum legitur, eis auctoritalc imperiali confirmamus, ut cives Worma/tewses in locis imperio

40 pertinentibus nulluni theloneum persolvant, nominatim vero in his : Frankinvurt, Bopardin, Hamirstein, Tramonuj, Goslari$, Angerg, Numage, Duspnrc et in locis reliquis ad imperium spectanlibus. Similiter carundein civitalum seu opidorum cives nulluni apud WormcUienses theloneum persolvant, ut hec

itt.

1 Ueber civium steht ein Abkürzungszeichen, trotzdem das Wort ganz

Digitized by Google

1190. 75

equa vicissitudo inter loca imperio specialitcr pcrtincntia et inlcr Worma/»et»ses perpetuo inviolata pernianeat. Huitis rei sunt testes : Heinricus Romanorum rcx augustus, Cunradus Moguntmu.? archicpiscopus , Cänradus Wonnatiensis episcopus, Hermannus Monastei iensw episcopus, Cfino Ratisponettsis cpiscopus, Dietherus maior prepositus Worma/M?»ms, Meinhardus dceanus, Rädulfus * Worma/ierois ccclesi^ canonicus et iinperialis aule, prothonotarius, Fridericus dux Sucvi§, Luduuicus langravius Thuring/t', Cunradus palatinus Rheni, Wern- herus de Bonlanten et lilius eius Phylippus, Dudo camerarius MogutUinus, Luppoldus custos Worma/iewsw, Ebirhardus precentor, Burchardus vicedominus Worma/i«w*s et alii quam plures. 10

Signum domini Friderici Romanorum iinperatoris invictissimi. (M). Ego Gotefridus iinperialis aule, cancellarius vice Cünradi Mogunttn«

sedis archiepiscopi et Germanie archicancellaWf recognovi.

Acta sunt hec anno dominicQ incarnationis M.d.LXXX.lMl, indictionc

V, rcgnantc domino Friderico Romanorum hnperatore gloriosissimo , anno i* regni eius XXX. III, iinperii vero eius XXX. I. Data apud civitatnm Argenti- nensem fll nonos ianuarii; feliciter amen.

f&.-A. W. nr. 7. (A) Die goldene Bulle hängt an seidener Schnur , deren Farbe verblichen ist. Auf der Rückseite ist noclunals da» llandmal abgebildet, in kleinerer Form als in der Urkunde. i w

Drucke: Schannat II, 84 au* Lehmann'« Stirer Clironik unter dem J. 1180. Morits 150 ex A. ftjitduni, Charterboek der lurtogcn ran Gelderlant I, 231. Tolner, Hütt. paUdina «. Crusius, Ann. Suee. II, 471. Lünig, Reichsarchic 14», 680. Böhmer, Cod. Moenofr. I, 17 unter 1180. IhvssUtu, Dipl. centum 133 ex A, niclU fehlerfrei. Stumpf, Reichskanzler III (Acta ünp.) 220 ex A, bester Abdruck, 25 die andern abgesehen von Bresslau z. Th. sehr entstellt. Beg. Böhmer 2819. Scriba unter 11 HO nr. 1133 u. 1134 madd zwei Urkunden daraus. Stumpf 4370.

Die Angaben des Datums wideyxjirrcJien sich sämmtlkh. Aus der Zairjrnlixtr fttlU, tvie Ficker Betträge § 148 I p. 256 bemerkt hat, hervor, dass die Handlung nicht zu Strassburg stattgefunden hat, sondern in der Nähe rem Worms, cieUekJU fällt sie in das*3 Jahr 1182. Als Vorurkunde diente hauptsächlich die Urkunde Heinrichs V rom J. 1114, Nor. 30 nr. 62, jedoch wurde sie in höchst freier Weise benutzt; doch hat sie die Fassung der Corroboration stark beänflusst, s.: BigiM noatri inpreiwione insigniri, während doch das Siegel angchingt ist.

[Um 1190]. Hermann Bischof von Münster bestätigt die Sclumkung 91. seines Bruders Biether iccüand Propst zu s. Andreas in Worms as über Güter zu Loubwisen, Pfiffligheim und Worms an die Kirche s. Andreas.

In nomine sancte et individue trinitalis. Omni bono negocio virtus et racio suos aminiscent effectus. Verum quia tempore labile, quid est, que in tempore geruntur cum tempore transseunt et dilabuntur, humanos enim«) actus oblivio demolitur vel 1 emulorum venenum lesionis instillare fre- quenter nilitur, unde neecsse est, ul que sui natura tendunt ad intcritum, adtestatione roborata litterarum debite defendant auetoritatis amminiculum. Notici§ igitur tarn presentium quam posterorum subieimus, qualiter ego

A steht ganz deutlich: giguius; alkin in« sind diese Buchstaben v>

f

76 U90.

Hermannus dei gratia Monastericnsis episcopus licet immcrilus karitatis ac divini amoris instinctu ductus ob incmoriain dilceli fratris nostri Dithcri digne incmorie imperialis aide canecllarii et beati Andre? prepositi ncc non ob niemoriam nostri el nostrorum parentuin donationem a iam diclo l'ratre

■\ noslro faclam ?cclesi? sancli Andre? ac iratribus in eadcm ?cclesia deo scrvientibus confirinanius et coufirmanlcs ileramus, tradeules, nt pretaxalum est ?celesi? boati Andre? viginti jurnales et unum jurnalein et diinidium campe-slriimi agrormu pratoriun quoque, quanliini novem homincs in uno die meiere valent. Sita sunt autem bec prata in prato quod dicilur Loubwisen;

i»» campestres vero agri sili sunt in campo PcITcIchcm et Worni/uv«. l:t autem liec donatio prefatomni agrorum tain a nobis quam a dileclo prememorato fratre noslro facla rata et ineonvulsa permaneat, sigilli nostri inpressione munimus banc cartam subpositorum quoque aucloritate testium roboramus. Testes huius facti sunt: Hermannus saneti Mauricii Monasteriensis preposilus,

»s Philippus in Heiligesten prepositus, comes Hermannus de Arnsberc,* Wanna- ciensis quoque civitatis lam ?cclesiaslicc quam seeulares persone: Herboldus prepositus saneti Andre?, Rudolfus eiusdem ?cclesi? decanus, Getlacus cautor, Werherus, Cuno, Eberhart, VVcrnherus de Suscnhem, Eberhart cuslos, Erchen- bretb, Cünradus de Horbem, Gerwin, Cnnrath de Rameslat, Hardunc, Mcingoz,

wHcicel, Gunlramus scolasticus, Crafdo. Laici: Wolframus filius David, Sigefrit filius Gernodi, Gernoth et Gerhart fllii Riehecem, Erkenbrelh dapifer et Richezo filius ipsius, Wenrlier canunerarius, Adelbret pincerna, Cunraht de Chirs-eboume, Bertdolt de Dirmeslen aliique quam plures tarn clerici quam layei tarn nobile* quam de plebe cives YVarmatiensis civitatis, iniuistcriales quoque doiniui

2S Warmatiensis extra civilatem in rure habitantes.

Unirersitätsbibliotltek Heidelberg. (A). Dicke» Pergament, nur die obere Hal/ie Ifetchrieben. Dax aufgedrückte Siegel int abgefallen.

f*.-A. Darmstadt. Kopialbudi de» ». Andreasstift*. I, fol. 13. (Bj.

Drucke: z. Th. bei Schannat L 129. lieg. Scriba nr. 1108 zum J. 1181; so rgl. Forsch, z. d. G. XIII, 399. Zcitxehriß f. G. des Oberrheins 24, 153.

Da Diether als Kanzler zicischen dem 1. Febrwtr 1190 und dem 17. Juni ll'.U rorkommt, so fällt die Urkunde in diese Zeit, womit auch die Zeuge nungalxn stimmen. Die Bemerkung auf der Rückseite 11Ö0 ist von sptiter Hand und ohne Wertii.

92. 11 90. Facta sunt hec anno dominice incarnationia MCXC, indictione

35 VIII, presidente Romane sodi Clomento,1 imperanto Friderico glorios issimo Romanorum imperatoro augusto; regnantc filio eius Heinrico Romanorum rege augusto et nobilissima coniugo cius Constantina augusta.

Conradus secundus Wormacimsts ecclesie episcopus entscheidet den ♦«Streit der Klöster Münsterdreisen (Monasterium) und Otlerberg (Odderburg)

1 A: die Buchstaben her stehen auf einer Rasur. [92.1 ' nach demente ist eint Lücke.

Digitized by Google

1190. 1192.

77

über die Zutheilung des Klosters Enkenbach. Zeugen: Lnpoldus Nuhusmsw prepo?itus, Herboldus decanus de Domo, Marquardus prepnsitns saneti Pauli, Eberardus cantor de Domo, Heinricus Sinucelinus , Hartungus , Baldcmarus, Godebertus. Rudegerus de Harwishf/w, Mcingotus cellerarius, Heinricus porte- narius, Giselbertus decanus saneti Pauli cum suis concanonicis , Rudolfus de- i canus saneti Audree cum suis concanonic is, Fridericus decanus saneti Martini cum suis concanonicis, abbas* de Eberbacli ; Dudo abbas Uonasterii Burcardus quondam abbas. Peregrinus abbas de Rodenkirchen. Udalricus prepositus de Lulra. Frater Cunradus. Gerlacus de valle sanete Marie. Dudo prepositus de Enkinbach. Reginbodo de Hagene. Nycolaus prior de io Munstre. Volmarus de Lutra. Ludewicus de Stctin. Anshelmus cellerarius et Hunfridus de Munster. Hugo sacerdos de Albeshc/wi. Johannes sacerdos de Horbach. Cunradus sacerdos de Loginsfelt. Testes laici: Cunradus ante Monetam, Wicnant, Gernot, Gernot et frater eius Gerliart, Wolfram, Sifrit, Hildebolt, Johannes de W[insw]ilre\ Helwic de Lammenshcj'w, Gelfrat et Cunrat den Freinishcun , Wirih, Ripreht, Edilwin de Hergishew», Cuno et Cuno tilius eius, Heinrih de Cagelstat, Johannes, Cuno, Arnolt, Geldolt, Duimkhart, Hesse, Cunrat, Huc de Günthern*, Anshelm, Simon, Regenfrit, Fokelin de Alsenze- brunnen , Stephanus, Diderich, Volmar de Elrestat, Stephanus, Jacob de Biscouisht'/w, Engilfrit, Eggibreht de Stetin, Diderih de Aplamonstre, GodefriU'o de Schornishf im, Diderih de Cazwilre, VVecil, Heinrih, Hartunc de Houeheim, Heinrih. Rugger, Wernhere de Abinhewt.

G. L.-A. Karhrulte. <tr. mb. CA). Drw riilliq zertrümmerte und aligefullene Siegel hingt an rerMasster rotltxeidener Schnur. Die Urkunde hat gelitten.

Drucke: Schannat IL 87 ex A. unvollMätidig. - X. f. G. de* Olxrrfvins vi //, 434 f. ex A.

II 90, . . Gelnhausen. K. Heinrich VI gibt den Bürgern von Worms 93. ein Privileg betr. die Heimburger.

Vgl Quellen zur Gexhidde der Stadt Warm», in. Band. Xorn, Wormter Cltronik «. «. 30

Ertiähnt bei Böhmer, Fontes IL */5. Beg. Scrit*t JIM. - Stumpf 4669.

[Um 1J92J. Die Kardinäle P(eter) und Johannes Itestüligcn die Ver- 94, figung des verstorftmen Bischofs Konrad II von Worms Mr. die I*raebenden der s. Andreaskirche.

P. dei gratia tituli sanete Cecilic et Johannes tituli saneti Stephani in 31 Celio monte presbiteri cardinates apostolice sedis legati dilectis in Christo fdiis decano et fratribus saneti Andree de Uuarmatia salutem et dilectiouem in domino. Justis petentium desideriis prono nos decet animo consentire et

* Für den Namen de» Abu rott Etterliach ist eine Lücke «pfoxM-n. * Durch das Xummmenfallen ist ein BruJt entstanden. w

78

um.

vota, que a ratiotiis tramile non discordant, efleclu prosequenlc complere. Sane cum veni«scnt ad nostram preseiitiam Cuarncrus, Coradus et Crafto fratres vestri et proposuissent nobis ex parte (?) vestra hanc in ecclesia vestra consuetudinem observari, ut cum contingit ibi aliquam vacare prebendam usque

.% ad quattuor annos vacare pcrmiltatur et del)eat in usum fabrice converti sicut et episcopus C. quondam episcopus vester approbassc dicitur et vobis con- cessisse, nos eis petentibus lianc consuetudinem conßrmari consensum prebui- mus. Ea propter tandem consuetudinem, sicut hacteuus rationabiliter a vobis observata est, auctoritate apostolica ex officio Icgationis quo fungimur confir-

lomainus et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre confirmalionis infringere vel ei ausu temerario contrairc. Si quis vcro hoc altemptare presumpscrit, indignationcm dei omni- potentis et beatorum Pelri et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum.

St.-Ä. Darmstadt: Worms, or.mb. Die zim Ki seidenen ticlmuren.

95. 1194. April 25. Worms. Konrad Erzbischof zu Maina entscheidet in dem Streit zwischen dem Propst und dem Custos zu s. Paul in Worms tiber das Patronatsrecht der Kirche s. Ruprecht in Worms zu Gunsten des Letztem.

20 Cunradus dei gratia Maguntmus archiepiscopus Sabinen.?;« episcopus apostolice sedis legatus in perpetuum. Quia memorie altius imprimitur, quod teslimonio pagine comtnittitur, notum constituimus universis tarn pre- sentibus quam futuris, quod Marquardus prepositus ecclesie beati Pauli in Wormatia et Hcinricus custos eiusdem ecclesie, cum de iure patronatus ecclesie

2.', saneti Ruberli in Worma//« diu varieque diseeptassent , accedentes tandem ad nostram preseiitiam Wormatie litem de patronatu prcinemorate ecclesie attemptatam quam sepius sei nunquam decisam finaliter iu audientia nostra et omnium prelatorum Wormaiiensium denuo sunt ingressi. Post multas itaque allegationes, quas pro commodo suo pars utraque proposuil, de bene-

M placito partium fuit, ut per compositionem laudabilem liti finem imponeremus. Nos igitur secundutn tenorem iusticie cupientes procedere cum tarn privilegiorum auctoritate quam testium concordia omni exceptione maioris nobis de iuslicia partis custodis constilisset, ipsum cuslodem per assensum partis adverse in iure suo confirmavimus. Huius formam transactionis ut et firmius presenlium

so imprimatur memorie et testimonio presentis pagine traducatur ad posteros si- gillo nostro munivimus. Cuins rei testes sunt qui intererant : Lupoldus maior prepositus, Herboldus decanus, Eberhardus cantor, Wernbardus, Eberardus de Hirzberg; Volcnandus Nuhusewsts decanus, Cunradus custos, Bertolfus sco- lasticus, Hermannus cantor; Giselbertus decanus sanol i Pauli, Gregorius seo-

«ulasticus, Gernodus, Gerbodo, Godefridus, Wernherus de Dirmestew; Rudolfus decanus saneti Andree, Erkenbertus, Gerwinus, Crafto scolasticus, Hecilo, Cunradus de Rameslat ; Sifridus de Elbenstein prepositus, Volnandus scolasticus saneti Martini; Arnoldus, Rifridus, Albertus, Philippus, Cunradus iunior de Moneta, Sifridus, Gernodus, Comes Albertus, Imbernus, Hecilo Albus, Fridigerus.

Digitized by Google

1195. 1196.

79

Anno incarnationis doininice MGXGIIII. indiclione XII. Datum Wor- m&tie aput sancluni Marlinuni VII kalendas niaii, presidente sancle Romano ecclesie et apostolice sedi papa Celestino, hnperante gloriosissimo Roinanorum impcratore Heinrico sexto.

St.-A. Darmstadt: Wams. or. mb. Das acfucer beadiädigte Siegel hingt an s rotitgelbseidenem Band. Gleichmässige Sdtrifi. Sichtbare Lineatur.

Druck: Schannat II, 88 nnrdUtündig. Reg. Seriba nr. 1169.

1195. November 6. Worms. Kaiser Heinrich VI bestätigt den 96. Vertrag zwischen dem Bischof Heinrich von Worms und dem Grafen Walram von Nassau betr. die Stadt Weilburg. Beide i0 Theile stellen gegenseitig je 10 ihrer Ministerialen alB Bürgen.

Ministerialen des Bischofs: Syfridus, Erlewinus, Gemodus, Conradus Rufus, Welfridus, Otto et Conradus, Godefridus de Stockheim, Adelherus de Wormalia, Bertolfus de Dirmstein.

Drucke: Sdtamtat II, 88. Kremer, Or. Kam. 307. - Reg. Böhmer 2863. u Stumpf 4974.

1195. November 28. Kaiserslautern. Kaiser Heinrich VI bestätigt 97. dem Kloster Otterburg seine Besitzungen, u. a. curiam Wormacie.

Stadtbibl. Mainz: Otterberger Copialbuch fol. 8.

Drucke: Frey und Remling, ÜB. von Otterberg p. 4. Hennen, Geschichte ao de* Haute* Nassau I, 229. Reg. Scriba 1176. Stumpf 4976.

1190. Februar 6. Acta sunt hec anno ab incarnacione domini 98.

M. (3. nonagesimo V% indictione XII, octavo idus februarii, pon- tificatus nostri anno primo. Liupold Bischof von Worms sowie Bein Bruder Fridrich von Scheinveit verzichten zu Gunsten des» Klosters Schönau auf ihr Recht an das Gut bei Locheim.

Zeugen: Eberhardus cantor maior ecclesie, Heinricns Smuzelinus, Har- tungus, Baldemarus, Dietherus, Wernhardus, Rudolfus, Godebertus, Rudegerus, Wernherus de Wartenberg, Sporo, Arnoldus, Ulricus, H. Adeluni, Wicramus decanus de Nova domo, C. custos, Bertoldus scolasticus, Hermannus cantor,» Eberhardus canonicus, Giselbertus saneti Pauli decanus, Heinricus custos, Gregorius scolasticus. Nantochus cantor, Rudolfus saneti Andree decanus, Eberhardus custos, Crafto scolasticus, Rudegenis custos saneti Martini, Volc- nandus scolasticus, Wicgerus cantor; Sifridus Gernodi filius, Gernodus et Gerhardus ; Erkenbertus, Erlewinus, Godefridus Rustein, C. ante Monetam et frater jj suus Jacobus, Albertus comes, Berwelfus, Gozmarus, Waltherus, Edelwinus, H. Ritterchin, Hugo de Wormatia, Hezelinus Albus, Arnoldus Hagnonis.

80

1 1%.

G. L.-A. Karlsruhe: Sdtönmier, Codex I, fol. 00.

Drucke: Gudeuu*, Sylloge p.41 ff. Sdumual II, >JO nurollMändifj.

Die Indiction Mimmt nicht zum Jtdir; hri Schäumt ist iml. XIV Cmrediir.

99. 1196. Juni 10. Worms. Kaiser Heinrich VI wiederholt die Urkunde i von 1190, April 4 betr. die Vogtci zu Dirmstein und eine jähr- liche Pfründe von 16 Pfund gegen Ucberlassung des Zolls zu Boppart an da» Reich.

Unter den Zeugen : Lupoldus eleclus Wormatiensis, SilTridus prepositus saneli Pauli, Eberhardus canlor saneti Petri, Cunradus scholasticus, Henricus

loSiuuccl, magister Gerardus imperialis aule capellanus, Ulricus de Bilstein, Conradus custos Nuhuseusis et maioris eeclesie canonicus. Wicramus decanus Nuhuseusis, Giselbertus decanus saneti Pauli, Hudolfus decanus saneli Andrcc, Gerardus de Lulra, Hudigerus custos, Wicgcrus cantor de saneto Maitino. Ilias, Gernodus, Gerardus, Sifridus, Erluwinus, Conradus de Monela, Al-

libeitus conics, Ingebrandus, Henricus de Einiringeu , Albrandus, Haitungus eonies, linber ainbetinan.

Aus Schäumt II, HO. - Hetj. Bäkmer M74. - Scrihu 1177. - Stumpf Wl.

100. 1196. Oktober 30. (III kal. nov.) Luppoldus Bischof von Worms

urkundet, dass Heinricus filius David XXIIII maldra nnnone, vii quo de molendino in Luzelhcim iure feodali a nobis annis singulis pereipiebat, nachdem die Cauoniker zu s. Peter ihm XX Mark bezahlt hatten, ihm ubergeben, der sie darauf den Canonikern zu s. Peter überlassen habe.

Zeugen: Heinricus decanus maioris eeclesie, Hartungus, Baldemarus, ■.•i Titherus , Wernhardus, Rodolfus, Godebertus, Rudegerus, Wernherus de Wartenberc, Conradus Sporo, Amoldus, Heinricus Adeluni filius, Eberhardus de Hertesperc. De Nova domo: Conradus custos, Bertolfus scolasticus, Herimannus cantor, Eberhardus canonicus. De saneto Paulo: Giselbertus decanus, Heinricus custos, Gregorius scolasticus, Nantogus cantor, Bemoldus. w De saneto Andrea: Eberhardus custos, Crafto scolasticus, Gcrwinus. De saneto Marlino: Volcnandus scolasticus, Rudegerus custos, Wikerus cantor. Laici: Sifridus Gernodi filius, Gernodus et Gerardus frater suus, Albertus comes, Edclwinus, Walterus, Erlcwinus et frater suus Godefriilus, Sifridus Mergardis lilius, Conradus ante Monetam et frater suus Jaeobus, Conradus 3.sRufus, Erkenbertus et filius suus Richezo, Gozmarus, Lutfridus, Wolfrainus, Giselbertus, Heinricus Wackerpil, Embricho, Godefridus Selichcit.

St.'A. DarmMadt. or. mb. c »ig. pend. laeso. Verblusste Sclnift. Druck: Haut, DU. II, 31 f.

Digitized by Google

st

1197. März 19. Worms. Lupoid Bischof von Worms verkündet, dass 101. Heinrich Cttstos zu s. Paul in Worms seitu-r Kirche das Patro- natsrecht der Kirche s. Ruprecht in Worms geschenkt halte.

(C.) In nomine sanete et inilividue trinitatis. Liupoldus favente de- mentia Wormatiensis ecclesie episcopus. « Non minus iuslum quam opere 5 prelium est ea, que divine pietatis intuitu dei conferunlur ecclcsiis, lam scriptis quam personarum testimonii.s eonfirmari, ne per fraudem malignantium, que pie facta sunt, possint inmutari aut per humane memorie fragilitateui valeant aboleri. Noveril igitur omnium Christi (ideliuni tarn presens etas quam suc- cessura posteritas, quod Heinricus ecclesie saneti Pauli custos considerato, m quod ea, que ad usus ecelesiarum elemosinanim elargitione quondam distri- buta fuerunt, nunc per manus laicales et maxime per ministeriales, qui statu- tum pensum non persolvunt ecclcsiis, magLs distrahuntur quam augmententur, et quia prebendas fratrum nohilis ecclesie saneti Pauli, tum ex frequenti inundantia Rheni, tum ex maleficorum dilapidatione ultra modum altenuatas in esse non duhitabat, ins patronatus ecclesie beati Buperti in Wormatia, quod ad eum spectabat, pretaxate ecclesie saneti Pauli et fratribus ibidem deo famulantibus ad petitionem ipsorum et pro remedio anime nostre ac sue per manum nostram in perpetuum donavit, ita. ut parrochianis supramemorate ecclesie unuru de fratribus suis aut alium quemeuinque voluerint sacerdotem su constituant, qui in mensa Christi offerat salutis hostiam et plebem domint divini verbi reficiat alimeiito, fruetus autem de eadem ecclesia provenientes in communes usus fratrum cedant. Quisquis ergo huic donationi pie el canonice facte, quam in presenti pagina subscribi iussimus, contrarius esse presumpserit, omnipotentis dei et beate Marie Semper virginis et beati Johannis ewangeliste et domini pape et nostram indignationein se noverit ineursurum.

Actum publice anno ab incarnatione domini millesimo centesimo

nonagesimo VII istis presentibus: Ulrico maiore preposito, Heinrico decano,

Hartungo, Baldemaro, Tithero, Rodolfo, Wcrnhardo, Rudegero, Wernhero de

Wartenberc, Conrado Sporone, Arnoldo, Heinrico Adeluni fdio, Eberhardoso

de Hirtesperc, Heinrico de Popardia, Heinrico de Wirzeburc, Conrado cuslode

Nuhusensi, Bcrtolfo scolastico, Hermanno cantore, Eberhardo Cancro, Gisel-

berto saneti Pauli decano, Nautogo cantore, Cregorio scolastico, Bernoldo,

Hartungo, Salemauno, Wernhero Longo, Gerbodone, Waltero, magistro

Bartholome*), Eberhardo cuslode saneti Andree, Craftone scolastico, Heinrico, J >

Hczelone, Gerwine Rudegero cuslode saneti Martini. Volcnando scolastico,

VVikero cantore. Istis vero laicis presentibus: Sifrido Vrietak, Gerardo et

Gernodo, Erlewino, Erkenherto et filio suo Richezone, Rusteino, Conrado Rufo,

Conrado ante Monetam et fratre suo Jacobo, Godefrido, Heinrico de Heppenheim,

Bertoldo Baleiz, Alberto Comite, Gozmaro, Edelwino, Waltero de Nicht, Wolframo, <„

Giselberto, Embrichone Judeo et ceteris tarn ministerialibus quam burgensibus.

»

Data per manum notharii nostri Constantini XUII kalendas aprilis in pid)lica sinodo Wormatiensi, pontilicatus nostri anno seeundo.

St.-A. DarmMiult, or. mb. Das abgefallene Siegel hieng an roOujelbaeidener Schnur. Druck: Baur HU. 11, 33 /'. «■'•

II. Boo», Urkundonbuch d. Stadt Worms I. G

82

1197. 1198.

102. 1197. - Data anno ab incarnatione domini M.C°C.LXXXX. VlV in-

*

dictinnc XV. Liupold Bischof von Worms schützt das Kloster Schönau im Besitz zweier Mansen in Suuetzingen.

Zeugen : Ulricus maior prepositus, Smucilinus maior decanus, Hartungus, Wernherus Labia; laicii Sigefridus Vritag, Gcrnodus et Gerhardus, Herchen- berlus. Richecen, Rusteinus, Sigefridus, Cunradus, Adelbcrttis, Wolframus, Gozinarus, Heinricus WackerpluZ, Arnoldus, Heinricus Miles, Sigefridus monetarius.

O. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I, fot. ftl. (B). io Druck: (rudentts, Sylloge p. 52 f.

103. 1 198. Acta sunt hec anno dominico incarnationis Ä. CXÖ. Vlll. pre-

sidente apostolice eedi Innocentio papa et Moguntine sedi Cun- rado archiepiscopo trans mare in peregrinatione constituto; indictione secunda. Liupold Bischof von "NVorms verkauft mit n Willen seines Bruders Fridericus de Schenvelt und dessen Frau Mchtild dem Kloster Schönau das Predium in Locheim.

Zeugen : De clericis : Ulricus prepositus maioris ecelesie Wowuitiensis, Heinricus decanus, Wernherus custos, Woinherus cantor, Hartungus, Balde- marus et alii fratres ciusdein ecelesie. Cunradus prepositus Nuhusms/s,

*i Wicramus decanus, Herniannus cantor, Bertoldus scolasticus et alii fratres eiusdem ecelesie; Sifridus prepositus saneti Pauli, Giselbertus decanus, Gregorius scolasticus, Nanthocus cantor et alii fratres eiusdein ecelesie; Rudolfus decanus saneti Andree, Craflo scolasticus, Eberhardus cuslos et alii fratres eiusdem ecelesie; Volnandus decanus saneti Martini, VViggerus cantor, Gerhardus custos

»et alii fratres eiusdem ecelesie; ex laicis liberis: conies Boppo de Loufen, Cunradus et Otgerus de Wizzenloch. Blicgerus et frater eius de Steinahe, Ulricus et Cunradus, Cunradus de Hirzberg, Meiugotus de Schriesheim, Drutewinus de Quirnbach , Heinricus et frater suus Cunradus de Kircheim ; ex ministerialibus: Albertus pincema et Heinricus frater eius, Eberhardus

3ofilius pinceme de Hocgenheini, Gcrnodus et Gerhardus frater eius; de Wormatfta.* Sifridus Frietac, Sifridus, Erlcwinus, Godefridus, C. de Moneta, Adelherus, Rusteinus, Erkinbertus, Richizo, Mhcrtits Cotnes, Waltcrus, Edilwinus et filius eius Edilwinus, Albertus, Inibemus, Reinbodo de Grasehof, Gozinarus, Godes- mannus, Heinricus Holtmunt, Wolframus gener Alberli Comitis, Heceio Albus,

35 Emicho Judeus, Volmarus filius Liebe, Hartmannus, Hartungus, Birtelo, Eber- hardus fdius Wolfgeri, Gelfradus, Bertoldus marscalcus, Volmarus de Stulen, Godefridus Seligheit et de quadraginta iudieibus in Wormatia.

[KS.] 1 Offenbar ein Schreibfehler rtm B, da die Zeugenli*te yenan mit der ron nr. 101 stimmt, anclt die Jndiction XV zum Jahr 1197 pas*t,

Digitized by Google

[1198-1217.] $3

Siegler: der Bischof, s. Peter, s. Cyriaeus und die Stadt Worms.

6?. L.-A. Karlsruhe: Schönauer rWe.t I, fbl. *r. Drucke: Gudenn«, Stjlloge p..">ff. - Sduntnnt. II, 92 f. mwJktändig.

[1198-1217.] - Lupoid Bischof von Worms Imirhundet, dass das 104. Kloster Nonnen -Münster in Worms ron David und Humbert, Wormser % Bürgern, den dritten Theil des Eisbaches ertcorbeti habe.

In noraine domini amen. » Lupoldus divina favente dementia Worma- tiensis ecclesie episcopus in perpetuum. Pastoralis sollicitudo regiminis hoc deposcit, nt subditarum sihi quieti eodesiarum prospiciat in postcrum et non solum ea , que ex pia (idelium largitionc possident , verum etiam quem- io cumque iusto dmptionis titulo fuerint adepte, paterna confirmet auetoritate, manu teneat ac defendat. Ad noticiam itaque tarn futurorum quam presentium volumus pervenire, quod conveutus sororum eedesiQ beatQ Marie in Womuitia venditis quibusdam honis suis in Flamburnc minus utilibus in usus ecclesie. necessarios convertat et a civibus Worma-ciensitms Davide et Humberto terciam u, partem aqueduetus procedentis per meatum quondam ab alveo Ysene extra muros civitatis apud ecclesiam saneti Michahdis prefatamque ecclesiam sanete. MariQ preterfluentis et ad pascua civitatis usque labentis, in quo quedam molendina sita sunt et qui quondam per vicum Cerdonum transmanare di- noscebatur, cum comnumi consilio et consensu tocius capituli saneti Pauli, *> saneti Martini comparavit cum omni iure et utilitate inde proveniente, hoc videlicet pacto accedente, ut nemo alius potestatem aliquam habeat in ipso aqueduetu quiequam nrdinandi preter iam dictam ecclesiam beatQ MariQ et eius consortes scilicet predittam mlesiam saneti Pauli el ecclesiam saneti Martini duas rdiquas partes eiusdem aqueduetus habentes. Nos igitur eandem r, terciam partem prelibati aqueduetus sicut eam convenlus prememoratQ ecclesie; beatQ MariQ rationabiliter comparavit cum omni iure et utilitate, ita sihi ponti- ficali nostra auetoritate confirmamus camque banno domini et patris nostri Innocentii pape et nostro subponimus ipsius et nostra preeipientes auetoritate, ut nulla in posterum ecclesiaslica secularisve persona presumat in ea dictam 30 ecclesiam beatQ MariQ aliquomodo perturbare nostrQque confirmalionis paginam infringere vel ei ausu temerario conlraire ; quod si quis facere attemptaverit, ndignationem dei omnipotentis et beatorum Petri et Pauli apostolorum se noverit ineursurum et in districto die iudicii portionem cum humani generis inimico habittirum. Ut autern hec firma et omni evo inconvulsa permaneant, 3s hanc inde paginam conscribi feeimus et sigillo nostro communiri. Testes huius rei sunt

St.-A. Darmstadl, or. mb. Das völlig zertrümmerte Siegel hingt an roütseidener Sdmur. Für die Zeugen und da» Datum ist Raum gelassen.

Druck: ßaur, HU. II, 30 f.

84

1199. 1200.

105. 1199. August 9. (V idus auguati, indictione secunda). L(iupold) Bischof von Worms tauscht mit Zustimmung «einer Ministerialen mit dem Kloster Schönau Güter in Schriesheim gegen einen Hof extra primos muros Lobetenburgcnsis civitatis.

i Zeugen : Fridericus de Schenvvelt , Hugo Worroatiensis , 1 Sifridus

Frigedac, Gcrnodus el Gerhardus fraler eius, Jngebrant, Godefridus, Cunradus et Jacobus frater eius, Heinrieus Miles, Sigefridus.

O. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I fiA. «P. (B). Druck: Gudenut, Sylloat p. 60. Schannat II, US nHiollstätulig.

IOC 1200. Lupoid Bischof von Worms trifft Verfügungen über den Kultus im s. Andreasstift in Worms.

; Lupoldus dei gracia Wormatiensis episcopus dilectis in Christo fratribus canonicis saneti Andree in Wormatia tum presentibus quam futuris in per- petuum. Ea que a predecessoribus nostris ad promolionem ecclesiarum nostre

lidyoceseos pia cura et salubri dispensatione ordinata sunt non solum rata et inconvulsa permanere volumus verum etiam de nostre auetoritatis palrocinio ea libenter adiciinus, que ad domus dei decorein et sacri officii increnientuin profectura speramus. Significavit nobis fraternitas vestra, quod ad quinque officia decani scolastici cantoris eellerarii et portenarii vestri nulla spectent

wbeneficia, ratione quoruni ipsi tndiantur ad suseeptos labores equanimiter fe- rendos et officia sua strennue peragenda et ob hanc causam, siquando illa vaeaverint, nonnulli ex vobis licet peridonei administrationem eorum declinant et laborein, quem teniporali fruetu carere conspieuunt, subire penitus recusant. Deinum si qui coaeli subierint se minus obligatos estiniantes in hiis, que ad

2ssua spectant officia, pigri aut minus strennui sunt et quandoque dorraitant. Preterea nobis evidenter inuotuit, qualiter vineta vestra, unde pocuhini vobis propinari solebat, ex nimia frigoris intemperantia funditus deperierunt, quin etiam molcndinum unum vobis cotidianus panis miiiistrabatur, tempore beHorum ab hostibus nostris trina adustionc cognoseimus incineratum. Proinde nos attenta

au supplicatione flagitavil vestra devotio, cum sint aput vos XX prebende, quatenus de duobus stipendiis in proximo vacantibus lianc indulgentiam seu dispen- sationem facerenuis, ut alterum l'psorum ad quinque prenominata officia per- petuo cederet eo in quod respectu, ut ipsi officiati ratione talis benelicii sc magis obligatos recoguoscerent ac debitum tarn deo quam fratribus de ipsis

ajoffieiis fainulatum tanto vigilantius inpenderent, set de reliquo agriculture vineis plantandis ac reparando molendino fratres in posterum communiter providerent. Considerantos igitur vestram favorabilem industriani, quam circa ecclesie vestre sartatecta declarastis, quoniam paucis in temporibus sicut in presentiarum cernitur divino auxilio nobile opus de antiquitatis templi ruinis

io excitastis, preterea petitionem hanc vestram possibilem honestam rationabilcni

L10f».J ' Ii: Wotuft.

Digitized by Google

1200.

pensantes admittendum duximus ob hoc prcsortini, ut defectus in choro de cetero sollicite caveatur et totus conventus ad landein dei cotidie certis horis expeditus quinque personaruin preditlarnm ingi prcsentia seil obsequio fnlciatur. Communicalo ianiqne prelatorum nostroruin et prudentioris cleri consilio paritcr et dilecti nostri Cunradi prepositi sancti Andree coniventia karitati vestre s concedimus et firmiter tenendnm statuimus, nt de duobus stipendiis, que proxime aput vos vacavcrint, alteruin ad usus quinque personarurn antcdic- tarum scilicet decani scolastici cantoris cellerarü portenarii perpetuo con- vertatur, alterum vero culture agronnn et vinearuni ac restitutioni seu melio- rationi molendini deputetur. Hanc sane concessionem et Constitutionen! ratam i<> et inconvulsaiu omni evo permanerc cupientes presentis pagine scripto et auetoritatis nostre palrocinio vobis confirmantes sigillinn nostrum ac sigillum Cunradi prepositi apponi voluimus. Nulli ergo oninino hominmn liceat hanc nostre concessionis et confirmationis paginam infringere vcl ei ausu tenierario contrairc. Si quis vero hoc attemptare presumpserit, indignationein dei omni- is potentis se noverit ineursurum. Actum est anno verbi incamati M. CC. in- dictione III. Testes: Ulricus maior prepositus, Heinricus decanus, Harlungus, Baldemarus, Godebertus, Rudegerus cellerarius, Cunradus cuslos Nuhuse, Eberhardus de Hirzberg, Rudolfus de Elrestat, Arnoldus de Selbold, Cunradus Sporo, Heinricus portenarius, Gerbodo portenarius , Heinricus custos, Hein- 20 ricus de Bobardia, magister Heinricus plebanus sancti Johannis, Sifridus pre- positus sancti Pauli, Giselbcrtus decanus, Gregorius scolasticus, Nantholi cantor, Wcrnherus plebanus sancti Roberti, Volnandus decanus sancti Martini, Wicgerus cantor.

St~A. Darmstadt: Worms nt: Hl. or.mb. Das Siegt! des Bisdtofs etwas be-2b schädigt hängt an geümuimer Schnur. Legende. + LVPOLDVS. DEI < * WOKMAT. EPC. Das Sieget des Dekans Mngt an' buntseidener SeJmitr, icohl erfüllten. ] Agende: -f C. PP0S1T. s. ANDREE. 1. WARMACIA. Dax Siegel zeigt einen Drachen, darüber einen Baum. Die Jahr zahl und dk ZeugenreSte scheinen sjxiter geschrieben worden zu sein; es W«W unten noch Raum übrig.

Druck: Schannat II, 94 unmflstnndig. - Reg. Scriba nr. 1184.

[Um 1200}. Die vom Pabst Innocenz III beauftragten Legaten ver- 107. fügen, dass ztcei vacante Praebenden der s. Andreaskirche zur Wiederherstellung der GeMude des Klosters wul zum Unterhalt der Aemter des Dekans, Scolastictts, Cantors ,■ Kellers und Pförtners** dienen sollen.

W. dei gratia humilis minister Sconaugimsw, A. decanus, F. cellerarius Spirensis ecclesie maioris iudices a domino papa delcgati dileclis in Christo canonicis sancti Andree in Wormatia tarn presenlibus quam futuris in per- petuum. Cum reverendus pater et dominus noster Innocentius papa III ex 40 parte vestra intellexissct, quod decanus, magister scolarum, cantor, cellerarius et portenarius vester nullos certos haberent redditus, sicut est in aliis ecclesiis consuetum, et inde sepe contingeret, quod offieiis illis vacanlibus vix qui vellet Ulorum onus suseipere aliquis inveniretur et alias ctiam graves necessitates

Digitized by Google

8G

im im

haberet tarn propter sterilitatem agrorum et vinearum quam proptcr bcllicam cladem et causas varias paupertatis, quod ad reficienda tecta ecclesie atque claustri non |>ossetis sicut convcnit sub venire et ob hoc ab ipso patre nostro humiliter postulassetis , ut cum in ecclesia vestra sint ordinale XX probende,

* duas tunc vacantes faceret ad hoc in pcrpetuum deputari, per apostolica nobis scripta mandavit, qualenus inquisita super hoc plenius vcritate auctoritatc apostolica quantuin honesta« permitteret statuerenius , quod necessitati et uti- litati vestre ecclesie cognosceremus expedirc. Perquisita igitur et cognita evidenti neccssitate iuxta acceptuin a domino papa lnandatutn auctoritate apo-

io stolica statuimus, ut duc prebende vacantes, altera quidem ad culturam agrorum et ad reficienda tecta ecclesie atque claustri, altera vero ad officia decani sco- lastici cantoris cellerarii portenarii perpetuo convertantur. Porro si quis contra constitutiouem hanc ausu temerario venire presumpserit, indignationem apostolorum Petri et Pauli et apostolicc sedis se noveril ineursurum.

n St.-A. lktrmetwlt: Worms, or. tnb. c. 3 mg. jxnd. In einer atulern Urkunde

geben die 3 oben genannten ein Vidimm der Urkuttdc Zmwcotj' DJ. (Datum Laterani II kalendaa octobris pontificatus nostri anno tercio.) or. mb. e. 3 sig. peruf.

108. 1203. April 9. Lateran. Innoconz III befiehlt dorn Erzbischof S(iffrid) von Mainz keine Amtshundlungen des Bischofs (Lupoid) ■m von Worms in der Mainzer Kirche zuzulassen.

Reg. Potthast. Reg. pont. I nr. 1879. Scriba 1189.

109. 1208. Mai 27. s. Veter in Worms. Die Wormser Jiürger Urkunden, dass die Bürgerin Gisela die Schenkung des Hofes Rebstock an die Andreaskirche erneuert habe.

2S Cives Wormacienscs. Prisce aucloritatis docta prudentia cautum esse voluit, ut rerum geslarum seriem stilus memoric et veritatis suffraganeus exararet, ne ignorantic nubes seu nialignantium teineritas aput posteros fo- mitem cavillationis ministraret. Quocirca dignum duximus ad noticiam pre- senlis etatis et successure posteritatis scripti huius explanaüone deducere,

aoqualitcr burgensis nostra Gisela, vidua Sifridi, soror ecclesie saneti Andree, eidem ecclesie volens plenius providere in curti, que dicilur Rebestoc, quam ipsa dudum una cum marito suo Sifrido beato Andree super altare suum tradiderat, set interfm sibi census retinuerat, novissime per inanum mundi- burdi sui Sifridi Friedac donationein quam prius fecerat iteravit et ad maiorem

»5 stabilitatem ipsam curtim pariter cum annuo censu predicte ecclesie resignavit. Testes: Baldemarus cantor maioris ecclesie, Eberardus de Hirzberg, Heinricus cellerarius, Heinricus et Albertus de Bobardia, Cunradus Sporo, Arnoldus de Selbolt, Nicholaus, Gerbodo, Svenigerus, Sifridus Friedag, Ingebrandus, Gode- fridus, Sifridus frater Wienand!, Guinpertus, Sifridus Mcnnekin, Albertus Comes,

wHecilo Albus, Reimbodo Nobbo, Cunradus et Heinricus Altkint, Edilwinus

Digitized by Google

12»)8.

87

iuvcnis, Didericus, Sifridus Velir, Fuhselin, Heinricus lilius Burwelfi, Hcinricus de Buggcnhe«/«, Einricho Willa. Actum anno domini M. CC. VIII, mcnsc maio, tercia die jKMithecostes , indictionc XI, in claustro sancti Petri ante crucilixum.

St.-A. DurnuU<ult: Worin* nr. 32 or. tttb. c. »ig. petul. dd. (A). 5 Druck: Bö/utur, FoiUas IT, Jtß f. ex A. Reg. Scriba nr. 1206.

1208, bei Si*icr. König Otto IV bestätigt den Bürgern von Worms 1 10. ihre von seinen Vorgängern erhaltenen Privilegien.

(C.) In nomine sanctc et individuc trinitatis. Otto quartus divina favenle dementia Romanorain rex semper augustus. » Regie celsiludinis et pictatis est (idelium suorain devotionis et servitutis constautiam dignis respicere beneliciis, ut se non modica remuneratione gaudeant et utilitate honoratos, qui pura voluntate et unito omuiuin voto regie sublimitati et Romano imperio se iugiter reddiderunt astridos. Inde est (juod nos super fidclitate et sincera devotione civium nostroram de Wormalia habita consideratione, eorum plurima u servicia antecessoribus nostris Iiilariter exhibita et ipsorum circa Romain im- perii promolionem vigilem sollerciam respicere volentes. privilegia a divis augustis nostris predecessoribus eis concessa, tarn de pacis ipsorum eonfir- matione quam etiam de tbelonei exemptione, quod lingua Theutonica inter- pretatiim est zol, in Omnibus locis regno Romano assignatis videlicet Franken- *> vort, Bobarten, Hamerstein, Drutmunde, Goslarie, Angeren, Dusburc, Werde, sicut domini imperatoris Heinrici quarti autenticum Privilegium eis tradituin continet conßrnuimns.1 Volumus staluimus et (irmiter preeipimus, ut ab omni tbeloneo in inemoratis locis in perpetuum siut absoluti, et nequis ex- traneus aliquem de prefatis civibus nostris vel aliquis civium aliquem extraneum » non possit aliquatenus in duello impetere alia quoque iura qualiacumque et bonas consuetudines privilegiatas eis conlirmamus, omnes posleros nostros Romano imperio post nos successuros diligentius rogantes, ut sicut ipsi facta sua cupiunt illibata servari, ita huius nostri privilegii firmitalem fidelibus Wormatie babitatoribus munitam servare curenl et illesam. Qui si quodsu absit nos in boc facto nostro inlirinavciinl, sc quod fecerint in boc debilitari credant. Ut igitur bec nostre auctorilatis traditio, quam ad cetera Worma- tiensium privilegia et alia ipsorum iura servanda et confirmanda eis con- tulimus, stabilis et inconvulsa omni evo permanerc debeal, signo nostro corro- boravhnus et subtus nostri inpressione sigilli iussimus insigniri ascriptis« tesübus, qui viderunt et audierunt: Sifridus Moguntitu: sedis archityiscoptis, Johannes Treverensis arduepiscojnis , Cameracensis episcopus, Argen linensis episcopus, abbas de Wizenburc, WirzeburgeHsis episcopus ; laici: frater noster Heinricus palatinus conies Reni, marchio de Baden, Ludewicus et Hartmannus comitea de Wirtenberc, comes Fridericus de Liningin, Cunradus hirsutus«o comes et fdii sui, Godefridus comes de Spanheim et alii quam plures clerici et laici. (M).

[110.] 1 contirinainua wt :ti ergänzen.

88 1208.

Dalum anno domini«: incarnationis millesiino duccntesimo oelavo, in- *

diclione XI, per manum cancellarii nostri Spirms/.s episcopi Cunradi et per manum prothonotar/7 nostri Waltcri; in nomine domini apud Spirom actum feliciter.

J St.-A. W. nr. S or. mb. c. sig. pend. del. (A).

Drucke: M)rit3 153 ex A. Dresslau, Dipl. cent. m ex A. - Reg. Scriba 1207. - Höhmer-Ficker 248.

Ah Vorurkunde diente luiujttmchlidt nr. 62, natntntlich ist die Fassung der Corroborationsforvtel und des Protokolls dadurdi stark beinjlusst tcorden; vgl. Ficker, io Beiträge § 174 und 177.

111. [Um 1208]. Die Bürger von Speier bettrhtinden , wie sie mit denen von Worms über die gegoiseiligen Zollabgaben übereingekontmen sind.

Cives de Spira. Ne quod semel bene diflinitum est, oblivio noverca memorie in posterum valeat denigrarc. ldcireo notum sit Omnibus hoc scrip- u tum cernentibus , qualiter in preseneia beate memorie illustris regis Pbilippi intcr nos et cives Wormacienses de bcentia domini nostri Cunradi episcopi, impcrialis aule cancellarii, et domini nostri Liupoldi episcopi de thelonio utrobi- qtie dando equaliter de nostro et ipsorum consensu fuit ordinatum, sieul in- ferius subscriptum est : Si civis Spirens/s cum quibuscumque mereimoniis vencrit

20 Wormacie et fecerit forum suum de viginti solidis vel amplius, dabit quatuor denarios, si minus quam viginti soUdis, nichil dabit. Si cum curru onerato per Spiram transierit vel in eundo vel in veniendo nichil dabit. Si sarcinani deponit et si per forum inutata non fucrit, curruni suum oneret et det quatuor

denarios; si vero sarcinam de curru deposuerit et si mercando in foro dicta

21 sarcina in alias res mutata curru m suum iterato oneraverit, dabit oeto denarios.

Item de nave wnder phlihtden dabit quinque denarios. Item bos unutn de- nariurn, vacca obulum. Item quatuor oves unum denarium, duo porci de- narium, equus quatuor denarios. Item navicula que dicitur nahcho denarium.

Item alia navicula cum duobus limbis iluos denarios. Item navis porlans so peregrinos nichil dabit. Statuimus etiam firmiter observandum, ut sub forma prescripta theloneum utrobique detur et si quis thelonearius noster vel ipsorum aliter quam dictum est theloneum aeeeperit et veraciter convictus, in penam solvet ad commune opus civitatis LX solidos. De ponderc olei sit utrobique equalc theloneum. Actum est hoc tempore Ilardtungi thelonearii nostri. Ad sshuius ordinationis robur presens dedimus scriptum nostro munitum sigillo et WormaciensiMW scriptum sub hac forma habemus penes nos.

St.-A. W. nr. 9. or. mb. c. sig. liend. del. (A). Das Perguinent hat durch Feuchtigkeit und sddeclde Behandlung sehr gelitten. Ein anderes Exemplar im Stadt- archiv m Speier or. mb. c. sig. pend. laeso. ' (A'j.

<o Drucke: Bölaner, fontes II, 217. ex A. Schaab, GescfticlUe des rhein. Städte-

bundes II, l ex Ä schlechter Abdruck. - Hilgard, UB. der Stadt Speier p. 26. Reg.

Digitized by Google

1208-1210.

89

1208. (indictione XI). Canonici s. Petri in WormatM Baldcmarus 1 1 2. cantor, Eberhardus de Hirzberg, Hcinricus de* Bobardi«, Heinricus cellerarius, Swenigerus, Hclngerus, Jacobus bezeugen, daas Cun- radus prepositua s. Andree in Wormatta et camerarius Spire

zu Gunsten der Kirche s. Andreas auf sein Recht an die Kirche & in Lidrichishetm verzichtet habe.

Zeugen: Cunradus Spirensts episcopus , Godefridus cantor Moguntfwus, Cuno notarius Spirensis episcopi, Guno de Minzinbcrg, Gerardus vicedominus, David de Hocheim, Herbordus Winkelpost, Lodewicus gener eius, Lufridus et Heinricus, Heinricus Amelia et duo filii eius, Richerus. 10

St.-A^Dm^idt: Worin* nr. 33. or. mb. c. trig. pend. laeso. Kleiner Per- Druck: Baur, HU. II, 39 f.

1209. Worms in claustro saneti Petri Wormatie. regnanto glo- 113. riosissimo imperatore Ottone anno consecrationis eius primo. J5 Schiedsspruch über Güter in Opphowe zu Gunsten des Klosters Schönau.

Haue sentenetam approbaverunl niaioris ecclesie Wormatiensis: Hein- ricus scolasticus, Baldemarus cantor, Nibelungus portarius, Cunradus Sporo, Gerbodo de Nithenshcim, Heinricus de Cnifdc, Albertus de Bopardia, Theo- 20 dericus subeustos, Baleiz, Gerlacus filius Anshelmi de Spira, Fridericus maior cellerarius de Spira; de saneto Paulo: Dudo, Eberbardus, Johannes de Richenbacb; de saneto Andrea: Graph to scolasticus, Heinricus cantor, Eber- hardus, Heinricus de Sedibus; de saneto Martino: Gerhardus decanus, Hezzelo, Johannes de Capella,1 Heinricus cognomento cancellarius, Geizolfus; de laicis:s.\ Ingebrandus, Gerliardus et Heinricus filius eius, Eberbardus de Moro gener eius, Egbertus, vicedominus, filius Reinhardi de Lutra, Albertus Gomes, Albertus ambittnan, Lutphridus de vico saneti Petri, Lutphridus de vico Romanoruin, Embercho, Willo, Heinricus Ridderchin, Richerus et filius eius Heinricus, Wolfratnus de Grindestat. 50

G. L.-A. Karbmihe: Sdwnauer Codex I fol. m f. (B). Druck: Gudenwt, Syltoge p. 76 ff.

1210. Januar 20. Mainz. Acta sunt hec anno ab incar. dorn. 114. MCCX, indictiono XII. Datum Maguntic XIII kal. februarii.

Erzbischof Sifrid von Mainz vereinigt die Pfarrei s. Lampert zu Worms 35 mit dem Dekanat des s. Martinsstifts.

SJuimutt II, V6.— Hey. Scriba 1214.

113.] 1 B: Capello.

1212. 1213.

115. 1212. Oktober 5. Hagenau. Kaiser Fridrieh II verzichtet in be-

tmcht der treuen Dienste, welche ihm sein geliebter Freund Bischof Lupoid von Worms geleistet hat, auf alle seine Hechte, die er zu Lorsch hatte, und versjmcht ihm, nur durch ihn bei den Bürgern i und Juden von Worms eine Bede einzubringen.

Fridericus dei gratia in Romanorum ini]>eratorcin electus, rex Sicilie elc . . . Uiüvcrsis Christi fidelibus presentes litteras inspeeturis salutem in aulore salutis. Ut ecelesiis et personis ecclesiastids maximc prineipibus et illis preeipue, qui pro nostra promotionc res pariter et personas non dubi- lwtarunt exponere non solum ea, que ad ipsos pertinent, liberc ac paeifice dimiltamus, verum etiam eadein augmeiitare regia uumificentia sludeamus et ipsa ratio persuadet et consideratio nostri adversarii nos indueit, qui propler facta contraria prenotatis adversitatem homiuum et offensam divinam meruit sustinere. Quapropter lios inultiplicia et devola obsequia, que dilectus amicus i5» noster Lupoldus Wormatiensis episcopus nohis sub gravi periculo et labore ac immoderatis expensis et dampnis impendit, diligentius attendeides, uuiversis bonis, que vei progenitores nostri vcl alii quicumque imperatores aut reges tenuerunt ab ecclesia Wormatiensi et abhatia Laurissensi sive que alias occupabant, de bouis eisdem ecelesiis pertinentihus libere et absolute de bona a>et sponlanea voluntale renuntiamus et iam diclo episcopo suisque successori- bus dimittimus paeifice et quiete imposterum possidenda. Preterea universa iura tarn ecclcsiastica quam secularia et consuetitdines approbatas, que idem episcopus tarn in civitale Wormatiensi quam in abbatia Laurissensi quam etiam in oppidis et castris sibi subiectis habere consuevit vcl que ad eu in *'•> pertinere noscunlur, ea rcmiltimus illibata, ut sine quolibet impcdimcnlo libere utatur eisdem. Dimisimus etiam ipsi et ecclesie Wormatiensi Neckerawc cum Omnibus usibus et appenditiis. Ut autem commodius et competenlius omnia premissa debilum sortiantur effectum , volumus et iubemus, ut autori- tate propria sepedictus episcopus ea vendicet et in suam redigat potestatem. au Concessimus quoque ipsi, ut quameumque petitionem in civitale Wormatiensi apud hurgenses sive ludeos faecre voluerimus, per eum solum et non per aliam personam faciamus. Acta sunt hec prescutibus dilectis nostris Syfrido Maguntinensi archiepiscopo apostolice sedis legato, Conrado Mctcnsi et Spirensi episcopo, imperialis aule canccllario, Heinrico Argentinenßi episcopo, wWolfraino abbate de Wizenborg, Friderico ducc Lotharingie; comite Boppone de Louffc, Bcrtholdo de Aleveit et alii» quam pluribus. Datum Hagenauwe III nonas octobris indictione XV.

Drucke: SchantuU II, <iö = Huillard I, 225. Reg. Scriba 1225. Böhmer- Ficker 676.

116. 1213 (indictione I). Liupold Bischof von Worms beurkundet, dass

Cunrad Probst der s. Andreaskircbc in Worms die Kirche in Sulzen, deren Patronatsrecht bisher ihm zustand, zu den Stifts- pfründen hinzugezogen habe.

Testes de majori ecclesia: Ulricus prepositus, Heinricus decanus, «iGcrboto prepositus saueti Pauli, Baldemarus cantor, Heinricus scolasticus

Digitized by Google

1213.

91

Cunradus Spuro, Arnoldus de Selbolt,1 Eberhardus de Hierzpccli , Heiuricus Adelhuni, Gerbolo de Nittenshe/m, Nicolaus, Heiuricus de Bopardm, Nibelungus de Wolueskelen , Cunradus de Ripure, Suengcrus, Bcrtoldus de Hirzberc, Albertus de Boparten, Eblinus, Baleiz cellerarius. De saueto Paulo: Albertus decanus, Wernherus custos, Gernodus, Hartungus, Heiuricus. De saueto j Martino: Cunradus decanus, Arnoldus, Hartungus custos.

Universitätsbibliothek Heidelberg 212. or. mb. Das abgefallene Siegel hing an ruthgelbseidener Schnur.

Heg. Zätodirifl ßr Geschichte den Oberrten* XXIV, p. IM.

1213. Ulrich Dompropst zu Worms bestätigt die Iworjtorutwn «fcrii>117. Pfarrei s. Lantpert zu Worms mit dem Decunat zu s. Martin.

Ulricus dei gratia niaioris ecclesie prepositus in Worm«t-Mi. Scianl universi, quod venerahilis dominus S. sanete MaguiittVi« sedis archiepiscopus et sancle Romane ecclesie legatus ecclesiain saneli Lamperti, que (juarta parrochia civitatis Wormaciewsis infra muros est, conventui ecclesie is saneti Martini ad suppleinentum prebendarum ibidem deo servientium auetori- tate metropolitica et legationis , qua fungebatur legittiine collatam cum con- sensu S. prepositi eiusdem ecclesie subsequenteque venerabilis L. Wormaciensis ecclesie episcopi consengu et nostro accedente confirmavit et nos sub eadem forma, quam Privilegium desuper datuin lestatur, pastores ad eandem ecclesiam ao nobis presentatos dono altaris investiendo, approbando confirmavimus. Statutum est siquidem, quatiuus quicumque est decanus ecclesie saneti Martini, sit pastor ecclesie saneti Lamperti. Ne autem huic facto dolositas adversantium possit contraire, hanc inde cartam feeimus conscribi sigilloque nostro muniri.

Acta sunt bec anno dominice incarnationis M.CC.XUI. »

St.-A. Darmxtadt: Worms ^ Enthalten in einem von Nibelunjriw maiori« ecclesie

Wormacicn«« prepositu» li. CÖ. XLll Wormacie ausgestellten Vülimus. vr. mb. c. sig. pend.

Druck: Sehannat II, 97. Reg. Sariba nr. 1235. vgl. Banr, HU. II, 40.

1213. Lupoid Bischof von Worms schenkt den Brüdern des Dom-*>118. stifls auf dem s. Laurentiusaltar: bundam nostram, que inter Lussenheim et Pedersheim sita est.

Zeugen: Ulricus maior prepositus, Heiuricus decanus, Wernherus custos, Baldemarus cantor, Heinricus scbolasticus cum ceteris fratribus capituli maioris ecclesie. Laici ministeriales : Conradus vicedominus , Siffridus Friedag, Ger-s.%

T geschriebe ^ Arn0^U!1 **e öe'*K)'t an "m* t*re* ^etiteH Zeilen mit blasserer

<>2

(1215.) 1216.

hardus et Gcrnodus fralres, Richzo dapifcr, Conradus de Moncta, Eberhardus de Moro, Gerhardus iunior, Bcrtholdus iilius Rusleri, Edelwinus magister coquine, Heinricus Militcllus.

Scftannat TT, 99. Reg. Scrihu 1234.

119. [1215.) Papst Innoconz III ertheilt dem Kl. Otterburg verschiedene Freiheiten und Rechte u. a. curiam in Wormatfwi.

StadtbüA. Mainz: Copialhuch de» Kl. Olterburg s. XV fol. 3. Druck: Frey <f Remling, ÜB. de» Kl. OUerb. j>. 10. - Reg. Potthast 5019.

12(1. 1216. November 11. s. Stephattskirche in Worms. Der Propst, der Dekan und das Coßegiwn der Wortnser Kirclte sowie der Rath von Worms Urkunden, dass Daniel Abt des Klosters Selmnau von Bcriholf von Dirmstein dessen Allod in Scham gekauft habe.

In nomine sanete ot individue trinitatis. Heinricus dei gracia maior preposilus, Heinricus maior decanus lotumqne collcgium Wonnatiensis ecclesie

l^ncc non et universitas concilii et primatum eiusdem civitatis tarn presentibus quam futuris imperpetuum. Ne sollempnes et ulilos contrarius homimim possinl oblitterari vel calumpiiiatorutn malicia depravari, scripturc suffragia cautc adinvenit humana industria. Quod et nos libenter et diligenter obser- vare cupientea notum facinuis omnibus huius scripti seriem comperturis, quod

■m Daniel vencrabilis abbas Schonaugtiftsü et fralres sui ad suhsidium deo inibi iugiter famulantium emeruiit a Bcrhlolfo de Dinnenstein cum consensu et bona voluntate uxoris eius Hirmendrudis allodium, quod habebal in Scharren cum omni integritate et appendieiis suis videlicct curlibus agris pratis pas- cuis frucleli-s et decursu Reni et eius utilitatibus et omni censu in denariis et aliis rebus pro L marcis et XX libris WoTmatiensibus et pallio constante XXVIH unieiis ad opus prenominate uxoris, ex cuius hereditate ipsum allodium ad eum fuerat devolutum. Hec empeio palrata et eonsummata est medianli- bus et adstipulantibus XL consiliariis nostre civitatis in ecclesia saneti Stephani in die saneti Martini. Ut autem hec actio debitam sorciatur firmitatem et

*> inviolabile munimentum, decrevimus cum sigillo abbatis sigilla ecclesie nostre et civitatis huic scripto appendere. Fideiussores sunt: Gerhardus filius Richezonis, Heinricus privignus Ingebrandi, Eberhardus de Moro, David iuuior, Rudegenis de Dimaristein , Gerhardus de Dirmestein , Gerlacus de Karlebach. Huius rei testes sunt: de tlericis: Heinricus scolasticus, Wernherus custos,

3* Eberhardus cantor, Cunradus Spor, Bertolfus filius Adelhuni, Nibelungus ante Monetam, Nibelungus de Wolveskelen , Swencgerus, insuper totus maioris ecclesie conventus. De ministerialibus: Cunradus vicedominus, Ingebrandus, Gernodus fraler Gerhardi, Humberlus, Gerhardus frater Willehelmi, Wernherus eiusdem frater, Adelherus, Wernherus frater eius, Richezo, Albertus Comes,

♦o Heinricus Wakcrphil, Luphridus, Heinricus Millitellus, Edelwinus, Albertus,

Digitized by Google

93

Sifridus Saxo, Hezzelo Albus, Richerus, Dirolfus, Engelgcrus, Hartungus, Rupertus et oinnes relique persone de eonsilio, de Dirmenslein. Sacerdotes: Bertolfus et Bertolfus. De laicis: ßertolfus Smuzzel et Sigbodo frater eins, Engelfridus, Symon de Huchclheim et Johannes filius eius, Bertolfus de Ebeslein, Oddo, Heinricus de Phetrisheim, Eberhardus Mercelinc, Wernherus et alii

O O O

quam plures honesti viri. Actum est hoc anno dominicc iucarnationis M.GG.XVI indictione quarta, epacta XI, regnante domino Friderico Romanorum rege; feliciter amen.

6. L.-A. Karlsruhe : Schönauer Codex It fo!. iVi. Druck: Gudenu», Syüoge p. 93 ff. ,„ Die JitHjobcw des Datuffis stit/iuicti sintftffttttctt.

1218. Konrad Propst des Andreasstiftes zu Worms urkundet, dtiss 121 Lutfrid von Weibeistat die Fähre bei JleideVferg dem Kloster Schönau verkauft habe.

In nomine sanete et individue trinitatis. | Cünradus dei permissione r, ecclesie saneti Andree in Wormacia humilis prepositus tarn presentibus quam futuris in perpetuum. Cum brevi termino coartetur vita humana et memoria sit lubrica, laudabiles hominum actus et utiles contractu» deperirent a posleronua noticia, nisi scriptorum intervenirent suffragia. Inde est, quod et nos notum esse volumus universis presentis scripti seriem conperlis, qualiter Lutphridus a> de Weibeistat iure hominä in feodo de manu nostra tenebat navalem transi- tum, quod vulgo dicitur passagium, in flumine Neccaro aput Heidelberch, cuius rei proprietas ad prenominatam saneti Andree ecclesiam pertinere dinosci- tur. ldem vero L. miles sue prospiciens utilitati et nostro vel ecclesie nichil derogans iuri de coniventia et bona voluntate nostra et confratrum nostronim »s domino Danicli venerabili abbali Scotiaugie et fratribus illius cenobii ad perpe- tuam ipsorum utilitatem et liberam ordinalionem pretaxatum passagium pro numerata vendidit pecunia, nobis autem et ecclesie nostre in restaurum iure proprietatis reddidil predium suum in Rorbach carioris estimationis et illud a nobis in beneficium reeepit tali accedentc pacto, ut qtiicumque de heredibusao suis idem predium post ipsuni possessurus est, de manu prepositi saneti Andree illud feodali iure suseipiat. Ceterum abbas et fratres Sconaugienses et nos cum universitate fratrum nostrorum convenimus in vinclo caritatis et pacis sub bac forma: mutuam fraternitatem aeeepimus et dedimus, specialis memoria defunetorum cum recenter obierint utriusque convenlus ab utrisquesi Semper habebilur. Et singulis annis cum abbas eorum de generali capitulo remittitur annuncians illud magnum officium defunetorum, in quo quilibet sacerdos XX missas, quilibet inferioris ordinis monachus X psalteria, quilibet conversus M et quingentis vicjbus miserere mei deus cum dominica oracione decantabunt, defuneti nostri cum defunetis eorum absolvi et includi in eodem*o solempni officio pari partieipacione debebunt. Ad recognitionem etiam pro- prietatis persone et certi nuncü iam sepe dicte ecclesie nostre sine nautica

04

1230.

mercede apud Heidelbercli liberum habebunt transitum. Et circa feslutn beati Andree servis ecclesie cum porcis transeuntibus in grangia fratrum prebebitur hospicium. L't igitur liec actio debita firmitate et perhenni stabilitate fulciatur et roborctur, presonti carte per nos consiripte appensa sunt abbalis et nostrum

i et ecclesie sigilla. Huius rei testes sunt: Heinricus decanus maioris ecclesie, Ebelinus, Nicolaus, Cunradus decanus saneti Andree, Ebcrhardus custos, Bcrbtoldus. De minislcrialibus: Gerhardus, (Jernodus frater eius, Eberhardus de Mulboume, Adelherus, Heinricus VVaccerfil. De civibus: Edelwinus, Liut- phridus, Richerus, Heinricus Mililellus, Ebelinus Cippurc, Heinricus frater

10 eius et alii quam plures. Acta sunt hec anno ah incaraatione doinini M.CC.XVII1, indictione VI.

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 37 or. mb. Stark sidübare Linetdur; unten bleitit unbeschriebener Raum. Das Siegel des Abtes von s. Andrea», etica* Itcsdüidigt, hängt in der Mitte der Urkunde an griinrothseidener Schnur ; dm Siegel der Kirche hing ganz M rechts an der Urkunde.

Druck: Gudenus, Sylloge p. J03 (f.

122. 1220. April 7. Worms. Heinrich Erwählter von Worms entscheidet

einen Streit zwiscJien der Aeötissin von Noniien -Münster und den Rittern Sifrid und Gct ard über den Eisbach.

so Heinricus dei gracia VVormaciensis electus. Scripto presenti tarn pre- sentibus quam futuris cupimus declarari, quod cum iam dudum controversia inter ahbatissarn monastcrii monialium ex parte una et Sifridum fratrem dicte abbatissc et Gcrardum filiuni (i. quondam vicedomini ex parte altera ver- teretur super decursu aque, que vocatur Isena, per ipsoruin curtim transeuntis,

!tr. landein prenominati milites ad uoslram instanciani et jx-tilionem iuri ipsoruin, quod in eodem aque decursu videbantur habere, lenunciaverunt coiam nobis omnino predicte abbatissc recognoscentes et unanimiter consencientes , preno- minatam aquain per ipsoruin curtim debere liberum habere decursum. Verum ne in postenun super eodem facto aliquid dubii vel questionis valeat exoriri,

so haue cartam feeimus conscribi et sigilli nostri munimine roborari. Dalum Wormacie anno incarnalionis dominice M.CC.XX. VU idus aprilis.

St.-A. Darmstadl: Worms nr. 38. or. mb. c. »ig. j)cnd. del. Druck: Baur, HU. II,

123. 1220. April 14. Worms. Die Ministerialen, Rothe und Bürger von si Worms eiiheilen dem nctwrwählten Bischof Heinrich die Zust immung

Kaiser Friedrich II mit Wimpfen zu belehnen.

Ministeriales consules cum universiß in Wormacia civibus omnibus in perpetuum. Utile censetur et salubre, ut ea que fiunt per modernos in scriplis redigantur, ul sie ad noticiam postcrorum verius deducantur. Ea 4o propter tenore presencium universis cupimus declarari, qualiter dominus nosler

Digitized by Google

12-20.

H. venerabilis Wormaciensis electus, cum benevolenciam per omnia domini nostri Fr. Romanorum regis incliti Semper augusti et regis Sicilie non habere!, eo quod Wimphinam et attinencia ipsi domino regi non concessit pro feodo, quid in huiusmodi sibi esset faciendi! m nostrum duxit consilium requirendum. Nos vero deliberato concilio nostroque accedenle consensu domino nostro electo persuasimus, ut domini regis benevolenciam sibi conciliarel et favorem conce- dendo ipsi, si supersedere nollet, Wimphinam cum attinencüs in feodo, si sie graciam regiam posset adipisci. Ne autem super huiusmodi quasi alienacione domino nostro electo posset aliquatenus calumpnia suboriri, in testimonium nostri consensus presens scriptum sigillo civitatis Wormaciensis fecimus con- signari. Datum Wormacie anno incarnacionis dominice M.CC.XX, XVIII kalendas maii.

St.-A. Dartnstadt: Wormter Vidimationetnu* s. XVII. foL 67 f. ex A. (B). St.-A. Darmstadt: Chart. Wormat. s. XVfol. JTf. (D).

1 220. April 20. Frankfurt. Kaiser Fridrich II bestätigt den Bürgern v>\ 24. von Worms ihre Privilegien.

(C.) In nomine sancte et individue trinitatis. Fridericus di- vina favente clemencia Romanorum rex augustus et rex Sycilie. Cum imperialis clemencia omnibus sibi devotis auxilium defensionis exhibere debeat, devocionis civium Wormacie non inmemores, privilegium presens, so quod de multa benignitate et gratia avi nostri divi Romanorum augusti hnperatoris Friderici meruerunt accipere in forma suscripta, candcm pacis et iuris condicionem civibus ipsis tradimus et observari precipimus, quod si quis infra lerminum huius pacis aliquem blasphemaverit, blasphemato satisfaciens iuramento se cxpurgel. Quod si iurare contempserit, ei, quem 2:. verbis male tractavit, XX solidos et iudicibus civitatis X componat, ibidem fideiussorem exhibens, quod infra XIIH dies compositos denarios persolvat, et si pro sua paupertate persolvere non poterit, verberatus et tonsus de civitate eiciatur numquam reversurus. Si quis autem aliquem depilaverit vcl verberibus afflixerit aut vulneribus plagaverit, rens pacis habeatur et manu proscripta» truncetur. Si quis autem aliquem occiderit et de homicidio convictus fuerit, iugulus eius proscribalur. Si quis vero alicui bona sua contra iusticiam ab- stulerit aut aliquem infra alrium sue mansionis violenter invaserit, rcus pacis habeatur. Si quis autem pro suo arbitrio contra aliquem iniustas inimicicias exercens iniqua querimonia ipsum circumvcnerit et ab eo satisfactionem sus- sj cipere noluerit, sub proscriptionc imperatoris habeatur, et si super hoc infra civitatem mancrc presumpserit, deprehcndatur et domino impcratori puniendus reservetur. Termini vero huius pacis prolendantur ad ulteriores fines vinearum et usque ad hortos Mezelini et ad fines communis pascue burgensium et ad ripam Primme, ubi influit in Renum. Si quis autem burgensium extra civi-w latem alium burgensem persequen.s in aliquo tocius imperü loco contra sta- tuta huius pacis inquietando invaserit, habeatur pacis violator ac si infra civitatem idem fecisset. Item si quis burgensis suum comburgensem super

aliqua causa voluerit inpetere, coram iudicibus hoc facial et co iure contcntus

sit, quod ei iudices per sententiam seeimdum iura civitatis dictaverint et non

appcllent ad maiorem audienciam. Ad confirmalionem itaque predicle pacis

ex uiandato imperiali XII miuisteriales ecclesie Woimacimsw et XXVIII bur-

& genses statueutur, qui de iuvasioue ledeucium et lesonnn a testibus tesümo-

niuiu audiaut et secundum vcritatem lestium discernant, et si predicti XL iudices in aliquo discordaverint , standuin erit iudicio partis maioris. Si quis autein iudicutn rationc consanguinitatis vel precii sivc cuiuslibet oceasionis reum aliquein malo ingenio tueri et contra iiiramcntum, quod fecit, vel inno-

locentem condempnare atteniptaverit et de hoc convictus fuerit per tres con- iudiecs, suos videlicel consortes, de consorcio eorum ignominiose eiciatur; insuper si habere poterit ad cuimilum sue dampnationis et penc VII libras Wormatiensis monete, persolvat, tres videlicct episcopo, duas iudicibus et rc- liquas duas advotato et scultheto et officiatis eorum, qui vulgo ambehtman

uvoeantur. Prcterea nulli liceat burgensem aut extraneum ad duellum provo- care. Si quis extraneus burgensem in rebus aut in persona molestaverit et molestatus ipsuin infra civitatem deprehenderit, coram iudice eundein in causam trahat et iniurias suas rationabiliter proponat, et si testimonio trium indicum fuerit convictus, satisfaciat. Insuper (irmiler ol)servari volumus, ut si quis

-m conprovincialium vestrorum aliquem de civibus in quovis imperii loco invaseril aut depredatus fuerit, vulneraverit aut occiderit rumorque ad vos pervenerit, burgenses vestri illum inse<iuantur et si deprehensus fuerit flagrante maleficio, in civitatem Wormaciam deducatur et taliter de eo iudicium sumatur ac si hec infra civitatem commisisset. Quod si aufugerit et a burgensibus capi

8;, nequiverit et in aliqua civitate vel castello reeeptus fuerit, burgenses illuc veniant et ipsum ab eis, qui illum detinenl, rcposcanl ; et si eis presentatus fuerit, paeifice recedant ; sin autem et facultatem habuerint potestative ipsnm auferant, et si locus adeo inunitus fuerit, ul evincere subito non possinl. obsidione cum eingant et nuncios ad Wernberuin de Uonlant et fratrem cius Phylippuni mittant. ut eis

aosuccurant, et si per eorum auxilium locus cxpugnari poterit, gratum habeant; sin autem dicti Wernherus et Phylippus nuncios suos cum vestris ad cle- menciam imperialem dirigant auxilium eius imploraturos. Super inlegritate itaque huius pacis conservanda primos et preeipuos adiutores et consiliarios habere debetis antedictos de Bonlant confrntres, vicedominum, sculthetum,

3-, prefeclum et iudices de civitate, qui vos precedant pariter, et si quid contra pacem hanc factum fuerit, sicut imperium decet et iusliciam et honorem et commodum civitatis vobiscum emendent et ulciscantur. Volentes igitur ut pax Wormaciensis iuxta formam prescriptam insuper omnes traditiones et iura privilegiata ipBis a divis Romanorura imperatoribus augustis do-

«omino Fridcrico videlicet avo nostro et patre nostro Heinrico salva per- maneant et inconvulso, auetoritate regia confirinamua, omnes posteros nostros Romano regno poat nos successuros rogantes diligencius, ut sicut ipsi facta sua cupiunt illibata servari, ita huius privilegii nostram confinnationem fidolibus regni Wormaciensibus munitam servare curent

4i et illesatn. Signum Friderici Romanorum regis invictissimi et regia

Digitized by Google

1220.

97

Sycilie glorioai. (M). Ego Cuonradus Spirenaia et Metensia epiaeopus, im- perialia aule cancellariua, vice domini Siffridi Moguntine sedia nrchicpiacopi et Germanie archieancellarii recognovi. Teste» : Siffridus Moguntinus nr- chiepiacopus, Engelbertus Colon/ewsis archiepiscopua, TheodericuaTreve- renaia archicpiseopu«, Albertus Magdeburgenaia archiepiscopua. Cunradua r, Ratiaponms« epiaeopus, Theodericus Monasterienaia epiaeopus. Otto Tra- jeetensis epiaeopus. Heinrieus duxSuevic rcctorque Rurgundie, Ludewicus dux Bawarie palatinua comcs Reni, Heinrieus dux Bravancie, Ludewicua lantgraviua Turingie, Hermannua marchio de Baden, comea Gerhard us de Diedse, Diepoldua marchio de Voheburg, Anshalmus de Justingin mar- u< aealcus, Wernberua dapifcr de Bonlandia, Canradua pincerna de Scyphe,

o

Ulricua de Minzenberg, Phylippua de Bonlandia et alii quam plurea.

Datum apud Frankenyord anno domini M. CÖ. XX\, Xll kalcndaa mai, indictione VIII.

St.-A. W. nr. 10 or. mb. c. sig. pend. delapso. (A). n

Drucke: Mortis MO ex A. sdiledd. = Hnillard I, fc?.5. Bre**Ian dipl. cent. 13S ff. ex A. Retj. Scrdxt 1265. Bäluner-Ficker U09.

1 220. August 22. Worms. Heinrich Bischof von Worms urhmtM, 125. dass Werndrudis sich und ihren Hof der Kirche in Franlenthaf übergehen habe. »

Heinrieus dei gratia Wormaciens/'.s episcopus omnibus in perpetuum.

Ad noticiatn dedueimus omniuin quibus series presencium innotuerit, quo«!

Werendrudis vidua Steimari Womxaciensis in nostra precencia, aslantibus

plerisque consulibus et civibus Wormaciensj&tts, sc simul cum curia sua retro

murum sita ecclesie in Vrankindal obtulit et donavit sub hac forma, ul cum r,

dicte W. sederit voluntati ad ipsam ecclesiam sc transferet et ibi secundum

formam regulc ibidem conservate vile sue debile ac lieile inponet finem ae

pridem cum regule sie se redidderit aut diem exlremum clauseril curia pre-

fata ad ius et possessionem dicte ecclesie perpetuam ascribetur. Ceterum idem

claustrum censum quendam, qui ralione proprietatis de ipsa Gerardo quondam so

vicedomino soivebatur, curia sibi depulavit sulvcndum lalem videlicet, quod

centum carralas ligni fissi in feslo Retnigii diclo G. exliibebit. Ut au lern

presens legacio robur obtineat finnilatis, huic scripto noslrum civitatis quoque

Wormaciensis sigilla deputavimus apponenda. Actum Wormaetc anno

domini M. CC. XX. in octava assumptionis. r%

SL-A. Luzern, Ontterer1 'acher Apparat nr. 4L or. mb. c. 2 »ig. pend. Das Siegel des Bischofs ist eingenäht, das der fÜatU abgefallen. Das PergametU zeigt Brand/qntren.

Druck: Baur, HU. V, p. II.

1220. Attgitst 23. Worms. Ministerialm , Richter und Räthc zu 120. Worms erlasstm eine Verordnung wider GauJd-er, wider laichen- w malzciU'n und wider Gastereien in Häuserti Abwesender.

Nos ministeriales *, iudices et consiliarii Wormacienses ad honorem et profectum civitatis propensius intendentes provida deliberatione et consilio

[126.] 1 B: ministralcti. H. Boos, Urkundenboeli d. Stadt Woran I.

7

98

1222.

gtatuimus communi, enormes quasdam et reprobas consuetudines honestati publice et ntilitati contrarias prorsus abolere, ne bonor et Privilegium civi- tatis pregnante bac vicinorum malitia sub nostro videatur regimine vacillare. Precipiinus ergo et salva indempnitate domini nostri episcopi rntum esse

i volumus, ut barones, comites, liberi, milites, peregrini uiercatores seu cuiusque condilionis bospites millam in hospiliis pressuram vel inrommodum ex con- eursu iocidalorum ioculalricum , histrionum nul garcionum2 in civitate nostra substineant: quos si quis burgensinm nostrorum colleclis in dorn um suain hospitihus lemere admiserit, XXX solidos dabit ad fabricam civitatis. Inhihcmus

io iusuper, quod hic sub anatbemate meiuinimus inlerdictuiu, ne post celebratas aliiuius exequias parentos alque affines in bospilio sepulti conviviorum in- staureut sulemuia, cum sit necessarium familie in domo luclus moerore et lamentalionibus exbausle, dare quieli polins quam conviviis indulgere. Si quis vero hospes vel bospita deineeps tales exequiarum tempore commessationcs

r, nuptiarum solemniis aptiores in domo sua vel alias instauraveril, civitatis fa- brice XXX solidos componel. Prohibemus etiain ad vitandinn graves sumptus et inutiles, ut amici vel parentes burgensis peregre proficiscentis post disecssum eins tales ut diximus commessationcs in duino peregrinantis facere non pre- sumant, sieul hospilam doinus immunem esse volumus a XXX solidorum poena.

v,> civitatis fabrice deputala. Quicquid vero ante discessum vel post reddilum peregrinantis studio caritatis vel amicilic factum fueiit, lanquam possibile debilum et bonestum im|)ime decernimus sustinendum. Stabilitatem ilaque circa presens negociuin et rati profiteutes babitationem baue inslitutionis nostre Seriem annuenle civium universitale presentis carte et sigilli nostri

•r.. patrociniu eonfinnamus. Datum Vormacie X calendas septembris sub ina- gislerio Godofridi de Moro et Gernerod i Lougi, currenle anno incarnalionis dominice MCGXX. indictione VUI.

Sl.-A. W. nr. 11 con. cluirt. mecuU XVII. (Bj. Darauf beruid «mc/» der AUlrudc bei Moriiz p. l'>4 (). Itey. Scriba 1*7 >.

jo f.Vftrr den InttaH rgl. Arnold 1, :M f.

127. 1222. Marz 10. Worms. König Heinrich (VII) genehmigt die vor dem Bischof uml dem Jtathc von Worms geschehene Uebergahe eines Hofes seitens des Ritters Rwlewin von Flamhurnen uml seiner Frau Massivilie an das Kloster in Otterburg.

x, l Hcinricus dei gracia Romanorum rex et semper augustus in per- petuum. « Nolum sit universis Christi fidelibus ad quos presens scriptum pervenerit, quod Rudewinus miles de Flamburnen vir hone opinionis zelo do- mini accensus curtiin Wormacie silam , quam cum atlincnliis suis a Judda vidua Heinrici Emeringeris et a liberis eiusdem scilicet Petrissa, Adilheide,

e-Cunrado, Heinrico et colieredibus eorum emptionis tilulo iuslo ac rationabililer

* Ii: Kardoruiu.

Digitized by Google

1223. 1221.

99

adeptus est, communicala manu uxoris sue Massivilie cenobio beate Marie in Ottirburg pia voluntate ac libera contulit et Christum in celo ac genilricem eius gloriosam pro terrenis heredibus quos non habebant hcredes sibi feliciter eligentes suis ac parenlum suorum animabus in hoc salubre remcdium pre- pararunt. Hanc igitur prefale curtis donationem coram episcopo et consiliariis ; Wormaeienst&us publice ac sollempniter celebratam nos rata in haben les pre- sentis scripti et regatis bulle patrocinio duximus confirmandam sub optentu gracie nostre precipientes, ne quis eam in preiudicium OttirburgensiLs eoclesie aliquatinus infringere presumat. Quod si quis ausu temeritalis attemplaverit, indignationein dei omnipotentis et nostram se noverit incursurum. Datum iu Wormaci«? per manum domin i C. Metens/.s et Spirens»*? episcopi imperialis aule cancellarii XVII kalendas aprilis regnaute domino nostro Friderico Ro- manorum imperatore glotiosissimu feliciler amen. Anno incarnationis dominice MCCXXII, indictione X.

St.-A. Luzern, GMarr'scJter Appnnd nr. 43. nr. mb. c. sig. naul. de!.; nur ^ noch die rothgdbstidcne Schnur üt vorhanden. Hinten stettt ron einer Jlnnd den XU f. Jiünh.: Heinrici regia pro curia nostra in Worin.

Drucke: Freu <f Peaüing, lTrkundenbuch de» KIttsters (Mtertiurq p. :i>. Huill. 7, 733. Reg. Scrht nr. PJH2. - Böhmer-Vicker nr. 3870.

1223. Nibelungus preposilus maior et universa synodus Wormatiensiswl28. schlichten den Streit zwischen dem Kloster Schönau und den Loben- feldern (Lobenveldenses).

Unter den Zeugen: de civibus: Heinricus Militellus, Ciuiradns Fnhselinus, Ebilinus Cippura, Petrus Rossebacho.

Druck: frudenwt, Sylioge VMff. sn

1224. Februar 12. (pridie idus febr. Laurissc) Ijorsch. Cunrad Abt 129. von Lorsch urkundet, dass Odilia relicta Hermanni Rukhelini ihre Güter in Scharra dem Kloster Schönau verkauft habe. Dieser Kauf wird auch durch Heinrich Bischof von Worms bezeugt und dabei waren u. a. anwesend : so

Eberhardus de Mulboum, Heinricus de Ort. David, Heinricus Ritterchin, Heinricus Fuhselin, cives Worm.

G. L.-A. KurlsnJu: Schönttuer Codex I, fd. 110\ Druck: Gudenut, SyUogc 138 ff.

1224. [Mai]. Frankfurt. König Heinrich (VII) a'lässl ein PrÜetptMO. betreffend die Münzer *w» Worms.

H(einricus) dei gratia Roraanorum rex et Semper augustus.

Digitized by Google

100

1224.

Ad notitiam omnium presens scriptum intiicntiinn pervenire volumus, quod dilecto principe nostro H(einrico) Wonnaliensi episcopo requirente, coram nobis in sollempni curia nostra Franckenfurt sentenüatum est: quod quicumque argentuin vendere voluerit, ad monetam debeat illud prescnlare nec ad nun-

i diuas nee alias presumat deferre, sed si in peregrinatione aliquis proficisci voluerit, liberum habeat arbitrium secnm quantum voluerit deferendi. Si vero aliquis contra banc senlenliam veniens argentuin ex civitate deferre pre- sumpseril, Wormatiensis episeopus potestatem habebit plenariam illud auferendi et nullo modo restiluendi. Huius rei testes sunt : dominus Coloniensis

iu aivhiepiscopus , dominus Trevirensis archiepiscopus. dominus Augustensis episeopus, dominus Spirensis eleclus, abbas Fuldensis, abbas Hersveldensis, abbas de Wissenburg, dux Bavarie, landgravius Thuringie, comes de Dyztes 1 et alii quam plures tarn comites quam Mobiles. Datum Franikenfurd

per mauum protbonotarii anno dotnini8 MGCXXIIII 3 indictione* .

Ii 8t. -A. DarmMtidt: Cltnrt. Wr*m. g. XV. ftü. 30 (D).

Drucke: Sdumtutt II, 117 f. (Sj = MG., LL. II, 302 unter </<w Jahr 1234 eingereiht. Huill. II, 795. Heg. Seriha nr. 1292. IMtmer- Fkker nr. 3923.

131. 1224. (indictione XII). Ministeriales et consiliarii Wotxwatiemes Urkunden, dass Wernherus de Selsen zu Gunsten des Kl. Schönau auf all sein •-'o Recht au Gütern in Scharren verzichte.

G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Culex I /«/. 113. Druck: Gudruns, SylUxje p. 132.

132. 1224. II. Bischof von Worms urkundel, dass, nachdem gegen die Einsprache des Gerhard dictus Vicedominus das Verfügungsrecht der « domina Judta de Smidevelt Ober ihre Guter in suburbio Wormatiens» aput Nunnenmunster et in campo PefTlincheim anerkannt worden sei, diese der s. Andreaskirche mit Einwilligung ihres kranken Mannes Cunrad um LXXHI libris verkauft habe : XL iugera campestris agri cum pratis allinentibus.

Bürgen: Reimboto de Sueigere frater ipsius domine et B. vicedominus de Mez. Testes : de maiori ecclesia : Nibelungus prepositus, Ebclinus decanus, Cuustantinus custos Nuhusensis, Nibelungus de Moneta et Lodewicus scolasticus saneti Martini. De consulibus: Eberhardus de Moro et Godefridus frater eius.

[130. ] 1 D: niete*, sonstigen Urkunden meist Pietwo. 1 dornini fMt bei D. r. » m D; S: MCCXXXI1II. * iudictione fehlt bei 8.

Digitized by Google

1224. 1225.

101

Ricliezo, David, Meinhardus de Durcnchcim, Ebclitius et frater suus Heinricus Cyppura Cunradus Vulpccula, H. Militcllus, Thirolfus, Gcrnodus in vico s. Petri.

St.-A. Dartnatadt: rfi/'fligheim. ur. mb. c. »ig. jiend. kusto. Druck: Baur, HU. II, 62 /.

1224. Jutta Schmidf<M verkauft dem Andrcasstiß zu Wortns 5133. Aüodiahjut bei der Stadt.

H. dei gracia Wormaciensis episcopus. Univcrsis presens scriptum inlucntibus innoteseat, quod Judda Smidvelt funeta auetoritatn mariti sui Clin- radi egrolantis et ob hoc venire nequeuntis una cum filiis et fralribus suis vendidit ecclesie sancti Andree XL iugera campestria et quartälc, si quid super w est cedat eidem, et pratum, quod XVIII viri vix metere valent, pro LXX libris Wormaciensium, idemque allodium coram nobis in publico sinado, quod et in terminis Wonnatie et Phelinkeim situm dinoscitur, canonici» nroscripte ecclesie tradidit. Quod siuodali iusticia diclante sub interminationc anathematis inhi- buimus, ne quis eos in eisdem bonis ausu teraerario molestare presumat. i.s Quod si quis attemptaverit, indignacionem dei omnipotentis et beatorum Petri et Pauli apostolorum et Andree et nostram sc noverit ineurrisse. Actum anno dorn in i M. CC. XXIHI. Testes: prepositus Gerbodo maior ecclesie Ma- guntine, Nibelungus prepositus Wormaciensis ecclesie, Heinricus decanus, Sucncgcrus cantor, Ebelinus, Wolfram de Amerin, prepositus de Winpina. » Sancti Pauli : decanus Berhdoldus, Salmannus, Hartungus cantor. Sancti Mar- tini: Giselherus decanus. Magister Folco et multi alii interfuerunt. Laie»: Berhdoldus vicedominus, Eberhardus de Moro et frater suus Godevridus, Ger- hardus Militellus, Richerus, Cunradus Vulpecula, Ebelinus et frater suus Hein- ricus Cippura, Cunradus filius Hezelonis, Rupertus, Dimarus, Cunradus, 2s Johannes, Reimarus.

St.-A. Darmttadt: Worms nr. 40. or. mb. c. tig. jiend. laeao. (A).

Druck: W. Arnold, Gt^huMe dt» EigenOmms j>. 809. ex A. Aufuihlung der Zeugen bei Baur, HU. II, p. 63.

1225. Jtdi 8. Heute. Papst Honorius III. befieJUt dem [Sifrid 17/ »,134. Erzbischof von Mainz alle Einkünfte der Wormser KircJie zu sammeln, damit er die Komischen Bürger befriedige.

. . archiepiscopo Maguntino. Cum olim tibi nostris dederimus litteris in mandatis, ul onines omnino provenlus et redditus Warmaciensis ecclesie colligi faciens, eos in Franciam j.-> mittcres apud Trecas, ut exinde dilecto filio Matheo Widonis Marroni et cius soeiis civibus Romanis satisfierel de pecunia, in qua est eis Warmaciensis ecclesia obligata, quia, sieul intelleximus, provenlus eius adeo sunt exiles,

[132.] 1 das a in Cyppura scheint eint Correctw zu sein.

1(12

quod vix longo lemporc possei ex eis a debitis cadem ecclesia liberari, fra- ternitati tue per apostolica scripta inandamus, quatinus proventus eosdem studeas obligare, ecclesiarumque prclatos, canonicos et alios clericos civitatis et diocesis Wannaciensis nec non cives et vassallos ecclesie, ut in hoc eidera

s subveniant, moncas propensius et inducas et si necesse fuerit per censuram ecclesiasticam, ac Judeos tarn civitatis quam diocesis Warmaeiensis per sub- tractionem communionis fidelium ad id appellaüone remola compellas, ita quod usque ad proxinnun festum resurrectionis dominice (19. April) tnillc sex- centas etviginti marcas colligas, computatis in ipsis quadringentiset triginta marcis

10 iam collectis, et eas in tuto loco deponas el collecla pecunia ipsa nobis festines quanlolius intiinare, ul dictis Romanis de pecunia sibi debila celerius satisfiat et ecclesia ipsa facilius liberetur.

Datum Rcate octavo idus iulii anno nono.

Drucke: Würdtictin No,v »itteid. IV, 128. = Md., Ep&oUu sacculi XIII ja ed. C. Rodenberg I, 195 f. - Reg. PoitJuist nr. 7437.

135. 1226. Februar 24. Worms (in festo Mathie ap.) Vergleich zwischen Heinrich Bischof von Worms und Hartrad von Merenberg.

Zeugen: N. maior prepositus, E. decanus, H. de Wielenstein, B. prepo- situs de Wilburg, C. custos Nove domus, Cono magister, H. magister, F. ca-

amonicus maioris ecclesie, B. cantor et Th. canonicus Nuhusensis, Wiricus de Dune, Bertolfus vicedominus, Godefridus de Slockheim, Hermannus de Esshirs- hausen, Godefridus Nigra-barba, David Herricus et Ruberus de Moneta. Con- sules: Riberus, Dimarus, Joannes, Gonradus et alii quam plures tarn clerici quam laici Wormatienses.

2S Sdmnnat II, 106.

130. 1226. April 29. Gonradus de Steina und seine Frau Adelhedis verzichten auf Güter zu Bruningesheim et Hapirshove.

Sicglcr: capitulum maioris ecclesie, civitas Wormaciensis et antcdiclus nobilis Gonradus. Zeugen: Nibelungus maior prepositus, Ebelinus decanus,

:w Heinricus quondam decanus, G. de Elwangen, Landolfus Rapa, canonici Wor- macienses. David et Gonradus tunc temporis magislri civitatis. Gonradus et Rugerus fratres. Dyrolfus. II. Militellus. Ebelinus et Heinricus fratres. C. Vosselinus. Wernzo. Dimarus. Ruperlus. Gernodus. Conradus Spain et alii quam plures tarn de consilio quam de universitatc civitatis.

äs Druck: Böhmer, Cod. dij*. Moenofr. I, 44 f.

137. 1226. Juni 4. Lateran. - Paj>sl Honorius III befiehlt dein [Sifrid II] Erzbischof von Mainz, dass er die Wormser in Bann thm, tvcil sie das zur Zahlung der Schulden der Wormser Kirche nötige Geld nicht sammeln wollen.

w . . archiepiscopo Maguntino.

Ex parte tua fuit coram nobis expositum, quod cum, sicut a nobis in mandatis aeeeperas, ad Warmacicnscm accedens ecclesiam, ccclcsiarum prclatos,

Digitized by Google

1226.

103

canonicos et alios clericos civitatis et diocesis Warmaciensis nee nun eives, vassalos et Judeos ecclesie monucris diligenler, ut usque ad fest um resurrect km is dominice proxiino preteritum (Ii). April) in nulle sexcenlisel viginti marcis colli- gendis a te, computalis in ipsis quadringentis et triginta marcis iam eollectis, eidem ecclesie subvenirent pro solutione debitorum, quibus est plurimuin aggravata, * ipsi boc facere contempnenles in voeein appellationis fruslratorie proruperunt, quam tu reputans frivolam et inauein, in eos exeommunicationis sententiain promulgasti. Set predicti prelati et clerici seilten tiam ipsam pertinacitcr con- dempnentes, exeommunicati exeommunicatis presuinunl divina officia celebrare in animarum suarum periculum et scandalum plurimorum. Ne igitur illi de i<» sua valeant conlumacia gloriari, fraternitati lue per apostolica scripta man- damus, quatinus dictam exeommunicationis sententiam sicut rationabiliter est prolala, facias usque ad satisfactionem condignam auetoritate nostra sublato appellationis obslaculo inviolabiliter observari, et si forte aliqui voluerint satis- facere, ipsis iuxta formam ecclesie beneiieium absolutionis impendas , et cum is clericis, qui laliler celebrarunt, ad mandatum tumn humililcr redeuntibus tibi liceat misericorditcr dispensare. Illos autem qui perduraverint contumaces, canonica diseiplina castiges.

Datum Laterani II nonas iunii [anno X].

Drucke: WiirdUcein Nota Sub*. IV, 133. - MG., Epistolac sueculi XIII, ao Vol. I, 226. Reg. Pottluul nr. 7582.

1226. November 27; bei Wilrzburg. König Heinrich (VII) verordnet 138. auf Antrag des Erzbigehofs Sifrid von Mainz mit Rath der Fürsten, dass die Dienstmannen, Bürger und andere Leute dieses Erzbischofs, welche in der Stadt Oppenbeim aufgenommen worden sind, demselben -.'5 wiedergegeben, und dass dessen Leute daselbst ferner nicht aufge- nommen werden sollen; ferner dass die Bündnisse und Eide, wodurch sich die Städte Mainz, Bingen, Worms, Speier, Frankfurt, Geln- hausen und Friedberg zum Nachtheil der Mainzer Kirche gegenseitig verbanden, aufgelöst und für nichtig erklärt werden sollen.

Zeugen: die Erzbischöfe Theoderich von Trier und Heinrich von Köln, die Bischöfe Hermann von Wirzburg, Bertold von Strassburg, Sifrid von Augsburg, Heinrich von Eichstädt, Heinrich von Worms, Engelhard von Naumburg, . . von Basel, die kgl. Äbte Cunrad von Fulda, Ludwig von Hersfeld und Cunrad von Lorsch, dann Ludwig Pfalzgraf am Rhein und 3:> Herzog von Baiern, Ludwig Landgraf von Thüringen.

Dr weite: Gudenm, Cod. dijj I, 493. Böftmcr, Cod. Moeiwfr. I, 48. MG., LL.II, J57. Mon. Baku XXX«, 143. - Solutab, GexjiidUe de» rhetn. Stüdteb. II, 2. Huülard II, 899. - Reg. Scribu 1310. - Bölimer-Fickar 4028.

Digitized by Google

104

1221».

139. 122G. - Die ConvetUe lies Klosters Nonnen -Münster, «. Pattl und s. Martin zu Worms verleihen dem Heinrich ihre Mühlen bei s. Miehad. \ In nomine snnete et iridividuc Irinitatis amen. : Beate Marie el sanclorum Pauli et Martini conventus Wormalienses omnibus hec scripta au- 5 dituris in perpetuum. Ut presentis actionis memoriam traducamus ad posteros, dignum duximus scripto comniendandum, qualiter molendina noslra apud sanclum Micbabelem sita, quibus conmnmiler partieipamus, unanimi consensu Heinrico et suis beredibus post ipsum, ila quod seniori semper in presenlia venerabilis domini nostri N. dei gralia Wormaliensis prepositi

w hereditario iure concessimus el sub hac forma, quod ipsi singulis annis cuüibet

dictorum conventuum XXIII maltra tritici debeaul assignare ad XIIII dies Semper, cuius convcnlui I mallrum quousque pretaxalam pensionem solverint presen- lando et bec quoliens neglexerinl, lotiens el stalim die sequenti ad Solutionen! tritici a dotnino preposito abs<|uc eilatione et senteutia ferenda sunt anatbemate

i-' eompellendi termino supradicte pensionis solvende festo Margarete ineboante et finiente. In subsidiuni etiam edificiorum restaurationis in eisdem molendinis iam lapsorum, prefato H. VI talenta in hunc modum contulimus, quod tarn ipse quam sui heredes quiequid in dictis molendinis tarn stantibus quam currentibus edilicandum el readintegrandum fuerit in posterum propriis

.11 sumptibus debeant edilicare et redintegrare, et si suo igne vel alieno in eorum offensa adbibito fuerint exusUi, ipsi illa tenebuntur reedificare; si vero com- muni igne vel in nostram aut civium offensam cremala fuerint, nos illa tc- nebimur restiluere. Ileni ut omnis rixa inter dictum H. el molendinarium dominarum spelialem in rivo descendenle versus eas super purgatione eiusdem

•.srivi sepius orla deineeps sil sopita, de consensu utriusque moleudinarii sta- tuimus, quod tempore purgationis dicti rivi molendinarius dominarum suis

expensis UN virus per II dies preslabit H. in subsidiuni purgationis, quos unanimi consensu locabunl1 inier se in locis purgatione inaxime indigenlibus, post molendinuiu vero dominarum versus Rcnum molendinarius earum suis

*j expensis rivi ulveum purgalurus. Ad reparationem eliain pontis in com- muni strata infra eos Iranseunte, cum lapsus fuerit, pares sinn plus sunt facluri. Preterea tempore yemali tarn ruptioni quam evectioni glaciei sepedieli rivi tarn infra se quam posl molendinum dominarum versus Renum pari expensa collidie intendent et si qnis eorum quo prelibata sunt prior reperlus fuerit

35 transgressor el quotiens lotiens doiuino nostro maiori preposito in penam transgressionis X. solidos Wormafewi«»» persolvet. Hec igitur, ut a neutra parte post bac cassari valeanl, domini noslri maioris prepositi neenon et civium similiter et ecelesiarum nostrarum sigillorum appensione decrevimus robo-

p <p <• e

rare. Acta sunt aulem bec anno iuearnationis dominice M.CC. XXVI.

loindictione lercia X.

St.-A. Darmstadl: Worin* m: 41. or. »ib. c. :> sig. jtend.; tlas Siegel der Stadt ist ganz al/gefallen, die andern »itul mehr oder weniger stark beschidigt. Ungeübt* Hand. Die Urkunde ist ein (Jgrographum. (A).

Druck: Baur, HU. II, 65 ff.

44 [ 139.) A : consensu loca locabunt, uxjbei das erste loca wieder dHrdtgettrichen ist.

Digitized by Google

1227. 105

1227. Datum Wonnato anno domini M.CC. XXVII. indicüonc XV. 140.

Die Böiger von Worms bestätigen die Schenkung eines Hofes genannt Emeringcris zu Worms von Seiten Rudewins von Flambume und seiner Frau an das Kl. Otterburg.

StadAM. Maina: Otlerb. Cojmlbuch f<A. 80'. » Druck: Frey & Rending, UB. de» Kl. OUerb. />. 36. Reg. Scriba nr. 1H15.

1227. Wormacienses ciusdem dicti consules civitatis Urkunden, dass Sigc- 141. wardus de Sunthoven und Adelheid dessen Frau dem Kl. Schönau Güter in Sunthoven verkauft haben.

Zeugen : Eberhardus in Mulboume, Rikece dapifer, Heinricus Ritlerchin, t<» Cuonrat Span, Ebelinus in platea saneti Petri, Heinricus Cyppure.

G. L.-A. Kurhrulu: Sdwuiuer Codex I, fol. 121. Druck: Gttdenut, SyUoge 152 ff.

>

1227. (indiclione XV.) H(einrich) Bischof von Worms bestätigt das 142. Testament des Dragboto Decans der Kirche s. Andreas daselbst , der n 20 Morgen Acker auf zwei Feldern bei Pefflincheim dein Pförtner von s. Andreas vermacht.

Testes de maiori ecclesia: Nibi-Iungus inaiur el saueti Martini preposilus, Ebelinus decanus, Wcrnherus custos, Ruperlus scolasticus, Landolfus cantor, Constantinus custos Nuhusens/s, Nibelungus ante Monetam, magister Heinricus Sucuus. De Nuhusa: Stephanus preposilus, Johannes decanus, Burcardus cantor, Lufridus Streif, Heinricus Amella, Albertus, Diedcricus. De sanclo Paulo: Gerboto prepositus, Symon decanus. De saneto Andrea: Heinricus de Sedibus, Hartungus saneli Magni plebanus, Berlholdus Holtmunl, Lodewicus. Bertho&fas de Dirmisleiu, Baltramus, Hartungus ccllerarius, magister Ceizolfus. :% De sanclo Marüno: Giselherus decanus, Lodewicus scolasticus. Laici: Gode- fridus Suarzgraue et fdius suus, Rugerus ante Monetam, Cunradus capellarius. Hugo do Pefflincheim, Cunradus Wlpecula, Heinricus Cyppura.

Uniceraitälabiblwlliek Heideiberg 164 or. mb.c. 6 ixtui. (A). Nur das Siegel von s. Marlin hängt «ocA, Legende: +. STüILLVM. SANC'TI. MARTINI. WORMATMC. »,

St-A. Darmtt<tdt, Copuübuch den s. Andreasstift* (B).

Druck: Baur, HU. II, 69 ex B. - Reg. Zeitschrift f. G. d. Oberrlteius XXIV p. 153 ex A.

Digitized by Google

106

1228-1229.

143. 1228. April 30. (pridic kal. maii, indiclione prima.) Bcringcrus Bischof von Speier beurkundet, dass Odilia filia Harlmanni 1 de Besensheim re- licta Hermanni Ruchelini dorn Kl. Schönau Güter in Scharra verkauft habe. Heinrich Bischof von Worms investirt das Kl. mit diesen Gütern, s wobei Zeugen waren:

Nibelungus prepositus, Heinricus decanus, Richardis et Fridericus ca- nonici maioris ecclesie; Constantinus eustos, Burcardus cantor, Wernhardus, Gernodus et Thcodericus canonici in Niuhusen; Ebcrhardus de Mulboum, Heinricus de Ort, David Parvus, Gunradus Fuhselin, Richerus, Ebelinus, Hein- i.i ricus Zippur et Petrus Rosseboc, consiliarii et cives Wormatfenses.

G. L.-A. Karlsrtüw: Schönauer Codex J, fiA. III.

Druck: Gndentut, Sylloge Jö4 ff.

I I I. 1229. Juni 23. (in vigilia Joh. bapl. indictione II.) - Bischof Heinrich von Worms und die universitas civium Wormatiensium bezeugen, ,A dass Emercho de Worma/ia dictus de Mulbaum und seine Frau An- thonia samt ihren Söhnen Ulrich, Heinrich und Emercho zu Gunsten des Kl. Olderburg auf ihre Ansprüche an die Mühle zu Sanibach verzichten.

Zeugen: Gerbardus vicedominus et (ilii eius, Gerhardus senior, Richcro :o dapifer, David retro sanetum Stephanum, Heinricus Crulburgedor, Meinhardus de Dürenkeim, milites; cives aulem: Conradus Fusseln, Ebclinus in platea saneli Petri, Marquardus Buso, Gernodus de Peffelnkeim, Lufridus in platea saneti Petri, Conradus Span, Bertoldus de Möterstal, Bertholdus Saxo, Dy- marus niagisler civium, Johannes under gademen, Fridericus Rufus, Gerhardus 2j Unmasze.

Stadtbibl. 3(ain:: Otterb. Copialbucli fol. 35'. Druck: Frey <f: Brmling, UB. den Kl. Olterburg p. it.

145. 1229. August 24. Perugia. Papst Gregor IX verspricht allen, tcelclw.

den von den Predigern in Worms begonnenen Bau ihres Klosters m fördern, die ewige Seligkeit und Ablass.

Gregorius episcopus servus sei vorum dci. Universis Christi Odelibus pre- scnlcs litteras inspecturis salutcin et aposlolicam benedictionem. Quoniam ut ait apostolus omnes stabimus ante tribuual Christi reeepturi, prout in cor- pore gessimus, sive bonum fuerit sive malum, oportet nos diem messionis 3% extreme misericordie operibus prevenire et elernorum intuitu seminarc in terris, quod reddente domino cum mulliplicato fruclu recolligere debcamus in eclis

|14;}.| 1 Hurtuwnui curriyiert aus llcnminoi.

Digitized by Google

122J>.

107

firmara spem fiduciamque tenentes, quotiiam qui parte seminat, parce et nietet et qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus et nietet vitam cternam. Cum igitur dileeli fitü fratres ordinis Predicatorum in civitate Wannaliens«' ecclesiam cum claustro ineeperint de novo coustruere, ad quorum consummalioncm proprio sibi non suppetun t facultates, universitatem vestram rogamus monemus * et hortamur in domino alque vobis in Emissionen) iniungimus peccatorum, quatinus ad perficieuduin opus huiusmodi de bonis a dco vobis collatis pias clemosinas et grata eis caritalis subsidia erogelis, ut j>cr Subventionen) vestram predictum opus valeal consunnnari et vos propter liec et alia bona, que do- mino inspirante feceritis, ad eterne |>ossilis felicitatis gaudia pervenire. Nos aulem de omnipotentis dei miscricordia et beatorum Petri et Pauli apostolorum eiua aucloritate confisi omnibus in festo assumptionis beate virginis eandeni ecclesiam visitantibus quadraginla dies de inuneta sibi penilentia misericorditcr relaxamus. Datum Perusii Villi kalendas septembris ponüficatus nostri anno tertio. i'.

Unüemtät&WiaÜitk Heidelberg or. mb. Die BteUmOe hing an rothgelb- seidetier Schnur.

Angefahrt von Lehtnann im ArxJtir fir /«**. (iacluchte II, 323 - Reg. bei Fottkaä nr. 8447.

1229. September 3. Perugia. Papst Gregor IX verweht den* Bischof *>14C. von Worms, dass er die Predigerbrnder und Minor iten gegen die dort üblichen Spottgesänge und Beschimpfungen nicht geschützt habe.

Gregorius episcopus servus servorum dei. Venerabili fratri . . Wanna- tiensi episcopo salutem et apostolicam benediclionem. Nec novuin est peccatis exigentibus nec insolitum, quod abbominantur iinpii virus iustos eo, quod non w est conventio lucis ad tenebras nec Christi ad Belial partieipalio polest esse. Verum et si perversi difficile corrigantur, ul a pravitatibus resipiscant, sunt tarnen, ne iustis noccant cobibendi , ut malorum limore sublalo iusli tranquilla devolione letentur, proficiendo sibi per vite inerituni et aliis per exemplum. Inlelleximus siquiden) nec possumus sine amaritudine recenserc, quod quidam:w> Tdii Belial tue diocesis, babentes odio diseiplinam, dilectos filios fratres ordi- num Predicatorum et Minoruin impie persecuntur, in declractionem eorun) non solum linguas laxando maliloquas, sed etiam famosas iimno infames, in- tonando publice cantiones in auimarum suarum periculum et contemptum ecclesiastice honesta tis, quod te nunquam deeuit sustinere, quin prius penea-. quam culpe timor talium ad uoslram audientiam pervenisset. Ne igitur saltcm amodo inexcusabilis habearis, si tales desieris castigare, fraternitalcm tuam rogamus et monemus altentc, per apostolica tibi scripta preeipiendo mandanles, quatinus dictos fratres habens ob reverentiam apostolice sedis et nostram pro- pensius commendatos, ipsos ab huiusmodi molesliis iniuriis conlumeiiis et m conviliis tuearis, ita quod viros religiosos videaris diligere et nos devotionein tuam possimus merito commendare, alioquin dilectis filiis . . preposito . . decano et . . cantori Warmatiens&Hs nostris damus litteris in mandatis, ul te in exe-

108

1231.

< iilionc mandali nostri cessanlc , id sublalo appcllationis obstaculo cxe- quantur. Datum Perusi III nonas septembris puntificatus noslri anno tertio.

Heidelberger Unircrsiiätebibliothek. or. mb. Die an HanfscJtmtr Mngendc Blei- bulle ist abgeschnitten wurden und fehlt.

•*> Druck: E. Winkehmnn, Acta imperii inedita I p. 4itö.

Angeführt von Leitmann im Ardiio ßr hess. Geschichte II, 323 Reg. bei l'oUhast nr. 8461.

147. 1231. Januar 18. Worms. König Heinrich (VII) beauftragt den Erzbischof Sifrid von Mainz und dm Bischof Sifrid von Rcgens- »■> bürg die Amnassungcn der Worniscr Ruthe gegen Bischof und Ka- pitel zu untersuchen und denselben ein Ende zu machen.

Heinricus dei gratis Romanorum rex Semper augustus. Fidelibus, prin- eipibus suis Sigfrido Moguntino archielecto et Sigfrido Ratisbonensi episcopo imperiahs aulc cancellario gratiain suam et omne bonum. Ad aures

r, nostre subliinitatis conquestione dilecti prineipes Henrici episcopi et capituli Wormatiensis pervenit, quod cives Wormatienses dicti consiliarii diversis iniuriis ipsum episcopum et ccclesiam affleiunt contra Ii her tat ein et iura eiusdem ecclesie veniendo. Cum igitur ad regalem munißcenliam pcrlineat ecclesiaslicas personas defendere et in iure suo confovere, die tarn

jo ccclesiam a divis progenitoribus nostris tarn imperatoribus quam regibus pio affectu dotatam et in libertnte hactenus conservatam nostris nolumus labi temporibus vel ipsius statum a quoquam aliqualenus interverli; idcoque fidcli- tati veslrc damus (trmiter in preeeplis, quatenus vocatis qui fuerint evocandi, quod in iniuriam dictorum episcopi et ecclesie inveneritis ab ipsis civibus

ss attemptatum, in irritum revocetis; facientes quod slatuerilis auetoritate regia inviolabiliter observari, nullis litleris obstantibus barum tenore tacite impetratis; quod si ambo bis exequendis non polucritis interesse, tu archielecte ea nihilo- minus exequare. Dalum Wormatie XV kalendas febroarii indictione Uli.

Drucke: Sclutnuat I, 367 ex aulogr. = Moritz I, 43 1. ~ Huitt. III, 440. so Rtg. Scriba 1SS3. - Böhmer- Ficker 4177.

148. 1231. Januar 23. Worms. König Heinrich (VII) beurkundet dem Bischof Heinrich von Worms den vor ihm ergangenen Rechtsspruch gegen die Städtefreiheit, nämlich dass weder eine Stadt noch ein Städtlein Einuugen, Verordnungen, Verbindungen, Bündnisse oder Eidgenossen- 3X schallen, wie sie auch genannt werden mochten, zu machen befugt ist ; dass er, der König, obne Beistimmung des betr. Herrn dergleichen zu machen weder erlauben konnte noch sollte, und dass hinwider den Herren dergleichen ohne seine Einwilligung in ihren Städten zu machen nicht gestaltet isl.

«o Druck: SchunwU II, nrj. lieg. Böluner- Fkker 4183. Dazu vgl. Böhmer- Ficker 4181 und namentlich die von Kaiser Fridricfi II im Dezember 1331 rti Ravenna erlassene Verordnung gegen die Autonomie der bischöflichen Städte nr. 1917 (= 1936) und im (= 1973).

Digitized by Google

1231.

109

123t. Januar 24. Beate. P<t2>st Gregor IX gittt dem Prior und t49. Suitjtrior der Prediger Weisungen Mr. die Handhabung der Kirchensucht.

Gregoriiis episcoptis servus sorvorum dei. Dilectis filiis . . priori et . . suppriori fratrum ordinis Prcdicatorum Warmatiensmm salutem et apostolicain : benedictionem. Sicut nostris est auribu« inlimatuni, cum olim bone memorie G. Portucufftt episcopus ttinc in partibus Alamanie apostolice sedis legalus in omnes illos, qui moniales et alias midieres religiosas dictis suspensionis vel factis de lapsu carnis vel aliis illecebris mundi modo quolibet sollicitare ausu temerario attemptarent , exeommunieationis sententias promulgasset , quam llt plures clerici et laici buiusmodi sententias ineurrernnt et nonnulli ex clericis ipsis suseeperunt sacros ordines et divina celebrarunt officia sie ligati. Quare Tuit nohis humiliter supplicatum,1 ut cum multitudo in causa esse dicatur, super boc eis providere salubriter dignaremur. Illius igitur licet immerili vi- carii constituti cuius miserationes super omnia opera sunt ipsius discretioni« j vestre, de qua plenam in domino fiduciam obtinemus, presentium auctorilate concedimus, ut eosdem exeommunicatos absolvatis ah exeomunicatioue ipsa iuxta formam ecclesie vice nostra iniuneto eis, quod de iure fuerit iniungendum. Et si aliquorum fuerit gravis et enormis excessus, illos remittatis ad sedem apostolicam absolvendos. Ulis quoque, qni sie ligati per simplicitatem vel iuris au ignorantiam suseeperunt sacros ordines et divina officia celebrarunt, iniuneta penitenlia competenti ea peracta liceat vobis de misericordia que superexaltat iudicio cum eis prout eorum saluli expedire videritis dispensare. Si vero pre- fati exeommunicati scienter et in contemplum ecclesiastice diseipline talia pre- sumpserunt, eis per biennium ab ordinum executione suspensis et iniuneta r., penitentia competenti cum eisdem post modum si fucrint bone conversationis et vite valeatis auctorilate aposlolica dispensare sicut videritis expedire.

Datum Reale Villi kalendas februarii pontificatus nostri anno quinto.

UniirnüfuMMiothek Heidelberg, or. mb. Die Buiie hing an hänfener Schnur. Angeführt ron Lehmann im Archiv fir he*«. Geschichte II, 324 lieg Scriltn mi.

1231. Februar 27. Rieti. Gregor IX beauftragt den Prior und l.r>0. Subprior der Dominikaner von Worms gegen die in den deutschen Nonnenklöstern übliche Simonie einzuschreiten.

Gregorius episcopus servus servonnn dei. Dilectis filiis . . priori et . . subpriori fratrum ordinis Predicatorum Warmatiensi&MS salutem et apo-y, stolicam benedictionem. Rem detestabilem uon absque stupore mentis ac- cepimus et borrore, quod symoniaca beresis, que contra dei ecclesiam impia et diabolica supplantatione surrexit et in ipso sui prineipio zelo apostolice ultionis percussa est et dampnata, adeo in partibus Alamannie domiuatur, quod vix alique moniales in monasteriis admittuntur nisi pecunia mediante«*

[149.] 1 suppli 9teht auf einer Rasur.

110

1231.

eligentes in monasteriis non proficere sed perire, cum sit scriptum, quod tlanti et recipienti fit anatherna. Quas detestande cupiditatis prophanus amor adeo excecavit, ut diligcnter prout convenit non attendant, quod dominus cnnetis peecatoribus per gratiam in lemplo dimissis, specialiter vcndentes et

& erneutes cohunbas increpans et flagellans de lemplo legitur eiecisse, et quos Christus eiecit de lemplo, numquam spiritus Christi faciet sibi templum. Licet igitur contra tales edita fuerit constilutio concilii generalis, quia tarnen grandis in causa esse dinoscitur multitudo, propter quod constitutionis ipsius severitas nequit in eisdem partibus absque gravi scandalo et multarum animarum

m periculis observari, nos et precidi morbmn huiusmodi, ne ullerius iuvalescat, et circa iam receptas taliler volentes remedium competens adhiberi, discretioni veslrc per apo.stolica scripta mandainus, qualinus huiusmodi moniales cum hiis, <|ue pro ipsarum receptione data fuerunt, removentes a monasteriis, que per- peram sunt ingressc, ad alia eiusdem ordinis cum bonis ipsis transferatis

ir.easdem. Quod si propter nimiam multitudinem alibi forte nequiverint com- mode collocari, ne dampnabiliter evagentur in seculo, recipiantur in eisdem monasteriis dispensativc de novo, mulatis prioribus locis et inferioribus assi- gnatis. Symoniace vero data pro ipsis converti facialis in usus alios pietatis, prout saluti male dantium et recipientium secundum deum videritis expedire,

vücontradictores et rehelles per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compescendo. Ad hec auctoritate nostra districtius inhibere curetis, ne talia de cctero prcsumantur, quia quanlo benignius ipsarum liac vice initigamus offensas, rigorem mansueludine temperantes, tanto puniremus severius, si contra facercnt in futurum. Ne vero per ignorautiam excusalionem habeant

2: in peccatis, predictam constitiitionem concilii frequenter in eisdem monasteriis legi publice facialis. Quod si non ambo hiis exequendis potueritis interesse, alter vestrum ea nichilominus cxequalur. Datum Reate III kalendas marlii pontifieatns nostri anno quinto.

UmrernitäMWiotiiek Hcidcllxrg. or. mb. Die Bulle hing an luinfentr Schnur. (A.) so Druck: Winkelmann Acta I, &U f. ex A.

Angeführt von Ishmann im Archir für hesg. GexJiidUe II, JUS =s lieg. Scribn 1336.

151. 1231. Ajml 13. Lateran. Gregor IX befiehlt dem Dekan, Cantor und Sclwlastilcer zu Trier, dass sie den Bischof (Heinrich) von Worms veranlassen, von rf/r Belästigung der Prediger daselhst ab-

. . decano, . . canlori et . . scolastico maiorts ecclesie Treverensis.

Tanto acerbius stuporem nobis ingerit et horrorem quorundam nimis ubslinata perversitas, quanto eosdem in altiuri gradu specule domini consti- tutos, maioris perfectionis attendimus artiorisque iustitie debitores. Etenim wquod non sine dolore referimus, optimates gregis et capila populorum, qui viam domini et iudicium dei sui amplius pre ceteris cognovisse debuerant. ecce magis simul confregerunt iugum, vincula dirupcrunt. Et qui in

Digitized by Google

1231.

111

defensionem positi sunt et refugium subditorum, ipsi periculosius vineam domiui depascentes , sanetitatem impngnant , novercanlur iustitie , obviant pietati, eoque inexorabilius suo redemplori in membris ipsius recalcitrant, quo minus de pretio redemptionis anime sue sese incrassatos attendunt. Prodit namque ex adipe ipsorum iniquitas, cuius clamor iam in tantum ascendit, quod contra i se apostoticam provocat equitatem. Dilectorum siquidem filiorum, provinrialis et aliorum prioruin nec non et f rat nun oi-dinis Prediealorum in Theutonia, iam crebra nobis est eonquestione monstratum, quod cum olim . . Wanna- tiensi episcopo primo secundo et tertio firmiler nostris dederimus litteris in preeeptis. ut a molestationc ipsorum, quos multis et variis vexationibus et m gravaminibus fatigabat et adbuc fatigare non desiuit. omnino cessaret, sibi super boc pluries executoribus deputatis, eisdem executoribns del'erentibus bomini plus quam deo et mandatuin nostrum exequi non curantibus, dictus episcopus malilie sue adhibens incrementa, non solum non destitit ab ipsorum uiolestüs et pressuris, sed in cumulum afflictionis eorum post appellationein r. ad nos interpositam ipsorum operarios ab eorum hedifiriis expulit violenter, et quod horribilius est auditu, corpus cuiusdam fratris eorum defuneti ex- humari ab ipsorum oratorio et ad suani feeit ecclesiam deporlari. Insnper dum quidam ex ipsis fratribus fuisset a quodain non absque ipsius notilia verl>eratus , excoimnunicatum nuntiari ipsum sacrilegum non permisit. Et w quasi propria malilia ad persequendos predictos fratres non sibi sufficeret, nisus est et alios sui sibi erroris procurare faulorcs, ut assensu plurimn et auxilio constipatus ipsorum iunocentiam ralidius possit et multiplicius impug- nare. Hüs quoque minimc contentus et impetu suo motum sui animi non refrenans, in eosdem fratres Warmaeie connnoranles suspensionis sententiam a.-. pi*omulgavit. Quia igilur ad boc sumus in beatorum apostolorum prineipis cathedra domino disponente licet immeriti conslituti, ut plantare debeamus qne ad divinum spectant decorem, et evellere atque eradicare, que sunt obvia rationi et salutis videntur impedire profectuni, iudicare et iam in iustitia pau- peres et in equilate pro mansuetis arguere, discretioni vestre per apostolica m scripta districte preeipiendo mandamus, quatinus si est ita, cum nolimus die- torum prioruin et fratrum molestias et iacturas conniventibus oculis pertrans- ire, quos ob vite sanetioris meritum et utilioris prerogalivam officii singulari iam dudum favorc fovemus et speciali amplectimur caritate, predicta suspen- sionis sententia lata in ipsos nulla penitus nuntiata, dictum episcopum et alios r. quoscumque, quod ab ipsorum molestiis et pressuris penitus conquiescant, et quod cos occasione quarundam arearum, quas emptionis titulo sunt adepti, ulterius non molestent, modo predicto sub apostolica obedientia per ecclesiasti- cam censuram cogatis. Diclo vero episcopo nec non Warmaciensi capitulo, ut infra quindeeim dies post monitionem vestram corpus prefati fratris de-w funeli, quod in ipsorum fratrum preiudicium et gravamen, apostolice quoque sedis opprobrium et contemptum, per ipsum episcopum exhumatum apud suam ecclesiani tumularunt, ad claustrum ipsorum cum debito bonore tumu- tandum reducant, sicut est eis ab apostolica sede concessum, firmiter iniungatis, eos ad id censura simili compellentes; mandatum nostrum taliter impleturi, v. ut tante religionis atque iustitie vos experianuir existerc zclatores et vestram

112

1231-1232.

sollertiam possimus mcrilo commcndare. Quod si dictus episcopus nostris adhuc mandalis contrarius invenitur, quia omnino suas immanitates relinqui nolumus incorreclas, cum ut infra mensem post commonitionem vestram nostro se ronspectui rcpresentet r nobis de tanlo conlcmptu et iniuria responsurus, ; per censurain eandem appellatione postposita compellatis. Nam dante domino udversus aueloritatis ecclesiastice firmitatem porte inferi tandein ininime pre- valebimt. Testes etc. Quod si non onmes , duo vestrum etc.; constitutione de dnabns dictis in generali coneilio edita nun ohstante.

Data Laterani idus aprilis pontiOcatus noslri anno quinto.

in Ann: Md., KpintfJae 8. XIII. ed. ('. Bodenlxrg I p. 3öJ f.

1 f>2. [1231]. Juni 2. Worms. König Heinrich (VII) benrhmdet den hier ror ihm ergangenen Rechtsspruch, dassvon dem Nachlas» derer, die wegen Ketzerei mm Tode vernrtheilt werden, die Erbgüter an deren Erben, die Lehengüter an den Ishnshenvi, die Fahrhabe ii 1 länger an deren Herrn fallen still.

Heinricus dei gratia Romanorum rex et semper augustus. Universis lioc scriptum cementibus graliam suam cl omne bonum. Quesilum fuit Wormalie coram nobis in sententia, cui de iure cedere deberent, cuiuslibet humiiiis bona, qui propter beretice pravitatis errorem condempuaretur ad

:i> mortem. Abbas vero saneti Galli requisitus talem promulgavit sententiatn ap- probatain ab omnibus , quod beredes condempnali bonis eius deberent berc- ditariis ac patrimonio gaudere, benefieiis eius simililer ad ius et poteslalem dominorinn, a quibus habebant, redeuntibus, doniino vero cuiuscumque esset bomo condempnatns bonis eius mobilibus innitente, boc tarnen excepto, quod suuiptus ad incendiiiiu hcreticorum faciendi et merces comitis de bonis eorum forent mobilibus reeipienda. Super quo presentem paginam conscribi feeimus et sigilli nostri testimonio communiri. Testes : Sifridus Ratisponensis episcopus, imperialis aide cancellarius, Wernberus de Bonlanden, imperialis aide dapifer, Gotefridus de Randeggen, Heinricus de Oppinheiin et Sifridus de Lutra scul-

wteti, Hindismula et quam plures alii. Datum Wormacte IUI nonas iunii, in-

dictionis Uli l.

St.-A. Hr. nr. IS. or. mli. c. »ig. jiend. dd. (A).

Druckt: Moritz 100. MG., LL. II, 284. Huill. III, 4fiö. ßregshm dijj. cent. 77 ex A. Heg. Scribn 1338. - Bohmer-Ficker 4202.

153. 1231 1232. - Die Kardinäle S(inibaldus), R(atjneriw) et B(ainaUlus) geben ein Vidimus über Urkunden betreff end die Prediger in Worms.

Noverint universi presentem paginam inspecluri, quod nos S. tituli saneti Laurencii in lucina presbiter, R. sancle Marie in Cosmidin et R. saneti

[152 1 » Die Zahl kann iric «eÄmi Morit: bemerkt trie VII gelesen teerden, «vis toaber unmöglieli int.

Digitized by Google

1231-1232.

113

Eustachii diaconi cardinales vidimus et de verbo ad verbum nicliil addendu minuendo ve) mutando conscribi fecimus litleras conpositionis facte inter ve- nerabilem pal rem . . episcopum et capitulum Warinacicnsem ex una parle et . . priorem et fratres ordinis Predicatorum ibidem commorantes ex altera super quibusdem areis, quaa eomparaverant dic.ti fratres ad habitandum, prirno s coram dilecto fratre nostro 0. sancti Nicolai in carcere Tulliano diacono car- dinali tunc apostolice sedis legato, secundo coram . . decano, . . cantore et . . scolastico Treverens/fois iudicibus a domino papa delegatis, tercio inter dictum episcopum et suprascriptos fratres pro ut in eiusdem episcopi et pre- dictorum iudicum aulenticis litteris perspexinnis contineri. Hanc quoque scripturam precibus dictorum fratrum ad cautelam propter periculum futuri tempoiis sigillis propriis duximus muniendam.

Universis Christi fidelibus hanc paginam inspecluris . . decanus, . . canlor, . . scolasticus Trcverenses in vero salutari salutem. Conmissa nobis auctoritate sedis apostolice causa, que vertebalur inter venerabilem patrem r- ac dominum . . episcopum Warmaciensew et capitulum ex una parte et fratres Predicatores ex altera crastino Egidii procuratoribus parcium in nostra pre- sencia constitutis instrumentum eompositionis, que intervenerat auctoritate do- rn ini 0. legali signatum sigillo ipsins ex parte fratrum est exbibitum et per- leclum. Parti quoque alteri copia ücbal transscripti. Huius autem instrumenti ao tenor talis erat:

a.

[1231]. Märs 22. Regensburg. Otto Kardinaldiakon von s. Niclans j/äpstlicher Legat genehmigt einen Vergleich zwischen dem Bisthum und den Dominikanern von Worms. 2:

Otto miseratione divina sancti Nicolai in carcere Tulliano diaconus cardinalis apostolice sedis legatus. Dilectis in Christo 0. scolastico et II. decano sancti Thome Argentinensis salutem in domino. Cum inter venerabilem patrem . . episcopum et capitulum Warmaciensem ex una parte et dilectos in Christo . . priorem et fratres Predicatores ex altera occasione quanmdam arearum, quas iidem eomparaverant ad habitandum, conlrovcrsia esset suborta, ipsis (andern in nostra presencia constitutis et de pacc tractantibus coram nobis sie est divina inspirantc gracia et nostro studio accedente inter eos consensum, pacis osculo viam concordie preparante, ut dicti videlicet episcopus r, et capitulum cisdem fratribus ecclesiam sancti Andrec extra muros cum toto ambitu suo et omnibus, que infra ambitum continentur, liberam conferant et assignent, expediendo eam a . . preposito et canonicis ecclesie sancti Andree, quibus eadem ecclesia est subiecta, ita quod occasione illius nulli subiaceanl dicti fratres veU» respectum habeant qualemcumque, quod dicti episcopus et capitulum facere firmiter promiserunt. Dicti vero prior et fratres concesserunt cedere loco priori, ita tarnen, quod areas illas vendere liceat eis, episcopi iure salvo, de edifieiis autem facere quiequid velint. Nos autem dicte conventioni auetoritatem commodavimus et consensum. 4i

II. Buos, rrkimilotilmrli .1. Stu.lt Wurm» t. 8

U4

1231.

Quo circa discretioni vestre qua fungimur auctoritate mandamus,

qualinus prediclam convenlionem faciatis auctoritate nostra ab utraque

parte firmiter ubservari, contradictores et rebelles per censuram

ecclesiaslicam compellentes. Datum Ratispone XI kalendas aprilis.

i Druck: Wiiikelmttmi,AdaI,p.4WaiM\Vürdhctiri*monati.Wo^^

tl Heidelb. UnicBM. - tixtr, im Anh. f. hess. Geich. II, 326. - Reg.Scriba 1337.

b.

1231. Sept. 2. Dekan, Cantor und Scholastiker tsu Trier vergleichen den Bischof van Worms mit den Predigern

l0 daselbst, indem der Bischof letztem die s. Andreaskirche

ausser der Stadt einräumt. Dccanus, . . cantor et'. . scolasticus Treveronses iudices a domino papa delegati constitutia in presencia nostra B. procuratore domini . . episcopi et B. procuratore capituli Warmaciensis et fratre C. pre- is curatore . . prioris et conventus fralrum ordinis Predicatonun in Wannacia haben tibns speciale inandatam ad componendum in hanc formam pacis nobis medianlibus convencrunt. Dicti episcopus et capitulum laborabunt fideliter, quod ecclesia saneti Andree assignabitur dirtis fratribus secundum ordinacionem compromissi (?) coram domino

:,, O. legato nobis sub sigillo suo preservatani, et hoc expedient usque

'2. Febr. ad fest um purißcationis bcatc virginis, quatinus in eis est. Memorali quoque procuratores episcopi et capituli in manus nostras promiserunt, quod quantumeumque poterunt procurabunt, ut assignatio dicti loci fiat fratribus antedictis, et si istud elaborari nun poterit vel alias de volun-

ss täte parcium fratribus in humanitate provisum non fuerit usque ad diem

predictain , partes ad nos redibunt quarto die post purificationera causa 2. Sept. existente in eo statu in quo erat in craslino Egidii, co excepto, quod renunciatum est dilaloriis exceplionibus. Circa sepulturam vero in hoc consensum est, quod iidem fratres ad sepulturam reeipiant illos, qui apud ipsos elegerint sepeliri. Sic videlicet quod corpus apud ipsos tumulandum primum deferatur ad ecclesiam parrochialcm , de qua sumilur et missa ibidem cantata postmodum ad ipsorum ecclesiam proprio sacerdote funus ducentc et deferatur. De relictis a morien- tibus ipsis fratribus, qui apud ipsos elegerint sepulturam, placuit

si partibus, ut sie qualis porcio relicla sit ipsis fratribus et ecclesie

conventuali, de cuius parrochia corpus transferlur, utraque pars sua contenta sit poreionc. Si vero nichil ecclesie conventuali et aliquid fratribus relictum sit, illius fratres duas partes retinebunt, terciam ecclesie restituendo; si vero plus ecclesie conventuali et minus

i0 fratribus, utraque pars similiter erit contenta sua porcione. Scd si

plus relictum sit fratribus et minus ecclesie. equalis porcio hino inde et quod residuum est, in tres partes dividelur, duahus apud fratres renianenü'bus, tercia ecclesie restituenda. De Ulis vero, qui relinquuntur fratribus ab eis, qui alias elegerint sepulturam vel que in vivos con-

4i feratur1 eisdem nichil pereipient ecclesie. Item fratres inlerdictu

[irrt] » verdunkelte Stelle.

Digitized by Google

1232.

115

servabunt in nullo privilegionim suorum tenore excedentes, obedicntes episcopo et ecclesie Warmacicnsi in omnibus, in quibus tenor privi- legionim ipsis a domino papa indultorum vel oi-diuis ipsorum insti- tutiones a papa vel a iure approbate non repugnanl. Item canonici maioris ecclesie singulis annis secundum consuetudinem hactenus s observatam Stationen) servabunt apud ecclesiam saneti Andree in montc, si contigerit eandem fratribus assignari. Insu per in quo- JJtz. übet anno in crastino Andree cominunem missam celebrabunt pro tocius ordinis fratribus defunetis et idem et eodem die facient fralres pro eauonicis defunetis utrique in suis ecclesiis et specialiter pro i" domino H. Warmacicnsi episcopo. Partes hinc inde renunciaverunt omnibus questionibus, si quas habebant vel quas habere videbantur ad invicem, si super premUsis composilio fuerit consummata. Acta sunt hec coram nobis anno domini M.CÖ. XXXI. in crastino saneli Egidii. Extr. im Archiv f. Ae*t. Gesdiichte II, 326. Ittg. Strikt 1339. u

c.

1232. Jidi 18. Veste Stein.— H(einrich) Bischof wm Worms gestattet dm Predigern in Worms sich anzusiedeln. H. dei gracia Warmaciensis episcopus omnibus presentem paginam inspecturis salutem in domino. Notum sit universis ipsi fidelibus, *o quod de bona noslra voluntate fratribus Prcdicatoribus in Warmacia commorantibus suisque successoribus assensum prebuimus et aueto- ritatem dedimus emendi locum sive areas ibidemque ecclesiam et claustnun construendi et inhabitandi infra muros civitatis Warma- ciensis, ubicumque voluerint, excepto eo loco, quem dicti fratres primo ->:. oceupaverunt, salvo tarnen censu debito et consueto. Preterea in- dulsimus eisdem fratribus, quod ubicumque infra muros excepto loco, quem primo inbabitabant, remansenint secundum formam compositionis priinam a iudieibus Treverensibus ordinatam, ibidem coinmorentur preter illum articulum, quod ad mon lern saneti Andree non tenebuntur exire sicut in predicta compositione tactum fueral et expressum. Insuper etiam promisimus eisdem fratribus, quod ecclesias nostras ad hoc inducemus, quod usque ad octavain nativitatis beate 15. Sept. virginis proximam ipsis de monte saneti Andree faciant recompensa- tionem, cum nos eundem mon lern ex compositione 0. legati eisr conferre cum liberlate omuimoda teneremur; quodsi ab illis obtinere non possumus, nos ad eandem recompensalionem faciendain esse votumus obligali, ita quod usque ad memoratum terminum secundum arbitrium domini Landolphi decani maioris ecclesie Warmaciensis et Burcbardi prepositi deWilburg ipsa ^compensatio persolvatur. Testest sunt: Stephanus preposilus Nuliusensis, Constantinus custos ibidem, Hildehrandus capellanus dicti prepositi, fraterVolmarus et fraterTyrolphus predicatores. Dalum in Castro Lapide anno domini M. CC. XXXll. xV. kalendas augusti.

Unü-ersität*bibiiothtk HeidcUxnj. or. vtl,. c. 3 «»«/. jieud. del. Dtu Pergament a ist be*chndigt.

116

1232.

154. 1232. März 17. Augsburg. König Heinrich (VII) Itestätigt, du sein Vater ihm das Regiment von Deutschland überlassen hat, den Bürgern von Worms ihre Privilegien uml imbesondere ihren Stadtrath.

H(einricus) dei gratia Roinanormu rex et sein per augustus. Fidelibus % suis consilio et universis civibus Wormaciens//jMs gratiam suam et omne bonum. Pia aniniadversione considerantes preclara obsequia, c|iie pluries nobis exbibuit universitas vestra et in posterum dante domino poterit exbibere iura et libertates vestras a divis progeniloribus nostris vobis indullas illesas voluraus conservare fovere vos volentes et manu teuere prout regie congruit iu bouestati. Sane quia serenissimus dominus unperator pater noster noslre dicioni depulavit terram Alemannie plenius et commisit, intendimus in ea disponere et ordinäre, quod nobis et fidelibus nostris videtur expediens et consultuin; statuentes et auctorilate vobis regia indulgentes, ut iuxta formam privilegiorum vobis a divis imperatoribus et regibus indultorum, salva tarnen libertatc ecclesie Wormaticnsis, iura et libertates vestras et consilium babeatis et secundum veslram consuetudinem approbalam velul badenus civitatis veslre bonori et commodo fideliter intendatis. Datum apud Augnstam XVI ka- lendas aprilis, indictione V.

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 42. or. tnb. (A). Dim hinten aufgedrückte Steffel 20 ist abgefallen. Diester Brief lag ftiilter im st<idti*ehen Archiv zu Worms, tr»> schon die Auftdirijl auf der Rückseite ron der Hand des Statt! Schreiber* Haüungius Iteireist.

Drucke: Moritz ttVJ (ex Aj. Ludewig, Ret. II, 182. Hansselmann, jMndeslwltcit II, 277. Huill. IV, 564. Reg 'Scriln 1342. Boltmer- Ficker 422* »mV ausßhrlidier Erläuterung. - Schirrmadter in For*ch. :. d. Gesih. XI, Xj:>. Dargnn, r. elxl. XIX, HÖ3 ff.

155. 1232. Mai. Udine. Kaiser Fridrich II erklärt gemäss den Be- schlüssen von Ruvenna alle, welche, zu Worms einen Stadtrath bilden sieh unterfangen haben, in die Reichsacht.

F(riderieus) dei gratia Homanorum imperator semper auguslus Jerusalem »»et Sicilie rex. Prcsenti scripto notum fieri volumus universis imperii fidelibus tarn presentibus quam futuris, quod dilectus prineeps noster H. venerabilis Wormaciens« episcopus in sollepni (!) curia Sybidati presentibus ibidem prin- eipibus conquerendo proposuit corain nobis, quod cum in generali curia Ra- xenensi sollempniter celebrata per sollempnem Constitutionen) nostram de 3:>comuni approbatione prineipum consilia communitates coniurationes et biis similia, que fuerant in civitatibus Alemannie temere altem ptata, duxerimus omniuo cassanda. Gives Wormacienscs, postquam ad eos constitucio nostra pervenit, consilium facere et tali uti officio presumpscruul constitucioni nostre presumptuosius obviantes; verum quia idem prineeps noster procedi peeiit in buiusmodi transgressiones, nos prineipum omnium qui interfuerint approbante senlentia omnes illos, qui post predicle nostre eonslitucionis ediclum in eadeni eivilate Wormacf'om consilium facere et ipso uti officio aeeeptarunt vel amodo acccptabunt, anetoritate imperial! duximus perscribendos pene in privilegio contente pro eorum trausgressu similiter addicenles. Ad euins rei memoriain

Digitized by Google

1232.

117

presens scriptum fieri feciimis sigillo niaiestalis nostrc roboratum. Huius rei testes sunt: B. patriarchu» Aquilcgicns/s, E. Salzeburgens/.s et A. Made- burgcnsis arehiepiscopi . E. Babinbergens/s. S. RatisjKme/Jsü* impcrialis aulc cancellarius et . . Herbipolens/* cpiscopi ; . . Fiisigensvs electus, A. dux Saxonie, O. dux Mcranie, B. dux Karinlli«', comes Hcinrieus de Ortinberch, comes s Adolfus de Xuemburch, Warncrus de Bullindia, Conradus et Syfridus de Hohenloch et alii quam plures.

Datum aput Utinuin in Foio Julii anno dominicc incarnalionis millcsimo dutentcsinio tricesiiuo secundo, mensc madii, qninte indictionis.

St.-Ä. Lnzern, GuUercr'scJtcr Ap/Mrat nr. A3, or. ml. c. «ig. jKnd. tlel.; nur noch 10 ein liest der geUbseidenen Schnur ist turhanden.

Drucke: Sdumnat I, 36H (mit falndicm Dutum). Lintig, Rctduarchir 14, fisi. (Bussart) Securü 210. Ifuillard IV, 333. Heu. Scräxt 1346. Röluuer- Fkkcr 1976.

1232. Mai; bei Udine. Kaiser FridricJi II beauftragt den Bisehof 156. fleinrieh txrn Worms, das Stadthaus zu Worms gänzlich abreissen zu lassen, und schenkt den Platz der Kirche daselbst.

Fridcricus dei gracia Homanorum imperator et Semper auguslus, Jeru- salem et Sicilie rex. Per presens scriptum universis imperii fidelibus volumus esse notum, quod dilecto prineipi nostro Heinrico venerabili Wormaciensi 20 episcopo dedimus in mandalis, 11 1 domum que vocabatur comunilalis in Wor- macia funditus dirui faciat et id ßrmitcr et instanter aucloritate nostri culminis exsequatur. Concessimus insuper ei de gracia nostra fundum eiusdem domus, ut in proprielate ecclesie debeat perpetuo possideri. Quare universis et singulis sub oblentu gracic nostrc mandamus, quatenus nullus sil, qui super executione m dicti mandali nostri eidem prineipi nostro contrarium se opponat, sed ad diruitionem eiusdem domus omiies quos exinde requisicrit sibi commode assi- statis, scituri omnes, quod quicunque presenti mandato nostro presumpserit contraire, indignationem nostram se noverit ineurrisse. Ad cuius rei memoriam presens scriptum feeimus sigillo nostrc celsitudinis roborari. Huius rei testes m sunt: B. patriarcha Aquilcgensis, E. Salzburgcnsis et A. Magdeburgensis arebie- piscopi; E. Babenbergensis , S. Ratisbonensis imperialis aule cancellarius et Herbipolensis episcopi; electus Frisingensis. A. dux Saxonie, 0. dux Meranie, B. dux Karinthie ; comcs II. de Ortemberg, comes Adolfus de Scobenburg, W'ernherus de Bolanden , Sifridus et Conradus de Hoenlocb et alii quam 3:1 plures. Datum apud Utinum in Foro Julii anno dominice incaniationis inillesimo CC.XXX.1I, mense maii, quinte indictionis. Original tco?

Drucke: Bö/imer, Fontes II, 218 = IluUlard IV, 336. Angeführt bei Schannat I, 369. Reg. Scriba 1345. Bähmer-Ficker 1077. 40

1232. August 3. Frankfurt. König Heinrich (VII) bestätigt den 157. treuen Bürgern von Worms alle ihre Freiheiten.

(C.) ; In nomine sanete et individue trinitatis. Hcinricus seplimus divina favente dementia Roinanorum rex et Semper augustus ;. Si ea que per

Digitized by Google

US

1232.

sanctioncs divoruni auguslorum imperatorum ac rcgum saJubriori consilio disponunlur, regio patrociniu confirmanms, iura sua illesa cuilibct cunservanles fideles imperii, credimus, per hoc ad proniptiora obsequia invitamus. Noveriut igitur tarn prcscus etas quam successura postcrilas, quod nos cognoscentes

:• fidein et devotionein neenon obseqniosam voluntatcin tidelium noslrorum uui- vcrsorum civium Wormatiensium, quain nobis et predecessoribus ac progcni- toribus nostris exbibuerunt hactcnus indefessc, ipsis singula et universa privi- legia a predecessoribus nostris imperaloribus ac regibusRoinanorum et nominatiin ab hnperalore Friderico proavo nostro, ab iinperalore Heinrico avo nostro,

10 et a sercnissimo domino imperatore patre nostro, eisdem indulla auctoritatc regia et cx gratia et potestate, quam a sercnissimo domino imperatore patre nostro, nuper suinus adepti, confirmamus, volenles ea velut hactenus in suo robore et vigore absque calumpnia in posterum pernianere. Statuimus igitur et sub interminalione gralie noslre districle prccipiinus , ut nulla unquam

i:> persona humilis vel alta, ecclesiasüca vel secularis, huic facto et confirmationi nostre audeat contraire vel ausu teuierario in aliquo obviare. Quod qui facerc prcsumpserit, iram nostram gravein sentict et offensani et pcnam reatus sui cenlum libras auri componet, medielatem camcre noslre, reliquum passis iniuriam persolvendas. Ad huius itaque facti noslri et confirmationis memo-

üoriam evidentem et robur in posterum valilurum presens exindc Privilegium conscribi et sigilii nostri muniinine iussimus roborari. Testes sunt: S. venerabilis Magunlinus et . . Trcvercnsis archiepiscopi, B. Argentincnsis , . . Camcraccnsis, . . Osnaburgensis episcopi, C. abbas Fuldensis, H. marchio de Baden, H. dux de Lunburg, 0. A(|uensis et . . Trajectensis preposili, C. pre- positus de Tanne, comes Walrammus de Lucilnburg, comes E. de Urach, H. marchio de Burgowe, comes A. de Habichisburg, comes A. de Rodemburg, Gcrlacus de Büdingen, Godefridus de Hohinloch, W. dapifer de Bonlant, W. pincerna de Schiphe, E. dapifer de VValpurg, C. pincerna de Winderstetin, C. pincerna de Clingiinburg, Ludewicus de Schipha et alii quam plures. Actum

watuto1 dominicc incarnationis millesimo ducentesimo tricesimo secundo, IU nonas augusti, indictione quinta, anno regni eius undeeimo.

Signum domini Heinrici Romanorum regis invictissimi. (M). Datum apud Frankenfort in sollempni curia nostra anno nonis indictione prenolalis.

a<, »9t.--.-l. W. nr. 14. or. inb. c. sig. jtend. dcl. (A).

Drucke: Moritz 163 ex A scldecht. Ifansebmnn, LuiuUvhoJtcil II, 277 - IlniO. IV, 57V. Bresslun, Di]*, ccntum Hl cx A. Reg. ficriba im. Böhmer- Ficker 4245.

lieber den Inhalt s. Arnold II, 28 ff'., der niclUs ron einem Widerspruch dieses Privilegs mit dem folgenden ttissen will; dagegen Winkelmann, Gesdiidde Fridridts I, 42<J. SchirrmiKlier in den Forsch, z. d. Gesch. XI, 333 f. Dargun, Forsch, z. d. G. XIX, 356 ff. Letiterer sudtt diese Urkunde als eine Fälsduinq nadizmctisen und zwar teeil die Zeugenreihe nicht in Ordnung sei. Allein dagegen ntadu Ficker in den Mitiheil. des Instituts für oestr. GexilüdUxfirrsauuig II, 179 ff. geltend, dass Ungenauigkeiten m Zeiigenredten oft ivrkonuuen. Hin Anstand, L. dapifer de Walpurg, den es nach Stalin gar nicht gegeben hat, erledigt sicli übrigens mn selbst durdi das Or., indem hier

(157.1 feldt bei A.

Digitized by Google

im

119

deutlich, trotz Bresslau E steht. JcA möchte zur Erklärung des Widersprudis zwischen beiden Urkunden die Meinung Ficker's (im Heg.) annehmen, wonach eben nr. 157 cd* Aufdruck der jxrscndichen Politik des König» zu betrachten ist, tcogegen aber die Fürsten Einsprache erhoben und den Konig zum Erlern des widersprechenden Mandates näthigten. Es ist ganz natürlich, dass die Wormser dieses lWirileg in Ehre hielten, dass aber s andererseits dieses nicht in die bischöflichen Copialbücher aufgenommen wurde. Letzteres cerbürgt doch die Aechtheit einer Urkunde in keiner Weise,

1232. August 4. Frankfurt. König Heinrich (VII) liebt auf Antrag 158. seines Ruthes die Rothe und Brüderschaften zu Worms auf und sendet Boten dorthin, tun gemeinsam mit dem Bischof die Ver- »° fassung der Stadt su ordnen.

H(einricus) dei gracia Romanoriwn rex et Semper augustus. Fidclibus suis universis civibus Wormaciensibus graciam suam et orane bonum. In- strueti de plenitudine tocius consilii nostri, consilia et fraternitates, que in civilate vestra bueusque habuislis, vobis poleslate regia auferimus vosquet* deineeps a tali consuetudine ccssarc penitus iubemus. Mittentes ad vos dilectum prineipem nostruni venerabilem archiepiscopum Moguntinenscm et dilectos familiäres nostros H. marebionem de Baden et Gerlacum de Undingen, ut cum episcopo Wormatiensi consedeanl et ad honorem nostrum et ipsius episcopi de statu civitatis ordinent et disponent. 1 Et 2 volumus, ut vos so talibus conindcm ordinacionibus sine remuneratione (?) * unanimiter obediatis. Datum apud Frankenfurd 11 nonas augusli, indiclione quinta.

SL-A. Darmstadt: Chart. Worm. s. XV. fol. 26. (D).

Drucke: Böhmer, Fontes 11, 219 = Iluillart IV, 681. Auszugstoeise Schannat, 1, 370. Reg. Scriba 1351. Döhmcr-Fkker 4246. 2b

[1232]. Räthe und Bürger von Worms verkünden, tote ihr Rischof 159. Heinrich auf dem su Ravenna gehaltenen Reichstag bei dem Kaiser sie hintergatigen und gebannt hohe, und versprechen den Meistern, icelche ihre Verteidigung übernehmen wollen, eine Belohnung.

Consiliarii et universi cives in Wormac/a omnibus Christi fidelibus in so perpetuum. Tenore presencium ad noticiani dedueimus universoruin, quod quedam discordia, que fuit intcr venerabilem dominum episcopum Worma- eiensem clerum et cives predictos 1 median tibus quibusdam prelatis ecclesie, taliter sopita fuit videlicet, quod quiequid offense clericis occurreret, cives 'Wormacienses ut pote suas iniurias vindicarent et ipse clerus e converso in-as iurias civium, ubi gladius eorum matcrialis deticeret, gladio spiritali sive banno inimicos civium coartarent. Iusuper dominus noster episcopus nostri recor- datus fidelitcr repromisit, ut nulluni ius ab antecessoribus suis civibus in- dultum abqualiter inürmaret. Hec autem ordinala composicio presenle domino

[158.) 1 D: disponuntur. 1 Et bei D über die Zeile hineincorrigiai. * das «> Wort trt unleserlich, nur re atione ist tu erkennen.

[159.] ' predictos steld auf einer Rasur und ist nur undeutlich erkennbar.

120

1232.

opiscopo poblicala fuil omni populo pulsnta campana in curia convocalo. Sanc per liltcras ilmuini noslri imperatoris tum dominus noslcr episcopus quam civcs vocabantur ad curiam Ravennc celcbraturam, at quam cum2 doiiiinus episcopus vellel accedere adiunxerunt ei civcs nundos suos honeste

* suis expensis, in (ali familiaritalc et fidelilatc, qua coniuneli fucrant, suoquc subsidio suporaddito iuxla possc, ut curia domini episcopi decencius augmen- laretur et sie atnicabili modo ad curiam domini imperatoris processerunt. Nichilque preter bonum ipsi cives speraverunl, donec quidam civitatis noslrc fautores civibus narraverunt, quod dominus episcopus contra ipsos ad curiam

loaccessisscl. Quod cum domino episeopo civcs obicerenl, dominus episcopus mendaces asscruit recitatores lalium. Quod volens comprobare coimnendavit civcs omnibus familiarilatcm consilii domini imperatoris babentibus, ut negocia avium ad honeslateni civitatis Vellen t promovere. Postquam autem domini episcopi auxilio promoti fuerant et manu propria domino imperatori ipsos

n commendasset et de licencia domini imperatoris et sua recederent, privilegium quoddam aput dominum iinperatorcm obtinuit, per quod omnia iura civitatis antiqua et privilegia ab imperatoribus, regibus, arehiepiseopis, episcopis sanc- cita nitlitur infirmarc. Verum ciun liec intellexissemus domino nostro regi conquerendo significavimus, qui litteris suis apertis nobis indulsit, ut ipsiu*

*> aucloritatc in iure nostro antiquo subsislercmus, cui consensimus. Ob bec dominus episcopus proscriplionem et bannum nobis procuravit. Nos vero ante denunciationem nobis faclatn ad sedem apostolicam provoeavimus. Igitur quicunque magistrorum istius facti * proecssum consideraverit et pensalo negotio causam noslrain fovere volueril, in conpetenti summa pecunic iuxla

issui laboris meritum, ipsi parati crimus respondere.

St.-. 4. W. nr. 16. or. inb. c. sitj. jtentl. laem. (A). Kleine* Pergatnent- blutt ; der Raum reidU kaum au«, m dms'nur ein schmaler Streifen unten umgcscMagen werden konnte. Die untere Hälfte den Siegels fehlt.

Drucke: Moritz m ex A. Vvluncr, Fönte* II. Jli) f. ex A. lieg. wSvriba 1353.

160. 1232. August H. Frankfurt. König Heinrich (VII) schreibt dm Bürgern van Worms, dass er sie mit dem Bischof versöhnt hübe, und (heilt ihnen seim weitem Absichten mit.

H(cinricus) dei gratia Womanorwn rex et setuper augustus. Fidelibus suis iisunivcrsis civibus Wormacicnsifrus gratiam suam et omne bonum. Signi- licandum duximus universitati vestre, quod nos de providencia consilii nostri intcr episcopum vestrum et vos concordiam feeimus et reconcilia- vimus vos, ad plenum volentes, ut consilium vestrum et confralernitates veslras dimittatis super consilium et iuretis banni iusticiam super nos et 4u consilium nostrum. Üecrevhnus itaque in instant! festo decollationis saneti 29. .<«<;. Johannis bapliste dilectos familiäres nostros venerabilcm Magunlmum archi- episcopum, marchionem de Baden, Gerlacum de Bütingen et E. dapiferum

* A: atquam cum mit dunklerer Tinte gesclineben. * facti über der Zeile.

Digitized by Google

1232. 1233.

121

de Walpurc ad vos a lalcre nostru trausmittcre, qui inter vos auctoritatc nnstra et iiiipcrii slatuant et componant ad honorem noslrum et impeiii necnnn ad commoduin et honorem episeopi vestri el noslnun taliter, quod ulrique parli lolerahilc videatur. Mandantes vobis et firinissime precepienlcs, quatenus dictis familiaribus nostris crcdatis in hiis, que vobis dixerint et prcccpcriut facienda. Datum apnd Frankinforl VI idus augusti, indietione V.

St.-A. \V. nr. /.». vr. mb. c. n'uj. jiend. dd. Klein gencJuieben auf kleinem VergumentzeUcl. (A).

Drucke: Anszugstct'ut Arnold II, 27 ex A. = llnillard IV, IM. lieg. Bohuur-Ficktr 4247. f>

1232. Oktober XX. Atmgnu: (XI kal. nov. pontif. noslri anno sexto). ~ H>1. Gregor IX spricht seine Freude über die Bereitwilligkeit und Wohl- thätigkeil der Worniscr Bürger bei der Aufnahme der büßenden Schwestern (im Bcrgkloster) aus, cinpflchlt sie ihrem fernem Wohlwollen

und gewährt allen, welche diese Schwestern unterstützen, Ablass. v<

Lehmann im Archie f. lies». GeacJucfUe II, 340 Exlr. (ex or.) Reg. Scribu m>2.

1233. Februar 10. Anagniae. Papst Gregor IX. ItesUitigt einen 162. Vertrag, welcher zwischen [Heinrich] Bischof von Worms und tlen Predigern in Worms über eine Hofstätt jener Stadt gemacht worden ist.

Grcgorius episcopus servus servorum dei. Dilectis liliis . . priori et fratribus ordinis fratrum Predicatorum Warmaciensmm salutem el apostolicam benedictionem. Ad tollendas lites, quas fraternum plerumque odium comitatur, per quas eliam quies profectusque regularium impeditur, speciali sollicitudiue inlendere nos oportet, quamquam generaliter omnium fidelium amplecti pacem et querere ex iniunete nobis amministrationis officio teneamur. Ex parte si -'^ quidem veslra fuit propositum coram nobis, quod olim inter vos ex parte una et venerabilem fratrem noslrum . . episeopum et dileclos lilios capilulum Warmaciense ex altera super quibusdam areis, quas in eivilate Waiinaoien.s/ ad edificandum et habitandum emistis, questione suborla. post compositionem quandam inter vos factam per dilectum filium nostrum 0. saneti Nicolai in »» Carcere Tulliano diaconum cardinalem, tunc apostolice sedis legatum, el or- dinalionem, quam . . decanus Trevcrensis et coniudices sui delegati a nobis fecerunt, tandem talis inier vos et eundem episeopum ainicabilis compositio intervenit, videlicet quod prefatus episcopus vobis el successoribus vestris emendi aream sive locum ad ecclesiam construeudain et clauslrum el in- 3'« habitandi, ubicumque volueritis infra muros civitatis eiusdem , excepto illo loco dumtaxat, ubi priores habueratis areas, salva in aliis ordinatione predicta, auetoritatem tribuit et assensum, censu sihi debito in eodem loco, quem eniendum et construendum duxerilis, reservato, prout in litteris confectis exinde plenius continetur. Quarc nobis humiliter supplicastis, ut eomposi- «'■' tionem ipsam apostolico dignaremur munimine roborare. Nos igitur vestris devolis precjbus inclinati supplentes si quis est ex eo defectus, quod consensus predieli capituli in premissa compositione ullima uou accessit. de noslre

Digitized by Google

122

im

plenitudine potestatis compositioncm candcm sicut sine pravitate provide facta est et sponte ah utraque parte reoepla, auctorilate apostolica conlirmamus et presentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo oranino hoininum liccal hanc paginam nostre confumationis infringere vel ei ausu temerario contrairc. i Si quis autem hoc allemptare presumpserit, indignalioncm omnipolenüs dei et beatoruin Pctri et Pauli apostoloruni eius se noverit ineureurum.

Datum Anagnie IUI idus februarii, pontificatus nostri anno sexto.

UnirentiititMUliottek Heidelberg or. nib. Die BkibuRe hieng an roUujdb- sätlener Schnur.

in Druckt: Rn*>üi, Jiullur. J'raed. I. 42. nr. 62. MG., Epistolae *. XIII

Vol. I, lO'j. - Reg. Lehmann im Arehie f. heu. GescJUdUe U, 328. Potthwst nr. 9087.

103. 1233. Februar 27. Ucbereinkunß zwischen dem Bischof und den Bürgern von Worms über die Besaitung des Stadtratlies mit neun Bürgern taul seclis Rittern.

i-, Heinricus dei gratia Wovmatiensis episcopus. Univcrsis hoc scriptum cerrieiilibus salulem in auetore salutis. Hcc est forma compositionis regio ateedente consensu inter nos cum ecclesia et cives Wormatieuses : Prepositus maior vel decanus vel cuslos Nove donuis unus islorum iurabit in animam nostram, quod nos eligemus inter cives IX viros, quos esse viderimus potiores

20 et utiliores nobis et ecclesie ac toti civitati. Idem IX iurati eligent VI milites in civitate, quos esse crediderint poüores et utiliores nobis, ecclesie ac civitati. Qui XV una nobiscum Semper consilio presidebunt. Quod si nos ierimus extra provinciam, personam ydoneam, que nomine nostro consilio presideat, subrogabimus. Item nos cum istis XV super iuramentum prestitum eligemus

scultetum et officiatos in festo Martini, ila quod nee nos nec isti XV umquam exigemus vel reeipiemus inde aliquam pecuniam, tales eligendo, qui possint nobis et civitati servire, nullam amiciciam vel inimiciciam in luis cligendis attendendo. Item ad constituendum exaetionem vel ungelt nos cum predictis

or

XV de qualibet parrochia Uli viros assumemus eorum et XV virorum consilio ■m> civitatis commodo provisuri. Quod si unus ex illis IX decesscrit, nos alterum substituemus sub forma prioris iuramenti. Si de VI mililibus quisquam decesscrit, i Iii IX preslito iuramento sub forma predicta alterum subrogabunl. Si quis vero XV consiliariorum contra iuramentum suum venerit, nos con- victum duabus vel tribus personis de consortio suo a consilio eieimus, alterum si illi sub forma priori subrogando. Si de VI mililibus aliquis sc per annum absentaverit, alter iu locum eius ab illis IX eligetur. Si vero de IX civibus se aliquis per annum absentaverit, nos in locum eius alterum subrogabimus. Si quis autem de XV consiliariis peregrinalus fuerit, alter usque ad redilum illius assumetur, ita quod si fuerit miles, IX consiliarii alterum mililem wassument, si fuerit civis, nos alterum civem substituemus. Si vero predicti XV super aliquo consilio inter se dissenserint, assentiendum est maiori parü. Item dominus rex ex novem burgensibus consiliariis eliget unum in magistrum civitatis mutando ipsum si placuerit de anno in annum vel inmutatus ab eo

Digitized by Google

123.1.

123

in eodem officio pro sue voluntalis arbitrio pennancbit. Nos vcro de VI militibus unum eligemus in festo Martini et ipsutn de anno in annum com- mutabimus. Item omnes fraternitates civium husgenoz et wiltwerkere il Iis exceplis animodo penitus ecssabunt. Preter bec omnia que supradicta sunt nos omnia iura omnia privilegia bonas eonsuetudines civitatis salvas con- & servabimus et confu-mabitnus et meliorabimus. Ul autem bec rata et incon- vulsa permaneanl et inviolabililer observentur, formam haue compositionis noslro ac maioris ecclcsic sigillis iussimus roborari. Acta sunt bec anno

domini M.CC.XXX1H tertio kalendas martii. indictiune VI. Testes : dominus C. Spircnsis episcopus, H. marchio de Baden, E. de Ebetstein, W. dapifer 10 de Bonlanden, C. pincerna de Clingenbuic, C. de Smidevelt, E. de Hertingcs- berc, Hauwardus de Holtswanc et alii quam plures.

SL-A. W. nr. 17. or. tnk c. i wj. yend. (A). Oben sind die untern Hiilftcn der Buchstaben: C1KOGUAPHVS erkennbur.

Drucke: MoriU 167 ex A. - MG., &S. XVII, 11. u

1233. Februar 27. Lantlolf der Dekan und das Domkapikl zu 164. Worms beurkunden die zwischen dem Bischof und den Bürgern von Worms geschlossene Uebereinkunft.

Landolfus decanus et capitulum maioris ecclcsic Wormae/ciw/s. Universis haue paginam cementibus fidein adhibure Bubscriptis. Hcc est so forma compositionis regio ateedente consensu inier dominum nostrum II. episcopum cum ecclesia sua et cives Wormalicwses. Prepositus maior vel decanus vel custos Nove domus unus istorum iurabit in animam domini episcopi, quod idem dominus nostcr eliget intcr cives suos IX viros, quos esse viderit potiores et utiliores sibi et ecclesie ac toti civitali ; idem IX n iurati cligent VI milites in civitate, quos esse crediderinl potiores et utiliores domino episcopo ecclesie ac civitali. Qui XV una cum domino episcopo semper consilio presidebunt. Quod si dominus episcopus icrit extra pro- vinciam, personam ydoncam, que nomine suo consilio presideat, subrogabit. Item dominus episcopus cum islis XV super iuramentura prcslitum cligent .10 seultctum cum officiatis in festo Martini, ita quod nec ipse dominus epi- scopus nec isti XV umquam exigent vel reeipient inde aliquam pecuniani, tales eligendo, qui possint domino episcopo el civilati servirc, nullam ami- ciciam vel inimiciciam in biis eligendis atlendendo. Item ad constituenduni exaetionem vel ungelt dominus episcopus cum prediclis XV de qualibeU«

parroebia IUI viros assumet eorum et XV virorum consilio civitatis conmiodo provisurus. Quod si unus ex Ulis IX deecsserit, dominus episcopus altcrum substituet sub forma prioris iuramenti. Si de VI militibus quisquam deecsserit, Uli IX prestito iuramento sub forma predicta altcrum subrogabunt. Si quis vero XV consiliariorum contra iuramentum suum vencrit , con victus duabus vel tribus personls de consorlio suo auetoritate domini episcopi a consilio eicietur, altero Uli sub forma priori subrogato. Si de VI iniliübus aliquis

124

1ÄÖ.

sc per anmtm absenlavcrit, aller in locum eins ab illi.s IX cligelur. Si vero de IX civibus sc aliquis per aniiuni absenlavcrit, dominus episcopus in locum eins allcrum subrogabit. Si quis autein de XV eonsiliariis |* i egrinatus fuerit, aller tisque ad reditum illius assunietur, ila quod si fuerit miles, IX eonsiliarii

■i alterum mililcm assument ; si fuerit civis dominus episcopus allcrum eivem »uhstituet. Si vero pmtieli XV super aliquo consilio inier se disscnserinl, assenlicndiim est inaiori parli. Item dominus rex ex IX burgensibus con- siliariis eliget unuiu in magistrum civitatis mutando ipsum si placueril de anno in annum vel inmutatus ab eo in codem officio pro sue volunlatis

marbitrio permanebit; sed dominus episcopus de VI mililihus unuiu cliget in festo Marlini et ipsum de anno in aiimim commutabit. Item omnes fralernitates busgenoz et wiltweckerc Ülis exceptis ainmodo penitus cessabunt. Preter bec omnia quo supradicla sunt dominus episcopus omnia iura omnia privilegia bonas consucludines civitatis salvas conservabit et confirmabit et

n rneliorabit. Ii autem bec rata permancant et inconvulea et inviolabiliter observentur, formam baue compositionis domini regis et doinini episcopi sigillis roboratam ccclcsic nostre sigillo feeimus conununiri. Testes: Nibelungus mnior prepositus, Landolfus decanus, Wcrnherus custos, Nicolaus, Constantinus, Hurcardus prepositus Wileburgensis, Friderieus

>• de üobardia, Balciz, Cuno de Klewangen. Benzo, Cunradus de "Wolucskelo. llcinricus Sueuus, Volzo et Jobannis magistri. Albertus Kapa et ceteri confratres nostri. Acta sunt hec anno domini M.CC.XXX.m tertio

kalendas martii, indictione VI.

St.-.i. Wurms nr. IS. or. mb. c. *»'//. ]<end. dcl. (A). Uns Pergament hat durch r, Feuchtigkeit sehr gelitten. Oben sieht je die untere II-tt/le der BnchsUiben: UllO liltAPHVS.

Druck: liultmcr Fönte* II, 221. cx A.

1H5. 1233. Februar 27. Oppenheim. König Heinrich (VII) bestätigt die zwischen dein Bischof und den Bürgern von Worms geschlossene *. Racbtung.

Drucke: Sdmnnat II, tli rentiimmeU. Ilnill. IV, H02 ergänzt. Jluhuter- Fickrr, Reg. 4209.

HMi. 1233. Februar 27. Die Bürger von Worms beurkunden die mit dein Bischof vereinbarte Pachtung.

s;. Drucke: Sdiamutt II, 115, rerstümmelL Ludetcig, IMiq. II, 112.

167. 1233. März. Bischof Heinrich von Worms erneuert den Vertrag vom 18. Juli 1232 betr. die Niederlassung der Prediger in Worms.

SJunnuit II, 116. - Würdticci», Xom Sülm. VI, 33. - Extr. Ardür f. Itess. Gcwh. II, 328. Reg. Scriba W>t>.

Digitized by Google

im

125

1233. März 29. Lateran. Gregor IX gibt dem Dekan des Doms, dem HiS. Scholastiker zu Allerheiligen und dem Thesaurarius zu s. Guido in Speier die Vollmacht, die, welche sich von der gelobten Kreuzfahrt durch Geld abkaufen wollen, von ihrer Pflicht zu lösen; von der daraus erlangten Summe Geldes mögen sie im Betrag bis zu 100 Mark den Predigern r. in Worms zum Kauf eine* Grundstückes und zur Erbauung der Kirche und des Klosters geben.

Hurdhcein, Nora Subsidia VJ, 82. - Beg. Scriba - PotÜuut 9134.

1233. Mai HO. Lateran. (Dalum Laterani Iii kalendas iunii pontificatus H»9.

nostri anno septimo.) Papst Gregor [IX] nimmt die geistlichen Frauen iu

der Stadt und Diöcese Worms (flliabus virginibus perpeluam deo voven-

tibus castitatem per civitatem et diocesim Wannaciense»/) in seinen Schutz.

Heidelberger UnirermlätnlnWrthek. or. mb. Die an rothgeJbmdener Sclmnr hangende Bleibulk ist abgefallen.

1233. Hermann Markgraf von Baden, und Irmengardis seine Gemahlin, 17t». mit Zustimmung ihrer Kinder, schenken ihr sämmtlichcs Allodialgut in den Dörfern (villis) Opphouwe und Uluersheim, nebst aller Zugehör an Feldern, Wäldern, Wiesen u. s. w., der St. Peterskirche in Worms als freies Eigen. Der Markgraf empfängt indessen seine Schenkimg vom Bischöfe Heinrich von Worms als Lehen zurück und reversiert sich, »> dass alle seine Lehenserben solche von dem jeweiligen Bischöfe von Worms zu Lehen tragen sollen.

Zeugen: Nibelungus maior prepositus, Landolfus decanus, Nicolaus, Constantinus custos Nuhusensj's. Baleizius, Fridericus, Benzo, Heinricus Sveus, prepositus de Wilburc nomine Burcardus, et magister Volzo ecclesie Worma- r, tiensis canonici et notarius Lodewicus. Milites quoque: Reinbodo pincerna de Loutenburc, Richezo, Sigelo et Dauid. Civcs quoque Wormatienses: Ebelinus et Ebelinus Zeizolfi, Gimradus Span, Gunzo Dirolfi filius, Ditmarus, Wernezo magister civium, Wernezo Militelhis. Sigelo monetarius et alii q. plures.

Archiv des germanischen Museums in Nürnberg, or. mb. c. 2 »ig. pend. del. m

1233. Bischof Heinrich von Worms bezeugt, dass Siboto miles de Dirmc- 171. stein und Mehlild seine Frau ihre Güter zu Ucelensheim den vier Klöstern ord. Gyst. Sconaugie, Otterburg. Uzzerstal und Wcrnswilr ge- schenkt haben.

Zeugen: viri religiös! Bertholdus, Gerhardus, Iscubardus et Henricus predietarum ecclesiarum abbates : Nibelungus maioris ecclesie noslrc prepositus, Landolfus decanus, Constantinus et Henricus canonici; milites vero de Dirme- stein Siboto, Gerbordo Longus. Beiloldus filius Kngilfridi, Berloldus Smutze- lini, Ulricus iunior, Bertoldus de Ebestein, Gerhardus de Ripa, Gerhardus et Fridericus fratcr eius: civcs quoque nostri Wolframus gener Richeri. Henricus io tilius Richeri, Ebelinus Cipure et Sigele monelarius. G. L.-A. Karlsruhe, nr. mh. c. *ig. pend.

Drucke: Frey <(■ Bending. ÜB. de* AI. Otterb. p. 44 f . Zeitschrift f. fiesth. de* Ol-errlteim IX, i>W.

120

1*M.

172. 1234. Februar 19. Heinrich Bischof von Worms überlässt den Bürgern

von Worms die Münze auf 10 Jahre, während welcher Zeit zwischen ihm und ihnen aUer Streit ruhen soll.

Heinricus dei gratia Wonnaliens/s episcopus. Presenlis scripti noverint i iuspectores, quod nos de conseusu et voluntatc capituli maioris vendidimus

tivibus nostris monetam, ul in pondere XXX solidorum et cisdem ferramentis per X annos continue stabilis permaneat, sopita Interim ex parte nostra omni inalcria, que inter nos et cives alieuius discordie poterit et rancoris foinitcm niinislrare. Igitur ad preces universitalis usum fori, sicut bactenus

K'habuerunt, per istud decennium indulsimns eisdem, salvo ex tunc tarn nobis quam eis iure suo. Ad colligendum vero sine preiudicio cleri nostri pecuniatn pro moneta debitam et ad conservandum in Omnibus iura monete, favorem et assensum nostrum ippis inipendere tenemur cum effectu. Ut autem hec apud nos et successorem nostrum, si quem medio tempore habuerimus, rata per-

i'-maneant et inconvulsa, paginam hanc inde conscribi fetimus et bulle nostre testimonio communiri. Acta sunt hec XI kalcndas martii, quarta videlicet die ante kathedram Petri, anno incarnationis duminice MCCXXXUl, anno quarto in nativitate domini tunc inchoato.

St.-A. W. nr. 19. or. tnb. c. sig. pend. dei. ju Druck: Hühner, Font«* II, J2Jf. Reg. Scrilxi 1M7.

173. 1231. Oktober 28. Nihclung T)otnproj)st zu Worms hcsscuyt den Verkauf

von Gütern su Silken durch das Kloster Hirsau an Heinrich Richer Bürger zu Worms.

Nibelungus dei gratia maior prepositus Wormaliensis oinuibus hoc

^ scriptum intuen tibus salutem. Universos et singulos scire cupimus, quahter venerabilis in Christo ahbns et conventus Hirsaugensis vendiderunt unanimi consensu bona coruin in Sulzin, que iure proprietatis possidebant, Heinrico iuniori filio Richeri civi Wormatiensi pro quadam summa peeuuie, ut eos et ecclesiam ipsorum a gravissimis usuris Homanorum liberarent, et integrum

so precium a dicto H. receperuut et iuslam warandiam in eisdem bonis secun- <lum quod consuetudinis est sibi promiserunt. Et ne ulla litis occasio in premissa vendicionc prefato H. et suis heredibus imposterum valeat suboriri, quin emptorcs bonorum libera semper et quicta gaudeant possessione, pre- sentem liltcram ad peticionem partium sigillo nostro duximus roborandam.

3i Acta sunt hec coram nobis anno domini M. CG. XXX111I festo Simonis et Jude, presentibus et testimonium perhibentibus : Bertholdo cantore, Cunone de Elewangen, Alberto Rapa canonicis maioris ecclesie Wormaticnsis, Rudolfo plebano de Porzheim, magistro Eggelhardo de Spira, Bertholdo canonicis saneti Andree; Rcinfrido et Mudelone clericis; laicisvero: David et Wolframo

«oinililibus, Ebelino in vico saneti Petri, Cunrado Thirolfi, Ebelino Zeizolfi, Gernodo Longo, Luphrido, Friderico Rufo, Heinrico fratre suo, Sigelonc Eigelmari. Berwelfo Saxone, Emnierehone Judeo, Heinrico fratro suo, Cuu-

Digitized by Google

\2M.

rado filio Cunradi, Johanne Vuhsselini, Heinrico de PefTelncheim, Gerhardo Winkelpust, Herburdo fratre suo, Herburdo iuveni Rapario, Cunzone Helle- oraphen et Gozzelino civibus Wormatiensibus et aliis quam pluribus.

St.-A. jMzem, Gatterer'itdier Apptirut nr. 5ö. or. mb. c. fig. pend. de!.

Druck: Arnold, Zur Gesdtichte den Eigenthum in den deutsclten Studien, i Baxel 18ßl. p. Sil, nadi Abschrift wn Böhmer.

1234. Oktober 28 (festo Simonis et Jude.) Reinbodo abbas et conventus 174. Hirsougensis verkaufen dem Heinrico iuniori filio Richwini civi Wormat. ihre Güter in Sulzen, damit sie sich von den römischen Wucheren befreien können. io

Zeugen: Nibellungus prepositus, Bertholdus cantor, Cuno de E\ewi)Ujeti, Albertus Rapa, canonici maioris ecclesie Wormatiensis ; Rudolfiis plebanus de Horchheim, magister Eggehardus de Spira, Bertholdus, canonici s. Andree; Reinfridus et Mudelo clerici. Laici vero: David et Wolframus mililes, Ebe- linus in vico s. Petri, Cunradus Dirolfi, Ebelinus Zeizolfi, Gernodus Longus, is Lufridus, Fridericus Rufus, Heinricus frater suus, Sigelo Egchnari, Berwolfus Saxo, Eminericho Jiuleus, Heinricus frater suus, Gunradus filius Cunradi, Johannes Vuchsclini, Heinricus de Peflelnkeim, Gerhardus Winkelphost, Her- bordus frater suus, Gerbodus iuvenis Raparius, Cunzo Hellccraphen et Geze- liims oives Wormat. w St.-A. Darmstadt. Copialitudt dt« s. Andretmtißs.

Druck: Baur II!'. II, 70 f.

[1234.] November 1. Esslingen. König Heinrich ( VII) beurkundet die 175. zu Gunsten des I'Jrwählien von Worms ergangenen Rechtssprüche: d(iss alle, welche auf dem Iiischofshof Häuser errichtet haben, diese n wieder afocissen sollen, und dass derselbe alle Lehen wieder einziehen möge, welche neuerdings von seinen beiden Vorfahren vetiieMen worden sind.

H(einricus) dei gratia Romanorum rex et Semper augustus. Universis imperii fidelibus, quibus presens littera fuerit visura, graciam suam et omnew büimm. Cum nos velimus dileclum prineipem nostrum vencrabilcm Wor- matiensem eleclum conservare in omnibus iuslitiis suis, scire volunms vestram universitatem, quod talis coram uobis lata est sententia et ab omnibus ap- probala : quod omnes, qui aliquibus edificiis oecupaverunt curiam ipsius elecli, quam ipse et predecessores sui a nobis et imperio iure possident vel possi-r, derunl feodali, quod prorsus ipsa edificia demere debeiit, quibuscumque nomi- nibus censeantur nisi de sua obtineant voluntate. Insuper per senlentiam obtinuit1 generalem, quod ledigere debet cum omni integritatr ad usus suos

[I7f).) ' D: optinuit.

128

1234. 12.15.

oinnia fcoda illa, que ex novo a predecessoribus 2 suis Luipoldo el Heinrico sunt concessa et pro feodis licet iiidebile possidentur. Mandamus itaque et prei ipimus sub obtcnlu grulie nostrc et imperii, ut nullus sit, qui memoralum prhicipem nostrum no))is dileetum in ipsis sententiis audeat vel presumat impodire, quod qui fecerit a gralia nostra sit exclusus.

Datum apud Edingen s kalendas novenibris indictione VIII.

St.-A. Dannstadt: Clmrt. UV/n. ». XV fol (D). Drucke: Sdumwit I, 225 (untvlfttändig) = Hnillard IV, 094. Heg. Serba 1375. Bühmer-Ficker 43.j7.

I7G. 1234. N(ibelung) Propst, Ijfmulolf) Dekan und das Kapitel der Kirche von Worms geloben dem Dekan und Kapitel zu s. Martin (beziehungs- weise s. Andreas), dass sie keinen Bischof m'ihlen woV/-n, der sieh ihnen nicht eidlieh verpflichte.

N. prepositus, L. decanus et capilultini maioris eeclesic Wormaciensis » i-. dilectis in Christo decano et capitulo saneti Martini1 Wormacie eoruinque

successoribus salutem. Presentis scripti testiinonio profilcmur, nos et suc- cessores nostros ad hoc iuraiuenlo astrictos, ut quemcunique inposterum episcopum elegerimus, corporale prestet iuramenlum, ne umquain in elenim civitatis vel diocesis sue aliquain exaelionem ponat vel poni procuret. Item w quod numqnain mutuum contrabat aput aliquos creditoi-cs Romanos vel Halicos vel alios quoscumque, qui super instrumenta consueverunt muluare.

o o o a *

Actum anno domini M.CC.XXX.IIH, indictione VII.

St.-A. Darmxtadt : Worms. Zwei Exemplare, eine* für *. Martin (a) und erneu für k. Andrea* (b). or. ml>. c sig. pend. laeso. » Druck: Jiuur HU. II, 76.

Vgl den ron Bischof Heinrich 1234 auH/tsteHtCH Herers Sdiannat II, 117. Hey. Senkt 1381.

177. 1235. April 2. Worms. Gerhard der Abt und Convenl des Kl.

Hodcrburcb übergibt dem Herrn Godelmann de Metze und seiner Frau su Gertrud ihren Hof bei der Pfarrkirche s. Magnus in Worms gelegen auf Lebenszeit.

St.-A. Innern, (iatteraJsclier Apparat nr. .58. or. mb. c. sig. pend. loa. Druck: Frey <f- Remling, UB. de* Kl. Otlcrh. 47. Reg. Scriln 1384. Kin zteeites gleichlautende* Exempl. 1235, 3. April St.-A. Luxem l. c. nr. 59 3r. or. mh. c. »ig. pcrnL lue».

178. 1235. Kaiser Fridricb II schreibt den Bürgern von Worms, das» er ihr

Schreiben erhalten habe, belobt sie wegen ihrer Treue und insbesondere desshalb, weil sie sich weder durch Bitten noch Drohungen bewegen Hessen, den ihnen angesonnenen Schwur zu leisten ohne Namen und Ehre des Kaisers dabei auszunehmen. Transmissas nuper iuramento. Druck: immer, Fönten II, 223. Hnill. IV, 527. - Heg. l*i IhVimer-Ficker 2<>7<i.

* D: apud decedsoribu*. 1 D: Bedingen. [17<',.] 1 b: Andrer-.

Digitized by Google

12a->. 123(5.

129

1235. Kaiser Fridrich II fordert (die Bürger von Worms) auf, in ihrer 179. Treue zu verharren und keinen Schaden au Sachen und Personen zu scheuen, da er in Kürze persönlich kommen werde, schreibt ihnen, wie sehr er es bedaure, dass sein Sohn, den er so sehr gelieht hahe, den Frieden seiner Getreuen störe, wie er die benachbarten Edeln und alle ■'• seine Getreuen zu ihrer Unterstützung aufgefordert habe, und dass sie den verlangten Schwur nicht leisten sollen, auch wenn sein Sohn selbst sie dazu auffordere, da demselben nur seinetwegen und seines Befehles wegen Gehorsam gebt'ihre. Noster quoque audiatis. Druck: Ifuill. IV, r,2s. i*i Bohmer-Fidrr 2077. i.»

1235. Kaiser Fridrich II schreibt (den Bürgern von Worms), dass er ihr ISO. Schreiben erhalten, belobt sie wegen der darin ausgesprochenen Treue, fordert sie auf, wie er ihnen das schon früher geschrieben, sich durch keine Drohungen dazu bewegen zu lassen, seinem Sohn einen andern Eid zu schwören, als den demselben auf seinen Befehl geleisteten , da ii die Bedrängniss nur eine augenblickliche sei und bei seiner nächst- bevorstehenden Ankunft verfliegen werde, wie ein vom Winde ergriffenes Blatt, worauf er ihnen dann allen erlittenen Schaden reichlich vergüten werde. Affectionc benigna reportetis.

Druck: Ifuill. IV, W.o. - lirp. M BMnu-T-Fkkn 207*. *>

123«. Mai 5. Viferbo. - Gregor IX befiehlt dem (Sigfrid) Erzbischof 18t. von Mainz, dass er dem (Landolf) Erwählten von Worms, sofern kein kanonischer Grund entgegenstehe, die Weihe ertheile.

Drucke: Würdturin, Nor, *uh. IX, 10 = Huillard IV, 842. litt}. Scribtt l.VM. Pottluut iot57. r.

1236. Mai. Wärzburg. Kaiser Fridrich II erneuert und Itrstätigt den 182. Bürgern von Worms sein eingerücktes Privileg d. d. 1220, April 20. Frankfurt. Stadtfrieden und Gerichtsverfassung betr.

(C). ; In nomine sanete et individue trinitatis. Fridericus secundus divina favente dementia Romariorum imperator Semper augustus Jerusalem:» et Sicylie rex * Imperialis dementia eorum iuste devotis petitionibus aures sue pietatis acomodat, quorum obsequia digne prestita tanto liberalius desi- derata merentur acci{>ere, quanto ipsa servicia maiestas imperialis gratiora sc recolit reeepisse, lunc enim iocunda subditorum devotio insolita persistit con- stantia et ad serviendum imperio ferventius animatur. Hac siquidem rationcr. dueti notum esse volumus tarn preseutibus quam fuluris, quod constituti coram nobis cives Wormatienses devoti et fideles nostri exhibucrunt celsi- tudini nostre quoddam Privilegium ipsis a maiestale nostra contradictum tempore regni nostri, supplicanles illud innovari pariter et de plenitudine noslre gratie confirmari, cuius tenor talis erat (folgt Urkunde nr. 124). to Kos itaque attendentes puritatem fldei ac devotionis qua prenotati cives

H. Ii«»«, l'ikillxlcnUnrh .1. Sla<tt Wurm* I. y

130

12:K

Wormaliense* progenitoribus nostris divis augustis eonslanler et fideliter hactenus adheserunt, recolentes nichilominus, quod pro serviciis tempore necessario nobis et imporio prestitis ipsis teneamur ad digna prernia respon- dere, ut eorum devolio et virtus laudata crescens gaudens in posteris et * iocunda nostros etiam transeat ad heredes, devotis eorum supplieationibus favorabiliter annuentes de plenitudinc imperatoric dignitatis presens Privilegium innovare duximus et confirma_re. Nulli ergo omnino bominuni liceat han«: nostre renovationis et confirmationis nostre pagiuam infringere vel ei ausu teinerario contraire. Quod qui presumpserit, indignationein summi iudicis nostramque iram se sentict incurrisso.

Ego Siferidus Ratisponensis ecclesie episcopus itnperialis aule can- ccllarius vice domini Sipheridi Maguntine sedis arcliicpiscopi et in Ger- mania arcbicancellarii recognovi. Testes huius rei sunt : venerabiles Siferidus Maguntinus, Theodericus Treverensis archiepiscopi, Otto dux de u Druneswic, Otto comes palatinus Rcni et dux Bawarie, Hciuricus lant- gravius Thuringie, frater Hermannus magister domus Theutomcc, Her- mannus marctiio de Baden, Conradus burgravjus de Nueriuberc, comes Fridttricus de Zolrc, Gothefridus comcs de ' ZiegcnhMW, Goliridus et Conrad*» de Hohenloc/t comiles Romaniole, Eberhardus et Otto fratres *• de Ebersteine, Wernherus dapifer de Bonlandia, Heinricus de BabbenA<?»*m imperialis aule marschalcus, Philippus de Bonlaudia, Philippus de Hoheu- velse et alii quam plures.

j Signum domini noslri Friderici secundi dei gratia inviclissimi Romanorum imperatoris Semper augnsti Jerusalem et Sicilie « regis t (M).

Acta sunt bec anno dominiee incarnationis MCCXXXVI, mense madii. none indictionis, imperatore domino nostro Vxiderico dei gratia Woxwanonttn imperatorc semper augusto Jerusalem et Sicilie rege, Romani imperü eius anno XVII, Jerusalem XI, regni vero eius Sicilie XXXVII, feliciter amen. *> Datum apud Herbipolim anno mense indictione prescriptis.

St.-A. W. nr. 20. or. mb. Die Goldbutte Imngt an gelbmdener Schnur. (A).

Drucke: Moritz 109 ex A. Eamutelmann, Dipl. Beurig IT, 27S. Huittard IV, 802. lieg. Scriba 1391. Böhmer- Ficker 2167.

183. 1236. September 20. Reati. Gregor IX gestattet (lein Erwählten von s.'i Worms, das Kloster Nonnen-Münster in Worms der Hegel des Ordens von Cistere zu unterwerfen.

Gregorius episcopus servus servorum. Dei dilecto fdio . . electo Warmacieim salulem et apostolicam benedictionem. Vigilis pastoris sicut credimus gerens solli- citudinem circa gregem dominicum et ardenter cupiens, ut in locis divino 4«> cullui deputatis debita deo honorifleentia impendatur super eo, quod in ecclesia sanete Marie suburbii Warmaciensis sunt ut asseris canonice seculares, qnarum conversatio cum vivant nimium dissolute honestati ecclesiaslice penitus con- tradicit, npostolicum romedium implorasti, prescrlim cum in prediota ecclesia

Digitized by Google

1236. 1237.

131

per enormitates ipsarum potius blasphemari quam laudari nomen domini rideatur. Nos autem, qui reformationem locorum religiosorum cupimus et commoda libenter qucrirnus animarum, diligentiam tuam in domino commen- dantes et gerentes de discrctione tua fiduciam pleniorem, devotionis tue pre- cibus inclinati, presentium tibi auctoritate eoncedimus, ut cum reformationi '< eiusdem ac illarum saluti expedire propona«, quod ordo Cisterciens*« inducatur ibidem, ut in vinea domini sint, de cetero qui fructum ei teinporibus suis reddant, ipsam in predicto ordine auctoritate nostra studeas reformare eisdem mulieribus si que noluerint ordineiu ipsum assumere et transire in dexterani de sinistra in locis sibi competentibus collocatis, eontradietores per censuram eeclesiasticam appellatione postpnsita compescendo. Datum Reati XII kalendas octobris pontificatus nostri anno dccimo.

St.-A. Dttrmstadt. or. mb. c. bulla pl. pend.

Drucke: Manriquc, Ann. CiV«r. IV, 534. Schwund II, 119 f. :nm Jahr 1-237. - Beg. Heriba «JW *. n. 1237. Pottlm*t lo24r,. v>

1236. Landolf Bischof von Worms urkundet, das« das Kl. Schönau von 1 S-l. Gerhard Edehvin dictus Vinazzen die Mühle in Oppenheim, quod est proximum ecclesie ibidem in ripa fluminis quod dicitur Isen, gekauft habe.

Zeugen: de militibus: Richenzen, David. Heinricus Krutsack, Wolframud, Cunradus Edelheri, Gerhardus Schmuze! de Dirmenstein, Gerhardus Magnus, Cunradus de Durnenkeiin et G. frater suus et Wernherus filius fratris Vinazzen ; de burgensibus: Heinricus Richeri, Cunradus Dierolfi, Fridericus Rufus, Hein- ricus Amellen, Heinricus Preislich, Beitoldus de Mutterslatt et Heinricus Rufus, Marquardts Rufin.

Siegler: der Bischof, das Kapitel, s. Andreas und die Bürger von Worms. *

Druck: G><denu*, Syliopt isr,f.

1237. Juni 23. Gerhard Protist zu s. Andreas in Worms schenkt 185. ein Grundstück seiner Kirche.

Gerhardus dei gratia prepositus ecclesie s. Andree Wormaciensis etc. publice profitemur, quod nos ius proprietatis in area, que inter nostram etnu Richezonis felicis recordationis curiam sita est, ecclesie nostre s. Andree re- eognoseimus attinere et quod eandem aream ipsius ecclesie nomine possidemus.

