4i

V

'4

\J&2

[ [ g IX PIlOMPTT

<2#

M

Caroli Stephani,

DE NVTRIMENTIS, ad Baillyum , libxi trcs.

PARISIM,

Ex officina Rob. Steph. typographi Regii. M. D. L.

CVM PRIVILEGIO.

3

CAROLVS STEPHANVS Jo . BaiUyo Inquifitori regio S.

Eclc exomniumfententiafcrilerc, 4t- que cxomniii palatis coenam inffrue- rc^que ^trunque^BaiUye^dijficile ef ' fel>ideo . Etenim quijua quantumuis expolita, omnium fentetiis exponunt, quique multos conuiuas opiparis mcnfis excipiunt , i^ remfuam hodie plurimumfaccre l>identur,fife ab eo - rum calumniis l>indicare pofiint , quiquum ipfi nihil agere cupiant,aut (f l>ehnt)fortaJfc nequeat, tamen quodin aliorum fcriptis accxnis reclum l>ident,filen* tio pratermittutiquod parum arridet, maximis intcr- dum conuitiis excipiunt . Horum ingcnia qui parum audaftcr reformidauerit : nunquam l>el fcribere , ~\>*l amicosmenfis excipere in animum induxerit. Ego l>e- ro iampridem depofiii hunc metum : neque enim ma- ledicos hisfcriptis ,fed Utum beneuolcs excipere infii- tui: benignorum conuiuarum munm ejfe exiftimans, nihil eorum quxfibi proponuntur afternari,fed(quod apes in hortisfelent) ctbosfibt profuturos feligere,reli~ quos durioribus palatis relinquere, quibusfortajfe iu- cundins quam delicatioribus perfiuantur.NuUa enim cfi,in agris l>el abietlifiimaplantula,qu*fuo cmdam animanti non conferat. verum de beneuolo ac Uberali ingcnio tuo tantu mihi cofido, l>t quicquid hic nutri- menti nosira opera inftrufii tibi apfonetur , <cqui bo- niquefis confulturm:hofi>itis animu potim ,quam epu~

A.ii.

4

larum delici.ts ccnfidcres : nullumque conuiuij genus alfque fumpubm a;c labore, etia amicis apparari poffe extfhmcs: benefinbere,~\'elccEnainslruerc,idtum de~ mum ejfe iudicans,quod a cuiufique mediocritatefien pejftt. Hrcft de tua humamtate ac beneuolentia mihi ccrto,Th\dt)c,perfiuadeYepofifurn'.olteslor?l>tquodinno flro apparatu nutritorio nimxl>ulgare deprehederis , mfccundam ccenam minifiratotiis pueris releges:quod nimts dururn ~)>idcbitur, benedentatis, aut tunioribus ojferxs.Jta fiet,1t tibi maxime profuturum affumens, aliis quo deinde perfuatur abunde relmquas. ^tque hoc quidem paclo, te tuoque ingento bonos omnes diu- tifiime acftauiter liucre magnoperecupio.Bene lale. Ex Marceiliano noslro, pridie idm Nouemb.M.D. Z.

DE NVTPvIMENTlS

adBaillyimij Liberprinuis.

Iuturnioris vitse ftudio tan- topere detinerihominum ge nus mirum efTe cenferem^ni- fi diuinos ipforu animos per- pulchra rerum a fummo artL ficeconditarum inueftlgatio adfui cotemplationem per- petud alliceret. Cuius pra^cipue caufa,vel inter- morientes fenes,iampridem amifTam iuuetutem fibi renouari toties exoptare videmus : acleo ni- hil efthominibus vitasprolixitate iucudius . Ad cuius conferuationem ( quod medicis inter cse- teraincumbit ) res eas diligentifsime obferuare. oportet, quarum falubritate & fpiritus inftaura- ri,& corporis mole augeri, infalubritate aut de - feftu , celerrimum hominibus interitumimmi- nere percipimus. Vt enim corporis moles plane terrea,fimilibus, hoc eft a terra produ&is rebus nutritur: fic sethereus quo corpus hoc mouetur, ac fubfiftit fpirituSjperfimili fibi nutrimeto, hoc eft,aere puriore fouetur. Verum nos quidem fpi rit-uum rationem alibi, hlc corporis tantum nu- triendi modum edocere inftituimus: quoque pa 6to fanum vel aegrotum, nonnullorum ciborum apparatu conferuetur , aliorum vfu magnopere

A. iii.

6 D E NVTRIMENTIS

oftendatur : parcioreque aut abundantiorc vi&u interdu opushabeat.Qmbus negleclis,aut prom ptifsime in morbum mcidere, aut recidiuam fa- cere pofsit : vt auxilium a medicamcnto praefti- tum,imprudcntioris victus obferuationis noxa interdum exuperarefolcat.Quemadmodum igi tur multiplicem elTc valctudinem cxiftimamus, altcram fanorum,qu£ neutram comprehedat,al- . teram segrotantium, qua; magis ac minus exten- datunfk intcgram vtriufquc difceptationem his libris abfoluere decrctum efbquorum priorcs fa nitatis per cibaria confcruandse rationem,pofte- rioraduerfe valetudinis per viclum emendatio- nem oftedet . Ad quod munus dum proptifsime accmgimur ,ab ipilusdequa fermo futuruseft rei definitione ac diuifionibus incipiendum eft.

Nutrimcnti dcfinitio ac durifio.

vntrime* ^^^ Vicquid igitur cibariorum fanumhomi-

Ij nis corpus conferuare, aegrotum ad prifti-

^^-^ nam valetudinem interdu reuocare po

teft,nutrimentum appellamus: vnicum vi&um,

non etiam veftem(in quo prsecipue ab alimento

differt) comprehedens.Huiustriplexeftgenus:

aIterum,quod arte prseparatum ac codum,non-

g- dum tamen mvcntrem receptum,ruturum eft vt

nutrirepofsit, quamobrem futurum nutrimen-

tum dicitur •. alterum , quod a ventriculo confe-

tum

umrum

urimttU

L I B E R PRIMVS, 7

ctum, atque ab hepatis calore in fanguincm quo nutriri partes debeant commutatum , proxi- mum eft vtnutriatrvnde mox nutrimentum ap- Moxmtri. pellatur . Tertium, quod a fingulis mebris attra- MWW- ctum, ac poftremo natura» artificio elaboratum, plane nutrit, hoc eft,in nutrieda* partis fubftan- . tiam ftatim coucrtitur: quapropter abfolute nu- ^u^ trimentum vocatumeft. Quibus quartum aliud nmrimtm, accedit, quod quia medicameti viribus pollens, refrigerat, hume&at, excalfacit, acnonunquam exiccat , in vi&u medicamentum nominatur. invitt» Quanquam dubiunon eft,quin abfolute di&um "**&'*'

'-• rc - i~i_- l * mentxm,

nummentum,pra»ter ofncium iibi attnbutu,pn mam corporis teperiem nonihil immutet : haud ita tamen manifefte,atque id quod medicamenti vimobtinere percipimus. Veriimfuturinutri- meti, de quo hic fermone inftituimus^aliud qui- dem fimplex eft,parum aut nihilpermixtu:aliud Nutrimt- verd compofitu, hoc eft coctionis modo vel con tu,flm?1"*. dimctis immutaturh,aut aliis cibariis ad delicias °Mm ita confufum,vt varie corpus afficiat. Vtriufque fane maximus habendus eft delc&us, vt ex mul- tis cibariis optimus medicus difcernat, quse bo- ni,quae mali fint fucci : ac rurfus eorum quae bo- ni fucci funt, qu^nam paruo aut magno negotio in ventriculo conficiantunquse rurfus per venas ad vniuerfas partes celerius aut ed tardius difcur rant:quaj denique obefum aut gracile corpus at- que huiufmodicseteraefficerepofsint. Sut enim

A. iiii.

s

DE NVTfclMENT-lS

Nutrttm tumboni fucci.

hae nutrimentoram omnium facultates a. perito quoque medico diligetifsime inueftigande^quas cum diuerfa fmgulorum corporu tempene con~ ferens , vniucrfam fanis atque segrotis vi&us ra- tionem probe mftituat.

Nutrimcntaboni vclma- liiucci.

.- -^ Vtriendiautemcorporiscaufa quod alTu- J\j mitur, ldvel boni velmali eftfucci. Boni vcrd fucci nutrimentoru,aIia quidem flri- &ius,alia vcro latius accipiutur.Stri&ion appel- latione dicuntur,qua;cunque fuaues atquevtiles ln omnibus ferc corponb9 humores, optimum- que fanguinem generat:tcmperatam,noftraeque commoderationi periimilem naturahabent,vn- Sttmattcu, dc ftomatica \cl cuftomacha vocata funt , qudd jzuftama* $r ventriculo placeant , &: quocunque modo af- fumpta fere nunquam noccant . Qjaq verd latius extendunturnutrimenta,eaomnia comprehen^ dunt , quibus quxdam tantum corpora , opti- me haberepercipiuntur , fiueidceleriter , fiue tardius , & cum quadam naturc moleftia fiat. At qua; mali fucci nutrimenta vocantur, quem- admodum cum fuperionbus pugnant, fic etiam pares his habent dirTerentias.Etenim que_ corpo- nbusfere omnibus ex sequo nocere,nunquim prodefle pofTunt,ea quidem ar&iorem mali fuc- ci fignificationem retinent : qu<e verd robuftio-

tbn

Nutrimt* tum mali fucci.

IIBER PRIMVS. $

ribus quibufdam naturis profunt , imbecilliori- bus officiut, inter h^c ambigunt,atque a cseteris fecernuntur : quapropter ad cocTu faeilia feor- fum reducere neceiTarium eife duximus:ex quo- rum enumeratione, quae in totum omnibus no- cere,qua» veroquibufdamprodefTepoterut,ac- cipietis . Igitur cocTu facilia ac dimcilia cibario- rum genera primo quidem loco defcribentur: inde verd ad ea qu2e particulatim a. nutrimentis in corporibus accidunt,defcendemus.Poftremo autem ,segrotantiumcorporum vicTumpropo- nemus.

Qu^cibariafacilevel difficile in ventriculo coquantur.

^-^ Onco&u facilia funt ea cibariorum gene- Nwimtt* \^j ra,quse ventriculo minus laboris ac mole- c°tt»faci*

Riq adferunt,citifsime abfcedunt,multum ac celeriter, certo tempore ac temperie exhibita nutriunt , plurimum iuuare , miriimum orHcere pofTunt.Qjuibus ex diametro pugnant,quq con- Cottu dif- cocTu difTicilia efle dicuntunqudd magnum fto- fic*w% macho negotium adferat , dura fint ac pertinaci fubftantia prsedita, tardius abfcedant, fuccofque crafsiores atque ingratiores interdum generent: robuflioribus ac labori afTuetis accommda , de- licatioribus inimica efTe foleant,de quibus nunc quidem feorfim difTerere oportet.

IO DE KVTRIMENTIS

Panis.

OMnibus familiaris ac frequens cibus , pa- nis, multorum eft gcnerum*. quorum ma- gimtUjr*. gls coco&u facilis cft (imilagineus,aut hu-

nens. ius loco (qudd nos fimilagine careamus) metcl- licius,hoc eft, mctello (fic enim vulgus mixtum Triticiyim ftligini triticum appellat^nonadmodurecenti, . • nequediutiusaiTeruato,nonvifcofo,tineis,pul-

ucrc,lolii fcmine,nigella,aut pruina minime vi- tiato,non imbrc madido,aut afleruatione,atquc horrci impuritate foetido,confecTus . Qui verd TanU b$= non ita recens , neque ita pridem afTeruatus, fed leuis jbenepertntus , co&usatquc fermentatus cft, iscorporiquidemplurimum vtilis elTe fo- yitlrarU. let . Cuius ordinis erit qui vulgaris , fecudarius, sectidarmt ciuicus, aut cibarius noftris,Italis medianus no- Ciuicus. minatUr.Primse autem notae triticeus, Graecis «J

Ctbarim. , , . . . c . ~

Mcdianus ^™?0* ylotz eaque punorc tntici rarina conltans, etvTo-xvfos plurimum negotii vcntnculo adfertrcuiufmodi cJndidus. cftcadidusac paruus,& quiab elaboratione tcr- Taruus tiarlus atnUC cx canonicorum vfu capituli panis

Tertianus. 7 ■ *. r

Capimlt. appellatunitem qui prima: operae dicitur, qudd TnmA o- prima piftoris ofncinam publico artifkio expo- fer*. ftulantis opera fiat.Quinetiam cadidifsimus Eu-

Sacer nites,cognomcnto faccr,ventriculo multum cft Sentditlm noxius : cuiufmodi dixeris benedicTum panem, facris e^dibus populo diuidi folitum:qui-qudd fic maxim«e molis, vix vndecunq; percoqui poteft;

LIBER PRIMVS. II

male prsetereaelaboratus eft , queadmodum qui Romae publice vaenit :qui etia fi falis aliquid re- cipiat , tamen quod minimum habeat fermenti, ventriculum fatis grauat . Salubcrrimus Dapfi- Dapfiticm ticus,exa<5t.ifsime pertritus,multum ablutus,fer- mentoqueplurimuturgens, vt oeulatus efle vi- } deatur, inter caeteros leuifsimus , noftris molli- MoUkvAm culus, Venetis boffetus appellatus, cui fere fimi- £<>ffetus. liseft,quiaprincipum vfu,buccaepanis &auli- ■5*a*/"*- cus dicitur. Minime omniumexcrementirelin- ^Ucus, quit Dypiros,autbifcoctus. Hic duorum eft ge- Dypiros. nerum,alter quidem fordidus,filigine ac caeteris sifiQ^* inferioris notae triticeis cofcdus , nautis alendis (quoddiutifsime afTeruari pofsit) accommoda- tus , vnde nauticus appellatur : alter verd gene- *?*»ticus. rofus,tritico puriore confectus , vt quantumuis imbecillum ftomachuinftaurare pofsit,quapro- pter iis imperari folet, qui luis Neapolitanae per diaeteticen pcenas luunt. C5ditur apud Venetos faccarojcinnamomo , & croco,atque itaprimis menfis cum monemuatico afTumitur.Cuius for- me, eft fpeciari9,aut,fi mauis,aromatites,in agro fynwiw* Remenficonflcifblitus,mellis ac piperis,faccari M omatt* aut cinnamomi loco portionem recipiensifed is femel tantu co&us eft : quo nomine minus equi- dem falubris.

Co&u admodum difficilis, azimus,aut fema- ^Zimut' zimus : poftquem, filigineusatquehordeaceus. StUlincHS* Infalubris eft tiphynus, olyraceus , furfuraceus,

11 DE NVTRIMENTIS

fabaceus, orizacens : trago^milio, panico,cafta- ncis , atque huiufmodi caeteris obinopiam con- fe£t.us:que, tametli tritico nonnunquam confun- danturmocere tamen maeis.quam prodeffe pof-

Tanis in- r X . ••■••/- 1 u • Y

falubritas. *unt ' C2etcrum trnicei panis lnfalubntas , non folum a corruptione^verum ctiam magis a prae- parandi modo plerunque pendct . Etenimqui- cunque aqua putcana , ftagnante , lacuftri , tur- bida,atque impura conficitur : quique flipu - lis, paleis, ftramine, vel arundinibus excalefa&o furno percoquitur:aquanimiaperfunditur,a fer metatione no fatis operitur, neque vndccunque quantum opus eft affatur , infalubris eft . quem- clybanites admodum &c qui clybanites,teftaceus, fubcine- Testaceus. r^us & focaccus appcllatur.Dici enim non po-

Sukcineri* ' r ■ i • i

tlHU teft ,quantum raciant adpanis bonitatcm aquas

Fccacew. falubritas,&: matcria ex qua ignis excitatur. Ve-

rumex pifcibus confe&umpanem ( cuius notae

apud Scandianos editur ) nihil equidem moror:

Nullis enim inopia legibus aftringi poteft.

Dulciaria^placenta:.

OMnium delicatifsimi dulciarii panes: qui, quod prseter caeteros plurimum placere foleant , placentarum nomen aflumpfe - runf.magis enim ad gulse irritamentaac delicias faciunt,quamvtfrequenti vfucommendari de- bcant .Omnes autem obftruut,&: maiorem prar- tcr ceteros in coquendo laborem ventriculo ad-

LIBER P R I M V S. Ij

ferunt . Multorum hi funt gcnerum : quidam e-

nim e re ipfa faccarati vocantur,vulgd faecarini, Saccaratl;

Venetis , a. forma , buccellati: primis lautiorum fwceUati.

conuiuiorum meniis,cum Hippocratico malua-

tur,corfico,autmufcellinoapponi fbliti: cuiuf-

modi funt vulgares noftri caminelli,bridauelii

aut eftrieri : quorum parcior vfus ventriculum

inofficio continet,inter Athenan artolachana Urtda*

fortalTe connumerandi.Verum marcipanes, fac-'^*»*-

carorofaceaimbuto,amygdalis,pineis,piftaciis, *

atque huiufmodi caeteris conditi, Italis & Auli-

cis frequentes,vt certe funt gratioris faporis, fic

etiam fuccos generantoptimos:quemadmodum

8c qui poftremis noftrorum menfis ofFerri fo-

lentobeliae appellati ( cuiufmodi fortaffe anti- obelu.

qui Baccho confecrari folebant) faccarata farina

in folia tenuifsima digefla confe&i, operse pani- *ntm *

culos vocant , alii nebulas , quarum ex numero, ziebuU.

haud ita probantur, quae melfaccari locoreci-

piunt. Vtrique autem , ab oblatis & facris pani- oblatifa*

bus hoc diftant, qudd facri fint impermixti, fer- nes'i

mentoque ex religionis noftrse inftituto ca-

reant.

Itriis ac libis antiquorumrefpondent gaftelli ****• multiformes, Picardis Sc Campanis frequentes: ^j^, item turtae noftratcs,multas appellationes forti- Tmta. tx , Sc quse bellaria diuerfi generis ad puerorum delicias erfinguntur.Que. fingula,fiue butyrum, aut cafeum,fiue lac, eiufque cremorenr. fru&us,

14 Dfi NVTRIMENTIS

oua, carnes concifas , caeteraque quanuis palatis

quorundam gratifsima recipiant : tamen ftoma-

chum apprime grauant: hoc tantum vtilitatis ha

bent,qudd pondusfubie&is cibis adferunt, vt

cydoniati vicealuum comprimant. quapropter

his parcifsimc vtendum eft , neque committen-

dum , vthuiufmodi cibus nobis fit frcquensac

CasltUi. quotidianus . Huius nota; funt, gaftelli ferc om-

FUmimcA nes,flaminica:.£ohiera» rurrelli,ratones,pulpel- Cokier*. r-1 r ■ *, r -i • V i i

TurteUi. *lnl> taim°nnl j » conlimiles: qui re vera multo

xgtones, magisorTiciunt,quam turtae,praefertim Italicse,

^nlfeRini. gratifsimi faporis herbulis conditae: a quibus o-

tlmofim. mnes fer£ noftratcs, etiam Anglicx , leccatx,ac

biformes appellat2e;ventriculo pondus adferut,

neque tam citd percoquuntur.

Pultes^ polent^ cxteraque cx triticeis aut lcgumini- bus confc&a.

Aceratum pane , ac quouis modo condi- \/f tu,& cu iufculo,vel aqua fola in edulium nobis oblatu,nihil vetat quominus intcr pultes recefeamus : fub quo etiam edulii genere Taiutta. Italorum panatam comprehedimus: cuius loco, cloto,elixo, aut friato, ac tenuifsime comminu- ro panc quidam vtuntur:qu*e pultes multum Ql- ne nutriunt, ac pro diuerfa apparandi ratione ad fanitatem plurimum faciut . Quapropter omni-

LI BER P^IMVS. IJ

bus fere totius Europae populis comune elTe vi-

demus,vt offas eloco pane condiant,melioribiif-

que iufculis panis micam inferant. Vcru hoc qui-

dem pulris genere,quam panata vocanr,qui ma-

Iunt la&entes ac iuniores pueros educare, quam

ea polenta quse farina triticea lacl:e vaccino deli- Toletapue

buta fieri fblet,rec1:e mea quidem fcntentia facc- r»r»m.

rc videtur.Huiufmodi enim polentse,magis ob-

ftruunt,febres,capitisdolores,aclumbricosex-

citat. At vero qui paftamin laminas tenuifsimas,

aut vermiculos confcifiam, feruentiiufculo ma-

cerat, atque inde vermicellos,aut lafagnetas con . „.

ficiunt : quique panis micam rurfum in paftam Lafagxu.

fruftulatim coa&a , &iufculo delibutam,ac fria-

ro cafeo cofperfam,Macarones excogitant,certc Mdcarona

vetriculo delicatiori minus confulut : funtenim

heec difficillimse co&ionis cibaria , qusequearti-

ficibus, operariis ac rufticis magis accommoda-

ri debent.

Earumautem quae triticeis aut leguminibus conftant polentarum , hordeacea; quidem ac fi- ?oUn**' milaginese prseftare videntur: quas vt magis nu- Hord"*e* triant, mica panis atque amygdalis condire fole- mus. His multdmagisnutriuntfrumcntacee^at- que orizacese , nifi ventriculo efTent oneri;ac fla- tus edmagis excitaret, qudd vaccino la&iinter- dum permifcentur . Qua; verd auena , milio , ac panico coniiciuntur : prarter afpcritatcm parum vtilis funt fucci: ac multd quideminus,quaelcn-

l£ DE NVTRIMENTIS

ticula conftant: hoc enim leguminis genus,tan- tu abeft vt facile coquatur , vt altero poft aflum- ptum die, fere integru reiici foleat. Piforum au- tem,cicerum,phafeolorum,fabarum,acca:tero- rum leeuminum polenta* , ventrem inflant ,& craflum fanguinem generant : haud fecus atquc eruorum ac lupinorum.quorum poftremum gc nus ob amaruudine minus eft nobis afluetum.

Aq

ua.

^ Ecundum pane ac triticea,maximus haben-

^ dus eftaquarum dele&us : tum qudd com-

munis fit omniu potus , tum qudd hac per-

teratur panis, iufcula fiant, vinum diluatur, ck-

realia,ac mellitae afiaticorum potiones cofician-

tur. Quae ll quidem corrupta fuerit,id etiam cui

pcrmifcebitur,facile corriipi erit necefle. A qua-

rum lgitur falubriores funt \ cV coctu faciliores

Fluuialii rapidorum fluminum ,quorum motus eft perpe-

*&*' tuus:e medio ipforum alueo,&:antequam vrbes

ingrediantur hauftejquarum delicatifsimae funt,

qusecunque magis leues funt,atque infipidae,ci-

td caleflunt , ac citd refrigerantur . Poft quas ,

probandae funt ex iis fontibus defumptse ,qui

ad orientcm fpe&ant : aperto foli funt expofi-

ti, fabulofoque decurrunt alueo : a quorum fca-

^ . turisinequantum fleripoterit.loneifsimehau-

Lacnsiru. ..,1, cl - 1 /1 /1

TuhJlris. nrl ^ebent. Lacuitres aute,palultres,ac ltagnan- &t*gnHS. tes, omnes quidem nocent : ac fiquidem ob loci

L I B E R P R I M V S. \J

incommoditate his vti oportcbit , erut ex aper- to , foli obie&o atque excelfo loco defumendag : & (qud minus noceant ) excoquenda* , aut vafe fictili (qualia funt noftra Beliouaca) trasfunden- daj.Turbida verd aqua^qualis eft Tiberina,in do T^^a. liis vel vrnis,( vt Romae fit). fubfidcnte fabulo e- mendari debet.PIuuialis atitem,cifternis optime Pfomalk. infblatis, Sc arcna confperfis afferuata, facillime pcr hypochondria tranfit,modd fit reces, neque ita pridem reteta . Quemadmodum autem aquse Dti-™> dulces obftruut,fic falfae malos fuccos generant, ^teana. ac male olentes,fanguinem corrumpunt.Ex pu~ teanisperaliarum inopiam falubres, quascuque exprofundifsimo puteo,qditioreloco fito,&v£- que ad rupem excauato,non operto, Ced aerifo- liqueliberrimo expofito,atque ex quo frequen- tifsime aqua hauriri folet,defumutur. At quae ex torretibus aut fluminu a magnis ac niuofis mon- Torrentm, tibus orientium primis ramis hauftae invfum ve niunt : h3equidem,nifipriuscocl:se,etiaminco- lis atque affuetis plutimum nocent : vnde ftru- mofbs plerunque confpicimus eos qui radices montiuminhabitat,acniualibus aquis vtuntur.

Compofitse omnes , & ad palati gratiam de- ^iquacom licatiores effectee , varie corpus afficiunt . Ete - f°fita- nim mulfa^bocheti nomen noftro vulgo adepta, jB9Chet»m. Bulgariis ac Turcis , ob vinum lege fibi interdi- &um,diuerfis rationibusapparari folita,biliofos offendit ac melancholicos : aueadmodu pituito-

B.i,

l8 D E NvTRIMENTIS

ifrppocra- fis prodeft , quae Hippocraticaaur aromatica di- uca. citur,faccaroaccinnamomocondita.Nutrit, ac

CJ° " polent? vicemfuppler,albaappellara,quddmica ^ilba. panis &: amygdalis contufis cadidior fiat. Refri- uhxan. gerat Alexandnna, aut placerina, rofacea & fac- Z?*i . carodelibura.Inrerhasambie-irquaePtiiTanadi-

ylacehna. . . f A

Ttiffana. citur:eo quidcm magis mterdum nutncns,quod praetcr hordeum ac glicyrhyzam,paiTulas,da6ti- los, pruna Damafcena,c*eter6fque huius generis fruclus recipiat. Quibus porionibus, frequetior eft neutris,aut etiam 2cgrotis,quam fanis corpo- ribus vtendi confuetudo: quapropter in tertium librum harum pertrac"tationcm relinquemus.

Vinum:

Inorii falubritas per fua genera diilinguen-

\a da efl : alia enim ex vuis , alia ex fru&ibus,

alia cx cerealibus exprimuntur.Horu quod

exvitibuselicitur,vt generofius,itaconco6tu fa

vhumfa* cilius ac fdubrius eft: moddfitrubelIum,limpi-

dum,fubdulce,aut fubacerbum : boni odoris,ac

dilutum:parciiifque sffumatur.

rhti boni= Qiiod verd ad eius confcftionem attinet : id

,.rac?ar'a inrer cserera admodum eft delicatum ,quod vua-

cofccttone. , . i r t-

rum acinis fcapo diftra&is atq^ felectis,foIis ma- nibusexprimifolcr : vel cuius vindemiaparum Mh?t(*m. co nferbuerit,mufrum appelIat:quod non ita re- cenSjfedtamenoptime defaecarum,pofrD.Mar tini,promprifsime in vfum venit . Plurimu prae-

t I B Sl P R I M V S. I£

tcreaadvini excellcntiam facit , vuarumacinos putres folertifsime feligere,eafque maturas tan- tum, reli&is in aliud tempus immaturis , decer- pcre : mifcellaneas morilloneis, burdegalisyru- pellinis,ac mufcatellis,albffqj leporariis,aut fru- mentaceisitapcrmifcere,vt quodinde muftum, autparum efferuefactum vinum extrahitur^ pa- lato gratifsimum ciTe fentiatur.Verum hoc qui- dem quemadmodum &proticum ( meram gut- PntUuml tamappcllant) celerius fcrit cerebrum , parum Mera&ma aiTeruatur, minufque nutrit: hoc habet,qudd fa- cillimc in vcnas diftribuitur , & vrinam promo- uet . At quod tortiui bonam portionem recipit, quodque cum vuarum fcapis exprimitur,ac qua- triduu, aut cd fi opus eft amplius efFerbuit:poft- eaquam rcfcdit , ac limpidum,aliqu6tque mefes aiTcruatum bibitunftomaehumagis reficit,quo- que maiorem recipit morilionese portionem,ec» delicatius ciTe folet . Nam qudd fanguimorellse ac nigrae appellatse copioforem fuecum cotinet > vt crafsius atque afperius,iic etiam co&u diffici- lius & ad obftru&iones paratius eft . Quod aute in ebullitionevel dum in labris cfFeruefcit,aqua, ad coloris(vt Patauini folent) abfterfionem per- funditur , quemadmodum & quod transfundi- TrSsf»fim tur ac pcrcolatur , plurimum fuarum virium de- pomt,ac proptifsime abit in vappam : quamob- remin transfufionc , fulfuratis lintcis Germani ad vini afleruationem vti folent 7 quod equidem

B.ii#

20 DE NVTRtMENTlS

minusapprobo.

Vlnl honU Quinetia pro variis regionibus generofa vi-

ta*aregio= naaD improbis feligcre pofsumus , vt inrer alba optima , concoctuque facilia comple&amur , ex

^ilbaex noftxa quidem Gallia,Atyfiana,Barfufalbina,Ar

Gatlia. bofiana,Curtinia,Palyfsia,Saporciana, Flcfchia, Faymogiana, Andegaueiia,Aruernica, & Aqui- tanica,aut Narbonefia, quae ab odore mufcarclla vocantur: hdc Hifpanicis pra?ftatiora,qudd non ita calida fint,fed limpidiora,minufque flaua.Ex

JELxitaha. Italia verd,alba vinaprobatur vcrnacula, Bono- nicnlia.Monfalconia,cv omnium longe faluber-

JBxCrjccia rima Trcbbiana. Ex Graecia,Monemuatica(mal- uafiam appcllat ) multorum apud Venetos fapo-

Corfica r(jm jegUftari folita ; ite Corfica Romanis fami- liaria,Baftarda noftris di£ta,qudd fortafsis melle intcrdum adultcrata,mulfo antiquorum plerun- que refpondcant.Quibus addemus ex agro Ger-

Uibaex manico p hcnicaatquc Alfetia.Rubellorum au-

Cermania. > n- * i- « r r» i -T

Xubella, tem cx Gallia,prxltat Aurehana,Aylia, Beluetia,

CaUka. Ifantiana , Ryzia , quae apud Aruernos pallida ,

& admodii delicata , vt Romae Sanfeuerina pro-

*riff*» bantur. Nigra, etfi generofa bene coquantur,ac

plurimum nutriant,tamen vcntriculo funt pon-

dcri,vcnafque obftruere confucuerut. Talia funt

que; Romanis mulierculis ob dulcedinem appn-

me probatur,Magnaguerria dida ,quae nefcio an

Klgra Hl antiquis Phalernis refpondcant:icem Hifpanico-

#«'"'*' rum Almaydia & Cafcaytia di£a: & cx agro Nar

L I B E R PMMVS.' 21

bonenfi,Lingoecitoniea,Volfcica,Gallaca, Ne- raca,acque obrubri,vtputo, coloris denfitatem rofetica di&a, cuius notse quseda Corfica adrno- Z°fitic4. dum duleia ad nos nonnunquam adferuntur.

Vinaautem eoc"tionis difficilis funt in genere vinamfe- recentiafere omnia , turbulenta, non defcecata, ll4f1°na\ acerba,aut etia auftera:item crafla & oleofa,quse grauia ac poderofavulgus noftrii appellat.Cuius notse funt acerba, Viliuuiana, vitrinia, aut yuri- niaalba:itemFontiniana,&Montrolliananigra, a quibus Gaftiniana,Meldenfia, Senonenfia, Au- xitaniea,Niuerniana, Allobrogica : atque ab ex- ternis graecaappellata, Marchiana,Patauina,Ger manica, atque aded Hifpaniea permulta. Infalu- bria funt & cacochyma,pergulana,&: quae ex lo- ?*rg»Un*. cis fyluis vicinis,aut quibus fylusefuccreuerunt petuntur.item quse ex labrufcse fru6tibus expri- muntur, aut macmate ex torculari in doliu aqua^ conie&o eliciuntur,loream antiqui, nos diipen- Lona,dij% famdicimus. t"***

Compofitumeftaromatites,autaromaticum, rmacom- noftris Hippocratieuappellatum,poftremis di-^ ' r^f tiorum mefis,perhyemem, cum operario pane: ticum. vel etia primis, cum dulciariis exhiberi folitum, quod tam album quam rubellum3etfi aliorum ci borum co&ione adiuuet,frequentius tamen ne- que copiofum aflumi debet, ob eos quos cxcita- re morhos extranea caliditate.natum eft:ad gule. delicias,velad imbecillis ventriculi calorem ex-

B.iii.

L

*& DE NVTRIMEriTlS

citandum potius accommodum , quam vt quo - tidiani nutrimeti loconoftram regioneminco- lentibus aiTumi debcat: quaproptcr hoc vini gc- nus^Germanis ac Britannis relinquemus.

Vinafru&uaria.

Egitimo ac naturali vino,nifi aliunde adue- cto , qui populi ob caeli frigidiorem intem- pcriem, aerifque inclementiam carent , aut paucum faltc colligunt,fruct:uariis vtuntur.Hoc faciiit apud nos BrioneSjCarnuteSjTuroneSjCe- nomani, arque omnium maxime Neuflrii, apud

Celjirtma, \r i i • 1 • j

Totudul- ^]1105 ccliirama aut potudulcia pecuhari quodam

€ta. nomine appellantur . Quorum quse pomis cofi-

CyJrta. ciuntur, gencrali apud Neuftrios vocabulo, cy- j-omtA.{ ^rca^aut a cltvll maJi cxcellentia, citria, particu- Cormfd. lari autem nomine pomea dicutur, vt qua* ex pi- Corneitana ris extrahnntur pirea,&: quse forbis ac cornis ex- falmea. primuntur cormea accornelianavocatur,vtin-

tereaexoticapalmed,Indicis,&nouisinfulisfa-

miliaria prsetermittamus. Frutiua- Horum vini eenerum conco&u faciliora funt

rlafaln" /11 P .. . • \

bria. (quod ad expnmendi rationem pertinet ) quae

uhtxfri» fruftibus bene maturis,probeque apparatis, fuo

mtndi ra- tempore collectiis, ac quandiu opus eft afTeruatis

ttont, flut.Namquorundamgeneroforum pomorum

& ad vinum accommodatiorum,talis eft natura j

vt iis poft vetuftatem atque alTeruatione ius cre-

fcat.Dura porrd ac folid.i carne pr<jdita eiTe opor

LIBER PRIMVS,

tet ea,ex quibus vinu exprimere cogitas: vnde ex curtipendulis, franceturis,acpafsipomis, etiam fi generofa fint,nullum vinu exprimitur:Quem- admodu nec ex generofis piris,fed tantum agre- ftibus,noinfitis,valdeacerbis &aufteris.Quo fit vt diutius pirea afleruetur,nec ta propte in vfum veniant.Nam quod ob piroru agreftium inopia, ex duleibus ac generofis exprimitur vinu,id pla- ne eft infipidum,atque in vappam protinus abit. Quod autem attinet ad fru&uum , ex quibus citria eliciuntur,fpecies.Expomeis quidemfa- Pomeafa* na funt , quaecunque vnica mali fpecie conftant: ****** quse etfi in annum tantum afleruentur , nec tan- diu atque pirea perdurent , delicatibra funt ta- men,ac ftomacho longe gratifsima.Huius equi- dem generis funt heroetia aut heroica , ab huius Hmetw* nominis pomis exprefTa, ita odorata , vt Cario- phillo condita effe fentiatur: Verum in duos tan tum menfes afTeruantur. Ab heroicis,probanturv Cunoetica,a pomis eiufde nominis di&a-.quse vt ^oetkii. dulcia odorata , atque aurei funt coloris , fic tale etiam vinum emittunt1, quod inter pomea diu- tifsime afTeruatur . Atverd cui rubellina poma %gbellw%. rubellino citrio nomenindiderunt: vinumru- bellum ab vuis exprefTum , calore ac fapore fal- lens,caput interdum feritiquamobrem imbecil- lioriventriculonon ita commodumeft,atque curtinium : quod etfi tandiu non afTeruetur, ta- Cmhimi. men eft minus infenfum. Omnium autem mini-

B.iiii.

24 DE NVTRIMENTIS

XMgeletWi meRengeletiu,raruquidem id, qucmadmodu & infrcquetiafuntpoma, aquibus elicitur,regele- tica di£ta , quod vno pcr ramos ordinc difpofita (quemadmodudac~tili) fuccrefcant.Neque verd

SindouiU improbanduefi,quodapagoSadouilliudicitur.

hum. Pomeorum mfalubria funt,minus quide bar-

IPomeain* beritia.Neuftns inferionbus &. Caletiis vul^a-

ja n , ria:mao-.s auteminlenfabecquetia, ex pomis a-

Becquxtm, grefhbus non mlitis cxtracti:adcd quidem acer-

baatq- ac!;l^,vtoinphaciiautacetilococibis c6-

dicndis porius confcrant. His accedunt Relletia

cx pomis varcgatis £: rubris, veluti parallcllis fu

per corrice delinearis exprefTa,adcd ingrati fapo

i is vt fua accrbitatc Iachrymas excitent . Infima

retiu, omnium funtviuretia,fcre la£t,ea,n6 minus aclo

reaob aquofitatemScinfipiditatc contemncda.

