t

IMAGE EVALUATION
TEST TARGET (MT-S)

RHl!

1.0

l.l

1.25

UI 112

125

|2.0

//

//

^ >i

">

<%

V2

/

?hif^

riA^

<v

Sdences
Corporation

33 WIST MAIN STRPi!T

WHSTIR, N.Y. 145 >0

(716) •73-4S03

CIHM/ICMH

Microfiche

Series.

CIHIVI/ICIVIH
Collection de
microfiches.

Canadian Instituta for Historical Microraproductions / Institut canadien de microreproductions historiquas

Technical and Bibliographic Notes/Notes techniques et bibliographique»

The Institute has attempted to obtain the best
original copy available for filming. Features of this
copy which may be L^^bliographicaliy unique.
which may alter any of the images in the
reproduction. or which may significantly change
the usual method of filming, are checked below.

D

Coloured covers/
Couverture de couleur

I I Covers damaged/

D

Couverture endommagóe

Covers restored and/or laminated/
Couverture restaurée et/ou peliiculée

□ Cover title missing/
Le

titre de couverture manque

loured maps/
Cartes góographiques en couleur

Coloured ink (i.e. other than blue

Encre de couleur (i.e. autre que bleue ou noire)

I I Coloured maps/

I I Coloured ink (i.e. other than blue or black)/

I I Coloured plates and/or illustrations/

D
D

D

D

Planches et/ou illustrations en couleur

Bound with other material/
Relió avec d'autres documents

Tight binding may causa shadows or distortion
along interior margin/

La re liure serróe peut causer de l'ombre ou de la
distortion le long de la marge intérieure

Blank leaves added during restoration may
appear within the text. Whenever possible, these
have been omitted from filming/
II se peut que certaines pages blanches ajoutées
lors d'une restauration apparaissent dans le texte,
mals, lorsque cela ótait possible. ces pages n'ont
pas été filmées.

Additional comments:/
Commentaires supplémentaires:

L'lnstitut a microfiimé le meilleur exemplaire
qu'il lui a ótó possible de se procurer. Les détails
de eet exemplaire qui sont peut-ötre uniquef ii!
point de vue bibliographique, qui peuvent n^jdifier
une image reproduite, ou qui peuvent exiger une
modification dans la methode normale de filmage
sont indiquós ci-dessous.

□ Coloured pages/
Pages de couleur

□ Pages damaged/
Pages endommagées

□ Pages restored and/or laminated/
Pages restauróes et/ou pelliculées

H Pages discoloured, stained or foxed/
Pages décolorées, tachetées ou piquèes

□ Pages detached/
Pages détachóes

Showthrough/
Transparence

Quality of prir

Qualité inégale de l'impression

Includes supplementary materii
Comprend du matériel supplementaire

Th«
to

Thi
poi
of 1
filn

Ori

bei

the

sioi

oth

firs

sior

ori

("Tl Showthrough/

I I Quality of print varies/

I I Includes supplementary material/

D
D

The
sha
TIN
whi

Mai
diff(
anti
begi
righ
reqi
met

Only edition available/
Seule édition disponible

Pages wholly or partially obscured by errata
slips, tissues, etc, have been refilmed to
ensure the best possible image/
Les pages totalement ou partiellement
obscurcies par un feuillet d'errata, une pelure,
etc, ont été filmées è nouveau de fa9on è
obtenir la meilleuro image possible.

This item is fllmed at the reduction ratio checked below/

Ce document est filmé au taux de reduction indiqué ci-dessous.

10X

14X

18X

22X

26X

30X

y

12X

16X

20X

24X

28X

32X

ails

difier

jne

lage

Th* copy fllm«d h«r« haa baan raproducad thanka
to tha ganaroaity of:

Library Divttion

Provincial Archives of Britith Columbia

Tha imagas appaaring hara ara tha baat quality
poaaibla conaidaring tha condition and lagibility
of tha original copy and in kaaping with tha
filming contract apacifications.

Original copiaa in printad papar covart ara filmad
baginning with tha front covar and anding on
tha laat paga with a printad or illustratad impras-
aion. or tha back covar whan appropriata. All
othar original copias ara filmad baginning on tha
firat paga with a printad or illuatratad imprai-
aion, and anding on tha last paga with a printad
or illuatratad imprassion.

Tha last racordad frame on aach microfi-che
shall contain tha symbol ^^> (meaning "CON-
TINUED"), or the symbol V (meaning "END"),
whichaver applies.

Maps, plates, charts, etc, may be filmed at
different reduction ratios. Those too larga to be
entiraly included in one exposure are filmed
beginning in the upper left hand corner, left to
right and top to bottom, as many frames as
required, The following diagrams illustrate the
method:

L'exemplaira fllmé fut reproduit grêce * la
généroaité da:

Library Division

Provincial Archivei of Bntish Columbia

Laa imagaa auivantaa ont été raproduites avac Ie
plus grand aoin, compte tanu de la condition et
de la natteté de l'exemplaira filmé. et en
conformité avac las conditions du contrat de
filmaga.

Lea axemplairas originaux dont la coi iverture en
papier eat impriméa sont filmés en cotimen^ant
par la premier plat et en tarminant aoit par la
darniére paga qui comporta una ampreinte
d'impression ou d'illustration, soit par Ie second
plat, salon Ie ces. Tous laa autres axemplairas
originaux sont filmés en commen^ant par la
première page qui comporte une empreinte
d'impression ou d'illustration et en terminant par
la darniére page qui comporte une telle
empreinte.

Un des symboles suivants apparaïtra sur la
darniére image de cheque microfiche, selon Ie
cas: Ie symbole —^ signifie "A SUIVRE", Ie
symbol'd V signifie "FIN".

Les cartes, planchas, tableaux, etc. peuvent étre
filmés è des taux de reduction différents.
Lorsque Ie document est trop grand pour étre
reproduit en un seul cliché, il est filmé é partir
da l'angia supérieur gauche, de gauche é droite,
et de haut en bas, en prenant Ie nombre
d'images nécessaire. Les diagrammas suivants
illustrent la methode.

Bta

)lura.

1

2

3

1

:

IX

6

kêm

■'«SI Mij

^

ysacts.

^'^ ^irWjRfüg'iW ' '

ril ii:[ I Ixi

-i r

1

i„.-,-/-.

I

1

1

i

(

, '^m

Ui

/

Ji

IIIIJPP «fWI I -^^

ïï

i

'i

I

ï

m

I

' *

I

4

t!

\

K R

REIZ

V

K R U S E N S T E R N'S

REIZE OM DE WERELD.

VIERDE DEEL.

'1

ir

1

.

J-

:tf

i

\: 4*

' i
1 ■

.1 .

i!

1

1 -

1:

if.

i

W "•

'*■■• '

^! .11

1' (

I'

•

'■,:i 1

t ''

L ;• ■ \

K ■

|-^' '

m\'iy

:;>

AX>:;x

.^'

■^•*'S-<ln

'''■U

'.• •-_-'. '^ <■

^^^

m'V'

A.

f^

h >

:ii

IIKI'AK <):M \)y, W'KRVJ.l),

ii y. 1) A A X T X J) >'. J A K K X

Xy,.X>:KH VAN UX .S.f.A.NJ>,

A. J. V'ON KK{ .Sr.N;^vrKRX.

TIKRDK DF.KJ..
Uit hot Hootr.lnitjtcK vertaald.

1

*i:'

,1.

•*■'

f-*- W''

^■' iV''

^ f ■■

'

1 /

■]

i.

lil

' ■■ i

■p'

I- ■

^^^*

•■^MfelÉ^!*!^

t t

TK IIAAHJ.KM

j.ij A. J.()OS.T>:S P/.

MIK r ('KA.

4-

4

■ 1

i

1
I

i ■^^MifÉii

^ 1 1

ilij

.1 \

Mi

M

m

-»

V

UriQ
de NcUc
die Vier]
stickn's
daarvan
den Ver
en voora
fpronkcli
Laaide H
te Peterst
mal ige in
zelfs geve
die Huk,
1814, dat
iljave vorii
Uici^cvcr
werk van
rei^n'j^er, (
pleet te n
zei ven gcc
Schoon
Doel beva
zei ven , m
noüten zij

f'

#••'

,»

VOORREDE.

D

rie jaren zijn 'er bijna verloopen , tiisfchen
de Nctlertiukfche uitgave van het Derde en van
dit Vierde of Laaclle Deel van von Krusbn-
stükn's Rcize om da IVereld. De fchuld
daarvan li^t noch bij den Uitgever noch bij
den Vcrcaler. Vcrfcheidene onvüandigheden,
en vooral de dood van den Drulcker dés oor-
rpronixelijken weri^s, veroorzaakten, dat het
Liuulle Deel , eerst aan het einde des jaars i 'j 1 2 ,
te Petersbur^r 'm het licht verfcheen. De toen-
nialige inval der Franfchen in Rusland en des-
zcl fs gevolgen verhii.derden het verzenden van
dit ll:uk , en het was eer^t tegen den winter van
1814, dat men in Holland iets van deszelfs uit-
i^ave vernam. Nu eerst konden Vertaler en
UiCj^ever 'er op bedacht zijn, om het belangrijk
werk van den voortreffcli;ken Rusfifchen Zec-
rLM';n'ger, ook voor hunne Landgcnootcn, com-
pleet ce maken; en zij mcencn daarmede dc-
zclven geen' ondienst te doen.

Schoon de meeste (hikken, welke dit Vierde
Deel bevat, niet van den lieer Krusknstkrn
zcivcn, maar van drie zijner geleerde Reisge-
nooten zijn, behelzen zij echter, in vcrfchil-

* a Icn-

^( ,3'Sil» • ■ : >

'> '
i' ■

■ \ . ■

- ■ K'

!/;

. 1

■( ■ )' :

" I 1

' ' ' i*i rij!
■ •}'■■

f-. i
■j ■
■l'

J-'^

I

~m

i

1':^

IV

V o o Pv R E D E.

lende opzigtcn, zoo veel belangrijks, dat hij
ze waardig keurde in zijn algemeen hoogge-
fchat werk geplaatst te worden. Het onderwerp
van fommige dezer ftukken is van dien aard,
dat de Vertaler de hulp van eenen meer deskun-
digen moest inroepen ; gelijk dan ook de ver-
taling van de Verhandelingen over ^q Zecblazen^
over de Temper atutiv van het zeewater^ over
deszelfs foortdijke zwaarte en over het Rijzen
en Dalen van den Barometer tiisfchen de Keer-
kringen^ niet van zijne hand is. De Afbeel-
dingen van de Zeehlo-'^s en van den Jocko op
den titel zullen zeker den Lezer welkom ziin.

Dit weinige meende ik vooraf te moeten bc-
rij,ten , en tevens mijnen dank te moeten betuigen
voor het goed onthaal en het gunstig oordcel,
dut mijn arbeid , vrij algemeen , gevonden hecfr.

Dk Vertaler.

Haarlem 1 2 Julij
1815.

IX.

INHOUD

D K S

V I E R D i: N DEEL S.

Dkiiigten omtrent dkn Staat jjilr Ge-

/.ONUHEID VAN DE MaNSCHAP OP J)K NaIM:SH-
DA, GEDURENDE DE ReIS OM DE WERELJ) , IN
DE JAREN 1803, 1804, 1805 EN 180Ó, VAN

Carl Esi'ENBerg. Bladz.

Voorloopige aanmerkingen i

Pvcis van Cronfiadt naar Koppcnhagcn^ Falmoulh

en Tcnerijjc 6

van r^/z/r/v/"*? naar St. Catharina . . 8

van St. Catharina naar de fras/iifigton-

eilandcn 15

van Ni.'kahhva naar Kamfchatka . . 17

naar Japan , verblijf aldaar en terugkomst

op Kamtfchatka 2Ö

naar CV;//;« en verblijf aldaar ... 33

van China naar St, I Iele na .... 43

van St, llelena over Koppenhagcn naar

Cronfaih 54

» ■■ II 1 II iHim ,. ■»■■■■ ■■■■■ ,. ,

Over de Stroomen, gedurende de Reis

WAARGENOMEN, DOOR KaPITEIN KrUSEN-

STF.R.v. Bladz.

Voorloopige aanmerkingen 61

I. va" Engeland tot Kaap Hom ... 6G
II. viui Kaap Horu tot Kamtfchatka , , 75

: 3 111.

■y <; V-!. ■--•,

|f:.*^.

%

1

r 4,./ n'

i

■ rh

!r

! i

tl.;

1

't» 1

''•v

VI

T N H O u n.

Ilf. vnn Kamtfchaiha tot Japan en Ov/;?^; 8o

IV. Stroomen in lic Jppanlclie, Saclialinirdic,

OcliotzkilclTiC en Chinccfche Zeeën . . £6
V^. van de .Straat Samla tot dt Scliettland-

ei landen 95

. l!

1

■•.i<

^^i .

'^

? *.

i

* ri *

\

'm

Temperatuur van het Zeewater, op

VEIISCIIILEENDE DlEPTEN, VAN DI.N StAR Rl- -
KUNDIGE, DEN IloiRAAI) IIORNER . . lüO

Soortelijke zwaarte vax het Zeewa-
ter, VAN DeNZEE! DEN I | ;,

Over het Rijzen en Dalen van den Fja-

ROMETER TUSSCIIEN DE KEERKRINGEN, V.,X
DeNZLLFDEN Il'

-.Hl

A'V'AAUNEMINCEN OMTRENT DEN BaROM::-

Ti.R, Thermometer EN Hvcrometer in ur

Zl'IDZEE, Tl'SSniEN DE KEERKRINGEN, BK-
KE\EXS DEN StaAT DER AtmOSPIIEER EN l)i K

Winden, van den 16 April töt den s^Jumi

1014, VAN DeNZELEDEN \V1

Aanmerkingen van Dr. Tilesius, ovi:r

DEN JOCKÜ Ol' OuANoOuTANG VAN BoRNKO,

l'iM 'm

INHOUD. VII

Bladz,

01' DEN OOSTINDISCIII^N BoSCH-DüIVEL ,
SlMlA SaTYRUS 153

■ .. I»

Over de Zeebi.azkn, een raadselachtig

DlKRüN-f'ESLACHT , HETWELK BIJ DE ZEELIE-
DEN OOK ONDER DEN NAAM VAN GaLERE , FllK-
GATTE , THE PORTUOUESE MAN Or WAR, jjE-
ZAANDJE EN lilJDE WINÜ-Ze ILER BEKEND IS,
UIT VERSCHEIDENE STUKKEN VERZAiMELD DOOR

DEN Natuurkundige, dv.n Doctor Tili:-

sius. Bhul/.

Letterkundi.'je Ccfchicdcnis der Zccbhizcn ii'o

I. Bepaling vanLiNNEUS cii aanmerkingen

van ScHÖPF 185

II. Berigten van Slaöne, Browne en
KüNifj 100

III. Adolf Modeer, over het gcllacht der
Pliyfophorcii 200

IV. LiNNEUs en andere Natuurkundigen 211

V. Vervolg der W^aarneniiiiuen van ]U)sc ,
Osbeck en Laimartinièiie . . . 216

yi. Uitrrekil'l uit het Dagboek der Reis van
1803, bctrellende de Groote Brafiliaan-
Iclie Zecblazen 24 r

VII. Sponsaclitig niaakfcl der Zeeblazen 24a

VIII. BoRY DE St. Vincent, Voyage dans Ie
quatre principales isles de niers d'Afriquc ^54

IX. Pekon, Voyage de decuiivertes aux

tcrres auftraies 250

X. Over het denkl)ecld van Phmti^cr , ü6i

XI.

'i

I

/■all

i I II

VIJI

I N H o U D.

«"■'KT

Bladz.
XI. Vervolg van liet iilttrekrel uit het Dag-
boek

XII. Phosphorisch lichten der Zceblazcii

XIII. De voeding en de talrijke Monden der
Zeeblazen

XIV. Proeven en W^aarneniingen . . .
XV. V^ijanden der Zeeblazen. Uitwas van

dezelve aan het Zeil en aan de Blaas
XVI. Karakter van het Geflacht . . .
De zeegroene Zecblaas ....

«

hcrtglen t

270

de ISIauJ

n — r\
" l *

Reis 0

=77

aSi

286
294

Dr

300

Dagboek in Tabkllen van de Nadeshda,

MET ÜE OP D.\T SCHIP GEDANE StARREKU.N-

DiGK en Weerkundige Waarnemingen, van
Kapitein Krusenstern.

E

iv-

LOt is v

I m vcrfchci

I iiikc oorzak(

reizc, waar

I jemis van g(

liekling tot

Ikcicrcn tijd

iiiitifj; perfoi

aii vijftig j

tiid van drie

I SF.NSTERN,

Ivlang jict \\
/.iiiicii togt,
flïiarop inzoi
ftddc, ten di(
het werk. I(
'uinziciilijk vo
''i|i;dc linnen
f'P de reis v
'ïorjrcn, en ni

iV. D£Li..

Ptcrigicn omtrent den Staat der GczofidhciJ van

de Manfchap op de Nsdeslida, gedurende de

Reis om de Jl'ereld^ in de j ei ren 1803,

1804, 1805 en i8c6.

VAN

Dr. CARL ESPEXBERG.

H

et is voorzeker een zonderling geluk, waar-
ine vcrfchcidcne, zoowel natuurlijke, als zede-"
,iikc oorzaken hebben medegewerkt, dat, op ecnc
reizc, waarbij liet verfcliil van luchtftreken en het
jeinis van gewoon voedfcl alleen genoegzame aan-
leiding tot gewigtige ziekten, binnen een' veel
kc;t(.rcn tijd, konden opleveren, van de vijfcn-
i;i.itig perfonen , onder welke verfcheidcne meer
aii vijftig jaren telden, niet een enkele, in den
tiid van drie jaren, ge'lorven is. Kapitein Kru-
?F,NSTERN, die zeer wel begreep, van hoeveel
bJnng het was, ter gelukkige volbrenging van
ziiiicii togt, dat zijn volk gezond bleef, vestigde
daarop inzonderlieid zijne opmerkzaamheid, en
Mi\(i^ ten dien einde, de doelmatigfte middelen in
hetwelk. Ieder matroos kreeg te Cronfladt een
ranziciilijk voorfcJKJt aan geld, om zich hetbenoo-
i!i.2;elc linnen en kleederen te koopcn, opdat men
f'P de reis voor de zindelijkheid zoude kunnen
xürc;cn, en men linnen en kleedcren had, om zich
IV. Dell. A bij

.,mi

illilftlfe^r

^ii

■11

•i M \\

'I

l%LS*i»lVI

a IIEIS OM DE WERELD.

bij nat wedjr te k'.innjn verrdioonen. Alle rk
matrozen w.iriMi vrijwilligers; niemand ging met
tegenzin of was gedwongen. Een Tartaar, met
name Abditl, had zich ook aangea;even, en ecu
voorlchot aan geld ontvangen; maar hij liad ccwc
jonge Vrouw, ilic hij ongaarne verhiten wilde,
en kreeg dus berouw over zijn vrijwillig geno-
men befluit, en werd droefgeestig en ziek. ILt
ontvangene geld konde hij niet teruggeven; evcii.
wel dwong men hem niet tot de reis, en hij
bleef te huis. Had men hem, uit verkeerde ziii-
iiiglieid medegenomen, waarfchijnriik zouden wl]
fpoedig eenen dooden op de Nadcshda gehad heb-
ben. De Kapi:cin liet elk , die aangenomen
werd, door mij onderzoeken, of hij gezond was:
en dit was ongetwijfeld eene heilzame voorzor;^;
want het ecnige fterfgeval, dat wij op de A^-
deüida hadden , was zeker een gevolg van ikt
verzuimen van dit onderzoek. De Heer Ri:sa-
Now namelijk had icn' Kok, Neuland genaamd,
op de reis medegenomen ; deze was in eene lioo-
gc mare teeringachtig en geheel vermagerd , cii
fticrf aan deze ziekte, tusfchen cle Washinfftoa-
eii de Sandwicli-eilanden. Ik heb boven gezc?;',
dat niemuüd van cle Equipagie gollurven is, om-
dat ik dit inenscii niet mede reken , daar u.er.
hem reeds als eene prooi van den dood befehcu-
wen kon, toen hij op het fchip kwam, en liÜ
aan land waarfciiijnlijk nog eerder zoude gcftoi-
ven zijn; ook behoorde hij niet tot de liquipr.-
gie. Het vermijden van alle aiigflige fpaarzaara*
lieid, en de ruime manier, waarop de uitrUvStin;

on-

RKIS OM Di: WEllELD.

.ir.dcrnomcn werd , bragt gewis zeer voel t<.e, tot
'„ot bewaren der go/>ondhcid van het fcheepsvolk.
W'aniieer er vervcrfchingen te bekomen waren,
.lan werden dezelve gekfjcht, en men vroeg 'er
niet naar, of zij duur dan goedkoop waren. De-
ze verkwikkingen hadden natuurlijk eene zeer
iicilzame uitwerking op de gezondheid , daar zij
de verlorene kraehicn des ligehaams herllLlden;
maar zij werkten ook zeer voonieelig op den
cjcst; want in dagen, dat alle moesten ontbee-
ren, was men overtuigd, dat men, ter zijner
did, weder behoorlijk zoude fchadeloos gefield
worden, en dit hield den moed en de opgeruimd-
heid levendig.

Niets echter konde het Icheepsvolk meer
overtuigen , hoe zeer men zorgc voor hun
droeg , dan het voedfel , dat aan de zieken
:e2;.:ven werd , waarin geen het minde onder-
fciicid was, hetzij het voor den Kapitein,
of voor den geringllen Matroos was bereid.
Ten tijde, dat aan de Ollicicrstafel geenc de
m\r\?ic verfclie fpijzc, federt verichcidenc we-
ken, was opgcdischt, en men daar geen ander
dan irczouten vleesch at, kreeg de zieke Matroos
nog zijne hoenderfoep , of wanneer hij het hoen
i.cvcr gebraden wilde hebben , eene fago - loep
met wijn. Ik liet het altijd aan de zieken over,
'himnc l'pijze en derzelver bereiding te verkiezen ^
omdat ik geloof, dat het inrtinet van den Pa-
tiënt dikwijls juister is, dan de raad van den
r>enceshcer. Den zieke , die cenigen trek tot
-:cn kreeg, vrotL^ ik, of lüj niet in het een ut

A z au-

i;^

*'U&

t<^

i li. ' '

!»

ï-.

I

I.: jIi

f

4 REIS OM DE WERELD.

aiii'cr 7,in liaJ , hij ^af dan zijne begeerte te ken-
nen; ik beval den kok, deze of gene ipijzc ge-
reed te maken, en zorgde, dat zulks behoorlijk
gelchicdde.

Ook had de zachtheid, waarmede het volk
behandeld werd , (flrafoefeningen hadden zeer zei-
den plaats) eenen zeer heilzamen invloed, llim
gevoel van eer werd opgewekt ; zij waren meest-
al in ecne vrolijke fivmming; waren er opgclleld,
om zindelijk en goed gekleed te zijn, en Ibmmi-
gen dreven dit zcHs tot ecne bclagchelijkc ijdel-
heid. Zoo lieten fommigen zich in China zijden
jiïponncn maken, om in het Dorp, waar zij te
huls behoorden, eens te kunnen Ichittoren. De-
ze ibort van ijdelheid is echter bij een' Matroo^
geenc geringe deugd; zij maakt hem ordenlijkcr
en bewaart hem voor buitenlporigheden ; want
het geld, dat hij anders zoude verzopen Hiebbciu
belleedt hij nu tot oplchik.

Zoo Ichadelijk het misbruik van flerken drank
is, zuo heilzaam is het gebruik, wanneer hij ter
verkwikking wordt gegeven. Onze manlehap
kreeg dagelijks een rautlben van brandevvijii ui"
punsch , ^'■/•o^^'-, of wijn , al naar de omltandii^Ii.-
^<L\\ het medebragten; de wijn was , of roodcPorr-
wijn of Tenerille-wijn. Wanneer zij bij kuiid
weder doornat waren, kregen zij eendubbeld nut-
Iben brandewijn, of er werd punsch voor liiin
gemaakt, die zij warm dronken. Als een voor-
beeld, wil ik het volgende aanvoeren: toen wij
voor de eerftc maal langs de Kurilijche eilanden
voeren, hadden wij zeer flccht en nat weder,

zeer

REIS OM DE WERELD. 5

zeer harden wind, zelfs (lorni; den vulgendeii
dag lag de fnceiiw bijna een' voet dik op het
dek , de Thermometer (lond twee graden onder
het vriespunt (*). Nu werd in het vooronder
vuur aangelegd; de matrozen, afgemat door veel
arbeid en doornat van den regen , verwarmden
zicli en droogden de kleederen bij het vuur,
trokken fchoon linnen aan , dronken een goed
glas warme punsch, en leiden zich te flapen;
;ils zij namelijk van de waclit afgelost waren.
De punsch bevorderde de iiitwafeming , en als
;^ii wedjr ontwaakten, waren zij verkwikt, en
niemand hunner werd ziek.

Dit zal voldoende zijn, om aantctoonen , wel-
ke middelen in het werk gefield werden, om ziek-
:eii te voorkomen. Dat deze middelen doelma-
:y; waren, heeft de uitkomst bewezen. Evenwel
nioct men niet denken, dat wij, op onze geheele
reis, geene zieken hebben gehad. Op een fchip,
dpt tamelijk flerk bemand is , zijn meest altijd
z'ckcn; een dag, waarop niemand aan boord
r>r,i;cltcld is, behoort onder de zcldzaamlieden.
Wij hebben, wel is waar, deze ^eldznanilieid ge-
iiad, zelfs in de flraat van S'/nda; echter had-
lioii kleine ongefteldheden onder ons volk menig-
vuldig plaats, maar gevaarlijke ziekten zeer zeld-
■mm. Een kort uittrckfel uit het Dagboek , dat
ik ten aanzien van de zieken gehouden heb, zal
tit nog duidelijker aantoonen.

Ras

{*) Dit is ook de grootde koude, welke wij, gedurende
ii: iéxdQ reis, op het fchip ondervonden hebben.

A 3

ii :| 1

*

II tl

; Il

REIS OM DE WERELD.

min

1^' M

m

:i

J\'.fs vnu Cronll-.uU lutar Koppcnnngcn ,
Falmoiith cu Tcncrini'.

Op deze vaart viel niets mcrkwnaruigs xof^w
in de Noordzee onbeduidende koortien , rhinna-
tieke pijnen, ook catarrhale ontltekingen aan il:-
oojTcn ; d'iaphort'tifihc middelen, of' ook fpann-
l'clie vliegen vcrzacbtten deze toevallen en dedc:;
ze zelfs ophouden. Maar thans bleek het ook,
dat verfcheidene van het Ichecpsvolk , i..' Koppu.-
hagen ^ bcfmet waren geworden. Dit waj ccii
onaangenaam geval ; ^ant het is niet te ontken-
nen, dat het gebruik van Mercuriale middclc:i
zeer aanleidelijk is tot (corbut. Evenwel, ali:
werden genezen , zonder incrkelijk nadeeligeii in-
vloed op hunne gezondheid. Ik achtte het ech-
ter telkens noodig, de genezing met het gebnii...
der Kija te befluiien.

TcnerilJ't^ als zijnde een zeer vruchtbaar ei-
land, biedt den zeercizigers mcnigerlei vcrlri^-
Ichingen aan, welke echter nog overvloediger
zouden te bekomen zijn, indien hetzelve dooreen
vlljti<?:er volk, dan de Spanjaarden zijn, werd be-
woond. 'I'> waren daar b. v. zeer iehoone Pe-
ren, maar dezelve hadden volllrekt geen' fmaak;
"waarfchijnlijk waven bet Peren van wilde bo-
men, die niet veredeld waren; maar men pd
daarvan als oorzaak op het hcete klimaat. AarJ-
appelen had men, om dezelfde reden, ook niet,
maar alleen Bataten (JlouvolviiJus Batotos ^ L/:
doch de laatrte flonden de mccstcn onzer tci;^:;.

lli:iS OM DE WERELD.

Tijiardien zij zeer zoet van fmaak waren , even als
bcvrozene aardappelen. Op St. Ileleim konden
wij de Iclioonlle cii Ickkcrüo Appelen en de beste
Aardappelen bekomen; cii 3t, llelena is fiechts
eciic rots, die zelfs nog twaalf graden nader bij
cicn Evenaar ligt, dan Teneriffc. Het is waar,
dat het desnieitomin op i5"/. Iklcna niet onmatig
heet is; maar op Tenerlffe kan men, indien mei»
liet een oi" ander planten of kweeken wil, h-i
dnartoe gefcliikte klimaat uitkiezen; want hc^
hooL'cr men op Cxnw berg komt, hoe koeler het
wordt; ook is liet reeds ie Orotava niet zoo
heet , als op Santa-Ci iiz,

Iletgene ik van de Spanjaarden gezegd heb,
geldt ook ten aanzien derPortugeezen. Op San-
'.a-Caiharina waren ook geene Appelen, geene
Peren en gee-je Aardappelen. Naardien de Te-
'.lerili'e-wijn goed is, zoo ziin ook de druiven
voort reflelijk. Jammer, dat zij niet lang kunnen
(luren, en dat men dus geen' aanzienlijken voor-
rnud medcnemcn kan. Eene foort van Pompoc-
iien, welke de Engelfchen Pumkins noemen.
(waarfchijnlijk Cucurhita Melopcpo^ L.) hebben,
wel is waar, een' zeer dradigen fmaak, en kunnen
dus, uit dien hoofde, reeds niet als verfrisfchende
bcfchouwd worden; doch zij blijven zeer lang,
zelfs eenigc maanden, goed; waarom de zeereizi-
jicrs dezelve gaarne medenemen, omdat zij ceni-
ccrmate het gebrek aan groente vervullen. Zij
werden bij ons in de focp van de matrozen ge-
daan , en , om deze nog fmakcl ijker te maken , deed
nieii drarin wat ritroen-fchillcn.

A 4 Door

';i il

il

i

^1

W¥^^

I

I

I

U REIS OISI DE WERELD.

Door de nahti^flicid van onzen Commisfionair,
kregen wij geen citrocnfap in flesfchen, hetwelk
de Kapitein bcdcld had. De man verontfchul-
digdc zich, dat het de tijd van de citroenen nog
niet was (het was in de maand October); doch
wij vernamen te laat , dat er citroenen genoeg te
bekomen waren.

Reis van Tencriife naar St. Catharina.

lt^3

lilU! A

't ■ li

m

Weinige dagen na ons vertrek van Temriffc^
pasieerden uij den Keerkring van den Kreeft; nu
waren wij in de heetc luchtftreek, en in bange ver-
wachting, hoe groot de hitte wel worden zou,
en of wij dezelve zouden kunnen verdragen. Bo-
ven de 23" van Reaumur komt zij toch nim-
mer, noch in den Atlantilchen noch in denGroo-
ten Oceaan , als men geen land in het gezigt heelt.
Deze hitte kwam, in den beginne, aan onze iiui-
trozen geheel niet bijzonder voor; verfcheideii;;
vroegen , op eciien fpottenden toon : wanneer kt
dan toch zoo vrcesfelijk heet zoude worden?
iMaar fSt,7,z zelfde grootfprekers moesten eindelijk
toch bekennen, dat deze hitte zeer onaangenaam,
ja, bijna onvcrdragclijk was. De reden, waaro ii
deze juist niet bijzoulcr hooge graad van hitte
zoo lastig wordt, is deze, dat er geene verkoe-
ling plaats vindt , en de nachten even zoo heet
(misfchien een' halven , of op het meest een' liec-
len graad minder) zijn, als de dagen. De proef-
nemingen van Dr. Hornj-.r met den Thermome-
ter van Six, en zijne waarnemingen omtrent dt

t;.ui-

vademen

ilEIS OM DE WERELD. 9

itfinporatiiur viin het zeewater, verklaren ilit ver-
Icliijnrel , dat iiaineriik de temperatuur der luclit
iii volle zee , tuslchcn de keerkringen , dag en
nacht dezelfde is , volkomen. Daaruit blijkt, d:ic
..Ie temperatuur der oppervlakte van het zeewa-
ter weinig van de temperatuur der lucht verfchik;
eii dit is het geval, tot op eene vrij aanmerhe-
lijke diepte. Zoo was, bijvoorbeeld, in de At-
iantifche zee, op 15^ Z. B. en 31 W.L. , de tem-
peratuur der lucht 21'-', die van het zeewater, op
de oppervlakte, 20*^,5' en op de diepte van 80
vademen, i()^. Hieruit ziet men , hoc veel beter
het water de warmtellof geleidt , dan het land ;
daar het onderlcheid in de temperatuur, op de
oppervlakte en op de diepte van 80 vademen,
llechts il graad bedroeg. Hoe fterk de zon op
het land ook branden moge , een paar voeten
diep in den grond , is de aarde altijd reeds koel;
van daar het aanmerkelijk onderlcheid der tem-
peratuur van den dag en van den nacht. Hoe
Ipoedig is niet de dunne korst aarde, welke
venfarmd was, weder verkoeld? Zij kan on-
mogelijk de warmteftof, welke de benedenlucht
aan de bovenlucht , wanneer de zon er niet is ,
mededeelt, in eene genoegzame mate herflellen,
züo als de onmetelijke gelijkmatig verwarmde hoe-
veelheid zeewater doet (*),

Ds-

(*) Ik beken , dat 'er buiten de werking der zon en de
verkoeling, wanneer zij afwezig is, nog Chcviifcke pro-
cfifen 'm de lucht plnats hebben, welke warmte en koudo
vjüribrtn!;en, al wadat de wnnntcdof vrij of gepnald worc't;

A 5 dücli

1 "wm\

i' :''"t

,1 . '\

r>

1 >.

'il ii

10

UEIS OM DE WERELD.

if-

fit

Deze waarneming heb ik daarom niet met flil-
zwiigcn willpn voorbijgaan, omdat ik door de-
zelve! een bij de zceroizigers zeer algemeen ge-
voelen kan tcgcnfp reken : men gelooft namelijk,
dat het voor de gezondheid zeer nadeelig is,
wanneer iemand des nachts op het verdek flaapt.
Dit is wel zoo, wanneer een fchip zeer nabij
ccn ongezond land ligt; maar niet in den vollen
Oceaan , tusfchcn de Keerkringen ; aldaar valt geen
dauw, de temperatuur blijft dezelfde en de luchts-
geRcldheid verandert in den nacht niet. Inte-
gendeel , men zou het kunnen aanraden , dat velen
in 'de opene lucht zich te flapcn legden; wam
het geeft altijd ccnige verkwikking; terwijl zij.
die meer opgefloten flapen , hi den nacht, aan
ccnc nog grootere hitte zijn blootgeftcld , dan op
den dag. Zelfs de adem der flapenden vermeer-
dert de hitte. De ondervinding heeft op d
Nachshda het zoo even beweerde volkomen be-
wezen. Niemand heeft de minde reden gehnd.
om zich te beklagen, dat hij, tusfchen de Kccr-
kringen , des naciits in de vrije lucht gellapcn
heeft.

De ziekten, welke nu, als gevolgen der r.;-.;;-
Iioudendc hitte ontftonden , wjjren koorts, met
zware hoofdpijn, diarrhccn en rhijmatis:::ct:,
Een braakmiddel ontlastte den patiënten, die de

k'^ort^

döcli dezelve hebben tusfchen de Keerkringen zoo ris de
ondcrviiu'ing leert, niet nnnmorkelijk plants; zcifs het on-
weder mankt geen onderfcheidj na h'jtzelve ivS het cv\;!
zoo w.nrm als te voren.

K'oorrs

mijidei

Kina ,

de de

hevige

middel

waarna

ve wert

gaf ik

maar ei

^dcn ni

U'ooniijl,

mat is me

eenige ,

den drof

gelijk, d

maar bel]

nadeeJig'

veei moff

ondervon

Verfchcid

ni ergens ,

door hun

den rug te

door iets,

beproefder

^ö 'uelasfe

verdund;

fpniiien m.

l;omen go(

.''''") u-elke

< %

REIS OM DE WERELD.

II

koons hadden, van zeer veel gal; hierop ver-
r.iinderde de hoofdpijn, en ein afkookfcl van de
Kina , met de zure Elixtcr van Maller., voltooi-
de de genezing. Gingen de diarrhetn ook met
hevige hoofdpijn vergezeld, dan deed een braak-
middel de patiënten ook veel gal overgeven ,
waarna de hoofdpijn bedaarde; de diarrhe'én zel-
ve werden door opiaten gefluit. In den beginne
gaf ik daarbij nog cascarille of ro///;72/'ö-wortel;
maar eindelijk ontdekte ik, dat de opium alleen
dezelfde werking deed, en toen gaf ik die mid-
delen niet meer, ora eene dlarrhé ie (lillen. Ge-
woonlijk gelooft men, dat de diarrhe'én en rhci!~
matisnicn door verkoeling ontllaan ; waarom ook
eenige, bij de grootlle hitte, nog tlanellen hemb-
den droegen. Doch verkoeling was niet wel mo-
gelijk, daar het ligchaam nooit verkoeld werd,
maar bcllendig doorltraling had; en juist dit was
nadeelig voor de gezondheid; want zij, die, zoo
veei mogelijk was, zich zochten te verkoelen,
ondervonden de gezegde toevallen veel minder.
Vcrfcheidene matrozen waren gewoon, zich des
morgens , aan den boegfpriet te plaatfen , om zicli
door hunne kameraden eenige emmers water over
Jen rug te doen gieten ; zij verkoelden zich daar-
door iets, en he'; bekwam hun zeer goed. Wij
beproefden nu ook om Spruiten-bicr te brouwen;
de '.nelasfe of de zuiker-firoop wenl met water
verdund ; in plaats van hop , werd aftreklel van
l'priii en genomen; doch het gelukte ons niet vol-
komen goed , fchoon wij gedroogde Gist , (Z/^'-
./i/0 welke tot dit einde in Engeland gekocht was ,

in

4.'

(• ■■ . ,

m

ï ;ll

1 1 I

'■' ',' il

M

■ M.1

''l;S.i.

I&

REIS OM DE WEIIEIJ).

^'p-'^':^

> 3

in eene bcl;oorliike hoeveelheid 'er in mengden ;
evenwel het was drinkbaar.

Op deze vaart hadden wij eens de onaangenaam-
heid , dat ons fchip plotfeling begon te Hinken.
De bcrookingcn met falpeterzunr , door Dr.SMiTii ,
enmetzoutzunr, door Guyton-Mouveau , voor-
gelchrcven, werden in het werk gefield; aan de
laatdcn gaf ik de voorkeur , en maakte van dezelve
gebruik, zoo dikwijls berookingen noodig waren,
om befmettingen te voorkomen. Ditmaal echter
hielp nl het berooken niets, en het konde ook
niet helpen; want zooc'ra men 'er mede onhicld,
kwam de flank weder terug, nar.rdicn de oorzaak
niet weggenomen was. Deze bevond zich in hci
ruim, waar het fliHlaando water, in het een weinijv
lek geworden Ichip, vervuilde. Nu wcrd'erfrisc!)
water in het ruim gegoten en weder uitgepompt;
dit hielp tcrflond. Het is merkwaardig, dat de-
ze luclit, die cencn knollookachtiL'en reuk vcr-
iprciddc , geen' nadecligen invloed voor de ge-
zondheid had. Enkele waterftof-gas, die bijden
llilfland van het water ontdaan, en door des-
zelfs geringe foortelijke zwaarte naar de hof'i^rc
fleeg, was het zeker niet; want liet had bijzMU-
dere beflanddeelen; daar in de kajuit van Dr.
IIoRNER de wand, op zulk ccne wijze, daarmede
geverfd was , alsof dezelve met potlood was bc-
flreken; het was eene potloodklcur, met een mc-
taaiachtigen glans.

Het was ouk eenc zeer onaangename omflaii-
oigheid, dat wij onzen geheelen voorraail v;tii
zuurkool over boord motsten werpen; dezelve

REIS OM DE WERELD.

13

wfiS bedorven, doordien de vaten niet goed wa-
ren. Ook ten opzigte van het gezouten vlecscli
hiniv alles af van de deugdelijkheid van het vaat-
werk; zoodra de pekel 'er uitgcloopcn was, werd
liet vlcesch bedorven. Zulk vlecsch werd ter-
flond in zee geworpen.

In BraJUitn vonden wij alle noodige verv^er-

ichingen. Het klimaat van Santa Ouharina is

op zich zelf gezond ; evenwel ondervonden zeer

vele nienigerlei ongemakken , welke echter eenig-

lijk aan de hitte moeten toegefclireven worden.

'Er hadden menigvuldige diarrhc'cn plaats , velen

werden door eene cholera , dat is , door (lerke

i^albrakingen aangevallen , voorts door hevige be-

naauwdheden , buikpijnen en buikloop. liet een

en ander werd nu aan te flci-ke verkoeling, dan

lan het gebruik van Varkensvleesch of ook van

Watermeloenen toegefchreven ; de laatfte echter

waren, volgens mijne waarnemingen, volllrekt

iilchadelijk. Bij de cholera was de opium van

/eer veel nut, zij belette terllond de al te llerkc

iirCclieiding van de gal, en \\^\\ volgenden dag

waren de zieken meestal weder genezen. \''er-

Icheidene kregen z weeren en zeer vele een' uit-

n;ig over het ganfche liucliaani, die zeer v^el

iiiiar het fchurft geleek i)c Wanneer men zweette,

veroorzaakte (^'^'l^ uitflag een gevoel, als of men

met duizend Ipelden gelloken werd; dezelve ver-

ilwcen echter , zoodra wij weder in zee waren,

en het wat koeler werd. Ik kan niet genoeg

r')cuien, het heilzame en vcrlVisfchende genot der

\\iUL'i'meloLnen ol" /ïrbufen; zelfs bij de groot-

■ f' il !

iy-

M..

\V

i 'T'

w

Ml

]f':'l 1.

U'.' n !i 1

i '^

14

REIS OM DE WEllELD.

t''. -ï m

ié'^^ ' -•

.!<■■( i;

') H

ftc liitte maakten zij , dat men allen drank oiu-
becren konnc. Zij, die gewoon waren, dezelve
dagelijks, in eene groote hoeveelheid, te gebrui-
ken, bevonden zich zc^r wel daarbij, en werden
door geen' biiikloof of cholera aangevallen. Wij
moesten in Rrafilicn 'er op bedacht zijn, ons
zoo goed en zoo rijkelijk, als mogelijk was,
van voorraad te voorzien ; want met zekcrheivl
kan men niet op de ververlchingen rekenen,
welke men misfchien op de Zuidzee-eilanden be-
komen kan. Daarom namen wij zooveel Hoen-
ders, Eenden, Varkens en Runderen mede, als
wij' aan boord bergen konden ; en uit het plan-
ten-rijk Bataten , Bananen , Pompoenen {P:;vi-
ki/is) Chinaas-appelen, Citroenen, Rijst en ook
eencn voorraad Rum ; deze (lonk in Brafilien
verfchrikkelijk ; maar op Kamtfchatka was 'm
reeds zeer goed. Wij kregen zeer weinige lles-
fchen met Citroenfap. De Citroenen waren /.ccr
klein van Ihik, en hadden niet den gewonen
aangenamen , maar eeneii kruidigen , zelfs peper-
achtigen reuk; het üip was zeer zuur, doc'i
rook ook naar fpecerijen; van waar het dan co!
aan de zieken , die de koorts hadden en naar
verkoeling verlangden, de gewenschtc verkwik-
king niet gaf, zoodat de meesten de vourhciii
gaven aan het fap vaa Krans-besfeu {juicconiun
Occicoccos ^ L.)

t i

'i

■Hl

Jld.''

h

I

ï:

REIS OM DE WERELD. j$

R-cis van Santa Cathr.rina tir.ar de Washing-
ton-eiianclcn.

Toen wij van Brafilicn afzcilderi , hadden wij
cceiie zieken , ook was er niemnnd befmet jre-
worden , fclioon verfclieidcre Negerinnen en
Portiiirecrchc Meisjes zich zeer gerieFelijk omtrent
onze Matrozen betoond hadden. De bovcnp;c-
melde uitflag verdween fpoedij:, de z weeren ver-
toonden zich nog ccnigen tijd ; ook thans ble-
ven koortfen, buikloop, en i heumatismcn de
hocrrchcj^de ziekten. liet was natuurlijk, dat
verfcheidene , bij het omzeilen van Karip IJorn^
bij het Wormachtige, natte en koude weer, ver-
koudheden opi'etien. Aan 6^<.zq. Patiënten werden
middelen ter uitwafeming toegediend ; warme
iliee met citroenzap of wijn , onk warmvleesch,
.il nadat de zieken zelve het verkozen, onder-
ileundc de werking van deze middelen. Zoodra
wij weder tusfchen de Keerkringen kwamen wa-
ren de (Jinr) Iiiën weder zéer n^enigvuldig en de
rliciimat ismen hardreUkig. Onze (lerrckundigc,
i!c Hoer HouNKR , leed vcrrchrikkcli-k aan tand-
pijn; niets knnde hem eenigc Vcrligting van pijn
vertchaflen. Ik heb over liet algemeen opge-
merkt, dat r/icufnntie! e pijnen in de hitte veel
'(Viffor waren , dan in dw koudere fireken. Toen
wij NlUüu'wo naden'en , r.'im de hitte toe, en
met deze de diarrhé. iJczclve bleef voortdu-
i:n, ook Haande ons ver! liit' op dat eiland. De
Oi.\'i^sms//i echtjr was, nuur inijiC waarneming.

nm^'

], j

[ r

%

«',i'

. r

1^1

i6

REIS OM DE WERELD.

m'

volkomen onfcliadelijk. Een vijftigjarig, zw.ik
man, die doorgaans ziekelijk was, en niet tot
de equipagie behoorde, had bij afwisfeling nu
hfemorrhoidcn ^ dan een* buikloop, welke hem llcrk
aantastte. Terwijl hij den buikloop had , dronk
hij Cocosmclk^ en de kwaal hield op, en hij be-
vond zich eenigcn tijd vrij welvarende. Den dag
na onze aankomst, voeren wij naar land; het was
toen ontzettend heet; mij dunkt, dat de Ther-
mometer wel 30^^" boven het vriespunt flond ,
volgens Reaumur. Het was jammer, dat wij
seenen Thermometer hadden meegenomen. Des
namiddags waren wij weder op het fchip; toen
wij juist zatjn thee te drinken, werden wij niet
weinig ontlleld, daar de Ilofraad Fosseh plot-
feling met een geCclireeuw nederzeeg en een he-
vig Epileptisch toeval kreeg; hij had zich aan
land zeer verliit. Toen het toeval over was,
klaagde hij over hoofdpijn, misielijkiicid en cencn
bitteren fmaak in den mond. Door "een braak-
middel geraakte hij veel gal kwijt, en de hooia.
pijn verminderde. Naderhand kreeg hij nog meer-
malen dtze. toevallen, waaronder Ibmmige zeer
hevig waren; hij beet zich op de tong, bloedig
fehuim llond hem op (\<i\\ mond, en hij liet on-
willekenrig zijn water loopen. Hij moest zich
van alle verhittende dranken onthouden, ge-
bruikte verkoelende middelen en dranken, Ta-
marinde met Selzcrwater, eindelijk Kina. Hier-
door werd hij v<ilkomen herlleld, zood.u liij,
fchoon hij nog wel een jaar bij ons bleef, nim-
mer in dien tijd de toevallen weder gehad lied't.

l)<' '!

%

REIS OM DE WERELD.

^1

Het wns een geluk , dat de Kapitein verbodefi
had, al het gevogelte te flachtcn; want wij kre-
gen op Nukahhva die vcrverfchingcn niet , op
welke wij gciioopt hadden , Hechts vier kleine
varkentjes en geliecl geene hoenders ; deze voor-
ziL^tigheid kwam onze zieken zeer te (lade. Het
i;i.en wij aan Broodvruchten, Cocosnooten en
Tarro (^Arum excuïentum , L.) konden bekomen,
was fl:chts ter verfrisfching, gedurende ons ver-
blijt' bij het eiland ; maar voorraad voor de reis
kicï;en wij, behalve water, geheel niets.

Niemand werd op Nukahhva befmet, fchoon
dit eiland, niet hetzelfde regt als Otaheite, He de
Cythdre mag genoemd worden : zoo noemde ge-
lijk men weet Bougainville het laatstgemel-
(!e, vóór dat hij deszclfs naam kende.

Reis van Nukahiwa Tiaar Kamtfchatka.

In de foep, welke nu op het fchip zoowel
voor de Officieren , als voor de Genieenen gekookt
werd, deed men Bouillon-koekjes; daar wij ech-
ter gccnen genoegzamen voorraad daarvan aan
boord iiadden , om telkens eene krachtige foep te
maken, werd dit gebrek, door Saleb-wortel in de
foep te doen , vergoed , en deze daardoor zeer
voedzaam. In_T;ezouten vleesch was het andere
gerecht (*); vcrsch vleesch kreeg van nu af

nie-

(*) Wanneer de Heor v. Krusenstern zegt, dat het inge-
loutcn vleesch, vooral dat, hetwelk te Petenburg was inge-
maakt, gedurende de geheclc reis, volkomea goed bleef « nioec

JV. Deel. B men

Bi

i8

REIS OM DE WERELD.

l»it,.,S

^.;^:'Ji

niemand meer , die gezond vviis ; zelfs de Gezant,
de Kamerheer Rr. sanoi-'f maakte in dezen geene
uitzondering, fclioon hij zich niet volkomen wel
bevond.

. Een paar kleine Varkens en een geregt van
Bataten was alles , wat de SamhvicA-dhndQTS ons
aanbragten ; doch daar bij niemand van de man-
fchap , welke ik , op bevel van den Kapitein on-
derzocht had , eenig teeken van fcorbut was te
vinden , gingen wij bij Karakakua niet voor an.
ker liggen, maar zetten onze reize voort naar
Kamtfchatka. Evenwel had ik mij in een enkel
voorwerp bedrogen , die de gewone kenteekenen
der fcorbut niet had. Hoezeer mijne dwaling
mij toen leed deed , verheug ik 'er mij echter thans |
over, daar wij door dezelve gelegenheid kregen,
de kracht onzer geneeswijze van die kwaal te
beproeven.

Reeds op Nukahiwa kreeg een matroos, die|
bijna 50 jaren oud was, eene wonde aan de
knie ; fchoon hij nu terftond , met alle voorzigtig-
heid, verbonden werd, wilde echter dit ongemak 1
niet genezen. Hij konde niet gaan, en moest j
beftendig liggen; voor het overige fcheen hij|

zich

men dit aldus verllaan : dat het zoo Roed bleef, als in de gegC'
vene omftandigheden raogelijïc was; want ingezouten vleesch,
dat meer dan een jaar oud is, en verfcheidene marndenl
achter elkander in eene hitte van ten minde 40 graden
nur Reaumur gedaan heeft , dat ruikt men altijd reeds op |
eenea tamelijkcn afldand. Ik moet zelf bekennen, daiiv
*er dikwijls eenen onoverwinoelijken afkeer van had.

i^M

REIS OM DE WERELD.

19

zich wel te bevinden, en hij at met graagte;
m.rar ook dit verminderde. De wonde werd fpofis-
achtig, en kreeg eene blaauwachtige kleur; ein-
delijk kreeg hij pijn in de kuit; de kuit en de
Iclicnkels werden blaauw; hij had onaangename
gewaarwordingen in het lijf, en 'er was ook , met
'er daad , eene verharding te ontdekken. Als hij
op het dek gebragt werd, viel hij in onmagt,
ca ik zag nu, met fchrik, dat hij de fcorbut
jhad, en wel in eencn zeer ergen graad. Ik
moest inijzelven verwijten , dat ik zijne ziekte in
jden beginne daarvoor niet gekend had; want in-
dien ik hem vroeger zoo behandeld had, als na-
derhand, dan zoude het zoo verre met hem niet
gelcomen zijn. Nu moest alles aangewend wor-
den , om hem te redden. Hij kreeg een mengfel
Ivan madera-wijn, citroenfap en fuiker, hetwelk
Ibij onder het opbruifchen moest drinken; porter
en wijn werden hem rijkelijk toegediend; hij
[kreeg meestal versch vleesch, na den maaltijd
Hj; en hij moest beweging op het dek ma-
Iken. Op deze wijze kreeg hij weder trek tot
eten ; de knie genas , en hij kon weder zeer goed
lop en neder gaan ; hij icheen zelfs herlleld. Maar
nu begon hij te zwellen en werd waterzuchtig.
Pis afdrijvende middelen, inzonderheid de Ter-
pentijn, namen de gezwollenheid binnen een paar
dagen weg; maar dezelve kwam telkens terug j
eerst op Kamtfchatka werd hij aan land volko*
men lierfteld; zijn voedfel was daar verfche visch
met Tfcheremfcha ^ eene foort van wilde Knof-
|look {Mium urfmim , L.). Van het fchip kreeg

C s hij

.I.r,

b" fff"
, 'f

f1

il

.1- •■ \ 'vi

.iA

iï a

? ;:ij

I

f

Il I-

SO

REIS OM DE WERELD.

hij thee en '/.'m riintfoen brandewijn. Daar hij nu
geheel buiten gevaar was, kon ik het wagen,
hem geliecl zonder geneesmiddelen te laten , on.
eens te zien , we!k eenen vorirdecligen invloevl (^i
landlucht hebben zou. Aan deze moet men der-
halve ook bijna de gehcele genezing tocfchrijvcn;
want op het fchip had hij nog een beter voc'.
fel , versch vleesch , wijn en porter. Zoude c;
Beeren-knoflüük dit alles , in heilzame vverkir:,
overtroffen hebben? De waterzucht Ichijnt rii
toe flechts eene andere modificatie van de fcor-
but geweest te zijn; wanneer deze ziekte in
eenen hevigen graad plaats heeft, lijden inzonder-
heid de bloedvaten ; deze verliezen hunne vast-
heid , het zamenweeffel van derzelver huid word: 1
losfer, zoodat dezelve, bij de minfle aanleiding |
gefcheurd wordt, waardoor bloedingen ontlhir,.
Bij onzen patiënt was dit reeds weggenomen,!
toen wij nog in zee waren; de fchenkel en ce
kuit, die zwartachtig blaauw geweest waren.
hadden derzelver natuurlijke kleur weder gekre-
gen; het lyfjiphatifche fyjlema alleen fcheen noj|
aangedaan; van daar de waterzucht. '

Ook de Hofraad Tilesius was in gevaar, vm|
de fcorbut te zullen krijgen, of liever hij had de-
zelve reeds, docli in eene geringe mate; zoouiuliijj
ook eenigen tijd in het bed moest liggen, teru'iil|
zijne voeten, die op Nnkahhva^ bij het bekloi;-
teren der bergen , gewond waren , niet wilden liee-
len.' Toen hij nu eens weder op het dek kwaniJ
viel hij bijna in onmagt. Door dit toeval op
het gevaar opmcrkxaani gemaakt; moest hij ook

den

. 'il

\ l

REIS OM DE WERELD.

21

ilcn zieken-kost ücbr.iiken , d. i. hij kreeg versch
vlcesch en vcrfclic foep , daarbij dronk hij por-
tcr en wijn; zijne wonden heelden, en hij was
[volkomen gezond, noa- vóór dat wij te Kamt-
\fchatka aankwamen. Bij beide voorwerpen was
i,.t tandvleeseh gezond, en het bloedde niet het
|ii)infte.

Men heeft tegenwoordig de dnidelijkfte begrip-
Ipen omtrent de fcorbut, en omtrent dcrzelver oor-
|z;iken. Men gelooft niet meer, dat het zout de
[icürlnit veroorzaakt , daar hetzelve het bloed oplost
eii fehcrp maakt; men weet dat het zout geheel
[niet nadeelig, en dat het bloed van de zieken,
f,ie met de fcorbut gekweld zijn , noch opgelost
[noch fcherp is. Men weet, dat inzonderheid de
laste deelen aangedaan en zwak worden , en ibra-
'ülen derzelver zamenhang verliezen ; dat het
U>cd, fchoon van behoorlijke dikte, tusiclieii
Irc Ipier-vefelen indringt, gelijk dit inzonderheid
all de kuiten plaats heeft, welke daardoor zoa
hard worden, als fleenen. Men weet, dat ge-
brek aan voedfel , of zelfs aan goed voedfel ,
Ltte, koude, treurigheid, gemis van beweging
b ook onmatige infpanning van krachten de
(fcorbut veroorzaken. Men weet, dat men, bij
Igoccl voedfel , zindelijkheid , eene drooge lucht ,
bdiüürlijke beweging, een' opgeruimde geest,
[wijn en andere gepaste dranken, de fcorbut niet
rijgen zal, al blijft men ook verfcheidene raaan-
Idcii in zee. Met ééw woord, men weet, dat
^Iks, wat het ligchaam verzwakt en aan hetzel-
ve levendigheid en vlugheid beneemt, de fcorbut

B 3 kaïi

■Hh

|f'-^Tl

i

il

' ■■ *;;;■

If ^

;';!••

t s

• i-

■'[lH!i"''i

i, ■'

; f-

\\\\^

im

as

REIS OM DE WERELD.

Ü^f

1 1

!■ 'i'C -1

kan voortbrengen , terwijl alles , wat hetzelve
verfterkt en levendig en vlug maakt, dezelve voor-
komt en geneest.

Wanneer men de zaak uit dit oogpunt be*
fchouwt, ziet men, dat 'er zeer vele zoogenaam-
de middelen tegen de fcorbut zijn, en als zoo-
danig hoog geroemd worden , welke het in fom-
jnige omftandighedcn volftrckt niet zijn. Mil-
MAN verhaalt van twee arme vrouwen in £;,;^^
Jand^ die alleen van brood en een aftrekiel van
thee, zonder melk en iuiker, meer dan drie maan-
den leefden , dat zij door de hevigfte toevallen |
van de fcorbut waren aangetast : zou de citroen- 1
fap haar wel geholpen hebben ? Voorzeker niet!
Maar hadden zij tuslchen beide een goed llukl
ingezotiten vleesch kunnen bekomen, zij zoudea
ongetwijfeld van fcorbut bevrijd gebleven zJiii.
Derhalve kan ingezoutcn vleesch, in zekere om-
flandigheden , een middel zijn tegen de fcorbut, |
waarin citroenfap en koolzure lucht niets zou-
den baten. De koolzure lucht, vereenigd im|
behoorlijk vocdfol, mag men zeker onder de bes-
te middelen tegen de fcorbut rangfchikken. Zij|
werkt zeer goed op de vaten j dat men ook duide-
lijk aan de vermeerderde pis affcheiding zien kan.
Ook verzwakt het ledigen der vaten, datüpkt|
gebruik der minerale wateren, welke veel ijzer-
deelea en koolzure lucht bevatten, altijd volgt,!
de zieken , welke aan de fcorbut lijden , geheel niet;
omdat de verzwakte en te ftcrk uitgezette vaten
weder hunne veerkracht verkrijgen en zich bi;-|
hoorlijk zamen trekken.

De

REIS OM DE A\TRELD.

ft3

De gezondfte fpijze, vooral voor Europeërs,
omdat zij daaraan gewoon zijn, is die uit het
plantenrijk, met die uit liet dierenrijk vereenigd.
Heeft men eene van beiden in eenigen tijd niet
genoten : dan krijgt men natuurlijk een (lerk ver-
langen naar dezelve; is men zoo gelukkig, dat
verlangen te kunnen bevredigen : dan gevoelt men
zich, op de aangenaamfte wijze verkwikt. In
geene ziekte intusfchen is dat verlangen eene
zoo goede aanwijzing , wat men te gebruiken heb-
be, als bij de fcorbut. Fruit, groenteen versch
vleesch worden door zeereizigers, die, na eenen
langen togt, ergens aanlanden, met begeerte als
verflonden, en dezelve zijn ook voor hun de
uitmuntendfte artfenij. Ook de landlucht, naar
welke men op zee zoo zeer verlangt, verkwikt
ongemeen. Men heeft wel eens beweerd, dat de
zeelucht ten minde even zoo gezond is , als de
landlucht; omdat zij nog meer zuurfl:of-^/75 bevat.
Ik wil dit niet tegenfpreken , daar wij hierom-
trent geene proeven gedaan hebben : wij hadden
gecnen Eudiometer bij ons ; doch dit alleen wil
ik aanmerken, dat de zeelucht die beftanddee-
leii mist, welke aan de landlucht, door boomen,
gras, kruiden en door de aarde zelve, wordt
medet^cdeeld. Hoe aangenaam deze zijn , ge-
voelt men duidelijk in het voorjaar , wanneer de
aarde uitwafemt, de boomen uitfpruiten en het
gras begint te groeijen. Onze zintuigen zijn,
door het beflendig genot , hieraan gewoon en *er
zelfs ftomp voor geworden; wij bemerken het
niet meer. De zeereiziger daarentegen ruikt de

B 4 land-

fmm

.i': 1\

^■^

V'

i, . f

il ■

\

;.(■• ■ ■ '■

\ r

i

■ 4 •

1 ■ :

i ,

■■ "^ .

M-X-,'

. ■*;

K ■.'

" 'T

1 '

■4

'Mi

54

IIEIS OM DE WERELD.

1:1

Iti* ti

J 'M

^'

landlucht , reeds op een' aflland van vcrfchci-
dene mijlen. Dit is gecnc overdrijving; liet is
letterlijlt waar. Aiiu de kusten van üachalin^
hebben wij, op een' afïïand van drie of vier
mijlen in zee (*) , de ballcmieke uitwafemingcii
van de fparre-boomen , waarmede de kusten be-
groeid waren, duidelijk kunnen merken. L)e
lucht, in den winter, wanneer de aarde be-
vroren en met fneeuw bedekt is, en de boomeii
verdord zijn, konu zeer veel met de zeelucht
overeen. Van daar ook, dat in vele oorden,
de Icorbut in den winter lieerccht, vooral wau-
ncjcr hier nog flecht voedlel bijkomt; zoo aU
b. V. op Ochotsk , telken jare , het geval is,
In het voorjaar genezen de zieken weder; waar-
toe het vcriche voedlel, vooral de Beer-knoflook
(jrfchcrciiifcha) wel zeer veel bijdraagt , doch de
voorjuars lucht befpoedigt ongetwijfeld de geu:-
zing. Wanneer men zorgt , dat de fpijzen fr.is-
keiijk zijn, geeft .nen daarin reeds een middel
tegen de fcorbut. Ons volk kreeg bij hun inge-
zouten vleescli , azijn en mosterd, en dit liccft
zekerlijk zeer veel nut gedaan; doch ik geluuf,
ruim zooveel , omdat daardoor het oude gezou-
ten vleesch, daar toch altijd een reukje aan was,
hun beter fuiaakte en zij hetzelve zonder tegen-
zin gebruikten , als omdat in den azijn en mos-
terd cene behoedende kracht tegen de fcorbut is.
liet is voorts ontegenfprekclijk, dat foiniiii;;^

fpij.

(•) Het fpreekt van zelfs, dat men hier kleine Zceaiijla
lieclüclt van 6o op cenou graad.

REIS OiM DE WERELD.

25

gCZOll'

[n was,

tCgCIl'

hl mos-
Ibut is.
)innii|y

ipijzcn , alken omdat zij onverteerbaar zijn, me-
dewerken tot het ontdaan van Icorbut. Van-
couvr.R verhaalt, dat de icorbut zich bij zijn
volk terftoiul vertoonde, zoodra het at van het
afgefchuimde vet van gekookt ingezouten vlcesch.
Kapitein Krusensterk beval aan den kok, dat
hij het ingezouten vleesch niet in de focp , maar
in eene andere ketel , door -lamp (^dampf) , zoude
kooken. Hierdoor werd gezorgd, dat het oude,
fmeerigc en garstige vet de foep niet onzuiver
maakte; deze werd, door deze voorzigtigheid,
blijkbaar gezonder.

Onze watervaten waren van binnen gebrand
{verko/iW) , en aan dezen maatregel hadden wij
het te danken, dat het water op de Nadcshda
beier was, dan het gewoonlijk op de Ichepcn is.
In de haven van St. loeier en Paul leefden
wij , den eerften tijd , alleen van visch , uitgeno-
men een paar fchapen , wier vleesch voortrefTelijk
was. Het vleesch van beeren \;as Hecht en
traanachtig, omdat de beeren liicr visch tot
hun voedfel gebruiken. Daarna kregen wij rund-
vlccsch, en zelfs runderen, op onze reis naar
Japan, De voornaamlte ziekten waren ook hier
rheumatismcfi en diarrhecn. Onze Smid had eene
ontllcking aan de long, en hij moest adcrgclatcn
worden. In het cerfte jaar, had ik zeer veel ie
hmpcn tegen den lust, om zich b^oed te laten
aftappen; vele van de matrozen waren zeer te
onvrcdeii op mij, omdat ik niet dulden wilde, dat
zij, zonder eenige oorzaak, adcrgelaten zouden
worden,

n 5 Rcii

' i ;

il:

il r>

!.1
I >

t ' !

i

i

: t
. '.1

I

.i I

V,. ; :j

26

REIS OM DE WERELD.

!*>.1

I

,lf

Reis nanr Japan , verblijf aldaar , en terug'
komst op Kamtfchatka.

Ook op <ie reis naar Japan ^ waren rheumatis-
men en weinig beduidende koortfen de gewone
kwalen. De Smit, die, na de ontfteking in de
long, pijn in de boxst en een' hoest behouden
had, fcheen waarlijk een beginfel van longtce-
ring te hebben. Evenwel hij werd van tijd tot
tijd beter, en door het gebruik van de Kina werd
hij eindelijk volkomen gezond. Nu vertoonden
zich bij verfchcidene , die te voren nimmer daar-
mede geplaagd waren geweest, wortier zeker
een gevolg van het menigvuldig £;. iu :: van
visch op Kamtfchatka* Het is bekend, dat de
visfchen menigvuldig wormen in de ingcv. .uiden
hebben ; doch bij verfcheidcnc foorten is , '*n fom-
mige jaargetijden , het gehcele ligchaam met wor-
men als gelpckt; hetgeen b-i^t geval was met den
ftokvisch op Kamtfchatka» Zij werd ook van
de bewoners geheel niet gegeten , maar tot vocd-
fel voor de honden gebruikt.

In den Typhon werden vcrfcheidene van liet
volk bezeerd, doch niet van belang; de Kuiper
was 'er het ergfte aan, fchoon hij juist geene
wonde had; wegens eene kneuzing aan de knie
moest hij een' tijdlang hinken. Men kon liet als
een buitengemeen geluk befchouwcn, dat niemand
overboord geflagen werd. Bij onze aankomst te
Japan waren de diarrhcén weder zeer menig-
vuldig, bij fommigcn vergezeld door hevge ko-

■f

iiekpijne
den erba
Oorpijnei
!i;en aan
de leden
heelen ti
fchende \
land bev(
fchip ble
meer bef(
de , dan
Ik noem
en vendel

De Bed
een onder
komst kn
(al ammoi
verergeren
oogen aan
in het kn
tegen deec
nen hielde
dween vai
Itopte, w(
■.'1 colomcl
\\\\ was 1

ai de h;
on\-at het
ruim laffcii
troos, die
liad het oi
iji^cr te val

geene

REIS OM DE WERELD.

27

iiekpijnen ; deze krompen van de pijn en fchreeuw-
dcn erbarmelijk; ook in dezen liiclp de opium.
Oorpijnen , ongemak aan den hals , ligte ontllekin-
iven aan de oogen , hoest , rUcumatiekc pijn door
lic leden en diarrhc'èn warcai, gedurende den ge-
heelen tijd van ons verblijf te Japan , de heer-
Ichende kwalen , waaraan echter zij , die zich aan
land bevonden , meer leden , dan zij , die op het
Ichip bleven; omdat het fchip aan de laatften
meer befchutting tegen het flcchtc wcêr verleen-
de, dan de luchtige papieren Japanfche huizen.
ik noem ze papieren huizen , omdat de deuren
CU venfters werkelijk van papier waren.

De Bediende van den Gezant maakt in dezen
een onderlcheid; veertien dagen na onze aan-
komst kreeg hij de geelzucht. Een mengfel van
(al ammoniac en braakwijnfleen deed dip kwaal
verergeren; viitx. alleen nam de gele kleur in de
oogen aanmerkelijk toe, maar hij kreeg ook pijn
hl het kruis en in den rug. De opiir.i:. daaren-
tegen deed eene veel heilzamer werking; de pij-
nen hielden terftond op , en de gele kleur ver-
dween van tijd tot tijd. Daar de opium ver-
ibpte, werd licm rhaharbcr met zwavelbloemen
'.n colomcl toegediend; en bij het gebruik hicr-
■.m was hij, in tien dagen, volkomen genezen.
d\ de haven van NatigaJ'aky werd het fcliip,
oiViuat het lek was, ontladen; beneden in het
ruim lagen , tot ballast , Raven ijzer. Een ma-
troos, die zeer zwaar en llerk van ligchaam v/as,
had het ongeluk , met het hoofd voorover op het
ijzer te vallen , en wel van eene hoogte van om-
trent

■ I
t

H

\

Ml. ■ il

>■ (

' t

m„

t

! t

1' !

'i

^ 'I l'll

«s

REIS OM DE WERELD.

»■■■ ■■. '.'

•■ ■ lil

Urn

4

i

f.

i

i

■^!

■*!

^r

trent 30 voeten , ja misfchien meer. Ilij bleef
bewusteloos en ;ils dood liggen. De uitwendige
wonde aan het hoofd was weinig beduidende, of
de beenderen bezeerd waren, konde ik niet ter-
ftond ontdekken. Koude compreffcn en eene
antiphlogistifche geneeswijze hadden ten gevolge,
dat ik, reeds den volgenden dag, veel hoop
koesterde, en ik bedroog mij niet; want na ver-
loop van twaalf dagen , was hij volkomen her-
fteld , en konde wedt^r mede arbeiden. Het was
blijkbaar een geluk , dat i^Q.zQ. zaak zoo goed af-
liep ; want ware de man bezeerd geworden , naar
- venredigheid der hoogte van zijnen val : welka
iwunst zoude hem hebben kunnen redden? Toen
het fchip op Kar.ufcliatka uitgeladen werd, vie-
len ook verfeheidenc in het ruim , maar ook zclT
gelukkig; fonimigen bezeerden zich geheel niet.
Eene rust van zes maanden in Japan , cii
daarenboven het beÜendig gebruik van verfchc Ie-
vensmiddelen had onze manfchap zoodanig herfteld
en verflerkt, dat zij met genoegzame krachten tot
de bezwaarlijkde ondernemingen was voorzien.
Doorg.ians was de dagelijkfclie kost eene rijst-
foep , met versch varkcnsvleesch , die, da;u-en-
büven , nog rijkelijk niet uijen en look gekruid
was. Behalve het varkcnsvleesch, leverde men
ons ook nog eenden, hoenders, verfchen visch,
versch brood, fakU (*) en J'oja; andere artike-
len

(*) Een ge^'istcdrnnk, van rijst gebrouwen, een tiisfchen-
ding iii.sfclR'n bier en wijn, ftcrk en bedwelmende, die ecu'
vrij waJi;enden fmaak heeft.

!»■

1^ .'^'"'■■. ii : '

REIS OM DE WERELD.

29

Icn wil ik niet noemen, omdat dezelve flechts
zeldzaam lavamen, radijs echter werd, op de
Nades/jda, in cene verbazende hoeveelheid, ge-
bruikt.

Slechts cene enkele reize heb ik gelegenheid
gehad, om de beliandeling der Japanfche ArtCcn
te zien. Een van de Japaneezen , die wij naar
Japan teruggebragt hadden , kwam op tX^w on-
celiikkiü-en inval, van zich te willen om het
leven brengen. Om dit uittevoeren, wilde hij
een fchcerm-js doorflikken; maar een foldaat be-
lette hem dit , en riilite hem het mes uit de
keel. Men zond om mij, dar.r de Japanees ge-
wond was ; doch ik bleef alleen aanfchouwer.
'Er verfcheen een Japanfche Geneesheer; deze
liet het wit van cenitje ei'eren den P:.tient toe-
dienen, hetwelk Aczc^ van tijd tot tijd, moest
doornikken. Naderhand liet hij den gewonden
een zeer zonderling dieet houden: dezelve mogt
niets eten, dan gezouten radijzen.

Voorzien van eenen ruimen voorraad van le-
vensmiddelen , keerden wij naar Kavitfchatka te-
rug. Alle toevallen en kwalen, welke zich op
deze reis vertoonden , verdienen niet bijzon-
der vermeld te worden; zij waren flechts her-
halingen van de oude. Één Patiënt echter maakte
ons niet weinig verlegen, niet zoo zeer van
wege het gewaar, waarin hij zelf verkeerde,
als wel van wege de vrccsfclijke gevolgen,
welke zijne ziekte voor het geheele fchier-
ciland Kamtfchatka zoude kunnen hebben, On-
•ler de foldatcu, die van daar w.iren medegeno-

jnen ,

i 1

■•»•"•■ ■•♦f:: ^^f'i

i y

' I

4

' : ' A

:li

30

REIS OM DE WERELD.

mi

men , bevond zich een , die ccii Kamtfchadaui
van geboorte was, maar wiens ouders Rusfen
waren. Deze had de Pokken niet gehadt, om-
dat Karnt fchatka van deze pest bevrijd is (*);
doch hij was ongelukkig in Japan befmct ge-
worden , hetwelk , eenige dagen na ons vertrek ,
ontdekt werd. Hij kwam de ziekte zeer goed
door, fchoon hij vele pokken had. Nu gaven
nog twee van onze matrozen te kennen, dat zij
de kinderziekte niet gehad hadden; zij werden
ingeënt, doch kregen de pokken niet. Toen de
Patiënt gezond was , werden zijne hangmat , zijn
heddegoed, al het linnen en de kleederen, wel*
ke hij in zijne ziekte gebruikt had, over boord
geworpen; het vooronder, en zelfs het geheek
fchip, werd met zoutzuur, bij herhaling, be-
rookt; hetzelfde had plaats omtrent de manfchap
en hetgeen haar toebehoorde. Het is mogelijk,
dat de voorzigtigheid te ver gedreven werd,
want meermalen hoorde ik oiis volk over de
vervloekte berookingen, welke niet ophielden,
duchtig brommen en knorren; doch wij fmaak-
ten ook het aangename, dat op Kanitfchatka de
pokken door ons niet gebragt werden. Het was
niet mogelijk, het kwaad door de koepokinenting

■ te

(*) Dit moet men zekerlijk niet zoo verftaan, als hnd
de kinderziekte, op dat Schiereiland, nimnier geheerscht.
Duizenden loch werden, in 1767, door die ziekte nasr
het graf gefleept, en meermalen rigttc dezelve aldaar hare
verwoestingen aan; men zie, onder anderen, Krusenstern,
Reize, U D. bladz. 268. V.

REIS OM DE WERELD.

31

te voorkomen, omdat de ftof, welke wij uit Eu'
ropa hadden medegebragt, veel te oud was, om
eeiiig uitwerkfel te doen.

Hadden onze matrozen eencn zeer goeden win-
ter in Japan geiiad: met liunne drie kameraden,
(lic op Kamtfchatka gebleven waren, was dit
geenszins het geval (*). Twee van deze had-
den, in den winter, de fcorbut gekregen, en
fchoon zij, bij onze aankomst op den 3 Junij,
weder beter waren, hadden zij nogthans zweren
aan de beenen. Bij den jongften heelden dezelve:
hij dronk een afkooklel van de bloefems der
Pijnboomen (^Pinus Cimora^ L, in het Rusfisch
Slanez^ ; doch bij den anderen , die ruim vijftig
jaren telde, was alle moeite te vergeefs ; de
diepe wonden bleven, zoo als zij waren. De
laatfte had nog daarenboven , gedurende den win-
ter, op Kamtfchatka zoo goed geleefd, als men
daar leven kan. De Prikaschtfchik , of Com-
mies der Amerikaanfche Compagnie , had hem in
(Zijnen dienst genomen. Volgens mijne ondervin-
ding is de fcorbut , als ziekte in het algemeen be-
fchouwd, doorgaans beter te genezen, dan me-
nig een plaatfelijk ongemak van dezelve, vooral
de diepe zweren aan de buitenlle deelen; die
overigens den Patiënt niet zeer hinaerlijk zijn.
jln fVampou verzocht een matroos van een Amc-

ri-

(*) Deze laatfte behoorden niet tot de Keizerlijke Ma-
jiine; maar hadden zich in den dfcnst van de Rusfifche
I Amctikannfche Compagnie begeven. Zij bleven daarom ook
op Kamtfchatka.

fê\

t !

( ,

P i;\

I

Pil

• u

I

1% VI

u :.-i!a

ï /'

J

iJ< :

]■'■'
i

ülVf

r.»'

' '*1 li,

S2

REIS OM DE WERELD.

rikaansch fcliip, dat Sandelhout van ccn dor
Vricnden-eilahden naar China gebragt had, mij-
ne hulp; hij had cenc diepe icorbutickc zweer
aan den arm; voor het overige was hij gezond;
maar alle mijne moeite was te vergeefs; de wor;.
de bleef onveranderd dezelRie.

Bij onze aankomst op Kamtfchatka ^ was d;
haring- vangst zeer overvloedig; de haringen wa-
ren zeer vet , verfcheidene tonnen van dezehv
werden ingezouten; maar zij verloren daardoor
het vette en werden hard. Hollandfche hariii.
gen waren het nu, wel is waar, niet, en wij
hadden ons daarop reeds gefpitst; doch zij wa-
ren zeer wel te gebruiken, vooral wanneer zij
gebraden waren ; en daar wij , volgens onze
theorie omtreht de fcorbut, voor het zout niet
beducht waren, hielden wij dezdve vooreen;
zeer gezonde fpijze. De wilde Knoflook (Tfchc-
remfcha) was ook in overvloed te bekomen;
men maakte zelfs daarvan een' drank (/.hw)
welke een uitftekend middel tegen de fcorbut moet
zijn; maar niet elk knn dcnzclven drinken, want
de flank is affchuwelijk. De togt van acht wc- 1
ken, van den 4 Julij tot den 29 Augustus, dien
Kapitein Krüsenstern naar de Oc/wtkifc/ie zal
ondernam, om de kust van Sar/:allu optenenien,'
had geen' nadeel igen invloed op de gczondhciil
der manfchap , en 'er was ook geen hei- minlb |
blijk van fcorbut , fchoon wij meestal flecht we-
der , en bcftcndig regen en nevel hadden. Ver-
fcheidene ecliter hadden pijn in de buik, die duor]
wormen ontftond ; den Stuurman kroop een

worm

''T I' 1:!

'■ UI'*, .'

REIS OM D>: wr:nr:LD.

3i

worm uit de maag in deii mond. De paticntcu
■icbriiikten wormkriiid mee valeriaan, jalappe eu
zoete kwik.

Reis naar China en verhUjf aldaaré

•«te-

Met vrolijke harten namen wij , voor de laat-
ftc maal, alïcheid van Kamtfchalka. Het ver-
langen , om Europa wederte<iieii was , op ^c\\
duur, toegenomen, en ichier niemand was vol-
komen vrij van liet Heimwee. Na eenc vaart
Y:m zes weken, kwamen wij, den 20 Novem-
ber, gelukkig te Macao^ nadat wij menig eenen
fturm hadden doorffcilaan. Onze verfehe voor-
raad, dien wij uit Japan hadden medegenomen^
was reeds lange verteerd: de manfchap bevond
zich vrij wel; doch het verlangen naar veriche
fpijs was zeer groot, en dit verlangen konde^
ia een zoo gezegend land, als China ^ ten volle
vervuld worden. De Kapitein nam eenen Com-
p-ador aan , die dagelijks brood , vleescli en
j groente leverde. De Kuropelche groenten ko-
incii in C/;/;/rt! , in den winter, ;;eer goed voort;
naar in den zomer is het voor die ^-ewavSlen al-
daar te heet. Vóór dat echter de Comprador
ons iets gebragt had, kwam 'er cene boot met
cijcrcn. Onze matrozen kochten als om llrijd;
zij Ichcnen zeer blijde te zijn ^ dat zij weder eens
gebruik van hun geld konden maken, dat in Ja-
■pai vuUlrekt niet , en op Kamtfchatka zeer zei-
tU'u liet geval geweest was*

i oc gezond het klimaat van het zuidelijk gc-

'=' ,» . ' ^ ■ ; -,1

4''' \ ■

5 ;

- 1

H ^

.1
i.

1

i^.:,

-H'.

i

i 1

i

*'

■ 1

'Ml

3 J*pt,.^

■ ilM;.|

\ ' ■ \

%'■, :\- m

w m

?f;l

I), ^«

■ft

'■'lil

n

34

REIS OM DE WERELD.

dceltc v^n Cy;/;;^ ook voor dt; inboorlinp;cn we-
zen moge , (en dit wordt door de verbazende be-
volking bewezen) zijn ecliter \Tcenu' klingen al-
daar aan verfchiDende ziekten onderhevig , die
niet altijd van weinig belang en ionnvijlen doo-
delijk zijn. De grai'ftcencii , v/clke ik op der
Deenen of der Franfchen eiland, hïyli'ampou ^ ge-
zien beb, waren een in het oog loopend bew*ij,s,
dat de ftcrftc onder de perfonen , die bij de Eu-
ropcelche Faktorijcn zijn aangcdeld, gedurenö
den tijd van derzelver verblijf in Cauton^ zeer
aanmerkelijk is. Uit de opfchriftcn zag men, dat
de> gefliorvene meest menfchen waren in den bloei
en kracht des levens, tusfchen de dertig en veer-
tig jaren oud. De zomermaanden, wanneer i.t
zuidoostelijke Moiifen waait, zijn voor de ge-
zondheid het nadeeligfte. Ons verblijf viel in d.n
winter, als de noordoostelijke Moiifon heersclir;
van daar hadden wij ook, al den tijd van het-
zelve, geene gevaarlijke zieken, dat is te z.c-
gen, geenen, voor wier leven ik beducht wcs,
behalve evenwel cenen enkelen,' onzen Kuiper.
Hij werd op ^q.\\ dag van ons vertrek uit ('/;/,•.
ziek ; de gefchiedenis van zijne ziekte wil ik
derlialve ook zoo lang uitilellen. Ook in Chhic
waren rhcumatismcn en diarj'hehi de geu'Oi:e
ziekten ; de laatlle vooral waren te Canton het
hevigfte, en zelfs zij, die te Alacao i^nhï] iran'\
pou daaraan niet geleden Imdden , bleven te Ca;-
ton niet verfchoond. De ontlastingen volgden,
op de laatstgemeldc plaats , meermalen als Hor-
mcnderhand op elkander; doorgaans ging '«-'i

koort'i

3' !l!
r ■^<'

1 'ï

REIS OM DE WERELD.

35

koorts mede vergezeld , en de Patiënten werden
ter degc aangetast en verzwakt. Sedert aloude tij-
den heeft men het water als de oorzaak befchouwd
van de diarrhccn , waaraan aankomenden op vele
hun vreemde plaatfen zijn blootgelleld. Zoo
l^eci't reeds de Perzilche Geneesheer Ali, die in
Aoi tiende eeuw leefde, een zonderling middel op,
on liet waf er op eene vreemde plaats onlchade-
11: k te maken. Men moet namelijk wat aarde
uit zijn vaderland mcdcncmen , en die in het
vreemde water doen, dan kan men, zegt hij,
hetzelve, zonder gevaar, drinken (*).

Het water in Canton deed ons zeker geen na-
deel; want wij namen ons zeer in acht, dron-
ken 'er zeer weinig van , en als wij het gebruik-
ten , was het nog gefiltreerd en met wijn of rum
gemengd. Naderhand hebben wij, op het fchip,
datzelfde water gedronken , zonder dat het ge-
filtreerd was , en het veroorzaakte geene diar'-
thé. Koude was de oorzaak ook niet ; want bij
dag was het warm , en fchoon de nachten eenig-
zins koel waren , wij fliepen in een zeer goed
en digt gebouwd huis, en hadden ons bcdde-
gocd meL'genomen, omdat wij, o^ Matrao, waar
wij dit verzuimd hadden, des nachts zeer veel
koude hadden geleden. liet ichijnt, dat eene ons
onbekende hoedanigheid der lucht het ligchaam
zoo heeft aangedaan, dat dnaruit dlarrheën ont-
ftondcn. De Kapitein Krusensttcrn zelf bleef

vrij

(*) Vcrfnch .uier prnpnr.tifche GeCchidne der Arzeney-
von Ki.'RT SpRFNGf.r.. Zwcyter Theil, pog. ig'l.

ïninile

C

i'S''<'

m- '»

* T^Wff'' '

i

ètm.

- ! i

i ' ■ '

; i

1!

, 1 ;

^l!.;i

■ «

m

m

5<5

REIS OM DE WERELD.

I

w

•.t

i'.

1

Ir' ■ i

-.lUk

ip,i '

'i

ii;:i:ÜI

i.

vrij Viin deze kwaal; maar krcc-r ccne koorts,
had hevi£^e liooWpljncn en koude voeten, di.!
naniiwclijks warm te krijgen waren. Verwar-
mende dranken tinctuur van opium en napliia
deden deze toevallen ophouden. Schoon de hiop
te Macao en te Cafiion zeer menigvuldig is,
komt het mij echter voor, dat de behandelin-j;
van denzelvcn , noch door de Eiiropcrchc noch
door de Chincfclie Genceshecren de ware is.
Misfchien hebben zij het vooroordeel, gelijk dit
nog, met opzigt tot de koude koorts, bij vele
Artfen plaats vindt, dat men de koorts, zoo
als "men het noemt, niet te fpoedig moet ver-
drijven ; terwijl toch de ondervinding leert, ilat
^Q,zt koorts alleen dan erge gevolgen heeft , wan-
neer zij langen tijd blijft voortduren ; waarom
liet raadzaam is, dezelve, zoo fp'^ "^mogelijk,
te genezen. Ditzelfde geldt ook pzigte der

dian-hehi^ omdat zij, eens de overhand gciio-
men hebbende, veel raoeijelijker te genezen zijn,
en het ganfchc ligchaamsgcftel verzwakken. Ik
fpreek hier van koortfcn en diarrhciiti , waar-
mede perfonen, die voor het overige gezond zijn,
aangetast worden; 'er zijn fomtijds kwalen, bi;
welke deze vcrfchijnfelen wenlchelijk zijn, en in
die gevallen moet men zeker niet terflond met
de Kina en de opium beginnen.

Ik zal hier een Haaltje geven der behande-
ling van ccncn Chinefchen Arts. Ik had te Macr,^
eenigc malen een' Franschman gcfprokcn , die
eenen Chinefchen Jouk als Loots voerde ; liczc
verzocht mij , op zekeren dag , dat ik iemand zij-

lic:'

h i'

REIS OxM DE WERELD.

37

ncr bckemlen, die ziek was, eens bezoeken wilde.
Wij gingen te zanien naar denzelven toe. De
zieke was ccn Zweed , een jong mensch van der-
tig jaren; luj liad de waterzucht in den ergften
graad, was geheel opgezwollen, zelfs tot het
hooi'd toe ; hij haalde zeer moeijelijk adem, wa-
terde zeer weinig , maar rood , en had ccncn
uroogen niund en veel dorst. Nu drie maanden
jieledcn , had hij een' Chinelchen Arts laten
roepen, omdat hij hevige buikpijnen had; dc-
j.e had h.cm , gedurende eene geheele maind,
alle dagen eene purgatie gegeven, waardoor hij
ieder' dag t( i minlle zes malen ontlasting had
gehad. Daaiop had hij den Portugeichen Doc-
tor genomen, onder wiens behandeling hij over
'/Ajn gelieele lijf opgezwollen was. Thans had
'lij weder eenen Chinefchcn Geneesheer, die
iiist tegenwoordig was, toen ik binnen kwam.
Deze gaf hem een afkookfel van wortelen,
welke ik niet kende, maar, naar den fmaak oor-
(i^ielende, vond ik ze zeer kruidachtig en ver-
liiucnde. De zieke zelf verlangde mijnen raad
niet ; dat mij ook zeer aangenaam was : den
frauschman verklaarde ik, dat ik den Patiënt
als verloren befchouwde. Eenige dageii later
ontmoette ik hem op ftraat , en hij zeide mij , dat
RÜjue voorfpeiling vervuld was geworden, cii
dar. de Zweed reeds dood en begraven was.

Ik moet den Heer Pjürson, den Geneesheer
bij de Engelfche Faktorij, als eenen man van
zeer veel bekwaamheid roemen. Hij bepaalde
zich alleen tot de Geneeskuudc j zijn Voorgan-

C 3 ger

,'

t

rl> :

<

1

; i

rivvli

^-^v!l-:

■. ;l

f K 'Mi

38

REIS OiM DE WERELD.

f. J.

ger was, zoo als ik vernam, tevens Koopman
geweest , en had zicli een groot vermogen ver-
worven. Hij had nog de vcrdienfle, dat hij de
Koepokinenting in China ingevoerd en vcrfpreid
had. Ten einde de Chinezen met dit -middel
te beter bekend te maken , Ichreef hij , op bevel
van den PrcTfidcnt Drummond ecne verhandeling
over de Vaccine^ welke door den Heer G'^orgi-
Staunton in het Chineesch werd vertaald. Ik
bezit nog een exemplaar van dat werk in hut
Chineesch, dat de Heer Staunton zelf, ii.
Catiton , mij gegeven heeft. De Spaanfche Genees-
heer Balimiz, die uit Manilla naar Mccao ge-
komen was, kwam te laat met zijne Koepok-
ken. Hij reisde met het Portufïcfche fchip llm
Jezus ^ dat niet verre van de Nadcshda^, in cte
Tcipa ten anker lag, om naai Europa teruiitL'-
keeren. De Heer BAL^[JS heeft, wel is waar,
naderhand beweerd, gelijk ik in het Journal du
Korcl^ Octohcr 1Ü07 No. 39., gelezen heb, liar
Jiij het eerst de Koepokken naar China heeft uwr-
gcbragt ; maar dit is misfchien eene fout van
zijn geheugen.

De Heer PiijisoN had de goedheid, nilj om-
trent verfcheidene dingen inlichting te jicvcii.
Onder anderen zcidc hij mij, dat de bedweh'.ieiide
drank der Chinezen, Sa?nt"ha^ van eene fixat
van Hennep (Canmd'is) gemaakt werd. De /A'/.v
fchonk aan de Nadcshda verfcheidene kruiken
met dezen Saiutcha ; doch daar dezelve eiMicn
ïillerleelijkflen fmaak moet hebben , proeWc ik
<?cnzelvcn niet. Het invoeren der Opium is,

REIS 0]\I DE WERELD.

39

gelijk men weet , door de Chinefche Regering-
ten ftrengde verboden , en echter verzekerde mij
de Heer Pierson, dat juist de invoerinc^ vïiü
deze Contrabande een aanzienlijke tak van han-
del is. Hij noemde mij een huis o^^ Macao^ dat
daaraan dcszell's jranfche wch aart te danken had.
Het Chinefche Manifest, waarbij liet invoeren
van de Opium verboden wordt, moet, van ecne
p;eneeskundige zijde befchouwd , een waar mees-
terlluk zijn. Alle d.z werkingen van de Opium.
moeten daarin op. het vollediglle en trencndltc
zijn gcfchetst. Het voornaamlte komt hier op
neer : In den beginne bekomt de Opium den
iiicnscl: uitmuntend ; de moed en de kracht van
geest worden opgewekt , de trek tot eten , de
ipierkracht en de geflachts-drift vermeerderen;
maar deze heerlijkheid duurt niet lang. Alle
kracliten nemen van tijd tot tijd af; eindelijk
wordt men moedeloos. Homp van zintuigen en
v;in verftand, de trek tot eten gaat over, men
krjigt eene beving, men wordt als uitgeput,
bekomt huidziekten en de waterzuclit. — Dit
alles is wel niet nieuw voor ons; maar men ziet
'er t:it, dat het misbruik van de Opium altijd
dezelfde gevolgen heeft, onverfchillig op welk
cciie wijze hetzelve gcfchicde. Het is bekend,
iVat de Chinezen de Opium rookcn, en zich
d;inrdoor bedwelmen.

liet vertrouwen, dat ik fle de in de Vunde en
kt doorzigt van der. Heer Peaiison, bewoog
mii, hem om raad vragen, wat ik tegen de me-
iiiijvuldige <//<m7;Ctf"/; doen zoude. Hij ried mij,

C 4 de

rpll
|||^|É..

ii'i'll'K-ijii

\^y-

i

• W

Et

i >\k

IV' ir

':;{»

m

40

REIS OM DE ^VJ:RELD.

(ie llliabarber toctcdiencn. Ik volgde evenwel
dezen raad niet , omdat ik in de opium een
fchielijker en zekerd..!* werkend middel liad. In
chronilche hebbelijke diarrhetn is het ntheel niet
raadzaam, zcl^'s fchidLliik, zieli aliijd aan de
oj<ii'!u te houden. Dan heeft datgene volkomen
plaats, wat Hamne:iman, in zijn Organen der
raiioraUcn Ihilki:vn'!c ^ ten opzigte van alle pal-
lialivcH ;:egt : ,, lii den beginne oogenbiikkclijke
vcrligting, en naderhand verergering." Ik ken
eene vrouw, die, door het ar.nlioiMiend gebruik
van het Sydenhanij'che Laudain:;;: en de Tiiïcti.-
fa l^hihaica^ voor altoos hare gczondJicM ver-
loren heeft; hier, geloof ik, zonde de rhabar-r
her y of foortgelijk middel, beter geweest zijn,
dan de opium; maar bij plotfcliiig- ontdaaiide
dirrrrhccn^ waar de ontlasting (terk en fciiiLliik,
verzwakkende en met pijn vergezeld is, ver-
dient, mijns aeliiens, de opiuvi de voorkeur.

Mijne kennismaking niet den Jbbd Mingtet
te Cv ;;/(-/ ,7, wien ik voor zeer vele vriendelijklic:-
den verpli:';t ben , verdient liier ook eene plaats.
Hij was een rransehman van geboorte, maar iü
Porlrgcl gonaiiiralifeerd ; zijne beziglieid te Cuu-
ton bellond, iii het bezorgen der correspondeiitij
van de, in Cldivui zich bevindende, Sterrekuiuligv
5'endeiingen: aldus moei ik ze noemen, omdat
7ij in China voor Sterrekundigen en in JLui^jpOi
voor Zendelingen doorgaan. L'aar de gLiiueiiulc
bezigheid hem lijd geimeg; overliet, beileeddc liij
denztlven aan tle be(»efeuiiig der Naiuurkuiuiigc
^vctcii!Vhapj>eii. X^alimünt dp i^oMAUE \v:is

\L \ n

REIS OM DE WERELD.

4t

zijn Orakel. Mij had goede Baroinctcrs , met
welke hij veel ophad; ik geloof, dat hij ze zeli'
maakte. Eenc Galvaiiiiclie Kolom , van bijzon-
dere groote, waarmede hij, volgens zijne' verze-
kering, verfcheidene Chinezen van rhe//matisjncn
sTcnczen had , verfchafte hem veel tiidvSverdrijfen
tevens de gelegenheid, om zijne dienstvaardig-
jieid te betoonen. Ilij fprak met mij zeer om-
fiandig over de verfcheidene bereidingen van (\(l\)
jShrciirins ^tn hij verlangde, naauwkeurig onder-
ligt te worden omtrent het inwendig gebruik
van dat middel. Daar ik hem in dezen dienen
koude, gaf ik hem de noodige inliciiting. Naar
men mij verhaald heeft, moet liij zich ook op
het genezen van Vcneriiche ziekten toegelegd
hebben; ik wil dit zeer wel gclooven, want liij
was een zeer levendig man, die bezigheid zocht',
c\\ gaarne nuttig wilde zijn. Aan Patiënten kan
het hem niet ontbroken hebben.

Ook verfcheidene van onze matrozen onder-
vonden de gevolgen van lY' kennis. wcüvC zij
in C/;/ay<! gemaakt hadden, v.»^' xvell. -ie wijze
deze kennismaking gelchiedt, wil ik met een panr
\vonrden melden, omdat zij den geest der Cm-
nclche Politie, en {.Iqw elienJigen toclland der
lage volksklasfe kenmerkt. Op de Sam/^ans (bo-
ten) zijn eigenlijk de liederlijke luii/.en in Canton,
Voor de Ciiinezen moet het daar voikomen vei-
fi.^zijii; doch geen Europeer durft zich da;ir
waiiLii, vooral als het donker is; hii zouiie vcr-
ni'.Mird, naakt uitgelchud, en heel (liileijes in het
water jjcworpcu worden, ICen' üü/.er matrozen,

C 5 die

I !

I

!.:■

§..{'*

'/' . n

ïï' la

l^.-ll

K!

l '^^

»!' '

h 1

■i

^ '^i'm

■'

ï ê

1

. ' ^'1

't

^ 'm

!i;?

f ^

42

REIS OM DE WERELD.

die zich in Macao op eene kleine boot had laten
lokken , zonde origetwijfeld dit rampzalig lot ge-
troflen hebben, indien hij niet, door den moed
van zijne onverlchrokkenc kameraden , ware gered
geworden. Tegen dit kleine ongemak heeft der
Chin:;zcn Industrie een middeltje gevonden: zij
brcifgJi'f zelve de meisjes naar de lehepen. Te
iTampou^ waar de Enropefche fchc^ien voor an-
ker liggen, ziet men, des avonds laat, kleine,
zeer Imalle boten heer en weder varen; aan elke
zijde van de boot Zijn vier roeijcrs ; de boten
zijn aldus gebouwd en met zoo vele roeijers be-
zet,- om, zoo üiel als een pijl, den Poliiie-Man-
cliïiin^ die, in cene groote boot, de ronde doer,
te kunnen ontkomen; want komen de Meisjes i.i
zijne handen . dan neemt hij haar alles weder af,
Wilt zij verdiend hebben. Wil men nu op een
iehip, dat eene boot, in welke men alleen de
roeijers ziet, (want de meisjes zijn alle op den
bodein , als haringen, op elkander gepakt) nade-
ren zal, dan iluit men, en tcrllond nadert de boot.
Vóór dat zij evenwel geheel bij het fcliip komt,
wordt 'er onderhandeld. De meisjes verzoeken
altijd, dat men haar niet met water begieten ;-:aI;
deze capitulatie echter wordt niet immer vervuld;
eene grap, die mij niet beviel, omdat ik het als
wreedaardig iKichouwde, de kleedercn van i\^u
beklageiisvvaardige Icliepfels nog uit moedwil ti^
bederven. Altiid zijn de meisjes nog zeer jonii;,
14 of 15 jaren , die 'er , door hunne jeugd , gansch
niet kwaad uitzien; maar zijn zij reeds over de
ao, dan zijn zij zeer Icelijk. Daar zij tot de

liUl.T-

( lil

REIS OM DE WERELD.

43

laagfte volksklasfe bchoorcn zijn hare voeten vol-
komen uitgegroeid, even als die der Europefclie
vrouwen. De berigten , welke de yJbb^Mii^GUET
mij gaf, ten aanzien van verfcheidene gebruiken
(Ier Chinezen, zijn ten deele van dien aard, dat;
7J liier niet behooren, en ten deele ook niet ge-
noeg zeker. Zoo is, bij voorbeeld, de manier,
waarop men op ouden jaars avond, met zijne kwade
Icluildenaars gewoon is afterekenen , al zeer zon-
derling. In het nieuwe jaar gelden de l'chulden
vrai her oude niet meer. De Ichuldeifcher , die
niet voidaan is, gaat, den avond vóór nieuw
j:i:'.r, in hcL huis van den ichuldena^r, flaat des-
i'X'lfs porlclein en meubelen aan ftukken, klopt
den man zelven duchtig af, en deze mag zich
niet in het minfle verweren. Is nu het laatfte
uur van het oude jaar voorbij, dan gaan fchuld-
eifcher en fch uidenaar vriend fehappcl ijk bij el-
kander zitten te drinken ; de fchuld en de flagen
zijn vergeten. Ter bevestiging, dat dit eene al-
f^emeene gewoonte is , voegde de ^■'Illfé 'er nog bij ,
dat het zijn' huiswaard Pounqua, ofPouQUA,
net zoo gegaan was; men had namelijk, op eenen
ouden jaars avond, alles in diens huis aan (luk-
ken gcflagen, en hem zelven duchtig afgerost.
Dit is te merkwaardiger, daar Pounqua mede
tut den I/o/fg behoorde.

Reis van China naar St. Helena.

Door de voortreffelijke levensmiddelen in C/iina
behoorlijk verfterkt en met alle noodwendighedeii

ten

Il

'i

'is' ,*• m

mh

I

44

REIS OM DE WERELD.

ten volle voorzien, zeilden wij van IFampou,
Onze Kuiper, die rtcds den dag vóór ons ver-
trek wat koorts gehad had , gevoelde zich op
dezen dag veel erger. Hij klaagde over hevige
hooj'dpijn, zooveel hij klagen konde , want meest
lag hij geheel als bedwelmd, antwoordde zeer
verward op mijne vragen; zijne kracjiten waren
zeer afgenomen. Een Braakmiddel deed hem zeer
veel gal ontlasten. Den volgenden dag zeide
hij, dat hij, federt de werking van het Braak-
middel, zich weder iets konde herinneren; \'üur
dien tijd had hij van niets geweten. De hoofd-
pijn-boven de oogeji was door het Braakmiddel
v»eggonomcn ; maar de pijn achter in het hoofd
bleef nog eenigen tijd voortduren: ecne Ipaanfchc-
vlieg gaf ook eceiie de minlle verligting. In
den beginne deed de koorts mij eenen t'^phv:^
vreezen, en het Braakmiddel deed meer uitwer-
king, dan ik verwacht had; want reeds dcu
volgenden dag achtte ik den Patiënt buiten ge-
vaar, dat ik alleen aan liet Braakmiddel moet
toefchrijven. Dikwijls heb ik in fchijnbaar i>e-
lijkfoortige oml1;andiü;Iieden , in meer gcmatiudcr
liielitllL-eck, een Braakmiddel toegediend, zonJer
zulk een gewenscht cevolg. 'l'hans waren 'ik
xiiterlijke omllandigheden daarenboven blijkhaar
nadeelig; de Thermometer fiond meestal boven
de ao''', en toch werd de Patiënt, bij het i;c-
bruik van verkoelende middelen en zuren, bin-
nen veertien dagen volkomen herileld. Juibt,
toen wij onder den Evenaar waren , ging hij we-
der aau den arbeid,

No;;

\k ' 'W;

' m

REIS OM DE WEIIELD.

45

iVor^ verfcheiileiie wenlen door foortp;clijke
i-nnrtleii anng^tast, doch in ecncn minderen
graad. De hevige hoofdpijnen boven de oogen
welvcn altijd, na het gebruik van een Braakmid-
del; zoodat ik deze pijn befchouwd heb als eene
indicatie^ om dnt middel toetcdienen.

Reeds in de Chinefche zee, vonden wij het
berigt van Kapitein Kixo bevestigd, volgens
hetwelk de manfchap van beide ichepcn , die ,
na den dood van Cook, over C'iina terugkeer-
den, in de Straat van Suuda^ eu ook verder
op de vaart na;ir de Kaaj) , veel te lijden had-
den aan zoogenaamde catharah ziekten. Ook
!)ij ons volk heerschtcn menigvuldig verkoudhe-
den, hoest, pijn aan den hals, ooren en op de
borst; doch zij waren altijd weinigbeduidcndc,
ten minde niet gevaarlijk. Slechts twee geval-
len verdienen uitgezonderd te worden , (Viiulat
u\ mij bedenkelijk voorkwamen. Schoon in het
icrfte geval gcene lievige verlchijnlclcn gevaar
fchenen te dreigen, was ik echter over den roe-
(land varï den Patiënt zeer ongerust. Een zeer
:^u'aar p-^l pierde en (lerke karel , geen eigenlijke
Rus, r]:;ar een Tartaar, werd niismoetlig, klaag-
de over natheid en gebrek aan eetlust, en had
renc Hopende koorts. Opwekkende en verkwik-
kende middulen hielpen mets; hij beweerde veel-
eer, dat hij dagelijks erger werd; hij Iclieen wei-
nic; lioop op bctcrlchap te hebben , en hij werd
zoo verdrietig, dat het voor mij eene zeer on-
aap^ename zaak was, naar zijnen toedand te ver-
:''.'mcn. In énw beginne khragde hij over gcene

pij" ?

■' ■ ' is ■■■■'■' .

' 1 '

I .

•1

¥''

■ I ii

' ' ti

m

\

V \.

, i

f

' i *

f- •

•■ !

; il

i«p

46 1

REIS OM DE WERELD.

'.»■

■-IJ

pijn, daariiji kreeg hij pijn in de hartskuil, en
eene zweer in de rcgterzijde. Ik was beducht
voor ecnc ontflcking in de lever; eene kwaal.
welke in de iieete luchtftrcck zoo dikwijls voor-
komt. Nu werd hem inwcndio- calomel toeüs-
diend, en mcrcu7-iaal-z-s\ï om intcwrijvcn. Hier-
door ging de zweer weg, en tevens het onaan-
gename gevoel in de regterzijde: wezenlijke pij-
nen had hij daar nooit; inaar nu kreeg hij pijii
door alle zijne leden, welke echter flcchts ccii
paar dagen duurde. Daar hij door veel ontlas-
tingen llcrk was aangetast, liet ik nu met de ;;;(•.
r;/;7'^(7 /-middelen ophouden. Een aftrekfel v;!ii
wijn op cascarillc en naphta deed nu eene zeer
goede werking; in het begin der ziekte was lic!
juist omgekeerd. Het gelaat werd helderder, de
antwoorden vriendelijker, en daar hij mij wccicr
begon toctclagchcn , hield ik mij overtuigd, dat
hij fpocdig zoude herfteld zijn, en ik bedroog
mij niet.

Het tweede geval was , of fcheen eene ont-
flcking aan de long te zijn. De Patiënt , een
buitengemeen vrolijke karcl, die door zijne,
waarlijk geestige invallen , het volk pleeg te ver-
maken, klaagde over pijn in de borst en in den
rug. Daar ik van gevoelen was , dat de pijn
rheumatick zoude zijn , liet ik hem Dc-werfch
pocijer gebruiken en warme thee drinken. Den
volgenden dag hadden de pijnen en (lekingcii
toegenomen, de pols was vol; evenwel durfd.'
ik hem niet aderlaten. Hij kreeg een afkookfei
van fenebladen en een pocijer van calo??}el cii

üii-

kooldW
mei en
lui-

REIS OM DE WERELD.

47

fiiiker; en na een paai:,malen ontlasting gehad te
hebben, befpeurde hij verligting; maar toen 'er
in den nacht nog meer ontlastingen volgden ,
werd hij weder erger. Den volgenden dag , was
het ademhalen zeer moeijelijk, hij had perfing en
drukking op de borst , als zoude hij flikken ;
liggende, konde hij geen' adem halen; op een'
doel zittende viel dit hem het gemakkelijkst.
Ik begreep wel, dat eene aderlating misfchien
het eenige middel was , om hem in het leven te
behouden, maar dat dezelve tevens hem het leven
zoude kunnen kosten. Ik moest een fpocdig
befliiit nemen. liet volgende bepaalde mij tegen
eene aderlating. De Patiënt was gewoon , wan-
I neer hij aan land was, dikwijls eens eencn vro-
lijken dag 'er van te nemen , dat is , een fikfchen
roes te drinken; de orde, welke op een ichip
heerscht, had hem, nu reeds federt bijna drie
maanden, (want het was kort voor onze aankomst
\t St,IIcle?ia) belet, deze, hem bijna noodzake-
lijk gewordene , verkwikking te nemen; zijne lon-
gen fchenen mij toe eer in <'jnen verlamden flaat,
dan in eene te groote werkzaamheid te zijn, en
das opwekkende middelen en geene bloeJa!"tap-
ping te vereifchen. Evc?iwel was ik niet ten
volle overtuigd, dat mijne redenering geheel on-
feilbaar was. Niet zonder ongerustheid der-
halve, Ichreef ik poeijer van kamfer en portwijn
voor. Ik had ook voorgenomen, indien dit mis-
lukte, tot den muskus mijne toevlugt te nemen;
mtiar reeds des namiddaris bcvoud de Patiënt
7/ich beter.

Den

ril' ii- ^''■^■!

*•»

^

\m^

fi'W-

45

REIS OM DE WERELD.