Datum anno domini M.CC.XXXVII, in vigilia s. Johannis baptiste. St.-A. Darmstadi, Copialbiicii des *. Andrmsstifls.

Druck: Baur HU. H, 80. s.-.

1237. August 3. Worms. Bischof Landolf von Worms genehmigt, 186. dass seht getreuer Kämmerer Richezo und dessen Frau Agnes den Garten, welchen sie vom Domstift eu liehen haben, dem daselbst erbauten Kloster Kirschgarten übergeben.

Landolfus dei gratia Wormaciens/s episcopus. Serie presentium ad noticiam n> universorum tarn presencium quam futurorum volumus pervenire, quod Richezo

9*

132

1237.

camerarius fidelis noster communicata manu uxoris suo Agnctis areani illarn seit fiindum, quem a nobis in feodo tenuit. in quo situm est ccnnhium, quod dicitur Ortns beate Marie prope Wormaciam, nostro aecedenle consonsu donavit cenobio memorato et nos Proprietäten» dicti fundi de concordi assensu

■• nostri capituli, in quo videlicet ipsum cenobium cum oflicinis et ceteris edificiis conslructum est, enutradimus ipsi cenobio sine impedimento quolibet perpetuo possidendum. In huius nostre donacionis et capituli nostri consensus robur et memoriam presentem litteram nostro et capituli Wormaciensis sigillis placuit consignari. Datum Wormacic anno incarnationis dominice MCCXXXVll

min inventione Stepbani, Gamalielis et Abibis.

Si.-A. Lu:em, Gattcrer'sclter Apparat nr. frj. or. mb. e. 2 sig. pend. Starke Lineatur. Dax Siegel des Bischofs ist stark liescttiidigt. das des Kapitels fehlt.

Drucke: Anonym. Kirschgart. ed. Ludeuig, Bei. II, p. ltTf. Schanmt II, 119 ex B. de Flersheim Ohmn. Worms. Ms*. Beg. Scriba N0.3.

1S7. 1237. I/andolf) Histhof von Worms urkundet , dass Konrad von Uettchelheim und sein Bruder Dimar dm Kanonikern zu s. Andrejs die Rente eines Talents auf eine Mühle bei s. Michael verkauft haben.

i In nomine sanete et htdividue trinitatis L. dei gratia Wormaciensis episcopus. Quoniam nostra interest, ut in factis ad nos ob cautele graliam

»■ deduetis iuste ac racionabiliter pelentibus nostre auetoritatis Privilegium non negemus. Nolum esse cupimus universis cedule presentis inspectoribus. quod Cunradus de Hßchilhcin et frater eins Dimarus communicata manu et de consensu matris et omnium coheredum reditus unius talenti Wormacicnsiwn denariorum in molendino Fullonum et attinentibus inier villaw saneti Michaelis

•.i et ortum bealc virginis sitis, que bereditario iure quiete ac libere possederunt, dilectis nostris canonicis saneti Andree in Wormacia pro aeeepta summa peccunie vendiderunt, ita videlicet quod ipsis et eorum successoribus in eadetu t. /wr.ecclesia singulis annis dictus census in vigilia puriticationis perpetuo per- solvatur. Cum vero et ampliores reditus de diclo molendino solvi contingat,

rwnullus omnino quiequam de ipsis pereipiet, nisi prius prefate ecclesie saneti Andree quod debelur annuo censu fucrit plenarie persoiutum. Ut hec igitur rata permancant et inconvulsa, presens scriptum sigilli nostri muniinine feeimus roborari. Testes : Gerbardus prepositus saneti Andree, Fredericus de BopardfVi, Wernherus, Cunradus, Heinricus de Moro, canonici maioris ecclesie. Erchin-

3-. bertus de Karlbach, Sigilo fratruelis eiusdein, milites. Heinricus Amella, Wernherus Rflperli, Eckilmannus, cives Wormacienses et alii quam plure?. Acta sunt hec anno domiui M.CC.XXX.VII, pontificatus nostri anno tercio.

.Sf.-^4. Dtirmstadt: Worms nr. 45°. or. mb. Das sdiön erhaltene Siegel hängt an brannseidener Schnur. Tsgrtule: -j- LANDOLFVS. DFL OH A. WORMACIENSIS. EPS.

«> Druck: Buir HU. II, TS f. vnroflstiindig.

Digitized by Google

123«.

133

1238. August 1. (datum et actum apud Wormatiani). Bischof Landolf 188. von Worms urkundet, dass Golfridus de Metis und seine Frau Gertrudis dem Kl. Otlerburg 20 taJenta monete Worin, und alle ihre Güter in Horsultzeri vermacht, wogegen sie den Hof in der Pfarrei s. Magnus auf Lebenszeit empfangen haben. ,i

Zeugen: Burkardus prepositus de Wilbürg, David miles retro sanetum Stephanum, Hcinricus lilius Richeri, Fridericus Rufus, Coiiradus Dyrolli, Wilhelmus siultetus, Hcinricus de Pcffelkeim.

SUultm. Main:: Ott. Copudbucti fol. 'JH. Druck: Frey «t lltmlhuj, Uli. des Kl Otterb. r*>f. - Heg. .Senk« 1414. »«

1238. September 29. (circa festum Michahelis). Worms. Der Propst 189. und Convent in Lutra Urkunden, dass sie dem Heinricus iunior Richcri, der ilmen seine Güter in Sulzen vermacht hatte, jährlich XVI maldra siliginis bezahlen wollten.

Zeugen: Nebelungus prepositus, Albertus cantor, magister Vollzog'- Cunradus de Bergeheym, canonici maioris ecclesie, Gerhardus prepositus saneli Andrec Wormaticnsis, Reinhardus de Lutra, Bcrtoldus vicedoininus, Ger- hardus Juvenis, Gerhardus milites, Cuutzo filius DyrolH, Heinricus Longus lilius Richeri, cives Wonnacienscs.

St.- A. DarmMadt, Copialbudt d. s. Amlmudift*. Druck: liaur HU. II,

[1238.] November 0. Cremona. Kaiser Fridrich II beauftragt den 190. Bischof I/andolf) von Worms, in der Stadt Worms jährlich von neuem vier Dienstmannen und acht Bürger xu ItcstcUcn, tvelche nebst ihm oder seinem Stellvertreter die VertcaUung führen soüen. -':>

Fr(idericus) dei gratia Romanorum imperator semper auguslus, Jerusalem et Sicilie rex. Dilecto prineipi suo L. venerabili Wormacie/Wi episcopo graciam suam et omne bonum. Quia tranquillo statui Wormacu»»» ecclesie et civitatis ciusdem nostra Providentia suffragante consultius volumus providere, tenorc presentium duximus staluendum : quod quatuor de ministerialibus n ecclesie et octo circumspecti viri de civibus per te annis singulis statuantur, qui una tecum vcl cui comnn'seris vices tuas ordinenl et statuant, que honorem ecclesie et tranquillum statum respiciant civitatis, approbata consuetudine ecclesie et civitatis in omnibus observata. Presenti quoque slatuimus et man- damus edicto, ut predicti dtiodecim viri, qui statuti fuerint, de anno mutentur v. in annum et aüi provisionc consimili a te vel cui committerc volueris, statuantur, ut per vicissitudinem et providentiam succedentium Status ecclesie et civitatis commoditas de bono promoveatur in melius et in pace et iusücia conser-

vetur. Data Cremone VI. novembris, XII. indiclionis.

134

123*.

St.-A. Darmstadt: Win tun nr. 51. ur. mb. C- sig. pend. del.

Drucke: Schannat I, 374 HuiUard V, 25'J. Reg. Scriba 1415. buhmer- Fwker 2402. Zum Inhtdt Arnold II, 46. Hesselbarih in Fornch. zur d. Gtsch. X VI, ■Ulf. will die Unechtheil dieser Urkunde erweisen, einmal weil ihr Inhalt mit de» An- s ;f<d#n der Annul. WormU. MG., SS. XVII p. 43 ff. Böhmer, Fontes II, 166 im 'Wtderspruclt stelle, dann ireil Schannat die Herkunft der Urkunde rerschtecige. Letztere* Argument ßllt didün, da die Urkunde im Original rorhanden ist, und du* erste Argument tst nicht stichhtdtig, weil es in diesem Theil der Annalen auch sonst an 11 Widersprüchen ntdU feldt,

101. 1238. Nocemher 10. (fcria III post Martini). N. prepositus Worni. sclilichtcl an Stelle des in Italien beim Kaiser weilenden Bischofs einen Streit zwischen dem Cantor und dem Sohn seines Bruders Engelmann einerseits und andererseits dein Magister de Scharren cum suis confratribus und dem Kloster Schönau Ober einen Zins.

is Zeugen: scolasticus W'oraiatiensis, saneti Pauli, saneti Andree et saneti Martini decani; Gerhardus Camerarius, Chrudsaccus et Ruggcrus de Moneta, milites, Henricus Amella, Sigelo Eigelinari et Waltherus fdius Edelwini burgenses.

G. L.-A. Karlsrulte: Schönauer Codex I, fol. 113'. =u Druck: Würdttoein, Chron. dipl. mm. Schönau p. 78 f.

102. 1238. November 20. (XII kal. dec.) Worms. Landolfus Bischof von Worms genehmigt, dass die s. Lampertikirche dem s. Marlinsslift incor- poriert worden sei.

St.-A. Darmstadt. or. mb. c. sig. pend. del. 2-« Druck: Baur HU. II, 82.

103. 1238. November. Cremona, Kaiser Fridrich II ruft auf Bitte des Bischofs Ixttidolf von Worms alles wieder in den Besitz dieser Kirehe zurück, was an ZoU, Münze, SchuUheisseitamt und weltlichem Gericht von dessen Vorgängern ohne Icaiserliche Erlauhniss ter- 3u äussert worden ist.

Fridcricus dei gratia Romanorum Imperator semper augustus, Jerusalem et Sicilie rex. Per presens scriptum notum fieri volumus universis, quod cum in curia nostra dictante senlentia priueipum et de speciali petitiouc conque- renüum sil obtentum, quod theloneutn, moneta, officium sculteti et iudicium süseculare nec non et similia, que prineipes ecclesiastici reeipiunt et tenent de manu impcriali et predeecssorum nostrorum sine cousensu nostro infcodari non possint, cumque quilibet imperator in dicla curia pereipere debcl integraliter, et vacantibus ecclesiis omnia usque ad concordem cleclionem habere, donec

Digitized by Google

1238.

135

electus ab eo regalia recipiat, supplicavit celsititdiui nostre venerabilis Worum- ticnsis episcopus dilectus princeps »oster, quatenus ea, que per predccessores suos alienata sunt a sua ecclesia sine consensu nostro, de predictis ad ius et possessionem ecclesie Wonuaciensis revocari de noslra gratia iuxta latam sen- tentiam mandaremus, büs dumtaxat que de consensu predecessorum nostrorum •> et nostro collala noseuntur suo robore pennansuris. Nos igitur prefati epi- scopi supplicationibus inclinati et late super hoc senlentie inherentes, quidquid de predictis teloneo monela et seculari iudicio nec non et consimilibus a Wor- inaciensi ecclesia per predccessores suos sine nostro consensu alienatuui extitit vcl subtractum, auetoritate imperialis culminis ad ius et possessic-nem w ipsius ecclesie revocamus, presenlis seripti auctorilate lnandanles, quatenus uullus sit qui contra latam sententiam et presenlis nostre revocationis tenorein huiusinodi aUeuata temere audeat deünere. Quod qui presumpserit, poeoam transgressoribus sentenlie ac mandatorum imperialium debitam sc noverit ineursurum. Ad cuius revocacionis meiuoriam presens scriptum üeri et sigillo v* nostre celsitudinis feeimus roborari. Data Cremone anno dominice incar- nacionis M. CG. XXXVIII mensc novembris, XII indictione. St.-A. Durmstadt: Chart. Worm. XV. fol. 30'.

Drucke: Schannat II, 120 = MO., LL. II, 329 = JIuiR. V, '260. Reg. Scriba 1416. Bottmer-Ficker nr. 2403. w

1238. Dezember 21. Worms. Isandolf gewälirt unter Hinweis uuf 194. eine Bidle Gregor1 s IX den Hissenden Schwestern s. Markt Mag- dalena (im Bergkloster) in Worms Ablass.

I^andolfus dei gratia Wormatiensts episcopus. Uilectis in Christo filiis universis abbatibus, prepositis, arebipresbiteris, plcbanis aliisque ccclcsiarum -:s reetoribus per Wormaticnsem dyocesim constitutis salutem in salutis auetore.

Cum dominus papa gavisus de conversione illarum mulierum , que iam dudum in limo profundi infixe videlicet in sordibus peccatorum ad semitam veritatis reduete penilcntiam suorum iam facinorum facere deo sludent, ipsis ad vite sustentationem tnulta privilegia et indulgentias contulerit speciales, au ul tarn pietatis intuitu quam tantarum induetu indulgentiarum populus fidelium excitatus predictis mulieribus quasi ad fidei rudimenta conversis maiori affectu impendant opera caritatis maxime cum ipsis ad sustentandum proprie non suppetant facultates. Nos cupientes etiam esse tarn negotii cooperatores et banc novellam plantationem, cui solus deus dare poterit incrementum, eor- quo possumus affectu rigare, quo melius perducatur ad fruetum maturitatis in Christo, universitatem vestram rogamus et exhortamur in domino atque in remissione vobis iniungimus peccatorum, quatinus super conversione peccantium Christo et angelis suis congaudentes nuncios sororum peni- tentium ordinis sanete Marie Magdalcne in Wormatia, quibus sicut aliisw pcnilentibus eiusdem ordinis 1 dominus papa propter evidentem necessitatem gratiam petendi elemosinas indulsit, cum ad vos declinaverint benigne suseipientes

[194.) 1 dem ordinis ist kaum noch tu erkennen.

13G

123».

in jietendis 2 eleinosiuw subditos veslros, ut ipsis opcrn caritatis impcndant. propcnsius inducatis, caventes sollicitc sub nostre inhibitionis dislrictione , nc c|iiis veslrum quicquam de oblationibus vcl quibuscumque ipsis intuitu caritatis pro paupertate carinii sublevanda collalis subtrahere aut alias impedire pre-

s sinnat. Nos aulem de omnipotentis dei misericordia cl bcati Petri prineipis apostolorum uu-ritis et intcroessione confisi omnibus dictarum paupercularum 5 subventoribus XX dies de iniiintla eis peuitenlia et an mim de peccalis venia- libus misericorditcr relaxamus. Pretcrea nolumus vos ignorare, quod el debetis vestris subditis publieare, (piod dominus pajm XI* dierum indulgcntiam

K'eoncedit universis, qui predictis sororibus contulerint beneficia caritatis, que indulgontia et alie plures videlicet singulis mensibus XL dies, in annunciatione sanete Marie, LX dies in septimana pascbali annus, in festo sanete Marie Magdalene LX dies, in assumptione beate Marie LX dies, in dedicatione G dies ipsannn benefactoribus collate in privilegiis a benignitatc sedis apostolice

r ad ordinis proinolioncm indultis plenius conlinentur. Datinn Wormalie atmo ab incarnatione dominica M.CC.XXXVIU, in festo saneli Tliomc aposloli.

St.-A. Darinstadt: Worin« nr. 47. or. mO. c. xig. (Irl. Glcidte Hand nie

nr. ll>5. Starke Lineatur. Da« Pergament hat durch Feuclitigkeit sehr gelitten,

Druck: Baur HU. II, 83.

Wo. IT.IS. Dezember 28. Worum. LatuUf Bischof ron Worms genehmigt die Verfügung des Gerard Propst zu s. Andreas in Worms, wonach dieser das Palromt der s. Magnuskirehc an das Stift s. Andreas abtritt.

In nomine sanete cl individne triuitatis. Amen.' Landolfus dei gracia Wormaciensfx episcopus. Omnibus Christi lidelibus in perpetunm. Quam-

-h quam universa2 modernorum Ordinationen et statuta quovis modo soleant confirmari et in successoruin memoriain caueius propagari, ea tarnen speeialius. que ad honorem ecclesiarum et ccdesiasticaruni connnodiun personarum3 staluuntur et ordinantur* omni qua iieri stahililate eonvenit etemari. L'ni- versis igitur Christi fidelibus lenore presencium deelarctur, quod cum summo

M affectemus desiderio noslro subieetas regimini ecclesias tarn couventuales quam parrochiales promoveri in omnibus ae* emendari, ordinationem de ecclesia parrochiali saneli Magni in Wormaeia0 el deputalionem per vinun discrelum et honestum familiärem7 quoque noslnmi (ierarduni preposituin saneli Andren WoriuaWc 8 conventui saneti Andrce9 in Wormaeia*0 factam11 liberaliler et

r> fraterue, ila quidem, ut meinorata parroehia ad ipsius couventus emendationein perpetuo speclct prebendarum, ratam hahemus et firmain, consensum nostrum pariter et favorem ordinationi adhibentes prelibate. In huius igilur nostri

in petendis irt fast ganz cerwuJU. 1 deutlictt erkennbar nur: p . . . <>rcularnm.

111)5.] > 49": Die feierliche Formel felät. ' 49*: univerw. * 49": et pera. com. 40 oeol. 4 49* ord. et stat * 49*: et. 49*: Worui. T 49": virum hon. fani. quoque. ' 49": Wor. fehlt. ' t'J«: conventui huo. »• 4'.*1: in Worm. fehlt. 11 49". videlicet factam.

Digitized by Google

12W.

137

consensus robur in cvuin valiturum 12 ncunon '* mcmoriam clcrnnlcm prä- sentem litleram nostro duxiinus sigillo consignanduin.

Datum Wormacie anno iiicamalionis dominke M.CC. XXX VIII., festn sanetorum innoccntuin.

St.-A. DurniXtadt: Wurms; in zuci Kraufdaren ron der selben Hand nr. 4i> •"• und Jl/a. wr. 4'J. or. mb.; das mdtr schön erhaltene rothe Wadtmegel hängt an ruth- gelbseidener Sdtnur. GleieJte Legende wie bei nr. W7. Urkunde neltr xclton erfudten ; M/rgßltige Schriß, starke Lineatur; 4'.** gleiche Ausstattung; das terbrvdienc Siegel luiugt an Pergamttdstxeifen.

Druck. Buur HU. II, S4 /'. nnvoUsUiiulig. ,„

Vgl. Scltannat I, 64 f.

1 2:jy. März 17. Worum. Imulolf Bischof von Worms bt»tiitigt die. I '.»<». Confirmathn das Biscltof's Lupoid betr. die Schenkung der Pfarrkirche s. Rupert in Worms au s. Paul.

In nomine sanele et individue trinitaüs. Amen. Landolfus dei ^ gratia Wormaciens/s episcopus universis Christi tidelibus in perpeluum. L i ca quo pio inluilu et utili a nostris feliciter sunt peracla predeecssoribus ad nascittue postcritatis mcmoriam perveniant, cum salute nos ex oflicio nostro summopere decet esse inlentos. Quemadmodum enim nolumus cura nostras actiones canonicas a nostris aliquid successoribus immutari, ita nostrorum rata» habere debemus sentendas predecessorum et statuta, ul in eviuu pro- liciant et subsislaul. Noverint igilur universi, quod boue memoric Lupoldus venerabilis Wormacietisis episcopus predecessor noster considerata necessitatc fratrum ecclesie saneti Pauli in Wormacia donationem parrocliic saneti Rupert! Wovmatiensis ab Heinrico custode eiusdem ecclesie ad relcvanduin fratrum -*• defectum pie factam approbavit et conlirmavil et nos vestigiis ipsius inherentes eandem donationem ratilicamus et stubilimus, ita quod ipsi fralres per idoneam personam de suo collcgio vel aliuudc assumptam in cadein parrochia divina procurent et archidiacono loci representent eandem, que utique persona illa prebenda erit conlenta, quam trat res ordinaverunt et quod fuerit residuum,*» cedet proportionaliter in usus fratrum presencium omni cessante queslionc. Ipse quoque plebanus, qui fuerit pro tempore, habebit soeiinn sacerdotein et scolarem, qui in eboro saneti Pauli cum fratribus intererunt divinis ea fre- quencia quam regimen petitur parrochie memorate. Qui eciani corporale preslabunt iuramentum ipsis fratribus, quod indempnitatem ipsius ecclesie et ;:' fratrum pro nosse suo et posse procureut et fideles omnimodis se geraut cisdem. Ut autem donatio prcsencialiter expressa et ordinatio robur opliueat valiturum in evum et mcmoriam eternalem, presentem litteram nostro duxiinus sigillo consignandam. Dalum Wormacie et actum anno incarnationis dominice M.CC. XXX Villi. Gerdrudis virginis. Testes quoque sunt: Nybe- 4" lungus maior prepositus, Heinricus scolaslicus, Albertus eantor, Nycolaus, Nibelungus de Moneta; Buicbardus prepositus Wilburgcnsis, Fridericus de

11 4<J»: vu). iu evuiu. " 4<J*: et.

13$

1239. 1241.

Bopardia, Conradus de Wolviskel, maioris ecclesie. Cono decanus, Conslan- tiaus custos, Burkardus cantor, Conradus «co)a*licus, Nuhusenses. Hartungus decanus, Lodcwicus cantor, Berlholdus custos, saneti Andree. Giselenis decanus, Hccclo cantor, Conslantinus custos, Lodewicus scolaslicus, saueti Marlini, canonici •> Wümiacienscs et alii quam plures tarn clerici providi quam honesli.

St.-A. Dumstadt: Worms nr. 52. or. mb. Die untere Hälfte des Siegels luinift an rothgelbseklener Schnur. Die Urkunde ist sehr icohl erfüllen und sorgfältig ge- sdtrieben; starke Lineatur ; gleiche Hand wie bei nr. lWi.

Druck: Schannut II, 131; auszttgmccisc. Hey. Scribu 14 tü.

197. 1 231*. April :'). (non. aprilis) stellen Godelmamius mües de Meli und Gertrud

seine Frau einen Revers über Urkunde nr. 188 aus.

StadtbiUUAhtk Mainz: Ott. Copialbuch fol. «3 . Druck l. c. 51. Reg. Scriba 1419.

198. 1239. October 24. Asmgnic. Gregor IX bestätigt die Incorpomtivn i* der s. Magnuskirche in Worms mit dem s. Andreasstift.

Grcgorius episcopus servus servorum. Dci dilectis filiis capitulo ccclesic saneti Andree Warmaciensis salutein et apostolicam bencdictioneni. Cum a nobis petitur, quod iustum est et honcslum tarn vigor equitatis quam ordo exigit rationis, ut id per sollicitudincm officii nostri ad debitum perducatur

2oelTcctum. Ea propter dilecti in domino filii vestris iustis postulationihus grato coneurrentes assensu, ecclesiam saneti Magni cum pertinentiis suis ad ecclesiam veslram sicut asseritis pleno iure spectantem prout cam iuste ac paeiflee possidetis vobis et per vos ipsi ecclcsic vestre auctorilalc apostolica confirmamus et presentis scripti patrocinio communinius. Nulü ergo omnino bominuni

•-i liceat hanc paginam nostre confirmationis infringere vel ei ausu tcrucrario con- traire. Si quis autem hoc atlemplare presumpserit , indignationem omni- potentis dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum cius se noverit ineursurum. Dalum Anagnic Villi kalendas novembris pontificatus nostri anno lercio deeimo.

St.-A. Darmstadt: Worms, or. mb. c bulla pl. pend. deL .10 Druck: Baur HU. II, 85 Extr. Reg. Potthast 10802.

199. 1241. März 19. B(erthoU) Dekan und das Kapitel der Kirche zu

Worms Urkunden, dass Eberzo und seine Frau Liebese dem Kloster Schihutu zivei Häuser in Worms geschenkt haben.

B. decanus et capitulum maioris ecclcsi$ Wormatiensis. Noverinl 35univcrsi prcscnlem liltenun inspecturi, quod Eberzo et uxor sua Liebeze in vico Lane duas domos 1 inter curiam Sconowien.scm et estuarium in loco diclo Crazzewingel sitas, et pomerium ibidem ecclesie; beat§ virginis in Sco- nowia pro remedio animaruin suarum in presentia noslra el domiui fundi

[199.] * domos corrigiert uus dunios.

Digitized by Google

1241.

139

videlicet Gcrhardi tilii Humberli, contulerunt iure propiietario in perpeluuin possidendas et cadeni bona predicti E. et L. reccpeiunt ab eadem ecclesia sub annuo censu duarum librarum cere ipsi ccclesir;, quoad vixcrint, solven- darum. Et ut hcc donatio rata et iuconvulsa in posterum pcrmaucat, pro- sentcm littcrani ad facti incmoriani cxinde conscriptam sigillo occlcsic, nostrc, •'• fccinius roborari. Actum anno domini M. CG. XL1. XIUI kalendas aprilis.

O. L.-A. Kurlsruhe. or. utb. c. triff, pctid. del. Hinten stclU con ylciehteitüfcr Hund: Ebereo et Liebeza domo« duas n'obiB dederant in Woroiatia,

Druck: Z.f. Gesch. des Oberrheim II, 437 f. Reg. Seriba 5lWi.

1211. November 11. Worms. Giselher Dekan m s. Martin in Wurms 200. schenkt dem s. BenedictuxaUar in der Kirche s. Martin Güter in und bei Worms.

In nomine saucle et iudividue trinitalis amen Ego Gisclhcrus decanus ecclesie saneti Martini in Worma/t« volcns dominum deum, qui est unica spes salulis, de mea honorare 1 substantia, ad honorem ipsius et pro remedio u anime mee nee non parentum meorum do liberaliter beato Martine patrono meo bona subnotata, dotans specialiter per hec bona altare saneti Benedicli, quod est in ecclesia beati Martini, de consensu omnium canonieorum meorum, statuens et ordinans, quod quicumque in perpetuum fuerit senior et pro- pinquior clericus in mea et Hezelonis, ecclesie mee cantoris, cognationc, com feret et assignabit hos reditus honesto sacerdoti, qui ratione dictorum proventuum faciet obed'tenüain decano ad perficieudum ea, que sunt decentia et ecclesie utüia, et chorum saneti Martini more vicario frequentabil et inissam in pre- dicto altari saneti Benedicti cottidic celebrabit, Semper post decantatum custodis offertorium dee inchoandam. Sunt auteui hec bona et situs earum. Area-'< quedam retro capellam saneti Georgii sila, que solvit annuatim XV uncias minus Vlil deuarüs in festo Remigii et X11II capones inter purifteationem beate Marie et carnisprivium. Item area quedam apud capellam saneti Pangratii sita, que solvit XIII uncias annuatim, quarum medietas datur in festo Remigii et medietas in pascha et solvit insuper Uli libras olei. ltem*> area quedam apud Rebestoc, (|ue solvit IUI uncias in festo Remigii annuatim. Item area, quam comparavi a C. Dirolfi, quam nunc possidet vidua Cunradi fdii Howere hereditario iure, que solvit annuatim in festo Remigii X solidos, de quibus dabuntur dicto Cunrado Dirolfi X denarios. Item ego et dictus H. cantor emimus simul quasdam areas in vico saneti Petri a Nibelungo et fralribus w suis, que solvunl singulis annis XXX solidos, de quibus pertment ad me X solidi in festo Remigii solvendi. Item ego et cantor emimus dimidiam navim, que vulgo dicitur newe, in portu a Rudewino de Flamburne, quam com- munem habemus et hec solvit censum nobis in purißcatione et festo Margarete. Item area, quam emi a Behrtoldo de Multirstat sita in Hanegazzc ex opposilo C. Spon, quam nunc possidet quedam mulier, que facit oleum ; hcc area solvit

i*2UÜ.j > honorare über der Zeile fmiemcorrigiert. *

140

1241.

anmiatiiu VII uncias, de quibus pertinent ad nie IUI uncie, quaruni LXX denarii dantur in pascha domini et X denarii in festo Remigii, residium autem V solidi pertinent ad viduani Edilwini. Item area, quam comparavi a Jutta vidua Wernheri filia Adilheri contigua arce C. Dirolfi aput precipuuin(?)

■'• et alia area, quam cniin a Beatrice vidua Adilheri, iam dietc aree vicina que sunul solvunt in festo Georgii IUI uncias et X denarios et insuper area Beatricis solvit in carnisprivio duos pullos. Item quedani area ibidem sita, quam comparavi a YVernhero tilio Ruperti, que solvit V uncias, quaruni media pars datur Georgii, reliqua Hemigii et insuper duos eappones; hec

,IJ autem area solvit singulis annis in curiam Salzhof III denarios Trag- bodoni fdio Cippure. Item area, quam emi ab Heinrico Wakirpil et Cunrado filio Dirolfi et Hertolouc de Hocheim, sita aput esluarium iuxta Renum, que solvit annuatiin IX uncias et X denarios in festo Remigii, de quibus Uli uncie attinent ecclesie saneti Lamperli. Item area sita ex opposito chori

>* saneti Pauli, quam nunc faber possidet, que solvit IUI uncias in festo Remigii. Pretcrea sunt due vinee videlicet unus iurnalis et dimidius in Bcrstrata aput Hentschugisheim. Sunt quoque X iugera terre arabilis sita continuatim in campo, qui dicitur Nunninmunstervelt. quibus ex uno lalere adiacent agri saneti monialiuin de Nunninmunstcr ex allero filioruin Hunperti. Item in

-•«campo burgensium versus Moguntiam sita sunt V iugera consullanea ex opposito chori saneti Cyriaci. Item illic in vk-ino sunt III iugera. Item ego et cantor comparavimus a Sigewizza vidua Pridcrici de Durincheim VI iurnales in campo burgensium versus Pefilcheim et totidem in alio campo burgensium versus Nuhusam, de quibus VI spectant ad me. Item comparavi ab Ernoldo de Hocheim duos iurnales et dimidium in campo burgensium versus Pefilcheim, quorum unus contiguus est agris fralris sui Karoli et tendit ad locum, ubi mulieres fueruut exuste, alter et dimidius coutigui sunt agris dicti Karoli et tendit usque ad Korzgewande. Istc iurnalis et dimidius solvil in censu VII denarios et obolum. Item in vicino situs est I iurnalis tendens ad bunam

3" domini episcopi. Item tria quartalia aput iurnales dominorum meorum de «meto Marti n o iuxta cruoem. Item I iurnalis et dimidius in strata versus Nuhusam iuxta vallum contigui agris Ruggeri. Item in eadem strata dimi- dius. Item in campo Nuhusen« emi a Diderico Lericoph unum situm inter agros Suzzelad et Cunonis de Nunnenmunster. Item comparavi a Wolframo

31 de Petrinsheim duos silos iuxta Hungerburnen. Item aput Wattinheim situs est unus iurnalis. Oinncs quidem dicti agri liberi sunt a censu preter iurnalem et dimidium superius nominatos. Hec utique bona confero bealo Martino cum omni iure et tytulo, quo ego ipsa possedi, in perpetuum possidenda, iuxta formam superius annotatam, statucns de consensu venerabilis patris ac

«•domini Laudolfi Wormacieims episcopi et omnium ecclesiarum conventualium in Worma/wi, quod prenominati proventus neque procuratione alieuius legati ncque exaetione domini episcopi vel alieuius sucecssorum suorum aul casu consimili sentirc debent aliquatenus diminutionem. Preterea annum gratie de prebenda mea lego saneto Martino ad conparandum post obilum l neu in

«redditus annuos, qui spectabunt ad redditus prenotatos, statucns et ordinans de confratrum meorum consensu, ul in anniversario obitus mei die fiat in

Digitized by Google

1241. 1242.

141

choro sancti Martini memoria mei et parentum meorum cum missa et vigiliia novem lectionum et eodem die2 sacerdos, qui hoc beneficium, quod nunc, instituo, tunc hahuerit, unum soüdutn Wormaciens«M unieuique domiiioriini qui fuerint tum- presentes sive sunt canonici sive vicarii amministret. Ut aulein hec mea donatio et circa iain facta ordinatio omni evo in suo robore s perseverent, presenti scripto prefatus dominus L. Wormacieiifw episcopus et omnes ecclesie convenluales sua sigilla in testimonium mei facti et argu- mentum suorum conscnsuum iuclinati meis precibus appenderunt. Actum Wormacic anno ab incarnatione dominica millesimo ducentesimo quadra- gesimo primo in festo sancti Martini Tburonorum episcopi gloriosi. s

M.-A. Darmsiadt: Worms, or. mb. Die H theils sehr theils wenig besdu'idigten Siegel hingen an buntteidenen Kindern.

Druck: Jtnttr HU. II, ftiiff. unvollständig.

1241. Actum in Orto b. Marie. Bischof Landolf, das Kapitel und die 201 . Räthe und Bürger von Worms Urkunden, dass Sifridus miles cognomine i1- Fridacli diclns de Starkinberc und seine Frau domina Petirsa dem Kloster Kirschgarten (conventui sanclimonialium in Orto b. Marie) XL iurnales campest res sitos in campo ville Pefflincheim et pratum unum estimalum ad VIII virorum messiones situm in prato, quod dicitur Loubwise, iuxta prata Heinrici Crutsac militls et Heinrici Crouhel, ver-20 kauft haben.

Zeugen : Bertholdus decanus, Heinricus scolasticus, Burchardus prepositus de Wileburg, Gerhardus prepositus s. Andree, Constantinus custos Nuhusensis, Cunradus quondam notarius rcginc et Heinricus de Bilestein, canonici maioris ecclesie ; Baltrainus canonicus s. Andree, Ludewicus scolasticus s. Martini, Ger- vi hardus camerarius, David retro coquinam, H. Gruthsac et Wolframus de Petrinsheim, milites; Cunradus Dyrolfi, Heinricus Richeri, Wcrnherus frator Ruperti, Diinarus et Heinricus Amella, cives.

Sl.-A. Luzern. Gotterer'sclier Apjmrtd. or. mb. c. 3 sig. jxnd. del. (Aj.

Drude: Sduintuü II, 1JI aussugstreise (zum J. 1240) tx urch. admin. Heidelb.M Bunr HU. V, l'J ex A. Beg. Scriba 14H4.

1242. März 2o. Landolf Bischof von Worms belehnt die Stadt Worms 202. mit der Vogiei zu Nonttenmütister.

Landolfus dei gratia Wonnatiensis episcopus. Universis in perpetuum, quibus presentis scripli seriem intueri contigerit, volumus esse notum, quod .15 recupcratam per nos ab invictissimo domino Friderico Romanorum imperatore advocatiam in Nonneninonster coneessimus universitati civium Wormatiensium dilectorum nostrorum titulo feodi cum omni iure suo in perpetuum possidendani, consnlibus civitatis eam de manu nostra suscipientibus in fcodo nomine lotius

2 die ülter der Zeile hincincorriyicrt. * In festo gloricwi mit anderer dunklerer w Tinte gesdtrietien, also scheint das Tagesdatum erst später nachgetragen tcorden :u sein.

142 1242.

univorsilati£. Ul igitur hoc nostra concessio robur obtineal perpetuo valiturum, nos in eins testimonium et memoriam presentein paginam sigilli nostri muni- mine duximus consignandam.

Acta sunt hec anno ab incarnalione domini MCCXLII, in annunciatione :. bcate Marie virginis gloriose.

»S'f.-vt. W. nr. 21. Das im rorigpi Juhrh. noch vorhandene Original ist verloren. Vorhanden *iud eine co}>. cJiarf. au* aem XVI. Jahrh. und eine aun dem XVI IL ron der Hand de* Stadtiv/ireilxr* Laut:.

Druck: mimer, Fönte* II JJ4. Hey. Strilxt UHU

2'»3. 1242. Juni 18. NcuJuuisen. Das Stiß s. Ciriacus in Netthnmm hei Worms vergleicht sieh mit den Bürgern von Worms.

\ In nomine domini amen. Nos Stcpbanus prepositus, Cuno decanus, Burcbardus cantor totumque capitulum ecelesie saneti Cyriaci in Nuhusa omnibiis in perpetuum. Justa consideratione dueitur et movetur, qui servala

ir. debita boneslate causas discordic suis temporibus amputat et deeidit, cum sit juodus modum in pacis adieclionibus non teuere. Hac itaque ratione per presens scriptum ad modernorum el fnturorum noticiam pervenire cupimus et protendi, quod cum a retroactis temporibus qnidam discordie scrupulus in dcstrnclione muri ecelesie Nuhuscns/.? questionem contra civeä WormatiensfS

.-«»nostro tempori reservasset et de novo lam pro vallo quam pro sepe ac aliis edifieiis ecelesie nostre per eosdem cives deslructis priori questioni discordia iueidißset, tandem ad preces el mandatum domini Conradi illuslris Romanorum in regem elccti gloriosi domini Friderici secundi Romanorum imperatoris fdii ac ordinationein venerabilis patris domini Uindolfi Wormatienm episcopi,

•a mediante Conrado de Ulma, Babinburgcnsis ecelesie el nostre canonico, im- perialis aule notario, omnem veteris et novi causam discidii seu questionem, que ratione premissorum usque in presentein diem nobis et ecelesie Nuhn- senst contra cives memoratos aliquatenus competebat, plene et simplieiler ainpulantes. super cisdem actioni cedimus el illatam per eos nobis et ecelesie

so nostre olTcnsam ac dampnum tarn det'unclis eorum patribus quam ipsis, ut favorabilius ammodo nos foveant et ecclcsiam Nuhusensew, iuxta formam arbitrii a predicto notario promulgatam pure remittimus coram deo, ita ut uno eodemqne caritatis et amicicic vineulo nos unacum predictis civibus Wormatiensj&tts deineeps ad invicem diligamus. Ut igitur omnis ambiguitas

r. et cavillatio ammodo in premissis locum non habeanl, que fideliter sunt sopita, et ut pacis el concordie inter nos et cives Wormatienses redundent tempora diebus nostris ecce in testimonium premissorum presenlcm paginam conscribi feeimus de consilio prelatorum et canonicorum maioris, saneti Pauli, saneti Andree et saneti Martini ecclesiarum Wormatiensww et eandem pre-

40notati patris episcopi nostre ecelesie et nominatarum ecclesiarum inunimine sigillorum duximus roborandam. Huiiis autem rei testes sunt: dominus Nybelungus preposilus, Berlholdus decanus, Wernherus custos, Heinricus scolasticus et Albertus cantor maioris ecelesie, Salemannus decanus, Heinricus

Digitized by Google

1242. 124:1.

143

cantor et Ebelin us scolasticus sancti Pauli, Gerhardus prepositus, Hartungus decanus, Ludewicus cantor el Bcrtholdus custos sancti Andree, Giselbert« decanus, Hezzelo cantor et Constantinu.s custos sancti Martini, Wormatiena»« et alii quam plures. Acta sunt hec anno doininire incarnationis M.CC.XLll.

mense iunii in feslo beatornm martyrum Marci el Marcellini, XV indictionis. Data apud Nuhusam auno mense et indictionc pretnissis fclicitcr amen.

St.'A. W. nr. 22. or. ml>. Das Pergutnent hat durcfi Feuchtigkeit sehr gelitten. Die ß an grünseidenen Bünden* luingendeii rothen WacJissiegel sind alle stark bescfuidigt. Sdifmc Schrift, stark sichtbare Lineatur.

Druck: ScJtannat IL 122 unvollständig, nach dem Or. des Stiftes Neuhausen. io Reg. Scriba 1447. Böhmer- Ficker 4462.

1242. Juli 27; ttri Worms. König Konrad IV befreit auf Bitte 204. des Bischofs J/awldf) die Bürger von Worms rom BheinzotJ hei Oppenheim.

Conradus divi augusti ini|>eratoris Friderici füius dei gracia Romanorum ir. in regem electus Semper augustus ac heres regni Jerusalem. Universis imperii lidelibus tenorem presentium inspecturis graciam suatn et omne bonum. Ad universorum noticiam volumus pervenire, quod attendentes devota servicia multociens patri noslro et nobis per cives Wonnalienses fideles nostros exbibita, eisdem civibus de plenitudine consilii nostri. ad preces venerabilis principisw L(andolfl) Wormatiensis episcopi, fidelis nostri, de special i favore nostre graeie indulgemus, ut ipsi cives Wormalienses a theloneo nuncupato vulgariter ungelt, quod apud Oppenheim ab eis hucusque recipi solebat in Reno, sint de cetero absoluti. Sub obtentu graeie prefali domin i ac patris nostri et nostre firmiter inhibentes*, ne quis huic graeie se opponat. Testes: L(andolfi) Wormatiensis episcopus, maregravius de Homberg, G. de Hohinloch, Crafft de Boxsperg, Wolveratb de Cricheim, Conradus de Smidefelt dapifer noster, Philippus de Hobinfels, Philippus de Valkenstein, Conradus dictus Croph buregravius castri Trifels, Marquardus schultetus de Oppinheim, fideles nostri et alii quam plures. Ut igitur premissa supradictis civibus Wormaticnsibus irrefragabiliter observentur, 3u nos presens scriptum sigilli nostri munimine duximus roborandum. Actum et dalum in castris apud Wormatiain anno dominice incarnationis inillesimo

CC.XL.il., VI kalendas augusti, XV indictionis.

St.'A. W. nr. 23. Enthalten in einem Vidhnns r. J. 1417, April 5. Worms, or. mh. c. 2 sig. pend. dei. (B). v,

Drucke: Böhmer, Fontes IL 224 ex B = Huillard VI, 840. Reg. Scriba 1448. Böhmer-Ficker nr. 4469.

1243. August. Die Wormser BicJiter bekennen, dass Gerhard Leid- 205. priester zu ». Magnus in Worms keine Ezceommunication gegen seine Pfarrkinder erlassen könne, ohne Beistimmung der Geschworenen «u seines Sprengeis.

Iudices Woitnatienses. Universis Christi fidelibus notum esse volumus, quod Gerhardus sancti Magni plebanus viris discretis presentibus coram nobis

144

in figura sentencialiter oblinuit, (|uod quemlibel suuni parrochialem parrochie iiiobediontem et ei sacramentaria iura apul cxtraneos rapiendo recalcit ran lein liccat per censuram ecclesiasticam ad verum ovile et ad viam veritatis revocare, hoc tarnen adiccto, quod sine provido consilio et deliberata sententia iuratoruni parrochie nullam possit in snbditos suos excommunicationem eflulminare. Decrevimus quoque el hoc sub pena exeommunicationis precepimus. dum quieumque plebanus memoralc eeclesie pro hominum emendatione et parrochie promotione immo pro sancte matris nostre eeclesie lionore loquilur. ne iurati de eadem parrochia suas sentenlias et sana consilia presumant in anime sue

i.ipericulum ocultare. Huius rei festes sunt: prepositus de VVilburc, C. de Wolvcskclen et Wörnerns de Starkenherc. R. de Rutelingen, F. de Stocheim, canonici maioris eeclesie Wormatiensis, Alkindus vicarius ibidem. Berfholdns de Dirmestein, C. magister. Zcizolfus, canonici saneti Andree, C. de Stokhcim, canonicus Nove domus et alii quam plures. Actum anno domini

i.'i M.CCXL1II mense augusto.

Sl.-A. Daruixtadt : Wurms in: .W. nr. iitb. c. xiq. iwirf. hie&t. Legeitde des

Siegel*: . . » ILLVM. IVDICVM. CIENSIV.. ». Pelms mit' SMüuel

inul Bit dt.

Druck: Baur UV. II, 91 f.

206. 1 243. Attgusf. Ariani. Kaiser Fridrich II errichtet m Worms eine jährliche Messe.

Fridericus dei gracia Romanoruin Imperator semper augustus Jerusalem et Sicilic rex. Ad hoc in oportunis locis generales tumdine1 sunt invente. ttt communis utilitas quam longe latcque humana procural industria, communilcr alternis commereiis procuretur, hinc est, quod subditorum comoditatibus pro- videntes nichilomimis generales curas liominum et labores benigno prospicientes intuitu civitatein Wormaciensein pro mutuis comodis exercendis utilem et aeeeptam ad celebrandas annuatim universales nundinas quinto deeimo2 die post pascha resurrectionis dominice et abinde diehus aliis quindeeim duraturas,

.wduximus deputandum. Statuenies ut ibidem sub securitate nostra et imperii tarn vicini quam remoli convenianl cum mereimoniis suis ad communia sieud moris est comoda facienda dum modo per indulta vicinis nundinis non possit in eisdem diebus oportunitas impediri. Ouare mandamus preeipimus et hor- lainur universos et singulos, quos gerendarum usus utilitatum et comoda

3:, rerum ubique sollicitanl, quatenus statutis loco et tempore sub nostro et imperii securo ducato cum rebus mereimoniis et ceteris oportuuitatibus, que consueverunt ad invicem ad comune comodiim procurari, hilariter et prompte convenianl pro prelixis nundinis exercendis: presenlis scripti sancientes edicto. ul omnibus ad ea venientibus morantibus et abinde redituris secura tranquillitas

40 et tranquilla securitas preheatur, et quod in personis et rebus undique ser- ventur indempnes et nullus audeat eos oflfendere vel occasione qualibet aliquod

[SOG.] ' I): nundine», tcobei das s wegradiert ist. * I): deoimn.

Digitized by Google

I 4f>

ipsis impedimentum inferre, donec ad pretaxalum locum veniant et sub eiusdem nostra et imperii securitatis indulgencia salubriter ad propria revcrtatur. Scientes quod quicumque mandati noslri temerarius existeret violator, indignacioni nostre et imperii ac ultioni debite subiaoebit, liiis qui pacein et indempnitatem servabunl nostri favoiis graciam obtenturis. Ad cuius rei memoriam prescns i scriptum fieri et maiestatis nostre sigillo iussimus communiri. Datum Ariani anno dominice incarualionis MCCXL1II, mense augusti, prime indictionis.

St.-A. Darnutadt: Chart. Worm. x. XV. fei. 30. (Dj. Druck: Huul. VI, 106 ex D. Reg. Böhmer- Ficker 3373.

1243. August. Ariani. Kaiser Fridrich U befreit die Bürger 207. von Worms wegen den traten Diensten, die sie dem Reiche leisten, vom RheinzoU zu Oppenheim.

Fri(dericus) dei gratia Romanorum imperator semper augustus, Jerusalem et Sicilie rex. Tenore presencium notum fieri volumus uni vereis, quod nos respectum babentes ad grata valdc et fidelia servieia, que cives Warinacienses is fideles nostri nobis et imperio incessanter exhibent, et quod ad propugnacionem et confusionem rebellium nostrorum vires suas strenue exerceant personarum suarum laboribus et rerum dispendiis non parcentes, ipsos de special i gratia nostra, qua eos meritis suis poscentibus specialiter confovemus, a solucione thelonei super Renum apud Oppenheim duximus eximendos, ut nullo ex nunc ao futuro tempore in predicto loco ad solucionem alieuius thelonei teneantur. Ad huiiM igitur nostre exempeionis memoriam presens scriptum fieri et maie- statis nostre sigillo iussimus communiri.

Datum Ariani anno dominice incarnacionts millesimo ducentesimo quadra- gesimo tercio, mense augusti, prime indictionis. w

SL-A. W. nr. 24. Dax etwas beschädigte Siegel hängt an rothstidener Schnur. Kleine tierliche Schrift. (A).

Drucke: Moritz 174 ex A. = HuiU. VI, 108. Breslau 79 ex A. Reg. .ScnJo 1452. Böhmer- lecker 3374.

1243. August. Ariani. Kaiser Fridrich II verspricht in anbeiracht 208. der masslosen Treue und Dienstleistung des Bischofs I/andolf), des Clerus und der Bürgerschaft von Worms, mit der Römischen Kirche keinen Vergleich einzugehen, ohne sie ausdrücklich eimu- schliessen.

Fridericus dei gratia Romanorum imperator semper augustus, Jerusalem js et Sicilie rex. Tenore presentium notum fieri volumus universis, quod nos attendentes immensam fidem et devota servieia dilecti prineipis nostri L. vene- rabilis Wormatiensis episcopi, tocius cleri et devoti populi nostri Wormatie

II. Boos, Urkundenhuch d. Stadt Worm« I.

10

146

nostrorum fidelium nostrorum, promittimus, quod si contigerit nos cum ecclesia Romana compositionem inire, prcdictum principcm nostrum Wormattmsffm episcopum, clerioum et Wormatiensem populum fidcles nostros ab cadem com- positione nullatcnus patiemur excludi, ut sicut nobiscum sunt ob reverentiam i et honorem Status nostri in adversitate partieipes, sie compositione tranquilli- taüs esse debent inexpertes. Ad cuius rei memuriam et cautelam presentes litteras conscribi et culrainis nostri sigillo iussimus communiri. Datum Ariani anno dominice incarnationis millesimo ducentesimo quadragesimo tercio, mense augusti, prime indictionis.

10 St.~A. W. nr. 25. or. mb. c. sig. pend. de/.

Drucke: Huül. VI, 106 schlecht. - Bresdan 78 ex A. - Reg. Böhmer- Ftcker 3375.

209. 1 243. Landolf Bischof von Worms bestätigt die von G(erhard) Propst zu s. Andreas den hassenden Schwestern gentachte Schenkung der Ii m der Vorstadt atif dem Berge liegenden s. Andreaskirche.

Landolfus1 dei gracia Wormaciensis episcopus. Noverint universi pre- sencium inspectores, quod G. prepositus saneti Andree de consensu capituli eiusdem ecclesie nec non maioris ecclesie prepositi archidiaconi loci parrochiani saneti Andree de monte in suburbio Wormaiutui cum loco attinente ambitu

»videlicet et eimiterio, exceptis domibus et areis censualibus, si que in eodem site sunt, sororibus Penitentibus ibidem commorandi gracia contulit. Hiis adiectis conditionibus, quod Daniel, qui pastor exstitit in eadem, fruetus ipsius parrocliie quoad vixerit pereipiet, prepositus vero earundem Penitentium populo eiusdem parrocliie ecclesiastica sacramenta tamquam verus pastor ministrabit.

sj Servicia quoque, que maiori ecclesie ab ipsa parrochia debentur, ipse sorores annuatira persolvere tenentur, Si qui autem homines de parrochia beati Magni infra muros aput dictas sorores elcgerint sepulturam, primo ad par- rochiam propriam deporlabuntur ac deitide ibidem missa pro defunetis cele- brata in loco eiecto sepelligentur, medictate lcgali, quod ab eisdem parrochianis

jo saneti Magni dictis sororibus relictum fuerit, parrochie saneti Magni assignanda; potestatc conferendi deeimam et cetisus quondam ipsi parrochie attinentes cum pane cotidiano a capitulo saneti Andree adieeto sacerdoti ydonco deservienti in ecclesia beati Andree infra muros tamquam vicario decano obedienti aput prepositum saneti Andree, ad quem patronatus ius ipsius parrochie prius

ssspectabat vel « 3 remanentc; hoc etiam adieeto, quod si Torte sepedictas sorores ab eo loco quocumque casu contingente recederc contigerit, ipse locus et parrochia in prislinum statum reverlentur. Ut autem hec donatio rata et inconvulsa permaneat, noslro accedente consensu presentem paginam sigilli nostri munimine maioris ecclesie et saneti Andree prepositorom capituli quoque

io [209.] 1 Die Initiale L ist teeggehtssen worden. » das ausgelassene Wort ist undeutlich : Dominus (?).

Digitized by Google

1244. I24ft.

147

sancti Andree duximus munienda. Actum anno domini Bi.CC.XLlfl, indictione prima.

St-A. Darmstadt: Worms nr. 54. or. mb. Die vier Siegel hängen an leinenen Schnüren und zwar sind die Siegel des Btscfiofs, des Domstifts und des Kapitels von 8. Andrais beschädigt, das Siegel des Propstes von s. Andreas fehlt. $

Druck: Schannat II, 122 f. unvollständig. Reg. Scriba 14M. Siehe auch Archiv f. hess. Oesdi. II, 340 f.

1244. Okiober 15. Mit Bewilligung der Bäthe und Bärger von Worms 210. verkauft Heinrieh Holheimer der s. Martinskirche 8 Unzen jährlichen Zinses auf zwei Fleischbänken am Fischmarkt. 10

Consules et universi civcs Wormaciensgs. Omnibus presentibus et futuris, qui Seriem presentium adverterint, innotescat, quod cum nos in duobus macellis id est schrannis Heinrici Holbeimeris concivis noslri sitis iuxta forum piscium habeamus et dudum habuerimus VIII unceas Yformacienses annuatim de areis censuales, idem Heinricus salvo iure civitatis vendidit ecclesie sancti» Martini apud nos VH1 unceas Wormacienses singulis annis de macellis eisdem solvendas, ita quod annuatim in festo Georgii de utroque macello medietas et in festo Remigii altera medietas debet solvi ecclesie memorate. Et quoniam huius Tenditionis contractum predictus H. coram nobis in consilio publice recognovit, nos de suo conscnsu hanc litteram capitulo sancti Martini dedimus » sigillo civitatis munitam in perpctuum testimonium et memoriam huius facti.

Actum anno dominicc incarnationis M.CC. XLHH idus octobris. 81. -A. Darmstadt: Worms nr. 57°. or. mb. c. »ig. pend. del.

1244. Kaiser Fridrich II befiehlt den Prälaten und dem Clerus (von Worms) 211. bei Strafe des Verlustes aller ihrer Einkünfte dem verrätherischen archi* » diaconus JA&guntinus das auf Grund einer Gewährung des apostolischen Stuhls verlangte und zu seiner und seiner Getreuen Bekämpfung bestimmte Fünftel der kirchlichen Einkünfte nicht zu zahlen, ihnen Schutz und Einschluss in den mit der Kirche zu machenden Frieden versprechend. Ad notitiam eisdem. so Druck: Huül. V, 1131. Reg. Röhmer-Fieker 3436.

1244. Kaiser Fridrich II belobt (die Bürger von Worms) wegen ihrer 212. unverbrüchlichen Treue und fordert sie auf, sich dem verrätherischen Archidiacon zu widersetzen, der von den Prälaten und Glerikern der Stadt und des Bisthums Worms ein Fünftel der Einkünfte erpressen »s will. Fidei vestre obtinere.

Druck: Huül. V, lt3l. Reg. Böhmer- t^idter 3437.

1245. Mai Vi. Lyon. Innocenz IV nimmt das Kloster Nonnenmunster 213. in Worms in seinen Schutz.

St.-A. Iktrmxtadt : Worms, or. mb. c. buUa pl. pend. del. Druck: Bmr HU. DJ, 96. - Reg. Archiv f. hess. Gesch. II, 304. - Potthast nr. 11660.

10*

148

1245. 124f,.

214. 1245. Mai 14. Lyon. Innocenz IV crtheill dem Erzbischof von Mainz

und allen seinen SuHraganen elc. den Auftrag, das Kl. Nonnenmunster (monasterium s. Marie extra muros Wonnatienses) gegen seine Wider- sacher zu schützen.

h St.-A. Darmstadt: Worms, or. mb. c. btilla pl. pend. dei.

Druck: Baur HU. II 97 f. Reg. Archie f. hess. Geschichte II, 304 f. - Serita 1461 unier falschem Datum. Potthart nr. 11602.

215. 1245. Juli 8. Verona. Kaiser Frulrich II verspricht den Bürgern

von Worms, soivohl die Clcriher dieser Stadt als die Laien, welche io ihm und dem Reich Treue bewahrt haben, in den mit der Römischen Kirche oder dem Erzbischof wn Mains abzuschliessenden Frieden aufzunehmen.

Fr(idericus) dei gralia Romanorum imperator semper augustus, Jerusalem et Sicilie rex. Per presens scriptum notum faeimus universis, quod nos

ir. devotis supplicationibus civiuin Wormatiensittm nostoruin fidelium favorabiliter inclinati eorumque future quieti miscricorditer providentes, promiltimus, quod tarn clericos quam laicos Worma/tetts/s civitatis, qui fidem suam circa nos et imperium laudabiliter conservarunt, conposicioni nostre, quam facturi sumus cum ecclesia Romana sive cum archiepiscopo Magunlmo, fideliter assumemus,

aoita ut omnis cesset questio, que ipsis occasionc obsequii nobis et imperio exhibiti moveri posset a predictis Romana ecclesia et archiepiscopo Maguntino. Ad cuius rei memoriam presens scriptum lieri et sigillo nostro iussimus communiri. Datum Verone VIII iulii, tereie indictionis.

St.-A. W. nr. 26. or. mb. Dm volerhtdtene Siegel hangt an grünseidener w Schnur. (A).

Druckt: Moritz m ex A. = HuiU. VI, 31.',. Reg. Scrib» 1463. Böhmer- Fkker 3490.

216. 1246. Januar 23. Speier. König Konrad IV beurkundet den zwischen

den Bürgern von Worms und dem Reichshof kämmerer Philipp von 30 Hohenfels zu Stande gebrachten Friedensschluss.

Cunradus divi augusti imperatoris Fr(iderici) filius dei gracia Romanorum in regem electus semper augustus et heres regni Jerusalem. Per presens scriptum notum esse volumus universis imperii fidclibus tarn presentibus quam futuris, quod cum inter cives et fideles nostros Warmacienses et

Philippum de Hohenvels imperialis aule camerarium publica discordia verteretur, de mandato et plenitudine voluntatis nostre ac consiliariorum nostrorum vide- licet Kraftonis de Bocgesberg, Cunradi pincerne de Clinginberg et Walteri pincerne de Limborch, amicabili tractatu superveniente, ad huiusmodi pactum pacis ei firme concordie pervenerunt in presentia nostra. Videlicet quod

«Jacobus dictus Rapa de Alzeia. a quo ipsa discordia sumpsit exordium, feodum suum castrense ad Lapidem et omne ius, quod habet ibidem, resignabit sim-

Digitized by Google

124«.

149

pliciter et precise et omni hosülitati et actioni, quas habet 1 ad versus Lan- dolfum venerabilem episcopum Wannaeiensem principem nostrum et ecclesiam Warmaciensera et universitatem eiusdein civitatis, renunciabit oranino. Item dictus camerarius iurabit cum XIX aliis militibus, quod ipse et omnes amici sui, quos ista tetigit discordia, omni rancore et inimicicia contra eundem epi- s scopum et eosdem cives dimissis, deinceps eorum erunt amici, et quod factum est nuuquam vindicabunt nec vindicari procurabunt. Tab videlicet conditione adiecta, quod si ab aliqua parcium concordia ipsa extiterit temere violata, per Karolum de Kidenheim, Heinricum de Hephenheim et Symonem de Guntheim ex parte ipsius Pby(lippi) et per Wolframum militem, Cunradum™ Thirolfum et Eberhardum in vico Lane pro parte civium Wormaciensium electos,2 et mediante Marquardo sculteto de Oppenheim fideli nostro, qui ad hoc ab ulraque parle mediator electus est et provisor, videri debet ac plenius discerni rei vcritas de violacione ipsius concordie. Et si ex parte ipsius Phy(hppi) eadem concordia infringetur, idem Pliy(lippus) et aJii XIX predictiu milites secum iurati civitatem Worinaciensem intrabunt, inde non recessuri, donec pars ipsius civitatis recipiat de violentia concordie satisfactionem debitam et condignam. Et si forte idem Ph(ylippus) et secum iurati iuramenti sui quod absit voluerint vel presumpserint fore immemores promissam et statutam concordiam minime observantes, haberi debent et publice dici persone in-» fames, omni robore fidei et honoris carentes, nichilominus predicti cives ab eorum personis et rebus liberum habebunt arbilrium satisfactionem debitam repetendi. Nomina autem iurantium simul cum Ph(ylippo) * camerario pre- dicto hec sunt: Krafto filius Embrichonis, Ludewicus de Richenstein, Wem- herus Heinricus Johannes fratres dicti Wulleschirzele, Wölfin de Svabesberg, «•> Jacobus füius Rape de Alzeia, Dieterichus de Ensintheim, Jacobus de Dagis- heim, Hermannus de Fleresheim, Cunradus de Epeinsheim, Karolus de Kiden- heim, Heinricus de Eppilnsheim, Ludewicus de Valccnstein, Simon de Guntheim, Durinkart de Westhoven, Cuno de Guntheim, Nagil de Nittensheirn, Heinricus de Eppilnsheim. Si vero pars eorundem civium contra pactum eiusdem con-*> cordie venerit, eam presumptuosius infringendo, consilium ipsius civitatis locum, qui dicitur mundat, intrabunt, sirailiter ab eodem loco non recessuri donec pari pena satisfactione et infamia, quibus dictus camerarius astrictus est, satisfaciant, ut tenentur. Et si contigerit aliquem XIX iuratorum pre- dictorum cum eodem Ph(ylippu) sive predictorum sex, qui electi sunt ada» discernendam veritatem de excessibus partis utriusque, sive dictorum4 con- siliariorum Wormaciensium ' mortale tributum subire, statim alius loco ipsius debet sine mora qualibet subrogari, ut nullatenus eorundem numerus minuatur. De quodam autem puero, qui in confiictu orte discordie occisus est, talis promissio intervenit, quod dictus Phy(lippus) procurare tenetur, ut omnes con- *> sanguinei et amici eiusdem pueri ex parte tnatris remittere6 debent puro corde omnem noxam adversus quemlibet, qui de ipsius morte posset merito con-

[216.] 1 qua« habet ist mit blasserer Tinte über der Zeüe kinmnoorrigieri. ' electoa ist mit blasserer Tinte über der Zeile hineineorrigiert. * simul cum Ph. mit Hasserer TitUe. * dictorum oorrigiert aus dictum. * couail. Wor. mit blasserer Tinte. *i remittere steht zweimal, das erste Mal durch untergesetzte Punkte als ungiltig bezeichnet.

150 1846-

veniri, et aput consanguineos patris ipsius pueri Tide bona partes suas inter- ponet, ut similiter nullam vindictam de morte predicti pueri querere moliantur. Preterea quilibet captivus detentus per cives Warinacienses, qui in eodem conflictu capti fuerunt, iurabunt cum quatuor aliis, et Rupertus, qui dicitur

s comes irsutus cum quinque aliis secuui, quod nullam vindictam de ipsorum captione vel de dampnis illatis eis quereret vel queri faciet adversus Wanna- ciensem episcopum vel cives eiusdem, et semper de cetero bona ßde pro amicis babebunt eosdetn. Et similiter iuratnentum facient omnes capti vi, qui in vinculis prefati camerarii detinentur. Promisit insuper idem Ph(ylippus)

10 in presentia nostra dare litteras apertas civibus Warmacienst&us, in quibus debent apponi sigilla Eberhardi et Otlonis fratruin de Eberstein, Friderici comitis de Liningcn, Silvestris coniitis et Embicbonis filit sui, Heinrici irsuti comitis, Cunradi irsuti comitis, Wernheri de Bollandia, Philippi de Falcen- stein fratris sui, Wernheri dapiferi de Älzcia, quod si aliquando idem Phy(lippus)

is contra pactum ipsius concordie venerit, predicti omnes excludent eum a con- sortio et amicicia eorum, nec ei prestabunt aliquod auxilium contra Warma- cienses predictos. Promisit insuper excellentia nostra utrique parcium, ut si aliqua ipsarum parcium contra pactum nominale concordie venerit et eam violare presumpserit, nos alteri parti astarc volumus contra ipsam viribus et

ao potencia celsitudinis nostrc. Unde ad futuram memoriam similia duo scripta 1 de vcrbo ad verbum scribi fecimus, quorum unum penes Warmacienses cives et aliud penes eundem Phylippum servari debent sigillo nostro munita. Datum aput Spiram XXIII ianuarii quarlc indictionis.

St.-A. Darmstadt: Warm» nr. 43. or. mb. (A). Das sehr Ixschadtgte Siegel 35 hängt an rotlueidener Schnur. Das Pergament hat durch Feuddigkeit gelitten,

Drucke: Böhmer, Fontes II, 225 ff. ex A. = HuiOard VI, 895. Reg. .Seht« im. B&mer Fidser 4503.

217. 1246. August. Die Räthe und Bürger von Worms beurkunden einen Vergleich zwischen dem Kloster Schönau und Wernher MüüeUus »* Bürger von Worms wegen der Dachtraufe des Hauses des Klosters in Worms.

Consules et universi cives Wonnatienses. Notum faeimus universis presentem litteram inspecturis, quod dominus R(udolfus) abbas et totus con- ventus Schonaugicww ex una parte et Wernherus Militellus coneivis noster

3i ex altera in hoc concordiler et amicabiliter consenserunt , quod stiUicidium domus curie Schonaugten&ts in nostra civitate site in ortum dicü Weraeheri sibi contiguum perpetuo iure cadet. Ipso orto ab eadem parte sumptibns ecclesie Schonaugienst« paeificato imperpetuum ac firmato. Testes: David, Heinricus Crutsach etWolframus, milites; Cunradus Dirolfi, Heinricus Amella.

4oHeinricus Richeri, Cunradus Vulpecula, Cunradus gener Richen, Eberhardus, Heinricus Cyppura et Heinricus Hollmunt burgenses, consules; Wernherus Dirolfi, Harquardus Buso, Bertoldus de Muddirstadt, Herbordus Raparius,

7 scripta mit blasserer Tinte.

Digitized by Google

1247. 1248.

151

Heinricus Hellecrapho, Johannes et Wernherus filii sui, Conradus gener Hellecraphe, Heinricus PefTelkcimer l, Jacobus fllius Marcgravü, Heinricus quondam scultetus, cives Wormatienses ei alii complurcs. Nos quoque in testimonium ac memoriam premissorum presentem paginam rogati ab utraque parte sigillo civitatis feciraus communiri. Actum anno dorn in i MCCXLV1» s mense augusto.

G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I, fol. 20' . (Bj; von einer spätern Hand nochmals fol. 26' mit toller Angäbe de» Jahn.

Druck: Gudenus, Syüoge p. 203 f. Reg. Scriba nr. 5202.

1247. April 7. (VII idus aprilis). Albertus canonicus ecclesie saneti Pauli 218. Wormarte vicem gerens prepositi ciusdem ecclesie urkundet, dass Elizabeth vidua Siboldi de Mcrgestad et Guntherus filius eius vor ihm bekennen, dass sie von der Kirche s. Martin zu Worms tres iurnales apud Mergestad versus Petrinsheim in Erbleihe haben.

Zeugen : Wilhelmus clCuno nostri concanonici, Constantinuscustos, Hezzelo n cellerarius, Wernherus canonicus et magister Jordanus scolasticus supradicte ecclesie saneti Martini. Wernherus pistor dictus Kegehsbergere civis 'Wormatiensis. St-A. Darmstadt: Mämtadt. or. mb. e. sig. pend. de/.

Druck: Baur HU. II, lOlf.

1247. (pontificatus nostri anno Xfl). Bischof Landolf von Worms verzichtet 219. zu Gunsten des Kl. Schönau auf sein Recht an die Rheininsel bei Scharren. Zeugen: Johannes decanus, Cunradus scolasticus et Constantinus custos

Worm. ecclesie; Rudolfus abbas Schonaugtettsis, Wolframus notarius, Fridericus et Heinricus conversi; Wolframus miles, Heinricus Richeri, Eberhardus in Wollengazzen. *s

G. L.-A. Karlsruhe : Schönauer Codex I fol. 113'. (B). Drucke: Gudenus, Sgüoge p.204f.— Schannat II, 123 ex B Reg. Scriba 1477.

1248. August 4. Lyon. Papst Innocenz IV beauftragt den Abt von 220. s. Martin zu Trier die Gegner des Richard zu vernehmen, welchen P. Gardinaldiacon von s. Georg und päpstlicher Legat an die Stelle des *> Propstes Conrad von Worms, nach Cassierung von dessen durch das Kapitel geschehener Wahl, zum Bischof von Worms ernannt hat.

Druck: Bahne, Misceü. VII, 437 (ed. Mann I, 213). Heg. Böhmer, Fönte» II, 245. Höfler, Alb. von Beham (Stttttgarter Kt. Verein XVL 1847) p. 169 nr. 249. Scriba 1480. Potthast nr. 12994. si

1248. Okiober 21. (XII kal. novembris). Heinricqs dictus Hellecrappo 221. civis 'Wormatiensis schenkt mit Einwilligung seiner Frau Elizabet dem Kl. Otterburg verschiedene Güter, u. a.

Item omnes nepotes meos utriusque sexus tarn genitos quam gignendos

•r

feci berede» censuum meorum, videlicel IUI libraruui et dimidie Vfonaatiensium, M

1217.] » B: H]K>«clkeiiner. * B: mill. XL. «exto.

152

1249.

quc de curia nunc Heinrici Richeri sed quondain Ruperti mihi solvuntur, ut si ante obitum meum quisquam liberorum meorum decesserit, illius pueri nie defuneto aeeipiant de predictis censibus porcionem, quam ipsorum parens, si tunc viveret, fuerat aeeepturus; quos utique census meo usui usque ad vite

mee lerminum rcservavi. Preterea quandain aream sitam Wormatie iuxta superiorem curiam ecclesie in Otterburg apud sanetum Magnum, et quosdam agros sitos in campo burgensium circiler iurnales XI vel paulo plus mee potestati, ut de ipsis quod voluero faciam reservavi. Item de domo iuxta pullum et de apotheca sita retro parroebiam saneti Johannis spectantibus

10 precise ad Elizabet uxorem meam, ipsa libere quod sibi placitum fuerit, ordi- nabit, heredibus mets nichil iuris habentibus in eisdem, et insuper proventus unius prebende in Nuhusensi ecelesia servient eidem uxori mee Elizabet ad perpetuum suc vite, nec aliquis hcreduin meorum quidquam iuris habebit in eadem prebenda; post obitum tarnen eiusdem uxoris mec libera erit ab huius-

i»modi pensione ecelesia Nuhusensis . . . Zeugen: Wernhcrus prior et Ger- hardus cellerarius, frater Heinricus de Curia, et frater Hermannus de Otterburg, Cunradus de Wolviskele et Conradus quondam regine notarius, canonici maioris ecclesie Wormatiensis et Hartungus decanus saneti Andrec, Wolframus miles, Eberhardus magistcr civium, Conradus Dyrolfi, Heinricus Richeri, H.

soCypura, Edelwinus, Wernherus Militellus, Wasicho et Conradus Geldere, cives Wormatienses.

StodtbM. Mainz: Ott. Cop. 57. Druck: Frey & RemHng, ÜB. den Kl. Otterb. 61 ff. Reg. Scriba 1483.

222. 1249. März 18. Lyon. Innocenz IV beauftragt den Probst von s. Maria 25 in Metz den durch Provision des Cardinallegaten P. von s. Georg zum

Bischof von Worms ernannten R., welchen er auf Vorstellung des Wirich von Düna königlichen Hofmarschalls, seines Bruders, der päpst- lichen Gunst würdig achte, bis zur Beendigung der damaligen Streit- fragen in den Genuss der bischöflichen Einkünfte zu setzen.

» Druck: BaUaze, Mivxll. VII, 475 (cd. Mansi I, 221). Beg.: Böhmer, Fontes

II, 246. IIBfler L c. p. 185 nr. 423. - Scriba 1491. rotthart 13254.

223. 1249. Aprü. Gttdelmann Bürger von Worms bekennt, vom Stift

s. Martin eine Hofstatt zu Erbrecht erhalten eu haben.

Consules universique cives Wormatienses. Coram nobis in consilio 3&recognovit et protestatus est Gudclmannus filius Embrichonis BukJcelini se habere quandam aream, in qua linei panni venduntur, sitam in inferiori foro, quartam a capella saneti Pancratii in extrema linea versus Rhenum, sibi et suis heredibus in perpetuum hcreditario iure concessam ab ecelesia saneti Martini, de qua area idem G. et quicumque per totam successionem heredum 4osuorura antiquior fuerit, solvet in censum dietc ecclesie saneti Martini viginti denarios Wormatenses in festo Remigii annuatim. In quorum robur et

Digitized by Google

1249.

153

evidentiam nos rogati ab utraque parte presens scriptum sigillo civitatis duximus roborandum. Acta sunt hec anno dominice incarnationis M.CÖ.XLIX. mense aprilis.

St.-A. Darmstadt: Worms nr. r>8. or. mb. c. mg. pend. laeso. (A).

Druck: Arnold, z. Geschieht d. EiyniÜtums p, 318 f. Baur HU. II, 108. * Itcidt ex A.

1249. Juni 2. Die KircJie s. Martin in Wortns verspricht dem Ritter 224. Wolbero von Bockenheim den Zita von seinem Hause in der WoUgasse zu erlassen, wenn er einen andern gleichwcrthigen Zins verschaffe. io

R. decanus totunique capitulum ecclesie saneti Martini Wormalte. Noverint universi presenüum inspectores, nos Wolberoni militi diclo de Bockenheim, qui de consensu uxoris et puerorum suorum IX uncias Vformatienses cen- suales de totati curia sua in vico Lane sita, quarum medietas in nativitate Johannis baptiste et medietas in festo Thome apostoli singulis annis solvetur, is ecclesie nostre vendidit, fideliter promisisse, quod quandocunque ipse eorundem censuum recompensationem per alios census cquivalentes et in loco bene certo sitos nobis assignaverit, predicta curia sua erit a nobis et a solutione prefati census libera penitus ac soluta. In cuius rei tesümonium ac memoriam . . abbatissa et conventus dominaruin in Nunnenmunstir, ad quas dominium» ipsius curie pertinere dinoscitur, sigillum ecclesie sue una cum sigillo nostre ecclesie presentibus litteris appenderunt. Actum anno domini M.CÖ.XLIX. IUI nonas mnu.

SI.-A. Darmstadt: Worms, or. mb. c. 2 sig. petid. Da» Siegel des Klosters Nonnenmünste, ist etwas beschädigt, das von s. Martin fehlt. »

Druck: Baur HU. II, 109.

1249. Dezember 9. (quinta feria p. f. Nicolai). Die Räthe und Bärger 225. von Worms Urkunden, dass Petrissa relicta Wernheri de Flersheim iunioris nostra coneivis, ihr Haus, quam nunc inhabitat, olim compa- ratam sua et iam dicti mariti sui pecunia ab heredibus Rudolfi Smer- io sinden, der Kirche in Otterburg vermacht habe. Auf dem Hause lasten noch 5 HL Heller zu Gunsten der Nonnen in Frankendal und 5 «l. zu Gunsten der Nonnen in Ramosa.

Zeugen : David et Wolfraraus milites, Conradus Dyrolfi, Heinricus Richeri nunc magister civium, Conradus Vosselinus, Eberhardus de vico Lane, Hein-ss ricus Cipura, H. Holtmund et Conradus de Arbore rosarum, consules. Wern- herus retro Monetam, Edhelwinus, Heinricus Judeus, Johannes Richeri et Johannes Vosselinus nostri coneives.

Stadtbild. Mainz: Ott. Copialbuch fol. 81'. Druck: Frey dt Bemlmg, UB. d. Kl. Otterb. 68. Reg. Scriba 1498 «o

Digitized by Google

154

1249-1261.

226. 1249. Dezember 12. (doniinica qua cantatur gaudete in dorn, semper).

Die Räthc und Börger von Worms Urkunden, dass Rudolfus dictus de Sulza noster coneivis et Margaretha uxor sua mit Einwilligung ihres Sohnes dem Kl. Otterburg septem iurnalcs vinearum minus quartali i apud Ufsteiu sitarum vermacht haben. Sie erhalten diese Reben zum

Niessbrauch auf Lebenszeit zurück und zahlen dafür als Recognitionszins dem nuntio curie, quam habet predicta apud nos Wormatie, einen jährlichen Zins unius ume vini:

Zeugen : David et Wolframus milites, Conradus Dyrolß, Heinricus Richeri io nunc magister civium, Wosselinus, Ebirhardus de vico Lane, Heinricus Cyppura, « Heinricus Holtmud et Conradus de Arbore rosarum, consules. Wernherus retro Monetam, Marquardus Buso, Edclwinus, Wernherus Dirolfi, Engelfridus Margravius, Jacobus Richeri dictus Rex, Enkelmannus pistor et Conradus de Pedersheim et Dytzo de Karlebach nostri coneives.

u ^dM^r^ ; ■FV<y d' Rt*d*»g, UB. des KL Otterb. 68. Reg. Scriba nr. 1495 mit

227. 1250. Februar 12. (sabb. a. dorn, invoeavit). Johannes decanus maioris

ecclesie Worin, urkundet, dass in dem Streit der Kapitel s. Paul, s. Martin und des Klosters Nunnenmönster einerseits und Albertus maioris ecclesie

so vicarius andererseits über eine Hofstatt (area), prope sanetum Michaelem inter duo raolendina, studio et labore predicti A. in poraerium redacta, die beiden Schiedsrichter Engelscalcus provisor sanetimouialium in Nonnenmunster und Hcrbordus dictus R&ber civis Worm. das Urtheil gefällt haben, dass der genannte Albert den genannten Stiftern 30 Denare

S5 jährlich zu bezahlen habe.

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 60. or. mb. c. 4 »ig. pend. larxix. Druck: Baur Hü. U, III.

228. 1251. Januar 7. Die Rothe und Bürger von Worms Urkunden, dass

Jakob, Sohn des Richer von Worms, da er als Bruder in das Kloster so Schönau treten tooUe, Verfügung über seine Habe getroffen habe.

Consules et universi cives Wormatienscs. Notum fieri cupimus um- versis presentis scripti seriem inspecturis, quod cum Jacobus filius Richeri coneivis noster, attendens, quia deo servire regnare est, proponat, ad eeclesiam Schonaugtewsew» ad militandmn ibidem deo sub habitu et regula Cysterciensis »ordinis se transferre, facta bonorum suorum ordinatione, curiam suam, in qua residebat, cum suis attinentibus l; item quindeeim uncias Wonnatienses et novem denarios censuales annuatim de curia Trunderis in Twerchgazzen, de quibus debentur tres denarii in refectorium maiori preposito annuaüm; item decem solidos de area sita ex opposito curie Egenonis in vico Laue;

«o 122b.] 1 eine andere Hund schrieb über attinentibus tib und so liest auch Oudenus.

Digitized by Google

155

quos oensus videlicet in summa viginti uuam unciam et novem denarios solvit Sigelo ftlius Gosmari; item quinque solidos et quinque denarios de domo Waltheri et Hcnnanni de Hamme inter Calcariatores ; item tres iurnales cam- pestres apud Hochheim et centum talcnta Wormatiensia duobus iiliis suis Richero et Jacobo accedente consensu fratrum sororum et omnium choheredum * suorum deputavit et assignavit sub hac forma: quod si, antequam predicti pueri ad maturos discretionis annos perveniant, alter eorum decesserit, alter superstes illi pleno iure succedet in omnibus supradictis. Si autem ambo ante discretionis annos 3 obierint, omnia prenotninata cum omnibus eorundem puerorum bonis mobilibus et immobilibus ac universis lucris exinde medioio tempore provenienübus ad ecclesiam Schonaugiensem pro remedio anime sue et Mergard is uxoris sue et omnium parentum suorum* libere devolventur, ita quod nec heredibus ipsius Jacobi nec beredibus Mcrgardis uxoris sue quidquam iuris in premissis omnibus relinquetur. Huius autem facti testes sunt: venerabilis pater Heinricus abbas, Wolframus prior et frater Walde- 1* verus Schonaugtenses; Cunradus viceplebanus saneti Lamperti; David et Wolframus müites ; Cunradus Dierolfi, Heinricus Richeri, Cunradus Vulpecula, Eberhardus de vico Lane, Cunradus de Arbore rosarum, Heinricus Holtmunt et Heinricus Cippura nunc inagister civium, consulcs; Diemarus, Heinricus Rufus, Johannes Richeri, Heinricus Amella, Johannes et Gudelmannus fratres » sui, Johannes Hellecrappho, Johannes Diemari, Richerus et Diemarus Diemari cives nostri et alü complures. Ut igitur supradicta firniiter in suo robore perseverent nec de eis processu temporis dubictatis scrupulus oriatur, presentem paginam sigillo civitatis nostre duximus muniendam. Acta sunt hec anno domini mfllesüuo CCL primo, in crastino epiphanie. »»

G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I fd. 22. (B). Druck: Qudenu», Syüoge p. 209 ff.

1251. Februar 11. (ill idus febr.). Die Räthe und Bürger von Worms 229. Urkunden, dass Adelheid vidua Grezingi coneivis in Gemeinschaft mit ihrem Sohn Herlwinus, ihrer Tochter Hedewig und deren Gemahl so Conrad, sowie beider letzterer Sohn Johannes, das ihnen allen gehörige Haus, welches sie mit gemeinsamen Mitteln auf dem Grundstück des verstorbenen Heinrichs, genannt Cancellarius , Subcustos des Domstifts gebaut haben, dem Kl. Otterburg vermacht habe.

StadtbüA. Mainz: Otterb. Copialbttcli fol. 80'. 3.\ Druck: Freu & Remling, ÜB. de» Kl. OUtrburg 73. Reg. Scriba 1507.

1251. Februar 19. Lyon. Innocenz IV fordert die Räthe und das Volk 230. von Worms (consiliarios et populum Warmacienses) auf, dass sie zum Gehorsam gegen die Mutter-Kirche zurückkehren und dem König Wilhelm den Eid der Treue leisten. *>

Druck: Meermann, Gtsdiiedeni» van Graaf Willem van Holland V, 91. Reg. Scriba 1488 unier falschem Datum. Potthast 14210.

* B: anno. » B: »uo.

Digitized by Google

156

1251.

231. 1251. März. Bertold und Gottfried von Metz, Gebrüder und Vohnar ihres Bruders Sohn, Ritter, vermachen detn Kloster Kirschgarten in Worms ihre Rechte an 28 Jucharten im Bürgerfeld.

Nos Bertoldus et Godefridus fratres dicti de Metis et Volmarus filius s fratris nostri mililes presentium serie protestamur et notum faeimus universis, quod quiequid iuris habebamus in XXV1U iugeribus tarn vinearum quam agrorum iuxta Wormaliam in campo burgensium sitis, que Fridericus miles filius Peregrini de Odernheira a nobis tenebat in feodo, donavimus et resigna- vimus pro remedio animarum nostraruin et omnium parentum nostrorum loconventui sanetimonialium de Orto sancle Marie in suburbio Wormocienst, ita quod idem conventus singulis annis in Perpetuum quarta feria post octavam pasche vigilias et missam pro defunetis celebret in salutem omnium, a quibus eadem bona ad memoratam sunt ecclesiam derivata. In cuius rci testimonium ac memoriam perbenniter duraluram sigilluin illustris domini Emiehonis comitis •Jde Liningin una cum sigillis nostris presenti pagine nobis consentientibus ac petentibus est appensum. Acta sunt hec anno domini MCCL primo, mensc marcio.

St.-A. Luzern, Gaäcrer'scher Apparat nr. 79. or. «ib. c. 3 sig. pend. Die Siegel mid eingenäht. Das Pergament zeigt Brandapttren.

'«> Druck: Ämr HU. V, 22. - Reg. im Archiv für hes*. Geschichte II, 400 = Scriba nr. 1509.

232. 1251. Mai. Biß Käthe und Bürger von Worms Urkunden, dass Demudid von Hoheneck, ihre Bürgerin, dem Kloster Nonnen-Münster in Worms ihre Güter vermacht habe.

is Consules et universi cives Wormatiensc«. Notum esse cupimus uni- versis presencium seriem inspecluris, quod Demudis dicta de Hohenecke nostra coneivis obtenta in figura iudicii coram sculteto nostro per scabinorum sententiam ab universis prudentioribus et honestioribus civitatis nostre tunc astantibus approbatam, quod bona sua, que possidebat, posset dare libere et

aolicite, cui vellet; quedam bona sua videlicet vineam sitam apud Nunnen- munstir ante portam Pavonum et omnia prata sua sita in Loubwisen, que estimata sunt ad XLV virorum niessiones et amplius, ecclesie beate Marie in Nunnenmunstir pro remedio anime sue liberaliter dedit et sollempniter re- signavit dominium ipsorum bonorum in possessionem iam dicte ecclesie

a transferendo. Que bona eadem D. reeepit ab ipsa ecclesia ad utendum eis usque ad terminum vite sue pro annuo censu unius libre cerc prefate ecclesie singulis annis in assumptione sanete Marie solvende in signiun et recognitionem dominii eomndem bonorum ad sepedictam ecclesiam pertinentis; ita tarnen, quod ea defuneta omnia bona prenominata ad memoratam ecclesiam absolute

40 et iure perpetuo devolvenlur nec aliquid iuris in eisdem bonis supradicte Demudis heredibus relinquetur. In cuius rei testimonium et perhennem memoriam presens scriptum communi civitatis nostre sigillo ad petitionem

Digitized by Google

1251. 1252. 157

sepefate D. duximus rohorandam. Datum anno domiiu M. CC. L pnmo, mense maio.

Sl.-A. Darmstadl: Worms «/«. or. wl. c. »Ig. penti. dei.

1251. [Dezember]. König Konrad IV «neidet den Bürgern von Worms 233. seinen glücklichen Eintritt in Italien , dass er mit unbeschreiblicher * Freude empfangen worden, dass die Reise des Papstes in die Lombardei

ihm eher nützlich als schädlich geworden, und das« er nun in ununter- brochenen Tagesmärschen seinem Erbkönigreiche zueile, dahin berufen durch die angesehensten Magnaten desselben und insbesondere den Markgrafen (B.) von Hohenburg. io

lgitur de puritate vestre fidei plenam fiduciam optinentes, rogamus et monemus altente, qualinus circa devocionem nostri nominis et honoris, sicut confidimus, vos servantes, felicem reditum nostrum ad partes Alimanie, qui erit in proximo, viriliter expectetis, ut ad incrementa nostri comodi et honoris gracie nostre liberalibus benefieiis teneamur benignius aspirare. «•*

Druck: Bähmcr, Fontes II, 227 f. Reg. Böhmer- Fi der -*,VW.

1252. April 23. (in festo saneti Georgii). Die Räthc und Bürger der 234. Stadt Worms Urkunden, dass Drutmannus coneivis noster et Drntlindis uxor eius dem Kl. Otterburg ihren Hof vor der Judenporten (ante portam Judeorum) vermacht haben. Sie erhalten ihn zum Niessbrauch auf» Lebenszeit gegen Zahlung eines jährlichen Zinses eines halben Pfundes Wachs zurück. Beide wählen im Kloster ihr Begräbniss.

Zeugen: David et Wolframus milites, Conradus Dyrolfi nunc magister civium, Heinricus Richeri, Conradus Vosselinus, Ebirhardus de vico Lane, Conradus de Arbore rosarum, Heinricus Cyppura et Heinricus Holünßd con-w sules ; Sygelo Gozmari, Heinricus Rufus, Edelwinus, Wernherus Dyrolfi, Ulricus Militellus, Gerlacus Judeus, Heinricus Amella, Herbordus Raparius, Heinricus, Nycolaus, Johannes Richeri, Johannes Vosselinus et Heinricus Machtolf coneives nostri.

Stadibibiioihek in Mainz, Otterb. CopMbuch foi. 80'. m Druck: Frey & RtmHng, ÜB. da Kl. Otterburg 78. Reg. Scriba 1522.

1252. Dezember 13. Pentsii. Innozenz IV gestattet dem Domkapitel 235. in Worms in Zeiten des allgemeinen Interdicts bei verschlossenen Thüren Gottesdienst zu halten.

innocencius episcopus servus servorum dei. Dilectis filiis capitulo Worma- 35 ciensi salutem et apostolicam benedictionem. Devocionis vestre preeibus benignum inpertinentes assensum auetorifate nobis presencium indulgemus, ut cum generale terre fuerit interdictum liceat vobis ianuis clausis interdictis et exeommunicatis exclusis non pulsatis campanis submissa voce divina officia

Digitized by Google

158 1253-

celebrare dummodo causam non dederitis interdicto et id non contingit vobis specialiter interdici. NuHi ergo omnino hominum liceat hanc paginara nostre concessionis infringere veJ ei ausu temerario contraire. Si quis au t ein hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis dei et beatorum Petri i et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum. Datum Perusii idus decembris pontificatus nostri anno decimo.

St.-A. Darmdadt: Chart. Worm. $. XV. foi. 75.

236. 1253. Mai. Worms. Richard Bischof von Worms urkundet, dass

Demudis relicta H. de Hohenecke die Schenkung, welche sie dem Kl. io Schönau vor den Bürgern seiner Stadt (coram burgensibus civitatis nostre) gemacht, erneuert habe.

Zeugen: Chunradus scolasticus ecclesie nosti-e, Chunradus canonicus et scriptor, Emiricho canonicus saneti Andree, Gerlacus plebanus in Opphowe ; item Wolframus monachus. Heinricus camerarius, Heinricus magister operis ; upreterea Sigelo filius Gozmari, Engilfridus Marchio dictus, Fridericus de Ost- hoven, Richardus calcifex et Heinricus filius Humberü : burgenses.

O. L.-A. Karkruhe: Schönauer Codex I, fol 156. (B).

Drucke: Gudenug, Shfloge p. 315 f. Schannat II, 124 unnOitnndiger; beide <n« Ä Reg. Scriba 1538.

237. 1253. Juni 23. Worms. R(ichard) Bischof von Worms stiftet eine

Sühne zwischen dem Dotnstift und den übrigen Kirchen einerseits und dem Kloster Nonnen- Münster andererseits.

Omnibus presentes litteras inspecturis R. dei gratia Vformariensis epi- scopus salutem et sinceram in domino dilectionem. Noveritis, quod cum

jsinter decanos et capitula maioris et ecclesiarura omnium Worma^miMMm ex parte una et abbalissam et conventum dominarum de Nunnenmunster in suburbio Wormodcn*i ex altera questio verteretur super 1 onerum seu mune- rum eis simul imminentium prestacione, veluti in procuracionibus tegatorum sedis apostolice subsidiis et servitiis quibuslibet ab eisdem ecclesüs suis

70 superioribus communitcr impendendis, expensis quoque communium necessi- tatum, in quibus omnibus prefate domine ante sui habitus mutacionem partem ipsas conlingentem solvere et dictis capitulis ut dicebant proporciona- liter contribuere consueverunt, capitulis eisdem pro neglectis in preterito qua- draginla marcas argenti petentibus a dominabus et quid in futurum onus

is consuetum cognoscerent contribucionum, cisque id efficere recusantibus, tandem hinc inde super hiis omnibus in nos fuerit compromissum. Nos volentes dominas predictas eximere a sollicitudmibus huiusmodi, nostro et successorum nostrorum in aliis iure salvo, contribucionum munera seu etiam onera, ad quorumeumque dictis ecclesiis vel eorum capitulis aut pariter cum eisdem

»

io [237.] » »uper deht über der Zok.

Digitized by Google

1*53.

159

hactenus tenebantur capitulo tnaioris ecclesic arbitrando duximus imponenda, dominas a quolibet contributionum onere penitus absolventes, ita quod pro ipsis dominabus idem capitulum sibi et aliis ecclesüs de hiis plene satisfaciat in futurum et domine de cetero ad subeundum onera huiusmodi miniine teneantur. De ncglectis vcro in preterito volumus, ut maioris ccclesie capi- s tulum prediclum eis renuntiet omnino. Onere vero secundariis ecclesüs pro eisdem neglectis in festo beati Martini proximo vigintiquiuque libras Wormo- cienses ve! viginti hallenscs pro sobdo quolibet solvere teneatur, cuius solu- cionis tunc faciende ipsis ecclesüs per dominas sufficiens cautio fideiussoria prebeatur. Huic autem nostre arbitracioni et voluntati partes supradicte pro- io fitentes se in nos simpliciler compromisissc sponte et sine conlradictione qualibet conscnscrunt et quod predixiinus graviter acceptantes promiserunt bona fide bec omnia se inviolabiliter observaturas. In cuius rei testimonium presentes litteras super hiis conscriptas nostro capitulorum abbatisse et con- ventus supradictorum sigillis fecimus communiri. Actum et datum Wormacie is IX kalendas iulü anno domini M.CC.L1II.

St.-A. Darmstadt : Warm* m. or. mb. Die 7 Siegel in gelbem Wachs hängen meid wolerhalten an vxissen leinenen Schnüren, welche mit bunter Seide umsponnen sirul . 1) -f R1CHAEDVS. PEI. GRACIA. WORMACIENSIS. EPISCOPVS. 2) + S10ILLVM. CAPITVLI. MAIORIS. ECCLESIE. IN. WORMACIA. 3) + EST. NOVA . . . VS. *> REGIT. HANC. 8ACS. 01RIACVS. 4) + S10ILLVM. ECCLESIE. SANCTI. PAVLI. APLI. 5) -f TE. SACER. ANDREA .... YDEA. 6) + SIGILL. CAPITVLI. SANCTI. MARTINI. IN. WORMACIA. 7) + S'. SCE. MARIE......

Druck: Bour HU. II, tan f. unroüstündig.

1253. Juni 25. ]}ie fünf Stifte in Worms geben ihre Zustimmung 238. zu dem Sühnspruch des Bischofs R(ichard) von Worms zwischen ihnen und dem Kloster Nonnen- Münster.

Viris venerabilibus et in Christo dilectis Nuhuscnsis, saneti Pauli, saneti Andree et saneti Martini ecclesiarum Wormaciensium capitulis decanus et capitulum maioris ecclesie eiusdem loci salutem et sinceram in dorainojo dilectionem. Cum reverendus pater et dominus noster R. Wormaciensis episcopus onera contributionum, ad que nobiscum simul et vobiscum reli- giöse domine . . abbatissa et conventus in Kunnenmunsterc hactenus tene- bantur, nobis arbitrando duxerit imponenda, nos eiusdem domini nostri volun- tatem in Omnibus cupientes amplecti ac omnia huiusmodi onera in nos 32 liberaliter reeipientes vobis loco memoratarum . . abbatisse et conventus de cetero contribuere et suplere vicem earundem in comportandis oneribus pro- mittimus bona fide. In cuius rei testimonium presentes litteras prefati domini nostri episcopi et nostro sigillis vobis tradimus communitas. Datum VII kalendas iulü anno domini M. CC. LIII. *o

Sl.-Ä. Darmstadt: Worms 65. or. tob. c. 2 »ig. pend. Drei Exemplare von rersdnedener Hand; zwei Ex. stark beschädigt.

Extr. Baur HV. II, 121. ex frort s. XV (D).

Digitized by Google

160

12.V».

239. 1253. September 13. (idus sept.). Actum Wormatie. Räthe und Bürger von Worms Urkunden, dass domiua Peters dicta Flershcinmiern dem Kl. Otterburg ihr Haus, que contra novas institas sita est in superiori parte Hanegassen, vermacht habe. Der Abt Walthelmus verleiht dieses s Haus gegen einen jährl. Zins von 3 41 Wormser Geld weniger 20 dn. den Gebrüdern Heinrich und Wcmher, Söhne der Selzerinne, Bürgern ; im Falle das Haus abbrennt, müssen es die Brüder wieder aufbauen.

Stadtbibl. Mainz: Otterb. Copiaibudt fol. 81'. Druck: Frey <t Remhng, ÜB. de» Kl. Otterb. 85. Reg. Scriba 1539.

240. 1253. Okiober. Magister Cunradus scolasticus raaioris ecclesie, Daniel canonicus saneti Andree, Wormacienses fällen in dem Streit zwischen W. prepositus Worm. und Engelscalcus provisor conventus in Nunnen- munster über das Patronalsrecht der Kirche s. Cecilie in suburbio Worm. einen Spruch zu Gunsten des Klosters.

is St.-Ä. Darmstadt: Worin» 69. or. mb. 1. Siegel hängt »ehr woterludlen an

braumreisMcollenem linrul ; Legende: -| SIG1LLVM. WALRAMI. PREPOSITI. WORMACIENSIS. J. Siegel hieng an grünbraumeollenem Band; 3. Siegel hängt f «schädigt an grunbrauntoollenem Band; Legende: ■[• S\ DAN1ELIS ...SCI. ANDREE. WO . . .

20 Druck: Banr HU. II lJ2f. unvollständig.

241. 1253. November 29. B(urchard) Dekan und das Kapitel der Wormser Kirche geben ihre Einwilligung mr Incorporation der s. Cäcüiakirche fn der Vorstadt mit dem Kloster Nonnen -Münster.

B. decanus totumque capitulum maioris ecclesie Wormaciensis universis

jspresentem litleram inspecturis salutem in domino et noticiam subscriptorum. Cum iuspatronatus ecclesie sanete Cecilie in suburbio 'Wonnaciensi ab anti* quo ad abbatissam in Nunnenmunsler in iamdicto suburbio Wormadawi dinoscatur perünere, a nobis eadem abbatissa et conventus ibidem nunc ordinis Cisterciensis, quod propter deum ad sustentationem sororum et fratrum ibidem

so deo famulanlium, quarum utique sororum est augmentatus numerus in viginti, consenüre vellemus, quod memoratam ecclesiam sanete Cecilie, cum ipsam vacare contingeret, dicto conventui in prebendarum suarum emendationem et elemosinarum erogationem ibidem largius ministrandam conferre liceret; ipsarum igitur piis supplicationibus inclinati et earum peticioni plenius

»annuentes in donationem dicte ecclesie conventui memorato cum facta fuerit presenlibus in perpetuum consentimus, salvo iure nostro in annona nobis debita de deeima ecclesie memorate. Proviso etiam, quod talis prebenda sacerdoti curam illius ecclesie gerenti ordinetur, per quam deo famulari et

in servieiis debitis et nobis in iure nostro in

40 rogationibus valeat respondere. In cuius rci evidentiam presentem cedulam

Digitized by Google

1253. 161

sigillo nostro fecimus communiri. Datuni anno domini M. CG. L. 111., in- dictione XI., III kaJendas decembris.

St.-A. Darmstadt: Worms 67. or. mb. Das teolerhaüene gdbe Wachssiegel hingt an leinenem Bande, welches z. Th. mit bunter Seide überspontten ixt. Schöne ijcnn/iy marke i^tneaiur. s

1 253. Dezember 2. R(khurd) BiscJwf von Worms bestätigt die In- 242. corporation der s. Cäciliakirche mit dem Kloster Nonnen-Münster.

R. dei gracia Wonnaciensis episcopus omnibus presentes litteras in- specturis salutem in domino. Quicquid ad dci cultutu et religionis augmentum facere possumus, sperainus Hrmiter et constanter, quod exinde a divina 10 retributione que iuxta meritum cuiquc reddit nullatenus excludamus. Sane cum conventus sanctimonialium in Nunnenmunster suburbii W'onaatie, ubi quandoque canonice fucrant seculares, aucloritate sedis apostolice et ex pro- vida procuracione venerabilis domini L. Wonnaciensis episcopi predecessoris nostri ibidem iriductus, ad Cysterciensem ordinem de conscnsu nostro nostriquc is capituli incorporatus exislat et de bono in melius ordinante divina dementia permutatus, ita quod cum prius ministrarentur tantuin viginti prebende domi- nabus in ordine beati Augusüni deo in eodem loco servientibus, nunc per- mutationem dextere excelli XL moniales et amplius de ordine Cystercienst ibidem deo et sanetis eius deserviunt incessantcr noeübus et diebus; quiaao igitur crescente religiosarum numero, necessarium est crescere auxilia oportuna, quibus mediantibus onus religionis tanto facilius sustentetur, nos volentes eisdem dominabus cura et sollicitudine pastoral i quantum possumus subvenire et cum eis pondus diei et eslus humiliter paterna compassione portare dona- tionem, quam venerabilis Agnes abbatissa loci eiusdem fecit in subsidium sororum et fratrum deo ibidem famulancium, de parrochia sanete Cecilie in suburbio memorato, cuius donatio ac presentatio ex antiquo ad ipsam abba- tissam dinoscitur pertinere, gratam et ratam babemus et eam auetoritate nostra capituli nostri accedentc consensu tenore presencium coniirmamus, ita tarnen, ut capitulo Wormaciensi annona de eadem ecclesia sanete Cecilie so debita integre persolvatur. Volumus etiam et preeipimus, quod in predicta parrochia a domina abbatissa et conventu predictis perpetuus ordinetur vica- rius, cui singulis annis XXX maldra siliginis et karrata vini ac oblationes elemosine, testamenta et obvenciones ad sustentationem suam debeant assignari et idem vicarius ad iura katedralia nobis et nostris successoribus episcopisss et archidiaconis sive ad alia iura debita de processionibus ad eandem parrochiam in diebus rogationum tenebitur persolvenda. In cuius rei testiraomum pre- sentes litteras sigilli nostri munimine iussimus roborari. Actum anno domini M. C°C. L. ifl. indictione XI, IUI nonas decembris.

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 68. or. mb. c. sig. pend. dd. Da» Pergament « ist unten ausgerissen. Schön gesdtrieben ; sichtbare Lineatur; tcaltrschehdich gleiche Hand wie nr. 237.

Druck: Baur Hü. II, 124 f. unvollständig.

H. Boos, ürkmidoiiboch d. Stadt W..rm* I. 11

Digitized by Google

162

1253.

243. 1253. Dezember 20. Walram Propst der Kirche von Worms ver-

zichtet zu (hülsten des Klosters Nonnen -Münster auf jede Rechts- handlung in Betreff der s. Cäciliakirche.

Waleramus dei gratia prepositus Wormocicnsis. Noverint universi

s presencium inspectores, quod nos renunciavimus et presentibus renunciamus omni actioni et inpeditioni, quam babebamus vel liabere videbamur coulra . . abbatissam et conventum in Nunnenmunster in suburbio Wormatienisi occa- sione ecclesie sanr.te Gecilie videlicet vel alias inidccunqiic contra ipsas posse- mus babere discordiam vol rancorem, incorporationi dicti conventus quantum

10 ad ordinem Cislercicnsm secundum consensum capituli Wormodensis pre- sentibus consentientes; promittimus etiam bona Tide prefatum conventum in quantum de iure et salvo bonorc nostro possumus in omnibus ipsius con- ventus negoeiis et agendis fideliter promovere. In euius rei testimonium presentem cedulam sigillo nostro dedimus roboratam.

is Actum et datum anno domini M. CG. LIM, indiclione XI, XI II kalendas ianuarii. Testes sunt: abbas Eberbaciensis et abbas Sconaugensis, Burchardus decanus, Gunradus scolasticus et Jacobus cantor maioris ecclesie et Daniel custos saneti Andree; laiei: Jacobus de Lapidc, David retro coquinam et iunior David filius suus et Gozze de Moro, milites; Gunradus Dirolfi, Cun-

wradus de Arbore rosarum, Heinricus Gypure, Heinricus Rufus, Hein rieb us Richeri et alii quam plures.

St, -A. Dfirmstadt: Worms nr. »4. or. mb. c. sig. pend. laem. Legende dt» Siegels: . IGILLVM. WALRAMI. PIt . , . SITI. WORMA . . NSIS. Da* Siegel zeigt einen stehenden Mönch in ganzer Figur.

ä& Druck: Baur HU. II, 125; unvollständig.

244. 1253. Die Dekane und Kapitel zu Neuhausen, s. Paul, s. Andreas

und s. Martin in Worms geben ihre Zustimmung zu dem von Bischof Richard zwischen ihnen und dem Kloster Nonnen-Münster geschlossenen Compromiss.

'm Niuhusensis, saneti Pauli, saneti Andree et saneti Martini ecclesiarum Wormatiensium decani et capitula. Nolum faeimus presentium inspecto- ribus universis, quod nos in ordinationera factam a venerabili patre ac domino nostro Richardo Wormatiensi episcopo inler nos et abbatissam et conventum sanetimonialium in Nunnenmunster in suburbio Vfonnutictuti super contri-

« butionuin omnibus, item et super 1 peeunia, pro qua nobis iam solvenda ipsas inpetebamus, sicut in cundem dominum nostrum episcopum ex parte nostri et ex parte prefatarum dominarum extitit arbitraliter conpromissum, pleno favore et concordia unanimiter consentimus atque ipsam pro nobis et nostris successoribus in perpetuum volumus esse salvam. Profitcmur etiam presentibus summam

*) pecunie, qua prefatus dominus noster episcopus nobis a supradictis doininabus dari constituit XXV libras Wormaticnses videlicet plenaric persolutam. In

1244.J « super stelU über der Zeile.

Digitized by Google

1254. 163

cuius ratihabitionis et solutionis robur et mcmoriam presentem cedulam sigillis nostris dedimus communttam. Anno domini M. GC. L. lll.

St.-A. Dannstadt: Wormx nr. 62. ur. mb. Die 4 Siegel hängen an leinenen Kindern, velche zum Theü mit bunter Seide überspannen sind. Die Siegel rem Neu- hamen und s. Paul sind sehr beschädigt. Schrift wie bei nr. 237. i

1254. Juni 5. Worms. Die Dekane und Kapitel der Stifte in Worms 245. beurkunden das Testament des Heitel weiland Cantor zu s. Martin in Worms.

In nomine sanete et individue trinitatis amen. Decani et capitula omnium ecclcsiaruni Wonnaciensium. Notum fieri volumus universis tarn io presentibus quam futuris tenorem presencium conspecluris, quod Hezelo olim cantor ecclesie saneti Martini Warmaciensis bone memorie nunc defunetus 1 ad honorem dei omnipotentis et pro remedio anime sue ac parentum suorum tesfamentum de bonis suis ordinavit et disposuit in hunc modum: Donavit siquidem ac legavit idem H. cantor beato Martino patrono suo bona sub- is notala dotans specialitcr per hec bona capellam sanete Marie Magdalenc, que est in ecclesia saneti Martini, slatuens et ordinans, quod quicumque in per- petuum fuerit senior et propinquior clericus in sua et Hezzelonis nunc cantoris eiusdem ecclesie cognacione vel laicus senior ac propinquior si desit clericus conferet et assignabit hos reditus honesta sacerdoti, qui ratione dictorum so proventuum decano ecclesie saneti Martini obedienciam faciet ad faciendum ea que sunt decencia et ecclesie utilia et chorum saneti Martini more vicario frequenlabit et cottidie per totum circulum anni preter quam in summis festivitaübus missam de beata Maria virgine sollempnitcr celebrabit, Semper post lectum ewangelium ad altare saneti Benedicti ineipiendam, in qualibetss autem secunda feria missam pro defunetis cantabit. Sunt autem hec bona et silus eorum: In vico saneti Pctri de arcis Godefridi Longi et Volzonis fratris sui solvitur libra Wormaciens/s in festo beati Remigii annuatim. Item de area Alberti generi Heinrici Rufi dantur VII uncie et dimidia in eodem termino. Item de area Gozmari, que fuit Anshelmi iuxta rivum, quatuor uncie so in eodem termino. Item de area Prundclini X solidi in festo beati Remigii. Item Heinricus de Heidelberc de area contigua ciraiterio saneti Üdalrici solvit X solidos in festo Remigii. Item iuxta capellam saneti Pancracii sita est area, de qua solvit soror Brunonis V uncias in festo Remigii. Item in foro feni dantur de quatuor areis contiguis XI1II uncie, quarum medietasss datur in festo Remigii et altera medietas in festo Georgii. Insuper de eisdem areis X capones in festo Martini solvuntur. Item de area Conradi Crudelbiz

«r

iuxta ecclesiam saneti Pauli IUI uncie dantur in festo Remigii et Georgii solvende, de quibus quatuor uneiis dabitur unus denarius censualis ecclesie saneti Pauli. Item novem uncie in festo Remigii, quas dabit Bonifant Judeus 40 de area domus sue iuxta portam saneti Martini. Item dimidia navis in

[245.] » A: defactus.

11*

Digitized by Google

164

12f>4.

passagio Rheni, quam eniit supradiotus cantor ab ecclesia Schonaugiensi. Item quarta pars navis, quam eniit a Rudiwino de Flamburne. Item sili sunt in campo burgcnsium XII iurnales campeslris agri ab omni censu liberi et immunes. Item apud Ostovin duo iurnales vinearum siti in Libenberg.

s Item ad supplementum et augmenlum huius beneficü legavit prefatus cantor annum gracie de prebenda sua, ut inde H. subdiaconus nunc cantor emat bona, que cum aliis predictis bonis percipiet sacerdos, cui beneficiuni fuerit hoc collatum, statuens ut idem sacerdos lumen nocturnum ante altare sancle Marie Magdalenc procurct et in anniversario suo singulis annis de nocle post

10 vesperas quartale optimi vini, quod venditur eonventui sancti Martini, pro- pinet et de manc cantatis vigiliis IX lectionum et missa pro defunctorum idem sacerdos unicuique presencium tarn canonicorum quam vicariorum solidos Vformacienses amministret. Et quia voluit sepedictus cantor ea que premissa sunt inviolabilitcr observari, talem penam adiecit, quod si capitulum sancti

i& Martini eandem vicariam commutavcrit in canoniam vcl beredes suos circa institucionem sacerdotis ad ipsum bcnelicium impediverit, ipso facto hec universa bona ad heredes proximos revertentur. Verum cum non sine magno dispendio Hezzelonis nunc cantoris ordiuacio prefati testamenti propter co- heredum et aliorum amicorum resistenciain perducta sit ad eflectum, libera

io resignacione omniiim supradictoruni bonorum ab eodem H. nunc cantore et universis coheredibus ac proximioribus suis super altare bcate Marie Magdalene facta sollcmpniter coram capitulo sancti Martini et aliorum honestorum virorum mulliludine copiosa, ad preces eiusdem H. nunc cantoris et amicorum suorum de consensu ac bona volunlate capituli sancti Marlini sie extitit ordinatum,

ssquod Hczelo iunior subdiaconus filius sororis prefati H. nunc cantoris me- dietatem omnium bonorum seu proventuum ad predictam vicariam perünen- cium sive fuerit presens sive absens lemporibus vite sue sine qualibet diffi- cultate ad usus suos reeipiat, reliquam vera medietalem ministrabit sacerdoti, qui ibidem secundum ordinacionem testamenti eboro decano et altari predicto

90 sit ut est prehabitum obligatus, deduetis tarnen primo eis, que pro lumine ad predictum altare exiguntur et in anniversario prefati testatoris secundum ipsius ordinacionem sunt a iam dicto H. iuniore quam diu ipse vixerit distri- buenda. Sacerdos autem vel eius successores post obitum prefati H. iunioris vel ad liberam ac voluntatem ipsius resignacionem universa bona ad vicariam

si predictam spectancia cum omni integritate reeipient voluntatem et ordinacionem testatoris in omnibus fideliter exequendo. Ut autem hec donacio et circa eam provide facta ordinacio omni evo in suo robore perseverent, presenti scripto ecclesiarum nostrarum sigilla in testimonium facti et argumentum nostrorum consensuum duximus appendenda. Datum Wormacie anno ab

40 incamacione dominica M. CC. L""° quarto, nonas iunii.

St.~A. Darmstadt: Worms, nr. 71. or. mh. c. 5 sig. pend, (A). 1) Siegel des Ihmistifts zerbrochen; -2) Siegel de» t. Ciriacusstifts zerbrochen. 3) Siegel des «. Paulstifts beschädigt. 4) Siegel des *. Andreasstifts legende: + TK. SACEPANDOEA. BVLIATA. FIGÜRAT. YDKA. 6) Siegel des s. Martinstifts fehlt. XierHche kleine Schrift.

44 Druck: Baur HU. II, 131 ff. unrotlMundig.

Digitized by Google

165

1254. [Jidi 13. Mainz], Die Richter. Ruthe und Bi'mjcr von Mainz, 246. Köln, Worms, Sj>eicr, StrassUtrg, Basel und andere gründen den Rheinischen Bund.

In nomine sanete et individuc trinitatis amen. Judices et consulcs et universi cives Mogontinmxes, Colonienses, Worniaccns<?s, Spyrcnses, Argen- r. tinenses, Basiiienses ac alie ci vitales sanete pacis federe coniurate. Omnibus Christi fidelibus salutem in eo, qui auetor est pacis et prineipium saluüs. [1] Cum terrarum pericula et viarum discrimina nonnullos ex nostris iam per multum temporis discursum destruxerint penitus, et plerosque bonos et ydoneos traxerint in ruinam, ut innocentes opprimerentur sine calculo racionisno ad obviandum buiuscemodi tempestatibus et procellis modum rimari oportuit et perquiri, per quem noslri saltim termini et districtus, omisso equitatis digressione, possint ad {weis orbitam revocari. [2| Hinc est quod nos seric presentis scripti cupirnus innotescere universis, quod nos, cooperante domino Jesu Christo pacis auetore ac amatore. per quem tocius boni exordium est is et via, propter culturam pacis et iusticie o bservacionem convenimus unanimiter, in hanc formam, prestitis iuramentis nos invicem astringendo, a festo sanete Juli is. Margarete nunc instanti ad decem an nos videlicet anno doraini M.CC.1III pacem generalem, quam iuravimus firmiler observare. [2») Quam utique pacem vene- rabiles patres ac doinini Gerhardus Mogontine/ww, Conrads Colonicnsis, io Arnoldus Treverensis archiepiscopi, Richardus Vformacensis, HeinrfcMS Argen- linensis, Jacobus Metensis, Bertoldus Basileims episcopi, neenon multi comites et nobiles terre nobiscum iuraverunt, sua thelonea iniusta sicut et nos tarn in terris quam in aquis benigne et liberaliter relaxantes. [3]. Tanta quoque federis firmilate servabitur hoc promissum, ut non sohim majores intra nos 2^ hoc communi presidio gratulentur, verum universi, minores cum maioribus, clerici seculares et omnes religiosi cuiuscumque sinl ordinis, laici et Judei. hac tuitione perfrui se gaudeant et in tranquillitate sanete pacis valeant per- manere. [3*]. Quicumque vero huius pacis violatores ac perturbatores ex- titerint, contra illos totis viribus insurgemus, ipsos usque ad condignam so satisfactionem compellendo. [4] Propter questiones tarnen, que iam intcr pacis federe coniuralos habentur ac fortassis in posterum emergere videbuntur, ne de hiis quod absit nunc ant in futuro fotnes discordic vel litis occasio valeat suboriri, inventum est circa hoc remedium sjdutare, quod videlicet in quaUbet civitate vel in quolibet dominio nobis coniurato quatuor viri fides."» digni et iurati super hoc specialitcr eligantur, qui auetoritate plena ipsis super hoc tradita sub debito iurainenti universas questiones per amicabilcm compositiotiem vel per iusticiam terminabunt. [5]. Quod si per ius aut per amicabilem viam has causas discindere nequiverint et sopirc, quicumque quatuor iuraverint, quod suus dominus aut sua civitas ad id, quod ei impo-« nitur, non teneatur iuxta iuris ordinem persolvendum, idem dominus vel civitas super eo, quod ei imponitur, jienitus absolvatur. [6]. St vero horum quatuor aliquis decesserit, alius loco eius substituetur. [7J. Si pax in aliquo dominio vel in aliqua civitate fuerit perturbata, predicti quatuor a dominis vel a civi- tatibus ad hoc deputati pro perturbatione pacis et eciam super negocio pacis»

Digitized by Google

166 1254.

tractando convenient et de consilio communi traclabunt qualiter id honorifice valeat refieri et sancte pacis forma possit stabiliri. Actum anno domini MCCLUII.

Aus Weizsäcker, der Rheinische Bund 1254 p. 15 ff. s. daselbst die übrigen Acten

247. 1254. September 17. Worms. H. Bischof von Osilia in Liefland

eriheiÜ allen denen, welche die Kirche der büssenden Schwestern 8. Maria- May&ilena in Worms besuchen, einen Ablass.

Frater H. de ordine fratrum Predicatorum dei gratia Osiliensis episcopus de partibus Livonie. Universis Christi fidclibus per Wormaciam diocesim con- to stitutis, ad quos presens scriptum pervenerit, salutem.in domino Jesu Christo. Quoniam ut ait apostolus omnes stabimus ante tribunal Christi rocepturi prout in corpore gessimus, sive bonum fuerit sive malum, oportet nos diem messionis extreme misericordie operibus prevenire ac eternorum intuitu Semi- nare in terris, quod reddente domino cum multiplicato fructu recolligere uvaleamus in celis firmam spem iiduciamque tenentes, quoniam qui parce semin at parce et nietet, et qui scminat in benedictionibus, de benedictionibus et metet vitam eternam. Cum igitur sicut ex parte dilectarum in Christo filiarum paupcrum sororum Penitentium ordinis beate Marie Magdalene aput Wormaciam sub monachali vita degencium nostris futt auribus intimatum, soeedem que mundi vanitatibus abnegatis optulcrunt domino sacrificium laudis semet ipsas facultates non habeant, de quibus sustenlare valeant vitam suam, uni?ersitatem vestram rogandam duximus adtencius et monendam in rem is- sioncm vobis peccaminum iniungentes, qualinus de bonis adeo vobis collatis pias eis elemosinas et grata subsidia conferatis, ut per hec et alia bona, que domino inspirante feceritis, ad eterne felicitatis gaudia pervenire possitis. Nos autem de omnipotentis dei misericordia et beatorum Petri et Pauli apostolorum cius sulfragiis confisi omnibus, qui ad ecclesiam ipsarum devote confluxerint, opera misericordia eisdem inpendendo per octavas pasce et nataiis domini, in anniversario dedicacionis ecclesie earum, in die beate Marie Magdalene et io per octavam assumpcionis beate Marie virginis, unam carrenam accedente consensu venerabilis domini R. Wormaciensis episcopi miscricorditer re- laxamus. Datum Wormafte anno domini M.CÖ.LIlll, X°V kalendas octobris.

BandePsche Sammlung m Burgdorf (Ct. Bern), or. mb. Das Siegel hievg an rutiigtlbmdener Schnur.

»s Exe. im Archiv f. Hess. Geschichte IL 342. Beg. Scriba 1552.

248. 1254. September 17. (XV. kal. octobris) Worms. Frater H. de ordine

fratrum Minorura dei gracia Cnronensis episcopus verleiht den armen Schwestern Reuerinen ordinis sancte Marie Magdalene in Wormocia einen lndulgenzbrief. « St.-A. Darmstadt: Worms nr. 73. or. mb. c sig.pend. dei. Schön getcJirieben.

Druck: Baur HU. II, 135 unvollständig.

Digitized by Google

12M.

1«>7

1254. Oktober IS. Haag. König Wilhelm bestätigt auf die Bitte 249. des Bischofs den Bürgern von Worms ihre Freiheiten.

Wilhelmus dci gratia Romatiorum rex senipor augustus. Universls imperü fidclibus presentes litteras inspeduris gratiam suam et omne bonum. Cum celestis dispositio nos ad legalem celsitudmcm duxerit mirifice promo- & vendos, decel et expedit, ut quibuslibet iniperii fidelibus, qui nostre gralie se coaptant, inveniamur et benigne reddamur in iusticia faciles et in gratia liberales. Volentes igitur dilectos fidcles nostros cives Wormacienscs obtentu venerabilis . . Wormacien.s/s episcopi dilecti prineipis noslri, qui ad nostram presentiam pro eisdem laborem subiit personalem, speeiali prosequi gratia etio favore libertates et iura eis a divis imperatoribus et regibus Romanis legitimis predecessoribus nostris providc ac pie conecssa ipsis inconvulsa et imperpetuum valitura promittimus observare. In cuius rei testimonium presens scriptum exinde conscribi et sigillo nostro iussimus communiri. Datum apud Hagam

III idus octobris, indictione Xlll, anno domini MCC quinquagesüno quarto. »» St.'A. W. nr. 27. or. mb. c. »ig. pend. laeao. Druck: Böhmer, Fönte« II, 230. Reg. Scriba 1557. Böhmer- Ficker 5304.

1254. Dezember 31. Die Räthe und Bürger von Worms Urkunden, 250. dass Trukind Kämerer, Bürger von Worms, dem Kloster Schönau einen Zins ron 10 Schillingen auf einen Uof gegenüber von s. Sixtus™ geschenkt habe.

Consules et universi cives Wormatienses. Omnibus presentem litteram inspecturis noticiam subscriptorum. Dignum est ut que ad bonorem dei et sanete genitricis sue salubriter disponuntur perpeluum robur optineant testi- monio firmitatis. Hinc est, quod seric presentium cunetis faeimus manifestum, js quod Trukindus1 camerarius coneivis noster saluti anirae sue providc intendens decem solidos Wormatienses annuos de censibus duarum librarum, quos habet super curiam Eberhard i Heldecoph coneivis noslri sitam in opposito iuxta sanetum Sixtum, contulit pro remedio anime sue ecclesie sanete Marie et con- ventui in Schonaug/«, ut singulis annis pro eisdem decem solidis ad refee- so tionem fratrum ibidem deo famulantium in capite ieiunii allectia comparentur, et ipsc Trukindus hos denarios temporibus vite sue statu to termino expediet et persolvet, post obitum vero ipsius beredes sui hoc perpetuo facere tenc- buntur ad quoscumque predicti census duarum librarum imposterum sucecssorie devolventur. Proviso, quod si iidem census super aliam curiam vel locum aj quocumque modo commutabuntur, ila quod alibi locabuntur, nichilominus tarnen de eis semper pretaxati X solidi memoratis fratribus persolventur in tempore constituto. In quorum omnium evidentiam et robur presentem paginam ad petitionem supradicti Trukindi sigillo nostro feeimus communiri. Huius rei testes sunt: Jacobus miles et Heinricus Ricberi magistri civium;«o

[250.] 1 Gud. liest hatäwlig Trutkindus.

Digitized by Google

168

12M.

David, Wolframus , Wernhems, Gozzo de Moro et Gozzo de Sulzen militcs; Gunradus Dierolfl, Wernherus retro Monetam, Heinricus Gippura, Cunradus de Arborc rosarum, Heinricus Holtmunt, Eberzo in vico Lane, Heinricus Rufus, Edelwinus et alii quam plures. Actum coram venerabiü patre ac •\ domino nostro Richarde» 'Wormatiensi episcopo anno dominice incarnationis M. CG. L. quarto, in die saneti Silvestri pape.

G. L.-A. Karhruhc Schönauer Codex I fol. 28'. r T4*oX? * ^^^^^^^^^ i^* ^^^^5 ^ ^* ^§^o^*i?^^Ä f^}*

251. 1254. Heinrich Dekan und das Kapitel zu s. Paul in Worms ver- io leihen ihre Mühle bei der Kirche s. Paul, welche früher Konrad der Müller, seine Frau Luchardis und sein Sohn Gernod innegehabt haben, dem Heinrich Sohn der Luchardis.

Heinricus decanus lotumque capitulum ecclesie saneti Pauli Worma- ttensis. Serie presentium patefaeimus universis, quod nos de communi

ueonsensu permisimus, quod Gunradus moleudinarius et Luchardis uxor eius et Gernodus eorum filius quiequid iuris in niolcndino nostro iuxta ecclesiam nostram sito habebant, quod ad dies vitc ipsorura eis a nobis concessum fucrat, in Hcinricum dicte Luchardis filium et illius hcredes committerunt, ita ut idem et ipsius heredes nobis ad omnes conditiones ad iura et pensiones

soteneantur, ad que predictus C. uxor eius et filius nobis hactenus tenebantur. Sunt autem hec conditiones: Singulis septimanis duo maldra purgati tritici dictus H. ecclesie nostre solvet et preterea molet orane trilicura pertinens ad panem nostrum cottidianum. Item si predictum raolendinum igne cre- mabitur extraneo, nos totum molendinum preter parietem versus rotas et

2* preter currentia reparabimus cum expensis nostris. Si autem proprio igne perierit, ipse H. molendinum cum omnibus attinentiis suis sumptibus reparabit. Item quiequid in navi, per quam rivus in civitatem vehitur, et per totam ripam fuerit reparandum, dummodo expensas X solidorum Vformatiensium non excedat, ipsi H. suis sumptibus reparabit, quiequid autem ultra X soli-

sodomm expense tales exegerint, ecclesia nostra solvet. Item si cursus molen- dini quocumque de casu fuerit inpeditus et illud inpedimentum non amplius quam X1III diebus continuis duraverit vel infra, supradictus H. nullam a nobis remissionem sentiet pensionis. Si vero steterit inpedimentum sine culpa sua ultra dies XIIII, extunc in antea quamdiu duraverit inpedimentum, nichil

3s tenebitur nobis dare. Item supradiclis Cunrado uxore ipsius et filio mortuis, molendinum prefatum ad nos liberum rcvertelur. Et si de medio dictus H. ius suum vendere vel commutare in aliam personam voluerit, hoc tantum faciet cum consensu nostro et in talem cliam personam, que ecclesie nostre conveniat et solvende possit sufficere pensioni. Item quandocunque ecclesiam

wcontingit resumere raolendinum semper in tarn bono statu ut nunc est vel meliori cum instrumenlis quatuor libras Wormatienses valcntibus nostre est ecclesie resignandum. Predictis adieeimus, quod idem H. aquam, que per curiam nostram prebendalem defluit, ipse nullo tempore inpediat vel detineat

Digitized by Google

12M.

Ifi9

aut meatum, per quem eflluit, debilo faciat artiorcm. Noluraus quoque, ut parieti citra rivum versus ecclesiatn nostram erecto stabulum adiungat vc) alia struat edificia, unde dampna oriri possint ecclesie vel inmundicie senti- antur, alioquin si quicquara talium fecerit, nos ab eo usum parietis et loci pariter auferemus. Huius rci lestes sunt: Cunradus Thierolfi, Edilwinus, & Johannes Vulpecula et Gerwinus molendinarius. Nos quoque in robur et testimonium predictorum presens scriptum capiluli nostri et Cunradi Thierolfi

....

sigilus voluimus roborari. Actum anno domini M.CC.L1III.

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 70. or. mb. c. mg. peml; das Siegel des Kapitels itt stark beschädigt, das des C. Thier olf abgefallen. 10

Druck: Baur Hü. II, 126 f. unvollständig.

1254. Bund zwischen Mainz, Wonns und Oppenheim. 252.

In nomine sanete et individuc trinilalis amen. Arnoldus camerarius, Fridericus scultetus, iudices consilium et universi cives Maguntini, ministeriales, consules, iudices, scabini et universi cives Wormalienses, Marquardt!» scultetus, is scabini, milites et universi cives in Oppenheim. Omnibus presentem litteram inspecturis salutein in eo qui auetor et prineipium est salutis. Cum terrarura pericula et viarum discrimina nonnullos ex nostris iam per multum temporis discursum destruxerint penitus, et plerosque bonos et idoneos traxerint in ruinam, ut innocentes opprimerentur sine calculo rationis : ad obviandum huius- *> modi tempeslatibus et proccllis modum rimari oportuit et perquiri, per quem nostri sallem termini et districtus, omissa equitatis digressione, possint ad pacis orbitam revocari. Hinc est, quod nos serie presentis scripü cupimus inno- tescere universis tarn presentibus quam futuris, quod nos cooperante domino Jesu Christo pacis auetore per quem totius boni exordium est et via, propterss culturam pacis et iusticie observationem convenimus unanimiter in hanc for- mam, obligatione prestiti iuramenti publice nos ad invicem adstringendo, quod fide reeiproea ac dilectione mutua tenemur in perpetuum esse coniuneti auxilio et consilio contra quoscunque nobis iniuriam irrogantes, nos relativis ammi- niculis nullatenus descrendo, ut, quicunque ex nobis a quibuscunque contra*» iustitiam molestantur, manus alioruin ex nobis tanquam pro re propria sentiant adiutrices. Tanta quoque federis firmitate servabitur hoc promissum, ut non solum majores inter nos hoc communi presidio gratulentur, verum universi minores cum maioribus, clerici seculares et omnes religiosi cuiuscunque ordinis nobis attinentes, laici et Judei, qui nobiscum convixerint commorantes, hac tuitionesj perfrui debeant in eternum. Propter questiones tarnen, si que iam habentur inter nos aut fortassis in posterum emergere videbuntur, ne de hiis quod absit, nunc aut in futuro fomes discordie vel litis occasio valeat suboriri, inventum est circa hoc remedium salutare, quod videlicel in qualibet civitatum nostrarum quatuor viri consules fide digni et iurati super hoc specialiter sunt electi:4o Moguncie Arnoldus camerarius, Ingebrandus milites, Arnoldus Walpodo et Ulricus de Arbore rosarum; Wonnacie vero Jacobus, Wolframus de Pcterns- heim milites, Henricus Richeri et Eberzo in vico Lane; Oppenheim quoque

Digitized by Google

170

Gerlacus de Bibclnheim, Jacobus de Litwilre milites, Uto, Theodericus Rotcolbe; qui duodecim, auctoritate plena sibi per nos tradita, tarnen sub debito iura- raenti, universas questiones iam inter nos existentes vel in posterum hincinde forsitan orituras per compositioncm amicabilem aut per iustitiam terniinabunt.

s Quod si per ius aut amicabilem viani has causas descindere nequiverint et sopire, quicunque qualuor ex predictis iuraverint, quod sua civitas ad id, quod ei imponilur, non tenealur iuxta iuris ordinem persolvendurn, ea civitas super illo penitus absolvetur. Et ita bii duodecim huius ordinationis officium vite sue temporibus exercebunt. Decedente vero aliquo inter ipsos, a consulibus

10 civitatis, unde fuerit, alter ipsius loco continuo eligetur. Si vero aliquis ipsorum egrotaverit vel peregre extra provinciam profectus fuerit, usque ad illius reditum alter idoneus statuetur. Item si alicui civitatum molcstie vel gravamina inferuntur, super eo prefati duodecim convenient et de consilio civitatum tractabunt, qualiter id bonorifice valeat refieri. Ne autem bec pre-

ii missa successu temporis possint in dubium pervenire aut aliquo modo vacillare, ad ipsorum robur et memoriam sempitemain presentem paginam sigilüs nostris duximus esse muniendam. Actum anno domini MCCLIU1.

St.-A. W. nr. 28. Copie aus dem XV. Jahrh. im Eidbuch nr. 28 fol. 39'. (B).

Drucke: Böhmer, Cod. dipl. Motnofr. I, 101. = Schaab l c. II, 8. = J. Wetz- wxicker, der rheinische Bund 1254. p 48ff. lieg. Scriba 1566.

253. 1254. Dienstmannen, Bäthe, Richter, Schöffen und Bürger von Worms

Bürgern von Mainz zur Hilfe, zur Auf- rechthaltung aller bürgerlichen Rechte und zur schiedsrichterlichen Schlichtung aller Streitigkeiten gegenseitig eingegangenen und be- schworenen Bund.

In nomine sanete et individue trinitalis amen. Ministeriales consules iudices scabini et universi cives Wormatienses. Universis presentem paginam inspecturis perfectam noticiam subscriplorum. Mirifici creatoris dementia pacem et concordiam in bominibus operatur, cuius nomen est in secula bene-

so dictum. Huius itaque spiritu et favore, sine quo nicliil laudabile aut per- fectum, nos antique fidei et dilectionis memores, (pie inier nos nostram et Maguntiam civitates agebatur temporibus preteractis, idem fedus concordie et unitatis digne duximus innovandum, et ne labatur per secula confirmare. Civibus quidem eiusdem civitatis nos unanimiter et publice astrinximus iura-

umento, quod eorum fideles esse tenebimur in perpetuum adiutores contra universos, qui ipsos propulsaverint iniuriis aut presumpserint contra iusticiam molestarc. Preterea omnia iura civilia in iudieiis sententiis neenon in uni- versis aliis iustieiis et ungeltis, que civilatem nostram contingunt, ipsis in civitate et districtu nostro tanquam nostris exhibebimus equa lance, ita quod

♦ohiis iidem, existendo nostri coneives, una nobiscum perhenniter contentur. Que de cetero ipsis rite observabiraus sine dolo. Et ipsi similiter nobis iura- verunt et observabunt hec omnia vice versa. Ad removendam autem omnem litis occasionem aut discordic fomilem, que inter nos et coneives nostros

Digitieed by Google

1355.

171

Moguntinos nobis specialitcr dilectos posset aliquolenus suboriri, qualuor viros inter dos elegimus et ipsi similiter inter se quatuor slatuerunt, qui auctoritate utriusque civitatis omnes questiones et negotia inter nos utrosque amicabiliter vel per iusticiam terrainabunt ; quorum cum aliquis decesserit, alter loco ipsius a consilio statuetur. In quorum robur et evidentiara perbennalem presentem 5 litteram ipsis tradidimus sigilli nostri niuuimine insignitam. Actum anno domini M.CC.L.1II1.

Drucke: Böhmer, Cod. dipi. Motnofr. I, 100. = Fonta II, 339. Schaab, Gtsch. d. rh. Stndtebundt II, p. 7. Reg. Scriba nr. 1565.

1255. Januar 10. Werden. König Wilhelm verstehen die Bürger 254. von Worms seines WolwoUens.

Wilhelmus dei gratia rXomanorttm rex Semper augustus. Sculteto, scabinis et universis civibus Wormatiensf&tts dilectis fidelibus suis gratiam suatn et onine bonum. Devotioni vestre cunetam de nobis inesse volumus Rduciam, quod singula et universa libertates et iura vobis a divis predeecssori- » bus nostris Romanorum imperatoribus et regibus tradita et concessa minuere non intendimus sed augere, prominentes vobis inviolabiliter observare et tan tarn vobis de nostra gratia confidenciam elargimur, quod non solum vos Christiani, quos dilectionis braebiis amplcxamur, quam etiam Judei gaudebitis vos nostro dominio subdidisse et nil dulcius nilque suavius sentiatis nostroM dorn in io experiri, cum intentionis noslre extiterit et existat contra iura vobis debita penitus nichil attemptare, sed honorum vos 1 tytulis et beneficiorum

extollere incrementis. Datum Werde IUI idus ianuarii, indictione XIII.

SL-A. W. nr. 39. or. mb. c. »ig. pend. lae$o. (A). Flüchtig ytxcJiriehen.

Drucke: Moritz m schlecht. Bre&dau 79 ex A. Heg. Seriba 1570. « Böhmer- Ficker r>214.

1255. Januar 14. Köln. Die Stadt Köln verpflichtet sieh gegenüber 255. den Bundesgenossen zur Aufrechthaltung des Bundes.

Venerabiiibus patribus . . Moguntino, . . Coloniens» archiepiscopis, . . Wormacien«, . . Basiiiens» episcopis et honorandis viris . . seniori et . iuniori Silvestribus comitibus, G. de Limpurg et Ulnco de Mincenberg ac aliis nobilibus, Moguntino, Wormaciens», Spirensi, Hagenowen«, Argen- tinenst, Basiiiens?, Sletstadensi, ColumbariensY, Brisacensi, Frankenfordens*, Geylenhusenst, Wetflarienst, Vridebergensi, Oppenheymenst", Pinguensi, Wesa- henst, Bacheracensi, Dietpacens«, Bopardiens» et universis civitatibus aliis pacis » federe copulatis . . iudices scabini ceterique consules et cives Colonienses quiequid poterunt obsequii et honoris cum salutc sincera. Tenore presentium rc-

[254.] ' voh über der Zeile hmemeorrigiert.

Digitized by Google

172

1255.

cognoscirnus et publice protestamur, quod Tide data promisimus et corporaliter preslitimus iuranientum, quod generalem pacem terre, quam vos cooperante Spiritus saneti gralia ad honorem dei et salutem tocius patrie ordinastis et lyjih. statuistis a festo beate Margarete proxime preterito usque ad decem annos •*> fuluros inviolabiliter observandam, omni studio et pura fide observabimus et quanlum poterimus faciemus eandein ab Omnibus fidelitcr eflicaciter et in- violabiliter observari iuxta formas conditiones et modos, qui in litteris vestris super huiusmodi pacis observatione confectis plenius continentur. Hec omnia et singula fideliter observabimus et complebimus contra quemlibet liomincm, todoinino nostro W. rege Romanorum illustri et venerabili patre domino nostro . . archiepiscopo Coloniens* dumlaxtat exceptis, quos in hoc special iler volumus honorare. Si autem ipsi pacc huiusmodi non servata nobis vel vobis quod absit iniurias vel molcstias irrogarent, nos ad propulsationem talis iniurie vel violentie contra ipsos quantum poterimus opponemus. In pre- is dictorum testimonium et firmitatem commune sigillum civitatis Colon iensü? presentibus duximus appendendum. Actum et datum Colonie anno domini mülesimo CG. quinquagesimo quarto, crastino octava epyphanie domini.

Stadtbibliothek Mains nr. 32. or. mb, (Aj. Da* zerbrodiene Siegel hängt an rothgrünseidener Schnur; dag Pergament ist germen.

*> Drucke: Schaab, GetchkhU das gr. Städteb. II, 23 ex A tchlcdU. Böhmer,

Cod. dhiL Motnofr. I, 93 = Ennen <f EckerU, Quellen zur Geschichte der Stadt Köln II nr. 365.

256. 1255. Januar 31. Mainz. Kimig Wilhelm verzeüU den Bürgern von Worms ihre Theilnahmc gegen ihn und nimmt sie in seinen Schutz.

2> Wilhclmus dei gratia Romanorum rex Semper augustus. Dilectis fidelibus suis civibus Wormacieim&tts gratiam suam et omne bonum. Propter grata servitiorum merita, quibus vos nobis circa sublimationcm et exaltationem nostram fruetuose ac fideliter coaptastis et reddidistis sedulos et intentos in hiis, per que honor imperii procuratur, nos ex eo non indigne volentes

so sincerilatem vestram amplecti voliva gratia et favore tenore presentiuin pro- lestamur, quod quiequid occasione discordie inter sedem apostolicam et eius adversarios per vos contra sedem eandem et cclsiludinem et fautores nostros commissum est, vobis de piano pure remittimus et clementer et ab aliis ingnosci procurabimus et remitti sub proteeiionis nostre gratiam vos universos

m et singulos tamquam dilectos fideles nostros specialiter admittentes, concedendo vobis in robur et testimonium premissorum preseiites litteras sigillo impres- sionis maiestatis regie communitas. Datum Maguntie II kalendas februarii, indictionis XIII, anno domini MCCX quinto.

St.-A. W. nr. 30. or. mb. c sig. jtend. dei. Schrift etc. wie bei nr. 257. 40 Druck: Ludewig, Od. II, 229. Reg. Scriba 1573. Höluner-Ficker 5215.

Digitized by Google

1265.

173

1255. Januar 31. Mainz. König Wilhelm bestätigt den Bürgern von 257. Worms ihre Freiheiten.

Wilhelmus dei gratia Romanoruin rex Semper augustus. Universis sacri Roman i imperii fidelibus presentem paginam inspecturis gratiam suam et omne bonum. Cum simus Ulo auctore, per quem reges regnant et prin- & cipes obtinent principatus, ad apieem regie dignitatis assumpti divina nobis gratia suffragante, regiam condecet maiestatcm eos, per quos nostre celsi- tudini fideliter deservitur, non solum in antiquis eorum iuribus tueri pariter et foveri, immo potissime novis iuris et gratie muneribus decentcr et hono- rabiliter decorare, ipos condignis magnificando favoribus et gratia beneficiisi" attolendo. Sane cum dilecti ac fideles nostri cives Wormacieiwes nobis et imperio servierint ftuctuosc ipsorumque devotionis sincera fidelitas circa sublimationem nostram claruerit evidenter, nos sedulitatem et sollicitudinem dignis commendationum laudibus efferentes ipsosque favorabiliter prosequentes special! gratia et favorc omnia privilegia et liberlates ipsis a divis imperatoribus >* et regibus Romanis predecessoribus nostris concessa et bonos consuetudines et eorum iura volentes habere grata et rata, ea regali privilegio confirmainus, presenti edicto et auctoritate regalis culminis districtius inhibentes, ne quis ipsos contra privilegia libertates iura et eorurn bonas consuetudines presumat ali- quatenus perturbarc. Quod qui facerc presumpserit, gravetn indignationem *> celsitudinis nostre se noverit incursurum. In cuius rei testimonium presentes litteras exinde conscribi et sigillo maieslatis nostre iussimus cominuniri. Testes qui interfuerunt sunt hü: G. vcnerabilis Maguntinus archiepiscopus, H. senior et E. iunior, comites Silveslres, A. comes de WaJdeke, Arnoldus dominus de Dist, Wiricus de Dune, Wilhelmus advocatus Aquensis et alii *5 quam plures. Datum Maguntie II kalendas februarii, indictione tertia- decima, anno domini millesimo CG.L quinto.

St.-A. W. nr. 31. or. mb. Das beschädigte Siegel hängt an roÖujrümcidener Schnur. Schöne Schrift. Das erste Wort Wilhelmus in Zierschrift. StarJce Lineatur.

Druck: Böhmer, Acta inedita nr. 372. - Reg. Scriba 1&74. - Böhmer-Ficker M18. jo

1255. Februar 6. Worms. König Wilhelm hält einen Reichstag, an 258. dem u. a. der Missbrauch der Grundruhr aufgehoben wurde.

Wilhelmus dei gratia Romanorum rex Semper augustus. Universis sacri imperii fidelibus presentem paginam inspecturis gratiam suam et omne bonum. Ad notitiam universorum volumus pervenire, quod nobis apud Wormaciamw pro tribunali sedenlibus et presentibus venerabilibus G. Maguntino archi- episcopo et R. Wormaciensi episcopo dilectis principibus nostris quam pluri- bus comitibus nobilibus et ministeriahbus imperii nec non et sollempiubus nuntiis omnium civitatum pacis federe coniunctarum de Basilea inferius et pacem communiter generalem iurantibus requisitum fuit in iudicio coram nobis *o de quadam consuetudine, que inolevit in plerisque parübus regni Alamanie, que potest dici potius corruptela, ut cum contingit intcrdum aliquos predicti regni pati naufragiura, circumadiacentes patrie, superaddentes afllictionem

Digitized by Google

174

äfftet is, omnia bona naufragantium velul propria sibi vendicanl et usurpant. Ad quod per cundetn archiepiscopuin sententiatum fuil et eliam diffinitum, quod talis consuetudo de cetera cessaret omnino, cum detcstabüis et perni- ciosa existat. Item requisitum fuit et per eundera archiepiscopum senten-

s tialiter diftiuitum, ut omnis moneta adulterina et falsa penitus de cetera cesset nec aliquis abutatur predictis adulterinis et falsis monetis deineeps sed utatur vera et legitima moneta in locis singulis per imperium statuta et concessa dumtaxat; et domini terrarum et locorum predictos falsarios et abusores in suo districtu eorum quilibet studeat penitus amovere, predictos falsarios et

10 abusores pena qua convenit et severitate debita percellendo et etiani puniendo. Quas sententias omnes et singuli stipradicti pari voto coramuniter approbarunt et nos eas utpote iustas et idoneas ratas et gratas habenies eas auctorilate regalis culminis confirmamus et saneeimus atque preeipimus eas ab universis et singulis inviolabililer observari presenti edicto sub interminatione gratie

unoslre districtius inhibentes, ne quis contra predictas sententias et confirma- tionis et inhibitionis nostre tenorein venire presumat vel ausu temerario con- traire. Quod qui facere presumpserit , gravem indignaüonem celsitudinis nostre se noverit ineursurum. Datum Wormatie VIII idus februarii, in- dictione XIII, anno domini MCCL quinto.

au St.-A. W. nr. 32. or. mb. Das (abgefallene) Siegel hieng an gelbseidenem Band. Schrift etc. wie bei nr. 257.

Drucke: MG., LL. LT, 37 t = Fontes rerum Bernens. II, 387. Queüen sur Geschichte der Stadt Köln II, 343 nach dem or. in Köln dem unrichtigen Dattim. Reg. Bolimer-Ficker 5218. Mittheü. au* d. Stadtarchiv r. Köln III. Heft p. 37. u Vgl. Weizsäcker, d. rhein. Bund p. 189 ff.

259. 1255. Februar 24. Speier. König Wilhelm nimmt Priorin und Convent des Klosters der Reuerinen (monasterium s. Marie -Magdalene ordinis Penitentium extra muros Wormat.) mit Personen und Gütern in seinen besondern Schirm und verbietet solche mit Abgaben zu beschweren.

so Druck: Sdumnat II, 126. Reg. Scriba 1576. Böhmer-Ficker 5230.

260. 1255. Märe 10. Hagenau. König Wilhelm bestätigt den von Fürsten, Grafen, Edlen und den Boten der Städte von Basel abwärts in seiner Gegenwart neulich zu Worms ad deponenda inconsueta et iniusta the- lonia super Renum beschworenen allgemeinen Frieden, gebietet, dass sj Niemand ihn übertreten solle, und verordnet, dass wenn sich doch einer dessen unterfange, derselbe von Bürgern und andern Friedensverbündeten mit seinem oder seines Justiciars Rath und Willen solle gerichtet werden.

Or« ww Jiciditiftvcfiiv ^futwhcn und SttultttvcJiw Köln*

Drucke: M. Boica 30», 321. MG., LL. II, 372. Schaab. Städtebund II, 40 25. - quellen t. G. d. St. Köln II, 344. Reg. Scriba 1571. - Böhmer-Ficker 5235. - Mittheil, aus d. Stadtarchiv r. Köln IB. Heft p. 37.

Digitized by Google

175

1255. Mars 11. Sirassburg. Petrus Cardinailegat von s. Georg bef reit 261. die Bürger von Worms und Speier von auswärtigen Gerichten.

Petrus miseraüone divina sancti Georgii ad velum aureum diaconus car- dinalis apostolice sedis legatus. Dilecüs in Christo Wormatiensi&«s et Spiren- sibus consulibus et civibus universis salutem in dounino. Attendentes solici- j tudines et labores, quos ad promovendam et manu mittendam pacera provincie prudenter et ferventer adhibuistis hactenus et iugiter adhibere curatis, propter que nieremini specialis favoris et prerogativa gaudere, auetoritate vobis pre- sentium indulgemus, ut extra civitates vestras per litteras nostras impetratas, per quas non sit ad citationem proecssum vel etiam impelrandas, que de hoc io indulto plenam et expressam seu de verbo ad verbum non fecerint mentionem, trahi ad iudicium minime valeatis, quamdiu parati fueritis de vobis conque- rentibus coram ordinariis vestris facere iustitie complementum. Nulli ergo omnino hominum liccat hanc paginam nostre concessionis infringerc vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, u indignaüonem omnipolentis dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit ineursurum. Datum Argentine V idus martii anno dorn in i M. GC. LV.

Einten rieht: Angelina.

St.-A. W. nr. 33. or. mb. c. sig. pend. dei. 20

Druck: Böhmer, Fontes II, 'J30f. Reg. Seriba J578.

1255. Mai 27. (VI kal. iunii). Richard Bischof von Worms, das Kapitel 262. und die Räthe und Bürger von Worms Urkunden, dass Fridericus dictus Streiphe miles de Rodenburg alle seine Rechte in Frankcndal dem dortigen Kloster gegeben habe, wogegen das Kloster ihm Güter injs Ophäwa und Odenkein übergab. Bürgen : Sifridus gener Davidis militis retro coquinam Wormaciensis, Johannes de Dörenkein, milites et Sifridus Buzhamer.

Zeugen : Burchardus decanus, G. scolasticus, H. custos, Cunradus capellanus, canonici maioris ecclesie Wormaciensis ; Wernherus Dapifer de Alzeia, David et w filius suus, David retro coquinam, Gerbodo et Gozo fratres de Moro, Jacobus de Lapide, Wolframus milites; Edelwinus magister civium, Cunradus Dirolfi, Heinricus Richeri, H. Cyppura, Wernherus Dyrolfi, Johannes Wlpecula.

Sl.-A. Luzem, Gaiterer'aeher Apparat nr. 86. or. mb. Stark beschädigt. Die Siegel der Auweiler hängen sdhwer beschädigt an rothseidenen Bändern. as

1 255. Juni 7. (VII id. iunii) in villa Bockenheim. Bertholdus, Godfridus 263. fratres dicti de Metis, Conradus de Warten berg, Jacobus de Lapide, milites; Heinricus Richen, Heinricus Holtmund, Heinricus Cypure, Sygelo Gotzmari et Wernzo Dyrolfi cives Vformatienses beurkunden den Schieds- spruch , welcher in dem Streit zwischen der Gräfin Uda de Liningen «o und dem Kloster Otterburg über Güter zu Bockenheim gefällt wurde. Zeugen: Dydericus de Gauwersheim, Sigelo de Lumersheim, Nagil de

Hoenfels, Neblungus de Sultzen, Rudigerus de Hargesheim, Conradus de

Digitized by Googl

176

Dyrraestcin, Heroldus de Dyrmestein, mililcs; Wer. Tritel, Heinricus Amella, Gunzelinus et Hugo freier suus de Bockenheim, Heinricus Schit, Germannus et Conradus frater suus . . . cives Wormatienses.

Stadibibl. Mainz: Ott. Copkdbuch fui. 53. i Druck: Frey & Emling, UR den Kl. Otterb. p. 93ff\

264. 1255. Jtdi 30. (HI kalendas augusti). Richard Bischor von Worms Ur-

kunde!, dass Gertrudis vidua Wormatiatsts dicta Sahbatissa der s. Martins- kirche in Worms verschiedene Güter geschenkt habe, u. a. item domum unam sitam in civitate Wormatia iuxta curiam prefate Gerdrudis cum 10 ortulo altinente; item suh codem tecto domum predictedomui collateralem.

Testes: Cunradus scolasticus maioris ecclesie, . . decami!?, . . scolasticus, . . cantor, Willehelmus, Wiricus. Ebelinus et Mengotus canonici sancti Pauli; . . decanus, . . cantor, . . scolasticus, Marquardus et Erbo, Cunradus Wolframi et Wolzo canonici sancti Martini; Wolframus de Peternsheim, David senior ü et David iunior, Burcardus de Cropphesberg, Carolus de Keddenheim milites; Eberhardus de Cropphesberg et Gobelo aurifaber cives Wormatienses.

Siegler: Bischof, Domstift, Neuhausen, s. Paul, s. Andreas und s. Martin.

ijt.-A. Darmstadt : Worms nr. 72*. or. tnb. c. 6 tag. pend. del. Von den Siegeln tmd^nur Reste der bunten Seidenbänder vorhanden. Die Urkunde ist in 3 Theite

265. 1255. November 10. Oppenheim. König Wilhelm bestätigt den be-

schworenen Landfrieden.

Wilhelraus dei gratiaRomanorwm rex scmper augustus. Universis presentes litteras inspecturis dilectis fidelibus suis graciam suam et omne bonum.

»Gracias agimus domino deo nostro gratiarum omnium largitori pro eo, quod clamoribus pauperum bellorum et gwerrarum temporibus ex afflictione con- tinua per perversorum tyrannidem miserabiliter obpressorum auditis paterne et misericorditer exauditis tranquillitalem et pacem, que iam dudum exilium passa est, largiflua sue pietatis gratia per ministerium et labores humiliura

»maxime hüs diebus, quibus Romam regni gubernacula feliciter obtinemus, miraculose et potenter induxit et conlulit toti mundo ad laudem et gloriam sui nominis ac salutem et comodum tocius populi Christian i. Nos igitur in nomine domini nostri Jesu Christi pacem instauratam salubriler et consulte iuratam totis affectibus et puro corde zelantcs auctoritate maiestatis regie

is confirmamus, volentes et desiderabiliter affectantes, ut clerici scculares monachi moniales et omnes religiös! cuiuscumque ordinis, laici eliam et Judei huius pacis et tranquülitatis comodo gaudeant perpetuo et fruantur. Ut autem inter nobiles terre et civitate» non possit dissensionis vel discordie scrupulus sub- oriri, per quem hoc factum pacis negocium impediri valeat vel turbari, de

«o concordi consensu et unanimi voluntate nobilium et etiam civitatum ex matura deliberatione nostri consilii sie decrevimus statuendum, ut nobiles et domini

Digitized by Google

1256.

177

terre iudicüs suis iuste utanlur ac iura sua per omnia obtineant sicut debent, ab illis etiam hominibus, qui in eorum iurisdictionibus commorantur, ea servicia et iura reeipiant et requirant, que ipsi et progenitores eorum ante triginta vel quadraginta seu quinquaginta annos iuste facere consueverunt et illis etiam ipsi domini sint contenti. Omnes etiam ecclesie civitates et opida u et earum quelibet iuxta special ia iura sua gaudeant et fruantur paeißee et quiete illis libertatibus bonoribus et iuribus generalibus et specialibus, que obtinuerunt bactenus ex antiquo. Si autem nobilcs et domini predicti per civitates sibi illatas iniurias conquerantur, ipsi propter hoc nulluni captivabunt ex eis nec eorum pignora capient nec etiam ex motu proprio contra ipsos 10 procedent aliquatenus ad vindictam scilicet coram nobis vel A. comite de Waldeke nostro iusticiario aut . . sculteto Bopardienst, . . sculteto Franken- Vördens, . . Oppen heimewst, . . Hagenowenst vel . . Columbariensi suas in- iurias recto iudicio et per iustam sententiam prosequentur. Civitates etiam et opida iniurias suas, si que ipsis illate fuerint, iusto iudicio sicut premissum i& est coram nobis vel aliis prosequentur. Ita quod quilibet nobilis et una queque civitas et opidum recursum habeat ad iudicem unura de predictis plus sibi vicinum pro suis iniuriis prosequendis. Si autem civitates et opida propter negligenciam iudicis non poterunt iudicium et iusticiam obtinere, ex Lüne nobiles et civitates propter observationera pacis iurate totis viribus w eorum collectis contra illum iniuriatorem procedent hostiliter nec ex eo pax censebitur violata. Si vero civitates vel opida aliqua nobiles vel quicumque alii pacem violavcrint in aiiquo predictoruin, sub oblentu gratie nostre distric- tissime preeipimus ab omnibus pacis federe coniuratis procedi hostiliter contra illos, ut sie pax ab omnibus reformetur et in posterum inconeussa permaneat et illesa. Ut autem hec salubria et iusta nostra statuta rata et firma per- maneant et ab omnibus inviolabiliter observentur, has litteras regie maiestatis sigillo duximus roborandas. Actum apud Oppenheim anno domini

M.CC.LV, in vigilia beati Martini, indiclionc X1III.

St.-A. W. nr. 84. or. mb. Das beschädigt* Siegel hing an bunttpoüenem Batul so Andere Originale im Kölner Stadtarchiv und dem Archiv des Ertstiftes Mainz.

Drucke: Böhmer, Cod. dipl. Moenofr. J, 95. Man. Boica 30», 325. MG., LL. n, 375 und SS. XVII, 158. Datt, de voce puU. 22. Scwkenberg, Medil. 351. Mierü, Charterboek I, 294. Lümg, lieidutarchiv XU, 24. Dumont, Corp», dipl. I», 202. Sendcenberf,, Reichnabach. I, 30. Solutab, rh. St. II, 81. Quellen 35 t. O. d. St. Köln II, 360 ex or. Reg. Scriba JC98. Bölmer-Ficker 5282.

1256. März 17. Mainz. Abschied des zu Mainz (am 12. März) 266. gehaltenen Sundestages.

Universis Christi 1 fidelibus A. camerarius, F. scultetus, iudices consilium et universi cives Moguntint, Wormacienscs, Spirenscs, Argentinenses, Franken- vordenses, Bopardienses, Colonienses, Aquenses, Monastcrienses, Susacenses et omnes alii nuncii civitatum congregati Moguncie in colloquio generali salulem

[266.] 1 Ueber Chrinti hat eine moderne Hand: imperii geschrieben. H. Bö«», UrkuiKlenbuoh d. 8t«Jt Worm» I. 12

Digitized by Googl

178

1256.

et obsequium. Ad laudem et gloriam Jesu Christi, qui est pacis auetor et humane salutis amator, ad honorem etiam sanete Romane ecclesie, matris. nosüe, que pacem et iusticiam amplexatur, pro reverencia quoque imperii, cuius rigore iudicii incorrigibiles ad viam rectitudinis redueuntur ad salutem

set pauperutn ac tocius populi Chris tiani, qui pacis tranquiUitalem summo desiderio siciunt et expectant in nomine domini, qui sperantes in se nullatenus derelinquit, pacem iuratam inviolabiliter bona fide servabimus et ad corrobo- rationem et propagacionem ipsius ex concordi consensu et maturo consilio dominorum et nobilium, qui tunc aderant, feeimus et ordinavimus hec statuta :

iu Quelibet civitates et opida iuxta vires eorum Semper erunt parati in equis et armis contra pacis et iuslicie turbatores et insuper statuent et tenebunt pro posse suo stipendiarios , qui suldenere dicuntur vulgariter, ut i Iii ad loca remoia horis singulis, quandocumque necesse fuerit, transmittantur. Et quo- niam nunc vacat imperium et domino ac rege caremus, omnia bona imperii

ü donec vacat imperium totis viribus tanquam nostra defendere volumus et tueri. Misimus etiam sollempnes nuncios nostros ad prineipes, ad quos spectat regis electio, rogantes eos sollicite, ut pro salute tocius patrie in unam dignentur concordare personam, ne ex eorum discordia sanete pacis nego[tium] valeat perturbari. Statuimus etiam sub debito iuramenti, quod si in discordia plures

aoelecü fuerint, nulli eorum in aliquam civitatem et opidum pateat adit[us], fidelitatem vel servicium eis nullomodo prestabhnus , viclualia eis non mini- strabimus, mutuum eis non dabimus nec clam vel palara aliquod ipsis auxiliura faciemus. Si autem aliqua civitas vel opidum seu etiam singulares persone contra hoc statutum et ordinacionem nostram quod absit aliquid presumpserint

vi attemptare, presumptores huiusmodi periuri infames ac violalores fidei cense- buntur et contra ipsos totis viribus procedemus tamquam contra violatores pacis et nostros publicos inimicos. Et hec omnia unanimiler et flrmitcr taindiu servabimus donec nobis unus presentetur in regem, qui de iure regnum Ro- manum debeat obüncre, cui de concordi consensu et unanirai consilio

so tanquam nostro regi et domino fidelitatem et servicia debita libentissime faciemus. Volumus etiam ut sunt quatuor generalia colloquia diu statuta annis singulis observentur. Propter colloquium vero, quod nunc in preterita dominica reminiscere Moguncie habebatur, decrevimus illud colloquium, quod in octavis pasche ibidem habere debuimus, non servari hac vice, sed dictis

35 0ctavis pasche erit in posterum annis singulis observandum, statuentes, ut omnes illi, qui ad dicta colloquia non venerint, pena debita puniantur. Et quoniam quidam milites et alii in villis et locis alüs residentes pacem iurare non curant et pro corroboracione et conservacione pacis nolunt facere aliqua servicia vel labores et tarnen volunt pace gauderc, statuimus, ut illi a pacis

4ocommodo penitus sint exclusi nec pax violabitur in eisdera. Hoc statutum etiam renovando statuimus, ut nulli dominorum vel cuicumque alii qui nego- cium sanete pacis turbaverint mutuum detur vel victualia de civitatibus vel opidis aliquatenus ministrentur. Item statuimus, ut civitates in eorum pas- sagiis et navibus lalem adhibeant custodiam et cautelam, ne ibidem transitus

4.'. pateat inimicis. Volumus etiam ut expedicio, que apud Colon iam ' nuper fuit

1 C'oloniaiu nur mutentlidi zu erlnnicn.

179

indicta, processum habeat sicul exsliüt tunc condicta. Placol etiam et gratum est nobis, ut nobües et domini terre libere gaudeant suis iuribus, sicut debent. Omnia etiam statuta, que hactenus* ordinata fuerunt, cum omnibus nunc statutis sicut iuravimus volumus inviolabiliter observare et in perpetuutn mutuis* auxiliis nos iuvabimus bona fide. In testimonium autem oranium predictorum s presentem litteram sigillo* civitatis Maguntine, quo nos ceteri usi sumus8, dux nnus muniendam. Actum Mag[untiej ad generale colloquium civilatum anno domini M.CÖ.LVI, in die beate Ger[drudi]s.

Stadtbibliothek in Mainz nr. 25. or. mb. c. sig. pend. dei. (A). Das Pergament hat sehr gelitten; es i*t später »ehr ungeschickt auf Papier aufgezogen worden. in

Drucke: Böhmer, Codex dipl. Moenofrancf. I, 97 = MO., LL. II, 376. Schaab, (iexchidUe des rhein. StädtcbuHtles II, 36 ff. ex A. schind U. Heg. Scrilwi nr. 1607. vgl Weissäcker 1. c. p. 31 f. und 78-83.

1256. Juli 1. (kal. iulii anno 2). Anagnie. Alexander IV bestätigt die 267. Abkunft zwischen dem Bischof (Richard) von Worms und Everhardus i'- clericus comes Irsutus, wonach ersterer dem letzteren, welcher zum Bischof gewählt worden war, jährlich 150 Pfd. Wonnser Gewicht als Entschädigung zu geben hat.

Druckt: Meermann, Oraaf Willem. V, 234. - Reg. Scriba nr. lfil2. J'otthast nr. J6444. W

1256. Oktober Ä. Anagnia. Papst Alexander IV verdammt eine 268. Schmähschrift.

Alexander episcopus servus servorum dei. Ad perpeluam rei memoriam. Romanus pontifex de summi apostolatus specula urbi et orbi debita Servitute proficiens curis occupatur innumeris et cogitationibus rapitur infinitis. Quia ?s eminencior ceteris sedes eius sollicitudinis sibi vehemenciores accumulat et ipsius auetoritas pocior meditacioncs ei tnultiplicat ampliores. Quo enim allius presidet eo longius latiusque circumspicit, et quanto plus potest officio, tanto maioris vigi- lancie sibi sarcina ineumbente plus pensat. Quoniam maxime dignitati potissima sollicitudo coheret et altiorem honorem onus gravius comitatur curaque profusior w ardentioribus stimulis mentem urget. Unde cum aliis plebium fidelium pastori- bus, quibus grex dominicus particulariter est commissus, immineat de suarum ecclesiarum eminencia vigilanter ad suas oves attendere, ineumbit utique Romano presuli, cui est grex ipse generaliter creditus, de sublimi ecclesiarum vertice sede scilicet apostolica propensius ad illum et instancius intueri. Quia cum hiiai suis limitatis populis presint, singuli quidem singulis, hic sine dislinctione prelatus est pontifex universis, dominice quidem vince custos generalis et cultor et tocius ovilis catholici pastorumque omnium summus pastor, in- eumbente itaque sibi generali sollicitudine super omnes, cum ex hoc sue

* dto. « inperpotuum imituis, es sind nur notJt einzelne Buchstaben sichtbar, io dto. dto.

12*

Digitized by Google

180

125«.

mentis intuitum per cuncta difTunderc tcneatur. Stupet nimirum ipsius animus et sub tarn gravis et diflicilis eure pondere contremiscit, quod possit sufferre, ut convenit, vis nature occidue vix confidit. Ad eum namque negoeia undique confluunt, perveniunt lites, dubia deferuntur et desünantur implicita et per-

iplexa, nec umquam horum influens torrens cessat nec huius alti pelagi valideque et infeste procelle quiescunt; sed hiis que nunc iraniinent, expeditis mox alia subsecuntur nec tot implexarum questionura nodi decisione aposto- lica solvi possunl, quin et alie irretite ac nodose supervenianl deliberatione inatura et consulta diffinitione solvende. Immo ex quo de instanü'bus diffi-

jocilibus et obscuris dubietatis caliginem verbo sue declarationis amoverit, statim nova et recencia turbulenta ingruunt apostolico dilucidanda oraculo et ambiguis ac incerüs mentibus clare dissertationis lumine serenanda. Propter quod inest Romano antistiti sollicitudo, sine ocio labor, sine quiete occupatio, sine vocatione exercicium, sine tranquillo ingens et sedula meditatio et vigilia

i& sine sompno nec ad modicam etiam sua cottidiana intermissionem habet instancia, que nec omittitur aliquo tempore nec aliquot ipsa ternpus omittit. Urget conlinue, quia cogitandi raateria semper adest nec successu temporis desinit sed cum illius diuturnitale perdurat, quia nec decursu temporis deficiunt negoeia, sed assidue Ulis succedentibus renascuntur. Nam et hostis

20 antiquus argutus quidem insidiator caUidusque deeeptor animarum, vehementis et ardentis sollicitudinis causam prebet. Humane quippe pacis emulus, fra- terne invidus caritatis, divisionis actor, dissipator unionum et tranquillitati» fidelium anxius persecutor interserit odia, rancores ingerit, livores accendit, movet lites, iurgia suscitat, contentiones irritat, parat seditiones et dissen-

Sisiones procurat; et illorum etiam qui perfectiores et firmiores esse creduntur, interdum corda subvertit et ibi magis impietatis sue machinas engere ac nequicic faces accendere nititur, ubi forc plus estimat malignitatis sue co- namina obfutura. Jacit impius laqueos, pedicas obicit, ponit tendiculas, ut prudentiores etiam intereipiat et captivet. Hinc turbationes oriuntur, surgunt

30 inimicicie, dissidia prodeunl et scandala generantur. L'nde sie iam seculum declinavit ad malum, quod exerescenübus et invalescenlibus in co noxiis, quasi vix locus in ipso salutaribus invenitur et exclusa fere inde concordia, quia stabilem ibi habet discordia mansionem. Quare oportet cura incessabili vigilare, ut de torta et corrupta per maliciam bonitatis virtute rectificentur

3.'. et reformentur, divulsa per odium caritate ligentur, commota consistant et pausent, habeant turbata tranquillum et status fidelium semper in melius roboretur. Sane quidam scripture sacre intelligenciam se habere fatentes, sed divertentes a tramite recti sensus cogitaverunt nuper maliciam et contra inno- centes et rectos iniquitalem maximam sunt loculi, exarserunt in cordibus suis

40 et lingua eorum maliloqua dolum et nequiciam exeogitavit. Surgentes adversus fratres detraxerunt et contra dilectos matris ecclesie filios scandalum posucre, prodiere inquam et in prava commenta ex nimio calore animi pro- ruperunl libellum quendam valde perniciosum et detestabilem, temere compo- nentes libellum quidem non rationabilem sed reprobabilem, non veritatis sed

4smendacii, non eruditionis sed derogationis, non monentem sed morden tem, non inslruentem veraciter sed fallentem, quem nos ad sedem delatum apo-

Digitized by Google

las«;.

181

stolicam venerabili fratri . . episcopo Tusculano et dileclis füüs nostris J. tituli sancti Laurencii in Lucina, H. tituli sancte Sabine, presbiteris, et J. sancti Nicholai in carcere Tulliano, diaconis cardinalibus, examinandum comisiraus, ut plene ipsum inspicerent et universa in eo contempta perfecte attenderent et discuterent diligenler. Quo studiose perlecto et mature ac districte exa- » minato nobisque de hoc plenaria facta relatione ab eis, quia in ipso quedam perversa et reproba contra potestatem et auctoritatcm Roniani pontificis et coepiscoporum suorum et non nulla contra illos, qui propter deum sub artissima paupertale mendicant, inundum cum suis opibus voluntaria inopia superantes ; aha vero contra eos, qui salutem animarum zelantcs ardenter et sacris studiis 10 procurantes multos in ecclesia dei operantur spirituales profectus ei magnum faciunt ibi fruclum, quedam autem contra salutarem pauperum seu mendi- cantium religiosorum statum sicut sunt dilecti fratres Predicatores et Minores, qui vigore Spiritus seculo cum suis diviciis derelicto ad solam celestem patriam tota intentione suspirant necnon et alia plura inconveniencia dignan utique confutatione ac confusione perpetua manifeste conperimus contineri. Quia etiam idem libellus magni scandali seminarium et multe turbacionis materia existebat et inducebat etiam dispendium animarum, cum retraheret a devolione solita et a consueta elemosinarum largilione ac a conversione et religionis ingressu fideles, nos libellum eundem, qui sie ineipit: „Ecce videntesso clamabunt foris", quique secundum ipsius titulum „tractatus brevis de periculis novissimorum temporum" nuneupatur, tamquam iniquum, scelestum et execrabilem et instruetiones ac docuraenta in eo tradita, ut pote prava falsa et nefaria de fratrum nostrorum consilio auetoritate apostolica repro- bamus et in perpetuum condempnamus , districte preeipientes, ut quicumqueas libellum ipsum habuerit, cum infra octo dies ex quo nostram huiusmodi reprobationem et condempnationem seiverit, prorsus in toto et in qualibet sui parte comburere et abolere procuret. In illos enim qui huius nostri preeepti fuerint conlemptorcs , exeommunicationis sentenüam promulgamus, Grmiter in virtute obediencie prohibendo, ne quisquam predictum libellum» ore apostolico iam dampnatum approbare vel quomodolibet defensare pre- sumat. Si quis vero presumpserit , tamquam conlumax , inobediens et rebellis Romane ecclesie ab omnibus habeatur fidelibus. Et nos nichilominus alias contra eum talitor procedemus, quia pena condigna temerarium feriet et alii ea perterriti a siraUibus frenabuntur. Nulli ergo omnino hominum liccat 3s hanc paginam nostre reprobationis conderapnationis preeepti et prohibitionis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli apo- stolorum eius se noverit ineursurum. Datum Anagnie III nonas octobris, pontificatus nostri anno secundo. to

UnitvrniUittdjiblioÜwk Heidelberg. Die Urkunde ist erfüllten in einem von Richard Jiindwf von Worms sub dato Wormatte anno domini millesiino dacentesimo quin qua- Juli '10 esinio septimo in die sanetorum martinun septem fratnini gegebenen Vidimue. or.

Drucke s. bei Potthast nr. 16565.

t

Digitized by Google

1S2

12f)7.

261). 1257. April 30. (in vigilia b. Pbilippi et Jacobi). Burchardus decanus et capitulum maioris ecclesie Yfürmatiensis geben ihre Einwilligung dazu, dass Adeluolcus scolasticus Spirensis, (s. Andree) prepositus, n oster concanonicus, die Pfarrkirche sancü Mangni Wurmatiensw, deren Patro- i natsrecht ihm zustand, der s. Andreaskirche Obertragen habe. St.-A. Darmstadt: Worms 73. or. mb. c sig. jtend. laeso. Druck: Baur HU. II, 137 f.

270. 1257. Juni 24. Wanna. Vor detn Dekan und Kapitel der s. Andreas-

kirche m Worms bekennen Egelmann der Bäcker und seine Frau io Guda dem Ludwig, Mütter der genannten Kirche, ewei Pfund Heller jährlichen Zinses auf einen Hof verkauft sowie ewei Grundstücke verpfändet eu haben.

Eberhardus decanus et capitulum ecclesie sancü Andree Wormatiensts. Ab humana facilius elabuntur memoria, que nec scripto nec voce testium roborantur.

uCognoscant itaque tarn preseutes quam posleri presentem litteram inspecturi, quod Egelmannus pistor et Guda uxor eius manu communicala Ludcwico molendinario noslro duas libras hallensiura annualis census super curia Mum- hardi sita iuxta curiam Heinrici dieli de Fine nobis annuentibus vendiderunt, salvo tarnen iure nostri census videlicet libram \forn\atiensetn, que nobis

sodebetur singulis annis curia de cadem in feslo beate Margarete, ut plcnius doecre possumus per litteram sigillo civitatis WoTmatiensis sigillatam. Oliga- verunt etiam iidem E. ct. G. duas areas sitas in vi I reo Cifo obligatione, que vulgariter dicitur underpanth, dicto Ludewico, que inquam aree dinoscunlur

da

nobis esse censuales in X1U1 denarüs Wormaiiensibus et duobus cappunibus, »hoc modo pro h&llensibus prelibatis, ut si negligentes extiterint in solutione memoratorum haUcnsium, quorum dimidietatem solverc tenentur in festo beati Martini, reliquam vero partem in purificationis beate virginis Marie, quod extunc sepe diclus Ludewicus respectum habeat pro Uli defectu hallensmm ad areas supradictas et quod nobis nichilominus census nosler persolvatur »oareis ab cisdem. Huic vendicioni ac obligacioni interfucrunt: Wernberus de Flersheim, Eberhardus pistor et Heinricus de Pedernesheim cives "Wormatütiscs neenon alii quam plures honesti. Ne autem super premissis in poslerum aliqua Iis valeat suboriri, nos capitulum presentem litteram ad petitionem partium nostri sigilli munimine in robur et teslimonium duxhnus sigillari. 35 Actum anno domini M. CC. LVII. in die beati Joliannis bapliste Wormatie in claustro nostro.

St.-A. Daruutadt: Worms 74. or. mb. c »ig. pend. laeso. Kirim Schrifl. Druck: Baur HU. II, 14H unvollständig, unter falschem Datum eingereütL

271. 1257. Walravus prepositus, Burcardus decanus, Cunradus scolasticus und 40 das Kapitel der Kirche zu Worms Urkunden, dass Heinricus miles diel us Telo-

nearius de Alzeia seine Güter in Mergestat dem Kl. Olterberg verkauft habe.

Zeugen: Dizo de Enselintheim , Jacobus de Lapide, Gerbodo de Mule- boimc, David in Wormatia retro coquinam, Wolframus Pedernsheim, Rüde-

Digitized by Google

183

gerus Bftbo, Kerne, Cunradus de Sterrenberg, Losenaph, milites; Cunradus Dirolfi, Heinricus Richen, Cunradus de Rosenbaumc, Edelwinus, Heinricus Holtmunt, Sigelo Gosraari, Wernherus Dirolfi cives Wormatienses.

StadibibL Mainz: Ott. Copialbueh fol. m\

Druck: Frey £ Beinling UR de» Kl. OU. p. 08. Reg. Scriba nr. 1631. s

1258. März 25. Gerdrud genannt Sabatissa, Schwester des David, 272. des Wormser Ritters hinter der Garküchen, errichtet ein Testament.

In nomine domini amen. Ego Gerdrudis soror Davidis miliüs Worma- ciensis relro coquinam dicla Sabbatissa rneinor condicionis humane, quam Semper committatur innata fragilitas et ob hoc volens dominum deum de mea io substancia honorare, dispono testamento meo alias confecto et in scripüs redacto ac sigiüis felicis recordacionis domini R. Wormaciensis episcopi ac omnium ccclesiarum conventualium Wormaciensium roborato aliqua superaddere, ut per hec anime mee ac animabus parentum meorum salus et requics augeatur. Do itaque Hberaliter et resigno super altarc saneti Bartholomci , quod est in i* ecclesia saneti Martini Wormaciensis et in manus domini Johannis, qui in presenciarum vicariam ad ipsum altare a me dudum ordinatam obtinet census XXI sobdorum Wormaciensium denariorum et V capponum sub hac forma : quod quicumque ipsam vicariam pro tempore obtineat, in anniversario meo vicario de saneta Katerina de hiis denanis V solidos Wormacienses et vicario » de saneto Benedicto V solidos Wormacienses neenon vicario de saneta Maria Magdalena tantumdem persolvel ; sex autem solidi Wormaciensium denariorum, qui supersunt, et V cappones vicario de saneto Bartholome« remanebunt et

or

unusquisque horum sacerdotum IUI in anniversario meo et XXX diebus sub- sequentibus memoriam mei ac parentum meorum faciet missam pro defunetis« cottidie celebrando. Census vero predicti hoc modo solvuntur: Heinricus Rasor dictus de Frankenvort solvit de area domus sue in foro inferiori VIII uncias Wormacienses et dimidiam et III cappones. Item Heinricus vicinus suus

solvit de area domus sue L1III denarios Wormacienses et I capponem. Item Gunbertus piscator dat de area domus sue XXVIII denarios Wormacienses** et I capponem. Hos siquidem census conparavi a Conrado diclo Span genero Heinrico Richeri civis Wormaciensis et solvitur medietas in festo Georgii, rcliqua vero medietas cum capponibus in festo beati Remigii. Do preterea libcraliter et resigno in manus prefati Jo. ac super altare saneti Bartholomei census V unciarum Wormaciensium et III cappones, qui census et cappones 3:. de area domus Wigeri carpentarii persolvuntur. Et volu ut singulis annis in anniversario meo medietas de predictis V uneiis fratribus Predicatoribus et rebqua medietas fratribus Minoribus de manu domini Johannis vel alterius qui pro tempore ad antedictum altare saneti Bartholomei vicarius fuerit mini- strentur, ut et ipsi memoriam mei faciant et parentum meorum; tres autem 40 cappones vicario de saneto Bartholomco, ut de aliis V capponibus supradictum est in perpeluum remanebunt. Committo autem in anünas . . decani et . .

Digitized by Googl

IM

1258. 1259.

cantoris sancti Martini Wormaciensis, quod non permitlanl prenominatos census V unciarum vendicione seu commutacione vel quolibet aiio modo alie- nari, ut per omnia salva et intacta maneat voluntas mea et pro voluntate ordinatum legitime lestamenlum. Ut autem hec mea donacio et circa eam 5 providc facta ordinacio omni evo in suo robore perseveret, presentera litteram sigiUis omnium ecclesiarum Wormaciensium pecii communiri. Dalum et actum anno domini M. CC. LVUI in annunciacione sanete Marie virginis gloriose.

St.-A. Darmstadt. Worms nr. 77. or. mb. c. 5 sig. pend. Zwei gleidilmUende io Exemplare ron derselben Hand.

Druck: Baur HU. II, 146 f. unvollständig.

273. 1258. Juni 16. Oppenheim. König Riebard gebietet dem Gerhard von

Landscron ihm auf Mittwoch nach der (klare von Joh. Bapt. (3. Juli)

bewaffnet und zu Pferd selb dritt bei Oppenheim Zuzug zu leisten gegen

15 die .rebellischen Bürger von Worms.

Drucke: Gudenus, Cod. dipl. IL 952. MiUdrhein. UK III, Jflö* Reg. Scriba 1641 unter falschem Datum. Bohmer-Fvcker 6347.

274. 1258. Juli 24. Worms. König Richard bestätigt den Bärgern von

Worms ihre Rechte und Freiheiten.

so Ricardus dei gratia Romanorum rex Semper augustus. Universis sacri imperii Romani fidclibus presentes littcras inspecturis in perpetuum. Cupientcs ad imitationem divorum imperatorum Romanorum et regum pre- decessorum nostrorum universis imperii fldelibus nos exhibere in iustitia faciles et in gratia liberales, omnia iura libertates et privilegia dilectis fldelibus nostris

sseivibus Wormacicn*t&t« a predictis predecessoribus nostris iuste ac rite con- cessa et bonas et honestas consuetudines apud eos hactenus observatas, quibus tempore predictorum predecessorum iuste usi et gavisi huc usque fuisse noscuntur, eisdem civibus nostris Wormaciens&ttö, quos propler eorum grata merita sincere diligimus, auetoritate regalis culminis confirmamus et presentis

aoscripti patrocinio communimus. Tenore presentium universis et singulis districtius inhibentes, ne quis eos contra hanc nostram confirmaüonera irapedire vel molestarc presumat. Quod qui faecre presumpserit, gravem indignationem celsitudinis nostre sc noverit ineursurum. Datoum Wormacie XXIUI die iulii, indictione prima, anno domini millesimo CCL octavo, regni vero noslri

«anno secundo.

SL-A. W. nr. 35. or. mb. Das zerbrochene Siegel Itängt an grunstidenem Band.

Druck: Gebauer, Leben und Thaten Herrn Richards etc. Leipzig 1744. 4*. p. 368 mit falschem Datum. Regest Scriba nr. 1642. Böhmer-Ficker 6351, wo auf den Widers dt uch den Dutums mit der Awxibe der An. Worin. 60 aufmerksam (tenuicht wird

275. 1 259. April. Efberhard) Bischof von Worms beurkundet, dass Adelheid

genannt Dandestat ihr Haus der Kirche s. Martin vermacht habe.

E. dei gracia Wormaciensts electus. Tenore presentium constare volumus universis, quod domina Adelheidis dicta de Dandestat coram nobis

Digitized by Google

1259.

165

consthuta domum suam, quam inhabilal iuxla mumm civitatis rctro ecclesiam sancti Martini sitam, eidcm ccclesic sancti Martini propter deum ac salutem anime sue spontanea voluntate conlulit ac donavit liberaliter sub hac forma, ut quicumquc in perpetuum fuerit decanus ipsius ecclesie sancti Martini ipsara domum inhabilet et ad usum suum optineat ac in ea edificet et emendet s quicquid edißcandum fuerit aut etiam emendandum, ila ut eque bonam vel pocius meliorem relinquat, quam ipsam invenit; qui etiam in annivcrsario die predicte domine XIII solidos Vformaciensium dcnariorum distribuet tarnen inter presentes. Ceterum memorata domina prescriptam domum pro diebus vite sue inhabitandam recepit a Wernhero nunc decano ecclesie sancti Marlini 10 pro annuo censu duorum denariorum WormactefWtum in festo sancti Martini decano qui pro tempore fuerit annis singulis solvendorum. Actum et datum Wormacie presentibus Walromo preposito "Wormaciensi et WilhetVno custode Wormaciettsi, Wernhero decano, H. cantore et Hezelonc canonicis sancti Martini in Wormacta et aliis quam pluribus anno ab incarnatione is domini M. CG. L Villi, mense apnu.

St.-A. Damutadt: Worms nr. 79. or. mb. c. »ig. pend. Lemmie da Siegeh: -f EBIKHARD. DEL GR .. . RMACIENS. ELECTVS.

Druck: Schannal II, 127 unvollständig. Heg. Sariba nr. 1669.

1259. August. Eberhardus Wormatiensis electus schenkt dem Kl. Schönau 276. curiam nostram Iiberam 1 sitam in villa Blanckestat.

Zeugen: Gerhardus prepositus sancti Pauli Wormo/te et Fridericus canonicus sancti Petri ibidem ; item Gerlacus dictus Pullus vicarius Nove domus, Dirolfus scriba et capellanus noster; de militibus: Heinricus Wackirphil et Wolfram«* de Pethernsheim ; preterea de civibus: Cunradus Dirolfi et Hein- 21 ricus filius Richen*.

G. L.-A. KarUruJte: Schönauer Codex I, fol. 107. Druck: Gudenue, SyUoge 231 f.

1259. November 29. Gertrud, Wtitwe, genannt Sabatissa, schenkt der 277. s. Martinskirche in Worms ihren Hof. 30 Eberhardus dei gracia V/ormaciensis electus. Notum faeimus universis tarn presentibus quam posteris, ad quos presens scriptum pervenerit, quod constituta in nostra presencia Gerdrudi 1 vidua dicta Sabbatissa, quesilum fuit et optenter per sentenciam iustam ab omnibus circumstantibus approbatam, quod eadem Gerdrudis de curia sua totali sicut sita est, quam inhabitat, posset licite et sine omni impedimento quidque sue voluntati esset placitcr ordinäre; quocirca eadem G. saluti sue intendens anime predictam curiam donans inter vivos legavit ecclesie sancti Martini WormoctCTWW, hac sub forma videlicet, quod eadem G. quamdiu vixerit eam inhabitet et post mortem eius Gerdrudis neptis sua filii sui proles tredeeim solidos Wormaciensis 40 raonete dare tenetur in anniversario sue anime prenotate, qui tredeeim solid i

[276.] ' Iiberam von späterer Hand h^ncorrigieri. [277.] ' A : Gerdrudis wobei das wieder wegradiert wurde.

Digitized by Googl

186

1259.

dicta die inter presentes distribuendi sunt, ut eius anniversarium devote ac solletnpniter celebretur; debet eciam eadem G. nepüs predictain inhabitare curiam sine omni contradictione dominorum sancü Martini quamdiu vixeril aut voluerit, et si eadem G. sine liberis decesserit, nultus heredum eius aut iquisquam de genere suo respectum habebit ad curiam, immo capitulum ecclesie sancti Martini Worm&ciensis cum predicta curia totali tamquam cum propria possessione sine omni impedimento aut instancia choeredum suam faciet voluntatem. Si vero sepedicta G. nepüs liberos generabit, ius idem, quod ipsa niater habere dinoscitur, iidem liberi observabunt nec ecclesia prenotata

10 ex fetu eius in tredccim solidis ut prescriptum est sendet detrimentum. Hoc eciam constare volumus, quod eadem curia ex antiquo dare tcnetur sex denarios Wormaeienses in oensu debito in die Martini ad officium cellerarii dicte ecclesie deputatos. Ne autem super premissis inposterum valeat ali- quantus dubitacio suboriri vel calumpnia, in ipsorum robur et memoriam

11 scmpiternam prcsentem paginam ad preces sepedicte G. senior is Sabbatissc sigilli nostri munimine dedimus roboratam. Datum et actum anno domini M.CC.L, nono, tcrcio kalendas decembris, in vigilia beati Andrce apostoli, presentibus: Berlewino, Merbodonc et Meinhardo canonicis maioris ecclesie Wormaciensis ; Wer. decano, M. custode, Cunrado canonico sancü

20 Martini Wormaciensis ; et H. Richeri, Wer. Amelle, H. Indiscrcto, Gudel- manno Amelle et quam pluribus aliis tarn clcricis et layeis Wormaciensibus.

SL-A. DarmshuU: Warm» nr. 80. or. mb, (A). Da» schön erhaltene rvtlte WctcJitsicttd hängt an rothyUmidewm Band; I^ayende: + S. EB1RHAUD». DEL («RA. WORMACIES. ELECTU8.

Reg. bei Baut HU. II, 147. Anm.

278. 1259. Dezember 2. Anagnia. Papst Alexander IV verbietet, die Wormser Bürger ausserhalb ihrer Mauern vor die geistlichen Gerichte

Alexander episcopus servus servorum dei. Dilectis ßlüs consulibus et

so universitaü civitatis Wormaüenns salutem et apostolicam benedicüonem. Non numquam instans devotorum supplicaüo nos inducit, ut ipsorum peüciones, per quas oorum occurritur gravaminibus et quieü consulitur ad exaudiüonis graüam admittamus. Sincere igitur devolionis affectum, quem ad nos et Romanam ecclesiam habere dinoseimini sollicite attendentes ac per hoc vestre

ascupientes providere quieü auetoritate vobis presentium indulgemus, ut nullus vos extra muros vestros ad ecclesiastica iudicia evocare presumat absque mandato sedis apostolice speUali de hoc indullo plenam et expressam de verbo ad verbum mentionem faciente, dummodo parati siüs coram archidiacono vestro omnibus de vobis conquerentibus iusücie plenitudinem exhibere. De-

♦ocernimus cüam, ut si ahquid contra huiusmodi concessionis nostre tenorem a quoquam exsüterit propria temeritate, presumplum sit irritum et inane. Et si forte alique sententie in vos hac occasione prolate fuerint, nullum robur oblineant (irmitaüs, mandato sedis apostolice Semper salvo. Nulü ergo omnino hominum liceat banc paginam nostre concessionis infringerc vel ei ausu teme-

«rario contraire. Si quis autem hoc altemptare presumpserit, indignaüonem

Digitized by Google

187

oninipotentis dei et beatorum Petri et Pauli aposlolorum eius se noverit incursurum. Datum Anagnie IUI nonas decembris pontificatus nostri anno quinto.

St.-A. W. nr. 38. or. mb. Die Bleünille hängt an roOujtlbscidener Schwur.

Auf dem Umschlag luden rechts stehen die Budiüaben: B. s. v. Auf dem Rücken: s fa. boI. la.; alles in gleichzeitiger Schrift.

Erwähnt bei Arnold II, 88.

1259. Dezember 3. Anagnia. Alexander IV bestätigt den Wormser 279. Bürgern ihre Privilegien und Freiheiten.

Alexander episcopus servus servorum dei. Dileclis filiis consulibus etio universitati civitatis Wormacicnsis salutem et aposlolicam benedictionem. Solet anuerc scdes apostolica püs votis et honestis petencium precibus favorem benivolum impertiri. Ea propter dilecti in domino filü vestris iustis postu- lationibus grato concurrentes assensu omnes libertates et immunilates a prc- decessoribus noslris Romanis pontificibus sive privilegia scu alias indulgcntias is nccnon libertates et exempüones ab imperatoribus a regibus et principibus vel aliis Christi fidelibus rationabiliter vobis indultas auctoritate apostolica con- flrmamus et presentis scripti patrocinio coinmunimus. Nulli ergo omnino dominum liceat hanc paginam nostre confirmationis infringere vel ci ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationera 20 omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum. Dalum Anagnie HI nonas decembris pontificatus nostri anno quinto.

St.-A. W. nr. 37. or. mb. Die Bleibulle hängt an rothgdbseidener Schnur. Bemerkungen unten auf dem Umschlag und hinten wie bei nr. 378. 2\

Reg. Scriba nr. 166S. Potthast nr. 17719.

1259. Ebirbardus dei gracia Wormatiensis eleclus, Burcardus decanus et 280. capitulum maioris ecclesie ibidem genehmigen, dass Anshclmus Hlius quondam Gerhardi dieli Ummazc militis Worm. et filii fratris sui mit der s. Paulskirche vertauscht habe : dimidietatem deeime provenienlis de *> loco, qui vocatur in Prato sito extra muros Worm. in terminis parroebie saneti Ruperti civitatis eiusdem, quam idem Anshelmus et filii fratris sui a preposito ecclesie nostre titulo feodi retinebant gegen die Ein- künfte von 5 maldrorum ailiginis, que dictus Anshelmus et filii fratris sui prefate ecclesie saneti Pauli de bonis ipsorum in villa Phephlincheira ss sitis annuatim solverc tenebantur.

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 78. or. mb. c. 2 sig. pend. Das Siegel des Bischofs ist abgefallen, das des Decans sdiicer bescltädigt.

Druck: Baur HU. II, 153 f. unvollständig.

Digitized by Google

188

281. 1260. Februar 29. (dominica reminiscere). E. Bischof von Worms ur- kundet, dass Jutta nobilis raatrona, relicta quondatn Wühelmi militis de Randecken, unacum pueris suis Heinrico clerico, Jutta, B. et Gutta ihre Güter in Mergistat den dominabus de Orto beatc Marie extra muros j Worm. ordinis Cisterciensis für CG lib. hall, et XU üb. in die Hände des Wernzon de Mullinheim, Procurator des Klosters, verkauft habe.

Sie stellt als Bürgen: Ebirhardus miles Ohus Gerhardi Magni: Ulricus frater suus; Heinricus, Gerhardus et Eminercho fralres canonici; Godefridus de Randecken et frater suus Gozo, qui habet dominam de Sulzen ; Wormacienses.

10 St.-A. Luxem, Gatterer' »eher Apparat nr. 101. or. mb. c. sig. pend. dei.

282. 1260. Mai 20. Änagnia. Alexander IV bestätigt den Wormser

Bürgern ü\re Exetntion von auswärtiger geistlicher Gerichtsbarkeit.

Alexander episcopus servus servorutn dei. Dilectis lUiis civibus Wornia- ciensibus salutem et apostolicam benedictionem. Apostolice sedis benignitas

usincere obsequentiuiu vota fidelium favore benivolo prosequi consuevit et illorum personas, quas in sua devotione promptas invenerit et ferventes qui- busdam titulis decentius decorare. Ul igitur ex devotione, quam ad nos et Roman ain ecclesiam habere noseimini, sentiatis vobis favorem apostolicam aecrevisse vestris preeibus inclinati, quod auetoritate htterarum sedis apostolice,

2oque de hac indulgentia plenam et expressam de verbo ad verbum mentionem non fecerint, trahi extra civitatem Wormacien«cm ad iudicium nequeatis in- viti quamdiu parati fueritis coram vestro ordinario de vobis conquerenübus stare iuri, auetoritate vobis presentium indulgemus. Eadem auetoritate nicbilo- minus decernentes, ut si aliquid contra huiusmodi concessionis nostre tenorem

»a quoquam exsliterit propria teraeritate presumplum sit irritum et inane. Et si forte alique sententie in vos hac occasione prolate fuerint, nulluni robur obüneant firmitatis, mandato sedis apostolice semper salvo. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre concessionis infringere vel ei ausu temc- rario contraire. Si quis autem hoc attemptarc presumpscrit, indignationem

so omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit in- cursurum. Datum Anagnie XIII kalendas iunii pontificatus nostri anno sexlo.

St.-A. W. nr. 38. or. mb. c bulla pL pend. dei.

Hinten auf dem Umschlag rechts die Buchstaben: B. b. v. Hinten ron yladu>r Hand: Ego.

u Drucke: Schannat II, 128. Ludewig, JReliquiae II, 329 unter falsdiem

Datum, daher ist Scriba nr. 1584 zu streichen. l'otthast 17866.

283. 1260. Mai 20. Änagnia. Alexander IV befiehlt dem Abt von Schönau,

die Wormser Bürger im Genuss ihres Privilegs der Befreiung von auswärtigen Gerichten su schützen.

«0 Alexander episcopus servus servorum dei. Dilecto filio abbati monasterü Schonoiensis ordinis Cisterciensw Wormacienais diocesis salutem et apostolicam

Digitized by Google

1260.

1S9

benedictionem. Cum dilectis filiis civibus Wormaciensibus ex spetiali gratia duxerimus concedendum, quod auctoritate litterarum sedis apostolice extra civitatem Wormacien»?m ad iudicium nequeant evocari, quamdiu parali fuerint coram suo ordinario de ipsis conquerentibus iusticie plenitudinem exhibere. Discrctioni tue per apostolica scripta mandamus, quatinus non permitlas ipsos % super hiis contra concessionis nostre tenorem ab aJiquibus indebite molestari, molestatores huiusmodi per censuram ecdesiasticam appellatione postposita compescendo. Non obstante si aliquibus a sede predicta sit indultum, quod suspendi vel interdici aut excommunicari non possint, nisi de indulto huius- modi sibi concesso plena et expressa in nostris litteris mentio habeatur. 10 Datum Anagnie XIII kalendns iunii pontificatus nostri anno sexto.