? lon: Pyrcbrum porrd fanafunt atq-, euchima, quae

a pyris casram colore referetibus cserclea dicun-

C&n tea, r J .

tur,omniumquc pnma expnmuntur: ncc lta diu

f . durant.Secundumlocum tenent, quse Roberti-

jQjcr.im* ^^ vocantur : ipfa etiam generofa , limpida , &

que di fsecatamuicaxcllinum guftu refcrant:hoc

tantum afrerunt dctrimenti , qudd capuc largius

cpota fcriunt: quemadmodum & qurc carifia no

minatur , omnium poftrema extra&a,magnique

apud omjves nomims.

Tyrta infa Infalubria funt,que cx generofis pyris,dulci-

Ittbria. fous zutinCnis cxtiahucur.Item minimuafTerua-

ta,ruffa,plguia,qu(jque apud quofda pyris ac po

iibEr p r i m v s; %•)

mis fimulexprefsis conftant.Cejterum ventricu- lo plurimum obeft citrium vinum, auc fru&ua- rium quod recens , turbuletum,non defa^catum atque acidum eft.Item quod aqua delibutum lo- ream fru&uariam refert.Minime omniumvtile, quodexcornisacforbisexprimitur.Vilifsimum quod ex prunis fylueftribus quantumuis matu- risapudNeuftrios inferiores elicitur : prunelli- ^rmelllim numvocantrcuiaquaperaliquotmenfes inna- tansatque infufa , colorem ac guftum acerbi cu- iufdam vini adfert,quo ad fitira aegrotatium ex- tinguendam prsecipue vtuntur .

Vina cerealia.

Inis cerealibus, hordeo,auena, tritico,ad- \T iec"tis lupuli floribus,aqua perco&is ac be-

ne defpumatis , vtuntur noftrates Belgae, hoe eft Picardi,Germanfque inferiores,atque ex fuperioribus nonnulli:item BritanniacNeuftrii fere omnes. Quas fiue zithum , fiue curmi anti- zhhum. quorubireae referant,vbique vocantur:plerifque Clirmt" Queucse. Hoc autem vini genus , Britannis lon- ge omnium excellentifsimum ,ex alica confe- dtim, alla , perfecte coc"tum, gutalladicitur : bi- ^tlla. ream duplicem Flandri^ Picardi Sereuifiam , aut Gu,taU*> queutam duplicem vocant.Cuius generis dulcis ' f atque admodum limpida, Bambergenfis ob hu~ J*"l 7" \ iusloci aquse leuitatem ac tenuitatem di&a , vi- * num album vulgare minufque generofum , ple-

l6 D E NVTRIMENTIS

BfmUa. runquc ementiri folct. Amarae funr,Bromicaae

fc^uttca. J3ez(itica^ quaru vtraq- rubellum vulgare , etiam

limpidum,probe fallit. His bireis aut cerealibus

vinis lolium interdu faporis gratia admifcerrfo-

lct,quo linguam & palatum altius feriant.Sed ab

hac confurgcns ebrietas , praeter nutrimentum,

plurimum detrimeti faepius adferre poteft. Om-

nes enim generofac bircac , plus «equo afTumptae,

fcnfum atquc animum conturbant.Has dum de-

licatiorcs maiorifquc nutrimeti BritanniefTicc-

re cogitant,faccaro,cinnamomo,ac caryophillo

condiunt,ac dcinde poft multa doliorum exagi-

tationem limpidas reddunt . Flandri, furfurc ac

jjiremhro- pane fpifsiores facere ftudent, Birembrotiamap

tia- pcllantes ; quibus fiquando mel atquc aromata

commifcet, genus aliud veluti hippocratici vini

Mcta. ccrealis efTiciunt,quod metam vocant.

Horum igitur vini generum afTuetis, conco- Salubrcs £u fAcl\ms }jirC2 jUp]ex , aut fcreuifia effe vide- -brtsbirtt, tur: poftquamBambergenfis acdeinde gutalla. Rcliqua ccrealia nifi limpida atque emedata, fla- tus gencrant,renibus officiut, vcnafque obftru- unt. Quinetiam durjecoctionisefTe cenfentur, qusecunquc aqua fontana,puteana,flagnate;tur- bida,ac male olcnte fiunt,rrumentique ac lupuli minorem portionem continent.

Carncs.

Cdrnindif /^ Arnium cfculentaru varia eft pro cseli afpe- freuttx. K^j ftu? pabulifque animantium natura. Mon-

L I B S R PMMVJ,' XJ

tanis enimac decliuibus.ouilla vifcofior.bubula -^rtgiom- durior, caprina delicatior , auium tenerior, co- M' ftuque facilior eft: Planis,amcenis, ac patetibus, omnes pre^ter caprinam falubres:Maritimis,am- bigunt.Bononienfi enim ac Neuftrico,ite etiam Flandrico ad oceanum tra&ui, fucculetior ouil- larquaealioqui Mediterraneis atque Adriaticis oris dura eft, ac male olens,nulliufque fere prae- terlanarumminifteriumvfus-.vtvitulinamacbu bulam iuniorem,eius loco fufficere, Gra»cis,Hi- fpanis,atque Italis,plerunque fit neceffc.Saltuo- fis aute locis enutrita animatia, nefcio quid alie- ni fucci prae fe ferunt. Ferina,ob exereitationem delieatior , quamobrem principum mefas exor- nare fblet , maximaque ab iis obferuatione con- cludi. Quinetiam ad caeliafpe&um,pabulorum- que bonitatemaduertendum effe, vel hocargu- mentopercipimus , quord alias carnes aliis prse- ftare pro quarudam regionum praeftantia cerni- mus: vt quantum uis pingues belgicos atque Ar- uernicos agros , Franciciac Biturigici excedere, guftuique amceniores quadrupedii carnes pro- ferre foleant : ad quorum gratiam atque vberta- tem accedit Turonenfe ,Cenomanicum,atquc Andegauefe folum,delicatifsimarum auium foe- cunditate,C£teras Galliarum partes facile exupe- rare cognitum . His porrd feccrnendarum car- nium notis , dcmefticam educationem a.diiccrc uheiuca* oportet,quam vel ob conclufa, 8c in otio deteta tion**

l8 DENVTRIMENTIS

animantia,abundantioris excremcnti carnes:et- fi nonnunquam candidiores,pinguiores tamen, nutrimentiqueabundantioris producere certif- fimum eft. Omnino autem exeitata,ac fylucftria animalia;cicuribus ac domefticis, carnium falu- britate prseferenda ciTc cenfeo. Quprum diuerfa genera,nuctandeparticulatimenumeradafunt. u rium Quaecunque igitur carne teneriore prsedita

meratio. ^unt animalia, breuioribus ac mollioribus fibris intertexta,eaconco&u faciliaefTeexiftimamus :

*4ses. veluti funt ex auibus pulli gallinacei , aut his pauld prouc&iores haftodelli , item columbini, perdicini,anlerini,phafianarum,roftrularum,co turnicum,turturum , atque vtriufque gcneris pa uonum : quibus pafferculos , &: alaudas noftra- tes addere poffumus. Proceriores aute,per hyc- mem magis funt falubres , conco&iiquc facilio- res. Eius generis funt gallinsc februarise quae no- dum oua pofuerut,aut lis incubauerunt,quarum delicatifsimae gallinotar, atq; aded phafianae fyl- ueftres : poft quas capi Cenomanenfes, &c Fran- colini Italici , roftrulae iuniores , turdi montani griuarum nomen rctinentes. item perdices ma- culatae ac iuniores(nam quae goechie; vocantur, caputque gerunt rubro ac nigro per aures diftin ctum, minus probantur ) item coturnices , tur- tures,columbidomcfticiiuniorcs,fugitiui,cam- peftres , vel etiam fylueftres, quos ramarios no- minant,antiquorum palumbos fortaffe referen-

LIBER. P R I-M V S.' 25>

tes:addam etiam vinagines, quarum appellatio- : ne pluuiarios noftros intelligimus.

Quadrupedum vero iuniorum carnesfalu- £u*Jirnb? briores funt,porculila£tentes, cunicelli, lepun- htmcames culi fylueftres,aut ex collibus vel montibus abf- tra&i , nam cicures brafsicam olent. Maioruau- tem animaliu co&u facilior eft arietina caftrata, prefertim Francica aut Biturigica.Na Neuftrica, Aruernica, Lingoccitonica, atque Allobrogica, minus quidem fuaues, fibrifque longioribus, ac durioribus prseditae funt.Celeriter etiam coqui- turvitulina lac"tea,aut decimalis capellina , iu- nior,atqueobaefa: poftquam agnina, atque adee* afellina etiam la&ea , omnium longe delicatifsi- ma: cui inferior eft,iuuenci'autumnalis caro,car nerum Hifpani , mangionem Italiybouillonam noftri vocare confueuerunt . His longe fuprema eft ferina iunior , item porculorum fylueftrium, quibus marcafsinorum nomeinditum eft, atquc adec) pullorum ceruinorum,aut damarum,quos phaones aulici noftri appellant.Que; cibaria fere omnia,biliofis,melacholicis,ac gracilibus elixa, prsepinguibus ac pituitofis aflata magis coferut.

DifFicilius coquuntur in genere proue&iores omnes carnes, operariis, pugilibus , aut athletis InJal™n*

v ',.r . i r &|. t- carnmen»

magis quam delicatioribus vtiIiores:mali autem meratio. fucci funt, omniafereaquaticaruauium genera; ^tnesa^m cuiufmodi funt anates noftrates, 3c nuper ex In- nca' dia adue£ti:quibus cqngeneres funt farcellae atq;

03 Dfi K VTRIMENTIS

halbranni,itcm vannierifcp vcnto abundantiore plerifq-, locis reperiatur)gallin« lacuftres, fluuia les ac marin$:mergi (plungeones vulgus vocat) anferes,cygni,butorti,ardeze (ha:rones vulgo di &i) rofhrulac grandiores,&: qui Curlnii neuftxiis oris appellantur . Qiiinetiam terreftrium auium proue£tiores,qua*da dur^ funt co&ionis: grues, pauones noftrates 6c Indici, otides,quas otardas dicimuSjitem galli, gallina;,capique vcteres: at- queexnemoraliumfpecie,columborumid ge- nus cui bifetorum nomen cft: denique quicquid paflcrum aut auicularum praeter turdos & alau^- daseditur. jguadrupe Quadrupcdum co&u difficilior cft , vtraque dmnjaro bubula proue&ior : poft quam aprorum &por- tnfafobrii. corum car0 nimium nutrit,vitiofumque fangui- nem gcnerat : item boum aratrum iam expcrto- rum , atque his congenerum bubalorum ac fyl- ueftrium,quos burTalos appellant:quibus vacci- nam fere omnem, hircinam,caprinam vcterem, atque ouillam,eius prelertim quae geftatoria eft, item veruecinamaddereoportebit.Proindcqui carnibus aliis,vel ob confuctudinem, vel guhm vefcuntur,vt pfitacorum,coruorum, cornicula- rum,garrulorum,picarum,cVexquadrupcdibus vulpium : iis nulla lex aduerfam valetudine pro- hiberepoteft. Tartesqu* Quaedametiam falubriumanimaliumpartes

da amma» ^*r x , r

Mprater ad delicias varie prseparatse? maxime funt confi-

IIBEH PRIMVS.' $r

derandse.Harum enim aliae folubres, aliae infalu- ^*'w bres cfie comperiutur : quibus etfi plerique non &*f*1** vtuntur,queadmodum nec externis ipforu, car- noia fubftantia minus praeditis partibus,no funt tamen harum permultse reiicicndae. Teftes enim gallinaccarum,anferum, cuniculorum, ac lepo- rum : item pullorum atque anferculorum cere- beIla,pulmo,hcpar,ventriculus,caput,collum, Sc alae plurimum probantur.Quadrupedum ve- rd maiorum ,vt agnorum jVitulorunijCapelloru, ac iuuencorum glandulae maiores, pre/ertim in- tcrcordiales phagoae dictae: item capita, linguae, pulmo,cor,vcntriculus,iecur, ac pedes, conco- &U facilem nutritionem exhibent : quarum par- tium apparandi modus, ac condiendi ratio,plu- rimum pro diuerfarum regionum confuetudine ad ventriculi robur facere folet.

Quae verd gulae atque appetentiae irritandse infafohns caufaalfumutur , velutifuritperniones mogun- t»*™*!*» , tini,lumbi ac linguae bubulae infumatae } item pc frfcf- des, aures,roftra porcorum,ita condita,vt advi- ni nefas accedant , potius quam ad nutritionem aiMmantunhqc verd reli&a potius quam come- ftamagis prodelTe exiftimamus. Quibusadiun- gemus caponum,roftrularum,ac cuniculoru ca- pita prunis candcntibus , aut craticulis cxaflata : anferum proue&iorum cordaveruculis tofta^at- que huius gencris caetera.

31 PE MYTRIMENTIS

Pafticiacarnium.

Pajlicia. Ihtl vctat quominus pafta conclufas,atquc

^^ inco&as carnes pafticia vocemus, noftris potius quam Italis frequentia:quoru vfum pro cocluforum edulioru natura, condiendique ratione varium elTe duximus . Nam quaecunquc exhis maiushabent perfpiraculum ,eaquidem fuauiora,coc"fcuquc ficiliora funt, queadmodum &qua:pipcreac gingibere condiuntur , multo calidiora. Pufillorum igitur, columborum , tur- turum , ac coturnicum bene medullata pafticia, cinnamomo,acnuce myrepficaconfperfa , vel vitulinaminutifsime contufa,vitcllifqueouori"i, palTulis,grolTulis, omphacinsc granis codita: vel quae vitulino pedore,aut capo teneriorc cum al- bo iure fiunt,apprime lis comoda effe cenfemus, quorum ventriculus pcr aetatemjtemperiem^re- gionem,atque anni tempus, fatis firmus ac robu ftus cft. Quibus addemus ex vitulorum glandu- lis maioribus ac tenerioribus , phagois appella- tis,confe&a, bouis mcdullae fruftis infperfis , quorum qu?e thymis,hoc eft,glandulis medii pc cioris (intercardiales vocant) fiunt^vtfuntdeli- catifsimi guftus;fic omnibus ex <equo bene falu- bria efTc putamus . Verumetiam , quse ex ouium linguis medullae innatatibus, modico cinnamo- mo ac myrepfica cofperfis,ac bcne co&is hyema libus ientaculis poft D . Rcmigii proponuntur,

LIBER PRIMV S. 3|

ea etiam co&u facilia effe cefemus, modd ne Iin- gua* bubula* aut carnis quidpiam recipiant,: pa- nifqtie vfti mica,vino ac pipere delibutainebri- entur:alaudarum autem aut pafferculorii ex hip- pocratico pafticia,frigidis,Ianguidioribufq; ve- triculis commodaeffe nondubitaritn , vtetiam venere(quemadmodumveruecis aut cerui teftes pafta conclufI)excitare exiftimet. At quse aquati- cas aues pafticia recipiut,anferes ^anates, & quos halbrannos 8c farcellios vocamus , melancholi- cum in corpore fuccum excitant: quod idem le- porinam fpinam ac coxas pafta reconditas effi- cere eenfent,&d multo id quidem minus.

Haudita falubria funt , quse ferinam iampri- ?*&icia dem inclufam recipiunt , fiue fit maiorum , fiue ma *JWfh etiam minorum quadrupedum cineritiapoftea opertorum . Omnium maxime cacochyma quee ouillam & bubulam cepollis conditam admit- tunt,vel lpfis etiam operariis inutilia.

Infar&a carnium,

Omminutas aute carnes,herbulis,aroma- {^ tis,vitellis,paffulis, caftaneis, atque inter- ^^ dum napo buniade coditas,ollis infarclas, ac bene defpumatas (modd ferinse fint;vituline;, ouill3e,autdelicatiorumauium)nonminusfanis co&u faciles effe exiftimamus,atqueeas qusepa- ni contrito , vel eloto in sgrotantium commo- dum permifcentur: etenim labore dentibus adi~

C#i.

34 DE NVTRIMENTIS

mtint, celcriufq-, fubigiitur,ac fuos fuccos prom ptius in vcnis deponunt.Quo minus mirandum eft,fi dclicatiorum ac cuticulae inferuientium menfas interdu feftiuiores reddant . At quae pul- lorum aut proucctiorum auium ventri, additis pafTulis, herbifque benc olentibus iniiciutur, vt cum iifdcm affcntur aut elixentur:fatis fanaqui- dem ex apparandi modo mihi videntur , fi prius fngantur, aut leuem ebullitionem fentianf. tum ad mcliorcm defpumatione , tum qudd alterius fint nature; ab ea cui iniiciutur carne.Sunt qui ca ftaneis, paiTulis, ac prunis Damafcenis contritas carnes herbulis admifccant,atque ita anferculos inferciant,quod eft confuetudini permittedum. Verum quse caprino,agnino,aut vnulino capiti, cum cotrito ipforum cerebro,faccaro, ac croco c6dita,deindefrigurur,queadmodu nihil nocet, fic parum etiam prodelTe polTunt. Quae verd vi- rulino ptctori intercludutur ( modo prius effer- buerint) haud infuauia mihi videntur*. quemad- modum 6v qu<£ ventnculis ouillis inferta elixan- tur,modd ne cafeum recipiant, aut eo nifi genc- tsphU rofoinfpergatur. Capum vetcrem,parum ebul- latnclHfns ]itum,ac deinde ofsium exemptoru loco fua car- ne herbulis atque aromatis condita, coqui indu* ftna bene infarfhl , phiala vitrca, ita vt caput ex- tet conclufum , calidis cincribus , lentoque igni perco&um ,non modd approbanm,fed inter ci- bos omnium longc delicatifsimos adduxerim,

t I B E R PRIMVJ,' §j

quo poft refumptiuum, qui quocidic effluit,fuc- cum ebibitum,confrac1:aad extremu phiala, cibi delicatifsimiloco nobiliores vfi funr.

Malifucci funt inteftinafanguinefiulloaro- tnfzrSia matis ac caepis condito infar&a (fanguiculos aut mciUi»Q*** buldones vocat) item colon fuillum reliquis in- teftinis tenuioribus veftem prsebes,qui cibus cd quidem deterior eft , quo carnis lacinias recipit. Crudos enim fuccos generat, difficile coquitur, venafqj plurimuinflat.Hocaliquatominus no- xiseeffe videnturlucanica» Venetse, ceruellatoru Mediolanenfibus, Godiuelloru Lugdunenfibus, cseteris Gallis falfidiarum nomen retinetes : quae fiquidem vitdlinis tenuifsime comminutis,8c aromate probe cotemperatis , ac croco conditis fiant,parum adferut incommodi , modd parcior earum fxt vfus : nam quae fuillam aut bubulam continent,prorfus Iaedunt.vtinterim Andollias Trecanas,ac Cenomanefes omittere non videar: quarum pinguitudo Sc falis copia ; meo iudicio nihil optimi fucci adferrc potcft.

Condimenta carniumu

Ondimentis ( falfas ab vficatifsimo condi- s*lfih f^ mentorum omnium fale noftri vocant)etfi

non indigeat fames: ad delicias tame,ac de-j ie&as appetentise refumptione , vel tenuioris for tunse quiuis vtitur.Horu alia vulgaria funt, fale, omphacio, aceto, faluia, hyffopo, fapa, defruto,

DtdCoito.

Dtacydo-

nion..

Diatrion

ppercon.

Tultteres

r.

Ducx.

Tiperit. Sfeckmm,

$6 DE NVTRIMENTIS

cseterifquehuiusgeneris compotlra: aliaexqui- fica , acque aliunde vfurpacis aromatis ^ ac fuccis conftantia: nonullis quidem frigidis, limonum, citriorum,aurengiorum,punicorum: aliis vero calidis,cinnamomo,cariophyllo, myrepfica,pi- pere/jingibcre : quarnonunquafaccaro, autin- terdd croco,vel accto macerata, lautiores nobi- liorii mcfas exornare folcnt. Atq- he^c quide cum rationeacmefurafuistemporibuSjfuaq- teperie, atq; setate exhibita, parcim os vcncriculi recreat, partim etiam cofhonem adiuuat. In quem vfum olim excogitatum eft a Galeno diacodion , dia- cydonion, 8c diatrion pipereon: reliqui praeter- ea pulueres a. recentionbus medicis delcripti, quibusfr.ccarodelibutis,rofacea,autalnu!o opti mo lure liquidioribiis fa&is , nihil acque dclica- tum ede comperitur.Veriiri quae codimcntapi- per^gingiber.cardrmoiT.umjnucirquemyir. cse vaginammacis appellatam , autetiam auclei medulLt recipiurt^ea frigidifsim 33 ac pituitoibs per hyemet» cna (blet, eofque qui re-

gionesocc:caiasatq;hiperb:.reasincolunt:qua- propter ea cuiuistemere proponere nu eftopus: aromaticifquepulueribus magna cautione vten- dumethquorurn quiduc. lappellatur

parce e::hibitus,coctioni admodumj :.Pi-

peris autem aut fpecierum,hoc eft ca n a-

romatum didus ,hepatiscaliditatemprcpe. dum igneam reddit.Quamobrem Germanis in-

IIBE'1 P R I M V S." 37

inferioribus Britannifque relinquemuSjquorum alii butyro , vino , zitho, ac mic*e panis aromata commifcent:alii faccaro,aut cinnamomo,gene- rofi vini dulcedinem., ad aeris frigidioris emen-? dationem , potius quam corporis falubntate au^ gere folent . Proinde qui aceto eopiofiore atque ^etumjn. optimo (fiue fit fambucinum, fiuerofaceum,aut con metl* cariophyllatum ) fuos cibos ad appetentiam co- piofius ac quotidie codunt, curiofe mea quidem fententia facere videtur: nam quf refrigerat ace- tum, quu tribus vnciis ieiuno ventriculg affum- ptum , aeque fere aluum ducere, atque fcammo- nium percipiatur ? Qmphacium vetus iufculis °mphacw, gratiam adfert,reliquifque cibis quos ad delicias cupimus efle fuauiores : mufteum ac nouum in~ flat, vetriculum defatigat, atque inteftinis mur- murexcitat.

Infalubria funt ea condimeta, qua» fmapis at- Cmdimeta que herbas triticese fuceum recipiunt,hoc falfam tn^ " n^° viridem,illud finapidium voear.quod fapa com- moderatum ( vt Diuionenfibus atque Andega- uenfibus moris eft) etfi delieatius , tamen eft ventriculo noxium . Hoc autem noluit Galenus in fuo diacitonitem inferere, maluitque huic pi-' perinfpergere.Proinde queadmodum antiquo- rum oxygarum a medieis ob acetum & muriam oxytarfi, ( quas prorfus cacochyma funt ) reprobatur : fic etiam Italorum alliata, 8c Lotharingorumurot- ^iUiata. ta,oxygaro fere refpodens,minus ventriculo cQ-M*rotta*

C.iii.

3^ DE NVTRIMENTI5

moda efTe iudicantur ; &c quod dolorem capitis excitent,& qudd vules fpintus tetro vapore in- ficiant . Quaecunque cnim csepam , porrum, al- lium,& ancthum recipiunt condimenta,ea ton- ftnnisac cerdonibus magis clTe comodacenfe- muSjO yt delicatiorum rhcenfis orTerri debeant.

Oua.

O

Va,nonullorum animalium fanguis femi- ne confperfus , ad fui gcneris procreatio- nem a natura nitidis mcmbranulis,candi- doque putamine conclufus, noftroru corporum nutritioniex quibufaamauibus haufta,maximc conferunt; nullocnim negotio m ventre confi- ciuncur,firccentiailnt,forbilia,parumcoda,ex gallinis iumoribus,phafianis,aut perdicibus dc- Salucnu- fumpta:quorum loge delicatifsima quse fubuen- taneadicuntur . Neque enim audicndoseos elTe cenfco, qui oua in ventriculo cito c5putrcfcere, biliofis nocere, calculumque excitare praedicet: hoc enim de nimium coctis, frtxis,aut alio quo- uis pacto apparatis intelligi debct:quod a*que de rcliquis cibariorum gcnenbus dici poteft. OHainfa* Minus falubria funt , codiique magis contu- Ubrui. macia,?nfcrina, anatina, noftrorum atque etiam Indicorum pauonum : quibus etiam ftruthioca- melina,ac teftudinum oua adiiciemus:que; vt fc- brictibus magno maio funt , fic fanis febrem ex- citareputantur.

L I BgE R P R I M V S. $$

Lac.

•

ID porrd adiumenti lac quadrupedum homi J nibus adferre poile exiftimamus ,quod auium & quorundam ab his animalium oua: vtrun^ queenimexiftimamus efle fanguinem animalis in hanc formam a natura commutatum,ouorum tamen diligentius cuftoditum : quae quia ob in- cubationem extra ferri necefTarium fuit,duriore operculoa natura communita funt :illudverox qudd ad educti foetus, vel corporis noftri nutri- tionem in corpore afTeruari oportuit , molliore glandulofo, corporifqj fuperficiem no exceden- te conceptaculo cotineri fuitJ[Omnino fgitur lac &: ouum fanguis eft animalis a priore forma,na- turse labore atque artificio, poft animalis, a quo produ&us eft fpeciem,nobis etiam alendis ido- neus.Quamobre recte quidem a Galeno di&um eft , Omnium quae nos nutriunt cibariorum lac bene fele6him,optimum in corpore fiiccum ge l nerare, facillime confici,atque eo vnde profedii eftfanguinis, promptifsime redire . Quo minus mirandum eft, fi queadmodum de Plutarchi£o- fiftrato audimus , Scoti atque Hiberni ob fuila- 6tis vfum ferocem, robuftumque corporis habi- tuminduere confpiciantur.

Seligendum igitur eft reces mul6him; vacci- La^e^s num , pingue , nullum a dulcedine faporem ha- **t0' bens : eo maxime tempore quo laetifsima ac foe-

C. iiii.

40 DB NVTRlMgNTlS

cundifsimapabulaeiTefolent.avaccmo,c;iprinu cft vtile,inde vero afininum, quocjomnium con co&u facillimum eft . Horum autem ouillum ac bubalinum detcrrimum, ac magis nocuum . V- numhoc pixtcreain omni lacrus genereobfer- uandum eft,ne (quemadmodum docuit Hippo- crates) caput dolentibus,autex laboreseftuanri- bus porrigaturmc prsetcrea fit vetus,aut pridem emul&um: neve nigncet,aut flauefcat: nam haec inter vaccini la&is gcnera cocrai difficiliora funt. Maximcautcm nocet , quodreco&um autplus jeqUoferuefa&um tiiticu, aut orizam admittit, quodque caepis,ac croco conditur,atque cx fari- natriticeainpofcntam cogitur.

Crcmor ladtis.

Ac, multifariam in noftrum vfum cogitur

\ atq; afTcruatur. Aut enim eius cremore pa-

nesfiunt, aut delicatifsimapoftcremorcm

fubftantia,butyrum:aut totaferecoacl:a,cafeus.

CrtmorU* Cremor autemlaclis per sftatcin paniculos co-

"*• acr.us,rccens,minimum acidus,facile biliofis co-

quitur : aut etiam pultis modo liquidus , ex co-

chlcari hauftus, vel fictili vafculo ita exceptus,vt

CjputU- cruftam fecerit: caput la&is Veneti nominant.

' Nam qui iuncis intertextis occluditur,vt fubfta-

i»»cat4. . i. . ■ ■ ■ ^ v rr

tiajdurioriSjiicahmentiminimuvtihs elie com-

peritur. At frixus,&: faccaro conditus, aut pafta

in turtas formam condufus, fecundis ac poftrc-

B

I I 3 E R P R I M V S. 41

mis mentls cu bellariis affumptus ventriculo la- borem adfert, quamobrem robuftioribus ac ca- lidioribusmagisconfert. 0

Butyrum.

Vtyrum autem,etfi (quemadmodii oleum) ^0mm< ventriculo biliofiore promptifsime flam- mam concipiat: tamen reces, atque ex lacte iuniore,equonullus detra&us fuerit cremor,be ne confe&u ( cuiufmodi Vanuianum noftru eft) primis menfis affumptum prodeft . Nam praeter quam quodaluum lubricafacit , plurimuetiam (vel Flamigis ac Neuftriis teftibus ) nutrire con- fpicitur.Huius quidem generis optimu eft,quod a Calendis Maii ad Iulias noftro cselo offertur. Saleautem conditum atqueafferuatum ,potius iufculis ac condimetis idoneum eft,quam vt cru dum affumi debeat . Tale quidem Fracicum ma- xime probatur,a quo Neuftricum,marinum ne- fcio quid ex animalium pabulo redolens : deinde Flandricum,acpoftrem<3Britannicum.Multum enimfacitadbutyri bonitatem atque exceilen- tiam pafcuorum nobilitas atque vbertas.

Infalubreeftolidum &album,acquodctm- ^mm

\ ^ mfaluhre.

que prster naturam ie habet.Capnnum vero,o- uillum?aut bubalinum hoc loco nihil moramur.

Cafeus.

Afeus, formaginis antiquum Gatonis vo- Form*g9. cabulumhodieretinens, totala&is optimi

c

4 2 DE NVTRIMENTIS

fubftantiacoactus,recens,molliculus,minimum oculatus(qualis Montrollius aut Vinccnnius no fter eftyconco&u facilis crit: poft quem ex afTer- uatis Arucrnicus,dulcis,minime putris, aut cel- lam vinariam redolens . Tcrtn ordinis efl Alpi- Uhinm nus (Mcdiolanenfem Placentium, aut Parmen- cafini. fem appC]jes per me licet) ventriculum imbecil-

lum iure quoda confirmac. Ex cuius natura qua- tum virium fit Alpinis plantis mde facile iudica- mus: qudd etfi nullis aromatis, lmd neque vitu- lino coagulo, fed acanthio tantum cocrefcat:ta- men vfqueadedfuauis eft atque aromaticus , vt frigidiscV humidis temperamemis, plurimil ac- commodus clTe folcat.

Caeteru quod de co&o la&c fupra di&um cft, idmultd equide magis decocto, aut quouis pa- lnfaluhrh £t.o affato cafeo dicere voluerim. Proinde cafeus tdftw, omnis vetus difftcillime coquitur , facilius ta- men Aruernicus : haud itaproue&us, ac dulcis, molliculus , nullnifque prxter flauum coloris : Ab hoc Brionius angelotus, aut Cramponefis in globos coa6t.us,guftu quidem fuauis eft, fed ve- tuftate cVputredine incella vinaria conquifita perniciofus.Betunianus autem,& Anglicus,at- que ouillus fere omnis, etiam non ita vetus, co- clu difTicilis eft.Pinguis ac fibrofusadmodum buffalinus in breues fphserulas (probaturas Ro- mani vocant) coa&us, ventriculo onerofus : quemadmodum &: chamselinus Ailaticus, Tur-

tlBER PRIMVS. 43

cicis frequens , Sc qui Grsecis viridis ab herba- rum fuccis: & ad vini appetentiam reuocanda fa litus, &: aromatis conditus,nautis Venetis com- munis eft.Infelicifsimi cft nutrimenti Germani- cus, putris,fqualidus, ac graueolens : vermibus vndecunq^ fcates,ac tineis perfufus,quas argen- teo cochleari poftremis menfis(nefcio quamfa- lubriter) ad delicias hauriunt,vt renum arenulis medeantur.

Pifces.

Ifces,antiquis,etiacarnevefcentibus,inde- 9ifdum "O liciis habiti , nobis multis anni diebus , ob yfM'

carnis interdi&ionem neceiTaTii,fuis vt ter- reftriu animaliumlimitibus definiendi funt:iif- dernque legibus, quibus auiu aut quadrupedum caro5coercendi: &c quod permultis religione no ftram ar&ifsime obferuatibus perpetuus eorum vi&us ex voto placeat : Sc quod httus incolen- tes,ipforumvfu frugalius,ac minore fumptu de- gant :maioremque nutritionis partem pifcibus abfoluant.

Ergo pifcium quibus quotidic vefcimur , alii Tifcwmdi funtmarini,quorumgenere,seftuariis degentes, ^ifanes, littorales, eonchas;acteftudines comple&imur: alii h\iuiales,quorum appellatione,lacuftres,(ta- gnarum ac fontium comprehendere necefte eft: alii denique, partim tcrreftre, partim aquaticam vitam degunt , quapropter a Grsecis <Lpq>!Ct& no-

44 DE NVTRIMENTIS

minatur,de quibus figillatim nunc cft dicedum.

Tifcesma- Marinorum igitur pifciu quidam plani funt,

?* ' " quidam rotundi.Horum omnium in gcnerc co-

£hi faci!iores,quicunque mediocris confiftentiae

carnc przediti funt, ex alto mari, vchemetifsimis

ac frequetifsimis fluclibus agitato attra&i , haud

ita recenter capti,neque pridem alTeruati . Nihil

cnim ex aqua, ctiam falfa, dcfumptum, niii con-

Xotundipi ditum ,a:quediuafTeruaripotcft. Rotundorum

Jcesja »- aLUcm pifciu falubrcs , ac coftu faciles, rubellio-

ores. \ i • '

Zubellio. ncs,a quibus Grunoti ( Aquitanis capitones,ve-

crunottu. tcribus mugiles ) itcm roffeta? , antiquorum cy-

Captto. thari : & qui reccntioribus merlani dicuntur:

Xoffeta. ^l1105 ( n^ infipidi cflcnt ) magis probarcm .

Cythar*s. Ncque vcro reiicicndi dracones , noftris viuise.

MerUnms. Quibus addcmus Occani halecarum ac fcom-

Draco. i , • x

■^ brorum ( quosmacarconcs nominant) recen-

Haleca. tium copia: quoddam cornu , vcre nouo violam

Scomber. Marriam guflu fuauifsimo referens.Cuius etiam

fipoiis funt muli , omnium longe delicatifsimi,

ac pingues: qui certe omnes, tales vt fentiantur,

fuo tcmporc conquiri debcnt.

Saxaules Saxatilcs autem pifccs, lique pufilli, ex litto-

t'fces' -1 r r >r l

nbusaut fcopuhs profihcntcs ,nocmagisinter

rotudosfalubrcsfunt. quddperpetuoaqusemo-

tu exagitetur ac concutiatur . Eius generis funt,

Cohius. Adriatici Venetorum gobii: Mediterranei Maf-

Sarimtca. fHicnfium Sardinicae : Oceanianchellifardinicis

' fere perfiimles, nifi pauld his latiores efTent, atq.

Macareo

Mulas.

UBER P R I M V S* 4f

argetei coloris, violam etiamnum olentes, item Tyrrohenicilittoris Triglse, Romanis probatif- trigla. fimse.