»«'■''«

1* 1- '

!1 f ■ h

i ■

Den volgenden u;ig kreeg hij portwijn en punsc'; ;
en (leze middelen hndden zulk cenc voortreHclij.
ke uitwerking, dat onze vrolijke Kurgounov ,b ;
onze aankomst te óV. Jhlcna^ weder volkomcii
hcrileld was. Op onze reis van St. Helcna^ hai
hij weder cenc iborrgelijke ongeileldheid, docii
in QQ.xxtw veel minderen graad; toen was hij ge-
heel mismoedig en weende; portwijn en punsch
hadden al weder het gewensehic gevolg. Ver-
fcheidene • Genccsheercn en reizigers hebben liet
g-ebraik van liet kwik, in de heetc hichtflrjck,, r.!s
zoer gevaarlijk voorgelleld; ik heb dezelve i>p
alle- breedten gegeven , en niet flechts in fyuh.-
Ictifchc kwalen, maar ook bij andere ziekten,
als ik het noodig achtte, en altijd zonder na-
deel. Doeii men moet met alle voorzigtiglicii
te werk gaan. Dit intuslchen heb ik opgemerkt,
dat dit middel, als men lang op zee geweest i.^
veel fpoediger op de rpeeklel-klieren werkt. Ik
heb te meer aanleiding, om dit hier optemerkcn,
omdat ik, op onze vaart van China naar St. IL-
ïcna^ het kwik zoo dikwijls heb moeten tociii:-
ncn.

Het eiland St. IhUnr. fciiijnt , als liet w,;:.',
door de goede Voorzienigheid, in het, van eiian-
den geheel ledige, zuidelijke gedecltL der Atlan-
tifche zee geplaatst te zijn, om de arme zeere:-
zigers, die uit dcw Indielchen Oceaan komen, cii
het geluk niet hebbjn, van aan (\t Kaap de Goc-
de }Joo[) te landen, eenigermaie te troosten. Ook
wij behoefden dien troost. Vv'ij zagen de /u.v//,
gelijk JNIozES het beloofde land; maar moesten

V(ji?r-

.■4:i

U '*

■'^11

n ' ■: '

\ ^1

REIS OM DE WEPvELD.

49

Yoorbijzeilen, oiidat het jaargetijde reeds te verre
vcrloopcn was.

Lange zeereizen maken het ligchaam ongemeen
prikkelbaar ; dat ecuwig eenzelvige wordt einde-
lijk zeer onaangenaam, en de gemoederen komen
in eene ongewone Ilcmming. Wanneer men over
het een of ander, al is het nog zulk eene kleinig-
heid , twist , dan gefchiedt dit altijd vrij hevig , dik-
wijls met bitterheid ; men behoudt tegen elkander
cen'heimcl ijken wrok, pruilt eenigen tijd, en fpreekt,
zelfs in gcene acht dagen, met elkander een en-
kel woord. Maar als men weder aan land komt,
is alles vergeten ; men lacht elkander toe , fpreekt
vritiidelijk met elkander, doelt elkander weder-

, zijcls eenige aanmerkingen mede, en geniet alles

idübbcld, omdat de gtliefde reisgcnooten 'er deel
;;.in hebben. Op geene landingsplaats waren wij

Izoo vrolijk, als op St, Helcna ; want fchooii
het eiland flechts een rots -klomp is, en het

[voorkomen van hetzelve niets goeds belooft,

n.aur veeleer affchrikt, werden wij echter, toen

, wij te James Tosvn aankwamen , op de aanse-

umilb wijze verrast. Wij voiiden eene cenvou-

jdigc, liij uitftek zindelijke, kleine flad, en der-

\u\sQX bewoners vriendelijk en voorkomende ; zij

Ichcnen zeer gerust en gelukkig te zijn; men zag

jwd gevormde meisjes en vrouwen in witte klce-

l(lv;ren; bevallige en zindelijk gekleede kleine kin-

I deren maakten den aangenaamften indruk op

'lis; het fchoone weder, de zoele avondlucht

vevlioogile het genot, cu alles vertoonde zich in

het fchoonfte lichi. Toen het donker werd,

IV. Dl- EL. D hoor-

mm^'^

■ii f-4 i-M

fvaéi'iH.:

V\\

-,>■ \

^r.

i:\M\W

:.H^.

m I

50

REIS OM DE WERELD.

hoorde men , in verfcheidene buizen, jonge Dames
zingen, en een klavier accompagneerde het gezang.
Hoe verbaasd verfchilde dit alles met China,
Japan en Kamtfchatka! Wij fchenen als in ecne
tóoverwereld verplaatst. Hoe vrolijker wij nu
geftemd waren, des te fmartelijker viel het ons,
dat wij, door het treurigftc geval, dat ons op
onze reize is overgekomen , in onze vreugde,
óp de ontzettendfle wijze, werden geftoord. Op
den derden morgen na onze aankomst, werd ik
plotfeling naar het fchip geroepen; ik fpoedde
mij heen, en vond, dat een onzer Officieren zich,
in ■ zijne kajuit, had doodgefchoten. In zijne
achtergelatene brieven , befchuldigde hij de mees-
ten onzer, als de medeoorzaken van zijnen dood.
De Kapitein kreeg den brief, aan hem gerigt, Int
eerst te lezen; het onverdiende verwijt van al-
Icfn aan den dood des ongelukkigen fchnldja
te zijn, deed hem op het hevigfte on:f>elM.
Alle onze bedenkingen , dat hij toch zich hier-
aan niet fleren zoude, daar de overledene dit
in eene vlaag van droefgeestigheid en mclankolie
gelchrcven had , was in den beginne vruchte-
loos. In andere brieven, werden weder anderen
belchuKligd, en telkens ieder van dezelve, da:
hij alleen oorzaak van 's mans dood was. Ook
ik was geheel allten daarvan de oorzaak, hal
de cerfte aanleiding gegeven , dat men hem was
begonnen te kwellen, en ik had hem, in de Straat
Siinda ^ door ratten-kruid willen vergeven.

Jammer was het, dat deze Jonkman zoo ongc-
lukkig aan zijn einde kwam. Hij was een be-
kwaam

lifl

REIS OxM DE WEPvr.LD.

51

kw'jinm en kundig Ofiicier; dit getuigenis gaf de
Kapitein , bonevens de overige Officieren , vanliem.
])?ii hij zijn voornemen, waarmede hij, blijkens
zijne brieven, reeds lange had zwanger gegaan,
juist nn uitvoerde , was te meer zonderling,
ilnar hij den vorigen dag zeer vergenoegd aan
!and geweest was. Wij logeerden bij eenen Ma-
loor ScAL, die een dochtertje had van omtrent
ivijf jari:n, een aanvallig, vrolijk meisje; met dit
kind {peelde hij veel en gaf het confituren. Des
avonds ging hij met mij in den openbaren tuin
juT.ndc'jn, fprak van het kleine, vrolijke meis-
je, en zeide mij, dat hij zeer veel van kinderen
liiidd (*). Wij fpraken nog van het fchoone en
lungename weder, van de liefelijke, zoele lucht,
\\m den prachtigen (larrenhemel enz. Onmogc-
jliik zou hij , op deze wijze , met mij hebben kun-
(neii fpreken, want het gefchiedde met eene ze-
ikere uitboezeming van het hart, indien hij, op
löit oogenblik waarlijk geloofd had, dat ik hem
lin de Straat Sumla had willen vergeven. Waar-
Ifchijulijk waren zijne vlagen van melankolie wel
Ipcriodiek, en zij overvielen hem misfchien als
\tVifaroxisint:s» Van daar, dat hij ook, om tot
llict uitvoeren van zijn voornemen in flaat te zijn ,
(des morgens eene geheele flesch liqueur had uit-
gedronken; hij was anders altijd zeer matig, en
jiiooit had hij te voren te veel gedronken.

Ge-

(*) In een' zijner brieven bekent hij, dat hij,* reeds den
^y% te voren, aan Innd zicVi had willen doüdfchieien ; maar
|f-t het kind hem daarin gehinderd had.

D 1

- f j .1

.1!'- '■■ ■■;:

:'r .i,;:.i -i'JJ

«S ■' il' i»

■>\

&-T ■

•il

, ■ (

II

^ I i

'- 4:3

5a

REIS OM DE WERELD.

%

Gebeurde zaken zijn niet te veranderen. Ka.
pitein Krusenstern bedaarde dan ook einde.
lijk , en gaf bevel , om toebereidfelen te maken ,
tot he*. begraven van het lijk ; dat ook den vol-
gendcïi namiddag, met alle militaire eerbewijzen
van de zijde des garnifoens , plaats had. De
Engellche Predikant hield in de kerk eene lp.
rede, en Kapitein Krusenstern liet op zijn graf
een* ftecn plaatfcn , met een opichrift. — Zacht |
ruste zijne asfche !

Si. Ueleua is flechts eene fteenrots ; een IckipJ
gijdeclte van dezeive is met "^^ ^-^ bedekt, en voor
bebouwing geichikt; maar hoc groot dit gedeehe
is, mag de vreemdeling niet weten. Want als
men te James Tov>'n gaat wandelen, wordt men
tcrilond teruggewezen, wanneer men buitene
poort komt; het eigenlijk bebouwde land krii^'j
men niet te zien. Ik heb reeds eenmaol gezqd,,
hoezeer de l^ngeirclien den Spanjaarden en Portu-
gezen vooruit zijn, wat de bebouwing des hiiicsl
betreft. Op St, llelcna vindt men daarvan de iii|
liet oog loopend (Ie bewijzen; wij kregen alle En-
ropcfche tuingewaslen , en in het algemeen all^
noodige ververfchingcn. Wel is waar, alles waJ
onmatig duur; manr wanneer men den lieilz.'t-
men invloed van <leze dingen op de gezondliciul
in aanmerlving neemt, dan moet men op die thiiirj
te geen acht geven; en dit gelchiedde ook iiicrj
Men had de tocllcmming van den Coiivcrnai;!
noodig, om rundvleescli ie bekomen; de zeer ii;j-|
gere fchapen kosteilcn het Ihik drie (.juincs; I-j
terlle, dat gedacht werd, woog iN ponden; t^A

poedkoope n
Ven, verdie
^'erre te vcrl
?eHop, dat
^lanier altijd
fw« af tot

REIS OM DE WERELD.

53

dieren waren uitgehongerd. Daar ieder halmtje
gras op het eiland waarde heeft, geeft men dtze
dieren waarfchijnlijk flechts zooveel, als tot on-
derhoud des levens volflrekt noodig is ; wij voe-
derden dezelve met oude, bedorvene fcheepsbe-
ifclniit, zoodat zij naderhand dubbeld zoo zwaar
I waren.

Op mijn voorflel, kocht de Kapitein voor de
[nianfchap Porter en een vat Spruitcn-bicr , dal
ons van zeer veel dienst was. Ik heb boven
gezegd, dat het bereiden van het Spruiten-bier
iiiiet gedroogde gist niet wel gelukte ; maar
Itlians, daar wij, zoodra de Porter en het Bier
jopgedronken was , bij de friafche gist fuikerfij-
roop (^Tnelisfe) en fpruiten-fap deden, gelukte het
jons volkomen, een zeer goed bier te brouwen.
}it gefchiedde bij afwisfeling met den Porter en
Iniet het Bier; terwijl het eene vat gebrouwen
|verd, werd het andere gebruikt. Twaalf of
achttien uren , nadat het warme water met de fui-
Ikcr-iijroop en het fpruiten-fap op het overfchot
pi het bier gegoten was , begon de gisting.
|)inncn vierentwintig uren hield de gisting op,
fcn het bier konde gedronken worden ; doch , van
jweofe de hitte, konde het niet langer dan achten-
veertig uren duren. Deze zeer eenvoudige en
goedkoope manier, om op een fchip bier te brcu-
|\ven, verdient zekerlijk navolging; en dezelve is
ccire te verkiezen boven het brouwen met droo-
geHop, dat toch meestal mislukt, terwijl deze
nianier altijd goed gaat. Wij hebben van St» He*
\wa af tot ia de Noord-zee, waar de warmte

D 3 niet

m

Hifr''!!

wm

H I

!l

;i

54

REIS OiM DE WERELD.

T-K'

H

niet toereikende was , om eene gisting te bewer-
ken , onafgebroken , op deze wijze , bier gebrou-
wen, zekerlijk wel twintig malen op ieder vat;
en ik ben overtuigd, dat het beilcndig gebruik
van dezen voedzamen en gezonden drank zcc;
veel heeft bijgedragen, ter bevordering der ge-
zondheid van ons volk , op eenen zoo langoi!
togt van Si. Iklcna tot Ci-otifladt. Elk Vxtt,
dagelijks ecnc flesch van dit bier, en in weerwil,
dat ons volk veel van thee en grog hield, bJ.
den zij toch liever eene flesch bier.

Ik vond in mijn Dagboek , een paar dagen i,;
ons vertrek van St, Iklena^ opgemerkt, date.
appelen aldaar geene pitten hebben; ik heriiiikr|
mij echter niet, of wij dit, in het algemeen,
zoo gevonden hebben; waarfchijnlijk was Ik-;
zoo. Dit zoude tdi bewijze kunnen dienen,!
dat een gewas, zoo vreemd aan dit klimaat, |
dat hetzelve op de gewone wijze niet eens Icüi
voortgeplant worden, evenwel door vlijt zarl
wel kan worden gekweekt; want de appelen up|
ÓV. Iklcna waren uitllekend van fmaak.

Küi van St. lielena, over Koppenliajicn,
ucar Cronlbdt.

In do laatfle drie maanden vati onze rtis, \\h
ren de ziekten zoo weinig beduidende, dat gti-
ne van dezelve bijzondere opmerking verdient,
Rheumatieke pijnen waren weder het nieiiigviil-
di;v(lc. Ik weet niet, of ik de verdüüvingeii,!
welke ik tweem;ilen waargenomen heb, vvaiiiwr

de

. f":

REIS OM DE WERELD, 55

ik verdoofde deelen voor het gevoel der Patiën-
ten als hout waren , onder de rheumatismen tel-
len moet of niet ; een vcrfchijnfel van de fcor-
biit was het niet, om dat de Patiënten geheel
niet fcorbutiek waren , en het eene geval in Chi-
na plaats had, toen wij reeds een' geruimen tijd
vcrfchc levensmiddelen gebruikt hadden. Ik Ichreef
daarentegen inwrij vingen met Terpentijnolie voor
en inwendig zweetmiddelen en punsch; die midde-
len badden eene goede uitwerking. Deze toevallen
heb ik dan alleen waargenomen, als de rheiimatistnen
bijzonder menigvuldig waren. De voorwerpen ,
die 'er mede gekweld waren , hadden beide vrij lang
mercuriaal-middelcn moeten gebruiken; doch 'er
was federt dat gebruik reeds een aanmerkelijke
tijd verloopen , bij den eenen een geheel jaar, en
bi) den anderen wel twee jaren , zoodat het niet
waarfchijnlljk is, dat deae verdooving met het
gemelde gebruik in ecnig verband ftond. De
verlammingen , welke bij het onverftandig gebruik
van het kwik dikwijls ontdaan , hébben onder
dat gebruik zelf plaats , of op zijn hoogfle ge-
nomen, korten tijd daarna, terwijl het middel
nog voortwerkt.

In de Oostzee , hadden verkoudheden , pijnen
aan den hals en in het hoofd plaats, de fterke
fliimafzondering in den neus zoude zeker niet
gebeurd zijn , indien niet de verfche levensmidde-
len, welko wij te Ikljitigor t\\ Koppenhagen inna*-
men, eenen overvloed van fappen bij verfcheidenc
hadden veroorzaakt. Op deze wijze verklaar ik
üük cenige buikloopcn , die op plaatfcn, waar

D 4 wij

- i.^ 'lil'' i

i»f

%

r ■'

i >■

I:'

i

fi.'

y'\

;i[^'

,!'li

msmmmmm

i' é I

%'i

1K ,

5ö

RiilS OM DE WERELD.

wij landden, en rijkelijk allerlei levensmiddelen
kregen, gewoonlijk ontflonden. De va/a chyli-
fcra fchijnen dun de groote menigte van Chylm
niet te kunnen inzuigen; van daar de menigvul-
dige ontlastingen. Iets dergelijks heb ik ook bij
het toedienen van braakmiddelen opgemerkt; zij
werkten veel gemakkelijker, wanneer de Patiën-
ten, eenigen tijd te voren, in eene genoegzanit
hoeveelheid, gezond voedfcl hadden gebruikt.
Ik geloof thans , dat braakmiddelen , wanneer zij
niet goed willen werken, ook niet geindiceerd
zijn. Behalve bij vergiftigingen, moet men, naar
iiiijne ondervinding, het braken nooit met geweld
dwingen. Dikwijls is het mij gebeurd, dat ik
de Ipecacuauha^ Hechts | grein om het uur, had
voorgefchreven , terwijl de Patiënten reeds \w
het tweede uwr begonnen te braken; maar, zou-
yccl ik mij herinneren kan, altijd met een ver-
ligtend g.^"olg. jSIen ziet, hoe gemakkelijk Iiei:

brakrd •'.

wanneer de natuur het vordert.

Hierbij moet men nog opmerken, dat de meciiiiig
van Hah?..^mann, dat diluterch middelen, in
kleinere giften menigvuldiger toegediend, gelijke
werking doen als in grootere giften, zekcrliik
ten opzigte van ze^r vele middelen gegrond is.
Ik geloof, dut de Jpccaciianha tot een i groiii
jnet fuiker vermengd, gelijk men de zeer kleine
giften doorgaans gewoon is toetedienen, mis-
fcliicn vier, zes, acht, ja nog meermalen fterkcr
werkt, dan wanneer zij onvermengd gegeven
wordt. Ik geraak hier aan het uitwijden, waar-
toe ik anders nog niet vervallen ben , oiiuliu jk

in

naar

ZOÜ-

gcliike

kleine
, mis-

fterker
kffovcn

waar-

(hl \^

ia

REIS OM DE WERELD.

57

in het algemeen alles heb willen vcrmijik'n , wat niet
ter zake dient. De volgende waarneming, welk^
ik hier nog mededeelen wil, gaf tot dit uitwij-
den mij van zelfs aanleiding. Dezelfde matroos,
die in Japan een' zoo gevaarlijken val d^ed, luid
eens koorts en hoofdpijn , en klaagde over een'
bitteren finaak in den mond, zoodat ik meende,
dat eeji braakmiddel hem wel zoude helpen.
Twintig greinen Ipccacuanha werkten niet, twee
greinen braak wij niL*en ook niet , acht greinen
zinkbloemen even m.'n, eindelijk. deed zelfs vijf-
tien greinen witte virriool ook geenc de minde
werking. De laatfte twee middelen gaf ik, oni-
d.it ik niet op den ftoelgang werken wilue.

ïk zag nu duidelijk, dat ik den Patiënt tever-
geefs kwellen zoude, want hij was geweldig mis-
felijk; ik zag, dat hetgeen men turgescentla tot
braken noemt, bij hem geheel gecne plaats liad,
•.naar veeleer een tegenovcrgellelde toclland, na-
melijk, dat de krachten der zuigende vaten in
de eerlle wegen pradomincrendc waren.

Op eenen fchoonen avond, kwamen wij te
CrciijhkU aan. Op de Oorlogfchepen , welkt*
daar vuor anker lagen, en welke wij voorbij
müesten , uitte men zijne blijdfchap , dat de Na-
da/ida gelukkig terugkeerde. De meer beken-
den riepen hunne vrienden op de Nadeshda bij
name toe: ,, Zijt gij het?'* riep men; ,, Ja,
hier ben ik!" was het antwoord. Slechts t-cn
.iiuwoürddc niet; hij alleen werd vermist; hij lag
op ,V/. Ileleria begraven. De herinnering aan
klic [;o'^eiirtenis vermen ;de onze blijdlVhap met

1) 5 een

* n

'4 il

i^.

Il"

1

1

1-1

lil

i

^^''■^\

m

I

1'-' I'

i!
w
m

' *.

■f. f,

t

n I 's i

0^ |.

5»

REIS OM DE WERELD.

een onaangenaam gevoel , daar zij anders volko-
men zuiver zoude geweest zijn.

Ons volk was niet Hechts welvarende, maar
tcvond zich zelfs in eenen (laat van bloeijende
gezondheid (♦); offchoon zij ook door de zon-
nellralen verbrand waren, zag men evenwu,
dat het frisfche bloed hunne wangen verfde.
De meeste waren op de reize toegenomen; g;.
heel Cronfladt en vele bewoners van Pettrsbu,^
kunnen getuigen, hoe voordeelig zij 'er uitza-
gen, als zij op de Nacleshda in parade ftoii-
den. ■.,•.:

Men ziet uit dit kort verhaal , waarin ik flechts
datgene vermeld heb , wat mij merkwaardig vour-
kv/am, dat het volk, zonder Cronjladt te ver-
laten , aan dezelfde , indien niet aan ergere , kwa-
len, gedurende drie jaren, zoude blootgerteld ge-
weest zijn. Geneesmiddelen waren het zeker
niet, welke zoo bij uitflek de gezondheid bevor-
derden, dat 'er geheel geene gevaarlijke ziekten
ontftoiiden (f) ;' maar de zorgvuldigheid was het,

waar-

(*) Om dtf waarheid volkomen hulde te doen, moet i!t
evenwel bekennen, dat de tweede fcliippor, een zeer or-
denlijk man, ten laatfte ziek werd en, in dien toeftr.nd, h
Cronjladt aankwam ; rheuniaticke pijnen in het hoofi ut-
ren zijne voom&me kwaal. Ik hoop, dat hij naderhand
beter zal geworden zijn.

(t) Vele zieken kre;:en zelfs geene geneesmiddelen, m^rri
werden door goede verzorging gezond. Dikwijls vvorcicn
watrozon ongeftelJ , die door arbeid en nat weder fif-ïrmat

REIS OM DE WERELD.

59

volko-

maai
eijende
e zon-
emwl,

vcrtV.c.
n; gi-

uitza.
.e ftüii-

L flechts

[g voor-
te ver-
•e, kwri-
irteld ge-
t zeker
bevor-
ziekten
as het,
waar-
moet ik
zeer or-
|eftr,nd,te

laderhav.d

|en, mjrt
worcicn

waarmede al het fchadelijke werd vermijd , en gce-
ne gelegenheid verzuimd , om de noodige ver-
kwikkingen en ververfchingen te verfchaffen , in-
dien dezelve maar te bekomen waren. Men
heeft, uit het voorbeeld van den icorbutieken ,
gezien, dat niets gefpaard werd, om hem te red-
den; al ware de Kapitein zelf in zijn geval ge-
weest, men zoude niet meer hebben kunnen
doen. Hij alleen kreeg onzen geheelen voorraad
van Citroenfap; de Kapitein gaf zijn' eigen voor-
treffelijken Madera, fchoou hij flechts een klein
getal flesfchen van dien wijn bezat. Wij hadden
anders ook nog goeden wijn; m:iar hij wilde,,
dat de zieke den besten zoude gebruiken. En
wat nog het kostbaarflie was , dagelijks kreeg hij
versch vleesch, en dat ten tijde, als wij daaraan
grootelijks gebrek hadden, namelijk op de reis
van de Saudwichs-eilanden naar Kumtfchatka.

Het verdient nogmaals gemeld te worden, dat
het water, in de van binnen gebrande (ycrkolh-
teti') vaten, goed bleef; omdat dit eene zaak is
van het grootfte gewigt. Want zonder deze voor-
zorg , bedcift het binnen weinige weken, en her

IHnki

zija ; v\ kingen dan over vermoeidheid , pijn door iIl*
leden, en hebben geeu' trek tot eten. Rust heb ik, iii
deze !;eval!en, het beste gevonden. Zij gingen li,?(ren,
kregen thee uiet wijn, of een' zuren drank, al naar dnt
zij het wenschteu ; den volgenden dr.g was het reeds be-
ter met hen, den derden hadden zij trek tot eten, en

8one krachtige foep en versch vleesch deden hen volko-

cv^n henteüen.

I- .

' I-

ir

i:,^i

6o

REIS OM DE WERELD.

i'i "'■

i','

't;!

ftinkt affchuwelijk. Het onze integendeel was,
behalve eenige vaten, omtrent welke eenig ver-
zuim moet hebben plaats gehad , altijd zeer goed
drinkbaar.

OVER

:p'«

OV^K DE STROOMEN, GEDURENDE
DE REIS WAARGENOMEN,

DOOR Kapitein Krusenstern.

,1 7e Stroomen op zee zijn voor de zeevaart
van te groot belang, dan dat de Zeeman het
niet als pligt zoude befchouwen , daaromtrent , te
allen tijde , mpt de meeste naauwkciirigheid zijne '
waarnemingen te doen. \Vc\ is waar, niet al-
tijd kan men uit dié waarnemingen (lellige be-
fluiten opmaken ; maar eene nadering in dezen
is reeds van gewigt, vooral dan, wanneer de
oorzaken der flroomen met cenige waarfchijnlijk-
heid kunnen opgegeven worden. Hoe mcnigvul-
digcr die waarnemingen zijn, dies te gemakkelij-
ker wordt het , algemeene gevolgen daaruit afte-
leiden ; en deze moeten der waarheid nabijkomen ,
wanneer verfcheidene met elkander ovcreenftem-
men. Maar is de rigting en de kracht van een'
ftroom , in zekere llrcken , door verfcheidene
Zeereizigers , verfchillende opgegeven : dan moet
men, vóór dat hieromtrent iets beflisfende gezegd
wordt, onderzoeken, in welke oorzaken de grond
Vim dit verfchil gelegen is; gelik tevens de Op-
gaven zelve, en de gevoelens, omtrent de loe-
vaUi|i;e onregelmatigheden, naauwkeurig bcliooren
overwogen te worden. Ik fpreek hier alleen van

zul-

t ! •' « . k-r M
■■''■■'■ •' ,•■ • ■ 1

i 'I

1 5

:M

Hl

Iv

!i

(!!

1 1

;i,i

.i^'f '

62

REIS OM DE WEHELD.

M f I

bi 1:

zulke ftroomen , welke van genoegzaam bclanp;
zijn, om niet aan cene misrekening in den loop
van het fchip tocgefchreven te kunnen worden.
Misfchien kunnen de weinige opmerkingen, die
ik op mijne reize gedaan heb, van eenig nut zijn;
ten minde zij zullen dienen kunnen, om den
voorraad van bouwrtofFen te vergrooten, waar-
uit eindelijk iets , dat voldoende en bevredigen<le
is, zal kunnen opgemaakt worden; en deze
bouwftoffen kunnen 'er niet te veel zijn , al is
het ook, dat zij niets meer dan eenige, met vlijt
waargenoniene , daadzaken (^ facto) behelzen. Dir
is het eenige, wat ik, ten opzigte vnn de vol-
gende aanmerkingen, zeggen kan. Dezelve zijn
gegrond op eenc, met alle naauwkeurighcid gc-
houdene , >checps-berekening, en op de dagelijk-
fcbc bepaling van de ware Lengte en Breedte v.iii
het fchip, volgens de gedane waarnemingen. Van
daar, dat 'er zeer weinig onnaauwkcurighcid in
dezelve kan plaats hebben. De Breedte van het
fchip werd telkens door den Sterrekundigen Dr.
HoRNER, den Luitenant LövvENSTERN en mij,
met Sextanten van Troughton en Rajmsüex,
bepaald. Zelden was het onderfcheid tusfclicn
de door elk onzer gemctenc Hoogten meer dan
20 of 30 feconden; bij de rekening werd zeker
geene fcconde veronachtzaamd (*). De Lengte

van

(*) De meeste OnJcic-ren op het feliip deden danrcnbo-
veil waamemingai niet Octanten; ondcrtusfchen vonden
wij doorgaans ccn verfclül van één of iwee minuten nis-

fclie'.'

I, I

REIS OM DE WERELD.

^^^

'"'m
loop

•den.

, die

deze

al is
t vlijt
, Dit

2 VOl-

-■e zijn
id gc-

Lgclijk-
Ite vau
. Van
icid in
an het
n Dr.
mii,

DEN,

fclien
r dan
zeker

engte
van

nrenbo-

zonden

leii niS'

vnn het Schip werd opgemaakt vol.icns onze drie
Ciironoinetcrs, zoo lange zij niet te veel van de
Maaiis waarnemingen verlchilden. Gecne gelegen-
heid werd verzuimd, oin Maansafilanden terne-
ten, en zeer dikwijls werd, in twijfelaclitige ge-
vallen, de Maansleiigte , naar de Tafelen van
Buiig, door Dr. Hornür berekend. K'-»nde
men zich, met denzelfden graad van naaiivvkju-
;iii;heid, op de Scheeps-berekoning verlaten: dan
bepaalde het onderlcheid tuslclien deze en de
[Waarnemingen naauwkenrig de rigting en kracht
van den ftroom. Evenwel, ik ben 'er zelf verre
van af, dat ik ook de naaiivvkeiirigüe Scheeps-
i berekening als iets zekers zuii willen aannemen.
Het is bekend aan hoc vele fouten dezelve on-
iJerhevig is. Zoo is, bij voorbeeld, de beste
[Matroos niet in Haat den hem opi;cgeven koers
uist te (luren; bij harden wind is dit <>nmoge-
, De fouten kunnen, wel is waar, van twee
Ikanten tegen elkander overllaan, en dus als niet
l'ocltaande befchouwd worden {ficli compctifiren^'^
Imaar als iets volltrekt naauvvkeurigs kan men het
toch niet aannemen. De Zeelog kan insgelijks
iiu't altijd met de meeste naauwkeuriglieid gewor-
|pcii worpen (♦). De kracht van het afJri.ven

wordt

liien de waarnemingen met den Sextant en ui.» met don
1 0 -.'iVHr.

(*j De Scheepslog werd bij niii door twee OiTicieren
jut!;ewoipen, van welke ik zeer wel kon v r:r. ii vl'd , dit
hij in dezen niet onncht-cnnni zoiulen te wi-rk i'-m; ea
ji.'Zdve werd alle half uren uicgewuipen, dj;.r me;i hec

\m

H *'

•m

■ -I

cn

REIS OM DE WERELD.

worJt dikwijls zeer willekeurig bepaald, alsfiied.
de rigting- daarvan, en tevens, hoeveel de golven,
die dikwijls geheel anders dan de wind zijn , liet
fchip van derzelver koers verwijderen; maar de
grootfle zwarigheid is zeker het bepalen van de
niiswijzing van het kompas; en ik moet beken-
nen, dat ik dikwijls verlegen geweest ben, o;i
welk eenc wijze ik die miswijzing in rekening;
zoude brengen ; daar eene fout van eenige gra-
den in dezen genoeg is , om eene aanmerkelijk:
dwaling in de ichecps-berekening van eenen en-
kelen dag te veroorzaken. De miswijzing van
liet kompas werd, zoo dikwijls dit mogelijk was,
met Tronghioiifche Azimuthal Kompasfcn , door
Dr. HoRNER, door mij, en door vcrfcheidciiü
OOicieren waargenomen. Alle voorzorgen wcr-
den daarbij gebruikt. Men plaatste dezelve im
ver mogelijk van de kanonnen, en hield ze, op
allerk'ije wijzen, van ijzer verwijderd. Ik droeg
zelfs, wanneer ik de waarnemingen deed, mijne
montering niet, omdat daaraan metalen knoopen
waren ; ook werden de waarnemingen , op ver-
fchillende plaatfcn van het fchip, herhaald. Mr.:
fomvvijlcn was het verfchil twee of drie graden,
zoowel tusichen de beide Kompasfcn als tusfchen
de Waarnemingen op vcrfchillende plaatfen van het
fchip; dikwijls verfchilden de waarnemingen van
den morgen met die van de avond wel vijf Cm-

den,

anders Hechts rlle uren doet. De Schee ps'.og-iijii wcid
ooii alle weken in orde gcbragt.

N^:ifl:iS ^' :^'l

, nlsmed.
i golven ,
zijn , liet
nifiar de
1 van dii
it beken-
ben , op
rekening
lige grn-
lerkclijk;
enen en-
Jing van
lijk was,
n , door
rcheidciie
;en wcr-
elve 7M

ze, op

dcii.

REfS OM DlC WERELD.

rfcii , (clioon 'er „„fc vde dio-^n

het Kompns op zee doen ? ?"'"'^"""S ^'"'

niiddelde „eemt uit -üC ''" '™" ' «f het ge-
«n de fout i„ d w^J-""''"''"''""^"' «f da'
«■'ï "cpanlt; walt": e, f^ J"" ^'"""-^ S-
n-jheid te wachten is '""^ nanuwlceu-

"S « bepalen, Cdat' ' "™°"" "•'■•■"'"'keu-
i-^hn-ften kunnen . leVen' "f"". '^''"'^'''^ ^°''■■-
te onderzoeken. Di? w„rd ' ■"" *»'™

h> 4'ardoor aan vele v „ "1 '"'"" «"%'•
h ^^"es, wat ..en h dë " ''" ""'"'"^'^

k:, ,„ verfcheidene ftrekcn 7T^ ' """"■
verzekeren kan, dat dl» '''" *'"""

J:i;i optejreven • ^n • ^ ^P ^^ne müI

h-t Zijn, wanneer ;:„' de.e^ "" ■'^^''""•
fre foortr-eliike w,,,„„ • ^"^^ ""«' vroe-

IV.D.k '"'""'"';;S»'™n,etdie,weI.

ke

.*

' '1 I

I ' !

'1, '

h

1
' !

^Hn J '

i

■ \

')

1 .) .;

Mm

3' V- \

'il l'i '■

'^ :'i'

!

i,!>k.

ni

t ,

n :'M

/l

t

lil

k

li

r»

j

66

REIS OM DE WERELD.

ke in tic toekomst nog zullen gedaan worden,
vergelijkt.

De dagelijkfche rigting en ftcrkte van dei,
ftroom, zoo ah dezelve, volgens de Waarne-
mingen , bleek te zijn , is , in het Tabellarisch
Dagboek, opgegeven. Hier zal ik de uitkom-
flen van deze waarnemingen bijbrengen , en wel in
zulke vakken (^P^rioden^ dezelve verdeden, die,
naar den loop der reize, de natuurlijkite zijn.

Het eerfte vak bevat de ftroomcn, welke op
onze vaart, vaw den mond van het Engcifchj
Kanaal tot Kaap Ilorn^ waargenomen zijn.

Het tweede, van Kaap Ilorn tot Kamtfclmth,

Het derde, van Kamtfchatka tot Japan en
China.

In het vierde zijn de flroomen bijgebragt, t'ie
wij in de Japcnfclie^ Sachaïinifchc ^ Ochotzkijdv
en Chlnefchc Zeeën hebben waargenomen.

Het vijfde vak bevat de llroomcu van de Straar
Simda tot de k5'(;/;c///<^/w/;-eiIanden.

ï.

Van Engi:lani) tot Kaap IIorn, 6 Ocrc
LEii 1803 TOT 3 Maart 1804.

A, ra?i EngeUuii' :oi aan de Kanarifche £//<7//yA ..

De ilrooni had hier ceiic onveranderlijke rir-i
ting naar het Oosten. Van dezen OostL lijken |
(Irooni ('preken alle Zecreizigers. Waarlchiinliü;
is de oorzaak van denzclvea de trckkin.:,' v.111

KEIS OM DE WEliELD. ,,

het w.itcr uh r/n» r,

;aa.is liet fterkfte is T ! ""'" ''"<"■-

38 Graden vonde ,vii , °f ''' '^'"^''"^ ^'^

- ^' if r :::,:;■ ^'--5^ - -^ ^

j yju^L aankomst te S^'va^ n
e fd,ee,s-bc.roke„i„g «„„.-cnt otf, "^'^ '"''
liilt; Vt komt diis on ,-1, • " ^ Wcste-

keuris overeen m-f ,»'""'• ^^" korat naauw-

f^^ Horo,o,ie; T^^^^ ^Jl ''""'"'■ '
11" Oosten, van u mr , V"'"^" ff'"»"' naar

^'■r^eliJK,, vond. nZ oo v t '"'' " '"«'-
«y, 1'" de beste Zee.Ho,-o, '^'•'•™''"". "Is
'--we>de;V..Ji' 7:;;;'7--™u.as,

ma eenen zeer frisfri, •„ ri . ' ' '''= ^''i:'"

™S .ncn reeds, if "f°"™""'' ^"--'e, .00

:- ---nenn-n on n, t JieTrrf ™"""'^' '"^
^"!tcn, dat de ilroom 1,.^ \ '^'■"""'^"^ h,-

'■"l't. Ooi; D,Z''r '^ "'''■ '>« Oosten

« vaart „aar W.;r!:';r'^'°"''''''' ^y-

''"' "p .'e i.; ';;,;'"'•'■"'•'" >=-„ als ,v(,:

M.utc,MN„ vond bu„ ,u,f;,,,„ j^
^ ' Eu-

't

^'1 il

'f'^f

• i

' I tl

11

''-ïUirr!

;(«''

l|l. ui

J

"U

63

REIS OM DE WERELD.

Eiiropefchc kusten eu de Kanarifche Eilanden H
mijlen op een' dag. Men kan derhalve, in ge-
val dat men niet met Zee-Horologies voorzien
is , zonder veel te dwalen , tusfchen E 'igeland
en Tenerifc, dagelijks van 5 tot 7 mijlen voor
eenen Oosteliiken ftroom aannemen (*). De ftroo-
men naar het N. en Z. daarentegen wegen bijna
elkander op {competifircn ftch^. Eerst vonden
wij den ftroom , tot den 35ften graad , fterk
Noordelijk, dan werd hij Zuidelijk, daarna we-
der Noordelijk , en tusfchen Madera en de Ka-
narifche Eilanden liep hij weder naar het Zuiden.

B. Vdn de Kanarifche Eilanden tot den Evenaar

en de fïreken van den Zuidoostdijken

Pasfaat,

Van Tenerijfe tot de \\.iLV^-Vcrdifche Eilanden,

bc-

(*) Om allen misverfland , ten annzien van de uitdri:!;-
kini^en: Noordelijke, Westelijke, Oostelijke en Zuidelij-
ke ftroom voortekomen, als niet hier en danr bepaaldelijk
gczcp;J is. Stroom luiar het Noorden, vaar het Zuidi.'n,
Stroom van het Oosten, of vnn het Westen, acht ik het
noodig hier aantemerken, dat ik b.v. door de uitdrukking,
Noordelijken Stroom, zulk eenen verfta, wiens rigting van
het Z. naar het N. is, die dus het fchip verder naar het
N. voert, dan het, naar de fcheeps-berekening, zijn zoude.
Men zoude zulk een' llroom even zoo goed, en mislcliien
beter, Zuidelijk kunnen noemen, gelijk ook de Wind, wiens
rigting van het Z. nnar het N. is, niet NoordeWind, m^sr
Zuide Wind genoemd wordt; doeh a.iar de gemelde ni.miet
van uitdrukken de gewone is, heb ik dezelve gevolird.

REIS OM DE WERELD.

69

bemerkten wij dagelijks ecnen Oostelljkcn flroom;
tusfclien 26^ 14' en 24^53' Breedte en 16-^58' en
18" 12' Lengte, was deszclfs (Icrkte 23 mijlen,
naar het gemiddelde genomen ; tot a^in het eiland
St. Jnlonio^ het Westelijkfte van de Kaap-Fr;--
,//yï7;^ Eilanden , dagelijks 10 mijlen. De ftroom
helde ook, bij afwisfeling, naar het N. en Z.,
maar altoos weinig. ?'''adat wij het eiland St. An-
tonio uit het gezigt verloren hadden , wendde de
ftroora zich naar het W. N. W. , en wel nog vroe-
ger, dan wij den N. O. Pasfaat kregen, die eerst
op de Breedte van 13.J- Graad begon. Deze Noor-
delijke en Westelijke Stroom verliet ons niet , zoo
lang de Pasfaat duurde; ook was de ilroom ftcr-
ker, dan men denzelven doorgaans in de (Irekcii
van den N. O. Pasfaat aantreft. Tot op de
Breedte van 6 graden, waar ons de N. O. Pas-
faat verliet, bedroeg hij, naar het gemiddelde
^'jonomen, dagelijks 16 mijlen. Bij het ophouden
van den Pasfaat, veranderde ook terftond de rig-
ting van èi'i.w (Iroom. Hij werd geheel Noorde-
lijk, met eene kracht van 18 tot 20 mijlen dage-
lijks, en maakte het voor ons zeer moeijelijk,
0111 uit deze llrckcn , waar weinig of geen wind
is, te komen. Hij verlicï ons ook niet, vóór
dat wij, op, 2" N.B, den Z.0. Paslaat Ivrcgen,
lic ons eindelijk bragt in het Zuidelijk Halfrond,
Lwlat wij tien dagen te vergeefs geworfleld had-
den, om ons cenen weg naar den 1'^ venaar te
bniien.

Do meeste Zeereizigers hebben, op hunne vaart
van lic Kanarij'chc Eilanden tot den Evenaar,

E 3 uiei

':1':,'|

: I

;/'r:

. ' i'

Vi ■

m

■ -! ill

«ai

.1 'i

1

i(

jv :r'jij f tt

70

REIS OM DE WERELD,

niet eenen Oostelijkcn, maar eenen Westelijken
flroom gevonden. Zoo liecft b. v. Cook, op
zijne derde reis, van Tcneriffc tot op de Breedte
van 12", eenen WesLclijlccn llroom van omtrent
7 mijlen in de 24 uren , en dan tot op de Breedte
van 5*^ een' flroom naar het Oosten, van 12 tot
14 mijlen dagelijks, aangetroffen, en dus juist
het tegendeel van hetgeen wij ondervonden. Dit
laat zich hieruit verklaren, dat wij den N. O,
Pasüiat kregen, daar Cook denzelven verloor,
en dat Cook, van 12 tot 5 Graden, meest Zuid-
westelijke winden had, terwijl wij den Pas(;uit-
wind hadden. Daar de Itroom in deze ftrckcii
volkomen de rigting Jcr winden fchijnt te volgen,
zoo moet dat verlchil van winden de oorzaak
zijn van het verfchil tuslchen onze en Cooks

waarneming.

Den Z. O. Pasüiat kreeg hij

111.

ons juist op dezelfde Breedte en Lengte, en van
daar komen ook zijne en onze waarnemingen
met elkander overeen. Op de grenzen tuslchen
de N. O. en Z. ^^^ Paslaatvvinden , Nvaar iiicii
doorgaans niet dan fiaauwe, veranderlijke, meest-
al Zuidelijke winden en dikwijls (lilte heeft,
vonden wij, gelijk ik reeds gemeld heb, oenen
Herken en aanhoudcnden llroom naar het N.;
fchoon CooK hier hetzelfde wéér had, von 1 hij
dezen N, (h'oom niet; vcrfcheidene dagen ver-
fchilden zelfs de waarnemingen niet v:ui de
fcheeps-berekening. Coo:; verklaart dit hic-
door, dat hij meent tuslchen (h'oomen i^craiikt
te zijn, die hunne rigting O. naar de kii.'^t v;mi
(juiuea en W. naar de kust van Brajilien n-iii'ii.

f hl

REIS OM DE WERELD.

71

De grenzen, welke Cook hier aunncerat, moe-
ten zeer veranderen, ichoon wij niet weten naar
welke wetten. Het verfchil der jaargetijden heeft
daarop misfchien den meesten invloed. Evenwel
bij Cook en ons was het verfchil der jaargetij-
den zeer gering; want Cook kreeg den Z. O.
Paslaat op a** N. en 050 \V. en doorfneed de
Linie den ille September. Wij kregen den Z.O.
Piislaat op '2^ N. en 24^ W. en doorfneden de
Linie den 26 November. Vancouver, fchoon
in een verfchiilend jaargetijde, te weten op het
einde van Mei, tusichen de Breedte van 6^ en
den Evenaar, vond de ftroomen zeer onregelma-
tig, doch meest Zuidelijk^ en wel meer Zuidoos-'
tclijk, dan Zuidwestelijk. DENTRr.Ci\STEAUX
had, tot dat hij den N. O. Pasfaat op 90^ N. en
20** 30' W. van Parlis verloor, bellend ig een'
flroom naar het W. Z. W. In de flreken , waar
rtiltc van wind heerscht, d. i. tusfchen de gren-
zen der beide Pasiaatwinden , waar hij zeventien
dagen doorbragt, vond hij, even als wij, eenen
bcllendigen flroom naar het N. , welke duurde
tot dat hij iXtn Z. O. Pasfaat op 3'* N. kreeg.
Hij doorfneed de Linie, Cxitn 28 November, op
c6o Westerlengte van Parijs, en dus in lietzclfde
jaargetijde en op dezelfde plaats als wij.

l':h

il

^ f'

C, Van (hfi Evctiaar tvt htt Ellafid
St. ('athuilna.

Mot den Z. O. Pasfaut , dien wij r*» ten N.
van den Evenaar kregen , bcgou een Ilerkc Ilroom

E 4 naar

7ft

REIS OM DE WERELD.

naar het W. Z. W. Tot op 6i<> Zuider Breedfe
(onze Lengte was toen 28" 18') was dezelve
het (lerkfte, tusfchcn 25 en 35 mijlen in de 24
uren. Van 6" Z. werd hij veel minder, en hij
nam eene W. rigting aan ; tot op de breedte vuu
17® bedroeg hij niet meer dan 8 mijlen dagelijks,
het gemiddelde genomen; en nu veranderde lnj
geheel van rigting. Alle Zeereizigers hebben tcu
Zuiden van de Linie, of liever, zoodra zij den
Z. O. Pasfaat kregen , eenen Herken Westelijker.
ftroom waargenomen. Cook vond op z:jne der-
de reis, van 2<» N. en 25*^ W. tot 2^ ^' <^'^ S^'"*
W. in vier dagen 115 mijlen. Van 3" Z. B. was
' deze droom minder en liep weinig meer naar het
W. en N. om, en bij Kaap Augustijn was hij
geheel N. Ten Zuiden van deze Kaap vond
CooK geheel geen' droom meer. Ook Dentre-
CASïEAüx vond deze W. Ih'oomen zeer Iterk
in den beginne van den Z. O. Pasfaat; nada:
hij echter Kaap Ai:gustijn voorbij was, verdwe-
nen zy ten dcele gelieel , of waren zeer onbedui-
dende. Dentrecasteaux kreeg den Z. O. Pas-
faat, den 23 Novemb. op %^ 49' W. Van toen
af tot den 6 December, op welken dag zij zich
op 90° 1' Z. en 3i<> 19' W. bevond, was het
fchip der fcheepsberekening omtrent 4** 22' voor-
uit, dat 20 mijlen dagelijks uitmaakt (*). La
PeiroUvSb vond dus den W. droom, ia de na-
bij-

(*) Voyage i\ la Recherche de la PKiuousui Tiiblcs ck' h
Rome de rEjpernnce, Vol. II. p. 72. Labilf-akdikui:"'; ui
gave in 4".

ilEIS OM J)E WERELD.

kuhcd van den Evenaar veel fflinw, .

"'"en gevonden hebbed rr' '" ^"'J *"-
=■'" de Oostelijke „ofitic vf" .'"°" ''"■■''''■■'"■'^"

onurent 70 Oostelijker d", f '•■"" """" ^n

genngen ftroora ten Z v.n r ''"'""''»'''' «n'

f-,kan„,e„ecbtetd S/'^^-'-o."-
2- en 35» 10/ vr. ligt ,,, ^"'P' '''= "P S»4S'

"en belcbonvven, omd,'/? ^"■""'" <""• «'-oo-
•■'"-"''en , altba s ":^^' « ,?! ^'^ ,"°'"-8'^-« hier •

ÖP <le Zuider Brc« te "f '"* ''^"■
van 300 verloren wij <icn 7 n ,'.'* .'" ''' ^-e"?"
Weef int.,.lcbe„ Oo!t , ,'^-,'''-''^»'' "e wfnd
"- O. en O. N. oM' el m' ']"""^"' ^-

'- "•■gelijk.. i„^-,f -„r'^Ür "^ ' e„ r, ^
v-»nclerde de „,nd '.„""^^ "' "an Kaa„ W,

"« 2- 'loch keerde fpoe ■/, "'T ""'"' "'"
'•'" '-et N. terug; wdke 1- "' '•'" ^- "• '"
"-";;e" van Octóber to Sr/", "' ^'"""■
~" «leze kust zijn. ■)/„""" * 'leerfthenoe
•Noordelijk en Ooli^Uil .'T '""^ "efbndig

'"f'™'ge de rig,i„„ rf,/ , ! ".''""'"e" «-aren „„,

f*^ ^"i4*:i r::'r:v'^r^'!i^e'

*-• woei, ''^^ "e wiud uit het

E

Ü.

^^1

4h

■1::.

.fi

f

fj-

1 1

^ ll:i

I ' * .

1 1 .

<il

74 l^EIS OM DE WERELD.

D. Vivi St. Catliarina tot Kaap Hom.

' 1'

h

IL(«n

11' )

In de eerfle dajjen van onze vaart van St, Ca-
tharina hadden wij ecnen frislchen wind uit het
N. N. O. en Z. O. De flroom was , destijds ,
Zuidwestelijk, 15 mijlen dagelijks, en duurde, loi
dat wij den mond van de Rio de la Plata voor-
bij zeilden ; de rigting van den flroom werd toen
plotieling N. N. O., fchoon de wind ah» voorheen
Noordelijk en Oostelijk bleef. Wanneer men aan-
"neemt, dat het punt, waar de ilroom zich wend-
de, juist tegenover den mond van de rivier is,
dan moet dezelve, daar wij dit juist verfcheidc-
ne uren na den middag pasfcerden , in den be-
ginne eene kracht van ten minlte i^ mijl in lici
uur gehad hebben, fchoon wij 240 mijlen van
Kio dó la Plata verwijderd waren. Op de breed-
te van 39"* werd de wind Zuidwestelijk, de ftrooii!
bleef onveranderd Noordelijk. Indien men dci;
Noordelijken ftroom op rekening van de Ziiid-
westc winden (lellen wilde, is echter tot op 39"
deszelfs rigting zekerlijk Noordelijk en Oostt;-
lijk, in weerwil van de tegenovergedelde rigtiii:.
van den wind. Verder naar het Z. , tot Kaap
San Juan^ waren de llroomen afvvisfelcndc; uit
derzelver (Irekking kan men niets bepaalds aiki-
den, behalve dat zij zich inzonderheid naar de
winden rigten. Over het alaemeen was 'er, van
St.Catharina tot Kaap San Jnafi^ tiisfchcn dj
fchcepsberekening en de ware Lengte ecu verfdiil
van I'' 27' naar het O. 'i'erwijl wij StatcnUnu'.
omzeilden, dat wij deden, met ecnen frisfciicn

REIS OM DE WERELD.

75

N. N. O. wind, op een' afftand van 35 tot 40
mijlen, vonden wij eencn ftroom naar het N. O.
t. N. , die in 24 uren 31 mijlen bedroeg. Op
de Breedte van 57° kregen wij eenen fterken
aorm uit het Z. W. en W. Z. W. Hij bleef
vijf dagen in dezelfde mate voortduren; gedu-
rende deze vijf dagen was de rigting van den
ftroom N. O. t. N. omtrent 16 mijlen in de 24
uren; hij bleef dezelfde rigting en dezelfde kracht
behouden, tot dat wij Kaap Jloru voorbijzeilden.

I I.

Van Kaap Horn tot Kamtschatka,
3 Maart tot 15 Julij 1814.

A. Fau Kaap Horn lot^ aan clc Washingtons-

eilanden.

Wij zeilden om het Vtiurland^ meestal met
cenen harden Westelijken wind , die hier de heer-
fchcnde is , waaruit de Oostelijke ftroomen , wol-
kc hier door alle zeereizigers gevonden zijn,
ligtelijk kunnen verklaard worden. Naar het ge-
middelde genomen , was de flroom hier dagelijks
tusfchen de 12 en 15 mijlen naar het O. N. O.,
0. t. N. en O. Z. O. , al nadat de wind W.
Z. \SJ. of W. N. W. was. Nadat wij het Vuur-
hnd omgezeild waren, verliet deze Oostelijke
llroom ons geheelcnal ; in het geheel was ons
lehip, bij het omzeilen v.in Statcnland t\\ Vuur-
land^ dat is van Kaap San Juan tot Kaap Vic-

tO'

i

mé

r:¥

t:m

'ifi

n'

Itl

I';. ; ="i'f

f lil M

i -^f i ' Ff

76

REIS OM DE WERELD.

toria, omtrent 31 graden naar het Oosten gedre-
ven.

Tot op de Breedte van 43" en de Lengte vtiii
9'ó" waren de flroomen weinig beduidende, en af-
wisfelende, wat dcrzelvcr rigting betreft. Op
verfchcidene dagen , was 'er , volgens de waarne-
ming, geen droom; maar van 430 tot 23*^ was
de rigting van den ftroom altijd Oostelijk, en
dikwijls zelfs Noordoostelijk, en, naar het ge-
middelde genomen, 14 of 15 mijlen op een' dag.
Den 22 April kregen wij, op 20" Zuiderbrccdte en
111° Westerlengte, denZ. O. Pasfaat. Wij von-
den, tot aan de fFa s/i//;gi o /? s -Elhndcn ^ dagelijks
een vcrlchil tusfchen de Scheeps-berekening eii
de Waarnemingen. Hetzelve was echter gering
en niet in eene bepaalde rigting, meest evenwei
naar het Z. en O.

D. l'c.'i (Ie \<!'\^\\\x\p.o\\^'Eilandcii tot de
Sundvviclis-£//t2;;^/^;,7.

frusfchen de TVashi',:gtom-YA\^\\C\tx\ en ckii
Evenaar vonden wij ecnen zc^-T fterken llru(ii;i
naar het W. ; eerst Zuidwestelijk, daarna Noonl-
vvcstclijk. Toen wij de Linie op 156" 31' door-
Ineden, was de Lengte, volgens de Scheeps-bc-
rekening, bijna li^ graad te Oostelijk; dit maakt
voor 7 dagen 15 mijlen dagelijks. In de Breedte
was het onderfcheid 13 mijlen naar het N. De
Noordwestelijke droom veranderde deszelfs rig-
ting niet, zelfs niet toen wij den N.0. Pasfant
Uregen, die ten Z. van de Linie begon. De;jc'!i

iler-

REIS OM DE WERELD.

77

frerken ftroom naar het W. hebben alle ZeerCi-
zigers opgemerkt. De Luitenant Hergest van
het ichip Dctdalus^ op zijne vaart van de JVas-
hingtojis- naar de Sand'wichs-YAX-xwsS'Zw^ in het,
■aar 1792, vond denzelven 30 mijlen da'^elijks.
De Kapitein Vancouver bevond hetzelfde, op
zijne reis van de Societcits- naar de Sandwichs-
Eilanden. Tot op ilc Zuiderbreedte van 5*' was
hij niet zeer aanmerkelijk, namelijk in de 9 dagen
Hechts een halve Graad; maar van 40 36' Zui-
derbreedte en 209" 15'Oosterlengte, cot den Eve-
naar, dien hij op de Lengte van 1:07038' door-
Inecd, bedroeg hij meer dan 35 mijlen dagelijks. .
In het Noorder Halfrond nam de flroom zijne rig-
ting iets naar het N. In Cz cerlle drie dagen,
waarin Vancouver tot 4" 54' N. en 204004' O.
gekomen was, had de flroom het fchip 81 mijlen
naar het W. en 50 naar het N. gedreven. Hier
hield hij op, zijne rigting naar het W. te nemen,
terwijl zijne werking naar het N. voortduurde,
met ecne kleine neiging naar het O.; de fnelheid
bedroeg tusfeh-'n de 12 en 15 mijlen dagelijks.
Kapitein Cook u ^akt, op zijn' togt van de So^
iHcits- naar de li^. v^w/V/ï J-Eilanden , van geen'
ftroom eenigc meldinc De ristins van den Pas-
faatwind was, ^p dezen togt, geheel ftrijdig met
de gewone regelen der Pasfaatwinden Tot aan
den Evenaar had C'Ok, in plaats van een Z. O.
wind, denzelven bellendig uit het N. O. ; in het
Noordcr Halfrond liep hij naar het Z. O. , waar
ilcZ.O, Pasfaat ophouden en de N.0. beginnen
moes .

La

' \\:

'■m'-<.v

vl-

:l

•i' Il

Mi

:i-|,w„;^i

IMAGE EVALUATION
TEST TARGET (MT-3)

1

//

{/

^ >.

^

1.0

II

11.25

1

'- I

2.0

«^

'/i

A

^w

Photographic

Sciences

Corporation

33 WIST MAM STHIT

WMSTH.N.Y I4SM
(7I«) •72-4503

,^'

%

7«

REIS OM DE WERELD.

W

La Peirousr vond ook de/.cu Westelijken
ftrooni. Bij zijne aankomst aan de Saruhvichs'
eilanden was de Lengte, volgens de Scheeps-
bcrckening, bijna 5 graden te Oostelijk. Uit
Brouothons reis, van de Socictcits- naar de
i5'rt////H'/V/;.f-EiIanden , kan men, niet opzigt tot de
ftroomen, niets allciden. Intusfchcn kan men,
uit de voorbeelden van Vancouvkr, in April,
en van onszclvcn, in Mei, beduiton, dat deze
Westelijke firooni, r.an beide zijden van den Eve-
naar, tot die (Iroonien behoort, welke gccnc uit-
zondering toelaten, en dat bij ccncn overg:ii!g uit
het Zuider Halfrond naar de .S'rt;//c/)i.7V.'/-Eilan(i^:i,
de koers reeds vroeger daarnaar bepaald moe:
worden, opdat men niet, gelijk Vancouveu cii
IIiiRDERT, genoodzaakt worde, dikwijls naar Ik:
O. omtcwenden , om die Eilanden te bereiken;
hetgeen wij alleen daardoor voorkwamen, omclnt
ik , terftond bij ons vertrek van de Tf^ishingtom-
Eilanden , mijnen koers daarnaar inrigtte , en zoo
na mogelijk bij den wind hield. Op de gcliock
vaart, van de irashingtons^ tot de Sandwich-
Eilanden, was de llrooni altijd, zonder eciiii^c
uitzondering, Westelijk, en hij neigde, even iv»
gclmatig, naar het N. Bij onze aankomst te
0)vai/ti was tiisfchen de ware lengte en die (k^r
fcheeps-berekening een verfchil van 40, dat in
£2 dagen n mijlen dagelijks uitmaakt. Het is
deze Westelijke Ilroom , zooals La PiiiRousr,
meent, welke veroorzaakt heeft, dat alle ontdek-
kingen der vroegere vSpaaufche Zeereizigers, zoo-
als Mendana, Ql'irüs en andel'en, die men in

1.1-

REIS OM Dli WERELD.

79

laieren tijil wedergevonden heeft , meestal omtrent
\o^ te Oostelijk geweest zijn,^ zooals b. v. de
(jrocp van de Sa.'uh'ic/is-Elhwdcn; want men
kan 'er niet aan twijfelen of deze is dezelfde,
<lic men te voren noemde La JMiJ'a en Los JMon*

C. Vat: ili %'\\\'\\\\c\\'>' Ei landen tot Kamtfchatka,

Nadat wij de ■5'^//i'r/n7V7;.f-Eilanden verlaten liad-

dcn, ftuurde ik eerst Znidelijk tot op de Breedte

van i6 Graden, en toen volkomen Westelijk.

])e ftroom bcliield in de eerde dagen zijne vroe-

r;ere Noordwestelijke rigtiiig, tusfclien de 12 en

ili mijlen dap;clijks ; toen liep hij naar het N. en

O. tot op ..0'^ liieedte en iBooLengie, met cene

rncllicid van 15 mijlen, naar liet gemiddelde ge-

ckend. Nadat wij tot op 180^ gekomen w;i-

vw , en ik eenen meer Noordelijken koers (hiiir-

ó;, wr.s lil? Mroom onbcdnidend, meest N. W.

;n Z. \V'. Den N.O. Pasfaat verliet ons op 2S*»

N. en if!40 W. De (Iroomen werden nu gering

(.11 veranderden dagelijks van rigting. Op de

luvcdte van 34^ en de T^engte van 1910 vonden

wij, in wecrwl van ccnen N.O. wind, die ver-

ichcidcnc dagen aanhield, eenMlroom naar het N.

0. van 11 of J2 mijlen dagelijks; op de Breedte

van .lü"* wendde hij zich, fchooii met geringe

fnclhcld, naar het Z.O., tot dat wij de kusten

van Kamtfchatka bereikten. Wanneer men den

Westelijken llroom , bij ons vertrek van de

>'. .YV/.'';.Eilandcn, die men als ecne voortdu-

line

é-:i^

. '?.

'' -Mn'

*■ (i '■

' 1 I

I ' ■' I

I , '

•'m ' ' k

80

REIS OM DË WERELD.

rino; k;in bcfchoiivvon vaii den (Iroom, die tiis-
fchcn de IVashins^ton" en de »y^-'/r/ïivV/;-Eilandeii
de heerfchcnde ichijnt te zijn, uitzondert, dan
waren de (Iroonicn op deze onze vaart zooda-
nig, dat zij geene vaste wetten volgen.

I I I.

Van Kamtsciiatka tot JAPA^f en Ciuna.

i.<"'

t; ■','1^

ïi.'' ,

S« t'

A. Viin Kamtichatka tot Japan.
7 September tot 8 October iS]o4.

De Stroomen op deze vaart waren zeer gcli'k
aan die, welke Kino , in de Gefcliicdenis v;i;
CooKS derde reis , op (\q\\ togt van de Rejoli:-
tion en Discovcry van Kamtfchalha üuar Ch'nui,
befcli rijft , d. i. zoo lange onze koerfen niet von
re van elkander liepen, vooral aan de Oostkust
van Japan ^ waar wij dezelve, volgens onzi'
waarnemingen, niet alleen van dezelfde kracht,
maar ook van dezelfde rigting vonden. Tot
aan de Straat Sangar ^ waren de (Iroomen zoor
gering; maar hoe moer wij de Japanfche kust
naderden, des te fterkcr werden dezelve, lietgocu
men uitliet volgende gemakkelijk zal kunnen op-
maken.

Van St» Peter en Pa'.'l tot op de Breedte van
4.}{<> vonJen wij het gemiddelde van den llroor.i
cene halve mijl in het uur, eerst Z. W. daarna
Z. O. Van de Breedte van 48^ tot 44" was
de Ih-Qom naauwclijks merkbaar, en wel in ciric

da-

Ri-IS OM DE WERELD.

81

c tus-
landen
t , dan
zooda-

lUNA.

er gcli'k
nis \\r:
Refolr-
: Chi:uu
niet vor-
3ostkust
ns on zo
kracht,
. Tot
len zeer
lie kust
hetgeci!
Iincn op-
let! tl! van
llroor.i
daarna
|^<» was
in drie

^/

n

i'agcn 8 mijlen, juist uit het Z. Tot op do
r.rc'cdtc van 40" en de Lengte van 200**, was
liii dagelijks 8 mijlen N. N. O., Icliooii de wind
i cftendig frisch uit het N. O. waaide. Tot op
fc Drecdtc van 36^ 27' en de Lengte van 213'' 07',
l=cp de rigting van den ftroom meer naar het O. ,
ook werd dezelve wat ftcrker; hij was namelijk
N. O. t. N. jo mijlen dagelijks. \'an 36" z
tot 35° rip', op een' aClland van 225 mijlen va
land, vonden wij den ftroom N. O. 71^*, 2 mij-
kn in het uur. Kapitein Kino vond hem op
dezelfde ParalLl, flcchts 75 mijlen nader aan
hnd, volkome.' "n dezelfde rigting, 3 mijlen in
het uur. Van [,s'* 29' tot 34" 20' was de rig-
ting van den ftroom N. O. t. O. 1^ mijlen in
l;Ct uur; wij waren omtrent 190 mijlen van
land. Kapitein King vond hem, op dezelfde
piirallcl, llcclits op een' afftand van 60 mijlen
Y:.n land, insgelijks N. O. t. N. en wel dub-
'idd zoo ftcrk , en toen hij nog nader aan land
kvani , nam de ftroom toe tot 5 mijlen in het
ui:r. Hieruit, dunkt mij, mag men hefluiten,
nat de ftroonien aan de Oostelijke kust van Ja-
;.;;;, in hunne rigtingen , ten minfte in de maan-
liin September en Octobcr, vaste wetten volgen,
e;i dat hunne ftcrk te alleen afhangt van dcTi
üiwcruercn of minderen afftand van het land.
Kapitein Colnktt, wiens koerslijn wij, op d;
F.r.:altc van 34° 50', doorfneden, zeilde langs de
Oostelijke kust van Japan ^ in de maanden Maart
en April. Het zou van belang zijn te verne-
men, we ke ftroomcn hij had , in de nabijheid van
IV. Dr.r.j. F die

mm

!•■: ...

Si

RKIS OM DE WERELD.

'm

M

die kust. DczQ ?Kiaiiwkei!ri;»e kennis van d:
flroonicn, iii vcrrchlllenóc jaargetijden, zoude de
Ichccpviiart tiislchen Kartfchatka en Japan zcir
vucl gemakkelijker maken.

Tot den 20 September (onze Breedte op diei!
dng was 34® 30') hadden wij de flroomcn re'Tel.
matig tiisfciien liet N. en O. gevonden; wij ver-
wonderden ons dus niet wcini*:;, den volgenden
dag eene geheel ver(i;hillcndc rigiing te ontdek-
ken; dezelve was, volg-ns onze waarneming,',
op den middag Z. t. NV. 1- \V. , eene mijl in ht:
uur. Ot)k op den 11 September, op de Noor-
derbreedie va"n 32" 05' en Wcsterlcngte van 2:9^
•:)/, wiis deze rigting lusichen het Z. en W.
IlLtiits nog twee ftrekcn W'esteliiker, nr.iar et
llerkte was dezelfde, liet is nioeijeliik te Ik\\\.
len , waardoor dczc verandering ontflond , t:
meer, daar \ï (»p den 20 en 21 een llerke wiri
uit het Z. ucwa.iiil liad; o^k bliift de ri^tiiiji
van de Japanfehe kust hier deztlfde. De eciii;'C
oorzaak, die men opgeven kan, is de keten van
kleine Eilandjes, die, in eene Noordelijke cii
Zuidelijke rigting, iindcr'dcn Meridiaan der Wm
van jftddo liggen, en in de nabijheid van \\c\h
wij ons op *.\cy.c\\ dag bevonden; doeh het hliift
nog altijd duister, hoc dezelve éczc verandering;
kunnen veroorzaken.

Toen wij t\c7.c keten van Eilanden onzcilJc;i,
deed de llrooni zieh geheel niet gevoelen; iiia;ir|
zoodra wij ten W'. van deze Eilanden wnreii,
begon hij weder, en wel i'cn ecrllcn dag, opile]
Noorderbreedte vuu ji^ou' en de Westerlcn:::c

kr:iS OM DE WErvEFJD.

«3

van li:
Dude de
)an zeer

op dien
en rciTcl-

wij vov-
oliïcniWii

ontdek-

rncmiiiL;,
ijl in hei
de N nor-
van 12<)''

l, en W.

mnar cc

j IC bu'irv

ftond, u
Icrlic wirui

Idc rit^iin^
De ecniijc
koten van

del ijl; e en
der Ij;ui
van wdk.'
1 het blijft

Icrandcrin;;

■Icii; uia;u

:n waren.

|api , op ili

•sterlcni;"

1

vr.n g::30 ló', had hij dezelfde rigting, als tocii
wij ten O. waren, d. i. Z. Z. W". , eene halve
mijl in het uur; maar den volgenden dag, in de-
zelfde Parallel, en op ^^w aflland van 150 tot
iHo mijlen van land, volkomen N., eerst a,
daarna \ mijl in het uur. Den fterkllen ftrooni
ontdekten wij op de Dreedte van 31° en de
Lciii^tc van 2260. De wind v/as , gedurende
deze vierentwintig uren, Ilaauw, afwisfelende van
iiet Z. VV. eii i\. \V'. ; wij wuren, naar onze gis-
füig, op het moest eene halve graad naar het
^V. geraakt; daarentegen dreef ons de droom 3-J
mijlen naar liet N. ^ O. Op dezen dag zagen wij
flc i'aist van Japan en wel het Zuidelijk gedeelte
Ivaii het Eiland S/ko.':/. Een fterke llroom nood-
zaakte ons, de kust te verlaten. Den eerftcu
October, den dag waarop de Typhon begon, ga-
ven de Middags- waarnemingen, die wel, van we-
|jc den fk'chten horilbnt, 10 minuten onnaauw-
Ikeiirig kunnen geweest zijn, voor den droom,
|in de laatde drie dagen, N. O. 10 mijlen dage-
lijks. Onze afliand vati land bedroeg op dezen
Iriai!:, op het meest, 50 mijlen. Van jen 1 Oc-
tiiber tot op onze aankomst te Nangafaly ^
ïcilden wij in de nabijheid van het land, waar
wij de (Iroomcn veranderlijk vonden. Wij had-
den echter, in de Straat van Diemcn^ gelegen-
heid, om ons te overtuigen, dat dezelve afhin-
heii van eene regclmatii.e alwisfeling van eb en
vloed.

' ?5*

|.

F a

B.

11 ' *

i!

i
it

1^

w

«*^4 UEIS OM DE WRRnLD.

r.. /7//; Kamtrchrttka lof riiiin.
9 Octobcr tot 10 November 1805.

Even als op onze beide voorgaande togtcn, van
Kdmifchaika naar jfapan in het vorige, en naar
vScuha/iti in dit jaar, vonden wij ook thans, bi;
het omzeilen van Kaap Lopatkn en het eerftc de:
C'/rilifche Eilande:i, cencn vrij flcrlvcn ftroon;
naar het Z. O. van omtrent cene halve mijl in
het uur. Op onze vaart naar Sachalin^ in Jur
van dit jaar, werd deze Zuidoosteiijl^e flrooi:
bijzonder ftcrk bevonden; dezelve bedroeg, ir
cene Z.O. t. O. \ O. ri'^ting, bijna \\ mijl in lic:
uur.' Daar wij denzclven, in deze Parallel, tel-
kens opgemerkt hebben, (lerkcr of zwakker, xtj.\
gelangc van onzen grootcren of kleineren alflani,
van het land, moet men zeker deszelfs oorziinij
zoeken in de rigting van het naauwe kanaal, ei-
de Eilanden Sufnfchu en Poromiifchïrs^w. elkaniij
fchcidt. Naderhand was 'er, naar onze waarnc-
mingen, cene kleine afwijking naar het N. v -^
4 of 5 mijlen dagelijks. In weerwil van de lior.;, |
golven, welke wij in i\\i7.c zee bij eiken Odsteii
wind hadden, en welke cene zoo llerke bc\vcgii;;'j
aan het fchip gaven, dat wij dikwijls voor ni-
ze masten beducht waren , was 'er tusfcbcn tiJ
Schceps-berekening en de Waarnemingen l]cch;>
een verfchil van niet meer dan eene halve miii]
in het uur naar het W. , dat men alleen op re-
kjning van de golven flellen kan, en waarvan itj
in mijn Tabellarisch Dagboek gcene mekliiij!; ;;i-
maakt heb. Tusfcjjen 37^ en 35** Rrcedic cJ

:o:

>o|

:cn , van

en naar
lans, bi;
cerftc de:
[i ftroon;
c mijl in
, in }m:
:c ftroivn
droeg , ir
mijl in he:
rallel, tel-
kUcr , iTü'
ren alüani
fs oorz^A
c anaal, o"
t\n clkaivu'
ize waarne-
,ct N. v^

n de li'^''^

e bc\vc[{ir.:|
voor c li-
as Iclicn u]

jen lV''^n'^
halve mijll

llecn op re-|
waarvan ül

leUliii? g^-
Rrcedic o".|

RKIS OM DE WERLLD.

«5

ioz® en 210** Lengte, vonckn wij den ftrooni zol-
dtMi meer dan ö of 9 niijlcn dagelijks, naar het
N. \V. t. \V. en N. \V. t. N. ; dit is zoo gering,
vooral als men de hooge golven van deze zee in
aanmerking neemt, dat men hier met zekerheid
niets voor den flroom rekenen kan. Op de
Breedte van 24" 30' kregen wij cenen Z. wind,
Jie eenige dagen frisch woei ; de rigting van den
llrooin werd nu Noordelijk. In de nabijheid van
Goue's zfir«Vi7-Kilanden was de Poom, volgens
linze warnemingen , Gedurende 24 uren , N. O. 75^,
i^ mijl in het uur. De wind had frisch uit het
W. irewaaid. Dit Icliijnt te. bewijzen, dat de
Itroom zicii , in de nabijheid van deze Eilanden,
naar den wind rigt. Oi)k Kapitein Ki.\g, die
in alle zijne Zeevaartkundige aanmerkingen zoo
bijzonder naauwkeurig is, meldt van g^en' flroom
ia de nabijheid van deze Eilanden, fehoon hij
zich twee dagen tusfchcn dezelve ophield. Ilicr
krciren wij Oxn N. O. Mouslbn. Zoo lang deze
wind woei, was de ftroom Z. O. ook Z. W. ;
une mijl in het uur. Den 16 en 17 November
hadden wij, regtflrecks tegen de rigting vanden
Mi.iisfon, eenen iVislclien wind uit het Z. en Z.
U'.; de droom rigtte zich volkomen naar dr-
zeu wind; wij vonden denzelven den j6,N. W.
11**, eene mijl in het uur, en i\cn i7,N. W. co^,
itts incer dan cene halve mijl in het uur.

I11 den nacht tusfchcn den 17 en 18 November,
z.ildcn wij, met eenen IKrken Itroom, door het
Kwaal tusfchen Fvnnofa en de y''j./;a-Eilaiuien.
Vaki'.cidcnc Zeercizigcrs hebben in dit Ivinaal

l' 1 teu'

r

ii:

i.

Ir-

«' ,

iii

.. I ; I

II

!J;

i 1

-; I

wm^m

•"^^

$6

REIS OM DE WERELD.

'^.l t

;i

een' zeer (lerken droom naar het N. O. gevonJ^n;
volgens onze waarnemingen op den i8den daaren-
tegen , was de fliroom fleclits van 6 mijlen naar
het N. en van 21 mijlen naar het VV. Na dat wij
in de Chinefche Zee gekomen waren , vonden wij
den ftroom zeer rterk naar het VV. ; den eerden
dag 40 mijlen, ócn laatften U Graad. Gewoon-
lijk kan men, in de Chinefche zee, tusfclicn For-
tnol'a en Macao^ wanneer de N. O. Mouslbn in
zijne volle kracht is, een' droom van li tot;
mijlen in het uur naar het \V. aanneren.

I V.

Stroomp^m i.v DE Japanschj: , Sachalj.w-

SCUÜ, OCIIQTZKISCHE liN ChINESCU.;

ZF.EëiV.

Daar de Aardrijkskundigen het misfchien met
mij niet eens zijn over de benamingen en gr n-
zen der bovengemelde Zeeën, acht ik het noo':
mij deswege te verklaren.

Onder Japanfchc zee verfta ik datgene, vv;i:
tusfchen de Westelijke oevers der Japanfcbe Ki-
kuiden , van de Straat Corea tot de Stranr Z»
Pciroi.'fc^ en de Oosteliike oevers van Corca 1:1
Tartarijcn, tot den 25** lircedte, ingefloten is.
Men heeft deze zee ook de Coracifche genocnul;
doch daar Hechts een klein «r^deelte van (li';:.!ve
de onbeduidende oevers van Corea btTpoolr, i^
hef misfchien juister, dat men deze zee cIj J«-
panfchü nocmc.

De SachalhiiCche zee is dat.?enc , wat ti'.sfcb'n

REIS OM DE WERELD.

87

iict l'chicreiland van ilczcn najim en de Curilijchc
Eilanden ingclldten is. Ecnc denkbeeldige liju
tiisiciien de Noordelijke punt v;m Sachalin en
de Zuidelijke punt van Kamifchatka ^ maakt der-
zclver Noordelijke grenzen uit, de Straat La
Vciroiifc de Zuidelijke. Men zoude i\^z^ zee ook
de Curilijchc kunnen noemen , omdat dcrzelver
Oostelijke grenzen de geheele keten der Cu ril i-
/r//6' Eilanden, van Kamtfchath.a tot Jcsfo^ be-
llaan ; en ik wil 'er ook niet over twisten , wel-
ke naam de voorkeur verdient. Dit water heeft
tot hiertoe geen' bijzonderen naam gehaii. liet
komt mij evenwel beter voor, dat men hetzelve
cY'iien eigen naam, van dcszclfs grenzen ontleend,
geve, dan het, zoo als men anders gewoon is,
met de O' hotzkifche zee onder édne benaming
brenge, en i\>z\\ laatstgenoemden naam alleen op
het Noordelijk deel des vorige Ocliatzkifchc zee
toepasle.

A. liV/öo/wf/; //; rt^c Japanfchc Zcc ^ 'wciargcnonuu

gedurende onze vaart van Naiigal'aky lot

de Straat La Pjiroule.

16 yJpril iot jo Mei 1805.

Gedurende de ecrfle dagen van deze var.ri, Iclie-
ik'n de Ilroomen zeer onbeduidende te zijn. Op
de Ureedte van 38** en de Lengte van 226°, werd
(Ie droom, in eene Z. W. rigting, ecne mijl in
het uur bevonden ; onze affland van het land
was 300 mijlen; de wind woei uit het N. O.,
umr zeer llaauvv. Ook de volgende drie dagen,

F 4 wan-

mi-m.

■tii'' 'êêi4<

b>'\

cH

; 4,1

h .

I ' •

^ .1

i !

nap

ftS

REIS OM DK WERELD.

,t>!^.

wu

I^VS

il

^'

.. . *ï'

» .tv- f

fin

J'i-
[>• >

?

wniiiiccr wij naar de kusten van J./'^w zeilden,
was 'er tiislclien de Schecps-bcrekening en de
Waarnemingen een onderfciieid van 20 mijlen da-
f^elijks naar het Z. en W. Doch op den dac;,
dat wij de Noordwestelijke kust van Ji.'Jjan ont-
dekten, bevonden wij, dat het Ichip, in de laat-
(le 24 uren, 20 mijlen naar het N. O. gedreven
was. In de nabijheid van de Japanfche kust was
de flrooni vrij flerk. Op zekeren dag was dcs-
zell's rigtini]: volkomen VV. 28 mijlen; den vol-
genden dag, wanneer wij de Straat Sargar voor-
bijzeilden (). t. N. cj mijlen in het uur. In d*
nrtuijlieid van de Straat kon de trekkir.g van het
water naar de Straat op niet minder dan 4 mij-
len in het uur gerekend worden. IjROUciiton,
de eenige bekende Europeaan , die door dcz;;
Siraat gezeild is, vond i'i het midden van ('c-
z-lve ecnen Herken ilroom. Zoo wel hij zelf,
als alle de vaartuigen, welke met hem door i'i
Straat gingen, bleven zeer nabij het land,»!,;;
niet in de bedding van den Ilroom te geralicn.
Terwijl wij de W. kust van Jcs/b voorbijzcil-
den , vonden wij insgelijks een groot onderleheid
tuslchen de Waarnemingen en de Scheeps-berekc-
ning, maar lederen dag in cene verfchillcnde rig-
ting, nu naar het N. O. dan naar het Z. VV. als
mede naar het N. W. en W. ; op vericheideiio
dagen echter was 'er volllrekt geen verfchil. La
Pr.iROUsr, en Brougthon zijn, buiten ons, de
otnige, die de Japaiifche zee zijn doorgereisd (*);

bei-

(*) Kapitein Coiaett is, wol is wnar, ook in do ];i-

REIS ÜM DE WERELD.

89

beide lifibben van geene bijzondere ftroomcn iiiel-
iliiigc gemaakt. Brougthon zeilde , wel is waar ,

niet

panfche zee geweest, maar niet verder dan tot den 35° of
36". Van de vaart van Kapitein Tii'pii^g in de Japanfche
zee, die in den jare i;86 van Cakutta nnar de N. W,
kust van /^'w/vX-^ afzeilde, is niets bekend geworiKn, du.r
hij , kort na zijne aankomst op de kust van AmeriLi , met zijn
fchip, verloren ging. Men weet alleen, dat hij d»H)r de
Itriiat Corea en de Jrpnnfche zee gezeild is; hij is dus de
eerlle Europeaan geweest, di« deze zee I evaren hoeft.
Het was voor mij eene aangename verrasfmg, Ijij mijn ver-
blijf te Cantor., aldaar den Kapitein Guise ie vinden, die,
in hetzelfde jaar I7iï6, op het fchip Experiment y van Bom'
bay naar de kust van Amerika is gezeilu, en daar Kapi-
tein Tipping ontmoet heeft. liet was mij wnarfchijnlijk ,
dat Kapitein Giisii het een en ander van Tu'PINgs merk-
waardige reizen vtrnomcn heeft; ik vroei; hem vooral, of
hij niet wist door welke Itnat Tipping uit de fapanfcl-e
zee gezeild was , tusfchen Sacfwlin en Jc%fo of ISipon eu
7t's/c;? Kapitein Gui'E konde echter hieromtrent mij gceiie
inlichting geven. Indien dit punt volkomen bedischt ware,
dau zoude hij, of La Peir(^use van de eer beroofd heb-
ben, de eerde geweest te zijn, die door de firaat, weikc
i1l;i nanm van den Franfchen Ontdekker draagt, gezeild ii,
<n" Bkolghton vnn den roem van de njoeijelijke ftraat
'^iii^ar het eerst bevaren te hebben. Mij intusfchen komt
het waarfchijnlijk voer, dat 'I'h'PIm; door de llrnat Sav,gar
«zdld is. Vooreerst, omdat Tu'ping overtuij^d was, dat
de/.o firaat beltond, en op een Koupvaardijfchip gcon' tijd
Iidk'dcii mogt, om ontdekkingen te doen, die hem vr.n
ül';n' koers moeiten alleiden. Hij mot.st zeer in het oijze-
kóre zijn, of 'ei een uitgang was ten N. van de ftraat Sau-
■ ,r. en door nr.rr dien uir^nng te zoeken, konde hij zeer

^' 5 ii.:;t,

• 1

!»•

' i '

\\

i 4 a'l

po

REIS OM DE WEU ELI).

^U

l :.1

ê^

m:^

niet in liet midden van dezelve, maar lan^s tic
Westelijke kust van deze Zee, d. i. langs de
kusten van Corea en lartarifefi , en altijd op
eenen kleinen afiland van het land. Slechts eciie
enkele maal fprctki hij van cenen droom, die
het Ichip naar het Z. O. 20' in het uur meer
dan cene mijl gc.lrcvcn had. Men vindt wel nu
en dan, in zijn Tabcilarisch Dagboek, een vci--
ichil tusfchen de Waarnemingen en de Scheep •
berekerlng; maar deze verfchillen zijn weini-
beduidende. Ook in het Tabellarisch Dai^bock
van La Peirousk vindt men, gedurende den tijd
dat de /htrolabe en Bouifole door deze Zee zeil-
den, volftrekt geen onderfcheid in de Len';i ,

» Vtf!-

ligt te Inat aan de kust van ^i:urika komen , c;i L-
zijn oo;;merk misfcn, en fchsde f ebrengon aan zijne Re.
ders. iMen weet, dat iiij ceni^e cil ndeu in 'net N. O. \;;;
'Jijpnu bCi;ocht hecfr; men zoude d.-.aruit uel kunnen be-
fluiten, d:u hij door de S;raat La PJroitfc gezeild is, ii-
dien nioa aannemen vvIaIo, dat hij door die Eilam'en cie
Kuiilifche bedoelde; lar.cr de Kuriüfclie Eilünden zoiuie lii:
Wel genoemd iid/jen, en d:is komt het mij wnarfeliijilit;
voor, dat hii de Zuidelijke liilnnden bedoelde, wellci.' iui t
in hot N. O. ven ^'.75.7;; lij gen, als jcsfo^ Kunai-hi,- i)\
hurvp. Ilecfc hij dezen aangeJr.cn, dan is het b.;ii?!i
twijfel, dr.t hij door de Sj'aat Savgar gezeild is, omn
vr.n daar zi;n ko.^ri nanr de 1'U't van /Incrika zeer nn fi:\
df7,e Er:;:nden voorbij liep. Ook zoude Tu'I'JNc;, bij lici
ontdekken van eeu'i nieuwe Straat, ni(;t nageiatcii hiWuii,
daarvan kennis 10 ceveu rr'? <v Krpircins van het fcti!'
ILxpeyiiiient en ;rn K.''piitia Couk, dien bij te lUiwi //'..'•
/;'.v;;.i Sund aanu'^;".

L'fl

REIS OM DE WERELD.

S'X

ngs de
tijd op
jts eeiic
111, die
jr niccr

wel nu
ecu vcr-
Scbccps-
i wciuij;
Dagbod
i den tijd
Zee zeil-

Lciv^t ,

1, en di:;
ziiiie Ro-
t N. (3. V.;'.
I kunnen ke-
seild is , i'i-
'Mlancen oo
in zoiuie lii'
■nnrlcliij; V.,<;
wellvc iu' '.
Kuiiai''-'"' cü
het b i--"
is, om-'!
Zeer nn r.:i
N(_; , bij li-''
cii lubben.
I het Ic'ii':^
/'//V-i /''••'•

vnigens de Scheeps-berekening en volgens de
VViiarm'niingt'n bijgtbragt. Uit La Pcjrouses,
liROüGTHONs en onze vaart fcliiint men dus te
moeten befliiiten , dat in de Japanfche zee, be-
halve in de nabijheid der kiisteii , geene bijzon-
dere ftroomen plaats hebben.

C. ütioomen in de Sachalinfclie Zee.
Mei , Ji.'lij tn Augustus.

Ik kan van de Stroomen in deze Zee zeer wei-
nig zeggen; ook zijn wij de eenige Ei-irf>peërs ,
die dezelve doorgevaren zijn; want LAPiiiRousii
en Biiouc.HTON hebben flechts eene kleine flreek,
langs een gedeelte der KuriVifcht Eilanden, tot
den 47" doorgezeild. Brou(;hton, die door het
Kanaal, dat de Hollanders Pico noemden, in de
Sachalin'che Zee kwam, zeilde van 44" tot 47''
in de nabijheid der Zuidelijke Ar///77>/r/;f Eilanden.
Ilicr bevond hij zich, volgens zijne Waarnemin-
gen, nu \z tot 15 mijlen in het Z, , dan even
zoo veel in het N. van de Scheeps-bcrekening.
De Stroomen, in de nabijheid van alle deze Ei-
huiden, zijn ftcrk en onregelmatig; derzelvcr
mecrdae of mindere kracht hangt grootendeels af
van de wijdte des kanaals tusl'chen de Eilanden.
In mijne Reis zelve vindt men verlcheidene voor-
beelden daarvan bijgebragt, van welke ik alleen
herhalen wil, dat, in de nabijheid van den /V//,
bij etiicn harden wind en eencn Ichijnbaren gang
van het IVliip van 8 knopen , dat de ichcepslog
üar.wees , het Ichip niet alleen niet vooruitgiiiu'?

pv'iLr

mm

< ■\

C2

REIS OM DE AVEllELD.

Ili'ili l%m

maar zelfs teruggedreven werd, waardoor wij in
liet groütrtc gevaar kwamen. La I'eirou.si;
ipreckt in zijn Dagboulc ook van ecnen Stroom,
welke hem, in. de nabijheid van het Eiland /u-
/öj , in twee dai^en, 40 mijlen naar liet W. drccl".
In het Kanaal I\'i:jLshcla vonden wij den llrooni
ook naar het \V. In de Straat La Pciioufe^ do
"Westelijke grenzen van fS.\i7.Q. Zee, vindt men ook
llcrke ftroomen, vooral nabij de kust van Sa-
ckaïin^ waar La Pf.irgusi-: ontdekte, dat dezel-
ve zeer (lerk waren. Gedurende eenen nacht, dicii
wij in deze Straat iloorbragten , werd het ichin
Zeer llerk naar het O. gedreven.

•Alles, wat ik ten aanzien van de Stroomci
langs de kust van yyachaliu zegp:cn kaü , is alkci;
gegronil op onze vaart langs die kust.

In de nabijheid van Kaap Pdtiencc , en omtrei;:
eene graad N. , liep de droom drie dagen naar hci
N. , zells bij eenen N. Wind, doch maar weinig:',
8 tot 10 mijlen op eenen dag. Daarna verandcni;^
zijne rii^ting naar het Z. , welke mij tocfcliijiK,
gedurende de Zomermaanden, de heerfclieiuiü
llroom langs deze kusten te zijn : wij voiuIlu
hem, zelfs bij eenen aanhoudenden Zuidelijken
wind. Zuidelijk en Oostelijk, en wel twee dii^a':)
Z. O. 37° 28 mijlen on een' dag. ^Vcl is Wuur,
eenmaal , wanneer wij de zon in drie dagen w'ki
gezien hadden, was 'er, volgens- onze waarne-
mingen , eene afwijking naar het N. O. t. O. van 1"
mijlen; maar vooreerst, is OiCZii uitzondering vxcx
onbeduidend, ten tweede, woei de wind, in die
da^en ze.r hov'tr uit her Z.O. i)^ v/aanumiuL"?!!

■1 i'ii

RiaS OM DE WEIUiLI).

9.^

vnn de voliieniie ih^cn iliiiiUlcii bcficiKli*; ccn'
flroom naar het Z. en O. ?-;iii, tot dat wij de
Noordelijke Ipits van Sachalin bereikten. Hier
veranderde zijne rigting plotfeling van liet Z. naar
het N. , en was nu Noordoostelijk , dan Noord-
westelijk; de Inelheid van dezen ftrooni wr.s
evenwel niet meer dan 9 tot 10 mijlen dagelijks.
De (K'rkc droom, welken wij tusfchen de N. VV.
kiiSt van Sachalin en de kust van Tartarlj'en on-
dervonden , komt alleen van den mond van de
Jmnr^ en kan dus hier niet in aanmerking ko-
men. Dezelve wordt reeds zeer merkbaar zoo-
dra men Kaap EUj'abeth of de Noordkaap van Sa-
chalin is voorbijgczcild.

De Stroomen in de Golf Patience , waarin wij
I a dagen doorbragtcn , vonden wij veranderlijk en
van geene bijzondere fterkte.

C. Slroomcn in de Ochotzkifche Zee,
Augustus 1815.

Wij hebben een zeer klein gedeelte van deze
Zee bevaren : namelijk van de Noordelijke vSpits
van Sachalin tot het Eiland Jonas ^ en van dat
FJIand tot \\^^'^ Lol aika. Ook hadden wij, ge-
durende dezen tijd, volllrekt geene waarnemingen
voor Lengte en Breedte; daar het eene cigenfciiap
van deze aiïciiuwelijkc Zee is, fleeds met cenc
ünafgebrokene nevel bedekt te zijn , die ons ook
meest altijd omringde. In de nabijheid van Sa-
chalin had de lh'<)om eene werking naar hetN. O.
tlie wanrlchijnrrk aan den Herken gang van het

W:i.

'i

' 1

il

i t

'i

1 ■

.Ir,»'

•!- Il

i

94

REIS OM Di^: WERELD.

water uit de Amiir moet toeofcfch reven worden.
Voor het overige gelool' ik, dat de Stroomen in
deze Zee zeer onbeJuidend zijn. Ook fpreekt de
Admiraal S-(\ryïschefi<- geheel niet van dezelve.

<'i

LV';,

'■1 , 'i*

^.

D. De Stroomen in de Chinefche Zee.

Ik acht het onnoodig veel te zeggen aangaande
de Stroomen in de Chinefche Zco. Gcene Zee
werd mcnigv'uldiger en van bekwamer Zeelieden
bevaren, dan deze; ook is in alle werken, die
. over de vaart in de Chinefche Zee handelen , dit
onderwerp met zeer veel naauwkeurigheid uiteen-
gezet, liet is bekend, dat de Stroomen hier voor-
namelijk naar de heerfchende Moitsfom gerieft zijn.
Wij zeilden door de Chinefche Zee in Febriiarij,
wanneer de N. O. Mousfon nog zijne volle kracht
heeft. Van Vanton toe de Straat Gaspar vonden
wij dus den droom naar het Z. W. en Z. W. t. \V.
voor het gemiddelde 20 mijlen dagelijks. Evcü-
wel vonden wij de rigting van den llroom , gedu-
rende drie dagen, tusfchen ii<* en 15** Breedte,
Noordelijk en N. Westelijk, 16 mijlen dagelijks,
fchoon de wind beftcndig uit het N. O. woei ; vroe-
ger en later echter was hij altijd Zuidwestelijk,

V.

rorden.
imen in
eekt de
Ie zelve.

REIS OM DE WERELD. 95

V.

Van- de Straat Sunda tot dh Sc met t-

LAND-ElLANDEN.

A. Fa?i de Straat Sunda ivt de Kaap

de Goede Hoop.

6 Alaart tot 17 Jidij ioc6.

In de twee corlte dngen, nadat wij de kast van
ƒ^/^'/7 en Sumatra uit het oog verloren hadden ,
was de (troom , volgons onze waarnemingen , nanr
iu't O. Z. O., ecne inijl in het uur; naderhand
.'chter kwamen de waarnemingen met de fcheeps-
tcrekening naauwkeurig overeen. Nadat wij den
Z. O. Pasfaat kregen , die zoo Iterk woei , dat
A'ij Hechts dubbeld gereefde Marszeilen voeren
.onden, was de Ichcepsrekcning dagelijks van ia
;ot 20 en 16 niiikMi achter uit. Ondertnsichèn
;:hijnen hier de llroomen , in weerwil van de re-
gelmatigheid des Z. O. Paslaats, die niet zoUIlmi
;ot %'i^ en 34*^ Breedte blijft aanhouden , aan
.ecne zoo vaste wetten onderworpen te zijn, als
iii cie llrcken van den Pasfaat aan de Noordzijde
van den Evenaar. Van 26" Z. en 306^ W. tot
yy ('1 325" vonden wij, in plaats van ecncn
tlroom naar het N. W. cenen regelmatigen droom
naar bet N. en O., die eenige dagen de kraciit
hail van 35 mijlen in de 24 uren , en voor het
^cmii'Jelde 20 mijlen dagelijks bedroeg. Dien
c;anrclien tijd hadden wij regelmatig oenen Oosto-
iviu'u wind, nu Z. O. en O. Z. O. , dan N. O.

en

''*ï

m

i «

f>; I

1 ,''

9<?

REIS OM DE WERtLD.

■i Vj^

M^

en O. N. O. Op mijnen tcnigtogt uit China ^
in het ja;ir 1795;, op het Engcllche Icliip Bomba^
Cast Ie, op hetwelk dagelijks, met veel vlijt,
waarnemingen geuaan werden, vonden wij, zon
als nn, de ftroonien beftendig Noordoostelijk,
terwijl Kapitein King dezelve meest Zuidweste-
Jiik Imd gevonüen. Van ;-** 2;' r»reedte en 52'
:;5' Ooster Lengte tot 36** 12' en 22" 07' O.
vond hij de flroomen van het Z. Z. W. tot liet
Z. W. t. W. zoo ftcrk, dat zij in cenige dagen
wel oo mijlen beliepen, en zij hieMen niet op , tot
dat hij de kust van Afrika naderde. Deze door
mij aangevoerde voorbeelden zijn, in weerwil van
derzelver verfchcidenheid, uit waarnemingen ont-
leend , welke '^^^ hetzelfde jaargetijde genome;'
zijn.

Bij het voorbijzeilen van ócKzaprlc- Goede I/ooj},
hadden wij, op de Dank Lr.gidlai den bckendt;;i
ftroom naar het \V. , welke het omzeilen vim dit
Voorgebergte zoo gemakkelijk maakt, als men
zich maar in de flreek van den droom liüud[.
Wij vonden denzelven in de 24 uren d'j niljkii
in de rigting van het Z. \\ . 75''.

B. rau ih' Kaap de Goede Hoop tot „V/j

Wij kregen den Z. O. l'asfaat op de Brecdtt
van 30" en op de Ooster Lengte van 5". Met
Aiin Pasfaat begon een ilroom naar het Z. cii 0.,
die tot St. IkUru: en van daar tot den Evcntiar

regelmatig; vourtdiiurde.

Ziitiü rigting was /.

0.

1, .

Chira ,
Bomluiy
:l vlijt,
Vij , ZOr.

ostelijk ,
lidwcste-
e en 52'
° 07' O.
\ tot het
igc dagen
t op , tot
)cze door
lerwil van
,11 gen om-
o-cnomc?

jedc Hoop ,
i bekenden
Icn x-:a\ ilit
, ds men

m lioiuli.

67 niijli:»

/fl/

i\c Breedte
o. Met
Iz. en Ö.,
:n Eveiiitra-
was '/"
0.

REIS OM DE WERELD.

97

0. t. O. zijne (lerkre van 15 tot 18 mijlen da-

cjdiiks. Deze ftrooni nu is jiiist liet tegenover-

cclklde van de flroonien , die men doorgaans in

l(ic lireken der Paslaatwindcn aantreft, waar de

nnafgcbrokene beweging van het water naar de

rigting van den Z. O. of N. O. Pasfaat ook

het fchip llerkcr naar het N. W. of Z. VV. drijft,

Uhn de fchccpslog aanwijst. Hetzelfde ontdekten

Iwij, op onze vaart van de iS'^w/ii'/r/^j-eilandcii

Inaar Kr.mtjchatka in den N. O. Pasfaat , waar

k flroonien N. W. in plaats van Z. W. warai^

Het kan niet misfen, of deze onregelmatigheden

lier flroomen onder de Pasfaatwinden, bijzonder

^iisfchen de Kaap en den Evenaar, eenc ftreek,

vülke zoo menigvuldig bevaren is, moeten reeds

rroeger waargenomen zijn , fchoon ik dezelve

pgens vermeld vinde. Op mijne reis van China

mr E tl gel and ^ in het jaar 1799, vonden wij den

pom, tusfchen St.IIclena en den Evenaar, bij

Ifwisfeling Zuidelijk en Noordelijk, doorgaans

Liitcr altijd Westelijk, en even zoo tusfchen de

}■/:,:/; cn St. Iklena ^ alwaar bij onze aankomst

Lengte volgens de Scheepsberekening eenen

bad te Oostelijk was, daar wij dezelve nu 3I

[ladcu te Westelijk vonden. liet verfchil der

(largetijden kan de oorzaak van dit onderfcheid

kiet zijn, want onze vaart van de Kaap naar

\. Uckna gefchieddc , even als nu, in de maand

^piil. Ik heb een gefchreven Dagboek van den

jlngclfchen Oostindievaarder de Gatiges ^ no-

is diens terugreis uit Chitia in het jaar 1792-

)aaiin vind ik, dat op da vaart van de Kaap

\\'. Deel. G naar

I

I

il

i;ü-

\\ '

ij;''
il-

?'■■■■■ S'

«9

REIS OM DE WERELD.

''f' i

naar Si. IlcLtui de droom cenige malen Zinoe
Jijk geweest is, en ook, liocwel zeklzaaiii , 0')s^|
telijk. Intusfchcn maakt de Kapitein van k\v\
fchip Garnailt iii ccne noot de aanmerkii';',]
dat liij op ziine vaart van de Knap naar St. li.
lena zeer dikwijls ecnen Oostdijken ftroom ge-
vonden beeft. Deze aanmerking is te gc!<":
waardiger, daar uit het Dagboek van Kapit.-
Garnault blijkt, dat de Cronomctcrs op ii:;!

* ' f

fchip zeer goed !i;cwecst, en dikwijls door Ma;;.:..|
waarnemingen beproefd zijn.

Hoe meer wij naar het \V. kwamen , de.< t-j
Zuidelijker werd de ftroom. Nadat hij in lieJ
beginne O.Z.O. geweest was, vonden wij Ik::,|
op de Zuidcr Breedte van 5^* en de W..s:Lrl
Lengte van 19®, gclieel Zuidelijk en den vohenJ
den dag, reeds Zuidwestelijk, namelijk 19 miiknl
naar het Z. en 12 naar het W.. Deze ZiiiduMj
telijke ftroom duurde, tot dat wij de Linie pas-i
feerden ; het gemiddelde was 18 mijlen dageliibj
en de rigting Z. W. en N. W.. Toen wij oJ
onzen uittogt de Linie pasfeerden, of liever tf^io
wij ^c\\ Zuidoostelijken Pasfaat kregen, lijpn
'er ook een Zuidwestelijke ftroom , die tot npj
de Zuider Breedte van 16" en de Lengte van -i'
duurde. Tiisfclien de Parallel van i<» N. en y
Z. was l;ij \V. Z. W. en Z. W. t. W. , 25 t(j
30 mijlen dagelijks. IJct fchiint dus wel, h\\
wanneer men de kusten van y/;;;<'/7/t<^ nadert , i':
ftroom ook van het Z. naar hetW. ovcrjrr.:]
Doch onze waarnemingen, en die , welke op d
Ichip Gangci genomen werden, zijn, zoo \v^4

en Zukie
ani , 0')?.|
.1 vau ilen
nmerkir;:,!
lar Si. Ji-
ftroom ae-
te gcl(.'>-.
n Kapit.-
tcrs op iul
oor Mar.;."

REIS OM DE WERELD.

99

X weet, de cenigc, waaruit blijkt, dat tusfchen

ICC Kaap en den Evenaar ook eencn Oostdijken

ftroom wordt gevonden. Intusfchcn zijn de

ftroomcn immer Zuidelijk en wel des te fterkcr,

Iroe meer men de Linie nadert.

C. l^'^fi den Evenaar tot de Noordzee,

Tiisfclien de (Irekcn van den Z. O. en N. Ó;
|?islaat, (den laatften kregen wij op 6\^ N. B.)
laJden wij op onzen uittogt , in liet jaar 1813,
c;ncn ftcrkcn ftroom naar het N. , welke het fchip
tai^elijks omtrent 20 mijlen terughield; ook dit-
baal was hij regelregt tegen den loop van het
[chip; want zijne rigting was Zuidcliik en Oos-
jdijk tusfchen de 14 en 25 mijlen dagelijks. Of
Vet verfchil van het jaargetijde de oorzaak van
jeze juist tegenovergeftelde rigting van den ftroom
dezelfde ftreek geweest is , durf ik niet bepa-
len. Gedurende den Noordoostelijken Pasfaat
de rigting Van den ftroom beftendig naar het
fi. W.. Nadat wij denzelven verloren, en in
|e ftrekcn der veranderlijke winden kwamen ; tot
M de Schettlavd-tWTiW^Qn was de rigting van de
Itroomen verfchillende , eu zij waren van weinig

G ?,

TÈM'

TEMPERATUUR VAN HET ZEEWATER,
OP VERSCHILLENDE DIEPTEN.

Van den Sterrekundige^ den Hof raad Hornkr,

T

iv "i.

ot dit onderzoek had meft het door Halhs
uitgevondene werktuig medegenomen. Hcizel,\:|
beftaat uit eenen hollen cilinder van | voet niiJ.
dellijn en ii voet hoogte, welke aan beide einden 1
door eene foort van luchtkleppen gefloten is,
die zich alleen opwaards kunnen openen; aan i\\
bovenfle klep is een Kwik-thermometer in dier-
voege vastgemaakt, dat dezelve in het midden vunl
den cilinder nederhangt. Het denkbeeld van dal
Uitvinder, dat dit werktuig zich, bij het neder-
laten in zee, door den tegenftand van het water j
openen, en, bij het ophalen, van zelfs fluiten |
moet, is bij uitflek eenvoudig; maar de moeije-
lijkheid, om goed fluitende luchtkleppen te m-
ken, en vooral het bezwaarlijke, om een lig-
chaam van dien tcgenfl:and en dat gewigt, zon-
der tusfchenpoozing en flilftand, uit eene diepte 1
van tweehonderd vademen optehalen, waartoe è[
flingeringen van het fchip ook niet weinig bij-
dragen, vermindert zeer deszelfs bruikbnaiiieid.]
Ook zal in een tijdsverloop van vijf tot tien mi-
nuten, welke tot het ophalen van het werittiiij,
vereischt worden, het ingcflotene water bezwasr-j

REIS OM DE WERELD.

lOI

oor Hal:.s

. Hcizclve
3. voet niiJ-
Lieidc einden
gefloten is,
len ; aan dt
eter in dier-|
t midden vm |
(celd van dn |
bij het neder-
an het water 1
zelfs fluiten I
[T de moeije-
jpen te nu-
om een lig-
;ewigt, zon-
,t eene diepte |
waartoe de
weinig bij-l
uiUbaai-liei'^"
tot tien ffli-
ict werktiii?
ter bczwaa

lijk zijne oorfpronkclijke Temperatuur onveran-
derlijk behouden, bijaldien men den cilinder niet
omwindt met zclftandigheden , welke de warmte
Ikcht voortleiden ; hetgeen ondertusfchen de uit-
gebreidheid van het werktuig, op eene zeer na-
dcclige wijze , zoude vcrgrooten ; en ook bij de
zorgvuldigfte omwikkelingen affliiiting, zal men
niet meer dan bloote waarfchijnlijkheid en geenc
zekerheid hebben , dat de Thermometer gccncrlei
verandering ondergaan heeft. Het is te verwon-
deren, dat zelfs latere Natuuronderzoekers zich
met een zoodanig onzeker werktuig hebben kun-
nen behelpen, daar men reeds zoo lang in het
bezit is van Thcrmometrographen , welke voor
meer dan bloot fpeelgocd te houden zijn. Het
gelakte ons, nog vóór ons vertrek uit Europa ^
cdie zoodanig- te bekomen. Dezelve was, naar
Je uitvinding van den Heer Six , door Aüams in
Jjjuden vervaardigd , en fcheen , door de fterkte
der glazen buizen en de vastheid der houten fcha-
|kn, tot ons oogmerk volkomen gefchikt te we-
Izen. Met dit inllrumcnt, hetwelk meermalen
liet cenen naauwkeurigcn Kwik-thermometer ver-
;dcken werd , zijn alle de proeven genomen ,
ivelke hierna voorkomen. Daar het ondertus-
chen alleen den uiterften graad ecner temperatuur
|op zekere hoogte aantoont, was het noodig, door
letzclve op verfchillende diepten nedertelaten , zich
e overtuigen , dat in een en hetzelfde water de
bilde , naarmate van de diepte , toeneemt , en dat
e ongelijke temperatuur op verfchillende diep-
en , omtrent den warmtegraad , welke , na de ne-

G 3 der-

r»

k

'».'..

P' ■-■«TM!

! I

ÏQ2

REIS OM DE WERELD.

derlatiiig, op ecne zekere diepte wordt aangewe-
zen , geene verandering maakt.

De zeldzaamheid van volkomene ftilte, en der
zelvcr meestal korte diiring , verminderde de gele-
genheid tot diergelijke proefnemingen zeer (*;.

Dik-

(*) Daar het over het algemeen in zekere (Ireken v:»
den Aardbol , bij voorb. in de nabijheid van den Aequ itw,
en in den Zomer op hooge Breedten , aan ftilie niet om- 1
breekt, zoo zij het mij vergund, hier van nog iets nnden]
te zeggen , voor zoodanige lezers, welke minder niet c
fchecpvjinrtkunde bekend zijn. f^o/koiuetie ftilte, waabij
een fchip, dat alle zeilen voert, niet van zijne plaats be|
wogen wordt, hcefc mon bijna nooit, en elke, fchoüH si-
ringe voorwaardfche beweging van het fchip , b. v. \% 1
eenen halven voet in eene fecondc, is aan dergelijke proeven
danrom hinderlijk, dewijl men, wegens de fchuinfche en
doorgaans gebogene rigting van de loodlijn, de diepte, ocikl
wanneer men dit fchuinfche en gebogene naauwkturig iil
rekening brengt, niet behoorlijk krm bepalen. Hetzelfiiel
geval heeft ook plaats, wanneer men het fchip doet bijleg-
gen , naardien het daarbij altijd langzaam zijdwaarts afdrijlll
Ook is bet geheel ftrijdig met het doel cener zeerelze, üoI
bij zoodanige vervelende ftilte, den tragen voortgang vanl
het fchip nog door bijleggen tegen te houden; nri.irr:ien(
men in zulke afgelegene oorden te vergcefsch op frisiciiel
koelte hop'jn zoude, en alleen door langzaam vooutoïdJ
len uit dezelve ontkomen kan. Voor het overige zijn ünzej
proeven grootendeels op het fchip zelve genomen, deelsj
omdat met het uitzetten van de boot al ligt eeni.^en lijl
verloren, en de ftilte voorbij gaat; en deels oment lieto?-j
halen van een zwaar gevvigt uit groote diepten veel fchie'|
lijker en ook betg: op het fchip kan verrigt worücD.

aan ge Wc-

ii , en der-
de de gek-
zeer (*>
Dik-

VfJ No, 8. A,

i (Ireken v:ii
en Aequ.Uüi-,
tilte niet ont-
Dg iets naden]
lindcr met c; |
(lilte, wa^ibi,,
ijne plaats be-|
e , fchuüH ge-
ip , b. V. vm I
gelijke proeven
! fchuinfdiê en
de diepte, ookj
laauwkcurig 1)1
Het7.e!fue|
doet bi
waarts £fclriift.|
zeereize, üml
voortgang vinl
.iden^ naarcien|
;ch op frisli
lam vooittozei-l
erige zijn ünzel
;enonicn, deelsi
rt eer.i.'jen tijl
omont liet o>|
veel fcbii'

en*
lip

ten

wor^ö.

fi

' <i

'f ;
f ■

BI. 103

■ V'- **¥#

■ -• t~ * 'J— -f' -

T4el X9,t,

Dagen.