St.-A. W. nr. 39. or. mb. DU Bleibulle Mngt an der Hanfochnur.

Unten auf dem Umschlag recht* stehen die Buchstaben: B. 8. v. Hinte»: fiu aot. la in gleichzeitiger Schrift.

Gittert bei Arnold II, 69. is

12t>0. Mai 21. Anagnia. Alexander IV bestätigt den Wormser 284. Bürgern ihre Privilegien.

Alexander episoopus servus servorum dei. Dilectis filiis civibus Worma. ciensibus salutem et apostolicam benedictionem. Justis petenlium desideriis dignum est nos facilem prebere consensum et vota, quo a rationis tramite» non discordant, effectu prosequente complere. Ea propter dilecti in domino filii vestris iustis postulationibus grato coneurrentes assensu omnes libertates et immunitates sive priviiegia seu alias indulgentias a predecessoribus nostris Romanis pontifieibus ab imperatoribus a regibus et prineipibus vel aliis Christi fidelibus rationabihter vobis concessas neenon bonas consuetudines et omnia» iura, que huc usque observastis auctoritate apostolica confirmamus et presenlis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit ineursurum. Datum so Anagnie XII kalendas iunii pontificatus nostri anno sexto.

St.-A. W. nr. 40. or. mb. BlttbuHe hängt an rol!>f/?l!meidener Sdmur. Unten rechte auf dem Umschlag: B. s. v. Hinten: Ego in gleichzeitiger Schrift, e. Arnold II, 89.

1 260. Mai 21. Anagnia. Alexander TV befiehlt dem AU von Schönau, 285. die Wormser Bürger im Genuss ihrer Freiheiten zu schuteen.

Alexander episcopus servus servorum dei. Dilecto filio abbati monasterii Schonoiensis ordinis Cisterciensis Wormatienws diocesis salutem et apostolicam benedictionem. Cum dilectis filiis civibus Wormaciensibus omnes libertates et immunitates sive priviiegia seu alias indulgentias a predecessoribus nostris«

Digitized by Google

190

1260.

Romanis pontiflcibus ab imperatoribus a regibus et prineipibus vel aliis Christi fidelibus rationabiliter ipsis concessas neenon bonas consuetudines et omnia iura, que huc usque observarunt, auetoritate apostolica duxerimus confinnandas, discretioni tue per apostolica scripta mandamus, quatinus non permittas ipsos

s super hiis contra confirmationis nostre tenorem ab aliquibus indebite molestari, molestatores huiusmodi per censuram ecclesiasticam appellatione postposita compescendo. Non obstante si aliquibus a sede apostolica sit indultum, quod suspendi vel interdici aul exeommunicari non possint nisi de indulto huiusmodi sibi concesso plena et expressa in nostris litteris mentio habeatur.

10 Datum Anagnie Xll kalcndas iunii pontificatus nostri anno sexto.

St.-A. W. nr. 41. or. mb. Die BleümUe hängt an einer Hanfachnur.

Unten rechts auf dem Umschlag: B. ». v. Hinten mit gleichzeitiger Hand: fu. sol. la.

(Stiert bei Arnold II, 89.

286. 1260. Juni 3. Die ßnf Wormser Stifte verjiflichten sich eidlich, jeder weltlichen Gewalt, tvelche ihnen an ihren Rechten und Freiheiten Abbruch thtin wolle, eu widerstehen.

Maioris, Nuhusensis, saneti Pauli, saneti Andree et saneti Martini eccle- siarum . . decani et . . capituli. Quoniam adversus clerum et ecclesiastioe

sodignitatis honestatem laycorum frequenler sevit malicia et eorum plcrique ad hoc studia sua dirigunt et conatus, ut cleri et ecclesiarum iure minuant, con- suetudines honestas aboleant et perimant libertates cleri condicionem suis condicionibus deteriorem efficere et servituti eam, quam in sortem dei electam divina institucio liberam ordinavit, subicerc molientes, ne ex eo possimus a

w successoribus nostris negligencie argui, si cleri aut ecclesiarum, quarum bene- fieiis sustentamur et quibus tarn ex officio karitatis quam ex debito tenemur obnoxii, iura, consuetudines honestas et libertates communes labi seu interire tamquam desides paciamur, unanimiter fide data promisimus et promissionem nostram corporali firmavimus iuramento, ut layeali violencie vel cuilibet alleri

»potestati, que in preiudicium seu lesionem aut oppressionem predictorum iurium consuetudinum libertatum se erigere presumpserit violenter pari et unanimi consilio et iuvamine resistamus, iura nostra, consuetudines honestas et communes libertates fovendo, conservando et usque ad satisfactionis com- petentis exhibitionem , si in hiis impulsati fuerimus, communibus expensis et

sslaboribus pro viribus defendendo; personam preterea quamlibet de noslro collegio existentem, que non odü vel rancoris sive inimicicie sed zelo fideli- tatis dueta supradicto negotio consilium apposuerit, auxilium inpenderit sive ipsum de mandato universitaüs nostre assumpscrit prosequendum, si ob id a layeali seu alia potestate perseeucionem pati ceperil et rerum suarum vel per-

«>sone offensam ineurrerit vel gravamen sub obsenacione prehabiti iuramenti manutenere promittimus et eidem adesse et asistere communibus sumptibus et labore, donec illatorum sibi gravaminis et offetise satisfactionem congruam et universitati nostre acceptabilem consequatur. Volumus eciam, ut in vigilia

Digjtized by Google

1260.

191

beati Thome bec presens litten in quolibet capitulo per annos singulos reci- tetur, ne fratrum vel canonicomm quispiam se possit per ignoranciam excu- sare et si quis in capitulum de novo receptus fuerit, bec audiat atque sciat et iuramento consimili ad observacionem predictorum specialiter obligetur. Contra quemlibet eciam huiusmodi condicli transgressorem in nostris collegiis s existentem ad penam canonicam animadversione condigna pariter insurgemus, ut sie honor clero debitus per observacionem premissorum in sua libertate consistere valeat et durare. Super quo presentem litteram ecclesiarum nostrarum sigillis duximus roborandam. Actum anno ab incarnaüone dominica Ä.CC. sexagesimo, III nonaa iunii. •*> St.-A. Darmxladt: Worms 80b. or. mb. c. 6 sig. pend. latais. (A).

SI.-A. Darmstadt: Copvxlbuch da «. Andreasgtift». (B).

Druck: Baur HU. II, 160 ex B. unvoUsUlmüg.

1260. September 16. Worms. König Richard bestätigt den Bürgern 287. von Worms das ihnen von Ka iser Fridrich II 1243, August ver- is

Ricardus dei gratia Romanorum rex semper augustus. Universis imperii Romani fidelibus presentes litteras inspecturis gratiam suam et omne bonum. Volentes dilectos cives nostros Wormacienses nobis et sacro Romano imperio ab antiquo fideles ob grata sue sincere devotionis obsequia, quibus in oculissu nostre celsitudinis se exhibuerunt non modicum graciosos condignis prosequi gratia et favore ipsorumque libertates et iura nequaquam felici tempore nostro minuere sed augere gratiam sive concessionem a clare memorie divo Fr(iderico) Romanorum imperatore predecessore nostro pie ac Uberaliter sibi faclam, prout continetur in lilteris imperatoris ipsius inferius annotatis, quarum de verbot ad verbum per omnia is est tenor (folgt Urkunde nr. 207). Ratam habemus et gratam ipsamque concessionem seu gratiam prout a prenominato prede-

cessore nostro rite ac provide facta esse dinoscitur ex regali benignitate pre- sentis scripti patrocinio communimus predictos cives Wormacien«cs a dicti solutione tliclonei penitus eximentes. In cuius rei testimonium presens scriptum so exinde conscribi et celsitudinis nostre sigillo iussimus communiri. Datum Wormacie XVI die septembris, indictione tercia, anno domini millesimo GC. sexagesimo, regni vero nostri anno quarto.

St.-A. W. nr. 43. or. mb. e. «ig. pend. del. Druck: Gebauer 875. Reg. Scriba 1683. BÖhmer-Ficker 6378. as

1 2(>o. September IG. Worms. König Richard verspricht den Bürgern 288. von Worms, dass er den Philipp von Hohenfels vermögen werde, auf aUe Bürgschaß m vergkhten, die sie ihm in Bezug auf ihren Streit mit dessen Btirgmannen Jacob von Stein und Simon von GunÜieim gesetzt haben. «

Ricardus dei gracia Romanorum rex semper augustus. Universis imperii fidelibus presentes litteras inspecturis graciain suain et omne bonum. Tenore

liehene Zoliprimleg in

Digitized by Google

192

1260.

presencium publice protestamur et promittimus bona fide pro dilecto fidel i nostro Philippo de Hoenvels, quod ipse omni cautioni fideiussorie vel alii qualicunque occasione discordie, que vertebatur inter dilectos fideles nostros cives Wormacienses et Jacobura de Lapide et Symonem de Gunlheim milites

s castrenses dicti Pbilippi et eorum complices, a dictis civibus sibi facte sive recepte, ad mandatum nostrum regium renuntiabit sünpliciter et de piano. Super qua renuntiacione facienda eisdem civibus per memoratum Philippum iuxta promissionem nostram dedimus posuimus et statuimus eisdem civibus fideiussores dilectos fideles nostros videUcet : Wiricum de Düna, Philippum de

10 Palkenstein camcrarium, Syfridum de Honeg, Willelmum advocatum Aquensem et H. dictum Snelle de Sletstat dilectos consiliarios nostros; tali condiüone videlicet, quod si predicta renuntiatio non Hat, ut superius est expressum, quilibet predictorum fideiussorum unum militem pro se transmittet Wormaciam, qui exinde non exibunt donec renunciatum fuerit super dicta discordia cautio-

isnibus et fideiussionibus universis. In cuius rei testimonium presentes litteras exinde conscribi et sigillo maiestatis nostre iussitnus communiri. Actum Wormacie XVI die septembris indictione III anno domini M.CC. sexagesimo, regni vero nostri anno quarto.

Original m Berlin?

» Druck: Böhmer, Fontes II, 233. Reg. Seriba nr. 1680. Bohmer-Ficker 6379.

289. 1260. September IG. Worms. König Richard macht eine Sühne surischen den Bürgern von Worms und denen von Osthofen einerseits und Simon von Guntheim und Jacob von Stein andererseits.

Ricardus dei gratia Romanorum rex Semper augustus. Universis sacri

xiiniperii Romani fidelibus presentes litteras inspecturis gratiam suam et oinne bonum. Cum inter dilectos fideles nostros cives Wormaciensc* et illos de Ostoven fautores eorum ex una parte et Symonem de Guntheim et Jacobum de Lapide ac ipsorum fautores tarn clericos et laicos ex altera gravis suscitata esset materia questionis, tandem faciente pacis auetore post diversas alterca-

soüones binc inde in nos tamquam in arbitrum ab utraque parte coram nobis apud Worraaciam unanimiter extitit compromissum, quod quiequid arbitrando seu sententiando dtxerimus, deberet a predictis omnibus certis penis adiectis a nobis et adnolatis inferius inviolabiliter observari. Nos itaque pacem et concordiam inter ipsos potissime affectantes causa questionis huiusmodi de

siconsilio fidelium nostrorum plene discussa: In nomine sanete et individue trinitalis in primis dieimus et arbitrando pronuntiamus, quod captivi ex utraque parte tarn civitatis Wormacien«« quam predictorum Syraonis et Jacobi sine alieuius pretii redemptione liberi sint et penitus absoluta, cum Jacobus et Symon fideiussores reeeperint, quos Philippus de Honvels et Philippus de

40 Falkestein reeeperunt. Item dieimus, quod dampna quecumque et per quem- cumque modum facta per incendia, rapinas, cedes hominum, si que facta sunt, destruetiones domorum edificiorum vinearum agrorum vel alia quacumque de causa |>enitus sint remissa. Querimonie vero, si que hinc inde super bona

Digitized by Google

1260. 193

vel possessiones dictarum partium per iudicium facte sunt, similiter sint remisse et eorum quilibet ex utraqua parte bona sua in statu quo iam sunt rehabebit. Et quia predicti Symon et Jacobus plurima dampna sustinuissc dicuntnr, pro eisdem dampnis et captivis eorum reeipient quingentas marcas ColonienAYHW denarioruni, quarum centum et quinquaginta marcas s quatuordeeim diebus post instans feslum beati Martini et centum et quinqua- ginta marcas in festo epiphanie domini proximo subsequenti et residuas ducentas marcas in die beatorum apostolorum Plulippi et Jacobi proximo futuro reeipient Symon et Jacobus supradicti. Et liec pecunia dividetur ita quod Symon predictus ducentas marcas habebit, Jacobus vero trecentas de»» pecunia memorata et assignabitur predicta pecunia Wormac/e et conducelur Guntheim vel Oppenheim. Kt ob hec boni ainici crunt et facient cum omnibus amicis suis, quos sub debito iuramenti sine interventu pecunie habere poterunt, vruedam debitam et consuetam. Insuper dieimus et arbitrando pronuntiamus, quod omnia predicta iurent al) utraque parte inviolabiliter observare et qui- is cumque hoc sei-varc nolueril, periurus sit et infamis et exeommunicationi domini pape subiaceat et nostre ac imperii proscriptionis vineulo sive sen- tentia sit proscriptus, et simiJiler tenentes et foventes eosdern simili pena plec- tan tu r. Et niebilominus tarn episcopi quam alii nobiles inferius adnotati et civitates subscripte violatores dicte pacis non debent teuere fovere neque iuvare m auxilio consilio vel favore, sed alteri parli contra violatores huiusmodi debent assistere suis viribus potenter pariter et patenter. Hec sunt nomina illorum, qui debent in istis assistere observantibus supradicta: venerabiles H. Spirensw et . . Wormacicnsür episcopi, nobiles viri E. de Lininge, . . de Spanheim et . . silvestres et C. irsutus comites, Ph. de Kalkestein, camerarius, Ph. de Hoen-» vels, Wiricus de Düna, Weruerus dapifer et Ph. fratres de Bolandia dilecti (ideles nostri. Et hec sunt nomina civitatum: Maguntia, Wormacia, Spira et Oppenheim. In quornm omnium testimonium et perpetuam firmitalem presentes litteras exinde conscribi et tarn nostro sigillo regio quam sigillo predictorum episcoporum dilectorum prineipum nostrorum feeimus et iussimus sigillari. Aliiso vero nobiles et offieiati ac familiäres nostri aliis consimihbus lilteris super hoc confectis una cum sigillis predictarum civitatum eorum appendant sigilla in testimonium veritatis. Actum Wormacie XVI die septembris, indictione

tertia, anno domini millesitno CC. sexagesimo, regni vero nostri anno IUI.

Sl.-A. W. nr. 43. or. mb. Pergament beschädigt. Das Siegel des Königs undsh das de» Bisdtofs ran Speier hängen bescluidigt an braunseidenen Bändern; das des litschofs ton Worms ist abgefallen.

Druck : Böhmer, Fontes II, 231. Reg. Scriba 1681. Böhmer- Fkker 6380.

1260. Dezember 1. Vor dem Ruthe von Worms schenkt Herburgis 290. des Gudämanris Bürgers von Worms Wittice dem Kloster Otterburg *o ihre Güter in Abenheim, Gundheim und Bermersheim sowie ihr Haus genannt zum Neuen Ilaus.

Consules et universi cives Wonnacienses. Constare volumus presencium inspectoribus universis, quod Herburgis relicta Gudilmanni coneivis nostri in

H. Boo», rrknndenbnch A. Sto.lt Worin* I. 13

Digitized by Google

194

12fiO.

nostra presencia constituta bona sua omnia, que habebat Abinheim, Guntheim et Bermersheim in villis sita aliquando communicata manu mariti sui viventis ob honorem sancte Marie gcnitricis dci . . abbati et conventui in Othirburg post mortem utriusque pro remedio animarum suarum donata, nunc de novo

sdicto Gudilmanno defuncto conventui predicto eadem bona omni iure quo habebant et domurn suam dictam ad Novam domutn sitam in civitate nostra ex opposito Vulpecule propc Ichestein pro remedio animarum ipsius et mariti necnon ob honorem virginis gloriose donavit et eisdem bonis prehabitis renun- ciavit simpliciter liberaliter et de piano, ita videlicet, quod . . abbas et con-

10 ventus predicti diclo Herburgi singulis annis quoad vixerit quadraginta maldra siliginis et duas carratas vini unatici ad quemcumque locum Wormaciensem eadem voluerit presentabunt, con ventus laboribus et expensis. Hoc etiam adiecto, quod singulis annis anniversarius amborum coniugum post mortem ipsius Herburgis in unum diem conscriptus et redactus a dicto conventu cele-

ubretur devote cum memoria salutari et codem die anniversarii predictorum singulis annis fratribus dicti conventus refectio consolacio sive pitancia con- sueta ministrabitur universis. Qua Herburge mortua fratres predicti aput conventum suum ipsam sepelient tamquam suam sororera et fraternitatis sue et omnium beneficiorum suorum, que aput cosdem fiunt communionem ad

*o salutem et remedium animarum dictorum coniugum suorum confratrum equa- liter parcientur. In cuins rei et facti teslimonium partibus valiturum ad peticioncm ambarum parcium presentes litteras civitatis nostre sigillum dedimus communitas. Actum anno doinini tf.CC. l5L in crastino beati Andree apostolL

äs St.-A. Luzern. Gatterer' scher Apparat nr. 99. or. mb. c. sig.pend. Da» Per- gament itt beschädigt, da» Siegel eingenäM.

Druck: Frey Jlemling, UB. de» Kl. Otterburg p. 104. nr. 136. Reg. Sa%a nr. 1684.

291. 1260. Detembcr 9. Der Rath und die Bürger von Worms Urkunden, so dasH Gerdrud genannt Semerin ihre Bürgerin den Bürgern Heinrich Oippure und Johannes Vulpectda ihre Tochter Gerdrud sammt verzeichneten Gütern zu dem Zwecke übergeben habe, damit sie die genannte Tochter in ein Kloster thun sollten.

Consules et universi cives Wormacienses. Conslare volumus presencium »s inspectoribus universis, quod Gerdrudis dicta Semerin nostra coneivis coram nobis Heinrico Cippure et Johanni Vulpecule coneivibus nostris in manus eorum commisit et potestatem plenam dedit et habundantem Gerdrudim fUiam eius cum bonis subnotatis ca condicione, ut ipsam fiUara in claustro reli- giosam commendarent ad famulandum deo allissimo, cui omnia famulantur, 40 pro remedio animarum suarum. Cum qua filia omnia bona sua prout ex- pressa sunt infra dedit eisdem et resignavit renunciavitque eisdem plane et simpliciter sub hac forma, ut predicti H. et Jo. super animas eorum sicut vellent in die novissimo domino Jesu Christo de commissis sibi bonis et

1260. 195

puero respondere, quod ad quodcumque claustnim religioni puerum predictura darent et commendarent, eidem claustro seu conventui dare deberent bona sub- scripta et ipsa mater G. ab illo claustro et conventu deberet temporibus vite sue bona data et resignata possidere et habere pro annua pensione scilicet dimidium librum cere singulis annis in purificacione beate virginis exinde solvende. Et s sunt isla bona: Primo curiam suam sitam ex opposito Predicatorum eo iure quo possedit et habet eandem ; item duas Hbras Wormaciensium denariorum singulis annis pereipiendis super curia Wilhelmi de Lulra dicta ad Lobium in vico Hagenone sita; item super domo sita retro macella dicta ad Lumers- heimmere duas hbras Wormacicnses singulis annis pereipiendis et solvendis ; 10 item estuarium situm aput portam Judeorum cum duabus domibus adiunetis;

nr

item Herlisheim octo iugera vinearum et IUI iugera ortorum; item in prato curiam et ortum prout sita sunt; item ante portam saneti Martini singulis annis solidos tres denariorum Wormaciensium. Hec omnia prescripta bona dedit cum puero ad claustrum, qua ipsam Ger. hliam eius deo omnipotenti « contingeret famulari. Item dedit pueris Gudilmanni filii eius domum sitam ante arcum ex opposito chori beati Petri, que aliquando propria fuit Ar. dicti Waysmengerc. Item dedit dictis pueris Gudilmanni singulis annis libram Wormaciensium denariorum super domo quondam Virlinges apud portam Judeorum sita. Post mortem vero eiusdem Scmerin omnia prout expressum jo est supra claustro, in quo filia deo famulabitur, data cedent libere pariter et solute, similitcr que pueris dedit, cedent ipsis; quiequid preter 1 prescripta bona dicte muberi superaverit et superfluum fuerit ea defuneta, medietas illorum omnium cedet Ger. filie predicte et claustro, qua domino voluerit famulari, aliam medietatern superflui, quod relinquerat vel relinquet, reeipiet et habebit »i Gudilmannus eiusdem filius prenotatus. In cuius rei et facti testimonium atque robur presentem litteram ad peticionem partium nostre civitatis sigillo dedimus consignatam. Actum anno domini Ü. CG. LX, quinta feria proxima ante diem Lucie virginis beate.

St.-A. Ltizern. Gatterer'sciier Apparat nr. 103. or. mb. e. gig. pend. del. so Druck: Baur HU V, Br,f.

1260. Worms. Eberhard Bischof von Worms urkundet, dass Heinricus 292. sartor fratrum Predicatorum in Wormacia X maltra siliginis jährl. Zinses, welche er für XL Pfund Hall, von Sigilino, Ritter, von Dandistat und dessen Frau Jutha erworben hatte, den Predigern in Worms geschenkt habe. S5

Zeugen : Wulframus de Pclirisheim et Heinricus Wackirpil , milites ; Wernherus retro Monetam, Heinricus Richeri, Conradus de Arbore rosarum, Heinricus Span, Heinricus Rufus, Eberhardus in vico Lane et Conradus filius Alheri, cives Wormacienses ; Eberhardus scultetus, Berenwelf, Heinricus Caseus et Jacobus, in Horgiheim villani. 40

St.-A. Luzern. Gatterer'sciier Apparat, or. mb. Das Siegel hängt zerfrochen an rotfi&eidetier Schnur.

Druck: Baur HU. V, 33.

(281.] ' preter id über der ZeUc hineinenrrigiert.

13*

Digitized by Google

um

12H0.

293. 1260. Statuten für die Heetorm der Schulen in Worms.

Maioris, saneti Pauli, saneti Andrec et saneti Marlini ecclesiarum Wor- matiensium decani et capitata. Cum a nol»is quod est cunsenlaneum rationi quodque ecclesiarum aliquid aecommodat honeslati, ab illis petitur, qui fami-

» liaritate nobis et obscquüs sunt coniuneli, eorum non immerito desideriis assentimur, maximo cum eorum profectus inciementum aliquale reeipiat, undc nobis quoque et ecclesiis bonestalis et commodi quid resultat l. Cari itaque nostri scolarum nostrarum rectures circa disdplinam cboralem et doctrinam scolarium honestatis et rectitudinis zelo dueti, errori eorum in via morum et

lodoctrine consulere cupienles, animadvertentes manilestis indieiis varias ipsorum dissolutiones ex causis aliquibus exoriri causas ipsas « * a de nostro con- sensu, quem afibre pclunt et desiderant providimus exstirpare. Ne cum ad doctorum remissionem et negligcntiam scolarium dissolucio et iusticia respectuui habeat relatum, culpa eos redarguat, verum illus tamquam malviolos diseipline

i.\et seiende non capaces culpe meritum comitetur3 (?) ; nos igitur constitu- tionibus eorundem ad obviaudum causis dissolutionum bmusmodi conditis* eonsensum benivolutn adbibenles promitlimus e<is ymmo nostras ecclesias * in eisdem manutenere fiducialiler et fovere". De nostra igitur voluntate et con- sensu statuenmt: [JTJ. Ut nullus omnino Scolaris in oeclesia non lwneliciatus

wchorum frequentet, nisi et scolas frequentaus magistro scolarum de pretio respondeat, qualiler est consuetum ; exceptis duntaxat biis, qui nos rcspiciunl et nobis deserviunt; qui tarnen non debent correctiones magistrorum pro cliorali diseiplina surdis auribus preterire; cboralem enim et scolasticam rigorem et disdplinam non medioeriter distuibaret, si tales scolares in ecclesiis

ib non beneficiati cum ad decanos respectum non babeant ex leges viverent non subieeli scolasticis et magistris. [II'*. Preterea scolares canonici existentes in scolis manere cogenlur quoadusque ad tractatus capitulares reeipiantur, quod si renucrint, cum eorum dissolutio rigori cliorali plurimum deroget, aliisque scolaribus causa potissima7 sit erroris eeclesie, in quibus sunt, prebendas

30 eorum pereipient8 et si in procuratione scolasticuruin sunt, ipsi procurationem eis subtrabent9 quoadusque10 ab erroribus huiusmodi 11 revocentur. [III]- Item si Scolaris existens canonicus in magistrum suum rectorem scilicet scolarum ob correctionera aliquam manum miserit violenlam, aubtrahatur eidem prebenda sua per anninn in fonnam predictam , nisi tempore medio ex ordinatione

3.% scolasticorum et magistrorum leso satisfactum fuerit competenter; si vero Scolaris non canonicus boc fecerit, a scolis omnibus civitatis excludctur12 quoadusque 10 lesus pro ipso duxerit supplicandum. [IV]. Item sta- tucrunt, quod nullius Scolaris pactum erit citra quinque uncias ballensium, nulli tarnen pauperi advene scolarum introitus precludetur. Pueri pauperum,

4oquos de novo15 apponent scolis, ut babeant panem a curiis dominorum prompterem, ad alpbabetum non admittentur, nisi ad minus XX hallenses cum minuta iusticia '* dederint, maxime cum magis occasione aliqualis susten-

[293.] 1 maximo renultat fehlt bei S. * bei D folgt nach ipwu ein un- deutliches Wort, das auch l*ei S ausgelassen i*t. Ne cum comitetur bei S. aus- <<, gelassen. 4 conditio feftlt bei S. * ymmo n. ccclenia« fehlt bei S. * fid. et fov. fMt bei S. T 5: potissimum. S: pereipiant. » .V; Hubtrahant D: quouüque. 11 S: eiusmodi. «» 8: excludatar. »« de novo fthtt bei S. •« cum m. i. fehlt bei &

Digitized by Google

1261.

197

tationis1* quamquam 16 scientie appetitu accuriat talium inultitudo. [V]. Item quam cito Scolaris depactatus magistro fucrit ad pretium dimidii anni obli- gatio crit ; si vcro sine pacto in seolis per octo dies steterit, idein erit. [ VI]. Item decanis et canonicis ecclesiarum, ubi sunt magistri, possunt facere servitium vel amicitiam gratis docendo aflines eorum si volunt, quos ipsi gratis reci- & piunt11. [Vit]. Item Scolaris recedere volens a magistro suo proptcr corrcc- tionem scolasticam, ab alio magistro recipi non debet, quon iam alterius correctio facilius contempnitur , dum ad alterum refugium invenitur; providere tarnen debent magistri ut modum in correctionibus non excedant, sed ut correctionis quantitas culpe respondeat qualitati; si vero modum correctionis exeesscrit, io magisfer per lesiones difformes, quales sunt vulnera vel ossium confracture, Scolaris pro emcnda libertatem habebit recedendi ab ipso non soluto etiam pretio ad quod pro dimidio anno fuerit obligatus. Si aulem Scolaris vel amicus eius occasione sua magistrum verbis probrosis affecerit et ob hoc eiectus a magistro fuerit, ad alias scolas non recipietur et ad huc cum satis- ts fecerit, apud priorein magistrum per dimidium annum remanebit. Scolares adolescentes cum a scolis subtrabere se incipiunt, amicis eonim desiderantibus ut distant ad scolas alias quam in quibus steterunl, recipi non debent, cum talis mutatio exquisita sit oceasio magistrum scolasticum evadendi 18. [VIII]. Item uullus magisler nec per sc nec per interpositam personam so alliciat1* scolares alterius et si compertum fuerit et probatum aliquem sco- larem fore huiusmodi scolarium allectorem et magister suus fidei datione con- stare fecerit, quod per eum iussus non fuerit, ipsc a scolis omnibus cxcludatur 20 et ad magistrum priorem scolares sibi abstracti talitcr revertenlur. Hec omnia promiserunt fide prestita sine dolo et inviolabiliter observare, que et nos aban eis et eorum successoribus volutnus observari. Si quis autem in contrarium alicuius constitucionis huiusmodi venerit et hoc probari per aliquas personas possit ydoneas in presencia scolasticorum maioris ecclcsie et sancti Pauli necnon decanorum aliarum ecclesiarum, ubi scolastici non habentur, carcer sibi claustralis per octo dies iudicelur cum alia satisfactione, quam de volun- 30 täte magislrorum dicti scolastici et decani pro qualitate negocii duxerint ordi- nandam*1. In horum omnium robur perpetuum el ratihabitionis nostre signum sigilla ecclesiarum noslrarum presentibus sunt appensa. Actum anno domini MCCLX.

St.-A. Darmstadt: Chart. Worm. s. XV. fol. 92. (D). s.% Druck: Schannat II, 128 ff . unvolMändig. (Sj. Reg. Scriba nr. 1686.

1261. März 13. Dekan zu s. Paul, H. Cypure Schtdtheiss in 294. Nonnenmünster ttnd Ileinrich, Müller der Herren zu .s. Paul, er- richten ein Statut betreffend die Midier der s. Pmdskirche, des Klosters Nonnenmüttster und des Klosters Kirschgarten. *o

Nos decanus sancti Pauli Wormaciensis, H. Cypuri scultctus in Nunnen- tnonster, Heinricus molcndinarius dominorum sancti Pauli. Tcnore presencium

11 D: sust. aliq. '* D: quam. ,T qaon reeipiunt fehü bei S. Si autem Sco- lari« — evadendi fehU bei S. *• D: alliciet. 10 D: excludetor. 11 Hec omnia ordi- nandam fehlt bei S. «

Digitized by Google

198

constare cupimus uni vereis, quod cum multo tempore controversia sive rixa vertcrctur inter dominos sancti Pauli , monasteriura dominarum in Nunnen- monster et dominarum de Orlo sanctc Marie sive omnes molendinarios , qui ad societatem eorum pertincre videntur, super iuribus et consuetudinibus mo-

slendinarum, tandem eadem causa consencientibus omnibus partibus in nos tamquam arbitros extitit conpromissa, quare nos eamdem1 conlroversiam assumptis viris prudentibus et honestis tabtcr difnnimus. Slatuimus itaque, quod si domini molendinorum unum vel plura habeant molendina, quibus personal iter presint vel aliquis molendinator ex parte eorum habeat unum vel

10 plura molendina, ad convocationem iudicii vel magistratus unum tantum nuncium sive magistrum pro se transmitet Item staluimus, quod quando- cumque vel quocienscumque alveus ripe inundaverit, ita quod retentacula aque fuerint fracta vel ex alia causa, quodlibet molendinum mittet unum servum vel plures iuxta preccptum magistri in superiori molcndino* dominorum sancti

»Pauli ad aquam recolligendam et ad retentacula reficienda, quod preceptum, qui adimplere neglexerit, XX hallenses pro pena persolvet, qui autem infra primam et terciam vocatus ad iudicium in claustrum sancti Pauli venire neglexerit, similiter X hallendes ipsa die splendente solc pro pena persolvet, et si non fecerit, die sequenti magistro supradicto X hallendes persolvet.

» Item staluimus, quod nunquam ad iudicium diebus dominicis vel festivis venire presumanl. Item de Ulis denariis, qui pro pena t-adunt, nemo ad alios usus convertat nisi quod reficiat navem cum diraidia parte denariorum in utilitatem et refectionem ripe partem alteram convertendo. Qui autem hec statuta contra dixerit vel observare non curaverit, libram hallen sium pro pena persolvet.

js Ut hec rata et firma in perpetuum permaneant, presentes litteras nostris sigillis unacumque sigillo officialis curie Wormaciensis fecimus roborari.

Actum anno domini M.GC.LX primo in crastino Gregorü pape.

St.-A. J)<irmsta<ti: WorrM nr. 86. or. mb. Link« hängt da» Siegel de» Official*; Leuende: -f S'. CVHIE. WOR . ACIENSIS; in der Mitte dag Siegel des Deean» von jo*. Paul, den Erzengel Michael, wie er den Ihnchen tödtet, darstellend; Legende: -f 8'. H. DE . , NI. S. PAVL .; rechts das draeckU,c Siegel dt» Schultheissen, Legende: + S\ . . INBIC . IPPVRE.

Druck: Baur HU. II, 163 f. unvollständig.

295. 1261. Märe 28. (V kal. aprilis) Worms. Wernher Erzbischof von Mainz jj verleiht der Priorissa et conventus sororuin Penitentium sanete Marie Magdalene in suburbio Wormacims* einen Indulgenzbrief für alle die, welche ihre Kirche in monte sancti Andree extra muros Worm. besuchen.

St.-A. Darmstadt: Worms 83. or. mb. Das beschädigte Siegel hängt an roth- scuieneT xnnur. outun <frnt/in<x>tti.

40 Druck: Baur HU. II, 165 f. unvollständig.

[294] 1 so A. 1 luolendino corrigiert aus molendeno.

Digitized by Google

1*61.

199

1261. Mai 2. Eberhard Bischof von. Constanz gewährt allen, welche 296. die abgebrannte Stiftskirche s. Paul in Worms sowie die Pfarrkirche s. Ruprecht daselbst unterstützen, einen Ablass.

Eberhardus dei gracia Constanciensis episcopus universis Christi fidelibus saluteiu in doniino. Quoniam ut ait apostolus omnes stabimus ante tri- s bunal Christi reccplnri, prout in corpore gessimus, sive bonum fuerit sive malum, oportet nos diem messionis extreme misericordie operibus prevenire ac eternorum intuitu seminare in terris, quod reddente domino cum multi- plicato fruetu recolligere valeamus in celis, firmam spem fiduciamque lenenles, quoniam qui parce seminat, parce et metet, et qui metet in benedictionibus, 10 de benedictionibus et metet vitam eternam. Cum igitur conventualis ecclesia saneti Pauli in Wormacia ex anliqua exustione similiter et parrochia saneti Rupperti eidem ecclesie contigua adeo sint collapse, quod eas a fundaraentis necessario oporteat innovari, ad quarum reparationem proprio sibi non sup- petunt 1 facultates, nisi fidelium Christi elemosinis adiuventur, universitatem is vestram rogamus et monemus attente et in domino propensius cohorlamur in remissionem vobis peccaminum iiiiuugenles, quatinus de bonis vobis a deo collatis pias ad id elemosinas et grata caritatis erogare subsidia curetis, ut per hoc et alia bona, que domino inspirante feceritis ad eterne claritatis gaudia pervenire possitis. Nos enim de omnipotetitis dei misericordia et» beatorum apostolorum eius Pelri et Pauli meritis et auetoritate tonfisi omnibus vere penitentibus et confessis, qui ad predictas ecelesias mauum porrexerint adiutricem, quadraginta dies de iniuneta penitentia annum venialium peccata oblita vota fracta, si ad ea redicrint, oflensas palrum et matrum sine in- iectione manuum violenta misericorditer relaxamus. Datum anno domini« millcsimo ducentesimo sexagesimo primo in crastino Philippi et Jacobi apostolorum.

St-A. Darmstadt: Worms 85. or. mb. e. sig. pend. laeso. (A). Sorgfältig geschrieben.

Druck: Baur Hü. II, 166 f. unvollständig. so

1261. Mai 25. Walramtts Propst der Kirche von Worms urkundet, 297. dass Heinrich Cipura Wormser Bürger, Verwalter des Neuen Hospitals vor der Neupforten zu Worms, im Namen dieses Hospitals ver- pflichtet sei, der Pfarrkirche s. Magnus jährlich 15 Pfund Oel zu zahlen.

Walramus dei gracia prepositus Wormaciensis. Tenore presentiumjs profitemur et adtestamur, quod Heinricus Cipura civis Vformaciensis pro- curator Novi hospitalis ante Novam portain Wormaeiensem pro sc et Cänrado Dirolpho eiusdem hospitalis una secum procuratore dixit in figura nostri iudicii 1 Simone clerico nostro vice nostri iudicio presidente, quod idem hospi-

[296.] 1 suppetunt.

[297.] 1 iudicii ist über der Zeile hineincorrigiert.

Digitized by Google

•200

1261.

tale teneretur singulis annis in XV libris olei parrochie sancti Magiii dandis in festo purificationis beatc virginis et hoc pro quadam domo, (piam Albertus Wizgwergere vendidit iain dicto hospilali, qui prius tantum olei et eodeni die antedicte parrochie amministravit eciam singuJis annis. Huius rei testessunt:

J Eberhardus decanus sancti Andree WormaWmsrä et Gcrhardus plebanus sancti Magni; laici: Heinricus Rex, Wernherus Cerdo, sepedicte parrochie iurati, Arnoldus, Drutwinus Flegel, cives W or maciemes et alii quam plures. Sed ne apud posteros super hüs valcat oriri scrupulus alieuius erroris, voluimus presentem litteram sigilli nostri munimine insigniri. Actum anno

10 domini M. CG. LX. primo, in festo beati Urbani martiris.

SI.-A. Darmstadt: Worms tw. 84. or. mb. c. sig. jiend. lat*o. Druck; Buht HU. II, 167 unvollständig.

298. 1261. Juni 26. Worms. Die Kämmerer und ihre Verbündeten schliessen mit der Stadt Worms eine Sühne.

15 Nos Ebirhardus filius quondam G. dicti Magni, Heinricus, Gerhardus, Emercho fratres Camerarii, Johannes de WaUhenheu», Willehchnus de Frisen- heim, Gerhardus de Wachinheim, miUtes, Ulricus fratcr dicti Ebirharrft et Conradus filius suus. Tenore presencium profitemur et notum faeimus pre- sencium inspectoribus universis, quod cum inter nos nostros amicos et fautores

ex parte una, consules et universos cives Wormacienses ex parte altera, que- dam dissensionis et discordie materia suburta fuisset et eandem dissensionem sive discordiam ad pacem et concordiam reformandam venerabiles patres et domini nostri 'Wonaaeiensis et Spirensis episcopi neenon nobilis vir dominus E. comes de Liningin sibi assumpsissent decidendam utraque parle in dictos

ji compromittente, dicti domini omnem dissensionis materiam raueorem sive discordiam, que inter nos nostros amicos et fautores et predictos cives fuerat, taliler decidebant et ynanimiter ordinarunt videlicet, quod nos otunibus dampnis dissensioni rancori sive discordie pro nobis nostris amicis et fautoribus ad- versus dictos consules et cives universos quocumque modo fuerat suscitata

so renunciavimus publice simul et scmel simpliciter et de piano usque in illum diem videlicet Johannis et Pauli nunc preteritura, quando reformabamur cum eisdem civibus per dominos memoratos ; similiter consules et universi cives predicti nobis idem faciunt renunciantes omnibus prenotatis. In testimonium et robur premissorum dedimus sepedictis civibus presentes litteras sigillis

ss nostris, qui sigilla habemus, roboratas et alii, qui sumue in presenlibus litteris nominati, contenti sumus appensione sigillorum predictorum. Datum et actum Wormocte anno domini M. G°C. LXI, in die beatorum Johannis et Pauli martirum.

Dallxrf}ische8 Archiv im Schlosse Herndteim. or. mfc. c. 4 »ig. pend. 1. Smpl : 40 f- S. EBERHARDI. ARE. DE . . MA. >2. + S'. GERHARDI. CAMKRAHII. WORM. 3. 4- S. IOHANNI. MIL1TIS. DE. WATTENUEIM. 4. + S\ WILHELM]. DE. FRISENHEIM.

Digitized by Google

12C1. 201

1261. Juni. GiUertamch zwischen der s. Antlrcaskirche und dm 299. Retterinen auf dem s. Amlreashcrg in Worms.

Eberhardiis decanns totumque capitulum ecclesie sancti Andrec Wornia- tiensis. Manifestum esse volumus universis seriem presencium inspectoris, quod nos conventui dominarum Peiiilcntiiiin in montc ante portam sancti » Andree considerata utilitate et comodo ecclesie nostre et conventus eiusdem unius iurnalis agri in eodem monte siti ad dominium et proprictatem eeclesic nostre speclantis commutacionem feeimus pro uno iurnali et dimidio vinearum, qui siti sunt aput Manschende, de quibus debetur unus hallms/s in censu Volzoni de Ripa civi Wormaehnsi, quem nos dabimus annuatim, nobtsqueio dicte iam sorores viam facient ad agros nostros et vineas in montc predicto sitas iuxta eundem iurnalem, quem conventui commutavimus iam predicto. Pro deeima vero ipsius iurnalis dabunl sorores annuatim XVIII denarios Wormaciensis monete ei qui et aliam deeimam reeipere consuevit ibidem. In super peeiam quandam iam determinatam suis finibus et distinetam et viam i* iuxta parietem earum dormitorium contingentem et ad nos pertinentem me- morato conventui dominarum concessimus pro annuo censu XVIII deuariis Wormatiensilms, ita quod quando nobis persolverint tres libras haHctisium ad predictum censmn ipsc conventus non tenebitur persolvendum. In buius facti robur et memoriam valituram presentem litteram sigillis ecclesie nostre» et conventus predicti duximus consignandam. Actum anno domini M.CG.LXI mense iunio.

fX.-A. Darmstudt: Wärmt 81. ur. ntb. c. 2 sig. jtatd.; das Siegel der ». Andreas- kirche ist abgefallen.

Druck: Höht HU. II, 167 f. uncolMäntlig. Angeführt im Arcliir f. Aew. 25 <r«*cft. II, 343. Btg. Scriba nr. 1688.

1261. Dezember. Walramus Propst der Kirche von Worms schenkt 300. mit Einwilligung des Bischofs E(berhard) dem Kanoniker Wemher ein Stück IauuI zur Erweiterung seines Hofes.

Wallcramus dei gracia prepositus Wormaciensis. Presentium tenoreso profitemur et publice protestamur, quod nos Wertdiero parroebiano canonico Wormaciensi familiari nostro ac dileclo meritis suis et instantia provocati partem sive spacium curie nostre prepositure scilicet WormtKiensis attinentis in longitudine et latitudine a fenestra proxima domus nostre a parte muni- tionis civitatis curie sue contigue usque ad aliam domum nostram directesi huic oppositam vie et curie sue contiguam et coniunclam, accedente con- sensu venerabilis patris ac domini E. Wormaciensis episcopi neenon venera- bilium virorum decani et capituli Wormaciensis plenaria voluntate assignavimus habendam et perpetuo possidendam dedimus liberaliter et benigne ad opus ampliationis curie sue, que nimis arla sive stricta ad exercendas in ea utilitatesio et commoda videbatur. Et ne a successoribus nostris diclo W. aut sibi in curia successuris aliquid in contrarium valeat suscitari, presens scriptum a nobis sibi traditum ad petitionem nostram ac suam predicti patris venerabilis

Digitized by Google

202

1261.

domini E. Wormaciettsis episcopi nostro ncc non prcfalorum decani et capiluli sigillis ad futuraru memoriam est raunitum. Datuni et actum anno domini M. CC. L XI. mcnse decembris.

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 88. or. mb. Das Siegtl des Bischof* ist sammt i dem Pergament abgerissen ; die Siegel des Decans und des Kapitels hängen rollig zer- trümmert an rothseidenen Sdmüren.

Druck: Battr HU. II, l&) unvoOstündig.

301. 1261. Eberhard Bischof von Worms schliesst einen Vertrag zwischen der Kirche s. Paul und den Bürgern von Worms, dahinlautcnd, «o dass die von Bürgern am Ufer des Eisbaches errichteten Häuser wieder entfernt werden sollten.

Eberhardus dei gracia Wormaciensrä episcopus, consules et universi eives ibidem. Conqucrcntibus coram nobis decano et capitulo ecclesic saneti Pauli Wormaciensis, quod quidam cives Vformacienscs super ripam rivi, qui ipsam

w perfluit civitatem et ecclesie dinoscitur ipsorum attinere, quidam cives ibidem edificia collocasscnt ipsi rivo debito viciniora, unde rivi purgationem poscente neecssitate inpediri coutingerel et in usu rivi ad molendina dicte ecclesie neecssario dampnum ipsi et gravamen non modicum suslinercnl; Engel- mannus fdius Jacobi Marcgravii, Mezza relicta eiusdem Jacobi, Heinricus dictus

so Unbescheiden, Jacobus dictus Keiser, Wolverat, Hugo dictus Cippelinus, cum de numero civium predictorum, de quibus querimonia vertebatur, existerent, coram nobis comparentes cum prefato capitulo pro se salva eidem capitulo sua contra cives alios actione taliter convenerunt, quod ex parte sua capi- tulum Heinrico scolastico et Gerlaco suis concanonicis, ex parte vero altera

wdicti cives Heinrico Richeri et Herbordo Rapario suis coneivibus assumptis dicte questionis decisionem eorum ordinationi et arbitrio concorditer sub- miserunt; qui prudenlum virorum consilio infbrmali super questione predicta compositionem huiusmodi slaluerunt, ut cives prenominati edificia sua rivo vicinius debito superposita sine contradictione qualibet ammoveant et tarn

solatum super ripam rivi relinquant spatium, quod terram, que de rivi puvga- tione eicitur, comode capere possit et eam in rivum cum eiecta fuerit spatii angustia refluere vel relabi non cogat. Quoniam autem plura civitati nostre ministrat comoda rivi transitus supradicti, nos ordinationi prediete adicirous et statuimus, ut unusquisque civium Wormaciettsium, cuius domus vel area

aisupra rivum porrigitur, terram Ulam, que de rivi purgatione eicitur, a tem- pore quo rivus ipso purgato in civitatem refluit, infra dies quatuordeeim secundum quantitatem porrectionis domus sue vel aree faciat asportari et qui infra dies quatuordeeim hoc facere neglexerit, ad penam unius solidi denariorum "Wormaciensium teneatur, singulis quoque diebus quatuordeeim

*o neglientiam eandera pena consimilis consequelur sine remissione aliqua com- ponenda, donec quilibet civium secundum porrectionem domus sue vel aree supra rivum et spatium se contingens terram de rivo eiectam procuraverit asportari. Pene autem prediete medietas diclo cedet capitulo et raedietas

Digitized by Google

203

reliqua comiti et iudicibus civitatis, ut cum a capitulo requisiti fuerint, pene huius solutionem cxigant et ubi dcnegata fuerit, pignus accipiant et apud capitulum reponant, donec pena predicta fuerit persoluta. Volumus etiam, ut nullus omnino civis editicium aliquod seu clausuram supra rivum pre- dictum collocet ex transverso, sed vie super ripam eius libere sint et aperte. » Actum anno domini millcsimo ducentesimo sexagesimo primo.

Sl.-A. Darmutadt: Worms 87*. or. mb. Das dojtpdseitige rothe Wachssitoel hängt sehr beschädigt an grunbraunseideiiciit Hand. liegende der Rückseite : + SECRETVM. DNl. EBERHARDI. EPI. WORMA.

Drucke: Schannat II, 131 f. Senckenberg, Sclect. iur. II, 590. Reg. lo Scriba nr. 1690.

1262. Februar 11. (in crast. b. Scolastice virg.). Kbirhardus Bischof 302. von Worms, B. der Decan und das Kapitel Urkunden, dass sie den Streit zwiseben Wernhcr de Mullinhein Procurator des Klosters Kirsch- garlen (conventus Orti s. Marie extra muros Worm.) und Wernher is dictus Lumersheimere Ober das von letzterem bewobnte Haus, sita retro macella dicta ad Lumersheimere, an ein Schiedsgericht bestehend aus Wernher retro Monetam und Heinrich Richcri cives Worm. als Ver- treter des Klosters und E. Dekan zu s. Andreas und Friderich de Stockeim canonicus Worin, als Vertreter des Wernher de MäUinheim *> gewiesen haben.

Zeugen: Heinricus Camerarius, Gozo de Moro, milites; Heinricus Holt- mundi magistcr civium, Conradus Dirolü, Heinricus Gippure, Conradus de Arbore rosarum, Frischo de Ostovin, cqnsules Wormacicnses.

St.-A, Luxem. GaUerer'acher A]>parat nr. HO. or. titb. c 2 »ig. pend. del. Da* Pergament Ixsdtaduß.

Druck: Battr Hü. V, 38.

1262. Februar 13, (in octava epiphanie domini). Consules et universi 303. cives Wormatienses Urkunden, dass Hilteburgis vidua quondam Richen civis Vfonnatiensis dem Kl. Schönau verschiedene Güter und Gefälleso in Osthoven und Worms vermacht habe.

In Worms: census novem unciarum Worm. cum denariis decem Worm. subscriptos infra muros civitatis nostre annis singulis in festo beali Georgii de areis infra notatis assignandos: Heinricus Buschilhart et sui hcredes de area domus, in qua morantur, in inferiori furo quinque uncias Worm. preterw denarios quinque; item Gumpertus piscator et sui hcredes ibidem quadraginta quatuor Worm. de area domus sue; item Heinricus gener Volperti viginti quinque denarios de area domus sue ; item domine de Orto sanete Marie de area sita in loco predicto viginti quinque denarios Worm. censuales.

O. L.-A. Karleruhe: Schönauer Codex lfd. 23'. 40 Druck: Würdtwem, Chron. dipl. mon. Schönau p. 111 ff. Reg. 8criba 5242.

Digitized by Google

201

304. 1262. Märe (>. Worms. ■- Eberhard Bischof von Worms urkundet,

dass das Kloster Schönau ron dem Edelknecht Joliannes Rufus Wormser Bürger und seiner Frau Agnes Hof in Worms er-

worben habe.

i Eberhardus dei gralia Wormatiensis episcopus. Noverint universi presenünm inspectores, quod dileeli in Clirislo ubbas et convenlus monaslerii Schonaug/etts/s curiam quaiidam sitam iti Wormatia cum et aliis omnibus eidem curie atlinentihus, quo curic predictonira abbatis et conventus adiacent et qiiondain fuerunl Wernheri agnomine Militelli, a serviente domino Johanne

lodicto Rufo cive Wovmatiensi et Agnete ipsius uxore comparaverunt iusto titulo emptionis. Quam curiam dictus Johannes et coniunx eins coram probis et honestis viris civibus nostris Wormatiensibus in iudicio sicut moris est et iuris civitatis nostre coninunicata manu publice tradiderunl et assigna- verunt fratribus monaslerii prenotati, plenam eis warandiam |>er annum et

lsdiem secundum civitatis noslre consuetudinem, prominentes presentibus pueris coniugum eorundem et renuntiantibus curie prelibate. Quo facto Cunradus dictus Gelter et Volzo super Ripam nomine dileclorum in Christo prepositi, decani et cupituli maioris ecclesie "Wormatiensis ex parte quorum iudicio presidchant et Cunradus filius qtiondam Cunradi Üierolli civis Wormatiensis

wprefatam curiam venditam a Johanne et coniuge sua concesserunt fratribus memorati monasterii iure hereditario imperpetuum possidendam cum omnibus pertinentibus ad eamdem. Ita quod census inde debitos videlicet duos denarios Wormatienses maiori preposito Wormatietisi, item decano et capitulo supradictis quatuordet im uncias denariorum etiam Warmatiensium, item septem

w uncias eiusdem monetc predicto Cunrado filio quondam Cunradi DieroKi tamquam dominis fundi, in quo curia predicta consistit, singulis annis in fesfo saneti Remigii persolvere teneantur. Testes autem, qui huic vendilioni traditioni et concessioni intererant, sunt hü: Waccerphil et Bertoldus de Bocken- heim, mililes; Heinricus Riclieri, Sigelo Gozmari, Cunradus fittus Cunradi

so Dirolfi , Cunradus Gelter, Volzo super Ripam, Gerungtis faber et Gerungtis dictus Friese, cives ~Wormatienses; item frater Cunradus cellerarius Schönau- giensis, Rudolfus monachus, Godefridus et Wernherus conversi monasterii sepedicti ac alii quam plures. Et quia prefatus Johannes rem sie gestam coram nobis est publice protestatio, nos ad preces ipsius et fratrum predic-

3&torum presens scriptum nostro sigillo munitum ipsis deditnus in testimonium premissorum. Datum Wormatie anno domini millesimo sexagesimo secundo, II nonas mareii.

G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex 1, foL 2o'. (B). Drucke: Giidtnus, Sylloge p. 238 f. Schannat II, 132; beide aus R Btg.

«o Scriba nr. 1694.

305. 1262. März 14. Worms. Eberhard Bischof von Worms urkundet, dass

die Gebrüder llicher und Jakob zu Worms ihre Güter dem Kloster Sclwnau vermacht haben.

Eberhardus dei gracia Vformatiettsis episcopus. Tenore presentiuin « prolestamur, quod cum Richerus et Jacobus fralres filii Jacobi quondam civis

Digitized by Google

1-J6-2.

•205

Woniuttiensis in nostra prescnlia constituti, obtinuissent in forma iutlicii per scntcntiam generalem, quod universa bona sua. euicuinque vellent, licite darcnt vel dare poasent 1 cl de ipsis bonis pro sue voluntatis arbitrio ordinäre; omnia bona tain mobilia quam immobilia, que babebant, pari consensu et unauimi voluntate dcdcrunt monasterio Schouaugims* , tradentes et resignantes ea 5 publice in manus abbatis monasterii prcuolati. Ita lamen, ut ädern fratres Richerus et Jacobus bona predicta dum vixerint ad usus suos leneant et altero ipsorum decedente alter superstes succedat ei in bonis eisdem, ea usque ad suiun obitum liabiturus. Si vero predicti fratres Richerus et Jacobus habituin rcligionis susceperint vel in seculo remanentes sine liberis et uxori- io bus decesserint, statim posl mortem ipsorum universa bona predicta ad pre- falum monasterium Schonaugiense liberc et sine contradictioue qualibet dcvol- ventur. Testes buius rei sunt: Heinricus dictus Wackerphil miles noster; H. Richeri, Heinricus Cippura, H. Rufus. H. dictus Span, Cunradus de Arbore rosarum, Sigello Gosmari, Johannes Vulpecula, Wernezo Dierolli, cives Wor- u nuUienses et alii quam plures. Acta sunt hec Wormatie anno domini mil- lesimo ducentcsimo sexagesimo secundo pridie 3 idus marcii.

G. L.-A. Karlsruhe; Schönauer Codex I, fol. 'Ml. (Bj. Druck: Gudenus, Sylloge 240 f. Heg. fkriba nr. 5243.

1 262. März 14. E. Dekan und das Kapitel s. Andreas zu Worms 306. Urkunden, dass Sifrid von Flamersheim seinen Hof mit einem Haus auf detn Oltermarkt in Worms der Kirche s. Martin vermacht halte.

K. decanus totumque capitulum ecclesie saneti Andree Wormacicnsis. Universis ad quos presens scriptum pervenerit salutein in omnium salvatore. Nc transeant opera cum hominibus temporis in successum, quod ab eissi agitur, expedit litteratorie conservari. Hinc est, quod universis constare volumus, quod Siuridus de Flamersheim coram nobis comparens in manus nostras resignavit aream suam cum domo sitam in foro superiori Nidungo pellipario conu'guam in hunc modum, quod eam iure hereditario concederemus decano et ecclesie saneti Martini 'Wonnaciensis in remedium anime sue, sie so tarnen quod dictus Siuridus quam diu vixerit in carne dictam domum pos- sideat et ecclesie noslrc in festo Remigii V presentet denarios annuatim, quos post mortem eius dabit ecclesia memorala. Datum anno domini MCÖ. LX secundo, pridie idus marcii.

St.-A. Darmstadt: Worum nr. «9. or. mb. c. aig. petul. del.; kleine Scltrift. 35

Druck: Baur HU. II, 170 f. unvollständig.

1262. März 15. (feria quarta ante dominicam qua cantatur lelare Jerusalem) 307. apud Wormatiam. Eberhard Bischof von Worms urkundet, dass Hezelo cantor ecclesie saneti Martini Worin, seinen Antheil am Hof in Wattenheim dem Kl. Schönau abgetreten habe. 40

[305.) 1 vel dare possont in kleinerer Scloift über der Zeile. B: in die; ullein die Innung GudenuKi' ist trat richtiger.

206

Zeugen: Heinricus Richeri, Ileinricus Rufus, H. Cippure, Sigelo Gozm ari, Fridegerus raonetarius, Engelmannus filius Jacobi Marcgravii, Engelmannus filius Engelfridi Marcgravii, Bertoldus de Agersheim, cives Wormatienses.

G. L.-A. Karlinvhe: Schönauer Codex I, fol. 102. 5 Druck: Gvdenun, Sylloge 241 f. - Reg. Scriba nr. 5244.

308. 1 262. April 5. Speier. Die Kirche zu Speier verkauft dem Erbo Kanoniker zu s. Martin in Worms die Fleischbank auf dem Niedertnarkt zu Worms.

Adelvolcus dei gracia decanus totutnque Spirensis ecclesie capitulum. Universis. ad quos presens scriptum pervenerit, salulem in doinino ac credere

tu subnotatis. Universität! vestre lenore presencium liquere cupimus, quod nos macellum situm Wormacie in foro inferiori, quod ad ecclesiam nostram spectabat, cum omni utilitutc ac proventibus macelli eiusdem Erboni canonico ecclesie sancti Martini Wonnaciensis pro octo libris hallen* /um de consensu unanimi vendidimus titulo proprietatis ac iure perpetuo possidendum. In

iscuius rei teslimonium presentcs litleras sigillo capituii nostri duximus

4> O 4

sigillandas. Datum Spiro anno dorn in i M. CC. LXII nonas aprilis.

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 90. or. mb. c. sig. pend. laeso. Druck: liaur HU. II, 171.

309. 1262. Mai. Die Dekane und Kapitel des Domstiftes und der zu s. Andreaskirche willigen in den Tatisch mehrerer Grundstücke ein.

Maioris et sancti Andree ecclesiarum Wormaciensium decani et capitula. Presencium tenorc profilemur, quod nos vencrabilium virorum B. scolastici, Friderici et Conradi de Stock heim fratrum canonicorum Wormatiensium pre- eibüs ineünati in permutacionem talera considerala buiusmodi ecclesiarum

»jnostrarum ulilitate et com modo consensimus unanimi voluulate, quod area domini Wer lüicri parrochiani canonici Wormaciensis sita in vico Claiskoip et area Erperti prebendarii Wormaciensis in eodem vico sita, que solvunt annis singulis quatuor uncias denariorum Wormaciensium, in ins et dominium ecclesie sancti Andree cum ipso censu sunt translatc et versa vice tres aree

worlo curie claustralis, quam dicti fratres inhabitant, contiguc, que solvunt annis singulis V solidos et quatuor denarios Wormacienses, translatc sunt in ius et dominium curie antefate, ita scilicet quod similiter quatuor uncie Wormaciensium denariorum de ipsis areis annis singulis maiori ecclesie per- solvantur. Cum itaque XVI denarii residui sunt super quinque solidos et

ss quatuor denarios, qui de tribus illis areis ecclesie sancti Andree solvi con- sueverunt, nos decanus et capitulum sancti Andree duos denarios, qui nobis de Hoicheim a maiore ecclesia solvebanlur, et X1H1 de orreo dictorum fratrum ante portam sancti Andree sito dcfalcamus, ut sie ipsi dictas IUI uncias maiori ecclesie de dicta area persolvere integraliter teucanlur. In cuius per-

Digitized by Google

12G3.

207

mulacionis et consensus evidcnciam et robur perpetuum sigilla ecclesiarum nostrarum presentibus sunt appensa. Actum anno domini M.CC. LXll mense tnaio.

St.-A. Darmstadt: Chart, Worm. s. XV. fol. t04\ (D). Druck: Baur HU. II, 172 unrollrtündig ex D. i

1263. März 23. (VI feria a. diem palmarum). B. decanus totumqtie 310. capitulum maioris ecclesic Wormaciensis Urkunden , dass Gerhardus Smuzelin et uxor sua Ortherun neenon Eberhardus frater predicti Ger- hardi dem Kloster ad Ortum s. Marie extra muros Worm. ihre Güter in Oppenheim und Husen verkauft haben. io

Zeugen : Bertholdus Smuzelin, miles de Dirmensthein, Heinricus Rieheri, Wernherus relro Monetam, Wernherus Amelle, Richelmannus , Wernherus Hellecrappo, Wernherus Militellus, Gonradus de Petherinsheim, Wernherus de Mullenheim procurator conventus predicti, cives Wormacienses, Lodewicus de Oppenheim. is

St.-A. Luzern, Gatterer'scher Apparat, er. mb. c. «ig. pend. del. Druck: Baur HU. V, 3».

1263. Mai 1. (in die beatc Walburgis). Bischof Eberhard schlichtet 311. einen Streit zwischen Adelheid magistra et conventus sanetimonialium in Frankendal und den milites ac universitas ville Lammeshein super so purgacione alvei rivi per villam predictam fluentis in valle, que dicitur Vöezgrabe.

Zeugen : Rupertus comes Jrsutus frater noster ; frater Otho de Buchens- hein predicator; frater Gerhardus Smuzelin de Dirmensthen, Wolframus de Le wen stein et Franco de Laineshein, Fridericus et Billungus filii fratris sui, a.% Bertlioldus dictus Rubc müites; Gerhardus dictus Spiez, Hertwicus dictus Curie, Heinricus Rieheri, Heinricus Cippure, Richelmannus, Herburdus Rubere, Cunradus Span, Sigelo, Gozmari et alii quamplures cives nostri Wormacienses.

St.-A. Luzern, Gatter er' acher Apparat nr. 118. or. mb. sehr beschädigt. Die Siegel de» Bischof», E. und Friderich Grafen von Liningen hängen eingenäht.. 30

1263. Juni 5. Bündniss des Wormser Klents gegen jede äussere 312. Gewalt.

Maioris, Nuhusensis, sanet Pauli, saneti Andree, saneti Martini eccle- siarum decani et capitula. Quoniam adversus clerum et ecclesiastice dignitatis honestatem laicorum frequenter sevit malitia et eorum plerique ad hoestudiass sua dirigunt et conatus, ut cleri et ecclesiarum iura minuant, consuetudines honestas aboleant et perimant libertates, cleri conditionem suis conditionibus deteriorem efficere et servituti eam, quam in sortem dei electam divina insti-

Digitized by Google

208

l-_v,:i.

tutio liberam ordinavil, subicere molicntes. .\c ex eu possimus a successoribus noslris neglientie argui, si eleri aut ecclesiarum, quarum benefitiis sustentamur et quibus tain cx officio karilatis quam ex debito tencmur obnixi, iura, con- suetudines bonestas el libertales communes labi seu interire tamquani desidea

r. paliamur, uuaniniiler fide data promisimus et promissionem nostram corporali lirniavimus iuramento. ut laicali violetitie vel cuilibet alteri potestati, que in preiudicium seu lesionem aut opprcssionem predictorum iuriuin consuetudinuni liberlatum so engere presumpserit violcnter, pari et unatiimi consilio et iu- vaiiiine resistamus, iura uostra eoiisuetudines houestas et commune* libertales

10 fovendo, conservando et usquc ad satisfactionis eonq>etentis exbibitionem , si in biis impulsati fuerimus, commuriibus expcusis et laboribus pro viribus defendendo; personaiu prcterea qiiarnlibet de nostro collegio existentem, que non odii vel raiuoris sive inimicitic sed zelo fidelitatis ducta supradicto negotio consilium apposu«-rit. auxilium impenderit sive ipsum de mandato universitatis

i'. nostrc assumpscrit prosequenduni, si ob id a laicali seu alia potestate per- secutionem pati ceperit et rerum suarum vel persone offensam incurrerit vel gravamen sub observationc prcbabita iiiramenti manu teuere promittimus et eidem adesse et assistere communibus sumptibus et labore doncc illatarum sibi gravaininis et olfcnse satisfactionem congruam et universitali nostre ac-

w> ceptabilem consequatur. Volumus etiam ut in vigilia boati Tbome bec presens littera in quolibet capitulo j>er anuos siugulos reeitetur, ne fratrum vel ca- nonicorum quispiam so possit per ignorantiam exeusare. Kt si quis in capi- tulum de novo reeeptus fuerit bec audiat atque sciat et iuramento consimili ad observalionein predictorum specialilcr obligetur, contra quemlibet etiam huiusmodi coudicti transgressorem in nostris eollegiis existentem ad penam canonicam aniniadversione condigna pariter insurgemus, ut sie honor clero debitus per observalionein preiiiissorum in sua liberlate consistere valeat et dnrare, super quo preseiitem litteram ecclesiarum nostrarum sigillis duximus roboramlam. Actum anno ab incarnatione dominica MCCLXIH nonas iunii.

so St.-A. Ln:ern,' Gatterer'scJter Aji/Mrat nr. Uö. or. mb. Schön erhalten; schöne

Schrift. '> Siegel hängen : 1) Siegel de* Kapitels hingt sehr nol erluüten an rothseidener Schnur. 2) Siegel de» Stifts Xnüutusen zertrümmert, hängt un riolett seidener Schnur. 3) Siegel des s. Pattlusstijls hängt wolerhtlten an gelbseidener Schnur. 4) Siegel de* s. Andreasstifts hingt icolerhdten an grünseidener Schnur. t>) Siegel des s. Martitis-

3i Stifts hängt zerbrwlxn an ruthseidener Schnur.

Drucke: Sdtannat II, 133. (S). Würdtwein, Subsui, dipl. XIII, 206 ff', nach einem Vidimus vom .1. 13H4, Juni 11. (die b. Barnabe apostoli) St. A. Darm- etadt : Worms ad «o». Heg. Scriba nr. 1703.

313. 1263. August 29. Belinus Abt und Convent des Klosters Schönau 4i> verleihen ihren Hof zu Worms, der einst dem Richer Bürger von Worms gehörte, dem Heinrich Ricfier und seintr Frau Elisabeth.

Belinus dictus abbas totusqne conventus monasterii Scbonaugiensis.

Tenore presentium profitemur , quod nos curiam quondam Ricberi

civis Wormatiensis ad nos et claustrutn nostrum per fratres (?) Jacobum

Digitized by Google

12*3.

209

Richeri, Richilmannum et Jacobum ipsius pueros nostros confratres dcvo- lutam libera voluntate omni spatio, prout ipsa curia sita est in civitate Wormatiensi cum domo retro attinente, sita ex opposito curie quondam Alkindi, concessimus Heinrico Richeri et Elizabetb ipsius consorti dilecte, cui Heinrico prius in ipsa curia quedam gratia facta fuit, pro annuo censu & videlicet pro IUI libris denariorum Wormaticnsiuni legalium, quarum due-in

festo beati Georgii, relique duc in festo beati Rcmigii annis singulis nobis

dcbent assignari a coniugibus menioratis. Hoc adiecto, quod post mortem predictorum Heinrici et Elizabetb medietas curie cedet pueris Heinrici pre- dicti, quos babel ex Hedwige bcate memorie coniuge sua prima et eorum jo heredibus possidcnda; rcliqua rucdietas curie cedet pueris Heinrici predicti, quos habet ex Elizabeth secunda coniuge sua, nunc vivente, et eorum here- dibus possidenda. In testimonium et robur premissorum et concessionis nostre facte coram venerabili domino nostro Eberhardo Wormatiensi episcopo et multis presentibus fide dignis, presentem litleram sigillo nostri conventus » dedimus consignatam. Actum anno domini MCCLXIII, quarta feria post octavam assumptionis virginis gloriose.

Druck: Gudow», SyUoge 244 f.

1263. September 14. (in exaltatione s. crucis) Wormatie. Eberhard 314. Bischof von Worms gibt seine Zustimmung zur Uebcrtragung desjo Patronalsrechts der Kirche s. Johannes in Worms vom Custos Wilhelm an das Domkapitel.

St.-A. W. nr. 45. cop. (hart. Alnchrifl des Stadtschreiber* lAintz, entnommen einem TYanssumpt itn Archiv. ( B).

St.-A. DarmttatÜ: Chart. Worin. ». XV. (D). as Druck: Baur Hü. IL 182 ex D.

1263. September 16. (XVI kal. octobris) Wormatie. Dekan und Kapitel 315. der Kirche von Worms erhalten von Wilhelm Custos des Domstiftes das ihm gehörige Patronatsrccht der s. Johann iskirebe in Worms und sie geben ihm dafür andere Pfründen. ao

St.-A. W. nr. 49. cop. Chart. (B).

St.-A. Darmstadt: Chart. Worm. ». XV. (D).

Druck: Baur Hü. II, 182 f. ex D.

1263. September 23. (dominica post fest um b. Mauricii) Wormacic. 316. Tbeodericus episcopus Vironensis bekennt, dass er mit Beistimmung des s:» E. Bischofs von Worms und auf Bitten des Abtes und Convents in Otterburg sowie des Bruders Heinrichs, tunc curie eorum magistri Worin atiensis, die Kapelle in ihrem Hofe am Sonntag nach dem s. Mauriciustag geweiht und allen Besuchern einen Ablass verliehen habe.

St.-A. Darmstadt : Worms nr. 93. or.mb. Dasrotht Wachssiegel hängt an gelb- to rothseidener Schnur; Legende: BONITATE. DIVINA. THKODERICVS. EPS. WIR

Druck: Baur HU. II, 183 f. unvollständig.

H. Boo«, ITrkandenbuch d. Stadt Wnnm I. 14

Digitized by Google

210

1263. 1264.

317. 1263. September 2<). (die Michaelis). Walram Propsl des Domsüftes Worms gibt seinen Consens zur l'ebcrtragung des Patronatsrechtes der s. Johanniskirehc in Worms.

St.-A. W. nr. 46. cop. chart. (Ii), s St.-A. Dannstadt: Chart, »form. *. XV. (D).

Citiert hei Baur IUI II, m*.

316. 1263. November 5. Die Büthe und Bürger von Worms beurkunden das Vennächtniss der Guda, Witttee des Ulrich Marschalks Bürgers von Worms, zu Gunsten der Kapeüe des Klosters Schönau in ihrem io Hof zu Worms.

Consules et universi cives Wormatienses. Noverint universi presentium inspectores, quod Göda vidua relicta bone memorie Ulrici Marscalci quondam nostri coneivis, ut in eterna sibi meritum comparel mansione, contulit Capelle fratrum Schonaugcnsmm site in nostra civitate in curia eorundem fratrum

i:> quinque uncias denariorum Wormatiens/w» censuales solvendas annuaüm tarn de curia, que dicitur Militelli, sita in civitate nostra in vico Lane, quam de area cidem curie adiacente, quam dicla vidua a mulierc, que nominatur de Susenheim, comparavit, ita quod quinque solidi de parle illa curie pre- notate, quam Cunradus dictus Militellus coneivis noster nunc inhabitat, et due

iouncic de area supradicta, que iam dicte curie adiacet, annis singulis per- solvantur, quorum censuum medietas in festo beate Margarete et reliqua medietas in die nativilatis doiuini solvi debel. De hiis autem censibus con- stiluit Guda predicta et taliter ordinavit, ut de ipsis oleum ad lampadem in predicta capella nocturno dunlaxat tempore arsurain perpetuo ministretur.

In cuius rei testimoniuni et noliciam pleniorem presentes litteras inde con- fectas ad peticionem vidue memoratc et fratrum de Schonaugia feeimus com- muniri. Datum anno domini millesimo GC. LX. tercio, nonas novembris.

O. L.-A. Karhrtihe: ScJtönauer Codex 1 fol. 2t'. Druck: U ünUtcem, Chron. dipl. man. Schönau p. 117 f. Reg. Scriba nr. 5346.

319. 1264. Januar 18. Eberhard Bischof von Worms entscheidet einen Streit zwischen der Kirche s. Paul und den Wormser Bürgern über Gärten an den Ufern des Rheins.

Eberhardus [dei gratia Wormaliensis episcopus]. Cum inier . . decanum [etj capitulum ecclesie safneti Pauli ex una| parte et cives Wonaacienses ex

»altera super d[ . « « ] convenientibus de ortis sitis inter alveos || duos Ren[i « * •] loco, qui vocatur in paseuis extra mujros Wormacienses in terminis [parro]chie saneti Ruperti prefate saneti Pauli ecclesie [* »] questio verteretur, ne litis huius j[ protractio per |* , « . , .] muo[# .] expensis p[« « » •] inter eos [• , . . . ,] contingeret suscitari. Nos qui clerum

«unostrum e[« .] in mutua desideramus vivere concordia || et dilectione (• .]

Digitized by Google

12*4.

211

ulla in posterum inter eos •] remaneret hortati nostro [• djiximus, quod super decisione questionis pred[iete decjanus et capitulum memo- rati pro se in [| Heitmann d[eeanum (?)], Heinricum scolasticum ecclesie [••• « ••*] vero pro parte sua [• * R]icheri et Heinricum Holt-

mundi tanquam in ar[bitros •] miserunl. Nos insuper et Eberharduni |j * decanum sancli A[ndree] communibus assumentes [••• •••] inter

se concorda[nt . ,] et iamdicti . . decani sancli Andree stan[. * * «] to a partibus utrobique; verum cum preflij 1 bäte p[artes *] dissentirent, [••• * * * * * conjcorditer adm(« » « * *] possent. Nos et E. decanus

sancti Andreje * «Jlus in formain [com]positionis snbscrip[« || »"

communiter censuimus persolvendas. Statui [mus * e]t arbit [♦

«jiavimus, ut [• |] ] de ortis pratis in p[» «

.jdictis [••• ••*[!— ____] triginta libras hallensium a

predictis civi[bus . . .] fest um beati Johannis bapliste proxime || [

] postpositi [♦ . « * .] supradicte in ccrtos redditus alios ab [eccle- »*

sia (?) sanctji Pauli possidendos et habendos in || perpetuum (• * . « •] [• •] extendi tantum ad [• •] profitentes nichilominus predictum

[• * •] plantatos iure decimarmn in pratis et [• •] de cetera

et ex novo plantandi fue|jrint dicte [• » « . *]i hü«, itaque cenlum et [• * ,J Pauh salvo per omnia permanent * *] hallenses supradictis prenotato *> capitulo a cu[* * •] comparati sunt super curia dicta [| ad Boponem

[• n] Vformaciensinm censuales [• * *]dus Cippure inhabitat tres

[• •] et area dicta ad Othelmdim decem unetVw [• * •] censuales et super curia dicta ad || Lutwinum [• . *]me supradicte. Ad [• *

* •] Viorvaaciensiutn censuales in restaur[« * . •] si predicti cives ab»s alia ecclesia vel quou[« •] assignacione decime supradicte in || iudicio [••*••• «jt capitulum [«•* * » •*• » •] eain tracti sepedictus [• * «Jbunt et ab actione huiusmodi reddent ipsos [. . * •] penitus et indempnes. In || huius [# * *] paginam nostro co[* •] com- muni (?) evidens atque robur [• * sanjcti Pauli atque civitatis sigillis fecimusso com[muniriJ cum testibus subnotatis quorum nomina || hec sunt . * •] Rufus Her[» . » .] Heinricus Holtinundi, Wernzo Amella, Johannes Cipelin, Rupelo [• « *] Holderboum, Volzo de Ripa [| , Vol[zo « * * C]un- radi A[ * •* Nijoholaus fdius [• «. Anno] domini &.Ö£.L&.llll, XV kalendas [fe]bru[arü « « - bjeate Prisce virginis. »*

St.-A. W. nr. 47. or. mb. Das Pergament ist mn Moder zerfressen und in ritte Stöcke terfaäen. Von den 3 CO Siegeln hängt nur noch ein Fragment des Siegels der Stadt Worms. Die Zeilen habe ich durch abgetheilt.

1264. «Jim» 18. Eberhard Bischof von Worms und die Rothe und 320. Bürger der Stadt Worms entscheiden einen Streit einsehen Bruder 40 Jakob RicJter, Mönch des Klosters Schönau, und Heinrich Richer Bürger von Worms, Gebrüder, über einen Hof zu Wonns.

Nos Eberhardus dei gratia Vformatiensis episcopus, consules et universi cives civitatis eiusdem. Constare volumus universis presentium inspectoribus,

14*

212

quod cum inter fratrem Jacobum Richen de Schonaugi'a et Heinricum Richeri civein Vformatirnscm fratrem suum super curia Richeri quondam patris eorundem dudum questio verteretur, tandem venerabilis vir abhas Scbonau- giensis nomine ipsius et conventus sui questionem de ipsa curia motam inter

•• fratres predictos decidit et eam decisionem littcris suis et conventus sui paten- tibus stabilivit modo subscripto. Fratcr Ebelinus dictus abbas totusque con- ventus monasterii Schönau giensis. Tenore prcsentium profitemur et notum facimus presentium inspectoribus universis, quod nos curiam quondam Richeri civis Wonnaticnsis ad nos et claustrum nostrum per fratrem Jacobum

10 Richeri Richihnannum et Jacobum ipsius pueros nostros confratres devolulam libera voluntalc omni spacio prout ipsa curia sita est in civitate Wormaciensi cum domo retro attinente sita ex opposito curie quondam Alkindi, concessi- mus Heinrico Richeri et Elizabeth ipsius consorti dilecte, cui H. prius in ipsa curia quedam gratia facta fuit pro annuo 1 censu videlicet pro quatuor

islibris denariorum Wormati/nsiwn legalium, quarum duc in festo beati Georgii, relique duc in festo beati Remigii annis singulis nobis et conventui nostro dcbcnt assignari a couiugibus memoratis, hoc adiecto quod post mortem predictorum H. et E. medietas curie cedet pucris Heinrici predicti, quos habet ex Hadwigc bone2 memorie coniuge sua prima et corum here-

sodibus possidenda; rcliqua medietas curie cedet pueris Heinrici predicti, quos habet ex Elizabeth secunda coniuge sua nunc vivenle et eorum heredibus possidenda. In testimonium et robur premissorum et concessionis nostre facte coram venerabili domino nostro Eberhardo Worm/Uiensi episcopo et multis presentihus fide dignis presentein litteram sigillo nostri conventus de-

« dimus consignatam. Actum anno- domini millesimo CG. LX. tercio, quarta % feria post octavam assumptionis virginis gloriose. Hanc siquidem decisionem et conccssioncm de ipsa curia factain dictus abbas coram nobis nomine ipsius et conventus sui publice profitendo innovavit eandem et modo subscripto pro se et conventu suo ipsam curiam resignavit. In cuius facti testimonium

»atque robur presentem litteram sigillorum nostorum* muniraine dedimus consignatam. Datum anno domini millesimo CG. LX. quarto, quarta feria [»ost octavam pentecostes.

(i. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I foi.22 \ (B).

Druck: Würdtirein, Chron. dijii. monast. ScfUman p. 121 ff. ex R— Reg. Scriba 35 nr. Ü2M.

321. 1264. August 23. (in vigilia Bartholomei). Wilhelm von Lichtenstein, Gustos des Domstiftes zu Worms, schenkt dem Domstift ein beim Kirch- hof s. Johannis (domum apud ferrura cimilerii s. Johannis Worm. situm) gelegenes zu seinem Amte gehöriges Haus (ad meum spectantem 40 officium).

St.-A. W. nr. 48. eop. chart.

[IJ520. | 1 B: annu ; ein« moderne Hand hat ein o vier das u gesetzt. * B: bome. » B: nostrum : eine moderne Hand hat ein o »7fter dun r ge*etzt.

Digitized by Google

1264. 1265. 213

1264. November 29. E(berhard) Bischof von Worms urkundet, dass 322. die Kirche von Worms dem Hospital ausserhalb der Mattem von Worms seclis Jucharten Weinberge genannt Neusatz gegeben habe.

E. dei gracia 'Wonnaciensis episcopus. Universis presens scriptum in-

tuentibus salutein in domino sempitornatn. Noveritis, quod cum . . decanus .%

et capitulum ecelesie nostre hospitali extra muros "Worxnaeienscs sex iugera

vinearum in loco qui dicitur Nuwesat contulerint et Willehelmus custos eiusdem

ecelesie nostre dampnum ad duas atnas vini ex collacione tali racione deeime

suc, quam in predicto loco habere dinoscitur, secundum iuramentum rusticorum

saneti Michahelis extra iam dictos muros Worniacienses singulis annis in-

currerit, de nostro . . decani et capituli predictorum et ipsius custodia con-

sensu taliter extitit ordinatum, quod de prefato hospitali custodi prenotato et

suis successoribus in perpetuum singulis annis in restaurum dampni

memorati dabuntur due ame vini communis, prout de deeima in prefato loco

et eciam in loco qui dicitur Kaderloch haberi consuevit. In cuius rei roburu

et tesümonium nostrum . . decaui et capituli predictorum ac sepedicti . .

custodis sigilla presentibus sunt appensa. Dalum anno domini

M. Ct. LXU1I, lil kalendas decembri».

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 94. or. mb. c. 2 Big. pend. Das Siegel des Bisdtofs ist abgefallen, das de» Custos zertrümmert.

Druck: Baur EU. II, 188 unvollständig.

1265. Janttar. WernJier Dekan und Kapitel der Kirche s. Martin 323. in Worms Urkunden, dass das Kloster Schönau seinen Hof auf dem Obermarkt in Worms dem Konrad Bürger von Worms und seiner Frau in Erbleihe gegeben habe. *j

Wernherus decanus totumque capitulum ecelesie saneti Martini Worma- tiensis. Noverint universi presentium inspectores, quod dominus abbas et conventus Schonaugiemtis domum suam sitam in superiori furo Wormatie, quam bone memorie Heinricus et uxor eius eidem monaslcrio Schonaugiens* pro animarum suarum reinedio contulerunt, Cunrado et uxori sue civibusjo Wonaatiensibus concesserunt hereditario iure tenendam, pro annua pensionc videlicet novem solidis denariorum Wormatieusiuin eidem ecelesie Schonau- giensi in festo beati Remigii persolvendu, hoc adiecto, quod si domus eadem exusta fuerit aut vetustate collapsa, dictus Cunradus et uxor ipsius vel qui- curaque ipsam domum inhabitaverit, eam suis sumptibus reparabit. Quod sijs fortassis ipsam noluerit reparare, dictam nilulominus pensionem persolvet monasterio memorato, salvo nobis iure nostro videlicet novem denariis Wormatiensibus , qui a fratribus Schonaugjcnsi&Ms nomine census annis singulis persolventur. In cuius rei tesümonium presentem litteram sigillo capituli nostri duximus roborandam. Datum anno domini millesimo*u mense tanuario. G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I fol. 25.

Druck: Würdtwcin, Chiron, dipl. mon. Schönau p. 130 f. Reg. Scriba nr. 5252.

Digitized by Google

214

12t«.

324. 1265. April 17. (dccimo quinto kal. maii). Jutta, die Aeblissin, und der gesammte Convcnt des Klosters Nunneninunster, Cistercienser Ordens, bei Worms (extra niuros Wonnalienses), tun kund und zu wissen aller- männiglich für jetzt und in alle Zukunft, dass sie nach reiflicher Vor-

s berathung und unter Einwilligung ihres Vorstandes (qui nobis preest) des Abtes Ebelin von Eherbach, die bis jetzt ihnen eigentümlich zustehenden Güter zu Gartach (majori Gartach, Grossgartuch) mit allen ihren Zubehörungcn an das Stift und die Kirche von St. Peter zu Wimpfen auf dem rechtlichen Wege des Verkaufs und Ankaufs abgetreten

haben, und diese somit als künftige volle Eigenthümer derselben an- erkennen. Zugleich erklären sie, dass ihnen für die Kaufsumme von dreihundert Pfund alter und gesetzlicher Haller, welche ihnen in bestimmten Zielen bezahlt werden sollen, vollkommene und genügende Bürgschaft geleistet worden ist. Bürgen dafür sind zu gesammter

i.s Hand: Herr E., Dekan von St. Andreas zu Worms, Wernher Mililellus, Stiftsherr daselbst, und Richard, Sliftsherr zu Wimpfen, Wernher Amella, Wernher Militellus, und Volzo super Ripani, Bürger zu Worms. Die rechtsgültigen Gewere des vorstehenden Vertrages aber, und zwar nach des Landes Gewohnheit auf die Datier eines Jahres übernehmen zu

2i' gesammter Hand: Herr E., Dekan zu St. Andreas zu Worms, Wernher Militellus, sein Stiftsherr, Heinrich Holtmuud, und Wernher, desselben Sohn, und Wernher Militellus, Bürger zu Worms. Zu Bekräftigung dieser Urkunde haben die Aebtissin Jutta, und Ebclin, Abt von Eber- bach, ihre Insiegel angehängt. Zeugen waren die oben genannten

w Bürgen und viele Andere.

Germanisches Museum in Nürnberg: or. mb. c. sig. pend. dd. f. Sch<tnntit Jp. ISO.

325. 1265. August 13. Oppenlieim. Die Bürger von Worms und Oppen- heim erneuern ihren alten Btttul und wollen ihre seitherigen Streitig- keiten durch Schiedsrichter entscheiden lassen.

au In nomine domini amen. Noverint universi tarn presentes quam posteri presencium inspectores, quod cum inter nos cives Wormacienses ex una parte et nos cives Oppenheimenses ex altera super mutuis quesüonibus dis- sencio rancor et discordia verteretur; nos ex utraque parte attendentes con- federaüonem et formam privilegiorum connexionc mutua initam et iuramentis

si inter nos eciam longo tempore slabilitam, volentes cavere, ne illa confederaüo parte aliqua scinderetur, sed integra et inviolabilis permaneret: nos cives Wormacienses pro nohis et nos cives in Oppenheim pro nobis renunciavimus omnibus impeticionibus actionibus 1 requisitionibus quibuscumque et dampnis habitis utrobique, ita quod de cetero manebimus iurati et fideles adiutores ad

4oinvicem. Et sopita est inter nos omuis discordia seu guerra per octo viros

1325.] » action. fthU bei B.

Digitized by Google

12G5.

215

ex ulraque parte electos, quorum quatuor ex nobis Wormaciensibus sunt: Gozo senior de Moro, Gerbozo milites; Heinricus dictus Richer et Heinricus Holtmundi; ex nobis Oppenhehnensibus: Petrus de Winetsheim, 2 Heinricus de Congernheim s milites, Heinricus dictus Grezingheiin et Conradus dictus Fugere. Et ut hec forma mutue dilectionis inter nos iuxta formam privi- s legiorum nostrorum conscriptam inviolabiliter in perpetuum observetur, pre- sentem litteram sigillo nobilis viri domini Wernheri Ringravii, qui complana- tioni nostre interfuit, petivimus et vohiimus communiri in robur tcstimoniuni et in evidentiam anipliorein. Actum et datum apud Oppenheim anno domini M.CC.LX.V. in die bcati Hippolyti. tu

St.-A. W. B.I. 23 Eidbudi foi. 41'. (». XV) (Ii).

Druckt: Böhmer, Fontes II, 234. Schaab, Rhein. Sbidteh. II, 63 «x B. fehler- haft. — Reg. Scriba nr. mit.

1265. Oktober 16. Berlwin, Ritter von Alzei, genannt Zürne ver- 326. gleicht sich mit dein Kloster Otterburg. u

Ego Berlwinus miles de Altzeia dictus Zurna littcris presentibus con- slare cupio universis presentibus et futuris, quod super actione et impeticione, quam habui contra dominum . . abbatet« et ecclesiam de Otterburg ordinis Cyatercktisis Moguntwc dyocesis occasione cuiusdam curie site Wonnacie super muros sive occasione sex marcarum sive occasione pcllium bovinamm m sive super omni contractione, quam movi diclo doinino . . abbati et ecclesie nomiuate, mediante domino Philippo de Bolandia et Wernhero inilite nepote nostro de Altzeia. Talis est amicabilis composicio ordinata videlicet, quod dictus dominus abbas sive ecclesia in Otlirburg XVI libras hailensium usque ad festum beati Andree proximum michi dabuut, quibus ego contentus peras omnia in presencia iam dicti domini . . abbalis et quorundam fratrum suorum neenon presente diclo domino Philippo de Bolandia et Wernhero milite ante- dicto una cum Berthet collaterali mea et Wilhelmo lilio meo omni actioni sive querele, que mihi sive heredibus meis contra iamdictam ecclesiam in Otterburg competebat seu competcre posset in postcrum; renuncio manifeste ao cum debita eflfestucacione, ita ut prescripta ecclesia a mc vcl meis heredibus in posterum super aliquibus actionibus non possit aliquatenus faligari. Ut autem dicta composicio lirma et stabilis permaneat, presentem litteram super hoc confectam dicte ecclesie tradidi sigillo domini Philippi antedicti et meo communitam. Actum et datum anno domini M. CG. LXV in die Galli. ss SUuUbM. Mainz: (Jtterb. C'optuflwcÄ fol. 82'.

Druck: Frey Remling, UB. de» Kl. Otterburg p. 112. Reg. Scriba nr. im.

1265. Oktober 26. (VII kal. novemb. pont. anno primo) Perusia. Papst 327. Clemens IV befiehlt dem Bischof von Worms, denjenigen, über welche

1 B: WindodiKtheim. * B: Köngernheim. 40

Digitized by Google

216

1265. 1266.

sich die Dominikaner beschwert hätten, das Predigen in Worms und in der Diöcese zu verbieten, sie im Betretungsfalle zu strafen, sowie überhaupt die Dominikaner und Minoriten in ihren von Päpsten und Legaten ertheilten Gerechtsamen und Befugnissen, nämlich öffentlich i predigen, Beichte hören und absolviren zu dürfen, zu schützen und zu handhaben.

Exc. von Lehmann im Archiv für hat. Geschichte II, 330 ex or. Reg. Seriba nr. 1722.

328. 1265. November 21. B. Dekan und Kapitel der Kirche zu Worms io verleihen dem Kloster Kirschgarten den Zehnten von verschiedenen

Jucharten.

B. decanus et capitulura ecclesie Wormaciensis. Universis presens scriptum intuentibus esse volumus manifestum, quod nos . . abbatisse et conventui in Orto ceresorum extra muros Wormacienses deeimam Septem

uiurnalium infra novum mumm ibidem sitorum et duorum iurnalium apud locum qui dicitur Zcngewade iure hereditario contulimus pro annuo censu unius libre hallensium nobis et nostris successoribus in die beati Thome aposloli perpetuo persolvende. In cuius couflrmationem et robur perpeluura prescntcin htlcram ecclesie nostre sigillo duximus roborandam. Datum

wanno domini M.CC. sexagesimo quinto, sabbato ante festum beatc Katerinc proximo.

int ngenäht L%Uern' <*atterer>scher APP*"^ »»*• tlV. or. c. »ig. pend.; da» Sieget Druck: liaur IIU. V, 43.

329. 1266. Februar 28. Konrad mm Hosenbaum schenkt dem Kloster

Kirschgarten zehn Schillinge Jährl. Zinses.

Ego Cunradus de Arbore rosarum constare volo presentium inspectoribus universis, quod ego pro remedio animc mee et meorum dedi Hildegardi dicte abbatisse et conventui de Orto sanetc Marie extra muros Wormacienses ordinis

jo Cisterciensis decem solidos denariorum Wonnaciensium annualium super arcis silis Wormocte retro domos Bukelini, quas a me possidet Heinricus Rufus civis Worraacwtwis, quorum denariorum medietas in festo beati Rcmigii, rehqua medietas in festo beati Gcorii persolvitur quovis anno. Hoc adieclo, quod post mortem meam predicti decem solidi cedent Juthe sorori

35 mee et filie eius Juthe temporibus vite ambarum, quibus mortui», dictus census cedet predicto conventui inlegralis. In testimonium premissorum pre- sentem litteram dedi sigillo raeo munitam. Actum anno domini M.CC.L& sexto, dominica qua cantatur oculi mei.

St.-A. Luzern, GaUertr'tcher Apparat nr. 124. or. mb. c. stg. pend. laem. Das «o i ergatnent not geittten.

Druck: liaur HU. V, 46.

Digitized by Google

1266.

217

1 266. März 19. Mit Bewilligung des Biscltofs Eberhard von Worms 330. schenken die Gebrüder Heinrich, Gerhard und Emircho Kämmerer, Bitter, von Worms, dem Kloster Nonnetimihistcr Güter zu Lindesheim.

Eberhardus dei gralia Wormaciensis episcopus etc. Justis petencium desideriis digmuii est, nos facilem preberc consensum et effectum verba com- s plere, que a racionis tramite non discordant. Ea propter lidelium nostrorum Heinrici, Gerhardi et Emirchonis 1 fratrum Camerariorum nostrorum militum "Wormaciensium devotis preeibus inclinali tradicionem ab eis factam dilectis in Christo filiabus abbatisse et conventui sanctimoniaJium in Nunnenmunster extra muros Wonnacienses de bonis et possessionibus, que »dem milites ato nobis apud vülam Lidergisheim titulo feodi possidebant, videlicet XXIX agris campestribus in inferiori cainpo sitis in loco, qui dicitur Szeuwir et prato eisdem adiacenti et ripa fluminis dicti Niesenache usque in alveum Reni a stanno dominarum apud villam sito prolendente, pro quorum recompensa et restauro tres libras et quinque solidos Worniaciensium denariorum census is annui intra Wormaciam nobis dicti milites resignarunl et dederunt, ita quod et ipsi et heredes corutu dictos census a nobis et a nostris successoribus amodo nomine feodi similiter retinebunt, prehabita ergo super hiis cum nostro capitulo deliberatione raatura et nostra et nostre ecclesie indempnitate pensata ratam et gratam tradiciotiem habentes prehabitam una cum nostro capitulo») in ipsam concorditer consentimus. Verum ne dicti conventus atque milites vel successores corum aliqui super hiis aliqua molestie vel perturbationis nebula in posterum agitentnr, nos omni iuri, quo ad dictos agros pratum et ripam rivi penitus renuueiamus ac omnibus aliis que ficri obponi vel obiri possent contra predictam permutacionis formam et contractum et contra presentes litteras, quas in testimonium et memoriam predictorum omnium predictis conventui et militibus contradidimus nostro et capituli nostri sigillorum

munimine communitas. Actum sunt bec anno domini M. CC. LXVI, feria sexta post festum beate Gerdrudis virginis.

Dalberyixche* Arclüc im Schloß» Hern»heim. or. mb. Die 2 Siegel hängen an so weixuleinenen Bändern und zwar (las des Bischofs Eberhard tcoierhalten, aas dt* Kaintel» beschädigt. Auf dem Rücken der Urkunde äeJU ron der Hand de» XIU. JtM^: Inatrumentum Curaerarioruin.

Druck: Exc. von Lehmann im Arcltiv f. hess. Geschictde II, 308. Scriba nr. 1734. S1

1266. Mai. Das Kapitel der Kirche von Worms urkundet, dass Conrad 331. Bürger von Worms den Klöstern Schönau und Otterburg seinen Hof vor der Pfauenpforte (ante portam Pavonis) vermacht habe.

StadihiU. Mainz: Otterb. Copialbuch fol. 81. Druck: JVey d: Bemhng, UB. de» Kl. Otterb. 116. Reg. Scriba nr. 1736. 40

^330.) 1 Zuerst stand G. et E. fratrnm; ritte gleicfiztitige Hund ctnrvjierU die» in: Heinrici, üerbardi et Eraicboni« fratrum.

-

Digitized by Google

•218

12M.

332. 1266. Juni 23. (in vigilia b. Job. bapt.) Wormatie. Wcrnbcr und Sifrid

Rhcingrafcn (Ringravii) Gebrüder verkaufen ihre Güter in Rindorincbeim dem Heinrieb Bürger von Worms (Heinricus gener Zeizolfi civis Worin.). Stadlbibl. Main:: Otterb. Copialb. fol. 130. » Druck: Frey t(- Iiemling, UB. d<* Kl. Otterb. 117. Reg. Scrüta nr. 1737.

333. 1266. Juni 29. Die Käthe und Bürger ton Worms Urkunden, tktss

ihr Mitbürger Sigclo von Osthofen dem Kloster Schönau eine Benfe auf sein Haus in der Zwerggänse in Worms geschenkt habe.

Consules et universi cives Wormalienses. Constare volumus presentium

inspectoribus universis, quod Sigclo de Osthoven dictus noster coneivis in nostra presencia eonstitntus induetus affectionc pateroa ad honorem dei et matris eius virginis gloriose nec uon pro remedio anime Jacobi lilii sui bone memorie dedit abbati et eonvcnlui monasterii Schonaugiensr* ordinis Cister- eiensis decem et oeto solidos denariorum Vtormatiensium super curia sua

usita in vico Thwerchgazzen , quam inhabitat, censuales, qui census in festo beati Georgii annis singulis persolvetur, itaque de huiusmodi censu anni- versarius predicti Jacobi Filii sui a predicto conventu cum devocione debita anno quolibet celebretur, tali conditionc adiecla, quod quandocumque dictus Sigelo predicto conventui comparaverit alios decem et octo solidos bene sitos

-°in recompensam predicloruiii denariorum censualium designando, illos census conventu» prebabitus aeeeptabit et ex lunc dicti Sigelonis curia a censu pre- nominato soluta et libera permanebit. In testimonium et robur premissorum presentem litteram ad preces abbaüs et conventus et ad preces dicti nostri coneivis nostre civitatis sigtllo dedimus comiuunilam. Actum anno domini

»M. CG. L\. Vi. in die bcatorum Pelri et Pauli apostolorum.

O. L.-A. Karlmthe: Schönauer Codex I fol. 24 (B).

Druck: Würdtwein Chron. dipl. mon. Schönau p. 138 f. ex B. Reg. Scriba nr. 0255.

334. 1266. Juni 29. Die Bäthe und Bürger von Worms Urkunden, dass 30 die Wittwc das Fridrich von Osthofen ihre Mitbürgerin dem Kloster

Schönau eine Bente auf ein Haus geschenkt habe.

Consules et universi cives 'Wormacietises. Constare volumus presenciuin inspectoribus universis, quod cum Mergardis dicla Pannenheberen nostra con- eivis super curia quondam dicti Wigonis sita ex opposito curie Gozonis

sMnilitis de Moro unam libram denariorum Wormaciensium censualem et annalem (!) haberet, super qua etiam curia Wikelmannus quondam noslrc civitatis scultetus duas libras denariorum Wormaciensium censualium et annualium conparavit predicta libra, que ipsi Mergardi cedebat; post mortem ipsius Mergardis ad Johannem Aurigam uxorem eius et ipsorum heredes

wfuerat devoluta. Qui Johannes uxor sua et eorum heredes predictam libram

Digitized by Google

219

Wormaciensetn census 1 nomine . . relicte Friderici de Ostoven nostrc con- civi iuste vendicionis titulo vendiderunt, a cnius libre mediclas in festo beate Margarete, reliqua medietas in oclava epipbanie doniini ' annis singulis per- solvetur. Postmodum predicta . . relicta Friderici ipsam libram Wormo- ciensem censualem super prebabila curia comparatain . . abbati et conventui \ raonasterii Schonowgensis ordinis Cisterciensis pro reinedio anime eins et raariti sui propter deum et beataiu Mariaiii genitriccm eius dedit simpliciter per hunc modurn, quod de ipsa libra ceusuali lumen ardens nocte dieque perpetuo lucem ministrans in donium capitularem f rat nun et ex altera parte respondens super sepulcrum dicti Friderici mariti eius prebabiti procuretur et 10 incommutabiliter observetur. In testimonium et robur perpetuo valiturum presentem ütteram ad preces . . abbatis et conventus et civium nostrorum dictorum nostre civitatis sigillo dedünus communitam. Actum anno domini ii.CG.LX sexto, in die beatorum apostolorum Petri et Pauli.

St.-A. Luzern, Gatterer'adier Ajyparat nr. 127. er. mb. c. mg. pend. del. Das 15 Pergament hat »ehr gelitten und i*t in den Falten gebrochen. (A).

G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I foi. 24'. (B).

Druck: Würdttcein, Chron. dipl. mm. Sdumau p. 140 f. ex R Reg. Scriba nr. 5266.

1266. Juli 12. Die Ruthe und Bürger von Worms beurkunden, wie 335. sie sich mit ihrem Bischof Eberhard und dessen Kapitel über den Bürgerhof geeinigt haben.

Consules et universi cives Worrnaciciises. Noverint universi tarn presentes quam posteri presenlium inspeclores, quod cum inter reverendum patrem ac dominum nostrum dominum Eberhardum Wormaciensem episcopum et capitulum js ipsius maioris ecclesie super curia nuneupata communiter curia civium sita in vico Hagenonis protensa et ineipiens a vico Hagenonis predicto, tenninans et transiens versus ecclesiam saneti Nazarii, prout sita est in longitudine et amplitudine, ex parte una, et nos et nostram civitatem ex parte altera, dis- cordia verteretur, eo quod dictus dominus noster episcopus et ipsius capitulum *> sibi ius per imperatorias [litteras] vero sigillo signatas in dicta curia vendi- cabant, quarum litterarum tenor talis est:

Fridericus dei gracia Romanorum imperator etc. Per presens scriptum universis etc. Datum apud Utinum in foro Julii anno dominice incarna- tionis M.CC.XXX.U. mense maii, quinta indictione. (s. nr. 156.) s:, Tandem mediantibus venerabili domino nostro Heinrico Spirensi episcopo et aliis viris quam plurimis Tide dignis, in formam subscriptam fuimus ad in- vicem concordati: quod dicta curia totalis ad usus civitatis nostre |>erpetuos cedet, ita tarnen, quod areas prout volumus distinetas ex utraque parte longi- tudinis predicte curie locabimus seu concedimus cuicunque volumus iure«

[334.1 ' das Wort ist in A undeutiidi. » titnlo vend. Die SUUe i$t bei A uiüesbar; der richtige Text geht aus B herroi: » ep. doraini nach B.

Digitized by Google

220

hereditario pro ccnsu annuo possidcndas, ita quod per curiam cx utraquc parle dumorum edificatanim vicus publicus et communis transiel, iucipiens in vico Hagcnonis, finiens et transicns versus bcalum Nazariutu prenotatum, nullo proressu Icmporum obstruendus. Que domus locate iure beredilario

•*• si ex incendio vel vetustale lemporis destruantur, si illi qui eas habent iure hereditario noluerint vel nun potuerint reparare, aJüs hominibus ille domus iterum erunt iure hereditario concedeuda. Domus quoque lapidea, quam nos edificavimus in dicta curia, erit in usibus nostre civitatis perpctuis, in qua baliste acuta et res alie civitatis nostre bellice servabuntur, quatenus si ad

10 hoc nobis non suffecerit vel expedierit, ipsam concedemus iure hereditario pro censu annuo possidcndam sicut alias domos in area memorata. Guius domus lapidec ianua versus Hagouis vicum ponetur, introitum et exitum ibi prebens. In cuius rei testimonium et robur, ne in posterum super his ali- quid inier predictos dominos nos et nostram civitatem possit scrupuli sub-

üoriri, sed quod perpetuo in suo robore perseveret, prcsentem litteram sigillo nostre civitatis communiri dedimus roboratam. Datum et actum anno domini M.CC.LXVI, in vigilia bcatc Margarete.

Original tpo?

Druck: Böhmer, Vontes II, 23i ff. Reg. Scriba nr. 1738.

336. 126G. Oktober 22. Vor den Wormser Richtern verkaufen Rüdiger und seine Frau Elisabeth, Bürger von Worms, dem Herrn Hezelo Sänger der Kirche s. Martin eine Rente auf eine Backstube.

Judices 'Wormacicnses. Ad universorum noticiam volumus pervenire, quod Rudegero iilio Rudegeri et Elizabede coniuge sua civibus Wormacien-

asibus in nostra nobis in claustro ecclesie Wormaciensis iudicio presidentibus constitutis presencia recognoverunt dicti coniuges et publici confessi extitcrant de corum communi consensu et bona voluntate se vendidisse domino Heze- loni cantori ecclesie saneti Marlini Wormaciensis in nostra eciam simili modo presencia, constitulo super pistrino quondam Wasegonis civis Worma-

aoeiensis in vico Hagcnonis ex obposito curie civium Wormac iensium sito, census annuos videlicet decem unciarum Wormaciensium denariorum legal iu in in festo beati Remigii annis singulis persolvendos, quos utique census coram nobis publice in manus dicti cantoris prenotati coniuges voluntarie resignarunt, renuncianles omni iuri, si quod eis compelebat vel competere poterat super

Mcensibus prenotatis; recognoverunt nichilominus et publice confessi fuerant dicti coniuges sibi pecuniam pro qua dictos census supradicto cantori ven- diderunt esse ab eodem cantore plenarie persolutam. In cuius facti testi- monium et evidenciam plcniorem presentera litteram tarn de rogatu dictorum coniugum et consensu quam eciam domini Hezelonis cantoris supradicti eidem

40 cantori sigillo nostro dedimus cominunitam. Actum et datum anno

o o o «

domin i M. CG. LX. VI. feria sexta post festum beati Galli abbatis proxima.

St -A. Lasern, Gatterer'mher Apparat nr. 129. ur. mb. c. mg. pend. dtl. Perga- ment oeadiädigt.

Druck: Baur, HU. V, 48 unvollständig.

Digitized by Google

221

1267. Januar 9. (v. idus ianuarii, pont. nostri anno secundo) Viterbo. 337. Papst Clemens IV befiehlt dem Dekan zu s. Stephan in Mainz die Klage der Dominikaner in Worms über einige Bettelordcn, die in ihrer Nähe Klöster und Kapellen erbaut hätten, zu untersuchen und nicht zu gestatten, dass die genannten Bettelorden, besonders aber die Gesellschaft r, der Büssenden, sich in der Nähe des Dominikanerklosters zu Worms anbauen, sondern ihnen diess nur dann zu erlauben, wenn sie 300 Schritte von demselben entfernt blieben.

Exc. bei Lthmatm im Archiv für hess. Geschichte II, 330 f. ex A. mit unridtiüfcm Datum (1266) = Scriba nr. 1727. io

1 267. Janttar 20. Godcltnann von Metz, Bitter, schenkt dein Kloster 338. Kirschgarten Gitter auf dem Biirgerfdd.

Ego Godilmannus de Meti miles tenore presencium proflteor aperte et

notum facio, quod ego, consensu Gerdrudis uxoris mee bone memorie dum

vixerat accedente, dedi simpliciter et pure . . abbatisse et conventui ad Ortum is

sanete Marie extra muros civitatis Wonnaciensis, ordinis Gisterciensis, omnia

bona, sive fuerint agri campestres sive prala et quecumque vel quocumque

nomine censentur, que quondam Volzo super Rivum civis Wormaciensvi a

me et uxore mea in campis burgensium civitatis Wormaciensis possedil, ita

quod dictus convenlus illa bona in perpetuum possidebit pacilice et quiete.

Renuncians in totum bonis predieüs et omne ius, quod habebam in bonis

eisdem in dominas et conventum transtuli memoratas. In cuius donacionis

testimonium presenlem litcram dedi meo sigillo domini Wernheri parrochiani

de Starkenberg, Johannis de Meli vicedomini, Wolmari, filiorum fratrum

meorum, Eberhard i de Ekinburg, Emmerchonis et Wolframi de Lewens tein, xi

Wolframi ibidem, Eckeberti, Heinrici de Eche, Sigelonis de Lutra et Hugonis

de Starkenberg sigillis munitam. Datum anno domini M. GC. LX septimo

in die beatorum Fabiani et Sebastiani.

St.-A. Ltuern, Gatterer'scher App. nr. 132. or. mh. c. 8 sig. pend. laesis. Da» 6. und 6. Siegel igt abgefallen. so

Druck: Baur HU. V, 50 unvollständig.

1267. April 17—24. (infra octavam pasche). Fraler Waltcrus dictus 339. abbas totusque convenlus montis saueti Dysibodi ordinis Gisterciensis Moguntinensis dyocesis verleihen dem Jacobus canonicus saneti Marlini Wormat.: curiam suam, quam inhabitat, cum domibus adiacenlibus » omni spacio et iure, quo ipse eam possedit, cum quindeeim uneiis denariorum Worm. in apoteca sita in inferioribus apotecis, quam Gode- bertus apotecarius et sui heredes hereditarie possident, singulis annis reeipiendis, auf Lebenszeil gegen Bezahlung eines jährl. Zinses von 2 denariatis cere. 40

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 94«. or. mit. c. sig. pend. del. Die Schrift ist t. Th. verwischt.

Dmct: Baur Hü. II, 303 f. unvollständig.

Digitized by Google

222

1267. 1268.

340. 1267. Oktober 19. - Die Milte und Bürger von Worms Urkunden, dass

die Gebrüder Johannes Clerik/r, Nikolaus und Heinrich, Sohne des verstorbenen Heinrichs genannt Brünac dem Konrad genannt Karle- bechere eine Itoitc auf ihr Haus verkauft haben.

5 Consules et universi eives Wormacienses. Constare volumus presencium inspectoribus universis, quod Johannes clericus, Nicolaus et Heinricus fratres sui, fdii quondam Heinrici dicti Brünac, coneives nostri, in presencia nostra astantes vendiderunt iuste vendicionis titulo Cunrado dicto Karlebechere nostro coneivi el suis heredibus super curia eorum dicta ad Brftnac in omni

tospacio attinente prout sita est decem solidos dvnariorum W or maciensium censualium annis singulis in festo bcati Georii dicto Cunrado Karlebechere a predictis fratribus heredibus dicte curie census nomine persolvendos, hoc adiecto, quod quandociunque dicti fratres heredes dicti Brunac in civitate nostra in loco alio bene certo et sito predicto Cunrado et suis heredibus

is comparaveriut el designaverint decem solidos alios censualcs in recompensam census prioris, extunc dicta curia a censu prehabito libera remanebit. In cuius rei testimonium presentem litteram ad peticionem dictorum nostrorum coneivium sigillo civitatis nostre dedimus communitam.

r o a o

Actum anno domini M.CC.LX. Vif, in crastino beali Luce ewangeliste. so St.-A. W. nr. 51. or. mb. c. rig. pend. dei.

341. 1268. April 2. E(lnrhard) Bischof von Worms urkundet, dass Hel-

fricus von Sulzen, Helfricus von Eppelsheim und Ruwelin von Worms Bitler im Namen der unmündigen Gerdrud tw» Dirmstein der Kirche s. Martin in Worms den Hof genannt ad Sabbaium « verkauft haben.

E. dei gracia Wormaciensis episcopus. Universis ad quos presens scriptum perveneril salutem in vero salutari. Accesserunt ad nos Wernherus decanus et capitulum ecclesie saneti Marlini Wormaciensis ex parte una et Helfricus de Sulza, Helfricus de Ephclnsheim et Ruwclinus de Wormacia milites et

aoeonsanguinei Gerdrudis proneptis domine Sabbatisse Wormaciensis nunc defuncle ex altera et idem milites confessi fuerunt publice coram nobis, quod mediante Emechone de Dirminstein patre dicte Gerdrudis nunc defuneto acce- dente eiusdem consensu nostro et aliorum amicorum eiusdem Gerdrudis curiam, que ad Sabbatum nuneupatur, silam in civitate Wormaciensi, de qua inter

äs partes iam dictas quondam contencio vertebatur, coram nobis vendidisse de- cano et capitulo ecclesie supradicte pro LI II libris hal\ensium pecunie numerate, quas dictus decanus et capitulum Helfrico et Helfrico militibus assignarunt de consensu patris et amicorum Gerdrudis supradicte; verum quia dicta Gerdrudis annis nubilibus obslantibus dictam curiam resignare non potuit

«0 cum effectu nec eidem renunciare, pater eiusdem Helfricus, Helfricus et Ru- welinus milites supradicti se fideiussores constituerunt in solidum, ita quod si unus ex eis decederet alter loco defuneti restituatur et fideiussores super-

Digitized by Google

1268. 223

stites ad ammonicionem dictorum decani et capituli satisfaciunt quousque alter loco defuncti substituatur, quod similiter confessi sunt publice coram nobis tarn diu fideiussorcs existentes quousque dicta Gerdrttdis curie supra- diclc renunciet cum effectu. Nos quoque in testimonium et evidenciam pre- dictorum presentem litteram ad pelicionem prediclarum parcium nostri sigilli .'. munimine duximus roborandam. Datum et actum anno domini M.CC. LX VIII in crastino palmarum.

S.-A. Darmstadt: Warm» nr. 97. or. mb. Das Siegel des BiscJtof» hängt eticas beschädigt; Legende: . BERHA SIS. EPISCO...

Druck: Baitr HU. II, 212 f. unvollständig. 10

1268. Mai 31. Viterbo. Papst Clemens IV gibt seine Zustimmung zur 342. Uebertragung des Palronatsrechtes der Kirche s. Johannes in Worms an das Domkapitel, s. nr. 314.

Sl.-A. W. nr. 52. cop. (hart. (B).

St.-A. Darmstadt: Chart. Worm. s. XV (D). 15 Citiert bei Baur HU. II, 182*.

1268. Juli 5. (in crastino b. Udalrici). Frater Philippus prior totusque 343. conventus fratrum Predicatorum dotnus Worinat. Urkunden, dass sie mit der s. Martinskirche ein maldrum Iritici super bonis in villis Flamers- heim et Studernheim, welches Ulricus miles filius Gerhardi militis Worin, w den Predigern geschenkt hatte, gegen ein maldrum Iritici de area domus Boemi pistoris civis Worm. defuncti vertauscht haben.

St.-A. Darmstadt: Worms 98. or. mb. e. sig. pend.

1268. August 31. Ritter Ulrich von Worms, erbhs, schenkt seinen 344. Hof daselbst gegen eine Fruchtrente an Heinrich den Kämmerer. ?5

Nos Eberhardus dei gracia Wormaciensis episcopus, consules et uni- versi cives civitatis eiusdem. Constare volumus presencium inspectoribus universis, quod Ulricus miles filius quondam Gerhardi dicti Magni militis Wormaciensis in figura iudicii nostri Eberhardi episcopi predicti constitutus in communi sentencia duxerat requirendum, si ipse, qui non haberei legitimam ao neque pueros aliquos et quia compos esset corporis ad equitandum et eundem, potestatem haberet et possei de omnibus bonis suis dando, legando et ordi- nando disponere queque vellet et ea dare licitc cui vellet, et sentencia data fuit ab omnibus fidedignis in iudicio astanlibus approbata, quod dare bona sua posset licite cui vellet. Dedit ilaque dictus Ulricus eadem hora in diclo» iudicio Heinrico Camerario militi et suis heredibus curiam suam in vico Canum sitam prope sparas sive repagula ibidem locata cum orto adiacente et domibus adiacentibus in omni amplitudine et longitudine sicut sita est

Digitized by Google

221

1269.

libcre possidendam ; ita tarnen, quod dictus Camcrarius et sui heredes dare tenentur de prenotata curia dno maldra tritici singulis annis, ad quemcumque locutn idein Ulricus illa maldra dcputaverit assignari, tali condicione adiecta, quod quandocumque idcm Camerarius et sui heredes in recompensam illorum

iduorum maldrorum alia duo maldra tritici annualia conparaverint et designa- verint bene sita, extunc dicta curia a soluoione duorum maldrorum pre- habita lihera reiiiauebit. Testes qui hiis aderant sunt: Burcardus de Frisenheim , Heinricus diclus Wackirphil , Johannes aput Novam portam, Johannes de Watdcnheim, Gozzo de Sulzen, Gerbudo frater suus, Wikil*

lumannus dictus Crulsac, Gerhardus et Kniercho fratres Camerarii, Sigelo de Watdenheim, Eberhardu? de Moro, Johannes de Petcrensheim , Heinricus Alheri, mililes; Cunradus frater suus, Heinricus Richeri, Wernherus relro Monetam,* Heinricus Rufus, Heinricus Cippure, Wernherus dictus Ridderchen magister civium, Johannes Dimari. Richihnannus, Wernherus Amella, Cun-

i.'. radus scultetus, Gudelmannus comes, Godebertus iudex, Morderanftus iudex, Heinricus diclus Selzere, Petrus et Friso nuncii civium, et alü quam plures cives Wormacienscs. In cuius rei tesümonium et perpetuam firmitatem presentem litteram sigillis nostris dedimus communitam. Actum anno domini M. CG. LX. V1H in vigilia beati Egidii.

*> St.~A. Darmdadt: Worms nr. ltf«. or. mb. c 2 »ig. pend. del. (A).

Drucke: Arnold, Z. Gescli. d. Eigenthum* p. 333. Baur, HU. II, JKf. Beule aus A.

*

345. 1269. März 11. Worms. König Richard urhtndet, dass Teter von Wünnenberg statt eines Hofes zu Worms dem Reich andere Güter ss lehnbar macht.

Richardus dei gracia Romanorum rex Semper auguslus. Universis sacri imperii Romani fidelibus presentes litteras inspecturis graciam suam et omne bonum. Ad universorum noticiam volumus pervenire, quod dilectus fidel is noster Petrus de Wunenberg pro quadam curia in Wormacia sita in vico

*> Clericorum, quam ab inperio lenuit tilulo feodali et candem curiam Wille- heimo de Frisinheiin et eius uxori vendidit pro quadam pecunie quantitate, in reconpensacionem predicte curie hec infrascripta bona, que iure hereditario possidebat, nobis et inperio resignavit et ca recepil a nobis feodi titulo possi- denda; videlicet in villa Flersheim partem vinee, que vulgo dicitur ein zeni-

«Jdeil an der stigelin; item ibidem duo iugera vinearum et viginti quinque talenta olei vinee attinencia; item in loco, qui dicitur Kysclinc, in duobus locis quinque iugera vinearum. In cuius rei testimonium presens scriptum exinde fieri et sigillo maiestatis nostre iussimus communiri. Datum Wormoctc XI die marcii, indtetione XII, anno domini Ä. CC. LX. VIII, regni

4©vero nostri anno XII.

St.-A. Darmxtadi: Worms nr. 95. Erhalten in einem von den Jodices Worma- cienses Ä.db.LiX.VI. in vigilia beati Andreo apontoli (29. Nov.) ausgefeilten Vutmns, wobei folgende Zeugen waren: Alexander decanu« ecclesie Worui., Berlewinus, Con- rado8 de Stocheim, Wernherus die tu» Meinkemer, Arnoldus de Schonenburg, canonici

Digitized by Google

1269. 225

eccleaie Worm. ; maxister Gotfridua custos eccleaie Bancti Andree Worm.; Sigelo de Wattinheim miles Worin, or. m»6. c. sig. pend.; Legende des Siegeh: -\- SIG1LLVM. IVDICVM. WORMACIENSIV.

Drucke: Arnold, Z. Geschichte d. Eigenthums 332 f. Bour, HU. IL 'JOS f. unvollständig und mit unrichtiger Angabe der Regierungsjahre. Reg. Böhmer- Picher s nr. 5452. Die Jahrzahl 1268 ist falsch, tcol aber stimmen Indictwn, Angabe der Eeflierungszahl und Ort zusammen.

1269. April 20. Worms. König Richard urkundei, dass die Räthe 346. von Worms vor versammeltem Reiclistage auf die fernere Erhebung des Ungeldes eidlich verzichtet haben. io

Richardus dei gratia Romanorum rex Semper augustus. Universis im- perii Romani fidelibus presentes litteras inspecturis gratiam suam et omne bonum. Cum pridem per consules civitatis Wormaciensis dilectos fideles nostros in ipsa civitate quedam exactio sive angaria ungelt appellata vul- gariter instituta de facto misset, 1 que in non leve tarn ecclesiasticarum quam » secularium personamm incolarum et etiam advenarum dispendium per dimi- nutionem mensure vini, frumenti et aliorum victualium vergere videbatur; nosse volumus universos, quod prcnotati consules in generali colloquio per nos celebrato Wormacie in nostra et venerabilium . . Moguntini et . . Tre- vereiwts archiepiscoporum, . . Wormaciensis et . . Spiremrö episcoporum, ao dilectorum principum nostrorum ac aliorum multorum comitum et magnatum fidelium nostrorum constituti presentia, sub prestiti 5 iuramenti religione pro rei publice bono et generali pace solempniter spoponderunt * ab omni de cetero exaclionis* huiusmodi vel 5 angarie' receptione ac extorsione cessare, usum eiusdem angarie vel abusum potius abiurantes. In cuius rei testimonium s* presens scriptum sigillo nostro regio iussimus communiri. Datum Wormacie XX die aprilis indictione XII, anno domin i millesimo ducentesimo sexagesimo nono, regni vero nostri anno XII.

Si.-A. Darmstadt: Worms nr. 703«. or. mb. c sig. pend. laeso. (A).

St.-A. Darmstadt. Chart, s. XV. fol. 5. (D). so

Drucke: Schannat LT, 134 (S) = lAmig, Rdehsarchiv 21, 1314. Gebauer 403. MG., LL. II, 382. Br esslau, Dipl. cent. 80 ex D. Reg. Scriba nr. 1595. BÖhmcr-Ficker nr. 5456.

Unter demselben Datum beurkundet Erzlnschaf Werner ton Maine diesen Ver- zicht. St.-A. Darmstadt: Worms im. or. mb. c. sig. pend. laeso. Chart, fol. 5\ w

bn selben Jahre 6. Juli (II nonaa iulii) ridimiren die Judices sancte Maguntine aedis letztere Urkunde. St.-A. Darmstadt: Worms 104. or. mb. c. sig. pend. laes. Chart. foL 5'. Abgedr. bei Schannat IL 135. Die Vermutung bei Mimer-Fkker nr. 5457 ist also richtig.

1269. Juni 5. Ritter Johann von WaUmheim und seine Frau Irmdrud 347. vergaben vor den Rüthen von Worms einen Zins zur Seelmesse des Ritters Ulrich von Worms.

Consules et universi eives "Wonnacienses. Constare volumus pre- sencium inspectoribus universis, quod Johannes miles dictus de Waddenheim

[346.] 1 I): fuiaaet de facto. 1 D: ȟb prettcripti; S: et preatiti. * D: apo-n aponderunt. * D: exactione. * S: et. receptione angarie fehlt bei D.

H. Boos, Urkunden!««* d. Stadt Worm» I. 15

Digitized by Google

1269.

et Irmdrudis uxor sua nostri cortcives in nostra constituti prescncia iuste vendicionis litulo vendidcrunt Hezzeloni cantori ecclesie sancti Martini, Hein- rico et Gerhardo fratribus Camerariis militibus noslris concivibus libram denariorum Wonaaciensium censualem super curia sua, in qua morantur, sque libra singulis annis in festo beati Remigii presentabitur sacerdoü ad boc deputato, ut cotlidie ultimam missam sonante prima campana hora prime in capella sancte Kathcrine, quc est in ecclcsia sancü Martini predicla, celebret, ita quod de hac Ubra dictus sacerdos lumen perpctuum procuret, quod in dicla capella pro remedio anime Ub-ici militis bone memorie filii quondam

10 Gerhardi Magni militis ardeat noctibus et diebus. Renunciaverunt itaque dicti coniuges predicte libre super curia sua predicla vendite manu communicata publice coram nobis; hoc adiecto, quod quandocumque dicti coniuges vel eorum heredes aliam libram Wormaciensium denariorum censualem in alio loco bene sito sine permutacione comparaverint et designaverint in recom-

11 pensam prioris libre Yformaciensium, extunc predicla curia a censu prehabilo libera remanebit nec dicla libra a loco, ubi lunc comparata et designata fuerit, debet de cetcro permutari. In cuius facti robur et evidens testimonium presentem litteram sigillo civitatis nostre dedimus communitam. Actum et datum anno domini M. CC. LX. nono, in die beati Bonifacii.

so St.'A. Darmstadt: Worms nr. 100. or. mb. c. sig. pend. laeso. Unter dem Um-

schlage steht: coiuulee et uni vertu civeu Worm. consules et. Wegen dieser VerschreSmng hat der Schreiber dann das Pergament umgekehrt (A).

Drucke: Arnold, Z. Geschichte d. Eigenthums 335. Baur HU. II, 221 f. un- vollständig. Beide aus A.

348. 1269. Juni 5. Vor den BMhen von Worms verkauft Jttdda Witttee des Ritters Wilhelm von Randecken den Ileinrich Kämmerer Ritter, Wernher genannt Ridderchen wul Heinrich genannt Seigere Güter und Zinse.

Consules et universi cives Vkormacienses. Nossc volumus omnes tarn aopresentes quam posteros presentium inspectores, quod Judda rclicta Wilhelmi militis de Randecken in nostra astans presencia iuste vendicionis titulo ven- didit hec bona et census subscriptos Heinrico Camerario militi, Wernhero dicto Ridderchen et Heinrico dicto Selzere consensu puerorum et heredum suorum communiter accedente videlicet Johannis de Lihthensthein , Judde 35 uxoris sue, Cunradi dicti Ulnere de Dipburg, Beatricis uxoris sue, Gude vidue Ingebrandi per manundelem suum Heinrici Emerchonis, Mehildis uxoris sue, Wilhelmi et Wirici. Et hec bona sunt que comparata sunt a Heinrico Came- rario predicto erga domiuam prcnotatani videlicet centum plaustra lignorum singulis annis in festo beati Martini dicto H. Camerario presentanda de curia «Loshardi, quc sita est iuxta curiam Vendonis; item de area H. Pezzeraden XX denarios festo Remigii; item ante porlam sancti Martini in strata Nuhusensi X Villi unetos Vformaciensium denariorum censualium festo Remigii preter sex denartos Wormacienses et decem capoues in carnisprivio ;

Digitized by Google

1269.

227

item de orto Frankonis super prato II 1 soiidos denariorum Vformacicnsium censuales ; item ibidem de orto Emistani 3 duos solidos Wormaciewsittm cen- suales; item ante portam sancti Andree de II areis Stephani et Philippi fratrum XX denarms Wormacienses censuales et duos c&pones; item in villa Hocheim vidua Reinbodonis de Hocheim solidos Wormaciensium et & caponem censuales; item vidua Hugonis ibidem solidos Wormaciensium et caponem censuales. Hec itaque bona subscripta emit Wernberus Ridderchen predictus erga dominam memoratam ut dictum est videlicet quatuor jornales vinearum in Handal, qui siti sunt in uno sulco; item ibidem VI jornafes vinearum, qui similiter siti sunt in uno sulco. Similiter hec bona subscripta tu comparavit Heinricus dictus Selzere erga dominam prefatam ut superius est expressum videlicet in villa Hocheim iuxta rivum ortus, qui est vinea prout situs est. Hec itaque bona omnia predicta dicta Judda de Randecken pueri et heredes eiusdem Judde prenotati resignaverunt publice coram nobis H. Camerario militi, Wemhero diclo Ridderchen et Heinrico dicto Selzere nostris u coneivibus memoratis, renunciantes eisdem bonis simpliciter et de piano. In testimonium et robur omnium premissorum presentera litteram sigillo civitatis nostre dedimus communitam. Actum anno domini M. CÖ.LX. IX. die Bonifacii.

BoÄerffwcft«« Archiv tm SchUm Hernshem. or. mb. c. sig. pend. dd. Nach-»

1269. Juli 30. Vergleich zwischen dem Kloster auf dem s. Andreas- 349, berg und dem Vikar der s. Andreaskirche eu Worms.

W. 1 miseratione divina generalis prepositus monasteriorum beate Marie Magdalene ordinis sancti Augustini et sedis apostolice capellanus. Universis» Christi fidelibus notum faeimus per presentes, quod prepositus sive prior, priorissa et conventus monasterii beate Marie Magdalene ordinis sancti Augustini in monte sancti Andree extra muros Wormacienses in recom- pensam minute deeime animalium, que in domo seu curia ipsorum cenobio contigua ex ea parte, que versus muros civitatis respicit sita, in qua dictus so prior moratur, nutriabantur, quam tenebantur dare vicario in ecclesia sancti Andree Wormaciensi servienti, licet iam dudum ipsam dare denegaverint, propter quod ipsis questio mota fuit; cesserunt decano et capitulo ecclesie sancti Andree predicte actionem, que eis compelebal contra Judeos Worma- cienses ex eo quod domos in parrochia ipsi conventui attenente dicti Judeias ipsorum dominio quoquomodo titulo adtrahentes et ad3 ampliandum eorum eimiterium edificia destruentes, oblationes et alia iura parrochialia, que ab hominibus, qui* in ipsis domibus vel edefieiis morari solebant, competebant, parrochie memorate abstraxerunt, in ipsius monasterii preiudicium et gra- vamen, dicte cessioni seu collaüoni actionis nobis auetoritatem prebentibus et«

[348.] 1 II toie es scheint corruriert aus X. 1 der Name ist undeutlich. [349.] 1 Nach dem W. ist eine Easur. 1 ad ist ton anderer Hand eincorrigiert worden. * qui scheint tm derselben Hand emcorrigiert worden zu sein.

Digitized by Google

228

1269.

consensum. Dictum vero capituluni ipsum conventum propler prediclam cessionem a prestationc minute decime a 4 prefata area debile, et ab eo quod iam dudum dare neglexit, nunciavit penitus absolutos. Sed si in aliis domibus seu locis, quorura locorum dccimaüo vicario ecclesie sancü Andree predicte » atünet, ipsum conventum anünalia nutrire contigerit, vult et protestatur sepe- dictum capitulum vicario suo ius suum per omnia fore salvum. In cuius rei testimonium nostro et predicti capiluli sancü' Andree necnon prioris, priorisse et monasterü predicti sigillis prcsentem litteram fecimus communiri. Actum anno domini M.GC.LX.IX. tertio kalendas augusti.

io UnkenitäMribt. Heidelberg, or. mb. Die fünf hängenden Siegel fehlen. Wol-

erhaUen. (Ä).

Druck: Zeitschr. f. O. d. Oberrhein» XXIV, J56f. ex A.

350. t269. Dezember 21. Eberhard Bischof von Worms sowie die Käthe und Bürger von Worms Urkunden, dass Konrad genannt Schangezzere n Ritter von Dirmstein und seine Frau Liba dem Heinrieh Kämmerer Ritter eine Rente auf einen Ilof in der Hagengasse verkauft haben.

Nos Eberhardus dei gracia Wormaciensis episcopus, consules et uni- versi cives civitatis eiusdem. Gonslare volumus presencium inspectoribus universis, quod constitutis in noslra presencia Cunrado dicto Schangezzere

somilite de Dirmenstein et Liba uxore sua relicta Eberhardi in vico Lane, civibus nostris, dicti coniuges manu communicata iuste vendicionis titulo vendiderunt Heinrico Camerario militi concivi nostro libram denariorum Wormacicnsium censualem super curia corum in vico Hagenonis sita, que quondam fuerat Herbordi Rufi, que quidem curia ad dictam Libam ex morte

asmatris eius fuerat devoluta, cuius Ubre medietas in festo Georgii, reliqua medietas in festo Remigii annis singulis census nomine persolvetur, immediate post solucionem decem unciarum Wormaciensium censualium, quas capitulum maioris ecclesie habet super curia prebbata. Et si quis census debetur alicui post censum predicte libre Camerario solvende de curia prenotata, ad illum

socensum respectus habebitur pro non defectu, qui in futurum posset emergere de curia prenotata et non ad libram Gamerarii prenotati, que precise sine omni impedimento libere persolvetur. De hac itaque libra dictus Camerarius salubre testamentum pro ipsius patris et matris necnon omnium parentum suoruni anünarum remedio observandum instituit modo subscripto: donans

ad legans de libra predicta quatuor uncias ad lumen perpetuum noctibus ardens ante altare Capelle sancü Jodoci, quod est in ecclesia saneti Hartini; item quatuor uncias de eadem libra deputavit et dedit dominis eiusdem ecclesie, ut in vjgilia sancü Jodoci de nocte vesperas, in mane matuünas et missam summam ante capcllam predictam decantent sollempniter et devote, quemad-

«omodum singulis annis faciunt ante capellam beate virginis Katherine, et hec dies beati Jodoci occurrit singulis annis in die beate Lucie. Has quatuor

1 n ixt riiiYrhAtrirhpM

Digitized by Google

1270.

229

uncias sacerdos ad dictam capellam sancti Jodoci celchrans priinam missam prior institutus ad eandem inter fratrcs dividet tunc presenles; hoc adiecto, quod si decanus et capitulum predicti ante dictam cappellam in vcspcris et in mane decantare, quod absit, negligerent vel obmittcrent ex causa qua- cumque, extunc predictus »acerdos rcceptis pro sua persona viginli denariis s super Guos quinque solidos dividet inter pauperes Jesu Christi; item ultima» quatuor uncias predicte libre deputavit et legavit ad perpetuum lumen , quod ardebit in parrochia sancti Lamperti indeficienter ante eukaristiam Jesu Christi. Haue libram predictam integralem annis singulis reeipiet sacerdos predictus distribuendam modo predicto. In premissorum testimonium atque robur per-io petuo valiturum presentem litteram ad preces dicti Camerarii sigiUis nostris dedimus communitam. Actum anno domini M. CC. LX. nono in die beati Thome apostoli.

St.-A. Darmstadt: Warm» nr. toi. or. mb. c. 2 sig. pend.; das Siegel der Stadt ist tum grämten Theil abgefallen. i.%

Druck: Baur HU. U, 228 unvollständig.

1270. Märe 19. (feria quarta p. dorn, oculi mei). Die Wormser Richter 351. Urkunden, dass Schwester Cristina (soror Cristina Worm.) dem Kl. Otter- burg 3 Morgen (iornales) Reben bei Gunthcim geschenkt habe. Zeugen: Merbodus de Bilenstein canonicus Worm., magister Pelms so

can. Nove domus, magister Gotfridus can. sancti Andree et Gcrlacus dictus

Pullus can. ecclesie sancti Pauli Wormolie.

StadtbibL Mains: Ott. Copialb. fol. 124. Druck: Frey dt Bemling ÜB. da Kl. Otterb. 124. Beg. Scriba nr. 1779.

1270. April 23. (in die beati Georgii marüris). E. Bischof von Worms 352. urkundet, dass Gerbodo et Gotfridus de Moro fratres niilites Wormacienses die Zehnten und das Patronatsrccht der Kirche in Uzelensheim um 900 Pfund Haller der s. Andreaskirche in Worms verkauft haben. Zeugen : Heinricus Camerarius, Gerhardus frater eius, Heinricus Wagger-

pil et David milites Wormatienses. su Dalbergisches Archiv in Hernshem. or. mb. c. sig. pend. laeso. Schön geschrieben.

1270. April 28. (feria secunda post dominicam misericordia domini). 353. Wernher Dekan und das Kapitel der s. Andreaskirche in Worms Urkunden, dass der verstorbene Ulricus miles, filius Gerhardi Magni militis, ihrer Kirche ein Malter Weizen (maldrum tritici), welches jährlich an seiner Jahrzeit den gegenwärtigen Brüdern zu vertheilen ist, auf seinem Hof in vico Canum extra muros Worm., der nun dem Heinricus Camerarius miles gehört, geschenkt habe.

Druck: Gudemts, Codex dipl. III, 1138 f. ex autogr. Reg. Scriba nr. 1778

Digitized by Google

230

1270.. 1271.

354. 1270. Mai 23. Datum et actum anno domini M. CG. septuagesimo in crastino ascensionis domini.

Testament des Volzo dictus MorUe de Peternsheim canonicus ecclesic saneti Marlini Wonnatie zu Gunsten seiner Kirche; u. a. vergabt er: super & curia mea dicta ad Morllinum sita inter gladiatores unam libram denariorum Worm.

Siegler: der Aussteller, der Official von Worms und die Bürgen (manu- ßdeles) Erbo et Wernherus concanonici et Fridericus frater meus.

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 105. Pergamentblatt. Von einer Beziendnng keine 10 Spur, also scheint das vorliegende Blatt ein Concept zu sein oder eine gleichzeitige Copie.

Druck: Baut EU. U, 230 f.

355. 1270. Juli 14. (in vig. b. Margarethe). Die Wormser Richter Urkunden, dass Elizabet, uxor Berthelmanni uülitis dicti de Bockenheim, civis Worm., auf ihr Wiltumsrecht in Hinsicht auf die dem Otterberger Kl. is verpfändeten Güter zu Bockenheim verzichtet habe.

Zeugen: Johannes abbas, frater Godfridus camerarius ipsius conventus de Otterburg, frater Heinricus dictus Militcllus. Stadtbibl. Mainz: Otterb. Copialb. fol. 55. Druck: Frey dt Remling ÜB. 125.

356. 1271. März 27. Heinrich Dekan und das Kapitel der Kirche s. Paul m Worms verkaufen der Kirche s. Martin zwei Pfund Wormser Pfennige und dem Magister David ein Pfund auf dem Hof hinter

Heinricus1 decanus totumque capitulum ecclesie saneti Pauli Wormörfte 2.slitteris presentibus profitemur, nos propter melius et utilius ecclesie nostre de Ulis tribus libris denariorum Wormatiensium censualibus, quas erga David militem filium Davidis mililis retro coquinam super curia sua dicta retro coquinam ex opposito saneti Stcphani prout sita est comparavimus, . . decano et capitulo ecclesie saneti Martini Wormo/ie duas libras Wormacienses, aoquarum una cedet Wilheimo decano eiusdem ecclesie, quam suis propriis denariis comparavit, et terciam libram ex predictis magistro David fratri militis predicti iuste vendicionis titulo vendidisse; transferentes omne ius Ularum trium librarum quod habuimus omni littera super hoc confecta in emptores predictos simpheiter et de piano, promittentes nos teneri eisdem emptoribus ad s&faciendam sibi certam warandiam prout de censibus iustum fuerit et con- suetura, condicione hac adiecta, quod si ipsc David miles vel sui heredes infra tres annos a tempore huius empeionis inchoantes venerint designando et comparando in civitate Wormaciensi istis emptoribus duas libras vel tres

[356.] » B: H.

Digitized by Googl

1271.

231

libras similiter denariorum Wormaciensium censuales adeo certas ut priores et bene silas in recompensam priorum, extunc dicta curia pro quantitate designati census remanet absoluta. Post terminum elapsum ad huiusmodi de- signacionera nullatenus adraittentur. Predictarum vero trium librarum medietas festo Georgii, reliqua medietas festo beati Remigii annis singulis persolvetur. In & premissorum tesümonium adque* robur presentem litteram sigillo capituli nostri dedimus communitam. Actum anno domini M. CC. LXX 1 feria sexta ante dominicam palmarum.

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 107. or. mb. 2 Exemplare von gleicher Hand (A und B) c. sig. pend. laeso. io

Druck: Baur HU. Ht 286 unvollständig.

1271. Juni 27. Wilhelm Dekan und das Kapitel der Kirche s. Martin 357. Worms stellen einen Revers über die Vergabung des VoUo aus.

Wilhelmus decanus totumque capitulum ccclcsie sancti Martini Worma- ciensis. Litteris presentibus hoc testamur, quod nos habemus super curia is dicta ad Morlinum Jibram denariarum Wormaciensium censualem festo beati Johannis baptiste singulis annis ecclesie noetre cxindc solvendam pro remedio anime Volzonis nostri confratris, et quandocumque Gutmannus frater dicti Volzonis vel sui heredes assignaverint ecclesie nostre triginta duas libras ballensium, tunc dicta curia a libra huiusmodi censuali remanet absoluta. Into cuius rei lestimonium presentem litteram dedimus sigillo nostri capituli con- signatam. Datum anno domini M. CC. LXX. primo in crastino beatorum Johannis et Pauli.

SI.-A. Darmstadt: Worms nr. 108. or. mb. c. sig. jiend.

1271. Deeember 2. Vor den Rüthen von Worms verkauft Berthold 358. genannt Agirsheimer der Kirche s. Martin eine Rente auf seinem Hof.

Consules et universi cives Wormacienses. Constare volumus presencium üispectoribus uni versis, quod constitutis in nostra presencia Bertdoldo diclo Agirsheimere una cum heredibus suis primis, quos habet ex Elizabet coniuge sua prima, videlicet Elizabet uxore Berolfi, Johanne et Engilmanno pueris.v» Meilhildis defunete, et eadem vice presente Gudela secunda uxore sua nata Fridegeri, communicata manu et primi et secundi heredes ipsius BerldoJdi iuste vendicionis titulo vendiderunt Wilhelmo decano et capitulo ecclesie sancti Martini Wormaciensis super curia eorum, quam ipse Bertdoldus inhabitat, que quondam fuit Ortdonis monetarii, prout ipsa sita est cum domo textorisu adiacente cum transitu ad Rinum, duas libras denariorum Wormaciensium censualium, quarum unam Wilhelmus decanus predictus suis denariis proprüs comparavit, que cedere debet sibi de curia memorata, altera libra capitulo

* B: atque.

1272.

memorato. Harum librarum una festo Georg», reliqua festo Remigii annis singulis persolvetur. Hoc adiecto quod dicti heredes potestatem habebunt infra decennium duas libras in civitate nostra in recompensam venditarum suis denarüs comparandi et designandi decano et capitulo memoratis, ubi duo

»magislri nostri qui pro tempore fuerinl super animas eorum dicant bene certas et sitas, qua designacione decanus et capitulum crunt contenti, complcta designacione huiusmodi dicta curia a censu huiusmodi remanet absoluta; de- cennio elapso dicti heredes ad designandas alias libras nullatenus admittentur. In cuius facti testimonium presenlem lilteram ad preces dictorum decani et

10 capituli et dictorum nostrorum coneivium sigillo civitatis nostre dedimus com- munitam. Actum anno domini M. C& LXX primo quarla feria proxima ante Nicolai.

St.-A. Darmstadt: Warm» 109. or. mb. c. sig. pend. laeso. Druck: Baur HU. II, 238 unvollständig.

359. t272. November 22. (in die s. Gccilie). Eberhard Bischof von Worms

urkundet, dass Arnoldus dapifer in Wininheim und Agnes seine Frau ihre Güter in Oppinheim dem Kloster ad Ortum b. Marie extra muros Worin, vermacht haben.

Zeugen: dominus Simon canonicus in Henegcn, prepositus dominarum so predictarum, Heinricus dictusWakerpil, Gerbodus de Moro, milites in Wormacia, Didericus scultetus in Horgeheim et Oppinheim, Ludewicus et Burchardus fratres de Oppinheim, Heinricus iuxta fontem.

St.-A. Liuem, Gatterer'scher Apparat, or. mb. c. 2 sig. pend. dei. Druck: Baur HU. V, 63.

360. 1 272. Juli 22. Hildegard die Aebtissin und der Konvent des Klosters

Kirschgarten verleihen dem Wilhelm Schulherm zu s. Paul einen Hof.

Nos Hildegardis abbatissa et conventus sanetimonialium de Orto sanete Marie in suburbio Worraaciem». Ad universorum noticiam cupimus pervenire, quod de nostro communi consensu aream sitam apud pontem lapideum

to versus Nänninmunsther cum fossato domino Wilhelmo scolastico ecclesie saneti Pauli Wormocie et suis hcredibus concessimus perpetuo pro annua pen- sione videlicet quatuor capunis festo Remigii presentandis , quos idem sco- lasticus seu sui heredes dabit capitulo ecclesie sancü Pauli Wormodc in recompensam quatuor capunorum, quos de area sita apud sanclum Micha-

a&helem dare capitulo tenemur eidem. In cuius rei evidenciam uberiorem sibi presens scriptum exlüberi feeimus nostri sigilli munimine consignatum. Actum et datum anno domini M. CG. LXX. secundo, ipso die beate Marie Magdalena

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 110. or. mb. c sig. pend. latso. Hinten steht von 40 einer etwas spätem Hand: de propngnaculo acolastici Wilhelrai.

Druck: Baur Hü. II, 243.

Digitized by Google

1272. 1273.

1272. Juli 22. Der Dekan und das Kapitel der Kirche s. Paul 361. bekennen vom Kloster Kirschgarten einen jährlichen Zins von vier Kapaunen auf einen Hof bei s. Michael m empfangen.

Decanus toluinque capitulum ecclesie saneti Pauli Wormacicnm. Presenli pagina confitemur et lucide protestamur, nos in capunorum quatuor recon- s pensam, quos conventus sanctimonialium de Orto sanete Marie in suburbio Worniaciensi nobis de area quadam apud sanclum Michahelem sila presentarc annis singulis tenebatur super fundo, quem dominus Wilhelmus scolasticus ecclesie nostre a conventu possidens prelibato iure hcreditario ediliciis occu- pavit, capunos quatuor aeeeptasse annuatim nobis festo Remigii videlicetto presentandos. In cuius rei memoriam pleniorem ac evidentiam lucidiorem memorato conventui presentem littcram dediraus nostre ecclesie sigilli appen- sione munitam. Actum et datum anno domini M. CG. LXl. secundo, ipso die beate Marie Magdalcne.

SI.-A. Luzern, Gatterer sdier Apparat nr. 150. or. mb. c. sig. pmd. laeso. u

1273. Februar 5. (die b. Agathe). Maine. Die Städte Mainz, Worms, 362. Oppenheim, Frankfurt, Friedberg, Wezlar und Gelnhausen verbünden sich bis zum 8. Sept. 1273 und von da auf zwei Jahre zu gegen- seitigem Schutze.

Drucke: Gudenus, Syüoge I, 476 = Cod. dipl. I, 744. = Olengchlager, Erläut. w der Gold. Buße 57. = Böhmer, Cod. dipl I, 162. = MG., LL. II, 382. = Sc/Mab, rhem. Siadtebund II, 58. Reg. Scriba nr. 1801.

1273. Februar 5. (die Agathe). Mainz. Die Städte Mainz, Worms, 363. Oppenheim, Frankfurt, Friedherg, Wezlar und Gelnhausen verbünden sich auf ewige Zeiten, in Fällen wann das Reich wie dermalen erledigt ist, keinen andern als König anzuerkennen, als den die Wahlfürsten nach einmüthiger Wahl ihnen vorstellen werden.

Drucke: Gudemu, SyOoge I, 476. Cod. dipl. I, 744. = Olenachlager, Erl. der Gold. Buße 57. = Böhmer, Cod. dipl. Moenofr. I, 161. - MG. LL. II, 882. = Schaab, rttem. SUuUebund IL 56. Reg. Scriba nr. 1802. ao

1273. Februar 13. (idus febr.). E. Bischof von Worms urkundet, dass 364. Cuno miles de Dörenkeim und seine Frau ihren Hof gelegen bei s. Margaretha in Worms den Rittern Wackerpil und Ulmann de Grinde- sted und dem Canonicus Philipp zu s. Andreas in Worms überlassen haben. »*

Stadänbl. Mainz: Otterb. Copialbuch fol. 82. Druck: Frey & Reinting, UB. des Kl Ott. 134. Reg. Scriba nr. 1803.

Digitized by Google

234

1273.

365. 1273. Märe 18. (sabbato ante dorn, letare). Die Wormser Richter Urkunden, dass Ebelinus prebendarius ecclesie s. Andree Worm. sein Haus in Worms dem Kl. Olterburg vermacht habe. StadOnbl. Maitu. Ott. Copialb. fol. 82. i Druck: *\ey de Remling UB. des KL Ott. 135. Reg. Scrtba nr. 1806.

366. 1273. Dezember 7. Worms. König Rudolf bestätigt den Bürgern von Worms aUe ihre Privilegien.

Rudolfus 1 dei gratia Romanorum rex semper augustus. Univereis sacri Romani imperii fidclibus presentes Utteras inspecturis gratiain suam et omne

io bonum. Regie celsitudinis et pietatis est fidelium suorum devotionis et servi- tuüs constantiam dignis respicere premiis seu benefieiis, ut se non modica remuneratione gaudeant et utilitate honoratos, qui pura voluntate et unito omnhim voto regie sublimitati et Romano imperio se iugiter reddiderunt astrictos benivolos et attentos. Inde est quod nos pro fidclitate et sincera

» devotione dilectorum fidelium nostrorum civiura Wormacienstwm et ad am- pliandain* Ubcrtatem civitatis et civium predictorum, quam fidelitatem et sinecram devotionem divis imperatoribus et regibus videlicet divo Heinrico* imperatori, Ottoni quarto*, Friderico avo Friderici* secundi ac ipsi divo im- peratori Friderico secundo ac regibus predecessoribus nostris indesinenter et

so fideliter prestiterunt. Volentes gratiam seu libertalem ipsis a predictis impera- toribus et regibus nostris predecessoribus hactenus observatam non minuere sed pocius augmentare, singula et universa privilegia ipsis a prenotato Fride- rico secundu imperatore suisque predecessoribus imperatoribus et regibus Romanis* paritcr et indulta prout rite et provide sunt concessa auetoritate regia

^confirmamus, volentes ea omnia velud hactenus in suo roborc et vigore absque omni ealumpnia permanere. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc nostre renovationis seu concessionis et confirmationis pagin am infringere vel ei ausu temerario contraire. Quod qui faecre presumpserit, indignationem summi iudicis nostramque iram sc sentiat ineurrisse. Testes huius rei sunt:

M Wernherus archiepiscopus Magunt int (s, Engclbertus archiepiscopus Coloniensts, . . episcopus Padcrburncns/s, Ulricus electus abbas saneti Galh, Ludewicus comes palatinus Rcni dux Bawarie,1 Albertus dux Saxnnie, Heinricus comes de Furstenberg8, Hugo comes de Werdenberg', Albertus comes de Hohenberg10, Ludewicus comes de Otingen, Cönradus et Ludewicus fiJii sui, Emicho et

Fridericus 11 comites de Liningen, Phylippus et Theodericus fratres de Hohen- velsia, Wernherus et Phylippus fratres de Bolandia, Cönradus 13 et Johannes pincerna de Ertpach et alii quam plures. In cuius rei testimonium presen- tem litteram dictis civibus tradidimus sigilli nostre maiestatis munimine robo- ratam14. Datum Wormacie15 Vll idus decembris, indictione secunda, anno

40 [366.1 ' B: Rudolphe. 1 A: ampliandam. » B: H. B: IUI*«. » B: Fr. B: Rom. ' dux Bawane ftitU in B. * B: Furstenberc. B: Werdenben;. •• B: Honberc »» B: Fr. B: Hohenveh. B: Conr. »• B: communitam. Die Angabe der Jahreszahl a. d. fehlt bei B.

Digitized by Google

1274.

235

domini millesimo ducentesimo septuagesirao tercio, regni vero nostri anno priruo.

St.-A. W. nr. 63. Erhalten in 2 Exemjdaren. A) or. mb. c. »ig. pend. del.; scfu}n geschrieben, das erste Wort Rudolfus m Zierbttchstaben. B) or. mb. Kleinere» Format und nachlässiger geschrieben. Das rothe guterhaltene Wachssiegel hängt an s verblasster rot>u)ell>*eu1ener Schnur.

Druck: Böhmer, Acta imperü selecta p. 317 nr. 392 ex Au. B.— Böhmer Reg. nr. 33. Reg. Scriba nr. 1810.

1274. Februar 7. (feria IUI p. purif. b. virg.). Die Wormser Richter 367. Urkunden, dass Berthelmannus miles de Bockenheim civis VVorm. et uxor 10 sua Elizabet ihre Güter zu Bockenheim dem Kl. Otterburg verkauft haben.

Zeugen: dominus Conradus de Alzeia, magister Bertholdus ecclesie VVorm. prebendarius, Wackerpilus , Rupertus de Dalsheim, Conradus dictus Lantkescere, milites; Petrus et Godfridus de Otterburg monachi, Heinricus dictus Möntzere. u Stadtbild. Mainz : Ott. Copialli. fol. 55.

Druck: Frey dt Remling ÜB. des Kl. Otterburg 136.

1 274. Mai 1. Die s. Paulskirche zu Worms vererbleiht dem Siechen- 368. spital daselbst 18 Morgen Land, und das Spital verpfändet zu grösserer Sicherheit des Leihezinses genannte Zinse in der Stadt, so

Consules et universi cives Wormacienses. Constare volumus presencium inspectores universis, honorabiles viros Johannem decanum totumque capitu- lum ecclesie saneti Pauli Wormaciensis pauperibus hominibus leprosis extra muros civitatis Wormaciensis in domo degentibus decem et octo iugera agri campestris concessisse, quorum sex sita sunt apud capellam ibidem et duo-2& deeim iugera sita sunt in Adilberge, pro quindeeim maldris siliginis, a dictis pauperibus annis singulis super granarium dictorum dominorum saneti Pauli infra assumpeionem et nativitatem beate virginis non obstante grandine exer- citu effluxione Reni seu aüqua alia causa absque dicte ecclesie omni periculo presentandis dictorum pauperum vectura laboribus et expensis. Ad maioremso etiam certitudinem huius pensionis dictis dominis assignande dicti pauperes infrascriptos census ipsis dominis pro subpignore obligarunt, videlicct libram denariorum Wormaciensium de sede panum in inferiori foro, cuius libre medietas dabitur festo Remigii, reliqua medietas festo pasche, item super curia Ymbers quinque solidos et decem denarios festo Remigii cedentes, item de» curia Wigelini, quam nunc Flemingus possidet, quinque solidos denariorum die beate Margarethe cedentes, ad quos census respectum habebunt, si dicti pauperes alieuius annorum in assignacione maldrorum huiusmodi quindeeim fuerint negligentes, donec defectus et negligentia huiusmodi suppleatur. In testimonium premissorum presentem litteram tarn ad peticionem dictorum«) dominoi-um quam ipsorum pauperum sigillo civitatis nostre dedimus com- munitam. Datum anno domini Ü. CG. LXX. IÜI, die beatorum apostolorum Philippi et Jacobi.

Druck: Arnold, Gesch. des Eujenthums p. 342.

Digitized by Google

1274.

369. 1274. Juni 21. - Eberhard Buohof von Worms verleiht den Eberhard

von Erenburg, Konrad seinem Sohn und Hugo von Starkenberg ein Pfund auf das Schultheissenamt in Worms, 30 Wormser Schillinge auf die Münze in Worms und drei Pfund Heller auf das Schult- * heissenamt und den Zoll in der Stadt Ladenburg.

Nos Eberhardus dei gralia Wormaciensis cpiscopus. Nossc voluruus omnes presencium inspcctores, quod constitutus coram nobis Hugo fratcr Wcrnheri parrochiani de Starkenberg dilectus et fidelis noster nobis libram Wormaciensem de officio sculteti Wormacie ccdentem et triginta solidos

io Worwacienses de moneta nostra Wormacie cedcntcs in medio augusto die assunipcionis bcate Marie virginis; item tres libras haWensium de officio sculteti et de thclonio in civitate nostra Laudenburg die beati Martini cedentes annuatim, que omnia idcm Hugo a nobis in feodo habuil, resignavit et nos ad liberam rcsignacionem suam proptcr dilectionem et obsequia Eberhardo

de Erenburg, Cunrado filio suo ac ipsi Hugoni prcdicta omnia fcoda in denariis et hsMensibus ipsis tribus in conmunia feoda duximus concedendum. In cuius facti testimonium et robur presentem litteram sigillo nostro tradidimus conmunitam. Datum anno domini M. CÖ. LXX. Illl. die beaÜ Albani marüris.

ao St.-A. DarmstaiÜ: Worms lllb. or. wtb. c. sig. jiend. dd.

370. 1274. November 29. Vor den liäthen von Worms verkaufen Heinrich

Alheri Ritter und seine Frau Elisabeth dem Konrad Becherer eine Benfe.

Consules et universi cives Wormacienses. Constare volumus presencium

21 inspectoribus universis, quod consütuti in nostra presencia Heinricus Alheri miles et Elizabet uxor eius nata Heinrici Rufi nostri coneives illarum duarum librarum Wonnaciensium , quas quondam Sigelo dictus Sparwenzagel una cum Elizabet legittima sua predicta erga Cunradum dictum Schangezzere militem et Liberam uxorem suam rclictam Eberzonis in vico Lane nostros

m coneives super duabus curiis eorum sitis in vico Hagenonis, una apud Cun- radum dictum Gelthere, alia ex opposito domus Elsungi clerici, iuste empeionis titulo emerunt et que curie quondam fuerunt Gerungi apothecarii, libram unam denetriorum Wonnaciensium manu communicata super anteriori curia protendente versus vicum Hagenonis predictum Cunrado diclo Becherer et

si suis heredibus nostris coneivibus iuste vendicionis titulo vendiderunt sub con- dicionibus prius habitis inter Cunradum Schangezzere Liberam Sigelonem Sperwenzagel et Elizabet suam coniugem, quando empeio et vendicio dictarum duarum librarum habita fuerat et Iractata videlicet ita, quod quandocumque predicü Cunradus et Libera uxor eius vel eorum heredes diclo Cunrado

«oBechcrer vel eius heredibus comparaverint et designaverint in civitate nostra in alio loco bene sito unam libram Wormaciensem censualem, quam magister civium qui tunc pro tempore fuerit iudicet bene sitatn et certam in recom-

Digitized by Google

1275.

237

pensam libre prioris, illam designacionem dictus Cunradus et sui heredes ad- mitteilt et extunc dicta curia anterior a libra huiusraodi absoluta et libera remanebit et huius libre censualis medietas festo beati Georgii, reliqua medictas festo beati Remigii annis singulis persolvetur. In cuius rei testimonium pre- sentem litteram sigillo nostre civitatis ad preces tarn emptorum quam u venditorum predictorum dedimus roboratam. Actum anno domini

M. CC. LXX HU in vigilia beati Andree apostoli.

St.-A. Darmgtadi : Worms nr. 112. or. mb. c. trig. pend. laexu. Druck: Baut Hü. II, 253 f. unvollständig.

1275. Märe. Vertrag des Klosters Nonnenmünster mit der Stadt 371. Worms über den Unterhalt von Strassen und Wegen.

Nos Jutta abbatissa totusque conventus sanctimonialium in Nunnen- munster in suburbio civitatis Wormaciensis ordinis Cistercicrms. Labiiis memoria hominum et sucessio temporum hoc requirunt, quod ea que geruntur in tempore ne in oblivionem possint vergere, scripturarum testimonio fulcian- n tur. Inde est, quod ad noticiam tarn presentium quam futurorum volumus pervenire, quod cum dilecti nobis in Christo civitas et concives nostri Worma- cienses ad diligentem promocionem et fidelem paternitatem venerabüis patris et domini nostri Eberhardi Wormaciensis episcopi stratam sive vias publicas ante portas claustri nostri transeuntes ad situacionem officinarum noslrarumw ampliandarum utiles et valentes nobis et ecclesie nostre contulerint et dona- rint ad usus nostros perpetuos retinendas et nostro ambitui includendas recom pensam sive restauram illarum stratarum sive viarum nobis datarum tarn ipsis civibus quam omnibus incolis et advenis feeimus per construetionem strate sive viarum aliarum distinetarum per modum subscriptum: a colliculo» siquidem ecclesie leprosorum ineipientes pontem lapideum ibidem construemus viam sive stratam omnibus transeuntibus communem et utilem, ab eodem loco protendemus nostris laboribus et expensis in longitudine directe retro murum claustri nostri ultra rivulum, qui defluit de alveari molendini nostri usque paludem sive Rhenum, et ultra rivulum eundem pontem secundumw lapideum construemus et nostris expensis ponemus, a quo ponte via sive strata a colliculo ecclesie leprosorum diclonim protensa directe transiet per ortum quondam Gerhardi Magni usque ad alteram partem fontis, qui theu- tonice Strekefuz nuneupatur, et super stratam sive viam, que ducit ad portam Pavonis, et in omni parte longitudinis huiusmodi vie sive strate, qua inundacio s& Rheni accedere potent, murum nostris expensis ponemus adeo fortem et altum elevando viam cum terra, quod Rhenus, nisi ultra naturam inundet, non possit strate facere nocumentum et viam eandem sive stratam adeo latam et illa latitudine omnibus transeuntibus faciemus, quod duo currus in ea sibi coneurrere possint invicem et transire bono comodo contigue et quiete. Ad« aliud latus dicti fontis Strekefuz viam sive stratam alteram protendemus versus sanetam Ceciliam ultra rivum et ibi tercium pontem lapideum construemus nostris expensis transeuntibus valem atque fortem. Ad observacionem omnium

238

1275.

predictorum fideliter et perpetuo servandorum nostris laboribus et expensis nos et nostram ecclesiam obligamus, ita quod si huiusmodi vie sive strate ' sive pontes collapse sive destructi aliquo tempore fuerint, ad raonicionem duorum magistrorum civium Vformaciensium vel alterius eorum, qui pro

6 tempore fuerint, si infra duos mcnses non refecerimus, illa et impedimentum transeuntibus per nos et nostros procuratores non fuerit sublatum, nisi aura dei et legittima causa refectionem huiusmodi impediat, quibus intervenicntibus reparacio viarum stabit sine fraude ad oportunitatem temporis facienda, qua oportunitate habita si non reparaverimus deslructionem stratarum dictarum,

io exlunc duo magistri civium vel alter eorum deslructionem viarum huiusmodi civi- tatis nomine reparabit et nos et ecclesia nostra expensas huiusmodi et dampna si qua accurrerit tenebimur resarcire ac. ipsi duo magistri civium Wormo- ciensium vel alter eorum qui pro tempore fuerit immunitatem ecclesie nostre accedenles et intrantes nos in bonis nostris ubi illa invenerint sine contra-

is dictione nostra et nostrorum qualibet licite et libere pignorabunt, donec satis- fiat ipsis de expensis et dampnis prediclis et per hoc nee magislros civium W or maciensium cives ipsos et civitatem nos dieimus oiTendisse nec ipsis ob id actionem ullam movebimus ncque nostri superiores movebunt in foro ecclesiastico vel civili nec contra ipsos nobis vel aliquibus de mundo liceat

soocasionem huiusmodi pignoracionis et dampnorum ex hac pignoracione pro- veniencium aliquas sentencias fulminare. In cuius rei testimonium et firmita- tem perpetuo duraturam presentem litteram sigillis venerabilis patris et domini nostri Eberhardi Wormoctcjwis episcopi, capituli Wormaet^Msts ecclesie, domini et patris nostri . . abbatis Eberbaccnsis , civitatis Wormaciensis et nostro

»sdedimus roboratam. Actum anno domini M. CC. LJüt V, mense marcio.

St.-A. W. nr. 64. or. mb. c. 5 sig. pend. del. Kleine flüchtige Schrift. Auf der Rückseite mit gleichzeitiger Schrift: Hec est commutacio strate iuxta NunnenniunHter.

372. 1275. April 5. (sexta feria prox. ante diem palmarum). Eberhardus WormaA episcopus, consules et universi cives civitatis eiusdem Urkunden,

so dass Elizabeth relicta Friderici de Osthoven nostra coneivis dem Kl. Schönau, dem Domstift in Worms, dem Kl. Nunnenmünster in Worms, den Reucrinen in monte saneti Andree in Worms, dem Kl. in Weidahs, der Kirche in Opphawin und den Predigern in Worms verschiedene Vergabungen vermacht habe. Ausserdem: legavit clerico celebranti in

35 cripta parrochie saneti Johannis in Wormacj« ad altare beatoruin Symonis et Jude decem solidos hallensium annuatim in feslo beati Georgii, qui dabuntur de domo dietc Elizabeth, quam habet ante portam saneti Andree, pro remedio animarura ipsius Elizabeth, Friderici mariti sui ac Friderici filii sui. Item legavit super eadem domo feslo Georgii

**> ad novum hospitale quinque solidos hallensium annuatim pauperibus et infirmis ad communem utilitatem eibariorum suorum ipso die. Item legavit super eadem domo quinque solidos hallensium leprosis in festo Georgii annuatim ad communem utilitatem eibariorum suorum ipso die. Item dicta Elisabeth legavit pro remedio animarum ipsius Elisabeth,

1275.

Friderici mariti sui ac Friderici filii sui presbitero celebranti in capella curie dicti conventus Schonaugiensts, quam habet in civitate Wormatiensi, cui presbitero viginti maldra siliginis antea legaverat, carratam vini annuatim super vineis suis, quas habet ante civitatem Wormatiensem in toco qui dicitur Handa). s

Testes : Heinricus et Gerhardus frates Camerarii, Gozzo de Moro, Gerbodo de Moro, Sigelo de Wachenheim 1 inilites ; Wernherus retro sedem monetario- rum, Heinricus Richeri, Heinricus Cippure, Heinricus Rufus, Wernherus Amelle, Richelmannus, Wernherus Ridderchin, Engelmannus Marcgravii, Edel- uuinus de Zweimbrucken * consules. 10

O. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I, fol. 130 ff. (B). Druck: Würdtwem, Chron. dipl. mm. Schönau p. 155 ff. Reg. Scriba nr. 5271.

1275. Juni 8. Vor den Rathen von Worms errichten Heinrich Rufus 373. und AJheidis seine Frau eu Gunsten einer Anzahl geistlicher Stiftungen in und bei Worms ein Testament. u

Consules et universi cives Wormacienses. Noverint universi presentium inspectores, quod Heinricus Rufus et Alheidis uxor sua nata Richeri nostri coneives, volentes deum qui largitor est bonorum omnium de sua substancia honorare, pro remedio animarum suarum et parentum suorum communicato consensu et manu communicata testamentum coram nobis condiderunt per» modum subscriptum: Dederunt itaque seu legaverunt . . abbatisse et con- ventui de Orto sanete Marie extra muros civitatis nostre libram denariorum Wormatiensium super curia Friderici dicti Morle inter Gladiatores sita, ceden- tem festo Remigii, a qua libra ipse Fridericus et sui heredes per designa- cionem alterius libre designate in civitate Wormaciensi, ubi illa designacio « certa fuerit, absolventur. Item eidem conventui legaverunt decem solidos denariorum Wormatiensi wn pro remedio anime Jacobi filii eorundem, quos decem solidos raagister civium qui pro tempore fucrit festo Martini annis sin- gulis assignabit. De predictis XXX solidis Wormaciensibus ipse conventus in anniversario dictorum coniugum et Jacobi refectionem habebit quantoaw poterit largiorem. Item eidem claustro legaverunt libram denariorum Worma- tiensium super curia Lamponis in Salzgassen cedentem pro lumine perpetuo accendendo, cuius libre medietas festo Remigii, reliqua festo Georgii annis singulis persolvetur. Item legaverunt . . abbatisse et conventui in Nunnen- mu rister undeeim uncias et dimidiam denariorum 'Wormaciensium super » domo Meffridi aput Bubenb&en cedentes festo Remigii in anniversario dicto- rum coniugum ipsi conventui pro refectione et servicio ministrandas. Item legaverunt . . priorisse et conventui ad sanetum Lampertum ordinis fratrum Predicatorum novem uncias et dimidiam denariorum Wormaciensium et unum pullum de curia Cunradi Span iunioris in vico Hagengazzen sita festo Remigii <o et Georgii cedentes in anniversario dictorum coniugum dictis dominabus pro

[372.] « B: Watchenheim. » B: Zweimbucken.

Digitized by Google

1275.

mensa sive pro servicio ministrandas. Item legaverunl ducentas libras hallenstum dandas per modum infra scriptum : . . decano et capitulo maioris ecclesie et vicariis sex libras halle»«'»«» in anniversario cor um pro maldro tritici presentibus ministrando; item dominis de Nuhusa VI libras hallet»*»«»!

i pro maldro tritici presentibus ministrando ; item ad sanctum Paulum sex libras haWensium pro maldro tritici presentibus ministrando; item ad sanc- tum Andream VI libras h&Wensium pro maldro tritici presentibus dando ; item ad sanctum Martinum sex libras haMensium pro maldro tritici presentibus ministrando; item Predicatoribus sex libras halleim«»» pro maldro tritici sive

10 ad refectionem ipsorum in die anniversarii dictorum coniugum ; item fratribus Minoribus sex libras hallcnsmm pro maldro tritici sive ad consolacionem fratri- bus inde habendam; item conventui de Orto sanete Marie VI libras pro maldro tritici comparando; item conventui in Nunnenmunster VI libras hattensium pro maldro tritici ministrando; item conventui ad sanctum Lam-

upertum sex libras pro maldro tritici comparando; item dominabus in monte sex libras hattensium pro maldro tritici ministrando; item leprosis sex libras hallcnsium, ut in anniversario dictorum coniugum apud ipsos in oracionibus eorum memoria habeatur; item hospitali novo VI libras hattensium ad indi- gentiam infirmorum; item III libras fratribus saneti Augustini et fratribus

ao saccitis lantundem ; item pro Baldekino sex libras hallensium ad ortum beate virginis cum feretro ferendo et postca de illo casula habeatur; item con- ventui in Eberbach VI libras halle»?»'»*»» pro maldro tritici comparando ; item conventui in Schonenaugen VI libras halle»«!*»* pro maldro tritici; item con- ventui in Otterburc sex libras pro maldro tritici; item in diem sepulture

»unius islorum coniugum, qui prior decesscrit, triginta sacerdotibus cuiiibet XXX hsMenses, ut in missis suis memoriam habcant coniugum predictorum. Item quadraginta muliebris bekinis vigilantibus et orantibus ad funus XL solidos hallen«'»«»»; item panis et vinum die obitus alterius istorum coniugum distribui debet inter pauperes Iesu Christi. Et quiequid ultra premissa legata

so de hiis ducentis libris superfluxerit , illud dabitur ad quecumque loca magis necessarium fuerit et secundum quod magis utile deo fuerit et aeeeptum. Et omnes predicti conventus, quibus huiusmodi triticum legatum est, anniversa- rium dictorum coniugum in suis ecclesiis peragent humiliter et devote. Dictis coniugibus manu communicata hoc ordinantibus coram nobis, quod qui prior

x>ex ipsis decesserit, alter superstes ad omnia premissa legata perficienda et conplenda tenebitur bona fide prout in (?) novissimo die deo de hoc volucrit reddere rationem. Item dicti coniuges communicata manu dederunt Nicoiao filio suo canonico ecclesie saneti And[ree] Wormatiensis pre ceteris pueris suis curiam eorum apud sanctum Paulum sitam, quam inhabitant, . . decano

*n et capitulo ecclesie saneti Pauli Wormatiensis in decem denariorum cen- sualem. Item dicto Nicoiao pre ceteris pueris dederunt domum quondam Reinbodoiiis ex opposito predicte curie sitam, dominis maioris ecclesie et de pedibus sive reposilione lignorum civitati nostre in XXI denariorum censualem ; quam curiam et domum dicto Nicoiao dederunt * * « decani et

ucapituli ecclesie saneti Pauli Wonna/wtww continenciam litterarum desuper confectarum. Dictis coniugibus sibi reservantibus plenam potestatem ordi-

Digitized by Google

1275. 241

nan[di et] faciendi de curia ex opposito cimiterii sancli Pauli, quam iuliabitat Heinricus cum . 1 sitam pro sue libitu voluntatis salvo ••* **• **• curia memorata. In cuius rei lestimonium et rubur presetitem litteram ad preces dictonim coniugum nostroruni coneivium sigil)[um] [civitatis) (V) [VVormjacie dedimus roboratam. Actum anno domini M. GG. LXX. V sabbato proximo post diein peutliecostes.

81.- A. Lttzern, Gatterer'scher Apjmrut nr. 168 or. »«/>. c. sig. fieml. <M. (A). Das Pergament hat sein- gelitten, nainentlidi ixt es in den Faltetthtgen zum T/teil zerstört.

Druck: Baur HU. V, 68 ff. ex A. unvollständig.

1275. Juni 21. E(berhard) Bischof ixm Worms Itekennt von Gnszo 1174. de Moro Hitler eine Rente von .9 Unsen Wormser Pfennige auf dem Schultheissenamt (von Worms) um 11 Pfund 5 Schillinge Udler erworben zu haben.

E. dei gracia Wormaciensis episcopus. Litteris presentibus confitemur, nos a Gozzone de Moro milite fideli nostro Wormaciensi novem uncias dena- 1:> Horum Wormaeiensium, quos idem Gozzo a nobis et ecclesia noslra in feudo obtinens de officio sculteti consuevit annuatim reeipere, pro undecitn libris quinque solidis hallensium comparasse, subscripto videlicet pacto, ut si nos prehabitas novem uncias infra duos annos in medietate a festo beaü Johannis baptisle proxime compudandos duxerimus redimendos, nobis competere debeat m actio redimendi, alioquin extunc in antea ecclesia ipsa et capitulum obtinebit eas in perpetuo in possessionc paeifica et quieta. In cuius rei evidens argu- mentum litteram hanc nostro sigillo duxerimus muniendam. Datum anno domini M. CG. LXXV, XI kalcndas iulii.

St.-A. W. nr. 05. cop. cJiart. saeculi XV. Sdilecht geschrieben. ai

1275. Juni SO. Vor den liäihen von Worms verkauft d*r Bitter 375. David mit Zustimmung seiner Söhne dem Kloster Nonnenmünster seinen Hof mit aller Zubchörde.

Consules et universi cives Wormacienses. Constaie volumus presen- cium inspectoribus universis, quod constituti in noslra presencia David milesao fdius Davidis tnilitis retro coquinam una cum filiis suis Davide et uxore sua Jutta, nata Gerbodonis de Moro, Sifrido, Eberhardo dicto Rukelin, Emerchone, Sigelone et Wolframo minore annis, nostris coneivibus, idem Davit consen- cientibus filiis suis predictis curiam suam in Nunnenmunster sitam cum domo lapidea ortis et officinis, prout sita est cum omnibus suis attineneiis, sicut ü ipse eam possedit, . . abbatisse et conventui in Nunnenmunster ordinis Cisterciensis in suburbio civitatis nostre iuste vendicionis titulo vendidit ac in ipsum conventum omne ius, quod in ipsa habuit vel habere poterat, per

[373.1 ' Wort ist unlesbar. H. Boo», Urkandenbnch d. Stadt Worms 1. IG

Digitized by Google

1275.

modum vendicionis Iranstulil simpliciter et de piano resignans ipsam curiaiu coram nobis sicut prius eam in gedinge coram scuJteto et mansionariis in Nunnenmunster resignaverat in potestatem dicti conventus et procuratorum eiusdem; renunciavit eciam curie memorate ac omni impeticioni restitucioni

'■> in integrum et omni actioni , si qua sibi et suis beredibus quo ad dictam curiam exuuiic posset conpetere vel eciam in futurum. Confessus est similiter coram nobis se esse legitime peragatum de pecunia illa, que sibi a conventu predicto in huius vendicionc cedebat pro curia memorata. Dedit eciam ad maiorem cautelam dictis . . abbatisse et convenlui fideiussores in solidis pro

10 certa warandia et evictione iusta et consueta facienda videlicet Gebold et Hel- fricum de Eppeinsheim milites consanguineos suos, se ipsum et filios suos predictos, qui a tempore empeionis per annum et diem super inpeticione, si qua occurrerit tollenda pro dicta curia medio tempore ad fideiussoriam cautionem obligatur et cavebit, ut consuetudinis est et iuris, et iidem fide-

üiussores una cum patre et filiis, qui similiter fideiussores sunt, cavere pro- miserunt more fuleiussorio pro Wolframo predicto minore annis, ut quam primum ad annos discrecionis venerit, quod buiusmodi vendicionem gralam et ratam habebil resignando ipsam curiam sicut pater et fratres fecerunl renunciando eidem et a tempore resignacionis et renunciacionis sue per annum

aoet diem dicti fideiussores ad certam warandiam prestandam fideiussoric obli- gatur. Insuper dicti fideiussores pro Margareta Philippi de Smertse (?) uxore dicti Davidis nata idem facienl et efficient, quod ipsam vendicionem gratam et ratam habebit et pro ipsa eavebunt sicut superius est exj)ressum. In cuius rei lestimonium presentein litteram ad preecs dictorum nostrorum con-

v:. civium sigillo civitatis nostre dedimus roboratam. Actum anno domini M. CÖ. LXX V in crastino beatonim apostolorum Petri et Pauli.

St.-A. Darmrtadt: Worms 113». or. mb. c. sig. pend. dei. (A).

376. [1275]. Wemher Dekan und Kapitel der Kirche s. Martin Urkunden, dass Hezch Schulherr zu s. Martin ein Testament errichtet habe.

30 Wernherus decanus totumque capitulum ecclesie saneti Martini Wonnacie. Notum esse volumus presencium inspectoribus universis tain presentibus quam futuris, quod Hezelo cantor ecclesie nostre volens novissima Hezelonis bone memorie filii sororis sue nostri quondam concanonici providere pro remedio anime ipsins Hezelonis sororis sue filii testamentum de consilio voluntate et

3..assensu domini Burkardi scolastici maioris ecclesie et Marquardi custodis nostri dicti Hezelonis manufidelium condidit per hunc modum: donans et speeificans ecclesie nostre quinque solidos Wormaciensium censualium et annualium super domo et area sita ante portam saneti Martini, in qua residet Petrus, qui fach lagenas, aput hospitale dominici sepulcri; item duas uncias

4udenariorum Wormaciensium super area ortuli siti infra domum lapideain quondam senioris Rieben et curiam Wcrnbcri Dirolfi; item super quadam

[37").] 1 A: occurrererit.

Digitized by Google

127fi.

243

area sita aput pistrinum ackcrs, quam possidct Wernhcrus Philippi in vico Sowinariorum , viginti sex denarios Wormacienses ccnsuales; item quinque iornales campestres contiguos sitos Ostoven ante Hirneberg, de quibus solvuntur annuatim dominis de Cella decem et seplem denarios Wormacienses et obolus censuales; in reconpensam et restaurum quorurn decem et Septem denariorum 5 et oboli domine de Möllen solvent et dabunt quatuordeeim denarios Worma- cienses et obolum censuales, quos predicto cantori nostro de bonis earum dederunt, dominis de Cella predictis ipsos annis singulis assignando et residuos videlicet tres denarios dominis de Cella dandos dabit vicarius sanete Marie Magdalcne celebrans in ecclesia nostra, qui pro tempore fuerit, quovis anno. 10 Quos census predictos integros et medietalem fruetuum proveniencium de iornalibus quinque predictis sepedictus ecclesie noslre vicarius pro tempore existens colliget Remigii 1 et distribuet inter fratres presentes in anniversario Hezelonis predieli, ut ipsius memoria salubriter peragatur. Adicimus etiam, quod si nos vel nostri succcssorcs census vel bona prescripla et distribucionem ts eorundem aliquo actu vel presumpeione a vicario predicto alienemus vel commutemus vel aliud de ipsis Hat quam prescriptum est, quod bona omnia prescripta extunc libere redeant ad heredes. Adieclum est etiam, quod si predictus cantor noster census alios adeo certo loco sitos nomine et loco predictorum censuum comparaverit et speeifieaverit ecclesie nostre, illud sinejo contradictione qualibet admiltemus et de hoc sibi potestas libera remanebit. In testimonium et robur premissorum presentem litleram sigillo capituli nostri duximus muniendam. Et nos B. et M. manufideles predicti ad maiorem evidenciam testamenti predicti lillere presenti una cum sigillo capituli sigilla nostra duximus apendenda. Acta sunt bec ts

St.-A. Darmstadt: Worms 114. Ein Fergamentblatt, der untere TheU ist teeg. schnitten; Schrift vom Ende des XIII. JtJirhnnderts; eine moderne Band auf der Rückseite nennt da» Jahr 1275.

Druck: Säur HU. II, 256f. unvollständig.

1276. Januar 14. (crast. oct. epiph.). Acta sunt hec in claustro Wormo- 377. tiensi. Die Wormser Richter Urkunden, dass Margaretha uxor Baldemari de Röprechtisburg ihre Güter zu Kaistat dem Kl. Otterburg verkauft habe.

Zeugen: Eberhardus de Lutra can. Worm. , plebanus saneli Magni, Heinricus Richen, Conradus dictus Span, Wilhelmus dictus Bfinne, Heinzel-sj mannus Dyrolfi, cives Worm.

Stadtbibl. Mainz: Ott. CopiaB/. fol. 84'.

Druck: Frey dk Renting ÜB. de» Kl. Ott. 146.

1276. Februar 6. Testament der AUrudis Tochter des vcrstorlmtm 376. Bcmold Ritters von Hochheim. 40

Noverint universi presentium inspectores, quod ego Altrudis filia quon- dam Bernoldi militis de Hocheim volens de bonis meis pro remedio anime

[376.] ' ftemiffü eincorrigiert.

1»;*

Digitized by Google

211

1276.

ince et parentum meonim, de quibus bona ad me dcvoluta sunt, condere tcstamentuui , ne super eisdem bonis in posterum aliqua possit litis discordia suboriri a consanguincis et heredibus meis, talem feci ordinacionem de Omni- bus bonis meis, accedens namque ad iudicia, sub quorum iurisdictione fueranl

i eadem bona sita et presidente Volzone diclo super Ripam, qui ex parle vene- rabilis domini . . cpiscopi Wormaüensi.s' est constitulus scultetus in Hochcim, et Cunrado dicto Geltere sculteto in Luzelbeim, in sentencia requirebam, cum ego ad dies et annos discrelionis pervenissem, si de bonis meis ad me devo- lulis ordinäre concedere vel dare vel quocumque modo alienare possem,

io secunduin mee libitum volunlatis. De quo requirens utcrque scultetus in sen- tencia dominum Heinricum Camerarium Wormatiensew, si possem facere eadem, que predixi. Item Heinricus omnibus astantibus et consenüentibus sentenciaüter dictavit, quod sie bene possem, si mundiburdum eligerem, per cuius manum hec omnia ordinärem. Data est ergo hec sentencia et appro-

ubata. Elegi itaque mundiburdum Ricbelmannum lllium Heinrici Richen magistrum tunc civinm, per cuius manum conünuo concessi omnia bona mea sita in Hocheim videlicet quadraginta iugera et in Luzilheim duodeeim iugera et dimidium, in Herlesheim eliam viginti unum iugerum et in Oters- heim septuaginta iugera et quedam prata attinencia eisdem bonis sita ultra

aoRenum in Burgervelde, quantum duodeeim viri uno die meiere feni, Lude- wico filio palrui mei de Hocheim pro annua pensione sive censu quocumque casu emergente pro quadraginta mallris siliginis infra muros civitatis Worma- tiensts inter duo festa videlicet assumptionis et nalivitatis gloriose virginis Marie absolute ad quameumque domum voluero presentandis. Ipse vero Lude-

ü wicus solvet camerariis vel aliis quibuscumque de eisdem bonis debitos omnis census. Huic ordinacioni sie facle esl adiectum, quod si dictus Ludewicus sine heredibus deecsserit, senior hercs inter consanguineos patris mei aeeipiet et habebit eadem bona pro quadraginta maltris sub eadem conditione, ut predictum est, absque omni difficultate in civitate Wormatiensi eodem termino

su presentandis , salvis tarnen censibus exinde debitis sine diminutione prehabite pensionis. Hec siquidem bona prenotata ego Altrudis per manum mundi- bordi mei inclusis apud ecclesiam Hocheim habitantibus donavi liberaliler sub hac forma, quod si ego Altrudis me a prcdiclis inclusis alienare voluero, dicta bona sive pensio ipsa sine omni contradiclione me sequentur, tantum

sr» ad tempora vite mee, post mortem vero meam, omnia bona predicta ad diclas inclusas plenarie pcrtinebanl. Si vero diele incluse quod absit destruete fuerinl et sie anullate, quod ad nullum alium locum communitcr sc transtulerint, de prcdiclis quadraginta maltris triginta mallra extunc cedent fratribus Predica- toribus in Wormatia et fratribus Minoribus ibidem decem mallra, que a

*o pensionariis sine omni conlradictione presentanda sunt eisdem, sicut fuissent inclusis, si simul communiter permansissent, ita tarnen, quod viginti maltra cedent Gerdrudi, cognate mee, que manet in eodem reclusorio, ad dies tan- tum vite sue, si dissipate fuerint incluse et extunc ad fratres, quibus ordinatum est, libere reverlentur. Si vero dicte incluse ad serviendum deo ad alium

« locum sibi magis conveniente se simul transtulerint, pensio predicta ut pre- seriplum est apud ipsas sine omni contradictionis scrupulo permanebit.

Digitized by Google

1276.

215

Adiectum est ctiatn, quod si dictus Ludewicus vcl cius succcssorcs in huius- modi pensionis solutione temporibus constitutis fuerint negligentes et super hec commonili usque ad festum sancti Martini non persolverint dictam pcn- sionera, bona omnia supradicta cum omni iure suo liberalitcr et sine omni contradictione ad dictas inclusas sive ad fratres predictos in quorum reeeptione s tunc Stent absolute revertentur non obsüuite iudicio spirituali vel seculari. Et tunc predieli de ipsis bonis possunt ordinäre secundum quod ipsis utilius et melius visum fucrit expedire. Ne autem super omnibus premissis sive prescriptis ordinationibus et donationibus inpostcrum umquam aliqua possit suboriri litis calumpnia, ego Altrudis una cum manu mundiburdi mei Richel- n> manni tunc magistri civium presentem litteram conscribi iussi et sigillorum videlicct . . prioris fratrum Prcdicatorum, . . gardiani fratrum Minorum, domini Heinrici et domini Gerhardi fratrum Camerariorum WormatiensiMM , domini Sigelonis de Wattenheini, Heinrici Richeri, Richelmanni filii sui, Werneheri Amelle, Werneheri Militelli, Engelmanni, Volzonis super Ripam, sculleti in«s Hochcim, munimine roborari. Testes qui interfuerunt: . . prior frater Hein- ricus de Wissa, frater de Wormacia, Conradus de Denkendorf, frater Dirolfus, frater Gerlacus, frater Heinricus de Lumersheim ordinis fratrum Predicatorum, G. de Moro, Gozo de Moro, Wikelmanns Crutsac, Heinricus et Conradus Alhcri, Dirolfus, Johannes de Hocheim, milites. Isli qui sigillis carent sigillis so Camerariorum contenti sunt. Item cives: Conradus dictus Span, Conradus Dunari, Conradus Holderboum, Conradus dictus Geltere scultetus in Luzel- heim, Heinricus Hellecrapho, Arnoldus de Hocheim. Isti omnes contenti sunt sigillo Heinrici Richeri. Actum anno domini M. CÖ. LXX. sexto, in crastino beate Agathe virginis et martiris. »4

St.-A. iMzem, Gatierer'scher Apparat nr. 179. or. mb. Unsichere Hand. Auf der Rückseite steht ron einer Hand des XV. Jahrh.: Dia Altrfit ist eine nonne in unserm closter gewest und brachte uns dissen brieffe mit ir und die guter die her ine geschriben sint, die sint unaers convente und niemonts andere. Und dann von späterer Hand: gelegen in Hocheim bann. 14 Siegel hängen an hänfenen Schnüren;»» davon sind 10 sehr stark beschädigt, 4 sind abgefallen.

Druck: Baur HU. V, 74 ff. unvollständig. Reg. Archiv für hess. Geschichte II, 421. Scriba nr. 1851.

1276. Jakob Bürger von Worms schenkt dem Kloster Schönau eine 379. Rente auf ein Haus in der Hagengasse in Worms. ss

ludices Wormacienses. Noverint universi presencium inspeclores, quod Jacobus civis Wormaciensis, gener Wikelmanni, in nostra presentia constitutus, confessus est, se donasse pro remedio anime sue communicata manu uxoris sue Gertrudis quatuor uncias censuales denariorum Wormaciensium monasterio Schonaugensi, qui census de curia, que dicitur Sigelonis, sila in vico Hagenonis, to in festo Remigii singulis annis datur. Constituit quoque Jacobus prenotatus, quod de censu predicto annuatim in vigilia beati Nicholai conventui monasterii prelibati ad refectionem ipsius aliqua consolatio ministrelur. In cuius facti lestimonium et noticiam pleniorem preseiis scriptum ad petitionem tarn fratrum

Digitized by Google

246

1'277.

Schonaugensium quam Jacobi memorati sigillo nostro fecimus roborari. Acta

sunt hec anno doinini M. CO. L. XX sexlo.

St.-A. Luzcrn, Galterer'echtr Apparat nr. 169. or. mb. c. sig. jiend. kiew. Da* Pergament hat gelitten.

& Druck: Baur HU. V, 71.

380. 1277. August 25. Die Kirche s. Paul vercrblciht dem Zimmermann

Berzo ihr Haus an der NuwenbrUckcn.

Heinricus decanus lotuinquc capitulum ecclesie saneti Pauli Worinaciensis.

Ad universorum noticiam cupimus pervenire, quod dotuutn noslram apud

»»> Nuwenbröcken sitam, quam Berzo carpenlarius inhabilat, sibi et suis heredibus

conecssimus pro X solidis Wormaciensium denariorum iure hereditario possi-

dendam, quem censum nobis et Dyrolpho 1 militi tamquam doniino fundi dare

tenentur in terminis subnotatis, ita tarnen quod Dirolpbus primum censum

« reeipere debet, videlicet in festo Georii XXX denarios, in festo Remigü XXX

\* denarios et in carnisprivio duos cappones; reliquam vero partem sepedicti

census videlicet V solidi Wonnaciettses nobis et nostris ofiiciatis libere dabunt

singulbs annis in festis et terminis antedictis. In cuius facti testimonium et

memoriam valituram presentem littcram nostro sigillo dedimus consignitam.

so o o

Datum anno domini M. CC. L XX VII in crastino Barlholomci apostoli.

ao St.-A. Jauern. Gatterer'scher Apparat nr. 180. or. mb. c. sig. pend. laeso. Nach- lässig geschrieben.

Druck: Baur HU. V, 81 f. unvoUttändig. Reg. Zeitsdmfl f. d. Getchidde da Oberrheins IT, 447. = Scriba 5275.

381. 1277. Okiober 25. Die Rothe von Worms verkaufen dem Kloster 25 Schönau ein Stück der Allmend.

Consules et universi eives Wormaüenses. Constare volumus presentium inspectoribus universis, quod nos vendidimus abbati et convenlui ecclesie Schonaugens/s aüneindam, quam edifieiis suis attraxerant, inchoantem ab orto Gunzonis usque ad lapideam stegam civitatis nostre in muro locatam;

30 ita quod stegam ipsam non debent uliis editieiis neque ascensum 1 ncque descensum aliqualiter occupare sed via civitati ad illam patebil. Et in hac venditione duas libras hallensium reeepimus ab eisdem, quas libras cum aliis reeeptis binc inde ab illis, qui almeindam preter voluntatem civitatis sibi attraxerant, in usus convertimus civitatis et in solutionem civitatis gravium

3.% debitorum. Certam warandiam ipsis dominis de hac almeinda prestantes, quod ipsam proprictatis titulo imperpetuum possidebunt. In cuius rei testimo- nium presentem litteram sigillo civitatis nostre dedimus roboratam. Datum anno domini M. CC. LXX. VII die beatorum Crispini et Crispiniani. G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I, fol. 21'. (B).

«i Druck: Gudenus, Syllogc 269 f. Reg. Scriba nr. im.

[380.] « Am 1 ist Mneincorrigiert. [SM.] 1 B: aattensum.

Digitized by Google

1277. 1278.

247

1277. Oktober 27. (actum a. d. M.CC.LXX.VH in vigilia bb. ap. Symonis 382. et Jude). Heinrich Dekan und das Kapitel der s. Paulskirche in Worms verleihen dem Wernher Margravii Wonnscr Bürger: propugna- culum quondam Wilhelmi scolastici nostri ante Novam portain civitatis Worin, situin gegen einen jährt. Zins von 2 <tt. Heller und 4 Kapaunen. .■>

St.-A, Dartnstadt: Wurms nr. 114*. or. mb. c. sig pend. laeso. Druck: Baur HU. II, 284 f.

1 278. Januar 11. F(ridrich) enmJUter Bischof von Wortns verzichtet 383. auf aUe Ansprüche an die städtische Albnend und bewilligt der Stadt die Erhebung eines Ungeldes. io

F. dei gratia Wormatiensis electus. Constare volumus universis, quod cum nos post electionem et confirmacionem nostram ad civitatem Worma- tiensem venissemus, providentes de singulis et universis et disponentes ea que providenda fuerant et tractanda, inter alia duo invenimus, almendam videlicet infra territorium civitatis ipsius sitam fore venditam propter ineumbentem is necessitatem civitatis et oppressionem gravem multiplicium debilorum, et ungel- lum, quod pereepit civitas et suis usibus applicabat, super quibus dilectis nostris civibus intentavimus questionem. Et tandem cum ipsis convenünus et concordavimus paterne pariter et amice, quod totaliter simpliciter et de piano renunciamus quoad huiusmodi almendam gralum haben tes, quidquid per ipsos so et in hac parte attemptatum et numquam pro huiusmodi almenda civibus ipsis movebimus actionem. De ungelto eciam sie concordavimus, quod de bona nostra voluntate esl et assensu , quod illud ungeltum ab instanlibus paschis per annum pro necessitate civitatis teneanl et pereipiant comode et quiete. In quorum evidenciam presentem litteram civibus ipsis nostro sigilloaj dedimus communitam. Datum anno domini fi.ee. LXX.Vill feria tercia post epiphaniam domini proxima.

St.-A. W. nr. 57. or. mb. c. sig. pend. dei.

Druck: Böhmer, Fontes II, 236. Reg. Scriba nr. 1882.

1 278. Januar 25. Fridrich Bischof von Worms genehmigt die Grün- 384. dung des durch den Ritter Thyrolf und seine Frau Agnes gestifteten Klosters in Hochkeim.