Co&u difficillimi funt merlufii , antiquis afi- zotimdipi ni,vel afelli,ob id fortaiTe dic~t.i,qudd infinitis bafiescott» culorum i&ibus ad teneritudinem concilian - uic' dam verberentur : qui mos merlufiis conditis, ufcUm. hodie Germanis vtrifque frequentifsimus eft , vnde ftocfifchium,hoceft, verberatumpifcem, St<>cfifch. vulgo vocare folet. Ab his pifcibus dure. funt car nis, ac coctionis, congri; lupi, canes, fues, quos Congrus. maris fues ac merfuillos vulgd vocant,delphinis **?**- cogeneres,quorucaro bubulamrefert,atquein- smmari- fumata,& pafta condita, ferinam ementitur: vi- nm. tuli item marini, Grsecis phocse,boues vulgd di- c~ti. Extremum porrd inter cseteros honore pro- meritiThynni,quos tunnos, eorumque carnem rhymi. tunninamvocamus:acdeinceps Csetse, quorum c*tx. feuo ( lardu quadragefimale dicitur) ac carnibus bona vulgiparte quotannisexaturari videmus. His etkm addendi funt Murena & Lacertus ma turena. rinus (lampetram nautse vocat) quorum poftre- ^acerms mus, veneno potius, quam alimeto effe cefetur, manms' Hoc verd inter fe diftant , qudd etfi caetem vter- que ferpenti propemodum fimilem prse fe ferat: murena tamen,roftro non eft vfqueaded hebeti, ac porcinum referente: dentibufque oblongio- ribus ,atque acutioribusprseditafir.nequecol- lum habeatyvti lacertus,in tubse Germanice; for-

4$ D! NVTRIMENTIS

raam pcrtufum : feuum porrd ad fpinam , aut ad dorfum cofpicuum gent murena, vt ventrc pro- pemodum carnofo, miniifque extrorfum pingui elTe confpiciatur. Sulmoites. j-jjs ^ddendi fum fulmones , quorum natura, partim marina eft,partim fluuiatilis:delicatiores enim ad magnorum fluminum oftia,maiores ve- ro in alto mari reperiuntur . Horum co&u difti- cillimi , quinon nifi faleconditi ad nos perue- niunt: nam fluuiatihbus praecipua laus eft : quo- rum duplex quidem genus eiTe comperio : aliud rubramcarnem prae fe fercns, quodrecensex a- mnibus mcditcrraneo mari vicinis ad nos venit: fale autem conditu, cx mendionali pclago quod ad nouas infulas ducit procerius , pinguius , co- Telamiies piofius,aut crafsius aduchitur,antiquorumPela- midibusfortaffe refpondens : quas Rhodiorum vulgus hodie Palamidas vocat. Aliud vcro, can- dida, atque interdum fubrubra carne pr<;ditum, quodrurfus marinum eftacfluuiatilc.Marinum Momha. aute(moruham vel moream appellat)procerum ac magnu,vix nifi fale coditum, ac ficcum ctiam a meridionali pelago hic adfertur.Haud ita pro- cerum,candidum tamen, ex Meduerraneo mari UquiU ad nos allatum , aquilas marina: nomen a veteri- tnarma. ous a^eptum cft , vnde nos quoque aquilfinum, qutjintts qUan* aqUjlinum ^ vel agnfinum vocamus , qudd fortaiTe magnos Sc aquilinos oculos habeat , fu- periore paulo delicatius . His tamen longe prae-

LIBER PRIMVS.' 47 *

ftatfubruber fulmo , fquamas latiores magifque confpieuas,&in vmbone erTormatas gerens, vn de Armatum pifcem Aquitanivocauerunt,dum ^trmatm prsecipue adhuc in pelago degit : dum autem ab Wcls' hocadfluuiorum oftiaexcefsit,delicatioratque omnium gratifsimus efFeel:us,Sturio appellatur, sturfa. Rhodanum , Ararim, Ligerim,huicquevicinas partes maximo honore afficiens.

Aliorum prseterea rotundoru acpufilliorum pifcium marinorum.coctu difficilioresTunt An- *■ &

x t 3 - i 7naYln>&,

guillae primum ,deinde verd Acieulae, Augoellae utimla. Venetis,noftris Acus appellatae: Grsecis Galaxii. Item Sardices, Sardcllae, vel Sardiniae, vulgd di- Sardices. ctse:quae non nifi falitse,ac crudae,veluti in aceta- rio comedutunquib9 Anchelli noftri latiores re- ^nchellt. fpondere videtur: vt haec omnia falfamenta Sar- dica cum Galeno nuncupare pofsimus . His ad- dedus Mofcus pifcis,ab infigni odore vulgo ap- Mofciu, pellatus,quddrccens pelago detrac"his,mofcum redoleat, nullaalioquiprqterquam pedum mul- titudinc infignis,queadmodum nec qui ex Cor- cyraNeapoletanis frequens eft Coruus,antiquis comm. Coracinus di6his,ac praeter hos Cuculus, a voce Cuculus. quam,dum captus eft edit, fic di&us: ite Mufte- MufleU. larum vtrunque genus,& qui Capi marini appel Capi. lantur: quorum infalubritas, grauifsimos infue- tis morbos adferre creditur.

Planorum verd, aut latorum pifcium , mari- ?Uni,pi- norum quidem primas ex Occano tenent Solese fcesf*lf4,s

48 ©E NVTR.IMENTIS

Lingulac*. (fiuehas Lingulacas , fiue BugloiTasnomines)

jPuglotfc . quapropter marinaru perdicum cognomen vul-

go retinuerunt: ad quarum bonitatem accedunt

XuhtUio- Tirrhenici Rubelliones, lati quidehi, breuesac

nes' purpurei coloris : quibus nulla ex parte funt in-

Uurau. fenores Mediterranei auratse,crb aurco cutis ful-

gore di£ti,Mafsilienfi littore praeftatifsimi,quo-

rum tamen fuauitatem excedunt eiufdem litto-

Th^ri. rjs Phagn,vulgo Pageoti,auratis quidem mino-

*&* res, vei iim xquc fere fulgentes , nifl ex flauo ni-

xbembus. grefcerent.Fatendum eft autem Rhobum (Tur-

Tnrbotms. botiumappcllant)carnis foliditate accandore,

latos omncs marinos pra?ftare,generoforiimque

piicium numei u augere , tertiumque eorum qui

co&u faciles funt ordmcm promereri. Cui tame

pjjjlr. vix cedit Pailer, Aquitanis PaiTa nominatus,con

Pajfa. fimilibus fere maculis ,atque aculeis confperfus,

fed aliquanto minor. Cum quibus, carnis firmi-

jplami. tudineaceandorccertant Flauiiac Limandulae,

L-maduU. Vel argrotantibus falubres . Tencrioris funt car-

nis Pluuia:,ac barbata»: hoc a fuperionbus difta-

tes,quod nullis actleis iunt armat£e,nihil tamen

ob hoc minus contenendi faporis:vt magis ven-

CarUtli. triculo profint, quam qui Carletiinominantur,

Veneiisadmodum pufilliac numerofi,pafTcris

nomen ipforum vulgd retinentesmoftris autem

longe maiores, fed qui carnis mollitie nimia hu-

miditate excrementorumque abundantiam prae

fe ferant.

7>luuU. Barbats..

t I B E R V K I M V S. 49

Planorum autem pifcium Raiae co&u diffici- Lati> Plft<*

*. t • v • t infalubres.

ljores,atque his cogenercs lmpenalcs nautis ap- ^

pellatas , retiu oras ad fummam aquam innatan- mperiales

tes citifsime fuperare folitae:tantumhepate(quo

latifsimo praeditae funt ) valentes . Itemfcatinae, Scatin&,pe

pifces angeli,vel pedes angeli di&serquarum ex- des anlelt*

iccata cute, qudd admodu (it afpera, fabri ligna-

rii fuas tabulas perpoliut. Ab his Paftinaca etiam paftinaca.

coctioni contumax eft , Mafsilienfibus Gloriofa cloriofa>

di&a.Item Loligo,quae etiam iifdem taulta dici- Lolig0i

tur.Exmollibusautepifcibusappellatis,hoceft

molli cute loco tefiae coopertis, infalubres funt,

& durae conco&ionis Sepiae omnium generum, sepia.

8c ex quibufuis littoribus petitae.Item Loligines LoUgines

ac polypi,quos pulpas Mafsilienfibus didos co- t° ^tm

perimus.

Fluuialium autem pifcium facilius fubigutur, Fluniaks qui ex rapidorum amnium alueo,aut ad magno- PiJC€SJa" fum fluminum oftia,priufquam vrbes ingredia- tur,extrahi folet:faxatilium quidem percae ac lo-> ^«£f • m chiae Sequanicae,vadofia2,barbatuli Ligerini,go- Var^£rl£. biones , & gardones fluminis vtriufque, quibus cobiones. nihilo inferiores funt,qui monerii dicutur. Item Cardones. lacertuli,quoslampredones vocant,omniulon- ^ment" ge excellentifsimi: PalTeres ligerini (pluuias vo- Lampredc* cant) carnis fpifsitudine, Rhombis marinis fere nes. perfimiles , quanquam his quidem multdmino- ^affwe\

-i 1-1 i i- • 11 i lirermt.

res: quiDusadgulaedeircias addemus vmbros, 21»ih*. Aruernicos^auriramentis vefciexiftimatos,tin- ymbri.

Pa.

yo DE NVTRIMENTIS

carum magnitudine ac fulgore.Item regium pi-

Truta. fcemTrutanv.qujefiuetufalar Aufonii,fiue Ga-

Saar. lenihamia, ex limpidifsimis.ac perpetud fluen- Hamia. •. r V -i- 13 • ...

tibus tonubus , aut rapidis nuuiorum nuis viua

dctracta,faluberrima eft,optimu in corpore fuc-

cum generat , nulloque ventriculi negotio con-

ficitur.Praeftantifsima eft,quse Sulmonaria»,vel a

rubente (qualis eft Sulmonum) carne: vel a ma-

gnitudine appellatur.Prsetermittebam , nifi Sul-

Sulmonuli monisfermo incidifTet , Sulmonulos Argenti-

-Argettnen. ncnfes,quibus ed loci fccciidifsimus eft Rhcnus:

Luciwi. aquibusad Lucios autpotius Luposfluuiatiles

LHpus. tranfeundum ( brochetos appellamus ) quorum

£rochetH4. nomen, quemadmodum barbatuliorum , atquc

aded carpionum ,diminutionemadmittereno-

flrum vulgus minime patitunmagnofque pufil-

lis dclicatiores effe autumant : quibus fane ge-

nerofifsimis gallicorum fluminum aluei fcatent.

Nam Germanici,Kifpanici,aut etiam Italici, vel

quicunquelacuftres,paluftres,autftagnoruadfe-

runtur,minime quidem noftrorum fluuialiii gu-

ftuirefpondere videntur . Quod non de Luciis

tantum , verumetiam dereliquis co&u facilibus

pifcibus dici pofTe exiftimamus : quoru infimus

Carph. eftgraduscarpis,aur,fimauis, carpionibus (cy-

prinos pifces quidam effe contcdut) attributus:

quanqua tamen Sequanici atque Ararini,quem-

admodum &:Benaci lacus flu&ibus fere perpe-

tuis agitati carpiones,guardiani di&i, fummo in

IIBER PRlMVS; fl

pretio haberi folent.

Quod autem adfluuialium infalubritate per- FMaUs tinet: rairumeftiacertos ligerinos, tantis vukd ™falubres;

-, & ' ^ . LacertiLt*

laudibus eftern , tantique vere nouo comparan ~erinL folitos efle, cum co&u fintaded difTiciles,& fuc- cum improbum generent : lampetras a faxorum Lampetral linctu nominant, alii Murenas efle contendunt: Murena. aiuntque cum ferpentibus,illis effe comercium: qua» maiores ac cordate. ob carnis vifcofum fuc- cum admodum difplicent : pufillse nihilo magis fuaues effe cenfentur.Hoc tantum vno extollen- dae,quddanguiliis pauld magis folidse fint, quas -^"gwtt* etiam inter cacochymos pifces iure connumera- re licet, quemadmodum &c lutofas tincas , fqua- marudecore acfulgore,potius quam carnis gu- ftulaudabiles.

In fumma, pifces omnes lacuftres , paluftres,' ftagnorum,aut pacatiorum aquarum ( qualis eft Conicia Sequalonica) mihi magnopere impro- bandi videtur: quibus addam eos ,qui ex magnis vrbibus extrahuntur, aut ex frigidis fontibus,ac torrentibus adferuntur.

Pifciumautempartes,intercaeterasconcocl:u /^ ^ faciles ac plurimum delicatse exiftimatur carpio- num ac grunotorum linguse: fulmonum medio- criter falitorum,vel etiam recentium aures,ocu- li, veter: raiarum & draconu,hoc eft rofletarurri hepar,item etiam imperialis Narbonefis,qui to- tus fere iecur eft: a quo quicquidreliquu eft pi-

D.ii.

Cancri,

£1 DE NVTRIMENTI?

L tcus, fcatores tanquam ingratnm reiicere folet.La&es quoque halecarum,fcombrorum,luciorum, car

oua. pionum^cqterorumquefere omniuouis prsefta-

re dicuntur , vt la&eis ouales omnes anteferant: proinde minus bene coquuturmeque fuccu opti mum generantfcombrorucapita,aut fpin^pru- nis torrefa&a* , qucmadmodum nec carpionum oua,atque intefhna fnxa,&: cecpis condita.

Cruftati acteftaccipifces.

Ruftatorum ac teftaceoru co&u faciles can- C cri,ex profluetibus ac rapidisamnibus^prc/ fertim luna media colledi, quales funt Sta- pani:arq; ab his marini longe maiores: &: ex con Conch*. charii marinaru ( coquillas pro cochyliis noftri, Cmehylia. capas Itali nominant) genere,quae fan&ae appel- CfV?~Z ca lantunpoft quas in deliciis apud eos vemut,qu«e rubrao* a^ exterioris operculi confiftcntia rotundae aut longa. long2e,eiufdemque colore rubrse,aut rubell^ di- Capafafla Cuntur:item etia vaeinatae. Atque (vt/Esyptio-

Capambra ,, l ■ \

ermbella rum cocn»cas > ac ouccinos prsetermittamus ) 7>tnna. funt qui pinnarum fquillam interiorem , non fi- SquiUa. ne aliqua ratione plurimum approbent. Horum Locvfta. equidem pifciummagisfunt infa!ubres,quiLo- j>agmi, cuftarum nomen retinent, Venetifque granci di Craciporri 6H funt : item quicunque antiquis paguri,vulgo Cammari. etiam oranciporri nominantur , & Cammari , Cambari. , & i ]• - \

(quos gambaros corrupta voce dicut ) non om-

nino inutilis eflfe fucci exiftimantur : quibus ni-

I I B E R PRIMV s; f 3

hiloinferioresfuntmyesvelmufculi,quosmu- **&*> ;. tulos vel molas noftri,Itali molecas vocant.Ne- *^* que verd prsetermittendi funt patuli atque auri- Te£imes9 ti pe£tines,C6poftellenfi littore,ac diui Michae- lispromontorio frequetifsimi, fupernequidem rotundiacftriati:quorum vfusCquemadmodum ofirctl 6c oftreorum omnis fere generis ) plane eft infa- lubris . Oftreis enim fiquid fuauitatis ineffe dici poteft; id quidem eft ob aliquibus gratam,quam continent falfuginemjaluumjplerunque fubdu- centem,atque appetentiam excitantem.-alioqui, neque co£ta,neque cruda vnquam profuerunt,

Amphybia.

Mphybiorum genere,contineturErycius ^fiy* marinus, vulgo eryftonius di6tus,caftanea ^'^ crafsiore colore ac magnitudine referens : marinm cuius oua interiora paruula in ordinem difpofi- ta/alfuginenoningrataconfperfa, nonnullisfa- lubria efle putantur. Verum ipforum quidem bo nitatem longo interuallo anteccllunt teftudines memorales,ob carnis vifcofam fubftantiam plu- Teft»dfoegt rimum probatae } fic in prseparacione apparatse, vt ablatis pedibus,caudis ,accapitibus , pullos gallinaceos dixeris . Aquaticis porrd teftudini- bus,non ita fauere folemus: quanquam ad vene^ ris illecebras quidam etiam his vti foleant . Ca- cochymse funt teftudines marin^,omniu amplif» fime0itelimaces omnis generis.atq; aded ranaru

Daii.

f4 H NVTRIMENTIS

Ungms. quicquid editur:anguium denique fluuialium ac memoralium caro,etii qtubufdam elephanticum metuencibus in deltciis haberi lolna fit.

Pafticia pifcium.

Afta conclufos pifccs,&: delicatioribus aro- l^ matisbene confpcrfos , plenfqueiucundos

elTe video:atque hos praefertim qui carne fb- Jidiorepra?diti,hauditafacileMiquefcunt.Q_uo- rum magis coctu faciles , quicunque Auratam, Scombrum, Rubellione , Trumbum, Grunotu, atque ex fluuialibus Trutam,cx: Sturionem reci- piunt. Minus falubrcs funt,carpionum 8c ful- monum rccentitim: maris autem fuum omnium quidem minime,qucmadmodum cV oftreorum Scanguillarum.

lnfar&apifcium.

Vinetiam pifcium quorudam fluuiatilium carnes , ollisinfar&as nonnulli habentin deliciis: vti funt carpionis aut lucii Se- quanici,vel Ararini,quorum altenus caro galli- naceam ,alteriusouilhmementiriinterdumfo- let.Maiorum autem pifcium carnes in more fal- fidiarum,autceruellatorum;alioruinteftinisin- clufceatqueinfar<5ta3,mihividentur infalubres: botargasltalinominat, quibus quadrageflmali, vice lucanicarum vtuntur. Nec his quidem ma- CauiArlii. gis falubrem dixerim ipforum cauiarium , quod

Botar**..

Q.'

LIBER PRIMVS, tf

licet ex Gneciain maximos panes , multorii pi- fcium ouis conditos adferatur,atque a falgama- riis Venetis maximo pretio veeneat, mihi tamen minime probatur. Sunt qui trutas,carpiones,ac lucios exenteratos , herbis bene olentibus , fale, butyro,aceto,aromatis optime confperfos infer ciant:quibus addut caftaneas,pafTulas, pruna, Sc idgenusoptimi faporis fru&uum, quodinfar- £tum(modc»recl:e quidefiat) haudimprobarim;

Condimenta pifcium.

Vllus eft propemodum pifcis recens , qui ^^J nonob humiditatem condimentis &aro-

matis opus habeat , vuifque, omphacio, aceto,ac fale varie emendari expoftulet. Quam- obrem haec in vfu quotidiano iampridemrece^ pta,qudd ad ventriculi co&ionem multum effi- ciant,minime reiicienda eiTe videtur.Nam anti- camm, quorum garu, aut oxygaru ( quo etiamnu hodie oxygamm Lotharingi vti eofueuerut)hoc loco minime mo ror, quemadmodum neque caeparum aut fynapi Germanorumin fuismerlufiis apparatum.Ita- que quum aromata,fal,vinum,acetum, ompha- cium,adde etiam butyrum,no fblum adpifcium, apparandorum gratiam , verumetiam ad guftus delicias plurimum facere iudicentur,inter con* co&u hac in re facilia coprehendere non eft alie- num . Condimentorumauteminter caeteralon- ge delicatifsimum eft,quod etia antiquis appro-

D.iiii.

f£ D E NVTRIMENTIS

jtaalbum. Dari folebat, ius album , obfonium, vel edulium album noftri vocant.Quinetiam pctrofelini,ro- rifmarini, thymi,origani,atque intcrdum hyfTo- pi condimeta , aequc per scitatc co&ionem pifciu adiuuat,at que aromata per hyememmeque verc» parum his accedit ex vitellis ouorum adiumenti. SnlfamTu Omnis autem gcneris falfamentaad gula: dc- pifctam. liciascxcogitatajCOncoftu difficiles pifces effl- ciunt , qualesfunt halccse vtriufque fpecieijhoc Saract, e ffc a.lb>i &no6hirni , quos faracas Itali,noflri fo- retos nominat. Ite fcobri,morlena:,vel moruta:, autmortue^fulmoncs^fardinic^anchellijaciculc;, anguillsmarine^&huiufmodicsteri pifces,ope ranorum cibisvulganbus magis dcitinati,autiis accommodi,quorum calor innatus ex prima co- ftitutione , vel ob afTuetu laborem atque exerci-. tatione durifsima qua:q; nullo negotio conficit.

Soreth

Ol

cra.

O

olat. ^^^ Lerisprifcadicl:io,afragratia&:beneolen

tia nomen habens , eas herbulas compre- hendere videtur , quas herbetas Itali, nos francas & finas , hoc eft , generofiores appellarc confueuimus-Reliqua: autem magis vulgares,&

obfonlum. tamen edules, peculiari quoda obfonii yocabu- Io,a Gra*cis tranflato,vocabatur: quibus paupc- riorcs.aut ad rem masris auidi vti folebant.Tan- dem autem vfu diuturniore fac"tum eit , vt ctiam ipfa brafsica5oleris nomcn afTumpferit^ac dcin-

IIBER. P R I M V S. 'J7

ceps omnia,quse codiendis iufculis,qu2eque pri- mis menfarum acetariis , accommodata funt, de quibus nunc opus eft vt dicamus.

Horum igitur co&u facilia funt , qusecunque 0ierara[Ut teneriore fubftatia prsedita,decliui trattu, orieti bria. ♦ foli obie&o, mediocriter riguo, ac bene exculto fuccrefcunt. Quorum in iufculis per setatem ac- ^^att c6modala£t^ca,oxalis,borago,buglofium,por- J tulaca,blitu, &c quae a feminis natura fpinatia di* cuntur.hyeme verd,petrofelinum,faluia, hyffo- Hyemera. pus, fatureia,thymus,origanum, maiorana,an- fobria. thos:quibus ficcis,medioque Septebri colle&is, iufculis condiendis vtuntur : quorum etiam per coctoru fuccus,potius quam fubftantia ipfis co- mixtaco&ione adiuuarepoteft racprsetereain- terdu humec~tare, refrigerarc, excalfacere,aut (fl opus eft)exiccare,quapropter delicatioribus,at- que aded segrotantibus ab offa diflrahi folent.

Quinetiam quafda radices inter olera hlc con- Z*faes numerare oportet,quaru magis fuccofe, funt pa- lnter6lera" ftinacas & panacis agri campani, aut petrofelini, ite napi buniadis fabulofo loco fuccrefcetis, ex- trorfumnigri : qualeeffe dixeris fangermanicu, Naporum valgerardium, alberuillarium , &mafionenfem, genera. vulgi Parrhifini delicias, haud fecus ac Lemoui- cis atqj Allobrogibus rape^quse apud nos minus vtiles ac delicata? effe percipiuntur.

Atquseventris emolliendi caufa antiquisex^ okrameii colebatur malua,& albucum: nunc quide ab vfu camentof*.

5 8 DE NVTRIMENTIS

recefsiff» comperiuntur:quorum loco interdum violarise^calendulx, buglofla:, boraginis, la&u- cse, portulacae, oxalidis , cVhyppolapathi fbliis, quemadmodum adcalculicV renum obflru&o- .Xnipha- rum vjcja ^ petrofelini,& rhaphani tenerioribus foliis nonuili vti folent. Hepati autem per vehe- mentifsimos seftus refrigerando percommoda ^tcetaria ^unt f rans atque Hifpanis acetaria, quibus infer- Latluct. uiunt la&ucae pufill2e,tenerrima2,crifpul2e,capi- Ofcal». tatae ? aL1t pomatx folia : oxalis item communis, vel qux minuta, Britannica, rotunda, & rubella di&a efl : item fempe/uiuum minus , aut vermi- cularis hortcnfis, atque adeo portulaca: ad quo- rum frigiditatis emendatione,quidam addutco- fli ,nafturtii hortefisfcrefsicnis Alenoici nomen habet)origani , aut Franci , vel generofi balfami aliquot folia:item bipinnellam,ac trago,vel tar- gonaromata redolens : 6c ad gratiam rofarum, hyilopi, faluix, calenduI#,ormini,buglofsi,bo- rao;inis , ac rorifmarini flores . Verum haec olera quantuuis bcne macerata,atque oleo,fale, & ace to temperata,fuccum tamen qui nutriat nullum propemodum adferut :tantum enim refrigerare poftunt. Quamobrem dehcatioribusnaturis, feruente prius aqua,antequa condiantur,emen- daridebent . Perhyemem autemfalubria funta- cetaria excichorio, endiuiaterraobrutis, cVita canefcentibus:crethino,fceniculi vmbellis,mel- le, aceto ac fale coditis. Item quse ex cinnarae tc-

t I B E R P R I M V S, ff

nerioribus coftis radici proximis , terraq; ctiam obrutis apparantur : cardas appellare folcnt , 6c c*rd*. quse ex lappe, cauliculis inftruuntur.Olerum ve- rd natura,locis ea producentibus diuerfaefTe,ac oleracoEl» coctionem in ventriculo longiorem expoftulare $te' ta' folet.Etenim quas paluftribus,aquaticis,limofis, & male infolatis locis crefcunt,pre;ter ingratum quem exhibent fucCum , haud ita facile confu- muntur; tardiufque peraluumfecedunt. Ab his vel ipfa natura cotumacia funt,blitum, atriplex, brafsica,vel capitata,aut alba,vel viridis, crifpu- la, Romana3ac rubra, quantumuis tenera . Poft quam inutilis funt fucci caep2e,allia,porri, &: qui bulbiafcalonita» dicuturrquorum co&io velhoc argumento dura ac difHcilis eft,qudd ructus fre- quentifsimos excitet, ac fsepifsime ad os redeat, vt poft craffos vapores furfum elatos , maximos capitis dolores pariant. His quidem adiunge- mus rapam vel crudam , vel etiam co&am , item rapunculum,vernis Sc quadragefimalibus aceta- riis cum crefsione & berula offerri folitu : csete- rafqj radices,vel in acetariis , vel in iufculis pro- pinarifolitas:cuius generisfunt, paftinacarum, carui, panacis, &c petrofelini radices,quae quan- uis multa caliditate polleant , ventriculo tamen negotiufaceffunt,longamquecoftioneexpoftu lant . Omnino quicquid crudarum herbarum in acetariis afTumitur,id corpori plurimum nocet, neque verd quotidiano nutrimento fanguinem

^O D E NVTRIMENTIS

probum generant:vnde illud cuiufda cur more-

retur admiratis,cu crudi mhil vnq afTumpfhTet:

quo quantuventriculus afFiciatur,dici no poteft.

Condimeta Olerum prseterea condiuntur vmbellse foeni-

o emm. cuj^ ei^ue tUriones recetes,flatibus difcutien-1

dis idonei.ltem origani (balfamu fricum nomi-

ur , nant)folia,ac cauliculi teneriores,quibus ad ven

fiimum. triculiroburbrutubalfamuaddemus,crethmon

adcalculumdeturbandum,&paftinac£radiceni

fruftulatim confciflam , ad vrinas prouocandas,

qux omnia faccaro condita,atque in vfum afTer-

uata plurimum iuuare folent.

Fru&us.

Frutfwm On tantum olerum,fed &fru£t,uum>is eft

dekttus, p^T naDenciLlS dele&us: vt folu in quo crefcat, quoad fieri poterit,confideres:quoque pa &o flores per vernum tempus fe habuerint : hoe eft , nunquiderucis , aut vermibus ta<5h fuerint, nam inde fru6tus poftea vitium contrahunt.Ho- rum autem permulti quidem co£ti,ac multd mi- nus crudi difTicillime coficiutur:alii cotra, vtro- que modo prseparati , hoc adferunt adiumenti , qudddefatigatum ventriculum , ac folidioribus cibis naufeantem interdum reparat?ealoremque hepatis acriorem bene apparata,atque emendata commoderantur, ac plerunque refrigerat: aliof- que cibos (poftremis menfis afTumpta)fuo pon-

Frntt»s co deredeorfumimpellunt.

ehionisfad Fru&uum igitur minus incomoda , co&tique

lis.

I I B E R P R I M V S. 6l

feciliora funt armeniaca mala , qua» nos aprico- ^^eniacs qua,quall prexocia aut pre/ coqua dicimus:arme- /WC/?* linos Itali nominat : quorum falubriora funt in- fita,bene matura,fole collecl:a,vino ac faccaro p& rum inco&a: Secundum locum tenent Perfica 7>erficaa110 omnium minima,que; Albergica,aut Allobrogi- brogica. ca,& Troiana nominatur . Ex pomis autem om- nium primafprseterparadifiana) facile coquun- tur ea , quse qudd ftatim fugiant , neque diu af- feruari pofsint , vel qu6d csetera omnia bonitate cxcedat,pafsipoma dicutur: quibus tamen poft- ^ampoma, ponere nolim curtipendula gallica, Italicis, Ca- c»rtif>endt* lamaniis,ac Neuftricis p^rftantiora,quqannoti- **• na, maculata , ac rugofa , caeteros omnes frucl:us longo interuallo antecedut : a quibus ratelliana, jj^L^!** & quas Romanis melapia dicutur,aliis melimela Melimela. optimi funt fucci . Ex crafsioribus autem quae- cunque lento igni fuper tegula incoquutur , fto- macho placere folent:huius generis funt rambu- *Mnb»ra. ra,caftinia,& quse francetura dicuntunquorum Fracttma" pergrata quaedam aciditas dulcedini commixta, mirum in modum probatur . His acidiora funt, Maiac 'ta Sc ficciora malacria:dulciorarubelliana,renetia, 8c huius notas quaecuque infitione manfueta,gu- ftuique amceniora reddita funt. Exoticorum au- tem gratifsima efTe nouimus punica,quibus gra- 7>mica. natis nomen eft: ea nempe ventriculu defeffum, &vomitibus tentatu cofirmant ac roborar, yt &C L-moniai imbecillu fouent limonia^ac multd magis citria: Citria.

6% D E NVTRIMENTIS

\Awtngta, inter quse ambigunt aurengia: quse pro variis fa-

poribus etiam varie noftra corpora afFiciunt : vt

condimetis atqueacetariis plerunqueinferuiat.

Pyrorum minutuloru praecipuas tenent prse-

yril cocia mofcheta,fummo odore fragratia : quibus

Mofcheta. . *■_..-,. P _ ^ . .

Certoliana. nonomnino funtinrenoracertoliana ferotina,

jsergoma* qua*,nifiafrata,poftremifq; menfis profunt.Ber-

t,a< gorn,atiahumidiora,frigidioraque mihi videtur,

quam vt huic numero adfcribi debeat.Maiorum

autem longe optima,quse ex agro Turonenfi ad-

^ , . ueda,Bonchriftianaabinfitore(vtaiut)D.Mar-

jBonchrt* ' . 4 \ J

fiiana. tino vocatur : quas vel cruda, vel rofacea,ac fac-

caro condita, &paululuin difco excalfa&a, gra-

Damiania tifsimi funt faporis . Ab his probantur Damia-

Xofaceacal • R0facea calculofa, Tambonia, & quse apud

€»lofa, TtTAn- • •*» ■ 1l

Tamhonia. Italos D.Petn nomen retinet:in quorum nume- Dim Tetri rum fingula» regiones,aut ab infitionc,aut locis, aut infitoribus , aut cultura mille alia genera re- yttamifcel ducunt.

lanea3m»- Rcliquorum porrci fru&uum falubres efle pu x* $* tamus,ex recentibus quidem, Vuam mifcella- MoriUonea. neam, mufcatellam, aut nigellam, morilloneam Fictu. di£tam,bene maturam ,ac parce afTumpta. Ficus Trmada* jtem pU{iH0s,aIbos, Mafsiliefes, quorum cortex Turonlca. *am diffindi incipiat : Pruna da£tilina,aut Turo- Damafie* nica recentia , item quae damafcena matura nu- na. cleum relinquunt , fiue haec quidem alba, nigra,

Terdigo* Eubra fuerint: & ex aero Narbonefl omnium

nta. , o r

Cerafia, optima perdigonia . Cerafia autem matura , etti

iiber v k i u r s2 6y

multum humida fint, fua tamen aciditate rccre-

antmec minus profunt fraga fylueftria,aut etiam fraga.

hortenfia bene matura: item mora excelfa, atque Mora.

Ideae rubi fructus , frambofiaru nomen retinen- Frabofia.

' tes,quiomnesad melancholise deturbationem

parce afTumpti, nonnihil commodi prseftare cre

duntur . Paliuri autem fru&us, grofTularum no- Grou"u%

men retinentes , codimentis quidem vtiles albi,

quemadmodum & pergulanse vitis vuaompha- „

ca,quamobidomphacii granum vocant.Rubrc, phacij.

autem groffulse maturae,magis funt efui commo

dae, qudd crudae, vel condita», fitim extinguanr,

quemadmodum & cynofphoidi fru&us berbe- Btrhtm,

hs appellatus.

His fru&ibus addemus oliuas & cappares re- oliu*.

centes, quorum fru£tuum pufilli , & tamen ma- Capparts*

turi,advetriculi robur,&venarum modicam rc*

{crationem, fuccique melacholici depulfionem,

potius adiuuat, quam crafsiores &infiti: quam-

obrem omphacas,oliuas potius,quam colymba-

des,&druppas falubres efTe putamus.Item etiam

barbaricas , & gematas , ac fubuirides cappares.

Neq: verd toftas.au telixascaftaaeasimprobare „ *

/r * r r- / Cajlanea.

poiium :quaru quae funt craisiores (marrones vo

cant)agro Lugdunenfi frequentes,magis nutri-

re creduntunobftruunt tamen omnes,flatufquc,

nifi bene prseparatae ; generant.

Herbarum verd,aut fi mauis,olerum fru&us, j?^^

yt facilis quidem funt co&ionis , fic non omnes herbamm.

&4 DE NVTRfMENTIS

CMwrl'it&. equidem funt vtiles. Quaqua fane Cucurbitaru,. cmumerts, Cucumerum,CitrulIorum, & Anguriarum pul-

Citrulli. , . \r & . . . £ ,

Uw&rU. tes Dene Pr2eparat«, optimifque carnium lufcu-

lis , medulla ac croco conditse , preeter id nutri-

menti quod adferunt , etiam tamen refrigeranc

& humec*tant,2eftate calidis 8c fkcis naturis com

Teponts. mod^.Recentium item pcponum aut melonum

quicunque laeui funt cortice ac fubuiridi , facca-

rati,fimo no educati, neque haud lta magni, fed

maturi, accaudamrelinquentes,primis, velin-«

termediis epulis modice alTumpti,modice refri-

gerant,atque aliquantulum nutriunt. Verum his

quidem magis cinnara(vulgus articocalu vocat)

medu!laincocta,atque optime pr^parata,quej fa-

ne ventriculo non eft mutilis.

Taradifias Infalubres funt,ac nature; contrarii fylueftres

na- omnes,non infiti: quorumvfus vinis fructuariis

JTt conficiendis.multd magis eft idoneus . Ac prse-

amorts. J o m - t

Mala infa tcr hos quidem ex pomis, quse paradifiana, 6c a-

na* moris, atque infana dicuntur.Item cotonea ma-<

Cotonea. fcuja. atqUC a£Jec> cralTa,carnis coditae fucco ma-

cea. gis commendata . £x pyris autem rofaeea, ftran-

stragula- gulanea,daguenetia, potifsimum cruda, ventri-

nea' culum pererauahtiquemadmodu ex prunis que-

tiaf cuque nucleu non relinquut, Iofacea3ac poltro-

?mna io* nia di6te.Quibus addemus maiora quidem Per-

facea. . f]ca ^ 0D fngiditatem nimiam admodum infalu-

Terficama Dr*a> Vt C0C^a ' Ve* V*n° macerata 5 Pa™ ProdeiTc

iora. crcdiderim. Reccntiu item atque immaturarum

IIBER H 1 M V J,1 6f

iuglandiu nuelos,cernellioru nomen retinentes, CemellU. praeterquam quddaluum liberalius foIuut,segre aut fere nunquam coquuntur,ventriculoque ma ximum laborem adferuntrvnde dentibus ofFice- re, atque infomnia excitare creduntur . Quibus addemus auellanarum omne fere genus , etiam ^aeUana. infitum: quod,pr«fertimrecens,ventriculuim- pedit,vndevocis integritati obef!e,nuces fere o- mnes vulgd circufertur.Neq; verd prcetermitte- musamygdala,qUcerecetiaobftruunt,veteraau- ^tm^^ temfucco & oleo extrahendo magis profunt : U. Cornis praeterea,forbis , mefpilis, &fagina cla- Coma-

i Y r t ' r ' . b b . MeJbiU.

de, quamraynam vulgus vocat,quiquantumuis Sofi maturis ac co&is vefcuntur, hi mea quidem fen- cUnsfa» tentia fua» fanitati pefsime eofulunt.Cerafiorum gina. auteeaeeneraqueAquitanica^vulgoguyneadi- Cerafia •

b • ?i l_ • r o b b -r o ^qmtam*

cuntur,minus lalubnalunt,vt oC quae men(ia,&: ca%

gryotiaaccrbavocantur.Quinetiamvnedo aut Cuynea.

comarus (qui eftarbuti fruc"tus)non adftri&ione Merifia.

immodica tantum, fed infalubri fubftatia nocet. rPVa*

Hoc tamen minus aliferi noftri fru6t,us,ali£e no- Comams.

men jetines : fiue is quidem fit antiquorum faba ^A-

ALgyntiaSmc qui ex arbore Loto familiaris anti- F* °*

• V • rv • r -^&gy*

quis erat. Canerum antiquorum liliquis refpon- ptia.

dentes,quce Venetis Carobia; vocatur,Iftriorum Siliq»*.

vulgo gratifsimse, etiam infalubres ac malifucci Car6i}ia.

efTe cefemns . Neque his quidem minus fabas ac

pifirecenna. ^

Tuberaautem,truffarum accalcitraparumno- cnlntr^t

E.i.

66

D E

N V T R I MENTIS

SalizcttL

o

Ftmgi.

Campinio

nes.

Soleti.

T&tirones.

Coamelltj.