1803
4 Deceaib.

1 f 04
23 Febr.
7 Maart

13 Maart

19 Maart

2\ Mei
25 Mei
13 Juuij

1 JuIIj

io Scpt.
26 Sepr.

17 Mei
3 Aug.

22 Aug.

23 Aug.

2 Njv.

13 Nov.

i8c6

14 Febr.

II Junij
17 Jiinij

Temperatuur

aan de i in de
Oppervlakte. | Diepte.

üo^5

9. 6

3- 7

5- '^

6. '2

22. 3

23- 5
20. 5

17. o

5- o

12. 5

22. 3

+ I. 3

9' 7

1' 4

6. 3

20. 5

18. 7

17. «

18. 7
18. o

6. 3

1. «

3- 2

4-' 7

5- 5
II. o

11. 6

13- 3

17. 3

19. 7

20. 5
9. 6

li. 7

- o. 4
+ o. 5

i?. 4

o. o

- I. o

- I. 6

- I. 6

- I. 6

- I. 6

-1-3

- o. 2

+ 2. o

+ 5. 5
+ 6. 3

H- 3
14. 3
14. 5
ï7. 3
14. 7

17. 8

II- 5

Diepte in
vademen.

80

55

60

100

100

200

50
3 00

25
I

200

55
100

•Sü
80

60

Jio

Ho

115

Co
30
21
18
16

14

I

'%

\io

100

90
30

50

70

13.

7

£00

15.

0

70e

1.{-

5

J40

13.

5

170

13.

5

200

15.

0

63

16.

3

30

17.

2

15

^r.

4

I

2

Temperatuur
der Lucht.

Schips

Breedte.

Lengte.

21".

4. o

4. 5

7. o

23. 2

I5"Z.

Aan Kaap

5iZ.

57 Z.

5ÖZ.

Zuid

I. 5 Z.

Acquator

23 N*

33 N.

52 N.
31 N.

Ochotzki
46 N.

53 N.
53 N.
53 N.

3i«W.
Horn.
66 W.
71 VV.

üw W. /

90 W.

zee.

146 W.

146 W.

18a VV.

190 w.

Ü7N.

23 N.

Chinefche
19 N.

Atlandfche
26 N.

30 N.

200 W.

226 VV.

(che zee.

2i6 VV.

216 W.

:o« VV.

2ü8 VV.

'ix'X VV.

228 W.

zee.
24Ó W.

zee.

37 W.

40 W.

wmn

""■iH

N^ii

!''!«

I
ld

r wli*

1..

jS

[■

22 AUg.

23 Aug.

a Nov.

13 Nov.

14

1806
Febr.

II

Juni)

»7

Juni)

53 N.
53 N.

y i

07 N.

'2Z N.

Chinefche
19 N.

Atlandfche
26 N.

30 N.

>o8 VV.
208 W.

213 W.

228 w.

zee.

24Ó VV.

zee.

37 W.

4ü W.

24Ó

W.

zee.

37

W.

4ü

W.

r/c/JVo. 2. A.

adcQicn,

I

Breedte.

f

19^ N.

J

ü3 N.

r

23 N.

J

•^6 i\.

r

0.7 N.

T

30 W.

Jl

31 N.

.[

3."^ ^i■

P

46 N.

$

47 N.

P

52 N.

/

5> N.

c

0 y

I

o

9
o

^TT-

x.nv

'ö

9 -i;

üi-r

j;;Z

5 01

•Jü.»S

vz

8 -i

i'inr

tz

i'' -8

l!l>M"

19

0 MI

Md 'S

0 '8

fmnl'

op

e -Il

•3nV

6V'

S -Cl

•Snv

0 'Ol

!!l"r

Si;

t '8

f Kin f

tir-

9 'Zi

!!inl

0 '6

'jq.->d

ei;

0 -pr

•inv

Z -S'i

[imif

6C

Z '61

. iin^l'

sS

G-4

"■

* '•Mf'

4ilH '

1 1

1 t

t i

;i.

'j-

ïvi

I ■'•,1

m>

i 1

1

. )

i
i

it

b;. J03

TrJUXo. 2. A.

Temperarutir der Zee op etne DiV.pre van 50 Vadeaicn.

Maanden.

T.jeuni'iiie
ter (*;.

Wateren.

Ureedte.

Fv'bruarij

(i.°

.3)

Ji' y

i?.

.1

r\''.wcmber

17-

ö

ju'üj

(iö.

0)

Novtmber

Ció.

^)

Junij

15-

S

vSt^ptembcT

(19.

3)

J'-Jf^ij

Ci>i.

7;

Mei

+0.

n

.Sepïeiiibcr

7.

5

luiij

(+'2.

»)

Aui^usfus

— I.

5

Febiuarij

+ 6.

3

Ma.irt

+ 3-

i

Mairt

+5.

5

I C.i; e<che Zee

Zuidzee

Japanfc'ie Zee

AUan'-ifcie Zi-e

Jipaiifcne Zee

Ailandfcie Zee

).! pa niche Zee

Zuidzee

fjij Matmny
'Japanfch;! Zee

Noordelijke Stille Oceaan

Ochotzkifche Zee

Ijij Srateiiland

Aan Kaap Horn

Zuidzee

ir/^

N.

'■^3

N.

23

N.

•16

N.

27

I\.

30

N.

31

N.

3^^

N.

4Ó

N.

47

N.

^2

N.

5 1

N.

5:^

Z.

59

Z.

50

Z.

Temperatuur der Zee op de Diepre van 100 Vademen.

r\!ei

November

lunij

November

juni}

AUbfustus

lulij

Maart

Maart

Maart

12^

(14.

U4-

(II.

14.

(14.
— I.

—o.
C-h5-
*4-3.

+ 1.

. o
o)

^)

7)

3

o)

5

4

'■^)

2)

8

Zuidzee

Zuidzee

Japanfche Zee

Ailandfchö Zee

Japa'Tche Zee

Atlaiidlche Zee

Ochotzkifche Zee

Noordelijke Stille Oceaan

Zuidzee

Zuidzee

Aan Kaap Horn

1°

23
23

Cf)

27
30
53
52
5Ö
57
59

Z.

N.

N

N.

N.

N.

N.

N.

Z.

Z.

z.

De Proeven van IIeinhold Forster, geven voor ico Vademen.

September

September

October

December

December

lunij

C14". 0-)

(15. 7)

II- 5
+0. 8

-j-i. o

o. o

1°

iN.

24

Z.

35

z.

55

z.

55i

z.

64

z.

Temperatuur der Zee op de Dit-pte van 200 Vademvn.

ivui

Junij
Junij
Maart

II.

13.

13-

9'

4

6
7
5
6

7

Zu.uzee
Atlnndfche Zee
Atlandfche Zee
Zuidzee
Zuidzee

o"
2Ö N.
30 N.
33 N.
56 Z.

(•) De getallen, welke tusfchcn haakjes geplaatst zijn, zijn niet werkelijk zoo
waargenomen, maar uit de naasibijkomende waarnemin£;en afi;cleid.

Tofil Av. 2, D.

Temperatuur vnn het Zeewater aan de Oppervlakte.
A T L A N D S C H E ZEE.

Noordelijke Drc

edte.

Z ui-

lelijke Breedte.

Tempi

iratuur

Waarnt-
mer. (*,

Temperatuur

Waarne-
mer.

Hrecdte.

Maand.

des
Waters.

der
Luc'ir.

Breedte.

Maand.

des
Waters,

der
Luc'it

i''

Maart

22^.8

24^.0

Ps.

1*

Maart

2^^- 3

23"- 5

Ps.

Sept.

19. 0

F.

Junij

21. 0

21.2

B.

o

Maart

22. 8

24. 0

Ps.

6ept.

19. 7

20. 6

Kg.

Sept.

ly. 7

20. 2

li.

2

April

22. 0

23. 2

Ps.

3

Maart

22. 3

23- 5

Ps.

5

April

2r. 5

22. 3

Ps.

V

Aug.

i«. 3

21. 0

Kg.

Sept.

18. 7

19. 4

B.

4

Maart

22. 3

23. 2

Ps.

April

21. 5

^2. 3

Ps.

T^

Mei

21- 5

Kg.

9

Sept.

21.0

20. 5

Kg.

4

Sept.

20. 1

20. 4

B.

lü

April

21- 5

22. 8

B.

5

Maart

2ï- 5

22. 3

Ps.

12

April

21. 0

21. 7

Ps.

8

Maart

20. 4

21. 5

Ps.

13

Mtii

19. 5

20. 0

B.

10

Maart

19. 7

20. 4

Ps.

15

April

19. 6

21. 5

Ps.

Adg.

18. 2

21. 0

\\\

April

19. 6

20. 5

P?. 1

12

Maart

l!^ 7

i9- 7

Ps.

'-;o

S pt.

17. 8

18. 3

B.

II

Maart

18. 0

19. 2

Ps.

ri 2,

April

20. 5

. 21. 5

Ps.

iS

Maart

18. ü

18. 7

Ps.

-H

/\pril

20. 5

21. 6

Ps.

21

Maart

17. 0

18. 0

Ps.

^5

April

19. 6

21. 5

Ps.

Aug.

19. 2

19. 7

B.

Sept.

17. 0

F.

23

Iiilij

19. 4

19. 6

B.

26

Mei

15. 7

ï5. 7

B.

25

Ji'"ij

18. 5

28

April

!<;. 6

16. 8

K?.

26

Maart

16. 0

17. 4

Ps.

Sept.

18. 0

1:5. 7

]\s.

Maart

16. 7

18. 0

Ps.

29

April

17. 0

18. 0

Ps.

Jii'iii

19. 5

31

Maart

19. 4

19. 6

f;.

28

Junij

19. 5

33

April

16. 0

17. 0

Ps.

3^

Maart

15. 2

34

Octob.

12. 0

10. 0

ü.

Junli

18. 5

Ps.

Octob.

12. 5

12. 5

R.

31

jimii

18. 5

36

April

15. 2

17. 0

Ps.

S-'i

Manrt

14- 3

Octob.

II. 2

n- 7

Kg.

33

Maart

i;;. 4

Ps.

37

April

14. 3

16. 0

Ps,

Y-^^

17- 3

17. 6

Kg.

April

13. 5

14. 4

Ps.

AUiT.

17. 8

18. 7

B.

38

April

»i- 5

13. 0

Ps.

34

Octob.

19. 0

40

Febr.

17. 0

15. 0

37

Maart

II. 0

44

Febr.

12. 7

14. 0

3«

Jiilii

19. 7

48

Ftbr.

10. 3

11. 0

39

Junij

15. 7

\(>. 5

52

Febr.

7. 5

9. 6

Auii;.

16. 0

16. 4

B.

5«

Febr.

3. 3

2. 5

1 ^3

Febr.

9. 0

Ps.

59

Maart

3. 7

5. 0

1 '^^

ïulij

17. 6

18. 9

B.

•

Junij

8. 4

10. 4

1.

55

.(«lij
Aug.

10. 0
13- 5

10. 2
14. 5

B.

59

Aug.

"• 3

i:.. 3

B.

öo

Juni]
S. pr.

8. 0
II. 0

8. 0
•2. 5

I.
I.

'

61

Julij

8. 5

9. 2

74

J»l'j

I. 8

I.

75

St'pr.

10. 2

'5 5

I.

81

J"'i|

3. 6

^. 4

ï.

AUT

I 8

0 0

T.

(*)B.

beteektnt

liAYLY; F.

Forsilr;

Kg. KlNGi

Ps. PüUlR

INS. (Zie J

Vi£Ut«öW* JC

uro«i, Juni

i /«04.;

I. Ikwing.

'i-^i r\

-1'fifit''

Tc'fJ A'v. 2. D.

nsn de Oppj

ïrvlakte.

E Z E E.

Zui

lelijke Breedte.

Temperatuur

Waarne-

!te. Maand.

des

der

Waters,

Lnc'it

mer.

>

Maart

2i<?.3

23"- 5

Ps.

Juni]

21. o

21.2

B.

i^ept.

19. 7

20. 6

k^^-

April

22. 0

23. 2

Ps.

April

21. 5

22. 3

Ps.

Sepr.

18. 7

19. 4

B.

April

21. 5

22. 3

Ps.

Sept.

21. 0

20. 5

Kg.

April

21. 5

22. 8

B.

April

21. 0

21. 7

Ps.

Mei

19- 5

20. 0

B.

April

uj. 6

21. 5

Ps.

April

\(j. 6

20. 5

Ps. i

S pt.

17. 8

18. 3

B.

April

20. 5

21- 5

Ps.

/\pril

20. 5

' 21. 6

Ps.

April

19. 6

•^i' 5

Ps.

Sept.

17. 0

1'.

Mei

15. 7

15- 7

B.

April

!«;. 6

16. 8

Kg.

Sept.

18. 0

i;j. 7

Ps.

April

17. 0

iS. 0

Ps.

Maart

19. 4

19. 6

n.

April

16. 0

17. 0

:»s.

Octob.

12. 0

10. 0

D.

Octob.

12. 5

12- 5

B.

April

15- a

17. 0

Ps.

Octob.

II. 2

^3- 7

Kg.

April

14- 3

16. 0

PS;

April

13. 5

14. 4

Ps.

April

«I. 5

13. 0

Ps.

FKu.

17. 0

15. 0

Febr.

12. 7

14. 0

I^^j

7"-*/^-/ Xo. a. c.

I
II
20

21

2i

^7
31

31

32

33

35

[Decemll

Jan ua rij

Maart 'j

Maart

ijunij

Junij

Novem

Novera

l'ebr.

Sept.

Sept.

Febr.

Octob.

G4

\

4l

4

■'I

M

i'! f-'^l

Hl

1 1.

U

tt i

'■I '
1'

||/|

Tafel No. a. C.

ZUIDZEE.

Noordelijke Helft.

Zuidelijke Helft.

Breedte.

Maand.

Ttmperaiiiur

VVaarne-

til At*

Breedte.

Maand.

Temperatuur

Waarne-
mer.

(les

der

des

der

Waters.

Lucht.

mer.

VVaters.

Lucht.

1^

Decemb.

20". 0

ly^.i

ii.

i«

Mei

22^.3

as^o

II

januari)

10. 0

21. 0

Kg.

Mei

23. 5

23. 5

20

Maart

20. 0

'IC. 7

li.

4

Mei

23. 0

23. 2

21

Maart

18. 7

18. 9

B.

8

Mei

23. 0

23. 5

21

Junij

22. 0

22. 5

19

April

21. 2

22. 6

B.

23

Jiinij

16. 7

17. 0

21

Junij

19. 5

21. 6

R.

Novemb.

it;. 7

16. 5

23

IvJaart

20. 5

21. 3

SS-

"-7

Novemb.

20. 5

19. 0

Julij

17. 5

16. 4

B.

31

l'ebr.

17. 6

18. 5

Kg.

25

vSept.

18. 0

F.

Sept.

21. b

21. 0

Aug.

16. 8

15. ö

13.

3ï

Scpt.

22. 3

21. 7

31

April

17. 0

i«. 5

3^

Febr.

14. 3

13. 3

B.

32

April

16. 5

16. 5

Octob.

lo. 3

16. 0

35

April

1?.. 5

14. 7

33

Julij

17. 0

17. 0

39

Maart

13. 8

15- 7

B.

25

Novemb.

Ji. 8

12. 2

B.

April

12. 5

13. 5

3«

Febr.

y. 8

li. 5

15.

43

Jan.

II. 4

11. 6

B.

39

Novemb.

20. 0

19. 6

ü.

Maart

12. 7

13. 0

B.

/\o

Octüb.

14. 5

10. 0

44

Febr.

IX. 4

11. 7

r>.

42

Octob.

n. 0

9- 5

B.

55

DeCemb.

—0. 7

F.

43

Iiinij

11. 5

11. 4

R.

Decemb.

+ 0-5

F.

44

Febr.

12. 5

11. 7

r».

56

Maart

5- 7

7. 0

45

Febr.

7. 9

8. 7

B.

57

Maart

5. 2

6, 0

Maart

7. 2

S. 0

B.

64

Jan.

2. 3

F.

Maart

7. 5

Kg.

Octob.

7. 3

6. 8

B.

4^

Octob.

6. 5

6. 0

4«

Sept.

lö. 5

16. 0

50

April

7. 5

7. ü

B.

1

April

5. 3

5. 7

B.

1

Octob.

5. 2

6. 0

51

.U'iy

7. 0

lo. 0

5i

Jnlij

5. 5

8. 5

; " ,

t

53

Aug.
Aug.

7. 4
^ 3

«. 0
6. 5

\ ■

. .-^ .

55

Au^'.

7. o

b'. 0

B.

t

58

.iu\il
Julij
Sept.

7. 4
6. 3
6. ü

7. 5
ö. 7
5. 5

Kg.

B.

B.

•

59

lulij
fuUi

4- 5

10. 0

7. 5
II. 0

Kg.
B.

60

Mei
Mei
Mei

3. 5
6. 7

4. 0

6. 7
}>'. 0

4- 5

Kg.

B.

B.

61

Mei

4. 0

5. 0

B.

65

Aiig.
Sept.

9- 7
6. 5

8. 3
6. 0

B.

70

Julij

I. 0

I. I

B.

Aug.

4. 0

I. 7

B.

rSi^

Tafel No. 1, D.

INDISCHE ZEE.

iNcordtiijKe UrLtdi..-,

Zuidelijke Breedte.

lempcratiiiir

Waarne-
mer.

Te npciatuiir

VVaarne-
rner.

Breedte.

Maapf?.

des

dtr

iJreedte.

Maand.

des

der

Waters.

Lucht.

Waters.

Luc'it.

1^

Mei

22".0

^3"-4

Ps.

i«

Febr.

20". 7

zi^^.y

B.

3

Mei

22. 4

24. 0

Ps.

2

Mei

21- 5

3.1, 0

Ps.

5

Mei

22. 4

^3. 4

Ps.

4

Mei

21. 5

21- 5

Ps.

iS

jurtij

22. 4

24. 0

Ps.

13

Mei

20. 5

21. 5

Ps.

«y

Junij

^3- 4

^3. ö

Ps.

18

Maart

co. 2

20. a

B.

25

Mei

17. 0

17- 7

Ps.

27

Maart

19. 6

19. 4

B.

28

Mei

16. 0

16. o

Ps.

33

Mei

19. 4

'9 5

B.

1'

36

Mei

Mei

15- 3

'5. 3

'4- 3
13- 5

Ps.
Ps.

37

Mei

II. 5

13. 5

Ps.

48

jan.

6. 4

6. 4

P.s

49

Deceinb.

5. 4

3- 7

B.

c

HTNESCHE, JAPAN

SC'HE

EN OCHOTZKISCHE ZEE.

r

Noordelijke Helft.

•

■

Zuidelijke Helft.

1 ó»»

Febr.

20". 0

20<'.5

49''

Mei

5".o

50.0

10

Ftbr.

20. 0

19- 7

1 53

Aug.

10. '1

9. 0

19

Febr.

18. 2

19. 0

7' 4

7. 8

22

Nov.

18. 2

ly. 8

B.

6. 3

7. 0

i 40

Mei

8. 6

ö. 5

54

Aug.

3. 0

5- 0

43

Mei

7. 5

10. 0

10. 5

10. 0

46

Mei

4. 0

4. 0

II. 0

II. 0

1- 3

3- 0

10. 0

10. 5

2. 6

7. 0

10. 3

JO. 0

\

•v\T..- ^/-f —«.■,•>••- • -..X CT'?--. ir i»ri»

. " . ■-, I II 'J..i

Tüfel Xo. 1. D.

ZEE.

i

fv.

'}<

|<|l!

^iij

Zuideliike Breed re.

Bre

te.

Te ppciatunr

Maand, i des [ der
j Waters. Luc it.

Waarne-
mer.

Fcbr.

Mei

iVlei

Mfci

Maart

Mei

Maart

Mei

Mei

Mei

Mei

Mei

jan.

Decemb.

20"
21.

21.
20.
CO.

17-
19.
16.
19.

15
»5»
1 1.
6.

5.

■7
5
5

5

2

o
6
o

4
3
3
5
4
4

22.
21.
21.

20.

17-
n>.
16.
19

14.

IS-
6
3-

,7
o

5

5
2

7

4
o

5
3

5
5
4
7

B.

Ps.

Ps.

P.S.

B.

Ps.

B.

Ps.

B.

Ps.

Ps.

Ps.

P.s

li.

OCMOTZKISCHE ZEE.

Zuidelijke Helft.

>

Mei

5".o

50.0

Au^.

10. 1

7- 4
6. 3

9. 0

7. «
7. 0

Aug.

3. 0

5- 0

10. 5

10. 0

II. 0

II. 0

10. 0

10. 3

10. 3

10. 0

REIS OM DE WERELD.

.:.?3

Dikwijls word ook de proef verijdeld door ecne
kkine koelte, op het oogcnblik, als wij met onze
weinige toerustingen gereed waren. Niettemin
.'jelukte liet ons enkelde malen ecne reeks van pij-
üngen te doen, welke ori.=; van de trapsgewijze
afneming der warmte bij toenemende diepte over-
tuigden, en tegelijk deden zi-^n, dat 'er op groote
diepte een bcftendige temperatuur plaats heeft.

De waarnemingen zelve zijn de volgende. (*)
{ZicTcfel No,\.^

Daar de verwisfcling der Jaargetijden, en de
toevallige veranderingen van Temperatuur op groo-
it' diep'ien maar weinig invloed hebben, zoo laat
;:ich uit deze waarnemingen de volgende Tafel
opmaken, welke eenigermate het verfcbil van
Warmte des Oceaans , in de onderfchcidenc Kli-
maten, zal aantoonen. (^Zic Tafel No. 2.)

Met fchijnt der moeite waardig , bij deze vvaar-
iieiiiingen aangaande een zoo bela'^'grijk onder-
werp, nog datgene te voegen, wat andere zeelio»-
den hieromtrent verrigt hebben. Tot op de werk-
zaamheden van Piiips, IiiwiNG, Raily en R.
ForsTER bellonden 'er niet, dan bloote afzon-
derlijke proeven , en tegen elkander ftrijdende on-
dervindingen van eenige weinige Natuuronderzoe-
kers, aan welke, behalve ecne behoorlijke verkl 1-
mg omtrent de inrigting der proeven, tegelijk do
noodige geloofwaardigheid ontbreekt.

De

(*) Alle de waarnemingen zijn in graden van den Kwik-
thermometer, uit Öo verdeelingen bertaande, uitgedrukt!
de vadem houdt 6 Engelfche voeten.

G4

1 1 )

i I

til

't- 'il

! I

t^9^mm

i'

I I

|ï-i

Mm

104

REIS OM DE WERELD.

De waarnemingen van Piiips zijn gedaan met
ecnen Thermometer van Cavkndiscii, waarvan
de belchrijving te vinden is in iict soltc deel van
^Q. Vhilofüph. Transaci, Cavünbisch zelfheeft
die naderhand, in aanmerking nemende de onge-
lijke uitzetting en zamenpersbaarheid van d^ii
wijngeest, gecorrigeerd. Pnii»s echter is van
oordeel, dat dit op zijn hoogst eene verandering
kan maken van twee graden, terwijl, bij eciii:
vergelijking van den Thermometer van Cavex-
iDiscii met dien van Fahrfnukit, het oiulcr-
jcheid tot op 5 graden is waargenomen.

In de proeven van Dr. Irwing we^ ' h. vatcr
uit de diepte opgehaald , door middel van eciie
flcsch , welke met een' Hechten geleider voor de
warmtclloromwoeld was , en dooreene kegelvormi-
ge Hop van binnen geiloten werd; in welke llcsch
men vervolgens eenen thermometer plaaille. De
gegronde vrees , oi" zoodanig>j toellel zich wel ter
regter tijd opcne, en daarna goed toelhiite; het
vermoeden, dat de omgewoelde zeirilandighcdeii
de warmte van den dampkring in zich bcliomlen,
gelijk ook de Ihelle mcdedeeling der temperatuur
van den dampkring, bij het openen der llesciu.
geven aan deze proefnemingen geene bijzonder"
geloufwaardiglicid. Zij dienen, op zijn hoo_ij;.st
^>;enomen, om het groot vcrfchil in de uitkonillcn
van <S(i waarnemingen met beide werktuigen te
verontfchuidigcn , volgens welke de Thernionicter
van Cavkndiscii, op de Breedfe van 67'' en op
cene die])te van 780 vademen, — 2^.7 tnupcra-
liuir zoude gehad hebben j terwijl de llcsch v'

m

Ux^

ÏRWIN

vademc
jlcmt (
welk ec
verbete
in de (
met de
het eiü'e
iictwelk
ge (leid
gcene 1
proeven
zijn vri
meeste
ilaarom
Uit i
zonder
toeneme
plaatfen
w'armte
pervlakt
Vulkanil
It'^ten ;
ivi st vai
'o -100
■\ 'i'd:,
ken. 1)
bij de A'
üf in de
alwaar w
te, bij Ik
omtrent

r ■■

REIS OM DE WERELD.

105

9*-

ÏRWING op 750 lirccdtc, bij cciic diepte van 683
vademen, nog + 3^\ 6 aantoonde. Bovendien
jlciiit deze opgegcvene koude van — i".?, liet-
wcllc een, volgens theorctiiche vooronderllellingen,
verbeterd getal is , noch met onze waarnemingen
in de Ochotzkilche Zee van — i^.ó, nocii ook
met de proeven van Irwing en Nairne , omtrent
het eigenlijk vriespunt van het Zeewater, overeen,
hetwelk door beiden op — i**. 8 R. of 28** F.
gcftcld wordt. De opgaven van Baily hebben
t;.i;iie meerdere waarfchijnüjkheid. Schoon de
proeven van Forster evenmin van onzekerheid
zijn vrijteplciten , zoo Ichijnen deze echter het
meeste geloof te verdienen, en dezelve worden
daarom in de bovengemelde tafel mede aangehaald.
Uit de voormelde tafelen blijkt vooreerst, de
zonder uUzuiukring afnemende tcmperalnur bij
utenemende diepte. Het lijdt geen' twijfel, dat 'er
phiatfen in de zee gevonden worden, alwaar de
warmte in de diepte grooter is, dan aan de op-
pervlakte. Zoo kunnen hcete bronnen, of andere
Viilkanifche oorzaken het water aanmerkelijk ver-
!i"^tcn ; als , bij voorb. , in den Gollïïroom aan de
ij "X van Amerika^ alwaar een uit de diepte van
;ü -100 vademen opgehaald lood-gewigt zoo heet
•\ ivd;, dat men het met de hand niet kan aanra-
ken. Dergelijke plaatfen hadden wij welligt ook
bij de Kitrilijche Eilanden, in de Diemeu-jlraat ^
of in de Ailiiudfchc Oceaan kunnen aantrellen,
alwaar wij op 2'' 43' Z. lireedte ci 20** 35' \V. Leng-
te,bij helder weder aan eenen zuiveren iiorizont,
oaitrent iwee duitfche mijlen ver, ecne bij afvvis-

G^ 5 Ie-

l't;

'■. ï

', I

, 1

'< :!

1 ' I

ICÜ

REIS OM DE WEPvELD.

i'cliug opkomenik' on vordvvijncndc wolk van rooi.
op de oppervlakte der zee ontdekten; welke noci,
de rook vaii buskruid noch die van een brandciu:
i'chip zijn konde, dewijl 'er gecne uitb:irlHng ver-
nomen werd , en het gchecle verrchijnfel niet lan-
ger dan een kwartier unrs aanhield; maar wellip;
haar aanzijn verlcliuldigd was aan cenc Vulkani-
fche opborreling, welke waarfcliijnlijk in die ftrc-
ken van de zee plaats had (*), Desgelijks kuii-

IK il

. (*) Het volgende belangrij!: berigt , ons dior Dr.L.AN';;.
DORVV medegedeeld, zal hier niet ten onrcgte eene plruiü
verdienen. Op 54^ N. Breedte en 192" O. Lengte vrn
Grceuwid!, 6\ Duitfehe mijlen ton Westen der Noo;del;-k;'
fpits vnn Uiialaschka, en ten Noorden van het Noordoo-
telijk >;edeelte van het eiland Umnak^ ligt eene rots, op
welke de bewoners van de Aleiuifehe eilnnden van de
vrocglle tijden h-r veel jagt maakten op Zeeleeuwen en
^eel'.unJcn. In het janr 1795 ontdekte men eene amibou-
dcnde nevel in de nnbijheid dezer rots, welke zelfs bij!:;
lielderüe weder zigtbanr bleef, en die men dus voor v\!:.
hield Een inwoner van Uuahi%chka^ welke in het eirii
diiar henen voer, kwr.m terug met het berigt, dnt de z.o
daar ter pKTiUfe kookte, Ondcrtu'^^fchen werd deze roeiw
zonder groote vernndering wnnrgenomcn, tot eindelijk i:i
het jnar iJ!oo, bij ecncn helderen hemel, tot verbazing dor
EÜnnders, een klein, tot hiertoe onbekend , eiland in de iv-
bij'.ieid dier rots ontdekt werd. — (>p hetzelve wns ccr.o
kleine bcrgfpits, welke onophoudelijk vlam en rook uic-
braakte. Alleen in het jaar 1802, tijdens eener zware aard-
beving op UnaliwMa^ brandde deze berg niet, maar de
Vulkaan op Unahnchka des te fterker. Eenige Eilander.^
welke teu laatlle in April i3o6 het nieuwe eiland bezoch-
ten,

Dr.L.^^'.;•
ene p:nr.',j
.engte vrn
^oo"del;'b
Noordoo-
! rots, op
Ml van de
eeuwen en
ne nnr.bou-
elfs bij het
voor rooi;
tl het eind
dnt de 7..^
ilezvj rojiv
iiiJelij'K i:i
■mziiig dor
in de n-.-
\vns eciie
ruüli uit-
,wo.re aard-
1, mnnr de
lEilander-s
ld bezoch-

REIS OM DE WERELD.

?07.

nen ook drijvende ijsklompcii de warmte des zee-
waters aan de oppervlakte aanmerkelijk doen ver-
minderen. Doch dit alles zijn bloote uitzonde-
ringen, waarvan de oorzaak meestal gemakkelijk
is optcmaken. — Volgens de verzekering van
e^Miige Natuurkundigen, zoude de warmte van het
zeewater ook door ondiepten , en door de nabij-
heid van land merkelijk verminderd worden , om
hetwelk te beproeven men dan ook het gebruik
vm den Thermometer heelt voorgcflagen. Daar

de

ten, ijaven het volgende berigr. Zij hndden het eiland
omtrent in 6 uren ouigerocid, /oodat de omtrek vsn hct-
/.d\'Q ongeveer op 4 Duitfche mijlen kan gefchat worden.
Om den berg te bekliniinen, bij aldicn zulks wcjjens zijn
ilijl overhangen niet onitiogelijk ware, zoude men, naur
hunne mening, wel 6 uren noodig hebben. Zij landden
v.a den vlakken Zuidelijken oever, dewijl aan ikn ücWcn
NoordkaHt eene weeke rtofte van den top iks bian.iendeii
Vuli^aans naar beneden in zee vloeide, en de grond daar
li heet werd. Niet zonder groote moeite gcrL.akten zij
ciadeüjk tot bijna op de helft der hoogte van de piek.
ilior Wi'; de grond merkelijk warmer, en uit verieh.idene
openingen der bergen kwam rook en hitte te vooilchijn.
Tot hunne groote verwondering, en waarvan de herinnering
hun nog veel genoegen verfehafce, vonden zij een (hik zee-
ieoawenvleesch , hetwelk zij, bij het nemen van eenige
rust, in een dezer gaten opgehangen hadden, zeer goed
gebraden. — Gebrek aan water, hetwelk zij gehoopt had-
den op het eiland te zullen vinden, noopte hen weidra tot
de t'.ruireize. Behalve ecnigc (lukken gedegen zwavel,
br'.gion i\] niets van daar mede. De (leencn, zeiden zij,
waren gelijk aan die op Unalmchka,,

i <.

1 .

'.\.\

f ' *
i» I:

u^i'^

l!

f:

:,;,li

ïk

wpnïpr

mmmmmmmi^

f 'T

I

i

io8

REIS OM DE WERELD.

tie aarde nog flccliter ïreleidcr is van de warmte,
dan het water , gect't zulks aanleiding tot dit ver-
moe icn ; hetwelk door meer andere waarnemingen
Ijliijnt bevestigd te worden. Een verlchil even-
wel van 2 tot 3 graden vanREAUMUR is te gering
dan dat dit niet door andere toevallige omftandig-
heden, als koude, winden, llroomen, en derge-
liike, zoude kunnen veroorzaakt worden. Ook
zijn de waarnemingen tot hiertoe meerendeels ge-
nomen bij groote landen , wier nadering zelfs de
onkundi;]j(l:e Zccman uit andere leekenen kent , cii
'bezwaarlijk zoude de aanwezigheid van eene af-
gezonderde klip of bank, welke bij de tegenwoor-
dige Schccpvaartkunde nog de cenige onbekende
gevaren zijn, op eenen gcnoegzamen aflland door den
thermometer worden waargenomen. Het zoude
daarom even verkeerd gehandeld zijn , zich doorccne
zoo onzekere waarneming ten ontijde te laten ge-
rust (lellen , als door eene ongegronde waarfchii-
wing van den kostelijken tijd te laten beroovcn,
welke men ter vermiviing van de vermeende klip
of bank zoude moeten hefteden.

De algeniceiic regel der ondervinding, dat de
warmte van het zeewater aan de oppervlakte het
grootilc , en met de temperatuur der lucht omtrent
gelijk is, geeft natuurlijk aanleiding tot de voor-
onderdelling, dat de zee deze warmte van de
lucht en van de zor.ncftralen ontvangt. De weinige
gefcliiktheid des waters tot het voortleiden der
warmte, waardoor deszelfs temperatuur veel lang-
zamer dan die der lucht verandert, is oorzaak,
dat het Ibmtijds warmer of kouder is, dan de om-

rin-

(.

REIS OM DE WERELD.

509

ringende lucht. Dit is inzonderheid het geval
bij buitengewone vrrnnderingcn in den dampkring,
b. V. bij (lorm, als wanneer tevens de ftreek van
den wind eenen aanmerkelijken invloed heeft. Van
hier die tegen elkander inloopendc ondervindingen
van Hellant en IrwIiNg , van welken de een
de zee na den (lorm kouder, de ander warmer
dan de lucht zou gevonden hebben ; doch zonder
dat zij de warmte van beiden vóór den ftorm on-
derzocht hadden.

Wat aangaat de wet , volgens welke de warmte
iii de diepte afneemt , zijn , helaas ! de waarne-
mingen tot hiertoe nog te onvolledig , om deswege
iets bepaalds ..e kannen zeggen. In het algemeen
blijkt uit de weinige bellisfendc proeven, dat de
temperatuur in het eerst onmerkbaar, daarna
fchielijker, en bij eene grootere diepte weder lang-
zamer afneemt, en ten laatlle in eenen beftendi-
cen warmteffraad overgaat.

De diepte, waarbij de temperatuur gecne veran-
dering meer fchijnt te ondergaan, begint

inde Zuidzee bg sc^N.Br. op i:oV;id,; Temp.

i3"3R.ManndJunij.
i'.idcjapanfchezee bij 17 . . . . ico v. 14. 3 ... . Mov.
indeAtlandlchezee bij 30 .... iio v. 1?, 5 . . . . Jiinij.
i!ideOchotzkifchezecbiJ53 .... 25 v. i. 5 . . . . Atijj.

Het is waarfchijnlijk , dat de in deOcliotzkifche
Zee waargenomcne temperatuur van — i. 5 wel de
grenspaal van de koude des zeewaters wezen zal ,
en dat in de warmere Zeeën, op nog grootere
diepten, cene geringere warmtemaat plaats heeft,
dan die , welke door on: 's waargenomen , offchooii

b.T.

i

r^i

I'

(■.• • !-feff

ni

'\\-\

' I ' 1

11

i

1 1

II

I

,13»

II

' ¥':: '.

tio

REIS OM DE WERELD.

b. V. bij liet onderzoek v.in 17 Jiiiiij ioo6dc tcir: =
pcratuur van 13^5, van de 140 tot de 200 va-
demen zich ücHik oebleven is.

De plaats , alwaar de warmte fpoedigcr begin»-
aftenemen , lii^t

in do Zuidzee op 23*' N. Rr. onitr. op es Vad. Maand Juni'.

inde AtlandfciK- zcc op 27 co Junii.

indcOchotzkirtli;;/A'cop53 15 Aug,

- De diepten zullen nagenoep; de grenzen aan-
wijzen, waar de niededecling der, toevallige warm-
te van boven ophondt. De temperatuur, welk:
flaar een begin neemt, hangt ook nog af van hc:
jaargetijde , terwijl integendeel de dieper aanvan-
gende bellendige temperatuur veel meer door liet
verfchil van klimaat bepaald wordt.

De waarneming cener met de diepte fteeds te:-
nemende koude der zee, heeft eenige Natuurkun-
digen op de gedachten gebragt, dat de bodem ücr
zee in zeer groote diepten een volledige ijsUonip
ziin zoude. Deze zaak kan alleen door dadelijke
ondervindingen en onderzoekingen in den aroütcn
Oceaan (niet in de nabijheid der oevers en op ge-
ringe diepten) tot zekerheid gebragt wonlcn.
Schoon dit denkbeeld eenigzins fchrikvervvekkende
is, zoo bewijst toch de bellend ig diep bcvrozcnc
aarde in het noorden van yJzi'è en /Imcrika^ en
het onvergankelijk ijs der Alpen en Cordillerc.s,
dat de inwendiue foortelijke warmte van den anrd-
kloot bezwaarlijk toereikende is , om water iii den
vloeibaren flaat te houden; maar dat de tcmperr.-
tuur op de oppervlakte haar beftaan blontelijk ann
de werking der zonncftralen op den dampkring, en

REIS OM DE WERELD.

m

in nllo c;evalleu aan de Chcmüche affcheidiniTcn der
Vulkanen vcrfchuldigd is. Evenwel , wanneer het
ook met de Icere der eindoogmerkcn (Jfe/coloi^ic")
ware overecntebrengen , dat een ijsklomp tot de
woonplaats van levendige icheplelen bellemd was,
zoo ftrijdt de groote aanwezigheid van Zout ia
het zeewater met het denkbeeld van eenen ijshe-
dem. Dewijl het bevriezen van water oninügcllik
zoo lanff hetzelve met vreemde (lollen ver-

is.

!r.cn<Td is , zoo zoude het zoete water zich eerst
Viin de zoutoplosfing moeten afzonderen; maar
i:ct zoude dan ook op hetzelfde oogcnblik, eer
alt het tot ijs overging, wegens zijne mindere
(bortelijke zwaarte, naar boven rijzen, waar het
water warnier is; v/aarom dus in de diepic nooit
'h kan gevormd worden. Welligt zoude ook de
:rüote drukking van het water op zoodanige diep-
ten de wording van liet ijs beletten : daar liet toch
bekend is, dat de bevriezing altijd met ecnc aan-
T.crkelijke uitzetting gepaard gaat , en door werk-
tuigelijke zamendrukking (b. v. door water iii
'ponibcn en dergelijke te be(hiiten) , ook zelfs bij
eoncn aanzienlijken graad van koude, kan verhin-
dcnl worden.

Men mag zich derhalve (>p zijn hoogst veroor-
■coven, aantenemen, dat de diepe bodem der zee
met ccnc zeer zamengedrongene zoutoplosfing , of
[Monte zoutmenging, maar in geene deele met ijs
'L'dckt i^.

Voor het overige ware het te wciiiVlien, dat '^•:-

j '"'0 'Cii zich in liet toekomende mogten verledigen, om

■'1 *nderfcl;eidene jaargetijden , en op verfchillende

Breed-

\\ 4ï^

!. '-:

( 1 I

^ i i

tl 4

• » 1

1 '

■lil' ■

112

REIS OM DE WERELD.

Breedten van den Atlandfclicn en van den zoogc-
naamden vStillen Oceaan , met naaiiwkeiirige Thcr-
mometrograplien , de diepte optefporen , bij welke
de beftcndigc temperatuur (van — i^'.fi Reaumuii,
of ook daarboven,) haren aanvang neemt. Deze-
diepten zouden de gronden kunnen opleveren,
volgens welke de verdeeling der warmte op on-
zen aardkloot zoude kunnen berekend worden,
en ons eerder doen geraken tot eene uitgebreide
kennis van deze belangrijke zaak , d;in de menigte
verftrooide waarnemingen met den tliermomerer,
welke federt vele jaren op het V'iste land in !•:
werk gefield zijn.

SOOR-

SOORTELIJKE ZWAARTE VAN HET
ZEEWATER.

fan den Slerrek.rndigc , den IJofraad IIoayeR.

SOOR-

IT

ot deze pröefnetningen bediende men zicli
van eenen koperen Vochtvveger, volgens de in-
risting van Fahrenheit. Dezelve was door
Troughton in Londen vervaardigd, en gaf,
wegens zijnen bij uiiftek dunnen hals , op \ greiti
eenen zigtbaren doorflag. Zijne zwaarte bedroeg
S45 greinen engelsch medicinaal gewigt. De tem-
peratuur des waters in het glas werd telkens,
on het oogenblik dér proefneming, met eeneti
Kwik-thermometer, uit 80 verdeelingen beflaan-
,(le, onderzocht. Daar de Vochtvveger van on-
ileren niet bezwaard was , zoo werd iedere
reis in de fchaal, die zich van onderen aan het
werktuig bevindt, een gewigt van 400 greinen
gelegd (♦).

Om

(*) Deze verkeerde inrigting had ten gevolg, dat het

Ingelegde ronde jrevvigt van 400 greinen de fchaal zoo-

^anis floot, d.-it 'er in den beginne altijd eene luchtbel

jinbleef, hetwelk, na herhaalde proefnemingen, een on-

perfcheld van 7 greinen in de uitkomften veroorzaakte.

^adat men dit op den 31 Maart 1804 ontdekt had,

IV. Deel. H werd

■ ! \

■ i

■r

t^ J--

!■ 1

1 , ■

il'!

> ;

il ; .

■■'\ '

1
t

i-i|

m\

\ j'.ii; :

' vil

1-

H'

il

114

REIS OM DE WERELD.

:-f.*

H m

•■M

II

II

I^Bf 'j'''

'H

ffl l->

'S

ftSl H i*^ '<i

'cl

Hl !

Om te beproovcn , boevccl de temperatuur van
liet zeewater op de relultateii van dezen Voclit\vct!;cr
uitwerkte, werd op den 13 Maart 1804, bij <^i.
legenbcid eener ftiltc van wind, aan de Knapi
I/or/i, het zeewater in cenen emmer vervvaniulj
door ecnen gUieijenden kanonskogel in hetzelve t;
phiatlen. Het water borrekle terllond llerk op, cj
teekende, na het Ichielijk uitnemen van den kni-cl,
aan de oppervlakte ^o*» Reauimuu, terwijl i'j|
thermometer. Hechts =- voet dieper neergelaten,
aanltonds tot 30" R. daalde. \Vi] cenc gelijknn.i
tige warmte van hetzelve van 27** R. moest 'er
iii de bovenfte Ichaal ()6^ gr. gelegd worden, en
bij i7«> R. loi greinen. Als het, na eencii gJ
ruimen tijd, tot op 6» R. verkoeld was, woo«l
het 104I, zijnde i| grein meer, dan bij M
aanvang der proefneming, toen ?t bij 5". sR,!
103^ greinen gewogen had. D derfchcid \n\
aan de verdigting van het zeewater, door dt]
verdamping van het water, toetcfchrijven. dn
uit kreeg men — o. 45 en — o. 39 (het gemiddd^
de — 0.42 gr.) verbetering voor 4- i'*R.

Anderhalfjaar later, op den 23 Augustus iffo5J
werden in de Ochotzkifche Zee dezelfde proevei
herhaald, alleen met deze verandering, dat ',vi
het zeewater in een groot glas, niet door dadel
lijke verhitting met eenen gloeijenden kogel, maal
door hetzelve in heet water te plaatfen, veri
warmden. Deze waarnemingen, op de onderi

ftaani

werd dit gewigc zoo gelegd , dat dit niet meer kon {
hebben.

1

i8c

|r2

Fe

h?

|i9

|23

2H

13

M.

18

19

I

Ap

10

-

11

.

'5

Me

■'J

BI. 115

R.

5tUS l!!05]

ic proevel
, dat wi
loor dadel
gel, maal
Itlen , vefl
ide oiideti
ftaanj

Ir kon M

Waarnemingen betrekkelijic de S

Zwaarte
des

Ther-

Terugge.

1 ^

i

Dagen.

Waters

= 845
+ 400.

mome-
ter.

bragt op

lü^Reau-

muf.

Hreec
te.

1804

+

laFebr.

103. 0

17^.0

106^.0 I400 Z

17 -

102. 0

12. 7

103, I

44 -

19 -

102. 3

10. 3

102. 4

48 -

23 -

102. 3

7. 5

1C2. I

52 -

2\i -

103- 3

3- 3

100. 4

58 -

13 Maan

Ï03- 5

5. 2

lor. 3

57 -

18 -

102. 7

6. 0

100. 9

56 -

19 -

102. 5

5' 7

100. 6

56 -

I April

loi. 5

12- 5

102. 6

39 -

10 - •

loi. 0

16. 5

103. 8

32 -

11

100. ^

17. '0

103. 5

31 -

15 Mei

98. 7

23. 0

104. 4

f5 -

—

64. 5

— —

65. 5

22 Mei

9^. 5

23. 0

T04. 2

3 -

21 Juiiij

99. 0

22. 0

104. 3

22 N

23 -

100. 5

16. 7

103. 4

23 -

13 Juli]

loi. 5

7. 0

100. 2

51 -

14 -

lOI. 2

5- 5

99. 2

52 -

10 Sept.

loi. a

16. 5

104. 0

48 -

"""■*r "■"■

3ïT' ■>-'

i.-o- -

. - ■

t .1

I t

il'1:

1 '

I 1 !

H

H a

y»!l

"1"

M

'ki'.

W^^

M^'

RI. iï5 Tafel No. 3..

Waarnemingen betrekkelijk de Soortelijke Zwaarte van het Zeewater,

Zwaarte
des

Ther-

Terugge-
bragt op
io°kUau-

Soortelij -
ite zwaar-

Dagen.

Waters

= 845

mome-
ter.

Breed-
te.

Leng-
te.

te des
Zeewa-

Aanmerkingen,

4.400.

muf.

ters.

'

1804

+

laFebr.

.103. 0

17^.0

106^.0 1400

Z.

5i«VV

1.0293

«7 -

102. 0

12. 7

; 103. I

44

-

57 -

1.0271

19 -

102. 3

1 122. 4

48

-

63 -

1.0266

k

23 -

102. 3

7' 5

i 1C2. I

52

-

Ö5 -

T,0264

!2« -

103- 3

3- 3

loo. 4 58

-

66 -

'^•0251

13 Maart

103- 5

5' 2

lor. 3 ^57

-

80 -

I.025S

Aan Kaap Hor»,

18 -

102. 7

5. 0

100, 9

i56

-

89 -

I-0255

i9 -

102. 5

5' 7

100. 6

5Ó

-

90 -

1.0252

.

I April

loi, 5

12. 5

102. 6

39

-

100 -

1.0267

10 - •

loi. 0

16. 5

103. 8

32

-

102 -

1.0276

11

100. ^

17. 0

103. 5

31

-

IGl -

1.0274

15 Mei

98. 7

23. 0

104. 4

8

-

139 -

1.0281

—

64. 5

Drinkwater van St. Catkari-

-

65. 5

Drinkwater van Nukahiiva;

meest regenwater; bij de

•2 Mei

9^. 5

23. c

104. a

3

1

145 -

i.oiT'g

Bergen zijn Mineraalbron-

SI Juiiij

99. 0

22. c

1C4. 3

22

N.

181 -

I.O2(^0

bronnen^

^3 -

100. 5

16. 7

103. 4

23

-

182 -

1.0274

3 Juii]

loi. 5

7. c

IOC. 2

51

-

200 -

1.0249

4 -

lOI. £

5- 5

99. 2

52

201 -

1.0246

Een' Graad van de yïivat
fcha Baai verwijderd.

0 Sept.

lOI. 2

16. 5

104. 0

48

-

202 -

1.0273

Uit de Diepte van 80 Va-

demen.

5 „-

99. 2

21. 0

104. 0

31

-

225 -

1.0278

In de Haven van Nati^afa-

A Nov.

t;9. 2

17. 0

102. 2

33

-

230 -

1.0264

ky; de Vloed uit Zee.

■ Dec.

101. 0

15. 5

103. 4

33

_ 1
1

130 -

1.0274

»

■ 1805

Japanfche Zee.

1 Mei

101. 7

8. 6

lOI. I

40

—

220 -

1.0256

Eene Mijl van de Kaap der

Rmfen,

i "

102. 7

7. 0

loi. 4

43

i

219 -

1.0258

Bij den ingang der Baai Stro-

gomf.

m

100. 9

8. 0

i-r^o. 0 43

1
1

219 -

1.0248

Dieper in dezelve, op $<■

1

1

i

Vademen grond.

i ..'v^

UTir

i

D.gen.

Zwaarte

des
Waters

Ther-
mome-

Terugge -

bragt (»p

lireed

Leng-

Soortelij-
ke zwaar-
te .des

Aanmerkingen.

u

= 845

ter.

I w ivc

mui

Hlf

te.

i^*^-

Zeewa-

^

1805
14 Mei

4.400.

i

ters.

• ■ * ' ' . '

4-
99' 2

4«.o

96".

6

43' N.

2i7nv.

1.0221

C" /^«/Vrt-Baai , 2 mijlen vn i
\ Land, op 15 Vademen.

iS' -

loi. 2

2. 6

98.

0

46 -

116 -

1.0233

CAan de Oostzijde vai
\ Kaap Aniwa,

^1

95' 5

5^ 0

93-

3

49 -

216 -

1.0197

fin de Patienct'ViV\\ ^ O]»
\ 12 Vademen Dkpi .

•

^

i Een merkbare Vloed.

Ochotzhïfche Zee,
CBij het Noordelijk eindt
\ van Sarhalin,

3 ^i^?'

95- 2

10. 3

95-

3

53 -

216 -

1.0212

6 -

99. 6

3- 2

c)6.

7

54 -

216 -

1.0222

Bij het Noordelijk einde vaii
Sachnlin.

8 -

84. 7

10. 5

«4.

8

217 -

1 . 0 1 3 1

liij Kiap EUzabeth.

9

84. I

11. 0

84.

5

1. oi :9

liiai Nndeshda.

12

77' ö

10. 0

6

o4i -

•""

l.OÜ'"

Vcior deze Bajii, op 24 Vu
dtm n VVnter.

*sAvonds

79. 2

II. 0

79'

6

^■~

1.0092

I)e VN'ind van Zee, op ic
Vacicin'n.

i3Morg.

73- 6

10. 2

73.

6

~~

_^

I.OU47

(ets Noii dwcsteüjker; de
Wind /. . 0.

2 11. PM

73. 6

II. 0

74.

0

—

1.0050

4 PVl

73. 5

II. 0

73.

5

—

—

1.0046

Met S'room i.it 'iet N, 0.

6 PM

1

^9. 5

10. 2

69.

5

'

1.0015

f Ter/.cilder plaaife, Md
1 W ater eene halve mij'
^ van den Oever in (it
1 Boot g 'laaiti. ^trooiii
L vnn ' ,ii'.(.

1 / tfr. .

9' 5

69.

5

^

—

Ons UiiuKwater van Kmv

'

*

fchatka.

f Hei Water rnndom h:;
1 fchip , op 9 VydeiT'ci'

69. 7

9' 5

I.0015

< Diepte , 2^ Duitfcne
1 Mijhn van de Taitaar
L fche Kiisr.

22 Allg.

69. fl

9. 0

(68.

8)

53 -

207 -

f. 0010

ürinkwatcr van NiW,'^afakj,

100. 9

7. 0

99.

6

—

—

1.0244

Zeewater.

^1 -

100. 2

9. 0

99.

8

'

' ' ■ '

1 . 0246

(

* ,.^,-'

'■'■ ■«■■ "; ,t

-.:,l ..!.(,.. t '> »<■ i.if»

\i

}

Th , .

te

Baai, 2 mijlen va
'i^-, op 15 \ ademen.

e Oostzijde va^i

Hagen

L.S'ö>

a^3 An.2-.

•p[ioj2 iiamsp
)S do 'sApzap u( j6 'ooi

lap düc>i sp UBA il}[^ Z 'loi

•39Z 9l^y'UV(f<f^'

O •lOI

■vfu^ui'Sf UBA uaAEi 1 ïJ '66

- 8

- i:

•AO^J f'
- ^w

4 Mei

j 10 Juni] '
II

14 -
iS' -
*sAv.
[19 'sAv'.

- ^ J"''i , .

4*

uSo5

13 All?.

:4 Mei

Zwaarte

(ies
Waters

= 845
+ 400.

Ther-

mortic
ter.

Teriigge-

braj*t op

lo^Reau-

UI ur.

9^.0

99' 7

97. 5

90. 5 ^.o. o

1^5.

5

T'

0

.S.

6

6.

5

ir4.

5

|uS.

3

,18.

5

18.

0

20.

0

f;9. 2 2 f.

65. o iS.

18.
19.

'9-
10.

[6.

19.

uS'.

'5-
10.

5

5

5
o

7

•7

5
4
5

groote

Ioo^5 53<?.r'

9-^. 6

ICO. o

102. 9

102. 3

103. 2

ioi.,9

102. 9

104.

ic6.

0

^5

ic6.

2

26

106.

0

28

105.

6

.10

1 05.

9

.^0

107.

ri

;^o

lOo.

9

31

110.

4

>9

4 -

112. 2 s^

H a

lOorteujKe Tsvaaitc

■ v ' ■ • J

'■■^■mï' '

ê^'W

tv

f'! -W

l 1

V 1 ' Jf;

f ' : .

" 1" " i

■■ l, t-.

;■ '

■ ' -% '

l

wê^

\\ï

.i ' I

i1^

I 1

Ul^li'

Dagen.

1805

23 Au?.

12 Oct.

14 -
iS -

[19 Nov.

(14 Fi-'br.
jiS -

n

frd Mei

10 Juni]
I

l4 -
l8 -
'sAv.
|9 'sAv'.

sAv.

Aug.

Zwaarte

des
Waters

= 845
+ 400.

+

ICO"

92.

97-
101.

lOI.

100.

98.
99.

99.
97.

90.

.9

o

.■>

O

7
5
9
7
5

c
5

5

102.
102.

102.

lOI.

103.
103. o

105. 2

io;>'. o
112. o

5
1
I

7
o

102. ó

Ï03- 5

103. 6

74. ^'

'ji. 6

Ther- 'ï;^'-"P
mom.- ^'^^ '-*P

ter.

i 9^

\-5'

'7-

^.

6.
T4.
18.
18.

|i8.
20.
20.

99. 2

65. o

o
o

5
o
6

5
5
3

o

o

O

UI ur.

21.

5
5

18.

5

19.

5

19.

5

19.
16.

0

7

19.

7

5

'5-

4

io.

5

15'

7

10.

2

8.

5

II.

5

14.

0

Breed-
te.

Leng-
te.

100". s 53<^.N.'2o-«'W

9r>. 6

ICO. o

102. 9

102.
103.

105,
103.

103.

75-

'j.6

2

103. 3 ;I9

10 1. 9 !io

102. ü o

9

Ï04- 3

ic6. 2.
106. 2
106. 2
105.
105.
107.

ICo.
I 10.
IJ2.

6

9

2

9

4

I

6
o

I

- 1ÏP7 -

'4o -

'196
!:98

1204

! 4 -

[26

28 -

30 -

:^' -

>9 -
55

39 -

■^ ^ ~

ïol -

246
250

^54

- J

"7

37

59

* 41

1 41

41

! 39
36
ï9

3Ö

19

5

19

Soortelij-
ke zwaar-
te des
Zeewa-
ters.

O.

1.0251

1.0221
I. 0248
1.0270
1.0265

1.0272

- I 1.0273

- ! 1.0262

I. 0270

T. 02 {^'o

1.0^95

1.0295

1.0295

1.0290

1.0293

i.o,;o';
1.031Ó
J.0327
1.C341

1.0296

1.0275
I.027I
I . 0059
I.C068

Aanmerkingen.

pHet Zeewater werd ver
! warmd in een glas , dat
ï met heet water omringd
L wa.'-.

In de Chinefclie Zee, digt
bij Macao.

Chinefche Zee.

Sterke bcweiJÏng up 25 Va-
demen,

Atlandfcht Zee.

Na eenen R;ft:;en van zes

uren.
ilegenwater.
Helder en ftil. Veel Zee

gras (^fucus tratans),

f Water weggezet, om van
I deszelfs langzame ver-
^ danipinsj de proef te ne
I men. Van 18 Juni] tot
L 6 Julij.

Versch Zeewater.
Sterke ZZW. Wind.
Zwakke Zul ie Wind.

Baltifche Zee.
21 Duitfche mijlen Oostelijk
van Gothlatid.

V

Algemeen Overzigt der Soortelijke Zwaarte van het Zeewater

in onderfcheidene Wateren»

Atlandfche

Zee.

Zuidzee.

Ingeflotene Zeeën.

Soorielij-

1

Soortelij-

Soortelij-

Breedte.

Maand.

ke zwaar-

Breedte.

Maand.

ke zwaar-

Breedte.

Maand.

ke zwaar-

te.

te.

te.

4°N.

Mai

1.0280

220

N.

Junij

1.0280 Japanfche en Tartaarfche

Zee. [

^51 -

Junij

ï.0295

23

—

1.0274

40» N.

Mei

1.0256

26 —

1.0295

31

—

Sept.

1.0278

43 —

—

1.0258

28 -

—

1.0295

32

—

Oct.

1.0*65

43 —

—

1.0248

30 —

—

1.0290

32

—

Nov.

1.0274

46 -

—

1.0221

39 —

—

1.0286

40

—

Oct.

. 1.0270

46 -

—

1.0233

55 —

Julij ^

1.0275

46

—

1.0248

Ochotzkifche Zee. |

60I —

1.0271

48

—

Sept.

1.0278

53' N.

Aug.

1.0212

50

—

Oct.

1.0221

—

1.0222

51

—

Juli]

1.0249

54 -

—

1.0244

52

—

1.0246

— -

1.0246

40 Z.

Febr.

1.0293

3^

Z.

Mei

1.0279

—

1.02^1

44 —

—

1.0271

8

—

—

1.0281

Chinefche Zee. ||

48 -

. —

1.0266

3»

—

April

1.0274

6«N.

Febr.

1,02-0

5a —

—

1.0264

3a

—

1.0276

10 —

—

I.V262

58 -

—

1.0251

39

• —

—

1.02Ó7

19 —

—

1.0273

5Ö

—

Maart

1.0252

22 —

Nov.

1.0272

56

—

1-0255

Oostzee. ||

57

—

—

1.0258

$6^ N. Aug.

1.0059

60 — —

1.0068

Algemeen cy»^**'

i

'puvmtoQ «

- Li
•Snv 01

•AVS tl

Daar de £

I «^

ken het zcc
[bekend was.
[heid des wa
' ander hierii
:? de waji
jin den the
lande , ten
|t deze gra
prgenomen

I ^^

■Van 4« tot

lijke zwaar

Jiarnemingei

fcllftat 'er ee

It het zeeu

bilt bevat,

en de waan

ferke regen,

ierkelijk ven

|e bepatingei]

gemaakt zijn.

I O50024 of -A

REIS OM DE WERELD.

115

ftaande tafel geplaatst, gaven de volgende iiit-
flagen 1
. Vermindering der zwaarte van het zeewater
bij + i® Reaumur. == o. 452

o- 475
o. 440

o. 432

o. 432

Middelgetal o. 446
Daar de; graad van den thermometer, bij wel-
ken lut zeewater de grootfte digtheid bezit , on*
bekend was, naardien de warmte en de vatbaar-
he-d des waters, om het zout optenemen, el-
mder hierin tegenwerken, zoo fcheen het noo-
, de waarnemingen tot op den loden graad
[n den thermometer, uit 80 vcrdcelingen be-
lande, terug te brengen, en dat te meer, om
|t deze graad nagenoeg het midden is van de
largenomene warmtematen. (^/c7Vz/e/ A^o. 3.)

ATLANDSCHE ZEE.

iVan 4" tot so^'N.B. is het gemiddelde der foor-

iijke zwaarte van het zeewater = 1,0291; de

Uarnemingen op 55** en 6oi*' geven 1,0273, dus

lllaat 'er een onderfclieid van 0,0018 of ^j^

It het zeewater tusfchen de Keerkringen meer

)ut bevnt, dan op hoogere Breedten. Sluit

£n de waarneming op 4** N. Br. , bij welke eene

erke regen, gedurende zes uren, het zeewater

|ierkelijk verzoet had , uit , en vergelijkt men met

fe bepalingen op 26" N.Br. die, welke op 6o|o

gemaakt zijn , zoo verkrijgt men een verfchil van

0,0024 of 4Ï7* De groote foortelijke zwaarte

H a vftit

i

mm

•'S.' ! ( ■

,|, I :

I, ■' t

■.fiii.ii.(ii

t;

l I

Ii6

REIS OM DE WERELD.

^

4>

van 1,0295 op ^^^ N, B. mag wel voor een ge-
deelte aaii de ftcrkc verdamping des waters tus-
Iclien het drijvende zeegras , met hetwelk de zee
daar ter plaatfe ver in het rond bedekt is , moeten
tocgefchreven worden.

Op de Zuidelijke helft is de foortelijke zwaarte
op 40** Z. B. 1,0293, en op 58** Z.B. 1,0251;
het verfchil is dus 0,0042 of ^l^. Het is merk-
waardig, dat het water aan de Kaap Hom 0,00::
of j^j ligter is , dan het water , op dezelfde Breed-
te , in de Noordzee , bij de Schetlandfche eilanden.
ZUIDZEE.

Van den 22fl:en tot den 52fl:en graad Noorder
Breedte is het onderfcheid 0,0034 , of -^\^ ; en
van den 3den graad Zuiderbreedte tot op den
561èen aan de Kaap Hor/i, is dit 0,0024, of ji,,
even als in het Noordelijk gedeelte der Atland-
fche Zee. Anders bevat het water der Atland-
fche Zee, over het algemeen, 0,0010, ^^ röèó
meerder zout, dan dat der Zuidzee.

De ingcjïotene Zeeën hebben alle klaarblij!:elijk
zoeter water, dan de Oceaan. Zoo is dat der
Chinecfche Zee 0,0012, of ^fg- ligter, dan der
Zuidzee; AdX Aqv Japanfche Zee ^ tusfciien Tar'
tarijen en het eiland Jesfo, 0,0026, of ^Ij, dat
der Ochotzkifche Zee 0,0033, of jIq.

Door deze Zeeën droomt het water van den
Oceaan vrijelijk heenen, ook is 'er ebbe en vloed
in dezelven. Anders is dit gelegen met de
Oostzee, welker foortelijke zwaarte 1,0067, dus
0,0228 , of ■^\ minder is, dan dat van den At-
landfchen Oceaan.

OVER

o V Ti R HET

RIJZEN EN DALEN van den BAROMETER
TUSSCIIEN DE KEERKRINGEN.

Fan den Sterrckumlige ^ den Hofraad Horner.

D<

'e Barometer, welke tot de waarnemingen
diende, was, volgens de opgegevene conllriictie
vaii Nairne, door Troughton vervaardigd.
Het kwik van denzelven bevond zich in ecncn gla-
zen bol, die aan de pijp verbonden was; deze
laatfte was zeer naauw, doch van boven, zoo-
ver als de fchaal zich uitftrekte, (omtrent ter
lengte van een' voet) twee lijnen wijder. Door
deze inrigting werd de fnelheid van de bewegin-
gen der kwik zeer verminderd, naardien dezelve,
om met eene zekere vlugheid in het wijde ge-
deelte der pijp op en neer te klimmen, omtrent
twintigmaal fchieliiker door het naamver gedeelte
vloeijen moest. Om de flingeringen van het fchip
eenigzins te gemoet te komen, was de Barome-
ter boven deszclfs midden tusfchen twee ringen
opgehangen, even als dit ten aanzien van het
Zee-kompas op de fchepen plaats heeft. Niette-
genftaande deze voorzorgen, werd het kwik bij
fterke bewegingen meer dan eene halve duim op
en neder gcfchud, dewijl de Ilingeringen , waarin

li 3 " de

■ t

M 1
1 1 :

\.M ::•

t . :< ;:

1>,1 1

•f *:

]:U»'i

: I ? 1 1 ,

! h

ii8

REIS OM DE WERELD.

de Barometer zelf gebragt werd door de bewe^
ginoL'U van het fchip, welke bij ftorm dikwijls
bij uïtdek hevig waren, al te lang aanhielden, en
door de gelijkmatige herhaling, ten laatlle, aaii
het kwik cene beweging mededeelden , welke het
even zoo diep beneden den waren ftand bragt,
als de helling des barometers het boven denzel-
ven verheven had. Alleen dan hielden deze fchud-
dingen v.>or een oogenblik op, als de ilingerin-
gen van het fchip , welke elkander gemeenlijk
langzamer volg;*en, de kr-tcrc bewegingen van
den Barometer Hoorden. '. t punt des tijds,
hetwelk , naar mate van de fterke golving der
zee, naar cenige minuten ongeveer inviel, moest
men afwachten , om de ware hoogte des Baronie-
ters te hebben; want het gemiddelde van de
hoogde en laaglle afwijkingen gaf zelden de juiste
hoogte te kennen. Niettegenllaande deze zwarig-
hede!^, mag men toch de waarnemingen, welke
hifTna vuorkomen, altijd op het tiende gedeelte
cener lijn na zeker (lellen, naardien dit gemeenlijk
het gn)otrte verfchil was, hetwelk door de drie
veri'chillende waarneniers, welke zich tot dezen
arbeid vcrledigd hadcien, werd opgegeven. Men
verzuimde ook niet, ten overvloede, de grenzen
van het rijzen en uaien in aanmerking te nemen, om
uit het middelgetal derzeive den loop der Baro-
meter-veranderingen ten minde te kunnen opmer-
ken, wanneer de dadelijke op^^aven der hoogten
niet toereikende waren (♦_). Wanneer deze wuar-
ne-
C) Wegens plaatsgebrek zijn deze kolommen bij het af-

REIS OM DE WERELD.

119

I nemingen, voor het overige, in naauvvkeurighcid
jreheel moeten onderdoen voor die , welke naii
land genomen zijn, zoo winnen zij daarentegen
in waarde door hun grooter getal, maar vooral
ook door de bijzonderheid, dat zij op de ruime

I zee gemaakt zijn , alwaar de veranderingen van
den dampkring regelmatiger plaats hebben , en de
invloed van bergen, van ingeflotene zonnehitte,
van vulkanen, en andere toevallige verhinderin-
gen , wcgva.len.

De Barometer-hoogte werd , nagenoeg drie maan-
den lang (van den lódcn April tot den 5denjulij),
elk uur van den dag en den nacht aangeteekend.
AVanneer dit in Europa reeds eene moeijelijke
arbeid is , zoo vorderde dezelve eene dubbelde
infpanning, bij het afmattende eencr hitte onder
de Keerkringen , en van eene zoo langdurige Zce-
reize. Evenwel het opfporcn eener zoo kleine
beweging, als *vaarvan het tijdsverloop ons des-
tijds nog onbekend was, gedoogde geenen groo-
tcren tusfchcndand ; en ook was de herhaling der
waarnemingen, binnen kleine tusfchcnpozingen,
zeer gefchikt, om de mogelijke misflagen in de-
zelve te vereftcnen.

De iraaniemingcn met dcu Thermometer zijn
vcrrigt geworden met eencn, door Tuougiiton
vervaardigden , Kwik - thermometer , met eene
fchaal van 80 graden voorzien. De vochtigheid
vaudc lucht werd aangeteekend volgens eencn /J^<r-
dtukken der tnfelen weggelaten , naardien men eerst nnder-
hnnd vnn derzelver onvolkomenheid is overtuigd geworden.

114

^M^*"'?liP?

'li

ft'

i< 1

Üf

120

REIS OM DE WERELD.

J

;•' ■ !i

rMi

leincn-vochtvtcger ^ naar de uitvinding van dk
Ljc , doch waarvan de maker onbekend is: uit
dien hoofde \vas het dan ook niet 'wei mogelijk
de vaste punten, te dezen aanzien, op het ichip
te bepalen. In water van 20** R. teekcnde dit
werktuig "jd deelen, en de droogde (land op zee
was niet beneden de 30 deelen. Voor het ove-
rige werd ons dit inftrument bijzonder hierin van
veel dienst, dat het ons de veranderingen van het
weer voorfpelde op die tijden, als de Barometer,
welke tuslchen de Keerkringen voor weèrsveraii-
dcriiigcn ongevoelig is, geene aanwijzing deed.

Hot oogmerk , dezer waarnemingen, het onder-
zoek van het rijzen en dalen , gaf ons ook het besti:
midi.;el aan de hand, om dezelve te reduceren.
Men behoeft alleen d<; uitciile grenzen dezer be-
wegi;\gen bijeen te verzamelen, en de tijden op-
temerken , wanneer zij plaats hebben. Om te
ontdekken , in hoe verre dezelve van Maan cii
Zon afhangen, voegt men 'er nog telkens de
ftand dezer hemelligchamen bij. Op deze wijze
is de volgende tafel onilhian, welke, volgens de
rijen vnor eiken dag, in de vier eerfte kolommen
den lijd der grootfte en miiiflie hoogte, 's morgens
en 's avonds bevat; in de acht volgende de hoog-
te des Barometers , nevens het onderfcheid der ba-
rometrifche veranderingen ; dan dy lom der lijnen
van de Barometer-hoogte boven de 29 duimen,
en de fom der vier verfcheidenlieden van rijzen
en dalen voor ieder' dag. Volgens de rijen vuur
den Thtr-rmometer, volgen de (landen derM;ian,
en eia.r.i^jU de plaais der waanieiuiug«

7m

4 il

, ;

REIS OM DE WERELD.

121

Zoo zeer de inrigting, om den geheelcn dag
bij gelijke tusfchentijden waarnemingen te
doen, cii onze onkunde oirtrent datgcen, wat
wij eigenlijk te zoeken hadden, veel voor de
waarheid der uitflagcn pleiten kan ; terwijl de-
ze de vrucht zijn van eene onbevooroordeelde
waarneming der natuur, en niet het voort-
brcngfel van een vooraf bepaald eenzijdig onder-
zoek: zoo nadeclig was zij (iaarentegen nier op;iiort
tot de naauwkyurige bepaling van de voonuune
oorzaak dezer bewegingen. De tijden der piV'Ot-
llc en geringde hoogtq hadden ongetwijlekl Itrik-
ter bepaald kunnen worden, wanneer men alle'in-
ipannint»;, in plaats van dezelve over het geheel
te verdeden, meer op dit punt gevestigd had.
Alhoewel men uit uile de waarnemingen een
middelgetal verkrijgt, hetwelk van de waarlieid
niet veel zal afwijken, zoo kan men toch de van
tijd tot tijd plaats hebbende lloringen, welke
(ie (land der zon en maan in deze oojrenblik-
ken moeten veroorzaken , daaruit volllrekt niet
keren kennen. Beter is het gelegen met de
hooiite: hare lans;zanie vcranderinfv en de zors,
WL'lke lot derzelvcr waarneming bcltecd werd,
(ciikwids Hond de U'aarnemcr minuten lang vóór
lien Barometer, om uit de Ichielijke en onzekere
bewegingen van het kwik den waren fland op-
tcmaken) hebben ons dezelve met eene naauwkcii-
righcid opgegeven , welke kleinere alwijkiMgen
doet kennen, dan men van waarnemingen, welke
op zee gedaan zijn, verwachten zou.

1' !

\ :■■ ■

\\\

1 i

i

H5

Het

vl. S,i

f\

12,2,

REIS OM DE WERELD.

Het gemiddelde van 6i dagen bepaalt de tijden
der groottte en minde hoogte als volgt :

ïn

ë

r

'.3

De Barometer

Ver-

fchil.

is het hoogst, voorm. ten 9 u. 39'; en teekcnt 29^-898 ^g-

laagst, 's avonds t. 3 - 55'; — — — 09 809^ q^,

rijst als dan tot 's avonds 1. 10 - 6'; — — — 29 891 ^g,

en daalt weder t. 's morg. t. 3- 40'; — — — 59 823 q^-

Het middclgetal der grenzen van de fchuddin-
gen van het kwik , door de beweging van het
'Ichip veroorzaakt , geeft de Barometer

op het hoogst ten 9 uren, 31';

— — laajj'st tcu 3 — si';

klimmende tot 10 — 4';

dalende tot 3 — 31'»

Ver-
fchil.

en teekent 29 ''• 905 , 055

„9 815, o3j

29

897,073
8H, o8i

Het v« ''1. " Jin o'. 2, waarbij de Barometer-
veranderingen bij dag grooter zijn dan bij nacht,
is opmerkelijk. Dit vcrfchijnlel is vrij beftendig,
naardien bij 61 waarnemingen. Hechts ^o onmerk-
bare uirzondcringen plaats vinden; en hetzelve
Ichijnt van de werking des Zonlichf^ op den
dampkring aftehangen.

Om in het algemeen te weten te komen, waar-
door de Barometriichc bewegingen bepaald wor-
den, zal het noodig zijn, zoo wel de grenzen
van dezelve, als ook de grootlle en niinltc
hoogten, in vcreeniging met de ftuudcn van Zon
en Maan, op tafelen te brengen.

Groot-

1-^

K> -IS.

10 M

'-»1 KJx

•NI 4S.

• •

VO +*

o\»

4^ CU

NN

•

M 0
ON-s|

1 f

1 1

REIS OM DE WERELD.

4^ »i

1 1 1 i 1 s

«-• O SO OsUt ^

>

^ oa ^ *- ^ ^
lO 00 O O -- '^

O

•

■^33

O «

• •

Vi OS

NN

• •

0\-^ IJ o o o

N N tS Z N
• • • •

CO p

o

M 13

1

• •

i-i
Ux -N|

»- p P >3

ccso co p - o

• • • » • •

to i-c so C\4i» Qn

^-1 t— '

•

3 f' .^

Oi oo

"vi •-^ t/j o^ O'Lti
■^ f* T' P ? ^

OS P W» ^ O ta

Ux CM

2^?

3 5.^

•

nn222:z

• • • • •

13 SO

O

• •

ft i*.

3

F^ 0

1 1

M p K> » K> W

Os~n| 00 0\0\.0\

1 ( 1 f II

03 'v3
O

l2

cs-M

•

1 vo o

1 zz

Os-^ so COSO SC

• • • • • •

►-• t»3 4^ SC Oi 0\

O »^

O

o O

f-» re

Ï23

-t

3
(D

3

re

3

a

re

S

dl
re

O

B

re

re

Het gemiddelde der dagelijkfche veranderingen
is od. 409: daar dit de fom van vier bewegingen

IS, zoo verkrijgt men ^^-^ == i '. oa grootfte

4
gemiddelde Barometer-verandering vooréénen dag.

Het

1:^

i i

;l

: t >

II'-'

I 1;

T-p

^■i

124

REIS OM DE WERELD.

i'^^

Het is opmerkeli'k, dat liet fterkfie rijzen en da-
len altijd alleen dan plnats hadden , als de Maan
in de nabijheid van dy.n Acquator was; dat de-
zelve cenen dag vóór den doorgang door den
Aequator invielen, als de Maan naar het Noor-
den ging , en daarentegen na den doorgang , wan-
neer de Maan zich naar het Zuiden keerde: zoo
dat deze bewegingen op den sdcn Graad Zuider-
of 'Wijking van de Maan waargenomen worden.

De tijden der Cnhninatie van de Maan toonen
niets gelijkmatigs, en C^QZf^ kolom is eigenlijk hier
alleen geplaatst, om de werkeloosheid van dit
element aantetoonen. Het is waar, in deze ta-
felen vallen die tijden gemeenlijk in het eerde en
laatlle Kwartier; dan ook juist op dien tijd heeft
de doorgang der Maan door den Aequator plaats.

De Zcmth-aifiandc:: van de Maan gaan hiir
aan beiden zijden van het Zenith tot op 19 gra-
den ; in het algemeen fchijnen zij cenen tegen-
overgedelden loop met de breedte der plaats ie
houden.

Die der Zon laten geene vergelijking toe, naar-
dien deze alle noordelijk zijn.

De Vcnvijdcriiig dtr Maau van de aarde rdiijnt
geenen invloed van aanbelang te hebben, naardien
de grooifle rijziiigen en dalingen in hetPerigaeiim,
in het ApoLiaeuni , tn op de gemiddelde verwij-
dering plaats vinden.

De kolom voor de Bncd'.c der plaats, fchijnt
cer.calgcmeenc vermindering in het rijzen en dalen bij
de nadering tot de Kecrkrin^-en, en wel bijzon-
der naar den noordelijken Keerkring aanteduideii.
'• - Klciu-

4- 4». 4». 0 VO
.....

CC K> 0 CNVO

O1 4i .Jk
0 CTi M (^ t-i

NNNZZ

!«

REIS OM DE WERELD.

125

I

1 I 1 f ^; M 1 f. 11 1 a-

K» P ^ fi. lO »3 13 »v iJ -<

o

Cl

•

t-l O 13 H> P 13 l> P o t3 »a f3 M

SC U\ C\03 0\wi 0\ 0\ C\Oa -vj CSSC

Som der

Dagelijk-

Iche Ver

anderin-

gen.

P t» >0 13 b- » K> |3 N_ K^ (O (O 13

0\tn 034^ o co-itj|VC Ovosi-i t^^
^/. Oi 03 Crf3 CO 0 ^ CN O ■P' O o --I

D

Afwij-
king.

tJ O ^ M O C\ C\ »3 O C\+» 13 C\

p

OiUi*P000CN0i-i->J'^0

Van den
Meridiaan.

tA Vi iLn tA U« tA tn t/l 0\tA tA ÏA tA

4- 4s. 4» NO >0 C\tA *>• !-• 4S. -fc>. W -nI

•

CC K> O ON VS ^> CNHHWVO PSO*»

Horiz.
Parall.

0!A(JtA»-'r3 0lCA OOO* P CA CN

O

!S N N Z Z N N N Z N 5S N Z

D 0 .

Afftand van
het Zeuith.

HN»>^^tJMt3C>>t<3

O^tA-;^. («-^ oop CN2^000-t^

c

1 1 f I 1 1 1 1 1 ?5

OJ VO CONO O 4* W O COC*J 4^ ONj3
• {■,

mvo-vI 0 o 0 O^^t^aCAW-vj

sr. rt

w

ï«

N

n

n

u

o»

ca

9

re

tn

ié-

lil

126

REIS OM DE WERELD.

\W'

De minfte rijzingen en dalinpjeii (o', 6i in het
gemiddelde) hadden grootendeels plaats , als de
Maan eene ai'wijking had boven de 20 graden.
lliLfbij verdient het opmerking, dat het verfcliil
tiisfchcn de zuidelijke en noordelijke afwijkingen
(23'='» }> Z. — ip** 2 N.) van den Aequator, ik
werking dor Maan ook op 4". 6 zuidelijke af-
wijking aanduidt.

De Zcnith-aflland der Maan verandert zoi;-
der werking van 5 tot 46° en 50^ naar het
Zuiden, en even zoo ook naar het Noorden;
die .der Zon nemen af van 34» tot op o** zou-
der ecnigcn merkbaren invloed.

Het geringde getal der rijzingen en dalingen was
9 maal in het Apogacum , 3 maal in het Perigaeum,
en éénmaal op den gemiddelden afftamU Ook
hebben deze, zoo als de laatfte kolom aantoont,
minder plaats tusfchen dj Keerkringen , dan in de
nabijheid van den Aequator. (^Zle bladz* iif).

Van den i6den April tot den 8fl:en Mei (en
welligt nog verder) zijn de hoogten ileeds aan
het afnemen, zoodat de laagde Hand op 'f 17.,
Breedte invalt.

De hoogfle ftand van den Barometer (29 «'.982
voor het gemiddelde) had niet anders plaats , dan
bij eene Noordelijke Breedte boven ij*», of eene
Zuidelijke boven 22", en altijd maar bij eene De-
clinatie der Maan, die boven ló» Noordelijk of
26" Zuidelijk was. De afzonderlijke waarneming
van den aóften Mei , welke daarenboven nog eene
ganichc lijn beneden het gemiddelde der grootlte
hoogte ftaat, was zek^ir eene bloote verheffing,

wel-

w w

V3 03

t-

■J\ Ui

0 0

*N

V3 4*

ü P

•>

0

»J w

H«

P

0 U»

• «

0

•

'i l'

REIS OM DE WERELD.

127

1 lïl 1 1 1 2

April

Mei

Junij

H f-H (j3 ^

o p w >-• lO M

co-^ i-< o P -^ CNCjS

|j M !-. O -Ni o\ o\

C/3 OO V3 03 »0 13 iO 03

4^ -ïi. 03 03 03 03 03

8i

V» U) O O -^ vc vo o

1

O o vo D= OSVi 03

W4^ ü IJ COO\OsCC

VO +- OJ NO O OO H(

m

¥

n Cl.

3 fD

HM ^N K) HH i-i

n IJ M p 13 t3 ia

0 '-A 'H t>3 O 03 NO |0

0\ o 3v O Cs ON 13

7T>

0

• ....* Q

•

OV^OnO-vIOOo

tr, 'vi o -vi -Ni ^'^ "^

3 S^
jq 5.

•

1111^1?.^

orq

1 N| 1 ?^^^

l-< l-( M p 10 M

MI-I M

?<

co OCNO -^ w rj3 w VO

C/3

P M 03 13 O 4- 0\

!? M

c;

c

h:»^

■^ M M 03 . Oa

s

P l-H o» Ol PP

3* o-

ViO-^CxOPCvcc

CL

Oi c-n (-. oo O O O

w 2

>«

3 a

•

V)

LM 'Jl ü» t/l LH 0\ CSVl

£3

(J\<^U\tJt\ CS-M tA

3§V

4i. J:" OO 0\C*) *-< O "Vl

•l

■(^ •*»■ -^ oo O -P» "^

• •••••• «v

O

.^

0 m4^ ocvo o -si -vl

3

ro
<-»
o

•

OC 0\->l -vj «sj O04*.

.= .N

W co M M P M

tn^:» p ^

WjO vo oc-^i N 0\ p

O co P p vo -vi C\

*^

o

3*><t^

i 1 M 5^ 1 .^.N

1 1 Nl ?N.2

fftand
et Zei

M M t3 o P t3

P OJ

3

cs^J ;/» o\4^ cn o\ Os

o P CA-*!» o\ o -ti'

5^**'

e

e

.=^S©

1 II 1 1 1 1 ?

1 1 1 1 M ?^

M l-t

P P >-( M M P

Ijreedte

van het

Schip.

M CwiOiCO OC CONO

cc M ccvo -^ o oo

V»NO 0 o -Ji* NOVO co

o

•
M «vl o o 03 vo ""^

1 ll?l 1 1 s^

II II 1 .^.^

o
o

n
OS

f*

f»

a
o«

o.

n
tl»

•t

o

3

n

ta

> 1.

ïi T

♦ i'i:

3' :i :. .1 1 ^;

'f i.

-ïii h '

I !

f

'14 H

■'■'1?^':

,{idiA.*ltk

TaS

REIS OM DÈ WERELD.

m

welke door de groote afwijking der Maan vet-
oorzïiakt wordt. Opmerkelijk is het hier weder-
om , dat het verfchil der noordelijke en zuidelij-
ke Declinatiën, bij den hoogden en ook bij ihn
laagftcn fland van den Barometer, de lijn voor
den grootften invloed der Maan bepaalt op 5"
en 4*'. 7.

De Zcnith-afrtanden der Zon en Maan tooneti
zich werkeloos ; zoo ook het Perigacnm en Apo-
gaeum , welke altijd met de noordelijke en zui«
delijke afwijkingen der Maan terugkeeren.

De zigtbare invloed, welke de afwijking der
Maan zoowel op de dagelijkfche bewegingen,
als op de hoogte des Barometers toont tt heb-
ben, doet ook ten aanzien der Zon dergelijke wer-
kingen V' ondcrflellon. De fchielijke plaat?-
vcrandcring maakte onze waarnemingen nieci
gefchikt, om de afwijkingen in de Barometer-
veranderingen , op verfchillende Breedten der
heete luchtftreken waartenemen , dan om daaren-
tegen ftoringen te ontdekken, welke om het half
jaar plaats hebben. Uit de waarnemingen tt
R/o Janeiro^ welke in het Tweede Deel van
de Memoires der Akademie van Lisfahon be-
fchreven zijn (*), blijkt toch, dat de Barome-
ter

(*) De wanrnemiiigen zijn gedaan van twee tot twee
uren , van 's morgens ten acht uren tot 's avonds om tien
uren; doch in plaats van dezelve in natura op te geven,
heeft men flcchts het gemiddelde van elke maand voor
deze tijden ter nedergefleld , zoo dat zij gene verdere on-
derzoekingen gedoogen.

REIS OM DE WERELD.

129

ter merkelijk hooger flaat, als de Zon van het Zc-

nith verwijdert is ; hij (laat namelijk bij noordelijke

afwijking der Zon d. p.irijfciie.

OP2Ü.4I. i2-Tlierm.i7°.6°R.

hij zuidelijke afwijking 28.1. 9a- — co. 5 —
JJe gcmUkkldc fland des Barometers op Zcc is
voorde natuurkunde zeer. gewigtig, naardien de-
zelve het punt is , waarvan alle metingen der berg-
hoogten, door middel van den Barometer, begin-
nen. De opmerking, dat dezelve ook afhangt
van de Breedte der plaats , heeft aan de anders
zeldzame opgaven over dit onderwerp nieuwe
waarde bijgezet. Ongelukkig kunnen onze waar-
nemingen daaromtrent in het geheel niets bepa-
len, dewijl de inrigting van het inftrument niet
toeliet , den juisten (land der fchaal te onderzoe-
ken (*). Het is ook niet onwaarfchijnlijk , dat
deze gemiddelde hoogte des Barometers , door de
jaargetijden , door toevallige omftandigheden , b. v.
bij cenen meerder of minder heeten zomer , of eenen
kouden winter, op het eene halfrond verfchillend
gewijzigd wordt: dezelve kan dus alleen het re-
fultaat zijn van veeljarige waarnemingen, welke
op verfchillende Breedten in het werk gedeld
zijn; een gebrek, hetwelk welligt eenigermate
door de vroegere waarnemingen van Cook en
La Peirouse kan vergoed worden.

Op

(*) Naderhand werd deze Bnrometer bij eenen ftorm,
welke ons op de kust v:in Japan overviel, aan Ihikken
gïflïigen, tvaardoor ook eene laierc vergelijking met een
geregeld werktuig onmogelijk werd.

IV. Deül. I

' 'm'

il

■. 1

Hfi;

I !i

U^

I30

REIS OM DE WERELD.

m-.

li''

I

Op de Zuidzee geven 440 waarnemingen van

CooK, in de jaren 1777 tot 1779, voor de ge-

hecle heete luchtftreek van 10" Z.B. tot 10" N.B.

30.052 (*) en 30.023 —

Op het fchip de Astrolabe^ op de reis van

La Peirouse, was deze hoogte

30.089 eo 29.990

Op de Bousfoh

30.050 en 29-985

Onze waarnemingen geven

•.'.9.Ö31 en ^29.765

De overeenkomst dezer opgaven is niet bij-
zonder, en het refultaat van onze waarnemingen
is het minlte; in alle gevallen kan voor de lucht-
ftreek van lo^N. B. tot lo'-'Z.B. het gemiddel-
de van de drie eerfle opgaven voor goed gehou-
den worden , namelijk 29 d. 996 , of in de Fran-
fche maat 28 d. 1 1. 786.

Het gemiddelde van onze waarnemingen mer
den Thermometer geeft gemiddelde warmte ^f(.
lucht

in de Zuidzee^

April, Mei, Junij 1804
CiHiK 1777 en 1779

V:inr>4''Z-
tot 10» —

Van loOZ.
tot c«» —

Vnno*
tocio' N.

Van i&'N,

co*, a
co, a

20. 3

ar.6

20. 5

20». 3
19. 7

ƒ/;

^%

'f f • ■

il

(*) Eigenlijk 30.059 en 30.030; echter flaat volgens
onze bevinding de Barometer op den middag o. d 0067
liooger , dan het gemiddelde der hoogfte en laagfte ftanden.

■ WW.

REIS C M DE WERELD.

Ï3I

In de Atlandfchc Zee geven onze waarnemingen

Mei 1806 's Middaifs
te AJiildcrnaclu

CooK in Augustus en
September 1776

Jiuiij en Julij 17S0

20*. 4

2C«.5

ly. I

18. 9

17°. s

19. 4

2». 4

18. 3

20. 9

21. S

20". 4

18. 6

c. 4
- . 4

'Er blijft ons nog over , de waarnemingen met
den Hygrometer onder een algemeen overzigt te
brengen; dan wegens de tegenwoordige onvol-
komenheid der Hygrometrie, als ook der inftru-
mciiten , moet men ons ten goede houden, dat
wij het niet ondernemen, waarnemingen te redu-
ceren, welke zoo weinig regelmatigheid aan CitTi
dag leggen. Ditzelfde gel4t ten aanzien der al-*
rcmeefie weerkundige 'waarnemingen»

Het gedeelte des bijgaandcn Journaals, hetwelk
de heerfchende Winden behelst, zoude ongetwij-
feld een belangrijk onuerzoek verfchaft hebben,
indien wij eenen Anemometer gehad hadden, om
telken reize de fnelheid der wind te bepalen.
Het was ook de moeite waardig geweest, zich
eenig denkbeeld verworven te hebben van de
luchtmenging, welke van de flireken buiten da
Keerkringen gedurig naar den Acquator toe-
droomt; ook zouden de verfchillende kracht en
rigting der Pasfaatwinden, in zoo verre deze
van het jaargetijde, warmte en verbreking van
kt evcnwigt der lucht afhangen, zich veelligt
meer tot algemeene regelen laten brengen. Even-
wel tot een zoodanig onderzoek zijn de opmer-
kingen, op de fchiclijkcn doortogt van de eena
Uichtdreck tot de andere gemaakt , «iet genoeg-
zaam: hot zoude noodig zijn, op een afzonderlijk

I 2 ei-

1 1'

■•« •'.'; .

ij» H

!- \

r Is' ^

\ V.\;h^

\ i;»*':.

K 1

v\ 'M,

!

'\ t

M

132

REIS OM DE WERELD.

eiland van den Oceaan eene lange reeks van waar-
nemingen tot dit oogmerk in het werk te Hellen*
Bovenal zoude het wel der moeite waardig
zijn , op een of meer welgelegene plaatfen tus-
fchen de Keerkringen, voornamelijk in de nabij-
heid van den Aequator, de belangrijke rijzingen en
diTlingen op het land met volkomene werktuigen
te onderzoeken. Indien onze ruwe waarnemin-
gen op het fchip reeds genoegzaam waren, om
afwijkingen te ontdekken , die tot de meer ver-
borgene en fijnere behoorcn; welke bclaiigrijke
• refultaten zoude wij dan niet te wachten heb-
ben van waarneminiren, welke m^t veel gevoel!-
^cr werktuigen, onder de gundigfle omftandighc-
den, ecnen langercii tijd, en zonder geduriüie
plaatsverandering, in het werk gefteld werden.
Een dubbelde Barometer van Huygi'.ns , eii
een groote Manometer van Gulrikz zouden oiii'
binnen korten tijd geheel nieuwe verklaringen
opleveren, omtrent de bewegingen eener vloci-
flof, die wij flcchts in enkele opzigten kennen,
en welke meer en meer verdient onderzoclir cc
wordtMi ; daar ht-t een der laatfle voorwerpen is
v;Ui ons iiatuurkuuilig onderzoek, hetwelk ccn
middel om te mt'le/i aan de hand geeft. Zij
zoude. 1 ons eimielijt: brengen tot de zoolang ge-
wcnsciite grondwetten eener wetenfchap van on-
uitr|Uek',lljke nuttigheid, tot die eener algcnice-
ne Meteorologie des aardbtjtiems, welke ons noch
de millioenen verflrooide onregelmatige waarne-
mingen , noch i\c vereende pogingen van nictcc -
rolügiiche gczelichappen ooit verfcliallen kunnen,.

h boteokent helder fchoon weder.

hh — — zeer fchoon weder , eeu' onbewolkten heraeU

b — — geheel bewolkt,

vv — — e-^nige wolken aan don Ii;imel.

(w) — — half bewolkt.

hw — — hekier met eenige wolken.

w hr — — wolken aan den horizont.

r — — rtgcn.

rg — — zeer z waren regen.

h1 — — donkere, nevelrchtij^e lucht.

n hr — — nevelen aan den horizont.

wd — — matigen wind.

Cwd)

(•) Het Dagboek dezer waarnemingen werJ In duzrif-
Je volkomenheid voortgezet tot den 5 Julij, de dag onzer
aankomst te Kamtfchatka ; dnar echter tot ons onHerzoek
de waarnemingen tusfchen de Keerkringen alleen belangrijk
zijn, zoo 1'iOeft men óc wnarneinlngen bulten de Keerkrin-
gen, of liever van den dag af, waar het rijzen en dalen
von den JJinomcter ünrtïgelmatig begon te worden, achter-
wege ueliiien.

• " ,<

...! i

JVaarnemitigtn van den Baroiueter, Thermome-
ter en Hygrometer in de Zuidzee tusfchen
de Keerkringen , benevens den flaat der
Atmospheer en der Winden, van den
ï6 April tot den 2'J Junij 1804. (*)

Verklaring der Vj^rkortint.en.

\\

tri

il

134

REIS OM DE WERELD.

(wd) beteekent zeer geringen wind.

R'-

WÉf

w

Wd
ws

z

zz

ms

— zeer frisfchen wind.

— hevigen wind met rukwinden.

— windftilte.

— holle zee.

— zeer holle zee.

— inanefchljn.

In de volgende tafelen behelst de cerfte kolom
den tijd der waarnemingen in uren en minuten ;
de tweede den (land van den Barometer; de
derde den (land der Thermometer; en de vier-
de dien des Hygrometers. De dagen zijn bere-
kend naar de wijze der Sterrekundigen.

■

r

M.

1

0

20

■

I

■

2

30

■

3

30

■

4

25

■

5

25

1

6

15

2<
2C

as
2S

2CJ
29
29

16

•0 35

29

II

12

13

'4

15

lö 12

29

I-

18 14

29

19 0

29

20 20

29

21 30

29

22 :,o

20

23 50 1 29

0 45

29 1

' 45

29 (

■"- 30

29 (

3 30 29 (

4 K) 29 t

l 35 .9 S

7 10 1 29 9

8 l;ï

29 9

9 0

29 9

10 20

29 9

Il 3ü

29 9

12

29 9

I,)

14 ï5

29 8

'S 1

lö 15

39 8

17

18

U) 30

29 9(

20 2^

29 ij;

21 ,iO

29 y;

-- '5

29 9:

2j 0

ay .,.

REIS OM DE WEREl^Qy

135

16 April.

U. M.

o 20
I

2 30

3 30

4 25

5 25

15

30
.30
30
35

6

7
8

9

10

II

12
13
14
15
lö 12

I-

i3 14

19 o

20 20

21 30

22 fiO

23 50

O 45

' 45

n 30

3 30

4 K'

5 ;;-,

7 10
1) 15

9 o

10 20

U JU
12

i:>

14 15
15
16 15

17

iS

19 "O

20 2-,

21 \0

22 15

Bar.

2998

29 95
29 95
29 95
29 96

29 95
29 96
29 <^6
2y 98
29 93

29 92

29 92
29 94

29 95
29 96
29 <)6
29 95

29 94

29 92

29 92

29 90

29 93

29 92

29 92

29 94

29 94

29 94

29 92

29 91

29 88

29 85

29 90

2y i;2

29 93

29 93

2y 92

Th.

18 6

18
18
18
ï3
18
18
18

18

19
19

19
19

19

»9
'9
ï9
»9

5
7

7
5
4
4
5

I3 5

7
o

o
5
5
o

4
5
5
5
5

19 4

»9 5

19 5

19 5

ï9 5

19 7

20 o
20 o

20 2

Hygr.

17 April.

Wind, Atmospli

NNC.

N.

NO. f. N.

NNO.

N. t. O.

NNO.

N.

N. t. O.

NNO.

N.t.0.

NNO.

I4

hb, tihr

(w)

(w;

br

NNO.

(vv) wd

...

(vv) wd

...

(U') wd

N.

(w) Ws

NNW.

Cwj Ws

N. t.W.

(w; Ws

N.

...

(w) wd

(w) wd

...

(b) wd

(b) wd

(wd)

('0

hb wd

h w

Il w

hli

%'.

\ ' t

!-l

j"l»

' i i r liF

■^

^i'N

v/>

REIS OxM DE WERELD.

R

18 AiM'il.

ri

U. M.

o
I

3
4

5
6

o
o
o

10

30

'5

10

o

20

o
9

11 45

12 10

13
14 o

16 10

17

i3 o

19 15

20 25

21 30

22 45

23 50

0 30

1 o

2 10

15

O
O

o

o
o
o
o
o
o

3
4
5
6

7
8

9
10
II
12

i.i
14
i"> 15

17
18

19 15

20 30

21 15

22 30

Bar.

29 88
29 86
29 85

29 84
29 84
29 86
29 80
29 yi

29 92
29 92

29 \]:j

29 8r

29 88

29 85
29 88
29 90
29 92
29 92
2y 90

-9 00
29 88
29 85
29 84
29 86
29 8/1
29 85
29 88
29 90
29 94
29 94
29 90
29 ()5

29 90
29 83

29 90

29 90

a<> 92

39 03

-9 94

Th.

20

20

20
20
20
19
19
20

Hygr.

20 2
20 I

20 o

20
20
20

20
20

36 ï

3<5 5

36 8

37 2

37 3

38 o
33 o
3<! 7

33 6

38 7
38 o
38 o

38

33 o

37
38
38
38
37

7
o

5
5

19

20

20
20

19 April.

20
20
20
20
20
20
20
20
19

2a
20

20

19 5
19 5

37 5

36 3

35 8

36 2

37

37

2
5

n
O

36

36

36

3^5 9

37 o
5
7
o

37

0

3^

0

3i;

8

^<

0

.V"

n

Wind. Aimos^;

NNO.

NO. t. o.
NNO.

N. t. O.

NNO.

N. t. O.
NO.

WZW.
Z. t. w.

N. t. O.
NNO.

N. t. O.

NO.

ONO.

O.

hh
hh
hh
hh
hh
hh
Inv
w

hh

hh

hh (w\l)

hh

(w)

b VVd

b W nhr

b W

b \V

h (b) \ vd
h (bi

(w)

il 11

hli
hb (w)

w CWb) z

w (wsj i
h
h (u>
hu ■

z

z

b z

>v

Si

U. M.

o r5

1 iO

2 iO

3 3f5

4 40

5 30

6

15

7

fO

3

0

9

0

10

0

II

0

12

0

13

20

14

10

'5

1(5

'7

13

0

'9

0

20

c

21

0

2'»

n

ii

0 o

1 o

2 30

3 30

4 o

5 o

6 o

7 'O
3 o
9 10

10 o

H oO
1: 15

14 O

15 O

ii5 o

18 o

ly ?o

20 ,iO

21 10
■'2 O
■i O

8
8
9
9
9
9'

Bai

29
29
29
29

29 8
29 8
29
29 8
29
29

29
29

-9 9<

29 8<

29 8;

29 3!

29 91

29 9^
29 92

29 9^

29 9:
29 94

29 94
29 90

i!9 88

29 a-

29 86

29 90
29 83
29 91
•■i'j 93
29 95
29 96
29 ^i

29 92

29 83
29 87
29 88
29 87
29 94

29 95
29 96
29 (,8

-9 93

!H

p:.

4

REIS OM DE WERELD.

20 April.

157

1

U. M.

Bar. '

Th.

Hygr.

Wind.

/v'inosph.

0 T5

29 9a

20

9

37 0

NO.

hh (wd) z

H

I iO

29 90

21

0

30 5

N. t. 0.

lih, ws,(,wd)

^B

2 iO

29 88

21

0

36 5

N.

hh, \vs, z

H

3 30

29 90

20

5

36 8

N. t. 0.

w , ws , z

^1

4 40

29 '66

20

0

37 5

«•*

h, b, z

^B

5 30

29 83

20

0

38 0

«a*

h, b, z

^1

6 15

29 86

20

0

39 8

...

wd

H

7 'O

29 88

19

5

39 0

N.

b

H

3 0

29 90

19

8

39 0

N. t.VV.

b

^B

9 0

29 93

20

0

37 8

...

^B

10 0

29 94

20

0

37 5

N.

h, b, 7.

^1

II 0

29 94

20

0

H 5

■ ■•

b, ws, z

^B

12 0

29 90

20

0

33 0

• ••

b, \Vi, z

^1

13 20

29 89

20

0

37 5

■ a*

b, z

^1

14 10

29 87

20

0

37 4

«*•

^B

15 3^

29 88

20

0

37 5

N. t. 0.

b, ws, z

^H

115

...

hb

H

•7

NNO.

■j

i3 0

29 91

20

0

38 0

...

z

^1

19 0

29 94

20

2

37 8

N. t. 0.

z

^1

20 0

29 92

20

4

38 8

...

w

H

21 0

29 94

20

5

38 0

...

w, wd

^1

22 0

29 95

20

5

38 0

...

hh

1

aï 0

29 94

20

8

ai

38 0

April.

N.

hh

H

0 0

29 94

20

8

37 5

N.

H

I 0

29 90

20

8

37 5

...

lih Ctrd) ws

^1

2 30

i29 88

21

0

37 0

...

hli, ws

H

3 30

29 87

20

8

36 7

...

W -Wti)

H

4 0

29 '^6

20

9

37 0

...

h , b , ws

^1

5 0

^^1

^^B

6 0

29 90

20

8

37 0

...

b rwd)

^1

r '0

29 88

20

2

38 0

...

b, us

Il l°°

29 91

20

5

39 5

Z\V.

b, W

2y 93

20

9

39 2

zzw.

b

^1

10 0

29 93

20

4

39 0

z.

^1

II 7,0

29 96

19

7

;i8 7

zw.

■

1: 15
1 ■,

29 93

19

8

39 1

/<».

■

14 0

29 9a

'9

0

43 tt

/.w.

ü, w

H

15 0

29 83

»9

0

43 a

/,(».

^

16 0

29 Ö7

•9

n

.|i 1

/•I.

h

rlfH

1- 10

29 88

19

3

i\U l

f^o.

r, In

1

18 0

29 87

19

S

,\\ n

...

h, 1, lil

B

ly 3,0

29 94

19

8

41 b

70.

ws. lil

H

20 ;^o

29 95

•9

5

'M fi

...

H

21 10

29 96

19

fi

41 7

...

r

H

."2 0

29 ^H

ly

1

,13 a

b, \'.s

1

■ê '^

-9 yf)

• w

6

4J 5

*;.

h , 1) , W'

'- '^

\

.„if

;!^'>
\>}\\.

ï'-

i;:1

ii^li I

J »

REIS OM DE WERELD.

22 April.

U. M.

Bar.

Th.

19 3

Hygr.

Wind.

Atmospli

^H

Ü. i\i. Bar.

o o

29 94

43

6

zo.

h, b, w

b
h, b, W

0 0

29 83

i o

2 O

3 ï5

29 91
29 87

29 85

'9
'9
19

3
3

4

4:1

43
4-2

0

5

5

...

1

1 0

2 15

3 15

29 86

29 85
29 84

2Q oi

4 o

29 84

IQ

5

42

6

...

b, \vd

H

4 15

5 o

6 o

7 o

29 85
29 86
29 93

19
W
19

6
5

5

4^

42
43

0
0

5

■••

w, wd

w , wd , z
w, wd, w

■ 5 0

H 6 10
H| io

29 84
29 83

29 86
29 86
29 89
29 89
29 90
29 90
29 88
29 88
29 86
29 88
29 83
29 90
29 88

8 o

9 3°

29 9i
29 93

'9
19

0

5

43

43

7

*■*

b, wd, z
b, w

H 8 io

^m 9 10

10 o

11 lO

12 o

13 o

29 95
-9 93
29 92
29 90

19
19
19
19

7
5
4
5

43
44
44
45

5

5
7
5

ozo.

b, r, W

h, r, 2
b, r, v/

^H 10

H 11
■ 12
H 13

14 40

29 9'

19

c

4Ö

<>

zo.

b,r,Wd

^H 14 0

15
16 15

29 88

19

6

47

1

---

b, r, z

H 16 0

17 0

29 88

19

0

48

r»

ozo.

w

H 17 3^

18 0

19 0

29 90
29 90

19

0
0

49

49

I

5

0.

r, z

b , r , wd

H 18
H 19 15

20 0

29 94

19

3

47

5

ozo.

b , r , wd

^Ê 20

21 15

29 96

19

5

47

2

?^xo.

^1 21 0

29 92
29 92

29 93
£9 90

22 0

23 0

29 98
29 98

19

19

5
5

46
47

5

0.

ONO.

b, w

h, b, \\\\, i

H 22 0
H'23 0

Apri

1.

■

0 0

29 95

19

4

4^

1

ZO.t.O.

2

^1 00 20 80

I 15

2

29 '06
29 88

19

7

•

45

7

...

W

^1 I 0

H 2 0

29 86
29 86
20 84
2 83
29 85
29 86

29 85
29 86
29 88
29 89
29 83
29 83
29 87
29 85

3 0

4 0

29 83
29 86

10

0

45
44

0

7

"".

w, wd

w, W

H 4 0

5 20

29 85

'9

3

4 +

0

...

w

H 5 0

6 0

7 0

29 88
29 89

19

'6

2

-15
45

0
3

0.

NO.

b , Wd , r
b, r, w

^1 0

'ó 0
9 0

29 90
29 91

20

5
0

46
45

0

2

ONO.

w, r, wd
h, b, wd, 2

H 9 0

10 0

29 90

20

0

44

5

...

w, \\\\

^1 10 0

11 0

2i; 90

20

0

43

5

...

vv

H 11 0

12 0

13 0

14 0

15
16 0

17
i3 0

29 90
2y 89
29 87

20
'9

0

i

6

45
45
a6

0
0

...

w, Wd, r
w,r,W

H 1^ 0

H '4 0

29 83

29 88

»9
'9

5
5

47
47

0

0

...

b, W
b, W

H 16 0
1 18 0

29 86
29 86
29 86

ly 15

20 0

29 91
29 95

•9

'9

8
8

45
46

6

I

"" "

b
Wd, r

H ^9 0

^1 20 0

29 90

29 92
29 93
29 93
p.9 92

21 0

22 0

i:3 0

29 95
29 96
29 90

ï9

20

'9

8
0
3

46
46
45

8
0

7

--

b
h b. rl
h b w

2f 0

13 0

E

JffiW'.rl

RKIS OM DE WERELD.

24 April.

139

m

ü. i\i.

Bar.