Fridericus dei gratia Wormatiensis episcopus. Universis Christi fldelibus presentem litteram iuspecluris in autore salutis eternam salutein. Quoniam quiöque mortalium toto conanime mentis illi negotio sollicitudincm debemus3.-. impenderc, per quod conditori nostro laus et gloria cumulatur, nos, qui divina providente dementia pastoralis officii curam gerimus, ipsa suramopere manci- pare debemus effectui, per que honor dei attolilur et zelus proficit animarum. Hinc est quod dilectus nobis Thyrolfus miles et Agnes collateralis ciusdem inspirati divinitus pro remedio animarum suarum et parentum suorum claustrum 40

Digitized by Google

2 IS

1278.

id est ccclesiain cum officinis in ipsorum allodio in villa Hoclicim, ubi caslel- lum eoruin quondam situm fuerat, in honorem domini nostri Jesu Christi et gloriose virginis Marie conslruere intenderunt, in quo sanctimoniales sub habitu monastieo famulanlcs domino collocarenl ; cuius concepli tarn felicis execulioni

savidius inhiabant. Verum quia nulli edificare ecelesiam sine consensu epi- scopi civitatis sue licet nec missannn possint nisi ubi ipse permiserit vel in locis ab episcopo sacratis sollempnia celebrari, predictus miles ad nostram presentiam veniens a nostra patcruilatc tain ex parte sua quam ex parte uxoiis sue devote ac humiliter postulavit, ut ad confirmandum ipsorum intentionis

10 propositum tarn laudabile nostrum assensum apponere dignaremur. Nos vero intuentes, quod nemini tain pium opus displicere debet, annuimus mente libenti et libera votis suis; ita tarnen quod ecclesia parochialis ipsius ville non fraudetur in aliquo suo iure, quia ipsam in iuribus suis indempnem in omnibus volumus permanere, concedentes ipsis, ut in loco pretaxato ecelesiam

u et officinas, prout claustralibus expediens est, edificare valeat licite et missa- rutn sollempnia in ecclesia sive oratorio, quod ibidem construxit, quoadusque dedicata fuerit, ipsis in tabula consecta celebrari. Insuper providere volentes quietc personarum ibidem locatarum ob reverentiam Jesu Christi et gloriose virginis Marie, in quorum honore construenda est ecclesia memorata, dono

:v gratie spiritualis prosequendo easdem sub nostram et beati Petri patroni nostri ex nunc et in amplius defensionem reeipimus et tutelam. Et quia predictus miles Thyrolfus a nobis ex parte dominarum petivit regulam beati Augustini et habitum, quem nunc habent, et quod ipsas committcremus in spiritualibus priori fratrura ordinis Predicalorum nostre civitatis in omnibus vice nostra

•-'j votis acquievimus carundem, volentes ut secundum regulam beati Augustini vivant habitumque teneant, quem nunc habent, et prior fratrum ordinis Predi- calorum, qui tunc pro tempore fuerit vel quos ipse de suis fratribus ad hoc duxerit, in spiritualibus ipsis presint. Datum et actum anno domini MCCLXXV111, in conversione saneti Pauli. In cuius rei testimonium et per-

3ohennem memoriam presentem litteram nostro sigillo dediinus communitam. Drtict; Schannat II, 139. Beg. Strikt 1883.

385. 1278. April 8. (sexta feria a. d. palm.). Hugo miles de Starkenberg

vertauscht seinen Hof in Worms gegen einen andern des Kl. Otterburg. SUultbiN. Mainx: Otterb. CojrialbucJt fot. 82. a.% Druck: Frey <6 Emling UB. des Kl. Ott. 155. Reg. Scriha nr. 1884.

386. 1278. Juni 24. Hagenau. Ludwig Pfalzgraf bei Khein, die Grafen

von Hohenbert, Kalzencllcnbogcn und Leiningen sowie 17 genannte Städte, darunter Mainz, Strassburg, Basel, Worms, Spcier etc. schliessen einen Landfrieden von vergangenen Pfingsten an auf zwei Jahre, 40 besonders gegen die, welche ungerechte Zölle erheben.

Drucke: Böhmer, Cod. dipl Moen. fr. I, 185. Sduwb, rAem. Städtebund II, 62. Heg. Scriba nr. 1887.

Digitized by Google

1278.

249

1278. November 25. Die Räthc von Worms verkaufen dem WiUtclm 387. genannt Bunne ihrem Mitbürger verschiedene Renten.

Consules et universi cives Wormacienses. Tcnore presencium prolilemur, quod nos Wilhehno diclo Bunnen nostro coneivi de comraunibus censibus civi- tatis nostre vendidimus quindecitn solidos denuriorum Wormaciensium ; item .% eidem VVilhelmo triginta denarios, quos erga Jacobum cerdonem comparavil; item eidem triginta denarios Wormac ienses erga Swebelinuin comparatos ; item triginta denartos Wormacicnses erga Wolframum füium Golzonis com- paratos; item triginta denarios Wormacwnses erga dominum . . arzit ab ipso Wilbelmo comparatos, ad census annuos vendidimus, dictos quoque census ipsi Wilhelmo in die saneti Martini per atmos singulos per magistrum civium nostrorum, qui per annum usque tunc eiapsum magister civium exütit, depu- tavimus assignari. Quod si dictus magister civium in eorum assignacione se prebuerit negligentem, volumus, ut dictus WilMmus conveniendi eum in iudicio civitatis nostre tanquam alium coneivem suum census sibi debitorem 1.1 et tanquam si ipse magister dictum censuin de bonis propriis ipsi solvere teneretur, plenam et liberam habeal potestatem, adiecto eo, (pjod civitas noslra in redempeionem huiusmodi censnum non dabit ultra ad redempeionem unius libre nisi viginti octo Hbras hallettsmm apud quemeumque redemerit unam libram. In testimonium predictorum presentem litteram sigillo civitatis nostre 20 dtHÜinus communitam. Actum anno domini M. C6.LXX.VIII die beatc Katerine.

St.-A. irurmshuU: Worms nr. 115. or. mb. e. Drude: Baur HU. II, 290. Arnold, z. Goch, des Eigenthums 348, beide ex A.

1278. Dezember 6. Fridrich Bischof von Worms verzichtet auf aüc 388. Anspruch an die Allmenden der von Pfiffligheim und von Hoch- heim auf der andern Seite des Rheins.

Nos Fridericus dei gratia Wormct/iewsts episcopus. Ad universorum noticiam volumus pervenire, quod nos attendentes dilectionem et fidem quibus dilectos nostros cives Wormtienses amplectimur et ad devitandam cuiuslibct3o turbacionis nebulam, que inter nos et cives ipsos posset in posterum suboriri super actione ipsis a nobis et ecelesia nostra Worma/tewst pro alemenda illo- rum de Pcflfelnkein et de Hochem intentata ex altera parte Rheni aput crucem lapideam sita, babita et reeepta prius diligenti investigacione et experiencia a nostris et ecclesie ministeralibus pro eadem in tantum experti, 35 quod ex nunc et inperpeluum pro nobis et ecelesia nostra renunciamus eidem almende simpliciler et in totum, ita quod numquam pro ipsa almenda dictis civibus vel aliis inpeditionem seu actionem movebimus vel procurabimus canonicam vel civilem. In testimonium et robur perpetuo valiturum presen- tem litteram sigillo nostro dedimus roboratam. Actum anno domini 40 LXX octavo, die beati Nicolai. St-A. W. nr. 68. or. mb. c. sig. pend. taeso.

Druck: Schannat II, 140. - Reg. bei Böhmer, Fontes II, 246. - Scriba nr. 18'J1.

Digitized by Google

250

1279.

389. 1279. April 16. Voleo super Rivttm Schultheis* urkundet, dass seine Schwester Gisela WUtwe des Hartlieb mit Einwilligung ihrer Kinder der Hedwig Wittwe des Heinrich von Eberbach eine Bürgerweide verkauft habe.

5 Ego Volzo diclus super Rirum civis Vformaciensis scultetus a venerabili domino Friderico 'Wormaciensi episcopo constitutus. Ad noüciam omnium tarn presencium quam futurorum volo pervenire, quod constituti coram rae, iudicio me et in figura iudicii presidente, Gisela relicta bone memorie Hartlibi una cum füiabus eius Gisela, Elizabet et Ortlibo genero Gisele sororis m<jc

tu predicte, dicta Gisela soror mea de consensu puerorum suorum et generi pre- dictorum iuste vendicionis et eraptionis titulo vendidit Hedewigi relicte Hcin- rici de Eberbach bone memorie super iornalibus viginti campestribus infra scriptis in campis burgensium, Hochem et Pfcflilukcm sitis sedeeim maldra siliginis perpetua et perpetua ipsi Hedewigi in quocumque habitu exstiterit vel

t5 Ulis seu Ulis in quoscumque vel quemeumque heredes scu alios eadem maldra trauslulcrit, non obstante grandine, exercitu, decrescencia fnictuum seu quavis alia causa, quocumque exeogitari posset ad impedimentum seu retardacionem assignacionis et solutionis maldrorum dictorum in civitate Wormaciensi singulis annis infra assumpeionem et nativitatem beatc virginis , ante quameumque

so domum ipsa Hedewigis voluerit, ipsius Gisele et eius heredum expensis vectura et laboribus sine difficultate qualibet et sub eorum periculo presentanda. Et iugera infrascripta ad solucionem dictorum maldrorum designata ad * »l tanlum heredem Gisele devolventur, quem respondebit et cavebit in assig- nandis maldris predictis in forma prescripta. Et iugera predicta sita sunt

s& hoc modo: duo iornales et dimidius siti sunt in strata Magunttna versus Nuchusam consulcaneus versus civitatem Jacobus Keyser et exterius Gozo Pullus; item in strata Nuhusensi unus iornalis tendens versus Cipel, consul- caneus Wernherws Militellus versus civitatem, exterius Gamerarius; item in den Roderen tres iornales et dimidius ex una parte super viam Hochem pro-

»utensos et super iornales Cunradi Holderbawm ; item unus iornalis et dimidius super viam Peffelnkem consulcanea domina relicta Jacobi Margravii; item unus iornalis et dimidius in loco qui dicitur Sparwinkel consulcaneus Cun- radus Span iunior; item prope villam Peffelnkem sex iornales tendentes una parte super prediclam viam, ex altera super Primam, consulcaneus una parte

34 C. Holderbawm, ex altera maneus; item ex isla parte arborum estivahum quatuor iornales tendentes super btöndam episcopi consulcaneus Keppelere, exterius G. Holderbawm. Omnes1 quidem iornales ipsa Gisela cum heredibus predictis ipsi Hedewigi in forma predicta resignarunt et ipsos iornales ab ipsa domina reeeperunt sub pensionc predicta annua» in forma prehabita persolvenda;

40 pro qua pensione, si non satisfecerint ut est dictum, dicti iornales tollentur per iudicum sicut consuetudinis est et iuris. Testes: Sigelo de Watdenhew, Dirolfus milites; Wernherus Militellus, Wcrnherus Dirolfi, Bunno, Heinricus Dirolfi, Volzo iunior, C. Span iunior, Cunradus Bunnonis lilius, Albertus et

[m.] 1 das Wort ist undeutlich. ' dio, * die Le*muj nicht gatu sicher.

Digitized by Go<

1279. 251

Wernherus pistores, Ludewicus, Johannes Losharl el alii quam plures. In testi-

moniura et robur prcdictorum presenleni litleram sigillo mco et testium diclo-

iura sigilla habencium dedi munitam. Actum anno doinini M.C&LXX.IX

dominica misericordia domini.

SL-A. Lusem; GaUerer'scher Apparat nr. 194. or. mb. c 6 sig. pend. laesis; 5 zwei Siegel sind abgefallen. Da das Pergament zu klein war, musste der Schreiber gegen das Ende die Schrift immer mehr zusammendrangen; für den Umschlag und dte Befestigung der Siegel blieb kaum ein llaum. Auf der Rückseite steht von einer Hand des XUL Jahrh.: dominus de Schonauwia über XVI mal. sil.

Druck: Baur 1IU. V, 89 f. unvollständig. io

1 279. Mai 20. Fridrich Bischof von Wonns iibcnccisl seinen Streit 390. mit der Stadl Worms über die Allmende der Dörfer Pfiff ligheim und Hochheim an ein SchiedsgericJit.

Nos Fridericus dei gratia Wormatiensis episcopus. Nosse volumus omnes presenciuin inspectores , quod nos attendentes dilectionem et fidein n quibus dilectos nostros cives Wormaticnscs amplectimur et ad devitandam cuiuslibel turbacionis nebulam, que inter nos et dictos cives posset in poslerum suboriri super actione ipsis a nobis et ab ecclesia noslra Wormatiensi pro alemenda illorum de Peffinkein et de Hochein intentata ex altera parte Rheni aput crucera lapideam sita, in qualuor viros nos et ipsi cives convenimus et*> compromisimus videheet in Heinricum et Gcrhardum fratres camerarios nostros, in Heinricum dictum Wakirphil et in Gerbutdoncm de More milites, ita quod ipsi cives duos ex hiis quatuor viris, quos volunt, eligent et quidquid duo ex parte civium electi pronunciaverint super dicta alemenda, pro rato et grato debet a nobis ecclesia nostra et de civibus predictis inviolabiliter observari. as Et si fortassis nostrum, quod non credimus, adventum usque in festum beati Martini proxime afiuturum contingeret prolougari, pronunciacione arbitorum sie pendenlc extunc renunciainus simpiieiter actioni de almenda predicta secun- dum nostrarum datarum super eo continenciam lilterarum. In testimonium et in perpetuum robur premissorum presentera litteram sigillo nostro dedimus consignat&m. Datum anno domini M.CO. LXX nono, in vigilia pcnthccoslcs. St.-A. W. nr. 5'J. or. mb. c. sig. pend. laeso. Gleiche Schrift wie nr. 388.

1279. Juni 15. . Vor den Röthen von Worms vergabt Ilceelo Schid- 391. herr zu s. Marlin den Klöstern Nonnenmünster und Kirschgarten einige Kenten. 3i

Consules et universi cives Wovmacienses. Constare volumus presenciuin inspectoribus universis, quod constitutus in nostra presencia dilectus et specialis noster Hezelo cantor ecclesie saneti Martini Wormaciensts intuitu divine remuneracionis et in honorem beate Marie virginis neenon pro remedio animc sue et suorum antecessorum donavit pure . . abbatisse et conventui monialium *o

Digitized by

252

im 1281.

in Nuunenmunslcr , . . ahbalisse et convcntui de Orto sanclc Marie extra muros civitatis nostre quiuque uncias cum dimidia denariorttm VformaciensiuM censuales cedentes annuatim super domo et area quondam patris Gudilmanni cerdonis tendentibus super rivum aput Novam portam ; item donavit diclis

4 convenlibus triginta denarios censuales cedentes de domo Eberhardi de Grindestat annuatim in Swenkovc sita1; item donavit convenlibus prenotatis duos solidos denariorttm Wormaciensium censuales annuatim super domo contigua borreo domine Mcrtbildis relicte bone memorie Jacobi Margravii in foro superiori, ubi pecora venduntur, sita. Hos si quidem census omnes

lopreuotatos donavit post mortem cantoris ab ipsis conventibus possidendos et pereipiendos et ipsos coram nobis procuratoribus dictorum conventuum publice resignavil et ipsos deuuo pro annuo ceusu ab ipsis procuratoribus reeepit babendos tempore vite suc scilicet pro duabus denariatis cere in purilicacione solvendis, predieli vero conventus predictos census equalitcr dividentes prefaü

nHezclonis cantoris anniversarium refectione ex buiusmodi censibus babitur

missis defunetorum vigiliis et oracionibus2 peragent nec omittent sicut in

animas earum voluerint die novissimo responderc. In testimonium predictorum

presentem litteram sigillo civitatis nostre dedimus roboratam. Actum anno

domini M\ CG*. LXX. IX die beatorum Viti Modesti et Crescencie.

«i St.-A. Darmstadt: Worms nr. 117. or. mb. c. sig. pend. del. Zwei Exemplar* von gleicher Hand. u. B).

392. 1 260. November 1. (kal. nov.). Henricus prepositus ecelesie saneti Andree

Worrnaciensis verkauft dem Dekan und Kapitel seiner Kircbe: unam libram Wormacicnsem census annui in tola curia nostra sita iuxta •j5 torcular ecelesie.

St.-A. Darmstadl: Worms nr. 118. or. mb. c. sig. pend. laeso. Druck: Baut HU. II, 308 f.

393. 1281. Januar 25. (in conversione s. Pauli). lulda rclicla Eberhardi de

Erenbcrg, Jobannes de Randecken miles et Beatrix coniuges verkaufen

30 eine Korngülte zu Mergestal dem Wernhero aurifabro et Elyzabet con-

iugibus civibus Worm.

Stadtlnbl. Mainz: Ott. Cop. foL 124.

Druck: Frey <t BemUng UB. des Kl. Ott. 166. - Reg. Seriba 1905 unter fakxhem Datum.

394. 1261. Mai 16. Vor den Hainen von Worms verzichtet Wolfram Sohn

des Ritters David hinter der Garküche eu Gunsten des Klosters Nonnenmünster auf seinen Hof im Nonnenmünster.

Consules et universi cives Wormacienscs. Constare volumus presencium iuspectoribus universis, quod constitutus in nostra presencia Wolframus füius

«o [tmi.] ' donavit - «ta ist bei B durdtgestrichen. » B: ot vigil. orac.

Digitized by Google

1281.

253

Davidis militis filii quondam Davidis scnioris dicti retro coquinam resigna- cionem et rennnciacionem de curia et mansione in Nunnenmunster sita olim dicti patris sui cum Omnibus suis pertinenciis sicut sita est ab ipso patre et pueris suis venerabili . . abhatisse et conventui in Nunnenmunster prius factam eo tempore, quo dictus Wolframus minor annis fuerat, nunc vero annos i discretionis habens ; idem Wolframus dictam resignacionem et renunciacionem de predicta curia et mansione ratam et gratam habens ipsam curiam et mansionem coram nobis diclo conventui publice resignavit clTeslucando renunciavit eidein. In testimonium et robur predictorum presentem litteram ad preces utriusque partis sigillo civitatis nostre dedimus consignatam. Actum anno domini M. CÖ. LX^X primo, sexta feria proxima post dominicam cantate.

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 120«. or. mb. c. sig. pend. dd.

1281. August 23. (vigilia b. Barthol.). Die Wormser Richter Urkunden, 395. dass Elizabet filia quondam Machtolfi cerdonis sich und ihr Vermögen dem Kloster Otterburg übergeben habe. ir.

Zeugen: . . plebanus sancti Magni parrochianus ipsius EUznbet, Phil- mannus, Wernherus Amelle, Wernherus Ritterchin consules, Petrus filius ipsius Ritterchin, Voltzo gener Dylmanni apothecarii, cives Wonn.

Stadtbibl. Mains: Ott. Copialbwfi foL 81'. Druck: Frey d- JUmling UB. des Kl. Ott. 171. ao

1281. Das Kapitel der Wormser Kirche beschliesst, in Zidnnfl keinen 396. Bürger zu einem Kanonikat oder einer Prälatur zuzulassen.

Univcrsis Christi Odelibus ad quos presentes littere pervenerint Eber- hardus decanus et capitulum Worraaciensis ecclesie fidem inlegram adhibere subscriplis. Cum per inpressiones et violencias burgensium Wormaciensium ss manifestas, utpote in occisione quondam Conradi vicarii nostri, cum in vesle rcligiosa ad matutinas descenderet in claustrum ecclesie nostre, patrata et in confractionibus curiarum concanonicorum noslrorum Jacobi videlicet quondam cantoris, Wernheri parrochiani et i Horum de Stochmn, in ipsius ecclesie emunitate nocturno tempore similiter . perpetratis, liquet et claret omnibusw evidetiter, de quibus videlicet curiis non solum res alique sunt abstracte, verum eciam canonicorum ipsorum equi aliqui interfecti, quidam eciam ex ipsis canonicis manus et insultus civium predictorum ultra murum civitatis fugientes vix mortis periculum videantur evasisse, prepositus quoque ecclesie nostre, cuius curiam, cum iurisdictionem suam exsequi vellet, incorrigendis ss delictis clerici sancti Magni ßlii dictorum civium, clerici cum suis parentibus inportune nimium intraverint, per cos graves et cnormas contumelias sit perpessus neque tandem percitum sit venerabili domino patri nostro episcopo, cuius famulum pre foribus curie sue in emunitate eadem constitute nequiter occiderunt, venerabilem quoque dominum et palrem Eberhardum quondam«

Digitized by Google

254

1281.

episcopum predecessorem suum pro optinendis volunlatibus ipsorum in bene- ficiis, que assequi nilebantur, verbis elatis et citra honestatem suam sonantibus offenderunt ac in aliis raultis, que enumerari non possunt, oflfense sunl et lese frequenter nostra et alie civitatis ecolesie, sicud ex earum nobis querimoniis

& innotuil. Cum eorundem civiura fdii concanonicos eonim oppriinant et con- culcent, quos armata manu aliquando cum ad decantandas matutinas ad ecclesiam pergerent, ut eos vulncribus afficerenl aut interficerent, sunt hosti- liter persecuti. Insuper quod vi volentes beneficia in ecclesüs optinere com- minacionibus et tcrroribus, quos pretcndunt, omnem voluntatem suam « 1

loapud ecclesiarum canonicos optinere de cognatorum suorum potencia sive violencia confidenles; dicunl eciam Olli civium eorundem, quod si unum vel duos electores in ecclesia nostra habeant, in assequendis esse debeant et oporleat pociores. Hiis et similibus enormitatibus mullipliciter lacessili, volentes in posterum nobis preeavere, ne si per modum predictum ecclesiam nostram

15 intrarent, talia contra nos presumerent, qualia in ecclesüs aliis faciunt et feecrint suos concanonicos opprimendo, cum deliberacione provida statuimus et ordi- namus firmiter sancientes et ad boc inviolabiliter observandum omnes nos et nobis in prebendis succedentes obligainus prestito iuramento corporali , quod nostri similiter prestabunt successores, nc aliquis vel aliqui filii burgensium

20 in ecclesia nostra ullo umquam tempore ad canonicum aliquem vel ad prela- turam assumantur, nisi adeo devotos et obsequiosos cum parentibus ecclesie se reddiderint, quod de communi omnium canonicorum consensu nec uno eorum contradicentc procedere videatur assumptio corum. Si quis autem concanonicorum nostrorum contra buiusmodi statutum nostrum venire pre-

2ssumpseril, predictorum burgensium fdiuni vel filios iu ecclesia nostra in canonicum vel canonicos vel ad prelaturam aliquam eligendo eo ipso beneficio, quod liabet in ecclesia, sine spe recuperacionis noverit sc privatum. Addicimus eciam, quod si quempiam flliorum civium predictorum ius aliquid ad bähen- dum in ecclesia nostra canonicatum vel prelaturam sive per electionem de

w eo factam sive alio modo contingeril adipisci, nos eidem resistemus communi- bus ecclesie laboribus et expensis, ad quos nos faciendum astringimus corporali ut diximus prestito iuramento. Ut igitur hoc factum nostrum maturo ac diligenti consilio coneeptum et discussum robur sorciatur perpetue firmitatis ac a nobis et nostris successoribus inviolabiliter observetur, reverendi in

S5 Christo patris et domini nostri Fr. Wormatiensis episcopi, Eberhardi decani, Symonis cantoris, Berlewini, Merbedonis de Bilenstcin, Wernheri de Meinkemcr Johannis de Richenbach, Conradi de Stochern», Lamberti de Bacheim, Gerhardi de Liechtenstein, Arnoldi de Schonenburg, Friderici de Slochetm, magistri H., Gisilberti, Bertold! de Altzeia, Sifridi de Schonenburg,

*o Gerhardi prepositi Wilburgensis , Emichonis de Boimburg, Johannis de Wittenburg, Cristiani, Heinrici, Bintrime, Jacobi de Alzeia, Arnoldi de Mons- heim et Johannis de Moro sigilla presenlibus sunt appensa. Datum anno domini M. CC. LXXX primo.

St.-A. Darmstadt: Chart, g. XV. fol. 65 (D).

45 Druck: Baur HU. II, 313 ff. ex D unvollständig und vumgeOtafl.

[o'JÜ.] ' Nadi snain folgt- ein wilaurhclte* Woti.

Digitized by Google

1282. 1283.

255

1282. September 7. (in vigilia nativ. b. virginis). Fridrich Bischof von 397.

Worms erlässt dem Domkapitel die ihm jährlich zu entrichtenden 2 tt.

Heller, behält sich dagegen 20 Unzen Heller vom Schultheissenamt zu

Worms und 4 Unzen vom h. Grabspital daselbst vor.

Heg. im Archiv für hex». Geschichte ZT, 463. = Scriba 1936. s

Der InhaU dieser Urhtnde tcird nochmals in einer Urkunde vom 20. Jttnnar V284 wiederholt vgl. Baur HU II, 364.

1282. Oktober 31. Die Kirche s. Paul in Worms verleüit dem. Priester 398. Ekelmann Pfründer m s. Andreas daselbst die Hälfte eines Back- hauses und zweier Häuser. w

. . decanus et capitulum ecclesie saneti Pauli Wormaciensis. Tcnore presencium recognoseimus et publice protestamur, quod nos Ekelemanno sacerdoli prebendario ecclesie saneti Andree Wormaciensis et suis successoribus mediam partem pislrini siti iuxta curiam Schidonis civis Wormaciensis et duarum domorum, in quibus fabri nunc habitant, cum parte curie circum-»s iacenlis, quas pistrini domorum et curie partes magister Wemherus phisicus quondam noster concanonicus nohis post Luze sororis sue obilum legavit in svia ultima voluntate; concessimus pro sedeeim uneeis hallenstum ecclesie nostre annuatim tercia die ante festum beati Galli persolvendis , pro quibus predicti magistri Wernheri anniversarium sollempniter peragemus. Et ut in so eisdem sedeeim uneeis haWensium sit plenius ecclesie nostre cautuni, idem Eckelemannus nobis in pignore obligavit aliam medietatem pistrini et domonim predictarum et curie adiacentis ac quandam domum sitam retro pistrinum in vico qui dicitur Glasecoph et stabulum attinens domui prenotate, cuius domus et etiam stabuli area ecclesie saneti Andree Wormaciensis est censualis in» quatuordeeim denariis Wormaciensibus et duobus caponibus et predictas vero unceas prenotata Luza reeipiet quoad vivit et post eius mortem ecclesie nostre cedent ad peragendum ipsius magistri Wernheri anniversarium ut est dictum. In cuius rei testimonium et memoriam valituram nos iudices Wormacienses ad preces domini Eckelemanni predicti sigillum curie Wormaciensis duximus ao apponendum. Actum et dalum anno domini M. CC.LXXX. secundo in vigilia omnium sanetorum.

Sl.-A. Darmstadt: Worms nr. i21h. or. mb. c. sig. pend. laeso.

1283. Januar 21. Vor den Rathen von Worms verkaufen Gerhard, 399. Sohn des Schmuzü Ritters von Dirmstein, und seine Frau Hilde- u> bürg dem Ritter Dyrolf eine Rente.

Consules et universi cives Wormatienses. Constare volumus presencium inspecloribus universis, quod constituti in nostra presencia Gerhardus filius dieli Smuzeln militis de Dirmenstein et Hildeburgis uxor sua filia bone memorie Eberhard! de Crophesberg recognoverunt sp eommunicata manu«

Digitized by Google

256

vendidisse Dyrolfo militi sucessori (!) dicti Eberhardi sedecim unctVis et quatuor denartos "Wormacienscs el quatuordecim cappones singulis annis ante portam ludeorurn super areis et domibus census nomine eedentes festo Reniigii, qui census ex morte dicti Eberhardi ad dictos Gerhardum et Hilteburgim coniuges

.'' dinoscilur pervenisse, quem censum dicti coniuges coram nobis ipsi Dyrolfo manu communicata pariter resignarunt et renunciaverunt eidem simpliciter et de piano. In testimonium et robur prcdiclorum presentem litteram ad preoes dictorum nostrorum coneivium sigillo nostre ctvitatis dediinus roboratam. Actum anno domini M.CC. LXXX. tertio, die beate Agnetis.

in St.-A. Darmstadt: Worms 124». or. fkb. c. sig. pend. dei.

400. 1283. Februar IS. Breisach. König Rudolf ßllt den Rechtssjmtch,

dass jeder mit dem Münzrecht belehnte Reiclisßrst wich dem alten Herkommen nicht alier wich dem Willen der Hausgenossen münzen soü.

is Rudolfus dei gratia Romanorum rex Semper augustus. Universis sacri imperii Romani fidelibus presentes litteras inspecluris gratiam suam et omne ;o.»*r.bonum. Nobis pro tribunali sedenlibus in Brisacbo in die beate Scolastice virginis, per sentenciam prineipum, comitum, nobilium ac aliorum imperii Hdelium quesitum el obtentum extitit coram nobis, quod quilibet prineeps

20 imperii ecclesiasticus vel secularis ab ipso imperio monetam tenens in feodum, ipsam monetam pocius debet eudere vel eudi faciet secundum ius et con- suetudinem, quibus ab antiquis temporibus de iure bactenus est gavisus, quam iuxta voluntatem consorcium qui vulgariter huessgenocs appellantur; unde nos videntes eandem sententiam inniti iuslicie ipsam auetoritate regia approba-

ttinus. Testes sunt: vencrabiles . . Argentinensis, H. Basiliensis episcopi; honorabiles viri . . Maguntinus et . . Argentinensis prepositi; nobiles viri . . dux de Tecke, Egeno comes de Friburgo, . . comes de Veldens, Ot. de Ossen- stein, W. de Clingen et quam plures alii. In cuius rci testimonium presens scriptum exinde conscribi et maiestatis nostre sigillo feeimus communiri.

so Datum in Brisacho idus februarü indictione XI, anno domini M. cc. lxxx. ili, regni vero nostri anno deeimo.

St.-A. Darmstadt: Worms, or. mb. Das etwas beschädigte Siegel hängt an roth- seidener Sdmur. NacJdässige Schrift.

Druck: Schannat II, 143. = MG. LL. II, 443. Reg. Böhmer 734.

401. 1283. Januar 20. Vertmichtniss der Gisela Witttcc des Hartlieh

und ihrer Töchter zu Gunsten des Klosters Schönau.

Iudices Wormatienses. Noverint universi presentium conspectores , quod Gisela relicta Hartlibi coneivis noslra nec non Gisela el Elizabeth filie eiusdem in noslra presentia constitute pure et simpliciler legaverunt et donaverunt hec 4o quo subscripta sunt, post mortem suam pro remedio animarum suanim dicti

Digitized by Google

1283.

257

Hartlibi et Ortlibi Gisele iunioris mariti omniumque progenitorum eoruradem conventui de Sconaugw. In primis curiam suam in vico Hagenonis cum omnibus attinentiis suis ad undecim libras hallensium in censu annuo estima- tam. Item quandam domum inter gades ad duas libras hallensium annis singulis estimatam. Item quandam apolhecam ad quinque solidos annuatim. s Item ante portam piscium duas arcas ad unam libram hallensium annuatim. Item apud novum pontein ad quinque so] idos annuatim. Item duas uncüis et dimidiam, quas magister civium quicumque pro tempore fuerit in die beati Martini annis singulis assignabit. Item imme Cratzwinkele duas areas ad Septem soYidos annuatim. Item quandam curiam apud Nunnenmunster adio duas libras annis singulis estimatam. Item ibidem curiam anteriorem annuatim ad duas libras et dimidiam estimatam. Item in Pephilnkeim ad novem unetos annuatim. Sunt in villa Westhoven quinque iugera et dimidium vinearum et in Hocheim vinearum quatuor iugera et quartale; que omnia ad duodeeim Udenta in censu annuo computantur. Item inter civitatem Wormatiensem et Peterns- v-> heim oc togin la et Septem iugera terre arabilis sita, que sine defectu ad centum maldra siliginis annis singulis computantur, tali tarnen condicione interposita, quod de pensione prenotate annouo dabuntur Heinrico filio iunioris Gisele et Ortlibi viginti et quinque maldra siliginis annuatim tantum temporibus vite sue, que tarnen nequaquam reeipiet nisi post mortem senioris Gisele et » ambarum filiarum premissarum, ita ut post eius obitum ad prefatum mona- sterium revertantur. llem post obitum carundetn dabuntur Mctbildi nulrici sue ad vitam suam quinque maldra siliginis annuatim et duabus beginis dictis Margaretis unum inaldrum annuatim. Simiü modo duabus filiabus Mie vide- licet (Catherine et Agneti unum inaldrum ad vitam suam ita tarnen , quod una earum priorum sive posteriorum si altera premortua fuerit quoad vixerit possidebit. Hec autem omnia singulis exspirantibus, prout supra expressum est, post obitum dictarum Gisele et filiarum suarum ad usus conventus SconaugfV/ts/s libere revertentur, sitl quia de prescriptis agris quibusdam personis alibi expressis ad viginti et quinque maldra siliginis insuper et» tri'decim unctYis et dimidiam in censu annuo persolventur. Nec non et duo maldra tritici monacho in capella SconaugiVws/ Wonnatic celcbranli a pre- dictis Gisela et filiabus suis perpetualiter ordinata de prescriptis centum maldris tantummodo supercrunt septuaginta et quatuor maldra cunetis exspirantibus, qui superius expressi annuam pensionem reeipient ad vitam suam, que septua- is ginta et quatuor maldra pro decem et novem librLs hallensium in censu annuo estimantur. Item legaverunt et donaverunt eidem conventui iugera pratorum ad viginti et duo mannesmaden, que pro sex Ubris hallensium sunt in censu annuo estimata. Hec singula et universa predicta Gisela et filia eiusdem Gisela et Elizabeht in nostra presenlia legaverint et donaverint libere« et absolute conventui in Sconaugw post mortem omnium predictarum estimata in censu annuo ad quinquaginta et Septem et dimidiam libram hallensium et insuper duo maldra tritici monacho in curia Wormattews» celebranti, verbis talibus interiectis, quod post mortem earundem prenominata bona camerario qui pro tempore fuerit vel alii persone monasterii, si tarnen illud decreverint« dispensanda libere committentur; ordinantes taliter et legantes de censu supra

Jl. Boos, irrkundonVuch <l. Surft \V..rm» i. 17

Digitized by Google

258

128:1.

notato viginti et sex libras videlicet, ul singulis seplimanis in feria secunda decem solidi in conventum pro piscihus expcdiantur. Item legaverunt de prescripla summa pecunie anmiatim in sabbatis singulis qnatuor temporum triginta sol/V/os omni occasionc rcmota infirmario assignandos pro solatio s infirmorum. Item tociens Ires ao\idos eisdem sabbatis hospitali ibidem. Item legaverunt et ordinavcrunt viginti lab'/*/« pro quinque anniversariis Hartlibi, Ortlibi et predictarum Oisele filiarum suarumque Giscle et Elizabetli in Schonaugw celebrandis annis singulis in bunc modum, quod singutis earum decedentibus snccessive superslites vel snperstcs tarn in die sepulturc quam 10 in singulis anniversariis cum tribus libris ballensium conventui ministrabit, post obitum vero ultimc prelihatus disponsator, qui pro tempore provisor fuerit dictorum bonorum, similiter tria la]enfn circa exequias ultime conventui ministrabit et postmodum in singulis anniversariis cum quatuor libris vide- licet quinquics in anno cum viginti InletUis ballensium quinque servitia pro- neurabit, ita tarnen cum pensiones supra notate annone videlicet triginta duo maldra universis ac singulis decedentibus dicto vaeaverint monasterio et cum plenum censum superius expressum habere potuerit de eisdem, medio vero tempore sieul et Semper deineeps secundum (juod provenlus annis singulis se extenderint, ministrabit. Sane si eorundem bonorum census sive provenlus 2oaliquo aunorum supra estiinatam taxationem aecreverint, idem provisor sequenti die post anniversarium cuiuslibet prediclorum ad nutum prioris et conventus de super babundantibus solacium proenrabit. Item ordinaverunt de curia anteriori apud Nuuncnmunster superitis expressa uuam libram ballensium ad altare sanete Katherine Sconaug/c pro lampadis lumine imperpetuum pro- as curando. Item decem solidos de eadem curia ad lampadem in curia Sconau- giensi Wormaftc imperpetuum exornandam. Verum si forte quod absit con- ventum dictum causa penuric dispargi contigerit, perinittunt prefate Gisela et fdie sue, ut bona et redditus supradicti in solucionem debitorum eorundem medio tempore convertantur, donec conventus ad propria revocetur, quo sorevocato iterum ipsa bona eidein servire ineipiant sicut ante. Tactum est etiam quod dicta Gisela senior ipsa bona quamdiu vixerit possidebil paeifice et quiete et potestatem babebit de ipsis bonis faciendis quiequid sue placuerit voluntali, nec aliquis eidem actionem movere debet vel eam ad iuramentum compellere, si necessitate cogente ipsa bona non potuerit obtinere vel si alitcr 34 disposuerit ordinäre. Filic vero, si mortem matris advixerint, dicta bona immobilia non divident, sed sub observatione conlinentie simul et comrauniter se reeipient in uno domicilio pariter conviventes, ipsa bona quoad vixerinl et per necessitatem corporis obtinere potuerint libere possidentes, si vero ambabus adhuc viventibus aliquam possessiuneulam in suprema necessitate 40 easdem vendere contigerit, ipsam necessitatem evidentem et legitimam declara- bunt, ipsam tarnen ordinationein post mortem matris non poterunt retractare. Porro ultima filiarum altera decedente nichil vendere poterit nec de huiusmodi tractatibus immutare, quod si aliquid talium attemptaverit, dictum monasterium reclamabit, ante omnia aulem mater supplicat, ut ad eius conniventiam per «spacis et caritatis concordantiam memores verborum suorum invicem per- severent. LH aulem omnia supradicta scilicet servitia ebdomadarum quinque

Digitized by Google

1283. 259

anniversaria cum latnpadibus superius expressis duo maldra tritici, sex ialenta pro infirmis, duodecim %o\idi pro hospilali cum ceteris ordinacionibus supra scriptis firmius observcntur, penam talem annuentibus venerabili abbate Wern- hero et conventu duxenmt provide annectendarn, ul cum singulis annis decano et capitulo maioris ecclesie Wormatiensis duo inaldra tritici pro remedio s animarum Hartlibi et Gisele prediclorum fuerinl assignata, ipse decanus et capitulum singulis annis de obscrvatione predictorum inquisitionem facient diligentem et si aliquid ex premissis invenerinl non servatum, dictus abbas et conventus eisdcm assignare tenebitur tantum quantum de premissis sub- tractum fuerit vel neglectum. Si vero quicquam de bonis et redditibus 10 sepedictis distractum fuerit aut quocunque modo a dicto monasterio alienatum, prescripto maiori capitulo in tanta pecunie summa quantum bona vendita valuerint erunt protinus obligati. Huius rei testes sunt: dominus Lampertus officialis curie Vformatiensis, venerabilis abbas Wernberus monasterii de Sconaugta, frater Herdegenus, frater Jacobus camerarius et frater Johannes u dictus Amella monachi de Schonaug/a. Item Reinoldus civis VfoTmatiensis et alii quam plures. In testimonium autem omnium premissonim et robur sigillum nostrum una cum sigillo iain dicti abbatis de Schonaugta presentibus sunt appensa. Acta sunt hec anno domini M. ducentesimo octogesimo lertio Fabiani et Sebastiani. w

SU-A. Darmstadt: Worms 121 or. tnb. c. 2 sig. pend.; das Siegel de* Abts ist abgefallen. Kleine Schrift. (A).

G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I fei. 144—146. (B).

Druck: Würdtwem, Chrrm. dipl. man. Schönau p. 178—186. Reg. Scriba nr. 5289. n

1283. Mai 20. Biindniss des Wormser Klerus. 402.

Nos maioris, Nuhusensis, saneti Pauli, saneti Andree et saneti Martini ecclesiarum Wormatiensium prepositi, decani et capitula. Considerantes, quod licet de imponendis oneribus ecclesiis Wormatiensibus et de exaetionibus ab eis faciendis nec non pro earum libertatibus et iuribus conservandis manifeste so satis provisioncs a predecessoribus nostris et nobis emanaverint et super Müs instrumenta per improbe cupiditatis audaciam ecclesie Wormatiensis clerus civitatis et diocesis graves passe sunt usque adeo lesiones, quod Status cleri deterioris conditionis plerumque factus videatur, quam tempore Pharaonis, qui legis divine noticiam 1 non habebat, tot enim angariis et dispendiosis exaetioni- bus affliguntur, ut eis, quod Jhereinias deplorat, competere videatur: Princeps provinciarum facta est sub tributo. Ad hoc, inquam, mal um evitandum pre- dictis provisionibus et infrascriptas de cominuni cousüio decrevimus adiun- gendas, ut nostre ecclesie et alie parrochiales ecclesie et Capelle nostris ecclesiis annexe et ecclesiarum nostrarum offieiis unite exaetionibus et oppressionibus 40 indebitis et iueonsuetis oneribus multipliciter hactenus pregravate inantea non graventur. Deliberatione itaque provida et matura* habita super premissorum

[402.] « .S': legem divinum non lisib. 1 S: j.rovida habita et matnra.

17»

Digitized by Google

1283.

relevatione in futurum fidc datione et iuramenti prestatione nos ad invicem firniavimus et a nobis et nostris successoribus volumus inviolabililer observari, quod dcinceps nullo unquain tempore pro toto anno vel aliqua parte anni prebendas nostras suspensas vel non suspensas alicui episcoporum qui pro

s tempore fuerit dabimus vel aliquid de earum provenlibus concedemus. Volu- mus etiam et ordinamus secundum antiquam consuetudinem observatam, ut dum concilium a domino tnetropolitano fuerit celebrandum, quelibet ecclesia faciat expensas pro suis prelatis et Ulis sibi ab ecclesia adiunctis et ultra illas expensas ecclesie nullas facient alienas. In aliis etiam articulis et casibus

10 eraergentibus pro libertatibus iuribus ecclesiarum et personarum carundem conservandis ad invicem adherebimus sub vinculo prenotato, expensis com- munibus et labore, sicut de hoc in quodam alio instrumenta sigillis ecclesia- rum sigillato plenius continetur. Omnes etiam canonici de novo ad capitulum admissi vel admittendi fide dato promittent et iurabunl premissa inviolabiliter

üobservare. Volumus etiam ut singulis annis in vigilia Thome hec littera in

cuiuslibet ecclesie capitulo cum littera, de qua supra facta est mencio3, reci-

tetur, super quo presentein litteram ecclesiarum nostrarum sigillis duximus

roborandam. Actum anno domini MCCLXXXI1I, XIII kalendas iunii.

St.-A. DarmsUult: Chart. Worm. *. XK/irf. St. (Dj.

» Drucke: Schannat II, 144 (S). - Würdturein, Subt. Dipl. XIII, 202. - Reg. Scriba 1947.

403. 1283. Juni 18. Testament des Hezclo Kantor tu s. Andreas in Worms.

In nomine sancte et individue trinitatis amen. Noverit omnium Christi

as fidelium tarn presencium quam futurorum sollers industria, qualiter ego Hezelo cantor ecclesie sancti Martini Wormaeiensis memor condictionis humane, quam semper humana comitalur fragilitas, considerans eciam mentis oculo diligenter graviludinem peccatorum mcorum, dominum deum, a quo bona cuncta procedunt, qui est unica spes salutis, de mea substancia, in qua me

sodispensatorem in hoc brevi temporis spacio utinam lidclem constituit, volo et ex intimis nie delectat honorare, confidens sumilerquc sperans id miebi ad eterne mercedis augmentum liquido profuturum. Lego igitur in hiis scriptis pro remedio anime mee ac parentum meorum beato Martino patrono meo bona subnotata, dotans specialiter per hec bona allare beatc Marie Magdalene,

ss quod est in ecclesia sancti Mariini, statuens et ordinans, quod quicumque fuerit senior ac propinquior layeus in mea cogualione vel clericus senior ac propinquior, si non sitlaicus1, conferet et assignabit hos redditus alicui clerico de mea cognatione si invenitur vel hnnesto sacerdoti, qui racione dictorum proventuum decano ecclesie sancti Martini obedienciam faciet ad faciendum

40 ea, que sunt ecclesie decentia et utilia, et chorum sancti Martini more vicario frequentabit presenciam quoque chori in diminutione pereipiet et habebit;

* cum littera mencio fehlt bei S. I4()a| 1 laieus stelU einer Humr.

Digitized by Google

12*3.

261

Semper eciam post decantatum offertorium ad altare tnaius in contradictione decani missam cottidie pro dcfunctis nisi sit dies dominica vel festiva, in quibus licite officium diei sibi competens sine nota dicet. Sunt autem hec bona et situs eorum: tres iurnalcs, ubi puniuntur homines versus campum, consulcanei domini de saneto Andrea cum uno iurnali versus civitatem, con- s sulcanea vidua Frizzonis de Osthown. Item extra melius in eadem via II iurnales versus civitatem, consulcanei domini de saneto Andrea cum duobus iurnalibus versus campum, consulcaneus dominus de Ebestein cum duobus iugeribus. Item in strata Moguntina I iurnalem tendens super viatn, qua itur ad patibulum versus civitatem, consulcanei domini de Nuhusa cum unoto iurnali. Item II iurnales tendentes super Bubumvert versus civitatem, consul- caneus Wernherus Amel cum 1 iurnali versus patibulum, consulcaneus Cape- lere cum II iurnalibus. Item unus iurnalis et dimidius in Ringewandun versus civitatem, consulcaneum hospitale cum 1 iurnali et dimidio versus cam- pum vidua Frizzonis de Osthowen cum Hl iurnalibus. Item in Ringewandun l* retro ecclesiam domine nostre I iurnalis versus campum hospitale consul- caneum cum I iurnali et dimidio versus civitatem, consulcaneus quidam clericus saneti Andree. Item l iurnalis et dimidius imme Sezze versus Renum, con- sulcaneus fdius Cunonis de Nunnenmunster cum uno iurnali et dimidio versus stratam Moguntwaw Wernherus Ritderchun cum uno iurnali. Hein tinusw iurnalis et dimidius super blalduti versus Renum, consulcaneus vicarius sanete Marie Magdalene ecclesie saneti Martini cum uno iurnali Dirolfus miles habet III iurnales tendentes super predictos. Item unus iurnalis ibidem versus patibulum, consulcanei domini de saneto Martino cum duobus iurnalibus et tres iurnales predicti Dirolfi sunt consulcanei versus civitatem. Item in strata as Nuhusensi tres iurnalcs et dimidius; item duo iurnales lougi versus campum, consulcanea vidua Spanus cum uno iurnali versus civitatem, consulcaneus vicarius saneti Bencdicti in ecelesia saneti Marlini cum II iurnalibus. Item extra melius in eadem gwanda duo iurnales et dimidius versus Hochheim, consulcanei domini de saneto Martino cum dimidio iurnali. Item unus iurnalis et dimi-so dius versus civitatem, consulcanei domini de saneto Martino, versus vallum domini de saneto Andrea cum quatuor iurnalibus. Item in alio campo in pari anno, ubi comburuntur homines, duo iurnales, consulcanei domini de Nuhusa versus campum cum 1 iurnali versus civitatem Dirolfus miles cum uno iurnali. Item duo iurnalcs tendentes super bundam domini episcopi s.s versus civitatem, consulcaneus Crutsaccus miles cum uno iurnali et dimidio versus campum, consulcanee domine de Orto cerusorum. Item quatuor iurnales in Grasewege tendentes super Wolfgruben versus civitatem, consulcaneus Ger- hardus Kamcrarius cum duobus iurnalibus. Item unus iurnalis infra melius, consulcaneus versus campum Sigilo de Watdcnhcim miles cum uno iurnali <o versus civitatem, consulcaneus Jacobus Keiser cum duobus iurnalibus. Item unus iurnalis tendens super Horgeheimcr weh versus campum, consulcaneus Wolgeburne cum uno iurnali versus civitatem, consulcanee domine de Orto cerusorum cum uno iurnali. Item super Primma VI iurnales. Item quatuor iugera vinearum sita in Ostowen, quorum duo sita sunt in gwanda, que dici- a tur Rudal, versus campum, consulcanei pueri Engelmanni cum III iugeribus

S'

Digitized by Google

262

128.1

versus Renuni domini de saneto Petro; alia vero duo sita sunt in gwanda, que dicitur Libenberch , versus Westowen , consulcanei domini de templo. Sunt eciam census primo vidua Garlebecheri de curia sua, quam inhabitat, unam libram Wormaciensium denariorum in festo Remigii et in festo

& Georgii unam libram denariorum. Item underu Salzcasten Jacobus filius Berzonis dicti Stecchoseln de area domus sue V solidos Wormaciensium denariorum in festo Remigii et in festo Georgii V solidos de eadem area et duos cappones in carnisprivio. Item ibi prope Holzaphel de area domus sue duos solidos W or maciensium denariorum minus uno denarw et maldrum

tosalis de eadem area in festo Martini et in eodem festo duos solidos Worm/i- ciensium denariorum minus uno denario. Item Ludewicus Fleming tres solidos Wormacienses et unum denarium de area domus sue in festo Remigii et in festo Georgii de eadem area tres solidos Wornutcienscs et unum deno- rium et duos capones in carnisprivio. Item Burcardo cerdo de area domus

ii sue sita iuxta rivum Septem uncias W br maciensium denariorum in festo Remigii. Item iuxta sanetum Georgium VVernherus Becherarius de area domus sue sita ex opposito fontis apud sanetum Georgium quinque uncias Wormaciensium denariorum et duos capones in carnisprivio. Item in vico Panis Wcrnherus Hellcrapphc de curia sua V uncias Wormaciensium dena-

30 riorum Remigii et festo Georgii V uncias. Item in Scimergazzen Wernherus pellifex de curia sua in festo Margarete octo uncias Wormaciensium dena- riorum. Item de area Liben, que fuit Ymberus, X solidos Wormaciensium denariorum in festo assumpeionis. Item Johannes Blencheln de area domus sue sita ex opposito curic domini Berlewini XVII denarios in festo Remigii

»et unum caponem in festo Marlini. Item Klizabct filia Lanthechern de area domus sue duos solidos Wonnacicnsium denariorum in festo Remigii et unum caponem in festo Martino. item Cfinradus Span iunior duos solidos Wormaciensium denariorum de area domus sue, que sita est ex opposito Wlpecule. Et quia ea, que in hac littera expresse continentur, volo et summo

ju studeo desiderio ad cfTcctum optabilem perduci et inviolabiliter observari, talem penam adieci et adicio, quod si capitulum ecclesie saneti Martini eandem vicariam commutaverit in canoniam vel heredes meos circa sacerdotis institu- tionein ad ipsum beneficium inpediverit, ipso facto hec universa bona ad heredes meos in contradictionc decani et capituli predictorum proximos revertentur.

saHec utique bona transfero beato Martino cum omni iure et titulo, quo ego ipsa possidco in perpetuum possidendum iuxta formam superius annotatam. Statuens de consensu omniurn ecclesiarum conventualium in Wormacia, quod prenotati proventus neque provocatione neque exaetione aliquorum sentire debent diminutionem. Preterea statuo et ordino de confratrum meoruin con-

40 sensu, ut in anniversario obitus mei die Hat in choro saneti Mar/im memoria mei et parentum meorum cum inissa et vigiliis novem lectionum et eodem die sacerdos, qui hoc beneficium predictuin, quod nunc instiluo, tunc habuerit, tres libras hallensium et tria maldra tritici dividendas equaliter canonicis et vicariis amministret, de quibus maldris Wemhems Holtmunt decanus ecclesie

saneti Andree de V iurnalibus sitis iuxta Primtnam tendentibus super sex iurnales mei ipsius duo maldra solvit et unum Cdnradus Bigarius in vico

Digitized by Google

1283.

2R3

Canum de iurnali sito in vico Canum, considcaneo dominis saneti Marlini, sin- gulis annis persolvit. De prefatis autoin maldris tritici ita slatuo, quod unum in anniversario patrui mei H. quondain cantoris, quod est in octava beali Stephani, secundum in anniversario matris sue ave mee, qui est tercia die mensis iunii, tercium in anniversario tneo predicto, quando occurrerit inter s presentes ut premissum est dividenda. Preterea adicio statuo et ordino, quod si predictum beneficium alieui clerieo de mea cognacionc nondum forte pro- moto ad ordinacionem sacerdocii collatum fuerit, dum modo idem habilitcr se et statutis temporibus iuxta etatis sue qualitatem et possibilitatem se faciat adulteriores ordinaciones promoveri , statim collationem sibi facta quamdiu 10 adeptus non fuerit Ordinationen) sacerdocii alium sacerdotem pro se ad cele- brandum divinum officium in ecelesia memorata instituel ministrando ei medietatem proventuum predictorum taut diu quousque in pari propria non querendo aubterfugia ad ordinacionem sacerdocii potuerit promoveri. Item volo et ordino , quod si processu temporis ita progenics mea mortalitate u preventa penitus ignorem adeo, quod presentator seu huius beneficii collator per oblivionis scrupulum requiri nequeat vel inveniri, decanus et cantor qui tunc pro tempore fuerint in ecelesia saneti Martini predicta beneficium ante- dictum conferent in animas suas honosto viro, qui in forma premissa offi- cium in choro et aliis ecclesie utilibus laudabilitcr excquitur. Ut autem heca» mea voluntas secundum Ordinationen» prescriptam omni evo firmior habeatur, presenti scripto omnes ecclesie conventuales in Wormacia sua sigilla in testi- monium mei facti et argumentum rei gestc inclinati meis preeibus appen- derunt. Et nos maioris, Nuhusensis, saneli Pauli, saneli Andrec et saneti Martini ecclesiarum Wormwiensium decani et capitula ob devotam petirio- nem Hczelonis cantoris prefati in evidenciam et robur omnium premissorum nostra sigilla duximus presenlibus apponenda. Datum anno domini

M. CC. LXXX III. in octava penthecostes vel pnmo idus mnu.

St.-A. Darmstadt: Wurm* nr. mh*. or. mb. Scluhie gltxchmästiae Sclurift. Die 4 rothen Wachssiegel hängen an rotltgrünseidetten Schnüren; das Siegel von Neu- hausen fehlt.

Druck: Baur HU. II, 348 ff. unvollständig.

1283. Die Bürger von TForros ajtj)dlierm an den Pojw/ und reclU- 404. fertigen sich.

Quia vos . . vcnerabilis pater et dominc Wormatiensis episcopus, . . s«, decane et capitulum ecclesie WormatU-nsia . . contra . . magistros, consules ac universos cives Wormatienses divina suspendere deerevistis affirmantes, quod magistri consules ac universi cives predicti monetam eudere intendant secundum sue arbitrium voluntatis, cum tarnen secundum racionabilem con- suetudinem et a tempore a quo non extat memoria observatam, si dominus«) V/ormatiensis episcopus, qui pro tempore fuerit, decreverit, quod nova eudatur moneta, raonetarii Wormatienses pondus monete debeant et consueverint modarari utpote qui circa hoc pre aliis sunt periti ac moneta ipsa pondere

2«i 4

1283.

legitimo defraudetur, quod ex nunc intcnduut racione privilcgii sui et consue- tudinis supradicte. Item* quia vos domine episcopus et capitulum prenotaü suspensionis divinorum causam pretenditis iniurias notorias Wormatiensis ecclesie, ut asseritis irrogatas in personis uobilium virorum Heylemanni et

.-.Geboldi militum de Eppclinshcim et Syfridi, quos de claustrali curia ecclesie Wormatiensis asseritis magistros eosdem et consules extraxisse et suo carceri intrusissc, cum tarnen prcdicta curia nee in innnunitate ecclesie Wormatiensis existat nec a canonicis vel personis ecclesie antique (?) sit possessa nec incor- porata sit possessionibus ecclesie supradicte, sed sit layco censualis et a

io layco inhabitata fuerit, cum predicta dicitis conligissc nec eo gaudere debeat iure, ob boc, quo gaudenl res ecclesiastice secundum canonicas sanetiones, et predicti milites et Syfridus layei, quorum unus tarnen ministerialis est ecclesie Wormaticnsis, auetoritate conpetentis iudicis fuerint occupali, de quo etiam facto mediante doniino Wormatiensi episcopo et ad cius placitum est pro

is occupalione huiusmodi cum predictis militibus et SyOido compositum et ami- cabiliter concordatum. Item causam suspensionis pretenditis vos domine epi- scopus et capitulum prenotati, quod magislri et consules ac universitas civium prediclorum exaetionem, que dicitur ungelt, extorqueaut a vobis et aliis uni- versis, cum tarnen predicti magislri et consules racione ordinacionis facte inter

so magistros et consules predictos et dominum episcopum Wormatiensem cum sua ecclesia Wormatiensi, qui sedi pro illo tempore presidebat, assumptis sedeeim de quatuor parroebiis civitatis, mediante doniino Wormatiensi episcopo, insti- tuendi ungelt pro necessitate et uUlilatc civitatis eiusdem babeant potestatem secundum quam etiam ordinationem ungelt, quod nunc reeipitur, est ratio-

nabiliter institutum. Item quia vos dominc episcopus et capitulum pro causa suspensionis pretenditis, quod annonam vestram et aliorum clericorum Wormo- tiensium deduci extra civitalcm non permittant, . . magistri et consules pre- notati, cum tarnen prohibicio deduetionis annone specialiter clericis non sit facta sed generaliter edicta causa famis seil penurie devitande et ob hoc

ao tanquam omnibus utilis et communis sit communiter conservanda. In quibus omnibus supradictis tamquam in causis propriis vos . . domine episcopus et capitulum actoris et iudicis usurpatis officia licet in causa vestra actores et iudices esse non debeatis nec penain infligere possitis reis secundum legiti- mas sanetiones. Item quia pro causa suspensionis pretenditis vos domine . .

3s episcopus et capitulum prenotati . . magistros et consules quendam de eimi- terio Minorum fratrum Wormatiensitim violenter extraxisse et eum » . ,l procurasse, cum tarnen nec extraxerint nec eum extrahi procurarint, sed ipsum adduetum et coram iudicc constitutum tanquam latronem publicum permiserunt a competenli iudicc sententialiler condempnari, unde non ipsi

40 magistri consules ac universi eives sunt puniendi, cum sint in facto huius- modi innocentes, sed si quis fecit conveniendus et puniendus est cum pena, suum auetorem debeant tenere et puniendus sit iuxta meritum sue culpe. Item quia vos domine episcopus et capitulum pro causa suspensionis divino- rum in penam magistrorum consulum et civium prediclorum pretenditis ma-

45 [404,1 « da» Wort i*t undeutlich.

Digitized by Go<

1283.

285

gistros et consules vicum qtiendain l'redicatoribus Wormatkmibus pro ccrla

pecunia vendidisse et quod accepta pecunia ab eisdem restituerc non curarint

dictis Prcdicatoribus pecuniam neque vicum, et cum super hoc et aliis supra-

dictis raagistri consules ac cives eciam supradicti nec conventi confessi finiter

vel convicti fuerint et vos . . domine episcopus, . . decane et capituluin s

ecclesie Wormatiensis nulla cause cognicione prehabita ac iuris ordine preter-

ruisso contra magistros consules ac universos cives Wormatienses et in penam

eorundem divina suspendere decreveritis nisi de premissis infra quindenam

fuerit satisfactum. Nos Cunradus Span senior magister civium et Heinricus

Dyrolphi procuratores magistrorum consulum et civium prefatorum sencientes 10

nos et ipso8 ex premissis gravaminibus vel aliquo eorundem indebite pregra-

vari habentes mandatum ad hoc procuratorio nomine et pro ipsis et pro

nobis in hüs scriptis ad sedem apostolicam appellamus et apostolos cum in-

stancia petimus, quos si denegaveritis ex hoc iterum appellamus subicientes

nos ipsos singulos et universa sua et suos protectioni sedis apostolice speciali. is

Inlerposita est hec appellacio per nos procuratores predictos. Anno domini

M. CC. LXXX. tercio.

St.-A. W. nr. 64. mb. Ohne Spir einer Ausfertigung, scheint daher Wo*.««» Coneept zu sein.

Vgl Arnold II, 108 f. 20

1283. Juni 24. Neun Bäthe der Stadt beschließen keinem neu- 405. gewählten Bischof zu huldigen, bevor er nicht die Versiclwrung gebe, alle Freiheiten der Stadt, namentlich die Rachtung aufrecht erhalten zu wollen.

Nos Rigelmanuus, Wernherus Auielle, Wernherus Ritderchin, Rupcrlus, » Cunradus Holderbön, Helemanuus Judei, Willelmus diclus Bunne, Cunradus Span et Cunradus Dymari consules cives Wormacienses lilteris presentibus profitemur et notum facinius universis, quod nos ad preeavendum futurum malum nostrum noslrorum successorum ad invicem concordavimus et in hoc convenimus iuramento prestilo et sub pena decem inarcarum argenli solven- w darum cuibet (!) ex nobis ab eo, qui infrascripta infregerit vel eis contraierit; nichillominus ille, qui ea infregerit vel eis contraierit, periurus existit: primo videlicet quod umquam alicui episcoporum prestabimus iuramentum fidelitatis nisi prius 1 instrueti simus et securi de iure servando de conposicione inter ipsum episcopum cum ecclesia sua nos et civitatem nostram facta et qualiter s* de iure (?) servemus eandem prout ])rivilegium conscriptum de eadem con- posicione continet manifeste. Item quod nunquam cidem episcopo prestabimus iuramentum fidelitatis nisi prius instrueti simus de iure privilegiorum monc- lariorum husgenoz et de iure eorum, qualiter se consules et husgenoz predicti de iure teuere defawnt (?) cum episcopo et ecclesia sua et utrum ab antiquo«o secundum Privilegium monetariorum husgenoz iu,.#e habere debeant vel

[405.] ' A: priuus.

Digitized by Google

266

1283.

episcopus et ecdesia proforre dcbeant alia pririlegia fortiora et viora in- flnnancia privilegia nionetariorum husgenoz predictorum. Item quod nunquam eidem episcopo preslahimus iuranienturn Hdelilatis nisi prius de sex militibus consulibus rectificctur hoc quod conquerimur, quod cum ipsi milites iuraverint

ä sicut et nofl so debere ire ad omncs tractatus ncccssarios civitatis pro civitatis commodo sive iucommodo et hoc non fecerunt sicut apparebat quando actionem habuimus cum episcopo, cum clero, cum Judeis et cum extraneis. Item quod nunquam cidem episcopo prestabimus iuramentum Hdelitatis uisi prius ipsc episcopus et ecclesia sua promittaut nos gaudcre antiquo nostro iure et con-

losuetudinc videlicrf, quod qucmlibct ministerialem suum tarn milites quam cives de Lawtenhurg vol de aliis suis unuwribus (?) reciperc possimus in nostrum concivem, corum reelamacione non obstante. Item quod nunquam eidem episcopo prestabimus iuramentum fidelitatis nisi prius certi simus, quod scultetum civitatis ab ipso et consulibus prefectum permittat gaudcre iure

>* antiquo et ultra servicia solita non cogat eundem. Item precainur, ut tollatur per ipsum actio pro illis de Berwartstein et Drachenwils, pro qua clcrici et cives nostri sepins delenti sunt captivi. In testimonium dictorum presentem litteram sigillis nostris voluimus communiri. Ego C. lunc magister civium sigillis appensis sum contenlus. Dalum anno domini M.CC. LXXX tercio

»die Johannis bapliste.

St.-A. W. nr. Od. vr. mb. c. U xig. jxiul. del. (A). Auf einem zu kleinen Pergu- mentblnit ge*diriet/en, daher die Schrift sehr zuMmmenifedrnngt. Unten blieb nidtt ein- mal soeiel Baum, um das Pergament umschlagen zu können. Iltü durch FeudUigkeit gelitten, namentlidi find am linken Rande Worte und Buchstaben anngetcischl.

3* Vgl. Arnobl II, W'J.

406. 1283. Juli 13. (die Margar.). - Hcinricus comes irsutus de Nova Beinborg

et Alheidis nostra collateralis, Emicho canonicus maioris ecclesie Worm. verkaufen ihre Güter zu Gundramsheim und Onisheim dem Kl. Otterburg. Zeugen: Hcinricus diclus Ruwe scullctus, Herbordus dictus Raspe, au Theodericus dictus Driquart, Jacobus, Nibelungus, Bruno, Dydericus, Gerhardus, Jacobus Volzo.

Stadtlnbt. Mainz: Ott. Copialb. ftal. 126. Druck: Frey <t Bemiing, UB. des Kl. Ott. 174. Reg. Scriba nr. m9.

407. 1283. Juli 13. - Die oben (nr. 406) genannten Verkäufer stellen dem 35 Kl. Otterburg Bürgen: Rupertum domicellum comitem irsulum, Hcr-

mannum Muckelinum, Philippum dictum Ulnere, Gerhardum de Alsenzcn, Emichonem de Burgwelt, . . monachum de Westhoven, milites; Eber- hardum canonicum saneti Pauli Worm., Gudelmannum de Rockinhusen, Wernherum dictum Amella, Heinricum dictum Frevil, Sigelonem dictum «• Lenis, Sigelonem dictum Grünt cives Worm. Sladtbibl. Mainz: Ott. Copialb. fol. 137. Druck: Frey cf Bemiing, UB. de» Kl. Ott. 175. Reg. Scriba nr. 1960.

Digitized by Go<

1283.

267

1283. Attgust 1. Bischof Simon von Worms nimmt die von der Stadt 408. aufgestellten Artikel an.

In godes namon ainen. Wir Symon von godes gnaden ir welit bischof von Wormezen dfin kunt allen di disen brif ane giseihint, daz wir durch di» wegern und dis bessern willen ane hau gisehen, daz wir in ganzen s willen mit ganzeme herzen wollen unde solen l)it unscrin üben bürgeren von VVorinezen gutliche unde cimnulecliche leben, dar umbe ir kenne wir unde binden uns bit disen brive, von aller erst: [/] daz wir unser husgenoz die munzere haltden unde bi schirmen unde lazen in der friheit in deine reichte, alse si von keyserin kftnigen unde von unsern vurvaren die bischove unde 10 von guder gewonheit her hanl brayt. [2] Dar nach vir binden wir uns, daz wir unser hfirgere ginienliche von Wormezen solen lazen an deme reichdtc, daz si hanl von der sazunge, di da gisdiach schuschen bischof Heinrich, syme stifde unde dir slat unde diu bürgeren von Wormezen, gischoz oder ungelt zu sezene alsi di brive sigent, di dar über gi schriben »int.« [3] Dar nach so vir gehen wir unde vir binden uns, daz wir den rat von Wormezen nit in solen hindern, swanne gihftrt den friden zu retchdene. [4] Dar nach vir binden wir uns, daz wir den schultbeizen von Wormezen nit in solen dringen über die gilthe, di er git von syuemc ammetde, alse es von althcre here komen ist unde bc scriben ist. [~>\ Dar nach so vir gehen wir unde vir binden uns, daz wir nit hindern solen die bürgere von Wor- mezen, swanne si wollen si in phahen wole unser dinest luldc unde ander bürgere zu bürgeren , alse es reicht ist unde von altherc here hant bracht. \0] Dar nach so vir gehen wir unde vir binden fins, daz wir alle di hant- festen, reicht unde friheit unde gutdc gwiwonheit (!), di unser übe bürgere 2* von Wormezen beyde Cristene unde Juden, sunder oder sament, hant unde her bracht hant, daz wir di haltden steitde bessern unde nit ergeren. [7] Dar nach wollen wir unde gehin des, swar ane di seligen bischove, bischof Kberhart unde bischof Fridrich sin brflder unser vurvaren, di bürgere von Wormezen Cristenen unde Juden gi drangen hant zu iWetde, daz ins« daz an inne reichtde unde an irre gutden gi wonheit vur wert nie nit schade.

Was hi vor gi scriben ist, daz wollen wir, daz es steitde si unde un- zerbrachen bilibe ane argen list, wir in mögen danne bit guden hantfeslen oder bit reither contschefle vorbringen, daz wir unde unser stifde besser reith haben, des wir billiche ginizsen solen. Daz dis dinck steitde vir Übe, so« geben wir disen brif bi sigelit bit ünsermc ingisigelc unde dir reicbldere von Menzcn unde dis dumprobistes von Menzen unde dis probisles sant Andres von Wormezen. Wir vurgenanthen unde die reicbldere von Menzen wir gehen, daz wir dfirch beytde unde bit gihenckenissc des vurginanthen herren von Wormezen zu eineine gizöcknisse unde zu einer bisteitdekeit unser ingi-4o sigcle an disen brif han gi leigit. Dirre brif wart gi geben von godes gi burt dusent jar zwehundert jar azich jar unde drft jar, an santc Petris dage, der dir erst dack was imme aweste.

St.-Ä. W. nr. 63. or. mb. c. 4 sig. petul. Das Sieget des Bischofs ist abgefallen, das der Bidtter von Mains und des Domprobstes von Mainz beschädigt; das Segel desa

Digitized by Google

268 12*1.

Probat» zu g. Andreas wol erhalten; Lcaende: S. HEIRICI. PP0S1TI. ECCLE. ANDREE. WORMA. Die Schrifl dieser Urkunde ist gross. (A).

Drucke: Mone, Zeitschrift f. d. Geschichte des Oberrhein* XX, 29 f. ex A. Unvollständig bei Schannat IT, ex libro act. eint. Warm. Reg. Scriba 1951. s Vgl. Arnold II, Iii.

409. 1283. August I. Simon Bischof von Worms erklärt von allen Klagen und Forderungen, welche sein Vorgänger gegen die Stadt Worms erhoben habe, abstehen zu wollen.

Symon dei grutia Wormaeiensis clectus. Tenore presencium profitemur, loquod dos monicioues et processus habitos per bone memorie dominum Fridc- ricum episeopum Wormacienscw predecessorem nostrum contra consules et cives nostros Wormacienscs super quihusdam arliculis et questionibus l. qui eisdem inponebantur, quos etiam dictus episcopus dicitur ante suum ohitum revocasse, presentibus revocamus, ila tarnen, quod si capilulum ecelesie nostre i.\vel alter quicuiuquc predictos cives nostros super aliquo inpetere voluerit, eis de ipsis civibus exhibebimus iusticic conplementum. In cuius rci testimonium presentem litteram sigillo nostro duximus roborandam. Datum anno domini M. CC. LXXX tercio, kalendas augusti.

St.-A. \V, tir. 62. or. tnb. c. sig. pend. del. Schmaler Pergamentstreifen. Flüch- mlige Sduift.

Druck: z. 2 Vi. bei Arnold II, 112.

410. 1283. August 20. Vor den Eäthen von Worms verkauft der Converse Konrad als Prokuralor des Klosters Himmelskron dem Wernher Ritterchen Bürger von Worms eine Rente.

7i Consules et universi cives XVormaciensts. Constare volumus presenti- um inspectoribus universis, quod constitutus in nostra presentia frater Cßn- radus con versus procurator vencrabibum in Christo priorissc et conventus domiuarum de Celi corona aput villam Hochheim residentium ordinis fratrum Predicatorum, dictus frater C. nomine dicti conventus professus est et publice

so recognovit, se nomine dicti conventus iuste venditionis titulo vendidisse Wern- hero dicto Hitterchcn et suis beredibus nostris coneivibus duas libras Worma- ciensium fanariorum censualium annuatim cedentes super curia dicta ad Keppelerum, que quondam fuit Friderici de Osthoven, in Twergazen sita, cum omni spacio attinentc, quas itiquam duas libras bone memorie Elizabct reiieta

udicti Friderici de Osthoven contulil seu dedit puelle Elizabel übe Wolzonis fratris eins ad providendum eidem in claustro aliquo, in quo sub regulah habitu possei domino famulari, sicut etiain peractum est de ipsa pitella, que in diclo claustro ad Celi coronam reeepta est in monacham et sororem, et cum ipsa predicte due libre translate sunt in conventum predictum. Dictas

40 (409.] « Das Wort ist z. Th. uusgewisdd oder wegradiert.

Digitized by Go<

12*3.

269

etiam libras predictus C. coram nobis nomine conventus ipsi Wernhero et suis heredibns publice resignavit et renunciavit eisdein et omni iuri seu actioni, que ipse conventus habuit vel babere potuit in libris duahus prediclis. Habuit etiam et habet dictus Wernherus Riderchen ante emptionem istarum librarum duarum duas alias libras Wormacicnsium censuales sibi cedentes annuatim 5 super curia memorala, cuius census medietas festo beate Margarete, reliqua medietas in ephyphania (!) domini annis singulis persolvetur. Professus est etiam dictus frater C. procurator nomine dicti conventus ipsum conventum a dicto Wernhero in cmptione huiusmodi duarum librarum rccepisse sexaginta duas libras hallenswm et eas in usus meliores dicti conventus convertisse io scilicet ad emptionem bonorum in terminis ville Guntheim sitorum, per Jacobuin müitem ipsi conventui venditorum. In cuius rei testimonium et robur pre- sentem litteram ad preces dictorum conventus et Wernlieri nostri concivis sigillo civitatis noslre dedimus roboralam. Actum anno domini M.CC.LXXX1II sexta feria post assumptionem beate virginis. u

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 124. or. mb. c. sig. pend. laeso. (A).

Druck: Arnold, Gesch. d. Eigenthum« p. 362. - Baur HU. II, 356 f. untvll- stündig; beide ex A.

1 283. November 13. Worms. Simon Bischof von Worms verleiht dein 411. Kloster Himmelskrone in Bochheim die Pfarrkirche s. Amandus in ao der Vorstadt von Worms.

Symon dei gracia Wormaciensis electus et confirmatus. Dilectis in Christo . . priorisse et conventui monasterii in Hinielcrone in villa Hocheim ordinis Predicatorum nostre diocesis salutem et sinceram in domino karitatem. Ut parrochia sancti Amandi in suburbio Vformaciensi tarn in spirilualibus us quam in temporalibus ad vcstrum collegium pertineat, ad sublevandum vestre onera paupertatis et ut cultus divini nominis in vestro collegio augeatur, vobis eandem concedimus et presentibus indulgcmus nostro et successorum nostroruni ac capituli nostri necnon . . preposili . . loci archidiaconi ac . . patroni ipsius ecclesie in omnibus iure salvo, quorum consensum requiri volumus et haberi *> iuxta canonicas sanctiones, dantes vobis presentes litteras sigillo nostro signatas in testimonium super eo. Datum Wormawe anno domini idus novembris.

St.-A. Darmstadt: Worms J25*. or. mb. c. »ig. pend. del. Naddässig geschrieben. G. L.-A. Karlsruhe, or. mb. c sig. pend. del. si

Druck: Zeitschrift für d. Gesch. d. Oberrheins II, 443. Heg. Scriba nr. 6290. vgl. Scriba nr. 1962.

Eine teeüere Urkunde Ober diesen Gegenstand ist die ro«i 3ü. Okt. 1283 bei Baur HU. V, im ff. ex or. Luxem.

1283. Dezember lö. (sabbato quatuor temporum quo tanlatur veni et 412. oslende). Testament des Hezelo cautor eoclesie sancti Martini in

Digitized by Google

•270

12*1.

Wormacü*; zahlreiche Güter in Oisthofen, Waddenhem«, Bybeloz, Hoveheiro, Bobestat, Rorheym, Gerensheym, Bubenheim etc. In Worms:

Item ad altare boate Marie Magdalene in ecclesia beati Martini domum apud fontem in VVormacm; item Julte filie Jacohi XXII solt7/<« denariomm

et IUI capones de cetisibus in Holtzgassen ante portam Judeorum; item dominis de saneto Petro in Worniac/Yt V soMdos denariontin et II capones censuales, quos dat Paflb macellarius de area sua; item ad sanetum An- dream V soYidos haWcmium, quos dal tiudelmannus Slcppere de Büehove; item II uncias, quas dant f rat res Augustiueiw.? et sunt hallen»«; item

lofratrihus Augustiuensi'6/ts relaxo V soYidos denariorum, quos mihi debebant; item ad sanetum Pauluni V solidos denarknttnt de orto Karlebccher : item fratribus Minoribus relaxo V solidos denariomm; item ad sanetum Sixtum IUI uncias denariomm de domo ad Nucum; item ad sanetum Ciriacum Nuhusmwm V solidos denariomm et II capones de area iuxta fossatum,

i:. quos dat Philippu.s cantor saneti Andrce; item Prcdicatoribus V soYidos dena- riorum, qui census1 perpetui in die anniversarii mei presentibus dividentur ; item do curiam Buchs (letze Umcnshcymera; item Johanni Vinensheymer 5 ad prebendam suam curiam cum domo in vico Canum ; item horreum magnum et domum contiguam in civitate do Jacobo filio sororis mee; item curiam

wmeam, quam inhabito, et ad papam et curiam peeudum ex opposito cum duabus domibus iuxta privatam dominorum dictis Lybe sorori mee, Luze predicte et suis pueris neenou Jacobo fdio sororis mee; item duas domos ex opposito curie mee de polris cooperalas Bertinauno et matri sue, ita quod si mater sine liberis decesscril, ad eum revertantur; domino Herbordo de

2.% Altzeia XXX libras haWoisium do in parata pecunia ; ad cantoriam saneti Martini IUI anserum redditus de curia dominarum de Sebach in Horgeheytn; item Penitentibus in monte II uncias et düuidiam denariorum, quas dat Crulsaccus de domibus retro Predicatores ; Getze Umcnsheymer sex maldra siliginis; Baldemaro II nquos meliores et cuilibet servo ultra precium libram;

Dussem anno VIII libras, ancille III libras unum lectutn, duo linteamina et cussinum; Cleyneinanno II libras; item cuilibet vinitori in Oisthofen maldrum

Ii

siliginis; Getze Ribeluz X maldra siliginis; item ultra mare peregrinantibus XX libras: item monaeliis de Schonaug/« X libras; dominabus in Nuwenburg V libras; domine Bertmanne lectum unum, duo linteamina, cussinum; pauperibus 33 in hospitale lectum, II liulcmanina , cussinum; leprosis unum lectum, duo linteamina, cussinum ; item maü rem ullam eream dominis de Summo, quam mihi obligavit dominus de Prato pro libra Wormacicnsi ; item decano Wil- helmo librain, plebano X soYidos; item magislro Bertoldo Nuhuscn« libram

fr

et IUI maldra siliginis; Erhardo sacordoti X solwfos, Scolari parrochie II 40 uncias, Getze Umensheymer carratam viui unici ; item do Jacobo filio sororis mee ortum uieum ex opposito curie et domum, quam Petrus sacerdos in- habitat, ut ibi inlruitum habeat; et quia ipsam domum prius dedi seu depu- tavi ad curiam meam , quam inhabito, ipsam presentibus revoco et Jacobo

[412.] 1 A: ceisHiis. * Das V im Yineraheynier int corrigiert.

Digitized by Go<

1284.

•271

eani assigno ; fratribus saccitis II libras. Volo cciani et iubeo, quod ante omnia debita mea solvantur de rebus mihi ultra relictis per tres predictos videlicet Jacobutn Lybam et Luzatn , quos beredes institiio de bonis predictis ut est premissum et suppleant defecluin in censibus perpetuis prefatis, si non potcrint iuveniri et bcc meis manufidelibus videlicet Wernhero notart'o meo s eoncanonico, Heynnco et Gerhardo Gamerariis, Wilhelmo Amelle, Jacobo cognato meo predicto, Wernhero Ruperto et Jacobo Margravii committo et commisi fideliter exequenda, qui eciam buic donacioni seu legato interfuerunt.

St.-A. Danmtadt: Worms nr. 122. (A). Entnommen einem roti den Jndict* Cime Wormaciensis 1370, Dez. 3 (feria tercia prox. post festum beati Andree ap.) 10 ausgestalten Vidimiu. or. mb. c. mg. perui. laeso.

Exc. bei Baur HU. II, 352 ff', ungenau.

1284. Mai 1. Die Kirche s. Paul in Worms verleiht den SiecJien 413. ausserhalb der Mauern der Stadt 18 Morgen Achrlundes.

Consules et universi cives Wormac/msvs. Gonstare volumus presencium ts inspectoribus universis, honorabiles viros Jobannem decanum totmnque capi- tulum ecclesie sancti Pauli Wormocic pauperibus hominibus leprosis extra muros civitatis WonnOCÜMStS in domo degentibus deeem et octo iugera agri campestris concessisse , quorum sex sita sunt apud capellam ibidem et duo- decim iugera sita sunt in Adilberge, pro quindecim maldris siliginis a dictis:» pauperibus annis singulis super granarium dictonun dominorum sancti Pauli infra assumpcionem et nativitatem beate virginis, non obstante grandine exer- citu effluxione Reni seu quavis alia causa, absque diele ecclesie omni periculo presentandis dictorum pauperum vectura laboribus et expensis. Ad maiorem eliam certitudinem huius pensionis dictis dominis assignande dieli pauperesas infrascriptos census ipsis dominis pro subpignore obligarunt videlicet libram denariorwn W 'or vaaciensium de sede panum in inferiori foro, cuius libre medietas dabitur festo Remigii, reliqua medietas festo pasche. Item super curia Ymbers quinque solidos et decem denan'os festo Remigii cedentes. Item de curia Wigelin, quam nunc Flemingus possidet, quinque solidos» denariorum die beate Margarethe cedentes. Ad quos census respectum habe- bunt, si dicti pauperes aliquo annorum in assignacione maldrorum huiusmodi quindecim fuerint negligcntcs, donec defectus et negligencia suppleatur. In testi- monium premissorum presenlem litteram tarn ad peticionem dictorum domino- rum quam ipsorum^ pauperum sigillo civitatis nostre dedimus communilam. 3i Datum anno domini M.CC.LXXXIIII diebeatorum apostolorum Pbilippi et Jacobi.

St.-A. Darmstadt : Worms 129*. or. mb. c. mg. pend. latso. Nadtlüssigc Sd*rift. Druck: Baut HU. II, 365.

1284. Mai 20. (sabbato infra octavam ascensionis domini). Wilhelm 414. Decan und Kapitel der Kirche s. Martin in Worms Urkunden, dass« Hezzelo weiland Gantor ihrer Kirche für sein Seelenheil sowie für das

Digitized b

272

1-»S4.

seines Oheims (patrui) Hezzelo weilaud Decaii zu s. Martin und Hezzelo de» Schwestersohnes dem Kloster Schönau Güter geschenkt hahe und zwar in Wachenheim, Scarra, Dossenheim, Schriesheim.

Item triginta solidos Wormatiensis inonete in censibus annuis, qui s solvuntur de arcis infra scriptis : de area <<ita ante portam sancti Martini, que dicitur ad Rotam tres uncias et dimidiam Wormatiensis monete, qui cadunt in festo sancti Johannis baptiste; item de pistrino Heinrici Wasichonis, quod situm est ex opposito curie civiuin Wormaciensium octo uncias et dimidiam Wormaciensis monete; item de area dicta Cunradi de Cornu decem solidos Ki Wormaciensis monete, qui cadunt in festo beati Martini. Siegler: s. Martin und der Abt von Schönau.

G. L.-A. Kurlsrultt: ScJtönauer Codex I fol. '2,1 f. Druck: Würdhrem: Chron. dipl. man. Selmnau p. M). Hey. Scriba nr. 5S94.

415. 1284. Juli 2ü. Gennersheim. Käuig Rudolf verpflichtet sich gegen- n iilter der Stadt Worms, dass ihr die auf seine Bitte erfolgte Wieder- aufnahme da- wegen Todtschlag verbannten Heinrich Zippür und Emmcrcho Drutkint nicht zum Nachtheil gereichen solle.

Rudolfus dei gracia Rornanorum rex semper augustus. Universis sacri imperii Romani Hdelihus presenles litteras inspecturis graciam suam et omne

xobonum. Cum iuris intuilu ad omnes regimini suo subditos regie se debeat favor benignitatis extendere. laudabilius noscitur illis cum provisionis impendi, quos in omnibus articulis efficax et pura devocio fidesque non iicta reddit iu suis negoeiis plus accuptos. Nam excellencia regie potestatis quanto libencius suorum fidclium votis assensum sue benignitatis inclinat, tanlo magis eos ad

a.. intemerate fidelilalis obsequia quadam sui gratitudine favoris invitat. Ea propter uoverit presens etas et successura posteritas, quod nos prudentes viros cives WonnacienwÄ fideles nostros dilectos ob devocionem purissimam, qua semper laudabiliter in fidc coaluerunt imperii singularis dilecüonis prerogativa non volentes deserern nee valentes quamquam Heinricum dictum Zippure et

joEmmerchonem dictum Drutkint, qui pro reatu homicidii ex levitate auimi perpetrato a dicta civitate proscripti fuerant et exciusi, nostrarum precum intuitu ad die tarn civitatem gratantcr reeeperint benivole pertractandos. Tarnen nolumus, quod huiusmodi gracia, que prefulsit clarius ad nostram instanciam, in predictis circa quoscumque alios, quos deineeps reddiderit consimilis reatus

ü nota notabiJes, in consequenciam protrahatur yel ipsis civibus in eorum privi- legiis libertatibus iuribus graeiis eis ab imperaloribus et regibus Roinanis noslris predeecssoribus recolendc memorie traditis et concessis aliquod preiu- dicium generet vel iacturam, sed voluiuus et regali auetoritate statuimus, quod quicumque deineeps in ipsa civitate Wormaciens» homicidium perpetra-

4overit, ab ca et eius immunitate sine spe obtinende misericordie vel ullo tem- pore revertendi infra immunitatem civitatis predicte perpetuo secludatur. Et nos civibus eisdem promittimus, quod nunquam ipsis ammodo in excessu

Digitized by Google

1285.

273

consimili pro aliquo precamina porrigennis. Volumus eciam quod is, qui aliura vulncraverit non letaüter vel consimiles exccssus coiumiserit aut loquendo vulgariter hussoginge fecerit, iuxla privilegia libertates iura et consueludines ipsius civitatis severius puniatur. Quas libertates privilegia iura et consue- tudines racionabiles et honestas ipsis civibus confirmamus et volumus per- a petuo inviolabiliter observari. Nulli ergo omuino bominum liceat banc pagi- nani nostre concessionis et confirmacionis in aliquo premissorum infringere aut ei ausu lemerario contraire. Quod qui fecerit, gravem nostre maiestatis offensam se noverit ineurrisse. Huius rci testes sunt: venerabiles Gotfridus Pattaviensts, Conradus Argentinensis, Fridericus Spirensis et . . Misinensmu episcopi ; illustres L. comes palalinus Reni, dux Bawarie, . . suus filius, Ru- dolfus filius noster karissitnus, dux Austrie et Stirie, Hesso marebio de Baden, Heinricus marebio de Habpercb, Conradus dux de Teckc; nobiles viri Eber* hardus comes de Caczenellenbogen, Fridericus burgravius de Nfirinberg, item Fridericus de Liningen et Fridericus suus filius, Emgo de Liningen, Albertus u et Burgardus fratres de Hoenberg, Heinricus de Wilinowe et Ludewicus de Oetingen comites; item Crafto et Godfridus de Hoenlocb, Godfridus de Brunecke, Otto de Eberstein et Ulricus de Hanowe et alii quam plures. In cuius rei tesümonium presens scriptum exinde conscribi et maiestatis nostre sigillo iussimus communiri. Datum apud Germersheim VIII kalendas augusti, »> indictione XII anno domini M.CC.LXXX quarto, regiü vero nostri anno undeeimo.

St.-A. W. nr. 65. er. mb. c. sig. pend. del. Das Siegel hieng an roÜt- und gelb- seidener dicker Schnur. Urkunde gut erluiHen.

Drucke: Moriti j>. 178. - Ludeteig II, 239. - lieg, bei Bölwcr ttr. 792. u Scriba nr. 1961.

1285. Januar 20. Johannes Russebacke und seine Frau verkaufen 416. dem Dehrn der s. Martinskirche zu Worms einen Zins.

Consules et univerai cives Wormacicnses. Constare volumus presencium

inspectoribus universis, quod constituti in nostra presencia Johannes Russebacke

et 1 coniuges nostri coneives professi sunt, se manu communicata vendi-

disse Wilhelmo decano ecclesie saneti Martini Wormacic quatuordeeim uncias

denariorum Vfovmaciensium super domo et area Cfinradi dicti Barvöze prout

sita est festo Remigii annis singulis cedentes ac predictas quatuordeeim uncias

denariorum dicto decano utpote pro primo censu de prefata domo publice js

resignarunt, profitentes eandem domum nemini alteri censualem. In cuius

rei testimonium presentem litteram ad peticionem decani et coniugum pre-

dictorum nostrorum coneivium sigillo nostre civitatis dedimus roboralam.

Datum et actum anno domini M. CÖ. LXXX quinlo, die beatorum Fabiani et

Sebastiani martirum. **>

St.~A. Darmstadt: Worms 130°. or. mb. c. sig. pend. laeso. (A).

Drucke: Arnold, Gesch. des Eigenthums 3&4 Rtur HU. II, 373 unroll- ständig; beide ex A.

[416.] 1 Für den Namen ist eine Lücke gelassen. U. Boos, ürkundenbuch d. StaUt Worin« I. 18

Digitized by Google

274

1285.

417. 1285. Februar 25. (dominica oculi) Wornvt/te. Emicho Bischof von Worms vidimirt die Urkunde Buggo's oder Burcardus Bischof von Worms 1142 betr. die Stiftung des Klosters Schönau.

Zeugen: Jacobus domus miliüe templi, Eberhardus comes Hirsutus, scanonicus Worm.; Wiricus de Dune, iunior, Emercho de Lewenstein, Sigelo de Wattenheim milites; Gunradus Span, Jacobus Eberzonis, Cunradus Bunne consules.

G. L.-A. Karbmdte : »Schönauer Codex I fol. 8'. Druck: Gndenus, SyUoge p. 7 f.

418. 1285. Juni 22. Camerarius, iudices et universi cives Wormacienaes

bezeugen des Königs Rudolf Aussöhnung mit den Bürgern von Wetzlar

und versprechen auf Verlangen des Königs, wenn er die Freiheiten der

Stadt verletze, ihm weder beizustehen noch Markt zu gewähren.

Stadtarchiv Wetzlar, or. tnb. c. »ig. pend. laeso.

15 Ein gleichlautende» Exemplar int ron Main: aufgestellt abgedruckt bei Winkel- mann, Acta imperii II, p. 745.

419. 1285. Juni 20. Maine. Konig Rudolf verbietet dem Hofrichter Klagen

gegen die Bürger von Worms anzunehmen.

Nos Rudolfus dei gracia Romanorum rex semper augustus. Ad uni- aoversorum tarn presencium quam futurorum noticiam volumus pervenire, quod nos ob fidem inpermutabilem et preclare devorionis memorandani constanciam prudentum virorum . . civium Wormaciensw»/, quibus nos et imperium sunt iugibus obsequiis prosecuti , nobili viro . . iudici curie nostre inlubuimus et presentibus inhibemus, quod de eisdem civibus WormacienstfaiS nulli iudicet »s conquerenti, sed volentes de eisdem civibus vel eorum aliquo querelari ad nos eosdem dictus iudex debet transmittcre et nos cos ad civitatem Wormaciensew remittemus, amore vel iusticia complanandos. Quod si ibidem factum non fuerit, nos utrique parti exhibebimus iusticie complementum. Dantes eis has nostras litteras in testimonium super eo. Datum Maguncie VI kalendas »iulii, indictione XIII, anno domini M.CC.LXXX quinto, regni vero nostri anno duodeeimo.

Sl-A. W. nr. M. or. mb. Das zum Theil beschädigte Siegel hängt an roth-

Druck: Moritz p. 177. Heg. bei Böhmer nr. 836. Scriba nr. 1973. rgL ss Arnold II, US.

420. 1285. September 4. (feria tercia a. f. nativilatis beate virg.). Volzo dictus Super ripam civis Wormoeieims scultetus et officialis ecclesie Worm. urkundet, dass Hedewigis relicta quondam Johannis dicti Materie civis Worm. und H. clericus fdius eins dem Kl. s. Maria Magdalena in

Digitized by Google

1286. 275

Frankencia] Zinse von Gütern in Hcpphenheim und Uzzelnsheim und eine Hofstatt in Worms (aream sitam inter areas Linitorum in inferiori foro civitatis Worin.) vermacht habe.

Zeugen: dominus . . Crenzelinus et H. dictus Duvel canonici sancti Pauli Woran., Gozzo de Moro miles, Cunradus Dimari consules Worin., & Werazo Amella, Dyno, H. dictus Lengelin, H. dictus Starko, Sigulo dictus Eygelmar et . . suus filius, Cunradus Pullus, Gozzo Pullus, Johannes Fridegeri, cives Worra. Siegler: Judices Worin, und die Zeugen, welche Siegel haben. St.-A. Luxem, Gattertr' scher Apparat nr. 214. or. mb. e. « sig. pend. del.

Druck: Baur, Hess. Urk. V, 114. io

1286. Juli 24. Simon Bischof von Worms urhtndet, dass die 421. Schwestern Gisclti und Elisabeth ihre Güter dem Kloster Schönau vermacht halten.

Simon dei gratia Wormaciensis episcopus. Quoniam habundavit ini- quitas et refriguit karitas super terratn, caulum est, ea, que laudabiliter ordi- 15 nantur, litteranim testimoniis quam calumpniosas malignantium insidias com- muniri. Hinc est quod per presens scriptum ad universorum notitiam cupimus pervenire, qualiter Gisela et Elisabeth soror eins filie quondam Hartliebi civis Vformaciensis licet bona illa, que mater ipsorum Gisela iam dudum in testa- mento legavit monasterio Sconaugiensi , sicut in litteris inde confectis diciturso contineri, communicata manu adhuc viventc matre predicta publice tradidissent coram officiali curie nostre in forma iudicii in manus abbatis Sconaugiemtts loco et nomine sui monastcrii prelibati et sollempniter assignassent; post modum tarnen mortua matre sua bona omnia supradicta dicte sorores ad habundantiorem caulelam denuo tradidenmt et assignaverunt manu communi- 1:> cata et unanimi voluntate in manus abbatis predicti in strata publica civitatis Wormatiensis adhibita sollempnitate debita et consueta, presenlibus personis honorabilibus videlicel H. ecelesie sancti Andree preposito, Arnoldo dicto de Schonemburg ecelesie Wormaciens/.s canonico, Wernhero dicto Militello tunc civium Wormaciensium magistro, Wernhero dicto Amella, Richelmanno, » Heilmanno dicto Judei et Wilhelmo Bunne civibus Vformaciensibus, quos ad idem negocium specialiter miseramur, neenon coram aliis personis quampluri- bus ßdedignis videheet abbate predicto, Jacobo camerario, Bertholdo plebano monüs Haselach, Jacobo tunc presbitero montis eiusdem, Gumperto converso Sconaugiensi et Nicoiao dicto Starke cive Wormaciensi. In cuius rei testi- ji monium et robur perpetuo valilnrum presentes litteras ad petitionem partium feeimus sigilli nostri muniminc communiri. Acta sunt hec anno domini M. Cd. LXXiC. Vi in vigilia Jacobi apostoli.

O. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I fol. 144.

Druck: Gudenu» SyUoge p. 284. 40

1 286. Juli 29. (HU kal. augusti). Frater Wernherus dictus abbas totus- 422. que conventus Schonaugerms Urkunden, dass Gisla et soror eius filie

18«

Digitized by Google

276

1286. 1287.

quondam Hartlicbi civis Worin, dem Kloster Schönau: agros suos omnes ad suum aratrum pertinentes sitos extra civitatem Worm. una cum curia sua sita prope pontem lapideum in loco, qui dicitur an deme Wate, geschenkt haben, unter folgenden Bedingungen: dass das Kloster den

i Schwestern als Leibgedinge 100 Malter Spelz (siliginis) und 10 Malter Weizen (tritici) ausrichte; ferner Wein von ihren Reben und Holz, que sibi comparaverint apud Renum prope Wormactam ad ignem domus sue ipsis faciemus nostra vectura; ferner 7 Malter Spelz ihrer Magd Mehtild, den Frauen des Klosters in Hocheim 16l|3 Maller Spelz von

io 20 Jucharten und den Kanonikern des Domstiftes 2l/a Malter Spelz, von 7 Viertel Ackers (de VII quartalibus agri, qui Berzonis fuerunt). Siegler: das Kloster, der Bischof und die Stadt Worms.

St.-A. Luxem, Gatterer'Dcher Apparat nr. 217. or. mb. c. 3 sig. pend. del. Druck: Banr, HU. V, U6f.

423. 1286. Dezember 6. Speier. König Rudolf befiehlt der Stadt Mainz dem

Erzbischof Heinrich und dem Grafen Eberhard von Katzenellenbogen

bei der diesen aufgetragenen Confiscirung der Güter der über das Meer

entflohenen Juden in den Städten Speier, Worms, Mainz, Oppenheim

und denen der Wetterau behilflich zu sein.

to Druck: Schunde, Cod. dipl. 122. Reg. Scriba nr. 1999.

Gleiddautende Schreiben ergingen an Worm«, Sjieier, Oppenheim und die Städte in der Wetterau vgl. auch M. Wiener, Regenten zur GeschidUe der Juden in Deutsch- land iciihrend des Mittelalters. Hannover 1862 nr. 74.

424. 1286. Dezember 0. Speier. König Rudolf gebietet der Judenschaft in jij Mainz den in nr. 423 genannten bei der Aufspürung des Vermögens der übers Meer ohne Erlaubniss flüchtig gewordenen Juden beizustehen und deren Güter jenen auszuliefern.

Druck: Sdiunck, Cod. dipl. 124. Gleiddautende Sdireiben an die Judenachaft in Worm» etc. rgl. Wiener l c. nr. 75.

425. 1287. März 8. Johannes von Winiabach , Kanoniker zu s. Martin in Worms, schenkt semein Stift d<ts Haus, welches er bewohnt.

Ego Johannes de Winterbach canonicus ecclesie saneti Martini Wormacie tenore presenciura profiteor et notum facio universis, quod ego volens deum honorare de bonis mihi ab eo concessis curiam meam, quam inhabito prout uipsa sita est, confero et contuli ecclesie mee saneti Martini predicte ab ipsa ecclesia nullatenus alienandam et predictam curiam coram dominis meis . . decano et capitulo publice et sollempniter resignavi; ita tarnen, quod ego et Gudela mea consanguinea tempore nostre vite ipsius curie erimus possessores, qui decanus et capitulum medietatem horrei versus ortum quondam Gfinradi

Digitized by Google

1287.

277

dicti Cornmarket contigui mcc curie unanimi conscnsu ad prcdictam mcam curiam perpetuo contulerunt. In cuius pie donacionis testimonium presenü littere sigillum curie Wormaciensis una cum meo sigillo petivi appendi humi- liter el apponi. Et nos iudiccs Wormacienses sigillum curie Wormaciensis ad preccs dicti Johannis de Wintherbach presentibus appendimus in testi- s monium super eo. Datum et actum anno domini M. CÖ. LXXX. Vll, octavo ydus marcü.

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 135. or. mb. c. 2 sig. pcnd. laeso et dd. Druck: Baur HU. II, 389 nnvoOständig.

1287. Aprü 1. Fridrich Graf von Leiningen der Alte, Eberhard 426. und Walram Grafen von Zweibrücken und Emich Graf von Leiningen Urkunden, dass der Streit zwischen dem Bischof, Kapitel und der Stadt Worms und Rudolf und Anselm von Drachenfels Rittern beigelegt sei.

Nos Fridericus comes de Liningen senior, Eberhardus et Walramusi.s fratres comites de Zwenbruken et Emicho comes de Liningen litteris presenti- bus testimonium perhibemus, quod cum super quibusdum feodis inter vcne- rabilem patrem dominum . . Wormaciensem episcopum, capitulum suum, consules et universos cives Wormacienses , nobiles viros Rudolfum et Ansei- mum fratrueles milites de Drachinvels dudum fuisset et questio suscitata, de» hac questione inter ipsos pura simplex et iurata compositio observanda invio- Iabiliter intervenit, secundum datarum super hoc utrarumque parcium conti- nenciam litterarum. Et nos ad petitionem partium predictarum in testimonium huiusmodi composiüonis presentem litteram sigillis nostris dedimus consigna- tam. Datum et actum anno domini M . CC. LXXX. septimo, kalendas aprilis. »j

Druck: Böhmer, Fontes II, 236 ex or. Reg. Scriba nr. 2004.

1287. Aprü 1. Bischof Simon von Worms, das Kapitel und die 427. Stadt Worms schliessen mit Rudolf und Ansehn von Brachenfels

Wir der bischof Symon von Wormtjerc und daz gemeine capitel von» Wormwc und der rat, die stat und die gemeinde von Wormire dunt kunt allin den die disin brif angesehint und die in horint fesin, daz wir habin eine ganze söne ummerme ewecliche gemäht mit hern Rfidolfe und hern Anselme den ritterin von Drachinvels, die gebruder kint sint, und allin im vrfindin und allin irn magin und irn nachkömin, umbe die anspräche, die 35 sie hant gehabit umbe die wage und umbe den fändere und umbe den zol und umbe die münze und umbe die marauwe und umbe alle die lehin, die sie hattin in dem burgfriden zu Worm*«c. Daruf hant virzigin dise vorge- nantin herrin von Drachinvels vor sich und vor alle ir erbin. Herumbe so han ouch wir der bischof der vorgenante herre von Wormire und daz 40

Digitized by Google

278

ia>7.

capitel und der rat und die gemeinde von Worin/*«? luterliche virzigin anc alle geverde und anc allirslahte argin list ufTe allin den schadin , der uns gc- schehin ist von den vorgenanlin herrin von Drachinvels und allin in» alt- vordern und von allin irn frundin und von uliin im helferen. Daz diz stete i blibe, des gebin wir disen brif bestcligit mit unserm ingcsigildin des bischophis Symons von Worin ize, des capitels und der stete von Worin ize. Dirre brif wart geben von godes gehörte dusint iar zwei bundert iar und sibene und alizig iar an dem erstin dage des eppurlis.

St-A. W. nr. 67. or. mb. Nach der Aussage der Urkunde tollten die Siegel lüden Bischof*, den Kapitels und der Stadt Mngen. Die» int nicht der Fall. Zur Er- klärung dieser Alnceichung steht auf dem Umschlage mit anderer Schrift als der Text: In istum inodum haben t domini de Draekenveln littera* doiuini episcopi. capituli et civitatis et non alitor. In cuins teatimonium ego Kiehelniannua magiater civium gigillum meuni presentibus appcmli. Dm um Pergamentstreifen hängende etwa» be- ll, schädigte örale Wachssiegel zeigt einen selircitenden Drucken; Umsdurifl: -f- »1GILL.

RIChE . . M MA

428. 1287. Ajtril 1. liudolf wul Anselm von Drtichenfels Vettern, Ritter, schliessen mit dem Bischof Simon, dem Kapitel und der Stadt Worms eine Sühne.

2u Wir Rudolf und Anselm die ritterc von Drachinvels, die gebrudere kint sint, dun allin den kunt1, die disen brief angesebint und in borint lesen, daz wir mit dem herrin dem bischove Symonc von Wormize* und mit dem capitele und mit dem rate und mit der stat und mit der gemeinde von Wormiee eine sunc uinmenue ewccliche han gemäht vor uns und vor alle unser erbin

aMimbc die anspräche, die wir gein in hattin umbe die wage und umbe den fundere und umbe die münze und umbe den zol und umbe die marauwe und umbe alle die lehen, die wir hattin in dem burgfriden zu Worniire. Des han wir virzigen* vor uns und vor alle uusir erbin. Und han ouch gelobit diz vorgenante gut zu verstene unde zu virenlwrtene vor rehte an-

9o spräche. Dise vorgenante wort han wir gesworn stete zu 4 haltenc also vere so wir mogin ane alle geverde und allen * argin list. Daz diz stete blibe *, des gebin 7 wir disin 8 brief bestetigit mit unserin * ingcsigildin Rudolfes 10 und Anselmis der rittere von Drachinvels. Dirre brief wart geben vongotes11 geburtc dusent iar zwei hundert iar und sibine18 und alizig iar an dem

35 erstin dage des eppurlis.

St.-A. W. nr. 68. or. mb. m zicei Exemplaren: vom selben Schreiber; A teol erhalten mit zwei an leinenen blautceissen Sc/murin hängenden Siegeln, woron das des Anselm etteas beschädigt ist; B hat etwas gelitten; das Stegd des Rudolf' hangt an grnn- leinener Schnur, das des Anselm an ungefärbter leinener Schnur. Siegel: 1) dreieckiges 4o kleines Waclixsiegel, ein Drache auf einem . Felsen, Umschrift: H. KVDOLFI DE DRACHIN- VELS. 2) rundes Wachssiegel mit demselben sprechenden Wappen nie bei 1) im Seckigen Schild; Umschrift: S. ANSÜELMI DE TRACHENVEILS.

[428.] 1 B: dun kunt allin den. * A: immer Worin. B: an den andern Stellen eitfnfalts Worin. ' B: virzigin. 4 B: ze. B: und ane allin. B: belibe. 1 B: 4s geben. B: diuen. » B: unrirn. >• B: Rudolfe«. " B: von gotes fehlt in A. 11 B: sibene.

Digitized by Google

1287.

279

.1287. Juni 13. Simon Bischof von Worms und der Ruth der Stadl 429. Worms machen eine Salzung, um der Ungnade und dem Unfrieden xu widerstehen, welche sich in der Stadt Worms erhoben haben.

Wir Symon der bischoph undc der rath von Wormezeu wir han vur- selien die ungenade unde den Unfrieden, der sich in der stat zu Wormezen 5 irhaben halh, deirae zu widerslende han wir gemachet diese satzunge: von allernerst so setzen wir, swo sich ein krieg erhebet innewendech unsers burchfriden, so sal sie von beiden sithen begnügen bit deinie gereilhe unsers des bischofes unde des rades, also wir geswren han unde die hantfesten sagent. Swer darüber keine haufunge machet in sime hus oder in eins an- 10 deren hus bit dage oder bi natli, ez cn si danne, daz er bit dage siner f runde sesse oder echthe zuhauf bithe iren rath zu habene, wi er sine clage vollen vfire, der unde geinre in des hus die haufunge geschit, der sal itweder di stat unde den burgfriden rumen en jar unde seis pfint Wormesser der stat geiben. Swer aber zu sinen frunden zu der haufunge kummet, der salu die stat rumen unde den burgfriden einen inanth unde ein pönt pennenge der stat geiben, ist er en burger; ist er en uzman, so sal man in werfen in einen turn. Swer aber die butden sinth haufunge zumachene, die sollent die stat unde den burgfriden rumen zwene manden unde zwei punt Wormesser der stat geiben. Dunth sie kein unfuge, so rechthet man von in also recht 20 ist. Dar nach so setzen wir, swo der friede geclageth wirth unde man ge- zuge dar uf leiden sal, swer die gezuge irreth mit trauwene oder mit ander sache, der sal di stat unde den burgfriden rumen zwene mande und zwei punt Wormesser der stat geiben. So setzen wir auch zu den geziden, so man die gezuge leiden sal, daz der von deime geclaget wirt, noch kein sin as frunth oder iiman von sinen weigen uffeme hofe oder uffeme sale kein under reide oder irresal dun den gezugen noch da si oder stein, ez en si danne, daz yme dar zu eime gezuge gebudden si. Swer diz brichet, der sal die stat unde den burgfriden rumen zwene mande unde zwei punt Wormesser der stat geiben. Dar nach setzen wir, wer ummanne hilfet bezugen felsliche, swojo man daz bit wahrheide irvindet, ez si unime den frieden oder umme ander dinch, daz der ewechliche di stat sal rumen unde ez von alter her ist kummen also. Dar nach so setzen wir, daz nieman keinen muntman habe, vonde ez vomme riebe verbutden ist muntman also, daz nieman dem anderen keinen dinest du umbe daz er in bechirme unde ime gebunden si; swer dazu brichet, der ith do giebet oder niemet, der sal iweddere die stat unde den burgfriden einen manth rumen und ein punt Wormesser geiben. So setzen wir auch, swer nachdes nach der dritden winclocken gel mit werlicher hant, da von man argen wan haben mac, er si burger oder eüi uzman, der sal ein manth rumen die stat unde den burgfriden unden en punt Wormescher«o geiben. Gel er aber ünsterlingen ane werliche hant, so sal er rumen die stat und den burgfriden zwo Wochen unde cehen sillcngc pennenge geiben, er enswer danne, daz erz ane argeliste gethan habe. Dar nach setzen wir, swo keine heime suche in der stat oder in den burgfriden geschit, do sollent die nachgebure, die drumme gesezzen sint, dar zu gen, ez enneime in dan«

Digitized by Go(

280

1287.

clichc nol, oder ichlichcr der da geruget des wirt, er cn wolle sweren, daz er des nith enhorthe noch wizende were, der sal di stat unde den hurg- friden nimen ein manth unde ein punt Wormescher der stat geiben. Swer diese vor genanthe satzunge bricliel, der sal die pennege geiben c er widder

i in di stat kumme. Bl ichet er daz oder klimmet er e siner zith her in , so sal er zwifeldege penc lieden bit uzfarnde unde an den pennengen unde vindet niemer gnade, er en habe daz follenbrath. Qucme er über daz her in, so sal man in in einen turn werfen , biz er sine bezerunge gedut unde auch sine pennenge gcgilh, mac er sie geleisten, mac er der pennenge nit geleisten,

10 so sal er die stat unde den burgfriden ewecliche rumen, biz er sie gegith. Unde swer die bezerunge dut also gescriben stet, der en hat odern sal kein sin ere oder sin recht verlaren han. Dar nach her über seezen wir luthe uns fome radde unde die seszehene unde die schevenen , welcher under den allen ith weiz oder ervert, der sal uffe sinen eith an deme neisten frithago

kummen in den rath unde sal daz rügen , ez en neime imme danne eliche noth, so sal er iz abir an deme ersten fritdage dar nach dun. Swer da ge- ruget wirt, mac man in bezugen, so sal er die penc lieden; mac man daz nith, so sal ime der burgermeister heizen künden, daz er kumme an deme neisten fritdage so der rath siezeth unde uffenliche sich enschuldegen zu den

soheilegen; dut er des nith, so sal er di penc lieden unde sal man sie des nith erlazen. Zu allen disen vorgenanthen dingen unde den fritden zu rech- dene, sollen wir der bischoph behulfen sin unde wir der rath verbinden uns dar zu, swer sich herengeine setzet, daz wir witder den sin bit hebe unde bit gudde, also ane grifen, daz ez vollenbrath werde. Wer ez abir also, daz

2!i unser keiner von dehne rathe der tili ist oder hernach wirt sich dar von ziehen oder verren wollhe durch fruntscaft oder durch macschaft oder durch heider hand sache, den sal man eischen, also ez her kummen ist bit dehne minrendeile des rathes. Gel er dan nit dar zu unde cnhilfet nith dar zu bit liebe unde bit gutlie ane argeliste, so ist er meineidec unde sal den rath

so rumen. Aller dirre vorgenanthen Satzungen sollen wir der bischof ane den rath oder wir der rath ane unseren herren den bischof niemer vorandern. In en gezunisse unde en steidekeith dir vorgenanthen salzungen han wir dir bischof bit unserme ingesigelde unde wir dir rath bit unserrc stethe ingesigeldc disen brif bcsigelet nnd besleidegeth. Diz geschach nach gots geburthe

uthusent jar zwei hundert iar azzik iar unde sieben iar imme hauwe manthe an deirae neisten fritdage zweir martiler Primi et Fcliciani.

St.-A. W. nr. 69. or. mb. (A). Das Siegel des Bischofs ist abgefallen, das der Stadt, stark bestMdigt, hängt. Das erste Wort mit vertierten Buchstaben geschrieben.

Druck: Böhmer, Fontes IT, 237 ff . ex A. Reg. Scriba nr. 2007.

430. 1 287. November 21. (in vigilia b. Cecilic virginis). Heinricus monetarius civis Wormaciensis confrater donünorum ecclesie bcati Andree schenkt dieser Kirche seine Güter in Worms und in villa Karlebach.

Digitized by Go<

1287.

281

Zeugen : Berlewinus scolusticus ecclcsic Wormaciensis, Merboto canonicus ibidem, Albertus dictus Bezzeren, Volzo frater quondiiin Volzonis super Ripa, Cfinradus dictus Ritdere, cives \Y onncicicnscs.

St.-A. Darmtiadt : Worms nr. 134. or. mb. c 3 »ig. pend. Die Siegel der Curie uiul de* Kapitels s. Andreas hängen äteas beschädigt, das Siegel des Heinrich ist s

1287. Novetnber 23. Die Stadt Worms nimnt den Grafen Fndrich 431. von Imningen ah Bürgt* und in ihre Dienst*: auf gegen Betaklung eines Jahrgeldes von 30 Mark kölnisch.

Consules et universi cives Womacienses. Recognoscimus hiis nostris 10 litteris protestand[um] , quod cum nobilis vir dominus Fridericus comes de Liningen senior noslre coneivilitatis coilegio voluntate gratuita nunc (?) unitus ad defensionem et promocionem civitatis nostre ac civium nostrorum bone fidei slabilitate iugiter quoadvixerit sicut revera de ipso constantissime presu- mimus ad a * * * suam , nos in hoc ipsius pie sollicitudini et affectu (?) u respondere aliquibus beneüciis cupicientes de b*** « «ba ••• nostram (?) ad solucionem annue pensionis triginta videlicet marcarum denariorum Coloniensium eidem quamdiu vixerit faciendam, nos presentibus obligamus predictas vero triginta marcas Colon inmum denrmorum aut pro qualibet marca Colon imsi duas libras h&Wensium eidem secundum quod nobis magisw placuerit in festo penthecostes aunis singulis persolvemus. Sed ipso comfile] defu[nctoJ eidem triginta marce Colonienses ad nos et nostram eivitatem redibunt libere et solute nec liercdes ipsius de hiis quidquam iuris aut requisi- cionis sunt umquam in posterum habituri. Profitemur eciam, quod nos dominum [Fri]dericura comitem tamquam dilectum nostrum coneivem quoad-u vixerit fovebimus eidem in cauais, in quibus sub assercione [iurjamenti (?) nostri sibi iniuriam inferri iudieaverimus contra quoslibet, inclito (?) dotnino nostro rege, venerabile patre domino nostro WormocMtwi episcopo, nobilibus nostris Philippo seniore et Theoderico fratribus de Hohinlon , Maguntinen- sibus, Oppinheimensibus, illic de Ostoven, nostris adiutoribus coniuratis, ex-jo clusis, auxiliuin tamquam nostro coneivi debitum inpendemus. Ceterum ne aliquis inter nos eivitatem et cives nostros et dictum comitem scrupulus oriatur, ipse comes elegit duos de consilio civitatis nostre scilicet Rychilmannum et Wernherum Ritderchin et nos nomine civitatis elegimus duos ex castrensibus dicti comitis scilicet Johanncm de Randeckein et Fridericum de Luthershein ss milites, quia si inter ipsum comitem, castrenses et homines suos, eivitatem et cives nostros, singulos et universos, scrupulus sive questio oriatur, quod Uli quatuor illas questiones per ius vel amiciciam decidant, et si concordarc nequiverint, dicti quatuor questiones nostras ac dicti comitis in scriptis da- bunt consilio civitatis Maguntine, ubi dictus comes est civis, et qui Maguntini 40 sunt nostrorum civium W 0 rm aciensium adiutores iurati, ut ipsum consilium civitatis Maguntine huiusmodi questiones per ius decidat. [Qjuorum arbitrorum quatuor, si quis decesserit a parte, que ipsum legit, alius assumetur. In cuius rei testimonium ac debitam firmitatein presentes litteras ipsi comiti sigülo

Digitized by Go<

1287.

civitatis nostre dedimus communilas. Actum anno domini M.CÖ. LXXX septimo, die bcali Clenicntis.

8t. 'A. W. nr. 71. or. mb. Dan Verpament hat durch FeudUigkeü gelitten, so

432. 1287. November 23. Fridrich (traf von Leiningen wird Bärger der Stadt Worms und verpflichtet sich mm Dienst der Stadt.

Nos Fridericus couies de Liningen recognoscimus hiis nostris litlcris publice profitemur, quod quia dilecti nobis universi cives Wonnacienses per cxhibicionem beneficiorum et obsequiorum suorum nobis multipliciter inpcn-

losorum se nostre farailiaritati et amicicie iungere curaverunt, placet nobis, ut bene übet nos in boc ipsis grata vicissitudinc respondere. Profitemur igitur sub debito ßdei nostre nos (?) [fjirmiter obligantcs, quod nos dictorutn civium et civitatis Wonnaciensis , quamdiu vixerimus, civis sumus et esse debemus et contra quoslibet eorum iniuriatores, ubi sub assercione iuramenti nostri

14 ipsis iniuriam fieri iudicaverimus , domino nostro rege dumtaxat excluso, et Emicbone fratrueli nostro, sub liac forma, quod si aliquis scrupulus inter ipsum cotnitem [et] civitatem Wormaciensem emerserit, laborabimus fideliter et omni diligencia, ut illud p[rest jetur ; sed si ita esset, quod civitas iniuriam inferret comiti prediclo, quod nos super iuramentum nostrum iudicaverimus

so iniuriam esse civitatis, extunc possfumusl iuvare (?) fratruelem nostrum contra civitatem, et econtrario si ipse iniuriam comes i ufert civitati, ita quod nos super iuramentum iud[ica]verimus iniuriam esse comitis, extunc exutraque parte sedebimus quieti, neutram partem consiliis aut auxiliis adiuvando eorum esse [d]ebemus et volumus adiutorcs, et si ex isla parte Reni contra suos

iniuriatores nostrum auxilium invocaverint, cum vigin[ti] viris et (?) dextrariis bene preparatis sub nostro periculo et expensis nostris in auxüium veniemus ; eodem modo ex alia parte Reni cum duodecim vir[is] et to[ti]dera dex- trariis bene preparatis. Et si nos vel ipsi aliquid lucri de adversariis consecuti fuerimus, ipsi nobiscum et nos cum ipsis civibus equaliter parciemur. Quod

»osi etiam ad vocacioncm ipsorurn civium cum armatis ingressi fuerimus civi- tatem Wormaciensem, consilium civitatis nobis in expensis, secundum quod eis expedire videbitur, providebunt. Ad dies autcm placitorum cause ipsorurn extra civitatem Wormaciensem ex isla par[te] Reni sub nostris expensis, cum a nobis requisierint, accedemus. Sed si ab ipsis vocati civitatem Worraa-

js ciensem intraverimus, sivc multam sive paucam babeamus familiam, pro ex- pensis dabunt nobis die qu[oli]bet u[na]m m[ar]cam Colonieiwwm denorw- rum ; similiter si ex altera parte Reni placitis eorum interfuerimus , dabunt nobis pro expensis similiter die quoUbet unam marcam denariorum [Colo- niensium]. In hoc eciam civibus eisdem conde[scen]dendo parcere [vjolumus,

40 quod numquam ipsos cum exercitu in nostrum subsidium aut cum expedicione extra civitatem Wormaciensem vocabimus vel ducemus, nisi h[oc] de bona et libera poterint voluntale. Ceterum ne a[liquis] inier [nos] et civitatem Wormaciensem scrupulus oriatur, nos comes [e]legimus duos de consilio civi- tatis Wormacicnsis scilicet Richümanum et Weraherum dictum Ritterken, et

Digitized by Google

1288.

ipsa civilas [sjivc cives Wormaeicnses elcgerunt cx noslris castrcnsibus duos scilicet Johannem de Randecken et Fridericum de Luüirsheim milites, qnod si inter nos noslros castrenses et homines et civitatein et singulos et uni- versos cives Ytormacienses scrupulus sive questio oriatur, quod illi quatuor illas questiones per ius vel amiciciam decidant; quod si concordare nequi- s verint, dicti quatuor questiones nostras et civitatis Wormacicnsis inscriptis dabunt consilio civitatis Mogunüne, ubi nos comes civis suinus, et qui Mo- gunttni sunt civium Wormaciensium adiutores iurati, ut ipsum consilium Moguntt« huiusmodi questiones per ius decidat. Quorum arbitroruin quatuor, si quis decesserit a parte, que ipsum elegit, alius assumetur. Adiectum estto etiani, quod si extra provinciani icriinus vel intirmi fuerimus, quod ipsis civibus auxilium prestare non possunnis, Fridericus filius nosler, quamdiu sub rcgimine nostro est, loco nostri prcstabit et auxilium faciet civibus prenotatis ; sed si ipse exclusus d[e] nostro regimine fuerit, castrenses nostri et ofliciati nostri facient adiutorium predictis civibus Wonnaciensibus ac si prcsentcsu essemus. Protitemur etiam, quod redditus triginta marcarum Colonienst'w»* illarum, ad quarum solucionem dicti cives se nobis suis patentibus litteris obligarunt, post obitum nostrum ipsis absque omni rcquisicione heredum nostrorum esse debeant liberi et soluli. In cuius rei testimonium ac debitam firmitatem prcsentes Utteras ipsis civibus Wovmadensibus appensione sigillijo nostri dedimus coinmunitas. Actum anno domini M.CG. LXXX septimo, die beati Clementis.

St.-A. W. nr. 70. or. wb. Die Urkunde hat durch fetuhtujkrit sehr gelitten und tri dah&^apäter auf Papier aufgesogen worden, viele Stellen sind fast unusbar. Das

Angeführt bei Sdtaah, Geschichte des rhein. Städtebundes II, 64. - Reg. bei Hertha nr. 2011.

1288. Januar 22. (die beati Vincentii). Die Wormser Richter beurkunden, 433. dass vor ihnen Frizzemann nepos quondam Friderici de Osthoven civis Worin, et Kunegundis sponsa ipsius, ülia Heinrici de Liehtenstein militis, so zu Gunsten des Kl. Schönau auf ihre Ansprüche an Güter in Opphawe verzichtet haben (renuntiaverunt efiestucando).

Unter den Zeugen: Heilmannus Judei, Willehelmus Bunne consules Wonnattmses; Heilmannus Gippure, Heinricus Hellecraphe cives Worm.

G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex I, fol. 132. » Druck: Gudenus, Sylloge 28V ff.

1268. (Zwisclien dem 5. Januar und Ende Februar). Maitie. König 434. Rudolf besiegelt den Vertrag der Ritter von Drachenfels mit dem Bischof und der Stadt Worms vom 1. April 1287.

Wir Rudolf von gottes gnaden Romeschcr küninch allewege merer des riches w tön kuut allen den die disen brief sehent oder hörent lesen, daz unser heben

Digitized by Google

284

getrüwen Rfidolf und Anselm die ritterc von Drachenvels, die gebruder kint sint, zeichten uns einen brief mit ir beider ingesigel besigelt, der gemachet wart über eine sfine, die zwischen in und dem bischolfe (!) von Wormze und dem capittele und der stat und dem rate und der gemeinden von Wormze i eweclich gemachet ist, und baten uns, daz wir ze einre merer vestenunge den selben brief under unserme kuninchchen ingesigele in geschriben geben. Der brief stat also:

Wir Rudolf und Anselm die rittere von Drachenvels, die gebruder kint sint, t3n allen den kunt, die disen brief angesehent und in horent lesen, daz

10 wir mit dem herren dem bischove Symone von Wormze und mit dem capitele und mit dem rate und mit der stat und mit der gemeinde von Wormze eine sSne iemerme ewecliche han gemacht vor uns und vor alle unser erben umbe die anspräche, die wir gen in hatten umbe die wage und umbe den fandere und umbe die münze und umbe den zol und umbe die marauwe und umbe

15 alle die lehen, die wir hattin in dem burchfriden ze Wormze. Des han wir verzigen vor uns und vor alle unser erben und han ouch gelobet diz vor- genante göt ze verstene und ze verantwürtene vor rehte aneeprache. Dise vorgenante wort han wir gesworn stete ze halteno also verre, so wir mügen ane alle geverde und allen argen list. Daz diez stete belibe des geben wir

so disen brief bestetiget mit unserme1 ingesigeldin Hudolfes und AnselmeB der rittere von Drachenvels. Dirre brief wart gegeben von gottes gebürde tusent jar zweihundert jar und aibene und ahezig jar an dem ersten dage des eppurlis.

Und wir Rudolf Römescher küninch durch bete der vorgenanten Rudolf wund Anselm von Drachenvels han* unser künniclich ingesigel an disen brief gehenket. Dirre brief wart geschriben ze Megenzc do man zaltc von gotes gebürde tusent zweihundert und aht und ahtzich jar in dem vümfzehendem jarc unsers riches.

St.-A. W. nr. 74. or. wo. Nachlässig geschrieben. Das an grünseidener Schnur hctiigeudr. Siegel ixt zertiroclien. (A).

435. 1288. April 14. (die sanetorum Tiburtii et Valeriani). Consules et uni- versi cives Wormatienses bekennen, dass Johannes natus quondam Heinrici Zippure noster coneivis dem Kloster Schönau die Hälfte seines Hofes in Osthoven vermacht habe unter der Bedingung, dass sein ■v. Bruder Heilmann die lebenslängliche Nutzniessung dieser Güter habe.

Preterea confessus est ipse Johannes, quod curiam suam in vico Lanc sitam, que fuit patris sui H. Zippur, prout sita est cum domibus circum- iacentibus cum omni iure ... et cum onere census, qui ex ea solvi consuevit, Heümanno fratri suo prefato dedit et donavit cum bonis infra scriptis. Dedit «oitaque ortum super Weide, qui fuit ave sue et dicebatur Herbordl Raparii. Item duas domus et horreum in Crazwinkel, quarum domorum ipse Johannes unam concessit hereditarie pro XI uneiis hallen«!*»». Item duas libras

hallcnstum et IUI uncias censuales, quas habebat super eivitate nostra titulo

[434.] 1 das letzte e acheint ausradiert worden eu sein. * A: han wir, wobei 45 das wir wieder durchgestrichen ist.

Digitized by Google

285

proprietatis contulit in perpetuum, salvo tarnen nobis, quod eas possumus liberare. Item dedit eidein decem solidos haMensium et duos capones censuales de duabus domibus ante portam Judeomm in Holzgazzcn; item partein pra- tormn ipsum contingentem. Item de tali eensu, quem ipse Johannes una cum Wernhero Holtmundi et domina Lengen habet super curia prepositi i Wileburgensw, partem suam et omnem actionem simililer, que compelit sibi de censu neglecto.

G. L.-A. Karlsruhe: Schönauer Codex J, foL 147. Druck: Würdttcern, Chron (Upt. won. Schönau j>. 197 ff". lieg. Scribanr. 0310.

1288. August IG. Die Richter von Worms Urkunden, dass Elisabeth 436. Brogoren ihr steinernes Haus den 14 Schwestern zum Beioohnen geschenkt habe.

Judices Worinacienses. Ad noticiam omnium cupimus pervenire, quod constituta coram nobis soror Elyzabeth dicta Brogoren volens preeavere, ne post mortem eius pia et salubris donacio domus lapidee site inter curiam is Symonis cantoris ecclesie Wonnaciensis et domum, quam quondam inhabitabat magister Wilhclmus rasor pannorum, quam quidem domum ipsa Elyzabeth

«r

ipsis denariis comparavit, deputavit et donavit X1III sororibus bone fame et vite decentis perpetuo in habitandam et habendam 1 a quoquam in posterum, repulsam habeat vel ineurat; dicta Elyzabeth ipsam donacionem domus factam so predicte cum suis pertineneiis de consensu sororum dicte domus coram nobis in figura iudicii sollempniter innovavit, donans et addens de suis in subsidium solvendi census de domo et ad reparacionem eiusdem duos ifimales vinearum preter octavam partem sitos in locis scilicet in Bflrnendal et in Lucgendal in terminis ville Ostoven. Item duos iflrnales in terminis ville Westovenai vinearum sitos in loco qui dicitur Zfigrisccn. lta quod huiusmodi utilitas de dictis iurnalibus perveniens solum cedat ad solucionem census domus predicte

or

et ad reparacionem domus eiusdem. Quarum sororum XIIII in nuniero, si qua decesserit, extunc si qua cognatarum dicte sororis Elyzabeth petierit, se loco decedentis a sororibus domus reeipi vel admilti, dummodo sil bone fameao et vite, pre aliis omnibus reeipi debet a sororibus et admitti. Si vero de cognacione dicte Elyzabeth talis non habetur, sorores domus, que pro tempore fuerint, si quam sororera bone fame et vite ipsis et domui expedientem reeeperint, ipsam debenl . . gardiano f rat mm domus Minorum in Wormaria qui pro tempore fuerit et . . confessori sororum domus, qui eciarn pro tempore» confessor earum fuerit, referre et ofTerre, quod talem sororem reeeperint bone vite. Et ut dicte sorores de huiusmodi collatis iurnalibus magis certe red- derentur, dicta Elygabeth dictis sororibus in figura iudicii ville Ostoven secundum ius et consuetudinem ville presenübus Gerhardo Kamerario et Sigulone de Wathdinheim militibus, qui coram nobis confessi sunt, se affuissew

[436.] » A: et donandan habendam, tcobei donaQdnn wieder durdyestrkheH itt.

Digitized by Google

286 1288.

vidisse et audivisse resignacionem, diclos iurnales in Ostoven public« resignavit. Et similiter predictos iärnales in Westoven coram iudicio secundum ius et consuetudinem ville Westoven presente Sigulone de Watdenheim predicto in man us et potestatem Richilmanni civis Wormaciensis recipientis ipsos iurnales

& numine dictarum sororum et domus publice ipsa Elyzulx'th resignavit sicut eciam dicü Sigulo et Richilmannus hoc accidisse se interfuisse vidisse et audivisse coram nobis publice sunt professi. Est eciam adiectum a dicta Elyzabeth, quod si tantum una sororum vel due aliis eciam non existenübus in domo ipsa perstelerint, se tenentes soli vel duabus illis cedere debent otnnia

10 ut dictum est, ac si essent quatuordecim sorores in numero, ut est dictum ; sed si ita accideret, quod deus averlat, quod nulla sororum vellet vel posset inhabitare domum eandem, extunc domus et iörnales predicti cum suis per- tinenciis Omnibus cedere debent fratribus Minoribus domus Wormaciensis pro ipsius Elyzabeth eius parentum et anteoessorum remedio animarum. In testi-

i:>monium et robur predictorum litteram presentera sigillo curie Wormaciensis et sigillo . . gardiani fratrum Minorum domus in Wormoda ad instanciam diele Elyzabeth et sororum dedimus roboratam. Actum anno domini M. cc. lxxx .VIII., in crastino assumpeionis beate virginis.

&.-A. W. tw. 72. or. mb. c. 2 mg. pend. ddapti». (A).

437. 1288. August 19. (feria quinta post assumptionem b. Marie virginis). Die Wormser Richter Urkunden , dass Orto prebendarius ecclesie saneti Pauli Wormacie im Namen der Kirche dem Gerhardo de Lichtenstein canonico Worm. verliehen habe: ortum situm extra Novam portam civitatis Worm. prope pontem lapideum cum vinariis etc. pro duabus » libris hall, et quatuor caponibus.

St.-A. Darmstadl: Worms nr. ISfi. or. mb. c. 3 *ig. ptnd. del. Druck: Baur HU. II, 410.

438. 1288. Dezember 22. Gudelmann toeüand SchuUheiss des Domstifles zu Worms stiftet den Richardiconvent.

30 In nomine domini amen. Universis presentes litteras inspecturis Christi vocabulo consignatis ego Gudelmannus quondam scultetus maioris ecclesie Wormaciensis cupio esse notum, quod si me domino iroperante mori oon- tigerit nisi de rebus meis post istud aliud ordinavero, istud volo meum esse ultimum testamentum scilicet: quod pro anima mca et parentum meorum

j.%lego omnia bona mea mobilia et immobilia, que ad presens habeo vel habi- turus sum in posterum, neenon et domum meam in Wormacia sitam, quam emi a fdiis David militis bone memorie, sive aliam, si istam pro alia contigerit commutari, pauperibus sororibus vel beoginis numero viginti; si autem rebus habundaverint vel per presentes sumptus suflecerint ad habitandam in ea

«operpetuo de consilio fratrum potest numerus augmenlari, que sint honeste

Digitized by Google

1288.

281

fame et bone et quod una dcfuncta de consilio gardiani fratrum Minorum in "Wormacia qui pro tempore fuerit tnox alia et similis vel melior loco defunete succedat. Quibus de bonis meis in dictam curiam perpetuo ministrentur ligna sufficientia et sal et commune lumen et due uneee hallensiwm omni septimana ad conficiendum unum pulmentum cum sagiminc vel oleo secundum quod s pro tempore fuerit oporlunum et hec numquam perpetuo ininorantur. Item adicio et volo, quod ex predictis bonis meis per sorores in dicta curia manentes fratribus Minoribus Wonnaciensibm, apud quos eligo sepulturam, in die sepulture mee et in anniversario meo deineeps singulis annis perpetuo tempore revoluto novem uneee hallerwmwt pro piseibus et pro vino et in vigilia 10 natalis domini quatuor uneee halleiwt«/« et in vigilia pasche quatuor uneee hallen««*», in die sanete Cläre quatuor uneee hallenst**m, in vigilia assumpeionis V uneee hallensttw» et in vigilia omnium sanetorum IUI uneee hallenfffwm pro piseibus ministrentur; fratribus etiam Prcdicatoribus in Wonnacwi sequenti die anniveraarii mei sex uneee hallensmm pro piseibus similiter in perpetuum propinentur. Item lego, ut magistra curie de predictis bonis ministret singulis annis infxa octo dies anniversarü mei perpetuo infirmis, qui erunt in hospilali ante Novam portam, V solidos hallermum, prout viderit eis in eibariis utilius expedire, que eibaria in curia debent preparari et fideliter infirmis predictis a magistra duabus sibi sororibus assumptis ministrari. Item lego et volo, so ut in die anniversarü mei singulis annis magistra enrie predicte ministret

or

sororibus ipsius curie ad prandium IUI solidos hallenswi»; item sororibus in domo domine Engilmanne III solidos hallcnsmm similiter ad prandium; item sororibus in domo Srubeline III solidos hallen.swm similiter ad prandium. Hos decem solidos predictarum doraorum sorores non divident inter se nec ad-jj alios expendant usus nisi ad prandium diei supradietc. Ut autem omnia isla legata possint plene persolvi, volo, ut omnia bona mea ad dictam curiam pertineant et de Ulis magistra ipsius curie omnia legata ministret. Constituo autem fide commissarios 1 meos huius testamenti executores * proenratores fratrum Minorum, qui pro tempore fuerint, qui ipsum testamentum exequentur w cum consilio et cum scientia gardiani. Hec autem spccialiter exprimo et lego curie, unde dicti redditus habeantur, videlicet centum maldra siliginis census perpetui, que emi a monasterio dominarum in Wldas Cisterciens/s ordinis Maguntinen.w diocesis, que tenentur suis periculis et expensis ubi- cumque Wormocic assignare. Item lego V unceas perpetui census, quasu tenetur michi consilium Wormadense et debent ministrari per magistrum civium singulis annis sequenti die post festum beali Martini. Item lego ad id II unceas hallensmm et dimidiam, que debentur dicte curie perpetuo super area unius domus et dimidie, que sita est in foro superiori et dicte domus sunt Johannis Wollensiehers et coheredum ipsius. Item lego similiter ad id«, II unceas et dimidiam hallenswm census perpetui, que debentur ex pensione unius dimidie domus, que similiter sita est in foro superiori predicto inter supradictam domum et dimidiam, quam inhabitabat Mcthildis filia magistri

[438.1 » das letzte o bei commiraarioB tttht auf einer Ramr. * B: executores out, wobei est wieder dttrcfufextriciien i$t. a

288

13X8.

Wezelonis, ad id explendum, et dahuntur in die beatc Margarete; item novem unceas Vformnciensium denariorum perpelui census, que dabuntur dicte1 curie de domo, que dicitur Holheiminerc, et dabitur medielas in die beati Georgii et alia medielas in die beati Remigii; item XXX denarios Vformacienses

i perpelui census, que debentur dicte curie de domo quadam retro pisciculum et fuit Cunradi de Odenkeiin. Item lego X unceas hallcns/um, que dabuntur in die beati Jacobi apostoli de duabus domibus imme Sweichove, de quibus hallensibus dabuntur due uncee hallenstum canonicis ecclesie sancti Andree in festo beati Remigii. Et omnia alia bona mea mobilia et immobilia, que babeo

10 vel habebo, que aliis specialiter non legarem. Et quia omnis, qui deo inlendit servire, de bonis suis conaiderare debet sollicite, ut ea utiliter et caute expendat, idcirco bona, que dicte curie lego, ne in usuin malarum personarum con- vertam, districte sine ulla disspensationc prelati volo, ut nulla in dictarum sororum consortium recipiatur, quam oporteat mendicare quin aliquo modo

ishonesto vel labore consueto et honesto valeat sibi necessaria acquirere et comparare, tali interiecta condicione, quod si qua ex eis convicta fuerit vel publice defamata per verisimilia argumenta, quod cum aliquo homine in peccatutn camis lapsa fuerit, cx quo in die tarn curiam venit, stalim sine misericordia de aliarum consortio, ne illius contagione alie inquirienlur, ex

»dicta curia expellatur nec concedatur ei de omnibus que introtulit aliquid efferre nisi unam tunicam et clainidein viliorem ; que etiam in aliis conventum tu r bare t vel scismata seminaret nec vellet correctiones admittere vel obedientiam observare sed in pertinatia sua permanere, si sit sane mentis, sine misericordia eiciatur et de omnibus bonis eiusdem media pars ipsi curie remanebit. Et

ti ideo gardianus dictorum fralrum vel cui coramiserit ad minus semel mensibus singulis cum dictis sororibus capitulum teneat et de publicis offen sis condignas penas inponat, ne facititas venie fomitem dclinquendi amministret. Et quoniam divites et nobiles humilioris condicionis socias contempnere consueverunt, nolo ut aliqua soror in curiam recipiatur, nisi prius resignet omnem substantiam

josuam in manus magistre et effleiatur sicut pauperior que est intus. Nec aliquam ultra quartam partem anni retineant in dicta curia, que inter alias voluerit discordias Seminare. Sirniliter ubi due sorores camales vel mater cum filia sunt propter carnalem aflectum sibi minis assistant et ideo collegium aliarum perturbant, ob hanc causam nulla talium recipiatur in islarum con-

j&sortium, nisi sit bone fame et approbate humilitatis. Quando autem aliqua earum proprio motu a societatc aliarum discedere vellet, etiam si in nullo offenderelur, omnium bonorum suorum pars media ipsi curie rcmanebiL Omnes igitur istius curie sorores caveant, ne incestii statu habitu vel aliis motibus cuiusquam oflendant aspectum3 et ideo nulla earum pcrmiltatur

«oportare alias vestes quam simplicitcr tunicas griseas cum scapruneis griseis et clamides griseas, pepla et vela de panno lineo albo et spisso non rugato; vestes quoque earundem non babeant plicas quod vulgariter säume nuneupanlur, et pellicia eorum, quas portent, sint ex cutibus ovinis facta. Item non portent cingulos bums pater nosler vel alia appendentia curiosa nec aviculas nutriant

*i * B: awpectum, wobei da« zweite s wieder wegradiert worden wrf.

Digitized by Google

289

in caveis aut catulos parvulos. In humililatc in vicem so preveuiant ot ob- sequio et ideo preter magistram, que unam tarnen septimanam faciet in anno, nnlla qne facere possil eximatur a septimanna coqnine porle et aliarum ofRciannn domus, et egrediente septimana lavet omnia.vasa et scopct domum et curiam ubi viderit oportnnum. Omnes eonfiteantur gardiano vel illi fratri * soli cui ipsc commiserit et tocicns eomuniccnt in anno quociens ordinaverit confessor earum nisi aliqua a communione abstineat de* sui confessoris licentia speciali. Si qua vcro convicla fuerit, postquam in curiam recepta fuit, quod alibi quam apud fratres Minores vel suo piebano parrochiali confessa fuerit, secundum form am supradictam debct eici a curia memorata. Omnes »o simul ad ecclesiam vadant mane sorores nisi vel pro coquina vel pro alia necessitate aliqua remaneat, cui ne sola sit socia deputetur. Nolo etiam quod in curia soror sola aliqua relinquatur; caveat etiam magistra, ne sorores habeant negotia suspecta vel familiarilatcs cum personis suspeclis. Omnes infirmb sororibus inservicüs obsequentur et tarnen uni vel duabus cura illanun v< specialiter comittatur, ut eis tarn de suo, si babent, quam de dominum elemo- sinis, si de suo non babent, necessaria ministrcntur, ut doctrina evangelica impleatur, que dicil: quecumque vullis ut bomines vobis fariant et vos facite illis; morientibus omnes assistant et nocturnas vigilias faciant et cum eis ad ecclesiam vadiant et si de suis non babent, componant inter so, ut eam*» sepeliant cum lionore. Si autem sulTicienlia babent, lerciam partem omnium, que relinquet, det pro anima sua quibuscumque vult religiosis, terciam partem ad eius sepulluram et aliam partem ad dietc curic fulcitamentum. Nulla earum secularibus personis munuscula det vel ab eis reeipiat nisi de licentia sue magistre vel sui confessoris. Quicquid etiam habet aliqua ultra valorem trium librarum, in manus magistre resignabil et tarnen de eisdem bonis honeste de licentia magistre ipsius quicquid sibi expedit faciat, cui magistra licenciam non negabit. Nolo quod sorores etiam sua bona expendant vane et cum scandalo vel circa seculares persona» sed honeste in elemosinis et circa religiosas personas et religiosa loca de ronsilio magistre sive confessoris earum. Preterea volo et ordino, quod si aliqua in modico furtu sepius depre- hensa fuerit et si legitime convicta fuerit, sine misericordia eiciatur tamquam esset in adulterio publice 5 deprehensa. Volo etiam ut quicquid in poslerum hereditatis vel denariorum legatur curie supradiete, quod illud ad reedificationem et ad utililatem ipsius curie convertatur non ad consolationem sive pitan- 35 ciam, nisi ille, qui legal ad coquinam sororum hec, quod legat, velit specialiter deputare. Valorem quoque de rebus intrantium debet magistra in omnibus habere noticiam et diligenter considerare. Ut autem nulluni prescriptorum per ignorantiam negligatur, ad minus semel in mense in vulgari superius et inferius posita sororibus exponantur, ut etiam ille, que de novo intus recipi<u debent, ne possint dicere, se deeeptas fuisse. Magistre etiam, quando magistra constituitur, in suam animam imponatur, ut res curie Fideliter conservet et sibi commissa prout hic scripta sunt distribuet et invigilet honeslati sororum

* de steht auf einer Rasur. 4 B: plublice, tcobei das 1 nacli dem p nieder weg- radiert vumlen ist. * et ist über der Zeile hineincorrigiert. * *i

H. Doos, irrknmlonlmch i. Stadt Wonn* I. 19

Digitized by Google

21)0

128«.

et gardiano vel suo confcssori insinuet, quod vires eius excedit. Si autem gardiamis, qui fuerit pro tempore, probatus fuerit in hiis, que hic scripta sunt, fore negliens aut rcmissus et amonitus fuerit et nun emcndaverit , omnia, que conventui eius legavi, in monachos Sconaugensis monaslerii Cistercieims

s ordinis convcrtantur, ul ipsi per inodutn hic scriptum dicte curie curani pera- gant dil igen lern, a monachis autem si et ipsi desides probarentur. Sex scilicet pitantiarum beneficia dicti testamenti transeant ad conventum Predicalorum per modum predictum ; ab istis quoque, si et ipsi fuerint neglientes in omni- bus prcnotatis, transeat ad prediclos fratres Minores et in animas eorum

loomnis negligentia redundet. Nolo etiam quod predicte sorores omni mane curiain prius exianl, nisi aliquam ipsarum ad bcc legitima necessitas compellat, quam Minorum fralrum primum signum bore prime pulselur. Volo etiam quod sorores prefate de festo pasche usque ad festum beati Remigii non diutius extra curiam maneanl quam usque ad primam companam vini necnon

nde festo beati Hemigii usque ad fesluin pasehe non diutius extra curiam eandem maneant quam usque ad primam campanam completorii. Nolo etiam quod aliqua sororum pernoctct extra curiam nisi sit cum licentia sue magislre et confessoris eius. Quecumque autem sororum hec stiprascripta facere recu- saverit per modum supradictum de consortiis aliarum eiciatur. Si autem

2»sepedicte sorores nollent portare scaprunca vel qualicumque modo eveniret, quod non servarent omnia superius ordinata et conscripta, tunc supradicta curia cum omnibus rodditibus ad eam pcrtincntibus cedere debet quatuordecim claustris videlicet Sconaugens/, Oldirburgenst , Uzirstal, Wemeswilre, monti sancti Dysiboti, Eberbach, fratribus Minorihus, fratribus Predicatoribus in

tiWormatin, Orlo sanete Marie extra muros Wormacienscs, Nunnenmonstcr,

monti sancti Andre«, Corone ccli, Syou, Weidas, exceptis V solidis hospitalis

ante Novam porlam, quas quomodo de aliis Hat eisdem annis singulis assig- ar

nari. Inter premissa lego conventui dominarum in monte sancti Andree Uli unceas hallcns/um ad pittantiam dictis dominabus in die anniversarii mei sin-

nogulis annis assignandis , ut meum anniversarium peragant sollempniter et devote. Nolo etiam et districte prohibco, ne vir aliquis secularis vel religiosus in ipsa curia hospitetur per noctem vel prandium aut cenam in ipsa curia faciat, nisi forte aliquis ex devotione sororibus in communi vellet dare pitan- tiam et cum honesta societate et hoc de consensu confessoris earum et tunc

35 posset cum ipsis prandere. Nec etiam volo, quod predictus gardiamis aliquam sororem possit inter curiam ponere sua » * 7, sed solum de consensu maioris partis dictarum sororum nisi partes essent equales et tunc gardiamis et con- fessor earum * « * 8 sibi adherente in animain suam locare possent personam ibidem. Dicta etiam magistra singulis annis midet rationem gardiano seu

4o confessori ipsarum et conventui sororum de inlroitibus et exitibus bonorum curie anledicte procurationi autem huius curie et testamenti eiusdem. Si aliquis defectus ingruerit, non Act minoratio prebendarum sororum, sed solum- modo de* hiis, que curie superfluerent, solutis omnibus legatis ver si illa non

' das Wort ist wegradiert und nur einzelne Spuren der Buchstaben rorltanden; v.rieHeicht muss sua licencia gelesen werden. * das Wort ixt icegradiert. * preben- darum — de stellen auf einer Rasur.

Digitized by Google

128?).

291

sufficiunt tunc de legalis omnibus preter sororum quantum sufücict secundum legem Falcidiam imputetur. Nolo etiam, ut aliquis sive aliqui de omnibus que curie atlinent vendendi vel quocumque modo alienandi aliquam habcant potestatem, sed ut ordinata sunt suis statutis sub pena legati sint penitus observanda. Volo etiam, quod omnes sorores obedienles sint magistre nec •' extra curiam vadant absquc eius licencia, ipsi magistre causam vie sue et negocii exponenda. Volo eliain, quod si sola inter omnes supradicta servare voluerit, illa una cum gardiano et fratribus omnes alias eiciant et reliquas in locum reiectarum recipiant. Item volo, quod omnes prefale sorores calcios cum conigiis portent, ne aliquem sive aliquam cenam aut prandium facereto vel pernoctari in dicta consentiant curia. Nolo etiam, quod predicte sorores aliquem infirmum extra domum sive curiam respiciant nec in eandem curiam recipiant personam extraneam infirmantem. Item volo et ordino, quod si qua bona ab ipsis sororibus seu conventu reempta fuerit, quod illam pecuniam antedicte sorores inter se sive intcr alios non distribuant sed in alios ususis sive redditus aut bona procurent fideliier assignari. Volo etiam per omnia parrocbie ius suum fore salvum ila ut per omnia que bic scripta et ordinata sint nullum parrochiali ecclesie preiudicium generetur. Igitur ut singula et universa in hiis scripta et ordinata robur perpetue firmilatis 10 obtineant sigilla honorabilium viromm iudicum curie Wormaaeruts, gardiani fratrum Minorum so domus Wormacicnsis una cum sigillo meo presentibus sunt appensa. Datum anno domini mUlesimo ducentesimo LXXX. octavo, Xl. kalendas ianuarii.

St.-A. W. nr. 73. mb. c. »ig. jtend. Wie aus der Urk. s. d. 24. Jan. 1307 (Band II) erhellt, ist dieser Brief eine am '1-1. Januar 1307 von den Richtern der Curie uus-k tfefertufie Renovation der Sliflungsurktmde. Obgleich nur ron drei Sieglern die Rede int, f ind im Pergament 4 ICinschnitte für die Siegel sichtbar. Erkalten ixt rom ersten Siegel ein kleines Fragment, besser erhalten ist Jas Siegel des Gardiana. Die Urkunde ist

1289. Januar 21. (XU kal. febr.). Symon preposilus sancli Marlini et 439. cantor maioris ecclesiarum Wormf icicnsium bekennt, dass der Dekan und das Kapitel dieser Kirche ilun 250 Pfund Heller geliehen, zu deren Sicherheit er folgende Bürgen gestellt habe: Gerhardus prepositus sancti Pauli, Emicho frater nosler, Arnoldus de Schoninburc, Gerhardus de Lithemstein, Heinricus dictus Bintrime, Jacobus dictus Rode nostri con- canonici, Egenolfus cantor ecclesie sancli Martini, Eberhardus canonicus sancti Pauli, Wernherus Amelle et Heilmannus dictus Jude cives Wormacienses.

St-A. Darmstadt: Worms nr. 137. or. mb. c. 10 mg. pend. 1. S'. SIMON. DEL GRA. PPOI. SCI. MARTI. WORM. 2. die Legende ist zerstört; Bild des stehenden*) s. Paulus. 3. S\ EM ICH ONIC. WOR. ... Bild: ein Ritter auf dem sjtrin- getulen Pferde. 4. ist abgefallen. 5. Legetule unlesbar; Bild: ncei einander eugetcendete Pfauen. 6. fast ganz zerstört. 7. S . IACOBI. CAN . . Bild wenig erkennbar. & fast zerstört; Bild: s. Pauhtskojf. 9. f. WERNHERVS. OENERE. C. DIROLFI. WOR, Bild: ein Brach. 10. fast zerstört. «

Druck: Baur Hü. II, 412. - B: inänuitatis wobei das in wieder teegradiert worden ist.

Digitized by Google

292

1289. 1290.

440. 1289. April 2. (in vigilia palmarum). Sygilo de Wattenheim miles et

Ida coniuges Wormatienses bekennen von der Kirche s. Andreas gegen einen jährlichen Zins von 3 Malter Korn (si)iginis) als Leihe erhalten zu haben: II iurnales cum diraidio campestris agri in fine vici dicti & Canum retro ortum Henrici Camerarii mililis Wormatiensis siti. Zur Sicherheit geben sie der Kirche als Unterpfand einen halben Morgen.

St.-Ä. Darmstadt: Copialbuclt des * Andrensstiftes Worms. (B). Druck: Btiur HU. II, 422 ex R

441. 1289. August 29. Das Kloster Kirsehgartm nberlüsst dem Kl io Nonnenmünster einige Zinse.

Nos Hildegardis abbatissa totusque convenlus in Orto heate virginis apud WormacfVwi recognoseimus per presentes et publice profitemur, quod omnes census, quos Hczelo bone memorie quondam cantor ecclesie saneti Martini Wormac<> abbatisse et conventui in Nunnenmunster atque nobis pro

is remedio anime sue et suorum antecessonim dedit sive legavit propter deum, sicut in lilteris civitatis Wormaciensis plenius sunt conscripti, damus et resignamus eosdem census abbatisse et conventui in Nunnunmunster antedictis exceptis XXX denariis censualibus, cedentibiis de domo Kberhardi dicti de Grindestat annuatim in Sweichove sita, qui XXX denaivV nobis et nostro

soclaustro hactenus cedere debent. Prelerea diele abbatissa et convenlus HI sol«/os denariorum censuales quondam nobis cedentes de domo sita ad sanetum Michaelem prope ecclesiam, que quondam fuit Gerdrudis nunc sororis in Nunnunmunster, similiter pereipient paeifice cum aliis censibus supradictis. Profitemur eliam in hiis scriptis, quod nos annis singulis scilicet in festo

übeati Remigi Uli denarios Wormacicnses tenemur darc dictis dominabus et huhenarium unum constituere, quo decedente alium constituemus, ut est ipsius olaustri in Nunnunmunster consuetudinis ab antiquo. In cuius rei testimonium presentem litteram sigillo nostro eisdem dedimus communilam. Datum anno doniini M. CG. LXXX. IX. in decollatione saneti Johannis baptiste.

su tit.-A. Darmstadt: Worms 137 a. or. mb. c. sig. pend. dcl. Verzierte Initiale.

442. 1289. Srjttember 1, (Aegidii). Der Bischof von Worms macht eine Sühne

zwischen den Bürgern vou Worms und dem Kapitel zu Neuhausen, welcher Streit desshalb entstanden ist, weil die Bürger dem Stift das Columbarium zu Liebenau zerstört haben. Der Rath soll dem Stift 3i zum Schadenersalz jährlich auf s. Marlini 4 Pfund Heller zahlen. Zom'sche Chronik ed. Arnold p. 129.

443. 1290. Juni 9. Das Kloster KirsrJigartm vertaufl der Kirche s. Martin

einen Garten mit zwei Häusern beim Kreuzgang genannter Kirche gelegen.

4o Hiltegardis abbatissa totusque convenlus monialium ad Ortum beate virginis extra muros Wornv*e7Vwr/'.<e ordinis Cisli'rciew.s/'s. Gonstare volumus

Digitized by Google

im

293

prcscnciuin inspedoribus univciiiis, nos de tommuni volunlate et consensu nostri conventus orlmn cum dualms dornibus adiacentibus relro ambitum ecclesie sancü Martini Wormacicnsis sitis nobis per Gerdrudim relictam quondara Jacobi dicti in Foro ad fdiatn suatn Lysam in nostrum collegium et habitutn reeeptam collatis, prout idem orlus cum ipsis dornibus situs est, » bonorabilibus viris . . decano et capitulo ecclesie saneti Martini predicte iustc vendicionis titulo vendidisse, quibus dominis sancü Martini dedimus fideiussores in soliduin istos Richelmannuni, Wemberum Amelle, Wilhelmum Binnen et Jacobum Eberzonis generum ipsius Wilbelmi cives Wormacienses et eosdem in hunc modum obligavimus apud decanum et capitulum memoratos videlicet, 10 quod ipsi eavebunt et obligati erunl, donec Cönradus dictus Gudelher gener predicte Gerdrudis et Jutda uxor sua una cum ceteris pueris ipsius Gerdrudis minoribus annis predictum ortum cum ipsis dornibus resignaverint, sicut con- swetudinis est et iuris, et renunciaverint omni iuri, quod eis competere posset occasione huiusmodi hereditatis exnunc vel eciam in futurum, qua resignacionc tx facta dicti fideiussores pro certa warandia per annum et diem erunt apud prefatos dominos niebilominus obligati. Et si medio tempore sepedictis dominis saneti Martini ab hcredibus dietc Gerdrudis racionc nominati ortus et domorum aliqua actio inoveretur, dicti fideiussores nioniti tamdiu fide- iussionis debitum exequentur, donec actio buiusmodi dictis dominis motaso penilus sit sopita, uno etiam fideiussorum decedente alius loco decedentis infra mensem sub inonitione fideiussoria slatuetur. In teslimonium pre- missorum presentein litteram sigillo nostri conventus dedimus communitam.

Datum et actum anno domini M. CG. LXXXX. V ydus iunii.

St.-A. Dtinnsludt : Worum nr. 142. ur. mb. c sig. pend. hteso. (A). v> ^ Druck: Baur HU. II, 441. Arnold, z. Geschichte des Eujenthum* 368;

1290. Juni 10. (in crast. b. Primi et Feliciani). Frater Johannes abbas 444. totusque conventus fratrum ecclesie Schonagens/s Urkunden, dass Elizabeth filia quondam Hartlibi civis Worin, quinque iugera viriearuni so cum dimidio in terminis ville Wesloven mit Willen des Conventes, an den die Güter nach dem Tode der Elizabeth fallen sollen, dem Cunradus dictus Holderbaum civis Worin, verkauft habe.

St.-A. Luzern, Gatlera'gdier Apparat nr. 237. or. mb. c. sig. pend. Druck: Baur, HU. V, 127. 3S

1290. Juni 12. Die Kirch: Neuhausen vererbleiht dem Konrad 445. zivei Morgen Acker.

Volzo decanus totumque capitulum ecclesie Nuhusensis. Presentibus profitemur, quod nos ad preces et dilectionem honorabilis viri Conradi dicti

Holderbaumer civis Wormacicnsis duos iornales terre arabilis de XX iornali- 40

Digitized by Google

291

12!»*).

hus nostris, quo» Hcinricus Molus colit, contiguos cohunbario ipsius Conradi, pro nccessitate sua sibi et suis heredibus conecssimus iure hcrcdilario possi- dendos, ita quod duo maldra siliginis census nomine singulis annis nobis solvat et quandoeuinque volucrimus infra tres annos alios duos iornales

5 in campo burgensium equivalcntes vel precium eorundem et valorem nobis assignare tenetur in recompensam iornalium antedictorum et extunc ipse C. et sui hcredes a solucione census hmusmodi absolventur. In cuius rei testi- monium presentem litleram sigillo iudicum Vformaciensiunt petivimus roborari. Nos iudices curie Wormaciensis ad preces venerabilium virorum . . decani

et capituli Nuhusensis presentem littcram nostro signavimus cum sigillo. Datum et actum antio domini M.GC. XC. die beati Nazarii et sociorum eius. St.-A. iMZtm, Gattcrer'sdier App. tn: 238. or. utb. c. sig. pend. laeso. Druck: Baur HU. V, 128 unter falscJiem Datum eingereiltt.

446. 1290. Septemher 75. Bischof Simon verleiht den Heilmann Jude, is Konrad Holderbaum und Konrad Diemar die Insel bei dem Dorfe Hausen genannt „Lamparier Atte".

Wir Symon von gots gnaden bisclioff zu Wormsz tun kunt allermenglicb, die disen brieffe ansehen, das wir durch gunsl und verhengnisze unsers capittels han zu ewigen zyten verliehen Hcilman Jude, Conrat Holdcrbaum

und Conrat Diemar unser inscl gelegen by dein dorffe Husen genant Lam- parter auwe mit aller zugehorde, als sie dann gelegen ist, umb einen jerlichen zinsc mit namen XL pfunt heller, die uns und unsern nachkomen alle jar o(T saut Martins tag an alle hinderniszc oder anzicheu von den obgenanten usgericht und zalt sollen werden. Und han die obgenanten burger Heilman

a.sJude etc. vor sich und ir erben uns und unsern nachkomen zu Sicherheit des obgenanten zins zu underpfant geleit ir guter hicunden geschriben und bestimpt also, das ieglicher (?) hat sin unlerpfant eigentlich beslimpt: Zum ersten Heyhnan Jude, Alheide sin eliche husfrau, vor sich und ir erben, die sie miteinander haben oder miteinander haben werden, uns und unsern nach-

so komen hat zu underpfande geleit XVI { morgen garten s gelegen in der march des dorfs Hernliszhein, die etwan Heinrichs de Mitra gewest sin, und haben solichs mit gesameter hant in gerichts wise des genanten dorfs uffgeben. Der ander Conrat Holderbaum, Margret sin elich husfrau, vor sich und ir erben uns und unsern nachkomen hant zu unterpfant gesetzt IUI iL Wormser

sswerunge uff der mannen Juden schöle dasclbs in zins wise jerlich fallende und die selben zins auch mit gesameter hant uffgeben. Der dritt Conrat Diemar mit Lieben siner elichen husfrauwen vor sich und ir erben uns und unsern nachkomen zu underpfand gleit iren hof zu Abenheim im dorf gelegen mit allen iren zinsen etc., wie sie die bisher in besesze gehabt han, die etwan

4o Siegel Sparwcnzagel gehabt und beseszen hat und dieselben guter mit ge- sameter hant in gerichts wise desselben dorfs ufgeben. Und han sich die obgenanten burger vor uns vcrpflicht, das solich insel unverteilt bliben sol und ein einiger erbe, der cltest eins iglichen vatters, er sy knabe oder moget,

Digitized by Google

12U0. 1201. 12J>2.

der da sinen vatler erbt, sol den teile sins vatlcrs an der inseln nn verteilt besitzen mit den underpfanden auch un verteilt etc. etc. Zu Urkunde gezögnisz und festigunge aller vorgeschriben dinge lian wir disen brief befestiget mit unserm ingesigel auch unsere capittels ingesigel und unser ordenlicben riechler ingesiegel, des wir das capittel obgesebriben und wir die ordenlichen ricchtcr s uns bekennen. Datum etc. anno doinini M. CG. XC. ufl" den achten unser lieben frauwen dag, als sie geborn wart.

St.-Ä. W. nr. 75. cop. c/wrt. a. XV.

1290. Degeniber 15. (feria sexta post festum beate Lucie). Wernherus 447. de Lewenstcin custos maioris ecelesie Wormaciensis und Symon prepo- to situs de Henche Worin, dyocesis beurkunden einen Vergleich zwischen dem Dekan und Kapitel der s. Andreaskirche und David, Sifridus, Sigclo, Rukelinus und Emcrcho Gebrüder, Laien, Söhne des David militis Worin.

SL-A. DarmsUuÜ: Worms nr. 141. or. mb. a 2 $ig. pend. ktesw. Druck: Baur HU. II, 443. »

1291. Mai 3. (feria V post dominicain quasimodogcnili). Die Judiccs 448. Wormacienses Urkunden , dass Sophia relicta quondam Gonradi dicti Ammetman civis Wormaciensis dem Bergklosler (priorisse et conventui sanetimonialium montis saneti Andree extra muros Wormacienses) IX iornales agri campestris sitos in terminis ville Pedirnsheim et IV iornales » vinearum sitarum in terminis eiusdem ville geschenkt habe unter der Bedingung des Niessbrauches zu ihren Lebzeiten.

Acta sunt hec presentibus magislro Johanne de Flandria advocato, SifTrido de Burgheim clerico et Conrado de Laudenburg clerico, tabellioni curie nostre, neenon pluribus fidedignis. s5 St.-A. Darmstadt: Cvpialbudi den Bergkloxtcrs zu Worms. (B).

Druck: Baur HU. II, 449 ex B.

1292. Juli 16. Das Stift Neuhauaen verkauft dem Johannes Holder- 449. baumer den Zins von 12 Pfutul Wormser Heller auf dem Colum- bariwn zu Liebenau. so

S. decanus tolumque capitulum ecclesie Nuhusensis presenti pagina recognoseimus et notum faeimus presentium inspectoribus universis, quod Johannes Holderbaumcr et sui coheredes eives Wormacienses census dtio- decitn librarum denariorum Wormaciensium censualium nobis cedentium singulis annis de columbario quondam G. patris eorum, molcndino, agris et.r, aliis attinentibus super fluvium Primma, ubi nunc sanctinioniales de ordine Predicatorum domino famulantur, a nobis et ecclesia nostra iuste einpdonis titulo pro certa summa pecunie nobis solute et numerate compararunt et

Digitized by Google

296

1 •-'!!-'.

propter hoc ipsutu cobunbarium, molendinuin cum omnibus attinentiis necnon

pignora qtialiacumque, sive sint in ccnsibus, agris vel quibuscumquc rebus,

ipsos quoque beredes C. quondam Holderbaumcr a solucione census prefati

absnlvimus et dieimus in pcrpeluum liberos et solutos, protestamur tarnen,

.■> quod adbuc unam libram denariomm Wormacicttsium censualcm super Jacobi

Kngolmanni curia in civitate W'omutcicnsi nobis aunis singulis persolvcndam

reservamus. In cuius rei tcstiinonium prcscnlem litleram sigülo ccclesie nostre

ipsis beredibus dedimus roboratam. Datum anno domini M. CG. XC. II., in

craslino divisionis apostulorum.

10 St.-A. Luzern, Gatterer' sclter App. nr. J~>1. or. vtb. c. sig. jtend. del. Das Perga-

ment hat durch Feuer gelitten.

Druck: Baur HU. V, 134 ungenau und uncollstämlig.

450. [1292]. Die Stadt Worms protestirt gegen die Wahl des Bischofs Eberhard von Strahlenlterg.

n In nomine domini amen. Quia vos reverende domine Ebberbarde de Stralinberch , qui vos dicitis elcctum in episcopum Wormaciensem et con- lirmatum a reverendo patre domino . . arebiepiscopo Maguntmo, a ministra- cioni episcopatus predicti tarn in spiritualibus quam in temporab'bus vos temere ingerendo, bonestos viros . . consules et cives Womiaeienses universo» et

sosingulos ac civitatem Wormacmwm tarn per mandata dicti domini arebi- episcopi tarn veslra tarn eciam screuissimi priueipis domini Adolfi Romanorum regis, si mandata dici possunt ai tare nitimini contra iusticiam ad prestandum vobis fidclitatis itiramentum et ad obedienciain vobis tamquam electo et con- firmato, insuper impeditis, nc iusticia fiat qucrelantibus eoram . . scultelo

2* civitatis Wornvtc/msi.s inliibendo eidem, ne iudicio presideat et ne cuiquam ius reddat 1 in predictorum civitatis et civium preiudicium non modicum et gravamen, cum constet elcclionem veslram, que de vobis attemptata dicitur in episcopum Wormac iensetn et conlirmacionem eiusdem electionis subsecutam ipso iure nullas immo irritas et inanes propter inbabiJitatem persone vestre,

.10 cum tempore electionis ac eciam cotifirmacionis predictarum plures dignitates sive personatus scilicet . . scolasticam in ecclesia Spirens/ et preposituram in ecclesia Nuhuseim extra muros Wormaeienses, cui* arebidiaconatus cum*

(450.] ' Nach reddat icird durch das Zeichen -j- auf eine Ergänzung, welche unten von flüclUiger Hand geschrieben ist, reririesen: Requisitis eciam a predictis

35 viribus ducentas Hbras hallensium tamqnam vol»is debita* racione monete Wornio- ctcji.fi« ad (teieder darclujestridien) contra iusticiam, cum iiilem ad solvendum easdem vaeante sede nec de iure nec de conxuetudine rint aatricti et hec attcniptatis in predictorum etc. ut supra.

Juro etiam tectiH Bacrosancti« ewafi., quod oiunia et singula que oppono

«oestimo esse vera ot mc ea jKwse probare, protestor etiam, quod quiu ud presens copiam predicti domini archiepiacopi Magunt. (letztere ztcei Worte, teieder durch- ge&tridien) Kberhardi, qni se dicit electum et confirmatuni Wormaciensem babere (?) nou possum neque ad eius presentiam pervonire, quod primum ipsius copiara babere potero appellationeni predietam coram ipso interponam et super eo etc.

<s Invoco et super eo oninium invoco (?) presenciuiu testium dominorum.

» A: cui tarnen, wobei tarnen teieder durchgestrichen ist. * cum mit anderer Tinte über der Zeile.

Digitized by Google

1292.

cura animarum esl annexus, insuper plures prebendas el sex parroehiales ecclesias scilicct in Brucella unani et Osleringen aliam, Spiren.si.s- dioccsis, item tres in dyoccsi Wornuiciensi scilicct in Schrishehn, Dossenheim et in Crucesteina, item in dyoeesi Maguntma unani scilicct in Pungcstait tenucritis et ad huc teneatis contra canonica instiluta, quod nequit non esse notorimn, 5 cum ociain proventus cornndem beneliciorum in presenti tempore pereipiatis. Et quia cisdem temporibus fnislis una cum conünnatorc vestro pluribus ex- communicationum senteneiis irretili 4 el quia multas dissensioncs litigia et conspirationes in ecclesia et civitate Spirens/ intcr clericos et laicos et contra reverendum patrem proprium vestrum Spirensttt« episeopum procurastis sive n> seminastis5 et aliis pluribus de causis, quo omnia et singula suis locis et tem- poribus coram competenti iudice exprimentur. Et cum in causa episcopatus Wormaciaisis predicti ex eertis gravaminibus et a sentencia, quam pro clectione vestra, si sie dici posset, tulit predictus dominus . . arebiepiscopus et a confir- macionc sive investitura vobis ab codem iinpensa de facto ex parte . . honora- is bilium virorum . . Berlewini scolastici, . . magistri Henrici phisici, Gyselberti, Henrici dicti Bintrimc et aliorum eorum in bac parte consortmn canonicorum Wormaciensinm ad sedem apostolicam sit legitime appellatum et propler lioc quiequid per vos sive per dictum . . archiepiscopum in causa huiusmodi attemptatur invalidum sit causa episeopatus predicti iain per appellationem -•'> legitimam ad sedem apostolicam devoluta nec obstare creditur, si prefati sco- laslicus et canonici a |>ersecueione appellacionis sue forte desistcrent vel renuneiarent* per collusionem et pactiones illicitas sive aliam quandibet pra- vitatem sive metu 1 privacionis beneficiorum suorum vel carenciam expensarum, quia niehilominus ea iam ad sedem apostolicam devoluta non debetis necs:. potestis vos de iure administracioni episcopatus ingerere memorati. Et quia ipsi . . consules et . . cives Wonwicicnscs sc vobis possunt opponere et appellacioncm persequi, cum eorum intersit bonum habere prelatum, qui per ostium non aliundc per maliciam contendat apicem dignitatis, ne langues- cente capite cetera membra inficiantur, pelunt instanter consules et cives 10 memorati, ut tarn vos quam predictus dominus . . arebiepiscopus ab eorum vexaeionibus penitus desistatis pendente lite quousque causa episcopatus pre- dicti per examen sedis apostolicc terminetur. Et quia pretlicta ipsis dene- gatis, ne saltein de facto cum de iure non possint prefati domini . . archie- piscopi vel veslris exeommunicacionis vel interdicti senteneiis vidcantur irretili, ss

4 Durch a\ts Zeidien (D wird auf das unten stehende rerxciesen: quaruni una exeommnnicationi« »ententia lata- fuit in predictum dominum . . archiepiscopum per dominum et reverendum (?) archipresbiteruin de Celle domini . . pape capellanum iudicem aive executorem a Kode apoütolica constitutum ad instunciam quorundam mercatorum Florentinorum dictorum de Alphanis pro eo, quod dictua dominum« arehiepiscopus legere commonituH nongentas marcaa argenti et ampliu* statuto «ibi termino predictis mercatoribu« debitax non persolvit et ex hac cau»a in Romana curia et per ecclesias Romana» ante vc*tram confirmacionem denuntiatuH luit p? exeommunicatus et nunc in Maguntta et ulibi exeommunimtus p? nuntiatur. Et quia etc. Nacli «emina^tis statt mit amlerer Tinte über der Zeile: Et pro con- Hpinuiooo ab eodem (?) doinino episcopo vestro fuistis exeommunicationi» sententia innominatug (?). renuneiarent corrigiert au» renuncient 7 ro»i anderer Hand ist zwischen metu priv.: suspensionis et eingeschoben.

208

ego Hcnricus prncurator consuluin et civium predictoruin ad hoc specialiler depulatus scncicns ipsos et nie nomine corundem et raco ex causis predictis vel aliqua carinii qne sufficicus est repntanda indebite pregravari in hiis scriptis sedem apostolicam appello et apostolicos (?) peto cum instancia, quos ssi michi denegaveritis, ex hoc Herum apello subiciens res et personas nostras et omnium nobis adberentium seu adhibere volencium et tocius civitatis Wornumensis ipsius sedis apostolice protectioni. Et super eo omnium in voco presencium testimonium dominorum, interposita est hec appellacio.

St,-A. W. wr. 56. vtb. (A). Das Schriftstück ist offenbar ein Cotuxpt, vorauf 10 die mehrfaclten Coireduren, mit hellerer Tinte und flüchtigerer Hand geschrieben, hin- weisen, abgesehen rom Mangel jeder Ausfertigungsformel.

451. 1293. Mai 1. Vor den RätJicn von Worms idterträgt Jacob VtdjM-cule

Bürger von Worms all sein Recht an den Hof in der Petersgasse auf das Haus der Minderbrüder.

u Consules et universi cives Wormacienses. Constare volumus presencium inspectoribus universis, quod constitutus in nostra presencia Jacobus Wlpecule nostcr coneivis publice protestando recognovit, se omne ius, quod habuit vel habere poterat in curia vel super curia quondam Nycolai dicti Starke in vico saneti Petri civitatis nostre sita, procuratoribus fratrum Minorum domus

so Wormaeiettsis nomine dictorum fratrum siinpliciter contulisse et renunciasse iuri, si quod habuit curia in eadem, salvo iure census, qui Dyrolfo militi nostro coneivi debetur de curia memorata, videlicet trium librarum Wormo- ciensitwi cum dimidia, quarum medietas festo beati Remigii, reliqua mcdielas festo beati Georgii persolvetur annis singulis de curia memorata. In testi-

2s monium et robur prcmissoruin liltcrain presentem ad preces dictorum nostro- rum coneivium sigillo civitatis nostre dedimus roboratam. Actum sub magistro nostro Sigelone diclo Leui anno domini M CC nonagesimo III, sexta feria proxima post domin icam qua cantatur cantatc.

St.-A. Luzern, Gatlerer'scher Ajtparat nr. 255. or. mb. c. sig. pend. del so Druck: Bnur Hü. V, 136.

452. 1293. Mai 16. Ottenheim. König Adolf bestätigt den Bürgern von

Worms das ihnen von König Heinrich (VII) verlieJwne Privileg vom 3. August 1232.

Adolfus dei gracia Romanorum rex Semper augustus. Universis imperii sifidelibus presentes liltcras inspecturis graciam suam et omne bonum. Quo- niam regie celsitudinis est quosque fideles et devolos imperii pro eorum frequencia obsequiorum dignis remuneracionibus et honoribus anteferri et eorum commodis et utilitatibus intenderc regia pietale, obinde dilectorum nobis et devotorum nostrorum civium Wormacienstum non immomores, quod ♦oipsi a retroactis temporibus divis imperatoribus et regibus predecessoribus

Digitized by Google

1293. 299

nostris cum fidci constancia et multiplicibus obsequiis prestitis imperio ad- hesemnt, apud quos eciam nieruerunt omnia eorum privilegia, iura et über- tates ipsis civibus et civitati indulta et concessa confirmari, sicut in privilegio infrascripto de verbo ad verbum vidimus et legi feeimus, cuius tenor talis est : (s. nr. 157). Volentes itaque predictis nostris fldelibus et devotis civibus * Wormacienstfafs eorum privilegia iura et liberlates ipsis concessa a predicto domino Henrico Romanorum rege et a suis predecessoribus imperatoribus et regibus Romanis non minuere sed pocius augmentare, ipsis ea in nomine domin i poteslale regia presentibus conlirmamus et ea rata et grata tenentes, volumus in suo robore et vigorc velut bactenus permanere. Nulli ergo«« bominum liceat hanc nostre confirmacionis litteram infringere vel ei austi temerario contraire. Si quis autem hoc facere presumpserit , indignacionem nostrara et iram gravem se noverit ineurrisse. In huius nostre conflrmacionis facte memoriam et robur valiturum presentem litteram conscribi feeimus et sigillo nostro regio roborari. Datum apud Oppenheim XVII kalendas" iunii, indictione sexta, anno domini millesimo ducentesimo nonagesimo tercio, regni vero nostri anno secundo.

St.-A. W. nr. 76. or. mb. (A). Das grosse Mujestätssiegcl tätigt an rothgrün- seidener Schnur. Schön geadtrieben.

Drucke: Böluner, Ada imjterii selecta p. 374 nr. 4'J'J ex A. Regest bei IHjhmerw nr. 123. Scriba nr. 2088.

1293. August 12. Der Rath, die Richter und die Bürger der Städte 453. Mains, Worms und Spei er verbünden sich neuerdings einander sti helfen.

Wir [der] rat, die rihter und die burger gemeinliche der stat ze Menze, ss fde|r stat ze Wormesse und der stat ze Spire. Also wir von alter in langer zit mittenander in vrftntlichcr helfe und in gegensebender liebe schirme unde stetikeit bar sint komen ze vorderst mit der gottes genaden, also wellen wir aber in gottes nammen durch friden und durch gemeine gflt uns undernander unde gegenander bevesten unde bestetigen unde verbindent un[sj ze samtnene jo mit guder druwen unde mit geswomem eide enander ze helfenne unde niht enander ze lassen ne, also hie nach geschriben unde bescheiden ist: Kumct ein k&nig, der teze ist oder künftig wirt, zu einre stat der vorgenanten drier slette unde vordert, das si iine huldc oder gehorsam werde, so sol die stat wider an den köng vordem, d[az] er ir bestetige unde bevesten mit sinsj offen besigelten brieven unde och stete halde unverbrochenliche ir vriheit, ir reht unde ir g[ut]e gewonheit, sunder unde samet, also si von sin vorvaren keisirn unde kungen und och von kung Rudolfe hat mit den selben worten unde bescheitnisse. Si sal öch vordem an den kung, das er das selbe tilge einre iegelicher [stat] der vorgenanten zweien stellen; dut er das, so sol si« ime hulden oder gehorsam werden mit solicher gedinge und usgebunden worten, ob er das niht dete oder er das dete, und da [nah] etzliche stat ane griffe der vorgenanten stette also, daz er ir vriheit reht unde gute gewon-

Digitized by Google

300

heit breche, das die stat, die inic denne geduldet hat oder gehorsam hat ge- tan, iiilil [schuldig sol| t=in ime ze helfenne gegen den anderen vorgenanten stellen cinre oder allen, wand si so) der seihen stat, die der kung derumbc ane griffe und tirlugen wolle, helfen getruweliche, das si [bi irni] rehte vri-

4 heil unde gewonheit hlibe. Und ist das der kung etzlicher stat der vor- genanten dis verseite zc tfinne, so sol si ime weder hulden Iielfen noch dienen weder mit übe, mit gut oder mit borgende, unde leite dennc der kunig an die selbe stat sin ungenade unde wollte si urlugen, die andern zwo stette sollcnt [ir] heholfen sin mit guter druwen und an alle geverde,

tualso hie nach geschriben stat: Kumet öch ein bischof etzlichcr stat der vor- nauten , der ieze ist oder künftig wirt, unde vorderl an die stat, das si ime hulde oder gehorsam werde, so sol die stat wider an in vordem, das er ir besletigc unde gelobe stete halden unverbrochenliche ir vriheit und ir rcht und öch ir gute gewonheit, die si von bebeslen keisiru kungeu unde s[in]

vorvarn hat und öch von ime selber haben sol, also der rat oder das merrc- tcil des rates sprichet, das er in tun sal und das er in öch der über sin offen besigeUen brieven gebe; dul er das, so sol si ime hulden oder gehorsam werden. Wolt er aber das nihl dfin, so sol si ime oeh niht hulden oder gehorsam werden unde wolle der bischof si dar über urlugen oder anders

solidigen, die andern zwo stette sollent ir helfen unde bislen vestekliche unde getruweliche. Wer aber, das er ir wol ge[lobde|, dis alles stete ze habenne unde si da nah anegriffc unde leidigete an ir vriheit rehte oder gewonheit, so sollent die andern vorgenanten zwo stette aber heholfen sin der stat, als da vor geschriben stat und hie nach öch b[esch]cid[en] ist. Welch stat öch

2J der vorgenanten drien steftlje irm bischove huldet, die sol das gegen ime offenlich usbinden ; werc das der bischof uf der andir stette der vorgcn[anten] schaden oder leidigunge vfire, das si denne gegen ir eide niht dete, das si hülfe den andern stellen ane geverde. Es ist öch also gerel, weihe stat der vorgenanten an griffen wurde mit [u]rluge oder anders geleidiget von ir

sovienden, swer die werent, und der rat von der stat, die das ze vorderst anegat, oder das merreteil des rates spricht uf irn eit, das in unrecht ge- schehe an ir vriheit rehte unde gewonheit, so sollent die andern vorgenanten zwo stette ane vragc vurbas der selben etat hjclfen v]lissekliche und [vestck]- liehe ane geverde und an alle widerred. Wie aber wir von den vorgenanten

3sdricn Stetten enander helfen sollent, das ist alsus bescheiden: Weihe stat dirre stette ze vorderst not angienge und erbeit von urluge oder von anderre leidigunge also da vor geschriben stat, die sol das verbolscheflen unde schriben den andern zweien Stetten unde sol denne iegeliche der andern stette öch das verbolscheften unde schriben unde die stat, die not und erbeit hette, deme

«oherren, der ir das dul, das er da von lasse unde sollent das dun in den nehesten vierzehin nebten, so es in vcrbotsch[eft]el wirt von der bekumbertcii stat, also ebe der herrc da von niht lassen wolle, das si ane verzog ze hant nach deu vierzehen nebten der stat zc helfe koment ane geverde und also, das si deme herrc öch denne widersagent und allen sin heifern. Aber die

45 helfe, die eine stat der andern tun sol, die lit also; das ir iegliche der andern helfen sol mit dem v[iertjeile der stette uf ir selbes kost schaden unde ver-

Digitized by Google

121*3.

301

lust, es si deune also, das die bekumberle stat minie genuinen welle, ane alle geverde. Ist och das men uf elzlichfe stat * *) vorgenanten varende wirt oder si beiiget, so sollent die andern stette binderwert ane grifen, die in gesessen sint, die uf der ander stette schaden gevaren sint oder ir hite dar lihent oder vor [ine lige]nt in dem ses, ane geverde. Wer aber, das s ieman keine dirre drier stette ane griffe mit zuckende, mit röbende oder mit andern leidigunge unde niht rebt von ir nemen wo[lte] und der rat der selben stat oder das merre teil des rates sprichet, das in unrebt geschehe unde kündet och das den andern [zwo] Stetten, kumet der anegrifer in etzlich[e der anderjn vorgenanten stat, da nach so es ir kündet wirt, die sol den uf- 10 halten unde halten ane geverde unz an die stunde, das der stette das uf [gerijht werde unde abe gelo[ssen (?) als der] rat der selben slat oder das merreteil des rates sprichet, das es reht und eben ste. Es ist öch also geret, welch burger der vorgenanten drier stette ibtzibt v[erkaufl] o[der] liebe oder [gebe] etzlichen der stette vienden nach der zil so es kündet wurde unde ii wirt |das] beret mit drien erberen sin miltebnrgern , also vil er denne den verköfet, lihet oder giht, also vil sol die stat, da er burger inue ist, von ime zu einre pein in den nehesten ahte [dagen nemen] unde niht l[assen] noch wider geben [uff den eit]. Mag men aber es [also] niht bereden, er sol sich des enschlaben mit sim eide. Welch burger aber, er si ratherre oder 20 usser dem [rat], der stette viende lipliche hfilfe tele zu (?)] der zit also das [kunt] wirt und daz der der rat oder das merreteil des rates der selben slat, da er inne burger ist, [sprechet, das es (?)] in klintlich were, den sol inen ewekliche da nach in den aht dagen schicken us der stat, den selben sol öch kein stat der vorgenanten zwein andern Stetten [nimmer entzihen njoch n halten in guten druwen. Kumet aber ein usman in eine st[at] der vorge- nannten unde wil da inne köfen keinreleye köfmansobaft, das sol men in niht lassen [usffiren, er s]wer denne uf den heiigen, das es der stelle viende niht [anhöre] und öch es in niht gebe an alle geverde. Dis alles sol under uns burgern der vorgenanten [drier stette e]weklichc stete hüben unde ge-ao loben wir das der rat von iegelicher stat der vorgenanten uf den eit, den iegclicher rat sinre stat hat getan stete zu habenne, *•* *** * ze hal- tenne in ganzen druwen und das wir der rat [von] iegelicher stat der vor- genanten uf den selben eit niemer kein enphahcnt in den rat, er en gelobe [denn (?) *** d]ise vorgenante verbuntnisse unde ordenunge also si davor 35 Jge]schriben sint stete ze habenne unde ze vollcndenne mit guten druwen ane alle geverde. Und [des zu einer ewigen ur]kunde so sint der vorgenanten drier Stetten [ingesigel an] disen brief gehenkt. Dirre brief wart geben an der mittewochen nach sante Laurencien[tage, in dem jare, do nach Christi] geburte warent dusent jar zweihundert jar dor nach (?)] dru und nunzig jar. a>

Studtiribliotliek Mainz nr. 53. or. mb. (A). Das Pergament hat durch Feucht ig- keil gelitten und ist dann später ungeschickt auf graues Packjupier aufgezogen icorden; dei' untere linke Rand ist weggerissen. Das Mainzer Siegel fehlt; das starkbescliädigte Wormser Siegel hängt an starkrerUasster rothgelbseidener Sdinur an falsdter Stelle; aas Si>eirer Siegel an seidener Schnur von gleicher Farbe wie das Wormser, leidlicfi altalten, «s Jiin zweiten Exemplar in Sjxier. (A).

Drucke: Senckenlterg, Selecta iur. II, 122 ex A. Kxc. bei Lelunann, Speirer Chrotiikn. 328 ex A. Dumont C. D. I, 281. Solutab, Gesch. des rhein. Slädte- butules II, 68 ff. ex A entstellt. Reg. Scriba 209Ö. Bäimer, Reidtswchen 175.

302 1293.

454. 1293. November 10. Eberhard ErtmhÜer von Worms bestätigt zur Erhaltung des Friedens die aufgestellten Artikel. (Die zweite Rachtung).

In gottis namen amen. Wir Ebirbart von gottis gnaden ein erweit

s bischof ze Worms und besliget (!) veriehen und tun kunt allen di disen brif an gesebent, daz wir dureb übe und dureb fruntschafl und durch daz, daz wir mit friden und mit gemache leben mit unsem üben burgern von Wormn, so han wir in bestetiget und besigelt di artikle, di her nach ge- sell riben sint: Ze allir erst daz wir di burger gemeinliche laszen an dem

to rechte, das si haut von der satzunge, di da gesebach zwischent bischof Hein- riche, sime stifte, der slat und den bürgern ungelt ze selzene und ze neraene alse di brive sagen t, di dar über geschriben und besigelt sint. Dar nach daz wir den rat nit ensulen irren , swanne in gehurt den friden ze richlene. Dar nach daz wir den schullheizen von der stat nit sulen furbas dringen

isubir di gulle, di er von sime amle als es von altre her komen ist und ge- schriben ist gegeben hat und geben sal. Dar nach daz wir den rat von Worin.sc nit hindern sulen, swanne si wellen unser dinstlule oder ander lute Cristen oder Juden ze burger empbaben. Dar nach daz wir kein anspräche haben sulen an unser burger umbe daz, daz si daz schullheizen ammet oder

»o ander ammet und die almeide verkouft hanl und furwert nit bindern sullen, di wile daz uns an der gulte unser schullheizen aintes und ander unser amle nit brüst ist ; wurde abir uns an der gulte der amte brüst, daz sulleut uns di burger ufrichten. Dar nach swar ane bischof Ebirbart und bischof Fridrich sin bruder unser bürgere Cristen oder Juden uzer irme rechte oder

«von ir guter gewonbeit gedrungen hant, des veriehen wir, daz in daz an irme rechte nit schaden sol. Dar nach veriehen wir und verbinden uns, daz wir alle di hantfesten, alle di recht, alle di vribeit und alle die gute gewon- beit, di unser burger zu WonujfC beide Cristen und Juden sunder oder sament hant oder her bracht hant, daz wir di halten stete beszern und nit

wergern. Disc vorgenanten artikle, di hi vor geschriben sint, di sullen wir stete halten mit den furworten und mit dem undirdinge, weihen dirre artikle sunder oder sament rurent unser bürgere und ir dinc da mit schaffen wellent nu furwerter me und uns des dunket, daz es rure uns und unsirs Stiftes recht und vribeil, wo wir danne mit hanlfcsten oder mit guter kuntschefte

asmugen furbringen also daz der rat oder der meiste teil des rates sprechest uf irn eil, daz wir und unser stifl recht haben , sweleh artikel daz ist, es si einer ine oder alle, der sal man furwerter me abe sin und sulen unser bürgere den oder di artikle, di wir also mit rechte gewinnen, von disem brive tun, also daz wir in einen andern brif geben ubir di andre artikle, der wir nit

40 mit rechte gedrukket han. Wir veriehen ouch des, daz wir di bürgere umbe deheinen der vorgenanten artikle sullen ansprechen, es si danne, daz si in ruren und anegrifen, und verbinden uns swas der rat oder daz merro teil des rates her ubir sprechent uf irn eit, daz uns da mitte begnügen sal und si nit hoher dringen mit deheime gerichte geistlich oder werltlich oder mit

4s dekeinerleier sache. Grifent abir unser bürgere dirre vorgenanten artikle de-

Digitized by Google

1203.

•MM

heinen ane und manen wir si, daz si uns darumbe sprechen ein recht, daz sullen si uns tun uf im eit unverzugenliche ane alle geverde. Daz diz stete und unzerbrochen verlibe so geben wir disen brif ze einer vestenunge und ze einer stetikeite besigelt mit unserm ingesigele.

Diz geschach und dirre brif wart geben nach goltis geburte tusent iar s zweihundert iar drü und nünzic iar an sant Martins abende des heiligen bischofis.

St.-A. W. nr. 77. or. mb. c. sig.jpend. dcl. (A). Grosse Schrift. Alacftriß im Eulbutft nr. 23 fof. XXII. Auf der Rückseite steht von einer lUintl des XV. Jahr- hunderts: Confinnacio ilomini Eberhardi de Stralenberg opiscopi. io

Druck: Hölter, Fontes II, 240f. ex A. - Reg. Scriba nr. 2097.

1203. November 10. Eberhart Erwählter von Worms verzichtet auf 455. alle Anspraelum an die Bürger von Worms um alles toas in ihrem Krieg mit ihm zwischen ihm und ihnen aufgelaufen ist.

In gottis namen amen. Wir Ebirhart von gottis gnaden ein irwelt is hischof zu Worms und bestetiget verieben und tun kunl allen den di disen brif ansehent, des wir durch helle und dur übe und durch fruntschafl unser liber burger von Worms« verzihen genzliche und hiterliche, also daz wir niiner keine anspräche haben oder haben wellen umbe keine di sache, di da rriret di arlikle, di wir in besigelt und bestetiget han, swi si di anegriffen w> haut oder swas si irs dinges mitte geschaffet haut bis uf disen tac und umbe allis das, das zwischen uns und in uf geloufen ist in disem krige, des ver- zihe wir luterlicbe und genzliche für uns und unser frunt gegen in und irn fründen, es si paffen oder leigen ; si verzihenl ouch luterlicbe und ellikliche gegen uns und nnsern fründen und unsern heifern paffen oder leigen von»-'» beiden siten bis uf disen tac. Das dis stete und unzirbrochen verübe, so geben wir disen brif ze einer verstenunge und ze einer stetikeit besigilt mit unserm ingesigele.

Dis geschach und dirre brif wart gegeben nach gottis geburte tusent iar zwei hundert iar drin und nunzic iar an sante Marlins abende des heiligen bischofes.

St.-A. W. nr. 78. nr. mh. (A). Das spitzornh Siegel hängt an rothseidetier Schnur. Umschrift: S. EBERHA » . A. ELECTI. WORM. Gleite Schrift irie bei nr. 454.

Drucke: Schannat II, 149 ex libro Act. civit. Worin. Böftmer, Fontes si II, 241 ex A. Reg. Scriba nr. 2075 unter falschem Datum 1292.

1293. Novetnber 10. Eberhard Erwählter von Worms bestätigt den 456. Münzern Hausgenossen zu Worms ihre hergebrachten Rechte. Druck: Schanwt II, 150. Reg. Scriba nr. 2098.

1293. November 10. Das Kloster Frankenthal verkauft dem Simon 457. von Löbio Kanoniker zu s. Paid in Worms eine Rente.

. . magistra totusque . . convenlus sanetimonialium in Frankendal. Con- stare volumus presencium inspectoribus universis, quod nos vendidimus Symoni

Digitized by Google

30-1

1294.

de Lobio eanonico ecclesie sancti Pauli Worin«/://? quinque solidos denariorum Worm«e/mswm, qui nohis de domo magistri Arnoldi fabri Wormaeiensis in vico Lane sila e( aliis areis eidem domui contiguis annuatim in festo beati Rcinigii census nomine dari consueverunt pro sex libris ballensiuni nobis »persohitis et conversis in monasterii nostri usus ampliorcs. In testimonium premissorum presentes litteras dediinus prefato Symoni sigillo . . conventus nostri roboratas. Actum anno domini M. CG. XGUI in vigilia beati Martini.

S1.-A. Darnutwtt: Worms nr. 146 f. er. tnb. e. mg. pend. de!. Druck: Baur HU. II, i&5 umollslündig.

458. 1294. März 1H. (hidelma^n verleiht dem Priester Heinrich Sygin einen Hof.

Judices Wormacienses. Ad universorum noticiam volumus pervenire. quod constitutus in nostra presencia Gudelmannus in curia Davidis (piondam inilitis Wormatiensis recognovil, so quandam aream sitam extra portam sancti is Andre« iuxta Intimi apud cimiteriiim Judeoruin Wormatie pro libra hallensium nomine census Heinrico preshylero diclo de Sygin locavisse.