Trtuajii.

gnomen retinetia, nullum falubrem fuccum ge- nerare poffe exiftimo ,etfi guftui pergrata flnt at- qtie aiuica.Imdneque Saligottos fub terrafpon- te nafcentes,caftaneis fimiles.Verumetiam Fun- gos , quos Campiniones,&: Boletos, quos Poti- rones vocant,plurimum noxios efte puto. Coa- mellios quidem omnium maxime,Pr^uaftos au- tem Auxitanorum delicias multd minus.

Conditifru&us.

Indicttsaer

ftluberri*

mta.

Myrobala « m emblici. Nux Indi- ca myrepjt- ca.

Hifpanici frnUns.

Vdd autem ad fru&us conditos attinet : id

avero affirmare poiTumus,non noftrates fo- r^ lum, verumetiam exoticos ad nos alla- tos ventriculomultisquidem modis efTevtiles, atq, lmprimis Indicos:cuius regionis aer ne mu- fcas quidem aut formicas, tatiim abeft vt erucas, ac csetera id genus fru£tibus infeftifsima anima- lia nouit. Huiufmodi ergo fru&uum, qui ad nos ex Galliae portu aduehutur, gratifsimi funt,my- robalani emblici, vel deie&ifsimis viribus reuo- candus vtiles : nucis item Indicse medulla,atque aded ei9 quse myrepiica,aut mofcata dicitur: per multaque huius generis dulciaria , quae condita magnis ad nos fumptibus aduehuntur. Hifpani- ci autem fru&us conditi,pepones carbafatii,ma- la citria,integra, vel difTecl:a:pyra item mufcelli- na, atque huius generis csetera , poftremis men- fis oblata,vel lautifsimas ccenas coronare folita,

L I B E R P R I M V S.1 €j

nonmodd ventriculum conflrmare , fed etiam plurimum reficere ac recreare poilunt . Noftra- tesverd generofi fereomnes fru&us , bullienti faccaroinco&i;haudincommodequidemafTer- uantur,vt aegrotantium appetentiam nonulli re* uocent,alii praefumpti aftringant, poftremoc.f .*. comefti aluum relaxent. Verum quado hxc qui* demad eaquaein vidumedicamenta dicuntur, potius inclinare videntur,in tertium librum re- legabimus.

Huc pertinent quae tragemata quidam vo- Tragema* cant,vulgus dragetas: quales funt faccaro inclufi *£' . caryophyli : atque hoc quidem paclo prseparati citriorum, limonum, & aurengiorum corttces: pinei,ac piftaceorum nuclei, coriandri,fcenicu- li, atque anifi femen: quae omnia partim ad deli- cias,partimadventriculiroburaiTumuntur:at- que interim dum flatus difcutiunt , 8c coc"tio- nemadiuuant, etiam ad medicamenta fpe&are cenfemus.

Taftitiafruduum.

Vi verd fru&us pafta inuoluti atque inco-

a61:i,vino,faccaro, medulla , optimifque a- ^ romatis conditi , poftremis meniis of- ferri folet: horum equidem magis falubres funr, quicuq; recetes ac crudi carne delicatiore prcjditi efle percipiutur. Ab his,ex cotoneis confecta pa- ftitia,aluuaftringunt,vt&qu2emefpilarecipiut3

E.ii.

£8 DENVTRIMENTIS

Certoliana hauditatamen falubria . Quse vero certolianis pyris hippocratico conditis conftant, ventricu- lo robur adferunt .At quae cynnara medulla con ^ ett' fperfam,ite boletos (morillas vocant ) & tubera Truff*' (truffas nominant ) recipiunt,excitandse veneri Tulera. potius efle commoda dicuntur , quam vt beni- gnum fuccu in corporibus generent. Nam quic- quid fungorum,tuberum, boletorum,& huiuf- modi canerorum , fiue fru&uum , llue inter hos ambigentium,quantumuis bene prseparatum, a nobis editunid verd tam inutilis eft fucci,quam quod (nifireeens,acfuo teporc coile&um^prae- fentifsimo veneno efle poteft. Omnino quicun- que ex generofis fru&ibus paftavel ollaincodti offeruntur,minus mihi probantur,quam qui fu- pertegula lentoigni,aut fub ipfisetiam cine- ribus calidis,flatus, atque humiditatem nimiam depofuerunt.

Oleum.

Vcco ab oliuis expreflo atque extra6t.o,non V folum.in condimentis , atque apparatu car-

nium, pifcium, iufculorum, &:acetariorum vtimur,fed etiam in communi victu loco butyri recentis : vt quemadmodum hoc, fic etiam illud ventriculo gratifsimum fit,atque interdu aluum foluere exiftimetur.Qui mos his magis eft pecu- liaris quioliuetis confitalocaincolunt : quibus olei plerunque maior eft,quam vini copia;velu-

LIBER HIMVS. &9

ti iuntinter Aquitanos autltalos, quicuque ma- iorum laeuum ripas,& magnorum mottum. de^ cliuiainhabitant.Tale quidem,vt falubre fit,eli- gendum eftproticum,quod vulgo virginaleap- ohumpro^ pellant:id autem eft dulce,flauum, ac bene oles: quod ftatim ipfis oliuis maturis,trapeto fuperie- d:isefUuit,atquead nosraro fingulari quodam munere adfertur: nam vaenale paucu aut nullum eftmifi apud eos qui oliuetis proximi funt : paru enim afleruatur. Ab hoc,plurimu valet cibarium Cibarmm appellatum, quod condiendis cibis in vfum ve- ol™™* niat:id autem in torculari comprefsis oliuis pri- mum emanat. At omphacinu, ex immaturis oli- oltum 0ms uis fadum, gula» atque appetentice irritadse cau- $hacmum- fa excogitatum eft,& vt diutius afferuetur. Tor- Toreimm. tiuum autem,minus eft quotidiano vfui falubre: idverd fecundarium ac tertiarium dicitur : hoc seciidarm. eft,quod fecundo ac tertio comprefsis oliuis ex- Teniari», primitur.

Cacochymum eft oleum vetus, falfum,pefsi- me afferuatum , cadum aut hircum redolens , ex fracibus detra&um, lampadibus ac lucernis ma- gisaccomodatum;quemadmodum &qui fuc- cus ex cannabis femine,aut nucibus exprimitur, oleinomen a fpecie retinens : quo pauperiorcs ob inopiam in fuis condimentis vtuntur.

E. iii,

Mel aerm

70 D B NVTRIMENTIS

Mel.

Eilis duplex eftgenus,alterumaerium,al-

pi/f terum apiarium.Horum autemlonge de-

licatifsimu eft aerium , quod &rofcidum

rofadim. appellatur, nobiliorum mefas feftiuifsime exor-

nans : colligitiirque fuccufTatis arboribus, atque

his fubftratis pellibus inCalabria, $c quibufdam

■ AquitanifiE ac Delphinatus regionibus circa ver

giliarum exortum,& Syrio fplendete,idque ma-

xime fiiblucanis temporibus'. impurum autem

ac conditum ad nos venit , Calabrinum quidem

candidu ac fohdiuSjBrianzonium vero pinguius

Mamma. ac flauius,mamma vulgd dicitur, magifque me-

Melapiari dicamento quam alimento elTe folet. Mel autem

um" apiarium,n6folumcibumquibufdam,fedetiam

potum exhibet:vt fenes edentulos,in multos an-

nos eius vfu vitam protraxifTe , pueros quoque

nonnullis locis minimc difpendio , hoc quidem

cum pane vi&itare audiamus.

FlosmeUU. Probatifsimum eft,quodpoftfauum primum

extrahitur (florem mellisappellaY) foris quidem

album,intus autem glutinofum,aurei coloris,gu

ftu dulce, atque odoratum . Secundi eft ordinis,

quod ssftate colle£t.um,hortefe,ac thymseum di~

cituna quo probatur,quod ex quercus,tili£e,aut

arundinum foliis ab apibus elicitur , ac velut in

7>etrameU Iapidem concrefcit, petram mellis facrse literae

% vocauerunt . Eo Turcac fuum hydromeli confi-

LIBER PRIMVS. Jl

ciunt,tabernifque publicis vsenaleexponutrhoc etiam apomeli,cenomeli,&: oximeli antiquorum fiericonfueuerat.

Cacochymum , eft mel fylueftre , atque ery- (J,™- cinium (Bruyerium nominant ) item quodpoft fauuui , 3c proticum extrahitur , cerae proxi - mum : Cui adiungendum eft aquaticum , locis oleribus tantum coniitis ,lacuftribus,paludc- fis ,atque a quibus fol longe remotifsimus eft confe&um.

Saccarum.

Accari communis vfus, eiufdemque conflci C endi diueria ratio, nonnihil cum melle affl-

nitatis habere videtur , vt non exigua ratio- nemel arundineum quibufdam, vulgd meldeMelamn* canna appellari foleat : quod etiam veluti con- ^'^M«t creti rnellis genus agnouiiTe videtur Diofcori- ecmna' des . Id autem ex Arabicis ac Mediterraneo ma- ri vicinis locis colle&um ac prseparatum , Euro- paeis noftris cibum co&u facilem , ac delicatifsi- mumexhibetiGalenifseculo minus viilgarem ac cognitum , noftris epulis & conuiuiis fummum ornamentum adferens . Eft autem optimum ex Maltha, Alexandria , i£gypto, Cypro,*Rhodo, Creta, & Vienna Hifpanica . Quibtis ex locis ad nos in panes turbinatos ac grandiores adfer- tur . Fiunt autem hi prelo aut piftrino , primum Saccamm fubaeta , deinde exco&a arundine, admodum^^*

E.iiii.

Saecartw* falubre.

Saccarum ca cochymi

yZ DENYTRIMENTIS

folida:ex quaflauus emanat fuccus,qui tertio at- que etiam quarto exco&us , admodum albefcir, acpercolatus,&fi&ihbus modulis,aut formis exceptus, induratur, atque in noftrii vfum alTer- uatur : veluti iam in condimetis ac placetis pau- ld ante explicuimus.

Proinde facdarum,aut faccara, aut faccar, aut (vt quidam volunt) zuccarum,cocl:u longe facil limum, eft quod Valentinum &: Hifpanicum, in paruos panes coa&u adfertur,a quo deinde Mal- thseum durius,fed non ita candidil,pellucens ta- men,ac veluti gemmatum.Primum quoque poft defpumatione extra&um ,longe delicatifsimum: cui cedir rurfus aliud veluti fecundarium,vt ter- tii deinceps ordinis ac co&ionis , infimum efle iudicetur.

Improbum & minus falubre,quod parum co dum ac defpumatum eft , quodque aqua pluuia, velmarin/a,interaduchendummadidum,rurfus exiccatum eft,cV flauum, ac friabile confpicitur, qualc eft,quodfaccarum ex caflonibus aut potus conquaftatum vocant.Cuius tame potio, ob itc^ ratam co&ionem ,iis qui tantum aquam bibunt, alimento ac medicamento efTe folet. Codiendis pragterea fru&ibus vtile efTe cenfetur.

Acetum.

Vlni ab vua,fruc*tibus , aut caerealibus extra- cli vitium eft,quod ab acuto & linguamve-

IIBER P R I M V S. 7j

hemcntius feriete fapore,acetum dicimus;codi- mentis potius,aut gulse atq- appetentiae imtadae caufa excogitatum,quam vt peculiari nutrimeto ciTe pofsit.Id autem fine naturali vitio,hoc eft ge nerofi vini innata caliditate corrupta (alioqui vi num fugiens in vappam degenerat ) flue huma- no artificio flat: hoceftpipere,autlignocorneo doliis inie£k>,vel ipfb vino, foli atqj editioribus loeis,autetiaigniexpofito: certepotiusnocet^ profit: odoratum,aut extrorfum admotum, po- tius quidem vtile.Nam intrd aflumptum , etfiid nonulli refrigerare,alii excalefacere afTerant: vt- cunquefit ,ego vulgarem fententiaminfequor, yfnt&fa qua naturse noftrse inimicum efTe circunfertur. lu>brit**a* Verum queadmodum quibufdam inimicis , ad- cett' uerfus aliorum impetus , atqueincomodanon- nunquam vtimur, fic etiam aduerfus nonnullo- rum cibariorum infipiditatem,& vecriculum fa- ftidientem naufeam,non ?b re acetumin vfu ve- nit, corporibiifq- eam ob rem eft vtile, qudd fua aciditate,cibariorum infipiditatem, aut nimiam dulcedinem emendet.

Qupd vt prseftare atque cfTicere pofsit,mini- optimum meidquidem recens,fedlimpidum,vinique,ex acetHtn> quo conflatum eft,faporem retinens cligi debet: atque ita parce condimentis , acetariis , & falfa- mentis infpergi , vt nihil ipfis praeter faporem adferat. '

... . ^tcetutK.

Mixtum autem, autpotius compofitum ace- comptfitH

74 *> E KVTRIMENTIS

tum, hoc eft, rofas , fambuci aut ephemeri, per-

multarumque gratifsimarum herbarum rlores,

vettonicam, calendulam, fquillam, atque inter-

: dum aromata redolens*.ob maiorem quam habet

. aciditatem , magis etiam nocere poteft, nifi par-

cifsimus fic eius vtendi modus.

infalnbrt Cacochymum autem eft,turbidu,recens,ma-

Mttnm, 1£ afTeruatum, aqua perfufum,quodque putredi-

nem fru&uum redolet: & cum aciditate , nefcio

quid graueolentias pre, fe ferre videtur.Ex cerrea-

libusquoque,quodnimiuaquofumeft,autma-

laafTeruationemucum cohtraxit. Quinetiam ex

mixtis, fambucinum cerebrum tentare, neruof-

quemale afficere creditur . Squilliticumautem

quemadmodum 8c oxymeli,segrotatibus potius

quamfaniseftvtile.

Omphacium.

_ Mmaturorumquoquefruduuvitia,aliquam I irritandis palati viribus , aut deperditi guftus v reuocandivtilitatemnobisadferut. Ompba-

cium veteres, agreftem fuccum Itali , nos viride ius appellam9, quod vua pergulana aut furre&a, vix vnquam ad maturitatem perueniete, aut im- matura colle6t,a,pyris item ac pomis,cseterifque advinum conficiendum idoneis fru&ibus im- maturis,ac poft collecHonem protinus exprefsis fieri foler.

Hocautem minus quam acetutn corporibus

IIBER F R I M V S. 7f

officit.Optimu quidem eft vetus,limpidum,mo optimur» dico faleconditum.Infalubreverd eft recens, om?hact»' mufteumjaqueumjputre^acidum^doliumredo lens,quodque ex mala afferuatione vitiofum eft: verum quod manibus , aut piftillo copreiTa vua, fuo tempore in prsefentem vfum elicitur , ciba- riifq; ad delicias infpergitur,imbecillioribus ve- triculis, & cruda metuentibus plurimum obeft : magis autem eo prodefle poteft,ab oxalide com- prelfafacTum:cuiquicquidacetiadditur,idrerd condimentum facile corrumpit.

Sal.

Ale nullum vulgare condimentu carere po V teft. Huius eaeft^ is, atq; innatafacultas,vt

fbpitu ac prope extin&um quorudam ciba- riorum faporem promptifsime reuocet: noftro- que guftui gratos atque amcenos reddat, ipfofq; in diuturnum vfum integros atque incorruptos ieruet,& a putredine vindicet: alioqui folum af- fumptu,corporib9 noftrisinutile ac perniciofum eft.Idverdduplexeflepercipimus.Alteru quide SalUd»- albu,muriaaut prima aquae marinse fpuma detra Plsxgentt* dii:tenueidquidem,acparulinguamferiens:al- terum vero cralTum,& veluti cineritiii:aqua ma- rina perfe&ifsime cocTa,ac multoties defpumata concretutrr.cuius fapor, prseterquam quddalbo generofior eft,magis etia ad cralTorum cibariorii codimetum facere videtunregum ac principum

n6 DE NVTRIMENTIS

m enfas (ob venenum, quod album recipere po- teft) honoratiores reddens. Saleuchy- Optimum igitur eftficcum, locoquecalidio- mum. re pri^em afTeruatum,gemmatum,durum,ac ve- luti in lapidem concretum: inutile autem eft, flauum,liquefcens,atquehumidum:itenigrum, male adferuatum, aliudque a genuino fapore re- doles.Caeterum ammoniacum,& quod fal gem- m« dicitur : praeterea nitrofum , quod etiam fal nitri appellatur, medicamentis externis accom- modatum eft potius , quam vt intrd affumi pro- mereatur,aut debeat.

Aromata.

Oluit setas noftra flbi propriis , fuseque re-

^^Tgionipeculiaribus,acc6munioribuscon-

dimentis effe contentarnifietiam exoticis,

&aliunde magnis fumptibus,atq; itineribus al-

latis aromatis ,gulse illecebras exatiaret . Aded

nihil eft hominum appetetia iniuftius atque ini-

quius . Eorum autem aromatum vfqueaded fre-

quenseftapudnosvfus,vtetiamrufticisincon-

fuetudinepertra&afint, quibus vinum, iufcula,

& aquae omnis generis adulteratur, cibique no-

uum calorem , externumque faporem facile fuf-

cipiurrt.

Cwnamoz Horum longe gratifsima funt cinnamomum

Carylphyl prsefertim fubrubrum,tenui cortice ,linguamq)

hm. nonita vellicans.Item caryophyllu euaginatum,

IIBER PRIMVS. 7J

nux etiam mofcata , quam fortafsis antiquorum huxmo- myrepficam dixerisxuiusprimus cortex,condi- •'cata' mentis inutilis : Secundus verd , macir appella- *&**• tus,odoramentis ac medicametis potius accom- modatus eft. Tribus autem his aromatis minime* cariofis, aut mucofis,confec1:us puluis : aut fapa, vel aliis condimetis adiecl;is,innoxie quidem vti (modd id mcdiocriter) pollumus.

Vcrum pipere albo,nigro,rotundo,vel oblo- ?w. go,item etiam gingibere,cardamomo vtroque, cmpher. (granum paradifi appellant)cubebis,c3eterifque Cardamo~ id genus acutioribus ac calidioribus aromatis, cranapa* parcifsimus vfus elTe debet, vel tu maxime com- radifi. modus,quum herbas,fructus,autpiices condire excogitamus. Crocumaiitem,iamnoftraeregio- crocum. ni familiare & accitum, melioribus iufculis, ge- latinis, ac condimentispaucifsimuminie&um, vt lpiritus excitare, cordique prsecipuafacultate prodefIe,fic etiam copiofum vehemetifsime no- rrrr. creditur.

7*

DE

NVTRIMENTIS

adBaillyum, Liberfecundus.

Oni vel mali fucci cibarioru

fpecies,quique facile vel dif-

ficile in ventriculo coquan-

tur,fatis fuperi ore libro ex-

plicatse funt, ex quo non fo-

lum ipforum vires , verum-

etiam variainftruendi atque

apparadi gencra facile percipi poffunt. Nam cur

exhis qusedam calida;humida, frigida, ficca, at-

Trimaicl- quehuiufmodi canera effe dicantur :idverdin

lanomm m{xt\s ac COmpofitis ( de quibus hic prsecipuus

finpltcmm A r N inT- -i n V r

qualitates e" iermo jtam difhcile elt,vt certo cognofcatur, hochcono quam quod omnium difrlcillimum. Quaobrem difqum. hQc quidem negotium in Galeni libros de facul- tatibusalimentoruremittimus.SupereftjVt qua; in corporibus noftris ab explicatis priore libro cibariis fiunt , hoc loco breuifsime doceamus. Quodvtfaciliusanobis fiat,funt omniacoda facilia , am difficilia vniuerfim propofita nutri- menta,rurfus in fias particulas diuideda. Sano- rum enim ac neutrorum corporum educatio , huncprsecipuefcopuhabet, vtexcibariis, quos ventriculus invnaquaque temperie calorisnatu-

L I-B-E R S E C V N D V S. 79

ralis artificio coficit, proprios ac familiarcs fuc- cosgeneret :aquibus aut ipfa quidem corpora inftaurentur , aut (quandiu opus eft) augeantur. Cuius.rei fi quid aduerfam accidat , plurimse in- de accerfuntur segritudinum caufae . Itaque cibi Cottufaci* co&ufaciles,diuidunturineos , quiprseterpri- ^»w«'*«- mum munus, corpus mterdum pinguius vel gra J cilius redderc, aut (nififtatim conficiantur ) ci- tifsime corrumpinatifunt.Concoduautem dif- Cotf» dif, ficiles ,in eos,qui craffos, atq; his deteriores faC-ficili*mc*~

0 a x • - - bommdi-

cos & flatus excitent , minimum nutnant , cor- ur pufque(nifirobuftumadmodum )in millepe- ricula coniicianr.vndc accidit, vt vtrique vel H- mul commixti , vel feorfum quibufdam naturis oblati , diuerfum quiddam a nutritionc efficiat, ac praster fuum munus,tertiam quandam medi- incibomt- camentorum in alimentis fpeciem obtineant,ex ^lcam^a* qua in cibo medicamenta dicantur : quodfane tum quidem prseftant, dum vel adftringunt, vel relaxant,vel emolliunt,vel quidpiamaliudab eo quodefficere nata funt,commodevel incom- moddperficiut,de quibus fingulatim in fequen- tibus docebicur.

o

Cibaria omnibus nullo difcri- minefalubria.

Mnibus ex sequo profunt ea cibariorum ge nera , quae fuaues in corporibus humores,

$6 D fi N V T H I M E N T I S

optimumquc fanguinem efFi eiuut:temperatum, noftraeque commoderationi perfimilem facul- tatemhabent: vtcalornaturaliseaconcoquens, facile ab his alimetum fufcipiat, nulloque nego- tio fibi fimilem fuccum a difsimili fecernat : vn- »p*ma- deeuftomacha velftomatica ,hoceftventriculo

eha cwaria . . . '

stomatica. gratifsimadici folent.

Tank. Huius autem generis funt, panis femidalites,

aut metellitius , optime fuba&us, coctus, & fer-

mentatus, quique cibarius, molliculus , buccse,

**!"*• fecundarius,& ciuicus appellatur . Aqua fluuia-

lis,ante magnarum vrbium ingreffum haufta,co

£ta,autaliquandiu,antequam in vfum veniat,af-

rinnm. feruata. Vinum rubellum,aut album,flauum aut

tenue,pauciferum,delicatum,generofum,dilu-

Fruttu*' tum,vetus. Ex fru&uariis, heroetiu,cunoetium,

ria. cereleum.ExcaBrealibus,alla,gutulla.,autduplex

r^r^./-birea,limpida,def3ecata, lupulo earens. PtifTanse

fane. cremoroptime prseparatus ( hordeatum nomi-

Hor&tatn. nant ) qui amygdalato confufus , &: mica panis

faccaro macerata prseparatus^amcenifsimus red-

jitjcu a. jjtur t iufcuIa carnium meliorum, delicatifsime4

parns elo- conc{ita:quibus omnia panis eloti, 8c minutifsi-

tu*. v V . r V

Cames. mc contufarum carnium genera adumgemus:ac

prsetereapullorum inco&u facilibus enumera-

torum,auicularum montes incolentium,aciu-

nioru,quibus quotidie vefcimur,quadrupedum

cames:iteouaforbilia.lacrecens mul&um, vac-

&t*tyr»m, * , '

Cdfetu, cinum,afininum,autcaprmum;butyrum,<xea-

L I B E R $ E C V N D V S, &L

feum recetem cum integro optimi lac*tis crcmo- re : addemus etiam mel aerium & apiarium. al- MeU bum : oleum item proticum , aut mulfum ; dul- oleum* ce faccarum, bene co&um, candidum,durum ac Saccamm. gemmatum : pifces faxatiles, exalto mari,amni- P'fc's» bufque profluetibus detrac"t.os'.Cx: quicunque co- 6ticarncm candidam, &mediocriter duramha- bent . Huius etiam ordinis funt olera teneriora, olerti ac guftuifuauiora,fabulofo,atque excelfo, &al- iiofo loco colle&a , quseque modico tempore m olla coquuntur : ncque comefta naufeam aut ru- 6t.us faciunt. Condimenta, quee nihil acre , ama- cUlmeta, rum , autprseter modum calidum rehpiunt , fed iure granatorum, aurengiorum,aut veteris om- phacii moderata,guftatibus gratifsimifunt.Bel- SeUaria. ]ariagenerofiorufrucluum,coclorum,autetiam conditorum,placentarum:item qu^cunque gra- tioris guftus libro fuperiore defcripta funt.

His alimentis commode vtuntur, qui delica- gjuhu* tiore funt corporis textura, molliufcule ex con- tr&fcrtPtui fuetudineviuunt,corpusminusexercent, curis, yt"itiyUm vigiliis,literarum aut publicorum negotioru ftu diis torquentur: virefque a morbo, vel grauifsi- mo labore languidas refumunt . Quse fiquidem re&e apparentur , fuo tempore ac temperie pro diuerfarum regionum cofuetudine, atque expe- &ata prioris cibico&ioneexhibeantur,tum qui-

j • \ , rr . Superlort*

dem maxime prodeflepoterunt. ciLM

Verum ea rurfus ih alia diuiduntur,nouafque /kbdimfio.

F.I.

82 DE NVTRIMENTIS

differentias fufcipiunt : quibus qusedam, vel pa- rum,vel multum alere,corpora tenuiora,ac craP fiorareddere : quaedam verd citifsime abfcedere ac confici dicantur: atque his vt diligeter aduer- tat Medicus,ab infequentibus formulis facile do cebitur.

Quse mediocriter nutriunt.

Ediocriter nutrietia alimenta , modicum

^/f excrementorum in corpore relinquunt :

crafsi nihil , aut parum admodum gene-

gutbat rant: neutris corporum conftitutionibus , chro-

frofunt. nico morbo ( qui plerunque longior effe folet ) laborantibus,aut ab eo conualefcentibus oblata, minus quidem negotii ventriculo exhibet : cor- pufque parum admodu grauant atque offendut : quapropter in vi&u tenui ( de quo tertio libro fcribitur) accommodari folent.

Tamt. Huiufmodi verd funt panis ciuicus,hefternus^ hoc eft , non ita recens , vel optimo iure clotus»

\Aqit*. Aquafluuialis,pluuia, vel ciftern2e,co6ta, facca- rata,hordeacea,vel mulfa.Cremor ptilTanae,pul-

it*fcnla. lorum &c vitulina* iufcula,bu^loiTa,boragine,la- &uca,oxalide condita,biliofis hominum naturis

Canus. accommodatifsima. Ex carnibus autem^alaudae, turdi, pulli perdicini , atque huiufmodi auiculse in eo&u facilibus defcriptse. Item caprina, ouil- la,ac vitulina iunionquae alTata,praepinguibus ac pituitofis,elixa,gracilibus ac biliofis vtilis cfTe fo

L I B E R S E C V N D V S. 83

let. Quibus addendae funt gallinaceorum,& an- •4»i»par* ferumiuniorumparticul#,colla,capita, alae,he- UCH ** par,ventriculus,cerebrum, teftes. Vinorum.au- vmu,m* tem eligenda funt alba,fulua,aut rubetla, hoc eft pallidi coloris , quse obld pailidula & oculiper- ^Uid»m dicina,ac fureta dicuntur.Cuiufmodi funt Sam- ^J^ porciana Rifia , item ex Aurelianis generofiora: Funtum. &c que; a conficiendi ratione,feftucacea,&: palea- Feftwtct» tica nominatunquod paleis aut feftucis macma- ti intertextis,gratioraac delicatiora reddantur. Quse fingula tenuia,mediiq; faporis,hoc eft fub- dulcia,aut fubacerba, olygophora, & ( vt mini- mum ) femeftria aclimpidaeiTeoportet . Pifces ^fiei» mediocriter nutriunt afiati , & carne pauld foli- diore prsediti.-aut qui elixi, albo iure condiutur: la£tis item afinini aut vaccini feru ac cremor, mo Ser" ddnullailtfebris, nulliiifque capitis dolorlabo- rantem offendat. Butyrum reces ac pin^ue , mel St^twm^ candidum,ytnufque genens. OIeumrecens,pn 0ieiinK mariumacdulce.Exoleribus,lacl:uca,fens,oxa- olera. lis, borago, portulaca. Ex fru&ibus autem,mala Fruiias^ curtipendula,francetura, & generofa omnia be- ne cofta: item punica cruda, citria, aurengia, 8c armeniaca: pafTulse, cappares,oliuse. Exbellariis MiUaria' dulciaria bene apparata,faccarata, & condita fe- re omnia.parcius tamen afTumpta:item omne id

.. . r , , r 0 r a. ConfetlnrA

conditi genus, quod dragetarum oc conrectura- ijqmd*. rum, liquidarum aut ficcarum nomen retinet. A quibus probantur gelatinse flaua: ? qnas ambara- GzUtin*'.

F.ii.

S4 D E N V t R I M E N T I S

tas,hOc eft fuccineas a calore nominat. Nam ru- bri,viridis,aut alteriuscoloris,non funt ita falu- Marcipa- Dres. His addemus marcipanes & califlones Ve- netos, atque azimos faccaro conditos : tenuifsi- mas nebulas,candidas, Sc variis figuris obligna- tas, quas obelias ob id paulo ante coiecimus ap- pellatas fuifle,qudd veluti Baccho confecratse Hippocratica noftra coronare foleant.

Qu^parum ac cito nutriunt.

Inimo quidem negotio coquuntur, ac ci-

A/f tifsime pervenas exeunt , quse parum ac

promptifsime nutrire dicuntur.Quorum

Famhds alioqui prseter fuum munus talis eftinditafacul-

horum a= tas, vt aluum lubricet, & multa humiditate ven-

banorw. trjcuiurn perfundant:ac fiquidem caliditate im-

becilliorem in corpore reperiant,confeftim acc-

fcant:ab acriore autem ac vehemetiorc, cit6 pu-

trefcere fentiantur.

jgujhttico Proinde iis hominunaturis accommodaefTe

meda. putamus, quse ex corporis conftitutionc, regio-

nis fitu, atque anni temperie, plurimum algent,

atque ob caloris mordacis(minus febrilis tame)

copiam aeftuant , fitique fere inexpleta perpetud

torquentur, atque ob id quidem ccrtis anni tem

poribus , primifque menfis aftumi folcnt : nam

poftremis facile corrupuntur, aliifque cibis per-

Ittixtaplurimum nocent.

Talia fere funt olera delicatiora , frigida, at-

Okral

IIBER S E C V N D V S. gj-

que emollientia, lac1:uca,fcris, endiuia,atriplex, violaria , malua , calandulse & hyppolopathi fa- tiui folia, blitum,fpinatia, atque huiufmodi c«- terainiufculis ac condimentis admifceri folita: item acetariacommodepraeparata, quse nonun- qaam herbis aqua calidifsima prius feruefa&is ad cruditatem auferendam meliora ac fuauio- ra reddutur. Iufcula magis aquofa & prima, hoc Iurcuia9 eft,no ita co&is carnibustenerioribus, aciunio- ribus extra&a^use primabullita vocat.Vinaau- 7>rtm* tem vtriufque coloris eligenda, quaecunque vil- hu&ita. la aut parua nominatur,fubmuftea,limpida,qu8e **'m*m ob id,parata aut prqparara dicuntunac fiquidem s,ljjm'ujfeal generofa,ac vaporofa fuerint, fumofbrum ac fa- parata. tuorum nomen habentia ( qualia funt , quae gri- Vr&parate lea,hoc eft cineritia vocantur) ea quidem, muha ^T^ aquaperfufa falubria effe poffunt.Quibus ad- crifea. dendafunt , quae antiquis transfufa, Italis tranf- Transfufa* uafata , noftris frelatata dicuntur , quc>d eam ex transfufione vehementiam quanocere poffunt, amittant,gratiora fint,ac perpetud limpida per- maneant . Ab his , ad ferum la&is tranfeundum eft , aquam la&is vocant , qua nonnulli ad refri- ^f*a t*m- gerium per aeftatcm vtuntur . Atque inde ad a- quam mellis, Graecis hydromeli dictam deliciis. Hyiromtli eorum habitam , qui vino per confuetudinem Uqu* 'aut necefsitatem abftinent : eam autem bene dc- me^'

r - t • • j • " j • i_ Bochttum,

lpumata^limpidam^atque aromatis coditam,bo- ^uafac^

cfoetu nominant. Cui fuffragatur aqua faecarata, carata.

F. iii.

8£ DE NVTRIMENTIS

permixto,ac percolato cinnamomo gratiorac

nippocr*- fuauior reddita , Hippocratis aquam nominant.

ttspM. pjfces faxatiles,praefertim aquarum dulcium,be-

Frufim ne praeparati. rru&uu autem qui praecoces, ver-

ni,aut etiam aeftiui , meliore ae delicatiore carne

praediti funt: cerafia omnis generis,pruna dama-

fcena,ficus,&: vuae recentes ac maturae . Quibus

addemus pepones & melopepones faccaratos,

exalfiofis&fabulofis,nequefimo multumim-

pinguatis locis detra&os : cucurbitas, angurias,

citrullos,cucumeres,qui poftremi iufculis opti-

me praeparati,ac parcius,primifque mefis afTum-

pti,citifsime abfcedut, aluumque paulo liberio-

rem efficere exiftimantur.

^nihni no Nocent autem hsec cibariorum genera , cor-»

cmt- poribusdelicatioribus,acpraehumidis ,modico

eoque vaporofo,ac laguido calore pre,ditis:qua-

lia funt muliercularum,aut pueroru, vel tum ma

xime,quum ^morbis conualefcunt.

Quae abunde ac cito nutriunt.

* 7 P Bunde verdnutrientiaalimeta.corporibus

htbrial A lls falubna funt , quae vehementius acfre-

quentiusexercentur, proceraefuntmagni-

tudinis,&quadratiacbenecarnofihabitus:qu?-

que poft laborem vehementem , aut breuem , ac

r jp* . peracutummorbumcitdreficereoportet. Nam

trientimn" c q11*^111 ^um plurimum in ventnculo deti-

yis, nentur,diutiore co&ionem,ob folidam;quama-'

L I B E R S E C V N D V S. ?7,

xime pra»ditafunt,fubftantiam expoftulant,qua2 tamen haud ita dura efTe oportet , vt ventriculo pondus adferant : quemadmodum nec itaetiam molliavtcitifsime concedant , fed medio inter hsec modo fe habere debent.

Tales quidem funt in genere dulccs ac fuaues fere omnes cibi ac potusrparticulatim aute, pri- marius ac fecundarius panis, optime fubactus ac pa^ tritus:iufcula crafsiora,ex caporu,gallorum, aut iufcuU. gallinarum veterum carnibus bptime co&is , ac confumptis emanantia , quibusadiun&umfue- rit bubulum,aut vitulinum, aut ouillum pe&us, ac pedes-.item exprefTa,percolata,cotufa, ac mi- &xpreffa. nutifsime cocifaomnia, conualefcetibus, &ad- Jrc° f4*

u ? , . ' c . Contufa.

nuc segrotanubus maxime conuenientia . ianis autcm profunt capi Cenomanenfes ac domefli- ci:gallinaeFebrUariae,anferes Nouembres, anfe- cames riculi, & pulli Apriles : anates fylueftres & cor- amtm. tenfes , quos palearios vocant : otides , pauones omnis generis , auium denique aquaticarum fa- lubriumcarnes. Quadrupedumautem,ferinaac gu*dm3 lcporina iunior, porculi bimeftres, ac la6lei do- psdum. meftici,autetiafylueftres,quos marcafsinos^aut Manapim fangletellos appcllant : vituli item bimuli , aut s*ghtetti. quadrimulijboum quoque triennium non exce- dcntes, atque ouium femeftres: quorum anima- lium , extremas quidem partesatqueinteranese ( abfcefTus noftris appellatae ) quibufdam popu- lis ob neglecl:aapparandirationem,tanquam in-

F. iiii.

88

D B NVTRIMENTIS

utilcs contemptae, plurimum quidem alunt : vtt funt pedes,lingua:,capita,ventriculi,atque aded

fifas, inteftina . Pifces verd, quicunque ex alto ac flu- duofo mari,concocl:u faciles elTe iam fupra di&i funt:exfluuialibus autem Lacerti, Sturiones,at-

vma. que id genus cseteri . At vinu ad id quidem prse- ftandum vtile eft,album:fed dulce, limpidum ac generofuni,qualeeftcorficum,quodnothu vul- go dicimus: item maluaticum , mufcatellinum, Andegauenfe,aut quale ex vua mifcellanea, tam nigra,quam albaapud Aruernos , & Barfufalbi- nos, magna induftria fleri cofueuit . Ab his pro- bantur rubra,etiam corfica, &rupellina, rofetia di&a, quibus mixtaHippocraticaaddendafunt, hoc eft optimo faccaro,& prseftantifsimo cinna-

Defmtum. momo cSdita . Nam defrutum & vinum ad ter- tias percoc~lum,quod nonnulli in deliciis habet, minus equide moror.His adiunguntur placente; fere omnes,bene apparatse/accaratae, ac coditse: Turtse Britannic2e,& qux leccatae,ianice;,vel bi- frontes a duplici facie appellantur:aut qu$ odo^ ratis herbis,(accaro,butyro,cinnamomo,ac cse-. teris c6ditis,fub tegula, clybano, aut tefta fiunt: quibus Italorum plerique , atque aded noftrates

lae. vtuntur.Lac vaccinti,aut caprinum recens, fpif-

fius ac crafsius, non excrematum, vel ipfe etiam cremor a la&e fecretus . Butyrii pingue, mel de-

FmUm. ipumatum.Frudus omnes conditi,& exco£ti,ac horni, pomafracetura, rambura,caftinia,& quas

Ilippocra ticum.

flacent*.

tlUER' S E C V N D V *S; $$

poftremum locum tenent, cotonea mafcula: py- ra item certoliana, bonchriftiana,gallirofacea,&: fi quge funt alia, pro variis regionibus boni fucci exiftimata:quibus adiungendse funt caftaneae,fi- cus,amygdala, vuae recentes,pepones faccarati : omnia denique in co&u facilibus,& pingue cor- pus reddentibus enumerata cibaria.