0 0

29 83

I 0

29 oó

2 15

29 85

3 15

29 b4

4 15

20 02

5 0

29 34

6 10

29 83

7 10

29 '66

i.-! JO

29 86

.) 10

29 89

ló 20

29 89

11 20

29 90

12 II

«9 90

13 -5

29 88

14 0

29 88

15 0

29 '66

16 0

29 88

17 3^

29 83

lU Ij

39 90

ly lö

29 88

20 0

29 92

21 0

29 92

12 0

29 93

23 0

29 90

Th. j

20

0

20

0

20

0

20

7

20

5

20

3

20

0

20

0

20

0

19

5

ig

0

19

3

»9

0

19

0

19

0

19

0

19

0

19

n_

19

0

19

0

19

5

20

0

20

4

20

6

Hyrr

45

42
40
42
42
4.^1
44
43
44
43
43
44
44
44
44
44
45
45
45
45
43
42
42

41

o
5
7
I

3

7

O

4
4
7
5
7
o
o
5
7
5
5
o
o
o
7
3
o

W ind.

ONO.

o.

ZO.t.0.

ü.

ONO.
NO.

ONO.

Atiiiosph.

w, vvd

vv , wd z

w, vvd

11, b, wd, z

b, wd, r

b, wd

b

b , wd , r

b

bj wd

b, r, w

b, nis, wd

b, lir

nlir, Wd, I

r, /

b, r, W

b
b, w, z

r

h, b, W

vv, z

w, vv

1 h, wd

25

April.

0 0

29 89

20

6

:-8 7

ONO.

h, wd

I 0

29 86

2D

7

33 I

ozo.

w

2 0

29 86

20

T

38 0

...

w, wd

3 0

29 84

20

7

37 4

...

vv

4 0

2 83

20

6

37 5

...

w, vvd

5 0

29 d5

20

5

37 7

...

w, vvd

6 0

29 86

20

5

37 7

...

vv

7 0

29 85

20

3

36 5

0. t. z.

Il , ms

3 0

29 '66

20

0

:;6 5

...

hh

9 0

29 88

20

5

37 0

—

hh

10 0

29 89

20

6

37 0

...

lih

u 0

29 83

20

5

37 2

...

vv

12 0

29 88

20

5

37 7

...

vv

'i 0

29 87

20

4

33 I

...

vv

14 0

29 85

20

4

37 0

NO.

b, wd

15 0

29 86

20

4

37 5

...

vv

16 0

29 86

20

3

37 0

...

b

17 0

29 86

20

0

37 0

....

ms, vv (vvd

18 0

—

w

19 0

29 90

20

3

3Ö 8

...

vv (vvd)

20 0

29 92

20

5

36 8

ONO.

vv Wil

ar 0

29 93

21

0

38 0

0.

22 0

29 93

20

3

J« 0

...

vv

ij 0

29 02

20

8

36 0

hh wd

»: "

'I' - l

f

i\

<..y

' •' il-

%.

. '1

l-, ■ I

%n^\v\

M

:«H

I40

REIS OM DE WERELD.

m

'3 Si

*> '

■ k

26

April.

U. M.

o o

Bar.

Th.

Hygr.

Wind.

Atmospli.

29 91

21

0

35 0

ozo.

hh, wd

I o

29 88

21

0

30 0

...

2 O

29 8.5

21

0

36 5

ONO.

hh

3 o

29 84

21

0

30 5

—

w

4 o

29 84

21

0

36 5

OZO.

hh, wd

5 o

29 85

21

0

30 5

.-,

w

6 o

29 '66

2:.

8

37 0

...

w

r o

29 86

20

8

39 0

0.

W, w

8 o

29 88

20

8 .

38 0

9 o

29 90

20

8

38 0

...

w

lo o

29 92

21

0

.8 5

11 c

29 92

21

0

40 0

ONO.

b, r, wd

12 O

29 08

ao

6

3" 7

...

w

13 o

29 89

20

38 7

...

w, wd

14 0

29 9

20

M

39 5

...

b, w

15 0

29 88

20

8

39 4

..-

b

16 10

29 90

20

9

39 4

...

h,b,-.v.i

ï:- 0

2y 86

21

0

39 6

...

18 0

29 8ó

21

0

38 5

—

19 30

29 yo

21

0

39 5

...

w, wd

20 15

29 92

21

0

39 5

0.

b, u-d

21 ü

29 94

21

0

39 5

...

w

22 10

29 93

21

0

39 0

...

b, wd

23 10

29 90

21

0
27

39 0

April.

b, (wd)

0 0

29 90

21

0

39 0

I 0

29 '88

21

n

39 5

0.

b, Wd,r

2 0

29 »5

21

0

39 6

NNO,

h, Hl

3 0

2 85

20

5

39 5

0.

b

4 0

29 86

20

5

39 5

...

b

5 0

29 85

20

7

38 5

0. t. z.

h , b (wd)

6 10

29 84

20

5

33 5

—

b

7 10

2.; 8-

20

8

39 0

ozo.

b

8 .5

29 89

20

9

39 0

...

b

9 40

-9 90

0 1

2,

38 8

...

b (wd)

10 20

2y yo

0 ¥

ry

33 6

0.

b ins

II 40

-9 9'

O J

0

38 2

...

12 0

-9 90

0 r

38 2

...

13 0

-9 91

0 l

38 3

...

l>

14. 0

-9 90

0 T

38 6

...

vv

15 0

29 86

0 1

39 0

NNO.

b (wd)

16 0

29 85

— 1

39 0

b (wd)

17 0

29 84

21

40 0

Il ws

18 0

2.; 84

CO

8

40 5

OZO.

iWd

Zg 0

29 84

ao

7

40 5

ZO.

r (wd)

20 15

29 86

20

8

41 8

NO.

wd

21 15

29 88

20

7

41 7

N.

z

22 0

2(; 88

20

7

41 0

...

w

ï3 0

-^V -3

20

2

4a 0

ONO.

U. M.

Bar

0 10

29 8;

I 0

29 8;

5 15

29 8c

3 15

29 T'

40 1 29 7i

5 0

29 8c

6 0

29 83

7 0

29 82

8 0

2) 83

9 0

29 86

to 0

29 86

n 0

29 86

12 0

29 85

I.? 0

29 82

14 40

29 81

15

29 81

lö

29 80

I- 0

29 80

i3

29 78

'9

29 85

20

29 85

21 ' 29 87

22 J 29 88

2j 1 29 oó

0 0

29 85

I 0

29 80

2

29 82

3

2() -g

4

29 7 8

5

29 79

6

29 80

i

29 80

t>

29 82

9

29 82

10

29 83

II 0

29 83

12 15

29 84

13 15

29 85

14 0

29 83

li

29 82

16

29 83

17

29 83

lU

29 83

19

29 85

20

20 86

21 29 38

21

i3 0

29 88

WEIS OM DE WERELD.

141

•18 April.

llU. M.

Bar.

Th.

Uygr.

Wind.

Atniosph.

Hl 0 10

29 84

21

2

40 7

0.

wd, z

1 ' °

29 85

21

5

40 5

NO. t. N.

w (vvd)

■ 2 15

29 80

21

r>

39 8

NO.

w

■ 3

29 r8

2J

5

39 5

NO. t. N.

w

■ 40

29 78

21

4

39 7

...

z

■ 5 °

29 80

21

3

39 7

NO.

w, z

■ 60

29 ^3

2J

f>

40 0

ONO.

1 0

29 u2

21

0

40 0

...

h, VVS

■ 'a 0

29 83

21

0

40 0

—

h, ws

■ 9 0

29 86

21

0

39 7

...

ws, z

H 10 0

29 86

21

5

39 5

...

H i{ 0

29 86

21

3

39 7

0.

wd, 7.

H 12 0

29 85

21

3

40 0

— .

\v, wd

H 13 0

29 82

21

3

40 2

NO.

hh

■ 14 40

29 81

21

0

40 2

...

hh ws

1 ^3

29 81

21

0

40 3

...

w

■ 16

29 80

21

0

40 4

NO. t. N.

hh

■ 17 0

29 80

21

0

40 2

...

■ i3

29 78

21

0

40 2

NO.

hh ws

■ "-^

29 85

21

0

39 7

ONO.

hh

■ 20

29 85

21

5

38 0

...

hh (wd)

1 ~'

29 87

21

8

37 8

...

hh

^1 22

29 88

21

8

37 0

...

hh

lïj

29 '66

22

I

33 0

...

hh

09

April.

0 0

29 85

22

0

38 0

ONO.

hh

I 0

29 80

22

0

38 0

:<o.

hh

n

29 82

22

0

37 8

(vvd)

3

2.) 79

21

7

37 3

w, wd

4

29 78

21

5

38 8

ONO,

w, wd

5

29 79

21

5

39 0

OZO.

h

6

29 80

21

4

39 5

0.

h, (wd)

f
/

29 80

21

4

39 5

NO.

w, wd

ti

29 82

21

3

39 5

...

h

9

29 82

21

5

39 3

—

h, nis (vvd)

10

29 83

21

5

39 8

...

hh

11 0

29 83

21

3

39 0

...

hh

12 15

29 34

21

3

38 5

13 15

29 85

21

3

33 5

...

vv

]i\ 0

29 83

21

4

...

w (wd)

i^

29 82

21

5

38 7

...

w

16

29 ii3

21

4

38 5

w

17

29 33

21

2

38 3

...

b

18

29 83

2

l 2

38 5

—

19

29 85

2

t 5

38 5

w, wd

20

1 29 86

0

' 5

38 5

...

w

H ~'

29 38

2

1 0

38 0

...

hh

■ 2i

ONO.

1 iJ 0

29 88

2

2 0

30 5

...

w, wd

• i ■'?■■

l 1 II >L.

ly

:«li

il

142

REIS OM DE WEREL».

30 April.

ü.

M.

Bar.

Th.

IJygr.

Wind.

Atmospl

.1

ü. iM

. Bar

0

0

29 86

21 8

37

0

0. t. N.

h

0 0

29 8

l

29 P-,T

22 0

3fï

8

...

h

I

29 8

2

29 B;,

22 0

36

8

...

2 0

29 7

3

20 80

22 0

37

0

ü.

3 20

29 7

4

29 70

21 8

37

0

0. t. Z.

4 15

29 7:

5

15

29 "•'■

21 8

37

5

0. t. N.

W, \V(1

5 '0

29 7i

6

0

29 r.2

21 6

3."

0

0.

1 6 20

29 8.

7

29 8.-S

21 5

37

0

...

H 7 'O

29 8;

8

29 80

21 6

36

5

—

w, \vd

H i^25

29 '6,

9

29 88

21 5

37

0

...

H 9 '<3

29 8:

iO

29 83

21 5

37

0

—

^1 10 0

29 8.

Jl

29 8'

21 5

37

0

...

w, ins, ivi

H '^

29 8;

12

29 86

21 5

37

0

...

w

^H '^

29 8c

M

29 86

1 21 5

37

0

...

H '^

29 8c

14

2e; 85

21 5

36

5

...

vv, \\\

■ ^'<-

29 -s

15

29 83

21 5

37

0

...

■ 15

29 r6

16

29 84

21 5

3^

8

...

■ "^

29 76

IT

29 8,ï

21 i;

3fï

0

...

w

■ '"^

29 76

ia

29 86

21 6

;6

3

...

■ ^'^

29 7.7

19

29 80

21 8

36

...

luv, wd

H 19 0

29 80

20

29 90

22 0

35

5

...

^B 20 30

29 82

Cl

29 92

2:: 0

35

8

...

■ 21 0

29 80

22

29 90

22 2

H 22 30

29 8;^

23

...

' hli , wd H --^ ° ' ^i^ ^3

I

Mei

•

1

0

0

.-9 83

22 0

36

0

{). t. Z.

■ 0 T5 29 80

I

15

29 82

22 3

35

8

w , u d ■ > 20 29 77

n

15

29 80

o^. *>

36

0

Il IV ■ 2 0

29 75

,1

0

29 79

22 2

sfï

0

O/A).

Iih ■ 3 45

29 74

4

0

2y 80

2 2 2

3<^

n

hli , wit , . ^1 4 0

29 73

5

'5

29 83

22 "^

36

(.

....

Iih, W ■ 5 10

29 -3

6

ifï

2» 84

22 0

36

3

—

Ml , U' ■ ^ 0

29 74

T

0

^9 85

22 0

36

5

0. t. z.

W ■ ~

29 78

8

0

•.9 86

22 0

36

0

...

l)li , w ■- "

29 78

9

0

20 88

22 "

36

o

ivlir ^1 V 0

29 8r

10

29 83

22 '*

37

0

...

r ■ '0 15

29 8f

11

29 f'5

22 0

56

5

^H n

29 79

12

...

^H ^^

29 '/è

13

29 86

22 0

36

5

...

nis, Av, >°.^^]H '^

29 75

14

29 33

ïii 5

37

fj

07.0.

1), !', ^^' ^1 ''''

-9 75

15

29 85

21 5

36

0

...

1), lir,ïï

■ 7

^9 74

16

0

29 84

21 5

38

0

N. r. 0.

1 ^

29 73

17

15

29 82

21 8

38

5

0.

b,_W

1 ^. '

29 75

18

0

29 83

22 0

36

5

OZO.

ïi

1 !

29 76

'9

0

29 88

22 0

37

0

b, \\\i,2

■ '9 0

29 -6

20

10

29 86

22 0

36

5

...

b, h, VV

■ -0 10

~0 78

21

0

29 88

22 0

36

8

0. t. N.

vv, W

1 '! 'J

:"9 80

22

0

29 8-

22 4

36

8

...

hli

■ ^ ac 29 79

23

0

29 84

22 6

36

8

...

h!),W

1

ij JO i

2.V 79 1

REIS OM DE WERELD.

2 Mei.

I4S

U. M.

Bar.

Th.

Hygr.

Wind.

Atmosph.

0 0

29 84

22

6

s--^

0

0.

hvv, w

I

29 81

22

6

35

8

ozo.

TV

2 0

29 78

22

5

35

8

0.

w

3 20

29 78

22

5

36

2

—

hvv

4 15

29 77

rin

4

3Ö

2

...

hw

5 >o

29 78

22

4

36

I

0. t. N.

hw, W

ö 20

29 82

22

0

36

0

WO.

hw, r

7 '0

29 83

22

0

:6

3

...

hv.

3 25

2y !^3

22

<_>

35

6

...

hh, W

9 Jo

29 83

0 '>

0

36

5

...

hw, z

10 o

29 84

22

3

35

2

0. t. N.

bh, VV

II

29 82

22

0

0 —

0.'

0

...

h, nis, z

12

29 80

22

0

35

0

...

hw, zz

13

29 80

22

0

35

0

—

hh, w

14

29 78

22

0

35

3

—

15

29 76

22

0

36

0

—

ifS

29 76

22

0

36

0

...

Cwd)

'7

29 76

22

0

35

0

NO.

(wel)

lU

29 77

22

3

35

0

0.

w (wel)

19 0

29 oO

22

4

34

8

...

W Cwd)

20 30

29 82

22

5

34

0

...

hw

zi 0

29 8 5

22

5

0 n

8

...

hh (wd)

22 30

29 8..^,

22

6

34

0

...

i.i 0

29 83

22

7

3

34

Mei

2

•

hh

0 T5

29 80

22

7

34

6

0.

hh (wd)

1 20

29 77

22

7

34

5

...

2 0

29 75

22

7

34

8

...

hh (wd)

345

29 74

22

t»

34

7

...

hh

4 0

29 73

22

8

34

6

.-.

hh

5 10

29 -3

?2

7

:"4

8

...

hw (wd)

6 0

29 74

6

34

8

...

w, Wd, r

-

29 78

n^

3

34

5

N. t. 0.

liw, wd

<J

29 70

22

3

35

0

ONO.

hh , wd

V 0

29 8r

22

5

^'-^

6

i\0.

hh

10 15

29 8r

22

5

?/j

0

...

w, wd

u 0

29 79

22

5

37

0

KNO.

w , wd

12

29 ?y

22

5

3Ó

0

...

h b wd

13

29 75

22

5

36

5

...

w

U

29 75

,1 'ï

5

^,6

5

...

hh

15

29 74

22

5

...

16

29 73

22

•;

:/'

5

...

w, •■'•d, 7.

17

29 75

22

1>

3."

0

...

b , \\ ' ) , /.

l»

29 76

22

6

37

0

NO. t. 0.

b

ly 0

29 -6

22

8

37

1^
0

—

w

:;o 10

-0 78

23

2

3^

5

NO.

hw

ii 1;

y 80

23

2

36

8

...

w

:i 2c

-J 79

— ,1

4

37

r»

...

w

li 10

-9 7'J

23

»i

37

3

...

\\'

I 1.

HM'

' ' I

'L-m

i,

|Nf ;ii

^^'^iT

i. f

1 . ,1 i

%-^ ''i:

I u

T

IMAGE EVALUATION
TEST TARGET (MT-3)

h

A

4?^

V.i

V.

1.0

II

IL25 i 1.4

UIM |2.5
■^ K2ii |2.2

il

1.6

Photographic

Sciences

Corporation

i) VtfIST MAIN STMIT

WIBSTM.N.Y. MSIO

(716) •73-4503

^^t:^^

>V^

V

'■■>,

T

.^^.

••»,

144

REIS OM DE WERELD.

4 Moi,

m

o lO

4 o

5 30

6 30

9 ao
10 o
II

12

13 O

14 :^o

I

) j<.

»9
ao
21

22

23

U. M.

Bar.

Th.
23 3

37 4

Wind.

NO.

Aimosph.

0 5

29 78

\v

I 0

19 75

2i

5

38

0

NO. t. N.

w

2 0

2y 74

23

2

37

0

' NNO.

w, \vd

3 30

29 70

23

3

38

0

...

w, hr, vii

4 '5

29 ro

23

ó

r.8

0

...

w

5 15

29 -2

23

0

•1?

n
0

...

(w) U\l

6 0

29 74

23

0

37

0

...

w, W

7 0

29 74

33

0

37

8

...

W, U\l

8 0

29 7.-)

23

0

37

8

...

W , V\ , 7

0 15

-19 ;6

23

0

0.

hh , ivc

10 0

29 r,o

23

0

38

0

...

hli , / , w:

II

29 Ü.S

0

3«

0

...

h , z w

12

2(J ÖO

•1 0

8

40

0

...

W, \V,2

13

29 75

2-2

8

40

0

0. t. z.

U', z

14

29 75

22

5

40

0

...

b, r,7

>5

2y -4

■^ 2

5

41

5

...

b, r, VV

16

^9 76

1^0

n

40

0

N. t. 0.

b, r, W

17

^9:6

T^

n

40

0

...

b , i\ il

i3

29 7o

az

0

40

c

NXO.

b, z

»9

29 80

22

3

■10

0

iNO.

\V 1'.V.I)

20

29 ;]4

»>.■»

3

40

1

...

Il (u;ii n;,.

21

-9 'öf>

22

3

:iy

0

...

h (\\,'.)

2i 10

2) 03

— 2

i

40

2

...

\v, l.r

i23

2u 80

23

0

.•9

0

0.\0.

w

29 77
29 75

29 75
=9 76
29 78
29 78
29 80
29 Ho

29 "3
29 84
29 80
29 78
29 76
29 75
aj 74

29 75
29 76
29 80
Jtg 82
29 83
29 80
29 80

5 M^i-

23 o

-j

22 8

22 5

22 5

22 5

m c

22 5

22 5

22 4
22 C)

22 8

22 8

23

39 2

3) 7

39 a

39 o

39 8

39 8

40 o

39 7

39 5

39 5

39 8

39 5

40 o

40 o

40 5

39 o

39 5

39 5

38 8

37 8

37 3

o\o.

iNO.

ONO
O.
O, t. i\.

NO.
Ü.

O. t. Z.

O.

w (wH)
b \V(I
b W'X
b, h

W (\V(i'
W (wd)

w , nl

w, wd
b. i. \V>i
b (w.i) z

f ud> 7.

b (u-d)

r, ud

b . w d , r

ud

b, ud

U', lil

\v, w
W

U. M. 15

00 25

t 0

29

-^

29

J

29

4

29

.>

29

f) 30 29

7 0 2.^

'^ 29

9 2J

10

2')

n

29

\i

2y

I',

29

'1

29

i.-;

29

ir,

29

\y

29

Ta

29

';

29

:j 0

21 30

27

22 0

29

^3

0 0

29 7

I

29 7

2

29 7

3 10 29 7

4 0

5

ö 29 7

7 29 7

8

29 7

9

29 7

10

29 7

It

29 7-

12

n

u 15

29 7:

15 15

29 7(

16 0

29 7c

18

29 7a

29 72

19 10

29 7:

20

29 7fi

21

29 77

29 78

iV. D

KEL.

il : : I

RLIS OM DE WERELD.

6 Mei.

145

(J. M.

o o

6 30

10
if

12

u

ir,

1;

:j o
21 30

00 29 7')

4 o

29 '5
29 7Ö
29 77
29 77
29 7<i
29 77

)0

it

12
II
u 15

'5 15
16 o

i3
19 10

21

IV. u

Bar.

29 76
29 75

29 74
29 ."O
29 7a
29 7-
=9 74

3> 76
29 7U

2J 79
2') -,3
-9 r^

29 7!^
2;; -4
2iJ 70

29 70
ay <^j
29 68

2() -O
29 7-.

29 79
29 7Ö

29 72

29 ro
29 70
29 7a
29 72

29 7;-.
29 7<^
29 77
29 7«

IKL

1

1.

= .T

;ï

:!:.

a

23

3

2;

2

o ï

r

.>

23

5

2,5

5

2,{

fi

2.{

5

23 2

23

22 5
32 8

22 o

23 O

23 6

23 6

23 6

2.1 ö

23 8

23 6

23 4

23

22 5
22 5
22 5
22 5
22 5

22 4

liy.ur

!- O

3» o

?9 5

V) -

c>" 5

37 5

:^7 o

?(> d

.\o o

40 6

40 o

39 5

39 o

39 o

39 o

39 °

Xi) o

3« 3

7 iMci.

3<S 8

37 "

3rt 6

37 -:

3^ 2

Ö9 O

39 "

39 o

39 o

39
39
39
39

41 o

40 8

\V nul. yumospii,

o.

o. t. N.

O.

O.

\0. c. O

l^'^o.

h, h, w,

\v

vv, r , \V', nl

l), VVd

\v , \vd

w, z

1, b, VVd, z

!' r W

h r W, z

h h \vd

w, wd

\v

\v

w

hIj, \vd

o.

hw
hh

w

Inv

hh

hh

iihr, b

w

li/l .

i 1

I!

14^

UKIS OM Dn Wr.RELD.

I

8 Mei.

U. M.

Bar.

Th.

iiygr.

Wind.,

1

Atniosph.

o 30

I

29 73

0.

br

23

5

38 3

...

w

3

...

4

...

5

...

h

rt

>*•

7

29 r3

23

0

38 5

...

b

a

...

hh

9

2i> r*^

23

0

38 0

...

\vr

10

...

II

29 r»

22

7

...

12

29 77

rt *>

7

...

u 30

29 77

22

7

40 0

...

w

14

2y 74

22

0

40

...

w, r,\vd

• 5

29 73

23

0

42

...

r 1

irt

2y .-2

2.^

0

...

r, b 1

17

...

■ *>

1 0

*•■

'9

...

■

20

29 7'T

23

->

39 c.

...

r 1

21

29 76

22

f)

4» -

...

2 ^

...

=3

ï9

Mei.

0 0

1 0

29 7f>

O.t.Z.

- >3

2y 75

23

35 5

...

h'i, w-m

3 0

2y 74

5

34 5

ozo.

!•', wdH

4 0

29 73

23

3

35 0

zo.

11'.), w m

5 15

29 70

23

3^ 0

...

hli, UiB

6 10

2y 72

23

3rt 0

...

■

7 0

2y 74

23

34 5

0.

z, nis, W|]

8 40

2'> 7!*

35 0

...

hh, W 1

9 25

2y 7»

,»

3^ 5

10 0

2y 76

a3

5

36 5

...

lih , W

II

29 76

5

37 2

...

w nis z

12

2y 74

4

38 5

...

w, W's

ïj

29 74

2J

;<

37 0

...

vv W

•4

ay 75

2J

2

37 5

...

w W

'5

(» 0

...

/

16

29 70

23

a

37 0

...

l W

>.- '5

29 74

23

2

i7 0

zo.

b w

iM 15

29 74

23

2

37 5

...

b, w, /

Ity 10

2y -»

2J

n

37 5

...

b /

uo 0

29 7»

i3

4

37 i'

ozo.

b W

21 30

29 82

23

c

37 5

...

b W

22

zo.

.1 15

J'i 80

as

0

30 5

• •-

w W$

1;. M.

0 0

~

I 0

3 0

4 0

5 'O

,

(', 0

7 0

-

,; 0

9 0

^

10 0

ri 0

2

IJ 0

2

r, 0

2

u 0

1

1.5 0

n

Irt 0

->

17 0

"^

1." 0

?t

19 15

2(

20 0

2(

21 0

0,

cz 0

2'

0

0

I

0

0

?>o

3

30

4

30

.">

;!o

6

30

7

15

8

0

9

10

II

12

13

•4

1(5

17

13

'9

20

21

"■,"

11

"3 io

i

REIS OM DE WEllELD.

?o Nfci.

147

I'. M. Jkir.

10

tl

IJ
r>

u

15
\6
17

•9

21

23

O
O

o

o
10

o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o

15

o
o
o
o

C9 80

=9 73

zo 76

29 ra
21; -6
2y -6

2'; 75
-j :"'

2y r^
=9 r I

-'9 75
29 73
29 70

-9 73
29 70

29 75

29 7^
2(; ;io

29 7^5
2y 75

1

1).

llygr

23

5

39 0

23

0

40 0

23

0

39 5

23

0

40 0

23

0

40 0

23

0

''r' 0

23

0

40 0

23

0

40 0

-'3

0

40 Ü

23

0

40 Ü

2S

0

40 0

-V5

0

40 0

-'3

0

40 0

23

0

40 0

23

0

40 0

23

0

40 0

23

0

40 5

23

0

40 0

-3

0

39 5

23

5

39 5

23

5

39 0

/.O.

o.

NO.
OM).

O.
ZO.

ONO.

O. t. N.

ON O.

Atuiospl».

w
w, W, z

z
z

b, W

l>, z

II

vv ms z

W IIIS Wil
Wit

b(wil) z

b u d z

b wel nl

b ins Wil

b Wil

w

W, Wil

w
hh wd

h
il wd

I)
h wd

21 Mei.

0 0

0\0.

I 0

*9 72

23

5

39

3

0.

w,Wd, r

2 ?,0

29 6n

23

3

39

0

...

h

3 33

29 70

23

0

4«

0

...

w VV

4 3'--'

-J "O

23

41

0

...

w, wd

5 ;io

29 72

22

«

41

0

...

wr, Wd

6 30

'29 74

23

0

40

2

...

b, wd

7 15

29 75

23

0

40

5

...

W, wd

8 0

29 75

23

0

40

0

...

h wd z

9

29 7<^

22

7

40

0

O.t.N.

wd z

10

29 7<^

22

7

4'

0

ZO.

h , nis , wd

II

29 75

2t

7

4'

0

0. t. N.

h nis w &

12

29 75

2X

7

40

o

...

w

13

29 75

22

7

41

0

...

W wd Z

•4

29 7»

22

7

41

0

...

w

15

29 73

22

7

40

0

• -■

h, wd

16

29 72

22

7

39

0

• «■

h, wd

17

29 74

22

6

39

0

■ ■•

b, wd, z

i3

29 74

22

7

39

0

...

h w

'9

Ti

29 75

23

0

39

0

...

hh wd

21 'i'^

29 76

23

3

38

3

OZO.

hw

22 1-,

29 78

23

3

3»

0

0.

hb

".l 30

29 74

23

3

3«

K

0
S

...

hh w

t]

mk,

,.i

i

I !

m

. ril!

i4(ï

REIS OM DE WERELD.

i ■

; t.

Mei.

I

1

■i
1

^i^B

S

?•!

■'

9'

1

hH{

-1

ifl

!

u.

M.

Bar.

o

30

29 72

I

0

29 65

3

2|; 63

3

15

29 64.

4 35

29 ''5

5

0

29 ^4

6

29 65

7

29 6.>

3

29 60

9

29 -2

lO

29 7S

II

29 74

r;

29 73

i.<

29 ro

14

29 64

15

29 69

\6

29 66

I-

29 f')»

iS

0

29 6y

ïy

l;i

29 70

20

0

29 74

2 1

1 1

0

tn

29 74

O

l

3

4
5
6

7
8

9
10
1 1
12
13
14
15
ló

17

18

'9

20

21
22
-3

15

29 74
29 73

29 ro

29 ^7
29 6ji
29 rt6
29 68
29 67
icy 68
2(; 70
2y 72

29 73
29 70

29 ro

29 68
29 63
20 6.^
29 69
29 70
29 74

29 76
29 77

■'•> 73

Th. I Hygr.i W iiuLjAtmosph

21

2-

22
22
22
ZZ

2.2

2

n \

3
4

5
5
3

23
23
23
2^
23

2ï 2

2 3 2

2 1 2

2.i 2

53 ■"-

— .>

23 o

2;? o

22 3

22 o

2> 3

n
o
O

o
o
o

- .>

38 3

39
39
40

40
40
41
41
41
4«
4'
41
42
43
d6

47
46

o
o
o
o
o

5
o
o
o
o
o
o
o
o
o

44 o

4';

4Ö

4:"
47

Mei.

n
5
5
5

' I

} I

o (
3 1

47
47
47
47
47
47
47
47
47
47
47

4-
4 7

4?

o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o

o
o
ar

46 fi

4-'i o

47
47
47
47
47
45
43

o
o
o
o
o
o
o

/o.

Iiw

ozo.

..•

h

zo.

lih wd

hh

...

lih

..•

w nu

...

w wd

...

lil<

...

h nis (\\\'

...

Il (vvdj

o/.o.

b r rwd)

NO.

r (wdj

...

'g

ONO.

r fw.l)

NO. t. 0.

l> \v$

NO.

b

NO. t. N.

\v ("d) nh

O.NO.

b (wd;

...

hl>

...

h'o r wJ

r wd

ONO.

NO.

NNO.

NO. t. N.

I NO.

' - I
NO. t. O.;
! NO. I

h v.'j

h ws

h

b (wd)

l) w$

b W5

b ws

b wf
b (wd)
b < \Vi\j

w (wAi
w (wd)
w ms (wJ)
w C»d;

\V(wd) Il IV

w

w (vd)

w («Vil;

\v

hh

r. M.|

4 '5

5

6 10

8

10 .iO

IJ o

1^

15

»4

«5

I^

'7

16

'9

20

SI

22 O
2J 20

0

z>,

I

- 7.0

29

••

29

5

2<)

6 jO

=9

«

29

•d

29

9

29

lü

29

II

29

12

29

'3 t

2y

«4

£9

15

29

10

29

17

-9

lo

29

";

29

20

2«;

21

29

"2 i;

-9

•

=9

ld)

RLIS OM DE WERELD,

C4 Mei.

M>

1 ^

V. M.

i;ai-.

lil.

n>

gr-

Wind.

Ainiosph.

■

o o

29 r V

22

2

4i

0

NO. t. 0.

h CwU)

■

1

:v r.5

2i

A

4^

0

UNO.

H

2

2!> "O

22

2

H

.")

2iy ('(8

22

0

»••

bh ws

H

4 "5

-y ."O

«22

0

■ *•

hh

1

5

2') "1

2?

0

A\

2

...

lili (wd)

H

6 lO

-'/ 74

22

0

44

5

...

H

r

= > r.ï

2 ^

0

4:>

0

NÜ. r. 0.

hh (wel)

H

'6

2J 76

21

tl
il

4.i

0

...

hli ms w

H

y :.o

2y óü

2 1

~

45

0

...

h

H

lo ,;o

2'j !;o

21

.»

4rt

0

...

h Cwd)

H

n o

^y ó '

21

-

4^'

0

NO.

h tiis \vü

H

1^

Zij '»

21

0

46

0

.-.

h

H

• •.

i 2V -"

'y •

.1

•i:

0

...

w

H

14

,.j -6

V J

.-

■'"

0

...

hli VVS

■

>f5

=•>» "3

^1

5

! A'>

5

...

1

lih

ir,

-y :"'

::!

:">

4a

ü

...

hh

H

«r

2'J ;-4

^i

:>

^5

5

NO. t. N.

hh (\\'\)

H

16

ly r.*?

ai

6

4<^

y

1 - - "

hli (wk\)

H

>y

29 76

1^ 1

6

4f.

y

NU.

hli \vi

^1

20

29 7«

2 ■*

0

4«

y

...

hh ws

^1

21

29 ,"^

Il —

0

^r;

a

0.

hh Wü

^1

22 O

2v» r^'

C2

0

46

U

...

hh U'i»

1

2J 20

2^ 70

2i

0

= 5

4fï

Mei

0

•

hh \\i

H

O

~'J ."ö

22

3

46

0

0.

hh ws

H

I

UNO.

^1

- :;0

2y 75

(i 2

6

4,>

0

lih w«

^1

rt

No.

H

4

='>> 74

0 -»

4

43

0

OMK

^1

f;

2'; -5

22

.S

4-1

0

...

Il II W^

H

f» jO

2y 76

«^ '1

2

4.')

^

...

hh (w.i)

^1

r 1

='>» rr

^ T

ry

45

0

NO.

hh w

1 1

2y üo

n i

C'

4J

0

...

hh (\\^\)

1 1 '■)

2<_^ '^2

22

o

45

c

...

hh (wii;

^1 1 "^

2y ;<2

0 (

0

44

0

...

hh (wd)

^1

II

2y Ü-,

0 1

0

4.i

0

...

hh (wd) z

H

12

2yj iiO

21

h

45

0

...

hh (wd;

H

»3

2y ;;o

11 1

(i

45

0

...

h, w mi

H

1+

£y '60

n 1

3

47

0

...

w (w»i)

^p

15

ay 7»

21

4

4('

0

...

H

ló

2y 78

n 1

'•»

45

0

...

h ms (wd)

H

17

29 So

2 I

n

45

0

...

h w (wd;

H

\'i

2y iio

2 I

o

45

0

...

w (wd)

H

19

£«y «4

ai

rt

46

1)

...

h, w (wd)

H

20

2y i4

21

4

aC>

.\ i

NU. t. 0.

h wd

■

21

29 ;i5

n l

f.

4rt

f)

...

h w , Wil

1 H

V.: i;

'..'j :!6

n 1

•«

4<>

5

...

h w ( wd)

1 H

>».> •

2y H3

* ••

L

45

u

«■H

hh (wdj

K

\

■■r-\.

I, '

t :

! I t.

^ 1

't:

>f

! 1 !

. ^tAii, Il

mmm

150

REIS OM DE WERELD.

16 Mei.

LJ. M.

Rar.

Th.

iiygr-

Wind.

Aumospli.

U. M.

0 0

R

0 0

29 82

22

0

45 0

NO. t. 0.

«i

I

29 80

22

4.1 0

...

\vd, w

1

2<,

0

29 79

rt -^

44 0

ONÜ.

hh (wdj)

a

as-

s

3

ag

4

l'J 75

22

^4 0

...

hh

4

29

5 .>o

29 -rt

21

44 0

—

h (wd)

5

29

6 .<o

29 «0

rt j

8

44 1

...

hli (\vd;

6

29

7 30

ay Jïo

rt 1

8

44 5

...

hh

7

29

0 r,o

29 ;;4

A 1

0

44 0

n:>.

hh (wdj

'h

29

9 10

ay [\6

0 [

(»
0

44

...

llh llli

9

29

10

29 :'.6

2 1

8

44

...

hh

H

IQ

29

1 1

29 S6

2. l

8

44

...

hli (w.l)

H

1 1

29

12

£9 ".ï

21

5

44

...

hh

H

l.i

29

M

29 !;,T

21

5

46 0

... 1

vv \v

H

IS

29

14

29 !;4

21

5

44 °

1

U'. 11! S, Wil

1

29

15

29 »2

«^ i

5

43 0

1

llll W.l

^1

29

16

29 «2

« I

5

43 0

1 '

29

•7

2y K2

■^ 1

5

43 0

H

i''

29

i:i

29 s.s

2 1

9

4.; "

— -

H

i3

19

29 K6

22

0

43 0

...

H

'9

a9

."O

2> 1)7

22

0

4'3 :

...

^1

20

29

21

a.> (p

22

5

dl 2

...

hh 7.

^M

21

29

22 JO

29 a6

sa

8

41 0

...

hh vvd

H

22

29

-Ï3

...

H

2.5

29

2^7

Mei.

I

0 0

29 C4

22

9

40 5

NO.

hh wd

H

00 29

(

39 K4

22

9

40 7

Nü.t.O.

hh Wil

H

1 29

2

?.v 82

22

8

4' 3

...

h w.l

^1

\

29

^ '5

29 70

22

6

41 2

...

hli w.l

H

j

=9

i

...

^H

4

2y

S

2y 80

22

6

41 .')

...

hh w

^B

f\

29

6

...

H

(i

29

••

29 ÖO

22

5

42 0

...

hh

^1

T

29

»

^9 JU

22

5

...

hh

H

it

29

y

19 «5

22

5

...

H

9

29

10

ai; ','>6

22

5

42 5

...

hh

^1

10

29

Il 15

29 1:4

21

5

4.' 0

...

^1

11

2y

11

29 Ho

22

3

43 0

...

llh W TllS

H

12

29

I ï

29 uO

2.2

3

43 0

...

h \vd

^1

I;'.

29

u

2y ;:>

22

3

44 0

...

H

H

29

13

^9 rs

rt ^

3

44 0

...

h vvd

^H

15

29

16

-9 73

22

a

44 0

...

w

H

irt

29 ;

17

29 76

n ^

2

44 0

...

h \vd

^1

17

29 :

iB

29 7a

22

2

44 0

...

h wd

H

lil

2y ;

19

29 80

22

.1

44 5

...

vv \<ld

H

'y

29 ;

20 10

29 84

22

8

43 0

...

h w

H

20 29 \

51

29 Ü3

23

0

42 r.

NO. t. N.

llh

H

2[

Z:j 1

22

29 ',\2

23

0

41 3

...

hh

H

~i

-9 ;

2',

29 til

•^ •

0

U j

...

hh

■

-9 ;

.■'I

■^'•,»•' 'I

REIS OM DE WERELD.

151

28 Mei.

U. M.

Bar.

Th.

Ilygr.

Wind.

Atinosph.

0 0

29 80

2i

I

42

'y

NO. t. 0.

hh

1

29 ;6

23

I

42

t

...

h, wWd

fl

29 77

22

4

42

5

...

h vv

3

29 7Ö

22

0

43

0

...

w

4

29 -5

22

2

43

ó

...

w r Wil

5

29 76

23

0

42

5

...

w s wd

6

2y 78

22

;!

43

0

...

W W(i z

7

29 79

^2

5

44

;ï

...

w r

«

2y 3o

22

3

45

2

...

w whr wd

9

29 ai

A «^

0

46

0

...

(w) wd z

IQ

2y yi

22

0

4^'

0

...

Il w

II

2y öo

' ■>

0

43

0

...

Il , \v wd

IJ

2y 7il

■> ->

0

46

0

...

h, w VV r

t.<

2y -7

21

u

47

0

NO. t. N.

b rg

1 +

29 ff)

21

1

.17

0

...

rg wd z

Tl

2^ "rö

21

2

47

3

...

r wd

K)

29 rrt

21

2

47

5

...

rg

17

29 Uo

21

n

47

0

Nü.

rg wd •
rp

";

89 öo

21

1

47

0

...

r (wd)

20

29 «2

21

1

50

0

...

rg ws

■21

29 öo

23

0

49

0

...

b r ws

22

29 «4

31

5

49

0

...

r ws

2.J

29 li»

21

n

49

Me

5

i.

b ws z

0 0

29 !I6

21

I-t
,1

49

1
.>

NO.

b r ws

1

29 "7

21

3

49

6

N. t. 0.

b vv z

■1

29 78

21

0

49

0

...

b w z

J

29 77

21

4'5

-•

...

b W 7.

4

2y 76

ai

49

5

...

b (wd)

5

2'^ 75

21

49

0

...

b (wd)

6

29 7y

£1

4»

5

NNO.

b wd

7

2y 7«

21

4»

-

NO. r. 0.

b wd

ii

29 7y

21

48

0

NO.

b wd

9

2y ;io

21

4-

0

ONO.

b wd z

10

29 'iio

21

48

4

NO. t. 0.

b wd

11

29 7»

21

4«

0

ÜNO.

b wd z

12

29 7»

21

4«

0

...

b wd z

!.'>

29 7!!

21

48

0

...

b wd

H

29 7«

21

43

0

NNO.

b w wd /.

15

29 75

21

49

0

...

b wd

ir.

ay 74

21

4»

0

...

(wd)

17

2y 76

21

49

5

NO.

b (wd)

iH

29 75

21

49

0

...

b

ly

29 7ii

21

49

0

0.

WW

20

29 Ho

22

3

47

5

0. t. N.

w , wd

21

29 «0

22

0

47

5

...

W (\Vd)

-2

29 r\i

£2

n

47

5

...

W (wd)

-j

-y 76

22

Cl

4-

5

•>•

1 W (wd)

I', ' *

f ! ♦.

V

u

■ 'il

1

■i

, !

! 1

K 4

m

1^.

IIEIS OM DD WERKLü.

30 Moi.

U. M.

4 .^0

6 )f)

9 10
10
II
12

«4
•5

17

ld
10

:it 20

2i ij

3 30

4 30

6 10

10
I c
12

14

10
•7

ia

:o I'

2() 76

2»^ r4

a.. 7a

2y ?4
2t; 76

i^ 4rt

ïy -3

:y 72

2'>

30

2.^ i;

^.> 7«

21; OO
lm; f 'o

! Bar.

T

h.

29

7,'>

22

4

2y

.-5

22

3

2y

74

22

2<;

74

22

39

r-i

TO

29

74

r^ ^

29

-5

2^

29

r5

22

29

-7

22

29

-y

22
2 2

2?

-5

22

29

76

22

29

75

22

2V

."4

22

2.J

."4

22

29

7 j.

n n

2.)

74

22

2>

/^

21

0

29

r-O

21

0

2.J

7b

21

,■>

2.>

»o

21

4

2V

79

21

b

2'J

70

22

0

Hygr.

0

V^ind.

Atmosph

4:^ 5

t. N.

W VV (\V{\]

4(> 5

NO.

hii wlir

4.'. 0

0.

w \v

46 0

...

>ih wbr

4

...

46 0

...

hli whr (wd

4r» 0

...

(W) (U'd)

46 0

0

r. N.

(VV) (UcI,

46 0

...

(w) fwü,

4Ö 0

...

\v b (ivit}

...

w (wdj

...

W (wdj

4(5 0

...

w w

...

w \v

...

w wd ms

...

W Ui> wd

\V S V,-(i

47 5

...

U' W 1 z

45 ;;

...

r b \\M z

4.- "

NO.

r b wd

47 0

NO

. i. 0

r u\) z

4T 0

u

:. i\.

r w l

47 9

0.

w {v.\\)

47 0

...

\i wd

31 M

23 O

22 O

22 O

Cl.

47 o

47 o

47 o

47 ^

47 "

47 t'

47

20 8

20 o

20

46 8

40 o

i\o o

40 o

o.

ozo.

o. t. N.

ONU.

O. t. N.

ZO.

/.W. t. W

b r Wd
w \vJ i

W VVS

rg ud
r Wd

r
r (wd)

\V (Wil;

b
b Wi l

b \^% l

r

r \vs

r 7Z

t ''u-.i)

Tb Wd

rg wd 2Z
rg wd i

n (wd)

r Cv\d)

I

UZVV. ; r b (w(i)j

^■•'■^«I

AANMr.RKINOLN VAN Or. '1' i L li S I U L^ ,

0\'1:K Dli.N

jOCKO 01' ORANG-OUTANG van Borneo,

of den Oostindifchcn Boscii-Duivel (♦}
(^Simia Saiynis, L.)

V>^p den 29 November 1Ö05, gaf ik het eerst
^eii bezoek aan Don Caetano dil Sousa, Gou-

ver-

(*) BoichMcmc'i {the Mnn cf the m-d, VHonme de
Bn's') is eene üi»gLp sty bJllami^^^; bt::r Sati't\ nosch-
Duivel, oi Jocko, Bui kon, XIV. 44. Skeli'^mann's V«ige! ,
VII. inb.7. Cami'ER, over den Oiang-Ottfnvg^ 1782. blnd-
zijde 48. t:ib. IV. fi^'. 2, 3. Cimi'Sr's Kkii' Sc'r rfiefi ^
ub. II. bladz.49. De Oraiig Outaig is etnc Arp, met een'
pjoteii Uerfenfchcdd, zendt r Wangzakkcn, Star.rt, en zon-
dor Eelt op de billen, mei ccii woord, de Arp, die het
meest op een mensch giilijkt. 'Er zijn echter verfchilleniie
faorten van Oraug-Oufat/gs, vnn welke wij tot nog roe rlloeti
de Afrikaatifche {Pongo of Chiinpauf-^ en de Oostinoüohe
Qvcko) kennen. De laatstgenoemde is kleiner, dan de
cerlle. De Heereii PENNANxen Bcchsthin Iprekcn nog van
eene derde foort, die gruoter is, en in ^If.ika behocri;
iuijies'olfee het berigi van Andrew Bahtrl, die in 15P9
gevangen genomen en veilclieidenc jaren in het binneiifk*
van Cof.'/fö heeft i'oorgcbro^it.) Deze foort wordt gevoii-

ivn ii: Piucha's Pc'^iir:. ii.jiSa. V. 623. Waarfchi;nii);:

t

é

I

J

X

■ i ' *

i ,■•

P '1

•■'Ij

i\i

i;t

iJ-\

REIS OM DE AVERELD.

h

verneiir v.in Macao in Chiva ^ en zag toen (rij
hem verfclicidene merk waardige zaken van lüt
land, en van de nabiigclcgcne eilanden. Hij liet
mij onder anderen zien een fchoon bewerkt VV.i-
pcntnig der Wilden van B-^nuo: liet was ccn
Blaas- of Wind-Roer van zeer fchoon rood hout,
benevens een' k«'ker met kleine vergiftigde pij.
len. liet Roer kondc tevens als Piek gebruikt
worden; aan het eene eind van hetzelve nameliii;
was ecnc fchroef, waarop eene, goed gewerkte,
Bajonet gezet konde worden. De Gouverneur
vcriiaalde mij , dat dit Wapentuig ecnen gcvar..
gen genomen Konuig der Wilden had toebehoord.
die hetzelve gebruikte, als Haf van commando, |
of ook als werktuig, om zijne onderdanen, ;;
geval van ongehoorzaamheid of defertie , te llnl-|
ien. Ten zelfden tijde vertoonde hij ons zliiK:.
jfocko^ of Oraag-üiiiang; die van datzelfde Li-|
land gebragt was, en dien hij ons, te regt, voor-
(lelde als eene groote zeldzaumlieid, en mij vo'ir-
al, als een voorwerp, dat mijne bijzondere up-

iricri;-

is TvsoNs Aiiatomy of a Pyginy^ Londen 16^9. In fwiia,
van onzen kleinen Jucko (Simia Pygmaus^ Bluaienbacii);
en van gcene bijzondere foort des Oostindifchen Omngüu-
tt.ngs, majir van dezen zei ven. Want hij heelt een perpen-
diculair (Taande, geweitu Voorhoofd, en eene horifontaal voor-
uitlk'keiuie Snuit, welke ik juist als een bijzonder kenteeken
befchouvv, eene kleine Neus, lange Voor- en Achter-tan-
den, en lange dunne bruine Haren. Voorts zien wij m
uit Audebert's Afbeeldingen, dat Tysoms Aap de C'iimpni'j'
is. Dz C'üviihT.ifti is nog minder bikkend.

REIS OM DE WERELD.

155

luKikzaamheid verdiende. Een Kaller, oen van
V.CS Gouverneurs flaven, dien hij tot oppasler
dl verzorger van dezen nicrkwaardigcn Aap ge-
Ibriiikte, droeg deze i;ieine, op hem vrij wat
Lelijkende, figuur, op zijnen arm. Dit vormde
jccne zeer zonderlinge groep. De KafFer was on-
loenicen Itclijk , en ftond voorzeker op den laag-
jltcn trap onder het nienfchelijk gellacht ; daarcn-
jtegen de Aap, niet minder leelijk, op den hoog-
Ijteii van het redeloos gedierte ; en hierbij kwam
[nog de houding, waarin wij beiden zagoi,. De
lap was eenigzins fchuw voor het hem onbe-
[kendc gezclfchap , en echter nieuwsgierig, en had
jzijiien oppasfer getrouwelijk omarmd ; in dcs-
bells armen achtte hij zich veilig, en hij be-
tdiouwde alzoo elk onzer met nijdige en mis-
(irouwende blikken. Ik maakte tcrllond eene
Ifchetle van deze groep , en verzocht den Gou-
Iverneur, dat hij mij de vrijheid verleenen wilde,
Iziinen tuin en een gebouw, waar de Aap met
Iden Kaffer zich ophield, van tijd tot tijd te be-
zoeken, om denzelven, (taande mijn verblijf al-
liicr, te kunnen waarnemen. De Gouverneur
vergunde mij dit niet alleen, maar beloofde mij
Jaarenbovcn , dat hij mij het uitteckcncn van den
Aap gemakkelijk zoude maken, door dwMizelven,
met den oppasfer, voor eencn dag, naar mijn
verblijf in de Engelfche Faktorij op Macao te
zenden, waar ik den Aap te naauvvkeuriger, op
mijne kamer, zou kunnen afbeelden. Daar ik
hii , door vericheidene bezoeken in den tuin , mee
|het dief nader bekend geworden was, en deszells

ver-

\s^ ''

¥■:

i

H. ij

É »» t

iL

IfO

REIS OM DE WERELD.

ifi^

ji'

i

j)

9;

t

■•

m

' 1

1

il

w

H

vertrouwen , door kleine fnocperijen , welke
telkens medebragt , gewonnen had , zoo zond cA
Gouverneur zijn' Aap en KalFer, in eenen Dnin^.
Itoe! , of daar te lande, gewone Palankin^ ver:;,.
zeld door twee Seapois en eenen Sergeant, rri
den 4 December, in den vroegen morgen, na;,-
de Engellciie Faktorij , alwaar ik op mijne h.l
mer ecniue ftanden en houdingen van het dinr.
zoo veel deszelfs ongeduld en gedurige bewci;:i,.
gen dit toelieten , heb ontworpen. De Aap voüj
het op mijne kamer, waar gcenc lloelen met zacii
te zittingen en gecne matten en matras waren,
niet zoo gemukkclijk, als te huis, en gaf, kor:|
na zijne aankomst, zijne ontevredenheid daarov--
te kennen. Hij was ook geen oogenblik llil.l
behalve , wanneer ik zelf, door eenige luide erJ
harde woorden , zijne opmerkzaamheid op m
Vestigde. Evenwel het duurde ook niet l;iii,^[
of hij gaf den Kdler al weder te kennen, i:;!;|
zij moesten heengaan, eerst door liem te Ihiv-
len , daarna door hem te kwellen en te fchroeii-
wen, even als een eigenzinnig kind; en daar Je, |
Kaüer, ondanks dit alles, bleef zitten , rprc;.:
hij op den ftoel zonder kusfen , en fchudde den-
zelven op ecne vreesfelijkc wijze. Zijne oogeiil
fonkelden, en zijne magere armen en haiuiea
(lootten den houten ftocl met zulk een geweld
tegen den grond, dat mij de ooren tuitedeii. Ik
ontdekte ook Ipocdig, toen ik beproefde, om
zijne handen, waarmede hij den Ilocl vastliichl,|
lostcmaken, dat hij meer kracht bezat, dan i!w
in den beginne, bij dit kleine dier verwacht ld-

'"'- \-an het i

REIS OM DE WERELD.

r.enigen tijd daarna kwamen cic Ikcrcn Kihj.sf.x»
STERN en II** op mijne kanicv, verwonderden
zicii over mijn zonderling gczelfchap, dat einde-
lijk nog vermeerderd werd door eenen jong-en,
:^cestigen en vrolijken Franschman , den Heer Sa-
lesle; en deze Ilceren hielpen mij, zoo veel
mogelijk was, om mijne tcckening voorttezetrcn.
Zij hielden den Aap bezig, om hem maar eenlg-
zins in cenc bepaalde houding te doen blijven,
tMi zijne opmerkzaamheid te vestigen. De Aap
vond aan den geborduurden rok van den eerst,
iïï aan het gepoederde hoofd van den laatst ire-
locmden zeer veel te onderzoeken ; dat dan ook
|;;!)iie aandacht weder ecnige oogcnblikken bezig
iiield»; en zoo gelukte het mij eindelijk hem iii
•enige weinige (landen en houdingen uittetceke-
xn. Indien voorts de aanmerkingen, welke ik
lier over dit dier mededeel, mijne nr.tiiurkun-
[jige Lezers niet ten volle bevredigen niogten,
lian verzoek ik hen te bedenken , met hoe vele
I zwarigheden ik ook te dezen te kampen had,
I alvorens zij mij veroordeclen.

De Oostindifche Orang-Outang of Jocko van
W-^rneo is, in zijne gedaantt, al zeer aan ikii
iiiensch gelijk. Zijn hoofd echter is mismaakt
\[ÜM fratzc)^ De J.ocko ^ waarvan ik thaiis
|fpreek, was zeer klein, omtrent van de grootte
;,ls een kind van drie of vier jaren ; liet was
aMi wijfje en fchcen nog zeer jong te zijn. Zij-
Ine leilemate',- waren mager, maar de buik was
Nik, het gelicclc ligchaam , behalve eenige gedeel-
|i';'^ van het gezicht en de vier handen, wuren

met

*

!i

■4'':!.ii'^ NNI

' *l i.il

M 'M

m

' I

'! il

1

158

REIS OM DE WERELD.

met briiinacluig-rood liaar begroeid. De ru,:
was eenigzins gebogen, als die van een geboj;.
geld mtiisch ; de hals kort , de fleiitelbcencn
waren echter lang, en dus zat het hoofd dici
tiislchcn de Ichouders.

Onze Aap toonde veel meer bedaardheid c-
ernst in zijn dt)en , dan andere Apen; ja, h
had zelfs een treurig, onvergenoegd, oud r
gebrckkelijk voorkomen; evenwel was eene veri\.
gaande nieuwsgierigheid, die zich daarmede ver-
ccnigde, duidelijk in het oog vallende. Hij on-
derzocht alles naauwkeurig; ook had hij de or-
ganen van opmerking, door Gall opgegeven,
zeer groot aan zijn voorhoofd.

De teekeningen, welke ik in China ^ in den!-
daar voorhanden zijnde Natuurkundige werken,
van zijne gedaante gezien heb, werden met lici
dier zelf vergeleken en onnatuurlijk bevoiicieii;
allen, die ze zagen, waren dit met elkander
eens; zoodat ik twijfelde, of ik wel het b:-
fchrcvene dier voor mij had, vooral; toen ik op
alle de duimen nagels vond, welke Campfr
/meent, dat op de duimen van den Oraiig-O.-
tang niet gevonden worden. Evenwel het ove-
rige kwam nog al vrij wel overeen , en ik bc-
floot derlialvc, om nieuwe afbeeldingen eii be-
fchrijvingen van het dier te maken, ten ciiia
de nog overgeblevene twijfelingen wegtencmci.

LiNNEUS (*j, IIoi'FlUS (f), Buri'ON !)i

IIris-

(•) LiNNEus, S^Jl. Ntitiir. c'ti Jinoiit. Acad. T. VI. i;oi.
(t) IIüPPius, Oh f, de Jntioponioiphis. (|) Bitkon.

I<l 'El

REIS OiM DE WERELD.

Ï59

TVüN.

r,PvissoN(*), en meer amlerc, i'.ic over i\cn Oost-
iiulirchcn Orang-Outang (f) gclchreven hebben,
luidden zelve het dier nooit gezien, en aan het-
zelve alle de eigenlchappen van den Africaanl'chen
Aap toegekend. Edwards is de cenigc, die ons
iiits , dat met de waarheid overeenkomt , bij ei-
!;cn onderzoek, zonde hebben kunnen zeggen,
iiiilicn hij een Natuurkundige en Ontlecdkundi^e
ware geweest , nu echter hebben wij Hechts ccne
onnaauwkeurige afbeelding van hem; want hij
was, naar het oordeel van Cami>rw., een zeer
middelmatig teekenaar (|). P. Camper Iieeft,
ten aanzien vau de natuurlijke historie van dit
.'Ier, door zijne ontleding veel licht verrpreid.
Hij zelf heeft naderhand ook een' levendigen
ik:rang-0!!tat7g van Bor?ico gezien , over welken
,ij echter ons weinig belangrijks iieeft medege-
deeld ,

'Jlistoire Naturelle générale et particulairc ^nvsc l.i D< /l-ifi-
:m du Cnbinct du Kot ^ Tom. XIV. p. 4^.) door Tuliiu»
Misleid, hield den grooten Afrikaanfchon Anp v;ui /Ini^ola
en Ciuinea voor den Orang-Outmig. Den wnroii Oüst-
indifchen Ormig-Outang had hij nooit gezien.
(•) UiiissoN, Quntlnip. 134,

(t) Het wuord OrangOitatig ontleent zijn' oorfprong
ip Borveo; zoo noemden de Indinnen het eerst onze Apen.
liet Maleifche woord Oratig-Outang beteekent liosch-uimsch,
(I) „ Edward est Ie fcul , qui nuroit pu en dire quelque
chofe avec certitude; tnnis comme il iCéioit ni anntomiste, ni
naiuralistc et fort médiocre desfiiiatcur, il ne nous en a laislc,
qu'une mauvaife defcription et uti de:>fiQ pliu iropartcic en-
, corc.' Oeuyrci de CAivn-tu.

ffl

M

■ ■■- f '

TaJflri

■ 'h\^m

/'M 1

V

r'!

1 .1

H : I

? \1

, ■, «

m

1<)0

REIS OM DE WERELD.

^

deeld, terwijl Iiij ook niet weinig, dat toevolli*
was, als iets naiuiirlijks en beftcndigs heeft op.
gegeven: b. v. het niisfen der nagels aan de diij.
men der voorde handen, die andere, wel is waar,
hebben opgemerkt, docii als veel kleiner, dan zij
liehoorden te zijn (*). Hierbij komt nog de 0:1-
derich^iding van Wi'kmd tiisfchen den groeten
en kleinen Orang-Outaiig van Borneo (^Ponpo:
en jfocko^ van welke de grootfle, Pongo^ dien
hij beCchreven en zeer zorgvuldig gemeten heeft
(3 voeten en \o\ duimen in de lengte), zelfs np
Borneo eene zeldzanmheid wezen zoude (f\
Daarentegen is een Jocko^ die, in 1776, nasr
Europa gebra5t werd , door den Heer \(\^.
MAEii (I) belchreven en afgebeeld. Van het-
zelfde dier, namelijk van den ^ocko^ heeft C/\^^

PER,

(*) T.iCHTENBRRGj Mr^oiin , I Biitiil. 4 Stul{. Gotha \-li
fect.ö. VA.N WuRMB. „ üe teencn en vingois /ijn mot zwnr:-
„ nngels voorzien, even a!s bij de incnfeHen, uitgenomea
„ diedergrooceiocnen, welke veel finnlk'r en korrcr waren,
„ dai misfchien veroorzaak! wordt, door dat dezelve zoo
„ veel worden gebruikt."

(f) Hec zoo even {genoemde werk, bl.7. „ De Onv;-
„ Outaiigs van de grooilk fuort, Coiijros, zijn zelfs in mm
„ vaderland Fioiueo met algemeen; en men heeft, van wege
„ de groote moeite, welige het kost, zulke fterke en bouj-
„ aardige dieren magtig 10 worüon, reeds meer dan twinü'
„ jaren te vergeefs u: rnirar getracht. Eindelijk ijcliikte lic;
„ den Heer Fam, RellJent te Rewbav.g in Sukkadmx^
„ zoodanig cenm te bekome;», als ik liuiehiiit."

(I) Dcfcrip: n d'ür.ing-Outaugy Amflcrd. 177!^.

C*) Natuur!:!Tn
ji:«o. 4to. pig.4
jSchrifcen, If. p^jr,
lOntlediiT; van vo;

''^'^ Ter boven
Y ''"'tl van den h

wnorviin de een
I'. floe?, en, ^^jq^

I» '«^nslsi.Kjonoten

.. !» i't ■'■

REIS OM DE WEIIELD.

l6i

rr.Ri in i7S2(*), de ontleding geleverd^ en daar-
iiii; bewezen , dat dit, anders zoo fcliranUere, dier
'jiigclchikt is, om te fpreken, omdp.t het aan
{•!kc zijde van den hals ecncn luchtzak heeft, in
welken de lucht, als zij de (kmfpleet voorbij-
ür;uiL, opgevangen wordt, en zonder kracht of
hjon in den mond en in de keel terugkeert. IMij
is dit betoog, wat het ontkennende betreft^ even
min duidelijk geworden^ als de Hoer Camim-.r
bet (bllige nut en doel van deze luchtzakken ,
welkers bellcniming wij , alleen door ecnc Vlijtige
waarneming van het levende dier, ontdekken kun-
nen, Ichijnt te hebben ingezien. Ondertusfchcn
iK'cIt de Heer \Vi;R?iiii denzeUden toclland ook
bij zijnen Pongo^ of grooten O rang-O i: tang van
[Ctornco gevonden (f). Maar zouden 'er wcrke-
l.ik eenigc wezenlijke onderlciieidingen tusfchen
n:u grooten en kleinen Orang-OiUang van Bornco
Ipliiats vinden? — Ik twijfel, of liever ik geloof ^
dat de grootte alleen een gevolg is van het on-
(leri'cheid in jaren of gcflacht : waarfchijnlijk zijn
jdc Mannetjes grootcr dan de Wijfjes. — Maar

bij-

(*) Natiuirinmdige Vevhnndellngen over den Ovnng- Outm>g ,
Irïlo. 4to. pig. 48. Tnb. IV. Fig. 2,3. en Cami'ERs Kleine
IScluifcon. ir. png. 49. en Deszelfs Kort Berigt wegens de
|Onilcdin,'^ van vcrfchciclcnc 0/w;g'-0///^«^5. Amfterd. 1783.

''*> Ter boven aangehaalde plaatfe, bl. 6. „ Onder de
1., liu'ul van den hals en der borst vond men twee zakken,
I, wpjrvan de een het grootfte gedeelte van de borst be-
L floe?, en, zoowel als een klein zakje, dat in den groo*
j„ tenslsi.üf.notenwas gemeenfchap mee de luchtpijp had."
IV. DüEL. 1/

,< ■. 1 1

■ ■ \

.f I

(

I

1 1

i6i

REIS OM DE WERELD.

'. f"!

4

bijaldien 'er ook al waarlijk teckcnen van onder-
fclieid tiisfclien den groeten en kleinen Ofan^.
0;:tang van Bonieo plaats vinden; dan mafr men
den grootcn in uilen gevalle niet Pongo noemen,
naardien de Arrikaanichc Orang-Outatig, welke
van die van Borneo verfcliilt, reeds door dezti:
naam gekenmerkt geworden is ; maar den Groe-
ten en Kleinen Jocko^ of den grooten Jocko en
den kleinen Pygrnco (^Satyrns Pygmr/rrs).

Uit de bijgebragte twijrelaclitige daadzaken er
tcgcnlb'ljdigheden , die, zelfs na CAivrpr.iis zo^^
vuldige ontleding, en na Wurmks, Vosmai:us.
EnwAiins en Allamands bcfchrijvingen, n
overgebleven zijn, blijkt het duidelijk, dat lietj
onderzoek over c:.n Oostindifchen Oraf/g-Oi/tivA
noo: niet als afgedaan kan bcfchouwd worden,
en dat , zelfs nog in de toekomst , door go^de
waarnemers van het levende dier van bcidcricil
gedacht, zeer veel leerzaams daarover moet ce-
zegd worden , vóór dat men de natiiiirliikc f.-
fchiedenis van hetzelve als volkomen kan nai-
merken. Evenwel alleen aan Campkr kél
men reeds de volgende kenmerkende teckcnen t;]
danken: i*'. De Bovc///Ie Kaak van den Orm:
Oiitang rtaat niet regt onder het gewelf dcsj
voorhoofds, maar maakt met den gezigts-iril
een' hoek van 5(S graden. Dezelve beflaat A-m-
enboven uit twee beenderen , het bovenlte knak-
en het in!ennaxillaar-hc(i\\, 2*\ De S/aap-luol
deran zijn zeer fnial en de VVervelbeendcren \\M
ben lange verlengingen, welke beletten, dat lieti
hoofd llerk achter over kan gebogen worden.

Reis om dé wereld.

163

;;'-. Het Bekken: de Darmbeenderen zijn lioog,
plat en fmal, zoodat zij met de Lenden- en het
ïleilij^been als in eene vlakte vallen, waardoor
de holte van het Bekken fmaller wordt. Daar-
door komt het , dat de holte van het IJenedcnlijf
kleiner is, dan de Borstholte. 4**. De Ribben:
de Orang-Ontang heeft 23 paar tibben; de mensch
daarcntccjen Hechts 12 paar. 5<>. De Rttggcgrand :
bij d:n Orang-Outang loopt dezelve regt naar
bencdun ; bij den mensch daarentegen heeft hij de
gedaante van eene Latijnfchc S. 6^'. De Twaalf-
vip.^,cr~darm van den Orang-Ourang heeft geene
kronkels, ook de Lever en Galblaas zijn niet
zoo als bij den mensch. 7^. De Evenredigheid:
de lengte van het hoofd bedraaï^t een zesde ge-
deelte der lengte- van het gcheele ligcliaam ; bij
den mensch daarentegen een achtfte. 8**. Leng-
IC der Armen: hij vademt met zijne armen acht
malen de lengte van zijn hoofd, dus twee malen
meer dan hij lang is; de mensch vademt juist
de lengte van zijn ligchaam. 9*\ Lengte der
Handen: zijne hand heeft de lengte van een ne-
;;cndc gedeelte van zijn ligchaam , en is dus in
evenredigheid langer dan zijn hoofd ; bij den
mensch heeft de hand de lengte van het gezigt.
10". De Achter fte Handen: zijne voeten bedra-
gen omtrent ecu vijfde; die des menfchen een
-'.csde gedeelte van de ligchaamslengte. n". De
hom: zij is fmal en diep, waarom hij niet op
den rug kan liggen. Dit ftrijdt met de waarne-
ming van Cuvir.R.
Wrr betreft de onderfcheidende kenteckenen.

L 2

waar-

! ' >

) ]

' 5

'l-

. ((

Mi'*

■ i
i

ir

,^^J!

5^4

Ri:iS OM DE WERELD.

waiirdoor hij van andere Apen en van de oVcri^rj
voor lecring vatbare dieren verfchilt, benevens
de verrigtingen , waartoe men hem bekwaam kan
maken: daarover kan men ScniinBER en Bui-
VON nalezen. Bij den eerstgenoemden vindt men
ook, dunkt mij, de beste Afbeelding. Offchooi)
de Heer F. C'uvier (*), die ons, onlangs,
zeer icherpzinnige waarnemingen en belangrijke
aanmerkingen over de vatbaarheden en de levens-
wijze van den Oostindiichen , vrouwe! ijken Orar,^-
Oittafig heeft medegedeeld, van meening is, dat de
naauwkeuriglieid der Afbeeldingen, welke Vos-
ïMAER. geleverd heeft, alle overige Afbeeldingen
van den Orang-Outafig nutteloos maakt, kan ik
echter dit geenzins toeftemmen , omdat eene en-
kele ftand of houding, hoc naauwkeurig anders
ook geteekend, niet voldoende is, om een voor-
werp juist te doen kennen. Offchoon nu ou,,

TüLPIUS (f), EdwARDS (^), VoSMAliR (|),

Bur.

(*) Defeription d''un Orang-Outang et Ohfervatiom /i/c

fes faailtci inti'Ilectuelks , par M. Fr^dilUIcCuvier, Aiim-

les de Mufèiim (THistoire Naturelle y Tom. XVI. Paris 1810.

pag.46-(55-

(f) Nic. Tur.rii Ohfevvationcs Medlcae ^ Aniftelod. 1(^72,
in8<>. p:!g.284.Tab. 13.

(^) Edvvauds Clcaui.gs^ VI. Tab. 213. Seeligmans /'lii'
gel, VII. T:ib. 7. IJ'aldtevfA.

(I) VosMAEii Dcfciptio:: de fcs^lcc de finge noinméc Omng-
Outang, Aniderd. ir.-R. in 4''. en P. ALI.E.■\IA^D, in de Hol-
Ifltidfche uitgave van ]ii;iFoN, Tom. XV. Tab. XF. pag./r.
en in de Supplementen, T.V. pn.u.45. Tab. 18. Oeuvresit
P.CamI'ER, publiées par Adrian. Camper, in folio, Paris.

RlilS OM DE WERELD.

165

BuFFON (*), LiNNEUs (f) CH aiidcren (|), dit
dier afgebeeld of bcfchrcvcn hcbbcii ; zoo kan
liet echter van nut zijn, dat ik ook nog ecnigc
aairmcrkiii;.\cn over hetzelve mededeel, daar zoo
weinige Natuuronderzoekers dit dier ooit leven-
dig gezien hebben.

De Orang-Outavg ^ dien ik gezien heb, (laat
niet geheel regt op; hij is nie^'stal als ineenge-
zakt, en vertoond zich altijd als geboggeld.
Zijne lengte is omtrent 30 duimen. Zijne ar-
men zijn, naar evenredigheid, langer dan zijne
kenen; de eerfte waren, van de fchouderholte
af tot de toppen der vingers toe, omtrent 27
of 28 duimen lang; de laatdc daarentegen, van
het dijbeen af tot aan de voctfolen toe , Hechts
14 of 15 duimen. Zijne voeten zijn wezenlijke
handen, zoo wel wat derzelvcr gebruik als vorm

be-

(*) UuFFON', 0/7g-. ed. in 410. Suppl. T. VII. p. i.pl. i.,
alsmede Statius Muller, in de Duitfehe uitgave van het
Systeim van LiWiNEUu, en vervolg van hetzelve, i ïheil,
pag. 5-6.

(I) SUnia Satyrus, Lixn. Syll. I, i. p.sd. No. i. /ImoC'
nitatis /icademicne. VI. 68. 'ïiCa. 76. iig. 4.

(|) LiciiTENSTi IN (Ie Sim. rel. pag. 30-73. Keri^f. the
anima l Kitigdom. I. n. 2. Le "Jokko Bvjjhn^ Suppl. VII. 6.
AuPKBERT ///s/. N^t. des SitigeSy Livraison I. fig. 2. Cam-
Kus Natuuriijive Historie van den Oranf; Outaiig , en van
\Vi:RMiJS MerUwurtigIcelten aus Oostindien,Gotha 1797.^252.

No. I. II. VON ZjMMERMANS Zoülogie. Il.f. I70. DoNN-

DORVs Zoölügifehe Beytrage. I. f. ii.No. i. Licutcnbkrc;*
Magazin. 1. 4. f. i. V. 2.f. i. Bf.umrnbaous Abbildungeti
Nauiih. Gogenft. utes Heft. No. 12. Ilandbtieli f. 58. No. a.

L 3

#

i! '

f

\ i

-

< 1 f .

«i

■ ï

%

1 1

1

i- -

!

a

■*

u

/

m

i66

REIS OM DE WERELD.

i.i

betreft, behalve echter dat de duimen, zoo als
ook die van de voorlle handen, wat inecr achter
uit flaan , en gecnen regtcn hoek niet de overiü;c
vingers uitmaken (*); die voorts, gelijk onl:
de vier duimen, alle, zonder onderltheid , imi
nagels voorzien zijn. De vingers evenwel ziiu
betrekkelijk wat langer dan bij den mensch, maui
anders aan dezelve zeer gelijkvormig. De benu-
ming Ouadrumana^ Vierliandig dier, is dus zeei
gepast; want alle de vier handen zijn tot gelij!':
bewegingen gelchikt; inzonderheid zijn tijzelvc
bij het klauteren van zeer veel nut , zoodiit uii
dier niet eens zijne knie, zoo als de luenscL.
daarbij behoeft te gebruiken (f). De dijen <.;i
armen waren dun, hoewel IK'rk met haarbegroeic;

(•) Ook CuviER. vond aüe na^e'i naii de duiuicü, c.
waarfchijnlijic wns het toevallig, dnt Camper 'er gcene voaj.
CuviER zegt uitdrukkelijk: „ Les nir.ins avoieiu cinq düifj*;
coiiformées exaccemont comme ccux de rhomme: feuleiVion!
Ie pouce, n'atteignoit que jusque a la premiere articuiiuiüu
de rindex. Les pieds avoicnt égaiement cinq doigts; uidj
Ie pouce étoit fitué beaucoup plus bas, que chez rhor,;;;i,
et dans fa püfuion ordinaire, au lieu d'étre parnllèle r.ux tu-
tres doigts, il formoit avec cux 6 peu prés un angle droit,
Tüus ces doigts du pied avoient Ia mérae ftructure qui ceax
de la maiu et étoient tres iibres dans leur mouvemensi t\
tcuSy fans exccption^ avoient kuis otig/es"

(f) „ Ënetlet, autant il grimpoit avec facilité, autantil
luarchoit péniblement, lorsqu'il vouloit monter i un arbre, il
en empoignoit Ie tronc et les branches avec fes mains et
avec fes pieds, et il ne fe fervoii que de fes bras ec/'W''
de Jii amjei mnime Kous les fat [ons dam ce cas^*

REIS OM DE WERELD.

lÓT

;, -ft ïi ^F'V

f > V
■ 't

dit dier heeft geene Achtcrvvangcn en geenc Kuit-
fpicreii. Het Hoofd is waarlijk zeer gelijk aan
dat van den mcnscli , de fclicdel groot, rond en
•Tcvveird en het voorhoofit zeer vooruitftekcnde,
en met de zoogenaamde Gi:///Jc/ic verhevenheden
van het opmerkingsvermogen zeer duidelijk voor-
zien; en hij regtvaardigdc ook, d^or zijn doen,
het aanwezen van dezelve; maar zijn hoofd rust
op eenen zeer korten hals, en (leekt van tus-
fclien de ("chondcrs vooruit, zoodat het dier
daardoor ecu geboggeld voorkomen heeft. Hij
lieert flechts iets, dat wat naar een' neus ge-
lijkt; de opcne neusgaten zijn op ecnc eenig-
zins verhevene plaats ; maar de bn/ts nafi ont-
breekt geheel, of is ten minfte ten cenemale
ingedrukt. Eige'-'ijke lippen heeft het dier ook
niet, althans zi; waren niet zigtbaar; doch hij
konde de vleezige boven- en beneden-kaak, die
Je plaats der lippen vervulden , en de opening
van den mond vormden, op eene wonderbare
wijze verlengen, en in de gedaante van eenen fnuit
vooruitfteken , als hij zijne begeerte naar het een
of ander te kennen gal. Dit vermogen komt
mij voor een voornaam kenmerkend teeken van
het uitwendige dezes diers te zijn , en ik ver-
wonder mij, dat Cami'Kr, in zijne Ontleding
van hetzelve, ons niet opmerkzaam gemaakt
heeft op het maakfel en de infcrtic van i^<i.7.Q.
zonderlinge lipfpieren, welke zulk een vooruit-
deken kunnen veroorzaken. Had hij het dier
te voren levend mogen waarnemen , hij zonde
<lit dan zekerlijk niet verzuimd hebben. In de

L 4 bo-

'n

' r

'i

■ > «1

t I

,!«'

( I

1 1

'I

i68

REIS OM DE WERELD.

i

bovenkaak zijn vier fnijtandcn, van welke da

twee voorflc de brcedllc waren; voorts twcö

hondstanden (fpitii; tanden) en drie baktanden

aan elke zijde; zoo ook inde benedenkaak , alleen

met dat onderlcheid, dat de vier Ihijtanden al!c

dezelfde breedte hadden. De mond is wijd ge-

fplctcn , maar wordt kiein en fpits uitloopende,

zoodra de Aap de lippen vooniitlteckt. De

vooriiitllekende oogcn liggen digt bij elkander,

en nioii kan het wit in dezelve niet bemerken,

als de Aap regt voor zich ziet, maar als lijj

zijne oogen ter zijde wendt, komt het te voor-

icliijn. De ooren liggen digt aan het hoofd,

zijn iets kleiner en ronder, doch anders a.ni di:

van den mensch gcliik. Het hovende gcdcel:.

van den rug, tiisiclieii de feiioiidcrs, is gewei; J.

gelijk bij een gebuggjld mensch, en geelt 3

iict dier, welks Icïiedel rond en bijna kaal, r.i-

Ukuis flechts met enkele haren bezet is , en weiks

gelaatstrekken zeer ouusch zijn , het voorkomen

Viin een' grijsaard. Ook is de naakte, leikleurigc.

of zwartachtig-blaauwe huid van dezen Aap in

hvit gezigt en op de handen ruw en rimpeli;,;

daarbij is dezelve op vele plaatien flap en l'pons-

ïichrig, zoo als ik dit ook bij de oude Nei^eis

in BraftliiH heb opjjenierkt (*). Van daar kvvara

kt,

(') „ La peau, mais prlncfpalcraent celle de Ia fnce, t^toit
Ijrosficre et chagrinüe, et c^lle du desfous fi flasque, ciit
liinimal fettibloit avoir un cuatre lonsqu'il étoit cnuché fut
k cócé " De krop laat zdch verklareu uit de vooruitvil-
It^de Ziikkcii, die uitc de luchtpijp in verband (laan.

REIS OM DE WERELD.

i6(}

liet, dat de Aap, zoo als ik te voren zeidc, zoo
naar zijii"" oppasler geleek. Met lioolcl van den
Aap zaï; 'er waarliik uit, als het hoofd van
eciien zeer utiden Neger. Alleen rondom de
ooj^en , üoren , monden neus, op de borst, aan
de buik en ond;.r de voetzolen, of liever in de
holten van de handen, was de huid niet zoo
zvvartachtiü;, maar meer konerbruin, i^t'lijk bij ilc
Zuid-Amerikanen. Ook heeft het bruinachtig-
roode haar , waarmede het geheele ligchaani , de
reeds genoemde deelen iiiigezoncerd , bedekt is,
meer van het vosfcn-kleuriüe. Het haar is het
dikfte op den rug en op het bovenfle gedeelte
van de armen en dijen ; het langde aan den nek
en op den rug, en het kortfle op het buitenfle
gedeelte van de handen , op de borst , aan den
buik en in het gezigt; de overige deelen waren
geheel zonder haar, namelijk de neus, de mond
ea het vlakke van de handen. De nagels waren
,:\vart oi' /.warrtiehtig, en de oogen donkerbruin,
ilet haar van het dier was dun en zacht en
van eene wolachtige foort, evenwel was het
wreeder en dikker aan hc: hoofd (*), waar het
zieli voorwaarts kromde en van het achterhoofd
naar het voorhoofd , en van de ooren naar de
llapen toe boog. Wat nu de rigting en ligging
van het haar betref:; aan de bovenarmen lao:
het naar beneden, en aan de bencdcnarmen naar
boven »*;ekeerd, en dus in cene tc^renoverG^cftelde

(*) Ook ap.n den nek en tnsfchen de fchouders was hec
haar ftijver, dikker, en iets omhoog ftaande.

L 5

" t il

1 V

s.!~V'!

HM

^^"'\m

i

?M Hij

170

REIS OM DE WERELD.

'Ê

! . 'I. '1

rigting, van de hand en van den fchouder tot
aan den ellebooc; toe. De buik was tamelijk dü.
en de ichaamdeclen zeer verborgen en onmerk-
baar. Het gclieelc maaklel van liet dier en des-
zclt's bewegingen in ii'^t algemeen toonen meer
gdchiktheid oin te kruipen en te klonteren, dan
om rcgt op te gaan ; het laatfte fcheen hem ook
zeer moeijclijk te vallen. Hier kondc men het
nut van het hielbee ^ en van de vastere, en om
tegenlhnd te bieden gefchikte voetpalmen bij den
naakten Neger terdond vergelijken; en opmerken,
dat de mensch alleen voeten heeft , om regt op
te gaan. Daarentegen behoeft deze Aap in een
digt bosch , waar de takken der boomen elkander
raken, nooit naar beneden te klimmen, om ver-
der te komen; maar hij grijpt, met zijne achter-
fte handen , den tak van eenen volgenden boom ,
terwijl liij zich, met zijne voorde handen, aan
den eerflen boom vasthoudt , en op deze wijze
fpringt en kruipt hij van den eenen boom op
den anderen. Zelfs op de vlakke grond , b. v.
in de kamer, fchoof hij zich op dezelfde manier
voorvvaarti; , daar hij op zijne voorde handei;i
fteunde , en met het overige gedeelte de ligchaawis
voortkroop. Alleen in den ftaat van rust zat
hij op zijn achterfte, en dikwijls floeg hij, als
de Oosterlingen, zijne beenen kruislings onder
zich. Wanneer hij Ilapen wilde, leide hij zich
grootendeels op éénc zijde ^ trok de beenen naar
zich toe, en leide de armen kruislings over de
borst. Als de Kaffer hem dan niet zijne gewo-
ne deken gaf en hem toedekte, fprong hij weder

op,

■^ t

REIS OM DE WERELD.

171

ep, en pakte kleederen, linnen, en alles, wat hi]
niaar krijgen konde, bijeen, (lecptc het op zijne
legerltede en bedekte zich 'er mede; een duide-
lijk bewijs, dat hij toegedekt wcnschte te flapen,
gelijk ook eens de flimme Macaco uit Brafilicn^
dien wij, een jaar lang, op ons fchip waarna-
men, zijne eenvoudiger landslieden, de CoatVs^
ter zijner bedekking verkoos, en dezelve dwong,
om op hem te gaan liggen , dewijl hij warm fla-
pen wilde. Hij toonde veel vaardigheid en be-
kwaamheid in het gebruik zijner handen en in
de vlugheid zijner vingeren, b. v. om een' knoop,
of een bos in elkander verward garen lostcnia-
ken, de pit van vruchten te openen, cene kas'
met allerleije huisraad te doorzoeken, en hij leg-
jde niet minder opmerkzaamheid en nieuwsgierig-
heid aan den dag bij het onderzoeken van alles,
Idat nieuw en vreemd voor hem was. Hij gaf
j zijne beiïeertc inzonderheid levendig te kennen,
|bii het zien van die i'p ijzen, van welke hij een
liefhebber was, als Oranje- en Chinaas-appelen;
|hij ilak dan namelijk kop, fnuit, armen en han-
den vooruit. Hij zette eijnen ipitien mond,
wanrin flcchts eene kleine opening bleef, als
wilde hij iiuiten; door deze opening trok hij
de lucht hoorbaar naar binnen, en wees met den
voorden vinger naar den mond, zijne oogen wa-
ren op het voorwerp zijner wenfchen gevestigd,
tn wel met zeer veel uitdrukking, zoodat zij,
met de vooruitltekende fnuit (*), die ik als een

voor-

(*; Verfcheidene Waarnemers hebben ook reeds vóór mii

daaf'

-*■•'!

■W:

ir

t ,

!ï

t' I

i.l{

<■!'■

1t

' 'tl

tl , ■ , ,
•-f, -is
'. ' !

■i'

"'

'f .?'•

Ü!' '•

\'-\

l'M'i

m

172

REIS OM DE WERELD.

voornaam kenteclvcn in het karakter van dit dier
belchoinv , op de fprekcndfle w'izc , deszeU's he-
vige begeerte te kennen gaven. Hij 1'cheen het
gaarne te hebben, dat men hem vleide, heml
llreeldc, en vriendelijk met hem Iprak; ja liii|
kwam zelfs dikwijls, zonder dat men liem riep,|
bij de perfonen, die hem bevielen, greep hunne 1
hand, onderzocht met veel opmerkzaamheid hiir|
nekleederen, knoopen , en wat dies meer is; h;
zoog ook aan de toppen van hunne vingers, ejj
klauterde eindelijk bij hen op en omhelsde hei,

Zij;i'

daarop opmerkzaam geweest. Cuvieu zegt p. 47: „ Qiioi-
que les lévres fusfent extrêmeraent minces et peu epparente?; 1
iile avoictit la faciilté de s'étendre confuldrabilement." h \
pag. 50. „ Il portoit Ie plus fouvein fos alimens h fa bo:-
chc avec fes tloigts; mais quelquesfois ausfi il les f7hp>iit\
avec fes longues lévres et c'étoit en humant qu'il buvoit
cotnine Ie font tous Icï nnimnux dont les lèvres pL'Uver!
s'al/ongei" Voorts Phnnanf: „ ïlct voorhoofd is grootrr|
dan bij de overifre ;\p:'n, en do fiiuit lleckt als perpeiiiii-
culair in het gezigt re,»),! vooruit." Zoo ook von Wurmb:
„ De mond Haat verre j/ooruit." En eindelijk zelfs Cn-
PEi*: „ Dans ^Orang Outang vivaut la bouclie avoit que!
quechofe, qu'on ne fauroit pas définir, qu'on u'auroit jamnis
pu découvrir dans fanimal mort ( ? — ) et d'ont on pourt:
fe former une idee en comparant la lig. 8. de la planche 11.
(^Ocuvrcs de V. Camper.) avec la fij-. 2. de la pi nche I.
Dn buvani il avaufoit beaucoup des lèvres, fiir tout la fi-
pcrieurc et la formoit en pointe, qu.'ind il vouU'it en Dilir
quelque chofe , tel qu'une pctit fruit par cxemple. Le m
est d'ailleurs fort tlilTerent dans Panimal vivant. Ce %i
sppariient ccpendant aux eimresn'*

gewoon eerst
ven, vóór d
tQonie hierii

.. «'

REIS OM DE WERELD.

173

Zijn* oppasfer en zijn' licer kuste hij zelFs. Zijn
misnoegt'n gaf hij te kennen door met zijn hoofd
te Ichudden, dimt wantrouwende ter zijde te
zien, en door zich te verwijderen , vooral, wan-
neer men hem niet gaf, wat hij begeerde, of
wanneer hij in andere opzigtcn zijnen zin niet
lirecg» Maar wanneer hij, geheel ongeduldig,
boos, gefard, of door gemeen volk beleedigd
werd, dan werd hij toornig; zijn hals begon te
zwellen, de krop en de oogcn kwamen vooruit-
deken, hij bloes, (leende en fchrceuwde en wen-
telde zich om op den grond. Voor het overige
fcheen hij niet boosaardig te zijn; meestal was
hij zeer bedaard, en Icliccn in alles, wat hij dced,-
bedachtzaam en voorzigtig te werk te gaan ; zij-
ne bewegingen waren eer langzaam dan hevig;
|hij had geheel niet het fnelle, hevige, wantrou-
wende en onrustige in zijn doen , dat de xMacaca
m de andere Apen hebben; zijne phyfiognomic
was ernrtig en fomber.

Onze Oratig - Outav.g at volkomen als een
niensch; hij bragt met zijne vingers het eten
/-eer netjes na.ir dcMi mond, en na '^tw maaltijd
rccgile hij de vingors af met een' doek. Zijne
'pijzcn waren ook dezelfde, als die de menfchcu
k\'bruiken, brood, vlcesch , groente, peulvruch-
:iii, melk, eijercn ; maar fuiker, noten, clioco-
u:ul, koffij en fruit waren lekkernijen voor hem.
Vruchten en gebak, die hij niet kende, was hij
^;ew.)on eerst zorgvuldig te beruiken en te proe-
ven, vóór dat hij dezelve eten wilde; en hij
toonie hierin niet alken , maar ook in alle an-

de-

I ■ t 1

! t

1

?

fl

«!■'■

■^

5

: '3I

; I n 'I

: >

ift*lH \

'ïhiii

;

il"i» 1

>. '

174

REIS OM DE WERELD.

dere gevallen de grootrte voor;?if2:tigheid, fcluan.
dcrhcid en zorg voor het behoud van zijne ge.
zondheid en zijn leven. Zijne zintuigen zijn
fclierp, evenwel niet «cherpcr of uitgeftrektcr,
dan die van den mensch ; maar de Schrijvers,
die de vatbaarheden van den geest der dieren,
hunne voorzigtigheid , flimheid, list enz. als ge.
volgen van hunne fijnere bewerktuiging Qorga.
nifatlon') , of van de uitgebreidere vatbaarheid 1
hunner zintuigen belcho'uwen , kunnen door dit
dier van hunne dwaling overtuigd worden.' ]>
handen van den 0raf?g-0i/ta?7g hebben een cvci
fijn gevoel aan de toppen der vingers, als die
van den mensch ; dit merkt men aan allen o
derzoek , dat hij doet; en zij zijn ook even ge-l
fchikt tot velerlei verrigtingcn ; echter is hi;n|
gebruik zeer bepaald: nooit zal de Orang-Ow
/öw^leeren, zijne handen tot zoo velerlei bezig.l
heden en oogmerken te gebruiken, als de menscli
de zijnen; het ontbreekt liem daartoe awi Gor-I
deel en vcrfland; aan doorzigt, waaruit de wil
en het voornemen geboren worden ^ welke ver-
volgens, door de herfenen of zenuwen op del
werktuigen der beweging, op de fpieren werken,]
om de daad of handeling, waartoe befloten is,
ten uitvoer te brengen. Evenwel hij Haat, met]
opzigt tot de aangeborene vatbaarheden naar den
geest , ontwijfelbaar op een' hoogeren trap , dan
alle overige dieren; het inftinct heeft bij hem
eene volkomenheid, welke het vcrftand nabij-
komt , en de keuze der middelen , om hetzelve
te bevredigen, is bij hem vrijer, dan bij alle ove-

ri-

REIS OM DE WERELD.

17 S

tige dieren. Wanneer hij in gevaar is van zijne
jongen, of zijne eigene vrijlieid en leven te ver-
liezen, breel^t hij takken van de boomen, en
verdedigt zich daarmede, tegen eenen talrijlcer' of
fterlter* vijand, tot aan zijnen dood (*). Van
hier heeft ook Cuvier, die de intellectuele
vatbaarheden van den Orang-OiUnvg befchoiiwt,
dezelve onder twee hoofd foor ten gerangfchikt ,
namelijk: 1". dezulke, welke hij aan den dag
legt , bij naderende gevaren , door het inftinct van
zelfsbehoud; alsmede bij verdediging. 2". De-
zulke, waardoor het dier zijne behoeften bevre-
digt , als honger , dorst , geflachtsdrift , ter voort-
planting en onderhouding van zijne foort (/pd^
cici')* Men moet de Phyjiologifchc en vooral de
Pjychologifche Aanmerkingen van den Heer Cui-
viKR, over de intellectuele vatbaarheid van de-
zen Aap zelve nalezen, om te kunnen begrijpen,
waarom de fchedel van denzelven (f) zoo groot,
gewelfd, en aan des mcnfchen fchedel zoo gelijk-
vormig, en de herfens zoo uitgebreid zijn (j),

f als

t!"' I

' ■ . >

: 4

;• 1

■ ?! ;

1 .V', ■ .

i^ •''

M

' !

, i

L 1

>

■ 1'

1I

'< ^

' ■['<

(*) Met Mannetje, door den Heer \Vur:mb befchrevcn,
diU drie of vier voeten hooj^ was , brak zeer fterke takken
van do boomen, toen men hera vanjjcn wilde, en lloeg
dnarmede zoo behendig en woedende om zich heen, dat
men hera levendig iiiet magtig konde worden. Pennant.

(t) P. Camper Anatomie de /'Orang-Outang , Planche f.
tig. 2 , 3. D. O. 2. A. e V. K.

(I) Gelijk boven. Wanneer echter eenmaal een Herfen-
en Zenuw-phyfiologie beftaan, en men de befteniming en
verrigting der afzonderlijke deelen van de herfeiien en zenu-
wen

[«

. !

■ \,

u-I

1 f'

1 1 1
'il'

ï?6

REIS OM DE WERELD.

nis bij i^ceii ander dier plaats heerc. De H ..v
CuviER Iicefc ceiicn zeer ichoonen tak der N;i.
tiuirlijke liisturic opgevat, dien men, na R;.:-
WAiius , weinig heeft aangekweekt, en men mn-
verwachten , dat hij een tweede . Rcimaiu-s
voor ons worden 2al, indien hij zijne behiiii;.
rijke waarnemingen in de Menagerie van Parijs
zal mogen voortzetten. Dit is de ware Natuur-
filofofie, niet die onzin, welken, helaas! zuo
vele, aan de Duitfche Akademien , nog gediil-
de Profeslbren voor Natuur- filoloFic uitventen.
Docli dit belioort gelukkig niet tot ons onder-
zoek, en wij keeren dus tot onzen Aap terH;^^
die veel meer aanleg en vatbaarheden naar dcii
geest bezit, dan alle de overige Apen, waar-
door zelfs VoLTAiRE en anderen , die ook meer
dachten, redeneerden en bcfluiten opmaakten, dan
zij onderzochten, verleid werden, om hom te
houden voor een verbasterd rnenlchen-ras , voor
een verwilderd Bosch -mensch* Doch al bad
dit dier waarlijk een herfcngeflcl als de menscli,
en ook menfchelijke vatbaarheden , dan nog zou-
de het, bij gebrek aan de werktuigen der fpraak,

dii

tven zoo klanr inzien zal, als die van liet jiart en de bloed-
vaten , van de maag en de darmen , dan zal men dit alles niet
alleen kunnen begrijpen, maar ook kunnen betoogen. Het
is waarlijk jammer, dac de Heeren Gall en Si'urtsukim alleen
op de denkbeelden van hunne tegenpartij en niet op die van
pLAiTiNP.R (Qjujeitmies Phfio/ogkae ei /htthropologicae^ nciü:
gegeven hebben.

REIS OM DE WERELD.

177

dit middel ter befchaving en vorming misfen, en
nltijd dier blijven.

Wat het verftand voor den mcnsch is , dat is
het inflinkt voor het dier; beide regelen derzel-
vcr bedrijven ("15), die alle uitloopen ter onder-
houding van elk in het bijzonder en van de gc-
hcclc ibort {fpccics) in het gemeen. Aan het
vci'lhnd is de keuze der middelen, bij de vrij-
heid van wil en oordcel , overgelaten ; maar aan
het inftinkt ziin dezelve aangewezen, en door
de natuur als voorgcfchreven. Beide zijn dus
\Tin elkander onderfcheidcn door vrijheid en
dwang. Doch ook hier heeft geene eigenlijke
iffchciding plaats; maar 'er zijn trappen, lang-
zame overgangen, even als in de ligchamelijke
lof uitwendige vatbaarhedeii. Alle dieren heb-
ben daarvan cenc verfchillcnde mate ontvangen.
Men kan zelfs bij de menfchcn niet altijd naauvv-
kurig bepalen, of elke daad het uitwcrkfel is
van duidelijk overleg, van een juist en volko-
liiicu vrij oordeel, of flechts het gevolg van een
donker gevoel, dat door den een' of anderen
Kartstogt ontflaat. llartstogten immers zijn bij
lc£ menfchen zeer dikwijls, wat het inftinkt bij

de

(*) Beide aaiigeborene, niet verkregene vermogens, geene

uitwerkfcls van het zintuiy(.Mijk geftel. CuviERzegt: „ Les

I jniuiaux font mus pnr des idees qu'ils ne doivent point k leurs

jfenfations, mals qui nnisrent inimétliatement de leur cerveau.

[L'inflinct conftitue eet ordre de phénomènes; il fe compofe

d'idccs ventablement innuécs aux quelies les fens n'ont ja-

Imnis CU la moindre part."

IV. Det.l. M

• i .1

.:.J 1

È

W' I

' '3

. 'S.

■\\

iii

''M'!

iÜ.

! «

,':fM

,

I

178

REIS OM DE WERELD.

de dieren is, inzonderheid bij onbclchaafde en
zoogenaamde wilde menfchen. Meermalen ver-
laagt ook, zelfs in het bcfchaafde Europa^ de
een en ander zich tot den rang der dieren;
doordien hij, uit traagheid en vreeze, zijn oor-
deel en vrijen wil niet gebruikt, en zich aan
zijne hartstogtcn en inllinkt overgegeven heeft,
en door de gewoonte dcrzelver flaaf geworJcii
is. Het infliiiikt nadert, bij de hoogere trappen
in het rijk der dieren , meer en meer het ver-
ftand; naar mate de vatbaarheden bij de dieren
toenemen, naar die mate neemt de volflrektej
dwang of het bewusteloos handelen af, ci
groeijen als 't ware de vrijheid en het vcrmogeii
aan, om, door willekeurige en ondeffchcidciu
middelen, medetewerken tot eigen onderhoud eJ
tot inftandhouding van het gellacht, of fomt.
Dit ontdekt men duidelijk aan verfchcidciiil
fchrandere dieren uit de hoogere klasfen, u-.iar-
van RiiiMARus , Buffon en Bonnet vel
voorbeelden bijbrengen. Men leze flechts, w;i
zij verhalen van i\c\\ V^os , den Hond, deiil
Olifant, en den Aap. Evenwel, bij geen dier
is dit zoo in het oog loopende, als bij den
Orang-Oittcitig^ die men menigerici dingen ïn\
leeren, voor welke alle overige di(jrcn onvat-
baar zijn ; en die dan daarvan , ter bercikiiiH
van zijne eigene oogmerken , gebruik wcetl
te maken ; maar die ook door oiuieiigdeii,!
den mensch eigen, zich kenmerkt, en daardoiir|
zijn eigen ongeluk en verderf berokkent; kt-
welk het misbruik vau zijn oordeel en vnieu

REIS OM DE WEPvËLD.

K^

vclel
, \n\
den
en dier]

tl kan]
oiiva>

eikiii;;|
wtct

liet'

vrijen
wil

wil fcliijnt aantetooncn, met Vv-clkc vermogens
liij misfchien het meest van all»; dieren is be-
deeld.

Wij konden ons flechts korten tijd te Macrlo
fiphouden , en moesten de NacJesJula volgen , die
van Macao naar Canton zeilde; doch zelfs den
korten tijd , dien ik in eerstgemelde plaats door-
bra;;t, was ook aan andere bezigheden toege-
wijd. Men moet derhalve in deze vlugtige aan-
merkingen geen hoogeren graad van Volkomen-
lioid verlangen, dan ik aan dezelve geven kondc.
Niemand zal het mij ten kwade duiden, dat ik
hier gcene zoo naauwkcurige afmetingen bijge-
voegd heb, als men bij den Heer Wurmb kan
vinden (*); indien hij bedenkt, dat ik met een
levend dier te doen had. Zoo dikwijls ik met
ccnc maat of fnocr hem naderde, keerde hij de-
zelve van zich af, of hield ze (lijf vast , mee-
iiendc zeker, dat ik hem met de maat flaan en
met het fnocr binden wilde.

Ingevolge der medegedeelde aanmerkingen, ge-
loof ik, dat ik de tot hiertoe beftaan hebbende
befchrijving (van wegc de daarin voorkomende
uitdrukkingen: ferrvginea^ pollice manuiim poS'
urionim niutico tinguc dcstUuto , of pollicis nn-
lilt mimmo) wel zal mogen en moeten verande-
ren, aldus namelijk:
Simia (f) ecaudata rtifa fttbtripedatis macrO'

(*) LiaiTr.NBERGs Magazln. Gotha bey Etünger 1786.
tQeuPnndcs 4tesStuck, pag. 10—13.
(t) De nram van Sntcr past geheel niet voor het ern-

M 5 lU-

t

i t

'I

!:]

r itil

'\vM

> ■

r.i

r

; N

iSo

REIS OM DE WERELD.

p

cephaïa fiibtorofa ciite uncrascente pilis rt:fis
tecta^ dorfo humcrisque pilofisfimis ^ capitis et
lacertorum pilis rever fis ^ facie ac manubus ad
volam nudis ^ capiti rotundato frontis fornict
prominulo , maxillis prominetitibus labiis retrac'
tilibus prodiictis rost rat is , nafo depresfo , folii
naribus oblofigis elevato , auriculis minorihia
fubhumanis cranio adpresfis ^ brachiis lonpsfi.
mis , manubus longiusculis , pollice unguiculaH
remoto, extus parum pilo fis ^ intus niidis ^ digi-
tis omnibus unguiculatis, P atria fola Bormo^
eum infulis adjacentibus,

flige, fombere, oudacluige voorkomen vaii den Oran^Ou-
tang; maar beter voor de meer grappige Zeekat^ welke
de Ouden Sater noemden.

®

O

L E T T E R K

Tot hicrtc
"nam , maar
til 11 r was inc
van meer ar
flcchts opper>

OVll

OVER DE ZEEBLAZEN,

ten rrtadfeïachtig Dieren- gejlacht ^ heH'clk hij
de Zeelieden ook onder den naam van Galere,
Fregatte, the Portugiiefe man of war, Bezaand-
jcs, en Bijdewind-zeiler bekend is; uit ver-
fcheidene /lukken verzatneld door den Natuur-
kundige^ den Doctor Tilesius.

'

•^1 i'

l

* • '

',

1
- \

' 1

„ jflfümal hoc in altisfimo tantum pel ago occur-
rit et natat , Navtis , quibus notisftmum , dictutn-

Bijdevvind-feglare tota flructura ita a re-

liquis animalibus omnibus dijj'ert , ut vix dcfcribi
queat , — • optamus itaque , ut aliquis vivum ani-
mal examinaret et delinearet ; fed cum no7i ojnni-^
lu/ü liceat adire Corinthum , in flructura externa
(onquiescendum*^^

LiNNEUS,

Amoenitat. ylcademic, T. IV. p. 254.
67; incnfia L agerjlrocmiana .

Letterkundige Geschiedenis der

Ze E BLAZEN.

Tot hiertoe kende men de Zeel) lazen wel bij
naam , maar met derzelver gedaante en na-
tuur was men onbekend. Zij hebben het lot
van meer andere zeedieren ondergaan, welke
llcclits oppervlakkig zijn waargenomen, eu wier

M

af-

' ! I -

\a

i|'i-l;f.riM

il

f

i

i

I. ■ 'I.

l8»

REIS OM DE AVERELD.

H

M

|f:i
II'

afbeeldingen , eerst na den afloop der reis , naar
pr(Cparaicn in liquor gemaakt zijn. Wanneer ik
mijne afbeeldingen der Zceblazen vergelijke met
die, welke reeds voorhanden waren, dan nioei
ik gelooven, dat ik de eerfle ben, die dezelve
naar het leven gcteekend heeft ; want het is nici
te denken , dat wezenlijke kunllcnaars een levei^
dig voorwerp zoo zouden kur.aen misteekencn.

Ik zal hier laten volgen eens opgave der
Schrijvers , die reeds vóór mij over dit dier ge-
fchreven hebben; en hieruit, zoo wel als uit aan-
nierkiiig van den geruinien tijd, welken incn reeds
tot eene naauwkeurigc kennis van hetzelve be-
ftecd heeft, zal men de nuttigheid mijner pogi;;.
gen, om hiertoe te geraken, kunnen afleiden.

De namen, waarmede men de Zceblazen heeft
befldtnpeld, heb ik als Synojiyfiic gcllachtiiiiiM
vooraan geplaatst.

Moocicu, Piso Uraül. Lib. Ilf. p.44. Liiil-
tanis Caravella inde Medula Caravella. Ll^^■.
Syfl:. Nat. Edit.GjMELix, p. 3139.

Holothurio urticae fpecies et Epidromis iiiarN
na, AmboinischHurum , Ilollandsch Bezaandies.
Zie RuMPHS Ambüin. Raritiitcnkammer, bl.49.

Arethufa crinita fubrubelU vcuola, Browi\£
Jamaic. 38^.

Urtica marina foluta jnirpurc.i obloi);j;a cirrliis
longisfimis. Sloane Jamaic. 1. p. 7. Tab. IV.f.5<

Immondicitds rouges nagcaii}; üir nier. Lery
Voy. du Brafil. p. 398.

The Ship of Guinee, {^tevos Vjy. bij IIa-

pLUYT, p. 99,

Ve-

REIS OM DE WERELD.

183

Vefcie de mer. Bcznans-zcil (Zceblaas).
Feuille Joiirn. I. 350. en Ndier Schauplatz der
NatLir, 8 Thl. p. 79.

La Calere. Adanson, IL N. de Senegal, p.'
128. (anPhyCalis? an Velclhi? an Porpita?)

Holothiiriü veliiicans, Jjijdewind-zciler, Be-
zaandjes. Osbek (Reife iiach Ostindien, p. 84
eii 371. tab. 12.) en ÜLor TouRr.cN.

Holothurio phyfalis. Linn. Amoenitat. Acad.
T. IV. p. 254. tab. 3. fig. 6. (flecht.)

Medufa .... Kalm, Reife nach America,
p. 146 — 156. Gmelin, Linn. Syfl:. Medufa
utriculus. Linn. Gmelin, is Meduia Lamar-
timierei.

Holothurio phyfalis et pelagica. Linn. Syfl.
Nat. p. 3139. (Statius Muller, Toni. VI.)

Holothurio phyfalis. Horstrerg, Act. Holm.
30. p. 226. tab. 7. fig. A, B.

Physfophora. Adolph Modeer , neue Schvve-
tlifche abhandl. 9 Band. p. 261. Tab. N. fig. 3.
(Deze vcrwisfelt Phyfaliden mot Physfophoren,
cii brengt dezelve onder één geilacht.) Schwarz
in Upfoftr. Saellsk. Tidn. 171^4. p. 201 — 203.

Velella. Dr. Koenig in Tranquebar, door
0. F. Muller (Befchriiving van twee Medufcn;
deze zijn Caravella de groote Zeeblaas en Por-
pita, v^relke hij Medufa umbella noemt), in het
ede deel der Befchaftigungen der Berliner Gefell-
Ichaft naturforfchcnder Frcundc, p. 290 — 298.
Tab, IX. fig. I. (Hecht getcekend.) Anno 1776.
The Portuguefe man of war. Phyfalis holo-
thurio. ScHÖPr Bcmerkungen übcr einiges See-

M 4

ge-

' **ji^ 'i

•■ '■■ I
t

ii

i

1 :

i

M

t^

f

I.S4

REIS OM DE WERELD.

tW

1?

gewiirm im siflen Stückdes Niiturforfchers. 1785,
JU. bl. 15. (La Fregattc, het Oorlogfchip,)
Zie Leske en Ijlumenbac^i, HanJb, der Na-
turgefchichto.

La Phylalide, Phyfalis pelagica. Bosc , Hift.
nat. des Vers. IL p. 166. PL XIX.

Pliyfalia. Lamarkii, Systcme des Animaux
fans vertèbres. p. 355, 356.

Thalia. Brugiere , Encycloped. PI. 8i. Lu
Galère. (geen Plantdier.)

Galère. Bory de Saint Vincent, Voyage
dans les quatre isles des niers d'Afriqne , T.I. p.96.
Phyialia pelagica. T. lil. p. 288. PI. LIV. fig. i.

Arethufa Browniana veriim Zoophyton. (Zoo-
phyta francogallica vero a Linnaeanis abhor-
rqnt), Cuvier, Mcmoii-e fqr les Thalides et
Biphores. Annalcs de Miifeum de l'IIistoire Na-
turelle de. Paris, p. o. en Cours de l'Hist. Nat.
Vol. IL Animaux a iang blanc. MoUusques.
Zoophytes. DéfiniLioii. (Een Plantdier.) La
Piiyfale, fregatte, galère gocletie, ' ••

PÉRON, Voyage de dccouvertes aux terres aii-
flrales, Tonie I. pag. 42 et /j.3. (Een Plantdier.)
Atlas par M. Lem;:ur, PU ^^^vlX. %. i. ge-
drukt met kleuren.

DivScouRTiLZ, Voyages d'un Naturalistc et
fes Obfervations, T. Liiio", 1809. p. 223— 225.
Planche XIII. Thalie vuig. Galère veritable Zoo-
phyte de l'ordre des MoUusques? —

De berigtcn der aangehaalde Schrijvers wor^lcn
in de volgende afdeeliugeu kortelijk medegedeeld,
en toegclich;.

Bc-

REIS OM DE WERELD. 185

I.

Bepaling van Linnkus en arumcrkiugen
yan Schopt.