St.-A. Darmstadt: (hjwuVmdt des Klöstern s. Andrem auf dem Berg *. XV. Druck: Baur 11U. II, 487.

459. 1294. Mai 14. (feria sexla post dominicam quo oanlatur jubilate). Vor iit den Rätben von Worms schenkt Gndilmann weiland Schultheiss der Wormser Kirche den im Hof des verstorbenen Killers David wohnenden Schwestern alle seine Habe.

Druck: Sdianuut II, 151 unndMäudig. Rtq. Archir für lux*. Gesdtkhle II, 410f. Scribn 21 IX,

460. 1294. Juli 28. Frankfurt. König Adolf erweist der Kirche s. Martin die Gnade, das* hinfort kein Jude mehr in ihrer Pfarrei Haus oder Hof kaufen dürfe.

Adolfus dei gracia Romanorum rex Semper augustus. Universis sacri Romani imperii fidelibus presentes litteras inspecturis graciam suam et omne

» bonum. Pro eo quod honorabiles viri . . decanus et capitulum ecclesie sancti Martini in Wormacia de quadam curia sita in eorum parrochia, quam Anshel- mus de Oppenheim Judeus comparasse dinoscitur, preces nostras favorabililcr admiserunt, eis haue graciam duxiiuus concedendam, ut nullus Judeus in antca aliquam curiam sive dorn um in dicta parrochia sancti Martini debeat

3scomparare. Quod qui facere presumpseril, camere nostre fisco viginti, ecclesie sancti Martini viginti et civibus Wonnaciensi/«« viginti marcas argenli pro pena plene persolvet presencium testimonio litterarum. Datum in Franken-

Digitized by Google

305

furt V kalendas augusti, indictione VII, anno domini M. Ct. LXXXXIIII, regni

vero nostri anno tercio.

St.-A. Darmsttuti: Warm» nr. 148. or. mb. c. »ig. pend. heao. (A).

Druck: Böhmer, Ada imptrii sekeia p. 3H1 nr. 513 ex A. Heg. Böftmcr nr. 207. Scriba 2121. i

1294. August 5. Emicho Bischof von Worms bestimmt, dass kein 461. Jude mehr einen Hof oder ein Haus in dir Pfarrei s. Martin erwerben dürfe.

Emicho dei gracia Yformaciensis episcopus. Universis presentes lilteras inspecturis salutem in omnium salvatore. Pro eo quod honorabiles viri . . iu decanus et capitulum ecclesie sancti Marlini Wormact« de quadam curia in eorum parrochia sita, quam quondam bone memorie Wilhelmus eiusdem ecclesie sancti Martini decanus possedit , quam Anshelmus de Oppinheim Iudeus comparasse dinoscitur, preces nostras favorabiliter admiserunt eis paterna sollicitudine providere volentes iuliibemus, ne ullus Iudeus in anteai* aliquam curiam sive domum in dicta parrochia debeat comparare. Quod qui facere presumpserit , camere nostre viginti, ecclesie sancti Martini viginti et civibus Wormaciensibtts viginti marcas argenti pro pena plcne persolvet, dantes presentes litteras in testimonium super eo. Datum anno domini

. XCIIII, nonas augusti. w

Sl.-A. Ditrmrtadt : Worms nr. 14H". or. mb. (A). Vom Siegel und »einer Be- festigung ixt keine Sjntr sichtbar.

Druck: Arnold, tur Getdiicitte des Eigenthum» p. 37» ex A. lieg. Scrilia 2124.

1294. November 12. Vor den Rüthen von Worms verkaufen Menlin 462. der Jttde von Worms und seine Frau Saia dem s. Martinstift a Zins.

. . Consules et universi cives Vformacicnscs. Constare volumus pre- sencium inspectoribus universis, quod constituti in nostra presencia Menliniis et Sara coniuges Judei Worniflc/e residentes publice sunt professi, se manu communicata et pari voto iusto vendicionis titulo vendidisse honorandis viris 30 . . decano et capitulo ecclesie sancti Marlini Wormacie super area et domo sua, quam inhabitat, sita apud pistrinum Seochus ex opposito curie dicte ad Papam, libram Wormaciensium dcnar/omm perpetui census annis singulis festo beati Martini dominis sancti Martini predictis assignandam. Hoc tarnen adiecto, quod quandocumque dicti coniuges super alia domo seu area, tibi 35 non detur wandclunge, infra muros Wormacienses dictam libram denariorum designaverint seu comparaverint, super qua domo seu area duo magistri civi- tatis, qui tunc pro tempore fuerint, super iuramentum suum dixerint, tute et firmiter esse designatam, ibi decanus et capitulum ecclesie sancti Marlini memorate debent predictam libram Wovmfutfensem aeeeptare ac deineeps+o

H. Booi, Urinndonbnch d. Stadt Worms I. 20

Digitized by Google

306

12M. 1295.

domus sua et area ab huiusmodi censu omnimode absolvunlur. In tesü-

monium el robur porpoluum premissorum sigillum civitatis nostre Wormfl-

ciensis presentibus est appensum. Actum et datum anno domini M.CG.

nonagesiino quarto crastino beati Martini.

St.-A. Darmsiadt: Worms »r. 147. or. ml>. c. sig. pend. laeso. (A).

Drucke: Baur HU. IT, 497 unwlktändig. Arnold, zur Ge*chi<btt des Eigen- thums p. 380; beide aus A.

463. 1294. Dezember 20. Johannes von Metz Edelknecht gibt dem Konrad

genannt Geltere Bürger von Worms und dem Johannes seiner iu Schwester Sohn ein Pfund Wormser Pfennige auf das Schuliheissen- amt zu Worms.

Ego Johannes fdius Johannis quondam dicti de Mcti militis armiger. Ad universorum noliciam cnpio pervenire, quod ego servicia in inpensa per Gunradum dictum Gellere civem Wormadenrnn attendens ipsi ac Johanni

ü lilio Hedewigis sue sororis vidue Vi'ormaciensis libram W'ormaciensium den«- riorum de feudis meis, que ab ecclesia Wormaciensi super oflicio . . sculteli Vformaciensis babens in feudum et iure feudali a nie lenendum et possiden- dum, fiatris mei Heinrici de Scharphenccken accedente consensu libero, conluli et confero per presentes et si eorum alterum conlingit decedere alter nichil-

2oominus redditus dicte libre denariorum Wormaciensium iure feudali a me tenendum possidebit, redditus etiam predicti dabuntur eisdera a . . sculleto anno quolibet W'ormacie in festo beati Martini episcopi, qui tunc pro tempore fuerit constitutus. In euius rei testimoniuni presentem litteram eisdem G. el Jo. tradidi sigellatam meo sigillo proprio. Kgo eliain Heinricus de Scharphen- ecken miles huic donacioni et conecssioni conscnsuin meum plenum et liberum adbibui et adhibeo et in testimonium sigillum meum duxi preseutibus appo- nendum. Actum anno domini M.GG.LXXXX quarto, feria secunda post domitiicatn exurge domine proxinia.

St.-A. W. tir. 70. or. mb. c. 2 sig. petid, luesis. Hinten steht mit (lücldiger Hand: Test«« sunt, quod C. Geldere donavit eoclenie: C. Romilmuni. Ny. Capeleri«, C. Mur- »rravii, H. .loh. Longu», Kincr. Anitman et plures alii tidedigni. Actum anno domini M.CC. X&Vl., crastino beati Lamberti nuirtiris cjjiNcopi. (18. Sept. 1296).

464. 1295. April 28. Die Wormser Richter beglaubigen die Schenkung

Gudehminns, iceihtnd Schtdthciss der Ki reite von Worms, an die 3i Frauen im Hofe des Ritters David.

ludices Wormacienscs. Tenore presentium reoognoseimus et publice profitemur, quod constitutus in presencia nostra Gudclinannus quondam scul- tetus dominorum ecclesie Worin«« iensis sanus corpore el compos mente gracia dei preventus pro salute anime sue omnium quoque parenttim suorum w donatione facta inter vivos ordinavit donavil et disposuit . . sororibus in curia sua quondam David militis degentibus et domino ibidem unanimiter famu-

Digitized by Google

12!*.

307

lantibus omniuni bonorum suonuu mobilium el immobilium census seu redditus quocumque modo vel iure ipsos possidebat babobat vel in posterum dinosceretur possidere in ins et potestatem ipsarum sororum transferens tota- liter et libere proptcr deum, sicut in lilteris super boc confectis civitatis sigillo finnatis plenius continetur. Ipsarum aulem sororum numerus excedere viginti nun debebit, quarum una de inedio sublata de consilio . . gardiani fratrum Minorum domus Wormaciensis et . . confessoris earundetn alia domino cum celeris1 servitura in locum decedentis proinde collocetur. Hoc adiecto, quod sorores predicte in confessionibus seu consiliis quibuscumque ingruentibus semper ad gardiauuin et fratres Minores domus predicte et non alias sine 10 ipsorum consensu recursum habebunt pari t er et respectum. Freterea slatuit idem Gudelmannus, quod nulla cuiuscumque condicionis antequam locus dece- dentis vacare sciatur reeipiatur quoquomodo. Si tarnen aliqua ex ipsis sororibus quod absit slultieie et vesanie spiritu rapta buiusmodi ordinacionem vilipenderet, sc ad alios pro confessione vel consilio scienter et cum delibera- 1:. cione transferendo, extunc ipso facto tanquam indigna benefieüs buiusmodi a sororum conliabitacione penitus expellatur. Testes huius ordinacionis seu donacionis sunt: Cunradus Margravii, Johannes advocalus, Nicolaus tabellio curie Vformaciensis, Emercbo Wakirpil, Ludewicus 1 dictus Kilchterz3 de Epulnshem4 et Bertboldus frater eins atque alii quam plures Kdedigni. In 20 cuius etiam rei et donacionis testimonium et memoriam ad ipsius Gudelmanni et sororum prediclarum peticionem sigillum curie Wormaciensis duximus presentibus appendendum. Actum et datum anno domini M.CC.XÖ. quinto, in die saneli Vitalis martiris.

8t.- A. W. nr. 80. or. mb. c. »ig. pend. Uteno. Zicei gleichlautende und ron gleklur Hand gescfurielxM Exemplare (A und B).

1295. Juni SO. Elisnln-th geimnnt Vromuth , Conrcrsa, vergabt der 405. Kirche s. Martin in Worms eine Benfe, auf ihrem Steinhaus in (hr Ilagengassen.

ludices "Wonnacienses. Lillerarum presencium tenore recognoseimus publice protestando, quod constituta in nostra presencia Elyzabeth dicta Vromuth conversa de Wormacia pro reinedio anime sue et parentum suoruin Hermanni et Vromuth honorabilibus viris dominis ecelesie saneti Martini Wormacic donacione inter vivos super domo sua lapidea sita in vico Hach- gengassen dedit duo maldra tritici ipsis dominis post mortem diele Elyzabeth 3:. perpetuo assignanda, pro quibus duobus maldris tritici domini saneti Martini memorati diem anniversarii dicte Elyzabeth et Hermanni patris et Vromuth matris Elyzabeth prenotate et omnium parentum eius peragent perpetuo vigiliis missarum defunetorum sollcmpnitatibus, sicut pro defunetis fieri est consuetum. Testes huius donacionis sunt viri honesti subnotati: Herbordus de Lauden-40 bürg et Conradus saneti Blasii maioris ecelesie WoriiMcicnsis prebendarii, et

J4G4.| » B: alia cum ceteri* domino. * Ii: LodewiciiH. 1 B: Cnchtrrz. * B: Kppulinsheni.

30*

Digitized by Google

308

129.Y

. . plebanus sancti Johannis Wormacie. In huius rei testimonium sigillum curie Wormaciensis presenlibus est appensum. Actum et datum anno domini M. CG.XGV, crastino beatorum Petri et Pauli apostoloruin.

St.-A. Darmxtadt: Worm» nr. ISO. or. mb. c. »ig. )*nd.; kleine Schrift. 5 Druck: Baur HU. II, 507 unroUntändig.

*

466. 1295. Juli 29. (in die ss. mart. Felicis, Simplici, Faustini et Beatricis).

Die Wormser Richter Urkunden, dass Ludowicus dictus Kuchteiz de Eppilnsheim seine Gilter sieben Klöstern vermacht habe. Zeugen: dominus Johannes decanus, Gonradus Venar nccnon Jacobus io dictus Heidelberger; nolarius quoque Wernherus civitatis Worm., Gonradus de sancto Blasio, Conradus Elmanni et Joh. Syfridi prebendarii ecclesie Worin. Stadtbibl. Mainz: Otterb. Copialb. fei. 103. Druck: Frey Remiing UB. des Kl Ott. 203. - Reg. Seriba nr. 2133.

467. 1295. August 21. (die dominica ante Bartholomei) vor den Wormser ii Richtern. Ileinricus dictus Ferevel civis Worin, verkauft dem Jacob

Engelmann Wormser Bürger um XXII Pfund hallische Pfennige II ior- nales vinearum in Westhoven.

Zeugen: Johannes Engelmann fraler Jacobi predicti, Dyno dictus Rustheim cives Worm. so St.-A. Lueem, Gatterer' »eher Apparat tir. 273. or. mb. c. ng. pend. dcl.

Druck: Baur HU. V, 144 f.

468. 1295. Septeniber 2. Vertrag des Klosters Himmdskron in Ilochhem

mit Margaretha genannt von Mitra über Zinse von Gütern in Horchheim.

»s Iudices Wormacienses. Tenore presencium publice protestamur, quod . . priorissa et conventus sororum ordinis Predicatorum in Geli corona in villa Hocheim tenentur Margarete diele de Mitra decem maldra siliginis annuatim de bonis in Horgeheim sitis iuxta Wormaciam, que Mergardis et Katherina friie Kuze bone memorie quondam de Mitra suo convenlui contule-

sorunt, a nunc ineipiendo ante quameumque domum 'Wormaciensem voluerit, infra assumptionem et nativitatem beatc virginis, non obstante grandine exer- citu decrescentia frugum vel quavis alia causa, fidelitcr assignare, ut ipsa de Ulis decem maldris suis germanis Heinrico et Petro fratribus ordinis Predi- catorum in necessariis providcat indumentis, ita dumtaxat, ul si unus pre-

3sdictorum fratrum moritur, a medietate X maldrorura solvendorum prefatus conventus absolvetur; post mortem vero amborum a decem maldris predictis ex integro absolvetur. Profitem ur similiter in hüs scriptis, quod predictus conventus tenetur eidem Margarete et suis heredibus post mortem dictarum

Digitized by Google

12Ü5.

309

Mcrgardis et Katherine vel post introitum carum in rcligionem triginla libras hallensium erani impediinento seu cxceptionc postposita assignarc et respec-

tum earundem XXX librarum hallensium predicti . . priorissa et conventus habebunt super domo predictarum Mergardis et Katerine sita in Wormoci« versus eimiterium fratrum Predicatorum et super omnibus bonis suis. Et s nos Mergardis et Katerina supradicte renunciamus omni actioni seu debito, quod nobis dictos fratres H. et P. avuneulos nostros seu eciam materteram nostram Margaretam et suos heredes competere videbatur. Et nos fratres H. et P. ac soror nostra Margareta et sui heredes renunciamus omni iuri sive actioni, que nobis contra dictas cognatas nostras M. et K. competere w videbatur. In testimonium ac robur premissorura presentem litteram sigillo curic Wormaeicnsw dedimus roboratam. Testes vero qui huic tractalu inter- fucrunt, sunt: frater Hermannus prior domus Wormaciensis ordinis Predica- torum, Wernborns Amella, Heylmannus Judei, Conradus Dymari cives et con- sules Wormacienses cum ceteris fidedignis. Datum anno domini M.C(5.XC\ u quinto, in crastino Egidii.

St.-A. Luzern, Gatterer'scher Apinrat nr. 274. vr. mb. c sig. pend. Druck: Baur HU. V} 14Öf. unvollständig.

1295. Okiober 2. (crastino Remigii). Vor den Wormser Richtern bekennt 469. Frizschemannus dictus Osthouen Wonnscr Bürger, dass er dem Berg- au kloater s. Andreas einen Zins von 5l/a Schilling Heller auf Haus und Hof bei der s. Andreaspforte gelegen, das einer genannt Golthanc Fuhrmann (auriga) bewohnt, zu zahlen schuldig sei, welchen Zins Mechtildis, die nun verstorbene Tochter des weiland Heinrich Richeri, zum Heil ihrer Seele gestiftet hatte. Femer muss genannter Frizschc-25 mann dem Bergkloster 8 Unzen Heller vom genannten Haus jährl. bezahlen, welcher Zins aus einem Tausch gemacht zwischen Cunrad Span Wonnscr Bürger und dem genannten Kloster herrührt.

St.-A. Damutadt: CopiaBntch des Bcrgklostcrs. Druck: Baur HU. U, 510. 30

[1295.] Ladenburg. Emicho Bischof von Worms zeigt dem Iiaih von 470. Worms an, dass ihm der in dem Streit zwisclien ihm und Nibelung von Nunnenmünster angesetzte Termin recht sei.

Emicho dei gracia episcopus 'Wormaciensis honorabilibus viris et dis- crelis . . magistro civium . . consulibus ceterisque . . civibus W or maciensibus » universis suis fideUbus et dilectis salutem cum plcnitudine omnis boni. Cum nobis super controversia , que vertitur inier nos ex una et Nibelungum de Nunnenmunstere suosque conplices ex parte altera, per vestras litteras et nuncios certura terminum videlicet feriam sextam proximam hora primc assignaveritis ad pernunciandum super causa controversie memoratc, noveritis ta

Digitized by Google

310

1296.

quod parati sumus ac vita conüte intendimus , nisi aliud quod absit legiti- mum nos inpedicrit comparcre in tcrmino inemoralo. Datum in oppido nostro Laudcnborc.

Auf der Rückseite die Adresse: h Honorabilibus viris et discretis . . magistro civium, consulibus ceterisque civibus V/ormaciensibus fidelibus suis dilectis.

St.-A. W. nr. 81. w. wb. Das hinten aufgedrückte kleine Siegel ist abgefallen.

. 1296. April 22. Der Rath von Wonns dankt dem Grafen Walram von Zweibrücken und verspricht nichts gegen den zu s. Engelbert io neuerrichteten Zoll zu thun.

Nobili viro doinino predilecto doinino Walramo comiti de Zweinbrucken consules et universi cives W'ormacienses quiequid possunt obse<|uii et honoris. Pro bonis nostris coneivibus et civibus Moguut/NÜ? nostris ainieis dilectis per Welthcrum de Wurmingen in vestro conduetu aeeeplis vobis grates referimus

iu multiplices et inmensas , quod illud efficere curavistis , quod eadem bona dis- ligata non sunt seu distracta, sed adhuc colligata manent, habentur et servata multo graciosius et obsequiosiores in vestrum obsequium nos trahentes, quod per magnam vestram solliciludinem non sine vestris gravibus laboribus et expensis sicut vestram honestatem decebat ad talcrn punctum perduxistis,

so quod eadem bona nostris coneivibus et civibus Mogunlm/s aeeepta resütuuntur eisdem, pro quibus bonis aeeeptis per dictum Welthcrum de Wurmingen et dampnis omnibus liabitis pro recuperacionc bonorum eorundem primo et princi- paliter nostri coneives, quorum bona aeeepta fuerunt, pro se et eorum here- dibus et partieipantibus in bonis eisdem renunciant imperpetuum simplicitcr

sset in tot um. Et nos per consequens consules ceterique cives nostre civitatis nomine civitatis nostre renunciamus bonis predictis simpliciter et in totum, ita quod neque per eos, quorum dicta bona fuerant, beredes eomm neque per alios civitatis nostre cives vobis vel vestris heredibus pro huiusmodi bonis sive dampnis occasione illorum bonorum perpessis ullus 1 poterit imperpetuum

w actio intentari ex iure ecclesiastico vel civili ; item diele principales persone, quo- rum bona fuerant3, pro sc et eorum heredibus et nos nomine civitatis nostre pro nobis et nostris civibus tarn presentibus quam futuris renunciant, renuncia- verunt et renunciamus, quoad vos dominum Walramum comitem de Zwein- brucken vestros heredes, quod nullo [tem]pore vobis occasione dictorum bono-

3s nun in thclonio vestro novo, quod ad sanetum Engclbertum aeeipitis, inpedi- menlum aliquod faciemus nec coram domino nostro rege vel imperio vobis et vestris heredibus actionem movebimus pro codein. In cuius renunciacionis facte testimonium atque robur presentem liltcram sigillo civitatis nostre dedi- mus roboratam et datam sub Wernhero Rilderchen magistro nostro anno

4odomini M.CC.XÖ.vl. dominica canlate.

Ht.-A. Darmstadt: Worms nr. 153". or. mb. c. sig. peml. del. Das Pergament ist beschädigt.

Druck: Baur HU. II, 3/5 unrvlhtändig. [471.] » das Wort ist verwischt » dto.

Digitized by Google

1296. 1297.

311

1296. Juli 18. - Der Rath vm Worms gesbUict ihr Gertrud von 472. Opitcnhcim, dnss sie die Mauer ihres llauscs auf die Stadtmauer hauen dürfe.

Consules et universi cives Wormacienses. Constare volumus, quod nos provida deliberacione prehabita ad rogatum et dilectionem venerabilis viri s Berlewini prepositi ecclesie Nubusensis scolastici Wormaeiensis indulsimus et gratiam feeimus specialem Gertmdi de Oppenheim, ut mumm domus sue silc in antiquo foro peeudum civitatis nostre dicte ad Bobpardcrcn licite possit ponere et fundare stiper tnurum civitatis nostre, ita tarnen, quod über tran- situs nobis pateat superius per domum absque conlradictionc quandocumquo w et quocienscumque civitatis necessitas hoc requirerit. In cuius rei teslimo- nium presentem litteram sigillo civitatis nostre dedimus hdeliter roboratam. Actum et datum anno domini M.CCXCVI, XV kalendas augusti. St.-A. DnrmsUtdt: Chart. Worm. s. XV fitt. 106' (D).

Druck: Baur HU. II, 516 ex D. unvollständig. n

1296. Dezember 22. (in crasL b. Thome). Vor den Richtern von Worms 473. bekennen Hugo lilius quondam Vakonis super Ripam dictus Rockenhuser

und Mergardis seine Frau dem Kloster der Reucrinen auf dem s. Andreas- berg ausserhalb der Mauern von Worms 16 Malter Weizen (siliginis) jahrlichen Zinses auf 7 Juchailen Weinlandes in Hanendal und 2 Jucharlen 2'» in PelTclnkeim um 4 Pfund weniger 5 Schillinge Heller verkauft zu haben.

Zeugen: Johannes dictus Crenzelin canonicus saneti Pauli, Cunradus saneti Blasii prebendarius maioris ecclesie Wormatiensis , Cunradus Bunno, Johannes dictus Hug, Dydcricus supra montem, cives Wormatienses.

St.-A. Darmstadt: Copialbuch des Bergklosters in Worms. 25

Druck: Baur HU. II, 522.

1297. Märe 18. (in crastino beatc Gerdrudis virginis). Vor den Richtern 474. von Worms bekennen Wernborns dictus Crig de Ostofhin armiger et Benigna seine Schwester, Wittwc des Jacob genannt Hasenvel sowie Herbord ihr Sohn, dass sie ihren Hof, der einst dem Hczcl Sänger zu 30

s. Martin in Worms war, der s. Martinskirche verkauft haben. Als Bürgen stellen sie Johannes de Umesheim ihren Blutsverwandten, Pfründner zu s. Martin, Gerhard, Emercho KSmcrcr Ritter und Jakob Engilmann Bürger von Worms.

Zeugen: Heinricus Camerarius, Johannes de Frisenheim, Gcrhardusss Smuz7.il milites; Johannes, Heinricus Camerarii annigeri, Eberhardus de Watthenheim , Cfinradus plebanus saneti Lamperti, Eckchardus, Heinricus Cornmarckit, Jacobus Bcnedicti et Balzo prebendarii ecclesie saneti Martini. St.-A. Darmstadt: Worms nr. or. mb. c. sig. perul laeso.

Druck: Baur HU. II, 530 ff. «o

Digitized by Google

312

1-297.

475. 1297. Juli f. (üdalrici conf.). Die Wormser Richter Urkunden, dass Wcrnherus aurifaber et Elizabet coniuges cives Worm. ihre Güter zu Mergestat den Eheleuten Sifrid, Sohn des weiland Jacob von Mergestat, und Orteruna in Erbbestand übergeben haben.

.% Stadtbibt. Mainz: Ott. Cop. foL 123.

Druck: Frey & Reinting, ÜB. da Kl. OU. im ff. Reg. Scriba nr. 2160.

476. 1297. September 14. König Adolf verleiht der Stadt Worms das PrivOty „de höh evocando".

Nos Adolfus dei gracia Romanorum rex Semper augustus. Ad uni- iu versorum tarn presencium quam futurorum noticiam volumus pervenire, quod nos ob fidcin impermutabilem et preclare devolionis memorandam constanciam prudentum virorum civium WormacicusittW, quibus nos et imperium sunt iugibus obsequiis proseculi, volentes ipsos reeiproce speciali prosequi gracia et favore, ipsis haue graciam duximus liberaliter concedendam ex dono nostre ü regie maiestatis videlicct, quod eos vel aliquem ex eis extra civitatem suam evocari ad nos vel iudicium nostrum qualecumque per quempiam nolumus in antea quovis modo quamdiu parati sunt in civitale sua de se querelantibus iusticiam exhibere. Si aulem alicui nobis de ipsorum civium aliquo querclanti misso ipsis a nobis cum nostris litteris vel uuneiis non fuerit de eodem inibi facta iusticia indilata, extunc idem reus in facto tantum eodem polest et debet et non aliter evocari. In testimonium et evidenciam premissorum sigillum nostrum regium presentibus duximus appendendam. Actum et datuin anno domini millesimo ducentesimo nonogesimo septimo, die exaltacionis sancle crucis, regni nostri anno VI.

2J St.-A. W. nr. 82. or. mb. in doppelter Ausfertigung: a) mit dem an ruüiseidener

Schnur Mngenden rerktden MajestäUstegel ; b) Siegel abgefallen.

Drucke: Ludetrig, Hei. II, 243 f. mit unridüiger Angabe der Regierungsjahrt. Moritz II, ISO f. Reg. Böhmer nr. 371. Scriba nr. 2165.

477. 1297. September U. Speier. König Adolf schliesst mit den Bürgern so von Worms und Speier ein Schutzbiindniss.

Wir Adolf von gotes gnaden ein Romescher kunig unde ein merer des riches wellent wissen alle die die disen brief iemer sehent oder horent lesen nu oder her nach, das wir durch ganlze druwe unde bewerte stedikeit, die wir unde unser erbern vorvarn keyserc und kunge von Romc bevunden hant

äs unde gewar sin worden gentzliche und ögsunekliche zu nutze unde zu erber- keit des hcilgen riches an mangen dingen unde zu allen stunden an den ersamen wisen löten den burgern von Wormesse unde von Spire unsern lieben unde gelruwen. Der umbe haben wir si in unsern schirm unde helfe genomen unde geloben si mit guten truwen beschirmenne und in zu

whelfenne also hie nach geschriben stat: Zu dem ersten neinent die selbe wise

Digitized by Google

313

löte tnitenander us ncmcliche undc usbundcnliche die gelubcdc und die vcr- bunlnisse, die di burger von Menze, die burger von Wormesse und die burger von Spiro enander hant getan also si ir brieve geben hant, das si die mit- enandcr unde gegenander Haiden wollent und daz nibl irren sol die verbunt- nissc, die wir unde si enandcr bant gelobet, die verbuntnisse die si enander & getan hant also si ir brieve enander hant gegeben, die sint also, das si enander sollent bebolfen sin, swo men in an ir vriheit, an ir rehte, an ir Übe oder an ir gute un rehte tetc, daz ist also, daz wir den selben burgern von Wortnesse unde von Spire und in von ieweder stat gelobenl mit göter truwen, das wir si schirmen und in helfen , swa in ieman unrehte dete unde si der rat von 10 ieweder stat uns gesworn hant vur sich und ir mitteburger und die gemeinde von ieweder stat uns zu helfenne wider mengelichen getruweliche unde niht zu laszenne in keine wiz. Bi den selben guden truwen geloben wir den selben burgern von Wormesse unde von Spire und in von ieweder stat alle ir vriheit also sie si haben t an brieven von keysern oder von kungen unsern is vorvarn, den got genade, und och von uns, von bebesten oder von bischoven, zu haltenne ane ursöche unde niht zu ergernde, also ob unser lantfogele oder ander unsere am inet lute in die in die keine wiz verbrechent, das wir in das abc tön vurslihtekliche undc bewarn, das si des erlassen werdent; und eb in daz ieman anders dete, daz wir si danne schirmen und in helfen getruweliche unde vestekliche ane alle geverde wir und unser ametlule. Und der gruntröre sollent si lidig sin gentzliche, wände si unreht ist unde wider- teilet vor unsern vorvarn. Wer och daz si sunder oder samet ieman ane- grifle oder heden anegrifTen an libe oder an gute, varent oder ilcnt si deme nach in des riches oder in anderre herren lande, daz si in gerne begriffen 25 unde sühtent si den iu husern undc stiezenl duren nach deine uf unde was si da zu tönt, der ane sollent si niht vereveln an dem lantfriden noch gegen uns noch gegen andern herren. Kein es och also, das wir usser lande weren und da zwischen etzliche herre 1 ane griffe sin man, der von ime ge- varn were unde burger were worden in etzlicher des riches stat, die nach so einre ander stat gevriet were, und der herre spreche, daz der man niht ge- sessen were rehte also ein burger der stat, und der herre daz zöge an die stat nach der sine stat gevriet ist und unser lantfoget oder ein ander unser ammetman daz niht genamen noch halden wellte, daz die stat nach der sine gevriet ist, spreche ane geverde und der über den herren anegriffe unde den ss burgern von Wormesse oder von Spire oder ietwedern helfe hieschen, die sollen si iine danne niht schuldig sin zu tönnc unz an uns, was der umbe unsers willen were, da sollen si zu helfen. Wir geloben in och beiden und ir ietwedern sunder und samet, cbe wir den burgern und der stat von Menze keine genade vurbaz nu oder her nach detent den in den burgern von 40 Wormesse unde von Spire, das wir die selbe genade in beiden oder ir iewedern sollent tun gentzliche und ellcklichc ane alleinc an den Juden, wände die von Menze an den Juden, die zu Meinze inne sint, vurbas ander reht haben t danne die burger von Wormesse oder von Spire hant an den

[477.] 1 A: herreß. «s

Digitized by Google

314

121*7.

Juden, di bi in silzent undc ane andere ding, die die von Meinzc sunder habent, der die von Wormesse unde von Spiro niht bedorfent ane alle geverdc. Und unbe die helfe, die die selben burger von Wormesse unde von Spiro uns tun sollent, das sol also stau; wanne wir ir helfe bedorfen , so sollen

s wir etewen unsern heimlicher zu* in senden , der in vurlcge unsern willen und war die reise gc unde sollent die vorgenanden burger mittenander denne ze rate werden, was helfe si uns danne tun, die uns vronic si und nutzlich und in crlich ane.geverde nach deme dinge also es danne stet undc was helfe si die bürgere von VVorinesse unde von Spiro mitenander also bc-

w schophent, die sollen wir genamen und da inidde sol uns och begnügen also das wir vurbaz unbe ine helfe si sunder oder saniet niht trengen sollent. Das dis war si unde stede blibc, der unbe haben wir unser kunglieh ingesigel mit ingesigcln der burger und der stete zu Wormesse und der burger und der siede von Spiro der vorgenanten gchenkel an disen gegenwertigen brief

is zu eime war Urkunde und einer gantzer veslenunge aller der vorgenanten rede. Wir aber die burgerineistere der rat und die burger gemeinlichc von Wormesse undc wir die burgermeister der rat uHd die burger gemeinliche von Spiro veriehen an disen brieven, das wir geloben unde gelobet haut bi geswornem eide, den wir der rat von ieweder stat der vorgenanlen getan

2u haut vur uns und unser mitte burger und die gemeinde von ieweder stat unserm herren deme klinge x\dolfc zc dienende unde zu helfennc gctruwelithe Verbundenheit unde veslekliehe in alle die wis, also da vor geschriben slat ane alle geverdc. Undc des zu oim Urkunde undc einer stetikeit so han wir unsere ingesigele von ieweder stat gehenket an disen brief zu unsers

2J herren ingesigele des vorgenanten kunges.

Dirrc brief wart geben zu Spiro an des heiigen criiees dage also es erhaben wart, da men zalte von Oistes gehörte zwclf hundert jar unde siben und nun zig jar in dem schsten jaro unsere riches.

St.-A. W. nr. 83. or. mb. c. 3 sig. pend. (A). Das Majestätssitgel Itängt teol- 30 erJudtcji an rothgelbseidener Schnur; das der Stadt Worms ist abgefallen und von dem Siegel der Stadt Sjmier ist nur noch die ruthgelbseiflene Schnur vorhanden.

Drucke: 1. Nacfi dem Wormser or. Scfutab, Gesch. des rJtein. Städtebundes II, 72 ff. (schlecht mit Auslassungen). 2. Nach dem Si>eierer or. IsJununn, Sjteier. Chronik 583 f. = Dumont, C. D. % 1, 3o 1. ^ Lünig, Cod. Germ. I, 374. 35 Ilegeste: Böhmer nr. 372. Scriba nr. 2164.

478. 1297. November 15. Die Wormser Richter und Wernzo Amdla Bürgermeister beurkutulen, dass Johann genannt Paulin und seine Frau der s. Paulskirche einen Zins von ihrem Hof ver- kauft haben.

40 Judices Wormiunenses et Wernzo Amella magistcr civium ibidem. Con- starc volumus presencium inspectoribus, quod conslituti in nostra presencia Johannes dictus PauUn et Mezza legittimi coniuges cives Wormacienscs pubüce rccognoverunt se vendidissc iuste vendicionis titulo honorabilibus viris . . decano et capitulo ecclesie saneti Pauli Wormac*e unam libram Woviuaciensium

Digitized by Google

denariorum censualem supra curia sua, quam inhabitant, sitam iuxta curiam

quondam Davidis dicti Hindcr der kuchen, cuius libre medietatem in festo ad

kathedram saneti Petri, reliquam vero in assumpeione beate virginis prefatis

dominis ecclesie saneti Pauli predicti coniugos vel eorum hcredes singulis

annis nomine census perpetuo tenebuntur assignaic Est tarnen huic vendicioni &

boc adiectum, quod quandocumque prenominati coniuges vel eorum heredes

dictam übram Wormaciensium denariorum super domibus et areis certis et

in uno loco in civitate Womutciensi sitis, de quibus domiuo nostro Wornia-

ciensi episcopo ius quod wlgaritcr dicitur wandelungc non est dari consuelum,

designaverint vel reemerint ad exonerandum curiam suam a censu prediclo, w

tunc . . decanus et capitulum ecclcsic saneti Pauli predicti eam aeeeptabunt,

ita si . . decanus ecclesie dicte et magister civium nostre civitatis, qui Urne

pro tempore fuerint, in animas suas dictaverint et sentenciaverint, predictam

libram Vformaciensium denariorum in locis certis et tutis in uno loco sitis

fore assignatam, addicientes ctiam, quod tinus eorum beredum dictam libram ts

censualem sepedictis dominis ecclesie saneti Pauli terininis antedictis tenebitur

annuatim assignare. In cuius rei testimonium presentibus littcris nos . .

iudices Wormaeienses sigillum curie Wormaciensis et ego Wernzo Amella

magister civium predicti ad inslanciam partis utriusque meum proprium

sigillum duximus appendenda. Datum anno domini M.CÖXC.VII. feriaw

sexta proxima post feslum bcati Martini episcopi.

St.-A. Darmstadt: Worin» nr. 153. or. tnb. c 2 sig. pend. (A). Siegel 1. Da» geiröhnlidie der W ortnscr Richter, sddetht erhaittn. Siegel 2. Oralen Siegel, darin drei- eckiges Schild mit dem w«cA link» schreitenden Draclien; Legende z. Th. zerstört.

Druck: Baur IIU. II, 516 unvollständig. Arnold, zur Geschichte de» Eigen- js thum» p. 388; beide ex A.

1298. Februar 14. (Valentini). Dyrolfus miles, Wemhcrus Amella, Hein- 479. ricus Dyrolfi, Heilmannus Judci, Cunradus Haslula et Jacobus Eberzonis consules Worin. Urkunden, dass Margarctba rclicta quondam Zeizolfi, Johannes, Margareta, Franciscus et Jacobus liberi eiusdem dem Kl. Otter- so bürg ihren Hof in Rindfirincheim verkauft haben.

Sttultbibl. Mains: OH. Cop. fol. ISO. Druck: Frey & Remling, UR de» Kl. OUerburg 212. Reg. Scriba nr. 2166.

1298. Juni 23. Hie Prior in und der Convent des Klosters Himmels- 480. krön in Hochheim geben dem Hugo Güter in Mörstadt. ss

Nos . . priorissa totusque conventus sororum ordinis fratrum Predi- catorum in Celi coronarn in villa Hocheim Wormatiensis dyocesis. Tenore presencium publice protestamur, nos Hugoui filio sororis Billungi et Margarete coniugibus de Mcrgestat et uni tarnen eorum heredi euicumque post ipsorum obitum dederint quadraginta novem iugera minus quartali agri campestrisio sita in termiois ville Mergestat, quorum situs infra scribitur; item domum et

S

Digitized by Google

316

im

mansionem in siiuul sitaai inier dotninam Hermani et stralam Syveridi, pro antiua pcnsionc videlicct pro viginti octo maldris siliginis pcrpctue pcnsionis ooncessissc dictorum coniugum vel heredum suorutn veclura laboribus et expensis in civitatem W'ormatietisem ante domum quamcumque volueriiuus * vel in cenobium nostrum usque ad nativitaüs beate virginis Marie annis singulis assiguandum, non obstante grandine, exercitu vel alia quavis causa. Dicti eciam coniuges aut corutn heredes non commutabunt vel vendent nec concanbium aliquod facient in iugeribus prenotatis. Mortuo eciani uno berede seu possessorc bonorum huiusmodi alter heres, qui substitutus fuerit infra

luinenseni, quo inortuus est, idem venire debet ad nostrum conventum se petendo corundem bonorum substitui in bcredem, quod si obmiserint vel in aliquo premissorum fuerint negligentes, oranc ius, quod habebant in bonis prenotatis, dinoscentur penitus amisisse, non obstante auxilio quolibet iuris canonici vel civilis. Est eciam adiectum, quod omnia bona prcmissa apud

•lunuin heredem maneant indivisa. Insuper proßtemur nos donasse convenlui sive sororibus in domo domini Davidis retro ecclesiam sancti Stephani com- morantibus iugera subscripta ac renunciasse omni iuri, quod in bonis habuimus vel babere potuimus sepedictis. In buius rei tcsümonium presentem litteram sigillo nostri convcntus una cum sigillo venerabilium virorum iudicum Wormo-

wtieHsium dedimus communitam. Datum anno domini M. CG. XCVU1 in vigilia beati Johannis baptiste. Situs autem iugerum prcdictorum talis est : primo V quartalia iuxta Abenhcimerwege supra wideme hüben ; item IUI iugera tendcncia super Flersheimerwec versus Abenheim consulcanea domina Her- manni de Flersheim; item IUI iugera tendencia super weide consulcanea

» dominabus de Kirsegarthen ; item 1 f iugera prope grasewege consulcanea monachis de Otterburc ; item in alio campo X iugera tendencia de Flersheim super viam, que ducit Worma/mw; item VI iugera prope Jacobum de Budens- heim; item III iugera sita prope Jacobum de Flersheim; item aream in villa iuxta fontem Syfridi; item dimidium duale prope II iugera claustri iuxta salices

ao Gudelmanni ; item I zweite! versus Stuthburne; item dimidium duale versus Bernhelmes burne; item IJ iugera prope salices Kunegenerheimeren super Flersheimerwege ; item VI iugera consulcanea monti sancti Georgü tendencia super pascua; item I iuger tendit über den obersten Guntheimerwec; item dimidium iuger tendit ultra candem viam. Item Ii iugera an Guntheimcr

»i pedelin consulcanea dominabus in Orto cerasorum ; item 1 duale in Piphcr- lachcn ; item in alio campo I iuger an Flersheimerwege consulcaneura dominabus in Orto cerasorum ; item 1 iuger apud candem viam consulcancum hospitali apud Worma/tam; item I iuger consulcaneum hospitali apud Worma/MW* et est anwender.

40 St.-Ä. W. nr. 84. or. mb. c. 2 sig. pend. JAw Swtjcl des Concente» ist abgcfaüen, da» der Richter beschädigt.

481. 1 298. September 1. Die Stadt Worms verkattß dem Konrad Span Zinse.

Consules et universi cives Wormacienses. Tenore presencium recogno- seimus et fatemur ac notum faeimus universis, quod cum nos et noslra

Digitized by Google

317

civitas oppressi essemus muttiplicum onere debitorum propler diversa negoda lerminanda , que civilati et civibus necessarie incumbebant, remedium nos excogitare oportuit et perquiri, qualiter nos et civitas a damnis huiusmodi gravibus absolveremur et ab onere debitorum. Et cum ad soludonem huius- modi magne pecunie indigenciam haberemus, pari et unanimi voluntale % deliberalione ad hoc habita diligenti iusto vendicionis titulo sponte et libere vendidimus viro discreto Gunrado Span nostro concivi et suis heredibus census perpetuos infrascriptos: scilicet super pistrinis Eberwini pistoris apud portam Judeorum libram V/ormaciensium, cuius libre decem solidi festo beati Remigii et beati Georgii rebqui decem solidi annis singulis persol ventur ; item super io fossato Cunradi Bunnonis, quam erga civitatem conduxit, libram Wonna- ciensium cedentes festo beati Remigii et Georgii predictis ; item super domun- culis infra portam sancti Martini et pontem in latere versus portam Judeorum tredecim solidos denariorum cedentes Remigii et Georgii terminis predictis; item super domo Rasoris ante portam sancti Martini duos solidos denariorum, is cedentes festo beati Martini; item super domo Nicolai Kaufman tres solidos et tres capones Martini cedentes; item super domo Johannis Gruzzeres ibidem tres solidos, eodem festo cedentes; item super domo Nugebel duos solidos denariorum eodem festo Martini cedentes; item super area Burkardi pedelli civitatis ibidem sita duos solidos denariorum similiter festo Martini cedentes; so item super sede panum ante portam sancti Martini decem solidos denariorum, quos dat . . relicta Richiimanni in festo Remigii; sciendum est, quod omnes census infrascripti debent dari in festo beati Remigii; item super area Berzonis dicti Strichuseln retro curiam suam apud sanctum Paulum sita quadraginta quinque denarios; item Gerwinus Lignitor dat de curia Reinbutdonis viginti» unum denarios; item Heinricus Wasmut dat de area sua retro curiam suam quatuor solidos et dimidium; item super orto Dyrolß militis octo denarios; item relicta Nicolai Hellecrapponis dat de orto soliduin denariorum ; item super orto Harthungi Bechereres senioris octo denarios; item relicta C. Dymari dat de orto solidum; item super macellis quondam vidue Dymari sededm denarios; 30 item super orto domine Alkuze Spenen quinque solidos Wormuciensium ; item sorores Penitentes in monte dant de orto quadraginta denarios; item Venia nepos Lamponis dat de domo una sub arcubus caponem ; item Gunradus Olearius dat de domo ex opposito domus sue, quam inhabitat, tres capones; item quedam dicla 1 dat de domo sub arcubus caponem ; item relicta Lude- 3i wici Flemingi dat de domo apud Novum pontem duos capones; item super domibus sub Stega an Nuwenburdoz duos capones; itein super orto dicti Gunradi Span ante Novam portam duos solidos; item super orto quondam Wilmanni sex denarios, quos dat Wernherus de Laudenburg; item Heinricus Holzappel dat de orto quatuor denarios; pro centum libris viginti quatuor«) libris et Septem unciis hallensium, ita ut ipse Gunradus Span et sui heredes census huiusmodi in omni iure et utilitate recipiant et possideant, sicut civitas hactenus recepit et possedit eosdem, et confitemur ipsam pecuniam a prediclo C. integraliter recepisse ipsamque in usus nostre civitatis necessarios con-

|481.] » J-Mr den Hamen ist eme Lücke gelassen. u

Digitized by Google

318

vertisse. Et quia di<:li eensus domine Alkuze Spenen nostre toncivi pro pensione siliginis anmia, prout in littera super hoc confecla continetur, sunt pro subpignore obligati preter libram super fossato, condictum est et con- venlum, quod duo viri probi et idonei nostri concives, quos ad hoc deputamus

&et eligimus, nostre civitatis recipere debeant octavain partem ungelti, que H. Dyrolfi et Heilmanno Ilollmundi vendita fuerat et quam partem postmodutn resignaverant civilati ipsamque octavani partem ungelti fideliter conserrare ad reemendam et designandam dominc Alkuze supradicte et suis heredibus si decedit pensionem siliginis memoratam, prout littera civitatis super hoc

loconfccta continet et ostendit. Et quandocunque dicta pensio reempta fuerit et designata, ex tunc census predicti erunt a subpignoratione liberi et soluti. Appositum est etiam, si dictus Cunradus Span vel sui heredes in censibus huiusmodi sibi venditis minus invenerint scilicet infra summam quinque libraruin minus quinquaginta denariorum, illum defectum magister civium,

uqui pro tempore fuerit, restaurabit nomine civitatis. Est etiam condictum, quod funtlus dictorum censuum in oisdem ediflciis et iuribus, in quibus nunc est, debet in perpetuum permanere. In cuius rei testimonium presentem litteram sigillo civitatis nostre dedimus roboratam. Datum sub magistro nostro Wernhcro Amelle anno domini M.C&X&Vill, die beati Egidii.

20 St.-A. lhirmMtult: Worms nr. 160a. or. mb. c. sig. pend. del. (A).

Drucke: Arnold, zur Gcschidde des Eigenthums p. SS» ff. Baut Uli. IL, GSOff.; bettle ex A.

482. 1208. SfpirmhfT 1. (datum sub magistro nostro WernAm» Amelle anno domini M. CC. XG. VIII. die beati Egidii). Die RSthe und Bürger der ai Stadl Worms verkaufen dem Cunrad Span folgende Zinse:

Super aqua, que dicitur Schurkchc, decem solidos Wonuacienscs, que quidem aqua ipsi C. Span et Heinrico Dirolfi a civitale iure hereditario con- cessa fuerat pro libra denariorum Wormacicnsium censuali, unde dictum C. Span et suos heredes a decem solidis Wormaciensibtis censuaJibus, quos

aoipsos de dicta aqua dare oportuit, dieimus in hiis scriptis in perpetuum liberos et solutos; item vendidirnus eidem C. Span et suis heredibus super domibus Weruheri Plesser apud Novum ponlem quatuor solidos et dimidium denariorum Yfonnacietisium et quatuor capones; item super quadam domo sub arcu retro pistrinum Eberwini pistoris solidum denariorum, quem dal parrochia

3:. saneli Ruperli, cedentes festo beati Remigii anuualim, pro viginti una libris hallensium et octo uneiis nobis inlegraliler persolutis et in usus civitatis necessarios permutatis etc.

SL-A. Darmsiadt: Worms ISO", or. mb. c. sig. pend. rW. Gleiche Schrifl irie bei nr. 481. Arenga sowie der Sdduss getum wie die i-vrltergeiiende Urkunde.

4o Exeerpt bei Ä*«r, HU. II, 65J*.

Digitized by Google

12!<8.

319

1298. Oktober 31. Bischof Emicho von Worms erhebt die Kapelle 483. s. Maria in ihr Vorstadt von Worms niben dem Rhein gelegen, ehenuds das alte Münster genannt su einer KoIlegUitkirche (Lielt- frauenJcirche).

In nomine domini nostri Jesu Cristi amen. Emicho dei gratia Worma- & ciensis episcopus universis tarn presentibus quam futuris, ad quos presentes littere pervenerint, melliflue benedictionis fruetus 1 cum beatitudine sempiterna.

Felicitati nostre et honori salubriter consulimus et consulere speramus2 dum sanetorum laudibus extollendis et pie matris ecclesie profectibus aug- mentandis iugiter et misericorditer insudamus. Hinc est quod anime nostre 10 necessitatibus providentes ob gloriam virginee5 matris* dulcissime Marie, que nobis, in cuius nomine nos omnes salvos oportet fieri 5, spem et vitam edidit, dominum nostrum Jesum Cristum instituere intendimus6 et instituimus übera- ll ter collegium duodeeim7 personarum canonicorum sacerdotum in capella beate virginis Marie* in suburbio nostre civitatis secus litus Rheni, que olim is Vetus monasterium vocabatur et adhuc eodem titulo conveiiienter* insignitur, accedente consensu et coniventia 10 Heinrici de Dtma nostri consanguinei pre- positi maioris loci supradicti archidiaconi , ad quem collatio predicte Capelle hactenus pertitiebat, nec non decani et capituli ecclesie nostre Wormaciensis. Qui etiam prepositus ius collationis dicte Capelle in perpetuum beate Virginia» animo devoto offerens, remisit et ei renuntiavit, ita quod deineeps ipsam capellam singulari persone non conferet sed eam liberam cum omnibus suis provenlibus redditibus 11 iuribus et perlinentiis suis permittit12 et permisit coram nobis ob anime sue remedium et ob honorem beate virginis, si etiam in nostro scripto super hoc confecto plenius continetur13. In cuius dotiationis seu collationis u Ji recompensam ordinamus et statuimus: ut prepositus maioris15 ecclesie Worma- ciensis predicte, qui pro tempore fuerit, ipsius loci prepositus sit et canouicaltis et prebendas illic ibi omnium conferat canonicorum, cum eas vacare conli- gerit1* eosque investiet17 et eos decano dicte ecclesie seu eius vices gcrenti ad installandum seu in possessionem corporalem mittendum 18 faciet1* pre-3o sentari, qui 20 canonici sie a preposito presentati actualiter31 debent esse sacerdotes et hone vite; sed si prepositus, qui pro tempore fuerit, diaconum aliquem vel clericum inferioris ordinis presentat, volumus et statuimus, quod talis nunquam22 ad pereeptionem suorum proventuum et prebendarum 23 ad- mittatur vel etiam ad consorüum ipsorum canonicorum , antequam ordines 3s suseipiet24 sacerdotales, quatenus25 exspectalionis sue terminus slalutus inferius sit elapsus. Si autem prepositus ipsius loci, qui pro tempore fuerit, aliquam ibidem personam presentaret seu intruderet inabilem vel etiam indignam, cuius

[483.] 1 D: fructioneni. »9: dalcodinem. ' ot com. 8p. fehlt Ixi S. * C: virginis. * C: noutriuB. * S: omnes aulvo« fieri optamu«. D u. S: int. inntit. T S: XX. *> •Dm. S: Mario virg. convenienter fehlt bei D h. S. 10 coniventia felilt bei S. " redd. fehlt bei S. 11 S: perniittet. " D: »init (?) in instnnneiito suo super boc etc. ; et ob hon. continetur fehlt bei S. 14 wu coli, fehlt bei S. '* S: maior. *• C: vacari. " D: inveutiget S: investiat. 11 S: imniittendum. 1) u. S: faciat. *• C: cum. 11 J) u. 8: act. presi-nt. etiam actualiter debent " C: cuiuscunque. *h » D w. »V: prebende. I) u. S: Huwipiat. " D: qnamviH.

Digitized by Go<

320

vite flagitiositas instilute congregalionis famosum incrementum dehonestare seu cohabitantiuin conversalionem posset corruaipere et per canonicos ipslus ecclesie convinci poterit legitime coram nobis seu nostris successoribus epi- scopis, volumus et statuimus, ut talis a sua prebenda et canonicatu amove-

s atur et alii idonee persone a nobis seu nostris successoribus, qtii pro tempore fuerint, illa vice2* conferatur et eandem etiam sine contradictione 37 qualibet prepositus predictus investiet et confirniet ,8. Porro ipsi fratres et canonici per se communiler in principio nove plantationis sue et deinceps in perpe- tuum quandocumque vacare conligerit ad decanatum et cantoriam et ad custo-

ludiam vel ad aliam quamcumque dignitatem seu personatum, quem in eadem ecclesia institui conligerit in futurum, personas eligant et polestalem eligendi babeant et in talibus sibi personis provideant, in quibus ecclesie et conventui sane et commode consolatur2* ipsasquc personas electas ad conlirmandum eorum prcposito representent. Insuper vicarias seu alia officia, si quas vel

ii si que apud eos institui ab eis seu a quibuscunque contigerit, volumus et indulgemus, ul iidem canonici sibi de hiis personas provideant etso utiles eligant et conferant eadem beneficia pro tempore vacatura'1; si vero ipsos canonicos in buiusmodi electionibus discordare contigerit et partes fieri5*, volumus extiinc. 35 ut is'* assumatur sine omni Ute et discordia ac strepitu

so iudiciario quem maior pars canonk-orum seu etiam capituli duxerit simpli- citer noininandum, campanatore excepto, cuius cura solius ad custodem debet perlinere, qui tarnen talis esse debet, quod" neque ecclesie vel etiam per- sonis in aliquo sil damnosus. Et quia ecclesie civitatis nostre Wormaciensis conventuales boc habent et tenent ex consueludine ab anliquo observata, quod

2& vacante prebenda et canonicatu in eorum ecclesiis eleclus et institutus, fructus prebende sue perciperc non debeat nisi post elapsum quatuor annorum sjhi- tium, huiusmodi tempus eisdem canonicis duximus moderandum, et volumus, quod talis qui per prepositum ipsius ecclesie sive per nos si contigerit presen* latus fuerit et etiam institutus, per duos tantum annos a tempore mortis

3»decedentis canonici pro anno gratie primus convertatur *8 annns, alius vero in utilitatem ecclesie beate virginis supradicte. Ut autem ipsi fratres in eadem ecclesia deo famulanles pro nobis et omni ecclesia nostra devotius el attenthis orando indesinenlius elaborent, quicquid iuris et privilegii alie ecclesie nostre habent, ipsis quoque concedimus et quo saucioris et strictioris sunt et esse

ssdebent conversationis co liberiores ab omni exactione seculari eos esse iudi- camus. Ipsis quoque fratribus et successoribus eorum1* sub anathemate Cristi et omnium chatholicorum pacem et securitatem confirmamus40 in omnibus, que ad ipsos pertineant*1 in maneipiis, in vineis, in pratis, in agris, in aratris et non aratris, aquis aquarumque decursibus, molendinis

«opiscalionibus41 et omnibus acquisitis et acquirendis, ut nullus ex iudiciaria potestate sive persona episcopi cura eis agere aut ipsos de aliquo inquietare

" C: vite. " fehlt bei D. »• quatenus - et confirniet fehU bei S. »• et in tal. conBolatur fehlt bei S. *• prov. et fehlt bei S. *' 8: vacantia. '* et parte* fieri fehÜ bei S. ** C: extreme. 14 D: hÜH. ** «ine omni iuüioiario fehlt bei S. 44 C: cum. " S: qui. B: confertatur. C: conferatur. et quo «auc eorum fehlt bei S. **S: confirniavimns. 41 S: pertinent. 41 in aratris piscat. fehlt bei &

Digitized by Google

321

prcsumat ipsemet in prediclis omnibus disponcndis et ad commodum suum commutandis et augmentandis Hcentiam habeant. Si quid iniurie patiantur, ad episcopum referant et sub mundiburgio et defensione nostra et successo- rum nostrorum catholicorum deo securi deserviant sitque isdem43 locus im- perpetuum ab omni iniusta dislrinctione et exactione securus et quielus **. In- •"> super indulgcmus eisdera sacerdotibus et canonicis45 et pcrmittimus , ut in adiutorium noslrum confessiones audire, sepulturam ecclesiasticam liabere, verbum dei prcdicare et etiam alia sacramenta ecclesiastica porrigere Heile valeant atque possint exercere omni iure et consuetudine *• sicut alie ecclesie conventuales nostre civitatis, ut ex hoc dei et bcate virginis predicte honorio et gloria et divinus cultus in ipsa ecclesia augeatur. Item cum aliquando in Visitation ibus nostris invenerimus, quod conventuales ecclesie nobis subiecte in cantando et legendo non concordent, volumus et ipsis iniungimus, ut iidem fratres in sua ecclesia cantandi et legendi Moguntini ordinis vel regnlaris breviarii tenorem observent, cum eisdem breviariis officiandi pene sit unusu modus *'. Que omnia supradicta ut firma et inconvulsa apud posteros noslros permaneant in eternum, has litteras conscribi feeimus easque nostri sigilli inpressione unacum sigillis48 predicti Heinrici preposili nec non lotius capiluli maioris nostre Wormatiensis ecclesie insignimus". Et nos H. de Düna pre- positus toturaque capitulum ecclesie predicte Wormatiensis nostra sigilla inw consensum et lestimonium premissorum presentibus duximus appendenda 50.

Actum et datum anno incamationis dominice millesimo ducentesimo nonagesimo octavo51, in vigilia omnium sanetorum.

*S5f.-v4- W. nr. 85. 1. Cop. chart. s. XV. (B). 3. Copia ab antiquo quodam hunssumpto in Archiv, apud Acta ad b. M. virg. mim. 17 asservato fidclitcr demimptn 2i (J. Lantz, Archiv.) saeculi XVIII (C).

St.-A. Darmstadt: Cliart. Wann. s. XV. fol 135'. (D).

Druck: Schannat II, 153 ex arch. eccl. Colieg. b. Virginis Worm. (S). liegest: Scriba nr. 2186.

Eine weitere Verordnung des Bischofs Emicho über Kleidung. Bdrutfen und so Pflichten der Kanoniker der iAebfrauenkirche unter demselben Datum tm Chart. Warm, s. XV. St.-A. Darmstadl fol. 137.

1298. Dezember 5. Gernod und Heinrich Bürger von Worms ver- 484. kaufen dem Konrad Bunne ihren Hof eum Gernod.

Consules et universi cives Wormacienses. Constare volumus presencium x, inspectoribus universis, quod constituti in nostra presencia Gernodus filius quondam Gemodi in Hanenburdoz et Heinricus filius sororis sue nostri con- cives, recognoverunt et profitebantur aperte, se pari voluntate et unanimi consensu curiam suam dictam ad Gernodum in Hanenburdoz cum omnibus suis attineneiis, sicut sita est, discreto viro Cunrado Bunnonis noslro coneivi«* et suis heredibus iusto vendicionis ütulo sponte et libere vendidisse ac dictam

** D: idem. 44 ut nullus ex securos et quictus fehlt bei S. 44 sacerd. et fehlt bei 8. «• exercere cons. fehlt bei 8. 41 Item unus modus fehlt bei & 44 S: Bigillo. 8: inaifrnivimuB. »• Et noa H. appendenda fehlt bei S. 41 8: MCCXCVHI.

H. Boos, Urkundonbuch d. Stadt Worm» I, 21

Digitized by Go<

322 im

pecuniam ex ipsa vendicione curie provenientem confitebantur a memorato Gunrado Bunnonis intcgralitcr recepisse ipsamque in usus suos necessarios convertisse dictam quoquc curiam prclibati Gernodus et Heinricus prefato Gunrado Bunnonis coram nobis resignaverunt et in ipsum transtulerunt ean- 5 dem, sicut consuetudinis fuerat atque iuris. Renunciaverunt etiain Gernodus et Heinricus omnibus exceptionibus et defensionibus facti et iuris utriusque tarn canonici quam civilis, que ipsis conpetere possent quoad ipsam curiam in presenti vel in futuro ad rescindendam vendicionem supradictam. In cuius rei teslimonium presentem litteram ad preces et rogatum dictorum nostrorum

10 coneivium sigillo civitatis nostre dedimus fideliter roboratam. Datum sub

o e O o *

magistro nostro Heilraanno Judei anno domini M.CC.XC.VIH, in vigilia beati Nicolai episcopi et confessoris gloriosi.

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 755». or. mb. c. «ig. pend. laeso. (A). Gleiche Hand wie bei nr. 481 und 482.

11 Drucke: Arnold l. c. p. 392 Jtaur HU. II, 655 unvollständig; beide ex A.

485. 1298. Dezember 14. Das Kloster lautem verkauft dem Hyppd Bürger von Worms zwei Häuser in Worms.

. . Nos Syfridus prepositus, Wernherus prior . . totusque convenlus monasterii Lutrensis ordinis Premonstratensts, Wormaciensis dyocesis, pre-

aosentis scripti serie ad universorum notitiara volumus pervenire, nos iuste venditionis titulo vendidisse . . Hyppele civi Wormacien« pro viginti quinque libris hallensium 1 domos contiguas, lapideam videlicet et ligneam, que quon- dam fuerunt Eckelonis pistoris, titulo et iure proprietatis perpetuo possidendas, et quod eidem Hyppele ad diem et annum integrum pro certa warandia sibi

25 facienda, ut consuetudinis est et iuris, existamus ac simus obligaü, presentem litteram sigillorum nostrorum munimine dedimus fideliter roboratam. Datum anno domini millesimo ducentesimo nonagesimo VIII, in crastino beate Lucie virginis.

iSl.-A. Darmstadt: Worms nr. 158*. or. mb. c 3 sig. pend. laesis. (A). m Drucke: Arnold l. c. p. 392. Säur HU. II, 556 unvollständig; beide ex A.

486. 1298. Dezember 22. (crastino b. Thome). Phylippus der Dekan und das Kapitel der s. Andreaskirche in Worms kaufen von Konrad Bunnonis Bürger von Worms jährliche Zinse im Betrage von 22l/a Pfund Wormser Pfennige um 700 Pfund Heller weniger 25 Pfund Heller. Wenn der 3s Schuldner säumig sein sollte, so darf Konrad Bunnonis sich auf Kosten des Schuldners das Geld bei Juden oder Christen verschaffen. gatdtfiß^- darmstadt: Worms nr. 157°. or. mb. c. sig. pend. laeso. Nachlässig

Druck: Baur HU. U, 559.

40 [485.] 1 civi Worm. lib. hallen», mit hellerer Tinte geschriel>eii .

Digitized by Google

1290.

323

1299. Februar 14. Konrad Prior und der Content der Prediger zu 487. Worms verkaufen dem Herrn Jakob von Rupertsburg Kanoniker zu s. Martin einen Zins.

Nos frater Cunradus . . prior totusque conventus fratrum ordinis Pre- dicalorum in Wormacia. Tenore presentium publice profitemur et recog- noseimus, nos domino Jacobo de Rupertsburch canonico ecclesie saneti Martini quatuor uncias Wormaciensium denariomm iuste vendicionis Ütulo super curiam, que dicitur Hellecrepinne, iuxta sanetam Gertrudim sitam, pro decem libris hallensium vendidisse, ila quod post primum censum videlicet XX uncearum Wormaciensium denariorum , quas reeipient canonici ecclesie saneti Martini, io et post secundum censum videlicet unam libram Wormaciensium denariorum, quam reeipiet domina Mecbildis relicta domini Sigelonis Lenisii, tercium cen- sum videlicet quatuor uncearum predictarum Wormaciensium denariorum reeipiet dominus Jacobus de Repertsburch (!) antedictus. De residua vero libra census Wormaciensium denariorum emit Cunradus Lobegot unam libram ir. ballensium perpetuo et quod superest habebunt fratres pro pitlantia in anni- versario domine Hellecreppinne perpetuo peragendo. In cuius rei teslimonium presentem littcram sigillo conventus nostri dedimus communitam. Datum anno domini M.CC.XC.IX in die beati Valentini martiris.

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 163'. or. mb. e. sig. pend. Jaeso. w Druck: Baur HU. II, 663.

1299. Februar 24. Worms. König Albrecht gebietet dem Kgl. Hof- 488. richter keine Klagen gegen Wormser Bürger anzunehmen.

Nos Albertus dei gratia Romanorum rex Semper auguslus. Ad uni- versorum tarn presentium quam futurorum noliciam volumus pervenirc, quod 25 nos ob fidem inpermutabilem et preclare devotionis memorandam constanliam ad instar inclite recordationis domini Rudolfi Romanorum regis genitoris nostri karissimi prudentum virorum . . civium Wormatiens««m , quibus nos et imperium sunt iugibus obsequiis prosecuti, nobili viro . . iudici curic nostre inhibuimus et presentibus inhibemus, quod de eisdem civibus Wormaciens&UÄ 30 nulli iudicet conquerenti, sed volentes de eisdem civibus vcl eorum aliquo querelari ad nos eosdem diclus iudex debcl transmittere et nos eos ad civi- tatem Wormaciensm remittemus amore vel iusticia complanandos. Quod si ibidem factum non fuerit, nos utrique parti exhibebimus iusticie complcmentum, dantes eis has noslras litteras in testimonium super eo. Datum apudai Wormaciam Vi kalendas martii, indictione duodeeima, anno domini M.CG. nonagesimo nono, regni vero nostri anno primo.

St.-A. W. nr. 87. or. mb. Das schon erhaltene Majestätssugd hängt an roth- seidener Schnur. Gleiche Hand wie nr. 489. (A).

Drucke: Moritz p. 181 nach A. Reg. Böhmer nr. 143. Scriba <o nr. 2190.

21*

Digitized by Google

vm.

489. 1299. Februar 24. Worms. König Albrecht bestätigt den Bärgern von Worms alle ihre Freiheiten.

Albertus dci gratia Romanorum rex Semper augustus. Universis sacri Romaiii imperii fidclibus presenles litteras inspccturis gratiain suam et omne

& bonum. Regie celsitudinis et pietatis est fidelium suorum devotionis et servi- tutis constantiam dignis respicere premiis seu beneficiis, ut sc non modica remuneratione gaudeant et utilitate bonoratos, qui pura voluntate et unito omnium voto rcgie sublimilati et Romano imperio se iugiter reddiderunl astrictos benivolos et attentos. Inde est quod nos pro fidelitate et sincera

lodevotione dilectorum nostrorum civium Wormaciensww et ad ampliandam libertatcm civitatis et civium predictonim, quam fidelitatem et sinceram devo- tionem divis imperatoribus et regibus videlicet divo Heinrico imperatori,

Ottoni IUI, Friderico avo Friderici secundi, ac ipsi divo imperatori Friderico secundo ac regibus predecessoribus nostris indcsinenter et fideliter prestiterunt,

üvolentes gratiam seu libertatem ipsis a predictis imperatoribus et regibus nostris predecessoribus ad imitationein clarc recordationis domini Rudolf! regis Romanorum Serenissimi genitoris nostri dilecti hactenus observatam non minuere sed potius augmentare, singula et universa privilegia ipsis a prenotato Friderico secundo imperatore suisque predecessoribus imperatoribus et regibus Romarto-

;o rum concessa paritcr et indulta prout rite et provide sunt concessa auetoritate regia confirmamus, volentes ea omnia velud hactenus in suo robore et vigore absque omni calumpnia permanere. Nulli ergo omnino hominum liccat hanc nostre renovaüonis seu concessionis et confirmationis paginam infringere vel ei ausu temerario contraire. Quod qui presumpserit, indignationem summi

25 iudicis noslramque iram se sentiat ineurrisse. Testes buius rei sunt: Ger- hardus archiepiscopus Maguntinensis , Sifridus Curiensts, Chunratfas Agen- tinensts (!) episcopi venerabiles, et speclabiles viri Jobannes de Avesnis Hannonä? et Ludwicus de Otinge comites et alii quam plures fidedigni. In cuius rei teslimonium presentes litteras conscribi et nostre maieslatis sigilli

wmunimine iussimus communiri. Datum Wormacic Vi kalendas marcii, indictionc duodeeima, anno domini M. C(Ü . nonagesimo nono, regni vero nostri anno primo.

St.-A. W. nr. 86. or. mb. c. sig. pend. del. (A). Schön geschrieben.

Druck: Böhmer, Acta imperii sdeda p. 396 nr. 539. Reg. Böhmer nr, 144. ss Scriba nr. 2197.

490. 1299. Januar 21. Heinrich Dierolf und seine Frau verkaufen der Margaretha von Flamborn Zinse, die sie von der Stadt Worms erworben haben.

Consules et universi cives Womacienses. Constarc volumus presencium 40 inspectoribus universis, quod constitutus in nostra presencia Heinricus Dyrolfi ac Gerdrudis coniuges noslri coneives recognoverunt et profitebanlur aperle, se pari voluntate ac manu communicata census perpetuos infrascriptos scilicet :

Digitized by Google

1209.

325

libram denariorum \V or maciensium super uno macello respiciente super forum piscium, quajn dal Ruckerus maccllarius ; item super duobus macellis quondam Jacobi Macharü ibidem sitis quatuor uncias denarton«» Worma- eiensium, quos dal relicta eiusdem Jacobi ; item super arcis quondam Cunradi de Bercheim, ubi ligna ponuntur, in foro lignorum quinque solidos dena- * Horum W or maciensium, quos dat Berzo Slricbuscln ; itetn super arcis Johannis lapicide, ubi etiam ligna ponuntur, ibidem pitis viginti septem denarios; quos quidem census dicti coniuges erga nos et civitalem nostram comparaverant, Margarete de Flanburnen begine relicte quondam Heinrici Lechen miliüs iusto vendicionis titulo spontc et libere eodem iure, quo dicti coniuges erga nos et 10 civitatem conparaverant, vendidisse pro quadraginla tribus Ubris ballensium et quatuor uneiis, quas dicti coniuges se profitebantur a prelibata Margareta integraliter reeepisse ipsasque in usus suos alios convertisse, dictosque census memorati coniuges sepefate Margarete coram nobis resignaverant sicut consue- tudinis fuerat atque iuris. Renunciaverunt etiam dicti coniuges omnibusi* exceptionibus et defensionibus facti et iuris utriusque tarn canonici quam civilis, que ipsis conpetere possent in presenti vel in futuro ad rescindendam vendicionem supradictam. In cuius rei lestimonium presentem litteram ad preces dictorum nostrorum coneivium sigillo civitatis nostre dedimus roboratam. Datum sub magistro nostro Heilmanno Judei anno domini M.CC.XC. IX, die» beatc Agnetis.

St.-A. Dannstadl: Worin» nr. 162». or. mb. c »g. pend. laeso. Gleiche Band wie nr. 481. 482. 484.

Drucke: Arnold l. c p. 393. Baur Uü. U, 564 unvollständig; beide ex A.

1299. Mars 26. (fer. quinta a. d. letare). Die Wormscr Richter Urkunden, 491.

dass Wernherus aurifaber civis Worm. seiner Frau Elizabeth seine Güter

zu Westhoven, Geroltsheim und Mcrgstat vermacht habe.

Zeugen: Conrad us de saneto Blasio presbyter ecclesic Worm., Eber- hardus tabcllio curie nostre, Helmannus Margravii, Conradus frater Elizabet predietc. 30 Stadtbild. Mainz: Ott. Cop. fol. 61.

Druck: Frey dt Beinling ÜR des Kl. Otterb. 219. Beg. Scriba nr. 2200.

1299. April 1. (feria IUI p. d. letare). Räthc und Bürger von Worms 492. Urkunden, dass Heilmannus Judei consul et coneivis dem Kl. Otterburg Güter in Hächilnheim vermacht habe. w

Stadtbild. Mainz: Ott. Cop. fol. 50'. Druck: Frey £ Remling ÜB. de» Kl. Otterb. 220.

1299. April 14. Heinrieh Amptnan Kanoniker zu s. Martin verkauft 493. der Kirche s. Martin Zinse.

ludiecs Wormacienses. Litteris presentibus recognoseimus publice protes- 40 tando, quod Heinricus dictus Ampman canonicus ecclesic saneti Martini

f

Digitized by Google

326

1 2W.

Wormacic in nostra conslitutus prcsentia csl confessus, sc bonorabilibus viris suis coiicanonicis . . dccano et capitulo ecclesie sancü Martini predictc super orto suo cum edificiis eius, prout situs est ante Novam portam, sex maldra siliginis annuc et perpetue pcnsionis pro viginti quatuor libris hallensium sibi

s sobiüs iusto vcndicionis titulo vendidisse ipsius Heinrici laboribus et expensis ante granarium diclorum . . decani et capituli infra assumpeionem et nativi- tatem beatc virginis annis singulis presentanda, non obatante grandine exercitu aut alia quavis causa. Est pretcrea adiectum, quod si prediclus Hcinricus super aliis bonis a civitate Wonaaciensi ad distantiam unius miliaris

tuet ab isla parte Reni sitis et secunduin quod . . decano prefato sue ecclesie videbitur expedire, sex maldra siliginis annuc et perpetue pensionis ipsis decano et capitulo prefatis obtulerit 1 seu designaverit, extunc ortus suus cum edificiis eius predictis erit Uber et reemptus. In cuius rci testimonium presentem litleram ad preces ipsius H. sigillo curie Wormaciensis dedimus roboralam.

o c n

i.s Datum anno domini M.CC.XC. nono, feria lercia post diem palmarum. ^ ^St.-A. Darmstadt: Wurms nr. 161". or. utb. c sig. pend. laeeo. Flüchtig gt~

Druck: Baur HU. II, 568 tmvoOständig.

494. 1299. April Iii. Stein. Emicho Bischof van Worms gibt den Schuh- .'ii macJtcrn zu Wurms eine Marktordnung.

Emicho von goltes gnaden bischof zu Worms. AUcmenglich so gegen- wertigen so zukünftigen denen dieses unser schriben zukumpt, sy ewig heyle in dem herren. Dwyl von alter und bewerter gewonheit von langen hievor verschienen ziten berkomen und umb gemeines nutzes und bequemlicheit willen

2i aller verkaufer und kaufer hcilsamiglich gesetzt ist, das kaufleule, kramer und aller hantwerglicher kunsten hantwergsleute und maister an margtagen zu kaufen und verkaufen sunderliche verordent stettc, da sie steen haben sollen, auf das einer den andern in kaufen und verkaufen nit furkomme, sunder das sich kaufer und verkaufer gemeins mergs bequemlicheit glich

wund gemeinsamlich freuen mögen, und wiewol unsere lieben bürgere die Schumacher zu Worms, wie auch andere ein besundere stat oder raargstand haben, davon sie uns und unsrer kirchen ein jerlichen zins zu geben schuldig sin und an dem sie auf margtagen alle gemeinlich pflegen zusten, so sin doch etliche Schumacher so inwoner so auslender, die an gemelten margstand

si zu steen nit achten, sunder ire schuw hin und her durch die gassen tragen und feile bieten, dadurch sie die gemelten meislcr in kaufen und verkaufen vilfaltiglichcn furkomen verhindern und bclaidigen und darzu den gepurlicheu margzins zu bezalen weigern oder speren. Darumb dwil wir den gemelten meistern als unsern getreuwen räche zu Üiun schuldig sin und sie in irer

40 gerechtikeit nit verlassen sollen, auf das sie desto bas und williglichen uns und unsre kirchen den gepurlichen und gewonlichen zins von unserm margk

[493.] 1 ourrigiert au« optnlerit.

Digitized by Google

1299. 327

bezalen mögen, so haben wir mit gegenwertigen schrillen erkent zu ordnen sin, das alle schömacher auf marglage in kaufungen und verkaufungen irer schw an gemeinem platz oder Stent inen von alter verordnet steen sollen und sol keiner sunst anders dun in sinem haus oder under siner haus thoren an margtagen schw verkaufen in cinichem wege. Wir wollen auch a und vergünstigen in kraft gegenwertiger Schriften, das die meister der schw- inacher alle Schumacher, die an margtagen schw verkaufen ausserhalb des inargplatzes und Stands so inen verordnet ist durch unsre weltliche riebter umb den gewonlichen margzins uns und unserer kirchen gepurende und darzu umb ein zimlichen abtrag oder straf mögen und sollen furnemen, 10 damit sie die gemelten Schumacher hinfuro wither nit verhindern und dadurch zu gewonhehem margstand gezwungen werden mögen. Und auf das obgemelt unsre Ordnung ewige kraft der bestantlicheit gehaben möge, so haben wir den obgemellcn schumachern diese Schrift gegeben mit unsere sigels be- vestigung bekreftiget. Geben zu Stein anno M.CÖ. nonagesimo nono, is XI kalendas maii.

St.-A. W. nr. 88. cop. chart. saeeuli XVjXVI. Offenbar eine deutete lieber- setzung.

1 298. April 27. (quinla cal. maii). Emicho Bischof von Worms beur- 495. kündet eine Uebereinkunft des Hcinricus Camerarius miles senior mit» seinen Blutsverwandten nämlich: seinen Söhnen Wilhelm Dekan zu s. Martin in Worms, Gerhard Gustos zu s. Paul, Johann und Heinrich Rittern; mit den Rittern Gerhard und Johannes Gebrüdern, den Söhnen des verstorbenen Gerhard Camerarius Ritters, Bruders des genannten Heinrichs; sowie mit den Gebrüdern Johannes clericus, Emircho Ritter ss und Heinrich Edelknecht, Söhnen seines Bruders Emircho Camerarius Ritters, wegen des Präsentationsrechtes zweier Beneßcien in der s. Jodocus- kapeile, que est in ambitu ecelesie saneti Martini predicte. Das erste Beneßcium stifteten Gerhard Camerarius und seine Frau Beatrix, das zweite Ulrich Ritter, Sohn des weiland Gerhardus Magnus und seinem Frau Kunigunde.

Druck: Würdtwein, Subsidia dipl. IV, 849 unvollständig. Reg. Sariba 2201.

1299. April 28. Dirolf Ritter und seine Frau Agnes, die Stifter 496. des Klosters Bimmelskron in Ilochheim, vermachen diesem Kloster 1300 Malter Korn jahrl. Zinses. ss

In nomine domini amen. Nos Dirolfus miles et Agnes coniuges, cives Wormaticnscs, fundalores claustri ad Celi coronain in Hochheim, ordinis fratrum Predicatorum , Wormatiensis diocesis, ad honorem omnipotentis dei et beatc virginis Marie et omnium sanetorum et in remedium aniinarum nostrarum et animarum omnium progenitorum nostrorum, de M. CCC. maltris w siliginis mensurc Wormatiensis, que in certis et perpetuis reditibus habuimus

Digitized by Go<

328

1299.

in villis cl lerminis infrascriptis , testamentum noslrum ordinavinius in hunc inodum : [1] Primo quidem ordinavinius CXX maldra pro dote altarium, que in ccclcsia dicli clauslri consccrata sunt in honorem bcate virginis Marie et beate Anne, matris eiusdem virginis gloriose, item in honorem saneti Jacobi

i maioris et saneti Pauli aposlolorum, saneti Luce evangeliste et saneti Dionysii inartiris, item in honorem sanete Agnetis, sanete Catharine, saucle Margarethe, sanetc Darbarc et sanete Brigide, ita quod euilibet altari cedant XL maldra pro prebenda, ut in quolibet eorum missa singulis diebus celebretur, apud candem ecelesiam in churo sororum sepulturam noslram elegimus, quam

io immutabilem et irrevocabilem volumus permanere. [IT] Item ordinavinius CCCGC. maldra pro viginti prebendis-, pro qualibet prebenda XXV maldra deputanda. [III] Item ordinavimus C1V maldra singulis annis ad refectoriuni sororum , qualibet II feria 1 maldrum et qualibet VI feria I maldrum con- ventui pro piseibus, ut eisdem feriis due misse dicanlur, una pro defunetis,

la alia de saneta cruce, si ferie vaeaverint, vel si propria officia habuerint, misse fiant de eisdem et preter quamhbet missam dicant sorores psalmum misercre flexis genibus cum collecta pro defunetis, et ad hunc psalmum tencantur omnes sorores in choro et extra chorum, pro quo quelibet soror laica septem pater noster dicat. [IV] Item ordinavimus CIV maldra ad infirniariam , de

2u quibus qualibet septimana II maldra vendantur, quorum pretium in septem partes equales dividantur, ut sorores inhrme qualibet die de una portionc prout fieri potent melius procurentur. [V] Item ordinavimus L maldra, de quibus fiant quotidie due prebende de vino pane et aliis eibarns conventus quantum duabus sororibus datur, que in parvula mensa in medio refectorü

2s ponantur, que infra refeclionem sororum specialiter ad hoc deputetur et cedem prebende duabus personis dentur et non pluribus, in quibus deus videbitur amplius honorari. [ VI] Item ordinavimus XLVIII maldra pro viginti quatuor feslivitatibus videlicet nativitatis, resurreclionis , ascensioms, penteeostes et oinnium sanclorum, annuntialionis, assumptionis , nativitatis et purificalionis

»»beate virginis Marie, duodeeim apostolorum, saneti Dominici et beati Petri martyris neenon sanete Agnetis virginis et inartyris, ut in qualibet dictarum festivitatum II maldra dentur convenlui pro piseibus, ita tarnen, quod si duorum aposlolorum festivitas una die celebratur, II maldra in vigilia et II in festo minist renlur. [VII] Item ordinavimus LVI maldra, de quibus

35 qualibet septimana V per adrentum et qualibet septimana V per quadragesi- mam sororibus dentur pro piseibus et sie qualibet dies adventus cl quadra- gesime I maldrum habebit cum bis, que per totum annum singulis septi- inanis sunt superius ordinata. [ VIII] Item ordinavimus L maldra ad usum vesliaria, quam annonam vestiaria circa festum pasche vendet, et de eius

«oprelio de lana, quanto plus poterit, comparabil. [IX] Item ordinavimus L maldra singulis annis, de quibus in diclo claustro edificia nova fiant et antiqua reparentur. [X] Item ordinavimus X maldra singulis annis, quorum 11 in commemoratione animarum et VIII in quatuor anniversariis ordinis dentur sororibus sepedictis pro piseibus, ut in diebus istis nostri et progenitoruni

onostrorum memoriam facianl specialem. [Xf] Item ordinavimus XL maldra pro viginti anniversariis, videlicet mei Dirolphi militis predicti, Caroli et Gude,

Digitized by Google

12W.

329

parentum tncorum, ilcm Agneüs predicte coniugis mee, Conrad! et Agnetis parentum suorura, Agnetis et Eve filiaruni nostrarum, item Caroli et Mar- garethe Dirolphi et Gude, item Cunradi et Guttc, Richeri et Hildcburgis avorum nostrorum et aviarum nostrarum, item Arnoldi patrui mei et Ludovici patruelis mei, item sororis Aleidis priorisse, que pro tempore huius ordinationis s officium suum decem et Septem annis tenuerat laudabiliter uüliter et honestc, sub cuius regimine fratres Predicatores curam sororum reeeperunt, que etiam sororibus usum et artem dedit legendi et cantandi, dictandi et scribendi et normam totius tradidit diseipline; item fratris Conradi sororum predicatoris ; volumus quoque, ut in quolibet anniversario predicto II maldra dentur sororibus 10 pro piseibus et ipse anniversarium cuiuslibet predictormn singulariter peragent, prout in calendario fuerit annotatum. [XII] Item ordinavimus XVI maldra singuüs annis pro oleo quatuor lampaduin, quarum una in ecelesia ante maius altare, alia in choro sororum super sepulchra nostra pendeat, que diebus ac noctibus sint ardentes, tertia vero erit in dormitorio et quarta in» infirmaria, que ardentes sint solum tempore nocturnali. [XIII] Item ordi- navimus IV maldra pro candela torticea, que ad elcvationem corporis domini semper incensa teneatur. [X/F] Item ordinavimus LXX maldra, de quibus in festo beali Martini tredeeim tunice dentur lotidem pauperibus, quarum quelibet octo ulnas habeat et quelibet ulna XVI hallenses solvat, cuilibet etiam so eorum dentur duo calcei rufi et corrigiati pro III solidis hallensium, de eadem etiam annona cuilibet illorum, si vivi et in tali vicinitate fuerint, quod commode possint haberi vel aliis loco ipsorum, si eidem non habent, qualibet die per quadragesimam panis de hallensi et de vino quantum emitur pro hallensi et unuin alletium detur de claustro sepedicto; hos vero pauperes eligere debetss priorissa de consensu sororum de consilio et persona, pro qua preces porrocte fiunt, per quameumque personam extraneam ad elemosynam predictam nulla- tenus admittalur. [XV] Item ordinavimus fratribus Predicatoribus in Wor- matia XXXIV maldra, que dabunt predicte sorores ipsis pro pitanüis his festis et anniversariis scilieet nativitatis, cene, pasche, pentecostes, omniumao sanetorum, omnium animarum, beati Dorainici, beati Petri martyris et sanete Agnetis virginis, in quatuor anniversariis ordinis, in anniversario cuüibet nostrum, in anniversariis Eberhardi de Moro et Gude, quolibet festo et anni- versario predicto fratres habebunt II maldra et agent singulorum anniversaria, sicut in calendario sunt assignata. [-XKT] Item ordinavimus assignariss vestiarie XX maldra, de quibus Agneti filie nostre quamdiu vixit de vestibus providentur, et ut post mortem ipsius addantur L maldris vestiarie usibus deputatis. [XFZZ] Item ordinavimus XV maldra pro luminibus ad predicla tria altaria et quatuor cereis, que de quatuor libris cere fiant ad predicta viginti anniversaria peragenda. De supradicla annona relicta Blacii de« Pedrenshcim dabitur perpeluo XXIV maldra, item in Crigesheim relicta Bcrtholdi LH maldra, item de inferiori Flersheim Diro Hummel XXVII maldra, ibidem Gudelmannus XIX maldra, in Dalsheim Sifridus pistor LXX maldra minus uno, ibidem Rcimar XL VIII maldra, in Guntheim domina de Watten- heini LXX maldra, ibidem Wigandus et mater cius LXXXU maldra, in 45 Frensheim Rudewinus XLV maldra, ibidem Conradus Hockeman XL1I maldra,

Digitized by Google

330

1299.

ibidem de bonis Hcnrici de Alchcne XL VIII maldra, item ibidem provideant L maldra, in Westhoven Merbodo C maldra, ibidem Conradus de Imesheim X maldra, in Munzenbeim Cuntzo Blumechin XXIV maldra, ibidem Simon XXXI maldra, item ibidem Wernherus X maldra, in Didelsheim Wigandus XXU & maldra, item ibidem Henricus Ingenbrand XXV maldra, ibidem Anseimus Blerrinck L maldra, item Durrendurckheim Cuntzo Gross XXV maldra, in Dolgesheim Johannes Gausche L maldra, ibidem Didericus LXXX maldra, ibidem Herbordus Rhode et genii ipsius XXX maldra, item Petrus de Apen- heim XXII maldra, in Flersheim Henricus de Elbenstein L maldra, item

10 Tbeodoricus de Rudensheim XX maldra, in Abenheim relicta Friderici Stören XXIV et dimidium, in inferiori Flersheim de bonis Wigandi L maldra et dimidium, item de omnibus bonis nostris in Uzelnsheim et Roxheim et in terminis earum G maldra. [XVIII] Item ordinavimus L libras hallensium censuum perpetuorum infra muros Wormatienses, de his dabit Wernherus

uAmella IX libras denariorum Wormatiensium minus VI, solvet medietatem Remigii et medietatem Georgii de curia sua et domibus et arcis ad eam pertincDtibus ; item magister Wido XXV solidos denariorum Wormatiensium, medietatem Remigii et medietatem Georgii et in carnisprivio duo cappones de curia, que fuit Johannis de Hochheim; item Conradus de Amore II libras

so denariorum Wormatiensium, medietatem Remigii et medietatem Georgii de curia sua; item parvus Gudelmannus II libras denariorum Wormatiensium, unam Remigii et aliam Georgii de curia sita in E vergaren; item III libras denariorum Wormatiensium, medietatem Margarethe et medietatem Johannis evangeliste, de curia in vico saneti Petri, que est puerorum Eberhardi de

wRota; item fratres Minores III libras et dimidiam denariorum Wormatiensium, medietatem Remigii et medietatem Georgii, de curia, que olim fuit Nicolai de Starcken; item Frisco Osthover XXX solidos denariorum Wormatiensium in festo Remigii de curia sita in vico saneti Petri dicta ad antiquum Dirolphura ; item Conradus Holderbaum II libras denariorum Wormatiensium, unam

so Remigii et aliam Georgii, de bade lapidea super ripam, que conligua est badi Wernheri de Riltenheim. Predicte XXIV Ubre denariorum faciunt XL libras hallensium, de quibus sepediete sorores fratribus1 Minoribus in Wor- matia 1 libram hallensium, in anniversario cuiuslibet nostrum X solidos, item fratribus saneti Augustini VIII uncias hallensium, in anniversario cuiuslibet

3& nostrum IV uncias, item fratribus beate Marie VIII uncias hallensium, in anniversario cuiuslibet nostrum IX uncias, item fratribus saneti Wilhelmi VIII uncias hallensium, in anniversario cuiuslibet nostrum IV uncias. Si vero aliquis conventus predictorum fratrum de civitate Wormatia transferatur, a solutione pecunie, que eis sorores tenebantur, penitus absolventur. De residuis autem

40 XXXVII libris ballensium comparabunt sorores singuhs annis IX maldra süiginis perpetue pensionis, ut si in testamento supradicte annone aliquid imposterum decreverit, huiusmodi pensione suppleatur. Estimavimus nos predicti fundatores, quod predicta IX maldra infra decem annos ad nuraerum XC maldrorum ascendent et volumus, quod in perpetuum singulis annis emantur IX maldra, sicut supra

« [496.] 1 B: sorores dominabus fratribus etc.

Digitized by Google

331

ordinaviiuus, ut sie ordinatio testamenti noslri plena permaneat et perfecta. [X/X] Item ordinavimus canonicis maioris ecclesic XX uncias hallensiuni, in anniversario cuiuslibet nostrum X uncias pro presentia, de quibus dabunt monachi de Laurissa X uncias hallensium de area ante Novam portatn, Conradus clericus de Kornhus X solidos hallensium de area ante eandem portam, Henricus & Rufus IV uncias hallensium de area iuxta areas predictas, medictatem Remigii et medietatem Georgii. [XX] Item ordinavimus canonicis saneti Andree VIII uncias hallensium, in anniversario cuiuslibet nostrum IV uncias pro presentia, quas tenebantur nobis dare de vinea in Hochheim iuxta ripam, in festo Georgii. Item canonicis saneti Martini libram hallensium, in anniversario cuiuslibet 10 nostrum X solidos pro presentia, medietatem Remigii et medietatem Georgii, dabit Johannes iniles de Frisenheim de curia sua. Item qualuor sacerdotibus celebrantibus in parrochia saneti Lamberti IV uncias et III hallenses, medie- tatem in anniversario cuiuslibet nostrum pro presentia, que dantur Remigii de area Engnonis piscatoris iuxta pontem piscium; item canonicis saneti 15 Pauli VIU uncias hallensium, in anniversario cuiuslibet nostrum IV uncias pro presentia; item canonicis in Neuhusa VIII uncias* hallensium, in anni- versario cuiuslibet nostrum IV uncias hallensium pro presentia; item canonicis sanete Marie VIII uncias hallensium, in anniversario cuiuslibet nostrum IV uncias pro presentia. Predictas II libras hallensium aeeipient canonici tan tum so predictarum ecelesiarum de curia Jacobi Dine, que sita est inter insütas in- feriores, quarum una datur Remigii et alia Georgii. Residuas VI uncias, que dantur de predicta curia, terminis antedictis aeeipient infirmi de hospitali et XL VII hallenses et 1 capponem, quas nobis tenebuntur censualiter de coemiterio suo ex opposito ipsius hospitalis, quorum medietas in anniversario cuiuslibet» nostrum ipsis infirmis dabitur, ut melius his diebus reßeiantur. [XXi] Item ordinavimus conventui in Nonnenmunster monialium V uncias Worraatiensium denariorum, medietatem in anniversario cuiuslibet nostrum et conventui monialium in Kirshgarten V uncias Wormatiensium denariorum, medietatem in anniversario cuiuslibet nostrum; que quidem X uncie dantur in festo so Remigii de area in vico Panis , que vulgariter dicitur zu der Vinselen. Item poenitentibus in monte saneti Andree V uncias Wormatiensium denariorum, medietatem in anniversario cuiuslibet nostrum, quas dabit Walbrunna in festo Remigii de area iuxta aream predictam. Item sororibus in Libenaw V uncias Wormatiensium denariorum , medictatem in anniversario cuiuslibet nostrum, ss de quibus dabit Jacobus Engelmanni XL denarios Wormatienses in carnisprivio de area in vico Ametmcnnen et Wernhcrus Amclla V solidos Wormatiensium denariorum in nativitate domini de area super Hardt ex opposito pist[r]ini sui. Item leprosis VIII solidos denariorum Wormatiensium, in anniversario cuiuslibet nostrum IV solidos pro speciali eorum refectione, quos dabit Sifridus Kuffman <o in festo Remigii de area inter bicariarios. Item leprosis peregrinis V solidos denariorum Wormatiensium preter V denarios pro lignis ad ignes et stupas, quos dabunt heredes Gudelmanni Rupele de area iuxta predictam aream. Predictos L librarum census eo iure quo eos possidemus in omnes, qui pre- nominati sunt, fatemur nos transtulisse, reservata tarnen in Dirolpho milile« predicto plena potestate, quamdiu vixero disponendi de predictis censibus,

quidquid mihi placuerit et visum fucrit expedirc. Supplicamus igitur nos predieli fundatores priorisse et cetcris sororibus, que pro tempore fuerinl in predicta congregatione, et conscientias carum coram deo obligamus, ut omnia et singula supradicta secundum Ordinationen! nostram immutabiliter observentur

i et omnipolentis dei et bcate Marie et omnium sanclorum indignacionem ipsis imprecamur, si aliquid predictorum ex proposito cum efTectu decreverit im- mutare. Ul autem hec nostra ordinatio seinpcr in suo robore permaneal, supplicamus humiliter domino Emcchoni episcopo Wormatiensi et eiusdem civitatis consulibus, quatenus has litteras scriem nostre ordinationis continentes

10 dignarentur per appensionem sigillorum suorum firmiter communire. Acta sunt bec anno domini M. CC. XC1X. IV kalendas maii, vicesimo anno a fuu- datione claustri sororum predictarura.

Drucke: Baur HU. II, 669—576 nach einer allen Abschrift. (B). Schannat I, 167 auszugsweise. Exc. Archiv f. Hess. Gtxhichte II, 424 ff. Reg. Scriba 2202.

15 Fehler bei Baur habe ich stillschweigend verbessert, namentlich durch ricJitigc

Interpunctvm das Verständnis» dieser Urkunde erleichtert.

497. 1 299. Mai 8. Zeisolf, der Fischer, und seine Frau Mechthild schenken

all ihr Gut dem Kloster Nonnenmünster.

. . Judices Wormacietises. Ad universos notitiam fideliter volumus per-

*> venire, quod in nostra constituti presencia anno domini M. CC. XC. IX., feria VI post inventionem sanete crucis Zeysorfus piscator et Melhildis coniuges Wormo- cienses recognoverunt et confessi sunt publice coram nobis, se pari consensu et communicata manu omnia bona sua mobilia et inmobilia, que nunc habent ac ipsos inposterum habere contigerit, donaverunt donatione facta inter vivos

Met in venerabilcs . . dorainas ac conventum in Nunnenmunster transtulerunt pure et simpliciter propter deum in parentum suorum neenon suarura remedium animarum. In cuius facti testimonium presentem litteram sigillo curie Wormo- ciensis dedimus firmiter communitam. Datum anno et die prenotatis.

St.-A. Dfirnatadt: Worms nr. 16&K or. tnb. c. sig. pend. laeso. Die Schrift ist

498. 1299. Juni 9. Emicho Bischof von Worms urkundet, dass Heinrich

Kämmerer Ritter und seine Frau Hedwig für den Altar s. Osteoid in der Pfarrkirche s. Lambert ein Bcncficiwn gestiftet haben.

Emicho dei gracia Wormatieiws episcopus. Univcrsis Christi fidelibus, 35 ad quos presentes littere pervenerint, salutem in domino sempiternam. Ut ea que inter vivos aguntur, potissimc que ad divini cultus ampliationem et augraentum pertinere noscuntur, perhennem et indubitalam obtineant firmi- tatem, utile est et neecsse, ut scripturarum testimonio confirmentur, ne posteris questionis materia relinquatur. Eapropter ad noticiam omnium tarn presentium 40 quam futurorum volumus pervenire, quod Hcinricus Camerarius noster miles et Hedewigis sua legittinia ad cternam vitam feheiter obtinendam pro suarum

Digitized by Googlj :

1299.

333

et parentum suorum animarum rcmedio beneficium ad altare sancti Oswaldi marliris, quod est in parrochia sancti Lamperti, instituerunt conferendum per decanum ecclesie sancti Marlini Wormatie, qui pro tempore fuerit, sacerdoti ydoneo et honesto, qui missam ad dictum altare cotlidie tenebitur celebrare, statuentes et pie ac provide ordinantes, quod si decanus infra quindenam, & postquam dictum beneficium vacaverit, non contulerit vel forte altcri quam sacerdoti conferre presumpserit, ipso facto iure presentandi ea vice sit privatus et collacio ad capitulum dicte ecclesie devolvetur. Scd si infra mensem proximo sequentem capitulum non contulerit vel alteri quam sacerdoti similiter conferre presumpserit, collacio dicti bcneficii ea vice ad seniorem heredem xo masculum dictorum coniugum devolvetur. Sacerdos eciam ad predictum bene- ficium institutus frcquentabit cborum ecclesie bcati Martini memorate more vicariorum presenciam percipiendo et decano obedienciam faciet debitam et consuetam. Celebrabit eciam missam illa hora, quando decano ecclesie pre- dicte melius videbitur expedire. In cuius rei perhennem memoriam presentem u litteram sigilli nostri munimine duximus una cum sigillo capituli sepedicte ecclesie sancti Martini fideliter roborandam. Et nos decanus et capitulum ecclesie sancti Martini sepefate sigillum nostrum presentibus apposuimus in testimonium premissorum. Datum anno domini M.CÖ. nonagesimo nono, in die beatorum martirum Primi et Feliciani. 20

St.-A. Darmxtadt: Warm» 164". or. mb. c. 2 sig.pend. Da» Siegel de» Buiduiß ist abgefallen. Schöne Sdtrift.

Druck: Baur, DU. U, 678 unvoOsUinduf.

1299. Juli 29. Ileinrich Kummerer Ritter und seine Drau Hedwig 499. schenken dem s. Ostvaldaltar in der Pfarrkirche s. Lampert Zinse. »

. . Decanus totumque capitulum ecclesie sancti Martini Wormaciensis. Ad universorum noticiam tenore presencium volumus pervenire, quod Heinricus Camerarius miles Wormaciensis et Hedewigis sua legittima redditus viginti maldrorum siliginis super bonis suis subscriptis ad altare sancti Oswaldi, quod est in parrochia sancti Lamperti, contulerunt sub condicionibus infrascriptis so videlicet, quod quandocumque dicti coniuges vel eorum heredes viginti maldra siliginis ex ista parte Reni in dyocesi Wormaciensi infra duo miliaria a civitate Worraaciensi super bonis ab omni exaetione liberis designaverint, que scabini sive iurati ville flüus, in qua designacio fieri debet, super iuramentum suum . . decano ecclesie nostre, qui pro tempore fuerit, vel alteri de ecclesia, quemas capitulum ad hoc deputaverit, si decanus forte interesse non posset, dixerint esse certa et bene designata, extunc dicta iugera a censu dictorum viginti maldrorum erunt libera et penitus absoluta et ad dictos coniuges vel eorum heredes libere revertentur. Situs vero agrorum talis est: in campo burgensium versus Renum extra bundara episcopi duo breves iornales tendentes versus«) Hocheim; item duo iornales iuxta Primmam; item duo iornales tendentes de

är

strata Mogunttha super Bubinwert; item IUI iornales iuxta Ringewanden

•r

tendentes super Renum ; item in campo superiori IUI iornales an Peffilkeimer

Digitized by Google

334

1209.

wege; item III iornales super Blattin ; item III iornales iuxta viara Horgeheim tendentes super Hanindal; item I zveiteil retro cimilerium Judeorum, quod seminatur annuatim; item III iornales an Peffilkeimer wege, qui quondam fuerunt vinea. In cuius rei testinionium presenlem litleram sigillo nostro

» p o o o

5 dedimus roboratam. Datum anno domini M. CG. XC. Villi. IUI kalendas augusti.

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 164». or. mb. e. sig. pend. lae*.

500. 1299. Juli 29. Heinrich Kämmerer Ritter und seine Frau Hedwig schenken dem s. Ostoaldaltar in der Pfarrkirche s. Lantpert Zinse.

io Judices Wormacienscs. Ad universorum noticiam tenore presencium volumus pervenire, quod constituti in nostra presencia Heinricus Camerarius miles Wormaciensis et Hedewigis sua legittima manu communicata altare saneti Oswaldi, quod est in parrochia saneti Lamperti, dotaverunt et eidem altari bona sua propria infrascripta pure propter deum et pro suarum et

isparentum suorum animarum remedio conlulerunt videlicet duodeeim maldra perpetui redditus in Uzilnsheim de bonis subscriptis annis singulis infra duo festa beate virginis assutnpeionem videlicet et nativitatem beate virginis, non obstante grandine exercitu decrescencia frugum seu alia quavis causa, Wormaciam presentanda. Sunt autem bona hoc modo sita : in campo versus Wormacirfwi

20 primo VI iugera super Winsheimere gewandin et super Lammisheimer strazen

in der langin gewandin; item in der haldcn IIU iugera tendencia ultra Lammisheimer strazen ; item dimidium iuger finit super Lammisheimerstrazen ; item in campo inferiori, qui pertinet ad campum predictum, VI iugera tendencia

super Smalergraben; item IUI iugera in eodem campo tendencia super Smaler-

as graben; item IUI in Dicheggeren tendencia super stege; item ortus aput pontem, qui iaeet pro tribus 1 iugeribus ; item I iuger ex opposito, quod dicitur gemeine garte ; item in der langen gewanden super Winsheimer wingart duo iugera et dimidium tendencia super Lammisheimer straze; item dimidium iuger tendens super arbores cerasorum ; item in alio campo versus Nittinsheim

or

soan der brücken IUI iugera wege lange; item in der twerengewanden II iugera; item in campo inferiori in der langen gewanden III iugera tendencia super Bruwel; item an Nittinsheimer marke VI iugera anewendere; item super monto III iugera tendencia versus Heppinheim; item ibidem super monte

•r or

IUI iugera; item zu Luzzcnreine IUI iugera ane wendere; item über der »Lammisheimer strazen III cum dimidio; item inter grasewec 1 iuger tendens super Lammisheimerstrazen retro ecclesiam; item prope villam V quartalia tendencia super Lammisheimer strazen ; item in der langen stricken VI iugera anewendere; item area quedam sita est in villa ante portam Wackirpil. Item viginti maldra siliginis annis singulis infra duo festa beate virginis similiter

40 [500.] > pro fcribtw dUht tweivui!.

Digitized by Google

335

non obslante grandine exercitu decresccncia* ve) alia quavis causa perpeluo persolvenda per predictos coniuges vel unicum eorum heredum de iugeribus subnotalis videlicet extra bundam episcopi duo breves iornales tendentes versus Hocheim; item duo iornales iuxta Primmam; item duo iornales tendentes de

strata Magunttna super Bubinwert; item IUI iornales iuxta Ringewanden s

tendentes super Renum; in alio campo IUI iornales an Peffilkcimer wegc; item III iornales super Blattin ; item III iornales iuxta viam Horgeheim tendentes super Hanindal; item I zveiteil retro cimiterium Judcorum, quod seminatur annuatim ; item III iornales an Peffilkeimer wege, qui quondam fuerunt vinee. Hac tarnen condicione adiecta, quod quandocumque dicli coniuges vel eorum 10 beredes viginti maldra siliginis perpetua ex ista parte Reni in dyocesi Worm«- ciensi infra duo miliaria a civilate Wormaciensi designaverint , que scabini sive iurati villc illius, in qua designacio fieri debet, super iuramentum suum . . decano ecclesie sancti Martini, qui pro tempore fuerit, vel alteri de ecclesia, quem capitulum ad hoc deputaverit, si decanus forte interesse non posset, u dixerint esse certa et bene designata, extunc dicta iugera a solucione dictorum viginti maldrorum erunt libera et penitus absoluta et ad dictos coniuges vel eorum heredes libere revertentur. In cuius facti perbennem memoriam pre- sentem litteram sigillo nostro dedimus communitam una cum sigillo H. Camerarü predicti. Et ego H. Camerarius miles prefatus sigillum meum presentibus feci w appendi in testimonium premissorum. Datum anno domini M. CG. JiG. Villi, quarto kalendas augusti.

St.-A. Darnutadt: Worms nr. 164 ». or. mb. c. 2 sig. pend. Joes, et del Wahr- sclwinliJt von der sdben Hand wie nr. 499; der Inhalt letzterer Urkunde trf wörtlich in die rorstcltnuh aufgenommen worden. 3*

Druck: Baur II, 681 unvollständig.

1299. August 1. Johannes Holderbaum und seine Frau verpflichten 501. »ich das Haus zum Hohenbaum nur einem eingesessenen Bürger von Worms, der nicht Pfaffe oder Ritter sei, zu veräussern.

Wir Johan Holderbaumer unde Mechilt sine eb'chc wirthen burger von» Wormeszen dun kunt allen den die dissen brief ane sehent oder horent lesen, daz wir mit gesameter bant und mit glichen willen han uns unser erben und unser nachkumelinge verbunden ulTenliche, daz wir daz hus zume Hohen- bäume nummer sollen geben verkaufen oder versetzzen 1 nu oder umraerme, dan eime gesezzene burger zu Wormeszen, der nit sie paffe oder ritder; undesi were daz, daz keiner unser erben oder unser nachkumelinge, die da rebt gewinnent an deme vorgenantben huse, die zu Wormeszen nihl gesezzen bürgere wolthen sin, die soln kein rcht haben an deme vorgenantben huse, wan die andern erben die zu Wormesze verlibent und siztzen wollent, die soln an deme huse ir reht haben. Were auch, daz iene erben, die da«

* A: decrescia.

[501.] « versetzen, das t ist übtrp*torieben.

Digitized by Google

33ß

rcht habent an deme huse, die uzgesezzen weren, her wider in quemen zu Wormeszen undc sizzen wolthen als rehle bürgere, di soln ir erbe und ir relit wider haben an deme huse. Und wer auch daz, daz wir oder unser erben oder unser nachkumelinge wolthen daz vorgenanlhe hus verkaufen

s geben oder sezzen eime orden zu eime closter, ez sie mannen oder vrowen, daz mögen wir wol dun also, daz man die graben welle unde zursleufe. Unde breche man daz, daz hievor gescriben ist, so sol daz vorgenanthe hus der stat eigen sin unde mac die stat do mitde dun swaz si wil. Daz diz siede sie, daz geben wir disen brief besigell mit mime Johannes ingesigelde,

10 da milde mich Mechilt begnüget, und mit der stede ingesigelde zu eime reihen Urkunde dirre vorgenanthen dinge. Dirre brief wart gegeben nach Oistes geburthe zwolfhundert jar unde nunc und nunzig jar an santlie Pethers dage in der ernen.

St.-A. W. nr. 89. or. mb. c. 2 nig. pend. dd. Gleidte Hand wie nr. 481. 482. lb484. 4m.

502. 1299. August 14. Konrad Bunonis und seine Frau verkaufen der Kirche s. Andreas Zinse.

Consulcs universique cives Wormacienscs. Constarc volumus universis tarn presentibus quam fu Iuris seriem presencium inspecturis, quod Cönradus

so Bunonis et Hyldeburgis uxor cius in communi placito noslri consihi constituti pro se et suis heredibus dedertmt vendiderunt et tradiderunt iure proprio in perpetuum manu coramunicata dictaverunt nostra sentencia, quod hoc possent, honorandis viris . . decano et capitulo ecclesie saneti Andree Worraaciensts ementibus et reeipientibus pro se et suis successoribus census viginti duarum

is librarum et decem solidorum Wormaciensmm denariorum minus septem denariis Wormaciensi&t« tarn in civitate quam extra civitalem Wormaciensem solvendos, pro pretio secentarum sepluaginta quatuor librarum hallensium cum dimidia libra monetc iam predicte, quamlibet libram Wormaciensem pro tri- ginta libris hallensium estimatam, quo precio dicti venditores confessi sunt,

so se esse contentos, quod eciam sibi numeratum et plenc assignatura in usus suos converterunt, promittentes pro se et suis heredibus prenotatis emptoribus pro se et suis successoribus neenon pro ecclesia saneti Andree 1 iam predicta stipulantibus litem vel controversiam ipsis et eorum successoribus de dictis censibus ullo unquam tempore non inferre vel inferenti consentire et pre-

m dictam vendicionem et omnia et singula suprascripta rata ac firma habere et lenere ac non contra facere vel venire per se vel per alium aliqua causa vel ingenio de iure vel de facto et iustam warandiam secundum civitatis nostre consuetudinem generalem pro quibus omnibus et singulis firmiter observandis. Dicti coniuges renunciantes in dictis censibus omni iuris auxilio tarn canonici

«»quam civilis a nobis petiverunt communi sigillo nostre civitatis presentes litteras sigillari. Situs autem censuum predictorum talis est sicut conünetur in hoc scripto videlicet: Johannes filius Wcrnheri maccllarii de macello suo

[Mß.J 1 A: 8. Andree stipulantibus iam etc., trotei atipul. unierjmnetiert M.

Digitized by Google

1299.

337

inter macella superiora libram hallensium et quatuor pcdes porci ; item Susen- heimer de domo Volzonis cerdonis duos denarios Wormacienses; item Jacobus de Pephilnkeim cerdo de domo, quam inhabitat, sex solidos denariorum Worma«<7»wii4»i ; item de domo dicta ad Caduanum sita in vico Hagenonis duas libras hallensium; item de domo Clyppels piscatoris decem uncias i hallensium ; item Bernoldus Spitcebauc de domo sua libram hallensium ; item Civi[cus (?)] de Schintbrucken dat septem uncias Wormaciensium denariorum cum dimidia; item Gotzohurntrogil de3 domo sua sita ante portam novam factam decem uncias hallensium ; item Hecilo de domo sua ibidem sita quatuor uncias hallensium; item Godebertus de domo contigua domibus prediclisi» quinque solidos hallensium; item relicta Karisii de orto sito ante portam predictam quatuor uncias hallensium; item Lödewicus carnifex de domo sua quinque uncias hallensium ; item Paulinus de curia sua libram denariorum Vformaciensium; item de domo Masurin iuxta Quarmfilin novem uncias hallensium; item de domo sita retro domum predictam dat Johannes dictus 15 Nazce decem solidos hallensium; item Nicolaus Dymari de domo sita retro domum suam lapideam decem uncias hallensium ; item Johannes filius Wern- heri camificis de area, quam quondam dictus Cretcere possedit decem et septem uncias et diraidiam hallensium et unum capponem; item de curia Jacobi Marcgravii apud Novain portam duas libras denariorum Wormaciensium ; so item Cönradus Rosenbeumere de domo Johannis de Virdüna libram dena- riorum Wormaciensium; item Johannes Phil de pistrino Scormes septem uncias hallensium; item Schydil ante Novam portam de domo, quam inhabitat, quatuordeeim uncias hallensium; item de domo sita in Twerch- gazzen, quam Jacobus carpentarius inhabitat, dat Heinricus Kcse quatuor 25 uncias et dimidiam Wonnacimswm denariorum; item Johannes Schygeler de domo et area, quam possidet decem et novem uncias hallensium; item relicta Vendonis de domo sita retro domum predictam quinque solidos hallen- sium; item de estuario apud portam Judeorum duas libras denariorum Wor- maciensium ; item relicta Emichonis de vineis suis sitis in Westhoven libram m denariorum; item magister Wido de estuario sito apud sanetum Paulum libram hallensium ; item Hartmudus dictus Silhaucr de domo sua sita in vico Mansurin triginta denariorum; item Berwardus piscator de domo sua ibidem sita quinque solidos hallensium et quinque hallenses; item Cflnradus Wiz- gerwer de domo et area contigua Herbordo textori in ripa superiori quin- 3s deeim uncias hallensium ; item Berczo dictus Farre de domo sita in ripa pre- dicta decem solidos hallensium ; item de domo nova sita iuxta domum dictam ad Steinhuselin octo uncias denariorum; item de hospitali ante portam saneti Martini quinque solidos denariorum; item de domo ad Aquilam sita ante portam predictam dat Gotzo Pullus libram hallensium ; item Heinricus Spirensis 40 dictus et Bertoldus Möltinmechere dant de domibus in vado sitis, quas quon- dam Wernherus raacellarius possedit, octo uncias; item civitas viginti quinque solidos denariorum; item Ulmus sartor de domo sita in Saumergazzen triginta hallenses; item funifex dictus Herbordus de domo apud estuarium mag ist ri

« de über der ZeOe kmeüunrrigiert. «5 H. Boo« , Urkundenbnch d. Stadt Worms I. 22

Digitized by Go<

338

1299.

Widonis predictum quinque solidos hallensium; item Metza relicta Heinrici dicti Geselleschafl de domo ante portam iuxta horreum Conradi Bunonis predicti in fossato duos solidos dcnariorum; item Agnes Lirerin et Heilmannus filius suus de domo ibidem sita quadraginta quatuor hallenses; item Agnes,

i Cunradus, Hermannus et Orto fdii eius de domo ibidem sita quinque solidos hallensium; item Ludewicus dictus Kaufman de domo inmediale oontigua domibus supradictis quinque solidos hallensium minus uno hallensi. Et nos consules et cives predicti ad rogatum predictorum coniugum has Utteras pre- fatis . . decano et capitulo sigillo nostre civitatis dedimus roboratas in testi-

lomonium et memoriam premissorum. Datum et actum anno domini M.CÖ. nonagesimo nono in vigilia assumptionis beate Marie Virginia gloriose.

St.-A. Darmstadt: Worms 1<W>». or. mb. Die Schrift ist tum Theii abgerieben. Das nur wenig beschädigte Siegel hängt an verbktsster rothseidener Schnur.

Druck: Baut HU. JJ, 683 ff. unvollständig und ungenügend.

503. 1299. September 22. (crastino beati Matthe! ap.) Worms. Emicho

Bischof von Worms gestattet den Karmelitern, auf dein ausserhalb der Mauern von Worms erworbenen Platz ein Kloster zu bauen. Druck: Schannat U, 155. Reg. Scriba 2307.

504. 1299. Dezember 9. Konrad Bunonis und seine Frau geben der Kirche 20 s. Andreas eine Quittung für empfangene G7£xli Pfund Heücr.

Judices Wormacienses. Constarc volumus universis presentes litteras inspecturis, quod Cunradus Bßnonis et Hyppela uxor eius in nostra constituti presencia fuerunt confessi et contenti, se habuisse et reeepisse ac in utililatera suam tamquam per melius convertissc neenon sibi integre datas solutas et sr.numeralas esse ab honorabilibus viris decano et capitulo ecclesie saneli Andree Wormaciensis secentas et septuaginta quatuor libras hallensium cum dimidia libra monete ciusdem, quas dicti . . decanus et capitulum Cönrado prefato dare et solvere lenebantur, ut patet in instrumento sigillato sigillo decani et capituli predictorum, cuius instrumenti inicium est tale: so Philippus decanus totumque capitulum ecclesie saneti Andree Worma-

ciensts. Tenore presencium recognoseimus et falemur, quod nos erga virum discretum Cunradum Bunonis civem Wormacienscm iusto emp- tionis tilulo comparavimus census perpetuos viginti duarum librarum Wormaciensnun dcnariorum cum dimidia pro septingentis libris sj hallensium minus viginti quinque libris hallensium, quos census

annuos prefatus Cunradus Bunonis nobis designavit et cetera. Finis autem eius est istc:

Si ex tunc sepedictus Cönradus de dicta pecunia carere noluerit, ex tunc prenominatus CSnradus, si sibi placuerit, dictam pecuniam 40 aecomodabit super dampnum nostrum et super usuram apud Judeos

vel Christianos et illud dampnum profitemur integraliter solvere et deponere nos debere. In cuius rei testimonium et cetera, (s. nr. 486).

Digitized by Google

i.m

339

Quod instrumentum predictus Cunradus eisdem decano et capitulo restituit et in presenti reddil, ut ex nunc instrumentum huiusmodi debiti secentarum et septuaginta quatuor librarum hallensiura cum dimidia libra raonele eiusdem sit cassum vanum irritum inefficax et cancellatum. Pre- nominati coniuges renunciaverunt exceptioni sibi non datc et non solute 5 predicle quantitatis pecunie et omni alii iuris auxilio1 tarn canonici quam civilis, promittenles pro sc et suis heredibus universis sollempni stipulatione eisdem decano et capitulo predictam solucionem2 et omnia ac singula supra- dicta firma et rata habere ac tenere et non contrafaecre vel venire per se vel per alium aliqua racione vel causa de iure vel de facto. Acta sunt 10 hec* in figura iudicii coram nobis. Et in tesümonium premissorum nostrum sigillum ad peücionem Cunradi Bunonis et Hyppele coniugum predictorum presentibus litteris duximus appendendum. Datum anno domini M. ducen- tesimo nonagesimo nono, feria quarta proxima post Nicolai.

1300. Februar 22. Das Domkapitel verleiht der Kirchgemeinde 505. s. Michael einen Garten zur Ertveiterung ihres Gottesackers.

Nos Johannes de Wizenburg.decanus totumque capitulum maioris ecclesie Wormaciensis. Universis Christi fidelibus tarn presentibus quam futuris tenore presentium publice profitemur, quia non inmerito illorum affectuosis desideriis 30 assenlimus, cum ab Ulis qui nobis familiaritate connectunlur ßdeliter postulatur, quod rationi consentaneum et sanete dei est ecclesie salutiferum et honestum, cum ilaque dilecti nostri iurati ac universitas parrochie nostre saneti Micha- helis extra muros Wormacienses cum instancia nobis sepius duxerint mani- festandum, quod diele parrochie ob populositatem dilatate preangustia cimi-2*. terii suffteiencia defleeret sepulture, eorundem postulationibus favorabilibus inclinati ortum nostrum iuxta candem parrochiam situatum ipsis libere totius capituli accedente consensu concedimus ac donamus, ut in eodem orto tarn pro sepultura quam de qualibet ulilitate dicte parrochie necessaria disponendi et ordinandi plenariam in perpetuum habcant facullatem prefatique iurati aeso universitas in recompensam huius beneficii nobis et ecclesie nostre dabunt annuatim sedeeim uncias hallensium, quorum octo uncias in festo saneti Georgii et alias octo uncias in festo beaü Remigü perpetuo solverc tenebuntur et eundem ortum cum sua melioracione ac duas domus adiacentes parrochie proprias nobis ad dicti census certitudinem pro subpignore posuerunt. In 35 cuius rei testimonium presentem litteram ecclesie nostre sigillo dedimus robo- ratam. Actum et datum anno domini M.CÖC, in kathedra saneti Petri.

81.- A. Darmstadt: Chart. Worm. 9. XV. fol. 143. Die Urkunde ist durchgestrichen und am Rand steht ton einer spätem Hand: Reemptun est iste census anno domini M. CCCC XX, vigilia nativitatis Marie. 40

Der von den Judices Worm. ausgestellte Qegenbrief der Jurati parrochie saneti Michahelis unterm gleichen Datum ebendaselbst fol. 143'. Am Rande steht: vacat.

[504.] 1 Das folgende ist mit heilerer Tinte und vielleicht von anderer Hand geschrieben. 1 A schrieb zuerst: pred. Btipnlationem, strich dann stip. wieder atts.

St.-A. Darmstadt: Worms nr. 165*. or. mb. c. sig. pend. del. (A).

v.

22»

Digitized by Google

340

1300.

506. 1300. April 14. (feria quinta pasche hoc est XVUI kal. mai.). Eberwinus

Bischof von Worms, die Wormser Richter und Wilhelm Decan der s. Martinskirche Urkunden, dass Engelmann und Lieba seine Frau Wormser Börger einer Anzahl von Klöstern namentlich den Frauen in i Liebenawen grosse Vermächtnisse gestiftet haben.

Siegler: der Bischof, die Wormser Richter, der Decan, der Stifter und die Prediger zu Worms.

St.-A. Luzcrn, Gatterer'sther Apparat nr. 297. or. mb. Das Pergament ist sehr beschädigt, so dass vieles nur achtrer entziffert werden kann. Die 5 Siegel ebenfalls sehr io rerleUt hängen an braunwoUenen Schnüren,

Druck: Schannat II, 156 im Auszug. Heg. Scriba nr. 2318.

507. 1300. Juli 21. Heinrich Dyno und seine Frau Paulina verkaufen

der Kirche s. Patd in Worms einen Zins auf ihr Haus.

Judices Wormacienscs. Ut ea que coram nobis et sub proborum testi-

l&monio aguntur fiunt et dicuntur effectum debitum et incommutabilem sorciantur, oportet huiusmodi actus scripturarum teslimonio communiri. Ea- propter omnibus, ad quos presens scriptum.devenire contingerit, volumus esse notum, quod in nostra constituti presencia Heinricus dictus Dyno et Paulina uxor eius legittima cives Wormacienses recognoverunt et dilucide sunt con-

sofessi, se manu communicata et unanimi consensu iustoque emptionis et venditionis contractu vendidisse . . decano et capitulo ecclesie saneti Pauli Wormacie nomine annui et perpetui census trium librarum denariorum Wormaciensium redditus super curia ipsorum, quam inhabitant, sita ex opposito ecclesie saneti Pauli predicte, solvendos et assignandos ipsis . . decano

et capitulo ac eorum ecclesie in perpetuum a predictis coniugibus et eorum successoribus, ad quos dicta curia devenire contingerit, in festis beatorum Georgii et Remigii, prout moris est censum solvendi, pro centum et sex libris hallensium, et hanc pecuniam dicti coniuges se a dictis . . decano et capitulo reeepisse et eis solutam et numeratam fore publice sunt confessi,

*> tradentes et resignantes prpprietatem et possessionem reddituum et subpignoris prefatorum 1 in manus et potestatem . . decani et capituli predictorum, renun- ciantes omni exceptioni in factum et doli mali et quod dicti redditus pro minori precio non sint venditi et specialiter omni iuris auxilio ecclesiastici et civilis, quibus dictus contraclus rescindi posset ex nunc vel in futurum ; preterea

»dicta Paulina de non repetendo redditus huiusmodi per modum dolis aut donationis propter nuptias fidem loco iuramenti presütit corporalem. Ut autem premissa rata et firraa permaneant, presentes litteras ad peticionem tarn . . decani et capituli quam coniugum predictorum sigillo nostre curie dedimus fideliter roboratas. Datum et actum anno domini M.CfcC. in vigilia beate

«Marie Magdalene presentibus . . decano, . . scolastico, Wernzemanno Amelle, Heinrico dicto Span cantore Nuhusen«, canonico ecclesie predicte, Heilmanno

[507.] ' prefatorum steht zweimal, das nceitemal unterpunetiert.

Digitized by Google

1300.

341

Judei, Johanne Drukindi, civibus, Eckehardo tabellione curie nostre et aliis pluribus probis et honestis ad hoc vocaüs et rogatis.

St.-A. Darmstadt: Worms nr. J56c. or. mb. c sig. pend. dei. Druck: Baur HU. U, 598 stark abgekürzt.

1300. September 11. Eberwin Bischof von Worms, der Rath und 508. die Secheehen von Worms treffen ein Uebercinkommcn wegen Ueber- lauf der StadtscJitUdcn und Verwaltung des Ungelts. (Dritte Bachtung).

In godes namen. Wir bischof Eberwin der rat und die seszehene von Wormesze viriehen und dun kunt allen den die disen brief anesehent oderio horent lesen, daz wir anegesehen han den uberlauf der schulde, da milde unser stat swerliche bekumert ist und daz daz ungelt der stedc niht also bewaret unde besetzet was nochin ist, als der stat not unde nutze werc. Daz vörwerthere ze bewarne, so sin wir uberkummen gemeinliche, daz die seszehene, die unser herre der bischof und der rat gekoren hant, und auch 15 die seszehene, die die gemeinde gekoren hant, soln beliben biz an santhc Marthins dag der n eheste der nu kumet, und an deme selben santhe Marthins dage, so soln die erstin seszehene unsere herren des bischoves und des rades mit den seszehenen von der gemeinde benennen ic in der parren vönf biderbe man, die ir ere hant und jegelicher ubir driszig jar sie, nennen uf irn cit.ao unde wcrdcnt sie dar ane zweien, so sal iz stan an unserme herren dem bischove ; swelchen der gestet , daz sal Vorgang han ; uszer den zweinzegen sal unser herre der bischof und sin rat seszehene ie uszer der parren viere kysen und uszer den seszehenen der sal ie uszer der parren einre mit den herren vonme rade zwein, der sal einre ein burgermeister sin, obe man wil, 2s die seshe soln ein virtdeil jaris das ungelt emphan, also daz die selben seshe daz ungelt bekern und bewenden sohlt an der stede ba und an der stede nutz uf irn eit an alle geverde; und die grosze bushe, da man daz ungelt mit emphehet, die soln die seshe, die danne über deme ungeltlie sitzent, be- veln der vier eime uszer den parren, die über deme ungelthe sitzent, und so die zwene sluszele zu1 der bushen sal man bevcln den zweien herren von deme rade, die danne über deme ungelthe sitzent, unde swan daz virtdeil jaris uzget, so soln die seshe, die daz ungelt daz virtdeil jaris emphangen hant, deme bischove und deme burgermeister sagen, daz sie häufen den rat und die seszehene von den parren unde soln danne rechenen daz ungelt von deme virtdeil jaris, wie viel si iz emphangen hant; und swar si iz ge- geben hant, und uf der stat so sal man ander seshe dar setzen in der selben wise, als da vor gescriben stat, also daz der bischof und der rat zwene von deme rade darbenennen soln und die seszehene von den parren vier andere dare benennen soln und die seshe die soln daz ander virtdeil jaris daz un-«> gelt emphan und uzgeben unde berechen uf irn eit als da vor gescriben

[508.1 1 A: du zu der; du ist wieder durchgestrichen.

Digitized by Google

342

im

slat; daz sal man aber dun unde halthen und rechen ie zu deme virtdeil jaris als da vor gescriben stat biz daz jar uzget; daz jar sal ane gen und uzgen an santhe Martlüns dage und an deme selben santhe Marlhins dagc so soln die seszehene von den parren, die daz vorder jar gesezzen sint, ie

suzer der parren vönf biderbe man benennen, die ir ere hant, der sint zwenzig von den parren, deme bishove und deme rade uf irn eit unde werdent die seszehene umbe daz benennen sich zwegen, so sal man der meyste meinen volgen unde sal der bischof und der rat uszer den zwenzigen, die von den seszehenen benennit sint, ie viere von den parren uszer den zwen-

lozigen kysen, die seszehene sollint abir mit deme bischove unde mit deme rade daz ungelt und der stede not unde nutz besetzen als davor gescriben stat uf irn eit daz jar und der stede wegestes vorkeren und dan aber an santhe Marthins dage so soln die seszehene, die daz jar von der gemeinde uszer den parren da gesezzen hant, uzer ie der parren vünf man uf irn eit

ü benennen dem bischove und deme rade als davor gescriben stat , doch also daz sie die oder ir ein deü , die da vor in3 gesezzen sint, wol benennen da mögen. Me ist auch geredet unde gemachet, swan man sitzen sal umbe uzferthe und herren zugewinene umbe der siede nutz oder umbe ander not, die die stat anegent, so sal aber der bischof und der rat und die seszehene,

so die der bischof und der rat gesetzet hant, dar über sitzen unde soln aber der stede wegestes vurkeren uf irn eit unde wörden danne die seszehene von den parren zweiende mit deme rade, so soln die seszehene von den parren vire uszer den ritdern kysen, die da sitzent in deme rade, und die soln in uf irn eit danne raden diz wegestc. Mogent aber die viere ritdere den rat

•-•sund die seszehene danne einmudig gemochen, daz ist gut; enmogent sie des niht, so sol unser herre der bischof und der rat und die seszehene darüber sprechen uf den eit unde sal man danne der meysten meinen volgen. Wir han auch uberdragen unde sin zurade wßrden, daz wir der vier sluszel einen, die da horent zu der arken, da der stede ingesigelde inne ist, bevoln han

so den seszehenen uszer den vier parren, also daz sie den vorgenanthen sluszel soln bevcln eime biderben manne under in uf den eit, da sie wenen, daz er wol bewart sie und der selbe biderbe man, deme der slutzel bevolen wirt, der sal nemen uf sinen eit, den er unserme herren dein bischove und der stat gesworn hat: swelche brieve die stat gemeinliche rurent oder der stede

wgut, daz er die niht laze bcsigebi ane wiszentheit unde gehengnissc der seszehene, die da sitzent uszer den parren oder der meyste meinen under in ; Urkunde und ander brieve, die die stat gemeinliche niht anegent, die sal er helfin besigeln ane die seszehene, in dunke danne, daz er rades bedürfe von in uf sinen eit ane alle geverde. Der selbe biderbe man, deme der sluszel

«bevolen wirt, were, daz er in numme wollhe halthen oder got ubir in ge- bude, so soln aber die seszehene uszer den parren den selben sluszel beveln eime andern biderben man, der sal in aber halthen unde besigeln uf sinen eit, als da vor gescriben stat. Wir sin auch zerade worden und uberkummen, daz die seszehene und die gemeinde bic den eiden, die sie zehauf gesworn

45 5 in über der Zeile,

Digitized by Google

13U0.

343

liant, des slifles und des bischoves und der stede reht unde vriheit zehalthene unz zcbcschirmene und auch ulTene unrehte gewalt obe icraan die dede in der slat oder in den burgvriden, daz sie der widerslen und weren mögen ane vrevil uf der vrischen dat, mag man in begrifen; dede aber dehein burger jemanne eine gewalt oder eine dat unde wirt er nibt begriffen oder s gebalthen uf der vrischen dat, so sal man gerethe von ime eischen als reht ist unde sal auch da mitde begnügen. Wir han auch uberdragen, daz die seszehene und die gemeinde mögen zu häuf gen sich zu underredene ane wapin und ane geverde und ane vrevel. Wir sin auch gemeinliche uber- kummen, geschehe deheine geschithe oder dat, daz den vriden rurthe, so sal 10 man gerehte vordem an deme bischove unde sime rade unde sal man daz rehthen innewcndig cime mande, als obe die seszehene von der gemeinde oder ir ein deil kumment zu unserme herren dem bischove oder zu deme burgermeister und eischent gerethe, so sal unser herre der bischof oder der burgermeister deme rade beizen zu häuf gebieden an deme nehesten fritdagc 15 unde sal in die sache künden warumbe man sie dar ieschc unde sal daz dun viere vritdage nach enander. Werez danne, daz sich der vonme rade einre oder me die vier vritdage vrevenliche dar von methc an ehafthe not, der sal sinen rat han verlorn. Ist er ein burger oder me, so sal user (!) herre der bischof ein andern oder andere an ir stat ane allerleye vorzugao setzen. Ist er aber ein ritder oder me, so sollint die bürgere einen andern oder andere an ir stat setzen ane allerleye Vorzug. Mothe aber der bischof darbie nibt sin, so sal er einen setzen an sine stat uszer deme rade, die wil er imme lande ist. Wil er aber uszer lande varen, so mag er ein andern an sine stat setzen alse die hantfesten sagent unde sollint daz rethen unde» mit deme gerethe sal begnügen den seszehen und der gemeinde unde soln darzu behulfin sin bie dem eide mit übe und mit gude gegen allen den, die sich dar gegen setzen wollint. Me ist auch gemachet so man den vriden rechen sal, ist danne unser herre de bischof niht in der stat und ist ine- wendig zwölf milen von Wormesze, so sal manz ime verbotschefthen mitJo eime brieve ; kumet dan unser herre niht in den ach tagen so ime der brief geanlwftrthet wirt, so mag der rat den vriden rechen ane sinen zorn. Diz sal man unserme herren verbotschefthen, iz in si danne, daz ein mort oder dupstal oder raup oder notzug kumit, daz also daz mans niht gefristen mag, so mag manz wol rechen ane unsere herren zorn. Unser herre dir bischof 3& dir rat und die seshene von der gemeinde und die gemeinde sint uberkummen unde wolhnt daz man daz uf den eit ewecb'che halthe, swelch unser burger sin burgreht ufgit und uszer der stat vert, uf daz daz er krigen wolle mit unsern burgern sunder oder samit und in niht begnügen wil mit reihe von deme, die er anesprichet, der sal sin burgreht ewecb'che verlorn han und<© sal manz ime nummerme widergeben unde sal nummer sedelhaft werden in der stat noch in den burgfriden; dut er darüber jemanne deheinen schaden, so sal man alliz sin gut, swo manz haben mag, anegrifen mit verkeufenc und mit versclzene unde sal ieme oder ienen, den er schaden gedan hat, uf rechen unde gelthen alse verre alz iz gelangen mag. Ist aber unser burger 45 ctzeUcher der sinen herren oder vrunden helfin wolthe und sin burgreht uf-

Digitized by Google

344

1300.

gebe umbc daz, daz er die slat crutdes unde kriges urhube, swanne der sins kriges ein ende gewinnet, bidet er danne, daz man ime sin burgreht wider- gebe, daz ensal man ime niht versagen. Ist aber unser burger deheiner, der sin burgreht ufgit umbe daz daz er crigen wil mit eim uzman, deme 5 sal man sin burgreht nummer widergeben ern habe sich danne mit ieme ver- sunet oder habe die stat des sicher gemachet; habe man deheine anesprache von sinen wegen, daz er dar umbe bde unverzogenliche swaz man sprichit, daz ein reht sie. Daz diz stede und unzurbruchen umraerme blibe, so han wir dir bischof Ebirwin unser ingesigeldc und unsers capitels ingesigelde mit «oder stede ingesigelde an disen brief gehenkit.

Diz geschach und dirre brief wart gegebin nach godis geburthe dusent jar druhundert jar ame sundage vor den crutzin.

SL-A. W. nr. 90. or. mb. (A). Die drei Segel hängen an rothgelbseidtneti Schnüren; das Siegel des Bischofs %st ganz abgefallen, das des Kapitels und der St<uü 15 stark bescJtädigt. Gleiche Hand wie bei nrs. 481. 482. 484. 490. 501.

Druck: Schannat II, 156 ff. aus dem arch. ep. Worin. Reg. bei Böhmer, Fontes II, 247. Scriba nr. 2220. vgl. Arnold II, 302 ff., der das falsche Datum (15. Mai) angiebt.

509. 1 300. November 8. Die 8. Paulskirche in Worms lässt sicJi notarielle ■•0 Abschriften der Urkunden ttrs. 44 und 301 betr. den Eisbach geben.

In nomine domini amen. Anno nativitatis eiusdem M. CGC, indictionc

XIIII, sexto idus novembris, hora prime, in presencia mei notarii infrascripü et testium subscriptorum ad hoc specialiter vocatorum et rogatorum, accedentes honorabiles viri . . decanus et capitulum ecclesie saneti Pauli Wormadensis

25 ad presenciam reverendi in Christo patris ac domini Eberwini dei gracia episcopi Wormaciensts humiliter supphearunt et instanter petiverunt, quod quedam privilegia ecclesie eorum, quorum forma et tenor sequitur, faceret et mandarel in publicam formam redegi, cum ob eorum vetustatem et propter diflicultatcm probacionis a iure eorum possent cadere ipsis privilegiis penitus

ao anüquatis ; qui dominus Eberwinus Wormaciensw episcopus volens probacionibus subvenire, ne veritate occultata iusticia deperiret, vocatis eis, qui fuerant evo- candi et quos res tangere videbatur, videlicct . . magistro consulum Johanne de Frisinhcim, Gerhardo et Emerchone Camerariis militibus, Heinrico Dyrolfo, Heylmanno Judei et Hcyhnanno Holtmundi civibus et consulibus Worma-

35 ciensibus et aliquibus magistris universitatis scilicet Jacobo Macholfi, Conrado diclo Colhals, Johanne Lapicida et Syfrido diclo Heltli et ipsis venerentibus et presentibus et nichil rationabile obicientibus propter quod deberet publicacio impediri, dictis privilegiis undique diligenter inscriptis et consideratis eis invenlis non viciatis non cancellatis nec in aliqua parte sui abolitis, ipse

40 dominus . . episcopus michi nolario infrascripto preeepit, ut eorum tenorem in publicam formam redigerem ad fidem perpetuam faciendam, quorum privi- legiorum tenor talis est (folgt nr. 44). Item tenor alterius privilegii talis est (folgt nr. 301). Publicata vero sunt suprascripta privilegia anno indictionc mensc die et hora diei predictis in pallacio prefati venerabilis patris domini

Digitized by Google

345

Eberwini dei gracia episcopi Wormaciensis presentibus honorabilibus viris dominis maioris, Nuhusensis, sancti Andree et sancti Martini ecclesiarum Worroacieimmn . . decanis et capitulis ad audiendam et videndam publica- cionein suprascriptorum privilegiorum vocatis et rogatis, qui sua sigilla ad rogaturo et peticionem honorabilium virorum . . decani et capituli ecclcsic 5 sancti Pauli predictorum una cum sigilio domini . . episcopi predicti litteris presentibus appenderunt Nos Eberwinus dei gracia episcopus Wormaciensts, qui ad bumilem et instantem peticionem et requisicionem dilectorum nobis . . decani et capituli ecclesie sancti Pauli predictorum suprascripta privilegia publicari mandavimus, sigillum nostrum ... 1 huic instrumento apponi fecimus 10 in tesümonium preinissorum. Nos quoque maioris, Nuhuscnsw, sancti Andree et sancti Martini ecclesiarum Wormacienstum . . decani et capitata, qui publi- cacioni suprascriptorum privilegiorum et mandato in ipsis privilegüs in formam publicam redigendis infrascriplo notario per predictum reverendum patrcm dominum nostrum . . episcopum facto ac aliis omnibus et singulis supra-is scriptis interfuimus ad peticionem honorabilium virorum . . decani et capituli ecclesie sancti Pauli Wormactc prefatorum in tesümonium et ad fidcm per- petuam faciendam sigilla nostra huic instrumento una cum sigilio ipsius domini nostri . . episcopi Vfonaaciensis duximus appendenda. Actum et datum anno indictione mense et die prenotatis. 20 f**'Zk£j ^t e8° Heinricus de Flershcim clericus Wormaciensis publicus auctori-

tate imperiali notarius, qui presens fui omnibus et singulis suprascriptis, ipsa originalia vidi et quod predicto domino . . episcopo ostensa fuerunl et exponi audivi et vidi non cancellata non abolita nec viciata in aliqua ipsorum parte nec in sigillis aliquid vicium et quod sigillum prioris2s privilegii rotundum et in parte ruptura, sed ymago integra et liltcrc circumscripte legibiles, sigillum vcro allcrius privilegii oblongum, ymago integra et littere circumscripte legibiles apparebant, de mandato predicti reverendi patris domini . . episcopi Wormacien«*s raichi per ipsum viva voce facto et ipso auctorilatem prebente ipsa privilegia rescripsi etao formam latitudinis et altitudinis quadrati fo ramin is in priori privilegio signati, quanto diligencius potui hic inserui et in hanc publicam formam redegi meique nominis signo quo utor una cum reverendi patris domini . . episcopi Wormaciensis antedicti ac honorabilium dominorum maioris, Nuhusensis, sancti Andree et sancti Martini ecclesiarum Wormacienstum 3s . . decanorum et capitulorum sigillis signavi.

St.-A. Darmstadt : Worms «r. 155h. or. mb. Da» Siegel de» Bischof» ist ab- gefallen, die 4 andern m rothem Wach» hängen mehr oder weniger stark beschädigt an seidenen rothgelben Bändern,

[509.] 1 Die Stelle ist hier abgescheuert und das zvovtdhen nostrum und huic 40 liegende Wort unerkennbar.

Digitized by Google

ANHANG

A.

WORMSER BRIEFSAMMLUNG.

XL JAHRHUNDERT.

Der Codex Vat. Palatinus 930 (A) enthält eine früher unter dem Namen LorscJier Briefsammlung bekannte Sammlung, welche neuerdings von P. Ewald im Neuen Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichtskunde III, 321 340 in ihrem gangen Umfange besprochen und erläutert worden ist, nachdem schon früher Würdtwein, Nova Sub- sidia dipl. I, 32 ff. aus dieser Handschrift (saeculi XII) und A. Mai, Spicilegium Romanum, Romae 1841, V, 147—153 einiges daraus mit- getheilt haben. Ferner hat Mone, Anzeiger für Kunde der deutschen Vor- zeit 1838, 204 212 aus einer in Karlsruhe befindlichen modernen Ab- schrift 8 Briefe abgedruckt, von welchen Böhmer, Notizcnblatt (Beilage zum Archiv für Oester. Geschichtsquellen) 1855 p. 520, und Giesebrecht II*, 675 ff. einige Nummern nachgedruckt haben. Lernen wir aus dem Verzeichniss von Ewald den Umfang dieser Sammlung kennen, so gebührt J. von Pflugk-Harttung (P.-H.), Her Italicum, Stuttgart 1883 (die Vor- rede ist vom April 1884 datiert) das Verdienst, zuerst 26 Nummern p. 382 416 nebst Erläuterungen p. 719 727 abgedruckt zu haben (von Dr. A. Mau in Born coüationiert). Die meisten dieser Briefe bczieJten sich auf Worms und zwar fallen eine grosse Anzahl in die Zeit des Bischofs Azecho von Worms 1025—1044. Doch sind nähere Zeit- bestimmungen der einzelnen Briefe kaum möglich, da das Material aus jener Zeit viel zu spärlich ist. Für unsern Zweck entnehmen wir den besten Drucken die Briefe, welche sich mit einiger Wahrscheinlichkeit auf Worms beziehen lassen und zwar theüeti wir sie nach der Reihenfolge mit, wie sie bei Ewald nummerierl sind, während Pflugk (alias Harttung) eine Einordnung nach Gruppen (Wolzo nr. 6—9, Poppo 10—12, Ruothard

Digitized by Google

Wormser Briefsammlung, XI. Jahrhundert.

3 47

13—U,Ebbol5—19, Immo 20—24, Egübert25—26, Reginhard 27— 28, II. 29—30, Verschiedene 31 32) vorzieht. Die Bricfgrupi>c Immo ist neuerdings von H. Bresslau, Jahrbücher des deutselum Reichs unter Konrad II, Band II, p. 531 ff., mit Erläuterungen abgedruckt worden.

UEBERSICHT UEBER DIE WORMSER BRIEFSAMMLUNG CODEX VAT. PALATINUS 930.

Pflngk-

Boob Cod. Vat fo!. Ewald Harttung Andere llerauegeber.

nr.

1

*

r

*

2

2

2

3

AnFf'ln Mai nr 1

3

2'

*

24

BrPHsla.il nr 6

4.

3.

5.

Mono nr. 6. Mai nr. 2. Giescbrecht 11 3 p. 678. Bresslau nr. 3.

5.

3'.

6.

6

4'

8

>

7

*

5

9

10.

«

5'

10.

9

0

6'

13.

Moni; nr 1 Giescbrecht Ii. 675.

»■ivi Iis- in t a v.* i *jv ' a v vaa * f *

10

7

14.

Mai nr. 4-

*'iui tat

11

* M

7'

*

15

12

8.

16.

13.

13

8'

17.

14

9

18

22.

Brnsslau nr 4

1R

<t

»f.

19

nr W

yf III *Jm

Iß.

9.

20.

17.

10.

21.

18.

13'.

22.

19.

16'.

25.

15.

20.

17.

26.

16.

21.

18.

27.

Mone nr. 5. Mai nr. 5. Böhmer No- tizcnblatt p. 520. Giesebrechl p. 677.

22.

19.

28.

23.

19.

29.

24.

21.

3t.

21.

Bresslau nr. 1.

25.

21'.

32.

18.

26.

22'.

34.

27.

25'.

35.

19.

28.

26.

36.

29.

29.

37.

30.

30'.

38.

11.

31.

31.

39.

12.

32.

31'.

40.

348

Wornwcr Brief Kunmlung.

Pflugk-

Bom Cod. Vat ful. Ewald Harltung

33. 32. 41. 17.

34. 33'. 43. 20.

35. 34. 44. 31.

36. 35. 45. 32.

37. 35'. 46. 25.

38. 36. 47.

Brcsslau nr. 2.

39. 36'. 48. 29.

40. 36'. 49. 27.

41. 37. 50.

42. 39'. 51.

43. 40. 52.

Mone nr. 3.

44. 40. 53. 26.

45. 40'. 54.

46. 41. 55. 14.

47. 41'. 56.

Monc nr. 8.

48. 42. 57.

49. 42'. 58. 7.

50. 44. 59. 8.

51. 46. 61. 28.

1. E. preposito, assumpla crucc, abnegatis omnibus, deum consequenü E.

preccs devotas in Christo. „Quando quidem capita sua."

Schreiber klagt über seine NoÜi und bittet um lineuni pannum ad damidem.

2. [1025—1044]. H. hofft auf die Ankunft des Bischofs A(gecho? von

Domno A. sumrao pontifici nomen meritis ornanti H. suus utinam dignus, cum omni fratrutn calcrvula oraminis ac serviminis munia. Sani- tärem vestrt} prosperitatis adventum optavimus; et merito optavimus, quia

tovobis secundo et incolomi nullam adversitatis procellam nos evertere formi- damus. Scd nec linguQ officium prevalet ad explanandum, nec mentis intentio sufficit ad cogitandum quantum gaudü, quanlumque spei, vestri laboris meta, iocundissünique vestri adventus gratia nobis arrisit. Talern enim patronum, tanlQque religionis virum quis non amabit? quis non hono-

ii rabil? Nam qui omnibus prodesse conatur, merito ab omnibus veneratur. Adsurgat igitur, universorum salvatori laudem tollcndo Wangia tanti presuhs fulgoribus iüustrata. Gaudeat et ipsius congregatio gregis, nunquam in- visibilium dentibus luporum laceranda, salvo baculo pastoris; tamque pr§- senüs gaudü gratia communi voto surgamus in h§c verba; l^tenlur ce,li et

Worms).

" Digitized by Google

XI. Jahrhundert.

349

exultet terra, et cetera. H§c de communi. Quid autem ego inestimabili, ut iterum ad vos pater sanete respiciain, vestr§ pietatis misericordia vivens et viclurus? Quid, inquam, tali tantoque tarn saneto tarn egregio pastori vero- que Christi confessori dignum aut honostum apportabo, quem totius expertem consilii nullius decoratum preüositate virtutis nullus ignorat? Verum enun & vero, si cuneta sermonum genera <meis nutibus servirent, tarn dementem, tarn paterne miserationis gratiam vestra ex parte mihi exhibitam explanarc non sufficerent. Sed quod valeo, cum devotione Petri, quam devotus impendo. Non cessat igitur mens mea, cum omni desiderio animQ, tota mentis inten- tione preeibus insistendo, lacrimas effundendo, deum inquietare, quatinus vos 10 salvum et incolomen, veluti tota plebs vobis subiecta precatur, conservare dignetur.

Der Bischof A. ist offenbar Azecho, der von 1025—1044 auf dem bischöflichen Stuhl m Worms sau; s. oben die Urk. nr. 49—51. Zorn'sehe Chronik ed. Arnold p. 41, der ihn sum Grafen von Nassau macht, wogegen Bresslau, Jährlicher des d. Reichs u unter Konrad II, Band I, p. 96 nr. 2 trifft ige Gründe anführt. Er mm dem König Konrad H sehr nahe acxt<uulen haben, wie aus dem unter nr. 4 folgenden Brief hervor- geht. So wird er auch in der Urk. Konrads II $. d. 1026. Febr. 14. Augsburg, Schannat II, 49 (SL 1903) fidelissiiuus genannt. Als Tag seiner Weihe wird von Schannat I, 336 und Zorn L c 41 der 5. Dee. 1025 angegeben. »

[1036 1038]. Bischof I(mmo) von Arejseo schreibt an Bischof A(zccho) von Worms.

Domino A. sanete. Wormaciensis ecclesie. vencrabili episcopo, I. Aritinus sive quod verius est peregrinus, quiequid frater fratri sive filius patri. Fra- terne. caritatis debitum ex parte noslra Semper vobis impendi, ne dubilelis, 25 et quia dorn i na nostra imperatrix secum nos1 retinere statuit, quasi nostris consentiens votis, gratias ago deo et sibi. De adiutorio vero et servitio nostro, quo vos indigere per legatum nostrum percoepimus, multis modis pensamus, quomodo facilius sive cum hominibus propter difficultatem temporis et vie, seu cum bestiis de nostro gaforio vobis dirigeremus. Recogitavimus tandemso nobiscum aliquando carius fore tempore oportuno buccellam amico mitti, quam prandium sine necessitate parari. Et ideo tamquam filius devotus benigno patri, mittimus vobis parvulam caritatem, precantes benigno aflectu suseipi, ut cum familiaris rei deo iubente abundaverit prosperitas, quod modo est quasi marmoreum, tunc fiat subito donum aureum. Caeterum de itineress seu de reversione nostri senioris imperatoris, quam desiderando desideramus, nobis si quid sapiatis intimare rogamus.

Dieser Brief faOt nach P.-H. in die Zeit K. Konrads IL und, da Immo um 1037 Bischof von Areszo wurde, in die Jahre 1036-1037. Breslau nimmt im Gegen- Mts zu P.-H. auf Grund einer verschiedene Lesart (Zeüe 26 nos statt von) an, 40 Immo habe sich im Gefolge der Kaiserin befunden, während er de itinere aeu de reversione nostri senioris imperatoris, quam desiderando desideramus von Azecho Nachrichten erwartet. Der Kaiser aber war am 15. März 1038 in Arezeo; nach Ostern trennten sich Kaiserin und Kaiser, indem entere nach Born reiste, letzterer nach Unteritalien. In diese Zeit gehört also dieser Brief. Azecho von Worms «vir <s

[3.] > P.-H.: vos.

350

Wormaer Briefsammlung.

also 1038 in Italien und madUe. den Zug Konrad* nach Campanien mit. Bresslau rer- muthd ferner, das» Immo von Arezzo Diakon in Worms gewesen und durch Bischof Jiurdutrd von Worms an dm Hof Konrads gekommen sei. Ihm wird wegen seine* Fkisse* vom Custos ron TltieJ in einem an ihn gerichteten Schreiben über die Wunder 5 der h. Walpurgis (Ada SS. Febr. DU, 548) hohes Lob ertheUL vgl. Wattenbach, Geschieht*- quellen I», p. 349 und 360.

4. [1036 Juli—Augttst]. I(mmo) schrcilrt dem Bischof A(zccho) über die

Verhältnisse am kaiserliehen Hofe.

A. presuli §gregio dilectoque suo domno I., quiequid est, eodem indignus,

io orationis hostias in deo mactandas. Vestre itaque 1 sanetitati obaedienter, ut dignum erat, ac dcccntcr paruissc nunciumque vestnim domnae nostrae im- peralrici studiose ac diligenter presentavissc, ex hoc aperte sciatis, quod eam ipsam vestri muneris partem propria manu reeepisse non dubium est. Deinde quanta bei) igni täte quantaque gratiarum actione vestro se patrocinio et ora-

ismine ac servitio visitari meminerit, crebra ac sollicita vestrae sanilatis inter- rogatio inanifestat; in quo videlicet idoneos atque placidos vobis tesles adfuisse credatis, dominum H(einricum) scilicet cum tenera coniuge Chunegunda, quam ctiam post vestrum discessum a nemine se amigdalis donatam, paternis verbis consolatam, satis muliebriter ingemuisse sciatis. Preterea iter vobis

aodomni nostri C(onradi) imperatoris felix prosperumque, quantum adbuc sciri potest, donuntio. Audivimus enim, Saxones ad adiutorium süi uniformiter armari. Porro autem nec illud vos latere volo, quod legati Anglorum nostrae iuniori domnae, nuper infirmae, nunc autem deogratias! valenti, missi sunt; qui vero dixcrunl sibi bacc: „Infelix ergo, inquiunt, et iniusta noverca vestra*.

r. Arduichenut, germano vestro regnum fraude subripere cupiens, universis pri- matibus nostris convivia maxima eclebravit, et nunc cos prece, nunc pretio corrumpere satagens, iuramenüs sibi suoque nato subiugare temptavit; qui vero non solum ei in aliquo huiusmodi non consenserunt, verum etiam nuntios prefato germano vestro, quatenus ad eos cito redeat, unanimes transmiserunt."

soSed illi quidem talia. Ad baec, ut fidcliter semper faciam, notum fieri vobis volo, episcopum Mettensem cum gratia magna a curte recessisse, archiepisco- pum vero C(oloniensem) atque episcopum L(eodinensem) , abbatem E. atque abbatem Brum(iensem) simul cum domna nostra usque IV id. augusti manere dieque eadem ipsam a Noviomago Saxoniam tendere depositum laudalumque

habere. Quando magis sapio, magis intimabo. Bene valete, paler kare.

Vgl Steindorff, Heinrich DI, Band L, p. 86. Dieser datiert ihn ewischen 29. Juni und 10. Aug. 1036; Bresslau hingegen setzt ihn in den Sommer 1036, Juli oder Anfang August (p. 216 nr. 3 und 635).

5. [1025 1044]. Domno suo A(zecho) luce interiori die noctuque cejestia 40 con tem plan ti R. vix animalis vocabulo dignus, quiequid roranti c^lo

dehiscens et arida tellus. „Cum in superfluente consolari dignetur". Der Schreiber klagt über seine Noth an Kleidungsstücken.

[4.] 1 itaque ist später ausradiert. * vestra corrigierl aus nostra.

Digitized by Google

XI. Jahrhundert.

351

[Vor 1025?]. A(secho?) schreibt dem W(olso?). 6.

W. dilectorum dilectissimo A. post fragilitatis huius habilaculum per-

petu§ beatitudinis tabernaculum. Immense, dilectionis vestre, frugalitati pro

omnibus, quibus mei causa vel presentialiler vel absentialiter operam dedistis,

et adhuc daturus eritis, non dignas referre grates queo, scd Ülum, cui nihil s

est inpossibile, precor, omnia meritis vestris reponderare. Quod autem usque

modo non litteris nec viva voce, quid de meis rebus vobis innotui, hec causa

est. Verebar cnim, vestram dilectionem meorum indiciis inquietari, quia non

vestro nec aliorum amicorum meorum acquiescens consilio furtivus aberravi.

Nunc vero quando quidem de vestra mihi servata dilectione non dubito, quic- io

quid precepistis, rescribo. Sed primum deo laudis inpcndo sacrificium, vos

valere, et ad nutum senioris nostri militantem, premii coronam, si non fama

mentitur, labori vestro non abhorrentem accepisse. Deinde, si Übet, quid

mecum agatur, acripite. Sanus sum deo gratias! et quid mei est operis,

Scolari negotio multifariam insisto, et nunc artium ordine conservato musice, 15

finem dabo. Celera voto meo respondcnt, scd, quod fidis auribus vestris instillo,

doleo, dominum episcopum ita floccipendisse, si quis meorum consimilium de-

lectatur, huiusmodi negotio irapiger insudasse, et illud miror, quod, quando

pereepit, me hic loci tarn devotum instare labori, mihi ullius consolationis

gratiam vel magistro meo vel alüs, quorum beneficiis hic vivo, ullius spei fiduciam so

inpertire supersedit. Sed credo, quia id distulit non sine consilio; consilium

autem male consiliantium cum ipsis damnelur. Ad ultimum omnia mea in

vestre, spem gratie. committo, et ut pro me matreque mea Semper fidus non

preter solitum intercedatis, defensor expostulo.

DU Initialen A. und W. kommen bei Ewald in den Nummern 8. 58. 59 und io sr. vor und sind wol dieselben Personen, nämlich Azecho, der spätere Bischof von Worms utul Wolzo magister scolarum s. oben p. 45, 43. P.-H. meint, A. habe diesen Brief sowie nr. 49 vom kaiserlichen Hofe aus geschrieben.

[1017—1032]. Bobbo Erzbischof von Trier schreibt an F. einen Speirer 7. Geistlichen. so Hat offenbar mit Worms nicht» eu thun.

[1025—1032]. W(oleo) klagt dem Bischof A(zecho), seine Anstalt leide 8. Mangel, weil die ZaJil seiner Schüler zunehme, und bittet um Unter- stützung.

Venerabiii domino suo A. noraen pontificalis honoris vite, decorantiss merito frater W. cum omnibus sibi commissis , munus devoüssim§ orationis. Volumus vos non ignorare, pater sanetissime, nos admodum triste ferre, presentiam dominalionis vestre; tarn diu corporaliter nobis abesse, quam cre~ dimus semper nobis spiritualiter adesse. Variis enim sollicitudinum obpressi anxietaübus seimus et certum habemus, si crebro vestro frui colloquio potuisse- *j mus, non solum nos in nostris egeslatibus vestrQ prudentie. consiliis, verum etiam promtissimis benignissimae exhibitionis multum iuvari subplementis. Proinde quod viva voce nequimus locorum pr§pediti intercapedinc, his sig-

Digitized by Google

352

Wormser Briefsammlang.

norum signis cupimus vobis palificarc. Intimaraus celsitudini vestrQ, domi- norum mitissime, quam plurimis nos indigere, maxime vero nos laborare vini indigentia sagin§que penuria. Hinc, ut vestre, dapsilitatis iuvamine con- solemur, humilitas nostra suppliciter deprecatur. Grex enim noster, summi

& pastoris aspirante gratia, in dies augmentatur et crescit, unde nec mirum, si non eadem, qu§ prius nobis alimentorum administratio sufficit. Quo circa, prout melius scitis et altius sapitis, quia post deum in vobis sita est nostr? spes salutis, sie vestre, super nos respiciat pietas paternitatis , ne dum nimis exterioris hominis cogimur necessarüs insudare, minus ad ea, qu§ sunt interioris,

lopossimus invigilare. In domino vere cupimus vos, domne, valere.

Ewald meint, W. sei Prior einet Klosters, ich halte ihn mit P.-H. für identisch mit Woho dem magister scotarum.

9. [c. Herbst 1025]. A(ribo Ergbischof von Maine) schreibt der Wormser

Geistlichkeit und Ministerialität, wie er wegen Beeinträchtigung 15 seiner Rechte bei der Wormser Bischofswahl über den König (Konrad II) empört sei.

Clero militi§ et familie, Wormatiensi A. dei gratia quiequid est salutem cum omni bono. Legalio vestra quantum inaudita, tantum nobis mira videtur. Invitatis me ad vestram voluntatem peragendum in cauda, qui pri-

aomus fore in electione praesulis Wormatiensis ecclesiae aut cum primis esse debueram. Vix aut nullo modo legatis vel litteris talibus 1 credere potuissem, domnum nostrum regem, quae nostri iuris sunt et antecessorum nostrorum fuerunt, nobis absentc velle invadere et a nobis eligendum et consecrandum episcopum sine nostro consilio et consensu statuere, nisi vestra eruditio veri-

sidica proderet, quod tarn enorme et incredibile raemoratu foret De indueiis autem adventus mei ad consecrationem episcopi nondum quiequam certi vobis intimare possumus. Verum, utut haec se habeant, quando opportunum fuerit, ex debito officii iuxta qualitatem rei neque canonum institula nec fratrum consilia renuemus. Valete.

jo Vgl. Bresslau, Konrad II, I, p. 104.

10. [1025 1044]. Bischof U. (Azecho?) von Worms entschuldigt sich bei

dem Erzbischof B. (Poppo) von Trier, dass er bei seinem Empfang nicht anwesend gewesen sei etc.

Serenissimo Trevcrensis ecclesi§ archiepiscopo B. omnigenc/ claritatis jsviro Wormatiensis episcopus H. a se ipso cunetarumque suarum congre- gationum collegio fidelissime, servitutis atque orationis indicia. Si vestr^ reeeptionis adventui digne congratulari possem, nihil eo libentius faceretn. Enim vero et si tunc temporis nostre, regionis loco aliquo remansissem, omni mentis exultatione, toliusque famulicü devotione vos sine dubio rece-

4o [9.] 1 Qiesebrecht verbessert dies in alterius.

Digitized by Google

XI, .Juhrhundert.

353

pissem. Sed quamvis corporali absentia vobis abessem, genuine;1 tarnen dilectionis perfeclionc spirilaliler adesse pronuntio. Mansionem, quam vobis a me prestari rogastis, cum omni quo possum servitio volunlarie donabo. Fabrum vero vobiscMm2 aecommodarc nequeo, quia simul ut a nobis in orationis iter perrexistis, unus, quem Optimum habui, seculum mutavit. •'• Proinde me huius rei erga vos excusatum esse intente deposco. Earum namque rerum omnium quas vel habeo, vel ullatenus investigare valco, quotienscumque vobis dignum erit, a me reeipiendi securilatem vobis demando *. Ergo et vestram incolomitatem qualis sit rescire desidero, quoniam dum in vestra gratia taliter ut modo remaneo , non ulterius de me ipso quam de 10 vobis, deo teste, curam habeo. Ad hec igilur, si quid novi apud vos in pr^sens acciderit, de vestra parte mihi intimari exopto. Apud nos enim, preler quod omne vulgus attrectat, rari nihil est; sed si quando quid evenerit, certa legatione vobis per manum pateriet.

[1107— 1115?]. Die Wormser Geistlichkeit unter Ebbo (Bischof von Worms) schreibt an vier ihrer auswärtigen Genossen, wie man über den Erfolg ihrer Heise besorgt auf glückliche Rückkehr hoffe und berichtet von der Noth in Worms.

W. W. N. W. nimie, virtutis flore coronaque politis indoctus grex Ebonis, integre, fedus dilectionis. ao

Notam esse vestre. caritati seimus litem, quam cum Herbi- polensibus cxcrcilü causa habuimus; nec non nostro victorie et laudis avidos vos esse non dubitamus. ldeo que nunc instant vestro adiutorio fidenter committimus. Litteris nostris kalendis novembris ad cos direclis hactenus nil contrahiscere audivimus. Quo animi consilio id fecisse dicantur, queratü quem hoc cura somno excitet; nos vero noeeipendimus. Noveril dilectio vestra B. cancellarium eorum legationis gratia nescio quod opus mathemalicum, artem inquam , Eufranoris aut Policleti , nimirum urbis nomen (sie !) ad nos vexisse; sed nobis non oslendisse, verum secum in expeditionem tulisse. Hec enim vestrQ fraternitati commendamus, ut ipsum opus aliquo modo videre» lemptetis et curam adhibeatis, ut vel aliquod exemplar inde excerptum, nobis mittere non pigritemini. Nec interim cessabit noslrum opus iuxta vires surgere, domno Ebbone operam inpendente, Nannonc fundamento ponenle, ceterisque prout quisque valet aut cementum aut lapides congerentibus, non sine doctoris manibus nostraüs Ebbonis. Valete. ss

Druck unvollständig Ewald p. 326. Es folgt dann der Vers: Mise rat has grammaa vocitatua Nobile clamaas.

Die chronologische Fixierung dieses Briefes ist ausserordentlich schwierig. Ew. will ihn in die Zeit des schiematischen Bischofs Ebbo arischen 1090 1106 setzen wegen der Notiz vom Dombau; allein nach der Zorn'schen Chronik ed. Arnold p. 60 fiel die 4u Weihe des Doms in die Zeit des andern Ebbo, der von 1107—1115 regierte. Offenbar bilden die Briefe Ewald nr. 16. 26. 26. 82 und 41 eine Gruppe und es ist unter E. der nutguter und spätere custos Ebbo tu verstehen, der in den Zeugenlisten unserer Ur-

[10.] 1 A: gemine. * A: vobis aecotn. * Corrector verbessert in: vobis donato H. Boos, Crkandeobuch d. SUdt Wurms I. 23

35.1

Wormser Briefsaramlung.

künden 44. 45. 46 und 50 vorkommt. Eng hängt unserer Brief mit 2?tr. nr. 25 rw- summen (Streit mit den Würzburgern). Bei der Dürftigkeit aller und jeder Nachrichten aus dieser Zeit ist es schwer sich su entscheiden.

12. [1026—1032?]. R. schreibt dem A(sccho?) und beklagt seine Annuth.

s Tolius ecclesiQ speculo et seniori dulcissimo A. castilate tnonim divina et humana mirabilitcr disponenti, R. in dominicc oralionis obsequio omne, quod amirum et frugi mancipiiim domino. Propter itineris tui dulcissimo reruin adversitatem in luclilicam meroris hcremum, ut servus devotissiinus, descendensf per hoc maximc contristor totusque deficio, quia mir§ sanctitati

jo tue, cum ceU»ris, quihus habundant divitic, nihil acceptabilc mitlendum habeo. Verum, si fortuna mihi pleno cornu arridcret, milhis deo altestante pro equo- rum defectu, quo contristaris , libentiori vol puriori animo tibi, domino, suc- currendum sudaret. Nimirum habui et adhuc, deo volente, habeo tenerum equum, nuper castratum, nuper frena patientein, nuper deambulare incipicn-

ütem, quem ante optimales tuos eligendum produccns eorum consilio, quia laboranti similis p lau sc. sonitum cervicis discit amare, tibi soli, cui omnia debeo, domi nutriendum optineo. Nam si illum, tarn möllern, tarn invalidum emitterem, pervenire non valentem, te ipso teste nil meis damnis tibi profi- cerem. Cesset igitur inimicorum suspicio et a nie longe longeque tua aver-

aotatur indignalio, quia eundem equum omnibus tnodis procurabo, et non solum equuin, sed etiam caput et caudara, culem et corium, et omnia, que, habeo, tolo mentis et animi desiderio in spem Iuq gratig distribuero. De cetero, qualiter mee, et fratrum meorum sese res habeant, non audeo, tibi scribere plura, quia te rapit altera cura. Hoc etiam unum tibi denuntio,

äs quia domesticus meus H. assidua magistri sui nostraque aramonitione de virlute in virtutem scandendo, tibi, deo iubente, sano redituro cuiusque servi- tutis dulcedine dignus et presens exüterit. Freier hec, quia ut scriptum est in omnibus operibus nostris Semper oportet considerari novissima, et quia cinis et pulvis est omnis nostra gloria, cITunde preecs ad dominum pro spiritu

so fralris nostri Arnoldi de saneto Paulo, qui non. marcii obdormivit in Christo. 7.jfJr*.Vale.

WahrscJteinlich ist auch hier A. Azecha, oh aber IL = dem prepoflitu« Ruthard (*. o. p. 45, 41) ist, ide P.-J7. annimmt, ist sehr sxceifeJhaft. Der hier soteie Ewald nr. 57 erwähnte Amoldns de Rancto Paulo kommt in den Urkunden nicht vor.

13. Eximie pietatis amatori R. per omnia et in omnibus spe, caritate.

honeslate perfecto, W. regnum cejeste ubi resonat vox lQtitiQ. „Nihil omnino suseepero."

W. bittet um Unterstützung in seiner Noth, um Pelzwerk oder ein anderes Geschenk.

40 R. «rf rieJleicM identisdi mit dem bei Etrald nr. 16 und nr. 55. W. = Woho?

Digitized by Google

XI. Jahrhundert.

355

[1036 Herbst). E(bho) Schtdme ister von Worms bittet den designierten 14. Bischof I(mmo von Aresso), die schlechte Schrift des Briefes su entschtddigen , er empfiehlt ihm seinen Bruder, befragt- ihn wegen Albold, über seine Beise, seine Gesundheit und den Bischof von Worms. i

Dilcctissimo domno suo I. presuli designato, meritis et honore probalo, E. victima infirmitatis, si quid beatius est oclo beatis. Inprimis oro, ne grave sit vobis hQC tarn male scripta perlegere: ipse quidem non scripsi, set ille,

In cuius manibus niralis pala tenetur.

Multa haberem vobiscum loqui, si deitate propitia locus mibi contigisset. Commilto fidei vestr§, quam expertam mille modis habeo, committo, inquam, fratrem meum, committo pro sorore illa qu<} non agit perperam, committo, ut senex ille Beniamin suum, ut Tobiam c^cus pater et, ut Virgiliane loquar, committo ut veteranus ille Alexander1: ir. Commisit primis natum Pallanta sub armis Enec, fido, si non foret inproba Dido2.

De c^tero scire vellem super Alboldo3, qualiter vobiscum militat, preterea singula veslri itineris et statum valetudinis, et quod caritatis domnus mens episcopus vobis inpendisset sollicitus scire desidero. Valete. Credo me citius:'o sanandum, si vestras litleras videre promeruero.

I. igt wieder Immo als designierter Bisdiof ron Arezzo und zwar wir er, ah er diesen Brief erhielt, icarsdteinlidi noch in Deutschland. E. ist Ebbo der cuslos, nach P.-II. der Jjehrer Immo' 8.

[1030 Herbst). I(mmo) antwortet dem E(bbo?) von Worms auf 15. seinen Brief.

I.1 carus carissimo E.2 plcnam karitatem et plurimam salutein. De scriptura non erit curandum, cum magis ad sententie, nucleum seu ad miltentis devotionem sit respiciendum. Non enim curo de lirQ vel arpo, qua- Utate sive campanQ pulcritudine, si tan tum sonum emittit dultiorem. Coeterum *> ut Israel Beniamin, tuum mihi commitlis dilectum, qui dum tibi sit dileclus, non erit mihi nisi carissimus. Diligam eum ut Joseph Beniamin , sed non aperle, ne forte inde elatus audatior fiat c^teris. Cui au fem Tobias suum commissi! equivocum, nobiscum dignetur manere in §ternum, et ducat atque reducat nos secundum suam misericordiam in viam pacis et prosperQ pro-s.-. speritatis. Ad hqc domnus noster episcopus, sicut pater filium vel mater unicum dimittit plena caritalc et Ilde non ficta, mc quamvis indignum non sine lacrimis dimisit. Alboldum autem ad unius anni spacium mihi commen-

[14.] « Eine sreeUe Hand corrigiert in Euandor. 1 Anspielung auf Vergil Arn. VIII, 514 ff. * Zweite Hand corrigiert aus Albodo. 40

[15.) 1 naeJdräglich eingetragen. * dto. Bresslau liest: Carua cari«imo I. plenam etc.

23»

Digitized by Google

Wormaer Briefeammlung.

davit et per meam peticionem prebendam sibi ad sanclum Petrum dedit. Lectum unum honorilice incisum et sellam, similiter duo scrinia lineis laneis- que et palliis bene carcarata mihi dedit, et osculo pacis ac signo designans salutis misericorditer me dimisit. Sed et omnia bona me habere putassem, 5si infirmatem sohtara non timuissem. Ergo te, frater, rogo, ut ubicumque deum invoeaveris, mei peccatoris non obliviscaris; si autem tui obliviscar, oblivioni detur dextera mea.

Dieselben Personen wie im vorigen Brief. Die Stelle ad sanetnm Petra tu besieht sich auf den Wormser Dom.

16. Caritaü's rnarito F.1 fidei propinquo peritorum peritissimo M. alieni egens

auxilii, quiequid Joseph discretioni Abraham fidei. „Non eril uti promissum."

M. klagt Ober die Unredlichkeit seiner Freunde, sie suchten ihn dazu zu bringen, sich non satis firme, nec ut mihi videlur publice, coniugis

is prebcndQ dico connubiis zu verbinden. Tali persuasioni reclamarem nisi vos mihi tanto longius alienari formidarem. Quare hoc? audivi quidem domnam imperatricem in hec verba venissc, qualinus aliquod fomentum miserationis mihi non pignim ducat impendere; et hoc est, quod vobis in infirmilatis lecto iacenti musa interpreli propalavi. M.

2u bittet um seinen Rath.

17. F.1 sollicita pars anim<j procurando suo M. quantum indiget sui. „In

querendis bis inmorari."

F. antwortet dem M. auf den vorhergehenden Brief in schwülstiger Weise.

18. Ver§ sanetitatis viro 0. 1 senum baculo, iuvenum speculo R. vis vivens

vermiculum cor contritum cum spiritu humiliato. „Nil adeo vila mea."

R. klagt, dass er die Gunst und Zuneigung O's., die er seit seiner Kindheit genossen, verloren habe, gesteht seine Schuld und bittet um Verzeihung.

so lieber die Per&men tdsst sich wie bei den ewei vorhergehen* l&i Briefen nicht ein-

mal eine Vermuthung wagen.

19. [c. 1025 c. 1035]. Die Schüler Ebbo's von Worms schreiben an die

Jugend des heiligen Mariin (in Maine), dass die Diöcese sich in Zweifeln an die Metropole eu wenden habe, berichten über ihren u langjährigen Streit mit Würzburg und bitten um Rath.

DilectQ in Christo iuventuti beato Marti no servienti, Ebonis farinam lambentes, quiequid dilectis diligentes. Pauca vobis scribere non parvus

\U).] 1 oder auch E. [17.] 1 oder E. «> » oder auch D.

Digitized by

XI. Jahrhundert

357

indulsit amor; quid autem in vero sit, qui solus novit, noverit. Noücia vestra nostre parvitati nubcrc non indignurn ducat, ut diligcris et dilcctus, cum sint in carne una, proles inde nascatur, cui nomcn sit dilectio vera, quatinus huius aflinilatis graüa vestro ßducialius innitamur consilio. Diocesim per omnia novimus oportere, ex melropolis xcnodochia singula dubitando inquircre. * Dubitare enim de singulis non est inutile. Non pretcrissc vos putamus indigladiabile litis odium, quod ab Erbipolensibus iani per annorum dicrhonium perpessi suraus, ubi nunc pcndeat, sie vobis innotescat. Multi corum a culpa se excutiunt, et maiorcs eorum huius occasionis obripilatione domno nostro coeterisque urbis nostre. prineipibus se huius rei immunes esse, sub iuramenti 11» obtentu nuper demandaverunt. Quendam tantum excipiunt Citra- Moynen- sem, dicam ne monachum et non, per barbam lovis! non, sed raisam cuculJam quem post carecta iaccentem, quid cum sacra virgine quadam cruroperaretur, quidam nostrum aspexit. Illum, illum in culpa relinquunt, illum , quoddam contranos inslrumcntum , cui nomcn natum ficri non est ts erexisse, ubi aliorum nomine suam honeste obliniret culpam, comperimus. Nc longum faciamus, illc est, qui abbale suo monoculo quodam duce in nos sevire nullo modo erubescit. Tarnen aliquando Torte crubucril, si iure gen- tium in iniurias eius non ulcisci veslri consilium innucrit. Huius rei gratia hanc brachilogiam vobis transmittere communiter decrevimus. Respondercso igitur non dedignetur dilectio vestra, quid inde fleri censeatis, libenter enim in his et in coteris vestro utimur consilio. Valcant in unum diligentes et dilecü, foveantque sinu dulccm fdiolam, quam cejesüs maritus ducat uxorem multiplicando prolem.

VgL die Bemerkungen tu nr. lt. ss

[c. 1025 c. 1035]. Der Maineer Jl. versickert die Wormser Jugend 20 der Freundschaft der Mainzer und berichtet, dass die Mainzer, um den Würzburgern nicht eu nahe zu treten, in dieser Angelegenheit lieber keinen Rath ertheilcn wollten, sondern nur zu besonnenem Handeln ermahnen. »

Eximie, iuventuti Wormatiensium, insudanti studüs et artibus Athenien- sium, R. Mogontinus, non Grecus, sed vix effectus Latinus, amicitiam indi- vulsam, fidem inconeussam. Amor communis dilectionis optinende. compulit et compellit nos, quorumque bonorum virorum amiciÜQ partieipare, ut, quod per nosmet ipsos nec audemus somniare, per illorum suffragia saltim merc-ss amur optinere. Hanc ergo dilectionem vobiscum inire tanto desideramus avidius et studiosius quanto reverenlia amicorum apud vos tractatur rcligiosius et copiosius, et grates vobis multiplices habentur et referentur, quod federe tarn intcrnQ caritatis tantaque sinceritate dilectionis nos in communionem vestr§ amiciti§ voltfistis suseipere, sed, postquam vera didiceramus relatione, « quoddam odium intcr vos et Wcrzeburgcnses haben et consilium utile ex- postulari, decrevimus potius, ut vobis nostra desint consilia, quam nobis inpulsoribus aliqua ullo modo illis fiant inportuna. Sic quoque, ut amiciti^

358

Wormuer Briefsammlung.

fe.dus ccu diximus apud omncs bonos conserveruus vcstram dilectionem non oiniücrc, nec illos oflcnderc studemus. Undc, ul omnium participct nobis familiaritatis gratia, adhQrcrc omnibus ardemus quadam mentis et oris con- eordia, kleoque profecto scimus oportcre, capitis sublimilatcm membris omni- bus sibi adhcrcntibus Qquc providere, ut ne illud desperata capitis soliditale corruat vcl debilitet, quasi minus provisuiu, nec aliud supra raoduru eiusdem firmitate capitis confisum surgat et in tantum extollatur, ul deindc capitis rcgimine frustra reprimatur. Hoc rogamus, hoc vestra providcat industria, quod apud nos Ulis, sicuti vobis exoptanda sunt prospera. Vos igitur, uli

lodecet sapicnles, omnia consilio agcntes, quorum consiliis ad omnia usi estis ab inicio, hos itcrum opilulari et consulcre vobis in hoc facite negotio, et quos haclenus harum rcrum omnino inmunes rcliquistis, hos iam ferme omnibus prospcrc cxactis, deo auxiliantc, ad aliquem iudicandum noUte in- quielarc. Adtiuc aliquid superest, quod licet exponi vcstr§ amato et amande.

i% dilectioni. Igitur, quamvis ego minimus exislam et ultimus horum, quibus vcstrc, epistolq missum est opus cximium, priraus tarnen vestrum conveni legatura, cautc cius pcrcipicndo rclatum, et quia pretilulatos fralres tum minimc erat copia intcrpellandi, et de tali Jegatione tarn repcnte sollicilandi proposui, mente citius faccre intcnta, qu§ tarnen post ca essent facienda.

ao Quippe, hec pauca solus scribebaui, qug alios simili modo dicturos sciebam. 1 At, ne diu pcnnis volitans lcbarcis, tanto quod precurro inmcrgar equore, paulispcr optans quicscere, salubrc mihi sumam olium, rogans humiliter dcum, ut vobis mittat, qui assidue vos et illos protegat, custodem pacis angclum. Valctc.

21. [Ende 1035]. Ein Mainzer Kleriker G. schreibt dem Bisehof A(zecho) von Worms über die Verhandlungen zwischen dem Kölner Erzbischof F(Hgrim) und dem Würzburger Bischof B(runo) und andern Meichs- fürsten zu Mainz etc.

Dignissimo dilectae filiolae WormaÜQ patri, domno suo A. episcopo, G.

so infirmus et inuülis summi patris familias vespertinum denarium. Mallem aures domini mei prosperis semper lactificarc quam adverso quolibet nuncio, quod non deect, unetum dominum inquictare, sed quia vos michi iam dudum preeepisse memini, ne qua vos eclem, quae michi alieubi innotescanl, pre- cepto et voluntati vestrac in huiusmodi parere non ignoro oportere. A

ssproxima, quae nuper fuit, dominica, prineipes regni, scilicet II.1 Coloniensis archiepiscopus , B. Wirceburgensis episcopus cum caeteris compluribus nunc usque Moguntia se continent, mulla consilianles, mulla tractantes, multa con- ferentes. Huius conventus summam quia intimare vobis certam non possu- mus, quaedam, quae ipsis referentibus reperire nos contigit, vobis scribere

«jeuravimus. Fenint, domnum imperatorem augustum, veferis existente causa

[20.] 1 A: scribebam, ton anderer Hand am Rande sciebam. [21.] 1 Offenbar ein Fehler con A., da Pilgrim Ersbiadhof toar.

Digitized by Google

XI. Jahrhundert.

359

odii, vehementer aniuiatum esse in A(dalberonem) ducem et marchionem, et ita aniinaluin, quod convocalis coram »e prineipibus, sei licet E. A.2 marebio- nibus caetcrisque prineipibus, qui tunc ibi intererant, qualinus ipsi A(alberoni) dueatum suum et marcham iudicio abdicarent, preeeperat. Sed ipsi, non id nisi in presentia et iudicio filii sui H(einrici) regis fieri debere, aeeepto con- 5 silio responderunt. Quo vocato, imperator iniuriam suam exposuit, filium suum, quatinus A(dalberonem) omnimodis insequeretur, ul ipso cum sc diii- gere cognosceret, postulavit, simulque dueatum sibi iudicio abdicandum et nunciavit et rogavit. Domnus vero H(einricus) rex, etsi patri per omnia obae- dirc et vellet et deberet, memor tarnen cuiusdam pacti, quod cum A(dal- 10 beroni) pepigerat, quod pater rogavit, sc non posse nec debere exequi con- stanti animo iuravit. Quod cum diu tractarent, patre semper et monitionibus et minis et precc omnibusque huiuscemodi cxliorlationibus ineumbente, fdio vero econlra ubstinato animo et nil a priore sententia mutato recalcitrante, tandem imperator huius doloris immedicabili vulnere tactus, cum ita filium is suae voluntali decsse videbat, ante ora omnium iam prorsus elinguis sibi excidebat, et neque loquens neque videns ncque quemquam presenlium, ut videbatur, agnosecns et ita in cetasy mentis positus intcr brachia tollcntium in lectum collocatur. Post aliquanta ad se ipsum rediens, convocari iterum iubet filium ad se et prineipes. Quibus convocatis sciens, quia cor contritum 20 et humilialum deus non despicit, sese ad pedes filii sui bumo tenus proiecit, lacrimis multum obtestatus, quatinus recordari dignarelur patris, nc inimicis gaudium augeret, ne regno dedecus, ne sibi infamiam pararet, dum a patre discordaret, ne discordando fieret Absolon, dum paeifice vivere posset Salomon. Motus tandem filius püs lacrimis patris ad se rediit ; redüt inquam ad se, 2s quia exivit a sc; rediit vero ad se, dum rediit ad obaedienciam , ad preeep- lum, ad voluntatem patris. Sed ita rediit: iuramentum, quod A(dalberoni) feeit, patri aperuit, eiusque iuramenti E(gilbertum) episcopum auetorem fuissc rclulit. Quod cum imperator vehementer iratus ab E(gilberlo) episcopo, an ita esset, requireret, ille non dissiinulavit, non negavit, sed sc id ea causa 30 fecisse memoravit, quatinus A(dalberoncm) regi fidum faceret; qui non aliud esse iuramentum dixil, ni quod absque iuramento custodiri oporteret, scilieet nc sibi in bonis suis dampno esset, ni forte ex iudicio perdidisset. Quo per- cepto imperator vehementissime in episcopum animatus, inconvenientibus et multimodis convieiis cum magna verecundia ac pudore limen excedere, cami-3.% nadam egredi preeepit. Quo facto redivit ad iudicium, abdicaturque A(dal- beroni) ducatus et marcha. Ergo dicunt, ipsum A(dalberonem) , confisura Cruvvatis et Mirmidonibus8, regiae potestati vellc rcsislere, cuius occasionis timorc ccssabunt domi Bavvarii ab indicta expeditione. Marcham vero ipsius A(dalberonis) fertur commissam esse cuidam A. de L.4; dueatum autem nullit adhuc esse commissum, pro quo petendo domnus Cuono in isla epdomada ad curtim proficiscitur. Ad ultimum, nisi infirmitas corporis mc maxima

* zuerst stand: EA archionibus, dann hat der Corrector Uber A ein m über- corrigiert. (riesebrecht löst die Sigkn in Eckard ton Meissen und Adalbert von Oest- reich auf. * der Corrector hat vor Mirm. ein a gesetzt. * Von Cfiesebrecht in Arnold 45 von Lambach aufgelöst.

Digitized by Google

360

Wornwcr Briefsammlung.

delineret, videre vos tarn diu non dislulisseui. Verun tarnen vila comitc videbo vos citissime et, quae nunc non scribo, tunc presens loquor vobis. Valete. Vgl. darüber Steindorff, Heinrich III, Band I, 30 ff.

22. Lampabilis rubrice. emulatori carissimo nostro E. suus B. „Dum spirilalcm .s menioris. Valete."

Auf das Gcbeiss E.'s (vicUcicM Ebbo?), ihm erbauliche Schriften zu

schicken, sendet er collaüones fratrum; die cantica canticorum habe er

nicht. B. schickt gleichzeitig zurück: Ysagogas cum c§teris retentis

tanlum Ypothcücis sillogismis, omni modo petens, ut cathegoricos paucis

m diebus prestalis.

Die Antwort darauf ist Ewald nr. 32; doch ist vielleicht hier B. in G. zu ändern oder dort umgekehrt.

23. [c. 1 038]. Der Wonnser Kleriker E. scJireibt an König Heinrich III.

Domno suo H. regi augustissimo E. Wormalicnsis, Mantua quod Roiiiq,

uquod eidem Parma corone. cum mola dominum molc. Cum nuntius abit feslinus, succensendum non est, si quid in ornamcnlis verborum titubat stilus. Senioris mei episcopi inopina Irihulatio, nc ad vos, ut optavi, venirem, ne vobiscum gauderem, dominumve meum imperatorem in hoc carissimo speculo contemplarcr, ahe! infcUcitcr invidil prohibuil et impedivit. Sed forlassc,

»•qua re nunc landein non veniam, inquics. Ad quod ego: Her meum domine iam pridem Romam ad limina beaü Pelri disposui, quod perficere absque veslra nolo scientia vestraque licenüa. Scd et domno meo imperatore absente, sola que. mihi vobiscum spes restal rogandi fiduciam prestat, quatinus epistola veslra domngque mee imperatricis sigillala comes mihi detur, que. nie vestro

«audilo visoque nomine paeifice securum reddat, et aliqua ilineri necessaria per quedam aecomodet loca. Ccrtc si dco ducente salvus rediero domi et milicio. vobiscum libenlcr per omne tempus militabo, in spem videUcet grätig et ero inde letior, si servituti veslre. inlcressc dignus iudicor. Quod nie legalio veslra intcrpellavit de modis non adhuc, ul volui cos congregavi. De

ȟcijlero si veslre. sanitatis statum per epislolam vestram1 scire promererer, in

tantum gauderem, quod id cliam pro dono maximo deputarem.

Diesem räthsdha/Un Briefe folgen noch rätlisrfhaflrre Verse mit zugdtörigem Sdweiben, icdches mit dem obigen Briefe an Heinrich nichts zu thun hat.

A. fol. 20. Druck: Ewald nr. 30.

24. [1027—1032?]. Ifmmo Diakon von Worms) schreibt an den Abt

B(eginbaM von Lorsch?).

Domno R. abhati, vero Christo confessori, 1. huc iter certum, quo cottidie porrigit animum. Imperialis legalio et preeeptum, ne te vita cario-

[23. J 1 A: vestri.

Digitized by Google

XI. Jahrhundert.

361

rem in proximo viderem, me detraxcrunt. Vcrunlaincn divine. gratias ago et agerc poslhinc non cessabo medicin§, qug Ic de leclo infinnilalis in slatum relevavit pristino. sanitatis, triplicatutn Ezcchi^ regis annorum nuiucruin pro meritis dueturum. Id tibi pecculiari solatio spei meapte poscilur tantillitate, et ut hoc deus provideat, qualcnus secundum cor tuum tibi tribuat, ut in 5 salutari suo lgteris et in nomine saneto eins magnificcris. Quis nie hoc inmerito oplare dicat? nemo enim, qui ignoret, mc multöciens in stabuio procurationis iuq oleo exultacionis perfusum, non soluin duorum denariorum precium, immo multorum aeeepisse, quod tibi cum redierit, ipse verus sacerdos reddat. Ad calccm solite penurig iaculo tactus, tue. largitali precium mearutn 10 manuum extendo, ut in appropinquantc pascali tempore alieuius generis pclliceo me digneris ornare, ut dum isloc munerc corpus calcfacio, tc, dulcis- sime, calcfaciam in mentc.

Reddat ut hoc donum tibi, qui dal cuneta bonorum,

Ut sine fine bonam merearis habere coronam. iS

Premia centena redeant tibi tempore pleno.

P.-H. utul Ikeswlau lösen die SiaJe R. in Rtginlxtld, Abi mn TxwwA, seit 10H2 Bischof i»n Speicr, auf. Immo befand sieh am kaiserlklten Hofe als Geistlieher der Kapelle, in ärmlichen Verhältnissen.

f 1025 -1035]. G. dankt dem E(bbo?) ßr die Erftdlung seiner 25. Bitten etc.

E. fralri suo dilecto G. non sentiens cum Arestippo, quiequid Antistcnes Cralippo. Natura rcrum fert, ut, qui balbutiunt plus et ceteris libentius loquantur, dum pudorc defectus facundie, copiam, quam1 non habent, extor- quere conantur. Hoc exemplum me tangit et expetit, quem non adornal» oracionis elegantia, sed garrire cogit temeraric, proruptionis inpatientia. Sed, quia non ignotis aut alienis verba sum facturus, quiequid habco, fidelibus auribus commilto securius. Grales tibi in primis multiplices et memorialcs, quia preces meas super caleulo Victorini fecisti aeeeptas et precordiales, et habentur, cl si forluna votis arriscrit, uberiores reddentur. Nosti namque, so operam non negandam amicorum desideriis, preeipue si non refragetur cquitas postulanlis, ut auetor est in bcncficüs suis, satis scribens comiter, illum bis dare, quisquis dat celeriter. Et, quia te peticionis mee promptum expertus sum efleclorcm, Ucct imparem habiturum redditorem, ingratus et iniurius non inmerito iudicarer, si, qu§ postulasti, tibi mitlere aliquo modo gravarer. si Milto igitur librum, quem rogasü, non tuo, devotionis responsurum dignQ j)reconio, sed me eius monct§ alium emendaciorem non invenisse apud nos3, sub indubitat$ fidei confirmo testimonio, et eo videlicet mitto studiosius, quo manifestum est, te preeeptis philosophicis delcctari copiosius, ut lanto me facias obligatiorcm , quanlo te in huiusmodi studiis adhibueris diligentiorem. *o Cum autem in cathegoriis multa legantur difficilia, que tarnen a magislris dicuntur solubiha, unum est de equivocatione habendi, quod me movet acriter,

125.] > A: quem. * voa?.

Digitized by Google

362

Wormser Briefsamralung.

quod ncc per magistros nec per libros perccpi plcniter. Et, ne te lateat, quod mihi difficilc videtur, locus hic est, uhi „Socrates cum uxore Itabeul* scriptum habetur. Iiide tc volo esse sollicituin, ut, quod per tue non polero, tuo consequar adiutorio. Si quid de slatu meo uosse volueris, dicet tibi frater Mauno, umis ex tuis diseipulis et cultui tuo deditus et studii tui non ignarus. Quia familiaritatis inter nos slaluimus nidimenta, reslal, ul, quod inchoavimus, per tnutue, dilectionis augeamus incrementa. Vale.

Dieser Brief ixt die. Antwort auf nr. 22. E. ist der Magister Ebbo. Unter G. ist rieileicht der Wormser Kleriker Gerlieb zu selten, der in den Urk. nr. 13 und 44 lororkomnä. Ob Manno mit dem in nr. 11 vorkommenden Baumeister Nanno iden- tisch ist ?

26. Tocius sui profectus iniciatori et omnibus, probato adiutori, magistro suo

K. virtutc mirahili, et qmjque raüonc disponenli E. secundum in priori mandatum. „Scpe mi mercennariis tuis." v, E. entschuldigt mit vielen Arbeiten und Krankheiten seine Saum-

seligkeit im Schreiben ; er bittet inständigst für einen puer, dem er trotz seines Vergehens seine Gnade wieder zuwenden möchte.

27. [1025—1035]. E(bbo?) glatibt sich beim Bischof A(zccho) angeschuldigt

und verklagt, und schreibt desshalb an ihn über den Neid und die •» Lügmhaftigkeit.

Domno suo dilecto A. episcopo E. iste presens suus servimen quadrin- genium devocius quinqetmio. Brevis esse cum volo, multa occurrunt dicenda, quo. si singula ruminarem, tedium vobis inferendo admodum meo iudicio peccarem. Recordor, patcr, ex parle et ulinam ex tolo recordor, inquam,

iv. verborum vestrorum, que, sunt vcluti clavi in altum defixi, quibus me sepius in vestris. secrelis nunc mouendo, nuue castigando, nunc bene promitlendo, sicut pater lilium mulcere soletis. Inter quo. unum frequenter rogavi et fre- quentissime rogabo, qualinus huiusmodi gratiam coram vobis inveuiam, nc cuiquam Qtnulo meo credatis, prius quam me vestri in presentia audiatis.

aoNostis, domine, et omnes norunt, illum esse miserrimum, qui nullum habet invidum. Die, pagane, quid sentis de lalibus? Invidus altcrius inacrescit rebus opimis. Sed quibus opitnis? Quia tua foveor graüa, quia tua refteior benignilatc, quia te demente, te misericorde, te secundum tempus fruor aflabili: hg sunt divitig, quibus invidcnl. Quid au lern de invidia, qua nemo

wnisi miserrimus aliquis facile caruerit, tracto, cum etiam einuli mei me destruendi causa conscientias suas mendatio polluerc, nullo modo crubescant? Sed quia ommis homo mendax, menliatur iniquitas sibi ; nefas enim est, coram tanta maiestatc mentiri. Hcc, idco loquor, quia credo, me penes vos accusa- tum. Numquam enim cessant amici mei, qui magnificant super me sub-

40 planlationcm, quam deo volonte nihili pendo, donec vestra gratia mihi arridet, ut hactenus feeit monendo. Cuius ammonitioni, si in aliquibus usque modo minus cfücax extiti, catenus poslhac emendabo, quateuus obstruatur os loquen-

Digitized by Google

Xi. Jahrhundert.