Qux multum,tardius tamen nutriunt.

Liud genus eft abunde nutricntium , eu- A chymorum tamen alimentorum , multum -£35^

quidem negotii vetriculo adferre folitum: atque od idantiquorum pugilibus Sc athletis, quemadmodum noftris quoque foflbribuSjmef- foribus, operariis, atq^ artiflcibus, potius quam alterius vita» conditionis hominibus dedica- tum:cui,pra;fertim ob fuam '& parentum, a qui- bus procreati funt, viuendi confuetudinem,in- dulgendum eft.Nametiam fumptibus ac for- tunis inopum confulere medicum oportet : ne- que folum pharmacis , fed etiam alimentis pra»- paratu facilibus ex officio diligentifsime incum- bere decet.

Huiusgeneris funtpanesminus fermentati, &a»k* miniifque farinse purioris , fed furfuris & filigi- nis plurimu recipientes : bifpanes vulgus appel- BiJ]>4n#, Iat,quorufarina diutifsime fuccuffata eft,ac cra£

JO DE NVTRIMENTIS

ToUnu. fiore cribro fecreta,poIentae ac pultes omnis gc-

spijfameta neris . SpiiTamenta fere omnia ex oriza , tritico, chondro,alica,&: apud nonullos milio, hordeo, atqj auena:qu$la£t.e vaccino,ouis,accroco eon- dita,habentur in cuiufdam vulgi dehciis:quem- admodum & cremor fabaru,cicerum, piforum,

Legumina. alicse, atque amyli. Leguminaitem tofta, frsefa, c6frac~t,a,&: aiTata : aut vna cum porcinis lumbis, ac fpondyhs iniufculis propofita:quorum quae- dam primo decocto aluu referare , alia aute diu- tius immorari,acdimcillimefecedere dicuntur.

lufcula* Iufcula etiam napi buniadis (nam hunc inter bo ni fucci cibos connumerat Galenus)panacis he- raclii,flaui, ac medullofl, Pertofianis admodum commedata.Item ex rapis quse bene culte; 5c ap- paratse funt,quales a Lemouicis,Sacl:onibus, Ar- uernis , & Allobrogibus, adincredibilemagni-

Z*hhU. tudinem crefcunt (rabiolas appellant) quibus to ftis,fubcineritiis,&ollaincoclis,vicepanis vtu-

olera* tur.Ex oleribus autem,brafsicacapitata, Roma- na,crifpa, minufque proue&a: Sc quibufdam lo- cisblitum,malua,atque atriplex. Carnium quo- que porcina proue&ior, falita,aut recens,bubu- la,vaccina,hircina: &exeorumanimalium par- tibus,cor,iecur, vetriculus,lien,ac renes : vt re-

Tifces. liqua etia interanea his addere pofsimus . Pifces quoque maiores , qui pracipue foliti ad nos ve- niiit:qualis eft fulmo vtriufque generis,item all- nus marinus quem merlufium effe exiftimamus,

UBER S E C V N D V S. ^t

ac Germanorum ftocfifchium : maris fues , quos marfuinos vocamus : praeterea cetae ac thynni : quorum caro multaruciuitatumpopulos quot- annis exaturat:quibus addere poflumus cancros fluuiatiles & limaces vinearios , Hifpanis atque Italis familiares:frixos,aut in iufculisedi folitos. Item teftudines memorales & aquaticas, Lemo- uicis ac Narbonenfibus frequentifsimas . Vino^- viwt. rum infuper,quaecunque pauld magis vehemen- tia funt:quibus ad tenuifsimae fortunae fubfidnl, loream bene confe&am,ac minime putrem: ce- realium,& akiramorum omnia generaadiunge- re poflumus.Mel pr^terea crudum,quo pani fu- perextenfb,vela!io quouis pa&o prqparato,Hi- fpaniinferiores atqueex fuperioribus nonnulii plerunque vi&itant:quodcibariorugenus etiam Afiaticae plebi frequentifsimum efTe.audimus . Ex fruclibus autem filiquae, caftaneae elixae mul- FmBaf» torum delici#,tubera,trufFarum nomenhaben- tia,quibus tanqua cibo delicatiore pafsim vtun- tur:pyra coc"t.a,&: fole aut furno exiccata,dague- Dngmnt^ netia vocant : poma, vel afTata, vel paftainclufa, ***. 8c furno etiam co&a, aut in iufculis (quod apud Neuftrios fere fit)oblata:quicunque ad extremu fru&us vilis ac parui pretii exiftimatur: vt etiam his addere audeamus fungos, ac boletos, quibus Campanoru noftrorum plerique,atque adeoHi- fpanorum 6c Italorum nonnulli educariTolent. Adiungerem porrum,caepas,&: alliarufticorum

2i D E NVTRIMENTIS

icriacen,nifi haec pr^ter modum cacochyma efTe yiderentur.

Quanquam igitur huiufmodi cibi cacochy- mi fmt : tame quia ex horum affuetudine vulgus familiarem fibi fuccum contrahit, non eft iis in- terdicendum,fed potius ad pr^paradi rationem, quae melior inftitui poterit,aduertendu:ne quod alioqui fua natura officere poteft,mala etia prae- parandi negligentia perniciofam vim adaugeat.

Qux pinguecorpus reddunt.

ID prsecipue futurum medicum operam dare oportet,fiquando vel corporis conftitutione ex prsefcripto immutare, vel ad priftina tem- periem,poft morbu ac laborem reducere ftudet: vt mediocriter pingue, au t gracile corp9 reddat. Quamobrem huic prsefcribenda fnnt alimeta ad id pre^ftandum maxime accomoda, quorum mi - nifterio,quod cupit,facile tadem adfequatur.Na hoc plerique magnopere expoftulat,vt ex graci- libus pingues, aut ex pinguibus graciles euadat. Tinguecer Pingueautem corpus erTicietmedicus, fiqui- fusytijiet. ^em cakdjtatem ac ficcitatem temperatafrigidi- tate atque humiditate emendare conetur: confi- deratis tamen iis quae ad caeli ac corporis tempe- riei,vitse,atque aeris conditionis,fomni,vigili^, atqueexercitationis rationem attinere videntur. Qusecunque igitur ad naturam noftram , hoc eft fanguinis temperieproxime acceduntalimenta,

I I B E R "S E C V N D V S. 5j

eabenequidem nutriunt,acpinguc corpusob accerfitam humiditatem reddunt.

Cibaria autem adid efficiendum idonea funt,n panis recens, multum claboratus, autopyros, & T*wt. qui primse opera?,tertiarius,capituli,&: albus di- citur,nihil praeter purum triticu, idque multum exagkatum,&: fecrctum recipiens.Aquarum ve- U^ml rd quae dulces funt,atque aded faccaratae,vel to- ties exagitatse ac commotse,vt tande dulcefcant. Carnium prsetereaimpinguat ouilla, atque aded cames, vitulina iunior:omnes item carnes in co&u faci- libus fuperius enumeratae , copiofam pinguedi- tiem intertextam habentesielixae, bene co£be,ac condirae,pauco fale confperfserquse fiquidem la- &e$ ,teneriores,ac molliores fuerint,magis pro- bantur.Paftitia fere omnia,parum aromatum re- Pafiitia. cipientia.Pifces iteomnes elixi, meliores acfua- *?**• uiores,priorelibroenumerati .Iufculapinguio- iufi»U. ra carnes minutifsime concifas,& olla infar&as, ac delicatioribus aromatis(vt melius ac citius nu triant) cofperfas recipietia:ouafbrbilia,lac vac- cinum,pingue,rccens,in polenta coa&um,ouo- jum virellis,ac faccaro conditu,primifque men- fis affumptunv.pultes ex oriza, frumento,auena, f>»Ues. liordeo bene pr«paratse,parciufqj afTumpt$,bu- tyrum Vamuianum,& Neuftricum reces,cafeus tnolliculus ,totu la&is cremore recipiens.Quic- quiddenique confumptarum carniupercolatu, in gelatinam coactu,aut fublimatum, ditioribus

94

DE NVTR.IWSNTIS

Clera

Vtnat

ae delicatioribus apparari fblet.Ex oleribus pre^ terea , qusecunque radicem fuauem ac medullo- fam habent , qualis eftapudCampanos noftros panax,& apud nos napus , item rapa fatiua apud Lemouicos & Allobroges , & carui ae paftinaca vtriufque generis apud Trecenfes. Vina ite mul- torum generum dulcia, cralTa, rubra , defsecata, vetera,guftui fuauia,mali nihil olentia, eaque be ne diluta : nam generofa,meraca, primismenfis acieiuno ventriculo copiofius aiTumpta, potius attenuant,quam pingue corpus reddant. Cerea- liaautem vina limpida,lupulifloribus copiofis carentia, optimo tritico cofecl:a,pr2efertim mar- tia , non ita recentia : item celfirama , gencrofa, pomea, Scexpyreis caerekea, corpusincraflant .

FrvMm, Idem emciut ex fructibus da&ili pingues appel-' lati: ficus, item recentes aut afferuati , & amylo apud Mafsilienfes conditi,cuiufmodi calathifcis inclufiad nos quamplurimiperieiuniuquadra- gefimale veniunt:itcm nucis Indicse medulla,ca ftanec^nuclei pinei,piftacia,vua reees,quc; qudd vel lepores,ac vulpes pinguiores efrlcere foleat, lageos , ac vulpina , vulgoque a. colore frumeta- cea dicitur : poft hac mufcatellina delicatifsima,

„ quse afleruata,&: fole,furno,vel quouis pa&o ex-

iccata,(ilue haec Corinthia,fiue Damafcena,fiue etiam Narbonenfis fuerit ) optimum in corpore fuccum generat.Pingues etiam nos reddunt pla-* cent& molliores,bene facearata^mellita^ae pro-

TUcmu»

L I B E R S E C V N D V S.' 5f

be vt decet codit^.Quicquid in fumma boni fuc ci plurimum atque affatim fuo tempore, fuaque temperiealTumitur: Hoc vnucauendum eft,nc dum vbertim nutrientia alimenta ingerutur , ea quidem obftruant , acprsepediant iecorismea- tuSjper quos optimos ac dulces fuccos (quoi ura illudquidem appetentifsimum eft) haurit,atque . exugit : omnia enim haec magna mediocritate ac modo alTumi debent.

Caeteru eadem fere alimenta quse pingije cor- Lac>&fij pus reddere folent ,lacetiam acfemen generare fa*"^*' atque augere dicutur: quae duo funt benigni ali- menti excrementa, aut ll mauis dicere fuperflua: vt quo maior alimenti benignioris , hoe eft fan- guinis melioris portio fuperat, eo etiam copio— fiorlacl:is5acfeminis fubftantia in bene habito eorpore generetur . Quamobrem fuperius enu- merata cibaria,nutricibus, & ad coitu impoten- tibus quibufdam viris accomodifsima effecen- fentur.

Qusegracile corpus efficiunt.

Vemadmodumplurimum nutrientiaali-

amenta dum pingue corpus reddunt3calo- ■• rem refrigerat atque humectant , vnde copiofusadepspraepinguibus facile acceriitur, ficparum nutrientia fere omnia ( modd ea qui- dem boni fucci,ac bene praeparata, fuoque tem- pore exhibita fuerint ) fbpitu calorem, ac veluti

$6 D E KVTRIMENTIS

copiofiorefucco atqueadipe fufFocatum reuo- cantrnimiam humiditatem fua exiccatione eme- dant: gracile ac leue corpus,quod prius pigrum

jgwhus ac craiTum fuerat, efficiunt: quapropter iis vtilia

ytttta. cffc dixerunt medici , qui genio atque otio diu- tius indulferunt:humidis morbis, atque obftru- dionibus obnoxii funt : minus fudant , ac min- gunt, pituitofo funt ac pr^pingui corporis tem- perameto:quique aere ac locis frigidis, Sc admo dum humidis degunt.

famt Huius notse funt,panis bene co&us, leuis, o-

culatus,hefternus, commixtum aliquid falis, aut

Cames. anifi vel fceniculi habens.Carnes afTatae fere om- nes, modd hae quidem falubres . Perniones mo- guntinijmediocriter faliti,lucanicse,ac ceruella- tiMediolanenfes : omniaitem concifa, aut con-

f>ifas. tu^a aromatls optimis parce condita. Pifces car-

yina. nis folidioris, aut torti,aut pafta inclufi. Vina te- xiuia,acerba,generofa,parum diluta^alba^aut ru- bella. Birearum ea genera fuperius exprefla,qua; copiofum iupulum recipiunt.Butyrum falitum, cafeus Mediolanenfis,radices petrofelini, fceni- culi;afparagi,cichorii,iufculispermixt^:fummi- tates thymi, maioran£,rorifmarini,authos,hyP fopi,fatureia?,pulegii,origani,calamenthi,etiam iufculis additae : quse pauca & croco condita af- fumi debenr.funt qui erucam,anethum,petrofe-

TUcenu, linum^apium,& nafturtium addunt. Ex placen- tis , qua? ficciores funt , & magis tofbe , atque ex

w

1 I B E R S E C V N D V S. 97

fru&ibus etiam flcci, vt omni per afleruationem humiditate deftituti , atque afTati , potius quam crudi fmt amygdalinae glandes, auellanae, nuces ficcse,quaecunque denique amara in edulium v$- niunt,fiue haec quidem condita,flue etiam cruda fuerint : vt funt finapi,cortex aurengiorum,nux myrepficaj Sc huiufmodi caetera.Na praner haec, omnia calida , aromatica , & qusecunque poros aperiunt,vrinas ac fudores promouet, emacien- do corpori,aptifsima efTe merito exiftimamUs.

Cibaria omnibus nullo difcri- mine lnfalubria.

Onco&u difficilium alimentorum magna /^ pars , malos in corpore fuccos generar. a ^^^ quibus profpera atque aduerfavaletudine magnopere cauedum efTe , dum omnes fere me- dici affirmant, plurimum noftrse fanitati confu- lere videntur. Quapropter nobis hsec etiam par- ticulatim excutiendafunt, vt a reliquis diftingui atque fecerni facile pofsint.

Cacochymi ieitur cibi funt.quibus vel ob in- c^lca^a

1 - 1 11 i. -1 • chymi.

opiam,vel gulse lllecebras lnterdum vtimuricu- iufmodi efle dixeris , ex panibus quidem atrum ^*»#» ac fordidum,furfuraceum, filigineu, atque hor- deaceum:quibus addendus eftomnium deterri- mus orizaceus, panicinus,cumimin9,mihaceus? typhinus, olyraceus:item fabaccus, pifaceus,at-

G.i.

^S DE NVTRIMENTIS

que ex akerius cuiufpiam leguminis genere, vel,1 foio, vel ipfi aded tritico commixto fa&us . Qut etiam panis ex tritico & fuccurrendo, aut fubue- niendo fuccurione di&o confecfcus cft, etfinon- nunq famis tempore profit: nocet tamen,ac ven trem plurimum grauat : haud fecus atque is, qui per inopiam aut negligentiam , aeris ac regionis inclemetiam,male perteritur, aqua puteana, fta- gnante,vel elixa maceratur: ftipulis, paleis, ftra- mine , leguminum vaginis, farragine , arborum corticibus,falice, tilia, fpinis,terra ficciore,iun- corumqucftramine , vel conariorum macmate percoquitur.His nimirum addendifuntforacei, fubcineritii,& teftacei fere omnes:quibus la&is, olei,acbutyriVeteris nonnihil adquorundam delicias additur:fub quibus placctarnm, itrioru, ac liborum minus delicatiorum omnia genera in obftruentibus expreffa comprehendcmus. ?**' Aquarum prseterea infalubres funt, lacuftris,'

ftagnans , paluftris, atque operti , nec foli expo- fiti putei. vimm. vini autem generum quodcunque eft fagies,

vappa,male olens,turbidum,mixtum,ac pergu- lanum : quodque lorea vel defrUtum appellatur. Item ex fructuariis bocquetium ,reletiu, & quod vincetium dicitur. Ex caerealibus,birea fimplex, aquofa? paucum, aut nullum triticum recipiens, turbida , recens , hyberna, acida, vetus , ac cor- rupta.

LIBER SECVNDVS. 99

Carnium porro cacochymae funt , falitse om- Cana^ ncs,& muria conditse,aut fumo exiccatse,pafta- que addiutiorem conferuationem occlufse ,in- teftinis infar&e^candentibus prunis,aut craticu* laexco&se, carbonatas &brafaulas nominant. Car^ottau Quibus denud co&as adiiigemus,non minus ac frafaul*. repetita crambe ventriculum offendentes : item etiam frixas,& quse porro,allio,caepis,fmapi,at- que aromatis condiuntur.Infalubres etiam funt porcinse , hircinae , vaccinae , ac bubalinse : 8c ( quod ad aues pertinet ) aquaticse , ac marinse fere omnes . His etiam accedunt anferes fagi- nati, gallinseprouecT:iores,anates cortenfes(pa- ^ates pa learios vocant ) fiue fint Indici , fiue etiam no- Uarij. ftrates.

Pifcium quoque marinorum cacochymi funt %fcef, faliti,atqueafTeruati,autnimiumrecentes, quos %ecentes lepraminducereautumant. Fluuialium autem, tv** quicunque limofis ac lutofis aquis viuunt : an- guillse, tincse, lacertuli, carpiones, cancri, prse- ter quos improbatur oftreorum omne genus:fe- pia3,loligines,polypi,&quce malacoftraca &j^Jr» oftracoderma generali vocabulo 21 Grsecis ap- coderma, pellantur.

Ouorumpraetereacacochymafunt,anferum, 0tta- m anatum,columborum,teftudinum,atqueIndi- IndtctPa* corumpauonum: hasc enim poftrema,eIephan- ticum morbum inducere, calculofque generare exifKmantur.

G.ii.

100 DE NVTRIMENTIS

L*c. Lac quoque infalubre eft vetus,pridem extra-

c"him,ouilIum, yaccinum cocl:um,farina delibu* tum . Necminus etiam cacochymum , quod eo

gutymm. conftat butyrum fale conditum, rancidum. Ca-

Cafeut. fcus jtem afferuatLls } putris j tineis ac vermibus fcatens.

okra. Olera verd male fana funt,crambe vinealis;ac

multd magis paludofa: item atriplex,beta: deni- que quicquid herbarum hortis, vel aeftuariis im- mundas ciuitatis aquas excipientibus fuccrefcit.

FmEtttsar Fru&usinutiles funtagrcftes omnes accrudi: particulatim autem iugladis immaturae nucleus,

Fmttus auellana recens,forba, mefpila: atquc herbarum

er amm. qUlciem5pep0neS) rnelones, cucurbitae,citrulli :

quaeque mala infana , & amoris appellantur : ex

quibus boni fucci , nihil prseter refrigerationem

elicipoteft.

oUum. Caeterum quantum corpori noceat oleum ve-

tus,nucum,aut cannabinu,id verd ab iis difqui- rendum eft,quorum facies huiufmodi cibariis plumbea , pe&us tufsiculofum , totum deniquc corpus ficcum atque aridum apparet.

-^ "SyU Quibus omnibus ( et(i nonnunqua coquan- tur) tamen eo magis abftinedum erit, qud pror- fusfimilemcum noftris corporibus int^periem habere videntur:quia fenlim, temporifque pro- celTu,perfimileshumores,hoceft,deprauatos ac. vitiofos cbngerut: qui leuifsima quauis occafio- ne putrcfcentes 7 grauifsimos interdum inducut

LIBER. SECVNDVS. IOI

morbos . Verum haec quidem cibariorum caco- chymoru genera,rurfus in alias fpecies diuiden- da funt,a quibus varia in corporibus incommo- da quotidie fuperuenire percipimus.

Quae lentos ac vifcofos humo- res generant,

RafTum igitur in corpore fuccum induce- ./** tes cibijiis inutiles efle folet,qui mille mor ^^^ bis obnoxii,ac pauld delicatiores funr.qui- que longioribus autacutioribns segritudinibus diutiuslaborarunt:quajfiquidem amelancholia fuerint procreatas, pari etiam exiftente corporis conftitutione,ed funt fane deteriores.

Talia eife dixeris omnia placentarum Itrio- rum liborum ac pemmatum genera : atque aded ?emmaf4t qusecunque triticea, eaque minus fermentata fa- rinacompofita , butyrum, lac, cafeum veterem, fru&us recentes,autetiam carnes recipiunt. His addendus eftpanis fubcineritius , focaceus , fili- gineus,non rite confe&us.Praeterea lac deco&u, ^ams- acidum, friato pane , aut farinainfpifTatum, iuf- 7„/^. cuiaoryzacea , fabacea, aut cuiufuis leguminis : polenta. polentaexamylo : ouafrixa , aut igneindurata. ot*a. Inter pifces autem oftrea,ac teftacea fere omnia. j>,yfW. Ex carnibus ceruina,leporina,caprina vetus,bu- Carnes. bula ac porcina.Iecur,lien,renes,atque inteftina animaliu.Ex fru&ibus palmula;?caftane3e,bulbi, pm^s;

G. iii.

lOi DB NVTRIMENTIS

rape;,fungi,tubera,ficus, nuclei pinci,omnia de- vlna. nique immatura.Ev vinis dulciajrecentiajCrafTa,

&Tnigra. "f^ifa His cibariis abftinendum , corporibus pitui-

tofis, otio degentibus, prsepinguibus, delicatis,

atqueamorbo conualefcetibus,prasfertim asfta-

te,accalidaregione.

Qux obftruunt,& flatus ex- citant.

Rafsioris ac fblidioris fubftantiae(etia dul- |^ cibus atque euchymis cibarits) ventriculo

imbecilliori,minufque exercitato ingeftis, vel largius quam aetas,anni tepus, regio, ac cor- poris conftitutio expoftulent a(Tumptis,hoc pe- culiare efTe folet , vt primas venas ad hepar atti- netesinferciat,earumque tubos obftruat, oppi- otftUtto, lationem vulgus vocatrqua* dum pre^pedit ,quo- minus naturalis,atq; infitus vifceribus calor vn- decunqueperfpiret,cruditatem atque inco&io- nem mducit : a qua multi vapores excitati , cor- pus mirum in modum torquent . Verum prseter obftruentia,qu2edam etiam reperiuntur alimen- ta,multafrigiditate atque humiditate natiuu ca- lorem itaobruentia, vtipfum fere extinguant, vndeflatuumin corpore quemadmodum veto- rum in aere ab imbecilli aut praspedito folis ca- loregeneratio.

Obftruunt igitur omnia minus fermetata,cu-

LIBER SECVNDVS. IOJ

riofiufque elaborata,purioreque rritico conrc&a panificia : atque his multd magis quae legumini- PanificU, bus,vilibufq;, ac fordidis triticeis permixta fiut, quseque paftitia,aut liba, lac, butyrum, oua, ca- feum.ac caeteraid genus recipiunt. Aquae turbi- ^wa m* dae,ftagnantes,viuanorum, aut marearum 13elu- carum % Vinum dulce, pafTum, muftum , defru- rimm. tum,nigrum, acerbum,frucl:uarium,ac casreale. Recetifsimae maiorum animalium bene fagina- Carnef* torum carnes.Iufcula pinguia, chondru,alicam, "*CUn triticum,orizam,lenticulam admittetia. Renes, fplen, achepar^ouillum, vitulinu,bubulum,ac fuillum.

Hatus autem peculiari quodam muncreexci- piat»letat tant, lac quouis modo concretum ac recens: pi- fces fcre omnes, rapa, raphanus, napus, pifa, ac multd magis fabse : quibus nonfine optimaco- ctionecauendumefTe fuis pre^cepit quidam phi- lofophus . Omniu aute maxime porru,allia, cae- pe;atque ex leguminibus phafeoli , lentes, cicer, milium,panicum : denique fru&us omnes rece- tes ac crudi : item herbe, coficiendis acetariis de- dicatae. .^

Quibus omnibus,vetriculo imbecilliore abfti- JJJJj^, nendum elTe cefeo:atque aded iis qui calculo aut inteftini procidentia afficiuntur : pueris item ac fenibus , & quibus naturalis calor ob coftitutjo* nemjOtiumjCuraSjanni tempus,ac regionem in- firmior eft,

G. iiiu

104 DE NVTRIMBNTIS

Quae abftergent^incidunt^ape- riunt : in cibo medicamenta appellata-.fanis acncutris x- quecommoda.

Alubribus atquc infalubribus cibariis difTu- V fiuspropofuis ,nonnihiI etiam dehis difTe- rendumefTevidetur,qua2 medicamentivim quanda habere exiftimata funt, poiliintque prse- pedire quominus in morbos facile incidamus, auc?pfosiaincipientes,acpronosauertere.Abf- tergentibus igitur cibis,incidentibus atque apc- rientibus vtimur , medicamenti cuiufdam vice, quod catharncum pra*cedere,aut primarum ve- narum obftru&iones foluere , atque humoribus ad exitum viam recludere pofsit ,aut debeat. *dhftercren« Abfterforiam vim habent , qusecunque afpe- tta. ritatem qnandam ipfo guftu , etiam coclia prse fe

ferunt.Talia autem funt,hordei iufcula bene ap- parata-, ptiflana tota, eiufque cremorrofato fac- caro conditus:bireaBritannica, limpida, primis menfis haufta, omnis denique potiomellerite confecla.

Incidutomniafere falfa,nicrofa, acria,&ace- tofa:oxygarum,oxymeli,condimenta acetu oxa- lidem ac fmapidium recipietia: & quse fquillam, porrumjCspaSjatqueanethumjadappetentiam, au£ aliquam medicandi rationem comple&utur.

IIBER SECVNDVS. iOf

Quibus adiungere pofTumus betae acbrafsicee

prima iufcula,vinum immaturum,acerbum,fiue

fru&uariu, fiue cereale fuerit: item omphacium,

Sc ex fruc"tibus,qu3e ex reipfa malacria dicuntur, MaUcria

quibus fylueftria non infita,caeteraque vinis de-

dicata fuccedur.ac deinde poma citrkjemonia,

& qua* poncilia dicuntur . Item groilulse, fraga, ?0ncilia.

mora ex rubo idaea & cy nosbato colle&a.

Aperiuntautem&abfterget cibaria amarum ^ferientia fuccum ipfa vetuftate prae fe feretia,cichorii pri- & abft&- mum deco&um, vel ipfa etiam fubftantia : item &entM* capparis & oliua in acetariis prseparata ? fruc~tuu maturorum nuclei : praster quse origanum, hyf- fopus,fatureia,maiorana,thymus, faluia, petro- felinum,vulgi noftri iufcula per hyeme (vt iam- pridem di&um eft)emendari folita:verum pauld vehementius id erTicere videntur aromata,Indi- ^tromata. corum munerum deliciae , quibus conditis , auc etiam infar&is, atque omnibus modis apparatis vtimur.Caeterum qudd ad vinum antiquum, te- nue,aibum,aut rubellum,gcnerofum ac defceca- tu attinet:id verd internos corporis meatus ape- rire dubium non eft,quemadmodum nec aquam pluuia,aut ex criptis ac cifternis hauftam. Huius etiam eft facultatis crethmo, fceniculus, anifum, coriandrum , auregiorum ac citriorum cortices conditi, cinnamomum, mofcata, coferuaehele- niijauthoSjfiorumgeniftsejCichorii^hylTopijfal- uix : quicquid denique (vti dicebatur ) cibario-

I0£ DE KVTRIMENTIS

rum amarum guftui faporem , minus tamen in- gratum,referreperfentimus. £»i iu co Proinde commoda funt ea cibariorum gene- ra , pituitofis , pnepinguibus, ac plurimum hu- midis,vel otio degentibus: atq$ aded iis, quibus copiofa cerebri adinternas partes effluxio ven- triculum pergrauat . Hoc tamen vnum diligen- tifsime animaduertediam eft , vt horum pareior, ac moderatus fit vfus: offendut enim,& fangui- nem interdu eliciut,pulmonibufque noxia funt.

Qu£ ventrem emolliunt.

Ix bene profpera efl corporis valetudo,nifi A/ venter quotidie deiiciat. Verum eam non- nulli moleflia patiuntur,vel ob melancho- licamintemperiem fortafsis,vel negotioru pro- cellas,vel fedetari^ vita* c6pulfione,vt fere fem- pex afiri&a fint aluo . Ad quse incommoda non- nuncj accedit cseli,regionis, atq; aded ipfius an- ni intemperies , aut a praefumpto medicamento relidaficcitas.Quamobreni perpetuis fere capi- tis,velintegri,vel dimidiati doloribus torquen- tur:quibus quum ob catharticoru ac deleterio- rum infuetudinem,alimentorum inftitutione fit occurrendum , de cibariis ad id prseftandum at- que efficiendnm accommodatis, etiam hoc loco

imimMU differendumeft.

uZducetia. Aluum igitur in ofEcio cominent,lubricam-

tlBER SECVNDVS. I07

que efficiunt omnia humida , oleofa , ae liquida praefumpta : ouum fbrbile , butyrum recens , ac dulce : piforum cremor, aut depuratuiufeulum. Primum item brafsicse , betce , aut atriplicis de- co&um nullo adhuc fale conditum . Pigram au- Pigraex» tem aut fegnem vehementius excitant hippola- citantia, pathi folia ( lapatientiam vulgus vocat ) iufculis carnium inco&a,veI eiufdem etiam radix, quam nonnulli pro barbara , aut rheo barbarieo afTu- munt. Non caret ofFenfione ac noxa Cataputia, ojfendetia. aut Ricini (purgam & fugitalpiam nominat)fo- Cataputia, lia quaterna,aut fena, pulli gallinacei, aut vituli- ^cmits* nse iufculis inco&a: quodmea quidem fententia FutitaU pauld inconfultius,non a matronis foIu,verum- pi*. etiam aThefTaliis quibufdam^noftram arte, ma- TheJJ*fy°> gno aegrotantium periculo milere defcedanti- mefcC£°n bus interdum fieri folet , quorum arrogantia at- que audacia eo demum proue&a eft,vt etiam fu- perius enumeratarum platarum perniciofifsima femina , aut fennse orientalis vtriculos , vel ipfa Sennaorie» etiam folia in puluerem rcdacta;gratioribus iuf- tafaytri* culispermifcereaudeat: quod equidemfacinus, c"1k non modd ab omni ratione alienum , verum - etiam segrotantibus perniciofifsimum effe mi- hi videtur : & quod haec aluum immoderatius CydomatW cydoniati Lugdunenfis ( hoc eft fcammonio Lu,&dm*f& conditi ) in morem conturbent medicamen- ta: & quod vetriculummirum ctiamin modum fubuertant : aded facile eft re&i fpecie decipi „

IOO DE KVTHIMENTIS

Ego verd copiofas la&ucas adhuc tenellas , cum tantillo cichorii , auc buglofc , addito hyfTopi, thymi, ac maioranse modico , magis probarim .

MaUa. Maluas autem & albueum , aut afphodelum in hunc vfum folebant antiquiores excolere, idque fcelicifsimo fucceifu : verum haec quidem olera, noftris iam defierunt hortis conferi.Quanquam reperiuntur , qui etiam hodie fuis iufculis inco- quant maluarum,altheq,violariae, calendul£e,at- que oxalidis folia. Nonnullis etiam oleum dulcc iufculis recens extra&is ac tepidis , infpergere placet,aut eloto pani commifcere: aliis aute bu- tyrum recens in eundem effe&um magis proba- tur,fdque etiam llne fale.

Jfaafine Soluitautem aluum abfque moleftiaprimum

molefiia al . r . . .. x , _.r

uumColuut. 1LUCluum carnium iuniorum(praelertim capreo-

li aut vituli ) nondum falitum , antequam inno-

Mullio. ueturaqua(vndeaprimaebullitionebulIionem

appellarunt ) vna aut altera ante prandium hora

alTumptum. Succus item femoris ouilli, vel capi

exaflati , prelo , vel quouis alio pa£to exprelTus,

myrepfica, falis loco conditus , ac primis menfis

afTumptus.PrunorumTuronenfium,hornorum

letltida iu&ulum. Primum item ciceru, aut piforum de-

Cremcrfri* coc~tum ( puretam, aut depuratam vocant) cum

*& tantillo mellis, butyri, aut olei abforptum : beta

rrticafo* etj^ pifta5aut lafcs cremor frixus, qui cibus poft

zlphani pafchatis frequentior effe folet.Quibufdam pla-

turiones. cet vrticae & raphani fumma folia carnibus in-

LIBER SECVNDVS. IO^

co&a adirritadam aluum , vrinafque prouocan-*

das afTumere-.quemadmodum aliis oftreoru pri- ojlreorutn

mum decoct-um,vel ipforum etiam recentium deco&Hm'

aquam , aut ericii marini falfuginem haurire, vel

ipfa etiam eiufdem pifcis , aut lucii oua (quae po- om lucij>

ftrema perniciofifsimaefTe cenfentur) aiTumere: ameriCii'

praeterea cucurbitae, cucumeris , aut citrulli car-

nem elixam, minutifsime cotufam, atque in cre-

morem reda&am ,cummedulla crurumbouis,

aut alio ad gratiam codimento, primis etia men-

fis edere.i£ftate verd aluum foluunt vua matura,1

melonucaro,ficus,cerafia?armeniaca,mora,pru-

na generofa , & id genus fru&uum praecocium,

quos nonnulli paululu efTeruefa&os vino ac fac-

caro conditos falubrius afTumunt.

Verumhaec benehabentevetriculo ,aeftuan- JZjHhusf* te,ac biliofo corporis habitu , vel melancholico lu,hna* adufto permittenda funt potius, quam imbecil- lo ac crudo: primifque menfis cum folo pane af- fumi debent citius , quam aliis cibis permifceri, aut poftremo loco iniici.

Pueros aluo aftri&a laborantes , mel defpu- Meldeft»- matum in iufculo , atque idipfum etiam fenibus mamm> prodeft. Magnaenimeftmellis hac inreeom- mendatio. Quinetiam mel aerium, quod manna Melaeri».* vpcat,folutonam vim habet, quamobreminre- Manna* gumacprincipumvfum fele&ifsimum afTerua- tur. Qui verd polentas aut panatellas puerorum ^^natell^ faccaro condiunt Itali , aut his oleum proticum oUoC0^

110 DE NYTUMENTIJ

inipergunt , commodius ad ventris cxolutio- ncm mea fententia facere videntur , quam qui Sydrargirum admifcet; quod quibufdam Hifpa- niae locis audio fieri.

Qux ventrem aftringunt*

TAlis eft quorudam corpprum intemperies, vt etiam fanis aluus praeter modu quocun- quetempore, veluti naturali quodam in- eommodo proiluat . Quo arTe&u, naturali quo- dam inftindu praecipue laborant Balbi, Bl2efi,& qui vocabula intcr loquendum magna celeritatc praecipitant : quique biliofi atque iracundi funt. Per accidens autem,in id vitii incidunt,quicun- queveneri,fru&ibus,laboribusinfuetis ,indul- gent,minufque dum maxime opus eft, operiun- tur, aut affuetam regioncm immutarunt,vel fri- gidiorem incolunt . Quos equidem aftringente vi&u maximeroborare necefle eft : quum nihil seque vires profternat , caloremque ac fpiritus uluifro- obtundat,atque naturale alui prorluuium. Quin jtuuiumna [fem et{% vi&us iis admodu eft idoneus,qui poft longas alui deicdiones , inteftinaqj leuiora efFe- £fca , ab antiquo , ac diuturno morbo conuale - fcunt.