Bij LiNNEUR vindt men onder het gcflacht
der Hoiothuricn Icderachtiirc Zcewalfen, of Zee-
roldicrcn , brandende Zceblnzen en Siilpen , on-
kundig door elkander; wcllcc drie verfcliillcnde
i'cllacliten uitmaken.

Nadat Linneus zelf eerst eene levondige Zee-
bhias gezien had , gaf hij van dezelve eene zeer
juiste en naauwkeurige beichrijving ; maar in
de ffeflachts-kenteekencn werd door hem geene
verandering gemaakt. Ook behooren de Sy/10-
■jiymen niet tot de ibort , welke door hem be-
Ichreven wordt, het is mijne Glauca^ gelijk uit
de groene kleur van den rug der Blaas te zien
is; ik heb deze foort ook in Brafilicn gevon-
den, tusfclien Kaap Frio en St. Catharina. —
Hetgeen, waarover ik mij intusiclien het meest
verwonderen moet, is, dat Linneus, na de
verlangde befchouwing, het gedacht der Holo-
thurien niet verdeeld heeft; doch hicrov^T nader
in het vervolg. Zie de lade uitgave van zijn
werk, alwaar hij zegt: ,, Corpus oyatitm [tih-
irlgonum , hyalinum , dor/o acuto ohfcure vi. i-
(U , umie tien'i cxcurrentes phtrimi autice rufeS'
.-nisr (*)

,, Ros-

C') Aüe deze kentcekcMien ^ijn wcikeH|k bij do Cluuca
Vi'ürh .udon , de Idciir is niet zoo fiaai lozcsiooJ, ;ils bij

M 5 dd

■ . I

I! i

\'y

'M

■■:?

li*'

li'

!';<'

wx^

'\ '

1 ï

11

i

''fl

1

1

1,;

i .

)

1

i86

REIS OM DE WERELD.

,1

' 1
•i,

1

f

„ Rostrum fpirale (♦) mfescens ad extremita-
tem crasfio7-em, Tcntacula fub extremitate cras-
Jiore plurima inaequalia horum brtviora teretia
crnsfiora , media capillan'a , apice latto gloko-
Jo (f) rtliqua iotigiora fiUrormia^ quorum ifiter-
mcdiirm crasft::s et duplo longius; talis vij'a mi-
h' " zegt hij intiirukkcliik. Maar ook deze bc-
rclirijviiig, in welke de voornaamlle kenieekenen
bijeenverzameld en naauvvkcurig vermeld zijn, is
niet genoegzaam, om iemand, die het dier niet
levendig gezien, of geene gekleurde afbeelding
van hetzelve voor zich heeft, een volledig denk.
beeld te kunnen geven; vooral daar Z'ch deze
foort te midden van ccn geflacht vol • -p gt.
hc2l ongelijklbortige fchepfelcn gephu .,l vüidt.
Dit heeft ook aanleiding gegeven, dat in de

lio groöte Brafilifche, ranar meer ros, gelijk die der vosfen:
de bl;iss zclvo helt meer naar het blanuw-groene, en de
vnn>iii-rs zijn geheel donker groen. De rug der blaas ver-
heft zich iu der daad meer, dan bij de andere foorten, i?
fiompachiig driehoekig, of bijkans kielvormijT.

(*) De fniiit maakt het dunner uitloopendc gedeelte der
blaas u"t, even als bij de overige foorten, en is derhalve
niet aan het tegenovergefl:elde einde {parte crasfioie) of
aan dcii buik te zoekjn; dezelve is ook niet fpinialvor i^'
mig, maar maakt alleen fomtijds, wanneer het dier zicii w"' S^
omkeeren, fpiraalvorniige bewegingen. — Zoude dus Lin-
Ntijs onder Rustrum niet iets anders verdaan, naniL-lijk den
prooien Ipiraalvormigen Vanger , met den rooden en als met
franje bezetten rand?

(t; Dit zijn de gele Zuigmondjes aan het einde der
Vanger.

REIS OM DE WERELD.

1S7

w"^

LlN-

i

dfii

1

ml

1

der

iiicuvvrtc uitijavc van liet Systcma van F/INNf.us
door GiMELïN, een en hetzclfib dier oiulcr vor-
Ichillendc namen voorkomt ; hetj^ocii tevens veel
misvatting en verwarring heeft veroorzaakt,
waarvan ik in de volgende al'declingen gewag
/.al maken.

Ondertuslehen liecfL Linneus zelf, in zijne
12de uitgave, daaraan niet weinig toegebragt,
dewijl hij lederachtige rolvormige dieren, met
ecnen mond , in het midden door Vangers omge-
ven (Holothurien), met de Salpen (Thaüa
ürgw.ne) en Zeeblazen (Phylalides) onder een
geplaatst en in één geilaeht gebragt heeft; hij
kende bovendien (lechts éénc ibort , en verocnig-
de dus ook de verlchillende Synonyma. Brow-
Nii en Si^oANE lehijnen de groote Brafiliaanlche
Zeeblaas, of de brandende Zeepaauvv, die men
Phyfa/is arethufa oï pneitmatica , of ook bij voor-
keur tirtica noemen konde, befehreven te heb-
ben; Linneus de Glauca, en Osüek de Kleine
Afrikaanlehc (^P/iyfalis cornutci) , zoo als wij in
het vervolg uit de vergelijking zien zuilen.

Thans evenwel is het voornamelijk ons oog-
merk, om uit de waarnemingen der Natuurkun-
ligen , die dit dier op hunne zeereize zelve on-
.lerzocht hebben , eenig goed denkbeeld aangaande
\; zonderling fehepfel optemaken. SciiöPi' (♦)
vc.iiaalt van zijne reis het volgende: de Phyfn^
lis, of het zoogenaamde Portuguefe man of'war ,
voiigcn wij in menigte, en zagen hetzelve nog

me-
(•) ScHüPF, iraNatuiforfcher, 21 Siück, 1735. III. (.1$,

( ;

t.

II

■ :

5

ff

5

1 '

«,

i 1

^

• 1

' 1

!i.

i 1

i 1" I

I !

I I i

f 1 ; f

\'

1

.ik

isg

REIS OM DE WERELD.

menigviildiger met genoegen in zee zwemmen,
alwaar het ongemeen prachtig met al de kleuren
van den regenboog iciiittert. Van nabij heeft
het cene blaauwc, naar het purperrood hellende,
kleur. De Lngte van het ligchaam is meestal
tüslchen de 6 en 8 duimen. De Kam {crista)
ftrekt zich uit over het grootfle gedeelte van den
rug, is van een dunner en losicr zaraenftel, dan
het ligchaam, en het dier kan denzelven laten val-
len (*) en uitfprciden. Ik heb echter niet kun-
nen bel'peuren, dat hetzelve, gelijk de zeelieden
daarvan gewoonlijk verhalen, dezen kam als een
zeil in verfchillende rigtingen naar den wind zoude
kunnen draaycn (f). De langde voeldraden,

door.

.';■

(*) T)e pewone bewcgih», welke de Zeeblaas met hnren
krm maakt, is. zoiuler tegcnfprnak , Jat zij denzelven op zijde
legt c!i v.wier opri^t; mnrr de vnn hoven langs den knm
roiidliiopciide roodc rand, die als het ware de zoom vrn
den fchcrnu'ormigjr. kam uitmaakt, en in welken zich de
loodregt c\\ fclmins op^fannc*e aderen vereenigen , trekt zich
Ibmiijdï te zamen, maakt den kam liol, en geeft denzelven
eene boogvormige gedanue. Eij deze beweging kromt
zich ock de blaas doorgaans, en neemt ecne andere rig-
ting arn. Dit nocmt-n <^yi matrozen, zij zet het zeil uit.

(t) i\I'^'i "]oot dus dit uitzetten vaa het zeil niet in
de Ürcngde beteckcnis opvatten; want hot draaijen van den
lianina.-ir den wird heeft on jj;ctwijfcki zijne grenzen; evenwel
toont elke beweging vati het ditr, dat het zich, uit krncht
van een bijzonder inflinkt, den wind, tot zijnen beteren
voort|;rng, ten nutie mankt; en alzoo, in zekere mate,
ifijnen kam, welke, zoo ik geloof, en in het vervolg zal

aai)-

REIS OM DE WERELD.

i?5)

doorgaans 8, ook wel lo in getal, zijn tusfchen
de 3 en 4 voeten lang; echter konden wij de-
zelve tot 10 voeten en meer uitrekken, zon-
der dezelve te breken (*). De voeldradcn zijn
niet getakt (f) en vallen in het blaaiiwroode.
Men raakt dezelve niet ongeftraft aan ; zij zijn
fcherp en kleverig op het gevoel , en laten , gedu-
rende eenen geruinien tijd, eene pijnlijkhcid ach-
ter, gelijk aan die van de brandcnetcl , welke
zich ook mededeelt aan elk ander gedeelte van de
huid, hetwelk men kort daarna onvoorzigtiglijk
aanraakt (+). Bij perfonen , welke eeno zachte
huid hadden, heb ik zelfs op deze wijze blaren
zien ontdaan. Zoodra men met een mes , of ander
fpits werktuig, eene opening in dit dier maakt,
valt het als tot eenen klomp te zamen (i). Wan-
neer

aantoonen, welligt nog meiiige andere beflcmming hebben
kan, nis een zeil gebruikt.

(*) Bij ongefchotulene dieren hebben wij deze nog veel
Isnger aanpetrofFen.

(f) Maar de Zuitjmondjes, welke door den Heer Schöpf
niet fchijnen op^^cmerlcc te zijn, die welligt alle Vangers
voor yneldraden liieki, zijn getakt.

(„) Dit heb ik gedeeltcïlijk aan mij zolven ondervonden ,
gedeeltelijk ook bemerkt bij anderen, w»)ikc met de han-
den, waarmede zij kort te voren het dier, of ook alleen
het water, waarin het dier zwom, aangernak: hadden, aan
het gezigt kwamen, en dnnrop eene onvjrdrag.^lijke bran-
ding in hetzelve te lijden hadden.

(I) Dit zoude bij elke doode blnns, die met lucht g».
Vuld is, plaats hebben; dan men ontdekt ook bij het aan
Hukken ihijden van hetzelve nog eenige zanienuekking en

dier-

tl^ if' k

^-

i

If:

7

,

t
•i

.) 1

M:U\

.,..,,

3

i

il.i ' . >

!|'* ' 1'

ri:. ; !

1

^. , i . H

■ ' j

1!

I I

■é .

ipo

REIS OM DE WERELD.

Ticer iriCn lictzelvü met den èoogenatimdcn Hcl-
Ichcn Steen aanraakte of ben-rcck, werden deze.
plekken melkwit (*). Het dier gaf echter te
dezen aanzien geen tccken van cenig gevoel.

I I.

Hcrigtcn van Sloane , Browne c?i /);-. Küxic,

l.i

pi

II I

De Heer O. F. Muller uit Koppcnhagcn le-
vert ons , in de Brfchaftigungen der Berliner gc-
fclfchaft ncUnrforfchender Frennde , van het jaar
1 776 , in het idcDeel ^ bh 290 tot 298 , ecne bcfchrij-
ving en afbeelding van cene Zeeblaas en van eenc
Porpita^ welke beide, naar cene tcekening met
potlood door den l\c\iv\)v.Kï)isiiCr\nTranqucbar,
gegraveerd zijn. De gravenr heeft evenwel dj

tec-

dierlijk leven, zoo nis ik bij menigvuldig herhaalde ontle-
dingon gezien heb.

(•) Wanneer ik hier of danr met eenig hard ligchanm
op de blaas drukte, ontftond, naar de verfchillende manieren
en onderfcheidene pljiaifen , waar ik de drukking veroorzaakte,
weldra ecne roede, nf blaauwe vlak, niet ongelijk aan eene
kneuzing; nam ik de oorzaak der drukking weg, dan ver-
dwenen deze kleuren weder, na eenige weinige oogenbllk-
ken. Dnnrcnboven maakte het dier telkens de noodigc
bewegingen ter zijner verdediging! het bragi de brandcnc'o
Vangers in de nnbijheid der beleedigde plaats, en niemand
v.:n ons gezelfchai^ heeft het dier ooit ongeftrafc nrago-
rankt of beleedi(!d. Bovendien verdrtkken de flerke z.i-
mentrekkingen , bij de ontleding van het dier, tot ecü
volkomen bewijs van dcszelfs pijnclijke gewaarwordingen.

"v- H

REIS OM DE WERELD.

ipi

teckeningen, welke flcchts bloote omtrekken wa-
ren, niet wel begrepen, en — zoo als het mij
ook nog dikwijls gaat — het oogmerk van den
teekenaar verijdeld.

De Heer O. F. Muller., die zelf beide de-
ze dieren niet levendig gezien had, noemde de-
zelve ten onregte Medufen^ waarfchijnlijk door
LiNNJvUS daartoe verleid; met dat al voegde
hij 'er doelmatige Synonyma bij , en wel die van
Sloane en Browne , wier berigtcn hij ook me-
dedeelt. Dr. KüNiG , die destijds nog geen Ve-
lella gezien had , hield de Phyfalis , welke even
als deze van een zeil voorzien is , voor eene VcleU
la; doch hij werd door Mülleu beter ondcrri|;;;t.
,, Als wij op dingsdag den ii October 1687,"
dus fchrijft Sloane, (Voy.Jamaic. Vol.I. p. 7.
Tab. 4, 5.) ,, op 46° Noor ier Breedte warci-" ,
zag ik voor de eerftcmaal bet dier, hetwelk door
de zeelieden het Kleine Schip , of tlic Porti/gi/cfe
man of war genoemd wordt, en hetwelk een Dier-
plant Ichijnt te wezen. Het is cene Ibort van
weeke Visch (*),dien men, wegens zijne branden-
de tigenfchap , Urtica of Zec-netel noemt. De-
zelve fchijnt echter van alle Zee-netels Qartlniis^
onderfcheiden te zijn. Bij mij draagt zij den
iiaam van Urtica marina foluta purpurca ohlon-
gff, cirrhxs lotiglsfimis,*^

Stv.-

(*) VVeekdisren, Mollusken. De Engelfchen noemen
alles, wat zwemt, of zich in zee ophoudt, Visch, dui
noemen zij de Schaaldieren Sshellfiihes^ en de Sepien Black-

i^ '

1» ^s I

\?
I

1',

f 1

> '1

't

.m^ (

' I

ifja

REIS OM DE WERELD.

Stevens maakt reeds gewas; van dezelVc bij
Hakluyt, bladz. 99, onder den naam van het
Scliip van Giiiné, en Lery, bladz. 399, noemt
dezelve het Roodc Uitwerpiel. Bij Marteis's
heet dit dier de Tweede Zeenetcl uit de Spaan-
fche Zee, welke verfcheidene ponden weegt (*},
eene blaaiiwe, roode, gele (f) en witte kleur C:x)
heeft, en heviger brandt, dan die uit de Noord-
zee (I). Zij kunnen zich zoo fterk aan de huid
vastzuigen (**), dat 'er naderhand blaren uit
voortkomen , en zij plegen ook fomtijds eenig licht
van zich aftegeven (ff)." Verder zegt hij , dat
cene ibort van deze dieren de Zeefpih (||) ge-
■; ■ noemd

(*) Geen eenigo Zeeblaas weegt verfcheidene pondi.;:;
het zijn liiJte luchtblazen, welke de wind van de opper-
vlakte der zee zoude wegblazen, als de vangers niet lu-^
eenige zwaarte hadden.

(t) De Monden, of Zuigniondjej aan de Vangers zijn
alleen geel; wit is 'er niet aan te zien.

(^) In plaats van wit zal het doorfchijnend moeten hee-
ten.

(I) In de Noordzee ontmoet men geene Zeeblazen;manr
de plaats, waar zij zich ophouden, is onder den Aequaior
en tiisfchen de Iljerkringen. , . . , ,

(**) Zij zuigen zich niet vast aan de menfchelijke huid,
mnar alleen aan hunne prooi, aan vliegende Visfchen en
dergelijke. Het is het bijtende flijra, dat op de menfchelijke
huid brandt.

(+t) Men zie, over het lichten der Zeeblazen bij nacht
ook de af deeling: over het Phoaphoviesch lichten tlev Zee-
blazen,

(41) Hier dwaalt Sloane. Deze Zeefpin is of de Actinia

pu-

m

m^

REIS OM DE WERELD.

193

nocmd wordt, en tot voedfel der wrilvisfclien
vcrlb-ekt ; hetgeen ons , in het voorbijgaan , ecni;^e
opheldering geeft omtrent zelcerc plaats in bet
ji'i.meloos werk van Peyrere, onder den titel:
Bcrigt van Groejiland ; (*) alwaar de Schrijver
verhaalt, dat de Walvisfclien zich met Zeelpin-
iicn voed'in.

LiGNON heeft de Zeeblaas op 400 mijlen affland
van liet land waargenomen, en noemt dezelve Kar-'
ville , (waarlchijnlijk van het Portugeeiche woord
Caravclla ,) en dk Laet , die haar in BrafiUen be-
fchouwde , heeft haar den naam van groote Zec-netel
gegeven. ,, Het dier zweeft op de oppervlakte der
„ Zee, en beflaat uit twee deelen; vooreerst uit-
„ eene langwerpige, rolvormige blaas van dezclfdü
„ gedaante , als het ei van eene kalkoenfche hen ,
., opgeblazen en uitgezet door de daarin opge-
,, flotcne lucht, het meest gelijk zijnde aan eene
„ vischblaas; wijd aan den buik, doch naauwer
., aan den rug, alwaar de rand of kam aan den
„kant gekruld was, gelijk een hanekam, wel-
„ ke aan de eene zijde verheven, aan de andere
„ zijde hol is. Deze kam echter was door~

„ fchij-

i;;/////,? SwARTZii (Schwedifche Abhandlungen, 1788, 1789,
pBsnd, VII Art. pig. 193, 197. Tab. VI.) of mijn Nereia
^iraiter en hylrachra,

(*) De Bmfiliaanfche Zeedieren zijn van de Groenlandfche

ItnNoordfclie, over het ril(;-emaen, zeer onderfcheiden; en

"er zullen zeker Hechts weinige zijn, welke beide kliniatoa

tegelijk bewonen.— De bedoelde Zeefpinnen worden . ".on

ji'.i de Noordelijke wateren gevonden.

IV. Dkei.. N

i|:J

1 ■
1

* i

n--'A i

». ^

1 ti:^ 1

r '■

'%:\

' ■ '■ 1 ,

r* 1

!5

W '.'i

m

V I

! , i. ;:■ 1

•• !■: t^

? %

I 4

k i

tUfHii

4^n

m

s

\\i

f'l

194

REIS OM DE WERELD.

fchijnend rozenrood en liemelschblaauw. Het
ander gedeelte van het dier betlond uit eeiie
menigte donkere draden , welke uit het onder-
fte der blaas voortkwamen, eenige '2llen lang,
zeer brandende en vergiftig waren ; zij konden
zich echter zoodanig in een krullen, dat zij
zeer kort werden.'*

,, Men ontmoet deze dieren dikwijls in den
Atlandfchen Oceaan, en de fchippers verzi.
keren, dat dezelve groote bekwaamheid heb-
ben om te zeilen , en ter bereiking van di;
oogmerk hunne blaas en zeil , met overleg , naar
de verfchillende winden en koerfen weten te
befturen. Op deze wijze fchrijven zij aan
deze dieren meer bekwaamheden toe, dan ik
voor het tegenwoordige geneigd ben , in een
levendig fcheplel te vooronderllellen , bij het-
welk ik geenc andere deelen, dan de boven-
genoemde blaas en draden heb kunneji ontdek-
ken." (*)

Brow-
(*) Men neme voor overleg Inftinlct, en denke, inpbisj
van aan eene vrijwillige beweging, aan eene door demituur
gedwongene, zoo wordt het geheel onnoodig, om ccii;,]
hoewel fchijnbare, fchranderheid aan dit ook flcchts fchijn-
baar dier toetefchrijven. Vele uitwerkfelen van het inllinkt 1
bij de landdieren fchijnen nog grootere fchranderheid aan
den dag te leggen. Zie Reimarus, von den KtmUviehm
der Thiere, Voor het overige is dit dier niet eenvoudig,
de Vangers, en derzelvcr nuttigheid aan de wortelen, zijn
nog niet ontraadfeld. — De blnas heeft geheel andere veze-
len, (welligt vaatjes), bezit een geheel ander weeffel, en
beftaat ook uit eene geheel andere ftof, dan andere dieriiil;«j

»»

»9

>>

5»

1>

95

»9

99

99

99

99

99

99

99

99

99

99

99

99

*/■ ■'

REIS OM DE WERELD.

195

Browne (^CivilamlNattiral History of Jamai-
ca^ p. 287.) is veel korter, en noemt de Zee-
blaas: Arethiifa crista fubriihclla vcnofa, ,, Het
„ Portugeefche Oorlogfchip is niets anders dan
„ ecne doorfchijnende blaas met een' grooten
bundel lange flijmige voeldraden. Zij gelijkt
op de maag van een mensch , en is van ^oven
met eenen celachtigen hanekam verfierd (*).
Pc talrijke , in leden verdeelde , draden , welke
3 tot 4 voeten diep in het water afhangen,
nemen hnnnen oorfprong van onderen aan den
buik der blaas , waar deze het brecdfte is , uit
14 of 15 fpierachtige wortelen, en verdeden
zich daarna in oneindig fijne takjes van on-'
derfcheidene lengte , gedaante en grootte. Alle
„ de fappen van dit fchepfel zijn vol van bij-
,, tende deeltjes." (f)
„ Volgens de befchrijving van Dr. König is het
,, ligchaam van d't dier een langwerpige eivormi-
., ge, opgeblazene, dunne, gladde, blinkende en
„ doorfchijnende huid , voor en achter fpits toe-
,, loopcnde; evenwel met dit ondericheid,dathet
„ voorde eind kort en dik , en het achterfte iets

dun-

9»

[bbzcn; doch dit alles is 110,^ niec genoeg onderzocht, eu
iteen gezet.

(*) De Kam fchijnt, door zenuwen en middelfchotten,
Ijeheelenal in celachtige kamertjes verdeeld te zijn, ge-
lijk ik daarin door mijne ontledingen volkomen bevestigd
Iben.

(t) Ik geloof, dat alleen het flijm der Vangers, ai nies
|«lle overige fappen bijtende zijn,

N a

i \i

■ i i i i •-*

t l.'

t

w.

Ml

ü 1

pMk

"A

I i

Ir ; lil

1 ^

1 '^ I

U i

196

REIS OM DE WERELD.

„ dunner en lan2;cr (*) is. Op den mg der
„ blaas vertoont zich de huid in de gedaante van
eencn hanekam , zonder zich evenwel tot aan
de uiterfte einden der blaas uittcftrekken. De
hanekam heeft de gedaante van ecne halve maan,
is opgeblazen, aan den kant te zamen gedrukt,
aav de eene zijde verheven , aan de andere zij-
de ingedrukt, en gcteekend met getakte vo-
ren (f) , welke van boven van den rand bc-
nedenwaards afloopen. Deze maken aan doii
rand zelven 7 of 8 holle bogten. Van hier is
de rand ingekcrfd, en met fchoone rozenroü-
„ de, doorloopende aderen verfierd."

„ Van onderen is de blaas tot op het midden
„ bezet met ongemeen korte en te zamen gerolde
',, draden, in eene gelijke orde; en uit het midden
,, hangt eene menigte zeer lange draden neder-
„ waards af. — Deze draden 7 meer danccnj
„ el lang, met leden voorzien, .an eenen lij-
„ migcn aard , bezitten eene blaauwe kleur , eiibre-
„ ken ligt aan Hukken (j). In het midden dcrop-

J»
»

Jï
5»

95

}5

eeii-

(*) Hiermede wil hii den Snuit te kennen geven, welke
ik voor het bewccglijicste deel der blnns houd.

(t) De blaauwe en roode aderen, of zenuwen, liggen j
in deze voren, of maken dezelve, wanneer zij den tani|
of het zeil bijeentrekken. Zij ziin , zoo als ik in het ver-
volg heb aangetoond, als het touwwerk van het zeil aante-
merken.

(I) Zij breken dikwijls, maar niet ligt; kunnen vedeer]
eene ongeloofeliike uittrekking ondergaan, alvorens zij nf'
breken. Daar evenwel de mondjes, hetgeen zij eens n't

!'C-

i

y

M

REIS OxM DE WERELD.

^97

,, cengehoopte lange dnuicn bevinden zich vele kor-
,, te, enkele buixen zonder leden, liet Snot (*)
„ van dit dier brandt en veroorzaakt ontlleking,
„ doordien het de kleine liiehtvaatjes(Y) van hcni ,
„ die dit dier aanraakt, zoodanig doet verllop-
„ pen, dat de uitwazemingen (^) terfiond belet
„ worden, waardoor lij't koudvuur ontflaat (|).
„ De HeerMÜLLi:R voegt hierbij, dat de belchrij-
„ ving zoomin ais de ligiiren eenigen twijfel over-
„ laten , of de QMedufa') Caravclla of Zceblaas van
„ Dr. KöNif; is een en hetzelfde , als de Urticafolu-
„ ta van Sloaxü en de Arethufa van Biiowxii ;
„ gelijk het ook waarfchijnlijk is , dat de Engelfchen
„ de bijzondi re korte en niet dadelijk in het oog-
„ loopcnde traden en buizen, gelijk ook de Heer
|„ KöNiG de fpierachtigc wortelen (**) , overliet

,, hoofd

gezogen hebben, niet loslaten, en de veerkrachtige kleverige
draden zelfs overal aan blijven hangen, en ligtelijk in el-
kander verwarren, zoo ligt hierin de reden, dat dezelve in-
liedand dikwijls afbreken; ofrehoon zij juist het tegcuover-
gelleide zijn van broos en ligt bre>,kbr;ar.

(*) Hieronder vtrüa:.t hij het ruodüchtige bijtende (lijm
der Vangers, hetwelk evenwel het branden

(f) op de huid mislehien mindtr veroorzaakt, door het
beletten dtr uitwnzeming, en het doen verftoppcn der
poriën, dan wel duor eene onbekende fcherpte,

(^) waardoor eehiet in het eind even min koud vuur
ontltaan zal , als dat dit

(I) een gevolg zijn kan van eene verllopping der po-
riën van de huid.

(**) De uitdrukking Spierachtig, zooveel als Zenuwachtig,
kan uietwelop iets anders zien , dan op den te zaïuen getrokken'

N 3 of

■ M ï

•' 5^

,1-.

■ l

I .

1 ' ,

I

ipa

REIS OM DE WERELD.

J5

>J

>»

9»

9»

5»

99

99

hoofd gezien hebben (*) , en dat de uiterfte eiii-
den van het ligchaam (f) , welke in de afbeel-
ding van Sloane in cene opgehevene, en in die
van den Heer Dr. König in eene ncdergebogcne
houding, voorkomen, door het dier naar wil-
lekeur kunnen bewogen worden. Da.irentegen
blijkt het klaar uit de befch rijvingen en afbeel-
dingen , dat deze Mcdufc (.{.) niet ic> de Vclelk

der

99

!].

of opgewonden' Haat der Vangers; wtint de llijmigc lange ci
ronciloopende fifpira!') vezelen zijn niet zoo duidelijk, è;
zij (pierachng kunnen genoemd worden, en zijn ii] U
mondjes ia lange draden, als ook in de worf'cn, zeer «;■
borgen, gelijk dit uit tie digtheid der Hof is ïïfceleid>;.i.

(*) De Engelfchen hebben deze deelen iüu over hn
hoofd gezien, en ook korte te zamen getrukkf.'ie Vingers
sfgcbeeld; en Browne maakt zelfs u.tdrukkclijic iiick;i.;g v.q
eene verdeeling van den algemeenen ftam en van de veridiil-
lende lengte van zekere foorten van Vanger?; men }!jlieve
Hechts zijne befchrijving nntclezen: dan men moet dit dier
levendig gezien hebben.

(I) Dit zal de blaas moeten heeten. Men begrijpt daar-
om niet, hoe Köaig door MoDEr.it kan befchuldigd worden,
de afbeelding >vnn Sloane gekop-eerd te hebben, dewijl
toch beide verfciiillende houdingen voorftcllen,

(1) De Medufen, zoowel als de J'hyiMiden, VJeilcn er
Porpiten, waren destijds nog te weinig bekend en onder
zocht, dan dat men ook ze)f; van den voor het overige'
hl zijn vak zoo bij uitüek ervarenen O. F. Muller, eene|
regte onderfcheiding van alie dieren der vier verfchilleiulc
geflachten zoude hebben kunnen verwachten. Dit is een
voornaam onderwerp van mijne onderzoekingen geweest,
CD ik zal dezelve naauwkeuriger kunnea befchrijven, dan |

mij-

REIvS OM DE WERELD.

799

„ der Natiiurbefchrijvcrs (*) , waarvoor vele de-
„ zelve gehouden hebben , maar eene eigene foort
„ vanBijdewindzeilers. De eer van deeerftcont-
„ dekking der Caravella behoort alzoo ontegen-
„ zeggelijk aan Sloane ; maar Dr. König, die
„ van deze ontdekking en deszelfs befchrijving,
„ niets geweten heeft, heeft het eerst de korte
„ draden en buizen aan dit dier ontdekt (f), en
,, geeft van hetzelve de volgende befchrijving:
„ Medufa Caravella ovata^ fubti s medio ientacu'
„ lis lotigisfimis , fi/pra velo crtniilato^ (^Vij
weten thans voor het minst, dat de Caravella
geene Medufa is.)

mijne voorgangeren. lic mnak een begin met de Phyfnli-
den, welke onder allen het moeijelijkst te befchrijven zijn,
en waaromtrent ik over mij zelven het minst voldnnn beii.
(*) Van de Velellen en Porpiten heeft Forskal, onder
mijne voorgangcren , de beste afbeelding en de voornaam fte
befchrijving geleverd ; ook hebben Bory en Péron af-
beeldingen gegeven, uit welke fchijnt te blijken, dat zij
andere foorten, dan de mijne voor oogen gehad hebben.

(f) Zonder de nadere opheldering, dat namelij'c deze
fchijnbaar korte draden en buizen niet anders zijn, drn
optjerolde en te zamen getrokkene Vangers , was deze waar-
neming toch van geene beteekenis; ik heb zelfs verfchei-
dene foorten van vrngers en draden der Phylalidcn getee-
kend, en offchoon ik wel weet te onderfchciden , welke
de monden van deze dieren zijn, >veet ik toch nog niet
gelieel en al, waarin het nut, de oesommie en üet oog-
merk der overige gelegen is.

' ni-

vff

■"j

'"il

■' V I «1: >(

f't'flj

r' 1

N4

III.

; «

f;»

apo

X

REIS OM DE WERELD.
III.

Adolph Mode er, over het Ge/lacht der

Physfophoreti,

Wie zoude hier onze Phyfalideii zoclien? (*)

In de nieuwe Schvedifche AhhaiuUuti^en at:
der Naiuriehre ^ Oekoiiomie etc. vindt men reeds
eene ISIonographie der Zeublazcn (lil. van pap.
idi. tüt •111. Taf, X. fig. 3.) van den Heer A.

]\L-

(*) Hot wns geen wonder, dr.t een zoo randlV'^cbL
dipr, hetwelk zelfs van Limmlus, en düor de uitgevers vrn
zijn weik in onderfcheidene geflachtcn te geluk is gepbat;;
geworden, weldra met het kraakbeenij; Zeil- dier Vele!;:, 0:
ooi; met Salpen en Holothiirien ver\vi>ll;Id werd. Dca'
verwarriiig is ligter te vergeven dan de vorii;e; en oui; <i
meest geoefende Natuuronderzoeker zoude hierin kiiiir.w
(iwiden , zoo hij dit dier niet levendig voor zich liufr.
Ik geloof, dat Muueer noch Piiyfaliden , noch Phyjbphorcn
levendig gezien heeft. Deze laatfle fchijnen echter ook uüg
zeldzamer te zijn dan ^de Phyfaliden, want ik heb nocli op
mijne vorige zeereize, noch gedurende mijne driejarige uh
ora de Wereld, eene foort van deze hydrostatifche dieren
gevonden, en uit de befchrijvlng van Forskal en de i>!ootc
aflieelding vnn Plron, (uio dezelve, wel is vvnr. ieed,>
zonder eenige verdere omlchrijving volgens Ccvit:R, /j*
verba viaghfri jurom^ voor eenen Zuophyt verkl::r.ri) kan
ik voor als nog met geme zekerheid belluiteri, of dit foui:
van dieren Moliisca centronu.' ^ of activo.JtJ ^ zooals do Ac
rcui of Aq /Ictitiio piifilla Swartzii, dan of het Polynfimata
zijn, gelijk de Zeeblazen of Phyfaliden; warrichijniijli be-
hooiou zij wei tot de lantdc foort?

I;

REIS OM DE WERELD.

■löi

MoDEKR, Lid van de Koninklijke Akndemic der
Vv'etenfchappen in ^tokholm , die zich wanr-
fchijnlijk door de befchrijving der Physfophore
van FousKAL heeft laten verleiden, om de Phy-^
falis en PhysJ'ophora voor een en hetzelfde die-
ren-geflacht te houden. De Heer Modker heeft
hier beide geflachten onder het volgende karak-
ter vereenigd : Corpus polymorphum facpius ge-
latinofo-memhrauaccum vcfica acrca aut urmi/ia-
turn lid fuperjicicm aquae pendctis , aui: ia tot::?n
inflatii^n fiipcrnatans. Taithcala cirrhivc pluri-
ma dcpcndentia fcre reiractilia d/iTormia.

Onder dit karakter heeft nu de Heer Modi: er
uit beide geflachten datgene bij elkander geno-
men, hetwelk hem fcheen te kunnen dienen; zoo
dat hetzelve nu alle Vliyfalidcn in zich Z(Hide
bevatten. Hoe veel Jïeleerdheid evenwel de
Heer Modeer, door de uitvoering dezer on-
derneming, aan di-n dag legt, ondoelmatig is
toch altijd de zaak zelve, naardien dezelve zich
grondt op de verwisfcling van twee vcricliilleiide
geflachten, welke de natuur, zelfs ^(iw uitwen-
digen vorm, zoo duidelijk van elu.uider fchljiit
ondcrfchei'len te hebben; gelijk ons nog kort-
lings uit de, volgens de natuur gekleurde, pla.it
cciier PhysJ'op/iorc ^ in den Reis- atlas van i\c\\
Heer PÉRON, ten kiaarfle gebleken is; terwijl
ook reeds de afbeelding van Forskal ons iie-
i:oe!:;zaam overtuigt, dat eene zoodanige ver-
u'iiiging niet kan plaats hebben. Ik wil iutus-
fclicu dat, wat tot ons onderwerj) betrekkinsr
heelt, hier aanvoeren. Hij noemt zoowel de

M 5 iV.jj-

''■■f'iT'

^ $■ ■ i.

l . 1

I

' M

il

',!'■■ 1 5

;; '5

)

• i Si

«

L /

t>

:\\

^ 1

'il

)

, ■ ■ rl

j

' il

• [ i

'i>if.i;i

::t

w

w

Mi

I i

r

'! t

►'i

202

REIS OM DE WEllELD.

Physfophoren als de P/iyfaliden Zeeblazen , en
merkt aan , dat zij , gelijk de Salpen en Medufen ,
de onftuimige zee doen bedaren; — dat Linneus
flechts 2 Salpen en 12 Medufen gekend heeft,
maar dat hij , Modeer , van de eerften 11, van de
laa'den 43 loortcn ontdekt had; hierop gaat hij
d«* Physfophoren van Forskal door, en komt
als dan in ,§. 9. N. 4. p. 268. op de Bijdewind-
zeilers, (^Physfophora phyfalis'). ,, Zij zijn vol-
„ komen gelijk aan cene blaas , bijna langwerpig
5, eivormig, in ecuc liggende rigting; de voeldra-
„ den zijn van onc.crcn tegen het einde te zanien
j, gehoopt en hangen nederwaards. Zij worden
„ gevonden in Oost- t\\Westi7idièn ^ doch in twef
5, verlchillende loorten a en b* Tot hiertoe beeft
„ men dit onderfchcid niet belioorlijk opgemerkt,
„ en alle zijn onder de volgende Sinonyma te za-
„ men begrepen geworden : Portugeesch, Caravel-
„ Ia; Engelsch, the Portugucfe man of war ^ tk
„ Spant sh mauofwar; Hollansch , Bezaanaje^;
„ Amboinisch, Hurum^ wegens deszclfs biaii-
„ dende eigenfchap. De eerde foort a wordt ver-
„ meld door Lery, Voy, d, Brefil. p. 399. on-
,, derden naam: immondicités rouges nageans fur
., mer. vStevüns bij Hakluyt, Foy.^<). noemt
,, dezelve ihc Ship of Guinea, Sloane geeft
,, eene befchrijving en afbeelding. Bij F;;uille
„ Journ. 1. 350. heet dezelve Vcfcie de mer. In
,, Kalms Amerikanifcher Rcifchcfchrcibuvg^ li.
»» P« 15Ö. draagt dezelve den naam van Medufa^
„ en SwARTZ noemt dezelve in Upfostr. Saclh-
,, kabet Tidn. 1784. p. aoi — 203, HolothuriA

REIS OiM DE WERELD.

203

„ phyfalis^. — De tweede foort b komt voor bij
„ RuMPr , Amboin.Karitatenkammer ^ pag. 49
„ als Ilolothurio iirtica J'pccies vel Epidromis ma'
„ rina; bij Osbeck, ReiJ'e nach Ostindicn und
„ China ^ P^'^g* Ö5 — 284. Tab.XII.fig. i. als Phy-
„ J'alis pclagica en Holothurio veüjicans. Ook
„ maakii in dat zelfde werk O. Tor ken vaii
„ deze foort gewag op pag. 374. Linneus heeft
„ haar flechts oppervlakkig bcfchreven en ook
„ niet goed afgebeeld. Amoen. acad, IV. p. ^5.
„ Tab. 2. fig. 6. Zoowel hier als in 7A}\\Sy]hma
„ noturae heet zij Holothurio phyj'alls ^ cirrhis
„ dijformibus pcndulis; in Adanson's Ui flor,
„ Nat. Scn^gal^ pag. ic8. draagt zij den naam
„ van La G^/</;r; Horstderg heeft haar in de
„ Schvedifche Abhandliuigcn ^ XXX. pag. 226.
„ Tab. 7. fig. A B. onder den Linn. naam van
^^ Holothurio phy/dlis ^ niet gelukkig befchreven
„ en afgebeeld. De Heer Mode er is van gevoe-
„ len, dat men beide foorten zoude kunnen noe-
„ men : Physfophora phyfalis in tot urn inflata ve-
„ ftcularis oblonga fubnvata dcxumbens tentacu-
„ Ui infra cirrhii'que ad apiceni altcrum con-
^^fertis^ pcndulis. Men vindt in de Zeeblazen
„ bijna geene ingewanden, deze moeten zich dcr-
„ halve ergens [?] in de aanhangende dcelcn bc-
„ vinden (♦). Men kan dien ten gevolge de Zcc-

„ bla-
C*) Behalve de Blaas, als het intcjlin. pncumat.rf a'éri-
/'/•., en de Vangers, fchijncn bii dit dier ^ceiie andere in-
gewanden voorhanden te zijn. De Vanf>ers evenwel, welke
wen tot hiertoe voor niets anders dan monden en n;ai;en
houden kan, bevinden zich werkelijk buiten de blaas. Be-

fchüuvvt

!v <

\

m

\V\1

.'.I i

\

m\

.1/ 1 V
I i
' 1

,p::, |i

1!'

i

\

204

REIS OM DE WERELD.

„ blazen voor fclicprclcn houden, welke hunne
„ ingewanden uitwendig hebben — hetgeen in de
„ natuur bezwaarlijk zijns gelijken vinden zal (*).
§• lo. ,5 De Bijdcwindzeilers (Zeeblazen) heeft
,, men tot hiertoe alleen in den Grooten Oceaan,
„ nooit boven de 40° Breedte, tuslcheii de Keei-
5, kringen , gevonden. Zij zijn aan alle Zeelieden
„ bekend; maar het is hier mede gegaan , als met
„ andere dingen, die men dikwijls ziet: men heel't
„ 'er weinig aclit op geflagen." Van hier zoekt
men bij de reizigers te vergeefs eene naauwkeii-
rige befchrijving (f), eene duidelijke ai beeldiiig
van dit zonderling dier, en nergens zal het der-
halve noodzakelijker zijn eene naauwkeurige cii
duidelijke befchrijving te geven, dan hier, bij ccii
zoo moeijelijk onderwerp, waaromtrent men, in
plaats van door de vergelijking der voorhanticn
zijnde teekeningen en befchrij vingen van goede
Natuurkundigen, cenig licht te erlangen, dooi;
dezelve nog meer in de war gcbragt wordt. —

Do

fchouwt men nu de blaas nis het met lucht gevulde lig-
chaam van het dier; zoo heeft het indeJaad zijne ingewan-
den nitt in het ligehanm, maar uitwendig.

(*) Deze aanmerking is zinrijk en vernuftig. De hedeu-
diiagfehe Schrijvers en Stelfelvormers mogen dezelve zkh ten
nurtc mnken, danr deze loch zoo gaarne vreemde inval-
len, wanneer ze ook al wat oud zijn, aannenun, en lU
eene eigene ontdekking in het nieuwe Sy>tema invlechten.

(t) Onnaauvvkcurig kan men de bcfchrijvingen der reizi-
gers wel niet noemen, maar wel veel te kort en onvolledir.
Van hier evenwel zegt elk van hen iets belangrijks , dat bij
de overige, niet gevonden wordt.

Kil*.

REIS OM DE WERELD.

205

an-

Dc een zegt: ,, de blaas is ovaal;'' df
der: ,, zij is driehoekig;" de derde: ,, zij
gelijkt naar eeiie vischblaas;" de vierde: ,, zij
heeft veel overeenkomst met de maag van een
mensch" (♦). De meesten geven aan dit dier
verfchillende (f) foorten van Voeldradcn , ter-
wijl andere maar ddnc foort befchrijven. An-
dere wederom fpreken van een bepaald , of
ook van een onbepaald getal van dezelve (^).
Hunne berigten aangaande den vSniiit, de Ar-
men, de Zuigmondjes, de Mondopening (j) ,

den

(*) Zij hebben allen gelijk, en verfchillen toch met el-
knnder. iVIaar hoe kan dit anders zijn? daar een iedjr in
de omfchrijving van een zoo veelhoekig en vreemd dier
kort wilde zijn.

(f) Dit is mede zoo; aan eenige groote foorten heb ik,
zoo als het vervolg leeren zal, drie verlchillcnde foorten
van voeldraden gevonden.

(^) Hun aantal is ook indedaad moeijelijk te bepal^,
wijl dezelve zoo ligt verloren gaan; het dier zelve ze dik-
wijls bij i^ukken afwerpt, en men, bij het uitftriiken >ler
vlakten van de llijmige blaas, het verlies vnn dezelve niet
hefpeuien, en derhalve niet bepalen kan, of men een dier
in zijn volliomen geheel voor zich heeft of niet.

(I) Hoo veel is zeker, gelijk mijne befehrijving in het
vervolg '^al aantoonen, dat de Zeeblazen niet Hechts ééuc
raondoi^cpi'jg, maar ve/e monden he'.)bcn : elke dr;i;ui of
vanger eindigt in eenen mond, in de gedaante van een geel
ïuigmondje, hetwelk zich aanmerkelijk kan verwijderen, en
vereenigd is met het buisvormig gedeelte van den vanger, dat
zich evenzeer verwijderen , en ook verlangen en verkorten
Jcai]; en hetwelk men moet aanmerken als den mond of de maag,

waar-

1

v^Êm

11

i

bHv' ';

''

;;si

;^i;

il ■

'\\ Ik'

mi

■ ;i' ". t>

ao6

REIS OM DE WERELD.

den Aars (*) , en andere organen^ komen even
min overeen, als die omtrent de gedaante der
Blaas en de natuurlijke kleur van dezelve.

De afbeeldingen eindelijk zijn zoo van elkan-
der onderlcheiden , dat dikwijls de eene met de
andere niet de minde overeenkomst lieeft. Mcii
zoude bijna denken , dat 'er meer foorten van
Bijdcwindzcilers wezen moeten (f). Is dit het

waaruit zij, even als de Actinien of Polypen, de uitgczn.
gene buit weder liunnen uitwerpen. Dien ten gevolge hci.f:
het dier

(*) geen Anrs noodig , evenmin als de Actinien en Polypcn,
(t) Dit is ook ontwijfelbanr. Ilt zelf heb vcrfchillemie
füorten nanr het leven geteekend, en alleen die van Lamar-
TfNièRi!:, welke juist door de meeste latere reizigers, Borv,
I'ÉRON en anderen waargenomen, en naar het leven getee-
kend zijn, heb ik nooit zelf gezien, maar uit andere iil-
bceldingen moeten ontleenen; voor het overige is het zeer
wel mogelijk, dnt 'er nog meer foorten zijn, welke deels
onbekend, deels niet afgebeeld noch befchreven zijn. Van
hier wil ik ook deze, zoo zorgvuldig met moeite bijeen-
verzamelde, en met alle mogelijke volkomenheid opgetefr
kende waarnemingen, niet befchouwd hebben als de proeve
eener iVIonoi-jmphie; maaralleen ris bouwftoffen, voor eene
toekomflige bcrrbeiding der Zeeblazen. Ik heb door deze
opgave, welke vergezeld gaat van eene menigte aanmerkin-
gen over de levenswijze der dieren, niet alleen aanleiding
willen geven tot eene bloote Systematifchc, maar tot eene
uitgebreide Phyfiologifche befchouwing; zonder acht te ge-
ven, noch mij te bekommeren, van mij welligt aan het
verwijt van eene te groote wijdloopigheid te hebben bloot-
gelleld.

'f

IIEIS OM DE WERELD.

ft07

geval, dan ts het den Schrijvers geenszins kwa-
lijk te nemen, wanneer zij niet overeenftemmen :
want I.) hebben zij allen niet eenc en dezelfde
ibort belchrevcn en afgebeeld; 2.) is het voor
den fchilder en befchrijver eene raoeijelijke taak,
om eene goede teekening en naauwkeurige be-
fchrijving te leveren, als zijnde dit dier eene
levendige, doorfchijnende, en met de fchoonfte
kleuren van den regenboog vcrficrde luchtblaas;
welke door eene onbegrijpelijke menigte, in allerlei
rigtingen verdeelde , en bijna onmerkbare flijmve-
zelen in beweging gebragt wordt, en hare gedaan-
te ieder oogenblik verandert ; hebbende voor het
overige Vangers van nog veel veranderlijker vorm
en grootte ; welke nu eens , opgewonden in eenen
verwarden bundel , de in elkander geflingerde flijm-
draden vereenigt; dan eens als enkele doorfchij-
nende, met leden voorziene, draden afhangen;
of zich ook wel afgebroken vcrtoonen: zoodat
ook de grootfte kunltenaar, naar elke verfchillen-
de manier, waarop dit dier voorkomt , eene ver-
Ichillende teekening van hetzelve zoude leveren;
3.) wordt, bij de zigtbaie verwarring en duis-
terheid der uitwendige ledematen, welke in de na-
tuurlijke lloffe van dczelvi, in het flijm, gelegen
is, elk onderzoek nog mo.;ijelijker, en de ontleding
van het dier zeer bezwairlijk gemaakt, door de
onvermijdelijke pijn, welke het brandende (lijm op
de menlchelijke huid veroorzaakt; 4.) behoort
de onderzoeker , wegens den invloed en de za-
menloop van alle deze zwarigheden en hindernis-
fen, ontleder, befchryver en fchilder in één per-

füon

■',4 '

l •,>; :

V;'

Uil.

\ I

I I

^.\

II

'^H

io8

REIS OM DE WERELD.

foon te zijn. De Voeklradcii , Ziiigmondjes en
Vangers, welke zich bij het levendige dier, we-
gens de onophoudelijice en onafgebrokene zamen-
trckkingcn, niet laten ontleden, en bij het doodc
dier afvallen en zich ontbinden (*), moeten dour
hem in de eerde plaats waargenomen , befchrevcii
en in verfchillende rigtingen getcekend worden;
daartoe wordt gevorderd, dat hij niet flechts ceii
middelmatig, maar een vlug en bekwaam Schil-
der zij; voorts genoegzame kennis bezitte in do
natuurlijke historie, om alleen het gewigtigde en
noodzakelijk ile optemerken en uittekiezen; ter-
wijl hem eindelijk eene menigte van Phylifclk',
Chemifche en Mechanilche hulpmiddelen behoo
ren ten dienst te (laan, ten einde eenigermate ju
(laat gefield te worden, om de opgenoemde zu>
rii»heden te overwinnen.

Hoe zelden evenwel treft men alle deze omflaii-
digheden en vereischten aan bij Natuurondcrzoe-
kers , welke zich op reis bevinden bij den /Vcqiia-
tor en tusfchen de Keerkringen V Sloane.s tcc-
kening is zeker niet voor de beste te houden;
vergelijkt men echter met deze die van Browx;:
en anderen, zoo kan men wel met Linneus zeg-
gen, dat Sloank reeds vroeg eene ongemeen
goede bijdrage tot de natuurlijke historie van dit

(') Ilct bÜjkt, uit hetgene ik iu het vervolg uulictdng
bock mijner reize melden zal, dnt de vangers ook reeds
ftuksgewijze bij het levendige dier afvallen, en als een vlok-
achtig en beweegbaar flijui op den bodem van het vst
blijVv'n iijjgcn.

REIS OM DE WERELD.

209

Blaas-dier geleverd heeft; fclioon dit onderwerp
in geeneii deele is uitgeput (*). Dit zelfde even-
wel geldt ook ten aanzien van Osbec:;, en van
meer anderen , welke hem gevolgd zijn. — Deze
en vele der latere afbeeldingen zijn blijkbaar ont-
worpen naar Zeeblazen, welke in wijngeest be-
waard waren : dit ontdekt men voornamelijk aan
den in een gekrompen' en te zamen gevallen' kam,
of zeil, aan de dunne, te zamen gekrompenc,
knoestig ge wordenc Vangers , aan welke men vruch-
teloos zuigmondjes, roodachtige ilijmftippen , cu
dergelijke meer zoude pogen te vinden. Zelfs de
nieuwlle reizigers om de Wereld zijn hiervan niet
vrij te pleiten , en ik vrees zelfs maar al te zeer,
dat de onnatuurlijke mond aan den fnuit welligt
niets anders is , dan het vastknoopfel van den draad,
aan welken de Blaas in den wijngeest is opgehan-
gen (f). MoDEER heeft de Zuigmondjes aange-
wezen; maar zijn oordcel, dat de teekcning, wel-
ke door Dr. König uit Tranquehar gezonden, en.
iloor O. F. Muller in de Schriften der Bcrl'nicr
^üturforfchcndcn Freundc medegedeeld is , uit de
Werken van Sloane zoude gekopieerd zijn, is

vulsch.

•

(*) 'Er is bijna eene eeuw n» Sloane verlöfcpcn; vele
hebben zicli fedeit buijverd, om dit oiulcrwerp uiiteputten;
dan, helaas! hetzelve is nog niet half verklaard , voel minder
uitgeput.

(t) Men vergelijke iii de ttSbeeidlnnen vr>n Lamartinièrb
(inde reis van Peyrouse), van Pi5kon en Büry, den Zuig'
mond of het Bindfel voor aaa den fnuit.

JV. Deel. O

^'■4 ■*

(

'M

l'-i

3

1:

. I

li!

i«|t4;i

'-:' !

}.;■

Ai I

aio

REIS OM DE WEltELD.

m

ri

p

valscli (*). Wanneeer men ook al niet uitdruk-
kelijk fpreekt van Zuigmondjes , zoo zijn toch
de gewaande gele knoopcn , of verwijderingen aan
het eind der draden, welke ecne aanklevende ci-
genfchap bezitten, en zoo ligtelijk aan ieder lig-
chaani, met hetwelk zij in aanraking komen, aan-
hangen en zich vasthechten , niets anders uan Zuig.
mondjes. Rumpf gelooft , dat zij weder aangroei-
jen, als zij afgebroken zijn; doch ik heb niet on-
dervonden , dat dit plaats heeft. Hetgeen de Voel-
draden nog het meest tegen het afbreken bevei-
ligt, is juist de kleverige eigcnfchap, die a!s
oorzaak van het breken derzelve wordt opgege-
ven; deze geeft ook te gelijk aan de draden de
gefchiktljeid van zich te kunnen laten uitrekken,
en veroorzaakt tevens , dat zich alle draden , zoo-
dra het dier uit het water opgehaald Vvordt, tot
eenen bundel vcreenigen, in welke rigtiiig zij
door onderfcheidene Schrijvers zijn afgebeeld ge-
worden. — De keuze van een' zoo onnatuur, ikcii
ftand ter afbeelding kan voorzeker aangaüiK'j de
natuurlijke houding van dit dier geen begrip ter
wereld opleveren. Dit ondertusichen is jiet ge-
gevolg van de zorgeloosheid dier Natuuruiulei-
zoekers , welke de afbeelding van een zoo be-
langrijk "onderwerp der natuurlijke historie aan
een* gewoon' kunftenaar , aan eenen oningewijden
in dit vak hebben overgelaten. Geluklcig liij,
die tijds genoeg overig heeft , om zijne afbeel-

diii-

(*) Dit is reeds ia de vorige Ilde afdeeling wederlegd
geworden.

* (

REIS OM DE WERELD.

aix

;! i

dingen niet alleen zelf te teekenen, niaiir ook
üclf te graveeren. Hoc veel heb ik in ile plaat
niot weggelaten, dat in de tcekening gevonden
wordt? De plaatfnijdcrs volgen over het alge-
meen zelden zoo naauwkeurig de afbeeldingen
der bij hun geheel onbekende en vreemde voor-r
werpen; het is hun ook meer om betaling,
dan om geleerdheid te doen. Ignoti ni/Ila
cupido. Geen hnnner tracht te onderzoeken.
Wilt hij eigenlijk graveert. De natuurlijke his-
torie is ondertusfchen met de beeldende kunften
te zeer vermaagdfchapt , dan dat men niet zoude
wenfchen, beide met elkander vereenigd te zien;
zij hangt te zeer van deze kunften af, dan dat,
door verwaarloüzing of verkeerd begrip van ^.^iw
kunllenaar (*), gcene verwarring en misteeke-
. • • ning

(*) De meeste, in de natuurlijke historie doorgaans onr
ervarene, pteatfiiijders zijn veeltijds niet in flaat, om eene
hoe wél ook uitgevoerde tcekenini» van eene Mollusk, of
dergelijlie, op eene voldoende wijze in het koper te bren-
gen i hoezeer zij ook in het graveeren van Portrniton of
Landfchnppen nog zoo bekwaam, en in het werktiiigolijke
der kunst nog zoo geoefend en bedreven zijn. — Zij ver-
daan de hun voorgelegde leekening niet, dewijl zij het on*
derwerp, dat in dezelve voorgertuld wordt, niet kennen,
uoch kennen willen. Mogten zij dit laatfte inrusfehen be-
goeren, dan was het altijd raadzamer, hun het ondervverp zelf
ia handen te geven, ten einde zij de teekening of omtrek
van hetzelve zelve zouden kunnen ontwerpen, en de vlak-
ten, rondingen, diepten, kleuren en^,. naur het voor den
fpiegcl geplaatfte voorwerp zouden kunnen overbrengen.

Het zien van het origineel der natuur zelve zoude hen in

O 2 ibac

i ■; ;

^

\\\

211

REIS OM DE WERELD.

ning ontdaan zoude. De nieuwfle belchrijvers
en teekenaars van onze Zeeblazen , waaronder
de Heer Modeer ook moet gerekend worden,
hebben in de draden knoopen afgebeeld. Deze
gewaande knoopen zijn intuslchen niets anders ,
dan. kronkelingen , door het te zamen trekken der
lange en omloopende vezelen, door middel van
welke de Vangers zich opwaards trekken, ver-
korten en in elkander draaijen. De Heer Mo-
DEER heeft dezelve ook uitgerekt gezien ter leng-
te vjiii 3 tot 4 voeten; dan ik heb ze nog on-
eindig langer was •genomen ; derzelver rekbaar-
heid is ongeloofelijk ; men iv^i" ze met even veel
rcgt 8 voeten , als 8 duimen lang noemen. Ik
heb afgebrokcne (lukken vau Vangers, welke, iii
een getrokken, maar 2 duimen lang waren, als ik
ze op papier legde, om ze, gedroogd zijnde, aan
mijne vrienden te laten zien, tot 2 ellen uitge-
rekt (♦). Men moet de Vangers Hechts te vo-
ren in water ontwikkelen, en niet bevreesd zijn
voor pijn en branding op de huid. „ Mij is liet

voor-

5»

ftaat ftellen, om de ware f rondtrekken optemei'ken eii m-
tebootfen; terwijl de teekenln«r, welke in dit op^^igt on-
naauwkeurig, en in de gekleurde of gewasfchene manier
ontworpen is, dikwijls ecnige onzekerheid overlaat.

(*) Over de verfchillende lengte en rekbaarheid der van-
gers komen vervolgens, onder mijne eigene vvaarneminf^en ,
belangrijke zaken voor. Van eepe, door ons gevangene
in-09te Zecblaos, die in do badkuip zwom, werd een der
vangers over de niarsrteng gelogd, welke nog aan de ün-
dere zijde van het fchip iü zee hing.

REIS OM DE WERELD.

213

n

»>
J)

»»

voorgekomen," zegt de Heer Modeer, ,, als
of op zekere plaatlen verlcheidene voeldraden
uit ecnen gemecnfchappelijkcn (lam ontlproten ,
gelijk de takken van een' heester uit eenen ge-
nieenfchappelijken wortel ; Ibnimige waren giad
en aan het eind wijd uitloopcndc, als een Zuig-
inondje , andere als digt aan elkander geregcne
parels. Midden uit deze menigte voeldraden
kwam een flerke en dikke ftam te voorfchijn ,
uit welken beurtelings 3 tot 4 voeldraden ont-
,, fproten; waarvan ecnige flap en hangende, an-
,, dere terug getrokken , en tot eenen bundel op-
„ gewonden waren. Dit laatfte toont aan, dat
„ de Zceblazen hunne voeldraden kunnen terug
.,, trekken, even als de Klootdiertjes QBcrcë').''^
ja, zij kunnen dezelven nog veel meer uitrekken;
ik heb gezien , dat een draad van 10 ellen lang
zich inkromp , gelijk eene flak , en door opwinding
m opzwclling aan den wortel , of bodem der
blaas, niet meer hngte behield dan 3 tot 4 dui-
men. SwARTZ zag zelfs, dat draden, welke
driemaal lan:rer dan het ligcliaam van het dier
waren, tot op eene lijn van de lengte terugge-
trokken werden. Adanson telde flcchts 8 zul-
ke draden, Modeer evenwel neemt 'er, met het
hoogfte regt , nog meer dan 16 aan (*), dewijl
men dezelve zeldzaam geheel bij elkander vindt,
en zij dikwijls ailclieuren of afbreken. — ,, i\an
5, de eene zijde der foort l* fig. 2 ," zegt Modeer ,

9» be-
(*) 'Er zijn 'er nog veel meer dan 16, doch derzelver
getal te bepaleu is mocijelijk.

O 3

\l

i 'U

H'iB

1:7

I

pm'^

{•tl

£14

REIS OM DE WERELD.

!i1

), befpeurdeik, aan het voorde gedeelte der blaag ,
j, eene langwerpig-ronde , donkere vlek, alwaar de
huid inwendig dikker fcheen te wezen. _ Wclligt
is dit hetzelfde deel, hetwelk fommige voor een
blaauwachtig uitwas aangezien hebben , andere
voor een oog (♦), en wederom andere voor eene
kleine, langwerpige blaas; bij welke gelegenheid
hetzelve dan verwijderd moet geweest zijn. —
Eene ware opening, of open' mond, heb ik aan
de blaas niet kunnen vinden, hoezeer ik daar-
naar ook gczoeht heb ; gelijk ik ook in het ge-
heele blr.asvormige ligchaam niet het geringde
fpoor van ingewand of voedfel heb kunnen oiit-
dek]-'en. Daar zich echter toch in de blaas cciii-
gc vochtigheid bevond , zoo hing ik dezelve eerst
rnct het grootlle einde ncderwaards , vcrvoljveiis
in verscheidene andere rigtingcn , zonder dat Vr
iets van het vocht uitliep , tot dat ik ze ten
laatfte met lictklcinlto einde, [waarlchijnlijk dcii
Snuit,] alwaar zich een klein vlcezig mond-
je bevond (t), naar beneden hield, waardoor

„ cin-
(*) Hiermede lant zich het iiloine Ziiigmondje, omrlniid
van Ilralon, welke in een middelpunt te zamen kor.ieii, wc!
vergoelijken; dan men vindt 'er niet een maar nvcc aaii de
blaas, en wel een aan den fuuit (of het vooreinde) en een
aan den buik (of het achtereinde) ; ook fehijnt de lieer Rl.,
evon nis wij, bij .jolegenheid dat hij ovcv hei

(t) zien (Ier Zoebla/.cn fpreekt, van twoc to gewagen.
Ik ;.^eloof naauwlijks, dat hij iet<! anders, dan de sjeOcriidt'
zuigniondjes, die ik bcichrevcn heb, kan goiv^eend hebben.
Wt'1 is waar, men zal achter in het ritirekfel uit mijn dng-
bot'k van onze terii^'.ei/e naar Europa ^ melding genwükt

5»
99
9>
5>
5»
5>
J>
5»
95
9»
*ï
95
95
95
95
95
95
95
99

Vin-

H'l

REIS OM DE WERELD.

!115

i»

„ eindelijk een droppel fchcen iiittevlocijen.
Het was beter, dat de Heer Modiler niet van
fchijnen^ maar met zekerheid gefproken had;
want wanneer het in de daad zoo is, dat zich de
gcdernde mondjes openen en water uitlaten kun-
nen : dan heeft de blaas twee zoodanige openin-
gen, welke tot den beurtelingfchen in- of uitganp;
der lucht en des waters, naar willekeur van het
dier, beftcnid zijn. Swartz meldt, dat hij eens
de blaas geheel met water gevuld gevonden heeft,
jammer, dat wij niet vernemen, bij welke gele-
genheid? — hoe gevangen? waarfchijnlijk toch
wel onder het zinken? met het net? — Dit
was eenc ontdekking, die nog door geen' Natuur-
onderzoeker gedaan was , en welke echter het
willekeurig zinken der blaas naar den grond
fchijnt te bevestigen.

§. 13. De Zeeblaas is zeer gevoelig; ook zelfs,
wanneer zij uit haar element, het zeewater, op-
genomen wordt, verandert zij nog met veel le-
VLindighcid hare gedaante, heft den fnuit op,
trekt haar zeil in , of, hetgeen hetzelfde is , legt
den kam neder, wikkelt voorts een gedeelte van
liare voeldradcn in elkander, die zich vervol-
>vcns in eenen te zamen gevlochtenen bundel oprol-
len. In ecne kleine hosveelhcid zeewater, in een*
bak of eene tobbe leeft zij , wel is waar , nog
ccnigc dagen voort , maar , na weinige uren , vallen

reeds

vinden van vliezige zakken of iiitwasfen, bij twee Zee-
blazen waargenomen, welke weder verdwenen, en die het
ook zouden kunnen wezen.

O4

4 !.:i

H>

f'-: V

't

-11 %

,'; \,

ff

11',-'.

aiö

PvEIS OM DE WERELD.

if

V'

reeds de draden en zuigmondjes af, en ontbin-
den zich tot een vlokachtig flijm (♦). Modeer
fchrijft het onderduiken en omverwerpen van het
zeil toe aan ccne plotfelinge verheffing van wind;
dan het heeft bij het dier willekeurig plaats, en
wordt veroorzaakt door de werking ecner fpier-
kracht aan dit dier bijzonder eigen ; ook bij het
ftilflie weder trekken zich de rondloopcnde en
fpiraalvczelen der blaas tot dit einde te zamen,
en brengen, zoo als ik zelf dikwijls gezien heb,
het gemelde vcrfchijnCel voort (f).

SwARTz ij de eenigc, welke berigt, dat de
zeebhizcn op het water van plaats veranderen,
door fpringen ( j) ; dit fpringcn is echter flechts
jchijnbaar; de veerkrachiig_e blaas heft zich niet
op door hare eigene beweging, maar veel meer
tioor de botfing en tegenftand van het water.
J)c wind zoude haar zelfs wegblazen (zoo Ii!:t
is zij van zich zelve), wanneer zij, niet op de
oppervlak'ie ^'^. waters werd teruggehouden,
door de L-a.- .oeldraden, welke zich aan het
nchtcrftc gedeelte, aan den bodem der blaas be-

vin-

(*) Hiervan worden in het vervolg, bi) mijne eijjene
v.'aartiemingen , merkwaardige verfchijnfelen verhaald.

(t) OsBECK vcrkla.irt insgelijks het omflaan en onder-
dompeleu van het zeil als eene van de willekeur van het
dier afhangende heweginfr.

(4.) Het fpringen der blaas is iii tegendeel ecne wezen-
lijke onmogelijkheid, 1) wegens de zwaarte der diep in
het water naflepende vangers, 2) wegens gemis van de
daartoe noodige werktuigen. i

REIS OM DE WERELD.

217

vinden, en vcrfclicidene ellen diep in het water
naflepen. Dus is dit Ichijnbaar l'pringen of dau-
ien der blaas op de golven niers anders dan een
natuurlijk gevolg van de botfing en den tegcnftand
des waters , welke door de veerkracht der blaas ,
als ook door die des waters veroorzaakt worden.
De zware masfive vangers der blaas , welke diep
in zee neerhangen, zijn aantemerken, als de ei-
genlijke ballast voor de zeilende Zeeblazen. Mo-
DUER zegt zeer juist: ,, Zij zijn zoo ligt als
,, eene veder, en zinkei, ook in wijngeest r.ict jiaar
„ beneden." Zij bezitten de, ter bewaring zoo
nadeelige, eigenfchap , dat zij , niettegenftaande dat
iDcn haar, ook met de grootlle voorzigtiiclieid ,
inidden in het glas op den wijngeest plaatst,
toch telkens naar den rand van het glas toe zwem-
men, en aan denzelvon vastkleven. Om dit
voortci'omcn , en het dier tot zinken te noodza-
ken, heb ik zelf de proef genomen, om aan de
wortels van de tot een' dikken bundel vereenigde
vangers een (tuk lood vasttemaken ; dan 'er werd
ccn te aanmerkelijk gewigt gevorderd , om de blaas
onder den wijngeest te houden ; en na weinige
dagen brak de geheele bondel bij het gewigt af,
tn de blaas fteeg weder naar de oppervlakte,
kgde zich aan den rand van het glas, en ging
tot bederf over. Bovendien wordt dit dier reeds
door de eerfle aanraking van den brandewijn van
al deszclfs fchoone kleuren beroofd ; zoodat 'er
vnn de bewaring der Zeeblaas niet veel te ho-
pen is.
5. 14. De meeste Schrijvers melden eenparig,

O 5 dat

il

I*

i. u

, 1;

2X8

REIS OM DE WERELD.

dat , als men de zeilende Zeeblazen met de bloote
handen aanraakt, zij dan eenc hevige branding,
hitte en blaren veroorzaken. Ri>mpf echter be-
weert, dat dit branden alleen van de voeldraden
oorfpronkelijk is; want hij heeft, bij de aanra-
king van het ligchaam der blaas , geene branding
belpeurd (*). Die, welke aan den oever gewor-
pen zijn , branden zoo fterk niet ; evenwel moet
men behoedzaam met dezelve omgaan (f). Feuil-
LE zegt , aan llrand een met eenen ftok op-
geheven, en dus op zijn' neusdoek gelegd te
hebben, ten einde het dier niet met de bloote
handen aantegrijpen , en zich voor branden te
b?hoeden. Nadat hij nu hetzelve genoegzaam
van alle kanten belchouwd had , wierp hij het
weder weg. Den volgenden dag (l) , als liij
zijne handen gevvasfchen had, wilde het toeval,
dat hij zich afdroogde met denzelfden doek , waar-
op daags te voren het dier gelegen had, waarna
hij terllond eenc brandende pijn gewaar werd,
welke niet overging, vóór dat hij de handen met
wijn-azijn op nieuw gewasfchen had. Adanso.v
bevestigt dit, naardien deze zegt, ,, dat, wan-
neer

j»

(*) Dit is volkomen wnarj evenwel hecfc 'er dan eenc
uitzondering plants, als de blaas met het bijtende flijin der
vangers bezoedeld is, loo als ik eenige malen ondervonden
heb.

(t) Men vergelijke , wat Piso vandeMoocicu zegt, meer
nacr achteren.

(I) Na verloop vnn 8 dagen, heb ik mij nog aan doe-
ken , anii welke het bijtende Uijni v^istgcklecfd was , gebrand.

REIS OM DE WERELD.

219

H

neer hij zich hier of daar op eene gevocliire
plaats van zijn ligchaam met de gebrandde hand
aanraakte , hij ook daar pijn gevoeld had. Uit
dien hoofde zijn de visfchers ook zeer bezorgd,
wanneer het blaasdier zich aan hunne netten
of touwen heeft vastji-cmaakt. Ondertusfchen
vindt men de Zeeblazen niet het geheele jaar
door, maar mecrendeels alleen in Augustus,
bij zekere winden, en dan in grootc menigte.
De Amboineczen zijn zeer op deze dieren gs-
rtehi, gebruiken dezelve tot fpijs (*), en hou-
den ze zelfs voor eene lekkernij. Zij koken de-
ze dieren met Sajor Songn (J'''crhcfina aquati'
ca) , en eten dezelve met Limoenüip. liet moet
Avcinig voedfcl geven, en het is te denken, dat
lüo Zeeblazen een mensch naauwelijks verza-
,, digcn kunnen. Rumpf is de eeniglle, die ons
„ berigt, dat zij eetbaar zijn; zou hij dezelve
„ ook verwisfeld hebben met het Zeil-blad {Ve-
„ leUa^ Phyllidoce lahris coenilds') vanÜROWN,
„ dat, wel is waar, bij de zeelieden onder dcn-
„ zelfden naam bekend is , maar van de fchadelij-
„ ke Zeeblaas geheel verfchilc, en een onfchade-
„ lijk Zeildier is?" — Hoogstwaarfchijnlijk bul-
len de Amboineezen wel Velcllcu, maar zeer ze-
ker geene Zeeblazen eten ; welk laatfle geen volk
zonder wezenlijk nadeel zoude kunnen doen.

§. 15. De befchrijving der Zeeblaas van Mo-

i)i:i:ii fchijnt ontworpen te zijn naar de groote

, ' Bra-

(*) Ik heb veel grond om hier aan ie twijfelen. Ve-
lelleij eef men , doch Zeeblazen niet.

(

M t

ü; }

I, , •

'iKi':'

•

£|

.t

I' !

V.

i l\

220

REIS OM DE WERELD.

Brafiliaanfche foort, of, zoo als hij zich uit-
drukt, naar de eerllc variëteit a; daarbij merkt
hij echter het vcrfchil op der foortcn ö en ^,
door de verklaring zijner afbeeldingen. (Tab. X.
fig. 1,2,3.) 99 I^^ Westindifche heeft de grootte
van een hoenderei, fig. i. 0! i.; den buik noemt
hij het voor-einde, r/ den fnuit het achter-einde,
hetwelk eene opening fchijnt te bezitten; b is
de kam, of het zeil, met deszelfs leden (*) en
fpieren (t_), waardoor het^iil 'e fchijnt opgerigt
te worden." Ik ga de verfchillende foorten van
voeldraden met ftilzwijgen voorbij, dewijl wij
daar niet het minde belang bij hebben. ,, De
tweede foort uit Oostindien b is niet grooter,
dan een Amandel, en van de vorige onderfchei-
den b^ door den kam , welke meer naar den kant

en

(•) Deze leden zijn niets anders, dan de blaauwe en
roode trits nderen of zenuwen in het zeil, welke ik met
het touwwerk vergeleken heb.

(t) De fpieren zijn niets anders, dan de om de bla.s
rondloopende vezelen, welke zich daar, waar zij met de
blaauwe en roode aderen vereenigd zijn, (lerker en zigtbsar-
der te zamentrekken , dan ergens elders; waardoor indruk-
kingen veroorzaakt worden , die zich dikwijls , als 6 oï %
kringswijze knepen, om het ligchaam der blaas of om den
buik van dezelve vertoonen. Zij doen dan in de daad den
dienst, waarvan Modeer gewag maakt; zij trekken de blaas
meer bij een, en bewerken daardoor de oprigting van het
zeil. Uit de peervormige einden en de aanwezigheid der
meelrtofFe, alsmede uit den langen vanger in het midden , blijkt
het, dat de Oóstii)dirche Zeeblaas van den Heer IVTodeer
niet wel iets anders zijn kan, dan de Pelagica Bokii,

if-A. -u

REÏS OM DE WERELD.

22t

en ook naar beneden gerigt is, als mede door
de onderfcheidene aanhangfèls , welke gedeeltelijk
met een bruin meel gevuld, gedeeltelijk lang,
gedeeltelijk kort en doorfchijnende zijn , en voor-
zien van peervormige einden ƒ), in welke de
gemelde meelftofFe nog niet voorhanden Ichijnt te
wezen. In het midden der overige vertoont zich
een lange Vanger (door den Heer Modeeii de
Snuit genoemd), omwonden met eenen kam ge-
lijkende franje , beneden uitloopende in eene cir-
kelronde (?) vlakte m. Waarfchijnlijk ," voegt
hij 'er bij, ,, bezit ook de Westindifche foort a
dezen Snuit" (middelden Vanger). In de derde
figuur geeft hij een' blooten omtrek van de West-
indifche Blaas , zonder vangers , „ deWijl deze
bij beide de foorten dezelfde (?) waren ," — en
houdt deze voor dezelfde foort, als die, welke
ook door König befchreven is. Den fnuit van
dezelve noemt hij Snavel en ook Staart, daarente-
gen den langen middelden vanger. Snuit en Snavel.
Daar ik de Zweedfche taal niet magtig ben , zoo
kan ik niet bepalen, of de fchuld der verwarde
kunstfpraak bij de Duitfche Overzetters, zoo als
het my wel toefchijnt, moet gezocht worden.

I V.

BijLiNNEUs zijn in het geflacht derHolothurien
de meest ongelijkfoortige fchepfelen bij elkander
gevoegd, als blaasachtige , vliezige, lederachtige
en geleiachtige van geheel uit elkander loopende
organen, gedaanten en natuilr; h.y, f rondo/a,

phan^

m'^

r

m.

82'!

REIS OM DE WERELD.

fhatitapus tremula , pentactes en priapus , met de
Zecblazen en Salpen, p/tyfa/is, cai/daia , denuda-
ta^ gelijk dit ook bij ecnige andere geflachten
der MoUusken, wier foorten Linneus evenmin
zelf gezien had, heeft plaats gehad. — Naar de
Zeeblazcn te rekenen, hoedanigcn ik zelf 4 foor-
ten kcnne, moeten dezelve van het geflacht der
Holothurien worden afgefcheidcn , en een cii;en
geflacht uitmaken, gelijk dit ook bij de Salpcii
behoorde te gefchieden. De befchrijving van
Browne (^Jamalc. Arcthufa crista fubnibcllu
venofa) is wel eene van de beste , QVcfica dia-
phana tcntaciiïis numerofis , figuram refcrc;,>
yentricuH humani ^ fiipra injlrticta C7'ista ccUr-
lofa ; fuh altera extremitate tentacula depetidcm
nuinerofa^ ramofa') waarmede de Zcepaauw, u[
de groote v ;nroode Zeeblaas , van welke ik de
befchrijving merbij gevoeiid heb , bedoeld wordt.
Ik twijfel evenwel , of het den besten en gcoc-
fendlien Schrijver wel zou mogen gelukken, cciic
zoo juiste en volkomene befchrijving van deze
zoo ongewone en moeijelijke Zeeblaas te geven,
dat de foorten daaruit alleen reeds zouden kun-
nen gekend, of voor den Natuuronderzocker,
die nooit in de gelegenheid geweest is dezelve
in perlbon op zee waartenemen , dit dier in des-
zelfs ganfche wezen en volkomene gedaante vol-
doende zoude kunnen gefchilderd worden: ja ik
♦geloof veeleer, dat niemand, zonder eene goede
afbeelding dezer Zeeblazcn , zich een juist denk-
beeld van dezelve maken kan , wanneer men hein
ook de gedroogde blaas , zelfs met de volkdigitc

/

■• 1

REIS OM DE WERELD.

^'i'\

bcfclirijving in handen geeft; want de Vangers
en de Kam gaan altijd verloren. Ik herinner
mij ook niet, ooit ergens een zoodanig pracpa-
raat in eenigc verzameling van Naturalien f;ezien
te hebben; en het is mij zelvcn, flechts na her-
haalde proeven , mogen gelukken , een droog prac-
parc'zi te vervaardigen; want die, welke ik in
brandewijn bewaard had, waren reeds na weini-
ge weken niet meer te onderkennen. De Van-
gers krimpen in, verliezen hunne kleUr, en daar
de Blaas altijd boven op zwemt , zoo droogt de
Kam of het Zeil desgelijks in, en verliest mede
deszelfs kleur. In wijngeest kunnen de Vangers
(jcnlacula) wel goed gehouden worden , maar
hunne gedaante en inwendig zamenftel ondergaan
eene zoodanige verandering, dat hij, die ec;:e ge-
trouwe afbeelding van dezelve gezien heeft, liet
in wijngeest bewaarde dier niet voor het origi-
neel der tcckening houden zal. Ik heb mij alle
mogelijke moeite gegeven, om dit dier, w 't des-
zelfs gehcele uitwendige gedaante betreft, als ook
het inwendig zamcnllel van deszelfs afzondcrli;-'
ke deelen ten naauwkeurigfte afteteekenen ; maar
ik vrees, dat de geringe vorderingen, die ik als
liefhebber der fchildcrkunst gemaakt heb, niet
toereikende zullen zijn, om den zoo grooteii
graad van doorfchijnendheid, en de zoo voortrede-
lijk fchoonc kleuren van het levendige dier , naar
eischuittcdrukken. Wanneer deze fraaije , en met
alle de kleuren van den reirenboop: verfierde Zee-
blaas, zich bij (lil weder op de oppervlakte des
waters heen en weder wentelt, en Iiaren rozen-

roo-

\ 1

fit

♦H

\ï

£24

REIS OM DE WERELD.

rooden fnuit met ccne trotfche fpiraalvorniigc hc-
weging naar boven rigt , om zich naar de andcru*
zijde over te werpen: zoo fpcelt zij intusfclien
niet hare vioollïhiaiiwe en gele zuigmondjes cu
diklvcn bondel van te zamen gerolde voeldraden,
welke in het water hangt, terwijl cene meni^'te
van wecke zcewormen en kleine vischjes door
deze talrijke mondjes uitgezogen en verteerd
worden : dit alles levert eene onbefchrijfelijk
prachtige vertooning, en men geraakt in verzoe-
king, om dit fraaije dier den Zeepaauw te noe-
men. Naast Brown is Bosc wel de eenige
Natuurkundige, ontlcr die, welke het dier zelf
levendig gezien hebben (*) , die eenigzins bevat-
telijk en juist over hetzelve gefchreven heeft.

In de uitgave van het Systema van Linneis
doorG-MELiN vinden wij , zeker uit hoofde , dat hij
deze fchepfelen waarfchijnlijk nooit gezien heeft,
de Zeeblazen onder verfchillende geflachten , na-
melijk onder de Hololhurien en onder de Kwal-
len ; de Holothuria phyfalis en de Mcclufa Cara-
vella is echter maar één dier, heeft dezelfde Sy-
nonima, en wordt ook door de Schrijvers als
één en hetzelfde genoemd, namelijk de grootc
Brafiliaanfche Zeeblaas. Met de kleine Zeeblaas
van Bosc of Lamartinière wordt de Medufa
litriculus van Gmülin gemeend; de kleine ge-
hoornde Zeeblaas, of de Afrikaner, welke ik
bcfclirijf, en die Osbeck reeds Tab. XII. fig. i.

in

(*) Bosc heeft de kleine Zeeblaas ^Phyfalis pelagica)
ontleed.

REIS OM DE WERELD.

425

in fel net' rcife tiach China ^ f. 371 — %% heeft ;it-
gobeeld , is iii het geheel nog niet vermeld. Dat
cle urtica mariua foh:ta purpurea ohlonga cirrhis
lortgisftmis ^ bij Sloane iiber Jamaica, I'P.7. t.
4. fig. 5. en de Arethufa crisia fiibrubella \\ -
nofa, bij Brovvn über Jamaica, 3S6, werkelijk
niets anders zijn, dan de groote Brafiliaanlche
Zceblaas, daarvan houd ik mij overtuigd; het
zijn wezenlijke dieren en gecnc dierplanten, zoo
veel is zeker; offchoon Cu vier , in eene Memorie
bij ÓQ Annalen van het Nationale Miifcum over de
thalides en biphorcs-^. 3 , zegt , dat hij , bij de ecrfte
gelegenheid, op eene andere plaats wil aantoonen,
dat (\q /Ir et hu fa van Brown eene ware Zoophyt is.
Waarlchijnlijk ligt de oorzaak hiervan in het denk-
beeld, dat hij zich van Zoophyten maakt. —
Maar wat overigens de Salpen aangaat, omtrent
welke wij bijna geheel en alleen aan Fors kal
en Bosc , al wat wij van dezelve weten , te dan-
ken hebben, en die men volftrekt levendig zien
moet , wanneer men derzelver ontleding , op grond
t-ic Sy- H eener gezonde Phyfiologie, wil bewerkftelligen:
s iils ■zoo heeft hij volkomen gelijk, wanneer hij het
;rootc ■ aeflacht der Holothurien van Linneus , waarin
blaas ■ de meest ongelijkfoortige fchepfels , als lederach-
\cdufa ■ tige Zeeroldieren, met den mond in het midden
Ie ge- ■ omringd van met franje bezette Vangers, (de
ie ik ■ Holothurien van Rondelet en Fistularien van
lig. I. BForskal,) Zeeblazen of maagvormige Lucht-
i^^ ■blazen {Phyfalides^ en Salpen (Thalides Bipho'
i^ica) |r«) bundeling onder elkander geplaatst zijn, aan
eene ftrenge Kritiek onderwerpt,
IV. Dkel. P Fff'

I i

%

l M

; 7

,«{»

>■«. 1

m ^

}.vl

\ I

V\

I

i^

> !l

ftj6

REIS OM DE WERELD.
V.

Vervolg der 'waartienüngcn ran Bosc , Osdf.ck
cfi Lamartinière.

%i

Het is waarrcliijnlijk, dat de Zccblaas een ge»
deelte der lucht niet uit het water ontwikkelt;
want waartoe dienen anders de beide tepelvor-
mige gellüter.e monden V liet dier voedt zich,
even als de Zcenetelcn, Velellen ofPorpiten, of
in het algemeen als de Polijpen door vele mon-
den, welke alle de gclchiktheid hebben tot ziii-
gen, en zich zoo buitengewoon kunnen verwij-
den, dat zij kleine visfchen (^Exoce tas volt tn;n]
Velellen, Porpiten en Medufen, welke li:\chi»iiie;i
hebben van ecne nog zesmaal grootere middelliiü,
met dezelve naar zich kunnen nemen , en zoo
lang uitzuigen, tot 'er niets meer overblijft dan
de gruten, die zij alsdan weder uitwerpen. Ik
heb in de vangers of vocldraden vwn eenc groote
Zccblaas, die ik ontleedde, ecne tamelijke me-
nigte graten van jonge vliegende visfclicn, a'<
ook ftoentjes van de Porpiten en kvaakbceiiige
Schildjes van de Velellen gevonden en bc\v:i;ird.
Het verkregene vocdlcl wordt, door miltlcl van
de wortelen dezer vocldraden , door ecne onnoe-
melijke menigte van lijne vaatjes door de blaas
en de geheele huid van het dier verder vcvlprcid.
Oi'HIU ilit dier zijn voedlel ontvangt door de
vangers oï tcntaciila ^ zoo wordt dit verder VDort-
gelluwd door eene zekere andere Ibort van voel-
Uraden, die zich mede in den bondel van tt

fvrooie
iikc me-
en, nh
diconige

ilcl v;\n
onnoe-
c blvias
vl'prc'ul.
Iloor ile
r \{)Q\^'
n VMcl-
van i«

REIS OM DE WERELD. 027

zaniengedraaidc en in elkander gewikkelde or-
ganen bevinden; maar liet kost veel moeite, op-
merkzaamheid en herhaalde waarnemingen , alvo-
rens men zich van de werkzaamheid dezer be-
ftendig onder het water hangende werktuigen kan
overtuigen. Zij zien 'er allen uit, als in elkaiv
der gedraaide (Irikken, ol' als een knoestig ge-
flacht van in elkander gewondenc darmen, welke
aan flijmige vleesch-mondjes verecnigd zijn, en
vcrlchillendc lengte en maaklel hebben : eenige
zijn enkelvoudig en lang, antiCie zijn korter, en
ontleenen hunnen oorfprong uit ciinen gemcen-
i'chappelijken Ham. Alle deze werktuigen zija
evenwel onder aan den buik van het dier ge-
plaatst, eenigzins naar het achtereinde, en zijn
de eenige deden der Zceblaas, welke beficndig
nnder het water hangen; dezelve zijn ook veel
kleveriger, weeker en glibberiger, dan het ove-
risve blaasachtige gedeelte van het dier. L. Bosc
{Ilis/:. Nat. des vers II. p. 150.), welke zich, ten
aanzien van het karakteristieke, der dieren niet
inh;at met anatomilche ol' phifiologifche onder-
zoekingen; maar zich alleen bepaalt bij de uit-
wendige kenteekenen , drukt zich, in zijne op-
gave van de kenteekenen vnn het geilacht der
Phylaliden , met betrekking tot de plaats der
V'.ini',ers zeer juist uit, d;iar hij zegt: ,, Carpj
lihrc^ mcmbrcfieiix .f ovale ^ comprimé fur les c6'
/c/j, ayatit fur Ie dos unc cvête rayonnée ^ et fur
ti!i (les cólös tme ftiite de tubercales gt^latifieux^
Des tcntacitles tres nombreiix de diverj'es forme^
*f lorget.rs , placécs foiis ie vcntre.'* Over het

V ?. üU

V:'

I i

tsS

REIS OM DE WERELD.

t H

algemeen erkent men in de bc'lcIirilvinïTcn en op-
gaven der dier-lbortcn en hunne kciitCwkcncn door
Büsc , den practifchen natmirkenner, die de Zee-
dieren levendig gezien hoeft, en antoptifche ken-
nis der afzonderliikc foorten met een uitgebreid
fystheniatisch overzigt vereenigt. Hij zegt met
veel waarheid: ,, 'lu' bedaat gecne trelfender
,, zaak, dan het zaïnenilel van een bij name zoo
,, algemeen bekend dier, als de Fregaitc^ en dat
,, ons meer overtuigt van de groote moeiielijk-
,, heid, om zich uit teekeningcn en befchrijviii-
,, gen van zulke reizigers, welke zich niet geheel
,, en al aan de kennis der Molluskcn toegewijd
5, hebben, een juist denkbeeld te vormen omtroiit
,, het zamenftel der Phyfaliden."

De Fregatte is intlisfchen In de daad een cUr
dieren , welke men in menigte ontmoet iii ^.^•![
grooten Oceaan tusfchen de Keerkringen, wan-
neer 'er flilte van wind is; en het is voorna-
melijk onder de Zeelieden zeer algemeen bekend,
zoo, dat zelfs de Matrozen van allerlei nntiën
dit dier met denzelfden naam van Frc^aitc^ Ca-
Icrc ^ Ooiiogfc/ilp^ tilt porlugcfche man oi' war
Bczaandjcs enz. beftempelen: daarteboven heb-
ben vele reizigers over hetzelve }';elelireveii ,
en het weldra onder den naam van Zeeiictcl, en
ook omler die van PhyJ'alis afgebeeld ; en niette-
genftaande dit, kan men beweren, dat juist dit
zelfde dier i\t:n wezenlijke natuurkenneren , zoo
wat deszelfs organifatie als oeconomie aangaat,
nog ten eenemaal onbekend is. Om zich van
de waarheid hiervan volkomen te overtuigen,

bc-

behoi
gen c
Bosc
van J

' 5

uns t
dig d(
dit (il
doorzi

zament
kunnen
eenigcri
2ak5 1»
pen, dl
dikke bc
of haarl
kam mei
Ichen W(
welijks I
allfjopcn
icIiKJnen
gi^vcn, t(
ren vornK
kam; een
den kam o
te van den
eenigt zie
rcglc ader
ken ais
noodige ri
boven ovc
achtige gc(

REIS OM DE WERELD.

229

beliocft men Hcclits de ondcrlclicidcinj afbeeldin-
gen en bcfclirijvingcn te VL'i.^clijken met die van
Bosc en van LATNrARTiNii';:Ri: , in den Rcis-atlns
van La Pfj house en in liet Jourval de Phyft-
qi:c. , Novemhrc 1787. Jjclialve dezen laatd n , jveeft
ons toch geen een iclirijver ecnig noenienswaiT-
dig denkbeeld van de gedaante en natuur van
dit dier. De Pliy lauden zijn niaag-vormige
doorzigtigc blazen, welke liunnc" gedaante door
zanicntrckkingen en beweging zeer menigvuldig
kunnen veranderen. De meest algemeene komen
eeiiigermate overeen met cenc zakpijp of doedel-
zak 5 maar aan i\c\\ buik hangen, in plaats der pij-
pen, de in elkander gedraaide vangers, als een
dikke bondel van in elkander gekronkelde darmen,
of haarbos. De rug der blaas eindigt in cencii
kam irict 6 tot 8 Aderen of roode zenuwen, tus-
fchen welken even zoo vele kleinere, die naau-
welijks half zoo lang zijn, loodregt nederwaarts
alloopen , en zich in de blaas als verliezen. Deze
fcliijnen aan den kam verfchillcnde rigtingcn te
geven, terwijl zij zich zamentrekkcn en diepe vo-
ren vormen, tusl'chen de opgeblnzene cellen van den
kam ; een andere rootle band , welke den boog van
den kam omvat en fpant , loopt echter over de leng-
te van den kam in ccne horizontale rigting, en ver-
cciiiü;t zich met de 12, zoo.evengenoemde, lood-
regtc aderen, die over het geheel zijn aantemer-
keii als het touwwerk , waardoor het zeil de
noodige rigting erlangt. Zij halen den kam van
boven over, en geven aan denzelvcn cene gevvelf-
achtige gedaante, ten einde i\ti\\ wind optcvangcn ,

V ^ waar-

I

I, . . : 7

Jk'

: t-

I I

' il

^11

p \

[,;

- I

:' \

t

■ 'II' '

ilf :

t I

y\mv

■f

i'i!^

( !

ir

•*

2"^0

REIS OM DE WERELD.

waarvan het dier zich naar willekeur bedient :
ook kromt zich de gchccle blaas , terwijl zij zich
Verlengt, en den langen boogvoiniigen band, die
boven over den gcheelcn kam heenloopt , te zamen-
trekt, zoo, dat de Zeeblaas even zoo goed bij
den wind , als voor den wind zeilen kan. Zij
geeft aan haar zeil telken reize de daartoe ge-
vorderde rigting. Het voorlle gedeelte der
blaas , hetwelk in ecne langwerpig ronde ge-
daante dun uitloopt, kan ziclï, wegens de veze-
len, die rondom en langs de blaas geplaatst zijn,
fleeds naauwer zamentrekken en verlengen , zoo
dat het in cene bijna Ipitlcn Ihiiit toeloopt;
welke buitengewoon trotlche en levendige, Ipi-
raalvormigc bewegingen maakt, en zoo zeer in
flaat is van zich te kunnen omdrauijen , dat hij
daardoor de geheele blaas kan omwentelen.

Deze beweging van den in uit gaat ook telkens
vooral", wanneer zich de blaas op de andere zUn
wil overwerpen (*3 -> gelijk ik reeds te V(jrcii
heb aangemerkt. De rondloopenue vezelen, wel-
ke naar de Ipirs der Inuit toe eene rozeiirooilc
Ideur aannemen , en bovenalen meer gedrongen
bij elkander geplaatst zijn, brengen onderlcheidene
rigtingen in den liuiit voort, en geven aan dtuzcl-
ven eene kegelvormige,^ algeronddc, lang\vt?rpiiTe
of fpits toeloopende gedaante. Alle deze bewe-
gingen ka:i men evenwel bij geene foort van dit

PC-

(*) IJczaandjc; zoildcn voorbij, (loegcii foiniiids om cii
dompelden liet zeil onder wnter. Omjcics RiiiC devtfchi:
Ucl/erJ'etzr4):g. 'lab. 12. /T;;-. i. p, 84.

geliacli
liaanJL
harer
fchc 1)1
deels c
het dui(
zelfs b
kcr zijl
fchijnt

ook 7A

enkele f

enteren

de groo

reeds d(

fchrijvin

mij vooi

Aan h

vormig

over (S.<L\\

lehillende

op welkt

van vang

wier mid

wordt. '

Il o op van

darmen , a

noemelijkc

lige wijze

van de aan

ook 20 e

<itze groo

liJ'

as

'*,a

^1

REIS OM DE WERELD.

331

gellaclit beter waarnemen, cUm bij de i^rootcBrafi-
liaanichc Zccblaas, (welke ik, wegens de pracht
harer IVaaije kleuren, en uit liuordc harer trot-
icbc bcweginii^en, den Zcepaaiiw genoemd heb)
deels omdat dit dier het i^rootfle en onder alle
het duidelijkst gcorganifeerde is, deels dewijl des-
zelfs bewegingen ook veel levendiger en llcr-
ker zijn, dan die der beide andere foorten. Het
lehijnt dat Bosc. zijne gcflachts-teekencn, als
ook zijne afbeelding , naar de kleinde foort
iP/iyf. jidagkci) ontworpen Iieeft, en alleen eene
enkele foort van dit gedacht aanneemt. Ik daar-
entegen geef de gellachts-kenteekenen op , naar
de grootllc en volkoraenfle foort; welke ook
reeds door Brown en Sloane bij hunne l>e-
fchrijvingen ten grondflag gelegd is, en bepaal
mij voorts tot 4 foorten.

Aan het onderfle en naar achteren dik en buik-
vormig gedeelte der blaas, hetwelk juist tegen-
over den fnuit geplaatst is, bevinden zich ver-
iLliillende rijen vanblaauwe, flijmige heuveltjes,
op welke de wortelen der verfchillende Iborten
van vangers en voeidraden zijn ingeplant, en in
wier midden door Bosc de mond vooronderlleld
wordt. 'Jk heb mij echter in dezen verwarden
lioop van flijmige en digt in elkander gewondenc
darmen, aan welken ik, met onzen IIornijr , on-
noemelijke reizen de vingers op pene zeer gevoc»
ligc wijze gebrand heb, niet kunnen overtuigen,
van de aanwezigheid van eencn mond ; oUcIkjou j|(
ook 20 en meer afzonderlijke voorwerprn van
deze groote foort ontleed, in hfi vele vnnninmc-

' V 4 lijk

'ff.' >

« • .« 1

i-^ f'

k ; i

tl

' 1 'i

1
ï

5

s.

\ \\

I I

I .

! 1^! i!

!!

f

m

232

REIS OM DE WERELD.

lijk de vangers , bij den wortel , met de fcliaar af-
gelneden lieb , ten einde , ware liet mogelijk , den
door Bosc opgegeven' mond te mogen ontdek-
ken; maar vergeefs. Ik heb geen' mond kunnen
vinden , en befchouw veeleer ieder zuigmondjc
als eenen bijzondcren mond, en elk kanaal van de-
zelve, in hetwelk ik zeil' zoo menigerlei, reeds
half verteerd overblijffel van Visfchen, Medii-
fen, Porpiten, Velellcn enz. gevonden heb, als
eene afzonderlijke maag, die het vermogen heelt
van zich zeer buitengewoon te kunnen verwij-
den en geheel en al omtekeeren , gelijk ik meer
dan eens, met mijne eigen oogen, gezien heb,
Niet alleen verfchil ik met Bosc daarin, dat hij ecncn
mond aanneemt, maar ook daarin, dat hij 5 ver-
fchillcnde foorten of gedaanten van vangers o."
tentacula ten grondflag legt; welke toch niet bij
alle iborten, maar alleen bij de kleinen, bij de
pelagica en glauca voorhanden zijn. Als gv-
flachts-kentei-kenen is het reeds genoeg, wanneer
hij zegt: ,, ayant fur Ie dosiine crête rayon-
,, nee et fur un des cutcs iine liiite tubercules
5, gdlatineux. Des tentaculos tres nombreux de
,, diverfes ibrmes et longueurs, places foiis Ie
,, ventre." In het algemeen mag men liet over
het geheel voortreflelijk opflel van den lieer Bosc
befchouwcn , als cene getrouwe bcfchrijving der
kleine fonrt, {Phyl'. pdagiia) '^ aan dcj^e, gelijk
ook aan de door mij ontdekte kleine gehoornde
foort van de Afrikaanfche kust, bevindt zich
werkelijk een grootcr vanger, welke zich vati
alle overige zeer kennelijk ondcrfcheidt , en die

liij'

•Ai

n.

REIS OM DE WERELD.

233

', I

hij zeer naauwkeurig en juist belchrijft (*); daar
echter de iilzonderlijke deelcn der P//yfa/ickn,
oflchooii ^eze dieren , wat het geheel aangaat , zoo
wel overeenkomen , dat alle foorten zeer natuurlijk
onder één geflacht kunnen gerangfchikt worden,
toch zoo zeer van elkander verlchillen, dat deze
beter kunnen dienen tot ibortel'jke onderfchei-
ding-kenteekenen ; gelijk de Kam en de met franje
bezette Tentacula aan de groote , de hoorn aan de
AFrikaanfchc , en de groote middel-vanger aan de
kleine Zeeblaas bewijzen mogen; zoo moet van
dezelve flechts gewag gemaakt worden, bij de
befchrijving der afzonderlijke foorten, en niet bij
die van het geflachts-karakter, hetwelk daardoor
te zeer zoude beperkt worden. De groote van-
ger der kleine Zeeblaas bereikt, volgens Bosc,
fomtijds de grootte van 3 decimeters, en die der
groote Brafiliaanfche Zeeblaas plegen zich dik-
wijls tot 30 decimeters te laten uittrekken;
zoo als ik in het bijzonder gezien en opgemerkt
lieb, toen ik met den Heer Langsdorff te de-
zen aanzien bepaaldelijk de proef man, om de

dra-

(*) Le plus cüLindérable de ces tentacules peut acqué-
lir plus de trois décimetres de long dnns les grands indi-
vidus; il piiroit étre plrct fur les bords niémes de la bou-
che et fcrvir esfentiellement i\ raetion du maiiger. Sa pnr- -
tie fupérieure est très-;.pai!)fe, mals dimituie promptement
et fe change en un canal mombraneux , transparent , ^ Tun
lies cótcï duqiicl fe voicnt des globules rcnifbrmes d'un ■
bleu tbncé, qui fe presfent les uns centre les autres daus
te fens de leur largeur.

P 5

l-i,. !'

' i '.

„f

234 l^I^IS OM DE WERELD.

dra'lcn eener Zceblaas over de groote marsfteiig
van ons fcliip heen te leiden, welke aan de an-
dere zijde weder in het water afhingen .

Alle Zecblazcn komen hierin met elkander over-
een , dat het ligchaam uit eene langwerpige lucht-
blaas (*} beflaat , welke boven het water zwemt,

voorts

(*) OsBECQ (^Rcife finch Oitindieti tind China p. 84.)
2egt: „ Bezaaniljes is bij onze Oostindiscb-vaarders een
„ zoo bekend woorJ, als het dier, dat daardoor wordt te
„ kenuen gegeven , bij de natuur-onderzoekeren tot hiertoe
„ onbekend was, — Eene menigte van Bczaandjes zeilden
„ heden (den 30 JManrt i;r5i onder den ip*» 34' Noor-
„ der breedte, n:;bij é<^ Kannrifche eilanden) met hunne
„ bougvoriiiigo, uirgefpannc-n vliezen ons fchip voorbij , flüe-
„ gen echter fonitijds omver en dompelden het zeil onder
„ water; op een' afltend, geleken zij naar groote visclibla-
„ zcri met 'kleine zeilen, waarvan ook hun naam afkom-
„ fllg is." ch pn^. 371. (den 17 Maart 1752 onder den
2%" 34' Zuider breedte nabij de Kaap de Goede I-Jocp z.10;
bij ze weder en zegt: „ Deze diertjes verwisfelen liiimie
„ kleuren , bijna als de regenboog. Ons volk noemde de-
„ zelve Bezanu'JjOS of Bijdewindzeilers. 'Er werd eeii
„ Be^'.'.nndje opgevischc, lietvvelk echter klein was en vccil
„ gekck nanr de luchiblars van een' visch. Ik hadhetnfiai-
„ welijks eenen dng in zeewater bewaard, toen het ilieri";
„ hetwelk men niet anders kon befpeuren , dan dat de voel-
„ draden zich in een fiijm ontltonden, en eveu zoo mis-
„ vormd werden, als dit gewoonlijk plaats heeft, bij die,
„ welke men wel eens , in Spaanfchen brandewijn bewaard ,
„• van China nnar Europa overbrengt." De befchrijving,
naar het levendige dier opgemaakt is de volgende: llolo-
thuria ph^fulis, Beznandjes llujvifF /Imb 49. Het lijf is
eivormig, opgeblazen, doorfchijneud met eeneu s^cl-gm-

ven

m

REIS OM DE WERELD.

a35

voorts aan het boveneinde voorzien is van ecnen
};ain , welke de plaats vervult van een zeil , en
van onderen lange vangers heeft, die de plaats
bckleeden van monden en riemen. De Armen
{Tcntacula^ en voeldraden {Cirrhi^ zijn -flijme-
lig, en brandden, bij het aangrijpen erger, dan
netelen; ja, wanneer men met de beleedigde vin-
geren in het gezigt komt, dan deelt zich de pijn
üük mede aan de plaats , welke men aangeraakt
heeft. Dit zoo wel, als dat dezelve zoo digt
bij een geplaatst zijn; maar ook de groote me-
nigte , en de verwarde ligging , maakt het onder-
zoek te dezen aanzien zeer moeijelijk , gelijk
mijn Ambtgenoot Dr. Hörneu , voornamelijk heeft
ondervonden. Intusfchen heb ik bij de mcesten
drie hoofdfoorten kunnen onderfcheidcn; te we-
ten i) tot lo van de langden: deze zijn aan den
wortel dik, hebben de gedaante van eenen darm,
zijn donkerblaauw, met bruine flippen gevlekt,

;.,... in

r,in flaait. De rug donkergroen, fclierp, en uit dezelve
onifpiingeu 7 of meer aJeren, welke naar voren goel-rood,
zijn. De fnavel ?(/«///) is gedraaid, geel-rood. De voqI-
armen zijn veel in getal, de kortfte van dezelve zijn rond,
cie niidddite het fijnlte, doorfchijnend en aan de punt ko-
gelvormig; de overige, welke het raeerendeel uitmaken
hebben ftelon en zijn langer; cm ven dezelve, in het mid-
den is dikker en veel langer dan de overige ^ ook donker-
blnauu'i hiertegenover bevindt zich op de andere zijde eene
blaau'.va zamengeflelde verhevenheid, hetgeen welligt het
zeil is, hetwelk het dier in zee uitfpreid. (De afbeelding
en de onderftreepte woorden zinfpelen op de Afrikaanfclie
Zeeblaas.) . . '

m \

,7

■'M

•i*

;.i

!*! i i

* I

»■<'

= 3^

REIS OM DE WERELD.

m

in elkander gedraaid, en hangen onder aan den
buik, ongeveer in de midden, lang naar beneden,
en kronkelen zich met fpiraalvormige bewegingen
tot eene aanmerkelijke diepte in zee; beneden de
wortels worden zij doorfchijnende en zijn tot aan
het eind regelmatig afgcdceld in een onnoemelijk
getal roodachtige ringen , of cellen ; welke de
geCchiktheid hebben van zich te kunnen verwij.
deren. Zij zijn dus als van leden voorzien, bijna
als het Zeewier of Zeckoraal, en kunnen zich voorts
tot aan de wortels naar boven te zamentrckkcii,
en tot eenen bundel bij elkander draaijen. De
tweede foort heeft even zeer dikke wortelen,
die echter te zaraouiiciteld zijn ; van dezelv.e heb
ik nooit meer dan een in getal in den geheelen
bundel aangetroffen ; zij zijn, even als de vorige,
zeer lang, en voorzien van eenen roodcn met fraii-
jen omzetten rand, die zich van boven aan den
wortel bijkans in eenen gcdraaiden haarbos ver-
liest. Eenen zoodanigen vanger had de Zeeb!a;is
van Lamartinière , Bosc , Bory en Perox.
Deze, met franje bezette, voeldraden bezitten aan
hunne einden geene zuigmondjes ; maar fchijnen al-
leen te dienen , om eenigen buit op* fporen ,en zich
van- de diertjes , die tot voedfel van de P/ijfall-
den verflrekken moeten, en welke zich daarin
verwarren , te verzekeren. De eerlle foort echter
heeft aan het eind zuigmondjes, en kan zicb aan-
merkelijk verwijden. De derde foort beftaat
uit korte rolvormige vangers of van ftecltjcs
voorziene zuigmondjes , welke bij hoopen op el-
kander liaan en eenen gemeenfchappelijken Ibm

heb-

ve

REIS OM DE WERELD.

«37

licbben, uit welken fomtijds lo en 12 van deze
vangers ontCpringen ; zij maken verre weg liet
grootfte gedeelte van den dikken bundel voeldra-
den uit, en fchijnen het voedlel, dat niet door
de afzonderlijke zuigmondjes der lange vangers
kan worden opgenomen , uit te zuigen en ge-
mccnlchappelijk te verteeren. Deze laatfle zijn
ook, zoo het ichijnt, in het lang niet met zoo
vele vezelen voorzien , als de beide eerde foor-
ten; hunne monden zijn grooter en geel; men
befpcurt in hun zamenftel vele rondloopende ve-
zelen, en zij kunnen zich flechts weinig verlen-
gen en verkorten, maar wel buitengewoon ver-
wiiden en zich naar alle zijden draaijcn en kee-
ren. Het flijm der vangers , en voornamelijk der
roodachtige, is brandend of bijtend, en men kan,
door een vergrootglas, geenerLi mechanilche oor-
zaak, als Hekels, weerhaken of dergelijken in
hetzelve ontdekken; waarfchijnlijk is deze eigen-
fchap Scheikundig daarin verborgen.

In eene zoo eenvoudige blaas , welke niets be-
vat dan lucht, en voorts geheel opgeblazen, en
doorfchijnend is, zoo dat men het kleinfte ve-
zeltje in dezelve ^■an ontdekken, en waar men
dus in alle opzigten eene volledige duidelijkheid
verwachten zou, is echter nog zeer veel duis-
ters; en een opmerkzaam natuuronderzockcr ont-
moet hier de eene zwarigheid na de an 'ere, ter-
wijl 'er voor hem nog veel raadfelachtigs verblijft.

Zij beweegt zich in alle rigtingen, brandt, is
gulzig, plant zich voort, en voedt zich; hare
voeldradcn ontbinden zich , reeds na verloop van

eene

• ; 1 : t

'i ;•

', ),

• 1

IMAGE EVALUATION
TEST TARGET (MT-3)

1.0

l.l

1^ K^

|2.2

11:25 i 1.4

2.0

I

1.6

^

V

Photographic

Sciences

Corporation

23 WIST MAIN STMIT

WHSTIR.N.Y. MSSO

(716) S7a-4S03

p

A<Sf

•^v^
n,v

4p.