•MV.)

tium iniqua. Ad ultimum, ad medium et ad primum, unum Semper rogando in occulto, ut prius in omni accusatione audiar, quam iudicer, ne his accu- santibus servitium meum preteritum et futurum perdam, sub quoruin labiis venenum aspidum, quoruin lingue gladius acutus. Hec omnia vestra discernat discretio, que est mater virtutum et profeclio. s

Discretionis studioso E. custodi 1 serpcntcm tcnera plumarum vestc gerenti 28. M. vestimenti eius fimbriam tangere neutiquam dignus, quicquid ovi vellus, vel agresti reddil agellus. ,,Multa volventi persuasit."

Enthält erbauliche Betrachtungen. Ein Eppo custos kommt in Urkunde nr. 49 ror. 10

[1025 1044]. Festivo patris et pastoris Azechonis doinino R. quod carius 29. habet, se ipsum servitio prebet. „Sepe fieri desit." Handelt über die Unschuld.

[1032?]. B(oppo Erzbischof von Trier) schreibt der Wormser Kirche 30. über das Missgeschick, welches ihrem Propste sugestossen sei etc. »

Domnis et confratribus 0. et E. cuncfijquc sanete Wonnatiensis ccelesie, fratrum congregationi B. nihil nisi miser propter peccatum, in quantum valet et audet, suspirat, oral et optat, salutis perpetue. donum. Audita turbatione, que paulo ante quadam sinisteritate magislrum tetigerat et prepositum vestrum, continuo moeroris ingressus sum heremum, quia prius, quam certitudinem 20 cause, cognovissem ex integro, suspicionis cuiusdam falsg duplici stringebar nodo. Suspicabar enim, aut ex ipsius ncglegentia, aut ex vestra, sicut apud quosdam fieri solet, illum accusari invidia, quoruin, quorumlibet foret, merito mihi stimulum adhiberet. Nam, si ipso se in vestra procurationc neglegerct, quis hoc in tarn cauto tamque laudabilis fame, viro non doleret? Si autemas innocenter vobiscum conversatus vestra invidia pulsaretur, quis hoc, ut parri- cidale quoddam facinus, non criminaretur? Sed quia rei veritas hoc ex ulraque parte defendit, meroris mei magnitudo decrescens, penitus evanescit. linde vero et ipsius innocentie et fidel itati congratulamur araplius vcstrQ, quia, etsi ille, sicut est humana fragilitas, aliquid deliquit, hoc vestra pietasso fraterne compassionis humero laudabilitcr portavit. Proinde illud in vobis compleri certissime spero, si frater fratrem adiuverit, ambo consolabuntur. Et qua consolatione? Non ista foenca, non ista caduca, non ista transitoria, quam illud sequilur: vc vobis, qui ridetis, quia lugebitis et flebitis1; sed illa, de qua scriptum est: beati misericordes , quoniam ipsi misericordiam consc-31 quentur2. Merito misericordiam consequemini , quoniam pia miseratione

[28.] » Ursprünglich E. C. von gleicher Hand ist ustodi nachgetragen worden. [30.] > Luc 6, 25. * Matth. 5, 7.

Digitized by Google

364

Wormser BriefHanmilnng.

miserati eslis miseriam magislri vestri, et quia nullus lerror dominationis in vobis fcrvorem poluit cxtingucrc carilatis. Atquc. enira multe non poluerunt extinguere caritatem. 0 Caritas, quam fertiges! Forüs est, ut mors, dilectio, dura, ut inferi, emulalio. Inter fortiludinem aulein et duritiam magnam esse

snovimus differentiam. Durus enim nec in bonam partem nectitur. Ab bac duritia, deo gratias, vos seiunxit Caritas, vos in causa magislri vestri Caritas possedil, vos Caritas forles fecit, et quia Caritas ab apostolo via eminentior appcllatur, laus vestra in caritatc super omnem alütudinem dignitatum cxal- tabitur. In hac, karissimi, persistile, ab bac nuinquam recedite, mansio vestra

10 sit semper in caritatc, quia, qui manet in caritate, in deo manet et deus in eo. Fidern, quam in magistro vestro cepislis boneste, ad finem honestum usque perducite, quia melius erat nec honestatem ineipere, quam ab honestatis tramitc deviare. Nullus in vobis sit Judas, quin potius Judam excludat Caritas, quia etsi magistcr vester vobis cum illo in caritate manentibus durius ab quid

»palilur, post passionein tarnen maior gloria speratur. Ad extremum vero vestris pedibus provolutus humillime postulo, ut, quia sepulcrum redemptoris mei causa criminum mcorum aliquantulum minuendorum visitare desidero, mc vestre, orationis manus sustentandum- suseipiat, quem pessimi criminis imminens actio gravat. Valcat in Cbristo dilectio vestra valequc pcrpeluum

soinveniat in vita perpetua.

B. ist offenbar dieselbe Person wie in nr. 7 und 10, also Poppo, Erzbischof von Trier, aus dem Schlüsse unseres Briefes erhellt, worin es heisst, dass er

das Grab des Erlösers besuchen möchte. I'.-II. verlegt diese Reise in das JaJtr 1032 (in I'ick's Monatsschrift für Itheinland und Westfalen III, 4Tiff.), nach Bresslau 2.%/. c. p.618 kann die Reise enticeder 1028— 102» oder 1032—1034 stattgefunden haben. O. = Oppo decanus «. oben Urk. nr. 49 und E. magister Eppo (Ebbo) der später ciutos wurde.

[1032?]. Die Wormser Kirche gewahrt B(oppo's) Bitte, er sott nach Worms kommen etc.

so Diguo. memorio. viro B. sanete. Wormaticnsis ecclesie, humillima con- gregatio spiritalium plcnitudincm gaudiorimi. Lileras vestro dilectionis gra- tanter atque Icü aeeepimus et bonesüssimo nec minus arduo vestre inlentionis ineepto caritatis visceribus congaudentes, deo, huius rei veraciter auetori, immo suasori, gratias egimus. Pia igitur devotione communique affectu honesta

3spetilioni vestre assensum prebentes, sicut postulatis, utrumlibet vobis1 pla- eucrit, aut ad nos venire vel domi itineri vestro, quo vos satis occupatum novimus, intendere, cQterum, unde nobiscum vestra dudum loquebatur epistola ima, de fide servanda apud prepositum vestrQ suavi et castigate ammonitioni grates agentes, conamur omnimodis ei fide adesse, nec unquam in hoc defi-

4ocimus, id enim fratrura2 esse, et scriplurc, et vobis vehementer adsentimur. Valcat in domino Caritas vestra, qui vobis secundum cor vestrum tribuat et consibum vestrum confirmet.

Ist die Antwort auf den vorhergehenden Brief.

131.) 1 A: verbis. * B: fratrem.

Digitized by Google

XL Jahrhundert.

365

Domino et patri suo E. cum honestissima gravitate morum cminentiores 32. promerituro gradus honorum E. per victimam oboedienliQ quod Ysaac AbraliQ. „In spem digneris."

E. in Noth und Mangel, bittet um Unterstützung.

[1025—1035]. E. schreibt an E. und bittet um seine Hüfe. 33.

Archidilecto raagistro suo E. E. scabellum emulorum votivum servitutis donum. Tamdiu te abesse anxius queror, nam in te maximum consilii mei abesse confugium, mala mea indicant, que, ex magna parte tecum lenirem. Ne ad te ipse modo venirem, ul erat in voto, rei familiaris intcrpolavit inopia, que. ultra modum insurgens plura mihi divertit commoda. Sed te aliquanto io fidelius mea fidissimis auribus tuis tute commissa, quam, si presens adessem, tractalurum, virtus et fides tua satis mihi probata credendi fiduciam prestant. Misi tibi per quendam epistolam pro curte Adalheidis erga senioris mei gratiam impetranda, que, si ad te pervenit, necne iusta, modo precare senio- rein, hortare, qualinus ea Uli merear. Impetrabilis facile nam est, qui vinci i& velit. De cetero, nihilominus perpendat fidei tue gratia, quam pre c^tcris semper sperare mihi liceat, perpendat, inquam, de Huinfrido nostro, nuper a nobis fugiente, quem fruclum laboris mei ibi executus sum. Scitis et vos et senior meus, si licet attestari, scitis, quia sepe querebar, illum tardiusculum esse propter morbum quendam et deperire volenlem. Quod , quia sibi non «o consensi, timens seniorem meum, exposcensque cottidie litteras cius, suasu et conduetu cuiusdam Bavuarii apud me legentis evasit et Wirzeburc modo sc lutatur. Huius rei patcr eius quasi conscius esse credi potest, vehementer fautor exisüt, et ul ibi docendus permaneat, omnibus modis intendit. Num- quid ita de nobis meruerunt Hcrbipolenses? Numquid ita puerilis vincetss affectus? Preterea fuge, eius culpam mihi obiciunt. Tange igitur seniorem nostrum consilio tuo, mone, sicut loquitur vonerabilis Beda presbiter, ut sepiat aures suas spinis virtutum, ne audiant linguam nequam, linguam incircum- cisam, meditantem et proferentem mendatia. Quid plura? sat sapienti uno diclo, omnia mea tibi committo. so

Von den Personen E. und E. läsxt sich nur mit einiger Sicherheit sagen, dass sie der Wortnser Schule angehörten.

[1027—1036]. I(mmo Diakonus von Worms) schreibt dem Magister 34. E(bbo?).

Domino et patri carissimo E. magistro I. fidei firmitatem perfectQ cari-3& talis sale condilam. Quod mihi pro palüo ab imperatoria maiestate tibi, patcr, promisso inposuisti, secundum preeeptum tuum adimplere caute curavi. Cum enim solita misericordia et familiaritas tua antiqua mentem accenderit, Caritas mecum pullulans tibi recreecit. Iam enim antique. fidei firmitatem repetens, sub umbra alarum tuae caritatis foveri quandoque coneupio, quam, *o pie paler, quia divina pietas a te requirendam mihi suggerit, noli, queso,

Digitized by Google

300

Wormser Briefsammlnng.

respucre, quin potius inimicitic totius oblitus fraterne, compassionis humerum nunc acclina, et quo mihi sunt necessaria apud seniorcm nostrum cpiscopum intercedendo adiuva. Prepositurani quoquc Musebahc quondam mihi promissani hurnilibus , immo scrvilibus modis crga illum acquircre desidero. Ergo h§c

i sub velamine fidei tibi soribens tui anxilii, quia poleris, subnixe postulo firrai- tatcm. Si enim illam mihi [conjcesscrit per manus tue. paternitatis, devovco illi libram dimidiam auri purissimi. Si autem hqc non sufficit exhibitio, iuxta tuum consilium promissa augcbo , tantummodo ut optineam , quod expecto. Tue vcro fidclitati prcmia sua non deficient. Nam si desiderata te adjuvante

10 expostulavero , unum pallium bonum tibi me daturum in fide vera promillo. Quodsi in hoc voluntas mea inpleri nequiverit, saltcm illum meum veterem locum apud sanctum Martinum, quem iam audivi melioratum, tua Providentia dam cunctis requirerc me adiurabit. Igitur si pietas supcrna, antiqua miseri- cordie siiq mirabilia renovando, me ad maiora promovere dignata fucrit, fides

u mea incorrupta nostro scniori pcrmanebit, atque ea, quo mihi agenda sunt, omnia secundum suum consilium pariter et preceptum me facturum in veritate, que. Christus est, promitto, et si quem consanguineorum vcl fidelium suorum uiihi commendaverit, illum, ut ipse iusserit, tractabo, et quibuscumque potero bonis honorificabo. Ergo si dicla apud illum impctravero, promissa omnia

winramento quo voluerit confirmabo. Isla tibi soli legenda transmisi, et ne publicarentur, manu propria scripsi, quo ne tercius oculus videat vel auris aliqua a le audiat, flagito et intime rogilo. Quicquid autem de his tibi mentc fuerit, vel quem in his adiutorem tua prudcntia habere voluerit, non per nuntium, sed potius per epislolam mihi rcmandabis.

•js I. ixt wiederum Immo, der später als Bischof von Arrezzo erscheint; er ist am Hofe des Kaisers, also ist der Hnef nach 1037 geschrieben. Wir erfahren aus diesem Briefe, dass er, ehe er cum Hofe kam, eine Pfründe bei der s. Mariinskirche in Worms inneluüte. Wie P.-II. auf den Ort s. Martm im Kreis Edenkoben (bair. Pfalz) ver- fallen konnte, ist mir unbegreiflich. Das hier erwähnte Munebahc ist die Abtei Mosbach

»(ansehen Heidelberg und Heilbronn am Neckar), welches Otto II im J. 976 der Warmsrr Kirche schadete (St. 690).

35. [1025 1044], Bischof Afzecho) schreibt an die Schtvester Ae. über die Frage, ob die Freundschaft und der Umgang mit Frauen su fliehen sei.

3i A. non merito sed gratia vice funclus pontificali Ae. dilecte in Christo sorori spiritalium plenitudinem gaudiorum. Ecce quam bonum et quam iocundum habitare fratres in unum, licet in psalmo Jochim sil! non minus tarnen iocunda iure perhibetur fratrum et sororum in deo cohabitatio et spiri- talis in invicem dilectio, si in utrisque deo Semper medio, et speculum casü-

w tatis, et Studium fervet caritatis. Sunt nimirum, qui familiaritafes et colloquia mulierum esse fugienda dicunt. Cur id ita sentiant, miror, cum facile inier eas discretio habeatur, que fugienda, que etiant sit diligenda. Ut de ceteris taceam, obiciunt mihi Dalilam. Esto. Sed eius nequitia merito proiecta, cui non esset Judiht castimonia et tanta vis consilii dulcis et dilecta, cum in Holo-

Digitized by Google

XL Jahrhundert.

307

fernis cervice libido iaceret interfecta, Dicam de nolioribus: lohannis certe et Marie in spiritalis contemplationis dilectione cohahitatio magna fuit et mirifica. Opaula et Eustochium nolum est, beatum Hieroninmm virum erudi- tissimum, vestram castitatem animi desiderio dilexisse, etiam pbirima, qu§ noluit viris vestra prece rogalus, vobis adscripsissc. Licenter igitur dicani: 5 Ecce quam bonum et quam iocundum babitare fralres, habitare etiam sorores in unum , quia illic mandavit dominus benedictionem. Cohabitemus ideo et nos in spiritu consilii et pacis, fidei et lenitatis, quod facile apud nie invenies. Nam deus seit, ex quo tecum loquebar de rebus, quas tu nosti, semper in hoc totus eram, qualiter ex meis bonis, si qua babeo, quibus tu delectaris, 10 diiectionis testimonium tiiQ voluntaü inpenderem, et adhuc illud velle non desistam, non panim hjtus, si quid de meo poscerc velles. Sed et facie ad freiem te nunc videre lecumque in verba venire scias, me magno desiderio ardere, maxime quia quedam incommoda mihi ex parte tuoruin contigisse audivi, quod te nollc, bene non ignoro. Recordare igitur, quid tecum trac-t:. laverim, quid vero rogaverim, recordare, inquam, et iterum summa prece rogata, in proxima pentecostes epdomada D. obviam mihi venire satage. Ibi vero non questui, sed iustieie. studenles utrinque quod bonum est operemur. Quecumque enim tili de mc vel meis ibidem proclamaverint, bono animo et iusla satisfaclione respondebo, id ipsum a te et a ttiis quero. w

Die Sdneesfer Ae. gehört ritJlcithl dem Kloster Nonnenmüttsler in Worms an; s. oben Urk. tw. 45.

[1031 1044]. Bischof A(secho von Worms) beklagt sich Mm Erz- 36. bischof B(ardo) von Mains, dass sein Viccdominns in Mains ihn in dm Rechtsansprüchen gegen den servitor Sigeh nicht unter stütze . 2.-.

SummQ revercnlir» viro arebiepiscopo Mogontino P. dei dispositione vicetn apostolicam digne sortito A. episcoporum quamvis minimus, quiequid anima et corpore potest dignius. SanctQ malris ecclesig fundamentum divina Providentia satis firmo lapide solidavit, cum vestrg vigilantiae curam su|>er eam edificandam locavit, cum vos, inquam, elegit, non mercennarium fugientem, sed pro ovibus suis an imas in pen den tem ; non amndinem venlo agitatam, sed donum dei inmolam. Vobis igitur tantc. pietatis viro cum mee servitutis uni- vcrsalitate semper devotissime coraparabo. Et hoc summa veilet divinitas, quatinus id, quod vobis verbis promitto, re ipsa erga me vestra karitas experiri dignaretur. Inveniret utique mc per omnia vestra voluntas vobis devotum.si Et id merito. Quiequid enim usque modo a vestra paternitate mea parvitas exposcebat, facile obtinebat. Precepistis autera petitionis mee/ causa non seme), sed quinquies ad vos perlinentis, cuiusdam mulieris substantiali parti- cione vestrum servitorem Sigeloncm nobis iusta rationc satisfacere et respondere. Misi ergo Mogontinam nuntios, sicut vos dixistis, explorandi causa, quQ mihi 40 illi, quibus commisistis id tractandum, darent responsa. Sed vicedominus vester et alii floccipendenles, se oblivioni vestram iussionem dedissc respon-

Digitized by Google

308

Wormaer Briefsammlung.

denint, et nihil aliud mihi dederunt. Qua neccssitate vobis dirigo has petitionis HUcras quatinus recalesccns fidci vestrQ promissio, ut vestre, gratie. confido, hec fine quantolius porducat. Quid roulta? Orat pro vobis nostra dcvolio dcum, ut vobis sccundum cor tribuat, consilium conflrmet, quatinus iet corpus in salutari letctur, et anima in nomine sancto eius magnificetur.

37. [1032?]. A(zccho) Bischof von Worms bittet den Bischof E(gilbert von Freising?) um einen Geleitsbrief an den Ungarischen König etc.

Summe rcligionis speculo E. coofficiali suo A. Wormatiensis §cclesie. episcopus, vestem nuptialem Mariamquc sollicitam. Re ipsa consensivum est,

io multotiens evenire, rebus ut incognitis tanto difficilius fides adhibcatur verbis. Vellern ergo et iocunde exoptarem, te ipsius rei veritate ipso, inquam, actu perpendisse, quali devotione, quali intentione, quanto desiderio tibi in omnibus, quantum suppetit facultas, animam induxerim ad nutum obtemperare. Nec veneranda tue gra Vitalis, ut ita loquar, familiaritas permittit, a me dubitari,

la penes te parvitatem nostram simili devotionis effectu, ne dicam affeclu, recreari. Cogit igitur non tan tum ipsa Caritas, verum tue tociens experte. probitatis largitas, precum inportunitate tue inveteratc, et semper nove fidei dispositionem inquictarc, quatenus huius epistole portilorem meum scilicet amicum et fami- liärem, domini sepulchrum, ipso cooperante, visurum, in tue, fomentis dement ie,

aoealefieri pennittas, tuamque forma tarn, sigillo solidatam, pro inpetranda pace et itineris securitate Ungarico regi egterisque id loci cohabilantibus amicis tuis transcribi facias. Vale.

J?iraH lost die Sialen A. und E. in Arnold twt Worms und Engelbert von Passau auf; allein wahrscheinlicher tind darunter Axecho und Eoilbert Bischof von Preisingen nzu verstehen rgl. Steindorff, Heinrich III, Band I, 221?.

38. H. presulum dignissimo B. abbas quiequid valet animo devotissimo. „Quoniam omne venerande. Valeto."

Abt B. verwendet sich beim Bischof II. für die Schwester Ulhilia, die er im Kloster sanete, Marie ordiniert liaben möchte. 30 Vielleicht ist auch hier wie bei nr. 10 H. = Azecho und das Kl. s. Maria =

39. (1025—1040). B. schreibt an IL, sein Freund und Bruder sei be- stöhlen etc.

Amico suo Hu '. B. salutem et dilectionem. Fidei et dilectionis in- sstegritatem inter nos vigere certum teneo, si nititur Pinna radice, quod con- diximus ratum et perpetuum inter nos fore. Hoc ita esse desidero et exopto

[39.] 1 Lesung unsicher, vielleicht audt Nu.

Digitized by Google

XI. Jahrhundert.

369

illud re cxperiri, quando exigit necessitas rei. Quidam frater noster et araicus res suas furtiva ablatione amisit et has illuc devenisse fert opinio. Quam ob rem exoramus nos et omnis fratrum congregatio, ut vestr§ cautele. sit traditum ad investigandum, si quid ex his rebus inter vestrates* clericos vel Judeos forte fuerit delatum. Summa autem h$c est rerum, quas amisit: pellicium & grisum cum manicis harmilinis serico paratis, et aliud vulpinum grisis manicis, paratum cum linea tunica, et coopertorium vulpinum novum, cgteris rebus pretermissis, quia ad investigandum evidentia sunt indicia. Vale.

lieber die Personen diean Brief* lässt sich nidUs sttgen und die Vermuthutu^, P.-H.'s darüber siiui völlig unstiMaltig. 10

[1032—1039?]. Bischof A(zecho) schreibt an Bischof Reginbald von Speier?).

Gratia et merito coepiscopo R. libra iusticie. sibi commissa regenti A. solo nomine pastor et pontifex, coltidiang orationis hostiam et totum posse servitutis. Quamvis nonnullos esse vestra Caritas novit, quos me liistais dilectionis causa amare facit, pre omnibus tarnen vos patrem spiritalem, mihi acceptum, divine, gratie, laudes ago, vestramquc dilectionem pre cunclis in sinu meo gestabo; tali non inmerito gavisus patrono, qui est salus, spes et totius ecclesie. speculum, a quo incredulus et infidelis s$pe regitur, cuius salutari munere pauper et dives o,que letatur. Ego, vester igitur spiritalis so adoptivus, tan tarn vobiscum valere sanctitatis prerogativam conscius, iusticie. vos operam dare pro certo confirmo. Ubi sapiens, ibi iusticia. Cuius autem rationis occasionc Iiqc vobis miserim, sie colligilc. Habita synodo in proximo ibique tractato iure nostro iuxla preeepta canonum et, ut nos doeuit communis scientia ingenii, audivimus, vestras Qcclesias dico A. et D. non, ut deberent, iuslificatas. Que, modo synodali decreto tractare pro vestra distulimus caritate. Ergo vestrQ pietatis sollertiam rogamus, ut h§c non amplius in nostra synodo quisquam quejatur, sed, sicut scitis, ita emendare illud velitis. Ad hec vero supplicando vos pulsamus, quatenus in nostro prediolo AM domini mei impera- toris potestate pro su§ suorumque remedio anime, saneto Petro tradito, vel so horreum vel domus aliqua, ubi nostra compleri possint necessaria, nobis aecomodetur, eo pacto, quo pro eo domus habitaculo beatus Petrus, cui id iuris concessum est, §tern$ aul$ hoslium vobis aperiat. De qjtero, quod nobis carissimum est, qualiter optanda vit§ vestr§ sospitas se habeat, hoc vel per nuntium vel carla fideli nobis rescribere dignemini postulamus. 35

Vgl, Bresslau, Konrad II, Bd. II, p. 100 Antn. 1.

R. ist gewiss Reginbald (nicht Reginhard wie P.-H. achreibt), früher Abt von Lorsch, seit 1032 Bischof von Speier, beim Kaiser Konrad II irolangesxhen, vgl. Bresslau Up. 8 ff. A. ist Affalderbach m der Wetterau, welches K. Konrad II am 80. Januar 1034 dem Bischof Aisecho ivltenkte, wofür ihm die Verpllicldung auferlegt wurde, das 40 GedueJitniss der %erxtorbencn Ahnen Konradsf tnstbesowtere seines früh dtihingetjatu/enen Vaters Heinrich durch Messen und Seelenfetern tu verewigen. Bester Druck Gerden, Cod. dipl. Brandenb. VIII, 878 nach dem jetzt verlorenen Original. St. 2061. Bresslau, Kanzlet Konrads II, nr. 194.

' P.-H. ve* träte* (!). H. Boot, Urkoadenbach d. Stadt Wenn. I.

370

Wormser Briefsammlung.

41. [1025—1044]. Viro probatissimo A. summe dignitalis gradu dignissimo

E. quod arida nimbo germina. „Sint quamvis conscribi."

Ueber Freundschafl, A.'s Wertb als guter Christ und seine Tugenden, die man schon daraus erkennen könne, weil ihm die Natur körperliche s Grösse versagt habe: omnia namque minima maioris ineriti maiorisque dignitalis estiinantur. Es folgt ein unsinniger mathematischer Beweis etc. Man freue sich über A.'s Ankunft. A. wol AzechoY

42. [1025— 1044]. Sancti meriti viro B. abbati A. Wormatiensis ecclesi§ presul lo indignus, quicquid potest dilectionis et servitutis. „Dominicum habemus

mandale. Valete."

Bischof A(zecho) schreibt von seiner Trauer über den Tod seines am 11. Dez. verstorbenen Abts Remigius. Abt B. solle einen Ort zur Zusammenkunft bestimmen und ihm darüber schreiben.

43. (1036?]. Bischof Afzeeho von Worms) bittet den Erzbischof B(ardo

von Mainz) um sein Gebet für dm glücliichm Erfolg seiner Reise etc.

Summe, revercnlig viro P. archipresuli A. solo nomine episcopus, quic- quid spiritali patri filius. Sanctitatis vcstre ineflfabile merilum non dubiuui ducat me in divinis et humanis, quicquid sum vel esse potero, ad oinnem

wvestrg voluntalis nutum semper existere dcvotissimum et ita devotum , ut clericum decet proprium. Igitur licet non ignoraverim vestram providentiam sibi per se satis consulentem monitoris non indigere, excitat me tarnen non elationis presumptio, sed vera caritalis nec minus debiti ratio, excitat et ecclesiQ sanctQ utilitas ad vos virum incomparabilem in huiiismodi tribulationc verba

lidirigere deprecatoria , quatinus insurgat vestra Martha, sollicitudo inquam vestra surgat et secum sollicitel ad oratiouem episcopum Wirceburgensem cum suis, Spirensem cum suis, abbatem Laurensem et ceteros ad id aptos, qui orando domi pro nobis vigilent, ut et paganoruin iniquitas frangatur et prosperum iter faciat nobis deus salutaris noster. De cetcro rogat vos nostra

so dilectio , quatinus in expeditionem ituro ad Norzunim 1 cum aliqua caritalis

exhibitione mihi pateat hospitium. Valete.

Darnach scheint BiscJtof Aztcho von Worms den Feldsug gegen die Liutizen im J. 1036 mitgemacht tu haben; vgl. Brcsshtu, Konrad II, Bd. II, 217 nr. 2. Norzunim ist wol Nörten bei Einbeck (Hannover).

44. [1029—1035?]. Bischof A(eccho) von Worms bittet den Bischof E(gil-

bert von Freising?), die Ucbcrbringcr dieses Briefes, Gesandte eines seiner Freunde, sicher an den Kaiserhof führen zu lassen.

E. episcopo A. Wormatiensis ecclesio provisor sollicitus, quicquid caritali Paulus, nihil sibi preter illam visus. Loquor ac testificor coram domino Jesu,

+j [43.] > Ä: norzunnn. Motte: Norzunam.

Digitized by Google

XI. Jahrhundert.

371

quia in spiritu gaudium mihi redundat, si vestre. dilectioni iuxta volnm cuncta subpeditant, si matri olim dilectissim§ Constantie nunc quidem filiq, vestra in edificalione complacuit, si fdios ipsa cducat iuxla cor vestrum, et eedesie; sanete, filios, inquam liberc,, nepotes Abrahe, patriarcliQ. De cetero rogat vos dilectio nostra, quatinus huius cpistolQ latores, cumsdam amici mei legalos, ■'• vestra legatio ad curiam usque paeifice perducat.

Es sind offenbar die gleichen Personen wie oben in nr. 37.

[1025 1044?]. Domino convivatori facetissimo A. nec ob hoc minus iocundo dulcique amico M. suus, ad quodlihet relativum promptus, quic- quid dignum sapiente bonoque est. „Peritus ut salvum." m

Gott möge A.'s Gemüse gedeihen lassen ; M. dankt für das ihm am Pfingsltage gesandte höchst willkommene Geschenk"; er möchte wissen, euius Epicuri magisterio tanla doctus sit arte temperare culinam ut noveris et languidum in esuriem provocare convivam. A. = Azeelvot n

[circa 1032?]. R. schreibt an Bischof A(zccho von Worms), bittet um Geld, damit er das Gut Alsheim kaufen könne etc.

Totius sup, consolationis et honoris initiatori A. domno tarn meritis (piam nomine episcopo R. quiequid dilectissimo patri filius et non solum filius, sed per omnia obediens Famulus. Facie ad faciem vos sepissime videre, w tneum est quasi corpus et animam reficiens gauderc. Quod et nunc quam maxime vellem, si necessitatibus aliis super alias ineumbentibus possem. Litteris autem committo, que, mallem vivo depromere dicto. Per me partim rerum dulcissime multum aut ex vestra doctrina novi oportere, me loci istins, a vestra gratia mihi commissi, honori nec minus ulilitali totis viribus provi-j.', dere. Quod et in presenti Facere festino, vestro subveniente consilio et auxilio. Predium quidem in Alesheim, de quo aliquando vobis innotui, divina dispo- nente dementia et mea non osdtante opera, iamiam in manus nostras tra- detur, si ex maxima paupertate nostra non inpedielur. Exquirunt autem a nobis pro co a feneratoribus suis redimendo X libras. Ad hex rogant in so precarium illud, quod in eadem villa nunc habemus prediolum. Sed hoc pro nihilo puto ; pecuniam autem, unde acquiram, ignotum dueo. Quapropter vestre, inpulso ianuam misericordie, ut inopiam nostram sicut scitis ea largi- tate, qua pauperibus erogare soletis, reminisci velitis. AI non ideo pater sanete tarn inportune ad vos clamo, quin luce lucidius videam vestram necessi- jj tatem quam plurimam et neecssitati non convenientem substantiam. Quando autem locus et tempus mihi dabitur vos videndi et conloquendi , si meum non renuitis consiliolum, quasi digito pecuniam monstravero preter vestrum dampnum. De cetera pro rebus quibusdam, inter abbalem et vestrates trac- tandis, die, qui ad h§c definienda constitutus est, ad sinodum Sahsenheim veni

24»

372

Wornwer Briefsammlung.

et abbatem vel aliqucm suorum mihi rcspondentera non inveni. Igitur pro

re utraque prescripta vestra desidero precepta.

K. kann die gleiche Persönlichkeit sein, wie oben im Itrief nr. 12 oder auch wie in nr. 24. Die beiden Ortsnamen Alesheim und Siwhsenheim kommen öfters im Cod. 5 Lauresh. als eu Ixnrsch gehörig vor und enthalten somit eine Jimdeutung auf Lorsch. Aus dem Chron. Laur. (SS. XXI, 410) erfahren wir, dass AU Humbert (seü 1033) Sachsetdieim dem Kloster entfremdet hatte.

47. [nach 1049?]. Der Klerus von Mainz und Worms beschwert sich bei

Kaiser II(einrich III?) über die Bedrückungen Friderichs von Fulda.

io Laicorum speculo, clericorum baculo II. imperatori, tarn pio quam sapienti cor conlritum et humiliatum non despicienti cJericalis universalitas in Mogunliensi et Wormaciensi episcopatu habilans, si quid valet in domino gementium et lacrimantium oratio. Vide domine afllictiones nostras, vide et attcnde, si est dolor sicut dolor noster. Hactenus pater piissime apud vestros

is predecessores homines fuimus et cum hominibus conversati, nunc in tem- poribus vestris, quod deus avertat, sumus des pect i et nec inter homines nomi- nandi. Surrexit enim contra nos Fridericus quidam Vultdensis et quiequid ad opprobrium et confusionem clericorum potest exeogitare, tum apertc tum occulte non cesset 1 eruetare. Quod ut aplius intelligant aures dominier, vult

:tocnim illc prediota cum suis consentientibus omnes clericos, et si quos ex clericali natos sanguine sub suo invenerit iure, exleges et exheredes efficere, quod et proeul dubio efficiet, nisi per vos ei ille resistat, qui Naman 3 anti- quitus non solum Mardochacum sed omnes sui generis cupientes exlirpare non cessavit sapienter humiliare. Resurgat igitur vestra imperialis dignitas,

üspes et consolatio nostra, et repugnet adversario nostro eo gladio, quo eos,

qui in sua feritate confidunt, comprimitis, eaque resistatis fortitudine, qua

discordantibus et calumniantibus nobis resistere soletis.

Motte und Ewald weisen diesen Brief Heinrich III eu. Wart nicht eher an Heinrich II zu denken?

48. [1025 1044]. Suq soli post deum spei et solalio A. presuli dilecto et

unico M. cum fidc et devotione Abrah§ post deum, quod sibi habet carissimum mente et corpore. „Posset domine pingue fiat."

M. schreibt an Bischof A(zecho?), dass dessen Brüder und Knechte wol seien, berichtet von seinem Amtseifer und meldet, dass ihr Bruder 35 Amoldus de saneto Paulo am 7. März gestorben sei. Vgl nr. 12.

49. [circa 1025?]. Der Schüler A(aecho?) beklagt sich, dass W. den Ver-

läumdungcn seines Feindes vertrauend, Hin bei der Kirche an- geschuldigt habe etc.

40 Amico suo W. olim dilecto A. pauper scolicola, parva scolarum munera. Pauca volui vivis vobiscum communicarc loquelis, sed timui, ne, si locum

[47.] » A: emt * oder Haman.

Digitized by Google

XI. Jiihrhnndt'rt.

373

et tcmpus ad hcc convenicns preriperem, inanilcr laborcra hunc suscipcrem. Putavi namque, si partem audiretis, ut aliqua occasione toturn audire nollctis, aut, si totum pcrcipcrc vellclis, pro toto rcspondcre nollclis, aut non consone rcsponderetis. Proindc litteras pro me orare feci, non titncns, quin has lcgatis, et si contra non rcspondeatis, racionis tarnen veritatem apud vos s pcrpendatis. Ergo he,c attendite, nunc a me scripta, prius a Salomonc dicta : Est, ait, aniicus secundum tempus suum et non permanebit in die tribulationis, et est amicus, qui convertitur ad inimiciciam, et est aniicus, qui odium et rixam et convitia denudabit1. Et post pauca: Amico fideli et anliquo nulla est comparalio et non est digna recompensatio auri et argenti contra boni-io tatem illius fidei a. In illo postremo genere amicorum elegi vos, habui et colui, servavi et nulla mca culpa huius amicitig sanetitatem violavi. Quo- modo autem eam erga nie servaretis, vobismet ipsi conscius 3 estis. Forsitan dicelis, vos illam integre et pure custodisse et in nullo corrupisse, aut culpa artificiose in me traiecla, dicetis, me iugum illius suave prius abiecisse eti» inbonesle illam adulterasse, aut forte, si hec non dicitis, altiorem cogitationem habetis, vos ea, quo. fecistis, non contra me fecisse, sed ad emendationem ineorum factoruin respexisse. Quibus est breviter respondendum : Amicitiam inter nos honeste4 fundamento inpositam non pure custodistis, quando ini- micutn meum , de me omnia , que potuit , mala dicentem , super mea crimi- ao natione audistis, et non solum audistis, sed multipliciter omnia que dixit confirmastis. Aliud quando de relationc eius non credenda habuistis aliquid contra me, quam vis non verum, etiam si de factorum meorum correptione provideretis, nonnc oporluit, id prius milii diecre quam §cclesi<;? Est, ne hic ordo rectus correptionis primum ecclesiQ dicere, quem dominus noster ultimum 2* preeepit esse? Sed respondebitis , id non vos, sed alium §cclesi§ dixisse. Credat, qui velit. Ego veraciter in hoc credo, quod vidi et audivi. Nam, quis fratrum duetor vel orator fuit preter vos ? Certe fratribus hoc est ecclesie. dixistis, et non solum dixistis, sed alios vos contra me commotum videntes, in quibus discordie, fontem extinguere debuistis, et si parum verbis, vultu et au habitu in me commovisüs, forsan et illud dicelis, propter hoc Ulis dixisse, ut, si quam culpam erga me factam haberent, recognoscerent. Absit, domine, ut hoc dicatis. Tali enim animo et habitu in inicio flamme, vos vidi, ut hec a me nunquam possint credi. Quapropter veraciter eos contra me com- movisüs et ita inflammastis , ut, si vestro animo in me placato nunc, eos.as quam libentissime lenire vellctis, minime proficeretis. Igitur maiorem fidei spei sororem in me corrupistis nec ego iugum eius abieci nec eam adultcravi nec aliud seniori meo dixi vel dicere feci, nisi, quod omnes preter usum sine offeusione possent audire, et eius rci polest argumentum esse, quod ipsius testimonium audacter interpellavi, et etiam id ab eo impetravi. Ergo ut salva <o vestra dicam gratia, non ego, sed vos estis in culpa. O deus deus, quo respiciam? quem mihi fidelem amicum inveniam? Omnes aniici mei sunt secundum tempus et non permanent in die tribulationis, ad inimicitiam quasi harundo vento agitata facillime inclinant, odium et rixam et convicia denu-

[49.] 1 Eodi. 6, 8 und 9. * Eccli. 8, 15. * besser xeol conseii. * tvol heuern hoaesto.

Digitized by Google

374

Wormser Briefsaiiinilung.

dant; nullus est fidelis, nec talis mihi, quabs cgo sibi. Adhuc vestra defen- dendo aliquid ut puto contradicitis. Audivi enim, nisi fallor, vos dicerc, quic- quid in hoc fecislis, si niagister non essetis, et talia zelare non deberetis, nun contra ine sed pro me potius staretis. Quid contradicam? Dicat pro

inte iJle antiquus sophista: fronte capillata post hgc occasio calva. Mallem vos firmirorem habere defensionera, quia h§c facillinie retunditur per vcrilaleni. Numquid oportuit, vos per magisterium vestrum sororem illaw, que paciens est, benigna est, que non agit perperam, post tergum rcicere? Numquid propter honorem vestrum divinum debuistis transcendere preeeptum? Ait

10 enim ipsa veritas , si peceaverit in tc frater luus , corripe cum inier le et illuin solum, si audierit te, lucratus es euni». An deeuit, vos propter car- nalem favorem me fratrem vestrum in divinis et humanis hbris aliquid quamvis purum valentem sie annichilarc et tarn vilem facere et externa oprobria in me suscitare? Quia non solum contra me dixistis, quQ audistis, immo maiora

i.%ad ea magnificanda ipse exeogitastis. Quid dieet de his senior noster, si comperiet? nihil enim opertum, quod non revelelur6. Certc laudabit vos, in hoc non laudabit. Ecce, quoniam omnes defensiones vestras vel excusationes parum scriptis, multum in cogitationibus meis refelli atque discussi. Quid ullerius dicam? Uactenus quidem dilexi vos propter virtutem, propter quam

•.oTullius1 docet nos, cos ctiam diligerc, quos numquam vidimus. Propter eain nimirum vos dilexi, amavi vos propter verum amorem, posthac amabo vos propter timorem. Timeo enhu, ue, cum commota sit aqua, vos veniaüs et me in piscinam non sanationis sed confusionis mittatis. Sufficianl Iiqc vobis, o amice, soh legenda, non enim alium invitavi ad Iiqc videnda. Vobis

:stantum he,c scripsi non, ut vos corriperem, aut, qu§ facienda essent, doecrem; stultus namque essem, si Minervain littcras docerc vellcm, sed, ut sciatis, me nec muluin nec surdum nec ita slultum vel exeordem esse, quin aheuius scientie, tilio, me vestientc, sapiam, ubi quis me pungit, et intellegam, ubi me quis ungit.

:w Die Personen sind dieselben wie in nr. Q. Der senior ist offenbar Bischof JJurchard von Worms.

50. [circa 1025?]. - W. sucht den Zorn A(zccMs?) zu bertüiigm und bittet um Versöhnung.

W. non tarn in preterito dilecto, quam in futuro diligendo A. antique, 3-svestigia dilectionis. Licet, nc rogo, rursus amicum meum paucis appellare, et ea, qu§ sunt in animo, per eas, quas dicunt notas intcllcctuum assignarc. Licet nisi fallor non enim ille is est, cui lectio molesta vel gravis aut cornu- peta videatur, talibus namque totam diem, quam longa est, non invitus vel oflensus, sed potius plenam hinc ducens dclectationem immoratur. Ergo ad «0 vos, o dileetc, respiciens, loquar pauca, vos autem paucis intellcgitc mulla. Memini quidem, ante non longum tempus nie scriptis, quid durius vos appcl- lasse, et vcstrQ suavitatem dilectionis aliquantisper exaeerbasse. Commolo

» Matth. 18, 15. Matth. 10, 26. ' Oic. Lad. 9, 29.

Digitized by Google

XI. Jahrhundert.

»75

namque fatcor animo dixi magis verbis quam factis, magis voce quam veri- tate, dixi, quod non feci, nec facio, dixi, me vos hactenus amasse, proplcr vestre, virtutis amorem, posthac autem aniaturum esse propter timoreui. Delcnda sunt haec verba, quQ tantum brevis furor irg dictavit, ponenda sunt verba, qu$ Johannes immo Jesus per Jobannem super pectus suum recum- 5 bendo sui dulccdinem nectaris haurientem de dileclionc imperavit. Non dili- gauius, ait, verbo neque lingua, sed opere et veritate *. Igitur vere diligamus nos invicem, quia Caritas ex deo est, et omnis, qui diligit, ex deo natus est et cognoscit deum. Nam idem, qui supra de perfectione dilectionis preeipiens, si diligamus, inquit, invicem, deus in nobis manet, et Caritas cius in nobisio perfecta est*. Et de timore excludendo, limor, ait, non est in caritate, sed perfecta Caritas foras mittit timorem, quoniam timor poenam habet ; qui autem timet, non est perfectus in caritate 8. Nam quis, ut Tullius Johanni veraciter consentit, sed que, conventio Christi ad Bclia] ? Quis consensus templo dorn in i cum idolis? Videamus tarnen pagani verba non ficta. Quis, ait, aut eumn diligat, quem metuat, aut eum, a quo sc metui putet? Sed quoniam nunc aliquam feci mentionem de preeeptis Tullii, que, de vera scripsit amicicia, übet adhuc, salva pace Iohannis, item de eodem colligere pauca. Par est, ait1, primum ipsum virum esse bonum, tum alterum similem sui querere, in talibus enim ea, quam laudamus stabiütas amiciciae confirmari polest, w Hac dilectionis informatione vellem et ego bonus esse, sed quamvis non sum bonus, tarnen, ne me conlaudem nec me vituperem ipsc, non sum nimium malus. Qualiscumque autem dei gratia sum vel esse potero, bonum aliquem, cum quo amiciciae vel dilectionis non curandum est, quo ea nomine vocem tantum, ut, quod dico, intcllegatur, stabilitalem exercere possim, invenire desidero. »5 Nam ut verbis eiusdem, quem supra dixi*, utar: digni sunt amicicia, quibus in ipsis inest causa, cur diligantur; rarum quidem genus, sed omnia preclara rara. Igitur, ut idem in alio loco* virtuti, ait, quo, est maxima causa vere, dilectionis, opera danda est, sine qua nec amiciciam nec ullam rem consequi possumus, ea vero neglecta, qui sc amicos arbitrantur, tum so denique errasse so sentiunt, cum gravis aliquis casus experiri cogit. Nec sunt 1 III audiendi, qui virtutem duram et quasi ferream esse quandam volunt, que, quidem cum in multis rebus, tum in amicicia tenera est atque tractabilis. Ergo, ut cum auetore supradicto firmissimum faciam clavera dilectioni, cum conciliatrix aniicicie, virtutis opinio fuerit, difficile est, eam manere, si defeceris a virtule. 3.s Item de illius usu necessario. Non aqua, inquit7, nec igni pluribus in locis utimur, quam amicicia. Et post pauca8: Solem ctiam de mundo tollere videntur hi, qui amiciciam c vita toliunt. Item de vera et non simulanda ami- cicia. Est, inquit9, boni viri, quem eundem sapientem licet dicere, haec tenere in amicicia, ne quid sit fictum neve simulatum, aperte enim vel odisse 40 magis ingenii est, quam fronte occultare senlentiam. Cum igitur ex nova conspersione et ex vetcri paganismo in formanda dileclionc plurcs testes multum idoneos convocare possem, scio namque Salomonem de veris amicis

[T>0.1 1 IJoan. 3, 18. » IJoan. 4, 12. » IJoan. 4, 18. * Cicero Lad. c. 22 (82).

* Cic. Lad. c. 21 (79). * Ladius c 21 (84). ' Ladius c. 6 (22). Ladius c. 13 (47). a

Ladim c. 18 (65).

Digitized by Google

37«

Wormser Briefeammlung.

elegendis, immo disccrncndis, mirificc philosophanlem, scio paulura de caritale terribiliter tonitruanlem , scio mukös alios, tarn cx agiographis quam ex paganis sapienter et honeste de ca disputantes, hos solummodo duos , unum cx lege spirituali, alium ex prudenüa gentili, utruraque in suo genere in

s dilectionis edificatione peritissünum, hos, inquam, duos elegi, quorum auetoritate et mclliflua exhortatione inier nos dilectionis vinculum, quod non abiectum vel fractum, sed quod infirmum fuit, consolidetur. Diligamus ergo nos ea dilectione, qua deus est, amemus nos invicem nullo puerili amore, nulla momentanca carilate, nulla simulatione; minus enim periculosus est apertus

10 inimicus, quam simulatus amicus. Sed diligamus nos omni amoris fortitudine, omni constantia, tota perfectione, aperta, si dicam, nuditate. Puerilis absit a nobis dilectio puerorum, namque transcendimus etatem corum, siquidem est ad tempus amare, statim irasci, iterum amare et irasci, et neutra in rc stabiles permanere. Quare hoc? scilicet, ut Terentiane loquar, quia infirmum

isgerunl animum, qui eos regere deberet Quaproptcr omni studio et tolis viribus illam dilectionem vitemus, quia si non est in pueris propter teneram etatem vituperanda, in viris est viciosissima. Faciamus insuper, ut uterque nostrum alium cognoscat, quia, si quid nuper in caritate titubavimus, inde fuit, quia nec vos me, nec ego tos pleniter cognovi, hoc ubi fit, vera servari

so dilectio ncquit. Ulud nimirum, hoc est maximum in dilectione venenum, toUamus, ne nostrg concordio, invidentes, et propter hoc discordig lolium detrahendo seminare volcntes, nimis arreclis et patulis auribus audiamus. De quibus ecclesiastes : Musce, ait 10, morientes perdunt suavitatem unguenli. Et vere. Nam, sicut apud medicos musce,, quo, raoriuntur, in unguento eius

»perdunt suavitatem, sie proeul dubio invidi et destrahentes 11 corrumpunt amiciciQ firmitatem. Ad ultimum, ut in nostra rcconciliatione iterum et iterum repetam de dilectione, diligamus nos sine limore, sine fueo vel fallacia. Diligam vos propter deum et propter vestram amabilem virtutem, vos ilidem diligite me propter deum, non propter virtutem, qu§ nulla in me est, propter

Mvirtutis tarnen umbram et opinionem.

51. [1033—1039?]. V. macht dem Bischof R. Vorwürfe, dass er es ver- säume, sich mit V.'s Bischof A(zecho von Worms), den er unbesonnen beleidigt, zu versöhnen.

Sancti meriü viro domno suo R. episcopo V. divina miscratione, quic- is quid est, fidelcm in Christo Jesu servitutem. Quamvis per tc satis, tibi con- sulens, pater venerande, noveris, quid rectum, quid utile, quid honestum sit aut non, monitus tarnen ego ca, quam tibi cx iure debeo, dilectione silcre ncquaquam audeo, quod sentio, alioquin dissimulator potius, quam amicus et viderer et essem. Coopcratrix dei sapientia, que, te sibi domum condignis «undique collatis instrumentis §dificavit, hoc ornamento, hoc totius Christiani- tatis firmamento non privavit, quin scire et discerncre habeas, quid pax, quid

»Eak».10,i. » «o P.-H.

Digitized by Google

-

XIII. Jahrhundert. 377

pacifici in domo dei operentur, quem finem expectent. Beati, inquit auclor pacis, beati pacifici, quoniam filü dei vocabuntur. Vide ergo, patcr sanctissime, qui in omnibus aperle scmper vigilas, nc in hac doclrina, ne in hac saluber- rima promissione obdormiscas, ne perdere videaris, quin merito filius dei vocari merearis. Illud, inquam, vide, cauteque levalis alüus oculis contcmplarc, s quam periculosum , quam deo inacceptabile sit sacrificium et, ut altius in- gcmiscam, quam contrarium sit noslre coltidiane orationi deo victimara ollere, et tarnen cum fratre nostro in aliquo dissentire. Lege et inveni. Si olTers munus tuum ante altare1 et cetera. Quod cum diligcntcr exposueris, dili- gentius intellexeris, te ipsum credo redarguis, qui cum fratre tuo reconcüiari 10 neglcgis. Reconciliare igitur, pater carissime, reconcialiare cum fratre tuo, domno meo A. episcopo, quem tu prior non caute, non iuste, non digne ofTendisti. Certe, etsi iUe prior oflendisset, te tarnen cum illo rcconciliari convenisset. Nunc autem: ibi culpa, ubi fomes. Pete, pater venerande, pete ab illo pacem et inducias reconcilialionis , donce saniori consilio dissipetur, is quod incaule3 actum videtur. Maxirae ob id pete pacem et inducias, ut obstruatur os de tu loquentium iniqua. Et vere, ni petieris, aliquid in proximo videbis, unde postea eheu sero pgnitebis. Ecce, ut Caritas foris mittit timorem, cum id nolo reticerc, quod vereor. Valc.

Ttizcliof R. ist wol dieselbe Person wie in nr. 40, nänUich Rajitilxdd txm Sjteicr, so ufu2 wn&& IM tef steht ijiogltcJwKiveisc wt. 40 wt fioherer DeztehtttiQ.

B.

WORMSER BRIEFSAMMLUNG.

XIII. JAHRHUNDERT.

Die StatlibMiothck in Trier besitzt eine Handschrift, welche die Nummer 32 trägt, ein Quaternio in Id. 8°; starkes Pergament, sehr ab- gekürzte Schrift aus dem Ende des XIII. Jahrhundert; Quaternionen- eeichen. Im XV. Jahrhundert wurde der Band gebunden und erhielt von einer Uawl des XV. Jahrhunderts die Signierung:

Codex monasterii saneti Mathio apostoli extra muros Trevcrenses ordinis s. Benedicti. In isto libro continentur infrascripta : primo vocabularius qui dam secundum ordinem alphabeti. Item greciamua Ebrardi. Item alique epistole.

Die Iis. (B) enthaU also:

1) ein latein. Glossar: Abbas atamen Bl. 1 2.

2) ein latein.-niederl. Glossar: Abdico zona. BL 2* 44.

3) Grecismus Eberhardi Bl. 45 112*.

4) Briefformular Bl. 113—120'.

[51. J 1 Matth. 6, 23. A. nach P.-H. ineavit.

Digitized by Google

:$78

Wornwer Brieftammlung.

An den Briefen Itaben mehrere Hände derselben Schreibschale geschrieben, wie aus der ganz gleichen Behandlung von Einzelheiten (s. B. inperium, eclesia etc.) hervorgeht. Wie schon Monc, der stierst in der Zeitschrift für die Geschichte des Oberrheins III, 59 ff. auf diesen GhIcx aufmerlisam gemacht hat, bemerkt, ist diese Brief Sammlung offenbar in einer bischöflichen Kanzlei entstanden. Die Briefe tragen deutlich <lcn CJmraeter von Formtdaricn an sich, die Orts- und Personcnnatnen sind meist mit Buchstaben und nicht immer mit richtigen bezeichnet, manchmal heisst es auch blas: talis locus; sie sind oft verkürzt oder ver- stümmelt. Doch sind es keineswegs blosse Stilübungen, sondern diese Briefmuster sind unstreitig ächten Briefen entnommen und sie gewähren uns einett nicht zu unterschätzenden Einblick in das Treiben und Leben am Mittelrhein, specieü in Worms, am Anfang des XIII. Jahrhunderts. Denn dass die Briefsamtnlung dieser Zeit zuzuweisen ist, erhellt aus der Erwähnung des Ersbischofs Sifried von Mainz 1230—1249; des Bischofs Ixindolf von Worms 1231—1247; des Bisclwfs Heinrich III von Stras- burg 12-14 1260; des Königs Konrad etc.

Mone l. c. hat 15 Briefe abgedruckt. Winkeltnann, Acta imperii inedita I weitere 11 Briefe.

Wir geben hier zum ersten mal die vollständige Sammlung, die einer QuellensamnUung der Stadt Worms nicht fehlen darf. Mein Freund Dr. K. iMtnprccht in Bonn hat seiner Zeit die Briefe abgeschrieben und mir sein Manuseript zur Veröffentlichung übergeben. Ich habe sie nocli- mals mit dem Codex verglichen. Auf die Beigabc von Anmerkungen habe i<h verzichtet, weil im III. Band dieses Werkes die eitischlägigen Ver- hältnisse erörtert werden sollen.

I. Carnisprivium ieiunio salutem.

Magne est gloric vim vi possc rcpcllcrc, sed summe est virtutis culpas ignoscere ac benivolentiam suspectis et rebellibus exibere. Tua niminim sciat discretio, nos cum domina gula huius mundi rcghia, que ex regali .■, Stirpe progenita socias (?) nobilitate precedit, superborumque et sublimium colla propria virtute conculcans potenüa quoque preminet universis, nec non et mundi sapientes licet ipsa minus sapiens apostatare compellit, matrimonium contraxisse ; cum qua sollerapncs nuptias in commessationibus et ebrietatibus, in tinpano et choro, in cordis et organo ac universis ludorum seu dilecta- to tionuin (?), quibus gaudet pruritus sensuuni humanorum generibus explicandas proponimus in proximo per tres dies continuos cclcbrarc. Licet igilur gracia nostra actenus carueris, pula quia nostris semper moribus adversaris, tarnen quia nos iunata pietas et tante sollemnitatis nostre iocunditas cogit esse tocius rancoris immemores, tc ad nostra convivia invitamus, mandantes, quatinus tc

Digitized by Google

XIII. Jahrhundert

379

cum familia tua nostre curie floribus representes, ubi diversarum epularum fercula, quc laucioribus Kgipli condita picmenüs dulci sapore et saporosa dul- cedine commedentis excitant appctitum, et insuper vinuui, quod linpidissimo1 eristallo sui pcrspicuitate non cedens quadam leni morditalione linguam bihenlis castigat tacrimisque leticie pupillas occulorum humcclat, facictnus tuis et tibi 5 in tanta habundanlia luinistrari, quod omnern defectum, quem per lotutn annum ex fame continua sentiebas, tibi buius brevis8 teinporis fcrlilitas com- pensabit.

B. Blatt 113.

Ieiunium carnisprivio spiritum confilii sanioris.

Si iuxta psalmistam gigas non in forütudinc virium suarum salvabilur, quid prodest exquisitis epularum deliciis gulosum corpus esuriente anima delectare1, cum noslra3 salus in talibus non consistat. Tuis fedis conviviis, quibus inaniter commendatis animum nostrum lurpiter3 templasti, nos et noslram absit con laminar i familiam, quibus summus eibus est volunlatem dei n patris, qui ad magnam cenam elerni convivii luminis nos voeavit, totis sludiis operari. An nescis, quod propria convivia multo celebriora tuis nos, qui sanetam et immaculatam virginem, per symoniam (?) solitam respuere nimia et modicis esse contentam, nobis eligimus in sociam et in sponsam, sie4 detinent occupatos, ut non 5 dum solum nobis non liceat tuis interesse conviviis, verum so eliam scmel ad ca intuitum nostre mentis flecterc prohibemur. Atque utique [ad] nostra convivia tc ex preeepto ' karitatis, que omnium salutern desiderat, invitamus, rogantes et monentes in domino, quod poslposilis escis carnalibus, quc quantum tua suavitate corpus roborant, tantum ipsam animam debilitant, nostio olusculo ex diversis herbarum speciebus confecto, cui et instillavimus 2.%

parumper de oleo karitatis, humiliter te coaptes, 7 indubilanter, quod

fames nostra coquinaria quoslibet eibos quantumeumque duros intenues tuo apetitui suis artibus apparabit.

B. Bl 113.

Filiorum unico Ft. canonico Nubuscnsi B. sua mater salutem et quic- quid salubrius est salutc. [Bl. 113'] Inlerni doloris solatia ab amicis intimis et proximis sunt petendo Tuo dilcclioni conqueror et expono, Ali karissime, quod duo latrones domum meara preterite noctis crepusculo ingressi 1 latenter cum singulos angulos querendo quod r aperen t scrutali fuissent, ipsi mihi ad hostium stupe, quod apperui ad videndum quisnam esset strepitus, quem audivi, 3S evaginatis cutcllis crudeliter occurrerunt banc animam, ut vehementer suspicor,

jl.] 1 B: linpadisaimo. 1 B: brevi.

[2.] 1 B: dilatnre. 1 B: veatra. 1 Folgt ein übergeschriebenes unleserliches Wort. * B: sicut. * B: vel nc; das Folgende rerderbt. * B: preeepte. 7 contentis fp tilgt, darüber ein verwischtes Wort, etwa: oensentes. 40

[3.] 1 in gre8si steht auf einer Ihmtr, dann folgt eine Lücke.

380

Wormser Briefsatnmlung.

cxcussuri, si non a dco commota vicinorurn auxilium clamore querulo cvo- cassem; de quo ipsi latroncs pcrlcrriü in fugam subilani sunt conversi. Quare te rogo, quatinus mihi tuum inperciaris consilium, utrum1 me dcccat domi stare diucius, vcl in locum me rccipcre tuciorcm. » B. Bl 113. 113'.

4. Venerande [domine] ac matri sue B. vidue R. canonicus Nuhusensis salutem et obedienciam filialctn. Dampnosa est et honestali contraria solitudo iuxta illud : Vc soli, quia si ceciderit sublevantem non habet. Tue turbationis passionibus, pia matcr, cx corde compacior et evcnlus tuos estimo proprios

10 non indigne, quia id et lex naturalis requirit et ipsa apud me mulüs bene- ficiis mcruisli. Verum cum fuerit mihi semper molestura, quod una ancilla contenta quasi solitariani ducis vitam nec habes penes te, si necessitas ingrueret, defensorem, tibi consulo immo te rogo sollicite, ut unum de cognaüs tuis, qui rebus et domui tue provideat, ad te trahas, aul si mavis, ad me venias

u habitando l, vel saltim, si neutrum istorum tibi placuerit, de angulo in quo nunc lates ad alium locum tuciorcm et hominibus frequentaluin declinarc non ccsses.

B. m. 113'.

5. DilecUssimo domino suo H.1 vencrabfli Spirensi elccto H. miles talis »loci fide et opere se devotum.

In necessitate probatur amicus et in adversilate dominorum circa suos clarescit alTeclus. Sane quod a vencrabiti domino Argcntinensi episcopo, cuius caplivus ego sum, inducias ad representandum me vineulis ulteriores, quam usque ad festum saneti Nicolai proximo futurum obtinere non potero,

asnisi velit mihi vestra gracia subvenire, vestram duxi clemenciam supliciter exorandam, quatinus recolentes, me numquam rebus vel persone tarn in patris vestri bone memoric quam in vestris et fratrum vestrorum pereepissc (?), mihi apud dominum dictum Argentinensem episcopum inducias usque ad festum pascale, quia poteritis, impetrare velitis, me perindc vestris servieiis

Min perpcluum obligato. B. Bl. 113 '.

6. Venerabiii in Christo patri et domino predilecto H. 1 Argentinensi episcopo H. dei graüa Spirensis elcclus salutem et obsequium in karitate non Acta.

" Nos inducit piclas inmo compellit alTeclio naturalis, ul3 lesi quandoque a noslris proximis et amicis ac eorum hominibus contra nos arma gerentibus

* Stelle verdorben und veruneckt: utrum niede . . domi mc vel »tare d. vel i. 1. m. reeipi t.

[1] 1 B: habität ♦o [5.J Heinrich II von Leiningen 1246-1372.

[6.] « Heinrich III von Stahleck 1244—1260. « B: ne.

Digitized by Google

XIII. Jahrhundert.

381

non solum remittamus offensas [Bl. 114], verum eorum necessitatibus clementer intendere studeamus. Hinc est, quod cum H. de Camelebach miles fratris nostri Fr.' comitis de Liningen vir captivus flnitis nunc induciis, quas vestra gracia sibi concesserat, nobis, ut ad vos pro ipso4 ad inpetrandas sibi ulteriores inducias intercedere dignaremur, humiliter supplicaret, vestram karitatem duximus s pro eodem affectuose rogandam, quatinus nos prout vobis conßdimus hono- rantes in ipso inducias usque ad pasca domini proximum indulgeatis eidem, scientes quod quicquid in hac5 causa sibi boni feceritis, reputabiinus nobis factum.

R Et. IIS'. 114. io

Venerabiii domino et amico in Christo dilecto domino H. Spirensi electo H. dei gracia Argentinensis 1 episcopus plenum mutue karitatis affectum cum obsequio indefesso2.

Amicorum rcquirit integritas, ut alternis precibus nulla sit obvia diffi- cultas. Quamquam nostre fuerit fixe voluntatis, nullas omnino prestare deis cetera caplivis nostris inducias, tarnen ad vestras preces, quibus etiam rem grandem denegare nollemus, H. militem fratris vestri induciamus* usque ad fest um pasce. proximo futurum, rogantes, ut pro nullo captivorum nostrorum induciando preces ad nos omnimodo (?) facialis.

B. bi. 114.

Viro strenuo et honesto B. militi de tali loco suus hospes A. civis Wormaciensis salulem et promptam in obsequiis voluntatem.

Amicicia que procedit ex corde propria et amici necessitates ponderat equalitate. Ex quo enim pax treve, que inter vestros castellanos et concives nostros Wormacienses fuerat, finem habet, presumimus, quod vestri nostrorum m dampnis et incommodis toto nisu studeant1 et Intendant. Cum igitur, nisi ex eos premuniar, possim incurrere grave dampnum, vestram dilectionem duxi studiose rogandam, quatinus circa me longe familiaritatis et amicicie memores, si fuerit inlentionts vestre, cives Wormacienses ledere per rapinam, mihi, quando id sitis facturi8, premisso occulte nuncio demandetis, scientes so hoc vos posse facere secrete, cum per hoc nichil intendam, quam indempnitati proprie providere.

B. BL 114.

Dilecto hospili suo A. civi Wormaciensi B. miles de tali loco salutem et obsequium et quicquid potest. Sic docet proverbium generale: amicorum«

* Fridrich. 4 B: ipsa. B: hoc.

[7.] H. und H. wie bei nr. 6. * B: indefenso. 1 B: inducamus. [8.] B: atudeat. * ex eo übergeschrieben und hier eingewiesen; Steile ver- dorben. * B: nie. fem.

382

Worms« BriefsiimmlanK-

utililaü ea circumspectione provideas, quod per hoc honori» dispendium non incurras. Sane vobis predicere lempus et horam, quando casteftam mei ad lesionem hostium suorum procedant, esset mihi difficile, nec ut puto honnri meo circa mihi speciali Familiarilate coniunctos satia utiliter providisaem, quia

s hoc ipsi forsan 1 comperto nie prodicionis argucrent et ab eorum consortio ine tanquam (et) traditorcm ingnominiose de cetero removerenU Consulo tarnen vestre dilectioni suramatim, ut quicquid in equis et in armentis aliisque bonis ad rapiendum abilibus extra nniroa habetis, in firmam recipere ctiatodiam [Bl. 1 14'] nullatenus differatis, quia nemo nimis propere didicit nocitura cavere.

B. Et. 114.

10. C. dictus Rukilin et universi castellani de tali loco dilccto amico P. de Argentina salutcm et dilectionem.

Quem ad conquirenda mature necessaria formice non polest exemplum inducere, hunc neccsse est hyemali tempore cum cicada dcfectum et pennuriam

i*. sustinere. Inde est, quod cum adhuc perpauea eorum, que requirit humana commoditas, habcamus, pro ipsis aquircndis cogimur, antequara nos hyems nunc instans preoccupet, licet cum gravi periculo laborare. Et quia non speramus ex ista parte Reni nos aliquid possc proficere, tuam discretionem 1 nobis dilcctam rogamus attentes, quatinus navibus quotcumque' poterilis

aoadduclis occultc de Necaro nobis iuxta Sari etiam usque ad talem diem et horam occurras, ubi transito Reno temptabimus, si quid ad rapiendum nobis Fortune propiciatio representet.

Ii. Bl. 114'. Druck: Motu l. c nr. 4.

11. Honorabilibus dominis consiliariis univcrsisque civibus Wormaciensi- »5 bus scultelus de tali loco paratum sue possibilitatis servicium.

Quoriens adventus sui signa luppomm prcmittunt insidie, maiorem cuslodiain »olent pastores suis gregibus adhibere. Intellexi de nuncio, [quod] ca-stellani de tali loco navibus congregatis quam pluribus Renum transire proponunt1, aliquid rapiendo, et quia vehementer presumo, quod in vos veliut soirruere, consulo vobis fidelitcr, quatinus si quas greges in pascuis habeatis, in firmiorein recipere cuslodiam properetis; certum est enim, quod fiel in brevi, quicquid predicti domini sunt Facturi.

B. Bl. 114'. Druck: Mone l. c. nr. 5.

12. Illustri ac sinccrc1 dilecto domino suo F. comiti9 de Liningen Ph. ssde Hoinvels cum3 obscquio ad omnia tarn debitum quam paratum [serviciumj.

Ulilitatem propriam neglexisse dinoscitur, qui vicini sui donuun ab incendio non tuetur. Sane cum archiepiscopus Maguntinus ad eversionem

(y.) > B: foraam.

110.1 » B: diacretioni. * ist durchgestrichen. » B: quodc. 40 [11.] 1 B: preponunt

[12.) » B: sincero. * B: commoti. » B: cum Th. de Uoinvela obs. etc.

Digitized by Google

XHL Jahrhundert.

3S3

tocius provincie inter Maguntiam et Argenliwaw* site cum magno 5 exercitu . . .8, iam cremalurus omnes villas, que pecuniam iuxta libitum sibi non dederint expetitam, quod heu due nostre ville iam exuste comprobanl esse verum, vestram benignitatem nobis debitam cum inslancia commonemus ac diligenter rogamus, quatinus non solum nobis sed etiam vobis ipsis amicis nostris 5 salubriter7 providentes, sine mora nobis, quia iam lesi sumus et maiorem lesionem thnemus, in auxilium veniatis, ut processum non habeat fastuosa arc[h]iepiscopi predicti protervia, communibus noslris viribus in ipsis foribus propulsata.

B. Bi. U4\ Drude: Mone 1. c nr. 6. io

F. dei gratia comes de Liningcn viro nobili et dilecto Pb. de Hohl- 13 vds salutem cum dilectionis plenitudine.

Comunis universoruin neeessitas est collalis fideliter singulomm viribus adiuvanda. Sicut a nobis petere curavisti, tiiam dilectionem ad resistendum iniquis archiepiscopi Maguntini conatibus libenter volumus adiuvare. Tu itaque ir. vires tuas aceelera congregare, et nullius rei melus robur animi 1 tui deiciat, nec desperes, quia speramns firmiler, quod nostris ac Ulis civitalutnque inperii viribus in unum collectis inimicorum processibus magnifice debeamus (?) et laudabiliter obviare2 ita, quod cognoscalur a male coneepto proposito resilire.

R Bl. 114' Druck: Mone l. c nr. 7. vo

Venernbili domino preposito Wormaciensi C. dei gracia abbas Wizen- 1 4 buregensis salutem cum obsequiomm alTectu sincero.

Ad ecclesiam in Mnndenheim ex resignacione domiui Vipperti vacantem, cuius ius patronatus ad nos spectare noscitur, vobis 1 presentamus dominum B. cautorem, rogantes affectuose, quatinus ipsum de eadern ecclesia inveslire w velitis curam eiusdem committentes sibi pro ul spectat ad nostnim officium et postulal . . 2.

B. Bl 114' am Rande unten ron etmu späterer Hand.

C. miles Wormaciensis dilecto consanguineo suo E. militi salutem |5 cum pleno debite dilectionis affeclu. so

Cum scriptum invenialur legum decalogo: honora patrem tuum et matrem tiiam, ut sis longe super terram, videtur probabile, quod qui conlrarium fecerit, ipse sibi dies, quibus [Bl. J1n\ intenturus (!) erat, decurtavit l. Porro mani- festum est et invesligatione2 non indiget, le et fralrices tuos bone memorie

* B: Argenti. * B: mago. Ist etwas attsgeiassen. 1 B: selubiter. 35 113.) 1 B: omni. * B: adiuvare. Mone liest adiuvuri.

[14.] B: nobis. * Die letzten 2-3 Worte sunt grössten 27*»7< weggeschnitten. Man liest am Schluss noch: Datum. ]

[15.] « B: decoravit. * B: instatione.

384

Wormaer Briefsanmilung.

patri vestro, sive iuste sive iniusle nescio lamquam hoc divino* relinquens* iudicio, multas et graves offensas tarn verbis quam operibus sepius intulisse, propter quod ut videtur domino vindicanto patris in filiis suis iniurias omnes fratres tui iuvenes utique fortes et vivaces de hac vita ante sua tempora sunt

ssublaü. Que quidem res prodigiosa cum debeat animum tuum non inmerito deterrere et ad voluntatem patris omnimodo inclinare, dilectioni tue duxi fideliter persuadendum, quatinus, omni rancone quem habes adversus patrein tuum pure et simpliciter ex corde remisso5, te cum rebus et persona suae gracie submittere non omiltas6, ut per merita humilitalis, quam exibes, (que

10 et tibi terreno) possis gratiam apud celestem patrem, qui potens est et hic et in futuro tibi pro sinplo reddere centuplum, invenire. Ä Bl. IM —US. Text sehr verdorben.

16. Dilectissimo et consanguineo suo C. müiti Wormaciensi C. miles

salutem et paratum debite dilectionis obscquium.

15 Etsi iuxta legem tenentur patrem et matrem filii dignis honoribus revereri, nusquam tarnen legitur indultum parentibus, quod pro sue voluntatis arbitrio liberos suos iam adultos et honore dignos obprobriis et iniuriosis violentiis inhonorent. Vestre quidem dilectioni de transmisso mihi reslro salubri consilio tanto uberiores gratiarum refero actiones, quanto minus dubito

so de liquidissimo fönte pure sinceritatis huius vestri consilii rivulum emanasse. Verum cum pater meus pro eo, quod ego et fratres mei felicis memorie hereditatem nostram, quam a nobis contra ius alicnare volebat, nitebamur defendere, nobis ex patre subito 1 publicus hostis factus predictos fratres meos usque ad mortem suam omni qua poterat malignitate fuerit perseculus et

»hodiertia die me quantum potest persequi non desistat; scire debelis, quod nec aliena mors nec etiam proprie mortis mctus ncc alicuius consilium me ad subiectionem * sue gracie poterit inclinare, cum gracia non sit querenda, ubi perversi cordis duriciam nulla polest pietas emollire. B. Bl. U5.

17. Viro provido et honesto B. plebano sancli Quintini magistri O.

parrochianus sancti Johannis Wormaciensis salutem et sinceram in domino karitatem.

Noveritis quendam de meis parrochialibus mihi exposuisse flebiliter, quod uxor sua legitima qua nichil dulcius anime sue fuit rupto federe coniugali ab 3s eo fugitiva recessit ad civitatem se transferens Maguntinam1, ubi dicitur in ministerio cuiusdam vestri parrochialis vitam ducere contra solilum anciliarem. Cum igitur periculosum sit eos, quos deus coniungi3 voluit vivere separatos, vestram prudentiam rogo diligenter, quatinus eandem iuvenculam, ut ad

* B: dirini. * B: relinquo. * B: remisse. ' B: obmittas. 40 [16.] B: subdito. * ab'ictwh.

[17.] 1 B: Siagfam. 1 B: coniugi.

Digitized by Google

XIII. Jahrhundert.

3S5

maritum suum, sine quo animam suara salvare non poterit, revertatur, verbis salutribus moniüs inducatis, coercionem debitam, si necesse fuerit, adhibentes. B. Bl 116.

Viro discreto 0. plebano saneti Johannis Wormaciensis B. plebanus 18. saneti Quintini Moguntini salutem et orationes in domino. &

Et dura indomitorum equorum austerilas et stulta tenerarum sponsarum simplicitas est materno ac discreto reghninc coliibenda. Intcrrogatam a me iuveneulara, pro qua mihi scripsistis, cur a marito suo diverterit, noveritis respondisse [Bl. 115'], quod propter inordinatos et intollcrabücs viri sui mores secum nullatenus possit stare, malens ' alibi mendicare, quam conünuis aflligi tu doloribus penes ipsum. Verum quia ex ipsius confessione cognosco, eam non- dum esse pollutam ab altero, consulo, ut recepla ab eodem viro sufficienti cautione9, quod uxorem suam, si ad eum reversa fuerit, benigno pertractet aflectu, ipsum ad me pro reeipienda sua coniuge transmittatis.

B. Bl m. n

Reverendo in Christo domino S. sanete Maguntine1 sedis archi- 19. episcopo iudices cruce2 signatorum Maguntine diocesis conslituti1 debitam obedientiam et orationum frequenciam.

Non sine gravi cordis dolore, sed lacrimarum effusione* vestre paternitati

exponimus conquerentes, quod cum nuper littcras exeoramunicalionis in 20

quendam civem de Oppenhein* de iusta causa plebano eiusdem loci in pre-

sencia civium noster nuncius presentasset , dicti cives in eundem tanquam

canes rabidi* irruentes eum per capillos extra eclesiam7 distractum multis

et duris verberibus ceciderunt ; nec eo contenti mutilatum 8 auribus et scissum

naribus* eum 10 remiserunt. In quo quidem facto cum principaliter nobis, ss

sanete paler, et per consequens toti clero non modicus exhibitus sit con-

tenptus11, vestre supplico humiliter dominationi, quatenus virgam correclionis

super tales maleficos extendentes eorum rebellionem prout dignum fuerit

refrenetis ut alii eorum exemplo commonitil, discant iurisdictioni ecclesia-

stice obedire14. so

B. Bl. im' und Bl. 117. Die Briefe 19—31 (Bl) sind identisch mit nr. 81—33 (B II). Der hier gegebene Text ist aus beiden Oopien hergestellt, stärkere Abtoeichun{)en, soweit sie nicht auf Versthreuntng und Auslassung beruhen, werden im Foifjenden bemerkt.

S. dei gracia sanete Maguntine sedis archiepiscopus dilectis in Christo 20. iudieibus cruce signatorum salutem et paternam in domino1 benedictionem. J5

Exaudiri meretur peticio3 quea tarn agentis pertinet* quam petentis. Vestrarum litterarum continencia nos rogavit, ut super nuncii vestri mutilatione

[18.) 1 B: males. * B: cautionem.

[19.] 1 B II: immer Mogont « B I: ecclorie. * BII: fehU. « Bl: confumone. BII: Hoppenhein. Bl: rabini. 7 extra eclesiam fehlt Bl. * Bl: nobis inu-40 eilisttun. B: cissum nasibos. 10 fehlt BII. 11 Bl: contentus. '* Bl: referetis. »• Bl: muniti. " BII: iurisdictioni discant obedire.

[20.] Bl: in d. fehlt. « B I: petito. ' verderbte Stelle; in Bl fehlt que; i'iellekht zu ergänzen ad utilitatem. 4 BII: tain agentis quam patentis pertinet.

H. Boo», UrkoDdonbaeh d. Stadt Worms I. 25

Digitized by Google

386

Womwer Briefsnmralung.

sibi apud Oppenhein illatam vellemus paterna sollicitudine vigilare, quod utique vita comite faciemus5 domino cooperante. Verumlamen cuncta6 prius temp- tanda, si' inmodicabile vulnus ense recidendum est, ne pars sincera frangatur*. Cum enim sit incongruum ut innocentes cum 10 nocenlibus puniantur, 5 proponimus 11 diligenti indagalione ipsos auclores sceleris investigare, qui dignam recipianl penam pro commissis l2, ila quod qui übet alii manus inicere violenlas in pcrsonas ecclesiasticas aut,s corum nuncios de celero verebunlur. B BL 115' und Bl. 117.

21. Reverendo in Christo patri ac domino S. sancte Magunline sedis

tu archiepiscopo C. scultetus et universitas civium in Oppenhein cum debita sub- iectione voluntariam et paratam ad omnia beneplacita servitutem.

Nun porlabit filius iniquitatem patris, nec1 pater iniquitatem filii, sed1 anima que peccaverit, ipsa morietur. Fama didicimus3 insinuante vestram dominationem nobis graviter indignari, eo quod quidam de nostris concivibus 15 male circumspecti in quendam nuncium, qui de Maguncia transmissus fuerit, excesserunt. Verum cum nulli sane menüs equum aut conveniens videatur, ut pro quorundam excessibus qui in sua stulticia glorianlur tota civitas malum debeat sustinere, excellencie vestre4 summis desideriis supplicamus, qualenus uuiversitatis nostre innocenciam respicientes ab ea vestrum favorem et graciam wnon alienetis, sed pocius5 iram indignationis vestre super ipsos maleficos eflundatis, ad quos torrigendos nos invenietis [Bl. 1W\ vestros quomodo volueritis cooperatores •.

R BL 115'. 116. = Bl 117.

22. Viro honesto et pcrito magistro M. dicto de Lamdeshem phisico

2* Wormaciensi G. miles talis loci dilectionis et obsequü sincerum aflectum.

Cum secundum Catonem corporis auxilium sit fideli medico committendum vestram honestatem, de qua firmam habeo confidenciam , duxi sollicite exor- andam, qualenus summe dilectionis intuitu ad me veniatis [ad] dilectam con- iugem meam, que gravi laborat egritudine, visitandam, pro certo sciturus, so quod gratanter et sufficienter vestris laboribus respondebo. B. Bl. 116.

23. Venerabiii viro C. militi talis loci M. phisicus Wormaciensis salutem

et obsequiorum promptitudinem.

Licet cura quorundam egrotorura, qui sc me§ sollicitudini commiserunt, asadventum meum inpediant personalem, nolens vos tarnen oinnimodo carere

» Bl: fecimuB. Bl: contra. T Bl: sed. » BII: trahatur. Bl: in- congruua. taBI: tarnen. »» Bl: proninms. 11 BII: qui dign. penam pro comm, rec. •» BII: vel.

[2L] «Ä//. neque. 1 Bl: hec. » BII: didiacinm«. Bl: nortre. *BI: io potiain. B I: cooperantes.

Digitized by Google

XIII. Jahrhundort.

387

auxilio et consilio a me tarn curialiter requisito, H. socium meum in predicta sciencia satis exercitatum vobis transmitto, qui uxoris vestre egrotantis urina visa et iudicata medicinam debitam secundnm meum consilium adhibebit. R El. 116.

Precordiali matri sue M. in Wormacia C. Scolaris Parisiensis intime 24. dilectionis debitum et obedienciam filialem.

Disciplinis scolasticis non valet Scolaris sufficienter intendere, quem oportet frequenter pro vite necessariis cogitare. Noveris, mater karissima, me pecuniam, quam mecum ad Studium deportavi, deus seit quod non mencior, non in vanos usus, sed necessarios et honestos integraliter 1 expendisse. Cum iu igitur ex rerum indigencia sollicitudo mea circa Studium aliquantulum tepescere conpelleretur2, tue suplico benign itati, qnatinus mihi in quinque marcis puri argenti subvenias lempestive, ne rerum continuus defectus me cogat ineeptum Studium interpolare.

B. Bl. 116. 15

A vidua Wormactensis filiorum karissimo C. Scolari Parisiensi materne 25. dilectionis sincerum affecluni cum salute peremni.

Scolares honesta1 necessitate laborantes sunt non inmerito a suis parentibus adiuvandi. Volcns igitur, care fdi, tuis necessitatibus obviare tibi quinque marcas puri argenti per presencium latorem transmisi. Licet semperaao tu circa doctrinam fueris Studiosus, tarnen quia non nocet admisso subdere calcar equo, dilectionem tuam duxi propensiiis exorandam, quatenus tempora studii inutiliter non expendas te sie babendo, ut dignus sis tuis fratribus anteponi.

B. Bl. 116. 3&

Illustri ac sincere dilecto domino1 comiti de Liningen H. filius R. 26. civis Wormaciensis sine fallacia promptitudinem et obsequium.

1 Cum terminus solvende pecunie, pro qua nobis materiam vesti- mentorum transmisistis, ad me S. et C. vestris militibus mutuavi, ipsa tarnen pecunia minime persoluta [Bl. 116'] et exinde susüneo grave dampnum,M vestram instanter moneo dominationem , quatenus ad huc, cum ad nundinas Frankinvurt sim iturus, solucionem mee pecunie veliüs intendere cum effectu, ut eo melius ea que voluero possim comparare.

Ä Bl. 116.

[24.] 1 B: integranter. 1 B: conpellaretar. ss 125.] 1 B: bonartate. 1 Licet s. auf einer Rasur.

[26.) B: mneero domino dilecto. * Das Folgende theQuma auf Rasur von

25«

388

Wormser Brie&ammlung.

27. Vcnerabili domino N. preposito Wormaciensi B. humilis femina obe- diencie devotionem et quicquid preter peccata.

Videns dominus, quod non esset bonum hominem esse solum, fabricata de viri latere muliere 1 instituil coniugium, ut ex ea humana generatio reciperet

i incremcntum. Non ex animi levitate sed legittima necessitate vobis exponere sum compulsa, quod vir meus, cui sub spe prolis procreande2 me contractu legilbno sociavi, infra trigcnium quo cohabitavimus carnalis copule debitum nunquam reddiderit, quia non volebat. [Quod] 3 cum exigente morum suorum4 inlollerabili pravitate non possim vel velim diucius dissimulare,

lovestre subplico humiliter equitati, quatenus rei verilate diligenlius indagata divorcium in nos prout expediverit iusticia celebretis manifeste. B. Bl. 116'.

28. Venerabiii domino in Christo N. preposito Wormaciensi devotus suus B. de tali loco promptam ad omnia beneplacila Servituten! .

is Cum nulli sane sit cognilum, quanta sit quarundam levitas et malicia mulierum, vestram benignitatem dcsidcro esse commonitam et exoratam, quatenus uxoris mee verbis mordacibus, quibus sicut intellexi me immo se ipsam in vestra presencia dehonestare 1 presumpsit, credere non velitis, immo ad tarn frivolam querimoniam aures vestre reverencie obstruatis. Non enim

est mirandum, si eius nequam nature non sufficiunt vires mee, cum sint illa tria insaturabilia et quartum, quod nunquam dicit, suflicil. Evidenter exponent parabole Salomonis. Ä Bl. 116.

29. Domino in Christo honorabili et discrcto N. preposito Wormaciensi äs B. talis locis femina orationum continuam devocionem *.

Ad manifestam veritatis experienciam super causa, que vertilur inter me et virura meum, qui pretensione feminee levitatis suum5 laborat vicium palliare et asserit me mendacem, pelo domine iudex instanter, quatenus tribus aut pluribus matronis et honestis et fidedignis detis in mandatis, ut de corporis somei statu videlicet utrum sim virgo aut nupla diligenti examinatione cogno- scant; et vos, secundum quod ille3 sub iuramento fuerint protestete, in presenti negocio procedaüs.

B Bl 116 '.

30. M. dei gracia prepositus Wormaciensis.

3& Ager, qui ex sui cultoris negligencia diu permanet infructuosus, alü agricole vult locari, cui fructum temporibus suis reddat. Ad nos venit B.

(27.] » B: mulicrem. * B: precande. » fehlt bei B; Platt dafür ist frei- gelüsten. « B: meoruui suorum. [28.] » B: de honeatate. 40 [29.] 1 B: davocionuni. » auum sttht zweimal. * B: quod ille secundum.

Digitized by Google

XIII. Jahrhundert.

3S9

bona femina et sua nobis querimonia dcclaravit, R. virum adeo esse frigidum, quod ipse nunquam a tempore contractus eorum potucrit vcl semel ci reddere debitum coniugale; propter quod, cum ipsa desideret esse mater et filios pro- creare et non inveniat in viro suo, propter quod contraxerit cum codem, petivit instanter a nobis [Bl. 117] inter ipsos divorcium celebrare. Cuius s assercioni 1 siraplici credere nos nolentes, presertim cum idem vir eius minime diceret esse verum, ipsam, quia adhuc se virginem esse asserebat, Septem matronis honestis et Tide dignis commisimus examinandam, que sub dis- strictionc iuramenti testiiieate3 sunt, cam ab omni corruptione virilis * cogni- tionis esse liberam et immunem. Nos itaque sub hoc prudentum virorum 10 usi consilio predictos R. virum et B. feminam per sentenciam difiinitivam abinvicem separavimus, dantes sepe dicte femine liberam potestatem viro contrahendo

R BL 116'. 117.

31. = 19. is

32. = 20.

33. = 21.

Venerabiii in Christo patri ac domino L. Wormaciensi episcopo C. 34. decanus totumque capitulum in Musbach debitam et conlinuam orationum et obediencie devotionem. 20

Intellecto quod prepositus noster viam fuisset universe carnis ingressus convocatis fratribus in unum convenimus et R. cognatum domini V. de Wimpina virum providum et discrelum in preposilum eclesie nostre unanimiter elegimus domino concedentc sperantes, nos in eo et nobis et eclesie nostre utiliter providisse. Inde est, quod eundetn R. vestre patemitati tesümonio a& presentanles humiliter exoramus, quatenus nostram clectionem 1 ratam habentes ipsum rite et canonice electum in eandem preposituram investire velitis.

B. Bl. ur.

L. dei gratia Wormaciemis episcopus viris honestis C. decano toti- 35. que capitulo in Musbach salutem in omni salutari1. ao

Cum non sit vestri3 iuris preposilum vobis eligerc, sed pocius ad manum nostram dinoscatur vestre3 prepositure dominacio pertinere, nos elcctioncm a vobis factam tamquain frivolam et iniustam revocamus in irritum et cassamus, et eandem preposituram liberaliter conferimus H. diclo de Bilinslein canonico Wormaciensi, mandantes vobis et districtius precipienles, quatenus dictum H. as sine contradictionis obstaculo in vestrum4 prepositum exhibitione revereneie debite reeipiatis.

R BL llf.

[30.] » B: absercioni. * B: testificare. » B: virili.

[34.] 1 B: dilectionem. u> [35.] » B: «alvatore. « B: nontri. B: nostre. 4 B:

s'

Digitized by Google

390

Worni-ser Briefwinimlung.

36. L. dei gracia Wormaciensia episcopus dilecto fratri suo S. de Lutra salutem et fraterne dilectionis affectum.

Tue dilectioni, que iure debet de nostra oflfensa non minus quam de propria conlurbari, volumus esse notum, quatenus R. miles dictus de Lapide s mi|>er nos et noslros cives de Loddenburch equis pluribus quam XL* de loco paseuorum abstractis sub noctis conticinio spoliarc presumpsit, in quo quidem facto dampna, quantumlibet sint gravia, non tanti pendimus, quantum ipse contemplus a tau' persona nobis talis exhibitus nos offendit. Quare te monc- mus diligenler et rogamus, quatinus hec nostra gravamina, sicut de te con- to fidiinus, fraternum aflectum 1 moveant et effectum, qui nostrum favorem circa te et tuos in perpetuum ampliabit.

B. Bl llT. Text am Schlwu verdorben. - Druck . Mone L c tw. 8.

37. Vcncrabili ac sincere dilecto domino ac fratri suo L. Worraaciews* episcopo debile fldclitatis et obsequii perpetuitatem.

i*i Cum revera nulla vobis1 offensa sine meo magno gravamine valeat irro- gari, veslra enim incommoda reputo esse mea, rogo immo volo, ut ex hoc gravamine vobis ab illo predone nuper illato magni doloris materiara non trahatis, sed iniurias vestras ad presens a clausis oculis pretereatis, scientes sine qualibel ambiguitate nie ad earum vindictam tanlo ardencius laboraturum,

soquanto mihi aeeeptius hoc existit, quod mihi non indignabamini vestras* molestias intimare et cetera.

B. Bl. 117'. Druck: Motte l. c w. 9.

38. Viris honorabilibus et dilectis sculteto universisque civibus in Open- hem G.! dictus inaior miles salutem et obsequium indefessum.

•js Cum ad declinandam indignationem domini mei Wormaciensis episcopi, que adversum me graviter est acecnsa, meritis tarnen meis id non [Hl. US] exigentibus, mihi a eivitate Wormacie»wt ad tempus recedere sit necesse, universitatem vestram duxi sollicite exorandam, quatinus mc coneivem vestrum ad vos declinare volentcm bctiivole reeipientes super persona (?) mea pro-

soteclionem inperii extendatis, quousque adtemptelur, si possim, graciam [et] favorem domini mei supradicti aliquatenus recuperare etc.

Ä Bl. 117'. 118. Druck: Winkdwumn Ada I, p. 634 und auf 1241? datiert.

39. Concivi suo predilccto domino C. militi de Wormacia S. scuJtctus et universitas civiura in Hoppenhcm salutem et sinecro dilectionis affectum.

3i Cum vestra presencia non semel, inmo sepius nobis fuerit desiderata, vellcmus, ut non tarn (?) 1 ex necessitate, sed ex propria voluntate ad nos con-

[36.] B: fraterno affecto.

[37.] 1 B: nobis. * B: apresen«. ' B: nostras.

[38.] 1 vielleicht auch C. * Verwischt.

«0 [39.] ' Verwischt.

Digitized by Google

XIII. Jahrhundert.

391

tigerit tos transsire. Vemmtamen rebus qualilercumque se habentibus ad

nos alacriler et hylariter transscatis, nobis bcne venturus et visibililer exper-

turus, quod pro honore et iure vestro recuperando corpora nostra cum rebus

periculis3 cxponemus.

R Bl. 118 zum Theii vermacht. Drude: Winkelmann Ada 1, p. 534 und auf s 1241? datiert.

Abbas et convenlus talis loci viro honorando et dilecto W. talis 40. ecclesie canonico 1 salutem et orationes in eo, qui oravit ad patrem.

Annonam vobis iara dudum prout iustum fuerat solvissemus *, si id rerum penuria, que nostre graviter ineumbit eclesic, non inpedivissel. Cum io igitur vix sub inrecuperabili dampno nostro annonam, quam vobis demus, (non) inveniamus alieubi mutuandam, nos de vestra caritatc* plurimum confidentes vos affectuosc rogamus, quatenus de vestra liberali voluntate nos usque ad natalem bcate Marie virginis inducietis , vobis enim medio tempore s*pi. 9. et iam pro neglecto et pro tunc solvendo sine qualibet difllcullate propiciante 15 domino satis faciemus.

R Bl 118.

Viris religiosis abbati totique conventui talis loci W. canonicus talis 41. eclesie orationum et obsequii perpetuitatem.

Dure cervicis constat cum esse, qui proprie utililalis ambicione aliorum a> necessitates negligit intueri. Cum in redituum meorum annua solucionc vos usque modo invenerim faciles et paratos, vehementer conicio, quod modo non habcrem vos difliciles, si 1 facultas esset vestre socia voluntati. Quapropter volo vestre satisfacere peticioni dando vobis inducias usque ad beate virginis«^.*. natalem ea condicionc, ut universos * reditus et preteritarum et superveniencium as messium sine protractionis aut alterius cuiuscumque occasionis suspendio per- solvatis usque ad terminum ante dictum.

B. BL 118.

Dilectissimis dominis decano totique capitulo saneti Martini Wor- 42. maciensis H. eorum pensionarius in tali villa sue possibilitatis cum omni so promptiludinc servitutem.

Ad vestram credo noticiam pervenisse, qualiter V. dominus Spircnsis episcopus preliaturus cum nobili viro domino de Stralcnburch intravit cum magno exercitu territorium nostre ville et conculcatis1 ibidem segelibus et resectis grave dampnum [et] ingens irrogavit. Cum igitur in omni pensione 35

» ao Winkelmann; B: pericula.

[40.] 1 B: canoniens. * B: solvissimus. * B: carialitate. (41.) 1 ri corrigiert aus set * B: univerau«. (42.] 1 B: conculcataa.

Digitized by Google

392

Wormser Briefsammlung.

grandinis et cxercitus violencia ipso iure* sit excepta, vestre instanter3 supplico bonestati, quatenus in pcnsione vcstrarum decimarum, quam a vobis rcccpi, mccum miscricorditer, ut saltem indempnis permaneam, dispensetis, alioquiti ipsi rcnuncio pensioni. i B. Bl. 118.

43. C. dci gracia Coloniensis eclcsie archiepiscopus. Dilectis ministerialibus

suis per totam Westvaliam constitutis salutem et sinecre dilectionis aflectum.

Ad aures vestras credimus pervenisse, quod dux Pravancic nimia duetus superbia immo vesania vires suas contra nos [Bl. 118'] non uüliter sed viliter

tu adtemptatas de novo reparat et proponit, ut dicitur, iterato eclesiam Colo- niensera efTusis totis viribus impugnare et illam nobilem civitatem Goloniensem cum vab'do exercilu obsedere et sie tanta videtur velle Neoptolemus , que vix expieret Achilles. Ne igitur saneta Coloniensis eclesia fiat, quod absit et quod deus avertat1, obpropium vicinis suis, subsannacio et illusio hiis, qui in

n cireuitu nostro sunt, universitatem vestram diligenter commonemus et alTectuose

rogamus, quatinus iuxta debilum vestre fidelitatis nobis ex eclcsie Coloniensi

equis et armis preparati in auxilium, si necesse fuerit, veniatis, condignam

remuncracionem et favorem perpetuum pro vestris minister üs reeepturi.

Ä BL 118. Druck: Winkdmann Acta I, T>. 533. Winkdmann datiert: 1240 so vor Aug. 31; vgl. Chron. reg. z. J. 1240, Sloet OB. 8. 634.

44. Gloriosissimo domino C. divi augusli imperaloris F. filio, dei gracia

Romanorum in regem electo et Semper augusto 1 et regni Hierusalem heredi * lideles sui universi cives Wormacienses perpetuum ac fidele Semper obsequium. Ad vestre serenitatis clemenciatn confugimus conquerentes, quod arebie- v> piscopus Maguntinus, qui paternc benedictionis [manum] ' super nos extendere et aucloritate inperii sibi commissi nobis inperii fidelibus preesse debuerat et prodesse, nos incautos nec sicut moris est difDduciatos sine causa persc- quitur ac molestat, cives nostros in Reno, que inperialis strata* [est]* capti- vando et rebus suis violentcr et indebite spoliando, cognatos quoque et amicos so suos in nostrum dampnum et odium stimulando. Cum igitur ad omnia, que honor inperii requirebat, sempe^• inventi fuerituus devociorcs et paraciorcs, regie maiestatis auxilium inploramus, humiliter suplicantes, quatinus indebitas vexaeiones noslras dignemini miscricorditer inlueri et super nos defensionis dexteram extendatis, ut securi vobis ad omne7 vestrum beneplacitum et man- 3idatum serviamus.

B. Bl 118'. - Druck: Winkdmann Acta I, p. 534-636 und auf 1242 daücri.

* verwischt. * B: instancia. [43.] 1 B: advertat

[44.] 1 B: olcctus aufrustuB. * B: heres. » so ergänzt Winkelmann, * B: 40 stata. » so ergänzt Winkdmann. B: euper. T B: omnem.

Digitized by Google

XIII. Jahrhundert.

C. et cetera dilecto principi vencrabili domino S. Moguntine sedis 45. archiepiscopo graciam suam et omne bonum et tocius boni plenitudinem.

Querelam dilectorum nobis civium Wormaciensium fidelium nostrorum

aeeepimus continentem, quod tu sine causa racionabili in res et personas

eorum manum miseris violentam et alios incites ad eorum iniuriam et gra- 5

vamen modis quibus potes gravis et iniuriosus existens eisdem, cum pocius

defensionis dexteram super ipsos tibi ab illustri domino ac genitorc nostro

Romanorum imperatore commissos extendere te deceret. Ideoque discretioni

tue auetoritate memorati patris nostri et nostra mandamus affectuosc roganlcs,

quatinus desistas 1 a nostrorum fidelium lesione et iniurias eis iam illatas to

corrigas et retractes. Si quid enim contra te deliquerunt3, parali sunt,

condignam exliibere satisfacionem iuslicia mediante.

R BL U8\ - Drude: Winkelmann Acta I, p. 403-3. Nach Winkelmann l c. vor August 1242, vgl. Ann. Wormat. SS. XVII, 47. 48.

Viris honorabilibus et dilectis iudieibus et universis civibus Mogun- 46. tinis universi cives Wormacienscs sincere dilectionis constanciam promptitudine obsequiorum.

Dominus archiepiscopus Moguntinus, cui non suffecerat1 tot et tanta mala nobis in locis aliis intulisse, eciam apud Mogunciam et in vestris* ter- minis violenter nostros spoliat ac molestat et, quod non sufßcimus ad plenum 30 mirari, tos id permittitis et dissimulatis, cum tarnen nos vobis aliquid fieri malum apud nos nullatinus pateremur. Cum igitur nos et vos extitcrimus unum par amicicie ab antiquo, discretionem vestram cupimus diligenter esse commomtam et exoratam, quatenus nostris iniurüs condolentes sallim in vestris1 terminis nobis inferri violenciam non sinatis, talcs tos circa nos 2s nunc exhibentes, quales nos habere [Bl. 119] velitis, si casu neccssitale consimili vos contigerit, quod absit, laborare*.

B. Bl. 118'. 119. - Druck: Wmkdmann Acta I, p. 535 und datiert auf 1242.

Viro honorando A. iusticiario Wimpinensi decanus totumque capi- 47. tulum saneti Pauli in Wormacia salutem et orationes in Christo devotas. so

C. miles de Stheinahem non formidans pacis infringere libertatem nec reveritus in sanetum domini manum mitterc violcntam nuper eclesie nostre scolasticum et sacerdotem ab equo suo non absque lesione corporis preeipi- tatum equis rebusque aliis spoliavit, cum tarnen per os prophete dominus preeepisset, ne quis tangeret Christos suos nec in prophetis suis, id estj.% in viris eclesiasticis maügnaretur. Quod ulique vestre equitati ex intimis precordiis conquerentes peümus instanter nobis super premissis iudicium fieri et vindictam vestre equitatis adiutorio suffragantc *.

B. Bl. 119.

145.] 1 B: testes. * B: delinquerant «o (46.1 1 B: »nfficerat. » B: nostris. » B: vos laborare. [47.] » mrrigiert aus effragante.

Digitized by Google

394

Wormaer Briefaammlung.

48. Nobili viro domino P. de Steinachen A. auctoritale inperiali iusü-

ciarius Wünpinensis salutern in omni bono.

Nobis innotuit, [vos] in vestro castello spolia detinere, que C. Wimpi- nensis castellanus cuidam clerico Wormacicnsi in strata iniperiali nuper &abstulit sui excessus non considerans quanütatem. Nc igitur ipsius ocasione vos in hoc facto culpe maculam non contrahatis, vobis sanc consulimus immo auetoritate inperiaJi preeipimus et mandainus, quatinus talem maleficum a domo vestra penitus excludentes nobis eum usque talem terminum tali die presentetis, alioquin certo discetis experimento, quam sit difficile inperiah topolencie contraire. B. Bl. 119.

49. Viro discreto et equitatis amatori A. iusticiario Wimpinensi P. miles

de Steimahem salutem et obse<]uium.

Quoniam C. castellanus meus, quem plus debito inculpatis, quia hic isreus spolii non existit, quod illum clericurn Worinoctensem pro quibusdara 1 debitis, que [quamvis] sepius amice fuerint ab eo repitita nullalenus oblincre poterat, pingnoravit, vestre supplico honeslati, quatinus circa dictum militem anitnum vestrum mitigantes sustincre vehtis, ut salva pacc corporis et rerum suarum compareat coram vobis exibiturus et aeeepturus super causam, que hinter ipsum et suura adversarium versatur, iusticie complementum. B. Bl. 119.

50. Dilecto amico et consangwineo dapifero de Alccia A. cantor maiorU ecelesie \\ or maciensis obsequium cum aflectu sincero.

Dilectioni vestre duxi necessario inliruandum, quod sororis mee füium 2i qua de causa nescio captivatutn cives Wormacieuses in carccrcm, quo suos latrones claudere consueverunt , iniserabilitcr se tercio detruserunt, absque suis meritis sicut spero. Cum igitur sciam vos civibus ca familiaritate astric- turn, ut1 fädle sit vobis ab ipsis, quod voluerilis, inpetrare, rogo vos studio quanto possum, quatenus ad perpeluam confusionem nostri generis abolendam »sine mora pro cognato vestro fideliter intercessurua Wormociai» accedatis. B. BL 119.

51. Amico suo et cognato specialiter dilecto A. cantori Wormacwws» V. dapifer de Alceia promptam ad obsequia volunlatcm cum dilecüone sinecra.

Ex relaüone quorundam iam dudum aeeeperam continente, quod filius 3s sororis vestre et quidam sui complices iuxta slratam inperialem se 1 furtim et ncquiler occultantes* transsiluros paupercs et inermes non viriliter sed vihter

[49.] 1 B: quibus causa. jfiO.j 1 B: et.

(51.] 1 B: 8^. * B: olcultante«.

Digitized by Google

XIII. Jahrhundert

:i95

invaserunt eos rebus suis non sine lesione corporis spoliando. Quare non inconveniens iudico vel indignum, si illis proplerea captivalis rcspondcbitur digna vice. Verum tarnen quia cognati vestri dampnatio esset nobis et aliis amicis suis confusio, iuxta preces vestras ad inlcrcedendum pro ipso non sui misertus, sed pocius affeclu' vestre dilcctionis inductus intrabo die proxiraa % ci vitalem.

B. Bl. 119.

C. dei gratia prepositus sancti Martini in Wormacia viro discreto V. 52. inagistro civium [BL 119') in Wormacia locius boni plenitudinetn cum salute.

Scire debctis, quod et vestris concivibus aliisque inperii ßdelibus referreto polerilis pro constanti, quod licet ad babundantem cautelam nos edificiis et vigilibus muniamus, neminem tarnen de vestris provincialibus formidamus. Omnis enim tarn nostre terre quam inferiorum partium domini preter solum Coloniensem archiepiscopum, qui non agit omnino sine vestro consilio, tantam contra serenisaimum dominum nostrum Fr. Romanorum inperatorem proterviam i.s exereuit et exercet . . . vgl. p. 396, 6 —10.

B. Bl 119.

C. dei gracia prepositus, G. decanus totumque capitulum eclesie 53. Moguntine viris honorabilibus et discretis sculteto, scabinis et universis civi- bus in Hoppenbiem (!) obsequiorum proraptiludinem cum salute. ao

Miramur et inconveniens reputamus, quod cum clerus Moguntinus nullam prorsus üJustri domino nostro Fr. Romanorum imperalori et suis ofTensam nec vestre civitati verbo vel opere lesionem ingesserit aut intendal ingerere, vos non minus prepositum Wilburigenscm nostrum concanonicum sine causa, nisi forte a fratre suo, cui nec auxilium nec consilium iste parti- a eipat, nunc causam (nec causam) vclitis inducere, non inspecto libertatis eclesiastice privileio captivastis Licet igitur non modicus sit execssus in personas eclesiasücas manum inicere violentam, nos tarnen iniurias iam illatas omnino dissimulare volentcs, discretionem vestram quanta possumus precum instancia deprecamur, quatinus ob reverenciam sanete eclesie errorem vestrum, so dum licet et nondum 3 quid gravius atlemptatum est, corrigentes . . .'.

B. Bl. 119'. Druck: Winkthnann Ada I, p. 535 und auf 1242? datiert.

Venerabiiibus dominis preposito decano tolique capitulo eclesie 54. Moguntine scultetus, scabini totaque universitas in Hoppinheim obsequium, quäle possunt. jj

Si facti nostri, de quo nos arguilis, causam pariter et causarum equo velletis exaroine intueri, non possetis asserere nos aliquid fecisse sine causa,

B: affectum.

153.] » aus captivastas comgxert. B: nun dum. » folgen 2 Zeilen Rasur.

Digitized by Google

3<J0

Worm.Hcr Hriefaanunlung.

cum cause multipHces et nimis legitime sint pro nobis. llle enim vester concanonicus et noster captivus, quem tarn plane intenditis excusare, ut de fratre suo omnino sileamus, destruetioni inperatorie civitatis Wisbadenc, sicut aeeepimus ab hüs, qui oculata 1 fide viderunt, personaliter armatus inter-

ifuit, non ut clericus sed ut predo, illius facti nefandi quoque cooperator quantum potuit et promotor. Preterea dominus archiepiscopus, qui non agit omnino1 sine vestro consilio, tantam contra serenissimuin dominum nostrum F. Romanorum inperatorem proterviam» exereuit et exereet, quod nos sue et omnium subditorum suorum saluti * cogimur invidere et eorum gravamini,

to quanto poteriinus, aspirare.

B. Bl 119'. Druck: Wmküuutrm Ada I, p. 536 und auf 1242? datiert.

55. Uxori sue predilectc ceterisque suis amicis in Wormacia De. captivus archiepiscopi Moguntini salulcm, que heu longe est ab ipso.

Calamitates et miserias, quas pacior incessanter, nec verbo nec scripto nsufficio declarare, sed deus, qui solus1 laborem et dolorem considerat, eas novit. Verum cum extra deum a vobis spes sola mec salutis dependeat, preces ex intimo corde fluentes porrigo vobis singulis et universis, quatinus misere- amini mei vos saltem amici mei bonis a deo mihi concessis in hoc articulo non parcentes; certus enim sum, cum interiero, non sumam omnia, sed1 'X transsibit m ecum gloria bonorum meorum. B. Bl 119 '.

56. Marilo suo immeritis vineulis alligalo S. uxor sua sc sine consortis sui salute non habere salutem.

Communis utrique fit eorum altcrius lesio, qui veri amoris [Bl. 120] jiconncxi sunt adinvicem ligamenlo. Scire debet tua indissolubilis dilectio tuis malis, que sustines corporaliter, mentem meam esse tarn suaviter 1 occupatam, quod pro tua redemptione cuneta que possideo* usque ad corporis1 mei denudationem venderc non anbiguerim deo teste, si edictum civitatis, quod cives captivos pecunia redimi prohibuit, non timerem. Deus igitur, qui 3u Danielem liberavit de lacu leonum, mittat tibi auxilium de sublimi. B. Bl 119'. 120.

57. S. dei gratia sanete Moguntinc sedis archiepiscopus sacri inperii per Almaniam arcliicanccllarius viro provido burgravio de Nuremberch graciam suam et omne bonum.

3i Fama didieimus referente, cui non inviti [credimus], quod tu Cucnonem1 de Alceia mali tocius artificem et auetorem detineas caplivatum; qui cum ab

[54.] 1 B: ocultata. * B: omnia; s.p. 395, 14. * B: proterulam. * B: soloti.

[55.] 1 B: aolum. * B: n. ». o. noc; Text verdorben.

[56.] 1 doch eher acriter. * B: possodio. * B: corpora.

«o [57.] ' B: Huenonem. Monc liest: Haraonem.

Digitized by Google

XIII. Jahrhundert

397

inperio multipliciter sit proscriptus, discretioni tue mandamus auctoritate in- perii districte precipientes, quatenus carcere * maleficum quocumque casu con- tingente evadere non permitlas, quousque ipsum regie curie exhibeas et pre- sentes recepturum dignam pro suis meritis talionem.

Ä Bl 120. Druck: Mone l c. 11. 4

M. dei gracia palatinus comes Reni et dux Bavarie viro discreto et 58 honesto burgraveo de Nurenberh salutem et sincere dilectionis affectum.

C. miütetn de Alceia palacie nostre apud Renum et Mosellam procura- torem, qui propter quedam secreta et ardua negotia nobiscum conferenda nos fuerat personaliter aditurus, tu, sicut intelleximus , in ipso itinere capti-io vasti; cuius captivitas qualicumque ex causa proveniens cum ignominiosa sit nobis plurimum et dampnosa, tuam rogamus affectuose discretionem, qualinus eundem nobis restituas absolutum, Habens ad nos respectum, quod tibi pro molestiis, si quas fecit, emendationem dignam exhibebit.

R Bl. 120. Druck: Mone l c. nr. 12. is

lllustri principi C. pälatino comiti Reni ac duci Bavarie G. burgra- 59 vius de Nuremberh obsequiosam cum multa promptitudine ad eius beneplacitum voluntatem.

Vestra nequaquam ambigat dominatio, rae quantum sinit facultas ad omnia, que vestra requirit voluntas, esse Semper voluntarium ac paratum. so Verumtamen ad presens vestrum, quod doleo, nec possum nec audeo desi- derium adinplere, quod dominus archiepiscopus Moguntinus mihi nuper auctoritate inperii districte precepit, ut C. vestrum militem, quem idem dominus archiepiscopus asserit esse proscriptuin inperii, non dimitlam, donec regie curie presentetur. 21

R Bl. 120. Drude: Mone l. c. nr. 13.

Dilecto coneivi suo domino H. de Honeegen universi cives Worma- 60. cienses dilectionis et parati obsequii sinceritatem.

Noveritis, quod dominus Nipharius palacii Reni procurator obiciens nobis, quod vos e vestra civitate dominum palatinum comitem in suis homini- » bus gravassetis, nobis primum diffiduciatis ex parte iam dicti domini contra- dixit '. Cum igitur grave sit nobis tan Ii prineipis 9 inimici inimicicias sustinere, veslram dilectionem diligenter commonendo rogamus, quatinus aut illatas eidein domino comiti palatino iniurias revocetis aut nobis preeaveatis, ne propter vestram presenciam et cohabitationem dampna et lesiones ineurrere nos 34 contingat.

R BL120. Drude: Mone l c. nr. 14.

* J?: cüo'e. Mone liegt: eundem.

[60.] ' Text verdorben. * B: prineipiia.

398

Wormser Briofsammlong.

61. Dilectis ac Semper diligendis amicis suis consiliariis et universis civi-

bus Wormaciensibus H. de Honeegen salutem et sincere dilectionis affectum.

Quoniam presencia [mea], quod timetis, vobis posset esse forsitan noci- tura, indempnitati ac securitati vestre non minus quam mee cupiens providere, ieivitatem Wormaciam, quam [Bl. 120'] diu vobis expedierit, intrare cavebo, nec tarnen pignorationem , quam feci non irrationabüiter adversus palatinum comitem, aliquatinus revocabo, donec mihi salarium, cuius gracia exposui corpus et animam periculo, persolvatur. Ä Bl. !*>. Druck: Mone l. e. nr. 15.

62. Dilecto sororio suo C. militi de Assebumen S. burgravius de Fride-

berch salutem et debite dileetionis integritatem.

Cum nec propter domini regis presenciam nec ob honestatem propriam dominus archiepiscopus Moguntinus suo potuerit animo moderari, quin iubeat 1 me in civilate Spirensi violenter a suis satellitibus 3 captivari, facturus mihi ii malum, si magestas ei regia non obviasset, et si ego ex precedentibus coniciens ac timens futura dubitem ipsum mihi passiin insidias posuisse, tuam rogo dilectionem, quatinus ad me cum securitate reducendum, coadunatis vestris amicis et cognatis, venias sine mora.

B. Bl. 130'. Drude: Winkelmann Ada It p. 533 und auf IUI (Frühjahr) Hattert.

63. 0. miles de taJi loco domino G. de Eppensten salutem pro meritis.

Noveritis vos eo, quod de magna potencia vestri fratris1 nimis confisi manum in sororium meum, qui nichil feceral vobis mali, inicere violentam et ipsum tamquam furem et latronem captivum ducere non erubuistis*, etiam nobis inimiciciam conparasse. Quapropter estote securi, quod ex si nunc in antea vos et vestros in rebus et personis quandocunque potero ledere non cessabo.

R BL 120'. Drude: Winkehnann Ada I, p. 536 und auf 1242 Y datiert.

64. Universis Christi fideübus presentem litteram inspecturis N. humilis

provisor talis parrochie, si quid potest oratio f>eocatoris. Dicens dominus in

ao deuteronomio 1 : non abhominaberis Ydumeum, quia frater tuus est, neque Egiplum, quia ipse advena fuisti in terra Egipti; et alibi in Salomone: qui despexil pauperem id est peccatorem opprobrat factori eius, id est Christo, qui1 propter peccatores factus est homo satis dedit intelligere, quod cum peccatoribus pie ac misericorditer sit agendum. Rogo igitur universos et

3&singulos, quatenus N. latronem sub omicidio et aliis peccatis suis gra viter

(62.] 1 B: iubet. * B: satalibus.

163.J 1 Es üt offenbar Erzbitdwf Sigfrid III ton Mainz gemeint; ». Wtnkd- marm. 1 B: erubuisti me; Wniki'lmann liest e. ax.

[64.] 1 B: deutronimio. * B: in Christo propter.

Digitized by Google

XIII. Jahrhundert.

399

penitentem, cum ad vos venerit, benigne ac humane tractetis ei in neeessariis corporalibus et spiritualibus subveuiendo, quia letum in celestibus inpelrat meritum 3 o per um suorutn, [qui] unieuique misericordiam ministrabit. R EL 120'.

Universis Christi fidelibus, ad quos presens littera pervenerit N. 65. plebanus de tali villa salutem in eo, qui salvat omnes sperantes in se. Cum A. et E. presencium latrices, quarum una infantulum suum apud se defunetum de mane, cum de lecto surgeret, [sej invenisse, altera in publico miretriceo per bigenium se steüsse lacrimabiUter sunt confesse, penitenciam competenteni pro his et aliis peccatis suis a me suseeperunt peragendam. Ipsas Yestre iu transmitto karitati una cum ipsis rogans in domino, quälen us honus ipsarum dignemini pia cum passione vestris orationibus aliisque karitatis operibus allevare1, Ulud Jacobi attendentes: alter alterius honera portale et sie ad- implebitis legem Christi.

Ä 2H. 130'. is

Venerabiii patri ac domino L. Wormaciensi episcopo V. de Bolandia 66. sacri inperii dapifer se ad eius obsequia voluntarium ac parat um.

pastoris requirit officium, subditorum suorum discordiis resistere et pacem int er cos raediante iusticia reform are. Unde veslram dominalionem deceat prevenire, ne C. et C. fratres ministeriales pro quodam curie vestrej» officio prelianles invicem sese usque ad egestalem et exterminium, quo minus possint servire, perducant. Vestram exhortor et diligenter rogo equitatem, proprie honestatis respeclu predictorum fratrum cause vos 1 medium ingeratis, ut eam aut secundum ius aut secundum conposicionem amicabilem decidatis.

Am Rande unten gleichzeitig: Summa de litterb exceptim (?), ob zu lesen: Summa 15 de litten« excerptim.

Ä Bl. 120'. - Druck: Wmtelmann Acta 1, p. 538 und auf 1242Y datiert.

* B: initum.

[6f>.] 1 B: alleuiare.

[GGJ. 1 B: nfa. ju

Digitized by Google

400

1033. 1252.

NACHTRAG.

50. [1033]. Bischof Azecho von Worms weiht die s. Mauritiuskapeüe in Worms und begabt sie mit Gütern.

In nomine sancte et individue trinitalis. Notum sit omnibus fidelibus,

i presentibus scilicet atque futuris, qualiter Azzecho huius sedis episcopus in cimiterio fratrum in honorem dei et reliquiarum sancti Mauricii capellam unain construxit et consecravit et, consentiente Buobone preposito, Rfithardo prepo- sito et Oppone decano, Thiezmanno etiam et Erlevuino prepositis ceterisque fratribus decimationem vinearum, quc site sunt intra Munistere et istara civi-

totatem infra et supra rivulum, qui vocatur lsana, et mansum unum in villa Wachenheim in omni utilitate potestativa manu illuc contradidit, ea videlicet constitutione, ut, quicumque edificia eidem Capelle coniuncta inhabitet, eandem decimationem et mansum prenominatum pleniter et ex toto habeat atque possideat, et in ordinatione supradicti A. episcopi plenum servitium fratribus

i&quotannis inde persolvat. Mortuo autem episcopo, idem servitium ad obitus sui anniversarium diem transmutet et reddat et per singulos annos in anni- versario Burghardi beate memorie ponlifkis fratribus eiusdem pleniter serviat et ante altare memorate Capelle lumen per singulas noctes ardere missamque pro fratribus ibidem in Christo sepullis omnibusque deninctis Gdelibus cantari

»cottidie faciat. Et ut hec traditio Firma stabilisque permaneat, idem Azzecho episcopus hanc paginam scribere eandemque sigilli sui inpressione corroborare precepit.

Kgjl. Bibliothek in Hannover: Chart. Worm. s. XII fol. 3T. (C).

Druckt: Schannat II, 60 verstümmelt. I. ron Pflugk-Hurttung, Der Jlaücum n 1883. p. 418 ex C; er datiert die Urkunde auf 1028—1032.

234*. 1252. Mai 27. Worms. (Actum et datum Wormacie anno domini M.CC.LI1, feria secunda post octavas penthecostes.) Die Stadt Worms beurkundet, dass ihre Bürger die Eheleute Hertrich und Gisela dem Deutschen Orden elf Morgen Weinland zu Karlbach (Karrelabach) unter Vorbehalt 3o des Ertrags Oberlassen haben.

Zeugen: Dauid post Coquinam, Wolframus de Pelernsheim, mililes; Conradus Dirolfi, Henricus Richeri, Conradus Vosselin, Henricus Cipura, Eber- hardus in vico Lane, Conradus de Arbore Rosarum, Henricus Holtmunt, Bertholdus cerdo et Franco frater suus.

is Aus d. Hess. Urhundenbudi her. von A. Wyss I. Band, p. 94 nr. 114. (Pubti- cationen aus den k. Prems. StaaUardiwen III. Bd. 1879.)

Digitized by Google

ORTS- UNI) PERSONEN -REGISTER.

H. Boo«, Urktindonbocl. d. Stadt Woms I.

Digitized by Google

VORBEMERKUNG.

Als Stichwort für die Ortsnamen ist die heute übliche Namens form gewählt. Bei den Personenwimen ist das erstmalige und letzte Vor- kommen durch cursiv gedruckte Jahreszahlen atigegeben. Ein den Per- sonennamen vorgesetztes f bedeutet, dass die Person gestorben ist. K ist unter C zu suchen, y ist i gleichwertig.

ABKÜRZUNGEN.

baiii.schos Bezirksamt.

bad. BA. pf. BA. = K. = Kreis.

KA. hessisches Kreiaamt.

OA. wirtembergiBches Obenuut

KB. = preussiacher Regierungsbezirk

ahb. = abbas.

adv. = advocatus.

s. Aud. = ». AndreasHtift in Worms.

archiep. ~ axebiopiscopus.

Ben.O. =^ Beiiedictinerorden.

can. = canonicus.

cant. = cantor.

Cist.O. = Cisterzionser Orden.

civ. = civis.

oons. = conv. ^

dec. docanus. dioc. = diocesis. dl«. dictus.

ep. = epiÄCopua. f. = filius. fr. = frater.

in. e. maior ecclesia Domstift, mag. = magistar.

s. Mart = s. Martinsatift in Worms.

mil. miles.

min. = ministerialia.

Nuh. = Stift in NeuhauBen bei Worms.

s. Pa. s. Paulsstift in Worms.

pleb. = plebanus.

preb. = prebendarius.

prep. = prepositus.

scol. = seobuticus.

s. saeculi.

Mcult = scultetns.

sor. = soror.

8p. Spir. = »pirensis.

ux. = nxor.

W. bezeichnet die Zugehörigkeit tu Worms.

Digitized by Google

A.

A. 8. XIII: 399, 7.

A. ff. Affalderbacb.

A. civ. W. s. XIII: 381, 21 ff.

A. com. do Rodemburg 1332: 118, 26.

A. dec m. c. Sp. um 1200: 85,87.

A. inaticiarius Wirapinenaia a. XIII:

393, 29 ff. 394, 1 ff. A. vidua W. «. XIII: 387, 16 ff. Aachen, Aquiagranum, Aquenaia 8, 2.

177,41 ff.

0. prep. 1232: 118,24. - Wilhelm ad*.

1255—1260: 173, 25. 192, 10. Abenheim, Abinheim KA. W. 194, 1. 294, 38. 316,23. 330,10. s. auch Mörstadt Flurnamen. Weraherus de 1190: 77,22.

Adalbert, Adelbert, Adalbero v. Albert, Adaiger ep. W. cancellarius 1044 : 46,27. AdaJheidis, Alheidis, Aleidis, Adilheidia, Adelheidiß, Adelhcdia.

magistra in Frankendal 1263: 207, 19.

sor. prioriasa sororum in Hochheim

1299: 329, 5 ff.

domina dicta de Dandestat 1259:

184,43 ff.

filia H. Emeringeria 1322: 98, 89.

vidua Grezingi civ.W. 1251: 155,29 ff.

ux. Heilmanni Judei civ. W. 1290:

294,2a

ux. Heinrici comitia irauti 1283: 266, 27.

ux. Ottonis I imperatoria 965: 23,21.

ux. H. Rufi, nata Richen civ. W.

1270: 239, 17 ff

ux. Conradi do Steina 1226: 102, 26.

ux . Sigewardi de Sunthoven 1227: 105, 8. Adalheidis curtis 365, 13.

Adalhoh W. 1016: 37,9. Adalmannua 767: 3, 41.

Adalungua abb. Laureaham. 832: 11,6

Adelheredeahuson in pago Haasia viel- leicht Alterehamen, Wüstung bei Fran- kenberg n. Marburg 36, 3.

Adelherua, Adilherua min. W. 1195-1218: 79,13. 82,31. 92,39. 94,8. 1241: 140,4 et 5 (stcei Perwnen).

Adelhunua min. W. 1160: 62,29.

Adelhuni, Adeluni, Bertolfus f., can. ni. e. W. 1216 : 92,35.

Heinricua f., can. m. e. W. 1196 1213:

79,29. 80,26. 81,30. 91,1. Adelmudua, Adalmödus, Adalmudus dec.

a. Mart. 1137 1141: 55,36. 56, 11.

57,23. 58,20. 59,11. Adeluolcu8, Adelvolcua, acol. m. e. Sp.,

s. And. prep. et can. m. e. W. 1257:

182, 3.

dec. Sp. 1262: 206, 8. Adelwinua, Adalwinus 1106: 51, 7 f.

(2 Personen).

W. 1110: 51,40.

Adeneabach vielleicht Atiersbach bad. BA.

Sinsheim? 34,25. Adolfua rex 1292—1297: 296, 21 ff. 298 ff.

304,28 ff. 312 ff.

com.deWaldeke 1255: 173,24. 177,11.

com. de Xuemburch (Schaumburg)

1232: 117,6 ; 34. Ae. aor. c. 1025-1044: 366,35 ff. Affalderbach m der Wetferau 369,26. Aggioldua, Eggioltua 787: 3, 37; 39. Agentinenais r. Straaaburg. Agilolfna 770: 4,1 ff. Agiraheim r. Oggersheim. Agnes W. 1299: 338, 4. Cunradua,

Hermannus, Orto filii eiua.

begina W. 1283: 257,25 ff.

ux. Arnoldi dapiferi 1272: 232, 16.

ux. Dirolfi mil. W. 1278 : 247,39 ff.

26*

404 Agnes -

Agnes filia Dirolfi mil. W. 1299: 329, 2 ff.

Schwiegermutter des Ritters Dirolf

1299.- 320, 1.

Lirerin W. 1299 : 338,3. Heilmannus

f. eius.

ux. Richezonis Camerarii W. 1237:

132, 1 ff.

Alamannia, Aleniania, Aliinania, ALmania t. Deutschland.

Albertus, Adalbero, Adalpero, Adelbero, Adalbertus, Adelbertua, Adalbret, Adalbraht, Adelbreth, Albrecht.

archiep. Magdeburg. 1220— 1232 : 97,5.

117,2; 31.

archiep. Magunt. 1110—1112: 52,19;

32. 53, 7.

ep. Auguatensis 897—898: 15, 2. 17, 10.

18, 25.

I ep. W. 1068: 47,8 ff. t»7,33.

II ep. W. 1080: 49 ff.

prep. m. e. W. lim— 1110: 50,34.

51. 4; 33.

dec.W. llio: 51,34.

dec. et cus. s. And. 1161: 03,85. G4,23.

dcc s. Pa. 1213: 91,4.

cus. m. e. W. 1165 : 68,31.

cant. m. e. W. 1238 1242: 133, 15.

137, 41. 142, 43. 394, 21.

m. e. W. vieariua 1250: 154, 19 ff.

can. a. And. 1140: 57, 22 (2 Personen).

can. m. e. W. 1158—1160 : 62,3. 63,7.

can. Nuh. 1068: 47, 18.

can. Nuh. 1227: 105, 22.

can. h. Pa. 1140 : 57,4.

can. s. Pa. 1247: 151, 10.

cancellarius 1074: 48,36.

clericus W. 1068: 47, 22.

mon. de Otterburg 1173: 70,5.

rex 1299: 323,24 ff. 324.

marchio (Austrie) 1035: &"»9,2 ff.

dux (Karinthie) 1036: 359,1 ff.

dux Saxonie 1232: 117,4 ; 33.

dux Saxonie 1273: 234,32.

com. de üabichisburg 1232: 118,26.

com. de Hohenberg 1273— 1284: 234,

33. 273, 15.

1165: 66,39.

min. 1127: 55, 1.

min. W. 1160: 03,9.

(min.) 1178: 70, 11.

min.W. 1216: 92,40.

Alsacinse.

AlbertuB pinccrna W. 1190 1198 : 76, 22.

82, 29.

(civ.) W. 1194-1198 : 78,43. 82,33.

ambitman W. 1209 : 89,28.

comea W. 1194—1218 : 78,44. 79,36.

80, 14; 32. 81,40. 82, 32 ; 34. 86, 39. 89, 27. 92, 39.

pütor W. 1279 : 250,43.

dta. Besseren civ. W. 1287 : 281, 2.

de Bopardia can. m. e. W. 1208—1213:

86,37. 89,20. 91,4.

Rapa can. iu. e. W. 1233—1234: 124,

21. 126,37. 127,12.

gencr Heinrici Rufi civ. W. 1254:

163, 29.

Wizgwergere W. 1261: 200,2. Albesheim, AJveaheim rießeicht Albisheim

kö. Kirchlteim-JBclanden 47, 12. 58,34. Hugo de, Bacerdos 1190: 77, 12. Albewinua ep. Merseburg. 1110: 52, 18. Alboldus 1036: 355, 18; 38 ff. Alboltus aervitor 897—904: 17, 32. 20, 4 ff. Albrundus (civ. W.) 1196: 80, 15. Albsind mancipium 826: 9, 1. Albus, Hecilo min. et civ. W. 1194—1216:

78,44. 79,37. 82,34. 86,40. 93, 1. Alchene, Ileinricus de 1299 : 330, 1. Alkindus vicariuB m. e. W. 1243: 144, 12. Alkindus W. 1263: 209,4. Alkuza Spene civ. W. 1298 : 317, 31.

318, 1 ff. Aleidis r. Adalheidis. Alenvelt, Aleveit vielleicht Alfeld hannörer,

Amtsstadt? Bertholdus de, 1212: 90,36. Gerung de, Uber, 1127: 55, 12, Alewic cus. m. e. W. 1068: 47, 15. Alexander IV papa 1256-1260: 179 ff.

186—190.

dec. m. e.W. 127« ; 224,43. Alheidis v. Adalheidis.

Alheri, Cunradua f., civ. W., mil. 1260— 1276: 195,38. 224,12. 245,19.

HcinricuB fr. squb, mil. 1268 1276:

224, 11. 236,25 ff. 245, 19. Elizabet ux. eiiu 1274 : 236,26 ff. AliaucinRe r. Elsaaa.

AlphaniB, mercatores Florentini dicti de,

(1292): 297, 40. Alsacinse r. El6ai*s.

Digitized by Google

Alsenzehrunnen Arbore.

■105

Aisenzebrunnen vielleicht Alsenborn pf. BA. Kaiserslautern Fokelin de, 1190: 77,18.

Aisenzen, Gerhardus de, rail. 1283: 266,36. Alsheim, Alesheim KA. W. 371, 27. Altkind s. auch Alkind.

Conrad civ. W. 1208: 86, 40.

HeinricoB civ.W. 1208 : 86,40. Altdruphen , ob AUrijtp sü. Mannheim?

50,24.

Altduom (min.?) W. 1016: 37,12.

1012: 32,7.

Altmannus cus. Nuh. im— 1141: 57,20;

37. 58, 17. 59, 9. Altonus 767: 3.40.

Altrudis filia Bernoldi mil. de Hocheim

1276: 243,41 ff. Altuuinus 832: 11, 10. Alzey, Alceia, Altzei, KA. Alzey.

Berlwinus miles de, dictua Z&rna

1265: 215, 16 ff.

Berthet de, collateralis Wernh. de

Altzeia 1265 : 215, 28.

Bertoldus de, can. m. e. W. 1281 : 254, 39.

Cuno de, s. XIII: 3%, 35 ff. 397, 8 ff.

dominus Cunradus de 1274: 235, 12.

Heinricus mil. dt». Telonearius de,

1257: 182, 40.

Herbordus de, 1283 : 270,24.

Jacobus dts. Rapa de, 1246: 148,40 ff.

Jacobus f. eius 1246: 149,26.

Jacobus de, can. m. e. W. 1281: 254,41.

Wernherus dapifer de, mil. 1246—1255:

150,14. 175,30. 394,21 ff.

Wernherus mil. de, 1265: 215,22 ff.

Wilhelmus de 1265 : 215, 2a Amandus ep. W. 627: 1, 13 ff. Amella, Amellen, Amelle, Amel.

Gudelmannns civ. W. 1251—1259: 155,

20. 186,20.

Heinricus civ. W. 1208: 89, 10.

Heinricus can. Nuh. 1227: 105,22.

Heinricus civ. W. cons. 1236 1256:

131,22. 132,35. 134,17. 141,28. 150, 39. 155,20. 157,27. 176,1.

Johannes fr. Gudelmanni et Heinrici

A. 1251: 155,20.

fr. Johannes mon. Schonaug. 1283:

259, 15.

Wernherus, Wernzo, Wernzemannus,

civ. W. cons., mag. civ., gener C.

Dirolfi, 1259-1300: 186,20. 207,12.

211,32. 214,16. 224,14 239,8. 245,

14. 253,17. 261,12. 265, 25 ff. 266,39.

275,6 ; 30. 291,37 ff. 293, & 309,14

314,40 ff. 315,27. 318,19; 23. 330,

14 ff. 331,87. 340,40. Amella, Wilhelmus civ. W. 1283: 271, 6. Amerin, Wolframus de, can. m. e. W.,

prep. Wimpinensis 1224: 101,20. Ammetinan, Amtman, Ampman.

Conradufl dts. civ. W. ror 1291: f 295, 17.

Emer. civ.W. 1296: 306,31.

Heinricus can. s. Mari 1299: 325,41 ff. Amore, Conradus de, W. 1299: 330, 19 ff. Anagni, Anagnia sö. Born. 121,11. 122,

7. 138,28. 181,39. 187,2; 22. 188,31. 189,11; 31. 190,10.

Angelachen wahrscheinlich Wald- Angel- loch bad. BA. Sinsheim oder Gau- Angelloch sö. Heidelberg. 34, 14

Angere v. Engern.

Angli 350, 22 ff.

Anno ep. W. 965-973: 23,12 ff. 24, 30 ff. 26, 9 ff.

can. m. e. W. 1160: 63, 7. Anshelmus, Anseimus, Anshalmus 1190:

77, 18.

cant. s. Mart. 1137: 55, 36.

cellerariuB U90: 77, 11.

Blerrinck 1299 : 330,5.

mil. de Drachinvels 1287-1288 : 277 f.

284, 1 ff.

de Justingin roarscalcus 1220: 97,10.

iuxta rivum, civ. W. 1254: 163,30.

de Oppenheim, Judeus, 1294: 304 31 ff.

805, 13 ff.

de Spira 1209:89,21. Gerlacus f. eius.

nliusquondara Gerhardt dictiUmmazze

mil. W. 1269: 187, 28 ff. Anstolf fiscalinus W. 897: 17, 27. Anstrate 819 : 8, 8.

Anthonia ux. Em. de Mulbaum civ. W.

1239: 106, 15. Apenheim teol Abenheim KA. W.

Petrus de, 1299: 330, 8. Aplamonstre, Diderih de, 1190: 77,20. Aquileia, Aquilegiensis.

B(ertholdus) patriarcha 1232: 117,

2; 31.

Aquisgranum v. Aachen.

Arbore roearum de v. Rosenbaum.

400

Arduichemit Bayern.

Arduichennt r. Harteknut. Arezzo, Aritinua.

episcopua: Immo 1036 ff.: 349 ff. 355 f.

Argentinenais civitas r. Sirassburg. Arianum ö. Benevtnt 145,7; 24. 146,8. Aribo archiep. Magunt. 1023—1025: 39, 20.

352, 17 ff. Arlind mancipium 826: 9, 1. Arnoldus, Arnolt, I arcbiep. Treverensis

1173-1179: 69, 19. 71, 36.

II archiep. Trey. 1254: 165,21.

ep. W. 1066: 46,32. t49,15. f56,29.

cancellariua 1112: 53, 7. 54, 17.

prep. m. e. Magunt. 1182 : 73, 13.

camerariua Magunt. 1254 1256: 169,

13; 41. 177,39 ff.

can. 8. Mart. 1213: 91,6.

" can. m. e. W. 1196-1197: 79,29. 80, 26. 81, 30.

com. de L(ambach) c. 1035: 359,40.

civ.W. 1179—1194: 71,32. 78,43.

civ.W. 1261: 200,7.

min. Laureaham. 1160: 62, 34. 63, 10.

min. W. 1068: 47,25.

1190: 77,17.

mag., faber W. 1293: 304, 2.

patruua Dirolfi mil. 1299: 329, 4 ff.

dominus de üiat 1255: 173,24.

f. Engeigini min. W. 1179 : 71,33.

Hagnonia min. W. 1196: 79,37.

de Hocheim civ. W. 1276 : 245, 23.

Yaac civ.W. 1179: 71,32.

de Monsheim can. m. e. W. 1281:

254,41.

de s. Paulo 1026— 1032 (f): 354, 30.

t372, 35.

, Scathe, filius Engeigini civ.W. 1179: 71, 33.

de Schonenburg can. m. e. W. 1276—

1289: 224,44. 254,38. 275,28. 291,34.

de Seibold can. m. e. W. 1200—1213:

85, 19. 86, 37. 91, 1.

dts. Wayamengere W. 1260: 195, 17.

Walpodo civ. Mogunt 1254 : 169,41.

dapifer inWininheim 1272: 232,16. Arnolfua ep. Metensia 627: 1,5.

ep. W. vor 1110: t51,l6. f52,5.

imperator 897—898: 14—19. f 20, 41.

1 32, 32.

clericusW. 1110: 51,85.

Arnsberg, Arnsberc in Westfalen.

Hennannus com. de, 1190: 76,15. Asseburnen, C. mil. de, e. 1241: 398, 10 ff. Augsburg, Augusta, Augustenais 116, 17. episcopi: Hertwicus 1173: 69,20. Sifridus 1224— 1226: 100, 10. 103,32. Aoguata, Odalrich de, can. m. e. W.

1068: 47, 17. a. Augustini ordo v. Frankentbai, Loben-

feld, Worms. Austria v. Oestreicb. Aveanea, Aveania, un Ilennegau.

comea: Joh. de, Hannonie 1299: 324,27.

Azecho, Azzecho, A., H. ep. W. 1026 1044:

45, 89 ff. 46. 848-376. 400, 5 ff. Azzela 1016: 36, 9. Azzelin min. W. 1016: 37, 12.

B.

B. r. Boppo.

B. «. XUI: 360, 4 ff.

B. a. XUI: 368, 34 ff.

B. abbaa a. XI: 368,26 ff. 370,9 ff.

B. cancellariua a. XI: 353,27.

B. cantor a. XUI: 383, 25.

B. femina W. ». XIII: 388.

B. mater R. can. Nuh. a. XUI: 379, 30 ff.

380,6 ff. B. mil. *. XIU: 381, 21 ff. B. pleb. a. Quirini Mogunt. s. XIII: 384,

30 ff. 885,4 ff. B. procurator ep. W. 1231: 114, 13 ff. B. procurator capituliW. 1231: 114, 14 ff. B. de Bandecken 1260 : 188,3. B. vicedominua de Mez 1224: 100,30. Babbenhoim v. Pappenheini. Babenbergenaia f. Bamberg. Bacharach, Bacberacensis am ÜA«m RR

KöbUm 171,35. Bacheini, Lampertua de, can. m. e. W.

1281: 254, 87. Baden marchionea Markgrafen 1208: 87, 39. Hennannus II 1112: 52, 33. Hennannus V 1220—1236: 97,9. 118,23. 119,18. 120,42 ff. 123, 10. 125, 15 ff. 130, 16. Irmen- gardia ux. sua 1233: 125, 15. Heaso 1284 : 273, 12. Bayern, Bawaria, Bavaria, Bavuariua

365,22.

Digitized by Google

Bayern Beringer.

407

Bayern, Herzoge von v. Rhein - Pfabv

grafen. Baldekinus 1275: 240, 20. Baldeniarus 1166: 66, 43.

W. 1283 : 270,29.

cant m. e.W. 1208—1213: 86,36. 89,

1; 19. 90,45. 91,34.

can. m. e. W. 1190—1200: 77, 3. 79, 28.

80,24. 81,29. 82, 18. 85,18.

de Ruprechtisb&rg 1276 : 243,32. Baldricus abb. cancellarius 856: 12, 14.

13,26. Baleiz, Baleizius.

can. m. e. W. 1209— 1233: 89,21,

cellerarius 91, 4. 124, 20. 125. 24.

Bertoldus civ. W. 1197: 81, 40. Baltramns can. s. And. 1227—1241: 105,

25. 141, 25. Balzo prcb. 8. Mart. 1297: 311, 38. Bamberg, Babenbergensis , Babinberg., Bambergens., Babinbargens. episcopi : E(kbortus) 1232: 117, 3; 32. Herimannus 1074 : 48, 25. Otto 1110 : 52, 18. Bamberg, Conradus de Ulma, can. eccleaie

1242: 142,25. Bamberg, Neu-, Beinborg, NovaBoimburg KA. Ahei. Emicho de, can. w. e. W. 1281—

1283 : 254,40. 266,27. Heinricas de, com. irsutus 1283: 266, 26.

Bammenthai, Benctuaden atf. Heidelberg 34, 16.

Bardo, P(ardo) archiep. Magnnt. 1031—

1044: 367, 26 ff. 370, 17 ff. Bartholomeus, mag. can. s. Pa. 1197:

81, 35.

BarvSze, Conradus dts. W. 1285: 273, 33. Basel, Basilea, Baailienses, Basilensis 165. 171,33. 173,39. 174,32. 248,38. episcopi :

Bertoldus 1254-1255: 165,22. 171,30.

Bnrchardus 1074: 48, 25.

(HeinricuB II) 1226: 103,34.

H(einricus) IV 1283: 256,25. Baugolfus comes 770: 4, 4. BavuariuB r. Bayern. Bawaria r. Bayern.

Beatrix ux. Adilheri W. 1241: 140,5 ff.

Beatrix ux. Gerhardi Camerarii mil. W. 12 99 : 327,29.

ux. Conradi dicti Ulnero 1269 : 226, 35. Becherer, Becherarius.

Cunradus dt«., civ.W. 1274: 236, 34 ff.

Harth ungus, senior, civ. W. 1298:

317, 29.

Wernherus civ. W. 1283: 262, 16. Beda presbyter 1 365, 27.

Beinborg Nova, Boimburg t\ Bamberg

Neu. ßelinus r. Ebelinus. BencelinuB 1106: 51, 6. s. Benedicti ordo: r. Hirschau, Lorsch,

Neuburg, Worms. Benedictus can. W. 1140: 57, 21.

Jacobus preb. s. Mart. 1197: 311,38. Benemaden r. Bammenthai.

Benigna relicta Jacobi dict. Hasenvel 1297: 311,29. Herbordus f. eiuB 1297: 311,30.

Bennelin min. W. 1110: 51,38. Benno min.W. 1016: 37,13. Bensheim, Besinsheim, Besensheim, KA. Bentheim.

Heilmannus de, 1228: 106,2. - Hildericus de, min. Lauresh. 1160: 62,34.

Benso min. W. 1016: 37, 12.

can. m. e. W. 1068: 47, 17.

can. in. e. W. 1233: 124,20. 125,24. Berbacb, Rupertus comes de, 1174: 70, 21. Bercheim, entteeder Bergheim bei Heidel- berg oder Bechtheim KA. W.

Conradus de, W. 1299: 325,4. Bcrenger, Beringer, Bernger.

ep. Spir. 1224—1228: 100,11. 106,1.

prep.W. 1025—1044 : 45,42.

1165: 66,37.

min. 1127: 65, 2.

von Ravensteyn 1165: 66,36. Berewigus, Bcrwich, Berewicus, Ber-

wigus, Berwigus, dec. s. And. 1137 -1141: 55,35. 56,9. 57,21; 38. 58, 19. 59, 10. Bergheim, Bergeheym r. Bercheim.

Cunradus de, can. m. e.W. 1238: 133, 16.

Bergstrasse, Berat rata, am Odenwald

140, 16. Beringer v. Berenger.

-

Digitized by Google

Berlewinua Berwartstein.

408

Berlewinua, Berlwinas.

prep. Nuh. 1296: 311,6.

= bcoI. ra. e. W. 1287—1296: 281,1.

297,16. 311,6.

can. m. e. W. 1259—1281: 186, 18.

224, 43. 254, 36.

dominus W. 1285: 262,24.

milea de Altzeia dicios Z&rna 1265:

215, 16 ff. Bennersheim KA.W. 194,2. B{ernhardus) dux Karinthie 1232: 117,

5; 34.

Bernhariua cp. W. abb. Wizzunburg 814

-820: 7,10. 8,9; 16. Bentheim, Berenhelm. piBcatorW. 1106:

50, 18.

dec. Nuh. 1137—1141: 55,32. 56, a

57, 3; 20; 36. 58,17. 59,8.

prior de Hagene 1173: 70,3. Bernoldua can. h. Pa. 1196 f. : 80, 29. 81,33.

mil. de Hocheim tw 1276: 1 243, 42.

Spitcebauc W. 1299 : 337,6. Berolfua W. 1271: 231,30. Elizabot ux.

eius.

Beratruta v. Bergatraaac.

Berthet collateralis Berlewini militia de

Altzeia 1265: 215,28. Berthold, Berchtolt, Bertold, Bertdolt,

Berhtolf, Bertolf, Berhdoldua, Behr-

toldua, Berthclmann.

patriarcha Aquilegiena. 1232: 1 17, 2 ; 31.

1 ep. Argent. 1226-1232: 103, 32.

118,22.

ep. Baailiens. 1254 1255: 165, 22.

171,30.

abb. Sconaugie 1233: 125,35.

dec m. e. W. 1241 1242: 138,34 ff.

141,22. 142,42.

dec. s. Pa. 1224 : 101,21.

cus. s. And. 1239-1242: 138,3. 143,2.

scoL Nuh. 1194—1198: 78,38. 79,80.

80,27. 81,32. 82,20.

cant. m. e. W. 1234: 126,36. 127,11.

cant. Nuh. 1140: 57,20.

can. b. And. 1218: 94,7.

can. s. And. 1234: 126,38. 127,13.

aacerdoa W. 1216: 93, 8 (2 Per-

preb.W. 1274: 235,12.

pleb. montia Haaelach 1286: 275,83.

mag. Nuh. 12S3: 270,38.

Berthold dericuaW. lUO: 51,35.

roarchio de Hohenburg 1251: 157, 10.

com. 1127: 54,45. 55,12.

vicedominus W. 1224—1226: 101,23.

102, 21.

vicedominus W. 1238: 133,17.

min. W. 1110: 51,41.

min. Lauresh. 1160: 62, 33.

piscatorW. 1106: 50,18.

cerdo W. 1252: 400, 34. Franco fr. eiua. f. Adelhuni can. m. e, W. 1218: 92, 35.

de Agirsbeim civ. W. 1262-1271: 206,3.

231,28 ff.

de Aleveit 1212: 90,36.

de Altzeia can. m. e. W. 1281: 254, 39.

Baleiz civ. W. 1197 : 81,40.

de Bockenheim mil. W., civ. W. 1262

—1274: 204,28. 230,13. 235,10.

rclicta, in Crigcsheim 1299 : 329,41.

fr. L&dewici Kuchterx civ. W. 1295:

307,20.

de Dirmeatein min. et civ. W. 1190

—1216: 76, 23. 79, 14. 92, 21.

de Dirmistein can. 8. And. 1227—1243:

105,25. 144,12.

de Ebeatein mil. W. 1216-1233: 93,4.

125, 39.

f. Engolfridi mil. W. 1233: 125,38.

de Eppelsheim civ.W. 1296: 307,20. de Hiraberc can. m. e. W. 1213: 91,3.

Holtmunt can. a. And. 1227: 105,24.

Maracalcua civ.W. 1198: 82,36.

de Metia mil. W. 1251-1255: 156, 4 ff.

175,86.

Multinmechere W. 1299: 337, 41.

do Muttcratat civ. W. 1229 1246:

106,23. 131,23. 139,40. 150,42.

dta. Rube mil. 1263: 207,26.

f. Ruatcri civ.W. 1213: 92,2.

Saxo civ. W. 1229: 106, 23.

de Schauenburg 1156 1165: 61, 24.

66,35. 68,37.

Smuzzelmil.W. 12/6-1233:93,3. 125,38.

Smuxelin, mile8 de Dinnenatein 1263:

207, 11.

Bertlindis, Bertiint in Worraatia 780 : 5, 6 ff. Bertmann ua W. 1283: 270, 23 ff. Bertrammua civ. W. 1179: 71, 31. Berwardua piacator W. 1299: 337, 33. Berwartstein Rume gw. Dahn pf. RA. IHrmastns 266, 16.

Digitized by Google

Berwelfus Boppard.

409

Berwelfus, Berenwelfas, Berwolfus.

civ. W. 1196 : 79,36.

, Heinricus f. -, civ. W. 1208: 87, 1.

villanus in Horgiheim 1260: 195,39. , Saxo, civ. W. 1234: 126, 42. 127, 16. Berzo, Berczo.

W. 1286: 276, 11.

carpentarius W. 1277: 246, 10.

dtfl. FarreW. 1299: 337,36.

, Jacobus f. , dts. Stecchoseln W. 1283: 262,5.

dU. Strichuseln W. 1298—1299: 317,

23. 325, 6. Besensheim, Besinsheini r. Bentheim. Bevelin min. W. 1106: 50, 36. Bezelinus cust. Nuh. 1068: 47,18. Bezzeren, Albertus dt«., civ. W. 1287:

281,2.

Biblis, Bybeloz, KA. Beruhen, 270, 1 ff. Biebelnheim, Bibelnh., KA. Oppenheim. Gerlacus de, miL in Oppenheim 1254 : 170, 1. Bigarius, Cfaradus, W. 1283 : 262,46. Billungus f. fratris Franconis de Laniis-

heim mil. 1263: 207,25. Bilstein, Bilestein, Biünstein, BilenBtein,

Ruine bei

Schltttstaät?

Heinricns de, can. m. e. W. 1241:

141,24. 389.34 ff.

Merbodo de, can. m. e. W. 1270-1281:

229, 20. 254, 36. Bingen, Pinguensis 103,20. 171,34. Bintriroe, Heinricns dta., can. m. e. W.

1281-1292: 254,41. 291,35. 297,17. Birtelo civ. W. 1198: 82,35. Bischofsheim, Bisco fcsb., Biscouish., ein- gegangene* Dorf bei Lampertheim 47,

12. 58, 32. Jacobus de, 1190: 77,19. Blacii, relicta , de Pcdrensheim 1299:

329, 40 ff. Blanckestat r. Plankstadt. 8. Blasii, de s. Blasio, Conrad ns preb.

in. o. W. 1295-1299: 307, 41. 30b, 10.

311,22. 325,28. Blencheln, Johannes W. 1283: 262,23. Blerrinck, Anseimus 1299: 330,5. Bliggerus, Blicgerus de Steinach, Uber,

1140—1198: 56,22. 59,28. 82,26. BliggcTsfbrsth 56, 18.

Bloa vidua 771: 4,8 ff. 4,21 ff. Blumechin, Cuntzo 1299: 330,3. Bobstadt, Bobestat, KA. Bensheim. 270, 2 ff. Bockenheim 8w. W. pf. BA. Frankenthal 175, 36 ff. 230, 15 ff. 235, 11

Bertholdus, Berthelmanmis de, mil.

\V., civ. W. 1262-1274: 204,28. 230, 13. 235, 10. Elizabet ux. sua 1270: 230,13. 235,11.

Gunzelinus de, civ. W. 1265: 176,2.

Hugo fr. suus 176,2.

Wolbero mil. de, 1249: 153, 12. Boemus pistor civ. W. 1268: 223, 22. Böhmen, Beheim, Boemi.

dux: ülricus 1165 : 66,32. 68,34. Boimburg v. Beinborg. Bolanden, Bolandia, Bullindia, Bonel.,

Bonlant , Ruine am Donnersberg pf.

BA. Kirchheim-Botanden.

Philippus de, f.Wernheri U 1173-1184 :

69,26. 75,8.

Philippus fr. Wernheri III 1220: 96,

29 ff. 97, 12.

Philippus de, fr. Wernheri IV 1236:

130,21.

Philippus de Falcenstein fr. Wernheri

1246: 150, 13.

Philippus de, 1260—1273: 193, 26. 215,

22 ff. 234, 36.

Wernberus IT de, 1156—1184 : 60,43 ff.

66, 36. 68, 37. 69, 26. 75, 7.

Wernherus III de, dapifer 1220: 96, 29 ff.

97, 11.

Wernherus IV de, dapifer 1231—1260:

112,28. 117,6; 35. 118,27. 123,10. 130,20. 150.13. 193,26. 399,16 ff.

Wernherus, fr. Philippi, 1273: 234,36. Bonifant Judcuu, civ. W. 1254: 163, 40. Boppard, Bobarten, Boparten, Borpardin,

Boppart, Bopardia, am Rhein RR Coblenz 48, 21. 52, 36. 74,41. 80,7. 87,21. 171,85.

cives de, 177,41 ff.

prep. ecclesie Sifrid 1179: 71, 29.

scult. de, 1255: 177, 12. Boppard, Albertus de, can. m. e. W. 1208 —1213: 86.37. 89,20. 91,4.

FridericuB de, can. in. o. W. 1233

1289: 124,19. 132,33. 137,42.

Heinricns de, can. m. e. W. 1197—1213:

81,31. 85,20. 86,37. 89.2. 91,2.

/'

Digitized by Google

410

Boppo Burchardus.

Boppo, Bobbo, Poppo.

archiep. Treverens. 1017— 1032: 351,

29. 3f>2,34 ff. 363, 17 ff. 364,30 ff.

com. de Lobedungouue 1012: 32,5.

II com. de Laufen 1127: 54, 37 ff.

III com. de Laufen UM- IM: 59,22.

62, 13. 82, 25.

IV com. de Laufen 1212: 90, 35.

min. W. 1016: 37,9.

Boxberg, Boxsperg, Bocgesberg, bad, BA. it. Mergentheim, Crafft de, 1242-1246: 143, 26. 148, 37 ff.

Brebach 66, 33, verlesen für Grumbach r.

61,25. 68,34. Brabant, Bravancia, Pravancia. duces: c 1240: 392,8 ff. Heinricus 1220: 97, 8. Brauneck, Brunecke n». Rotlienburg a. d. Tauber. Godfridus de, 1284 : 273,17. Braunschweig, Bruneawic.

dux: Otto 1236: 130,14. Breiaach. Brisacenses, Brisacho 171,33.

256,17; 30. Breungeshain, Bruningesheim, KA. Schot- ten, 102,27. Brogoren, sor.Elyiabetdicta , W. 1288: 285, 14 ff.

Bruchhausen, Brächhusen, ». Heidelberg. Hugo de, Uber, 1174: 70,22.

Bruchsal, Bruochsale, Brusaella, bad. A.- St. 30,39. 297,2.

Brumicnsis v. Prüm.

Brfinac, Heinricus dte., civ. W. ror 1267: 1 222, 7. Heinricus, Iohannes clericua et Nicolaus f. eius 1267: 222, 6 ff.

Brunecke r. Brauneck.

Bruneswic t\ Braunschweig.

Brunicho clericusW. 1016: 34,84. 35,23.

prep. m. e. W. 1016: 37,2.

can. s. Mart 1140 : 57,23.

mon. de Odderburc 1173: 70,5. Bruningesheim t\ Breungeshain. Bruno, Brun, archiep. Col. cancellarius

947: 22,27.

archiep. Treverena. 1110— 1114: 52, 16.

54,12.

ep. Spir. 1110: 52, 19.

ep. Wirceburg. 1035: 358, 86 ff.

archicancellarius 1114: 54,17.

Bruno min. W. U40: 57,25.

1283: 266, 30. Brunonis soror 1254: 163,34. Brusaella r. Bruchsal.

Bruthgoz prep. de Wileburg 1127: 5ö, 9. Bubenheim teahrKheinlkh Bobenheim s.

W. pf. BA. Frankenthal 270. 2 ff. Bubo, Bubo, Buobo, clericus W. 1018: 34,

34. 35,23.

prep. W. 1016—1033: 37, 3. 400, 7.

W. 1106: 50, 36.

-, Rudegerus miJ. 1257: 182,43.

Bukkelin, Bukelin.

Embricho civ. W. 1249: 152 , 35. Gudelmannus f. eius.

Buchsenshein, fr. Otho de—, predicator 1263 : 207,23.

Budenbach, Buodenbach wo? vielleicht bei Neckarbischofshexm oder am Hunds- rück bei Sinmern 47, 13. 58, 34.

Budensheim rießeicht Büdeduim KA. Bingen oder Erb - Büdesheim KA. Alzey.

Jacobus de, 1298: 316, 27. Büdingen, Büdingen, B&d. , B8t., KA. Büdingen wo. Frankfurt. Gerlacusde, 1232: 118,27. 119,18. 120,42.

Hartmannus de, 1182: 73, 17. Buehove, Gudelmannus Sleppere de, 1283: 270,8.

Buggenheim, Heinricus de, civ.W. 1208: 87, 1.

Bukko, Bucco, Bugko, Buggo i\ Bur- chardus. Bunne, Bünne, Bunno, Buno.

1106: 51,6.

civ. W. 1279: 250, 43. Conrad us f. eius

civ. W. cons. 1279 1299: 250, 43. 274, 6. 311, 23. 317, 11. 321, 40 ff. 322, 32. 336 ff. 338, 22 ff. Hylde- burgis ux. sua 1299: 336,20. Hyppela ux. sua 1299: 338, 22.

Wilhelmus dte. civ. W. cons. 1276

-1290 : 243, 35. 249, 4. 265, 26 ff. 275,31. 283,33. 293.8. Burchardus, Burghardus, Burgardus, Bur- cardus, Burcharth, Burckart, Pur- chart, Buggo, Bucco, Boggo, Bukko, Bugko.

ep. Basil. 1074: 48,25.

Digitized by Google

Burchardua Calw.

411

Burchardua ep. Monasteriens. 1110—1112: 52, 17 ; 32.

I ep.W. c. 1000—1024 : 29,18 ff. 30,

5; 22 ff. 31,17 ff. 32,20 ff. 34 - 45.

374.15. f 49,15. f 52,5. t 56,29. 1 400, 17.

-r II ep.W. 1127-1141: 54, 89 ff. 55, 26 ff. 56-58. 274, 2.

prep. de Wilburg, can. ra. e. W. 1228

—1243: 102,18. 115,40. 124,19. 125,

25. 133,6. 137,42. 141,22. 144,10.

dec. m. e. W. 1253—1265: 160,24 ff.

162. 16. 175, 29. 182, 1 ; 39. 187, 27. 203,13. 207,7. 216,12 ff.

gcol. 8. And. 1161: 63,35. 64,24.

acol. m. e. W. 1262—1276: 206, 22.

242, 35.

cant Nub. 1226—1242: 102,20. 105,

21. 106,7. 138,2. 142, ia

can. m. e.W. 1160: 68,7.

clericuaW. 1068: 47,21.

clericuB W. 1068: 47, 22.

clericuaW. 1068 : 47,22.

clericua W. l HO: 51, 86.

com. de Hoenberg 1284: 273, 16.

com. in pagoäpirichgouue 2026 1044:

45,34.

vicedominua 1156 1184: 61,25. 69,

26. 70,22. 74,4. 75,9.

min. W. 1016 : 34,87. 85,25. 37,10.

min. fr. Heinrici thelonearii W. 1137:

55,37.

min. W. 1160: 63, 9.

cerdo W. 1283: 262, 14.

pedelluaW. 1298: 317,19.

de Cropphesberg, mil. 1255: 176, 15.

de Friaenheim mil. 1268: 224, 7.

de Oppinheim 1272: 232, 21. Hurgiiu, Burgowo v>nu>. Augsburg.

marchio: H. de, 1232: 118,26. Burgheim, Siffridua de, clericua W. 1291: 295, 24.

Burgundia: comea palatinua: Otto 2273: 69, 18.

rector: Heinricua dux Suevie 1220: 97, 7.

Burgwelt, Emicho de, mil. 1283: 266, 37. Buachilhart, Heinricua W. 1262: 203, 34. Buao, Marquardt» civ. W. 1229—1249:

106,22. 160,42. 154,12. Buzhamer, Sifridua 1255: 175,27.

C. K.

C. Portuenaia ep. apoatolice aedia legatua in partibua Alamanie 1231: 109, 7 ff. C. abb. Wizenburg. *. XIII: 383,21 ff. C. prep. a. Mart. «. XIII: 895, 8 ff. C. prep. m. e. Mogunt. c. 1242 : 395, 18 ff. C. prep. de Tanne 118,24. C. dec. eccleaie Mogunt. c. 1242: 395, 18 ff. C. dec. in Muabach a. XIII: 389, 18 ff. C. mag. can. a. And. 1243: 144, 18. C. com. palatinua Reni a. XIII: 397, 16 ff. C. mil. 9. XUI: 387, 29. C. mil. de Worraacia «. XIII: 390, 33. C. mü. W. e. XUI: 383, 29 ff. 384, 13. C. mil. s. XUI: 384, 13 ff. C. min. c. 1242: 399, 20 (2 Personen). C. mil. de Aaaeburnen 1241: 398,10 ff. C. scol. Pariaicneia «. XUI: 387, 5 ff. C. dt«. Rukilin a. XIII: 382, 11 ff. C. mil. de Stheinahem «. XIII: 393,31 ff. C. de Stokheim can. Nuh. 1243: 144, 13. C. Wimpinen». caatellanuB a. XIII:

394, 3 ff. C. a. XUI: 393, 1 ff. Kämmerer t». Camerarii. K&rnthen, Karinthia.

ducee: Adalbero) 1033: 359, 1 ff.

B(ernhardua) 1232: 117, 5;34. Cagelatat, Heinrih de, 1190 : 77,17. Kailbach, Kebelinbach KA. Erbach $1 ,36. Kaiaeralautern, Lutra, Lutrenaia, bayr. Pfah 79, 17.

Abtei Praemon8tratenaia ord. 133, 12. 322, 18 ff.

prep.: Syfridua 1298: 322, 18. Udalricua 1190: 77.8.

prior: Wernherua 1298 : 322, 18.

mon.: Volmarua 1190 : 77, 11.

Eberhardua de, can. pleb. a. Magni

W. 1276: 243, 34.

Gerardua de, can. a. And. 1196: 80, 13

Reinhardua de, mil. W. 1209—1238:

89,27. 133,17. Egbertua vicedominua f. cius 1209: 89, 27.

Sigelo de, 1267: 221,26.

Sifridua de. acult. 1231: 112,29.

S. de, *. XUI: 390, 1 ff.

Wilhelmua de, W. 1260: 195,8. Kaistat vielleicht Kallstadt KA. Heppen- heim 243, 82.

Calw, Caloen, OA. Stadt.

Digitized by Google

412

Calw - Kegelisbergere.

Calw, Gotfridus com. et com. palatinus

1112— 1114 : 52,33. 54,13. Cambrai, Cameracensia ep. 1208: 87,37.

1232: 118,23. Camerarii, Kämmerer 250, 28.

ConraduB f. Ulrici 1261: 200, 18 ff. Eberhardus mil. f. Gerhardi Magui,

1260-1266: 188,7. 200,15. Emicho prep. 1016: 37,5. Emicho mil. 1261—1299: 200, 16 ff.

217,7 ff. 224,10. 311,33. 327,26. Emicho mil. f. Emichonis 1299—

1300: 327,25. 344, 33. Erkenbertua 1137— 1141: 55,38. 56,

11. 58, 2; 21. 59, 13. Gerhardus cus. s. Pa. 1299: 327, 22. Gerhardus Magnus, mil., 1260:

131, 20. 1 1H8, 7. f 200, 15. f 223,

28. 1 226, 10. f 229, 34. f 237,33.

1 327, 30. Gerhardus iuü. W. 1238—1297:

134,16. 141,25. 200,15 ff. 217,7 ff.

223.20. 224,10. 226, & 229,29. 239, 6. 245, 13. 251,21. 261,38. 271,6. 285,39 ff. 311,33 t»27, 24; 29. Beatrix ux. sua. Ger- hardus f. 8UU8.

Gerhardus mil. 1299—1300: 327, 23. 344,33.

Heinricus 1253: 158, 14.

Heinricus mil. senior 1261—1299: 200, 15 ff. 203,22. 217, 7 ff. 223, 36 ff. 226,2; 32 ff. 228, 22 ff. 229, 29; 37. 239, 6. 244, 11 ff. 245, 13.

251.21. 271,6. 292,5. 311,35. 327, 20 ff.

Heinricus mil. f. Heinrici senioris

1297—1299: 311,36. 327,22. 332ff.

Hedewigis ux. sua. Heinricus armiger f. Emichonis

1299: 327,26. Johannes mil. f. Heinrici senioris

1297—1299: 311,36. 327,22. Johannes clericus 1299: 327, 25. Jobannes mil. f. Gerhardi mil. 1299:

327,23.

Kichezo 1237: 131, 41 ff. Agnes

ux. sua. Trukindus 1264: 167,26 0. Ulricus mil. fr. Eberhardi 1260—

1268: 188,7. 200, 17 ff. 223,20;

28 ff. f 226, 9. f 229, 34. 1 327,30. Kunigunda ux. sua. Camerarii, Wernheru« 1190: 76,22.

Wilhelmus dec s. Mart 1299: 327,21.

Cancellarius , Heinricus cognomento .

can. s. Mart. 1209: 89,25. f 155, 33. Cancro , Eberhardus can. m. e. W. 1197:

81, 32.

Capclere Ny. civ. W. 1296: 306, 30.

W. 1283: 261,12.

CapellaW., loh. de, can. s. Mart 1209: 89, 25.

Capellarius, Cunradus civ. W. 1227: 105,27.

Karisii, relicta, W. 1299 : 337, 11. Karl, Carolus, Karolus.

imperator: 770—798: 4,3; 9. 5,3; 7;

17; 23 ff. f 9, 31. fl3,5. f25,9. f32,32. f 68, 5; 20.

de Keddenheim 1246—1255: 149,9 ff.

176, 15.

Dirolphi civ. W. 1299: 328,46 ff.

Dirolphi civ.W. 1299: 329,2 ff.

de Hocheim 1241: 140,26 ff. Karlbach, Karlebach, Karrciabach, pf. JiA.

Frankmthal, 280, 42. 400, 29.

Dytaso de, civ.W. 1249: 154,14.

Erchinbertus de, mil. W. 1237: 132, 34.

Gerlacus de, civ. W. 1216: 92, 33. Karlebechere , Carleb., Cunradus dta., civ.

W. 1267: 222, 8 ff.

vidua 1283: 262,3. Carnelebacb tcahracheinlicli Karlbach.

H. de, mil. c. 1240: 380, 19 ff. 381, 2; 17 ff.

Caseus, Heinricus, villanus in Horgihciin

1260: 195,39. Katherina begina (?) W. 1283: 257, 25 ff.

filia Kuze de Mitra W. 1295: 308, 29 ff. Katzenellenbogen, Caczcnellcnb.

comites: 1278: 248,37.

Eberhardus 1284 —1286: 273, 13. 276, 16. Kaufman, Ludewicus 1299: 338. 6.

Nicolaus 1298: 317, 16. Cazwilre, Diderih de, 1190: 77,21. Kebelinbach r. Kailbach. Keddenheim c. Kettenh. Kegclisbergere , Wernherus dU., pistor,

civ.W. 1247: 151,17.

Digitized by Google

I£qi4£1* K. ud^^ ruht? hu .

413

Keiser, Keyser, Jacobus dta., civ. W.

1261—1383: 202,20. 250.26. 261,41. Ceizolfua r. Zeieolfüs. Cella f. Zell.

Celle, . . archiprcsbyter de, capellanus do-

niini pape 1292: 297, 38. Keppeler W. 1279: 250, 36. r. ttiam

Capelere.

Cerdo, Wernherus, iuratus parrochie s.

Magni W. mi : 200,6. Kerne mil. 12Ö7: 183, 1. Kese, Heinricus W. 1299: 337, 25.

r. etiam Caseus. Kettenheim , Kidenheim , Keddenheim, KA. Alzey. Karolusde, 1246- W5: 149, 9; 27. 176, 15. Childerichus 784: 5, 19. Chirseboume, Canraht de, civ. W. 1190:

76,22. Christianus, Cristian.

I archiep. Mogunk 1165—1182 : 66,44.

68,41. 69.19. 73,21.

can. m. e. W. 1281 : 254,41. Christina, Cristina sor. W. 1270 : 229. 18. Chor, Curiensis ep.: Sifridus 1299: 324, 26. Kidenheim r. Kettenheim.

Cipel, Cipelin, Cippclinus, Hugo dt«., civ. W. 1261: 202, 20.

loh. civ.W. 1264: 211,32.

1279: 250,27.

Cippura, Cypura, Zippur, Cippure, Cipurc, Cypuri.

(Conra)dnB civ.W. 1264: 211,22.

Ebclinus civ. W., cons. 1218 1233:

94,9. 99,24. 101,1; 24. 102,32. 106,9. 125, 41.

Heilmannua civ. W. 1288: 283 , 34.

284, 35 ff. loh. fr. cius 1288: 284, 32 ff.

Heinricus fr. Ebelini, civ. W. cons.,

1218-1228: 94,9. 101, 1; 24. 102,32. 105, 11 ; 28. 106, 9. -- Heinricus civ. W., cons., mag. civ. 1246-1284: 150,41. 152,19. 153,35. 154,10. 156,19. 157,25. 162,20. 168,2. 175, 83; 38. 194, 36 ff. 199, 36 ff. 203, 23. 205,14. 206,1. 207,27. 224.13. 239, 8. 272, 29 ff. 400. 32. f 284, 33. Heilmannua et loh. filii eius.

Heinricus scult. in Nunnenmonster

1261: 197, 41 ff.

Kirchheim, Kircheini bei Heidelberg.

. . I fratres de. liberi, 1198: Heinricus I

82,28.

s. Cyriacus v. Neunaugen W. Kirschgartshausen, Humin, bei Lampert- heim, bad.BA. Mannheim, 34, 1 1 . 294, 20. Cisterzienser Orden, Ci Cysterciensis ordo, Orden von Cytels r. Kirsch- garten W., Disibodenberg, Eber- bach, Eusserthal, Müblheim, Nonnen- münster W. , Otterberg, Ramsen, Schönau, Syon, Weidas, Wörsch- weiler. Citra-Moynensis 357,11. Civicu8 de Schintbrucken W. 1299: 337. 7. Cividale del Friuli, Sybidatum 116, 32 ff. Cleynemannus W. 1283: 270, 31. Klein-Niedesheim v. Niedesheim. Clemens III papa 1190: 76,35. IV papa 1265—1268: 215,38 ff. 221,

2 ff. 223,11. Clingen, W. de, 1283: 256,28. Klingenberg, Clinginberg, Clingenbnrc, Clingimburg, v. Wertheim. Cunradus pincerna de, 1232—1246: 118,29, 123,11. 148,37 ff. Clyppol piscator W. 1299 : 337,5. Coelestinus, CelestinuslII papa 1194: 79,!1. Köln, Colonia, Coloniensis 172, 15. civea: 165. 177,41 ff.

archiepiscopi : 27, 30 ff. 28, 34. Bruno 947: 22,27. Conradus I 1254- 1255: 165,20.

171,29. 172,11. 392,6 ff. 395,14. Engelbertusl 1220-1224: 97,4. 100,9. Engelbertua II 1273: 234,30. Fridericus I 1110: 52, 17. Heinricus I 1226: 103, 31. Hunibertus anstatt Cunibertus 627: 1, 5.

H. verschrieben fiir P. 358,35. Philippus I 1173 1182: 69,20. 73,11.

Pilgrimus 1035-1036: 350,31.358, 35 ff.

Köngernheim, Congornheim , Küngernh. an der Selz, KA. Oppenheim.

Heinricus de, miles Oppenheim. 1265: 215,3.

414 Colhala -

Colhals, Conradus dt«., mag. W. 1300: 344, 35.

Colmar, Colombariensis 171,33.

scult.: 1255: 177,13. Comeatus notarius 868 : 14, 26. Cornea ist Amtstitel r. W. comites. Conrad ua, Cunradus, Chfiradua, Chun- radns, Cunradua, Cunratb, Cuonrat.

I arcbiep. Colon. 1254—1255: 165,20.

171,29. 172,11. 392,6 ff. 395,14.

I arcbiep, Magunt. et Snbinenais ep.

1184- 1198: 75,3; 12. 78,20. 82,12. 1156: ßlschiidifür Arnold 61, 12 ff.

III ep. Argen t 1283—1299: 256 , 25.

273, 10. 324,26.

electus Frisingensis 1232: 117, 4; 33.

IV ep. Ratispouena. 1220: 97,5.

III ep.Spirena. et Metens., cancellariua

1208 1222: 88,2; 16. 89,7. 90,83. 97,1. 99,11.

IV ep. Spirena. 1233: 123,10.

I ep.W. 1156-1165: 61,18,38. 62,12;

23. 63, 4; 20 ff.

II ep. W. 1165 1190: 66, 30. 68, 30.

69, 21 ; 34. 70, 16. 71, 28 ff. 72. 74, 3 ff. 75, 3. 76, 39. 1 78, 6.

electus W. 1248: 151,31.

prothonotariua 1156: 61,20.

notarius regine, can. m. e. \V. 1241—

1248: 141,24. 152,17.

abb. Fuldensis 1226—1232: 103,34.

118,23.

abb. Laureaham. 1224— 1226: 99,26.

103,35.

prep. s. And. U56-U65: 61,21. 62, 1;

25. 63, 34. 64, 23. 68, 32.

prep. s. And. 1200—1218 : 85,5 ff.

89,3. 90,41. 93, 15 ff.

prep. m. e. W. 1158-1160: 61, 43. 63, 5.

prep. Nun. 1152—1158: 59,21. 61,44.

prep. Nuh. 1160—1165 : 62,25. 63,31.

64,20. 68,31.

prep. Nuh. 1198: 82,19.

prior fratr. Predicatorum 1298: 323,4 ff.

dec. s. Andr. 1180-1218: 72, 4 ff. 94, 6.

dec, s. Mart. 1213: 91, 6.

cua. Nuh. et can. m. e. W. 1194—1200:

78,38. 79,30. 80,11;27. 81,31.85,18.

cua. Winp. 1161: 63,33.

mag. scol. m. e. W. 1182-1196: 73, 16.

80,9.

Conradus.

Conradus, mag. scol. m. e. W. 1247—1257: 151,22. 158,12. 160,10. 162,17. 175, 29. 176,11. 182.39.

mag. scol. Nuh. 1239: 138, 2.

clericusW. 1110: 51,87.

can. W. U40: 57, 19.

can. s. Andr. 1192 : 78,2.

can. in. e. W. 1179: 71, 30.

can. in. e. W. quondam notarius regine

1241-1248: 141,24. 152,17.

can. et scriptor (capellanus) m. e. W.

1253-1255: 158,12. 175,29.

can. a. Mart. 1259: 186, 19.

cellerarius W. 1182 : 73,16.

fr. 1190: 77,9.

sacerdos de Loginsfelt 1190 : 77, 13.

pleb. s. LampertiW. 1297: 311,37.

viceplcb. 8. Lamperti W. 1251: 155, 16.

fr. cellerarius Schonaug. 1262: 204, 31.

conv. procurator conventus in Hocheim

1283: 268, 26 ff.

fr. predicator 1299: 329, 9 ff.

vicarins m. e. W. 1281: 253, 26 ff.

I Rom. rex 918: 20,32 ff.

II Rom. rex 1036 ff.: 349. 350,20 ff.

(Gisela) ux. sua 349, 26 ff.

III Rom. rex 1139-1141: 56,4. 57,28.

58, 13.

IV Rom. rex 1242-1251: 142,22 ff. 143, 15 ff. 148 ff. 157, 4. 392, 21 ff.

dux de Tecke 1283—1284 : 256 , 27.

273, 13.

com. palatinus Rheni 1156—1184: 61,

22. 63,8. 69,24. 75,7.

com. de Loufo 1127: 54, 37 ff.

com. de Otingen 1273: 234,34.

burgravius de Nficrinberc 1236: 130, 17.

com. irsutna 1208: 87, 40.

com. irsutus 1246: 150, 1&

com. ireutus 1260: 193,25.

über 1198: 82, 27.

vicedominus 1313— 1216:91,35. 92,37.

min. Laurosh. 1160: 62,33.

min. W. 1127: 66, 2 (2 Personen).

inin.W. JJ«/- 1173: 68,38. 64,26. 69,26.

min. W. 1190-1196: 77, 18. 79, 13.

mag. civ.W. 1226: 102,31.

scult W. 1268: 224, 14.

civ.W. 1178: 70,9.

civ. W. 1200: 84, 6.

civ.W. 1234: 127,1; 17.

Digitized by Google

Conrad uii .

415

Conradus civ. W. cona. 1224 1226: 10, 25. 102, 23; 31.

civ. W. 2355: 176,3. Germannua fr.

SU US.

civ.W. 1265—1266: 213,30 ff. 217,36.

W. 1299: 329, 1 ff. (2 Personen).

1251: 155,31.

molendinarius s. Pa. 1254: 168, 15 ff.

Luchardis ux. eius ; Gern od us f. eorum.

f. AgnetisW. 1299: 338,5

Alheri ciy. W. 1260—1276 : 195,38.

mil. 224,12. 245,19.

Altkint civ.W. 1208: 86,40.

de Alzcia, dominus 1274: 235,12.

dt«. Ammctmann civ. W. f 295, 17.

de Amore 1299: 330, 19.

de Arbore roearum v. Rosenbaum.

dte. BarvuzeW. 1285: 273,33.

Becherer civ.W. 1274: 236, 34 ff.

de BercheimW. 1299: 325,4.

de Bergeheym can. m. e. W. 1237—

1238: 132,34. 133,16,

Bigarius W. 1283: 262, 46.

a. Blasii preb. m. c. W. 1295 1299:

307,41. 308,10. 311,22. 325,28.

Bunno, Bnnnonis civ. W. cons. 1279

—1299: 250,43. 274,6. 311,23. 317, 11. 321, 40 ff. 322, 32. 336 ff. 838, 22 ff.

f. ülrici Camerarii civ. W. 1261: 200,

18 ff.

Capellarius civ. W. 1227: 105, 27.

dte. Karlebochere civ. W. 1267: 222,8 ff.

de Chireeboume civ.W. 1190: 76,22.

Cippura civ. W. 1264: 211, 22.

de Kircheim, über, 1198: 82,28.

pincerna de Clingenberg 1232 1246:

118,29. 123,11. 148,37 ff.

dt«. Colhab mag.W. 1300: 344,35.

fr. Conrad! civ. W. 1234: 126, 42.

127,17.

clericas de Kornhus 1299: 331, 4.

dte. Cornmarket W. 1287: 276, 39.

de Corau W. 1284 : 272, 9.

Cow, schenk 1165: 66,36.

Chroph burcgravius caatri Trifels

1242: 143,28.

CrudelbizW. 1254: 163,37.

de Denkendorf fr. Predicatorum 1276: . 245,17.

Diniari civ.W. cons. 1276—1295: 245,

21. 265,27 ff. 275,5. 294, 20 ff. 309, 14. f 317, 29. Conradus de Dyrmestein mil. 1265: 175,43.

Dirolfi , Thirolf civ. W. cons. 1234—

1262: 126,40. 127,15. 131,22. 133,7. 139, 32 ff. 140, 4 ff. 141, 27. 149, 10 ff. 150, 39. 152, 19. 153, 34. 154, 9. 157, 23. 162,19. 168,2. 169, 5 ff. 175,32. 183,1. 185,25. 199,37 ff 203,23. 400, 32. f204, 19. Conradus f. suus 1262: 204, 19; 29.

de Durneukeim mil. 1236: 131,2t.

Dude 1165: 66,41.

Edelheri mil. W. 1236: 181, 19.

fr. Elizabet W. 1299: 325, 29.

Elmanni preb. m. e. W. 1295: 308,11.

f. H. Emeringeris 1222: 98, 40.

Enekel civ.W. 1179: 71,32.

de Eppeinsheim 1246: 149, 27.

de Erenburg 1274: 236,15.

pincerna de Ertpach 1273: 234,36.

de Freinsheim 1190: 77, 15.

Fuchsclin, Vulpecula civ. W. cons.

1223—1229: 99,23. 101,2; 24. 102,32. 105,28. 106, 9; 21.

Fuchselin, Vulpecula civ. W. cons.

1246-1252: 150,40. 153,35. 154,10. 155,17. 157,24. 400,32.

dte. Fugere civ. Oppenheim. 1265:

215,4.

Gelder© civ. W. 1248—1294: 152,20.

204, 16; 80. 236, 31. 244, 7 ff. 245, 22. 306, 14 ff.

dte. Gndelher W. 1290: 293, 11.

Hastula cons. W. 1298: 315, 28.

gener Heinrici Hellecraphe civ. W.

1246: 151, 1.

f. Hezelonis civ.W. 1224: 101,25.

de Hirzborg 1152-1198: 59, 23. 82, 27.

Hockeman 1299: 329,46.

de Hohenhart, libcr, 1127—1160: 55,

12. 63,8.

de Hohenloch 1232-1236: 117, 6; 35.

130, 19.

Holderbaum civ. W. cons. 1276—1292:

245, 22. 250, 35 ff. 265, 26 ff. 293, 32 ; 39 ff. 294, 19 ff. t 295, 35.

Holderbaura 1299: 330, 29.

f. HowereW. 1241: 139,32.

de Hucbilhein 1237: 132, 22 ff.

de Imesheim 1299: 330, 2.

416

Conradus ~ Craft.

Conradus dts. Lantkeacere mil. W. 1274 : 235, 13.

de Laudenburg clericus W. 1291:

295, 24.

LobegotW. 1299: 323,15.

Margravii civ.W. 1295-1296: 306,30.

307, 18.

Militellus v. Ritterchen.

ante monetaiu, de moneta min. W.

1190: 77, 13.

ante monetani , de raoneta min. W.

1194—1213: 78,43. 79,35. 80, 14 ; 34. 81,39. 82,31. 92,1.

de OdenkeimW. 1288: 288,6.

OleariusW. 1298: 317,33.

de Pedersheim civ. W. 1249 1263:

154, 13. 207, 13.

Pullus civ.W. 1285: 275,7.

de Ramestat can. s. And. 1190 1194:

76, 19. 78, 42.

gener Richeri con«. W. 1246: 150,40.

de Ripure can. m. e. W. 1213: 91,3.

Ritterchen, Militellus civ. W. 1263:

210, 19.

- Ritdere civ.W. 1287: 281,3.

de Rorhem clericus W. 1190: 76, 19.

Rosenbauni, de arbore rosarum civ.

W. cons. 1249—1266: 153,36. 154,11. 155,18. 157,25. 162,19. 168,2.183,2. 195, 37. 203, 22. 205, 14. 216, 27 ff. 400,33.

Rosabaum civ. W. 1296—1299: 306, 30.

337, 21.

Rufus min. W. im— 1197: 79. 12. 80,

34. 81,38.

Schangezerre mil. de Dirraenstein \Vr.

1269-1274 : 228, 19 ff. 236, 28 ff.

pincerna de Scyphe 1220 : 97, 11.

de Smidevelt W. 1224 : 100, 27. 101,8 ff.

de Smidevelt dapifer Conradi IV 1233

—1242: 123, 11. 143,27.

Span civ.W. 1226—1283: 102,33. 106,

11. 106,23. 125,28. 139,41. 183,31. 207, 28. Benior, mag. civ. 1283: 265, 9 ff.

Span junior civ. W. cona. 1275—1298:

239,40. 243,35. 245,21. 250, 32 ; 43. 262,27. 274,6. 309,27. 317 ff.

Sporo can. m. e. W. 1196—1216: 79,

29. 80,26. 81,30. 85,19. 86,37. 89, 19. 91,1. 92,35.

ConradoB de Steina 1326: 102, 26.

de Stcrrenberg mil. 1257: 183, 1.

de Stockheim can. m. e. W.

1281: 206, 23. 224, 43. 253, 29 ff. 254, 37.

de Ulma, notarius, Babenberg, et

Nuh. can. 1242: 142,25.

dt», ülnere de Dipburg 1269: 226, 35.

Venar 1295: 308, 9.

Vulpecnla t>. Fuchjelin.

de Wartenberg mil. 1255 : 175,37.

pincerna de Winderstetin 1232: 118,28.

WizgerwerW. 1299: 337,34.

de Wizzenloch, über, 1198: 82,26.

de Wolveskele can. m. e. W. 1233—

1248: 124,20. 138,1. 144,10. 152,17.

Wolframi can. s. Mart. 1255. 176, 13. Constantia c. 1029—1035: 371,2. Constantina ux. Heinrici VI imperatoria

1190: 76,37. Constantinus , Chostantin, cos. m. e. W. 1247: 151,22.

cus. a. Mart. 1239-1247: 138,4. 143,3.

151, 15.

cus. Nuh. can. m. e. W. 1224—1241 :

100,32. 102,19. 105.20. 106,7. 115, 41. 124,19. 125,24;37. 138,1.141,23.

notariua ep. Lupoldi 1197: 81,42.

clericus W. 1088; 47, 22.

clericus W. llio: 51,37.

imperator f 68, 4 ff.

1025—1044: 45,44.

Constanz, Constanciensis, Constantiensi*. episcopi ; Eberhardus 1261: 199,4 fl. Salomon 918: 21,25. Wdalricus 1127 : 55, 7. Coquinam retro, hinter der QarkQchen r. David.

Kornhus, Conrad us clericus de, 1299: 331,4-

Cornmarket, Cornmarckit, Conradus dts., W. 1287: 276, 39. Heinricus preb. s. Mart 1297: 311, 37.

Cornu, Conradus de, W. 1284 : 272,9. Cow, Conradus, schenk, 1165 : 66,36. Coz fUcalinu8 W. 897: 17, 28. Craft, Crafdo, Craphto, Crafft, Crafto scol.

s. And. 1194—1209: 78,41. 79, 33. 80,

30. 81,35. 82,28. 89,23.

Digitized by Google

Craft Dagno.

417

Craft can. 8. And. 1192: 78,2.

clericuaW. 1190: 76.20.

min. Lauresham. 1100: 62, 34.

de Boxaperg 1242—1246: 143, 26. 148.

37 ff.

f. Embrichonis 1249: 149,24. ~ de Hocnloch 1284 : 273.17. Cremona 183, 39. 135, 16. Crenzelinua, dominus Joh. dt«., can. 8.

Pa. 1285-1296: 275,4. 311,22. Cretcere, . . dU. 1299: &37, 18. Cricheim (nach FkJur - Rtg. nr. 4469

Crutheim?;, Wolverath de, 1242:

143, 27.

Kriegsheim , Crigeaheim , KA. W. 55, 28. 329, 41.

Crig, Wernherus dt*., de Ostofhin, ar- miger, 1297 : 311,88. Benigna sor. sua 1299 : 311,29. Croaten, Cruwati 369, 38. Krobaberg, Croppheaberg, Crophesb. Burg bei 8. Martin, pf. BA. Landau. Burcardus de. mil. 1265: 176, 15. Eberhardna de, cir. W. 1255: 176, 16. t 255, 40. Hildoburgi« filia 8ua 1283: 255, 39. Cropb. Conradaa dta., burcgraviu8 castri

Trifeb 1242: 143.28. Crouhel, Heinricua W. 1241: 141,20. Cruceateina dioc W. 297, 4. Crudelbiz, Conradus W. 1254: 163,37. Crnfde, Heinricua de, can. m. e. W. 1209: 89,20.

Crutburgedor, Heinricua mil. W. 1229: 106, 20.

Krutaack, Chrudsaccus, Crutanc, Crnthsac.

mil. W. 1283: 261, 36.

W. 1283 : 270, 28.

Heinricua mil.W. 1238-1246: 181,19.

134,16. 141, 20; 26. 150,39.

WikilmannuamilW. 1268-1276: 224,

9. 245, 19. Cruwati r. Croati.

Kuchterz, Kuchteiz, Lndewigus dta., de Epulaheim 1295: 307, 19. 308, 7.

Kuffraan, Sifridua W. 1299: 381,40.

Cun-, Cun- r. Con-.

Cunebert 1106: 51, 1.

Knnegunda, Gunegunda, Cunigunda, Kunegundis, Cbunegunda. II. Boos, Urkarxlontiuch i. SUdt Worms I.

Kunegunda ux. Heinrici II imperatorig lOfri: 30,21. f61,18.

ux. Heinrici III imp. 1036: 350, 17.

ux. Gerhardi Magni Caraerarii 1299:

327. 31.

j filia Heinrici de Liehtenstein mil. 1288: 288,30. Cuno, Chuno, CW>no, ep. Ratisponens. 1184 : 75.4.

dec. Nun. 1239 -1242: 138.1. 142,12.

can. s. Pa. 1247: 151, 15.

mag. W. 1226: 102, 19.

notarius ep. Sp. 1208: 89,8.

clericuaW. 1140: 57,22.

clericusW. 1190: 76,18.

min. W. 1108: 50,36.

min. W. 1140: 57,26.

min.W. 1190: 77,16 (2 Brüder).

min.W. 1190: 77,17.

Ticedominus 1068: 47,24.

mil. de Alceia «. XIII: 396, 35 ff.

897, 8 ff.

mil. de Durenkeim 1273: 233, 82.

-- de Elwangen can. m. e. W. 1226—1234 : 102,30. 124,20. 126,36. 127,11.

de Guntheim 1246: 149,29.

de Hinsinberg 1208: 89, 8.

de Nunnenmunster 1241: 140, 34. , Cuno f. suua 1283: 261, 19. I Cunzo, Cuntio Blumechin 1299: 330, 3. I f. Dirolfi civ. W. 1233-1238: 125. 28. 133, 18.

Gros» 1299: 380,6.

Hellecraphen civ. W. 1234: 127.2; 19. Curia, fr. Heinricua de, in Otterburg

1248—1263: 152, 16. 209, 37. j Curienaia r. Chur. Kurland, Curonensia ep. H. de ordine fr.

Minorum 1254: 166,36. Curie, Hertwicua dt«., civ. W. 1203: 207,2«;. Kuza de Mitra W. 1295: f 308, 29 ff. Mer-

gardia et Katherina filiac suac 1295:

808,28 ff.

D. a. muh T.

D. c. 1032-1039 ? 369,25. D. oder 0. s. XI: 356,25. Dagiaheim vielleicht Dackenheim jif. BA. Neustadt. Jacobua de, 1246: 149, 2*i. Dagno clericusW. 1068 : 47,17.

27

4

418 Dagobertua

Dagobertua I, Dagebertus, rex Francorum 027: lf. f2,35. f3,9. t5,33. f9,33. t 13, G. t 24, 39. 1 25, 11. 1 32, 27 ff.

Dagolfua 826: 8, 28 ff.

Dalsheim KA. TT. 329, 43.

Kupertus de, mil. W. 1274: 235, 13. |

Dammo clericuaW. 1088 : 47,21.

min. W. 1010 : 34,36. 35,24. 37,9. Daniel abb. Schonaugiensis 1216—1218:

92, 20 ff. 93, 26 ff.

cua. s. And. 1253: 162, 17.

can. s. And. 1253: 160,10.

pastor ccclcsie a. And. in monto W. J

146,22 ff. DunnatAdt, Dandistat ?»«. Neustadt.

Adelheidis dotuinu, dicla de, W. 1259:

184. 43 ff.

Sigilino de, mil , VMIO: 195. 34. Jutta ux. sua.

Daun , Dhun , Dune , Düna nö. Kirn an der Nahe .

Heinricus de, prep. m. f. W. 1298:

319, 17 ff. 321, 19 ff.

Wiricua de, 1220: 102, 20.

Wiricus de, legi. Hofmarschall 1249:

152, 27.

Wiricua de, 1255-1200: 173,25. 192,

9. 193,26.

Wiricua de, iunior, mil. 1285: 274,5, David, Davit, Herricua min. W. 1226:

102, 22.

de Hocheim civ. W. 1208: 89, 9.

Parvua cona. W. 1228: 106, 9.

civ. W. 1160—1217: 62,32. 73,19. 76,

20. 80, 19 ff. 83, 15 ff. Heinricna f. «•iua.

iunior civ. W. cona., mag. civ. 1216—

1226: 92,32. 99.31. 101.1. 102,31.

mil. W. = David mil. retro, poat

coquinam, senior 1233—1275: 125, 27. 126.39. 127,14. 131,19. 141,26. 150, 38. 153,34. IM, 9. 155,16. 157,23. 162, 18. 175, 26 ff. 176, 14. 230, 27. 241,31. 1 253,1.

iunior, mil., f. Davidis mil. 1253—1281:

162,19. 175,30. 176,15. 182,43. 183,8. 230,27 ff. 241,.'» ff. 253,1. 400,31. 1 286, 37. 1t 295, 13. mag. David fr. eins 1271 : 230,31. Gerdrudis sor. eius 1258: 183, 8 ff. David, Eberhardus, Kmercho , Sifridna. Sigilo et Wolfra-

Dcutttchland.

mua f. eius; Margaretha filia eins «75. 242, 21. David f. Davidia iunioris 1275—1290: 241,31 ff. 295,12. Jutta ux. sua 1275: 241,32.

David , retro 8. Stephanum mil. W. 1229 —1-238 : 106, 20. 133, 6.

De. captivna archiep. Mog. *. XIII: 396, 13 ff.

Demudia dicta de Hohenecke, civ. W.

1251-1253: 156, 26 ff. 158,9. Denkendorf OA. Esslingen.

fr. Conradus de. predicator W. 1276: 245, 17. Deotmar v. Dietmar. Deutachland, Alamania, Alemannia, Theu- tonia. civitates AI. 116,36. in partibua Alamannie 109, 7; 39.

173,41 partes AI. 157.13. terra AI. 116,11. in Theutonia 111,7. Komanorum imperatores et rege«: Adolfus (von Nassau) 1202 1297: 296. 21 ff. 298 ff. 304, 28 ff. 312 ff.

Albertus 1299 : 323,24 ff. 324. Arnolfua 897 - 898: 14-19. f 20. 41. f 32. 32.

Conradus I 918: 20, 32 ff. Conradus II 1086 ft.: 349. 350, 20 ff.

Gisela ux. aua 349, 26. Conradus III 1139—1141: 56,4. 57,

28. 58, 13. Conradus IV 1242—1251: 142. 22 ff. 143, 15 ff. 148 ff. 157, 4 ff. 392, 21 ff.

Fridericus I 1156-1190: 59 ff. 62, 37. 63,19. 64-69. 71,36. 72-75. 76,35. f95,21. t96,40. tH8,9. t 234, 18. f324, 13. Fridericu8 II rex Sicilie et Jeru- salem 1212—1246 : 90. 93,7. 95, 2; 17 ff. 99, 12. 116 ff. 128 ff. 133 ff. 141,36. 142,23. 143, L\ 144 ft. 147 f. 395, 15 ff. 396,8 ff. t 191, 23. 219 , 33. f 234, 18. 1 324, 13. Heinricus I f32,32. Heinricus II 1002-1023: 30 ff. 34. 31. 37,16; 28 ff. 38 f. t51,18. f52,9.