Vires igitur aftri&orias,refumptiuas,ac robo- rantes habent,omnia vifcofaac mediocriter hu- mida,fpifTa,ac bene fuccofa,fubdtilcia,atque in- terduauftera:& quae acerbitatis, nonita quidem

L I B E R. S E C V N D V S. HI

vehemetis quidpiam guftui prae fe ferre fentiun- tur. Huius aute generis eft panis autopyros ,he- ?*M fternus,aut duoru etiam dieru , copiofa ac bene cocl:acruftac5te&us,iufculis fpifsioribus infria- tus,par(i fermentatus,dipyros ac bifcoctus.Car- Camtsl nes euchym£e,folidioris coniiftetia;,affat2e,haud ita recetes , nec ftatim ab igne caletes affumptse, praefertim autem perdicina , leporina, ferina, ac multum quidem nutriensbubula , fuilla medio- criter falita.Ex leguminibus,oriza, lens excorti- Ugmina. cata,faba,frefa,pifa torrefa&a,hordeacese polen- tae (ptiiTana totam appellauit Hippocrates)prse- ter quas frumentacese nifi inilarent, probaretur. Vinumdulce,aufterum,acerbum,nigrum, bene rinunf. coloratum , limpidum , optime defsecatum . Bi- rea vel queuta duplex , aut fereuifia . Vina pyrea vetera,non ita dulcia. Aqua pridem extra&a,ex- ^tyua. agitata , dulcis , qualis eft criptarum , aut cifter- narum,vel cocta,aut candete chalybe (qualis eft fabroru)emedata,vel faccaro,aut rofacea codita. Lac co£r,um,vftulatum, in poletam cum amylo, L**» vel farina triticea coa&u , aut ( nifi adeft febris) ouorum vitellis adie&is , & panis durioris mica conditum. Quinetiamipfa ouaigne indurata, <>**• aut frixa condimenta cx granatorum fucco,om- Candimfts phacio veteri, cydoniorum carne , defruto , (a- pa,atque id genus cseteris confe&a.Iura om- nia pinguiora , crafsiora , ac fpifsiora , pluri- mum co&a.Fru&uumautem,aftringentem vim Fwttt*,

112 D E N V T H , I M. t r B. II.

habenr, quicunquc durioris funt fubftantia?, au-

fterique atque acerbi fucci, annotini, vinoinco-

Tyraaflrin 6ti,aut fub cineribus tofti: quorum pyra quidem

gmtia* maxime probantur ferotina , certoliana, calliro-

facea,mala cotonea, punica, auregia,citria acer-

ba,prunaficca, Remefia, autTuronefia: vua,at-

que alii fru&us in furno tofti: palmulae, palTulse,

forba,mefpila, carteraque eius faporis. Item pa-

ftitia,liba,pemmata,atque itria:que; llngula par-

tim alimenti , partim medicamenti loco , in vi-

£r.us ratione, conualefcentibus, neutris, ac fanis

imperari folent: habita tamen corporis virium,

temperamenti , confuetudinis , partium anni y

regionis, atque adec» a?gri fortunaru exa&a con-

fideraticne.

IIj DE NVTRIMENTIS

ad Baillyum,Liber tertius.

Anorum ac neutrorum cor-

porum per nutnmenta con- feruatio fichabere debet , vt ante demoftratum eft. Nunc quopacfco aduerfa valetudi- ne laborates (quod eft futuri Mediciprsecipuum munus) edflcare deceat prop rifsime inftituamus . In quo efTiciedo, diuerfum fcopu,variamque indicatio- nem infequi nos oportet : tum quddfanum cor- CorporUfa pus fimilibus , «egrotum difsimilibus plerunque m&agro* alere fit necefTe : tum etiam magis quddaliud fit t'n"trie<l* ...

. ° i • ^ n variain*

aegroti corruptam lntempenem adoptimufta- ^cati0t tumreducere,aliudverd fanum corpus quoad fieri poterhyntegrum conferuare- Quemadmo- dumcniminbeiiefano corpore temperieicon- ftitutionem,iic etiam in egroto morbi naturam, ac tempus prius diligenufsime obferuare decet, quam ahquem cuiquam vidum inftituamus.

Eftigitursegrotantium vi&us,afanorum cor- porum nutrimento longe diuerfus:quamob'rem ille quidem abfolute tantum : hoc verd cum ad- iect.o,ac veluti denominatione quadam in nutri- lnmtjimt mento medicamentum appellatum efbreftaura- mmttm>~ tiuum, vel refumptiuum vicfti pra&ici dixerunt.

H,i,

114 DE NVTRIMENTIS

Cuius differetias pro morborum temporibus,ac vehementia , item etiam decumbentium natura varias deftgnare necefle eft.

Nutrimenti medicamentofi differenti^e.

' f\ Vod igitur nutrimentum diuerfi generis

V/^ibaria c6plec"t.ens,3egrotantibus offertur:

9arcum> id vel parcum aut tenue,vel abundans,

Tenue. aut plenum efle dicitur : vtrunaue autemaeisac

+4.bundas. .-.* . . ■ ■ . * r «5

3>lemm. nmius reapit. Parcu aut parcius, ac 11 ( opus eft) parcifsimum:morbum ipfumque committentes humores plerunquc imminuit: ac tum prsecipue indicitur , quum naturam extraneoru humorum co&ioni attentam cfle percipimus : nempe circa

ulundam morborum incrementum acftatum. Abundans ' verd,plenius,aut(dum id quide necefle eft)pau- ld plenius nutrimentum,naturam aduerfus irru- . cntismorbiimpetumcomunit,acpoftmagnum cum ipfo conflict.um roborat : quaproprer mor- boruminitiis , ac declinationibus ad virium rc- fumptionem exhibetur. In quo quidem munere gnauiter exeq.uendo,is prsecipue debet efle me- dici fcopus,vt a modice contrariis,dum morbus adeft , paulatim ad fimilia progrediatur : quibus ipfo perfanato , in virium recolle&ione maxime yti decebit.

I I B E R T E R T I V S,' Ilf

Nutriendorum a^grotantium indicationes.

A Ntequam aute pauld fuperius dcfcripta nu- /\ trimentorum, aut victuum segrotis accom- modatorum generainftituas , maxima cau- tionem te habere oportet: primum quidem eius quod exhibere cupis alimenti naturae:deinde ve- rd ipfius cui adiumeto efTe defideras decumben- tis temperiei.In cibario autem exhibendo,ipfuis aharior» quidem qualitatem, fubftatiam, atque ordinem, natur&con in aegroto autem corporc morbi genus ; ac tcm- flderatl9' pus folcrtifsime difquires . In ciborum qualitate gualitas. hoc maxime prouidedum crit,vt fimpliccs mor- bos^caHdos^frigidoSjhumidoSjliccoSjCOtrariis, iifque fimplicibus alimentis , compofitos autem compofitis emendesrquodidem deaere,c£eterip que non naturalibus appellatis rebus faciendum erit . Simplices autem cibos ac morbos , eas efle cilijlmpu intelligo, qui tales a nobis (hoc eft,parum apri- ces mis qualitatibus abeffe,aut reccdere)percipiun- tur.Quod praetereain aegrotantium cibariis con fiderandum eft , id circa obftructionem, refolu- tionem,apertionem, atque huius generis csetera verfatur: vt morbis ab obftru&ione referatia ali- menta, atque ita csetera cseteris collata exhibca^. Quinetiam alimenta multum vel parum corpus nutrientiaqualitatis appellatione coprehendun* tur: in quo magnopere aduertedum eft, vt quod

H.ii.

ces ac mor»

Il£ DE NVTRIMENTIS

Ctbaria vj ad virium aegrotantis robur augendum vcl con- resdgrota- feruandum attinet.etiafi morbus peracutus fue-

tium robo- . .. 3 "nr-i

rantia. nt,nutnentes cibos, eos tamenconcocmfaciles ac tenues,parum ac faepe orTeras : vel tum maxi- me, quum segrum morbus vehementifsime pre- mit,aut dum ipfum citd reficere cupies.

Huius generis funt oua forbilia , galloru non- dum Venerem expertorum teftes,colata,expre£ fa,gelatinse, hordeata, panatae, & (vino quidem adempto)c£etera robur laborantibus adferentia: vna enim falus pleuriticis ( ait Galenus ) addam etiam peripneumonicis , fynanchicis , & acuto CwaUndi morbo laborantibus virium robur. Nam fiadfo acutomor* iam ac nudam inflammationis indicationem at-

bolabora* , • ■ \ i \ l i r 11

Us tendas: minime plane cibandum rucrit, ne phle-

gmone augeatur: fi verd ad virium infirmitatem animum aduertas,vtique fsepe nutrire, commo- difqj cibis aegrum inftaurare oportebit, ne vires refoluantur, & vt morbi impetiii natura facilius obfifterepofsit. Curminm Contraverd in morbis aplenitudineexortis nutriendi, faciedum erit corpore cacochymo , malignifquc q»iflenim humoribus infar&o : in quo etiam fi magnafue- rit appetentia , tamen eft cibis parum nutrienti- bus fouendu , ne reliquis praeter modum augea-» tur obftru&io. Verum plurimum nutrientia ali- menta, (pleniora vocat Hippocrates ) tum qui- dem maxime comodaefTe cefemus, dum segrum reficereeftopus, quemadmodumin morborum

dine labo rant.

LIBER TERTIVS. 117

declinationibus accidit:vel vbi talis eft segri tem peries ac coftitutio,qua? duriores cibos nullo fe- re negotio coficiat, concodu aute faciles , in va- pores acidos & nidorofos couertat : ac fiquando poft morbi decurfum,$grotum corpus exercita- tioni ad vires refumendas , atque aded reuocan- das permittimus , tum quoque pleniore 8c fbli- diore victu maxime vtendum fuerit.

Nutrimentiverdquantitas inau&ioneatquc jyuantit/ts imminutione confiftit: cuius indicia ab segri vi- wtrimenti ribus,fymptomatis prseterfpem accidetibus,at- £&rotantm que aded eoru quae futura pertimefcimus , indi- ciis defumenda fint .Eft quumaugendaquidem quantitas , adimenda verd qualitas : dum prse- fertim turgens humoribus cbrpus , maximaap- petentiaconcomitatur. Vtraqueautem perfaepe minueda eft,acutoru aut peracutorum augmen- toaeftatUjVeltumaximedumviresitaconftant, vt medium aut tenuifsimumvictum nullo nego- tioperferre pofsint.

Subftantia autemalmietorum in ipforum te- SulfiantU

r . . . r . r -t- nutrimenti

nuitate ac craisitie potusimum veriatur. Tenues £Zrotant^ cnim cibos vocat Hippocrates ,quivires eor- rffidertth poris firmas ac conftantes retineant,caeterum pa rum incrementi aut roboris adferant .Tenuifsi- cihitenues mos.qui minimum nutriant, ac vires aliquo pa- tenmrtm*

r t>i ■ 1 • ^ • plemores,

cto conferuent.PIeniores,quiplunmunutnant. acpienifii* Plenifsimos, a quibus maximu virium robur ac^ mimppo- quiratur. Quadocuque igitur ob morbi vel cor^ cmti*

H.iii.

Il8 BE NVTRIMENTIS

poris natura,obilrudionis erit metus:tu quidem (etia vrgente occafione)tenuibus cibis vti opor- tebitrac multd magis fi prsefens ipfa ( vt invtroqj i£tero)cognofcatur.Omnes enim ab obftruclio- ne procreati morbi, referatia ac tenuantia medi- camenta expoftulantrqus fane cum magnaprae- cautione segrotantibus exfnberi debent, crdociha- Ordinem porrd alimentorum segrotis,eun- rioYumaf* dem fere que fanis corporibus efTe oportet : hoc fhmendord tantum vno accuratiorem ,qudd crafsiores cibos ac coco&u pauld dirriciliores ( refumptiuo prse- fertim viclus genere) poftremos:tenues verd li- quidos Sc cococtu faciles, priores interdum im- perare debeamus, Nam communis nonnuquam ordo in alui profluuiis inuerted us eft , in quibus quemadmodum cydoniatum prius afTumedum elTe praecipiunt pra&ici (quod alioqui poftremis menfis inferuire folet) fic etiam cibos obftruen- tes,& crafsioris fubftati3e,liquidioribus pr^mit- tere oportet.

Rerum non naturalium ante vi<- <5tus inftitutionem cofideratio.

Erum cum ad dieteticen pertinerevideatur, ^/ aeris,motus,quietis,fomni,veneri*,vigilie;,

inanitionis,ac repletionis, denique afTectuu animi cofideratio (qcse res non naturales appel- lantur)dehis omnibus hocloconon itavehe- mecer erimus foliciti: id enim in libris de re me-

JLIBER TERTIVS. U9

dica a nobis confcriptis iam diffufifsime pcrtra-

ctatum fuit,& vniuerfus hic fermo de alimento-

ru ratione praecipue eft inftitutus: vt quod de his

fubiungi,aut tanquam necefTarium obferuari,id

verd breuifsimil effe pofsit.Etenim abunde* com Rf™*?n*

pertum eft, morbis cahdis, seftate arfligentibus,

frigidiorem,hyemefrigidisafficietibus,calidio-

rem aerem deligendu,vel arte conflngendu efTc.

Item pe&oris ac thoracis morbis^aere nitidiore,

ab oriete ductum, ex fupernis $diu pauld altiorc

loco fitarupartibus,ftagnis;paludibus, cloacis,

montibus marilonge remotis efTe hauriendum.

Motus aute ac quietis obferuationcs,haudita Mottmu fane* funt difHciles.Satis enim notum eft,diutur- &*&■&? norum autacutorummorborudeclinationeex-"'^'* tQt ercitatione ac deambulationem mediocrem efle commodamivioletam autem, corpore cacochy- mo,necdum optime confirmato admodu infen- fam.Nam aliis morboru temporibusde exercita- tione nihil agedu cft.Quies porrd vel ipfo accef- fionu tepore, vel a cibo perpetuo imperanda eft.

Ac quod ad affe&us animi pertinct,hoc eft ira, *4fefm curas, ac vehemes animi qualibet in re ftudium : *ntmp' hsec vcro fingula, omnibus morbi teporibus ma gnopcre vitare, imd etia fanis corporibus , dum pauld re&ius habcre videntur, oportct . Maiora cnim ac longe deterrima ab affe&ibus animi vc- hementioribus atque immoderatis pericula, q a quauis alia re fuboriutur.Coturbatifqj aut defef-

H.iiii.

I£6 DB NV TRIMENTIS

fis fpiritibus nihil aequein corporc perniciofum~ Somnicon- Somnus quoque frigidis morbis arcendus,ca- fideratio. lidis arte procurandus elt. Ad quam ratione pro- pemodum accedit vigiliarum obferuatio. At ve- inaniti». rd inanitio ad medicameta pertinet, ad quse non nifi morbi vehementius vrgente impetu confu- giendum efbvt ipfa quidem pharmaca perpetud prsecedere debeat commodapro morborumna- turavi&us acnutrimenti inflitutio, quam prio- res Medici dietcticem vocauerunt;quavel vnica permultas aegritudines mterdum perfanari , aut ( antiquoru ac recen tiorum , imd verd ipfius ex- perientise teflimonio) faltem leuiores fieri com- ' pertifsimum habemus.Tales autem funt chroni- cse ac longiores : item podagra* afthmata, verti- gines hemicraniae , atq; aded produdiores quar- tanse &quotidian£efebres , quarumparoxifmos comodavi&usinftkutione breuiores acmitio- resfieri plerunque coperimus Sed eft de morbo- rum indicationibus etiam aliquid adiugendum.

Qua? circa morborum diflFeren- tias^eorumque accidetia per- pendefe oporteat.

AD morborum naturam , eonimque genera (antequam vi&u inftituamus)imprimis ad- uertere oportet , fintne acutiaut peracuti, qui breuesivel ex decidetia,aut chronici,qui fk- pe logiores efle folent.tte,fitne fimplex an com-

IIBER TERTIVS. III

plexus affe&usivt enim fimplicibus morbis fim- plicia medicamenta, compofiris compofitafunt exhibenda , fic quoque de alimentis prsecipien- dum fuerit.

Verum hsec quidem morborum genera , rur- fusinfuas fpecies itadiuidere oportebit .Sunt enimacutorum morboru particulares quidem, utcnti pleuritis,phrenitis, peripneumonia: vniuerfales wbt. verd,febres afsiduse, tertianse, atque ab his deri- uat£,autipfaru quidem fpecics,fuperiores mor- bos plerunque comitantes: ex malignitate, ple- nitudine,aut putredine humorum pleruque ge- nitse. Pcracuti autem morbi funt, fynanche,pa- Teracuti. rafynanche,cholera,apoplexia,epilepfia,lethar- gus . Acuti verd ex decidentia morbi appellan- *Acu,titK tur,qui cum primis accefsionibus acuti efTent,ta dtcidmtia* men haud ita citd finiunt : fed feptimo aut deci- moquarto iudicati,vfque ad quadragefimu diem interdum producuntur,eundemque motum re- tinent quem prius , quoufque tadem in diutur- nos degenerarint .Diuturni autemmorbifunt, Diummi hydrops, fuppuratio (Grsecis empyema) tabes, m*rl>i. melanchoha,atque huiufmodi cseteri.

Quibus omnibus morbis fua funt figna , cer- ^na mor taque indicia,vel exteriora, vel interiora,quse al- terum ab altero facile difcernant . Exteriora au- ^xteriora, tem funt,aer,regio,segri temperies,ex eius facie^ vel toto corporis habitu percepta, viclus cofue- tus,atque huiufmodi caetera.Exeplo ita propofi-

112. DE NVTRIMENTIS

to, vt ab aere, rcgione, remperie, vi&us ratione calidis atque humidis,tales ctiam humores nafci iudicemus , atque inde morbos quoque calidos, qui breues efle ipfo experimentocomperiutur. Contra autem,ab aere,rcgione,tempcrie, vi&us ratione, frigidis atque humidis, pares etiam hu- mores ac morbos exoriri , quos longos ac chro- nicos efTe cognofcimus. cottlmm Interiora verd figna a pulfibus , vrinis , atquc figna. aliis excretis,breuem aut longum morbum faci- le indicare pofTunt hoc pacto. Breue quidem ,fi- quado cocitatiorem pulfum,vrinam aut fputum rubrum primis diebus confufum,vcI in bonum, vel etiam in malum commutari perfpexeris.Lon gum aute,fi tardus eft,ac lentus pulfus ,tenorem atque ordinem parum immutans,fcgnefquc vri- narum coftioncs appareant . Accefsionum item vchementiae , frequentes, vel intermifTae repeti- tiones,idque eodem die, certo vel inccrto ordi- ne:rigores calorem excedentes,vcl contra,mor- bi breuitatem aut longitudinem in febribus por tendunt. A diebus criticis idipfum etiam colligi- mus,quibus fi figna coc"tionis in vrinis aut excre mentis alui appareat, vel etiam vires fupra mor- bum valenteSjfudoresmultijaluiautnariupro-. fluuium mediocre , robur minime profternens, fputu multum ac coclum , atque huiufmodi cae- tera figna,breucm morbum iudicabunt, & falu^ brem, cotraria autem,vel lethalem,vel diuturnu

LIBER TERTIYS. I2j

fignificar.quorum omniu diffufior enumeratio, ab Hippocratis aphorifmo 12. lib. i. Galcniquc in hunc locum cxplicatione petenda eft.

Quis cuique morborum tempori vi£tus idoneus efTe debeat.

Vod verd in aledis segrotis maxime aduer-

Qtendum eft, ac praeter anni aut diei tcmpus .^ (quse ad regionem,naturam,ac confue- tudine remittenda funt) attendendu , id fane cft morbitepus:quodfineglexeris,auxeris,autim- minueris,decumbentem plurimu offendes.Hoc igitur cft opus,vt certo ac ftatuto morbi tempo- re definitum etiam nutrimcnti genus,hoc eft,te« nue velplcnum,eo qui fequitur pa&o exhibeas.

Acutorumenim morboruprincipio,tenuem Ucutorum vi&um imperabis , atq^ eo magis, qud crifim ce- ™orbort*m lerius futuram expec~fobis:vt ea tandcm inftante, * . JJ^ tcnuifsimo vi&u aegrotante foucas, exiftentc ni- hil ofFeras.Morbis aute medio modo fe habenti- bus,hoc eft,quib9 crifes imperfe&c. funt, quofq; haud ita celeriter defituros ( vti funt qui ex de- cidentia dicutur) iudicabis ,eam vicfcus obferua- tione tenere oportebit , quae inter tenue & ple- niorem media dici pofsit: atque ob hoc tantum, vt virium robur conferuetur.

Chronicaru autem ac longarum segritudinum chnnicor» initia,vicl:umpleniorem expoftulant: optimu ta yit^tm' meneum>& ciborum concoctu faeihum:verum gm-nte.

12,4 DE NVTRIMENTIS

ipil morbo contrarium. At quum augentur acuti

morbi, tum quidem cibo tenuifsimo, ( fi ferunt

vires) eft vtendum . Chronicis autem auc*tis mi-

nuendus cibus ab eo qui principio inftitutus fue

rat,vt natura coquendo morbo fufficiat.

Ucutorum Acutorum morborum ftatus prorfus adimen-

ftam ^ ^useft> velaugeduscibus;du6iafimilitudineab

iis qui peregre proficifcuntur , quibus quo lon-

gior eft peregrinatio fufcipienda, ed maiore pe-

cuniarum fumma eft opus . Verum in his omni-

bus virium robur pcrpetud confkierandum erit.

iriEltu ac» At declinante paulatim morbo,ad pleniorem

tomm& ^ vi&um sgrurn reducere fuerk neceiTe,tumina-

chrmicoru» - . . * •• r r

' dech a- cutls>tum ctiam in chronicis-.niii per cniim acu-

tiene. torum,vehemens ,fubita,& multa fuccedat eua-

cuatio:in quarepente ac multii, cibis tamen con

coctu facilibus,& celerrimas atq- optima? diftri-

butionis nutriendum erit.

\Acce(lion» Cseterum vt funt morbi tempora vniuerlalia,

teporayti initium , augmentum , ftatus , ac declinatio : fic

eonjiderare £n£ £-ua £um accefsionis febrium tempora , quse

**° ' ' particulariadicutuninquibus (quemadmodum

dc Cceteris) maximahabenda eft virium ratio:ac-

que imprimis conilderandum, quo tempore ae-

cefsionis minus affligatur «ger : ac fi morbus eft

peracutus , eo quidem tempore nihil cibi quan-

tumuis tenuis exhibendu: vt minus amorbiim-

petu prsepedita atqj diftra&a natura,facilius hu-

mores noxios recoquat. Nonnuquam tamen vel

LIBIR TERTIV S. 11$

media accefsione, etia maximaatque vehcmenti exiftete febre,aliquid eibi tenuifsimi, & conco- cTu facilis exhibere neceiTariu eft , ob imminen- tium quos pr«euidemus fymptomatu vehemen- tiam:a quibus metus eft ne vires prae morbi ma- gnitudine concidant. Verum in hoc quidem e*- equendo folertifsime difcutienda eft laborantis intemperies : quse fi biliofa 8c gracilis ruerit,hoc eft calida & ficca, ipfoque accefsionis vigore ma xime torquetur,fitifque vehementifsima aut in- fenfifsima fames moleftia , imd verd periculum, ob vigilias,inquietudinem,atq; animi defecTum adferat: tum quidem aeftuati , ac commoto yen- triculo aliquid eft ofTeredum, quo feruor huiuf- modi compefcatur atque extinguatur . Calidis ctiamnum morbis ac biliofis,iifque corporibus, quibusflauabilisab hepate inventrieulum eo- piofa refunditur , ipfb accefsionis vigorc,quum maxima in ftomacho mordicatio ab ^groto per- fentitur,vaporibufque biliofis cerebrum opple- tur,tum quidem vel accefsione media,reprimes ^eprimms vicTus exhibendus eft,vt eft aquae co£foe,vel mi- yiilttt» ca panis, vel betae,aut ptiiTanae potio,aut grana- torum,vel aurengiorum fuccivnum aut alterum cochleare, atq; hsec quide omnia , vt & fuperio- ra,pro caufis quas diximus vrgentibus, diligen- tifsime obferuandafunt:cibique fecundum tem- poris morborum rationem,quales poftea defciri- bemus exhibendi . In quo pranerea id etiam obr

llC DE NVTMMENTIJ

feruandum erit,vt(quod Hippocrates pr^cepit) Cofuetudi - ab segri,dum fanus elTet , cofuetudine no omni- ntsagron nQ recec|amus : n{{{ jpfo quidemhuius tcmpera- mentoommexparte lit aduerfa . Id vero nct n confideremus , nunquid etiam profpera valetu- dine multo vino , aut ex patriae more cidrea, vel birea,aut multo alicae,vel hordei cremorc fuerit cnutritusitaiem enim vi&us rationem, non qui- dem omnino pr^cindere,fed quoad fieri poterit cmendarc oportebit: vt nonnihil de vi ac quali- tatccibariorupotiusaufcramus.Eftpraeterearc- gionis confuetudini,vit$ conditioni,atque aded Kgrotantium fortunis diligenterinferuiendum, vt ditioribus diuerfa ab inopibus alimeta tribua- mus.Eftenim fuo quifq; modulo dimcntiendus. Sed funt nunc varii nutriendorum segrotantium modi,alimentorumque difFerentiae partieulatim cxprimend«:atq-, a tenui nutrimeto incipiendu.

Quis vi&us tenuis, quoque pa&o xgrotantibus inftitui aebeat.

^qmhor* jEnuis vi&us, in potu quidem, aqua efthor-

*»• j dei excorticati, vel fucco aurcngii,& tatillo

faccari,aut fucco limonum,vel granatorum

Ttijfana* vino,fuauior rcddita:item ptifTana,paffulis,gly-

cyrrhiza,dac1:ylis,prunis ficcis,cseterifq; cardia-

cis appellatis fru&ibus ac flonbus emendata.

&y*™meU Quinetiam hydromeli,autpofca,quibufdaaf?e-

oxymli. &1DUS p^odeft: & oxymeli 5 quemadmodu oxy-

L I B E K T E *> T I V S. llj

faecara,hydrofaccara, 6c oxycratonr fed hse qui- cxyfaccae dem pOtiones,haudica frequecer, atque id quod ™* c5mune efle debct,exhibentur:potiufque medi- cara™ cameto,qalimeto eiTe debent, hoc eft ad humo- oxycraton. rumprc,parationc,abfterfionem,autincifioncm. Cibi pr^terea ac potus Ioco efTe poteft elotus panis, aquam panatam quidam vocant,quse hoc ^iquapa* quidem pa&o nonnullis apparari folec.Panis re- nata. centis, bene coc*ti latiora frufta,cruftis excifis, in difcum conie&a,calidaimbui permittunt donec permaduerinf.quse deinde pertrita in polentam, atque adferuata,fuo tempore, aquae codse admi- fcent:ac dum paulo magis nutrientem, aut deli- catiorem potionem efficere cupiunt, excortica- tarum atque expreffarum amygdalarum macma, aut ipfa amygdala leuiter concrica,nondu camcn exprefTaadiungunc: qnam potionemaquamde- U^uad^ albacam nominanc.Pocus prsecerea alius commi- *lbata' xtus,atq; aliquantulunutriens efto,hydrofaeca- ra,cui da&yli fuerint inco6ti,vel oxyfaccara fim plex, cum duplo aquse hordeaceae per interualla oblatu:aut (fi febris eft ardentifsimajfyrupi ace- SympU- tofi,vel oxalidis pars vna tribus aquse hordeacec, 1""™™*- partibus admixta.Quineciam dum vehementius *%£*'** refrigerarc nonnulli cupiunt,addut fyrupum de acetofitate citri,atque ad putredinis obftaculum delimonibus appellacum. Refrigerataucem,at- que aliquantulu emolliunt violaceus, & ex por- tuiaca confe&us, quemadmodum rofaceus. Ar?

128 *> E NVTRIMENTIS

% qui poma curtipedula exprefla continct , parum

nutrit,ac refrigerat: eftque gratifsimi faporis, medieamcti vim habet,neque ita frequenter cx- hibetur,fedad humoruprseparationem, &ape- riendas priores venas in magnis febrium obftru- ctionibus propinatur fyrupus capillorum Vene- ris, vel de cichorio fimplex aquse hordeaceae di- lutum recipiens. Proinde fi vires ac confuetudo id expoffculare videbuntur,vinum tenue, oligo- phorum ,aqua cocta , eaque tepida dilutum plu- rimum conferre videtur . Omnis enim potio in morbis vtplurimum tepida,ne ventriculumof- fendamiiSjOfFerenda eftmifi id quidemvomitio- num frequentia,aut naufeae prsepediant. Herdeatti, . Cibus verd tenuis erit cremor ptifTanae (hor- deatum appellant) aut folus, aut cui la&is amy- gdalarumcum micapanis percolati tertiapars, faccaro condita fuperaddita fuerit. Huic verd ad fomnum prouocandum capita papaucris, ac da- dilorum carnes incoquunt , &: ad maiorem nu- tritionem,albu capi vel pulli,boc eft,ipfam pul- pam candidiorem ac delicatiorem minutifsime tritam, contufam, acpercolatam : quemadmo- dum ad ventriculi robur , &c adftri&ionem per- Umnx cre dicum pulpas addut. Auenae cremorem in hunc mor% modum exprimunt Germani fuperiores . Itali

TanateUa. quoquc in tenui victu panatellam adfcribut: no- ftris ingratam atque infuetam . Ea vero,fit mica panis aquse feruenti, vel carnium optimarum

L I B E R T E R T I V S. n?

iiifculis inco&a,ac modico fale codita. Cui iam in- ^anatdU

ftru&ar, dum Iubricam aluum facere ftudent, olei italorum.

protici dulcis nonnihil addunt:fi vero partes inter-

nas refrigerare>rofaceam, omphacium, punicorum

aut aurengiorum fuCcum: & ad gratiam,faccarum:

atque ad vberiorem nutritionem, contufas ac per-

colatas carnes admifcere folent.

Quinetiam acuta febre laborates,meliorum car- ™[cti'ame' . ^-. r . . . n, 1-1 - liorumw

nium luicula, ln tenni victu, pro morbi veheme- w-

tia& regionum cofuetudine variepraeparata> mul^

tum recreare folent. Neque enim vehemeter seftu-

antes aegroti , aut cibos pro arbitrio mandere , aut

eos dentibus facile cofringere poifunt. Quamobre

vt ex vicfcu hume&entur, & minore moleftia, quod

fere femper faftidiunt,afTumant : iis lufculis educa-

ri folent, quae per aeftatem boragine, bugloftb , la-

£hica,oxalide,portulaca ad refrigerationem, aut ca-

loris commoderationem, confultifTime temperan-

tur.Perhyemem aute,adhumorum cocl:ionem,pi-

tuitae expe&orationem, & venaru apertionem hyf-

fopo,thymo,fatureia, origano,cichorio : & ad com-

modiorem nutritionem,aliquot oui vitellis, atque

ad virium vitahum robur, croci pauxillo emenda-

tur. Ea interim cautione diligeter adhibita,vt per-

co&as herbulas, dum haunenda,vel cochleari aifu-

menda funt, abiiciamus. Vnde plasrifque confue-

tum eft ipfa quidem iufcula optime condita,ac be-

ne coa&a percolare, antequam asgrotis offerantur.

Suntquicapum, gallinam, pullum gallinaceum, c*f**tn*

columbinum aut perdicinum,hordeo, capparibus, **v uft

I.L

130 D E NVTRIMENTIS

paifulis damafcenis,aut connthiis, atque interdum

bcta & atriplice condiant. alii nafturtium,hyflbpu,

fatureiam maioranam, ac petrofelinumaddutpro

diuerfis affe&ibus. Nonnullis placet endiuiam ad-

iicere,aliis caledulx ac violarise folia,vt etiam mal-

uas,altheam,& albucum antiquorum in commune

vfum reuocent: quibus permittcndumefTc ccnfeo,

modo id cum ratione ac modo fiat.

lufeuUpaw At qusecunque iufcula tenuioris fortunae acgro-

fcriorum. tantibus excarnis bubular, fuillar,aut,vt minimum

ouillae colliquatione dctra<fta,napifque beta, fpina-

tiiSjbraflica, per inopiam conditaofFeriitur: ea qui-

dem pro cofuetudine,ac vitse conditione ita, quoad

fieri poterit, commoderandafunt,vt falfamenta re-

iicias , noxiaque a profuturis olera fecernas . Sunt

cnim agricola: , meffores , athlctse, nautae , aurigar,

atque adeo omnes operarii, folidiore in magnis fe-

bribus cibo educandi , quam qui delicatiores , ne-

gotiis publicis , priuatifque ftudiis animum ad-

dixerunt.

-Depurdtii Nonnullisprsetereamorbis,autetia diebus,qui-

piforum. bus ob religionem carnibus abftinetur (nifi morbi

vehementia, maximumque aegrotantis vitac difcri-

men ad carnium iufcula compellere videantur)de-

purato piforum aut ciceru deco&o ac iufculo(nam

fabas,vtnec pythagorici, nihil moramur)eoque o-

uis croco, ac butyro condito vti pofTumus, in quo

cichorium,diureticas radices, aut refrigerantes her-

bulas nullo difcrimine pro variis afFe&ibus inco-

quere confuetum cft . Abftinendum tamen fue-

LIBER TERTIVS. 151

rit petrofirlini, rufci, afparagi, carui, paftinaca;, ac fccniculi radicibus , nifi ldmorbi natura, aut ma- xima vcnarum obftru&io expoftulare videantur. Ac fiiis quidemnccefTariovtendum erit,optimum fucrit la&uca, oxalide , portulaca, atque id genus caeteris paulo frigidioribus emendare.

Praetcrmittenda funt hoc loco iufcula,pulpam lurcujd c^ citrullorum , cucurbitarum , cucumerum , pepo- trulloruae num , auguriarum ebullitam recipientia : tum quod infipida funt, nifi multum emendentur: tum etiam qudd flatus excitent:hoc vnum ha- bent , qubd bene prseparata refrigerant atque hu- me&ant.Permittenda funt tamen harc quibufdam vmBuaria Italia? rufticis,vt & Neuftriis noftris fua fruclrua- edtdia Ne*» ria edulia ac iufcula, quemadmodum Lemouicis' ™?- & Allobrogibus fua raphanorum & naporum ex- polHJI ^ ' prefTa,atque adeo Germanis fuperioribus fua deco- raphani &a,vinum Rhenicum,aromatis & faccaro coditum neco&aGcr recipietia: vel ardentiffima febre laborantibus in- m*norhm' terdum offerri folita . Quae omnia etiamfi ab o- ' mni medica ratione procul abfint , tamen ob con- fuetudinem,ac regionis intemperiem, illis quidem minus, quam caeteris nationibus officere folent: Brodeta Quemadmodum nec qua: Foroiulienfibusbrodet- ^alfritta. ta & falfritta appellantur, vino, ouis & aromatis condita . Aiunt enim hi (fed mea fentcntia teme- re) ardcntium segritudinum ignem,au&o in inter- nis partibus calore, facilius depelli, & quemadmo- dum ambufta & inflamata calidis medicametis, fic etiamfebres magno ac coduplicato calore emendari

I.ii.

13* DE NVTRIMENTIS

pofTe contcndunt . Atque in hunc fere niodum fua

Hippocro, funt Britannis faccaratahyppocratica,Germanifque

ticaBrita' inferioribus byreata iufcula, quibus butyrumpipe-

norum. re , gingibere , atque iftiufmodi aromatis conditu,

Byreata vjtej]js ouorum & micae panis commifcent , inco-

quunt,atque lta concutiunt, vt alte ipumatia,etiam

ardentifTima febre laborantibus, magnis hauftibus

abforbenda offerant. Q^uod quantum rationi obii-

ftat,id vero quiuis vel mediocri iudicioprseditus

Kochipotia facile dixerit. Reco&a quoque quorundam iufcula

recofta. atq; igni repetita hochipotia vulgo di&a, valde no-

xia elTe putauerim . qui mos etfi nonnuliis fane fit

frequens accommunis, segrotis tamen perniciofus

eiTe poteft.