«38

REIS OM DE WERELD.

eenen dag, tot aan de wortelen, in flijni, en vallti
naar <.kn bodem; en cvcnwjl beweegt zich i}-di\
de blaas nog en leeft voort. Men befpeurt aan
de blaas organen^ b. v. de kleine opening of het
ftLTvorniige mondje aan den fniiit, en achter aan
den buik; en men is niet in (laat, de waarfchijn-
lijke bellomming of werkzaamheid vun hetzelve
opti geven. Men ziet deze dieren alleen bij hel-
der. Uil weder, op de oppervlakte van het wa-
ter; den overigen tijd of bij (lonn , leven ;^/ij on-
der waier, en toch kan men de bovenilrijvend^
luchtblaas door geene kunst, door gecncrlei pro^i
onderdompelen, of, zonder geweld, zoodani::
van de lucht ontledigen, dat dezelve naar bene-
den zinkt. Ik geloof derhalve, dat de Zeebl:'.-
zen zelve misfchien alleen door inllinkt of iiii
eigene willekeur, de gemelde raadfelaclitigc O-
gancn openen , de lucht 'er uit en daarente;;.'
water 'er in laten kunnen. Ik heb ook alles beproei.:,
om haar hiertoe te bewegen; onder andoren heb
ik haar door middel eener fpuit met bron- t'ii
ook met zeewater bcfproeid ; het water in ckii
bak of tobbe, waarin zij zwommen, in bewe-
ging g'^bragt; buskruid in hare nabijheid l;ite/i
ontbranden; ook heb ik haar met naahleii {;e-
ftoken , en dergelijke meer; doch alles te ver-
geefs. — Intusfchen befpeiir ik nu, i':if toch
Bosc (*^ hier omtrent van gelijke gedachten is;

maar

(•) Il feroit didlciic d- rcconnoltre nurement qii'' pnrdc^
obl'i rvntions bien fiiivles l'ufrigo do toiites les paitics i'.c cc
fin^uiicr animal. C)n nc volt poinc en lui de place pmu

lei

REIS OM DE WEllELD.

239

1 valÏE''
:h du il
irt a;m
of het
ter aan
•Ichijii-
etzclve
bij hcl-
hct wa«
7*1) 011-
rijvcnJc
ei prcKi
oodani;^
ar bciic-
Zccblii-
t oi' ui',
tioic O-
rente;4/
|cproL'i.:,
oren liei)
ron til
in i\cii
n bewe-
id laten
Icii gt:-
tc ver-
ar tocli
Uen is;
nv.iar

iio pnr tlo
tics lic cc
jlace poin

u

maar dat hij de plaats, alwaar zij de lucht in-
tn uitlaten , onder de voeldradcn zoekt. In 't
kort, de Zccbiazcn zijn zulke raadlclachtigc die-
ren , dat men alleen door lanire en heriiaaldc
vvaarncmiiigon, het nut en de bedemming harer
O; .jj-i^W/V zal kunnen te weten komen. Door yl/ia~
/o^76' is hier niets te verklaren; de invip;ting,
het zanicndcl en de gedaante der deelen van deze
zonderlinge Zeebiaas verlchillen te zeer met die
van alle bekende Mollusken, en zelfs van de
meest nabijkoniende irellachtcn en der, r.i zekere
mate, verwandte Velcllen, dan dat men ,door ver-
gelijking van dcrzclver bclleniming iets met ze-
kerheid zoude kunnen zciyoicn. Men luoet -van
tijd tot tijd alle waarnemingen , die bij het leven-
dige dier gedaan zijn, alle gemaakte opmerkin-
gen en daadzaken bij een verzamelen en zorg-
vuldig opteekenen , en de gisfingen der latere
waarnemers van het levendige dier daarmede ver-
,";ernkcn. De gisting van Dosc over de werk-
tuigen , welke ter voeding of fpijsvertcring zou-
den dienen , past b. v. reeds zeer wel bij mijne
opmerkingen, aangaande de vangers, hunne ge-
tcliiktheid om zich te verwijden , hunne zuigmond-

jes

•js organes de Ia digestion, a moins, qu'on ne les fuppo-
(c d?ns la inasle de Ia ball* des temacules etc. La vefi-
>iile ne contiene qua de Pair. L'aninial peut Tiibfürber;
traisonno voic pas les nuisclos qu'il cmploic pour eet objet,
il uioirs (lu'ils ne folent dans la raembrane longitudinale in-
férieure, aux extrtinitcs de Inquclle fout attachcs tous les
:k.';itaciilcs prtcitts. Bosc, ///;;. JVaf, Jcs vers II. p. 164.

I

.»!.,

-!

;!?

» ; \ I

Ui

{*

:1

t

£4^

REIS OM DE WERELD.

jes en het half vcrtccrile ovcrbliiflcl van (^'orcn,
dat ik daarin nog gevonden hob; ja wordt door
dit ccn en ander (Icllig bevestigd : zoo ook zijne
gisling omtrent den kam ol' het zeil der Zecbla-
zcn , als het Orgdan voor de ademhaling. Mij-
ne proeven en waarnemingen over dit wcrktnig,
welke ik aan eene talrijke menigte van verlchil-
lende groote Zeebiazcn, in groote , met verstil
zeewater aangevulde, tobben en badkuipen , op het
fchip in het v/erk gelleld heb, worden in hel
vervolg , als een woordelijk uittreklcl uit hei
dagboek mijner reize, medegedeeld: en daar ik
nu ook vermeen, het gcvvigtiglle tot een over-
zigt van de geflachts-kenteekenen der Zeeblaz..n
en ten grondllag van het gellachts- karakter t:
hebben aangcv(jerd; zoo biyit mij niets niccr
overig, dan nog gewag te maken van een oiiJ
bcrigt van Piso over de groote lirafiliaanfe;!:
Zeeblaas ; lietwelk, hoezeer weinig in acht gjiij-
men, echter zeer belangrijk is: voorts de a:-
bedding en belchrijving van den lieer Boeiy )>l
Saint Vince.nt te vergelijken, en dan tut de
belchrijving en al'beelding miiner overige P/iya-
//VA «-foor ten overtegaan. De aanmerkingen en
afbeeldingen van i\cn Heer Pf^nioN, welke, ne-
vens lioRY j)i: vSaint VixcENT, en nevens
twee kunllenaars , de Meeren Prtit enLi-: Scf.lk,
die vele Molhisken (niislchien ook P/iyfalidcfi)
zonden hebben afgebeeld, van de reis van Uau-
1)1 N teruggekomen zijn , hebben wij nog niet ont-
vnrgcn , en worden door ons met verhingen te
gcmoet gezien.

KEIS OM DE WERFXD.

C41

VI.

Ciltrekfel uit het dagboek der reis van 1803,
betref emie de groote LrajUiaufifche Zcc-

blazen.

De groote Zecbhizeii ontmoctedcn ons voor
(ie cerflemaal , op iloiulcri.lag den 17 November
1003, tiisfclicn ilcn 6** en 7^ Noorder Breedte
lH onder i\c\\ 210 Wcstor Len;;tc, op onze reis
van de Katiarifclic Eilanden naar Biufilien^ bij
eciic warmte van 23** Rka umur.. Tegen den
avond, als de wind ecu wcinijx ftil was gew ir-
ccn , bcfpcurden wij, op Ac oppjrvlakte van hjt
water, naast het fcliip , een zeer fchoon blaas-
vorniij; dier, hetwelk als een langwerpige, ro-
zcnroodo , glazen bol op het water zwom ; hei biies
zich met trotsheid op, even als een paauw,
en fcheen , terwijl het zijne gedaante bedendig
veranderde en zich meer in de lengte vertoonde,
kt zeil, dat zich op den rug van de blaas be-
vindt omtel pannen en in het water te d >mpelen.

Al ons fchecps-volk werd opmerkzaam op dit
zonderlinge dier, en ieder wcnschte hetzelve van
Eihii te befchouwcn.

Eindelijk fprong een matroos, met name Kcr-
r.ANOw, een goed zwemmer, in zee en overviel
jce raadfclachtige Zeeblaas , met dit gelukkig ge-
ldig, dat hij dezelve, onder het gevoel van ecne
Iriinclijkc branding aan de vingers en armen, op
Pet dek bragt. liet dier (leepte draden ach-
|:r zich aan, die wel 12 tot 15 ellen lang, en

IV. Deel. O zctr

I :
7

f. «1 i

!,.>'

;i>

iili

i s

• ■ .1

!^

1 1
•''1

241

llEfS OM DK WKllRLD.

zeer lliitnior waren, overal aankleefden , dikwijls in
de war raakten, en wanneer men dezelve uit elkaij-
deren los wilde maken, aan de vingeren brandden.
Toen nu elk zijne nieuwsgierigheid bevre-
digd, en vele daarbij den neus en de vingers ge-
brand hadden, werd het aan mij overgelaten, om
het dier naauwkcnrigvjr te onderzoeken. Ik zci-
rede het terllond in een groot vat , dat nii;
verscli zeewater gevuld wxs, waarin het vril
konde rond-zcilen , en nam hier, gedurende eeiii-
gen tijd, deszcHs menigvuldige en vcrauderlijki'
frcdaanten en bowegiugeu waar; waarbij ik a.ui-
lb»nds opmerkte, dat het cenc grootere lo,:!
was van de kleine Zceblaas {phyfalis pda^ia:.
Me dl! fa i.'trict:lt:s Linn. Edit. Gmf.lix.) wel.!;:
reeds op den i November dezes jaars, omftredi
TcncrijJ'e ^ was waargenomen. Daar echter ditdi^r
ten minde 6 oK S maal grootcr was, dan de vo-
rige Ibort, ook ecuigc anders gevormde deekii
had; van ecne duidcüikcre zamenllelling, en daar-
enboven ook met veel prachtiger kleuren vcrfierd
was; zoo was ik ook in liant, cene meer diiiiie-
lijke en volkomencr arbecKling van hetzelve te
leveren, olTchoon het niet mogelijk was, zulks
op dat oogcnblik volledig ton uitvoer te bren-
gen, dewijl de avond viel en het rccifs donkerl
begon te worden. Intuslchen maakte ik nog eenc|
ichets, als ook eene kopij van het levendig e::
loriet dezer Zeeblaas. j)c microsci>pirclic af-j
beelding der vangers moest ik echter uitbel-
len, en dit werk nam ik voor den anderen ni^r-
gcn te verrigten: dan hoe verbaasd was ik, tüL'ii|

ik

RF'S OM DE WERKLD.

'-:«

'lils in
elkan-
iddcn.
bevrc-
:rs ge-
il, om
Ik zet-
at ma
ict vrii
Je cciii-
ideiiijke
ik a;i:;-
■e lo'.::

,) WL'!!;:
nillrcc!;>
r dit lüc-
n de vo-
^e (".eckii
en dsav-
vcrficrd
Ier duiile-
: zelve te
, zulks
te bren-i
donker
,11 o (T ccncl
ndig co-
lilchc af"
Ir iiitllel-|
ren ni"!"-
ik , toenl

ik den volgenden dn;T het dier zelf, wol is waar,
nog zeer levendig en vaartlig in alle zijne liewe-
gingcn aantrof; nia;ir deszclfs vangers llijniig,
ingekort, half verwoest, en de afgevallene fluk-
ken op den bodem van het vat vond , in de gc-
dr.ante van een wollig llijm , hetwelk zich in het
zeewater, dat ik 's avonds te voren meermalen
vcrverscht had , opgelost en ontbonden vertoon-
de. De oorzaak van dit verfchlnifel kondc ik
riet vorklaren. Het zeewater was volkomen
zuiver, en niet het geriiiglle infekt, dat eenig-
zins deze verwoesting had kunnen aanrigten , was
in hetzelve te befpeurcn. Ook had het dier alle
zijne fraaije k'euren nog behouden, als ook zij-
ne volkomene levenskracht; welke ik voor zeer
gevoelig houden moest, naardien ik door de aan-
raking van de verwoeste vangers en zuigniond-
jes , die ik nog en weinig naauwkeuriger on-
derzoeken wilde, kleine, pijnelijke, ontllokene
plaatfen tusfchen de vingeren bekwam. De lip-
pen had ik niet natte vingeren kort daarop toe-
vallig aangeraakt, en ook hier werd ik cenc zeer
hevig brandende pijn gewaar, doch geene blaren,
lienige heeren van ons gezellchap , welke het
in het geheel niet gewaagd hadden , het dier zelf
aantevatten, dewijl ik hun, door mijn eigen voor-
beeld en waarfchuvving, daarvan afgefchrikt had,
klaagden over de/elfde pijn bij de bloote aan-
r;iking van het water, in hetwelk dit dier over-
nacht had. Ik heh van deze zonderlinge Zee-
blaas , welke ik nog bij geen' Schrijver volkomen
eied en getrouw befchreven en afgebeeld gcvon-

() 2 den

7

!: I

'1

{

'-'i

.tl

/

a4l

REIS OM DE WERELD.

''i I

den heb, verlcbillende teckcningen gemankt, om
dat zij bare gedaante zoo wonderbaar en zoo
dikwerf verandert, en ik zal de belcbrijving van
mijne ontdekkingen bier laten volgen.

Het blaasvormig, opgezet en niet lucbt aan-
gevuld gedeelte van bet ligcbaam , hetwelk zich
fonitiids door de werking der roode en blaaiiwe
aderen, of zenuwachtige draden van het zeil-
vormig gedeelte in buiksj^ewiize afdcelingen ,
ii;et vooren of kneepen vertoont, heeft ecneii
inuit, welke zich het meest draaijen en naar al!e
zijden been en weder bewegen kan. Deze bezit,
aan dcszclfs ronduitloopende punt, eene zeer
fchoone rozenroode kleur, terwijl men, kort ach»
ter denzelven , een klein ondoorlchijnend wit zuig-
mondje aantreft, hetwelk rondom met (Iraalvor-
mige vezelen ftcrsgcwijzv.! omringd is, en, .-^oö
bet fchijnt, in het midden eene opening heeft,
welke door het dier, wclligt naar willekeur, gcfloo-
ten wordt: en in het acbterfte , buikvormig,
doorfchijncnd en rond tocloonendc gedeelte, aan
hetwelk de blaauwc vanpjcrs {cirrhi) zich be-
vinden , benevens de lange , met leden voor-
ziene, zuigwerktuigen of vioolblaauwe vastziii-
gende voeldraden Qintac la)^ als ook de menig-
te uit eenen ilain voortkomende, kort gclteel-
de, rolvormigc zulgmondjes , {Coty ledones ramo-
fae pcduncuhitac') bevindt zich een tweede zuig-
mondje. Het zeilvormig gedeelte , hetwelk zicli,
in de gedaante van eenen rood gcbordtiurden,
ingekerfden kam , op den rug der blaas ver-
toont, is met het vorige, evenwel door eea vlics-

acli-

REIS OM DE WERELD.

245

om
zoo

2 van

t aan-

. zich

aauvve

: zcil-

ngen ,
eenen

lar alle

bezit,

ie zeer

)rt ach-

'it zuig-

raaU'or-

:n, zoo

2 heeft,

, geüoo-

vormig,

iltc, aan

zich bo-

[1 voor-

[Vastziii-

menig"

gcllecl-

h ra'.nO'

l\e zuig-

Ik zich,

luuriicn,
ps vcr-
Jcii vli^*5-
ach-

achti» middenCchot afiiedccld, vercenigd, en heeft
van binnen ecne prisiratilche , met lucht opge-
zette, lange en holle riiimic, M'elke weder door
londrcgte middenichoticn, en daarmede verbon-
dene, Fi^ode of blaauwe, nederwaarts loopcnde
aderen in 8 , of meer afzondcTli'kc cellen of
kamertjts afgedeeld is. De opgezette kam of
het zeil vormt, met dcszclfs bovcnlle gedeelte,
cenen lcberp(.n ingekeepten rug, welke zich , al»
ecu halve cirkel, van den fnuit tot aan het ach-
terfle £!;edc Itc der blaas uitllrckt. F ize rug is
oirzounid met eene hoogroode zenuw of ader,
waardoor de kam of het zeil krom getrokken of
reut uitiïeftrekt wordt: wanneer zich deze ader
zamentrekt, wordt de omtrek van het zeil ver-
naauwd , en hierdoor verkriigt de kam of het zeil
zelve aan den cenen kant eene holle, en aan den
iiuiercn kant eene bolle gedaante. De kam is
bcnedenwaaris , zoo als reeds gezegd is, in des-
zdfs gchecle lengte door een vlak vlies {feptum
horizontale^^ hetwelk de huid der blaas zelve is,
van het holle gedeelte des diers afirefclieiden , en
wordt, door \i of meerder aderen of zenuwen ,
welke loodregt van de hoogroode aderen of zenu-
wen van den rug naar het genoemde vlies afdalen ,
tn door middenlchotien {fepta perpefulicvlaria')
in even zoo vele kleinere holligheden of celletjes
verdeeld. Tuslchen ieder van deze is eene diepe
voorc, in welke de loodregte zenuw of ader
[loopt, en van deze zenuwen of aderen zijn ins-
gelijks ook de inkervingen boven op den rug van
i.n kan\ al'kouiftig; want deze blaauwe aderen

(» - üf

I

r

» ^^

Mi

^■ I

[ ' 1

1

%

1 . I
t il
I

;ii
■1

IM

c

1i

<l

I !,

-x^

iifd

REIS OM DE WERRLD.

1.*

in

of ztnuvven zijn gelijk aan de touwen of het ta»
kelvvcrk van een zeil, waardoor hetzelve uiteen-
gcfpannen wordt. — Tusl'chen elke loodregre
nder of zenuw loopt eene dergelijke, maar floclics
half zoo lang benedenvvaarts , welke het vliesach-
tig middenfchot der blaas niet bereikt: aan deze
kortere, loodregte aderen bel'pcurdc ik voorname-
lijk vele luchtblazen , wanneer zich het dier orc-
wenteldc, en met den kam onder water dompelde;
en dit heeft mij ook aanleiding gegeven, om inde-
zelve eene foort van werktuigen te vooronder-
ftcllen , welke tot de ademhaling gefchikt zi'n.
De voeldraden en vangers zijn bij deze foort laii-
gcr en talrijker, maar aan minder afwijkiiign
onderhevig, dan bij de vorige kleine foort (/»/;-
fa/is pf/ngica). Hier is geen grootere vanger ia
het midden te zien ; maar de groote zijn bi;;ia
alle van gelijke lengte, aan den wortel zeer dik,
lazuur-blaauw, opgewonden en in een gedraaid,
als een dikke bundel in elkander geflingerde dar-
men; zoo als zij in dikte afnemen, worden zij
doorfchijnender , en vertoonen zich als dunne hol-
le buizen met roodachtige of vioolblaauvve re-
gelmatige banden of ringen, waardoor zij he;
aanzien verkrijgen van het met leden voor-
ziene Zeewier; en welki^ ringen waar ichijnl ijk
zeer veel toebrengen tot de gefchiktheid der van-
gers, om zich verbazend te kunnen verwijden,
gelijk ik bij dezelve heb opgemerkt. In den hwud
vangers bemerkte ik, den eerften dag, ook ecni-
ge. dikke ftammen , welke zich verdeelden in lo
tot 12 kort gedeelde zuigmoaidjes, welke echter

f

mmm

y:

RlilS ÜM \)V: WE HELD.

--♦/

tioor de verwoesting, welke des nachts aan dezel-
vcn had phiats gehad , zoo onduidelijk geworden
waren, dat ik niets meer van dezelve zeggen kp.n.
De fnuit der blaas kon zich onbelchrijrclijk ver-
lengen en verkorten; het dier hief zich met den-
zclven i'.i de hoogte en keerde zich op de andere
zijde. Elk Hond verbaasd over deze wonderbare
beweging van het dier. Zoodra het in wiin-
:-eest gelogd werd, in welken het, even als de
vorige kleinere loort, boven op zwom, verioi-r
hetzelve oogenblikkelijk en te gelijk zijne Ichoo-
ne kleuren. Het dier is overal gevuld en zeer
opgeblazen , en beQaat over hei gclieel Hechts
uit eene fijne , doorfchijncnde huid , welke , wegens
(Ie, in dezelve beflotene, lucht, zeer uitgezet is.
Het is daarenboven bijna te belchouwen als een
fchipjdat zijn zeil, zonder behulp van matrozen,
uitzet; dat zich, wegens zijne ligtheid, reeds van
ile geringde wind -koelte met voordeel bedient,
en zich zelfs als een ijiet lucht gevuld en door
lacht uitgefpannen zeil voordoet ; want bij
nn.aiiwkeurig onderzoek, befpeurt men, dat het
diesachtig middenlchot {feptam horizontale) ,
hetwelk het zeilvormig gedeelte van het biaas-
vormige alfcheid, wanneer het zeil flerk gefpan-
iien is, naar beneden daalt, of veel meer naar
beneden gedrukt wordt door de lucht , die in de
Ca\i:i triangularis ycli is opgefloten. Het is
üerlialve niet onwaarlchijnlijk , dat de deelen ,
v;eikc ik zenuv/en genoemd heb, of de roode en
blaauwe aderen, die de werking doen van zenu-
wen, welligt luchtvaten wezen kunnen , begaafd

Q 4 i"*^'^

I

t A

ii'1

;i r

r.48

Ri:iS OM Dli WERELD.

niet het vermogen van zich te kunnen zanicn-
trekken, en door welke het dier de lucht, uit
het holle ligchaam, of uit de blaas, in het drie-
hoekig ruim van het zeil inperst. Zoo veel al-
thans is zek'r, dat deze prachtige Zceblaas al-
tijd moet belchouwd worden , als het zonder-
lingfic pneumatilche werktuig, hetwelk de Na-
tuur flechts als model aan de kunst kan ople-
veren.

VII.

Sponsachtig maakfel der Zeeblazctu

Op het eind van December 1803, deed ik dik-
wijls cene wandeling aan het Brafiliaanfche ftrand
van St. Catharina en St, Miguel ^ en vond, tot
mijne groote verbazing, in het brandend -heete
zand, aan den oever twee groote Brafiliaanfche
Zceblazen dood , maar niettemin met een leven-
dig colorit. Zij waren door den hoogen vloed
en branding op dien oever geworpen geworden,
en, gedurende de ebbe, in het heete zand geheel
uitgedroogd , het welk een zeldzaam verichiinrel
is; want het is zeer moeijelijk, dezelve door
kunst te droogen ; hiertoe worden groote hit-
te , een geruime tijd en beftendige opmerkzaam-
heid en zorgvuldigheid gevorderd; en dan nog
blijven zij altijd de gevoeligde hygrometer, en
trekken , wanneer zij ook nog zoo goed gedroogd
en bewaard zijn, bij betrokken of nat weder,
altijd op nieuw de vochtigheid naar zich. De
grond hiervan ligt in het bij uitftek fijn , en vnii

vaat-

i'S

'%

!'

KEIS OM DY: WliRELD.

[9

vaatjes rijkelijk voorziene zamciiftcl en in liL't
fpousachtig maaklcl dezer doorlchijncndc blaas.
De talrijke of zeiniwaclitige en veerkrachtige ve-
zelen dezer blaas rdiijnen te gelijk vaatjes te
zijn, of als geleiders te dienen van het in de-
zelve omloopende fap; gelijk de proef, die ik
zoo dikwijls bij levendige dieren in het werk g>
Iteldheb, aantoonde, waarbij ik de door de in-
geflotcne lucht uitgezette blaas met eene (lompe
naald te zamen drukte, en terllond op de plaats,
waar de drukking gefchiedde, en die te voren
geheel doorlchijnend was , eene bhia'iwe ph.'k
ontdaan zag, welke eerst na eenige miniitL-n
weder verdween. De beleedigde ])laats was, zoo
lang de drukking aanhield , omgeven met een net
van bevvonderingswaardige , fijne, hemclsblaauwc
vaatjes. WaarfchiJTilijk worden de fappen uit de
blaauwe en donker gekleurde deelen (de wortelen
der vangers enz.) w:uir dezelve in grootere me-
nigte voorhanden zijn , en door verwijderde vaat-
jes zigtbaar blijven , door de prikkeling der druk-
king hier henen gelokt, en O.ezc zetten de iijne
vaatjes zoo uit, dat zij flechts zoo lang als
deze uitzetting en verzameling der lappen in
dezelve aanhoudt, te zien zijn. Ik heb verder
dergelijke verfchijnfelen bij andere ondoorlchij-
nende Mollusken, namelijk bij de kleinfle Sepiën
der hooge Zee {Stpia pehrgica^ hcxapus cit
ihryfophtalmos') opgemerkt , die ik bij eene an-
dere gelegenheid zal medcdcelen ; ten einde nti
de gefchiedenis der doode , uitgedroogde, groote
Zeeblazen weder te kunnen vervolgen. Men mag

Q 5 hèt

1 1

i

REIS OiM DE WERELD.

het voor een merkwaardig vcrrchijnfel houden ,
dat ik geheel uitgedroogde, bij liare levendige
kleuren wel bewaarde en tot berstens toe uitgc-
fpannen groote Zeeblazen in het heete zand van
ócn oever gevonden heb , en , zoo als ik zal
aantoonen , niet zonder grond; want, zoodra
het dier, in zeewater of fpiritus bewaarvi, op-
lioudt te leven , verdwijnen te gelijk de fraaije
kleuren, en de flerke uitzetting, door de in de
blaas bcflotene lucht , houdt op. Bovendien is
'de blaas niet droog te krijgen , dewijl , zoo als
gezegd is , haar wccflll en bewerktuiging van
cenen gchcele anderen aard zijn, dan bij eene pis-
blaas of het darnivlies der warmbloedige dieren;
welke, gedroogd zijnde, even doorfchijnende , en
geheel en al van gelijk zamenftel fchijnen te we-
zen — maar het echter niet zijn ; want bij d:
laatftc is de vezel niet hol, niet poreus , maar re
zamcn gedroogd en digt, bcftaat uit een lijm ot"
gluten^ dat tot verharden en droogen zeer ge-
neigd is ; en hare doorfcliijncndheid wordt ver-
oorzaakt door eene olie of vet , waarmede de ge-
heele vezel doordrongen is. Dit alles is ^ztxi-
zins het geval bij de Zeeblazen; de vezelen en liet
gehcele wecffel der blaas zijn poreus, en door-
drongen met loogzoutigc , ammoniacale en flij-
mige-zoutaardigc fappen. De vangers en zuig-
mondjes bcllaan zeker Bijna alleen uit een bloot
flijmerig wceffel , dat ook terflond weder tot llijm
vervloeid , zoodra de noodwendige vereischten
lot hunne zamenhouding, die in de frisfche
zeelucht en iu het ;:cevvater te zoeken zijn, ook

Hechts

Ie ven digi
gt^rs, W(
om was
riet, en
liaar in
titcd bliji
de kam
zand wai

•mMSBKK!^-

REIS OM DE WERELD.

15-

(kchts maar weinige uren ontbreken; en het
verschte zeewater wordt, door deze rchiclijke
ontbinding , zoo ftinkend en walgelijk , als of
het reeds lang met rottende, dierlijke zelfftandig-
hedcn was bezwangerd geweest. liij VDclitig
weder, werden de droogde Zeeblazen weder zoo
nat, als of zij in het water gelegen hadden; en
men kan deze groote gevoeligheid voor de voch-
tigheid der lucht, dit gretig inzuigen van alle
vochtige dampen niet anders voorkomen, dan
door de Zeeblazen, eer dezelve gedroogd wor-
den, zeer lang in zoet water te laten weken en
dikwijls afteCpoelen , voorts met zeep of met een
loog van asch aftewasfchen , en vervolgens, na
voorafgegane volkomene droogte, met een ver-
nis te overrtrijken, door welk hiatfte de inzui-
gende poriën van buiten geüoten worden.

DczQ gedroogde praeparaten hebben evenwel
toch vveJiiig nuttigheid, naardien noch de be-
werktuiging der blaas zelve duidelijk te herken-
nen is, noch de lucht in dezelve behouden blijft;
gewuonlijk worden zij llap en vallen ineen ; zij
bezitten ook geen fpoor meer van de prachtige en
levcndise kleuren , noch van den kam en de van-
gers, welke geheel in elkander krimpen. Hier-
um was de doode blaas met het levendig kolo-
riet, en met de daarin behoudene lucht, welke
haar in hare oorfpronkelijke uitgezette gedaante
deed blijven, voor mij zeer belangrijk, alhoewel
tld kam en de vangers door de golven en het
zand waren afgefcheurd. Zij llrekte ten bewij-
ze, dai; de Natuur, door het brandend heete

ifi.

!; r

■tl

[ 1

i ' ■:

i 1

2 5 2

REIS OM DE WERELD.

^1^

zand. en de i itdroogende zonnedralcn, meer ver-
mns;, dan de kunsr; terwijl het mij altijd nog
onlu'iïripeliik is , hoe de zoo levendige kleuren
daarbij zijn behouden gebleven. Ik bewaarde
deze volkomen drooge en uitgezette blaas, met
haar fchoon koh>riet, bijna twee maanden lang
in boomwol. Toen wij echter onze reis om do
Kaap Hom voortzetteden , en op den duur voch-
tig, betrokken, en ftormachtig weder hadden,
begon zij de vochtigheid der lucht naar zich te
trekken, werd op het laatst geheel nat, viel in
elkander en verloor hare Ichooue rozcnroode en
blaauwe kleuren.

De inboorlinffen van Braziliën. meerendecls
Portugezen, noemen dczi groote, brandende Zcc-
blaas Caravclla: en dit heeft welligt aanleidinij
gegeven, dat de Heer Gmelin, in de nicuwlle
uitgave van het Systenia van Linneus, nadat
hij dezelve reeds onder den naam van Holothi-
rio p/iy alis befclireven had, dit dier nog een-
maal onder het gedacht der Meduzcn, met de
vorige /V,70//T//;<7 en aanwijziiigen, als de MechiJ'a
Caravella befchrijft. Verleheidene OiTicicrcii,
welke op St, Caiharitia geboren waren, de Gou-
verneur en andere liefhebberen der natuiiifijke
liistorie, verzekerden, dat deze gedroogde Zce-
blazen hier seenszins onder de zeldzaamhcden
behoorden, en dat dezelve ibmtijds, na langdw-
rigc (lilte, door plotfeling invallende windvla-
gen, in zulk eenc groote menigte op het llrand
gedreven werden, dat de voetgangers, welke [ge-
woon waren barrevoets te gaan, zich zeer mots*

tcti

< tmi^S^y^

REIS OM DE WERELD.

253

ten in acht nemen , om geene van dezolvcn aan
ftukken te trappen, ten einde door het vergif
van deze dieren hunne voeten niet te belee lii!;eii ;
want men houdt hier dit dier bijna algemeen voor
zoo vergiftig, dat men zelfs zeer op zijne hoede
is, om hetzelve, wanneer het kleuren behouden
heeft, en wegens de nog voorhandene lucht op-
gezet gebleven is, niet met de laars of den fchocn
zoo te trappen , dat 'het met een' Ilag van een
berst; uit vrees, dat iets van het vergift door de
laars of den fchoen op de bloote huid komen mogt :
ja, men verhaalt zelfs allerlei kwade gevolgen,
welke jonge lieden zich door hunne vermetelheid
en moedwil in het vertrappen dezer blazen , t^n
einde eencn harden flag voorttebrengen , zouckii
op den hals gehaald hcLbcn. — W'aarrchijnlijlc
heeft Piso eene zoodanige, aan (Irand geworpene,
groote Zeeblaas , welke den kam en de vangers reeds
in het zand verloren had , maar die evenwel nog
brandde, nog uitgezet was, en ook hare fchoo-
ne kleuren nog behouden had, tot grondfl.ig ge-
legd van zijne teekening; want men ziet aan
dezelve noch vangers, noch kam; en niemand
kan ook door deze afbeelding cenig, ook niet
het flaauwfte, denkbeeld van dit dier erlangen.
Dan uit zijne befchrijving blijkt, dat hij het dier
zelf levendig gezien heeft, en deze, hoc kort zij
daii ook wezen moge, vergoedt het gebrekkige
en weinig afdoende der teekening. — Men zal
uit zijne befchrijving, welke ik hier nog ten
flotte wil laten volgen, ontwaren, dat hij wer-
kelijk een zeer belcliadigd, eu van kam en van-
gers

<

'1

»; .

f

7

•

I

]

5

f

'j

i

«i

l -l

h ]' I

!;..t

<\-, i

I I

: .If

1?!

C54

REIS OM DE WERELD.

gers beroofd ilier gezien had. De oude Brafi-
liaaiifche naam van dit dier is Moncicu^ althans
zoo noemen het de Wilden, of de roodbruine
Boschmannen.

,, Moucicu Brafilienfihus''' zcï^t Piso (jle Me-
dicina Brafilicnfium^ Lib,III. de yenenis toni}::-
que antidolis^ ^.44.) ,, exa'cmcntitm maris pel-
, lucidiim pulchrc ruhnim et levisfimnm , hi:Uac
, inflar ^ figara varia niinc ovali ^ niinc trian-
, gitlari [ere , aquis fupcrnatat , flatiique iniu-.
, contento ttirgidum^ flrcpitum edit ^ ft vi ram-
, patur, Qj'i ni/dis pcdibus obambulant ^ bul-
, lamqut hanc venenatam minus provide ir.-
, culcant ^ magno et dolofofo ardore afficiuntr
, in plant is pedum , Heet c all o fis» Ad horr
, aliqrot diirat malum invito quovis rcmcdio n-
, frigcrante et anodyno^ad quod con^vgiunt fa.-
, pe fruflra : c£0 feit ei us cauflicis et calidis d
, extrahcndtim ardorem uftts fittn appUcato /;;.?••.
, dnci Ulo olco castaneae deAccju disfoluto»'*^ (te.

VIII.

BoRY DE St. Vincent, Voyage dans les qi.af..

principales isles des ?ne>'S d^ACriqite , Tom. I.

p,^6. T. Ill.p.in, {Atlas PI anch, Lir.)

De fchrijver van dit werk, hctwcllc zoo me-
nige aanmerking over de Vulcanen, over zcM-
zanie en nieuwe Planten, en over Mollusken
bevat , was als natuurkundige tegenwoordig op
de reis van Baudin, en heeft zich ook ovcx

un5

REIS OM DE WERELD.

255

ons onderwerp als ccn bekwaam natuurktimligc
doen kennen. Zijne afbeeldingen zijn, wel is
waar, even min naaiiwkcurig geteekend, als de
fraai gegraveerde en met kleuren gedrukte Phyfa-
liden of Mollusken van Péron; maar zijne op-
merkingen verdienen hier eene plaats, te meer,
daar de fchryver zeer weinig door zijn: landgenoo-
ten in de natuurlijke historie wordt aangehaald,
bij welke alleen gewag gemaakt wordt van Mr.
PÉRON en Lesuüur. In het eerlle deel be-
Ichrijft de Heer Bory de groote Zceblaas flcchts
zoo , als hij dezelve voor het fchip zag voorbij
zeilen, te weten: als eene groote doorschijnende
rozcnroode in het hemelsblaauw fpelende lucht-
blaas, met eene foort van kam, die van boven
gekruld en als met plooijen te zamen gefnoerd
is , en welken het dier naar willekeur draait en
keert, als het zich op de oppervlakte des wa-
ters vertoont. Onder aan den buik der blaas
bevinden zich eene menigte langi^, diep in zee
neerhangende draden o\' tetitacula ^ door middel
van welken het waarfchijnlijk zijnen buit of voed-
fel aangrijpt, en zich voor anker ligt. — In het
derde deel, bl. 28^ en 289, verhaalt hij eindelijk,
ue kleine Zceblaas QPhyfalis pelngica)^ op de te-
ruffrcis naar Europa^ omflrceks St. llchiia ge-
vangen te hebben, als ook, dat hij dezelve naar
liet leven geteekend had, dewijl alle de afbeel-
''iigen, welke destijds voorhanden waren, niet
met de natuur overeenkwamen. Maar ook zijn
eifïcn werk heeft hem flccht niogon gelukken. Hij
merkt in de noot zeer juist aan, dat Bul-c;ierk,

in

■pi

*

*i^

25<5

REIS OM DE WERELD.

in de Encyclopedie , de Zeeblaas (/^ Galère~) met
de Thalia (Salpa) van Brovvn verwisleld heeft;
prijst voorts de naauwkcurige berchrijving der
Phyfalis pelagica door Bosc , en geeft niettemin
ccnc afbeelding, welke die van Bosc niet over-
treft, van dezelfde Ibort, of veelmeer, zoo ik
mij niet vergis, van cene grootere foort, die
meer gelijkenis heeft niet die van Lamartiniè-
RE. Zie mijne befchrijving der foorten. Bory
zegt zelf: ,, Le^ plus gros individus de cctte
,, espèce^ exci'sfivemcnt commune par-tout ,^ rï'ex-
,, cedent jamais Ie volume d^un oeuf de poule ,"
en de Phyfalis pelagica bereikt wel nooit deze
grootte. Ook daarin fchijnt hij zich te vergis-
fen, dat hij de groote Zeeblaas voor zeldzamer
houdt , dan de kleine , en derzclver tcntacula voor
korter; als ook daarin, dat hij dezelve voor zes-
maal grooter opgeeft. Overigens heeft hij zeer
juist opgemerkt, dat de fnuit zich donkerder
rozenrood gekleurd vertoont, dan het overige
der blaas , en dat de kam bij de groote Zeeblaas
regelmatiger geplooid is, dan bij de kleine; dat
het roodachtig flijni der vangers eene gevoelige
brimdirg, even als dat der brandnetelen op de
menlchelijke huid veroorzaakt, hetwelk cclitcr
niet gevolgd wordt door puistjes, of ontftokcnc
eruptiones : dat dit branden alleen te wet g geb ragt
wordt door het roodachtig (lijm der vangers ,
als moetende dit eene bijtende eigenfchap bezit-
ten, en door gccne andere dcelen der blaas;
ook dat hij de blaas zelve zonder letfel heeft
aangeraakt, (NB. flcchts dan, wiinncer de v:in-

gers

f^ers

blaa

dat

dagc]

waar

voor

door

eerst

en bij

boude

dat,

kwetst
onvvill^
niag hi
Heer JJ
tuuronc
dat alle
eene br
zit; 00
cii O.czd
J)r. Hoj
tegen \vo(
"og me
moeite ec
ïlofraad
rigc waa
te doelen
van deze
hi-'rhaalde
noemde ei

IV. ];k

REIS OiM DK WERELD.

257

:blaas
dat

IJl de
:chtcr
pkenc
Ibvagt
Igcrs ,
liczit-
tlaa? ;
heeft
v.'.n-
gers

i^ers niet in de hoogte getrokken waren, of de
blaas niet met derzelver (lijm bezet was,) maar
dat andere van het aanraken der van2;ers twee
dagen hing eene branding en jeukte bcfpeurden,
w.iarom dan ook de zeelieden , niet zonder reilen ,
voor 3eze dieren vreesden; terwijl intuslchen
door fommige, welke dit Ichoone dier voor het
eerst niogten zien, deze vrees voor vooroordeel
en bijgeloof, uit gebrek aan ondervinding , ge-
houden werd. Kapitein Baudin verhaalde hem,
dat, wanneer meu Zeeblazen aan den navel
kwetste, men zich opgewekt gevoeU'.e tot een
onwillekeurig lagchen Qn'/hs Sardonicits P') Hoc
mag hij toch aan deze proef gekomen zijn? . De
Heer Bory is alzoo een van die weinige na-
tuuronderzoekers, welke waargenomen hebben,
dat alleen het roodachtige (lijm aan de vangers
QcnQ. brandende en pijnverwekkende kracht be-
zit; ook ik heb deze eigenfchap opgefpoord,
en dezelfde ontdekking gedaan; evenwel heeft
Dr. HoRNi'R, die als Sterrekundige op onze reis
tegenwoordig was, de uitwerking van dit flijm
nog mcnigvuldiger ondervonden , en , zich
moeite gevende , om zijnen leermeester, den Heer
llofraad Blumenbach te Götihigen, naauwkeu-
rige waarnemingen omtrent de Zeeblazen mede
te dcclen, voor wien hij ook werkelijk eenige
van deze dieren gedroogd had , heeft zich door
herhaalde ontledingen der vangers van de ge-
noemde eigenfchap overtuigd.

iV. I)Kr.L.

R

IX.

f*

I

\

1

<'li

t ,'

b ,

%•

il

I ^ \

"*i'

«58

REIS OM DE WE HELD.
IX.

Pékon, Foyage de decouvertes aiix terres atts^

tiaics^ pc^. 42. Atlas par M, Lesueur,

i^/. XXIX. fig, 1.

Deze werkzame en Iclirandcre natuurkundige,
lUe als Aiit]iropol(»gist op de reis van Baudin
was aangefteld, licutt zich ook ten aanzien van
de natuurlijke historie der Molliisken zeer veel
moeite gegeven, en wij hebben in dit vak zeer
gewigtige waarnemingen aan zijne opmerkzaam-
heid te danken, voornamelijk omtrent de Salpcii
en Mcduicn. Door zijne voorzorg, zijn wij in
het bezit gekomen van onderfcheidene nieuwe en
voor een gedeelte goede afbeeldingen, welke op
kosten van de Franfche regering vervaardigd, in
cene zeer fijn gepointeerde manier gegraveerd,
en met kleuren gedrukt zijn. De hier voorko-
mende afbeelding der Zceblaas is juist niet ile
beste, doch Ichijnt anders dezelfde foort te moe-
ten voorftellen, welke reeds door Bory is af-
gebeeld. De opgeheven fnuit fchijnt aan de
punt van eene duidelijke opening voorzien te
zijn, en de buik is over deszelfs lengte geheel
met vangers bezet, van welke de zeewiervormige
door fnoeren , met aangeregene knoopjes, zijn uit-
gedrukt; eene nadere vergelijking der afbeelding
van den Heer Péron met de mijne zal weldra
het verfchil tusfchen beiden doen zien. De Heer
Pjïron, een leerling van den beroemden Cuvier,
welke hem de beoefening der Mollusken en Zoo-

phy-

■Ma

REIS OM DE WERELD.

259

phytcn ten fterkfte had aanbevolen, omhelst het
Systema van zijnen leermeester, die, zoo als
bekend is, het ftellel van Linneus aangaande de
Zoophyten niet aanneemt, doch alle Weekdieren
der lagere kla.sien, welke geen hart, harslenen,
noch zenuwgcllel liebben, maar van vele monden
voorzien zijn, Plant-dieren noemt, zij mogen
dan eene plantvormige gedaante bezitten of niet.
De Zceblazen zijn alzoo volgens hem Plaut-dic'
rtn ^ welke door middel van vlieziy,e blazen,
die bij zekere bewegingen aan de zwemblazen
der visfclien gelijk zijn, (zij gelijken echter nog
meer naar eene menlciien-maag) betlendig op de
oppervlakte der zee zwemmen. Zij hebben eenen
geplooiden en door i'picrkracht in beweging ge-
bragt wordenden en te zamen getrekkenen , vliezi-
ge kam , (welke insgelijks door hicht uitgezet is)
en der luchtblaas, over welker rug hij zich -.in
de lengte uitftrekt, in plaats van een zeil dient,
h;.t\vclk naar willekeur van het dier, naar de rig-
ting en llerkte des winds , op verfchillende wijzen
gebogen, uitgebreid en te zamengetrokken wordt,
van waar zij, door alle zeevarende volken, met
fchepen vergeleken en Fregatu , Qalerc of Goc'
lette genoemd worden. In weerwil der fraaije
kleuren en trotfche bewegingen , is de groote
Zeeblaas toch een boosaardig en valsch dier, en
verbergt aan het onderde gedeelte van hare blaas
eene menigte giftige vangers , welke hemelsblaauw
van kleur en verfchillende voeten lang zijn, en
diep in zee nederhangen. Wee de hand, die deze
brandende en verdoovende werktuigen aanraakt I

R 1 eene

*: i {

' \'-

\i

I
I

a6o

REIS OM DE VVERELn.

nr^

eene brandciule piiu en phlyctanen (blanves^^ op
de huid, gelijk ;kiii die der brandnetelen, ijn
de gjvolgcn dezer aanraking, welke 24 tot 36
uren aanhouden.

Waarin beflaat de natuur van dit vergift?
,, Tot hier toe," zegt de Heer Péron, ,, heeft
men nog geene proeven genomen , nog gccne ont-
dekkingen gedaan, welke hieromtrent geencn twijfel
overlaten. Dit eenige heb ik waargenomen , dat
het fraaije blaauw der vangers oogenblikkelijk
rood werd, zoodra ik het dier in water zcttcde,
hetwelk ik fterk met zwavel- of zout-zuiir be-
zwangerd had , even als eene plantaardige blaaii-
we verwftof: ook moet ik hier gewagen van
mijn vermoeden , dat in de vangers eene verdoo-
vende kracht aanwezig zijn moet ; want zonder
deze blijft het mij onbegrijpelijk, hoe een zoo
zwak dier, in zijne wceklle organen eene kraciit
bezitten zou, waardoor het levendige visfclicn
van 4 of 5 duimen lengte aanvallen , vcrflinden
of vertceren kan ; want ik heb inderdaad de zoo-
danige gevonden in de zich zoo gemakkelijk ver-
wijderende zuigmondjes , die zich aan het eind
van eiken vcrflindenden vanger bevinden*" De
Heer Péuon is derhalve, zoo ver ik weet, de
eenige , die buiten mij ^^zo. ontdekking gedaan
heelt. De graten, welke ik uit de opgezette,
en in de lengte geopende vangers 3 duimen hoog
boven de zuigmondjes heb uitgenomen, waren
van vliegende visfchen i en de luchtftroom, wel-
ke bij eene (lilte van wind , door eene zaamge-
pakte menigte van vliegende visfchen werd ver-

oor-

oorza

eene

nemen

keurjo

beflisf

en Péi

zoo m

hebber

daarto(

■iHii

REIS OM DE WERELD.

261

oorzaakt, deed, in de nabijheid van ons fregat
ecne groote Zccblaas juist de koers d:i:ir henen
nemen, waar de vliigt neder viel; of dit wille-
keurig of bloot wcrktuij^lijk was, wil ik niet
beflisfen. — Daar intusfclien de Hecren Cu vier
en PÉROJV de Zeeblazen voor Zoophytèn houden,
zoo moeten wij zien , welke gronden zij daarvoor
hebben , en of de veelvuldige monden alleen hun
daartoe regt geven ?

./.'

I .'■

X.

Over het denkbeeld van Plant-dier,

i I

Zoophyten zijn , gelijk de natuur dezer leven-
dige fehepfelen en de etymologie van het woord
aantoont, dieren, welke in hunne huishouding
en gedaante vcel met de planten gemeen hebben,
AnimeiUa vegctantia , of zekerder. Forma vegcta"
hiJiiim. — Ik heb reeds in het ade deel der
Mémoires de la Soelétó Impériale des Naturalis-
tes de Moscou , waarin ik het Alcyonium arborcum,
befchreven heb, uitvoeriger over dit Ruk ge-
fproken, het welk ik vriendelijk verzoek hierop
iiatelezen : evenwel wil ik mij niet alleen beroe-
pen op mijn' eigen' arbeid, maar ook op Pallas,
welke een zeer gezond denkbeeld van Zoopbyren
heeft, en eigenlijk als een clasfiek Schrijver (*)
te dezen aanzien moet befchouwd worden, gelijk
hij ook als een der dicpdenkendfte en ervareiuKlc

Na-

(*) Lknchui Zoophporum^ pag, 19,

1^ 3

-Ml
i !

162,

REIS OM DE AVF.RFJ.D.

Natiiurondcrzockcrs onzer eeuw door goliccl
Earopa verecru wordt. Pai.i.as belcliouwt de
Zoophyteii als dieren , die in de gedaante eencr
plant groeijen , en zich , even als deze, door ecne
fcliijnbare zaad-korrel (welke echter uit aanmer-
king van derzelvcr gevoelige natuur een ei is, in
het welk het jonge dier opgcfloten ligt,) voort-
planten : ,, Zoüphyta csft aminalia verc vege-
,, tantia in plantae i ormam excrefcentia
,, plantarumque alias qiioquc proprietatcs af-
,, fectantia; cafc plaiitas quaji animaias^
,, fabricasque tiutritiütiis ^ iticrenicnti , gcnerti-
,, tionis ^ habitus mi ra analogia inttr pïcbcm
,, vcgctabikm et AnirnaVunn ultimas das fes
,, intermedia et ambigaa,^^ Het komt ook op
hetzelfde neder, of men de plantdieren bcfcliouwi
als Planten^ welke met dierlijke levenskracht,
dat is met gevoel en beweging in dcrzelver al-
zonderlijke ledematen begaafd zijn; of alsZ)/>/Y//,
die voor het uiterlijke in derzelver Oeconomie
welligt ook hier en daar den fcliijn geven van tot
de planten te bcliooren. Men moet Hechts de
dierlijke levenskracht aannemen als den grond, als
de voornaaniftc oorzaak van alle de eigenfcliap-
pen, vcrrigtingen en veranderingen , w-lke uicii
bij deze ichijnbare planten waarneemt, als, bij
voorb. , van den groei (*), van de wijze, wiiarop zij
zich vastzuigen en voeden (f), van hunne bewe-
ging

(*) 7a] hebuL'n geene wortelen.

(t) Zij grijpoii en oveivalkn hunnen buil met vele, voor
een i/edeelie gewiipcade , monden.

Rl':iS OM DE WERELD.

263

j'iiiir e*) van de voortnhntiiis; en voortteeünp; van
dierlijke gründbellamldeelcn (f) «^n aan de gi'oei-
Icracht der planten alleen de keus der middelen
toekennen, ter bereiking van de oogmerken der
genoemde verrigtingen , ot" aan deze, de uitvoe-
xing dezer verrigtingen, volgens de wijze en on-
der de gedaante der planten , overlaten. In beide
gevallen vooronderllelt men geene afzomierlijkc
of bloot te zamengelleldc , maar eenc verëenigde
werking van dierlijke en plantaardige krachten,
als een noodig vereischtc ter voortbrenging der
Zoopliyten. liet zoude echter belagchelijk klin-
ken , wanneer men , bij de definitit of het algemeen
begrip van Plant-dier, fpreken wilde van het al
of niet beftaan van de noodige organen van het
hart, van de herslenen, als mede voor de adem-
haling of fpijsvertering. Dan wat doet men niet
uit liefde voor een fystema? — Naar het zoo
even aangetoonde begrip van Plant-dieren waren
alzoo de Zeeblazen geenc Plant-dieren ; ik ten
niinllc vind bij dezelve niets plantaardigs ; zij
bewegen zich, zij vangen hunnen buit, en voe-
den zich , even als andere dieren ; zij hebben alleen
dit met de Plant-dieren gemeen , dat zij vele mon-
den hebben; maar dat maakt nog niet, dat zij
werklijk Plant-dieren zijn : men zou dezelve nog

eer-

(*) Deze is van eenen zinnelijken oorfprong , wordt door
prikkel en gevücl voortgebragt , en is derhalveu wille-
keurig.

(t) Vergelijkt Reaumur , Mémoir. de VAc. Fr. 1 727 />. 27 r ,
en de proeven van Geoffroy , Lemerv eu Marsigli.

R4

t

L 1

!

i

if

264

REIS OM DE WERELD.

m

il.

eerder Polypen kunnen noemen, (zonder ann de
benauiing Zoophyt de ware betekenis en het regte
begrip te ontnemen.) Polyp echtvir is een veel
beieekenende naam. (De Sepiën noemde men
ook Polypen.) De Zeeblazen zijn ontegenzeg-
gelijk Polyojlomen (veel-manden;) maar niet alle
Polyoflomen zijn daarom reeds Zoophyten, 'er
behoort nog meer toe, dan de bloote monden.
Veel gemakkelijker zoude het te bewijzen zijn ,
dat de Flap en de reemi Zoophyten zijn,
dan de Phyfaliden. De Phyfaliden hebben niet de
ininftc overeenkomst in gedaante met de planten
of Plant-dieren ; hunne Oeconomie en inwendige
natuur, met welke wij bovendien, gelijk met
meer andere dingen, nog te weinig bekend zijn,
rchijnt zelfs ook met de Zoophyten (welke noch
eene luchtblaas bezitten, noch een bijtend flijm
afzonderen enz.) weinig overeentekomen ; en
toch rigten wij ons evenwol bij de verdeelingcn
in de natuurlijke historie naar de uiterlijke kcn-
tcckenen en overcenkoridcn. Dit zijn de gron-
den welke mij niet veroorloven, om de Zec-
bhizen voor Zoophyten te houden , offchooii
ik tevens aanmerkc, dat de Phyfaliden en Pliys-
fophoren dezelve meer nabij komen , dan (Je
Velcllen, Porpitcn, JNleduicn , Actinien, Y\^'
tuliden (Ilolothurio^ Asteroiilen en Eclii:iic!cn.
Het is in het algemeen nog te vroeg, om alle
ligchamcn , die men nog niet naauwkeuilji; kent ,
hunne bepaalde plaats te willen aanwijzen, en de
nieuwere Natuuronderzockers , welke niet de
levende natuur, maar hunne doode kabinetten vul

mS

REIS OM DE WERELD.

2Ö5

geraamten , (lukken en brokken en in een gekrom-
penc overblijflclen bclchouwen , en nllcs volgens
cene zeer bedenkelijke riingichikking bepalen wil-
len, verraden hierdoor meer ijdelheid en zelf-
liefde (voor zoo ver zij daarbij hun vernuft kun-
nen aan den dag leggen) dan wijsbegeerte, om
zieli , als eenen Savammerdam , Needham, Lyo-
n:.t , Ror.SF.L , Tremuley , Ellis , Boiiadsch ,
Ijastkr, IVxllas, o. Fr. jNIülljmi, jMonroo,
Poli, Clivier, Ramdoiir en Me!;el, op het
wezen der zaak (niet op den uitwendigen vorm)
toeteleggen , en te Haan naar de ware kennis ,
naar het pit der wetenfcbrtp. Bij Lamark (Systè-
mc dei animaux fans vtrlebrcs^ ƒ>. 341.), die de
even zoo ichranderc als overeenkoniflig de na-
tuur ter nedergedelde Ccfitronia van den waar-
heidJievcnden Pallas (^Misccllan. ZdoJ.^ pag. 37
('/ 153. Spicilegla Zoolog.^ Fase, X. pag. 26.)
opgevat , en ziine Radiaires daaruit afgebeeld
liceft, zijn de PliyHüiden met even zoo weinig
rrgt gephiatst onder de Radiaires luolasfcs ^ als
bij CuviER (^Tableau elementaire des animaux,
IL S. 4.) onder de Zoopliyten ; want zij Inreken
niet van eenen ftraalvorniigen Hand en kringvor-
mige houding der voeldraden , rondom eenen in
het midden gcplaatflen mond, die zij geheel niet
hebkii. r)eLer betiooren hier de RleJufen, Be-
ruën, Vclellen, J^orpiten , llolothurieii of Zee-
wallcn , Zecdorren en Zecëgcls , en zelfs ook nog
beter de Acriniën. Dan wij verwijderen ons te
zeer van ons onderwerp. Daar echter in den
tcgenwoordigen tijd 200 vele fchrijvcrs, uit groo-

11 5 te

•IV

7
I

j-,

>

W

±66

REIS OM DE WERELD.

te zucht voor een eigen Systema, het allesom-
vattend ftelfel van Linneus, met ftoiitmoudigheid
en drift, durven aanvallen , en waar zij fleclns op
cene enkele afzonderlijke plaats ecne kleine zwak-
heid bij hem ontdekken', alles hervormen, wat
deze gemaakt heeft, en daardoor zeer dikwiils
ook het goede verdringen; is het noodzakelijk,
dat iemand van genoegzame fchrandcrheid en
doorzigt het Systema van Linneus, dat over
het geheel op i>;oede gronden gebouwd is, zui-
vere , en zich , in vereeniging met onderfchcldc-
ne mannen van naam, van welken ieder, gedu-
rende zijn gehecle leven , fleclits een afzonderli;!:
vak heeft bearbeid, 'er op toelegge, om de vtk
onbekwame ftelfel-vormers , wier willekeurige in-
vallen en met de natuur (Irijdige verdeelingcii
reeds vancerstbeginnenden en onkundigen nageaapt
en gevolgd werden , te verbannen.

Wij keeren thans weder tot de nieuwfte letter-
kundige bijdragen aangaande onze Zeeblazen. Reu
Fransch Geneeskundige, welke bij de bevrijding
van St. Bom/f/go door de Negers weder naar Eu-
ropa tcru'^keerde , gaf zijne reisbefchrijving , be-
nevens zijne waarnemingen , betrekkelijk de natuur-
lijke historie, uit in sdeelenin 8vo, Part/'s ilhcf,
met vele platen. (Descotilz, Foyage (fun Na-
tiiraliste^ Vol. /. pag. 223.) In dezelve vindt
men ook eene afbeelding en belchrijving van de
groote Zeeblaas. ,, De Galercn oï Fregatten ^^^
zegt hij, ,, zijn Mollusken (onder de plaat ech-
ter Haat Fer Zoophytc da Vordre des MolUn-
qua — /*) „ welke ons in de nabijheid der Anie-

">")

ri-

WSBS^SI^rirT'i: "w^"'^

al

{ "ir

REIS OM DE WERELD.

z6j

rikfianfche kusten, ook dikwijls dieper in
zee te ^cmoet dreven. Men noemt dezelve
ook Zeeblfizen of Zcilblazen (^Félctte^^ ook
Moocicu in Brafillèn, Wanneer men deze die-
ren bij de kusten ontmoet, dan kan men zeker
(laat maken, dat 'er een ftorm op handen is. —
Een matroos , welke bezig was met zeewater
te Icheppcn , om het verdek Ichoon te maken ,
betrapte, bij die gelegenheid , cene zoodanige
Galèrc^ welke hij bij mij bragt. Het is het-
zelfde dier, dat in de EncyclopüVic -par ordrc
de matièrcs ^ Thalia genoemd wordt. Dit dier
is niet anders , dan ecne levendige luchtblaas ,
welke allerhande gedaanten aanneemt , zich naar
willekeur uitzet, of te zamentrekt. De blaas
is vliesachtig, doorfchijnend , alleen met lucht
opgevuld, waardoor dezelve op het water
zwemt , en geheel ledig van ingewanden en
zonder openingen. Men zoude dezelve kun-
nen vergelijken met de zwemblaas der karpers ,
bijaldien dezelve op den rug nicu voorzien
ware van eenen opgezctten kam, welke zich in
„ de lengte op dezelve vertoont en met rozcn-
,, roode fnoeren zamengevat en opgekruld is.
,, Deze luchtbevattendc kam is niet anders dan
,, bet zeil of de rugvin van dezen blaasgelijkendeu
,, visch. De geheclc blaas vertoont, wegens
,, eeiien haar eigen' perlemoeren glans, alle de
,, kleuren van den regenboog; zij is doorgaans
„ langwerpig, en bijzonder aan het cene einde
,, (de fnuit) dikwijls fpits toeloopendc , langer
,, en rozenrood. Zij beweegt zich heen en wc-

5, der

99

99

99

99

99

99

99

99

99

99

99

99

59

99
99
99

99
?9

99

^ 4,

m

i. \ I

I
I

I'' : ♦

■» 1 I

^li:.

i

11: I

'VA i«'

' ül

■;'ll

*

t'

^

'm:

268

REIS OM DE WERELD.

,, der op de golven der zee, en fleekt dikwijls
Hechts niet de helft der bl-ins boven het wa-
ter uit, dewijl dezelve van onderen aan den
buik, van het eene eind tot op de helft, ge-
heel met onnoemelijke, ï^nge, (lijnierige draden
bezet is, welke diep in zee neerhangen, met
een zuigmondje eindigen , en tegen de ledige
ligte luchtblaas een aanmerkelijke zwaarte heb-

,, ben. Deze lange draden, of vangers , kunnen
zich ongeloofelijk te zamentrckken , en uit-
breiden. Aan den buik zijn dezelve dikker
ineen gewonden, en vormen daar, digt in el-
kander gellingcrd, eenen Üijmcrigen bondel van
blaaiiwe, rozenroode, lilukleurige en hcmclsc'i-
blaauwe fnoeren, welke in het water naflepen,
overal aankleven, en alle vaste ligchamen ea
levendige dieren, welke door dezelve aange-
raaktworden, in zich verwarren, en aan zich

,, vastzuigen. De Galére heeft in hare vangers
zulk. een doordringend en bijtend vergift, dat
men, op het oogenblik, als men het dier heeft
aangeraakt, eene brandende pijn in de huid
befpeurt, gelijk aan die der brandnetelen,
waarop zwelling en ontfteking volgen. (Dit
heb ik niet ondervonden.) Om hiervan gene-
zen te worden , moet men een klaauwtje knof-
look op de beleedigde en pijnlijke plaats aan
(lukken breken , of dezelve beleggen met linnen,
dat met vloeibaar alkali natgemaakt is, als
wordende het vergift daardoor geneutralifeenl.
Men beweert, dat hei gift van dit dier zoo
fijn en zacht is, eu tevens zoo verderfelijk,

dat

59
59
59
95
59
59
39

39
99
99
99
99
99
99
9'»
99

99

99

99

99

99

39

39

99

99

59

99

99

99

99

REIS OM DE WERELD.

a69

,, dat het vleesch dier visfchen, welke Zeebla-
„ zen eten, (welke zijn die?) fchielijk door het-
,, zelve verteerd en veranderd wordt, zonder
,, dat evenwel de visch 'er door derft." Ecne
zonderlinge zaak, welke ik nooit gehoord heb.
De verCchillcnde llekclbuiken (JfeiraoJon fascia-
iL'S, nndulatus ^ inarmoratus ^ enz.), welke we-
gens onnoemelijke treurige en noodlottige onder-
vindingen in Japan , als wszenlijk vergiftige
visfchen bekend zijn, i'chijnen niet op alle tijden,
en alleen wegens hun voediel, hetwelk in Zee-
flakkcn (^Limacina^ bcftaat, (^ylplyfia dcpilans ^
barbarica Pocrctii^ tiigra fasclaia ^ ylcera vel
Lobaria Mi'illcri ^ Doris nigra^ ocellata^ enz.)
vergiftig te zijn; maar van dieren, die zich kun-
nen voeden met luchtige Zceblazcn, heb ik zoo
iets niet gehoord. De A'-olgende plaats in de
befchrijving van den lieer Descotilz, is even
zoo onnaauwkeurig als onvcrftaanbaar: „ Les
„ deux extremitcs de la Qalére resfemblcnt a
,, deux f eins que r anima l fait ::io:ivoir a Vin-
^^ ftar des phalènes. Ces deux tettins, y?
„ je puis leur donner celte expreslion , font d''un
„ bleu azour.'*'' (Dat is alleen het achtcrfte ge-
deelte van den buik, hetwelk afgerond is, en aan
hetwelk de vangers zich bevinden; het voorde ge-
deelte of de fnuit is rozenrood.) „ Ojiclqucs
,, miiscles (?) cartilagineux (?) utiles a la con-
,, traction des parties de Vanlinal tap>isfent la
,, crCte fupérieure que f ai déja comparéc a la
,, twgcoire dorfalc des poisfons. (<*) Elk est
., frangce d"" miö lifière rofe glacéi de nacre.^*

De

I

rii'Jr

■1 7

ilki

li' ii

='11 '

1 V

i

270

REIS OM DE WERELD.

De rood'j fnoeren, als ook de blaauwe, doen \\\th
ligt de werking van fpieren: uit liet zamenftcl
echter laat dit zich niet met zckcriicid opmaken ;
dezelve kunnen ook wel vaten zijn; kraakbeen-
achtig zijn zij niet. Het zeil laat zich niet ver-
gelijken met eene rugvin, deze toch doet hare
werking in het water; het zeil in de lucht; in
het zamenftel is nog minder overeenkomst , dan
in de werking. Wij zijn derhalve ook door deze
befchrijving niet veel wijzer geworden , en zullen
dus de gewigtigfte bijdragen uit onze eigene waar-
nemingen moeten ontkenen, om een naauwkeurig
denkbeeld van de Zeeblazen te erlangen , en der-
zelver gcflachtskcnteekencn tot zekerheid te bren-
gen.

XI.

Vervolg van het uittrckfcl uit /nijn Dagboek.

Eerst op onze terugreis van China naar Ei:rc'
pa^ in het jaar ifïoö, ontdekten wij weder cenige
Zeeblazen, onder welke zich (den 12 April) de
kleinde foort {P/iyJ'alis al'ra ^ cornuta of Oi-
bcckii') en de grootere Brafiliaanfche Iborten,
waaronder ook de Ph. glaiica was, (den 17, Jp
April 1806) bevonden. Bij só** Breedte en 33^)2^
Lengte , zagen wij 'er verfcheidene voorbij zwem-
men, en bij 35° 5' Breedte 342'' Lengte, in de
nabijheid van de Kaap de Goede IIoop^ (30 jM ij-
len afftand) vong ik eenigc hemclsblaauwe Zee-
blazen van middelbare grootte, met donkerblaaii-
we en groenachti^e fnuit en vangers , onder welke

zic!i

tm

tiémL ^'

REIS OM DE WERELD.

ari

zich ook een groote, niet franje bezette, vanïter
bevond (^P/i. glaiica^. De bewegingen, die de-
zelve maakten , waren fterk en hevig ; de blaas
trok zich zeer in de lengte uit, en de groen-
achtige üuiit maakte kringvormige bewegingen
in de lucht; de met franje bezette langere van-
ger moet eene toevalligheid geweest zijn, of bij
de andere dieren moeten deze verloren geraakt
zijn, want ik heb dezelve maar bij een enkel
dier aangetroffen; in haast teekende ik dezelve,
en wilde hem ook nog nader onderzocht hebben ,
maar ongelukkig was , na het eten , het vat met
mijn dier over boord geworpen , en ik werd niet
wijzer, dan ik was. Zij waren niet volkomen
van de grootte als de rozcnroode Zeeblazen, die
ik in Braftlicn gevangen had, maar toch grooter,
dan de Glai/ca met den roestkleurigen rooden Ihuit ,
die ik in de nabijheid van Kaap Frio in Brafilien
gevangen heb. Deze, op den 17 en 19 April, bij
de aangewezene graden der Breedte en Lengte,
gevangene Zeeblazen branddeden , gelijk de groote
Brafiliaanfche , en zwommen ineen water, in het-
welk 's nachts zeer vele lichtende Zce-infecten en
Infüüe-diertjes gevangen werden, als het Zilver-
blad {ouisciis fulgens^ , een rood gedippeld Ko-
geldiertjc {jnammaria) , Kreeften met gele ban-
den, Salpen, welke veel overeenkomst hadden
met de democratica en polycratica van Forskal.
Na ons vertrek van St, Hdcna^ op den 16 Mei
1806, ontmoeteden ons bij 70 20' Zuider Breedte,
en 16" 23' op den thermometer van Reaumur,
eene menigte groote , brandende Zeeblazen , welke

ia

I .

WW

i A

% ■

272

REIS OM DE WERELD.

in zeldzame grootte de Bialiliaanlclie ver ()v\i-
trolieii.

XII.

Phosphoriesch lichten der Zccblazcn.

Dagelijks werden 'er vcrfcheidenc van deze Zcc-
blazcn gevangen , en om dien tijd had tevens bij
nacht het lichten der Zee op eene zeer zeldzame
en ongewone wijze plaats; waarom de meeste
van ons gczclfchap van mecning waren, dat dit
door de grootc Zeeblazen moest verfpreid wor-
den. De Genees- en Sterrekundige van ons fchip
riep mij reeds bij de avondlchemering op het dek,
om de groote vuiir-kogcls in het water aan de kic!
en bij het roer waartencmen. Hoe donkerder
het werd , hoe meerder gloed deze groute ovale
lichten , bij eiken golfflag , aan het ftuiir verfprcid-
den. Wij gaven ons moeite, om een zoodanig
licht met den vaiigzak of het net magtig te wor-
den, doch te vergeels; het lichtende dier fcliecn
het vangen te ontduiken , en ontkwam zelfs nog
uit den zak. Dit ftrckte voor de aanichuiiwcrs
nog meerder tot overtuiging, dat het Zecbhizcii
waren ; dewijl dit glibberige dier zich zells bij
dag niet dan met veel_ moeite vangen Iaat , en
dewijl de groote Telephoren of vermoedelijke
eicrftokken der Salpen, welke door Bory Mo-
liophora en van Péron Pyrofoma genoemd wor-
den , en die wij in de Zuidzee in de nabijheid
der irashiugton-Q.ï\^ndiC\\ gevangen hadden, veel

tra-

trrtire'
zich
eenigc
van h
ven.
viel in
cnteo-e
groene
Phospl
kleine
chaamp
geflotei]
groote
2ijn, z(
de bla:
g^^^^^ e
'm de
's avond
fchap V',
ook de k
gaven 's
den dag
dat elk
zoodra I
of zich
uit droom
venskrac
Jiielijk fhe
zeilden ,
welke de
ftuwde bai
^eroorzak(

REIS OM DE WERELD,

C73

tragere en lon;gere ligchamen warerl , welke
zicli gemakkelijk lieten opvangen ; maar toch de
eenige, welke een even zoo groot licht, oflchoon
van hetzelve geheel onilerfcheiden , van zich ge-
ven, liet licht, dat wij zagen (den 17 iMei 1806) ,
viel meer in her roode; dat der Telephorcn daar-
entegen was vi'.iiger, en liep meer in het blaaiiw»
groene, geiijk de vlam van zwavel of het licht der
Phosphoriis; het beftond ook uit even zooveel
kleine flippen , als 'er ondoorfchijnende lig-
chaampjes in ecne zoodanige flijmrol lagen op-
gefloten. Wanneer derhalve de hier bedoelde
groote roode ovale lichten Zceblazcn geweest
zijn, zoo kan men vooronderftellen , dat alleen
de blaas van deze dieren licht van zich
geeft, en niet de vangers. De opgevangene en
in de badkuip geplaatlle Zeeblazen lichteden
's avonds niet , naardien deze in hare gevangen-
fchap van eenige uren te zeer wafeu afgemat;
ook de kleine lichtende kreeftaardige Zee-infekten
gaven 's avonds geen licht meer, wanneer zij in
den dag waren opgevangen. Ik heb opgemerkt ,
dat elk lichtend Zeedicrtje ophoudt te lichten,
zoodra hetzelve uit zijn Element genomen wordt j
of zich vermoeid heeft ; dat , met één woord , de
uitftrooming des lichts van de vlugheid der le-
venskracht afhangt. Daar wij in dien nacht ta-
melijk fnel (5 knoopen voor den wind) vooruit
zeilden, zoo was de fchuring, of de beweging^
welke de fchuimende en door het fchip voortge-
ftuwde baren op de lichtgevende Zeedicrtjes moest
veroorzaken , zoo fterk , dat het fchip beftendig
JV. Deel. S een?

I <

1 ! '

[•|

• é

m

\j

i iiA

074

REIS OM DE WERELD.

eene brcede en wel vijftig voeten lange en vurige
voore achter liet, waaruit groote en kleine vuur-
bollen voortkwamen ; en in welke men de vlie-
gende haringen zeer duidelijk kon opmerken.
Bijna overal , waar ik vliegende haringen gevon-
den heb, waren ook de Zeeblazen , Bnniten,
Doraden niet verre verwijderd; alle dezen ont-
moetede men tusfchen de keerkringen dagelijks.

Den ipden Mei 1806, bevonden wij ons op de
50 26' Zuider Breedte en 20^ 20' Wester Lengte.
Hier trok ons weder een groot aantal brandende
Zeeblazen van de ecrflie grootte te gemoet ; het
geen in de verte het aanzien had van eene kleine
vloot met rozenroode zeilen. Daar ons fregat
hare liniën verdeelde, zoo werden 'er weder
drie van haar opgevangen , en op het dek in eene
groote kuip met versch zeewater geplaatst ; waar-
door ik gelegenheid verkreeg, de waarneminjen,
die ik bij deBrafiliaanfche foort in het werk gefield
had , te voltooijen , en de Zeeblazen meer in vcr-
ichillende houdingen afteteekenen : want ik hield
het voor verdienstelijk, een dier, dat zoo weinige
Natuuronderzoekers in de gelegenheid geweest
"waren om te zien, van verfchillende zijden te
teekenen, waardoor men een volkomener begrip
van hetzelve zoude erlangen , en de zaak over
het geheel in duidelijkheid moest winnen.

(^Phyfalis maxima.') Zij waren twee- ook drie-
maal grooter, dan deBrafiliaanfche, en hare kwet-
zingen waren gevoeliger. Aan onze handen moes-
ten wij onze nieuwsgierigheid boeten, en hij,
die het gezigt met de gewonde hand aanraakte,

werd

u-erd

brandc

ccnc h

andere

nnt?crc

tcndc :

dieren 1

liaanfcl

fcheen

grootgli

befchou

roode k

in de pi

ligt ook

tle bran

wanneer
vuldig j
was, de
wekkend

dere gclc
\'elcllcn ,
de klaau
waren, e
ding vcrc
en vangci
zoo dat
wanneer
J^g; de
'-etwelk d
ïe kunne
visch , da
lengte v.in

r

m

REIS OM DE WERELD.

'75

werd

werd ook op deze nog gevoeliger plaats cciic
brandende pijn gewaar; fomniige klaagden over
ecnc branding aan de lippen en aan den neus;
andere wiesichcn de oorcn met azijn , en nog
andere klaagden over liet voorlioofd. Het bij-
tende flijm , hetwelk aan de vangers van deze
dieren kleefde, was Icherper , dan dat der Brafi-
liaanfchc, en roodachtig; deze roodachtige kleur
fcheen echter, bij het onderzoek met een ver-
grootglas , waarmede ik alle de pijnlijke plaatfen
befchouwde, veroorzaakt te worden door rozen-
roode korte, kromme buisjes of haartjes, welke
in de poriën der huid hangen bleven , en die wcl-
ligt ook de pijn te weeg bragten ; evenv^'el h'ieki
de branding op de huid nog gedeeltelijk aan ,
wanneer ik ook reeds alle roode vezeltjes zorg-
vuldig had weggenomen. Waarom ik geneigd
was , deze rozenroode haartjes voor de pijnvcr-
wckkende deelen te houden , wil ik bij cene an-
dere gelegenheid nader openbaren, wanneer ik
VolcUcn, Meduzen en andere dieren, welke in
de klaauwcn en vangers der Zeeblazen verward
waren , en aan mijne vingers eene pijnlijke bran-
ding veroorzaakten, befchrijf. Hare voeldraden
en vangers waren boven 20 tot 30 voeten lang,
zoo dat dezelve nog diep in zee nederhingen,
wanneer de blaas reeds op het dek van het fchip
lag; de zuigmondjes of het eind der vangers,
liCtwelk de gefchiktheid heeft van zich aanmerkelijk
te kunnen uitzetten en ook eenen veel dikkcren
visch , dan het zelf is , kan opnemen , hebben de
lengte van 1 tot 3 lijnen. De magen of zccwlerach-

• S ?. ' ti-

■'•• l.j

! i

i 1

1.1,,

h 'É

^

^i.

-^ü.

.T^

REIS OM DE WERELD.

tige inul'-lLinfcliottcn vvordcii bij deze dieren nr.nn-
vver, of (taan veeleer digtcr bij elkander in den
(Kiat van rust; maar zoodra zij liuiinen btiit op-
nemen , zoo verwijden zieh dezelve boven alle
verbeelding. Deze dieren bezitten een taai leven,
dat zoo\"el in liet een als het ander deel huisvest,
]k (need eenigc vangers af, en wierp dezelve in
eenen emmer met versch zeewater, in welken zij
bleven voortleven, en zieh, nog twee uren lang,
even levendig te zamcn trokken , als of zij nog
met de blaas vereenigd waren. De middcllljn of
de breedte der opgefpannen blaas bedroeg bij den
fnult 3 duimen, aan den buik 5 duimen, en,
wanneer zich het dier uitftrekte , was de lengte
der blaas in haar geheel 8 tot 10 duimen. Daar
ik tot de afbeelding, welke ik van deze grooto
Zeeblaas levensgrootte gemaakt had, en welke 1
nog niet volkomen af was , nog een onbcfclia-
cligd dier voor den volgenden dag noodig liad,
zoo hing ik een van dezelve, door mij in eciien
emmer met zeewater bewaard, aan de boegfpriet
op, en de beide andere liet ik in het water.
Vele, die deze dieren befchouwden, maakten de
aanmerking, of dezelve niet wel van twee vcr-
fchillende geflachten (Scxus^ wezen konden, de-
wijl zij, hoe dikwerf men hen ook van elkander
fcheidde, telkens weder tot elkander kwamen,
zich met hunne blazen digt naast elkander plaat-
Iten, en met hunne vangers zoo door elkander
ftrcngelden, dat men hen niet van elkander kou-
de los krijgen zonder eenigc zuigmondjcs te kv/et-
fen en aftcfcheuren. — Alhoewel ik nu §ccb.

ver-

verf
bcfp

mtm

\riamÊaemSsa

KEIS OM DE WJUlKLi).

'-77

vcrfchil in gcflacht bij deze dieren \kU IvuniiJ'n
bcfpeurcn , zno zij:i zij toch w.iarrcliiinlijk iii
paring gcwvcst of 'er li'.'clt ccnc vijandcliikc Ih-ijd
riisichen hen beiden plaats gehad; want den
volgenden morgen von 1 men onder hen, op den
bodem der kuip, ceiic mor.igtj geleiachtif^e llufle,
van cene wollige gedaante, welke duarenboven
vermengd was met vele kleine eivormige blaasjes ,
Hukken van vanger:, en znigmondjes, wcllcc allen
nog in gedurige beweging waren. Ik droogde
van dit (lijmig en vliesachtig nederplofïel zoo veel
als op de punt vaneen mes kon liggen; doch kon
aan hetzelve naderhand met een vergrootglas nog
mir.der ontdekken, dan te voren met het blootc oog.
Daar wij heden in de vroegte weder tv/cc ve'rfchc
Zeeblazen met het fchepnet gevangen hadden , zoo
befloot ik , die van den vorigen dag te ontleden ,
en de rcekeningen en waarnemingen met de nieu-
weren voort te zetten.

XIII.

Be vocdh/g en talrijke monden der Zablazen,

De vcr?ch uit zee opgehaalde Zeebla/en hadden
;':kke opgezette vangers , en de dikke bundel- van
'c naar de bi-aas opgewondene, blaauwc (Irengen
t)czat eene zonderlinge uitgebreidheid ; zij we-
ken niet van elkander, maar kleefden onophou-
dclijk te zamen , en ik was dus begerig, deze
ziekelijke gefteldheid van dezelve, waar voor ik
het in de eerfte oogenblikken hield, naauwkcu-

S 3 ri-

^

HJ^

REIS OM DE WEPvELJ3.

riger te onderzoeken, alhoewel ik acds vooraf
berekenen kon, dut deze bewerking zeer pijnelijk
voor mij moest uitvullen. Als ik de in elkander
gcflingcrde vangers , door middel van twee pin-
cetten, cenigermate uit een gewikkeld had, vond
ik dezelve op verfchillende plaatfcn , 3 en 4 dui-
men hoog boven de zuigmondjes , ongclijkmatiir
verwijderd, en ontdekte reeds uitwendig, zonder
moeite, dat de oorzaak dezer bLiitCiirüevvone
uitzetting aan cenige vreemde ligchanien , die in
dezelve voorhanden waren , was toetefchrijven.
Kiot zonder gevoel van pijn, wegens het bijtende
llijm, dat overal aan de vangers kiceicle, liiecd
ik de opgevulde plaatfen open, en vond in de-
zelve half en geheel verteerde vliegende visfchcn
en een nog bijna onverteerd, met (lijm omgevenL',
kleine Zilverllrecp (clupea athcrinoidcs ^') bene-
vens ecnigc met llijm omwondene Hukken , weikc
mij voorkwamen, als niet ongelijk aan de krar.k-
benige fchildjes , weii'e het geraamte der Vcldla
uitmaken. Ecnigc vangers, welke, gedurende dat
ik dQ.z^ operatie in liet werk ftelde, in het water
afhingen, wierp het dier vrijwillig van zich al",
en die, welke ik had opongcfncden , en aan welke
ik den uitgezogen' buit poogde te ontnemen, lie-
ten van zelfs los. Ik had reeds meermalen on-
dervonden, dat de Zeeblazen nog liever den ge-
heelcn vanger wilden laten varen , dan dat zij
hunnen buit zouden loslaten. De opgezette van-
gers , welke de overige verzwolgene visfchcn in
zich bevatteden, hadden zich aanmerkellj!: ver-
kort, en waren geheel te zamcn getrokken, gelijk

de

*

REIS OM DE WERELD.

279

de fpiraalvormige kronkelingen der darmc", ; de-'^
zelve losten zich bijna geheel in (lijm on, toen
ik de viscligratcn uit dezelve wilde wegnemen ,
en het fchcen , dat dit ilijm zelfs levendig was ;
het zwol op , en werd door kleine luchtblaasjes
opgeheven : ik heb op meer plaatien van dit
blaasachtig flijm geiprclen.

Ik fpreide de opengefnedene vangers uiteen , en
legde dezelve op doorfchijncnde glazen platen ,
opdat men de over lang en rondlopende vezelen
duidelijk zoude kunnen nagaan. Verder op naar
de wortelen der vangers , alwaar zij met de blaas
vereenigd zijn, bevinden zich ook nog andere
organen in de buis der vangers , namelijk de op-
flurpende vaten, welke het uit den gevangen*
buit gezogen' voedlel-fap opnemen , en naar alle
deelcn der blaas heenleiden ; dezelve gelijken
]iaar de villis intepinon/m Lkbcrkühniu Ik
zoude dezelve ook zekerlijk afgebeeld hebben,
wanneer het taaije flijm , dat zich overal aanhecht,
en ook dan, wanneer men meent hetzelve zoo
zuiver mogelijk afgeveegd te hebben , nog altijd
op nieuw met blaasjes opzwelt , niet alles ondui-
delijk gemaakt had. In weinige minuten was alles
weder eene taaije, blaasaclnigc, flijmige maslh ge-
worden , welke , hoe dikwijls ik ook mijne vin-
geren verbrandde, en van nieuws af mijn best
(leed, om verder voorttegaan , mij tocli alle hoop
benam, van hier in te zullen Hagen. Toen
echter het d'fT volkomen dood was, kon men
ook reeds in deze, anders weeke, flijmige deeleii
van hetzelve , welke aanvingen te vcrvloeijen en

S 4 tö

'Ir)

^ i

I

6 <i

n

I

\

ï

,¥

•I

^i

1 .

t8Q

REIS OM DE WERELD.

^'m

te verworden, geen fpoor van organifatie ont-
dekken. Het onderde doorfchljncnder gedeelte
der vangers , hetwelk boven alle verbeelding veer-
krachtig is, en zich tot verbazing toe kan ver-
lengen en uitrekken , is door afzonderlijke klep-
pen of blaauvve middenfchotten, die men reeds
met het bloote oog zien kan , en welke aan den
ïang uitgerekten draad der vangers het aanzien ge-
ven van Zeewier, in even zoo vele kamertjes of
magen verdeeld. Het laatlle dezer middenfchot-
ten rust op het geele zuigmondje , welk zich aan
het eind van eiken vanger bevindt ,, en zich even-
eens, boven alle verbeelding, kan verwijden
en zamentrekken. Het wecke taaije flijm , uit het-
welk de in de lengte en rondlopende vozclc" der
zuigmondjes beflaan, het opgeblazene r : :
fponsachtige weeffel binnen in de vangers, dit
alles werkt mede, om de ve.rrigtingen dezer ':
vendige flijmvangers , welke ons zoo zeer ver-
bazen , voörttebrengen. Ik heb, wel is waar, de
onafgebrokene werkzaamheid der fpiervezeleii iii
de zuigmondjes en vangers waargenomen; ik heb
opgemerkt, hoc zich liet inwendige der ziiij)--
mondjes voordeed, en hoe de vezeleii, in duizend
kronkelingenen znmentrekkingen , den nangcaTcpeii
buit verdrikten en vastllingerden ; hoe de lang-
zaam golfswljze beweging in de draden, welke
met ÓQ motus peristalticus intcHinonim kan ver-
jreloken worden , her al'knagcn en uitzuigen van den
buit te kennen gaf; maar ik heb de organen niet
kunnen opfporen, waardoor het fchadelijke , bij-
tende ftijm, da'L zoo wel aan de zuigmondjes als

aan

aan di

fchijn

zich

telen

welke

aanzie

ontdel

het on

mmtiimtmi

REIS OM DE WERELD.

a8i

aan de vangers kleeft, afgezonderd wordt; waar-
fchijnlijk zijn de roode verhevene pnntjes , welke
zich in eene talrijke menigte aan de dikke wor-
telen der vangers bevinden, de flijmkliertjes,
welke daartoe beftemd zijn. Daar echter te dezen
aanzien, met het microscoop', volftrekt niets te
ontdekken was , zoo ben ik ook hieromtrent in
het onzekere gebleven. Dit evenwel kan ik (Iel-
lig verzekeren , dat het vocdCel van het dier door
ve/g monden uitgezogen wordt, gelijk bij de
Polypen en Plant-dieren. Deszelfs gedaante ech-
ter , welke niets met de planten gemeen heeft ,
deszclis vrije en willekeurige heerfchappij op
de oppervlakte der Zee , de menigvuldige trot-
fche bewegingen , en in het algemeen liet hoogere
ftandpunt, waarop dit, nog zoo weinig bekende,
dier in de natuur geplaatst is, verbieden ons,
hetzelve onder de Zoophytcn te rangfchikkcn.

XIV.

Proeven en waarnemingen. Spousnchtig man" fel

der blaas ^ kneuzing van dezelve^

2 TepcHjcs aan de blaas.

Daar ik mij , bij de veelvuldige ontledingen , of
liever mislukte onderzoekingen van de flijmige
'" ngcrs, gebrand had, zoo beproefde ik deze
t»!' te lenigen door eene waslching met azyn ,
rnet verdund falpeter-zout- en vicrioolzniir en
ook met ammoniakgeest; maar al wat ik,, te dezen
wnzien, op verichilicndc tijden, mogt in het werk

S 5 ftel-

; r

;1 "j

%
' '.11

A

aS'i.

REIS OM DE WERELD.

(lellen, of ook aan anderen liet beproeven, hielp
weinig; nadat ik echter de pijnelijkde plaatlen
niet cenen loup onderzocht en de fijne rozenroo-
de haartjes , welke het flijm in de poriën der huid
hadden achtergelaten, door middel van een pin-
cet had weggenomen , verliet mij de pijn weldra
van zelfs. Eene herhaalde afwasfching der pijne-
lijke deelen met zeep en rivierwater , is wel het
zekerde middel, om fpoedig van de pijn ontheven
te worden, hier door worden de rozenroode
haartjes en het flijm losgefpoeld. '

De onbefchadigde en noa: vliiiiaie Zeeblazen bc-
voelden beftendig met hare vangers alle vaste
■,;chamen, welke zich onder water bevonden;
^uire zuigmondjes bragten zij aan hout, (leen,
glas , porcelein enz. en alle ikzc zelfilandighedca
werden hier door met het brandende flijm o ver-
togen, zoodat ieder, die dezelve aanraakte , zich
daar aan brandde. Eene porceleinen waschkom,
in welke ik eene Zeeblaas had waargenomen, was
niet naauwkeurig genoeg uitgewasfchen, en toen
ik , na verloop van eenige dagen , water in dezelve
deed, om mij te wasfchen, brandde ik mijne lip-
pen , neus en wangen : een bewijs , dat de bijtende
kracht van het half verdroogde llijni nog niet uas
verloren gegaan.

(Den 19 Mei.) Kleine blaaiiwe Meduzen, wel-
ke heden in menigte met de Zeeblazen waren op-
gevangen, raakten dezelve niet aan, fchoon ik
'er onderfcheidene nevens haar in versch water
in de kuip plaatste. Gedurende dat ik de op
het water zwemmende Zeeblazen befchouwde , eu

een

REIS OM DE WERELD.

2S3

ccn v:ui dezelve , welke zich overal moeite gaf,
om met liarc blaas tegen de wanden van het
lioiiten vat te ledigen, met een ftokjc naar het
midden Ichoof, zoo bcfpeurde ik, dat de aan-
raking en drukking van hetzelve cenc blaauwe
vlak op de blaas achterliet, die weldra weder
verdween, en welke ik niet anders weet te ver-
klaren, dan voor het gevolg eener kneuzing. Ik
herhaalde deze proef meermalen en in eene fter-
kcre mate , en bragt mij te binnen , deze zelfde
verfchijnfelen ook reeds in het jaar i«So3 te heb-
ben waargenomen bij de Brafiliaanfche Zeeblazen,
als mede bij de aanraking der levendige Sepia
officinalis (^i-^)S ^'^^^ den Portugecfchcn Zccocvcr) ,
en bij de Scpiola Chryfophlclmos \\\ ürajUleu,
Zoowel de huid der blaas , als die van den kam
is door de in dezelve bcilotene lucht uitgezet en
doorfchijncnd; zij bcllaat uit een weeffel van in
de lengte en in de rondte looiende vezelen, welke
'üiisfchicn ook wel de plaats van vatjn bekke-
dcn; want i) het gehccle weeffel der huid en
van ^^zt vezelen is fponficus, en, buiten ^Q.zii
vezelen, ontdekt men niet het geringde fpoor
van vaatjes , welke het ontftaan eener blaauwe
plek zouden kunnen bcgunfligen ; 2) de blaas en
de kam verliezen al fpocdig de vorige gedaante
eener doorfchijncnde huid, zoodra men dezelve
aar. {lukken fnijdt of doorlleekt, om de in de-
zelve beÜotenc lucht, waardoor deze ligcharaen
tot hiertoe uitgezet waren, te laten ontfnappcn;
CU zij verkrijgen het aanzien van een los, on-
üoorfchijuend , vuil-graauw en fponsachüg weef-
fel.

'm

IS4

f ,1 '

\ i

284

REIS OM DE WERELD.

fel, dat weldra In een (liiikciul flijni wegvloeit;
3) de in de lengte loopende vezelen vcrtoonen
zich bij het levendige dier meer met eene blaau-
we kleur, en die, welke zich in de rondte van
het ligchaam verfp reiden, meer rood. Deze laat-
fte kleur is inzonderheid meer zigtbaar op plaat-
fen, waar deze vezelen bijzonder llerk zijn, als
aan den fnuit; en waar dezelve zicii geheel als
dikke fnocren of vaten vertoonen, gelijk aan den
■kam. Uit hoofde van het fponsachrig weeffjl
dezer vezelen en dcrzelver dubbelde bellemming,
door welke in dezelve ook fappen rondgevoerd
wor(ien, kan men verklaren, waarom dezelve,
wanneer de doodc blaas nog door lucht uitge-
zet is, zulke gevoelige Hygrometers zijn, gelijk
ik te voren heb aangemerkt. Het dier kan odk
zelve, zonder Tiitwendigen prikkel, zijne huid i:i
ccnia;e oogenblikken eene blaauwe kleur medcdee-
Icn; dit doet het bijzonder door eigene wille-
keurige infpannin^, b. v. bij het omwcntelcn der
Maas, of, zoo als Bosc zich uitdrukt, bij liet
onderdompelen van het zeil. De bewegingen zijn
hierbij zoo menigvuldig en zoo duidelijk, dat
men het verkortend en uitrekkend vermofren, en
He als eene i'chroef draaijendc werking der veze-
len niet ontkennen kan. Hetgeen ik bij deze ge-
legenheid aan den kam waarnam, was voJkoraeu
hetzelfde, wat ik voor twee jaren in BraJUien
s;czien , en reeds te voren vermeld heb. Diït
aan de punt van den fnuit, befpeurt men een
klein tcpcltje of mondje, hetwelk omringd is door
ftralcn, die in het middenpunt zamenloopen, en

be-

>t I Éjt'

REIS OM DE WERELD.

28*;

bepaald wordt door rondloopcnde vezelen, wel-
ke de cigenfchap bezitten van zich te kunnen
zamentrekken. Dit tepeltjc ichijnt in het midden
ecne opening te hebben, die wclligt niet altijd
gelloten is. Een dergelijk mondje vertoont zich
ook aan het tcgenovcrflclde eind der blaas , na-
melijk achter aan den buik, digt bij de wortelen
der vangers. Dit mondje is insgelijks gefloten,
en flcrsgewijze met witte flralen omgeven, wel-
ke mij toelchijnen musculi apcricntes te wezen.
Ik nam de proef, om deze mondjes , door het
inbrengen van de punt eencr naald , te openen ,
dan dezelve waren vast en digt gefloten; ik ge-
loof echter toch , dat zij zich fonuijds naar wil-
lekeur van het dier openen, hetwelk misfchien,
wanneer het onder water duiken wil, door de-
zt'lve een gedeelte der in de blaas en den kam
beflotene luclit laat ontfnappen. Hieromtrent
zijn , zoo ver ik weet , nog gcene ontdekkingen
gedaan, ja zelfs het is nog niet eens bekend,
of misfchien deze levendige hydrosiatifchc bla-
zen niet beflemd zijn, om gedurende haar geheelc
leven op de golven rond te zwerven. Niemand
heeft dezelve nog ooit bij eenen opkomenden ftorm
zien onderduiken, noch aan ecne rots onder wa-
ter voor anker liggen. Misfchien heeft men zelfs
niet eens deze mondjes, door weike zij mogelijk
de ingeflotene lucht uit de blaas kunnen uitla-
ten, ontdekt, en wclligt ben ik de cerltc, die
dezelve heeft afgetcekend. Dit zij echter zoo het
wil, zeker is het intusfchen, dat deze beide
mondjes tot sxewigtige oogmerken in de dierlijke

huis-

|l|

. I

^

286

REIS OM DE WERELD.

huishouding moeten bcftcmtl zijn. Warirfchiji:-
lijk bcliooren zij alken tot het pneumatisch za-
mcnfrcl, gelijk al het overige, dat boven het wa-
ter uitlleekt. De eigenlijke ingewanden hangen
onder het water, zijn nog glibberiger en flijme-
riger dan de blaas zelve, en blijven aan elk lig-
chaam, waarmede zij in aanraking komen, en te-
gen hetwelk zij zich aanloggen, vastkleven, zoo,
dat zij niet ligt, zonder breken, weder zijn los
te maken. De korte vangers zitten op ecnen
gemecnfchappelijken (lam, en zijn niet zoo door-
fchijnend , als de langere , welke ook voor eenc
grootere uitrekking vatbaar zijn.

XV.

Vijanden der Zeeblaas, Uilwas dej'ze/ye aau
hef zeil, en aan de blaas,

(Den 20 Mei 1806.) Heden in den vroegen
morgen , waren weder twee groote Zeeblazen ge-
vangen, waardoor ik mij zag in ftaat gefteld,
om de afbeeldingen der vcrfchillende (landen van
deze dieren , naar verfche , levendige en vlugge
Zeeblazen te kunnen voltooijeii ; want de oudere
voorwerpen, die ik nog fteeds in een vat met
zeewater bewaard had, hadden in den verleden'
nacht zeer geleden, th men verzekerde mij zelfs
reeds vroegtijdig, dat twee van dezelve eenc derde
half opgevreten hadden. Ik vond aan di(izQ ook
flcchts nog eenige overblijffels van de wortelen
der vangers, al het overige lag (liikswijze onder

de

m^F^m-^mmmtf^m^Êf^Êm

■n

.:?i-,

:P

REIS OM DE WERELD.

«187

de blaas verftrooid , en het water 'was geheel
ftinkend en fliimerig geworden, terwijl hij, die
hetzelve aanraakte , zich de vingers brandde. De
temperatuur der lucht was 22^ volgens den
Therviometcr van Reaumür.

Den 22 Mei iiïoó werd (op s^** Noorder
Breedte, 23° VVcster Lengte) weder eene kleine
Zccblaas (^Phyfalia pehs^ica^ met eene doorlchij-
nende blaas , blaauwen Inuit en blaauvve vangers
gevangen, en naar het leven gctcekend. In den
nacht vertoonden zich weder groote zee-lichten
in de lichtende ftreck achter het roer; hoe die-
per de lichtende ligchamen te water gingen, des.
te grooter werden zij in omvang , en des te dof-
fer was de glans des lichts. Eenige hadden de
grootte van kokosnoten. Men wilde dezelve in
den beginne voor Zeeblazen houden , doch an-
dere hielden dezelve voor de eijerftokken der
Salpen; ligchamen, wier aard nog onbeflist is,
en die ïkl^elcphorus australis , Péron Pyrofoma^
en BoRY Monophora noctiluca genoemd hebben.
Het bleef echter in het onzekere , dewijl geen van
dezelve koude gevangen worden. Den 26 Junij
1806 (bij 390 20' Noordcr Breedte 85^47' VVes-
ter Lengte), als wij reeds de Breedte der Azo-
rifche Eilanden gepasfeerd waren , zagen wij op "
nieuw eenige Zeeblazen. Het was toen flil, eii
de oppervlakte der zee was uit dien hoofde vol
van dieren, die bij winderig weder niet uit de
diepte te voorfchijn komen. Onder de verfchil-
lende dieren , welke wij vongen , waren dr' '■ *bor-
tcn van Meduzen , en eene Zeeblaas. Van de

Me-

l

I

6
16

!i

\\'

%

1]

i

I

n

i-

s88

REIS OM DE WERELD.

Medufen maak ik alleen melding, voor zoovn
ik mij aan eene van dezelve gebrand heb.

Ecnc variëteit vvLn Aq Medi/fa aurita, en twee
andere van de Medufa radiata (^hyfoscella) , en
tuherculata uit het gedacht der Pclagien (il/t-
dL'fa pclagica^'Lii^s.') waren in de vangers der
Zceblazen verfirikt geweest^ wier ftiikken nog
aan dezelve vastkleefden; hetgeen ik echter niet
eerder belpeurde, vóór dat ik mij aan een der-
zelvcn gebrand had. Het was namelijk de groot-
fle van allen; dezelve had geene voeldraden meer,
en een' Icherm , of halfronden hoed vol van zuig-
moni'ijcs ; de hoed was hol en uitgevreten en hati
de grootte van een kinderhoofd. De ingang of
opening van denzelven was van onderen, door de
ineengewikkelde flijmdraden der Zeeblazen , geheel
belemmerd , en in de holte had zich een kleine
visch , van de gedaante der Steilooren (*) , ver-
Icholcn. Ik teekende de geheele wonderbare groep

uit,

(*) Coryphana ininnta , corpore giyfeo a latere compresfo,
nïgro vwculato fubcancellato ^ capite latimcuïo truiicato,v:a-
ciilis epidermide ablata intcrceptis (door de Zeobl.izen ge-
kwetst} abdomine vdcante fubviolaceo linea laieaü verfus
medium dorfi descendent e , oculis maguh coeruleo albis, iride
ar genten^ dentibm fetaceis. Membrana branchiofiega ra-
diis 6 piim. peet. rad. 12 pin. dor fat. longhf. radiii 46,
privio folitario fpinofo. pinn, ventr. rad. 4 divijis, pinn. anal.
rad. 29. pinn. caud. rad. 20. ab omnibus htic mque notis dif-
f er re videtur, In het eerrte oogenblik meende ik den
zwarten Chincefchcu Goudkarper hier te vinden, doch het is
mogelijk, dat deze visch de Cyprims van Osbixk is.

uit,
dors
dufe,
zeer
door
heeft
bragt,
genom
offcho(
///ca ge
die ik
deze in
cenen h
ïk meen
Otto
onderzo
vangers
De 7a
Medufen

180Ö 20(

gedroogd
der vang
bewaard
of worte

weggenen

draden

droogd.

wel is wal

men of

O^'nsacht:

vervolg

a:

zoo dat 2
IV. Dei

REIS OM DE WERELD.

289

uit, en zal nog wel gelegenheid hebben iets na-
ders van dezelve te zeggen. Eene andere Me-
dufe, welke tot hetzelfde gedacht behoort, en
zeer naauw vermaagdfchapt is met die , welke
door Pékon Pclagia panopyra genoemd wordt,
heeft waarfchijnlijk de groote zeelichten voortge-
hragt , die wij in de vorige dagen hadden waar-
genomen; want de Pelagiën lichten bijna allen,
offchoon men tot hiertoe nog maar ééne nocti'
Itica genoemd heeft. De variëteit van dc^uriia^,
die ik reeds in Karnfchatka en Japan ^ alwaar
deze in menigte en ter grootte van den bol van
eenen hoed voorkomt, ontleed heb, en waarin
ik meende nog iets verder te zijn gevorderd,. dan
Otto Fr. Muller, wilde ik juist daarom ook
onderzoeken , en bevondt , dat ook zij door de
vangers der Zeeblazen befchadigd was.

De Zeeblazen , die wij te gelijk met de gemelde
Medufen gevangen hadden , werden den 26 Junij
1806 zoo goed, als het gaan wilde, in de zon
gedroogd, dewijl dezelve, zonder het volle getal
der vangers , niet waard waren , om in fpiritus
bewaard te worden. De dikke flijmige klompen
of wortelen der overgeblevene vangers werden
weggenomen , eii alleen derzelver lange uitgerekte
draden werden op papier uitgefpannen en ge-
droogd. De in de zon gedroogde blazen bleven ,
wel is waar , opgefpannen , maar derzelver kam-
men of zeilen vielen meerendeels als een flap,
fponsachtig vlies te zamcn, en waren in het
vervolg aan de gevoeligfte Hygrometers gelijk,
zoo dat zij, bij vochtig weder, eene zoodanige
IV. Deel. T me-

7
I

l

1,^
ik

15

i !

I ' 1

11 :a

,- -v

29©

REIS OM DE WERELD.

menigte vochtigheid naar zich trokken , als had
men haar op nieuw in haar vorig clement gedum-
peld. Daar ik dien dag weder zeer veel met deze
dieren had te doen gehad, zoo ichrecf ik daar
aan toe de (lekende pijn, die ik 's avonds aan het
fpits van m^nen tong, aan mijn' hals en aan mijne
oogleden te lijden had ; alhoewel ik mij niet kon
herinneren , een der genoemde dceicn met de vin-
.■^eren aamj-crjiakt te hebben.

Op den 29 Junij 1S06 , zagen wij , bij eenen zeer
zwakken Zuidwesten wind , en bij een' warmte-
graad van 17° Rkaumur (onder 44** 6' Noorder
Breedte en 32^ 3' Wester Lengte) een groot aan-
tal kleine fpitshoofdige Delphinen en Springers;
dezelve trokken in regelmatige colonnen van 5
in het front pijl-fnel langs ons Ichip henen, en
lleepten in hunne vaart twee fraaijc Zecblazcii
mede, welke in de grootfte (lilte '^f^zig waren,
om met hare lange, diep in zee ^hangende,
vangers beneden zich rond te voeku.

Op den 30 Junij üloó werden weder Zeekwal-
len , met fchijven , borden of fchermen , uit het ge-
flagt der Pelagiün gevangen , welke geheel waren
opgevuld niet zuigmondjes en armen van bran-
dende Zeeblazeii. Men kon dit niet eerder be-
merken, vóór dat men dezelve in een vat met
versch zeewater geplaatst had, waarin zij weder
ongehinderd hunne ter ademhaling gcfchikte be-
wegingen (Sy/Io/e et Diaflole^ verrigten konden;
en vóór dat ik mijne vingers reeds aan het met
het water onvermengbare (lijm gebrand had. Ik

Medufe i

vond zelfs in het holle ligchaam der

nog

nog c
(Jijni V
de bel
Hjden 1
De I
halins:
«fat het
letfcl V
te, of
Zceblaaj
voeden
geval fc
and VOO
noch vai
%^\\ aanv
len, wie
ter \s ze
naamde ;
Actinia tt
zij dat zï]
brandende
men zich
lijke, dan
inaar allee
ven. In
tevens eer
mede de
Meloen -k\

Mijn vrii
ons fchip ,

ö" Z^' Noo

fvFJS OM DE WERELD.

291

nojT cene menigte zuigmondjcs en roodachtig;
flljm van zeilende Zccblazen, zonder dat ik kon-
de belpeuren , dat de Medufe daarvan iets te
lijden had.

De Medufe zcttede hare bewegingen ter adem-
haling geheel ongehinderd voort, en het Icheen,
dat het haar aanklevende (lijm haar volftrekt geen
letCcl veroorzaakte; dit bragt mij op de gedach-
te , of misfchien de Medufe ook de vijand der
Zceblaas konde wezen , en zich met dezelve
voeden mogt? — Ten minfte in het omgekeerde
geval fcheen de Zeeblaas geen gevaarlijke vij-
and voor de Medufe te zijn. Overigens heb ik
noch van de -iene noch van de andere zijde eeni-
gen aanval k' .nnen befpeuren , en kan niet bepa-
len, wie de aanvallende partij is; zoo veel ech-
ter is zeker, dat ik mij nooit aar eene zooge-
naamde Zee -netel Qurtica marina antiquiorum
Actinia nee Meditfa') of Medufe gebrand heb , ten
zij dat zij nog overblijffelen van den ftrijd met eene
brandende Zeeblaas met zich voerde. Wanneer
men zich brandt aan Kwallen , Vclcllen en derge-
lijke, dan is dit niet aan deze dieren zelve,
maar alleen aan dit vergiftig voedfel toetefchrij-
ven. In het lijf van deze Kwal bevonden zich
tevens eenige Salpen met blaauwe aderen , als
mede de kleine, met gele banden geteekende.
Meloen -kwal en het Zilverblad (^onifcus f ui'

iMijn vriend. Dr. Horner, Sterrckundige op
ons fchip , vong, den a Julij 1806, (onder den
6'J 35' Noorder Breedte, 3o*> 53' VVester Lengte)

r 2 bii

> '.]

t9'^

REIS OM DE WERELD.

bij eene temperatuur van i4<* volgens Rëau-
MUR, eene groote Zeeblaas, welke eenige zon-
derlinge, tamelijk groote uitwasfen aan den
kam of het zeil had , die even zeer door de inge-
flotene lucht uitgezet waren , en welke fommige
voor jongen wilden gehouden hebben. Dr. HoPv-
NER heeft deze Zeeblaas nevens andere gedroogd ,
en aan den Heer Hofraad Blumenbach in Göt-
tingen toegezonden, in wiens verzameling zij
nog aanwezig is.

Den a Julij 1806, werden wed«r onderfcheidene
groote Zeeblazen gevangen en eene liog grootere
menigte ontkwam aan onze netten. Die, welke
wij gekregen hadden, waren echter rneïAVyaardi-
ger , dan de vorige , en bij eene derzelve bevonden
zich weder alle v.ingers in elkander geftrengeld
en bijkans ineen gegroeid als een^- poolfche vlecht.
Deze draderige bundel verried intusfchen nictS
anders , dan dat de talrijke monden van het dier
bezig waren met eenen maaltijd te houden; zoo
als mij de ondervinding reeds geleerd had. De
uitgebreide en opgezette vangers werden aan
(lukken gefneden , en nu zag men , dat de maal-
tijd uit vliegende visfchen beftond; in eene der
meest opgevulde vangers waren nog andere,
fchoon gekleurde, hoog-groene, geleiaclitige lig-
chamen voorhanden , welke met een luchtbevattend
rozenrood flijm vermengd s/aren. Deze ligcha-
men wa^en mij onbekend, en zijn mij ook onbekend
gebleven ; dewijl de geweldige zamentrekkingen
en de hevige tegenftand der levendige vangers,
welke zich hunnen buit niet wilden laten ontne-
men ,

<len; of
fmnne wij
^vil ik niet
'Zeeblazen
iafer, toer
'eerd ware

n&w

lilVi

"*■"

on-
den
nge-
nige

lOR-

5gd,
Gót-
T zij

lidene

)Otere

welke

aardi-

'onden

engeld

slecht.

1 niciS

iet dier
; zoo
. De
n aan
maal-
ne der
ndcre ,

ge lig-
attend

ligcha-
bckend
kingen
ingers,
ontne-
men <

REIS OM DE WERELD.