Digitized by Google

Deutschland.

419

Deutschland.

Cunigunda ux. sua. 1002: 30, 21. t 51, 18.

HeinricuB III 1036-1044: 46, 26 ff. I 350,17. 372, 10 ff. (?). Chunegunda

ux. sua 1036: 350, 17. Heinricus IV 1061—1074: 47 f. f 52,

30. f 74,38. t87,22. f 234, 17.

T324, 12. Heinricus V 1110 1114: 52,15;

24 ff. 58 f. f 73, 36. Heinricus VI rex Sicilie 1173—1196: <

69,18. 74,1 ff. 75,2. 76,37. 77,

27. 79,4; 8 ff. 80,4 ff. f 96,40. j

t 118, 9. Constantina ux. sua

1190: 76, 37. Heinricus (VII) 1222—1235: 98, 35 ff.

99, 37 ff. 103, 22 ff. 108. 112.

116 ff. 124.28. 127, 29 ff. 129,4 ff.

1 299, 7 ff. Lothar III 1127-1137: 55, 15; 25. Ludowicus (Germanien*) 856—858 :

11—14.

Ludowicus IV (Pucr) 904: 19,26 ff.

t20,39. f21,10. Otto I 947-970: 22-25. f 26, 10.

1 32, 32. Adalheidis ux. sua 965:

23, 21.

Otto U 966 -979 : 23, 22. 26 f. f 28,

10. f 32, 32. Theophano ux. sua

979—985 : 27,13. 28,24. Otto HI 985 : 28 ff. f 32,32. Otto IV 1208—1209: 87 f. 89,15.

1 234, 18. 1 324, 13. Philippus 1208: f 88, 15. Richardus 1258-1269: 184. 191 ff.

224 f.

Kudolfus I 1273—1288 : 234 f. 256, 15 ff. 272 f. 274. 276, 15 ff. 281, 27. 282,15. 283,40 ff. f 299, 38 ff. 1 323, 27. t324, 16. Wilhelmus 1251—1255: 155,39. 167, 3 ff. 171, 12 ff. 172 ff. 176 f.

catnerarii : Falkenstein, Philippus de, 1260:

192, 9. 193, 25. Hohenfels, Philippus de, 1246: 148, 35 ff. archicancellarii, archicapellani : s. auch Erzbischöfe von Mainz. Albertus 1U2: 53,7.

Aribo 1023: 39,20. Baldricus 856: 12, 14. 13, 26. Cbristianus 1165-1182. 66, 44. 68,41. 73, 21.

Conradus 1156 : 61, 12 ff.

Conrad us U84: 75, 12.

Deotmarus 897—904: 15,27. 16,30.

18, 8. 19, 14. 20, 23. Erkanbaldus 1018: 37, 43. Friduricus 947: 22,27. Grimaldns 858: 14,26. Piligrimus 918: 21,25. Ruodpertus 970— 973: 25, .'13. 26,36. Sigifridua 1074: 48,37. Siffridus II 1220: 97,2. SifriduB III 1236: 130, 12 ff. 396,31 ff. Willigise 979—1007: 27, 36. 29,2. 30,

37. 31, 28. Willihelmus 965: 24,13. cancellarii:

Adalbero 1074: 48, 37.

Adalbertus 1110: 52, 19.

Adalgerus ep. W. 1044 : 46,27.

Arnoldus 1112—1114: 53, 7. 54, 17.

Brun 947: 22,27.

Bruno prep. Argent, 1114: 54, 17.

Conradus ep. 8p. et Metensis 120« —1222: 88, 2; 16. 90, 33. 97, 1. 99,11.

Ditherus vor 1190: 1 76, 2, Eberhardus 1007: 31, 28. Engelbertus 1002: 30,37. ErnustUB 897- 904: 15, 27. 20, 23. Godebertus 856: 13,35; 47. Godefridus 1156: 61, 12. Godefridus 1173-1184: 69,21. 73,

21. 75, 12. Guntherius 1018- 1023 : 37 , 43.

39,20.

Hildeboldus ep. W. 979 - 995: 27,

36. 29,2. Liudolfus 965: 24, 13. Liutigerus 970: 25,33. Salomon 918: 21,25. Sigfridus ep. Ratispon. 1231—1236:

108,13. 112,27. 117,3; 32. 130,11. Willigisus 973: 26, 36.

notarii : Albertus D. 1112: 53, 18. Comeatus 858: 14,26.

420 Deutschland

Deutschland, notarii.

Conradus 1156 : 61. 20.

Conradus quondam notarius regine

1241-1248: 141,24. 152,17. Conradus 1242: 142,25. Engilpero 897: 16, 30. 1», 8. 19, 14. Hadebcrtus, Hadebertiuis subdia-

conus 856: 12, 14. 13, 26. Heinricus prothonot. 1165: 66,44.

68,41.

Kudolfus prothonot. im 1184:

73, 13. 75,5. Waltcrus prothonot. 1308: 88,3. Wortwinus prothonot 1173—1178:

69,22. 70, 32 ff. dapiferi :

Bolandia, Wernherus III de, 1220: 97,11.

Bolandia, Wernherus IV de, 1231 -1260: 112,28. 117,6; 35. 118, 27. 123,10. 130,20. 150,13. 193, 26. 399, 16 ff.

Smidcfelt,Conradu«de, 1242: 143,27.

Waldbarg, E(berhardus) de, 1232: 118,28. 120,42. iudex caric:

1285: 274,23 ff.

iusticiarius:

Adolrus com. de Waldcck 1255: 177, 11.

marncalci :

.luKtingen, Annelruus ilo, 1220: 97, 10.

Pappenheini, Heinricus de, 7256. 130,20.

pincernae; Klingenberg, Cunradus de, 1232 1246: 118,29. 123,11. 148,37 ff. Schipf, W. de 1232: 118,28. Winterstetten, Conradus de, 1232: 118,28. DeuUcborden 400, 28.

magister domus Theutonice: Her- tnannus (de Snha) 1236: 130, 16. Dhun v. Daun. DideUheini v. Dittelsheim. Didericus c. Dietrich. Dicbach, Diotpacensis civita* w. Lorch.

RR Wiesbaden 171, 35. Dieburg, Dipburg KA. Dieburg, v. ülner.

Dietrich.

Diedo fiscaHnua 897: 17,27.

min. W. 1025 ff. : 45, 43. Diedolt min. W. wiä: 37, 13. Diedse c Dietz.

Diemar c. Dietmarus. Diemo min. W. 1016: 37, 11. Diepoldus marchio de Voheborg 1220: 97, 10.

Diest, Diät. Süd-Brabant.

Arnoldus dominus de, 1256: 178,24. Diether, Thietherus, Ditherus r. Dietrich.

prep. in. e. W. 1184 : 74,3. 75,5.

prep. s. And. ror 1190: 1 76, 2 ff.

can. m. e.W. 1196-1197: 79,28. 80,

25. 81,29. Diethoch min.W. 1110: 51,40. Dietheloch r. Diotolah. Dietmar, Deotroarus, Diotmarus, Diemar,

Dymari, Dithmar.

arcbicapellanus, archiep. Sakburgens.

897-904: 15,27. 16,30. 18,8. 19,14. 20,23.

min.W. 1016 : 34,36. 35,25. 37,9.

min. W. llio: 51,38.

niiu. W. 1161: 63,39. 64,27.

civ. 1160: 62, 81.

civ. W. co na. mag. civ. 1224 1229:

101,25. 102, 23; 33. 106,23.

civ.W. 1241-1261: 141,28. 155,19. , Conradus civ. W. cons. 1276—1295:

245, 21. 265, 27 ff. 275, 5. 294, 20 ff. 309, 14. f 317, 29. Liebe ux. sua 1290—1298: 294,37. 317,29.

Diemarus civ.W. 1261: 155,21. , Johannes civ. W. 1268: 224, 14. -, Nicolaus civ. W. 1299: 337, 16. , Richerus civ. W. 1251: 155, 21.

de HSchilheim 1237: 132, 22 ff. Con-

radus fr. 8UU8.

piscator W. 1106: 50, 17.

Dietrich, Diedericus, Diderih, Dydcricus, Theodoricua, Theodericus, Teo-, Dizo, DyUo r. Diether.

II archiep. Treveren*. 1220 1236: 97,4.

100,10. 103,31. 118,22. 130,14.

ep. Monasteriensis 1220 : 97,6.

ep. Virdunenais 1074: 48,25.

ep. VironenBis 1263: 209, 35 ff.

mag. scol. m. e. W. 1140 : 57, 3.

cantor. m. e. W. 1137—1141: 55,31.

56, 7. 57, 18. 58, 16. 59, 8.

Digitized by Google

Dietrich Dirolfua.

421

Dietrich subcu«. m. e. W. 1209: 89,20.

precentor m. e. W. 1141: 57,36.

can. m. e. W. im: 71,30.

can. Kuh. 1226-1228: 102,20. 105,22.

106, 8.

min. W. 1016 -im ff.: 37, 13.

45,43.

min. W. 1140: 57, 25.

1190 : 77,19.

12S3: 266,30.

civ. W. 1208: 87, 1.

acult. in Horgeheim et Oppenheim

12»: 232,21.

de Aplamonstre 1190: 77, 20.

de Karlebach civ. W. 1249: 154, 14.

de Cazwilre 1190 : 77, 21.

dU. Driquart 1283: 266, 30.

de Ensintbeim, mil. 1246—1267: 14»,

26. 182,42.

de Gauwenheim mil. 1266: 175,42.

de HohenveU 1273: 234, 35.

de Hohinlon 1287: 281,29.

Lcricoph 1241: 140,33.

supra montem civ.W. 1296: 311,24.

Rotcolbe civ. Oppenheim. 1254: 170, 1.

de Rudenabeim 1299: 330, 10. Dietuuin min. W. 1016: 87, 12.

Dietx, Dietae, Diedse, Dyztes, an der

Lahn, Nassau.

comitea de: Gerhardus 1220—1224: 97,9. 100, 12. Heinricus 1182: 73,17. Uiezroannus, Diezseman, Thiezmannus,

prep. W. 1016-1038: 37,3. 45, 42.

46,12. 400,8. Dylmann, apothecarius , civ. W. 1281:

253,18. Dindo 771: 4,39. Dine, JacobusW. 1299: 331,21. Dyno civ.W. 1285 : 275,6.

Heinricua civ. W. 1300: 340, 18 ff.

Faulina ux. sua.

dt«. Rastheim civ.W. 1296: 308, 18. Diotolah, Deothloh, Deotholoh, Dietheloch,

Deotolochus, ep. W. 897- 904: 15, 1 ff. 16, 4 ff. 17, 9 ff. 18, 1 ff. 18, 27 ff. 19, 31 ff. 121,1 ff. Dirmstein, Dieremestein, Dirmestein, Di- maristein, Dyrmestein, Dirmenstein, Dirrainstein, pf. BA. FranktnÜuU 51, 19 ff. 80,5.

I Dirmstein, Bertholdus de, can. s. And. 1-227—1243: 105,25. 144,12.

Bertholdus de, Berhtolfus, min. W. 1190

-1216: 76,23. 79,14. 92, 21 ff. Hirmendradis ux. sua 7216; 92, 22 ff.

Bertholdus Swuzelin mil. de, 1263:

207,11.

i Conradus de, mil. 125H: 175, 43.

Conrad ua de, mil. dts. Schangezzere

1269—1274: 228, 19 ff. 236, 28 ff. Liba, Libera ux. sua.

Emicho de, ror 1268: 1 222, 32. Ger-

drudis filia eius.

Gerhardus de, civ. W. 1216: 92, 83.

Gerhardus Schmusei de, mil. W. 1236:

131,20.

fr. Gerhardus Schmuzel de, 1263 : 207, 24.

Gerhardus f. dicti Smuseln mil. de,

1283: 255,38 ff. Uildeburgia ux. sua.

Heroldus de, mil. 1255: 176,1.

Rudegerua de, civ. W. 1216: 92, 33.

Siboto mil. de, 1233: 125,31 ff. Meh-

tüd ux. soa.

Wernherus de, can. «. Pa. 1194 : 78,40. Diro Hummel 1299: 329,42.

Dirolfua, Dyrolfi, Thirolfus, Tyrolphus, Dierolfus.

mag. scol. s. Pa. 1161: 63,34. 64,22.

fr. predicatorW. 1232: 115,42.

fr. predicatorW. 1276: 245,17.

scriba et capeUanusep.W.J*5». 185,24.

com». W. 1216—122«: 93, 1. 101,2.

102, 32.

inil. W. 1276-1299: 245,20. 246, 12 ff.

247, 39 ff. 250,42. 256, 1 ff. 261,22 ff. 298,21. 315, 27 ff. 327,36 -332. Agnes ux. sua 1278—1299: 247,39 ff. 327,36 332. Agnes et Kva filiae suae 1299: 325», 2 ff.

Curolus pater Dirolfi mil. 1299: 328,

46 ff. Guda ux. sua.

Carolus civ. W. 1299: 329, 2 ff. Guda

ux. sua.

Conradus civ. W. cons. 1234—1262:

126, 40. 127, 15. 131, 22. 133, 7. 139, 32 ff. 140, 4 ff. 141,27. 149, 10 ff. 150, 39. 152,19. 153,34. 154,9. 155,17. Iü7,23. 162,19. 168,2. 169, 5 ff. 175, 32. 183, 1. 185, 25. 199,37 ff. 203, 23. 400, 32. f 204, 32. Conradus f. suus 1262: 204, 19; 29.

Digitized by Google

122

Dirolfus Ebbo.

Dirolfus, Cunaso f.—, civ. W. 1233— 1238 : 125,28. 133,18.

Heiuricus civ. W. com. 1279 1300:

250, 42, 266,9 ff. 315, 27. 318,6 ff. 318,27. 324, 40 ff. 344,33. Gerdrudis ux. sua 1299: 324,41 ff.

Heinzelmannus civ. W. 1276: 243,35.

Wernherus = Wernzo civ. W. 1246

1279: 150,41. 154,12. 157,26. 175,

33; 39. 183,3. 205,15.242,41.250,42. Disibodenberg conventua s. Dysibodi ord.

Cist Mogunt. dioc. Odernhehn ato.

Kreuznach 221, 33. 290, 23. abb. fr. Walterus 1267: 221, 32. Dittelsheim, Didelsh. KA.W. 330,4. Diusburg r. Duisburg. Diso, Dytzo ». Dietrich. Dolgesheim KA. W. 830, 7. Dominikanerorden, Predicatoree 179 ff.

216, 3 ff.

p. Himmelskron bei Hochheim; s. Lamperti 8. bei Worms. H. fr. de ordine 1254: 166, 8 ff. Dorn-Dürkheim, Durrendurckh. KA. W. 330,6.

Dortmund, Drutmunne, Tramonia, Drut- munde 48, 22. 52, 37. 74, 41. 87, 21. Dossenheim n. Heidelberg, bad, BA. Mann- heim 272,3. 297,3. Drachenfels, Drachen wils, Drachen vels, -vila, Ruine bei Landau 266, 16. Anseimus mil. de, 1287—1288: 277 f. 284, 1 ff. Rudolfus mil. fratruelis

8UU8 dtfl.

Dragboto, Tragbodo dec. s. And. 1227: 105, 15 ff.

f. Cippuro civ. W. 1241: 140, 10. Dreisbahe t\ Treisbach.

Driquart, Theodericu« dts., 1283: 266,30. Droghgoz, Druhoz, Drohgoz.

capellanusW. 1106: 50,35.

clericus W. 1110: 51, 34.

min. W. 1110: 51,40. DrukinduR, Drutkint, Trukindus.

Camerarius, civ. W. 1254 : 167, 26 ff.

Emmercho dts., civ. W. 1284: 272,30 ff.

Johannes, civ. W. 1300: 341, 1. Drnhoz v. Droghgoz.

Drutmannns civ. W. 1252 : 157, 18. Drut-

lindis uxor eins. Drutmunne r. Dortmund.

Drutwinus, Drutewin, Trudwin.

can. m. e.W. 1179: 71,30.

Flegel civ. W. 1261: 200, 7.

do Quirnbach, über, 1198: 82,28. Duda 774 : 5,1.

Dude, Dudo abbas Monasterii 1190 : 77, 7.

prep. de Enkinbach 1190: 77,10.

can. s. Pa. 1209: 89, 22.

camerarius Mogunt. 1182—1184: 73,

18. 75,8.

Conradus 1165: 66,41. 68,39. Düdelin clericus W. 1068: 47,22. Duimkhart 1190: 77, 17.

Duisburg, Diusburg, Duspurc, Duitburc, am Rhein nö. Düsseldorf*), 6. 74, 41. 87, 21.

Düna, Dune r. Daun.

Durandus diaconux 829: 10, 16.

Dürkheim, Durincbeim, Durencheim, Dü- renkeim, -kein, Durnenkeim, pf. BA. Neustadt 47,14. s. auch Dorn-Dürk- heim, Rhein-Dürkheim.

Conradus de, mil. W. 1236: 131, 21.

Ö. fr. 8UU8.

Cuno de, mil. W. 1273: 233,32.

Fridericus de, cor 1241: t 140, 22.

Sigewizza ux. eius.

Iohannes de, mil. 1255: 175, 27.

Meinhardus de, cons.W. mil. 1224—

1229: 101,1. 106,20. Durinkart de Westhoven 1246: 149,29. Durrendurckheim r. Dorn-Dürkheim. Dussemannus W. 1283: 270, 30. Duvel, H. dts., can. s. Pa. 1285: 275, 4.

E.

E. abbas 1036 : 350, 32. E. Worniat. e. 1038: 360, 14 ff. E. Worniat. s. XI: 362, 12 ff. (2 Personen). E. 8. XI: 360,4 ff. E. s. XI: 365, 1. ! E. et E. 1025— 1035 : 365,6 ff. E. 1025—1044: 370, 2 ff. E. oder F. ». X/. 356, 10; 21. E. *. XIII: 399, 7 ff E. mil. 8. XIII: 383,29 ff. E. r. Ebbo. E. r. Egilbertus. E. v. Emicho. Ebbo, Ebo, Eppo.

ep. Nuimburgensis 1074: 48,24.

Digitized by Google

Ehbo Eberbardus.

Ebbo, ep. aut. cus. W. s. XI out XII: 353, 19 ff.

dec. (m. e.) W. 1068: 47, 16.

dec. W. lno: 51,35.

can. m. e. W. = cus. =

mag. scol. 1016—1033 : 34,35. 35,24.

37, 6. 45, 42. 46, 12. 355, 7 ff. 356, 36 ff. 361,22 ff. 362,21 ff. 363, 6; 16 ff. 365, 35 ff.

clericusW. 1068: 47,22.

W. 1080: 49, 22.

serviens 1002: 30,31.

min. W. 1016: 37,11.

min. W. 1110: 51, 39; 40 (J Vcrmnmj. Ebehard r. Eberhard.

Ebelinu», Eblinus, ßelinu.«.

abb. Eberbachens. 1285. 214,6.

abb. Schonaug. 1263-1264: 208, 42 ff.

212, 6 ff.

dec. m. e. W. 1224— 1227: 100, 31.

102, 18; 29. 105,19.

scol. s. Pa. 1242: 143, 1.

can. m. e.W. 1213—1224 : 91,4. 94,6.

101,20.

can. s. Pa. 12Ö0: 176, 12.

preb. a. And. 1273: 234, 2.

civ.W. 1233: 125,27.

Cippure civ. W. cons. 1218—1233:

94,9. 99,24. 101,1; 24. 102,32. 106,9. 125,41.

_ in Plal««L P()trici,iW ro_BW; in vico »

105, 11. 106, 21. 126, 40. 127, 14.

Zeizolfi civ. W. 1283— 1234: 125,28.

126,40. 127, 15.

Ebenstem r. Eppstein.

Eberbach, Eberbacensis , Cisterzienser- abtei bei Eltville im Rhemgau, 240,22. abbas: 1190: 77,7. 1275: 238,24. Ebelinus 1265: 214,6.

Eberbach, Heinricus de, 1279: f 250, 11. Hedewigis ux. sua.

Eberbardus, Eberhart, Everhart, Ebber- hart, Ebirhart, Eberardus, Ebehart 8. auch Ebenso.

archiep. Salzburg. 1232: 117, 2.; 31.

ep. Constant., 1261: 199, 4 ff.

clericus, comes irsutus, electus W.

1256—1276: 179, 15 ff. 184,43. 185 ff. 187, 27 ff. 188, l ff. 193, 24. 195, 32 ff. 200, 23. 201, 37 ff. 202-205.

207, 18 ff. 209 -213. 215, 39 ff. 217. 219, 25 ff. 222 ff. 228 f. 232, 15. 233, 31. 236 ff. 241, 14 ff. 244,6. f253, 40. f267,29. 1 302, 23 ff. Eberhardos (de Stralinberch) electus W. 1292—1293: 296 ff. 302 ff. dec. s. And. 1257—1266: 182, 13 ff. 200,5. 201,3 ff. 203,19. 205, 23 ff. 211,5 ff. 214, 15; 20. dec. m. e. W. 1281 : 253, 23 ff. cus. s. Pa. 1016: 34, 24. cus. 8. And. 1190—1218: 76, 18. 79,33. 80,30. 81,85. 82,23. 94,6. cant. m. e. W. 1190-1216: 77, 3. 78, 37. 79,27. 80,9. 92,35. precentor W. 1184 : 75, 9. cancellarius 1007: 31, 28. can. 8. And. 1209: 89,23. can. m. e. W. 1160-1174 : 62, 27. 63. 7. 70,2; 19.

can. Nuh. 1196: 79,31. 80,28. can. s. Pa. 1209: 89, 22. can. s. Pa. 1283-1289: 266,37. 291,36. clericusW. U90 : 76, 18. clericusW. 1025 ff.: 45,44. clericusW. llio: 51,34. tabellio curie W. 1299: 325, 28. com. de Catzenellenbogen 1284-1286: 273, 13. 276, 16.

com. irsntus can. W. 1285(7): 274, 4. com. de Liningen 1173 : 70,6. com. de Zweibrücken 1287 : 277, 15. cons. W. 1246: 150, 40. = mag. civ.

1248: 152,19. civ. W. 1160: 62,31. 1107: 50, 37. 1173: 70,11. W. 1179: 71,31. pistor civ. W. 1257: 182,31. Camerariua, mil., f. Oerhardi Magni 1260-1266: 188, 7. 200, 15 ff. Cancro clericus W. 1197: 81, 32. deCropphesberg, civ.W. 1255; 176,16. 1 255, 40 ff. dta. Rukelin f. Davidis iunioria mil.

W. 1275: 241,32. de Eberstein 1233—1246: 123, 10. 130,

19. 150,11. de Ekinbftrg 1267: 221, 25. de Erenbnrg 1274 : 236, 14. f 252, 28. deOrindcstetW. /279-Sfi.-2f>2,5. 292,18.

424

Eberhardna Egbertu*.

Eberbardus Heldecoph civ. W. 1254: 167,28.

de Hertingesberc 1233: 123,11.

de Hirzberg can. m. e. W. 1194 1213:

78,37. 80,26. 81,80. 85.19. 86,86. 89,2. 91,1.

f. pincerne de Hocgenheim min. W.

1198 : 82,29.

kcuU. in Horgiheim 1360: 195, 39.

de Lutra pleb. a. Magni W. 1276:

243,34.

Mercelinc min. W. 1216: 93,5.

de Moro, de Mulboume, gener Ger-

hardi, min et civ. W. com. 120/9— 1228 : 89,26. 92,1; 32. 94,7- 99,31. 100,33. 101,23. 105,10. 106,8.

de Moro mil. W. 1268: 224,11.

de Moro 1299: 329, 33 ff.

de Rota 1299: 330,24.

fr. Gerhardt Smuzelin 1263: 207,8.

SaevuB 1173: 70, 12.

dapifer de Walpurg 1232: 118, 28.

120,42.

de Watten heim 1297: 311,36.

f. Wolfgeri civ. W. U98: 82, 35.

in derWoUgaaae i .

i } «v. W. cons. 1246 in vico Lane )

-1260: 149,11 ff. 151,24. 168,85. 154, 10. 155, 18. 157, 24. 195, 38. 400,32.

Ebemtein, Ruine bei Baden-Baden.

E(berhardua) de, 1238—1246: 123,

10. 130, 19. 150, 11. Otto de, fr. eiua, 1236-1284: 130, 1J>. 150,11. 273,18. Eberwinus cp. W. 1300: 340,1. 341 ff. 344, 25 ff.

piator W. 1298: 317,8. Ebenso Koteform rot» Eberhard.

Jacobua, com. W. 1286 (?)- 1298: 274,

6. 293,9. 315,28. in vico Lane i . "inderWollgaaaenl C1V- W lUl~ 1254: 138,ar)ff. 168,3. 169,43. f228, 20. f 236, 29. Lieba ux. aoa 1241- 1274 : 138, 35 ff. 228, 20 ff. 236, 29 ff. Ebeatein, Ebenstein r. Eppstein. Eckhard, Eckehard, Eggelhard, Egge- hard.

mag. de Spira, can. «. And. 1234:

126, 38. 127, 18.

Eckard, tabellio curie W. 1300: 841, 1.

marcbio de (Misnia) 1035: 869, 2 ff.

W. 1297: 311, 37.

Eckbert, Egbertoa, Eigilbertaa, Eggibreht, Erkenbraht, Erkenbert, Erchenbraht, Erchenbreth, Erchinbert, Herchen- bcrt, «. auch Engelbert

ep. Babinberg. 1232: 117,3; 82.

abb. Laureah. 868: 14, 3 ff.

can. «. And. 1194: 78,41.

clericuaW. 1190: 76,18.

camerariusW. 1137—1141: 55,38. f>6.

11. 58,2 , 21. 59,13.

dapifer W. 1190: 76,21.

vicedominwi W. 1209: 89, 27.

min. W. 1016: 34,87.

min.W. 1108—1110: 51,8; 89.

min. W. 1198—1198 : 79, 36. 80, 85. 81,

38. 82,5; 32.

1267: 221, 26.

de Karlbach mil. W. 1237: 132, 34.

de Stetin 1190: 77,20.

Eche, Heinricni de, 1267: 221, 26. Eckelraannua, Ekele-. Eckil-, Egel-, Enkel-.

aacerdos, preb. g. And. 1282: 255, 12 ff.

civ.W. 1237: 132,36.

piator civ. W. 1249 1257: 164, 13.

182, 16 ff. Guda ux. eiua 1267: 182, 16 ff.

Eckelo piator W. 1298: 322, 23. Ekinbfirg, Eberhardna de, 1267: 221, 25. Edelheri, Conrad us, mil. W. 1236: 131,20. Edelwinua, Edil-.

civ. W. cona. 1196—1218: 79,86. 80,33.

81,40. 82,32. 92,40. 94,8. Edel- winu8 iuvenia f. eins 1198— 1908: 82, 38. 86,40.

mag. coquineW. 1213: 92,2.

civ. W. mag. civ. 1248-1257; 152, 20.

153,87. 164,12. 157,26. 168,4. 169.6. 175,32. 188,2.

de Hergiaheim min. W. 1190: 77, 16.

Gerhardua dta. Vinatsen 1236: 181, 17.

de Zweimbrucken cona. W. 1275:

239,9.

Edelwini, vidua 1241: 140,3. , Waltheni8 f., civ. W. 1238: 134, 17. Edingen, Edinga, Edenignn bei Mann- heim am Neckar 6, 19. 34. 11. Egbertns r. Eckbert.

Digitized by Google

Erhard Emicho.

425

Erhard, Eggelhard r. Eckhard.

Eggibreht r. Eckbert.

Egelberts Eigilbert r. Engelbert.

EgelfridoB r. Enpelfridus.

Egelmari, Eigilmari, Eygelmar, Sigelo

civ.W. 1334-1285: 126,41. 127,16.

134, 17. 275, 6. . . f. suus 1285: 275,7. Egeno, Egino com. de Urach 1232:

118,25.

com. do Fribargo 1283: 256,27.

civ. W. 1251: 154,39.

Egenolf cant e. Mart 1289: 291. 86. Eggelhard im r. Eckhard. Eggioltus v. Aggioldua. Ehrenburg, Erenburg abgegangene Burg bet Wonne.

Eberhardus de, 1274 : 236, 14. t 252, 28. Jutda ux. eins 1281: 252,28. Conradus f. eiua 1274: 236, 15.

Eichstädt ep. Heinricus 1228: 103,33. Kigelmari r. Egelmari. Eigilbertus r. Eckbert. Eimsheim, Umesheim KA. üpjwüieim. Johannes de, preb. s. Mart. 1297: 811,32.

Einseltheim, Ensinth., Enaelinth., an der Pfrimm, 6. Ktrchheim-Bola nden . Diedericua, Diso de, mil. 1246— 1257: 149,26. 182,42. Eisbach, Isenade, Ysena, Ysana, Hiaena, Ysene, Buch, entspringt hinter Etzen- berg, 4,85. 84,20. 85, 13 ff. 46,4. 49, 28. 88, 16 ff. 94, 24 ff. 202. 344 f. 4€0, 10 ff.

Elbenstein wahrscheinlich verschrieben für

Ebbenstein r. Eppstein. Elewangen v. EUwangen. Elisabeth, Elizabeth, Eliiabet, Elya.,

Elizabeda.

ux. I Bertholdi Agiraheimere 1271 :

231,29.

ux. Alheri mil.W. 1274: 286,26.

ux. Berolfi W. 1271: 281,80.

ux. Bcrthelmanni mil. de Bocken-

heim 1270-1274: 230,13. 235,11.

sor. dicta Brogoren W. 1288: 285, 14 ff.

filia Hartliebi civ. W. 1279—1290:

260, 9. 256, 88. 257 ff. 275, 18. 293, 30 ff.

ux. H. Hellecrapponis 1248: 151,87.

H. Boo», Urknndontmcb d. Stadt Worin» I.

Elisabeth filia Lanthechern W. 1283: 262, 25.

filia Machtolfi cerdonia W. 1281:

253, 14.

vidua Siboldi de Mergestad 1247:

151, 12. Günthern» f. eiua.

ux. Frid. de Osthoven civ. W. 1275

1283: 238,30. 261,6. 268,34.

ux. II Heinrici Richen civ. W. 1263

—1284: 209,4. 212, 18.

ux. Rndegeri civ. W. 1268: 220,24

ux. 8ig. Sparwenzagel W. 1274: 236,

28 ff.

dicta Vromuth conv. de W. 1296:

307,31 ff.

nx. Wernheri aurifabri civ. W. 1281

-1299: 262,80. 312,2. 825,26.

filia Wolzonis W. 1283: 268,85. Elmanni, Conradus preb. m. e. W. 1295:

308,11.

Ellerstadt, Elreatat pf. BA. Neustadt.

Rudolfus de, can. W. 1200: 85, 19.

Volmar de, im: 77, 19. EUwangen, Elewangen, OA. Esslingen,

Cuno de, can. in. e. W. 1226—1234: 102,80. 124,20. 126,36. 127,11. Eisaas, Alsacinae, AÜHacinse 4, 1. 5,15. 8, 12.

Elsungua clericusW. 1274 : 236,31. Eroeringen OA. Münsingen, Emeringer.

Heinricus 1196: 80, 15. 1 98,89. Judda

ux. eiua 1222 : 98, 88 ff. Adelheidis, Conradus, Heinricus et Petriasa liberi eiua 1222 : 98,39 ff. Emicho, Erabecho, Emricho, Embrico, Emercho, Emmericho, Emircho, Em- bricho, Embercho, Emecho, Emgo.

ep.W. 1294— im-. 274,1. 305,9. 309,

34 ff. 319 ff. 826 f. 332, 8; 34 ff. 338,15.

prep. et camerarius W. 1016: 87, 5.

prep. s. Pa. 1156—1178: 61,21. 63,33.

64,22, 66,81. 68,32. 69,22.

can. s. And. 1253: 158, 18.

can. m. c.W. 1179: 71,80. _ can. m. e.W. 1260: 188,8.

com. de Liningen 1156—1173: 61,23.

66,34. 68,86. 69,25. 70,6.

com. de Liningen 1261—1287: 156,14.

193,24 200,24. 234,84. 273,15. 277, 16. 282, 16 ff.

28

426

Emicho Eppo.

Emicho com. silveutris 1246: ITH), 12.

com. silvestris iunior 1255: 171,30.

173,24.

1173: 70,10.

1173: 70, 13.

min. W. 1016: 37,9.

min.W. im: 80, 36.

1246: 140,24.

rclictaW. 1299 : 337,30.

Amtman civ. W. 1296 : 306,31.

de Boimburg can. m. e. W. 1281

1283 : 254,40. 266,27.

Bukkelin civ. W. 1249: 152, 3T>. ~ de Burgwelt mil. 1283 : 26«», 37.

Camerarius, mil. 1261—1299: 200,16 ff. 217, 7 ff. 224,10. 311,33. 327,2«.

Camerariua mil. 1299 1300: 327,25.

344,:«.

f. Davidiu iunioris mil. retro coqui-

nam civ.W. 1275: 241,32. dt«. Drutkint civ.W. 1284 : 272, 30 ff.

Heinricus W. 1269: 226, 36. Mehildis

ux. sua.

lüde civ. W. 1197 im: 81,41. 82,35.

Iudeua civ. W. 1234: 126,42. 127,17.

de Lewenstoin mil. 1267—1285 : 221,

25. 274,5.

- I £L t *• w- ßa»: m-

15 ff. Emercho f. eius.

Wakirpil civ.W. 1295: 307,19.

Willa, Willo civ. W. 1208-1209: 87,2.

89, 29.

Eimstanns \V. 1269: 227, 2.

Enkenbach, Enkinbach nö. KaiserslatUern.

Frauenkloster Pracmonstratenser-

Orden 77, 1.

prcp. Dudo 1190: 77,10. Enckcl, ConraduB civ.W. 1179: 71,32. s. Engelbertua 310, 35. Engelbertus, Engil-, Eigclbertus I archiop.

Colon. 1220-1224 : 97,4. 100,9.

11 archiep. Colon. 1273: 234,30.

cancellarius 1002 : 30, 37 = ep. Frising.

1035 : 359, 28 ff. 368, 8 ff. 370, 38 ff. Engel- Engilpcro notarius 897—898: 16,

30. 18,8. 19,14. Engelfridns, Egilfridus, Engilfrit.

1190 : 77,20.

min. W. 1140: 57,25.

min.W. 1216: 93,4.

Engelfridus, Bertoldus mil. W. 1233: 125, 38.

Margravius civ. W. 1249-1262: 154,

12. 158, 15. 206, 3. Engelgerus min.W. cons. 1216: 93,1. Engelginus civ. W. 1179: 71, 33. Arnol-

du8 et Reuengcrua f. eius. Engelhardts *. auch Eggelhard s. r.

Eckhard.

cp. Naumburgens. 1226: 103,33.

min. W. 1137: 55, 38. Engeluiannus, Engil- 1238: IM, 12.

civ. W. 1276: 245, 15.

civ.W. 1300: 34*3,3. Lieba ux. sua.

domina 1288 : 287,23.

pueri 1283: 261,46.

Jacobus civ. W. 1292 1299 : 296, f>.

308,15. 311,33. 331,36.

Johannes fr. eius 1295 : 308, 18.

f. Engelfridi Marcgravii civ. W. 1262

—1275: 206,2. 239,9.

f. Jacobi Marcgravii civ. W. 1261

1262 : 202, 18. 206,2.

puer Meithildis W. 1271: 231,30. EngelscalcuB provisor sanctiiuonialium

in NonnenmunBter 1250—1253: 154,

22. 160.12. Engern, Angern, Angerc, Angeren, v.

Herford in Westfalen 48,22. 52,37.

74,41. 87,21. Engil v. Engel-. Engilinheim r. Ingelheim, Engno piscatorW. 1299: 331,15. Enselintheim, Ensinth. v. Einscltheim. Enzheim, Ouisheim bei Gundersheim KA.

W. 266,28, Eppelsheim, Epeinsheim, Ephelnsheim,

Eppilnsh.,Epul8h.,Eppulinsh. KA. W.

Bertholdus de, 1295: 307,20.

Conradus de, 1246: 149,27.

Gebold de, mil. 1275-1283: 242, 10 ff.

264, 5 ff.

Heylmannus de, mil. 1283: 264,4 ff.

Heinricus de, mil. 1246: 149, 28 ff.

(2 Personen).

Helfricus de, mil. 1268-1275 : 222,

29 ff. 242, 10 ff.

Ludewicus dt«. Kfichtei* de, W. 1295

307, 19. 308, 7. Bertholdus fr. eins. Eppensten v. Eppstein. Eppo r. Ebbo.

Digitized by Google

Eppstein Flörsheim.

427

Eppstein, Ebestein, Ebenstein, Elben- stein, Eppensten bei Frankenthal.

dominus de, 1283: 261,0.

Bertholdns de, mil. W. 1218-1233:

93,4. 125,39,

G. de, 1242 ft): 398, 20 ff.

HeinricuB de, 1209: 330. 9.

~ Sifridus de, prep. s. Mart. 1194:

78, 42.

Erbach, Ertpach KA.

Conradns i ,

, , J pincerna de, 1273:

Jolmnnes \

234, 36.

Erbo can. s. Mart. 1256—1270: 176,13.

206, 12 ff. 230, 8. Erbipolenses r. Würzburg. Erkanbaldus archiep. Mogunt. 1018:

37, 43.

Erkern-, Erkenbert, Erkenbruht, Erchcn-

breth, Erkinbert v. Eckbert. Erembertus, Ermberctua ep. W. 764—798:

2, 33 ff. 4,4. 5,28. Erenburg r. Ehrenburg. Ercnfridus, Ernfridus mag. scol. Nuh.

1137-1141: 55,33. 56,9. 57, 21; 37.

58, 18. 59, 9. Erhardus sacerdos W. 1283: 270, 39. Erlewinus, Erluwin, Erlevuinua prep.W.

1025 ff.: 45,42. 400,8.

min. W. cons. im— 1198: 79, 12; 35.

80, 14; 33. 81,38. 82,31. Erlolf Wldensis abb. 1114: 54,13. Erlungus, Erlöne ep. Hcrbipol. 1110—1114:

52, 18. 54, 13. Ermberctus r. Erembertus. Ermenoldus cus. Nuh. 1137—1139: 55,33.

56,8. Ernfrid r. Erenfrid. Ernoldus de Hocheim 1241: 140,24. Ernst, Ernuatus, Ernost

cancellarius 897—904: 15,27. 20,23.

min. W. 1016: 37, 13.

clericusW. 1110: 51,34 (2 Personen).

1173: 70, 10; 12 (2 Pertonen). Erpertus preb.W. 1262: 206,27. Ertpach i\ Erbach.

Esgerih 1012: 32, 8. Esshirshausen wo?

Hermannus de, min. \V. 1226: 102,21.

Esslingen, Ezelingin, Edingen 51,2. 128,6.

Etman piscator W. 1106: 50, 17.

Eusserthal, Uraerstal, Uzirstal nw. Lan- dau pf. BA. Bergzabern. Cister- zienser Orden 125,33. 290,23. abb. Isenbardus 1233: 125,35.

Euterbach, Jutraha, Utraha Bach an der Ostgrenze der Hess. Provinz Starken- berg 1.17. 6,6. 25,4.

Eva filia Dirolfi mil. 1299: 329,2.

Ezelin clericusW. 1025 ff.: 45,44.

Ezelingin r. Esslingen.

Ezo, Ezzo, Escalini W. 897: 17,27 f. (2 Personen).

min. W. 1016: 37, 10.

F. s. auch V. F. r. Fridrich.

F. can. m. e. W. 1226: 102, 19. F. oder E. s. XI: 356, 10 . 21. F. clericus Spir. 1017-1032: 351, 29. Falkenstein, Valkcn-, Valcen- Ruine stc. vom Donnersberg.

Ludwicus de, 1246: 149,28. Philippus de, 1242—1246: 143,28.

150, 13. f. Bolandia. Philippus de, camerarius, 1260: 192,9. 193,25. Falcidia lex 291,2. Farre, Berczo dta., W. 1299 : 337,36. Fine, Heinrica« dts. de, ciy. W. 1257:

182, 18, confer Ort. Fiorm&nnin, Firmannin r. ViermOnden. Fischerbhausen , Vischereshusun dttge- gangenes Dorf bei Lampertheim 58, 33. Flamburnen r. Flomborn. Flamersheim r. Flomersheim. Flandria, Joh. de, adv. curie W. 1291—

1296: 295, 23. 307, 18. Flegel, Drutwinus, civ.W. 1261: 200,7. Flcmingus W. 1274 1284 : 235 , 36. 271, 30.

Ludewicus W. 1283-1298 : 262, 11.

317,35.

Flesser, Wernherus, W. 1298: 318, 32. Flörsheim, Fleres-, Flers-, Phleresheim KA. W. s. auch Mörstadt Flurnamen 58,34. 224,34. 330,9.

: Kyselinc 224, 36. anderstigelin224,35.

426

1* lüraheiui t ranconmi.

Flonheim, Heinricus de, clericusW. no- tariua 1300: 345, 21 ff.

Herrn annus de, 1246—1298: 149,27.

816, 23.

Jacobua de, 1398: 316, 28.

Wemherus de, iunior, civ. W. 1249:

t 153,28. Petrissa, Peters, dicta Flersheimraem , ux. eiaB 1249—1253: 153,28. 160,2.

Wernherue de, civ. W. 1257: 182,30. Flomborn, Flaniburnen, FlambSrne KA.

Alzei 83, 14.

Margareta de, begina W. 1299: 325, 9 ff.

Rudewinua mil. de, 1222—1254: 98,

37 ff. 105,3. 164,2. Massivilia tu. eius 1222-1227: 99,1. 105,3. Flomersheim, Flamersheim pf. BA. Fran- kenthal 223, 19.

Sivridus de, 1262: 205,27 ff, Florentini mercatores dicti de AIpbanis

(1292): 297,40. Focco min. W. 1016: 37,11. Fokelin de Aisenzebrunnen 1190: 77, 18. Folchuuin, Folcovinua, Folchrvinus servus

W. 897—904: 16,8. 17,31. 20,3. Folcmar, Folmar can. m. e. W. 1140:

57, 3.

clericusW. 1110: 51.36.

com. de Sarewerde 1165: 68.35.

advocatus W. 1016: 34, 36. 35,24. 37,8.

min. W. 1106—1110: 50,37. 51,39

(2 oder 3 Personen). Folco mag., clericusW. 1224: 101,22. Folcuuicus v. Fulcoius. Folcratus, Folcradus 770: 4, 1 ; 3. Folde r. Fulda. Forebahi, der Forst 30, 6. Foro Julii in, Friaul r. Udinc. Foro in, Jacobua dte. W. vor 1290: t 293,4. Gerdrudis ux. eius. Lysa filia ei us. Frankenreich, reges:

Carolus Magnus 770—798: 4,3; 9. 5,3; 7; 17; 23 ff. t9,31. 1 13,5. t25,9. f 32,32. t68.5;20. Dagobcrtus 1 627: 1 f. 1 2, 85. f 3, 9. f5,33. t9,33. fl8,6. f24,39. t25,ll. f32,27. Hilpcricus f6.ll. f9,33. f 32,32. Lotharius I 826 829: 8, 22 ff. 9, 24 ff.

Frankenreich, reges:

Ludowicus (Pius) 814—832: 7—10. 11, 9. f 25, 9. f 32. 32. f 68, 5; 20.

Pippinus (764) 2 f. f 6, 11. f 9, 32, f 25,9. f 32,32.

Sigebertua f 9,33.

canceliarii, notarii:

DuranduB diaconus 829: 10, 16.

Fridugisufl 826—829: 9, 14. 10, 16.

Heliaachar 814: 7, 38.

Hitherius = Lutherus 798 : 6, 25 ; 39.

Meginhariua notarius 826: 9, 14.

Odefridus 627 : 2, 7. maior domus:

Pippinus 627: 1, 5. Frankenthal, Franchindal, Vrankindal, Frankendal pf. BA. 47, 14. 58, 35. Männer- U. Fraufiikloater Augustiner Orden s. Maria Magdalena 97, 25 ff. 153, 32. 175,24. 207,19. 274,38. 303, 41 ff.

abb. Vounarus 1174: 70,20.

magistra : Adelheid 1263: 207, 19. Frankfurt am Main, Franconofurt, Fran- conoYort, Franchonovurt, Francone- furt, Franchennevort, Francheuev&rt, Frankinvurt, -fort 12,16. 13,28. 14, 29. 16,33. 18,11. 22,31. 48,21. 52, 36. 53, 12. 74,40. 87,20. 97, 13. 100, 3; 13. 103,28. 118,33. 119,22. 121,6. 171,33. 233, 17; 24. 304,37.

cives: 177,40 ff.

nundinae 387,31.

scult 1256: 177, 12.

Heinricus rasor, dte., de, W. 1258:

183,26.

Francia 101,35 v. Frankenreicb. Francia orientalis 12,16. 13,28. 14,28. Franciscaner v. Minore« fratrea. Franco, Francho, Franko.

clericusW. 1016: 34,85. 35,24.

clericusW. 1025 ff.: 45,44.

min. W. 1016: 34, 36.

W. 1269: 227, 1.

fr. Bertholdi cerdonis W. 1252:

400, 34.

do Lamesheim mil. 1263: 207, 25.

Fridericus et Billungus filii fratris Bui, milites, 1263: 207,25. Francorum lex 64, 45.

Digitized by Google

Franz - Frieaen.

429

Franz, Franciacus f. Zeizolti ci7. W. 1298:

315, 30. Fredericua v. Fridericua. Freiburg im Breiagau, Friborg.

com. Egeno 1288: 256,27. Freinsheim, Freiniah., Frensh. nc. Fran- kenthal 329,46. Cunrat et Gelfrat de, 1190: 77, 15. Freising, Friaing.

episcopi : Conradua electus 1282: 117,4; 33. Egilbertua 1085: 359, 28 ff. 368, 8 ff. 870, 38 ff.

Freiaiich, Heinricua, civ. W. 1236: 131, 28. Frevil, Ferevel, Ueinricos civ. W. 1283

-1296: 266, 39. 308, 15. Friburg r. Freiburg. Frideberch r. Friedberg. Fridegerua, Fridigerua W. 1271: 231,32.

civ. W. 1194 : 78,44.

, Johanne« civ. \V. 1286: 275, 7.

monetarius civ. W. 1262: 206, 2. Friderath min. W. 1127: 55, 2. Fridericua, Fredericua, Friduricua, Friede-

rieh, Frithericue, Friacho, Friaco, Frizzeman, Frizacheman.

archicappellanus, archiop. Mogunt.

947: 22,27.

ep. Spir. 1284—1292: 273, 10. 297, 10.

ep. W. 1278—1282: 247—251. 254,35.

255, 1. t 267, 29. f 268, 10 ff. f 302, 24 ff.

dec. *. Mart. 1190: 77, Ü.

cua. a. And. 1187—1139: 55, 35. 56, 9.

cellerarius Sp., can. m. e. W. 1200—

1209: 85,37. 89,21.

can. m. e. W. 1228-1233: 106,6. 125, 24.

can. m. e.W. 1269: 185,22.

conv. Schonaug. 1247: 151, 23.

I iroperator 1156—1190: 59 ff. 62,37.

63,19. 64-69. 71,36. 72-75. 76,35. t 95, 21. f 96, 40. f 118, 9. f 234, 18. t 324, 13. Friedericus et Otto filii eins.

II imperator 1212-1245: 90. 93,7.

95,2; 17 ff. 99,12. 116 ff. 128 ff. 133 ff. 141,36. 142,23. 143,15. 144 ff. 147 f. 395, 15 ff. 396, 8 ff. f 191, 23. 219, 38. 1 234, 18. 1 324, 13.

duz Lotharingie 1212: 90,35.

II dux Suevie 1108—1112: 51,1. 52,33.

Fridericua V dux Suevie 1173: 69, 18.

com. de Liningen 1208 : 87,40.

com. de Liningen 1246: 150, 11. 381,

3 ff. 382, 34 ff. 383,11 ff.

com. de Liningen 1273—1287: 234, 35.

273, 15. 277, 15 ff. 281 ff. Fridericua f. eiua 1284—1287: 273,15. 283. 12 ff.

com. de Zolre 1236: 130, 17.

burgraviua de Hannberg 1284: 278, 14.

acult Magunt 1254—1256: 169, 14 ff

177, 39 ff.

de Bobardia can. m. e. W. 1233—1239:

124, 19. 132, 33. 137, 42. j de Durincheim cor 1241: 1 140, 22. I - fr. Gerhardi mil. W. 1233: 125,40.

de Huaun 1173 : 70, 7.

f. fratria Franconis de Lameaheim

mit 1268: 207,25.

de Lutherahein mil. 1287: 281,35 ff.

283,2 ff.

dta. Morle W. 1270—1275: 230,8.

239,23.

mil. f. Peregrini de Odernheim 1251:

156, 7 ff.

Friacho de Oathofen civ. W. cona.

1253-1262: 158,15. 203,24. 1 219,1 ff. 1 238,30. 1 261,6. 1 268,33. 1 283,29. Fridericua f. eine 1275: 238, 39.

Frizzemann nepos quondam Frid.

do Oathoven 1288—1295: 283,29. 309, 20 ff.

= Friaco 1299: 830,27.

Rufua civ. W. 1229—1238: 106,24.

126,41. 127,16. 131,22. 133,7.

de Scheinveit 1195 1199: 79,25. 82,

15. 84,5.

de Stockheim can. m. e. W. 1243—

1281: 144,11. 203,19. 206,23. 254,38.

Stören 125»; 1 330, 10.

dta. Streiphe mil. de Rodenburg 1255:

175, 23.

de Truheningen Uber 1174: 70,21.

quidam Vultdenaia 10490): 372, 17 ff. Fridugiau8 (cancellariua) 826—629: 9, 14.

10,16.

Friedberg, Frideberch, Vridebergens. 103,

29. 171,34. 233, 17; 24. burgraviua: S. 1241: 398, 10 ff. Friese, Gerungua dt«., civ. W. 1262:

204,80.

Friesen, Friaiones 9, 34. 22, 13. 26, 13.

430

Friesenheim Gerbodo.

Friesenheim, Frisinh., t'risenh. bei Lud- wigshafen pf. BA. Speyer.

Burcardus de, tuil. 1268: 224, 7.

Johanne* de, iniL 1297— 1300: 311, 35.

331,12. 344,32.

Wilhelmus de, mil. 1261—1269; 200,

IG ff. 224. .'50. Frietac, Vrietak, Friedac, Friedag, Fri- dach, Vritag, Frigedac.

Sifridns min. W. 1197— 1213: 81, 37.

82, 5; 31. 84, 5. 86, 34; 38. 91, 35.

»Sifridus mil. cognomine , dt«, de Star-

kinberc 1241: 141,15. Petriasa ux. eins.

Friacho, Frisco r. Fridcricus.

Frising r. Freiging.

Frisinheim r. Frieaenhcim.

Frisiones i\ Friesen.

Friso nuncius W. 1268 : 224, IG.

Frizschman, Prizzeman v. Fridericus.

Frowin dec. \V. 1110: 51, 36.

Fuchselin, Fusseln, Vuhssclin, Vuchselin,

Vulpecnla, Wlpeculn, Wosselinus,

Vosselinus.

min. W. 1208: 87, 1.

1283 : 262,2».

Conrad us civ. W. cons. 1223 1252:

99, 23. 101, 2; 24. 102, 32. lüö, 28. 106, 9; 21. 150.40. 153,35. 154,10. 155,17. 157,24. 400,32.

Heinricus civ. W. 1224 : 99,32.

Jacobus eiv. W. 1293: 298, IG ff.

Johannes civ. W. 1234 1262: 127,

1; 18. 153,38. 157,28. 169,6. 175,33.

194, 36 ff. 205,15. Küretcnberg sü. Lhnmusdiittg&H.

com. Heinricus de, 1273: 234,32. Fugere, Conradus dts., civ. Oppenheim.

1265: 215,4. Fulcoius, Fulcovvicus, Folcuuicus, Folc-

uoigus.

ep. W. 826 830 : 8,27 ff. 9.29 ff. 10,3l;34. 11,2. Fulda, Folde, Vultdensü», Wldcnsia. abbates : 1224: 100, 11.

Voamdm 1226- 1232: 103,34. 118,23. Erlolf 1114: 54, 13. Hermannus 1165: 66,31. 68,33. Fuldcnsis, Fridericus quidam 1049: 372, 17 ff.

ü.

G. clericua Magunt. 1035: 858, f.

G. burgraviuB de Nuremberch s. XIII:

396, 33 ff. 397, 6 ff. G. mil. *. XIII: 386, 25 ff. G. W. 1025—1035: 361, 22 ff. G. dt«, maior mil. s. XIII: 390,24 ff. G. fr. Conradi de Durnenkeim mil. W.

1236: 131,21, G. de Eppenstein 1242 CO: 398, 20 ff. G. de Limpurg 1255: 171, 31. Gndemen, Johannes nnder, civ. W. 1229:

106, 24.

Gaiberg. Gouueberge sü. Heidelberg 29, 33. s. Gallen: abbates;

1231: 112,20 ff.

Salomon 918: 21, 25.

Ulricas electus 1273: 234,31. GarkQchen, hinter der, retro coquinam r. David.

Gartach, Gross-, maior Gartach OA.

HeUbronn 214, 7 ff. Gauangclloch r. Angelachen. Gausche, Johannes 1299: 330,7. Gauwersheim vielleicht KA. Bingen.

Dydericus de, mil. 1255: 175, 42. Gobhard, Gebahardus, Gebartus, Gebe-

hardus, Gebehart. ~ prep. 8. Pa. 1137: 55, 33.

774: 5, 1.

830: 10, 30; 35.

min. W. 1068: 47,24.

min.W. 1106-1110: 50,36. 51,38. Gebold de Eppeinsheim mil. 1275—1283:

242, 10 ff. 264, 5 ff. Gelder»?, Conradus, civ. W. scult. in l.uzel-

heim 1248-1294: 152, 20. 204. 16; 30.

236, 31. 244, 7 ff. 245, 22. 306, 14 ff. Geldolt 1190: 77, 17. Gelfrat, Gelfrad cons. W. 1198: 82,36.

de Freinisheim 1190: 77,15. Gelnhausen, Goylenhusens. 77,27. 103,28.

171, 34. 233, 24. Gemunde wahrscheinlich Neckar -Gmünd

34,17. Gcorgius 780: 5, 13. Gerbaldus 784: 5, 15 ff. Gerbodo, Gerboto, Gerbordo, Gerbodus,

Gerbutdo, Gerbozo.

prep. m. e. Magunt. 1224: 101, 18.

prep. s. Pa. 1213-1227: 90, 45. 105,23.

Digitized by Google

Gerbodo Gorhart.

431

Oerbodo can. *. Pa. 1194- im : 78,40. I 81,34.

portenarius W. 1200: 85.20.

thelonarius W. 1127: 55,11.

min. W. 1110: 51,39.

min. W. 1137-1141: 55, 38. 56, 12; 23.

57, 5; 25. 58. 3 ; 22. 5», 13. WVrn- herns fr. eius.

min. W. 1208: 86, 38.

imr,: 66,41.

Longus mil.W. 1233 : 125,38.

de Moro mil. W. 1155— 1279: 175.31.

182,42. 215,2. 229,26. 232.20.239,6.

241.32. 245,19. 251,22.

de Nithensheim o«n. m. p. W. 1209 j

-1213: 89. 20. 91,2.

de Sulzen uril. 1268 : 224,9. Gerbodus r. efüiro Herbordus. Gerbozo r. Gerbodo.

Gerbrahteehuson in pago Hassiu r. Her-

brachtshausen. Gerbvitdo r. Gerbodo. Gerhart, Gerhard, Gerardus.

I archiep. Magunt. 1254- 12V,: 165, ;

20. 171,29. 173, 23; 36.

II archiep. Magunt. 1292—1299 : 296,

17. 324, 25.

abb. Otterburg 1233— 1336: 125,35.

128, 28.

prep. s. And. 1237—1243: 131.29 ff.

182.33. 133,16. 136,33 ff. 141,23. 143, 1. 146, 17 ff.

I prep. 8. Pa. 1359: 185,22.

II prep. s. Pa. 1289 : 291,33.

prep. Wilburgena. can. m. e. W. 1281:

254,40.

cus. s. Mart. 1198: 82, 24.

mag. imperialiB aule capellanns 1182

—1190: 73, 16. 80, 10.

clericusW. 1196: 79,35,

can. in. e.W. 1260: 188,8.

MagniW. pleb. 1242—1261: 143, 43 ff. 200, 5.

cellerarius in Otterberg 1248: 152, 15.

com. de Diedac 1220 1221: 97, 9.

100, 12.

(1033): 46, 12.

1283: 266, 30.

min. W. 1016: 37,10.

mil. 1025—1044 : 45,36.

rhart mil.W. senior 1229: 106,19. mil.W. 1233-1238: 125,39. 133,18. iuvenis mil. 1238: 133,17. vioedominus W. 1208: 89, 8. f 94, 23.

t 97,30. Gerhardus f. eiiw 1220:

94.23.

vicedominus 1214 1229: 100 , 24. 106, 19.

min.W. 1190-1218: 76,21. 77,14. 79, .35. 80, 14; 32. 81, 37. 82. 5 ; 30. 84, 6. 89,26. 91,35. 92,38. 94,7. Gernodus fr. eius.

iunior min.W. 1213: 92,2, min.W. fr.Willehelmi 1216: 92,38. piscator W. im: 50, 18. do AUenzen mil. 1283: 266,36. Camerarina cus. s. Pa. 1299 : 327,22. Camerarius Magnus mil. W. 1236:

131, 20. f 188, 7. t 200, 15. f 223, 28.

1 226, 10. f 229. 34. f 237, 33. 1 327. 30. Camerarius mil. W. 1238 1297: 134,

16. 141.25. 200, 15 ff. 217, 7 ff. 223.

20. 224, 10. 226, 3. 229, 29. 239, 6.

245,13. 251,21. 261,38. 271,6. 285,

39 ff. 311.33. t 327, 24; 29. Camerarius mil. 1299-1300: 327,23.

344, 33.

de Dirnieatcin 1216: 92, 33.

Edclwin dt«. Vinazzen 1230: 131, 17.

de Huchilheim min.W. 1068: 47,23.

f. Humberti W. 1341 : 139,1.

de Landscron 1258: 184, 12.

de Liechtenstein can. m. e.W. 1281

1289: 254, 38. 286, 22. 291, 34. de Lutra clericusW. 1196: 80,13. Militcllus civ. W. 1224: 101,23. f. Richezonis min. W. 1316: 92, 31. de Ripa mü.W. 1333: 125,39. Schmuzcl de Diraenstein mil. W.

1236: 131,20. f. dicti Smuzeln de Dirmenstein 1283:

255, 38 ff.

Smuzelin W. 1263 : 207,8 ff. Smuzelin de Dirmenstein fr. 1263: 207, 24.

Smuzzil mil. 1297 : 311,35. de Schowemburg 1159: 62, 14. dt«. Spiez civ. W. 1263: 207,26. dts. Ummaze mil. W. ror 1259: 1 187,29.

Unmaze civ. W. 1239: 106, 24.

432

Gerhart Ge&elinue.

Gerhart de Waehinhein) mil. 1261: 200, 17 ff.

de Wasemberc 1119: 52,33.

Winkelpost civ. W. 1234: 127,1; 18.

Hcrbordus fr. eius. Gerhild sor. Gerhardi mil. 1036—1044: 45,30.

Gerireshusa im Elsasa 11, 1.

Gerlach, Gerlacua, Gerlahc,Gerlah, Gerlac.

cant. h. And. 1190: 76, 17.

f. Anshelmi de Spira can. m. e. W.

1209: 89,21.

frater predicatorW. 1276: 245,18.

pleb. in Opphowe 1263: 158,13.

de valle s. Marie 1190: 77,9.

min. W. 1106: 60,37; 39 (2 Pertonen).

min. W. 1137-1165: 55,39. 56, 13. 57, 5,

59,25, 62,29. 63,39. 66,41. 68,39.

civ. W. im: 62,31.

de Bibelnheim mil. Oppenheim. 1254:

170,1.

de Büdingen 1232: 118,27. 119,18.

120,42.

de Karlcbach min.W. 1216: 92,33.

Judena civ. W. 1252: 157, 27.

dts. Pullus vicarius Nuh 1259: 18T>,23.

dt«. Pullus can. s. Pa. 1261-1270:

202 24. 229 21. Gerlieb prep. W. 1016: 37,4.

clericna 1016: 34,34 35,24. Germannus civ. W. 1255: 176,2. Con-

raduB fr. eins. Germersheiro pf. BA. 273, 20. Gcrnodns, Gernot, Gernoth, Gernerod ua.

dec. m. e. W. 1173-1174: 69,23.

70,1; 20.

can. m. e.W. 1160: 62,27. 63,7.

can. Nuh. 122«: 106,8.

can. b. Pa. 1194 1213: 78,40. 91,5.

1165: 66,41. 1173: 70,11.

min. Lauresham. 1162 : 62,33.

mim W. 1106: 50, 36.

min.W. 1190-1226:16,21. 77,14. 78,

44. 79, 12; 34 80, 14; 32. 81,38. 82, 5; 30. 84,6. 92,1; 38. 94,7. 102,33. Gerhardns fr. eins.

min.W. 1190—1196: 76,21. 77, 14. 80,

32. Sifridus f. eius.

civ.W. 1182: 73,19.

f. Conradi molendinarii s. Pa. 1254:

168, 15 ff.

Gernodns in Hanenburdos civ. W. 129* 321, 36 ff. Gernodns f. eiua.

Longus civ. W. mag. civ. 1920—1234:

98,26. 126,41. 127,15.

de Pfeffelnkeim civ.W. 1229: 106,22.

in vico 8. Petri cons. W. 1224: 101,2. Gernsheim, Gerensheym KA. Grott-Gernu

270,2 ff. Geroinu* 784: 5, 19.

Gerolsheim, Geroltsh. pf. BA. Franken- thai 825, 27. Gerolt min.W. 1110: 51,41. Gertradis, Gerdrudis.

ux. Heinrici Dyrolfi civ. W. 1299:

324, 41 ff.

ux. Jacobi in Foro W. 1290: 293, 3 ff.

cognata Altrudis de Hocheim, in-

clusa, 1276: 244,42.

ux. Jacobi civ. W. 1276: 246,39 ff.

ux. Godelmanni de Metse 1335—1267.

128,30. 133,2. 138,10. 221, 14 ff.

sor. in Nunnenmnnster 1289: 299,22.

de Oppenheim W. 1296: 311,7 ff.

vidua W. dicta Sabatissa sor. Davidia

mil. W. retro coquinam 1265 1259: 176, 7 ff. 188 f. 186, 33 ff. Gerdrudi* neptis eius 1259: 185, 40 ff, Gerdru- dis proneptis eiua 1268: 222, 80 ff.

dicta Semerin civ.W. 1260: 194, 35 ff.

Gertrudis filia eius. Gerungua, Gerunc

can. W. U40 : 57,19.

min.W. 1110: 51,38.

apothecarius W. 1274: 236,32.

faber civ.W. 1262: 204,30.

de Alenvelt, Uber, 1127: 55, 12.

dts. Friese civ.W. 1262: 904,30. Gerwinus, Gervinus prior de Otterburg

1173: 70, 4.

can. s. And. 1194—1197: 78,41. 80,30.

81, 36.

clericus W. 1190: 76, 19.

HgnitorW. 1298: 317,25.

molendinarius W. 1254: 169,6. Geselleschaft, Ueinricus dts. W. ror 1299:

1 338, 1. Metza ux. eius. Getze s. auch Gottfried.

Ribeluz W. 1283: 270,32.

Umensheimer oder Vinensheymer 1283:

270, 17 ff.

Gezelinus, Gootelin civ. W. 1234: 127,8; 19.

Digitized by Google

Grzemanmis - Gottfried.

433

Gezemanuus, Oezmann, clericus W. 1025

-1068: 45,44. 47,21. Gisalrih 820: 8,15. Vadalrnht ux. eius. Gisela ux. Conradi II regis 1036 ff.: 349,

20 ff.

ux. Hartliebi civ. W. »or. Volzonis |

super Rivrnn 1279—1286: 250 f. 250, 38 ff. 257 ff. 275, 19 ff. Gisela et j Elizabet ßliae eius, Heinricu« f. eius.

ux. Hertrichi civ. W. 1252 : 400,28.

burgenau W. vidua Sifridi, «or. s.

And. 1208: 80, 30 ff. Giselbertua, Gislebert, Gyselbrecht, Gisel- brath.

dec. s. Pa. um -1200 : 77,5. 78.39.

79,81. 80, 12; 28. 81.32.82,21.85.22. j

ean. m. e. W. 1281 1292: 254,39.

297, 10.

min. W. 1160-1173: i>2,<28. 03,38. 04, |

20. 00,40. 68,38. 09.27.70,8. Wem- | herua fr. eins.

min. W. 1165: 60, 40 (ririlricht w- !

K/trieben).

civ. W. 1196—1107: 80, 30. 81.41. Güelberus, Gi«cleran, Gisilherus dec. h.

Mart. 1224-1242: 101,22. 105,20. 138, 3. 139, 13 ff. 143. 2.

min. Lauresham. 1160: 02,34. 03,11. Glefeswilre eingegangenes Dorf bei Lmn- ',

pertJieim 58,33. Oobelo aurifaber civ. W. 1255: 170, 10. Godebertus r. Gottbert. Godebolt min W. 1106: 50, 39. Godebraht r. Gottbert. GodefridoB r. Gottfried. Godefthui maneipia 1016: 30, 8. Godelmannus, Gudel-, Gudil- v. Gottfried.

cerdo W. 1279: f 252, 3.

civ. W. 1260: 193,44. Herbnrgi« ux.

eins.

civ. W. 1299 : 304, 13 ff.

1299: 329,43.

comesW. 1268: 224,15.

scult. ni. e. W. 1288^-1295: 280, 31 ff.

287-291. 304,20. 300, 37 ff.

Amella civ. \V. 1251-1259: 155,20.

186, 20.

f. Embricbonis Bukkelini civ. W. 1249:

152, 35 ff.

de Metzemil. W. 1235—1267: 128,29.

133,2. 138,10. 150,4 ff. 175,36. 221,13 ff. i H. Boo», Crkutido^buch .1. Stwdt Wortu^ 1.

Godelmannus parvu« 1299: 330, 21.

de Rockinhusen civ. W. 1283: 260,38.

Kupcl 1299 : 331,43.

Slepperc de Buehove 1283 : 270,8. Godescbale r. Gottschalk. Godesmannua min. W. 1198 : 82,33. Golthane aurigaW. 1295: 309,22. Gol/o W. 1278: 249,8. Wolframu« f.

eius.

Goslar, Goslaria 48,22. 52,37. 74,41.

87, 21. Gosmarua r. Gozmarus. Gottbertus, Godebertus, Godebraht vgl.

Gozbraht.

can. m. e. W. 1190—1200 : 77,4. 79,

28. 80,25. 85,18.

subdiaconns 856: 13, 35; 47.

clericus W. 1110: 51,35.

civ.W. 1160-1179: 02,31. 71,31.

W. 1299 : 337,10.

apotecarius W. 1267 : 221,37.

iudex W. 1268 : 224, 15.

Gottfried, Gotefridus, Godevridus, Gode- fridus, Gothefridus, Gotfrid, Godc- frit 8. mich Godelmann, Gozzo, Gozze.

archiep. Treverens. 1127: 54,40.

ep. Pattaviensi« 1284 : 273, 9.

ep. Spir. 1156: 61,19.

prep. m. e. W. 1137—1152 : 55,30. 50.

5; 19. 57, 2; 15; 35. 58, 16. 59, 7 ; 20.

cus. s. And. 1276: 225, 1.

cus. 8. Pa. 1068: 47,20.

capt. Mogunt. 1208: 89,7.

cancellarius 1156: 61,12.

cancellarius 1173-1184 : 09,21. 73,21.

75, 12.

can.v». And. 7270: 229,21.

can. s. Pa. 1194 : 78,40.

can. s. Pa. 1137—1141: 55.34. 57.38.

58, 18. 59, 10.

mon. de Otterberg 1173: 70,5.

fr. oamerarius conventus de Otter-

berg 1270-1274 : 230,10. 235,14.

conv. Schonaug. 1262 : 204,32.

com. de Caloen, com. palatinu* 1112

-1114: 52,33. 54,13.

com. de Spanheim 1156—1166: 61,23.

08,30.

com. de Spanheim 1208 : 87,41.

~ com. de Ziegenheim 1236: 130. 18.

29

434 Gottfried

Gottfried min. W. //<*;.• 80. :13. Gode- fridua fr. eins.

min. ««< civ. W. 1197- llüu: XI. 39.

82,31. 84,6.

de Brunecke /2rtif: 27.5.17.

de Hohenloh 1232—1212: 118.27. Kto.

18. 143,26.

de Hohenloh 1284: 273, 17.

de Lobtenbnrg min. 1174: 711.2:».

Longus civ. W. 163.27. ~ de Mcti* mil. W. »•. Godelmanmi«.

de Moro map. civ. W. eona. 1220 -

12-24: 98.26. IOC».*! 101.23.

Nigrn-Barba, Suarzgraue civ. \V. /^'iv;

iaar: 102.22. 10;». 26.

de Rnndecken i >:tl - Mio : 112.29.

1H,S, 8. Gozo fr. eins.

Kustein min. W. //<>6.- 7!», .'IT..

de Schornsheim //;«>: 77, 20.

Selicheit min. W. //.<«- 119X: HO. 36.

82, 37.

de Stockheim min. W. nur,— 1226:

79, 13. 102.21. Gottochalk, Godexchalc. -schulch, -sculc.

mag. »col. h, Mart. //'//: 63.36. 64. 2."».

clericiwW. Hin; 51,37.

min.W. 110*i— luo: 50. 38. 51.3!».

min. W. //7t»: 71,33.

piscator W. //<>«; 50. 17: 19 /Vr-

sonenj.

Gotzohurntrogil W. /2.W: 3:17. 8. Gonueberge c Gaiberg. Gowcnkirchen ir«? 34. 13. »iozbraht riß. Gottbert, Ksenlinus W. 897: 17, 27.

Gnzmanw, (Jos-, min.W. mt—tiuü: 63, 38. (54,26. 71», 3f.. 80.35. K1.40. 82,33.

W. 163, 30. . Sigilo f. , civ. W. 1251— 1263: 155. 2.

157,26. 158,15. 175,38. 1X3.3. 204.

21». 205, 15. 206. 1. 207, 28. Goswin min.W. llio: 51,40. Gozzo, G>*zze, Gozo. (!otzo ajl. Gottfried. de Moro mil. W. cons. 1203 - 12X5: ,

162,19. 168,1. 175.31. 203, 22. 215,2.

218,34. 229,26. 239.6. 241. 15 »F. 245.

19. 275, 5.

Pullus civ. W. I27U—129U: 250,26.

275. 7. 337,40.

de Kandecken 1260: 1SX, 1». Gode-

fridus fr. ein«.

- Gilda.

Gozzo de Sulzen, mil. W. 1254 1268:

168, 1. 224, 9. Gramolinus prep. Nah. 1137: 55.32. Grasehof. Heinbodo de, min. W. //öS;

82,33.

Gregoriiis IX iwipji 1229—1239: 106, 31 ff. 107 112. 121 f. 125,1 ff. 129,21. 130. 37 ff. 135, 27 ff. 138, 16 ff.

scol. s. Pa. 1194-1200 : 78,39. 79,32. 80.29. 81,33. 82.21. 85,22.

Grezing civ. W. 12dl: f 155.29 ff. Adel- heid ux. ciiif. Hedewig et Hertwinus pueri eorum. Grezingheim. Heinricus dl*., civ. Oppen- heim. 1265: 215,4. GrimalduH archicapellanu* 858: 14.26. Grindestat >\ Grilnstadt. Giohs, Cuntzo 1299: 3.30,6. Grossii*. Udalriciw cnn. de Wiuipina U)68 : 47. 19.

Grunatadt, Grindentat )>f. BA. tWanken- thnl.

Kberhardus de, W. 1279 1289:

252. 5. 292. 18. Ulumnnns de, mil. 1273 : 233,33. Wolfram us de, min. W. 1200: 89. :jo.

Grumbach, Grunbach, Grunbac (66,33 fälschlich Brabach) »1. Langensalza in Thüringen.

Marquardt!« de, 1156—1165: 61,24. 66,:». 68,34. Marqnart f. eiu» 116T,: 66,34. Graut. Sigelo db*., civ. W. 1283: 266. 40. Gruzxerc, Johanne« W. 1298: 317.17. GuiirneniH r. Wernherus. Guda. Gutta, Guda, Gudela.

ux. II Berth. Agiraheimere civ. W. 1271: 231,31.

ux. Cnroli Dirolphi civ. W. 1299: 328, 46 ff.

ux. Engehnanni piatoris W. 1257: 182, 16 ff.

ux. Ingebrandi 1269: 226, 35.

ux. Ulrici Maracalci civ. W. 1263: 210, 12 ff.

ux. Wilhelm! de Randecken mil. 1260: 188, 2.

conaangninea .Toh. de Winterbach can. *. Mart. 1287: 276. 88 ff.

12U9 : 829.3 : 33 (3 Vertonen).

Digitized by Google

Gudelhcr HaniKhudisheim.

435

Gudelher. Conradn* dt«. W. mm: 293.11.

Jutda ux. aua. Gudelraann r. Godelniaun. Gummundiw 767: 3,40. Gompertus, Gumbreht. -bret, -braht,

-bretb. Gunbcrtus.

conv. Schonaug. 1286: 275, 34.

1025— 1044 : 45, 32. Hunbrabt IV. ein«.

min. W. 1016: 34,37. 35,25. 37, 11.

min. W. 1127: 55, 11.

vicedominus W. 1137— 1141: 55, 37.

56, 11. 57, 5; 24. 58, 1; 21. 59. 12.

min. W. 1208: 86, 39.

piscatorW. 1258—1262: 183,30. 203.36. Gandelandus abb. Laureskani. 771: 4, 13. Gundeloh roin.W. 1016: 37,11. Gundheim, Guntheim KA. W. UM, 1.

229,19. 269,11. 329, 44 ff.

Cuno de, 1246: 149, 29.

Hoc de, min. W. ll'JO: 77. 18.

Simon de, iuil. 1246: 149, 9; 28. Gundersheim, Gundramsheim KA. W.

266,28. GundolffusW. im: «7, 29 ff. Gundramaheim r. Gunderah. Gunduuinus 770: 4,5. Guntherus, Gunthcriua, Güntere.

cancellariua 1018-1023: 37, 43. 39,20.

piscator W. 1106: 50, 18.

f. Siboldi de Mergeetat 1247: 151.12. Gnntramus acol. W. 1190: 76, 20. GunzelinuB de Bockenheim civ. W. 1255:

176.2.

Gunzo W. 1277: 246, 29. Guono min. W. 1U0: 51,41. Gutmannua fr. Volzonis 1271: 231, 18. Gutta r. Guda.

H.

H. r. Azecho.

H. venchrieben für P. 358, 35 ff.

H. 1025-1044: 348,7 ff.

H. s. XIII: 387, 1.

H. cum. m. c.W. 1255: 175,29.

H. mag. W. 1226: 102, 19.

H. mag. can. m. e. W. 1281: 251,39.

H. fr. de ord. Minorum ep. Curonensi«

1254: 166.36. H. fr. de ord. Predieatorum ep. Usiliensi«

1254: 166,8 ff. H. pensionariiiH a. Mart «. XI IT . 391,30 ff.

Ii. dux de Lunburg 1232: 118.24. H. marchio de Burgowe 1232: 118,26. H. senior couiett silvestri.s 1255: 171. 30, 173.24.

II. de Carnelebach mil. c. 1240: 380, 19 ff.

381,2; 17. H. dt«. Duvel can. s. Pa. 1285: 275, 1. H. de Hobenecke, Honeegen civ. W. ror

1253: 397. 27 ff. 398, 2 ff. f 158, 9. H. dt*. Lengelin civ. W. 1285: 275, 6. H. f. .Toh dicti Materie, clericua W., 1285:

274, 38 ff. H. Pezzeraden W. 126» : 2215,40. H. f. R, civ. W. 8. XIII: 387, 26 ff. H. dta. Snelle de Sletatat 1260: 192.11. H. dt«. Starko civ. W. 1285 : 275, 6. H. de Wielenstein clericua W. 1226:

102, 18. Haag, Haga 167, 14.

Hababnrg, Habichiaburg Ruine bei Brugg

Cantan Aargau. com. A(lbertua) 1232: 118,26. Hadebertus, Hadebertius HubdiaconusftM».-

12,14. 13. 26. H adewig r. Hedwig. Haga v. Haag.

Hagen, Hagene Praenionatratenserinen-

Kloater bei KtrcMieim-Tiolaiuiett, vgl.

Henche. Henegen.

prep.: Sigefridus 1173: 70,2.

prior.: Bernhelmua 1173: 70,3.

. . Hermanmw j _,. ., canonici: Of[o \ 1173: <0.3.

Hagen. Hagene tro?

Reginbodo de, clericus mm: 77. 10. Hagenau, Hagenauwe. Hagenowens. im £foa4w90,36. 171.32. 174,31. 248.36. scult. 1255: 177, 13. Hagnoni«, Arnoldu«, min. W. im:

79, 37. Hahpcrch r. Höchberg. Hamburg, HainmaburgensiH.

arebiep. Lipmnru* 1074: 48.21. Hamm, Hamme KA. TT'*. Hermannus Waltheru« Hammerstein. Haniir- am Rhein Kr.

Neuiried 18,22. 52,37. 74,41. 87.21. Handachuchahcim, Henacuesh., Hcntacbu- giah. an der Bergsti-a*sc l>ei Heidel- berg 140.17.

| de. W. 1251: 155,3.

436

Handachuchaheim Heinricu*.

Handschuchaheim , Ingramu* de, min.

Lauresh. IHM): 62,;i.">. Hanenburdoz, (Jernodus in. civ. W. 12'jn:

321, 36 ft'. liernodus f. eiua. Hannonia v. Ilenneguu. Hanowe. Ulricua de, na 4: 273, l*. Hapirshove wo:* 102.27. Hardunc r. Härtung. Hargesheim m. Kreuztuuji.

Rudigerun de, niil. 12ö5: 175, 43. Harteknut, Arduichenut fr. Kunigunde

regine Ktfü: 350, 2.'». Hartlieb, Hartib, min. Lausham. 1100:

62, 33.

civ.W. iw MTW: f 250,8. f 256, 38 ff.

t 275, 18. f276, 1. f 293, 30. Uiada ux. eiua. Elir-abet et (üiaela filiue eorum.

Hartmannua com. de Wirtcnberc 120N: 87, 3».

1012: 32.7.

min. W. 1198: 82,35.

de Bcsenaheim 1228: 106, 2.

de Büdingen 1182: 73, 17. Hartmudu« dta. Silhauer W. 1299: 337,32. Hartrad de Merenberg 1226: 102. 17. Hartungus, Hardunc, Hartunc, Harthung,

Hardtung. dec. h. And. 1239-1248: 138,2. 143,1. 152, 18.

eua. 8. Mart. 1213: 91,6.

cant. 8. Pa. 1224: 101,21.

can. in. e. W. 1190 i2öy. 76, 19.

77,3. 79,27. 80,24. 81,29. H-.\4;18. 85,17.

ean. 8. Fa. 1197—1213: 81,31. 91,5.

cellcrariu8 s. And. 1227: 105,25.

pleb. a. Magni, can. 8. And. 1227:

105, 24.

conies, min. W. 1196: 80, 15.

min. W. 1198-1216: 82,35, 93,1.

theloneariua Spir. I20(i: 88,34. Becherer senior VV. 1298: 317,29.

de Houeheim min. W. 1190: 77,21. Hartwig, Hertwicu«.

ep. Augustene. 1173: 69, 20.

prep. 8. Pa. 1110: 51, 30 ff. 52, 6 ff.

cler. W. 1110: 51,34.

capellanus imporatoris Friderici 1 1173:

69, 16.

min. W. 1016: 37, 14.

Hartwig dta. Curie, civ. W. 1263: 207.26.

Harwisheim, Rudegerus de, clericua W. 1190: 77,4.

Haaelach mons t'icHeivht Haaaloch pf. BA. Neustadt.

Berthohlua pleb. j ,^6;275;.,f Jacobua pre*biter I

Hawüivel. Jacobns 1297: 1 31 1,29. Be- nigna ux. eiu*. Herbordus f. eorum.

Ha*aia pagus 36. 1 tl.

Hastula, Conradu*. cons. W. i&8: 815,28.

Hatto, Hatho archiep. Magunt. 897— 898: 17.10. 18,24.

Hanacn r. Huaun, Kirschgartshausen, Neckarhaunten.

Hauwardu« de Holtswanc 1233: 123, 12. l Hazxo clericua W. 1016: 34, 35. 85, 24.

Hecclo, Hecilo r. Hezel.

Hedewigia. Hadewig.

1173: 70,12. Higefridus f. ein».

ux. Hcinrici Camerarii mil. W. 1299:

332, 41. 333 ff.

ux. Heinrici de Eberhach W. 1279:

25U, 14 ff.

tilia Urezingi civ. W. 1251: 160,30

ux. Johannis dicti Materie civ. W.

/:.'*. 5: 274, 3S ff.

aor. Joh. de Mcti, vidua W. 1294:

300. 15.

ux. 1 Heinrici Richen civ. W. tot

1263: 1 209, 10 ff. f 212, 19 ff. Heicel v. Hesel.

Heidelberg, -bereu, -berc 93,22.

Heinricus de, W. 12A4: 163,82. Heidelberger, Jacobus dU. 1295: 308, 9. Heyhel, Sifridus, 1165: 66.42. Ortolff f. eius.

Heiligenstein, Heiligeaten sw. Speier?

prep. Philippus in 1190: 76. 15. Hcilmannus, Heyl-, Hei-, Hele-.

Cippure civ.W. 1288: 283,34. 284, 85 ff.

de Eppelsheim mü. 1283 : 264,4 ff.

Holtmundi civ. W. 1298-1300: 318,6.

344, 34.

f. Agnetis Lircrin 1299: 338,3.

Margravii civ.W. 1299: 325,29.

Judei cong. mag. civ.W. 1283 1300:

2.i5,26ff. 275,31. 288,33. 291,37. 294, 19 ff. 809, 14. 815,28. 322, 11. 325, 20; 34. 340.41. 344,84. Heinricus, Henricus, Heinrich, Heiarih.

Digitized by Google

Heinricu«.

437

inricus I archiep. Colon. 1226: 103,31. II archiep. Mogunt. 1286: 27(5, 1Ü. II archiep. Trever. 1269: 22.'). 19.

II ep. Argent. 120*- 1212 87.37. SK>,34.

III cp. Argent. liM; 105. 21. .$80. 32 ff. 381, 12 ff.

II ep. Basilicnn. i;fc/<;; 103,34.

IVT ep. Baailieiw. /2tf#: 256, 2.'».

ep. EUtedenai* 1226: 103,33.

II ep. SpirenH. 126») 1269: 11)3,2.'!.

200.23. 219, 36 ff. 225. 20. 3X0.19 ff.

381,11 ff.

ep. Tüllen«. 1127: 50.7.

I ep. W. 79. 9 ff.

II ep. W. 1*H>—1234 : 94,20 ff. 95, 1. 97. 21 ff. 99,29. 100 ff. 102.17. UM, 33. 105, 14 ff. 1015.4: 13 ff. 107, 23 ff. 108. HO ff. 114—126. f t 2U7. 14. t 302, 10 ff.

abb. Lanresham. lim: «2, 23 ff. 03,!). abb. Schonaug. 126 1: 155, 15. abb. deWernswilr 12X1: 125, Xk prep. «. And. 1137—1141: 55.35. 57,

12;38. 58, 19. 59,10. prep. a. And. 1280—12*6: 252, 22.

208, 1. 275, 28. prep. in. «■. W. 1127: 55,8. prep. in. e. W. 1219: 92. 13 ff. dec. 8. Thome Argent. 1231: 113,281V. dec. in. e. Mogunt. 1182: 73, 14.

I dec. m. e. W. 1127—1166: 55, 9; 80. 56.7; 21. 57, 2; 17; 35. 58, 1Ü. 59,7: 21. 61,21. (52, 1; 12; 26. 63, 6; 31. 64. 19. 66, 32. 68, 30.

II (Smucelinua) dec. m. e. W. im— 1200 : 80.24. 81,28. 82,4; 18. 85,17.

III dec. m. c.W. 1213 1226: 90,44. 91,33. 92,14. 94.5. 101,19. 102,30.

IV dec. m. e. W. 1228: 106, 6.

dec. a. Pa. 1264—1277: 168. 13 ff. 197, 41. 198,31. 21 1,3 ff. 230,24. 246. 8 ff. 247, 2 ff.

cus. W. 1200: 85, 20.

cns. s. Pa. 1194— 1197: 78,24 ff. 79.31.

80,29. 81. f 137, 25. mag. scol. ni. c.W. 1209 1216: 89,

18. 90, 45. 91, 34. 92, 34. mag. «col. m. e. W. 1239-1242: 137.

41. 141,22. 142,42. mag. icol. s. Pa. 1261-1364: 202,24.

211,8.

' HeiuriciiN eant. », And. 12()9: 89,23.

cant. m. e. W. im- im: 62.3; 26.

63. 6; 31. 64.20. 68,31.

cant. s. Pu. 1242: 142.43.

run. a. And. 1140 : 57,23.

tan. s. And. 1197: 81,35.

can. ni. e. W. aenior 1137— IKUt: 55.

31. 57,3; 11). 63.6.

(Smucelinus! can. ni. e. W. 1190—1196:

77, 3. 79, 27. 80, 9. = Heinricus II dec. W.

; cuu. ni. e. \V. cellenirins 1208 : 86, 30. 89 2.

| can. ni. e. \V. mag. 8uevua /i27— J233: 105,20. 124,21. 125,24:37.

can. in. e. W. Wtfü: 188, 8.

, -- can. in. e. W. mag. phiaicua 297, 16.

: can. Pa. 114o: 57,21.

can. s. Pa. 91,5.

prothonotariua 1165 : 66,44. 68.41.

clericua W. 1068: 47,21.

capellanua 1106 - mo: 50,35. 51. 33 f.

(2 Personen). ! pleb. a. Joliannia VV. mag. 1200: 85,21.

portenariua \V. 1200: 85, 20.

conv. .Schonaug. 1247: 151,24.

[ magi8ter curie Otterburgen*, in W. 1248—1263: 152,16. 209,37.

fr. predicatornm W. 1295: 308,33.

I Rom. rex t 32, 32.

II Horn, imperator 1002—1023: 30 ff.

34, 31. 37, 16; 28 ff. 38 f. f 61, 18. t52,9.

I III Koni, imperator 1036 1044: 46, 26 ff. 350,17 ff 372,10(V).

IV Rom. impCrator 1061—1074: 47 f.

t52.30. f 74,38. f 87,22. f 234,

17. t 324, 12. ! V Rom. imp. 1110-1114: 52, 15; 24 ff.

53 f. f73,36. , VI Rom. imp. 1173-1196 : 69, 18. 74,

1 ff. 75,2. 76,37. 77,27. 79, 4; 8 ff.

80, 4 ff. f90,40. fll8,9.

(VII) Rom. rex, Friderici II f. 1222

1236: 98, 35 ff. 99, 37 ff. 103, 22 ff. 108. 112. 116 ff. 124.28. 127, 29 ff. 129, 4 ff. t 299, 7 ff.

com. palatinus Rheni 1208 : 87,89.

dnx Bravancie 1320: 97,8.

HfinriciiK.

Heinricii!« «lux Suevir rector Burgund io | 1 1220: 97, L = HeinricuM (VIF).

(Rasj>e) lantgrnvius Thuringie 1236:

130,15.

marchio de Hahporch 1284: 273. 13.

com. de Dieduo 1182: 73. 17.

com. de Furstenberg 1273: 234. 32.

com. de Ortinberch 1232: 117. :k Iii. \ -

com. deWilinowe ß«: 273. 16. j -

com. irsut Iis 1240 : 15*J. 12. ; -

com. irsntua de Nova- Beinborg 1283:

266, 21L

1173 : 70.11.

1165: 66. 39.

monetarius W. utu 7.1.32.

tbeloneariua W. 1137— 1 NO: .').'). 37. 56. :

12i22.

min. W. 1106: 50, 3!».

min. W. 1130-1141: 56, 13. 57, 5; *L

58. 2; 22. 59. 13.

min. W. 1160-1173: 62. 29. 63. 30. 64.

2L 69. 27. ßuggenm fr. eius.

min. W. 1160 : 62, 30.

min. W. 1190: 77, 21 f. (2 Prrnoneti ).

inin. W. 82,22. Albertus fr. eiu*. -

mag. operis 125-'t: 158. Ii.

quondam seult. W. 151. 2.

civ. W. lwo: 62.31.

civ. W. 89.10.

civ. W. 157. 27.

molendinariuB W. 1226: 101.

prociirator conaulum W. 1292: 298, 1 ft". ,

W. 1275: 241. 2.

f. Adeluni md. ui. v. W. lim— 1213:

79, 29. 80. 26. 81.30. 91. 1

de Alcbene 1299: 330, 1.

Alheri mil. W. 1268— 1276: 224. 11. j -

236. 25 ff. 245. 10.

Altkint civ. W. 1208: N>,4LL

- mil. telonearius de Alzeia 1257: 182. 40.

Ainella civ. W. 1208 : 89, liL

Amella can. Nuh. 1227: 10jL22.

Amella civ. W. cou* 1236—1255: ML

22. 132. 35. 134. 17. 141. 28. 150.39. 155.20. 157.27. 176, 1.

Ampman can. h. Mart. 1299: 325.41 ff.

f. Berwelfi civ. W. 1208 : 87. L

de Bilestein can. m. e. W. 1241: 141.

24. 389, 34 ff.

dt*. Bintrime can. in. e. W. 1281— -

7202: 254.41. 291 .35. 297.17.

üeinricus de Bopardia can. m. c. W. 1197—1213: 81.31. 85.20. 86.37. 89. 2. 91. 2.

- dta. Brunac civ. W. rar 1267: f 222. 7.

Heinricus f. eiu».

- de Buggenheim 1208: 87. L

- Buschilhart W. 2ÜÜ.3-L

- de CageUtat MW: 77. IL

- Cainerarius min. W. 1253: 158. 14.

- Cainerarius mil. W. senior 1261— 1299:

200, \h ff. 203. 22. 21L2 ff 223, 3& ff. 226. 2j 32 ff. 228^ 22 ff. 229, 2jh 3L 239. iL 244. 11 ff 245, 13. 251_, 2L 271.6. 292. 5. 311.35. 327.2üff.

- CamerariuR mil. W. f. Heinrici C

senioria 1297-1290: 311. 36. 327, 22. 332 ff.

- Camerariua armiger, f. Emichonis C.

mil. 1299 : 327, 2iL

- cognomento Cancellarius can. s. Mart.

1209: 89,25. 1 155.33.

- Caseus villanu« in Horgiheim i2äai

195.32.

- KeseW. 1299: 337. 25.

- Cippura civ. W. com. 1218 1228:

94,2. 10Ll;2i. 102.32. 105.11:2fi. li)6. 9. Ebelinus fr. eins.

- Cippura civ. W. cous. mag. civ. I24t>

—1284: 150.41. 152.19. 153.35. 154. lü. 155. 19. 157, 25. 162, 20. 168 ». 175.33; 38. 194, 311 ff. 199,30 ff. 203. iL 205, 14. 206, 1. 207. 27. 22103. 239.8. 272. 2a ff. 400. 32. 1 284, 33.

- Cypuri scult» in Nunnennionater 1261.

197.Mff.

- de Kircheim, über, 1198: 82.20.

- de Oongernheim mil. Oppenheim. 1265:

215,3.

- Cornmarckit W. 1297 : 311.37.

- Crouhel W. 1241: 141.20.

- de Crulde. can. m. e. W. 1209: 89. 2U.

- Crutburgedor mil. W. 1229: 10JL2Q.

- Krataack mil.W. 1236—1246: 131. 19.

134. 16. 14L20J21L 150, 39.

- f. DavidiB civ.W. 1196: 80. 12 ff.

- Dyno civ. W. 1300: 340, 18 ff.

- Pirolfi civ. W. cons. 1279—1300 : 250.

42. 265.2 ff. 315. 27. 318. ß ff. 318.27. 324^40 ff. 344, .ii.

- de Düna prep. m. e. W. 1298: 319.

uff. 321. latt :

lleinricus.

430

Heinricux de Eberbach \V. 127»: 250, iL

de Eche 1267: 221, 20.

de Emeringen, Emeringer W. 1196:

80, ÜL t 98^ 32* Hcinricus f. eiu* 98, 40.

EmcrchoW. J*W: 226. 36.

de Eppi Insheim mil. 124»: 149. 28 ff.

üt Peraonenj.

de Eppstein 1299: 330, iL

de Falkenstein 1165: 00. ä^L

dt*, de Fine eiv. W. w.*": 182,1h.

de Flonheim clerien* W. noüiriun

i3w>: 345,21 ff.

nisor dts. de Franken vort W. 1258: 183.

2ü. Hoinricu» vieinus raus 183, 28

Freiidich civ.W. 1236: 131.23.

Frevil eiv. W. /:WJ J21&: 200. 39.

303. i:<.

Fnchselin civ.W. /AM; 99. 32.

f. Oerhardi min. \V. 1209: 89,2ii.

f. Hororis Gemodi in Hanenburdoz eiw

W. J2!W; 321. 31 ff.

dt*. Geselleschaft ror W: t 338, L

f. Güele iuniorisW. 1283: 257,10».

dt*. Grezingheim eiv. Oppenheim. 1265:

215. ^

de HeidelbercW. 1254: IBB.aa.

Hellecrapho eiv. W. 1246—12*8: 151.

1 •- :m 245, 23. 28?). 34.

de Heppenheim min. W. 1197: 81.39.

de Heppenheim 1240: HILL» ff.

Holheimer civ.W. 1244: 147, 13 ff.

Holtmunt min. W. im: 82. 34.

~ Holtmunt eiv. W. cons. 1246— 1265: ISO. 41. 153.30, 154. 11. 15.'». IB. 1:V7. 2ä. 168. 3. 17f.. 38. 1R3, 2. 208. 22. 21L Ii 32. 214. 21. 215.2. 400. 33.

Holzappel W. 1298: 317,32.

f. Humberti eiv. W. 1253: 15b. 1«>.

indweretu« = Unbescheiden eiv. W.

1259— 1361: 186, 2£L 202. Iii.

qui dicitur Jnronfl can. W. 115«: 02. 3. j

privignus Tngcbrandi min. W. 1216: \

1)2,32.

Ingenbrand 12119 : 330. 5.

Judei eiv. W. 1234 1249: 120. 42. j

127. 17. 153,37.

iuxta fontem (civ.W.) 1272: 232. 22.

de Lichtenstein mil. 1288: 2S3.3Q.

Lechen mil. vor 1299: j 325. 9.

Longu» f. Richen eiv. W. 1238: 133.18. |

leinricua inolendinariu» f. Luchurdu W. 1254-1261: 168, IS ff. 197, 42 ff.

- fr., de Lumer8heim ord. fr. predii-a-

torum 1276: 245, Li.

- Machtolf eiv. W. 1252: 157. 2H.

- Miles, Militellufl r. Ritterchen.

- de Mitra 1290: 294. 3L

- Molu8 1290: 294. L

- Monetariua confr. s. And. 1287: 28' ), 4u.

- de Moro, Mull>onnie eiv. W. 1229:

10Ü. HL

- de Moro can. m. c. W. 12.37: 132, iL

- dts. Mfintzerc 1274: 235, 14.

- de Oppenheim m-ult. 1231: 112,29.

- de Ort riv. W. 1221—122«: 99. 31.

106. 9.

- de Pedemesheiui eiv. W. 1257: 182,31.

- de Pcffelncheim. Peffelkeinier eiv. W.

1234-1246: 127. lj IX. 133.8 151.2.

- de Phetriisheim 1216: 93. 5.

- de Randecken elerieus 1260: 188,3. -- Hex iura tu* pnrrochie n. Mngni W.

1261: 200, 6.

- f. Rirheri riv. W. 1209: 89, SIL

- iunior f. Richeri eiv. W. cons. mag.

riv. 1233 1265: 125, 41. 126,27 ff. 127. 8. 131. 22. 133, 7j 12. 141. '27. 150. 40. 151, 2.L 152,1 ff. 152, HL 153. 34. 154.9. 155. 17. 157.24. 102. 21L 107.40. 109.43. 175, 33; 38. 183, 2j3£. 185, 25. 180. U). 195.37. 202, 2Il 203, 18. 204. 29. 207. 27. 215 2. 400. 32. f 242. IL

- Richen fr. .faeobi <iv. W. 1263—

1276: -ML 1 ff. 211, L. 212, 1 ff 224. 12, 239. 8. 243. 35. 244. Hl 245. 14: 2i. i 309,21.

- Ritterchen. Milew, Militelhi* civ.W.

cons. / 196— 1227 : 79. 36. 82, 7. 84, 7. 89,22. 92, 3iÜL 9_L 2. 99, 23i 3L 101.2. 102,32. 105, 10.

- Küt'-n In n IV de Otterburg 1270:

230, LL

- Rufu« eiv. W. 1234 1275: 120, 41.

127. IG. 131. 23. 155, 19. 157.20. 102. 20. l»a. 29. 168, 3. 195. :t8. 205. 14. 206.1. 211,31. 224. 13. 230,26. 239,8. 239, 17 - 241,6.

- Rnfus civ.W. 1299: 331.5.

- dt*. Ruwe scult, 1283 : 260. 29.

- de Scharphenecken mil. 1294 . 300. ff.

440 Hoinricus Herbrachtshnusen.

Heinricas Schit civ. W. 1255 : 17G. 2. -— de Sedibu« can. 8. And. 12^9 1227 : 89. 24. 105, 23.

dt«. Selzere riv. W. 12m— 1269: 224,

11L 226^33.

f. Selzerinne civ. W. 1253: 16< >, 6.

dt«, de Sygin presbiter 1294. MliL

Span civ. W. 1260 - 126 J: lt*5. ;W.

aor>. u.

Span cantor Nnh. can. ». Pa. 1900:

340.41.

Spirensds dts. W. 1200 : 337. 40.

Sporo, civ.W. 1173: 70. 13.

gener Volperti W. 1262: 203. 37.

Wackerpil min. W. im -1218: 80.36.

92.40. 9JJL

Wakirpil mil.W. 1241—1279: HU, LL

185. 24. 195. 3JL 204. 2S. 20^ LL 224.8. 229. 29. 232. 20. 233.33. 235. 13. 251.22.

Wa«ichoW. 1284 : 272. 7.

Waaniut W. 317.26.

de Wirzeburc can. m, o. W. 1197:

8L3X

de Wisaa prior fr. predicatoruin W.

J27W: 245. 16.

db». Wulleschirxele 1246 : 149.25

gener Zeizolfi civ.W. 1266: 218.3. Heinzelmannus Dyrolfi civ. W. 1276:

243,30. Heio min. W. 1068: 47, 2L Heio min. W. um: ÜO. 38. Heizolf min. W. im: 56, Li. Heldecoph, Eberhardus, civ. W. 1254:

167. 28.

Helfricus de Fphelnsheim mil. 1208—1275: 222, 29 ff. 242. 10. ff.

de Sulza mil. 1268: 222» 28 ff. Helisachar cancellarioa 814: 7. 38. Hellecraphcn, Hellecrapho, Hellecrappo.

Conradug gencr Heinrici civ. W.

1246: 151. 1.

Cnnzo civ.W. 1234: 127. 2; liL

Heinricns civ. W. 1246—1288: 151, 1 :

36. 245.23. 283.34. Elizabet ux. cius 1248: 151.37.

Joh. f. Heinrici IL 1246—1251: 151,1.

155.21.

Nicolaus civ. W. ror 1298: f 317. 2ü.

Wernborns f. Heinrici IL 1246— 1283:

151. 1. 207. 12. 969 \u

I Hellecreppinne, domina 1299: 323. 17.

Hehnericus abb. Lauresham. 780: 5, LL ( Helngerus can. m. e. W. 1208: 89. 3. Hclpericus, Hilpericus rex Francorum t6. LL 1 9. 33. 1 32. 32. : Heltli. Syfridns dt«., mag. W. 13f*>: 344.36.

Helwic de Lammensheini min. W. MM: 77, IL.

Helzeman min. W. 1068 : 47. 25. Holzo capcllanus W. 1106 : 50, 35. Hemma maneipia 1016: 36. 8. Henche W. dioc. wo? kaum Hagen bei Lorsch, wie Baur meint. prep. Symon 1290: 295, 11L ; Henegen wo? ob Hagen bei Kirchheim- Holanden. Symon can. in , prep. conventu» ad Ortum b. Marie W. 1272: 232. 19.

' Hennegau, Hannonia r. Aveenea. ' Henscue«heim , Hentechugis- r. Hand- schuchsheiin. Henze clericusW. 1016: 34,34. 35,23. Heppenheim, Hepphenb., Heppinh. an der Wies KA. W. 275, L 334.33.

Heinricus de, min. W. 1197: 81. 3! i. i Heinricu« de 1246: 149, 9. ff.

' Herbipolis r. Würzbnrg.

i Herboldus prep. s. And. 1190: 70. 16.

j dec. m. c. W. 1190 1194 : 77. 2. 78.37

I Herbordus, Herebort, Herbnrd, Gerbodus.

! 1173: 70. 10.

! funifexW. 1299 : 337. 44.

textorW. 1299: 337.

; de Altzeia 1283: 270. 24.

f. Benigne de Hasenvel 1297: 311. 3U. i de Laudenburg preb. m. e. W. 129Ö:

307, 40.

iuvenis Raparius civ. W. 1234— 1388:

127.2; LL 1*0 49 157. 27. 202. 25. 2*4,40.

! dtx. Raspe 1283 : 266.28.

; Rhode 1299: 330.8.

! dts. Rftber, Rubere civ.W. 125V— 1263:

154.28. 207.27. I Rufus civ.W. 1269: 228,24. ! Winkelpost civ.W. 1208—1234: H9.iL

127.2: IS. Gerhardu« f. eius. | Herln-.iLhtshaneen, Gerhrahtosbuson bei

Kastel 36. 2.

Herburgis Hezel.

441

Herburgis relicta Gudilmanni civ. W.

1260: 193. 44 ff. Herchenbert v. Eckbert. Hercolo de Hocheim 1241: 140, 12. HcrdegenuB fr. Schonaug. 1283: 259. 15. Hergisheim, Edilwin de, min. W. 1190:

TL lß.

Herlisbeim r. Herrnsheim. Hermannus, Hereman, Heriraan.

ep. Babenberg. 1074: 48, 25.

ep. Monasteriens. 1182—1190: 73. 12.

7S.4. JJL

ep. Wircebnrg. 1226: 103, 32.

(de Salza) fr. magister domus Theu-

tonice 1236: 130. 16.

abb. Fuldens. 1165: 66.31. 68, 33.

prep. s. Mauricii Monafitcripnsis 1190:

76,14,

mag. scol. m. e. W. 1152—1161: 59. 22. 62^2, 63,6:31» 64,20.

mag. acol. b. Mart. 1140: 5ti, 20.

cant. m. e. Mogont. 1182: 7^,15,

cant. Nuh. 1194— 1198 : 78. 39. 79. 30.

80, 2iL 81,32. 82,211

prior Predicatorum W. 1295: 309. 13.

can. de Hagene 1173: 70, 3.

can. m. e. W. 1137- 1 14 /. 55.32. 57, 19.

can. s. Pa. 1140: 57,4.

II marchio de Baden 1112 : 52, 33.

V marchio de Baden 1220— 1286: 97,2.

118, 23. 119. 18. 120.42. 123. 10. 125. lütt. 130. IG.

com. de Arnsberc 1190: 76, 15,

1106 : 51.9.

min. Lauresham. 1160: 63. 11,

W. 1295: 307. 33. Vroiuuth ux. eius.

f. AgnetisW. 1299: 338.5.

de Eashirahausen min. W. /33g; 102, 21.

de Fleresheim 1246—1298: 149. 27.

316, 22.

de Hamme W. 1251: 155. 3.

Muckelinns mil. 1283: 266. 35.

fr. de Otterburg 1248: 152.16,

Rukhelinua vor 1224: 199, 22. 1 106.3.

Odilia ux. eiua, Heroldus de Djrmcstein mil. 1255: 176. 1, Herolf fiscalinus W. 897: 17.27. Herrich clericus W. 1068 : 47. 22.

min. W. 1016: 37. 13.

piscator W. 1106 : 50, II (2 Personen). , David, min. W. 1226: 102, 22.

IL Boos, Urkondenbuch d. Stadt Worms L

Herrlingen, Horningen, Horingen, OA. Blaubeuren w. Ulm.

Ulricus de, 1156—1165: 61, 24. 66, 34. 68,30» Herrnsheim, Herliah., Herleah., Hernliszh.

KA. W. 195.12. 244. 18. 294. SL Hersfeld, Hereveld.

abbates : 1224: 100. 11. Ludwig 1226: 103, 34. Hertesperc r. Hirzberg. Hertingesberc vielleicht Himberg.

E. de, 7233: 123. 11. Hertrieb., Hertricus, Hertherich, Hert- derich.

min.W. 1106—1110 : 50,38. 51.40.

civ. W. 1160: 62.30.

civ. W. 1252: 400, 28» Gisela ux. sua. Hertwicue r. Hartwig.

Hertwinus f.Grezingi civ. W. 1251: 155,30. Hesse min.W. U90: 77, IL Hesso marchio de Baden 1284: 273, 12. Heuchelheim, Huchilheim, HSchilheim, Hächilnh. pf. BA. Landau 325, 35.

Conradus de. 1237: 132, 22 ff. Dimarus

fr. ei us.

Gerhart de, min.W. 1068: 47,23»

Simon de. 1216: 93.4. Joh. f. eins. Hezel, Hezelo, Hecilo, Hecelo, Hezzil,

Heicel, Heizel, Hezelinus, Hezzelinus. I dec W. 1016: 37, 5. j dec. s. Mart. wr 1284: f272, L 1 cant 8. Mart. 1239-1242: 138. 4. 139.

2Q ff. 143, 3. 1 163, 11 ff- 1 263, 3.

cant. 8. Mart. 1254—1283: 163. 18 ff.

lfiä, 14. 205,39, 220,21 ff. 226,2 ff. 242, 32 ff. 25L3Öff. 260,25 ff. 2Ülff. 269, 41 ff. 22Qf. 1 271. 4L t 292. HL 1 311. 30,

cellerarius 8. Mart. 1247: 151. 15.

innior subdiaconus f. sor. Hezelonis

cant 1254 : 164, 25 ff. ± 242, 32» 1 272.1.

can. s. And. 1194 -1197 : 78 , 41.

81.36.

can. s. Mart. 1209: 89, 24.

can. s. Mart. 1259 : 185. 14.

clericus W. 1110: 51,3»» (^Personen).

clericus W. 1190: 76. 20.

1012: 32. 8.

1106: 51.8.

442 Hezel

Hezel min. W. HoO—1110: 50. 37. .r)l,38.

min. W. 1139-1141: 56,12122. 57, 5;

25. Lutphridns fr. eius.

min. W. UM— 116t: 62, 7. 63. 37.

G4j.1JL

min. W. 1101-1173: 63, 39. G4 27 69,

Iii- Johannes fr. eius. civ. W. /->*J 101. 25. Conradus f. eins.

W. ji'.'W; 337. 9.

strviens lüft-J: 30. 31.

Alhiis min. W. UU4—1210-. 78, 4 t. 70,

3L 82.31. H',, 10. 93. 1. " Hiuelo, .In* In presbiter 707 "To: 3,41. i . ■">. Hildbertus Wilienheim min. I.aurcs-

hamens. //t*/; 62, 33. HiliU'boMiiü, Hildibaldua rp. W. cancel-

lanus U7:t-us:,: i>7 211.

min. W. TL LL Hildebrandus, Hildelmint.

eapellanua preb, H. de Wi Iburg 1232:

115.42.

piscatorW. iu>f>; f)0. lü, Hildeburgis ux. Conr. Bunonis civ. W.

7209: aaß tf.

ux. Hicheri civ. W. 1202: 203,22.

ux. lierhardi Smuzel mil . filia Eber-

hardi de Crophesberg 12*3: 255, 39. ff.

civ. W. ;jyfl.- 320, 3. HUdegnrdis, Hiltegardi« abbatissa con-

ventus de Orto s. Mario W. 1200—

1290: 216.28 ff. 232, 21. 2il2 f. Hildegornns . Hildig.. Hiltdig. f. Bloae

4, Uli 21 ff. Hilderirus de Be*in«heiui min. Lanres-

bam. lioo: 62. 34. Hillinus archiep. Treveren*. ll.Vi: Gl. 39. Hilpericua r. Helpericus. Hiltuuimis, Hiltdnuinus 771 : i, Ii); 31L Himmel kröne »■. Hocbheim. Hvppel civ. \V. /äas ; 322, 21 ff. Hyppela ux. Conradi Bfinonis civ. W.

12U9: 338,22 ff. Hirmendrudis nx. Berhtolfido Dirmenstein

1210: 92,22 ff. Hirsebau, Hirsaugens., Hirsoug. OA.

Calw Ord. s. Benedict! 126, 2li ff.

127.1 ff. Hbb. Reinbodo 1231: 127,7. Hirzberg, Herlesperc, Hierzperch littine

iL. Heidelberg bei SchricxJteim.

Bertoldus de, can. m. e. W. 1213: 91, 2,

Hoenberg.

I Hirzberg, Conradus de, lir,2—1198: 59.23. 82,21.

! KberharduH de, can. in. c. W. 1194 1213: 78. 37. 80. 26. 81. 30. 8'.. 19. HG, 36. 89. 2. 9L L Ilisena r. Eisbach.

Hitherins (— Lnthcm»! cancollarius 7n* : j «LSiL

j Hlothariua r. Lothar, i Hludovvicuo r. Ludewicu*. ! Hockeman, Conradus J;W. : 329. 4G. Hocken heim, Hocgenh. süir. Heidelberg.

Eberhard ns, f. pincerne de , min.

\V. im: 82. 29. Höchberg. Hnhperch Jtui-ne nu: Wald- Ii rch im Brcixgmt.

marebio: Heinricus 1284: 273, 13. Hocbheim, Hohcheim, Hocheim, Hoicheim, Hochein. Hochem, Hockeim KA.W. 47, 13. 58,31. 1.->T>,4. 206. 37. 227.5 ff. 244,11 0". 249,33. 200,131211 257, 14. 261, 22 ff. 33JL IL 335, 4. Flurnamen: Handal, Hanenda). Hanind. 227. 9. 311.2 ). 334. 2. 335. 8. iuxta ripam 331, 2. ecclesia 57, 13. 58, lü. incluse apud ecclesiam 244, 32 ff. Gertrudis inclusa 1270 : 244, 42. jirioriosa et conventus doniinaruin de Celi coroua nput villam , ord. fr. Predicatorum ; mona- 8t(!rinm in Himinelcrone 2G8. 21 ff. 269, 23 ff. 27G, 9. 290. 26. 308, 25 ff. 315,3Üff. 327— 332. Altäre: 32Ö ff.

proenrator: fr. Conradus 12&3: 2<>8. 26. ff.

ArnolduR de, civ. W. 1270: 245. 23. ~ Bernoldus de, mil. ror 1270: t 243, 42.

Altrudis filia eins.

Karolus de, 1241: 140. 26 ff. Ernol-

dus fr. eius 140. 24.

David de, civ. W. M8: 89. 9.

Hercolo de, 1241: 140,12.

vidua Hngonis de, I20i): 227, 6.

Johannes de, mil. 1270: 24ü.2iL

Johannes de, I29i>: 330. HL

I Ludowicus de, 1270: 241.20 ff.

vidua Reinbodonis de, 1209: 221. '». Hoderburch r. Otterberg. Hoenberg r. Hohenberg.

Hofheim Howere.

113

Hofheini, Hoveheim KA. Bemlieim 3_i UL

iL KL 58,35- 270.2 ff. - Hartunc de, inin. W. 1190: 77. 21. Hohenberg, Hoenberg Ruine fori Dettingen

ö. Rottueil.

coniites:

Albertus 1273—1284: 231.33. 273,15. Burgardua fr. suua 1284: 273, liL Hohen bcrt i'ielleic/U verschrieben für Hohen- berg.

com. de, 1278: 248, 37. Hohenburg, Homberg, niarchiones de: (Bertholdua) 1251: 157, UL (Otto) 1242: 143, 2iL Holienocken, Houeg, Honeegen Ruine und Dorf sie. Kaiserslautern.

Demudis de, civ. W. 1251—1253: 156,

ff. 158. 9.

iL de, maritua eius civ. W. mr 1253:

397, 21 ff. 398, 2. ff. flöS.Ü,

Syfridui de. 1260: 192, Hl Hohenfels, Hohen vels. Hohinfels, Hoen-

vels, Honvels, HoinveU Ruine am Dannenberg,

Nagil de, mil. 1255: 175, ü.

Philippus de, imperial« aule cume-

rarius, 1236—1200: 130, 21. 1 13. 27. 148, 35 ff. liUf. 192,2-193,25. 382, iüff. 383.11.

Philippus et Theodericus de. fratreg,

1273: 23-1. 35. Huhenhart, Hohinhart Ruine Wies- lodi, Baden. Conrad us de, über, 1127—1160: 55,12. (33,8. Hohenlohe, Hohenloch, Hoenloch, Hohin- loch, Hohinlon Rnitie tc. Nürnberg. Conrad de, com. Romaniolc 1232—

1236: 117,6; 35- 130. 19. Crafto de. 1234: 273, LL Godfridus de, com. Komamole 1232 —1242: 118,21 130, HL 143,211 (iodfridus de, 1284: 273. IL Philippud de, senior 1287: 281. 29. Sytridus de, 1232: 117, G; m Thcodoricus de. 1287: 281. 22. Hohen-Sülzen, Sulza, Sulzen, Horsultzen KA. W. 47, 13. 58, Iii «H. 90. 42. 133. 4.

Holderbaum, -boum. -bawm, -b'">u. Hol- derbaumer.

Holderbaum ..civ. VV. 1264 : 211.33.

Conradus, civ. \V. cons. 1276—1292:

245. 22. 250. ff. 2(35, 2ti ff 293.32; 3i) ff. 204,12 ff. 1 295, 3j. Margaret, ux. eiua 1290 : 294, 33. .loh. f. eorum.

Conradus, civ. W. 1299: 330, 22.

Johannes f. Conradi, civ. W. 1292—

1299 : 295, 33 ff. üiLLÜÜ ff. Mechilt ux. eius 1299: 335,31» ff. Holheimer, Heinricuü, civ. \V. 1244: 147 Iii ff.

Holttnund, -urant, Bertholdua, can. s. And. 1227: 105. 24. I lleilmannus, civ. \V. cons. 1208—1300: 318, Ü. ff. 344. ±L

Heiuricus, min. W. 1198: 82, 31.

HeinricuB, cons. W. 1246 1265: 150,

iL 153. 36. 154. 11. 155. 18. 157. 25. 108. 3. 175, 38. 183. 2. 203. 22. 211, ii 32. 214.21. 215.2. 400, 33. Wern- herus f. eius 1265 1288: 214. 21. 285, ä.

Wernherus. dec. s. And. 1283 : 202, 44 ff- Holtswanc, Hauwardus de, 1233: 123. 12, Holzappel, Hoinricus VV. 1298: 317. 39. Homberg i\ Hohenburg.

Honccgen, Honeg r. Hohenecken. Honorius III papa 1225-1226: 101, 311 ff. 102, ff.

Hoppenheim, Hoppinh., Hoppcnhiem v.

Oppenheim. Horugaheim r. Horchheim. Horbach r. Hornbach. Horchheim, Horugaheim, Homgeheim,

Horcgeh., Horgeh.. Horch., Horgih.,

Horgeheym KA. W. 15,111 ff. IL Ii ff.

19,3a. 58,33. 270, 2lL 308, 28 ff. pleb. :

Rudolf us 1231: 126, 3L 127.12.

scult. : Didericus 1272: 232, 21. Eberhard us 1260: 195, 39.

villani:

Berenwelf, Heinricus Cascus et Jacobus 1260: 195r 39. Hornbach, Horbach KA. Heppenheim oder pf. RA. Zweibrücken.

Johannes sacerdos de 1190: 77, 12. Horningen, Horingen r. Herrlingen. Horsultzen r. Hohen-Sülzen. Howere, Conradus f., W. 1241: 139, 32.

444

Hraclolt Jacob us.

Hnidolt mancipium 826: 8, 3JL Hruotfridus 767: 3, 4£L Hu. 1026-1040: 368, 34 ff. Hugo, Huc presp. cardinalis tit. 8. Sabine 1256: 181. 2.

prep. 8. Mart. 1068: 47, 20.

com. de Werdenberg 1273: 23*. 33.

min. W. 1110: 51,38.

de AlbcBbeim sacerdos 1190: 77, 12.

de Alisacinse 820: 8, 12.

de Bockenheim civ. W. 1256: 176. 2.

de Brikbhusen, liber, 1174: 70,22.

dts. Cippclinus civ. W. 1261: 202, 20.

de Guntheim, min. W. 1190: 77, 18,

de Hocheim vor 1269: 1 227, fi.

Johannes dte., civ. W. 1296: 311. 24.

f. sororis Billungi de Mergestat 1298:

315. 38 ff.

de Pefflincheira min. W. 1227: 105, 28.

dts. Rockenhnaer 1296: 311.17 ff.

de Starkenberg, mil. 1267—1278 : 221, 2iL 236. 1 ff. 248,32.

de Wezzenloch W. 1080: 49,29.

de Wormatia min. W. 1196—1199: 79^

2L 84,5. Huinfrid v. Hunfrid.

Humbertas, Hunibertus, Hunbrath, Hun- pertus.

archiep. Coloniens. 627: L5.

fr. Gumberti 1025-1044 : 45, 32.

min. W. 1216: 92,38.

civ.W. 1198—1217: 83, 15 ff.

W. 1241: 139, L 140, 19. Gerbardus

f. eius.

Heinricus f., civ. \V. 1253: 158, JJL Hummel, Diro, 1299: 329, 42. Huoincreshuson in pago Hassia vielleicht

Hommershausen Kr. Frankenberg tL Marburg 36,4. Hunfrid, Hunfrit, Huinfrid.

1025 ff.: 365. 17.

min. W. 1016: 37, lü-

de Falkenstein 1165: 66,30.

de Munster clericus W. 1190: 77, 12. Husen, Husun r. Kirschgartshausen.

». Neckarhausen.

= Hausen, tcelches? 207, lü.

Waltherus de, liber, 1140—1173: 56,

2L 61.24. 62. 10. 66.35. 68,36. 70.6. Fridericus f. eiuy im: TU, L

L J. Y.

Jacobu« ep. Metensis 1254: 165, 22.

- cant. m. e. W. 1253 : 162, 17. f 253,28.

- can. m. e. W. 1208: «9. 3.

- can. 8. Mart.W. 1267: 221, 34,

- domus militie templi 1285{?): 274. 4.

- presbiter montis Haselach 1286:

275. 34. Jacobu« camerarius 275. 33.

- fr. Sconaug. camerarius 1283 : 25B, 15.

- 1283: 266. 31.

1283: 270,4. Jutta filia eius.

- mil. mag. civ. W. 1254—1283: 167,40.

169.42. 269, IL

- civ.W. gener Wikelroanni 1276: 245,

31 ff. Gertrudis ux. sua.

- cerdo W. 1278: 249.6.

- carpentarius W. 1299: 337^ 25.

- de Alzeia cau. m. e. W. 1281 :

254,41.

- dt«. Rapa de Alzeia 1246: 148, ff.

Jacobu« f. eius 149. 26.

- Benedicti preb. a. Mari 1297: 311,38.

- f. Berzonis dicti Stecchosela 1283 :

262.5.

- de Biscovisheim 1190: 77. 19.

- de Budensheiin 1298: 316, 27.

- dta. Reiser civ. W. 1261—1283: 202.

2U. 250,26. 261.41.

- fr. Conradi civ. W. 1199 : 84, 7.

- de Dagisbeim 1246: 149. 26.

- DineW. 1299: 331.21.

- Eberzonis .cons. W. 1285(/) 1298:

274.6. 293,9. 315.28.

- Engelmann civ.W. 1292—1299: 296.5.

3U8. Iii. 311,33. 331.36.

- de Flerabeim 1298: 31*2,28.

- dts. in Foro W. vor 1290: t 293, 4.

- dt«. Hasenvel 1297: 1 311, 23.

- dts. Heidelberger 1295: 308.9.

- f. sororis Hezelonis cant. s. Mart.

1283: 270. ff.

- villanus in Horgiheim 1260: 195. 4U.

- de Lapide, mil. 1253—1260: 162. 18.

175,31131 182,42. 192,4 ff.

- de Litwilre mil. in Oppenheim 1254:

170.1.

- MachariusW. vor 1299: t 325, 3-

- Macholfi mag. W. 1300: 344,35

- f. Marcgravii civ. W. 1246: 15^ 2.

1202,13. 1206,2. 1 250. 31. 1 252, 8.

Jacobus Johannes.

445

Jacobus Margravii civ. W. {283 1299: 271, 7. 337.20.

de Mergcstat vor 1297: 1 312. 3.

ante Monetam min. W. 1196: 79. 36. I

80.34.

Richen dts. Rex civ. W. 124»: 154, 13- i

Richen civ. W. fr. Schonaug. 1251: I

IM, 32 ff. i 201= 4 j. t 208. 41 ff. 1 212, 1 ff.

Richen f. eius 1251—1264: 155,5. 2lM.

45. ff. 209,1 ff. 2J2,lÜff.

dt*. Rode can. m. e. W. 1289: 21)1. 35. ;

Rufus, civ. W. 1275: 239. 27 ff.

de Rupcrtsburch can. s. Mart. 1299:

323. Ü ff.

Volxo 1283: 266. 31.

Wlpecule, civ. W. 1293: 298, ff.

f. Zeizolfi civ. W. 1298: 315. 30. Jaelo r. Hiaelo.

Ibersheim, Ibernsb. KA. W. 69, 35. ff. Ida ux. Sygelonis de Wattenheim mil.

1289 : 292. 2. Jerusalem v. Deutschland, Fridericus II. Ilias min.W. 1196: 80,14. Ilvesheim. Ulvesheim bad. BA. Mann-

Itrim 6, 2L Imber, Ymber, ambetiuan, min. W. 1196:

80.16.

W. 1274-1283: 235. 35. 262, 22. Imbernus oder Inibernus min. W. 1194—

1198: 78, 44. 82, 33. Imma mancipia 1016: 36, iL Immesheim, Imesheim, im Zdlalhal pf\

BA. Frankmthal. Conradus de, 1299: 330. 2. Immo ep. Aritinns 1036 ff.: 342 ff. 355 f.

360,31 ff. 365. 35 ff. Indiscretus = Unbescheiden, Ueinricus !

civ. W. 1259—1268: 186, 2Ü. 202, 1IL j Ingebrandus, Ingebrant, Ingenbrand.

min. W. 1196—1216: 80, 15. 84,6. «6,

32. 89,20. 92,32j3L

mil. Magunt. 1254: 169.41.

vor 1269: t 226. 36. Uuda ux. sua. , Heinricus. 1299: 330,5. Ingelheim, Engilinh. KA. Bingen 9, HL Ingram de Uenscuesheim min. Laures-

ham. 1160: 62.35. Inibernus r. Imbernus. Innocentius, Innocenz III papa 1198—1215:

82.12. 83. 28 ff. &r>. lütt. 86.16; 18. 92.5.

Innocentius IV papa 1245—1262: 147.38. 148. 1. 15L2äff. 152^24 ff. 155, 37. 157. 35 ff-

Johannes presbiter cardinalis tituli s. Stephani in Celio montc 1192 : 77.35. presb. card. s. Laurentii in Lucina

1256: 181. L diaconus card. s. Nicholai in carcere

Tulliano 1256: 181, 2. I archiep. Treverens. V208 : 87, 37. abb. Otterbergens. 1270: 230, Iii. abb. Schonaug. 1290: 293. 28. prep. s. Pa. 1068: 47,12, dec. m. e. W. 1247— 1250: 151. 22.

154,11 dec. Nuh. i;»7. 105, 2L dec s. Pa. 1274 - 1284: 235,22 ff.

271,1a ff. dec. 1295: 308, 2.

can. s. And. 1140—1141: 57. 22. 58, L 12. 59, LL

can. ro. e. W. mag. 1233: 124.21. can. s. Mart. 1140—1141: 57. 23. 58, 2iL 59. 12.

vicarius altaris s. Bartholomei in ecclesia s. Mart. 1258: 183, IG ff. com. de Avesnis 1299: 324,21. 1173 : 70,9,

min.W. 1152-1174: 59, 25. 62,15_;^, 63,32. 64,21. 69, 2Z. 70,23. min. W. 1190: 77, 17. civ.W. 1160: 62,32. cons. W. 1224—1226: 10L 2Ü. 102, 23. aurigaW. 1266: 218,32 0% lapicida, mag., W. 1299—1300 : 325,6. 344.36. 1251: 155.31.

Amella civ.W. 1251: 155,22. Amella fr. Sconaug. 1283: 259, 15. Blencheln W. 1283: 262. 23. f. Heinrici Brfinac, clericus W. 1267: 222. G ff.

Camerarii mil. 1297—1299 : 311, 36- 327.22.

Camerarius clericus 1299 : 327,21». Camerarius miL 1299 : 327. -ül. de Capella can. s. Mart. 1209 : 89. 25. Cipelin civ. W. 1264: 211.32. dts. Crenzelinus can. s. Pa. 1285— 1296: 275,4. 311.22. dts. Piemari civ. W. 1251: 155, 21.

446 Johanne*. Jude.

Johannes Diniari uv. W. 1268: 224. 14.

Drukindi civ. W. 1300: 341, L

de Durenkein niil.W. /255: 175, 27.

Engelaian civ. W. 1295: 308, IS.

pincerna de Ertpach 1273: 234.30.

de Flandria adv. curie W. 1291—1295:

295. 2iL 307. 18.

de Friesenheini niil. 12U7—1300: 311,

üü. 331,12. 314,32.

Fuchselin, Vuhaelin, Yulpccula civ.

W. 1234—1262: 127, U 1«. 153, 35. 157, 28. 165», 6. 175, 33. 104, 311 ff. 205. 15 ff.

under Gadenien civ. W. 1229 : lOo. 24.

Gausche 12V9: 330, L

Oruzzerc W. 1298 : 317, IL

f. Hedewigis vidueW. 1294 : 300, 14.

Hellecrapho civ. W. 1246— 1251: 151,1.

155. 2L

de Hocheim niil. 1276: 245, 20- - de Hocheiui 1299: 'do0> 12.

Holderbaumer civ. W. 1292— 1299: Mb,

33. 335, 30.

de Hörbuch eacerdos 1190 : 77, LL

de Huchilheim, fr. Simonü, 1216:

Ü3, 4.

dt«. Hug, civ. W. 1296: 311,24.

de Likthensthein 1269: 226. 34.

Longus civ. W. 1296: 306,31.

Loshart W. 1279: 251, L

dts. Materie civ. W. tw 1286 : 274, 38.

f. Meithildis 1271: 231,30.

de Meti vicedotninus 1267: 221. 24.

de Meti niil. vor 1294: ±306,12. Joh.

£ eiuH, amiiger.

de Moro can. in. c. W. 1281: 25-1,12.

dts. Nazco W. 1299: 337, üL

uput Novain portam niil. W.

224. a.

dts. Paulin civ. W. ;^7. 314.42 fi'.

de Peterensheini niil. W. 1268. 224. 11.

Phil civ. W. 1299 : 337,22.

de Randecken niil. 1281 1287: 252^ j

22. 281, 35. ff. 283, 2 ff.

de Richenbuch can. in. e. W. 1281: I

254,31

de Richenbach can. w. Pa. 1209: 22. I

Richeri civ. W. 1249—1252: 153, 37.

155, 20. 157. 28.

Rufus civ. W. 1262: 204, iL

Russebacke civ. W. 72M; 273,3J)tf. |

Johannes Schygeler W. J2ö9. 337, 2iL

Syfridi preb. m. e. W. 1295: 308, LL

ITinnriiftim prt»h- h. Murti f»<7: 31 1.32-

deVirdSnaW. 1299: 337. 2L

de Wattenheini niil. 1261 1269: 200.

Hilf. 224,2. 225, M ff-

f. Wernheri macellarii W. 1299: 336.

12. 337. 17.

de Winterbach can. s. Mart. 1287:

276. 32 ff.

de Winswilre min. 77. 15.

de Wizenburg dec ni. e. W. 13kx>:

331). 18. ff.

de Wizzenburg can. in. e. W. 12dl:

254.40.

dt«. Wulleschirzele 1246: 149. Zä.

f. Zeizolfi civ.W. 1298: 315, 30.

f. Heinrici Zippure civ. W. 1288: 2t>4.

32 ff.

Jordnnus scol. s. Mart. 1247: 151. Iii. Irmdrudis ux. Joh. de Wattenheim tuil.

1269: 226, 1 ff. Irniengardis nx. Henuanni nuivcliionix

de Baden 1233: 125, 15. Irsuti comites, Raugrufen:

Conradus 1208: »7, 40. Conrndua 1246: 150. 13. Conradus 1260: PJ3, 2ä. Eberhardus, ep. W. r. Eberhardus

etW. episcopi. Eberhardus, can. W. 1285(t): 274, L Heinricus 224J: 150, 12. Heinricus de Nova-Beinborg 1283:

266, 26. Rupertua 1246: 150, 1 ff. Rupertus iÄ«: 207, 23. Eberhar- dus ep. W. fr. suua. doinicellus/2«3. 266. 35. Ysac, Arnoldus, civ. \V. 1179: 71, 32. Isen, flurucn 131. IM. Isenade r. Eisbach.

Isenbardus abb. Uzzerstal 1233: 125. 35.

Iso fiscalinns 897: 17,2b.

Italici 128, 2L

Italien 134.11. 157, 5.

Judda r. Jutta.

Jude, Judeus, Judei.

Bouifant, civ.W. 1254: 163. 40.

Euibricho, civ. W. 1197-1198: 8L1L

82,3i.

Emcrcho, civ.W. 1234: 126, 42. 127, iL

Jude Landolfu*.

447

Jude, GerlacuR, civ. W. 1252: 157, 27.

Heihuannuä, civ. con». mag. civ. W.

1283 1300 : 265,26. ff. 275,31. 283,

33. 291.37. 204. Iii ff. 309. 14. 31.'., \ 322, IL 325. 20; 3L 340,41. 344.

34. Alheidis ux. eins 1290: 294, 28.

Heinricus, civ. \V. 1234-1249: 126,42.

127, LL 153, 37. Emercho fr. eius. ! .ludei 4H,i& 52,35. ff. 65,40. 90,31. 102,

Ii ff. 103,2 ff. 171, 19. 176. 36 ff. 227.

31 ff. 206,2 ff. 267, 2fi ff. 276,13«. ,

302. Iii ff. 304,32«* 305, Ii ff. 305.

23 ff. 322, 3JL 338,411 .Instingen, Justingin OA. Mümingen tr. ;

Ulm.

Anseintos de, marscbalcu*, 1220: 9LML

Juatinianus imperator 1 68, L Jutta, Judda, Jutha.

abbatisaa in Nonncnmumster 1265:

214, 1 ff.

sor. Conradi de Arboro rosarum 1260: j

216, 34. Jutha filia eius.

nx. Sigelonis de Dandestat mil. 1260: \

195. 35,

ux. Davidis, nata Gerbodonis de Moro j

1275: 241.32.

ux. Emeringeris 1222: 98, 38. ff.

rclict« Kb. de Erenberg 1281: 252, 28.

ux. Conradi Gudclhcr 1290: 293, 12.

filia Jacobi W. 1283 : 270, 4.

ux. Job. de Lihthensthein 1269:

226, 3L

nobilis inatrona, relicta Wilhelini mil. .

de «andocken 1260—1269: 1SS.2 ff. ! 226, 30 ff. Jutta filia eius.

domina de Smidevelt 1224: 100, 25. ff.

101, 8 ff.

vidua Wernheri, filia Adilheri 1241:

140.1 .Tutraha r. Euterbacb. Juxta fontem, Heinricus 1272: 232, 22.

L.

L. r. Lauibach. L. r. Landolfus.

Labia, Wernheru«, can. m. e. W. 1197: i 82,5.

Lndenbnrg, Lobedun-, Loboton-, Lobe- j den-, Lobden-, Louten-, Lawtcn-, : Lnudcn-, LoMenburch am Necluir \

BA. Mannheim h LL 6, 2 ff. 10,2. 13,äff. 23,25 ff. 25,1 ff. 31,30. 4L IL 58, 35. 66, 9. primi muri 84,4.

iuilites et cives: 266. 10 ff.

officium sculteti 236, IL

theloniura 236.12. Ladenburg, Conradus de, cleriens, tabellio curie W. 1291 : 295. 24.

Gottfridtw de, min.W. 1174: 70, 23.

Herbordus de, preb. in. e. W. 1295:

307. lü.

Kegenboto de, min. W. 1152—1160:

59. 24. tiä. 15i 30. 63, 8.

Reinbodo de, pincern«, mil. W. 1233:

125, 2iL

Wernherus de, 1298: 317, 39. Ladcnburger Gau, Lobedungovvo, -gonue,

L_8 ff. 5, 31 ff. 1A2 ff. 24,33 ff. com. Poppo 1012 : 32, 5. Lahngau, in pago Logenae 61. 41. L(ambacb), Arnoldus com. de, 1035:

359. 40.

Lambsheim, Lammensh., Lammes-, Lam- mis-, Lamdeahem. pf. BA. Franken- au! 334, ff.

in vallo que dicitur Vfiezgrube

(jetzt Fuchsbadi) 207.21. milites et univendtas ville 207,20.

Franco de, mil. 1263: 207. 25.

Hei wie de, min. W. 1190 : 77, HL

mag. M. de, phisicus W. «. XIII:

386. 21 ff.

Lamparter aflwe Itheininsel bei Lawjieri-

Jteim 294, 20 ff. Lampertheim KA. Bendteim 47, 12. 58,

LL32. h. Lampertus r. Worms. Lampertus, dominus, officialis enrie W.

1283 : 259. 13.

de Bacheim can. m. e. W. 1281:

254.87. Lampo W. 1275: 239,32. , Venia nepos, 1298: 317. 33. Landolfus ep. VV. 1234 1247: 127, 31 ff.

129. 22. 130,32 ff. 131-137. L41 ff.

146. M9. 1. 151.20. 389,18 ff. 890,

lff. 399, Iii ff. 1 161. Ii.

dec. m. e. W. (— ep. W.) 1232—1234 :

115. 39. 123. 19 ff. 124. 18. 125.23; OL 128, Ii.

Landolfus Lidrichisheim.

LandolfuB cant. m. e. W. 1227 10[k 19.

Rapa can. m. e W. 1226 : 102. 30. Landskron, Landscron Ruine bei Oppen-

heim.

Gerhardus de, 725«: 184.12. in vico Lane. in der Wollgnssen r. Eber- bardns, Eberzo. Lantkescere, Conradus dts., mil. W. 1274:

235. ia,

Lantkcchcrn, Klizabet filia. W. 1283: 262. 25.

Lanto, Lanzo min. W. 1016: 31 LL

servitor 897-904: 16. 8. 17.31. 20. 3. Lapidc r. Stein.

Lateran r. Rom.

Lanbwisen, Loubwisen r. Worms loca. j Lanfen, Lonfo am Neckar:

Boppo II, com. de, 1127: 54. 37 ff.

Conradus f. eius 54, 31 ff. Boppo III, com. de. 1152—1198:

59,22. 62^13. 82,22. Boppo IV. com. de, 1212 : 90, 35. Laumersheim, LnmtTsheim ö. Grün- Ktadt.

Sigelo de. mil. 1255: 175. 42.

Heinricus de, ord. fr. Prcdicat. \V.

1276: 245. 18.

Wernherus dta. 1262: 203, 15_ Laudenburg r. Ladenburg. Laurcslminensis , Laurissensis , Lnurissa

r. Lorsch.

Lautersheim , Luthershein, Luttirsheim nie. Grünstadt. Fridericus de, mil. 1287: 2SL35ff. 283, 2 ff.

Lechen, Heinricus, mil. ror 1299: 1 325,9. ;

Margareta de Flanburnen ux. eius. Leibolf fiscalinus 897: 17. 26. Leimen, Leinhein bü. Heidelberg 34.12. Leiningen, Liningun, Liningen Ruine stp. Grünstadt.

comitea de: *. XIII: 387, 26.

Eberhardus f. Emichonis H7S: 7t), 6. Emicho 1156—1173 : 61.23. 66. 34.

68,35. 69,25. 70^ Ii. Emicho 1251—1261: 156 LL 1D.'3,24.

200.24.

Emicho 1273 1287: 234.34. 273.

15. 277,16 ff. 282. 16 ff. Fridericua 1208: 87,40.

Leiningen, comitea de:

Fridericus 1246: 150, 11. 381. 3 ft.

382,34 ff. 383,11 ff. Fridericus 7273— 1287 : 234. 35. 248.

3L 273, lä. 277, 15 ff. 2ül ff. Fridericus f. eins 1284—1287: 278,

15. 283, 12 ff. Uda 7256. 175, 40. Leiselheim, Luzel-, Luzil-, Lussen- KA. W. 58. 33. 80, 20. 91. 82. 244. II ff. scult.: Conradus dt«. Geltere 1276: 244, 2 ff. 245,22. Lengelin, H. dts. civ. W. 7255: 275. 6. Lengen, domina 725«: 285,5. Lenis verschrieben für Levis. Lenisius. Sigelo W. ror 729». 323. 12.

domina Mechildis us. sna. Leodinensis r. Luttich. Leopold, Liubolt, Liupold . Lupoid, Luppold.

ep. W. 1196-1213: 79, 24 ff 80.-85-

86, 19. 88. 17. 9Q f. f '28. L ± 137. 22 ff.

prep. m. e. \V. 1194: 78. 36.

prep. Niih. 1173-1190: 69. 22. 70. 1*.

cus. m. c.W. 1184 : 74.4. 75. 9. , liber, f. Wernharti, 7727. 05,12. Leriooph. Didericus 1241: 140. 33. Levis (266, 39 ßlschlich Lenis) , Sigelo.

civ. W. mag. civ. 1283-1293: 266*32.

298. 22. Lewenstein r. Löwenstein. Liba, Libera r. Lieba. Lichtenstein, Liechten-, Lihsthensthein,

Li them stein Ruine bei Lamprecht pf.

RA. Neustadt. Gerhardus de, can.

m. e. W. 1281-1289: 254.38. 286. 22.

291.34.

Heinricus de, mil. 72S8: 283. 30.

Kunegundis filia eius.

Johannes de , 7269: 226, 34. Judda

ux. sua.

Wilhelmus de, cus. m. e. W. 1263—

1264: 2p9,2L; 28. 212. 36. 213. 7. Lidrichisheim , Lidergisheim Wüstung zwischen Robenkeim und Worms beim Nonnenbusch. Littersheimer Hof 47. 13. 58, Ui 32. 89. 6. 217. 11 ff. Flurnamen: Szeftwir 217.12. flumen Niesenacbe 217. 13.

Lieb» Longui.

449

Lieba, Liba, Lyba, Lieben, Libera.

ux. Conradi Diemari, civ. W. 1290—

1298: 294.37. 317. 29.

ux. L Eberxonis in Tic© Lane civ. W.

1241: 138,35 0". et ux. II Conradi 8changezj:ere im —1274: 228, 2Q ff. 236. 29 ff.

ux. Engelmanni civ. W. 1SOO: 340, 3.

sor. Hezelonia cant. 8. Mart. 1283:

270, 21 ff . 271,3. Liebe, Volmams f., min. W. 1198: 82, 35, Liebenau, Libenaw in der Gemarkung Bochheim bei Worms. columbarium 292.84. 294.1. 295.35. sanctimoniales de ordine Predica- torum 295,3a ff. 331,34. 840.4. Liebeza v. Lieba. Lihthenathein v. Lichtenatein. Limburg, Limburg, H. dux de, 1232: 118.24,

Limburg, Limpurg, Liraboreh Ruine bei Schwäbisch Hall. Conradua pinceroa de, 1246: 148, 82 ff.

O. de, 1266: 171.81. Lingulfua 771 : 4, 15j 3L Liningun, Liningen r. Leiningen. Lipmarus archiep. Hammaburg. 1074: 48,24.

Lirerin, Agnea W. 1299 : 338. .1 Hcil-

nuinnua f. eius. Lysa filia Jacobi dicti in Foro 1290:

293. 1 ff. Lithematein v. Lichtenatein. Litwilre v. Lörzweiler. Liubolt, Liupold v. Leopold. Liudolfna cancellarius 986: 24. 13. Liudricus 784: 5. 18. Lintbrant min. W. 1018: 87, HL Liutdrat 832: 11, 4 ff. Liutfridna, Lofrit, Li&tfrid, Liuf., Lut-

pbridua, Lutfrit

dec. s. Pa. 1137 1141: 55.34. 57.4;

21i 31 68. 18. 59.9.

1106: 51.8.

116$: 66.42.

min. W. mm: 37, 10 f. (2 Pertonen).

min. W. 1106: 50, 31 (2 Personen).

min. W. U39—1141: 12j. 23. 57,

5j 25.

min. W. 1196—1216: 80.35. 89.9. 92.40. H. Boos, Uritnndenbnch d. SUdfWom* L

Liutfridue civ. W. 1218—1334: 948. 126, 4L 127. 16.

piscatorW. 1106: 60. 18.

in platea J b. Petri civ. W. 1209—1229:

de vico l 89,28. 106,22.

de vi oo Romanorum civ. W. 1209:

Streif can. Nuh. 1227: 105.22.

de Weibeistat 1218: 93, 20 ff. Lintigerus cancellariuB 970: 25.33. Liutwinus, Lutwin 771: 4, 19; 39.

piscator W. 1106: 50, IL Livland, Livonia 166.9. Lobednngouue, Lobedenburg etc. v. Laden- burg.

Lobegot, Conradua, W. 1299 : 323, HL Lobenfeld «0. Heidelberg, Kloster ord. s.

Augustini. tabenveldenaea 99. 21. Lobio, Simon de, can. 8. Pa. 1293: 303,

42 ff.

Lochheim, Locheim Wüstung bei Heidel- berg 79. 26. 82. 16. Loddenburch wahrscheinlich verschrieben für Lobdenburg = Ladenburg 390.5 ff. Lörzweiler, Litwilre KA. Oppenheim.

Jacobua de, mil. in Oppenh. 1264: 170, L

LOwenatein, Lewenatein Ruine bei Nieder- moschel pf. BA. Kirchheun-Bolanden.

Emercho de, mil. 1267—1286: 221, 25.

274.5.

Wernherua de, cua. m. e. W. 1290:

295.2.

Wolframua de, mil. 1363—1367: 207,

24. 221.25.

Wolframua de, 1367: 221,26. Logenach wo ? 47, 13. 58, 24. Logenae r. Lahngan. Loginafelt wo?

Conradua aacerdoa de, 1190 : 77.13. Lombardei 157.fi.

Longua, Gerbordo, mil. W. 1233: 125, 38.

Gernodua, civ, W. mag. civ. 1220

1334: 98. 26. 126.41. 127. 15.

Godefridua, civ. W. 1264: 163. 27.

Heinricus, f. Richen, civ. W. 1238:

133.18.

Johannea, civ. W. 1296: 806.31.

Volso, civ. W. fr. Godefridi 1364:

1G3. 27.

31

450

Longuit Ludewigu*.

LoDgus, Wernherus, can. s. Pa. 1197: 81,34.

Lorsch, LaureshamenB., LaurisBensis, Lnu- reaB., Laurissa. ad s. Nazarium mart. monaateriura

in pago Binensi. ord. a. Bene-

dicti 4^11 ff. 4,21; 28 ff. 5,2:flff.

11.5. 14,3 ff. 24, 32 ff. 32,5 ff.

38 f. 62, IS ff. 90,10. ft. 99,26.

:vm. 4,

abbates: 1036: 370. 27. Adalungus 832: 11.6. Conradua 1224-1226:9$, 26. 103. ar>. Eigilbertus 858: 14, 3 ff. Gundelandus 771 : 4j 13. Heinricus 1160: 62, 23 ff. 63,9. Helmericus 780: 5, LL R(eginbald) 1027 1032 (?): 360!

32 ff.

prep.: BudolfiiH 1160: 63,111

ministe rialea : Arnoldus 1160: 62. 34. 63. 10. Bertboldus 7/80: 62. 33. Burkardus 1160 : 62. 33. Conradus 1160: 62. 33. Craft 1160: 62. 34. OernodiiB 77«0: 62,33. Gisilherus 1160: 62, 34. 63, LL Hartlieb 1160 : 62, 33. Heremannu« 1160: 63, LL Hildbcrtus de Winenheim 1160:

62,33.

Hildericus de Besinsheiin 1160: 62,34.

Ingram de Henacuesheim 1160: 62,3ü.

Megingoz 7760: 63, 11.

Bamungus 1160: 63, LL

Bumhardus 7760: 62,34.

Swiggerna 7760: CJLlfi. '

Udalricus 1160: 63,10. Losenaph mil. W. 1257: 183, L Loflhardns, Loahart W. 1269 : 226. 40.

Johanne« W. 1279: 23L L

Ludewicus 1279: 251. L

Lothar, Hlotharius I Rom. iinperator 826—829: 8, 22 ff. 9, 24 ff.

III Bom. imp. 1127-1137: 55, 15; 25. I.otharingie. Friderieus dux 1212: 90.35.

Loubwisen r. Laubwiesen.

Lonfo v. Laufen.

Loutenburc r. Ladenburg.

Luchardis nx. Conradi molendinarii 12M:

168. 15 ff. Lncilnbnrg r. Luxemburg. Ludewigua, Hlodovvicua, Hludouicus, Lu-

duuicus, Lodewicus, Lfidewicua, Lo*

doicu8.

- abb. Hersfeld. 1226: 103.34.

- scol. s. Mart. 1224 1227: 100.32.

105,26.

- scol. s.Mart. 1239— 1241: 138,4. 141.25.

- cant. b. And. 1239-1242: 138.3. 143. 2.

- can. s. And. 1227: 105. 24.

- notarius 1233: 125, 26.

- clericua 1782: 73, LL

- (Pius) 814-832: 7—10. 11,9. ± 25,0.

1 32, 32. t68,ii21L

- (Gtrmanicwt) 856 —858: 11—14.

- IV (Puer) 904: 19, 2E ff. t 20, 39.

1 21,10.

- I dux Bawarie, pal. com. Reni 1220

-1226: 97.7. 100. 12. 103. 35.

- II pal. com. dux Bawarie 1273 1284:

234.31. 248. 36. 273, 11.

- HI langravius Thuringie 1184 : 75, I

- IV langravius Thuringie 7220 1226:

97. 8. 100. 12. 103.36.

- com. de (Ringen 7273 ; 234,34. Lude-

wigus f. eiua 7273 7299: 234 .fU. 273. HL 324, 28.

- com. de Wirtenberg J752. 59,23.

- com. de Wirtonberg 7208: 87, 39.

- 7765. 66, 3L

- carnifexW. 7299 - 337. 12.

- molendinarius a. And. 7257: 182. 16 ff.

- Kaufiuan W. l2Mi 338,6.

- dt«. Kuchterz de Epnlsheim W. 7295

307. LL 308, L

- patruelis Dirolfi mil. 7299 ; 329, 4. ff.

- Flemingi W. 1283 1298: -'02. 11.

317.25.

- de Hocheim 7276: 244, 20. ff.

- Loshart 7279: 25J, L

- de Oppenheim 1263—1272: 207, IL

232, 2L

- de Bichenatein 1246: 149. 24.

- de Schipha 1232: lia 29.

- de Stetin 7790; 77.11.

- de Valcenstein 724«: 149. 28.

Ludewigu* Mainz.

451

Ludewigus gener Herbordi Winkelpost civ. W. 1208: 89, <L

LQttich, Leodinensis ep. 1036: 350,32.

Lafrid, Lutfrid etc. v. Liutfrid.

Luniersheim r. Laumersheim.

Lunburg r. Limburg.

Lupoldus r. Leopoldus.

LuRsenheim r. Leiselheim.

Lutfrid r. Liutfridus.

Luthersheim, Luttirshcim r. Lauters- heim.

Lutherus r. Hitherius.

Lutra, Lutrensis r. Kaiserslautern.

Luxemburg, Lucilnburg.

com. Walrammus 1232: 1 18, 25. LuzaW. 1283: 270, 21 ff. 271. 3.

sor. Wernheri phisici W. 1282: 255, IL Luzel-, Luzilheim e. Leiselheim,

Luzo piscatorW. 1106: 50, 1& (2 Perxnicn).

M.

M. com. palat. Itoni *. XIII: 397, ü.

M. s. XI: 35«, ff.

M. s. XI: 363.1.

M. 1025 ff. : 37L2 ff. 372. 31 ff.

M. mag. dts. de Lamdesbeui phisicu»

W. s. XIII: 386, 21 ff. AI. mater in Wormacia «. XIII: 387, 5 ff. M. prcp. W. ». XIII: 388,34, rielleicht

txrsckricben fiir N. = Nibelungus. Macbarius. Jaeobus W. vor 1299: 1 325, 3. ff. Machtolfua, Macholfus.

cerdo W. vor 1281: t253, Ii Eliza-

bet filia eins. , Heinricus, civ. W. 1252: 157, 2S, , Jacobus, mag. W. 1300 : 344. 35. Madalolt fisealinus 897: 17, 2L Magdeburg, Magadaburg, Magdeburger., MadeburgensiR 27.30. archiep. : Albertus 1220 1232 : 97. :>. 117, 2i 31

Magnus f. GerharduR Camerarii mil.

Mahthildis r. Mechthildis.

Mainardus r. Mcinhardus.

Mainz, Mogontia, Maguntia, Maguncia, Mcgenze, Meaze, Meinze, Mogun- tinuB, Mag., Moguntinena. 2, HL 72. 3ii ff. 73,25. 89,34. K'3. 28. 1-10. 20. 170, 32 ff. 171, 32. 172. 37. 173, 2jL 177,41] ff. UAl 193, 2L 233. Iii; 23.

248. 38. 274. 2iL 276. ff. 281. 2a ff. 283.2 ff. 284. 2iL 297,44. 222 ff. 310, ff. 313,2 ff. 358. 37. 367JO. 3*3,1. 384,35. 393, ff. Mainz, Judices, consules et uuiveini civeR Mog. ltiS. 169,14. 177. 32 ff. cives et militea: Ulricus de Arbore rosarum 1254 :

Ingebrandus mil. 1254: 1G9, 41. Arnoldus Walpodo 1254: 109, 41.

camerarius : Arnoldus mil. 1254—1256: 169, 13 ; 4L 177. 39. scult. :

Fridericus 1254-1256: 169,14. 177. 32 ff.

ecclesia 27, 30. 28,34. 86,20. 103,

29. 395,18 ff.

archiepiscopi : Adalberte 1110—1112: 52,13; 32.

53. 7.

Aribo 1023—1025 : 39, 20. 352, H ff. Bardo 1031—1044: 367. 26 ff. 37J1 Uff.

Christianua 1 1165—1182: 66,14.

68.41. 69. lü. 73. 21. Conradu« 1156: 61,12 ßbchlkh für

Arnoldus. Conradus 1 1184 1198 : 75, 3j 12*

78,20 ff. 82,12. Krkanbaldus 1018: 3L43. Friduricua 947: 22,27. Gorbardus 1 1254 1255: 165,20,

171.29. 173, 23; 36. Gerhardus II 1292—1299 : 296.17 ff.

324.25.

Hatto 897—898: 17,10 18,24. Heinricus II 1286: 276. liL Ruodpertus 970—973: 25.33. 26,36. Sigefridus l 1074: 48,32. SigefriduB II 1203—1226: 86,12.

87.36. 89.35. 90.33. 91.13. 97.2.

101.33 ff. 102, 40 ff. 103, 23 ff. SifriduR III 1231 1245: 108, i;),

118.21. 119. 17. 120,41 ff. 129,

24. 130. 12 ff. 148, 1; 12. 382,

32 ff. 383,15 ff. 385. lfiff. 392.

24 ff. 323, 1 ff. 39Ü f. 398, 13 ff. Wernherus 1261 1273: 198. 34.

225, 19;34. 234, 30.

452

Maine Masaivilia.

Mainz, aichiepiscopi:

Willigisus »79—1007: 27, 36. 28, 2J ff ; 29, 2, flO. 37. 31.28. 3432. Wiüihelnius 965: 24, 1&

archidiaconus : 1244: 147. 25 ff.

camerarius : Dudo U82—U84 : 73, IS. Tö. ß.

clerus: 872. 11 ff.

iudicea s. Mag. aedia 225,36. 267, üfiff.

maior ecclesia = Domstäit.

archipresbiter: Kuckerus 1182 : 73, 15.

cantor: Üodefridua 1208: 89,1 Hermannua 1182: 73, 15.

decanus: C. 1242 (?): 395. lti ff. Heinrica« llt«; 73, iL.

niagiHtcr acolar. : Sifridua 114«; 73. 14.

prepoaitua: /*4tf; 256. 26. 267. 37. Amoldua 1182 : 73, liL C. 1242 (?;; 395. 13. Gerbodo 12«; 101, 13. «t. Martini 356. 3Jitf. 8. Quirini pleb.: Ii. ». XIII: 334,

aüff. 385, 4 ff. s. Stephani dec: 1287: 221. 2. vicedominus archiep. 1031—1044: 367, 41 ff.

Moguntini ordinis Tel regularia brevi-

arium 321. LL Manno fr. 1025—1035: 362.5.

Mantua 360, LL

Marcolf can. 8. Pa. IIA). 67,4.

Marcgravii, Margraviua, Marchio.

Conrad ub. civ. W. 1296—1298: SUi, 31L

307, lfi.

Engelirida«, civ. W. 1249—1262: 154,

12. 168. 15. 206.3.

Engelmannua, f. eius 1262—1375: 206,

2. m 9.

Engelmannu8, f. Jacobi , civ. W. 1261

—1262: 202,18. 206. 2.

Heilmannus, civ. W. 1299 : 325. 21).

Jacobua f. , civ. W. 1246: 151.2.

1 802.13. t206.2. 1250, SL t 252, 8.

Mezza =.- Merthildia ux. eius 1261—

1279 : 202. 19. 252.8. Marcgravii, Jacobua, civ. W. 1383—1299: 271. 7. 337.20.

Weruherua, civ. W. 1277: 247, 2. Mark ward U8, Marc wäre, Marcwart, Mar-

cuardua, Marcward, Marqnard.

prep. ». Pa. 1190—1194: TL 2. 78, 23 ff.

cu«. b. Mart. 1259—1275: 186, UL 242, 35

ecol. Nuh. 1068: 47, liL

cant. s. And. 1139: 66, HL.

can. «. And. 1140—1141: 57,22. 58, L

12. 59,11

can. «. Mart. 1256: 176, 13.

min. W. 1068: 47,23. Stephan uu adr.

fr. eius.

1173: 70,111.

acult. de Oppenheim 1242—1254 : 143,

21L 149, 12 ff. 169. 15ff.

Buso civ. W. 1229—1249: 106. 22. 150.

42. 154. 12.

de Grunbach 1166—1105: 61^21 66,33.

68. 34.

de Grunbach f. eius 1165: 66,34.

Kufin civ. W. 1236: 131.24. Mardigin. Ödalrich, prep. 1068: 47. 15. Margaretha, Margareta, Margret.

Dirolfi Ii»: 329.2.

de Flanburnen beginaW. 1299. 325.9.

ux. Conr. Holderbaara 1390: 294, 3.'1.

uz. Hug. de Mergeatat 1298: 315.38.

dicta de MitraW. 1295: 306, 27 ff.

ux.Bal&deRüprechtiaburgl2rS.248J$l.

ux. Phil, de Smertee, nata Da vidi«

retro coqoinam 1375: 242. 21.

ux. Rud. de Sulxcn civ. W. 1349: 154.3.

relicta Zeixolfi 1298: 316. 29. Marga-

reta filia eins. Margraviua r. Marcgravii. 8. Maria f. Marienthal, Worms. 8. Marie» Magdalena ord. aorores.

penitentes r. Worms, generalia prep. W. 1369: 227. 24 ff. Marienthal, vallie a. Marie «*c. Kxrchlteim-

BoJanden. Gerlacua de, 1190: 77. 9. Marquardoa v. Markwardua. Marscnlcua, Ulricus, civ. W. vor 1263:

1 210, 12, Guda ux. eius. Maaaivilia ux. Rudew. ndl. de Flam-

burnen 1222: 99,1.

Materie -

Materie, Job. dt», civ. W. vor 1386: 1 274, HÜ. Hedewigia ux. eiua; IL clericua f. eioa.

Mathaeua Widonia Marroni civ. Roma.' nua 1225: 101,3«.

Mathildia r. Meehthildis.

Mazelinus, Mazzel., Mezzelin, Mecelinua.

prep. s. Pa. 1019—1033: 37,4. 46.12.

clericus W. 1016 : 34. 84. 35.23.

min. W. 1068: 47,28.

W. 1166: 60. LL 5*5,39. Mechthildia , Mehthild, Mahthildia, 1

Mechildia, Mehtild , Mehilt. Meit- hildis, Merthildia r. Mezza.

abbatiaaa h. Marie, sor. Burchardi cp.

W. 1016: 35,2Qff. 36, 11 ff.

filia Bert. Agiraheimere 1271 : 231. 31. 1

ux. Heinrici Emerchonia 12&f : 22«,

nutrix Giaele 1088—1284 : 257. 22.

276. 9.

ux. Job. Holderbauiuer 1299 : 335, 3ütf.

relicta domini Sigelonia Leoiaii 1299: j

323.12.

relicta Jacobi Margravii r. Mezza.

filia Heinrici Richeri 1296: 809,24.

ux. Frid. de Schenrelt 1198: 82, Iii

filia mag. Wezelonia 1288: 2«i,fi

ux. Zeyaolfi piacatoria W. 1299: 832.21. ' Meffridua W. 1275: 239.86.

Megentot r. Meingoz.

Meginhariua, Mcginhard e. Meinhard.

Meginlach min. W. 1016: 84,36. 35. 25.

37, ML / Meginrata 819: 8,8. Megizo min. W. 1016: 37, 12. Meinkemer, Wernherua de, can. m. e. W.

1276-1281: 224,44. 254, 36. Meingoz, Megingoz, Meingot, Mengot.

Menighot, Megentot

cellerariua W. 1190: 77,4.

can. a. Pa. W. 1266: 176. 12.

clericua W. 1190: 76,12,

1173: 70. 9.

min. Laureaham. 1160: 63, iL

min. W. 1106—1110 : 60,39. 51.40.

de Schriesheim, über, 1198: 82. 27. Meinhardua, Meginhuriu*, Megenhard,

Mainard, Meinard.

dec. m. e. W. 1182—1184: 73, 16. 75, L

can. m. e. W. 1160—1174: 62, 2iL 70, 2i

liL

Metze. 453

Meinhard ua can. m. e. W. 1269: 186. 18.

notariua 826: 9, 14.

de Durencheim mil., cona. W. 1224—

1229: 101. 1. 106.20. Meissen, Miania. Miainena.

epiacopua: 1284 : 273, Iii.

marchio: E(ckard) 1035 : 859,2». Menighot c. Meingoz. Menlinua, Juden« W„ 1294: 306, 28 ff.

Sara ux. eiua. Mennekin, Sifridus, min. W. 1208: 86, 89. Meran, Merania.

dux: O(tto) 1232: 117.5 ; 38. Merbodo, Merbedo, Mcrbodua, Merboto.

can. m. e. W. 1269: 186.18.

can. m. e. W. 1287: 281, L

1299: 380.2.

de Bilenatein can. m. e. W. 1270—

1281: 229. 20. 254.86. Mercelinc, Eberbardaa, min. W. 1216:

93. 5.

Merenberg, «w. Weilburg, Hartrad de,

1226: 102. 17. Mergardia filia Kuxe de Mitra W. 1296:

308,28.

dicta Panneuheberen civ. W. 1266:

218,38.

ux. Jacobi Hicheri 1261: 155, 12 ff.

ux. Hugonia Rockenhuaer l2Mi 311, 18.

1196: 80,34. Sifridua f. eins. Mergeatat v. Mörstadt.

Meneburg: ep. Albewinus 1110 : 52, 18. Merafelt t>. Mörfelden. Merthildia r. Mezza. Metz, Mcz, Metenaia, Mettenais. epiacopi :

1036: 350.81.

Arnolfue 627: 1,6.

Conradua ep. Spir. 1212—1222: 90, 83. 9LL 99,11.

Jacobua 1264 : 165.22.

a. Mariae prep. VJ49: 152, 21.

vicedominua B. 1224: 100, 30. Metze, Metia, Meti.

Bertholdua de, mil. W. 1251—1265 : 156,

4ff. 175.36.

Godelmannua = Uotiridue, ciy.W. mil.

1235 1267: 128.29. 133.2. 13W, 10. 156. 4 ff. 175.36. 221. 13ff. Uertrudis ux. eiua, Bertholdus fr. eiua.

Johanne« de, ricedominua, 1267: 221.24.

451

Metze Moro.

Mete«, Johannes dts. de, mil. w 1294: | 1 306, 12. Job. arnüger f. eius.

Volmanis de, mil. W. 1251 1267:

156. 4. 221. 24. Mesum, Metza, Koseform con Mechthild, Merthildis.

relicta Ueinrici dicti Geselleschaft |

1299: 83b. L

relicta Jacobi Marcgravii 1261—1279:

2U2.1fl. 252. 8,

relicta Job. dicti Paulin 1297: 314, '

42«:

Mezzelin, Mezelin r. Mazelin.

Miles, Militellus r. Ritterchen.

Milo presbiter 830: 11. L

Minoriten. Ordo fratruru minorum r.

Worms. 166. 36. llÜfl". 216. a Minzenberg r. Manzenberg. Mirmidones 359, 38. ff, Misnia, Misinens. v. Meissen. Mitra, Katherina de, filia Kuze, 1295 :

308, 2S ff. Mergardis sor. sua.

Heinricas de, 1290: 294. 31.

Margareta de, W. 1295: 3U8.27 ff. Mörfelden, Menrfelt, KA. Gross -Gerau

33. 33.

Mörstadt, Mergestat, Mergi-, Merg- stad. KA. W. 151, 14. 182. 41. 188.4. 252. 30. 312. 3. 315,41ff. 325. 27. Flurnamen : iuxta Abenheimerwege 316, 22. versus Bernhelines burne 316. 30. prope salices Kunegenerheinieren ! super Flersheimerwege 316. ÜL mons s. Gcorgii 316, 32. prope Graseweg 316.25. iuxta salices Gudeluianni 316, 21L ' an Guntheimer pcdelin 316. 34. über den obersten Guntheimer wec j 316. 33.

domus {nicht dominu) Hermanni !

3JJLL super pascua 316. 33. in Fipherlachcn 316. 35. iuxta fontem Syfridi 316, 21). strata Syveridi 316, L versus Stuthburne 316, 30. super weide 316. 24. Hupra wideme hüben 316.22.

Guntheru* de, f. Siboldi, 1247:

151. 12.

Mörstadt, Hugo de, f. sororis Billongi. 1298 : 315,30. Margareta ux. ein?.

Jacobus de, cor 1297: f 312,3.

Siboldus de, vor 1247: £ 151, 12. Eliza-

beth ux. eius.

Sifridus de, f. Jacobi, 1297: 312. 3.

Orteruna ux. eius. Molus, Heinricus. 1290: 294,1. Monasterium, Monasterienses c. Münster,

Müusterdreisen. Monetam, ante.) Conradus, min. W. U9o: Moneta, de i 77. LL

Conradus, iunior, min. W. 1194—1213:

78. 43. 79. 35. 80. 14 ; 34. 81.39. 8* 3J_. 92, L Jacobus fr. eius im— 1197: 71), Stf. «0,34. 81,32.

Nibelungus can. in. e. W. 12 16- 1239:

92. 35. 100. 32. 105. 20. 137. 42.

Rubcrus = Rugerue , min. W. 1226

1227: 102. 22. 105,27.

Ruggerus, mil. W. 1238: 134, 16. Monetam, retro, Wernherus, civ. W. 1249

- 1268: 153, ÜlL 154, IL. 168. 2. 1S& 3L 203, HL 207, 12. 224, 12 = Wern- herus retro sedem monetariorum, cons. W. 1275 : 239. 7. Monetarius, Heinricus, can. s. And. 1287: 280. 40.

Monsheim, Munnesheim, KA. W. 58, 32. Arnoldus de, can. m. e. W. 1281: 254.41.

Monteni, Dydericus «upra, civ. W. 1296: 311,24.

Monzernheim, Munzenh. KA. W. 3#), Ä Mordtranftus, iudex W., 1268: 224. 15. Morlle, Morlc, Fridericus. de Petera*- heim, 1270-1275 : 230. 8. 239.23. Gutmannus fr. eius 1271: 234.18- Volzo fr. eius, can. s. Mart 1270: 230.3. Moro de. zum Mulboum , de, in Mul- boume, Muleboime.

Eberhardus, min. W. cons. IM»— 1228 : 89. 26. 92. 1 : 32. 9LJL 99.31. IUP, 33, HO, 23. 105, liL ML 8. Gott- fridus fr. eius.

Eberhardus, mil. W. 1268 : 224. 11.

Eberhardus, 1299. : 329, 33 ff. Guda ux.

eius.

Emercho, de Wormatia, 1229 : 106.15.

Anthonia ux. tma.

Moro Neu-Bamberg.

155

Moro de, Emercho, Heinricus ct-Ulriciw filii eorum.

Gerbodo, mil. W. 1255—1279: 175, 3L

182,12. 215, 2. 229. 26. 232. 20. 239. 6. 241,32. 245.12. 251,22. Gozzo fr. eins, Jutta filia eius.

Gotfridus, mag. civ. W. 1220—1224:

98. 26. 100.33. 101. 23. Eberhardua fr. eius.

Gflzze, Gozzo, mil. W. 1253—1285: 162,

12. 168, L 125,211. 20A22. 215. 2. 218,34. 229.26. 239, 6. 241. 15 ff. 245. HL 275. 5. Gerbodo fr. ein«.

Heinricus can. m. e.W. 1237: 132, 34,

Johannes, can. m. e. W. 1281: 254,42. Mosbach, Mogebach, Musebahc, Masbach

zwischen Heidelberg und Heilbronn, prepositura 29,34. 36JL.3ff. 389. lUff. dec. : C. s. XIII: 389, laff. prep.: R. 8. XIII: 389. 22 ff. Mosel, Mosella 397,8. Muatharins 784 : 5, ÜL Muckelinas, Hermannas, mil. 1283 : 26G. 35.

Mudelo clericae W. 1234 : 126^ 32. 127, 14. Mfihlheira. Mullinh., Mallinh., Mollen. KA. W. bei Osthofen. domine de, (Cisterzienserinen) 1275: 243. ü.

Wernzo = Wernherus de, procarator

conventus ad ortum s. Marie 1260 1263: 18S. 6. 203, 14. '207.13. Münster, Monnstcrium, Monasteriens., in Westfalen, 177. 11 ff. episcopi : Burchardus 1110—1112: 52,17; 32. Hermannns 1182—1190: 73, 12. 75.4. HL

Theodericus 1220: 97. G. s. Mauricii prep. : Hermannua 1190: 76^14.

Miinstcrdreisen, Monasterium, Mnnstre, Munster jtf. HA. Kirchheim- Bolanden, Abtei, abb. Dudo 1190 : 77. 7. cellerarius: Anseimus 1190 : 77. 11. mon.: Hunfridus 1190: 77. 12. prior: Nicolaus 1190: 77,10. Manzenberg, Minzinberg, Mincenberg, KA. Friedberg.

Cuno de, 1208: 89, 8.

Manzenberg, ülricus de, 1220—12&r>: 97^

12. 171.31. Mulboam iL Moro. Müllen r. Mahlheim. Mdltinmechere.Bertoldus, W. 1299: 337,4L Mumhardus W. 1257: 182, IL Mummsheim vielleicht Mommenheim KA.

Oppenheim 58, 35. Man- r. Mon-.

Mundenheim bei Ludwigshafen 383, 23. Munistere 46, 3. 400, Ü. vielleicht Alt- münster = IAebfrauenkirche in Womit. Munster, Munstre r. Mflnsterdreisen. M&ntzere r. etiam Monetariun.

Heinricas dt«. 1274: 235, 14. Muscbahc r. Mosbach. Mutterstadt, MSterstat, Mutter-, Muttir- stett, Muddir- sie. Ludungshafen. Bertoldus de, civ. W. 1229 124V,: 106.23. 131,23. 139, 40. lfr>

N.

N. r. Nibelun^niH.

N. provisor = plebanus parrochie*. XIII:

398,28. 399. 5. Nagil de Hoenfels mil. 1255: 175, 42.

de Nittensheim 1246: 149. 2». Nahegau, Nahgowe 61, -ML

Nanno (W. Dombaumeister) s. XI aut

XII: 353.33. Nanthoc, Nanthohc,Nantochus, Nantogns.

cant. s. Pa. 1196—1200: 79. 32. 80. 29.

81.83. 82, 22. 85.22.

min. W. 1139—1161: 56, 13. 57, 25. 63,

32. 64,26. ; Nanzo min.W. 1016: 34. 36. j min.W. 1106 : 50.39. 51.7. I Nassau, Nasove 61,41. j Naumburg, NuiniburgenR.

opiscopi : Ebbo 1074 : 48.24. Engelhardt 1226: 103, 33. s. Nazariua r. Lorsch. Nazce, Johannen dt«. W. 1299 : 337. 15. Neckar, Neccarum, Necarum 93, 22 ff. 382,2Üff.

Neckarau, Neckerawe bad. HA. Schwetz- ingen 90,26. ; Neckarhausen, Husen ö. Mannheim 6. 19. j Neckarsteinach r. Steinach.

Neu-Bamberg r. Bamberg.

456 Neuburg

Neuburg, Nuwenburg bei Heidelberg.

domine de, (Benedictinerinen) 1283:

270. aa.

Neubausen, Nuhusa, Nuchuaa bei Worms s. beiWorm». l&gff. 140. 24. 250. 26. apud Nun. 143. 6_. campus Nuhus. 140. 33.

Nibelungus, Neuelunchua, Nebel., Nybel., Nibelong, Nibelunc, Nebl.

prep. m. e.W. 1323—1242: 91, 2k 99,

2a 100. 81. 101. 19. 102. 18: i*L 104, 9ff. 105. 18. 106. 6. 124. 18. 125.23; 36. 126,24ff. 127. 11. 128. 14. 133.16. 134, 10. 137 . 40. 142. 42. 388. lff. ^ prep. s. Mart. 122?.- 105,18.

prep. s. Pa. et cua. m. e. W. 1127—

1160: 55.10; 81. 56.6. 57. 2; 35. 58, 16. 69Ji 61.44. 62, 24. 63, 5. ~- eiit-. Nuh. im: 63, 32. 64.21.

thesaurarius m. e. W. et ». Pa. archi- diaconus 1140: 57, lfi.

portariua, can. m. e.W. 1209: 89. 19.

viredominus W. 1152 1160: 59. 20.

62. 24.

min. W. 1139: 56, 12.

1106: 5h.fi.

/Jf3:.70,LL

W. 1241: 189, 35.

1283 : 266. 30.

~ ante monetam can. m. e. W. 1216 1239: 92, 35. 100, 32. 105,20. 137.42.

de Nunnenmunstere 1296: 309, 37.

de Sultzen mil. 1266: 175, 48.

de Wolueskelen can. m. e. W. ms—

1216 : 91.2. 92,36. Nicht, Waltherus de, min. W. 1197: *1. 4».

Nicolaus, Nicholaus, Nycolnus.

can. m. e.W. 1213—1239: 91.2. 94.6.

124,12. 125,23. 137.4L

tabellio curie W. 1396: 807, 18.

civ. W. 1208: 86,88.

civ. W. 1252: 157, 28.

civ. W. 1264: 211.84.

f. Heinrici Brftnac civ. 1267: 222,6 ff.

Capelere civ. W. 1296: 306. 30.

Kaufman W. 1398: 317,16.

Dymari W. 1299: ML HL

Heliecrappo W, vor 1398: f 317, 28.

f. Heinrici Ruß, can. s. And. 1376:

240. 31 ff.

Nithensheim.

Nicolau« dta. Starke civ. W. 1396—1393 :

275, 85. 298, 18, 1 330, 26. Nidungua pellipariue W. 1362: 205,28. Nieder - Flonheim , inferior Flerabeim

329,42. 330, IL Niedeaheim (/niA<rNitteaheiin), Nittinah.,

Nithensh. pf. BA. Frankenthal sä. W.

884. 29.

Gerbodo de, can. m. e. W. 1309—1213:

89, 20. 91,2.

Najjil de, 1246: 149. 29. (Kleinniedesheim vormals Ucelensheim,

Uzilnsheim, Usxelnsh. pf. BA. Fran- kenthal $ü. W. 125.32. 229. 2L 275, L 330. 12. 33t lfi ff.

Flurnamen:

super arbores ccraacruru 334, 2iL

an der brücken 334, 30.

super bruwel 334, 31.

in campo versa« Wormaciam 334 . 1 '. > .

in campo inferiori 384.28.

in dicheggeren 834.25.

gemeine garte 334, 2L

in der langen gewanden super Winsheim er wingart 334. 21_i2L

inter grasewec 884. 85.

in der halden 834. 21.

versus Heppenheim 334.33.

super Laramisheimer stnwcn 334. 2n.

su Luzzenreine 334, 34.

super mont« 334, 32.

versus Nittinsheim 384.29.

aput pontem 884,25.

super smalergraben 334. 24,

super stege 334,25.

in der langen stricken 334, 37.

in der tweren gewanden 334, 30.

ante portam Wakirpil 334. 5*.

super Winsheimere jrewanden 334, 20.

Nierstein, Neristein KA. Oppenheim 32. 3. Niesenache flumen r. Lidrichisheim. Nigra- bar ba o Suangraue, Godefridun,

civ. W. 1226—1227: 102. 22. 106.26. Nimwegen, Numage, Noviomagus 74.41. 350. 34.

Nipharius procura tor palacii Rem s. XIII: 397. 2iL

Nisenachen xoo't 68,35.

Nithensheim, Nittesheim etc. r. Niedea- heim.

Nobbo Oppenheim.

457

Nobbo, Reimbodo, min. W. 1208: 86, 40.

Nordmannus 767: 3.41.

Nörten, Norsunim bei Einbeck, Provinz Hannover 870. 30.

Nova Beinborg r. Bamberg, -Neu.

NoviomagUB r. Nimwegen.

Nürnberg, Nvorenberc, Nuerinberc, Nu- remberch, Narenberh Wl.'il.

burgravii, Burggrafen: Conrad ua 1238: 130. IL Fridericua 1284: 278, LL G. *. XIII: 396.33. 397, 6; liL .

Nuhusa r. Neuhausen, Worms.

Numage r. Nimwegen.

Nunnenmunster r. Worms. Cuno de. 1341: 140.34. Nibelungua de. 1295: 309. 31 ff.

Nussloch, Nuzzelohen sü. Heidelberg 34_, Ü

0.

O. Aquenris et Trajectenns prep. (im Original ist 0. Aq. et . . Traj. Schreib- fehler) 1232: 118.24.

0. »col. •. Thoroe Argent. 1231: 1 13. 27 tT.

0. parrochianus = pleb. s. Johannis VV. t. XIII: 384. 31L 886.4.

0. mil. 1242(?J: 398. 20.

0. aul ü. s. XI: 35tj, 25.

0. v. Obbo.

Obbo, Oppo dec. m. e. W. 1033 : 45, 43. 363^15 ff. 400,3.

cant. W. 1016: 37,6.

clericuB W. 1016: 34, 34. 35, 23. Ober- Sülzen, Sulzin, Sulzen bei Gran- stedt 126,2iff. 127,9. 133.13.

Ootä, fiscalinus 897: 17, 27.

Ücgerus, Otgerua de Winzen-, Wizzen-

loch, Uber, 1174—1198: 70. 21. 82,26. Ochsenstein, Ossenstein Ruine w. Maurs-

münater eis. Kr. Zobern. Ot(to) de, 1283: 256. 27. Odalfridu* 767: 3.40. Odalrich r. Ulricua. Odderbure r. Otterberg. Odefridus (cancellarius) 627: 2,7. Odenkeim vielleicht Odembeim KA. Alzey

oder Odenheim btvL BA. Bruchsal

175.2S, Conradus de, 1288: 288.6. Odenwald, Otenyvaid, -walt L 16. 5,30 ff.

13,3 ff. 24,3^ ff. 32.5. H. B oos , Urk Unteribach d. SUdt Worms L

Odernheim KA. Alzey.

Peregrinus de, 1251: 156. 8. Fri- dericus f. eins, mil. Odilia filia Uartmanni de Besinsheim, re- licta Hermanni Rukhelini 1224—1228: 99. 27. 106.2. Odo r. Otto.

Oesel, Osiliensis ep. in partibus Livonie

1254: 166.8 ff. Oestreich, Austria.

A(dalbertus) marchio de, 1035:

859. 2 ff- Rudolfus dux 1284 : 278. IL Oestringen, Osteringen bad. BA, Bruch- sal 297. Oettingen, Otingen, Otinge. comites: Conradus 1273: 234. 84. Ludewiens 1273: 34. Conra- dus et Ludewicus filii eius. Ludewicus 1273 1299: 234, 34. 324. 28.

Offstein, Ufstein, KA. W. 154,5. Oggersheim, Agersheim, Agirsheim w. Ludungshafen. Bertoldus de, civ. W. 1262—1271: 206.3. 231. 23 ff. Elixabet nx. L Elizabet et Meithildis filiae eine. Johannes et Engel mannns filii Meithildis. Gudela nx. II. natu Fridegeri. Olearius, Conradus W. 1298 : 317. 33. Oniaheim r. Enzheim. Oppau, Opphowe, Ophawa, Opphouwe. Opphawin sö. Frankenthal 89^ HL 125, IL 175. 26. 238.33. 283, 3L Qerlacus pleb. in, 1253: 158, 13. Oppenheim , Obpenheim , Oppinheim, Hoppenhem , Openhem KA. Oppen- heim 15,10 ff. 17, 13 ff. 19,34 ff. 3L. 2fi. 58.33. 103, 25 ff. 124,25. 131.17, 143.23. 171. 34. 177. 28. 184. 12 ff. 193.28. 207. 10. 215. 9. 282, IL 233, ITj 24. 276, 18. 2a 1,30 ff. 299, 15. 385, 21 ff 386, 1 ff. 31*0,23 ff. 395, 13 ff.

scultetus, scabini, milites et uni- verai cives 169. 15 ff. cives 214. 82. ff.

sculteti :

1266: 177, 13.

32

458 Oppenheim Otterberg.

Oppenheim, sculteti:

C. 8. XIII: 386, IQ ff. Diedericua 1272: 232, '21. Heinricus 1231: 112,1*). Marquardt 1242—1254: 143, 29. 149. 12 ff. 169. 15 ff.

s. i24i(0: 3:*>, ;a.

civcs:

Gerlacua de Bibelnheim ruil. 1254: 170, L

Uureardus de, 1272: 232, 21. Heinricus de Congernheim mil.

1265: 215. 3. Conradus dt«. Fugere 1265: 215. 4. Heinricus dts. Grezingheim 1265:

215.4.

Jacobus de Litwilre mil. 1254: 170. L

Ludewicus de, 1263—1272: 20JL. LL 232. 21

Theodericus Rotcolbe «54: 170,1. Uto 1264: 170, L

Petrus de Winetsheim mit. 1265: 215,3.

Oppenheini, Anselnius de, Judcus, 1294: 304. 8L 305.13.

Gertrudis de, W. 311,7. Oppo r. Obbo.

Orcana in pago Hassia, wo? 36,4. Ort, Heinricus de, civ. W. cons. 1224—

1228: 99, 3_L 106,9 co»i/rr de Fine. Ortenburg, Ortinberch, Ortemberg tc.

Pas**«.

com. HeinricuB 117, 5j 34. Ortherun, Orterana ux. Sifridi de Merge- stat 1297: 312,4.

ux. Gerhardi Sniuscelin 1263: 207,8. Ortho, Orto, Ortdo,

mag. scol. Nub. 1161: 03, 32. 64, 21.

can. de Hagene 1173: 70, 3.

preb. s. Pa. 1288: 286,21.

monetarius W. 1271: 231. 35.

f. Agnetis 1299: 338,0.

Ortlibus W. 1279—1283: 250,9. 257. 1 ff.

Gisela iunior ux. sua. Heinricus f.

suus 1282 : 257. 18. ff. Ortolff f. Sifridi Hey hei senioris 1165:

66.42.

Osburg roancipia 1016: 36. 9. Osiliensis v. Oesel.

Osnabrück, Osnaburgensis ep. 1232: 118,23.

Ossenstein r. Ochsenstein. Osteringen r. Oestringen. Osthofen, Osthoven, Ostovin, Ostoven, Ostowen, Oisthofen, Ostofhin KA. W. 164.4. 203, 31. 243. 3. 261.4£ff. 270. 1 ff. 281, 34. 285,24 ff. Flurnamen : Burnendal 285, 24. Hirneberg 243.3. Libenberg 164. 4. 262. 2. Lucgendal 235, 24. Kodal 261, 46. cives:

1^211 ff. 2-si, ap_ft.

Osthofen, domini de templo 262.2.

Osthofen, Fridericus, Frischo de, civ. W. cons. 1253-1262: 158.15. 188.15. 203.24 t2l9,lff. 1238, 3Ü. t261.6. f268, 33. f 283, 22. Elizabet ux. sua 1275 —1283: 288. 30. 261.6. 268. 34. Fri- dericus f. eius 1275: 238, 3iL

Frizzemunnus de, nepos Friderici, civ.

W. 1288-1295: 288. 29. 309. 20 ff. Kunegnndis ux. eius 283.30.

Frisco de, 1299: 330. 27.

Sigelo de, civ.W. 1266 : 218, IQ ff.

Wernherus dts. Crig de, armiger,

1297: 311, 28. Benigna sor. eins.

Wolzo de, 1283: 268, 35. Fridericus

fr. eius. Elizabet filia eius. Otenvvald r. Odenwald. Otcrsheim r. Ottersheim. Otgerus r. Ocgerus. Otho r, Otto. Otingen r. Oetingcn. Otterberg, Odderburc, Otdirburg, Ottir-, Othir-, Hoderburch bei Kaisergla utrm cenobium b. Marie ordinis Cisterc 69,34. 76, 4Q ff. 79, lß. 92, 5. 99, 1 ff. 105.4. 106. 17. 125,33. 128,28. 133.3. lM^üäff. 153. 31 ff. 154,4. 155, 34. 157, 19. 160, 3. 175. 41. 182,41. 194, 3 ff 209.36. 215, 18, ff. 217,37. 229, 18. 230, 14. 234, 3. 235, 11. 240, 24. 243, 32. 248, 33. 253, 15. 206, 35. 290, 23. 315,30. 325,34. abbates : " Gerhardus 1233-1235: 126.35. 128.28. Johannes 1270: 230, lfi. Stephanus 1173: 70, 4. Walthelmus 1253: 100.4.

Otterberg Petru«.

459

Otterberg, cellerariue:

Gerhardt» 1248: 152, Ul monachi, fratres: Adalbero 1173: 70,5. Brunicho 1173: 70. 5. Godefridu« 1173: 70.5. Gotfridu«, canierariu« 1270—1274:

230.16. 235. IL Heinricus, mag. curie in Worin acia

1248-1263: 152. 16. 209. 37. Heinricns Militellus 1270 : 230. 17. Hermann us 1248: ir>2, lg. Petrus 1274: 235, 14.

priores: Gerwinus 1173: 70,4. Wernherus 1248: 152, 15. Oth'rsheim, Oteraheim pf. BA. Kirch- heim-Bolanden 24^ 18. Otto, Odo, Otho.

diaconus cardin. s. Nicolai 1231—1233:

113 ff. 121,311 ff.

ep. Bambergen«. J//0; 52. 18.

ep. Trajectens. 1220 : 97, ti.

ep. TuaculanuB 1355: 181, L

1 Rom. imp. 947—970: 22—25. 1 2JL.

KL t32.32.

II Rom. imp. 965 97 i) : 23, 22. f.

t 28. 10, f 32, 32.

III Rom. imp. 985; 28 ff. 1 32. 32.

IV Rom. imp. 1208—1209: 87 f. 89,

15, 1 234,18. t324,ia

dnx de Brune« wie 1236: 130^ IL

dnx Karinthiae, comes in pago Wor-

mat 979—1002: 27^ IS ff. 28,2k 30^ 5i23. t34.4. t 3fr. 1».

dux Mornnie 1232: 117,5:33.

comes pal. Bnrgundie 1173: 6i>, HL

II com. pal. Reni, dux Bawarie 1236:

130,15.

marebio de Homberg 1242: 143.26.

min. W. 1195: 79^ HL

min.W. 1216: 93,5.

de Buchenshein, fr. predicator 1263:

207.23.

de Eberstein 1236—1284: 130^ UL 150,

IL 273. IS.

de Osaenstein 1283: 256. 27.

P. confer B.

P. r. Bardo.

P. de Argentina $. XIII: 382. 12 ff.

P. de Steinachen, mil. s. XIII: 334. L Paderborn, Paderburn. ep. (Symon) 1273: 234.31.

Paffo macellariua W. 1283: 270. L Palatinu« comes confer Rhein-Pfalzgrafen. Palladins prefeetus pretorio t 68, 12. Pannenheberen, Mergard ia dicta, civ. W.

1266: 218. 33. ff. Papo servitor 897—904: 16,8 ff. 17. 32.

20.4.

Pappenheim, Babbenheim an der Att- mühl Str. Nürnberg.

Heinricus de, imp. aule marscalcus

1236: 130.20. Paris, C. Scolaris Paririensis s, XIII:

387. 5 ff. Parma 3GO, Ii.

Partenheini KA. Oppenheim 61. 36. Parru«, David, cons. W. 1228: 106.9. Paasau, Pattnviensis ep. Gotfridus 1284: 273,2.

Paternovilla r. Pfeddersheim.

Panlina ux. Heinrici Dynonis civ. W.

1300: 340, 18 ff. Peffelkeimer r. Pfiffligheim. Penno servitor 897—904: 16.8. 17, 32.

20.4.

Peregrinns abb. de Rodenkirchen 1190:

de Odernheim 1261: 156, 8. Perugia, Pernsium 107. 14. 108,2. 158. 5.

215. 38. s. Peter r. Worms Domstift. Petriraa, Petirsa, Peters, filia IL Ernenn-

geri« 1222: 98, 3JL

relictaWernheri de Flersheim iunioris

civ. W. 1249—1253: 153. 28. 160.2.

ux. Sifridi Fridach mil. 1241: 141. KL s. Petri, in platea, in vico r. Ebelinus,

Gern od us, Lufridu«, Worms loca. Petrus, Peter.

presb. cardin. s. Cecilie 1192 : 77, 85. ff.

diac. cardin. lffi: 54,3JL

diac. card. g. Georgii 1248—1266:

151. 29. 152.25. 175,3 ff.

can. Nuh. mag. 1270: 229, 2H

sacerdosW. 1283: 270.41.

monachus de Otterbnrg 1274: 23"). 14.

fr. predicat. W. 1295 : 308,3a ff.

nuncius W. 1268: 224, HL

qui facit lagenaaW. 1275: 242, 3:*.

460

IVtniB Prato.

Petra* de Apenheim 1299: 830. 8.

Ritterchin civ.W. 1281: 258. 17.

Rosscbacho, Rosseboc civ. W. 1223

1228: 99. 24. 106. 10.

de Winetsheim mil. Oppenheim 1265:

215. 3.

de Wunenberg 1269: 224,29 ff. Pezzeraden, H. 1269: 22o, 4U. Pfalzgrafen v. Rhein-Pfalzgrafen. Pfeddersheim, Paternovilla, Pedersheim,

Phetris-, Petrins-, Pedernes-, Pe- therns-, Peterena-, Petiris-, Pedirns- KA. W. ML 91.32. 151. 14. 257,15. 295, 20.

Blacins de, 1299: 329,

Conradas de, civ. W. 1249—1263: 154,

ü 207. 13.

Fridericus de, fr. Volzonia, 1270: 230.8.

Heinricufl de, 1216: 93, 5,

Heinricns de, civ. W. 1257: 182, 3L

Johannes de, mil. W. 1268: 224.11.

Volzo dt«. Morlle, de, can. s. Hart.

1270: 230. 3. Fridericus fr. suus.

Wolframus de, mil. 1241 1260: 140,

34- 141, 26. 169.42. 176. 14. 182. 43. 185,25. 195, 3t;. 400.31. Pfiff Ii gheim, Phephilincheini , Phephe- lincb., Peffelchem, Pefflincheim, Phe- linkeim, Peffelkeim, Pefilcheim, Phe- phlincheim , Pephilnkeim , Pfeffiln- keim KA.W. 4L 12. &8,10jaL 76, HL 100. 26. 101.13. 105.16. 14Q.23.ff. 141, 1K. 187,35. 249, 33. 250, 13j. 33 ff. 257.12, 811. M.

Flurname: super bundam episcopi 250. 3fL

Gernodus de, civ. W. 1229: 106.22.

Heinricns de, civ. W. 1234 1246:

127.1; 18. 133,8. 151.2.

Hugo de, min.W. 1227: 105.28. Pfrimm, Prirara, Prima, Primma Fiüss-

chen, entsj>ringt am Donnerslxrg, mün- det hl bei Worms in den Ithein 60, 12. 95.40. 250.34. 261.44. 262, 45. 295, 36. 333, 41. 335. 4.

Pfullendorf, Phulndorf n. Constans bad. Amtsstadt, com. Rudolfus 1173: 69,24.

Pfungstadt, Pungeatait KA. Darmstadt 297. 4.

Pb- v. Pf-.

Phil. Johannes, civ. W. 1299: 337, 22. Philippus l archiep. Colon. 1178 1182: 69,20. 73,11.

prep. in Heiligesten 1190: 76, 15.

dec. s. And. 1298 1299: 822.31 ff.

338, ff

cant. s. And. 1283 : 270, 15.

can. s. And. »73: 233. 34.

prior, fratr. Predicatorum domus W.

1268: 223, IL

Rom. rex 1208: t 88, lö.

min.W. 1194: 78. 43.

de Bolandia, f. Wernheri II 1173—

1184 : 69.26. 75, 8.

He Bolandia, fr. Wernheri TB. 1220:

96,29 ff. 97^12,

de Bolandia 1260—1273: 193,26. 215.

22 ff. 23186. fr. Wernheri.

de Falkenstein 1242 1248: 143, 28.

150, ia.

de Falkenstein camerarius 1290: 192.9.

19JL25.

de Hohenfels, imp. aule camerarius

1236—1260: 180.21. 143.27. 148. 85 ff. 149. f. 192, 2 - 193, 25. 382. 34 ff. 383, IL

de Hohenfels 1273 : 234, 35.

de Hohinlon 1287: 281.29.

de Smertse 1276: 242. 21.

dt«. Ulnere, mil. 1283: 2Ü6, 36.

Wernherus 1275 : 243. 1. Philmannua cona. W. 1281: 253, 16. Phl- confer Fl-.

Piligrimus cf. Peregrinua.

archiep. Coloniens. 2033 2056 : 350.

3_L 358. 35.

archiep. Salzburg, archicapellanua,

918 : 21. 25. Pinguensia r. Bingen. Pippinus, Pipinus rex Franc. 764 : 2 f.

t6.ll. t9.32. t25. 9. t 32. 32.

maior domus 627: ljä. Plankstadt, Blankestat bei Schwei singen

185.21. Poppo v. Boppo.

Porto, Portuensis C. ep. 1231: 109, 1

Porzheim 126,38 tcahrscfoinlich irrschrie- ben für Horcheim.

Praemonatratenaer Orden r. Kaiserslau- tern, Enkenbach.

Prato, dominus de, 1283: 270, 37.