At fi quando vel ob corpulentiam, vel setatis fir-

mitudinem segrotantes fohdioribus cibis educare

commodum efle videbitur : iis quidem vt nonnu-

varticuU quam obfequamur ( quod tamen nullo ipforum

aMcularum periculo fieri debet)fummas auicularum, caponu,

pulloru gallinaceoru alas,colla,iecur,teftes,vetricu-

los elixos , atqj ex regionis cofuetudine praeparatos

exhibemus: Imo etiam interdum falubriorum car-

nium pulpas minutifiime concifas faccaro ac rofa-

cea delibutas ex cochlearipropinamus:panemqj iu-

fculo madidum(quem aut durum, aut ficcum ede-

re nequeunt)intermifcemus. Omnium celerrimu

ouum jorr eft nutrimentum,& tamen tenue,ex ouo forbili/vel

™e* eius vitelloaquaelixo,accumiureoxalidisprgepa-

rato. Etfi nonulli paulo magis curioft, oua fubueta-

nea(qua; minus calida& febnlia efle contendunt)

L I B E R TERTIVS. fj$

per integram noclrem. aqua permadefcere flnant, antequam coquant. Alii dumfubuentaneis carent, femen ( germen appellant ) oui vitdlo coniun- £tum adimunt, ac nulloalio cibo autpotufuper- inieclo abforberi iubent . Sic enim aiunt magis nu- trire, minoreque hepatis labore in fanguinem con- uerti.

Caeterum fru&us annotini,ferotini,generofi,be- zruttus in ne felefti,cocl:i,conditi,atq-,, vt decet,apparati,qua- tenxivi&H. Ies funt vuse, priina damafcena, ac perdigonia,ma- laapiana,curtipedula, pyra certohana, bonchriftia- na,atque huius generis caetera, fuo tempore ac tem- perie propofita,etiamfi minus vtiles fuccos quibuf- dam generent,tenui tamen alimento funt segrota- tibus.atque hoc quidem gratiores,quod os aeiluans parum torqueant, minufque in conterendo ac ma- fticando laboris dentibus adferunt. Quamobre in eum quidem vfum minutiffime concifas carnes ac fere confumptas cum aurengiorum fucco, exco- chleari propinamus , ne tantum fit in mafticando moleftiae.

Verum quod ad medicandi in cibariis rationem ln ciho me* attinet,quidam aiunt polentam frumentaceam be- #*«»e»t4, ne praeparatam atque emendatam abfcefTus mter- nos,quos maxime cocomitantur febres,ad celeriore fuppurationem perducere. Abluitur autem dilige- ^rumenu* tiffime frumentum atque excorticatur, manibufq-, •M.jofe» tatifper fubigitur, donec totum aqua calida diffol- uatur : Lento deinde igni excoquitur, & rudicula perpetuo exagitatur,atque ita percoSu, faccari pnl-

I. iii.

J3.4 DE N V T R I M E N T I S

uere, aut penidiis , tantillo falis fuperinfufb ad gra~ tiam aegrotantibusofFertur.Maturat praetereaatque lufcnlunt abfterget plurimum aliud iufculum , cui hyflbpi *b(lerges. pars vna, & glycyrrhiza: abrafas quatuor, aquae hor- deacear tepida: o&o partibusper integram no&em infunduntur, deinde percolatum expreiTum acco- c~tum, adiunclrispaflularum^prunorum, dac~tiloru, myrobalanorum,citrinorum, & Indorum fingulis vnciis, atquc aqua rurfus adauc~ta,bene coquitur at- que optime (vt dictum eftin tritico) commacera- tum , & faccaro dulcoratum , segrotanti abforben- dum datur.

At fi magnafebris eft,abfceffufque a calidacauf- fafuerit,cremoreptiu"ana*, vel farinahordei autfi- milaginis , la&e amygdalarumdulcium permixta, cocla ac percolata, & facearo gratiore facta, vel pa- nismica communi ptiffana tepidafuba&aacper- colata vtendum eife multi , refte quidem , exi^i- mant . Nonnulli ad communes vias referandas,v^ tutur cichorii vel fummitatumlupuli vel afparagi primo decoclo. Alii,aquae hordeacea^in qua foeni^ culi radixpaululum ebullient, boragine &buglof- fum ad tertias incoquut, atque id pultis genus cum la&e amygdalarum vcl cicerum iufculo asgrotanti- bus ofFerunt.

T

L I B E R TERTIVS. i$;

Vi&us tenuifTimus,in acu- tis ac peracutis febribus.

EnuifTimus aut exa&e tenuis vi&us , tunc ExaRe tenuis quidem xgrotantibus eft ldoneus , quum Vl&HS 1**' natura aduerfus morbum , atque ipfius qui- °como HU dcm ftatu totis vifibus contcndit . Quse fi valida fuerit ac firma , nullo fere nutrimento , nifi poft abfolutam pugnam, opus habebit : quod facile iu- dicabimus ex fudore aut alterius generis infigni va- cuatione , quae magnis acceffionibus fuperuenire folet . At fi tanta fuerit naturae virium imbecilli- tas , vt ob deliquii vel fyncopes metum quidpiam illi nutrimenti , vel mcdio certamine exhibere fit neceffe: id veropro confuetudine pauxillum eife debebit: Cuiufmodi eftin vehementifTima fiti,at- votusintc, queardore vrgentifTimo, aqua fluuialis vafe vitreo nuiffimovt, fuper cineribus calidis inco&a , cui paffulas & co- ***• riani integri ac prscparati tantillum cum hordei ex- 1Ha *' corticati pauxilloaddideris.Cui potioni dum aegro proponitur , nonnunquam permifcemus fyrupi violacei paululum , fi conftri&ior eft aluus : fi ve- ro Iubrica , fyrupi rofacei verc nouo prxparati, vcl fyrupi rofarumficcarum(qui quocunquctem- porc confici poteft) eam portiunculam quse de- cumbenti minus ingrata fucrit . Sunt qui fac- cari rofati ex tabcllis m pulucrem reda&i per- mixtionem asqueapprobent: Alii , confcruam ro- farum admifcent : NonnuIIi tantillum addunt

l.iiii.

i$* D E N V TR IMENTIS

Aqua hip, einnamomi, vtaquahippocratieam conficiat : qua

focratka. equidem , fl calidior eft morbus , abftinendum

fuerit : quemadmodum & hydromelite, cinnamo-

Bochetu. mo condito, quod bochetum nominant . Venim

fi vehemens tuftis cum excreatione aegrotantem

Sympiad affligat , fyrupos de hyflbpo, praffio , menta, rofis

tuffim cum flccjs j aqUas Co&x , vt di&um eft, admifcebis : at-

que adeo Iuiubinum & ftecadinum , fi res vrgere

videbitur. At vbi magnum alui proff uuium, acu-

tae febri pro malignitate morbi fuccefTerit , vtin

cholera,ma!a thoracis morborum crifi, vel rubellis

Xqttd fa* puerorum acridere videmus : tum quidem aquam

hrorum <& fabrorum, vel in qua chalybis aut auri fruftum fit

chatybea^ extin&um porrigimus:cui nonnunquam fyrupum

de acetofitate citn , aut de limonibus aduerfus pu-

tredinem , & cydoneorum , fi metus eft a viribus,

aut ad maiorem aftridionem fyrupum de Rhibes,

vel vtrumquefimuldupliciaquaefupradi&ae por-

luUpium tioni adiungimus. Quidam Iulapio Alexandrino,

A txadru kene Hquido, faccarata rofacea multisaquae co&ae

num. ^ , ,

partibus permixta,vti malunt:potuni placentinum

Votus pU' i ., - ■

,. r ob gratiam appellant. centinus. £> f

cihus tc Cibus aute tenuifTimus ad virium roboris tute-

nHiffimns. lam inperacutis febribus efto,pafTularumcorin-

thiarum elotarum,vino tenui,eo'que odorato aiper-

farum cochleare vnum , aut ad fummum duo: vel

paflularum damafcenarum faccarata rofacea inter*

difcos fufFocatarum totidem , aut pruna ficca & an^

notinasequis vini &aquae partibus inco&a:me^

4ullapanis bifco&i optimi aquse co$a? infriata,vel

LIBU TEHTIVS, 137

©b «grotantis confuetudinem vinoalbo dilutifTi- moemolhta: cuiadditur adgratia& refrigeratione conferua? boraginis aut violarum tantillum: vel ad paulo maiorem nutritionem gelatina? fufae ac colli- quata: pauxillum . Proinde hoc diligenter aduer- tendum efTe cenfeo, vt cibus potufve pro asgrotan- tium morofitate varietur, cardiacifque pulueribus -ad morborum malignitatem ac virium robur con- diatur.

Vi&us vberior,morbis mitio- ribus faftis,£groto tamen admodum imbecillo.

VT ardentibus fere omnibus febribus, morbif» veacutis ac peracutis tenuis , atqueadeote- nuiffimus vi&us conferre dictus eft : fic fane mitioribus,&paulo minus noxiis,pleniore cibario- rum mefuram exhibere oportet,tuquod metus eft, ne ex paruo in maximu difcrimen imbecilla natu- ra promptifTime concidat: tum etiam magis, quod longiori peregrinationi abfoluenda? copioflus via- ticum peregre proficifcenti afTumendu eife videa- tur.Quamobrem no ab Hippocrate folum,veruetia ab omnibus qui poft eu fcripferunt medicis,ea nu- triendorum «grotantium norma prarfcripta eft : vt diuturnionbus morbis vberior viclus vel tu maxi- me o£feratur,quunullusapparetnaturae(qui fuis interuallis aduerfus morbum fierifolet) confli&us.

138 DE NVTRIMENTIS

prseterquorumfententiam hocetiaa pofterioribus additu fuit, vt pleniore vi&u (qui deinde refum- ptiuus appellatus eft)morborii declinationibus poft vehementioreipforum impetumcoferre dicerent. Refnmpti' Vberiorem igitur aut refumptiuum viclu appel- KUiVitlus. labimuscumpracl:icisrecentioribuseum,quipaulo plenior aut plenusantiquis di&us eft.Quo certe nu- tritionis genere in his morbis vtcndu confueuerut, in quibus oblongas & acutifTimas febrium accef- (iones, poft depulfam morbi vehementiam,magna virium ac roboris proftratioeft: atque interdu ma- gis,dum quocuque morbi tempore pertimefcimus \i3usp4uh ne futurae crifi , hoc eft ei quse confli&ationi yehe- plemor dw mentiori fucccdere folet , excretioni fufticere non * e ' poffit. QuapropterduplicemeiTehuiufmodi viclu

anfmaduertendum eft:alium quide magis delica- tum &concocl:u facile,qui c6fumptis,gelatinis,c6- tu(is,atqi huiufmodi caeteris abfoluitur: alium ve- ro commune,& minoris in coterendo ac coficicndo laboris,qui melioribuSjCarnibus, pifcibus,iufculis, fructibus euchymis commode & fuauiter apparatis perficitur: praemifTa tamc(quemadmodu in carteris nutriendorum ajgrotantium legibus diSumeft) virium a?gri,temperameti, regionum,setatum atq, annitemporum diligentiifimaperfcrutatione.

Febribus igitur continentibus,aut peracutis, vi- rcs magnopere refbluetibus,vel in He&icadcgenera tibus,poft partiuintcrnaru refolutas phlegmonas, pulmonu autaliarum nobiliu partium abfcefTuu fuppurationem-.quum cibifolidiorcs nopoffint ab

LIBER TERTIVS. 15?

«grotantibus afTumi,neque iis etiam offerri debeat, fit tame plenius, atquc vberius nutriendum: id ve- ro (etiamfi. asgrotus de vita periclitetur) extra&is ae fubtiliffime exprcfHscarnium aut aliarum rerum fuccis fieri debebit hoc pa&ro.

Primum quidcm extreme deie&is aegroti viri- bus, contritoria dentium facultate, ipfaque deglu- titione adeo imbecilla , vtvix etiam forbere atque haurire poffit: aliquid excogitandumeft quodpo- tionis loco propinatum , fuccum carnium colli- quatarum contineat:nullamque ipfius in deglutie- do vcl hauriendo expoftulet opctam : partefque in- teriores ficcas, atque humido naturali exhauftas a- liquantulum recrect, ac quoad fieri poterit,citiffi- me inftauret. In quem vfumpotum reftaurantem autdiuinum vulgo di&um forbendum cumfac- votusreflaH, caro aut cinnamomotepidum atq; exgutto (bibe- ransantdu roncm vocant) hauricndum proponimus. Id au- *"**** tem nutrimenti genus quidam fublimatum car- nium , alii aquam carnis appellarunt . Quam du- plici ratione confici pofTe certiffimum eft , vel per fublimationem aut deftillationem (qux poftrema ratio , ob tccf i/U7wpAJjUa7vg noxam , ventriculum offendere creditur)vel per decoftionem in vafe du- plici(balneum Mariae vocant)qux vt celerius abfo- luitur,fic interdum minus temporis afTeruatur, ci- tiffimequecorrumpiturac mucumcontrahit.

Sublimatioautemvel deftillatio carniumficfie- sp.blimatio rifolet. Vitulinar, capellinx,aut ouillae in fruftuh ^¥?f concifae , vel puliorum;caponum , aut gallinarum

i4o DE NVTRIMENTIS

pinguium carne copiofiore prxditx pulpa», additis vitulinis pedibus , nummis folaribus, aut purioris auri tenuifTimis philuris infarcta: coniiciuntur in vas chymifhcum,vitreum,autluteum,t)lumbeo ca- pitulo coopertum , bene obturatum , luto ex fari- na,oui albuminc,& tantillo mafhches delibuta(lu- tum fapientiae vocant)confe&o, lta coglutinatum, vt receptaculo capitulum coha»reat.quibus ad gra- tiam&mitigationem eius caliditatis quae ab igne concipitur addemus,hordei deglubati atque excor- ticati vnumatque alterum pugillum,rofarum ru- bearum flccarum,aut recentium,vino granatorum acetoforum,vel rofacea aut omphacio prius infufa- rum pugiilos duos, cinnamomi eledti pauxillum: atquehasc omnia veluti per thorulos in concepta- culo difpofita,infperguntur elec"tuario manufchri- fli perlato, de geminis,diacameron, diamargariton frigido,&ad flatuum difcufsionem, coriam fubti- veftilUtu liffime cotriti puluifculo . Promde fi medicamen- refiauratu tofampotionem efficereftudeamus:addimus deco- uumeAicd' £lonj a£j capjtis afFectus , cephalicas plantas, origa- mentofttm. - ./ i • - o • j aj

num,itecadem,pulegiu,& id genus cartera. Ad re-

numvitia,radices autplantas deturbando calcuio dedicatas : ad epilepticos pseoniam, atque ad venas obftruc1:as,quartanas,icl:erum, oxyacatha? radicem, vifcum quercinum,fcolopendrium,polipodium & huiufmodi quibus omnibus copiofum faccaru ro- fatum addere multis placet.Malunt autem quidam pulueres cardiacos poft deflillatione potui per lin- teumpercolare acpermifcere,nevisipforum odo-

L I B E R T E R T I V S. 141

rata,fubtilis,atque admodum ten uis, ignis ardore euanefcat : addiintque ad cerebri ac fpirituum in- fiammationem diamofci ac diambra? nonnihil :& adventriculi atque hepatis adftri&ionem diarho- don,& trafandallum, quibus etiam optimum eflfe videtur acorum,gentianam,helenium, imo inter- dum theriacem deftillandis rebus adiungere/atque hac nituntur ratione, quod dicant amaritudinis & infuauitatis permultum ipfa fublimatione depo- ni.Quinetiampleriquemaluntauri folia ad ditio- rum iilecebras, quam nummosaureos, aut ipfum etiam aurum folidum atqj obrizum carnibus per- mifccre.Aiunt enim folidum paru admodum con fumifieriquedeftillationemlongegratiuimam:li- quidem vas chymifticum ac deftillatorium aqua feruenti fupcr lebete innatet, vel fabulo fuper for- naceinfideat.hoc enim pac~h>,minoremabigne no xamaccipere,fatiufqueefTe carnesantcquam deftil- landas immittamus, prius in olla aliquatulum ef- ferbuifTe,ad infalubriu excrementoru ablationem.

Quodautem celerius apparatur deftillatum re- A^ &*< ftauratiuum, idvafe duplicifieri folet, carnibus co/"*^w' quofupradi£tum eftpaclo conditis,minutim con- cifis,& in capacem phialam conie£hs, quatum j&r- mittere videbitur colli anguftia. Verum carnium fruftula filo conduplicato erunt traiicienda3ac fibi- inuicem colligada,obturandaquephial2,vel linteo vel bombace,oui albumine&farinahordeacea ma- dido: itatamen,vt fiium quo carnes muicem con- tinentur,extra promineat:atque hoc pac"ro,,fuper le-

14* DE NVTRIMENTIS

betcaqua pleno, qui lento ignifitfuperpofitus,pcr integras quatuor horas fincnda phiala,donec in hu- more bona pars carnis abierit. Vcriim oportct ipfam phialam feruenti lcbetisaquae,vfque ad collum fic inuerfam eife,vt tamen eius fundum non contin- gar.atque vndecunque bene fulciatur , ne vacillct. Exa&is deindc quatuor horis , fenfim ignem , vt ea refrigefcat,adimito , alioquin calidam fi exemcris, protinus confringas. Ea poftmodum apcrta (quod fuperinfufa tepida fenfim fieri oportet)filum atque adeo carnes leniter extrahito , vt fola tumdcmum aqua remaneatrquam hippocraticae modo percola- tam, ac cinnamomo &fr ccaro conditam, scgrotati propinare poifis,Atquchic fane vi&us cxtreme la- borantibusaegris eft accommodus:qui tamen non- nunquam delicatius pro ipforu fortunis,vel etiam frugalius,& minore fumptuac eondimcnto,vbi per facultates non licet,appar-ri poteft. Quae variandi atquc inftitucndi ratio , prudentioris mediciiudi- cio relinqucndacft.

Vi&us refumptiuus,nondum confirmatis viribus.

NOn ita deie&is xgrotantis viribus vt celcrri- mum pcrtimefcamus intcritum,plenior a- li'js vi&us inftitui potcft , qui cibi & iufculi viccm habeat .Fit autemis optimarum carnium

LIBER TERTIVS. 14$

diutifTime ac lento igni perco&arum pulpis , vt ad tcrtias decrcfcant.qua: deir.de cetaceo iinteolocum cinnamomo percolatae , atque ipfa expreffione li- quidiores fa&a:, ccfumptorum eduliorum nomen cofumpta. acceperunt, confunimatanoftri vocant:fiunt crgo cofumma^ in ollacommuni rationehoc paclo . Pullum Gal- uvtifidt. linaceum integrum , vel etiam capum aut galli- nam (cuius venter interaneis abiec"Hs, hordeo, paf- fulisjla&uca, portulaca, maiorana, tantilloque fac- caro& cinnamomo fit infarc~his ) in ollam conii- ciunt,cum ea fluuialis aquse vel criptae aut cifter- nx portione (nam ea celerius alit) quse adebulli- tionem fufficere videatur . Poft primam autem ebullitionem , aquam rurfus augent , falis pauxil- lum,ac (fi morbus eftin renibus)focnicuh, pc- trofelini,- afparagi,rufciradicesaddunt. Sivero ad partes nutritorias morbuspertineat ,buglofTi ,bo- raginis, ac cichorii folia concifa adiungunt . Con- fumpto qui denuo iniedus liquore, vt a carnibus ofTa fponte fecerni conlpiciantur ; tum ipfas qui- dem carnes extrahunt , carumque fuccum praelu- lo, aut torculariolo , vel quouis alio pa&o expri- munt : quem rurfus cum faccaro , cinnamomo , ac rofacese modico ebullire finunt, vt tandem fpif- fior fiaf.atque hoc quo fupra di&um eft pa&o, in vfum adferuant , vno aut duobus cochleari- bus per interualla argrotanti oblatis . Qu_i fuc- cum meraciorem expoftulant , carnes ab offibus co&ione feiundlas extrahunt , cuneoque ferreo of- fa contundunt , ac fubigunt . Deinde vero rurfus

CtMK.

cdatina

144 DE NVTRIMENTIS

ebullire permittunt,addita itcrum aqua:quam vbi ad fpiffitudinem reda&am vident , tum carnes ex- trahunt;cetaceo liquidiorapercolant.quod folidius cft,praelocommittunt , atqueinde ius exprimunt, quodfuperioriadiungant . Id rurfus igni ad maio- rem fpiffitudinem cogunt,demum condunt atque afferuant.Modus propinandi effe debet ad duo co- chlearia caldariolo liquefacla, ac certis interuallis

ceUdor' oblata.quo fere paC*to confici folet quod Geladorciu ac gelatucinum Itali,noftri Gelatinam vocant: hoc vnodempto, quod fuperius enumeratis carnibus, capum,gallum vel gallinam veterem, pectus vitu- linum,perdicem (fi aftringendum eft)veterem aut ahas(fi opus eft)folidioris nutrimcti carnes adiun- gunt : atque iis etiampedes agninos ,arietinos, aut vitulinos, ad vifcofitate ipfbiuri conciliandam ad- iiciunt : vt in cauea refrigeratum facillime conge- lafcat.Limpidum aute emciut colato per philtrum vel manicam aut caligam Hippocratis(ita enim ap- pellanOiure cum modicocinnamomi,&oui albu- mine:quibus nonulli addunt cardamomi fcminis nonihil & croci portiunculam : etfi ad colorem alii fuccini puluercm adiicere malint , & ad vigorem, vinialbi in percolatione tantillum:quod in co&icT- ne adiicerenolint,ne acefcat.

Quinetiam iis diebus quibus carnium efu vel ex voto vel ex prarcepto interdi&u eft , poteft quidem

Ctlatina. Gelatina , pifcium carnibus conflci atque apparari: veluti.fi lucii, percse, vandufix, carpionis, rhombi, aurata?,aut faxatilium pifciu carnes,ariftis adcmptis

LIBER TIRTIVS. f4f

ita dccoquantUr, vt in mucum bonaparsabeat, re- liquum percoIatum,atquc aromatc & oui albumi- nc limpidius fa&um, fic afTeruetur vt di&um eft. In diarrhoea,Iienteria, dyfenteria , cocliaco, ma- gnis attenuationibus , atrophia, niarafmo , he&ica, fiquado medicarationc * quar tamen vi&u abfblua- tur, vircs erut celeritcr inftaurandae, praetcr expref- Exprefft. fum armum ouillu, capum acperdicem(nam ha?c aliquo fucco gratiore, vt eft punicorum aut auren- giorum condita, rofatoque faccaro infpiflata facile abforbentur) item prseter Marcipanes , feminibus M4rcipanes. roborantibus pro maiore parte cofe&os: poterit im- perari fyrupus refumptiuus,quem plseriquerecen- syrupusre* tiorumexdeco&ocarnium teftudinum nemoraliu fum^ttHus. bene depurataru,abiecT:is capitibus, pedibus accau- dis c6ficiunt,additispafTulis,hordeo,nucleis pineis, piftaciis,feminibusfrigidis maioribus: ac fiquidem aluus eritcohibenda,femine cidoniorum & maluar, puIucrerofarum,fandalli,boliarmenici,gummia- rabici, &tragacathar:plaeriq; adroburnaturae adau- gendum cxprefTionem colatam infpifTant electua- rio refumptiuo, quedefcripfitNicolaus,in puluc- rem reda&o, cui addunt pulueris mofcati & amba- rati nonihil ad gratiam,&fpirituu recreatione.Cu- ius reiconficiendac accomponendae rationem fecu- dum artem,futurum eft vt aliquando doceamus.

K.i.

i4<S D E NVTR.IMENTIS

Viftus communis refumpti- uus, viribus fere cofirmatis.

OMni iam periculo ablato , prorfufque remota interitus fufpicione : tum quidem paulatim ad priftinam nutriedi corporis confuetudine reuocandi funt segroti . Quamobrem imbecillibus adhuc exiftentibus coquendi viribus , veluti nunc primum a morbi conflidu liberatis,quales funt de- clinantibus ad falutem acutis aut peracutis, fiquan- do folidiore cibo ventriculum aiTuefacere cupimus: succhs mc meliorum ac folidiorum carnium diutiffime elixa- hontw fuccum percolabimus-.acquodreliquum eft

macmatis per cetaceu expnmi,deinde mortario val- de contundi,alio iufculo ablui,ac rurfus tamifio vel craftiore linteolo percolari praecipiemus, addito in poftrema percolatione ornphacii tantillo vel aceto- fo alio fapore, aut parum acerbo, qualis eftpunico- rum, &ad dulcedinem (quae nonnullis plurimum grata effe folet) faccaro:ad robur ventriculi, triafan- dalo, aut ele&uario manufchrifti perlato.

Quinetiam interdum carnium contufarum ac bene piftatarum expreffioni, ante colaturam, addi- mus micam panis iufculoearundemcarnium ali- quantifper infufam , cum amygdalis etiam contu- fis,fuperadiecl:o modico vini granatorum,& aqux viflatum. rofaceae. Idcibanigenuspiftatu&contufum vul- contufum. gus noftrum appellare folet, qui etiamnum poteft ichthyophagis ex pifcium melioru carnibus, ariftis

t I B E R T E R T I V S. 147

abie&is eodem pa&o praeparari.

Proinde quemadmodum calidis & ficcis afFec"H- bus elixas carnes, eafque ita apparatas ac conditas, tlixA C4t' vt iam fa-pe di&u eft, ofFerre folemus: fic etiam fri- neu gidis affatas exhibere decet,etiamfi morbusprius a- cutus fuerit. Itaque viribus imbecillioribus,gallina iunior phafianata,gallinota,phafiana,vel perdix,aut ouilla exaifabitur:Deinde vero puluere cinnamo-* mi tenuifTime trito paululum confpergetur: ac de- mum ab igne extrac~ta,aqua rofacea aut vino odori- fero mufcatello irroretur, atque ita adhuc calida pi- ftetur&fubigatur,infti!latoacperpetuo fuperinie- Tzxpreffum &o vino aromatico.Id itacotufum ac nitidiore lin- carnltttn€' teolo inuolutum, torculari fubmittatur, e quo fuc*- cus extractus ac paululum excalfa&us, xgro propi- netur,admixto granatorum vel aurengiorum fucco, aut faccaro rofato ad gratiam . Nonnulli carnes ex- afTandas gratioribus herbulis inferciut, fiueha? fint frigidiores, fiue etiam paulo magis calidae , {ed hoc percolatum iufculum ingrati faporis effe folet.

At fi vfqueadeo robuftae fint a?grotantium vires, vt fine fucci expreffione carnes exafTatas comman- ducare poffint : eas vero minutifTime contufas , ac cultellis duobus confcifTas^commodeapparabimus, admixtis mali punici granis aut aurengii medulla interiore ad guftum fuauiorem. Sint autem carnes perdix iunior , pullus gallinaceus octo vel ad fum- mum quindecim dieru aut paulo proue&ior, tur- dus montanus, pullus columbinus etiam iunior,ac nondum venerem expertus : atque vbi ad grandio*

K.ii.

148 DE NVTRIMENTIS

res aues erit progrediendum :nunquam cxcederc

haftodellum aut phafianatam gallinam licebit. Id-

ipfum de pifcibus carne folidiore praeditis emcere

pareft,rhombo,Iucio,perca,vandofia,folea:quorum

pulpis cum pane,amygdalis,faccaro&rofacea cotu-

im dlbum. fis,ius album in eundem vfum conficiunt: quod i-

Jdb<t comes dem cx a^° capi,aut vitulina iuniore a quibufdam

/fo. coquis fieri folet,albam comeftionem vocant.

Tenuioris autem fortunar aegrotantibus, vituli- nae iunioris fruftulum de pe&ore extra&u, minu- tim confcinditunaciure oxalidis aut omphacio co- ditum propinatur,cruris item ouilli expreflum,aut eius aflati minutiffimecontrita caro:pedes agnini bene mundati, cu oui vitello &myrepfica fri&i:ite auicularum teftes, iecora, ventriculi, ala:,cerebella, ita vt iam in vit~tu tenui ditlum eft apparata:deni- que caetera quaepro cuiufque regionis cunfuetu- dine condiri atque inftrui confueuerunt. Turttitd* Placetis delicatioribus vtuntur Itali(turtas vocat) lic&. quibus guftatu in aegritudinibus biliofis excitet,at-

que interim corpus nutriant,virefqj ex morbo deie Ctzs inftaurer. has aute ditioribus apparare ac cofice- re foletrqueadmodii faecaro,melle,amygdalinis,pi- neis ac piftacinis nucleis,& huius generis carteris pratparare marcipanes ; quibus vtrifque praeter co- mune conficiedi ratione, etiam cotufas meliorii a- uicularu carnes infriare, odoratifq* herbuliscodire folent. Placentas aut turtas coficiunthoc fere pa&o. Sartaginis(in hiic vfu itapraeparatae,vt operculo co- te&a vtrinq; cadetes prunas aut cinere calidu pcr- cipere poffit)fundu meduila^adipejvel butyroreceti

LIBER T E RT I V S. 149

illitu, mcmbrana paftilitiaobducut:huicinfternut la&uca,portulaca^endiuialeuiffimecontufas, prius quide ebullitaSjSc aqua faccarata maceratas: quibus amygdalaru&paiTularu, quas corinthias vocamus, ■ cotufum fuperiniiciut:Inde vero pulli elixi,aut per- dicis carnes fruftulatim cocifas, abiedhs oflibus,fuo ordinecofternunt,atqj extendut: rurfufque cotufis paflulis & amygdalis,operiut:his odoratas herbulas denuo infpergut, atqs eo quo dictum eft modo ap- parat: ac tum demum capi,gallinse aut pulli iufcu- lohume&ant .Haec omnia, vel omphacio,vel vino granatorum exacuunt: gratiora autem redduntin- fperfo coriani praeparati, myrepfica;,ac cinnamomi puluere,aliquot ouoru vitellis excepto. His alterum mebranse paftilitiae foliu fuperiniiciunt,atq* oper- culo teftaceo cotegut,nec igne remouet,donec me- diocte ficcitate paftacoceperirquanonnulli cufac- caro rofato pinfcre , fundumque fartaginis charta butyro inun&a illinerefblent.

^Quibus per fortunas delicatioribus cibis vefei no licet:his panatella varie prajparata Itali propinat,nos ofFam cui' panis optimo iufculo bene madidus fue- ritjobiicimus: aliis autepruna,aut vuas damafcenx, annotinae,vino&faccaro inco&ae,autfuper caldario- lo fuftbcatseofFerutur.Item linguae ouillac vel veru- culo tofbe,vel fuffocata?,velfuper craticulaexafTatse. Ite vitulini atq; etia arietini pedes, vel bulliti,vel cu ouis & nuce mufcatafrixi addito omphacio,aut alio etiapattopro cotnuni cuiufq, rcgionis cofuetudi- nc apparati. Iufcula quoq, in coualefcentium gra~ -lufaU foif' tiam fpifliora confici fatis eft confuetum : addito *m**-

K.iii.

ijo D E NV.TRIMENTIS

vno aut altero oui vitello , cum tantillo omphacii,

* tttjcH* cai4iufcuIutn&brodetumnominant:quodaroma-

Brodetm. tis nonnunquam & tantillo croci condiunt. Proin-

. de,vt huiufmodi ajgrotantes aut a morbo conuale-

fcentes facilius edant ac coficiant carnes fibi oblatas:

eas minutim contundere oportet: ac iubere vt den-

tibus optimefubigant antequam deuorent. Primis

quoquediebus non abs re fuerit diutifTimecoma-

fticatarumcarniumreliquiasautmacma(neventri-

culum grauet) expuere,earumque tantumfubftan-

tiam exugere,atqueitapaulatim conuakfcentibus

ad confuetos cibos redeundum . Vix enim credas

quantum ex ingurgitatione incommodi accidere

foleat.

votus z*n< Potus autem in refumptiuo nutriendi genere

ualefcetiii. fanequam varius eft, ac pro morborum difterentiis

etiam diuerfus. Qoibufdamenim,vtphthificis,he-

i<tc dfwi' &icis,marafmo, atrophia laborantibus,laclis afinini

»um. reces emulfti potu veluti medicametu imperam9.

Cuius penuria ad caprinu & vaccinu itur .Emedatur

autem lac variis modis . Nam 11 febris fufpicio eft,

cum alui(quod plerunq* accidere folet)pro&uuio,tu

quide auri,argenti,vel chalybis fruftum candens in

eo extinguinus. Ac ft in pulmonib' vlcus pertime-

fcitur, faccari rofati puluislacli infriabitur. qui po-

tus, fingulo mane, longe a cibo exhiberi debet . Eft

enim alimentoac medicamento quibufdam.Quod

reliquum eft, ldmagnopere obferuare oportet, vt

nunquam nifi codam aquam conualefcentibus fi-

namus^nihiique praefertim hyeme ac poft veheme-

L I B E R TERTIVS. if*

tiflimas febres nifi moderate tepidum in potu af- fumere oportet , menfuralque fagaciifime proui- dendum,vtpaululum ac fsepius guttur afebris re- liquiis adhuc afperum irrorent : neque vbertim at- que aflfatim hauriant: vnde venarum ingurgitatio, hepatis obftru&io , ventrifque prominentia fucce- dit. Magis enim in potu delinquere folent ab acutis aut peracutis redeuntes,quam m cibo, aut aliis re- bus ad fanitatem commodis. Temperabitur autem aqua pro conualefcentis deiyderio velhordeo , vel faccaro, vel pane , vel amygdalis, vel vti videbitur. Vinum autem non finemus nifi febre omnino ex- Vtnivfa. tin&a . Cuius fi quaedam reliquise viribus admo- dum deiefris fuperfint, alufque profluuio aut ma- gna liquiditate laborer.tentandum quidem vinum tenue,oligophorum , multum aqua co&a dilutum, interdum rubellum, nonnunquam etiam album, atque id in paftu tantum, & dum nutrientem ci- bum aflumit . Nam alio dum fitit tempore , reli- quifque horis a paftu , ptifTanam porrigere tutum eft, vel meraciorem acdilutiorem pofcam:atque seftate interdum oxycratum , fi vehementifTima & ardentiffimafitis eft : quodin declinationeperacu- torum morborum aut etiam acutorum accidere fo- let . Verum id quidem ea lege finimus , dum nul- lamefTevlceris interni fufpitionem certo fcimus: alioqui aceto effet abftinendum.

PtifTanse autem appcllationepermulta ex hor- deo praeparata compraehenduntur,quod vel cibo vel potu exhiberi folet.Etenim quaecuq; iufcula exhor-

K.iii.

».fe DE NVTRIMENTIS

deo fiunt,ptiflanac nomcn retinet.quae fi non cxco-

latafuerint,vtbene deco&um hordeu adhucinte-

Ptijjana gr£ remaneat,ptiflanatota dicitur : qua bcne prae-

parata Hippocrates in refumptiuo vi&9 generc vte-

batur. Si veropercolata fuerint hordeata iu{cula,tu

cremor quidem eremoris ptiflanae nomcn aiTumut,nortris

ptifjan^ hordeatum & hordeum mundatum dicitur, tenui

Hordeum v^u aceommodum . At folum hordei deco&um

m&dattm. ablato atque abie&o grano,aut prima hordei aqua,

vtiffana pnflana fola aut fimplex nominatur ! tenuiflimo

fmplex. vi&ii exhiberi confueta-.fitque vel meracior, vel di^

lutior pro coctionis mora. ptiffana v, Exa&e autem coficiendae ptifTanae ratiofic habet. ticpficittfr. Hordei excorticati vel mundati circiter libra vnam alpero linteo confriabis, vt vfq$ ad intcriorem cor- ticem diducatur. Deinde tertio aut etia quarto ca- lidaablutumin ollam infundes,additisoc*toaqua3 fluuiatilis librisrprima quse ebullierit aquam, tan- quam inutilem abiicies,addefque rurfus aquas ca-^ lidas libras aliquotrquas poftprimam co&ionem ac moderata cbullitionem (qua: lento carbonum igni fieri debet)percolatas,vafe vitreo reeondes in vfum. Ea ptifTana fitim achnguar alperitate mitigat , in- flammatas partes lenit,prascordia hume£tat,febriqj ardentifTima* eft accommoda . At fi diuturniorem codionem experiaturhordeu, vt iam lpiffiorptif- fana fiat , tum quidem cibi & potus loco fuent. Adulteratur autem variis modis , Iure carniu m, pa- ne incocto,aut mica panis(dum percolatur)addita* vei etiam amygdalarum cremore immjxto ; aliis

LIBER T E R T I V 5. 155

item permultis quae vcl aluum folucrc , vel aftrin- gere } vel inflammatas partes refrigerare poiTunt. quodmedici iudicio permittendum fucrit.Sunt qui farinam hordei a furfure mundata incoquant, co&xqi pulli gallinacei iufculum aut aqua co&um. adiiciant,faccaroquecondiant. atq; hoc pa&o cele- riter cremorem exprimunt. ied hoc non ita falubre cflTe iudicatur.Alii fimilaginis farina inhunc vfum excogitarunt.