293

men , al wat nog niet in (lijm opgelost 'was , ten
eenemaal verbrijzelden en onkenbaar maakten.
.Twee van deze Fregatten hadden ook nog uit-
wasfchen aan het zeil of den kam ; bij het een , en
dit trof mij bijzonder , bevond zich het uitwasch
aan den buik der blaas, tusfchen het achterfte
gedeelte van den kam en het begin der vangers ,
en fcheen alleen eene verdunde en buiten uitgedre-
vene plaats der huid. te zijn. Bir.nen in de blaas
bevonden zich eenige droppels wuter; echter was
de blaas geheel, en nergens aan dezelve konde
men eene opening befpcuren , waardoor het zou-
de Hebben kunnen- indringen-, irigevalle men niet
Avil aannemen i dat de béide, te voren gemelde,
«uigmondjes zich, naar willekeur van het dier,
openen Icunnen. Gedurende den tijd, waarin ik
dit dier van alk zijden onderzocht, verdween
kt vliezig uitwasch voor mijne oogen. Dit ver*
rdiijnfcl deed mijne verbazing nog hooger Hijgen ,
dan al het geen ik te vojeh gezien had. Het
fcheen , dat zelfs de gedaante en vorm van de
blaaf naar de willekeur Van 'het dier gewijzigd
worden. Ten zelfden dage zeilden óns nog meer
Fregatten voorbij , welke zich paar aan paar met
hunne vangers aan elkander vastgeftreiigeUl hiel-*
(ien; of dit eene loort van gevecht, dan of dit
hunne wijze van paring moest te kennen geven ,'
wiliknietbeflisfen. Het was toen, dat de laatfte
Zecblazen door ons gezien w«.rden; en 14 dagen
iater, toen wij de Orkadifche eilanden al gepas-
'eerd waren , en ons reeds weder diep in het
Auordi^n bevonden , nv.uikte ik gebruik van ecnen

T 3 doek <,

) „

294

REIS OM DE WERELD.

doek , waarmede ik het vergiftige flijin dezer
brandende Zeeblazen had afgedroogd, en brand-
de nog mijne lippen aan dezelve , in een klimaat ,
waar geene Zeeblazen meer gevonden worden.
Het flijm is niet vermengbaar met water; het
wordt het best opgelost m loog; eene wasfing
met zeep is ook van veel nut.

XVI.

Karakter van het ge/ifcht»

Indien de geringe kennis , welke wij tot hier'
toe aangaande de verfchillende foorten der Zee-
blazen verkregen hebben , deze uitdrukking ver-
oorloven , of toereikende is , om iets algemeens
te zeggen aangaande het begrip , dat wij voor kt
tegensvvoordigc van deze dieren hebben , zoo is
het bijna het volgende : De Arethufen of Zeebla-
zen van Brown en de Physfophoren van For sk.u.
zijn animalia {<^\j(rvki{f.ivx (♦) vel 7rofi(poXu'yüh (f)
injïata^ hitUofa^ tumida ^ acre dtftenta^ hydro-
ftatica , dat is : blaasachtige dieren , welke zich ,
wegens de ingeflotene lucht , op de oppervlakte
der Zee bevinden. Van dezelve zijn fleclits,
voor zoo veel ik tot hiertoe heb mogen ontdek- 1
ken , twee geflachten , welke onder deze hoofd-
r.fdecling behooren, namelijk de Phyfaliden en|

Phys-

(*) ^j<Ti;iiciTx a cpvtrAüi ivflo^ inde (pó<rxKi? p'iyfnlis,
hnlla in afjuis nafcem et TSTOfxCpo/^vydifisyat,

(i) A iroix(pó\i;^ bulla et 9r:iJ.(pui; a lrtfj.(pi^ fltUm,

Physfo

Zee-ve<

de klei

daartoe

Phyfalic

fophorei

doel be

blazen ,

Velellen ,

waar, o

voorraad

der zee ,

De Velel

fchild en

op hetzel

vatten; b

bevattend<

(landigheic

f^m, 'm \

zigc ingevv

ge zijn ec

lijke huis?

De Phyfal

matri (♦) ,

(') Ex t:
veel mondig ,

ziii nogtans
lijk eene wnte
(in' Kop , jrj;
l'.t »0^t)5 „m^

'^('Pi om eer

.^BBSSPmwiV

mnr

REIS OiM DE WERELD.

295

Pliysfophoren , zoo men het kleine Schaaldier de
Zee-veelvraat QBi/limos) vvien.» geraamte dat van
de kleine Purpurflak Helix Janthina is, ook
daartoe niet met eeni? jreweld betrekken wil. De
Phyialiden hebben flechts ééne blaas , de Pliys-
fophoren echter nuïerdcre , waardoor hetzelfde
doel bereikt wordt. H:t zijn Hydrostatifche
blazen, gelijk de Curtefiaanfche Duiveltjes. De
Velellen, Porpiten en Salpen zwemmen, wel is
waar, ook met behulp vaneenen aanmerkelijken
voorraad van ingeflotene lucht op de oppervlakte
der zee, manr het zijn geene blaasachtige dieren.
De Velelle heeft een cels-gewijzc , kraakbeenig
fchild en een dergelijk loodregt kraakbenig -zeil
op hetzelve , welke beiden veel lucht in zich be-
vatten; bij de Porpita zijn de cels-gewijze lucht-
bevattende ligchamen van eene (leenachtige zelf-
(landigheid; en de vSalpen zijn kraakbeenige fchee-
den , in welke zich de luchtbellen uit de vlie-
zige ingewanden ontwikkelen. Voor het overi-
ge zijn echter alle deze dieren , wat hunne dier-
lijke huishouding aangaat, zeer 01 ' M-fcheiden.
De Phyfalidcn zijn wezenlijke animalir pohofto-
mata (*) , gelijk de Polypen of laagfte gellachteu

'•'• der

(*) Ex 7::KCg M:.'/{its, et <;óijlx os. Polyostoma^ een
vet'lmonilig dier, een Hydra; een Pülyp; beide woorden
zi'n nogtans et'^mologisch even ongepast: ii^p» heet eigen-
lijk eene wnterflang, van ii^uip aqua en deze heeft flechts
H<^ Kop, ni?.v7rov:; een Veelvoet, (^fcpia octopodia v. g.^
(.r io/\i/? multui et wsu? pes heeft insgelijks maar een
Kop; oin een veel-hoofJiö; dier uitttürukken, moest het

T 4 hte-

? 'I

1 ■-: !&

.'-'i

''M

*t

£96 REIS OM DE WERELD.

der Plant-diercn, van welke zij overigens door
gedaante , zamcnltcl , verlclieidenlieid van mid-
delen en doel-einden , verfcliil in bewegingen en
door volkomene vrijheid en heerfchappij op de op-
pervlakte der Zee, kennelijk genoeg onderlchei-
den ;;ijn ; liet willekeurig opzoeken van den buit ,
die zich aan de vcelmondige Plant-dieren van zeli's
aanbied; het zonderlinge rondvoelen naar en be-
fpieden van dezelve, door middel der vangers;
het aangrijpen, verbranden, verdooven of ver-
(lijven der levendige dieren, welke hen ten buit
worden ; het uitfparnen van het zeil ^ de rigiing
van de blaas naar den wind ; derzelver onderfchci-
dene bewegingen; het willekeurig alweipen der
leden : dit alles overtreft verre de bekvvaanilie'icn
van eene Zecpluim, van eenc Veretil of Z^re-
champignon , en toont maar al te duidelijk , dal
eene Zeeblaas "^- niets minder is, dan een Zoo.
phyt. Hij, die zoodanig dier levendig gezien
heeft, kan niets, dat naar een plant gelijkt, aan
hetzelve bemerkt hebben , en zal in hetzelve ook
zeker geen Plant -dier zoeken. Plant-diercn
(^Zooph'^tcfi) zijn dieren van eenc planrvormige
gedaante. Het opnemen van vocdl'el door een
groot aantal monden is , ook zonder de genielue
voorwaarde, niet genoegzaam om daaruir tot een
Plant-dier te befluiten, even min als tot eenc
plant. Dt Zeeblazen onderfcheiden zich zelfs
door den aard en het zauienflel harer monüc^ va»

de
heetcn roKon^peiuog ^ ex noXuq wuUus et Hdpxi'Oif capt,
üf fio/y/>/iaiynx.

wmm

ttfmr

REIS OM DE WERELD.

29:

de Plant - dieren : i) de monden der Zecblazcn
zijn liare vangers , en voornamelijk de zuigmond-
jes aan liet eind van eiken vanger. Geen eenig
Plant-dicr liceft monden, welke de gelchikthcid
hebben van zich zoo '<eer te kunnen uithrcidca
en verwijden. 2) De monden der Plant- dieren
zijn meerendeels centrale openin|ïen (Centrouta
Pallasjii) , dat is , zulke , die omringd zijn van
llraalvormige armen ot" voeldraden {Kadiaires
Lamark^^ , in wier midden zij zich openen; gelijk
dit ook bij de eenmondige Actinien, Holothurien
of Zeewalzen , en andere ^ctitwdis {* ) monosto-
mis „et geval is ; de monden der Zccblazen zijn
eclitcr niet uiet voeldraden omgeven , maar deze
zijn zelve voeldraden, en te gelijk de flokdarmeii
en magen , de wapenen en werktuigen ter kwet-
zing en vangiiig, als ook ter rpijsvertcering. De
Zceblazcn zijn derhalve veelmondige dieren ,
welke zich door middel eener beweegbare of
Ipierachtige luchtbluas op de oppervlakte der
Zee ophouden (^ammalia polyostomata hydros^
tatico fitu bullae et vel;, ope natatitia ^^ of fpier-
achiige luchtblazen, v;elke op de oppervlakte
lier Zee zwemmen, haren koers rigten door een
vliezig , insgelijks door lucht uitgezet , en be-
weegbaar zeil , hetwelk zij willekeurig naar de

ftrcck

(•) Actimda vel actinohola^ i. e. radiata deriv. ah
i) k-*.r\y radius y inde dKTivsIjSyjq radiattts, /Ictinoda p,t-
Ipstoifiata vera funt Zoopliyta ^ v. g. Sertularia Cellida-
ria Tubularia Millepora , Madrcpora^ Gorgouiay ZoantJift
vel /ii;tirtia fociata i>olondti tt Ellijii»

T 5

I

"i-

|.h

)

EpS

REIS OM DE WERELD.

ftrcek van den wind plaatlen , en welke voorts
voorzien zijn van een groot aantal diep in Zee
neerhangende, tamelijk zware, brandende en kle-
verige monden, welke het dier in de gedaante
vanlange, holle, flijmige, en in leden verdeelde
draden , die zich buitengewoon kunnen uitrekken
en verlengen , en aan het eind met een voor ver-
wijdering vatbaar zuigmondje voorzien zijn, na-
flepen , met welke zij op roof loeren, al, wat
zij meester worden, vastzuigeu, en geheele vis-
fchen verflinden. De Systhematifche bepTiling
van het geflacht zoude derhalven deze kunnen
zijn; , . , ..

PiiYSALis. Corpus libcrum gelatinoftim per
veficam aërtam musculofo-membranofam diapha-
nam polymorpham fitu hydrostatico in pelagi fu-
perfide f iiblatum , fupra crista vcnofa inflructum^
fiibtits tentaculis filifonnibus tubulofis , numero-
fisftmis ^ lot7gkfi?nis rctractilibus appendiculatum
vel cirrhis pendulis fupra cras/ioribus contortis ,
f/tbtus tet>uioribus totidemque osóulis hiatitibus

(ir mat urn.

■\y.K'

Species.

T. PiiYSALiS ArétiiusaC*). P h, vcfica aërcii
...... . ...-,.:. - .- maxi-

(*) Dezelve kon ook even goed Caravella pncumatica ^
wem , maxima , of pavo marihus heeten , dewijl deze
eerfte foort de grooie brandende Zeeblaas is, welke zich,
trotsch, gelijk een pinmv opblaast, van de Portugezen
Cftravella^ in Brafilien Moocicn en van Brown (Jamnlc.)
Arethiifa genoemd wordt. Ik heb evenwel de laiiille bf-

IILIS OM DE WERELD.

299

maxima r.ojlrata rost} o rofeo , papillis binis
astroideis inflritcta , ttntacitlis j'ubtns coeruleo
convolutis tactn urtntibus armata , crista fupra
long'itudinali rofeo coeruleoque venofa in dorj'o
vejicae loco velt musculofi impofita. De rozen-
roode {^roote Zeeblar.s , de Zeepaauw , of degroote
brandende Zeeblaas uit Brafilien.

Desck. l^ejica animata mitsculofo membranofa
tumida aère inflata turgida , formam ventricuU
hinnani re/trens, ad cardiam rostro rofeo pro-
dttcta , verfus py lorum tentaculis gelatinofts coe»
rulco convolutis potiderofioribus mucijiuis ventno
infcstis p^apilli -feris armata , vbiqut claufa ,
papilla altera radiata pallida ad roftri Jatus y
altera ad ventrcm veficae fupra radices tentacu-
lorum inftructa , diaphana , ex rofeo coerulescens ,
fibrarum circularium fpiralii.m tt longitudinü'
Hum motu lento continuoque agitata , fubtrigona ,
fupra vtlo membranacco cristam inflato crenatam
rcfercnte coronata. Crista muscalofo-mcmbra'
nacea aère inclufo expanfa prismatica vel fub-
trigoi'.f'-' cellulofn venis rofeis et cocruleis inter-
textc, ad margiiicm vcna rofca crispata longitu-
dincJiter ciucta^ longiiudinem verfus dorfum
vtjic(,e decurrens fibrarum et venarum conflric-
lione et remisfione taniquam velum- vento obvicr.n
jkctitur , ab una p^artc plerumque convexa nb

•'..■> al'

naminfT danrom behouden, vermits de Crikfte bepalinp dtinr
hij ftast, en men dnariiii kan opmr.ken, dat Brown wer-
kelijk eeene ander foort, dan de grootc brandende Zeebi^as,
ouder /bethufa verft;;tin heeft.

30O

REIS OM DE WERELD.

altera cava fmum efformans arcuatum vento
ohlatum , cuius impiilfu pro arbitrio protrucUtur.
Si ulla respirationis fpecies in hoc animalculo
polyofiomo inest ^ certe in hac parte quaerenda.
Tentacula mordaci veneno fcatentia numerofa
(jotidcm funt capita vel fauces productae^ tubu-
lofa longisfima filiformia retractilia interdiim
contorta muscalofo-gelatinofa adhaerentia ex ven-
tre veficae dependctitia fupra in [pi ram convoluta
coertilca , punctis rvfis adfperfa , fubtus atte-
nuata , feptis feu valvulis numero fis ftmis inter-
cepta , totidem receptaculis impleta , ac deniqvt
papilla fiavescenie terminata, Papillae igitvr
J'unt oscula vel fauces mlrum in modum dllatab:-
les , tentacula ipfa oefophagi rcceptacula vcntri-
culi et intestina monostomata , foeces per papil-
lam motu retragrado et vera inverfione rejicien-
tia, Pairia Oceanus acquatorialis ad usquc
utrumque Tropicum, . ,

2, Physalis glauca : varietas forfan prioris
fed rarior et minor , ovp columbini magnitudint ,
Phyf. minor ^ vcftca diaphana plus minusve glau-
ca rostro riifo tentaculis glaucis. Patria cuul
pi'lvrc.

De zeegroene Zeeblaas.

Deze kleine, minder fraai getcekende, Zee-
blaas heb ik Hechts tweemaal gevangen, eens in
de Brafilifche Archipel bij Kaap Frio , en de an-
dere keer op onze tcrugreize van China naar
Europa omftreeks St, Helena ; dan ik heb de-
zelve geenc der beiden keercn naauwkeiirig kiui-

REIS OM DE WERELD.

301

nen onderzoeken. Zij fchijnt, wat haren vorm
aangaat , met de groote Zeeblaas in het algemeen
overeentekomen ; dan zij is veel kleiner, en ook
ontbreken haar de bij djit dier zoo fchoone kleu-
ren aan den fnuit en den kam. Aan den laatileii
ontdekte ik geene rozenroode aderen. De heer-
fchende kleuren waren waterblaauw en zeegroen.
Aan eene van deze Zeeblazen zag ik geheel geen
rood, de aderen in den kam en de dikke opge-
wondene wortelen der vangers waren blaauw eii
zeegroen, ook de fnuit was zeegroen. Bij de
andere was intusfchen de fnuit vosfig-rood 01
fteen-rood (♦). De monden of zuigmondjes aan
de vangers waren geelachtig, en het flijm was
insgelijks bijtend of pijnverwekkend. Overigens
weet ik te weinig van deze kleinere Zeeblaas te

zeg-

(•) Als men mijne befchrijving vergelijkt met die van
LiNNEUS, zal men bevinden, dat deze niet de groote to-
zenroode Zeeblaas (de Arethufa van Brown) voor zich
gehad heeft, maar de Glauca. „ Ovata fubtrigona hyali'
na dorfo acuto (de rug is inderdaad niet zoo afgerond,
als bij de Arethufa , en groen, zeegroen) obscure viridi
mterius rufescens rosfrnm fpirale rufescem tentacula plu-
rima intequalia, alia tcretia crasfiora breviora (de te za-
mengetrokkene opgerolden \ eerden dikker en korter) alia
media capillaria apice luteo globofo (w^aar het zuigmondje
nog voorhanden is) alia lorgiora filiformia (waar het zuig-
mondje verloren gegaan, of ook geweldig uitgerekt is).
De verfcbillende gedaante der vangers , welke in den blaau-
wen, flijmerigen bundel dikwijls een zeer vreemd voorko-
men bebben, gaf eene zeer juiste aanleiding, om dezelve
drrhi diffbrmei te noemen. Deze benaming is zeer gepast.

11

1 ^

i

goa

REIS OM DE WERELD.

/

zeggen, dan dat ik zoude kunnen bewijzen, d^t
zij een eigene foort moet uitmaken.

3. Physalis pelagica, de kleine Zeeblaas
van de hooge Zee. I^^yf- oblonga fubrostrata,
altera extremitatt fuhhifurca ventricofa tenta-
ciiHs , variae longittidinis et fonnae , innocuis
obfita^ crista fupra crispata crenulata^ venis
rofeis intertcxta^ veficula amygdaïae magnitudi'
11e ^ in pelago tropico inter Eiiropaijj et Atne-
ricam freqnens, Louis liosc , IliJL Nat. des
vers ^ torn. 2. p. 159. 166. pi, 19. fig. i. 2.

Ook deze kleine Zeeblaas heb ik Hechts twee-
maal gezien, en wel op den vijfden dag na onze
afreis van Tenerifa ^ op den i November 1803,
onder den 23<> 10' Noordcr Breedte en 19*^ 20'
der Lengte. Als het vroeg in den morgen een
weinig winderig geworden was , en eene golf over
het dek iloeg, bleef dit kleine blaas-vormige dier
op het dek van ons fchip achter; ik zettcde lier
terftond in een vat met versch zeewater, en h.ia
het genoegen , om het den geheelen dag op het
zelve te zien rondzwemmen , waartenemen en te
teekenen. Tegen den middag bekwam ik eenc
tweede , eenigzins grootere , welke het groorftc
gedeelte van zijne vangers verloren had, en nier
deze zijne natuurlijke zwaarte; de wind liad het-
zelve opgenomen en op het dek geworpen , ik
befchouwde het met de loep en bediende mij van
hetzelve tot de microscopifchc teckeningen viui
de verfchillende gedaanten der vangers.

Ik heb bij dezen arbeid , waarbij ik het diertjf-
dikwijls en langdurig tusfchen mijne vingeren

hield.

REIS OM DE WERELD.

303

hield , niet de geringde pijn , ja niet eens ecne
trekking befpeurd, en ik beüuit daaruit, dat in
deszelfs kleine vangers geen zoodanig bijtend en
brandend (lijm huisvest , als dat , waarom de
groote brandende Zeeblaas zoo gehaat en gevreesd
wordt. Ik raadpleegde met Bosc , de eenige
Schrijver, die mij over dit onderwerp te raad-
plegen ftond, en geloof, dat wij, onaangezien
het zoo zeer in het oog loopende verfchil, dat
zich in onze beider teekeningen laat bemerken ,
een en het zelfde dier hebben waargenomen ; want
seene andere foort van Zeeblazen heeft dubbelde
bosfen vangers. Zijne Zeeblaas is vollediger,
uan de mijne was , zij heeft nog lange vangers en
eenen duidelijken fnuit. Mijne Zeeblaas is lang-
werpig en de fnuit ftomp. De vangers zijn mee-
rendeels te zamen getrokken , en van den meest
verfchillenden vorm; fommige hebben eenc wig-
vormigc , andere cene kegelvormige , nog andere
cene elliptifche gedaante: de meeste waren intus-
Ichen toch uitgerekt en meer of min in een ge-
wonden en in elkander gedraaid. — Hoe meer
zich de vangers zamentrokken , inwendig op-
vulden, en in zich zelven terug trokken, des
tj meer kwamen kleine organen te voorfchijn,
die anders niet merkbaar zijn; deze vertoonden
zich als bruinroode Hippen , waarmede de geheele
oppervlakte bedekt was. Een groote vanger,
uit het midden der overigen , was te zeer befcha-
dtffd, dan dat men zoude kunnen bepalen, of
dezelve gedraaid, met roodc of violet-kleurige
vezelen gefranjet , eu aan het eind zouder zuig-

mond-

u

3<54

REIS OM DE WERELD.

mondje geweest was ; 200 als dit plaats heeft bij
den afzonderlijken, langen middelden vanger van
zekere (borten van Zeeblazen , b. v. bij die van
Lamartiniere, en gelijk ik ook eene zooda-
nige van eene groote Zeeblaas heb afgebeeld.
Ik ben tot hiertoe in het onzekere , of ik de ge-
melde groote Zeeblaas met den omfchreven' lan-
gen vanger zonder zuigmondje tot de Glauca,
tot de Pelagica of tot de Zeeblaas van Lajnier-
TiNiERE brengen moet; zij was te groot voor
de beide laatfte foorten en kleiner dan de bran-
dende groote Zeeblaas. Alle de kleine foorteii
hebben waarfchijnlijk eenen zoodanigen vanijcr,
wanneer men zich op de afbeeldingen der Schrij-
vers, welke volledige voorwerpen fchijnen gehad
te hebben , verlaten kan ; hoe flecht deze toclj
ook geteekend zijn , bij allen is deze lange vanger
niet onduidelijk te ontdekken. Maar wij komen tot
andere niet minder kennelijke deelen der kleine
Zeeblaas van de hooge Zee. Hare kam i«? zor»
laag , dat men te voren eene groote Zeeblaas moet
gezien hebben, om dezelve daarvoor te houden.
De TUg der blaas is (lomp kielvormig, en alleen
de uitfteekende aderen van den kam , of de in-
kervingen verheffen zich boven dezelve; anders
fchijnt dezelve naar evenredigheid van de blaas te
klein, om een zeil te kunnen vormen. Een voor-
naam kenteeken , hetwelk ik aan de mijne ont-
dekte , beftond in eenen buitengewonen vorm van
het achterfte gedeelte der blaas , aan het welk de
vangers hangen, dit was als in tweën verdeeld, en
vertoonde zich als twee buiken, welke door den

kam

kam

vendi

kleim

welke

blaas

meer

"8 'O , CU

zij achter
f'en groot<
dra uit d<
Ibort ven;
^^ geringH
het ooglo
IV. jDei

h)

REIS OM DE WERELD.

305

kam van elkander gefcheiden zijn

Aan de bo-

venfte, welke meer vooruitfteekt, bevinden zich
kleine of korte vangers , maar aan de onderde ,
welke zich bijna tot aan het midden onder de
blaas nederwaarts uitilrekt, grootere en ook
meer in getal, als ook midden onder dezelve
de gemelde lange vanger zonder zuigmondje.
Het fchijnt derhalve, dat de foorten der Zee-
blazen zich zeer duidelijk zouden liiten onder-
fcheiden naar den verfchillenden ftand en plaat-
fing der vangers ; bij de groote rozenroodc en
waterblaauwe of zeegroene Zeeblaas ftaan de
vangers , aan het achterfte gedeelte der blaas , aan
den, buik op eene plaats bij elkander; bij de te-
genwoordige (pe/agica Bosc.) ftaan zij gefchei-
den in twee afzonderlijke hoopen, aan het in
tweeën gedeelde achterlijf, gelijk dit ook in de
afbeelding van Bosc te zien is; en bij die van
Lamartinierk nemen zij over de lengte der
blaas den geheelen buik in; gelyk men dit ook
ziet afgebeeld in de platen van Bory en Péron,
Bij de Zeeblaas van Osbeck, of eindelijk bij de
kleine gehoornde Afrikaanfche Zeeblaas , bij wel-
ken de blaas eene tegenovergeftelde gedaante
vertoont, en wel aan den fnuit dik en buikach-
tig is , en naar de vangers dun toeloopt , hangen
zij achter het hoornachtig uitfteekfel, rondom
den grooten middelften vanger, zoo als wij wel-
dra uit de befchrijving dezer laatfte en kleinfte
foort vernemen zullen: zoo dat derhalve niet
de geringde twijfel kan overblijven omtrent de in
het oog loopendc onderfcheidene plaatfing van de
IV. Deel. V van-

i 'I

!i

30Ö

REIS> OM DE WERELD.

vangers en monden bij de verfchillende foorteïf
van Zeeblai^en , en dat dus de foorten , zoo men
al niet de overige , insgelijks geheel onloochenbare
verfcheidenheden in aanmerking nemen wilde,
zich reeds alkvn door dit enkele kenteeken , door
den verfchillehden (land der vangers zouden laten
bepalen. Van dien kant befchouwd, was dan
ook de definitie , Vefica extremiiate posteriori
bifurca tentaculoriitn fascictilo duplici appendix
culata reeds voldoende. Ik befchouw derhalve
ook alle de overige niet geringe verfcheidenheden,
en afwijkingen , wolke in de b^fchrijving van Bosc
voorkomen, als gevolgen ''^. compilatie^ en
houd mij alleen aan de afbeelding. De Heer
Bosc wilde een volledig handboek fchrijven, en
had welligt alleen deze eenigc foort gezien; van
danr vereenigt hij de bcrigten en Synonymen van
alle foorten ; en dus doende v/ederfpreken zich
de opgaven omtrent de grootte , en do waarnc-
mingevi aangnande de brandende eigenfchap der
Zteblaas , als ook aiie de overvvijzingen op Lix-
NÉus , OsBRCK , Sloanit , Browne , (l^/ialiil?)
den Atlas van Lapeyrouse en de Encyclope-
die. — Dit alles zoude geene plaats gehad Iiebben,
bijaldien de Heer Bosc alle de overige foorttn
ook gezien had ; hij zoude dan de verfcheidenhe-
den weldra opgemerkt, ieder van deze afzonder-
lijk nciauwkeuriger onderzocht, en het voorts bij
zijne eigene aanmerkingen gelaten hebben. Het
Compileren is voor de waarheid dikwijls nadee-
lig, en voornamelijk b!j ecne overeenkomst in de
gedaante der ligchamen , met wier Oeconomie cii

ia-

mngtir

zoude (

monden

nog n ie

5, cesfe

95 des e.

j> de hl

9» f e lal

de/s dan

daadzaak

Zeeblazei

liet uitpo

w'ind zoc

van ons i

kig gewee:

i.phyr. pe,

hi}Mkn d

waardelijk

beweren d;

ik zelfs \u

vangen, di

blaas bij zi

komen zijn

wijze, dan

welligt mo{

lucht uit d

is , dat de i

hier roe ev(

aan geenen

Jit verfchijt

nemen.

Dt'ze fooi

REIS OM DE WERELD.

307

inrigting men nog niet bekend is. De Heer Bosc
zoude ook dan den mond niet midden onder de
monden gezocht hebben, en ook de volgende
nog niet bewezene (lelling: ^^ Lorsqne Ie calmc
,, cesfe^ que Ie vent commence ei rider la f ar f ace
,, des eaux ^ t out es les phyfalides abforhent Pair
,, de leur véftcule en totalité ou en part ie et elles
,, fe laisfcnt coulcr a fond ^"^ het geen niet an-
ders dan eene bloote gisüng is , niet voor eene
daadzaah liebben opgegeven. Mijne beide kleine
Zeeblazen z uden waarfchijnlijk niet zoo lang met
het uitpompen der lucht getoefd hebben, tot de
wind zoo fterk was , dat deze haar op het dek
van ons fchip wierp; en ik zou niet zoo geluk-
kig geweest zijn, deze foort van den Heer Bosc
iphyf. pelagica') bekomen en gezien te hebben,
bijaldien de (telling van den Heer Bosc onvoor-
waardelijk doorging. Ik wil , wel is waar , niet
beweren dat dezelve onwaar of valsch is , want
ik zelfs heb eciige malen groote Zccbiazen ge-
vangen , die eenig water in de met lucht gevv.lde
blaas bij zich hadden ; hoe zoude dit hier in ge-
komen zijn ? — Waarfchijnlijk op geene andere
wijze, dan door de gefternde zuigmondjes, die
welligt mogen beftemd zijn, om water in, en
lucht uit de blaas te laten , zoodra het bewezen
is, dat de Zeeblazen naar den grond gaan. Tot
hier toe evenwel is het, zoo veel mij bekend is,
aan geenen Natuuronderzoeker mogen gelukken ,
dit verfchynlel al' eene daadzaak zelf waartc-
nemen.

I Deze foort van Zeeblazen is voor het overige

Va to

I

if

3o8

REIS OM DE WERELD*

te klein, dan dat ik zuigmondjes, met zich in het
middenpunt vereenigde dralen aan de blaas, zoude
hebben kunnen bemerken. Zelfs de microscopi-
fche waarneming der vangers, welke toch bg
deze foort in vorm en verkorting zeer afwijken ,
was , wegens de kleinheid der ligchamen , niet
zoo onderrigtende, als bij de groote Brafiliaan-
fche, waar de ontleding eene dubbelde klasfe van
fpier- vezelen aanwees, liggende de flijmige, in
de lengte loopende, vezelen in het inwendige van
de buisvormige vangers , terwijl de rondloopende
vezelen aan de buitenzijde geplaatst zijn. De
buizen der vangers zelve waren in de lengte in
onnoemelijke kamertjes verdeeld door midden-
fchotten en kleppen, en dit is ook her geval bij
de kleine foort. Het wezen der ftof, het' (lijm
of de gelei veroorzaakt den Onderzoeker , bij kt
na't peuren van het zamenftel , onoverkomelijke
zwarigheden, en ik twijfel, ofwel iemand, op
dcnzeifden weg , dien ik betrad , zonder toevallige
ontdekkingen, verder komen zal. Aan de dikke,
flijmige, lazuurblaauwe, tezamengerolde wortelen
der vangers , is de plaats , waar mijne opvolgers
bchooren te zoeken , indien zij de overbrenging
van het voedfelfap in de fpierachtige vaten, oï
holle en fponfieuze fpier-vezelen der blaas verder
willen vervolgen ; en daar toe kan men niet anders
dan de groot (Ie en verschte Zeeblazen van de
grootfl:e foort gebruiken , gelijk men ook in dit
opzigt, zonder microscoop, niets zal kunnen uit-
rigtcn. 1!: wensch mijnen op volgeren eencn bete-
ren uitflag, dan waarop ik m'(\ beroemen kan.

4. Phï-

REIS OM DE WERELD.

309

4. Physalis Lamartinieri.

Journal de Phyfiqae» Novembrt 17^7.

Voyagc aittour du monde par La Pérouse ,
Tom, IV, PI. no.fig. 13. 14, PRR. Les Foyages
de PÉRON et BoRY DE Saint Vincent.

Medtifa utriculus Linn. Syjl, Nat, Edlt. Qmelin,
Ph. rostro longiifinio attenuato extremitatem vr.r^
fus in papillam vel cucui bit., lam producto , cxte-
riora verfus granulis 25 glandulo/is pedunculatis
fimbriato , fubtns ad ventrem veficae tenlaculis
trigenis papilliferis pendulis fi.nplicibus et ratnofis
cum cirrho longisfimo folitario ciliato ex eorum me-
d'.o propendente inflructa , fuperius crista depresfa
interdum vix faturam vel lineam transverfe. fuU
catam referent e marginata: magnitudine nucis
avellanae, Vifica ad utramque extremitatem
attenuata fLbtus in ventre longitudinem verfus
tentaculis ubiqne ciliata , cirrho longisfimo ap'
pendiculata covf. Bory^/ Péron 1. c.

De lange In uit , welke aan het eind , als het ware,
te zanien gefnoerd en van voren met een langwer-
pig zuigmondje bezet is, het geen bij alle overige
foorten van dit geflacht het geval niet is . was
reeds alleen genoegzaam, om deze, door laMar-
TiNiERE duidelijk befchrcven en afgebeelde. Zee-
blaas, als eene eigene en van alle overige foorten
afwijkende en verfchillende fpecies te doen ken-
nen; dan hier komen nog andere kenteekenen bij,
waar door deze Zeeblaas zich van alle andere
onderfcheidt : zii is b. v. bezet met eenen langen
ïooni van 05 kleine zuigmondjes, welke in een'
digtcii rei aan den buitenHien omtrek der blaas tut bij

V 3 den

iy ■■ i<

»

3^ro

REIS OM DE WERELD.

den fnuit geplaatst zijn ; en zij is van de punt
van den fnuit af tot aan het eind van den buik
der blaas gefranjed. Deze kleine zuigmondjes zijn
vereenigd met 30 grootere en enkelvoudige , wel-
ke getakt of bij bosjes geplaatst zijn, als ook
met den langen, gefranjedcn vanger, die uit het
midden deizelve aan den buik neerhangt. Voor
het overige is het ach ter (Ie gedeelte der blaas
niet afgerond , gelijk bij de door Bosc befchrevene
(^Ph. pelagica') en aan de eene zijde met blaau-
we , flijmige heuveltjes bezet , maar naakt en ke-
gelvormig.

Lamartiniere vond deze kleine Zeeblaas op
den 10 November 1706, op de ongelukkige reis om
de wereld van La Péyrouse, onder de ao* Zui-
der Breedte, 1790 Ooster Lengte (ongeveer tus-
fchen de SandwichS't\\2inA&n en de Philippynen of
Marianeti) en za;^ dezelve ten tweedemaal in nog
grootere menigte weder bij de j8d[/i;/;/7-eilanden.
Hij befchrij' ■ v'^zelve als eene met lucht gevulde,
doorfchiji.i-'ni w oiaas van de gedaante eener doedel-
zak, van boven met eenen kam en van onder met
eenen bundel blaauwe draden en gele zuigmondjes
gewapenr' , uit wier midden een diki.e blaauwe,
met platte korrels gcfranjede, vanger, even a/s
een lange flaarr , naar beneden hangt. De kam
is neergedrukt, en heeft naauwelijks het aanzien
van eenen blaauwen naad , welke uit lange, de htlt't
kortere en uit kleine fteken in eene afwisfelcnde
orde, beflaat. Het verlengde of uitgeftrckte ge-
deelte van de blaas, hetwelk men den fnuit noemt,
en hetgeen buitengewoon lang en fpitsachtig is,

wad

werd <

gezien ,

regelen

eenen ff

en zich

zeer Ie

blaas is

zuigmoi

punt vi

mondje

zullen z

gen met

. voudige

uit wier

ger nedei

ze groot!

water , •

befpeurde

den vfrw

van a tot

op de get

mondjes ,

nemen.

aan den

zich der;

gewoon V

ver vergi

REIS OM DE WERELD.

3"

■•%«!

werd door Lamartiniere voor den liop ïian-
gezien , dewijl het, tegen het karakter en de
regelen van dit gcflacht, aan deszolfs punt met
eenen grooten langwerpijjje zuigraoud voorzien is,
en ziel), even als de fnuit van elke andere Ibort,
zeer levendig beweegt. De buitenlle rand der
blaas is geheel met een' digren zoom van kleine
ziiigmondjes bezet, welke zich bijna tot aan de
punt van den fnuit, of tot aan deszelfs zuig-
rnondje uitftrekken: omtrent 25 of 26 in getal
zullen zijn , en zich ouder aan den buik vereeni-
gen niet den grooten aundel van 30 groote enkel-
voudige en als bij bosibn geplaatfte zuigmondjes,
uit wier midden de gemelde groote gefranjede van-
ger nederhangt. Lamartiniere befchouwdc de-
ze groote zuigmonden in een glas met versch zee-
water, waarin hij het dier geplaatst had, en
befpeurde, dat zij hunne middelijn dermate kon-
den verwijden , dat dezelve eene omtrek befchrijft
van a tot 3 lijnen. Dit bragt dan Lamartiniere
op de gedachte, dat de zeeblazen door deze zuig-
mondjes , de in de blaas voorhandene lucht op-
nemen. Hij zag, dat deze zuigniondjes zich
aan den wand van het glas vastzogen, en dat
zich derzelver vastgezogene vlakten zoo buiten-
gewoon verwijdden , dat hij in Haat was , derzel-
ver vergroote middelijn te kunnen meten. Dit
verfchijnfel ftemt volkomen overeen, met mijne
dadelijke ondervinding , welke ik , met betrekking
tot de zuigmondjes der groote Brafiliaanfche Zee-
blazen , gehad en tevoren biigebragt heb; uit wier
verwijde kanalen of middelijnen , ik geheele ge-

V 4 raam-

*1

1

1:

I

t

9 i-

V

I,

1#1

'v *M

■^1

♦ 1 >

! S

:L I

3ia

REIS OM DE WERELD.

raamten van verteerde visfchen en Mollusken licb
gehaald. Lamartiniere nam voorts de me-
nigvuldige bewegingen waar, welke dit dier met
fijnen fnuit uitoefent , en die insgelijks met mijne
waarnemingen overeenkomen: de fnuit hief zich
op, en ftak boven de hoogte van den kam uit,
en door dezQ bewegingen kon het dier zich in
eene geheel andere ligging brengen. Door het
verlengen van den fnuit verdween dikwijls de
verhevenheid van den kam geheel en al , zoo , dat
flechts een gering fpoor van denzelven te zien
bleef, het welk zich als ccne onefFene, dwars-
geftreepte lijn over den rug der blaas vertoonde.
Onder de letter P heeft Lamartiniere eenen bun-
del van de bij bosjes geplaatfte zuigmondjes af-
gebeeld , welke zich onder aan den buik , midden
tusfchen de 30 groote. zuigmondjes , en aan den
wortel van den langen , gefranjeden vanger bevin-
den ; en hij bekent , dat hij de eigenlijke beftemming
en verrigting van dezelve niet heeft kunnen ont-
dekken. Waar fchijn lijk dienen, dezelve ook hier,
even als bij de groote Brafiliaanfche Zeeblaas,
tot het vasthouden der zoo groote prooi , welke
niet in het kanaal van eenen enkelen mond
of zuigmondje kan opgenomen worden, docb
welligt ook ter voprtplanting (♦). In de lode ca

iide

(*) Omtrent de wijze vnn voortplnnting , welke bij de
bastaarddieren over het geheel nog duister is , weet ik nuch
van deze, noch van eenige andere foort hoegenaamd hec
geringde, met zekerheid, te zeggen — dit alles is nog iti
het duister verborgen.

REIS OM DE WERELD.

813

11de fig. tab, I. is het dier van beiden kanten
voorgefteld. De bij bosfen geplaatfte en gedeelde
zuigmondjes uit het midden van den grooten bun-
del , zijn bij P van voren , bij R R tab. I. fig. 12 ,
13, 14. op zijde afgebeeld.

Wanneer men deze befchrijving en afbeelding
van Lamartiniere vergelijkt niet die van den
Heer Péron en Bory de Saint Vincent (Atlas
van Bory PI. LIV. fig. 1. van Péron i>/. XXIX.
fig. i») befpeurt men al fpoedig, dat deze Zee-
blazcn-foort , welke ik nimmer gezien heb, ech-
ter van deze drie en van meer andere Natuur-
onderzoekers is waargenomen; en offchoon ge-'
deeltelijk.de afbeeldingen, gedeeltelijk d? belchrij-
vingen dezer foort bij de Schrijvers niet volkomen
naauwkeurig overeenftemmen , zoo fchijnen zij
toch ook geene andere Ibort te bedoelen, en in
het wezenlijke der zaak hebben zij alleen het oog
op de Zeeblaas van Lamartinieke. De afbeel-
dingen van PÉRON en Lamartiniere koincn
bijna geheel overeen , en de nietsbeduidende af-
wijkingen zijn alleen de gevolgen der achteloosheid
van den teekenaar en plaatinijder, of van het
toeval, dat het eene dier meer vangers verloren
had, dan het ander. Bij beiden vindt men toch
de karakterillieke kcnteekenen, als i) het zuig-
raondje aan den fnuit , hetwelk bij Lamartinieriï
gefloten en bij Péron van eene opening voorzien
is : a) den grooten vanger in het midden , welke
bij den eerllen te dik en met eenen dubbelden
zoom , bij den laatften te dun en zonder den ge-
franjeden, roüdeu zoom, en bij Bory al te hoekig

V 5 ge.

31

$

311

REIS OM DE WERELD.

geteckend is. De overige vangers zijn bij La-
MARTiNiERE iti ccnen te zamen getrekkenen, en
bij PÉRON in eenen te uitgerekten ftaat, doch
zonder zuigmondjes afgebeeld ; bij alle drie nemen
zij 3) de onderde bogt der blaas, in hare gan-
iche lengte, geheel in. Bij geene ander Ibort der
Zeeblazen hoegenaamd is dit het geval , en zij
kunnen derhalve ook alleen deze loort gemeend
hebben. Wij moeten dit ten minftc zoo lang
aannemen, tot dat eene ./"we zesde foort ont-
dekt wordt , welke deze kenteekenen met de vier-
de gemeen heeft; en wij kunnen dit te geruster
doen, daar ook het dier, wat het geheel aangaat,
(onaangezien de verfchillende ftanden, welke de
drie Schrijvers verkozen hebben) in de genoemde
afbeeldingen overeenkomt, en dit gevoelen fchijnt
te bevestigen.

5. Phyj'alis cornuta nova fpecies,

Phyfalis Affir, Tab. I. tig. 14. 16.

Phyfalis Osbeckii, (Osbrck Rei Ie nach Ost-
indicn und China, m. K. ti. Rostock 1765. p. 84
u. 371. Tab. XII. fig. T.

Ph, rost r o m:llo vel breyisjimo vix papillari^
flavo, Vefica clavata fttperius crista dtprc$}\:
crcnulata ^ anterius ver jus rostrum dilatata^
posterius coarctata^ processu cornuto late-
RALI injlructa et in cirrhum jolitarium lotigis-
jimum tentaculis pluribus glandui'ofis vel papil-
Itferis ad radicem cbfitum producta. Minima
omnium , magnitudine jabac majoris ytl ovi mo-
tacillae trogloditis.

Op onze terug reis van China naar St* lleUna

werd

REIS OM DE WERELD.

315

xverd ons, op den icden April 1806, omftreeks
de Kaap de Goede Hoop , bij eene temperatuur
van ib** Reaumur, onder den 33"* Zuider Breedte
en den 237** Wester Lengte van Greenwich , in
den nacht , eene kleine blinkende Zeeblaas door een
golf op het dek geworpen. Het weder was in
den morgen nog zoo betrokken en nevelachtig,
dat men geene 100 fchreden voor zich konde uit-
zien: evenwel was het mij helder genoeg, om het
levendige dier terftond in den vroegen ochtend
afteteekenen , en te befchrijven. Aan de zeldza-
me wigvormige gedaante der blaas zonder fnuit,
aan het gele zuigmondje, hetwelk zich ter plaatfe
van den fnuit bevint , aan de , in evenredigheid
buitengewoon dikke en lange, gedraaide vangers,
in welke de, zich vernaau wende , blaas uitloopt,
en op welkers dikke wortels verfcheidene kleine
gedeelde zuigmondjes geplaatst zijn, erkende ik
terftond eene nieuwe Ibort van Zeeblazen. Het
geen haar echter, buiten de gemelde afwijkingen
in gedaante, reeds bij het eerlle gezigt, als zoo-
danig kenfchetst, is een lange haakvormige fnuit
of een hoornvormig uitftcckfel, hetwelk zich
ter zijde aan den wortel der dikke vangers bui-
ten de blaas vertoont, en onmiddelijk met de
binnenfte holle ruimte der blaas ift verbinding
ftaat, als het worm -wijze uitfteekfel met den
blinden darm (^procesfus vermiformis cum ititestino
foeco) in het menfchelijk ligchaam. Deze hoorn-
vormige fnuit, welke zich niet aan het voorlle
eind der blaas, als bij de overige foorten, maur
aan het achteritc, en gevolgelijk juist aan het te-

J^J

\

I

V

3i6

REIS OM DE WERELD.

genovergeftelde einde bevindt , en van daar een
voornaam kenteeken der foortelijke verlcheiden-
heid uitmaakt, is naar evenredigheid ook dunner,
aan de punt rozenrood, en heft zich, met eene
matige kromming , in de hoogte , zoodat dezelve
met de rigting der blaas eenen ftompen hoek
vormt, en aan het dier een geheel buitengewoon
aanzien geeft. De blaas is voor het overige blaauw-
groen , doorfchijnend , van voren dik en van ach-
teren Imal, alwaar zij met den dikken vanger, in
welken zij uitloopt , als met eenen ftaart eindigt;
aan den wortel van den ftaart bevindt zich de
gemelde hoorn, en nevens dezen ziet men een geel
zuigmondje of klierachtige verhevenheid, geii.k
aan die, welke zich aan het voorfte dikke eind
van de blaas bevint, en daar de plaats inneemt,
waar ander' gewoonlijk de fnuit gevonden wordt.
Boven op den rug van de blaas loopt de kam of
het zeil , hetwelk even lang is , als de blaas zd-
ve , en zich van het gele zuigmondje af, tot aan
den wortel van den dikken vanger uitllrekt. Het
zeil is blaauwgrocn, in de lengte omzoomd met
eenen hoogrooden band mer leden , en in de breedte
verfierd met acht rozenroode aderen , tusfchen
welke nog even zoo veel kortere geplaatst zijn,
welke naar beneden afloopen. De dikke vanger
is aan deszelfs wortel bezet met vele groote en
kleine voeldraden , met of zonder zuigmondjes,
welke zich echter, na verloop van eenige uren ,
gedurende welke het dier in een glas met versch
zeewater geplaatst was, reeds oplosten, en voor

een gedeelte afvielen.

Het voortgaande kanaal

des

des lan

duimen

deeld,£

eene fp

Ickeurjo

pronkt

de beide

zien vva

ik derze

Hgt zui<

gefloten

merk en

fnuit, o

blaas , k

het onde

branding

ichien uu

filiaanfchc

Ik heb

ik bij mij

meergenoe

ver hoeffei

blaas ge

Kaap de C

280 34/ 2,

zelfde foo
eene zeer
welke mer
lijk beid vai

Tai>. xn.

want deze
öp de andc

REIS OM DE WERELD.

3t?

des langen vangers, welke het dier als een vier
duimen lange Ihuirt naflecpt, is in leden ver-
deeld , gelijk het zeewier of zeekoraal , en kan , door
eene fpiraalvormige opwinding, van het dier wil-
lekeurig terug getrokken worden. De blaas zelve
pronkt met alle kleuren van den regenboog. Of
de beiden gele zuigmondjes van openingen voor-
zien waren , kan ik even min bepalen , als dat
ik derzelver nut of doel weet optegeven. Wei-
ligt zuigen zij de lucht in , die in de blaas op-
gefloten is, en het ligchaam uitzet. Het oog-
merk en de werkzaamheid van den haakvormigen
fmiit, of hoorn aan het achterfte gedeelte der
blaas, kan ik even min verklaren. Ik- heb bij
het onderzoek van deze kleine Zeeblaas geene
branding ondervonden; zij moet derhalve mis-
i'chkn niet zoo vergiftig zijn , als de groote Bra-
filiaanfche Zeeblaas.

Ik heb alle de werken over de Mollusken, die
ik bij mij had, nageflagen, maar, beliaUe bij den
meergenoemden Osbeck, bij geen' eenigen Schrij-
ver hoegenaamd eenig fpoor van deze kleine Zee-
blaas gevonden. Osbeck , welke omtrent de
Kaap de Goede Hoop^ in Maart 1752, onder den
28*' 34' Zuider Breedte , een grooter dier van de-
zelfde foort in bezit kreeg, heeft ons daar van
eene zeer on volkomene teekening nagelaten, in
welke men toch weder voor het minst eene ge-
lijkheid van foort ontdekken kan. De fl:and(l. c.
Tab. XII, fig. I.) is reeds niet goed gekozen;
want deze is zoo genomen, dat de kam, welke
op de andere of tegenovergeflielde zijde van het

dier

' -5.

«

i

.■^'

* \i

i

\ ■

i

^15

REIS OM DE WERELD.

Hier gevonden wordt, in de teekening niet te
zien is. De zulgmondjes zijn niet aangewezen ,
He dikke vanger is nocii in zijnen uitgerekten
ftaat, noch in de vereischte grootte afgebeeld, en
was deze niet in de befchrijving (pag. 372) uit-
drukkelijk (^nderlcheiden , zoo zoude men uit de
teekening bijna aan alle de vangers eene gelijke
lengte toefchrijven. Zelfs de hoorn , welke voor
het overige, als het gewigtigfte gedeelte, met de
fcherpst mogelijke trekken , wordt aangeduid ,
heeft geene ronding, en men zou dit uitfteekfel,
volgens de teekening, vooreen plat gedrukt lig-
chaam kunnen houden. Daar intusfchen geene
eenige Zeeblazen-foort een zoodanig uitfteekfel op
deze plaats bezit , en ook het voorfte dikke , en
het a.chtcrlle dunne deel der blaas, hetwelk ins-
gelijks alleen bij dit enkele foort gevonden wordt,
in de afbeelding van Osbeck, hoezeer, helaas!
ook te fterk, is uitgedrukt, zoo lijdt het geen
twijfel of deze gehoornde Zeeblaas is reeds vóór
mij door Üsbeck waargenomen, afgebeeld en
befchreven ; voeg hier bij , dat de zonderlinge
benamingen (fnavel enz.) welke in zijne befciirij-
ving voorkomen, en die deels aan de onkunde
des Schrijvers omtrent deze foort van dieren,
deels aan de Duitfche overzetting welligt hun
oorfprong verfchuldigd zijn, op geene andere
foort toepasfelijk zijn, dan die, welke wij zoo
even befchreven hebben ; dan worden wij hierin
nog nader bevestigd. Ik laat het derhalve aan de
Natuuronderzoekers over, om dit dier, naarde
plaats , waar het zich ophoudt , Jfer te noemen ,

of,

r:

REIS OM DE WERELD.

of, naar den eerde , ontdekker en be fcli rijver, Z'/^^-
falis Osbfckii , oF naar het zigtbaar en zich on-
derlcheidcnd hoornvormig uitlleekftl Phyfalis
cornnta. Bij OsBiiCK heet hetzelve lloloihurio
phyfalis of velificans ^ lloliandsch Btzaandjes
(^Kumpf, Amboin, Muf. S. 49) door de m. roo-
zen Bijdcwhidzeiler genoemd. Zijne teekening
fcliijnt eerst na zijne terugkomst in Europa^ naar
een in fpiritiis bewaard levenloos voorwerp, ge-
maakt te zijn , en zoodanige teekeningen zijn ,
even als de ontledingen van doode dieren , ten
eenemaal onzeker , hoe veel men zich ook
fomtijds op dezelve mogt verlaten hebben. Ik
wil de korte befchrijving dezer Zceblaas van
OsBECK hier nog ten flotte bijvoegen, opdat
men deze met de mijne behoorlijk zoude kunnen
vergelijken: ,, Het lijf," zegt hij, ,, is eivor-
„ mig, opgeblazen, doorfchijnend met ecnen gcel-
„ groenen Haart. De rug donkergroen , fcherp ;
,, uit denzclven ontfpringen 7 of meer aderen ,
5, welke naar voren geelrood zijn. De fnavel is
„ gedraaid^ geelrood. De voelarmen zijn veel
,, in getal , de kortfte van dezelve rond , de
5, middelfte de fijnrte, doorfchijnend, aan de
5, punt kogelvormig; de overige talrijke voel-
,, armen hebben Helen en zijn langer, de eenc
j, middel flc is dikker en veel langer^ dan de
,, overige, ook donkerblaauw. Tegen over dezen
,, bevindt zich aan de andere zijde eene blaauwe
,, zamengeftelde verhevenheid , welke wclligt het
„ zeil is, dat het dier in zee uitfpreidt."
Myne meting van het levendige dier geeft de

vol-

-i

9

H

! .

Ji:

320

REIS OM DE WERELD.

volgende bepalingen : De blaas is aan haar voof-
fte gedeelte, waar zij de grootfte omtrek heeft,
I duim dik in middelijn. De lengte van het
hoornvormig uitfteekfel bedraagd 1 duim; de
leng e der blaas tot aan den wortel van den dik-
ken vanger | duim, en de lengte van den niet
volkomen uitgerekten vanger 4 duimen, de ftaart
verlengt zich echter ook wel tot 8 duimen. —
Het voorwerp van Osbeck was ten minfte nog
eenmaal zo j groot , als het mijne.

Einde van het Vierde en Laatjle Deel,

u .4

OOf-

eft,
het
de
dik-
niet
aart

nog

y^^f^ju

I

Ü

yj'JJiLAZKy ///,/ ,/f/<u/>rr f//i:r/u/

/'if/'Y/' <(fzr/ia< /'A/Af

r

^ n/( /{

_•'.' •Vtfi<nt.tr\' j'attf.

f. AH
i

f

T"'"

K *

iTi

int

50

e

.25

. 15

• AS

f' 5'
;. 2c

'■5!

r;.l

1.4 I

• J
4. I

[8.1

13. Q

10. :

54-!
39'
9-
47'
29-

,18.

14..

.01.

Ir.-
.4i'

■ -jiijii fmi^vi iifjvi I pja

- > >tmwi IW■^.^ »i.'ii||gt

nst

e Baai. Te 18 Ü. de Pxk van Tenet if e,
do Piek NVV. 4" loi Mijlen.

25
.15
.45

;. ^c
^5i

).:.<

5- 5
9.1

1.4

^7-3

-1.1

8.1

3-"-
o*

35- 4|

54-

39.(ile fiaauwe Winden.

'>-
47 iia Stilte.

cqI met donker Weder.

|i8.f veel Regen.

Ml
.01.

n wij het Eiland St, Antonio in het Zuiden.

ag kregen wij den NO. Pasfaat.

41,

h.ndc Wind inri tm' lidlcndigen Regeu.

ü/

DAGBOEK IN TABELLEN

VAN Dr,

N A D L S H T) A,

iMET DE OP DAT SCHIP GEDANE

STERREKUNDIGK en WEERKUNDIGE

WAARNEMINGEN.

Aanmerking, De Breedten, welke tuMclicn ( ) Qaati,
zijn niet onmiddelijk uit waarnemingen alge-
leid ; zij zijn volgens Scli-eps-bertkenineen
gefield, verbeterd naar de Stroomen, welke
den volgenden dag zijn waargenomen.

Noorder Breedte.

Vol

Da(?en.

Volgens

Volficns

Zie-

W.mrncming.

Gisnng.

l

1803

0 / //

c

Octob. 28

27.47.51

<^ 1 II

16

29

26.13 51

26.13. 6

16

3"

=4- 53- =4

^4.54. 18

18

31

= 3 .'i3•t-

23.49. 6

18

Nov. I

23, 10. cS

23- 5- .54

19

2

22. 37.00

22. 37. 12

ly

3

2 1.47-55

21.51, 48

20

4

20. 8. 39

20. 17.00

22

5

itf. 44.40

lK.44.00

24

6

17.55.12

17.55.06

25

i

17. 5.08

I7.CO. 00

26

J*»

'5- 34- I"

15- 3';- 5

26

9

14.46. 10

14.44.30

07

10

13. 51.00

13-43-12

27

1 1

12.47. 0°

I2.40. co

«6

\^

II. II. 15

10.57. 12

25

J3

r;.44, 30

9.33.4«

23

14

!!. 4. io

8. 02. 30

15

6.50. 22

6.40.30

21

16

6. i.li

5.58.00

21

17

(5.37-38)

5. 29. 00

IH

5-44-3^-

5.27- 15

21

19

S-.-^/'. '3

5- 14-15

21

Cü

(5. 2 [40)

5.00.00

21

C4--)i-45.)

4- «3. 25

9.2

4.42.40

3- 37.2c

21

9.1

4- "-45

3.54. 12

22

2<

(3- -^3 3'';

3.09.30

EERSTE T A r I

Vaart der Nadeshda en Ncwa van Teiieriffe naar het ï

Noorder Breedte.

Wciter Ltnjito.

VVcrKirifieii

der"

■^

1

■

1

8tro')inei)

•

Westcliikc.

■iranJ van Hen

VmiA van (icii

Volt;ens dj

Volgens

£ J i Arwijkiiijil

llierinonietcr

Zcc-I'.ur,. lic-

Volgens

VolRcns

Zce-Hiiiolu-

iVlaaiis-

Vo!:;c-.s

V/arc Lerjt:.

Rijituig.

V;in (K-u

(jp iloii

tor ')p llcll

aarncming.

Gisruiu:.

tio. jWaarneniin-
1 !;cn.

GlSlii:,.

s

1

■ r

!i;!;>Icl.

.AiKia.iij.

JNiiild.i,.

o / //

0 / //

n 1 t

, 0 / //

" /

Z7.47-5I

f> 1 /i

10. 14. ÜO

16. 14. 0

1 16.27.50

•

_ 0 /,

19. C5

29. 9: 1 z

1

26.13 51

26.13. ^'

i6.5«.i5

17.0;. 3

ii6.5s.25

NO. 84. lü

6

I

19. 06

20. 9[ >

=4- 53- =4

-4.54.18

18. 1 i. 15

I0.21. ;

: 18.12.15

ZO. 8a. IC

3

I

0 t II

19. 06

29. 92 ^

23- 53- ï 2

23.49. 6

18.49.50

19. 14. 1

18.51.45

XO. 79. 50;

.1 r^
-.1

'

16. 20. jO

20. 01

29. 93 ^

23. 10. et!

23- 5-54

19. 30. 13

ao. 10, •

1". 33. 52

r^ü.^ 45.

7

1

20. 09

29. 88 r

22. 37.00

22. 37. IC

ly. 50.00

io.4ü. 0

20. 5. if

Geei'ü.

IC. 07

29. 02 r

2 f. 47- 55

2I.51. 48

20.44. 10

« / //

:.i. 18. 3

20 47 5.'

ZO.

II

I

14. 36. CO

20. 09

29. 96 r

20. 8. 39

20. 17.00

22. 17.50

a^-ii.o5

22.07. 0

22. 39. 3c

7.0. 61.10

16 i

2 1. 02

'1<J. 93 I

i!{.44.4o

IS. 44.00

=4' 14- 30

25 02. z

24-.^.5-.S-.

G^'iie.

2C. 07

29. 00 I

17.55-12

17. 55.OÓ

25. 27. 50J

26. 27. c

25. 39' i.^'

0.

II

14. 56. co

2!. 04

29. 9') i I

17. 5.08

17. CO. oa

26. 24. 4c

26.17.07

.:6. 25. c

aö.34.4.-

N.

5

21. 05

29. 9^> 1

15.3;. 10

'5- 39- 5

26. ^6.00

26. 2f . C

26.37-3-,

Z.

6

I

12.56.00

2 1. 05

2';. 9^ 1

14.46. 10

14. 44. 30

27. 03. OC'

26. .|6. c

27. i-l.i-l

NW. 83.

16

J

2 1. 09

29. l^!. ,

13.51.00

13. 43- 12

27.06. 00

>6. 34. i

27. tS.iü!

NVV. 67.

IS

1

14. 05.00

22. 04

29. 90 1

111.47. 00

12.40. co

af). ■.'O. co

25' 30- a

26. 23. 27

N\V. 67.

18

14. 05. 00

22. 05

29. 90 .

n.ii. 15

lO. 57. 12

25. 06. 00

23 ^'8. 0

25. 10. ;.6

NW. 64.

1

15.00 00

22. 08

29. 86 1

9.44,30

9-33.4«

23.30.10

22. co. c

1 23.35-4.1

NVV. 42.

16

14.52. co

23. 00

20. S'o

f!. 4. 10

8. 02. 30

!

20. 1. c

'M. 54- 51

22. 06

29. 82

6. 50. 22

6. 40. 30

21. 51.00,

19. 47. 0

1 21.39-0]

14. 26. Oü

22. 05

29. 82

6. i.li

5.58.00

21.07.50

19. 26. 0

2'.. 9.H

NW. 29.

27

3

12. 32.00

22, C8

29. 80

(5- 37- 383

5. 29.00

19-5.V 0

21.47. n

2 2. 05

29. No

5-44.3^

5-27-i.S

21. if>, 00

•20.03. °

2 r . 29. 30

NW. 37.

21

2,12. 20.00

22. 06

29. So

5-3''. '3

5- 14- '5

21.06. 15

20 c8. c

21. 18.45

NO. 'ip.

23

1

22. 01

!:9. 26
29. 76
29. 76

(5.21 40)

5.ÜO. Oü

20.40. c

21.41 .|S

22. 00

C4'-|i-45,;

4- i3.i5

20. Mj. :

> 22.01.5:

21. CO

4.4Ï.40

3- 37« ac

21. 35.00

21.07 ^

) 21.51.00

N.

C).^

3

14.36.00

22. 02

29. 74

4. 11.45

3.5.1. 12

22. c';.co

!i'.4;i. c

1 22. 15. 15

N.

18

1

22. 06

29. Mo
ii9. ló

.3-03 3>;

3-09.3''

21. 57. t

) 21.41.24

1

12.31. c.

20. 03

E L.

ec Eiland St. Catkarina.

Winden, Tot'rir.r.d der Atmosphcer e:i Aanmerkingen.

Piek N\V. 4" loi Mijlen.

ZZW. Weiniff Wind. Te i Uur zeilden wij uit de Baai. Te 18 U. de P ck van Taietijfe,

NW. y^'J : 27 Mijlen.
N\V. WeiitiiT VVinH en fclinon Weder. Te 18 U.
NVV-N. Marine \Vind en CcIt on ^Ve^ler.
N-NÜ. Weinig Wind en Ichoon Wi.'der.
NO. D.

NO-NO D. AFwijfelende Siilte,

N. NNVV. FritTciie Wind en Icno^n Weder.
NNW, Matiae W^ind en fchoon Weder.
N. Frisfche VVinH en fci'oon Weder.

NO. Weinig Wmd en donker We Kr. Te 18 U. zagen wi] het Eiland St. Antonio in het Zuiden.
Oos^ Wfini.a \Vind en iciionn Weder.
ZO,0. l'"ri.4i:'ie Wind en bewolkte Luclit.
ZO, Weinii!; Wind en donker Wi-der.

O i'-r. J' risfche Wind en donker Weder. Op dezen dng kregen wij den NO. Pasfaat.
ONO Fii^lclie Wind en fcliüon Weder.

ON O. ü.

NOrO D.

NOiO, D. Te 16 U. een Onweder met afwisfelende liaauwe Winden,

O if't. Weinig Wini en Stilte.

Oost. Heviire Rnkwinden. Gedurende den nncin hijna Stilte.

Flaauw' veranderlijke Winden, meest uit het Zuiden, met donker Weder.

ZO. Paauwe vran <eMijke Winden met Rukwinden en vtel Regen.

Flaauwe Zuidelijke Winden en donker Weder.

I'.

L

ZZO. I'isfcbe Wind en donker Weder.

7.L0. V\. i\NO. Eerst weinig Wind; daarna een 'lorde Wind met een' bcltendigcn Regen.

Vaart

Noorder Breedte.

Wtstcr Lengte.

-w

Volgens de

Volgens

Dagen.

Volgens

Volgens

Zes-Horolo-

Maans-

Volgens

Ware Lengte.

Ri

VVaarnoniinfr.

Gisling.

gics.

Waarnemin-
;^en.

Gisüüif.

1803

<» / //

ö / //

0 / //

0 / //

d / //

INOV. 2ï

1.32.07

1.44.30

22. 54- 3c

22.24. 0

23.13 03

26

0 6. lioZ

0. II. N

24. 3.0c

23. 4. 0

24. 22.42

ZW.

27

1.41.17

1.31. Z

25. lo. cc

23.40. 0

25' 30- 51 '/'VV.

28

3'if>-35

3. 2.20

26. 12.0!

24. 24. 0

26.34.08 ZW.

29

4. 5<5'20

4-46.15

27. 29. 5*5

25. 08. 0

27.42.34

ZW.

r. 30

6. 27.00

6. J8.50

28. 18. do

^5.44. 0

28.42. 19

ZW.

Dec. I

8.29.22

8.25.15

29. 10.06

26.22. 0

29. 35. 16

ZW.

2

10.27.07

10.27.00

29. 50. 40'

27. 00. 0

30. 16. 56

3

12. 16.22

I?.. 16.08

30.30.00

27.23. 0

30. %1' 24

4

14.45.13

14.42.12

30.54. 15! 31. 15. co

27.43. 0

31-22.33

G

5

16.3-.;. 09

16. 36.30

31.19.30 31.50.45

27.59. 0

31.49.12

NW,

6

(18. 00. 50)

18. 13. 20

28. 14. 0

32. 5.20

7

19.47.00

20. 12. 00

31.52.00

28.45. 0

32.42.00

NO.

8

20.48.15

20.42. 15

34. 10. 15

31.18. 0

34.43.27

ZO.

9

20.46.51

20. 38. 20

35. 50. £-

36. 19. c6

A

10

(21.42.00)

21.43.12

38. 10. Cü

35.36. 0

3^.51.03

11

(22.33. 'Ö;

22.35.48

39. 30. 15

37.11. 0

40.02. 20

.

12

(22. 43. 28)

22.47.50

37.59. 0

40. 53- 27

13

23.IÏ.45

23.17.30

40. 32.50

38.00. 0

41. 10. 14

NO.

14

24. ï 5. 39

(25. 25. 25)

24.23.30

4jt.32.45

38.56. 0

42.15.41

i\o.

15

25. 34. 15

41.21. o

16 26.17.55

26.35. 15

46. 4.'o

43.17. c

46.41.45

NO.

17 ('2^. 43- 3o}|

26.52.00

44. 18, 0

18

cö.58. 39

26.36.30 46.59.30

44.21. c

47.37.22

ZO.

19

.26. 36. oo)!26. 43. 00 46. 23. 40I

44- 55. 0

47.02. 16

20

26.58.48

27. •I-.48

46.54.30 0 , y/l

45' 24. 0

47' 34. 23

NO.

21

22

27. 8.00

46. s^- 15

47. 36. 30

47.36.45

EERSTE TAFEL.

re der Nadeshda en Newa van Teiierijfe naar het Eiland St, Catharina.

Werkingen der
Stroomen.

Rigtinj^

I Westelijke
O j Afwijking
w I van de II
3 i Magneet-
nanld.

z.

:w. 6i.
:w. 72.
'W. 53.

:vv. 67.
:w. 71.
:vv. 6b'.

w.

w.

Geene.
JW. 68.

o / //

212. 31. 00
il 12. 28. 00

8. ifj.oo
8. 42. co
7. 40. 00
6. 30. 00
6.42. 00
6. 3y. 00

3- 55' 00
(VV.

2.02.0.

JO. 54.

:o. 72.
z.

i.4o.\V.

1.48.0.

3. 16.00
a./^p. 00

6. 00. 30

7.58.00

Stand van den

Thermometer

op (.icn

Middng.

O /

22. CO

21. 05

22. 00
21. 02
2T. 01

21. 06

22. 00
21. 05
21. 05
21. 06
21. O^
21. 01
21. 00

20. 05

21. 05
21. 05
21. 05

ao. 5

21.
19.
19.
19.
19.

5

co

05
05

00

19. 05

20. 05

17. 00
20. 00

Stand

van der

Zee-Barome |

ter 0

p den 1

Middag. .

29.

80

29.

80

29.

80

29.

78

29.

7«

If). 76

29. 76
29. 80
29. 86
29. 86
29. 86
29. 86
29. 92
29. 92

-9. 46
29. 92
29. 70
29. 70
29. 62
29. 92
29. 92
29. 86
29. 84
29. 74

29. ;,2

29. 80

29. 9^

30. 00

Winden, Toefhmd der

ONO-ZO. Zeer frisfche Wind.

ZOrZ. Frisfche Pasfaat en helder Weder.

ZOtZ. Zeer frisfcha Pasfaat en helder Wed

ZO. D.

ZO. D.

ZO. D.

OZO. D. i

OZO. D. '

Oosf. Frisfche Wird en helder Weder.

O NO. Matige Wind en fchoon Weder.

NO. Matige Wind en donker Weder.

NO. O.

NNO. D. i

NNO. D.

NNO. D. helder Weder.

NtO. D. bewolkte Lucht.

N-ZW. Harde Wind en donker Weder.

ZZW. Weinig Wind en lonker Weder.

ZtW-ZtO. D.

Z-ZO. Frisfche Wind en donkfr Weder.

Oost. OZO. Frisfche Wind, bewolkte Lu<

OZO-ONO. Frisfche Wind en bewolkte Lu

NO. D. Op den Middag de Diepte 24 >

NO. D. s F 4 >

N. Weinig Wind. Te 5 U. een harde Wii
Z. Harde Wind. Tegen den Avond matige
ZZO-ONO. Weinig Wind en helder Weder.
NO. Matige Wind. Te 5 Uren ankerde
__Krist van Brajilien.

1

'tna.

/•

Ic

den, Toefhmd der Atmospheer «n Aanmerkingen.

ie Wind.

C en helder Weder.

isfaat en helder Weder.

n helder Weder.
1 fchoon Weder,
donker Weder.

ïder.

Lucht.

n donker Weder.

n lonker Weder.

!n donker Weder.
Wind, bewolkte Lucht,
'""ind en bewolkte Liichr.
iddag de Diepte 24 Vademen.

5 U. een harde Wind uit het Zuiden.
n den Avond matige Wind.
ind en helder Weder.
Te 5 Uren ankerden wij lusfchen het Eiland St. Cntharina tn de

IMAGE EVALUATION
TEST TARGET (MT-S)

A

■', Ais

6

VI

«9%

Va

/

V

^^

'/

^

1.0

1.1

11.25

121 Mli

IS Ui

Photographic

Sciences
Corporation

uw

2.2

2.0

U 1 16

ï>^

^v

\>

: ; '»«IS1 MAIN STRIIT

WiMSTIR, N.Y. MSIO

(716) S73-4S03

<^^ A,\ ^\

'^

?

:^

.<if

^

!

TWEEDE T

Vaart der Nadcslula en Newa van hen Eiland St. Cat

Dnpcn.

Noorder Breedte.

Volgens
VVaarncniing.

Volgens
Gisdng.

Wester Lengte

Volgens de

Zee-llorolü-

tües.

Wcikiijgc-n dif
Stroomen.

Viiljiciis

IVhians-

Waanieinin

gen.

1804

Febr.

5
6

7
8

9

10

Punt der

o I tl

(27. -9. 30)
28.08. 00
30. 16.40

32.29.24 I
34. 38. 16 I

36.44.40 '

II 38. 14. CO

12(39. 17.00

n 12

Ï3I 40

14 40.3Ó.00

Afrcize

<i I II

IJ. 25. 00

27. 59. 10
;,o. 03. 12
32. 36. 54

.llo9 ^4
37. 13. 00

3^. 15 4^
39.27.00

40. :2 3.oo
p.47. 50

op 27. 19

ï5

16

17
18

19
ao

21

&2

ii3
«4
•»5

40. 54. 00

41. 13.00

42. 2.1. 3- '42.08. 24

43- 57- 05 43-33-3'J
45.31.12 !'<5. 3<''-48

(47.40. 2i)j4r. 5-' ï-

48. 28. 4 3 148. 50. 24
(49. 46. 40) >9. 50. 30

50.32.26
51.44. 10

53. 7 2.2 it

54.11. io iS\

\5o. 39.54
51. 46.00
53. 30. 06

I I. OU

4^ 35-3
46. 40. 45

46. 59. 50

47. 29. 50

5^' .50

10.

10

45

50. 49.
50.41.

50
40

1.40

2 3-

co;

53.

54-

;^6. 14. 15

58.38.15

63. 5-45

Cs. ^.15

(Ï5' 45- 3^1
65.42.33

64. 4:- 15

63.33. ^5

Z. en

52. 3''0 53. 4.1^

53-490 54. 25- 50-

^5. I iq| 56. 17.40

57.410; 5i-?-4i-^7
6o.42ör6i. 35. 10)

62. 260 63. 10.45

63.490 ^5- 9' 52

64. 150
64. 150

65. .19. 15
65. 4Ó.07
6.\. 51.00
63.37-07

Wcsrcli

kc

Al'w.ki

van licii 1

IMa^not

I'

r.a:i!il

« /

//

7-50-

I T ^\f%

5^

■^rand vnn don Snnd \

Ihcinuiiiictor
op de 11

Z C-1'.:

Ai ui

10. 11.00

2 112. CO. Cb

23-

20.
2C.
2C.
20.

20.

19
19.
l".
16

15-

01

00
01
05
03

01

05

02
00

29.

29.
29.
59

29.
29.
29.

29

29

•'9-

i3.3'5-3o

l,V kO.

17. 3«'^-^7

; ' 7. 37- 50

Stand van
licn Ther-
mometer
op dcii
Middag.

14. ÜO

14.01

14-05
14.05

19.46. 6

19.47- -o
21.40. 00
22.40.

20. 38. 30
19. 27. 00

-3- 35- 5^
I2i.5j.20

1

03

00

12. 01

11.05
Il . 09
II. 04

10. 7

Stand van c
liaroHK

om 3 U.,<

29 00!
29 <38|

29. 96

30. 00
29.71
r.9. 60
29. 58

'J9. 40
^9' 34

-9' 3^
29.0a

EDE TAFEL.

iet Eiland St. CatJiarifia naar de IFashimitafiTAhn^cri.

\

1

vind vnn d

on

Snnd '

•nn don

Ihcinuiiiictor

/.c-l'.

ii-.i'nc-

II

«•p dcii

t.r ■•

p "M

l"

Muid,.y'.

Ali.

ii;!.;.

' 1

//

0

5^-

23- 03

29.

7^''

i;o. 01

29.

-0

IC, co

29.

7^'

oo

20. Ol

?9

-(>

2':>. 05

29.

«^

20. 03

2(>.

8;i

oo

1 9 ^'S

2<).

Co

19. 01

29

'\'-

i?' ^«5

C9

f.O

o8

16 02

•'9

80

15. co

29

. 90

Stand vnn

ikn Ther-

Stand van

icn Zcc-

mometer
(ip den
Middag.

Baroniüier. l

um 3 '-''•

1111 :i U.

.30

14. OO

29 00

29. 9S

•

14.01

■-9 9^

3^ ^;?

.^7

14-05

29. 96

29 90,

2<y.}i-S

•5c

14. 05

30. CO

. e

' »3 03

29.7?

.29.60

. 2C

)| 13 «'^

r.9. 60

29 7^

.oc

) li.Ol

29. 5«

5iy-3i

.3^

D 11.05

'J9. 40

29. i\ s

•. 0<

3 n . 09

^9.34

c'.y. 1:6

\'5'

D U . 04

=9- 30

'ig. 12

i.2<

3 jo. 7

:9.0a

^9. 00

Winden, Tocdand der AtnK-sphocr en Aanmerkingen.

N. VVciijjg Wind eu fclioon WeJtr,

HNO. Woinit; Wind en donker Weder.

Z<). Frisfciie W'inl tn donker VVeilcr inet Ref»er,

O^.O-OXO. F iMciiH Wind en fciioon Weder. '

O,N'0-NN0. Fi^fche Wind e.n helder Weder.

l\0. F.iMche Wind en helder Weder.

Ni^o. ITat '^e Wind en donker Weder.

N^W-ZVV iW. Frisfche Wind en donker Weder met lU^gen.

ZUiW Harde Wiiul en donker Weder.

ZW'WZW. Frisfche Wmd eu helder Weder. Sterke Golven uit ZW.

\VZ.V.ZtO. I).

Z-ZO. Maticrc Wind en donker Weiler.

NO. C\0. Weinig Wind en rdioon Weder.

ONO. V. Ü.

l\0. 040. n.

NNO. D.

NW-ZZ"). Z^er frisfche Wind met Nevel. Onweder.

ZZO. ieer iiisfche Wind eu hjlder Weder.

ZW. Fnfclie Wind en helder Weder.

WiSW. Uilte. NW. 1).

N-W. Mtiüe Wind en Ichoon Weder.

NW-ZW.I-NlO. IX Te 17 U. zngeii wij Statcnland.

!

%

\

T W E E D E T
\'a:ir: vrn de A^/JcshJa en /vVm'j van het Eiland Sr. C

Dagen.

goorder Ureedie.

Volcens
Waanieming.

Voljicns
Gi<>lin.i;.

VVcjiter Leriüftc.

Volgens de

Zcc-Ilorolo-

gies.

Vnigens

Maans-

Waarnemin-

ueii.

1^04 o f ft n f i/

Fcbr. 26 56. 7.12 56. 34. ao

27I 5r. li!. 50 57. ly. I?-

iRj 5S.23. aa ^8. 12.00

29(59. 2.40) 59. io.4(S'

Maart 11(59.23.20)59.40.3-.

aj 28.59.07 !5y. 2/5.CO

3C59. 12..;?)|5<;. 16. ;o

4 ;59. 40. ^4.159. f7. -M

5 ' 59' 59' 06) />o, 09. I .:

6 '58. ^3. /^S, 159. 06. 3:)
«9.20.30 I59. 3-.21
5«,. 12. 10 '59. 11. 30
59. 23. co) ^6. 20. 00
59. :9.oo 159. 23. 00

58. jr. 17 i^S. r-, iS

.•v7. ^?.oi 57.46. 00
5:". 09. co;i57.04. ia

9
I

1 j

12

13
U
i^
16

ï7

r:

i9

20

21

2::

23
24

5^). 13. ' 7
55.2'?. 30
55. 10. 48
<5. 39. 30
55.) 5. 46
55.46. ^9
54' i*-'* 04
5i.:^ï.37

o / //|
^2.33.15
63- 37- 00

63.47.10

71. 15. 15
71.10. 15

73.0T./)5
75- '4.,
7^'«43"i5

56. 3. iS 82.56.15

55,24.18 85. 45. K

55. 9-48 86.50.3c

55.39.24 88.c3.(c

155.45. 24 89.01. 15

55.50.30 89.47.15

54. io. 48 90. 56. 3c

51.30. 48 93.C9. 15

4Q. 21.47 j40. 21.48 91.41.30

48. 9.58 48. 1.5; 95. 32. 15

(47. ^. 15)47.09.3'^

25i 47.27.37 !47. 29.00

97.49.15

VoI?ens

Werkingen uer
Sfronrier.

Ware Len'ie

KigiiniT.

-o| 46.39.4" U^''?V'S-U 97«47-45

/■-

03. 10. o 62.

63 38.01 63.

63 49. cj 63.
63. 06.0 't:..
63. 29.0 (63.

64.55.0 6;.
6o.d6.0' 67.

72. 29. o'''7r.

72.48.01 70.

7?' 1-.

73-24.0

73. ï9.=^
74. 2^. o

75. 27.0

77.4c.ol

8 1.4c. cl

83. 43. o|

»S6. 07. o

8t'.46.o

89,45.0

pi.oc.c

91. 5^.0
' 9!:.o8.c

9.1.20.0

95.23.0

96. 50. o

97.46.0

99. 25. o
ICO. ?5. o
ico. cy.c

. . o.
7'.
71-

72.

7'.

75*

; •
80.

82.
«.5.

86.
i".
88.

«7.
90.
92.
54.

'9Ö.
9'.

/ //
5<i. 45

>9. 33
5 '• 36
51. cc"

2. ,0
4.5- 45

2 3.4V j

o w 30)'
26.55 j

^1.24)!
o^'. 03

2.17
16. 10

2.29

4.47
3'ï.c6
18. 30

43-4^^
31.46

47. r^<

4^.57
3c. co

?7. 19
50. 07

10. 1 ;

59- i
:6. ly •

>-'\

'-•ij

NO. 12
Z\V. 21

NO. 53

NO, 77

Gctfiit.

ZO.

NO. 21
NO. 79

ZO. 6]
NVV. 81

Oetnc.
(«et ne.
N\V.5,

CilM.'llt.

Z\V. 8/
Z'

(;

NO.

VO. /6

Wcstcli;kc

At\v. !■ in;:

vaii «ion

Mag 'Cet-

n.nlii.

Sf.ri.! v.ir.L ^^,, .

iiiometcr 1
op den
Aiiddjg.

I

I

i.i r

(6

f>i

6

I :.

:i

Wl

»;9

.6'.

4S3

o / //

24- 35' 30

124, 32. 201

5

25. 16. 03

I27. 19. 40
Vji 24.41.30
I

om 3 U.

9.

8
6.

3-
3.
4-
4.
5.
.').
5.
4-
5-

o

22.19.20; 7

21. 4. 50

2.5.^5.30

20. ]6. 30
20.40. 10

15. 8.40

l-.a2.25

i 28.90

i 28 .-(•:

?8 7i\
26. 04!
29.501

29. .'4'
29. 12

18.7^
2 .98
28.96

5 ! 2-. ^4!

00

00

09

o

5

«•

O

6
o
8

5-

5

1 28.80

.5.

0

2«.72!

4.

4

:?'.«4'

3.

4

2X.95;

5.

0

2^^.96

ö.

5

29. 20!

0

28. 8c

*<

i'.

5

28. -0

5

28.70

1' .

5

28. 60

8.

c

28. J2

.' .

»>■

29. 10

7.

0

29. 64

/ •

5

30. 16

8.

0

30. 30

9.

5

30.00

10.

5

29. 40

10.

D

29.44

DE T A r E L.

het Eiland St, Cdtharhut naar de lVashington-\L\hx\>.\c

Sr.ri-I var.j^j^^j, var den ZecH
ilcn 1 licr
iiiomctcr I
den

B;ironutcr.

op
AJiddag.

uin 3 U. om 21 U.

^ -

Q. O

S 05
6. 00

3. 00

^. o

4- 5

5. }!

5- ^>
5. o

4. 8

5- 5

5. 5

4. 4

.'^- 4

5. o
ó. 5

o

7- 5
7* 5
N. c

'o.

9.

10.

10.

O

5
o

5
5
5

I 28. 9Ó

.8.5.

! ?S 7>l
26. c.}!
20.50

I 2y.54
I 29. 12

I 2 .9^

I 2«. ^4!

28. Hoi

28.72'

:f*. «4

aQ. 20!
aS'. oc!
2Ü. -oi
2S. 70

2.S. 601

28. J2i

29. 10

29. 64
30. 16,

30. 30;
30. 00!

29. 4oi
29.44)

28 50

28. 70!
28 -2'

28 96,

-9. 3<'';

->" .^4

29. :o.

2S.0O

28. 84

29. 12
2". 9.
20. (16
2». 6S
2"{.82
29.04
2X. 90
29. 26

29. C4
2». 76

28. 66
2;". 6.1

28. 76

29. of)

29.40

30.06

30. 20|
29.60
29. 40

29 5Ö|

Winden, To h;id Her Atmosphcer en Aanmerkingen,

N^'0-WNVV.Z^V. Frisrchc A\ J.

\\'Z\V. Sterke Storm met hevii; Rukwinden.

\VZ\V'. Zeer (lerke Storm met ludge Kukwinden, Hagel en Sneeuw.

W 7AV.
ZZW WZW.
WZW-ZZO.
NO-NVV-AV.
WZWNW.

D.
D.

Mati?e Wind en levelachrig Weder met Stofregen.

Alariiie \Vm\ en jlioon Weder.

Fiisfcie Wind eiinevilachiig Weder met Regen.
0\V-ZW. Weinig Wind, dikktNevel, ftcrke Golven uit liet W.
ZW-WZW. n.

W. Frisfche Wind en donker 7eder met Stofregen.
WZW. WJnig Wind, afwisfaide met ftiltc.
WNW. Matige Wind en fclio 1 Weder.
ZZW-W. D.

W-Z. Harde Wind en donker Veder.
Z-ONO. Weinig Wind en fchr.n Weder.
OZO-NWfN. Ha'de Wind en choon Weder.
NW^N. Frisfche Wind en don er Weder.
N. NNO. Harde Wind en doner; dikwijls Rukwinden.
NW-VV^ Sterke Storm met hevgc Rukwinden en hooge Golviu.
NW. D. i ^

NNW. Sterke Storm, ten laarle/meer gematigd.
N. Weinig Wind, ren laatlle filie.
ONO. D. Ten laarae een frilche Wind uil het Z. O.
ZO-ZW. Frisfche Wind en du.ker Weder.

zw. n.

Z-O. NNO. D.

NNO. Frisfche Wind en helder Ve.^er. Ten laatfle een Ilerke Storuj.
NNO-NNW. Sterke Storm en nevelachtig Weder,
NVV-WNW. Zeer Iri^lcHc Wi^d ea donker.

i M D i:

.n hc: Cila

^cli^kc
cet-

As-i

*" tl !

nr.

Sr.n! V
ilfii Th»

..;- de-

5.

//I

o. (
6. (

6.-VI

>5J

ir
1/

;.4

;.i

9. co

- • '1

4. 50

o. 10

'.'l

(MMuer.

1

wm

T W E E D K I

Vaare der Nadeshda en Nswa van het Eilund St. (

Wcster Lengte.

Volgens de

Zec-Horolo-

üies.

Volgens

Mn:iiis-

Waaniemin-

gcu.

Volfïcns
Giifini;.

Stroomen.

o / //

97.0).t5

yH. oo, oo

97. 5 i- 4 5
98.58. 15

99.55.45
loo. 7. 15

101.27.45,100.37.45

^51. 50.50,101. 33.45
101.46.00 100.53. 15
100. 34. 30
100.52.15

99' 34. 20

101.59.45
102.45.00

101.55.45
loi. 20. 00
100. 22. ,-;o

99.37.15
100. 15. 30

loi. T9.45

103. 08.00

106, 27. 50

107. 4.35
10^.46. 15

I TO. 00. 00
lil, 16. 50

106. 47. oS

IO0.04. 12

o

99.

100.

100.
iOI.

102.
103.
104.
105.
105.
104.
104.

/ //
42. o

37-0

39.0
26. o

58.0

23.0
56.0
24.0
26.0

23.0

3;!. o

106,
106.
106.

10^.
105.

105.

104.
105.
106.

108.

1 10.

112.

rï3.
114.

115.

05. o
48.0
31. o

15.0

55. o

22.0
52.0
35.0
50.0

20. O

21.0
16.0

42.0
59.0
27.0

W:re Leupte.

96. 3.S. 26

97- 33. 15
97.27.03

'J^' 9.37
()'). 16. 10

99. 38. 29

100. 56.02

101. i". 26
IOI. 12. 39
100.00. 28

100. 17. 31

IOI.

10:.
(icl.

IOI.

100.

9y.

9, .
99.

IOC.
102.
105.
106.
107.
109.
IIO.

23.15

07.38

41. 15)
16.15

40. 4

41.37
55. 26
32. 30
36.14

23.23

42. 17
18.06

5"*'. 59
1 1 . 48

27.32

E: la

RÏL'ting. 'li .,"

NO. 58
Z.

Gecne.

NO. 27

NO. 5r
NO. 54
O.

NO. 61

Creene.

Geene.

ZO. 66

O.

ZO. 74
NO. 2Ó
ZO. 67
ZV\\58

VV.
ZO. 80

ZW. 55
ZO. 7i

Westelijke

Al vviiking

van tien

M3)incct-

n:uKl.

Stand van, Stand
lUn Tnor-I jj.

mniuecT I

op dcii

Aiuiilaj;. om ;^

ir.
I 1

9

20

34 4

2r I
i6!i

ii.l'i
iiili
|I81
i8|i
I

24

12

!I3

o / //l ^'.

12.44. ^0( II.

lo. 14.00 1 I.

12.42. 10 10.

10. 36. 50 I i.

10,56.30 12.

9. 36. 30 14.

8.19.48 13.

I H'
15.

II. 7.30

5.22.32

j

7

5
o

8

3
o

7
5
5

17. 3

16. 5

16. 5

17. 7

5.51.30

4. 2.

49. 15
18.45

5.
5-

5. 11.30

1".
19.

IX.
18.
18.
18.
19.
19.
20.
20.
20.

.■»

3

5
o

-f
i

3
3

T

l

3
6

7

29.1
29.
29.
.9.

-^9. ;

29. (

2(, . (
29.'

29-:

29. ;

29. <

Siai

uin 6

29 :

.9..

29. (

29.

29.

29.

29.

29.

29.

29.

29.
29.
29.
29.1

E D t:

A F E L.

n I-.ct Eilund ^'V, Cc.thavina naar de lVashhigtQn-YA\\\\\^^{:Xi.

Stand V3I1 staiid vnn denZcf

iicn TiuT-
moiiiccT

//I

20(

7- 30

II.
1 1.
II.
10.
II.

12.
14.
14.

'3-
14.

15.

17.

16.
16.

I^.
19.

I.V.
18.
iS.
18.
19.
19.
10.
20.
20.

j

7

5
o

8

3
o

7
5
5

3
5
5

7

3

5

o

i

3
3

7

3
6

7

Dammctcr

om ;:i U. om ;i U.

29.64^ 29.54,

29. r4i 29. 10

29. 22I 29.00

. 9. r4 29. ;o

29.50, 29.9'

29.92' 30.03

2<,. 9^| 29. 79

29. 7o| 29. ^Vi

29- 54

29- 5-1

29- ^9:

29.44

19. 66| 29. ;>ü

V\'NVV-NNO. Zeer frisfche Wind en donktr.
N<)-^^^ Zj.r hevige ^Vjnd met veel Ilr?en.
\\N\\\ Hevire Storm en eene hooge Zee.
VV-N-O. en ZZW. Sterke Srorm en duiker Weder
S'erke Kiikwjhden en donker Weder.
WZVV-VVNVV. Fiislche Wind en donker.
NNW. vVtiiiie Wind en fchoon Weder.
M. Weinig Wind en doi ker Weder.
N-WtN. M.ttig.- Wind en donker Weder.
WNW. Zoer frisfche Wind en hdder We.^or.
-^^j;?{iXl__5i?'''^'^ Storm met hevige Rii^'-vinacu.

Siand v::n den Zcc-Raroiiictcr

om 6 U

29 ■](.
.9.42
29. 63
29.(^7
29.^9
29. 80
29. f^X'
29.84
29. 90
29.9^
•9.92
29. 96
29. S6
29. 90
29.88

om 12 L'.

20. ''Il

9.72

29.90
29. 9^)
29. 92
29.92

29. ';x

29- 95
29. 90

O'n |3 U.

^9. 59
29. 56

29. 70

-9- ^>7
29. 76

29.
29.
29.
29.
29.
29,
29,
29
29
29

om z..\ U,

80

76

88
90

94
92

90

90

.88

,92

29.78
29. So
29. H
29. 92
29.96
29. 92
29. J!8
29. <;o
29.92
29.941

NW-NNW. Harde Wind en donker Weder.

NN.\-W. D.

T't 10 uur Stihe; daarna de Wind NW.

NW. Weinig Vv'in.i en donker Wedt:.

NW. Matige Wiiid en fchoon Wede:.

WNW. O.

NWiW. ZVV^tVV. Mirde Wind met hvige Rukwinden.

WZW-ZÜ. M;i'ige V\^ind en donker Weder.

ZO-Oost. Miiti^e Wind en nevelachtige Lucht.

NO. Matige Wind en donker Weder.

NNO. D.^

[ViNo. I).

NiNO. M titje Wind en belder Weder.

NO. \A^ i'-'j; Wind en fcïioon Weder.

N. M:irige Wind en fchoon VVcUcr.

T W E i: D E T

Vaart der Nadcshda en Ncwa van het Eiland St. C^l

Zuider lireedre.

VVc5ter Lengt?.

Wei kingen
Suoooien

iitr

•

Stand van

Stand

Volgen» 4c Volgens
ZsTv." - Horoio- Maans-
^ics. waamemiii-
bCn.

*

5* "3

Westcliike den fhcr
AfivijkinK mimeter

D)<gen.

, Volgens Volpens
VViiarncmiiig. Gi>nng

Volgens
Cislii'g.

Ware Lengte.

Rigting.

r. 0
3 3

■ r

van den

IVl:igiiC'w*t-
n.i:ild.

op den

Midd.-.g.

om 6 U.

1804
April

A / //

'20. 10. 15

'S 1 è

« / //

11'^. 39.0

1

f. / //
III. 31. 30)

0

19. 2

29. 90

a i 1 S. 44. 58

ly 29.55

114.5^..?

liH. 5-.0

113.47.20

ZO. 31

i«

2

19. r, 1

29. ><4

24 17. i}<. 5^

17. 16.09

'ii''^4 .-5fi

121. 00.0

iif. 56. 39

Z'v . 02

f

«. / //

19. 9

29. 88

25' 16. 0 4i

1^'. 16. 00

IF9. 5.jto

123. 13.0

118. 12.38

zw. ^^

^

4. 2Ó. 301 20. 8

29. 84

26

1 5. 26. 26

15. 24. 2r|

121. 06. 0^

125. 10. 0

120. 12.02

ZVV.45

3

4. 3V.OO 21. 0

29.86

27

14. 30. 35

14. SO. 25

123. 3.3<>

127. 10. 0

122.08.36

3.26.40 21. 3

2»

'?.5'.47

•.).47.5--

124.39.-1

« f 1/

I2S.4R.O

'23.43.31

ZO. 39

5

4.58.20 21. 4

29.84

29

1-;. 2-!. ly n. 20. oH

125.47. •;fc, 124.41.30

129. -y.0

124.50.44

ZO. 39

4

3.40.30, 22. 0

29. 86

3-'

12.42.22

12. 38 ':

127. I7.3i> 125.57.30

I3i.i9.<^

126. 19.48

ZO. 2S

4

4.20.15 21. 8

29.80

Mei

1 1.4 .06

1 1 . 39. 05

129.3^.4

I2«.3S.4.-, 133.49.^

128.40.07

ZW. 74

N

4. 06, 25 22. 2

29.82

2

10. ^,9.50

1 0. 4 ' . 5J

131.53. I.*

130.54.00 135. 59. c

130.53.41

N.

r

r

3.57.18 22. 6

29. 84

3

9.4-. 7

9.5'. 5

1.53.4-3-

13.. 56.07 137.5S.0

132.47.00

NO. 71

6

4.44.50 2C. 7

29. 82

4

9. 39.00

9. 3«.3:

135.52.0:

134.46. 30 140. 00. 0

134.50.57

(i-tne.

?.2i.35 23. 5

29.74

5

9.19.53

9. 20.0c

i3«.o7.45

142.01.0

137. 5-2'i

NW.8Ö

IC

2. 14 30

6

8. '^5- 59

{{. 56.50

139. 3"=. 21

143.41,0

13x.39.00

NO. 84

10

2. 15. 35

29.76

7

8. r. 12

140.41 30

135;. 37- 30

LDE TAFEL.

het Eiland St, Catharina naar de TFasJlmgton-Y^\:ir\êi^r^.

ïliike
king

Stand van

den Thcr

iri'imeter

op den

Midd.ig.

den

CL't-

ld.

Statid van cien Zee-Barometer

om 6 U. om 12 U

nm i8 U.

om 24 U.

Winden, Toeftand dtr Atmospheer en Aanmerkingen.

f //
). 30

1.00
'.40,
'.20'
'. 30i 22.
.15 21.

I

19.
19.
19.

20.

21.
21.
21.

2 ' 29.90

r. i 29. H

9 i 29. 8N
29. 84
29.86

25
18

50
35

35

22.
22.

— - .

=3-

29.84
29.86
29.80
29.82

29. 'M
29. 82
29.74

29.76

29.90
29.92
29.90

29. 8«
29.!<8

29.88
20. 90

29. H
20. 84
29. 8h
29. 84
29. 78
29.78

29.92

29. 90
29. I>'8
29. 88
29. 86
29. 86
29.84
29. 84
29. 84
29 8,
29.84
29.78
29,76

29.95I
20.90

29.88;

29. 861

29. 90!

29. 90

29. S4'

29-84:

29.86:

29. 80'

29. Xo

29.80

29.74

Tot Middernachr weinig Wind uit het Noorden.

ZO. Frisfche Pasfaat tn Jcioon Weder.

ZO-wNO. Zeer frisfche Wind, Rukwinden en veel Regen.

ZO-OZO. rri.^fche Wind; Rukwinden.
OZ0-O>sr. Matige Wind en fchoon Weder.
D. Weinig Wind en fchoon Weder.
OZO-ONO. D.
NO-OIMO. D.

Oo^r. Frisfche Wind en fchoon Weder.
OZO. Frisfche Pasfaat en helder Weder.
OZO-0..sr. D.

OZO. Frisfche Pasfaat en helder Weder.

NO-OZO. Frisfche Wind en donker Weder. Om i< uur Onweder
Oost. Fri.>;fche Wind, Rukwinden.
ONO. Een weinig Wind en fchoon Weder. Op den Middag ankerden wii in
de haven jffina Maria op het Eiland Nukahiwa.

9.ao

4.50

O.C 6. 5c
o. iC

8.4^

2.4;

1

D ]

■ />

K'snui en

frki..^' II .t
itroon.Mi.

i

6

.">/

po

J48-
-28
.00

5. 19

NO. 37

NO. r;s

NO. 4Ó

Z(.). 74

ZO. 71

ZO. 52
ZVV. 6^

NO s";
ZO. 36

'4

}

DERDE

Vaiïrt der Nadeshda en Newa van de Jf^

Zuider Breeuie.

Wester Lengte.

VVcrkiugcn dci
Stroomen.

Stai

Westelijke den

Volgens de Volgens

p Afwijking me

Dagen.

Volgens

Volgens

Zee -Horoio- Maans-

Voli-rcns

Ware Lengte.

Rigcing. ri

M van den oj

,

Waarnciniiij{.

Gisting.

gies. Waarnemin-

Cisling.

0
3

p Magneer- M

gen.

n:i:iid

i«o4

1

1

0 i //

M.i 17

Punt der

Af rei ze op

8^53'Z. .•ni39<'49'

^V.

3.26.3.

0 / //

0 t 14

ö / //

18

9.00. 13

0 / //

139-4;. 0 / //

0 t II

139.49-

4. 30. 20 0

19

•;. 23-11

9.23.00

141.47.36 I43-I6.451UI.36.3"

141.47.26

W. 8

I 2.4-. 00 2;

£C

7. 19. s-^

7. 19. 20

143.13-30

1

142. 56. 0

143. 14. 05

Geeiie.

4.o<. 15 23

21

5. 39- 29

5.20.18

144. 20. 10

ij.3.40. 0

144. 22. 10

ZW. 490 30

I 3.2 .45 2:

a-i

?• ^7. 14

3. 25. 10

145.03 30

144.04. 0

I45.OÓ. 15

ZW. ;!o iv

i 5.07.50 2:

a?;

1.46. 13

1.5Ö.25

145.41. 30

144.. 20. 0

145.45.20

NW. 64 23

i 4.47.55 2:

2-|.

0. 56, 20

1.07.30

146. 20. 10

144. 4^. 0

146.25.00

NVV. 56 20

l 4. 34. 2;, 22

2^

0. 4. \o

0. 17. 15

146.32.30

144. sÓ. 0

146. 3S. 50

NA'. 12 14

I ,. ly, IC 2:

26

0. 5S.04N.

0.51.00 N.

146.31.40

145. Jll. 0

146.42.00

NO. 64 16

I 4.50. 15 2:

27

2. 1.30

2.' 1.50

146.54. 15

145.27. 0

147.03.05

Crccne.

6.30.45 2:

28

3- 3.43

3. 8.20

147- 33- 10

H.^-öV. 0

147.43.25

ZW. C6 II

I 4. 20. 30 22

2';

(4. 5.40)

4. II. 10

146. 17. 0

2.50.30 2]

30

4. 5S'. 00

5. 09. 00

148. 55. 00' 148. 46. 15

14^.39. 0

149. 8.45

Z\V. 74 41

n 0 '

3ï

^'. 7.30

6. 00. 25 ■<

149. 6.20

146. 31. 0

149. 22. 2Q

NVV. 70 22

'I 2:
1

Juni] i

(6.57.15)

6. 56. 20

146.25. 0

5. 10. 50' 2

0

l]. 18.49

';<. 17.00

140.24.40 149. 2.^48

145.25. 0

140.43.50

NW. 58 32

2 4.35.15 2

3

10. 0.35

9. 54. 50

150. 05. 45; ISO. 10.02

146.54. 0

150. 27.00

i\W. 71 IC

I 5.46.4,> 2

4

11.4Ó.47

II. 41. 20

150. 45. 45

151. II. 12

147.26. 0

151. 9. 10

NW. ;^7 14

.1 5.18.30 2

5

£3. 21. 21

i.^. 24.00

151. 41. 05

[4^1.01. 0

152. 6- 35

NW. ;:6 i^

) I 1 4. lü. 30! 2

6

1^.1^-35

15. 6.45

152.22.30

142. 37. 0

T 52. 42.40

NW. 40 91 5-IÖ-45 2

7

17. if?.5ïi

17. 14.10

153.09.00

149. 19. 0

153.38.00

NW. 61 9 I 4.51-10 2

ti

19. 10. 10

19. 7.10

154. 22.00

150.27. 0

1.54.53-40

NW. 37 ;

■ I 2

9

I0.54. ^0

155.20.10

155-53-40

4.48.20 I
3-39.3^> '

ïc

ro. I. ';o

II

17.59.40

17.43-10

158.00. 30

157-5^.45

[^7. 52. c

) I5«.0I.22

NW. 28 I

Si 5. .5^-15 :

IJ

17.27. 14

17. ló. 15

i''o. 42.00

160.48.ÜÜ

160. 22. C

) 160.41.33

NW. a8 I

7 I 6. 42. 50 c

13

i<J- 52- 57

16.42.00

i6>3'.45

163.41-45

163.06. C

) 163,31.23

NW. 26 i

2 I j 6. 17.45 '■

1 1

16.54. ^1

If>. 42.00

166. i4.oo'iö^'. 16. ;,o',i65. 56. «

5 T<^,6. 13.52

NO. 26 i

31 6. IC. 30 :

15

1 17.00. IJ)

lö. 4b'. 25

16S.4Ó. 30

Uöó'.53.4:

J 14!^ 54. (

D I6.S.4O. 15

NO. 64 2

91 8.00.15

ERDE TAFEL.

Newa van de JVashington-Zï\2Xiè.txi naar Kamtfchatka.

der

fi.

2 3

^ M

c

<»

3

3

8i

301

ivi

23 I
20 I
i4|i
i6 I

I]
41 2

^2 2

16 I

141
161

Westelijke
Afwijking
van den
Magneet-
naald

Stand van
den Ther-
mometer
op den
iVIiddaj{.

Stand van den
Zce-Barometer

Stand van den
Hygrometer

om 6 U.

om 24 U.

om 6 U.

om 24 U.

9

I

91 1

7

I

18

I

171

12 I

131

29

I 1

3.26.3.

4. 30. 20
2. 4-. 00

4. o'>, 15

3-2 .45

5* «^7- 50

4* 47' 55

4- 34- 2.-'
■j, ly. 10

4« 50* 15
6. 30. 4 s

4. 20. ,:iO
2.50.30

5. 10. 50

4' 35' 15

5- 4^>- 45
5. 18. 30

4. lü. 30

5. i^'^-45

4. 51.10

4.48. 20

3. 39. 3^^

5. 5^M5
6. 42. 50
6.17.45
6. 10. 30
8.0ü. i5

23-
^3-
23.

23-

22.

22.
22.
22.

22.

^3-
21.

01.

22.
22.
21.

20.
20.
20.
20.

19.

20.
20.
20.
20.
20.

1
o

5
5

4

o

3

3

o

9
I

3

3
o

o

o

o

o

3
3

.1
6

4
o

7

29. 72
29.76;

ao.74
29. 66
29. 66

2'). 74
29.76^

29. 8 S
C9.80'
29. 78 i
29.78!
29. 74 I

-•;• 74'
29. -4

29. 76

29. 7S'

29. 80
29. 8:

29. 90

29. 94
29. 90
29. 96
09.92
29, 86
29.92

29.76
29.74
2(;. iSo
29.74
29. 7Ó ,
29. 70

29. 74 i

29. 761

29. ^?2 j
29. 84
29. 80 '

21;. oO

2... 74 j
29.76;
29. 78
29.76,
29. 78
29' 84
29. 84
29» S'4
29» 92
29* 98
29* 92
29' 94
30.00
•29. 96
29. 90
29. 92

3^.

37.
40.

47.
44.

45-

4-"-

43-

43-

4>
46.

47-

46.

44.
41.

39-

3«.

39.
42.

41.

39.
■;().

4Ó.
41.

3!!.

;lO.

O

5
5
o
o
o

5
o
o
o

o

5

o

5
5
5
o

5

5
o

o

o

o

o

5

^'i

35. o

39. o

39. o

3'. o

42. o

42. o

42.

45.
41.
42.
49.

47.
47.

4-
4-

41.

0-7
.■>' •

39-
39.
s •
3"-
39'
40.

45.

o
o
o

5
o

5

5

5
o

o

5

VVi'.itlen, Tocdand vanden Atmospheer en Aanmerkingen.

Weinig en verandcrlijkje VViiid.

Oo<r. Zeer frisfche Wind en terke Rul:w;iic1ei).
()Z<). Zeer fn'sfche VVmd en donker VVe-j.
nZO-ZO. Frisfche Wind en ielder Wede.

ozo. ZO. n.

Z0-' >Z< ). D. Gedurende ten N:icht em fterke Regen.

ZO-ON ). Frislcho Wind en choon VVedx.

ONO. Weinis Wind en Tchdin Wtder.

uvO-N. I).

ONw-NO. I).

NO. O.

NO. 1).

NO. Weinig Wind en fchoor Weder.

NNO-l) »sr. Fri.sCche Wind er donker,

Kl in knelije uit het O. en (lite.

VVtinig W'n.i, meest (lilte en zeel Regen.

\V7,W^-N. NO. M^uige Wmc en dnnktr VVccUr.

NO. Zeer harde Wnid en htiier Weder.

n.

Sterke G^lvcii uit h-Ji NO.
D.

39. o

40. o

NO.

NO.

N».

NO.

()i\0.

NO O.

ONO.

Wti' ig

ONO.'

ONO.

ONO.

ONO.

\\
D.
D.
D.
D.

Om 20 uur zsgen wij het Eiland Owaihi.
Op den Miiv.ag de zuidfpiib van Owaihi ZO. 7B*
Weinig Wind en fchcoii Weder,
Wind en rtilre.
Frisfc ie P'israatwind,
FrisI'che Paslliatwind en helder Weder.

D. Wij zagen tt.ien KcfrluingS'V02C'l.
D.

N

1- >.; vf 'fr^

DERDE T /

V^anrt der NaJcshda en Ncv/a van de IV.ishir

•

Noorder Breedte.

^l^ester Lengte.

VVerkiMji* 11 vier
StroorntMi.

Westelijke

1

Stand van
dun Thcr-

Volgens de

Volgens

2

3

Afwokiiig

innnKter

Dagen.

Volgens

Volgens

Zee- Horoio

Maans-

Volgens

Ware Lent'te.

Rigting.

van den

op ilen

Waarneming.

Gisflng.

gies.

Waarneniin-
gen.

GiiüDg.

0
3

Ma.^noct-
i; aal il.

IMidtlat;.

1804

p / //

') 1 II

1
0 /

1
CS 1 II 01

//

0 / //

0 1 II

0 /

Junij

10 16.51.20

:6. 35. 20

171. 41-3

171. 34. 15

171.55.

0

171.41. 22

NO. 21^'

17

8. 24. 10

21. 2

17

16. 52. 52

('(^.43. 00

174.21. 4

174. 16.08

174- 39-

0

174.22.08

NO. 16

!0

9. 02. 30

20. 8

18

17- 33- 50

17.28.54

176. 43. ai

177. 10.

0

176.42.33

N-). 64

II

10. 54. 00

21. 0

19

18.45. 56

'8.44. 10

178. 21.0)

.179.05.

0

178.20.21

NO. 82

16

12. 0^. 30

21. 2

10

19.53.00

9.53.20

180.01. «)

179.40.4';

180.52.

0

180.01. 24

0.

0

12. 5 3- .50

21. 1

é0

21

21.45. OD

'-I.44. 10

180. 56. Cf

180.33.45

i;ti.4i.

0

180.54.42

W.

5

'2. .-[.30

21. 3

22

2-^ 6.34

-3- 9.34

181. 3i.;fc
181.57.00

181.2I. 15

182. 16.

0

181.29.45

z.

1
.>

I 2. 20. 15

21. 8

ï^3

23. 34. 00

Vv 29.15

182.28.

0

181.53.40

NVV. 68

ii

^

: 1.46. oo

21. 3

24

24. 2. 46

M. 59.CJ

181.54. :j?

182. 18.

0

18 r. 50.06

N\V. 6[

s

II. 19. 45

21- 0

25

24. 35- 36

i\. 41.20

183. 14. Of[

183.28.