Pravancia

TVavancia r. Brabant. Primraa v. Pfirimm.

Prüm, Brumiensia, Abtei: abb. 1036: 350.83.

Prundelinus W. 1264: 168. 31. Pallas, Conradua, civ. W. 1286: 275. 7.

Gcrlacus dts. can. 8. Pa. mi—i-J70:

802.21. 229, 2L

Uerlacua dt«., vicariue Nah. 1361t:

185. 23.

Gorao, civ. W. 1279 1399: 250. 26.

275. L 337. 40, Pungestait v. Pfungstadt.

Quirnbach pf. BA. Kusel.

Drutwinus de, Uber, 1198: 82.28.

B*

R. 1025—1044 : 350.40. R. 1026—1032(f): 354.6. R. s. XI: 854, 35. R. «. XI: 356. 25. ff. R. «. XI: 363. IL R. «reo 1032(?): 37J, 10 ff. R. a Xfll: 889.1 ff. R. civ. W. a XITI; 887. 26. ff. R. mit. de Lapide «. XZZT. 390. 4 ff. R. Mogontinus 1026—1086 : 867. 32. ff. R. de Rutclingen ja«: 144, U. R. cognatus domini V. de Wimpina prep.

in Hösbach ». XIII: 889, 22 ff. R(ainaldus) diac cardinalis a. Eostachii

1231—1232: 112,3a ff. R(ayneriu8) diac card. a Marie in Cos-

midin WSl— 1232: 112. 88 ff. Ramestat r. Ramstadt. Ramsen, Ramosa me. Göllheim bayr. P/alt

Ciste rcienserinen 153. 33. Ramstadt, Ramestat RA. Darmttadt.

Conradua de, can. s. And. 1190—1194

76. 19. 78.42. Ramungus min. Lauresb. 1160: 63. 11. Randeck, Randeggen, Randecken Ruine

bei Mannweiler an der Alsenz pf.

BA. Kirdthetm- Bolanden.

Ootefridas de, 1231—1260: 112, 29.

188.8. Oozo fr. ei us.

Oozo de, 1260: 188,9.

Johannes de, mil. 1281—1287: 262.29.

2«1, 35 ff. 233, 2 ff. Beatrix ux. eiua

Regenhart. 461

Randeck, Wilhelmus de, mil. vor 1260:

t 188,2. t 226. 30, Jutta ux. eius.

B., Gutta, Heinricus clericos, Jutta

pueri eorum. Ranuoldus 1173 : 70, IL. Rai>a, Albertus, can. m. e. W. 1283—1234:

124.21. 126.37. 127, 12.

Jacob us dta., de Alxeia 1246: 148, jQH.

Jacobus f. eius.

Landolfus, can. in. e. W. 1226: 102, 30. Raparius, Herburdns, Gerbodua, iuvenia,

civ. W. 1234 1288: 127, 2; 12. 150.

42. 167. 27. 202.25. 284.40. Raphnolt min. W. 1068: 47.24. Rapoto olectus Spir. 1173: 69. 21. Raspe, Herbordua dta. 1283: 266.29. Ratisbona, Ratispona v. Regensburg. Ratverkeshuson in pago Hasaia wo? 36, 2^ Raagrafen r. Irauti comites. Ravenna, Ravenensis 25.37. 116.83 ff.

120, 3 ff.

Ravenolt, Ravenoldus min. W. 1189—1160:

66, 12. 62,30. Ravenstein OA. Ötixlittyen.

Berngerus de, 1166: 66,36. Beate v. Rieti. Regelo min. W. 1016: 37, 13. Regenbodo, Reginbodo, Reginboto, Rcin-

bodo, Reiraboto.

abb. Hirsougens. 1234: 127, L

min. W. 1016 : 84. 87. 37. 10.

min. W. 1106: 50, Sß.

min. W. 1139-1158: 56,11. 57.24. 58,

2j2L 50. 13. 62. 7.

de Graaehof, min. W. 1198: 82,88.

de Hagene clericus 1190: 77, 1Ü.

de Hocheim vor 1269: t227,5.

de Lobtenbnrch min. 1162—1160: 59,

24. 62,15100. 63.8.

pincerna de Loutenburc mil. W.

1233: 125.26.

Nobbo min. W. 1208 : 86. 40.

Sueigere fr. Judte de Smidevelt 1224:

100,30.

Regenbolt min W. 1110: 51, 40. Regenfrit, Reginfridus, Reinfridas cleri- cus W. 1234: 126, 39. 127, 14.

767: 3.41.

min. W. 1190: 77,18. Regenhart, Reginhardus, Reynhardua,

Reinh.

462 Regenhurt

Regenhart dcc. s. Pa. 1161: 63. 34. 64,22.

clericusW. 1110: 51,36.

deLutra, inil.W. 1209—1238: 89, 2L

133, IL

Kegensburg, Regina civitas. Ratispona, Ratisbona,Ratisbon.,Rati8ponenfl. 19, Iii 114,4.

episcopi : Conradus 1220: 97, 5. Cfino 75. 4.

Sigfrid as imperiabs aale cancel- larius 1231—1236: 108. 13. 1 Ii*. 21 117.3; 82. 130. 11. R(eginbaldQ8) abb. Lauresham. 1027— 1032 0) : 360, 87. ff = ep. Spir. 1033 ff. : 369, 13 ff. 37G, 31 ff. Regingerus 819: 8. 8. Reginhardus r. Regenhart. Reginolt, Regnolt, Reinolt 826: 8,31.

min. W. iO/Ö; 34. 37. 36.25. 37.9.

min. W. 1068: 47. 23.

civ. W. 1283: 259, 16. Reichenbach, Richenbach, KA. Bentheim.

Joh. de, can. m. e.W. 1281: 254, 37.

Joh. de, can. 8. Pa. 1209: 89.22. Reichenstein, Richenstein, vielleicht Ruine

bei Nfckartfenmnd, Ludewicus de, 1946; 149. 24 ff.

Reilsheim, Risoluesheim bö. Heidelberg 34. 16.

Reimarus civ. W. 1224: 101,26.

1299: 329. 44. Rcimboto v. Regenbodo. Rein-, r. Regen-, Regio*. Reynraond 1165: 66. 41. Remigius abb. s. X/: 1 370, 13. Renas r. Rhein. Reolfreginger 1012: 32.7. Repertsbarch «?. Ruppertsberg. Reutlingen, Rutelingen «rört. OA. Stadt.

R. de, can. m. e. W. 1243 : 144. 1_L Reuengerus civ. W. 2/7»; 71,33.

Rex r. Richen.

Heinricas iaratus parrochie s. Magni

W. 1261: 200.6. Rhein , Renus, Rhenus, Rinus U^fUL 3^ 9 ff. 49. 21 ff. 60,12. 81,15. 92,24. 95,40. 104,2a ff. 140. 12. 143.23. 152, 37. 164. 1. 174. 34. 210,358". 217. 13. 231,36. 235.29. 237.3flff. 244.20. 26». 18. 262, 1. 271,23. 276. 7. 282.

Richer.

24 ff. 319. 15. 326. 10. 333. 32 ff. 335.

11 ff. 382, 18; 28. 392,280*. 22L8ff. Rhein -Dürkheim, Rindorincheim , Rin-

darincheim KA. W. 218. 2. 315.31. Rheingau, in pag. Rinensi 4, IL Rheingrafen, Ringravii, Sifridus 1266:

218. 1.

Wernherus 1265—1266: 215.7. 218,1. Rhein -Pfalzgrafen-, Comites palatini Rheni 397,22. Conrad us 1156—1184 : 61.22. 63, 8.

69.24. 75.7. C. ». XIII: 397.16 ff. HeinricuB 1208: 87, 32. Ladewicus I 1220 1226: 97, L

100. 12. 103.35. Ladewicus II 1273—1284: 234.31.

248, 3iL 273, IL . . f. eins 1284 : 273, 11. M. s. XIII: 397.8. Otto II 1236: 130. 15. Rhode, Herbordus 1299: 830,8. Riberas cons. W. 1226: 102,23 teahrechem-

lich verlesen für Richer. Richard us, Ricard us.

ep. W. 1248 1357: 151.29. 152.26.

158 f. lfiL 162, 33. 165,21. 166,31. 167,2 ff. 168.5. 171.;«). 173, 37. 175, 22. ITA ß ff. ilij 181. 41. 1 183, 12.

can. m. e. W. 1228: 106. 6.

can. s. Petri Wimpin. 1265: 214, Hl

Rom. rex 1268-1269: 184. 121 ff 224 f.

1106: 61, L

calcifex, civ. W. 1253: 158, Iß. Richela maneipia 1016: 36. 8. Rieb- v. Reich-.

Richetmannns, Richil-, Rychel-, Rigel- mannos v. Richer.

f. Hein. Richeri, civ. W., cons., mag.

civ. 1263-1290: 207.12: 2L 224.14. 239,2. 244, 15. ff. 245,10ff 2S5.25.ff. 275.80. 278. 13. 28L3aff. 282, 44, ff. 286,4.ff. 293,8.

relicta-, 1298: 317,22. Richer dec. s. Mart. 1249: 153, IL

min. civ. W. cons. 1208—1228: 89, lOj

22. 93,^ 94,2. 101.24. 106.2. 125. 4L 126, 28. 127, 8 = Richwin. Hein- ricus f. eius 1209: 89, 30.

Diemari, civ.W. 1261: 155, 2L

Richer Ritterchen.

463

Richer, Heinricus iunior, f. Richen civ.W. cons.mag. civ. 1333— 1366: 125,41. 120. 2L 127.8. 131.22. 183.7; 12. 141, 2L 150.40. 151. 24. 152.1 ff. 152, 19. 153.34. 154. 9. 155. 17. 157.24. 162. 20. 167. 40. 169.48. 175.33 ; 88. 183, 2j 82. 185, 25. 186,20. 195.37. 202. 2i 2(118, 204, 29, 207, 27. 215. 2. 400.32. 1 242. 41.

Heinricus, fr. Jacobi, civ. W. cons.

1363—1378: 209, 4ff. 211.4. 212.1 ff. 224.12, 239.8. 243.35. 244.15. 245. Iii 24. t.m2i Hedwigis ux. I 1 209, 4 ff. 12^2, 13 ff. Elizabeth ux. II 209,4ff. 212,13«: Richelmannua f. eius 1376: 245. 14 Mechti Ulis filia eius 1396: 309, 24.

Jacobus, dts. Rex, civ. W. 1349: 154, 13.

Jacobus, civ.W. fr. Schonaugiens/25/;

154. 32ff. 1 204.45 ff. 1 208. 44 ff. f212, 1 ff. Heinricus fr. raus. Mei-gard« ux. eins.

Jacobus, f. Jacobi, 1361—1364: 156. 5.

204,45. 209, 1 ff. 212. 10 ff. Richerus fr. eius.

Johannes, civ. W. 1249—1363: 153,37.

155.20. 157. 28.

Richer = Richelnmnnua civ. W. f.

Jacobi 1351—1264: 155.5. 204. 45 ff. 209.1 ff. 212. IQ ff.

civ. W. vor 1363: t 203, 29, f329, 3.

Hilteburgis ux. eius.

civ. W. 2275 : 289. 17. Alhoidis filia

eins.

dapifer v. Richezo.

Richezo , Rikezo , Richecem . Rikece, Richenzen, Richinzo, Richizo.

min. W. 1016: 34.37. 35.25. 37. 10.

min. W. 1016: 37. 13.

~ min. W. 1169—1174: 62.15; 29.63,88. 70, 8 ; 23_ Gerlacus fr. eius.

min. W. f. Erkenbreth 1190—1198: 76,

2.L 80.35. 81.38. 82.6 ; 32.

min. W. 1190: 76, 21.

min. W. 1316 : 92, 82. Gerbardus f. eius.

min. W. 1316: 92, 39.

camerariusW. 1337: 131. 41 ff.

cons.W. 1334: 101. 1.

dapifer W. 1313— 1339: 92, L 105. 10.

im, 19.

vor 1337: t 131. 3X

Richezo, ndl. W. 1333—1337: 125, 27. 131,18.

ttcult, W. 1156—1165: 61,4; 23. 66,40.

68,39.

Richgouuo ep. W. 918—947: 20, 32 ff. 22.9.

Ricbgoz fiscalinus 897: 17, 27.

Richowicus, Ricovvicus ep. W. (irrthüm- lieh) 9,31 ff.

Rieti, Reate «d. SpoUto 102,13. 109.23. 110.27. 131. 11.

Rifridus min. W. 1194 : 78, 43 wahr- schemlich verschrieben für Sifridns.

Rigolmann v. Richelmannns.

Rigolio scult. 1165: 66, 40 icol ver- schrieben für Kichezo.

Rihgoo can. m. e. W. 1068: 47.13.

Rindismula 1331: 112, 30.

Rindorincheim, Rindftrincheim v. Rhein- Dürkheim.

Ripa de \

Ripam super }0e,;harda8 miL w- 1233: Rivnm super 1 l^»39-

Hugo, f. Vakonis (= Volzonis), dts.

Rockenhuser 1396: 811, U ff. Mer- gardia ux. sua.

Volzo, civis W. scult. in Hocheim

1381-1285: 201,10. 204.17: 30. 211, 33. 214, 17. 221,18ff. 244,5ff. 245, 15. 250. 274. 86. t281.2. f 311, IL Volzo fr. eius 1387: 281.2.

Ripreht min.W. 1190: 77,13.

Ripure, Conradus de, can. m. e. W. 1213: 91.3.

Risoluesheim r. Reilsheim. Rittenheim, Wernheras de, 1299: SJO^ 3L Ritterchen , Rittcrchin , Ritderchun,

Ritterken, Riderchen, Ritder, Miles,

Militellus.

Conradus, civ. W. 1363: 210. Ii».

Conradus, civ.W. 1287: 281.3.

Gerhardus, civ.W. 1224: 101.23.

Heinricus, civ. W. cons. 1196—1227:

79.36. 82. 7. 84. 7. 89. 29. 92. 3; 40. 94,9. 99,23j 3L 101,2. 102, 32. 106,10.

Heinricus fr. de Otterberg 1270: 230. 17.

Petrus, f. Wernheri consnlis 1281:

253.12.

UlricuB, civ.W. 1363: 157, 2iL

Wernezo, civ. W. 1233: 125, 29.

464

Ritterchen Roniajrna.

Ritterohen, Wernherua civ. W. 1246— 1248: 150,34 ff. 102.2O. t204.fi.

Wernherus, ci?. W., com., mag. civ.

1263-1296: 207, 13. 214, Iii 22. 224, 13, 226, a2 ff. 239,9. 246.16. 250.28; 42. 253. 17. 261. 20. 265. 25 ff . 208, 30 ff. 275, 29. 281.34 ff. 282, 44 ff. 310. 39.

Wernheru» , can. a. And. 1260: 214,

15j 20.

Rocken ha äsen an der Ahmt, Rockin - huaen.

Gndelroannus de, civ. W. 1283:

266. 38.

Hugo dt«., civ. W. 1296: 311. 17. Mer-

gardis ux. sua. R&cheros c. Ruggerus. Rode, Jacobus dt«., can. m. e. W. 1289:

291.35.

Rodembnrg, A. com. de, 1232: 118, 26. Roden bürg vielleicht Ruine Rotheburg KA. Alzey bei Erbczbüdeaheim. Fridericus dt«. Streiphe, mi). de, 1266: 175.23. Rodenkirchen Kr. Köln?

abb. Peregrinus 1190: 77, & Rodhardus r. Ruthart. Rager r. Rnggerua.

Rohrbach, Horbach *fi. Heidelberg 93.29. Rohrheim, Rorhem, Rorheim KA. Bent- heim 82, LL

Conradus de, clericns W. 1190: 76, HL Rohrhof, Rorheym bei Brühl $&. Mann- heim 270.2.

Rom, Roma 360.14, Rom an i 127. IK 128, SQ. eeclema Romana 148, 12 ff. Lateran ^ HL 103.19. 112. 9. 125.

Romana curia; sedes apostolica. capellani : archipresbiter de Celle 1292: 297,38. W. generalis prep. monaBteriornra b. Marie Magd. 1209: 227, 24. cardinales episcopi: (Odo) Tuaculanus 1266: 181, L

cardinales diaconi: Johannes a. Stephani inCelio monte

1192: 77,36. J(ohannes) s. Nicolai in carcere

Tnlliano 1266: 181.2. Petrus 1127: 54, 39.

Romana enria; aede* npostolica.

cardinal diaconi: Petrus s. Oeorgii ad velum aureum 1248—1266: 151, 29. 162. 25. 175.3.

Otto s. Nicolai in carcere Tnlliano

1231-1232: 113 ff. 121, 311 ff. R(ayna]dus)a.Enstachii 1231—1232:

112, 38 ff- R(ayneriua) s. Marie in Coamidin

1231—1282: 112. 38 ff. cardinales presbiteri: H(ugo) s. Sabine 1266: 181,2. J(ohannes) s. Laurencii in Lucina

1260: 181, L P(etrns) a. Cecilie 1192: 77, 3Lff. S(inibaldu8) s. Lanreneii in Lucina

1231—1282: 112, 31 ff. legati:

C. Portuensis ep. 1331: 109, L Conradus Mogunt archiep. Sabi-

nensis ep. 1194: 78.20. Otto diac. card. 1281—1282: 113 ff.

121,30 ff. Petrus diac card. 1248—1256: 151,

2fii 152, 25. 175, 3 ff. Sifridus archiep. Mag. 1212—1213:

90,33. 91,13. pontifiecs : Alexander IV 1266 1200: 122 ff.

Clemens III 1190: 76.35. Clemens IV 1266 1208: 215, ff.

22L2ff. 223. 11. Coelestinus III 1194: 79.3. Gregorins IX 1229—1239: 106,31 ff.

1Q7-112. 121f. 125, 1 ff. 129.

2L 130, 32 ff. 186, 21 ff. 138,

lfi ff.

HonoriusUI 1226—1226: 101,30 ff. 108.36.

Innocentius III 1198—1215: 82,12. 83,28 ff. 86,4ßff. 86, 16; 18. 92, 5.

Innoeentius IV 1246 1262: 147, 38. 148. 1. 161,ffiff. 152,24». 166.37. 157. 36 ff. Ho magna, Romaniola, comitea:

Conradus i de Hohenloch 1230: GotfriduB J 130. 18.

Romanuni Imperium Rufus.

Romanuni Imperium r. Deutachland.

iniperatores et rege« Romanorum i'. Deutschland. Ror-, v. Rohr-. Rorheym r. Rohrhof. Roricus cuü. s. Mart. 1161: 63, 31L «iL 24» Rosenbaum 1 zum, Rosenbeumer, de ar- Rosabaum > bore roaarum.

Conradus, civ. W. cona. 1249 1106:

153,36. 164, 11. 155. 1& 157.25. 162, 12. 168. 2. 183. 2. 195. 37. 203. 22. 205. 14. 216.27 ff. 400.33.

Conradus, civ. W. 1296—1299: 306,30.

337. 21.

Ulricus, civ. Magunt. 1254 : WJ, 42. Rossebacho, Rosseboc, Petrus, civ. W.

1223 1228: 99. 24. 106. lfl. Rota, Eberhard us de, 1299: 330.24. Rotcolbe, Theodericus, civ. Oppenheim.

1254: 170. 1. Roxheim «J. Worms pf. BA. Frankenthal

330.12.

Rube, Bertholdus dt«., mil. 1263: 207,26. Ruber, Rubere, Herbordus dts., civ. W.

1250—1263: 154, 23. 207,27. Rubert, Rubret, Rubbracht r. Rupcrtus. Ruberus de Moneta min. W. 1226: 102. 22. Rukelinus, Rukhelin, Ruchelin, Rukelin,

Rulrilin.

C. dts., *. XIII: 382. LL

Eberhardus dts., f. Davidis mil., civ.

W. 1275—1290: 241.32. 295. 13.

HemmnnuH ror 1224: t 99.1*7. t R>6.3.

Odilia ux. sua. Rudbrath r. Rupertus. Rudegerus, Rüdiger us cus. s. Mart. 1196

1197: 79. 33. 80, 13_i 2L 81.36.

can. m. e. W. 1196—1197: 79,2a. 80. 25. 81,22.

ceUerariufl W. 1200: 85, IS.

1173: 70, 10.

Bfibo mil. 1257: 182.43.

de Dimaristein civ. W. 1216: 92. 33.

de Hargesheim mil. 1255: !?,'>, 43.

de Harwisheim clericus W. 1190: 77.4.

civ. W. 1266: 220.24. Rudegems f.

eins. Elizabeda ux. sua. Rudenesheim r. Radesheim. Kudowinu« 1299: 329, 46.

de Flamburnen, miL 1222—1254: 98,

31 ff. 105,3. 164,2.

iL Booa, Urkuadonbuoh d. Stadt Worum L

Rudolfua, Ruodolf, Rudolf, Rodolf, R8- dulfus.

prep. Laurisham. 1160: KL

abb. Schonaug. 1246 1247: 150,33.

151.23.

dec. s. And. 1190—1198: 7^ IL 77, 5.

78.40. 79. 32. 80. 12. 82. 22.

prothonotarius et can. m. e. W. 1182

—1197: 73. 13. 75, 5. 79, 28. 80.25. 81,29.

pleb. de Horcheim = Pondieim, can,

s. And. 1234: 126, 31 127. 12.

mon. Schonaug. 1262: 204.32.

Rom. rex 1273—1288: 234 f. 256. 15 ff.

212 f. 214. 276,15 ff. 281.27. 2S2.K.. 2H3,4üff. t 299,38. 1323,22. 324. IG.

f. R. regia, dux Auatrie et Stirie

1284 : 273. 11.

com. de Phulndorf 1173: 69,24.

1108: 51.8 (2 Perwmen).

min. W. 1016: 37. 12.

mil. de Drachinvels 1287—1288: 222 f.

284, 1 ff.

de Elreatat clericuB W. 1200: 85,12.

truchsess der von Scharpinberg 1165:

66,22.

Smersindcn 1249: 153. 30.

dta. de Sulxa civ.W. 1249: 154.2. Rildesheim, Rudenenh., Rudensh. 58, 25.

Theodericus de, 1299: 330. lfl. Rufin, Marquardus, civ.W. 1236: 131.24. Rufua, . . civ. W. 1264: 211, 32.

Conradus, min. W. 1195-1197: 79. 12.

80,34. 81,28.

Fridericus, civ. W. 1229—1238: 100,

24. 126.41. 127. 16. 131.22. 133. 7.

HeinricuB, fr. Friderici, civ.W. 1234

-1275: 126.41. 127.16. 131.23. 155,

12. 157.26. 162,20. 163.29. 168. 3. 195,28, 205,14. 206,1. 216, 2L 224,

13. 236. 26. 239.8; 17—241.6. Al- heidia ux. sua 239, 11 ff. Jacobus et Nicolaus filii eorum; Elizabet filia eorum.

Heinrieu», civ.W. 1299 : 331.5.

Herbordus, civ. W. 1269 : 228. 24.

Jacobus f. Heinrici 1275: 239. 27. -Johannes, civ. W. 1262: 2J>L 9 ff.

Agnes ux. sua.

Nicolaus, f. Heinrici, can. s. And.

1275: 2ÜL28.

33

4(36

Ruggerua Salemannus.

Ruggerus, Ruigerus, R<"ger, Röcherus, Ruck er.

archipreabiter Magunt. 1182 : 73, U>.

vicedominus W. 1127 : 55. 11.

min. W. im— 1173: 62. 63, £0.

64,21 69,21. Heinricus fr. eins.

min. W. 1190: 77, 22.

cona. W. 102. 32. Conradus fr. j

eiua.

1241: 140.82.

macellariuaW. 1299: 325. 2.

i de moneta I civ. \V. 1226-1227: I ante monetam i 102. 22. 103. 27.

de moneta mü.W. 1238: 134. 16. Ruinhart, Rumhard, Rumandus.

1106: 50.87. 51. 6; 38,

fr. Conradi Dudo, 1165: 66. 42. 68. 33.

min. Lauresh. 1160: 62, 34. Rupele, Gudelmannus 1299: 331.43. Rupelo, . ., civ. W. 1264: 211,33. Rnpertus. Rubret, Rubbracht, Rudbrath,

Rubert, Ruodpcrtua, Rotbertua.

archiep. Magunt. 970 973 : 25 , 33.

26,36.

prep. de Winpina 1068: 47,18.

dec. m. e. W. 1106-1110: 50.35. 51^33.

»col. m. e. W. 1227: 105,13.

can. m. e. W. 1158: 62, 4.

com. de Berbach 1174: 70. 21.

com. irsutus 1246: 150. 4 ff.

com. irsutus 1263 : 207. 23.

com. irsutus, domicellus, 1283: 266. 35.

f. Oerhardi mil. 1025 ff.: 45. 37.

cons. W. 1216—1226: 93,2. 101. 25.

102.33. f 152. 1.

cons. W. 1283 : 265. 25.

de Dalsheim mil.W. 1274: 235. 13.

Wernherus f. , civ. W. 1237— 1241:

132.36. 140.8.

Wernherus, fr. , civ. W. 1241: 141.27.

Wernherua, civ. W. 1283 : 271. 7. Ruppertsberg, Rupertsburch, RSprechtis-

burg, Repertsburch bei Deidesheim nö. Neustadt.

Baldemarus de, 1276: 243. 32. Mar-

garetha ux. sua.

Jacobaa de, can. a. Mari 1299 : 323. £ ff. Russebacke, Johannes civ. W. 1285: 273,

3üff.

Ruateinus, min. W. 1197 1198: 81. 38. 82,41; 32.

Riuteinus, Godofridua, min. W. //!#>:

7». ar>.

Rnsthciin, Dyno dt«., civ. W. 1295: 308, ]±L Rüsten, Rustent min. W. 1106: 50.39.

min. W. 1139: öiL13.

Runter min. W. 1213: 92.2. Bertholdus

f. SU US.

Ruthardua-, Rut-, Ruot-, Rod-, Rutha r. Ruthart.

prep. m. e.W. 1025 ff.: 45, 11. 400, L

832: 11.10.

min. regis 897: 15. 3. 17. 11.

min. W. 1016: 34,ätL 35.24. 37,12.

piscatorW. 1106: 50. 19. Rutwigus 832: 11, lfl.

Ruwe, Heinricus, scult. 7285: 266, 21L Hnwelinus de Wormacia mil. 1268:

222, 2iL Ruzo min. W. 1106: 50.36.

S.

S. dec. Nuh. 1292: 295, 3_L

S. bnrgraviuB de Frideberch l241:2üßAiL

S. mil. *. XIII: 387, 2iL

S. ux. <r. XZJJ: 396,21 ff.

S. de Lutra s. XIII: 390, L

Saarbrücken, Sarbrucke, Sarebruggen.

comitea:

Symunt, Simon prefectus urbia W. 1140—1166: 57.24. 58. 1 ; 21 59. 12. 62.5; 13. 6fi. 33. 68.34. 69. 9.

Saargau, Saroinae 10,30:33. Saarwerden, Sa rewerde elsäss. Kr. Zobern.

com. Folmarns 1165 : 68,36. Sabatisaa, Sabbatissa,. Gertrudis dicta, vidua W. 1255—1259: 176,7 ff. 183 f. 1H5. 33 ff. Gertrudia proneptia eiua 1268: 222.3üff. Sabina, Sabinenais Sabmerland nö. Rom. ep. Conrad us, archiep. Magunt. 1194: 78. 20. Sachsen. Saxonia 350, 34. ducea:

Albertus I 1232: 117.4; 33. Albertu» II 12221 234. 32. Sachaenheim, Sahsenheim an der Berg-

Strasse bad. RA. Mannheim 371,40. Salemannua, Saleman dec. s. Pa. 1243: 142. 43.

Saleniaumi*

Saleniannus min. W. 1106: 51, 9; 89. Salomon cancellariua 918: 21.25. Salzburg, Salzeburgenais.

archiepiacopi : E(berhardu8) 1232 : 117, 2: 3L Piligriinua archicappelanua 918: 21,25.

Theotmarus. Deotinaru» 897—904: 15.27. 16.30. 18.8. 19.14. 20,28. Samuel ep.W. 8ö6 . 11. 20. 12,38.

771: 4, 19; 32«

Sandbach, Santbacb KA. Urbach? 106.17. Sandhofen, Sunthoven a. Mannheim 105.9.

Sigewardus de, 1227: 105, 8. Adel-

heidia ux. aua. Sara ux. Menlini Judei W. 1294: 805,22. Sari beim Einflms des Neckars in den

Ehern 382, 2LL Saroinse v. Saargau. Satmar piacator W. 1106: 50, IL Saxo, Bertholdus, civ. W. 1229: 106.23.

Berwelfus, civ. W. 1234: 126 , 42.

127. lfi.

Sifridus, min. W. 1216: 93. 1. Saxones 350.21 ff. Saxonia v. Sachsen. Scarra r. Scharrhof. Scathe, Arnoldus, civ. W. 1179: 71,33. Schaarhof, Scharren, Scharia, Scarra u.

Mannheim 92,22 ff. 99. 28. 100.20. 106, 3. 272, 3. mag. de, 1238: 134,13. Schangezxere, Conradua dta., mil. de DirmenateinW. J2Ö»— 1274: 228. 12 ff. 236, 28. Liba = Libcra ux. sua. Scharfenberg, Scharpinberg Ruine bei Annweäer ff. BA. Bergzabern. Rudolf truchseaa der von, 1165: 66,32.

Scharfeneck, Scharphenecke Ruine bei Dernbach pf. BA. Bergzabern. Heinricua de, mil. fr. Joh. de Metia 1294: 806, IS. Scharren v. Schaarhof. Scharren Rhein insel bei Mannheim lhl, 21. Schauenburg, Scowenburg, Scovenburg, Scohenburg, Xuemburg, Scbowem- | bürg Ruine bei Rinteln. com. Adolfua 1232: 117.6; 34. Ruine bei Dossenheim a. Mannheim.

Schönau. 467

Schauenburg, Berhtolfus de, 1166—1165: 61.24. 66.35. 68.37. Gerhardus de, 1159: 62, 14.

1

Scheinveit, Schenvelt r. Schönfeld. Schydil W. 1299: 337, 23. Schido civ. W. 1282: 255, 14. Schygeler, Johannes, W. 1299: 337, 26. Schintbrucken, Civicua de, W. 1299 . 3:37,7. Schipf, Scyphe, Schiphe, Schipha r. Schüpf. Schit, Heinricua, civ. W. 1255: 176, 2. Schlettatadt, Sletatat, Sletstadenaia 171,33,

IL dta. Snelle de, 1260: 192, IL Schmidfeld, Smidevelt, Smidefelt.

Conradua de, 1224: 100.27. 101. 8. Judda ux. sua.

Conrad us de, 1233: 123, IL

Conradua de, dapifer Conradi IV 1242: 143. 27. Schmutzelin, Smucelin, Smucel, Smuci- linua, Smuzzil.

Bertolfua, Bertoldua, mil. 1216—1233:

93. 3. 125. 38.

Bertholdua, mil. de Dirmenathein

1263: 207, IL

Eberhardua 1263: 207, 8. Gerhardus

fr. ein«.

Gerhardua, de Dinnenstein, mil. W.

1236: 131.20.

Gerhardus, 1263: 207, L Ortherun ux.

Bua; Eberhardua fr. auua.

fr. Gerhardua, de Dirmensthen 1263:

207.24.

Gerhardua f. dicti de Dinnenstein

1283: 255, .'38. Uildeburgia ux. sua.

Gerhardus, mil. 1297: 311,35.

Heinricua, can. m. e. W. 1190—1196:

77.3. 79, 2L 80,9 = dec m. o. W. 1196 —1200: 80.24. 81.28. 82.4; 18. 85.17.

Sigbodo, fr. Bertolfi, 1216: 93,3. Schönau, Sconaugia, Sconowia, Schonen-

augen, Scbonaugiens., Schonaugend., Schonoiena., Schonagena., Cistercien- acr bad. BA. Heidelberg öfi. 12. 59, Li. 70^ 12 ff. 79.26. 82.2; 16. 84.3. 89. lfi. 92f. 93,2fiff. 99. 21; ZiL 100. W. 105, 8. 106, 3ff. 125. 83. 181. lfi ff. 134. 14. 138,38ff. 150.33 ff. 151. 21. löL.SSff. 158. 10. 164. 1. lo7. 23 ff. 185.20. 188,411 ff. 189,38.ff. 203, 30. 2!)if. 205. 40. 208,42ff. 212. 213. 22 ff. 217.37. 218 f. 238. 31. 240.23.

466

Schßnau Siboto.

245, 39 ff. 246. 27 ff. 251.9. 257ff. 270, 33. 274. 8. 27_i2Iiff. 27«. 1 ff. 283. ■IL 284, 33. 290,4 ff. 293.28. Altar b. Katherine 258, 24. Curia Schonangienais in Wormatia r. W. loca. abbates : 1253: 162. 16. 1284 : 272. 11. Bertholdus 1233: 125,35. Daniel 1216 1218: 92.20. 93. 26. Kbelinus = ßelinus 1263— 1264:20$.

42 ff. 212. 6. Heinricus 1251: 156. lü. Johannes 1290 : 293. 28. Rudolfus 1246 1247: 150. 33 ff. 161. 23.

Wernherus 1283—1286: 259. 3 ff.

275, 22j 4L

fratres, luonachi, convcrei: Conradus cellerarius 1262: 204, 3L Fr(idericus) 1247: 151,23. Godefridus 1262: 204.32. Gutnpcrtus 1286 : 275, 34. Heinricus 1247: 151.24. Herdegenus 1283: 259. 15, Jacobus Richeri 1263—1264: 208,

Mff. 212. iL Jacobus camenirius 1283 : 259, 15. Johanne« Amella 1283: 259. lä. Rudolfus 1262: 204. 32. Walde verus 1251: 155. 15. Wernherus 1262 : tt_>4. Wolfranius notarius 1247 1253:

151.23. 1.58.11 monachus in curia W. celebrans

257.43. W. minister 1200: 85. 37. prior:

Wolfranius 1251: 155. 15. Schönenburg, Schoninburc, Schonem- burg.

Arnoldus de , can. m. e. W. 1276—

1289: 224.44. 254.38. 275.28.291.34.

Sifridu8 de, can. m. e. W. 1281:

254.32.

Schönfeld, Schein?elt, Schenvelt.

Fridericus de, 1196— 1199: 79. 25. 82,

15. 84.5. Mehtildis ux. sua. Lupoi- des ep. W. fr. eins. Schornsheim, Schornish. KA. Oppenheim.

Godefritus de, 1190 : 77. 20.

Schreufa , Scronfin in pago Hassia h.

Frankenberg wt Oberhessen 36, iL Schriesheim. Schrish. an der Bergstram

il Heideiberg 272. 3. 297.3.

Meingot de, Uber, 1198: 82.27. Schopf, Schipf, Scyphe, Schiphe ww.

Mergentheim.

Conradus, pincerna de, 1520: 97» IL

Waltherug pincerna de. 1232: 118,28. Schopf, Schipha, bad. BA. Boxberg.

Ludewicus de, 1232: 118.29. Schwaben, Suevia.

duces:

Fridericus II 1106 1112: 61. 1. 52.33.

Fridericus V 1173: 69, IS. Heinricus (VII) 1220 : 97j.L Schwabeburg, Svabesberg Ruine, KA. Oppenheim.

Wolfin de, 1246: 149.25. Schweigern, Sueigere nö. Boxberg bei

Mergentheim.

Reimboto de, fr. Judte de Scbmide-

feit 1224: 100.30. Schwetzingen, Suuctzingen bei Heukl-

berg 82,3. Sc- r. Sch-.

Scohenburg r. Schauenburg.

Scroufin i\ Schreufa.

SedibuH, Heinricus de, can. s. And. 1209 —1227: 89,24. 105, 23.

Seebach, Sebach, domine de, (Beuedic- tincrinen bei Dürkheim an der Hardt) 270,26.

Schi ha maneipia 826: 9, L

Sellwld, Selbolt, Arnoldus de, can. m. e. W. 1200 1213 : 85. 19. 86. 37. 91, 1.

Seligheit, Selicheit, Godefridoa, min. W. 1196—1198: 80, 3JL 82,31

Selzen, Selsen KA. Oppenheim.

Wernherus de, 1224: 100, 19.

Selzere, Heinricus, civ. W. 1253—1269: 160. Ü. 224, HL 226, 33 ff. Wernherus fr. 8UU8, civ. W. 1253: 160, 6,

Selzerinno, civ. W. 1253: 160,6. Hein- ricus et Wernherus filii eius.

Semerin, Gerdrudis dicta, civ. W. 1260: 194, 35. Gerdrudis filia eins.

Sethwin piscator W. 1106: 60, IL

Sybidatum v. Cividale.

Siboto r. Sigebodo.

Siboldtu Sigelo.

469

Siboldua de Mergestad vor 1247: f 151, 12. Siegefridus, Sigifridus, Sigefrit, Sig- fridus, Sifridus, Syffridu«, Sivridu».

1 archiep. Mogunt. archicancell. 1074:

48.37.

II archiep. Mogunt 1203-1236: 86,

HL 87.36. 8«. 35. 90, 33. 91. 13. 97.2. 101, 33 ff. 102,40-ff. 103. 23 ff.

III archiep. Mogant. 1231— 1245: 108,

13ff. 118.21. 119. 17. 120,41ff. 129^ 2^130,12.148^12.382,22 ff. 383, lüff. 385,lfiff. 3Jü2iff. 393. 1 ff. 3Ü6.f. 398. 13 ff.

ep. Aagustensis 1224 1226: 100, 10.

103. 32.

ep. Curiensig 1299: 324, 2JL

ep. Ratisbonensis et Herbipolensin

1231—1236: 108. 13. 112,27. 117.3; 32, 130, LL

II ep. Spir. 1127: 55. 6.

prep. in Boppard 1179: 71. 29.

prep. de Hagene 1173: 70, 2.

prep. Lutrensi« 1298: 322. 18.

prep. m. & W. 1166—1165: GL 211 62,

12j 24. 66.31. 68.30.

prep. 8. Mart. 1137—1165: 55,36. 56,

10j Iii, 57,10. 58,20- 59,11.6X22. 62.2. 63. 36. 64. 24. 68,33.

prep. s. Pa. 1196—1200 : 80, 8. 82,21.

S:.. 21.

prep. Wimpin. 1140— 1161: 57. 17. 59j

21. 62, 1. 63.33.

mag. Bcol. Mogant 1182: 73. 14.

can. m. e. W. 1158 : 62, 4.

can. a. Mart 1141: 57.23.

ringraviua 1266: 218. L

1173: 70,9.

min. W. 1106—1110: 50.38. 5T, 7_i 38.

min. W. 1160—1165: 62,21 68,40.

min. W. 1190—1199: 77. 14. 78. 44. 79,

12. 82. 31. 84. 7. i8£,3Qff. Gisela ux. sua 1208: 86,30.

vicodonnnua W. 1161—1165: 63,37. 6jL

25. 66.38. 68.37.

nioneturiua W. 1197: 82, L

laycusW. 1283: 264, 12 ff.

piscator W. 1106: 50, IL

pistor 1299 : 329.43.

de Borgheim clcricug W. 1291: 295. 24.

Buzhamer 1255: 175. 27.

Kuffman 1299: 33L40.

Siegefridu« gener Davidis mil. reiro coqui- nam W. 1255 : 175, 26.

f. Davidis mil. retro coquinaro 1275

—1290 : 241.82. 895, 12.

de Elbenstein prep. s. Mart 1194:

78,42.

de Flamersheim W. 1262: 205, 27.

Frietag, Vrietak, min. W. 1197-1213:

81. 37. 82,5; 3L 84^5. 86.34. 91. 35.

cognomine Fridach mil. dta. de Star-

kinberc 1241: 141, 15.

f. Gcrnodi min. W. 1190—1196 : 76,20.

79,34. 80,32.

f. Hedewige 1173: 70. 12.

Heyhel der alte 1165: 66. 42.

Heltli mag. W. 1300: 344, 36.

de Hohenloch 1232: 117,6; 35,

de Honeg 1260: 10.

Johannes, preb. m. e. W. 1296: 308, 11.

de Lutra Beult 1231: 112.29.

Mcnnckin min. W. 1208: 86, 32.

1*. Mergardia, min. W. 1196: ttü. 34.

f. Jacobi de Mergestat 1297: 312,3.

Saxo min. W. 1216: 93, L

de Schonenburg, can. m. e. W. 1281 :

254,3k

Velir min.W. 1208: 87, L

fr. Wicnandi min. W. 1208: 86.39. Sigcbertus rex Franc. 19,33. Sigebodo, Sigeboto, Sigebotho, Sigboto,

Sibodo, Siboto.

prep. Nuh. 1068: 47, 12.

1012: 32.7.

1025—1044: 45, 4a

mil. W. 1012: 32.6.

min. W. 1016: 37.9; 12 (2 renonen).

min. W. 1160-1161: nX2Ü. 63. 39.

civ. W. 1160-1179: 62. 32. 71,3a.

1106: 51, L

mil. de DirmeBtein 1233: 125. 31 ff.

fr. Bertolfi Smuzzel 1216: 93.3. Sigebolt clericu8W. 1110: 51, 35. Sigelo, Sigello, Signlo, Sygilo, Sigelc,

Siegel, Sigelinua.

civ.W. 1276: 246. 40.

mil. W. 1233: 125, 22.

monetariusW. 1233: 125.29; 4L

«ervien» 1002: 30.31.

servitor Mogont 103/— 1044 : 367,89. ff.

fratruelis Erchinberti de Karlbach,

mil.W. 1237: 132,35.

471)

Sigelo Speyer.

Sigelo inil. de Dandiatat «60: 195, 31.

f. Davidia retro coquinam, civ. W.

1275—1290: 241,33t 205,12.

Eigelmari civ. W. 1234—1286: 126, IL

127,10. 134, IL 275. iL

f. Goamari civ. W. 1251—1263: 155. 2.

107,26. 158. IL, 175,38, 183.3. 204, 2iL 205. 15. 206, 1. 21)7, 28.

dt«. Grant civ. W. ;_\S3. 26<i,4LL

Lenisiua W. wr 1299: 1 323, 12»

dü. Levis mag. civ. W. 1283 1293:

266.32. 296,22.

de Lumersheini mil. 1256: 175. 42.

de Lutra 1267: 221,26.

de Oathoven civ. W. 1266: 218. 10.

dta. Sparwenzagel 1274 : 236, 2L

1 294,411.

de Wattenheün mil. W. 1268— 1289:

224. 10. 225.1. 239. 7. 245. 14. 250.

IL 261,40. 274, 5. 285, ff. 292. 1. Sigeman clericua W. nio: __L 34. Siger inin. W. uo6: 50,3a. Sigewardus, Sigenuart.

clericua W. 1025—1044 : 45.42.

de Sunthoven 1227: 105.8. Sigewizza vidua Friderici de Durinchcini

1241: 140. 22. Sygin, Heinricua preab. dta. de, 1294:

im. ltL

Sigiuuin 1012: 32,2 (2 Permmen). Silhauer, Hartmudna dta. W. 1299: 337,32.

Silveatrea comitea, Wildgrafen 1246: 150, 12. 1260: 193.25. Embicho 2246; 150, 12. IL senior et E. iunior 1255: 171. 3Ü. 173. 24. Simon, Symon, Symont, Symunt

ep. Paderbarnenais 1273: 234, 3L

ep. W. 1283— 1290: 261 ff. 275, 14 ff.

211 ff 281,28. 284, 3 ff 2%>, 31 ff. 294 f.

prep. de Henche 1290: 296, 10.

dec 8. Pa. 1227: 105.23.

cant. m. e. W. et prep. a. Mart. 1281

-1289: 254.36. 285. 16. 291. 30.

can. in Ilenegen, prep. conventus ad

ortum a. Marie 1272: 232. 19.

clericua W. 1261: 199.39.

com. de Sarbrucke, prefectus urbia

W. = adv. maioria domua W. ecdesiu

1140—1166: 57, 24. 58. 1 1 21. 5!». 12. 62.5; 13. 6*3. 33. 68. 34. 69. 9. Simon min. W. 1190: 77i Uä.

1299: 330,3.

de Guntheim, mil. 1246—1260: 149,

9 ff 149,20. Lßf.

de Huchelheim min. W. 1216: 93.4.

de Lobio can. a. Pa. 1293: 303. A3 ff S(inibaldua) card. preab. a. Laurencii in

Lucina 1231—1232: 112, 32 ff Sinzo dec. W. 1068: 47.21. Syon bei Mauchenheim pf. BA. Kirch-

heim-Bvlanden Ciaterzienserinen 290.

26. Sl- v. Seid-.

Sleppcre, Gudelmannua, de Buehove 1283: 270.8.

Smerainden, Budolfus, 1249: 153. 30. Smertac, Philippua de, 1275: 242. 21.

Margaretha tu. aua. Snelle, H. dt«., de Sletatat 1260: 192, IX Soest, Suaacenaea 177, 41 ff. Sophia relicta Conrad i dicti Ammetman

civ.W. 1291: 295. 17. Span, Spanus, Spain, Spon.

Conrad us, civ. W. cona. 1226—1283:

102,33. 105, 11. 106. 23. 125,2a. 139. 4L 183, 31. 207, '28. 265. 26 senior, mag. civ. 1283: 265,'.». 266, 18.

Conrad ua iunior, civ. W. cona. 1275—

1298: 239.40. 243. 35. 245.21. 250. 32.43. 262, 27. 274, 6. 309, 27. 311 ff.

Heinricua, civ.W. 1260 1262: 195,

38. 205.14.

Heinricua, cant. Nuh. can. a. Pa. 1300:

340.41.

vidua 1283: 261.27. Spanheim, Sponheim.

comitea de: im>: 193,24.

Gottfridua 1156-1165: 61.23. 68.36. Gottfridua 1208: 87.41. Sparwenzagel, Sperwenzagel, Sigelo dt»., W. 1274: 236, 27 ff. f 294,40. Eliza- bet ux. aua. Speyer, Spira, Spire, Spirens., Spyrena.. 88.3_i22.ff. 103.28. 171, 32. 174. 26 193,27. 206. 16. 248.38. 276. 18. 221 9 ff. 229 ff. 312 ff . 398, 14 ff. civea:

88. Ifi5_ 175. 4 ff. 12140 0.

Speyer

Speyer, episcopi:

Beringe rus 1224 1X28: 100, 11.

106, 1. Bruno 1110: 62, 12. Conrad us III ep. Metens. concel-

lariua 1208—1232: 88.2:16. 89.7.

no, 33. 97, i. w. n.

Conradua IV 1233: 123, HL Fridericus 1284 1292: 273. 10.

297. HL Godefritua II JJ5C: 61, 19. Heinrica« II 1260—1269: 193,23.

200.23. 219,36. ff. 225, 20. 380.

12 ff. 381.11 ff. Rapoto 1173: 69, 21. Reginbaldus II 7033 ff.: 369. 13 ff.

376. 34 ff. Sigefridus II 1127: 55. 6. Ulricua II 1182: 73,12. A. 1200: 85.37. Adelvolcua 1262: 206, & ff.

cellerariuB: FridericuH 1200-1209: 85, 3L 89,21. scolastici 7292: 196. 31. Adelvolcus, prep. ß. And. W. can.

m. e. W. 1257: 182.3. camerarius: Conradua, prep. s. And. W. 1208:

89, a

noturhw ep.: Cuno 1208: 89, (>. s. Qaidonis : thesaurarius 7233 : 125,2. m. e. Spir.: decani: 1233: 125. 1. h, Trinitatis; omniam sanetorum: ■col. 1233: 125. 2. Speyer, Eggelhardus de, mag. can. s. And. 72.W; 126. 38. 127. 13.

Gerlacus f. Anselmi de, can. m. e.

W. 1209: 89. 21. Speyergan, Spirichgoune 45, 34.

com.Burghardns 1026—1044: 45.34. Spene, domina Alkussa, W. 720«: 317, 3L

318. L

Spiez, Gerhardua dta., civ. W. 1263: 207/26. Spira r. Speyer.

Spirensia, Heinricns dt«., W. 1299: 337.40. 8pitcebauc, Bernoldua, W. 1299 : 337, 0. Sporo, Spor, Spuro, Conradns, can. in. e.

W. 1196-1216: 79,22. 80,28. 81, 3D.

85,12. 8S,3L 89,12. 91, L 92,30.

Heinricua, civ.W. 1173: 70. 13. Srubelina W. 1288: 287.24.

Stephanns. 471

Starkenburg, Starkenberg, Starkinberc Ruine nö. Heppenheim an der Hery- Strasse.

Hugo de, mil. 1267—1278: 221, 26.

236, L 248,82. Wernherna fr. eius.

Sifridus mil. cognomine Fridach dtw.

de, 1241: 141,16.

Wernherna de, can. m. e. W. par-

rochianua 1243—1274: 144. IL 221, 20. 236. 8.

Starko, Starke, de Starcken, H. dt«., civ. W. 7285; 275, (L

NicolauH dt«., civ. W. 1286 1293:

275, 35. 298, 18. f 330, 2jL

Staufen, Stouphen sie. Freiburg L Er. Ulricus de, liber, 1173: 69,25.

Stecchoeeln, Jacobn« f. Bentonis dicti, W. 1283: 262.5.

Steier, Stiria r. Oestreich.

Stein, Steina, Steine, de Lapide ab- gegangenes Schlots am Ausfluss der Weschnitz in den Rhein n. W. in Castro Lapide, ad Castrum Lapidem 115. 43. 148,4Üff. 327. 15.

BurkarduH de, min. W. H60: 62, 28.

Conradua de, 1226: 102,26. Adel-

heidia ux. sua.

Jacobu« de, mil. 1263-1260: 162, 18.

175.31: 3L 182. 42. L92,4ff.

B. mil. de, s. XIII: 390, L

Sigefridua de, min. W. 1160: 62, 28.

Burkardua fr. eius. Steinach, Steinache, Stheinahem, Neckar ateinach KA. Hep)x>üieim.

Bliggerua de, liber, 1140—1198: 56,

22. 69,23. 82, 2JL Conradua fr. eius 1140—1198: 56.22. 82, 26.

C. de, mil. s. XIII: 323, 3L

P. de, mil. ». XIII: 39t L Steinmar civ. W. vor 1220: 19_L2Ä Weren-

drudia ux. sua. Steinaberg, Steinberg, Steynab. bad. BA. Sinsheim sö. Heidelberg.

Conradua fl ep.W. 1174: 70,20.

Wernherna de, 1166: 66. 35. Stephanus prep. Nuh. 1227—1242: 106,

2L 115.41. 142, 12.

primus abb. de Odderburc 1173:

70, L

advocatus W. 1068: 47.23.

min. W. U90: 77,12 (2 Personen).

472

s. Stephanum Thiodbertus.

h. Stephanum, David retro, mil. 1229: 106,20.

Sterrenberg , Conrad tu de , mil. 1257: 188. 1.

Stetten, Stetin, pf. BA. Kirchheim- Bolanden.

Eggibrcht de, min. W. 1190: 77,20.

Ludewiens de, clericus W. 1190: 77, IL. Stockbeim, Stocheim, Stokh., Stockeim

welches?

C. de, can. Nuh. 1243: 144, IS.

Conradus de, can. m. e, W. 1262—1281:

206. 28. 224.43. 253,2a ff. 254. 37.

Fridericua de, can. in. e. W. 1243—

1281: 144. 11. 203. 19. 206. 23. 253. 29 ff. 254, 38. Conradus fr. eius.

OodefriduH de, min. W. 1195—1226:

79, 13. 102. 81.

Stören, Fridericus 1299: 330.10.

Stouphen r. Staufen.

Strahlenburg, Stralinberch, Stralenburch Ruine bei Schriesheim an der Berg- straße.

dominus de, «. XIII: 391.33,

Eberhardus de, ep. W. 1292: 2ÜÜ ff. Strasburg, Argentina, Argen tinensis,

Agentinens. 1£5. HL 32. 175. LL 177, 40 ff. 248. 38. 383.1. episcopi : Bertholdus I 1226—1232: 103. 32. 118.22.

Conradus III 1283 1299: 256. 25.

273,10. 324,26. Heinricus II 1208—1212: 87, 37.

90,34.

Heinricus III 1264: 165. 21. 380.

22. 88L12. h. Maria« =3 Münster: prepositi:

1283: 256,26. Bruno, archican-

cellariug 1114: 54, H- s. Stephani 63, 2.

s. Thome: dec. H(einricug) 1231: 113. 20 ff. scol. 0. 1231: 113, 22 ff.

Strasburg, P. de, *. XIII: 382.12, Streif , Streiphe , Fridericus , mil. de Bodenburg 1255: 175. 23.

Lufridus, can. Nah. 1227: 105, 22. Stricbuseln, Berao dts., W. 1298—1299:

317.23. 325. 6. Studernheim^/". BA. FrankenthaJ 223. 2*1

Stulen, Volniarus de, min.W. 1198 : 82. 3iL Snarzgraue, Oodefridus, ciy.W. 1227: 106,

26. r. Nigra- Barba. Sueigere r. Schweigern, Suelntheim wo? offenbar nördlich von

Worms 50,24. Suenegerus. Svenigerus, Swcnegerus can.

m. e. W. 1208—1216: 86.38. 89.3.

9L 3. 92,96.

cant. m. e.W. 1224: 101.20. Suevus, Eberhardus, 1173: 70, 12,

Heinricus mag., can. m. e. W. 1227—

1233: 105.20. 124. 21. 125. 24. Suiger, Swiggerus, min. W. 1127: 55, L

min. Laureshain. 1160: 63. 10. Sulza , Sulzen , Sultzen, Sulzin r. Hohen

Sülzen, Ober-Sülzen.

domina de, 1260: 188, 9.

Gerbudo de, mil. 1268 : 224. 9.

Gozzo de, mil. 1254—1268: 168. L

224, fl, Gerbudo fr. suus.

Helfricus de, mil. 1268: 222, 28. ff. Nebinngus de, mil. 1255: 175. 43.

Rudolfus dt«, de, civ. W. 1249: 154,2.

Margaretha ux. sua. Summo, domini de 1283: 270. 36. Sunthoven r. Sandhofen. Susenheim, Susen hem, mulier de, 1363:

210. IL

Wernherus de, clericus W. 1190: 76,18. Susenheimer W. 1299 : 337. 1. Suzzelad 1241: 140. 34.

Swebelin W. 1278: 249, L

T. r. IL Tanne r. Thann.

Teck, Conradus dux de, 1283—1284: 256.

27, 273, 13. Tegeno mag. scol. m. e. W. 1106:

50, 35.

Templercommende r. Osthofen. Thann, Tanne, Elms», C. prep. de,

1232: 118.24. Theodoricus r. Dietrich. Theophano ux. Ottonis II imperatoris

979—985: 27. 13. 28, 24 Thea ton ia v. Deutschland. Thiether, Tithenw v. Diether. ThiezmaztnuB r. Diezmannus. Thiodbertus 784: 5. 18.

Thirolfus

Thirolfus, Tyrolphus r. Dirolfus. Thüringen, Thuringin, Lantgravii, Land- grafen :

Heinricus (Raspe) 1236: 130, 15.

Ludewicus III 1184: 75, 7.

Ludewiens IV 1220— 1226: 97.8. 100,12. 103, 36, * Toni, Tullensis ep. Heinricus 1127: 55. L Trajectum r. Utrecht. Tramonia v. Dortmund. Trebur, Triburiae, Triburia KA. Grote- Gerau 21.28. 39. 28. Trecae r. Troyes.

Treisbach, Dreisbahe nmr. Marburg bei

Wetter 36.3. Trier, Treveri, Treverentds, Trevirensis

archiepiscopi : Arnoldus I 1173-1 ITH: 6jLliL71,36. Arnoldus II 1264: 165, 2L Boppo, Poppo 1017—1032 : 361.29.

352,34ff. 363. 11 ff. 364, ff. Bruno 1110—1114: 52,liL 54, 12. GodefriduH 1127: 54. 40. Heinricus II 1269: 225, 19. Hillinus 1158: 61.39. Jobannes I 1208: 87, 37. Theodericus II 1220—1236: 97. 4.

100, 10. 103. 3. 118.22. 130. 14. maior ecclesia: deo. cant. et scol. 1231 1233: 110,36 ff. 113.2 ff. Ulf. 121, 32 ff. s. Martini : abb. 1248: 151.28. Trifels Ruine bei Annweiler, Pfah. buregravius : Conradus Croph 1242: 143. 28. Tritel. Wer. civ. W. «55: 176, L Troyes, Trecae 101. 3C. Trukindus r. Drukindua. Trudwinus r. Drutwinus. Trubeningen wo?

PridericuB de, Uber 1174: 70.21. TrunderW. 1251: 154.37. Truthnit piscatorW. 1106: 50. 19.

ü.

Ucelensheira r. (Klein)-Niede»heitu. Uda comitissa de Liningen 1255: 175. 40, Üdalrich r. UlricuB.

Udine, Utinnni in Koro Julii 117, 8j 3JL 219, 34.

U. Boot, Urknndenbneh d. Stadt Worms L

Dinersheini. 47.1

Ufstein r. Oftstein. Ulm. Ulma 20.25.

Conradus de, Babenberg, et Nuhusens.

can., imperialis anle notarius 1242: 142,25.

Ulmannus deGrindestad mil. 1273: 233.33. Ulmus sartorW. 1299: 337,43, Ukere de Dipburg, Conradus, 1269: 226. 3ü. Beatrix ux. sua.

Philippus, 1283: 266. 36.

Ulrich, Ödalrich, \Vdalricus , Üdalrich, ^dalricus. Ülrirus.

ep. Constanticnsis 1127: 55. Z.

II ep. Spir. 1182 : 73,12.

prep. de Lutra 1190: 77, 8.

prep. in. e. W. 1197- 1213: 81.28. 82,4 ;

Ii- 85, 17. 90. 44. 91. 12; 33.

abb. s. Galli 1273: 234. 31.

mag. acol. m. e. W. 1159 1165 : 62.

13. 68.3L.

can. m. e. W. 1196: 79. 29.

clericusW. 1110: 51. .V..

fr. Adalbert» ep. W. 1106: 51.5.

dnx Boemorum 1165 : 66. 32. 68, 34.

liber 1198: 82. 27.

min. Lanresham. 1160: 63, 10.

iunior mil 1233: 12ÜJ12.

de Arbore rosarum civ. Magunt. 1254 :

169,42.

de Augusta can. m. e. W. 1068: 47,17.

de Bilstein can. W. 1196: 80, KL

Camerarii, mil. 1260 1268: 188. 7.

200. 17 ff. 223,201 ff. t 226. 9. 1 229, 34. 1 327, 3Ü. Eberhardus fr.

HttUS.

Grossus can. de Wimpina 1068:

47, HL

de Hanowe 1284 : 278, 1&.

de Horningen 1166—1165: 01.24. 66,

34. 68, 35.

de Mardigin prep. m. e. W. 1068:

47, HL

Marscalcus civ. W. ror 1263: f210, 12.

Militellus civ.W. 1252: 157, 2JL

de Minzenberg min. 1220—1255 : 97,

12. 171.31.

de Mulbaum min. W. 1229: 106, lfi.

de ötouphen, liber. 1173: 69, 25. Ulvesheim r. Ilvesheim.

Ulueinheim tcahrxheinlieh Wald-Uelvers- heim KA. Oppenheim 125, 17- 34

474 Umensheimer

Umensheynier oder (weniger richligjVinetis- heymer.

Gctze 1283: 270, 17 ff.

Johannes 1283: 270, 11 ff. Umesheim r. Eimsheim.

Uimnaze, Unmasse, Gerhard us civ. W. 1229: 106, 24,

Gerhardus mil. W. ror 1269: i 187.29. Unbescheiden r. Indiacretus. Ungaricu« rex ]032(Y): 368,21.

Urach, E(geno) com. de. 1232: 1 18. 25.

Uthilia sor. s. XI: 368, 20.

Uto civ. Oppenheim. 1254: 170. 1.

Utraha v. Euterhach.

Utrecht, Trajectensis.

ep. Otto 1221): 97. (i.

prep. 0. 1232: 118,24. Uziiutal, Uzzerstal r. Eußerthal.

V.

V. v, Wernherus.

V. 1033—1039: 376,34 ff.

V. dapifer de Aleein *. XIII: 394, 21 ff.

V. map. civ. W. *. XIII: 395, &.

V. de Wimpina s. XIII: 389, 22.

Vako 311, 17 ivTHckrieben für Volzo.

Valdaraht ux. Gisalrih 820: 8. Ii.

Valeneiennes, Valentianae S.2L.

Valentinianus imperutor t 68, fr,

Valentiniana lex 68. 12,

Vdalricus r. Ulricus.

Veldenz, Veldens.

com. 1283: 256, 27. Vehr, Sifridns, min. W. 1208: 87, L Venar. Conradus, 1295 : 308, 9. Vendo W, 1269: 226.40; relicta Vendonis

1299: 337, 2K Venia nepos Laniponis W. 1298 : 317.33. Verdun, Virdunensis.

ep. Uiedcricns 1074: 48, 25. Verona 118,23.

Viermünden, Fiormannin, Finnannin nü.

Frankenberg in Ober Hessen 36. 2; 31- Vinazzen, Gerhardus EdelwinuH dta.

1236: 131, 12. Wernhcrus, filius fratris W. 1236:

131.81.

Vippertus dominus *. XIII: 383, 23. Virdfina, Johannes de, VV. 1299: 337.21. VirlingeW. 1260: 195, 19. Vironensix ep. r. Wierland.

Vromuth.

Viterbo 129. 21. 221. 1. Vitztum r. Worms vicedomini. Vohburg, Voheburg «r. Regensburg. marchJo: Diepoldus 1220: 97,111 Volehardus 1106: 51,6. Volcnandus, "Volnandus, dec. s. Mari. im— 1200: 82,24. 85, 23.

dec. Nuh. 1194 : 78. 38.

scol. s. Mart. 1194 1197: 78, 42. 79.

33. 8(). 81. 81.36. Volmarus, Wolmarns.

abb. de Frankendal 1174: 70. 20.

fr. predicatorW. 1232 : 115. 42.

1106: 51.9.

de Elrestat min. W. 1190 : 77. 19.

f. Liebe min. W. 1198: 82,3jL ~ de Lutra clericus 1190: 77. LL

de Metis, mil. W. 1251—1267: 156, 4.

221.24.

de Stulen, min.W. 1198: 82,30. Volpertus W. 1262 : 203. 37. Volzo, Voltzo, Wolzo.

dec Nuh. 1290: 293,38.

mag. scol. m. e. W. 1025 ff.: 45. 43.

3Ü1 f . 372, 4fi ff. 313 ff.

mag. can. m. e. W. 1233 1238: 121

2L 125. 25. 133. 15.

can. s. Mart. 1255: lifi. Ii

iunior civ. \V. 1279: 250. 43.

gener Dylmanni apothecarii, civ. W.

1281: 253, 1&

fr. Godefridi f-ongi, civ. W. 1254:

163. 2L

cerdoW. 1299 : 337. 2.

. . civ. VV. 1264: 211.33,

Jacobus, 1283 : 266.31.

dt«. Morlle de Peternsheim, can. a.

Mart 1270-1271: 230. 3. 231. 18. f de Ripa i civ. W. scult. in

' super Ripam \ Hocheim 1261—1285: \ super Rivuni J 201, 10. 204, 17j 311

211.33. 214. 17. 221, ff. 244, 5 ff.

245. HL 2äU f. 274,36 ff, 1 28L 2,

1 311, IL Volzo fr. eius 1287 : 281.2. Vosselin r. Fuchse) in. Voto servitor 897—904: 16, & 17. 31.

20.4.

Vromuth, Elyzabeth dicta, conversa de Wormacia 1295: 307,311t. Vromuth mater eius 307, 33,

Vuhselin Wattenheini.

Vuhaelin c. Fnchselin. Vulpecula r. Fuchselin.

W.

W. r. Volzo.

W. generalis prep. monasteriorum beate

Marie Magdalene 1269: 227. 24. W. raiDi8tcr Schonaug. 1200: 85, 37. W. can. «. XIII: 391. Z ff. W. 354, 3S.

W. de Clingen 1283: 256, 28. Wachenheini, Wachinh. pf. BA. Neu-

atadt 45,31. 272,3. 400. IL Gerhardua de, mi). 1261: 200. IL | Vvachenheiru 6e» Neustadt oder bei Worms

58,34

Wackerpil , Waccerfil , Wackerphil , Wa- kirpil.

Emercho, civ. W. 1295 : 307, 19,

Heinricus, min. W. im— 1218: 80.36.

92.40. 94. 8.

Heinricus, mü. W. 1241— 127V: 140,

IL 185, 24. 195, 31L 204.211 200. KL 224,8, 229.22. 232,20» 233,33. 235, 13. 251.22.

Wahmnudus 1173: 70, IL

Waibatndt, WeibeUtat &orf. £4. Sins- heim.

Lutphridua de, inil. 1218: 93^20.11*. Wayaniengere, Ar. dts. W. 1260: 195. IL Uualaho com. in pago Wormazfelda

897: 15, fi. Uualahuaon r. Wallhausen. Walbrun na 1299 : 331.33. Waldburg, Walpurg 04. Ravensburg,

E(berhardua) dapifer de, 1232: 118,

28. 120.42. Waldeck, Adolfu* com. de, iusticiarius,

1256: 173. 24, 177. 11- Waldeverus fr. Schonaug. 1251: 155, 15. Waldo, Walto 1173: 70. 10.

min.W. 1140: 57. 2iL Waldolf clericus W. 1110: 51.37. Walfrid min.W. 1016: 37.11. Wallhausen, Uualahuaon Kr. Sängers-

hausen 24, iL Walpodo, Arnolduti, civ. Mogunt. 1254:

169.41. Walpurg r. Waldburg. Walramus, Walramm., Wulleratii., Wallu-

ram., Walravus, Waltraven.

Walramus prep. m. e. W. 1253—1263: 160. 12. 162.4 ff. 182. 39. 185. 13. 199.35. 201^30 ff. 210. L

com. de Lucilnburg 1232: 118. 25.

com. de Nassau 1195: 79^ Iii.

com. de Zwenbrucken 1287—1296:

277. 15 ff. 310. 11 ff.

civ.W. 1179: 71,34.

Walthelmus abb. Otterburg. 1253: 160.4. WalteniB, Waltherus, Uualther.

abb. s. Dysibodi 1267: 221.32.

mag. acol. m. e. W. 1127—1141: 56,

10j3i5^k57119i3tL58,lL 59. &

can. m. e. W. 1140: 57, IL

can. s. Pa. 1197: 81.34.

prothonotarius 1208: 88, 3.

min. W. 1196-1198: 79.36. 80.33. 82.32.

f. Edelwini civ. W. 1238: 134, IL

de Hamme W. 1261: 155. 3.

de Huaun, über, 1140 1173: 56, 21.

6L24. 62, 1Ü. 66, 3jL 68,30, 70,0,

pincerna de Limborch 1246: 148. 32 ff.

de Nicht, min. W. U97: 81, ±!L Walto i?. Waldo.

Waltraven r. Walram. Wangia, Wannia, Uuangionee r. Worms. Warart civ. W. 1179: 71.34. Uuarinhari r. Wernherus. Warmacia r. Worms. Warnheriua v. Wernherus. Wartenberg, Wartenberc pf. BA. Kaisers- lautern.

Conradus de, mil. 1255: 175, 3L

Wernherus de, can. m. e. W. 1196

1197: 79,22. 80,25. 81,22. Wasego, Wasicho civ. W. 1248 1266: 152. 20. 220. 29.

Heinricus, W. 1284: 272. 7. Wasemberc r. Wassenberg. Waaiuut, HeinricuB W. 1298: 3_17,2iL Wassenberg , Wasemberc sö. Börmondc

in der Bhemprocim.

Gerardu« de, 1112 : 52. 33. Wattenheim, Wattheuheim, Waddenh.,

Watdenh., Wathdinh. KA. Bensheim 205,40. 270. L

domina de, 1299: 329.44,

Eberhardus de, 1297: 311.36-

Johannes de, mil. W. 1261-1269: 200,

16 ff. 224.9. 225^44 ff. lrmdrudis ux. sua.

■170

Wattenheim ~ Wernherus.

Wnttenheim. 8igelo de, rail. W. 1268 1289: 224,111 225, L 23! >, 7. 24;'.. 14. ■2M. 4L 201^ 4iL 274, 5. 2*5, 411 ff. 292. L Ida ux. sua.

Uuazzo TOW; 32. 7.

Wdalrieus r. Ulricua.

Wecil Wetzel.

Weibetatat t. Waibstat.

Weidas, Weidahs, Wicht*. C'istercienso- rinen bei Dautenheim KA. AUey 23*. 32. 281.33. 290, 2lL

Weilburg, Wileburg, Wilburc. Wildun- gen«., KB. Wiesbaden, Stadt 79, HL Kl. äs. Maria Waltburga; dioe. Trier.

prepositi : s. XIII: 395, bruthgoz 1127: 55, iL Burchardus 7^26 - 1<)2, 18.

115,40. 124. 19. 125. 25. 133. (i. 137. 42. 141. 22. 144. 10. Gerhardus 1281: '-.'■">}. 1U. Weilnau, Wilinowe ic. Usingen in Namiu.

com. Heinricus 1284 : 273. HL Weinheim, Winenheim, Winiuheim KA. Alzey.

Arnoldua dapifer in, 1272: 232, Iii.

Agnen ux. «ua.

Hildbertus de, min. Lauresham. 1160:

62,33.

Weinolsheim, Winetsh., Wiudodiszh. KA. Oppenheim 215. 3 : 40.

Petrus de, mil. Oppenheim. 1265:

215, a,

Weinsheim, Vuigineshcim, Winshcim KA. W. 15. 10. 17.14. 19.35. 334.20. Weissenburg, Vvizunburg, Wizenburc, Wizenborg. Wilzenburg, Wizzenbur- gens., Wizenburcgens. Elsatu, Kl. »h. Petrus Paulus 4, 34. «i Ü- abbates : Bernharius ep. W. 819: 8, 9j HL C. s. Xrilj 383,21 ff. Wolframus 1212: 90, 35. 1208 : 87. 38, 1224: 100. 12.

Johannes de, can. m. e. W. 1281: 254.

= dec. in. e. W. 1300: 339, 18 ff. Welrrid, Welfrit min. W. 1106: 50.3«.

min. W. im: 5«. 13.

min. W. 1195: 79, 13. Weitere min. W. 1106: 50,3h.

Weltherus de Wurmingen 1296: 310, Ii. ff.

Werden, Werde wahrscheinlich Kaisers- werth Kr. Ih<**ldurf KT, 2L 171,23.

Werdenberg «J. 8. Gallen.

com. Hugo 1273 : 234. 33.

Werendrudja vidua Steinraari W. 1220: 97,23.

Wernerus r. Wernherus.

WcrnharduK , Wernhart can. in. e. W. 1194— 1197: 78, 37_ 79,28. 80,2a. 81, 29.

can. Nuh. 1228: IOC. 7.

Uber 1127: 55,12» Liubolt f. eiun. Wernherus, Werenhcr, Werinher, Werber,

Werner, Uuarinhari, Warnherius, Guarnerus.Warnerus, Wcrnezo.Wern- zemannus.

archiep. Mog. 1261 - 1273: 198, 34.

225, 19; 3L 234. 30.

prep. h. And. 1173—1174 : 70, 1 ; ÜL

abb. Schonaug. 1283 1286 : 259. 3 tf .

275.22; 4L

dec. s. And. 1270 : 229. 33.

dec. s. Mart. 1259—1275: 185. IQj 14.

lWLHL 213,211 222,22 ff. 212. 3U.

cus. tu. e. W. 1198—1216: 82, 18. 91,

&L 92,31.

cus. m. e. W. 1227—1242: 106, 13.

124, 18. 142. 42.

cus. s. Pa. 1161: 63, 18 ff. Ü4.

cus. s. Pa. 1213 : 91. 5.

cant m. e. W. 1198: 82,18.

prior Lutrensis 1298: 322. 18 ff.

prior de Otterburg 1248: 152j UL

can. h. And. 1192: 78. 2.

can. m. e. W. 1158—1173: 62, 4. 70. 2.

can. m. e. W. 1237: 132, 34.

can. m. e. W. purrochianus 126/ 1281:

201. 31. 20fi. 28. 253. 29.

can. s. Mart. 1247— 1270: 151. 16.

230. 8.

can. s. Mart. notarius 1283: 271. 5.

can. 8. Pa. 1165: lG7,22ff.

can. h. Pa. phisicua 1282: 2ÜÖ.11L

clericus W. 1110: 51,35.

clericus W. 1190: 7>i. 18.

pleb. 8. Roberti 1200: 85,23.

mon. de Otterburg 1173: 70. 5.

conv. Schonaug. 1262: 204.32.

notarius civitatis W. 1295: 308, IQ,

com. 771: 4, S'2.

Wernborns.

477

Weraherus com. civitatis W. 1106: 50.15. 51, 4.

ringravius 1265—1366: 215. L 2 IS, L

770: 4^4.

1160: 62, HL

«;ö: 93, 5.

140, 4.

1299 : 330. 4.

mil. Lauresh. 1012: 32, iL

mil. W. 16JLL

min. W. 1068: 47, 24.

min. W. 1106—1110: 50, 38. 5j, 7j 38.

min. W. 1110: 51, 4L

min. W. 1127: L

min. W. 1137—1141: 55, 3_& 56, 12i 23.

5JL^2iL58,3i22.50,13. Gerbodo \ fr. ei us.

min. W. 1152—1159 : 50, 2L 62, 7j LL

min. W. 1160—1174 : 63. 9; 38. 64. 26.

69, 27. 70,7; 23. Giselbert™ fr. eius.

min. W. 1216: 92,38. Wilhelnius fr.

eius.

min. W. 1216: 02. 30. Adtlheruij fr.

eins.

tlieloneariat) zollner 1152 1182: 50,

24. 66,32. 68,3b. 73, 18.

cons. mag. civ. W. 1226—1233: 102,

33. 125. 28.

civ. W. 1160: 62, 3L

aurifaber civ. W. 1281—1299 : 252, 30.

312^2. 325^26. Elizabet ux. sua.

cerdo, iura tun parrochie e. Magni W.

1261: 200. 6.

macellarius W. 1299 : 336, UL. 337.

II ; 42. Joh. f. eiuH.

pellifcx W. 1283: 262,20.

pistor W. 1279: 25J, L

de Abinheim 1190: 77. 22.

de Alzeia, dapifer, 1246-1255: 150, I

14. 175.30. 304,24.

mil. de Alzeia 1265: 215. 22.

AmeUa, civ. W., cons., mag. civ. 1259

—1300: 186,20. 207.12. 211,32. 214. Iii 224. 1-1. 23!*, 8. 245. 14. 253, 17. 261,12. 265, ff. 2^,3^. 27jLü; 30. 20L3L 293,8. Mi IL 314. 40. ff. 315.27. 318. 10; 23. 330, 14 ff. 331.37. 340,40.

Becherer civ. W. 1283: 262, HL

11 de Bolanden 1156 1184: 60, 43 ff.

66,36. 68,31. 69, 26. 75, 7.

rnherus III de Bolanden, dapifer,

1220: 06, 22 ff. 97.11. IV de Bolanden, imperialis aule da- pifer, 1231 1260 : 112, 28. 117, 6;

3i. 118,21. 123,10. 130,20.160,13.

193. 26. 300,16. ff. de Bolandia fr. Philippi 1273: 234, 36. CamerariuHW. 1190: 76, 22. dt«. Kegel isbergeve , pintor, civ. W.

1247: 151. IL Crig de Oathofin armiger 1297: 311.28. de Dirmstein can. s. Pa. 1194: 78,40. Dirolfi civ.W. 1246 1279: 150. 41.

154. 12. 157.26. 175. 33: SIL 183. 3.

2"5. 15. 212. 11. 250. 42. do Flernheim iunior civ. W. vor 1249:

1 153,28.

de Flerzheim civ. W. 1257: 182, 30. Fleier W. 1298 : 318.32. Hellccrapho civ. W. 1246—1283: 151.1. 207. 12. 262.13.

Iloltuiund civ. W. 1265—1288: 214.21. 285. 5.

Holtmunt dec. u. And. 1283: 262, 44. Labia can. m. e. W. 1197: 82,5. de Laudenburg 1298: 317,3:*. de Lewenstein cus. in. e. W. 1290: 205. iL

LongUH can. a. Pa. 1197: 81,34.

dts. Lnraersheimere 1262: 203, 15.

Margravii civ. W. 1277: 247,3.

i dt*.i Meinkeimer can. m. e. W. 1276

i de 1 -1281: 224.44. 254.36.

Militellns v. Ritterchen.

retro monetam civ. W. 1249 1268:

153.36. 154. 11. 168.2. 105.37. 203,

20L 12. 224, 12. ~ retro sederu monetariorum cons.

W. 1275: 239. L de Mullinheim procurator conventus

ad ortum s. Marie 1260 -1263: 188,6-

203. iL 207. 13. de Osthofen r. Crig. Philippi W. 1275 : 243, L de Bittenheim 1299: 330.31. Ritterchen civ.W. 1233: 125. 29. Ritterchen, civ.W. 1246—1248: 150,

34ff. 152.20. t2Q4,9. Ritterchen, civ. W. cons., mag. civ.

1263-1296 : 207. 13. 214. 17 ; 22. 224,

13. 226.32. 239. 9. 245. 15. 250,28;

478 Weira herus

42. 253. 17. 261.20. 265.25.ff. 268, 3üff. 275^22. 2SL34 ff. 282. M ff. 310. aiL

Wernherus Ritterchen, can. s. And. 1265: 214.15; 2iL

f. Ruperti. civ. W. 1237—1241: 132^

3iL 140. 8.

fr. Ruperti, civ. W. 1241: 141.27.

Rupertus civ. W. 1283: 271. L

de SeUen 100. 1».

f. Selzerinne, civ. W. 1253: ICO. 6.

de Starkenberc can. m. e. W. par-

rocbianus 1243— 1274: 144, 11. 221. 23. 236. a.

de Steynaberg 1165: 66, 3JL

de Susenheini clericua W. 1190:

76^18.

Tritel civ.W. 1255: 176, 1.

f. fratria Vinazzen mil. W. 1236:

131. 21.

de Wartenberg can. m. e. W. 1196—

1197: TJt, 22. 80, 2Ü, 81, 20.

dts. Wullcachirzele 1246: 149. 24. Wernezo Koseform von Wernherus. Wernawilr r. Wörschweiler. Wernzemannus v. Wernherus. Werzeburgenses v. Würzburg.

(über) -Wesel , Wesaliena. , BB. Coblenz 171.34.

Westfalen, Weatvalia 392.1 ff. Wcathofen, Westhoven, Weatowen, Weat-

oven KA. W. 2f>7. 13. 262. 2. 28C.

2ff. 293, 31. 308, 17. 325.27. 330.

2 ff. 337.30. Flurname: Zugriscen 285,26. Westhofen, Durinkart de, 1246: 149, 29.

. . Monachus de, mil. 1283 : 266, OL Wetterau 276, HL

Wetzel, Wezel, Wezil, Wecil, Wezelo, Wczzelinus.

prep. W. 1016: 37, IL

archipresb. a. Pa. 1068: 47,13.

min. W. 1110: 51.41.

min.W. 1190: 77. 21.

mag. W. 1288: 288, L

Wetzlar, Wetflaricna. 171.34. 233.17 ; 24.

274. LL Wezzelinua f. Wetzel. Wezzenloch, Uueeelocb, Hugo de, 1080:

49.29.

Wikardus civ.W. 1160: 62,32.

- Wilbelmua.

Wikelmannus, Wikil-, scult. W. 1266— 1276 : 218, 36. 245. 37.

dt«. CruUac mil. W. 1268—1276: 224,9.

245. 12.

Wicgenis, Wikerus, Wiggerua. Wiger, cant s. Mart. 1196—1200: 79,34. 80. 13j 3L 81. 37. 82. 24. 85.24.

carpentarius W. J256r : 183. 36. Wicnant, Wichnant, Wichnand, Wignant.

WynaL

min. W. 1106: 50,30» 51,6.

min. W. U65: 66. 42. 68, 39.

min. W. 1165: 68.4LL

min. W. fr. Sifridi 1208: 86. 39.

civ. W. 1182—1190: 73, liL 77, LL Wicramua dec. Nun. 1196 1198: 79. 29.

80, LL 82,211 Wido mag. W. 1299: 330. 17. 337.31. Wielenstein r. Wilenatein. Wierland, Vironens., Wiron. in Estland.

ep. Theodericus 1263: 209. 35 ff- Wiesbaden, Wisbadene 396.3. Wiealoch,Wissenloch,Winzenloch,Wizzen-

loch su. Heideiberg 66, HL

Conradus de, über, 1198: 82, 2G.

Ocgerua de, Uber, 1174—1198: TOj 2L

82,26.

Wieaweiler, Winawilre an der Glan bei Lauterecken pf. BA. Lauterecken Johannes de, 1190: 77. La.

Wi- r. Wei-.

Wigandua 1299: 322, 45. ff. WigelinusW. 1274: 235, 36. Wiger, Wigerus r. Wicgerus. Uuigineaheim r. Weinaheini. Wignant v. Wicnant Wigo W. 1266: 218. 34. Wildgrafen r. Silvestrea couiitea. Wilenatein, Wielenstein Schlots pf. BA. Kaiserslautern.

IL de, can. m. e. W. 1226: 102. 18. Wilhelmua, Uuillihelmus, Willehelm,

Willihelm, Willelmus.

archiep. Mogunt 966: 24. 13.

dec a. Mart. 1271—1285: 230.30. 23_L

14j3aff. 270. 37. 271,39. 273.3211. 1 305, 12.

acol. s. Pa 1272: 2^2 3Qff. 233.8.

1 247. 4.

cus. s. Mart. 1259: 185, 13.

can. a. Pa. 1247—1266: 151, Lä. 176.12.

Wilhelinus Wobbelin.

479

Wilbelmua rex Rom. 1251—1255: 155.39. 167,3 ff. 171^12. ff. 112 ff. llfif.

com. 1114: 54, 14.

ad?. Aquenais 1255 1260: 173, 23.

192,10.

Beult. W. 72*? ; 133. 8.

min. W. 1216: 92, 38. Gerhardus fr.

eius.

W. 1269: 226. 3L

mag., rusor pannorum W.

285, 11.

de Altzeia J265: 215. 28.

Amcllc civ. W. 1283: 271, iL

dts. Bunne civ. W. cons. 1276—1290:

2i3JJä. 249,4. 265,2Üff. 275.31. 283,

33. 293, a.

Camerarius dec. s. Mart. 1299—1300:

327.21. 340. 2.

de Friesenheira mil. 1261—1269: 200,

Iii ff. 224. :t().

de Lichtenstein cus. m. e. W. J263

/Ä«: 209, 21; 28. 212, 3iL 213,1

de Lutra civ. W. 1260: 195,3.

mil. de Randecken ror 1260: 1 188, 2.

t 226.30. Wilinowe r. Weilnau. Willa, Willo, Emicho, civ. W. l208—12f>9:

87,2. 89,23. Willeman min. W. 1016: 37, 13. Willerich, Willerih. Wilrich clericus W.

1016: 34,34. 35,22.

piscatorW. 1106 : 50, Iii. Willichint dec. 8. And. 1068: 47, 20. Willigisus , Uuiüisiis archiep. Mogunt. 973 1007: 26, 36. 27, 36. 28. 24. 29.2.

30. 37. 31,28. 34,82. Willo r. Willa.

Willolf'us, VvillolfuH clericnB Vf. ror 897:

±lä,lfL t IL 12 ff. 20,1 ff. Vvilo 784: 5. 18. Wilrich r. Willerich. Wimpfen, Uninpina, Uuinphina,Wiiupina,

Winppina, Wimpinens., Winpinena.

am Neckar KA. Heppenheim 10,2. 23,25. 95^3 ff.

Collegiatstift b. Petri 214,8.

prep.: Rudbrath 1068 : 47. IS. Sigefridus 1140—1161: 57. 17. 59,

2L 62.1. 63.33. Wolframus de Amerin 1224: 101 . 20.

Wimpfen, s. Peter:

cua. (Ärnradn» 1161: 63,33. can. Richardus 1265: 2J4, lfi.

A. iusticiarios s. XUI: 393^29 ff.

324 ff.

C. castellanus *. XIII: 394, 3 ff.

V. de. «. XIII: 389,22. Wynat r. Wicnant.

WinkelpoBt, Winkelpnst, WinkelphoBt.

Gerhard™ civ. W. 1234: 127.1; 1Ä.

Herbordus civ. W. 1208 1234 : 89, 9

127. 2; 13. Winderstetin v. Winterstetten. Winetsheim r. Weinolsheim. Winethereshuson in pago 'Hasaia, u-o?

3JLiL

Winihart scol. m. e. Vf. 1068: 4L liL

Winswilre r. Wiesweiler.

Winterbach, Wintberbach, Johanne» de,

can. 8. Mart. 1287: 276. 32 ff. Winterstetten, Winderatetin OA. Waldxee.

C. pincerna de, 1232: 118. 28. Winstenloch v. Wiesloch. Wirceburg r. Wflrabnrg. Wiricus, Wirih. can. s. Pa. 1255: 176, 12.

1190: 77. 16.

1269: 226,32.

de Düna 1226: 102. 20.

de Düna kgl. Hofinarschall 1249:

152. 27.

de Düna 1255—1260: 173, 25. 192. 9.

193.26.

de Düna, iunior, mil. 1285 : 274, ü Vironensis r. Wierland. Wirtemberg, Wirtenberg, Wirtenberc.

comites : Hartman mi8 1208 : 87.33. Ludewicus 1152: 59. 23. Ludewicus 1208 : 87, 32. Wirzburg. r. Würzbnrg. Wisbadcn r. Wiesbaden. Wissa, Heinricus, fr. Predicatorum W.

1276: 245, lfi. Wissenloch r. Wiesloch. Wizgcrwer, Wizgwcrgerer, Albertus, W. 1261: 200.2.

Conradus W. 1299: 337, 34. Wldcnsis r. Fulda. Wlpecula r. Fuchselin.

Wobbelin, Woppelin min. W. 1016: 37, 12.

piscatorW. 1106: 50,10.

4 SO

Uuodilolf Worms.

Uuodilolf mancipinm 826: 9. 1. Wörschweiler, Wernswiler, Werneswilre

nö. Kaiserslautern, Cisteraienser 125,

23. 290,23. abb. Heinricas 1233: 125. 35. Wolbero, Wolfbcro 1106: 51, S.

min. W. llio:

roil. dt«, de Bockenheim 1249: 153,

12 ff.

Wolfkanc cant. m. e. W. 1(W: 47, 16. Wolfgeros min. W. im-. 82, 36. Eber-

hardus f. eius. Wölfin de Svabesberg 1246: 14i<. 2r>. Uuolflelh inaneipiura 826: 9,L Wolfman can. m. e. W. 1068: 4L HL Wolframus, Wulfrain.

prior Schonaug. 12M: 155, lf).

mon. Schonang. 1253: 158, L4.

notarius Schonaug. 1247: 151, 23.

homo über 1152: 5JL.12.

1025 ff.: 45. 44.

mil. W. 1234 1255: 126^32. 127, 14.

131. 19. 149,10ff. 150. 39. 151.24. 152, IS. 153,34. 154,2. ir>.r).LL 157,

23. 168. 1. 175, 32.

piscator W. 1106: 50,18.

gener Alberti comitis W. 1198 : 82. 34.

de Amerin can. m. e. W., prep. VVin-

pinens. 1224: 101.20.

Conradus, can. s. Mart. 1255: 176, 13.

f. Davidia, civ. W. 1190^1197: 76,20.

77,14. 80,30. 81,40,

f. Davidis iunioris, civ. W. 1275—1281:

241. 33. 252.39 ff.

f. GolzonisW. 1278: 249, a

de Grindestat, min. W. 1209: 89.30.

de Lewenstein mil. 1263 - 1267. 207,

24. 221.25.

de Lewenstein 1267: 221,26.

de Petrinsheim mil. 1241 1260: 140,

34. 141. 26. 169.42. 170. 14. 182. 43. 185.25. 195. 36. 400.31.

gener Richen, civ. W. 1233: 125, 40. Wolfskehlen, Wolveskclen, Wolviskel KA.

Grom-Gerau.

Conraduf) de, can. m. e. W. 1233—

1248: 124.20. 138.1. 144, 10. 152. 17.

Nibelunguü de, can. m. e. W, 1213—

1216: 91.2. 92.36. WolgeburneW. 1283: 261.43. Vuolhfer mancipinm 826: 9, L

Wollcngassen, in der, in vico Lane,

r. Eberhardus. Wolmarus r. Volmar. Wolverath, Woluerath, WolveraL

min. W. 1141: 58.2; 22. 59, 13.

civ. W. mi: 202.20. Wolzo r. Volzo. Woppelin r. Wobbelin.

Worms. Vormatia,W)rmacia,Uuormatien8., Uuormaciens., Wurm-, Warmacia, Uuangiona civitas 3, 38. 4, 2. ecelesia Wormatiensis seu Vvangionensi83,lä. 23,12. in eivitate Wangionum, que cognominatur Worniaoui 4,14. Vvagi- one eivitate 5j HL apud Uuangionem civitatem 9, 34. urbs Vvangionum 12,32. civitas Vuangiona 28,12. epi- scopus Wangionum 61, 38. Wannia 2L 12. Wangia 348.16. Wormize 277, 3L Worin eze 267, 4. Wormze, Wonuesse, Wormesze.

Localitaten : in Adilberge 235. 26. 271.20. Allmenden: almeinda, almenda 246, 33, 247. 20. almenda illorum de Peffelnkeim et Hocheim ex altera parte Rheni aput crucem lapi- deam sita 249, 32. 251, liL cam- pus burgensium. Btlrgerfeld 140, 12. 152, L 156,2. 164.3. 221. 12. 294.5. 333. 39. Bargervelde ultra Renum 244, 20. campus burgen- siam Hochem et Pfeffilnkcm sitis 250.13.

communis pascua burgensium 60,12. 95,32. 210. 36. pascua civitatis 83, 18, apotheca sita retro parrochiam

8. Johannis 152, 9. apoteca sita in inferioribus apo-

teciB 221, 32. aqua, Bäche, Canäle: Eisbach r. sub rerbo Eisbach, duo foramina 8. Pauli 35. 49,34. aqua que per curiam (s. Pauli)

defluit 168. 42 f. aqua que dicitur Scharlache 318. 26 ff.

aqueduetus 83, 15 ff. iuxta rivam , ripam 262. 15. in ripa superiori 337, Üü.

Worms, Legalitäten.

4SI

Worms, Localitäten:

Backhäuser, pistrinae, piatrini: ackera 243. L

Eberwini piatoris apud portam Jn-

dcorum 317, 8. 318,34. iuxta coriam .Schidonia 255. U ir. Scormea 337, 22. Seochua 305,32.

Wasegonia in vico Hagenonia ggf), 29. Heinrici Waaichonia 272. L de bade lapidea au per ripam 330, 30. badia Wernhcri de Rittenheim 330,31. Badatuben, eatuaria: in loco dicto Crazzewingel 138. 36. aput portam Judeorum 195. LL 337, ±L

apud a. Paulum 337 . magiatri Widonla '137. 44. super blatdun versus Renum, auper blattin 261.21. 334,1. 335. 7.

Brücken pontea: Nuwenbriicke Novua pnns 246, 1£L

257, 7. 317, 3J8,32, pon8 lapideua versus Nunniumunatlier

232,23. 237,26 ff. 276,3. 28Ü.24. pona lapideua II 237. 30. pona lapideus III '2:n, -l'J. pona in latere vereua portain .lude-

orum 317. 13. pona piaciutn 331. lf». lapidea atega civitatis in muro In-

cata 246. 22.

Brunnen fontea: apud fontem 270. 4. ex opposito fontia apud s. Gcorgium

262. 17.

qui dicitur Strekefuz 237. 33. Bubenbuen 239. 36.

Bubumvert, Bubinwert 261.11. 333, 42. 335. ü.

buna, bunda epiacopi 140. 21L 261, 35.

333, 10, 335.3. Kaderloch 213, 15.

campua qui dicitur Nnnnininunatervelt 140, 1&

campua ubi combumntur liomines 261.32.

locus ubi mulierea fiierunt exuste 140. 26. Kirchhöfe eimiteria 49. 31. a. Johannis 212, 38. IL Boos, Urkundmbnch d. Stadt Worms L

Worms, Localitiiten : Kirchhöfe:

Judeorum 304. 15. 334. 2. 335, 8.

aepultura a. Michaelis S32.2äff.

fratrura Minorum 264, 35.

a. Üdalrici 163. 32. Columbarium Cunradi Holderbaumer

294. 1. 295. 35 ff. Korzgewande 140. 28. inxtA crucem 140, 31. eatuaria r. Badstuben, fontea r. Brunnen, fora r. Märkte.

fossatum Conradi Bunnonis 317. 11.

Gärten orti, horti : Harthungi Becherers 317,29. ! Heinrici Camcrarii 292.5. Karlebecher 270. IL Dyrolfi mil. 317. 27. Einistani 227.2. Frankonia 227, L i Gunzonia 246, 2H.

Mecelini 60,11. 95,32, domine Alkuze Spenen 317. 31. I Cunradi Span ante Novam portam 317.38. super Weide 284. ALL quondam Wilraanni 317, 3LL granarium a. Mart. 326, <L Grasewege 26L 38. ! Hafen, portua 14,20. 139. 38. Handal 239, 5 r. Hochheim.

Häuser und Höfe curiae, domna, curtea, areae: Alkindi 209.3. 212,12. ad Aquilam 337. 39. sita ante arcum ex opposito chori s.

Petri 195.16. aub urcu retro pistrinum Kberwini

318.33. domus cum areubna .S17, 3iL magistri Arnoldi fubri in vico Lane 304. 2.

Cunradi dicti Barvuze 273. 33. domini Berlewini 262,21. ad Bobparderen 311, ä. ad Boponem 21 1, 2L dicta ad Brfinac 222. 9. Bucha 270, LL

Burkardi pedelli civ. 317,12. ad Caduanum in vico Hagenonis 337.4,

35

1S2

Worms, Localitäteu.

Worms, Locali taten: Häuser etc.

Waltheri et Hermanni de Hümme inter

calcariatore« l;">f>, 3. Nicolai Kaufman 317, 16. dicta ad Keppelerum 268. 32. Clyppels piseatoris 337, 5. Conradi de Cornu 272, iL Davidia retro coquinam, hinder der

kuchen 230, 2L 304, 315, 2. Jacobi Dine aita intcr institas inferiore«

331, 2L

dicta ad antiquum Dirolphum in vico

h. Pctri 330.2a. Ebonia 49,22.

Egenonis in vico Lane 154, 3!). EnieringeriH 105, 2. Jacobi Engelmanni 296.5. Engnonis piseatoris iuxta pontem pia-

cium 331. 15. aita in Evergaren 330. J'2. inter gadea 257,4.

ad (Jornodum in Hanenburdoz 321,39.

Eberhardi de Grindewtat 292. 18.

Johannis Gruzzerea 317, 1 7.

super Hardt 331, 38.

qne dicitur Hellecrepinne iuxta a. Ger-

trudim 323J3. zum Hohenbuume 335,33. Holheimmerc 288, 3. Ymbera 235, iL 271.2IL Johannis lapicide ubi ligna ponuntur

325, L

Lamponia in Salzgassen 239, 32. Liben 262, 22.

aree ubi ligna ponuntur 325, 5.

aita inter areas linitomm in inferiori

foro 275,2. dicta ad Lobium in vico Hagcnonc

195.8. Loahardi 226. 39.

retro macella dicta ad Lumcrahciinmere

195. 9. 203. 16. iuxta lutum apud eimiteriuu) Judeorum

:*U 15.

dicta ad Lutwinum 211. 2L Jacobi Marcgravii apud Novam portam 3.37.20.

Masurin iuxta Quarmulin 337, IL retro ambitum a. Martini 21 .'.'(, 2. Mcfl'ridi apud Bubonbuen 239,36. prope a. Michaelem 154,211

Worms, Localitäteu: Häuser etc. Militelli in vico Lane 2J0, HL dicta ad Morllinum inter gladiatore*

230, 5. 231.15. Mumhardi 182, 12.

Nova domua ex oppoaito Vulpecule

prope Icheatein 194, fi. ante novam portam 3.31, L ad nueum 270, LL Nugebel 317, 1& dicta ad Othelmdim 211^ 23. cenobii Otterburg. 79, 18. 92. 6. 98,38.

209, 3J. curia auperior apud a. Mag-

nnni 152. & ad papam 270,20. 305,32. peeudum 270, 20. retro pisciculum 288. 5. prepositi 49, 3L prepoaiti Wilebnrgenu.

285. 6. prepoaiture 201, 33. iuxta pullum 152.fi. Raaoria ante portam a. Martini 317, 15. Rebeatoc 86, 31. 139. 31. Reinbutdonis 317. 25. Richen 208,44. 212.2. de arbore rosarum, zum Rosenbaum

153, 36 etc. que dicitur ad rotam 272.6. dicta ad Sabbatum 222. 33. Salzhof 140. 10. curia Schidonia 255. 14. ff. SchOnauerhof curia Sconowienaia, ca-

pella curie Scon. 138. 36. 150. 36 ff.

204. 8. 210. 13. 239,1. 257. 32. Sigelonia in vico Hagenonia 245,40. Symonis cant. 285, 15. prope aparas aive repagula 223. 37. Stadthaus, domua que vocabatur cotn-

munitatia , curia civium 117, 21 ff.

219,20 ff. 220,30. 272,8. Nicolai Starke in vico 8. Pctri 29S. Ii sub atega an Nuwenburdoz 317. 37. dicta ad Steinhuaelin 337, 3L Berzonis dicti Strichuaeln 317. 23. Trunderia in Twerchgaaaen 154, 37. in vado 337, IL Vendonis 226,40.

zu der Vinselen in vico Panis 331, ÜL Volzonia 337. 2.

Hugonis de Wezzenloch 49, 22. i Wigelini 235,36. 27L 30.

Worms, Loyalitäten.

-IM*

Worms, Locali täten: Wlpcculc 262, 28. horreum Conradi Bunonis in fossato 338,2.

Hospitäler : hospitalis extra muros W. 213, 6. ff.

261, IL 270, 25, 316.31. novus hospitalis ante novam portatn

199.32 ff. 238,40 ff. 2-10,18. 287, 11 ff.

290, 2<L

12di: 199,3£ff. Martini

procuratores : Heinricas Cipum Cunradas Dirolphus hospitalis ante portam s 337, 38.

hospitalis dominici sepulcri, h. Grab-

spital 242,29. 255. L pauperes homines leprosi extra muros

235,22«'. 238, 42 ff. 240. 16. 270.35.

271, 11 ff. 3_31_. 32- capella ecclesia

leprosorum 237, 26j 22. 271. 19. leprosi peregrini 331.41. Hungerburnen 140, 35. Judenschule, Juden schMo, synagoga

Judeorum 294. 35. Laubwiese, Loubwiscn 76. 9. 141, 20.

166. 31.

macella : in foro inferiori LL super forum piscium ,'fr25, L superiora 337, L vidue Dymari 317,311 Jacobi Macharii 32"). iL

Märkte fora: Fischmarkt forum piscium 147, HL 325, L

Heumarkt forum feni 163. 35. Holzmarkt forum lignorum 225. ü, Obermarkt forum superior 5^2. 205,

28» 213, 28» 252,2. 287. 42. Untermarkt forum inferior 152. 2iL

183. 27. 2<J3. 35. 235.33. 271.27.

275.2.

Viehmarkt in antiquo foro peeudum

311. a.

aput Manschende 2lH, 1».

Mauern, Stadtbefestigung munitio civi- tatis 201,34. muri 15.4. 49.28. murus prepositi 49,31.

Worms, Localitäten :

propugnaculum scolastici Wilhehni ante novam portam 230,20. 247.4.

prope sparas sive repagula 223, 32. Mühlen molendinn:

Fullonum inter villam s. Michaelis et ortutn b. virginis 132. 24.

dno molendina in Ysana 35.

apud s. Michahelem 104. 154. 2Ü.

Nonnenmünster 25. liÜL 237,22»

s. Pauli 35» 16K ff. 128.

Quannulin 337.11. Münze nioneta: 100, 4. Neusatz. Nuwesat 213, 7_» orti r. Gärten, passagium Rheni 164. L pistrinae r. Hackhäuser, plateae r. Strassen, pontes r. Brücken, portae r. Thorc. portns f. Hafen.

pratum extra muros in terminis par-

rochie s. Kui>erti 187, 31^ 195. 12. Bingcwandun, Ringewanden 261,13. ff.

333,42. 335,5. ripa f. aqua Bäche, in den Koderen 250. 29. imme Sezzc versus Renum 261, 18. Sparwinkel 250. 32.

Strassen, Plätze, örtliche Bezeich- nungen, gazzen, plateae, stratae, viae, vici: 221 f. vicus Ametmennen 331. 31. Brodgasse, Brothgazzun, vicus Panis

49,22» 262,18» inter calcariatores 155. 3. vicus canum, Hundsgasse, extra mu- ros 223,36. 229, 2L 262, 4fi» 2Z0. 18. 292.4. vicus Cerdonuni üerbergnsse 83, 19, vicus clericorum 224, 22» Kratzwinkel, Crazzewingel 138, 37.

257. 9. 284.41. Frisonumspiza, Frisenspiza, platca

Frisonum 49,20. 59,2. inter gades 257, 4. iuxta s. Gertrudim 323, 8. inter gladiatorcs 220,5. 239,23» vicus Glasecoph, Claiskoip, Glese- coph, in vitreo eifo 58,22. 182, 22. 206,26. 255,24.

484

Worms, Loyalitäten Bürger.

Worms, Localitäten, Strassen:

Hagengasse, platea, Titus Hagenonis, Hanegazze.Hagengazzen, Hacbgen- gassen 59, 3. 139. 40. 1(30.4. 195,9, 219, 27. 220, 30. 22*, i?3. UM. W;

miü2^iLL 257,2, 307.34. 337, 4.

in Hanenburdoz 321, 39.

super viani Hochem 250. 20.

iuxta viam Horgcheim 201.42.834, L

335,1 propo Holzaphel 262.8. Holtzgasaen 270, 5. 285.3. inter inatitas inferiore« 331, 21. contra novas inetitas 160, iL vicua lane r. Wollgasae. inter areas linitoruni in inforiori

foro 275. 2. iuxta lutum apnd cimiteriuni Jude*

omni 304.15. strata Maguntina versu« Nuchusam

250.25, 261.3. 333.42. 335,5, vicus Mansurin 337. 82. platea s. Margarethe 58,39. media platea 49. 23. platea inonetariorum, iuxta monetam

34.20. 49,30. strata Nuhusensis 140, 31. 226, 4L

250,21 261.26. sedes panuin in inferiori foro 235.33.

271 . 21 ante portam s. Mari.

317. 2L

via qna itur ad patibulum versus

civitatem 261, 0. Peffilkeimcr weg 250, 3L 333, 43,

335.fi.

vicu«, platea ». Petri 58,38, 59. 1.

89,28. 101.2. 105.11. 126,40. 127.

ÜL 139,35, 163. 2L 298.18, retro pisciculum 288, 5, vitus Romanorum 89. 28, undern Salzcasten 262, j, Salzgassen 239,32. Saumergassen, Scimergazzen 202. 20.

337, 43. platea sellariorum 59, 3, vicua Sowinariorum 243, 1 . in Swenkovc, imine Sweichovc 252. 6,

288.1 292. 13. Twerchgaesen 154,37. 218,15. 268,33.

337,24,

Worms, Localitäten:

Wollengassc, vicus lane 138, 35. 149. 11. 151, 25, 153. 14, 154. Iii 155, 18. 157, 24. 168,2» 210, 16, 284,36, 304,3, Suburbium, Vorstadt, 31.25. 100, 25. Thore portae: «. Andree 58, 4iL 20L, 5, 206, 38,

227. 3. 238. 37. 304.14. 309.22. Judeorum 49. 20. 157. 19. 195.11; 12. 256.2. 270.5, 285.3, 317.8; Li s. Martini 34. 21. 411,211 ff. Hi3, 41. 195, 13. 226, 4L 242, 38. 272, 5. 317. 13 ff.

Nova porta 199j 31 247, 4, 252.4.

280.23. 317,30. 326,3. 337.8. Panis 49, 21.

Pavonis, Pavonum 59_, 4. 156, 31.

217.38. 237. 34. pi8ciura 257, 6. Salis 63. 21. versus vallum 261, 31. an dorne Wate 276, 3. apud Wattinheim 140. 33. super Wolfgruben 261, 38. Zengewade 216, HL

advocati, comites, prefecti urbis: Folcmar 1016: 34, 3JL 35, 24. 37, 8. Simon comes de Sarbracke 1140—

1166; 57.24. 58, 1 ; 2L 59. 12. 62.5;

13. 69,9, Stephan 1068 : 47,23. Wernherus 1106: 50, 15, 51, L

Amtmänner, ambetman: Albertus 1209: 89,28, Imbcr 1196: 80, HL

Bürger cives burgcnses: als Urkundenaussteller 86,25. 94.37. etc. ministerialee , consules, iudices, Hcabini et uuiversi cives W. 169. 14. 170. 26. camerarius indices et uni- vcrsi cives W. 274, 10, universitas civium 141,37. der rat, die stat und die gemeinde 277. 31 ff. consiliarii et populus 1 .")*>, 31 ff.

r. A ., Albertus, Albrandus, Alheri, Alt- kind, Araella, Amtman, Arnold, Baleiz, Becherer, Bertrammas, Berwelf, Bez- zeren , Birtelo , von Bockenheim, Boeniiis , Brunac , Bukkelin , von Buggenheim, Bunne, Bnso, Kam-

Worum, Bürger

Worms, Bürger cives burgenses:

merer, Capeler, Capellarius, von Karl- bach, Karlebechere , Kegel isbergcr, KeiBer, de Chirseboum, Cippel, Cip- pura = Gypur, Conrad, retro Coqui- nam = hinter der Garküchen, Krobs- berg, Curie, David Dietmar, Dietrich, Dyno, von Dirmstein, Dirolf, Drut- kind, Dnittnann, Ebelin, Eberhanl. Eberzo, Eckilmann, Edelwin, Egel- mari , Egeno , Enekel , Engelgin, Engelmann, von Eppelsheim, Flegel, de Eine, von Flonheim, Franz, Freis- , lieh , Frevel , Fridegerus , Friese, Fuchselin = Vulpecula, unter Gade- men, G elfrat, Gerhart, Gerlach, Gcr- mann, Gernod, Gerung, Giselbert, Gobelo, Godel-Gudelmann, Gottbert, Gosmari, Grezing, Grünt, Hartlieb, Heinrich , Heldecoph , Hellecraphen, Bertrich, Hesel, Hyppel, von Hoch- beim, von Hohenecken, Holderbaum- Holderbnumer, Uolheimer, Holtmund, 1 Hugo, Humbert, Jacob, Indiscretus Unbescheiden, Johannes, Isac, Jude, in vico Lane = in der Wollgassen, Lenge) in, Levis, Liutfrid, Longus, Machtolf, Markgraf, Marscalcu», Materie, von Met« = de Metis, antc- retro monetam, supra montem, de Moro = zum Mulbaum, von Mutter- stadt, Nicolaus, Nigra barba = Suarz- graue, von Oggersheim, de Ort, von Osthofen, von Pfeddersheim, von Pfiffligheim, Fhil, Pullus, Kaparius, Keginold, Reimar, Keuengerus, Hex, Richard, Richclmann, Richer, de | Ripa = super Ripam = super Rivum, I Ritterchen = Militellua, von Rocken- hausen, zum Rosenbaum = de arbore rosaruni , Rossebach = Rosseboc, Rotcolbe, Ruber, Rukclin, Rudeger, Rufus, Rupelo, Rupertns, Rnssebacbe, Rusthein), Saxo, Schido, Selzer, Sige- bodo, Sigelo, Span, Spiez, Sporo, Starke, Steimnar, von Sulzen, Tritcl, Unmasze , Volzo , Wackerpil , Wal- ramus , Warart, Wasego , Wernher, Wikard, Wicnant, Willa = Willo, Winkelpost , Wolfram , Wolverath, Zeizolf.

consules. 4ft5

Worms, eomit*'«: Albertus 1194—1216: 78,44. 79.36. 80, 14j 3& 81, 40. 82,32_i 3L 86, 30. 89, 2L 92, 30.

Gudelmannus 1268: 224, 15, Bartungus 119«: 80. Hl consules, consiliarii: ministeriales consules 04, 31 ff. 100, HL ministcriales iudices et consiliarii 07,12.

consiliarii 108, ff- consiliarii et uni- versi cives 1 10. consules et uni- versi cives 147. 1_L 150.82. 152, 84 etc. consiliarii et populus 155, 37. oon- silium 50. 22. 82,37. 0;?. 2. W7, 36. der rat 277, 3L

Heinricus Ainella 1246: 150. 31L Wernherus Amella 1275 1298: 239,8.

253. IL 26^ üä. 80JL tt, 815, 2L Conradus Bunne 1285(1): 221, fi. Wilhelmus Bnnne 1283—1288: 265,

2iL 283, 83. Ebelinus Cyppnra 1228: 106. 9. Heinricus Cyppura 1228: HXi.O. Heinricus Cyppura 1246 1275: 150, IL 158. 35. 154. 10. 157. 25. 'JUS. 23, 230. tL Conradus 1226: 102. 23. Conradus gener Richen 1246: 150. 411 David 1224 : 101. L Dhnarus 1226: 102, 23- Conradus Dimari 1283 1296: 265,

21 ff. 275. 5, 809. IL Dirolfus 1224 : 101, 2. Conradus Dirolfi 1246—1262: 150. 39.

153. 3L 154. iL 155, IL 2JKL2Ü. Heinricus Dirolfi 1298—1300: 315, 2L 344. 33.

Meinhardus de Durencheim 1224: 101. 1.

Eberhardus 1246: 150,4a Jacobus Eberzonis 1285 (?) 1298:

274, 6. 315.28. Conradus Fuchselin 1224—1252: 101,2. 106.9. 150.40. 153. 35. 154,10. ir»5. IL l.r)7,'J4. Gernod us in vico s. Petri 1224: 101, 2.

Conradus Hastula 1298 : 315, 2& Conradus Holderbaum 1283: 265. 26. Heiluiannus Holtmund 1300: 344, 34.

I

486 Worms, consuleB

Worin», consul«?, consiliarii:

Heinricus Holtmund 1246— 1252: 150, I

iL 153, 36. 15 t. U. 155, 18, 157.25. Johannes 1226: 102. 23. Heilmannu* Judei 12*13—1300: 265.26.

283.:t3. 309.14. 315.28. 325.34. 314.34. Engelmannus Marcgruvii 1 275 : 23'.*. 9. WernheruB retro Monetani 1275: 239,7. Eberhardus de Moro 1224—1228: U*±

3JL 106, 8. Godefridus de Moro 1224: 100, 33. Gozzo de Moro mil. 1285 : 275, 5. Heinrieus de Ort 1228: 106. iL Frischo de Orthofen 1262: 203, 2L Duvid Parvus 1228: 1U6, 9. Philmannus 1281: 253, liL Riberus(= Richerus) J226— 1228: 102,

23. llifi iL Richelniannus 1275 1287: 23'J, Ü,

265. 25. 281.33. 282, 44. Heinricus Hiebe ri 1246 1252: 150,

4iL 155,11. 157.24. Heinricus Richen 1275: 239, 8. Richen JÄM: 101, 1. Heinricus Ritterchen 1224: 101.2. Wernherus Ritterchen 1275 /2£7:

239,9. 253.17. 865.25. 281,34. 282,44. Conradus »um Kusenbaum, de arbore

rosaruni 1249—1262: 153. 36. 154,

IL 155. 18. 157. 25. 203. 23. Heinricus Rufas 1275: 239. 8. Rupertus 1283: 265. 25. Conradus Span senior 1283 : 265. 26. Conradus Span iunior 1285 : 274, 6. Eberhardus in der Wollgasse, de vico

Lane 1249 1252: 153, &5. 154, 10.

155. 18. 157. 24. Edclwinus de Zweibrücken 1275:

239. 3.

iudices: 97.42. 169, 14. 170. 26. 274.10.

quadraginta iudices 82. 32.

Godebcrtus 1268 : 224, 11L

Morderanftus 1268: 22LHL magiHtri civium: 236.41. 238,4, 239. 28.

249.12. 257.8. 287.36. 305,37. »14.32.

Wernro Amella 1297—1298: 314. 41L 318. 19: 23.

Heinricus Cippnra /25/: 155, 12.

Conradus 1226: 102.31.

David 1226: 102,31.

Uymarus /229: 106. 23.

thclonearii.

Worms, magistri civium:

Conradus Dirolfi 1252: 157,23. Eberhardus 1248: 152, HL Edelwinus 1255: 175.32. Henricus Holtmund 1262: 203. 22. Hoilmannu* Judei 1298-1299 : 322,

LL 325. 20. Sigelo Levis 1293 : 298, 27. Geruodua Longus 1220: 98. 2*3. Godefridus de Moro 1220: 9JL 2JL Richelniannus 1276 1287: 244. 15.

245. KL 278. 13. Heinricus Richen 1254: 167, -I", Jacobus Ritterchen (Miles) 1254:

167.40.

Wernherus Ritterchen (Militellu«) 1268—1296 : 224.13. 275.29. 310.39. Conradus Span senior 1283: 265. 3.

266,10. Wernczo 1233: 125. 28. nionetarii hnsgenosnen uiunzere: iilff. 100, 4 ff. 263.3dff 265,30 ff. 267, äff. 303,31 Fridegerus 1262: 206. 2. Heinricus 1179: 1L_&L Ortdo 1271: 231. 35. Sigofridus 1197: 82. L Sigelo /233: 125,2t»; 4L notarius civitatis: Wernherus 1295: 30&. HL

nuncii civium: Friso et Petrus 12«*; 224^ HL nundine 144,22 0*.

pedellns civitatis: BurkarduB 1298: 317, LL piscatores 50, 16. ff.

scabini schevenc 156.27. 169. 15. 170.

2L 280,13. Schuhmacher Marktordnung 32ü f.

sculteti schultheizen : 156, 27. 267,18». 296,24». 302, 14 ff.

officium aculteti W. 236. 9. 241. Uff.

255. a. 306, lfiff.

Conradus 1268: 224. 14.

Heinricus vor 1246: 151.2.

Richinzo 1156 1165: 61,4; 2fi. 02. 15j 2S. 63, 38. 66. -10. C*S,39.

Wikcliuanmis ror 1266 : 218. 36.

Wilhelmus 1238: 133. 8. thelonearii zolner:

Gerbodo 1127: öö^lL

Worms, thelonearii s. Andreasstift, decani.

4K7

1300: 344,35,

Wonna, thelonearii zolncr: Hardtungus 1208: 88, 34. Heinricus 1137—1140: 56.37. 56.12 : 22. Wernherus 1153—1182: 59,21 66,32. 68,33. 73,18.

Zunftmeister magistri universitatis :

Conrad na Colhals

Sygfridiu Hcltli

Job. Lapicida

Jacobus Macholfi Kapellen, Kirchen, Stifter etc.: capella s. Albani 58, 2. parrochia s. Amandi in suburbio W. 31,

25, 269, 25. ff. a. Andrensstift, ecclesia s. Andree 37, L

iL äff. 57,34. 5S f. 61». 14. IL 22.

25 f. 77, 32 ff. 84 ff. 89. 5. 90, 42 ff.

93,15ff. 100,22. 101,lQff. 113,38 ff.

128.24. 131, 25. 131, 22 ff. 132,26. ff. 136,33. 138,lfiff. 146,32ff. lüßf. 162,308*. Ifi3f. 176. 17. 182. 183f. 190 f. 12fif. 2QL 206,21«'. 207. 33 ff. 222 f. 229,28; 33 ff. 240,6. 252, 23. ff.

255.25. 259,22 ff. 261,5.ff. 263. 24 ff. •270, 1 284 >, iL 288, 8. 292, 2. 295, 12. 322, 31. 331 2 ff. 336 ff. 338. 25 ff. 345. 2 ff. iuzta torcular ecclesie 252. 24.

canonici fratrea: Adalbertus et Adalpero 1140: 57, 22. Baltramus 1227—1241: 105.25. 141,25. Bertholdns 1218: 94, L Bertholdus 1234: 126, 38. 127. 13. C. mag. 1243 : 144,13. Chöno 1140 : 57,22. Conradus 1192: 78. 2. Crafto 1192 : 78,2. Daniel 1263: 160, 10. Bertholdus de Dirmstein 1227—1243:

105. 25. 144. 12. Eberhardua 1209 : 89,23. Emiricho 1253: 158. 13. Erkcnbcrtus 1194: 78.41. Gervinus 1194 1197: 78, 4L 80,30.

81,36.

mag. Gotfridus 1270: 229. 21. Hartungus pleb. s. Magni 1227: 105,24. Ilecilo 1194—1197: 78.41. 81.36. Hcinricna 1140: 57.23. Heinricus 1197: HL.Üj. Bertholdus Holttnunt 1227: 105. 2L

Woniis, s. Andree canonici fratrcs:

Johannes 1140-1141: 57, 22. 58, 1;

HL 59.11. Ludewicus 1227: 105. 24. Marqvardus 1140—1141: 57,22. 58, 1;

12. 59, IL Wernherus Militellus 1285: 214,15; 20, Heinricus Monetarius 1287: 280.40. Philippus 1273: 233. 34. Conradua de Ramestat 1190 1194:

76,12. 78,42. Rudolfus 1234: 126.37. 127. 12. Nicolaua Rutub 1275 : 240, 38. Heinricus de Sedibus 1209- 1227: 89,

24. 105. 23. EggelharduB de Spira 1234: 126^38.

127, 13. Wernherus 1192: 78,2. mag. Zeizolfus 1227—1243: 105, 25.

144. 13.

cantores: Gcrlacus 1190: 76, IL Heinricus 1209 : 89, 23, Ludewicus 1239—1242: 138,3. 143.2. Marcuardus 1139: 56, 10. Philippus 1283: 270, 15.

cellerarius : Hartungus 1227: 105. 25. clericus quidam 1283: 261 IL

custodes : Adelbero 1161: JÜL 35. 64,23. Bertholdus 1239—1242: 138,3. 143,2. Daniel 1253: 162, 17. Eberhardus 1190-1218 : 76.18. 79.33.

80,30. 8J, 35. 82,23. 94,6. Fridericus 1137-1139 : 55,35. 56, 9. mag. Gotfridus 1276 : 225. 1.

decani: 134, 15. Adelbero 1101: 63, 35. 64,23. Berewigus 1137—1141: 55,35. 56. 9.

57.21; 38. 58. 19. 59. 10. Conradus 1180—1218: 72, 4 ff. 94,6. Dragboto 1227: 105. 15 ff. Eberhardus 1257 1265: 182, 13 ff.

200,5. 201.3 ff. 203. 19. 205,23 ff.

2U,5ff. 214. 15: 20. Hartungus 1239—1248: 138,2. 143, L

152. 18.

Wernherus Holtmund 1283 : 262,448. Philippus 1298-1299: 322. 31. 338. 30 ff.

Worms, e. AndrooRstift, docani parrochia s. Johannis.

Worms, ». Androp decani :

Hndolfus 1190 1198: 76, IL 77, 5.

7A4Jl7JL32.8j),12.82,22. Wernherus 1270 : 229, 33.

magistri scolaruni: Burchardus 1161: 63. 35. 64. 24 Cmfto 1194-1209: TA 4L 79,33.

30. 81..%. 82. 23. 89.23. portenarius 722": 1Q.*>. HL

prebcndarii : Ebelinus J27.?: 234,2, Ekelemannus 1282: 255. 12 ff.

propoHiti: 14«. 34. 267, 3L Adelvolcus 1257: 182.3. Conradus 775« 77Ö.V «1.21. 62, 1 ;

25. 63.34. 64, 23. 68, 32. Conradus 1200 1218: 85, 5. ff. 89, 3.

90, 41. 95, 15 ff. Ocrhardus 1237-1243: 131.22 ff. 132.

33. 133, 16. 136.33. 141.23. 143. 1.

146, 11 ff.

Heinricas 1137— 1141: 55. 35. f>7. 12;

58, ia. 59, ml

Heinricus 1280-1286: 252, 22. 20S, L

275. 28. Herboldus 7790: 76, Iii Thietherun ror 7700: ±76,2. Wernherus 117H—1174: 70, 1 ; Iii. Wortwinus 1178: 70, 32 ff. ccclesia a. Androp extra nuirOH 113,36 ff. 114. 18 ff.

= eccleaia r. Androe in monto 5H. IL

115.6; Sifl. 146. 19. Rorore« penitenteH ordinis «. Marie

Magdalono 121.13. 135,4att' 146,

21 ff. liML HL 21 ff. 19S,aüff. 20L

221 f. 2;)H, 32. 240. 15. 270. 27. 290.

20 ff. 29Alüff. 309,2017. 31L18IT.

317. 32. 331,32 ff. pastor :

Daniel 1243: 146,22.

vicariiiR 243,2. 261. 2L fretres r. Augustini 240. 19. 270, Q ff.

330,34ff.

Beginne. : quadrnginta muliores bekine 240. 22 ; duo bcgine dicte Margarete 257^23 ff. XIII1 »orore* 285. 18 ff. pauperes sorores yel boogine nuniero riginti in curia quondam Davidis militis W. 304, 21. 306.

Womit* . beginn :

40 ff. Horores in domo doraini Davidia rotro ecclesiam a. Stephani 316.16 ff. = RichardiconvenL Sorores in domo domino Engilmanne 287, 23. SororeR in domo Srubeline 287. 24. ecclesna 8. Caociliae in subnrbio W.

1110 ff. 237. 42. Kanneliter 338. IS. r. Ciriaci r. Neubauten. Kiracbgarton r. Ortus b. Marie- Dominikaner fratres ordinis predica- tornra IM f. 102 ff. 113 ff. 121 f. 124, 3L 125. 5. 183. 37. ff. 195.6; 35. 216, 1 ff. 22_L ä, 223, II ff. 238, 33. 24a LL

244. 38. 265,1 ff. 270. 15. 287. 1A ff. 290. 2 ff. 323, 4 ff. 325 ff.

fratres: 1276: 245. 17. Conradu» 1299: 329. 9. Conradus de Denkendorf 1276: 245,17. Dirolfua 1232: 115,42. DirolfuR 1276: 245. 17. OerlacuR 1276 : 245, 18. Heinricus 1296: 308, 33. Heinricus de Laumersheim 1276: 24"», is. I'ctrus 1285: 308,33 ff. Volmarua 1232: 115,42. Heinricus deWiasa 1276: 245. 16.

priores:

245. 12; 111

ConrudoR 1299: 323. 4 ff.

Heromnnus 1295: 309, 13.

Philippus 1268: 223. 17. Domstift r. Maior eccleaia. Franziskaner fratres minorost 107, 32 ff.

lH3.38.fl. 240,10. 244,39. 270. 12.

286, Li ff. 287, 8 ff. 288—291. 298,

12 ff. 307,10 fr. 330, 25 ff. cimiterium

264,35. gardiani :

245. 12. 285,34 ff. 287,lff. 3QL&ff. tapella ». Georgii 139,20. 262. 17. s. Gertrud 323. 8.

pnrrochia r. Johannis 152, 2. 202.21; 22. 210,3. 223,12. cripta 238,35. altar bb. Simonis et Jude 23*. 35.

cimiterium 212, Lki. cloricus cclebrans in cripta 23S. 34. plebani: 308. L Heinricus mag. 1200: 85, 21.

Wornia, purroch ia 8. Johannis

Maior ecclesia, canonici.

4S9

Worms, s. Johannis plebani:

0. s. XIII: 384. 30, 385. 4. parrochia 8. Lamberti 89, 35. ecclesia s. Lamperti que quarta parrochia civitatis W. infra muroa est 91. Ii ff. 134,22. HO, U, 229,0. altar s. Oa-

waidi 333 ff.

plebanus: Conradua 1197: 311,32.

viceplebanua : Cunradue 1251: 155, 16. quatuor aacerdotea celebrantea in

parrochia s. Lamperti 331, 12. priorissa et conventus ad s. Lanipertum ord. fr. predicatorum 239, 38. ff. 240. 14,

Liebfranenkirche 313 ff. capella b. Vir- ginia Marie in auburbio W. secua litna Rheni, que olim Vetua niona- aterinm vocabatnr 319, 14. ff. frutrea b. Marie 330,3a ff.

parrochia s. Magni, s. Mangni 58,8, 59.4. 128. 30. 133.4. 136. 32. 138. 21 ff. Ht^iUff. 152,0. 182,4, -MK~L 253,311«.

plebani: 253, UL Oerhardua 1243 1261 : 143 , 43. 200,5.

Hartungua 1227: 105, 24. Eberhardua de Lutra 1270: 243. 34. Maior ecclesia, Uomatift, baailica s. Petri et Pauli LH ff. 2^5 ff. L20 ff. 23, 29 ff. 32.28. baailica a. Petri 6J.ff. 13, I ff. ecclesia a. Petri H, 22 ff. 15, 4 ff. 16,4ff. 17, 14 ff. 18,26 ff. 19,38 ff. 20, 41ff. 24, 39 ff. 26,12ff. 27, 15 ff. 28, Uff. 29,20ff. 30, 25 ff. ^Uff. 35, lÜff. 36,lflff. 37,34 ff. 38ff. (>'■>, 13. a. Peterskirche 125 . LtL ecclesia Wangionenaia 22, 111 ff. 23, 12 ff. 27, ÜL ecclesia Wormac. 63. 3. 90. 18. 91, UAL 101, 32. 13JL 3- 306^ lfi. clauatrum 8. Petri 87,3. 89,1. W», 14. 220. 25. 243, 30. clauatralia curia

264.5. domini de a. Petro 262. 1 ff.

270.6. 276. 10. capitulum 113. 3 ff. 131.25. 157, 35. ff. 15£f. 161.29. 163f. 176. 22. 176. 17. 183f. 19Uf. IM f. 204, 12 ff. 206. 21. 207. 33. 209.22; 22. 2J2.32 ff. 21& 217. 36. 223, 13. 228. 27. 238. 23; 31. 240. 2. 253f.

IL Boos, L'rkundeobuch d. Stadt Wonns L

Worms, Maior ecclesia.

255.2. 259. 4 ff. 259,22ff. 268. 24; Sfiff. 277 f. 319, 19 ff. 339, 18 ff. 345, 2 ff. ratio a. Petri 4, 31, 8,30.

altar 8. Laurentii 40, iL ÜL 3_L

altar a. Petri 29,2110'.

advocatua maioria domua: Symon 1168: 62Ji. archidiaconua 146, 18. 269, 29.

canonici : 72, 32 ff. 80, 21 ff.

Adalbertua 1158—1160 : 62,3. 63, Z. Adelvolcua 1257: 182. 3. Bertolfua f. Adelhuni 1216: 92,35. Heinricua f. Adelhuni 1196 1213:

79.29. 80. 26. 81.30. 91, 1 Bertholdna de Alieia 1281: 254, 39, Jacobus de Alzeia 1281: 254,41. WolframuB de Amerin 1224: 101.20. Anno 1160 : 63,7.

Arnoldus 1196—1197: 79. 29. 80. 26. 81,311.

Lumpertua de Bacbeim 1281 : 254,37. Baldemam» 1190-1200: 77,3. 7^28.

80.24. 81.29. 82. 18. 85. 18. Baleit 1209—1233: 89.21. !>l,j, 124.

20. 125.24. Emicho de Bamberg Boimburg 1281

—1283: 254.40. 266. 27. Benzo 1068: 47, 12. Benao 1233: 124.20. 125,24. Conradua de Bergheim 1237—1238:

132. 34. 133. 16. Berlewinua 1259-1281: 186, 18. 224.

43. 254,30, Heinricua de Bilstein 1241: 141.24.

389.34.

Merbodo de Bilstein 1270 1281:

229,20. 254,36. Heinricua Bintrime 1281—1292: 254,

41. 291t 35. 297. IL Albertus de Boppard 1208—1213: 86,

32. 89.20. 94. 4. Fridericus de Boppard 1233—1239:

124. 19. 132. 33. 137.42. Heinricua de Boppard 1197—1213:

81.31. 85.20. 86.37. 89, 2. 9L2 Burchardu8 1160: 63, L Burchardus prep. de Wileburg 1226

—1243: 102. 18. 124. 19. 125.25.

137. 42. 141,22. 144.10.

490

Worms, Maior ccclcsia, canonici.

Worms, Maior ccclesia, canonici: Eberhardus Cancro 1197: 81^ 3.2, Christianus 1281: 254. 41. Conradus 117V: 71,30. Conradus 1196: 80, LL Conradus 1241—124$: 141.24. 152, IL Conradus 1253—1265: lös. 12. 17f>.29. Conatantinus cus. Nuh. 1227 1241:

105.20. 124. Ii). 120,24120. 13H, 1.

141.23.

Heinricus de Crufde 1209: 89.20. Dietherus im— 1197: 7j^2Ji. 80,25.

81, 29. Dietricus 1179: 71.30. DrutwinuB 1179: 71,30. Ebbo J0J6: 34,30. 35,24. Ebelinus 1213 1224: 91. 4. 94, 6.

101,20»

Eberhardus im— 1174 : 02, 27. 63, 7. 70,21 12.

Eberhardus com. irsutua 1285 (Y): 274.4.

Cuno de Ellwangen 1226 1234:

102. 30. 124.20. 126. 36. 127. 11. Embrico 1179: 71, 30. Emicho 1260: 188, 8. F. W2ö; 102, 12. Folmaru8 //■«/.• 57. 3. Friderkus 1200—1209: 85. 37. 89,21. Fridericus 1228—1233: 100, 0. 12;">,21. Fridericus «59: 185. 22. Gerhard us «60: 188. 8. Gerhardus 1281 : 2M. Hl GerlacuH J20t>: 89,21. Gernodua Ü60 : 62, 27. 63, 7. Giselbert™ 1281 -1292: 254.39. 297.1G. Godebertus 1190— 12f*): 77, 4. 79. 28.

80,25. 85,18. IL mag. 1281: 254. 39. Hartungus 1190— 1200: 70, 19. 77. 3.

79,21 80,24. 81,22. 82, 18, 85, IL Heinricua senior 1137—1160: 55, 3L

57.3; 12. 63.0. Heinricus oui dicitur Infant 1158 . 62. 3. Heinricus (Sraucelinus) 1190^1196:

77,2. 79,2L 80,2. Heinricus 1208: 80.36. 89. 2. Heinricus quondam dec. 1226: 102.30. Heinricus 1227—1233: 105, 20. 124,21.

!2JL24i3L Heinricus 1260: 188.8.

Worms, Maior ecclesia, canonici:

Heinricus mag. phisicua 1292: 297. HL HelngeniB 1208: 89,3. Hermannus 1137—1141: 55,32. 57. 19. Bertholdus de Hirzberg 1213: 91.3. Eberhardus de Hirzberg 1194—1213:

78. 37. 80. 26. 81,30. 85, 19. 86, 36.

89,2» 9LL Jacobus 1208: 89. 3. Johanne» mag. 1233: 124,21. Wcrnherus Labia 1197: 82,5. Gerhard usde Lichtenstein 1281—1289:

254, 38» 280.22. 291,34» Eberhardus de Lutra 1276: 243, 34. WernheruB de Meinkemer 1276—1281:

224. 44» 254,3k Meinhardus 1160-1174: 62.20. 70, 2; HL Meinhard us 1259: 180, 13, Merbodo 1259: 186, 18. Merbodo 1287: 281, L Nibclungus ante Monetam 1216

1239: 92.35. 100.32. 105.20. 137.42. Arnold us de Monsheim 1281: 254, 41. Heinricus de Moro 1237: lo2, 24 Johannes de Moro 1281: 254. 41. Nicolaus 1213 V239: 91, 2. 94, 0.

124, 12. 125.23. 137, 4L Gerbodo de Niedcaheim 1209—1213:

89,20. 91,2, Albertus Rapa 1233—1234: 124, 2L

120, 3L 127. 12, Landolfus Kapa 1226: 102.30. Joh. de Reichenbach 1281: 254. 37. 11. de Reutlingen 1243: 144.11. Kichardus 1228: 106, iL Conradus de Ripure 1213: 91. 3. Jacobus dta. Rode 1289: 291.35. Rudegerus 1196-1197: 79. 28. 80, 25.

81,29,

KudolfuB 1184 1197: 75. 5. 80.25.

81,29. Rupertus 1158: 62.4. Arnoldus de Schönenburg 1276 1289:

224.44. 254.38. 275. 28. 291.34. Sifridus de Schönenburg 1281: 254.39. Arnoldus de Seibold 1200 1213:

85,12. 86, 3L 9LL ^it'tridus 1158: 02.4, Conradus Sporo 1196—1216: 79, 22.

80,20- 81,30, 85,12. 80, 3L 89, HL

91, 1. 92. 35.

Worms, Maior ccclcsia: canonici

decani.

Worms, Maior ecclesia, canonici:

Wernheru« de Starkenburg 1243

1274: 144, IL 221. 23> 236,2, Conrad üb de Stockheim 1262—1281:

206. 23. 224. 43. 253,2üff. 254.37. Fridericus do Stockheim 1243—1281:

144, IL 203. HL 206.23. 253. 20 ff.

254.38.

Suenegerus 1208—1216: t-6,38. 89, 3.

91.3. 92.36. Ulricna IM: 79.29. Volzo mag. 1233 1238: 124. 21.

125.25. 133. 15. Waltherus 1140: 57, a Wernheru« de Wartenberg 1196

1197: 79. 29. 80. 25. 81.29. Job. de Weissenburg 1281: 254, HL Wernhardufl 1194—1197: 78.37. 79.28.

80.25. 81.29. Wernbenw 1158—1173: 62. 4. 70.2. Wernheru« 1237: 132.34. Wernheru« 1261 1281: 201_, 32.

206.26. 253. 29.

IL de Wielenstein 1226: 102, IS. Heinricus de Wirzeburc 1197: 81. 3L Wolfmannus 1068: 47, 16. Conradua de Wolfskelcn 1233—1248:

124, 2LL 138, L 144. HL 152. IL Nibelungus deWolfskelen 1213—1216:

91.2. 92.36.

cantores:

Albertus 1238—1242: 133. 15. 137.41.

142.43. 394. 21 ff. Baldemurus 1208—1213: 86, SIL 89,

1: 19. 90.45. 91.34. Bertholdu* 1234: 126.36. 127.11. Dietricus Theodericus 1137 1141;

56.81. 56. 7. 67. 18. 58. 16. 59. 8. EberharduB 1190—1216: 77, 3. 78, 37.

79,2L 80,9. 92,3A Heinricus 1158—1165: 62, 3j 26. 63,

6j3L 64.20. 68.31. Jacobus 1253: 162. 17. t253,2tiff. Landolfus 1227: 105, Iii. Simon 1281—1289: 254,20, 285, Iii.

291. 3Qff. Suenegerus 1224: 101, 20. Wernheru« 1198: 82, IS. Wolfkanc 1068: 47,16.

ccllerarii: Baleiz 1213: 1*1,4.

Worms, Maior ecclefua, cellerarii: Heinricus 1208: 86. 36. 89. 2. Rudigerua 1200: 85, 18.

custodes: Albertus 1165: 68, 3L Alewic 1068: 74, 15. Constantinua 1247: 151,22. IL 1255: 175. 29.

Leopoldus Luppoldus 1184 : 74, L 75. 9.

Wernherus de Lewenstein 7290 : 295, LL Wilhelmus de Lichtenstein 1263

1264 : 209, 21_i 2S. 212, 36. 213. 7. Nibelungus 1127— U60: 55, 10; 3L

56, 6j 12. 57,2i35.581lfi. 59, 7.

61.44. 63, 5. Wernherus 1198—1216: 82. 18. 91,33.

iiü, 'M.

Wernherus 1227-1242: 105. 19- 124.

Iii. 142. 42.

subcustodes: Heinricus vor 1251: t 155,23. Theodoricus 1209 : 89. 20.

decani : 204. 18. Alexander 1276 : 224, 43. BertholduB 1241-1242: 13JL 3i ff.

141.22. 142.42. Burchardus 1253—1265: 160. 24. ff

162. 16. 175. 29. 182.1:32. 187,27.

203, 13. 207. 7. 21iL12ff. Ebelinus 1224 1227: 100, 3L 102,

18j22. 105, HL Eberhardus 1281 : 253, 23 ff. Gernodus 1173: 69,23. TiL h 20. Heinricus L 1127—1165: 55,9; 30. 56,

7j2L 57,2jl7j35. 58, 16. 59. 7;

2L 6J_, 2L 62, L I2i 26. 63. 1:

3L 64.19. 66.32. 68,30. Heinricus II Siuucelinus 1196-1200:

80,21 81,28. 82,4jlS. 85, IL Heinricus III 1213 1224: 90. 4L

9L 32. 92, U ff. 94^5. 101. 12.

102. 30. " Hcinricua IV 1228: 106, Q, Herboldua 1190—1194 : 77. 2. 78,37. Johannes 1247—1250: 15^ 22. 154,

11 ff.

Landolfu* 1232—1234: 115.39. 123.

lÜff. 124. 18. 125. 28; 3JL 128. 14. Mainhardus 1182—1184: 73.15. 75, 5. Joh. de Wizenburg 1300: 339. lfiff.

Worms, Maior ecclesia, portarius

s. Martinstift, canonici.

Worms, Maior ecclesia, portarius: Nibelungus 1209: 89, 12.

prebendarii: Bertholdns mag. 1274: 235. 12. Conradus de s. Blasio 1296 1299:

307,41. 308,10. 311,22. 325, 28. Conradus El mann i 1295: 808, IL Erpertus 1262: 206.27. Herbordu8 de Laudenburg 1290:

307.40. Joh. Syfridi 1296: 308.11.

precentorea : Diedericus IUI : 57, iüL Eberbardus 1184: 75. 9.

prepositi : 122, II ff. 123.22. 146,18. 204.IL 269.22. 383. 21. Brunicho 1016: 37,2, Conradus 1158—1160: 61,43. 63,5. Dietherus Thiether 1184 : 74,3. 75,5. Hcinricus de Düna 1298 : 319, Ii-

321.18.

Godefridus 1137—1152: 55.30. 56.5;

12. 57.2; 15i 35. 58. 16. 59, 7 ; 20. Heinricus 1127: 55,8. Hcinricus 1216: 72, 13 ff. Lupoldus 1194 : 78, 3iL Nibelungus 1223—1242: 91, 26, 99,

2CL 100. 31. 101. 19. 102. 18; 22.

104. iL 105, Ü 106. iL 124. IM,

125.23 ; 36. 126. 24. 127. 11. 128.

IL 133. 15. 134. 10. 137. 40. 142.

42. 388. lff. Sifridus 1156—1165: 61.20. 62, 12;

24. 6JL 31. 6J13Ü. UlricuB 1197—1213: 81, 22. 82.4 ; IL

85.17. 90, 44. 9L12ff. 91. 33. Walramus 1253 1263: 160. 12. 162.

4.ff. 182,39. 185, 13. l^Säff. 20L

3öff. 210. 1.

scolastici: 134,15. Berlewinus 1287— 1296: 281.1. 297.

lfL 311.6. Uurchardus 1262—1275: 206, 22. 242.

85.

Conradus 1182—1196: 73,16. 80,2. Conradus 1247—1267: 151. 22. 158.

12. 160. 10. 162. 17. 175. 29. 176.

IL 182, 39. Dietricus 1140: 57.8. Hcinricus 1209-1216: 89. 18. 90.45.

91,34. 92,34.

Worms, Maior ecclesia, scolastici;

Heinricas 1239—1242: 137.41. 141.

22, 142,42. HermannuB 1152—1161: 59, 22. 62,2.

ia. C) ; 3_L 64,20. Rupertus 1227: 105, ÜL Ulricus 1159—1165: 62,13. 68, 3L Waltherus 1127—1141: 55. 10; 3L

56,8. 57. 19; 36. 58.17. 59. 5.

thesaurarius : Nibelungus 1140: 57. 16.

vicarii: Albertus 1250: 154, ÜL Alkindus 1243: U4, 12, s. Margaretha 233, 3A s. Martinstift, ecclesia s. Martini 87, L 69, 15. 79,2. 9L15ff. 104. 128. 15 ff. 134.22. 1311 ff. 147. 15. 151. 13. 152. 3* ff. 153, Uff. 154. 18. 158 f. 162. 3Qff. l£3f. 176, 1 ff. Iö3f. 185. 2 ff. 185,3Öff. 12Öf. 205,30 ff. 207, 33 ff. 222 f. 223, 12. 230, 4_i 22 ff. 231 f. 240. 8. 242, 3Qff. 259,2Zff 2fiQff. 270 f. 276^35.». 291,30.1?. 293. 6 ff. SO^SÜff. 3Ö5ff. 307,33 ff. 311. 31. 323. 10. 326. 2 ff. 331,100". 333 ff. 345, 2 ff. 366, 12 ff. 391. 22ff. parrochia s. Martini 304, 31 ff. 305, 12 ff. capi- tulum 83,20 ff.

Altare Sc Capellen: s. Bartholome« 183. 15. s. Benedict 13i), 11 ff. 1B3.25. s. Katherine 226, Z. 228, 40. 8. Jodoci 228, 36 ff. 327, 2L s. Marie - Magdalene 163, 16. ff. 260,

3iff. 270. 3.

canonici: HeinricuB Ampman 1299: 325.41. ArnolduB 1213: 91.6. Brunicho 1140: öl, 23. Heinricus Cancellarius 1209: 89, 25- Johannes de Capella 1209: 89, 25. Ceirolfus 1209: 89. 25. Conradus 1259: 186. 19. Erbo 1256—1270: 176.13. 206.12. 230.8. Heaelo 1209: 89.24. Hezelo 1269: 185.14. Jacobus 1267: 221,34. Johannes 1140—1141: 57. 23. 58,20

59,12.

Marquardt 1255: 176, 13.

Worms, s. Martinstift Neuhausen, canonici.

103

Wornia, g. Martinstift, canonici:

Volzo dta. Morlle de Peternsheiiu

1270 : 230.3. Jacobns de Rupertaburch 1299: 323, fiff.

Wernherus 1247— 1270: 151,16. 230.8. WernherUB notarius 1283: 271, 5, Job. de Winterbach 1287: 176, 32 ff. Conradus Wolframi 1255 : 176, 12. Wolzo 1255: 176, 14.

cantores: 176, UL Anshelraus 1137: 55.36. Egenolfu« 1289: 291, 36, Hezel 1239 1242: 138. 4. 139,20. ff.

143.3. f 163, LL t263.3. Hezel 1254-1283: 163, Iii ff. 185. 14.

205. 39. 220, 22 ff. 226,2 ff. 242,

32 ff. 251,SSff. 260, 25 ff. 261 ff.

269,411?. 21üf. 1 271. 41. f292,

13. 1311,30. Wiegen« 1198—1200: 79.34. 80.13;

31. hl, 3L *L 21. 85,24.

cellerarius : Hezzelo 1247: 161.15.

cuatodes: Constantinus 1239 1247: 138 . 4.

143,3. 151.15. Gerhardus 1198: 82, 24. Hartungus 1213: 91,6. Marquardts 1259—1275 : 186, 12. 242.

35,

Roricus 1161: 63,36, 64,24. Rndegenw 1196—1197: 79.33. 80.13:

31. 81.36. Wilhelmus 1259: 185.13,

decani:

89. 36. 134. HL 176. 13. 333. 3. Adelmudus 1137—1141: 55.86. 56.11.

57. 23. 58. 20. 59,11. Wilhelmus Camerarii 1299 1300:

327. 21. 340.2. Conradus 1213: 91. 6. Fridericus UßO: 77. 6. Gerhardus 1209: 89,24. GiselheniB 1224—1242: 101.22. 105.

26, 138,3. 189,13 ff. 143,2. Hezzelo vor 1284: j 272, L Richerus 1249: 153.11. Volcnandus 1198—1200: 82.24. 85.23. Wernherus 1259—1276: 185, 10; 14.

186, 19. 213,26. 222,27 ff. 242, 30 ff.

Worms, s. Martinstift, decani:

Wilhclmns 1271 1285: 230. 30. 231.

14i 33 ff . 270.37. 271.89. 273. 32 ff.

1305.12,

prebendarii : Balzo 1297: 311.38. Jacobus Benedict! 1297: 31L 38, Joh. de Umesheim 1297: 311,32.

prepoaiti : C. «. Xm: 895, S, Sifridus de Elbenstein 1194: 78, 42. Nibelnngus 1227: 105,18, Sifridus 1137—1165: 55,36. 56. 10;

In. 57. 18. 58. 20. 59. 11. 61.22.

62. 2. 63. 36. 64.24. 68. 33. Simon 1289: 291, 3Ü.

scolastici : Godescalc 1161: 63, 36. 64, 2f>. Hermannus 1140: 56. Jordanus 1247: IM, 16, Ludewicus 1224-1227: 100.32. 105.26. Ludewicus 1239—1241: 138.4. 141.25. Volcnandus 1194—1197: 78,42. 79,33.

80,31. 8L36,

vicarii : s. Benedicti 1283: 26L27, Johannes 1258: 183, 16. capella s. Mauricii 46,1. 400, g ff. ecclesia s. Michahelis extra moros W., parrochia, 83, 12 ff. 104,7, 232,34. 233, L 292,21. 339, 23 ff.

ruatici b. Mich. 213. 9,

iurati parrochie 8. Mich. 339, 41. fratres Minores v. Franziskaner, ecclesia s. Nazarii 219. 20. Stift in Neuhausen, Niuhusen, Niu- husa, Nuhusa, Nora domua, eccle- sia s. Ciriaci 37, L 63, 23 ff. 69, 13. 140.21. 142 f. 152,120*. 158. f. 162. 3Üff. Ifi3f. 176,17, 183f. 12Qf. 2QL 33 ff. 240. 4. 259,21 ff 26Llflff. 263, 24. 270,13. 292, 32 ff. 293, 38 ff. 295, 31 ff. 331. 17. 345. 2 ff. foasatum 270. 14. muri ecelesie Nuh. 142. 19.

canonici : Albertus 1327: 105. 22. Heinricus Amella 1227: 105.22. mag. Bertholdua 1283: 270.38. Eberhardn« Cancro 1197: 81, 32. Diedericus 1226—1228: 102,20. 105 22. 106.8.

WonuB, Noithausen Ortua h. Mariae.

Worms, Neuhausen, canonici:

Eberhard™ 1196: 79. 31. 80.28. Gernodus 1228: 106, 3. mag. Petrus 1270 : 229, 20. R. «. XIII: 379,30. 380, 6. C. de Stockheim ML 13.

Lnfridufl Streif 105, 22.

Conradua de Ulma 1242: 142. 25. Wernhardufl 106. 7.

cantorea: Bertholdus «40: 57.20. Burchardus 1226—1242: 102,20. 105,

2L 106. 1 ffii 142. 13. Hermannus 1194— lim: 7«, 39. 79.30.

HO, 28. 81.32. 82. 20. ~ Heinricus Span 1300 : 340.41.

custodes: 122, 18. 123, 23. Altmannas 1140—1141: 57, 20; 31

58^ IL 59, IL Conradua 1194— 1200: 78. 38. 75», 30.

80,11; 2L 8L3L 85,18. Constantinua 1224—1241: H*\ 32.

102, LL 105,20. 106, 1 115, 4L

124, 19. 125. 24. 138. 1. 141. 23. Ermonoldua 1137— 1139: 55. 33. 56. 8. Nibelungua 1161: G3.32. 64.21.

decani :

Bernhelnms 1137—1141: 55. 32. 56. 8.

57.3; 20; 3JL 58. 18. 59. 8. Cuno 1239— 124 J : IM, ^ 142, 12. Iohannes 1227: 105.21. S. 1395»; 295. 3L Volcnandua 1194: 78. 38. Volzo 1290: 293, 38. Wicramus 1196—1198: 79. 29. 80.11.

81.20. Wortwinus 1173: 69, 23.

prcpositi : Berlewinun 1290: 311.6. Conradus 1152—1168 : 59. 21. 61.44. Conradus 1160—1165: 62, 25. 63,31.

64.20. 68. 31. Conradu« 1198: 82,12. Gramolinus 1137: 55, 212. Gumpertus 7/40: 56. 16. Leopoldu« 1173—1190: 69.22. 70. 1&

77.1.

Sigboto 47,11 Stcphanua 1227—1242: 105.21. 115. iL 142, 12,

orrns, Neuhausen, prepositi: Ebirhardus de Stralinberch 1292 :

296. 31.

scolastici : Bcrtolfus 1194-1198: 78,38. 79. 30.

80,21 8L32. 82,20. Conradus 1239: 138. 2. Cuno 1226: 102. 19. Erenfridus 1137-1141: 55. 33. 56. 9.

57,21; 3L 58,13. 59,2, Ortho 1161: 63,32. 64.21.

vicariua :

Gerlacua dt«. PuIIub 1259: 185. 23. NonnemuQnater, Nunnenmunster, -mun- Btir. , NSnninmungther; abbatia s. Marie ; ecclesiaB.Marie 8nburbiiW. mo- nastcrium s. Marie extra murosW. 35. 15 ff. 36,12 ff. 63.21 ff. 69.14. 83. 94,22 ff. 100, 26, 1ÜL 130, qnod in eoclesia sunt canonice aecularea 161. 12 ubi quandoque fuerant secnlares 161. 12. ikü 1236 CiBtcrzienserinen 130, 411 ff. 140,12. HL 31 ff. 147,38, 148. 2. 153.20. 154. 19. 156,311 ff. 158—162. 198.2. 214. 2LL 232,311. 2JÜ f. 238, HL 231», il ff. 240. 13. 2lLaiff. 251. 4üff. 253, 2 ff- 257, Hl ff. 290,25. 292, 14 ff. 33L22 ff. 832.85. 3»». 29. Mu- nistere 400,9.

abbatissae: Agnes 1253: 161. ff. Jutta 1265-1275: 214, 1 ff. 237, 12 ff. Mehtildis 1016 : 35. 20. 36, 11 ff.

proviaor:

Engelscalcu* 1250—1253: 154_, 22. 160. 12.

Bcultctus et manaionarii 242.2.

soror Gerdrndis 1289: 292,22. Ortua beatae Mariae in suburbio W. Kirschgarten , Kirsegarthen. Ortus cerasorum extra muroa W. oonventus sanctimonialium in Orto b. Marie ord. Cisterc. 132, 2 ff. 141, U ff. 156, IQ. 188.4. 198,3ff. 203. 14; 38. 207, 2. 216. 14; 22. 221, 15 ff. 232. Uj 21 233,6 ff 239, 22 ff- 24Q.12ff. 252, lff. 2ÜL3I«. 290, 25. 222 f. 316.25; 35. f. 331,22.

abbatissa: Hildcgardis 1266-1290: 216. 28. 232,

21 2i!2f.

Worum, Ortus b. Marke

Wonm», Ortus b. Mariae.

prepositus douiinanim: Simon 1272 : 232, 19.

procura tor: Wcrnio de Mullinheim 1260—1263: 188,6. '203, 14. 2U7, 13. capella s. Pangratii 139, 28. 152, 37. 163, 33.

Parrochiae Pfarreien: quatuor parrochiao 49,19 ff. 264,22 ff. 341, 23 ff. r. s. Amandi, s. Johan- nis, 8. Lamperti, 8. Magni, 8. Mar- tini , s. Michaelis , 8. Pauli, s. Ru- perti.

s. Paulstift ecclesia 8. Pauli 34 f. 37.7. 51. 56, 33 ff. 64. 69, 14. 81. 104. 137, 24 ff. 140, 14. 154, 18. 158 f. 162, 30ff. 163 f. 168 f. 176,17. 183 f. 187, 27 ff. 190 f. 196 ff. 199. 202 f. 207,33. 210, 33 ff. 211. 230, 24 ff. 232,33. 233, 4 ff. 240,5; 39 ff. 246, a 255, 11 ff. 259, 27 ff. 263, 24. 270, 11. 271, 16 ff. 286, 22. 314, 44 ff. 340 f. 344 f. 393, 29 ff. parrochia 8. Pauli 49. altar s. crucis 64,6. ciruiterium 241,1.

archidiaconus: Nibelungus 1140: 57, 16.

canonici: Albertus 1140: 57, 4. Albertus 1247: 151, 10. ArnolduB 1026-1032(0: 354,30. f 372,

35.

Bartholonieus 1197: 81, 35. Bernoldus 1196-1197: 80,29. 81,3a Joh. dts. Crenaelinus 1285 1296:

275,4. 311,22. (Juno 1247: 151, 15. Wernherus de Dinuestein 1194:

78,40. Dudo 1209: 89, 22. H. dt«. Duvel 1286: 275, 4. Ebelinus 1255: 176, 12. Eberhardus 1209: 89,22. Eberhardue 1283-1289: 266,37. 291 ,36. Gerbodo 1194—1197: 78,40. 81,34. Gernodus 1194 1213 : 78,40. 91,5. üodefridua 1194: 78,40. Godefridus mag. 1137—1141: 55,34.

57, 38. 58, 18. 59, 10. Hartungus 1197—1213: 81,34. 82,4.

91,5.

a. Pauli: prebendarius. 495

Worms, s. Pauli, canonici: Heinricus 1140: 57,21. Heinricus 1213: 91,5. Hermannus 1140 : 57,4. Simon de Lobio 1293: 303,42 ff. Wernherus Longus 1197: 81,34. Marcolf 1140: 57,4. Mengotus 1255: 176, 12. Gerlacus dt8. Pullus 1261 1270:

202, 24. 229, 21. Joh. de Richenbach 1209: 89, 22. Salemannus 1197—1224: 81,34. 101,21. Heinricus dts. Span 1300: 340,41. Waltherus 1197: 81,84. Wernherus rar 1165: f67,22. mag. Wernherus phisicus 1282: 255, 16 ff.

Wilhelmus 1247-1255: 151,15. 176,12. Wiricus 1255: 176,12.

cantores: 1255: 176, 12. Hartungus 1224: 101,21. Heinricus 1242: 142,23. Nantochua 1196—1200: 79,32. 80,29.

81, 33. 82, 22. 85, 22. capitulum 83, 20 ff.

custodes:

Gerhardus Camerarius 1299: 327,22.

Eberharde 1016: 34,24.

Heinricus 1194—1197 : 78, 24 ff. 79,31.

80, 29. 81. 1 137, 25. Wernherus 1161: 63, 18 ff. 64. WernheruB 1213: 91,5.

decani: 134,15. 176,11. Albertus 1213: 91,4. Bertholdus 1224: 101,21. Giselberte 1190-1200: 77,5. 78,39.

79, 31. 80, 12; 28. 81,32. 82, 21.

85,22.

Heinricus 1254- 1277: 168, 13 ff. 197, 41. 198,31. 211, 3ff. 230,24. 246,8. 247, 2 ff.

Johannes 1274-1284 : 235,22. 271,16. Liutfridus 1137—1141: 55,34. 67,4;

21; 37. 58,18. 69,9. Regenhart 1161: 63,34. 64,22. Salemannus 1242: 142,43. Simon 1227: 105,23.

prebendarius: Ort« 1288: 286, 21.

Digitized by Google

49«

Worms, b. Pauli, prepositi BiHthtuu, epiacopi.

Worms, ». Pauli, prcpositi :

Emicho 1156 1173: 61,21. («,33.

64,22. 66,31. 68,32. 69,22. Gebhard™ 1137: 55, 33. Gerboto 1213-1227: 90,45. 105,23. Gerhartus I 185,22. GerhartuB II 1289: 291,33. Hartwig j«o: 51, 30 ff. 52, 6 ff. Marquardus 1190 im: 77,2. 78, 23 ff.

Nibelungim 1139-1160: 56. 6. 62, 24. Sifridua 1196 1200: 80,8. 82,21.

85, 21.

scolaatici: 176,11. Dirolfua 1101: 63,34. 64,22. Ebelinaa 1242: 143,1. Gregorius 1194-1200: 78,39. 79,32.

80,29. 81,33. 82,21. 85,22. Heinricas 1201—1264: 202,24. 211,3. Wilhelmua 232, 30 ff. 233, 8 ff.

1 247, 4.

parrochia a. Rupert i 50, 7. 56, 34 ff. 78. 24 ff. 81,16 ff. 137, 24 ff. 187,31. 199, 12 fi. 318, 34.

plebanua : Wernhenw 1200: 85,23.

fratree sacciti 840, 19. 271, 1.

scohve maioriü ecclesie, 8. Pauli, s. An- dre« et s. Martini 196 f.

capella a. Silveatria 58,8.

8. Sixti 167, 29. 270, 13.

ecclcaia a. Stephani 92, 28. 230, 28. 316, 16.

cimiterium 8. Üdalrici 163,32. fratres a. Wilholini (zu den Reymern) 330, 36 ff. Worms, Biatbum: epiacopi :

Adalbert™ I 1068: 47,8 ff. f57,33. Adalbert™ II 1080: 49 ff. Adalgerns 1044 : 46,27. AmanduB 627: 1, 13 ff. Anno 965 973: 23, 12 ff. 24, 30 ff. 26, 9 ff.

Arnoldus 1056: 46,32. 1 49,15. f 56,29. Arnolfua 1110: f 51, 16. f 52, 5. Azecho Aixecho 1025—1044 : 45, 39 ff.

46. 348-376. 400, 5 ff. Bernhariua 814—820: 7, 10 ff. 8,9; 16. Burchardus I c 1000-1024 : 29, 18 ff.

30, 5; 22 ff. 31, 17 ff. »2, 20 ff. 84-

Wonna, Bisthtiiu epiacopi:

45. f49,15. f52,5. t:"'6,29ff. 374, 15. f400, 17. Burchardua II nive Bnggo 1127— 1141: 54, 39 ff. 55, 26 ff. 66-58. 274. 2.

Conrad us I (de Sfeinadt) 1156—1161: 61, 18; 38. 62,12; 23. 63,4 ; 20 ff. Conrad™ II 1165—1190: 66, 30. 68,

30. 69,21; 34. 70,16. 71,28. 72. 74, 3 ff. 75,3. 76,39. f78,6.

Conradu« (de Dürkheim) electua 1248: 151, 31.

Diotolah, Deotholoh 897—904: 15,1 ff.

IG, 4 ff. 17, 9 ff. 18,1; 27 ff. 19,

81 ff. 1 21, 1 ff. Eberhard uh (coniea irsutua) I 1256—

1276: 179, 16 ff. 184, 43-185, 31.

187, 27 ff. 188,1 ff. 193,24. 195,

32 ff. 200.28. 201, 37 ff. 202-205.

207, 18 ff. 209—213. 215, 39 ff. 217.

219, 25 ff. 222 ff. 228 f. 232, 15. 233,

31. 236 ff. 241, Uff. 244,6. t 253, 40. 1 267, 29. 1 302, 23 ff.

Eberhardos II (de Stralinberth) electua

1292—1293: 296 ff. 302 ff. Eberwinua (de Gronenberg) 1300: 340,

1. 341 ff. 344, 25 ff. Emicho (de Beienburg) 1294 1299:

274,1. 305, 9 ff. 309, 34 ff. 319 ff.

326 f. 332,8; 34 ff. 338,15. Erembertus 764—798: 2, 33 ff. 4,4.

5,28.

Fridericua I 1278—1282: 247—251.

254,35. 256,1. f 267, 29. 1 268, 10 ff.

1 302, 23 ff. Fulcoicus, Fulcovvicua 826— 830: 8,

27 ff. 9, 29 ff. 10,31; 34. 11,2. Heinricua I (de Mastrkht) 1196:

79, 9 ff.

Heinricua II (eome$ de Saarbrücken) 1220—1234: 94, 20 ff. 95,1 ff. 97, 21 ff. 99,29. 100 ff. 102, 17 ff. 103, 33. 105, Uff. 106,4; 13 ff. 107, 23 ff. 108. HO ff. 114 126. t 128, 1. t267, 14. 1302, 10 ff.

Hildeboldua 979-985: 27—29.

Landolfus (de Hoheneck) 1234—1247: 127,31 ff. 129,22. 130, 37 ff. 131- 187. 141 ff. 146. 149,1 ff. 151,20. 389,18 ff. 390,1 ff. 399,16 ff. 1 161,14.

Digitized by Google

Worin», Bisthum. episcopi ministeriales.

497

Worms. Bisthum o|ii.-«copi :

Lcopoldus. Liupoldus im— 1213: 79,

24 ff. 80-85. 86,19. 88,17. f.

t 128,1. t 137,22. Richardus (de Dana) 1248— 1257:

im, 29. 152.2«. i58f. 161. 1«2.33.

11.5,21. 166.31. 167, »ff. UV*, 5. 171,30. 173.37. 175, 22 IV. 176,6 ff. 179, 15 ff. 181.41. 1 183. 12. Ricbgouuo »18 - 047 : 20,37 ff. 22, 9 ff.

Richowicus, RieovvicuB (unrichtig) 9, 37 ff.

Samuel 85H : 11. 23 ff. 12, ff. Simon (de S(Jwentck)l Js:i 267 ff.

275. 14 ff. 277 ff. 281,2*. 281, 3 ff.

292, 31 ff. 294 f. camerarii r. Canierarii.

bischöfliche Kanxlei: Gonstantinus notarius 1197: Ml, 42. Dirolfus scriba et eapnüanus 1259:

i&->. 24.

Lodewicus notarius 1233: 125,26. clerus 147, 24. clerus et familia W. 55,7. clerus, militia et ramili:i 352, 17 ff.

curia iudwum als Sieker 198, 26.

230.7. 255,30. 281.4. 286.15. 2:>1,20.

294.8. 295,1«. SOS, 1. 3uy. 11. 31«, 19. iudices 143, 42 ff. 220.23. 229,17.

230.12. 2.34,1. 235,9. 243,31. 245.3«.

253.13. 256.37. 271.9. 275, 8. 277, 4. 283 , 28. 285, 13. 28i>. 21. 3ol, 12. 306,3(5. 307,30. 3t JK f. 311 f. 314, 40. 325, 25; 41». 332,19. 334,10. 338,21. 340, 14.

ofticiules: Iiivmpcrtu« 1283: 25», 13. Volzo super Ripam 1285: 271, 36 ff.

Schreiber etc. : Eberhardus tabellio 1200: 325.2s. Eckehardus tabellio 13O0: 311, I. .loh. de Flandria advocalus 1291

1295: 295,23. 307, 18. Heinricu« de Flersheiiu notarius

13(>0 : 345,21 ff. Conradu« de Laudenburg tabellio

1291: 295,24. Nicolaus tabellio 1205: 307, 18.

dapiferi: Erkenbrcth 1100: 76,21.

H. Boos, t rUmümibuih J. Stadt W.-inis I.

Worms, Bisthum, dapiferi:

Ricliezo Rikccc Richero 1213—1220:

92, 1. 105, 10. lOo, 19. familia 38, 17 ff. 40-45. 55, 7. 352, 17.

maxister eoquiue: Kdelwinns 72/3: 92, 2.

murscalcus : Bertoldus 1108: 82,36. iuini»t«riale* 39 ff. 81,41. 84,2. 97,42. 169, 14. 170 , 26. r. familia. servi

s. Petri 38, 31 ff. v. Adelherus , Adelhunus , Albertus, Albus, Altduom, Arnoldus, Azzelin, Hennelin, Benno, Benzo, Berenger, Bertholdus, Bevelin, Boppo, Bruno, Burchardus, Camerarii, de Karlebaeh, Conradus , Cuno , Üainnio , David, l>iedo, Diedolt, Diemo, Diethoch, Dietmar, Dietricus, IMetwin , de Dirmstein, Drohgoz, Ebbo. Eckbert, de Elrestat, Edclwin, Emicho, Engel- frid, Kn^elgcrua, Engelhard, de Epp- stein, Ernst, de EsshirshaiiBen, Ez/o, Focco, Folcmar, Franco, Friderath, Frietag. Fuchselin, Gebhard, (.Ser- bodo, (Serhard, Gerlach, Gernod, Gerung, Giselbert, GodeboR, Godes- mann, Gottfrid, Gottschalk, Gozmar, Gnzwin, de Grasehof, de Grünstadt, Guutpert, Gundeloh, de Gundheim, Guorto, Hagno, Hartmaun, Härtung, Hartwig, Heinrich, Heio, Heizolf, Helzeman, de Heppenheim, Henrich, Bertrich , Hesse, de Heuchelheini, Hezel. Hildeboldus, de Bockenheim, de Hof heim, Holtmund, Hugo, Hum- bert , Hunfrid , lliaa , Ingebrand, Johannes, de Ladenburg, de Lambs- heim . Liutbrant , Liutfrid , Mark- ward, Mazelin, Meginloch. Megizo, Meingoz, Mennekin, Mercelinc, ante Monetam . de Moneta , de Moro, Nanthoc, Nanzo, Nibelung, de Nicht, Nobbo, Otto, de Pfiffligheim, Philipp, Rai>hnolt, Ravenolt, Regelo, Regen- bodo, Regenbolt, Regenfrit, Rcgi- nolt, Richero, Richezo, Ripreht, Ru- dolfus, Rufus, Huggerus, Rusteinus, Rustent, Rüster, Ruthard, Ruzo, Salemann, Saxo, Seligheit, Siegfrid, Sigebodo , Sigelo , Siger , Simon, 37

408

Worms, Bisthuni, ministeriales Zweibrücken.

Worms, Bisthum, miniBteriales :

von Stein = de Lapide, 8tephon. de Stetten, de Stockheim, de Stulen, Suiger, Velir, Volinarus, Wackerpfil, Walto, Walfrid, Walther, Welfrid, Wernher, Wetzel, Wicnant, Wil- helm, Willeman, Wohbelin, Wolbero, Wolfger, Wolverath.

pincerna : Albertus 1190—1198: 76,22. 82,29. prefectus urbis ». oben p. 484. sculteti a. o. p. 486.

Ticedomini vitetum: Bertholdus 1224—1290: 101.23. 102,21. Bertholdus 1238: 133,17. Bnrchardus 1156-1184: 61,25. 69,26.

70,22. 74,4. 75,9. Conradus 1218—1219: 91,35. 92,37. Cuno 1068: 47,24. Egbertus 1209: 89,27. Gerhardns 1208: 89, 8. t 94, 23. f 97, 30.

(ierhardu« 1224—1229: 100,24. 106,19.

Gumpertns 1187—1141: 55, 37. 66, 11. 57,5; 24. 58, 1; 21. 69,12.

Joh. de Meti 1267: 221,24.

Nibelungus 1182—1160: 59,20. 62,24.

Huigerua 1127: 55,11.

Siegfridua 1161-1185: 63,87. 64,25. 66,38. 68,37. Worms synodus publica 81,43. uni versa

synodus Worni. 99,22. Worms, Wormatia, Adelherus de, min.

1196: 79, 13.

Hago de, min. 1196—1199: 79,37.

84,5.

Rowelinue de. mil. 1268: 222. 29 ff.

fr. de, predicator W. 1276: 245, 17. Wonnsgan, in pago Wormastfelda 15,6.

Otto comes: 979—1002: 27, 19. 28,

25. 30. 5; 23. fSM- f35,10. in comitatu Vualahonis 897: 15,6. Wortwinus prothonoterius et prep. s. And. 1173—1178: 69,22. 70, 32 ff.

dec. Nuh. 1173: 69,23. Wosselinus v. Fuchselin.

Würzburg, Wirzburg, Wirzeburc, Werze- burgeos., Wirceburgens., Herbipolis, Erbipolenses 103,22. 130,30. 357,7. 365,22.

Würzburg, episeopi: 1208: 87, 38. circa 1036: 370,26. B(runo) 1035: 868,36. Erlungus JM0-/114: 62, Ii 54,13. Hermannus 1226: 103,32. Sifridus 1232: 117,3 ; 32. Würzeburg, Heinricus de, can. m. e. W.

1197: 81, 31. Wulleachirzele , Heinricus , Johanne«, Wernherus, fratres dicti, 1248 : 149,24. Wunenberg, Petrus de, 1269: 224,29. Wurmingen, Weltherus de, 1296: 310, Uff.

X.

Xuemburch r. Schauenburg.

Z s. auch C. Zeizolfus, Zeysolfus, Zezolfus, Ceizolfus.

mag. can. s. And. 1227—1243: 105, 25.

144,13.

can. s. Mark 1209 : 89,25.

clericus W. UlO: .11,36; 37. (2 Per-

1106: 51, 7.

civ. W. 1266: 218, 3.

civ. Vf. vor 1298: f 315,29. Margaretha

ux. sua. Francisco«, Jacobus, Johan- nes et Margareta liberi eiusdem.

piscator W. 1299: 332,21 ff. Methildis

ux. sua.

Ebelinus, civ. W. 1233—1234: 125,28.

126,40. 127,15. Zell, Cella pf. BA. Kirdtheun-Botanden,

Chorherrenstift, domini de, 243, 4 ff. Ziegenbain, Ziegenheim an der Schwatm

onö. Marburg. com. Gothefridus 1236: 130,18. Zizo clericus W. 1110: 51,37. Zollern, Zolre, com. Fridericus de, 1236:

130, 17.

Zurna, Berlwinus mil. de Altzeia, dts.,

1265: 215, 16 ff. Zweibrücken, Zweimbrncken , Zwein- brucken, Zwenbrucken. comites de: Eberhardus 1287: 277, 15 ff. Walramu» 1287—1296: 277, 15 ff. 310, 11 ff.

Zweibrücken, Edelwinus de, cons. W. 1275 : 239,9.

Digitized by Google

VERZEICHNIS DER E INGAENGE.

Die Zahlen bezeichnen die Atmwwm der Urkunden. Ist der Ziffer ew» A oder B beigefügt, *o weitt da» auf die Anhänge.

Ab humana facilius elabuntur memoria 270.

Ad aures nostre sublimitaü's 147. Ad aures vestras credimus pervcnisse 43 B.

Ad ecclesiam in 14 B.

Ad eterni regni meritum 80.

Ad hoc in oportunis locis 206.

Ad laudem et gloriam Jesu Christi 2(i6.

Ad manifest am veritatis experienciam

29 B. Ad notitiam 211. Ad noticiam deducimus 125. Ad notitiam omnium 130. 389. 436. Ad notitiam universorum 258. Ad tollendas Utes 162. Ad universorum noticiam 204. 345.

360. 380. 388. 458. 463. 499.

500.

Ad universorum tarn presencium quam futurorum noticiam 419. 476. 488.

Ad universos notitiam 497. Ad vestram credo noticiam 42 B. Ad vestre serenitatis clemenciam 44 B. Affectione benigna 180. A ger quiex sui cultoris negligencia 30 B. AUemenglich so gegenwertigen 494. Also wir von alter in langer tit 453. Amicicia que procedit ex corde 8 B. Amicorum requirit integritas 7 B. Amor communis dücctionis 20 A. Annonam vobis iam dudum 40 B. Apostolice sedis benignitas 282.

Atlendentes solicitudines 261. Audita turbatione 30 A.

Brevis esse cum volo 27 A.

C. miles de St. non forraidans 47 B. C. militem de A. 58 B. Calamitatcs et raiserias 55 B. Communis universorum necessitas 13B. Communis utrique fit 56 B. Conquerentibus coram nobis 301. Considerantes quod 402. . . . constare volo 329. ConBtare volumus presencium 290. 291 .

334. 340. 344. 347. 350. 358.

368. 370. 375. 381. 391. 399.

410. 413. 416. 443. 451. 457.

462. 472. 478. 484. 490. 502.

504.

Constare volumus universis 320. 383. Coram nobis in consilio 223. Cum A. et E. presencium latrics 65 B. Cum a nobis petitur 198. 293. Cum ad declinandam indignationem 38 B.

Cum brevi termino coartetur 121.

Cum celestis dispositio 249.

Cum dilectis filiis 283. 285.

Cum imperialis dementia 73. 124.

Cum in superfluente 5 A.

Cum inter 153a. 319.

Cum iuris intuitu 415.

Cum iuspatronatus 241.

Cum nec propter 62 B.

500

Verzeichnis! der Eingänge.

Cutn nobis super controvcrsia 470. Cum non sit vestri iuris 35 B. Cum nulli sane sit cognitum 28 B. Cum nuntius abit 23 A. Cum olim tibi 134. Cum revera nulla 37 B. Cum reverendus pater et dominus 107. 238.

Cum scriptum iuvcnialur 15 B. Cum secundum Calonem 22 B. Cum simus illo auctore 257. Cum terminus solvendc pecunic B. Cum vestra presencia 3!) B. Cunclos nosse volumus 1. Cupientes ad imitationem 274.

Dampnosa est et 4 B.

De scriptura non erit curandum 15 A.

Devotioni vestre cunclam 254.

Dcvocionis vestre preeibus 235.

Dicens dominus in deuteronomio 04 B.

Dignum est ut que 250.

Dignum igitur ceusemus, ut 32.

Dilectioni vestre duxi 50 B.

Dileetis in Christo 194. 411.

Disdplinis scolasticis 24 B.

Uominicum habemus 42 A.

Dominus archiepiscopus 40 B.

Dum spiritalcm 22 A.

Dum visitandi gralia 88.

Dure cervicis constat cum esse 41 B.

Ea que a predecessoribus 100.

Kcce quam bonum 35 A.

Ego . . . dispensaliones de rebus erde-

siasticis 57. 07. Ego . . . memor condü ionis humane

272.

Ego . . . propter assiduas lamenlaliones 48.

Ego . . . volens dominum deum 200. Et dura indornitorum 18 B. Etsi iuxta legem 16 B. Ewangeiicis et apostolicis auetoritalibus 86.

Ex parte tua 137.

Ex relatione quorundum 51 B.

Exandiri meretur petido 20 B.

Fade ad fadem 46 A.

Fama didieimus referente 57 B.

Felidlali noslrc et honori 483. Fidei et dilectionis 39 A. Fidei vestre 212. Fidelibus suis consilio 154. Fidelibus suis universis 158. 100. Fraterng caritatis debitum 3 A.

Oracias agimus domino deo 265.

ImmensQ, dilectionis 6 A. Imperialis dementia 182. Imperialis iustirie, 90. Impcrialis legatio 24 A. lmperialis potestatis 61. In necessitate probatur 5 B. In querendis 17 A. In spem 32 A.

Innotescat universis Christi fidelibus 63. luprimis oro, ne 14 A. Intcllecto quod 34 B. Interni doloris 3 B. lusta consideratione dueitur 203. lustis petcnlium desideriis 94. 284. 330.

Labiiis memoria hominum 371.

Legatio vestra 9 A.

Licet cura 23 B.

Licet ne rogo 50 A.

Litterarum presencium tenore 465.

Lileras vestre dilectionis 31 A.

. . . litteris presentibus conslare 326.

. . . litteris presentibus prolitemur (con-

litemur) 350. 374. 405. Litteris presentibus reoognoseimus

publice protestando 493. Litteris presentibus (hoc) testamur 357. i . . . litteris presentibus tesümonium

perbibemus 426. Loquor ac testificor 44 A.

Magno est glorie 1 B. Mallem aures domini mei 21 A. Manifestum esse volumus 299. Miramur et inconveniens reputamus 53 B.

Mirifici creatoris dementia 253. Multa volveuli 28 A.

Natura rerum fert 25 A. Ne quod semel bene III.

" Digitized by Google

Ver-AC'icliniss der Eingänge.

not

Nc sollempncs et utiles 120. No Iranseant opcra cum liominibus 30G. Nec novum est pecealis 146. Nihil commodius ad nostre sublimitatis 40.

Nihil omnino 13 A.

Nil adeo 18 A.

Nobis innoluil 4X B.

Non crit uli IG A.

Non minus iusturn cjunm 101.

Non nunquam instans 278.

Non portabit filius 21 B.

Non sine gravi cordis dolore 19 B.

Nos inducit pietas 0 B.

Nos ministeriales . . . ad honorem «l

prol'ectum 120. Nos . . . presentium Serie prolestamur

231.

Nos . . . recognoseimus hiis nostris

litteris 432. Nos . . . recognoseimus per picsentes

441.

Nosse volitmus omnes 348. 360. 300. Noster quoque 179. Notam esse Ii A. Notuni esse cupimus 232. Notum esse volumus 376. Notum l'aciiuusprescntiuiu iitspeclorihus 244.

Notum faeimus universis 217. 277.

Notum facio Omnibus 47.

Notum (ieri cupimus 228.

Notum fieri volumus 245.

Notum sit omnibus 43. 44. 45. f)0

(p. 400). 58. 00. 78. 70. Notum sit universis 127. 153c. Noverint universi 153. 100. 200. 224.

243. 304. 318 323. 325. 335.

373. 378. 370. 401. Noverit industria 37. Noverit omnium Hdelium 33. 403. Noveritis quendam 1 7 B Noveril» quod 23 7 . 322. (50 B. Noveritis vos eo 03 B.

Omni bono negocio Ol. Omnibus Christi fidclihus 240. Omnibus episcopis abbatibus 24. Omnibus presentem litteram 252. Omnibus presentibus et fuluris 210. Omnium dei nostrumque fidelium 51.

Pastoralis sollicitudo 104. Pauca vobis scribere 10 A. Pauca volui 40 A.

Per presens scriptum 150. 193. 215.

210. Peritus ut 45 A.

Pii pastoris requirit officium 06 B.

Posset domine 48 A.

Presenti pagina confitemur 301. recog- noseimus 440.

Presenti scriplo notum fieri 155.

Presentibus profilemur 445.

Presentis scripli noverint inspectorcs 172.

. . . presentis scripli serie 485. Pnsentis scripti testimonio 170. Presenliumtenore profilemur 300. 300. Priscc nuctoritalis docta 100. Pro bonis nostris 471. Propter grata servitiorum 250. Propter ilineris lui 12 A. . . . publice profilemur 185.

Quamquam universa 105. Quam vis nonnulla esse 40 A. nimm vis per te satis 51 A. Quarido quidem 1 A. Quem ad conquirenda 10 B. Quemadmodurn diviuis humanisi(uc

legibus 81. Querelam dilectorum 45 B. Quia memorie altius imprimitur 05. Ouia nostri regiminis curam 35. Quia tranquillo statui 100. Quia vos reverende domine 450. Quin vos vctirrabilis paler 404. Quicquid ad dei eultum 242. Ouicquid saeerdoles de suis 1 1 . Quociens adventus sui 1 1 B. Quod mihi pro 34 A. Quoniam adversus clerum 280. 312. Quoniam C!. eastellanus 40 B. Quoniam ex imperialis aucloritutc 02. Quoniam habundavit iniquitas 421. Quoniam onuie 38 A. Quoniam presencia (il B. Quoniam quisque mortalium 384. Quoniam regie cclsitudinis est 452. Quoniam ut ait apostolus 145. 247.

20(5.

Digitized by Google

502

Venwiehnit* der Eingänge.

Re ipsa consensivutn est 37 A. Recognoscimus hiis nostris litleris 431. Regie celsiludinis et pietalis est HO.

366. 489. Regiae potestatis est 56. vgl. 61. Rem detestahilcm non absque stupore

150.

Romanus pontifox de suinmi 268.

Salutarem vestre, 2 A.

Sancte, Diatriß ecelesie 36 A.

Sanctitatis vestre 43 A.

Sciant universi 117.

Scire debetis 52 B.

Scolares honesta necessitale 25 6.

Scripto presenti 122.

Sepe ficri 20 A.

Sepe mi 26 A.

Serie presenti um ad noliciam 186. Serie presentium patefaeimus 251. Si ea enim quae sacerdotes 30. Si ea que per sanetiones 157. Si ea que sacerdotes 29. Si ecelesias dei 22. 39. Si enim ea, quae fideles imperii 16. Si erga loca divino cullui maneipata

26. 28.

Si facti nostri 54 B.

Si factum antecessorum 2.

Si fidelium nostrorum petitionibus 25.

Si iuxta p6almistam 2 B.

Si petitiones sacerdotum dei, quas 23.

27. 34. 42.

Si petitionibus sacerdotum in quibus- libet neecssitatibus 17. 31.

Si piis petitionibus sacerdotum, quod 36.

Si sacerdotum ac servorum dei petitiones 12.

Si vestre. reeepttonis adventui 10 A.

Sic docet proverbium 9 B.

Sicut nostris est auribus Ultimatum 149.

Sint quamvis 41 A.

Solct anuere sedes apostolica 279.

Tamdiu te abesse anxius queror 33 A. Tanto acerbius stuporem 151. Tenore presencium ad noliciam 159. Tcnorc presentium constare 275. 294. Tenore presencium notum fieri volumus 207. 208.

Tenore presentium profitemur 297.

298. 313. 387. 409. . . . tenore presencium proflteor 338.

425.

Tenore presencium publice prolestamur, profitemur 288. 468. 480. 487.

Tenore presentium recognoscimus 265. 398. 464. 481.

Transmissas nuper 178.

Tue dilectioni, que 36 B.

Universis ad quos presens scriptum 308. Univereis Christi fidelibus 205. 349.

396. 505. Universis hanc paginam 164. Universis hoc scriptum cernentibus 1 52.

163.

Universis imperii fidelibus 175. Universis imperii Romani fidelibus 346. Universis in perpetuum 202. Universis presens scriptum 133. 328. Universis presentes littcras inspecturis

438. 461. Universis sacri imperii Romani fidelibus

289. 345. 400. 460. Universos et singulos scire cupimus 1 73. Ut ea que coram 507. Ut ea que int er vivos aguntur 498. Ut ea que pio intuitu 196. Ut ecclesiis et personis 115. Ut presentis actionis memoriam 139. Utile censelur et saJubre 123. Utilitatem propriam 12 B.

Vestra ncquaquam 59 B. Vestrg itaque sanetitati 4 A. Vide domine 47 A. Videns dominus, quod 27 B. Vigilis pastoris sicut credimus 183. Viri iusti dum 46. Volentes dilectos 287. Volumus vos non ignorare 8 A.

Wie dicke hilffe 80.

Wir . . . dfin kunt 408. 427. 428.

434. 446. 501. Wir . . . han versehen 429. Wir . . . veriehen und tuu kunt 454.

455. 508. Wir . . . wellent wissen alle die 477.

Digitized by Google

BERICHTIGUNGEN UND ERGAENZUNGEN.

28,1. Duisburg. 2fl,w. custos ecclesie. 29 Spalt« 443.

32.13. Mörfelden.

45. nr. 49 abgedruckt bei Fflugk.ffarttung, Iter Italicum 1883 p. 417 ne C. 47,11. Stephan aUvocalua «. das Register.

47.14. Chuno ricedominua dto. 48,si. FranchenevTrt

48,». Nrimburgen&ia.

54. nr. 62.» 1116. (Jan.) Worms. Kaiser Heinrieb V. schenkt dem Rudiger Ton Lachen ein Gut au Schifferatadt Unter den Zeugen: ßurchardua episcopu* Wurmat Wernherus comee buius civitatis.

Stumpf, Acta imperü inedita nr. 328 p. 467. lieg. St. nr. 3124.

68,41. imperialis aale prothonotariu*.

70,9. Wahsmudus, Mengottu etc.

79,17. cantor maioris eccloste.

89,». Embercho Willo.

94,19. Rittern ist wegzustreichen.

94,14. ff. nr. 123 gedr. bei Winkelmann, Acta imperü II, p. 680 au» D. 95,5. consüio.

109,31. 1232, Febr. 28. die Urkunde wäre zwischen nr. 153 u. 164 einzureihen. 118,40. Fridrich II.

121. nr. 161 gedr. bei Winkelmann II, p.684 f.

123. nr, 164. Die Abweichungen dieser Urkunde ton der vorhergehenden wind durch den Druck hervorgehoben. Nach der Auttage der Urkunde tollte sie von dem König, dem Bitchof und dem Kapitel besiegelt sein, allein et läeng nur £n Siegel daran.

124. nr. 165 abgedruckt bei Winkelmann, Acta imperii II p. 66 aus D.\ nr. 166 abge- druckt bei Winkelmann l. c. p. 67 ans D.

144. nr. 206. Dattelbe Privileg genau mit dem unsrigm übereinstimmend verlieh Frid- rich II. tm Juli 1246 der Stadt Speyer, gedr. bei HUdgord p. 64.

148. nr. 215.* 1245. August 24. Speyer. Die Richter, Räthe u. Bürger der 8tadt Speyer laden alle Handelsleute des Reichs cum Besuch der Tom Kaiser Fridrich II. gestatteten Herbstmesse ein. . . . scituri, quod in vestra securitate Bdeliter coiuw- vauda prompti erimus et frequentoa, de nustro etJam adicientas, quod nicdietatem omnium theloneorum vobis pie et benivole relaxamus, ita quod hee quatuor clri- tates excepte, L'zdriht, Colonia, Treveris et YVormacia, qua apud nos mutua et minnta dare theolonia consueverunt, et eorum dyoceaiani conauetudine sna et iure debito perfruantnr.

Druck: Hildgard p. 66 aus dem or. im Stadtarchiv Speyer.

504

Heriditipiwtfeii und Ergänzungen.

lf>3. nr. 224*. VJ.l'.K Avynnt 17. Wm-m*. - Pj~nh'?raf Lud»],, row.'/i/ tl»-,i Wormser Bürgern die ihm r.nycßiyle Unbill.

LudcwiciiR dei gratia conicd palatinus Rheni Jux Bawarie unirersw tarn pre- scntibus i|tiRiu futuritt presüiitiuin seriein coiiRjascturis volutnuM esso uotuui, qiuid civibu» WormaticnsibuR non eoacti «cd de liljero ac sincero cordc reiuisimus et ignovimuA [omnes] iniuriaa et oHenaart, »obi« in crastino aRsumptionis l>eate Marie uuper proterite per ipRos illatas. ad coruui viudictam nullatciniR proceRRiiri cousilio iiostro, braute«, quod ud . . fideliter pro suis iuribu* «... Prcteroa si Zurno marscjdciig noster ad vindictam huiiiRinodi u»t>trc ulleiiso eives lnemoratos forsau in aliquo molcstnre presumpscrit , m>s huiusmodi ntoleRtationcui reniovebimus ab cindem. In cjuortuu evideus tostiiiionmm ac porhetiiu'ni meinoriam presentem scrip- tum appeusiono sigilli noRtri Jecimus communiri. Actum Wurniatie anno domini AKX'XLIX, in octava Laurcntii.

Druck: Quellen und l'rlirterunyen zur ]i<njr. und Deutlichen (fetchichle. München 1SZ7. V. Jiand ;>. 103 nach dein benchüdiyten or. im Iicir.h*<trchif in München.

\iA. nr. 227*. 12."A). Mai. Fv/ui. Kaioer Friedrich II. entbindet den Herzog I.udtc'uj von Bayern von den BiirytehafUlcUtnnyen, zu denen »ich derselbe der StaiU Worms rerpßichten mutttc.

FridoricuR dei gratia Koiumioriim imperator semper auguütua, Jerusalem et Sicilic rcx. Ter presens scriptum iiotuui faoimus univerais iniporii tidolibiiR, quod Ludoivii-iiH prini>£t-iiitus ducis lS.iwaric dilecti prineipi» iitistri echfitudini nuitre yupplicAvit attciite, quod, cum eives Wunnaticiiscs in ipsa eivitate contra cum tcuicre insurgentes multas sibi et familic sue pretcr mime incritum stirnu iniuria* inriigerent inctuque pcraoiio Riie cogerotnr. ip*'iK fideiussioncs cautionCR ac ReeuritnlCR preRfcire, quod sua* in cor non ulcisccretur iniuria», ipsum a lideiussiunibuB cautionibus ac «cciiritatihiiR predictia, quus non sponte s*ed eobactiu» piestitit, prent iiiBtitia exigeret, absolvere dignaremur. N«is igitnr üupplicationibu.t suis, quo iuetitinm eontiiicbant, nequeuntes ullutenus refragini, ipHiim a fideiussionibus cuulioiiihuR et sccuriMtibuK, qua« predictis eivibus mein peinono ruc prestitit, s<M(teiitulitor dnximus aliRolvonduni, ut ud Observationen» e.innn iiullatciitiR atnodo tencutiir. Ad huius igitur altRolutioiiis iidRtrc nioni'iriaui et statiilein finuilatcm prüRCii« scriptum fieri et niuicstati« noRtre sigillo iusnimus <-nininuiiiri. Datum Fogio anno domiuico incarnatinnis millesimo ducentesinu» quinquagesimo nieiiRe inadii octave indii tionis,

HSichttirchic München or. mb. e. Sit), pend.

Jtruelf. Moiiumtntn Jioica :iU" )>. :M)7. Jln'dlard V1.7HH. Quellen und Krürterun'jcn rtc. V, Kit. - Jle;/. lUIhmer-Fickcr nr. Ii".»-,, nr. 2:i2. awjalr. JSuvr HU. III, 5Wi f.

103. nr. 241*. 12..4. AI Um 2. Speyer. Heinrich (II.) Uisiln.f von Speyer quittirt dou Worunter Bürgern die /alilmig von 2"0 Mnrk kölnisch und ;"»<) Mark n))eyriscb, r.ii der sie wogen uurechtniiUsiger Zurückhaltung von (»iiiern Speyrei Bürger von König Konrad IV. vcrurtheilt worden waren.

Aua Jtildf/ard OO nach dem or. im Stadt tuchls Speyer.

107, *0. Jacobus MileR.

175. nr. 201. yedr. bei Jlildynrd p. G4 noch detn Worunter or.

183,2«. HeinriciiR rusor.

188,7. Gerhardt Alagni; l.'lricu« etc.

207,'.-». Sigelu (iozoiari.

20y,as. Laut/.

211,a. Du* Fragezeichen itt :.n streichen.

Digitized by Google

Berichtigungen und Ergänzungen.

505

211,-1. In die tritt Klammer ist sancti Pauli «w setzen. 218,3t>. Ioliannem «urigam.

224. nr. 344*. 1268. Okt. 18. IL Camerarius miles, II. Richori, Womzo retro monetam und II. Cyppura Wormser Bürger functioniren als Schiedsrichter in dein Streit Emseben der Stadt Speyer und dem Speyrer Bürger Dietmar Thelouarins. Hildgard p. 84 f. aus dem or. im Stadtarchiv Speyer.

226,3«. Heinricnm.

230,r. Watthenheim.

241. nr. 375 gedr. Baur HU. III, 614 f.

242. nr. 376 ist vor 1271 zu setzen. 245,1« : . . prior, frater lleinricus etc. 245,M. Dimari.

251. nr. 391 abgedr. Baur III, 619 f. 251,33. Hezelo Sänger. 254,41. Heinrici Bintrime. 260,M. s. Martin.

274,1. Falsches Datum; die Urkunde muss in* J. 1295 fallen.

276. nr. 424 gedr. bei Hildgard p. 118 f. nach dem or. im Reichsarehiv in München.

BfShmer Reg. 903. 904. 280,40. ilcinricus Monetariua. 292. nr. 441 gedr. bei Baur IIU. III, 626.

294. nr. 446 gedr. bei Hone in Zeitschrift f. Geschichte des Oberrheins IX, p. 291 f. nach

dem or. in Heidelberg. 299. nr. 453 nun auch bei Hildgard p. 134 f. nach dem or. im Stadtarchiv Speyer (BJ. 301 ,t. uf etzliche «tat de» vorgenanten etc. 301,11. B: unde abe geleit, also der rat. 301,31. B: helfe deto nach der zit. 301,33. B: spreche, das es in kuutüch wer©. 301.W. B: er Answer denne.

301,3«. B: stete se habenne unde vestekliche sse haitonne. 301,34 f. B: er engelobe unde «wer denne dise. 304,40. B: zwei hundert iar unde dru etc.

312. nr. 477 nun auch bei Hildgard p. 153 f. nach dem or. im Stadtarchiv zu Speyer. 319. nr. 483. Der Willebrief des Domprobstes Heinriais de Düna ist gedr. bei Baur

HU. V, 159 nach dem or. im SL-A. Luzern. 327,1». muss es 1299 heissen. 332. nr. 497 abgedr. bei Baur HU. III, 640. 344,36. Iohanne lapicida. 865,87. venerabilia.

425 ist Ehrenburg durchzustreichen, indem nur Erenburg vorkommt. 449. Limburg, Walthern» pincerna de etc.

H. Bog», Urkundonbuch <i. Stadt Worms I.

INHALT.

Seit«

Vorwort , vii

Urkunden nr. 1— 509 1

Anbang 346

A. Wormaer Briefsanimlung, XI. Jahrh 346

B. Wormaer Briefsammlung, XIII. Jahrh 377

Nachtrag 400

Orts- und Pentonen -Register 401

Veraeichnisa der Eingänge 499

Berichtigungen und Ergänzungen ö03

■»

Digitized by Google

Digitized by Google

Digitized by Google

google

Digitized by Google

Digitized by Google