Quando praecipiendx fint fu- perius explicatx vi&uum dif- ferentix in morbis , fecun- dum praxim.

„Ruftra teneas fuperius explicatas vicruum di£> r^ferentiasjac compofitiones, morborumque ge- nera ac tempora dignofcas, nifi fecundum pra- xim vtrunque fcite coniunxeris, exacleque fciue- ris, quando tenui actenuiflimo vi&u fit vtendum: qudque morbi tempore hoc vel illud agendum fit. quod proximumeft vt tibi nunc brcuiter expona- mus atque indiccmus.

Propofito igitur morbo,qui fit acutus ac breuis, xcutorum conftantedecumbentisviriu robore:principio qui- vi##/. dem exa&e tenuis vi&us imperandus erit, hoc eft, quo nihil omnino nutrientis cibarii xgrum iu- bcas aflumere . At fi metus eft a viribus naturac,

ij4 DE NVtRIMENTlS _>

aduerfus morbum pugnaciffime contendentis , fi- tifqs fit maxima cum magno partium interiorum ardore,folam aquam vel co&am vel hordei tantillo permixtam exhibebis : aquam ptiffanae vel hordei vocamus . Ac fi paulo magis nutrire defyderabis, huicinfundes gelatinae paululum,aut deftillati re- ftauratiui nonnihil. verum eam paucam,& magno temporis interuallo propinabis : atque interdum aquas albse , hoc eft micse panis,ac medulla: amyg- dalarum fuperinfufa? potionem ofFeres. Aottiffis Si autem acutiffimus morbus ficcitatem extre- vnxrumYu mam ,fitimque intolerabilem inducat : tum a&u tifis. frigidam aquam (veri frigoris nominant)ea'mque multam,femel tantum, idque ardentiffimi caufb- nis tempore propinabis , etiam ex Galeni fententia: vbi praefertim corpus tale effe videbitur,quod bene carnofum ,quadratum,& robuftum dici pofTit: ne- que continens ex earum fit genere quse putris ap- pellari debeat.Huius autem loco,vbi vires imbecil- liores perfentimus,eftque putredinis aliquod argu- mentum, fyrupos refrigerantes aut Iulapiaexhibe- re folemus,qu£ punicum malum aut citrium, ro- fas,violas,acetum,oxalidem recipiunt.Quo tempo- re pofcam interdum confulit Galenus:vbi nulia eft partium exulceratarum fufpicio. \i&tts ex' Proinde fi vires ita concidere quocunqj in mor- treme coV bovidebuntur,vt proximefuturamfyncopen pra?- Utforum. fagire poffis: tum quidem eo viclu qui in extreme collapfis viribus di&us eft,vtcndum: atque hoc ad- uertendum cft,ne in ipfa crifi aut ante crifim exhi-

L I B E R TUTIVS. i5c

&eas quicquam , nifl ob morbi vehementiiTimum impetum,autnimium fudorem,vel profluuiiexo- lutionem,vel etiam deliquium animi pcrtimefcas: quod infignibus vacuationibus fuperueniens , vi- resin totumprofternere, omnemque abfolutae cu- rationis expe&ationem vel peritifTimo cuiqj adi- mere poffit . Quinetiam, vbi vel media accefftone, atque in ipfoconfli&u natura propecocidente fym- ptomata laethalia irruere confpiciuntur: eo tempo- re nutriedum efle facile cenfuerim.Verum id qui- dem(vt dic-tum eft)parce admodum,ac cibariis fa- cillimaj conco&ionis , & diftributionis celerrimse: quaeque naturam coquendo& expellendo morbo plurimum intentam ab officio fuo reuocare non poflint.Idipfum faciendum eft bulimo fucceden- te,vel ea fame quam pra&ici fyncopalem dicut,non habitatunc temporis acceflfionis impetus ratione. Sed non eft appetentiar credendum,tantumque of- feredum, quod ignis ardorem extinguat , aut fal- tem impediat . Declinante vero morbo , paulatim ad cibos nutrientes procedendum , vi&ufque pri- mum quidem tenuis, ac deinde plenior imperan- dus eft.

In longis ac chronicis morbis eam ratione fequi vi&uslon* oportet,quam tu quidem peregre proficifcentibus g°rum ** obferuandam efle facile conieceris : quibus ob lon- C romcorMm gum & diuturnum iter,largiore pecunia eft opus. Itaque principio tenui vidu erit vtedum,tenuiore autem,dum imminebit morbi acceflio : ipfa vero crifi, tenuiflimo; atque hoc pacto procedentium

iS6 D E NVTRIMENTIS fymptomatum multitudine & grauitatc , immu- tandus erit vic>us,vt modoplenior, modotenuior, fecundum aegri vires exhibeatur. Declinante mor- bo, refumptiuus ac paulo plenior conuenit : atque hoc pa&o fenfim ad confuetudinem redeundum. Hoc interea obferuandum , vt quae lente attenuata funt corpora, lente reficiamus , ne nouar cruditates inducantur . Qu* autem cito funtexhaufta(vtin acutiffimis atque admodum breuibus morbis) ce- leriter etiam refoueamus:hoc eft alimentis celerem & facilem cofHonem praeftantibus.

Quod autem calidis & ficcis morbis frigidus at- que humidus : frigidis & humidis calidus &ficcus vi&us profit j ac conferat : id verd notius ac perfpe- ctius eft , quam vt alia indicatione aut probatione indigeat : fatifque iudiciis omnibus comprobatum cft , contraria contrariorum efTe adiumenta . Sed magnus in ea re cibariorum habendus eft dele&us: vt ex arte fcias , qui cuique temperamcnto conco- &u faciles,aut eo minus conueniant, quaque dili- gentia fecerni debeant.Quod libris fuperioribus fa- tis in genere explicatum efTe videtur . Reliqua in fimplicium pertra&atione quando licebit abfoI« uentur.

F I N I S.

INDEX COPIOSISSIMVS

rwm qHce m hoc lihello reperiuntur.

E O-

Ahjkrgntia ciharia

104. 10f

Ahwndans mtrimentit i 1 4 , AaeJJiom tepora uti cv- ftderare oporteat 124 Acetum yt

Acetum compoptum 75 Acetum mfaluhre 74 Acetum optimum 7$

Acetum m condimentis 57 Aceti ufus ty faluhritas 7$ Acetaria 58

Acicula 47

Acuti morhi 121

Acuti morhi ex decidcn-

tia 12 r

Acutorwm morhoru uiSbus

circa mitiwm 125

Amtorwm morhoru mSbus

mjhtu 124

Acutorwm uitbus 155.154

AZgrotantiu uires ctharia

rohorantia ns

AEgrofantiwm mtriendoru

wdiattiom u<

Aer Indimsfaluherrm'66 Aeris conftderatio "? Aeriwm mel 109

Aeriwmmelrofcidwm 70

Affe6bus animi 119

Alhaacjua 18

Alba uina ex Gallia O*

Germania 20

Alhwmim 148

Alhuspuluis 16

Alhucum 108

cur klendi acuto mcrho

lahorantes 116

Alimenta quthus pro-

ftnt $1

Ali[a 6^

Alla 1$

Alliata j7

Alpims cafetts 42

Alui profluuiwm natura-

le 110

quai fint molefha Aluum

foluunt 108

Amphyhid yj

Amygdala 6$

Anates patearij 59 Anchellus 44

I N

Anchefii 47

Angies J4

Angki\l<e yi

Anguill* nurin<z 47

Angurid* £4

Animi dffeEbus 119

Aperietid dbdrid 1 04. 1 05

Apidriwmmd 70

Apricoqua 16

Aqua 80.82.93.98. iii

Aquadlbd 18

Aqua Alexdndrim iS

Aqua dromaticu 18

Aquacofkt 15$

Aqua compofttd 17

Ag#d dedlbdta 127

A<p&* dw/a; 17

Aqua fnbrortwt i$6

Aquafluuidlis 16

Aqua fintam 16 AqudHippocrdtiat 18.86.

A^Hd fcW« 126

AqualdtHs 8$

AqudldChftris \6

Aqud meRis Sf

Aqua mulfd 17

Aquapdluftris 16

Aqudpdfldtd 127

Aqudpldcxntim 18

DEX.

Aquapluuidlis ij

Aquaputedm 17

Aqudfdcmrdtd 8$

Aquafalfd 17

Kquaftngmns 16

Aqud torrentitm 17

Aquaturbidd 17

Aquammriormi 105

Aqudticot dues i?

Aquiftnus 46

AquiUmarim 4.6 Argtinenfes fulmcnuli yo

Armatus pifcis 47

Armelini 61

Armenidat 61

Aromata 76.10$

Aromatica dqua 18

Aromatia pulueres 36

Aromatites panis 11

Artoldchdnd ij Krwndineu meUdut de cun~

m 71

A/etfw* 4f

Aftmnnm Uc ijo

Aftrmgentid pyrd 112

Auelldna» 6S

Aueneecremor 128

A«ff 28

A#e* dqudticdi 29

Auimncwrnes 87

	I N D E X.
Auiuw pdrtiatU	$5 BrdfutU	99
Auiatldrtm pdrtiatU	eli- Brodeta	«5*
X*	152 Brodetum	IJO
Aulicus pdnis	11 Bromicu hyrea	z6
Aurdtoe	48 Buctrtpdnis	ir
Aurengid	61 BucceHdti	15
A\ymu$ pdnis	11 Bugloffe	48
	Bullio	108
B	Bullifaprimd	®y

Bdlfdmum hrutum 60

Bdrhdta: 48

Bdrherititwi uinum 24

Bdjhrdd uind 20

Belidrid Sr.Sj

BenediCfas pdnis 10

Berheris 63

Bergpmatidpyrd 61

Betapijkt 109

Be%wnticuhyred 16

BifooSbuspdnis 11

Bijpdnis 8^

Bochetum 17.^0. 8j.i$<r

Bocquetiwm uinum 24

Boffetus pdnis 11

Bo/e/z* 66.<f8

Bonchrifhdnd pyra 61

Bonitds pdnis 10

Bonitas uini 18

Eofcrg* 54

Butyrwm 41. 80.83 .100 Butyrwnt infdluhre 41

B;yra$ 2j

ByredBdmhergnfis 1$ ByredEexwnticu \6

Byred hromycu 16

Byrea fdluhres & wfdlw

hres 16

Byredtdiufatld 152

Byremhrotid xt

Cdcochymi cihi 97 Cdcochymtfflj fdcmrwm

7*

Caeredlid $0

Cceredlid uind 24 .2 j

Gete 4^

Cdldtrdpes 6$

Cdldiufatlwm i;o

I N D

Cttmmdri 52

Cancri $i

Cdndidmpdnis 10

Cttw 4y

Cdmpiniones 66

Cdpd JdnttUy ruhd>&

longt $t

Cdpi 47

Cdpito 44

Cdpituli pdnis io

Cdppdres 6$

Cdryophylltm 76

Cdfus phidld pnclufm 34 Cdpui mfhrtbus 129

Cdput Idftis 40

Cdrhondtee 99

CdrdiC $9

Cdrddmonuim 77

Cdrifduind 24

Cdrlctij 48

Cdrnes 26.80.82.93.96.99.

ior.io$.in Cdro mftluhris quadrupe-

dtwt 30

Cdrnes Jregionihm 17 Cdrnes dh educntione i7 Cdrnesduitvm 87

Cdrnes quddrupedwm $7 Cdrnes ftluhres qttadrupe-

dim 29

EX.

Cdrniwm condimento 3$ Cdrniwm dxfferentid 16 Cdrnium mfkrtlu 3$ Cdrniwm pdfhtid $2

Cdrnitmfdluhriu emme-

tdtto 28

Cdrniwm mftluhriu enu-

merdtio 19

Cdrohite 6%

Cdrpio so

Cdfeus 41.80. 100

Cdfem klpinus 42

Cdfem mfdluhris 42

Cdjhtnete 6}

Cdftrocn mald 99

Cdtaputid 107

CdUAdrxwm 54

Celfxrdnu mrid 22

Cerdfid 6t

CerdfxdkcpMtdniat <fj Cernellxd 6$

Certolidndpyrd 6\,6%

chronicoru uiEhis mi- tio &• dugmento 123

Cihm quihmutilis S9 \n ciho medicumentd 79 Cihi cacochymi 97

Cihi plepiores dc pleniffx-

mt 117

Cihifimplices ac morhi 1 %$

I N

Cihi trmiijjimt 117. 15 6 Ciboru cochu fitalitvm di-

mfio 79

Cibonwn ooth diffidlimn

dimfio 79

Cibortwt qualitas iif Cibarim panis 10

Cibariutn ole atn 69

Cibaria abfkrgentid 104 Cibaria dperientia 1 o 4 Cibaria qmhm commoda

84,106" Cibaria lemus altmm du-

centia 10 6

Cibariaqua; uentrem emol

liunt 106

Cibarid eufhmachd 80 Cibaria pigra almtm ex-

atantia 107

Cibaria qitce fitdle uel dif-

fiale in uentriculo co-

cjmnmr 9

Cibaria qu<e vnddunt 104 Cibariaqmhmnocent 86 Cibaria qua obflruunt^

flams exatant 102 Cibaria mres cegrotatitvm

roborantia 116

Ciharia qmbm fduhria

D EX.

CibarU ommno nallo di~

fcrirmne faluhna 7 9 Cibaria omrubm mllodi-

fcrimtne mfxluhna 97 Cibaria fbmatiaz 8 o

Cibaria qmhm utilid 105 Cibaria qmbm wutilia roi Cibariortwj naturce confii-

deratio u j

Cibariorwm fhcultns 84 Cibariorwm dffumendoru

ordo 118

Cibdriorwm primasfimpli-

du/m qualitntes koc loco

nondifqmri 72

Citria 61

Coamellij 66

Cvnndmomum 76

Citrulli 64

Cimcuspdnis 10

Clybanitespanis iz

Comarm 65-

Comefho alba 148

Compofita aqua 17

Compcfita mna 21

Conchce $1

Conchylia $z

Condimenta 8i.ni

Condimenta carnium 35 Condimentn pifdwm $$ L.L

I N

Condimento cjmhm falu- hria £6

Condimenta wfaluhria 37 Conditifru&us 66

Confetbu Ycz licjmdce 8 $ Congrm 4$

Conftderatio ndtura ciha-

riorium n y

Cofuetudims cegroti ohfer-

uatio 116

Confummata utifant 145 Confvmpta 145

Contufa 87

Conudefxntimn potus iyo Coquilla 52

Cora* 6j

Corneliand mnd 22

Corpm graale effiaen-

tia %

Corpus pvngte quce red-

dum 91

Corporisftm & agroti nu

triedi uaria mdicatioui Corfrcn uina 20

Coton/a mala 64

Coruus 47

Cretncr duen<& 128 Crenwrfrixm 108

Cremcr Uftis 40

Cremcr ptiffana 80.151

D E X.

Croatm	77
Cuculm	47
Cucumeres	*4
Cuatrhitce	H
Cuatrhititrtvm iufatla	'31
Cunoetiatm utnnm	25
Curmt	H
Curtimwm uimtm	2*
Curtipenduld	61
Cydrea mnd	22
Cydoneatum Lugdunen-
fi	107
Cytharm	44

DaMind prund 6z

Damafxndprund 61

Damiamapyra 62.

Dapfrtiais panis n

Dealhafoaqna 127 Dewtfki Qermanorwm i$r

Defrutum 88

Depuratum pifbrtm 150

Defrumatum mel 109 Defhliamm refhuratiuwm

medicumentofwm 140.

i4r ^

Defhliatio atrniwm 15?

Diaoodion %6

I N

DUcydonion $6

Didtrion pipereon $6

Dijfenfd 21

Diuifones pifcin/m 4$

Diuturni morhi 121

Drdio 44

Ddguenetid pyra 64.91:

Drdgttz 67

Ducispuluis 7^6

Dulcis aqua 17

Dulcidrid 11

Dypiroi 'pdnis u

llecHo Idttit 39

^lixicatrnes 147

llotus panis 80

J.rmmerdtio carniufd-

lubritvm t8

Lrmmerdtio curnitm vnfd-

lubritm 29

trycius mdrinus $$

'Eunites pdnis 10

'Euftomachwm 8

'Eujbmacbd cihdrid So

Exprefftm atrniu elixa-

nvm 147

TLxprefla 87.145

D EX.

Vaha eegyptid 4$

Vdcultas ahdriortm 84

Vdgindgldns 6%

Vdtud mna 85

Veftudcewni 8j

Ticus 6t

Tldminicte 14

Tldtulentd 105

flduij 48

F/o* wfe 70

Vluuidlis dqtid i<f

fluutdles pifces fdluhres 49

Tliwalespifts mfdluhres j t

Troatcew pdnis 13

Tontonddqua 16

formago 41

Vrdmhofue 6$

Trdncetura 61

Truft* 83.S8.9r.94.10r.iTi TruthiS drhorwm 100 TruEbus cofaonk fhalis 60 Yruthts conditi 66

Yruchus herbdrumt 100 Truttus Hijpanici 66 YruSbus w temtiuitht 155 VruSbutvm deletbus 60 Vruttudrid 80

l.ij.

I N

fru&uarid edulid Ne«-

firiorwm 15 r

Tru&udrid uind it

Trumenfaadpolenttt 135

Yugztolpid 107

Tumcfd ui?Jd 8$

Tungi €6

Vuretum 83

DE X.
GroffuU	*1
Grunotus	44
Gryotid	^
Gutm merd	19
Gutalld	*r

GdUiat mnd 20

Gdmhari yz

Gdrdones 49

Gdnmt jj-

GdJkUi 13.14

Gelddorciwm 144 Geidtind 85-144

Gingber jj

Glansfignt - tff

Gloriofd 49

Gobiones 4?

Go&utf 44

Gohiera 14

Grdrile corpus au<z efp-

CXdYit $1

Grdfktfdradift 77

Granci $1

Granciporri j* Imperidles

%rifedumt 8$ iridmtio

H

Hrf/ro* 44

Edmid 50

Herbdrtw? fru£hts 6% Heroetid fiue heroiat ui-

tid 1$

Hippocratiat 44*6* 18.86 Hippocrdtiat Rritanorit 12.2 Hippocrdtiaim 88

Hippocrdticum mmm « Hochipotid recocln 132 Hortfef rf^ 12<*

Hordedaed iy

Hordedtum So.u8.i$i Hordedtum munddtum iji Humores lentos dc uifcofos

cpite^nerdnt 101

Hydromeli 85.12^" Hydrofdoztrd 117

49

120

I N

Ittdici pduoncs 99

Infirfht carnium 55

Infhrttu malifucd $f

I nfrrfht pifciwn j 4

Infaluhris cafeus 42

infduhre hutyrtwt 41 infaluhria condimento 57

Infdluhridoua $8

infdluhridmnd 21

Infdluhrifos pdnis u

Interiord cotfvrwm fgnd 122

lofdced prurid ^4

luldphm Alexdndri- num itf

lumaxm 40

lttsalbtm 56.148

I ufculwm dhjkrgzns 15 4 lufculd 80.82.85.87.90.

95.101.103 lufadd citruRorwm 15 r lufculd melioru carmtm

119

lufculd ptuperiorwm 130 lufculdjpijjiora . 14?

Lrfc $?.8$.ioo.ioi.iii

D E X.

Ldc & femen dugntid $$

Ldc dfimnum 150

La&itaqua' 8y

L<*&V «rpwf 40

L<*ffo tretf^r 40

Ld&V e^'o 39

Ldftisfertwt 83

Ldcfo* 52

Ldcertus mdrinus 4$*

Ldcertiligrini yr

Ldxrtuli 49

Ldttuc<e 58

Ldcuftris dc^ua 16

Ldmpetrd yr

Ldmpredones 49

Ldfdgnet* ij

Legumfrkt 90.1 11

LrJ/ 15

Ugtimpdfferes 49

Limandulce 48

Limonid 61

LinguldCA 48

Lochiee 49

Locujht 52

Lo//go 49

Lolignes polypi 49

Lora* zr

LwaW so

Luc'u\<tut ericijoua 109

L//p$ 4M° L./#.

6	I ND	EX.
M		Mel wftluhre	7i
		Mellis dcpua	8f
Mdld coflrdai	99	MeUpid	61
Mdld wfdYld	£4	Melimeld	(>i
MdU perfiat	*4	Merdgtm Meriftd	19
Mdlacrid	. ^I.IOJ	' 6$
Malud	108	MerUnus	44
Mannd	70.10?	Merlufim	4J
Mdcnrones	ij	MeftiU	*5
Mdcir	77	Meta	26
Mdrmreo	44	Moliiculm pdnis	ir
Mdrcajjini	87	Moiierij	4^
Mxrapdnes :	r3.84.14j	Mord	*i
Mdrinus eryaus	H	Morhidcuti	121
Marinus Ucertus	■ AS	Morbi diuturni	121
Mdrirms fus	AS	Morhi peracuti	121

Mdrina dqiuld 46

Mdrin* dnguiUce 47

Mdnm pifces faluhrcf 4 4 M<i t ron# medicce 107

Medianus pdnis 10 Mtdicce matronce 107 Medicamentum m nutri-

mento uj

Med\m>nentdim dho 135 Medica men toft olerd y 7 Mtf/ 70.80.85

Mcl dertwm 109

Mel arundhjetwt 7 r

Morhorxvm fignd 1*1

Morhorim dcutoru ui£hs

circu initimn 125

Morhorwm quis cuicpue te-*

pori mchus idonem ef

fe dehedt 125

Qnee arca morhorwm dif-

ferentiaiy eordmquedc^

cidentid perpendere 0-

portedt no

Morillce 6%

Morilloned uua- 61

Moruhd 4^

MQJchetdpyrd 61

I N

Mofchus 47

Motus dc quietis obferua-

tio 119

Mucal 4 4

Mulfd dcjUd 17

Mulus 44

MuretJd 45-.fr

Muroffit 37

Mufhili $$

Mujhltf 47

Muflum 18

Mundi s$

Myet • h

Myrobaldm emblici 66

N

^dportwn gnerd $j Ndporwn & rdphdmex-

preffd 151

Nduticus pdms ii

Ne&#ta 13

Wiglld uua 61

Nigrd uirid 20

Higrd uindjHifpdmca 20 Q^<« mtriunt dbimde dc

citd Z6

Quae nutriunt mediocri-

ter 82

Quce mdni, fordius tamen

D E X.

nutriunt 89

Qjtce pdrivm ac cito mi-

trium - 84

Nutriendi cui ' tninus , qut

plemtudine Uborjt 116 Nutriendi corporis fdni '&

<egroti uarid vndicu-

tlO ir$

Nutriendorufn agrotantiu.

wdicutiones ny

Nutrimentum 6

Uutrimentiiboni fucri 8 Rutrimentii dbudans 114 nutrimentum fiturum 6 Nutrimentum pdratm 114 Hutrimentum plenum 114 Nutrimentum tenue 114 Kutrimentum dbfolute 7 Nutrimentum mox 7

Nutrimenti cegrotantium

confderdtio uj

Hutrimenti defimtio dc di-

mfio 6

Nutrimenti medicztmentofi

differenti* u^

Kutfimenti cpuatitas <egro-

tontium 117

inNutrimento medicume*

tum 115

Nutrimefo quibw utilid?6 Liiij*

I N D

Kutriwenfa honi ueltnali fucci 8

Hutritneta coSbufkcilid & dtfpalid 9

Nwx mdiat myrepfiat 66

UHxmofate 77

oheli<$ 13

ohlati ya.net 1$

obfoniivm tf

Oculiperdianum mmm

8?

offcndentid 107

olerd $6.81.83.84.^0.

94.100

olera cefhtte fduhria $ 7

Olera coEbu difpdltd $9

olera medicnmentbpt 57

olertvm condimentd 60

olemt £8.81.85.100

oletvm quthus utiU 100

Oliuce 6$

Omphddttm 57-74

Omphaatwi optimum 7$

Omphacijgramtm 63

Omphdamtm oletm 69

Oper<eprimcc pams 10

EX.

Oppildtio 102

Ordo dharioru dffume- dortvm n8

ofirdcoderma mala 99 Ofirea yj

Oftreorwm decotbum 109

Ouum forhile 131

Oud 38. $i. 80.99.101.

111 Ouaifjfdluhrid 58

Om \uci\dut erictj ic?

Oxdfe $8

Qxycr^ftw 127

Oxygtrttm 37.^

Oxymeli iz6

Oxyfdocura 117

Vdgvoti 48

Pdgzm 52

Vdledrij dndte? 99

VdUidultvm uinum 8$

Vdlined uitkt 22

Vdluftris dcpua i<T

Pdfltfte 14

Pdndfddqua 127

Vdndtelld 1:8

VdfJdtelld Itdonwt 12$

I N D

VdndtelLe oleo oonditae

109

Vdniculioperoe 15

Vdnificid 105 Vdnis io.8o.Sz. 8 789.

96.97.101.1n

Vdms dromatites 11

Vdnisdulicus 11

Vdnisd^ymus it

Vdnds benediftus io

VdnisbifcoShus 11

Vdnisboffetus u

Vdms candidus 10

Vdmscapifuli 10

T^wV cibdrius 10

Prfjw; duicus 10

P^wtf clybdmtes 12

Vdnis ddpfdicus 11

Vdnisdypiros ir

P<*>#$ e/omj 80

P^wV lumtes 10

PdwV focaceus 12

PdWf medidnus io

P^wV tnotiiculus 11

Vdnis nduticus 11

Vdnis pdruus 10

Pd w; pn >»<« opene 1 o

Vdnisfdcer 10

Vdnisfecunddrius 10

Vdnis filigneus u

EX. '

VdnisfiecidfM 11

Vdnisfimildgineus 10

Vdnisfubcineritius 12

Pdfl^ tertiarius 10

Pdttv ttftnceus 12

Vdnis ualgtris 10

p<*#/f bomtas 10

P<i»tf vnfdluhitas 1 %

Vdrddifigrand 77

VdrddifidTidffomd 64.

Vdrdtn uind 8; Vdrcum nutrimentum 114

Vdrtes pifcitvm yr P^rft'; dmmalium mfdlu~

bres $r Pdrfc; quaddm dmmaliu prater coeterds magsfic

lubres jo.$r

Pd/fa 48

Prf/jfcr 48

Prf^rer &g?n w 49

Vdjftpomd 61

Vdfhcid <>$

Vdfhcidcurmum 52

Vdfhcidfi-utkuum 6y

Vdfhcid matifucd $$

Vdfhcidpifcium $4

Vdftindcn 49

Vduoneslndici $9

Vechnes $$

I N

VeUmides 46

Vemmata 101

Vepones 6 4

Verdcuti morhi 121

Vercce 49

VeraoUta 87

Verdigpnid prund Ci

Verguldtld mnd 21

Verflcu dllohrogm 61

Verflcu mald 69

Vetrd mellis 70

D. Vetripyrd 61

vhdngri 48 Vvngue corpus uti fldt

9*

Vinnd $1

Viper jj

Vipcris pulms 3 6

Vifdsdrnutus 47 Vifxs 43. 81.83. 88.90-9$.

96.99.101

Pi/cr; crujhti dc tefntcei

P//3w fbwdles ftlubres

49 Vifccs tndrini fduhres 44 Pi/cW recp«fi?y 99

P(/cpj rotundi co5hu diffd-

les 4s

Vifces rotundifdluhres 44

D E X.

Vifces fdxdtiles 44

Vifdivm dimflones 43 Vifarnn u[us 45

Vijhttum conmfwm 14.6 vldcentce 12.88.^4. 95 vldcentind dcpud 18

vUnipifcvsfdluhres 47 vlenum nutrimentum 114 Vleniores dc pieniflfvm d-

hi uj

Vlenitudine qm Uhordnt,

cur rtunus nutriendi

iitf Vluuice 48.49

vlumdlis dcpua ij

Volenta 101

Volentdfrwmentdced 133 Volentapueronvm ij

Volentce 14.90

Voltronidprund 64

Vomddmorvs 64,

Vomed mnd 22

Potffc^ #<«# fdluhrid 23 Po.Wd «*&* wfdluhrid 24 Vonalid ' 10 j

Po/a* 126

Votirones 66

Votuduldd mnd 11

Votm conHdlefcentitm 1$ o

I N D

Paf m kt tenuiffmo utSbu 135- Votm pUcentmus 136

Votus rejhturans aut diui- nus 139

Vrcepardta uirkt 8y

Vr&mfh 66

Vrofluuttwn alui Tkttura- le 110

Vroticum 19

Vroticumoleum 69

Vrutktbullita 8j

Vrund ddchlirid 61

Vrutkt ddmafatkt 6\

Vrutkt iofacea 64

Vrundperdigonia 61

Vrutki turotuca 6i

Vrunellinum uinum i$

Vtiffdtkt 1*6

Vtiffdtkt fmplex. iyi

Vtijfdtkt tota iyz Vtiffatktuti confidatur ifi

Vtiffancc crcmor 80

Vulpellim 14 Vulms 14.95

Vuluis dlbus $6

Vuluts duds 16

Vuluis piperis 3 6

Vulutsffederum 56

Vulueres aromatid 3 6

Vunica £1

E X.
Vureta	io3
Vurgt	107
Vuteatkt aqtut	17
Vyra	0
Vyra aflrmgntia	Ul
Vyra tofhcea	*4

Vyrea uttkt boni fucd 24 Vyred uirkt infdlubrid 24

Quadrupedtwn mro in-

fdlubris 30

Qj^ddrupedtwt carnes 87

Qjiadrupedivm cnrnesfa-

lubres 29

Qjidlitas dborwm n% Quatittts nutrimenti ccgro-

tantium 117

Qujietis obfermtio n?

KabioU po

Kadices rnter olera 57

Kaice 49

Kambura 61

Kdphdtms 58

Kdphdni turiones 108

KAtellidna 4i

INDEX.

Kdtoms 14

Kelletiwm mnum 24 Ken<gletiu/m mmtm 24 Keprimem mcbus u^ Kefinurdtiuum dejhlldtum

140.14: Kefwmptiuus mSbus 158. 142

Kbombws 4$

Kidmis 107

Kobertinid uind 24

Kofd ced py rd a\ ladofd 6 2

Kofetica mnd 11

Koffeta 44

Kotundi pifces caSfa diffi-

ciles 4J"

Kotundi fifces fdlubres 44

Kiibelid uirid 20

Kubellinum mmm 2$

Kubellio 4 4

Kube&ones 48

Sdccnrwm 71.81

Sdcmrtvm uti fidt 71

Sdccnrwm atoocbymum yz Sdcaxrwn falubre 72

Sdcxtirdtn dqud 8$-

Sdcatrdti 15

Sdcerpdnis 10

S^ 7f

S<*/ euchymum 76

Sdlis duplex genus 7$

Sdlfd d<\ua 17

Sd/£e canztt jj"

Sdlfdmento pifdtvm $6

SdUr jo

Saligoti 66

Sdndomllium mnnm 24

SdngleteUi g7

S^mc^ j 6

Sdrdices 47

Sdtdinicu 44

SdXdtiles pifces 4 4 Scutin# pedes dn$eli

49

Scomber 44

Secunddrim pdnis 10

Secunddriivm oletwt 69 Senn* orientdes utriatli

107

$e/?/tf 4?

Seremfid 2$

Serwm IdtHs 8$

Signdcoftcrtvm htterio-

rd 122

S/gwa exteriord uel vnte-

riord 121

S/gTfc* merborwm m

Silifnneus pdnis u

Siliqua 6$

Spwplices ahi dc morhi riy Sinuldgineut pdnis 10

Somni confiderdtio 120 Sorhd 6c

Sorhileomm 132

Soreti $6

Speddrim pdnis ir Speaertvm ptduis 36

Spiffdmenfo 90

Sqmlla p

Stagmnsdqua 16

Stocfifch 4j

Stomaticum 8

Stomatica ahdrid 80

Stranguidned pyrd 64. Sturio 47

Suhdneritius pdnis 12 SuUinutio atrmtvm 139 Suhtnujkd uind S;

Suhjfantia mtrimenti <e-

grotentium confiderd-

tio 117

Suhuentaned oua 38

Swntf meliortwi carniwm

146" Sulmonuli kngntinefes $0 Sulmcnes 46

Susmarims a$

I N D E X.

S^yn^z ^c! tuffim cum fe*

hre i$6

Syrupi dquis commixti m

potHttmi 127

Syrupusrefwtnptiuus 14;

Tdlmcfni 14

Tdmhonid pyrd €i

Tdulta 49

Tempord dcceffomm uti cofiderdre oportedt 124

Teme nutri vtienlum 1 14

Tenues ahi 117 cxdfti Tenuis uiSbus qua-

do commodm i^

Temijfmi ahi 117

Tertidrius pdnis 10

Tertidritm olcwm 69

Tejhtceus pdnis n

Tefudines $3

Thcffdlij 107

Thynni 4;

Tittca* jr

Tojkccd pyrd 64

Torrentitm dqua 17

Tortiuum olcwm 69

Trd?pmata 6j

Trdnffufd Sf

I N

Xt&nffufwm J9

Tritici mtid 10

Truffce *y.68

*Xrutd jo'

Tuberd C$. 6 8

lurlidddqua 17

lurbotius 48

luromcn prund 62.

lurtce 1$

lurtceltdkce 148

lurtelli 14

Vdndoftce 49

quce Vetrem dftrwgtne

ITO

Vermtcelli iy

viefotf dcutorwm 15-5

Vi(^jiJ dcutorwm morboiu vn fhttu 114.

Vi£tu$ dcutortvm & chro- nicorivm vndectindtio- nc 124

ViSbu$ dcutiffimcrwm 154

V/<3wf cbonicorwm imtio &cutgmento n$

Vitbus extreme collapforu

V/<3»f idoneus cufyue mcr-

D E X.

^orww temporl hj Vic^f longortwj dc chro-

mcortvm jjy

Vi^wr morb&ru dcutonvm

arcuimtiwm 725

VjV&tf p4w/a plemor du-

plex i$8

ViSbus prcejcriptns qmbws

utilts 81

Vi(5j£z*f reprimens 125-

ViEbusreftmptims 158.

^Wf V/^B^S' ttTZ/vi* , quoque fdffo cegrotinhbu* vn- fhtui debeat \i6

ViEbus uberior 157

<*«&• vi£hus vnfhtutionem

rerwm non ndturctliivm

. confideratio 118

vn \icbu medicnmentum

7

Vtlid S? Vinnm 18.80.85. ?8. 103.

111

Vimtm bdrberititvm 24

Vimtmbocquehutn 24

Vinum cunoeticum 2$

Vinnm curtimwm 25

Vitmm heroicum z$

Vinam Bippocrdticum 21

I N

Vinum prunellinum i$

Vinum relletiufn 24

Vinam rengletiwm 24

\inum rubellinum 23

\\num fdlubre 18

Vinum fdndonillium 24

\\num muretiwm 24

\inibomtas 18 \im bonitas a confeftione

18

Vini bonifos a regone 20

Viniufws 151 Vind 8 8. 91.94'. 1 01

V/«a ex Gd/ta 20

V/«& «c Grada 20

Vind ex itolid 20

V/«tf d/ta ex Gd///d 20

V/«a ceeredlid 2j

Vindce&reled 24

V/«tf ojrf//^ 24

V/«tf celfirdmd 22

Vindcompofm 21

V/«tf cormed 22

V/«a cornelidnd zz

Vind corfica 20

V/«a cydred u

Vindfhtud $f

Vindfirucbudrid 22 Vindfi-utkudrid falubria

22

D E X.

Vindfutrwfa %%

Vind Gdlliat 20

Vi«tf gn/e<* 8;

V/«tf mfdlubrid 21 Vi«tf multortvm gnerwm

54

Vindmgra *o

V/«tf pdrdta $$ Vimpdlmed Vindferguldna Vinapomed

Vim pomedfdlubrid *$ V/«a powed wfalubria

Vina potudulcid 21

Vind prapdrdta 85-

Vindpyred zz Vim pyred bonifucd 2 4

V/«tf robertinid 24

Vi«a rofetict 21

V/«tf r«/>e/ta 20

Vindfubmufkd 8j

V/«a tranjpifa S$

Vitiatntid 10

Viuariorwm aqua 105

v/kw 44

Viuretiwm winum 24

Vw&ri 4^

V>Wo 6$

Vr/tfrf /o//rf 108

INDEX.

Vtriadi fenn<z<onenta- Vulgtrisfxinis %0

lis ■;: 107

\ua mifoelldnea mufat- Z

tzlla 6z

\mi?wriUoned d Zithtwn 2e

\m mgelld 61

F I N I S.