0

183.08.46

ZVV. ^3

III

t^-34-3o

21. "7

2)

25. 55- 00

15.57.00

184. I2.4i5

184. 19.

0

184. 07. 26

Z\V. 57

0 I

9- 49- 4.^

21. 6

27

27. 55. 20

-^7.55. 15

185.07. 15

185. 20.

0

185.00. 37

0.

- T

9.39- 1.5

1
21. 2

nV

29. 2. 56

:9. ö. 06

186. 00. do

T85. 11.00

186. 15.

0

185. 54. 03

ZO 37.

.L l

9 42.45

20' 7

\

29

30. 15.4''

•,o. 29. 1 5

187.09. qo

186.24.30

187.24.

0

186. 59. 51

Z.

13 I

10. 27.00

20' 9

30

'32. 32. 20

^,2. 2f. 30

1

1

189.24.

0

188.48.00

20. 0

J»lij

1

32.50.40

^,2. 29. 10

189.45.

0

188.57.00

2

34- 2.18

5 .29.45

190.45.45

191. 18.

0

190.37.37

NO. 37

17. 0

0
0

36. 3.;,o

;6. 00. 00

T92.48.

0

191.46. 00

16. 2

4

36. 48. 00

^6.41.00

195. 4.00

195.57.

0

194. 54.06

NO. 68

^ -> 1 '^

7.40.40

17. 0

5

38. 33- .51

,8. 24. 50

195. 16.00

196. 21.

0

195.04.39

NO. 46

'3 I

I ^. 2

6

(40. 27.45}|40.29. 25

197.00.

0

195. 32.00

t6. 0

7

42.33.50 42.37.10

197. 1Ö.15

198.40.

0

197. 03. 22

ZO. 74

1--

^

1-. 5

8

U4-5I. 15} 44' 5^- T5

199.36.

0

197. 56. 00

6. 18.35

II. 5

9 45.43«oo '45- 45- 00

198.20.45

199. 50.

0

198.05.06

ZO. 71

6

-(

\j \j

12. 0

10(47. 11.00)

47. I,;. 20

-

200. 35.

0

198.45.00

10. 0

II 49. 1 7. 00

49. 22. 00

199.52.00

199.21.00

201.29.

0

199- 33- V

ZO. 52

0
1 '

2

4.46. 15

7. 3

12 50. S-'^.So

50. 40. 50

199.31.00

201.01.

0

199. 12.00

Z\V. 65

5

I

Il • '

3. 50. 30

8. 3

ï3

5'. 52.47

51. 50.00

199. 50.40

201.25.

0

199.29.48'

NO. S3

A

I

3- 25. 45

i^. 5

14

52. 27. 00

52. 32.30

2C0. 29. 15

202.08.

0

200.07. 28

ZU. 36

6

I

4.06. 15 0.

\j

'5

52. 24. 00

201.37.00

201. 14. 00

5.46.30 0.

III 1

201. 16. 19

JX.

"^

DE T A F E L.

a van de //'■.v^///;'g?ö;2 Eilanden naar Kamtfchatka.

iVestelijke

[\r\v Viking
van den

r.nalil.

Stand van

den Tlicr-

iniinKtLT

op il en

Middag.

Str.nd van den
Zcc-Cnromctcr

om 6 U. om 24 U.

StJiiid van Icn
Hygrometer

0111 6 U.

om 24 D

Winden, Toefland der Atmospheer en Aanmerkingen.

j / //

.24. 10

. 02. 30
. ^4. 00
• o ''• 30

. .-[.33

. 20. I

.^

4<). 00
19-45
34- 30
49- 4.^
39. 15
4^. 45
27.00

40.40

^^•35

l-^-i5
50. 30

-5- 45
(u 15 O.

4*^. 30 O.

o
21.
2'-).
21.
21.
21.
21.
21.
21.
21-
21.
21-
2I«
20*
20'
20.

I~.

t6.
17.
I -•.
t6.
12.
II.
12.
10.

7.
8.

/

o

o
o

o

o

o
6

7

9

o

o

2

O

n

O

5
5

O
O

8. 5

29. 92

29. 90
29.86
29.90

29. 92

30. 02
30. 00

3'^. 04
29.96

29.90

30. 04

30. 06

30. 06

29. 96

29.76

29. 80
29. 84

29' 74|
30. 00

29. 80

29. 80

29.66

29. 70

29. 36

^9' 34

29. 94

29. ()0
29. 86

29. ^6
29.92

30. 00
30. 04
30. 04

29. 9S

30. ÜO
30. 02
30.12
30. 08
30. 02
29. 80

20. 80

29. 88

29. 60

30. 00
29. 86
29. 84
29.74
29. 74
29.42
29. 32
29.50

39.
39.
39.

40.
41.
41.
40.

40.

'T?
J. •

39. O

3^^- 5

42. o

4Ó. o

48. o

4"'. o

44. o
47. o

45. o
45- o
42. o
42. o
44. o

37-
38.
38.

39.
41.

41.
40.

45.
40.

37.

39-
42.

44.
49.

40.
50.

45.
42.

45.
4^.

41.

45.
44.

0X0. Fiislche Pasfaatwind en helder Weder.

0:M. D.

OMO. ü.

NO. Matige Wind en fchoon Weder.

t.
NOrN. Wdn.6 Wind en fchoon Weder.
Ni,)iN. D.
[")<iii sanfchen d.'g (lilre.

Flaauve, verarhicrlijke Winden, (lilre en donker Weder.
N. Weinig Wind "e^^ revelachtige Lucht.
NO. Matige Wind en fchoon Weder.
NO. D.

NO ZO. D. s

ZO q usi-Z. D. N

ZZW-ZW. 2 er frisfche Wind en donker Weder met Regen.
Z\V-NN\V. D.

N'O. Matige Wind, Regen.
NNO-NOtO. Frisfche W-nd en helder Weder.
ONO-ZZO. Zeer hirde Wind en donker Weder.
ZZW-.VW. Harde Wind en denker, nevelachi.^ Weder.
ZO. Mnrige Wind en donker Weder, H'kke Nevel.
Z-W-NNO. Frisfche Wind, Rt^gen. Om 16 nur dikke Nevel.
NO. Fiiifche Wind en donker Weder. Om 17 uur dikke Nevel.
0^0. D. Regen. Wii zagen Walvisfchen en Duikers.

WNW.ZO. D. Dikke N.vH.

W. liarde Wind, donker nevelachtig \\^eder.
WNW. 1). Ton iaatrte dikke Nevd.

Weini;,' Wind en tameliik helder Weder.
V\^Z-NVV. Weirig Wind, eindelijk rtilte.
W-i i;r vviiiH en IMte.

ZZO. Fri<i|"che Wind en fchoon W'^Ut.

w f*

1^

■JJ» ■■.i-I.. Jfll 1^ . -

2. os

2.4V

6.

w

iefland der Amospheer en Aanmerkingen,

t N()., zeilden wi) uil: de Baai,
en dunkcr VVcUer.

Om 20 uur een Sorm uit OZO.

irde btorm, hnnijc G .Iven en iir,nker Weder.

donker. (Jm Middernacht harde Wind.

veel Kecdi.

en Stdfregen.
:n donker. Stofregen.

ind en donker.
nd en Ichonn Weder.
^Vind en helder Weder.
Ie Repen.

hooge Golven.

met donker Weder.

A'ind en aangenaam Weder.

, afwislelende met rtilte.

te. "•

:orm>-'e het flerk uit het OZO.
ind en dnnker W. i*er.
e Storm en veel Regon.
o :i2(,nn met ho-uie Golven. r^nh^n

-,„. Van a tot 12 uur een hevige Typhon.

- -^|»e'ia:irdtf de S'orm.

o :^e Wujd en IcImmhi Wieder.

u2':h (choon W^lU^.

op.nVind en zeer Ichoon Weder.

■.y

Da-on.

Getob.

Noor-Jer iirec<ite.

Wa-inunnn.

Üisling.

Wester Lengte.

Volgens de | Volgens
Zec-Mürolü- , TMaaMS-
iiie». 1 Waarnomin-
L!^-n

Vulgei'S
Ciüliii '.

7. o / //
8 50. 27. 49

9r48.42. 30)

10 47. 36. 39

11 (46. 29. i<^

11(45.4^- 5^
13 43-55-3''>
14(41- 39-45;
15 39-57.^9
i6r39. 01. 30)
17(38. 01. 30'

50. 36. 14 201. 12.00
48. 48. 00!

47. 47. 3o!202. ÜO. 00

46.26. 15!
;5- 30. 5o|

43.46.46 204. 52.00
41.32. 301
39.43.00,208.08. 10

3«- ^5' 50'

o / //
201. 00. G

201. 29.0

202. 03. C

202.44.0

203.

!.0

37. 50. 10

36. 10. 5,0 213.

6.4Si

-I

21

181 36.27. f;6

J9| 35.2^.46 35- '3- 15:^13.51-4^ -^^^•

20j 34.20.40 J33. 52. 00_215. 29.45

SI 33-39-°^ 133- 57- 30,-10. -O.CO

09,

. 1.

23

25
26

27

28
29

3^

3^-05
31-13

31-
3»-

31-
3'-

32.

00

00

8.40

7.46

4.29

20. 25

3^- ^5.

217.4';. i>
220. .^o. 00
223. i6. 15,223.

30

225.00. 20I224.

225. 42. 0'.)1
225. 53.45i"--5-

22Ó. 22. 00

1 31.07.00

2 31.15.50
31.42. 00
31.04.40
3f- 9-17

'61^,31-41-45)

7

3"-

22.

3

8

32.

3<'>.

33

9

■HM

20

3»- 13-50
31. 13.00
30. 56. 06

30. 53- 30
31.01. 25

5.34 |3o.45-4^^
31- 25- 15

30. 54- 50J
30.23.15^27

31. 19 52 227
31.24. 3o;227.27. 00
31. 26. 101228. 22.45
31. 7.12229.26.50
31.44. 45'229. 48. 15
3*. 2o.oo!230.42. 00

I229. 53. y:^

21.

5
30

204.40.0
j2o6. 14.0
208.03.0
209. O", o
21ü 49.0
213.13.0
214. .-,5.0
216. 58.0

218. II. O

219. 24. ü]
222. 27. o|
224.43.0
226. 28. O
227. 16. O

49

i22Ó. 22. : O

30. 10

6. 10!

V l K IV D E

Vaart van de Nadcxhihi en Newa \2

VVcikii.'g^n oer
Stroomen.

\Va!0 L-'U^rc.

H

227. 25. Oi

228.09.0
228.51.0

229. 37.0

430.03.0/227. 46. 40

229. 40.0 2^7. 2"!. 40

229. 53.o|2''.8.43. 30

230. 2; 01228. 40. I 5

231. 29.0:229. 4;;. 20
231. 55. ü 230. oó. 30

Rigtinjf.

232.49.0

231.00. <jO

Wi-sroliikc

Auvi.i'-inj;

van ilcn

Magnoct-

,ri;ll.|

Z\V. 4^> J^3 I

ZO. 49

N.

NO.

21

NO.

61

NO.

72

NO.

33

Z\V.

16

ZO.

42

Güeiie.

z\v.

22

N'

•

N

N

NO.

9-3

14 2

93

1

15 !^

A I II

|i.4li. 30

30 3 3- '5 30

494

351
21:1

23.
i3!i

I2jl
IJl

2. 28. 25
2. 7.30

I.02. 00 \V

0.02 45

2 49. 30

3 06 CO

19,1 ':3. 3^-^'-'

3 lo 00

NO. 42

N^v•^ 22

ZW'. 43
NO. 67

Z\V. 4=i

lï'. I

60

191

26|l

6 1

;. 17. 30

3- 3-45

u

T, <5. 50
>. 12. 10

Stnn'! van

ileii 'riicr

nionvtcr

fip ilcn

Midduu,

o
o.

9-
9

9-

10

13
16

16.

I ló.

1 19.

i 20,

20.
21.
20.
20.
21.

o
o
o
o

n

-

5
I

o

o

o

5
o

5
o

5

2T. O

19.
21.

O

5

19.

^^m

f

: 11 1) l:

's/ii/a en A>iJ'/7

T A I' E L.

van Kawtfct'taika naar japan.

fsrr-!:jkc

ai) den
lagiicct-

'5 30
7. ".o

00 W

4^

o;;

4!>- "•'
06 co

31. 2'J

lu ÜO

17. 30

45

, 12. lü

>x-\w

•nr

Icii TIkt
monii-tcr

>'\> licil

Stand van iin Zcc-Barometer.

o
o.

9-
9

9-

10

13
16

16.

16.

19.

20,

20.
2F.
20.
20.
21.

o
o
o

o

5
1

o

o

o

5
o

5
o

5

i 21. o

' 21. 5

19.

Wirr^en, Tcertand der Atmospheer en Aanmerkingen.

•m 6 U.lom laU.iom 18 U. 'o:
I I i

:i C4 '

2y- 74

2.;. 7^

^-; 85

29. 90

9.82

28. !;2

29. 30

^ '^ 95
-9- 75

29.06

29-1

2;. 7^
29. 9C

->; 74

2y. 60

2y.55,
29 781

29. 7^:

-"f

V

:9. Sol

^•> 5.'

29.^6

i

29.4a
2J.9C
29 72
29 So
29.90

29 75

29. oO
29.90
29. 70;
29 60'

29. 60 ;

29.70

29 75
29-75

29. 5'

29.82
29.87
2^.90

29 5 'r

2S. S:<

29 65

29.90

"(j ""»
*y. i _

29. 80

29. 941
29 60:

' 29.

8c

29.

JJ:'

29.

55

; 29

6oi

29

50

29 7-

29.75 29 TC

29. 76 29 75
29. 871 2>9. h.i

2^; 87 -9-><'
20. O^l 29.9-

^ , r ': -o, f '

29. 76;
29 69;

29
29.

75
7^

29. 3o
29.^0
29- 35 1

29.-0

29. i>o

29 85

29 ^55;
29. 20,

28. 90!

29. M9'
29. 85:

29.7-'
29. 80

29-i^7i
29. 70
29 yo

29. oJ i

29 \A
29. 60!
29.48

29-79

29. 671

29-75i

29- 75,
29. óoi

27.40'.

l

29 75 29. 80;

29 "5 29.77!

29 84 29. 85

29 «K 29. 8ó

29. 98 yo. ooj

30. OU(

•0.0*<

i)m iH nar, i'? Wind ui[ NO , zeilden wij uit de Baai.

ONü-N. Fiislclic Wind en Uunker WcUer.

WNW-WZW. D.

\Ve?t. D.

ZW. D. Om 2ü uur een Sorm uit OZO.

O'.st, ZZO, ZZW. Harde btorui, hcoüc Go! ven tn donker Weder.

NO. Frislche Wind en donker. Om Middernacht harde Wind.

N(VN. Har'^e \V:nd en veel Kegcn.

()-NN.O. Frisfciie Wind en Stofrejjen.

N-NW. Wemiï Wind en donker. Stofregen.

NW-WO. D.

ivO. D.

N-\0. Zcdr fnsfche Wisid en donker.

OZO-ZOtZ. M.uige Win 1 en fchoon Weder.

/A)iZ-Z\ViZ. Frislche Wind en helder Weder.

ZW-ONO Storm, narde Regen.

ONO. Harde Srorm en hooge Golven.

NO. Z er harde Storm met donker Wieder.

ZOiO-ZZW. Frislche Wind en aangenaam Weder.

NW-ZW. Matise Wind, afvvisrelende met ftilte.

W^'iniuf UMnd. meest Itilte. "•

OZO-ZW. Oin 8 uur {lorm>^e het fterk uit het OZO.

WZW-N(>. Weinig W:nd en donker W.-<1er.

NNU. Om 3 uur hevige Storm en veel Reeen.

NNO-OZO. ' Hevige Storm met hoot-e Golven.

üZO. Zeer hevige Storm. Van 2 tot 12 uur een hevige Typhon.

W. Teifen Hen avond beda-rde de Storm.

N. ('NO NNO. Matige Wind en Ichoon Weder.

NNO. WV. ia: Wind en fchoon Wrder.

ZO-NO-OZO.' Weiiiig Wind en zeer Ichoon Weder.

ONu. f\

(iMc'^pirk. o! On hf r laar.n Oilr?. Om G u. ankerden wl; in de Ban! van Nangafa

h\

V IJ F D E T A

Vaart der Nadakda en iV .va v.i!i A

^' / •

Dflijen.

ISioordcr Brtcdte.

Vnlgen<
Waarneming.

Volgens
GislhiR.

VVester Ltngte.

Volpcns de I Volgens
Zcc-Horolu-* Maans-
gics. iWaaniLmin-
(;cn.

I

WerKii jicd lier
Stfomen.

VoI:'cns

Ware Lengte

Rit^ting.

1805

April

Mei

IS

19

20

21

on

23

2

27
28

29

3^
]

3
4
5
6

7
•)

o

9

10

II
12

13

14
i^-
16

17

o I tl

34 35. 5 S
3"?. 18.00

35 49. oS;
3Ó 06.06

r. 3<5 '6)

44

37

3«

3^

50
06

49

'^50

3^-52.
34 of!-
35. i«-
35. 4Ö
-^6. or

37.
39

3^1 6 / //

45 230- 16.45
00 228. 27. 20

50J

15 227.41. 35

44.
51*
39.

43

00

45
•5

49
44
37

43.40. 19
4;. af^. 12
44. II. 26
44- 33- 32
45-i5*i5

46. 3.38

'39

31). 20. 0)139. 4?'.
39 22.40 139-25.

,^)9 43
40.07.
41. 01.

41- 35
4- 14

o

jy •7-

40 15.

41.01.

41 22.
42. 06.

l43- '9-

43

1*3
44,

i44
45

37-

II.
36
17-

o
o
o

227 30. CO
'2 :6. 30 00

226. II. 45

224.44. «5
223. 39- 00:
220. 37- 15
220. 11.45

220. 4. 10
220.40. 15

221. 00. oc

!ii9. 39-5^
219. 28. 00
219.00. 20
218.50.30

o /

231.4;
230. 57.0
229. '4. o
228.52.0

230 16 45
22H. 27. 32

2i8. 2. co
227.41.08

4^. 36. o

46.12 30217.52.15

256.40. oj 226.
,'226. 17. o 226.

226. 10. o 2 2f).

224. 26. o 224.
223.02. o' 223.

220.

, ,,.220.19.0
20. 00 :iI9. 52. C

I=i9'35-c

200. 51.27

4^'- 33' 36 146 31' 0217.14.45
46. 3*59 46.11. o 216.37. ooi

59-
29
1 1.

IC.

42.

3«.
42.

II.

04.

38.
59.
41.

-5

56.
21.

i5-

2.>0.

220.
220.
220.
2:0.

219. 56. 0 j 219.
219. '-f5 0| > 19.
2iy. 00. 0, 218.
2i8. 3i.o'i2i8.

I218.

218. I2.o'2l8.

2t8 13.0I j

217.40.0 217. 47. 52 »• zo. 59

52
30
15

00

30

'5

08
15

00

48

f5
02

30
40

22

50
15

NO. .12.

O.

\

.V-J Ó2.
l\V. 6i.

Z\V. 42.

ZW. ,',2.

I\0. 3Ó.

vv.

iVO. 75.

.\ü. 31.

;z\v. 74.

(ïee' e.

I \v.

NO. 8 f.
iWV. 73.

T

217.250:217. 9,30 |iNO. 6''.
«17. 10, o aiö. 31.00 ,Zü. 65.

WcstcliMre

Al wijking

van den

Ma:;iieci-

n 1

IstancJ van

'den I'^er-

iTiorr.eicr

(ip den

AUddac-

Star...

r>iu 6U

//

15-

/

5

o. 00.

39 U
4 I

92

IIi2
21 [

40

9

1

28 I

fO I

'!'

1 1 I
[9 2

^5i'
5T

IN

I

i

ü. 49. 30'vV.

1. 14. 15 O.

o 33-3-^^^^-'

2.53.05
i.5J-°^

o. 05.00

I. 5. '^O !
1.22.00 I
1.26.30
24:. o\V.
I. 14. 00

o. ÜO,

1.50. \V.

1.43. O.'
11. 11. O.;

II.
I I.
10.
11.

7'

2
o
8
o
6

8. co

9. o
8
7.

ïf

12.

o
o

13 o

I 2. 0>
10. 5

10. O
r r. o

S
o
o
o

7- o
10. o

6.

O.

29. 8;
:!Cy. ^^
30.0.
30.0.
30.0c

io. o:
30. oc
30.0;

! 29. ON

29 47
29 32

29. 55
29- 55
"9-7'
=9-73

29. 7 ;

29. 8?

29. 70
29.69
29. N8
29. 70
29. 6c'
29. 50

29. 70
29. 70
29.71

29-53
20. 9c

DE T A r E L.

N A-a van N.ingafahy naar Kamtfchatka.

'V.C
11

Stand van

den r'^er-

ni'irr.cter

(ip dcii

//

o'vV.
5 o.

o\y.

\y.

').

Star.J van den Zec-Barometcr

om 6 L'iom i^ U.

I

om j8 U !om 24 U.

Winden, Toefland der Atmospheer eii Aanmerkingen.

15-

/

5

I (.
I [.
10.
11.

2

c
8
o

7- ^
cS. co

9. o

^' :'

12.

O

o

1,1 o

I 2. 0>
10. 5

10. O

r r.

o
o
o
7. o
10. o

6.

c •
O.

= 9. f^r
:!V. '^>.^
30. 04
50. o i

jO. üO

io.02
30. 00

.-!0. 03

29 47
29 32

2y- 55

29- 55

-9-7'

=9. 7.^
29.74

39. R

29. ro
29. 69

29. 70
29. öoj
29. 50
29. 70
29. 70
29. 71

=9- 53
20. 9c

1 l'^o.os
25.75^ 29.60,

29. 65', 29. 85I

30. ojj 30. oó
30. o I
30.0 ,

30. 00

30. 02
5c. 02

^9- 75
29. 20

29. .sol

^9- 55'
29. 6s|

=9- 75,
29. 65

29. 7C)'

30. 00
29. 99
29.98
30.04
29.90

29. 35

29. 45

29. 59
2'.. 58

-'9- 75
29.70

29.7''
ü9. 92
^9. 80

29. Ó5 2.S'. 63

a9-75i 29. Ho

29.99

29.70
30. 00
30. 10
30.02

3n. 06
29. 90
30.02

29. rt^ï
•9. 27

29* 5-

29- 5.-
29. 75
29- 75

29. 83

29 (So 29.

7-"

29. 8<S

29- 75

2'^ 5»

29- 57

29. 75
29. 76

29.64

29. 80
29. 70

29. so

29. 6s
29. 60
29. 70
29. 60
29. 7s
29.98

!9. 82
19. 70

29.5^
29. oo'

29. 7Ó'

29. ^2,
29. 82!

O '1 iS rnr 7/'\\kn wij met een' frii-fchen Oostenwind uit de Baai.

^■CZO. Marde V\'i:i>^ In den Nacht een hevige Storm.

iCZ ). Hevige Storni. On 7 uur de wind West.

U^Z-NVV. NO. [Jevige Wind en helder Weder.

N()\(). NNO. Weinig Wind en donker Wtder.

NNU)-ONO. Mntiüe Wind en bewolkte Lucht.

(.)N0. 0(Z. VV^ei'-ig Wind en donker Weder.

("■JO. Wtiriijr Wind en fchoon Weder.

NO. Muige Wind en fchoon VV^^der.

()'N-OtZ Frislciie Wind en donker, mer Regen.

O-N. Zc?r frislche Wind met beften ^igen Regen.

N-VV. ]'ri«-rche Wind, bewolkte Luchr.

ZW. OZO. Z'O. Weinig Wind en nevelachtig Weder.

\\'NVV, Mitige Wind en nevelachtig Weder.

W'N. Wtinig Wind en fchoon Weder.

VN 'N W-ZO Weinig Wind. Om den middag de Piek Ti!ef:us ZO. 150.

W. WNW. Mnije Wind en helder Weder.

W-ZO-Z. Wrinig Wind en fchoon Weder.

'AO-ZW. Frislciie Wnid en fchoon Weder.

T^t den avind flilre. ' Hierop een frisfche Wind uit het ZO.

ZO. Mn?i;re Wind en helder Weder.

/ZW. Frislchp Wind en donker Weder.

ZW ZZW^ Weinig Wind en nevelachtig Weder.

ZW-NO. Fii^^fche Wind en donker Weder.

NO. Mmige Wind en donker Weder.

^^l\^rr ,, '^- ^^^ '^^" Middag de diepte 45 Vademen.
O-NW. Matige Wir.d en fchoon Weder.
Westelijk. [").

N-Z. Om 18 TT. z,Ml'!en wij uit de Zalm Baai.

/W-W. Fiiskhe Wijul en nevelachtig Weder.

?n

f

'es te B-^

an •■dei
la.uneB ee
mal- 1 ld.

o il

-3»/

t

t

=J. i8|5.

- 10.

o

2. Cl»

6

9
I

1.40,
i.48.>

3. 16.»

^. -19-. 7

9

I

1
i

\'aü

VV

j(\tm"5phcer en Aanmerkingen.

]. 16.

[. II.

\.0'j.

51-

t- 5,1.

15.

it

I).

Oi.

31-

07.

02.
09.
21.
10.
;02.
24.

39

07

^7

-> ->
-^ j

24

37
^^ j
5 )

■i

/o.

^^in Weder.

r Inrde '.Vind uit het OZO.
Kiap Dalrymj-le N.
ucht.

O
z

NU

ke Nevels,
r \Ve<ier.

en donker Weder.
donker Weder.

liddernacht ijtorm en zeer b:v.'eUue Luchr.1
^ f/onds floim.
Weder.

middaus maiige Wind.
Weder. "

ZW
ZO.

NU

r Weder.

tic WeHer.

In wen St Peter pn P<wl

♦ 6

V IJ F D L

Vaar: der Nadcshda en Ncwa van

VVcifcuiÉttü Ucr

Noorder Breedte'.

Westtr Leng;e.

1

Sr omen.

Wcstcliike

.Stand van
(Ion Ther-

VoIi;ens ile

Vol^'ens

2

c

Afwi.kin.i^

mometer

DuK^ti.

Volgenü

VolRcns

Zee-Hi)rtjlu-

Maans-

VoIjchs

U'.iic Lengte.

I'igtfng

ö*

on

van dcii

IVJa>?ncct-
n;ia!<1.

(ip ilen

Waarneming.

Gisting.

^le».

Wa;inr.min-
gcti.

Ciiliii,.

3

3

1-^05

i8

o / //

46. 21. 3 }

/). 24. 216.13.00

0 / //l 0 / // i 0

216. 53. 0- 16. 16. 06 '70. ^5. 30 7

I

" ' ' .r

0 /

4. 7

19

46.5;,. .io

17. 12. 0216.42. 30

217. 2^'. 0' 2 1^1.33.39

Z,U. ^4.40 19

I

I.OI. \\.

7. 5

90

a8 10. 0|

1

217. 59. ü

217. 11.40

6. 5

ai

48. 14.20

48. 17. 0217. 16.45

217- i^'O

2 17.0^). 07

ZW. £0.3018

2

0. $j. 0.

•

£2

4^ .59-2 3

48.59. 0216.59.45

217. 21. 0

216.51.07

0.

4

I

0. 30. A\ .

U4

49. 13-53
48. 23. 50
47. 39. 04

49 14. 0216. 26. 30
48.22. 0216.04.05
47.47. 0215.^7-30

216. 27.0
215.25.0

2 [5.53-27

2 ' 5 » 5- 52

Geaic.
ZW. 45.
NO. J^3.

12

l

0

0.46.
.>. 06.

2. 7
I. 7

6. 0

26

48 18.24

48. ló. 0214.21.00

214.43-0

2 4. 8. 22

1:

l

0.41.

27

4S.37. 10

48. 33 ^^

212. 15. 15

2I2.47.C

212.01.23

NO. 61.

9

l

0 02.

0. oó.

2. 0

28

(48. 25. 30)
48.02.00

48.28. 0

208.46.00

1

209. 14 0

2:0.31. 29

ZO. s:.

1 4- 0

2(J

^1^^.07. 0

207. 23.00

1

1

20b 06. 0

2r>7.07. 24

10

2

■ 2. 0

1

30

3f
I

(48.41. 30)
48. 42. 22

4?<. \J* 0
48- 33 0

20-). 27. 30

1

1

207.01.0

208 48.0

20602. 24
20S09. 5Ó

ZW. 55.

16

2

, 2. 0

I.C7. i 1. 0

•

Janij

49, '^4. 00

49.40 0

205.40. 10

206, 30.0

20521. 37

zo. 73.

21

i^

t 2. 0

2

4c>. 19 20

49 »5. 0

204 30. 15

205. 17 0

204 10. 50

4,1

5' 00. 1 4. 0

3

50 3'<. 00

50-51. 0

202. 23. 20j

203.07 c

202 02. 50

13

1

1

4.21. \ 3. 0

.|.. 32. i 6. 0

1

4

5i.53-i6

5'- 55. 0

201.46. 0

202. 24. c

20124. 30

5
t

52.44. 0

f.

IIB 1 - —

1

^mtm

IJ F O L T A r E L.

hila en iXcwa van Nangajahy n^ar Kamtfcliatka.

Wcstcliike

Afwi.kin.i^

van den

iT,i;i!i1.

Stand van

(Ion Ther-

mometer

op llLMl

Muld.iij.

Stand van den Zcc-Baromrtcr

o '
I.OI.

o. 30.

o. 46.

>. 06.

0.41.

o Oi.

o, oó.

I. CJ.

5. 00.

4.21.

I o ->

VV.

o.

\\\
U

(

o

4.

7*
6.

2.
I.

6.

4-

1.

2.

4-
3-
6,

/

7
5
5

7
7

o
o
o
o
o
o
o
o
o
o

om 6 U.iom 1; U. uni iS U.om 24 U,

Winden, Tocfland der Aü». ..^phcer tn Aiiimerkingen.

29. 89
9 60
.9 78
29 . S 5
29. 6j
-9 4^
29 «5

^9- 75
29. 50

•^9 co

',•9 6 c

■:9 oc

29. 00

39. '}8

^9. 6c

29. 5

29 (56

29.9?

29 40
29.60

29. 68

-9- 3'
29. 04

29 51

28 75

.Q "^ -

-f- O

29 i\Q

'29- 3'

I 29. 80
29. 6-, 29. 6^
" ! 29. 88
29. 8c
29.41
20. 65
29 82
29 (i^
29. 17I

29. 25

29 36
28. 80
28.80
29.49
-9 75
29 35
^9- 75

30. 00

29.70
29. 69
29. 8.:

-9 7

29.48
29. 70
29. 80
29. 58
29. 00
29. 60
29. cc
29. 20
29. 2.^
29. 60

•^9- 55
29 65
29. 30
29.9

Zeer weini:{ VVinJ en (lilte.

ZZW-ZZO. Matige Wind en fchocn Weder.

ZO. D. Om 12 uur türde Wind uit het OZO.

NO. Maii'ie Wind. Op den Mid' 2^! Ksap üulrym^.le N.

ZO-ZW. Wciiiiir Wind en bewoikii; Lucht.

ZZO. n.

ZO-NO-ZO. Fnslche Wind en dikke Nevels.

ONO. NO. Harde Wind en donker Weder.

N\0-WNVV. Zeer fnsrche Wind tn donker Weder.

W. Z\V. ZZO, Frisfche Wind en donker Weder.

Z\V. D. Om MiJderiiac!it ütorm en zeer bcwi.'Uae Luchf.

W. W\nV. Hnrde Wind. D^s Avoi^ls ftoim.

NW-NO. Weinig Wind en donker Weder.

Z<')-0-N. Storm mn Sneeuw. De.s midüaiis matige Wind.

WNW. Frisiche Wind en donker Weder. *"

Weinis; vcrandtrltke Wind.

ZZO-0')st. I\latige Wind en donker Weder.

Weinip. Wind, bij afwislèling ftilte.

VVeini;J Zuidelijke Wind en nevejacfui^ Weder.

D. Om 6 uur nnkorden wii in de Ho^^-ti ,V/ Pe^ter e» Ptiui

HMH

♦ f>

«mi

ZESDE

Vaare der NiidcsJrJa en Newa 1:

Dagen.

I

Noorder Ureedte.

Waarneming.

Volgens
Gisling.

VVts ter Lengte.

Volgens de

Zee-Hnrolo-

gics.

Volgens

M;uns-

Waarnemin-

;!eii.

Vnlücns
Gisiiiiij.

Ware Lengte

vVerkir>;en der
Stroomen.

Rigting.

1805

A . 1 T

4

6

7
8

9

10

1 1

52.40. 01 ^ ,
.12.13.19 52.15.

50.36.13 50.53.

49.25. 20 49.30.

49-01.47 48 57.

48. 10.00 48. 30.
(48.0c. 30)48.02.
(47. 56.00)148.00.

// o / //

2CO. 25. 15

c|f98. 31.45
c r9S'. 1 1. 30

C 2üO. 50. 00

12 40,07.00

13

14

48.21.28
47. 37. Oo
48.30.25

l6i(49. 03.00)

17 4«-5.V24
18(48.50. o)

19 49. cc. 00

20 49. f,y. 10

ïii 49- 5^5. 35

22 50 09. 0|

23I 50. 22.24

-4! 51.05.57

25j(5i. 10. 20)

26(51.07.04)

51.03,00

51.17.25

5'. 14.44

5^-17.29

27
28

29

30!

I

8.04
52. 56. 05

53

48. 04.
48 31.

47 37.
48. 32.
49.01.
'+8. 52.
4«.44.
4'^. 45- y-

49.47. <^
50. 09. c

50

.50. 44
51.09.
.5 ' • 06.
51.01.

.50. $2.

51. 26.

5 f. 23.

52. 16.

5^.50
53- 03-

^04.31- 30
^-05. 54- 45
207. 23. 00

212.32.45
214.04. 00

2 H- 53- 30

ii3.55.40

114. 42. 45
il 5.44.0c
215.40.4';

•.30 3'pï5-5o.45

.44. C 215. 52. 2C

216.05.30

:i4.0j.

200. 35.
199.28.
'1199. 19.
201.50.
205. 12.
206.;22.
207. 29.
209.51.

rii2, 19,

I214. 00,
j 2 14. 42.
/,,;2i4.3i.

2-1^13.57.

53.17. o

2/5.32. 00

215. 13. co

216. GC. o:.

2IÓ. 28. 54|2i0. 39,00

216. C9 30

215.36.00,

214.49.
214.46. 15 214.42.

-'5.53.34pi5.3'|.

215.28.

216.03.
ai6. 03.
216.41.
216.41.
•i'6.35.

216. 29.
216,20.

217. C9.
218 05.

-17 45.
217.26.

217 Z^>
ii7.i4.

//I « t II

o;:iOo. 25. 15

o iy8. 31.40
O 198. II. ao
O 200. 49. 50
o 204 33. 50

0205. 5 1. o
o J07. 22. 15
0:209.55.00
0J212. 32.45
o 214.04.07

0214.54.03

o 214. 38. 2Ü
09!
0J2I4. 55.00

45!2i4.42.45
01215.44. 10
0215. 40.05
o 215.50. 20
0215.53.00
ü 216.06. 30
o 215. 58. 10

o' 2 15. 52.
<P 215. 41.05

O 215. 19. 25
o 216. 07.00
o 216. 37. 00
o 216. 19, 30
c 216. 02. 30
o 216 17.55
o,2i5..!J...|o

70. 71.

Z* ». 'Cq.

zo. ^2.

'N\V. 4<;.

iZW. 37.

N\V. 8r.
7.\\\ 62.

NO. 9.
NW. 25,
ZO.
ZO.

zu.

37

3^!

vo.

ZO.

60.

34.

Zü. 14.

o.

NVV.

ZU.

ïa • r-

2 i2

WcsteÜjkc

Alvvijki.u

van den

M.ignect-

naald.

71
.341

- I

^5 i

161

6 ^
3. 11.

5. 2-1.

2.02.

O. 05.
lo. i8.

r6 2 10.43.
III !

TI. I2!l io. 53.

^^,1 \o 54.
28 I II.04.
Z. '; I

i8|3

ii!i
9;i

17 I

|2M

//

f. 01.
O 58.

F. 03.

^- 3-45

St;'.:ul vnn
den Ther-
mometer
op den
Middag.

om

12. 7

7.

4'
4-
6.

.1

5

.5

5

5

5
o

'I- 3

II. 5

II. 7

9. 7

9.

5

6.

0

6.

0

9.

0

0.

5

5.

5

'»,

4

7.

5

7.

7

7. 7

TC. O

129.

29.
129.

-9.
29.
29.

I29.
.29.
29.
29.
29.
.28.

,29.

29.

29.
29.

29.
.29.
29.
29.
29.
29.

-9-

29.

29.

29.
29.

29.
29.

S D E TAFEL.

h:!a en Neyva lanfj;s de Kust van SacJialin»

Stn.iiti vnii

den Ther-

innnictLr

op den

Middag.

Stand v;.n den Zec-Caiometcr

//

om 6 U. Kini r2U.|om i'ó L/.jnm 24 U.
i I 1

7.
TC.

A

12.

<;.
6.

•

7.

4'

4-
4-
6.

II.
II.
11.

9-
9.
ó.
ó.

9.
10.

5.

N.

7.
7.

7

5 pp.

5 29.

5 -9-

5 =^9.

5 i^9'
5

- i.

29.
.29.

'19.
29.

29.

.28.

,29.

29.
29.
29.

29.

29-
29.

5 29.

o

5
7

/
5
o
o
o

5

4

5
7

7
o

29.
29.

29.
29.
29.
29.
29.

29.

29.

46

-9- :'9

59

29.

6; 29. ï'9

69

29.

70,29. 73

74

20.

90! 29. 86

81

29.

6^\l[). 62|

60

29.

5f>

29."

5829. 60

60

29.

57

29.

51 129. 4^'

35

29.

28 129. :jo

35

29.

4i

29. 44!

35

29.

2«

29.

15

29 21

3^

29.

46

29.

58 '29. 69

71

-■y

70

29.

7o'29. Ó7

60

29.

4I

29. 15

9229.

6o|
31129.

3 «,^9.
36I29.

5529.
5^1 29.

59129.

43|29-
40 29.

4^':i9.

19I29.

4' 29.

301^9.

20)29.

.50I29.
41I29.

62i2(^.

13
II

37

28

55

29.
29.

29.

-9

29
29.

541^9-

4S

29.

63

54

29.

41

20

29.

^■7

3^5

29,

26

51

29.

57

54

29.

51

5^
40

40

29

23

29,

29.,
29.

'9-
29.

55
5Ö
34
43
1 1

29.
29.
29.
29.

29.

21 29.

45i-;9- 4.>j^9-

20 29.

3-i29-

25i?9-
25-9.
5oi^9.
30J29.

65;2y.

45

4^
70

^9.
29.
29,

50

41
46
1 1

33

3'>;
20

4H
33
53
791

Win Jen , Tot (land der Atmosphcer nn Aannicrkingtn.

Om 15 uur zeilden wij uit de liaai Awatfcha,

Weiuia westelijke Wind en f'choon Weder.

ZVV. Frislihe Wind en btftendig nevelachtig; Weder.

ZZVV VV^Miiiq: Wind en fchoon Weder. Om ii uur Ncvel,

OZO-NNW. Frisfche Wind en donker Weder.

NO-NW. D.

N\V-Z. D. Om a uur zagen wij de Piek Sarytfchef ZW.

ZO-O. D.

Oost. Matige Wind; een beftendige Nevel.

ZO-NW. Weinig Wind en Nevel, op het !a:ust Regen.

WNW-NtW. Fiisfche Wind en donker Weder.

ZZO- Weinig W^'ind, bewolkte Lucht.

ZO-NO. Maiige Wind en donker. Op het laatst fiisfche Wind.

NNO-NVV. Tot 16 uur hards Storm.

Z. Fiisfch: Wind en helder Wtder. Om i8 uur dikke Nrvtl.

Z-ZW. Zeer frisfche Wind en Ncvel tot 21 uur.

Weinig veranderlijke Winden en Nevel.

NW-N. Fisfche Wind en donker. Op het laatst harde Wind uit liet N.

Woinig ver.nderlijke Winden en fchoon Weder.

Weinig zuiielijke' Wind. Van 6 tot 22 uur een dikke Nevel.

ZO. Mati.e Wind. bij afwisfeling Sneeuw.

ZO. Zeer frisiche Wind. Den ganfchen dag Nevel er, Uescn.

ZO. n. b 6 ö

zo. l). Om itS uur verdeelde zich de Nevel.

NW, Uar'e Wind en hooge Golven.

WNW. Z/VV. Matige Wind en fclioon Weder.

'/'/^O, 1). Weder.

/.O. Frisdi'ie Wind en bewolkte Lucht.

O-NO. Zeer frisfche Wind, bellendige Regen en Ncvel.
N. Zeer hirJo Wind met hooge (idven.
N. \v'ciui.' Wind ta ucvtlaciuig Weder.

m

RL
£

'estei^BjIU

flti dil At
na:ild.| ld

a /

:.3i.

2. 28.1

3.16.^
2. 49. O

ö.oo

p

k

•>

y

•c r.cii^'tp.

AtmoFphecr eii Aarimerkingen.

» /

//

). I.'.

i<

). \ 1.

0

).24.

).4(.

00

). 5^.

'■ 1^^

7,0

-.5^;.

co

i> 20>

'.46.

10

;.07.

2 ;

36 '2 o
42. 20
10, Oü

;,(;. 50

3,:;. 00

31 50
29. ÜO

5^ '5

uü. 4'>'
07. 3u

■ücs miidai'.s de uioptt óo Vadewen.
>Jcvtl.

■d.

;r met Ke-cn.

^Knni) Llijnbjth ZO 560.

AVtdtr.

l^r WrdtT.
Weder.

der. Te 7 uur ankerden wii in eene Baai
Mke den naam ï^adeshda bekwam.
Te 2 uur Z' ilden wij uit de baai NadeshJa
Te 15 uur zaeen wij liet Eiland jfonas
r nevjhciuig Weder.

/eder.

'1.

n Ncv-'l.

in.

'oken Regen.

ier.

edcr.

er

Te 8 uur ankerden wij in de Haven

■■1
*

ZESDE

Vaart der ISadeshda en Newa ian;i5 d

1

Noorder Hreedte.

VVt;ster Lengte.

VVcfkiiigcii

der

Stroomen.

Westelijke

Stand vnn
den Ther-

•snnH

\

.jLUIIU

Da^n.

Tf_,j - — ^-

1
.. . 1

VolRcns de
Zi^ - lloiolo-

Vo'fiens
Maans-

Voleens

U'j-e LcE^ie.

Rigiing.

P"

?

Afwijking
van Atn

mometer
op dcii

\ oi^rcns voigeijs

s_ ^

Waarncraiiij;. Gibling,

Kies.

Waarnemin-

Ciislini.

3

re

3

Maisneec-

Rlidd

ag.

om 6 U.,

gen.

na;ilcl.

1

I'^05 ! o , ,,

f^ 1 it

ö / //

0 1

./'

^ / //

0

Aü:^. 4 5.5.44.25

53' 3^- 0

216. 02. 00

217.50.

01

215.14. 15

NO. 37

IC

I

0

g

29. 7'-

5 (53. 43- ^5)

53.40. 0

218. 27.

i

0,

.I'.ll. O

t

3

^ *

9. 71

6

53.42.30

/

218.44.

0

21^1.24.

NO. 49

1i

2

9'

2

29. 6S

7
8

53.45. 0

■ •

alp. 21.

0

2l').4I.OO

10.

7

29. 65

5;. 05. 0

119. 14.

c

216.52.

9.

0

29. 63

9

5-l.24.50

Sx.io. 0

217. 26. 00

■

219. 50.

0

-'7.3^-30

NO. 19

16

^
j

10.

7

29. 6c

10

5:. 30. 02

5I.-M- 0

217.45.00

"'

219.58.

0

2 1'. 5i. co

N\V.48

9

I

12.

2

29 8.

11

; 54. 03.00; 53.47. 0

220. 19.

c

21 .20.

6 1 (1

10.

0

29. 76

12

5^04.03 53.32- 0

217. 31- 15

220.06.

c

2i'.46. IC

NO. 21

25

2-

0. 35. VV.

12.

5

2y. 63'

ï3

53- 37. co

217.51-50

2 iJ. 07.25

II.

0

M

54.06. 16

10.

2

29. "0

15

» 1 p

ry. 8'

16

5*^". :i.^.52

54.51. 0

217. 18.

0

NO 14

• 9

1

i.

2. 48.

0

«.■■.

r»

29. 6-

17

56. iH.23

56. 11. 0

216.18. 0

216. 47.

021). 36 20

NO. 45

il

1

7

8

29. 4-

IS

i(55' 3^ 00;

55.35. 0

217.50.

0|2f. 42. 20

4-

0

29. 65

19

i(54. 3^. 0;

54-38. 0

214. 26.

0 21}. 10. CC

Oostl.Afvv.

7.

5

29- 3.S

QO

53. 20. 00

53 =9- 0

211 19.30

2J2. 21.

0 211. 39. 50

ZO. c^

19

3

1. 48.

9

5

29 13

Cl

52 45.40

5^-3^. t

209. 14. 00

"*

210. 24.

oJ2c.).33.oo

2. 4.1.

7.

5

29. 5'<

2';

(52. 52. 30)

5^ 5-. c

207. 10. QO

2S0. 42.

o,2C'.3i 50

■

7-

2

29. 56

^3

C52- 55- 0

52. 50 0

208.42.

0 2C7. ^9.00

.,

9'

5

29. 4^,

at

:52. co. 30}

51-43. 0

1208.25.

0 2C7. C9. OC

9'

2

29, 45

0 z

(50. 25. 0)

50. 15. 0

206. 31. 00

?.oX. 17.

0 2C(). 5?. 15

29. 46:

'^6

50. 04. 32

J9.52. 0

204. 34 00

/06. 16.

cl -c j. 5Ü. 50

NO. 51

2.;6 1 • ,

29. n'

27

50. 38.00

50.51. 0

202. 32. 30

204, 17.

0 205.00.42

ZO. 7

I3li

5. 06. 30

29. 36

iS

5^.09.57

52. 25'. 0

200.41. 30

202.33.

0,2CI 07. 30

z\y, 15

19,1

5' 55.

29. 58

29

5^- 49- 34

.,

29. 56

3^^

f

..«nk.

DE T A F i: J..

en Newa lanirs de Kust van Saclialin,

Stand vfin

tien Ther-

momr ter

op d<.-ii

Widdag.

Stand vnn dci Zec-Baromer;:r

om 6 U.om i;U.,<3i iGU.Iom 24 U.

o

9-
10.

9.

10.

12.

10.
12.
II.
10.

i.

4-

7-

9

7.

7-

9-

9-

3

7
o
7
2
o

5

o

1

8
o

5
5

5

2

5
2

29- :■

9. 71

29. 6S

29. 65

29. 63

29. 6c

29 8.
29.

2y.

V^

29. 8c

29. 70
-9. 63
29

Ij;.

-9.
29.

-9-

29.
29.

-9.
29.

29.

29.

29

29.

29.
29.
29,

-9.
29.
29.

-9.
29.

-9.

^9-

63 29.

J29.

"O 29.

8! 29.

6.

4-

3.S

56

4r,

-9.

-9.

-9-

-9-
29.

29.

-9-
-9-

45 29.
46,29.
1 120.
36 29.
58 29.
5629.

')l!2p.
622i).

70 :p.
oo :p.

i

5c =<;.

f^o 29.
60 29.
1 1 29.

20 29.

6c 29
5c 29

4,^ 29.

'1.'29.

9^,29.
4829.
6g 29.
55 29.

7«
80

29.
29.
29.
29.
29.
29.
29.
29

40
6^

5''>
07
35

^1
4-'<

45

4529
3229.

03 29
60 29.

70

8029.
70 29.
70 29. 67
65 29. 65

61 29. 60
70' 29. 79
H 2 ' 21; ,
66J29.

62 29.
70 29

29.
29.

f<5

<'>.;

66

7

79

66

45
71
49
o\
44
56
46

45
47
24
l.S
61

55

VVi'idcn , Toeftand van den Aimosphecr eii Aanmerkingen.

Z. Frisfche Wind en dikke Nevel. Dcs niiidai^;s de diepte 60 Vademen.

ZZO. D. r.eftendige Re.üen en ^cv.l.

ZZ<>. Matijio Wind, onafgolDroken ^evci.

Z. WmiiIj? \Vmd, onafgebroken Nevel.

Z!\ Frislchu' Wind en donker Weder met Ue^t^n.

ZO-O. D. Weder. Om den mi^ldag Knap Eltjub^th ZO 56^.

( >N()-OiO. Marine Wind en helder Wtder.

O-OZO. D.

Weinig veranderliike Winden en dorker Wtder.

NW-ONO. W\'iniji Wind en helder Weder.

O-ZZO. I).

W-iniü zuideliike Wind en helder Weier. Te 7 uur ankerden wij in eene Baai

jtan de l\W. fpitie van Snchalin^ wilke den naam ISadeshda bekwam.
ZZO-ZO Harde Wind en dorker. Te 2 uur Z' ilden wij uit de I5aai Nadeshda.
O/O. Z.fer harde ^V»nd en donker. Te 15 uur zaeen wij het Eiland Jonui
OZO-ONO. Frii^lche Wind en donker nevclaciitig Weder.
O NO. I).

ONO-NW. ü.

W-Z/,0. Weinisr Wind en fchoon Weder.
ZZO. Muige Wind; Rtgen en Nevel.
Weinig zuidelijke VV^ind; onafgebroken Nevjl.
NW. Wi'iriig' Wind; bdtcndige Regen.
W/.W-OZO. D.

OlNO-NW. Frisfche Wind; onafjebroken Regen.
WNW. Mati>ie Wind en helder Weder.
WNW. Fri.^fche Wind en helder Weder.

ZZW. Weinig vVind en fchoon Weder. Te 8 uur ankerden wij in de Haven
St. Peter en Paul. ^

t (

ZEVENDE

Vuart der Nadcshda en Newa van

Dagen.

Noorder Breedte.

Volgens
Waarneming.

Volgens
Gisflng.

Wester Lengte.

Volgens de

Zee -Horoio-

gies.

Volgens

Maans-

waarnemin-

gen.

Voljrens
Gisfing.

Ware Lengte.

Werkingen der
Stroomen,

Rigting.

3 3

OosteliJI:?
Afwijking
van den
Magneet-
naald.

Stand van

den Ther-

m"ineter

op den

Middag.

1805

Oct.

9

10

11
vi

13

14

15

16

17
18

19

fiO

fil

Hl

a3
24

25
a6

a?
28

a9

30
31

o I II n t

51.33.53 *5i.44.
5o.4<^-i5 50.49.

C50. 17. 30) 50. II.

47. 50. 24 '47. 39.
(46. 34. 30J 46. 29.

45.31.00 I4C.20.

(43- 57. 30)14 - ?!•
42.06.30)41.54.

39.54.27 I39. 35.

Nov.

38.08.15)

38. 33. 30
37. 18. 36
36.3(^.00
35.17.58

33. 35. 50
32. 00. 00)

31.05.25

'31.00.00)130.53.
(29. 58. 003129.40.

29.31.47

(29.27. o;

(28. II. o

27.4^.27

38.06.
38. 29.

37.16.
36. 38.
35. 24.
33. 32.
31.54.
30. 54.

//' « / //
o 199. 12.50

o 197. 11.20

oi

o 197. 00. 05

o

o

o

o

OII99.04.30

o
o
o
o

201.58.15;

o 201.54.40;
o

30

o 208.31.30

o

o

27. 12.20
26, 26. 00

29.09. o

o / //

199. 35. O
197. 51.0

197. 54. o

197.34.0
197.50.0

198.05.0

198. 58.0
199. 19.0

199.37.0

200.41.0
200. 36. o
201. 26.0
202. II. o
203.05.0
204.48.0
207.02.0

209. II. o

210. 31.0

//

199. 12.50

197. II. 20
197. 14. 00

197.00. 05

197. 16. 00
197.31.00

198. 24.00
198.45.00
199.04.00

200.01. 00
199.53.00
200. 40. 00
201. 57.00

201.53.37
203.44.07

206. 06. 00

208. 30. 00

209. 55. 00

29. 27.

28. II.

210. 19.45210.38.53

13.45

210. 50. Oi2lO. 19. CO

210.54.0210. 17.52

211. 37. O 211. 00. 00
213. I2.o'2I2.35. 30

213
27. 47. O 212, 55.CO 213. 05. 30 21 3. 22. O 212. 52, 35

27. l8. O
26.37. O

213. 23.20
213. 55.CO

213.42.0213.20.57

ai4.o6.o

213.52.30

7.0. ^2
ZO. 75

N\V. 13

N.

O.

N\V. 60

NW. 31

W.

NVV,48
Z.

17:1
131

122

20

12

30

27

7,1

91

911

5.40.
7.05.

4' 39"

{
\{

4.

43.

5.45-

3.

28.

3.

45.

4.

39.

2,

52.

2.

4^.

3

16.

2

.55.

14.

17.
16.
16.

16.
19.

19.

19.

o
o
6
i<
6
8

4
5
5

0

/

3.

0

2.

4

4.

5

4.

0

4.

5

6.

0

9.

0

7.

8

8.

3

10.

2

!3-

8

21.

5

19'

7

19.

5

20,

7

21.

5

21.

8

29.

30.
29.

29.

29.
29.
29.

29.

29.

30.

|29.

29,

29.
29.

29.

29.

29.

2y.
29.

29.

29.

29.

NDE TAFEL.

ia en Nova van Kamtfchatka nasr China.

Stand van

den Tlier-

iiT'meter

op den

Middag.

Stand van den Z;e-B?ronicter

I I !

om 6 U.iom iaU.lom iSU.jora 54 U.

i I

0

/

3.

0

2.

4

4-

5

4-

0

4«

5

6.

0

9-

0

7.

8

8.

3

10.

2

13.

8

14.

0

17.

0

i<5.

6

16.

«

15.

6

16.

8

19.

4

19.

5

19.

5

21.

5

19'

7

19.

5

20.

7

21.

5

21.

8

30-
29.
29.
29.
29.
29.
29.
29.

30-
29.

29.

29.
29.

29.
29.
29.

21;.

29.

29.

29.

29. 9630.
0330-

85 29.

84,29.

8529.

84!

5129.

7029.

75 29.
2230.

38 29.

63 29.

48,29.

65,28.
81J29.
8^ 29.

85I29.
72J29.
40 29.

04

71
.S9

8^

2>

75
98
18

3^.
29.

29.

-9.

29.

.19.
29.

30.
29.

co 29.

66 29.

5?i!29.

65 29.

8529.
81 29.
8529.
6029.
60 29.

I
9029

08,30

00 29

6c (29

8626,

8i'29

«5*29

5o'29

73>9
06 30
9629
20 29
7529
70.29
71:29
8629
8329
74:29
40 29

74; 29

29. 70129. 78 29. 83 29

85,29.
70 29.

19. 71

7» 29.
78 29.

29.

55
76

78

29

29

29

29. 96 29. 9629. 98 30

30- 05

30.

00,30

99

oJ{

97

65

85
80

76

63

70
10

75
5«

64

70

76
89

85

74
10

86

66
68

90

04
01

Winden, Toeftand der Atmospheer en Aanmerkingen,

NNW. 1> 18 uur zeilden wij uit de Awatfcha Baai.

ZVVtZ. Drinker weder.

ZiO. Frjsfciie Wind en donker Weder met beftendigcn Regen.

WNW-NNVV. Harde Wind en donker.

ONO. Dofcker Weder en dikke Ntvel tot 12 uur.

ZO. Maiike Wind en Nevel, ten laatfte ftilte.

ONO. en |J. Harde Wind; Regen, ten laatfte Storm.

NW-WNVV. Hevige Storm met hooge Golven uit het Oosten.

Wesr. Matige Wind en ftilte; ten laatlle harde Wind.

N. Harde! Wind en eene hooge Zee.

ZO-ZW. iHarde Wind en donker Weder; ten laatfte harde Storm.

NW. Haijde Storm tot 18 uur; eene zeer hooge Zee.

ZO-ZZW., Harde Wind, nevelachtig Weder en Regen.

Stilte; onafgebroken Regen, hooge Golven uit het NO.

NW-N. Irisfche Wind en donker. Wij zagen Keerkrings-Vogel?.

N. NO. ieer frisfche Wind met Rukwinden en Regen.

NO. ONO. D.

Oost. Z. [ D.

Tot 12 uii ftilte en zoel Weder; dan Storm uit OZO.

Oosr. Friffche Wind, onafgebroken fterke Regen.

ZW. Mafige Wind en helder Wedef; eene hooge Zee.

Z. HnrdeiWind met Rukwinden en Regen.
NO-OZO.i D.

Weinig veranderlijke Wind en nevelachtig Weder.
Weinig noordelijke Wind en zeer fchoon Weder.
Weinig zuidelijke Wind en zeer fchoon Weder.

?n

•este m^

naai.

ei

^.i8|'

• -pi

''..36/

6. 48» n
6. 394 •!

2.C24

1.40.
1.48.1

6.00^

7.58*

ri

i

L'-Mll^t^.

"T

mospheer en Aanmerkingen.

/ //

49-5^

n Weder.

29.45

11.03

ao. 30
12. 23

■58.45
18. o«

1 1 . 00

4> 23

25- 30
55- o«
27-45
37. o«

20.45
51-38

0>).C0

37-^7

^ '-Eilanden.

] iddag het Z«/W-Eüand NVV. 4^

Is.

on Weder.

lonker Weder met Regen,
it Noorden.

wij op de Reede van Maeao.

* 3

m^

Djgen.

Noorder IJreedte.

Volgens
Waarneming.

Wester Lengte.

1S05
Njv.

5
6

7

8

9
10

II

12

13

14'

15'
16'

17

18

19

20

Ö / //

aö. 12. 17

25.42.39
24. 26. 44

24. 18. 20
23. 50. 00
23.25.00
22.53-17

22.57.38

23.28. 22

(23. 15.00;
22. 5y. 34
22. 10. 18
21.48. 30
22.03. 18
21.31.50
22.05.55

Volgens
Gisting.

20. 12.

25.40.
24. 10.

23.53.
23.42.

23.33.

23. 12.

23. 14.
23. 26.

23. 30.

23.13.
22.08.
21.34.
21.41.
21.26.
22.06.
22.13.

Volgens de

Zec-Horolo-

gics.

Volgens

Maans-

Waarnemin-

tcn.

o

214.

iï5.
217.

218.

218.

220.
222.

225.

227.

230.

233.
236.

237.
0,239.

242.
245.

/ //

51.30

32.30
14.30

23. r>o
15.30
02. 00
21.30

14.30

47.20

59.00

31.45!
01.15!

25.oo|
56. oo|
12.00'

41.45

Volgens
Gisdn^;.

Ware Lengte,

214.49.52

215-29.45
217.II.03

218,20. 30

218.12.23

19.58.45

« / //

214.55.0

215.27.0
I217. 09.0
:2l8. 33.0
J218.58.O

f220. 53. 0

223.27. 0^222. ItJ. 08
226.02.0225.11.00
22ii. 19.0227.43.23

229. o6.o'228.25. 30

23I.4O.0I230.55.Ö8
234.12.0233.27.45
23Ö. 33.0235.37.08
237.52.0237.20.45
240. 02. 01239.51. 38

241.35.0
244.31.0

42. of). 00
245- 37. 07

BEVENDE

Vaart der Nadeshda en Newa van

VVcrKiiit»eij der
Stroomen.

Rigting.

O

in- "

w.

15

NW. 74
N. ^
NO. 9
NO. 75
ZO. 41
zo. 37

9
17
25
31
II
24

ZVV.43

23

NW.42

15

zo. 37

17

2

NW. .'3

14

I

NW. II

23

[

NW.73

■11

2

W.

42

I

Oostelijke
Afwyking
van den
Magneet-
naald,

{

[

<» / U

2.42. 30

1 . 40. 00
3. 8.30
1.49.

2. 36. 00
I. 16.30
2.05.
2.44.

1. 19.

O. 17.

1.06.

Stand va»i

den Ther-

momefer

op den

Middag.

Stan(

om 6 U

tl

/

20.

7

21.

0

21.

3

22.

0

20.

4

21.

6

30. 0(

29. 8<

29. 9

^9. 75

^9. 7!

29. ;>(

20.

0

29.

8.

19.

5

29.

8-

20.

3

29.

8^

^0.

1

29.

8^

'9.

6

29.

9;

21.

0

29.

9^

22.

0

29.

9:

21.

8

29.

8]

19.

4

17.

6

29.

91

i5.

7

E N D E TAFEL.

ia en Newa van Kamtfchatka naar China.

Stand van

Stand van

den Zcc-Barometcr

ijke

den Ther-

<ing

momerer
op den

Winden, Toefland der Atmospheer en Aanmerkingen.

den

j

eet-
d.

Middag.

om 6 U. "m i

2 l.'.'oniiSü

om 24 U.

r //

.30
).oo

t' /

20. 7

30. OC

:i9.

93 29. 90

29.

90

Weinig zuidelijke Wind en zeer fchooa Weder.

•30

21. 0

29. 86

29. 91

29.

88

Oostelijk. D.

.

21. 3

29. 93

29.

89 29. 79

29.

7«

Fnsfche Wind en helder Weder.

.00

22. 0

29. 79

29.

80 29. 80 29.

82

ZO-ZZW. D. Wii zagen de Zwavemhn^tn.

• 30

20. 4

21. 6

29. 79
29. ;i6

29.
29.

8629. Ö7
73^7. H'^9'

78

Nio V ^f-T'"!;^ ^"chr. Op den Middag het Zi/zV-Eüand NW. 40.
NO. Frislche Pasfaat en donker.

>.

20. 0

29. 88

-9.

88

29. 8;-)

29.

7«

NNO. D. Wij zagen vele Vogels.

19- 5

29. 87

29.

90

29. 93

29.

92

NO. D.

.

20. 3

29. 85

29.

9D

^9. «5

29.

85

O-ZO. ZZW. Weinig Wind en fchoon Weder.

29. 85

29.

0529. 85

29.

90

N. NO. Zeer frisfche Wind, Regen.

19. 0

29. 95

09. 85

3°-

00

^'0. ONO. D. Bewolkte Lucht.

21. 0

29. 96

29

9'

29. 95

29.

97

ONO. OZO. D. Helder Weder.

22. 0

-9. 95

v.9.

90

29. 85

29.

81

ZZO-OZO. D.

21. 8

29. 81

29.

80

29. 70

29.

7'

Z ZO-ZZW. D.

19. 4

29.

80I

29.

85 NNVV. NNO. Zeer harde Wind en donker Weder met Re£en.

17. 6

29. 91

29.

80

29. 96

29.

98

On 8 uur een zeer harde Wind uit het Noorden.

'5- 7

NNO. Zeer harde Wind.

1

»«M

NO. N. D. Om 8 uur ankerden wij op de Reede van Macao.

A C lï T S T

TAF

Vaart d.r IWidishda en Ncwa van Je Stravit Sunda tor.

ZuiJer Breedte.

Weester Lei/gte.

WerKitigcii .icr
Stroomen.

Wc'UoM:

Stand van
den riicr-

s

tand

vanl

1

Dagen.

Voti;ens

Vnla:pns

Volgens fi?
Zee- Horoio-

Vullens
M.nns-

Vds.MlS

VVar;Lc;i,,to.

RiSting.

i?'-?

van den

ni' mie ter
i<'^ den

1

Waarneiniii);.

Gisiiii;;.

gics.

VVa.imcmiii-

Gislin.;.

3 3

MaK'iect-

Muld

as,'.

om ö

U.'oni

Scn.

naald

1

1

i8oó

0 1 II

rt / //

«> / //

0 / //

0 /

II

0

/

Maart 6

7. 14.00

254. lil, 50

254. 18. 50

254. ii;.5o

0

0.41.

22.

29.

-9-

7

8. 31. I (

0 / //

8. 16. 30

254.47.40

255. -'0' 30

254.4-^.30

ZO. ^,

27' I

0. 07.

22.

6

29.

** ^

8

9.49.49

9. 50. 00

254. 35- ^0

255. iH. o;254. 3'',. 50

0.

2: I

I 30.

21.

8

29.

69

29.

9

10. 50. 0

255. 2 •. 0

1
1

0. 24.

21.

0

29.

74

29.

10

II. 16. 0

<^ f //

255.48. 0

1.24.

21.

8

29.

61

29.

II

If. 31.46

II. 28.45

256.23.25

256. 24. 30 1257. 09. 0

256.27.35

Geene.

J . D I .

21.

7

29.

7^

29.

12

II. 41. 24

11.42. 0

257. 26. 2>

:-.7. 26.57 i-5^^- io. o'2^7. 31. 25

Gc-:;w.

I. 2^.

22

29.

79

29.

13

11.43.06

11.42. 0

257. 39. io

257.40.25 250.16. 0257.45.00

G'^ene.

t . 2 ".

22.

3

29.

79

29.

V '^

11.54.23

11.55.30

258. OÖ. 00

253. 15. 00 258.42. 0258.12.40

Geene.

5" >.). r. •>..
) I. 38.

0.

22.

4

29.

79

29.

15

12.26.45

11.25. 0

258. 34,4c

259. 10. o'258.42. 10

Geeiie.

0. 0.1.

w.

22.

5

29.

7529.

i6

13. 52. 5J

ï5. 53- 0

260. 3Ó. 55

261.0^. 0

260.45. 15

W.

0. 06.

w.

22.

0

29.

65,29.

17

[5.00. 0

263. 55. :lo

0. 14.

0.

20.

8

^-9.

60 29.

If'

I -r. 55. 00

16.03. 0

266. 33. 0

20.

9

20.

61

ï9

1 6. 24. 52

16.45. 0

269. 31.40

269. 12. 0

269.42. 30

N vV'. 6()

■1

2. 0 ;..

w.

20.

-9'

62

, 20

17-37.12

17.35. 0

272. ;9. 1.

272.06. 0

i72. 50. 50

\y.

I .

l

n -1 "

vv.

20.

6

29.

63

21

18 42.00

l'i.S?!' 0

^--5. 36. ;.o

2-4. ^8. 0

275. 49. 00

N.

i;

l

20.

5

29.

63

22

19. 14. 52

19.2b'. 0

i7<>.53.43

27S. 13. 0

279. 07. 00

N.

I-

r

».'

-9'

65

50

23

20. 01. 18 \ZQ. 0;'. 0

1 C\

82. 01.40

28 1. 14. 0

282. 15. 50

NW.43

I :■

I

IQ.

7

29.

20.

24

20.53.34 |20. 58. 0

2 o;,. 20, •):

284. 20. 0

28 S. 35. 2"

!N^\'. 70

I'

1

: r

19.

19.

7
5

29.
29.

58 20.

05

26

21.37. 18 I21.46. 0

:88. 59. p.5

287. 40. c

28y. i>. 15

^■vV. 62

i;-

i '

y

22. 35. 35 {22.40. 0

92. 34.5<,

200. ^6. c

-9-. 51. 35

NvV. .-2

'1

20.

5

3
5
0

0

7

29.
29.
29.
29.

29-

29.

55

55

27

2S

29'

3'

23.23.00 23.28.30

29>. 52. 3c

2(y4. 0,1. 0

!(/>. 10. CO

N'V. ,5

i'-!i

20.

29.

24. 04. 20
24.47.51
25. 52. 24
aö. 2^.50 1

24.2». 0

25. I ,. 0

26. 02. 0
26.36.30

298.53,40

301. 2S. 00

.•;o !. 48, co
300. 35. ^0.

301.55.20
306. Jl. 3c

29'. 5<. 0

29V). 2i). .0

ot-.v;. :;o
303. 22. 0

299. 12. CO
3. 1.47. l'J

301. g8. 00
305. 56, Oü

KW. rjj

X. "

16.

1

; (

1

il

13-51.

I^. 01.

17.00.

30

00

00

19.
19.
19.

21.

« ' • ■

66

68
75

29.

20.

'29.
29.

E TAFEL.

Straat Sunda tot de Schettland-LWm^.Qn.

"••ntiH van

(k'ii riicr-

mMiiioter

'ip ei en

i^iitliliig.

Stand van den Zcc-Bsrcmcr^r

om ó U.'om i2U.i<ini iSlf.'om 2^\.

Winiien, Toeftand der Atmospheer en Aanmerkingen.

11. 5 29.

22.
21.
21.
21.

21.

6

8
o
8

7
3
3

5

o

8
9

o
,1

6

7
7
5
5
3
5
o

o

7

29.
29.
29.
29.
29.

29.
29.

29.

29.

-9-

29.

:^9.
29.

29.

-9.
29.
29.
29.
29.
29.
29.
29.
29.
29.

-9- 9:

69

74
61

7^
79

29.
29.
29.
29.
29.

79|"-9-
79,^9-

7S

'29.

^5,29.

60 29.

6\

61

63

6-.

65

50 29.

5829.

55

55

55

29.

66 29.

6<f 2r.

68129.

75

29.

75

72

7^

73

7^^
80

69

68
65
65

29. 75

55
60

5-'
61

78

29.

29.
-9.
-9.
29.

29.
29.

-9.
29.
9.
29.
29.
29.
29.

-9.

29.

o 29.
' .'-9.

29. 75

69

^9! 29.

^5: = 9.

65^29.

60^29.
62129.

67,29.
67: :9.

55 "-i9.
57|29.
55p9.
5029.

59,29.
67'2o.
66I29.

66129.
80 29.

29.

75

29.

75

29.

75

29.

72

9.

7:^

29.

69

^9.

— rt
l -

29.

72

28.

•71

29.

74'

29.

80

29.

76

•'•9.

29.

72

Um 9 uur zeiIJp.'i wij uit de Straat Sunda. Op den Middag las: de Piek
op htrt Prinfen Eiland NO. 15". Kaap Java NO. 22, 21 Mijlen, eu
<or.e andere Kaap op Java NO. 50^ (*).

N\V-\V\ Matiiïe Wind.' Om 12 uur Rukwinden en Regen.

W'.WV. Sterke Rukwinden. Beltendice Reeen.

W'NvV'. D. ^

Vernii.ierliike Winden en donker Weder.

S.'ioon Wcdtrr. Wij kregen den ZO. Pnsfaar.

ZZO-ZO. Wciniu Wind en fchoon Weder.
O. Heei tn zoel vVcdt;r.

19. 67; S:il eii warm Weder.

66! D. Te 4 uur een weinig Wind uit het ZO.

61' O. 0X0. Frisfi-he Wind en donker Weder.
69 yjyy.. Harde AViiid en donker Weder met Regen.

D. ^

D.
D.
1).
D.

551 ZZO. Zeer harde Wind, hevige Rukwinden.
50 ZO. O.

ZO. D.

/<>. D.

ZO. O.

ZZO. Z. D. en helder Weder.

Z. Zeer frisfche Wind tn doiktr W'eJer.
Z/0. D.

ZO. O.

6v ZO:Ü.
6-: ZO.
Cs ZO.
6-1 ZO.
701 ZZO.

5?^

59
67

"o

(*) In het III. Doel blndz.

3:4- is, fchoon te onregtc, de Kr.np in het NO. 50O. als Kanp y^jv* opgegeven.

mm

1.48.1

7. 5^»r

r.cJi.

o
o
c
013 IJ. 19.

^|3i3 45-
OJ315. 17-
0317.27.

;, i'V. 15.

321. S5.
o J23.46.

25- ^5-
328. i;i.

329-9-
3-9-05.

3j332.4'^

Ji3.-)4. .S9•
3i338.4^

7^4 ?r 3^
344. 14
345- 55-

ÓtT.

II'. Ncvtl.

t) eene hooge Zee.

r Weikr.

Wo.itr.
340. 46. i-tioüu Weder.

HI-36.J ^^, .

on Weder.

I34Ü. 2ü ^ l-UCllI.

350.42. '^^r'

353.31. ^vcder.
3^5' ■-»5.

3^*^^ 2:..:

V

.«AiH»

A C H T S T E

Vuurt det'JSadcskda en Ncwa van de SuTac Sn:

D' en.

Zuider brct^clte.

VVester Lengte.

V(>!;.CI1S

VdIiTCHS

Gisliii;;'.

Volgens de Volgens
Zce-Hurol'j-l Mauiis-
j;ios. |Waarni.inin-

ViiU';ens |\Vatc Lengte.

Wciknigeij der
Stroomen.

Kijiting.

—

I 'J )

I o , H

l'(i7. 06. 2'^)

2J 26. 'jó. :!3
3: 26.47.40

••'- 50. 00

5'
6!

13. II

o f
27.17

//

10

-9

129. 43. 06

7 30. ^ü. 12

8; 3'J.43-i8

9: 31. 18. 21

10' 31.46.00

11 32. 1 1. 00

12(32. 58. 13)

^S 33' 14' 43

14! 33 51-43

15(34.51.43^
10 35.41.13

36. 00 00

35.4^.49
35.05.00

34.04.42

33. ':9. ü2

o / //

26.47. 00 307. 22.40

26. 34. 301308.27. 25

27.55. o| 310. 55.40

29. 12. 30I3I3. 20. 40

29. 57. 30 3>4- 51. IC 315

iO. 27. 0013 17. 00. 40 317.

30.52. :^o 31N. 47. 55319.

//

I M.i

17'

loi

19

21
22

23

25
26

27

-o

i

31. 20.

31.48.

^2. II.

32.57.

33- iö.

34. 55"
35.4^.
35-43

0,32

Oi323
o

o

31-34. 19

29- 3+. 3^
27. 37; 45
26.25.25
24. 31.42
22. 59 40

2 F. 28 00

n)'37. 35
10. 1 v 00

30

u

o

35.48. O 339-47

o- <

29. 10 321.

' H- 55i
40.00/325. 14.30

.27- -15
32;:;. 20.40

334.07.55
3^7.48. 10

,11 ■
33
3'
29

08.
Ie.

2 . -,>.

26. 23.

01

' I

'9
^^7- 59

5--
1 4.

o
o

18

c
o
o

3t>

40

o

34,- •
,M4'

o /

304. 29,

306. 12
308. 53-
311-39-

10. 2^1313.41-

09. 15 310. oS.

21. 30 318.08.

41.45 321. co.

1323.03-

32 f. '^9.

327. 39-
328. 09.

327. $5,'
331- '5-
333- 15-

1^ 0I340. 34. o
32. Oü

12.4c

H^-53- 15
348. 17.50

39. 10

5'.3Q
37.45

355- 19.4^^
357. 10.00

il'^9- ^5' '5

350-
35Ï-
353'

o' C.44.39I

34 3-3'^.

344- ^-^.
346. 05.

348.41.

3oi- '7-

35-. 4i.

354. 4^1 .

3;'^>-54-

359. 5.
j. 10.

". 15.

V I »■'

o / {/

306. 54. 45

337,45. 10
308.50.45
O13II. 19. 15

313 45- 40
315, 17.00

o 317. 27. 20

0319. 15-25
c 321.55. co

0323.46.47

o ,25. 15- oS

o 328. 18. 30

o 329- c9- 50

o!3-9.o5..'>'5
o|332.4o. o

ol3b4- 1>9- 50

n^' 43. 3^

340. 46. 05

341. 36.00
0343-3^.50
0344. 14. 10

0345.55. -'5
0I348. 20 co

o 350. 4 '2. 55
o',35i.5^.45
o'353.3i- 'O
0 3S5. '-»5.4^
0:357. ï^'. 45
.^359. a2.45
0.51.45

NO. 34
Z\V. 5«
NO. Ó5

O.
NO. Ó3

O.
NO. 48

O.
NO. 82

O.

NW. 71

N\V. 16

NVV. 72
ZW. 75

ZVV.

56

NO.

77

ZO.

5Ó

ZJ>.

33

70.

Tl
1 •'

Z<^

^'7

ZO.

57

zo.

49

z

9

zo.

15

Wentel ijl; O

Aiwijking

val) «.ten

M-viiKet-

i^anld.

Stand van
dcii Ther-
mo n'i ei er
op df-ii
Middag.

St.mi

Mii 6L1

2612

lyji
131I

18

.S2

35

13

8

IS

10

23

t

2412
07 I

10

I

18 I
ii|i

I7|i

9|;

20 ll

ï3

19

IS

i.5ii

o / //

17. 52. CO

20.45.00

19. 58. co

21. i-,0.

24. 24. 00
24. 14. 00
2Ó. 21. oj

20. 50. 00
27. 1 3. 00
27. 40. 00
2ü. 13.0.:)

<>

18.
19.

18.

H).

20.
20.

1^7

'^^' 37'

27.0 '.

2- n ■) nr^'
-..•).*. 0-1

2Ó. 28.00

26. 02. O'
25. 09. C;
24. lO. 30

22. ^. 30
22.2". O
22. 33. 30
20. 5f). jO
20. 42. 00

20. 51. C 3

/

5
o

5

3
o
o

-7-
/ ■

19.
21.
1 .

2( .
1:;.

I. .
14.

I^.

1 .

16,

ir.

15.
15-
13-
13-

15-
15-
•5-
15.

5
7
o
o

5

5

7

o

9*

9,
o

1

o
o

•'•9.

29.
29.

^9-
9-

9.

3Ó.

,0.

..o.
^9. 9

9. 7

29. 7

29. 6
29. 9

;m;. o

.1

o

•7

7

5

<»
."»

c

29.

,29-

29.

129.

i'^9-
29. '.
29. •

S T E TAFEL.

vim de Scniu Sun da loc de Schettland-Yj\\^v\è(zn,

mk

■Btaui

ijkc
ing
en
et-

Sr;uid van

ileii Thcr-

; nii'U"iC-tcr

t>p il f II

AMiLlag.

St md van den Zee-Barometer

nm

óU.'oin p. U 'om i8 U. om24U.

I 1 I

/ //

2. CO

.5.00

'■ , o .

14. 00

.4. 00

U.0 J

50. 00
I 3. 00
|.o. 00

13.00

"*■'' I

2u.0O

02. O":'
cy. 00

!('•. 30
2-, O

50. ,iO
42.00

51. C3

<>

18.
19.

18.

U),

20.
20.

/

5
o

5

o
o

5
7
5
7
o
o
5
5
5

.'.9.

29.

1:19.

I y.

-TT

19.

21.
1.

!< •

I. •

i( .

16,

ir-.

ï5'
15-
13-
13*
15- 5
i,v 7
•5- 7
15- 7
^^- 5
^:* 3

:■■> c

.1
o

|3^''
' ,0.

|.,o.

' 9-

29.

-9-

; -^^

7-'-9-

96 ,C.

95 .1^'

! 30. 04

29.

29-

,29-
:29.

jao.

h9-
29.

29.

1 1 ,i j'
08 30.

o |,)C.
1)6 2 ;.

7-

70

60

9,>
()•';

09.
91 29

74,^9-

57 ^9'
(10 -9.
9229.
9T 29.

S3 29.

}U

94-9-

97J2V.
9.ïi3o-
99. ■■:9-

i9.
29
80 29.

(,029.

00'c;o.
02.30.
Go 33.
14 30.
III30.

03l3ü-
95 ^9-
Ó529.

,29.

,29.

129.
!c9.

93 29-

02 29.

7i'29-
• 9-

5^ 29.

75 <>
29-
29.
29.
29.

3°-
29.

00 29.

71

29.

70

61

29.

6;

7«

29.

86

93

.0.

00

00

30.

oO

04

3ü-

05

09

3°-

14

12

30.

IS

oö

SO-

04

05

9-

7<^
80

3^-

-9-

.29.

29.
29.

J'5

7«

87
93

95,3'3-

82 29.
66 29.

94 29.

74,29-
72 29-
71 29.

5-^,-^9-

oO|29«

97129-
87^20.

f>'o',29.

89 29.

ooi ■',0.

9«|3^-
00!: o.

00' 29.

Winden. Totiland der Atm^spheer tn Aur.muliiigt;!;.

<^5

8,;l

r>5|

^5
901
7ö|
701

93

7^

75

66

5«
9^
93

90|

00|

co|

ONO. Fritfche Wii-d tn helder WtuC;.

NVV-Z\V. \Veimti VVnid met lieg r,.

VVZW-NW. Mailde Wind en Ichüou VVcd.r.

ZZO-0)sr. i).

0.>r. D.

ON. 1).

( )Z(). D.

O N-OZO. D.

OZO. D.

0X0. O.

N. Weinig WinH en v^tiltp.

NNO. Hiric Wind en helder WcdtT.

i\N(.>. Z -'• VVniiiiï Wiiid en Sul c. Ncvd.

W^W-ZZW. Z.er Irarde Wind en eene hooge Zee.

Z/AV-ZO. l lat de Wind en donke- Weder.

ZO. /.^■cr Ivirde Wind en donker Weder.

ZOZO. V 'dci)e Wind en helder \V\.ier.

NO-O70N0. Matige Wind en fcnoun Weder.

NNO N V-W. D.

Zv\-ZZ0. l'M^fc'ie Wincl en Ichooa Weder.

N-NW-vVNW. llirde Wind, Re«.en.

W'V-Wi/.. Z.rr tV'^Cche Wind er Icnoon Weder.

ZZW-ZO. Hitrie Wind, bcwdkt' Luclil.

ZZO. Harde Wind en helder WeJer.

ZZO. rnsfc^e Wind en donker.

WZW. M-.irige Wind en 'choon ^Vcder.

WZW-ZZO. 1>. Weder.

zot/.
ZOt/..

ZO.

J).
O.
D.

9

|l

ACHTSTE TA

Vaar: der Nadeshd.i en I-^'ewa viin de Straat Sun da

Zuider Breedte.

I

D:i(,'cn.

Volgens
Waarneminf;.

Vi)l;;en5
Gisling.

Wester Lengte.

Volf^ens de
Zee-Horolo-

Hies.

Volgens

Ma;ins-

Wanniemin-

gen.

Volgens

VVcrkin^itii der
Srrnomen.

Ware Lcng!c.

I'iöting

1806

Junij

2

3

4

5

9
10

II

12

13

16

17
IS

19

20

21

0.1

23

24

26

27
28

29

3^>

31
1

3

ï6. .^o. 53

15.57-14
15 54' 40

00

"9

15. 20

I4-5I-.1
13 49. 19
12. 32 51

II. In. II
10. 17. 19

8.53 2Ó

7. 20. S2

6 08.58
4.38.14
3. 01.00
I. 22.06
o. II. Z.
I-33- N.
3 lö. 4[
(4. 23. 26)

5' ii'05
(5.48.40)
6. 05. 1 1 1

6. 30. 37
6.53.48

7.41.03 I
8.49.00 I

9- 54
1 1 04

ii'33

16. 36. 30
15.51-23

o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o

30

43
32
28

ï5 15.

114.50.

J13 52.

, 12. 20

II. 07.

10 12.

8.49.

7.11.

5- 59-
4.26.
2.41.

I. Oo.

'' O. 24. Z.
i 1.33.N.
1 3.19. O
' 4 29. O
I 5.22.30
: 5. 54. O

6. 16.40

6.35. o

7- '9.

7.58.

8. 52.

10. 01,

1 1 . 05.
12.36.30

o I I,

'.2.02.45

4. 14. 20

5- 38- 30

6. 30. 30

7.02.45

8. 10. 15

9. $0 00

11.25. 15

13. 13 09

15.09.32

ló. 22. 15

17. 17.00I

18.49 45|

20. 27. 00'

22. 14. 00

22. 14. 00

22.51. 15

23.28.45

23 44. 30

23.23. 10

22. 48. 30

23. 21.04
24^. 52. 00
•:;6.41. 30

27. ,1,^.20,

28. 54. 05I

2y. 5<^ 571

0

1

//

5.

14.

20

i '

35.

20

9'

i ■. .

00

6.46. 10

6. 17. ;,..

ö 59- Oj

8. 12. 30!

10.02. o|

I f. 45. 30'
13.47. o

1.5.55.3^
17. 16. 15

o

o

18. iS.

19. 50.
21.15.

22. 17,

22. 5c,

34-

30
o
o
o
o
o
o

24. 12.
2.J.24.

S3.50. 1524. :,o.

24. 57- 30

25.06. 30
24.50. o\

25.3'. o
26.44. o

28. ON'. C

29.07. c
30.02. o

l3«^.4^'. jcl

" f II

2. tl. 15
4. 24. 05

5 49 00

6. 29.44
7 02. 14
t . 09. 25

9. 4 '-54

n.23.52 ,

13. ï •• 30 •

15. c~. 36 I

16. 2?. o:;
17. 14. 31 .
18.4-. co •
2c. 23 c8

2 ' . ^ - - -
22. IC. 25 ,

23.24.37
23.2.^.40

'3. 39-49

2-.32. 5^

23. 17.56
22.43.00
23. 15. 16

24.4^^. 54
26.35.0:1
27.26.41
28. 4~. 10 (

-9. 4:;. 45 •

Z<).

zo.
o.

zo

NO.
ZO

zo.
zo.
zo.

zo.

74
76
35
35
66

57

V-

33

Z^.

Z.

ZU^ 32

ZVV 17

zo. 45

ZO. 77
ZO. 76
ZO. 32
Z\\'. ^8
Z\V. b'3

W.

Z^7. '1

=^ o

II

IC

il 1
6ii

i6;i

I ;! I

'3ii
f31

I2|l

r2!(

23' i

'\'
15 I

'9
[ .

.16

26

82
13;I

Wcstelüke

iA (wijking

van den

Ma!;!ieet-
Miia'd.

Sta:r.

1 van

d'.n

Th> r-

momoter \

op

deii

Mii.

rl ir
.1...-,.

Stand van

om 6

<' / //

n. 30. ',o

iS. 13. 00

17. 18. 30

17. 06. 00
16. 4^ 00

17 07 30
17.02. 15

16. 04. 30
15. 30. 16

i| 34' 3<^
Ij. 07.45

14. 3-.o:j

13.09. I-^

12 46 2 3

J'.5f ■ ,So

12. O"'. 2S

il- ST'. 45

13. 10. 10

' I '3
1 I

2. 13. 20

■" '5. '5

I II 26. 30

'10.48. 25

II. 32. 20

[9.

18.

T9.

[8.

19.

iO.

\c.
20.
20.

2f.
21.
21.
il.

2(.
20.
2C.
18.
2[.
18.

2r.
21.

2t.

20.
20.
20.

20.

3 20. 97 29.

i-9. 93 2>>.

7

5 '9.

5 : 9-

o ::'9.

'\ 29.

5 '29.

5 .0.

7
6

5 |2v. 9'
5

5 !^9. 79

7 '29.

o 29.

7 '9.

o !-9.

5 1-9-

5 ;''^9.

6 29.

5 29.

o 1 ■

2<;.

81

2(;.

9.

7^'
81

2U.

8'

6

9.
29.

T E

TAFEL.

n de Srraat Sun da tor de .Mf?/te//-EI landen.

S;;i!Ul van

d'.n Thi r-

momerer

op den

Midd.i'.

Stand van ó':x\ Zec-Baromcter

om 6 r'-jO-n i; l' 'om iS U.'nm 24 U.

Winden, Toeftand der Atmosphecr en Aanmerkingen.

19.

iS'.

><•

3 20. 97-9. 9^^ 29. 95,29.
i-9. 9j^)' 9.V-9- 9^-9'

T9.

5

[!>'.

5

l').

0

^0.

1

'C.

5

20.

5

0.0.

7

2f.

6

21.

5

21.

.s

:;I.

5

2(.

.^

20.

'T

IC,

5

l'o.

7

IV.

0

V].

7

ir.

0

21.

5

21.

5

20.

6

20,

.5

:c.

20.

ri

iO.

6

: 9.

9-

29.
129.

2(;.
9'

29.
29-

-9-

1-9-

•9-

-9.
29.

i -. .

' — •

9.
2y.

9029.

XM29.

:>7-9.
■>S ^9.

■'7 ^-9.
88 29.
81 29.

77 -9.

7^'

29.

^9. 79

Si '20.

29.

29.

^9-

8-
9'

t^2 29.

89U9.
8120.

8429
8y 29.

«7 ^9.
8'^29.
84 29.
f>t 29.

y.-,l29.

90 29.
90 29.
90 29.
91:29.

')o '-9.

86:29.

90 29.
<S6 29.
8r5 29.
86, -V--).

'^529.
84 29.
84 29.

79 -•9-
88 29.

9T 09.

8829.

96
i 8
8-
8
9c

7^
86

7^
-8

86
7^'

29.
29.

29.

•9-

29.

29,

) 29.

29.

-9.

=9.

29.

'^7

"'S

82

85
84
8^

9'

-9.

8.

8729.

80

86 29.

86

86

=9.

8s

H

-9.

8S-

• <.)

29.

8,1

81

19.

8^

ijC

19.

^^"^

^9-

-9.
29.

-9.
.19.
29.
29.
29.

29.

29.
-9-

97
9i

91
9^
91

88;

91

88|

93

<\5

79

83

87
6S

8t:

«7;
821

86,
86,

«7:

86
84'
86

68

ZO.
ZO.

zo.

Zv >.
ZO.

zzo.

ZtO.
ZOtZ.

zo.
zo.
zo.

ZOiZ.

zo.
zo.

zoz.

zzo.

zzo-zzw.

ZlO-Zr\V.

ZiO-ZZW'.
ZZVV-ZZO.

Mitiire Wi ld en fchoon Weder.
Hirde Wind en fchoon Weder.
M.uige Wind en fchoon Weder.
NVcinig Wind en fchoon Weder.
Matige Wind en aeer fchoon Weder.

D. Weder.

I). Weder.

D.

P.

a
n.
u.

I).
I).

D.
D.

n.

D.

Wii zagen eenc menigte Kcerkringsvogels en Bonitcn,
Weder.

Fii.^fche Wind en bewolkte Lucht.
Frisfche Winden; Stilte; beftendige Regen.
V'eranderlijke Winden en beftendige Regen.
Zuidelijke llaaiiwe Wind en zeer fchoon Weder.
Den geheelcii da^ Stilte en Regen.
WeiiiJK ^Vil)d uit het Noordenr
NNV\\ Om 6 uur kregen wii den NO. Pasfaat.
N«)'N. Kri^vfclje Wind en fchoon Weder.
NNONÜ. I).

1^0. D.

N< ). D.'

NO.N. D.

— ..j-

:est|

an
nunl »i

401

2. 02,

6.00,

i

\Va:c Lcnj

Atm'j5phcsr en A v.:n;crlunj»eu.

30. 4.S. d^volkie Lucht.

32. cy. I

33. 1^-4

;6. 42.0

37. 24. s

37. 35-^- , .
;,7. i^.c^e Lucht.

'8. et;, -j
39. 22. c|

39- 4"- :.l , ,

40..M.-«^«r-

J.1.0;

I

4». 19.0J

t!'?-';p weinig Wind uit het ZO.

^ I

40.^9. -1
39' 3Ö- 5
:19- >7- 4

'2H.4-

j n.

oon Wctlcr.

37 t*'

.iLuc^ï.

^c;.ia.]ivütiue.

^ I ! 35.50.:-.^^^^^^^ ^^^^ ^vind.

^4- -4.^
^>- • j • - ^

-1.04. !0,

r-

:Mcr.

! '.6i:^i^*--nacht pcv'lnchtig.
• * '"^ \a;5 Wc.lcr ciet Rejen.

l*^"'"! kilg Weder met Ktr^eiu

' ♦ 10

ff

■''<^*tmm

A C II T S

Vaart der Nackshda en Newa vun d- Stnui

Noorder Breedte.

W

ester Len*Jte.

WerKUjgen

ücr

> ^mÊmm

—

Suoomcn.

Wc^relijhe

Stand
t!.n T

van

IC!

<

■

«.

Volgens de

Volgens

v

•^

Ai '.Vykiiij;

H; line

ter

DaKcii

Volgfns

Volgens

Ze^-IiurL'lü-

Maaiis-

Vülgtii:;

Ware Lengte,

Rigtinj:.

"^

rj

van di.n

op tlC'.l

Waarneming.

Cisiing.

t,ie«.

W;nniCHiin-
geii.

Cisfi'.i^-.

c

=

RlacMcci-

AiiUd

ag.

o-n

i;:;o6

0 1 tl

0 / //

0 / //

0 / //

f> 1 II

0

<i

/ {

4

i3-59.<^i

13- 58- 0

30. 55- 30

3^. 33. 3-

30.48. 02

\V.

^3 I

•

1 •.

2 29

5

J5-4I.3I

15-46.30

32. 17. co

32.38. 0

32.09. 15

ZVV. -6

17 I

<y 1 II

ï9

0 129.

6

» 7. 40. 55

17.46. 0 33. 21. cc

33- 36- 3^

•33- 12.40

ZVV. 4,-

8 1

II. 20. 55

19.

0 129.

7

19.45-^'-^

19' 53- 0^ 34-3i4:>

34. ï 7. -

34.23. 11

Z\V. -jG

^:, I

9 4^- 25

'^9.

0 30.

*s

21.49.00

21.49 O; 35-39-00

0 / //

35.17. 0

ZS' 30. 26

\\\

"■ I

10. :;o 30

18.

6 30.

9

23- 46. 28

24.03.03; 3Ó. 51.00

36. 36. 44

30. ló. 0

36. 42. 09

7>VV^ 35

21 I

9 37.4,5

18.

5 30-

lo

-S'--7'5^

2.5-33. o| 37-35-4.-

37. 25. oó

36.48. c

37. 24. 38

Z\V. 66

12 1

1 1. oS. 10

■30

11

26. 11.06

26. co. 0

; 37.41. 15

37.36.45

36.48. 0

V' 35- '-'3

N VV. 29

13 1

10 42.45

19.

3 30.

12

(26. 48.50)

2Ó.48. 30',

36.3^;. c

37-24.00

10.41. .0

18.

0 '30

13

27-25.28

27.27. o| 38.09.00

37. ^!-5

:8.o9. 38

—

17.

8

30.

14

27. 54. oS

27.54. 30; 39- 18. 15

^8. 12. c

39. 22.08

AV.

11

1

18.

5

30.

l^

28. 29. 28

28-31. 0| 39.42.30

•i'^^'ZS' f

39- 49. 3'>

—

1

II. 12.40

iS.

5

3'^.

i6

29-47.08

29. 51. 0 40. 31 3c

39.02. c

40.41. 53

Z\V. 78

201

11.49 3c

I-.

7

3^-

]-

30. 15.03

30.15.30

, 40.49.00

39-17- '.

41.02. 38

—

I^.

5

'30.

lo

30. 20. :j4

30. 29. 0

41.02.15

39. 33. 3^

41, 19. 08

—

12.24.15

19.

2 l32'

19

30. 34. Oü

30. 34. 0

41. 10. 30

39. 38. c

41.30.38

—

13.00 Oü

19.

7 I30.

ao

31.07.42

31.39. 0

40. 56. 45

39. 30- }S

41. 20. c8

zo. 71

6

I

,13.00. 15

19.

0 30.

21

3--. 4.5. 10

33.00. 0

40.23. 30

'S^ 59- 0

40. 49. 40

IJ. I

Ï3-31 3^

18

7 3'^-

22

3^45.47

35-20. 0

39.07.00

37 5.]. 30

39- 36. 55

zo. 14

34.1

14.02.30

ï8.

2 .30.

üp,

35- 54. 27

35-45- 30

39 04.00

.39.39-15

.J7-43- '•'; 39- 37- 40

—

16.

7 '29

"t

37-32.32

37. 22. 0

3i<- 13 30

38.46. 20

37. 06. '.■

38-4.5.25

NO. 45

1 ;•-

I

ló

7- 29

i'. N

39-02.44

39- 13. 0

39. 35 00

37- 02. 40

:^s• 39. f

37 oó. 40

ZO. .39

13

I

15-

7 29

26

39- 32- 30

39- 35. 30

3.5. 47- 00

34.52. 0

3Ó. 18. 10

z.

•

I

20. 37- 15

7 ;29

2~

40. 14- 30

40. 14. 30

3.^.20.15

34. 26. 3r;

3.5' 50. 25

22. C6. 00

i30

28

42. 02. 39

42. 09. 30

33.55.15

33. O'-'.. CD

34.24.40

z.

^

I

25 co co

1?.

7 :io.

29

44- 05. S5

44. 06. 0

32.01.45

31. 20. 30

3-!. 3^. 25

0.

i'

I

26 18. 20

17.

5 30.

30

45. 35. .54

45-43. 0

30.46. 18

29- .59 • 3*^'

3). 04. 10

Z\V. 29

f)

<■

I

03.42. 50

17.

5 30.

J'iiy

I

46.35- 17

46.42. 30

29. 46. 15

29.04. 0

30. -13' 55

'/K). 22

•.1
1 '

I

17.

5 '30.

2

4H. 11. 34

48.06. 0

28. 41. 00'

17. 52. 0

29. 07. 25

N'V.45

8,1 j 28.05 40

JÓ.

5 ;30.

0

49.41.32

49.47. 0

27. 08. 30I

26 3.;.. c

27. :,4.o5

ZO. 3^

6

l

11.

\TS),

T S

'T'

A F E L.

Vewa vun d- Sini-Ac SuK'da to' de 6V/2(?///^/;^/- Eilanden.

Siand van

t!.n Thcr-

n;iir.etcr

op de;

Strand van c!eii Zee-Barometer

iViiddag. l ,„ (j i-\^,^ i:U.|omi8U.

'im 24 U.

WiiJ.^en, Tocfhind der Atmospheer en Aimmerkinge».

> / //

• 20. 55

4S. 25

• -O 30

• 37-4.5
. oS. 10

42. 45

,0 i

j •.

19
19.

18.
iS.

IQ.
18.
17.
18.

iS.
I-.

19.

19.

J9.

18

jS.

16.

ló

ï5.

o 29

o 129.

29.

O

o
6

:29.

30.

3^-

5

3^-

06

33

IC

3

33-

II

0

30

05

8

30.

os

5

30.

06

5

3-^-

i'"

/

3^-

0"

5

30.

1;

2

3-

12

7

30-

IC

0

3"-

13

3'--'-

- j^'
7 '^9
7 29
7 29

';■'

9;|2y.
OÜ29.

o-':,c.

;0.

30.

30.

30.

30-
^3.

•-lp

c-j,VJ.
02130.

9 -9-
82I29.

81 20.

-^7.

I^ i

I^.

7

:29-

99 33.

06.

00 1

; :-p

18

co

co

I?.

7

30.

25 30.

18.

20

17.

5

30.

28 30.

42.

50

ï~-

5

3'-^.

28 30.

1

17.

5

■30.

30 s---

05

40

ló.

5

;3'^-

20 30.

II.

6929.

92

S'9

29.

29.

29.

05: 30-

02*30.

05

10

3'--

o.

12J30.
13' 30.
10
10

13

30-
30-
30.

8329.
89 29.

95>9-
99 3'^-

07 3J

J2 30.

15 so-
lo 30.

03 .iO-

05 $0.

08 30.
10 30.

09 'T.O.

15 30-

15' so-
lo 30.

05 30-

00129.

86129.

67^29.

29.
30.
30-

30.

30-
^o.

29

29.

89
00

28
25

25
3'~-

IC

II
10
12

05
01
98
8s
81

30-

30.

30.

30.

30.

29.

29

29.

90 29.

HjSo-
25130.

27
2 \
28
26

30-
30-

30

99129.

87
90

97

GO

05
II
16^

II

'4'
09

10

ï6

i-'i'
12

14

04

^5\
96;

84
95

14

27

29

2M

27
2.1

^57
62

NO, O. Zeer fiislche Wind en bev,\.lkte Lucht.

N^)t(). D.

()i\(,). Harde Wind.

ONO. D.

0:N. D.

ü N. D.

Weinig Oostelijke Wind.

Weinig veranderlike Wind en Silte.

NOriV. Wdniïi Wind en biiwolkie Lucht,

NO N. ^I).

NOtN. I).

N. n.

NO. Weini.i Wind en Ichoon WJer.

Den gehe^;len dag Siilie,

D.

1).

1).

zz\v-z\v.

ZVV-WlWV.

NW-NO.

ozo.z\»/.

NW.

N.

Om middernacht eer weini? Wind uit het ZO.
Matige Wind en fction Weder.
I).
D.

D. Donker.
D. Bewolkte Lucht,
Weinig Wind, bii afwisfelinj Ütilie.
' D. W.'dèr.
Z-ZW. W«^ini'f W^ind; tegen dd avond meer Wind.
ZW. Matige Wind en fchoon Vidtr,
ZWtW. D.

ZW-ZZW. D. Kort vóó middernacht nevelachtig.

ZOtZ. Fri?fche Wind en ncvelaiÉig Weder met Retren.
ZWtZ. Wdni^ Wind en nevclciig Weder met Regeiu

10

ACHTSTE
Vaare van de Kadeshda en ïsev.'a van de f^rraat

,

Noorder lireedte.

Wesrer Lengte.

VVlJU)! gi:li

Strooine'

Westelijke

i'Tir I van
(kn Thcr-

Stand

1

DaRcn.

Volücns

Voljiens

Volgens de | Volgens
Zee-;:orolo- :\i;'.a::s- Volgens

Ware Lengte

RigtiniT.

2

y-

AiwiiKiirj
van do;i

ni() -.ificr

i

!

Waarneming.

Gisfing.

gies.
0 / /ƒ

Waiiriicmin- ( GisliniV.

3

.Vlagncct-

Ilria''!.

AliclJug. j^.„
1

6 U.

iSoO

<» / il

<s 1 II

« / //

0 / //

l\

•■> /

JuÜj 4

51.3Ö.43

51.48. 0

27.o;s. 30

24.00. 0

24. 56. 10

zo. 35

I.'

i

12. 0

29.

90:

5

53- 32. 32

.53-44. 0

24.31-15

21.32. 0

22. 37- 55

ZV\^ 29

IJ

i

^ 1 II

J2. 0

J9.

932

6

55' -5 '^'^

55' 3-- 30

22.13.45 0 t „

18.46. 30

19. 55. 00

/.

-"

'

,p. 30. 4^

12. 2

-9-

842

7

56. 14. 50

56. 1 5. 0

17.08. 30 17. 20. Ou

ló. 32. 0

17. 31.10

0.

5

l

1.03. 15

ir. 2

-9-

40 2

8

5^). 12.36

56. 12. 30

1.^^.23.45

15.02. 0

15.4.5.40

0.

t '

.

33. 23. 30

10. 8

29

31 2

9

56.47.24

57.02. 0

14-27.45

14.06. 0

1-1. 4^'. 55

z.

i-;

1

33.11.52

u. 7

29.

352

IC

58. 16. 12

5'^. 10. 0

11.3^- '5

11.03. 0

II. 52, 40

%

II. 2

:9.

642

II

(59.32.30)

59- 30 30

9.28. 0

10.21. 10

•k

10. 0

29.

72 2

12

59 36.24

59- 32. ■>

8.29 15

7.48. 0

8.48. 10

NW. 58

8

2

';o. 00. 00

'13. 5

29.

482

13

59. 46. 1 3

59' .lö. 0

6. ^6. co

6. 54. 10

NO. 45

1411
10 r

:8. 30. 00

13. 7

29.

53 2

I

U

60. 25. 30

60. 2ü. 30

5. 25. 00

4. 50. 0

5.41.55

NW. s3

28. 12. 30

29.

48 2(

1

15

60. 00. 30

59. .59. 0

4- 55. 3-

4. 10. 0

5. r 1.40

NW. 73

6

I

10. 5

29.

43 2<

i6

(59. 43.00) 5';. 43- 0

.S. 12. 0

4. 20.40

16. 7

:9.

42 2<

17

59 43-46

5943- 0

3. 26. T'

2.47, 0

3.41.20

W.

7

">

12. 5

29.

28 2(

iS

.59 32. 56

i.Si^V.

vj, 08. 20

12. 5

M).

S4 2C

19
fto

fii

12

43

24

26

59.46.56
59. oö. 06

58 3. 20

5^. 52. 40
57. 29. 20

f7 :'5. 3'i

59' 3ö-

f9. o<S*.

ijy.os.

57. 30-

57' 29.

I. 2O.

5.02.3c
7,01.3c

7. 43. CC
9 00. CC

0. 15W.

0.33^.

5- II 0.
9. II 0.

,

:d. 40. 40

14. 2 29.

11. 5 |29
10 7 29

9. 7 29.

14.. 3 29.

12. 2 29
12. 7 29.

!:9

65 2^

68 25
70 25

7525
7029

7329
7429
62 29

•

•

#

I

TE TAF E L.

i VTiii dc Straat Sunda tot de 5r//^///^«^-Eilahdcn.

^•nr I van
(kn TluT-

<ii> (l'ii
.MidJag,

Stand van der Zec-Barometer

12.
J2.
12.

ir.
io.
I i.
II.

IO.

•13.
13.

10.
16.
12.

12

14.
II.
10

9-
14..
12.

12.

om

2
O

5

7

5
7

5
5

6 U. om i2U.|oin 18U. om 24 U.

o 29.

o J9.

-. :9.
•o.
29
^9-

^9-

29.

29.

29.
29.
:9.
29.
m;.

2 J29.

5 129
7 r^P-
7 |29-

3 !29-
2 !29-
7 129-

i:9

90

29.

6-

93

29.

^'5

«4

29.

7c

40

.9.

35

31

29

aS

35

29.

40

64

20.

6;

72

48

53
48

43
42

28

54
6s

70
IS

29.
29.
29.

29.
29.
29.
29.
29.
29.
29.
29.
29.

7029

73
74
62

29.
29.
29.

19.
29.

-9-

29.

>9.
29.

^9.

65J29.

45,29.

47J29-
40 29.

45

38

29

29.

45,29.

60 29.
67I29.
67 29.

69,29.

74:29.
7029.

73;29.
74i29.

55 1

7ï
90

5=

29

27
52
7«
53
41
5c

45
42

35
45
62

67
1^

72
70

70

75

29.

8s

29.

8u

-9.

43

:9.

33

29.

29

=9.

ói

28.

«2

29.

50

29.

47

29.

45

29.

47

29.

18

29.

52

29.

Ó3

29.

69

29.

70

29.

71

29.

75

29.

73

29.

73

29.

57

wkien, To.ftand dor Atmospbecr vn Annmerkingon.

NNVV. Harde 'UJnd en donker.

NVV. D.

W-7AV, D. m^t Regen.

VVNVV. 1). Tegen den morjren helderde het op.

ONO-N. Mat ze Wm.l en donker.

N. Weinig; \\ jiul. Om 16 uur een weinio; Wind uit het Z.

ZZW-ZZO. Matige Wind en zeer fchoon Wtvler,

Z(V. H.iTile Win.i, harde Kegen.

U^einig Zuic'elike Wind met dikken neve!.

D, met fchoon Weder.
ZO-ZZO. Frifche Wind, harde Regen.
Tot 7 nnr Stilje, a'sdan een weinig Wind uit het ZO.
OZO-OKO. leer harde Wind.

ZO. Harde Wiiid. Om 14 uur zagen wij de Orkadet.
Weinig Nonrdéliike Wind. Om den middag Fairhill ten Oosten.
Weinig Zuldeïfke Wind. Om den middag Scantmsf l^\^ , 94".

D» Ten laatfte Stilte.
Wt'inig veranrirliike Winden.
NO-N NO. Ft^fche Wind en fchoon Weder.
N. Om 6 uu| zag men de Kust van Noorwegen,
Weinig verand^rl.-ke Winden en fchoon Weder.
OtN. Frisfché Wind en fchoon Weder.
CKN-OZO. FVisfche Wind en donker.

.'est

.tVi.l

«n

la;.;ii|
naai

2. 2'

7 40'

S.*!*

(>

2.c^,!

a

i.-r

8*1

1 . 4011.!

't!
3. i5.

(5.00

7.5S

•"ajiEPi— 1' '

ï

E R R A T A.

F.cnh Dffl.
Dladz. 31Ö rcb'cl 6 Ih-at 19:*' 50 1-cs i>;'>" ^o

Tn ei tfe Deel.
31 rcsel 12 tl'at 5»** 5' \'^:^ 3i' .H

-Z.o

146

167

U

Z o -c«

()(istcn

,.c>

— — — i.;5

.l/<

i)fr,/«- /)cf.'

/. 7. O.

r.I..t..tia

3:16 rocel n (h»at Z. O :o' lees Z. f» :>>'

Piek

Zuiilcl.jke Spirs

./<■ /)f

Tweede T;il'el , üvn \ a'i 4 Keiiriu.ij tot 26 M.:au Nuoivlcr
LSrcedic, moet /.:jn Zuijer iJrceüte.